Giao Trinh Am Nhac Ly Thuyet Am Nhac Le Anh Tuan

Lª Anh TuÊn (Chñ biªn)
trÇn v¨n minh – lª ®øc sang
Gi¸o tr×nh
¢m nh¹c
TËp mét
lÝ thuyÕt ©m nh¹c
Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc

Môc lôc
Trang
Ch−¬ng I ©m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c..........8

§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ..................................................................................................................8
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ................................................................................ 8
1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh ........................................................................... 8
1.3. Çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh .......................................................... 9
§2. hÖ thèng ©m thanh, tªn gäi, kÝ hiÖu....................................................................................10
2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c ........................................................... 10
2.2. Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n............................................................................. 10
2.3. KÝ hiÖu çc bËc c¬ b¶n.............................................................................. 10
§3. khu«ng nh¹c, kho¸ nh¹c, nèt nh¹c...................................................................................11
3.1. Khu«ng nh¹c vµ çc dßng kÎ phô ............................................................ 11
3.2. Kho¸ nh¹c ................................................................................................ 11
3.3. Nèt nh¹c ................................................................................................... 13
3.4. Cao ®é cña ©m thanh ............................................................................... 14
3.5. Tr−êng ®é cña ©m thanh .......................................................................... 15
§4. Çc qu∙ng t¸m, hÖ thèng b×nh qu©n..................................................................................16
4.1. Çc qu·ng t¸m ......................................................................................... 16
4.2. HÖ thèng b×nh qu©n .................................................................................. 17
§5. dÊu ho¸, trïng ©m ....................................................................................................................17
5.1. Çc bËc chuyÓn ho¸ ................................................................................. 17
5.2. DÊu ho¸ .................................................................................................... 17
5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th−êng............................................................... 18
5.4. Trïng ©m .................................................................................................. 21
§6. DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é ............................................................................................22
6.1. DÊu lÆng ................................................................................................... 22
6.2. DÊu t¨ng tr−êng ®é ................................................................................... 23
§7. Mét sè dÊu viÕt t¾t ..................................................................................................................26
7.1. DÊu nh¾c l¹i.............................................................................................. 26
7.2. DÊu Segno vµ dÊu Coda .......................................................................... 28
7.3. DÊu chuyÓn qu·ng t¸m ............................................................................ 29
7.4. Çch ghi nh¹c hai bÌ ................................................................................ 30
Ch−¬ng II TiÕt tÊu, nhÞp.....................................35

§1. tiÕt tÊu, tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do ..........................................................35
1.1. TiÕt tÊu...................................................................................................... 35
1.2. Tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do........................................................ 36
§2. träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp, nhÞp lÊy ®µ..................................................38
2.1. Träng ©m vµ tiÕt nhÞp ................................................................................ 38
2.2. Lo¹i nhÞp vµ v¹ch nhÞp .............................................................................. 38
2
2.3. NhÞp lÊy ®µ................................................................................................ 46
§3. nhÞp ®¬n, nhÞp phøc, nhÞp biÕn ®æi .......................................................................................49
3.1. NhÞp ®¬n vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é................................................... 49
3.2. NhÞp phøc vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é ................................................. 49
3.3. NhÞp hçn hîp vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é............................................ 50
3.4. NhÞp biÕn ®æi............................................................................................. 50
§4. ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.......................................................................................................51
4.1. §¶o ph¸ch ................................................................................................ 51
4.2. NghÞch ph¸ch............................................................................................ 52
§5. nhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp ..........................................................................................................53
5.1. NhÞp ®é ..................................................................................................... 53
5.2. S¬ ®å vµ çch ®¸nh nhÞp .......................................................................... 55
Ch−¬ng III Qu·ng ............................................... 60

§1. Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn, ®é lín cña qu∙ng....................................................................60
1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu·ng .................................................................................. 60
1.2. Çch ®äc tªn qu·ng ................................................................................. 60
1.3. §é lín cña qu·ng ..................................................................................... 61
§2. qu∙ng diatonic, qu∙ng cromatic .......................................................................................61
2.1. Qu·ng Diatonic ......................................................................................... 61
2.2. Qu·ng Cromatic........................................................................................ 62
3. qu∙ng trïng, qu∙ng ®¬n, qu∙ng kÐp..................................................................................63
3.1. Qu·ng trïng.............................................................................................. 63
3.2. Qu·ng ®¬n vµ qu·ng kÐp ......................................................................... 63
§4. ®¶o qu∙ng....................................................................................................................................64
4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu·ng ........................................................................... 64
4.2. Nh÷ng çch ®¶o qu·ng ............................................................................ 64
§5. qu∙ng thuËn, qu∙ng nghÞch .................................................................................................66
5.1. Qu·ng thuËn ............................................................................................. 66
5.2. Qu·ng nghÞch ........................................................................................... 66
5.3. øng dông cña qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch............................................... 66
Ch−¬ng IV §iÖu thøc vμ giäng........................73

§1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh ....................................................................73
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc ............................................................................. 73
1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh ............................................................. 73
§2. ®iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn .........................................................................74
2.1. §iÖu thøc tr−ëng ....................................................................................... 74
2.2. Gam tr−ëng tù nhiªn ................................................................................. 75
§3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn .........................................................................................76
3.1. §iÖu thøc thø ............................................................................................ 76
3.2. Gam thø tù nhiªn ...................................................................................... 76
§4. giäng..............................................................................................................................................78
4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng ................................................................................... 78
4.2. Çc giäng tr−ëng cã dÊu th¨ng................................................................. 78
3
4.3. Çc giäng tr−ëng cã dÊu gi¸ng................................................................. 79
4.4. Çc giäng thø cã dÊu th¨ng...................................................................... 80
4.5. Çc giäng thø cã dÊu gi¸ng ...................................................................... 81
§5. §iÖu tr−ëng hoµ thanh, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu..............................................................83
5.1. §iÖu tr−ëng hoµ thanh .............................................................................. 83
5.2. §iÖu tr−ëng giai ®iÖu................................................................................. 83
§6. §iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu..............................................................................84
6.1. §iÖu thø hoµ thanh ................................................................................... 84
6.2. §iÖu thø giai ®iÖu ...................................................................................... 85
§7. §iÖu thøc n¨m ©m.......................................................................................................................85
7.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc n¨m ©m ............................................................... 85
7.2. Mét sè ®iÖu thøc n¨m ©m ......................................................................... 86
Ch−¬ng V X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng..............91

§1. çch x¸c ®Þnh giäng.................................................................................................................91
1.1. Çch x¸c ®Þnh giäng ................................................................................. 91
1.2. X¸c ®Þnh giäng tr−ëng dùa vµo ho¸ biÓu .................................................. 91
1.3. X¸c ®Þnh giäng dùa vµo ho¸ biÓu vµ ©m kÕt thóc ..................................... 92
§2. Quan hÖ hä hµng gi÷a çc giäng ........................................................................................93
2.1. Giäng song song ...................................................................................... 94
2.2. Giäng cïng tªn ......................................................................................... 94
§3. ChuyÓn giäng, dÞch giäng ......................................................................................................95
3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m ................................................................... 95
3.2. DÞch giäng................................................................................................. 97
Ch−¬ng VI Hîp ©m.......................................... 105

§1. kh¸i niÖm, hîp ©m ba vµ çc thÓ ®¶o ................................................................................105
1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp ©m .............................................................................. 105
1.2. Çc lo¹i hîp ©m ba................................................................................. 105
1.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m ba.................................................................... 107
§2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng vµ giäng thø..............................................108
2.1. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng .................................................. 108
2.2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø ....................................................... 109
2.3. Sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh............................................................. 109
§3. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng vµ giäng thø..................................................110
3.1. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng..................................................... 110
3.2. Çc hîp ©m ba phô cña giäng thø.......................................................... 110
§4. hîp ©m b¶y ¸t vµ çc thÓ ®¶o.............................................................................................111
4.1. Hîp ©m b¶y ............................................................................................ 111
4.2. Hîp ©m b¶y ¸t ........................................................................................ 111
4.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m b¶y ¸t.............................................................. 111
§5. hîp ©m b¶y thø vµ mét sè hîp ©m kh¸c ..........................................................................112
5.1. Hîp ©m b¶y thø ...................................................................................... 112
5.2. Mét sè hîp ©m kh¸c ............................................................................... 113
§6. ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m ..............114
4
6.1. Ph©n lo¹i hîp ©m.................................................................................... 114
6.2. KÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m .............................. 114
6.3. Çc ©m ngoµi hîp ©m............................................................................. 114
§7. çc lo¹i KÕt, ®Æt hîp ©m cho ca khóc.............................................................................116
7.1. Çc lo¹i kÕt ............................................................................................. 116
7.2. §Æt hîp ©m cho ca khóc ......................................................................... 116
Ch−¬ng VII Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c .. 125

§1. Giai ®iÖu vµ s¾c th¸i................................................................................................................125
1.1. Giai ®iÖu ................................................................................................. 125
1.2. S¾c th¸i................................................................................................... 126
§2. kÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é .......................................................................................................127
2.1. C−êng ®é cè ®Þnh ................................................................................... 127
2.2. C−êng ®é thay ®æi .................................................................................. 127
§3. ©m t« ®iÓm ..................................................................................................................................128
3.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m t« ®iÓm ........................................................................ 128
3.2. ¢m dùa (cßn gäi lµ ©m luyÕn l¸y) ........................................................... 129
3.3. ¢m vç ..................................................................................................... 129
3.4. L¸y chïm ................................................................................................ 130
3.5. LÊy rÒn.................................................................................................... 130
§4. kÝ hiÖu mét sè thñ ph¸p biÓu diÔn......................................................................................131
4.1. DÊu nhÊn ................................................................................................ 131
4.2. DÊu Legato ............................................................................................. 131
4.3. DÊu Staccato .......................................................................................... 132
4.4. DÊu Portamento...................................................................................... 132
4.5. DÊu Arpegiato......................................................................................... 132
tμi liÖu tham kh¶o......................................................136
5
Më ®Çu
Nh¹c lÝ c¬ b¶n lμ nh÷ng kiÕn thøc mμ mçi ng−êi häc ©m nh¹c cÇn ph¶i t×m
hiÓu vμ häc tËp. Nã cã vai trß quan träng, liªn quan tíi çc chuyªn ngμnh nh−
s¸ng t¸c, lÝ luËn, chØ huy, biÓu diÔn vμ s− ph¹m ©m nh¹c.
Ph−¬ng tiÖn diÔn t¶ ©m nh¹c bao gåm çc nh©n tè ©m nh¹c, nghÖ thuËt nμy chØ
cã søc diÔn c¶m khi çc nh©n tè ®ã ®−îc g¾n kÕt víi nhau. Nh¹c lÝ c¬ b¶n cã
nhiÖm vô nghiªn cøu çc nh©n tè ®ã cïng víi mèi t−¬ng quan gi÷a chóng.
NghÖ thuËt ©m nh¹c dùa trªn c¬ së cña thÝnh gi¸c vμ c¶m gi¸c nªn cã nhiÒu
vÊn ®Ò trõu t−îng. V× vËy, nh¹c lÝ c¬ b¶n kh«ng ph¶i lμ nh÷ng kiÕn thøc dÔ häc,
cã thÓ dÔ dμng hiÓu mét çch nhanh chãng, s©u s¾c vμ r¹ch rßi. H¬n n÷a, ®©y lμ
hÖ thèng kiÕn thøc ©m nh¹c ch©u ¢u, cã nh÷ng kÝ hiÖu, kh¸i niÖm, quan ®iÓm ®·
ra ®êi vμ tån t¹i hμng tr¨m n¨m nay, trong ®ã nhiÒu vÊn ®Ò ®−îc mÆc nhiªn chÊp
nhËn.
Nh¹c lÝ c¬ b¶n lμ gi¸o tr×nh dμnh cho sinh viªn §¹i häc S− ph¹m MÇm non.
Gi¸o tr×nh cã 3 ®¬n vÞ häc tr×nh (45 tiÕt), gåm çc néi dung :
Ch−¬ng I : ¢m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c
Ch−¬ng II : TiÕt tÊu, nhÞp
Ch−¬ng III : Qu·ng
Ch−¬ng IV : §iÖu thøc vμ giäng
Ch−¬ng V : X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng
Ch−¬ng VI : Hîp ©m
Ch−¬ng VII : Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c
Mçi ch−¬ng ®Òu cã môc tiªu, giíi thiÖu tªn, ®Æc ®iÓm, vai trß cña çc kiÕn
thøc nh¹c lÝ. Cuèi tõng ch−¬ng cã çc c©u hái vμ bμi tËp. Ngoμi ra, s¸ch cßn cã
phÇn Phô lôc vμ ThuËt ng÷ ©m nh¹c.
§Ó häc gi¸o tr×nh Nh¹c lÝ c¬ b¶n ®¹t kÕt qu¶ tèt, gi¶ng viªn cÇn tæ chøc cho
sinh viªn häc theo mét sè nguyªn t¾c sau ®©y :
− Häc lÝ thuyÕt g¾n víi thùc hμnh : Sinh viªn nghiªn cøu tr−íc néi dung s¾p
häc, gi¶ng viªn dïng piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö ®Ó minh häa çc vÝ dô råi trao
®æi, cñng cè nh÷ng néi dung ®ã. Sinh viªn cÇn thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng c©u hái vμ
bμi tËp trong tõng ch−¬ng.
− Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng−êi häc : Sinh viªn chñ ®éng t×m hiÓu ®Ó thu
nhËn kiÕn thøc, tÝch cùc vμ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp.
6
− Häc theo h−íng tÝch hîp çc néi dung : §Ó hiÓu s©u vÒ kiÕn thøc nh¹c lÝ,
sinh viªn cÇn t×m hiÓu ®ång thêi kiÕn thøc cña çc m«n kh¸c nh− x−íng ©m,
thanh nh¹c, nh¹c cô... Gi¶ng viªn còng cÇn bæ sung thªm nh÷ng vÝ dô hoÆc bμi
tËp rót ra tõ çc t¸c phÈm ©m nh¹c kh¸c, ngoμi nh÷ng vÝ dô ghi trong s¸ch.
− Tæ chøc häc tËp theo nhãm : Sinh viªn lμm viÖc theo nhãm ®Ó trao ®æi vÒ çc
néi dung bμi häc vμ thùc hiÖn c©u hái vμ bμi tËp cña tõng ch−¬ng. Gi¶ng viªn t¹o
®iÒu kiÖn cho sinh viªn ®−îc th¶o luËn vÒ çc kiÕn thøc nh¹c lÝ, tr¸nh çch häc thô
®éng.
S¸ch ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu ch¾c ch¾n sÏ cßn nh÷ng h¹n chÕ. Chóng t«i mong
nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña ng−êi häc, çc ®éc gi¶ vμ çc b¹n ®ång
nghiÖp ®Ó s¸ch ®−îc hoμn thiÖn h¬n trong lÇn t¸i b¶n.
Çc t¸c gi¶
7
Ch−¬ng I
©m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c
Môc tiªu
Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc :
Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c.
HÖ thèng ©m thanh, tªn gäi, kÝ hiÖu.
Khu«ng nh¹c, kho¸ nh¹c, nèt nh¹c.
Çc qu·ng t¸m, hÖ thèng b×nh qu©n.
DÊu ho¸, trïng ©m.
DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é.
Mét sè dÊu viÕt t¾t.
§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c

¢m nh¹c lμ nghÖ thuËt dïng ©m thanh vμ nhÞp ®iÖu ®Ó diÔn t¶ t− t−ëng vμ
t×nh c¶m cña con ng−êi.
NghÖ thuËt ©m nh¹c g¾n bã mËt thiÕt víi ®êi sèng x· héi. Loμi ng−êi sö dông
nã nh− mét ph−¬ng tiÖn ®Ó lμm cho ®êi sèng tinh thÇn thªm phong phó, gãp
phÇn c¶i thiÖn vμ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng.
¢m nh¹c ph¶n ¸nh t− t−ëng, trÝ tuÖ cña con ng−êi vμ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ
®Õn c¶m xóc cña bao ng−êi kh¸c. Nã lμm rung ®éng nh÷ng t×nh c¶m l¾ng ®äng
trong t©m hån, ch¾p çnh cho søc t−ëng t−îng bay bæng. NghÖ thuËt ©m nh¹c rÊt
phæ biÕn, nã gióp mäi ng−êi nhËn thøc vμ yªu cuéc sèng h¬n, ®em l¹i cho con
ng−êi nh÷ng c¶m xóc vÒ thÈm mÜ. Cã thÓ nãi, ©m nh¹c lμ mét ph−¬ng tiÖn hiÖu
qu¶ ®Ó gi¸o dôc con ng−êi ph¸t triÓn toμn diÖn.
1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh

¢m nh¹c h×nh thμnh trªn c¬ së ©m thanh, ®ã lμ nh÷ng ©m thanh ®· ®−îc chän
läc víi nh÷ng thuéc tÝnh riªng, ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ sù diÔn t¶ vμ sù hoμ hîp
cña ©m nh¹c.
8
¢m thanh ®−îc t¹o ra bëi sù dao ®éng cña mét vËt thÓ ®μn håi nμo ®ã. Khi
vËt thÓ ®μn håi dao ®éng ®· t¹o ra nh÷ng sãng ©m. Nh÷ng sãng ©m nμy lan
truyÒn trong kh«ng gian ®Õn tai ng−êi lμm cho mμng nhÜ còng dao ®éng cïng víi
tÇn sè cña sãng ®ã. Tõ mμng nhÜ nh÷ng sãng ©m nμy truyÒn qua hÖ thÇn kinh cña
bé n·o t¹o nªn c¶m nhËn vÒ ©m thanh.
Con ng−êi nghe ®−îc sè l−îng lín çc ©m thanh kh¸c nhau, nh−ng kh«ng
ph¶i mäi ©m thanh ®Òu ®−îc dïng trong ©m nh¹c. CÇn ph©n biÖt nh÷ng ©m thanh
cã tÝnh nh¹c vμ nh÷ng tiÕng ®éng.
Nh÷ng ©m thanh mμ con ng−êi c¶m thô ®−îc cã tÇn sè ®−îc x¸c ®Þnh nh− :
tiÕng h¸t, tiÕng ®μn, tiÕng s¸o... Nh÷ng ©m thanh nμy gäi lμ nh÷ng ©m cã cao ®é
râ rμng, cßn gäi lμ nh÷ng ©m thanh cã tÝnh nh¹c (©m nh¹c).
Nh÷ng ©m víi tÇn sè kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh nh− tiÕng nãi chuyÖn, tiÕng ån,
tiÕng ®éng c¬, tiÕng ®Ëp gâ, tiÕng sÊm chíp, giã thæi... lμ nh÷ng ©m kh«ng cã ®é
cao râ rμng, gäi lμ tiÕng ®éng hoÆc t¹p ©m.
1.3. Çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh

Nh÷ng ©m thanh cã tÝnh nh¹c ®−îc x¸c ®Þnh bëi bèn thuéc tÝnh lμ : cao ®é,
tr−êng ®é, c−êng ®é vμ ©m s¾c.
− Cao ®é : Lμ ®é vang cao hoÆc thÊp cña ©m thanh, phô thuéc vμo tÇn sè dao
®éng cña vËt thÓ rung. TÇn sè dao ®éng cμng nhiÒu th× ©m thanh cμng cao vμ ng−îc l¹i.
VÝ dô ©m thÊp cña ®μn piano cã tÇn sè kho¶ng 27,5 Hz (Hz lμ ch÷ viÕt t¾t cña
Hertz, ®¬n vÞ ®o tÇn sè dao ®éng), ©m cao nhÊt cña ®μn piano cã tÇn sè lμ 4187
Hz.
Tai ng−êi cã thÓ nghe ®−îc nh÷ng ©m thanh cã tÇn sè dao ®éng tõ 25 ®Õn
4400 Hz.
− Tr−êng ®é : Lμ ®é ng©n dμi hoÆc ng¾n cña ©m thanh, phô thuéc vμo thêi
gian còng nh− quy m« cña dao ®éng lóc ©m thanh b¾t ®Çu vang lªn. Ch¼ng h¹n,
lóc b¾t ®Çu tÇm c÷ dao ®éng cña ©m thanh cμng réng th× thêi gian t¾t dÇn cña nã
cμng dμi. MÆc dï ®é dμi ng¾n kh«ng lμm thay ®æi tÝnh chÊt vËt lÝ cña ©m thanh
nh−ng nã ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong ©m nh¹c.
− C−êng ®é : Lμ ®é vang to hoÆc nhá cña ©m thanh, phô thuéc vμo tÇm c÷ dao
®éng cña nguån ph¸t ©m. Biªn ®é dao ®éng cμng lín th× ©m thanh cμng to vμ
ng−îc l¹i. §¬n vÞ ®Ó ®o c−êng ®é ©m thanh lμ Deciben (viÕt t¾t lμ Db). Tuy nhiªn,
trong ©m nh¹c, c−êng ®é ©m thanh thay ®æi rÊt nhanh, liªn tôc, thËm chÝ trong
tõng nhÞp còng cã ©m m¹nh, ©m nhÑ nªn ng−êi ta kh«ng dïng ®¬n vÞ Db ®Ó diÔn
t¶ c−êng ®é mμ dïng çc kÝ hiÖu nh− p, mp, mf, f...
− ¢m s¾c : Lμ mμu s¾c ©m thanh cña giäng h¸t mçi ng−êi, cña çc nh¹c cô. Sù
kh¸c nhau vÒ mμu s¾c cña ©m thanh ®−îc t¹o ra bëi chÊt liÖu cña nguån ph¸t ©m,
vËt thÓ rung vμ bé céng h−ëng...
9
§2. hÖ thèng ©m thanh,
tªn gäi, kÝ hiÖu
2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c

HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm 88 ©m kh¸c nhau, tõ ©m thÊp
nhÊt lμ ©m La ë qu·ng t¸m cùc trÇm (tÇn sè dao ®éng kho¶ng 27,5 Hz) ®Õn ©m cao
nhÊt lμ ©m §« ë qu·ng t¸m thø n¨m (tÇn sè dao ®éng kho¶ng 4187 Hz).
2.2. Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n

Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n cña thang ©m trong ©m nh¹c gåm cã : §«, Rª, Mi, Fa,
Sol, La, Si. Çc bËc c¬ b¶n nμy øng víi çc phÝm tr¾ng trªn ®μn piano, chóng ®−îc
lÆp l¹i nhiÒu lÇn theo chu k× kh«ng thay ®æi.
Çc bËc c¬ b¶n cßn ®−îc gäi lμ ©m (khi chóng vang thμnh ©m thanh) hoÆc lμ
nèt nh¹c (khi chóng n»m trªn b¶n nh¹c).
§Ó ph©n biÖt çc bËc cã tªn gièng nhau nh−ng cao ®é kh¸c nhau, ng−êi ta gäi
chóng b»ng kÝ hiÖu nh− §«1, Rª1, Mi1, §«2, Rª2, Mi2...
2.3. KÝ hiÖu çc bËc c¬ b¶n

Trong ©m nh¹c, çc bËc c¬ b¶n §«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si cßn ®−îc ghi b»ng
çc ch÷ La tinh.
¢m La ë qu·ng t¸m thø nhÊt cã tÇn sè dao ®éng lμ 440 Hz/gi©y ®−îc coi lμ ©m
mÉu trong hÖ thèng çc ©m c¬ b¶n. ¢m La ®−îc ghi b»ng ch÷ A (ch÷ ®Çu tiªn
trong b¶ng ch÷ çi), çc bËc c¬ b¶n ®−îc kÝ hiÖu nh− sau :
La Si §« Rª Mi Fa Sol
A B C D E F G
Mét sè n−íc nh− §øc, Nga... l¹i kÝ hiÖu ©m Si lμ ch÷ H cßn ©m Si gi¸ng lμ ch÷
B.
10
§3. khu«ng nh¹c,
kho¸ nh¹c, nèt nh¹c
3.1. Khu«ng nh¹c vµ çc dßng kÎ phô

− Khu«ng nh¹c : Khu«ng nh¹c gåm n¨m dßng kÎ song song çch ®Òu nhau,
tªn cña chóng lμ 1, 2, 3, 4, 5 tÝnh tõ d−íi lªn. Kho¶ng gi÷a hai dßng kÎ gÇn nhau
gäi lμ khe, tªn cña çc khe lμ
1, 2, 3, 4 tÝnh tõ d−íi lªn.
− Dßng kÎ phô : §Ó ghi çc ©m thanh cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nh÷ng ©m n»m
trªn khu«ng nh¹c.
3.2. Kho¸ nh¹c

Kho¸ nh¹c lμ kÝ hiÖu ®Æt ë ®Çu khu«ng nh¹c, ®Ó x¸c ®Þnh tªn nh÷ng nèt nh¹c
trªn khu«ng. Cã ba lo¹i kho¸ th−êng dïng lμ kho¸ Sol, kho¸ Fa vμ kho¸ §«.
− Kho¸ Sol :
Kho¸ Sol cã kÝ hiÖu :
Kho¸ Sol ®−îc b¾t ®Çu tõ dßng thø hai cña khu«ng nh¹c. X¸c ®Þnh nèt nh¹c
trªn dßng kÎ thø hai lμ nèt Sol.
Sol
Çc nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.
Trong ©m nh¹c, kho¸ Sol ®−îc dïng th«ng dông nhÊt. Çc bμi h¸t th−êng viÕt
trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol v× giäng h¸t con ng−êi phï hîp víi cao ®é ë khu
11
vùc nμy. Ngoμi ra, kho¸ Sol cßn dïng cho mét sè nh¹c cô nh− : flûte, oboe,
clarinette, trumpet, violon, guitar...
− Kho¸ Fa :
Kho¸ Fa cã kÝ hiÖu :
Kho¸ Fa ®−îc b¾t ®Çu tõ dßng kÎ thø t− cña khu«ng nh¹c. X¸c ®Þnh nèt n»m
trªn dßng kÎ thø t− lμ nèt Fa (qu·ng t¸m nhá).
Fa
Çc nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa (qu·ng t¸m nhá).
Kho¸ Fa dïng ®Ó ghi nèt nh¹c cã ©m thanh trÇm, mét sè nh¹c cô dïng kho¸
Fa nh− : fagotte, trombone, tuba, violoncell, contrebass...
Th«ng th−êng, viÕt nh¹c cho piano ph¶i dïng hai khu«ng nh¹c víi hai kho¸
Sol vμ Fa. Hai khu«ng nh¹c ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét dÊu ngoÆc ë ®Çu
khu«ng, gäi lμ dÊu ¸c-c«-l¸t. Tr−êng hîp kh¸c, cã thÓ c¶ hai khu«ng cïng dïng
kho¸ Sol hoÆc kho¸ Fa.
ViÕt cho hîp x−íng bèn 4 bÌ, ph¶i dïng bèn khu«ng nh¹c viÕt b»ng hai lo¹i
kho¸ Sol vμ Fa. Bèn khu«ng nh¹c ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét dÊu mãc ë ®Çu
khu«ng.
12
− Kho¸ §« :
Kho¸ §« cã 2 − 3 lo¹i kh¸c nhau, trong ®ã hay dïng lμ kho¸ §« Alto :
Kho¸ §« Alto x¸c ®Þnh nèt n»m trªn dßng kÎ thø ba lμ nèt §«1.
Çc nèt c¬ b¶n trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ §« Alto (qu·ng t¸m thø nhÊt).
Kho¸ §« dïng cho ®μn violon alto (viola).

Ngoμi ba lo¹i kho¸ trªn, cßn mét sè lo¹i kho¸ Ýt dïng h¬n nh− kho¸ §« Tenor
ë dßng thø t−, kho¸ §« Soprano ë dßng thø nhÊt, kho¸ §« Mezzo Soprano ë dßng
thø hai vμ kho¸ §« Bariton ë dßng thø n¨m.
T−¬ng quan cao ®é gi÷a 3 lo¹i kho¸ th−êng dïng :
Dïng nèt §«1 ®Ó so s¸nh t−¬ng quan gi÷a ba lo¹i kho¸. Nèt §«1 viÕt trªn
kho¸ Sol lμ :
Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ Fa lμ :
Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ §« Alto lμ :
3.3. Nèt nh¹c

Nèt nh¹c lμ kÝ hiÖu dïng ®Ó diÔn t¶ cao ®é vμ tr−êng ®é cña ©m thanh. Nèt
nh¹c cã thÓ n»m ë khu«ng nh¹c hoÆc cã thÓ n»m trªn hay d−íi dßng kÎ phô.
Nèt nh¹c gåm phÇn th©n nèt, ®u«i nèt vμ mãc. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lo¹i nèt
nμo còng cã ®ñ nh÷ng phÇn ®ã.
− Th©n nèt nh¹c : h×nh bÇu dôc (®Ó tr¾ng hoÆc t« ®en), phÇn nμy ®Ó x¸c ®Þnh
cao ®é cña ©m thanh.
13
− §u«i nèt nh¹c : lμ mét v¹ch th¼ng tiÕp xóc bªn ph¶i th©n nèt nh¹c (tr−êng
hîp ®u«i quay lªn) hoÆc tiÕp xóc bªn tr¸i th©n nèt nh¹c (tr−êng hîp ®u«i quay
xuèng).
B¶n nh¹c cã mét bÌ, nh÷ng nèt nh¹c n»m tõ khe 2 trë xuèng, ®u«i nèt nh¹c
quay lªn. Nh÷ng nèt nh¹c n»m tõ khe 3 trë lªn, ®u«i nèt nh¹c quay xuèng. Nèt
nh¹c n»m ë dßng 3 ®u«i cã thÓ quay lªn hoÆc xuèng.
− Mãc : Nèt nh¹c cã tõ mét ®Õn bèn nÐt mãc. Dï ®u«i nèt
quay lªn hay quay xuèng, çc nÐt mãc bao giê còng ë bªn ph¶i ®u«i nèt nh¹c.
Nèt trßn lμ tr−êng hîp ®Æc biÖt (chØ cã th©n nèt, kh«ng cã ®u«i nèt nh¹c).
3.4. Cao ®é cña ©m thanh

Cao ®é (cßn gäi lμ ®é cao) lμ ®é vang lªn cao hoÆc thÊp cña ©m thanh, mét
thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m nh¹c. Mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanh lμ mét
trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu cña b¶n nh¹c.
Cao ®é cña ©m thanh thÓ hiÖn b»ng vÞ trÝ nèt nh¹c trªn khu«ng víi lo¹i kho¸
cô thÓ. Cung vμ nöa cung lμ ®¬n vÞ ®Ó so s¸nh sù t−¬ng quan vÒ cao ®é gi÷a çc
©m.
− Cung : Lμ kho¶ng çch réng nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc c¬ b¶n liÒn kÒ (cßn
gäi lμ nguyªn cung hoÆc toμn cung). KÝ hiÖu mét cung lμ .
Trong çc bËc c¬ b¶n, nh÷ng ©m çch nhau mét cung lμ
§« − Rª, Rª − Mi, Fa − Sol, Sol − La vμ La − Si.
− Nöa cung : Lμ kho¶ng çch hÑp nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc c¬ b¶n liÒn kÒ.
KÝ hiÖu nöa cung lμ .
Trong çc bËc c¬ b¶n, nh÷ng ©m çch nhau nöa cung lμ Mi − Fa vμ Si − §«.
Kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n :
14
3.5. Tr−êng ®é cña ©m thanh
Tr−êng ®é lμ ®é ng©n dμi hoÆc ng¾n cña ©m thanh. Cao ®é vμ tr−êng ®é lμ hai
thuéc tÝnh c¬ b¶n nhÊt trong ©m nh¹c. Trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c cã sù chuyÓn
tiÕp gi÷a nh÷ng tr−êng ®é kh¸c nhau cña ©m thanh, t¹o thμnh nhãm nhÞp ®iÖu.
Çc nhãm nhÞp ®iÖu nμy khi liªn kÕt l¹i sÏ h×nh thμnh lo¹i nhÞp cña t¸c phÈm ©m
nh¹c.
ThÓ hiÖn tr−êng ®é cña ©m thanh b»ng çc h×nh nèt nh¹c. §¬n vÞ ®o tr−êng
®é trong ©m nh¹c lμ nhÞp vμ ph¸ch.
Çc lo¹i h×nh nèt nh¹c :
− Nèt trßn :
− Nèt tr¾ng :
− Nèt ®en :
− Nèt mãc ®¬n :
− Nèt mãc kÐp :
− Nèt mãc tam :
− Nèt mãc tø :
Sù t−¬ng quan gi÷a çc h×nh nèt :
Nèt trßn (kÝ hiÖu ®Ó ghi tr−êng ®é lín nhÊt) :
Nèt tr¾ng (tr−êng ®é b»ng nöa nèt trßn) :
Nèt ®en (tr−êng ®é b»ng nöa nèt tr¾ng) :

Nèt mãc ®¬n (tr−êng ®é b»ng nöa nèt ®en) :
Nèt mãc kÐp (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc ®¬n) :
Nèt mãc tam (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc kÐp) :
Nèt mãc tø (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc tam) :

Tæng hîp sù t−¬ng quan gi÷a çc h×nh nèt :
HoÆc biÓu thÞ b»ng s¬ ®å :
15
Hai hay nhiÒu nèt mãc cã cïng ®é dμi ®øng c¹nh nhau cã thÓ dïng v¹ch
ngang nèi ®u«i cïng víi nhau. VÝ dô :
®−îc viÕt lμ
®−îc viÕt lμ
®−îc viÕt lμ
®−îc viÕt lμ
§4. Çc qu·ng t¸m,

hÖ thèng b×nh qu©n
4.1. Çc qu∙ng t¸m

B¶y bËc c¬ b¶n §«, Rª, Mi, Pha, Sol, La, Si ®−îc lÆp l¹i theo chu k× trong toμn
bé thang ©m cña hÖ thèng ©m nh¹c. Kho¶ng çch gi÷a hai ©m cã tªn gièng nhau
sau mçi chu k× (§«1 − §«2 hoÆc Mi1 − Mi2) gäi lμ qu·ng t¸m. Toμn bé thang ©m
gåm b¶y qu·ng t¸m ®Çy ®ñ vμ hai qu·ng t¸m thiÕu ë hai ®Çu cña thang ©m. Çc
qu·ng t¸m tÝnh tõ thÊp lªn cao cã tªn gäi nh− sau :
Qu·ng t¸m cùc trÇm (thiÕu)
Qu·ng t¸m trÇm
Qu·ng t¸m lín
Qu·ng t¸m nhá
Qu·ng t¸m thø nhÊt
Qu·ng t¸m thø hai
Qu·ng t¸m thø ba
Qu·ng t¸m thø t−
Qu·ng t¸m thø n¨m (thiÕu)
VÞ trÝ çc qu·ng t¸m trªn ®μn piano :
16
4.2. HÖ thèng b×nh qu©n
Trong ©m nh¹c, mçi qu·ng t¸m ®−îc chia lμm 12 phÇn ®Òu nhau, lμ 12 nöa
cung. §ã lμ hÖ thèng b×nh qu©n (cßn gäi lμ hÖ ®iÒu hoμ). Nh− vËy qu·ng t¸m cã 12
©m víi ®é cao kh¸c nhau, gåm çc ©m c¬ b¶n vμ çc bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :
§5. dÊu ho¸, trïng ©m
5.1. Çc bËc chuyÓn ho¸

Trong hÖ thèng ©m nh¹c, çc bËc c¬ b¶n ®Òu cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp nöa
cung hoÆc mét cung. Nh÷ng ©m ®−îc n©ng cao hoÆc h¹ thÊp nh− vËy gäi lμ
nh÷ng bËc chuyÓn ho¸.
Trªn ®μn piano, phÝm tr¾ng lμ çc bËc c¬ b¶n, phÝm ®en lμ çc bËc chuyÓn ho¸.
5.2. DÊu ho¸

Khi mét ©m ®−îc n©ng cao lªn nöa cung gäi lμ Th¨ng (kÝ
hiÖu #), nÕu n©ng cao lªn mét cung gäi lμ th¨ng kÐp (kÝ hiÖu x).
Khi mét ©m h¹ thÊp xuèng nöa cung gäi lμ Gi¸ng (kÝ hiÖu b), nÕu h¹ thÊp
xuèng mét cung gäi lμ gi¸ng kÐp (kÝ hiÖu bb). VÝ dô :
Çc bËc chuyÓn ho¸ ®−îc gäi theo tªn cña çc bËc c¬ b¶n cïng víi çc kÝ hiÖu
th¨ng, gi¸ng.
17
Nèt nh¹c ®ang th¨ng hoÆc gi¸ng, nÕu muèn trë l¹i ®é cao c¬ b¶n, ph¶i dïng
dÊu hoμn (cßn gäi lμ dÊu b×nh). VÝ dô :
VÝ dô kh¸c :
Çc kÝ hiÖu th¨ng, gi¸ng, th¨ng kÐp, gi¸ng kÐp, hoμn gäi lμ çc dÊu ho¸.
§Ó viÕt tªn nèt nh¹c b»ng ch÷ çi La-tinh cã dÊu th¨ng, gi¸ng, khi ®ã dÊu
th¨ng ®−îc thay b»ng ch÷ is, th¨ng kÐp thay b»ng isis, gi¸ng thay b»ng es, gi¸ng
kÐp thay b»ng eses. VÝ dô :
ViÕt §äc Tr−êng hîp ®Æc biÖt
Cis §« th¨ng
Dis Rª th¨ng
Gis Son th¨ng
Es Mi gi¸ng
Nèt nh¹c viÕt b»ng nguyªn ©m (A, E) th× bá ch÷ e
As La gi¸ng
thø nhÊt trong côm es cho dÔ ®äc.
Des Rª gi¸ng
Disis Rª th¨ng kÐp

Gisis Son th¨ng kÐp
Geses Son gi¸ng kÐp

Eses Mi gi¸ng kÐp Nèt nh¹c viÕt b»ng nguyªn ©m (A, E) th× bá ch÷ e
Ases La gi¸ng kÐp thø nhÊt trong côm eses cho dÔ ®äc
5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th−êng

− Ho¸ biÓu : Lµ mét hoÆc mét sè dÊu ho¸ n»m cè ®Þnh ë ®Çu khu«ng nh¹c (bªn ph¶i kho¸ nh¹c). Ho¸ biÓu bao giê
còng cïng lo¹i hoÆc lµ dÊu th¨ng hoÆc lµ dÊu gi¸ng, chóng xuÊt hiÖn theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vµ cã hiÖu lùc trong
suèt b¶n nh¹c.
18
Bμi h¸t cã ho¸ biÓu mét dÊu gi¸ng :
Chó Õch con

Nh¹c vμ lêi : Phan nh©n
H¬i nhanh − Vui
Bμi h¸t cã ho¸ biÓu ba dÊu th¨ng :
Con chim non

Nh¹c vμ lêi : Lý Träng
19
VÝ dô bμi h¸t cã ho¸ biÓu mét dÊu th¨ng :
§Õm sao
(TrÝch)
Nh¹c vμ lêi : V¨n Chung
Võa ph¶i − NhÞp nhμng
− DÊu ho¸ bÊt th−êng : Lμ nh÷ng dÊu ho¸ xuÊt hiÖn tr−íc çc nèt nh¹c. DÊu
ho¸ bÊt th−êng cã hiÖu lùc víi nèt ®ã vμ nh÷ng nèt cïng cao ®é ®øng sau nã
trong « nhÞp.
DÊu ho¸ bÊt th−êng kh«ng cã hiÖu lùc víi nèt cao h¬n (hoÆc thÊp h¬n) qu·ng
t¸m ®øng sau nã trong « nhÞp. NÕu muèn, nh÷ng nèt ®ã còng ph¶i viÕt thªm dÊu
ho¸. VÝ dô :
DÊu ho¸ bÊt th−êng cßn cã hiÖu lùc víi c¶ nèt nh¹c ë nhÞp sau, trong tr−êng
hîp nã ®−îc nèi víi nèt nh¹c bÞ ho¸ ë nhÞp tr−íc.
VÝ dô :
20
VÝ dô :
B¸c Hå ng−êi cho em tÊt c¶

Nh¹c : Hoµng Long − Hoµng L©n
Lêi : Pháng th¬ Phong Thu
Hån nhiªn− Trong s¸ng
5.4. Trïng ©m
Çc ©m cã ®é cao b»ng nhau nh−ng kh¸c nhau vÒ çch viÕt gäi lμ trïng ©m.
HÖ thèng b×nh qu©n chia qu·ng t¸m thμnh 12 nöa cung b»ng nhau nªn ë cïng
mét bËc chuyÓn ho¸ nã cã thÓ lμ ©m n©ng cao cña bËc c¬ b¶n ë d−íi nã nöa cung
mμ còng cã thÓ lμ ©m h¹ thÊp cña bËc c¬ b¶n ë trªn nã nöa cung.
− Trïng ©m cã thÓ x¶y ra gi÷a mét bËc c¬ b¶n vμ mét bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :
21
− Trïng ©m cã thÓ x¶y ra gi÷a hai bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :
§6. DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é
6.1. DÊu lÆng

DÊu lÆng lμ kÝ hiÖu chØ sù ngõng vang cña ©m thanh. §é dμi cña dÊu lÆng
t−¬ng ®−¬ng nh− ®é dμi cña h×nh nèt. VÝ dô :
− DÊu lÆng trßn cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt trßn :
− DÊu lÆng tr¾ng cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt tr¾ng :
− DÊu lÆng ®en cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt ®en :
− DÊu lÆng ®¬n cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc ®¬n :
− DÊu lÆng kÐp cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc kÐp :
− DÊu lÆng tam cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc tam :
22
VÝ dô vÒ b¶n nh¹c cã dÊu lÆng :
Chim chÝch b«ng

Nh¹c : V¨n Dung
Lêi : Th¬ NguyÔn ViÕt B×nh
NhÝ nh¶nh
6.2. DÊu t¨ng tr−êng ®é

− DÊu nèi : DÊu nèi lμ h×nh vßng cung nèi nh÷ng nèt n»m c¹nh nhau cã cïng
cao ®é. Tr−êng ®é cña nhãm b»ng tæng tr−êng ®é çc nèt trong nhãm. VÝ dô :
Çch viÕt dÊu nèi : ChiÒu cong xuèng cña dÊu nèi ë giai ®iÖu th−êng ng−îc
víi ®u«i nèt. NÕu trªn khu«ng nh¹c cã hai bÌ, chiÒu cong xuèng cña dÊu nèi ë
mçi bÌ cïng h−íng víi ®u«i nèt. VÝ dô :
23
− DÊu chÊm d«i : Lμ dÊu chÊm ®Æt ë bªn ph¶i th©n nèt nh¹c, dÊu chÊm d«i
lμm t¨ng thªm mét nöa gi¸ trÞ tr−êng ®é cña nèt nh¹c ®ã. VÝ dô :
VÝ dô :
§i häc vÒ
Hån nhiªn − NhÝ nh¶nh Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long − Hoµng L©n
nhµ
Ngoμi ra cßn cã dÊu chÊm d«i kÐp (hai dÊu chÊm d«i). DÊu chÊm d«i thø hai
lμm t¨ng thªm mét nöa gi¸ trÞ tr−êng ®é cña dÊu chÊm d«i ®Çu. VÝ dô :
DÊu chÊm d«i vμ dÊu chÊm d«i kÐp cßn ®−îc dïng víi dÊu lÆng. VÝ dô sau cã
dÊu chÊm d«i dïng cho nèt nh¹c vμ dÊu lÆng :
24
− DÊu miÔn nhÞp : DÊu nμy lμm t¨ng thªm tr−êng ®é cña nèt nh¹c mét çch tù
do, tuú theo tÝnh chÊt cña t¸c phÈm vμ c¶m nhËn cña ng−êi biÓu diÔn. VÝ dô :
Em lμ b«ng hång nhá

Nh¹c vμ lêi : TrÞnh C«ng S¬n
T×nh c¶m − Trong s¸ng
DÊu miÔn nhÞp cßn cã thÓ dïng víi dÊu lÆng.

VÝ dô :
25
§7. Mét sè dÊu viÕt t¾t
7.1. DÊu nh¾c l¹i

DÊu nh¾c l¹i viÕt b»ng kÝ hiÖu : :
DÊu nμy dïng ®Ó nh¾c l¹i mét ®o¹n nh¹c hoÆc toμn bé b¶n nh¹c. VÝ dô :
Nhí ¬n B¸c
Nh¹c vμ lêi : Phan Huúnh §iÓu
Thong th¶
DÊu ho¸ bÊt th−êng kh«ng cã hiÖu lùc víi nèt cao h¬n (hoÆc thÊp h¬n) qu·ng
t¸m ®øng sau nã trong « nhÞp. NÕu muèn, nh÷ng nèt ®ã còng ph¶i viÕt thªm dÊu
ho¸. VÝ dô :
DÊu ho¸ bÊt th−êng cßn cã hiÖu lùc víi c¶ nèt nh¹c ë nhÞp sau, trong tr−êng
hîp nã ®−îc nèi víi nèt nh¹c bÞ ho¸ ë nhÞp tr−íc.
VÝ dô :
26
NÕu cuèi ®o¹n nh¹c ë lÇn nh¾c l¹i cã sù thay ®æi so víi lÇn ®Çu, ng−êi ta
dïng dÊu ngoÆc vu«ng víi sè 1 cho lÇn diÔn ®Çu. Khi nh¾c l¹i lÇn thø 2 sÏ bá
®o¹n nh¹c trong ngoÆc vu«ng 1, ®Ó vμo tiÕp ®o¹n nh¹c ë ngoÆc vu«ng thø 2. VÝ
dô :
Hoμ b×nh cho bÐ

Nh¹c vμ lêi : Huy Tr©n
Ch¸u vÉn nhí tr−êng mÇm non

Nh¹c vμ lêi : Hoµng L©n
Ca khóc cã nhiÒu lêi, cã thÓ dïng 3 hay 4 ngoÆc vu«ng, çch nh¾c l¹i theo
nguyªn t¾c nh− trªn.
Khi cÇn nh¾c l¹i nhÞp nμo ®ã vμi lÇn, dïng dÊu
VÝ dô khi viÕt :
27
CÇn thùc hiÖn lμ :
7.2. DÊu Segno vµ dÊu Coda

DÊu Segno (cßn gäi lμ dÊu håi) viÕt b»ng kÝ hiÖu
DÊu nμy cã t¸c dông t−¬ng ®−¬ng dÊu nh¾c l¹i. DÊu Segno th−êng dïng
trong nh÷ng t¸c phÈm cã h×nh thøc lín hoÆc dïng víi ®o¹n nh¹c cã khu«n khæ
lín h¬n so víi dÊu nh¾c l¹i. Ph¶i ®Æt dÊu Segno ë hai ®Çu cña ®o¹n nh¹c cÇn nh¾c
l¹i. VÝ dô :
Gäi b−ím
Nh¹c vμ lêi : §µo Ngäc Dung
Vui − H¬i nhanh
28
Cã t¸c phÈm gåm ba phÇn, nÕu kh«ng muèn chÐp l¹i phÇn thø ba (v× lÆp l¹i
gièng phÇn ®Çu), cÇn viÕt fine (hÕt) ë cuèi phÇn thø nhÊt, viÕt Da capo al fine ë
cuèi phÇn thø hai. VÝ dô :
DÊu Coda (nghÜa lμ kÕt thóc) viÕt b»ng kÝ hiÖu:

DÊu Coda th−êng ®i kÌm víi dÊu håi. B¶n nh¹c cã dÊu Coda vμ dÊu håi ®−îc
tr×nh bμy theo tr×nh tù sau :
− Tr×nh bμy tõ ®Çu ®Õn dÊu håi thø hai.

− Nh¾c l¹i tõ dÊu håi thø nhÊt ®Õn dÊu Coda thø nhÊt.
− Kh«ng tr×nh bμy ®o¹n tõ dÊu Coda thø nhÊt ®Õn dÊu Coda thø hai.
− Tr×nh bμy tiÕp tõ dÊu Coda thø hai ®Õn hÕt.
7.3. DÊu chuyÓn qu∙ng t¸m

DÊu chuyÓn qu·ng t¸m dïng b»ng kÝ hiÖu 8va....
DÊu chuyÓn qu·ng t¸m ghi mét ®o¹n nh¹c cÇn ®−a lªn cao hoÆc h¹ thÊp
xuèng mét qu·ng t¸m. Dïng dÊu nμy sÏ tr¸nh ph¶i viÕt nhiÒu dßng kÎ phô, g©y
khã kh¨n khi ®äc nèt nh¹c.
Khi ®−a lªn mét qu·ng t¸m, kÝ hiÖu viÕt phÝa trªn khu«ng nh¹c. VÝ dô khi viÕt
:
29
Khi ®−a xuèng mét qu·ng t¸m, kÝ hiÖu viÕt phÝa d−íi khu«ng nh¹c. VÝ dô khi
viÕt :
7.4. Çch ghi nh¹c hai bÌ

Ngoμi nh÷ng b¶n nh¹c, bμi h¸t chØ cã mét bÌ, cßn cã lo¹i bμi nhiÒu bÌ, trong
®ã ®¬n gi¶n nhÊt lμ bμi hai bÌ. Cã thÓ ghi çc bÌ trªn khu«ng nh¹c b»ng hai çch :
− §u«i nèt nh¹c cña hai bÌ quay cïng chiÒu. Th−êng ¸p dông víi bμi cã bÌ
trªn lu«n cao h¬n bÌ d−íi. VÝ dô :
Nh¹c rõng
(TrÝch)
Nh¹c vμ lêi : Hoµng ViÖt
− §u«i nèt nh¹c cña hai bÌ quay ng−îc chiÒu. Th−êng ¸p dông víi bμi cã tÝnh
chÊt phøc ®iÖu (hai giai ®iÖu ®éc lËp vÒ tiÕt tÊu) hoÆc ë bÌ d−íi ®«i khi cã nèt cao
h¬n bÌ trªn. VÝ dô :
30
C©u hái vμ bμi tËp
a) C©u hái
1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ?
2. ¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã nh÷ng thuéc tÝnh nμo ?
3. HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm bao nhiªu ©m ?
4. KÓ tªn çc bËc c¬ b¶n trong ©m nh¹c ?
5. Çc bËc c¬ b¶n ®−îc ghi b»ng nh÷ng ch÷ çi nμo ?
6. Tr×nh bμy cÊu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ çc dßng kÎ phô ?
7. Giíi thiÖu nh÷ng lo¹i kho¸ th−êng dïng trong ©m nh¹c ?
8. T¹i sao çc bμi h¸t th−êng ghi b»ng kho¸ Sol ?
9. Kho¸ Fa dïng cho nh÷ng nh¹c cô nμo ?
10. Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n ?
11. ThÕ nμo gäi lμ qu·ng t¸m ?
12. Cã bao nhiªu qu·ng 8 trong thang ©m ®Çy ®ñ ? Tªn cña çc qu·ng t¸m ?
13. ThÕ nμo lμ hÖ thèng b×nh qu©n ?
14. KÓ tªn çc lo¹i dÊu ho¸ ?
15. H·y gi¶i thÝch vÒ hiÖu lùc cña dÊu ho¸ bÊt th−êng ?
16. Ho¸ biÓu lμ g× ?
17. ThÕ nμo lμ trïng ©m ? Nªu vÝ dô ?
18. DÊu lÆng lμ g× ? Nªu vÝ dô ?
19. KÓ tªn çc lo¹i dÊu lμm t¨ng tr−êng ®é ?
20. DÊu chuyÓn qu·ng 8 cã t¸c dông g× ?
b) Bμi tËp viÕt

1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2, víi tr−êng ®é
lμ nèt ®en.
2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m lín ®Õn §«1,
víi tr−êng ®é lμ nèt mãc ®¬n.
3. ChuyÓn giai ®iÖu sau thÊp xuèng qu·ng 8 vμ viÕt ë kho¸ Fa.
4. ViÕt çc ©m trïng víi nh÷ng ©m sau.
31
5. ViÕt l¹i giai ®iÖu sau cho ®óng víi cao ®é thùc tÕ.
6. ViÕt l¹i giai ®iÖu sau cho ®óng víi cao ®é thùc tÕ.
c) Bμi tËp trªn ®μn

1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö nÐt nh¹c sau.
2. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö nÐt nh¹c sau.
H−íng dÉn tù häc

H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái
C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ?

¢m nh¹c lμ nghÖ thuËt dïng ©m thanh vμ nhÞp ®iÖu ®Ó diÔn t¶ t− t−ëng vμ
t×nh c¶m cña con ng−êi.
C©u 2. ¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã nh÷ng thuéc tÝnh nμo ?
¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã bèn thuéc tÝnh lμ : cao ®é, tr−êng ®é, c−êng
®é vμ ©m s¾c.
C©u 3. HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm bao nhiªu ©m ?
Gåm 88 ©m.
C©u 4. KÓ tªn çc bËc c¬ b¶n trong ©m nh¹c ?
§«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si.
C©u 5. Çc bËc c¬ b¶n ®−îc ghi b»ng nh÷ng ch÷ çi nμo ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.3.
C©u 6. Tr×nh bμy cÊu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ çc dßng kÎ phô ?
C©u 7. Giíi thiÖu nh÷ng lo¹i kho¸ th−êng dïng trong ©m nh¹c ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 3.2.
C©u 8. T¹i sao çc bμi h¸t th−êng ghi b»ng kho¸ Sol ?
32
Çc bμi h¸t th−êng viÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol v× giäng h¸t con
ng−êi phï hîp víi cao ®é ë khu vùc nμy.
C©u 9. Kho¸ Fa dïng cho nh÷ng nh¹c cô nμo ?
C©u 10. Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n ?
C©u 11. ThÕ nμo gäi lμ qu·ng t¸m ?
C©u 12. Cã bao nhiªu qu·ng 8 trong thang ©m ®Çy ®ñ ? Tªn cña çc qu·ng t¸m
?
C©u 13. ThÕ nμo lμ hÖ thèng b×nh qu©n ?
C©u 14. KÓ tªn çc lo¹i dÊu ho¸ ?
Çc kÝ hiÖu th¨ng, gi¸ng, th¨ng kÐp, gi¸ng kÐp, hoμn gäi lμ çc dÊu ho¸.
C©u 15. H·y gi¶i thÝch vÒ hiÖu lùc cña dÊu ho¸ bÊt th−êng ?
C©u 16. Ho¸ biÓu lμ g× ?
Ho¸ biÓu lμ mét hoÆc mét sè dÊu ho¸ n»m cè ®Þnh ®Çu khu«ng nh¹c (bªn ph¶i
kho¸ nh¹c). Ho¸ biÓu bao giê còng cïng lo¹i hoÆc lμ dÊu th¨ng hoÆc lμ dÊu gi¸ng,
chóng xuÊt hiÖn theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vμ cã hiÖu lùc trong suèt b¶n nh¹c.
C©u 17. ThÕ nμo lμ trïng ©m ? Nªu vÝ dô ?
C©u 18. DÊu lÆng lμ g× ? Nªu vÝ dô ?
C©u 19. KÓ tªn çc lo¹i dÊu lμm t¨ng tr−êng ®é ?
Gåm cã dÊu nèi, dÊu chÊm d«i vμ dÊu miÔn nhÞp.
C©u 20. DÊu chuyÓn qu·ng 8 cã t¸c dông g× ?
H−íng dÉn lμm bμi tËp viÕt

Bμi tËp 1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2, víi
tr−êng ®é lμ nèt ®en.
− §Ó lμm bμi tËp nμy, ng−êi häc cÇn n¾m ®−îc vÞ trÝ çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2
trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.
− L−u ý khi ®u«i nèt nh¹c quay lªn, ®u«i nèt ch¹m vμo bªn ph¶i th©n nèt. Khi
®u«i nèt nh¹c quay xuèng, ®u«i nèt ch¹m vμo bªn tr¸i th©n nèt.
33
Bμi tËp 2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m lín
®Õn §«1, víi tr−êng ®é lμ nèt mãc ®¬n.
− §Ó lμm bμi tËp nμy, ng−êi häc cÇn n¾m ®−îc vÞ trÝ çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m
lín ®Õn §«1 trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa.
− L−u ý viÕt ®óng ®u«i vμ mãc ®¬n.
H−íng dÉn thùc hμnh bμi tËp trªn ®μn

Bμi tËp 1 vμ 2.
− Môc tiªu cña bμi tËp kh«ng ph¶i ®Ó luyÖn kÜ thuËt mμ ®Ó ng−êi häc hiÓu vÒ
çch thÓ hiÖn cao ®é vμ tr−êng ®é trong ©m nh¹c.
− §Ó thùc hiÖn 2 bμi tËp nμy, ng−êi häc cÇn ®äc tªn çc nèt trªn khu«ng nh¹c.
− §μn giai ®iÖu tõng chuçi ©m ng¾n, thùc hiÖn chËm kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.
− Dï kh«ng nh»m luyÖn tËp kÜ thuËt nh−ng cÇn bÊm ngãn tay hîp lÝ, ng−êi
häc cã thÓ viÕt thø tù ngãn tay d−íi çc nèt nh¹c.
− §μn giai ®iÖu c¶ nÐt nh¹c.
− TËp giai ®iÖu víi tèc ®é h¬i nhanh.
34
Ch−¬ng II
TiÕt tÊu, nhÞp
Môc tiªu
TiÕt tÊu, tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do.
Träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp, nhÞp lÊy ®µ.
NhÞp ®¬n, nhÞp phøc, nhÞp biÕn ®æi.
§¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.
NhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp.
§1. tiÕt tÊu, tr−êng ®é c¬ b¶n

vμ tr−êng ®é tù do
1.1. TiÕt tÊu

TiÕt tÊu lμ sù t−¬ng quan vÒ tr−êng ®é cña çc ©m thanh nèi tiÕp nhau. Trong
©m nh¹c cã sù lu©n phiªn tr−êng ®é cña ©m thanh, ®ã lμ sù phèi hîp cña çc ©m
thanh cã tr−êng ®é kh¸c nhau. Khi liªn kÕt víi nhau theo mét thø tù nhÊt ®Þnh,
tr−êng ®é cña ©m thanh t¹o ra nhãm tiÕt tÊu (cßn gäi lμ h×nh tiÕt tÊu). H×nh tiÕt
tÊu lμ ®−êng nÐt tiªu biÓu vÒ tr−êng ®é cña t¸c phÈm ©m nh¹c.
35
VÝ dô :
Bμi ca ®i häc
Nh¹c vμ lêi : Phan TrÇn B¶ng
NhÞp ®i − KhoÎ
H×nh tiÕt tÊu cña b¶n nh¹c trªn lμ :
1.2. Tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do

NÕu nèt ®en ®−îc chia thμnh 2 nèt mãc ®¬n, ®ã lμ tr−êng ®é c¬ b¶n. NÕu nèt
®en ®−îc chia thμnh 3 nèt mãc ®¬n (ng©n dμi ®Òu nhau), ®ã lμ tr−êng ®é tù do.
T−¬ng tù víi çc lo¹i tr−êng ®é kh¸c.
− Tr−êng ®é c¬ b¶n : Mét nèt trßn ng©n dμi b»ng hai nèt tr¾ng hoÆc bèn nèt
®en...
36
− Tr−êng ®é tù do : Lμ nh÷ng tr−êng ®é ®−îc t¹o nªn do sù ph©n chia kh¸c
víi tr−êng ®é c¬ b¶n.
Ta th−êng gÆp çc h×nh thøc ph©n chia tù do sau :
+ Chïm ba : nèt nh¹c ®−îc chia lμm ba phÇn ®Òu nhau. VÝ dô :
Nèt tr¾ng chia thμnh ba nèt ®en :
VÝ dô :
Nh− chim −u phiÒn

NhÑ nhμng
Nh¹c vμ lêi : TrÞnh C«ng S¬n
Nèt ®en chia thμnh ba nèt mãc ®¬n :
VÝ dô :
Serenade
F. Shubert
3
Nèt mãc ®¬n chia thμnh ba nèt mãc kÐp :
37
+ Chïm n¨m : nèt nh¹c ®−îc chia lμm n¨m phÇn ®Òu nhau.
VÝ dô :
Nèt tr¾ng chia thμnh n¨m nèt mãc ®¬n :
Nèt ®en chia thμnh n¨m nèt mãc kÐp :
Mét sè b¶n nh¹c cßn dïng çc chïm 6, 7, 8... Tuy nhiªn ®ã lμ çc tr−êng hîp
hiÕm gÆp.
§2. träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp,

nhÞp lÊy ®μ
2.1. Träng ©m vµ tiÕt nhÞp

Trong tiÕt tÊu cña t¸c phÈm ©m nh¹c, cã mét sè ©m ®−îc vang lªn víi c−êng
®é lín h¬n, næi bËt h¬n, ®ã lμ träng ©m.
Nh÷ng tr−êng ®é cã thêi gian b»ng nhau gi÷a hai träng ©m nèi tiÕp, ®ã lμ tiÕt
nhÞp (cßn gäi lμ nhÞp). Trong mçi nhÞp, chØ cã mét träng ©m.
Trong nhÞp, nh÷ng tr−êng ®é b»ng nhau cã träng ©m vμ kh«ng cã träng ©m,
®ã lμ ph¸ch. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi
lμ ph¸ch m¹nh võa hoÆc ph¸ch nhÑ.
CÇn hiÓu vÒ ph¸ch vμ nhÞp nh− sau :
− Ph¸ch vμ nhÞp lμ ®¬n vÞ ®o tr−êng ®é trong ©m nh¹c.
− Ph¸ch lμ kho¶ng thêi gian tr«i qua gi÷a hai tiÕng gâ liÒn kÒ.
− NhÞp lμ kho¶ng thêi gian tr«i qua gi÷a hai ph¸ch m¹nh
liÒn kÒ.
− §é dμi cña ph¸ch vμ nhÞp thay ®æi tuú thuéc vμo tèc ®é cña tõng b¶n nh¹c.
2.2. Lo¹i nhÞp vµ v¹ch nhÞp

Lo¹i nhÞp ®−îc kÝ hiÖu b»ng sè chØ nhÞp. Sè chØ nhÞp ®−îc ®Æt sau kho¸ nh¹c
vμ ho¸ biÓu (nÕu cã). Sè chØ nhÞp gåm hai ch÷ sè, sè bªn trªn chØ sè ph¸ch cã trong
mçi nhÞp, sè bªn d−íi chØ tr−êng ®é mçi ph¸ch b»ng mét phÇn mÊy cña nèt trßn.
Mét sè lo¹i nhÞp th−êng gÆp :
38
− NhÞp 24 : NhÞp 24 cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt ®en
(nèt ®en cã tr−êng ®é b»ng mét phÇn t− nèt trßn). NhÞp 24 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch
m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
Móa vui
Nh¹c vμ lêi : L−u H÷u Ph−íc
Vui − Rén rμng
− NhÞp 34 : NhÞp 34 cã ba ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt ®en.
NhÞp 34 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 vμ 3 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
Bôi phÊn
Võa ph¶i − Tha thiÕt Nh¹c vμ lêi : Vò hoµng − lª v¨n léc
39
− NhÞp 44 (cßn ®−îc viÕt lμ C) : NhÞp 44 cã bèn ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é
b»ng mét nèt ®en. NhÞp 44 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 3 lμ ph¸ch m¹nh võa,
ph¸ch 2 vμ 4 lμ ph¸ch nhÑ.
VÝ dô :
¦íc m¬
Nh¹c : Trung quèc
ThiÕt tha, tr×u mÕn Lêi ViÖt : An Hoµ
40
− NhÞp 82 : NhÞp 82 cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt mãc
®¬n (nèt mãc ®¬n cã tr−êng ®é b»ng mét phÇn t¸m cña nèt trßn). NhÞp 82 cã
ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
BÐ quÐt nhμ
Nh¹c vμ lêi : Hµ §øc hËu
Vui − DÝ dám
nhµ. Mét... ... nhµ
− NhÞp 83 : NhÞp 83 cã ba ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt mãc
®¬n. Ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 vμ 3 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
Tre ngμ bªn L¨ng B¸c

Tha thiÕt
Nh¹c vμ lêi : Hµn Ngäc BÝch
41
− NhÞp 86 : NhÞp 86 cã s¸u ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt mãc
®¬n. NhÞp 86 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 4 lμ ph¸ch m¹nh võa, cßn l¹i lμ
ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
ChØ cã mét trªn ®êi

Nh¹c : Tr−¬ng Quang Lôc
NhÑ nhμng − T×nh c¶m Lêi : Th¬ Liªn X« (cò)
42
− NhÞp 22 (cßn ®−îc viÕt lμ C) : NhÞp 22 cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é
b»ng mét nèt tr¾ng (nèt tr¾ng cã tr−êng ®é b»ng mét phÇn hai cña nèt trßn). NhÞp
2 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ.
2
43
VÝ dô :
Nô c−êi
Nh¹c Nga
H¬i nhanh Pháng dÞch lêi : ph¹m tuyªn
44
Trªn khu«ng nh¹c, nhÞp cã thÓ ®−îc gäi lμ « nhÞp. Çc « nhÞp ®−îc ph©n çch
nhau b»ng nh÷ng v¹ch th¼ng ®øng trªn khu«ng nh¹c gäi lμ v¹ch nhÞp (hoÆc g¹ch
nhÞp). Nh÷ng nèt nh¹c n»m s¸t sau v¹ch nhÞp bao giê còng lμ ph¸ch m¹nh.
Trong b¶n nh¹c cßn sö dông hai v¹ch nhÞp ®øng s¸t nhau, gäi lμ v¹ch kÐp
(hoÆc v¹ch nhÞp ®«i). V¹ch kÐp cã hai lo¹i.
− V¹ch kÐp cã hai nÐt kh«ng t« ®Ëm, dïng trong çc tr−êng hîp :
+ Thay ®æi nhÞp. VÝ dô :
Hoa th¬m b−ím l−în

D©n ca quan hä B¾c Ninh
+ Thay ®æi kho¸. VÝ dô :
+ Ng¨n çch çc qu·ng, hîp ©m. VÝ dô :
+ ChuyÓn sang ®o¹n nh¹c míi. VÝ dô :
45
Vò khóc Napoli
Trai - cèp - xki
− V¹ch kÐp cã mét nÐt t« ®Ëm, dïng trong çc tr−êng hîp :
+ §i cïng dÊu nh¾c l¹i hoÆc dÊu håi. VÝ dô :
+ KÕt thóc t¸c phÈm.

2.3. NhÞp lÊy ®µ
NhÞp më ®Çu cña b¶n nh¹c kh«ng ®ñ sè ph¸ch theo quy ®Þnh cña sè chØ nhÞp,
gäi lμ nhÞp lÊy ®μ.
Mét sè çch tr×nh bμy b¶n nh¹c cã nhÞp lÊy ®μ :
− B¶n nh¹c cã nhÞp lÊy ®μ th× nhÞp kÕt thóc sÏ kh«ng ®ñ sè ph¸ch, tæng sè
ph¸ch ë nhÞp lÊy ®μ vμ nhÞp kÕt thóc sÏ b»ng mét nhÞp ®Çy ®ñ. VÝ dô :
Tr−êng em
Vui − NhÞp nhμng Nh¹c vμ lêi : Ph¹m §øc Léc
46
− Thªm dÊu lÆng vμo nhÞp më ®Çu, h×nh thøc lμ nhÞp ®ñ sè ph¸ch nh−ng thùc
chÊt lμ nhÞp lÊy ®μ. VÝ dô :
Nh÷ng b«ng hoa nh÷ng bμi ca

Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long
T−¬i vui − N¸o nøc
− NhiÒu t¸c phÈm (®Æc biÖt lμ ca khóc) cã nhÞp lÊy ®μ nh−ng nhÞp kÕt thóc vÉn
®ñ tr−êng ®é. Trong b¶n nh¹c, nhÞp duy nhÊt cã thÓ thiÕu tr−êng ®é, ®ã lμ nhÞp
më ®Çu.
47
VÝ dô :
Em vÉn nhí tr−êng x−a

Vui − Tha thiÕt Nh¹c vμ lêi : Thanh S¬n
48
§3. nhÞp ®¬n, nhÞp phøc,
nhÞp biÕn ®æi
3.1. NhÞp ®¬n vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é

NhÞp ®¬n lμ nh÷ng lo¹i nhÞp cã mét, hai hoÆc ba ph¸ch, trong ®ã chØ cã mét
ph¸ch m¹nh (träng ©m).
+ Nh÷ng nhÞp cã mét ph¸ch : 12 , 14 , 18.
+ Nh÷ng nhÞp cã hai ph¸ch : 22 , 24 , 82.
+ Nh÷ng nhÞp cã ba ph¸ch : 32 , 34 , 83.
Tr−êng ®é çc nèt nh¹c trong mçi nhÞp ®−îc liªn kÕt víi nhau thμnh nhãm
gäi lμ ph©n nhãm tr−êng ®é. Ph©n nhãm tr−êng ®é lμ sù ph©n chia çc nèt trong
nhÞp thμnh tõng nhãm cho phï hîp víi c¬ cÊu cña lo¹i nhÞp, th−êng dïng cho
nh¹c kh«ng lêi. Ph©n nhãm tr−êng ®é sÏ lμm cho ng−êi biÓu diÔn dÔ dμng trong
viÖc thÓ hiÖn t¸c phÈm.
§èi víi çc lo¹i nhÞp ®¬n, çc nèt thuéc tõng ph¸ch ph¶i ®−îc tËp hîp l¹i
thμnh tõng nhãm t¸ch rêi nhau. Nh− vËy trong nhÞp cã bao nhiªu ph¸ch th× sÏ cã
bÊy nhiªu nhãm tr−êng ®é. VÝ dô :
3.2. NhÞp phøc vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é

NhÞp phøc ®−îc h×nh thμnh trªn c¬ së liªn kÕt hai hay nhiÒu nhÞp ®¬n cïng
lo¹i. Do vËy sè l−îng ph¸ch m¹nh ë nhÞp phøc sÏ t−¬ng ®−¬ng víi sè nhÞp ®¬n cã
trong thμnh phÇn cña nã.
Träng ©m cña nhÞp ®¬n thø nhÊt lμ ph¸ch m¹nh cßn çc träng ©m ë çc nhÞp
®¬n kÕ tiÕp lμ ph¸ch m¹nh võa. Mét sè lo¹i nhÞp phøc th−êng gÆp :
(
4 2+ 2
4 4 4 )
49
(
6 3 3
8 8+ 8 )
8 ( 8 +8 +8 )
9 3 3 3
Çch ph©n nhãm tr−êng ®é ë nhÞp phøc lμ : mçi nhÞp ®¬n trong ®ã ®−îc liªn
kÕt thμnh mét nhãm riªng. VÝ dô :
3.3. NhÞp hçn hîp vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é

NhÞp hçn hîp lμ lo¹i nhÞp ®−îc h×nh thμnh bëi sù kÕt hîp hai hay nhiÒu lo¹i
nhÞp ®¬n kh¸c nhau. VÝ dô :
(
5 2+ 3
4 4 4 )
(
5 3+ 2
4 4 4 )
(
5 2 3
8 8+ 8 )
Träng ©m trong lo¹i nhÞp hçn hîp ph©n bè kh«ng ®Òu, phô thuéc vμo träng
©m cña tõng lo¹i nhÞp ®¬n trong ®ã. Träng ©m cña nhÞp ®¬n thø nhÊt lμ ph¸ch
m¹nh cßn träng ©m cña çc nhÞp ®¬n tiÕp theo lμ çc ph¸ch m¹nh võa. VÝ dô :
3.4. NhÞp biÕn ®æi

§o¹n nh¹c sö dông tõ hai lo¹i nhÞp trë lªn gäi lμ ®o¹n nh¹c cã nhÞp biÕn ®æi.
NhÞp biÕn ®æi cã thÓ x¶y ra mét çch cã chu k× hoÆc kh«ng cã chu k×.
− NhÞp biÕn ®æi theo chu k× ®−îc ghi b»ng hai sè chØ nhÞp ë ®Çu b¶n nh¹c (hay
®o¹n nh¹c), theo trËt tù tiÕp nèi çc lo¹i nhÞp trong mçi chu k×. VÝ dô :
Trong vÝ dô trªn, mét nhÞp 24 ®an xen liªn tôc víi mét nhÞp 34 .
50
− NhÞp biÕn ®æi kh«ng theo chu k× th× sè chØ nhÞp ®−îc ®Æt ngay tr−íc chç cÇn
thay ®æi. VÝ dô :
Ru em
D©n ca X¬®¨ng (T©y Nguyªn)
Ghi ©m vμ ®Æt lêi : Lª Toµn Hïng
§4. ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch
4.1. §¶o ph¸ch

§¶o ph¸ch lμ hiÖn t−îng mét ©m b¾t ®Çu vang lªn ë ph¸ch nhÑ hoÆc phÇn nhÑ
cña ph¸ch ng©n sang ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch tiÕp theo. HiÖn
t−îng nμy lμm thay ®æi träng ©m cña ©m thanh dÉn ®Õn sù thay ®æi nhÞp ®iÖu ®Òu
®Æn cña b¶n nh¹c. Nãi çch kh¸c, ®¶o ph¸ch lμ kiÓu nèi tiÕp tiÕt tÊu, trong ®ã
träng ©m tiÕt tÊu kh«ng trïng víi träng ©m cña tiÕt nhÞp.
Mét sè d¹ng ®¶o ph¸ch th−êng gÆp :
51
VÝ dô :
Em nh− chim c©u tr¾ng

T−¬i m¸t − Trong s¸ng Nh¹c vμ lêi : TrÇn Ngäc
4.2. NghÞch ph¸ch

NghÞch ph¸ch gièng ®¶o ph¸ch ë chç träng ©m cña tiÕt tÊu giai ®iÖu l¹i r¬i
vμo ph¸ch yÕu hoÆc phÇn yÕu cña ph¸ch, kh«ng trïng víi träng ©m cña tiÕt nhÞp.
Kh¸c ë chç ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch ®−îc thay b»ng dÊu lÆng. VÝ
dô :
52
Ru con
D©n ca : Nam Bé
ChËm dÇn
§5. nhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp
5.1. NhÞp ®é
NhÞp ®é lμ tèc ®é chuyÓn ®éng cña tiÕt tÊu, th−êng ®−îc ghi ë ®Çu b¶n
nh¹c. TiÕng Italia lμ ng«n ng÷ phæ biÕn ®Ó ghi nhÞp ®é trong ©m nh¹c. Tuy nhiªn,
ë mçi n−íc, ng−êi ta cßn dïng tiÕng n−íc m×nh ®Ó dÔ phæ cËp.
53
Allegro BÐt -T«-Ven
Ngoμi ra, cßn çch ghi b»ng kÝ hiÖu (vÝ dô = 120). Çch ghi nμy nh»m diÔn
®¹t : tèc ®é cña b¶n nh¹c lμ 120 ph¸ch/phót. Mçi ph¸ch cã gi¸ trÞ b»ng nèt ®en.
Quª h−¬ng
D©n ca : U-Crai-Na
D−íi ®©y lμ mét sè thuËt ng÷ chØ nhÞp ®é.
Sè l−îng ph¸ch trong

TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖt Ghi chó
1 phót
Largo Cùc chËm 40 ®Õn 43 Nhãm nhÞp ®é chËm
Grave RÊt chËm, trÞnh träng 44 ®Õn 47
Larghetto ChËm, nÆng nÒ 48 ®Õn 51
Lento ChËm võa 52 ®Õn 55
Adagio H¬i chËm 56 ®Õn 59
Andante Khoan thai 60 ®Õn 62 Nhãm nhÞp ®é trung b×nh
Andante con moto Khoan thai, linh ho¹t 63 ®Õn 65
Andantino Thong th¶ 66 ®Õn 70
Andantino quasi allegretto Thong th¶, h¬i nhanh 71 ®Õn 79
Moderato Võa ph¶i 80 ®Õn 99
Allegretto moderato Nhanh võa 100 ®Õn 115 Nhãm nhÞp ®é nhanh
Allegro Nhanh 116 ®Õn 125
Vivace Nhanh, nhén nhÞp 126 ®Õn 142
54
Presto RÊt nhanh, rÊt véi 143 ®Õn 183
Prestissimo Cùc nhanh 184 trë lªn
5.2. S¬ ®å vµ çch ®¸nh nhÞp

Mçi lo¹i nhÞp cã s¬ ®å (®−êng chØ huy) riªng, tuú theo tÝnh chÊt tõng t¸c
phÈm, cã nhiÒu çch ®¸nh nhÞp kh¸c nhau. Ngay trong mét t¸c phÈm, çch ®¸nh
nhÞp cã thÓ thay ®æi theo tõng ®o¹n, c©u, tiÕt nh¹c.
D−íi ®©y lμ mét sè lo¹i nhÞp hay gÆp vμ çch ®¸nh nhÞp c¬ b¶n :
− NhÞp 2 ph¸ch : gåm nhÞp 22 , 24 , 82 hoÆc nhÞp 64 vμ 86 (ë tèc ®é nhanh).
2 2
1 1
S¬ ®å §−êng nÐt thùc tÕ
− NhÞp 3 ph¸ch : gåm nhÞp 34 , 83 , 32 hoÆc nhÞp 94 vμ 89 (ë tèc ®é chËm).
− NhÞp 4 ph¸ch : gåm nhÞp 24 , 44 , 84 , 12 4

2 hoÆc nhÞp 2 (ë tèc ®é rÊt chËm).
− NhÞp 6 ph¸ch : gåm nhÞp 6 , 6 .

8 4
55
Mét vμi ®iÓm cÇn l−u ý khi ®¸nh nhÞp :
− Bμn tay ë t− thÕ chuÈn bÞ ®¸nh nhÞp ®Ó ngang vai, tay chuyÓn ®éng lªn cao
kh«ng qu¸ ®Ønh ®Çu, xuèng thÊp kh«ng d−íi bông.
− §−êng nÐt chuyÓn ®éng cña bμn tay thËt râ rμng, kh«ng nªn r−êm rμ hoÆc
uèn l−în mμ kh«ng cã môc ®Ých.
− Trong ®−êng nÐt thùc tÕ, ph¸ch 1 chuyÓn ®éng dμi h¬n çc ph¸ch kh¸c v×
bμn tay chuyÓn ®éng nhanh h¬n, nhÊn m¹nh h¬n. Tuy nhiªn, ®é dμi vÒ h×nh häc ë
®−êng nÐt thùc tÕ kh«ng cã nghÜa ph¸ch 1 ng©n dμi h¬n çc ph¸ch kh¸c.
− Mçi ph¸ch ®Òu cã ®iÓm ph¸ch, muèn t¹o ®−îc ®iÓm ph¸ch th× khi ®¸nh ®Õn
cuèi ph¸ch, ph¶i dõng l¹i ë ®ã mét kho¶nh kh¾c rÊt ng¾n råi míi n¶y lªn ®Ó t¹o
®μ cho ph¸ch sau.
− NhÞp 3 ®¸nh ë tèc ®é nhanh, bμn tay chuyÓn ®éng theo h×nh e-lÝp xu«i hoÆc
8
ng−îc chiÒu kim ®ång hå. Nh÷ng çch ®¸nh nhÞp 9 ph¸ch hoÆc 12 ph¸ch kh«ng
giíi thiÖu trong s¸ch nμy, ng−êi häc cã thÓ t×m hiÓu thªm trong s¸ch viÕt vÒ chØ
huy ©m nh¹c.
− Khi ®¸nh nhÞp ë tèc ®é chËm (Grave, Larghetto, Lento, Adagio) nªn më
réng ®éng t¸c ®¸nh nhÞp. ë tèc ®é nhanh (Allegro, Vivace, Presto...) ph¶i thu gän
®éng t¸c, h¹n chÕ ho¹t ®éng ë çnh tay mμ chuyÓn sang cæ tay, ngãn tay.

a) C©u hái
1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ tiÕt tÊu ?
2. ThÕ nμo lμ tr−êng ®é c¬ b¶n vμ tr−êng ®é tù do ?
3. Ph¸ch lμ g× ? NhÞp lμ g× ?
4. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ g× ?
5. Ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi lμ g× ?
6. NhÞp 24 cho biÕt ®iÒu g× ?


12. ThÕ nμo lμ nhÞp lÊy ®μ ?
13. ThÕ nμo lμ nhÞp ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
56
14. ThÕ nμo lμ nhÞp phøc ? Nªu vÝ dô ?
15. ThÕ nμo lμ nhÞp biÕn ®æi ?
16. §¶o ph¸ch lμ g× ?
17. NghÞch ph¸ch lμ g× ?
18. NhÞp ®é lμ g× ?
b) Bμi tËp viÕt
1. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 24 trong ®ã cã sö dông çc d¹ng tr−êng ®é : nèt
tr¾ng, nèt ®en, nèt ®en chÊm d«i, mãc ®¬n, mãc ®¬n chÊm d«i, mãc kÐp.
2. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 34 trong ®ã cã ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.
3. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 44 trong ®ã cã dÊu ho¸, dÊu nèi, dÊu luyÕn.
4. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 83 trong ®ã cã dÊu lÆng ®en, lÆng ®¬n, mãc ®¬n
chÊm d«i, mãc kÐp.
5. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 86 trong ®ã cã dÊu nèi, dÊu luyÕn, nèt ®en chÊm
d«i.
6. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 22 trong ®ã cã nhÞp lÊy ®μ, ®¶o ph¸ch, dÊu chÊm
d«i, dÊu nèi.
1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :
§Õm sao
Nh¹c : V¨n Chung
2. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :
57
N¨m tr¨m dÆm
Peter Paul & Mary

C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ tiÕt tÊu ?
TiÕt tÊu lμ sù t−¬ng quan vÒ tr−êng ®é cña çc ©m thanh nèi tiÕp nhau.
C©u 2. ThÕ nμo lμ tr−êng ®é c¬ b¶n vμ tr−êng ®é tù do ?
C©u 3. Ph¸ch lμ g× ? NhÞp lμ g× ?
C©u 4. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ g× ?
C©u 5. Ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi lμ g× ?
C©u 6. NhÞp 24 cho biÕt ®iÒu g× ?
NhÞp 24 cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt ®en (nèt ®en cã
tr−êng ®é b»ng mét phÇn t− nèt trßn). NhÞp 24 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2
lμ ph¸ch nhÑ.
C©u 7, 8, 9, 10, 11. Çch tr¶ lêi t−¬ng tù nh− c©u 6.
C©u 12. ThÕ nμo lμ nhÞp lÊy ®μ ?
NhÞp më ®Çu cña b¶n nh¹c kh«ng ®ñ sè ph¸ch theo quy ®Þnh cña sè chØ nhÞp,
gäi lμ nhÞp lÊy ®μ.
C©u 13. ThÕ nμo lμ nhÞp ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
− NhÞp ®¬n lμ nh÷ng lo¹i nhÞp cã mét, hai hoÆc ba ph¸ch, trong ®ã chØ cã mét
ph¸ch m¹nh (träng ©m).
− Tham kh¶o vÝ dô ë môc 3.1.
C©u 14. ThÕ nμo lμ nhÞp phøc ? Nªu vÝ dô ?
58
C©u 15. ThÕ nμo lμ nhÞp biÕn ®æi ?
C©u 16. §¶o ph¸ch lμ g× ?
§¶o ph¸ch lμ hiÖn t−îng mét ©m b¾t ®Çu vang lªn ë ph¸ch nhÑ hoÆc phÇn nhÑ
cña ph¸ch ng©n sang ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch tiÕp theo. HiÖn
t−îng nμy lμm thay ®æi träng ©m cña ©m thanh dÉn ®Õn sù thay ®æi nhÞp ®iÖu ®Òu
®Æn cña b¶n nh¹c.
C©u 17. NghÞch ph¸ch lμ g× ?
C©u 18. NhÞp ®é lμ g× ?
Bμi tËp 1. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 24 trong ®ã cã sö dông çc d¹ng tr−êng
®é : nèt tr¾ng, nèt ®en, nèt ®en chÊm d«i, mãc ®¬n, mãc ®¬n chÊm d«i, mãc kÐp.
− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®−îc nh÷ng giai ®iÖu hay, mμ
ng−êi häc cÇn biÕt sö dông çc d¹ng tr−êng ®é cho ®óng.
− Ng−êi häc cã thÓ viÕt çc lo¹i cao ®é bÊt k×, cã thÓ chØ dïng mét lo¹i cao ®é.
Lμm çc bμi tËp 2, 3, 4, 5, 6 t−¬ng tù.

Bμi tËp 1.
− §μn giai ®iÖu tõng chuçi ©m ng¾n, thùc hiÖn chËm kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.
− ThÓ hiÖn ®óng ph¸ch m¹nh vμ ph¸ch nhÑ ë nhÞp 34 .
− Ng−êi häc cã thÓ viÕt thø tù ngãn tay d−íi çc nèt nh¹c.
− §μn giai ®iÖu c¶ ®o¹n nh¹c.
Thùc hiÖn bμi tËp 2 t−¬ng tù.
59
Ch−¬ng III
Qu·ng
Môc tiªu
Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn, ®é lín cña qu·ng
Qu·ng Diatonic, qu·ng Cromatic
Qu·ng trïng, qu·ng ®¬n, qu·ng kÐp
§¶o qu·ng
Qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch
§1. Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn,

®é lín cña qu·ng
1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu∙ng

Trong ©m nh¹c, qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh
(nèt nh¹c). Qu·ng lμ nh©n tè quan träng ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu vμ hoμ ©m trong
©m nh¹c.
− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi. VÝ dô :
− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp. VÝ dô :
1.2. Çch ®äc tªn qu∙ng

Trong mét qu·ng, ©m bªn d−íi gäi lμ ©m gèc, ©m ë trªn gäi lμ ©m ngän. Víi
qu·ng hoμ thanh, ®äc ©m gèc tr−íc sau ®ã lμ ©m ngän. VÝ dô :
60
Víi qu·ng giai ®iÖu, ®äc ©m ph¸t ra tr−íc råi ®Õn ©m ph¸t ra sau kÌm víi
h−íng chuyÓn ®éng cña qu·ng. VÝ dô :
1.3. §é lín cña qu∙ng

§é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng.
− Gi¸ trÞ sè l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè l−îng çc bËc cã trong qu·ng.
VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 5, v× nã chøa n¨m bËc lμ : §« −
Rª − Mi − Fa − Sol.
Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 3, v× nã chøa ba bËc :
Rª − Mi − Fa.
− Gi¸ trÞ chÊt l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè cung vμ nöa cung cã trong qu·ng.
VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 3,5 cung.
Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 1,5 cung.
Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc tªn : ®óng, tr−ëng, thø,
t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.
§2. qu·ng diatonic, qu·ng cromatic
2.1. Qu∙ng Diatonic

Qu·ng Diatonic (cßn gäi lμ qu·ng c¬ b¶n) ®−îc h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n
víi nhau, çc bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc çc bËc chuyÓn ho¸ víi nhau.
− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n. VÝ dô :
61
− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc çc
bËc chuyÓn ho¸ víi nhau. VÝ dô :
Qu·ng Diatonic lμ 14 lo¹i qu·ng sau :

Qu·ng 1 ®óng (1§) 0 cung
Qu·ng 2 thø (2t) 0,5 cung
Qu·ng 2 tr−ëng (2T) 1 cung
Qu·ng 3 thø (3t) 1, 5 cung
Qu·ng 3 tr−ëng (3T) 2 cung
Qu·ng 4 ®óng (4§) 2, 5 cung
Qu·ng 4 t¨ng (4+) 3 cung
Qu·ng 5 gi¶m (5−) 3 cung
Qu·ng 5 ®óng (5§) 3, 5 cung
Qu·ng 6 thø (6t) 4 cung
Qu·ng 6 tr−ëng (6T) 4, 5 cung
Qu·ng 7 thø (7t) 5 cung
Qu·ng 7 tr−ëng (7T) 5, 5 cung
Qu·ng 8 ®óng (8§) 6 cung
2.2. Qu∙ng Cromatic

Qu·ng Cromatic lμ tÊt c¶ çc qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m (trõ qu·ng 4 t¨ng vμ
qu·ng 5 gi¶m).
− Qu·ng t¨ng lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng
tr−ëng, nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng lín h¬n nöa cung.
VÝ dô :
− Qu·ng gi¶m lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng thø,
nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng nhá h¬n nöa cung.
VÝ dô :
62
Ngoμi qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m, cßn qu·ng t¨ng kÐp vμ gi¶m kÐp nh−ng ®ã
lμ nh÷ng tr−êng hîp hiÕm gÆp.
3. qu·ng trïng, qu·ng ®¬n,

qu·ng kÐp
3.1. Qu∙ng trïng

Qu·ng trïng lμ hiÖn t−îng hai hay nhiÒu qu·ng cã ©m thanh vang lªn gièng
nhau nh−ng çch viÕt kh¸c nhau vμ ý nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i qu·ng trïng :
− Çc qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng nhau. VÝ dô :
− Çc qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng kh¸c nhau. VÝ dô :
3.2. Qu∙ng ®¬n vµ qu∙ng kÐp

Qu·ng ®¬n lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng tèi ®a lμ 8.
Qu·ng kÐp (cßn gäi lμ qu·ng ghÐp), lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng lín h¬n 8.
Mçi qu·ng kÐp lμ mét qu·ng ®¬n céng thªm mét qu·ng 8 ®óng (cã tr−êng hîp
céng thªm 2 hay 3 qu·ng t¸m nh−ng Ýt dïng h¬n). Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña çc
qu·ng kÐp gièng nh− qu·ng ®¬n.
Cã hai çch gäi qu·ng kÐp :
− Gäi tªn theo gi¸ trÞ sè l−îng thùc tÕ cña qu·ng cïng víi gi¸ trÞ chÊt l−îng
cña qu·ng ®¬n. VÝ dô :
− Gäi tªn theo qu·ng ®¬n thªm mét qu·ng 8 ®Ó thμnh qu·ng kÐp. VÝ dô :
63
§4. ®¶o qu·ng
4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu∙ng

Trong mét qu·ng, khi ta ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m
ngän. Ng−îc l¹i, khi ta ®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m
gèc. HiÖn t−îng chuyÓn çc ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o
qu·ng. VÝ dô cã qu·ng §«1 − Fa1.
§−a nèt §«1 lªn qu·ng 8 ®óng, trë thμnh §«2, khi ®ã ®−îc qu·ng míi lμ Fa1
− §«2.
4.2. Nh÷ng çch ®¶o qu∙ng

• §¶o qu·ng ®¬n
− Cã hai çch ®¶o qu·ng ®¬n lμ :
+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn mét qu·ng 8 ®óng.
VÝ dô :
+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
− Quan hÖ gi÷a qu·ng ch−a ®¶o vμ qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :
+ Tæng gi¸ trÞ sè l−îng cña hai qu·ng lμ 9.
Qu·ng 2 sÏ ®¶o thμnh qu·ng 7 ; qu·ng 3 ®¶o thμnh qu·ng 6 ; qu·ng 4 ®¶o
thμnh qu·ng 5 ; qu·ng 5 ®¶o thμnh qu·ng 4...
VÝ dô :
+ Gi¸ trÞ chÊt l−îng trõ qu·ng ®óng vÉn thμnh qu·ng ®óng cßn çc qu·ng
kh¸c thay ®æi tÝnh chÊt theo tõng cÆp :
64
Qu·ng tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng thø, qu·ng thø ®¶o thμnh qu·ng tr−ëng. VÝ
dô :
Qu·ng t¨ng ®¶o thμnh qu·ng gi¶m, qu·ng gi¶m ®¶o thμnh qu·ng t¨ng. VÝ dô :
Qu·ng t¨ng kÐp ®¶o thμnh qu·ng gi¶m kÐp, qu·ng gi¶m kÐp ®¶o thμnh qu·ng
t¨ng kÐp. VÝ dô :
• §¶o qu·ng kÐp

− Cã ba çch ®¶o qu·ng kÐp lμ :
+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn hai qu·ng 8 ®óng.
VÝ dô :
+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng hai qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
+ §ång thêi ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng vμ ®−a ©m gèc lªn mét
qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
− Quan hÖ cña qu·ng kÐp víi qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :
+ VÒ gi¸ trÞ chÊt l−îng gièng nh− quy luËt víi qu·ng ®¬n ®· nªu ë trªn.
+ Tæng gi¸ trÞ sè l−îng gi÷a hai qu·ng lμ 16. VÝ dô :
Qu·ng 9 tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng 7 thø
Qu·ng 10 thø ®¶o thμnh qu·ng 6 tr−ëng
Qu·ng 11 ®óng ®¶o thμnh qu·ng 5 ®óng
Qu·ng 12 gi¶m ®¶o thμnh qu·ng 4 t¨ng.
65
§5. qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch
5.1. Qu∙ng thuËn

Trong ©m nh¹c, qu·ng thuËn lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn (®ång thêi hoÆc
nèi tiÕp) t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai.
Çc qu·ng thuËn ®−îc chia lμm çc møc ®é sau :
− Qu·ng rÊt thuËn : 1 ®óng, 8 ®óng.
− Qu·ng thuËn : 4 ®óng, 5 ®óng.
− Qu·ng thuËn võa : qu·ng 3 tr−ëng, qu·ng 3 thø, qu·ng 6 tr−ëng, qu·ng 6
thø.
Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng thuËn vÉn lμ qu·ng thuËn.
5.2. Qu∙ng nghÞch

Qu·ng nghÞch lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp,
nghÞch tai.
Çc qu·ng nghÞch gåm cã : qu·ng 2 tr−ëng, qu·ng 2 thø, qu·ng 7 tr−ëng,
qu·ng 7 thø vμ çc qu·ng t¨ng, qu·ng gi¶m.
Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng nghÞch vÉn lμ qu·ng nghÞch.
5.3. øng dông cña qu∙ng thuËn, qu∙ng nghÞch

Trong çc t¸c phÈm ©m nh¹c, ng−êi ta th−êng kÕt hîp sö dông ®an xen nh÷ng
qu·ng thuËn vμ nghÞch ®Ó t¹o nªn sù t−¬ng ph¶n vμ ®a d¹ng vÒ ©m thanh. Tuy
nhiªn, ng−êi s¸ng t¸c hay dïng çc qu·ng thuËn ®Ó viÕt bÌ cho ca khóc, vÝ dô :
66
Dμn ®ång ca mïa h¹
(TrÝch)
Nh¹c : Lª Minh Ch©u
Lêi : Pháng th¬ NguyÔn Minh Nguyªn

a) C©u hái
1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?
2. Tªn gäi cña çc ©m trong qu·ng ?
3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
67
4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
5. Qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?
6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?
7. KÓ tªn çc qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n ?
8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?
9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong çc qu·ng c¬ b¶n ?
10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?
11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?
14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?
17. Çc çch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
18. Çc çch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng ®¬n
víi thÓ ®¶o cña nã ?
20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng kÐp
víi thÓ ®¶o cña nã ?
21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?
22. KÓ tªn çc qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?
b) Bμi tËp viÕt
1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng çc qu·ng giai ®iÖu :
3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
2. LÊy Rª2 lμm ©m ngän, x©y dùng çc qu·ng hoμ thanh :
3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 t¨ng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng.
3. LÊy Mi1 lμm gèc, x©y dùng 5 qu·ng Cromatic kh¸c nhau.
4. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng cña çc qu·ng sau.
5. §¶o qu·ng d−íi ®©y b»ng 3 çch.
68
6. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña çc qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn
chóng thμnh çc qu·ng tr−ëng.
chóng thμnh çc qu·ng thø.
chóng thμnh çc qu·ng t¨ng.
chóng thμnh çc qu·ng gi¶m.
10. T×m çc qu·ng trïng cña nh÷ng qu·ng sau.

1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng hoμ thanh : 3 thø, 3
tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
2. LÊy Mi2 lμm ©m ngän, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng giai ®iÖu : 2 thø, 2
tr−ëng, 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng.
3. §μn qu·ng kÐp sau, råi thùc hiÖn 3 çch ®¶o qu·ng.
69
C©u 1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?
Qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh.
− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi.
− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp.
C©u 2. Tªn gäi cña çc ©m trong qu·ng ?
C©u 3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
C©u 4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
C©u 5. §é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?
§é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng.
C©u 6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?
Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng çc tªn : ®óng, tr−ëng, thø,
t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.
C©u 7. KÓ tªn çc qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n ?
C©u 8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?
C©u 9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong çc qu·ng c¬ b¶n ?
C©u 10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?
C©u 11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
C©u 12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
C©u 13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?
C©u 14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
70
C©u 15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
C©u 16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?
Khi ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m ngän. Ng−îc l¹i, khi
®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m gèc. HiÖn t−îng chuyÓn
çc ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o qu·ng.
C©u 17. Çc çch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
C©u 18. Çc çch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
C©u 19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng
®¬n víi thÓ ®¶o cña nã ?
C©u 20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng
kÐp víi thÓ ®¶o cña nã ?
C©u 21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?
Qu·ng thuËn lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai. Qu·ng nghÞch
lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp, nghÞch tai.
C©u 22. KÓ tªn çc qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.1 vμ 5.2.
Bμi tËp 1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng çc qu·ng giai ®iÖu : 3 thø, 3 tr−ëng,
4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
− CÇn x¸c ®Þnh, qu·ng giai ®iÖu lμ hai ©m vang lªn nèi tiÕp.
− Sau khi viÕt ©m gèc, cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng (sè bËc), ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ
cña ©m ngän.
− Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc ©m ngän, cÇn x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ chÊt l−îng (sè
cung trong tõng qu·ng).
Thùc hiÖn çc bμi tËp tiÕp theo víi quy tr×nh t−¬ng tù.
71
Bμi tËp 1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng hoμ thanh : 3
thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
− CÇn bÊm hai ©m vang lªn ®ång thêi, bÊm kÕt hîp ®äc tªn qu·ng.
− Qu·ng 3 thø : Sol − Si gi¸ng.
− Qu·ng 3 tr−ëng : Sol − Si.
Thùc hiÖn t−¬ng tù víi çc qu·ng tiÕp theo.
Thùc hiÖn t−¬ng tù víi bμi tËp 2, 3.
72
Ch−¬ng IV
§iÖu thøc vμ giäng
Môc tiªu
§iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh.
§iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn.
§iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn.
Giäng.
§iÖu tr−ëng hoµ thanh, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu.
§iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu.
§iÖu thøc n¨m ©m.
§1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh

vμ ©m kh«ng æn ®Þnh
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc

§iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanh
trong t¸c phÈm ©m nh¹c.
§iÖu thøc lμ mét ph−¬ng tiÖn diÔn t¶ quan träng cña ©m nh¹c. Mμu s¾c, tÝnh
chÊt ©m nh¹c ®−îc h×nh thμnh qua c¬ cÊu vμ mèi t−¬ng quan ®iÖu thøc ®· gãp
phÇn thÓ hiÖn néi dung cña t¸c phÈm.
1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh

Trong ®iÖu thøc cã mét sè ©m næi lªn nh− nh÷ng ©m tùa cña giai ®iÖu, t¹o
c¶m gi¸c yªn tÜnh, æn ®Þnh. T¸c phÈm ©m nh¹c th−êng ®−îc më ®Çu vμ kÕt thóc ë
nh÷ng ©m tùa nμy, ®ã lμ nh÷ng ©m æn ®Þnh. Ng−îc l¹i cã mét sè ©m kh¸c l¹i t¹o
c¶m gi¸c kh«ng æn ®Þnh vμ cã khuynh h−íng hót dÉn vÒ çc ©m tùa, ®ã lμ ©m
kh«ng æn ®Þnh. VÝ dô :
73
Lμng t«i
Võa ph¶i
Nh¹c vμ lêi : V¨n Cao
Ph©n tÝch vÝ dô trªn :

Çc ©m æn ®Þnh th−êng cã tr−êng ®é dμi h¬n çc ©m kh¸c vμ chóng th−êng ë
vÞ trÝ ®Çu ph¸ch hoÆc ë nh÷ng ph¸ch cã träng ©m cña nhÞp. Trong ba ©m æn ®Þnh
trªn næi râ h¬n c¶ ®ã lμ ©m §«. ¢m nμy lμ chç tùa chñ yÕu cho toμn bé giai ®iÖu,
nã t¹o c¶m gi¸c æn ®Þnh, th¨ng b»ng. ¢m nμy ®−îc gäi lμ ©m chñ (hoÆc chñ ©m).
Çc ©m kh¸c trong giai ®iÖu nμy nh− Rª, Fa, La, Si lμ nh÷ng ©m kh«ng æn
®Þnh. Çc ©m nμy cã ®Æc tÝnh lμ bÞ hót dÉn vÒ çc ©m æn ®Þnh liÒn kÒ víi nã.
ViÖc chuyÓn tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ gi¶i quyÕt.
VËy cã thÓ hiÓu ®iÖu thøc lμ hÖ thèng çc mèi t−¬ng quan gi÷a çc ©m æn ®Þnh
vμ çc ©m kh«ng æn ®Þnh trong mét giai ®iÖu hay trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c.
Trong nÒn ©m nh¹c chuyªn nghiÖp vμ ©m nh¹c d©n gian cña çc n−íc trªn thÕ
giíi cã nhiÒu d¹ng ®iÖu thøc kh¸c nhau. §ã lμ çc lo¹i ®iÖu thøc n¨m ©m, b¶y ©m,
m−êi hai ©m... Tuy nhiªn ®iÖu thøc b¶y ©m (tr−ëng vμ thø) cña ©m nh¹c ph−¬ng
T©y ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt.
§2. ®iÖu thøc tr−ëng,

gam tr−ëng tù nhiªn
2.1. §iÖu thøc tr−ëng

§iÖu thøc tr−ëng lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m (thø tù çc bËc ®−îc ghi
b»ng ch÷ sè La M·), trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc
III t¹o thμnh qu·ng 3 tr−ëng, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 3 thø. BËc I vμ bËc
V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc tr−ëng lμ :
§iÖu thøc tr−ëng kÝ hiÖu lμ Dur (tiÕng La−tinh nghÜa lμ cøng).
74
2.2. Gam tr−ëng tù nhiªn
Sù s¾p xÕp 7 ©m thanh cña ®iÖu thøc theo thø tù tõ thÊp lªn cao hay ng−îc l¹i
tõ cao xuèng thÊp tÝnh tõ ©m chñ (bËc I) ®Õn ©m chñ ë qu·ng t¸m liÒn kÒ ®−îc gäi
lμ gam. Çc ©m thanh t¹o thμnh gam gäi lμ çc bËc. Nh− vËy lμ bËc cña ®iÖu thøc
còng lμ bËc cña gam.
Gam tr−ëng tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc tr−ëng :
T−¬ng quan vÒ qu·ng gi÷a çc bËc trong gam tr−ëng tù nhiªn tÝnh tõ d−íi
lªn, lμ 2T − 2T − 2t − 2T − 2T − 2T − 2t. VÝ dô gam §« tr−ëng tù nhiªn :
Gam tr−ëng tù nhiªn cã cÊu t¹o lμ hai nhãm bèn ©m gièng nhau vÒ c¬ cÊu
qu·ng. Hai nhãm nμy nèi liÒn víi nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng.
Çc bËc cña gam ®Òu cã tªn riªng ph¶n ¸nh chøc n¨ng cña chóng trong ®iÖu
thøc :
BËc I ¢m chñ KÝ hiÖu : T (Tonique)
BËc II ¢m th−îng chñ KÝ hiÖu : SII
BËc III ¢m trung KÝ hiÖu : DTIII
BËc IV ¢m h¹ ¸t KÝ hiÖu : S (Sousdominante)
BËc V ¢m ¸t KÝ hiÖu : D (Dominante)
BËc VI ¢m th−îng ¸t KÝ hiÖu : TSVI
BËc VII ¢m dÉn lªn KÝ hiÖu : DVII
Trong b¶y bËc cña gam, bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ çc bËc chÝnh. Çc bËc cßn l¹i
lμ bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc phô.
¢m ¸t n»m trªn ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc III n»m gi÷a hai ©m trªn
nªn gäi lμ ©m trung. ¢m h¹ ¸t n»m d−íi ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc VI gäi
lμ ©m th−îng ¸t. VÝ dô ë gam §« tr−ëng :
75
¢m th−îng ¸t ¢m trung
¢m bËc II gäi lμ ©m th−îng chñ, ©m bËc VII gäi lμ ©m dÉn lªn. VÝ dô ë gam §«
tr−ëng :
¢m dÉn lªn ¢m th−îng chñ

ë ®iÖu tr−ëng bËc I, bËc III vμ bËc V lμ nh÷ng bËc æn ®Þnh. Sù æn ®Þnh cña ba
bËc nμy kh«ng gièng nhau. BËc I (©m chñ) æn ®Þnh nhÊt, nã lμ trung t©m cña ®iÖu
thøc.
Çc bËc II, bËc IV, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc kh«ng æn ®Þnh, trong giai ®iÖu
çc bËc nμy cã khuynh h−íng hót vÒ çc bËc æn ®Þnh ®øng liÒn kÒ víi nã. TÝnh
chÊt hót dÉn cña çc bËc kh«ng æn ®Þnh còng kh¸c nhau, nã phô thuéc vμo çc
yÕu tè sau :
− Qu·ng gi÷a bËc kh«ng æn ®Þnh ®Õn çc bËc æn ®Þnh cμng nhá th× søc hót
cμng lín. VÝ dô tõ bËc IV hót vÒ bËc III hoÆc bËc VII hót lªn bËc I lμ qu·ng 2 thø sÏ
m¹nh h¬n bËc IV lªn bËc V hay bËc II lªn bËc III lμ qu·ng 2 tr−ëng.
− BËc æn ®Þnh nμo cã tÝnh æn ®Þnh h¬n th× søc hót sÏ m¹nh h¬n. VÝ dô : BËc II hót
vÒ bËc I (©m chñ) sÏ m¹nh h¬n lμ hót vÒ bËc III.
Khuynh h−íng gi¶i quyÕt tõ çc bËc kh«ng æn ®Þnh vÒ çc bËc æn ®Þnh trong
®iÖu tr−ëng tù nhiªn thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau. VÝ dô ë gam §« tr−ëng :
§3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn
3.1. §iÖu thøc thø

§iÖu thøc thø lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m, trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m
V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc III t¹o thμnh qu·ng 3 thø, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh
qu·ng 3 tr−ëng. BËc I vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc
thø lμ :
§iÖu thø kÝ hiÖu lμ moll (tiÕng La−tinh nghÜa lμ mÒm).
3.2. Gam thø tù nhiªn

Gam thø tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc thø :
76
Gam thø tù nhiªn còng cã cÊu t¹o gåm hai nhãm 4 ©m, hai nhãm ®−îc nèi víi
nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng. Hai nhãm nμy cã c¬ cÊu qu·ng kh«ng gièng nhau
Nhãm 4 ©m d−íi : 2T − 2t − 2T.
Nhãm 4 ©m trªn : 2t − 2T − 2T.
VÝ dô ë gam La thø :
Nhãm 4 ©m d−íi Nhãm 4 ©m trªn
Qu·ng 2 thø trong gam thø kh«ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt vÒ ©m chñ nh− ë
gam tr−ëng. §iÒu nμy t¹o nªn c¶m gi¸c mÒm m¹i trong gam thø tù nhiªn.
Çc bËc cña gam thø cã kÝ hiÖu vμ tªn gäi gièng nh− ®iÖu tr−ëng chØ kh¸c vÒ
thø tù qu·ng 2 gi÷a çc bËc.
Còng nh− giäng §« tr−ëng, giäng La thø tù nhiªn cã çc bËc ®Òu lμ çc ©m c¬
b¶n cña hμng ©m. Thø tù qu·ng 2 gi÷a çc bËc trong giäng La thø còng lμ cÊu tróc
chung cña çc giäng thø tù nhiªn.
Còng gièng nh− ®iÖu tr−ëng, ë ®iÖu thø çc bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ çc bËc
chÝnh. Çc bËc II, III, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc phô.
Çc ©m æn ®Þnh cña ®iÖu thø còng lμ çc ©m bËc I, bËc III vμ bËc V, tuy nhiªn
søc hót cña çc ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh cã thay ®æi. BËc II vμ bËc VII hót
vÒ ©m chñ trªn qu·ng 2 tr−ëng (1 cung), søc hót nöa cung lμ ë bËc II vÒ bËc III vμ
bËc IV vÒ bËc V. §©y lμ s¬ ®å hót dÉn cña çc ©m kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thø tù
nhiªn, vÝ dô gam La thø :
77
§4. giäng
4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng

Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®−îc thÓ hiÖn ë mét ®é cao nhÊt
®Þnh.
Tªn mét giäng bao gåm hai phÇn : tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc. VÝ
dô vÒ mét sè giäng tr−ëng :
Giäng §« tr−ëng C-dur
Giäng Sol tr−ëng G-dur
Giäng Mi gi¸ng tr−ëng es-dur
Giäng Fa th¨ng tr−ëng Fis-dur
Tªn ©m chñ cña giäng tr−ëng th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ hoa.
VÝ dô vÒ mét sè giäng thø :
Giäng §« thø : c-moll
Giäng La thø : a-moll
Giäng Fa th¨ng thø : fis-moll...
Tªn ©m chñ cña giäng thø th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ th−êng.
Giäng tr−ëng vμ giäng thø cã thÓ ®−îc thμnh lËp trªn bÊt k× bËc c¬ b¶n hay
bËc chuyÓn ho¸ nμo. MÆc dï ©m chñ lμ çc bËc kh¸c nhau nh−ng mèi t−¬ng quan
gi÷a çc bËc trong giäng ®Òu gièng nhau.
ChØ cã giäng §« tr−ëng vμ giäng La thø cã çc bËc ®Òu lμ bËc c¬ b¶n cßn çc
giäng kh¸c ph¶i dïng çc dÊu ho¸ ®Ó thay ®æi çc bËc cho phï hîp víi ®iÖu thøc.
Sè l−îng dÊu ho¸ ë tõng giäng cã kh¸c nhau. VÝ dô :
HoÆc :
4.2. Çc giäng tr−ëng cã dÊu th¨ng

B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc tr−ëng), lÊy bËc
V cña nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Sol tr−ëng. Trong giäng
Sol tr−ëng, ©m Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a bËc VII vμ ©m chñ chØ çch nhau
78
nöa cung. Do vËy giäng Sol tr−ëng cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng
Sol tr−ëng :
TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr−íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cã
lÇn l−ît çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng çc giäng tr−ëng cã
tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng lμ :
Giäng Sol tr−ëng (G-dur)
Giäng Rª tr−ëng (D-dur)
Giäng La tr−ëng (A-dur)
Giäng Mi tr−ëng (E-dur)
Giäng Si tr−ëng (B-dur)
Giäng Fa th¨ng tr−ëng (Fis-dur)
Giäng §« th¨ng tr−ëng (Cis-dur)
4.3. Çc giäng tr−ëng cã dÊu gi¸ng

B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Fa
tr−ëng. Trong giäng Fa tr−ëng, ©m bËc IV (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp
79
víi c«ng thøc cña giäng tr−ëng. Do vËy giäng Fa tr−ëng cã mét dÊu gi¸ng ë ho¸
biÓu. C«ng thøc giäng Fa tr−ëng :
TiÕp ®ã, tuÇn tù ®i xuèng qu·ng 5 ®óng tõ ©m chñ cña giäng tr−íc ®Õn ©m
chñ cña giäng sau, sÏ cã lÇn l−ît çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng. HÖ
thèng çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng lμ :
Giäng Fa tr−ëng (F-dur)
Giäng Si gi¸ng tr−ëng (Bb-dur)
Giäng Mi gi¸ng tr−ëng (es-dur)
Giäng La gi¸ng tr−ëng (as-dur)
Giäng Rª gi¸ng tr−ëng (Des-dur)
Giäng Sol gi¸ng tr−ëng (Ges-dur)
Giäng §« gi¸ng tr−ëng (Ces-dur)
4.4. Çc giäng thø cã dÊu th¨ng

B¾t ®Çu tõ giäng La thø (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc thø), lÊy bËc V cña
nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Mi thø. Trong giäng Mi thø, ©m
Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a ©m chñ vμ bËc II chØ çch nhau nöa cung. Do
vËy giäng Mi thø cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng Mi thø :
80
TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr−íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cã
lÇn l−ît çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn
7 dÊu th¨ng lμ :
Giäng Mi thø (e-moll)
Giäng Si thø (b−moll)
Giäng Fa th¨ng thø (fis−moll)
Giäng §« th¨ng thø (cis−moll)
Giäng Sol th¨ng thø (gis−moll)
Giäng Rª th¨ng thø (dis−moll)
Giäng La th¨ng thø (ais−moll)
4.5. Çc giäng thø cã dÊu gi¸ng

B¾t ®Çu tõ giäng La thø, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Rª thø.
Trong giäng Rª thø, ©m bËc VI (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp víi c«ng
thøc cña giäng thø. Do vËy giäng Rª thø cã mét dÊu gi¸ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc
giäng Rª thø :
81
TiÕp ®ã, tuÇn tù ®i xuèng qu·ng 5 ®óng tõ ©m chñ cña giäng tr−íc ®Õn ©m
chñ cña giäng sau, sÏ cã lÇn l−ît çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng. HÖ thèng
çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng lμ :
Giäng Rª thø (d-moll)
Giäng Sol thø (g-moll)
Giäng §« thø (c-moll)
Giäng Fa thø (f-moll)
Giäng Si gi¸ng thø (bes-moll)
Giäng Mi gi¸ng thø (es-moll)
Giäng La gi¸ng thø (as-moll)
82
§5. §iÖu tr−ëng hoμ thanh,
®iÖu tr−ëng giai ®iÖu
5.1. §iÖu tr−ëng hoµ thanh

Ngoμi ®iÖu tr−ëng tù nhiªn, trong nhiÒu t¸c phÈm ©m nh¹c cßn gÆp d¹ng ®iÖu
thøc tr−ëng cã bËc VI h¹ thÊp xuèng nöa cung. §iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu tr−ëng
hoμ thanh.
BËc VI h¹ thÊp ®· khiÕn cho søc hót dÉn tõ bËc VI vÒ bËc V æn ®Þnh trë nªn
m¹nh h¬n vμ h×nh thμnh qu·ng hai t¨ng ®Æc tr−ng gi÷a bËc VI vμ bËc VII. C«ng
thøc cña ®iÖu tr−ëng hoμ thanh, vÝ dô giäng §« tr−ëng hoμ thanh :
DÊu ho¸ h¹ thÊp bËc VI ®−îc viÕt tr−íc nèt nh¹c d−íi h×nh thøc dÊu ho¸ bÊt
th−êng. VÝ dô :
ViÖt Nam quª h−¬ng t«i

(TrÝch)
Nh¹c vμ lêi : §ç NhuËn
5.2. §iÖu tr−ëng giai ®iÖu

Mét d¹ng ®iÖu thøc tr−ëng Ýt dïng h¬n ®ã lμ ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu. §iÖu
tr−ëng giai ®iÖu lμ ®iÖu tr−ëng cã bËc VI vμ bËc VII h¹ thÊp xuèng nöa cung.
83
Trong thùc tÕ, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu hÇu nh− chØ ®−îc dïng khi giai ®iÖu ®i
xuèng. DÊu ho¸ h¹ thÊp bËc VI vμ bËc VII ®−îc viÕt tr−íc nèt nh¹c d−íi h×nh thøc
dÊu ho¸ bÊt th−êng.
§6. §iÖu thø hoμ thanh,

®iÖu thø giai ®iÖu
6.1. §iÖu thø hoµ thanh

Ngoμi ®iÖu thø tù nhiªn, trong nhiÒu t¸c phÈm ©m nh¹c cßn gÆp d¹ng ®iÖu
thøc thø cã bËc VII ®−îc n©ng cao nöa cung. §iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu thø hoμ
thanh. ViÖc n©ng cao bËc VII lμ do sù cÇn thiÕt t¨ng c−êng søc hót dÉn vÒ ©m chñ.
C«ng thøc cña ®iÖu thø hoμ thanh, vÝ dô giäng La thø hoμ thanh :
DÊu ho¸ n©ng cao bËc VII ®−îc viÕt tr−íc nèt nh¹c d−íi h×nh thøc dÊu ho¸ bÊt
th−êng. VÝ dô :
Çnh Ðn tuæi th¬

(TrÝch)
Võa ph¶i
Nh¹c vμ lêi : ph¹m tuyªn
84
VÝ dô kh¸c :
Toccata
(TrÝch)
Gaston Rolland
6.2. §iÖu thø giai ®iÖu

§iÖu thø giai ®iÖu lμ ®iÖu thø cã bËc VI vμ bËc VII ®−îc t¨ng lªn nöa cung.
§iÖu thø giai ®iÖu t¹o nªn søc hót vÒ ©m chñ nªn cã ©m h−ëng cña ®iÖu thøc
tr−ëng. §iÖu thø giai ®iÖu chñ yÕu ®−îc dïng ë h−íng chuyÓn ®éng ®i lªn cña
gam, khi ®i xuèng th−êng trë l¹i ®iÖu thø tù nhiªn. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng
ngo¹i lÖ, vÝ dô :
T×nh yªu mμu xanh

(TrÝch)
Andre Popp
§7. §iÖu thøc n¨m ©m
7.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc n¨m ©m

Cã rÊt nhiÒu bμi d©n ca vμ nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c cæ truyÒn ë ViÖt Nam
®−îc viÕt trªn çc ®iÖu thøc n¨m ©m. NhiÒu nh¹c sÜ còng khai th¸c ®iÖu thøc n¨m
©m ®Ó s¸ng t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c míi.
85
§iÖu thøc n¨m ©m lμ ®iÖu thøc gåm 5 bËc. Kho¶ng çch hÑp nhÊt vÒ cao ®é
gi÷a hai bËc nèi tiÕp lμ 1 cung, kho¶ng çch réng nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc nèi
tiÕp lμ 1, 5 cung. NÒn ©m nh¹c d©n gian cña nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi sö dông ®iÖu
thøc nμy nh− Trung Quèc, NhËt B¶n, TriÒu Tiªn, ViÖt Nam... Mçi n−íc l¹i cã
nh÷ng d¹ng ®iÖu thøc n¨m ©m cña riªng m×nh, v× thÕ ®iÖu thøc n¨m ©m còng
ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng vμ phong phó.
7.2. Mét sè ®iÖu thøc n¨m ©m

− §iÖu thøc n¨m ©m lo¹i I :
§iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu B¾c, th−êng cã tÝnh chÊt vui, khoÎ.
− §iÖu thøc n¨m ©m lo¹i II :
§iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu Nam, cã tÝnh chÊt mÒm m¹i, duyªn d¸ng.
− §iÖu thøc n¨m ©m lo¹i III :
§iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu Nam xu©n.

− §iÖu thøc n¨m ©m lo¹i IV :
§iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu Huúnh.

− §iÖu thøc n¨m ©m lo¹i V :
§iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu o¸n, ®−îc dïng phæ biÕn trong ©m nh¹c cæ truyÒn
Nam Bé, cã tÝnh chÊt mÒm m¹i, buån da diÕt.
86
a) C©u hái
1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc ?
2. Trong ®iÖu thøc cã nh÷ng lo¹i ©m g× ? TÝnh chÊt cña tõng lo¹i ©m ?
3. ¢m æn ®Þnh nhÊt trong ®iÖu thøc gäi lμ ©m g× ?
4. Sù chuyÓn tiÕp tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ g× ?
5. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc tr−ëng ? Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc bËc
trong ®iÖu thøc tr−ëng tù nhiªn ?
6. H·y giíi thiÖu vÒ ©m æn ®Þnh vμ kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thøc tr−ëng ?
7. Gam lμ g× ? Çc bËc cña gam s¾p xÕp nh− thÕ nμo ?
8. Ngoμi kÝ hiÖu b»ng ch÷ sè La M·, çc bËc cña gam cßn cã tªn gäi nh− thÕ
nμo ? Nªu ý nghÜa cña çc tªn gäi ®ã ?
9. Nh÷ng bËc chÝnh trong gam lμ nh÷ng bËc nμo ? Çc bËc cßn l¹i gäi lμ nh÷ng
bËc g× ?
10. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc thø ? Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc bËc
trong ®iÖu thøc thø tù nhiªn ?
11. Tr×nh bμy sù chuyÓn tiÕp tõ çc ©m kh«ng æn ®Þnh sang çc ©m æn ®Þnh
trong ®iÖu thø tù nhiªn ?
12. Giäng lμ g× ? Tªn cña giäng bao gåm nh÷ng yÕu tè nμo ?
13. KÓ tªn çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng ?
14. KÓ tªn çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng ?
15. KÓ tªn çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng ?
16. KÓ tªn çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng ?
17. §äc thø tù çc dÊu th¨ng trªn ho¸ biÓu ?
18. §äc thø tù çc dÊu gi¸ng trªn ho¸ biÓu ?
19. §iÖu tr−ëng hoμ thanh kh¸c ®iÖu tr−ëng tù nhiªn ë bËc nμo ?
20. ThÕ nμo lμ ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu ?
21. ThÕ nμo lμ ®iÖu thø hoμ thanh ?
22. ThÕ nμo lμ ®iÖu thø giai ®iÖu ?
23. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc n¨m ©m ? Giíi thiÖu tªn mét vμi ®iÖu thøc n¨m ©m ?
b) Bμi tËp viÕt
1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 16 nhÞp ë giäng §« tr−ëng, sè chØ
nhÞp 24 .
87
2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng La thø, sè chØ nhÞp
3.
4
3. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Sol tr−ëng, sè chØ
nhÞp 4
4.
4. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 16 nhÞp ë giäng Mi thø, sè chØ nhÞp
3
8.
5. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Fa tr−ëng, sè chØ
nhÞp 86 .
6. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Rª thø hoμ thanh, sè
chØ nhÞp 22.
7. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Mi thø hoμ thanh,
sè chØ nhÞp 34 .

1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö gam Rª tr−ëng tù nhiªn.
2. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Rª tr−ëng hoμ thanh.
3. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Rª tr−ëng giai ®iÖu.
4. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Mi thø tù nhiªn.
5. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Mi thø hoμ thanh.
6. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Mi thø giai ®iÖu.

C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc ?
§iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanh
trong t¸c phÈm ©m nh¹c.
C©u 2. Trong ®iÖu thøc cã nh÷ng lo¹i ©m g× ? TÝnh chÊt cña tõng lo¹i ©m ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc vμ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 1.2.
C©u 3. ¢m æn ®Þnh nhÊt trong ®iÖu thøc gäi lμ ©m g× ?
− ¢m chñ.
C©u 4. Sù chuyÓn tiÕp tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ g× ?
− Gi¶i quyÕt.
C©u 5. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc tr−ëng ? Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a
çc bËc trong ®iÖu thøc tr−ëng tù nhiªn ?
88
C©u 6. H·y giíi thiÖu vÒ ©m æn ®Þnh vμ kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thøc
tr−ëng?
C©u 7. Gam lμ g×? Çc bËc cña gam s¾p xÕp nh− thÕ nμo?
C©u 8. Ngoμi kÝ hiÖu b»ng ch÷ sè La M·, çc bËc cña gam cßn cã tªn gäi nh−
thÕ nμo? Nªu ý nghÜa cña çc tªn gäi ®ã?
C©u 9. Nh÷ng bËc chÝnh trong gam lμ nh÷ng bËc nμo? Çc bËc cßn l¹i gäi lμ
nh÷ng bËc g×?
C©u 10. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc thø? Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc
bËc trong ®iÖu thøc thø tù nhiªn?
C©u 11. Tr×nh bμy sù chuyÓn tiÕp tõ çc ©m kh«ng æn ®Þnh sang çc ©m æn
®Þnh trong ®iÖu thø tù nhiªn?
C©u 12. Giäng lμ g×? Tªn cña giäng bao gåm nh÷ng yÕu tè nμo ?
Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®−îc thÓ hiÖn ë
mét ®é cao nhÊt ®Þnh. Tªn giäng gåm tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc.
C©u 13. KÓ tªn çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng ?
C©u 14. KÓ tªn çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng ?
C©u 15. KÓ tªn çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng ?
C©u 16. KÓ tªn çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng ?
C©u 17. §äc thø tù çc dÊu th¨ng trªn ho¸ biÓu ?
Fa − §« − Sol − Rª − La − Mi− Si.
C©u 18. §äc thø tù çc dÊu gi¸ng trªn ho¸ biÓu ?
Si − Mi − La − Rª − Sol − §« − Fa.
C©u 19. §iÖu tr−ëng hoμ thanh kh¸c ®iÖu tr−ëng tù nhiªn ë bËc nμo ?
C©u 20. ThÕ nμo lμ ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu ?
89
C©u 21. ThÕ nμo lμ ®iÖu thø hoμ thanh ?
C©u 22. ThÕ nμo lμ ®iÖu thø giai ®iÖu ?
C©u 23. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc n¨m ©m ? Giíi thiÖu tªn mét vμi ®iÖu thøc n¨m
©m ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc vμ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 7.1 vμ 7.2.

Bμi tËp 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 16 nhÞp ë giäng §« tr−ëng,
sè chØ nhÞp 24 .
− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®−îc nh÷ng
giai ®iÖu hay, mμ ng−êi häc cÇn thÓ hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.
− §o¹n nh¹c kh«ng cÇn viÕt ho¸ biÓu.
− Ng−êi häc cã thÓ viÕt çc lo¹i cao ®é bÊt k× nh−ng ©m kÕt thóc cÇn lμ ©m §«.
Thùc hiÖn çc bμi tËp tiÕp theo t−¬ng tù. L−u ý viÕt ho¸ biÓu çc giäng cho
chÝnh x¸c. Giäng Rª thø hoμ thanh hoÆc Mi thø hoμ thanh, cÇn viÕt dÊu th¨ng ë
©m bËc VII.

Bμi tËp 1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö gam Rª tr−ëng tù
nhiªn.
− CÇn x¸c ®Þnh gam Rª tr−ëng tù nhiªn cã ©m Fa th¨ng vμ §« th¨ng.
− §μn chËm kÕt hîp ®äc tªn tõng ©m.
− CÇn s¾p xÕp ngãn tay hîp lÝ.
Thùc hiÖn t−¬ng tù çc bμi tËp tiÕp theo.
90
Ch−¬ng V
X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng
Môc tiªu
Çch x¸c ®Þnh giäng.
Quan hÖ hä hµng gi÷a çc giäng.
ChuyÓn giäng, dÞch giäng.
§1. çch x¸c ®Þnh giäng
1.1. Çch x¸c ®Þnh giäng

X¸c ®Þnh giäng lμ viÖc rÊt cÇn thiÕt khi t×m hiÓu hoÆc luyÖn tËp mét t¸c phÈm
©m nh¹c. §iÒu nμy gióp ng−êi häc ®Þnh h−íng ®−îc thang ©m, giai ®iÖu vμ hoμ
©m cña t¸c phÈm.
Muèn x¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c, ph¶i dùa vμo hai yÕu tè lμ ho¸ biÓu vμ ©m
kÕt thóc b¶n nh¹c. Mét sè b¶n nh¹c cßn ph¶i dùa vμo nh÷ng yÕu tè kh¸c nh− çc
dÊu ho¸ bÊt th−êng, nh÷ng ©m æn ®Þnh trong b¶n nh¹c.
1.2. X¸c ®Þnh giäng tr−ëng dùa vµo ho¸ biÓu

Dùa vμo ho¸ biÓu ®Ó dÔ dμng t×m ®−îc ©m chñ cña çc giäng tr−ëng.
− Víi ho¸ biÓu cã dÊu th¨ng, tõ dÊu th¨ng cuèi cïng tiÕn lªn mét qu·ng hai
thø sÏ lμ ©m chñ cña giäng.
VÝ dô : B¶n nh¹c cã ho¸ biÓu 5 dÊu th¨ng, tõ dÊu La th¨ng lªn qu·ng 2 thø ta
cã ©m Si. §©y lμ giäng Si tr−ëng.
− §èi víi ho¸ biÓu cã dÊu gi¸ng, ©m chñ cña giäng sÏ lμ dÊu gi¸ng ®øng tr−íc
dÊu gi¸ng cuèi cïng cña ho¸ biÓu.
VÝ dô : B¶n nh¹c cã ho¸ biÓu cã 3 dÊu gi¸ng (Sib, Mib, Lab), vËy Mi gi¸ng sÏ lμ
©m chñ cña giäng Mi gi¸ng tr−ëng. NÕu ho¸ biÓu cã 5 dÊu gi¸ng (Sib, Mib, Lab,
Rªb, Solb), vËy Rª gi¸ng sÏ lμ ©m chñ cña giäng Rª gi¸ng tr−ëng.
91
1.3. X¸c ®Þnh giäng dùa vµo ho¸ biÓu vµ ©m kÕt thóc
Dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc, sÏ x¸c ®Þnh ®−îc giäng cña hÇu hÕt çc b¶n
nh¹c (trõ b¶n nh¹c kh«ng kÕt thóc vÒ ©m chñ).
Ho¸ biÓu ¢m kÕt thóc Giäng
Kh«ng ho¸ biÓu §« §« tr−ëng

Kh«ng ho¸ biÓu La La thø
Mét dÊu th¨ng Sol Sol tr−ëng

Mét dÊu th¨ng Mi Mi thø
Mét dÊu gi¸ng Fa Fa tr−ëng
Mét dÊu gi¸ng Rª Rª thø
Hai dÊu th¨ng Rª Rª tr−ëng

Hai dÊu th¨ng Si Si thø
Hai dÊu gi¸ng Si (gi¸ng) Si gi¸ng tr−ëng
Hai dÊu gi¸ng Sol Sol thø
Ba dÊu th¨ng La La tr−ëng

Ba dÊu th¨ng Fa (th¨ng) Fa th¨ng thø
Ba dÊu gi¸ng Mi (gi¸ng) Mi gi¸ng tr−ëng
Ba dÊu gi¸ng §« §« thø
Bèn dÊu th¨ng Mi Mi tr−ëng

Bèn dÊu th¨ng §« (th¨ng) §« th¨ng thø
Bèn dÊu gi¸ng La (gi¸ng) La gi¸ng tr−ëng
Bèn dÊu gi¸ng Fa Fa thø
N¨m dÊu th¨ng Si Si tr−ëng

N¨m dÊu th¨ng Sol (th¨ng) Sol th¨ng thø
N¨m dÊu gi¸ng Rª (gi¸ng) Rª gi¸ng tr−ëng
N¨m dÊu gi¸ng Si (gi¸ng) Si gi¸ng thø
S¸u dÊu th¨ng Fa (th¨ng) Fa th¨ng tr−ëng

S¸u dÊu th¨ng Rª (th¨ng) Rª th¨ng thø
S¸u dÊu gi¸ng Sol (gi¸ng) Sol gi¸ng tr−ëng
S¸u dÊu gi¸ng Mi (gi¸ng) Mi gi¸ng thø
B¶y dÊu th¨ng §« (th¨ng) §« th¨ng tr−ëng

B¶y dÊu th¨ng La (th¨ng) La th¨ng thø
B¶y dÊu gi¸ng §« (gi¸ng) §« gi¸ng tr−ëng
B¶y dÊu gi¸ng La (gi¸ng) La gi¸ng thø
92
NhiÒu b¶n nh¹c kh«ng kÕt thóc vÒ ©m chñ, khi ®ã x¸c ®Þnh giäng ®iÖu ph¶i
dùa vμo nh÷ng ©m æn ®Þnh trong b¶n nh¹c. VÝ dô :
Mïa hoa ph−îng në

Nh¹c vμ lêi : Hoµng V©n
Nhanh − Vui
víi
§2. Quan hÖ hä hμng

gi÷a çc giäng
Trong hÖ thèng ®iÖu thøc 7 ©m, çc giäng tr−ëng vμ giäng thø cã nh÷ng mèi
quan hÖ qua l¹i víi nhau. Mèi quan hÖ hä hμng gÇn hay xa gi÷a çc giäng còng
93
nh− sù chuyÓn tiÕp tõ giäng nμy sang giäng kh¸c lμ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn
diÔn c¶m cã ý nghÜa nghÖ thuËt ®èi víi mét t¸c phÈm ©m nh¹c. Nã ®−a vμo ©m
nh¹c sù ®a d¹ng vμ phong phó vÒ mμu s¾c ®ång thêi hç trî cho sù ph¸t triÓn cña
t¸c phÈm.
2.1. Giäng song song

Mét giäng tr−ëng vμ mét giäng thø cã cïng ho¸ biÓu, gäi lμ hai giäng song
song. Hai giäng song song lμ hai giäng cã thμnh phÇn ©m gièng nhau. VÝ dô giäng
§« tr−ëng song song víi giäng La thø :
Giäng §« tr−ëng :
Giäng La thø :
HoÆc giäng Rª tr−ëng song song víi giäng Si thø.
Giäng Rª tr−ëng :
Giäng Si thø :
¢m chñ cña giäng thø thÊp h¬n ©m chñ cña giäng tr−ëng song song mét
qu·ng 3 thø. Hay cã thÓ hiÓu mét çch kh¸c lμ bËc VI cña giäng tr−ëng sÏ lμ ©m
chñ cña giäng thø song song. NÕu biÕt tªn giäng tr−ëng ë ho¸ biÓu nμo, sÏ t×m
®−îc tªn giäng thø ë ho¸
biÓu ®ã.
2.2. Giäng cïng tªn

Mét giäng tr−ëng vμ mét giäng thø cã cïng ©m chñ, gäi lμ hai giäng cïng tªn.
VÝ dô :
− Giäng §« tr−ëng cïng tªn víi giäng §« thø.

− Giäng Rª tr−ëng cïng tªn víi giäng Rª thø.
− Giäng Mi tr−ëng cïng tªn víi giäng Mi thø.
94
− Giäng Fa tr−ëng cïng tªn víi giäng Fa thø.
− Giäng Sol tr−ëng cïng tªn víi giäng Sol thø...
Gi÷a hai giäng cïng tªn, ba ©m ë bËc III, bËc VI vμ bËc VII cã cao ®é kh¸c
nhau. VÝ dô so s¸nh gi÷a giäng §« tr−ëng vμ giäng §« thø.
Giäng §« tr−ëng :
Giäng §« thø :
§3. ChuyÓn giäng, dÞch giäng
3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m

ChuyÓn giäng vμ chuyÓn t¹m võa lμ thñ ph¸p s¸ng t¸c, võa lμ ph−¬ng tiÖn
ph¸t triÓn ©m nh¹c, t¹o nªn sù phong phó vÒ mμu s¾c trong t¸c phÈm. ChuyÓn
giäng vμ chuyÓn t¹m th−êng xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th−êng ë giai ®iÖu, cã
tr−êng hîp thay ®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c.
− ChuyÓn giäng lμ b¶n nh¹c cã mét ®o¹n chuyÓn sang giäng míi. §o¹n nh¹c
míi ®−îc cñng cè vμ ph¸t triÓn xung quanh chñ ©m. ChuyÓn giäng th−êng thay
®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c.
95
VÝ dô :
Quª h−¬ng
Nh¹c : Gi¸p V¨n Th¹ch
Thong th¶ − Yªu th−¬ng Lêi : Th¬ §ç Trung Qu©n
− ChuyÓn t¹m lμ thay ®æi giäng trong mét c©u nh¹c, kh«ng cñng cè chñ ©m
míi, th−êng kÕt thóc b¶n nh¹c ë giäng ban ®Çu. ChuyÓn t¹m th−êng xuÊt hiÖn
nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th−êng ë giai ®iÖu.
96
VÝ dô :
Tico Tico
S«i ®éng
Nh¹c Braxin
Samba Am E7
§o¹n nh¹c trªn viÕt ë giäng La thø, chuyÓn t¹m sang giäng Mi tr−ëng ë nhÞp
9.
3.2. DÞch giäng

Khi s¸ng t¸c, nh¹c sÜ th−êng chän giäng ®iÖu thÝch hîp víi néi dung cña t¸c
phÈm. Ngoμi nh÷ng b¶n giao h−ëng, concerto, sonate, vë nh¹c kÞch... t¸c phÈm
viÕt cho giäng h¸t nμo còng cã thÓ chuyÓn dÞch sang mét giäng kh¸c cao h¬n hoÆc
thÊp h¬n giäng gèc. Sù chuyÓn dÞch tõ mét giäng nμy sang mét giäng kh¸c gäi lμ
dÞch giäng. ViÖc dÞch giäng th−êng gÆp ë t¸c phÈm thanh nh¹c. Khi biÓu diÔn çc
ca sÜ th−êng theo tÇm c÷ giäng cña m×nh ®Ó chän giäng t¸c phÈm cho phï hîp.
DÞch giäng ®«i khi còng x¶y ra ®èi víi çc t¸c phÈm viÕt cho çc nh¹c cô. Khi
cã mét t¸c phÈm viÕt cho nh¹c cô nμy l¹i ®−îc dïng cho mét nh¹c cô kh¸c cã ©m
vùc kh«ng gièng víi nh¹c cô ban ®Çu. VÝ dô t¸c phÈm viÕt cho ®μn violon l¹i
®−îc dïng cho ®μn violoncell biÓu diÔn.
Cã ba çch dÞch giäng :
− DÞch giäng theo qu·ng.
§Ó dÞch giäng theo qu·ng, cÇn tiÕn hμnh çc b−íc :
+ B−íc 1 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c gèc.
+ B−íc 2 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c míi.
+ B−íc 3 : X¸c ®Þnh qu·ng dÞch chuyÓn.
+ B−íc 4 : ViÕt ho¸ biÓu cña giäng míi.
97
+ B−íc 5 : DÞch chuyÓn çc nèt tõ b¶n gèc sang b¶n míi theo qu·ng ®· x¸c
®Þnh.
VÝ dô : chuyÓn giai ®iÖu bμi ChiÕn sÜ tÝ hon sang giäng §« tr−ëng.
B¶n gèc :
ChiÕn sÜ tÝ hon
Nh¹c : §inh Nhu
CÇn thùc hiÖn theo çc b−íc nãi trªn :

+ B−íc 1 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c gèc.
B¶n gèc viÕt ë giäng Fa tr−ëng.
+ B−íc 2 : X¸c ®Þnh giäng b¶n nh¹c míi.
B¶n míi giäng §« tr−ëng.
+ B−íc 3 : X¸c ®Þnh qu·ng dÞch chuyÓn.
Qu·ng cÇn dÞch chuyÓn lμ qu·ng 4 ®óng (Fa xuèng §«).
+ B−íc 4 : ViÕt ho¸ biÓu cña giäng míi.
Giäng §« tr−ëng kh«ng cã ho¸ biÓu.
+ B−íc 5 : DÞch chuyÓn çc nèt tõ b¶n gèc sang b¶n míi theo qu·ng ®· x¸c
®Þnh.
98
Trong b−íc 5, chØ cÇn chuyÓn çc nèt nh¹c xuèng qu·ng 4, khi ®ã mäi nèt ®Òu
thÊp h¬n so víi b¶n gèc qu·ng 4 ®óng. Tuy nhiªn nÕu b¶n gèc cã dÊu ho¸ bÊt
th−êng th× cÇn x¸c ®Þnh cao ®é çc nèt ë b¶n míi cho chÝnh x¸c. VÝ dô chuyÓn giai
®iÖu sau ®©y sang giäng Fa tr−ëng :
Que sera ?
(TrÝch)
Nh¹c Ph¸p
§o¹n nh¹c trªn ®−îc dÞch sang giäng Fa tr−ëng :
− DÞch giäng b»ng çch thay ®æi ho¸ biÓu.

Çc nèt nh¹c kh«ng thay ®æi vÞ trÝ trªn khu«ng nh−ng thay ®æi ho¸ biÓu sÏ
lμm cao ®é cña b¶n nh¹c cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nöa cung. VÝ dô ®o¹n nh¹c gèc
giäng La thø :
99
DÞch sang giäng La gi¸ng thø :
HoÆc dÞch sang giäng La th¨ng thø :
− DÞch giäng b»ng çch thay ®æi kho¸ nh¹c.

VÝ dô giai ®iÖu viÕt cho violon ë giäng Sol tr−ëng :
Khi dÞch giai ®iÖu trªn cho violoncell (vÉn ë giäng Sol tr−ëng), cÇn thay ®æi
kho¸ nh¹c, ®ång thêi giai ®iÖu ®−îc chuyÓn thÊp xuèng qu·ng 8 ®óng.
100
Ngoμi çch dÞch giäng trªn b¶n nh¹c cßn çch dÞch giäng trªn nh¹c cô. HiÖn
nay, hÇu hÕt çc lo¹i ®μn phÝm ®iÖn tö ®Òu cã chøc n¨ng dÞch giäng (Transpose),
ng−êi ch¬i ®μn chØ cÇn biÕt çch sö dông chøc n¨ng nμy lμ cã thÓ dÞch giäng çc
b¶n nh¹c theo ý muèn.

a) C©u hái
1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo çc yÕu tè nμo ?
2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ?
3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ?
4. Tr×nh bμy çch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr−ëng song song ? Nªu vÝ
dô ?
5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ?
6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ?
7. Tr×nh bμy çc lo¹i dÞch giäng ?
b) Bμi tËp viÕt
1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §« tr−ëng
(16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 .
2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng La thø (8
nhÞp) råi chuyÓn sang giäng La tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 34 .
3. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Rª tr−ëng
(8 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Rª thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 4
4.
4. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Sol thø (16
nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Mi tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 83 .
5. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr−ëng : (Mi thø xuèng Rª thø).
T¹m biÖt bóp bª

Nh¹c : Hoµnh Th«ng
101
6. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau lªn qu·ng 3 tr−ëng : (Fa tr−ëng lªn La tr−ëng).
Chó bé ®éi ®i xa
Nh¹c : Hoµng Long
7. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr−ëng : (Sol tr−ëng xuèng Fa
tr−ëng).
David

1. Thùc hiÖn giai ®iÖu d−íi ®©y, sau ®ã chuyÓn dÞch lªn qu·ng 2 tr−ëng.
2. Thùc hiÖn giai ®iÖu d−íi ®©y, sau ®ã chuyÓn dÞch xuèng qu·ng 2 tr−ëng.
102
C©u 1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo çc yÕu tè nμo ?
− X¸c ®Þnh giäng ph¶i dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc.
− Khi b¶n nh¹c kÕt thóc kh«ng vÒ ©m chñ, cÇn x¸c ®Þnh giäng dùa vμo nh÷ng
©m æn ®Þnh.
C©u 2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ?
C©u 3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ?
C©u 4. Tr×nh bμy çch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr−ëng song song ?
Nªu vÝ dô ?
Tõ ©m chñ cña giäng tr−ëng, ®i xuèng qu·ng 3 thø sÏ x¸c ®Þnh ®−îc ©m chñ
cña giäng thø song song. VÝ dô giäng tr−ëng lμ Fa tr−ëng, giäng thø song song sÏ
lμ Rª thø ; giäng tr−ëng lμ La tr−ëng, giäng thø song song sÏ lμ Fa th¨ng thø...
C©u 5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ?
Gi÷a hai giäng cïng tªn cã 3 ©m kh¸c nhau vÒ cao ®é, ®ã lμ ©m bËc III, bËc VI
vμ bËc VII.
C©u 6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ?
C©u 7. Tr×nh bμy çc lo¹i dÞch giäng ?
Cã 3 lo¹i dÞch giäng lμ dÞch giäng theo qu·ng, dÞch giäng b»ng çch thay ®æi
ho¸ biÓu vμ dÞch giäng b»ng çch thay ®æi kho¸ nh¹c.

Bμi tËp 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §«
tr−ëng (16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 .
ng−êi häc cÇn thÓ hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.
− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr−ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu, nªn sö dông nhiÒu
©m §«, Mi, Sol.
− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« thø cã ho¸ biÓu 3 dÊu gi¸ng (Si gi¸ng, Mi gi¸ng,
La gi¸ng).
− KÕt thóc b¶n nh¹c ë ©m §«.
Thùc hiÖn mét sè bμi tËp tiÕp theo t−¬ng tù.
103
Bμi tËp 1. Thùc hiÖn giai ®iÖu, sau ®ã chuyÓn dÞch lªn qu·ng 2 tr−ëng.
− CÇn ®μn giai ®iÖu b¶n gèc cho thuÇn thôc, s¾p xÕp ngãn tay hîp lÝ, ®μn kÕt
hîp ®äc tªn tõng ©m.
− §μn giai ®iÖu b¶n míi chËm, kÕt hîp ®äc tªn tõng ©m.
Thùc hiÖn bμi tËp sè 2 t−¬ng tù.
104
Ch−¬ng VI
Hîp ©m
Môc tiªu
Kh¸i niÖm, hîp ©m ba vµ çc thÓ ®¶o.
Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng vµ giäng thø.
Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng vµ giäng thø.
Hîp ©m b¶y ¸t vµ çc thÓ ®¶o.
Hîp ©m b¶y thø vµ mét sè hîp ©m kh¸c.
Ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m.
Çc lo¹i kÕt, ®Æt hîp ©m cho ca khóc.
§1. kh¸i niÖm, hîp ©m ba

vμ çc thÓ ®¶o
1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp ©m

Trong ©m nh¹c, çc chång ©m ®−îc h×nh thμnh do sù kÕt hîp cïng mét lóc tõ
ba ©m thanh trë lªn. NÕu çc ©m thanh trong mét chång ©m ®−îc s¾p xÕp theo
mét quy luËt nhÊt ®Þnh gäi lμ hîp ©m.
Cã rÊt nhiÒu d¹ng cÊu tróc hîp ©m kh¸c nhau ®−îc h×nh thμnh ë tõng giai
®o¹n ph¸t triÓn cña lÞch sö ©m nh¹c, còng nh− ë tõng nÒn ©m nh¹c kh¸c nhau.
Trong nÒn ©m nh¹c ph−¬ng T©y, ®−îc dïng phæ biÕn h¬n c¶ lμ çc hîp ©m cã çc
©m chång theo qu·ng ba.
Hîp ©m vμ mèi liªn kÕt gi÷a chóng víi nhau ®ãng mét vai trß rÊt quan träng
trong ©m nh¹c. Nã kh«ng nh÷ng ®−îc dïng lμm phÇn ®Öm cho giai ®iÖu mμ nã
cßn t¹o nªn giai ®iÖu b»ng çc d¹ng ©m h×nh ho¸...
1.2. Çc lo¹i hîp ©m ba

Hîp ©m ba gåm cã ba ©m xÕp lªn nhau theo qu·ng ba, tªn cña chóng lμ ©m 1,
©m 3 vμ ©m 5. Gäi lμ hîp ©m ba v× hîp ©m nμy cã 3 ©m, tuy nhiªn nã cã thÓ ®−îc
gäi lμ hîp ©m n¨m (do ©m 1 vμ ©m 5 t¹o thμnh qu·ng n¨m).
105
− Çc lo¹i hîp ©m ba : cã nhiÒu d¹ng hîp ©m ba. Sù kh¸c nhau gi÷a çc d¹ng
hîp ©m ba phô thuéc vμo thø tù s¾p xÕp vμ tÝnh chÊt cña çc qu·ng ba t¹o nªn
hîp ©m ba ®ã.
¢m nh¹c ph−¬ng T©y th−êng dïng phæ biÕn bèn d¹ng hîp ©m ba ®−îc cÊu
t¹o tõ nh÷ng qu·ng ba tr−ëng vμ ba thø. §ã lμ çc hîp ©m ba tr−ëng, ba thø, ba
t¨ng vμ ba gi¶m.
+ Hîp ©m ba tr−ëng lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi mét qu·ng ba tr−ëng ë d−íi
vμ qu·ng ba thø ë trªn. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m ®óng. VÝ dô:
Tªn cña hîp ©m ba tr−ëng ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ çi La-tinh. VÝ dô :
C lμ hîp ©m §« tr−ëng.
D lμ hîp ©m Rª tr−ëng.
E lμ hîp ©m Mi tr−ëng.
+ Hîp ©m ba thø lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi mét qu·ng ba thø ë d−íi vμ qu·ng
ba tr−ëng ë trªn. Qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m ®óng. VÝ dô:
Tªn cña hîp ©m ba thø ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ çi La-tinh kÌm thªm ch÷ m. VÝ dô:
Dm lμ hîp ©m Rª thø.
Em lμ hîp ©m Mi thø.
Fm lμ hîp ©m Fa thø.
+ Hîp ©m ba t¨ng lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi hai qu·ng ba tr−ëng. Qu·ng
gi÷a hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m t¨ng. VÝ dô :
Tªn cña hîp ©m ba t¨ng ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ çi La-tinh kÌm thªm ch÷ aug.
VÝ dô :
F- aug lμ hîp ©m Fa t¨ng.
G- aug lμ hîp ©m Sol t¨ng.
A- aug lμ hîp ©m La t¨ng.
+ Hîp ©m ba gi¶m lμ hîp ©m ba cã cÊu t¹o bëi hai qu·ng ba thø. Qu·ng gi÷a
hai ©m ngoμi cïng lμ qu·ng n¨m gi¶m. VÝ dô :
106
Tªn cña hîp ©m ba gi¶m ®−îc viÕt t¾t b»ng ch÷ çi La-tinh kÌm thªm ch÷
dim. VÝ dô :
A dim lμ hîp ©m La gi¶m.
B dim lμ hîp ©m Si gi¶m.
C dim lμ hîp ©m §« gi¶m.
Çc hîp ©m ba tr−ëng vμ ba thø lμ çc hîp ©m thuËn bëi chóng ®−îc cÊu t¹o
b»ng çc qu·ng thuËn (3 tr−ëng, 3 thø vμ 5 ®óng). Çc hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m
lμ çc hîp ©m nghÞch bëi trong hîp ©m cã chøa qu·ng nghÞch (5 t¨ng vμ 5 gi¶m).
So víi hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m th× çc hîp ©m ba tr−ëng, ba thø ®−îc
dïng phæ biÕn h¬n.
− Tªn gäi cña çc ©m trong hîp ©m ba : mçi ©m thanh cña hîp ©m ®Òu cã tªn
gäi riªng. Çc tªn nμy ®−îc gäi theo qu·ng gi÷a ©m ®ã víi ©m thÊp nhÊt cña hîp
©m khi ë thÓ c¬ b¶n :
+ ¢m thÊp nhÊt gäi lμ ©m gèc hoÆc ©m 1.
+ ¢m thø hai gäi lμ ©m 3.
+ ¢m cao nhÊt gäi lμ ©m 5.
Tªn cña çc ©m kh«ng thay ®æi khi vÞ trÝ cña chóng thay ®æi trong hîp ©m. VÝ
dô :
1.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m ba

Khi ba ©m thanh cña hîp ©m ®−îc s¾p xÕp theo qu·ng 3 th× çch s¾p xÕp Êy
gäi lμ thÓ c¬ b¶n hay thÓ gèc (còng cã thÓ gäi lμ thÓ nguyªn vÞ) cña hîp ©m. Ngoμi
thÓ gèc, hîp ©m ba cã hai thÓ ®¶o lμ thÓ ®¶o mét vμ thÓ ®¶o hai.
− ThÓ ®¶o mét : §−a ©m gèc (©m mét) cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng t¸m,
©m ba trë thμnh ©m thÊp nhÊt.
ThÓ ®¶o mét ®−îc gäi lμ hîp ©m s¸u. Tªn nμy ®−îc gäi theo qu·ng tõ ©m thÊp
nhÊt cña hîp ©m víi ©m mét. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o mét lμ sè 6 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ
bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc. VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o
mét cña nã :
NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o mét cña nã ®−îc gäi lμ T6.
− ThÓ ®¶o hai : §−a c¶ ©m mét vμ ©m ba cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng
t¸m, ©m n¨m trë thμnh ©m thÊp nhÊt.
107
ThÓ ®¶o hai ®−îc gäi lμ hîp ©m bèn s¸u. Tªn gäi nh− vËy lμ theo qu·ng gi÷a
©m thÊp nhÊt víi ©m mét vμ qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o
hai lμ sè 64 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc.
VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o hai cña nã :
NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o hai cña nã ®−îc gäi lμ T 64 .
§2. Çc hîp ©m ba chÝnh

cña giäng tr−ëng vμ giäng thø
Çc bËc cña mét giäng tr−ëng hay mét giäng thø ®Òu cã thÓ x©y dùng çc hîp
©m ba b»ng çch chång thªm hai ©m theo qu·ng ba lªn mçi bËc. VÝ dô ë giäng §«
tr−ëng :
Çc hîp ©m ®Òu cã tªn gäi riªng, phô thuéc vμo vÞ trÝ cña bËc trong ®iÖu thøc.
VÝ dô :
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc I lμ T.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc II lμ SII.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc III lμ DTIII.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc IV lμ S.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc V lμ D.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VI lμ TSVI.
− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VII lμ DVII.
2.1. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng

Trong giäng tr−ëng tù nhiªn ba hîp ©m x©y dùng trªn ba bËc chÝnh (bËc I, bËc
IV vμ bËc V) ®Òu lμ çc hîp ©m ba tr−ëng. Çc hîp ©m nμy thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt
cña giäng tr−ëng, lμ trung t©m cña çc chøc n¨ng ®iÖu thøc, ®−îc sö dông réng
r·i trong
©m nh¹c.
§©y lμ çc hîp ©m ba chÝnh v× tÊt c¶ çc ©m cña mét giäng ®Òu n»m trong
thμnh phÇn cña ba hîp ©m nμy. VÝ dô giäng §« tr−ëng cã çc ©m §«, Rª, Mi, Fa,
Sol, La, Si.
108
Hîp ©m ë bËc I (§« tr−ëng) cã çc ©m : §«, Mi, Sol.
Hîp ©m ë bËc IV (Fa tr−ëng) cã çc ©m : Fa, La, §«.
Hîp ©m ë bËc V (Sol tr−ëng) cã çc ©m : Sol, Si, Rª.
Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña çc hîp ©m tr−ëng ®−îc dïng b»ng çc ch÷ viÕt hoa. VÝ
dô vÒ çc hîp ©m chÝnh cña giäng §« tr−ëng :
2.2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø

Çc hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc chÝnh (bËc I, bËc IV vμ bËc V) cña mét
giäng thø tù nhiªn lμ çc hîp ©m ba thø. Còng nh− trong giäng tr−ëng çc hîp
©m nμy tiªu biÓu cho tÝnh chÊt thø vμ lμ trung t©m cña chøc n¨ng ®iÖu thøc. Tªn
gäi vμ kÝ hiÖu cña çc hîp ©m thø ®−îc dïng b»ng çc ch÷ viÕt hoa. VÝ dô vÒ çc
hîp ©m chÝnh cña giäng La thø :
CÇn ph©n biÖt tªn hîp ©m víi çch gäi theo theo bËc cña nã trong ®iÖu thøc.
VÝ dô ë giäng La thø, hîp ©m ë bËc I :
− Gäi theo chøc n¨ng lμ t.
− Gäi theo bËc lμ I.
− Gäi theo tªn lμ La thø (Am).
2.3. Sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh

Sù kÕt nèi liªn tiÕp çc hîp ©m víi nhau trong sù chuyÓn ®éng çc bÌ mét
çch hîp lÝ ®−îc gäi lμ nèi tiÕp hîp ©m.
Sù nèi tiÕp liªn tôc hai hay nhiÒu hîp ©m víi nhau gäi lμ vßng hoμ ©m.
Çc hîp ©m ba chÝnh lμ c¬ së hoμ ©m trong mét ®iÖu thøc do vËy chóng ®−îc
dïng rÊt réng r·i trong çc t¸c phÈm ©m nh¹c vμ cã rÊt nhiÒu çch liªn kÕt víi
nhau. Tuy nhiªn, ©m nh¹c cæ ®iÓn ch©u ¢u kh«ng cho phÐp sù nèi tiÕp tõ hîp ©m
D sang hîp ©m S v× nã m©u thuÉn víi quan hÖ chøc n¨ng tù nhiªn. Sù nèi tiÕp nμy
chØ ®−îc sö dông trong nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt.
Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh ë giäng §« tr−ëng :
HoÆc :
109
6
T6 S D4 T6
Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh ë giäng

La thø :
HoÆc :
6 6
t4 s6 D t4
§3. Çc hîp ©m ba phô

cña giäng tr−ëng vμ giäng thø
Çc hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII trong mét
giäng tr−ëng hay giäng thø gäi lμ çc hîp ©m ba phô. So víi çc hîp ©m ba chÝnh
ë mét møc ®é nμo ®ã nã ®−îc sö dông Ýt h¬n vμ cã ý nghÜa phô trong ®iÖu thøc.
Tuy nhiªn çc hîp ©m nμy l¹i lμm phong phó vÒ mμu s¾c hoμ ©m cho ®iÖu thøc.
3.1. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng

Çc hîp ©m phô trong giäng tr−ëng tù nhiªn gåm ba hîp ©m thø (hîp ©m ba
bËc II, bËc III, vμ bËc VI) vμ mét hîp ©m gi¶m (bËc VII). VÝ dô hîp ©m ba phô cña
giäng §« tr−ëng :
3.2. Çc hîp ©m ba phô cña giäng thø

Çc hîp ©m phô trong giäng thø tù nhiªn gåm ba hîp ©m tr−ëng (hîp ©m bËc
III, bËc VI vμ bËc VII) vμ mét hîp ©m gi¶m (bËc II). VÝ dô hîp ©m ba phô cña
giäng La thø :
110
§4. hîp ©m b¶y ¸t vμ çc thÓ ®¶o
4.1. Hîp ©m b¶y

Trªn tÊt c¶ hîp ©m ba cña giäng tr−ëng hoÆc giäng thø, nÕu chång thªm
qu·ng ba sÏ ®−îc hÖ thèng çc hîp ©m b¶y. Hîp ©m b¶y gåm cã bèn ©m xÕp lªn
nhau theo qu·ng ba, tªn cña chóng lμ ©m 1, ©m 3, ©m 5 vμ ©m 7. Gäi lμ hîp ©m
b¶y v× ©m 1 vμ ©m 7 ©m t¹o thμnh qu·ng b¶y. Hîp ©m b¶y ®−îc viÕt b»ng kÝ hiÖu :
tªn c«ng n¨ng, sè bËc råi kÌm theo sè 7. VÝ dô çc hîp ©m b¶y ë giäng §« tr−ëng :
4.2. Hîp ©m b¶y ¸t

Trong çc hîp ©m b¶y, ®−îc dïng th«ng dông nhÊt lμ hîp ©m b¶y ¸t. §ã lμ
hîp ©m ®−îc x©y dùng trªn bËc V cña giäng tr−ëng hoÆc giäng thø hoμ thanh.
Hîp ©m b¶y ¸t cã cÊu tróc : ©m 1, ©m 3, ©m 5 t¹o thμnh hîp ©m ba tr−ëng. ¢m 1
vμ ©m 7 t¹o thμnh qu·ng 7 thø.
Hîp ©m b¶y ¸t cã kÝ hiÖu V7 hoÆc D7. VÝ dô hîp ©m b¶y ¸t ë cña giäng La thø
hoμ thanh :
Tªn cña çc ©m trong hîp ©m b¶y ¸t (còng nh− çc hîp ©m b¶y kh¸c) kh«ng
thay ®æi khi thay ®æi vÞ trÝ trong hîp ©m. VÝ dô :
4.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m b¶y ¸t

Hîp ©m b¶y ¸t cã ba thÓ ®¶o, tªn cña çc thÓ ®¶o ®−îc gäi theo qu·ng gi÷a
©m bÌ trÇm víi ©m mét vμ ©m b¶y cña hîp ©m.
ThÓ ®¶o mét (hîp ©m n¨m s¸u) : ¢m mét chuyÓn lªn mét qu·ng 8, ©m ba ë bÌ
trÇm. KÝ hiÖu V 65 hoÆc D 65 .
ThÓ ®¶o hai (hîp ©m ba bèn) : ¢m mét vμ ©m ba chuyÓn lªn mét qu·ng 8, ©m
n¨m ë bÌ trÇm. KÝ hiÖu V 34 hoÆc D 34 .
ThÓ ®¶o ba (hîp ©m hai) : ¢m mét, ©m ba vμ ©m n¨m chuyÓn lªn mét qu·ng 8,
©m b¶y ë bÌ trÇm. KÝ hiÖu V2 hoÆc D2.
VÝ dô hîp ©m b¶y ¸t cña giäng §« tr−ëng vμ ba thÓ ®¶o cña nã :
111
Hîp ©m b¶y ¸t vμ çc thÓ ®¶o cña nã cã thÓ ®−îc s¾p xÕp réng ra hai hoÆc ba
qu·ng 8. Ngoμi ©m bÌ trÇm, çc ©m kh¸c cã thÓ thay ®æi vÞ trÝ víi nhau mμ kh«ng
lμm thay ®æi thÓ cña hîp ©m. VÝ dô hîp ©m b¶y ¸t cña giäng La thø vμ ba thÓ ®¶o
cña nã :
Hîp ©m b¶y ¸t lμ hîp ©m nghÞch v× thμnh phÇn cña nã cã chøa hai qu·ng
nghÞch. Qu·ng 7 thø vμ qu·ng 5 gi¶m. ¢m b¶y lμ ©m nghÞch cña hîp ©m, v× nã kÕt
hîp víi ©m mét vμ ©m ba t¹o thμnh nh÷ng qu·ng nghÞch.
V× lμ hîp ©m nghÞch nªn hîp ©m b¶y ¸t vμ çc thÓ ®¶o cña nã ®ßi hái ph¶i
®−îc gi¶i quyÕt theo nguyªn t¾c çc ©m kh«ng æn ®Þnh hót vÒ çc ©m æn ®Þnh cña
giäng mμ chñ yÕu lμ vÒ hîp ©m chñ.
Çc çch gi¶i quyÕt cña hîp ©m b¶y ¸t nh− sau :
− Hîp ©m b¶y ¸t gèc (D7) th−êng ®−îc gi¶i quyÕt vμo hîp ©m chñ thiÕu ©m (Hîp
©m chñ cã 3 ©m mét vμ 1 ©m ba kh«ng cã ©m n¨m).
+ ¢m mét cña V7 nhÈy vμo ©m mét cña hîp ©m chñ.
+ ¢m ba vμ ©m n¨m tiÕn liÒn bËc vμo ©m mét cña hîp ©m chñ.
+ ¢m b¶y ®i xuèng liÒn bËc vμo ©m ba cña hîp ©m chñ.
VÝ dô gi¶i quyÕt hîp ©m b¶y ¸t cña giäng La thø vÒ hîp
©m chñ :
§5. hîp ©m b¶y thø

vμ mét sè hîp ©m kh¸c
5.1. Hîp ©m b¶y thø

Hîp ©m b¶y thø cã cÊu tróc : ©m 1, ©m 3, ©m 5 t¹o thμnh hîp ©m ba thø. ¢m 1
vμ ©m 7 t¹o thμnh qu·ng 7 thø. Hîp ©m b¶y thø ®−îc viÕt b»ng kÝ hiÖu nh− :
Cm7, Dm7, Em7...
112
Hîp ©m b¶y thø cã mμu s¾c trung tÝnh gi÷a hîp ©m thø vμ hîp ©m tr−ëng, v×
©m 1, ©m 3, ©m 5 t¹o thμnh hîp ©m ba thø, ®ång thêi ©m 3, ©m 5, ©m 7 l¹i t¹o
thμnh hîp ©m ba tr−ëng.
VÝ dô trªn çc bËc II, bËc III, bËc VI cña giäng §« tr−ëng, x©y dùng ®−îc çc
hîp ©m b¶y thø sau :
5.2. Mét sè hîp ©m kh¸c

− Hîp ©m b¶y dÉn : Lμ hîp ©m b¶y ®−îc x©y dùng trªn bËc VII cña giäng
tr−ëng hoÆc giäng thø hoμ thanh. Gäi lμ hîp ©m b¶y dÉn do bËc mét cña hîp ©m
nμy lμ ©m dÉn (c¶m ©m) cña ®iÖu thøc. KÝ hiÖu cña hîp ©m : DVII7 hoÆc VII7. VÝ
dô hîp ©m b¶y dÉn cña giäng La thø hoμ thanh :
− Hîp ©m b¶y h¹ ¸t : Lμ hîp ©m b¶y ®−îc x©y dùng trªn bËc II cña giäng
tr−ëng hoÆc giäng thø. KÝ hiÖu SII7 hoÆc II7. VÝ dô hîp ©m b¶y h¹ ¸t cña giäng §«
tr−ëng :
Hîp ©m b¶y h¹ ¸t cña giäng tr−ëng lμ hîp ©m b¶y thø. Hîp ©m b¶y h¹ ¸t cña
giäng thø lμ hîp ©m b¶y thø cã bËc 5 gi¶m.
− Hîp ©m chÝn : Lμ hîp ©m gåm 5 ©m ®−îc chång lªn nhau theo qu·ng ba. VÝ
dô :
Ngoμi çc hîp ©m ba, hîp ©m b¶y, hîp ©m chÝn, cßn çc hîp ©m kh¸c nh−
hîp ©m 11, hîp ©m 13.
113
§6. ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc
h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m
6.1. Ph©n lo¹i hîp ©m

− Hîp ©m thuËn : Lμ hîp ©m t¹o cho ng−êi nghe c¶m gi¸c hμi hoμ, thuËn tai,
æn ®Þnh. Hîp ©m thuËn cã hîp ©m ba tr−ëng vμ hîp ©m ba thø v× chóng ®−îc
h×nh thμnh tõ çc qu·ng thuËn (3 tr−ëng, 3 thø vμ 5 ®óng).
− Hîp ©m nghÞch : Lμ hîp ©m t¹o cho ng−êi nghe c¶m gi¸c kh«ng æn ®Þnh,
nghÞch tai, ®ßi hái gi¶i quyÕt vÒ hîp ©m thuËn. Hîp ©m nghÞch gåm çc hîp ©m
ba t¨ng, ba gi¶m, hîp ©m 7, hîp ©m 9, hîp ©m 11...
6.2. KÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m
Muèn n©ng cao (nöa cung) hoÆc h¹ thÊp (nöa cung) çc bËc c¬ b¶n cña hîp
©m, ph¶i dïng dÊu + hoÆc dÊu − tr−íc sè chØ bËc. VÝ dô :
6.3. Çc ©m ngoµi hîp ©m

¢m ngoμi hîp ©m lμ ©m n»m trªn giai ®iÖu nh−ng kh«ng cã trong thμnh phÇn
cña hîp ©m ®Öm cho giai ®iÖu ®ã. Çc ©m ngoμi hîp ©m thuéc hÖ thèng Diatonic
hoÆc Cromatic.
Çc d¹ng ©m ngoμi hîp ©m chñ yÕu :
− ¢m l−ít : Lμ ©m ngoμi hîp ©m n»m ë ph¸ch yÕu hay phÇn yÕu cña ph¸ch.
¢m l−ít nèi liÒn bËc ®i lªn hay ®i xuèng gi÷a hai ©m kh¸c tªn cña mét hîp ©m
hay cña hai hîp ©m kh¸c nhau. VÝ dô ©m l−ít Diatonic :
VÝ dô ©m l−ít Cromatic :
HoÆc
114
− ¢m thªu : ¢m thªu lμ ©m ngoμi hîp ©m n»m ë ph¸ch yÕu hoÆc phÇn yÕu cña
ph¸ch. Nã ®øng gi÷a hai ©m cïng tªn cña mét hîp ©m hay hai hîp ©m kh¸c nhau.
¢m thªu cã thÓ ë cao h¬n hay thÊp h¬n hai ©m cña hîp ©m mét qu·ng 2 tr−ëng
hoÆc 2 thø. VÝ dô ©m thªu Diatonic :
VÝ dô ©m thªu Cromatic :
− ¢m tho¸t : ¢m tho¸t lμ ©m thªu ë trªn nh−ng sau ®ã ®i xuèng mét qu·ng

ba. VÝ dô :
HoÆc
− ¢m sím : ¢m sím lμ ©m cña hîp ©m sau nh−ng l¹i xuÊt hiÖn sím h¬n ë
ph¸ch yÕu cña nhÞp tr−íc hay phÇn yÕu cña ph¸ch tr−íc. Nã lμm hîp ©m sau
®−îc nhÊn m¹nh h¬n. VÝ dô :
− ¢m muén : Lμ ©m ngoμi hîp ©m n»m ë ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña
ph¸ch. ¢m muén lμ ©m cña hîp ©m tr−íc ®−îc kÐo dμi sang hîp ©m sau, ®Èy ©m
chÝnh cña hîp ©m sau sang ph¸ch yÕu. VÝ dô :
115
§7. çc lo¹i KÕt,
®Æt hîp ©m cho ca khóc
7.1. Çc lo¹i kÕt

KÕt lμ vßng hoμ thanh cã cÊu tróc riªng biÖt dïng ®Ó kÕt thóc mét phÇn hoÆc
toμn bé t¸c phÈm ©m nh¹c.
Trong ©m nh¹c cã çc lo¹i kÕt sau :
− KÕt nöa : Lμ lo¹i kÕt cã hîp ©m cuèi lμ D hoÆc S, kÕt nöa mang tÝnh chÊt
kh«ng æn ®Þnh.
− KÕt h¼n (kÕt trän) : Lμ lo¹i kÕt cã hîp ©m cuèi lμ T, kÕt h¼n mang tÝnh chÊt
æn ®Þnh, kÕt thóc hoμn toμn.
§o¹n nh¹c cã hai c©u, th«ng th−êng, c©u 1 ®−îc kÕt nöa, c©u 2 ®−îc kÕt h¼n.
KÕt h¼n l¹i gåm çc lo¹i :
+ KÕt chÝnh çch : Tr−íc hîp ©m chñ lμ hîp ©m ¸t (D − T).
+ KÕt biÕn çch : Tr−íc hîp ©m chñ lμ hîp ©m h¹ ¸t (S − T).
+ KÕt ®Çy ®ñ : Tr−íc hîp ©m chñ lμ hîp ©m h¹ ¸t vμ hîp ©m ¸t (S − D − T).
7.2. §Æt hîp ©m cho ca khóc

§èi víi ca khóc, kh«ng cÇn ®Æt hîp ©m theo tõng nèt nh¹c cña giai ®iÖu, çch
®ã chØ thÝch hîp víi viÖc phèi ©m cho bμi hîp x−íng bèn bÌ. Ca khóc kh«ng thÓ
lμm nh− vËy v× nh− thÕ võa r−êm rμ vμ khã thùc hiÖn, tay bÊm hîp ©m kh«ng thÓ
chuyÓn kÞp tõng nèt.
§Öm cho ca khóc chØ ®Æt hîp ©m cho tõng nhÞp, víi nh÷ng nhÞp cã tÝnh chÊt
gièng nhau th× còng chØ cÇn dïng mét hîp ©m.
Mét sè nguyªn t¾c ®Æt hîp ©m cho ca khóc :
− CÇn x¸c ®Þnh giäng ®iÖu cña b¶n nh¹c vμ nh÷ng hîp ©m chÝnh, hîp ©m phô
®Öm cho b¶n nh¹c.
− Hîp ©m th−êng ®Æt vμo ph¸ch m¹nh hoÆc ph¸ch m¹nh võa.
116
− Hîp ©m cÇn ®Æt vμo nèt nh¹c ng©n dμi.
− Çc hîp ©m cÇn chuyÓn ®éng linh ho¹t, t¹o nªn sù ®a d¹ng mμu s¾c.
− Nèt nh¹c n»m ë ph¸ch m¹nh ®«i khi lμ nèt ngoμi hîp ©m.
− Hîp ©m cÇn t«n vÎ ®Ñp cña giai ®iÖu, phï hîp víi tÝnh chÊt ©m nh¹c vμ c¶m
nhËn tai nghe.
Tham kh¶o çch ®Æt hîp ©m qua vÝ dô sau.
T×nh yªu mμu xanh

Andre Popp

a) C©u hái
1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ hîp ©m ?
2. ThÕ nμo lμ hîp ©m ba ? Tªn çc lo¹i hîp ©m ba ?
3. Tr×nh bμy cÊu tróc tõng lo¹i hîp ©m ba. Trong çc hîp ©m nμy hîp ©m nμo
lμ hîp ©m thuËn vμ hîp ©m nμo lμ hîp ©m nghÞch ? V× sao ?
4. Çc ©m cña hîp ©m ba ®−îc gäi nh− thÕ nμo ?
5. ThÕ nμo lμ thÓ c¬ b¶n (thÓ gèc) cña hîp ©m ? Ngoμi thÓ gèc hîp ©m cßn cã
nh÷ng thÓ nμo ?
6. Hîp ©m ba cã mÊy thÓ ®¶o ? Çc thÓ ®¶o ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ?
Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña chóng ?
7. Hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc nμo cña ®iÖu thøc th× gäi lμ hîp ©m chÝnh
? Tr×nh bμy kÝ hiÖu cña çc hîp ©m chÝnh ?
8. Çc hîp ©m chÝnh cã ý nghÜa nh− thÕ nμo trong ®iÖu thøc ?
9. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng tr−ëng tù nhiªn ?
10. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng thø tù nhiªn ?
11. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng tr−ëng hoμ thanh ?
117
12. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng thø hoμ thanh ?
13. Çch gäi tªn vμ kÝ hiÖu cña çc hîp ©m phô ?
14. ThÕ nμo lμ hîp ©m b¶y ?
15. ThÕ nμo lμ çc ©m ngoμi hîp ©m ? Cã çc d¹ng ©m ngoμi hîp ©m nμo ?
b) Bμi tËp viÕt
1. X©y dùng hîp ©m ba tr−ëng, ba thø, ba t¨ng, ba gi¶m trªn çc ©m Rª1, Fa1,
La1.
2. X©y dùng hîp ©m b¶y ¸t trªn çc ©m Mi1, Sol1, Si1.
(8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 . Dïng çc hîp ©m C, F, G7 ®Æt vμo nh÷ng chç thÝch hîp.
nhÞp), sè chØ nhÞp 34 . Dïng çc hîp ©m Am, Dm, C, F, G, E7 ®Æt vμo nh÷ng chç
thÝch hîp.
5. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Son tr−ëng
(8 nhÞp), sè chØ nhÞp 4
4 . Dïng çc hîp ©m G, Em, Am, D7 ®Æt vμo nh÷ng chç thÝch
hîp.
6. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Mi thø (8
nhÞp), sè chØ nhÞp 83 . Dïng çc hîp ©m Em, Am, C, G, B7 ®Æt vμo nh÷ng chç thÝch
hîp.
7. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Fa tr−ëng
(8 nhÞp), sè chØ nhÞp 86 . Dïng çc hîp ©m F, Bb, Gm, Dm, C7 ®Æt vμo nh÷ng chç
thÝch hîp.
8. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Rª thø (8
nhÞp), sè chØ nhÞp 2
2 . Dïng çc hîp ©m Dm, F, Gm, Bb, A7 ®Æt vμo nh÷ng chç
thÝch hîp.
9. Dïng çc hîp ©m C, F, G7, Dm, Am, E7 ®Ó ®Öm cho giai ®iÖu sau.
118
§æi b¹n nh¶y
Patti Page
10. §Æt hîp ©m cho bμi h¸t sau :
C« gi¸o
Nh¹c : §ç M¹nh th−êng
NhÞp võa − T×nh c¶m Lêi : Th¬ NguyÔn H÷u T−ëng
119
Mïa hÌ −íc mong

T−¬i vui − N¸o nøc Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long−Hoµng L©n
120
Tr−êng lμng t«i

NhÞp nhμng
Nh¹c vμ lêi : ph¹m träng cÇu
121
1. §μn hîp ©m ba tr−ëng, ba thø trªn çc ©m gèc lμ Rª1, Fa1, La1.
2. §μn hîp ©m b¶y ¸t trªn çc ©m gèc lμ Mi1, Sol1, Si1.

C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ hîp ©m ?
§Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.1.
C©u 2. ThÕ nμo lμ hîp ©m ba ? Tªn çc lo¹i hîp ©m ba ?
Hîp ©m ba gåm cã ba ©m xÕp lªn nhau theo qu·ng ba.
122
Tªn çc lo¹i hîp ©m ba : ba tr−ëng, ba thø, ba t¨ng, ba gi¶m.
C©u 3. Tr×nh bμy cÊu tróc tõng lo¹i hîp ©m ba. Trong çc hîp ©m nμy hîp ©m
nμo lμ hîp ©m thuËn vμ hîp ©m nμo lμ hîp ©m nghÞch ? V× sao ?
C©u 4. Çc ©m cña hîp ©m ba ®−îc gäi nh− thÕ nμo ?
¢m 1, ©m 3 vμ ©m 5.
C©u 5. ThÕ nμo lμ thÓ c¬ b¶n (thÓ gèc) cña hîp ©m ? Ngoμi thÓ gèc hîp ©m cßn
cã nh÷ng thÓ nμo ?
C©u 6. Hîp ©m ba cã mÊy thÓ ®¶o ? Çc thÓ ®¶o ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo
? Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña chóng ?
C©u 7. Hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc nμo cña ®iÖu thøc th× gäi lμ hîp ©m
chÝnh ? Tr×nh bμy kÝ hiÖu cña çc hîp ©m chÝnh ?
Hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc I, IV vμ V cña ®iÖu thøc th× gäi lμ hîp ©m
chÝnh.
Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc I lμ T, x©y dùng trªn bËc IV lμ S, x©y dùng trªn
bËc V lμ D.
C©u 8. Çc hîp ©m chÝnh cã ý nghÜa nh− thÕ nμo trong ®iÖu thøc ?
Çc hîp ©m nμy thÓ hiÖn râ tÝnh chÊt cña ®iÖu thøc, chøa ®Çy ®ñ çc ©m trong
®iÖu thøc.
C©u 9. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng tr−ëng tù nhiªn ?
C©u 10. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng thø tù nhiªn ?
C©u 11. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng tr−ëng hoμ thanh ?
BËc I : hîp ©m ba tr−ëng.
− BËc IV : hîp ©m ba thø.
− BËc V : hîp ©m ba tr−ëng.
C©u 12. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng thø hoμ thanh ?
− BËc I : hîp ©m ba thø.
− BËc IV : hîp ©m ba thø.
− BËc V : hîp ©m ba tr−ëng.
C©u 13. Çch gäi tªn vμ kÝ hiÖu cña çc hîp ©m phô ?
123
§Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.1 vμ 3.2.
C©u 14. ThÕ nμo lμ hîp ©m b¶y ?
C©u 15. ThÕ nμo lμ çc ©m ngoμi hîp ©m ? Cã çc d¹ng ©m ngoμi hîp ©m nμo ?
§Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc vμ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 6.3.

Bμi tËp 1. X©y dùng hîp ©m ba tr−ëng, ba thø, ba t¨ng, ba gi¶m trªn çc ©m
Rª1, Fa1, La1.
− Hîp ©m Rª tr−ëng : cÇn viÕt ©m gèc lμ ©m Rª1 sau ®ã x¸c ®Þnh ©m 3 vμ ©m 5
phï hîp víi yªu cÇu cña bμi tËp (Rª − Fa th¨ng − La).
− TiÕn hμnh t−¬ng tù víi çc hîp ©m cßn l¹i.
tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 . Dïng çc hîp ©m C, F, G7 ®Æt vμo nh÷ng chç thÝch
hîp.
ng−êi häc cÇn thÓ hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.
− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr−ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu.
− CÇn x¸c ®Þnh tr−íc çc hîp ©m sÏ ®Æt cho nhÞp nμo. VÝ dô hîp ©m C ®Æt cho
nhÞp 1, 2 ; hîp ©m F ®Æt cho nhÞp 3, 4 ; hîp ©m G7 ®Æt cho nhÞp 5, 6 ; hîp ©m C ®Æt
cho nhÞp 7, 8.
− Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña hîp ©m, nh÷ng nhÞp ®ã cÇn sö dông nhiÒu
©m n»m trong hîp ©m. VÝ dô nhÞp 3, 4 sö dông nhiÒu ©m Fa, La ; nhÞp 5, 6 sö
dông nhiÒu ©m Sol, Si.
− ¢m kÕt thóc b¶n nh¹c lμ ©m §«.
Thùc hiÖn mét sè bμi tËp tiÕp theo t−¬ng tù.

Bμi tËp 1. §μn hîp ©m ba tr−ëng, ba thø trªn çc ©m gèc lμ Rª1, Fa1, La1.
− X¸c ®Þnh çc ©m trong hîp ©m. VÝ dô hîp ©m Rª tr−ëng gåm 3 ©m Rª − Fa
th¨ng − La.
− §μn lÇn l−ît tõng ©m, kÕt hîp ®äc tªn tõng ©m.
− §μn ®ång thêi 3 ©m.
Thùc hiÖn çc hîp ©m tiÕp theo t−¬ng tù.
124
Ch−¬ng VII
Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c
Môc tiªu
Giai ®iÖu vµ s¾c th¸i.
KÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é.
¢m t« ®iÓm.
KÝ hiÖu mét sè thñ ph¸p biÓu diÔn.
§1. Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i
1.1. Giai ®iÖu

Sù kÕt hîp nh÷ng thuéc tÝnh cña ©m thanh nh− cao ®é, tr−êng ®é, c−êng ®é
vμ ©m s¾c t¹o nªn giai ®iÖu, tiÕt tÊu vμ hoμ ©m. §ã lμ ba yÕu tè c¬ b¶n cña hÇu hÕt
çc t¸c phÈm ©m nh¹c.
− Giai ®iÖu : Lμ sù nèi tiÕp çc ©m dùa trªn c¬ së cña giäng ®iÖu, tiÕt nhÞp, tiÕt
tÊu.
− TiÕt tÊu : TiÕt tÊu lμ t−¬ng quan tr−êng ®é cña çc ©m thanh nèi tiÕp nhau.
− Hoμ ©m : Lμ viÖc sö dông çc hîp ©m ®Ó bæ sung, kÕt hîp víi çc ®−êng nÐt
cña giai ®iÖu.
Giai ®iÖu trong t¸c phÈm ©m nh¹c lu«n chuyÓn ®éng theo çc chiÒu ®i lªn, ®i
xuèng, ®i ngang, l−în sãng. Khi giai ®iÖu lªn tíi ®iÓm lªn cao nhÊt, ®iÓm ®ã ®−îc
gäi lμ cao trμo cña t¸c phÈm.
Trong ©m nh¹c cßn cã nh÷ng tiÕt tÊu ®Æc tr−ng, h×nh thμnh tõ çc ®iÖu nh¶y
trong ©m nh¹c d©n gian vμ nh¹c nhÑ, gäi lμ tiÕt ®iÖu (Rhythm hoÆc Styles). TiÕt
®iÖu th−êng ®−îc ghi ë ®Çu b¶n nh¹c cïng víi nhÞp ®é. Mét sè tiÕt ®iÖu ®Æc
tr−ng :
− NhÞp 2 : Pop (Beat 2 ), Country, Two Step, Polka, Foxtrot...
4 4
− NhÞp 3 : Waltz, Slow Waltz, Musette, Jazz Waltz...
4
125
− NhÞp 4 : Pop (Beat 4 ), Disco, March, Cha Cha Cha, Rhumba, Tango, Twist,
4 4
Swing, Samba, Reggae...
− NhÞp 6 : Slow Rock, Modern 6 ...
8 8
1.2. S¾c th¸i

S¾c th¸i lμ sù diÔn t¶ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, c¶m xóc cña t¸c phÈm ©m nh¹c. Mçi
t¸c phÈm ©m nh¹c ®Òu chøa ®ùng nh÷ng giai ®iÖu, néi dung vμ s¾c th¸i riªng biÖt.
S¾c th¸i lμ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu trong nghÖ thuËt ©m nh¹c.
T−¬ng tù çch ghi nhÞp ®é, tiÕng Italia lμ ng«n ng÷ phæ biÕn ®Ó ghi s¾c th¸i
©m nh¹c.
TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖt
affettusso Th©n mËt

Agitato Xao xuyÕn
Amabile DÔ th−¬ng
Amoroso T×nh tø
Brioso Hïng hån
Cantabile Du d−¬ng
Con anima Cã hån
Con dolore §au ®ín
Con dolocatzza Thanh nh·
Con expressimo T×nh c¶m
Con fuoco NhiÖt t×nh
Con moto Thªm linh ho¹t
Con spirito Cã tinh thÇn
Delicato TÕ nhÞ
Disparato TuyÖt väng
Dolce £m ¸i
Dolcissimo RÊt ªm ¸i
Doloroso §au khæ
Dramatico Bi ai
Energico C−¬ng quyÕt
Expressivo DiÔn c¶m
Furioso GiËn d÷
Grazioso Duyªn d¸ng
Malinconico SÇu n·o
Maestoso Uy nghiªm
Mesto Buån
Mosso Nhén nhÞp
126
TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖt
Religioso Thµnh kÝnh
Risoluto Qu¶ quyÕt
Scherzando H¬i vui nhén
Scherrzo Vui nhén
Tempo giusto §øng ®¾n
§2. kÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é
C−êng ®é hay ®é m¹nh nhÑ cña ©m nh¹c cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc thÓ hiÖn
néi dung t¸c phÈm. Ng−îc l¹i, néi dung t¸c phÈm ©m nh¹c sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é
m¹nh nhÑ trong t¸c phÈm ®ã.
VÝ dô, nh÷ng bμi h¸t ru th−êng ®−îc biÓu diÔn b»ng c−êng ®é nhá, nhÑ vμ ªm
¸i. Ng−îc l¹i, nh÷ng b¶n hμnh khóc mang tÝnh chÊt chiÕn ®Êu th−êng ë c−êng ®é
m¹nh mÏ, huy hoμng...
Trong t¸c phÈm ©m nh¹c, sù thay ®æi c−êng ®é diÔn ra rÊt tinh tÕ. Cã hai çch
diÔn t¶ c−êng ®é lμ c−êng ®é cè ®Þnh vμ c−êng ®é thay ®æi.
2.1. C−êng ®é cè ®Þnh

C−êng ®é cè ®Þnh ®−îc viÕt b»ng çc kÝ hiÖu :
ViÕt ý nghÜa
ppp Cùc nhá

pp (Pianissimo) RÊt nhá
p (Piano) Nhá
mp (Mezzo piano) H¬i nhá
mf (Mezzo forte) H¬i to
f (Forte) M¹nh
ff (Fortissimo) RÊt m¹nh
fff Cùc m¹nh
2.2. C−êng ®é thay ®æi

C−êng ®é thay ®æi ®−îc viÕt b»ng çc kÝ hiÖu :
ViÕt ý nghÜa
sf (Sforzando) M¹nh ®ét ngét

cresc (Crescendo) hoÆc dÊu M¹nh lªn
127
poco cresc (Poco a poco crescendo) M¹nh dÇn lªn
dim (Diminuendo) hoÆc dÊu Nhá l¹i
poco dim (Poco a poco diminuendo) Nhá dÇn l¹i
piï f (Piï forte) M¹nh h¬n
meno f (Meno forte) Bít m¹nh
Tham kh¶o vÝ dô sau vÒ çch ghi c−êng ®é :
Bμi tËp sè 8
(TrÝch trong Album cho thiÕu nhi)
§3. ©m t« ®iÓm
3.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m t« ®iÓm

Trong t¸c phÈm ©m nh¹c, çc ©m t« ®iÓm ®−îc ghi b»ng nh÷ng nèt nhá. ¢m
t« ®iÓm lμ nh÷ng ©m hoÆc nhãm ©m bæ sung, t« ®iÓm cho çc ©m chÝnh cña giai
®iÖu. Tr−êng ®é cña çc ©m t« ®iÓm ®−îc tÝnh vμo ®é dμi cña ©m ®øng tr−íc hoÆc
®øng sau mμ nã t« ®iÓm. Do ®ã tr−êng ®é cña çc ©m t« ®iÓm kh«ng n»m trong
tæng sè ph¸ch cña « nhÞp.
128
3.2. ¢m dùa (cßn gäi lµ ©m luyÕn l¸y)
¢m dùa (cßn gäi lμ nèt hoa mÜ hoÆc ©m luyÕn l¸y) cã hai d¹ng lμ ©m dùa ng¾n
vμ ©m dùa dμi.
− ¢m dùa ng¾n : gåm mét hoÆc vμi ©m ®−îc biÓu diÔn rÊt nhanh, gän. Çc ©m
dùa nμy cã thÓ ®øng tr−íc hoÆc sau ©m chÝnh.
¢m dùa ng¾n cã mét ©m ®−îc kÝ hiÖu b»ng mét nèt mãc ®¬n nhá cã v¹ch
chÐo . ¢m dùa gåm hai, ba ©m ®−îc kÝ hiÖu b»ng nh÷ng nèt mãc kÐp nhá
.
− ¢m dùa dμi : lμ ©m t« ®iÓm cã tr−êng ®é b»ng nöa tr−êng ®é cña ©m chÝnh.
Tr−êng ®é cña ©m nμy ®−îc tÝnh vμo tr−êng ®é cña ©m chÝnh ®øng sau nã.
KÝ hiÖu ©m dùa dμi lμ mét nèt mãc ®¬n nhá kh«ng cã g¹ch chÐo . VÝ dô :
Mét mïa xu©n nho nhá
(TrÝch)
Nh¹c : TrÇn Hoµn
Võa ph¶i Lêi : Th¬ Thanh H¶i
3.3. ¢m vç
¢m vç ®−îc cÊu t¹o tõ ©m thªu víi ©m chÝnh cña giai ®iÖu. ¢m thªu lμ ©m
liÒn kÒ çch ©m chÝnh qu·ng 2 (tr−ëng hoÆc thø) ë trªn hay ë d−íi.
¢m vç bao gåm ba ©m : ¢m chÝnh − ¢m thªu − ¢m chÝnh.
Khi viÕt dÊu : ©m thªu cao h¬n ©m chÝnh qu·ng 2. VÝ dô :
129
Khi viÕt dÊu : ©m thªu thÊp h¬n ©m chÝnh qu·ng 2. VÝ dô :
3.4. L¸y chïm

L¸y chïm ®−îc ghi b»ng kÝ hiÖu ( ), viÕt trªn mét nèt nh¹c hoÆc gi÷a hai
nèt. Çch thùc hiÖn tuú vμo chç ®Æt dÊu. VÝ dô :
HoÆc :
3.5. LÊy rÒn

L¸y rÒn ®−îc ghi b»ng kÝ hiÖu (tr. . . . . . . . . . . . . . . . . hoÆc tr), viÕt trªn nèt
nh¹c. Cã ba çch thùc hiÖn l¸y rÒn :
− B¾t ®Çu tõ ©m thªu trªn. VÝ dô :
−B¾t ®Çu tõ ©m thªu d−íi. VÝ dô :
−B¾t ®Çu tõ ©m chÝnh. VÝ dô :
130
§4. kÝ hiÖu mét sè thñ ph¸p biÓu diÔn
4.1. DÊu nhÊn

DÊu nhÊn ®−îc ghi b»ng kÝ hiÖu (>), dïng nhÊn m¹nh vμo ©m thanh cña giai
®iÖu hoÆc hîp ©m. VÝ dô :
Lªn ®μng
(TrÝch)
NhÞp ®i
Nh¹c : L−u H÷u Ph−íc
Lêi : Huúnh V¨n TiÓng − L−u H÷u Ph−íc
4.2. DÊu Legato

DÊu Legato ®−îc ghi b»ng kÝ hiÖu : hoÆc .
DÊu Legato lμ çch biÓu diÔn sao cho ©m thanh ®−îc hoμ quyÖn, liÒn tiÕng,
mÒm m¹i, kh«ng bÞ ng¾t rêi.
VÝ dô trong nh¹c kh«ng lêi :
Giai ®iÖu
(TrÝch) Su−man
131
Trong ca khóc, dÊu Legato cßn ®−îc gäi lμ dÊu luyÕn. VÝ dô :
BiÕt ¬n Vâ ThÞ S¸u

(TrÝch)
Võa ph¶i
Nh¹c vμ lêi : NguyÔn §øc Toµn
4.3. DÊu Staccato

DÊu Staccato ®−îc ghi b»ng dÊu chÊm ®Æt trªn hoÆc d−íi nèt nh¹c, lμ çch
biÓu diÔn ng¾t gän ©m thanh cña giai ®iÖu hoÆc hîp ©m (xem trong bμi Lªn ®μng).
4.4. DÊu Portamento

DÊu Portamento hoÆc Glissendo ®−îc ghi b»ng kÝ hiÖu
( hoÆc ), lμ çch l−ít theo gam Cromatic (®μn piano lμ gam Diatonic) ®i lªn hoÆc
®i xuèng, t¹o thμnh chuçi ©m liÒn bËc gi÷a hai ©m çch nhau mét qu·ng réng. VÝ
dô giai ®iÖu viÕt cho ®μn violon cell :
4.5. DÊu Arpegiato

DÊu Arpegiato ®−îc viÕt theo h×nh lμn sãng, ®Æt däc phÝa tr−íc hîp ©m, lμ
çch biÓu diÔn çc nèt trong hîp ©m rêi ra, tõ d−íi lªn trªn nèi tiÕp nhau víi tèc
®é nhanh. VÝ dô :
132
Trμ hoa n÷
(TrÝch)

a) C©u hái
1. Giai ®iÖu lμ g× ?
2. S¾c th¸i lμ g× ?
3. KÓ tªn çc çch diÔn t¶ c−êng ®é ?
4. ThÕ nμo lμ ©m t« ®iÓm ?
b) Bμi tËp viÕt
(8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 . Dïng çc kÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é, ©m t« ®iÓm viÕt vμo
nh÷ng chç thÝch hîp.
nhÞp), sè chØ nhÞp 34 . Dïng çc kÝ hiÖu diÔn t¶ s¾c th¸i, c−êng ®é, ©m t« ®iÓm viÕt
vμo nh÷ng chç thÝch hîp.
Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :
133
Valse Favorite
Allegro G

C©u 1. Giai ®iÖu lμ g× ?
Lμ sù nèi tiÕp çc ©m dùa trªn c¬ së cña giäng ®iÖu, tiÕt nhÞp, tiÕt tÊu.
C©u 2. S¾c th¸i lμ g× ?
S¾c th¸i lμ sù diÔn t¶ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, c¶m xóc cña t¸c phÈm ©m nh¹c.
C©u 3. KÓ tªn çc çch diÔn t¶ c−êng ®é ?
Cã hai çch diÔn t¶ c−êng ®é lμ c−êng ®é cè ®Þnh vμ c−êng ®é thay ®æi.
C©u 4. ThÕ nμo lμ ©m t« ®iÓm ?

tr−ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 . Dïng çc kÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é, ©m t« ®iÓm viÕt
vμo nh÷ng chç thÝch hîp.
− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®−îc giai ®iÖu hay, mμ ng−êi
häc cÇn thùc hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.
− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr−ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu.
− ChØ cÇn dïng 1−2 kÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é, dïng 1−2 ©m t« ®iÓm.
− ¢m kÕt thóc b¶n nh¹c lμ ©m §«.
Thùc hiÖn bμi tËp 2 t−¬ng tù.

Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö ®o¹n trÝch cña b¶n Valse
Favorite :
− §μn chËm tõng ©m kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.
− S¾p xÕp ngãn tay hîp lÝ.
− ThÓ hiÖn râ ph¸ch m¹nh vμ ph¸ch nhÑ cña nhÞp 34 .
− LuyÖn giai ®iÖu cho thuÇn thôc ®Ó thÓ hiÖn ®óng tÝnh chÊt Legato.
134
thuËt ng÷ ©m nh¹c
ViÕt ý nghÜa tiÕng ViÖt

A cappella Hîp x−íng kh«ng nh¹c ®Öm
Accolade (Ph¸p) DÊu liªn kÕt çc khu«ng nh¹c
Accord Hîp ©m
Alto Giäng n÷ trÇm
Barrcaroll Bµi h¸t cña ng−êi chÌo thuyÒn
Basse Giäng nam trÇm
Cadenza Khóc øng t¸c
Canon H¸t ®uæi
Coda KÕt
Divisi Chia bÌ
Dominante ¢m ¸t
Dynamic C−êng ®é
Fuga Phøc ®iÖu
Legato LuyÕn
Marcato NhÊn
March Hµnh khóc
Melody Giai ®iÖu
Music ¢m nh¹c
Nocturne D¹ khóc
Non legato Kh«ng luyÕn
Nuance S¾c th¸i
Opus C«ng tr×nh, s¸ng t¸c
Ouverture Khóc d¹o ®Çu
Polonaise §iÖu nh¶y Ba Lan
Requiem Khóc cÇu hån
Romance L·ng m¹n
Soprano Giäng n÷ cao
Sousdominante ¢m h¹ ¸t
Tempo Tèc ®é
Tenor Giäng nam cao
Tone ¢m s¾c, ©m thanh
Tonique ¢m chñ
Transpose DÞch giäng
Tutti TÊt c¶ nh¹c cô
Vibrato Rung
Voice TiÕng, ©m s¾c
135
tμi liÖu tham kh¶o
1. V.A. Vakhrameev, LÝ thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n, NXB ¢m nh¹c, 1993.

2. Spasobine, Lý thuyÕt ©m nh¹c, NXB ¢m nh¹c.
3. Spasobine − Doubovski − EBceev, Sokolov, S¸ch gi¸o khoa hoμ thanh, NXB
¢m nh¹c, 1966.
4. Chiulin, Privano,S¸ch gi¸o khoa hoμ thanh, Nh¹c viÖn Thμnh phè HCM,
1987.
5. Eric Taylor, The AB Guide to Music Theory, The Associatet Board of the
Royal School of Misic.
6. Walter Piston, Harmony − London Victor Gollancz LTD 1989.
7. Harvard Dictionary of Misic, The Belknap Press of Harvard Univesity Press.
8. Ph¹m Tó H−¬ng− Vò NhËt Th¨ng, S¸ch gi¸o khoa hoμ thanh, NXB ¢m nh¹c,
1993.
9. Ph¹m Tó H−¬ng, LÝ thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n, NXB §¹i häc S− ph¹m, 2004.
10. Ph¹m Minh Khang, S¸ch gi¸o khoa hoμ thanh, Nh¹c viÖn Hμ Néi, 2001.
11. Vò Tù L©n− Lª ThÕ Hμo, Ph−¬ng ph¸p h¸t vμ chØ huy dμn dùng h¸t tËp thÓ,
NXB Gi¸o dôc, 1998.
12. §ç H¶i LÔ, Lý thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n, Tr−êng Cao ®¼ng S− ph¹m Nh¹c Ho¹
Trung −¬ng, 2003.
13. Hoμng Long− Hoμng L©n, TuyÓn tËp ©m nh¹c tuæi th¬, NXB Gi¸o dôc, 2003.
14. Hoμng Long (chñ biªn phÇn ¢m nh¹c), NghÖ thuËt 1, 2, 3, NXB Gi¸o dôc,
2002, 2003, 2004.
15. Hoμng Long (chñ biªn), ¢m nh¹c 4, 5, 6, 7, 8, 9, NXB Gi¸o dôc, 2002, 2003,
2004, 2005, 2006.
16. TrÞnh C«ng S¬n, TuyÓn tËp nh÷ng bμi ca kh«ng n¨m th¸ng, NXB ¢m nh¹c,
1995.
17. TrÞnh TuÊn, Lý thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n, Tr−êng Cao ®¼ng S− ph¹m Nh¹c Ho¹
Trung −¬ng, 1986.
18. Hoμng V¨n YÕn, TrÎ mÇm non ca h¸t, NXB Gi¸o dôc, 2002.
19. NhiÒu t¸c gi¶, 50 bμi h¸t thiÕu nhi hay nhÊt thÕ kû 20, §Æc san b¸o ThiÕu niªn
TiÒn phong, 2000.
20. NhiÒu t¸c gi¶, Ca khóc thiÕu nhi 1945− 2000, NXB ¢m nh¹c, 2002.
136
ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung :
Gi¸m ®èc Trung t©m §μo t¹o tõ xa − §¹i häc HuÕ
TS. NguyÔn V¨n hßa
Biªn tËp:
tæ c«ng nghÖ th«ng tin
Phßng kh¶o thÝ ®¶m b¶o chÊt l−îng gi¸o dôc

§¬n vÞ ph¸t hμnh :
Trung t©m ®μo t¹o tõ xa − §¹i häc huÕ
Gi¸o tr×nh ¢m nh¹c − TËp mét : lÝ thuyÕt ©m nh¹c

M· sè : DCK01B6
In b¶n, khæ 16 x 24cm, t¹i
Sè xuÊt b¶n : 155 − 2006/CXB/74 − 250/GD
In xong vµ néi l−u chiÓu th¸ng 8 n¨m 2006.
137

Giao Trinh Am Nhac Ly Thuyet Am Nhac Le Anh Tuan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh Am Nhac Ly Thuyet Am Nhac Le Anh Tuan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lª Anh TuÊn (Chñ biªn)

trÇn v¨n minh – lª ®øc sang

Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc

Ch−¬ng I ©m thanh vμ c¸ch ghi chÐp nh¹c..........8

Ch−¬ng II TiÕt tÊu, nhÞp.....................................35

Ch−¬ng III Qu·ng ............................................... 60

Ch−¬ng IV §iÖu thøc vμ giäng........................73

Ch−¬ng V X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng..............91

Ch−¬ng VI Hîp ©m.......................................... 105

Ch−¬ng VII Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c .. 125

tμi liÖu tham kh¶o......................................................136

§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c

1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c

1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh

1.3. C¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh

2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c

2.2. Tªn gäi c¸c bËc c¬ b¶n

2.3. KÝ hiÖu c¸c bËc c¬ b¶n

3.1. Khu«ng nh¹c vµ c¸c dßng kÎ phô

3.2. Kho¸ nh¹c

Kho¸ Sol cã kÝ hiÖu :

C¸c nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.

Kho¸ §« dïng cho ®μn violon alto (viola).

Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ Fa lμ :

Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ §« Alto lμ :

3.3. Nèt nh¹c

3.4. Cao ®é cña ©m thanh

Nèt ®en (tr−êng ®é b»ng nöa nèt tr¾ng) :

Nèt mãc kÐp (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc ®¬n) :

Nèt mãc tam (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc kÐp) :

Nèt mãc tø (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc tam) :

HoÆc biÓu thÞ b»ng s¬ ®å :

§4. C¸c qu·ng t¸m,

4.1. C¸c qu∙ng t¸m

§5. dÊu ho¸, trïng ©m

5.1. C¸c bËc chuyÓn ho¸

5.2. DÊu ho¸

ViÕt §äc Tr−êng hîp ®Æc biÖt

Disis Rª th¨ng kÐp

Geses Son gi¸ng kÐp

5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th−êng

Chó Õch con

Bμi h¸t cã ho¸ biÓu ba dÊu th¨ng :

Con chim non

B¸c Hå ng−êi cho em tÊt c¶

§6. DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é

6.1. DÊu lÆng

Chim chÝch b«ng

6.2. DÊu t¨ng tr−êng ®é

Em lμ b«ng hång nhá

DÊu miÔn nhÞp cßn cã thÓ dïng víi dÊu lÆng.

7.1. DÊu nh¾c l¹i

Hoμ b×nh cho bÐ

Ch¸u vÉn nhí tr−êng mÇm non

7.2. DÊu Segno vµ dÊu Coda

DÊu Coda (nghÜa lμ kÕt thóc) viÕt b»ng kÝ hiÖu:

− Tr×nh bμy tõ ®Çu ®Õn dÊu håi thø hai.

7.3. DÊu chuyÓn qu∙ng t¸m

CÇn thùc hiÖn lμ :

CÇn thùc hiÖn lμ :

7.4. C¸ch ghi nh¹c hai bÌ

b) Bμi tËp viÕt

4. ViÕt c¸c ©m trïng víi nh÷ng ©m sau.