Ideał fenomenologii

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa myśli
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Krzysztof Michalski, Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978, s. 13.

Źródło: Krzysztof Michalski, Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978, s. 12–19.
 Ideał fenomenologii

Źródło: Pxhere, domena publiczna.

Program fenomenologii, sformułowany na początku XX w. przez Edmunda Husserla,

w pewnym sensie nigdy nie został zrealizowany. Nie był ona nigdy bowiem tym, czym miała
się stać w zamierzeniach swojego twórcy – fundamentem wszelkiej wiedzy o człowieku.

Z drugiej strony, wpływ kluczowych idei Husserla na znaczącą część współczesnej myśli
jest nie do przecenienia. Nie tylko legły one u podstaw pojawiających się w XX‐wiecznej
filozofii kierunków – jak egzystencjalizm – lecz także znacząco wpłynęły na sposób
uprawiania nauk społecznych i humanistycznych, by wymienić jako przykłady teorię
literatury, socjologię czy antropologię kulturową. W tej lekcji zapoznasz się z tekstem
znawcy fenomenologii Krzysztofa Michalskiego i zrekonstruujesz jej kluczowe idee.

Twoje cele

Zrekonstruujesz, na podstawie tekstu źródłowego, kluczowe idee fenomenologii

świadomości Husserla.
Określisz, na czym polega specyfika metody fenomenologicznej.
Zastanowisz się nad zastosowaniami metody fenomenologicznej w nauce.
Przeczytaj

Edmund Husserl stworzył nurt filozoficzny,

który nazwał fenomenologią
transcendentalną. Jego metoda badań miała
skłonić badacza do skupienia się na
podstawowych aspektach, które pozwalają
przedmiotom ukształtować się
w świadomości. Fenomenologia miała
dostarczyć jakości doświadczenia, czyli jego
szczególnej cechy, która wyraża aspekt
psychologiczny podmiotu, taki jak osąd,
pragnienie, nadzieja itp. Zadaniem analiz
fenomenologicznych miało być ustalenie, jak
wyglądają podstawowe relacji zależności
egzystencjalnych między danym
doświadczeniem, innymi doświadczeniami
Husserl wiele swoich badań poświęcił oraz szczególnymi cechami opisowymi tego
intencjonalności. Uważał, że każde zjawisko doświadczenia. Husserl opracował
psychiczne i każdy akt psychologiczny posiada treść metodę epoché, która zakładała, że każdy
nakierowaną na przedmiot. opis fenomenologiczny można i należy
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
przeprowadzać z perspektywy pierwszej
osoby. Takie podejście do badań pozwalało
opisać przedmiot dokładnie tak, jak jest doświadczany przez podmiot poznający. Epoché
skłania ten podmiot do skupienia się na tych aspektach i treściach aktów poznawczych,
które nie zależą od sposobu istnienia przedmiotu.

Poniższy tekst jest wyborem fragmentów z tekstu polskiego filozofa, Krzysztofa

Michalskiego, omawiającego najważniejsze idee fenomenologii Husserla.

“
Krzysztof Michalski

Heidegger i filozofia współczesna

Doświadczając, wyobrażając sobie coś, myśląc czy mówiąc o czymś
napotykamy różnego rodzaju przedmioty. Jak to się dzieje, że
napotykają nas one w takim właśnie kształcie: jako rzeczy, ludzie,
zdarzenia, wartości itd.? Oto pytanie fenomenologii. 
Metoda fenomenologiczna jest więc analizą i opisem samego procesu
zjawiania się czegoś, badaniem stosunku różnych perspektyw
i sposobów prezentacji do tego, co w nich dane, nie analizą
przedmiotu, lecz analizą projektu wszelkiego możliwego spotkania
z przedmiotem […].

Warto podkreślić, że tak pojęta

propozycja fenomenologii nie jest
po prostu propozycją wzięcia pod
uwagę jakiegoś zaniedbywanego
dotąd przedmiotu. Nie chodzi
o zbadanie jakiejś dziedziny
przedmiotowej, która dotychczas
była dla nauki białą plamą. Sfera
zjawiania się nie jest przecież
przedmiotem takim jak inne: nie
jest w ogóle przedmiotem. Może
ujawnić się tylko za
Sokrates tłumaczący coś Alcybiadesowi,
przedstawiony na obrazie Szkoła ateńska Rafaela.
pośrednictwem tego, co się zjawia.
„Zjawianie się” można wyobrazić sobie poprzez Różnorodne perspektywy,
analogię do widzenia. Zjawiać się może jednak
sposoby, w jakich prezentuje się
wszystko – nie tylko przedmioty fizyczne, ale
również wartości, obrazy z przeszłości, nam to, co jest – wszystko to, co
wydarzenia, pojęcia. Istotny jest sposób zjawiania
obejmujemy wspólną nazwą „sfera
się tych rzeczy – czy pojawiają się w rozmowie,
w lekturze, we wspomnieniu. To dzięki aktom zjawiania się” nie są przecież jawne
świadomości przedmioty w ogóle mogą się zjawić. jako takie […]. Chcąc […] wydobyć
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
na jaw samą tę sferę zjawiania się
[…] trzeba „odwrócić uwagę” od tego, co się prezentuje, od rzeczy,
ludzi, zdarzeń, z którymi mamy do czynienia […]. Odwrócenie uwagi
czy „redukcja” (redukcja fenomenologiczna) oznaczają tu jednak tylko
zmianę stosunku do tego, co napotykamy, modyfikację ujęcia, a nie
modyfikację treści. W opisie fenomenologicznym mamy do czynienia
dokładnie z tym światem, z którym mamy do czynienia na co dzień –
tyle, że ujętym z innego punktu widzenia: z punktu widzenia
sposobów zjawiania się, a nie tego, co się w nich zjawia […].
Jak z tego widać „metoda
fenomenologiczna” nie jest
metodą w sensie narzędzia; nie
jest jednym z możliwych
sposobów dostępu do rzeczy,
sposobem, który można
zastosować lub nie, zależnie od
chęci i okoliczności. Jedną
z metod umieszczenia gwoździa
w ścianie jest wbicie go młotkiem,
ale przecież wiadomo, że można
to zrobić również innymi
„metodami” (np. wstrzelić za To zwykłe, proste kredki – złudzenie wynika
pomocą specjalnego pistoletu). z załamania światła. Zjawisko refrakcji było
jednym z przykładów, którego używali starożytni
Fenomenologia jest „metodą” sceptycy, by wykazać powszechną względność
w całkiem innym sensie. Jest poznania. Postulowali w związku z tym, aby
w każdej sprawie wstrzymywać się od sądu, co
próbą całościowej zmiany sposobu określali greckim słowem epoché. Husserl określał
widzenia, próbą otwarcia nowego tym mianem redukcję fenomenologiczną, czyli
wzięcie w nawias świata empirycznego.
horyzontu, który normalnie jest
Źródło: Ivicabrlic, Wikimedia Commons, licencja: CC BY
przed nami zakryty. […] „Metoda” 4.0.
jest tu nierozerwalnie związana
z „rzeczą”; jest po prostu sposobem ujawniania się jej samej.

Opis tej sfery […] wymaga zmiany stosunku do świata i do siebie,
wymaga poddania naszego doświadczenia procesowi redukcji
(redukcja fenomenologiczna), który pozwoliłby za tym, co
napotykamy, odszukać projekt wszelkiego możliwego spotkania, czyli
sferę zjawiania się właśnie. Tak pojęty opis fenomenologiczny zakłada
istotne odniesienie do jedynego w swoim rodzaju bytu: bytu, którego
istotą jest projektowanie, konstytucja sposobów ujawniania się
czegokolwiek [w świadomości].

[…] 
Nasza świadomość jest z istoty skierowana na przedmioty, jest zawsze
świadomością czegoś, czy, jak powiada Husserl, „świadomością
intencjonalną” (intencjonalność) i jako taka jest jedynym „miejscem”,
którym ujawnia się wszelka przedmiotowość. Perspektywy, sposoby
prezentowania się, sfera zjawiania się w ogóle to zatem, wedle
Husserla, po prostu różne sposoby uświadamiania sobie czegoś,
różne sposoby obecności czegoś w moim przeżyciu.

Opis fenomenologiczny – opis tej

sfery – powinien więc być, jego
zdaniem, opisem świadomości
intencjonalnej. Same przeżycia nie
są jednak przedmiotami
w pierwotnym sensie. Są dane
w inny sposób: żeby je sobie
uświadomić, trzeba wziąć pod
uwagę samą czynność
uświadamiania sobie czegoś,
trzeba odwrócić wstecz (reflexio),
ku sobie samemu, spojrzenie
Koncepcję świadomości intencjonalnej zapożyczył
biegnące ku napotykanym Husserl od Franza Brentano (1838–1917), filozofa
przedmiotom. Zamiast i psychologa. W przeżyciach psychicznych
wyróżniał on samą czynność psychiczną (akt) oraz
uświadamiać sobie przedmioty,
jej treść – to, co jest postrzegane.
trzeba uświadomić sobie sam akt Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

uświadamiania.

Fenomenologia powinna być więc, wedle Husserla, refleksją

świadomości nad sobą samą, samowyjaśnieniem świadomości.
Wymaga to zredukowania pola badań do samej – inaczej: „czystej”
świadomości intencjonalnej, a więc wyłączenia wszystkiego, co
znajduje się „poza” świadomością, wszystkiego, co względem niej
transcendentne; „redukcji do czystej immanencji” (redukcja
transcendentalna). Nie chodzi tu o abstrahowanie od wszelkiej
rzeczywistości pozaświadomościowej. Świadomość jest przecież
zawsze świadomością czegoś i bez przedmiotu jest nie do pojęcia.

Redukcja pozostawia bez zmian treść świadomości. Przedmiot, na

który świadomość jest pierwotnie skierowana – a więc przedmiot
transcendentny – powinien zostać jedynie przesunięty na drugi plan,
by można było skierować całą uwagę na nowy przedmiot: przeżycie,
w którym przedmiot transcendentny jest dany. 

Jak jednak przeprowadzić taką redukcję? Nasza świadomość

skierowana jest na przedmioty transcendentne; uświadamiamy je
sobie, powiada Husserl, jako elementy stale obecnego, istniejącego
niezależnie od nas świata. Przekonanie o niezależnym od nas istnieniu
tego świata nazywa Husserl „generalną tezą nastawienia naturalnego”.
Spróbujmy jednak – powiada – „wziąć w nawias”, „zawiesić” to
przekonanie; nie zanegować go, lecz po prostu nie czynić z niego
żadnego użytku. Nasze doświadczenie ulegnie wówczas swoistej
modyfikacji. Na miejsce realnie istniejącego świata wejdzie świat jako
pojawiający się w świadomości czy lepiej: pewien zawarty
w świadomości sens postrzegany, przypominany itd.

[…] 

Redukcja ma za zadanie ograniczenie pola doświadczenia do […]

stanu całkowitej bezpośredniości, braku jakiejkolwiek mediacji
między przeżyciem a jego treścią. A stan taki jest możliwy tylko
wtedy, gdy refleksja świadomości nad własnymi treściami jest
zarazem konstytucją tych treści; gdy świadomość ustanawia sens
świata, który jest jej dany. W rezultacie „redukcji do immanencji”
(redukcja transcendentalna) napotykana przez nas w doświadczeniu
postać świata – sens, jakim świat jawi się przed nami, okazuje się więc
produktem „świadomości intencjonalnej”. Odsłania swą subiektywną
genezę. Fenomenologia staje się czymś w rodzaju „archeologii
świadomości”; próbą odnalezienia rodowodu uświadamianych przez
nas sensów w ukrytym na pierwszy rzut oka życiu świadomości,
próbą odsłonięcia tajemnej pracy świadomości (Husserl nazywa tę
pracę konstytucją), której rezultatem są widziane przez nas postacie
rzeczy. […]

Według fenomenologii przedmiot zjawia się w określony sposób, ponieważ świadomość ustanowiła jego
sens. Zazwyczaj jednak nie zwracamy uwagi na działanie świadomości, koncentrując się na samym
przedmiocie. W tym sensie dla fenomenologów praca archeologów jest odkrywaniem kolejnych warstw
sensu ustanawianego przez świadomość.
Źródło: Tadeusz Biniewski, , Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Fenomenologia w ujęciu Husserla

jest próbą […] radykalnego
uzasadnienia ludzkiej wiedzy. Jeśli
chce się adekwatnie opisać
transcendentny przedmiot […]
trzeba tę jego transcendencję
przedstawić jako element
immanentnego sensu
przedmiotowego. Wiedza
o transcendentnym świecie
przedmiotowym możliwa jest
tylko jako wiedza
o ukonstytuowanym przez
 Według Kartezjusza myślenie było całkowicie
świadomość sensie tego świata.
niezależnie od ciała i zmysłowości. Na ilustracji
możesz zobaczyć, jak bodźce zmysłowe W celu uzyskania tej wiedzy trzeba
przekazywane są przez szyszynkę do mięśni – więc przeprowadzić redukcję
myślenie nie pośredniczy w tym procesie. Idea
czystego, niezależnego od empirii myślącego transcendentalną, redukcję do
podmiotu, którą sformułował Kartezjusz, bliska czystego, transcendentalnego ja.
jest w tym aspekcie koncepcji czystej
świadomości Husserla.
Dopiero wówczas […] świat pojawi
Źródło: Wellcome Images, Wikimedia Commons, licencja: się przed nami taki, jaki jest.
CC BY 4.0.
Transcendentalne ja okazuje się
zatem najpełniejszą realizacją
ideału „niezaangażowanego obserwatora” […]. Redukcja
transcendentalna okazuje się najbardziej radykalną próbą osiągnięcia
„czystego”, wyzwolonego z wszelkich subiektywnych „przesądów”
spojrzenia, najdalej idącym wysiłkiem przekształcenia naszego
doświadczenia w pole obserwacji, a nie uczestnictwa. Fenomenologia
okazuje się najbardziej konsekwentną próbą uzasadnienia
obiektywności ludzkiej wiedzy w tradycyjnej, kartezjańskiej
perspektywie.
Źródło: Krzysztof Michalski, Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978, s. 12–19.

Po lekturze tekstu zastanów się nad następującymi kwestiami:

Czy znasz jakieś stanowiska w teorii poznania, które byłyby nie do pogodzenia
z postulatami Husserla?
Czym opis fenomenologii różni się od idealizmu i empiryzmu?
Na czym polega – krok po kroku – postępowanie fenomenologa?
Co właściwie powinien zredukować badacz przyjmujący nastawienie
fenomenologiczne?
Wyobraź sobie, że badasz jakiś obszar rzeczywistości (pomyśl o różnych dyscyplinach
naukowych). Czy nastawienie fenomenologiczne wpłynęłoby na sposób prowadzenia
twoich badań? W jaki sposób?

Słownik
empiryzm

(gr. empeiros – doświadczony) stanowisko w teorii poznania, zgodnie z którym poznanie

opiera się na doświadczeniu zmysłowym; Husserl używa określenia „empiryczny” (np.
świat empiryczny) w znaczeniu czegoś, co znajduje się poza świadomością i brane jest za
takie, jakim się podmiotowi wydaje uwarunkowane przez kontekst poznania

idealizm

(gr. idea – kształt, wyobrażenie) pojęcie określające wszystkie kierunki filozoficzne, które
zakładają, że świadomość, myśl są pierwotne wobec zewnętrznych  świadomości bytów,
rzeczy, zjawisk; idealizm teoriopoznawczy jest stanowiskiem w sporze o granice
poznania i występuje w dwu postaciach: idealizmu immanentnego oraz idealizmu
transcendentalnego; idealizm metafizyczny (ontologiczny) dotyczy problemu istnienia
obiektywnej rzeczywistości; występuje w postaci idealizmu obiektywnego oraz idealizmu
subiektywnego

immanentny

(łac. immanere – pozostawać wewnątrz) zawarty w czymś, niewykraczający poza coś; tu

w odniesieniu do przedmiotu poznania, oznacza, że jest on dany w świadomości i nie
wykracza poza nią

intencjonalność

(łac. intentionalis – zamierzony) czynność umysłu polegająca na tym, że kieruje się on ku

przedmiotowi; w realistycznej filozofii scholastycznej intelekt łączył się w ten sposób
z rzeczą poznawaną; według Husserla, intencjonalność jest własnością świadomości – jej
akty ukierunkowane są na przedmioty, te jednak nie są wobec niej zewnętrzne, lecz
stanowią treść samych aktów

psychologizm

(gr. psyche – dusza) XIX‐wieczne stanowisko filozoficzne uznające, że podstawą

wszystkich dyscyplin filozoficznych jest psychologia; odnosiło się w szczególności do
teorii poznania i logiki i traktowało procesy poznawcze jako zjawiska psychiczne, dające
się w pełni wyjaśnić za pomocą teorii psychologicznej; wiedza okazuje się,
w konsekwencji, odbiciem struktury ludzkiej psychiki

redukcja ejdetyczna

(łac. reductio – ograniczenie; gr. eidos – gatunek, istota) nastawienie pojawiające się
w związku z redukcją fenomenologiczną, polegającą na bezpośrednim i intuicyjnym
ujęciu w każdym przedmiocie tego, co stanowi o jego esencji, czyli istocie

redukcja fenomenologiczna

(łac. reductio – ograniczenie) w fenomenologii Husserla jest ogólną nazwą metody

polegającej na wzięciu w nawias przekonań o zewnętrznym wobec podmiotu świecie;
składają się na nią: redukcja transcendentalna i redukcja ejdetyczna
redukcja transcendentalna

(łac. reductio – ograniczenie; transcendentalis – przekraczający) w fenomenologii

Husserla jest zabiegiem poznawczym polegającym na wzięciu w nawias wiedzy
(przekonań i przeświadczeń) o zewnętrznym wobec podmiotu świecie, łącznie
z zawieszeniem przeświadczenia o jego istnieniu i ograniczeniu się do opisu tego, co
bezpośrednio dane w czystej naoczności

subiektywizm

(łac. subiectivus – podmiotowy) w teorii poznania subiektywizm neguje możliwość

poznania rzeczywistości zewnętrznej wobec poznającego podmiotu lub postrzega
poznanie jako uwarunkowane przez strukturę poznającego podmiotu; w znaczeniu
używanym przez Husserla, subiektywnym jest każde stanowisko w teorii poznania, które
utożsamia jego przedmiot z przeżyciami psychicznymi podmiotu (psychologizm) oraz
które, w konsekwencji, uznaje treść i prawdziwość poznania za uzależnioną od
kontekstu, w jakim się ono odbywa

transcendentny

(łac. transcendere – wychodzić poza granice) wykraczający poza, istniejący na zewnątrz

czegoś; tu, w odniesieniu do przedmiotu poznania, jako znajdującego się na zewnątrz
świadomości; idealizm transcendentalny (Husserl, Kant) odrzuca możliwość poznania
przedmiotów transcendentnych; przeciwstawnym mu stanowiskiem jest realizm
Mapa myśli

Polecenie 1

Wskaż na mapach myśli koncepcje epistemologiczne. Wynotuj podobieństwa i różnice między

tymi koncepcjami a poglądami Husserla.

Polecenie 2

Scharakteryzuj trzy koncepcje relacji między podmiotem a przedmiotem poznania

(obiektywizm, subiektywizm, Husserl). Zdecyduj, z którą zgadzasz się najbardziej, a z którą
najmniej i uzasadnij swój wybór.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wybierz poprawne dokończenie zdania. Wzięcie w nawias świata empirycznego to...

 psychologizm

 opis fenomenologiczny

 redukcja transcendentalna

 redukcja ejdetyczna

Ćwiczenie 2 輸

Wybierz poprawne dokończenie zdania. Stwierdzenie, że świadomość jest intencjonalna

oznacza, że...

 jest ona skierowana na siebie samą.

 jest aktywnym czynnikiem poznania.

 jest biernym czynnikiem poznania.

 zawsze jest ona skierowana na pewien przedmiot.

Ćwiczenie 3 輸

Wybierz poprawne dokończenia zdań. Redukcja transcendentalna polega na...

 ograniczeniu badania do czystej świadomości.

 ograniczeniu badania do rzeczywistości empirycznej.

 pominięciu w badaniu wszystkiego, co transcendentne wobec świadomości.

 pominięciu w badaniu wszystkiego, co immanentne świadomości.

Ćwiczenie 4 輸

Połącz kolejne etapy badania fenomenologicznego z ich definicjami.

opis sposobów zjawiania się

redukcja fenomenologiczna
przedmiotów w świadomości

bezpośredni i intuicyjny wgląd w istotę

opis fenomenologiczny
przedmiotu

wzięcie w nawias przedmiotów

redukcja ejdetyczna empirycznych i ukierunkowanie uwagi
na sam proces zjawiania się
Ćwiczenie 5 醙

Przyporządkuj twierdzenia epistemologiczne idealizmowi lub empiryzmowi. Następnie

sporządź krótką notatkę ukazującą różnice między tymi dwoma kierunkami filozoficznymi
a fenomenologią Husserla.

Idealizm teoriopoznawczy

Poznanie transcendentnych
wobec świadomości rzeczy jest
możliwe.

Podmiot może poznać tylko

Empiryzm
własne wrażenia zmysłowe lub
uprzednio ukonstytuowany
przez siebie przedmiot.

Świadomość jest pierwotna

wobec przedmiotu – konstytuuje
go.

Doświadczenie pozwala
wykroczyć podmiotowi poza
samego siebie.

Możliwe jest poznanie

obiektywne.

Poznanie rzeczywistości
dokonuje się za pomocą
doświadczenia.

Niemożliwe jest poznanie

obiektywne.

Podmiot nie może wykroczyć

w akcie poznawczym poza
samego siebie.

Różnice
Ćwiczenie 6 醙

Na podstawie poniższego fragmentu wyjaśnij, dlaczego fenomenologia nie jest narzędziem

badawczym.

“
Krzysztof Michalski

Heidegger i filozofia współczesna

„Metoda fenomenologiczna” nie jest metodą w sensie narzędzia; nie

jest jednym z możliwych sposobów dostępu do rzeczy, sposobem, który
można zastosować lub nie, zależnie od chęci i okoliczności. […]
Fenomenologia jest „metodą” w całkiem innym sensie. Jest próbą
całościowej zmiany sposobu widzenia, próbą otwarcia nowego
horyzontu, który normalnie jest przed nami zakryty.

Źródło: Krzysztof Michalski, Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978, s. 13.

Ćwiczenie 7 難

W latach 1914–1920 polski antropolog Bronisław Malinowski prowadził badania w Australii

i Oceanii, m.in. wśród Triobrandczyków. Jednym z rezultatów studiów Malinowskiego była
słynna książka Życie seksualne dzikich. Zastanów się i napisz, co (jakie przekonania,
uprzedzenia) musiałby poddać redukcji transcendentalnej Malinowski, gdyby stosował metodę
fenomenologiczną.
Ćwiczenie 8 難

Jednym z elementów metody fenomenologicznej, który istotnie wpłynął na rozwój późniejszej

nauki, jest ideał niezaangażowanego obserwatora. Podstawą jest tu wzięcie w nawias
kontekstu poznania. Stwórz projekt badania w dziedzinie, która cię interesuje. Zastanów się,
jakie elementy kontekstu trzeba wziąć w nawias, aby spełnić postulat niezaangażowanego
obserwatora.

Opis projektu badania

Elementy kontekstu, które trzeba poddać redukcji fenomenologicznej

Dla nauczyciela

Autor: Ewa Orlewicz

Przedmiot: Filozofia

Temat: Ideał fenomenologii

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Elementy historii filozofii.
11. Fenomenologia. Uczeń:
1) wyjaśnia, na czym polega metoda fenomenologiczna oraz dokonuje opisu fenomenologicznego
wybranych fenomenów;
2) charakteryzuje główne idee fenomenologii świadomości Edmunda Husserla lub fenomenologii
wartości Maxa Schelera (do wyboru);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji ( językiem ucznia):

Zrekonstruujesz, na podstawie tekstu źródłowego, kluczowe idee fenomenologii

świadomości Husserla.
Określisz, na czym polega specyfika metody fenomenologicznej.
Zastanowisz się nad zastosowaniami metody fenomenologicznej w nauce.

Cele operacyjne. Uczeń:

rekonstruuje, na podstawie tekstu źródłowego, kluczowe idee fenomenologii

świadomości Husserla;
określa, na czym polega specyfika metody fenomenologicznej;
zastanawia się nad zastosowaniami metody fenomenologicznej w nauce.

Strategie nauczania:
 konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
rozmowa kierowana;
mapa myśli.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu na platformie, wyświetla na tablicy interaktywnej lub za

pomocą rzutnika temat lekcji. Nawiązując do zagadnień opisanych w sekcji
„Wprowadzenie”, omawia zaprezentowane cele. Uczniowie ustalają kryteria sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Nauczyciel, po wyświetleniu dostępnego w panelu
użytkownika raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy
uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym przed lekcją e‐materiałem. Jeśli
większość uczniów nie przeczytała tekstu, nauczyciel inicjuje rozmowę kierowaną
wprowadzającą w temat.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem źródłowym. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup. Zadaniem każdej
z nich jest przygotowanie odpowiedzi na pytania dotyczące fragmentów tekstu
Krzysztofa Michalskiego zamieszczone w zakładce „Przeczytaj”. Po wykonaniu zadania
 zespoły prezentują wyniki pracy na forum klasy w kolejności wyznaczonej przez
nauczyciela.
2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji
„Mapa myśli”. Odczytanie polecenia do multimedium: Wskaż na mapie myśli koncepcje
epistemologiczne. Wynotuj podobieństwa i różnice między tymi koncepcjami
a poglądami Husserla. Wspólna praca całego zespołu klasowego nad odpowiedziami.
3. Wybrana osoba głośno odczytuje polecenie nr 2 z zakładki „Mapa myśli”:
Scharakteryzuj trzy koncepcje relacji między podmiotem a przedmiotem poznania
(obiektywizm, subiektywizm, Husserl). Zdecyduj, z którą zgadzasz się najbardziej,
a z którą najmniej, i uzasadnij swój wybór. Uczniowie wspólnie wykonują zadanie.
4. Praca z zestawem ćwiczeń. W zależności od liczebności klasy nauczyciel może
wykorzystać zaproponowane w e‐materiale ćwiczenia do pracy indywidualnej lub
grupowej, może też wprowadzić elementy rywalizacji. Zarówno odpowiedzi na pytania
zamknięte, jak i otwarte powinny zostać omówione na forum klasy. Ostatnie zadanie
może zostać zaproponowane jako praca domowa.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy
użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście
wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach
nauczyłem się…
2. Wszyscy uczniowie podsumowują zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenie nr 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują

uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Słownik‐przewodnik filozoficzny. Osoby, problemy, terminy, oprac. zbiorowe, Lublin

2012.
K. Michalski, Heidegger i filozofia współczesna, Warszawa 1978.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać medium w sekcji „Mapa myśli” do przygotowania się do

lekcji powtórkowej.