1

Gi¸o tr×nh m«n kü thuËt gia c«ng cao su

phÇn 1
nguyªn vËt liÖu trong c«ng nghÖ
chÕ biÕn vµ gia c«ng cao su
Ch−¬ng 1
më ®Çu
1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ vËt liÖu cao su
- Cao su lµ vËt liÖu polyme cã tÝnh chÊt ®Æc tr−ng ®ã lµ cã biÕn d¹ng ®µn håi cao.
- Cao su cã b¶n chÊt cña hîp chÊt cao ph©n tö do vËy nã cã c¸c tÝnh chÊt ®Æc
tr−ng cña hîp chÊt cao ph©n tö. CÊu t¹o m¹ch ph©n tö cña cao su còng ®−îc t¹o
thµnh bëi c¸c nguyªn tö hay nhãm nguyªn tö lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn, nèi víi
nhau b»ng c¸c liªn kÕt hãa häc.
- Ho¹t ®éng hãa häc, tÝnh n¨ng kü thuËt cña cao su phô thuéc vµo cÊu t¹o, thµnh
phÇn hãa häc, khèi l−îng ph©n tö, sù ph©n bè khèi l−îng ph©n tö vµ sù s¾p xÕp
c¸c nhãm nguyªn tö trong m¹ch ph©n tö.
- §é bÒn nhiÖt cña cao su phô thuéc chñ yÕu vµo n¨ng l−îng liªn kÕt c¸c nguyªn
tö h×nh thµnh m¹ch chÝnh: n¨ng l−îng cµng cao ®é bÒn nhiÖt cña cao su cµng lín.
- §¹i l−îng ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn tÝnh chÊt c¬ lý, tÝnh chÊt kü thuËt vµ c«ng nghÖ
®ã lµ lùc t¸c dông t−¬ng hç gi÷a c¸c ®o¹n m¹ch, m¾t xÝch, nhãm thÕ cña m¹ch
®¹i ph©n tö…
- Cao su cã chøa nhãm ph©n cùc lín ë m¹ch chÝnh, lùc t¸c dông t−¬ng hç lín do
®ã m¹ch ph©n tö cøng, ®µn tÝnh cña vËt liÖu gi¶m nhanh khi gi¶m nhiÖt ®é, nhiÖt
®é hãa tinh lín.
- Cao su kh«ng ph©n cùc th× cã lùc t¸c dông t−¬ng hç gi÷a c¸c m¹ch ph©n tö bÐ,
vËt liÖu mÒm dÎo ngay ë nhiÖt ®é thÊp, nhiÖt ®é hãa thñy tinh bÐ.
- M¹ch ph©n tö cã cÊu tróc kh«ng gian ®iÒu hßa, cã kh¶ n¨ng kÕt tinh ngay trong
®iÒu kiÖn kh«ng cã biÕn d¹ng.
 2

- Cïng lo¹i cao su (cã cïng b¶n chÊt hãa häc) nh−ng ë tr¹ng th¸i cÊu tróc tinh thÓ
th× nhiÖt ®é hãa thñy tinh lín h¬n ë tr¹ng th¸i cÊu tróc v« ®Þnh h×nh.
- Khèi l−îng ph©n tö vµ d¶i ph©n bè khèi l−îng ph©n tö cña cao su còng ¶nh
h−ëng ®Õn tÝnh chÊt c«ng nghÖ, tÝnh chÊt c¬ lý cña vËt liÖu: khèi l−îng ph©n tö
t¨ng trong kho¶ng nµo ®ã th× ®é mµi mßn vµ ®µn tÝnh cña vËt liÖu t¨ng.
- M¹ch ®¹i ph©n tö cao su th−êng cÊu t¹o tõ hai hay nhiÒu lo¹i m¾t xÝch c¬ së
(cao su buta®ien-styren, cao su buta®ien-nitril, cao su butyl…), ®−îc gäi lµ
copolyme. Sù s¾p xÕp c¸c m¾t xÝch trong m¹ch ph©n tö, tû lÖ cña c¸c m¾t xÝch
quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt c¬ lý, tÝnh chÊt c«ng nghÖ cña vËt liÖu.

Ch−¬ng 2
NGUY£N LIÖU CAO SU
2.1. Cao su thiªn nhiªn
2.1.1. Mñ cao su thiªn nhiªn
2.1.1.1. Thµnh phÇn, cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt
- Mñ cao su thiªn nhiªn lµ nhò t−¬ng trong n−íc cña c¸c h¹t latex cao su
víi hµm l−îng phÇn kh« tõ 28% ®Õn 40%. C¸c h¹t latex nµy v« cïng bÐ vµ cã
h×nh d¹ng qu¶ trøng gµ.
- H¹t latex cã cÊu t¹o gåm 2 líp:
+ Líp trong cïng lµ thµnh phÇn cña m¹ch ph©n tö cao su -
hy®rocacbon.
+ Líp bªn ngoµi lµ c¸c chÊt nhò hãa bao bäc c¸c ph©n tö cao su, lµm
nhiÖm vô b¶o vÖ latex kh«ng bÞ keo tô. Líp nµy cßn ®−îc gäi lµ líp hÊp phô,
thµnh phÇn bao gåm: N−íc, c¸c hîp chÊt chøa nit¬, protein, muèi cña axit bÐo
(xµ phßng), c¸c chÊt bÐo…
- KÝch th−íc h¹t latex tõ 0,05-3 , chóng lu«n ë tr¹ng th¸i chuyÓn ®éng
Braon.
 3

- Sè l−îng h¹t trong 1g mñ víi hµm l−îng phÇn kh« 40% lµ 5.1013, ®−êng
kÝnh h¹t trung b×nh lµ 0,26.
- C¸c h¹t latex mang ®iÖn tÝch ©m -40 mV ®Õn -110 mV.
- Mñ cao su lÊy tõ c©y ra ban ®Çu cã tÝnh kiÒm yÕu (pH=7,2). Sau vµi giê
b¶o qu¶n gi¸ trÞ pH gi¶m xuèng cßn kho¶ng 6,9-6,6 do ®ã latex dÇn bÞ keo tô l¹i.
Do vËy ®Ó b¶o qu¶n latex ng−êi ta cho vµo mñ dung dÞch amoni¨c 0,5% vµ dung
dÞch KOH5% ®Ó gi÷ cho pH cña mñ lu«n lu«n ®¹t tõ 11-13.
2.1.1.2. C¸c ph−¬ng ph¸p c« ®Æc mñ cao su thiªn nhiªn
§Ó dÔ dµng vËn chuyÓn cao su thiªn nhiªn vµ dÔ sö dông ng−êi ta tiÕn hµnh c«
®Æc nh»m t¸ch lo¹i bít phÇn serum. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh c« ®Æc nh−:
a. Ph−¬ng ph¸p l¾ng
- Do cã sù kh¸c biÖt vÒ khèi l−îng riªng gi÷a phÇn kh« (cao su) vµ serum nªn
cã thÓ ¸p dông hiÖn t−îng l¾ng t¸ch tù nhiªn pha cao su, tuy nhiªn qu¸ tr×nh nµy
x¶y ra chËm.
- §Ó t¨ng tèc cho qu¸ tr×nh l¾ng t¸ch ph©n líp ng−êi ta cho thªm vµo mét sè
lo¹i hîp chÊt cã nh÷ng tÝnh chÊt sau:
+ Gi¶m lùc hÊp phô gi÷a líp vá cña h¹t latex vµ n−íc trong serum.
+ Lµm t¨ng khèi l−îng riªng pha serum nh»m t¨ng sù kh¸c nhau vÒ khèi
l−îng riªng.
+ Kh«ng g©y hiÖn t−îng keo tô trong qu¸ tr×nh phèi trén.
* ¦u ®iÓm: - Thu ®−îc hµm l−îng polyme cao (60%)
- T¸ch ®−îc phÇn lín c¸c chÊt tan
- Latex cã ®é æn ®Þnh cao
- §¬n gi¶n v× kh«ng ®ßi hái thiÕt bÞ phøc t¹p, dÔ tiÕn hµnh
- Kh«ng tiªu tèn n¨ng l−îng
* Nh−îc ®iÓm: N¨ng suÊt thÊp, thêi gian c« ®Æc kÐo dµi
b. Ph−¬ng ph¸p ly t©m
Dïng m¸y ly t©m víi vËn tèc 1800 v/p.
 4

* ¦u ®iÓm: - Thu ®−îc mñ hµm l−îng cao su cao ®¹t tõ 60-65%

- N¨ng suÊt cao, thêi gian c« ®Æc gi¶m
- Hµm l−îng c¸c chÊt tan trong n−íc gi¶m nhiÒu
* Nh−îc ®iÓm: Latex thu ®−îc kÐm bÒn v× do t¸c dông lùc ly t©m lín nªn
g©y ph¸ vì líp bao bäc bªn ngoµi cña h¹t latex.
c. Ph−¬ng ph¸p bay h¬i tù nhiªn
- Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông réng r·i ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt nhá.
- §Ó chèng hiÖn t−îng keo tô do am«ni¨c bÞ bay h¬i, ng−êi ta th−êng cho
thªm vµo dung dÞch KOH 5% vµ muèi natri cña axit bÐo ®Ó lµm chÊt nhò hãa (cã
t¸c dông æn ®Þnh nhò t−¬ng).
* ¦u ®iÓm: Kh«ng tiªu tèn n¨ng l−îng, dÔ tiÕn hµnh
* Nh−îc ®iÓm:
- Ph−¬ng ph¸p nµy thñ c«ng ®ßi hái thiÕt bÞ cång kÒnh, nhµ réng
tho¸ng m¸t.
- Mñ thu ®−îc cã hµm l−îng polyme kh«ng cao
- Chøa hÇu hÕt c¸c chÊt tan trong n−íc
- N¨ng suÊt thÊp, thêi gian c« ®Æc kÐo dµi
2.1.1.3. Nh−îc vµ −u ®iÓm cña latex cao su trong c«ng nghÖ gia c«ng
a. ¦u ®iÓm
- TiÕt kiÖm ®−îc n¨ng l−îng do kh«ng cÇn c¸n luyÖn khi cho phô gia vµo
mñ cao su nh− ®èi víi cao su sèng.
- TiÕt kiÖm mÆt b»ng, Ýt ®ßi hái thiÕt bÞ cång kÒnh, phøc t¹p.
- ChÊt l−îng s¶n phÈm cao v× c¸c m¹ch ph©n tö cao su kh«ng bÞ c¾t ®øt.
- Khi nhóng vµo v¶i mµnh cao su dÔ thÊm qua khe hë cña sîi lµm t¨ng søc
kÕt dÝnh gi÷a c¸c líp v¶i mµnh.
b. Nh−îc ®iÓm
 5

- C¸c chÊt ®én bæ c−êng kh«ng cã t¸c dông t¨ng c−êng lùc mµ nã chØ lµm
t¨ng ®é cøng cho cao su.
- Cao su bÞ co rót nhiÒu do n−íc trong mñ bèc h¬i, do ®ã chØ dïng s¶n xuÊt
c¸c vËt phÈm cã thµnh máng.
- Mñ cao su khã tån tr÷ l©u vµ khi di chuyÓn xa kh«ng thuËn lîi v× cßn
chøa 30-40% n−íc.
2.1.2. Cao su sèng
Cao su sèng ®−îc s¶n xuÊt tõ mñ cao su chñ yÕu b»ng 2 ph−¬ng ph¸p:
1. Keo tô mñ cao su, röa phÇn keo tô b»ng n−íc mÒm råi sÊy ®Õn ®é Èm cÇn
thiÕt, ph−¬ng ph¸p nµy thu ®−îc cao su chÊt l−îng tèt.
2. Cho bay h¬I n−íc, sau ®ã röa råi sÊy, ph−¬ng ph¸p nµy cao su cã chÊt
l−îng kÐm h¬n.
2.1.2.1. Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt cao su crÕp x«ng khãi
CrÕp x«ng khãi s¶n xuÊt tõ mñ cao su b»ng ph−¬ng ph¸p keo tô. C«ng nghÖ
s¶n xuÊt lo¹i nµy lµ d©y chuyÒn bao gåm 8 c«ng ®o¹n khÐp kÝn:
Läc → Pha lo·ng → Keo tô → C¸n Ðp n−íc → C¸n r·nh → Ng©m n−íc → SÊy
x«ng khãi → KCS + ®ãng gãi
- Läc: Môc ®Ých c«ng ®o¹n nµy lµ t¸ch nh÷ng t¹p chÊt c¬ häc cÆn b· nh− c¸t, s¹n,
®¸, sái, vá c©y, nh÷ng côc cao su bÞ keo tô do t¸c dông cña lùc c¬ häc trong qu¸
tr×nh vËn chuyÓn lµm ph¸ vì líp vá b¶o vÖ cña h¹t latex. Läc b»ng l−íi víi m¾t
sµng cã ®−êng kÝnh lµ 54 micromet.
- Pha lo·ng: dïng n−íc mÒm cho vµo mñ cao su ®Õn nång ®é kho¶ng 15-17%,
nh»m t¸ch bít c¸c hîp chÊt tan trong n−íc.
- Keo tô: sau khi pha lo·ng cho vµo thïng chuyªn dïng råi khuÊy ®Òu víi dung
dÞch axit axetic 1% cho ®Õn khi keo tô hoµn toµn. Latex lóc nµy ph©n thµnh hai
pha: pha cao su næi lªn trªn bÒ mÆt vµ pha serum (n−íc, c¸c t¹p chÊt tan trong
n−íc). TiÕn hµnh vít phÇn cao su næi trªn bÒ mÆt ®Ó chuyÓn sang c«ng ®o¹n tiÕp
theo.
 6

- C¸n Ðp n−íc: Cao su vít ra cho lªn m¸y Ðp n−íc lo¹i m¸y c¸n 2 trôc kh«ng tû
tèc, bÒ mÆt trôc c¸n ph¼ng. Môc ®Ých cña c«ng ®o¹n nµy lµ lo¹i bá c¸c hîp chÊt
tan trong n−íc ®−îc cuèn theo trong qu¸ tr×nh c¸n röa b»ng n−íc mÒm vµ mét
phÇn serum b¸m vµo c¸c líp vá cao su keo tô. Cao su c¸n ra d¹ng tÊm cã ®é dµy
kho¶ng 6 mm.
- C¸n r·nh: môc ®Ých lµm t¨ng diÖn tÝch tiÕp xóc bÒ mÆt ®Ó thùc hiÖn ý ®å c«ng
nghÖ sau nµy vµ chèng dÝnh cho c¸c tÊm cao su.
- Ng©m n−íc: sau khi c¸n r·nh ®em ®em ng©m trong n−íc mÒm trong thêi gian
tõ 10 ®Õn 15 giê nh»m lo¹i bá c¸c chÊt tan trong n−íc, t¸ch triÖt ®Ó axit axetic
dïng keo tô.
- SÊy x«ng khãi: Sau khi ng©m, vít c¸c tÊm cao su cho lªn gi¸ cã b¸nh xe tr−ît
trªn ®−êng ray ®Ó chuyÓn vµo lß sÊy x«ng khãi. Lß sÊy gåm 3 tÇng: c¸c tÇng trªn
lµ gi¸ ®ì cao su, c¸c tÇng d−íi cïng ®Ó c¸c lo¹i chÊt ®èt nh− bÑ dõa, vá l¹c, cñi
t−¬I, tre nøa… SÊy trong 7 ®Õn 10 ngµy ®ªm. NhiÖt ®é sÊy tõ 45-50 oC. Cao su
x«ng khãi cã mµu vµng n©u lµ do phenol, dÉn xuÊt cña phenol khuyÕch t¸n vµo
cao su, do t¸c dông cña kh«ng khÝ bÞ oxy hãa. Phenol vµ dÉn xuÊt phenol cã
trong khãi lß cã t¸c dông b¶o vÖ cao su d−íi t¸c dông cña vi sinh vËt vµ kh¶ n¨ng
chèng l·o hãa.
2.1.2.2. Ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt crÕp tr¾ng
CrÕp tr¾ng ®−îc s¶n xuÊt gåm c¸c c«ng ®o¹n t−¬ng tù ®èi víi crÕp x«ng khãi,
tuy nhiªn cã kh¸c ë c¸c c«ng ®o¹n sau:
- Tr−íc khi keo tô latex cho vµo dung dÞch NaHSO4 1% (tû lÖ 1/10), sau khi
keo tô mét phÇn latex do qu¸ tr×nh t¹o axit H2SO3 theo c¬ chÕ:
2NaHSO3 → Na2SO3 + H2SO3
Axit H2SO3 kÐm bÒn ph©n hñy thµnh SO2 cã t¸c dông tÈy tr¾ng mñ cao su
tr−íc khi keo tô:
H2SO3 → SO2 + H2O
 7

- Sau ®ã tiÕp tôc cho dung dÞch axit axetic 1% vµo ®Ó tiÕn hµnh keo tô mñ cao
su.
- Vít phÇn cao su keo tô qua sµng nhiÒu tÇng, råi cho qua c¸n röa cao su trªn
m¸y 2 trôc gåm 3 m¸y kÕ tiÕp nhau. Trong c«ng ®o¹n nµy dïng n−íc mÒm ®Ó röa
c¸c chÊt tan trong n−íc, c¸c vÕt muèi vµ axit cßn l¹i trªn cao su keo tô. C«ng
®o¹n nµy kÕt hîp víi viÖc t¹o v©n nh¸m trªn bÒ mÆt crÕp nh»m t¨ng diÖn tÝch tiÕp
xóc víi n−íc röa.
- Sau khi c¸n xuÊt tÊm dµy kho¶ng 6 mm, ®em treo trªn gi¸ vµ chuyÓn vµo lß
sÊy kh« ë nhiÖt ®é 35-40 oC trong kho¶ng thêi gian tõ 2-3 tuÇn.
2.1.3. CÊu t¹o hãa häc cña cao su thiªn nhiªn
- Cao su thiªn nhiªn lµ polyme thuéc lo¹i polyizopren cã m¹ch ®¹i ph©n tö
h×nh thµnh tõ c¸c m¾t xÝch izopenten ®iÒu hßa kh«ng gian m¹ch th¼ng d¹ng cis
(98%- 100%) vµ d¹ng trans (2% - 0%).
-[ CH2 - CH = CH-]n-
|
CH3
- Khèi l−îng ph©n tö trung b×nh cña cao su thiªn nhiªnlµ 1,3.106.
- Lo¹i nhùa c©y cã tªn gäi lµ Gutapetra cã cÊu t¹o hãa häc m¹ch ®¹i ph©n tö
gÇn gièng víi cao su thiªn nhiªn, tuy nhiªn m¹ch cã cÊu tróc m¹ch th¼ng kh«ng
gian ®iÒu hßa d¹ng trans chiÕm chñ yÕu (98% - 100%) vµ khèi l−îng ph©n tö tõ
36.103 ®Õn 50.103. Lo¹i nhùa nµy cã møc ®é kÕt tinh cao vµ vËn tèc kÕt tinh lín.
⇒ Sù kh¸c nhau gi÷a hai lo¹i nhùa nµy lµ hÖ qu¶ cña sù kh¸c nhau vÒ cÊu tróc
kh«ng gian 2 ®ång ph©n 1,4 cis izopenten vµ 1,4 trans izopenten.
2.1.4. Thµnh phÇn ho¸ häc
- Cacbuahy®ro (chñ yÕu)
- §é Èm
- C¸c chÊt trÝch ly b»ng aceton
- C¸c chÊt kho¸ng
 8

- C¸c chÊt chøa nit¬ (pr«tªin)

⇒ Hµm l−îng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh−: ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt cao su,
ph−¬ng ph¸p lÊy mñ cao su.
a) C¸c chÊt trÝch ly b»ng aceton
Gåm:
. 51% acid bÐo (acid oleic, acid stearic …) gi÷ vai trß lµm chÊt trî
xóc tiÕn cho qu¸ tr×nh l−u hãa cao su vµ chÊt lµm mÒm, võa cã t¸c dông
chèng l¹i sù «xyho¸ m¹ch ®¹i ph©n tö → cã t¸c dông lµm chÊt phßng l·o
cho cao su.
b) C¸c chÊt chøa nit¬
Gåm:
. Pr«tein (chñ yÕu)
. C¸c s¶n phÈm ph©n huû pr«tein lµ c¸c acid amin.
Thµnh phÇn cña pr«tein ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p Kendan:
50 - 55% O; 6,5- 7,3% H; 21-24%O; 15-18% N; 0-2,4% S
Khèi l−îng ph©n tö cña pr«tein lµ 3400 → t¸c dông lµm t¨ng vËn tèc qu¸
tr×nh l−u ho¸, chÊt phßng l·o cho cao su, tuy nhiªn nã lµm t¨ng kh¶ n¨ng
hót Èm, gi¶m tÝnh c¸ch ®iÖn cña vËt liÖu.
c) ChÊt kho¸ng - chÊt tro
Gåm: C¸c hîp chÊt kim lo¹i kiÒm, kiÒm thæ: Muèi natri, kali, magiª vµ c¸c
hîp chÊt kim lo¹i cã hãa trÞ thay ®æi nh− Fe2O3, MnO2, CuO…
2.1.5. TÝnh chÊt vËt lý cña cao su thiªn nhiªn
- VËn tèc kÕt tinh lín nhÊt ®−îc x¸c ®Þnh ë −25 oC
- Cao su thiªn nhiªn tinh thÓ nãng ch¶y ë 40 oC
- Khèi l−îng riªng : 914 kg/ m3
- NhiÖt ®é ho¸ thuû tinh : -70 oC
- HÖ sè gi·n në thÓ tÝch : 656.104 dm3/ oC
 9

- NhiÖt dÉn riªng : 0,14 W/ m oK

- NhiÖt dung riªng : 1,88 kJ/ kg oK
- Nöa chu kú kÕt tinh ë −25oC : 2 - 4 giê
- ThÈm thÊu ®iÖn m«i ë tÇn sè dao ®éng 1000 hec/s: 2,4-2,7
- Tang cña gãc tæn thÊt ®iÖn m«i : 1,6.10-3
- §iÖn trë riªng cña crÕp tr¾ng : 5.1012 Ω
- §iÖn trë riªng cña crÕp x«ng khãi : 3.1012 Ω
- Cao su thiªn nhiªn tan tèt trong c¸c dung m«i h÷u c¬ m¹ch th¼ng, m¹ch vßng
teraclorua vµ sunfuacacbon, kh«ng tan trong r−îu, aceton, xªton…
2.1.6. TÝnh chÊt c«ng nghÖ cña cao su thiªn nhiªn
- Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n cao su thiªn nhiªn dÇn dÇn chuyÓn sang tr¹ng
th¸i tinh thÓ → lµm gi¶m tÝnh mÒm dÎo cña vËt liÖu.
- §é nhít cao su phô thuéc vµo chÊt l−îng lµ ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho tÝnh
chÊt c«ng nghÖ cña cao su thiªn nhiªn.
VÝ dô: §èi víi cao su thiªn nhiªn ë 144oC ®é nhít lµ 95 Muni
§èi víi cao su lo¹I SMR-50 th× ®é nhít lµ 75 Muni
Cao su ë c«ng ®o¹n s¬ luyÖn ®é dÎo lµ P= 0,7÷0,8
Ph−¬ng tr×nh quan hÖ gi÷a ®é dÎo (Po) vµ ®é nhít Muni (η):
η(Muni)= 5,06 + 2,25Po - 0,001Po2
- §Ó ®¸nh gi¸ dé æn ®Þnh tÝnh chÊt c«ng nghÖ cña cao su cßn dïng hÖ sè æn
®Þnh ®é dÎo PRI. HÖ sè æn ®Þnh ®é dÎo PRI cµng cao th× vËn tèc hãa dÎo cao su
cµng nhá → kh¶ n¨ng chèng l·o ho¸ cµng tèt.
- Cao su thiªn nhiªn cã kh¶ n¨ng phèi trén tèt víi c¸c chÊt ®én vµ chÊt phô
gia trªn m¸y luyÖn kÝn hoÆc hë, cã kh¶ n¨ng c¸n tr¸ng, Ðp phun tèt, møc ®é co
ngãt kÝch th−íc s¶n phÈm nhá.
 10

2.1.7. TÝnh chÊt c¬ lý cña cao su thiªn nhiªn

- TÝnh chÊt c¬ lý cña cao su thiªn nhiªn ®−îc x¸c ®Þnh theo tÝnh chÊt c¬ lý cña
hîp phÇn cao su tiªu chuÈn :
STT Thµnh phÇn Hµm
l−îng
1 Cao su thiªn 100
nhiªn
2 L−u huúnh 3
3 Xóc tiÕn M 0,7
4 ZnO 5
5 Acid Stªaric 0,5

- Hçn hîp cao su thiªn nhiªn l−u ho¸ ë nhiÖt ®é 150oC trong thêi gian 20-30
phót.
- C¸c tÝnh chÊt c¬ lý hçn hîp trªn ph¶i ®¹t:
+ §é bÒn kÐo ®øt 23 Mpa
+ §é d·n dµi t−¬ng ®èi 700%
+ §é d·n dµi d− ≤ 12%
+ §é cøng t−¬ng ®èi (Shore) 65
- Hçn hîp nµy cã tÝnh chÞu l¹nh tèt, ®µn tÝnh cao, chÞu t¸c dông lùc ®éng häc tèt.
Ch−¬ng 3
C¸C CHÊT PhèI HîP CHO CAO SU
3.1. Më ®Çu
+ §Æc ®iÓm cña cao su ch−a l−u ho¸:
- Cã ®é bÒn c¬ lý thÊp
- BiÕn d¹ng ®µn håi ch−a h×nh thµnh
- Kh«ng ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu kü thuËt vµ sö dông.
 11

+ §Ó kh¾c phôc c¸c nh−îc ®iÓm trªn trong c«ng nghÖ ng−êi ta hçn luyÖn cao su
víi c¸c hãa chÊt kh¸c víi thµnh phÇn tÝnh n¨ng phï hîp. C¸c ho¸ chÊt ®ã ®−îc
gäi lµ chÊt phèi hîp cho cao su.
+ Phô thuéc vµo tÝnh n¨ng t¸c dông mµ c¸c chÊt phèi hîp ®−îc ph©n thµnh c¸c
lo¹i sau:
- ChÊt l−u ho¸
- ChÊt xóc tiÕn l−u ho¸
- ChÊt trî xóc tiÕn l−u ho¸
- ChÊt phßng l·o
- ChÊt lµm mÒm (ho¸ dÎo)
- ChÊt h·m l−u
- ChÊt ®én
- ChÊt t¹o bät (nÕu cã)
- Mµu vµ c¸c chÊt t¹o mµu.
3.1. ChÊt l−u ho¸
3.1.1. Lý thuyÕt vÒ l−u ho¸
- Qu¸ tr×nh nh»m thay ®æi tÝnh chÊt c¬ lý tèt h¬n, lµm xuÊt hiÖn biÕn d¹ng ®µn
håi cao cña cao su d−íi t¸c dông cña l−u huúnh vµ nhiÖt ®é ®−îc gäi lµ qu¸ tr×nh
l−u ho¸.
- Qu¸ tr×nh l−u ho¸ lµ qu¸ tr×nh x¶y ra ph¶n øng kÕt hîp gi÷a l−u huúnh vµ m¹ch
®¹i ph©n tö cao su. S¶n phÈm nhËn ®−îc lµ sunfit cã thµnh phÇn (C5H8S)n cã cÊu
t¹o m¹ng l−íi kh«ng gian.
- VËn tèc qu¸ tr×nh l−u ho¸ phô thuéc v nhiÖt ®é l−u ho¸, b¶n chÊt ho¸ häc cña
cao su (mËt ®é liªn kÕt ®«i) vµ møc ®é ho¹t ®éng cña c¸c chÊt xóc tiÕn.
- Sè l−îng c¸c liªn kÕt kh©u m¹ch t¨ng → m«®un ®µn håi mÒm cao t¨ng. Ph−¬ng
tr×nh biÓu diÔn quan hÖ cña chóng:
gρRT
E∞=
Mc
 12

Trong ®ã: g - H»ng sè phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn biÕn d¹ng
§èi víi biÕn d¹ng gi·n dµi theo 1 trôc g= 1 ÷ 3
R - H»ng sè khÝ lÝ t−ëng
T - NhiÖt ®é tuyÖt ®èi
⇒ Møc ®é kh©u m¹ch tuú thuéc vµo yªu cÇu tÝnh chÊt cña s¶n phÈm
- TÝnh chÊt c¬ lý, tÝnh n¨ng kü thuËt cña cao su cßn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn l−u
ho¸: Nhiªt ®é, thêi gian l−u ho¸, ¸p suÊt nÐn cña cao su.
- NhiÖt ®é l−u ho¸ cña cao su phô thuéc vµo møc ®é ho¹t tÝnh cña hÖ xóc tiÕn l−u
ho¸ vµ kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt cña cao su.
VÝ dô: §èi víi cao su d©n dông (cao su thiªn nhiªn, cao su izopren, cao su
buta®ien, cao su buta®ien-styren…) th× nhiÖt ®é l−u ho¸ lµ 145oC ÷ 150oC.
§èi víi cao su chÞu nhiÖt nh− cao su silicon, cao su flo...th× l−u ho¸
2 giai ®o¹n.
- §Ó x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian l−u ho¸, cÇn x¸c ®Þnh ®−îc d¶i l−u ho¸ tèi −u. D¶i
l−u ho¸ tèi −u lµ kho¶ng thêi gian l−u ho¸ khi c¸c tÝnh chÊt c¬ lý cña vËt liÖu duy
tr× æn ®Þnh.
- Thêi gian l−u ho¸ mµ ë thêi ®iÓm ®ã c¸c tÝnh chÊt c¬ lý, tÝnh n¨ng kü thuËt cña
cao su ®¹t gi¸ trÞ tèi −u ®−îc gäi lµ ®iÓm l−u ho¸ tèi −u.
3.2.2. Lùa chän chÊt l−u ho¸
C¨n cø vµo c¸c yÕu tè:
- CÊu t¹o m¹ch cao su (sè liªn kÕt ®«i)
- Dïng s¶n xuÊt vËt phÈm g×, yªu cÇu chÊt l−îng s¶n phÈm.
- §iÒu kÞÖn tiÕn hµnh gia c«ng (yªu cÇu vÒ c«ng nghÖ)
3.2.3. Ph©n lo¹i chÊt l−u hãa
- ChÊt l−u hãa v« c¬: Chñ yÕu lµ l−u huúnh → dïng l−u hãa lo¹i cao su cã nèi
®«i, ngoµi ra cßn cã selen vµ telu.
 13

- ChÊt l−u hãa h÷u c¬: C¸c peroxit, nhùa phenolformaldehyt, nhùa
ureformaldehyt → dïng l−u ho¸ cho lo¹i cao su kh«ng cã hoÆc cã Ýt nèi ®«i.
3.2.4. L−u huúnh
3.2.4.1. TÝnh chÊt vµ cÊu t¹o cña l−u huúnh
- Ph©n tö l−u huúnh cã cÊu t¹o m¹ch vßng gåm 8 nguyªn tö. Cã liªn kÕt S-S vµ
n¨ng l−îng liªn kÕt S-S tõ 243 kJ/mol ÷ 260 kJ/mol.
- L−u huúnh tån t¹i trong tù nhiªn ë 3 d¹ng thï h×nh víi ®é æn ®Þnh nhiÖt kh¸c
nhau.
+ D¹ng α tån t¹i bÒn v÷ng, æn ®Þnh vµ phæ biÕn ë nhiÖt ®é th−êng → lµ
tinh thÓ h×nh thoi, mµu vµng, trong suèt, cã ρ= 2070 kg/m3, nhiÖt ®é nãng ch¶y lµ
112,8oC, dÔ tan trong sunfuacacbon vµ tan Ýt trong cao su.
+ D¹ng β nhËn ®−îc khi ®un nãng ch¶y l−u huúnh α råi lµm l¹nh tõ tõ ®Õn
nhiÖt ®é khÝ quyÓn → lµ tinh thÓ h×nh kim, mµu vµng thÉm, nhiÖt ®é nãng ch¶y lµ
119oC, ρ= 1960 kg/m3. Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n d¹ng nµy dÇn dÇn chuyÓn sang
d¹ng α.
+ D¹ng v« ®Þnh h×nh thu ®−îc khi nãng ch¶y l−u huúnh α råi lµm l¹nh
nhanh → lµ l−u huúnh nhiÖt dÎo, kh«ng hoµ tan. Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n nã
còng dÇn dÇn chuyÓn sang d¹ng α.
- L−u huúnh dïng l−u ho¸ cao su cã thµnh phÇn nh− sau:
• L−u huúnh ≥99,9%
• Kho¸ng chÊt (tro) < 0,05%
• Hîp chÊt h÷u c¬ < 0,05%
• §é Èm ≤ 0,05%
• §é acid theo H2SO4 ≤ 0,005%
 14

3.2.4.2. Ho¹t tÝnh l−u ho¸ cña l−u huúnh

- Ho¹t tÝnh l−u ho¸ cña l−u huúnh phô thuéc vµo sù cã mÆt cña chÊt xóc tiÕn l−u
ho¸:
+ NÕu kh«ng cã mÆt chÊt xóc tiÕn l−u hãa: Qu¸ tr×nh l−u hãa ë to= 150oC
sÏ x¶y ra qu¸ tr×nh ph¸ vßng ph©n tö l−u huúnh theo c¬ chÕ gèc hoÆc ion.
→ C¸c gèc hoÆc ion cã ho¹t tÝnh cao sÏ tham gia vµo ph¶n øng víi m¹ch
®¹i ph©n tö cao su t¹o thµnh mét sè cÇu nèi gi÷a c¸c m¹ch ph©n tö polysunfit vµ
mét sè nhãm pesunfit cã kh¶ n¨ng tham gia vµo ph¶n øng kh©u m¹ch ®¹i ph©n
tö, th−êng t¹o thµnh c¸c sunfit m¹ch vßng:
-CH2-C-CH-CH2-C-CH-CH2-
⎣ S ⎦ ⎣ S ⎯
⇒ Nh− vËy nÕu kh«ng cã mÆt xóc tiÕn l−u ho¸ th× qu¸ tr×nh l−u ho¸ x¶y ra chËm,
®ßi hái nhiÖt n¨ng lín cho qu¸ tr×nh ph©n hñy l−u huúnh.
- L−u huúnh chñ yÕu tham gia vµo ph¶n øng vßng hãa trong cïng mét m¹ch ®¹i
ph©n tö do ®ã mËt ®é m¹ng l−íi kh«ng gian th−a thít → ®é bÒn c¬ häc vµ tÝnh
chÊt c¬ lý cña cao su kh«ng cao.
+ NÕu cã mÆt chÊt xóc tiÕn th× qu¸ tr×nh l−u ho¸ x¶y ra nhanh h¬n, nhiÖt ®é
l−u hãa thÊp, sè liªn kÕt ngang nhiÒu, sè nguyªn tö l−u huúnh trong liªn kÕt
ngang Ýt, mËt ®é liªn kÕt ngang ph©n bè ®Òu. Do ®ã chÊt xóc tiÕn l−u ho¸ cßn lµ
chÊt mang t¶i l−u huúnh ®Õn n¬i cÇn thiÕt. Khi cã mÆt chÊt xóc tiÕn th× sÏ ph©n
hñy chÊt xóc tiÕn thµnh c¸c gèc rÊt nhanh vµ gèc nµy tham gia ph¶n øng víi c¸c
vÞ trÝ ho¹t ®éng hãa häc cña m¹ch ®¹i ph©n tö vµ ®ång thêi tham gia ph¸ vßng
sunfit cña ph©n tö l−u huúnh theo c¬ chÕ gèc t¹o ra gèc S• vµ S+ .
3.2.4.3. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng l−u huúnh trong hîp phÇn cao su
- NÕu cao su l−u ho¸ mÒm dïng gia c«ng c¸c s¶n phÈm d©n dông th−êng cho vµo
hîp phÇn cao su víi hµm l−îng lµ 2 ÷ 3 PKL.
 15

- §é mÒm dÎo cña cao su l−u ho¸ phô thuéc vµo mËt ®é liªn kÕt ngang cña l−u
huúnh trong m¹ch ®¹i ph©n tö. Do ®ã phô thuéc vµo hµm l−îng cña l−u huúnh
tham gia kh©u m¹ch.
⇒ Hµm l−îng cña l−u huúnh ®ãng vai trß quan träng trong viÖc quyÕt ®Þnh tÝnh
chÊt c¬ lý sau nµy cña s¶n phÈm.
Gi¶i thÝch: - Khi hµm l−îng l−u huúnh liªn kÕt t¨ng < 5% th× ®é bÒn kÐo ®øt
cña cao su t¨ng dÇn vµ ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i khi hµm l−îng S ®¹t 4% tham gia t¹o
m¹ng l−íi kh«ng gian.
- Khi tiÕp tôc t¨ng > 5% S th× ®é bÒn kÐo ®øt cña cao su gi¶m ®Õn
cùc tiÓu khi ®ã hµm l−îng l−u huúnh liªn kÕt lµ 9 ÷ 10%.
- NÕu tiÕp tôc t¨ng > 10% th× ®é bÒn kÐo l¹i t¨ng → cao su trë nªn cøng vµ
cã tÝnh chÊt nh− vËt thÓ r¾n → do m¹ng l−íi kh«ng gian dµy ®Æc.
V× vËy tïy thuéc vµo yªu cÇu tÝnh chÊt s¶n phÈm mµ chän hµm l−îng l−u
huúnh thÝch hîp.
- L−u huúnh th−êng ®−îc ®−a vµo ë cuèi qu¸ tr×nh hçn luyÖn vµ tiÕn hµnh trªn
m¸y luyÖn hë ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng tù l−u.
- L−u huúnh hßa tan vµo dung m«i lµ cao su thay ®æi theo nhiÖt ®é. ë 140o C møc
®é hßa tan cña l−u huúnh lµ 10%, ë 25oC møc ®é hßa tan cña l−u huúnh lµ 1,3
÷2%.
V× vËy, nÕu hµm l−îng l−u huúnh trong cao su qu¸ lín sÏ g©y ra hiÖn
t−îng khuÕch t¸n l−u huúnh ra bÒ mÆt b¸n thµnh phÈm lµm ®é bÒn kÕt dÝnh ngo¹i
gi¶m.
3.2.5. ChÊt l−u hãa h÷u c¬
a. C¸c peroxit h÷u c¬
- Dïng ®Ó l−u hãa c¸c lo¹i cao su mµ m¹ch ®¹i ph©n tö kh«ng chøa nèi ®«i hoÆc
chøa rÊt Ýt nèi ®«i (CS: silicon, flor, butyl...)
 16

- C¸c gèc tù do ®−îc h×nh thµnh trong ph¶n øng ph©n hñy peroxit tham gia ph¶n
øng víi m¹ch ®¹i ph©n tö t¸ch hy®r« ra vµ kÕt hîp víi nã chuyÓn sang m¹ch ®¹i
ph©n tö.
* §Æc tr−ng kü thuËt cña mét sè peroxit dïng ®Ó l−u hãa cao su:
1) Peroxit ditretbutyl
CH3 CH3
| |
CH3-C-O-O-C-CH3
| |
CH3 CH3
C
- Lµ chÊt láng kh«ng mµu, nhiÖt ®é s«i lµ 111oC. NhiÖt ®é l−u ho¸ lµ 140÷170 oC

- Nh−îc ®iÓm: Møc ®é bèc h¬i rÊt lín, g©y khã kh¨n cho c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm
l−u ho¸ cã tÝnh chÊt c¬ lý kh«ng cao nÕu qu¸ tr×nh l−u ho¸ kh«ng cã ¸p suÊt.
2) Peroxit dicumyl

CH3 CH3
| |
C 6H5-C-O-O-C-C 6H5
| |
CH3 CH3
- Lµ tinh thÓ mµu tr¾ng, nhiÖt ®é nãng ch¶y lµ 39 ÷ 42oC. Thêi gian ph©n hñy 1 2

ë 160o C lµ 5 ÷ 6 phót. NhiÖt ®é l−u ho¸ lµ 135 ÷ 260oC. S¶n phÈm l−u ho¸ cã
mïi ®Æc tr−ng.
3) Peroxit benzoyl
 17

C 6H5-C-O-O-C-C 6H5
⎢⎢ ⎢⎢
O O
- Lµ tinh thÓ mµu tr¾ng d¹ng bét, nhiÖt ®é nãng ch¶y lµ 104oC, dÔ næ ë 113oC.
NhiÖt ®é l−u hãa lµ 100oC ÷ 300oC. Dïng chñ yÕu ®Ó l−u hãa cao su silicon, lo¹i
nµy dÔ g©y tù l−u.
- Hµm l−îng dïng c¸c peroxit tõ 0,5 ÷ 10 PKL. S¶n phÈm cao su l−u ho¸ b»ng
peroxit cã ®é bÒn c¬ häc cao, ®é bÒn nhiÖt lín v× h×nh thµnh liªn kÕt C - C.

3) Nhùa phenolformaldehyt
- Dïng ®Ó l−u ho¸ c¸c lo¹i cao su m¹ch hy®r«cacbon no hoÆc chøa rÊt Ýt nèi ®«i
trong m¹ch.
- Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng cho phÐp lo¹i nhùa nµy cã kh¶ n¨ng l−u
ho¸ hµm l−îng nhãm mªtylol vµ ete mªtylic ≥ 3%.
- ë nhiÖt ®é l−u ho¸ mét vµi nhãm ho¹t ®éng hãa häc cña nhùa bÞ ph©n hñy t¹o
gèc → c¸c gèc sÏ tham gia ph¶n øng t¹o m¹ng l−íi kh«ng gian víi m¹ch ®¹i
ph©n tö cao su.
- Hµm l−îng nhùa dïng l−u ho¸ cho cao su lµ 5 ÷12 PKL.
3.3. ChÊt xóc tiÕn l−u ho¸
3.3.1. Vai trß – môc ®Ých
- Cao su l−u hãa chØ sö dông chÊt l−u hãa (l−u huúnh) sÏ cã rats nhiÒu
khuyÕt ®iÓm:
+ NhiÖt ®é l−u hãa cao (>140 oC), thêi gian l−u hãa kÐo dµi (5-6 giê), do
vËy cao su trong qu¸ tr×nh l−u hãa sÏ bÞ l·o hãa nhiÖt mét phÇn, lµm gi¶m tÝnh
chÊt c¬ lý vµ tuæi thä cña s¶n phÈm.
 18

+ Cao su l−u hãa cã cÊu tróc ®ãng vßng sulfit néi ph©n tö lµ chñ yÕu nªn
tÝnh chÊt c¬ lý kh«ng cao, tÝnh kh¸ng l·o hãa rÊt kÐm. Ngoµi ra mét l−îng nhá
l−u huúnh ch−a kÕt hîp sÏ phun ra ngoµi bÒ mÆt lµm cho s¶n phÈm bÞ mèc tr¾ng.
+ S¶n phÈm l−u hãa cã tÝnh chÊt c¬ lý, tÝnh kh¸ng l·o hãa, tÝnh chÞu mµi
mßn thÊp, ®é biÕn h×nh lín, cao su mµu dÔ bÞ biÕn mµu do thêi gian duy tr× nhiÖt
®é cao l©u.
Do vËy sù cã mÆt cña chÊt xóc tiÕn ®−îc xem lµ cuéc ¸ch m¹ng thø hai
trong c«ng nghiÖp cao su, v× nã kh¾c phôc tÊt c¶ c¸c khuyÕt ®iÓm trªn.
Nh− vËy vai trß, môc ®Ých cña chÊt xóc tiÕn l−u hãa cã thÓ tãm t¾t nh− sau:
- Gi¶m nhiÖt ®é l−u hãa v× chÊt xóc tiÕn th−êng cã nhiÖt ®é ho¹t ®éng hãa
häc thÊp (<120 oC) h¬n so víi l−u huúnh, do vËy gi¶m n¨ng l−îng nhiÖt cÇn cung
cÊp cho qu¸ tr×nh l−u hãa.
- T¨ng vËn tèc qu¸ tr×nh l−u hãa, do vËy gi¶m thêi gian l−u hãa vµ t¨ng
n¨ng suÊt s¶n xuÊt.
- T¹o cho cao su l−u hãa cã cÊu tróc m¹ng l−íi ph©n bè ®ång ®Òu, do vËy
chÊt xóc tiÕn ®−îc xem lµ chÊt mang t¶i l−u huúnh ®Õn vÞ trÝ cÇn thiÕt vµ quyÕt
®Þnh tÝnh chÊt cña s¶n phÈm l−u hãa.
3.3.2. Yªu cÇu ®èi víi xóc tiÕn l−u hãa
- Xóc tiÕn l−u ho¸ kh«ng nh÷ng lµm gi¶m thêi gian l−u ho¸ cao su mµ cßn tham
gia vµo viÖc ®Þnh h×nh cÊu tróc kh«ng gian cña cao su. Do ®ã nã quyÕt ®Þnh c¶
tÝnh chÊt cña s¶n phÈm l−u ho¸ cao su.
- V× vËy, cÇn ph¶i chän xóc tiÕn l−u ho¸ cho mét hçn hîp cao su tháa m·n c¸c
yªu cÇu sau:
+ Kh«ng g©y hiÖn t−îng tù l−u trong tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n gia c«ng.
+ Xóc tiÕn l−u ho¸ ph¶i cã d¶i l−u ho¸ tèi −u réng. D¶i l−u ho¸ lµ kho¶ng
thêi gian l−u hãa mµ kh«ng lµm thay ®æi nhiÒu ®Õn tÝnh chÊt s¶n phÈm.
+ Xóc tiÕn l−u ho¸ l−u ho¸ cã ho¹t tÝnh trÔ trong kho¶ng thêi gian thÝch
hîp ®Ó ®¶m b¶o sù l−u ho¸ ®ång ®Òu tõ trong ra ngoµi s¶n phÈm.
 19

+ Ph¶i lµm t¨ng ®é bÒn chÞu «xy hãa cña vËt liÖu, chèng hiÖn t−îng l·o
hãa,
+ Kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn mµu s¾c cña s¶n phÈm.
+ Kh«ng ®éc h¹i ®èi víi con ng−êi. §Ó gi¶m ¶nh h−ëng ®éc h¹i th−êng
xóc tiÕn l−u ho¸ sö dông ë d¹ng h¹t, d¹ng past trong parafin hoÆc dÇu vasolin ®Ó
kh«ng g©y bôi bÈn l¬ löng trong kh«ng khÝ.
3.3.3. Ho¹t tÝnh cña xóc tiÕn l−u ho¸
- Ho¹t tÝnh cña xóc tiÕn l−u ho¸ ¶nh h−ëng ®Õn hµm l−îng dïng vµ nhiÖt ®é l−u
ho¸ cña cao su. Do ®ã ®Ó chän chÕ ®é vÒ nhiÖt ®é vÒ nhiÖt ®é, ¸p suÊt cho qu¸
tr×nh l−u ho¸ ph¶i c¨n cø vµo nhiÖt ®é ho¹t ®éng hãa häc cña xóc tiÕn l−u ho¸.
- Trong khi ®ã ®èi víi cao su kh«ng cã xóc tiÕn l−u ho¸ th× nhiÖt ®é l−u ho¸
>140o .
Sau ®©y lµ nhiÖt ®é ho¹t ®éng hãa häc cña mét sè lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸
th«ng dông:
Thiazol 112oC
Sunfenamit 126oC
Thiuram 110oC ⇒ Tõ nhiÖt ®é ho¹t ®éng hãa häc cã thÓ
Cabamat 80oC so s¸nh ®−îc häat tÝnh cña c¸c lo¹i XTLH
- Ho¹t tÝnh cña xóc tiÕn l−u ho¸ phô thuéc vµo cÊu t¹o cña m¹ch ®¹i ph©n tö cao
su. Víi cïng mét lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸ tèi −u cho c¸c lo¹i cao su kh¸c nhau th×
kh¸c nhau.
- Ho¹t tÝnh cña xóc tiÕn l−u ho¸ ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh l−u ho¸ ®−îc ®¸nh gi¸
b»ng thêi gian xuÊt hiÖn d¶i l−u ho¸ tèi −u cña cao su. X¸c ®Þnh ®èi víi c¸c lo¹i
xóc tiÕn l−u ho¸ kh¸c nhau trong cïng mét ®iÒu kiÖn l−u ho¸. Tõ ®ã so s¸nh ®−îc
møc ®é ho¹t tÝnh cña c¸c lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸ ®Õn ®iÓm l−u ho¸ tèi −u cña hîp
phÇn cao su buta®ien-styren: 100PKL cao su, 50 PKL than ho¹t tÝnh, 2 PKL l−u
huúnh vµ nhiÖt ®é l−u ho¸ lµ 160o.
 20

- Ho¹t tÝnh cña xóc tiÕn l−u ho¸ cßn phô thuéc vµo cÊu t¹o ph©n tö cña chÊt xóc
tiÕn l−u ho¸, phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn l−u ho¸ vµ chÊt trî xóc tiÕn l−u ho¸ ®−îc
dïng trong hîp phÇn cao su.
♣ C¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ho¹t tÝnh cña xóc tiÕn l−u ho¸:
+ B»ng kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö quan s¸t vËn tèc tiªu biÕn l−u huúnh tù do
trong hîp phÇn cao su.
+ X¸c ®Þnh tû sè gi÷a hÖ sè l−u ho¸ cao su víi sù cã mÆt cña xóc tiÕn l−u
ho¸ vµ hÖ sè l−u ho¸ cao su cïng lo¹i trong tr−¬ng hîp kh«ng cã xóc tiÕn l−u
ho¸.
+ NÕu lÊy hµm l−îng nhá nhÊt xóc tiÕn lo¹i guani®in ®¶m b¶o trong
kho¶ng thêi gian l−u ho¸ nµo ®ã cho hîp phÇn cao su, cã tÝnh chÊt c¬ lý tèi −u lµ
®¬n vÞ chuÈn th× ho¹t tÝnh cña c¸c lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸ kh¸c ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng
møc ®é gi¶m hµm l−îng cña nã trong ®¬n pha chÕ vµ kho¶ng thêi gian gi¶m cÇn
thiÕt ®Ó l−u ho¸ cao su cã nh÷ng tÝnh chÊt t−¬ng ®−¬ng.
+ §¸nh gi¸ ho¹t tÝnh xóc tiÕn l−u ho¸ b»ng thêi gian l−u hãa nhá nhÊt ®Ó
cã thÓ cã ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt c¬ lý tèi −u cña hîp phÇn cao su.
3.3.4. Lùa chän xóc tiÕn l−u ho¸
Lùa chän xóc tiÕn l−u ho¸ dùa vµo:
• CÊu t¹o hãa häc cña m¹ch ®¹i ph©n tö cao su.
• Hçn hîp c¸c cÊu tö víi cao su
• Lo¹i cao su (latec, crªp)
• §IÒu kiÖn l−u ho¸ cao su.
• Yªu cÇu c«ng nghÖ vµ tÝnh chÊt s¶n phÈm cao su.
+ §èi víi latec cao su (d¹ng mñ cao su) th× xóc tiÕn l−u ho¸ cã yªu cÇu:
+ Kh«ng g©y keo tô.
+ Ph¶i ph©n t¸n ®ång ®Òu trong latec, do c¸c lo¹i xóc tiÕn th−êng kh«ng
tan trong n−íc do ®ã khi cho xóc tiÕn l−u ho¸ vµo latec ph¶i ë d¹ng nhò t−¬ng
 21

hoÆc huyÒn phï trong n−íc, ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng keo tô latec th× ph¶i cho thªm
am«ni¾c, hy®r«xylamin... ®Ó duy tr× ®é pH cho m«i tr−êng.
+ §èi víi s¶n phÈm cao su cã kÝch th−íc dµy, lín, cÊu t¹o gåm mét líp th× ph¶i
chän xóc tiÕn l−u ho¸ gåm hçn hîp 3 lo¹i, xóc tiÕn l−u ho¸ ph¶i cã thêi gian khëi
®Çu ho¹t tÝnh lín vµ cã d¶i l−u ho¸ tèi −u lín.
+ §èi víi s¶n phÈm cao su dµy, nhiÒu líp th× chän:
• Líp gi÷a chän xóc tiÕn l−u ho¸ cã ho¹t tÝnh lín.
• Líp ngoµi chän xóc tiÕn l−u ho¸ cã ho¹t tÝnh kÐm h¬n.
+ §èi víi s¶n phÈm mµu th× chän lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸ kh«ng lµm ®æi mµu s¶n
phÈm. Th−êng dïng xóc tiÕn l−u ho¸ nhãm thiuram.
+ §èi víi s¶n phÈm dïng trong y tÕ, thùc phÈm ph¶i chän lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸
kh«ng ®éc, kh«ng mïi (nh− TMTD, TETD, simat, cacbamat natrti).
3.3.5. C¸c lo¹i xóc tiÕn l−u ho¸
a. Nhãm thiocacbamat
- Lµ nhãm siªu xóc tiÕn, cã ho¹t tÝnh ë nhiÖt ®é thÊp, thêi gian ho¹t hãa bÐ, tuy
nhiªn dÔ g©y hiÖn t−¬ng tù l−u trong qu¸ tr×nh gia c«ng.
* Ph¹m vi sö dông
- NhiÖt ®é ho¹t ®éng cña lo¹i xóc tiÕn nµy lµ 80oC, do ®ã nhiÖt ®é l−u ho¸ lµ
80oC. Trong qu¸ tr×nh gia c«ng dÔ g©y hiÖn t−îng tù l−u nªn th−êng dïng phèi
hîp víi c¸c lo¹i xóc tiÕn kh¸c.
- Nhãm nµy t¹o c¸c liªn kÕt ngang cã sè nguyªn tö l−u huúnh nh− nhau → s¶n
phÈm cã ®é bÒn nhiÖt vµ c¬ häc cao.
- Do ho¹t tÝnh cao nªn th−êng dïng trong hçn hîp keo tù l−u víi hµm l−îng <1
PKL.
- Do trong ph©n tö cã l−u huúnh nªn cã t¸c dông nh− chÊt l−u huúnh mµ kh«ng
cÇn l−u huúnh.
 22

- Nhãm nµy l−u hãa tèt cho c¸c lo¹i cao su cã hµm l−îng liªn kÕt ®«i nhá nh−
cao su butyl, cao su etylen-pr«pylen.
- Lo¹i nµy khi hçn luyÖn ph¶i cho vµo ë cuèi giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh hçn luyÖn ë
nhiÖt ®é <80oC vµ cho thªm vµo chÊt trî xóc tiÕn ZnO,acid stearic.
b. Nhãm thiuramsunfit:
- Lµ nhãm xóc tiÕn l−u hãa cã ho¹t tÝnh cao, ®−îc sö dông réng r·I trong c«ng
nghiÖp gia c«ng cao su ®Æc biÖt lµ trong c«ng nghÖ s¶n xuÊt d©y c¸ch ®Iön nã cã
t¸c dông nh− lµ chÊt l−u hãa.
- Th−êng dïng c¸c lo¹i : thiurammonosunfit, thiuramdisunfit vµ
thiurampolysunfit
c. Nhãm xóc tiÕn l−u hãa thiazol:
-Lµ nhãm xóc cã møc ®é ho¹t ®éng hãa häc rÊt phï hîp ®Ó l−u hãa cao su thiªn
nhiªn vµ c¸c lo¹i cao su tæng hîp.
- Thêi gian ho¹t hãa ban ®Çu lín, do ®ã Ýt g©y tù l−u.
- Lµ lo¹i xóc tiÕn cã møc ®é ho¹t tÝnh võa ph¶i.
d. Nhãm sunfenamit
- Lµ nhãm xóc tiÕn cã nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt dïng réng r·i trong c«ng nghÖ gia
c«ng cao su.
- Thêi gian ®Çu cña qu¸ tr×nh t¸c dông chËm, sau ®ã ho¹t ®éng rÊt m¹nh mÏ →
kh«ng g©y hiÖn t−îng tù l−u
- L−u hãa tèt cho c¸c s¶n phÈm cao su nhiÒu líp nh− b¨ng chuyÒn, b¨ng t¶i, d©y
curoa, lèp «t«…
- T¹o s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng chÞu ®−îc t¸c ®éng c¬ häc.
e. Nhãm Guani®in :
- Nhãm nµy cã møc ®é ho¹t ®éng hãa häc yÕu, dïng chñ yÕu cho cao su cøng vµ
cao su cèt sîi.
- Guani®in lµm t¨ng c−êng ho¹t ®éng hãa häc cña c¸c lo¹i xóc tiÕn kh¸c nh−
thiuram, thiazol.
 23

- Do guani®in trong thµnh phÇn cña nã kh«ng chøa l−u huúnh nªn Ýt sö dông ®éc
lËp mµ chØ dïng phèi hîp víi c¸c lo¹i xóc tiÕn kh¸c. §èi víi lo¹i xóc tiÕn nµy th×
c¬ chÕ Ýt ®Ò cËp ®Õn.
3.4. ChÊt trî xóc tiÕn l−u hãa
3.4.1.Vai trß - môc ®Ých
- ChÊt trî xóc tiÕn cã t¸c dông t¨ng vËn tèc l−u hãa, lµm gi¶m thêi gian khëi
®éng → ®ãng vai trß ho¹t hãa cho qu¸ tr×nh l−u hãa.
- T¹o ra s¶n phÈm cao su cã tÝnh n¨ng kü thuËt cao vµ tÝnh n¨ng c¬ lý tèt.
3.4.2. Ph©n lo¹i
a/ ChÊt trî xóc tiÕn v« c¬: Gåm c¸c lo¹i «xyt nh− : ZnO, MgO, PbO ®á,
PbO tr¾ng, CaO, cacbonat kiÒm, hy®roxyt kim lo¹i…
- Trong ®ã ZnO lµ chÊt trî xóc tiÕn ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt trong c«ng nghÖ
cao su vµ th−êng sö dông kÕt hîp víi c¸c acid bÐo → lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña xóc
tiÕn l−u hãa.
- Do ZnO cã c¸c tÝnh chÊt −u viÖt h¬n c¸c lo¹i kh¸c : Ýt ®éc, kh«ng lµm ®æi mµu
cao su mµu, dÔ kiÕm, gi¸ thµnh rÎ, ®é æn ®Þnh cao, kh«ng g©y hiÖn t−îng oxyhãa
m¹ch ®¹i ph©n tö cao su.
b/ ChÊt trî xóc tiÕn h÷u c¬:
- Th−êng ®−îc kÕt hîp víi oxýt kim lo¹i, chóng lµ c¸c acid bÐo no cã ph©n tö
luîng cao nh−: stearic, «lªic, lauric, palmitic, miristic, vµ c¸c lo¹i dÇu hy®r« hãa
tõ dÇu dõa, dÇu lanh, dÇu thÇu dÇu…
- C¸c chÊt cã tÝnh kiÒm: C¸c chÊt nµy lµm t¨ng ®é pH cña hçn hîp cao su vµ do
®ã lµm t¨ng tèc ®é l−u hãa nh−: amin, amoniac, muèi cña amin víi acid yÕu…
3.4.3. C¬ chÕ t¸c dông cña c¸c chÊt trî xóc tiÕn
- Oxýt kim lo¹i trong hÖ thèng xóc tiÕn l−u hãa t¸c dông theo c¬ chÕ hãa häc →
oxýt kÏm tham gia vµo ph¶n øng víi l−u huúnh t¹o thµnh sunfit kÏm vµ cuèi
 24

cïng t¹o l−u huúnh nguyªn tö → tham gia dÔ dµng vµo ph¶n øng kh©u m¹ch cho
cao su.
- Phøc chÊt nµy hßa tan tèt vµo cao su nªn hÖ thèng l−u hãa khuyÕch t¸n ®Òu
trong toµn khèi cao su → t¹o cho cao su l−u hãa cã mËt ®é liªn kÕt ngang ®ång
®Òu vµ tÝnh chÊt c¬ lý cao.
* KÕt luËn: Nh− vËy vai trß cña chÊt trî xóc tiÕn h÷u c¬ trong hÖ thèng lµ chÊt
mang t¶i hÖ thèng l−u hãa ph©n phèi ®ång ®Òu trong toµn khèi cao su vµ cao su
l−u hãa cã tÝnh n¨ng tèt h¬n.
3.5. ChÊt phßng l·o hãa
3.5.1. Kh¸i niÖm
- Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n vµ sö dông còng nh− qu¸ tr×nh chÕ biÕn cao su, tÝnh
chÊt vËt lý, hãa häc, c¬ häc cña vËt liÖu thay ®æi theo thêi gian.
- Ngo¹i quan cña s¶n phÈm thay ®æi: bÒ mÆt nh½n bãng vµ mÒm dÎo sÏ bÞ thay
thÕ b»ng bÒ mÆt mê nh¹t, chai cøng vµ ®«I khi xuÊt hiÖn c¸c vÕt r¹n nøt. Sù thay
®æi nh− vËy gäi lµ qu¸ tr×nh l·o hãa cao su.
3.5.2. Nguyªn nh©n l·o hãa
- Do t¸c ®éng cña c¸c t¸c nh©n «xy hãa m¹ch ®¹i ph©n tö : «xy kh«ng khÝ,
«z«n, c¸c «xyt cña kim lo¹i cã hãa trÞ thay ®æi nh− «xyt s¾t, «xyt ®ång, «xyt
mangan…
- Do t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nh− nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, m«i tr−êng, lùc c¬
häc, ®é Èm, thêi tiÕt…
Tèc ®é l·o hãa phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: CÊu t¹o m¹ch ph©n tö cao su, sù cã mÆt
cña c¸c thµnh phÇn trong hçn hîp cao su, ®iÒu kiÖn gia c«ng vµ sö dông.
3.5.3. Ph©n lo¹i qu¸ tr×nh l·o hãa
Gåm c¸c lo¹i nh− sau:
1. L·o hãa nhiÖt: lµ qu¸ tr×nh l·o hãa x¶y ra mµ t¸c nh©n g©y «xy hãa lµ
nhiÖt ®é.
 25

2. L·o hãa mÖt mái: lµ qu¸ tr×nh l·o hãa x¶y ra d−íi t¸c dông cña lùc c¬
häc, s¶n phÈm chÞu t¶i träng tÜnh.
3. L·o hãa oxy hãa: lµ qu¸ tr×nh l·o hãa x¶y ra do t¸c ®éng cña c¸c t¸c
nh©n «xy hãa nh− «xy kh«ng khÝ, «z«n, c¸c «xyt kim lo¹i cã hãa trÞ
thay ®æi…
4. L·o hãa ¸nh s¸ng: lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh «xy hãa do c¸c tia s¸ng cã
b−íc sãng ng¾n.
5.
phÇn 2
C¸c qu¸ tr×nh gia c«ng c¬ b¶n
HÇu hÕt c¸c s¶n phÈm cao su d©n dông, c¸c s¶n phÈm cao su kü thuËt
(s¨m, lèp, b¨ng t¶i, d©y curoa, zo¨ng phít...) kh«ng phô thuéc vµo cÊu t¹o phøc
t¹p kh¸c nhau, cÊu tróc vËt liÖu kh¸c nhau... ®Òu ®−îc s¶n xuÊt theo mét c«ng
nghÖ gia c«ng chung gåm hµng lo¹t c¸c c«ng ®o¹n nèi tiÕp nhau theo mét tr×nh
tù nhÊt ®Þnh sau:
* C«ng ®o¹n chÕ biÕn nguyªn vËt liÖu nh»m môc ®Ých chÕ t¹o ®−îc nguyªn
vËt liÖu (hçn hîp cao su) cã thµnh phÇn ho¸ häc, cÊu tróc phï hîp víi ®¬n pha
chÕ vµ cã nh÷ng tÝnh n¨ng c«ng nghÖ, tÝnh chÊt c¬ lý ®¸p øng c¸c yªu cÇu c«ng
nghÖ vµ yªu cÇu kü thuËt cña s¶n phÈm. C«ng ®o¹n nµy bao gåm qu¸ tr×nh s¬
luyÖn vµ hçn luyÖn → chuyÓn vÒ d¹ng cÇn thiÕt phôc vô cho c¸c qu¸ tr×nh gia
c«ng tiÕp theo.
* C«ng ®o¹n gia c«ng b¸n thµnh phÈm vµ t¹o h×nh s¶n phÈm. C«ng ®o¹n
nµy bao gåm c¸c qu¸ tr×nh nh−: c¸n tr¸ng, phñ hoÆc phÕt lªn bÒ mÆt vËt liÖu kh¸c
nh− v¶i, sîi; c¸n h×nh ra b¸n thµnh phÈm, Ðp phun, ®ïn, ®óc... → môc ®Ých cña
c«ng ®o¹n nµy lµ chuyÓn cao su vÒ tr¹ng th¸i, h×nh d¹ng kÝch th−íc h×nh häc hîp
lý ®Ó cã thÓ l¾p ghÐp thµnh c¸c b¸n thµnh phÈm cã h×nh d¹ng, kÝch th−íc phï hîp
víi s¶n phÈm cuèi cïng.