ANAMNEZA I STATUS

 streptokokne bolesti: bubrezi, srce  hipertenzija

 ospice: bronhiektazije
 reumatska vrućica: srčani zalisci
 TBC: pluća, mozak, crijeva, bubrezi, kosti, zglobovi

kronične bolesti:
 šećerna bolest
 kronični bronhitis
 srčane bolesti
 ciroza jetre
 kronični pijelonefritis
 epilepsija
periodična pojava bolesti:
 peptički ulkus
 bronhalna astma
 alergijske reakcije

ALERGIJA  crvenilo, osip, povraćanje, proljev, žutica, anafilaktički šok

obiteljska anamneza :
 šećerna bolest
 hipertenzija
 koronarna bolest
 štitnjača
 neoplazme
 hematološke bolesti
 psihički poremećaji

alkohol: oštećenje jetre, alkoholna kardiomiopatija, cerebralna atrofija

 tj. težine:
 dijeta
 neoplazma
 hipertireoza
 šećerna bolest
 malapsorpcijski sindrom
 TBC

umor:
 fiziološki (nakon fizičkog i psihičkog napora)
 kronične zarazne bolesti (TBC, hepatitis, AIDS)
 bolesti endokrinog sustava (DM)
 kronične bolesti (srce, pluća, jetra, bubreg, kronične anemije)
 maligne bolesti
 lijekovi (analgetici, sedativi, hipnotici, oralni kontraceptivi, blokatori  receptora, diuretici)
 psihički poremećaji (depresija, anksioznost)

slabost = gubitak mišićne snage

temperatura nejasnog podrijetla:

 do 38,3C, do 14 dana
 nema jasno dokazanog uzroka
 isključena virusna infekcija
 neg. RTG pluća
 neg. urinokultura

bol:

1
 početak pojave
 anatomska lokalizacija boli
 širenje boli
 karakter boli (oštra, tupa, grčevita)
 jačina boli
 trajanje bolova
 učestalost i periodičnost bolova
 čimbenici koji utječu na bol (hrana, lijekovi, fizička aktivnost, hladnoća…)
 dodatni simptomi (mučnina, povraćanje, proljev, znojenje, dispneja, nesvjestica…)

GLAVOBOLJA
 tenzijska (zbog napetosti, analgetici slabo djeluju, obostrana, kontinuirana…)
 migrena (periodična i hemikranijska bol, pulzirajuća bol, napadi traju do 3 dana, između napada nema glavobolje, praćena
mučninom, fotofobijom, povraćanjem, ispred napada se može javiti auru sa neurološkim ispadima …)
 iritacija moždanih ovojnica (meningitis, SAH)
 tumor mozga
 temporalni arteritis

sinkopa = kratkotrajni gubitak svijesti zbog smanjenog protoka krvi kroz mozak
 vazovagalna (zbog nagle vazodilatacije i smanjenog dotoka krvi u srce)  kod vađenja krvi, gladovanja, umora, dugog
stajanja ….
 refleksna (kod naglog ustajanja, nakon mokrenja ili kašljanja  zbog Valsalva manevra)
 kardiogena (Gerbec-Adams-Stokesov sindrom)

tumorska masa ili oteklina:

 anatomska lokalizacija
 veličina i oblik
 pomičnost pri disanju
 pulzacije
 promjene kože (eritem, edem)
 konzistencija
 odnos prema podlozi i koži
 bolnost

VITALNI ZNAKOVI
 puls
 frekvencija disanja
 krvni tlak
 tj. temperatura (36,5C – 37,2C)
 subfebrilitet do 38C
 prema dnevnim oscilacijama remitentna (pneumonija), intermitentna (sepsa) i kontinuirana (trbušni tifus)
nokti:
izgriženi  napete osobe
leukonijihija (bijeli nokti)  ciroza jetre
koilonihija (udubljeni nokti)  anemija
zadebljani nokti  psorijaza
batićasti prsti  prirođene greške srca sa cijanozom, kronične infekcije pluća (apsces, bronhiektazije), karcinom bronha, ciroza
jetre
krvarenje ispod noktiju  infektivni endokarditis

koža
 bljedilo
 pletora: policitemija, Cushingov sy., kronični alkoholizam
 žutica
 cijanoza
1. centralna  zbog visokog postotkka reduciranog hemoglobina (SaO2  85 %, jezik plav): greške srca, respiratorna
insuficijencija
2. periferna  zbog smanjene perfuzije krvnih žila periferije (jezik normalne boje): vazokonstrikcija (šok, hladnoća)

2
ispadanje kose:
 difuzno: hipertireoza, otrovanje teškim metalima, u klimakteriju, nakon uzimanja citostatika i radioterapije
 cirkumskriptno: antikoagulantni lijekovi, ciroza jetre

svrbež:
 alergije
 šećerna bolest
 KLL
 opstruktivni ikterus
 kronična renalna insuficijencija
 ateroskleroza
 kronični alkoholizam
 senilini pruritus – zbog suhoće kože ( slabija funkcija žlijezda lojnica )
 perianalni i perigenitalni pruritus:
- crijevni paraziti
- opstipacija
- proljev
- hemoroidi
- kandidijaza
- neurodermitis

sonoran (pluća) / hipersonoran (emfizem)

muklina (jetra)
timpanizam (želudac)

EDEMI = oteklina mekih česti (bolesti srca, jetre, bubrega, anemija, gladovanje, venska ili limfatična opstrukcija…)
 generalizirani – tjestasti (srce  na nogama, bubreg  rahlo tkivo, jetra)
 lokalizirani (venska ili limfatična opstrukcija: varikoziteti, upalne promjene koža, pigmentacija, varikozni ulkusi) – ne može se
utisnuti

DIŠNI SUSTAV
 kašalj = refleksna pojava izazvana iritacijom osjetnih živčanih završetaka sluznice ždrijela, larinksa, dušnika ili bronha
sekretom ili vanjskim uzrocima (zrak, strana tijela)  bronhogeni, traheogeni, laringogeni, rinogeni, sinogeni, neurogeni…
 suhi (virusne infekcije)
 kronični (kronični bronhitis, bronhiektazije, karcinom bronha)
 jutarnji (kronični bronhitis)
 noćni (astma)
 iskašljaj
 krv u iskašljaju (hemoptiza, hemoptoja)
 bol u prsištu
 zaduha (dispneja) = subjektivan osjećaj nedostatka zraka
 fiziološka
 plućna (restrikcijska  dispneja u naporu, opstrukcijska  dispneja u mirovanju)
 kardijalna (zbog popuštanja lijeve klijetke   SMV   plućnog venskog tlaka)  dispneja u naporu, dispneja u
mirovanju, ortopneja, paroksizmalna noćna dispneja, edem pluća
 centralna (Biotovo disanje - periodično disanje isprekidano fazama apneje)
 metabolička (u dijabetičkoj acidozi - Kussmaulovo disanje)
 psihogena
 sipnja = oblik otežanog disanja karakteriziran zvižducima (zbog otežanog prolaza zraka kroz veće zračne putove pri ekspiriju
– edem, spazam, organske tvorbe)

APNEJA = kratkotrajan prekid disanja

Cheyne–Stokesovo disanje = izmjena apneje s periodima hiperventilacije (u fazi apneje nagomilani CO2 podraži centar za disanje)
sindrom apneje u spavanju  u pretilih osoba, uz apneju prisutni i hrkanje, pospanost, umor nakon spavanja, jutarnja
glavobolja…

BOL U PRSIŠTU
 retrosternalno: traheitis, medijastinalni tumor, akutni medijastinitis, spazam jednjaka, kardiovaskularne lezije

3
 lateralno: pleuralna bol (pojačava se kašljem i dubokim disanje, smanjuje se ležanjem na bolesnoj strani), frakture rebra,
metastaze u rebra, herpes zoster, spontani pneumotoraks, Tietzeov sindrom (bolnost prsnog koša na pritisak)

« pink puffer « (primarni emfizem pluća)

- mršav
-  cijanoze
- ružičasta koža
- produljen ekspirij kroz stisnute usne
-  retencije CO2
-  perifernih edema
« blue bloater « (kronični bronhitis)
- adipozan
- centralna cijanoza
- retencija CO2 (glavobolja, smetenost)
- periferni edemi (zbog dekompenzacije desnog srca)
nor. frekvencija disanja 12–15/min
volumen disanja 300–900 mL

PERKUSIJA
 sonoran - nor. plućni zvuk
 hipersonoran – emfizem, pneumotoraks
 relativna muklina (skraćen plućni zvuk) – konsolidacija pluća (upalne stanice, tumorske stanice, fibroza pluća, atelektaze)
 apsolutna muklina – konsolidacija pluća, pleuralni izljev

AUSKULTACIJA (prije auskultacije pacijent se treba nakašljati)

 disajni zvukovi (šumovi)
 normalno disanje (vezikularno disanje)  inspirij duži od ekspirija (nastaje vibracijom glasnica tijekom turbulentnog
prolaska zraka kroz larinks za vrijeme disanja)
 patološko disanje (bronhalno disanje)  inspirij i ekspirij iste duljine (konsolidirano pluće bolje prenosi zvuk)
 amforično disanje (podvrsta bronhalnog disanja, koje nastaje zbog rezonancije stijenke velikih šupljina, npr. apscesa ili
kaverni)
 kompresivno disanje (oslabljeno bronhalno disanje, npr. kod pleuralnog izljeva)
 popratni zvukovi
 zvižduci = kontinuirani, melodični zvukovi, nastaju zbog otežanog prolaza zraka kroz sužene bronhe (edem, spazam,
organske tvorbe), glasniji su u ekspiriju
 visokofrekventni (bronhalna astma)
 niskofrekventni (bronhitis)
 krepitacije (hropci) = isprekidani, melodični zvukovi, nastaju zbog naglog otvaranja dotad zatvorenih najmanjih dišnih
puteva, glasniji u inspiriju
 rani inspiracijski hropci (kronični bronhitis, bronhiektazije) / smanjuju se ili nestaju kašljem
 kasni inspiracijski hropci (plućni edem, pneumonija, fibroza pluća, alveolitis)
 pleuralno trenje = isprekidani i nemelodični zvukovi zbog trenja fibrozno i upalno promijenjene pleure praćeni bolom
(pleuritis, pleuropneumonija, infarkt pluća)

 privlačenje dušnika na ipsilateralnu stranu: kožura pleure, fibroza pluća, atelektaze

 privlačenje dušnika na kontralateralnu stranu: povećana štitnjača, pleuralni izljev, pneumotoraks

hipoksija – cijanoza, dispneja

hiperkapnija – smetenost, koma
sipnja – parcijalna opstrukcija donjih dišnih puteva
stridor – opstrukcija gornjih dišnih puteva
promuklost – promjene na glasnicama

PEKTORALNI FREMITUS = titranje stijenke prsnog koša koje se osjeća na dlanu položenom na prsni koš kada bolesnik dubokim
glasom izgovara 33
 pojačan kod infiltracije pluća ili tumora
 smanjen kod zadebljane pleure, pleuralnog izljeva, atelektaze ili pneumotoraksa)

4
začepljenost nosa, kihanje, suzenje, glavobolja, nevoljkost  prehlada
gnojni iscjedak iz nosa, glavobolja, nesposobnost koncentracije  sinuitis
zimica, vrućica, malaksalost, bol u mišićima  gripa
vrućica, grlobolja, smetnje gutanja  angina
promuklost, kašalj, grlobolja  laringitis
napadi jakog kašlja, žarenje iza prsne kosti  traheitis
produktivni kašalj, sviranje u prsima  bronhitis
vrućica, kašalj, oskudan iskašljaj, zaduha, sviranje u prsima  bronhiolitis
kašalj i iskašljavanje najmanje 3 mjeseca godišnje u posljednje 2 godina  kronični bronhitis
kronični kašalj, gnojni iskašlja najčešće ujutro  bronhiektazije
napadaji ekspiracijske dispneja uz sviranje u prsima  bronhalna astma
trajna zaduha, pojačana u naporu uz suhi kašalj  emfizem
subfebrilnost, suhi kašalj, gubitak apetita, malaksalost, znojenje  TBC pluća
vrućica, suhi kašalj, znojenje, jednostrana bol koja se pojačava pri kašlju i dublje, disanju  pleuritis
tresavica, visoka temperatura, produktivan kašalj  bronhopneumonija
iznenadno iskašljavanje obilnog i gnojnog sadržaja  apsces pluća
podražajni kašalj uz sukrvav iskašlja, gubitak težine  karcinom pluća

bradikardija: za vrijeme spavanja, u dobro treniranih osoba, kod hipotireoze, pri srčanom bloku, kod liječenja digitalisom ili
blokatorima  receptora ili blokatorima Ca kanala, pri povišenju intrakranijskog tlaka
tahikardija: pri fizičkom naporu, kod psihičke napetosti, kod febriliteta, kod hipertireoze, u stanju šoka
RITAM PULSA
 pravilan (normalni sinus ritam)
 pravilno nepravilan (ekstrasistole)
 nepravilno nepravilan (fibrilacija atrija – deficit pulsa)
 nepravilan za vrijeme disanja (ubrzan u inspiriju, usporen u ekspiriju) = respiratorna aritmija

žuti prsti  nikotizam

batićasti prsti  infektivni endokarditis, plućne bolesti
krvarenje ispod noktiju  infektivni endokarditis
topli dlanovi i plavi prsti  centralna cijanoza (jezik cijanotičan)
hladni dlanovi i plavi nokti  periferna cijanoza

znakovi popuštanja lijevog srca: dispneja, ortopneja, paroksizmalna noćna dispneja, krepitacije pri plućnim bazama, galopni
ritam
znakovi popuštanja desnog srca: cijanoza, distendirane jugularne vene, povećana bolna jetra, gnjecavi edemi oko skočnog zgloba

I ton odgovara zatvaranju atrioventrikularnih zalistaka (bolje čujan nad iktusom)  sinkron s pulsom karotidne arterije
II ton odgovara zatvaranju semilunarnih zalistaka (bolje čujan nad bazom)
period sistole = vrijeme između I i II tona
period dijastole = vrijeme između II i I tona
fiziološki rascjep II tona na bazi srca (aortna valvula se zatvara prije pulmonalne)
III ton nastaje zbog brzog punjenja lijevog ventrikula u ranoj dijastoli, najbolje se čuje nad mitralnim poljem u lijevom bočnom
položaju (fiziološki u djece do puberteta, patološki u odraslih – znak volumnog opterećenja srca)  protodijastolički galop
IV ton nastaje zbog punjenja lijevog ventrikula na kraju dijastole u vrijeme sistole atrija – znak tlačnog opterećenja srca 
presistolički galop

srčani šumovi = čujne vibracije nastale zbog vrtložnog toka krvi tijekom njenog prolaza kroz valvule ili patološke komunikacije
unutar srca
 sistolički
 ejekcijski (proto-, mezo-, tele-)
 holosistolički (pansistolički)
 dijastolički
 rani (proto-)
 srednji (mezo-)
 kasni (presistolički)
 kontinuirani

5
funkcionalni šumovi  u stanjima sa  SMV
 tahikardija
 anemija
 hipertireoza
 febrilna stanja
 trudnoća

tonovi nad iktusom najbolje čujni na lijevom boku

tonovi nad bazom najbolje čujni u sjedećem položaju s prsnim košem nagnutim prema naprijed
iktus kordis  u V. mrp. medijalno od medioklavikularne linije na lijevoj strani

mitralna insuficijencija, prolaps mitralne valvule  sistolički, najbolje čujan na vršku srca, širi se u aksilu
VSD  sistolički, najbolje čujan uz donji lijevi rub sternuma, širi se u aksilu
mitralna stenoza  dijastolički, najbolje čujan na vršku srca (dok bolesnik leži na lijevom boku)
aortna stenoza  sistolički, najbolje čujan u 2 mrp. desno, širi se u desnu karotidu
aortna insuficijencija  dijastolički, najbolje čujan u 2 mrp. desno (dok bolesnik sjedi nagnut prema naprijed)
ASD  sistolički, najbolje čujan u 2 mrp. lijevo
duktus Botalli perzistens  kontinuirani, najbolje čujan ispod lijeve klavikule

ARTERIJSKE BOLESTI
 ateroskleroza
 arterijska hipertenzija
 dijabetes melitus
 hiperkolesterolemija
 intermitentna klaudikacija
 bolovi u mirovanju
 trofičke promjene

VENSKE BOLESTI
 nemirne noge
 bol
 edem
 trofičke promjene kože, pigmentacije i ulceracije

varikozne vene: proširene i izvijugane površne vene  umor i grčevi u nogama nakon duljeg stajanja
akutni površni tromboflebitis: crvenilo i toplina kože, bolnost, tvrda vijugava vena
duboka venska tromboza: edem, bolnost pri palpaciji, prosijavanje površnih vena (opasnost od plućne embolije)
kronična venska insuficijencija: edem, dermatoza, hiperpigmentacija, varikozne vene, ulkusi

PROBAVNI SUSTAV
 promjene apetita i tjelesne težine
 disfagija = otežano i bolno gutanje
 dispepsija = pritisak i bol u epigastriju, žgaravica, nadutost, mučnina i povraćanje (kod hijatalne hernije, ulkusa, Ca želuca,
kroničnih bolesti gušterače, ciroze jetre …)
 sindrom bola u indigestiji
 bol odmah nakon obroka  nije organske etiologije
 bol 1-4 sata nakon obroka  peptički ulkus duodenuma ili želuca
 bola 2 sata nakon obroka, lokalizirana u mezogastriju, u starijih osoba  okluzija mezenterijskih arterija (tkz. intestinalna
angina)
 bol 3 sata nakon masnog obroka  žučni kamenci
 bol i žgaravica ubrzo nakon lijeganja  klizajuća hijatalna hernija i refluksni ezofagitis
 anoreksija = gubitak želje za hranom ili gubitak apetita (akutni hepatitis, Ca želuca, kronični alkoholizam, depresija …)
 sindrom gastroezofagealnog refluksa
 sindrom iritabilnog kolona
 mučnina = nelagodan simptom praćen osjećajem prijetećeg povraćanja i vegetativnim simptomima (bljedoća, znojenje,
hipotenzija, tahikardija)
 povraćanje = složena refleksna radnja koju regulira centar za povraćanje
 opstipacija = rijetko pražnjenje crijeva obilježeno suhom i oskudnom stolicom
 primarna (zbog zanemarivanja i potiskivanja nagona na stolicu, npr. u staraca)
6
  sekundarna (zbog bolesti debelog crijeva, fisura anusa, hemoroida, dehidracije, karcinoma kolona…)
 proljev = učestale, voluminozne i vodenaste stolice
 akutni (trovanje hranom, salmoneloza, apendicitis)
 kronični (UK, divertikuloza, kronični pankreatitis, DM, TBC crijeva, AIDS …)
 bol u trbuhu  ekstraabdominalni uzroci:
 abdominalne krize u alergiji
 infarkt srca
 perikarditis
 bazačna upala pluća
 plućni infarkt
 dijabetička ketoacidoza
 akutna intemitentna porfirija
 trovanje olovom
 poremećaj acidobaznog statusa
 hipokalijemija
 žutica
 opstrukcijski ikterus: tamna mokraća, svjetla stolica, svrbež, smeđežuta koža (kamenci, karcinom glave pankreasa)
 hepatocelularni ikterus: tamna mokraća, nor. boja stolice, žuta koža (ciroza jetre, hepatitis, reakcija na lijekove, metastaze,
prim. rak jetre)
 hemolitički ikterus: nor. boja mokraće, blijedozelenkastouta koža (hemoliza)

epigastrij: epigastrij, lijevi i desni hipohondrij

mezogastrij: umbilikalna regija, lijeva i desna lumbalna regija regije trbuha
hipogastrij: suprapubična regija, lijeva i desna ilijačna regija

kod mišićnog defansa bolesnik ne može uvlačiti ili izbočiti trbuh

dokazivanje ascitesa
 pokus undulacije (pritisak na trbuh radi sprečavanja titranja trbušne stijenke)
 perkusija i pomak mukline

!!! kod ciroze jetre ginekomastija se javlja zbog atrofije testisa ( proizvodnja testosterona) i oštećenja jetre ( inaktivacija
estrogena)

PREGLED ŽUČNE VREĆICE

 palpabilan bezbolni žučni mjehur bez žutice  hidrops žučne vrećice
 palpabilan bolan žučni mjehur bez žutice  kolecistitis (Murphijev znak)
 palpabilan bezbolan žučni mjehur uz žuticu  opstrukcija karcinomom glave pankreasa (Courvoisierov znak)
 palpabilan bolan žučni mjehur uz žuticu  opstrukcija duktusa koledohusa kamencem
HERNIJE
 ventralne (postoperacijske, umbilikalne)
 ingvinalne = protruzija peritoneuma kroz trbušnu stijenku u predio ingvinalnog kanala (palpabilna iznad tuberkula stidne
kosti i medijalno od njega)
 indirektna (u mlađih osoba, prolazi kroz unutrašnji i vanjski ingvinalni prsten)
 direktna (u starijih osoba, prolazi kroz slabo mjesto u trbušnoj stijenci prema vanjskom ingvinalnom prstenu)
 femoralne = protruzija peritoneuma u femoralni kanal (palpabilna ispod tuberkula stidne kosti i lateralno od njega)

GENITOURINARNI SUSTAV
 poremećaj mokrenja
 bol (bubrežna, uretralna = nefrokolika, suprapubična)
 krv u mokraći (hematurija)

nor. oko 1500 ml/dan = DIUREZA

poliurija  2500 ml/dan
oligurija  400 ml/dan (renalna insuficijencija, znojenje, proljev, povraćanje, dehidracija, opstrukcija mokraćnog sustava…)
anurija  100 ml/dan

polakizurija = učestali nagon na mokrenje

dizurija = bolno mokrenje
7
nikturija = mokrenje većih količina mokraće noću
enureza = nekontrolirano mokrenje tijekom noći (fiziološka u djece do 3 god.)
inkontinencija = nekontrolirano mokrenje

pokus u 3 čaše
krv u 1. čaši  krvarenje iz uretre
krv u 3. čaši  krvarenje iz trigonuma mjehura ili prostatičnog dijela uretre
krv u sve 3 čaše  krvarenje iz bubrega ili mokraćnog mjehura

poremećaji bubrežnih funkcija:

 filtracijski (retencija uremijskih toksina  mučnina, gubitak apetita, svrbež, boli u kostima, encefalopatija…)
 ekskretorni (oligurija, anurija, arterijska hipertenzija, hiperkalijemija)
 reapsorptivni  glukozurija, proteinurija, hiperkalcijurija…
 hormonski  anemija (eritropoetin), arterijska hipertenzija (renin), boli u kostina (vit. D, Ca) …
 razgradni  retencija određenih tvari

etiologija bubrežnih bolesti:

 arterijska hipertenzija
 šećerna bolest
 tuberkuloza
 urična dijateza
 autoimune bolesti
 hematološke bolesti
 jetrene bolesti
 zloćudne bolesti
 zračenje i kirurški zahvati
 trudnoća…

kliničke manifestacije kronične bubrežne insuficijencije

POREMEĆAJ POSLJEDIC KLINIČKA SLIKA
A
POREMEĆA
JA
 GF zadržavanj mučnina, gubitak apetita,
e povraćanje, proljev,
uremijskih gubitak težine, svrbež,
toksina encefalopatija
zadržavanj boli u kostima
e fosfata 
sek.
hiperparati
reoidizam
 izlučivanje Na retencija porast tj. težine, edemi,
soli i vode nedostatak zraka (plućni
edem), art. hipertenzija
 izlučivanje H acidoza, nedostatak zraka, boli u
renalna kostima, Kussmaulovo
osteodistro disanje
fija
 stvaranje anemija slabost, umor, gubitak
eritropoetina apetita, nedostatak zraka
oštećena osteomalac boli u kostima, miopatija
hidroksilacija 25- ija
hidroksikalcifero
la
poremećena učinci na art. hipertenzija,
aktivacija renin- bubreg i dekompenzacija srca
angiotenzina krvotok

8
kronično zatajivanje bubrega:
  sposobnost koncentracije mokraće (poliurija, nikturija, žeđ, mučnine…)
  GF
 azotemija
 uremija (bljedosiva boja kože, svrbež, zadah na amonijak, mučnina, povraćanje, proljev, anemija, hemoragijska dijateza,
promjene na kostima, umor, art. hipertenzija…)

ENDOKRINI SUSTAV
 hipotalamus
 hipofiza
 adenohipofiza: HR, TSH, ACTH, FSH, LH, PRL (stimulira izlučivanje mlijeka)
 neurohipofiza: ADH (vazopresin), oksitocin (stimulira kontrakcije maternice i izlučivanje mlijeka)
 štitnjača: tiroksin, trijodtironin, kalcitonin ( razinu Ca u krvi)
 paratireoidne žlijezde: PTH ( razinu Ca u krvi  mučnina, opstipacija…)
 nadbubrežne žlijezde
 srž nadbubrežne žlijezde: adrenalin, noradrenalin
 kora nadbubrežne žlijezde: kortizol (sudjeluje u metabolizmu ugljikohidrata, masti i bjelančevina, aktivan u stresu),
aldosteron (sudjeluje u regulaciji elektrolita i ravnoteži vode), spolni hormoni
 spolne žlijezde
 testisi: testosteron
 jajnici: estrogeni, progesteron
 gušterača: inzulin ( GUK), glukagon ( GUK), somatostatin ( lučenje inzulina i glukagona
 LOKOMOTORNI SUSTAV
 bol
 oteklina
 deformacija
 ukočenost
 gubitak funkcije

HERNIJA (PROLAPS) INTERVERTEBRALNOG DISKA

- znakovita je jaka i nagla bol, najčešće u lumbalnom dijelu kralježnice, nakon dizanja tereta
- dolazi do kompresije korijena ishijadikusa
- bol se pojačava pri kašljanju, kihanju, defekaciji, napinjanju…
- poz. Lasegueov znak