Filozofia św. Augustyna: część 1.

Stwórca i świat

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Prezentacja TED
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Jacek Wojtysiak, Wywiad ze św. Augustynem , dostępny w internecie:

h ps://filozofuj.eu/.
 Filozofia św. Augustyna: część 1. Stwórca i świat

Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Czy wiara jest drogą do filozofii? Czy filozofia prowadzi ku wierze? Jaki jest ich związek?

W historii myśli chrześcijańskiej św. Augustyn jest postacią pierwszoplanową. Sceptyk

o burzliwym życiorysie, krytyk religii, pochłonięty miłością do kobiety, doznał nawrócenia
i stał się jednym z najważniejszych teologów Kościoła. W odróżnieniu od Platońskiego
Demiurga i Jedni Plotyna, z której wyłaniają się wszelkie byty, św. Augustyn twierdził, że to
Bóg stwarza świat, wywodząc go z nicości. Czyni to, kierując się miłością i troską
o człowieka. Myśl św. Augustyna ukształtowała filozofię średniowiecza. Jej podstawowa
zasada brzmiała: „Najpierw wiara, potem zrozumienie”.

Twoje cele

Poznasz myśl św. Augustyna, filozofa i teologa.

Porównasz koncepcję Jedni neoplatoników i Boga Augustyna i zastanowisz się,
w jakim stopniu ta pierwsza wpłynęła na tę drugą.
Porównasz hierarchię bytów według Augustyna i według Arystotelesa
i przeanalizujesz podobieństwa i różnice.
Przeczytaj

Św. Augustyn
Augustyn Aureliusz, 354–430 – filozof
i teolog, jeden z najwybitniejszych ojców
Kościoła – urodził się w miejscowości
Tagasta, położonej w rzymskiej Afryce
Północnej (dzisiaj tereny Algierii). Jego życie
było burzliwe, a droga do wiary pełna
duchowych zmagań. Augustyn zetknął się
z chrześcijaństwem już w dzieciństwie dzięki
swej matce Monice, która była niezwykle
pobożna. Sam jednak przez długi czas
traktował tę religię z pogardą, twierdząc, że
to „bajki starych bab”. Otrzymał staranne
wykształcenie: ze szkoły wyniósł gruntowną
znajomość łaciny oraz pogańskich pisarzy
i poetów, zaś w Kartaginie studiował
Philippe de Champaigne, Augustyn z Hippony,
retorykę. Po ukończeniu studiów przez wiele
1645/50
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
lat nauczał gramatyki i retoryki, lecz praca ta
nie przynosiła mu satysfakcji. Przez cały ten
czas poszukiwał swej duchowej drogi: dzięki lekturze Hortensjusza, niezachowanego do
dziś przewodnika filozoficznego Cycerona, poznał poglądy starożytnych myślicieli.

Przez dziewięć lat był wyznawcą

manicheizmu, następnie zwrócił się ku
sceptycyzmowi. Oprócz nauki pochłaniała go
również miłość do kobiety, z którą miał syna.
Od momentu nawrócenia całkowicie
poświęcił się Bogu, wkrótce został kapłanem,
a w 397 r. – biskupem jednego
z północno‐afrykańskich miast, Hippony.
Umarł podczas oblężenia miasta przez
germańskie plemiona Wandalów.

Augustyn pozostawił po sobie zdumiewające

rozmiarami i treścią dzieło. Pisał m.in. na
tematy filozoficzne, teologiczne, komentował
księgi Starego i Nowego Testamentu,
uprawiał polemikę z wyznawcami sekt
religijnych (m.in. z manichejczykami), znane Anthony van Dyck, Święty Ambroży i cesarz

są jego pisma duszpasterskie, listy. Do dziś, Teodozjusz

nie licząc kilku wyjątków, zachowały się
wszystkie jego utwory. Najważniejsze
i najbardziej znane są: O Państwie Bożym,
Solilokwia (Rozmowy z samym sobą),
O nieśmiertelności duszy, O Trójcy Świętej,
O wolnej woli i cieszące się największą
popularnością – Wyznania.
Przełomowe znaczenie dla rozwoju duchowego
Augustyna miało jego zetknięcie ze św. Ambrożym –
świetnym kaznodzieją i biskupem Mediolanu. To
właśnie dzięki niemu Augustyn poznał prawdziwie
chrześcijaństwo oraz neoplatonizm, który wywarł
znaczący wpływ na jego doktrynę. W rezultacie
przeżył nawrócenie i przyjął w wieku 33 lat chrzest.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Augustyn był przede wszystkim myślicielem religijnym, który poszukiwał uzasadnienia

rozumowego dla wiary, a wszelkie problemy filozoficzne próbował objaśnić poprzez prawdę
o Bogu (teocentryzm). W swej refleksji kierował się specyficznym porządkiem myślenia –
najpierw wiara, potem zrozumienie, którą to zasadę przejmą filozofowie średniowiecza.

Ojcowie Kościoła — byli teologami żyjącymi we wczesnym okresie chrześcijaństwa (II—VIII w.), których dzieła
zostały uznane przez Kościół i cieszyły się wielkim autorytetem.
Źródło: Ralph Hammann, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Stwórca i świat
Augustyn, podobnie jak wcześniejsi filozofowie, próbował wyjaśnić tajemnicę powstania
i natury wszechświata. Jego doktryna miała biblijny rodowód i zakładała, że wszystko, co
istnieje, zostało wywiedzione przez Boga z nicości. Taka teoria była obca starożytnym
filozofom, którzy uważali za niemożliwe, aby coś powstało z niczego. Augustyn, jako
chrześcijanin, musiał przyjąć inny niż jego poprzednicy punkt widzenia i przeciwstawić się
całej ówczesnej tradycji filozoficznej. W odróżnieniu od Platońskiego Demiurga,
tworzącego świat z wiecznie istniejącej materii na wzór wiecznych idei, czy Plotyńskiej
Jedni, wyłaniającej z siebie kolejne hipostazy, według Augustyna, Bóg stwarza cały świat –
zarówno duchowy, jak i cielesny – z nicości. Przy tym stwarza, bo tego chce. Stworzenie
jest więc aktem woli i wyrazem miłości Boga, który nie jest bezosobowym bytem (jak
Nieruchomy Poruszyciel Arystotelesa czy Jednia u Plotyna), lecz kochającą i troszczącą się
o ludzi istotą.

Zasada uczestnictwa

Żaden byt nie istnieje w sposób niezależny, ale dzięki temu, że uczestniczy w bycie Boga.

W teorii Augustyna widać jednak wyraźne

podobieństwo do nauki Platona. Pamiętamy,
że Demiurg, budując świat, działał według
określonego wzoru – modelem była dla niego
idealna rzeczywistość. Według biskupa
z Hippony, Bóg również dokonuje swego
dzieła na wzór wiecznych idei. Nie stanowią
one jednak odrębnej rzeczywistości, ale
istnieją w Boskim umyśle jako wzory
i reguły. Stworzenie świata nastąpiło
w dwóch etapach. Bóg najpierw uczynił
anioły, firmament, ziemię, morze, powietrze,
ogień, gwiazdy, a także duszę ludzką:
wszystko to, co od początku swego istnienia
posiada skończoną postać. Następnie zaś
Św. Augustyn w skyptorium, autor nieznany, utworzył tzw. zarodki rozumne.
ilustracja pochodzi ze zbiorów biblioteki publicznej W odpowiednim momencie dziejów rozwijają
i uniwersyteckiej w Neuchâtel, Szwajcaria się z nich określone byty (m.in. ludzkie ciało).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna. Całe stworzenie, które nie otrzymało od razu
pełnej formy, zostało zawarte w tych
pierwotnych zarodkach, również i my: na początku dziejów Bóg oprócz naszej duszy
stworzył rozumny zarodek i dopiero w łonie matki rozwinął z niego nasze ciało. Właśnie
dzięki zarodkom mogliśmy zaistnieć jako pełne istoty, złożone z duszy i ciała. Taka
koncepcja stworzenia zakłada, że Bóg nie tylko uczynił świat na początku, ale jest
przyczyną wszelkich jego przemian i nieustannie nim kieruje w najdrobniejszych
szczegółach.
Egzemplaryzm

Augustyn nauczał, że Bóg w swym umyśle posiada idee (trwałe i niezmienne formy lub
zasady rzeczy), według których stworzył świat. W Bogu więc istnieje idealny wzór
rzeczywistego świata. Tę teologiczno‐metafizyczną naukę nazwano później
egzemplaryzmem (od łac. exemplum, wzór, model).

U Augustyna istnieją więc – podobnie jak

u Platona – dwie równoległe rzeczywistości:
idealna w Bogu i realna, która powstała przez
odwzorowanie idei w materii
(egzemplaryzm). Świat duchowy zachowuje
wobec materialnego pierwszeństwo,
a „wszystko, co istnieje, istnieje [...] poprzez
uczestnictwo w ideach” i naturze Boga
(zasada uczestnictwa). Istnieje też – jak
u Plotyna – hierarchia bytów: na czele stoi
wieczny Bóg, zaraz po nim znajdują się istoty
duchowe, dalej – podlegające zmianie ciała,
a na samym końcu – materia. Stąd
nawrócenie to wznoszenie się duszy ku
doskonałości Boga.
Benozzo Gozzoli, Chrzest świętego Augustyna,
fragment fresku, ok. 1464 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
hipostaza

(gr. hipostasis — podstawa, rzeczywistość, istota) usamodzielniony atrybut Boga, zbliżony

do personifikacji abstrakcyjnych cech bóstwa; termin używany na oznaczenie trzech
osób boskich jako odrębnych, choć wzajemnie zależnych podmiotów

iluminizm

(łac. illuminatio — oświetlenie) pogląd uznający, że poznanie prawd wiecznych,

niedostępnych dla poznania zmysłowego, możliwy jest tylko dzięki oświeceniu umysłu
ludzkiego przez Boga, czyli przy działaniu łaski Boże

kreacjonizm
(łac. creatio — tworzenie) koncepcja głosząca, że świat i człowiek zostali stworzeni
w wolnym i celowym akcie przez Boga.

łaska

(łac. gratia) nadnaturalny dar udzielany bezinteresownie przez Boga człowiekowi,

niezbędny do jego zbawienia, które jest niemożliwe do osiągnięcia o własnych siłach ze
względu na grzech pierworodny

predestynacja

(łac. predestinatio — przeznaczenie) religijna koncepcja przeznaczenia człowieka, wedle

której losy człowieka z góry są określone przez Boga

retoryka

(gr. rethor — mówca) sztuka wymowy; nauka o skutecznym i pięknym wygłaszaniu mów

sekta

(łac. secta — stronnictwo) odłam wyznaniowy jakiejś religii; grupa ludzi skupiona wokół
jakiegoś przywódcy, mająca własną religię; grupa społeczna stanowiąca odłam wśród
wyznawców jakiejś ideologii

teocentryzm

(gr. theos – bóg i łac. centrum – środek) przekonanie, że Bóg jest przyczyną, ośrodkiem
i ostatecznym celem świata, i że z tego punktu widzenia powinny być rozpatrywane
wszelkie zagadnienia filozoficzne. Teocentryczny pogląd na świat charakteryzował
chrześcijaństwo, lecz nie tylko. Wśród systemów starożytnych teocentryczny był przede
wszystkim neoplatonizm, który od religii chrześcijańskiej różnił się m.in. tym, że Boga nie
pojmował jako osoby, zaś świat rozumiał jako konieczny wytwór naturalnego procesu
(teoria emanacji), a nie wolne dzieło Boga

teodycea

(gr. theos — Bóg, dike — sprawiedliwość, prawo) termin po raz pierwszy wprowadzony
przez G.W. Leibniza; obrona Bożej sprawiedliwości przed odpowiedzialnością za
istniejące w świecie zło i niesprawiedliwość
Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z „wywiadem” ze św. Augustynem. W teoriach których filozofów antyku św.
Augustyn mógłby się dopatrywać rozważań na temat Boga (absolutu)? Sporządź notatkę na
ten temat.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteerj6fAY7.html

Jacek Wojtysiak

Wywiad ze świętym Augustynem

Czcigodny O jcze, około 400 r. po Chr., gdy miałeś 46 lat, napisałeś w swych
Wyznaniach: "Stworzyłeś nas, Boże, jako skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest
serce nasze, dopóki w Tobie nie spocznie". Jak należy rozumieć te słowa?

Po pierwsze słowa te wyrażają moje osobiste doświadczenie życiowe i - jak sądzę -

doświadczenie każdego człowieka. Otóż ludzie dążą do szczęścia, zdobywając różne
dobra i delektując się nimi. Jednak każde dobro stworzone jest przemijające i
ograniczone. Dlatego pełne szczęście możemy osiągnąć dopiero po śmierci,
spoczywając w Bogu. Kto zaś pozostaje w relacji z Bogiem, już teraz posiada zadatek
prawdziwego szczęścia. Po drugie słowa te streszczają także moje poszukiwania
intelektualne. Przez wiele lat mego życia znajdowałem się w stanie umysłowego
niepokoju, miotając się między różnymi szkołami filozoficznymi i doktrynami religijno-
światopoglądowymi. Pokój nastąpił dopiero wtedy, gdy świadomie przyjąłem
chrześcijaństwo. A zgłębianie jego prawd za pomocą pojęć filozoficznych (zwłaszcza
tych pochodzących od Platona) dało mi intelektualną satysfakcję. Zaryzykowałbym
nawet hipotezę, że dzieje myśli filozoficznej to dzieje poszukiwań Boga, a filozofia i
teologia chrześcijańska to zwieńczenie starożytnej filozofii grecko-rzymskiej.

Zacznijmy od tej ostatniej kwestii. Czy nie jest nadinterpretacją twierdzić, że tacy
myśliciele jak Tales z Miletu byli poszukiwaczami Boga?
Tales i jego kontynuatorzy byli poszukiwaczami Boga w tym sensie, że starali się znaleźć
archē - źródło i zasadę świata fizycznego. Z biegiem czasu coraz lepiej uświadamiali
sobie, że owa zasada świata jakoś góruje nad samym światem, a nawet że ma niektóre
cechy, które przypisujemy Bogu. Należą do nich: wieczność, wewnętrzna
niezmienność lub nierozkładalność, niezależność od czegokolwiek, niepodleganie
jakimkolwiek przyczynom. Filozofowie nazwali później taki byt-zasadę absolutem. Dla
większości z nich głównym problemem było nie to, czy absolut istnieje, lecz to, jaką ma
naturę i w jakiej relacji pozostaje do świata.

Rozumiem, że Tales i jego następcy weszli na filozoficzną drogę w stronę absolutu.

Jednak droga ta ma wiele odnóg. Kto wybrał najlepszą z nich?

Najlepszą ścieżkę dla ludzi, którzy nie znali Pisma Świętego, obrał Platon. W swym
nauczaniu zbliżył się do biblijnego obrazu Boga w co najmniej trzech sprawach. Po
pierwsze Platon uświadomił sobie, że byt absolutny i Boski nie może być ani częścią
świata, ani jego tworzywem (jak woda Talesa). Wszystko bowiem, co świat stanowi, jest
niedoskonałe. Boskości trzeba więc upatrywać w czymś niematerialnym. Po drugie w
swej teorii idei Platon sugerował istnienie najwyższej idei Dobra - idei najdoskonalszej,
od której wszystkie pozostałe idee i rzeczy czerpią swój blask i wartość. Możemy
dopowiedzieć jego myśl: skoro w świecie istnieje tyle rzeczy dobrych i pięknych, które
Bóg uczynił, to jest On po prostu samym dobrem i pięknem. No właśnie, po trzecie
Platon traktował idee bezosobowo, dlatego aby wyjaśnić uformowanie świata, przyjął
istnienie Demiurga --- wielkiego twórcy, który ukształtował rzeczy wedle idealnych
wzorów. W ten sposób Platon zbliżył się do biblijnego pojęcia stworzenia świata z
niczego przez Boga.

Platon odróżniał absolut jako pełnię i wzorzec doskonałości oraz absolut jako
potężnego - czy wręcz wszechmocnego - sprawcę. Kto pierwszy uznał, że stanowią
one jeden byt?

Plotyn, który w III wieku po Chr. odnowił myśl Platona. To lektura pism Plotyna i jego
uczniów, tzw. neoplatończyków, sprawiła, że przed moim intelektem odsłoniła się
wspaniałość Boga. Otóż Plotyn nauczał, że absolut-Bóg to zarazem pełnia doskonałości,
jak i źródło wszystkiego, co istnieje. Nazywał Go Jednym lub pra-jednią i zabraniał
mówić o Nim cokolwiek więcej, gdyż przerasta wszelkie nasze pojęcia. Z owej pra-
jedni, mocą samej jej pełni i dobroci, wyłania się Boski umysł (po grecku nous lub logos)
zawierający wszystkie idee, a z niego dusza świata - z niej zaś materialny świat. Plotyn
jeszcze nie rozumiał pojęcia stworzenia z niczego, ale był blisko niego, mówiąc, że
wszystkie byty są z Jednego, ale żaden byt z Nim się nie utożsamia. Znane nam byty to
jakby większe lub mniejsze krople, które wylały się z nieskończonego oceanu Boskiej
dobroci.
Przed neoplatończykami był Arystoteles i stoicy.

Tak. Arystoteles sformułował w filozofii pierwszy wyraźny argument za istnieniem

Boga. Stwierdził on, że nie można wyjaśnić występowania w świecie ruchu, jeśli nie
przyjmie się istnienia Pierwszego Poruszyciela. Ów poruszyciel musi być nieruchomy,
gdyż w przeciwnym wypadku jego ruch wymagałby zewnętrznej przyczyny. Pierwszy
Poruszyciel odwiecznie porusza więc wszystko jako doskonały, atrakcyjny cel, który
niejako pociąga rzeczy ku sobie. Z pewnością można przypisać mu wiele cech boskich,
jednak nie sposób nazwać go miłującym stwórcą. Podobnie jest z absolutem stoików,
który stanowił dla nich rozumną i czynną zasadę lub naturę świata. Pomimo to
niektórzy stoicy czcili ją niemal tak, jak chrześcijanie osobowego Boga.

Ekscelencjo, a czym różni się filozofia od religii?

Filozofia jest namysłem nad podstawami rzeczywistości, umysłu, poznania i dobra.

Teologia naturalna (filozoficzna) to część filozofii, która te podstawy identyfikuje z
absolutem oraz rozpatruje jego istnienie i cechy. Natomiast religia jest przeżywaniem
relacji z Bogiem lub z osobami czy rzeczami, które ludzie uznają za Boskie. Starożytni
Grecy mieli i religię, i filozofię. W filozofii odkryli absolut - Boską podstawę
rzeczywistości. A w religii nieświadomie czcili ją pod postaciami bogów, których
wyobrażali sobie jako nieśmiertelnych, potężnych i kapryśnych ludzi. Religia grecka nie
dorastała do greckiej filozofii. Jak o twórcy tej pierwszej pisał Cyceron, "Homer to
zmyślał; ludzkie sprawy do świata bogów przenosił; o czemuż nie boskie do nas…". Co
innego chrześcijaństwo. Początkowo chrześcijanie nie posiadali filozofii, ale mieli
religię. Nie wyobrażali sobie w niej bogów, lecz uwierzyli, że Bóg w Jezusie Chrystusie
przyszedł do nas, wszedł w ludzkie sprawy. Ja też uwierzyłem, gdy porównałem
początek Ewangelii św. Jana z książką jednego z platoników lub neoplatończyków. Oba
pisma w różny sposób mówiły o Bogu niemal to samo, z wyjątkiem jednego - tego, że
Boski Logos stał się człowiekiem oraz cieleśnie mieszkał, cierpiał i okazał swą chwałę
wśród nas. Do tej prawdy nie da się dojść na drodze filozoficznej spekulacji, a tylko na
drodze wyjątkowego doświadczenia (jak w przypadku apostołów) lub wiary (jak w
przypadku pozostałych chrześcijan). Jej teoretycznym opracowaniem zajmuje się
chrześcijańska teologia objawiona, która współpracuje z filozofią.

Czcigodny O jcze, a jak wyglądała twoja przygoda z filozofią?

Początkowo kształciłem się na retora. Podczas mych studiów spotkałem się z pismami
Cycerona, które zachęciły mnie do filozoficznych poszukiwań. Cyceron był
eklektykiem, mieszającym myśli epikurejczyków, stoików i sceptyków. Od pierwszych
nauczyłem się żarliwego poszukiwania szczęścia, od drugich - wzniosłego spojrzenia
na świat w perspektywie całości, a od trzecich - dystansu do ludzkich doktryn i
skupienia się na własnym wnętrzu. Jednak jak już powiedziałem, największym
 odkryciem był dla mnie neoplatonizm. On skłonił mnie do chrześcijaństwa. Wcześniej
otarłem się o manicheizm --- synkretyczną religię założoną przez Manesa, który głosił
odwieczną walkę i pomieszanie w świecie dwóch boskich sił - dobra i zła. Problem zła
nurtował mnie przez całe życie…

Ekscelencjo, a jaka jest wasza odpowiedź na problem zła?

Istnieje absolutne dobro - Bóg, ale (wbrew manichejczykom) nie istnieje absolutne zło.
Każde zło jest przecież zniekształceniem, umniejszeniem lub brakiem jakiegoś dobra.
Absolutne zło byłoby więc absolutnym brakiem, czyli nicością. A ona nie istnieje.
Natomiast można pytać, dlaczego świat i ludzkie życie zawiera tak wiele lokalnych i
dolegliwych braków. Stoicy trafnie powiadali, że niektóre z nich są konieczne dla
piękna całości. A Biblia uczy, że zło jest skutkiem grzechu, czyli przedkładania dóbr
niższych nad wyższe, a zwłaszcza dóbr stworzonych nad Boskie. Wiem, że nie są to
odpowiedzi wyczerpujące. Jednak lepiej znaleźć Boga, choćby nie znalazło się
odpowiedzi, niż znaleźć odpowiedź, nie znajdując Boga.

A skoro mówimy o złu - pozwolę sobie zauważyć - że wasze życie nie zawsze było
doskonałe.

Tak, tak. Zanim przyjąłem chrzest, a potem zostałem mnichem i biskupem, wiodłem
życie bardzo grzeszne. Nie ukrywam. Wszystkie moje niecne czyny i postawy opisałem
w *Wyznaniach*. Poczytajcie. Są one świadectwem tego, że nawet największy
grzesznik może zostać świętym. A także tego, że kto w filozofii konsekwentnie szuka
prawdy, znajdzie ją. A skoro prawda jest identyczna z Bogiem, to znajdzie on Boga. A
znalazłszy Boga, będzie Go sławić.

Pozwól, Świątobliwy Filozofie i Teologu, że zapytam na koniec, co się z tobą teraz

dzieje?

Nasze ciało jest kruche i umiera, gdy opuszcza je dusza. Tak się stało i ze mną. Jednak
moja dusza nie umarła, bo nie opuścił jej Bóg. Ponieważ chciałem poznać tylko Boga i
duszę oraz starałem się, by była ona Jego wiernym obrazem, moja dusza teraz żyje i syci
się Bogiem.

Źródło: Jacek Wojtysiak, Wywiad ze św. Augustynem , dostępny w internecie: h ps://filozofuj.eu/.

Polecenie 2

Scharakteruzuj refleksję filozoficzną Platona, w której św. Augustyn upatruje opisu Boga.
Prezentacja TED

Polecenie 1

Zapoznaj się z treścią wykładu dr. Tomasza Mazura. Co stanowi o wyjątkowości myśli
filozoficznej i osoby św. Augustyna?

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D11Nhldkr

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Święty Augustyn — stwórca.

Polecenie 2

Czym było dla św. Augustyna chrześcijaństwo? Jakie cele mu stawiał?

Ćwiczenie 1

Ktore z poniższych zdań dowodzą, że system filozoficzny św. Augustyna jest teocentryczny?
Wybierz poprawne odpowiedzi.

 Istnieją takie byty, które można poznać jedynie dzięki Bogu.

 Bóg jest centralnym i najważniejszym bytem.

 Bóg jest źródłem norm etycznych.

 Tylko przyjęcie objawienia pozwala odpowiedzieć na pytania filozoficzne.

 Człowiek może poznać naturę rzeczywistości poprzez lekturę pism Ojców Kościoła.

Polecenie 3

Wyjaśnij swoimi słowami Augus ańskie pojęcia iluminacji i zasady uczestnictwa.

Dla nauczyciela

Autor: Ewa Orlewicz

Przedmiot: Filozofia

Temat: Filozofia św. Augustyna: część 1. Stwórca i świat

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XI. Początki filozoficznej teologii. Uczeń:
1) przedstawia główne starożytne koncepcje absolutu (Boga): demiurg oraz idea dobra (Platon),
nieporuszony poruszyciel (Arystoteles), rozumna natura świata (stoicyzm), prajednia (Plotyn);
2) wyjaśnia wpływ filozofii starożytnej na formowanie się teologii i filozofii chrześcijańskiej;
3) rekonstruuje filozoficzno-duchowe poszukiwania św. Augustyna: manicheizm, sceptycyzm,
neoplatonizm, chrześcijaństwo.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

charakteryzuje myśl św. Augustyna, filozofa i teologa;

porównuje koncepcję Jedni neoplatoników i Boga Augustyna;
omawia, w jakim stopniu koncepcja Jedni neoplatoników wpłynęła na koncepcję Boga
Augustyna;
porównuje hierarchię bytów według Augustyna i według Arystotelesa;
analizuje podobieństwa i różnice obu hierarchii.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Prowadzący zajęcia loguje się na platformie, wyświetla temat lekcji oraz cele. Wspólnie
z uczestnikami zajęć ustala kryteria sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Nauczyciel, za pomocą dostępnego w panelu użytkownika
raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji. Prosi wybranego ucznia
o przeczytanie pytania znajdującego się we wprowadzeniu do e‐materiału: Czy wiara
jest drogą do filozofii? Czy filozofia prowadzi ku wierze? Jaki jest ich związek?
i rozpoczęcie dyskusji na podstawie przeczytanego przed lekcją tekstu. Po
zakończeniu dyskusji chętna/wybrana osoba przedstawia wnioski.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Jeżeli przygotowanie uczniów do lekcji jest niewystarczające,

nauczyciel prosi o indywidualne zapoznanie się z treścią w sekcji „Przeczytaj”. Każdy
uczestnik zajęć podczas cichego czytania wynotowuje najważniejsze kwestie
poruszone w tekście. Następnie wybrani uczniowie odczytują na głos swoje notatki.
Nauczyciel inicjuje rozmowę kierowaną porządkującą ten etap pracy.
2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji
„Audiobook”, a następnie odczytuje polecenie: Zapoznaj się z „wywiadem” ze św.
Augustynem. W teoriach których filozofów antyku św. Augustyn mógłby się dopatrywać
rozważań na temat Boga (absolutu)? Sporządź notatkę na ten temat. Uczniowie pracują
 w parach, analizując treść zadania, dyskutując i zapisując wnioski. Wybrane grupy
omawiają swoje rozwiązanie i spostrzeżenia na forum klasy.
3. Praca z drugim multimedium. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji
„Prezentacja TED”. Klasa dzieli się na grupy. Każdy zespół opracowuje odpowiedzi do
poleceń i ćwiczeń. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie liderzy grup odczytują
propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów.
4. Uczniowie w parach opracowują quiz sprawdzający wiedzę z całej lekcji. Po
określonym czasie wymieniają się przygotowanymi pytaniami z inną parą uczniów.
Następnie wspólnie komentują swoje odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Czym było dla św. Augustyna chrześcijaństwo? Jakie cele mu stawiał? (praca opisowa)

Materiały pomocnicze:

Baer U., Gry dyskusyjne, Lublin 2000.

Kowalczyk S., Człowiek i Bóg w nauce świętego Augustyna, Warszawa 1987, s. 276.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, tom 1, Warszawa 2005.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie zapoznają się z multimedium w sekcji „Audiobook” i przygotowują do niego

pytania. Następnie zadają je sobie nawzajem, sprawdzając stopień przyswojenia jego
treści.