Fikret Horzum - Ölçme Bilgisi Ders Notu

Do Not Copy 1.
BÖLÜM
Gİ
RİŞ
1.1 Tanı
m
Topografya bir arazinin Topografik ş ekilleri ve üzerindeki örtüleri kapsayan fiziksel

görünüşünü belirtmek amacıile ölçülmesi hesaplanmasıve küçültülerek çizilmesi ve bilim
sanatış
eklinde tanımlanabilir.
Fiziksel görünüşdenildiğinde arazi üzerindeki dağtepe göl orman gibi doğal nitelikteki
örtüler ile yollar köprüler yapı ı
lar gibi yapay nitelikteki örtüler anlaşlı
r. Bunlara detay denir.
Ölçmenin amacı na bağlıolarak Arazi üzerindeki detaylardan istenen ve yeterli nitelikteki
sayıda olanlarıölçülür. Konumlarıbelirtilir. Bu amaç için yatay ve düş ey açılar uzunluklar ve
yükseklik ölçmeleri yapı lı
r.
Ölçme iş lemlerinde özel topografya aletleri ve metotlarıkullanı lı

r. Hesap iş lemi genel
matematik kurallara uygun olarak kolaylaş tı
rı şve basitleş
lmı tirilmişözel formüller ve
çizelgeler kullanarak yapı lı
r. Çizim işlemleri boyut değiş tirmeyen altlı klarıüzerine özel
işaretler kullanarak ölçeğine göre yapılır. Buna harita veya plan denir. Harita ve planı n
doğruluğunu(Hassasiyet) uygulanan ölçü metodu ve kullanı lan aletlerin hassasiyeti kadar
çizim iş lemi de etkiler.
1.2 Topografik Haritaları

n Kullanı
lma Yerleri
Topografik ölçmeler sonunda meydana getirilen harita ve planlar pek çok mühendislik
projelerinin temel dayanağı dır. Bu tür projelerinin yapılması nda altlık olan haritaların yapım
maliyeti projedeki toplam maliyetin çok küçük bir yüzdesini oluş turur. Oysa harita
projelerinin gecikmesi veya yeterli incelikte olmamasıçok daha önemli ekonomik kayı plara
neden olur. Araziye iliş kin pek çok mühendislik projesinin hazı rlanması nda önce arazinin
küçüktülmüşbir modeli dediğimiz harita üzerinde çalı şılı
r. Daha sonra proje(tasarı ) araziye
uygulanı r. Topografik haritalar Taş ınmaz mal sı nırlarıile büyüklüklerinin tespiti için
Kadastro ölçmelerinde, Ulaş ı
m ve Haberleş me için Yol ölçmelerinde, Su altıinş aatı, Su
rezervuarları n tespiti için Hidrografik ölçmelerde, Maden yatakları
nı n tespiti için Maden
nı
ölçmelerinde, Şehir yolları nı yapı mı, Kanalizasyon iş leri için Şehir ve İ mar
uygulamaları ndaki çalı şmalarda ve diğer Bayı ndırlı
k çalı şmaları nda kullanılmaktadı r.
1.3 Yeryüzünün Şekli
Yeryüzünün ş ekli tarihin ilk çağlarından beri inceleme ve tartışma konusu olmuştur. Önceleri
düz bir yüzey olarak kabul edilen yeryüzü ş eklinin sonraları” Geoid ” biçiminde olduğu
araştı
rmalar sonuçunda belirlenmiş tir.
Geoid, büyük okyanus yüzeylerinin üstünden karaları nda (dağların) altı

ndan devam ettiği var
sayılarak oluş
turulan soyut kapalıyüzey olarak tanımlanır. Nivo yüzeyi olarak da adlandı
rılan
bu yüzey her noktasından o noktadaki çekül doğrultusuna diktir.
Ölçme Bilgisi Ders Notları 1

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
n Şekli
Dünyanı
Geoid çok üst dereceden bir denklemle(16. dereceden bir denklem) ifade edilebildiği için
hesap yüzeyi olarak Geoide en iyi uyan küre veya Dönel Elipsoid kullanılır. Dönel Elipsoid
bir elipsin kı nda dönmesinden meydana gelen kapalış
sa ekseni etrafı ekildir.
1.4 Ölçülecek Alanı

n Büyüklüğüne Göre Topografik Ölçmenin Çesitleri
Ölçülecek alanı
n büyüklüğüne bağlıolarak topografik ölçmeler iki grupta toplanabilir.
Jeodezik Ölçmeler; Ölçü alanı 50km 2 den büyüktür. Yeryüzünün ş ekli, ölçü
yapılacak alan 50-5000 km2 arası nda ise küre, 5000km2 den büyük ise Dönel Elipsoid
olarak kabul edilir. Alanlar ve açı
lar küreseldir. Düş
ey doğrultular birbirine paralel değildir.
Hesaplamalarda küresel Trigonometri formülleri kullanılır.
Düzlem Ölçmeler; Ölçme alanı50km2 den küçüktür. Düş ey doğrultular birbirine

paralel kabul edilir.Hesaplamalarda düzlem trigonometri formülleri kullanı
lı
r.
1.5 Harita ve Plan Tanı

mı
Harita, ölçme kuralları na göre doğal ve yapay unsurlarıölçülmüşarazi parçası nın bir
projeksiyon sistemine göre ve belirle bir ölçekte küçültülerek, bir düzlem üzerine iz
düşümlendirilmiş , çizgi ve özel iş
aretler ile gösterilmişbenzeridir. Ölçme kuralları
nda ilgili
şeklin kontrolü çizimin sağlayacak ölçülerin yapı lmasıanlaşılmalıdır. Örneğin dörtgen
şeklindeki bir parselin ölçülmesinde kenarlar ilave olarak en az bir köş egeninde ölçülmesi
gerekir.
Projeksiyon sistemi yeryüzü bilgilerinin iş lendiği yüzey olup, düzlem, silindir yada koni
yüzeylerinden birisidir. Projeksiyon yüzeyi olarak silindir yada koni kullanı lmışise bunlar
ana doğrularıboyunca kesilerek düzleme açı labilir. Oluş an bu düzlem harita düzlemidir. Özel
iş
aretler ise haritanı
n taş ıdığıbilgileri göstermede kullanı lan biçim ve boyutlarıharita ve
yapım yönetmeliklerinde belirtilmişçizgi ve ş ekillerdir.

Do Not Copy
Harita sözü yerine kullanı
lan birde plan deyimi vardı
r. Harita genel olarak büyük sahaları
n
küçük ölçekli olarak, plan ise, genellikle küçük arazilerin büyük ölçekli olarak
gösterilmesidir.
1.6 Ölçü Birimleri
Bir büyüklüğü ölçmek demek bunu aynıcinsten birim olarak seçilen diğer bir büyüklükle
kıyaslamak demektir.
1.6.1 Uzunluk Birimi
ağı
Uzunluk birimi metre ( m ) dir. Metrenin katlarıaş daki ş
ekilde isimlendirilir.
1000m = 1km
100m = 1hm
10m = 1dam
1m = 1m
0.1m = 1dm
0.01m = 1cm
0.001m = 1mm
0.000001m =1mikron
1.6.2 AçıBirimleri
Açıbirimleri Derece, Grad ve Milyem ‘dir.
Derece; Bir çemberin 360 ta bir parçası nıgören merkez açıbirimine “ 1 Derece” denir ve 1°
ile gösterilir. Derecenin alt katlarıDakika ve Saniyedir. 1´ (dakika) 1´´(Saniye) seklinde
gösterilir.
1 dakika = 1°/ 60 1 Saniye = 1´/60 =1°/ 3600

Herhangi bir açı
nın derece cinsinden yazı ş
lıı36° 27´ 15´´ veya 36°.45416667 ş
eklindedir.
Grad; Bir çemberin dört yüz’de (400) bir parçası nıgören merkez açıbirimine “ 1 grad”
g
denir. Ve 1 şeklinde gösterilir. Gradı
n alt katları
;
Desigrad(dg) = 0.1g
Santigrad( c ) = 0.01g
Miligrad ( mc ) = 0.001g
Desimiligrad( cc )=0.0001g
Uygulamada Desigrad ve Miligrad pek kullanı lmamaktadı r. Santigrad ve Desimiligrad

kullanılmaktadı r. Bunlarda arası
nda dönüş üm 100 sayı
sıyla yapı ğı
ldı ndan yüzlük açıbirimi
g c cc g
denir. Herhangi bir açıgrad cinsinden 56 27 52 veya 56 .2752 olarak gösterilebilir. Grad
açıbirimi, hesaplarda kullanı mının kolay olmasınedeniyle diğer birimlere göre daha fazla
tercih edilir. Jeodezik ölçme aletlerinin yatay ve düşey açıbölümlemeleri genellikle grad
birimindedir.
Milyem; Bir çemberin altıbin dört yüz’de (6400) bir parçası

nıgören merkez açıbirimine

Do Not Copy
“ 1 Milyem “ denir. Son rakamı
=
n sağüstüne iki yatay çizgi( = ) çizilerek gösterilir. 0.54= ,
1995 gibi. 6400 rakamıyerküresi yarı çapı ı
na ( yaklaşk 6370 km) çok yakı n yuvarlak bir
rakamdır. Yeryüzünde 1 km’lik mesafe için, 1 Milyemlik açı ya yaklaş ık olarak 1m’lik yay
uzunluğu karşı
lı
k gelmektedir. Bu da askeri amaçlıölçmelerde büyük kolaylı k sağlamaktadı r.
1.6.3 Yay Birimi
Yay birimi Raydandı

r.
Raydan: Yay birimidir. Bir çemberde yarı çap uzunluğundaki yay parçası nıgören merkez
açıya “ 1 Radyan “ denir. Yarı çapır olan bir çemberde uzunluğ u y olan bir yayı
n raydan
değeri, yay uzunluğunun yarı çapa bölünmesi suretiyle elde edilir. Çember uzunluğ u 2 Πr
olduğundan, bir çemberin raydan cinsinden değeri;
Çember Uzunluğu 2 Πr
---------------------- = -------- = 2 Π= 6.28318 olur.
Yarı çap r
1.6.4 Birimler ArasıDönüş

ümler
Bir açıveya yayı ı

n derece, grad, milyem ve raydan cinsinden karşlı
klarısı rasıile D,G,M ve R
olsun. Yayı
n tüm çembere oranıher birim için aynıolduğundan genel eş itlik;
D G M R
----- = ------ = --------- = --------- olacaktı
r.
360 400 6400 2Π
Dönüş
üm yapı
lı
rken kullanı
lan Ro (Grad) ve Ro (Derece) katsayı
larıise;
Ro(Grad) = 200/ Π= 63g.6620 Ro(Derece) = 180/ Π = 57.2958 ş

eklinde
hesaplanı
r.
1.6.5 Küçük Açıve Özellikleri
Genellikle 5 grada kadar olan açılar “ küçük açı larda Sinα

” olarak kabul edilirler. Küçük açı
ve tanαdeğerleri yerine açının raydan değeri alı
nabilmektedir. Birim çember için;

Do Not Copy Sinα= tanα= b(yay)= α/ Ro eş
itliği geçerlidir. Yarı
çapır olan bir çemberde b yay
uzunluğu
α
b= r * --------
Ro
Bağı
ntı
sıile bulunur.
1.6.6 Alan Birimleri
Alan ana ölçü birimlerine göre türetilmişbir ölçü birimi olup birimi metrekaredir. Boyutları
bir metre olan bir karenin alan büyüklüğüne “ 1 metrekare = 1 m 2 “ denir .Metrenin katları
;
1 000 000m2 = 106 m2 = 1 kilometrekare (km 2)

10 000m2 = 104 m2 = 1 hektometrekare(hm2)
100m2 = 102 m2 = 1 dekametrekare(dkm2)
1m2 = 1 m2 = 1 metrekare(m2)
0.01m2 = 10-2 m2 = 1 desimetrekare(dm2)
0.0001m2 = 10-4 m2 = 1 santimetrekare(cm2)
0.000001m 2 = 10-6 m2 = 1 milimetrekare(mm2)
Uygulamada dekametreye ar, hektometreye hektar ve 1000m2 ‘ye dekar yada dönüm
denilmektedir.
1.6.7 Zaman Birimi
Zamanı n astronomideki tanı mı, bir gök cisminin bir yerin meridyeninden iki üst geçiş i
arasında geçen süreye bir gün denilmektedir. Bir günün 1/24 de birine 1 saat, bir saatin 1/60
da birine 1 dakika, bir dakikanı
n 1/60 da birine de 1 saniye denir.
Saat (h), Dakika(m), Saniye(s) harfleri ile gösterilir. Uluslar arasıbirim sisteminde zaman
saniye (s) dir. Zaman birimi astronomi biliminde çok önemlidir. Çünkü zaman bilgisi
kullanılarak arazide herhangi bir kenarı
n kuzeyle yaptı ğıaçıelde edilir. Bu açı
ya açı
klık açı
sı
denir.
1.6.8 Zaman AçıDönüş

ümü
Bir gök cisminin iki üst geçişi arası

ndaki 1 günlük zaman , açıcinsinden tam açı
ya 360° veya
400g karşılı
k gelmektedir. [ 2 ]
Dünya kendi ekseni etrafı ğı

ndaki hareketini 24h de tamamladı na göre;
1h = 15°
1m = 15’
1S =15’’

Do Not Copy
Olmaktadı r. Veya Dünya 1° lik açı
yı4 dakikada, 1’ lı
k açı
yı4 saniyede ve 1’’ lik açı
yı
0.06667 S de tamamlanı
r.
Zaman değeri ile grad açıdeğerleri arası

ndaki dönüş
üm değerleri ise;
1h=16.666666g….
1m =27,77777c ….
1S =46.296296cc … dir.
1.7 Ölçekler
1.7.1 Doğrusal Ölçek
Harita üzerindeki uzunluğ na ölçek denir.

un arazi üzerindeki gerçek uzunluğa oranı
Haritadaki Uzunluk
M= Ölçek = ---------------------------
Arazideki Uzunluk
Üç tür ölçek vardı

r.
Sayı
sal Ölçek: Bu ölçekler basit, bayağıkesir ş
eklinde ifade edilir. 1/500, 1/1000, 1/5000 gibi
Ölçeğin paydasıM (ölçek sayı sı, ölçek modülü) harita üzerindeki uzunluk a, arazideki
uzunluk A ile gösterilirse bu üç değer arası
nda;
a 1
--------- = --------- eş
itliği vardı
r.
A M
Buna göre bu üç terimden ikisi bilinirken üçüncü her zaman bulunabilir.
Çizgisel Ölçek: Özellikle küçük ölçekli haritalar üzerinde iki nokta arası ndaki grafik
uzunluğun gerçek karş ılığınıbulmadan kullanı lır. Çizgisel ölçek için bir doğru çizilir ve
üzerinde bir sıfı
r noktasıiş aretlenir. Sağtarafta ölçeğe yuvarlak değerler veren ( 10, 20,
50m.gibi) bölümler alını r. Sol tarafta ise yuvarlak değer veren bölüm kadar alı nır. Bu bölüm
üzerinde olabildiği kadar en küçük yuvarlak değer veren bölümler iş aretlenir. Uzunlukların
bulunmasıiçin iki ucu sivri pergelden yararlanı lır.

Do Not Copy
Çizgisel Ölçek
Pergel harita üzerinde ölçülmek istenen noktalar üzerine getirilerek aralanı

r. Pergelin açı
klığı
bozulmadan bir ucu kesirli kı sma rastlayacak ş ekilde diğer uç uygun bir tam bölmeye
çakı ştı
rılır. Şekildeki pergelin bir ucu 300 tam bölümüne çakı ştı
rıldığı
nda diğer uç sı fır
işaretini aş ı
p 60m lik kısma çakışmaktadır. Örnekteki iki nokta arsı
ndaki uzunluk 360m dir.
Geometrik Ölçek: Çizgisel ölçeğe benzemektedir. Bu ölçeğ in çizgisel ölçekten üstünlüğü,

uzunlukların kesir kı sı
mları nın tahmin etmek suretiyle değ il doğrudan ölçülebilmesidir.
Geometrik ölçeğim oluş turulmasıiçin önce çizgisel ölçek oluş turulur. Çizgisel ölçeğe paralel
olmak üzere uygun aralı klar la 10 tane paralel çizgi çizilir. Çizgisel ölçek üzerindeki ana
bölümlerden dikler çı kı lı
r. Sıfırın solundaki ondalı k iş
aretler en üstteki yatay çizgide bir
ondalık soldan olan iş
aretlerle birleştirilir. Böylece geometrik ölçek oluş turulmuşolur.
Geometrik Ölçek
Haritadan sivri uçlu pergelle alınmı şolan bir uzunluğun doğadaki değerini bu ölçek yardı mı
ile bulmak için, pergelin sağucu tam bölümlerden birinde, sol ucu ise ondalı k kısı
mda
kalacak şekilde her iki uç yatay çizgilere paralel kaydı
rılarak sol ucun eğik çizgilerden birine
çakı ş
masısağ r. Şekilde pergelin bir ucu 300 tam bölümüne çakı
lanı ş
ık iken diğer uç 65,5 m
lik kı
sma çakı şmaktadı r. Buradan iki nokta arasındaki uzaklığın 365.5m olduğ u görülür.

Do Not Copy
1.7.2 Alansal Ölçek
Şekli ne olursa olsun düzgün veya düzgün olmayan bir ş eklin herhangi bir F alanı, bir
dikdörtgen alanıbiçiminde ifade edilebilir. Boyutlarıa ve b olan bir dikdörtgenin harita
üzerindeki alanı
;
f= a* b
bağıntı
sıile hesaplanı
r. f alanı
na karş ı
lı
k gelen, F arazi alanı
nıbulmak için her bir boyut ölçek
paydasıile çarpılmalı
dır. Arazi alanı
;
F=a * M * b * M = a * b * M2 = f * M2
Olur. Buradan da;
f 1
------ = ------
F M2
Bulunur. Görüldüğü gibi alansal ölçek doğrusal ölçeğin karesine eş

ittir.
1.7.3 Harita Ölçeklerinin Seçimi ve Çizim Hassasiyeti
Bir harita fonksiyon olarak ne bekleniyorsa ve istenileni hangi ölçek sağlayabiliyorsa o ölçek
seçilmelidir. Üzerine karayolu projelerinin çizileceği haritanın ölçeği il imar planı
nı n çizimine
altlı
k olacak hali hazı r haritanı
n çizim ölçeği farklıolacaktır. Haritanın ölçeğini ne gereğinden
çok büyük tutmalı , ne de ihtiyacıkarşılamada yetersiz olacak ş ekilde küçültülmelidir.
Haritaların çiziminde ne kadar itina gösterilirse gösterilsin kaçınılamayacak bir yanlı şvardı r
ki buna grafik yanlı şveya çizim hassasiyeti denilmektedir. Normal insan gözünün mm ‘nin
beşte birini ayırt ettiği düş
ünülürse 1/1000 ölçekli bir haritanı
n çizim hassasiyeti 20 cm ‘dir.
Topografyada çizim hassasiyetinin miktarı0,2mm olarak kabul edilmektedir.

Do Not Copy 2.BÖLÜM
ÖLÇÜ HATALARININ VE HATALARIN YAYILMA ESASLARI
2.1 Genel Bilgi
Yeryüzünde, ister bir kenar ister bir açıbirkaç kez ölçüldüğünde her ölçü değeri arası nda az
çok farkları n olduğu görülür. Yapı lan her ölçünün sonucunu aynıbulmak hemen hemen
imkansı zdır. Ölçü hatalarıdediğimiz bu farklar, ölçüyü yapan kiş i tarafı
ndan meydana
gelebileceği gibi, ölçü aletlerinin hatalıolması ndan ve atmosferik şartlardan şartlardan da
meydana gelebilir. Oysa haritaları n daima bir projeye esas teş kil edeceğ i ya da hukuki
durumun belirtilmesinde kullanı lacağıiçin mümkün olan (olmasıgereken) hassasiyette
yapı lması gerekir. Bu amaçla hataları n belirlenip giderilebilenlerin giderilmesi,
giderilemeyeceklerin de ölçüye etkisinin en aza indirilmesi ya da belirli sı nırlar içinde
tutulmasıgerekir. Ölçme iş lerinde karş ı ı
laşlan hataları
n yakından tanı nmasıson derece
önemlidir.
2.2 Ölçme İ
şlerinde Karş
ılaş
ılan Hatalar
Ölçme iş ı
lerinde üç türlü hata ile karş ı
laşlı
r.
a) Kaba Hatalar
b) Sistematik (Düzenli )Hatalar
c) Tesadüfi (Düzensiz ) Hatalar
2.2.1 Kaba Hatalar
Genellikle dikkatsizlikten doğan hatalardır. Örneğin uzunluk ölçüsünde bir ş erit boyunun
unutulması , uzunluğun 20m eksik ölçülmesine neden olur. Açıölçüsünde bir açı nı
n 65g
yerine 95g okunması30g lı k açıhatasıdoğurur. Bu gibi hatalara kaba hatalar denir.Ölçülerin
tekrarışeklinde giderilir.
2.2.2 Sistematik (Düzenli) Hatalar
Düzenli hatalar ölçüyü aynıyönde ve aynımiktarda etkileyen küçük hatalardı r. Ölçüler ne

kadar tekrar edilirse sistematik hata aynıkalı r. Kaba hatalarda olduğu gibi ölçülerin tekrarı
suretiyle giderme imkanıyoktur. Örneğin 20m lik bir çelik ş erit metrenin uzunluğu gerçek
değerden 1 cm eksik olsa ve bu çelik ş erit metre ile 200m lik bir uzunluk ölçülse toplam 10
cm lik hata yapılacaktır. Ölçünün bu hata miktarıkadar düzeltilmesi gerekir.
2.2.3 Tesadüfi (Düzensiz ) Hatalar
Hata türleri içinde en tehlikeli olanı dır. Küçük miktardaki hatalardı r. Ölçüleri bazen ( + )
bazen de ( - ) yönde etkiler. Bu hatalar insan yeteneklerinin sı
nı rlıolması ndan ve aletlerin tam
yapı lamayan ayarlarınedeniyle ortaya çı kar. Kaba hatalarda olduğu gibi ölçülerin tekrarı
suretiyle ya da düzenli hatalarda olduğ u gibi ölçü sonuna düzeltme getirilerek giderme imkanı
yoktur. Ancak belirli sı nırlar içinde kalmasısağlanabilir. ( + ) ve ( - ) işaretli hatalar hemen
hemen aynısayı da meydana gelirler ve küçük hata yapma ihtimalide büyük hata yapma
ihtimaliden her zaman fazladı r.

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
2.3 Hata, Gerçek Hata, Görünen Hata
Hata = Ölçü Değeri ( L ) – OlmasıGereken Değer ( X )
Olarak tanımlanır. Ölçünün gerçek değeri ( Y ) önceden biliniyorsa ( çoğu zaman bilinmez)
bulunan hataya gerçek hata ( ε) denir.
ε
=L– Y
gerçek değerinin bilindiği durumlar çok azdı

r.Örneğin bir üçgenin iç açı
larıölçülmüşve iç
açılar toplamı200g. 0060 bulunmuşise burada 60cc lik hata gerçek hatadı r( ε). Çünkü
burada gerçek değer belli ve 200g dı
r.
Gerçek değer çoğunlukla bilinmez ve hata hesabı nda buna en yakı n olan kesin değer ( X )
kullanılı
r. Bu büyüklüğ e ait ölçülerin aritmetik ortalamasıkesin değeri vermektedir. Kesin
değer kullanılarak hesaplanan hataya görünen hata ( V ) adıverilir.
V=L-X
Bir ölçü dizisindeki V hataları
nın toplamısı
fı
r olmaktadı
r. [ V ] = 0
ağı
Örneğin, Bir uzunluğun 4 kez ölçülmüşaş daki ölçü değerleri elde edilmiş
tir
L1=120.57m,
L2=120.60m,
L3=120.56m,
L4=120.59m
Kesin değeri hesaplayarak, görünen hata [ V ]=0 kontrolünü yapı
nız.
X= ( L1+L2+L3+L4) / 4 = 120.58m Kesin değer.
V1= 120.57 – 120.58 = - 0.01

V2= 120.60 – 120.58 = 0.02
V3= 120.56 – 120.58 = - 0.02
V4= 120.59 – 120.58 = 0.01
[V]=0
2.4 Düzeltme, Tolerans
Hata ile düzeltme ters iş

aretlidir. Bir üçgenin iç açı
larıtoplamı200.0060 grad olarak ölçülmüş
ise üçgen açıları60cc lik hatalıölçülmüş tür. Düzeltme -60cc olacaktı
r.Yani açı
lar toplamını
n
200g olmasıiçin üçgen açı larının 20cc çı karmak gerekecektir. Bu iş leme “ Hatanı n
dağı tı
lması“ ya da “ Ölçülerin Dengelenmesi “ denir.
Ölçmelerde yapı n dağı

lan hataları tılabilmesi için hatanın belirli bir değeri aş
mamasıgerekir.
Bu sı nır değere “ Tolerans “ adıverilir. Tolerans değeri, ölçmede aranan hassasiyete ve
ölçmenin büyüklüğüne göre değiş ir. Tolerans miktarlarıHarita Yapı m Yönetmeliğinde
belirtilmiş tir. Yapılan ölçmeler tolerans değerini aş ğıtakdirde ölçmeler tekrarlanı
tı r.

Do Not Copy
2.5 Ölçü Dizilerinin Doğruluk Derecesi Ölçütleri
Bir uzunluğun iki ayrıölçü ekibi tarafı ndan beş er kez ölçüldüğünü ve her bir ölçü ekibi
tarafından belirlenen kesin değerlere ( X1, X2 ) göre V hataları nı
n ayrıayrıhesaplandı ğı
nı
düş ünelim. Hangi ekibin daha doğru veya hassas çalı ş ğı
tı nıV değerlerine göre bulmak ve iki
ölçü dizisini karşılaş
tı
rmak oldukça güçtür. Bu güçlük nedeniyle karş ılaş
tırmada ölçülere ait
hataların fonksiyonlarıkullanılı
r. Bu fonksiyonlardan en çok kullanı
lanları
;
a) Mutlak Hatalar Ortalaması

b) Karesel Ortalama Hata
c) Muhtemel Hata
d) Rölatif Hata
Olarak sayı
labilir.
2.5.1 Mutlak Hatalar Ortalaması( t )
Aynış artlar altı

nda yapı şn sayı
lmı daki ölçülerin gerçek hatalarıε
1,ε2,….ε
n ise mutlak
hatalar ortalaması
t= ± [ ε] / n
şeklinde tanı r. Ançak t değeri, ε
mlanı i ler içindeki büyük sapmalarıyeteri kadar ifade
edememektedir. Küçük hatalarla büyük hatalara aynıağ ı
rlı
k verilmekte, onlarıaynıpotaya
koymaktadı r.
2.5.2 Karesel Ortalama Hata ( m )
Gauss tarafından tanı mlanan karesel ortalama hataya çoğu zaman sadece “ Ortalama Hata “
da denir. Ölçülerin doğruluk derecesi hakkı nda en isabetli fikri verir. Görünen hatalar
cinsinden karesel ortalama hata;
______________
m=± √( [ vv ] / ( n-1 ) )
şeklinde ifade edilir. Doğruluk derecesi ölçütleri içinde en çok kullanı lanıkaresel ortalama
hatadır. Çünkü hataları n kareleri alı ğ
ndııiçin büyük hataları n etkisi daha fazladı
r ve küçük
hatalarla büyük hatalar aynıderecede ele alı
nmamaktadı r.
2.5.3 Muhtemel Hata ( r )
Muhtemel hatanı n hesaplanabilmesi için hatalar, mutlak değerlerine göre sı

ralanı
r. Hata sayı
sı
tek ise ortadaki değer, çift ise orta durumda olan iki değerin ortalamasımuhtemel hata olarak
kabul edilir.
2.5.4 Rölatif (Bağı

l ) Hata
Karesel ortalama hatanı n kesin değere oranırölatif hata olarak isimlendirilir ve paydaki değer
1 olacak şekilde oran oluşturulur. Örneğin 2 km lik bir uzunluk ± 2 cm incelikle ölçülmüşise
bunun bağ ıl hatası
,

Do Not Copy 2cm 1
-------------- = ------------
200 000cm 100 000
Olarak hesaplanı
r.
Örneğin;
ağı
Bir uzunluk 10 kez ölçülmüşve aş daki ölçü değ
erleri elde edilmiş
tir.
L1= 180.57m L6= 180.62m
L2= 180.62m L7= 180.57m
L3= 180.63m L8= 180.61m
L4= 180.55m L9= 180.62m
L5= 180.56m L10= 180.55m
Karesel ortalama hata ( m ), muhtemel hata ve rölatif hatayıhesaplayı

nız.
Önce kesin değer ( x ) hesaplanı

rsa ;
L1+L2+……..+L10
X= ------------------------------ X= 180.59m
10
Vi = Li – X ile hatalar hesaplanı

r.
V1 = -2cm V6 = 3cm
V2 = 3cm V7 = -2cm
V3 = 4cm V8 = 2cm
V4 = -4cm V9 = 3cm
V5 = -3cm V10 = -4cm [V]=0 [VV] =96 cm2
_____________ ___________
Karesel ortalama hata = m = ± √[ VV ] / ( n – 1 ) = √96 / ( 10 – 1 ) ± 3.3 cm
Hatalarımutlak değere göre sı

ralanı
rsa muhtemel hata;
2 2 2 3 3 3 3 4 4 4
Muhtemel hata = r = ± 3 cm
Röletif Hata;
3.3cm 1
---------- = -----------
18059cm 5472

BASİ
T ÖLÇME ALETLERİ
NİN TANITIMI VE KULLANILMASI
3.1 Basit Ölçme Aletleri
Ölçü iş lerinde kullanı

lacak aletler ölçülecek arazinin büyüklüğüne ve ölçmeden
İstenen hassasiyete göre seçilirler. Küçük alanları n ve tekli parsellerin ölçülmesinde ve
aplikasyonunda basit ölçme aletleri dediğimiz aletler kullanı lı
r. Bunlar jalon, jalon sehpası
,
çekül, ölçü fişi(sayma çubuğu),çelik ş erit metre ve dik inip çı
kmaya yarayan prizma’lardı r.
3.1.1.Jalon
2 m boyunda, 3-4 cm çapı nda, toprağa kolay girmesini sağlamak amacıile ucunda çarı k
bulunan, fırınlanmı ş ahşap malzemeden veya demir borudan yapı lmış bir ölçme
aracı
dır.Uzaktan kolay görülmesini sağlamak ve ne kadarlı k kısmının göründüğünü tespit
etmek amacıile her 50’cm değiş
ik renklerde (kı
rmızı-beyaz,siyah-beyaz) boyanmıştı
r.
-3
Katlanabilir Jalon
Jalon Jalon ve Sehpası
Jalon nokta yerlerinin geçici olarak belirlenmesinde, doğ rultuya girmede, Ortogonal (dik
koordinat )yöntemle yapılan alı
m ve aplikasyonda kullanılı
r.

Do Not Copy
3.1.2.Jalon sehpası
Jalon yumuş ak zeminde sivri ucu (çarı

klıuç) toprağa sokularak dik durdurulabilir. Ancak sert
zeminlerde jalonun düş ey durmasınısağlamak amacı yla jalon sehpasıüç ayak ile, içinden
jalonun geçebileceği bir demir bilezikten oluş maktadı r. Şekil 3.1.b. Jalon bilezikten
geçirildikten sonra dikilmek istenen iş
aretin üzerine getirilir ve sehpanı
n ayaklarıyardımıile
düş ey duruma getirilir.
3.1.3.Çekül
Çekül bir noktanı n düş ey iz düş ümünün bulunması nda veya jalonun düş ey duruma
getirilmesin de kullanı lıalt ucu sivri bir ağı
lan bir araç olup, bir ipe ası rlı
ktır. Bir koni ile bir
koni kapağı nın veya silindir ile bir kesik koninin, taban tabana birleş mesinden meydana
gelmiş tir. Rüzgardan sallanmamasıiçin çekül hafif olmamalı , en az 1 kg ağırlığında olmalı dır.
Çekül
3.1.3.1.Bir Jalon Çekül Yardı

mıyla Düş
ey Duruma Getirilmesi
Önce jalon, jalon sehpasıyardı mıile nokta üzerinde düş ey duruma (göz kararıile) getirilir.
Daha sonra jalon sehpası nın herhangi iki ayağı nıbirleştiren doğruya dik olacak ş ekilde ve
jalondan bir-iki metre uzaklı kta durularak çekülün ipi ile jalon çakı şılı
r. Bunun için jalon
sehpası n iki ayağıuygun yönde sağa -sola hareket ettirilir
nı
Bundan sonra jalonla durduğumuz noktadan geçen doğ ru ile birlikte bir dik açıoluşturulacak
şekilde yana geçerek üçüncü ayak hareket ettirilerek çekülün ipi ile jalonun çı ş
kıısağlanı r. Bu
işlem birkaç kere tekrarlanarak jalon düş
ey duruma getirilir.
I.Durum
II.Durum
Jalonun Çekülle Düş
ey Duruma Getirilmesi

Do Not Copy
3.1.4. Ölçü Fiş
i (Sayma çubuğu)
4-5mm çaplıyuvarlak demir den yapı lmış25-30cm boyunda, birer uçlarıkı vrı larak halka
şekline konmuş , diğer ucu ise toprağa kola girmesi için sivriltilmişçubuklar dır. Genellikle
10’luk demetler halinde bulunur. Ölçü fişinden çekülle izdüş üm noktalarının belirlenmesinde
ve toplam uzunluktaki şerit metre sayı
sınıbelirlemede yararlanı lı
r.
Sayma Çubuğu
3.1.5. Çelik Şerit Metreler
uzunluk ölçümünde genel olarak çelik ş erit metreler kullanı r. Çelik ş

lı erit metreler 0.2-0.3mm
kalınlığında, 10-14mm eninde çelikten veya ”invar” adıverilen (%36Nikel+%64 demir)
alaş ı
mı ndan yapılmış10,20,30 veya 50m uzunluklu ölçü araçları dır. Saplıve kutulu olan
tipleri vardır. Kutu muhafazalıolan ş erit metreler, kirlendiği zaman kutuya girmediği,
kutunun içinin temizlenemediği ve yeterli kuvvetle gerilmedikleri için kullanışlıdeğillerdir.
Çelik Şerit Metre
Ölçü işlerinde 20m uzunluğunda, saplıve her desimetre çizgisinde metreyi gösteren sayı ları
n
yazı ğıçelik ş
ldı erit metreler tercih edilir. Genellikle 20° C lık oran ısı
sında uzunlukları20m
olacak ş ekilde ayarlanmı şlardır. Bu nedenle farklıı sılarda yapı lan ölçümlerde düzeltme
yapılmasıgerekmektedir
Io : Şerit metrenin 20° lik ortam ısı

sındaki uzunluğu,
to :ayar sırasındaki uzunluk (20° C )
t :ölçü anı ndaki uzunluk,
α : çelik şerit metrenin uzama katsayı sı(0.0000115 m/1° C)
I :çelik ş erit metrenin ölçül anı
ndaki boyu olmak üzere
I=Io + Io ( t – to ) * α……………olur .
Ölçülen uzunluk L’ ise,düzeltilmişuzunluk (L);

I - 20
L=L’+ ------- * L’…………. bağı ntı
sıile bulunur.
20

Do Not Copy
3.1.6.Prizmalar
Ölçü sırasındaki dik açı

ları
n oluş
turulmasıprizmalar yardımıile yapı r. Özellikle Ortogonal
lı
yöntemle (dik koordinat yöntemi ile) yapı
lan alı
m ve aplikasyonda, bir noktadan bir doğruya
dik inilmesi veya doğru üzerindeki bir noktadan doğruya dik çı kılmasında çift prizmalar
kullanılı
r.
Prizmaların esasıgiren ı şınla terk eden ı şı

n arası
ndaki açı nın 100 olması dır. Çift prizmalar,
üçgen, dörtgen ve beş gen prizmaları n uygun şekilde üst üste teş
kil edip bir muhafaza içine
yerleş
tirilmesi ile oluş
turulmuş lardı
r.
3.1.6.1.Prizma İ
le Dik İ
nmek
Dik inmedeki amaç P noktası

nın AB doğrusu üzerindeki dik ayağınoktasıolan C noktası
nın
belirlenmesidir.
Prizma ile Dik Düş

mek

Do Not Copy
Prizmada Jalonları
n Durumu
Bunun için önce AB doğ rultusuna girmek gerekir. Elinde prizma ile duran kiş i AB
doğrultusunda üzerinde olduğunu sandı ğıbir noktaya (C1 veya durumu) gelir. AB
doğrultusuna dik istikamette ileri geri hareket ederek A ve B‘deki jalonları
n görüntüsünü
Prizmada çakı ştı
rır (C2 durumu). Sonra AB doğrusu üzerinde sağa sola hareket ederek A ve B
deki jalonları
n görüntüsü ile P deki jalonu çakı ştığızaman, prizmanı n altı
nda takılıolan
çekülün gösterdiği nokta, istenilen dik ayağ ınoktası dır ( C ).
3.1.6.2.Prizma İ
le Dik Çı
kmak
Dik çıkmada amaç AB doğrusu ve doğru üzerindeki C noktasıbelli iken, bu doğruya C

noktasında dik olan CP doğrusunun belirlenmesidir.
Prizma ile Dik Çı

kmak

Do Not Copy
Prizmada Jalonları
n Durumu
Prizma çekül yardı mıile AB doğrusu üzerindeki C noktasıüzerinde tutulduğunda A ve B deki

jalonları
n görüntüleri prizma içinde çakışıktır. Bu çakı şı ı
k görüntüler ile karşdaki jalonu (P1)
çakıştırmak için, jalonu tutan ş
ahsısağa sola hareket ettirmek gerekir. Çakı şma sağlandı ğında
P noktasıC noktası ndan AB doğrusuna çı kılan dike ait bir noktadı
r.
3.2. Doğruları
n Aplikasyonu
Düzlem geometriden bilindiği gibi bir doğ ru iki noktasıile belirlidir. Ancak topografya bir
doğrunun iki ucunun arazide biliniyor olmasıdoğrunun ölçülebilmesi için yeterli değildir.
Doğruyu belirleyen A ve B noktaları ndan baş ka doğru üzerinden yeni noktaları n arazide
belirlenmesi gerekir. Buna doğruları
n aplikasyonu denir.
3.2.1. Birbirini gören iki NoktayıBirleş

tiren Bir Doğrunun Aplikasyonu
Doğrunun aplikasyonu jalonlar veya prizma yardı mıile yapı lır. Jalonlar yardı mıile
aplikasyonda iki, prizma yardı mıile aplikasyonda bir kiş i yeterlidir. Jalonlar yardımıile
aplikasyon için iki ucu belli A ve B noktaları
na birer jalon dikilir. Ölçücünün biri jalonlardan
birinin 2-3 metre gerisinde durarak elinde jalonla AB arası nda bulunan diğer ölçücüğe
doğrultu vererek onu AB doğrusun da görünceye kadar (A,B ve aradaki jalonlar çı kılıncaya
kadar) talimat verir. Üç jalon çakışı
k görüldüğün de C noktasıAB doğrusu üzerinde yeni bir
noktadı r.
Prizma yardımıile aplikasyon için çift prizmalar gereklidir. Doğrunun iki ucuna (A,B)düş ey
durum da jalonlar dikilir. Prizma ve çekül yardı
mıile AB doğrusu üzerinde olduğu sanı lan bir
noktaya gelinir. AB doğrusuna dik hareket edilerek A ve B deki jalonları n görüntülerinin
prizma içinde çakışmasısağlanı r. Bu sağlandığı
n da çekülün belirlediği iz düşüm noktasıAB
doğrusu üzerinde yeni bir noktadı r.

Do Not Copy
Jalonlar ve prizma yardı mıile aplikasyon A ve B noktalarıarası ndaki uzaklığıçok fazla
olmamasıdurumunda kullanı lı
r. Aksi halde AB doğrusu üzerinde yeni noktaları
n belirlenmesi
teodolit dediğimiz aletler yardı
mıile yapı lı
r.
3.2.2. Birbirini Görmeyen veya Görüp Gerisinden Gözlem Yapı

lamayan İ
ki Noktanı
n
Belirlediği Doğrunun Aplikasyonu
Bazıdurumlarda aplikasyonu yapı lacak doğrunun bir ucundan diğerini görmek mümkün
değ ildir. Bu durum da aplikasyon için aşağıdaki yol izlenir.
Şekilde görülen doğrunun A ve B noktaları na birer jalon dikilir. Ellerinde birer jalon bulunan
iki jaloncu A ve B doğrusu üzerinde oldukları nısandı klarıve doğrunun iki ucunun
görebildikleri tepe üzerin deki C ve D noktalarına gelirler. Jalonculardan biri örneğin C’ deki
D’ dekine B jalonuna bakarak doğrulu verir D’ deki jaloncuyu CB doğrultusuna sokar (D1)
Birbirini Görmeyen İ
ki NoktayıBirleş
tiren Bir Doğrunun Aplikasyonu

Do Not Copy
Benzer ş ekilde D1’ deki jaloncu A’ daki jaloncuya bakarak C’ deki jaloncuyu D1A
doğrultusuna sokar (C1) Daha sonra C1 deki jaloncu D1’ ki jaloncuyu C1B doğrultusuna
sokar. İ
şleme her iki jaloncu birbirini AB doğrultusunda görünceye kadar devam edilir ve AB
doğrusu aplike edilmişolur.
Eğer iki bina köşesi arası

ndaki noktaları n aplikasyonu isteniyorsa ve elde prizma mevcut
değ ağı
ilse aş daki ş
ekilde görüldüğü gibi jalonlar yardı
mıile yeni noktalar da aplike edilebilir
lamayan İ
Gerisinden Gözlem Yapı ki Noktanı
n Belirlediği Doğrunun Aplikasyonu
3.3. Uzunlukları
n Ölçülmesi
İki nokta arasındaki uzunluk denildiğinde bu iki noktanı n yatay bir düzlem üzerindeki
izdüşümlerinin birleş
tiren noktalar arasındaki uzunluk anlaş ı
lı
r.
Uzunluk ölçümünde genellikle yatay ölçü kullanı lı r eğik uzunluk ölçülmesi durumun da bu
uzunlukları
n yatay uzunluğ a dönüş türülmesi gerekir
Uzunluk ölçümleri çelik şerit metre ile, optik ve elektronik aletlerle yapı
labilir. Bu bölümde
uzunlukların çelik şerit metre ile ölçülmesinden ve bu ölçmede uyulacak esaslardan
bahsedilecektir.

Do Not Copy
3.3.1 Yatay uzunluk ölçümü
Uzunluk ölçümünde en çok kullanı lan yöntemdir. Esası , ölçü sı

rasında çelik ş erit metre yatay
tutulmasıdır. Örneğin şekildeki A ve B noktaları nıbirleştiren doğrunun ölçülmesi isteniyorsa,
çelik ş
erit metrenin sıfı
r çizgisi A noktası nda tutulur. A’ daki ölçücünün vereceği doğrultuyla
AB istikametine girilerek çelik şerit metre tam yatay durum da iken gerilir ve 20m çizgisinden
çekül sarkı tı
larak C noktasıbelirlenir. Nokta üzerinde çekül ucu ile iş aretlenir. Kolayca
bulunabilmesi için yanına bir sayma fiş i sokulur veya zemin sertse işaretlenir.
Aynıiş lem C ve D arası nda yapılarak D noktasıbulunur. Ölçüye bu ş ekilde devam edilir.
Çekülün izdüş üm noktalarınıgöstermek için kullanılan sayma fiş
leri geriden gelen ölçücü
tarafından toplanır. Toplanan sayma fiş sıölçülmüşolan tam ş
lerinin sayı erit boyları
nın
sayı sı
nıverir. Son ölçüde dikkate alı narak AB uzunluğu bulunur. Örneğin 8 sayma fiş i
toplanmı şolsun. Son ölçünün de 7,29m olduğu düş ünülürse AB uzunluğunun 167.29m
olduğu anlaşılı
r.
Yatay ölçü yönteminde 3 kiş i gereklidir. Bunlardan biri ş

erit metrenin sıfı
r ucunu tutarak
önceki ölçücüye doğrultu vererek onun tam doğru üzerinde olması nısağlar. İkinci eleman
çelik şeridi gererek kendisine verilen talimata uygun doğrultuya girer, ş eridin ucunun
izdüşümünü bulur ve iş aretler. Üçüncü eleman ise yardı mcıeleman olarak görev yapar
noktalara jalonlar diker, çekülle belirlenen izdüş üm noktaları nıgeriden gelen ölçü
elemanlarına gösterir ve gerektiğ inde yan tarafta durarak çelik ş erit metrenin yatay
tutulmasınıkontrol eder.
ağı
Yatay uzunluk ölçümünde aş daki hususlara dikkat etmek gerekir.
1. Ölçü tam olarak ölçülecek kenar üzerinde yapı lmalı dır. Bu durum çelik ş erit metrenin
sıfı
rınıtutan teknik elemanı n öndekine istikamet vermesi ile sağlanır.
2. Ölçü sırasında çelik şerit metre on kg bir kuvvetle gerilmelidir
3. Ölçü sı rasında çelik ş erit metre yatay tutulmalı dı
r. Yataylı k şeritle sağlanacağıgibi
özellikle eğ imli arazide ş eridin yataylığınıüçüncü bir ş ahıs yan taraftan bakarak
sağlamalı dır.

Do Not Copy 4. Ölçü sı rasında şerit hiçbir zaman omuz hizası ndan yukarıtutulmamalı dı
r. Eğimin çok
olduğu yerlerde çelik ş erit metre yatay olarak gerildiğinde omuz hizası nıgeçiriyorsa,
şerit 10-15m gibi kı sa tutularak omuz hizası nıgeçmemesi sağlanı r.
5. Rüzgarlıhavalarda rüzgarı n etkisini azaltmak için ağ ır çekül kullanı lmalıdır. Ayrı
ca
sallanması nıönlemek için yukarıaş ağıyapı larak hareket ettirilmeli ve yerden fazla
yukarı da tutulmamalı dır.
6. Ölçülecek kenar yüksekteki noktadan aş ağıya doğru ölçülmeli ve mümkünse çelik ş erit
metrenin yüksekteki ucu çeküllenmeyip yere sabitlenmelidir. Eğimli arazilerde gidiş
dönüşyerine, çift gidişölçüsü yapı lmalı dır
3.3.2. Üzerinde Engel Bulunan Doğruları

n DolaylıYoldan Ölçülmesi
Bazıhallerde iki nokta arası ndaki uzunluğun su birikintisi, nehir v.b nedenlerle ölçülmesi
mümkün olmaya bilir. Ya da iki nokta arası nda bir engel bulunabilir. Bu gibi durumlarda
ölçülmek istenen uzunluk, ölçülebilen baş
ka doğrular yardı
mıile hesaplanı r.
a) Şekilde görüldüğü gibi AB doğrusu su birikintisi nedeniyle ölçülememektedir. A ve

B noktalarıbirbirini gördüğü için AB doğrusu üzerinde su birikintisinin sol ve
sağında sırasıile C ve B noktalarıalı
nır. C ve D noktaları
ndan eş it uzunluklu dik (a)
çıkarak E ve F noktalarıbelirlenir. AC, EF ve DB uzunluklarıölçülür aranan
uzunluk
AB=AC+EF+DB’ dir
Üzerinde Engel Bulunan Doğruları

n DolaylıYoldan Ölçülmesi
b) Aş ağıdaki ş
ekillerdeki gibi A ve B noktaları nı n nehrin iki tarafı
nda bulunuyorsa
problemin çözümünde değiş ik yollarıizlenebilir.
Üzerinde Engel Bulunan Doğruları

n DolaylıYoldan Ölçülmesi için Değiş
ik Yollar

Do Not Copy 1.Yol: Şekilde görüldüğü gibi AB kenarı
nın belirlenmesi için,
- AB doğrusu uzatılarak C noktasıbulunur.

- C noktasından AC’ ye dik çı kı
larak D noktasıbulunur.
- B noktası
ndan çıkılan dik ile AD doğrusunun kesiş me noktasıE bulunur.
- E noktası
ndan CD ‘ ye dik inilir.
ABE ≈EFD dir.
BE, EF, FD ölçülür.
AB/EF = BE/FD
AB= EF * BE/ FD
2.Yol: Şekilde görüldüğü gibi AB kenarı

- B noktası
ndan AB’ ye dik çı
kılarak D noktasıbulunur.
- D noktasından AD’ ye dik ile AB’nin uzantı sı
nın kesiş
me noktasıolan C
noktasıbulunur.
- BD ve BC kenarıölçülür.
- BD2 = AB*BC olduğundan;
- AB= BD2/ BC uzunluğu hesaplanı r.
3.Yol: Şekilde görüldüğü gibi AB kenarı

- B noktasından AB’ ye dik çıkı larak D gibi bir nokta belirlenir.

- BD doğrusu BD=DC olacak ş ekilde uzatılır ve C noktasıbulunur.
- C noktası ndan çıkılan dik ile AD’ nin uzantı sının kesim noktasıolan E
bulunur.
- ABD ve DCE eş it üçgenlerdir. CE ölçülür.
- AB=CE’ dir
c) A ve B noktalarıbirbirini görmüyor ise yine geometrik bağı

ntı
lardan yararlanarak
AB uzunluğunun değeri hesaplanır. Aş ağı
daki Şekilde AB uzunluğu bina nedeniyle
ölçülememektedir. AB uzunluğu belirlemek için;
Ölçülmek İ
stenen AB NoktalarıBirbirini Görmüyor ise;

Do Not Copy - A noktası
ndan geçen binayıaş an ve AB doğ rusuna olabildiğince yakı
n bir
AX doğrusu alı
nır.
- ndan AX doğrusuna dik inilir ve C dik ayağınoktasıbulunur.
B noktası
- AC ve BC uzunluklarıölçülür.
- AB= √AC 2+BC 2 bağı ntısıile AB uzunluğu hesaplanı r.
Şayet doğrunun bir noktası ndan geçen yardı

mcıbir ölçü doğrusu alı yorsa ş
nmı ekildeki ölçü
düzeninden yararlanı
labilir.
Ölçülmek İ
- ş
Engelin dıında, engele olabildiğince yakı n XY doğrusu alı
nır.
- A ve B noktalarından XY doğrusunu dikler inilir.
- A’B’,AA’,BB’ uzunluklarıölçülür.
- AB=√(A’B’)2 +(BB’-AA’)2 bağı ntısıile AB uzunluğu hesaplanı
r.
Aş ağı daki ş
ekildeki gibi A ve B noktalarıarasıorman nedeniyle ölçülememektedir. AB’nin
ağı
belirlenebilmesi için aş daki yol izlenebilir.
Ölçülmek İ
- A ve B noktaları
nıgören C noktasıalı nır.
- AC ve BC’ nin uzantılarıüzerinde arazinin durumuna göre ölçülen AC veya
BC kadar veya bunların 1/n’i alı
narak D ve E noktalarıbulunur.
- DE ölçülür.
- AB=DE veya AB=n*DE’dir.

BASİ
T ÖLÇME ALETLERİİ
LE HARİ
TA ALIM YÖNTEMLERİ
4.1. Alı
mın Tanı
mıve Alı
m Yönteminin Seçimi
Alım herhangi bir arazi parçası

nın çizilebilmesi için geçerli olan unsurları
n ölçülmesidir.
Burada dikkat edilecek husus ölçülerin ve çizimin kontrolünü sağlayacak ölçülerin
yapılması
dır.
Bir arazi parçasıölçüleceği zaman, ölçümde kullanı lacak aletler ve ölçme yöntemi ölçülecek
arazinin büyüklüğ ünü ve iş
ten istenen hassasiyete bağlıolarak seçilir. Bu amaçla değiş
ik alı
m
yöntemleri kullanılı
r. Bu yöntemler ,
- Bağlama yöntemi (üçgenlere bölme)

- Dik koordinat yöntemi( Ortogonal yöntem)
olarak sıralanı
labilir.
4.2.Bağlama yöntemi
Bu yönteme göre alı m iş lerinde sadece uzunluklar ölçülür. Ölçü esnası nda jalon, jalon
sehpası, çekül, çelik şerit metre gibi aletler kullanılı
r. Bir parselin ya da tarlanın bu yöntemle
ölçülmesinde ilgili parsel ( yada tarla ) üçgenlere ayrılır ve üçgenlerin bütün kenarlarıölçülür.
Üçgenlerin çizimleri de üç kenarıbilinen üçgenlerin çizimi yöntemi ile gerçekleş ir. Ölçü
işlemleri kolay ve süratlidir. Deneyimli teknik elemana ihtiyaç göstermez. Ölçü çizimler
kontrollü olarak yapı lmaz. Bir ölçüde yapı lan hata sadece hata yapı lan noktada kalmaz , diğer
noktalarıda etkiler. Parsellerin alanlarıüç kenarıbelli olan bir üçgenin alan hesabı ndan
yararlanılarak hesaplanı r.
Üçgenlere BölünmüşAlan
Ölçülecek ş ekil bina gibi kapalıbir durum gösteriyorsa, bu ş eklin üçgenlere ayrı lması
mümkün değildir. Bu nedenle binaları n ölçülmesinde binanı n dı şında ölçü doğruları nı
n
oluş turduğu bir üçgenden yararlanı lır. Bina kenarlarının uzantı
larını
n ölçü doğrularıkestiği
noktalar (A’,B’,C’,D’) bulunur. Şekilde gösterilen ND’, NA’, MN, PC’, PB’, PM’, NP ile
birlikte AA’, BB’, CC’, DD’ ve bina cepheleri ölçülür. Binaları n ölçülmesinde bir diğer
şekilde binanı n köşe noktalarıile oluş turulan ölçü doğruları
ndan yararlanarak üçgenler teş
kil
edilir ve alı
m tamamlanı r.

Do Not Copy
Ölçülecek Alanda Binaları

n OlmasıDurumu
4.3.Dik Koordinat Yöntemi (Ortogonal Yöntem)
Bu yöntemin uygulaması nda her ölçü doğrusu dik koordinat sisteminin bir ekseni olarak
kabul edilir. Ölçülmesi istenen noktalardan bu doğruya dikler inilir. Oluş an absis ve
ordinatlar, yani dik boylarıve dik ayağımesafeleri ölçülür.Bu yöntemle alı mda uzunluk
ölçmeye yarayan araçlardan(jalon,jalon sehpası ,çekül,çelik ş
erit metre) başka, dik inmeye
yarayan prizmalar gereklidir.Çizim iş lemi cetvel ve gönye yardı mıyla yapılı
r.Ölçü ve çizim
kontrolü için cephe ölçüleri yapı lı
r.Dik inme iş lemi için deneyimli teknik elemana ihtiyaç
vardır.Bir noktada yapı lan hata, diğer noktalarıetkilemez. Ölçü kontrolleri mümkün ve
kolaydı r. Orijinal ölçülerle alan hesaplarıkolay ve kontrollü olarak yapı labilir. Tekli
parsellerin alı
mı nda değiş ı
ik durumlarla karşlaşı
labilir.
-Parsellerin bir kenarı

nın ölçü doğrusu olarak kullanı
lması
:
parsel köşelerinden inilen dik boyları30m ‘yi geçmeyecek ş ekilde uygunluk sağlayan parsel
kenarıölçü doğrusu olarak alı nabilir. Parselin diğer noktaları
ndan ölçü doğrusuna dikler inilir.
Dik ayakları, dik boylarıve cephe ölçüleri yapı lı
r.
Parsellerin bir kenarı

nın ölçü doğrusu olarak kullanı
lmasıdurumu

Do Not Copy -Parsellerin Bir köş
egenin ölçü doğrusu olarak alı
nması
:
Parselin herhangi bir kenarıölçü doğrusu olarak alı nmaya elveriş

li değilse, uygun bir köş
egen
ölçüm doğrusu olarak alı nır ve gerekli ölçüleler yapılı
r.
Parsellerin köş
egenin ölçü doğ
rusu olarak alı
nmasıdurumu.
-Herhangi bir doğrunun ölçü doğrusu olarak alı

nması:
Ölçü doğrusu olarak parselin bir kenarıyada bir köş egeni uygun değilse, parselin bir
noktası ndan geçen herhangi bir doğru ölçü doğrusu olarak alı
nır. Parsel köş e noktaları
nın
ğı
belirlenen ölçü doğrusuna olan uzaklı nı30m ’yi geçmemesine özen gösterilir.
Herhangi bir doğrunun ölçü doğrusu olarak alı

nmasıdurumu

Do Not Copy -Birden fazla ölçü doğrusu kullanı
lması:
Parselin çok genişolmasıdurumunda, dik boyları nın 30m’yi geçmemesi için,araları

nda
geometrik iliş
ki bulunan iki iş
lem doğrusu veya daha fazla iş
lem doğruları
nda oluşan bir
lem ağıkullanı
iş labilir.
Birden fazla ölçü doğrusunun kullanı

lmasıdurumu
Binaların ölçülmesinde, binanı n mümkün olan her köş

esinden dikler inilerek dik ayak ve dik
boylarıyla birlikte bina cepheleri ölçülür.
Parsel ve içinde Binanı

n birlikte ölçülmesi Durumu
Uygulamada prizmatik yöntem diye de adlandı

rı
lan bu yöntem büyük alanları
n alı
mında da
yaygı
n olarak kullanı
lmaktadı
r..

Do Not Copy
4.3.1.Prizmatik Ölçülerde Dikkat Edilecek Hususlar :
a)Uzunluğu 20m.geniş
liği en az 1cm.ve 20m.deki hatası3mm.den az olan çelik ş
erit
metreler kullanı
lmalı
dır.
b)Dik boyları30m’den, parsel sı

nırıolmayan detayları
n ölçülmesinde 50m’den fazla
olamaz.
c)Ada köş elerine iki ayrıölçü doğrusundan dik inilir ve varsa poligon noktaları
ndan
uzaklı
klarıölçülür.
d)Dik ilinen noktalar arası

nda ki cephe uzunluklarıölçülür ve ölçü kontrolü sağ
lanı
r.
e)Aynıdoğrultu üzerinde bulunan bina ve parsel köş

elerinden inilecek diklerin arası
50mden fazla olamaz.
f)Adanı
n bütün kı
rı
k noktaları
ndan dik ilinir.
g)Prizma ile çıkı

lan dikler ölçü doğrusu olarak kullanı
labilir. Bu durumda dik boyları
yapı
laş
mı şalanlarda 20m.yapı laşmamı şalanlarda 40m.den fazla olamaz.
h)Uzantıve bağ
ıntıölçülerinde uzatma miktarıesas uzunluğ
un 1/3 den fazla olmaz.

Do Not Copy i)Bina ve parsel cephelerinin uzunluklarıile bunları
n prizmatik ölçü değerlerine göre
hesaplanan uzunluklarıarası ndaki fark d=0.008√S+0.0003.S formülü ile bulunan miktardan
fazla olamaz. S:metre cinsinden cephe uzunluğu.
4.3.2. Prizmatik Ölçülerin kontrolü
Prizmatik alı mda inilen dikler ve bunlara ait ölçülerin doğruluğu pisagor teoremine göre
kontrol edilir. Bina veya parsel cephesinin ölçülen uzunluğ u ile,hesapla bulunan uzunluğu
arasındaki fark belirtildiği gibi dmax =0.008√S+0.0003.S formülü ile bulunan miktardan fazla
olamaz.(S:Metre cinsinden cephe uzunlukları ).Cephe uzunlukları nın hesabı nda aş ağıdaki
şekillerde farklıfarklıdurumlarla karş ılaşı
lı
r.
______ _________ _________

c’=√a2+b2 c’=√a2 + b2 + d2 c’=√a 2 - b2 + d2
Yukarı daki Şekillerde, AB=c ölçülen cephe uzunluğu göstermektedir. Pisagor bağı
ntı
sından
hesaplanan cephe uzunluklarıise c’ile gösterilirse
dfark =c-c’ (ölçülen cephe uzunluğu – hesapla bulunan değer) olur.
dfark <d max olmalı

dır.
4.3.3 ölçü krokileri
Alım iş lerinde mümkün olan durumlarda önceden, aksi halde arazide alı m sı rasında ölçü
yerleri ve ölçü değ erlerini gösteren krokiler düzenlenir. Bunlara ”ölçü krokisi” adı
verilmektedir. Ölçü krokileri, nerelerde ölçü yapıldığı, nereleri (hangi ayrıntı
ları ) ölçüldüğü
ve ölçü değerlerini, yalnı z krokiyi düzenleyen değil herkesin hiçbir yanlı ş lığa meydan
vermeden anlaya bileceği ş ekilde düzenlemelidir. Ölçü krokileri, ölçülerde yapılabilecek kaba
hataların ortaya çı
karı
labilmesi amacı ı
yla yaklaşk ölçekli olarak düzenlenir.
Ölçü krokileri için genellikle 297 mm x 420 mm boyutlu kağı t kullanı

lı
r. Çizim kurşun
kalemle yapı lır. Yazı
, rakam ve çizimlerin (özel iş
aretlerin) okunaklıolması na özen
gösterilmelidir.

Do Not Copy ağı
Ölçü krokilerinin düzenlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar aş da özet olarak
verilmiş
tir.
1.Ölçü yapı lan her nokta krokide bir nokta ile gösterilir ve bunlar hiçbir çizgi ile
birleş
tirilmez.
2.Ölçü doğruları nı n başlangıcına 0.00 yazı

lır. Son ölçünün altıparalel çift çizgi ile çizilerek
belirlenir. Sürekli ölçüler ölçü doğrusuna dik ve ölçü doğrusunun serbest tarafı na yazı lır.
Cephe ölçüleri ait olduklarıkenarlara paralel olacak ş
ekilde yazılı
r. Cephe ölçülerinin iki çizgi
arasına alınmasıgelenek haline gelmişolması na rağmen gerekli değ ildir.
3.Zeminde çivi, boru, kazı k veya benzeri tesislerle belirlenmişölçü noktalarıkrokide özel
işaretleri ile gösterilir.
4.Binalar ve parsel sı nırlarısürekli çizgi ile, dikler ve iş

lem (ölçü) doğrularıkesik çizgi ile
gösterilir. Eğer ölçü doğrusu aynızamanda poligon kenarıise noktalıçizgi ile gösterilir.
5.Ölçü doğrusunun çift çizgili son ölçüsünden sonra onun uzantısıüzerinde yapılan ölçüler
son ölçünün (kapanışölçüsünün) devamış eklinde yazılı
r. Ölçü doğrusu 0.00 baş langıç
noktasıtarafı
nda uzatılmı şsa, bu yönde 0.00’dan itibaren sürekli ölçü ş
eklinde ölçülür ve
yazılı
r.
6.Ölçü doğrusundan herhangi bir bağlantıdoğ rusu (birden) veya bir diğer ölçü doğrusu
ayrılıyor ise, bir doğrunun veya bir binanı n uzantı sıvarsa bu noktaya ait ölçünün altı
na bir
çizgi çizilir. Bu nedenle her ölçünün altı
na bir çizgi çizmek uygun değildir.
7.Sürekli ölçüler ancak bir doğru boyunca devam edebilir. Ölçülerin sürekli olması
, doğrunun
sürekli ölçüler boyunca kırıksız olduğunu gösterir.
8.Arazideki eğri sı
nırlar, ölçeğe göre onu belirtebilecek sayıve sı
klı
ktaki noktaları
n ölçülmesi
ile gösterilir.
9.Binaları
n dikliği dikkate alınmaksızı ş
n bütün bina cephelerinin ölçülmesine çalıılı
r. Kaç
katlıolduğu, yapıcinsi konut dış
ındaki yapı
larda kullanma amacıyazı lı
r.
10.Nehir, dere, kanal, göl ve benzerlerinin sahil sı

nırlarıve ş
evleri ölçülüp belirlenerek,
şyönleri gösterilir.
cinsleri ve akı
11.Krokinin sol üst köş esine ait olduğu yerin adı

, kroki numarası
, sağüst köşeye kuzey iş
areti
ve ölçek ile alt kesime, düzenlediği tarih ve düzenleyenin adısoyadıyazılır.
12.Krokide yol ve mevki isimleri yazı lı

r. Ölçüler cm’ ye kadar yapı
lı
r. Krokilerde alı
mı
yapılacak ayrı
ntı
lar, özel iş
aretleri ile gösterilirler.

Do Not Copy 5. BÖLÜM
ALAN HESAPLARI
5.1. Genel Bilgi
Yapı lan arazi ölçümleri veya çizilen harita ve planlar yardı mıile parsellerin ve istenilen
sahaları n alanlarıhesaplanabilir. Özellikle mülkiyete iliş kin (kadastro, kamulaş tı
rma vb.)
faaliyetlerde alanları n hesaplanmasıbir zorunluluk ve önemli bir iş lemdir. Alan hesabı ,
şekline ve istenilen presizyon (hassasiyet) derecesine göre değişir. Alan hesaplama yöntemleri
dört gruba ayrılabilir.
1. Ölçü değerlerine göre alan hesabı

2. Ölçü ve plan değerlerine göre alan hesabı
Ölçü değerlerine göre alan hesabı nda ya doğrudan doğruya arazide yapı lan ölçü değeri
kullanılı
r. Örneğin kutupsal yöntemle alımıyapı lmışparsel ya da parsellerin köş e noktaları
nın
dik koordinatlarıhesaplanabilir. Bu durumda alanları
, koordinatlarla hesaplamak mümkündür.
Yukarı da sı
ralanan alan hesabıyöntemlerinden en doğru sonuç vereni ölçü değerlerine göre
alan hesabı dır. Çünkü alana sadece ölçü hatalarıetki etmektedir. Ayrı ca alanıhesaplanacak
parsellerin belirli bir ölçekte çizilmesine de gerek yoktur. Ölçü değerlerine göre alan hesabı
dışındaki diğer yöntemlerle alan hesabı na ilgili parsellerin belirli bir ölçekte çizilmişolması
şarttı
r.
Bu yöntemlerle alan hesabı nda sonuca çizim hatası ğı

, çizim altlı nın deformasyon hatasıve
cetvelle yapı lan ölçümlerin hatasıda etki eder. Bunun için, eğer elimizde alanıhesaplanacak
parsellere ait arazide ölçülmüşdeğerler varsa alan hesabıölçü değerlerine göre yapı lı
r. Diğer
yöntemler ancak mevcutta ölçü değerlerinin olmasıdurumunda da alan hesabı nda fazla
hassasiyet istenmeyen durumlarda kullanı lırlar.
5.2. Ölçü Değerlerine Göre Alan Hesabı
Ölçü değerlerine göre alan hesabıarazide yapı

lan ölçümlere ait değerlerden yararlanı
lı
r. Alı
m
yöntemine bağlıolarak alan hesabında farklıbağıntı
lar kullanı
lır.
5.2.1. Alı
mın Bağlama Yöntemi ile Yapı
ldı
ğıDurumlarda Alan Hesabı
.
Bu yöntemle alı mıyapı lmışparsellerin alı mı nda üç kenarıbelli olan üçgenlerin alan
bağıntısı
ndan yararlanılı
r. Çünkü alı mında parsel üçgenlere ayrı
lmı şve oluşan üçgenlerin
kenarlarıölçülmüştür. Üç kenarıbelli olan bir üçgenin alanı
:
a+b+c
p = ----------- olmak üzere
2
--------------------------
F= √p*(p-a) * (p-b) * (p-c)
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.

Do Not Copy
5.2.2. Alı
mın Dik Koordinat Yöntemi ile Yapı
ldı
.
Bu durumda parsel alanıüçgen ve yamuk alanlardan yararlanarak hesaplanabileceği gibi,

sadece üçgen alanları ağı
ndan yararlanarak da hesaplanabilir. Konu aş daki ş
ekil üzerindeki
gibi açı
klanabilir.
Alım dik koordinat yöntemine göre arazide dik ayak ve dik boylarıölçülmüş tür. Şekildeki
parselin alanıiki üçgen (AEB, CFD) ile bir yamuk (BEFC) alanı
nın toplamı
na eşittir. O halde
parselin toplam alanı
2F = a*h1 + b*( h1 + h2 ) + c*h2
ı
bağntı
sıile hesaplanı daki bağı
r. Yukarı ntı
sıaçı
lı
p h1 ve h2’ye göre düzenlenirse,
2F = a*h1 + b*h1 + b*h2 + c*h2 yazı

larak,
2F = h1 *(a + b) + h 2*( b + c)
bağ ıntısıile elde edilir. Bağı

ntıincelendiğ inde parsel alanıiki üçgen alanı nın (ABF, CED)
toplamış eklinde hesaplanmı şolmaktadı r. Bu alan bağı ntına “Thomson Alan Bağı
sı ntı
sı”
denilmektedir. Bu yöntemle alan hesabı nda Şekildeki OEF üçgen alanı(taralıkı sım) hesaba
iki kez girmişolması na rağmen, OBC üçgen alanıhiç girmemektedir. Çünkü OEF üçgen alanı
ile OBC üçgen alanıbirbirine eş ittir. Şekil dikkatlice incelenirse CFB üçgeni ile CEF
üçgeninin taban ve yükseklikleri (h2 , b) aynıolduğu için alanlarıeş ittir ve COF alanıbirbirine
ortaktır. O halde geriye kalan OEF üçgen alanıile OBC alanıbirbirine eş it olacaktır.

Do Not Copy
Örnek :
Aşağıda ş
ekli ve ölçüleri verilen parsellerin alanı
nı;
a) Üçgen ve yamuk alanları ndan yararlanarak hesaplayı
nız.
b) Thomson alan bağı ntısıyardı mıile hesaplayı nı
z.
C
B
22.03
28.91
A D
0.00
11.20
48.32
59.87
a)
2F = a*h1 + b*( h1 + h2 ) + c*h2
2F=11.20*22.03+(48.32 - 11.20)*(22.03+28.91)+(59.87 - 48.32)*28.91
2F=246.74+1890.89+333.91
2F=2471.54m2
F=1235.77m2

Do Not Copy b)
2F = h1*(a + b) + h2*( b + c)
2F=22.03 * 48.32 + 28.91*(59.87 – 11.20)
2F=1064.49+1407.05
2F=2471.54m2
F=1235.77m2
bulunur. Eğer iş
lem doğrusu (ölçü doğrusu) parselin bir kenarı
ndan ya da köşe noktaları
ndan
geçmiyor ise, yukarıdaki alan hesabıbağı ntısıbu kez h’lar (dik boyları ) yerine taban
uzunluklarına göre düzenlemek ve parsel dı şında kalan dik boyların (h’ların) iş
aretini (-)
almak gerekecektir.
2F= a*( h2 - h1 ) +b*( h2 - h3 ) + c*( h3 - h4 ) + d*( h1 - h4 )
bağıntısında taralıkı sımların alanlarıyukarı da çıkarı

lı
p aşağı
daki yamuk alanı nın hesabı
nda
dikkate alınmaktadı r. Şekildeki parselin alanı
nın hesabıaşağı
daki ş
ekilde olacaktı
r.
2F= a*( h2 - h1 ) +b*( h2 + h3 ) + c*( h3 - h4 ) + d*( h1 + h4 )

2F= (11.28 - 2.10) * 40.00 + (14.40 + 11.28) * (79.20 - 40.00) + (14.40 - 3.24)*
(110.08 - 79.20) + (3.24 + 2.10) *110.08
2F= 367.20 + 1006.66 + 344.62 + 587.83
2F=2306.31 m2
F=1153.16 m2

Do Not Copy
5.2.3. Alı
mın Kutupsal Yöntem ile Yapı
ldı
.
Alım kutupsal yöntemle yapı lmışise, parselin alan hesabı

nda, iki kenar ve araları
ndaki açı
sı
belli olan üçgenin alan hesabı
ndan yararlanılır.
Yandaki ş
ekilde üçgenin b,c kenarlarıve A
köşesindeki açı
sıbellidir. h yüksekliği;
h = c * Sin
bağıntısıile hesaplanı r. Üçgenin alanı

:
1
F= ------- b* h
2
 bağ ıntı sı
nda yerine yazı lı
rsa;
1
F= ---------- b*c sin
2
bağıntı
sıelde edilir. Alı
mda alet kurulan nokta (kutup noktası , istasyon noktası) parselin bir
köşegeni olabileceği gibi, konumu belli olan sabit noktada (poligon noktası ) olabilir.
Aşağıdaki şekildeki parselin A köş
esine alet kurularak doğrultu ve mesafe değ erleri (i, s i)
okunmuş tur.
 

 
Parselin alanı
;
1 1
F=----- S1*S2 Sin(
2-
1) + -----S2 *S3 Sin(
3-
2)
2 2
bağıntısıile hesaplanır. Alet şekildeki Kutup noktası ( A ) noktası

nda olduğu gibi parsel köş e
noktalarından birine değilde, kutup noktası( I ) noktasında olduğu gibi baş
ka bir sabit noktaya
kurulursa parselin alanı;

Do Not Copy 1 1
F= -------S1 * S2 *Sin(2 - 1) + ------- S2 * S3 *Sin(3 - 2) +
2 2
1 1
--------S3 * S4 *Sin(4 - 3)+------- S1 *S4 *Sin(4 - 1)
2 2
bağı
ntı
sıile hesaplanır. Alan hesabı
nda kutup noktasıile diğer noktalar arası
ndaki üçgenlerin
oluş
umuna dikkat edilmelidir.
Örnek 1 :
Aş ağıda verilen parselin alanı

nıbelirlemek için takeometre parselin A köş esine kurularak B,
C, D, E noktaları na gözlem yapılmı şve aşağı daki ölçü değerleri elde edilmiştir. Parselin
alanınıhesaplayı nız.




DN BN Y.Açı(g) Mesafe(m)
A B 0.50 99.94
C 15.80 149.47
D 32.52 119.99
E 45.75 80.00
1 1 1
F= ------- Sb *Sc *Sin (c - b) + -------Sc *Sd *Sin (d - c) + -------Sd*Se *Sin (e - d)
2 2 2
F=1777.81 + 2328.20 + 990.27
F=5096.28m2

Do Not Copy
Örnek 2 :
Bir A istasyon noktası ndan bir parselin kutupsal alı

mıyapı şve aş
lmı ağı
daki ölçüler elde
edilmiş
tir. Parselin alanınıhesaplayını
z.
DN BN Doğrultu(g) Mesafe
A 1 0.0000 48.43
2 61.3672 101.81
3 98.8763 105.67
4 157.3188 55.72
5 79.4607 40.62
2F= S1*S2Sin (2 - 1)+S2*S3Sin(3 - 2)+S3 *S4Sin(4 - 3)-S1*S5Sin(5 - 1)-S5*S4Sin(4-5)
2F= 4050.30 +5978.25 + 4625.35 – 1865.73 – 2127.82
2F= 10712.35 m2
F= 5356.18m2
5.2.4. Koordinatla Alan Hesabı

.
Bağı ntılarıkolay çı kartmak amacıile köş ağı

e koordinatlarıbelli bir üçgenin F alanıaş daki
gibi hesaplanabilir.

Do Not Copy
F alanı, Şekilde görüldüğü gibi 1 2 2’ 1’ yamuk alanıile 2’ 2 3 3’ yamuk alanıtoplamı ndan 1’
1 3 3’ yamuk alanı nın çı
karılmasıile hesaplanır. Bu aşağ ı
daki gibi ifadelendirilebilir.
2F=(X1-X2)*(Y1+Y2)+(X 2-X3)*(Y2+Y3)-(X1-X3)*(Y1+Y 3)
ı
bağntı
sıgenelleş
tirilirse;
2F= ∑(Xi - Xi+1)*(Yi + Yi+1)
bağ ı sıelde edilir. Bağı

ntı ntı
sındaki parantezler açı
lı
r, kı
saltmalar yapı
lı
r ve ortak X’li
terimler, X parantezine alını
r,
2F= X1Y1 + X1 Y2 - X2Y1 - X2Y2 + X2Y2 + X2Y3 - X3Y2 - X3Y3 - X1 Y1 - X1Y3 + X3Y1 + X3Y3
2F=X1 (Y2 - Y3) + X2 (Y3 - Y1) + X3 (Y1-Y2)
2F= ∑Xi (Yi+Y i+1)
bağ ı sıelde edilir. Bu defa bağı

ntı ntı
sı
ndaki parantezler açı
lı
p, kı
saltmalar yapı
lı
r ve ortak Y’li
terimler Y parantezine alınırsa;
2F= Y1 (X3 - X2) +Y2 (X1 - X3 ) +Y3 (X2 - X1)
2F= ∑Yi (Xi-1 - Xi+1) = - ∑Yi (Xi+1 - Xi-1)
bağı sıelde edilir. Bu bağı

ntı ntılara “Gauss Alan Bağı
ntı
sı
” denir. Kullanı ğı
mdaki kolaylı
bakı
mından aşağıdaki bağıntı
lar tercih edilir.
2F= ∑Xi (Yi+Y i+1)
2F= ∑Yi (Xi-1 - Xi+1) = - ∑Yi (Xi+1 - Xi-1)
Örnek :
Aş ağı
da köş e noktaları
nı n koordinatlarıverilen parselin alanı ı
nıGauss Alan Bağntı
ları
yardımıile kontrollü olarak hesaplayı nı
z.
NN Y(m) X(m)
1 8032.66 6060.47
2 8073.98 6111.09
3 8110.96 6064.70
4 8042.87 6013.39

Do Not Copy
NN Koordinatlar Farklar Hesap - 1 Hesap - 2
Y(m) X(m) Yi+1 – Yi-1 Xi+1 - Xi-1 Xi(Yi+1-Yi-1) Yi(Xi+1-Xi-1)
4 8042.87 6013.39
1 8032.66 6060.47 31.11 97.70 1881.22 3190.88
2 8073.98 6111.09 78.30 4.23 8698.35 312.94
3 8110.96 6064.70 31.11 97.70 2012.82 10840.79
4 8042.87 6013.39 78.30 4.23 -1048.44 -181.34
1 8032.66 6060.47
109.41 109.41 101.93 101.93 7518.31 m 2 -7518.31 m 2
F=3759.16m2
Alım dik koordinat yöntemine göre (ortogonal yöntem) yapı lmasıdurumunda ölçü
doğrusunun baş langıç noktasıorjin, ölçü doğrusu +Y ekseni, buna dik olan eksende +X
ekseni kabul edilerek yine Gauss alan bağı
ntı larıyardı mıile parsellerin alanlarıhesaplanı
r. Bu
durumda Y ekseninin altı daki dik boyları
nın iş areti (-) alı
nmalıdır.
Örnek:
Aş ağı nıGauss alan bağı
da verilen krokiden yararlanarak parselin alanı ntı
larıyardı
mıile
hesaplayı
nız.
C
B
+X
D
20.55
25.50
12.20
105.17
73. 18
41.25
+Y
A
55.20
88.25
20.10
7.78
14.40
19.83
NN Koordinatlar Farklar Hesap - 1 Hesap - 2

Y(m) X(m) Yi+1 – Yi-1 Xi+1 - Xi-1 Xi(Yi+1-Yi-1) Yi(Xi+1-Xi-1)
G 41.25 -19.83
A 0.00 0.00 21.15 40.38 0.00 0.00
B 20.10 20.55 55.20 25.50 1134.36 512.55
C 55.20 25.50 68.15 8.35 1737.82 -460.92
D 88.25 12.20 49.97 43.28 609.63 -3819.46
E 105.17 -7.78 15.07 26.60 267.94 -2797.52
F 73.18 -14.40 63.92 2.05 920.45 -150.02
G 41.25 -19.83 73.18 14.40 1451.16 594.00
A 0.00 0.00
173.321 173.32 80.28 80.28 6121.36m2 -6121.37m2
F=3060.68 m2

Do Not Copy
5.3 Ölçü ve Plan Değerlerine Göre Alan Hesabı
Yöntemin esası , alanların hesabı nda ölçü değerleri ile plan değerlerinin birlikte
kullanı lması dı
r. Bu yöntemle alan hesabı na “YarıGrafik Yöntemle Alan Hesabı ” da denir.
Yöntemin uygulanabilmesi için parselin belirli bir ölçekte çizilmişolmasıgerekir. Ayrı ca
parsel kı sa tabanlıuzun yükseklikli üçgenlere ayrı labilmelidir. Bu yöntemde kı sa kenarlar
arazide ölçülür, uzun kenarlar ise plan üzerinden alını
r. Çünkü kı sa kenarların alan hesabı na
etkisi daha fazladı r. Konunun kolay anlaş ı
lmasıiçin dikdörtgen ş eklindeki bir parseli örnek
olarak verebiliriz.
x a.x
b.x
a
Yukarı daki şekilde a kenarında yapı lan x kadar bir hatanın alana etkisi b*x, b kenarında
yapılan x kadar bir hatanı
n alan etkisi a*x kadardı
r. a>b olduğundan a*x alanın b*x alanından
daha büyüktür. Bu nedenle kı sa kenarlar arazide ölçülür, uzun kenarlar ise plan üzerinden
alı
nır.

Dİ
K KOORDİ
NAT Sİ
STEMİVE TEMEL ÖDEVLER
6.1. Dik Koordinat Sistemi.
Noktaların bir düzlem içinde birbirine göre konumlarınıbelirlemek için, birbirini dik açı
altı
nda kesen iki doğru kullanı lır. Bu doğruların oluşturduğu sisteme “Dik Koordinat
Sistemi” denir.
Koordinat eksenleri olarak kuzeye giden yön X ekseni, doğu-batıyönündeki eksen ise Y
eksenidir. Eksenler birbirine diktir. Eksenlerin kesiş
me noktasına orijin (başlangı
ç) noktası
adıverilir. Başlangıçtan itibaren kuzey yönü (+X), güney yönü (-X), doğ u yönü (+Y) ve batı
yönü (-Y) dir.
+x (apsis)
IV. Bölüm I. Bölüm
- +y (Ordinat)
III. Bölüm II. Bölüm
Şekilde görüldüğü gibi X ve Y koordinat eksenleri matematik ve trigonometridekinden farklı

olup, X ve Y ’ler yer değiştirmiştir. Bilindiği gibi bir noktanı ğı
n X eksenine olan uzaklı na Y
koordinatı, Y eksenine olan uzaklığa da X koordinatıdenir.
6.1.1. Trigonometrik Daire ve Jeodezik Daire
Bilindiği gibi trigonometrik dairede açıbaşlangı

cıyatay eksenden baş latı
lı
r, saat ibresinin
tersi yönünde büyür. Bu hareket jeodezik ölçme aletlerinin açıölçme bölüm dairesine ters
düş tüğü için açıbaş langıcıdüş ey eksenden başlatı
lmı şve saat ibresi hareketi yönünde
büyütülerek jeodezik daire oluş
muş tur.

Do Not Copy +y +x
II I IV I
- +x - +y
III IV III II
- -
Trigonometrik Daire Jeodezik Daire
6.1.2. Açı
klı
k Açı
sıve Semt Açı
sı
Dik koordinat sisteminin oluş

turduğu düzlem üzerindeki herhangi bir doğ
runun +X ekseni ile
oluşturduğu açıya o doğrunun Açıklık Açısıveya sadece Açıklığıdenir.
Eğer düzlem dik koordinat sisteminde +X ekseni kuzeye yönelik ise, herhangi bir doğrultunun
+X ekseni ile oluş
turduğu açıya o doğrultunun Semt Açısıveya sadece Semti denir.
Tanı mlardan da anlaş ı

lacağıüzere her semt açı sıaynızamanda bir açı
klı
k açı
sıolduğu halde,
her açı
klık açısıbir semt açı
sıdemek değ ildir.
6.2. Temel Ödevler
Ölçme bilgisinde (haritacılı

kta) çok sık karşılaşılan bir kaç problem vardır. Bunlara temel
ödevler denir. Bu temel ödevlerden birçok bilinmeyenin bulunması nda yararlıdır. Bu
bilinmeyenler koordinatlar, iki noktanın birbirine olan uzaklı kları
, iki doğrunun kesiş me
noktaları
ndaki açı ların bulunması veya bir noktadaki semt açı sının bulunmasıvb.
bilinmeyenler olabilir. Bunları
n çözüm yolları na temel ödevler denir. Temel ödevleri dört
kısımş eklinde incelemek mümkündür.
6.2.1. Birinci Temel Ödev
Bir A noktasının koordinatları, A’dan ikinci bir B noktası

na olan uzunluk AB = s ve AB
doğrultusunun +X ekseni ile yaptığıaçı(açı klık açı
sı) (AB) bilindiğine göre ikinci noktanı
n
yani B noktası
nın koordinatlarıhesaplanır.

Do Not Copy +x
Bilinenler :
A noktasını n Koordinatları
y (Ya, Xa)
x K B
b AB= s uzunluğu
yb (AB) A’dan B’ye giden
x açıklı
k
S
ya
xa x
A b
İstenenler :
xa B noktasının Koordinatları
(Yb, Xb)=?
+y
ya yb
Birinci Temel Ödev
Şekilden;
Yb = Ya + Y X b = Xa + X
Y= Yb - Ya X = Xb - Xa
yazı
labilir.
ABK dik üçgeninde


Y
Sin (AB) = -------- Y = S * Sin (AB)
S
X
Cos (AB) = -------- X = S * Cos (AB)
S
yazı
lı
r ve yukarı
daki formülde yerine konulursa;
Yb = Ya + S * Sin (AB)
Xb = Xa + S * Cos (AB)
olur.

Do Not Copy
Örnek :
Verilenler: İ
stenenler: Çözüm
Yb , Xb Yb = Y a + S * Sin (AB)
Ya = 5325.87m Yb = 5325.87+197.16*Sin(77 g.1690)
Yb = 5510.49m
Xb = X a + S * Cos (AB)
Xa = 3410.43m Xb = 3410.43+197.16* Cos (77 g.1690)
Xb = 3479.63m
AB = S = 197.16m
(AB) =77 g.1690 ( 5510.49 , 3479.63 )
6.2.2. İ
kinci Temel Ödev
Bu temel ödevde, koordinatıbilinen iki nokta arası

ndaki uzunluk ile açı
klı
k açı
sıhesaplanı
r.
Bilinenler İ
stenenler
A noktası nı
n koordinatları AB uzunluğu
(Ya , Xa)
B noktası nı
n koordinatları (AB) açı
klı
k açı
sı
(Yb , Xb)
daki ş
Yukarı ekilde ABK dik üçgeninde;
Yb - Ya Y
Tan (AB) = -------------- = ---------
Xb - Xa X
Yb - Ya Yb - Ya Y
Sin (AB) = -------------- → S = ------------ = -------------
S Sin (AB) Sin (AB)
Xb - Xa Xb - Xa X
Cos (AB) = ------------- → S = ------------- = -------------
S Cos (AB) Cos (AB)

Y X
S = ------------- = ------------
Sin (AB) Cos (AB)
yazılabilir. (AB) açı klık açı sı

nın kaçıncıbölgede olduğunu tespit etmek için yukarı daki
açıklık açısıbağı ntı
sı nda Y ve X farkları nı
n iş
aretine bakılı
r. Küçük hesap makineleri ile
Y ve X lerin iş areti de dikkate alı narak (AB) açı klı
k açı sıhesaplanırsa 1. bölgede
hesaplanan açıaynen alı nı ağı
r. 2. ve 3. bölgede 200g, 4. bölgede ise 400g eklenir. Aş daki
çizelgeyi inceleyiniz.

Do Not Copy
Bölge Y X (AB)
I + + 
II + - 200 +

III - - 200 +

IV - + 400 +

Farklıbölgelerdeki (AB) açı

klı
k açı
sıaş
ağı
daki ş
ekillerde görülmektedir.
+x
+x
x (AB)
A y
+y
(AB)
+y
A y
- x
+y
+x
I. Bölge B
+x +x
-x
+y
- x
B
II. Bölge
x
- y A -y
-y A
- y
(AB) (AB)
-x
-x
- y - y
- x + x
III. Bölge IV. Bölge
Do Not Copy
Örnek:
Verilenler: İstenenler. Çözüm

Ya = 5127.45m s = AB kenarı Y b - Ya
X a = 4851.12m Tan (AB) = -------------
(AB) açı klık Xb–X a
Y b = 5321.54m açısı
X b = 4803.60m 5321.54 - 5127.45 +194.09
Tan (AB) = ----------------------- = -----------
4803.60 - 4851.12 - 47.52
(AB) = 115g.2860
---------------------------------
AB =√(Y b - Ya )2 + (X b – X a )2
---------------------------------
AB =√( 194.09 )2 + ( - 47.52 )2
AB = 199.82m
6.2.3. Üçüncü Temel Ödev
Birinci noktadan ikinci bir noktaya giden açı

klı
k açısıve ikinci noktadaki kı
rılma açı
sıbelli
iken, ikinci noktadan üçüncü noktaya giden açıklı
k açısıhesaplanabilir. Bu problem 3.temel
ödev olarak tanı mlanmaktadı r.
Bilinenler:
(AB) A ’dan B ’ye giden
açıklık açısı
 kı rılma açı
sı
(AB)
C
İstenenler: A

(BC) Açı klık Açı
sı
B
Şeklinde (BC) açı

klı
k açı ağı
sıaş daki gibi hesaplanabilir.
200g
(BC) = (AB) + 
formülde 200g ‘ı
n ne zaman toplanı
p ne zaman çı lacağıaş
karı ağı
daki çizelgede gösterilmiş
tir.
a 0g ≤ (AB) + 




≤200g ise +200g
b 200g ≤ (AB) + 




≤400g ise -200g
c 400g ≤ (AB) + 




≤600g ise -200g
d 600g ≤ (AB) + 




<800g ise -600g

Do Not Copy
Pratik Yol: (AB) semti ile 
g
açı
sıtoplanı
g
r. (AB) +  < 400g iken (AB) + 
g
< 200 g ise
toplama 200 eklenir. (AB) +  > 200 ise toplamadan 200 çı karı r. (AB) + 
lı toplamı
400g ‘dan büyükse toplamdan 400g çı karılır. Kalan değer 200g ‘dan küçükse 400g eklenir.
Büyükse 200g çıkarılı > 600g ise toplamdan doğrudan 600g çı
r. Veya (AB) +  karı
lır.





Do Not Copy
6.2.4. Dördüncü Temel Ödev
ndaki açı
A, B, C gibi koordinatlarıbilinen üç nokta arası sıhesaplanı
r.
+x
ya
xa A
(BA)
(BC)
B 
xb

yb
yc
xc
xb
xc
+y
yb ya yc
Bilinenler:
A, B ve C noktaları
nın
Koordinatları
İ
stenenler:
βKı
rı
lma Açı
sı
Y c –Yb
Tan (BC) = ----------- (BC)
X c –Xb
Y a –Yb
Tan (BA) = ----------- (BA)
X a –Xb
β= ( BC ) - ( BA )

Yatay Kontrol Noktaları(Poligon)
7.1 Genel Bilgi
Bir alanın ve üzerindeki örtülerin harita veya planının yapı labilmesi için yeryüzünde konumu
sabit ve koordinat değerleri belli bir takı
m noktalara ihtiyaç vardı r.Bu noktalara yatay kontrol
noktalarıdenir. Yatay kontrol noktalarıaş ağı
daki gibi dört grupta toplanabilir.
1-Ülke nirengi ağı

nı n 1.2.ve dengelenmiş3.derece noktaları
,
2-Üçüncü derece sıklaş tırma noktaları(Ana Nirengi Noktası)
3-Alım için sı
klaştı
rma noktaları(Ara,Tamamlayı cıve Dizi nirengi)
4-Poligon Noktaları,
Yatay yer kontrol noktaları nın koordinatları, ülke nirengi sisteminin Gauss-Kruger
Projeksiyonunda ve üç derecelik dilim esası
na göre belirlenir.
7.2 Poligon Noktaları
Yer yüzünde konumu ve koordinat değ erleri bilinen nirengilerin en küçük kenarlarıbile 1
km’den daha büyük oldukları ndan, prizmatik ve takeometrik alı ma imkan vermezler. Nirengi
noktaları
nın arasıarazinin alı mına imkan sağlayacak ş ekilde sıklaş tı
rılırlar. Bu noktalara
Poligon noktaları , bu noktalardan oluşan güzergaha Poligon Güzergahı (geçkisi), Poligon
güzergahları
nın oluş turduğu ş
ebekeye Poligon ş ebekesi(poligon ağı ) denir.
Poligon Ağıdetay noktaları nın ölçülmesi için iskeleti meydana getiren ve nirengi şebekesine
bağlanan poligon noktalarıile bu noktalarıbirleş tiren doğru parçalarından oluş ur. Poligon
güzergahıbirbirlerine kenarlarla bağlıve koordinatlarıberaberce hesaplanan dizilerdir.
Güzergah(dizi) halinde tayin edilen poligon noktalarıarası nda kalan doğru parçaları
na
Poligon kenarı, bitiş
ik kenarlar arası
nda kalan açıya Poligon açı
sıveya Kı rı
lma açısıdenir.
Güzergahda poligon noktalarıbirbirlerine görüşolarak bağlanmasıgerekir.
7.2.1 Poligon Güzergahları

nın Sı
nıflandı
rılması
, poligon ağıiçindeki güzergahı

Poligon güzergahları nşekline ve hassasiyetine göre
sı
nı flandı
rı
labilir.
Güzergahın Şekline göre;

a) Açık Poligon Güzergahı
b) KapalıPoligon Güzergahı
c) Baglıveya DayalıPoligon Güzergahı
Güzergahı n Hassasiyetine göre;

a) Ana Poligon Güzergahı
b) Ara Poligon Güzergahı
c) Tali veya yardı mcıPoligon Güzergahı
olarak sınıflara ayrı
lı
rlar.

Do Not Copy
7.2.1.1 Açık Poligon Güzergahı : Koordinatıbilinen bir Nirengi noktasında veya Poligon
noktadan baş lar, fakat diğer bir nirengi veya poligon noktası na bağlanmayan geçkilerdir.Sonu
hiçbir noktaya bağlanmaz. Zorunlu olmadı kça tesis edilmezler.


Açı
k Poligon Güzergahı
7.2.1.2 KapalıPoligon Güzergahı

: Koordinatlarıile belirli bir noktadan baş
layı
p yine aynı
noktada son bulan kapalıbir çokgen biçimindeki geçkilerdir. Hesap ve ölçü kontrolu
mümkündür.




KapalıPoligon Güzergahı
7.2.1.3 DayalıPoligon Güzergahı : Dayalıpoligon geçkisi, koordinatlarıbelli bir nirengi veya

poligon noktasından baş layı p, koordinatlarıbilinen baş ka bir nirengi veya poligon noktasında
son bulan geçkilerdir.Bu tür geçkilerde her türlü kontrol yapılabilmektedir.
İlk iki poligon güzergahı nın sakı ncalıtaraflarıvardı r. Açık Poligon Güzergahı nda son
noktanı n bağlantı sını
n yapı lamadı ğıiçin sakı
ncalıdır.Ancak ölçülerin tekrar kontrolu/ölçülerin
kontrol etmesi ile olur. İ kinci güzergahda ise hesabı n kontrolu mümkün olması na rağmen
baş langıç noktası nın koordinatlarıhatalıolabileceğine karş ıkontrol edilmelidir.Hatalı
koordinatdan hatalıkoordinatlar üretilmemelidir.Bu iki geçki çeş idi tescile konu işlemlerde
tercih edilmezler.Şayet bu tür güzergahlar tescile konu olmayan iş lerde kullanılacak ise
baş langıç noktaları nın Koordinat değerleri ve kuzeyle yapmı şolduğu Açı klık AçısıLokal
olarak seçilebilir.Tescile konu işlemlerde Dayalı (Bağlı) Poligon Güzergahıtercih edilir.

Do Not Copy

 
  

Dayalı(Bağlı
) Poligon Güzergahı
7.2.1.4 Ana Poligon Güzergahı :Ana poligon geçkisi bir Nirengi noktasınıdiğer bir Nirengi
noktası na bağlayarak ölçülecek alanıbüyükçe bloklara ayı ran poligon dizileridir. Bağlantı
noktasıolarak bir uçta veya her iki uçtaki ana poligon noktası, nirengiden sonra gelen ilk ana
poligon noktasıda kullanılabilir.
7.2.1.5 Ara Poligon Güzergahı:Ara poligon geçkisi, ana poligon geçkilerinin ayı rdığı
bloklar içinde, aynıgeçkide olmayan iki ana poligon noktası nı
n birbirine bağlayan poligon
geçkileridir.Bağ lantınoktasıolarak, bir uçta veya her uçta ana poligon noktası ndan sonra
gelen ilk ara poligon noktasıkullanı
labilir.
7.2.1.6 Yardı mcıPoligon Güzergahı:Yardı mcıpoligon geçkisi, aynıgeçkide olmayan ara

poligon noktaları nıbirbirine bağlayan poligon geçkisidir.Detay noktaları nı
n alımında
kullanılı
r.YardımcıPoligon noktaları , detay ölçülerinin yapılabilmesi için ana ve ara
poligonlardan ayrılan avlu içlerine veya çı kmaz sokaklara atılan kör poligon noktalarıile
poligon kenarlarıüzerine tesis edilen küçük noktalardı
r.
1,2,3 nolu Güzergahlar Ana Poligon Güzergahı

4,5 nolu Güzergahlar Ara Poligon Güzergahı
6 nolu Güzergah YardımcıPoligon Güzergahı

Do Not Copy
TY.Madde 62 (31.01.1998) : Ana poligon güzergahları1600m, Ara poligon güzergahları
1000m ve Yardı mcıpoligon güzergahları600m'den uzun olmamalı dı
r. Güzergahdaki
kenarlar toplamı
, güzergahı
n baş
langı
ç ve son noktalarıarasındaki uzunluğun 1.5 katını
aşmamalı dır.
Herhangi bir poligon geçkisindeki kenarlar toplamı

, geçkinin baş
langı
ç ve son noktalrı
arası
ndaki uzunluğun 1.5 katı
nıgeçmemelidir.
L1+L2+L3+L4+L5 ≤1.5 * LAB
TY.Madde 25 (15.07.2005) : Detay noktaları nın yersel yöntemlerle ölçülmesi için C1,C2,C3
derece noktalara dayalıpoligon dizileri oluş turulur.
Poligon dizilerinin seçimi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi, ana, ara ve yardı mcıpoligon
geçkileri olarak plânlanabileceği gibi, poligon ağ larıbiçiminde de plânlanabilir. Toplam ana
geçki uzunluğu en çok 1600 m, ara geçki uzunluğu en çok 1000 m ve yardı mcıgeçki
uzunluğu en çok 600 m alı nır. Yerleş ik olmayan alanlarda zorunlu durumlarda geçki
uzunluklarıilgili idarenin görüş ü alınarak bu değerlerin en çok 1.5 katıolabilir. En büyük
kenar uzunluğu 500 m’yi geçmemelidir. Seçilen noktalar ve plânlanan dizi veya ağlar için bir
seçim kanavasıdüzenlenir.
Seçim kanavası nın ilgili idarece onayı

ndan sonra, poligon noktalarıEk-4’teki gibi tesis edilir
ve Ek-6’daki biçimde röperlenir.

Do Not Copy
7.2.2 Poligon İ
şleri
Poligon iş leri arazinin gezilip görülmesi(istikş af), Poligon zemin iş aretlerinin

yerleştirilmesi(tesis), poligon röperleri, poligon ölçmeleri,hesaplarıve çizimden oluş
ur.
7.2.2.1 Poligon İ
stikş
afı
Alı mıyapı lacak alan için gerekli ve yeterli sayı da poligonları n yerlerinin belirlenmesidir.
Bunun için önce büroda yapı lacak bir ön çalışma ile eldeki mevcut haritalardan yararlanarak
nokta yerleri belirlenir. Daha sonra araziye çıkılarak alı mı n kolay yapılması nısağ layacak en
iyi poligon geçkileri araş tı
rı
lır. Poligonları
n yerleri belirlenir. Daha önce yapı şharitalarda
lmı
bulunan noktalardan zemin tesisi bulunan noktalar yeni poligon ağı na alınırlar.
Poligon noktaları nın uzun süre korunmasıiçin poligonları n döş enmeden önce bölgedeki
yeraltı kablo ve boru tesisleri ile yapı , yol ve kanalizasyon ş ebekelerinde düş ünülen
değiş iklikler hakkında ilgili kurumlardan bilgi toplanı r ve bu bilgiler istikş
af öncesi dikkate
alı
nır.
Poligon güzergahları nı ağı
n aş ı
daki özellileri taşmasıgerekir.
a) Dayalıpoligon geçkisi gergin bir çizgi ş eklinde, yani kı rılma açı ları200 grad
civarı nda olmalı dır.
b) Açı ların hassas ölçülebilmesi amacıile poligon noktaları nın herbirinden bir önceki
ve bir sonraki poligon noktalarıiyi görülebilmelidir.
c) Pol igon kenarlarıelektronik uzaklı k ölçerle ölçülecek ise 350m ‘yi, çelik ş erit metre
ile ölçülecekse 200m’yi geçmemelidir.Kenarlar çelik ş erit metre ile ölçülecekse, kenarları n
düz zeminden geçirilmesine özen gösterilmelidir.
d) Güzergahları n uzunluğu, Ana poligon güzergahı1600m, Ara poligon güzergahı
1000m ve Yardı mcıpoligon güzergahıise 600m olması na dikkat edilir.
e) Prizmatik alı m yapı lacaksa, ölçü doğruları (poligon kenarları ), alı
mıyapı lacak detay
noktaları na yakı n geçmelidir. Takeometrik alı m yapı lacak ise poligon noktalarıgenişgörüş
alanına sahip olmalı dır.
f) Poligon iş aretlerinin yerleri, tesislerin uzun süre kalabilmesine imkan verecek
şekilde seçilmelidir.Yerleş ik alanlarda bina doğ rultularının uzantı larıüzerine tesis edilmeli ve
yolları n bir tarafı ndan diğer bir tarafı na geçmemelidir. Kı rsal alanlarda ise poligon taş ıüç
sınırın birleştiği yere tesis edilmelidir.
Poligon noktalarının zemine tesis edildikten sonra, mevcut detaylardan faydalanarak veya
varsa daha önceki haritalardan faydalanarak noktaları
n bağlantı
ları
nı, numaraları
nıve hesap
ğa istikş
yönünü gösteren altlı af kanavasıdenir.
TY Madde 69(31.01.1988) Ana, ara ve yardı mcıpoligon güzergahları

nın yerleri seçilerek bir
af kanavasıtaslağıhazı
istikş rlanı
r ve idarenin onayı
na sunulur.
Poligon noktalarının koordinat hesaplarıyapı ldı

ktan sonra poligon kanavalarıdüzenlenir.
Poligon noktalarıkoordinatları na göre boyut değiş tirmeyen saydam altlı klara 1/2000, 1/5000
veya 1/10 000 ölçeğinde çizilerek bir poligon kanavasıhazı rlanır.Bu kanavada, poligon
güzergahlarının hesaplama yönü, poligon ve güzergah numaraları , poligon ağıiçinde ve
dış
ı nda kalan nirengi noktalarıözel iş
aretlerine göre gösterilir.Bu altlı
klar esas kanava denir.

Do Not Copy
7.2.2.2 Poligon Noktaları
nınİ
şaretlenmesi
Kı rsal alanda, yumuş ak zeminde poligon noktaları na 400 dozlu betondan yapı lmış60cm
boyunda ve kesik piramit ş eklinde poligon işaretleri konur. Poligon betonunun üst kısmı ,
toprak seviyesinden 10cm yukarıda kalacak ş
ekilde toprağa gömülür.Poligon betonunun tahrip
edilmesi veya sökülmesi durumunda, yenilemek amacıile her poligon betonunun altı na birer
sigorta betonu konur.
Poligon betonunu yerleş tirmek için 70cm derinliğinde 50*50cm geniş liğinde kenarıdik bir
çukur açı lır.Çukurun tabanıtesviye edilir. Çukurun üzerine bir sehba kurulur ve çukurun orta
noktasınıgösterecek ş ekilde çekül sarkı tılır. Çekülün ucu sigorta betonunun orta noktası nı
gösterecek ş ekilde sigorta betonu yerleştirilir. Sigorta betonunun üzerindeki 10cm’lik kı sım
tuğla kırı ntıve toprakla örtülüp sı kıştı
rı lır. Daha sonra ekseni sehpa üzerine ası lan çekül
doğrultusunda olacak ş ekilde poligon betonu yerleş tirilir. Etrafıtoprak ve taşkı rı
ntı
sıile iyice
sıkıştı
rı
lır.
Yerleşim bölgelerinde poligon noktaları ızı

, asfalt ve beton yollara 30cm boyunda baş mbalı
demir çiviler çakı larak, kaldı rı
m ve diğer yollarda ise 40 cm boyunda ve 2-3 cm çapı nda
galvanizli borular yerleştirilerek iş
aretlenir.
Poligon noktalarızeminde iş
aretlendikten sonra hemen röperi alı
nmalı
dır.

Do Not Copy EK-4

Do Not Copy
7.2.2.3 Poligon Noktaları
nın Röperlenmesi
Poligon noktaları nın arandı ğında bulunabilmesi veya tahrip edildiğinde yeniden tesis
edilebilmesi (ihya) amacıile tesisten hemen sonra röperlenmelidir.
Röperleme, çevredeki duvar, bina, yapıgibi tesislerle sabit kaya gibi değişmez tesislerden
yapılmalıdır. Röper uzunluklarıçevredeki en az üç noktadan cm incelikte ölçülür. Röper
uzunluklarının 20m’den kısa olmasına özen gösterilmelidir. Aynıtesisten birden fazla röper
noktasıalınmasıdurumunda, röper alınan noktaların arasını
n ölçülmesi gerekir.
TY madde:75 (31.01.1988) Poligon noktalarıile yardı mcıalı m noktalarının arandı ğında

lıkağı
bulunabilmeleri veya ihya edilebilmeleri için 210*297 mm’lik bası tlara röper krokileri
düzenlenir.
TY madde:76 (31.01.1988) Röper uzunlukları , civardaki en az üç noktadan cm incelikle

ölçülür. Bu uzunlukların 20 m’den kı sa olmasına özen gösterilir. Röper noktalarıduvar, yapı
,
kaya gibi sabit tesislerin işaretlenerek belirlenmişyerlerde seçilir ve konumlarıröper
krokisinde belirtilir.
ur. Bunlar Durum krokisi ve Röper ölçü krokisi .

Röper krokisi iki bölümden oluş
Durum krokisi poligon noktası nın, bulunduğu yeri tanı mlayıcıve ulaş ı
m ş eklini gösteren
krokidir. Ayrı
ca poligon noktası
nın diğer poligonlarıgörüşdoğrultuları
nıbelirtir.
Röper Ölçü krokisi ise poligon noktası nı n sabit noktalardan ölçülen uzunluklarıve alı nan
detayın konumunu belirten krokidir.Ayrı ca röper alınan sabit noktaların niteliği,sahibi,kat
adedi vb bilgiler belirtildiği gibi sabit noktalar arası
ndaki uzunluklarıda gösterir.
Durum krokisi ile Ölçü krokisi arasında birbirlerine göre farklıbüyüklükte olmalı dır.Durum
krokisi daha genel ve genişçevreyi gösterebileceği gibi, ölçü krokisi poligon noktası
nı n röper
alı
nan bölgeyi detaylıolarak göstermelidir.

Do Not Copy EK-6

Do Not Copy
POLİ
GON NOKTALARI RÖPER ÖLÇÜ KROKİ
Sİ

Do Not Copy
7.2.2.4 Poligon Ölçmeleri
Poligon ölçmeleri denildiği zaman, poligon kenar ölçüsü ve poligon kı

rı
lma açı
sıölçüsünün
ı
ölçülmesi anlaşlı
r.
7.2.2.4.1 Poligon Kenar Ölçüsünün Ölçülmesi
Poligon kenar uzunlukları, yıllı

k kontrol belgesi bulunan elektronik uzunluk ölçerler ölçülür.
nmak sureti ile çelik ş
Ancak idarenin izni alı erit metre ile de ölçü yapı
labilir. Poligon kenar
ölçüsünde elektronik uzaklı k ölçerlerin kullanılmasıdurumunda uzunluk 350m’ yi çelik ş erit
metre kullanı
lmasıdurumunda 150m ‘yi geçemez.
Elektronik uzunluk ölçerle iki ayrıölçü yapılı

r ve bu ölçülere ayar düzeltmesi ile meteorolojik
düzeltmeler getirilir. Ölçüler yataya indirgenir ve cm’ye kadar ortalamasıalı r. İ
nı ki ölçü
arası
ndaki fark 5cm’den fazla olamaz.
Çelik ş eritlerle yapı

lan poligon kenar ölçmelerinde bir gidişve geri dönüş , arı
zalıarazilerde
ikisi de inişdoğrultusunda olmak üzere iki defa ölçülür. Ölçülere ayar düzeltmesi ile 20° C
sıcaklığa gore ı sıdüzeltmesi getirilerek cm’ye kadar ortalamasıalı
nır. İ
ki ölçü arasındaki fark;
dmax=0.0006√S+0.02 metre
formülünün verdiğ i değerden fazla olamaz.

S:Metre cinsinden poligon kenar uzunluğu.
1.Ölçü:185.16m
2.Ölçü:185.18m
dfark:0.02m=2cm
S:185.16m veya 185.17m

dmax: 0.028m = 2.8cm = 3cm
dmax > dfark
IsıDüzeltmesi: ΔSt=S’ * ( t – to ) * α
Ayar Düzeltmesi: ΔSl=S’ *(L-Lo)/Lo
L:Şeridin Ayar Uzunluğu

Lo:Şeridin Normal Uzunluğu
α:Şeridin Genleşme Katsayı
sı
Kenar Ölçme ve İ
ndirgeme HesabıÇizelgesi
Ölçme Tarihi: Lo=20.000m
Hava Durumu: L =19.995m
Operatör: α=0.00000115
Ölçülen Ölçü Isı Isı Ayar İ
ndirgenmiş Ortalama Deniz ve
Kenar S t Düzeltmesi Düzeltmesi Uzunluk Proje
(m) St Sl (m) (m) Yüzeyinde
101-102 185.16 30 0.021m -0.046 185.135 185.151 (0.004)
102-101 185.19 31 0.023m -0.046 185.167 185.155

Do Not Copy
Bütün poligon kenarlarıDeniz seviyesine ve Gauss Krüger projeksiyon düzlemine indirilir.
Bu iş
lem için;
Vs=a*S
a=Ym2/(2R 2) – H/R
formülleri kullanı
lı
r.
Ym:(Yi+Yk)/2
H: (Hi+Hk)/2
R:6373 394m
7.2.2.4.2 Poligon AçıÖlçüsünün Ölçülmesi
Poligon açıölçmeleri en az 10cc yi doğrudan ölçebilen aletlerle yapı

lı
r. Bütün poligon açı
ları,
Ana, ara ve yardı mcıpoligon noktalarıiki yarı m silsile olarak ölçülür. Her yarı m silsile
ölçüsünden önce aletin merkezlendirilmesi ve düzeçlenmesi kontrol edilmelidir.
İ
ki yarı ağı
m silsile yönteminin esasıaş daki gibi ifadelendirilebilir.
Teodolit I istasyon noktası na kurularak merkezlendirilir ve düzeçlenir. Teodolit önce P.1

noktası ndaki hedefe yöneltilir ve doğrultu okuması(a1) yapı lır. Alet saat ibresi yönünde
çevrilerek diğer noktadaki hedefe yöneltilir ve doğrultu okuması(b1) yapı lır. Buraya kadar
yapı lan iş
lem bir yarım silsileyi oluşturur. Dürbün ikinci duruma getirilir. Yatay açıbölüm
tablasının hatasınıen aza indirmek amacı yla açıtablasıbir miktar kaydı rılı
r. Dürbün ilk
noktaya tekrar tatbik edilir ve doğrultu okuması(a2) yapı lı
r.Sonra diğer noktaya tatbik
edilerek doğrultu değeri (b2) okunur.
α1= b1-a1
α2= b2-a2
olmak üzere αaçı sı

α= ( α1+ α2 ) /2
şeklinde belirlenir.
Durulan Bakı
lan I .Yarım II.Yarı m I.Silsile II.Silsile Ortalama Notlar
Nokta Nokta Silsile Silsile İ
ndirgenmiş İ
ndirgenmiş
I P.1 6.1592 87.4354 0.0000 0.0000 0.0000
P.2 204.6116 285.8902 198.4524 198.4548 198.4536

Do Not Copy
Alet kurulan noktadan ölçü yapı lacak nokta sayı sıikiden fazla olmasıdurumunda her
noktadaki hedefe ayrıayrıtatbik edilerek doğrultu okumalarıyapı lır ve okumalar açıözet
çizelgesine bakı
lan nokta hanesine yazılı
r ve silsileler indirgenerek ortalamasıalı
nır.
Durulan Bakı
lan I .Yarım II.Yarı m I.Silsile II.Silsile Ortalama Notlar
Nokta Nokta Silsile Silsile İ
ndirgenmiş İ
ndirgenmiş
I P.1 6.1592 87.4354 0.0000 0.0000 0.0000
P.2 204.6116 285.8902 198.4524 198.4548 198.4536
P.3 252.7212 333.9978 246.5620 246.5624 246.5622
7.2.2.5 Poligon Hesapları
Poligon noktaları
na koordinat vermek amacıile yapı lan hesaplamalarıAçı
k, Dayalı( Bağ
lı)
ve Kapalıgüzergahlarıiçin ayrıayrıincelemek gerekir.
7.2.2.5.1 Açı
k Poligon Geçki Hesapları

 
A ve B noktaları
nın koordinatları( Y, X )biliniyor.
*S1, S2, S3 ölçülen kenarlar,

*βo, β1, β2 ölçülen kı
rılma açıları
,
1,2 ve 3 nolu poligon noktalarıise yeni tesis edilmişnoktalar ve bu noktaları

n koordinatları
( Y, X ) hesaplayalım.
tB1 = tAB + β0 ± 200

g
t12 = tB1 + β1 ± 200

g
g
t23 = t12 + β
2 ± 200
1,2,3 nolu noktaları

n koordinatlarıkendilerinden bir önceki noktaya bağlıolarak,

Do Not Copy
Y1 = Y B + S1 * SintB1 X1 = XB +S1 * CostB1
Y2 = Y1 + S2 * Sint 12 X2 = X1 +S2 * Cost12
Y3 = Y2 + S3 * Sint23 X3 = X2 + S3 * Cost23
formülleri ile hesaplanı

r.
Açı labileceği gibi poligon hesabıçizelgesi ş

k poligon hesabıTemel ödevlerden yapı eklindede
hesaplabilir.
Örnek:
Verilenler
YB = 5320.57m
XB = 8508.40m
t AB= 142.1625g

βo=180.4054g
β1=196.1076g 
β2=248.4650g 
S1=152.45m
S2=112.54m
S3= 98.46m
Kı rı
lma Semtler Kenar
G.No N.No Açı ları Δy Δx Y X
( βij ) ( tij ) ( Sij ) (m) (m) (m) (m)
A 142.1625 5 320.57 8 508.40

B 180.4054 122.5679 152.45 142.97 -52.92 5 463.54 8 455.48
1 196.1076 118.6755 112.54 107.73 -32.54 5 571.27 8 422.94
2 248.4650 167.1405 98.46 48.59 -85.63 5 619.86 8 337.31
3

Do Not Copy
7.2.2.5.2 KapalıPoligon Geçki Hesapları
Kapalıpoligon geçkisi, koordinatıbilinen bir noktadan baş

layı
p, yeni tesis edilmişnoktaları
n
koordinatlarıhesaplandıktan sonra aynınoktaya bağlanmasıbiçimindedir.






Teorik olarak verilen t12 açıklık açısı

na , kı
rı
lma açı
ları
nı(βi) ekleyip yeteri kadar 200g
çı ktan sonra bulunan değerin yine t12 açı
karttı klı
k açısı
na eşit olmasıgerekir. Düzensiz
hatalar nedeni ile açıkapanma hatasıFβ;
Fβ= [ β] – n * 200g
bağıntı
sıile hesaplanı ı
r. Fβdeğeri Fβmax. değeri ile karşlaş
tırı
lı ağı
r. Fβmax değeri ise aş daki
formülle hesaplanır.
Fβmax.=1c + 150 / [ S ] * ( n – 1 ) * √n (31.01.1988 tarihli yönetmelik)
[ S ]: Toplam poligon kenarı
n : Alet kurulan nokta sayı

sı
Fβmax.=1.5c * √n (15.07.2005 tarihli yönetmelik)
ı
Karşlaşrma Fβmax > Fβise
tı
Fβaçıkapanma hatasıkı rılma açıları

na eş ı
it olarak dağtı
lı
r. Açıklık açı
larıdüzeltilmişolarak
hesaplanı
r. Düzeltilmişaçıklı
k açı
larıve kenarlar yardımıile Δy ve Δx ler hesaplanır ve
toplam Σ[ Δy ] ve Σ[ Δx ] hesaplanır.

Do Not Copy
Kapalıpoligon hesabıolduğu için koordinatıbilinen noktadan baş layı
p aynınoktada son
bulduğu için teorik olarak Σ[ Δy ] ve Σ[ Δx ] değerleri sı
fı
r olmalı
dır.
Σ[ Δy ] = 0
Σ[ Δx ] = 0
Düzensiz hatalar nedeniyle fy ve fx hatalarıortaya çı

kabilir.
fy = ( Yson - Yilk ) - [ Δy ]
fx = ( Xson - Xilk ) - [ Δx ]
bağıntılarıile hesaplanı
r. Kapalıpoligon hesabı
nda geçki baş
lanan noktada bittiğ
i için enine
ve boyuna hatalarıhesaplanamaz. Bu nedenle doğrusal kapanma hatasıfs kenar kapanma
hatasıhesaplanı r.
fs = √fy2 +fx2
fs kenar kapanma hatası ı
, Fsmax ile karşlaş
tı
rı
lı
r.
Fsmax = 0.01√[s]
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
Fsmax > F s ise fy ve fx koordinat kapanma hatalarıkenar uzunluklarıile orantı

lıolarak
Δy ve Δx farkları
na dağı
tı
lı
r.
fy / [ S ] * Si
fx / [ S ] * Si
Δy ve Δx leri getirilen düzeltmelerden sonra, baş langı

ç noktasının koordinatına Δy ve Δx ler
iş
aretine göre eklenerek yeni tesis edilmişnoktaları
n koordinatlarıhesaplanır.
Örnek:
ağı
Aş da ş
ekil ve verilenler yardı
mıile kapalıpoligon hesabı
nıhesaplayalı
m.
Y1=5000.00m X1=5000.00m
β1 = 248.4116g S1=100.47m
β2 = 283.2184 S2=150.20m
β3 = 308.4836 S3=122.85m
β4 = 251.0266 S4=130.19m
β5 = 308.8628 S5=116.14m

Do Not Copy
Koordinatıbilinen nokta sayı sıbir tane olduğu ve aynızaman da poligon hesabıçözülebilmesi
için baş langıç açı
klık açısına ihtiyaç olduğu için; baş
langı
ç ve son nokta aynınokta alınmalı,
baş langı ç açı klı
k ve son açı klık açı sıise yaklaş ı
k kuzeyle yapmı şolduğu açı klık açı
sı
alınabilir. Şayet baş langıç noktası nın koordinat değeri bir ağsistemine bağlıdeğil ise
baş langı ç noktası
na Lokal anlamda koordinat değeri ( Y=1000m, X=1000m gibi ) verilebilir.
Baş
langı
ç Açı
klı
k Açı
sı: t12 = 50.0000g
şAçı
Kapanı klı
k Açı
sı: t 12 = 50.0000g
Başlangıç ve Son nokta koordinatı1 nolu 

Noktanın koordinat degeri alı
nmalıdır. 
Kı rı
lma Semtler Kenar
G. N.No Açı ları Δy Δx Y X
No ( βij ) ( tij ) ( Sij ) (m) (m) (m) (m)
1 1 50.0000 5 000.00 5 000.00
-6
2 283.2184 133.2178 100.47 71.04 71.04 5 071.04 5 071.04
3 308.4836-6 241.7008 150.20 130.21+1 -74.86-1 5 201.26 4 996.17
4 251.0266-6 292.7268 122.85 - 74.84+1 -97.42 5 126.43 4 898.75
5 308.8628-6 1.5890 130.19 -129.34 +1 -14.84-1 4 997.10 4 883.90
1 248.4116-6 50.0000 116.14 2.90 116.10 5 000.00 5 000.00
2 [Δy]= [Δx]= Ys-Yi=0.0 Xs-Xi=0.0
-0.03m +0.02m
1450.0030 [S]= fy=(Ys-Yi)-[Δy]= 0.03

619.85m fx=(Xs-Xi)-[Δx]=-0.02
1400.0000
50.0030
fβ=0.0030g
fβ=30cc
fβ/ n = 6cc fs = √fy2+fx2
fs = 3.60cm
Fβmax.= 1 c + 150 / [ S ] * ( n – 1 ) * √n Fsmax = 0.01√[s]
Fβmax = 3.16c Fsmax =25cm
Fβmax > fβkabul edilir. Fsmax > fsmax kabul edilir.

Do Not Copy
7.2.2.5.3 Bağlı(Dayalı
) Poligon Geçki Hesapları
Dayalıpoligon geçkilerinde başlangıç ve bitişnoktalarının ( B ve C ) koordinatlarıile açı

klı
k
açı
larıbilindiğinden, gerek semt kontrolü gerekse koordinat kontrolü yapmak mümkündür.
 
  

DayalıPoligon Güzergahı
Semt kontrolü için, baş

langıç semti ( tAB ) ile bütün kı
rı
lma açı
larıtoplanır ve yeteri kadar
200g çı larak bitişsemti ( tCD ) bulunur. Bazıdurumlarda açı
karı klı
k açısıile kırılma açısı
toplamı200g tan küçük ise 200g eklenir veya 600g tan büyük olmasıdurumunda 600 grad
çıkarı
lı
r.
Son noktada hesapla bulunan semt değeri ( tCD ),
tCD*= tAB+[ β] - n*200g
bağıntı r.Verilen semt tCD ile hesapla bulunan tCD* semtleri arası
sıile hesaplanı ndaki açı
kapanma hatasıf β;
f β= tCD* - tCD
r. f βiçin kabul edilebilir sı

hesaplanı nı eri f βmax,
r değ
Fβmax.=1c + 150 / [ S ] * ( n – 1 ) * √n (31.01.1988 tarihli yönetmelik)
Fβmax.=1.5c * √n (15.07.2005 tarihli yönetmelik)
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
[ S ]: Toplam poligon kenarı
n : Alet kurulan nokta sayı

sı
Eğer Fβmax > fβise

Do Not Copy
fβaçıkapanma hatasıbaş langıç ve son bağlantınoktaları ndaki bütün kırı
lma açı larına eş it
olarak dağı tı
lır. Dağı tı
mda saniyenin ondalı ğına inilmez. Şayet bir veya bir kaç açı ya, fβ/n
değ erinin ondalı klıolmasınedeniyle, bir kaç saniye fazla düzeltme verilmesi gerekiyorsa, bu
düzeltme kı sa kenarlardan oluş an açıveya açı lara verilmektedir. Çünkü kı sa kenarlarda
uygulama hatasınedeniyle hata yapma olası lığıdaha fazladı r.Düzeltmelerle açıklık açı ları
düzeltilmişolarak hesaplanı r.
tB1 = tAB + β0 ± 200g

t12 = tB1 + β1 ± 200g
t23 = t12 + β2 ± 200g
t34 = t23 + β3 ± 200g
t4C = t34 + β4 ± 200g
tCD = t4C + βC ± 200g
Düzeltilmişaçı klı
k açılarıve kenarlar yardı
mıile ard arda gelen noktalar arası
ndaki koordinat
farklarıΔy ve Δx ler hesaplanır.
ΔY1 = S 1*Sin tB1 ΔX1= S1*Cos tB1

ΔY2 = S 2*Sin t12 ΔX2= S2*Cos t12
ΔYC = S5*Sin t4C ΔXC= S5*Cos t4C
hesaplanı
r.Teorik olarak
Σ[ Δy ] = [S*Sintij ] = Yc -Yb
Σ[ Δx ] = [S*Costij] = Xc - Xb
Olmalı dır.
Gerek açıölçülerindeki, gerekse kenar ölçülerindeki düzensiz hatalar nedeniyle uygulamada
bu teorik durum gerçekleş
mez.Düzensiz hatalar nedeniyle fy ve fx hatalarıortaya çı
kabilir.
fy = ( Yc - Yb ) - [ Δy ]
fx = ( Xc - Xb ) - [ Δx ]
bağıntılarıile hesaplanı r. fy ve fx değerlerine kenar kapanma hatasıdenir. Bu hatalardan

yararlanılarak doğrusal kapanma hatasıfs hesaplanı r.
fs = √fy2 +fx2
fy, fx, [ Δy ] ve [ Δx ] değerleri yardı
mıile „Enine Kapanma Hatası
“ fq ve „Boyuna
Kapanma Hatası “ fL hesaplanı
r.
--------------------
S=√[ Δy ]2 +[ Δx ]2

Do Not Copy
fq=1 / S ( fy*[ Δx ] – fx*[ Δy ] )
fL=1/ S ( fy*[ Δy ] + fx*[ Δx ] )
hesaplanan fq ve fL hatalarıkabul edilebilir değ ı

erler ile Fqmax ve FLmax karşlaş
tı
rı
lı
r.
fq<FQmax ve fL< FLmax olmalı dır.
FQmax = 0.06 + 0.00007*S + 0.0007*n√n (31.01.1988 tarihli yönetmelik)

FLmax = 0.06 + 0.00015*S + 0.004*√S
FQmax(m) = 0.05 +0.15 * √S(km) (15.07.2005 tarihli yönetmelik)

FLmax(m) = 0.05 + 0.04 * √n - 1
Eğer fq<FQmax ve fL<FLmax ise, fy ve fx koordinat kapanma hatalarıters iş aretleri ile Δy

ve Δx koordinat farkları
na ait olduklarıkenar uzunluklarıile orantı
lıolarak cm inceliğinde
dağıtı
lır.
fy / [ S ] * Si
fx / [ S ] * Si
DüzeltilmişΔy ve Δx koordinat farklarıhesaplanı r. Bu farklar kendinden önceki noktanı

n
koordinatları
na eklenmek suretiyle poligon noktaları nı
n koordinatlarıbulunur. En sonunda
bilinen C noktası
nın koordinatlarıbulunduğunda hesap işleri tamamlanmışolur.
Örnek:
ağı
Aş da ş
ekil ve verilenler yardı
mıile dayalıpoligon hesabı
nıhesaplayalı
m.
Verilenler
Baş
langı
ç ve Kapanı şNoktaları
nın Koordinatları
NN Y(m) X(m)
B 5 251.25 6 427.16
C 5 550.58 6 256.02
tAB=142.1625g
tCD= 72.9100
Ölçülenler
β0 = 180.4050g S1=152.45m
β1 = 196.1072 S2=112.54m
β2 = 248.4646 S3= 98.46m
βC = 105.7690
İ
stenenler

Do Not Copy
Yeni tesis edilmiş1 ve 2 nolu poligon noktası
nın koordinatları
( Y,X)=?
t AB
A

0

B 1
S1 
2
1 S2
2 D
t CD
S3 C
Kı rı
lma Semtler Kenar
2 A 142.1625
+4
B 180.4050 122.5679 152.45 142.97+2 -52.92-2 5 251.25 6 427.16
1 196.1072+4 118.6755 112.54 107.73+1 -32.54-2 5 394.24 6 374.22
2 248.4646+4 167.1405 98.46 48.59+1 -85.63-1 5 501.98 6 341.66
C 105.7690+5 72.9100 5 550.58 6 256.02
D
[Δy]= [Δx]= Yc-Yb= Xc-Xb=
299.29m -171.09m 299.33m -171.14m
872.9083
800.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy]= 0.04 fy= 4cm
363.45m fx=(Xc-Xb)-[Δx]=-0.05 fx=-5cm
72.9083
72.9100
fβ=-0.0017g
fβ=17cc S=√[ Δy ]2 +[ Δx ]2
S=344.74m
fβ/ n = 4.25cc (ondalı
klı ı
dağtı
lmaz)
fq=1 / S ( fy*[ Δx ] – fx*[ Δy ] )
Fβmax.= 1 c + 150 / [ S ] * ( n – 1 ) * √n fq=0.0236m=2.36cm
Fβmax = 3.48c fL=1/ S ( fy*[ Δy ] + fx*[ Δx ] )

fl=0.0595m=5.95cm
Fβmax > fβkabul edilir
FQmax =0.186m=18.6cm
FLmax =0.140m=14.0cm
FLmax > fsmax kabul edilir.

FQmax > flmax kabul edilir

Do Not Copy
Örnek:
Koordinatıbilinen N.262 ve N.265 nirengi noktalarıile N.267 ve N.266 nirengi noktaları
arasına P.3911 ile P.3912 poligon noktalarıtesis edilmiş tir. Bu noktalarda poligon kı rılma
açılarıiki yarı
m sislsile ile kenar uzunluklarıiki kez ölçülmüş tür.Bilinenler değerler ve
ölçülenler değ
erlerin tablo üzerinde gerekli hesaplamalarıve indirgemeleri yapı larak poligon
hesabınıyapalım.
Poligon Açıve Özet Çizelgesi
Durulan Bakılan Yarım Silsileler Sı ra İ

fı ndirgeme Ortalama
Nokta Nokta I.Yarım II.Yarım I.Sıfı
rlama II.Sıfı
rlama ( Kesin Açı)
N.265 N.262 0.0000 200.0010 0.0000 0.0000 0.0000
P.3911 211.6818 11.6834 211.6818 211.6824 211.6821
P.3911 N.265 15.1525 215.1820 0.0000 0.0000 0.0000

P.3912 218.0039 18.0338 202.8514 202.8518 202.8516
P.3912 P.3911 10.0020 210.0030 0.0000 0.0000 0.0000

N.267 252.3465 52.3465 242.3445 242.3435 242.3440
N.267 P.3912 18.2025 218.2515 0.0000 0.0000 0.0000

N.266 273.6348 73.6846 255.4323 255.4331 255.4327
Kenar Özet Çizelgesi
İ
ki Ölçü Farkı : ds = ( 0.006 S + 0.02 ) m
Çelik Şeritin Denklemi : L = 20 m + 0.3 mm + 20 0.0000115 ( t 0 - 18 0 C ) m
Düzeltilmi şKenar : Sd = S 1 + 0.0000115 ( t 0 - t0 0 )
Poligon 1. Ölçü 2. Ölçü Ortalama Fark nı

Hata Sı rı Düzeltilmiş
Kenarı (m) (m) (m) (m) (m) Kesin Kenar
N.265-P.3911 188.02 188.08 188.05 0.06 0.10 188.05
P.3911-P.3912 134.26 134.30 134.28 0.04 0.09 134.28
P.3912-P.267 187.72 187.70 187.71 0.02 0.10 187.71

Do Not Copy Poligon Hesabı
Nokta Kırı
lma Açı
klı
k Yatay
No. Açısı Açısı Kenar Y X Y X
  S
N.262 70 296.39 93 046.59
N.265 +4 266.9800 69 529.62 92 608.91
211.6821
P.3911 +3 278.6625 188.05 +1 +1 69 352.04 92 547.07
202.8516 -177.59 -61.85
P.3912 +3 281.5144 134.28 +1 69 223.38 92 508.63
242.3440 -128.66 -38.45
N.267 +3 323.8587 187.71 +1 +1 69 048.71 92 577.35
255.4327 -174.68 +68.71
N.266 379.2917 68 932.10 92 923.12
379.2904 [S]=510.04 [Δy]= [Δx]= [y]= [x]=

-480.93m -31.59m -480.91m -31.56m
379.2917 -480.91m -31.56m
fβ= 0.0013g Fy= 0.02m Fx= 0.03m
Fβ 0.0300g
Fy = (Yc - Yb) -[Δy] = 0.02m
Fx = (Xc- Xb) -[Δx] = 0.03m
Fq=1/S { fy [ Δx] -fx[Δy]} = 0.03m
Fl=1/S { fy [ Δy]+fx[Δx]} = -0.02m
________ ______ ______
Δy2+Δx2
S=√ =481.97m Fs= √fy2+fx2 Fs= √fq 2+ fl2
Fs=0.04m Fs=0.04m
FQ=0.15m FQ > fq
FL=0.22m FL > fl

Do Not Copy
7.2.2.6 Enine ve Boyuna Hataları
n Geometrik Anlamı
Bir poligon geçkisinde koordinat kapanma hataları( fx, fy) ile enine ve boyuna kapanma
ağı
hataları( fq , fl) aş daki ş
ekilde geometrik olarak gösterilmiş
tir.
n matematik bağı
Bu hataları ntı
ları
;
fy = ( Yc - Yb ) - [ Δy ]
fx = ( Xc - Xb ) - [ Δx ]
fq=1 / S ( fy*[ Δx ] – fx*[ Δy ] )
fL=1/ S ( fy*[ Δy ] + fx*[ Δx ] )
Bu tanımlara göre Lineer Kapanma Hatasıfs =√fy2 +fx2 = √fq2+fL2

bağıntısından hesaplanı r.
Bir poligon geçkisinde fy,fx yada fl,fq hata çiftlerinden biri ile hesaplanacak lineer kapanma
hatası(fs), bunun için belirlenecek bir hata sı
nırından (Fs) küçük ise, dizinin fy ve fx kapanma
hatalarıkoordinat farkları na kenar uzunluklarıile orantı lıolarak dağı tı
lı
r. fs lineer kapanma
hatasının daha çok açıhataları ndan mı , yoksa kenar hataları ndan mıkaynaklandı ğısorusu,
enine ve boyuna hatalara göre belirlenir. Çünkü;
Enine Hata fq>FQ ise; fs’nin açıhataları ğı

ndan kaynaklandı , ya da açıölçmelerinin yeteri
doğrulı
kta yapı
lmadığı;
Boyuna Hata fL>FL ise (fq>FQ olmasıdurumunda) ; fs’nin kenar hataları ğı

ndan kaynaklandı
ya da kenar ölçmelerinin yeteri doğ
rulukta yapı ğı
lmadı ;
anlaşılı
r.
Bir poligongeçkisindeki ölçülerden yalnızca bir tanesinde kaba hata olmasıdurumunda, hatalı
açıya da kenar „ Kaba Hata Araş tı
rması “ hesabıile bulunur.Eğ er;
fβ> Fβ( fβ>1grad ) ise; kaba açıhatasıaraş tırmasıyapılır.

fs > Fs ( fL >FL ) ise; kaba kenar hatasıaraş
tırmasıyapılır.

Do Not Copy
7.2.2.7 Poligon Güzergahları
nda Kaba Hataları
n Araş
tırı
lması
Kaba hatalar açıve kenar hatasıolmak üzere iki çeş ittir. Poligon açıve kenarları
nın
ölçülmesinde küçük hataları
n yapı
lmaması na dikkat etmek gerekir. Çünkü büyük hataların,
hangi açıveya kenarda yapılmışolduğunu hesap yolu ile bulma imkanıolduğu halde küçük
hataları
n bu yöntemle bulunmasımümkün değ ildir.
Kaba hatalar, hesap yöntemi ile bulunabilmeleri için güzergahta bir tek kaba hatanı
n yapı ş
lmı
olmasıgerekir.Birden fazla kaba hatanın olmasıdurumunda hatanı n nerede olduğunu bulmak
imkansızdır.
7.2.2.7.1 Kaba HatalıAçı

nın Bulunması
Bir poligon güzergahında kaba açıhatası nın bulunduğu, verilen son açı
klı
k açı
sıile bu açı
klı
k
açısını
n hesaplanan değeri ile birbirini tutmamasıile anlaşılı
r.
A
 D'
0
1
B
S1   
1 2
S2
A' B' C'
2 D
S3 c
Bu karş ılaş
tı
rma sonucu AB12CD gibi bağlıpoligon güzergahı
nda (fβ> Fβve fβ> 1grad ise)
bir kaba açıhatasıolduğu sonucuna varı
lsı
n;
nda αaçı
Bu poligonu grafik olarak çizersek 12 doğrusu 1 noktasıetrafı sıkadar dönecek ve
bunun sonucu olarak 2 noktası2’ gibi bir noktaya kayacaktı r. 2 noktası nda bir hata
bulunmadı ğından C noktasıda merkezi 1 ve yarı çapı12 olan bir daire yayıüzerinde αaçı sı
kadar kayarak C’ noktasına gelecektir.
Poligon güzergahı nıverilmişolan hatalıdeğerlerle hesap ettiğimizi düş

ünürsek,
Hatanı n nerede yapıldığının araştı
rılmasıiçin hesaba A noktası ndan başlayarak hesap hatalı
açılar ile yapı lı
r.Yeni tesis edilen noktaları n koordinatlarıelde edilir. Hesaba birde C
noktası ndan başlamak üzere hesap tersten çözülür. İ kinci hesapta bulunan koordinatlar ile
önceki koordinatlar karş ı
laştırı
lı
r. Karşılaştı
rmada en yakı n koordinatlar olmasına dikkat
edilir. Y ve X koordinatları nda en yakı n koordinatı
n bulunduğ u noktada ölçülen kırılma
açısında hata yapı lmı şdemektir. Hatanı n düzeltilmesi için o noktadaki kı rı
lma açısıtekrar
ölçülerek hesap tamamlanı r.

Do Not Copy Kı rı
lma Semtler Kenar
Δy Δx
G. N.No Açı ları Y X
2 A 142.1625
B 180.4050 122.5675 152.45 142.97 -52.92 5 251.25 6 427.16
1 186.1072 108.6747 112.54 111.50 -15.29 5 394.22 6 374.24
2 248.4646 157.1393 98.46 61.39 -76.98 5 505.72 6 358.95
C 105.7690 72.9100 5 550.58 6 256.02
D (62.9083 ) (5 604.18 ) (6 281.97)
315.86m -145.19m 299.33m -171.14m
862.9083
800.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy] fy=+16.53m
363.45m fx=(Xc-Xb)-[Δx] fx=+25.95m
62.9083
72.9100 5 251.25 6 427.16
fβ=-10.0017g 5 550.58 6 256.02
Fβmax = 3.48c
Fβmax < fβkabul edilmez.
Poligon Hesabı
nın Tersten Çözümü
Kı rı
lma Semtler Kenar
2 D 272.9100
C 294.2310 367.1410 98.46 -48.59 85.63 5 550.58 6 256.02
2 151.5354 318.6764 112.54 -107.73 32.54 5 501.99 6 341.65
1 213.8928 332.5692 152.45 -132.93 74.63 5 394.26 6 374.19
B 219.5950 342.1625 5 251.25 6 427.16
A (352.1642) (5 261.33 ) (6 448.82)
-289.25m 192.80m -299.33m 171.14m
1152.1642
800.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy] fy= -10.08m
363.45m fx=(Xc-Xb)-[Δx] fx= -21.66m
352.1642
342.1625
fβ=10.0017g
Fβmax = 3.48c
Fβmax < fβkabul edilmez.
İki poligon hesabı nda koordinatlar karşılaş

tırıldığında, 1 nolu noktanı n koordinatları nın
birbirine yakı
n olduğu görülmektedir. Bu noktanı n kırı
lma açısında kaba açıhatasıyapı ldığı
anlaşılmaktadır. Bu noktada kı
rı
lma açısıtekrar ölçülmek suretiyle hesap tekrar çözülür.

Do Not Copy
7.2.2.7.2 Kaba HatalıKenarı n Bulunması
A noktası ndan baş layı p B noktası nda son bulan bir poligon güzergahı nda 23 kenarı nın
ölçüsünde kaba bir hata yapı ldığıkabul edilirse, 3 noktası3' noktası nda B noktasıda B'
noktası nda olacaktı r. 3 ve B noktalarıelde edilmeleri gereken noktalar, 3' ve B' noktaları da
hesap sonucu elde edilen noktalardı r. 33' kenarıBB' kenarına paraleldir. Dolayısı
yla paralel
kenarların semtleri eş it olduğundan (23)=(BB') dir. Yani kaba hatalıkenarı n semti (BB')
semtine eş ittir.
Hatalıkenarıbulmak için poligon hesabıcözülür.Hatalıkenar olduğu hesap sonucu
anlaşılaçaktı r.B' nün koordinatıbulunur. BB' semti hesap edilir ve bu semt güzergahda hangi
kenarı n semtine eş it ise o kenarda kaba hata var demektir. Poligonun ölçüsünde diğer
elemanlarda küçük hatalar yapı labileceğinden, (BB') semtine tam eşit çı
kmaya bilir. En yakın
olan semt alı nmalı dı r. Hatalıkenar tespit edildiğ inde o kenar tekrar zeminde ölçülmelidir.
Kaba hata tam bir ş erit boyuda olabilir.
3'
1 3
B'
2
A B
Kı rı
lma Semtler Kenar
2 C 235.265
+3
A 105.367 140.635 95.36 76.58 -56.82 23134.70 32864.56
1 131.562+3 72.200 139.23 126.16 58.88
2 120.555+3 392.758 84.56 -9.60 84.01
3 269.328+4 62.090 160.37 132.77 89.95
B 292.365+4 154.459 23462.74 33020.80
D [Δy]= [Δx]= Yc-Yb= Xc-Xb=
325.91m 176.01m 328.04m 156.24m
1154.4420
1000.0000 [S]= fy=(Yc-Yb)-[Δy]= + 2.13m =+213cm
479.52m
fx=(Xc-Xb)-[Δx]=-19.77m =-1977cm
fs=√fy2+fx2 =19.82≈20m
154.442 Tantij=fy/fx=+2.13/-19.77
154.459 tij=193.167g
fβ=-0.017g Hata;2-3 Kenarı
nda yaklaş
ık 20m

Do Not Copy
7.2.2.8 Koordinat Özet Çizelgesi
Poligon noktalarıiçin bir koordinat özet çizelgesi hazırlanı

r. Bu çizelgede noktanı n numarası
,
hesap cilt ve sayfa numarası, koordinatları, nivelman defter ve sayfa numarası, kotu, zemin
iş
aretinin cinsi ve noktanın bulunduğu pafta numarasıyazı lır.
POLİ
GON KOORDİ
NAT ÖZET Çİ
ZELGESİ
İ
L: Sayfa No:
İ
LÇE: Dilim Ekseni:
KÖY:
Koordinatlar Kot Değeri
(Deniz
Nokta Seviyesinden) Zemin Pafta Düş
ünceler
No Hesap Y(m) X(m) Nivelman H İş
areti No
Cilt Defter Sayfa Cinsi
Sayfa
N.262 1/15 70 296.39 93 046.59 28 148.15 T G25-d-
01-d-3b
N.265 1/15 69.529.62 92 608.91 28 149.63 T G25-d- Rs.noktası
01-d-3b
N.266 1/15 68 932.10 92 923.12 28 155.17 Pilye G25-d-
01-d-3b
N.267 1/15 69 048.71 92 577.35 28 153.21 T G25-d-
01-d-3b
P.3911 1/15 69 352.03 92 547.07 30 154.12 B G25-d-
01-d-3b
P.3912 1/15 69 223.38 92 508.63 30 155.55 B G25-d-
01-d-3b
7.2.2.9 Poligon Kanavaları
Poligon noktalarının koordinat hesaplarıyapı ldı

ktan sonra poligon kanavalarıdüzenlenir.
Poligon noktalarıkoordinatları na göre boyut değiş tirmeyen saydam altlı klara 1/2000, 1/5000
veya 1/10 000 ölçeğinde çizilerek bir poligon kanavasıhazı rlanır. Bu kanavada , poligon
güzergahlarının hesaplama yönü, poligon ve güzergah numaraları , poligon ağıiçinde ve
dış
ı nda kalan nirengi noktalarıözel işaretlerine göre gösterilir.

Do Not Copy

Do Not Copy

YÜKSEKLİ
K ÖLÇMELERİ
8.1 Tanı
m
Bir noktanın yüksekliğ i (kotu) , o noktanın ortalama deniz yüzeyine veya kabul edilen itibari
bir yatay yüzeyine olan düş ey uzaklı ğıdır. Buradaki düş ey deyimi çekül doğrultusu
anlamındadı r. Yatay ölçülerde belirli büyüklükteki alanlarıdüzlem kabul etmek mümkün ise
de, yükseklik ölçülerinde yerin küreselliğinin dikkate alınmasıgerekir. Bu dikkate alma ya
ölçü sı
rasında ya da hesap sı rasında olur.
Uygulamada çoğunlukla noktaları n yükseklikleri ölçülmeyip noktalar arasındaki yükseklik

farkları belirlenmektedir. Belirli noktalar arası ndaki yükseklik farkları nın veya bu
noktaları
nın yüksekliklerinin bulunmasıiçin yapı lan ölçme ve hesap iş lemine yükseklik
ölçüsü denilmektedir. Belirlenen yükseklik farklarıyüksekliği önceden belli olan diğer
noktaları
n yüksekliklerine eklenerek ya da çı
karılarak diğer noktaları
n yükseklikleri bulunur.
Yükseklik ölçmeleri üç bölümde incelenebilir.
1) Geometrik Yükseklik Ölçüsü

2) Trigonometrik Yükseklik Ölçüsü
3) Barometrik Yükseklik Ölçüsü
Geometrik yükseklik ölçüsüne Nivelman adıverilir. Nivelmanı n temel ilkesi, ölçü konusunun
üzerinde oluş turulan bir yatay düzlemden olan düş ey uzaklı kları
n ölçülmesidir. Düş ey
uzaklıkları
n farkınoktalar arası
ndaki yükseklik farkı
na eşittir.
Nokta yüksekliğ inin belirlenmesinde kotu bilinen noktadan yararlanı lır. Şekilde görüldüğü
gibi A arazi noktasının denizden yüksekliği Ha, oluş turulan yatay düzlemde A,B,C,D arazi
noktalarıarasındaki farklarda a,b,c,d ise, yatay düzlemin kotu ( Ha+a ) olduğundan,
B noktası
nın kotu Hb= Ha+ a – b
C noktası
nın kotu Hc= Ha+ a – c
D noktası
nın kotu Hd= Ha+ a – d
ş
eklinde hesaplanı
r.
Deniz Yüzeyi, Yeryüzü ve Nivelman Düzlemi

Do Not Copy
Trigonometrik yükseklik ölçüsünde ise, noktalarıbağlayan doğru parçası nın yatay ve düş
ey
izdüşümlerinin oluş turduğu dik üçgenlerden yararlanı lı
r. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi
ölçülen elemanlar noktalar arası
ndaki S yatay mesafesi ve Z Düşey açısı
dır.
Ölçülen elemanlar yardı

mıile A ve B noktalarıarası
;
Hb – Ha= Δh=S*Cotg Z
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.
Trigonometrik Yükseklik Ölçüsü
Barometrik yükseklik ölçüsünde ise yükseğe çı

kıldı
kça hava bası
ncı
nın azalmasıfiziksel
özelliğinden yararlanı
lı
r.
Yöntemlerden hangisinin kullanı lacağıişten istenen hasiyete bağlı dır. Geometrik yükseklik
ölçüsünün hassasiyeti ± 1mm-10mm/km, Trigonometrik yükseklik ölçüsünün hassasiyeti
± 1cm-10cm/km, barometrik yükseklik ölçüsünün hassasiyeti ± 1m-3m arası ndadı r. Harita
alımıişlerinde ve projelerin uygulanmasında genellikle geometrik ve trigonometrik yükseklik
ölçüsü kullanılı
r. Barometrik yükseklik ölçüsü ise daha çok istikş
af çalışmaları
nda kullanılı
r.
8.2 Geometrik Yükseklik Ölçüsü
Geometrik yükseklik ölçüsü, Nivelman olarak da isimlendirilir. Nivelman ölçüsünde ş

u aletler
kullanı
lı
r. Nivo, Mira, Mira Düzeçleri, Mira Altlı
klarıve Destekleri kullanılı
r.
8.2.1 Nivolar
Nivolar bir sı vıyüzeyinin yataylı ğıprensibinden faydalanı larak yapı

lmı şve bu amaçla hassas
bir silindirik düzeç ile donatılmışlardır. Gözlemler bir ölçü dürbünü yardımıile yapı lmaktadır.
Nivo düzeçlendiğinde optik eksen bir nivelman düzlemi oluş turmaktadır. Bir nivo altyapıve
üst yapıolarak iki kı sımdan oluş ur. Altyapısehpa üzerine oturan kı sı
m olup üç düzeçleme
vidasıve bir küresel düzeçten meydana gelir. Üst yapıdönebilir bir ş ekilde altyapı ya
bağ lanmı şolup dürbün, dürbün taş ıyıcı
sıve silindirik düzeçten meydana gelmektedir.
Aş ağı daki ş ekilde dürbünün istenilen yöne yöneltmek için genel ve az hareket vidalarıvardı r.
Bazınivolar da yatay açı larıkabaca ölçmeye yarayan bir açıdüzeni bulunmaktadı r.

Do Not Copy
Nivoları
n Genel Yapı
sı
Nivolar yapıitibari ile beşgrupta incelenebilir.
1) Sabit Dürbünlü Basit Nivolar

2) Fenklajlı(Eğ im Vidalı) Nivolar
3) Tersinir Nivolar
4) Kompansatörlü (Otomatik) Nivolar
5) Elektronik (Lazerli) Nivolar
Sabit dürbünlü nivolarda dürbün ve dürbün taş ıyı

cı ş
sısabit olarak birbirine bağlanmıtı
r. Ölçü
sırasında silindirik düzeçteki kaymalar düzeçleme ayaklarından uygun olan ayak yardı mıile
giderilir. Bu durumda bir önceki nivelman düzlemi dı şına çı kma tehlikesi olduğundan çok
fazla incelik istenmeyen işlerde kullanı
lı
r.
Sabit Dürbünlü Nivo
Fenklajlınivolarda dürbün ve dürbün taş ıyı

cısıfenklaj düzeni yardı mıile birbirine
bağlanmı ştı
r. Aşağı daki Fenklaj vidasıdöndürüldüğünde dürbünün taş ıyı
cıya nazaran eğimi
değişir ve fenklaj ayarıyardımıile dürbün kolaylı kla nivelman düzlemine sokulur. Fenklaj
vidasıayarlandığı kş
nda kabarcı ekildeki gibi olmalıdır.

Do Not Copy Fenklaj Ayarlanmamı
şdurumu
FenklajlıNivo Fenklaj Ayarlanmı

şdurumu
Tersinir nivolarda dürbün kendi ekseni etrafı

nda 200g dönebilir. Bu dönüş ü düzeçte dürbünle
beraber yaptı ğından düzecin çift yüzlü olmasıgerekir. Tersinir nivolardan daha çok geri ve
ileri mira uzaklıkları
nın eş
it alı
namadı ğıdağlık arazide yararlanı
lı
r.
Otomatik nivolarda, alet küresel düzeç yardımıile kabaca düzeçlendikten sonra, optik eksenin
ğıbir kompansatör yardı
yataylı mıile sağlanmaktadı r. Fenklajlınivolarda optik eksenin
ğı
yataylı nın fenklaj yardı mıile sağlanması na karşılı
k, otomatik nivolarda bu işkompansatör
yardımıile yapılmakta ve ölçmede büyük kolaylı k sağlamaktadı r.
Kompansatör Yapı
sı
Kompansatörlü Nivo

Do Not Copy
İlk sayısal nivo olan WILD NA2000, 1990 yı lı
nda Leica Firmasıtarafı ndan üretilmiştir. Bu
aletle, özel olarak yapı lmışbarkodlu bir miranı n görüntüsü, sayı sal görüntü iş leme ve
korelasyon(ilgileşim) yöntemine göre değerlendirilmektedir. Burada insan gözünün görevini,
sıralıdedektörler üstlenmişti. Sayı
sal nivo ile yapılan nivelman, verileri iş
leyen ve depolayan
programlar ve kontrol hesaplamalarıile desteklenmiş tir.
Sayı
sal nivoların yapı sı, bir sayı sal kamera ile bir Kompansatörlü nivonun
kombinasyonu(birleşim) ilkesine dayanır. Sayısal nivolar, optik ve mekanik yapıelemanları
bakı
mı ndan normal nivolara benzer ve klasik optik nivo olarak da kullanı
labilir.
Sayı sal nivo ile yükseklik ölçümlerinin yanısı ra, 1-2 cm incelikle mira ile nivo arası ndaki
uzunluklar da ölçülebilmektedir. Miranı n üzerinde bulunan barkod çizgilerinin görüntüsü, bir
sıralıdedektör (CCD kamera) üzerine yansı r. 25 µm aralı klarla düzenlenmiş256 ı ş ık alı
cılı
fotodiyoddan oluş an sı ralı dedektör, miranı n üzerinde bulunan barkod çizgilerinin
görüntüsünü analog bir video sinyaline dönüş türür. Bir elektronik okuyucu, bu video sinyalini
güçlendirerek A/S (Analog/Sayı sal)dönüş türücüsüne iletir. Ölçü verilerinin değerlendirilmesi,
mikro iş lemcide yapı lı
r. Mira değerleri, elektro optik olarak üretilen miranı n sayı sal ölçü
sinyaliyle referans sinyalinin korelasyon yöntemine göre karş ılaştı
rı
lması yla elde edilir.
Elektronik Nivolar
8.2.2 Miralar
Nivelman miralarıgenellikle iyi cins

fırı
nlanmışağaçtan yapı lmı ş, 3-4m
uzunluğun da, 10cm geniş liğinde
cm bölümlü latadır. Noktaları n
nivelman düzlemine olan uzaklı ğı
nı
ölçme de kullanı
lır.
Miralar tadandan itibaren dm rakamları

yazı lı
dır. BazıNivolar ters görüntü
verdiğinden okumaları n düz olmasıamacı
ile yazı
lar ters yazı
lmış tı
r.
Miraları n düşeyliği iki madeni tutamak ve

bir küresel düzeç yardı mıile sağlanmaktadı
r.
Santimetre bölümlü mirada uygun uzaklık

bulunmasış artıile mm okumasıyapılabilir. Barkodlu Mira Mira
Do Not Copy
Sağlam olmayan zeminlerde ve hassasiyet aranan nivelman iş
lerinde miranı
n çökmesini
önlemek için mira altlı
klarıkullanı
lı
r.
Mira düzeçleri miraları ey ş

n düş ekilde tutulması
na yarar. Miranı
n arka tarafı
nda, yerden 1m
yüksekliğe monte edilmişküresel düzeçtir.
Mira destekleri ise gerek hassas ölçülerde, gerekse rüzgarlıhavalarda miranı

n sallanması
nı
önlemek amacıile yapı lmıştı
r.
8.2.3 Nivoları
n Kurulmasıve Ölçüye Hazı
r Hale Getirilmesi
Önce nivo sehpasıaçı lı

r. Sehpa ayaklarıölçüyü yapan kiş inin boyuna göre ayarlanı
r. Alet
kutusundan çı
karı
lır, sehpa üzerine konur ve bağlama vidasıile sehpaya bağlanı
r.
Nivelman röper noktası ndan istenilen uzaklıkta sağlam bir zemin seçilerek nivo bu noktaya
ı
taşnır. Sehpa ayaklarının geleceği noktalar yaklaş ı
k eşkenar üçgen oluş turacak şekilde açı
lır.
Sehpanı n çarı kları
na sehpa ayağ ının eğimi doğrultusunda bası lır. Bu durumda sehpa
baş ğı
lı nın üstü göz kararıdüz olmalı dı
r. Alet küresel düzeçle kabaca düzeçlenir. Düzeç
kabarcı ğıhangi tarafa kaymı ş
sa o sehpa ayağıkı saltı
larak kabarcı
k ortalanı r. Küresel düzeç
kabarcı ğını
n tam olarak ortalanmasıdüzeç vidalarıile olur.
Ölçü öncesi oküler uygun yöne çevrilerek kı llar şebekesi netleş tirilir. Dürbün hedefe
yöneltilir. Görüntü netleş
tirilir. Bu durumda operatör baş ıhafifçe aşağı-yukarıhareketle veya
sağa-sola oynatı ldığızaman gözleme çizgileri mira üzerinde yer değiş tirirse alette paralaks
var demektir. Paralaksıgidermek için görüntü netleş tirme vidasıuygun hale getirilir. Bu
durumda mira çizgilerinde oluş abilecek netlikte oküler biraz çevrilir. Daha sonra düzeçlemeye
geçilir. İnce düzeçleme sabit dürbünlü nivolarda düzeçleme ayaklarıyardı mıile fenklajlı
nivolar da fenklaj vidasıuygun yönde çevrilerek sağlanı r.
8.2.4 Nivelman Tesisleri
Kı rsal alanlarda ve sağ lam bina ve köprü gibi yapı ları ğ

n bulunmadııdurumlarda zemin
ağı
tesisleri aş da verilen şekil ve özelliklerde yapı
lı
r.
Yerleş ik alanlardaki nivelman tesisleri ise bina ve yapı

ları
n sağ
lam temel duvarları
nın uygun
yerlerine aşağıdaki şekildeki gibi yapılır.
Bina ve yapı ları

n sağlam temel duvarları na ya da kolonları na tesis edilen nivelman
noktaları
nın zamanla toprak altı nda kalmamalarıiçin bunlar yerden ortalama 50cm
yükseklikte olmalıve nokta üzerine mira rahatça tutulabilmelidir.
Yerleş
ik Alanlarda Nivelman Tesisi

Do Not Copy
Kı
rsal Alanlarda Nivelman Tesisi
8.2.5 İ
ki Nokta Arası
ndaki Yükseklik Farkı
nın Ölçülmesi
Yükseklik farkıbelirlenecek A ve B noktalarıbirbirine yakı n ve araları

nda fazla yükseklik
farkıyoksa bir tek alet kurularak iki nokta arası
ndaki yükseklik farkıbulunur. Bu işleme basit
nivelman denir.
Nivo A ve B noktaları nın eş

it uzaklı
kta bir noktaya kurulur. Nivonun, A ve B noktaları nı
birleştiren doğrunun üzerine kurulmasıgerekmez. A ve B ‘de düş ey tutulan miralara bakı
larak
orta kılın hizası
na rastlayan mira bölüm değerleri ( geri = g ve ileri = i) okunur.
Δh=geri – ileri = g - i
Hb-Ha= Δh=g – i
Hb=Ha + Δh

Do Not Copy
Noktalar arasındaki yükseklik farkıbir kez alet kurularak ölçülemiyorsa ya da iki nokta
arasındaki uzaklık yönetmelikte belirtilen sı
nır değeri aşıyorsa( mira ile alet arası
ndaki
maksimum mesafe 50m), A ve B noktalarıarası ndaki yükseklik farkınıbulmak için aletin
birkaç kez kurulmasıgerekir. Birkaç kez basit nivelman iş r. Buna “ Boyuna
lemi tekrarlanı
Nivelman/ Hat Nivelmanı“ denilmektedir.
Hat nivelmanı
n da A ve B noktalarıarası
;
Δh = Hb - Ha = Δh1+ Δh2+ Δh3
Δh= (g a- İ1 )+ (g 1 - İ2)+ (g 2 - İb)
Δh= (g a + g 1 + g 2 ) - ( İ1 +İ2 + İb)
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r. Buna iliş
kin nivelman ölçü krokisini ve hesap tablosunu inceleyelim.
2516 1315
B
2687 1954
D2
2715 2140
D1

Do Not Copy
Nokta Ara Mira Okumaları Yükseklik Farkı Nokta
No Uzaklı
klar (mm) (mm) (m)
(m) Geri Orta İleri + - Yükseklikleri
A 2715 966.754
D1 2687 2140 575 967.329
D2 2516 1954 733 968.062
B 1315 1.201 969.263
[geri] = [ileri] =
7918 5409 2509
Δh = [g] - [i]=2509
Bu tür nivelmanda istenirse A ve B noktalarıarası ndaki yükseklik farkı ndan baş ka, aradaki
detay noktaları
nın ( 2,3 detay noktalarıgibi) yükseklik farklarıda ölçülebilir. Bu noktalardaki
mira okumalarıcm’ ye kadar okunabilir. Bu tür okumalar orta okuma olarak adlandı rılı
r.

Do Not Copy
8.2.6 Açı
k Nivelman Hesabı
Yüksekliği belli olan bir noktadan baş lar ve yüksekliği tarafı

mızdan hesaplanan bir noktada
son bulur. Mira okumalarısadece geri( g ) ve ileri ( i ) okumalardan oluş
uyorsa g – i farkları
bulunur. Dönüşnoktaları nın kotlarıhesaplanmak istenmiyorsa son noktanı n kotu ( Hb )
Hb = Ha + ( g – i ) = Ha + Δh
Şeklinde bulunur. Dönüşnoktaları

nın da kotlarıhesaplanacaksa;
H1= H a + ( g a – i 1 )
H2= H 1 + ( g 1 – i 2 )
Bir alet kurulan noktadaki g – i farkları

, kendinden önceki noktanı
n kotuna eklenerek ileri
okuma yapı lan noktanı
n kotu bulunur.
Açık nivelmanda yapı ğıiçin nivelman ve poligon noktaları

lan ölçümün kontrolü olmadı nın
yüksekliklerinin belirlenmesinde kullanı
lmaz.

Do Not Copy
Gidiş– dönüşölçüleriyle elde edilen yükseklik farkları nın ortalamasıalı

nırken, dönüş
Ölçüleri ile elde edilen yükseklik farkları
nın iş
areti ters alı
nır.

Do Not Copy
8.2.7 Dayalı(Bağlı) Nivelman Hesabı
Dayalınivelmanda baş langıç A ve bitişB noktaları nın yükseklikleri bellidir. Böylesi bir
nivelmanda ölçü ve hesap sonucu elde edilecek olan Δh* değerinin teorik olarak Δh =Hb - Ha
yükseklik farkı na eşit olmasıgerekir. Oysa tesadüfi hatalar nedeni ile bu teorik ş art
gerçekleş mez. Yani Δh* - Δh = fh gibi bir fark oluşur. fh değerine “ nivelmanda kapanma
hatası“ denir. Bu hatanı n fhmax sını
r değerinden küçük olmasıgerekir. Eğer fh < fhmax ise
kapanma uygulamaya bağ lıolarak işaretine göre geri ve ileri okumalara ve ya geri ileri
nda dağı
( g – i ) farklarıarası tılı leme nivelmanda hata dağı
r. Bu iş tımıve ya hata dengelemesi
denir.
Aşağıdaki ş ekilde verilen mira okuma değerleri ve ara mesafeler yardı mıile Geçiş
noktaları
nın ve C noktası nın yüksekliğini hesaplayalı
m ( Düzeltmeleri g-i farkları
na ara
mesafelerine bağlıolarak hesaplanacak.)
Ha=1026.315m
Hb=1029.225m 1316 0927
B
2252 1735
D
3
2851 2035
c
2743 2154
D2
2415 1824
D1
A 45 45
50 50 40 40 35 35 50 50
Nokta Ara Mira Okumaları(mm) Yükseklik Farkı

(mm) Nokta
No Uzaklı
klar(m) Geri Orta İ
leri + - Yükseklikleri
A 50 2145 1026.315
D1 40-50 2743 1824 591+2 1026.908
D2 35-40 2851 2154 589+1 1027.489
C 50-35 2252 2035 816+1 1028.315
D3 45-40 1316 1735 517+2 1028.834
B 45 0927 389+2 1029.225
[L]=440m [geri] = [ileri] =
11 577 8 675 Hb-Ha=Δh
2.910 2.910m
Δh* = [g] - [i]=2.902m
fh= Δh*-Δh=-0.008m=-8mm
fhmax=0.02√L + 0.00030 [Δh] = 0.014m=14mm fh < fhmax ölçü kabul edilir.

[L] = 0.44km [Δh] = 2.910m

Do Not Copy
Poligon noktaları
nın yükseklikleri, genellikle iki nivelman noktasına dayalıolarak yapı
lan
gidiş- dönüşnivelmanıile belirlenir. Aşağı da böyle bir örnek görülmektedir.

Do Not Copy
8.2.8 KapalıNivelman Hesabı
Bir noktadan nivelmana baş

lanı
r ve bir halka oluş
turularak aynınoktaya bağ
lanı
lı
r.
Ara nivelman noktaları nı ağı

n yükseklikleri aş daki çizelgede görüldüğü gibi hesaplanabilir.
Düzeltme değerleri, nivelman yolu uzunluğu ile orantı
lıolarak verilir.

Do Not Copy
8.3 Kesitlerin Çı
karı
lması
Yeryüzünün düş ey bir düzlem ile ara kesitine boyuna kesit ya da boykesit denir. Boykesit
doğrultusuna dik bir düzlem ile yeryüzünün ara kesitine de enine kesit ya da enkesit denir.
Demiryolu, karayolu, kanal vb. inş aat projelerinin hazırlanmasıve herhangi bir nedenle bir
yerdeki toprak hacminin bulunmasıamacıile kesitler alı nır. Projenin özelliğine göre çeş itli
kriterler dikkate alınarak, uygun ölçekli bir harita üzerinden boykesit hattıbelirlenir ve
araziye aplike yapı lır. Başlangıçtan itibaren her 50m de bir veya eğimin değiş tiği noktalara
toprak seviyesinde bir kazı k (Piketaj kazı ğı) çakılı
r. Bu kazı klara baş langıçtan itibaren
numara verilir ve baş langıca olan uzaklı klarıölçülür. Kolay bulunabilmeleri için taşveya
toprak yı ğılı
r. Boykesit nivelmanıyapı larak bütün piketaj noktalarına kot verilir. Her piketaj
noktası nda eksene dik yönde ve eksenin her iki tarafı na ihtiyaca göre 10-50m geniş liğinde
eğimin değiş tiğ
i noktalar ölçülür. Eksene dik doğrultu prizma yardı mı yla tespit edilir.
8.3.1 Boykesit Nivelmanı
Proje ekseni boyunca, kazı k çakı

lan her zemin noktası
nın yüksekliğinin bulunmasıiçin
yapılan ölçmeye boykesit nivelmanıdenir.
Güzergah boyunca bu iş e elverişli yeteri sı

klı
kta nivelman röper noktasıyok sa, ilk önce
aplikasyon hattı ndan 40-50m uzaklı kta ve yaklaş ık 500m araklı klarla nivelman röper
noktalarıtesis edilir. Bu noktalara geometrik nivelmanla kotlandırı
lı
r.
Kesit nivelmanı , ara noktalınivelman gibi yapı lı

r. Ölçmeye, baş langıç noktasından geri
okuma yapı larak baş lanır. Sırasıyla piketaj kazı
kları
na mira tutularak orta okuma yapı lı
r. Son
okuma ise ileri okuma kabul edilir. Nivonun yeri değiş tirilerek, sabit kalan son okumadaki
miradan geri okuma yapı larak devam edilir. Nivelman hesabıgözleme düzlemi kotu
yöntemine göre yapı lır.
Nokta Ara Mira Okumaları(mm) Gözleme Nokta

No Uzaklı
klar Geri Orta ileri Düzlemi Yükseklikleri
(m) Kotu( m ) (m)
Rs.1 3.175 960.99 957.815
1 0+000 2.50 958.49
2 015 1.40 959.59
3 024 0.90 960.09
D1 2.143 1.716 961.417 959.274
4 050 1.55 959.87
5 080 2.87 958.55
6 0+100 3.10 958.32
D2 1.141 2.432 960.126 958.985
7 050 2.01 958.12

Do Not Copy
8.3.2 Boykesitlerin Çizimi
Boykesit kot hesabıyapı ldıktan sonra, boykesitlerin çizimine geçilir. Çizim ölçeğ i amaca göre
yatay uzunluklar için 1/1000 ile 1/5000 arası nda alı nır. Düşey ölçekler ise arazinin yükseklik
farkınıabartı lıgösterecek ş ekilde ve yatay ölçeğe göre 5-10 katıbüyük alı nı r. Çizim dik
koordinat sistemine göre yapı lı
r. Yatay eksende ölçü yapı lan kazı kları
n baş langı ç noktasına
olan mesafeleri, düş ey eksende ise bu noktaları n yükseklikleri alınarak nokta yerleri boykesit
grafiğinde belirlenir. Noktaları n birleştirilmesi ile siyah çizgi (siyah kot) belirlenir. Bunun
üzerine yol profili çizilir. Bu çizgi birçok doğrudan meydana gelir veya gelebilir. Bu doğruları
birleştiren eğriye Düş ey kurp denir. Eğimin hesaplanabilmesi için eğimin değiş tiği noktaların
kotları(Kı rmızıkotları ) grafikten okunarak eğim hesaplanı r. Bunun için noktaları n kırmızı
kotlarıile bu noktaları n baş langı ca olan mesafelerinden hesaplanı r.
Eğim=tan= h/u= H7 -H1/ U7-U1
Eğim=959.55 - 958.49/150= 0.00707 =%0.7
Her bir ara kazığın kotu, bu noktaların başlangı ğıile eğ

ç somesine uzaklı imin çarpı mı ndan
elde edilecek değeri bu baş
langıç kotuna eklenmesi ya da çı
karı
lmasısuretiyle elde edilir.
H4=H1+14*Tan=958.49+50*0.00707=958.84m

Do Not Copy Boy Kesit Grafiği

Do Not Copy
8.3.3 Enkesit Nivelmanı
Her piketaj noktası nda boykesit hattı na dik doğrultu belirlenir. İ htiyaca göre 10-50m
genişliğinde her iki tarafta eğimin değiş tiği noktalara okuma yapı lı
r. Bu noktaları
n piketaj
noktalarına olan uzaklı klarıölçülür. Arazinin yapı sı
na ve istenen hassasiyete göre enkesit
alı
mıdeğiş ik aletlerle yapılabilir. Nivo ve teodolit kullanarak, daha çok nivo kullanı
lı
r.
8.3.4 Enkesit Nivelmanı(Nivo ile)
Önce nivelman gidişyönü belirlenir. Nivo, piketaj noktası ndaki tüm kesit noktaları na
tutulacak miralarıgörecek noktaya kurulur. Eksen kazı ğı na geri okuma yapı lır. Miralar
eğimin değiş
tiği noktalara tutulurken, bir taraftan da eksen kazı ğına olan uzaklı
k ölçülür. Mira
okumalarıve uzaklıklar cm inceliğ inde alı nabilir ve kaydedilir.
Enkesit ölçüleri boykesit ölçülerine de yazılabilir. Kesir halinde yazı ğı

ldı nda mira okuma
değeri kesrin payı na, eksene olan uzaklı
k ise paydaya yazı lı
r. Kot hesabıgözleme düzlemi
kotuna göre yapı lı
r. Bu durumda hesaplanan yükseklikler kesirler halinde kesirlerin üzerine
dik olarak yazı
lır ve gözleme düzlemi kotu çerçeve içene alınır.
Enkesit noktalarının kotlarının hesabı ğı

, öncelikle eksen kazı nı
n kotuna, eksende yapı
lan mira
okuma değeri eklenerek, gözleme düzlemi kotu bulunur. Daha sonra bu kottan mira okumaları
çıkarı
lır. Şayet birden fazla alet kurulmuşise geri okuma sayı sıkadar gözleme düzlemi kotu
hesaplanı r.
8.3.5 Enkesit Alı

mı(Teodolit veya Takeometre ile)
Teodolit veya Takeometre kullanarak da (Düş

ey açı100 grad’a ayarlanı
r.) enkesit alı
mı
yapı
labilir.
Engebeli arazide teodolit piketaj kazı ğının üzerine kurulur, düzeçlenir ve alet yüksekliğ i
ölçülür. Alet gerideki piketaj noktası na yöneltilir ve dürbün asal eksen etrafı nda 100grad
çevrilerek enkesit doğrultusu belirlenir. Düş ey açıenkesit doğ rultusunda tamsayıgrad
değerine bağlanı r. Eğimin değiş tiği noktalara mira tutulur ve orta kı l değeri okunur. Yatay
mesafeler çelik şerit ile yatay tutularak ölçülür. Eksenin bir yanındaki ölçüler bittikten sonra
dürbün 200 grad çevrilir. Arazi eğimi uygun ise düş ey açı200 gradı n farkına bağlanı r. Eğim
uygun değil ise, uygun yuvarlak düş ey açıya bağlanı r. Diğer taraftaki ölçmeler buruda da
yapılır. Yatay mesafe ölçülemiyor ise mira okumaları ndan optik olarak mesafe hesaplanı r.

Do Not Copy
8.3.6 Enkesitlerin Çizimi
Şeffaf milimetrik kağı tlara 1:100 veya 1:200 ölçeğinde yazı lı

r. Yatay ve düş ey ölçek aynıdı r.
Çizim dik koordinat yöntemine göre yapı lır. Yatay eksende uzunluklar, düş ey eksende ise
yükseklikler alı nı
r. Önce eksen noktası ndan baş lanı
r. Yatay uzunluk ve yükseklik değerlerine
göre diğer noktaları n çizimi yapı lır. Ayrı ca baş langı
ç noktası ndan hesaplanan gözleme
düzlemi kotuna (GDK) göre okunan, mira değerleri kadar çı kartılarak noktaların yeri grafik
olarak işaretlenebilir. Ölçü teodolit ile yapı
lmı şise, noktanın kotuna alet yüksekliği eklenerek
muylu kotu bulunur. Bu kota göre de mira okumalarıkadar çı kartı
larak noktanı n yeri
işaretlenebilir.
8.3.7 Enkesit Alanları

nın Hesaplanması
Enkesit alanlarıgrafik, planimetrik ve hesap yöntemlerine göre hesaplanabilir. Hesap

yönteminde ise geometrik ş ekilden yararlanarak cebrik olarak ve dik koordinat sisteminde
cross yöntemine göre hesaplanı r. Cross yönteminde dik koordinat sistemi oluş turarak,birim
kesit ile eksen kazığından geçen düş ey doğrultunun kesiş me noktası , koordinat sisteminin
başlangı cıolarak alı
nır.Diğer noktaların mesafeleri(u) ve yükseklikleri(h) belirlenir ve
2F=h n (U n+1 – U n-1) ..............bağı

ntı
sıile enkesit alanlarıhesaplanır.
Gauss dik koordinat alan hesap yönteminin esasıda aynı dır. X koordinatıyerine h
yükseklikleri, Y koordinatıyerine u mesafeleri kullanı lır ve aynıbağı ntıkullanarak alan
hesaplanır.

Do Not Copy
n1=953.30-953.00 / 9.00 n1= 0.03
n2=956.10-953.30 / 6.00 n2= 0.47
n3=957.50-956.10 / 15.00 n3= 0.09
h2=956.10-955.00 h2=1.10m
h1=955.00 – (956.10-6.00*n2) h1=1.72m
h3=h2+6.00 *n2 h3=1.64m
h4=(6.00 + 2.00)*n3 + h2+ 2.00*m2 h4=2.32m
L2=h1/(h1+h2)*6.00 L2=3.66m
L3=6.00-3.66 L3=2.34m
L4=6.00m
L5=2.00m

Do Not Copy L1 ve L6 uzunlukları
nın hesaplanmasıiçin şev eğimlerinden yararlanı
lır. Kesitteki
ABC’de A dan BC’ye inilen dik BC kenarının uzantısı
nda kalmaktadı r. M1 ve n1 eğimleri
aynıyönlüdür.
L1 = h1/(m1 – n1) bağı

ntı
sıile hesaplanı
r.
L1 = 2.69m
L6 uzunluğunun hesabıiçin DEF üçgeninden yararlanı

lı
r. Burada da F noktası
ndan ED ye
ş
inilen dik üçgenin dıı ğı
nda kaldı ndan;
L6 = h4 / (m3 – n3)
L6 = 2.55m
Dolgu (F D) ve Yarma (FY) alanlarıüçgen ve yamuk alanları

ndan hesaplanı
r.
FD = 1/2 *h1 * L1 + 1/2 h1 * L2 FD=5.46m 2
FY = 1/2 * h2*L3 + (h2+h3)/2 * L4 + (h3+h4)/2*L5+1/2 * h4*L6 FY=16.44m 2
Bazen ş ndan tabana inilen dik ş

ev eğimleri ters yönlü olabilir. Yani üçgenin, tepe noktası eklin
içinde kalabilir. O zaman
L= h / ( m + n ) bağı
ntı
sıile hesaplanı
r.
Gross yöntemi ile veya Gauss alan hesabıyöntemi ile K noktasıbaş langı
ç olan dik koordinat
sistemi düş
ünülür. Kı rı
k noktaları
nın h ve u değerleri belirlenir.
2FD = -1.72 * [-8.69-(-2.34)] + (-1.80) * [-6.00 - (-6.00)] FD=5.46m2
2FY = 1.10 * [10.55-(-2.34)] + (-2.05) * [8.00 - 0.00)] – 0.50*[6.00 -10.55] FY=16.43m2

Do Not Copy
8.4 Yüzey Nivelmanı
8.4.1 Yüzey NivelmanıÖlçü ve Hesabı

Toplu konut inş aatı
, spor ve hava alanlarıgibi inşaat projelerinde özellikle kazıve dolgu
hacimlerini hesaplamak amacıile, küçük ve az engebeli alanlarda yükseklik eğrili haritalara
gerek vardır. Bu amaçla yapılan nivelmana yüzey nivelmanıdenir.
Yüzey nivelmanıyapı lacak arazinin önceden bir haritasımevcut ve detay noktaları nın
konumlarıbelli ise nivo yardımıyla sadece detay noktaları
na kot verilir. Bunun için nivo kotu
bilinen bir noktadan mira okumasıyapı larak ölçmeye baş lanır. Buradan hesaplanacak
Gözleme Düzlemi Kotundan(GDK) diğer detay noktaları n kotlarıhesaplanı r. Şayet detay
noktalarıyeteri kadar yoksa veya dağı lımıhomojen değil ise alan kesitlere ayrı larak detay
noktaları
na ölçmeler yapı lı
r.
62.25
0.0 0
20.0 0
C
40.0 0
4 0.00
20.0 0
61.90
0.00
0.00
66.70 18 D
0.00 66.00 0.00
B 10 19 61.35
64.05 3
10.70
11
17 49.30
21.30
24.00 9 46.70 20 38.70
4 24
2 42.70
33.30
12
42.70
46.70
22.70 21
1 20.00 5 23 16.00
8 54.70 16 25.30
13
6 65.30 7 0.00 14 15 22 62.70 0.00

0.00 68.00
0.00
6 0.00
80.0 0
10 0.00
A
20.00
40.00
0.00
E
1 18.30
Harita Üzerinde Konumu Yeteri Kadar Nokta Yoksa
Ölçmeler iki taraftan yapı r. İ

lı lgili detay noktaları
nın sabit noktalara göre uzunlukları
ölçülürken, diğer taraftan noktaları
n mira okumalarıyapı lı
r.
Yüzey nivelmanıyapı lacak alanın mevcut bir haritasıyok sa, detay noktaları nın konum ve
yükseklikleri nivo yardı mıyla kutupsal olarak belirlenir. Kullanılacak nivo yatay açıbölümlü
ve stadimetri çizgili olmalıdı r. Kutupsal yönteme göre yüzey nivelmanı n da nivo uygun belli
bir noktaya kurulur. Diğer belli noktadan 0.00grad açıile baş langıç yapılarak, diğer noktalara
mira okumaları(alt, orta, üst)ve yatay açıölçmeleri yapı lı
r. GDK ilk mira okuma değerinden
veya alet yüksekliğinden hesap edilir.

Do Not Copy C
B D
3 4
E
A P.45
P.44
HaritasıOlmayan Bölgedeki Yüzey Nivelman Ölçümü
Durulan Bakı
lan Yatay Açı Mira Farklar Yatay Noktaları
n
Nokta Nokta Okumaları Uzunluk Kotları
P.45 1026.55
(a=1.35m)
P.44 0.00
A 20.45 162.5
192 29.5 59.0 1025.98
221.5 29.5
1 38.57 269
294 25 50.0 1024.96
319 25
2 61.84 185.5
212.5 27 54.0 1025.77
239.5 27
Yüzey NivelmanıÖlçü ve Hesap Çizelgesi
Haritasıolmayan alanlarda uygulanan diğer yöntem karelaj yöntemidir. Alan belirli aralı
klarla
karelere veya dikdörtgene bölünerek köş elere kazıklar çakı
lı
r. Bu kazı klar arasıarazinin
durumuna göre 10-50m arası nda alınır. Kare veya dikdörtgen köşeleri arazide prizma ve
teodolit kullanarak yapılı
r. Yine nivo bütün noktalarıgörebilecek uygun bir yere kurularak
mira okumalarıyapı lı
r. Kotu bilinen noktadan geri okumasıyapı larak, GDK hesaplanı r.
GDK’ ya göre diğer detay noktaları n kotlarıhesap edilir.

Do Not Copy 100.00
A
1 12 13 24 25 36
B
80.00
2 11 14 23 26 35
60.00
3 10 15 22 27 34
40.00
4 9 16 21 28 33
20.00
5 8 17 20 29 32
6 7 18 19 30 31
0.00
C
D
40 .00
60 .00
100.00
20.00
80.00
0.00
HaritasıOlmayan Bölgede Karelaj Yöntemi Şekli
8.4.2 Yüzey NivelmanıÇizimi

Çizim, yüzey nivelmanı n arazide yapı şş
lı ekline göre belirlenmelidir. Öncelikle detay
noktalarının yerleri sabit noktalara göre işaretlenir. Hesap edilen noktaları n kotlarına göre
noktalar arasında enterpolasyon yapı larak düzeç eğrileri çizilir. Mira tutulan yereler nokta
olarak gösterilir. Nokta yüksekliğin metre kı smınoktanı n solunda, cm kı smıise noktanı n
sağında yazılır.

Do Not Copy
11
54
Yüzey Nivelman Çizim
11
53

Do Not Copy
8.5 Trigonometrik Yükseklik Ölçümü
Alım için sıklaş tı

rma noktalarının yükseklikleri kural olarak geometrik nivelmanla belirlenir.
Mümkün olmayan durumlarda, Minare kule gibi yanı na gidilemeyen ya da arazinin çok
engebeli olduğu durumlarda ve geometrik nivelman inceliği istenmeyen iş lerde, noktaları
n
yükseklikleri trigonometrik yöntemle belirlenir.
Trigonometrik nivelman, daha çok nirengi noktalarıile Takeometrik alı mda ve total Station
benzeri elektronik aletlerle yapı lan üç boyutlu kutupsal alı mda nokta yüksekliklerinin
belirlenmesinde kullanılır. Trigonometrik yükseklik belirlemesi için yüksekliğ i bilinen bir
noktaya teodolit ya da total Station kurularak, düşey açıokunur, alet yüksekliği ve iş aret
yüksekliği ölçülür. Ayrı
ca iki nokta arası ğı
ndaki uzaklı n da bilinmesi veya ölçülmesi gerekir.
8.5.1 Düş
ey AçıÖlçümü ve Hesabı
İki çeş
it düşey açıvardır. Bunlar zenit (Baş
ucu) açısıve eğim açı
sıdı r. Teodolitlerde düş
ey açı
sıölçülecek ş
ölçme düzenleri genellikle zenit açı ekilde yapılmıştı
r. Düş ey açıbölüm dairesi,
daire merkezi yatay eksenle çakı şacak şekilde ve düş ey durumda dürbüne bağlanmı ştı
r.
Dürbün aş ağıyukarıhareket ettirildiği zaman düş ey açıbölüm dairesi de dürbünle birlikte
hareket eder.
Düş ey açıölçümü genellikle refraksiyonun (ı şığın kırılması nın) az olduğu öğle saatlerinde
yapılmalı dır. Düş ey açılar genellikle iki silsile olarak ölçülürler. Bir silsile düşey açıölçümü
şöyle yapı lır. Alet nokta üzerine kurulup düzeçlendikten sonra bir P noktası na yöneltilir ve
yatay gözleme çizgisinin ortaya yakı n bir yeri dürbünün düş ey az hareket vidasıyardı mı yla
noktaya tatbik edilir. Düş ey açıdüzeci yataylanı r ve düş ey açıokunur. Eğer alet otomatik ise
yani gösterge çizgisinin yataylanmasıbir kompansatör yardı mı yla otomatik olarak yapı lıyorsa
düzecin ayarlanması na gerek yoktur. Dürbün ikinci duruma getirilir ve yatay gözlem çizgisi
tekrar noktaya tatbik edilip, düzeç ayarlandı ktan sonra düş ey açıokunur.
Düş ey açıölçümünün I. ve II durum açıdeğerleri toplanı r ve 400g ile olan fark değeri
hesaplanı r. Bu farkın yarısıiş aretine göre I. durum değeri ile toplanarak, I. silsilenin
düzeltilmişdeğeri ( Z1 ) hesaplanmı şolur. Aynış ekilde ikinci silsilenin I. ve II. durum açı
değerleri de toplanır ve 400g ile olan fark değeri hesaplanı r ve düzeltme değerinin yarı sı
iş
aretine göre I.duruma eklenerek, düzeltilmişdeğeri (Z2) hesaplanmı şolur. Birinci silsiledeki
düzeltilmişdeğeri ( Z1) ile ikinci silsiledeki düzeltilmişdeğerinin ( Z2 ) ortalamasıalı narak
düşey açıölçümün kesin değeri hesaplanı r.
ağı
Aş daki düş
ey açıölçüm çizelgesini inceleyiniz.

Do Not Copy
İ
l:
İ
lçe: Ölçü Aleti Cinsi:
Köy: DÜŞEY AÇI ÖLÇÜM Çİ
ZELGESİ No:
İ
stasyon No 102
Alet Yüksekliği 1.52
Bakı
lan No 103 104 105 101
İ
şaret Yüksekliği 1.51 1.63 0.63 0
I 101.0767 99.5969 100.5513 98.4585
II 298.9252 300.4042 299.4502 301.5453
Top=I+II 400.0019 400.0011 400.0015 400.0038
K=400g-Top. -0.0019 -0.0011 -0.0015 -0.0038
I 101.0767 99.5969 100.5513 98.4585
1/2K -0.0010 -0.0006 -0.0008 -0.0019
Z1=I+1/2K 101.0757 99.5963 100.5505 98.4566
I 101.0785 99.5986 100.5509 98.4585
II 298.9265 300.4037 299.4526 301.5464
Top=I+II 400.0050 400.0023 400.0035 400.0049
K=400g-Top. -0.0050 -0.0023 -0.0035 -0.0049
I 101.0785 99.5986 100.5509 98.4585
1/2K -0.0025 -0.0012 -0.0018 -0.0025
Z2=I+1/2K 101.0760 99.5974 100.5491 98.4560
Z=(Z1+Z2)/2 101.0759 99.5968 100.5498 98.4563
Ölçen: Kontrol Eden: Gün:
8.5.2 Kı
sa Mesafede ( S < 250m ) Trigonometrik Yükseklik Ölçümü

Trigonometrik Nivelman
HB = HA + h + i - t
h = S*CotgZ Yatay Uzunluğa göre
h = D*CosZ Eğik Uzunluğa göre, yazı

labilir.

Do Not Copy
h’ı
n değeri yukarı
daki eş
itlikte yerine yazı
lı
rsa,
H B = HA + S*CotgZ + i - t
H B = HA + D*CosZ + i - t
Eşitlikleri elde edilir. İ ki nokta arası ndaki yükseklik farkı nın trigonometrik olarak
hesaplanabilmesi için, bu noktalardan birine teodolit kurularak, diğer noktadaki iş
arete bakı
lı
r
ve düş ey açıile birlikte yatay ya da eğik uzunluk ölçülür. Ayrı ca durulan noktada alet
yüksekliği, bakı lan noktada işaret yüksekliği ölçülür. Yerin küreselliğinin ve refraksiyonun
(ış
ığı n kı rı
lmasının) etkisi 250 m kadar uzunluklarda 1cm nin altı nda kaldığıiçin bu iki
faktörün etkisi, 250m kadar olan uzunluklarda dikkate alı nmaz. Trigonometrik yükseklik
hesabı nda 250m kadar olan uzunluklar, kı sa mesafe olarak adlandı rılı
r.
8.5.3 Trigonometrik Nivelman ile Kule Yükseklik Ölçümü
Yüksek yapı ları

n, yüksekliği iki çeşit ifade edilir. Rölatif yükseklik, yapı
nın tepesinden
tabanına kadar olan yükseklik iken, Mutlak yükseklik ise, yapıtepesinin deniz seviyesinden
olan yüksekliğidir.
Kule yüksekliği belirlemesi, alet kurulan nokta ile kule arası

ndaki S uzunluğunun doğrudan
ölçülüp ölçülmemesine bağlıolarak iki ş ekilde ele alı
nır.
8.5.3.1 Trigonometrik Nivelman ile Kule Yükseklik Ölçümü( S Uzunluğu Ölçülüyor )
Bilinen: HA
Ölçülen: Z1,Z2,S
(Düş ey Açılar ve Yatay kenar)
İstenen: h=?

S uzunluğunun ölçülmesi durumunda kule yüksekliği hesabı
h kule yüksekliği, ş ekilden de görüldüğü üzere h = H T - HT’ bağı

ntı
sıile hesaplanı
r. Öncelikle
verilenlere göre H T ve H T’ nün hesaplanmasıgerekir.
HT = H A + S*CotgZ1
HT’ = HA + S*CotgZ2
------------------------
h = H T-HT’ = S*(CotgZ1- CotgZ2)
Eğer kulenin tabanıolan T’ noktası nın yüksekliği önceden biliniyorsa ya da geometrik

nivelmanla belirlenmiş
se, trigonometrik olarak yalnı
zca kulenin tepesinin yüksekliğinin (HT)

Do Not Copy
hesaplanmasıyeterlidir. Yine h = HT - HT’ bağı ntısıkullanılarak h hesaplanı
r. Bu durumda Z2
nin ölçülmesine gerek yoktur, fakat i alet yüksekliğinin ölçülmesi gerekir.
8.5.3.2 Trigonometrik Nivelman ile Kule Yükseklik Ölçümü(S Uzunluğu Ölçülemiyor)
Kule yüksekliğinin ölçümü için gerekli S uzunluğunun ölçülememesi durumunda, kenar iki
biçimde çözülebilir.
T
a) Yatay Yardı
mcıÜçgen Yöntemi
Bilinenler: HA ve HT’ Yükseklikleri

Ölçülenler: Z1 Düş ey Açı
sı
S*CotgZ
α ,β,Φ,ψ Yatay açılar
a ve b kenarları
i alet yüksekliği
T'


Z
S
a




b
C
Yatayda oluş
turulan iki üçgenin yardı
mıyla kule yüksekliğ
inin hesabı
Sinα
ABT’ üçgeninde S = a * ----------
Sin( α+ β)
Sinψ
ACT’ üçgeninde S = b * --------------
Sin ( Φ+ ψ)
Buradan ortalama S bulunur ve bu değerle de HT yüksekliği hesaplanı

r.
HT = H A+ i + S*CotgZ
h = HT - HT ‘

Do Not Copy Örnek:
a = 28.15m α= 75g.1428
b = 23.90m β= 67g.3920
Z = 95g.1686 Φ= 71g.2675
i = 1.50m ψ= 80g.4750
HA = 101.00m
HT’ = 101.95m
h=?
Sinα
S = a * ------------------ = 33.162m
Sin( α+ β)
Sort = 33.152m
Sinψ
S = b * ------------------ = 33.152m
Sin ( Φ+ ψ)
HT = H A+ i + S*CotgZ
HT = 101.00 + 1.50 + 33.152 * Cotg( 95g.1686)
HT = 105.02m ( Kulenin Mutlak Yüksekliği )
h = HT - HT ‘= 105.02 - 101.95 = 3.07m ( Kulenin Rölatif Yüksekliğ

i)
b) Düş
ey Yardı
mcıÜçgen Yöntemi
Bu yöntemde A,B ve T’ noktaları ey düzlem içinde olacak ş

, aynıdüş ekilde seçilir.
Bilinenler: HA, HB, HT ‘
Ölçülenler: ZA, ZB Düş ey açı

lar 
U1 Uzaklı ğı,
İ
a ve İ
b alet yükseklikleri
İ
stenen: h=?
Z1 Z2


U1
U2
Düş
ey Düzlemde oluş
turulan iki üçgenle kule yüksekliği hesabı

Do Not Copy HT = HA + İ
a + ( U1+U2 ) * CotgZ1
HT = HB + İ b+ U2 * CotgZ2
-----------------------------------------
HA + İ a + ( U1+U2 ) * CotgZ1= HB + İ b + U2 * CotgZ2
U2 * CotgZ1 - U2 * CotgZ2 = HB + İ
b - HA - İ
a – U1 * CotgZ1
HB - HA + İ b-İ a - U1 * CotgZ1
U2 = ---------------------------------------
Cotg Z1 – Cotg Z2
T noktası
nın yüksekliğini incelikli olarak hesaplanabilmesi için ş
u noktalara dikkat
edilmelidir.
1. B noktasıZB açı sıyaklaşık 50g olacak ş ekilde seçilmelidir.

2. U1 uzunluğu, kule yüksekliğ inin yaklaş ık iki katıolmalı dır. Bunun için Z1 açı sı80g
civarı
nda olmalı dır.
3. A noktasındaki düş ey açıZ A,Z B ye göre daha hassas ölçülmelidir.
4. U2 uzunluğu hassas bir şekilde ölçülmelidir.
5. Kule yüksekliği, A noktasındaki ölçümlere göre hesaplanmalı dır. B noktası
ndaki
hesap kontrolü için yapı
lmalı dır.
Hesap: HT=HA + İa + ( U1+U2 ) * CotgZ1

Kontrol:HT=HB + İ
b + U2 * CotgZ2
Örnek:
Z A = 82g.1694 İ
a = 1.55m
Z B = 53g.4961 İ
b = 1.42m
HA= 100.00m U1 = 42.76m
HB = 102.15m h=?
HT‘=105.24m
HT=H A + İ
a + ( U1+U2 ) * CotgZ1
HT=H B + İ b+ U2 * CotgZ2
-----------------------------------------
HA + İ a + ( U1+U2 ) * CotgZ1= HB + İ b + U2 * CotgZ2
HB - HA + İ b-İ a - U1 * CotgZ1
U2 = ------------------------------------------
Cotg Z1 – Cotg Z2
102.15 - 100.00 + 1.42 – 1.55 – 42.76* Cotg( 82.1694 )

U2 = -------------------------------------------------------------------- = 16.903m
Cotg ( 82.1694 ) – Cotg ( 53.4961 )
Hesap: HT = 100.00 + 1.55 + ( 42.76 + 16.90 ) * Cotg ( 82.1694 ) = 118.712m

Kontrol:HT=102.15 + 1.42 + 16.90 * Cotg( 53.4961) = 118.709m
h = HT - HT ‘= 118.71 - 105.24 = 13.47m ( Kulenin Rölatif Yüksekliğ i)

Do Not Copy
8.5.4 Uzun Mesafede ( S > 250m ) Trigonometrik Yükseklik Ölçümü
Noktalar arasındaki uzaklı k 250metreden fazla ise, yerin küreselliğinin ve ı

şığı
n kı
rı
lması
nın
(refraksiyonun) etkisi hesaba katı
lı
r.

(1–k)
H B = HA + Δh = HA + S*CotgZ + ----------- * S + i - t
2*R
Yerin küreselliğini ve ı
şı
ğın kı
rı
lması
nıdikkate alı ğı
ndı nda k = 0.13, R=6373394m alı
nır.
Örnek:
HA=2000.00m
Z =94.7215
S =2462.36m
i =1.50m
t =3.10m
R=6373 394m
HB=?
(1–k)
HB = H A + Δh = H A + S*CotgZ + ----------- * S + i - t
2*R
( 1 – 0.13 )
HB = 2000.00 + 2462.36 * Cotg( 94.7215 ) + -------------- * 2462.36 + 1.50 – 3.10
2*637339
HB = 2203.45m

TAKEOMETRİ
9.1 Genel Bilgi
Şimdiye kadar noktaları n Yatay konumları nın ve yüksekliklerinin ayrıayrıbelirlenmesini

gördük. Bu bölümde noktaları n yatay konumlarıile birlikte yükseklikleri de belirlenecektir.
Takeometri’de koordinatlarıve yüksekliği belli bir nokta üzerine, örneğin bir poligon
noktası
na, alet kurularak ölçülmek istenilen noktaları n konumları , kutupsal yöntemle,
yükseklikleri ise trigonometrik olarak belirlenir.
Ölçmelerde klasik takeometreler veya elektronik takeometreler kullanı labilir. Klasik

takeometrelerin kullanı lmasıdurumunda baş langıç olarak alı
nan bir doğrultuya göre yatay
açılar, düşey açılar ve mira okumalarıyapı lır. Ölçmede kullanılacak takeometrelerin stadya
çizgileri mevcut olup, açıölçme hassasiyetleri salt teodolitlerden daha düş üktür. Klasik
takeometrelerle yapı lan alı
mda, 100 m’lik bir uzunluk için yaklaş ık olarak yatayda 2-3 dm,
yükseklikte ise 1 dm hassasiyet sağlanabilir. Hata miktarıuzunlukların artmasıile artar.
Elektronik takeometrelerle alımda, yatay açı lar, düşey açı

lar ve uzunluklar otomatik olarak
ölçülür. Konum belirlenecek noktalara reflektör ( yansıtı
cıveya prizma ) tutulur. Günümüzde
kullanılan elektronik takeometrelerin çoğunda, 100 m’lik bir uzunluk için, yatayda 5 mm ve
yükseklikte 3 mm’lik bir hassasiyet sağlanabilmektedir.
Takeometri metodu daha ziyade yol, demiryolu projelerinin yapı mı nda, konut, fabrika inş aat
alanlarında, ş
ehir imar planları nın yapımı nda kullanılacak yükseklik eğrili haritaları n alı
mı
işlerinde kullanı lı
r. Günümüzde elektronik takeometrelerle yapı lan takeometri iş lemi,
kadastro parsellerinin mülkiyet sı
nırları
nın belirlenmesinde başarıile kullanılmaktadı r.
Yukarıda takeometrik alı mda yatay ve düş

ey açı
larla uzunlukları
n ölçüldüğü belirtilmiş
ti.
Şimdi açıve açıtürlerini tanı
mlayalım.
9.2 Açıve AçıTürleri
Topografya’da kesişen iki doğrultu arası

ndaki yön farkı
na açıdenir. Açıölçmeleri topoğrafya
da önemli bir konuyu oluş turur. Çünkü, uzaydaki noktaları
n konumlarıçoğu kez açıve
uzunluk ölçmeleriyle belirlenir.
Deniz yüzeyinden farklıyükseklikte olan A,B,C gibi üç nokta arası

nda üç çeş
it açıvardı
r.

Do Not Copy


AçıTürleri
a)Yatay Açı : AB ve BC doğruları nın yatay bir düzlem üzerindeki izdüş ümleri olan A Bve
BCdoğ rularıarasında kalan açısına yatay açıdenir. Topografyada açıölçen aletlerle yatay
düzlem, aletin yatay bölüm dairesinden geçen düzlemdir. Yatay açı , nokta koordinatlarının
hesaplanması nda kullanılı
r.
b)Düş ey Açı lar: Doğrunun uzaydaki durumuna ve baş langı ç doğrultusuna göre, düş ey açı lar
üç türlü ifade edilebilir. Şekilde görüldüğü gibi, B noktası nda durduğumuzu ve bu noktadan A
gibi bir noktaya baktı ğımızıdüş ünelim. BA doğrusundan geçen, düş ey düzlem içerisinde
bulunan ve B’den geçen zenit doğ rultusu (çekül doğrultusunun aksi yönü ) ile, BA arası nda
kalan açı ya zenit açı sı(Z) veya baş ucu açısıdenir. Zenit açı larıbaş ucu doğrultusundan
baş lar ve 0g ile 200g arası
nda değer alırlar.
Yine BA doğrusundan geçen, düş ey düzlem içerisinde bulunan ve B’den geçen yatay bir
doğrultu ile, BA arası nda kalan açı sına yükseklik açısıdenir. Yataydan baş layıp her durum
için geçerlidir. A noktasıB noktası na göre daha aş ağıda ise açısını
n işareti ( - ) olur.
Şekilde, C noktasıB noktası ağı

na göre daha aş dadır. Bu durumda BC doğrultusu ile yatay
doğrultu arasında oluşan açıya, eğim açısıdenir ve ile gösterilir. Yataydan itibaren açı
yı
oluşturan doğrultuya doğru büyür.
c)Durum (Konum) açı sı: Uzayda kesişen iki doğru veya doğrultu arası
ndaki açıdır. Durum
açısı( ) iki doğrultunun oluşturduğu düzlem üzerinde oluş ur. Bu açıtopografya aletleriyle
ölçülemez ve hesaplarda kullanılmaz.

Do Not Copy
9.3 Teodolit ve Takeometreler
Teodolitler, yatay ve düş ey açı larıyeteri incelikte ölçmeye yarayan optik aletlerdir. Açı ları
daha az incelikte ölçen ve kı llar şebekesinde stadimetre çizgileri (uzunluk ölçmeye yarayan
çizgiler) bulunan teodolitlere takeometre adıverilir. Yapıitibariyle alt ve üst yapıolmak
üzere ikiye ayrı r. Sehpa üzerine oturan, yatay açıbölüm dairesi ile üç düzeçleme ayağı
lı nın
bulunduğu kı sı
m alt yapıbölümünü oluş turur. Üst yapı da kollar, silindirik düzeç, dürbün, açı
okuma düzenleri ve düş ey açıbölüm dairesi bulunur.
Teodolitin Yapı
sı
9.3.1 Teodolitin Nokta Üzerine Kurulması
Arazide herhangi bir ş ekilde belirlenmişbir noktaya aletin kurulmasıdemek, düş

eylenmiş
asal ekseninin zemin iş
aretinin merkezinden geçmesini sağlamak demektir.
Bunun için alet, sehpasıile kabaca nokta üzerine yerleş tirilir. Sehpanı n iki ayağıelle tutularak
ileri geri ve sağa sola hareket ettirilerek, optik çekül kı llarının kesişme noktasıile zemin
işaretinin merkezi çakı ştırı lır. Bu arada sehpa üst tablası nın olabildiğince yatay olması na
dikkat edilmelidir. Daha sonra sehpa çarı klarına, sehpa ayaklarıdoğ rultusunda bası larak
çarı klar toprağa iyice batı rılır. Optik çekülde kayma olup olmadı ğıkontrol edilir. Kayma
varsa, sehpayıalete bağ layan vida gevş etilerek alet sehpa üzerinde bir miktar hareket
ettirilerek sapmalar giderilir. Küresel düzeç kabarcı ğıhangi tarafa kaymı şsa, o taraftaki sehpa
ayağıkı saltı
larak kabarcı k ortalanı r. Daha sonra silindir düzeç yardı mı yla hemen düzeçleme
yapı lı
r. Bunun için alet asal eksen etrafı nda çevrilerek, silindirik düzeç iki düzeçleme ayağı na
paralel duruma getirilir. İ ki düzeçleme vidasıda içe veya dı ş
a çevrilerek, silindirik düzeç
kabarcı ğıortalanı r. Alet asal eksen etrafı nda 100g çevrilerek, üçüncü ayağıile kabarcı k bir kez
daha ortalanı r. Alet asal eksen etrafı nda çevrilir. Katmalar varsa hemen düzeçleme iş lemi
tekrar edilir. Optik çekülün durumu kontrol edilir. Küçük kaymalar varsa sehpa bağlama
vidasıgevş etilerek, alet tablo üzerinde hafifçe uygun yönde hareket ettirilerek çakı şma

Do Not Copy
sağlanı r. Şayet küçük hareketlerle bu çakı
şma sağlanamı
yorsa, buraya kadar yapı
lan iş
lemler
tekrarlanı r.
9.3.2 Teodolitlerle AçıTablalarıve AçıOkuma Düzenleri
Eski tip aletlerle madeni olarak yapılan açıtablaları

, günümüzde modern aletlerde camdan
yapılmaktadı r. Bu sayede açılar optik bir düzeç yardımıyla dürbün yanı ndaki açıokuma
mikroskobundan okunabilmektedir. Değiş ik ş
ekilde açıokuma düzenleri mevcuttur. Burada
sadece skala ve optik mikrometreli açıokuma düzenlerinden bahsedilecektir.
9.3.2.1 Çizgili AçıOkuma Düzeni
En basit açıokuma düzeni olup, açıpenceresindeki düş ey bir çizginin bölüm dairesini kestiği
yerden açıokunur. Okuma çizgisi sabittir. Alet döndürüldükçe açıpenceresinde görünen
bölüm dairesi hareket eder. Okuma çizgisi iki bölüm çizgisi arası nda bulunduğu zaman,
tahmin suretiyle bölüm dairesinin küçük birimleri okunur.
9.3.2.2 SkalalıAçıOkuma Düzeni
Fazla hassasiyet istenmeyen, özellikle takeometre iş lerinde kullanı

lan teodolitlerde ve
nivelman aletlerinde çoğunlukla bu açıdüzeni kullanı
lmaktadır.
Bu açıokuma düzeninde, bölüm dairesinin en küçük bölüm çizgileri arası ndaki uzunluğa eş it
boyda ve skala adıverilen bir kı
sım, bölüm dairesiyle birlikte açıpenceresine yansı
tı
lır. Skala
kısmıaçıpenceresinde sabittir. Açıokunurken, önce esas bölüm dairesinden en küçük bölüm
değeri okunur. Bölüm çizgisinin skalayıkestiği yerden skala değeri, önceki okumaya
eklenerek açıdeğeri bulunur.
9.3.2.3 Optik Mikrometreli Açıokuma Düzenleri
Bu açıokuma düzeninde, açıpenceresinden yansı tılmışolan bölüm dairesinin çizgisi ile

bölüm çizgileri arası
nda kalan kı smının tahmin ile değil, mikrometre döndürülerek, en yakın
bölüm çizgisi gösterge çizgisi ile çakıştırı
lı
r. Çakı ştırı
lmışolan bölüm çizgisinin değerine
mikrometrede okuna değer eklenir.
9.4 Takeometrede Ölçme Prensibi
Takeometreler ile, hem yatay hem de eğik gözlem yapılabilir. Yatay gözlem durumunda zenit
açısı100g’ dı r ve optik eksen doğ rultusu, bakı
lan noktada tutulan mirayıdik olarak
kesmektedir. Eğik gözlem durumunda ise zenit açı sı100g’ dan farklı dır. Çoğunlukla eğik
gözlem durumu kullanı lı ağı
r. Aş daki bu gözlem durumlarınıayrıayrıinceleyelim.

Do Not Copy
9.4.1 Yatay Gözleme Durumu
Takeometrede mira okuma durumu
L : Aletin muylu ekseni ile mira arası ndaki yatay uzaklı

k
I : Alet ve üst stadimetri çizgileri ile yapı
lan mira okumalarıarası
ndaki fark
c : Reichenbach katsayı sı(toplam sabiti)
k : Stadimetre katsayı sı
f : Objektifin odak uzaklı ğı
p : Alt ve üst kıl arası
ndaki mesafe
olmak üzere Şekildeki taralıüçgenlerin benzerliğinden
f p
--------------- = --------- ve buradan
L- (d+f) l
f
L = ---------- * l + c yazı
labilir.
p
Burada f ve p öyle seçilir ki;
f
----- = k = sabi t= 100 olsun .
p
yukarı daki formülünde c sayı sı, ölçülerin ileri geri hareketi suretiyle netlik ayarı
nın sağlandığı
dürbünlerde vardı r. Yeni tip dürbünlerde stadimetre çizgileri ile, objektif arası na konan
dışbükey mercek yardı mıyla, c = 0 olacak ş ekilde aletler ayarlanmı ştı
r. Sonuç olarak yeni tip
aletlerde c = 0 ve k = 100’dür. Bu durumda yukarı daki formül ifadesi;

Do Not Copy
L = k1
olur. Örneğin alt ve üst stadimetre çizgileri arası

ndaki fark 122 cm ise, formülündeki yatay
uzaklık, L=122 m olur.
9.4.2 Eğik Gözlem Durumu
Eğik gözlem ile yapı lan ölçmelerde, bakılan noktada tutulan mira ile optik eksen birbirine dik
değildir. Mira optik eksen ile ( 100 + ) ve ( 100 - )açı ları
nıoluş turur.
L=k*l
bağ ı
ntı sı
, optik eksen miraya dik olduğu zaman geçerlidir. Eğik gözlem durumunda optik
eksen miraya dik değildir. MirayıO noktası nda optik eksene dik duruma getirsek, ölçü
çizgilerinin mirayıkestiği noktalar arası
ndaki 1 uzunluğu, optik eksen miraya dik iken okunan
1 uzunluğundan daha kı sa olur.
 l' l

L

 
B

H
a
A L
Eğik Gözlem Durumu
T : Orta yatay çizgi mira okuması

Z : Zenit (baş ucu) açı
sı
 : Yükseklik açı sı
γ : Paralaktik açı
H : Orta kı l yüksekliği ile muylu eksen kolu arası
ndaki fark.
Eğik Gözlem Durumu Şeklinden,

Do Not Copy Sin z
L=L
L
=kl
l= 1Sin z
ve buradan ;
Sin z = k lSin z = k l Sin² z

L = L
Veya
L = k l Cos²
labilir. Yine ş
yazı ekil 9.7’den
H = L CotgZ = LTan 
r. L = k l Cos²olduğundan;
dı
Sin 
H = k l Cos²Tan = k l Cos²---------- = k l Sin Cos 
Cos 
1 1
H= ----- k l Sin2= ------ k l Sin2z
2 2
elde edilir. Bakı

lan noktanı
n yüksekliği
H = Ha + a + H – T
Örnek:
Kotu 1026.50 m olan A istasyon noktası na takeometre kurulmuşve alet yüksekliği a=1.60 m
g
ölçülmüş tür. Zenit açı
sı88 .50, alt ve üst stadimetre çizgileri arası
ndaki mira okumalarıfarkı
l=125 cm ve orta yatay çizgi mira okumasıT=225 cm olduğuna göre, noktalar arası ndaki
yatay uzaklı ğıve bakılan noktanı
n kotunu hesaplayı nız.
L = k l Cos²bağı
ntı
sından noktalar arası
ndaki yatay uzaklı
k;
L=1001.25Sin² 88g .50  L=120.96 m’ dir.
H = Ha + a + H – T bağı
ntı
sı
ndan Hb yüksekliği;
H b = Ha + a + H – T
1
H b = Ha + a + ----- * k l Sin2- T
2
1
Hb = 1026.50 + 1.60 + ------ * 100 *1.25 * Sin (2 * 88g .50) - 2.25
2
Hb = 1047.94 m

Do Not Copy
9.5 Takeometrik Alı
m
9.5.1 Takeometri Postasıve Görevleri
Alımıyapı lacak arazi küçük ve az engebeli ise, alı

m için bir alet operatörü ve bir miracı
yeterlidir. Arazi büyük ise bir takeometre postasıoluşturulur. Takeometri postasıaş ağı
daki
elemanlardan oluş ur.
- Posta başıveya krokici
- Operatör
- Yazı cı
- Miracı
- Yeteri kadar yardı
mcı
Bu elamanları n görev dağı mış
lı öyledir.
1-Posta baş ıveya krokici:

Ekibin en önemli elemanıolup görevleri ş unlardır.
Arazinin keş fini yapar, istasyon noktalarının yerlerini belirler.
Arazinin krokisini çıkarı r.
Ölçmeler sı rasında mira tutulacak yerleri miracı lara gösterir ve kroki üzerinde detay
noktalarına numara vermek suretiyle iş aretler. Miracı larla beraber bulunur. Her beşsayı
da
yazıcıile detay noktaları nın numaralarınıkontrol eder.
2-Operatör:
Aleti kullanarak yatay açı
, düş
ey açı ve mira okumaları
nıyapar ve bunlarıyüksek sesle
yazıcıya bildirir.
3-Yazı cı
:
Operatörün yanı nda bulunur. Onun yardı mcısı
dı r. Operatörün okuduğu değerleri karneye
kaydeder. Mira okumaları nıkontrol eder. Alt ve üst kı l okumalarıile, orta kıl okuması
arasındaki farklar eşit değilse operatörü uyarır. Ayrı ca karnedeki nokta sayı sı, krokide
işaretlenen nokta sayı
sıile aynıolmalı dır. Bunun için her 5 veya 10 noktada bir krokici ile
nokta numarası nıkontrol eder.
4-Miracı :
Posta baş ını
n (krokicinin ) göstereceği yerlere miralarıtutar. Operatörün vereceği işaretle
dinlenme durumuna geçer. Miracı ları
n sayısıişin büyüklüğü ve arazi durumuna göre farklılık
gösterir.
5-Yardı mcı lar:

Alet ve araçların taşı
nması
, görüş
e engel olan ağaç ve çalı
lı
kları
n budanmasıve temizlenmesi
gibi iş
leri yaparlar.
9.5.2 Takimetrik ölçü krokisinin Düzenlenmesi
Alı mıyapı lacak alanın küçük ölçekli bir haritasıvarsa, bu haritadan yararlanarak ölçmeden
önce, yoksa kurş un kalemle 297420 mm boyutundaki ş effaf norm kağı tlara ölçü sırası
nda
çizilir. Alı
mıyapı lacak alan için birden fazla kroki kağı dıkullanılmı şise, bunlar birden
baş layarak numaralanı r. Krokilerde poligon noktalarıküçük bir daire ile gösterilip numarası
yazı lır.

Do Not Copy
Bütün mira tutulan noktalar, detay (ayrı , tafsilat) noktasıolarak isimlendirilir. Su dağı
ntı tma
çizgileri kı rmı zı
, su toplama çizgileri mavi renkle belirtilir. Binalar gösterilir ve boyutları
ölçülür. Demiryolu, kara yolu, ş ev, tel örgü, ormanlı k, döküntü ve blok taş lar, dere yatakları,
sel izleri, kum ve taşocakları , telefon ve elektrik direkleri v.b. gibi tesisler, kroki üzerinde
gösterilir. Arazide eğimi değiş en noktalar da karakteristik nokta olup, buralara da mira tutulur.
Kroki üzerinde yaklaş ık olarak eşyükseklik eğrileri çizilir. Çizimde eşyükseklik eğrilerinin
geçtiğ i yerleri belirlemek için en büyük eğim doğrultusunda olmak üzere, detay noktaları
arası nda enterpolasyon yapı lır. Bu nedenle, kroki üzerinde enterpolasyon yapı lacak yönler ok
ile gösterilir. Krokinin bir yerine kuzey oku yapı lı ı
r ve yaklaşk ölçeği yazı lır. Ayrıca krokinin
ayrı lmışalt kı smında aş ağıdaki bilgiler bulunur.
Ölçümün yapı ldı ğışehir, kasaba veya mahallenin adı

Ölçü tarihi
Kroki numarası , varsa ada numarası
Üzerinde ölçme yapı lan poligon noktaları
nın numaraları
O krokideki ilk ve son detay nokta numaraları
Ait olduğu takeometre defterinin numarası
9.5.3 Klasik Takeometrelerle Takeometrik Alı

mın Yapı
lması
Takeometrik alı m, konum ve yüksekliği belli olan poligon noktaları ndan yapı lı
r. Mevcut
poligon noktalarıalı m için yetersiz ise, yeni noktalar tesis edilerek poligon noktaları
sıklaştı
rılı
r. Detay noktaları nı
n konumlarıkutupsal koordinat sistemiyle, yükseklikleri ise
trigonometrik olarak belirlenir. Bu tür alı mda detay noktaları ndaki ölçüler birbirinden
bağ ımsız olup, bir detay noktası
nda yapı
lan hata, diğer noktalarıetkilememektedir.
Ölçmelerin yapı ğıve aletin kurulduğ

ldı u poligon noktası , kutup noktası(Alet noktası
istasyon noktası), bu noktadan geçen ve baş langıç alınan poligon kenarıda kutup
doğrultusudur. Detay noktalarının belirlenmesi için, noktalara giden doğrultu ile kutba olan
mesafenin ölçülmesi gerekir. Bu amaçla her bir detay noktasında
- Yatay Açı
- Düş ey Açı
- Üç kılda mira okumaları
Yapı lması, hem konum hem de yükseklik belirlemesi için yeterli olmaktadı r.
Bu tür alı
mda, detay noktaları ndaki ölçüler birbirinden bağımsı z olup, bir detay noktası
nda
yapılan hata diğer noktalarıetkilememektedir. Düş ey açıve mira okumalarıyardı mıyla
noktaları
n yükseklikleri hesaplanabilmektedir. Böylece kotlu veya yükseklik eğrili durum
veya topoğrafik haritalar elde edilebilmektedir.
Takeometrik alımda, bir noktada yapı lacak çalış
malarış öylece sı
ralayabiliriz.
Alet (Takeometre )nokta üzerine kurulur, merkezlenir, düzeçlenir.
Alet yüksekliği (Zemin tesisinin üst seviyesi ile, muylu eksen arasındaki uzaklı
k) cm’ ye
kadar ölçülür. Çizelgedeki yerine (genellikle durulan nokta numarası
nın altı
na)
yazılı
r.
Kullanılan aletin marka, model, ve seri numarasıkaydedilir. Yükseklik farkları

nın
hesaplanmasında aletin özellikle düş
ey açıölçme düzeni çok önemlidir.

Do Not Copy

Ölçme ve çizimde kolaylı k sağlamasınedeniyle, aletin yatay bölüm dairesi sı fı ra

bağlanarak, dürbün soldaki poligon noktası na yöneltilir. Mümkünse zemin iş aretine,
değilse nokta üzerinde tutulan çeküle düşey kıl tatbik edilir. Aletin düş
ey dairesini
kontrol etmek amacı yla da, bakılan bu poligon noktası na mira tutularak üç kı lda okuma
yapılır ve düşey açıokunur.
Alet bir diğer poligon noktasına yöneltilerek yatay ve düş

ey açılarla ( yatay açılar
10cc düşey açı lar 1c olmak üzere) her üç kı lda mira okumasıyapı lır. Bu iki poligon
noktası na yapı lan gözlemler yardı mı yla, kutup noktası nın poligon noktaları na olan
uzaklıklarıve bakı lan noktaların uzunluklarıve kot değerleri ile karş ılaştırılı
r. Farklar
yönetmeliklerde belirlenen sınırlarıgeçmemelidir.
Ölçmeler sı rasında yatay açıbölüm dairesinin sürüklenip sürüklenmediğini kontrol

etmek amacı yla, poligon kenar uzunluklarına göre biraz daha uzakta olan ve görülebilen
birkaç noktaya dürbün uygulanarak yatay açıokumasıyapı lır. Bu noktalara açıröper
noktalarıdenir. R 1.R2……adlarıile deftere kaydedilir. Her 10,20 noktada bir açıröper
noktalarına gözlem yapı larak yatay açıkontrolü sağlanır. Olmasıgereken değer ile
okunan değer arası ndaki fark 2c’ yıgeçmemelidir. Aksi halde, son kontrolden sonra
yapılan ölçmeler yenilenir
Detay noktaları nın alımına geçilir. Alımda her istasyon noktası

nın belirli bir ölçme
alanıbu alan içinde mira tutulan noktaları n numaralarısaat ibresi yönünde büyüyecek
şekilde seçilmeli ve sı
rasıda içten dı şa doğru alınmalıdır
Dürbün, detay noktası nda düş ey tutulmakta olan miraya uygulanır. Düş ey az hareket
vidasıile üst yatay çizgi, miranın yuvarlak sayılımetre bölümüne (1.00 m, 2.00 m)
getirilir. Ölçmeler sı
rası nda kolimasyon düzeci (düşey daire düzeci ) bulunan aletlerde
(örneğin T16) bu düzeç kabarcı ğı nı
n ortalanmasıgerekir. Otomatik kolimasyonlu
aletlerde (T1A) bu işlem otomatik olarak yapı ldığı
ndan, ölçü iş
lemi düş ey daire düzeci
bulunan aletlere göre biraz daha hı zlıyürür
Önce yatay ve düşey açıokumalarısonra da mira okumalarıyapı labilir. Uygulamada önce

mira okumalarısonra da yatay ve düşey açı
nın okunmasıtercih edilmektedir. Bunun pratik
yararışudur. Mira okumalarıyapılı
p yazı
cıtarafı
ndan simetriklik kontrolü yapıldıktan sonra,

Do Not Copy
açıokumalarıiçin miracı ya gerek yoktur. Bu nedenle açıokumalarısı rasında miracı nıno
noktadaki görevi tamamlanmı şolacağıiçin, krokicinin gösterdiği baş
ka bir noktaya gider. Bu
da, ölçüde pratiklik sağlar. Miralarda orta kıl okumalarıkot hesabı nda kullanıldığıiçin,
hesaplamalarda kolay göze çarpmasınedeniyle, alt ve üst çizgi değerlerinden bir miktar sola
çıkıntı
lıyazı
lır.
Arazinin karakteristik noktalarından baş ka, düzgün bölümlerde de, belli aralıklarla
mira tutulmasıgerekir. Nokta sı klı
ğı, yapılacak haritanın ölçeğine ve arazinin engebe
durumuna bağlı dı r. Nokta sıklı
ğıkonusunda aş ağıdaki değerler verilebilir.
Ölçek Detay NoktalarıArası

1:500 5 m ile 20 m arası
nda
1:1000 20 m ile4 30 m arası
nda
Bütün detay noktaları ndaki yatay açı, düş ey açıve mira okumalarıyapı ldı ktan ve o
noktadan alı mıyapı lacak noktalar tamamlandı ktan sonra, kontrol amacı yla dönüşnoktası
alı
nı r. Bu noktaya sı radaki numara verilebileceği gibi, DN diye bir sembolde verilebilir.
Dönüşnoktası , alet kurulu olan nokta ile, bir sonra alet kurulacak noktayıbirleş tiren
kenarı n yaklaş ık ortaları nda ve kenarları ndan 40-50 m ilerisinde bir nokta alı nır. Yatay
açı, düş ey açıve mira okumalarıyapı lır. Bir sonra alet kurulan noktadan da dönüş
noktası na gözlem yapı larak, aynıokumalar yapı lır. Dönüşnoktası nın kotu her iki
poligondan hesaplanı r.
Detay noktasısayısıaraziye ve ölçeğe bağ

lıdı
r. Haritanı
n ölçeğine göre maksimum gözleme
uzaklı
klarıfarklı
lı
k gösterebilir.
ı
Hektar başna detay noktasısayı
sı Maksimum gözleme
Ölçek
Çok engebeli arazi Az engebeli arazi ğı
Uzaklı
1:500 100 20 100
1:1 000 50 10 150
1:2 000 20 5-10 200
1:5 000 5 1-2 300
9.5.4 Takeometrik Ölçülerin Değerlendirilmesi
Takeometrik ölçülerin değerlendirilmesi ile, kutup noktasını

n detay noktaları ğ
na olan uzaklıı
( L ) ve detay noktaları
nın kotlarıhesaplanır. 9.4.2 bölümünde açı ğıgibi;
klandı
L= k l Cos² 
1 1
H= ------- * k * l * Sin2z = ------ *k * l *Sin2 
2 2
Hb = H a + a + H - T

Do Not Copy
Bağı ntılarıyla hesaplanı r. Hesap makinesi ile iş lem yaptı ğımı zda ekranda çı kan değerleri
işaretleriyle aldığımızda bu bağıntı, z düş
ey açısının (veya ) her surum için geçerlidir.
Aş ağı daki şekil incelendiğinde Hb = Ha + a + H - T olduğu görülür. Oysa z>100g olduğu için
formülündeki 2z açı sı3. bölgede bir açıolur. Dolayı sıile Sin 2z’ nin sonucu (-) olarak hesap
makinesinde görülür ve iş leme öyle girer. Bu nedenle bağı ntısız düş ey açı
sının her durumu
için geçerlidir.
Hb = Ha + a + H - T
Düş
ey Açı
nın 100g ‘dan ( Z < 100 g ) Küçük OlmasıDurumu
Hb = Ha + a + H - T
Düş
ey Açı
nın 100g ‘dan ( Z > 100g ) Büyük OlmasıDurumu

Do Not Copy Takeometrik Ölçü ve Hesap Çizelgesi
DN
No Bak. Açı
lar Mira Okuma Hesaplanan Bakılan
Nok. Okumaları Farkları Nokta
Alet No Yatay Düş
ey Yatay Yüksek. H-T Yükseklik
Yük. Uzaklık Farkı
P.1 P.2 0.00 111.47 100 80.5 155.83 -28.38 -30.18 997.96
180.5 80.5 (998.02)
261
1026.52 P.3 227.98 97.55 200 60.5 120.82 4.65 2.05 103 0.18
a=1.68 260.5 60.5 (1030.25)
1028.20 321
1 27.47 103.15 100 47 93.77 -4.64 -6.11 1022.09
147 47
194
2 61.53 89.99 200 51 99.50 15.78 13.26 1041.46
251 51
302
3 84.11 99.71 200 65 130.00 0.59 -2.06 1026.14
265 65
330
4 103.80 115.20 100 90 169.93 -41.36 -43.26 984.94
190 90
280
9.5.5.Takimetrik Ölçülerin Çizimi
9.5.5.1 Kotlu Planları n Elde Edilmesi

Takeometrik ölçüler kutupsal koordinat sistemine göre yapı lmışölçülerdir. Ölçülen poligon
noktalarıistasyon noktasıolarak alı nmışve alı m bu noktalardan alı nmı ştı
r. Önce poligon
hesabı ndaki koordinat değerleri kullanı larak, kareler ağıçizilmişplan kâğı dına, istasyon
noktaları nın çizimi yapı lı
r. Daha sonra da Takeometrik ölçü ve hesap çizelgesindeki
(takeometre defteri) değerlerden yararlanarak, detay noktalarıplan üzerine iş aretlenir.
Kutupsal koordinat sisteminin koordinatlarıbir açıile bir uzunluk olduğu için, bu ölçülerin
çiziminde iletki ile bir cetvel kullanı r. İ
lı letki merkezi, Takeometrik ölçülerin yapı ldığı
poligon noktasıüzerine, sı fı
r çizgisi de ilk bakı lan nokta yönüne gelecek ş ekilde harita
üzerine konur. Ölçülen noktaları n yatay açılarıtakeometre defterinden alı narak, açıdeğerleri
ve bu iş aretin yanı na nokta numarasıyazı lır. Daha sonra poligon noktasıile iş aretlenmiş
noktalarıbirleş tiren doğrular üzerinde uzunluk diğerleri kadar alı narak, noktaların yerleri
işaretlenir. İ
ş aretlenen noktalar üzerine numaralarıve kotlarıyazı lır. Aş ağıda kotu 1016.80 m
olan 26 numaralınoktanı n yazı şbiçimi gösterilmiş
lı tir.
26
1016.80
Burada 26 detay noktası nı

n numarasını
, 1016.80 noktanı n kotunu, 1016 ile 80 sayı ları
arasındaki nokta ise detay noktası
nın harita üzerindeki yerini gösterir. Böylece elde edilen
planlara kotlu plan denir.

Do Not Copy
9.5.5.2. Kotlu Planlardan Eşyükseklik Eğrili Haritaları
n Çizilmesi
Eş yükseklik eğrili planları n çiziminde arazide tutulan Takeometrik ölçü krokisinden

yararlanı lır. Kroki üzerindeki yollar, ş evler, tel örgü, fidanlı k, mera, ormanlı k, bina vb.
tesisleri belirleyen noktaları
n kotlu plandaki karş ılıklarıbulunur ve arazi krokisindeki duruma
ve yönetmeliklere uygun bir biçimde birleş tirilir. Eş yükseklik eğrileri (münhani, tesviye
eğrileri, düzeç eğrileri) aynıtamsayı lıkotta olan noktaları n birleştirilmesiyle elde edilir.
Tamsayıkotları n bulunması nda kotlu planlardan yararlanı lır. Kotlu plan üzerindeki noktalar
arasında tamsayıkotta olan noktalar, aş ağı
daki yöntemlerden biri ile bulunur.
9.5.5.2.1 Hesap Yöntemi
Hesap yöntemiyle tamsayıkotları n bulunması nda, kotu bilinen iki nokta birleş
tirilir. Bu iki
noktayıbirleş tiren doğ ru üzerinde başka bir nokta bulunmuyorsa, arazinin A ve B noktaları
arasındaki yatay uzunluk, kotlu plan üzerinden ölçülür. Örneğin bu uzunluk 40 mm olsun. A
ve B noktaları nı n kotlarısı
rasıyla Ha = 56.10, Hb =57.80 ise, bu iki nokta arası nda 57 mm
eğrisinin geçtiği C noktasını ğı(1) kadardı
n, A dan olan uzaklı r.
Aş ağıdaki şekilde ACCüçgeni ile ABBüçgeninin benzerliğinden;
AC CC
-------- = --------
AB BB
CC’
AC= 1 = ------- * AB
BB
yazı
labilir. Değerler yerine konursa 1= 21.1 mm bulunur.
A ve B noktalarıarası ndan birden fazla eğ ri geçiyorsa, her eğ

ri için bir oranlama yapılarak
eğrilerin A noktasına olan uzaklıklarıhesaplanı r. Hassas olmasına rağmen zaman alı cıbir
yöntemdir. Hassasiyet aranan iş lerde uygulanı r. Fazla noktanı n oranlamasıgerektiğinde,
grafik yöntemler daha çabuk sonuç verirler.

Do Not Copy 9.5.5.22. Paralel Çizgili Abakla Oranlama
Bu yöntemde, üzerine eş it aralıklarla paralel çizgiler çizilmişş effaf kâğıtlardan yararlanı

lı
r.
Eş yükseklik eğrilerinin sık olduğu yerlerde bu aralı klar küçük, seyrek olduğu yerlerde büyük
olmasıgerekir. Bu nedenle aralı kları2 mm ile10 mm arası nda değiş en değerlerde olmak
üzere, paralel çizgili ş
effaf kağı tlar hazı
rlanır. Bu kâğı t, yukarıda açıklanan A ve B noktaları
üzerine konur. 1. çizgi’nin yüksekliği 56 m kabul edilirse, 2.çizgi 57 m, 3. çizgi 58 m
olacaktır. A noktasıgöz kararıile 56.1 kot değerine ayarlanı r ve noktalama iğnesi ile
iğnelenir. Daha sonra kağı t, B noktası57.80 m olarak kabul edilen çizgiye gelinceye kadar, A
noktasıetrafı nda döndürülür. Bu durumda 57 m olarak kabul edilen çizgi ile, AB doğrusunun
kesişme noktası57 m eğrisinin geçtiği C noktası nıverir.
58.0
B 57.8
C
57.0
A 56.1
56.0
9.6 Elektronik Takeometrelerle Takimetrik Alı

m
Buraya kadar anlatı lan Takeometrik alı m, klasik – optik takeometreler ile yapı lmaktaydı .
Klasik- optik takeometrelerin kı sa ölçme uzaklı ğı, düş ük hassasiyeti, arazi kayı tlarıve karne
hesapları , klasik Takeometrik ölçme yönteminin geliş mesini sı nı rlamı ştır. Bugün elektronik
devreler ve mikroiş lemcilerin devreye girmesi ile, çok yönlü iş levi olan elektronik
takeometreler, klasik takeometrelerin yerini almı şbulunmaktadı r. Bir elektronik takeometre,
yatay ve düş ey açıölçme modülü olmak üzere 4 ana modülden oluş ur.
Uzunluk ölçmeleri ile yatay ve düş ey açıölçmeleri sürekli ve otomatik olarak yapı lır. Her
türlü okumalar mikroiş lemcide değerlendirilir. Mikroiş lemci de hesaplanan değerler bir
ekranda izlenebilir, yazıcıile listelenebilir, ya da kayı t ünitelerine kaydedilebilir. Takeometrik
işlemlerin tümü, düğmeler veya tuş lar yardı mı yla seçilerek yaptı rı
lır. Okumaları n tamamı
sayı saldı
r.

Do Not Copy
Elektronik takeometreler, Şekilde görüldüğü gibi,
S: Eğik uzunluk Z : Düş ey açı

H : Yatay açı S : Yatay uzaklı
X : Absis Y : Ordinat
h:Yükseklik farkı
değerleri okurlar veya hesaplarlar. Aletin içindeki mikroiş

lemcilere baş
ka hesaplarda
yaptı
rılabilir.
Elektronik takeometreler, yansı tı

cılar (prizmalar) ile birlikte kullanılır. Yansı tı
cıdetay
noktalarına jalonetleri yardı
mı yla düş ey olarak tutulur. Yansı tı
cının görevi, elektronik
takeometreden gönderilen ı şı
ğıyansı tı
p geri göndermektedir. Yansı tı
cılardaki prizma sayısı
ölçülen uzunluğa bağlıolarak değişmektedir.
9.6.1 Elektronik Takeometrelerle Takimetrik İ

şlemler
Aletin yataylanmasıve hedefe yöneltilmesinden sonra ölçme iş lemi baş latı

lı
r. Uzunluk ölçme
biriminden eğik uzunluğun değeri, açıölçme biriminden ise yatay ve düş ey açıdeğerleri
mikroiş lemciye gelir. Bu arada atmosferlik düzeltme faktörü ile alet yüksekliği ayarlanarak
mikroiş lemciye verilmelidir.
Atmosferik düzeltme değeri, sı caklık ve bası

nca göre düzenlenmişve alet firmalarıtarafından
verilen abaktan alı
nabileceği gibi, hesapla bulmakta mümkündür. Sı caklı
k ve bası nca göre
düzenlenmiş bir abaktan düzeltme değeri alı nır. Hesaplama birimine ulaş an veriler,
mikroiş lemcide değerlendirilir ve sonuç sayısal olarak ekranda görülür. İ
stenirse bu veriler
kaydedilebilir.
Mikroiş ğıindirger ve sonra da

lemci, öncelikle atmosferik düzeltme faktörüne göre eğik uzaklı
açı
ya göre bunu;

S = SSin z

Do Not Copy
Formülü ile yatay uzunluğa dönüş
türür. Buradaki düş
ey açıotomatik olarak ölçülen düş
ey
açı
dır. Aynıveriler kullanı
larak
h = S Cos z
formülü ile yükseklik farkıhesaplanı r. Alet (a) ve yansı
tı
cıyükseklikleri (t) birlikte
değerlendirilerek bakı
lan noktanı
n zeminden yüksekliği,
HB = H A+Δh +a – t
Aletin konduğu noktanı n koordinat değerleri YA, XA ve bir doğ rultunun açı ğıverilirse,
klı
mikroişlemci belleğindeki yatay açı
yıda () kullanarak bakı
lan noktanı n koordinatları
nı
Z D
Elektronik Takeometre ile Takeometrik ölçme iş

lemi
Yp = Y A + S 
Sin 
Xp = XA + S  Cos 
Eşitlikleri yardı mıyla hesaplar. Bu formüldeki , takeometrenin kurulduğu nokta ile bakı
lan
noktayıbirleş tiren çizginin semt( Açıklı
k ) açı
sı
dır.
Çizim iş
lemi plotter (çizici) yardımı yla koordinatlarla yapılabilir. Ya da klasik Takeometrik
alı
mda olduğu gibi yatay açı , yatay uzaklık yardı
mı yla kutupsal olarak yapılabilir.

Do Not Copy
Eş
yükseklik Eğrilerinin Özellikleri
Eşyükseklik eğrili bir haritadan yararlanarak arazinin durumunu belirleyebilmek için,

Eşyükseklik eğrilerinin özelliklerinin bilinmesi gerekir. Eş
yükseklik eğrileri özellikleri
gösterirler.
1 – Bir eğrinin her noktasıdenizden aynıyüksekliktedir.
2 – Eşyükseklik eğrileri kapalıçizgilerdir. Bu eğriler haritanı

n sınırlarıiçinde ya da dı şında
muhakkak kapanı rlar. Haritanın sı
nı rlarıiçinde kapanan Eş yükseklik eğrileri, ya bir tepeyi,
ya da bir çukuru gösterir.
3 – Arazi eğiminin değiş

mediği yerlerde eğrilerin aralı
klarıeş
ittir.
4 – Arazi eğiminin çok olduğu yerde eğriler sı

k, az olduğu yerlerde seyrektir.
5 – Eşyükseklik eğrili bir harita üzerindeki noktalar arası ndaki uzaklı

klar, yatay
uzaklıklardır. Bu nedenle iki Eş yükseklik eğrisi üzerinde bulunan A ve B noktalarıarası
ndaki
eğim bulunmak istenirse, bu iki Eş yükseklik eğrisinin kotlarıfarkını
n A ve B noktaları
arasındaki uzaklığa bölünmesi gerekir.
6 – Eğriler birbirini kesmezler ya da iki eğri birleş

erek bir eğri halinde devam edemezler.
Ancak sarp kayalı k yerlerde ve mağaralarda bu kural geçerli değildir.
7 – Eş
yükseklik eğrileri en büyük eğim doğrusuna diktir. İki Eşyükseklik eğrisi en kı
sa çizgi
en büyük eğim doğrusu olduğuna göre, Eş yükseklik eğrisi bu çizgiye diktir.
8 – Eş
yükseklik eğrileri su ayrı
mıve su çizgilerini dik olarak keserler.
9 – Eşyükseklik eğrileri, normal arazide birbirlerini arazinin karakterine uygun ve ahenkli

bir şekilde izlerler. Birbirlerinden ani olarak yaklaş
ıp uzaklaş mazlar. Ancak eğimi az olan
yerlerde küçük yükseklik farklarıeğrilerin konumları nıbüyük ölçüde değiş tirdiklerinden, bu
kural düz arazide geçerli değildir.
a Cizgisi
usu
Dogr ult
Egim
Su T op lam
15
5
Su Dagýtma Cizgisi
15
0

Do Not Copy
Eş
yükseklik Eğrili Planlarda Kullanı
lan Baş
lıca Tanı
mlar
1) Sı rt: Eş
yükseklik eğrilerinin, kotları şyönünde kı
n artı vrı
lmasıdurumunda “sı
rt” meydana
gelir.
2) Vadi: Eş
yükseklik eğrilerinin, kotları şyönünün tersine kı
n artı vrı
lmasıdurumunda “vadi”
meydana gelir.
3) Su Dağı tma Çizgisi (Sırt çizgisi):Bir sırtta, Eş

yükseklik eğrilerinin dönüşnoktaları
nı
tiren çizgiye “su dağı
birleş tma çizgisi” denir.
4) Su Toplama Çizgisi (Vadi çizgisi):Bir vadide Eş

yükseklik eğrilerinin dönüşnoktaları
nı
birleş
tiren çizgiye “vadi çizgisi” denir.
5) Boyun: İ
ki tepe arası
nda kalan alçak kı
sma “boyun” denir.
6) Yamaç: Su dağı
tma çizgisi ile su toplama çizgisi arası
nda kalan arazi parçası
na “ Yamaç”
denir.
7) Etek: Tepelerin, eğ
imi az olan ve düzlüklere yakı
n kı
sı
mları
na denir.
8) Talveg: Bir akarsu arazi içinden en alçak noktalarıtakip ederek akar. Bu alçak noktaları
birleş
tiren doğrultuya “talveg” adıverilir.
9) Çukur: Bir çöküntü, bir kazıveya baş

ka bir nedenle çevresine göre daha alçak duruma
gelmişaraziye denir.
10) kokurdan: İ
çinde su bulunmayan doğal çukurlara denir.
11) KapalıHavza: Su dağ

ıtma çizgileri içinde kalan kuru derelerin bulunduğu bölgedir.

Do Not Copy
Takeometrik alı
m ölçü krokisi örneği

HACİ
M HESAPLARI
10.1 Genel Bilgi
Büyük inşaatlarda, yol ve kanal çalış

maları
nda kazı
lacak toprak miktarı
nın hesaplanması,
maden işletmelerinde çıkarılan maden miktarı
nın belirlenmesi amacıile hacim hesapları
yapı
lı
r. Hacim hesaplarıgenel olarak;
 Enkesitlerden,
 Yüzey nivelmanıölçülerinden,
 Eşyükseklik eğrili planlardan yararlanı
larak yapı
lı
r.
10.2. Enkesitlerden Hacim Hesabı
Enkesit alanlarından ve ard arda gelen kesitler arasımesafeden yararlanarak hacim hesapları
yapı lı
r. Burada sözü edilen enkesitler, karı şık kesit olmayı p sadece yarma veya dolgu
kesitidir. Buna göre ard arda gelen iki yarma veya iki defa dolgu kesiti arası
ndaki hacim;
V= ( F1 + F2 ) / 2 * L
ı
bağntı
sıile hesaplanı
r. Burada,
F1 ve F2 ; Kesit alanları
L; Ard arda gelen kesitler arası
ndaki uzaklı
ktı
r.
Dolgu Şekli DevamlıDolgu Şekli

Do Not Copy
Ard arda gelen kesitler arası ğıeş
ndaki l uzaklı it ise birbirini takip eden üç kesit arası
ndaki
hacim, Simpson formülüne göre hesaplanabilir.
V=1/3 * ( Fi + 4Fm + Fs )
bağıntısı
ndaki Fi ilk kesit alanı
nı, Fm ortadaki kesit alanı
nı, F s ise son kesit alanı
nı
göstermektedir.
Bir yol boyunca ve araları ğıkadar mesafe olan bir çok kesitler bulunduğu taktirde
nda l uzaklı
hacim, ilk bağı ntı
sı ağı
na göre parça parça hesaplanabileceği gibi, aş daki genel formüle de
hesaplanabilir.
V=1/2 *( Fi + 2n * Fm + Fs )
bağ ıntı
sındaki Fm, ilk ve son kesitler dı şında kalan kesitlerin alanları nın aritmetik
ortalamasını ş
, n ise ilk ve sondaki kesirler dıında kalan kesit sayı
sınıgöstermektedir.
Hacim hesabı nda her zaman ard arda gelen kesitler aynınitelikte olmayabilir. Boykesit grafiği
incelendiğinde dolgudan yarmaya ya da yarmadan dolguya geçişsöz konusu ise, hacim
hesaplarının yapı labilmesi için, ilk önce kı rmızıçizgi ile arazinin yerleri sı fır (geçiş )
noktalarının komş u kesitlere olan uzaklı
kları
nın (X1, X2) hesaplanmasıgerekir.
Formüllerin çı karılması nda kolaylı

k olmasıamacı
yla kesit alanları
nın muntazam geometrik
şekiller olduğu varsayılacaktır.
Yarma ve Dolgu Şekli
Yukarı daki şekilde görülen yarma ve dolgu alanları nı

n birbirine oranı
, bunlarısı
fı
r kesitine
olan uzaklıklarının birbirine oranıgibidir. O halde;

Do Not Copy
Fy / Fd = x / ( l – x )
yazı
lı
r ve X yalnı
z bı
rakı
lı
rsa:
X= Fy / ( Fy + Fd ) * l
ş
eklinde bulunur.
ÖRNEK:
Birbiri ardısı ra 5 enkesit alınmışolup; kesitlerin tamamıyarma kesiti olduğ una göre
kazılacak toprak hacmini hesaplayı
nız. Kesitler arasımesafe eş
it olup, l=20m’dir.
Fi=33m2 F1=30m2 F2=23m2 F3=34m2 Fs=19m2
V= ( F1 + F2 ) / 2 * L bağı
ntı
sından;
V= ( Fi + F1 )/2 *20 + ( F1 + F2 )/2 *20 + ( F2 + F3 )/2 *20 + ( F3 + Fs )/2 *20
V=630 + 530 + 570 + 530
V=2260m3
V=1/3 * ( Fi + 4Fm + Fs ) bağı

ntı
sı
ndan;
V=20/3 * ( Fi + 4F1 + F2 ) + 20/3 * ( F2 + 4F3 + Fs)
V=1173.33+1186.67
V=2360m3
V=1/2 *( Fi + 2n * Fm + Fs ) bağı
ntı
sı
ndan;
Fm= ( F1 + F2 + F3 )/3 Fm=29m3 n =3
V= L/2 * ( Fi + 2n * Fm + Fs)
V=2260m3

Do Not Copy
ÖRNEK:
ağı
Aş da verilen boykesit grafiğinden yararlanarak yarma ve dolgu hacimlerini hesaplayı
nız.
Boykesit Grafiği ş
ekli
X1 = 9 / ( 9 + 8 ) * 25 X1=13.24m
X2 = 5 / ( 5 + 20 ) * 36 X2=7.20m
V yarma = ( 16 + 9 ) / 2 * 27 + ( 9 + 0 ) / 2 *13.24 + ( 0 +20 ) / 2 * ( 36-7.20 )
V yarma=685.08 m3
V Dolgu = ( 0 + 8 ) / 2 * ( 25 – 13.24 ) + ( 8 + 5 ) / 2 * 30 + ( 5 + 0 ) / 2 * 7.20
V Dolgu = 260.04 m3

Do Not Copy
10.3 Yüzey Nivelman Ölçülerine Göre Hacim Hesabı
Yüzey nivelmanı n da arazi üçgen, kare veya dikdörtgenlerden oluş an kafeslere ayrı
lı
r.
Kafeslerin köşe noktaları nı
n yükseklikleri ve konumlarıbelli olduğu için, verilen taban
kotuna göre kare veya dikdörtgen prizmalardan yararlanarak hacimler hesaplanı
r.
nda Arazinin Üçgen ve kare veya dikdörtgen ş

Yüzey Nivelmanı ekli
Prizmaları
n hacmi, taban alanlarıile yükseklik ortalamaları
nın çapı
na eş
ittir. Buna göre üçgen
prizmanın hacmi,
V= ( h1 + h2 + h3 ) / 3 * F’
dörtgen prizmanı
n hacmi ise;
V= ( h1 + h2 + h3 + h4 ) / 4 * F’

Do Not Copy
bağıntı larıile hesaplanır. Prizmalarla hacim hesabı nda yukarı daki bağıntı
ları
nın prizma sayısı
kadar kullanı lmasıgerekir. Oysa kare ağlarıyla örtülü bir cismin hesabında V= ( h1 + h2 + h3
+ h4 ) / 4 * F’ bağıntısı
ndan elde edilen daha kolay bir yol izlenebilir.
daki ş
Yukarı ekildeki kare ağları
yla örtülü bir cismin belli bir taban kotuna göre hacmi (10.6)
ı
bağntı
sından hesaplanan 4 prizma hacminin toplamıkadar olacaktı r.
V1=1/4 * a2 * ( h1+h2+h8+h9)
V2=1/4 * a2 * ( h2+h3+h4+h9)
V3=1/4 * a2 * ( h4+h5+h6+h9)
V4=1/4 * a2 * ( h6+h7+h8+h9)
V=1/4 a2* [ ( h1+h3+h5+h7) + 2( h2+h4+h6+h8) + 4h9]

ı
bağntı
sı
V=1/4 a2 * (ΣhE +2ΣhR+ 4Σhi )

ş
eklinde yazı
labilir.
hE: Dışköşe yükseklikleri ( 1,3,5,7 )

hR: DışKenar yükseklikleri ( 2,4,6,8 )
hi :İ
ç Yükseklik ( 9 )

Do Not Copy
Karelaj yöntemiyle yüzey nivelmanı yapı ş bir alanda ortalama arazi kotundan
lmı
yararlanarak, belirli bir kota kadar kazı lacak toprak hacmi hesaplanabilir. Engebeli bir arazide
ortalama arazi kotundan geçen düzlemin üstündeki yarmalarla, bu düzlemin altı nda kalan
dolguların hacimleri birbirine eş ittir. Bir baş ka değişle, bu sahada yarmadan çı kan toprak
dolguya konacaktı r.
Ortalama arazi kotu
OAK = H1 + H3 + H 5 + H7 + 2 (H2 + H4 + H6 + H 8) + 4H9 / (E+2R+4I)
ı
bağntı
sı r. Bu bağı
yla hesaplanı ntı
OAK = ∑HE + 2∑HR + 4∑H1 / (E + 2R + 4I )
ş
eklinde yazı
labilir.
E : Dışköş e yükseklikleri sayı

sı
R : Dı şkenar yükseklikleri sayı
sı
I :İ ç yükseklikler sayı
sı.
Verilen bir taban kotuna kadar kazı

lacak hacmi, F sahası
nın alanı
nıgöstermek üzere
V= F * (OAK – Taban Kotu)
ı
bağntı
sıyla bulunur.
ÖRNEK :
Aşağıdaki ş ekildeki parselin taban kotu 50m oluncaya kadar kazı

lmasıistenilmektedir.
Kazılacak toprak hacmini;
a) Prizmalar yardı mıyla
b) Enkesitler yardımı yla
c) Ortalama arazi kotundan yararlanarak hesaplayı
nız.

Do Not Copy a) Prizmalar yardı
mıyla hacim hesabı
:
∑hE = 10.15
∑hR = 18.25
∑hİ = 6.38
V=1/4 a2 * (ΣhE +2ΣhR+ 4Σhi ) bağı

ntı
sı
ndan V= 16238.25m3
b) Enkesitler yardı
mıyla hacim hesabı
:
ı
Kolay anlaşlmasıiçin önce enkesitleri çizip daha sonra alanlar hesaplanı
r.
F1 = 196.50m2
F2 = 273.90m2
F3 = 338.25m2
V = 196.50 + 273.90 .30 +

2
273.90 +338.25 .30
2
V= 7056 + 9182.25
V= 16238.25m3
c) Ortalama arazi kotundan hacim hesabı

:
∑HE = 210.15 E=4

∑HR = 318.25 R=6
∑Hİ = 106.38 İ= 2
OAK = ∑HE + 2∑HR + 4∑H1 / (E + 2R + 4I ) bağı

ntındanOAK= 53.0071m→F= 5400m2
sı
V= F * (OAK – Taban Kotu) bağı

ntı
sından V= 16238.34m3 olarak hesaplanı
r.

Do Not Copy 10.4.Eş
yükseklik Eğrili Planlardan Hacim hesabı
Eşyükseklik eğrilerinden hacim hesabı , enkesitlerde alan hesabı na benzemektedir.

Kullanı lan bağ ıntı
lar burada da geçerlidir. Yalnı z, enkesit alanları
nın yerini, eşyükseklik
eğrilerinin çevrelediği alanlar, enkesitler arası ndaki uzaklı ğın yerini de, eş yükseklik
eğrileri arası
ndaki yükseklik farklarıalmı ştır. Eğrilerin çevrelediği alanlar planimetre ile
bulunmaktadı r.
960
9 50
9 40
93 0
Eş
yükseklik Eğrili Plandan Hacim hesabı
İ
ki eş
yükseklik arası
ndaki hacim, h eğriler arası
nıgöstermek üzere
V= ( F1 +F2 ) / 2 * h
Bağıntısıile bulunur. Eş
yükseklik eğrili planlardan yararlanarak hacim hesabı
nda (10.2)
bağıntı
sında verilen Simpson formülü
V= h /3 *( Fi + 4Fm + Fs )
Şeklinde yazı
labilir.
Örnek:
Yukarı daki Eşyükseklik eğrili ş
ekildeki tepenin hacmini ortalama alanlardan yararlanarak
hesaplayınız.
Fi=20m2 ; F1=120m 2 ; F2=180m2 ; Fs= 215m2
V= ( Fİ+ F1 ) /2 * h + ( F1 + F2 ) / 2 * h + ( F2 + FS ) /2 * h
V= 700 + 1500 + 1975
V=4175m3
Baraj rezervuarları ndaki su hacminin hesaplanması nda da eşyükseklik eğrili planlardan

yararlanılabilir. Aş ağıdaki şekilde 250, 260 ve 270 kotlu eş yükseklik eğrilerinin çevrelediği
alanlar planimetre ile bulunur. Ve eş yükseklik eğ ğıkullanı
rileri aralı larak toplanacak suyun
hacmi hesaplanı r.

Do Not Copy
290
280
270
260
250
Eş
yükseklik Eğ
rili Plandan Hacim hesabı

YAPI İ
ŞLEMLERİ
11.1 YapıYerinin Gösterilmesi
Yapıizni alan kimse, inş aatına baş lamadan önce, belediyeye bir dilekçe ile başvurmak
yapacağıyapını lemi ş
n yerinin gösterilmesini ister. Yer gösterme iş uşekilde yapı
lı
r.
Aş ağıdaki ş ekilde I, II, III, IV noktalarının çevirdiği parsele ait ölçme krokisi verilmiş tir.
Parsel içine yerleştirilecek binanı n AB cephe doğrultusunun I, II sı nı
r çizgisine paralel olarak
5 metre içeri çekilmesi, D köş e noktasının da I, IV sı
nır çizgisinden 3 metre içeride olması
öngörülmektedir.
Aplikasyon iş
lemi önce D sonra A bina köş
elerinin araziye iş
aret edilmesi suretiyle yapı
lı
r.
Bunun için,
a-Yardı mcıhesap yapmadan,

b-Yardı mcıhesap yaparak
iki ayrıyol izlene bilir.
11.1.1- Yardı
mcıHesap Yapmadan Aplikasyon
Bu amaçla, I,II sınır çizgisine 5 ve 15 metre I, IV Sı nı

r Çizgisine ise 3 metre uzaktan paralel
doğrultular jalonlanı r. I, II sı
nır çizgisine 15 metreden jalonlanan paralel doğrultu ile I, IV
sı
nır çizgisine 3metreden jalonlanan paralel doğ rultunun kesim noktasıaranan D noktası dır. D
noktasından AB doğrultusuna inilen dikin ayağıA noktası ndadır.
11.1.2-Yardı
mcıHesap Yaparak Aplikasyon
Parsel köş
elerinin absis ve ordinatlarıbellidir. Bundan yararlanarak I numaralıparsel
köşesindeki açı sıkolaylıkla hesaplanabilir.

Do Not Copy
Parsel İ
çine Bina Aplikasyonu
tg() = ( DX / DY )
tg() = ( (XIV-XI) / ( YIV-YI) )
tg() = ( (25.90-6.00) / (87.60-76.30) )
tg() = 67.12 grad.
IF uzunluğu (absis) ise;
IF= IE + EF
Bağlantından hesaplanabilir. IE ve EF değerleri ise ş

sı uşekilde hesaplanı
r.
IE = (3.00/Sin) = (3.00/Sin67.12) IE=3.45m

EF = (FD/tg) = (14.00/tg67.12) EF=7.95m
IF = 11.40m

Do Not Copy
F noktası ; I, II sı
nır doğrusu üzerinde I noktasından itibaren IF=11.40metre alı
narak arazide
iş
aretlenir. F noktası ndan itibaren çıkılan dik üzerinde 5 ve 9 metreler alı narak A ve D
noktalarıiş aretlenir.
Daha sonra B ve C noktaları

nıbelirtmek amacıyla cephe doğrultusu üzerinde A’ dan 12 metre
alınarak B noktasıve bu noktadan çı kılan dikin üzerinde de 9 metre alı narak C noktası
işaretlenir.
Aplikasyonu kontrol amacı yla AC ve BD köş egenleri ile DC kenarının uzunluklarıölçülür.

Yukarı daki ş ekilde köş eli parantez içine alınan ölçüler kontrol ölçmeleri, yuvarlak parantez
içindekiler ise hesaplanmı şdeğerlerdir. İşaretlenmişolan bu noktalara, nokta kazı klarıçakılı
r
ve aplikasyon iş i ip iskelesi yardımıyla güven altı na alını ağı
r. Aş daki ş
ekle bakınız.
Jalonlanan AB, BC, CD ve AD doğrultuları , doğru bir biçimde ip iskelesinin ahş ap çı tası
na
aktarılı
r. Aktarma iş lemi ip iskelesinin ahş
ap çatısına çıkarılan çivilerle yapılı
r. bu çivilere
takılan tel veya ipler AB,BC,CD ve AD doğrultuları nıgösterir ve bu ş ekilde iplerle yapı
çalışmalarıdoğru bir biçimde yürütülür.
Bina Yeri Aplikasyonunda Ahş

ap Çı pİ
talarla (İ skele) Nokta Belirleme

Do Not Copy
11.2 Yapı
ya Kot Verilmesi
Yapıkı rmızıkotu, Su basman kotu da denilen kı

rmı
zıkot, binanı
n üzerinde bulunduğu
r. Şöyle ki:
yolun kotuna göre ayarlanı
1) Bitişik yapıdüzenine tabi olan yerlerde kot, bina cephesi üzerindeki en yüksek yol tretuar
seviyesinden verilir. Tretuar seviyesi, yol seviyesinin 20cm üstü kabul edilir. Henüz tretuar
ikmal olunmamı şveya kı rmı zıkotu tespit edilmemişyollarda, belediye tarafı
ndan kı
rmı zıkot
en geç 30 gün içinde verilir.
2) Ayrı ağı
k (bahçeli) yapıdüzenine tabi olan yerlerde kot verilmesi aş daki ş
ekilde yapı
lı
r.
a) Tabii zemini yol kotu altı

nda olan parsellerde, binalara verilecek azami kot, parselin
cephe aldığıyolun en yüksek tretuar seviyesidir.
b) Tabii zemini yol kotu üzerinde olan parsellerde, binalara verilecek azami kot,
parselin köşe kotları
nın ortalaması
dır.
Binalar, istenilirse yukarı

da belirlenen azami kotun altı
nda herhangi bir kotu esas alarak da
yapılabilir.
3) İkili veya üçlü blok teş

kil eden binaları
n her blokuna kendi kotu yukarı
da 2. maddeye göre
tespit edilerek verilir.
4) Köş ı
e baş ağı
na rastlayan parsellerde aş daki ş
ekilde kot verilir.
a)Yolları
n farklıgeniş
likte olduğu durumda, genişyoldan,
b)Yolları
n aynıgeniş
likte olduğu durumda, yolları
n kesiş
tiği tretuar üst seviyesinden
verilir.
5) Köş ı
e başndan baş daki ş
ka iki yola cephesi olan parsellerde yukarı ekilde kot verilir.
Konut alanlarındaki her türlü yapıdüzeninde zemin kat taban kotu, kot verilen seviyenin 1m
üstüne kadar çıkarı ı
labilir. Ancak, her halükarda azami bina yüksekliği aşlamaz.
Bitiş ik yapıdüzenine tabi yerlerde yol cephesinde yolun eğiminden dolayızemin kat taban
kotunun tretuardan en fazla (3.00 m) yükseldiği noktalarda binada kademe yapı lması
mecburidir. Bir yapı ya hangi noktadan kot verileceği yukarı da açıklandığıgibidir. İşlemin
yapı lışış u şekildedir. Bir yapıya kot vermek için yapı nın üzerinde bulunduğu yolun inş a
edilip edilmediğine, projesi olup olmadı ğına göre öncelikle, kot alı
nacak nokta belirlenir. Bu
nokta yapı lmışyollarda yükselen yöndeki bina derinlik çizgisinin kaldı rımıkestiği tretuar
seviyesidir. Yani arazide belirlenebilecek bir noktadı
r.
Projesi bulunmakla beraber henüz inş a edilmemişolan yollarda, kot alı nacak nokta proje
üzerinde belirlendikten sonra arsanın bulunduğu yere gidilerek, o kesime ait yol ekseni
uygulanmasıyapı lır ve kot alı
nacak nokta eksen üzerinde ve yerinde iş
aretlenir. Yol henüz
yapılmamı şve projesi de yoksa kot alı nacak noktanı n belirlenmesinde arsanı n yükseklik

Do Not Copy
açı
sından üzerinde bulunduğ
u yolun ve komş
u, parseller de yapı şbinaları
lmı n konumu, göz
önünde bulundurulur.
Kot alı nacak nokta böylece belirlendikten sonra, nivo aleti, bu noktayıve yapı nı n köşe
noktaları nıgörecek bir yere kurulur. Alet ölçüye hazı r duruma getirildikten sonra önce kot
alınacak noktaya, sonra sı rasıyla yapıköş elerine mira tutturulur. Mira üzerinde milimetre
incelikte okumalar bir çizgiye geçirilir. Yapı lan okumalardaki, bina köş e noktalarının kot
alınan nokta ile olan yükseklik faklarıve bunlar yardı mıile de kotlarıhesaplanı r. Bulunan
kotlar imar yönetmeliğine göre zemin kat döş eme düzeyi için belirlenen kotla karşılaştı
rı
lı
r.
Araları ndaki faklar yapı
nın her bir köş
esinde temelin yükseltileceği miktarıverir.
ağı
Aş daki ş
ekilde görüldüğü gibi;
2067 ada, 35 parsel içine yapı

lacak yapıya seçilen 1024.734 mm kotlu A noktasından kot
verilecektir. Yapı nı
n su basman düzeyi A noktası ndan 0.50m yüksekte yani, 1025.234m
kotunda olacaktır.
Bunun için nivo A noktasıile arsa ve bina köş elerini rahatça gören ve uzak olmayan bir B
noktasına kurulmuş , önce A noktasıüzerine sonrada sı rası
yla bina köş esindeki kazıklara ve
arsanın tüm konumu hakkı nda bilgi edinmek için de parsel köş elerine mira tutturulmuşve
mira üzerinde A noktasıile bina köşeleri için ş
u okumalar yapı lmıştır.
A=1561 mm
1=1261 mm
2=1311 mm
3=1411 mm
4=1461 mm
Bu okumalara göre;
1 nolu nokta A noktası

ndan 1561 -1261= +0.300m
ndan 1561 -1311= +0.250m
ndan 1561 -1411= +0.150m
ndan 1561 -1461= +0.100m
daha yüksektedir.

Do Not Copy
Yapı
ya Kot verilmesi

Do Not Copy
Noktaları
n doğal zemin kotlarıda;
1 nolu noktanı
n 1024.734 +0.300=1025.034 m
2 nolu noktanı
n 1024.734 +0.260=1024.984 m
3 nolu noktanı
n 1024.734 +0.150=1024.884 m
4 nolu noktanı
n 1024.734 +0.100=1024.834 m
Zemin kat döş eme düzeyi (su basman seviyesi) A noktası

ndan +0.50m daha yüksekte
olacağına göre döş
eme düzeyinin kotu 1025.234m idi. Buna göre; döşeme düzeyine gelinceye
kadar temel,
nolu noktada 1025.234 - 1025.034 = 0.20 m

2 nolu noktanda 1025.234 - 1024.984 = 0.25 m
3 nolu noktanda 1025.234 - 1024.884 = 0.35 m
4 nolu noktanda 1025.234 - 1024.834 = 0.40 m
yükseltilecek demektir.
Zemin kat döş

eme kalınlığıbu yüksekliğin içindedir. Temel duvarı
nın yüksekliği ayarlanı
rken
bu kalı
nlı
k göz önünde bulundurulmalıdır.
Yapı
ya Kot Verilmesi


Fikret Horzum - Ölçme Bilgisi Ders Notu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fikret Horzum - Ölçme Bilgisi Ders Notu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Do Not Copy 1.

Topografya bir arazinin Topografik ş ekilleri ve üzerindeki örtüleri kapsayan fiziksel

Ölçme iş lemlerinde özel topografya aletleri ve metotlarıkullanı lı

1.2 Topografik Haritaları

1.3 Yeryüzünün Şekli

Geoid, büyük okyanus yüzeylerinin üstünden karaları nda (dağların) altı

Ölçme Bilgisi Ders Notları 1

1.4 Ölçülecek Alanı

Düzlem Ölçmeler; Ölçme alanı50km2 den küçüktür. Düş ey doğrultular birbirine

1.5 Harita ve Plan Tanı

Ölçme Bilgisi Ders Notları 2

1.6 Ölçü Birimleri

1.6.1 Uzunluk Birimi

Açıbirimleri Derece, Grad ve Milyem ‘dir.

1 dakika = 1°/ 60 1 Saniye = 1´/60 =1°/ 3600

Uygulamada Desigrad ve Miligrad pek kullanı lmamaktadı r. Santigrad ve Desimiligrad

Milyem; Bir çemberin altıbin dört yüz’de (6400) bir parçası

Ölçme Bilgisi Ders Notları 3

1.6.3 Yay Birimi

Yay birimi Raydandı

1.6.4 Birimler ArasıDönüş

Bir açıveya yayı ı

Ro(Grad) = 200/ Π= 63g.6620 Ro(Derece) = 180/ Π = 57.2958 ş

1.6.5 Küçük Açıve Özellikleri

Genellikle 5 grada kadar olan açılar “ küçük açı larda Sinα

Ölçme Bilgisi Ders Notları 4

1.6.6 Alan Birimleri

1 000 000m2 = 106 m2 = 1 kilometrekare (km 2)

1.6.7 Zaman Birimi

1.6.8 Zaman AçıDönüş

Bir gök cisminin iki üst geçişi arası

Dünya kendi ekseni etrafı ğı

Ölçme Bilgisi Ders Notları 5

Zaman değeri ile grad açıdeğerleri arası

1.7.1 Doğrusal Ölçek

Harita üzerindeki uzunluğ na ölçek denir.

Üç tür ölçek vardı

Buna göre bu üç terimden ikisi bilinirken üçüncü her zaman bulunabilir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 6

Pergel harita üzerinde ölçülmek istenen noktalar üzerine getirilerek aralanı

Geometrik Ölçek: Çizgisel ölçeğe benzemektedir. Bu ölçeğ in çizgisel ölçekten üstünlüğü,

Ölçme Bilgisi Ders Notları 7

Olur. Buradan da;

Bulunur. Görüldüğü gibi alansal ölçek doğrusal ölçeğin karesine eş

1.7.3 Harita Ölçeklerinin Seçimi ve Çizim Hassasiyeti

Topografyada çizim hassasiyetinin miktarı0,2mm olarak kabul edilmektedir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 8

ÖLÇÜ HATALARININ VE HATALARIN YAYILMA ESASLARI

2.1 Genel Bilgi

2.2.1 Kaba Hatalar

2.2.2 Sistematik (Düzenli) Hatalar

Düzenli hatalar ölçüyü aynıyönde ve aynımiktarda etkileyen küçük hatalardı r. Ölçüler ne

2.2.3 Tesadüfi (Düzensiz ) Hatalar

Ölçme Bilgisi Ders Notları 9

Hata = Ölçü Değeri ( L ) – OlmasıGereken Değer ( X )

gerçek değerinin bilindiği durumlar çok azdı

X= ( L1+L2+L3+L4) / 4 = 120.58m Kesin değer.

V1= 120.57 – 120.58 = - 0.01

2.4 Düzeltme, Tolerans

Hata ile düzeltme ters iş

Ölçmelerde yapı n dağı

Ölçme Bilgisi Ders Notları 10

a) Mutlak Hatalar Ortalaması