PATROLOGIJE CURSUS COMPLETUS,

8BU B I B U O T H E C A DNIVER9ALIS, INTEGRA, CNIFORMIS, COMHODA. OECONOMICA,

O I H SS. FATRIM, D0CT0R1I SCRIFT0RH01E ECCLESIASTICOMI.

51TB L A T I N O R U M , 8 I V B O R J S C O B U M ,
QVl AB MTO APOSTOUCO AD MTAtEU INNOCENTll IIf (ANN. 1*1«) PWO IAT1NI$ %

KT ADCONCILII PLORENTINI TEMPORA [ANN. 1459) PRO GRfiClS PLORVERUNT :

R E C U S I O C H R O N O L O G I C A
OMNIUM QUJE EXSTITERE M O N U M E N T O R U M C A T H O L I C J E T R A D I T I O N I S P E R Q U L N D E C M I>RIORA
ECCLESLE SACULA,
J U X T A RDIT10MK8 ACCURATIBSINAS, IMTBB t l COMQUB ROlfNOLLtBOOJitClBOB • ANUBCRTPT18 C O L L A T A S , FRRQtiAM B l L f O R N *
T E R CA8TI6ATA ; D1S6ERTATIONIBUB, CONMKNTARIISVARII8QBB LECTION1BU8 CONTINENTER II.LU8TRATA ; ONNIflUS
OPBRlBBB POST AMPLIS8IMA8 BDITI0NE8 QUJC TRIBU8 NOV1SSIMI8 8 J K U L 1 B DBBBNTUR ABSOI.UTA8, DETKCTIB
AOCTA ; INDICIBUB ORDINARII8 TBL ETIAM ANALYTIC18, 81N0ULO8 8IVB TOMOS, 8IVB AUCTORR8 AL1CUJU8
MOMBNTI 8UB8BQUERTIBU8 DONATA ; CAPITIILIS INTBA IP8UM T K X T U M RITB DI8POS1TIS, NBCNOR BT T1TULI8
t

8IN0ULARUM PAGINARUM MAR6INEM SUPEHIORBM DI8TINOUBNTIBU8 8UBJECTAMQUBMATBRIAM 8 I 0 N I H -

CANT1BU8, ADORNATA; OPERIBUS CUM BUBH8, TUM APOCRTPHIS, ALIQUA VBRO A U C T O R I T A T B IN
ORDINR AD TRADITIONRM BCCLE8IA8TICAM POLLENTIBUS, AMPLIPlCATft
Dlif.ENTIB E T QUADBAOINTA INDICIBUS BUB OMNI R E S P E C T U , 8C1LICET, Al.PIIABETICO, CIIRONOLOGICO, ANALYTICO»
ANALOCICO, 8TATIRTICO, 8VNTI1BTICO, R T C , O P E R A , R E S BT A U C T O R E S BXIHBENTIBUS, ITA U T NON SOLUtt
STUDI08O, BBB NBCOTIIB IMPLICATO, KT 81 FORTB SINT, PIGRIS ETIAM B T IMPBRITI8 PATEANT OMNES
8 8 . PATRB8, LOCUPLETATA J BBD PRJ2SERTIN DUOBU8 IMMEN8I8 BT CEIIBBALIBU8 INDICIBUS, ALTBRO
SCILICBT R E R U M , QUO C 0 N 8 U L T 0 , QUIDQUID NON BOLOM TALIS T A L I S V E P A T B R , VBRUM BTIAM
UNU8QUI8QUR P A T R U M , ABBQUE ULLA EXCBPTIONE, 1N QUODLIBBT TBKMA 8CRIPSER1T, UNO
IMTUITU CONBPICIATUR; ALTERO S C I U P T U R i E S A C R ^ , i x QUO LBCTORI COM-
PBRIRE I I T OBVIUM QUINAM PATREB B T IN QUIBUB OPBRUM 8UORUM LOCIB
SIN6UL0S 8 I N 6 U L 0 R 0 M LIBRORUM SCRIPTURJS VBRSU8, A PRIMO 0ENE8B08
USQOB AD -NOVI8SIMUM APOCALVPSIS, COMMBNTATI SINT :
BDITtO ACCVRATISSIHA, CATERISQUE OMNIBU8 F A C I L E ANTEPONKND*, 81 PBRPBNDANTUR CNARACTERUM N l T l D l T A S ,
CBARTJB QUALITA8, INTB6RITA8 T B X T U 8 , CORRBCTIONIS PBRFBCTIO, OPBRUM BBCOBORVM TUM VARIBTA8
T U M NIIMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUB IN TOTO PATROLOGtJC DKCOR80 COM8TANTOR
B m i l . l S , PRBTII E X I 6 U I T A 8 , P R J K E R T I N Q U E I8TA COLLBCTIO UNA, MKTIIODICA B T CNRON0LO6IQA,
BKXCBNTORUM FRA6NBNTORUM OPUSCULORUMQUB MACTBNU8 IIIC II.LIC SPARSORUM, VEL BTIAN
INBDITORUN, PRINUM AUTBM IN N08THA BIBLIOTHBCA, B X OPBRIBOS BT M8S. AD OMNBB
JBTATBB, LOC08, L1N6UA8 FORMASQUB PKRTINKNTIBU8 . COADUNATORUM,
B T E X IKNUMERIS OPEBIBUS TBADITIONEM CATHOLICAM CONFLANTIBUR, OPUS UNICUM MIRABILITBB E F F I C l F H T l O l l .

SERIES LATINA,
1N Q U A P R O D E U N T P A T R E S , D O C T O R E S S C R I P T O R E S Q U E E C C L E S l i E LATllfiE
A T K K T U L L I A N O AD INNOCElViTUM III.

ACCURALNTE J.-P. MIGNE,

Blblloifaecfe clfcrl o o l v c r M ,
81YB C U R S U U M COMPLBTORUM W 8INGULOS 8CIRMTL1 BCCLBSLASTlCiB RAMOf BOFTONB.

PATBOLOCIA, AD INSTAR IPS1U8BCCLB8I J t , ffl DUAS PARTRS DIVIDITUR, ALIAM NBMPB L A T 1 N A M ALIAM O R J t t O - L A T r N A N .
4

A M U E P A R T B 8 J A M INTEGRB BXARATJE 8 0 N T . L A T I N A , 222 VOLUM1NIUU8 MOLE SUA STAN8, 1110 FBANCI8 VBNIT *. GRJiCA
DOPLICI EDITIONB TVP18 MANDATA E S T . PRIOR 6RJ£CUM TBXTUM UNA CUM VBRBIONB LATINA L A T B R A L l COMPLK-
C T I T U R , ET 104 VOLUMINA IN 109 TOMJ8, PRO PRIMA SERIB, NON B X C E D I T . POSTBRIOR VER8IONEM LATINAM TANTUM
B X H I B K T , IDEOQUB INTRA 5 5 VOLUMINA R E T I N B T U R . SECONDA 8BRIE8 GRJSCOHLATINA AB 5 8 VOHJMINA TAMTUM A T T I N -
GIT; DUM nujus VERSIO MERE LATINA29 VOLUMINIBOB BST ABSOLUTA, UNUMQUOOQUB VOLUMBN ORJECO-LATINHM 8 ,
UNUMQUODQUR MKRB LATINUM 5 FRANCIS SOLUMMODO BMITUR : OTROBIQUB VBBO, OT P R B T H HUJUS DBNKFICI»
FRUATUR BMPTOR, COLLECTIONKM I N T B 6 R A M , 8IVB LATINAM, SIVB GRJSCAM COMPARBT NBCB8SB B R 1 T ; 8RC.U9 KNIM
CBJB6QOB VOLOMINI8 AMPLITODINRM NKCNON ET DIFF1CULTATK8 VARIA PRBTIA JCQUABUNT. IDEO, 81 QUIS TANTUM EMAT
U C B T 1NTEGRI, 8ED 8EOR8IM, COLLBCTIONEM 6R J£CO~LATINAM, VBL EAMDEM EX GRJttO LATINE VEH8AM, TUM QUODQUIS
VOLUMEN PRO 9 VKL PROOFRANCIS SOLUM OBTINEBIT. 1STJ5 C0NDITI0NB8 P O S T E B l O R i PATROLOGLft LATINJS 8 E R I E I ,
PATRES AB INNOCBNTIO III AD CONCILIUM TRIDENTINUM E X H I B E N T I , APFLIGABUHTUB. PATROLOGIA Q U ^ MANU8CBIPT18
1N BIBLIOTHBCIS ORBIS UNIVER8I QUIBSCENTIBUS CON8TABIT, NKCNON PATROLOT.U 0R1BNTALI8, C0N0ITMMIIB08 B P K *
CIALIBU& BUBJICIBNTUB, B T IN TBMPOBB 8 0 0 ANMUNTIABCNTOB, 81 TEMPU8 BA8 T f P I S MANOAMOI NOBtB HOM B S F B B R I T •

PA TROLOG1& ZA TlNJi TOkUJS* XtUl,-

• •h i i i » r* - - - - -
8* A U R E U U S A U G U S T l N U S .

. §i* ^ 9 H ? B'»V.EWIT.kfD0i.-P.-.Mi8NB, B m Y O K E M ,
£F
B X D K A T D R
M
tTA
TBIBAUD, O L I M D'AHtWISB, PROPK PORTAM L U T E T I i C PAKISIORUM VULGO
VEltrXli N O M I N A T A M , S E U PETIT-MONTHOVGE, N U N C V E R O INTRA MUENIA PARISINAu

1865
 AVIS IMPOftTANT.
D'jpre* une deslois provideotielles qui regissent io monde, raremeot les oeuvres au-dessus ae rordhiaire se Conl
t>ans contradirtions p l o s o u moins fortesel nombreuses. L « s Atetiers Cathotiques ne pouvaient goere gcbapper a <v
cacbet divin de leur uititte. Tantot on a nie" leur existence ou leur importance; tantdt «n a dit qu'ils elaient fermea
ou quMls atlaienl 1'^tre* fependanl ils poursulvent leur carriere deputs 21 ans, et les productions qui eu sorlent
deviennent de-pltis en plus graves et soignees : aussi paratUil certain qu'a moins d*evenements qu'aucune pradencc
bumaine ne saurait prevoir ni empecher, ces Ateliers ne se fermeront qoe quand la Bibtiotheoue du Clergi sera
terminee en ses 2,000 volumes in-4°. L e passe paratt un sur garant de l*avenir, pour ce qu'll y a a espererou a
craiodre. Cepeodaiit, parmi les ralomnies auxquelles ils se sont trouves en b u l t e , \\ en est deux qui ont ete cooti-
nuellement repgtdes, parce qu'6tant plus capttales, lenr eflfet entrainait plus de consequences. Do petils et ignares
roneurreuts se sont donc acbarnes, par leur coirrespondaBce ou leurs voyageurs, a repeler partoat uae nos EdiUons
eiaient mal corrigees et mal imprimees. Nepouvant attaquer le fonddes Ouvrages, q u i , pour la plupart, ne sonl
que les chefs-d'oeuvre du Calholicisme reconnus pour lels dans tous les lemps et dans tous les pays, i l fallaitbien
se rejeler sur la forme dans ce qu*elle a de plus serieux, la correcUon et rimpressioo; en effet, les r.hefs-d'o3uvre
meme n'auraient qu*Hne demi-valeur, si le texte en etail inexactou illisible.
II est tres-vrai que, dans le principe, un succes inoui dans les fastes de la Tvpographie ayant force 1'Editeur de
recourir aux mecaniques, afln de marcher plus rapidement et de donner les ouvrages a moindre prix, quatre volumes
du double Cours d'Bcriture sainte et de Theologie furent tire* avec la correction insufDsante donnee dans les impri-
meries a presque lout ce qui s'edile; i l est vrai aussi au'un ceriam nombre d'autres volnmes, apparteiwnt a divcraes
Publications, rurent imprlmes ou trop noir ou trop olanc. M a i s , depuis ces temps eloignes, les mecaniques ont
C&J6 le travail aux presses k bras, et 1'impressioii qui en sort, sans etre du l u x e , attendu que le luxe jurerail dan«
des ouvrages d*une telle nalure, est parfaitement convenable sous lous les rapporls. Ooant a la correction, lt est
de fait qu olle u'a jamais 616 portee sl loin dans aucune edition aocienne ou contemporaine. Etcommeot en serait-il
aulrement, apres toutes les peines et toutes les de*penses que nous subissoiis pour arriver a purger nos Iprenves de
loutes faulesf L'habitude, cn typographie, m£me dans les meilleures maisons, esi de ne corrlger que deux epreuves
et d'en confererr une troisieme avecla seconde, sans avojr preparg en rien le manuscritde l a u l e u r .
Dans les Atetiers Cathotiques la diirerence est presque incommensurable. A u nioyen de correcteurs blanchis sous
le liarnais ot dont le coup d'o?il typographique esi sans pilie pour les fautes, on commence par preparer la copte d*un
bout k Taulre sans en excepter un seul mot. On lit ensuite en premiere epreuve avec la copie ainsi prlpaiee. On lit
en seconde de la meme roaniere, mais en collationnant avec la premiere. Ou fait la meme chose en tierce, en colla-
lionnant avec la seconde. On agit de meme en quarie, en collalionnaot avec ta tierce. On renouvelle ta meme op£-
ralioo en quinte, eu collationnant avec la quarle. Ces collalionnements ont pour btit de voir si aucune des fautes
signal^es au bureau par M M . les correcteurs, sur la marge des epreuves, n a ^chappe a M M . les corrigeurs sur le
marbre e l l e m & a l . Apres cescinq lectures entierss contrdl^es i'une par 1'autre, e l en debors de la preparation
ci-desstniinentionn«e.vienl une r^vtsion, e i souventil en vient deux ou trois; puis l'on clicbe. Lo clichage operii, par
consequent la pnreie du texle se trotivant immobilisee, on fait, avec la copie, une nouvelle lecture d'un bout de P6-
preuve a Tautre, on so livre 4 une nouvelle revision, et le tirage n'arrive qu*apres ces innombrabies pr^caottons.
Aussi y a t-il a Monirouge des correcteurs de toutes les nations et en plos grand nombre que dans viogt-cfoq
imprimeries de Paris r^unies 1 Aussi encore. 1a correction y coaie-t-elle autant quo la compositioo, tandis qu'ailleur&
elte ne coote que le dixieme 1 Aus^i enfin, bien que 1'asserlioo puis&e parakre t^merairc, 1'exactitudo obtenue par
taut de frais et de soins, fait-elle que la plupart des Editions des Atetiers CaUuUiques laissent bien loin derriere elles
celles m^me des cdlebres Ben^diclius Mabillon et Moutfaucon et dcs c6lebres Jesuites Pelau et Sirmond. Que l*on
compare, en effet, n'importe quelles feuilles de leurs 6dition« avec celles des n6lres qui leur correspoudenl, en grec
comme en latin, on se eonvaincra que 1'invraisemblable est uue r6alil6.
Dailleurs, ces savants eminents^ plits preoccopes du sens des textes que de la partle typographlque et n'6tant
itoint correcleurs de profession, lisaieot, non ce que por.uient les dpreuves, mais ce qni devait s'.v trouver, leur
bauie inteiligence suppleanl aux lautes de 1'edition. De plus les Beoedictins, comme les Jesnites, op^raient presque
toujours sur des mauuscrils, cause perpetuelle de la multfplkit^ des foutes, pendaiil que les Ateixers Catholiques,
dont le propre est surtout de ressusciter la Tradition, n'operent le plus souvent que stir des imprim^s.
L e R. P. De Buch, Jesuile Bollandisie de Bruxelles, noos ecrivait, i l y a quejque lcmps, n'avoir pu troover en
dix-hoit mois <T6tude, une seute faute dans notre Patroiogie latine. M . Denziuger, professeur de Thgologie a 1'Uni-
versil^ de Wnrzbourg, et M. Ueissmann, Yicaire G6ne>al de la meme ville, nous mandaient, a la date du 19 juillet,
n'avoir pu ^galemem surprendre une seuie faute, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Patrotogie. Ettfln,
le savant P. Pitra, Benddiclin de Solesme, et M . Bonetty, directeur des Aniuues de phHosophie chritieme, mis au
de*fi de nous convaincre d'une seule erreur lypoffraphique, ont M forces d'avouer que ndus n'avions pas trop
pr^sumede nolre parfaite correction. Dans le Clergese trouvent de bons latinistes et de bons helltaisies, et, ce qui
est plus rare, des bommes tres-positifs et trds-pratiques, eh bien I nous leur prometlons une prime de 25 centimes
par cbaque faute qu'ils decotivriront dans n'importe lequel de uos volumes, aurtout dans les grecs.
Malgre ce qui pr^cede, 1'Editeur des Cours complets, sentant de plus eu plus rimportance et meme la necessiU
done correcttcn parfaite pourqu'un ouvragesoft veritablemeot ntile et estlmable, se livre depuis plus,d'un an, el
est resolu de se Hvrer jusqu'a Ta fin a une operalion longue, penible et couleuse, savoir, la revision entiereet
universelle de ses innombrables cliches. Ainsi chacun de ses volumes, au fur et a mesure qu'il les remet soas presse,
est corrige mot pour mot d u n bout a 1'autre. Quaraute bommes y sont ou y seront occupes pendant 10 ans.et one
somme qui ne saurait &tre moindre d'un demi milllon de francs est consacree a cet important coolrdle. De cette
inaniere, tes Publications des Atetiers Catliotxques, qui d^jk se disiineuaient enlre toutes par la superioiiU de leur
correction, n*aurontde rivales, sous ce rapport, dansaucun temps ni dans aucun pays; car quel est 1'editeur qui
pourrait et voudrait ve livrer A P B E S C O U P a des travaux si gigantesques et d'un prlx si exorbitant? II fant
certes eire bien p^n6tre d'uoe vocation divine a cet etfet, pour ne reculer ni devanl la peine nt devant la depense,
surtnnt lorsque TEurope savaote proclame que jamais volnmes n'oot ete edites avec tant d'exactitude que ceux de
ia Bibtiotheque miverselte du Ctergi. L e preseot volume est du uombre de ceux rcvises, et lous ceux qui le seront
a 1'avenir porteront cette note. Eu consequence, pour juger les productions des Aleliers Cathotiques soos le rapport
de la correction, i l ne faudra prendre que ceux qui porleronl en t^te 1'avis ici trace\ Nous ne reconoaissons que cette
•Sdition et celles qui suivront sur nos planches de m£tal ainsi corrig6es. On croyait autrefois que la stereotypie
immobilisait les fautes, attendti qti'un cliche' de metal n*est point eMaslique; pasdu tout, i l introduit la perfection,
«•ar on a trouve lerooyende le corriger jusqu'a extinction de fautes. L'Hebreu a 6t6 revu par M . Dracb, le Grec
par des Grecs, le Latm et le Prancais par les premiers correcteurs de la capitale en ces langues.
Neus avoos b eoosoUitioo de pouvoir flnir tet orts par les reflexioos soivantes : Enfln, notre exeniple a fini par
cbranler les grandes publications en Italie, en Allemagne, en Belgique et en Prance, par les Catwns grecs de Bome,
le Gcrdil do Naples, le Sainl Moiuasfy'Vsrote;\'AtcuCjoptfit letjgjeuse de Munich, le recueil des dictarationt des
rites de B r u x e l l e s , les BottaniiMell\*SOnr&t H (e 5 ^ t / ^ o X r > n ^ J u s q u l c i , on n'avait su r^imprimer que des
ouvrages de coorte haleine. Ecs \d-4*, ofl %'e*rfgroun%^trlw hi«.folio«, (aisaient peur, et on n'osait y loticher, par
«rainle de se noyer dans ces ablmes sans fbod et sans rives; mais on a fini p t r se risquer a nous imiter. Bien plus,
sou* notre impulsion, d'auf^e«EdHours«e p r4parent svfuUairf, universeLaux Dictstons de loutes les Congregationr, ,
J J

a nne Bittgraphie et a one Kiiloin ftefierale; etc., e ^ M l l t f e l i T f l i & ^ i a ; U plupart des ediUoos dejk (aites oo qui so
fout, sont sans autorite, p*yc*Hu*otfeo soB4«sawexaciilude{ Ia €o*rr0£U0tf «tmble en avoir M faite par des avergtes,
aoit qu'on n e o ait pas senti la gravite, soit qu'on ait lecule devant l e s t r a i s ; mais pattencel nne reprodncUon
currecte surgira bientdt, ne fftl-ce qj*a la iumierc des ecoles qut se sont failosou qui se feroot eurore
 TRADITIO CATHOLICA.
bMCULk IV-T ANHl 387-430

SANCTI AURELII

AUGUSTINI,
niPPONENSIS BPISCOPI,

O P E R A OMNIA,
POST L O V A M E N S I U M THEOLOGORUM RECENSIONEM

CASTIGATA OBIttO AD l A N U S C R l P f O S COOICBS CALLICOS, VATICAHOS, B E L G K t t S , I T C . V

NECNON A D EDiTIONBS ANTIQUIORES B T CASTIGATIORBS,

OMtBA BT STUDIO

MONACHORUM ORDINIS SANCTI BENEDICTI

B CONGRBGATTONB S . M A U R I .

EDlllO NOVISSIMA, BMBNDATA BT AUCTIOE,

ACCUHANTE J . - P . MIGNE,

BIBMOTHCCiB CLERI VNIYERSJC,

SIVS

CURSUUM COMPLRTORUM I N SINGULOS SCIENTLK ECCLBSIASTICA RAMOS EDITORB.

• I 'IB»«N————

TOMUS NONUS.

** **** Z

Y E N B U N T 16 X O V » : 8 6 F I U ^ C ^ O A L U C I S ^ i

E X C U D E B A T O R E T VENH* ? t D 9 . - ? . M!f,NG EDfTdYtRM,

A
:

IN VIA DICTA THIBAUD, OLIM D'AHBOISE. PROPE PORTAM L U T E T I A PAItlSIORUM VDLGO

PtNFER NOMINATAM, S E U PETIT-MONTROVGE, NUNC VERO INTRA MOENIA PAItlSINA.

1865
 TRAOITIO CATHOLICA.
SMCULA IV-V. ANNI 887-430.

ELENCHUS
Avofotam qpEBim Q U I m HOG T O M O X L O I aoNtiNEimm.

S. A U G P 9 T 1 W U S H I P P O N E N S I S E P I S G O P U S .

P s a l r a u s contra p a r l e m D o n a l i . pag. 23
Contra E p i s t o l a m P a r o e i u a n i l i h r i Uh 33
D e Baptismo contra Donptistas l i b r i V I I . 107
Contra litteras P e t i l i a n i l i b r i III. 245
Bpistoln ad C a l h o l i c o s contro D o n a t i s t a s , v u l g o de Unitate Ecclesi®
liber nnus. 391
Contra C r e s c o n i u m G r a m m a t i c n m D o n a l i s t a m l i b r i I V . 445
D e u n i c o B a p t i s m o contra P e t i l i a n u n i . 595
B r e r i c u l u s Collationis c u m D o n a l i s t i s . 613
Post Collationem ad Donatistas liber untis. 651
S e r m o ad Caesareensis Ecclesi» plebem E m e r i t o praesente h a b i t u s . 689
De Gestis c u m E m e r i t o l i b e r urius. 697
Contra G a u d e n t i u m Douatistarum episcopum l i b r i II. 707
Serroo de R u s t i c i a n o subdiacono a Douatistis rebaptizato e l i n d i a -
conuro o r d i a a t o . 753
APPBNDIX.

Contra F u l g e n t i u m Donatistam i n c e r t i auctoris l i b e r . 763

E x c e r p t a et scripta vetera ad Donatistarum h i s t o r i a m p e r t i n e n l i a . 773

Parisiis. — Ex typis L . MIGNE.

 IN TOMUM NONUM
$r*fatto.

E t s i i n confutandis Manichffiis et A r i a n i s labores g r a v i s s i m o s , ut c x stiperioris t o m i o p u -

s c u l i s s a t i s i n t e l l i g i t u r , s u s t i n u i t A u g u s t i n u s ; s i t a m e n i i c u m sequentibus s c r i p t i s , qure
a d v c r s u s Donatistas idem e d i d i t , c o n f e r a n t u r , n » i l l i v c l u t i quaedam ludicrte v c l i l a t i o n e s e l
u m b r a t i c a c e r t a m i n a facile r e p u t a b u n t u r . I n D o n a t i s t i s e n i m longe concitatiores raolus
m a g i s q u e obfirmata p e r v i c a c i a et i n d o m i t a c r u d e l i t a s , c u i a r m a t a m i l i t u m m a n u s a n i m o s
e t f u r o r e m m i n i s t r a b a t . H i s n o n a l i a sanctissimus D o c t o r a r m a o p p o s u i t , quara c h a r i t a t i s ,
l c n i t a t i s et palienlite infraclae, q u i b u s disputationes et collationes s u a s c u m i l l i s s c h i s m a t i c i s ,
sive s c r i p t o , seu c o l l o q u i o h a b i l a s , m u n i c b a t . A d has vero fructuose legendas L e c t o r u m
a n i m i b r e v i n a r r a t i o n e r e r u m qu® ad D o n a t i s t a r u m h i s l o r i a m p e r t i n e n t , c o m p a r a n d i s u n t ;
u t hoc p r o p o s i t o s p e c i m i n e e r u d i l i j a m n o t a p a u c i s repctant, et m i n u s i n his v e r s a t i ad h a n c
l e c t i o n e m i n s t r u c t i accedant.
D o n a t i s t a r u m s c h i s m a i n A f r i c a o r t u m est a n n o ferme a u a d r a g e s i m o tertio a n i e n a t u m
A u g u s l i n u m , post.finem persecutionis D i o c l e l i a n i . Is a n n o C h r i s t i trecentesimo tertio p r i m u m
e d i c t u m i n C h r i s l i a n o s p r o m u l g a v i t , mense raartio, s i E u s e b i u m i n H i s t o r i a E c c l e s i a s t i c a
s e q u a m u r (Euseb-, Hist. Eccles., lib. 8, cap. 2); a u t a p r i l i , s i a c t a M a r t y r u m P a l a s t i n a : q u o
edicto «ecclesi® q u i d e m ad s o l u m u s q u e d i r u i , s a c r i vero codices flammis a b s u m i j u b c -
« b a n t u r . » I d a u t e m , agentibus A n u l i n o P r o c o n s u l a r i s , et F l o r o Numidioe pr&fectis, r i g i d i s -
s i m e confectum est i n ATrica, u b i a t r o c i t e r saevitum i n C h r i s t i a n o s eidem ediclo r e p u g n a n t e s .
E x his q u i d a m sese u l l r o s u p p l i c i i s o b j e c e r e , p a l a m professi, se d u o s penes se haberent
L i b r o s sacros n u n q u a m t r a d i t u r o s . I m m o d e r a t u m h u n c z e l u m i m p r o b a v i t M e n s u r i u s C a r t h a -
g i n e n s i s e p i s c o p u s ; eosque q u i hoc agendi modo m a r t y r i u m s i b i accersissent, m a r l y r u m
loco h a b e r i v c t u i t , C y p r i a n i e x e m p l o (Axsgustinxts, Brevic. Collationxs cum Donatistis. die
tertia, cap. 1 3 ; Cyprxanus, epist. 8 3 , seu 8 1 ) : q u o d s y n o d u s E l i b c r i t a n a ante caverat
de i i s q u i i d o l a ejusdem r e i g r a t i a confrejfissent [Concilium Eliberitanum, can. 6 0 ) .
V c r u m a i i i i n a l i u d e x t r e m u m p r o l a p s i s u n t , i m b e c i l l i t a t e et abjectione a n i m i , tradendo L i -
b r o s sacros i n m a n u s p r o f a n o r u m , ob i d Tradttores a p p e l l a t i , famosa sane appellatione 9

qu® D o n a t i s t a r u m s c h i s m a t i occasionem et c o l o r e m p r a b u i t . H u j u s c r i m i n i s i n s i m u l a t u s cst

a b eis M e n s u r i u s , pnecessor Caeciliani; m a x i m e vero C a & i l i a n i o r d i n a t o r F e l i x A p l u n g i l a n u s ,
q u e r a i n s u o C a r t h a g i n e n s i c o n c i l i o m a l o r t i m o m n i u m fontcm d i x c r u n t : sed haec c r i m i n a l i o
l e g i t i m i s p r o b a t i o n i b u s destituta erat, eaque p o s t m o d u m i n ipsos a c c u s a t o r e s J u s i i u s rcjccta .
c s t (Axtgustinxss, Brevic.Collationis, die tcrlia, cap. 1 3 ; epxst. 88, n . 3 ; etContraCresco-
nium, lio. 3 , cap. 60).
E n i m v e r o post persecutionem c o d i c u m t r a d e n d o r u m , i n c o n c i l i o C i r t e n s i , q u o d a N u m i d i s
u n d e c i m v e l duodecira episcopis o r d i n a n d i c a u s a i n P a u l i l o c u m e p i s c o p i , a n n o trecenle-
f

s i m o q u i n t o c e l e b r a t u m est, Secundus T i g i s i l a n u s a n l i s t e s , a n t i q u i t a t i s t i t u l o ratcris s u p c -

r i o r , c u m ante o m n i a u n i v e r s o s et s i n g u l o s ejusdem conventus episcopos c r i m i n i s expertes
esse p r o b a r i v o l u i s s e t , i n i p s a i n q u i s i t i o n e hffirere coactus e s t , i n d u l g e n d o collegis s u i s , q u i
vulgatae T r a d i t i o n i s r e i c e n s e b a n t u r , ne et ipse eadem accusatione o b l i g a r e l u r ( A u g u s l i n u s .
Contra Cresconium, lib. 3, capp. 26 ct%l). l t a q u e pendente p u r g a t i o n e , S i l v a n u s n o n sine
p o p u l i expostulatione S i l v a n u m T r a d i t o r e m v o c i f e r a n l i s , atque a l i u m ejus loco flagitantis,
C i r t e n s i Ecclesiae p r a f e c t u s est (Gestaapud Zenophilum constuarem, in Appendice hujus tomi).
H i s a u c t o r i b u s conflatum est post s c x inde a n n o s s c h i s m a D o n a t i s t a r u m , c u i j a m v i a m
Oecerat D o n a t u s Ecclesue a C a s i s - N i g r i s i n N d m i d i a episcopus, p e r t u r b a n d o C a r t h a g i n e n s e m
E c c l e s i a m « o tempore g u o Caecilianus i n c a d i a c o n u s erat (Augustinxss, Brevic. Collationis
cum Donatxstis, dxe tertxa, cap. 12); sed absque u l l a u n i t a t i s s c i s s u r a u s q u e ad o b i t u m M e n -
s u r i i , et C s c i l i a n i s u b r o g a l i o n c m , quae libcrtate C b r i s t i a n i s p e r M a x e n l i u m concessa, a n n o
trecentesimo u n d e c i m o facla est (ld., deUnico Baptismo, cap. 16, n . 2 9 ) . T u n c q u i p p e i n
C e c i l i a n u m i n s u r r e x e r a n t t r i a h o m i n u m genera, « impii,fures,superbi» (Id., Psalm. contra
partem Donati). H u j u s e x t r e m i generis fuere B o t r u s et C e l e s l i u s , q u i C a r t h a g i n e n s e m c a -
thedram a m b i e n t e s , e a m d e m Caeciliano i n v i d e b a n t . M e d i i e r a n t seniores fidelesplebisCariha-
g i n e n s i s , q u i d e p o s i l a m a p u d se per M e n s u r i u m , c u m ad c o m i t a t u m p r o f i c i s c e r e l u r , ejusdcm
ecclesto p c c u n i a m successori r e s l i t u e r c n o l c b a n t , ob id « fures e c c l e s i a s l i c i a r g c n t i » a p p c l -
l a t i (Optatus, lib. 1; Augustinus, Contra Epistolam Parmeniani, lib. 1 , eap. 3 , n . 5 ) . D e -
n i q u e p r i m i gcneris a n t e s i g n a n a f u i l L u c i l l a , p c c u n i o s i s s i m a et factiosissima f c m i n a , Caeci-

r
l i a n o ir.fensa ob i n c r e p a t i o n c m ab eo diacono s i b i factam, q u o d ante « s p i r i t u a l e u i c i b u m et
o t u m os nescio cujus m a r l y r i s », i n q u i t O p t a t u s , « s i tamen m a r t y r i s , l i b a r e d i c e b a t u r »
Optatus, lio. 1). H i omnes conspiratione i n Caecilianum i n i t a , ad S e c u n d u m T i g i s i t a n m u
a i i o s q u e N u m i d u e episcopos p r o v o c a r u n t , coscjue novac elcctionis c a u s a C a r t h a g i n e m a c c o r -
s c r u n t , Caeciliani o r d i n a t i o n e r o , q u o d a F c h c e A p t u n g i t a n o . T r a d i t i o n i s c n m i o e , u t i p s i
v u l g a b a n t , obligato, facta e s s c l , v i t i o s a m c a u s a t i . K r g o C a r t h a g i n c m c o n v c n e r e e p i s c o p i
PATROL. X L H l . {Une.J
 n MiCFATIO. f*
n u m e r o fcrme septuaginta (Augustinus, Brevic. Collatxonis, die tertia, cap. 14) : i n h i s T r a -
*iitorcs i l l i c o n c i l i i C i r t e n s i s , q t i b u s eonfessis T r a d i t o r i b u s Secvndus i g n o v i t , n n a c u m S i l -
v a n o i l i d e m T r a d i l o r e , o u e m ejusdem u r b i s C i r t e n s i s epfscopum i n s t i t u e r a n t (Id., Contra
Cresconium, Hb. 3 , cap. z 7 ) . H o s p i t i o excepti o m n e s . a praedictis factiosis, n o n a C a t h o l i c i s ,
<|uorum petitione Caecilianus f u e r a l o r d i n a t u * (Opttuus, lib. 1). Y o c a t u s i n j u d i c i u m C a e c i l i a -
nus adesse r e c u s a v i t , c u m eos n o n veros judices , sed fnimicos atque c o r r u p t o s convenisse
c o g n o s c e r e t : i m o etiam t o l a . E c c l e s i a Caecilianum t e n u i t , ne se l a t r o n i b u s traderet. A b s e n -
t c m i t a q u e et adesse nolentem d a m n a v e r u n t seditiosi i l l i c p i s c o p i , t a n q u a m a T r a d i t o r i b u s
o r d i n a t u m , et q u i a , c u m esset d i a c o n u s , v i c t u m afferri m a r l y r i b u s i n custodia constitutis

S r o h i b u i s s e d i c e b a t u r ( A u g u s t i n u s , Brevic. Collatxonis, die tertia, cap. 1 4 ) ; atque ejus loco

[ a j b r i n u m , Lucillae d o m e s t i c u m , q u i lector i n d i a c o n i o Caeciliani fuerat, suffecerunt (Opta-
tus, lib. 1 >.
E x hac o r d i n a t i o n e scissa est i n duas partes Dniversa A f r i c a , constituti i n p l e r i s q u e E c c l e -
Siis d u o p r o u t r a q n e parte e p i s c o p i ; a l i i s o r b i s c h r i s t i a n i p r o v i n c i i s i n Caeciliani c o m m u -
n i o n e o m n i n o p e r s i s t e n t i b u s . Q u i n c t i a m C o n s t a n t i n u s i m p e r a t o r eidem ab i n i t i o favit, c u m
e Osco erogationcs i n A f r i c a r e i i g i o n i s catholicte m i n i s t r i s ficri j u s s i t p e r i p s u m C a e c i l i a n u m ;
q u e m etiam s n i s litteris dignatus est, i n q u i b u s testatur s i b i n o n p r o b a r i <r q u o s d a m n o n
« satis compositse mentis h o m i n e s , » i d est D o n a t i s t a s , « q u i sanctissimac et catholicae E c c l e -
« s i « p o p n l u m i m p r o b a atque a d u l t e f i n a falsitate t u m corrumpebant»(Epist. Constantini ad
Ccecilxanum, in Appendice hujus torni)* Nec o b s c u r e e i d e m Caeciiiano s u i f r a g a t u r Imperator
i n epistola a d A n u l i n u m Afncae p r o c o n s u l e m de i m m u n i t a t c c l e r i c o r u m : q n i A n u l i n u s i n
s u a ad C o n s t a n t i n u m r e i a t i o n e s c r i b i t , s a c r a m I m p e r a t o r i s se c u m Caeciliano c o m m u n i c a s s e ,
c u m q u e a l i i s , « q u i s u b eodem agebant,» quos ad i n s t a u r a n d a m Ecclesiae u n i t a t e m sit c o -
h o r t a t n s (Relatio Anulini, ineadem apvendice); at duos s i b i a Caeciliani a d v e r s a r i i s p o r r e c l o s
fuisse l i b e l l o s , quos ad I m p e r a t o r e m dirigeret. U n u s ex his Iibcilis i n s c r i p t u s erat, « L i b e l l u s
c Ecclesiss catholicffi c r i m i n u m C t e c i l i a n i datus a parte M a j o r i n i : » (juod n o m e n u s u r p a b a n t

f i r i m u m s c h i s m a t i c i i l l i , a n t e q u a m a D o n a t i factione v o c a b u l u m s i b i t r i b u i s s e n t . A l t c r u m
i b e l l u m v e r i s i m i l e est fuisse i l l u m D o n a t i s t a r u r n s u p p l i c e m l i b e l l u m , die d e c i m a q u i n i a
d p r i l i s , a n n o trecentesimo dccimo tertio d a t u m , q u o j u d i c c s e G a l l i i s , q u i T r a d i t i o n i s e x p e r l e s
c r a n t , ab Imperatore posccbant.
A n n n i t petitis C o n s t a n t i n u s . D a t i q u i p p e sunt judices tres e x G a l l i a e p i s c o p i , M a t e r u u s e x
A g r i p p i n a c i v i t a t e , R c l i c i u s ab A u g u s t o d u n o , et M a r i n u s Arelatensis?( Optatus, lib. 1). H i ,
i u s s u I m p e r a t o r i s K o m a m p r o f e c t i , et u n a c n m eis q u i n d e c i m Itali e p i s c o p i , c o n v e n e r u n t
i n d o m n m F a n s t a e i n L a t e r a n o , C o n s t a n t i n o III e t L i c i n i o l I I Coss.>scxtononas octobres, feria
s e x t a . h o c est anno trecentesimo decimo tertio, M i l t i a d e praesidente, c u i causahaec a c c u r a t i s -
s i m e d i j u d i c a n d a et expraescriplo iustitiae t e r m i n a n d a c o m m i s s a fuerat per s a c r a m i m p e r a t o -
ris (Epist. Constantini ad Miltiaaem, in Appendice hujus tomi). Jussus etiam stitit se ad c o n -
c i l i u m Caecilianus c u m episcopis e x s u a c o m m u n i o n e d e c e m : tolidemqpe adfuerunt e x a d v e r s a
factione; i n his Donatus a C a s i s - N i g r i s , d u x scfaismalicorum. C a u s a t r i b u s sessionibus v c n t i -
lata e t e x a m i n a t a , p u r g a l u s e s l Caecilianus; d a m n a l u s v e r o ipse D o n a t u s , u t t o l i u s faclionis
a n c t o r et i n c e n t o r , « et a s i n g u l i s i n e u m dictae scntentiae, q u o d confessus sit se r e b a p t i -
« zasse, et episcopis lapsis m a n u m i m p o s u i s s e , q u o d ab E c c l e s i a a l i e n u m est» (Optatus, lib. 1].
D e aliis p o r r o ejusdem partis e p i s c o p i s , u t i p s o r u m i n f i r m i l a s l e n i u s e x c e p t a i n t u s s a n a b i l i s
fieret, id s t a t u t u m e s t , ut s i ad Ecclcsiae c o m m u n i o n e m r e c i p c r e se v e l l e n t , i n suis h o n o r i -
bus s u s c i p e r e n t u r , etiamsi e x t r a E c c l e s i a m o r d i n a t i essent (Augustinus, epist. 185, cap. 1 0 ,
n . 47^ et epist. 4 3 , cap. 5, n . 16).
« E o d e m t e m p o r e , » ait Optatus (post c o n c i l i u m R o m a n u m , an post A r e l a t e n s e , de q u o
m o x dicemus), « i d e m D o n a t u s » A f r i c a m repetendi f a c u l t a t e m , eo pacto u t n c c ad C a r t h a g i -
n e m a c c e d e r e t , p e t i i t : eodemque tempore I m p e r a t o r i suggestum e s t , « ut bono pacis Caeci-
« l i a n u s Brixiae r e t i n e r e t u r , et factum est.» M i s s i i n s u p e r C a r t h a g i n e m episcopi d u o , E u n o -
m i u s et O l y m p i u s , q u i E c c l e s i a m c a t h o l i c a m eam esse r e f e r r c n t , quaeper u n i v e r s u m o r b e m
dHTunderetur, i p s a m q u e C a e c i l i a n o c o m m u n i o n e c o n j u n c t a m , C a e c i l i a n u m d e n i q u e p u r g a t u m
j u d i c i o n o v e m d e c i m R o m a n i c o n c i l i i e p i s c o p o r u m , q u o d dissolvi n o n posset (Optatus, lib.i)
Append. hujus totni, in excerptis adhistoriam Donatxstarum pertinentibus, viae sectionemcui
txtulus est: tEunomius et Otympius episcopi in Africam missi. » etc.
Haec sententia r e p r i m e n d o s c h i s m a t i et p a c i resliluendae sufficere v i d e b a t u r : at D o n a t i -
s t « , i n sua p e r t i n a c i a o b f i r m a t i , non recte j u d i c a t u m a p u d I m p e r a t o r e m c o n q u c s t i s u n t ,
« quod e o r u m o m n i s oausa n o n fuisset a u d i t a , sed potius i i d e m episcopi q u o d a m loco se
« clauslssent, et p r o u t ipsis a p t u m fuerat judicassent» (Epist. Constantini ad Ablavium, in Ap-
pendico kujus tomi). Aadebant m i n o r e m fuisse e p i s c o p o r u m i n i l l o R o m a n o c o n v c n t u n u m e -
r u m , q u a m ut tanue controversiae m o d u m i m p o n e r e p o t u i s s e n t , adeoque a l t e r n m episcopale
j u d i c i u m sibi esse n e c e s s a r i u m . E o r u m vero e x p o s t u l a t i o m a x i m e i n F e l i c e m A p t u n g i l a n u m
ep scOpnm r e c i d e b a t , a q u o , ntpote T r a d i t o r e , Caecilianum rite ac l e g i t i m e o r d i n a r i h a u d
;

p o l u i s s e c o n t e n d e b a n t (Epist. Constantini ad Chrestum,in eadem appendice).

E o r u m postulatis q u a n t u m v i s i n i q u i s , quo scilicet schismaticis t u r b a s ciendi o m n e m v i a m
H occasionem praecluderet, assensit C o n s t a n t i n u s , p e r m i s i t q u e F e l i c i s a c c u s a t i o n c m i n p u -
b l i c o Africae j u d i c i o e x a m i n a r i c o r a m ^ E l i a n o p r o c o n s u l e : a q u o F e l i x i m p a c t i c r i m i n i s
innocens p r o n u n t i a t u s est. Prceterea A r e l a l e m s y n o d u m i n d i x i t I m p e r a t o r , ut t o l a Caeciliani
causa denuo ad e x a m c n r e v o c a r e t u r , a n n o ut v i d e t u r p r o x i m o post c o n c i l i u m R o m a -
 15 ftt£FAT!0. tt
m i m . H c m a t u r i u s c t p c n s a , Ceeciliani c a u s a i t c r u m s n p c r i o r ex i l t y c e l c b r i concifio
evasit.
V e r u m nec s i c D o n a t i s t a r u m c o n t u m a c i a fracta e s t : qn\ ad I m p e r a t o r e m a p p e l l a t i o n e i n -
t o r p o s i t a , s u p r e m u m ejus j u d i c i u m i a t e r p c l l a r u n t . H a n c appclla,tionem n o n sfne stomncho
et indtgnatione a d m i s i t C o n s t a n t i n o s , s e d e o t a m c n a u i m o , ut si dcinceps r i x a s et comten-
tiones e x c i t a r e p e r g e r c n t , g r a v i s s i m i s i n c o s poepis a n i m a d v e r t e r e t u r . Utrisqqe crgotyedio-J
l a n u m y o c a t i s , a u d i t i s q u e p a r t i b u s , ac r a t i o n u m momentis u t r i n q t i e l i b r a t i s , Crecijianum!
« o m n i i n n o c e n t i a p r a d i t u m » e d i x i t I m p e r a t o r , u t constat e x ipsjus litteris die dcctma n o -
y e m b r i s , a n n o trecentesimo decimo sexto ad E u r n a l i u m s c r i p t i s . Sed c u m nec tam s o l e m n i
j u d i c i o o b s t i n a t i s s i m i homines a c q u i e s c e r e n t , « e o s » i d e m A u g u s t u s , si ParmenJano c r c d t -
m u s , « a d c a m p u m , i d e s t , ad s u p p l i c i u m d u c i i u s s i t , H i s p a n o O s i o , » ut i l l e q u i d e m i n v i -
diosc d i c i t , «suggerente» (Augustmus, Contra hpistolam Parmeniani, lib. 1, cap. 8 ) . C c r t e
« l e ^ c m dedit s e v e r i s s i m a m ; e l ^dversus e r r o r e m m u l t a c o o s t i t u i t , et eis basilicas j u s s i t a u -
fcm,» pnecepitque « n t l o c a c o n g r e g a l i o n u m i p s o r u m flsco v i n d i c a r c n t u r » (Id„ epist. 105,
w. 9 ; Contra Litteras Petitictfii,tib.\ cap. 9 2 ; et episl. 88, n . 3). Q u i n etiam e x s i l i u m i n
q u o s d a m e x i l l i s d c c r e t u m fuissc i n d e i n t e l l i g i t u r , q u o d « d e r l l o r u m exsilio. soluto et p o r u m
furore Deo v i n d i c i d i m i l t e n d o litteras dedit» C o n s t a n t i n u s a n n o trccentesimo vigesimo p r i m o
(Id., Ad Donatislas post Cotlationem, cap. 33).
S i c itaque D o n a t i s t a r u m s c h i s m a i n haeresim v e r s u m est, n o n eo t a n l u m n o m i n e , q u o d
« hseresis s c b i s m a i n v e t e r a l u m » a b A u g u s l i n o a p p e l l a t u r (Id., De ffctrtsibus.cap. 69), currt
« s c h i s m a » sit « recens congregationis e x a l i q u a sententtarum diversitatc dissepsio »(/</.,
Contra Cresconium, l\b. 2, cap.1), v e r u m e t i a m q u o d Ecclesi<je u n i t a t e v i o l a t a i n falsa
item dogmata p r o l a p s i s u n t . N a m c u m i n suae contumaciac p q l r o c i n i u m kt semel c o n s t i t n i s -
sent, nempe r e o r u m consortio c u t p a m et r e a t u m e o r u m i n c u r r i ; hoc deinde c o l l i g e b a n t ,
E c c l c s i a m c a l h o l i c a m i n sola D o n a t i parte i n t e g r a m r e m a n s i s s e , c & t e r u m i n a l i i s ( c r r ^ r u m
p a r t i b u s periisse * q u a s i contagione c o m m u n i o n i s e x s t i n c t a m , » n i m i r u m « p r o p t e r c r i m i -
u a Caeciliani » (Id., De Hceresious, cap. 6 9 ) , c u m q u o aliae Ecclesice c o m m u n i c a v e r a n t . A d
haec, S a c r a m c n t o r u m efficaciam a m i n i s t r o r u m virtute pcndere asserebant, adeoque B a p t i -
s m u m e x t r a D o n a t i socictatem n u l h i m e l i n v a l i d n m esse. Q u a p r o p t e r C a l h o l i c o s , q u i a d
c o r u m partes deflectebant, iterato baptizare n o n d u b i t a b a n t . Q u a n q u a m T i c h o n i u s , et ipse
d o n a t i s t a , refcrente A u g u s t i n o , t c s t a l u r , i n c o n c i l i o su® sectce d u c e n t o r n m et s e p t u a g i n t a
e p i s c o p o r u m C a r t h a g i n e h a b i t o , s t a t u t u m fuisse u l « T r a d i t o r i b u s , s i b a p t i z a r i n o l l e n l .
p r o i n l c ^ r i s c o m m u n i c a r e t u r » (Augustinus, epist. 9 3 , n . 93). A t decretum tstud n o n vide*
t u r fuissc o b s e r v a t u m . D e n i o u e D o n a t u s , n o n i l l e a C a s i s - N i g r i s , sed C a r t h a g i n e n s i s post
H a j o r i n u m episcopus, C a t h o l i c a m de T r i n i t a t e , u t ex scriptis eius c o l l i g i t A u g u s t i n u s , n o n
h a b u i t s c n t e n t i a m : v c r u m addit sanctus D o c t o r , Donatistas i n n u n c istius Donatt e r r o r e m
iton fuisse i n t e n l o s , nec facilc i n eis q u e m q u a m , q u i h o c i l l u m sensisse n o v e r i t , i n v e n t u m ;
tametsi t a n t u m a p u d suos valebat ejus e l o q u e n t i a et a u c t o r i t a s , u t a b eo Donatistas n o m e n
traxisse multi existimarent.
D e hoc Donato fttse, q u o d sciljcet inter suos p r a c i p u o l o c o h a b e r e t u r , agit Optatus, e j u s -
que a n i m i levitatem et f u r o r e m , p r a s e r t i m v e r o s u p e r b i a m tntolerandam notat. Q u i p p e i t a
« e x a l t a t u m e s t c o r ejus, ut s i b i j a m n o n h o m o , sed deus ruisse v i d e r e t u r ; t a n t u m q u e s t b l
« de episcopis e x e g i t , u t e u m n o n m i n o r i m e t u omnes v e n e r a r e n t u r , q n a m Deutn »(Optatus,
lib. 3). H o m i n i s t u m o r e m palpabat fovebatque d i s c i p u l o r u m ejus a d u l a t i o , q u o r u m « a p e r -
« tissimis v o c i b u s , » a i t A u ^ u s t i n u s , a D o n a t o d i c u n t u r ista c a n t a t a , E u g e , euge, d u x b o n c ,
« d u x p r a c l q r e : et n o n d i x i t i l l e , Avertantur statim et erubescant, qui dicunt miki, Eugr,
« euge; nec eos c o r r i g e r e v o l u i t , u l C h r i s t o dicerent, D u x b o n e , d u x p r a c l a r e » (Augu.Umu*,
Enarr. in Psal. 69, n . 5). F o r t e Optatus D o n a t i s u p e r b i a m n i m i u m a u x e r i t : sed eam t a m e n
i m m o d i c a m fuisse i l l u d a r g u m e n l o e s t , q u o d a l i a r u m E c c l e s i a r u m c o m m u n i o n e m i t a sper-»
n e b a t , u l a b eis volens ac lubens recederet, q u a s i e a r u m societate p o l l u e n d u s , atit s a n c t i t a *
tis g r a l i a m a m i s s u r u s esset. E j u s t e m p o r e , u t q u i d e m v e r i s i m i l l i m u m est, DonatisUe e p i s c o -
p u m i n u r b e R o m a habere coeperunt. N a m scribente O p t a t o , q u i q u i d e m aequalem h a b u i t
P a r m e n i a n u m , p r o x i m u m D o n a t i s u c c e s s b r e m , C l a u d i a n u s j a m s e x l u s erat tn U r b e i s t i u s
sectae c p i s c o p u s , n o n u t c o m m u n i o n e c u m « R o m a n a E c c l e s i a , i n q u a semper a p o s t o l k a
« c a t h e d r a p r i n c i p a t u s viguH» [Id., Epist. 4 3 , cap. 3, n . 7 ) , j u n g e r e t u r , sed u t s u o s q u i R o -
m a m m i g r a v e r a n t , i n s u a uefeclione retinerct. I l l i c « s p e l u n c a m q n a m d a m foris a civitate c r a -
« tibus s e p s c r u n t , u b i ipso tempore c o n v e n t i c ^ l u m habere potuissent. Unde M o n t e n s e s , et
« C u t z u p i t a n i » a p p e l l a t i (Optatus, lib. 2. Append. kujus tomi, in excerptis ad historiam Do~
natistarum pertinentibus; vide scctionem cui titulusest:« Donatistw poregrini Momp commo^
m rantes habent..,. basilicce vice spetuncam cxtra urbcm*») Eodera c o n s i l i o e t a n i m o e p i s c o p u m
c suis u n u m i n H i s p a n i a m q u i cujusdam n o b i l i s malronse domura et possessiones pnocuraret,
ct a l i u m ad i g n o t u m q u c m d a m e x t r a A f r i c a m l o c u m misfci u n t DonatisUe, nempe ut asseclas
suos a desevendo schismate p r o h i b e r c n l (Augustinus, Contra Litteras Peiiliam, lib. 2 , cap>
1 0 8 ; et Contra Cresconium, lib. 3 , cap. 6 3 h
Q u o t e m p o r e D o n a t u s i l l e M a j o r i n o s u c c e s s e r i t . c e r t o n o n constat. A n t e u l t i m u m C o n s l a n -
t i n i j u d i c i u m cootigisse, ponebant ipsi ejus sectatores, q o i s u i s post C o l l a t i o n e m C a n h a g i -
n c n s e m seriptis eotn « sic commendare v o l u e r u n t , ut d i c e r c n l , q u o d apud impcr/itoris
« C o n s t a n t i n i eo^nitionem ipse r e u m et asscruerit ct c o n v i c c r i l C«ciiiai»um » (/#'., Ad Donn-
listas post CoAlattonem, cap. 16). F l ^ a c i p s u m D o n a t u m H i r r o n y m i C h r o i t i c o u anno (rcc n i e *
%l PRiEFATIO. IS
i m o vigesimo o c t a v o n o l u m , a l q u e a u n o treccntcsimo q u i n q u a g c s i m o q u i n t o Garthagiite
p t i l s u m friisse habet. Optatus e u m ad G r e g o r i i praefecti, s i m u l q u e P a u l i e l M a c a r i i lcrapus ,
a u d a c i t e r i i s o b s i s t e n t e r a , refert (Optatus, lib. 3).
S i c v e r o i d e m a u c t o r tres vulgatas persecutiones, cjuas i n se a C a t h o l i c i s excitatas fuisse
D o n a t i s t o jactabant, diserte ac o r d i n e c o m m e m o r a t , eisque e x E z e c h i e l i s p r o p h e t i a tempesta-
t i s , p l u v i a e , et l a p i d u m v o c a b u l a t r i b u i t . « F u i t p r i n t o tempestas, » i n q u i t , « sub U r s a c i o :
« agitatus est p a r i e s , scd n o n c e c i d i t , u t haberet p l u v i a u b i o p c r a r e l u r . S e c u t a est p l u v i a
« s u b G r e g o r i o : udatus est p a r i e s , sed n o n m a d u i t , u t haberent lapidcs u b i o p e r a r e n t u r .
« Post p l u v i a m secuti sunt lapides sub O p e r a r i i s u n i t a t i s : dispersus est p a r i e s , scd f u n d a -
« mentis s u i s se i t e r u m r e p a r a v i t » (Af>pend. hujus tomi, exeunU sectione cui titulus est: « de
« Pauli et Macarii persecutione^ » ) , P r t m a U r s a c i i p e r i e c u t i o a d a n n u r a t r c c e n t c s i m u m v i g c -
s i m u m referri p o t e s t : q u a n d o q u i d e m g e s i a a p u d Z e n o p h i l u m c o n s u l a r e m , postqu® S i l v a n u s
C i r l e n s i s , T r a d i t o r i n eis d i c t u s , i n e x s i l i u m a m a n d a t u s est « p e r s e q u c n t i b u s Z e n o p h i l o et
U r s a c i o » ( Augustinus, Contrn Cresconium, lib. 3 , cap. 30 ), aiebat C r e s c o n i u s , c o d c m a n n o
s c r i p t a s u n t . ( A p u d O p t a t u m saepe U r s a c i o j u n g i t u r L e o n t i u s , v i r p l a n c ignotus apud U l i u s
aevi scriptores : q u o d s u s p i c i o n i l o c u m praebet, a n n o n confictum fucrit a D o n a l i s t i s L e o n i i i ,
u l i e l U r s a c i i , et T a u r i n i n o m e n , ad m o v e n d a m regiis m i n i s t r i s , q u i ad cos r c p r i m c n d o s a d -
h i b i t i fuerant, i n y i d i a m ) . G r c g o r i u s , ad q u e m t a m atroccs D o n a t u s litteras dedit, e u m « m a -
« c u l a m senatus et dedecus praefeclorum » (Optat., lib.2. Vide inAppend.sectioncm dePauli
et Macariipersecutione), a p p e l l a n s , praefecti m u n u s gerebat s u b fincm i m p c r i i C o n s i a n t i n i ,
e x codice T h e o d o s i a n o (Coaex Theodosianus, lege 3 deAnnona et Tribut.,et tege 2, de contrah.
Empt.), i d est a n n i s 336 et 337. D e n i q u e O p e r a r i i u n i t a t i s , s c i l i c c t P a u l u s c l M a c a r i u s , a C o n -
stante i m p e r a t o r c post patris o b i t u r a i n A f r i c a m m i s s i fuerunt, t u m ut c x fisco c l c e m o s y n a s
spargerent i n v u l g u s , t u m ut n e g o t i u m u n i t a t i s p r o m o v e r c n t . E i s praefractc ct i m p u d c n t c r
r e s l i t i t D o n a t u s C a r t h a g i n e n s i s , n i h i l « I m p e r a l o r i c u m E c c l e s i a cssc » obtendcns (Optatus,
lib. 3 ) . Q u i n e t i a m D o n a t u s Bagaiensis episcopus i n eosdem c o m m o v i t h o m i n u m f u r i o s o r u m
t u r b a m , nempe C i r c u m c e l l i o n e s : quos q u i d e m ob continentiae p r o f c s s i o n c m Donatistae m o -
n a c h i s Ticclesi® catholicae opponebant. E o r u m mores paucis e x p r i m i t A u g u s t i n u s , a i t q u e
f u i s s e * genus h o m i n u m agreste et famosissimae audaciae, n o n s o l u m i n a l i o s i m m a n i a f a c i -
« n o r a p e r p c l r a n d o , sed nec s i b i eadem i n s a n a feritate parcendo » ( De Hceresibus, n. 69),
q u i m o r t e m s i b i pr«cipitiis, flammis et a q u a r u m praefocatione consciscere g l o r i o s u m ct m a r -
t y r i o p r o x i m u m deputabant. A d e o p o r r o e o r u m f u r o r i n o m n i a f a c i n o r a , p a u l o antccoeptum '
n e g o t i u m u n i t a t i s , e x a r s i t , u t i p s o r u m episcopi T a u r i n o c o m i t i , q u o i n t r a c t a b i l e m e o r u m
compesceret r a b i e m , scribere m c r i n t coacti (Optatus, lib. 3 ) . Sed c u m m i l i l c s a Cotnile
subraissi q u o s d a m e x i l l i s v u l n c r a s s c n t , q u o s d a m e t i a m interfecisscnt; hos n i h i l o m i n u s
m a r t y r u m loco sodaies s u i habere cceperunt, T a u r i n u m v e r o i n t e r suos persecutorcs. D o n a -
tus i g i l u r inde f u r i o s a m t u r b a m c o n d u x i t , q u o r u m f u r o r i u t o c c u r r e r c n t P a u l u s et M a c a r i u s ,
m i l i t e s a S i l v e s t r o c o m i t e p o s t u l a r u n t . H o s p r i m u m aggressi s u n t m i n i s t r i D o n a t i s t a r u m , q u i
t a m e n i n M a c a r i u m totam h u i u s c e tragoediae c a u s a m r c j i c i e b a n t . P e r i e r e i n t e r m u t u a s u t r i n -
q u e caedes D o n a t u s et M a r c u l u s , de q u i b u s s c r i b i t A u g u s t i n u s i n c e r t u m esse u l r u m se i p s i
praecipitavcrint, m a x i m e c u m ejusmodi s u p p l i c i a Romanae leges n o n d e c e r n e r e n t : etsi O p -
t a l u s ab O p e r a r i i s unitatis m u l l a aspere g e s l a fuisse n o n negat. V e r u m e o r u m n c c e m C a l h o -
l i c i s . t a n q u a m Macarianae, u t i vocabant, v e x a t i o n i s a u c t o r i b u s , i m p u l a b a n t Donatistae : q u i
duos i i l o s factiosos p r o m a r t y r i b u s a g u o s c i , e o r u m q u e a c t a c o n s c r i b i c u r a r u n t . Unde p e r
i n s c i l i a m f a c l u m e s l u t Ui quaedam m a r t y r o l o g i a n o s t r a r e f e r r c n t u r . E t s i p o r r o q u i n u n t i a -
bant u n i t a t e m , s o l a adhiberent h o r t a m e n t a ; p l c r i q u e tamen s c h i s m a t i c o r u m episcopi c u m
s u i s c l e r i c i s v a n o timore c o r r e p t i fugerunt : sed q u i magis s t r e n u i ct fortes v o l u e r u n t
v i d e r i , c a p t i et longe r e l e g a t i s u n t (/fruZ.).Ex h o r u m n u m e r o D o n a t u m C a r t h a g i n e n s e m
exstitisse credere p a r cst, q u e m P e t i i i a n u s i n c o l l a t i o n e C a r l h a g i n e n s i m a r t y r i a l i s glorias
v i r u m appellat (Auaustinus, Brevic. Collationis, die secunda, cap. 1 0 ) .
Sit p a x atque u n i t a s Africanae Ecclesiae Constante c u r a n t c p c r P a u l u m et M a c a r i u m ad
tempus r e s l i t u t a , p c r a n n o s ferme q u a t u o r d e d m p e r s e v e r a v i t ; r c f o r m a r i coepta s u b a n n u m
347, et q u i d e m ante C a r t h a g i n e n s e s u b Grat( c o n c i l i u m , i n q u o p a x haec l a u d a t u r , u t i ct
c o n c i l i u m Sardicense a n n o ipso 3^7 c e l e b r a l u m ; cerle ante a n n u m 350, q u o Constans A u -
gustus e v i v i s e x c e s s i t : i n t e g r a p o r r o et i n v i o l a f a ad a n n u m 3 6 1 , q u o J u i i a n u s C o n s t a n l i o
m o r t u o ad i m p e r i u m p r o m o l u s est. T u n c q u i p p e D o n a t i s l a r u m episcopi ab eo p e t i c r u n t , ut
a b e x s i l i o r e v e r l i s i b i l i c e r e t , s u p p l i c a n t i b u s R o g a t i a n o , P o n t i o , Cassiano caeterisque
episcopis et c l e r i c i s partis D o n a t i : q u i i n litteris I m p e r a l o r i p o r r c c t i s co u s q u e impiae a d u -
l a t i o n i s p r o g r e s s i s u n t , ut d i c e r e n t , a p u d e u m s o l a m j u s l i t i a m habere l o c u m (la. Contra
Litltras Petiliani, lib. 2, cap. 97, n . 2 2 4 ; Optatus, lib. 2, Append. hujus tomi, in excerptis
ad historiam Donatistarum pertinentibus ;vide sectionem cuitxtulus est: « Episcoporum Do-
natistarumkorrsnda facinora.»). A n n u i t blandis e o r u m precibus J u l i a n u s ; sicque ab e x s i i i o
r c v e r s i s u n t i l l i p a l p a t o r e s , q u o s i n l e r P a r m e n i a n u s r e c e n s e t u r , tertius e x parte D o n a t i
a p u d C a r t h a g i n e m episcopus a l q u e D o n a t i successor.
H i n c innumerae caedes, s a c r a e l h o r r e n d a f a c i n o r a consecuta s u n t d i s s i m u l a n t e J u l i a n o ,
quie n o n s l a l i m s u b s e q u e n t i b u s I m p e r a t o r i b u s compesci p o t u c r u n t (O^ro/., t 6 . ) . N a m J u l i a n o
m o r t u o ad d i e m v i g e s i m a m s c x t a m j u n i i a n n i 3 6 3 , b r e v i o r fuit J o v i n i a n i ejus successoris
p n n c i p a t u s , q u a m ut tantis m a l i s m c d c r i potuisset. Post J o v i n i a n i m o r t e m , quae mense f e -
L r u a r i o a n n i p r o x i m i a c c i d i l , V a i r n l i n i a n u s i n Donatistas leges t u l i t , q u a l i s cst u n a J u l i a n o
17 PRiEFATIO.

A f r i c » p r o c o n s u l i directa c x u r b e T r c v v r o r o m , die v i g e s i m a f c b r u a r i i , a n n o 378. Ne<iue

iisdcra schismaticis favit R o m a n u s comes, q u i R o m a n i s copiis imperay.it a temporc Jovinian»
ad a n n u m 373, et ipse a Donatistis i n t e r suos vexatores u n a c u m T a u r i n o e l Xfacario h a b i ~
tus. N e c m i t i u s c u m i i s d e m e$it G r a t i a n u s A u g u s i u s ; i m o s e v e r a i n eos c d i t a lege, F l a v i a n o
A f r i c » v i c a r i o d i r e c t a , s a n c i v i t , u t a b e r r o r i b u s sese tandem r c c i p e r e n t , ccclesiis , q u a s
c o n l i a fTdem retinebant, C a t h o l k » r e s t i t u t i s . D e n i q u e l e x T h e o d o s i i m a j o r i s , a d T a t i a n q m
p n e t o r i o praefectum data die j u n i i d e c i m a q u i n t a . a n n o trecentesimo nonagesimo s e c u n d o ,
q u » l c x q u o s c u m q u e i n haeresi ordinantes v e l o r d i n a t o s clericos denis l i b r i s a u r i r n u l t a b a U
i n n u l l o s postmodtam a m p l i u s v i g u i t q u a m i n D o n a t i s t a s .
V e r u m n i h i l s i c funeslam h a n c sectam repressit, a c d e m u m a d e x c i d i u m a d d u x i t , q u a m
intestin» i n t e r ejus asseclas dissensiones. H i n c e n i m teste A u g u s t i n o a c c i d i i , u t m u l t a f r u s t a
de isto frusto p c r totam A f r i c a m facta s i n t {Auguslinus, Contra Epistolam Parmeniani, /tft.!.
cap. n . 9 ) : » q u a sane et j u s t a d i v i n » a n i m a d v e r s i o n i s v i c c , uL s i c u t C b r i s t u m d i v i d c r o
conatus fuerat D o n a l u s , s i c ipse a suis q u o t i d i a n a concisione d i v i d c r i t u r (Id., de
Agone Christiano, cap. 29). P r i m u s e x o m n i b u s T i c b o n k i s , scriptis s u i s , pr»scrtim l i b r o
R e g u l d r u m ad s a c r » Scriptur» c o g n i t i o n e m e d i i o c l a r u s , s t i l u m s u u m c x s e r u i t i n d o g m a t a
D o n a t i s t a r u m , m u l t u m q u e negotii P a r m e n i a n o f a c e s s i v i t : q u o e x T i c h o n i o A u g u s t i n u s a c -
c c p i t cclebre h o c i n ipsos d i c t u m : « Q u o d v o l u m u s s a n c t u m est » (Id., epist. 9 3 , n . I 3 j .
T u r b a s etiam i n t e r suos gregarios c i e r u n t Drbanenses i n q u a d a m N u m i d i » p a r t i c u l a (Id.,
Contra Cresconium, lib. fc, wr/h 60}..Rogalist» item seu R o g a t e n s e s , s i c d i c l i a Rogato n a -
tione M a n r o , atque episcopo, u t v i d e t u r , C a r t e n n e n s i , « b r e v i s s i m u m f r u s t u m , » ait A u g u r
s t i n n s , « de fruslo majore prcecisum » (Id., epist. 9 3 , can. 8 ) , quos vexatio D o n a t i s t a r u r a ,
F i r m o t y r a n n o , q u i i n R o m a n o s a n n o 372 r c b e l l a v i t , d u c e , p a u l o i n s i g n i o r e s ac notiores
rcddidit. Claudianistse etiam secttonem fecerunt i n D o n a t i s e c t a , quae sectio c u m P r i m i a n p
c o i i t ante M a x i m f a n i s t a r u m s c h i s m a (Id., Enarr. in Psal. 3 6 , n . 20).
P o r r o P r i m i a n u s istc a u a r t u s ex Donatistis a p u d C a r t h a g i n e m e p i s c o p u s , P a r m c n i a n o
s u c c e s s i t c i r c i t e r a n n u m 391, q u o a n n o A u g n s t i n u s H i p p o n c n s i s presbytcr factus est. P r i -
m i a n u s altero q u a m a d episcopatumaccfvssit a n n o , M a x i m i a n i s t a s s i b i valdc infensos e x p e r -
tus est. C u m e n i m M a x i m i a n u m s u » Ecclesice d i a c o n u m a s a c r o r u m c o m m u n i o n e r e m o v i s -
set, h i c i n j u r i a e s i b i f a c l » i m p a t i e n s , duos i n P r i m i a n u m s c h i s m a t i c o r u m conventus c o e g i t ;
u n u m Carthagine, quadraginta trium episcoporum; alterum apud Cabarsussim Byzaccn»
provincise a n n o trecentesimo n o n a g e s i m o tertio, conflatum e x c e n t u m vel a m p l i u s episcopis,
q u i r c m o t o P r i m i a n o M a x i m i a n u m s u b r o g a r u n t . V c r u m e x adverso P r i m i a n u s a n n o s c -
q u c n t i majus c o n c i l i u m t r e c e n t o r u m e l decem e p i s c o p o r u m a p u d B a g a i l a n u m o p p i d u m c o n -
gregavit, i n q u o absolutns P r i m i a n u s , Maximianist» vero d a m n a l i s u n t .
E x his autem dissensionibus, maximeque ex ipsa M a x i m i a n i s t a r u m causa magnopere
profecit c a l h o l i c a E c c l c s i a ; n o n s o l u m q u o d e x h u j u s m o d i discidiis m u l t u m d e b i l i t a r c l u r
s c h i s m a D o n a t i s t a r u m , vel q u o d e x a r g u m e u l i s a l l e r c a n l i u m p a r t i u m v a l i d » r a t i o n c s elice-
r e n t u r ad c o a r g u e n d a m r e v i n c e n d a m q u e e o r u m a b E c c l e s i a c a t h o l i c a s e c c s s i o n e m : sed q u i a
s o l c m n e e o r u m d e c r e t u m , c r i m i n a c o n t r a h i e o r u m , q u i b u s c u m c o m r a u n i o fuerit, s o c i e t a t c ;
itemque B a p t i s m u m e x t r a e o r u m coetum n u l l u m et i n v a l i d u m e s s e , a c proinde i t e r a n d u m ;
denique e o r u m q u e r e l » d c C h r i s t i a n o r u m p r i n c i p u m c o r u m q u e m i n i s t r o r u m d i l i g c n t i a ,
q u a m i p s i persecutionem a p p e l l a b a n t , ad i p s o r u m c o n v e r s i o n e m a d h i b i t a , e x modo agendi
q u e m Donatist» i n M a x i m i a n i s t a s e x e r c e b a n t , penitus c o r r u e b a n t . « N a m , » refercnte A u -
g u s t i n o , « q u o s d a m e x e i s , c u m eis quos c x t r a e o r u m E c c l e s i a m b a p t i z a v e r a n t , i n suis h o -
« n o r i b u s sine u i l a i n q u o q u a m repetitione B a p t i s m a t i s receperunt, nec eos u t c o r r i g c r e n l ,
« p e r p u b l i c a s potestates agere destiterunt, n e c e o r u m c r i m i n i b u s p e r s u i c o n c i l i i s c n t e n -
« t i a m vehementer exag^eratis c o m r a u n i o n e m s u a m c o n t a m i n a r e t i m u e r u n t » lld., de Ilarc-
« sibus, n . 69). P r i m i a n i partes adjuvit p n e s e r t i m O p t a l u s cognomcnto G i i d o n i a n u s seu
satelles G i l d o n i s , ad eosdem insectandos M a x i m i a n i s t a s auctoritate et potentia u s u s i l i i u s
c o m i t i s , q u i R o m a n i s copiis i n A f r i c a pra?fuit a b a n n o 386 ad 397. Optatus iste episcopus
erat T h a m u g a d c n s i s , h o m o f a m » p r o j e c t » , et o b fla^itia o m n i b u s i n v i s u s ; q u o c u m tamen
a l i i Donatist» c o m m u n i o n e m r e t i n u e r u n t , admisso etiam B a p t i s m o a b eo collato : q u o d i j i -
signe e x e m p l u m C a t h o l i c i s r u r s u s m a x i m e o p p o r t u n u m fuit a d r e f c l l e n d a dogmata D o q a -
tislarum.
H i s a r m i s g n a v i t e r i n i i l o s usus est A u g u s t i n u s , q u c m D e i pr»potentis p r o v i d c n t i a ad eios
debellandos destinaverat. M i r u m est vero q u a n t u m i n A f r i c a prcevaluisset h » c secUi, curn
e a m V i r sanctus adortus e s t : quod satis a r g u i t m a g n u s i l l e n u m e r u s e p i s c o p o r u m , c u m
Bagaiensis c o n c i l i i , t u m C a b a r s u s s i t a n i , quos u l t r a q u a d r i n g e n t o s fuisse modo v i d i m u s . S i c
rcbaptizante Donatiparte majorem muttitudinem Afrorum, i n q u i t P o s s i d i u s , A f r i c a seducta
et oppressaiacebat (Vita Augustini, cap. 7). V e r u m q u a m prirnum, A u g u s t i n u s ad c a m c r i ~
g c n d a m s t i l u m e t c a i a m u r a c u m voce d i s t r i n x i t , a d j u v a n t e D o m i n o , E c c i e s i a c a l b o l i c a l e v a r e
c x o r s a est c a p u t ; adeo u t ejus a d v e r s a r i i , et n u m e r o et potervtia q u a n t u m v i s s u p c r i o r e s ,
n c q u i d e m ejus conspectura et c o l l o q u i u r a ferre potuepfnt, n o n s u » , u t p e r s u a s u m volebant,
caus»difQsi, sed h o m i n i s dialectici v e r s u t i a m refugientes. Unde ad c j u * s c r i p t a n u l l u m s c r i -
pto r e s p o n s u m d a b a n t ; a u t s i q u o d darent, tanta i d cnutione faciobant, u t o m n i b u s i n d c
p e r s p i c u u m esset, eos n o b i l i s a d v e r s a r i i reformidare congressum, ac m a z n o p e r e v e r o r i n e
s u a responsa i n ejus m a n u s v e n i r e n t . Id Donatistis ip*fc e x p r o b r a t s a n r t u s D o c t o r his v c r b j s :
« N a m s i s e i p s o a i n t e l l i g i volunt s a p i e n t s , el scribns» ^t p r o p h c t a s , nos a u t c m t a n q u a m
n
 19 KIEFATIOL 20

« pcrsecufores s a p i e n t i u m e t p r o p b e t a r u m ; q u a r e n o b r s c u m l o q u i n o l u a t , c n m ad n o s n r n s i
« s i t i t t Denique isle q u i i l l a m scripsit epistolaus, c u t t n o d o respondemus, s i u r g e a t u r a i.o-
« b i s , ut ei m a o u p r o p r i a subscribens s u a m esse fateatur, f o r t e t i o n faciat : usque adeo
« timent, ne u i l a e o r u m verba teocamus. t Q u a r e e u m P c i i i i a n i , a d q u a m tesponderc c c r -
perat, epistolam perquireret, v i x post u n u m a o t a l t e m m a u i i u t a integratn r e p c r i r e p o -
tuit : q u i a « n n l l u s , « i u q u i t , « a q u o p c t i i a est, e a m dare v o t u i i , posteaquara c u g n o v e r u n t .
« nos ei p a r t i ad q u a m pervenimus respondere»(Contra Litteras Pet\liani lib. 1, cap. 19, n . y

2 t ) . Denique i n v i c t i s s i m i Docloris calurnum et c o l l o q u i u m adeo refugiebant, u l polius e u m

c medio t o l l e n d u m , quara conjrrua responstone c o n f o l a n d u m e i i s t i m a r e u t (Possidim, in
Vita Augustini, eap. 9 ) .
Is c u m a n n o 391, u t j a m d i x i m u s , presbyter H i p p o n e n s i s , ct p o s t a n n o s q u a t u o r episcopus
faclus esset, p r i m u m i n Donatistas o p u s c u l u m p r e s b y t e r i i s u i tempore edidit, q u e m P s a l -
inum contra partemDonatiappellavit abecedarium, p r o r u d i o r i s popuii captu accouimoda-
t u m a d c a n t a n d u m : i n q u o totius scbismatis h i s t o r i a m , a b O p t a t o , u t v i d e t u r , a c c e p l a m ,
c n m b r c v i ejus r c f u t a l i o n e , c l a r i s et s i m p l i c i b u s verbis e x p o s u i t . H o c a u t e m o p u s c u l u m i n
Hctractationrbus collocat post a l t e r u m de F i d e ct S y m b o l o , q u o d i n c o n c i l i o H i p p o n c n s i
a n n i 393 c o m p o s u i t . E x s t a t i n h o c c o n c i l i o d e c r e t u m d e recipiendis c l e r i c i s D o n a t i s t a r u m .
H o s c u m i n i t i o i n h o n o r i b u s suis suscerpissent C a l h o l i c i , postea i d v c t i l u r a fuit, a n n o forsan
9 9 2 , i n synodo C a p u a n a : q u a m p r o h i b t t i o n e m c o n f l r m a t c o n c i l i u m H i p p o n e n s c , sed t a m c n
exceptis his quos a u t n o n r e b a p t b a s s e constiterit, a u t q u i c u m suis plebibus a d c o m m u n i o -
n e m c a t h o l i c a m t r a n s i r e v o l u e r i n t (Append. hMius tomi, De Donatistis clcricis. etc). I d c m
s a n c i t u m fuit i n C a r t h a g i n e n s i c o n v e n t u a n n o 3 9 7 .
S u b haec, a l t c r i u s C a r t h a g i n e n s i s s y n o d i Patres die j u n i i d e c i m a s e x t a , a n n o 4 0 1 , s t a -
t u c r u n t i n t e r p e l l a n d u m esse A n a s t a s i u m p a p a m c u m V e n e r i o episcopo M c d i o l a n e n s i , n t
r o n s e n t i r e n t , eos ad c l e r i c a t u m p r o m o v e r i posse, q u i a p u e r o i n t e r Donatistas B a p t i s m u m
«ccepissent; cajteros vero m a j o r i e o r u m c o n s i d e r a t i o n i dimiltendos c e n s u c r u n t (Ibid., De
reconciliandis Donatistis, elc). V e r u m i n a l i o ejusdern a n n i c o n c i l i o die septembris d e c i n u
l e r t i a coaclo deflnitum est, o m n c s c u m suts h o n o r i b u s posse a d m i t t i , s i e r e Ecclesiae c a -
tholicao v i d c r c t u r .
E x adverso Donatist® s u a etiam c o n c i i i a b n l a c e l e b r a r u n t , u n n m Constantince, a l t e r u m i n
u r b e M i l e v i t a n a , q u o r u m a c t a e x c i d e r u n t (Aujustinus, epist. 34, n . 5). Sed l o n g e t o l e r a b i -
l i o r c s t h j e c j a c t u r a , q u a m l i b r i a b A u g u s t i n o mm presbytero e l u c u b r a t i c o n t r a E p i s t o l a m
D o n a t i , sciHcet C a r t h a g i n e n s i s , i n q u a i l i e i d aaebat, u t n o n n i s i i n ejus c o m m u n i o n e B a ^
p t i s m a C h r i s t i esse c r e d c r e t u r (/d., Retract. lib. 1, cap. 21). Habitte s o n t d e i n d e a sancto
D o c t o r e collationes c u m D o n a t i s t i s , u n a a n n o 997 a u t i n s e q u e n t i a p u d T u b u r s i c u m , c u m
F o r t u n i o donatista, a p u d e a m u r b e m episcopo, a l i i s q u e n o n n u l l i s Donatrstis (Id., epist. 44).
A l i a p e r lilteras h a b i t a est c u m a i i o ejusdem sect® episcopo, H o n o r a t o n o m i n e , et c u m C l a -
r e n l i o item e p i s c o p o : i d e m q u e a c l u r a esset c u m C r i s p i n o C a i a m e n s i s t a t e et fama inter suos
celcbrato, n i s i p e r e u m stettsset (Id., epistt. 4 9 , 7 0 , 5 1 ) .
A d e u m d e m fcre a n n u m 400 c o m p o s u i t d u o s , q u o s h u c u s q u e d e s i d e r a m u s , l i b r o s , q u o r u m
t i t u l u s erat, « C o n t r a p a r t e m D o n a t i , » S u b i d e m terapus E p i s t o l a m a P a r m e n i a n o c o n t r a
T i c h o n i u m s c r i p t a m refellit t r i b u s l i b r i s , i n q u i b u s celebrera versat solvitque q u i e s t i o n e m ,
u t r o m i n unitate et e o r u m d e m c o m m u n i o n e S a c r a m e n t o r u m m a l i contaminent b o n o s .
Deinde septem de Bapttemo l i b r i s s c h i s r a a t i c o r u m de iterando B a p l i s m o a r g n m e n t a i n a n i a
esse d e m o n s t r a v i t , t a n t u m q u e abesse u t eis faveret C y p r i a n u s , u t e c o n t r a r i o n i h i l s i c v a -
Icret a d refellendos D o n d t i s t a s , et a d e o r u m p r o r s u s o r a c l a u d e n d a , q u o m o d o l i t t e r a , f a -
c t u m q u c C y p r i a n i . P e r i i t a l i u s einsdem o t a t n l i b e l i n s , cujus erat i n s c r i p t i o , « C o n t r a q u o d
a t l u l i t C e n t u r i u s a Donatistis.» H a u d longe a b eodem tempore P e t i l i a n u s C i r t e n s i s , s e u ,
q u o d idem cst, Constantinensis e p i s c o p u s , i n t e r s c h i s m a t i c o s , s i q u i s a l i u s , m a x i m e c e l e b r i s ,
c l e r o suo epistolam c o n t r a E c c l e s i a m c a l h o l i c a m s c r i p s i t : q u a m etsi m a g n o studio tenercnt
o c c u l t a m DOnatistce, intercepit n i h i l o m i n u s V i r s a n c t u s , e a m q u e duabus repetitis v i c i b u s
totidem librts a r g u i t ; p a r t i m a n n o 400, cura i n t e g r a m n o n d u m h a b u i s s e t ; totam v e r o , a n n o
402. A d p r i m u m l i b r u m P e t i l i a n u s n o n n i s i c o n v i c i a r e p o s u i t : q u o d t e r l i o i i b r o A u g u s t i n i a -
n o , sane a d m i r a b i l i , a r g u m e n t u m ct o r c a s i o n e m dedit. N e q u e silentio praetereunda est
E p i s t o l a a d C a t h o l i c o s , vulgo l i b e r de Unitate Ecclesiae, opus eadem, u t i n i p s i u s e x o r d i o
d i c i t u r , occasione c o n s c r i p t u m .
I n t c r hsec, H o n o r i u s i m p e r a t o r legc l a t a capitale s u p p l i c h t m decrcvit i n E c c l e s i a r u m
s a c r o r u m q u e m i n i s t r o r u m violatores : q u » l e x ad Donatistas q u o q u e iiquet p e r t i n e r e . E o s
v e r o solos i n d u b i e affecit a l i u d a n n i 400 i m p e r a t o r i s ejusdem e d i c t u m , u t p u b l i c i s vicis
u b i q u e affigcrelur «Rescriptum q u o d DonatisUe a J u l i a n o p r i n c i p e impetrasse d i c e b a n t u r , *
p r o sua a b e x s i i i o r e v o c a t i o n e , et Gesta q u i b u s h u j u s c e m o d i allegatio i n s e r t a erat. Id a u t e m
tdeo e d i x i l H o n o r i u s , q u o o m n i b u s innotesceret e o r u m desperatio et fucata perfidia.
A n n o 403 die a u g u s t i v i g e s i m a q u i n t a C a r t h a g i n e m convocatus est c a t h o l i c o r u m e p i -
s c o p o r u m A f r i c » generalis ccetus, cujus h o c d e c r e t u m fuit, u t s o l e m n i i n s t r u m e n t o p r o v o -
c a r e n t u r Donatist» ad reddendam i n p u b l i c a collatione suaedefectionis r a t i o n e m (fd. 9 Contra
Cresconium, lib. 3 , cap. 45) : s e d h a n c c o n d i t i o n e m i n d i g n i s modis c o m r a u n i c o n s i l i o r e c u s a -
r u n t . H i n c epistojam l a i c i s ejusdem socUe s c r i p s i t A u g u s t i n u s (Id., epist. 76), u t e x h a c
s u o r u m e p i s c o p o r u m declinatione suspectam c a u s » s u » j u s t t t i a m tandem babere discerent.
8cd n o n bi(r slctit D o n a t i s t a r u m vanitas. N a m C r i s p i n u s C a l a m e n s i s episcopus P o s s i d i u m
2f PRifiFATlO.
ejusdem d v i U t U c a t h o l t c n m e p i s c o p u m sic inscctatus est, ut is v i x fuga s a l u t i s u p o o n s u l c r e
p o t u c r i t (Auguslinus, Conlra Cresconium, lib. 3 , cap. 4 6 ; cf Possidiusin VitaAugustini, cap*
12). O b h » c et a l i a f a c i n o r a C r i s p i n u s i n j u d i c i u m r o c a t u s , et p r o h a e r e l i c o b a b i t u s , c u m e x
p r a s c r i p t o legis Theodosianae a n n i 392 decem a u r i l i b r a r u m m u i t a m s i b i i m p o s i t a m vidrs**
s c t , o o r a m P r o c o n s u l e c a u s a m s u a m p e r o r a v i t , atque haeretici c r i m e n a se a m o l i r t c o n a t u s
c s t . Sed j u s t a m ac i e g i t i m a m fuisse hoc n o m i n e i n e u m p r o l a t a m s e n t e n l i a m P o s s i d i o s r n
p u b l i c a d i s p u l a t i o n e p r o b a v i t . Sed tamen r e m i s s a P o s s i d i i r o g a t u m u l t a , C r i s p i n u s l m p e r a -
torrMn a p p e l i a v i t , q u i eamdem m u l t a m i p s i caeterisque Donatistis c l e r i c i s i n f l i x i t .
C u m b « c a g e r e n t u r , C i r c u m c e l l i o n e s i n M a x i m t a n u m episcopum Bagaiensem aliosque t a m
a t r o c i t c r g r a s s a t i s u n t (Augustinus, Contra Cresconium, lib. 3, cap. 4 3 ) , ut concilH C a r l h a -
g i n e n s i s P a l r e s die j u n i i v i g e s i m a s e x t a , a h n o 4 0 4 , a d e u n d u m I m p e r a t o r e m c e n s u c r i n t , ad
c o c r c c n d a m legibus t a n l a m i m m a n i t a t e m : scd ea t a m e n , q u a r a A u g u s t i n u s i n t e r p o s u i t , c o n -
d i t i o n e , u t leffes i l l » p l u s m o d e r a l i o n i s , q u a m severitatis haberent (Append. hujus tomi, in.
txcerptis ad historiam Donatistarum pertxnentibus, vide sectionem cui txtulus est: « Concilii
Cartkaginensis adversus Donatistas ad Honorium imperatorem legatio.»). A t f u r i o s o r u m h o -
m i o u m i n M a x i m i a n u m c r u d e i i l a s severissimas leges ab H o n o r i o extorsft.
P e r i d tempus C r e s c o n i u s grararaaticus e grege D o n a t i s t a r u m E p i s t o l a m P e t i i i a n i c o n t r a
p r i m u m A u g u s t i n i l i b r u m asserere t e n t a v i t : sed i n a n e m h o m i n i s c o n a t u m D o c t o r sanctus
revieit q u a t u o r i i b r i s , q u i n o n n i s i post promulgatas ab H o n o r i o leges c o n d i t i fuerunt. N o n
m u l t o p o s l tres aliae, quae a d nos usque n o n .pervenerunt, Augustinian» p r o d i e r u n t i u c u b r a -
l i o n e s , nempe i i b e r « P r o b a t i o n u m et l e s t i m o n i o r u m c o n t r a D o n a t i s t a s , » i t e m a l t e r * C o n -
« t r a D o n a t i s l a m nescio quem,» t e r t i u s d e u i q u e i n s c r i p t u s , «AdmonitioDonatistarumdeMaxi-
« m i a n i s t i s » (Augustinus, Retract. lib. 2, cap. 27 seqq.). P r a t e r ea a l i u d P e t r l i a n i de U n i c o
B a p t i s m o s c r i p t u m o c c a s i o n e m A u g u s t i n o praebuit novse r e f u t a t i o n i s , q u » eumdem t f t u l u m
p r a f c r t . E x s t a t i l l a q u i d e m , sed quae p r o x i m e h a n c secuta est de M a x i m i a n i s t i s c o n t r a D o -
natistas l u c u b r a t i o , q u a r u r s u m d i l i g e n t i u s ostendebat e o r u m adversus E c c l e s i a m e r r o r e m
s o i a funditus M a x i m i a n i s t a r u m c a u s a s u b v e r t i , i n t e r c i d i t .
Artno 406, die t r i g e s i m a j a n u a r i i , M a x i m i n u s episcopus S i n i t c n s i s , a l i i q u e n o n n u l l i D o n a -
tislae a u d i e n l i a m i n p u b l i c o a p u d R a v e n n a m conscssu corara Praefecto p n e t o r i i petierunt, u b i
r u m C a t h o l i c i s c a u s a m s u a m v e n t i l a r e n t . V e r u m M a x i m i n u s ad s a n i o r e m mentcra r e v e r s u s ,
Ecrlesi® catholicaB c o m m u n i o n e m merutt (Id. Brevic. Collationis cum Donatistis, die 3, cap.
1 4 1 ; epist. 88, f i . 10 et epist. 105, n . 4).
9

J a m v e r o a n n o 407 n o v a i t e r u m p e r A f r i c a n o s Patres d c c r e t a , novceque p e r H o n o r i u m hv-

ges. N a m die decima tertia j u n i i q u i d a m i n c o n c i l i o C a r t h a g i n e n s i canones sanciti sunt do
E c c l c s i i s D o n a t i s t a r u m , q u i a d Ecclesiae c o m m u n i o n e m r e v c r t e b a n t u r : et mensis novembris
die d e c i m a q u i n t a , et die vigesima q u a r t a , B o n o r i u s novas leges condidit ad Donatistas r c -
primendos.
A n n o 408 S i i l i c h o n c a d d i e m a u g u s t i v i g e s i m a m t e r t i a m interfecto, novae p c r Donatistas
turbce excilatae s u n t , q u a s i eo m o r t u o legibus s o l u t i e s s e n t : et ne audaciae c o l o r deessct, i « -
d u l g e n t i a m a b H o n o r i o faclam c o m m e n l i s u n t . Sed c o m m c n l u m statim d i s s i p a r u n t leges ab
I m p e r a t o r e eodem a n n o et sequenti i n eos latae. H i s sevcre exsequendis c u m incuraoercnt
pnesides, poenam s a n g u i n i s a schismaticis factiosis a m o l i r i conatus est A u g u s t i t i u s .
V e r u m u t sunt vcrsatiles p r i n c i p u m l e g e s , c i r c i t e r m c d i u m a n n i 409 H o n o r i u s hcereticis
e x c r c c n d » r c l i g i o n i s suae l i b c r t a t e m c o n c e s s i t : sed e a m i i b e r t a t e m , flagitantibus c o n c i l i i
C a r t h a g i n c n s i s a n n o sequente h a b i t i legatis, abrogavit « o d e m a n n o , m e n s e a u g u s t o , litteris
I l c r a c l i a n o Africae c o m i t i directis.
T a n d c m die octobris decima q u a r t a ejusdem a n n i 410 s o l e m n i s i n t e r u t r a s q u e partes coiV-
l a t i o a b H o n o r i o l i n p e r a t o r e i n d i c t a est, C a r t h a g i n e h a b i t a p r i m a , t e r l i a , et o c l a v a die j u n i i
a n n i 411, praesidente M a r c e l l i n o t r i b u n o : q u a i n collatione Donatist» v i c t i , n o n tamen e o n -
v i c t i fuerunt. N a m I m p e r a t o r e m confe&tim a p p d l a r u n t , q u i noYO i n eos prolato edicto ad d i c m
t r i g e s i m a m j a n u a r i i aanL412,-.id tandem effcjcit, u t m u l t i f e c l e j s i a x c o m n w n i o n c m s i n l a m p l e x i .
H u j u s c o l l a t i o n i s acta c u m p r o l i x i t a t e s u a leclores fatigarent, vadem i n c o m p e n d i u m r e d e g i l
A u g u s t i n u s , ct B r e v i c u l u m C o l l a t i o n i s n u n c u p a v i t . Setl q u i a Donatistae ejusdem c o l l a l i o n i s
acta v a r i i s mendaciis ad retinendos s u o r u m a n i m o s s u b o r n a r e et depravare c o n a b a n l u r , c o -
u m c a l u m n i i s o e c u r r i t s t r e o u i s s i m u s a t h l e t a , edito a d Donatistas laicos l i h r o , c u i titulus
est, « Post C o l l a t i o n e m ad D o n a l i s l a s . * A l i a ejusdem a r g u m e n t i s c r i p t i o p a u l o past eodom
auctore p r o d i i t e x c o n c i l i o C i r t e n s i ad d i c m j u n i i decimam q u a r t a m a n n i 412 cclebrato.
Post m a g n a m i l l a m , cujus m o d o meminimas, c o i l a t i o n e m , M a r c e l l i n u m t r i b u n u m q u i et
prafuit, c a p i t a l i odio prosecuti s u n t Donatistae, m a x i m e q u o d i m p c r i a l i u m adversus eos Ic-
guro e x s e c u t i o n e m i n A f r i c a urgeret (Augustinus, epist. 141). H u n c c r g o malts a r t i b u s et oc-
c u l t i s c u n i c u l i s i t a a p u d M a r i n u m c o m i t e m i n f a m a r u n t , u t ejus j u s s u t r i b u n u s capile p l e x u s
sit die d e c i m a tertia septembris, a n n o quadr;ingentesimo decimo tertio (Id., epist. 151). V e -
rum nibiio m i t i u s actum est c u m D o n a t i s t i s , c o n t r a quos H o n o r i u s dic vigesinia n o n a raensis
j u n i i a n n i sequentis s e v e r i s s i m a m o m n i u m legem condidit,missisetiammoBse a u p u s l o d e -
sinente l i t t e r i s contestatus, M a r c e U i n i nece n e q u a q u a m detractum a u c t o r i t a t i oollationis-Gar-
t i i a g i n e n s i s , c u i pruefuisset. N o n melius Donatistis cessit i m p o r t u n a apud B o n i f a c i u m c o m i -
t e m i n t e r p e l l a t i o , q u i , rejectis m e n d a c i s s i r a o r u m h o m i n u m c a i u m n i i s . A u g u s t i n i c o n s i l i a
p r a t u l i t stbi priescripta i n e x k n i o i l l o l i b r o sive c p i s t o i a quae cst « dc C o r r e t l i o n c D o n a i w
s s t a r u r u » (/(/., epist. 183).
23 S AUGUSTINI EPISCOPI **
A n n o 4 1 8 , u n i v e r s a l i s concilii C a r t h a g i n c n s i s Patres die p r i m a m a i i n<»ra decreta c o n d i -
dere ad exstinguendas obstinatissim» sectae r e l i q u i a s . Mense vero s e p l c m b r i p r o x i r o o , c u m
A u g u s t i n u s a p u d J u l i a m Caesaream v e r s a r e t u r , E m e r i t u s uegre a d m o d u m e latebris s u i s e d u -
ctus est a d i n e u n d a m c u m sancto Doctore d i s p u l a t i o n e m : sed ejus priesentia ita d c b i l i L t t u s
et fractus a n i m o est, ut ne m u t i r e q u i d e m a u t hiscere a u s u s fuerit. A l i q u a n t o ante ediderat
A u g u s t i n u s l i b r u m , c u i t i t u l u s , « A a E m e r i t u m D o n a t i s t a r u m e p i s c o p u m post C o l l a t i o n e m , »
q u o res q u i b u s i l l i v i n c u n t u r , v c l v i c t i esse m o n s t r a n t u r , breviter complectebantur (Id., Mt-
tract. lib. 2» cap. 46).
C i r c i t e r a n n u m eumdem 418 aut 419 h a b i t u s est D o n a t i s t a r u m c o n v e n t u s , c u i P e t i l i a n u s
c u m a l i i s p l u s q u a m t r i g i n t a episcopis interfuit v a q u i b u s i d s t a t u t u m , u t q u i C a l h o l i c i s c o m -
m u n i c a v e r u n t , e p i s c o p o r u m v e l p r e s b y t e r o r u m , t a n t u m s i s a c r i f i c i u m n o n o b t u l e r i n t , aut
i n p o p u l o n o n t r a c t a v e r i n t , a d v e n i a m p e r t i n e a n t , et i n s u i s h o n o r i b u s r e c i p i a n t u r (Id., Con-
tra Gaudentium, cap. 37).
I n t e r e a D u l c i t i u s e x s e c u t o r i m p e r i a l i u m j u s s i o n u m c o n t r a D o n a t i s t a s , fyudentium e j u s - •
d c m secUe e p i s c o p u m l i t t e r i s hortatus est ad u n i t a t e m , dissuadens i n c e n d i u m , q u o se ac suos
c u m i p s a i n q u a erat ecclesia c o n s u m e r e m i n a b a t u r . G a u d e n t i u s respondit ad D u l c i t i i l i l t e -
r a s : cujus r o g a t u A u g u s t i n u s eidem G a u d e n t i o r e p o s u i t edito l i b r o , c u i a l i u m a d G a u d e n t i i
r e s p o n s i o n e m adjecit.
Hae s u n t postremae s a n c t i D o c t o r i s l u c u b r a t i o n e * i n D o n a t i s t a s , q u o r u m n u m e r u s c u m
deficeret i n dies, i n v i c t i s s i m u m s c r i p t o r e m t a n d e m q u i e s c e r e s i v i t Nec t a m e n s i c t u m e x s t i n -
c l a fuit p e s t i l e n t i s s i m a secta, u t ejus reliquite l o n g e post A u ^ u s t i n i t e m p o r a n o n s u p e r f u e -
r i n t , scd v c l u t i l a n g u e n t i s c o r p o r i s et ad e x c i d i u m p r o p e r a n t i s s i m u l a c r u r a , a u t s i c u t f a v i l l a
f u m u s v e e x ingenti r e l i c t u s i n c e n d i o .
Ceeterum ad c a l c e m h o r u m o p e r u m rejecimus s e r m o n e m q u i d u b i u s nobis v i s u s est, A u -
g u s t i n o a d s c r i p t u m , « de R u s t i c i a n o s u b d i a c o n o a D o n a t i s t i s r e b a p l i z a t o et i n d i a c o n u m
o r d i n a t o . » H u i c s e r m o n i subjecimus i n d i c e m o p e r u m sancti D o c t o r i s c o n t r a D o n a t i s l a s i n

S raecedentibus t o m i s s p a r s i m e d i l o r u m , u n a c u m serie et a r g u m e n t i s e p i s t o l a r u m quse e a -

e m occasione script® s u n t . N o b i s e t i a m operaB p r e t i u m v i s u m est i n A p p e n d i c e post s u p -
p o s i t i t i u m l i b r u m c o n t r a F u l g e n t i u m d o n a t i s t a m , edere v a r i a s c r i p t a et m o n u m e n t a , quaB
ad Donatistarum historiam pertinent, n o n n u l l a quidem integra, a l i o r u m vero fragmenta;
praecipue v e r o e x C o l l a l i o n e C a r t h a g i n e n s i , E x o r d i u m c u j u s q u e a c t i o n i s , P n e c e p t u m I m -
p e r a t o r i s de h a b e n d a C o U a t i o n e , E d i c l u m M a r c e l l i n i p r i m u m ac s e c u n d u m , N o t o r i a m D o -
n a l i s t a r u m edicto r e s p o n d e n t i u m , M a n d a t u m C a t h o l i c o r u m q u o tota c a u s a c o m p r e h e n s a est,
Notoriam Donatislarum a l t e r a m , Donatistarum lilteras contra Calholicorum M a n d a l u m ,
t a n d e m S e n t e n t i a m j u d i c i s ; h a u d q u a q u a m i i s omissis quae a b A u g u s t i n o i n eadem c o l l a l i o n e
d i c t a s u n t . H u j u s e n i m c o l l a t i o n i s felix ac secundus successus A u g u s t i n i m a x i m e c u r i s et
industriiB acceptus referendus est, « Q u i s q u i s e r g o , » i n q u i t P o s s i d i u s , q u i et ipse C o l l a t i o n i
interfuit, u n u s e x septem episcopis a d d i s p u t a n d u m designatis, « diligentiara et o p e r a m bea-
« tissiroae memoriae A u g u s t i n i p r o EcclesiaB D e i s t a t u cognoscere p l e n i u s v o l u e r i t , e t i a m i l l a
« p e r c u r r a t gesta. » Q n i p p e «totum i l l u d b o n u m p e r s a n c t u m i l l u m h o m i n e r a , c o n s e n t i e n -
« tibus n o s t r i s episcopis et p a r i t e r s a t a g e n t i b u s , et cceptum et perfectum est» (Possidius, in
VUa Augustini, capp. 14, 13).
1N PSALMUM CONTRA P A R T E M DONATI,
Vide lib. 1, cap. SK), R e t r a c t a t i o n u m , tom. 1, col. 617, a verbis, V o l e n s e t i a m , usque ad
verba, H y p o p s a l m a est, u6t loquitur Augustinus de quodam Procemio causae, quod PP. Be-
nedicti dicunt ab hypopsatmate esse plane diversum, et quod hactenus desideratur. M.

S. A U R E L H AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI

PSALMUS CONTRA P A R T E M DONATI >. (a

OiHnes qui gnudetis de pace, tnodo veram judi- Abundantia peccatorum solet fratrcs conturbare :
cate. Propter lioc Dominus noster voluit nos pr.mmonere,

ADMOMtTIO FP. BMEDICTINOROII.

Pstlnras Abeeedarios ooatra ptitem DonaU recognitus est denno ad antiquiores editiones Joannis Amerbachii. Desiderii
Rrasmi ac LoTaniensium Theologorum, etad variantes lectiones veterum codicum Belgicorum cambronensis ac En-
dovieusis.
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio R e t r . et Confess., 1.1, memoratas. M.
(a) ScripUis circiter flnem anni Chri&ti383, ouandoquldem in Retraclationibus ronitur secundo loco p06t libnun *fo
Fioe et Sjmboto in ttipponensi ooncilio ejusdem anni compositum.
S5 P S A L M U S CONTR
Comparans rcgniim eeelorntii rcliculo misso in mnre,
Congreganti 1
mu!to3 ptsces, oiiiue geiuis, liine e i
imle.
Quos cura traxisseni ad littus, tunc coepcrunt sepn-
rare:
Bonos i n vasa m i s c r u n t ; reliquos mnlos, i n marc.
Quisquis novit 1
E v a n g e l i u m , recognoscat
more.
Vidct reticnhim E c c l c s i a m , videt hocsaecuftim
Geniis atitem mixtum p i s c i s , justus est cum pecca-
tore.
& c c u l i finis est littus : tunc est tcmpus separnre.
Quando retia r u p c f u n t , multum dilexerunl mare.
Y a a s u n l sedes sanctorum, quo non possunt * perve-
n i r c (Matth. x m , 47 5 0 ) .
Omnes qui gaudctis de pace, modo verum judicate.
Bonus auditor fortasse quaeril, Q u i r u p t r u n t M t e ?
Ilomines m u l l u m s u p e r b i , qui justos se d i c u u i esse.
S i c fecennit scissuram, et altare contra a l l a r e .
Diabolo se tradiderunt, c u m pugnant de traditione,
Et crimen quod c o m m i s e r u i i t , iu alios voiunt trans-
fcrre :
ljtsi tradiderant L i b r o s , et nos audcnt accusare,
Ut pejus cominittaut s c e l u s , quam commiserunl et
ame.
Quod possent causain L i b r o r u m excusare de t i -
more,
Quod P c t r u s Cltrislum negavit (Id. x x v i , 70), d u m
l c r r c r c t u r de morte :
Modu quo pacto cxcusabunt factum altare c o n l r a a l -
larv*
E t pacc Ctiristi conscissa spem ponunt i n homine?
Quod pcrsectiiio* non fecit, ipsi fecerontin
Oiniics i|ui gaudctis de pace, modo verum judicalc.
Custos noster, Dctis magne, tu nos potes liberare
A pseudoprophetis i s l i s , q u i nos quaerunt devo-
rare.
Ualedictum cor lupiuum contegunt ovina p e l l e
Qni • noverunt Scriptnras, hos solenl clrcumvenire.
Audiuut e n i m traditores, et nesciunt quod gestum est
ante.
Quibus si d i c a m , P r o b a l e , non habent quid respon-
dere»
S u U se dicunt credidissc; dico ego mentitos esse :
Quia et nos credimus nostris, qui eos dicunt t r a d i -
disse.
V i s nossc qui dicant falsum? Q u i non sunt i n u n i -
tate.
Otim jain causa (lnita e s l , quod vos non s U t i s i n
pace.
Oinues qui gaudeiis do pace, modo verum judicate.
« Am. et Rr., coogreqatit.
« sic Mas. At cditi, Qvisquis recotxt.
* Uic ai ud Aro. Er. et MSS. additur, mali.
' sfc liss. Edili aulero, persecutor.
* Apud tlerosque edilos aliquid hic deosse vidulur. Nam
eeierae bujus pssumi strophse duodectni comiJeciuotur ver-
ticulos, haecce vero decem solummodo. Apud Er. c l Lugd.
addltur : Jtomcn Jtuti ovina pettis, tchisma e$t m lupmo
corde; haud sutncienter; numenis eniin uon sic rectc cx-
ploUir. M.
* Occsse vidclur nsgatio. non.
PARTEM DONATI.
Dixerunl majores uostri, ct iibros feeerunt i n d e ,
Qur tnnc causam c o g n o v c n m i , quod recens p o s s e i l
prolmrc.
Erai.t quidani traditorcs L i b r o n i m de sancta l e g e ,
Episcopi de Nuniidia, ct non quilihet de plebe :
C u m Canliaginem venissent episcoptim o r d i n a r c ,
cum t i - Invencrunl C.Tcilianum jam orditialum in sua sede
Irati s u n l quia ipsi non pottierunt ordirmrc.
mare. E r a n t Botrus et Celestius (a) hostes C x c i h a i i o %al»!c
I m p i i , f u r c s , s u p e r b i , de qutbus iongtiin est r c f c r r e ,
J u n x e m n t se simul omnes crimen in illum conQare.
Dicunt ordinatorem ejtis sanctos iibros tradidisse.
S i c pacis relia rhperuiit, et errant modo pcr marc.
Otnnes qui gaudclis de pacc, modo verum judicatc.
Ecce quam bomnn et quam jucundum, fratret in unum
habilare (P$al. c x x x m , 4).
Audite vocem Propheta?, ut sitis in unitate.
Crimen nobis 1
quis probavit a n i i q u u m de trndi-
tioue?
Quis objecit i n judicio ? Qui sedcrunt jtidicare ?
Quibus testibus couvicit ? Quis ausus esl aflirmare? .
S c d hoc libenter (inxerunt, quod se novcrunt fc-
cisse :
Quia fama jam toqiiehatitr de L i b r o r u m t r a d i l i o n c ;
S c d q u i feceranl latebant in illa pcrdilione.
Inde alios infamavcrunt, ut se ipsos possent ce-
lare.
P c r illos caeteri crraverunt principcs ex ipsa pnrte :
Qtiia non credere collcgis putaverunt sihi turpc.
J a m , fratres, flnitur 1
error, et simus i n unitate.
Omues qui gaudetis de pace, modo vcruin j u d i c a i c .
pace.
F e c e r o n i quod vuluerunt tunc in illa caeiit: te :
Non judices scderunt, non sacerdotes de m o r e ,
Qtiod solent i n magnis causis, congregati jiidicarc.
Non accusator e l reus steterant i n qutcstione;
N o n tesies, n o n d o c u m c n i u m , quo possent crimen
1
: prohare:
Sed furor, dolus, tumultus, qui regnant in falsitate.
Proferanlur nobis Gesta quae i n concilio solent esse,
Yideamus quae res coegit (icri altare contra altarr.
S i malus erat sacerdos, deponendus erat ante :
S i non poterat deponi, lolerandus intra rete :
Sicut modo toleratis tam multos malos a p c n c :
E t q u i fertis pro furore, ferrelis iinum pro pnce.
Omnes qui gaudetis de p a c e , modo vertim j u d i -
cate.
Gaudium magnttm esset n o b i s , si tunc nollctis c r -
rare:
Sed si tunc non visum est v e r u m , vel nunc e x p c r t i
videte *.
Multos. nunc habelis pravos, qui vobis d i s p l i r u t t
valdc:
i Quaedam editio, vobit.
• Forte, finiatur.
* Am. ct Er., expertnm. Ix»v., ex ftarte: mcndose.
(a) Celesius ab Oj talo noniinatur tn libro contra Parme-
niauum t rimo.
S7 • AUCISTINI
Nec tamen bos sepfltntis a vcstra commtimone.
Non <tico de itlts pecraiis, qtia» poiestis c i ncgare :
Fustes, igucs, mortes dico, quae c o i n m i i l u n t vesiri i n
hicc.
E t lamen sutTertts iltos, vcl e r r o r e , vel timore.
Q m n t u m c r a t , fcrrent timmi patres veslri pro u u i -
lalc,
S i tantus ersrl tumulttis, tit non possent dcgradftre.
Addo quod tmiooens erat, c l n i l polerant probare.
S c d ne c r i m c n qutcreretur, uhi se videbantesse;
F i n x e r u n t se nimis jtisios, c u m totum vcileut pertur-
bare.
Onmcs q c i gnudetis do pnce, modo vorum jtidicaie.
l l o n o r c s vanos qui q t u c r i t , non vult c u m C h r i s l o r e -
-gtmre:
Sk-iit princcps htijtts mali* de ctijtts vocanlur parto.
Nam Oouatus ctun volcbat Africam iuiam o b t i u c r c ,
T u i t c judices trausmarinos petiit nb Impcratorc :
S e d b;rc latn injnsta pelitio non crat decbnriiate.
l l o c ipsa vcrit.is clarant, quam volo modo referrc.
Nam consensit Imperalor, misit qtii scdereirt Rotnac
Sacerdotcs, qui tunc posseut Caccilianum cuin ilk)
audire.
Dicla c a u i a est, n i l prohatum c s t : ausus est ct a p p c l -
lare;
E t post collegarum s c d e m , audire ah Impcralorc.
Ilic peiitio iila probaiur non csse de charitaie.
Dcindc ubique victus coepit ChrisUanos rebapliznre.
Oauics qui guudctis dc p a c e , modo v c r u m judicatc.
Justitiam scqui st vultis, totam causom cogitaic.
Quod postea f c c i l , quare faclum non etft ante?
Dissentiebant sacerdotcs in tota Africana parte;
Saccrdutes trausmarini possenl iude judicnrc :
Quid citrritis nd schismn, et altarc contrn altare?
U l quod postca judicatutn e s t , jam non possetis a u -
dirc,
E l n judicibus vestris cogcremini nppellare,
Dum v u l i i s erroris rcgnuin quoquo inodo confir-
mare.
£ t nunc ct vos toltim nescitis, et fingilis vos n c s c i r c .
£t cum vos veritas urgct, pntres dicitis errnsse,
Qnasi vos aliquis velet jam recedere ab c r r o r c .
S c d superbia vos ligavit in cathedra pestilcntix.
Oinnes qui gaudctis de p a c c , modo verum judi-
cate.
Karitatcm Christi qui habet, pacem non p>tcsl
odisse.
Vcl vos j i t n , p o p u l i , a u d i l e , et nobiscum concor-
date
Qui noii tcnctis c a t h c d r a m , pro qua psignctis i i i j u -
stc.
$ i modo episcopi vesiri ex una aliqun regione
flaberenl intcr sc l i t c m , quos velletis j u d i c a r e ,
Jiisi allerarum r e g i o n u m , qui non Cbsenl de ipsa
litc,
f tdi.i. '<vo (fatc : mtr.usbcne.
EPKCOn **
Sed c u m dtscussissrnt c&usam, pronuniiarent |ro
una p a r t e :
Niinquam commniiicarctis qui illis nolient consen-
tirc.
Qu.irc crgo conscnsistis istis qtrt hoc fecenint autef
Nnm ct ipsi non censen&eruiit traasmarinorum s c a -
lenlhr,
Qui pro nobis j u d i c a r u n t : nam nobis junguntur hodie
S i judox Cbristus h o c d i c a i , qutf habotis respott
dcrc?
Omncs qui gaudetis de pace, modo v e m m judicatc
L u m c n cordis si e s l i n v o b i s , verum potestis videre.
Sunt Prcces Donali ct A c t a , quibus quod diclura c * l
probate.
Q u x si credcrc non vultis, vos buc aliqua p r o f e r l c ,
Quibus si et nos non credimus, erit r i x a sine fine.
A m p l c c l a m u r e r g o p a c e m : quhi ad nos quudgesiuni
1
est ante?
Objicitis tradrtioncm : r&pondimras vos fectsse.
Clnnmtis vos de Macario, et nos de CircumcelUouc.
Illud uostrum j a m transactura : v e s l r i non cet&aut
usque hodie.
Habcnt pnlcas arcn veslra, vos hoc solum v u h b e s s e :
Vos cnim non vdlfts p a c e m ; illi mlnantur de fusle.
E t utinam m i n a r e n l u r , ct noti t u n d e r e n t 1
qttotidie.
Hos s i expelluut i s l i , vestri non habeut per qtios re-
gnare.
Omncs q«i gaudetis de pace, modo verura judicate.
Modtiin s i cxcessii Mucarius conscriplum i n christiaua
lege,
Vei lcgem regis refcrebai, ut pugiiarct pro unitatc :
Non dico istum u i b i l pcccassc, scd vcstros pojoies
esse.
Quis c u i m p r u c e p i l illis per A f r i c a m sic s x v i r e ?
N o n C h r i s l u s , non Impcrator probalur h<»c p c r i n i -
sisse,
Fustes, ct ignes privatos, et insaniani s i >e lege.
Quia scriplum e s l , Reconde gladium (Matth. x w i , 52),
scclus non putant i u fuste.
Non ut homo m o r i a l u r , sed ut conquassctur valdc
E t poslca moriatur, inde jam eruciaius lunguore.
Scd tamcn si misereulur, occidunt e i uno fuste.
Fustos lsraeles vocanl, quod dixeruut cutti h o u o i c ,
U l pius vastenl ipsum noincn, quam corpus quoJ ca>
d u n l inde.
Chuoes qui gaudelis dc pace, modo verum judicate.
Nolite nobis j a m , fratres, tempus Macarii impiitare.
S i crudeles erant i l l i , et nohis displicent valde :
S i autem falsa de illis dicunt, Deus potest judicare.
Nos amemus p a c e m * C h r i s t i , gaudcanius in uiiitntc.
S i qui mali sunt i n Ecclesia, n i l nobis possunt nocerc,
S i non possuot nobiscuin csse, excludanlur satva
pacc:
S i non poierunt e x d u d i , cxcludantur rei de cor ! c ,
1
Am. c t n r . , pacem chriJi.
* Aiu. e l Er., pndcret: nullo sensu.
•. m. Er. c i otestalcm.
« P S M M U S CONTRV P A R T E M DONATI.
D i x i l E z " c h i c l sanctus, quosdam con«igMatosess«»,
Qtii geinunt .pcccata f r a l n m i , ct non se sepnrant inde
{Etech. i x , -4).
Sic nos proptcr itiaJos f r a l r e s , non scparcmtir a m n -
ire.
Quod tunc impii fecerunt, extra levantcs altarc,
Ut pejores nuuc habcrciit, quain quos se fingunl fu*
gisse.
Oiunes qui gaudetis de pace, modo verum judicate.
Omnis qui Scriptums i e g U , n o v U q u o d votoapcrirc.
Joannes Baplista dixit luuc ad Jiutoos aperte,
Quod illos tnnquam nrcam suam Cbristus pos*cl \cn -
tilare (Matttu 111, 12).
Misit i n tnessem opcrarios discipulos p r x d i e a r c
rx, 37) :
P< r qtios arca collccta est, et ventilata dc crttce.
T u u c jtisti taiM|uam frtuhcnttim Ecclcsias
rtint caste,
Vendeulcs i\ux possidehant, et mondo dic&ites vale.
11:i lanqiiam scmen crant, qtiod loto dispcrsum c>t
orbe,
Ut alia surgeret messis, qtia» ventilanda eit i n ftiic.
l l ; r c crescit intcr aizania, quia aujit hxnreses ubiquc :
l l u j u s palca sunt injusti, qui non sunt in uitilalc (1d.
x u i , 21-30, 37-43).
E x quJbussi c r a i MaCaritfs, nns q u j j i i s i M t o p l H n r V f ;
Omiies qui gaudetis dc pacc, m o d i vertftn jatilcafo.
P i m e in corde areas dmw, pcsste t p o d ; <fteo. vi-
derc». .. !:
C c r i e et priores habebant snnctos, sicitl oslendtint
Scriptitne.
N a m et scptem mitlia virorum Dcus se d i x i l r d i -
quisse (III Req. x i x , 1 8 ; Rom. x i , 4).
E t sacerdo:cs et regcs, multi justi s u n l in lcge.
fbi hnhtm laitlos lYophetas, habes multos ct dc
plebe.
Dic m i h i quis lunc jnstortim separnhit sibl altare?
Multa scclera admitlebat iniquus populus i l l e ,
Idolis sacrificatum e $ t , i o i • occisi stint prophrtac.
Et nemo lamen justorum recessit ab tinUaie.
Jtisii iHJifstos sufferebunl, venluro ventHalore.
thio ti-mplo misccbantur, scd m i x t i non emnt corde.
Picebant in illos tanta, et unum habebanl altarc.
Oiimcs qui gaudctis de paee, modo \ertim jtidicate.
Quid \obis ad h x c v i d c l u r ? Sccunda messis E c -
clesiu»,
Qita» per lotum orbem c r e s c i t , plum dehet sustinert.
Ual>et c n i m Domiiii e x e m p l u m , et i n Juda
(Matth. x , 4).
Ilunc inter honos fercbai, hunc misit et p r x d i c a r c .
Maius servus praedicabat, sed Cbristiis erat i u fide.
Quia qui j u d i c i credebant, non curabanl de
cone.
Quaiido dedit sanclom c fenam, nec tutic illum exelo-
sti inde (ld. xxvt, 2 5 ) :
• Am. Br. ctuss., rn cordevktcrc.
* Ueest, for, in excusis A«J. et hr.
30
Et posset per illum tradi, eiinut si exisset nntc.
Scd uobis exemplum datuni est malos fmtres tole-
rare,
Ut quaudo non possunt c x c l u d i , solo scpnmuur
corde . !
Omnes qui gaudetis dc pacc, modo verum judicate.
Itogo, respondete nobis, quid vultis rebaptizare?
Lapsos sacerdotes vestros pellUis a communiouc :
E t ncmo lamen posl ilios atisus est rcbaptizare;
Et quoscuinqtie baplizarunt, vobis communicaitl
hodic.
Quid ab iis acceperunt, si non hahcliant qnid dare ?
Legite quomodo adttlteri punianiur in sancln Icge.
(J«f. N o n euiut dicere po^sunt quod pcccarimt a tiuiore.
S i sancli soli haptizant, post istos rcbaptizatc.
Qtiid calumniamini nobis, quia smniis in unitale,
impleve- Q n i nondum eranras nrtti in ilkt pcrsecutione?
S c r i p i u m e s t , peccata patrum ad filios tion pertiners
(Deut. x x i v , 16).
S c d nemo dat fructum hrmtim, si pnecisus est de vite.
Omnes q u i gaudctis de p a c e , modo verum judictttc.
S c i l i s Catholica quid sit, et quid sit piwcistim a vitc :
S i qui sunt inter vos catiti, veiiianl, vivaut iu radice ;
Antcquam nimis arescant, j a m Hberetttur ah igne.
r l l c o ^ v r t ^ c U p p t i x a m u s , quod unum signum cst i n
•:. fiA::
:
N o n quia vos sanctos vidcmus, sed solam formam te-
<
V * * & •* "
: : ipsam ibrmam habet sarmentum, quod p r x c i -
sum est de vite.
Sed quid i l l i prodest f o r m a , si non vivit de radice?
V e n i l e , fratres, si vultis ut Inseramini in v i t c .
Dolor est cum vos videmus praecisos ita jacerc.
Numcrate sacerdoles vel ab ipsa Petri s c d c ,
E t in ordine i l l o patrum qtiis cui stieeessit, videtc :
Ipsa est petra, qttam non viucuut superboi tnfcrorum
porbe (Matth. x v i , t 8 ) .
Omnies q u i guudctis de pace, inodo v c r u m judicate.
Talis si q u i s a d le vcnlat ^ plcnus catholica ffdc,
Qtmlcs illos sanctos viros omnessolemus a u d i r c ;
E t s i tihi dicat, F r a t e r , quid me vis rebapiizarc?
Q n i d Sit ante factmn nescro, m i n c autcm sum in C h r i -
sti Ade.
S i me maculat quod n e s c i o , tu qualis sU nunc ostci\-
dc.
Vtiltus tuos eece attendo, ignoro quid sit in corde.
S i i n e m a c u l a l quod nescio, tu m c maculus fortasseu
traditore E t s i c r e d o e s t e s a n e t u m , quibns commtmicn^ vtdc.
S i maculat quod Bosctmus, j a u i non potes sauctu*
esse,
Quem maculant tot p c c c a t a , qtne commiituut vestr(
pre- occulte.
yi autcm qood ncscis non curas, n e c e g o quod f.ictniq
e s l ante.
/x tamen chrtstianum talem audes reuapfuuire.
ftlili, soto separentur corde. Aptius Mss , solo srpa^
1
renmr corde.
« cr. I.ugd. Ven., Tatis ti qtds advenia(. ft|.
j| AMONITIO IN L D R O S C O N T R A EPISTOLAM PARMENlANL 52
Omnes qui gaudelis de pacc, modo verum judicaie. Dicilis mecum vos essc, sed falsum videtls esse.
Ego Catholica dicor, et vos de Donati parte.
V * . qui pro cailiedris vestris sic conlendilis injuste ! J n M i | mundi oraro ( 1
m c A p o s l o l u s p r 0 r c g i b u 8

Ciamalis vos solos sanctos, aliud dicitis i u c o r d e ; j | • i m |f

Qnia videtis et vos, multos malos abundare ubique : V o s . ^ . ^ q u ; > ( | ^ J m s n Q % | n c h r i s t i a n a m .

Numquid dicere potestis, M i x l i sumus intra rete ? S J m i | ^ ^ M i | i v i d e l i s to i o d | t e g u n l p r c c c s

Hcs|K>udctur enim vobis, j a m vos i l l u d disrupisse. m e a e ,

Neque diccre poteslis, paleas vos sustincre : Q u a n d o c n i m dona miscrunt, noluistis ncceptare. *
h c r u i n enim rcspondemus, IIoc fecisselis * et anle. £ l o ] ) M c s l i s P r o p h e l a S | q u i m d pnrdixenini ante, #
N o n enim pcjores crant illo Juda tradilore ; Q | l o d g e n U u m r e g e s m a g | | i m i s s u r i e g s e | U d o n a E c c l c . »
C u m quc Apostoli acceperunt p r i m u m Sacramentum g . |ae ^ L X X | . {j
coenae ( l i a t t h . x x v i , 2 5 ; et Joan. x m , 2 6 ) , ^ ^ ^ 0 s l e n d i s l i s vos non es*e : 1

C i m tanti sceleris reum iuler se j a m scirent esse : fil M a c a r i u m s u u m d o W ) r e m v l l l d i e a r c w .

Nec tamen hos inquinabant sordes i n alieno corde. ^ M ^ f e c i f v e s l f a m a l e r j u | 0 1 0 o r b e y

E t tamen christianos fralres andctis rebaptizarc. £ | | o | n a l o g m . q u o g n Q n m c o g o r

Oinnes q u i gaudetis de pacc, modo vcrum judicate. f e | T C .

A u d i i e , fratres, quod dico, et m i h i irasci nolite : F e r o ilios douec sanentur, aut separenlur i u fiuc.
Quia non sunt falsa qtwe auditis, potestis c t conside- V o s me quare dimisistis, ct c r u c i o r de vestra morte ?
rare. S i multum malos odislis, quaies habetis v i d c l c .
Q u i d , si ipsa nttnc Ecclcsia vos alloquattir cuin pace, S i et vos toleralis malos, quare non in tmitaie,
K l d i c a t : 0 filii m e i , quid qucrhnini de matre? U b i nemo rebaplizat, nec allare contra altare ?
Quare me descrttistis j a m volo a vobis audire. Malos lantos loleratis, scd nulla bona mercede :
Accusaliifratresvcstros, et ego laceror valde. Qui» qu°d deootis p r o Christo, p r o Donato vultis
Quando me premebant Gentes, multa tuli c u m dolore, fcrre.
Multi me deseruerunt, sed fecerunt i n limqrp j Cantamus vobis, fralres, pacem s i vuhis audire.
Vos vero nullus coegit sic contra me f & f f r } : * \ \ .'Wfr 1 8
?? J j ? ? * n 0 8 l e r
» n o s d a i n u s
» c x i
« i l

• Kdilio Lov., fecistis. Castigatur ex aliis l & r t e . * *\ i ) \ W ^ l i m , U b . 3 :

* - -•- m m _m .

ADMdNlTIO
IN LIBROS CONTRA E P I S T O L A M PARMENIANI.

S u b s c q u i t u r opus c o n t r a P a r m c n i a n i E p i s t o l a m , i n cujus operis c x o r d i o A u g u s l i n u s

i n u l t a se antea c o n t r a D o n a t i s l a s , p a r l i m scriptis o p u s c u l i s , p a r t i m tractatibus sive s e r m o -
n i b u s ad piebem habitis,disseruisse d i c i t . N e m p e j a m s c r i p s c r a t epistolas i n e o r u m s c h i s m a
q u a m p l u r c s : scilicet epist. 2 3 , a d M a x i r a i n u m ; epist. 3 3 , a d P r o c u l e i a n u m ; epistt. 34.
ct 35, ad E u s e b i u m ; e p i s t l . &3 et kb, a d G l o r i u m , E l e u s i u m et F e l i c e s ; epist. 4 9 , a d H o n o -
r a t u m , et a l i a s q u a s d a m ante a n n u m C b r i s t i 400 datas, qu® i n tomo secundo e x h i b e n t u r .
L i b r o s etiam a l i q u o t , u n u m adversus E p i s l o i a m D o n a t i C a r t h a g i n e n s i s episcopi s c h i s m a t i c i ,
et alios adversus P a r t e m D o n a t i duos ediderat. L i b e r , q u e m c o n t r a E p i s l o l a m D o n a t i a p p e l -
lat, a d a n n u m C h r i s t i c i r c i t e r 393 p e r t i n e b a t : q u a n d o q u i d e m h u n c i n l i b r o R e t r a c t a t i o n u m
p r i m o p r o x i m e post P s a l m u m c o n t r a P a r t e m D o n a t i p o n i t , testaturque a se fuisse eodem

E resbyterii s u i tempore c o m p o s i t u m . A t v e r o l i b r i d u o c o n t r a P a r t e m D o n a t i , q u i b u s i n i i -
ro R e t r a c t a t i o n u m secundo, u b i o p u s c u l a episcopatus s u i tempore confecta recenset, l o c u m
a s s i g n a v i t m e d i u m i n l e r l i b r o s de D o c t r i n a C h r i s t i a n a et l i b r o s C o n f e s s i o n u m , refcrendi
erant ad a n n u m C h r i s t i c i r c i t e r 393. H i s p o r r o d u o b u s o p u s c u l i s , q u » a d h u c desiderantur ,
proalermissis, offerunt sese h o c l o c o l i b r i tres c o n l r a E p i s t o l a m P a r m e n i a n i , c a t e r i s A u g u -
s l i n i , q u i adversus Donatistas exstant, l i b r i s p r i o r e s .
P a r m e n i a n u s D o n a t i s t a r u m a p u d C a r t h a g i n e m episcopus, P r i m i a n i pnecessor, successor-
q u e D o n a t i , notus est e x i p s i u s tequali, Optato M i l e v i t a n o episcopo c a t h o l i c o , q u i grande
c o n t r a P a r m c n i a n u m opus v u l g a v i t . I n eo tamen O p t a t i o p e r e n u l l a fit i l l i u s cpislolie m c n •
tio, quaB ab A u g u s l i n o refellenda sequentibus l i b r i s s u s c i p i t u r . T i c h o n i o donatistae s c r i p t a
hu3C erat a P a r m e n i a n o e p i s t o l a , u t suse c o m m u n i o n i s h o m i n c m praeclara quaedam ex S c r i -
p t u r i s t e s t i m o n i a et a r g u m e n t a p r o E c c l e s i a c a t h o l i c a scriptis suis inserentem c o h i b c r c t .
H i n c A u ^ u s t i n u s a d V i n c e n l i u m R o g a t i s t a m s c r i b e n s , E p i s t . 9 3 , n . hk : « I l l e est,» i n q u i t ,
« T i c h o n i u s , q u e m P a r m e n i a n u s scribendo compescit, et e u m deterret ne t a l i a s c r i b a t : n o n
« ' fellit e a i p s a qua3 s c r i b i t ; sed u n o , sicut s u p r a d i x i , c u m premit, q u o d c u m t a l i a
E c c l e s i a tolo orbe diffusa, et q u o d n e m i n e m i n ejus unitate m a c u l a r e n l a l i c n a
'b A f r o r u m se t a m c n q u a s i t r a d i t o r u m c o n l a g i o n e r e m o v e b a t , et erat i n parto
)t i n epistola HhO R e s l i t u t u m h o r l a l u r u t legat T i c h o n m m , q u i i l l a m « qu®-
omodo i n E c c i e s i a D e i , si q u a forte perversa v c l c t i a m scelerata c o r r i g e r c a u t
 31 CONTRA E M S T O L A M P A R M E M A N I , S. A U G U S T I M U B E R PRLMUS. Zi

. « e x s l i n g u e r e n o n valemus, salvo unMatis v i n c u l o toleranda s i n l , strenue videatur t r a c t a -

« vtsse a i q u e s o l v i s s e . »
P a r m e n i a m Epistolam tribus libris agpreditur Augustinus. In primo, criminationibus o c -
c u r r i t et i n j u s t i s q u e r c l i s q u a s i l l e effudit i n C a t h o l i c o s . I n secundo et t e r t i o , S c r i p t u n e t e -
s t i m o n i a , q u i b u s p e r p e r a m a d h i b i t i s d e c i p e r e i m p e r i l o s , et s e p a r a t i o n e m a m a l i s s u a d e r e
P a r m e n i a n u s c o n a b a t u r , e x p e n d i t , et a d l e g i t i m u m i n l e l l e c t u m r e d u c i t .
A d s c r i b e n d i v i d e n t u r h i l i b r i a n n o C h r i s t i p r o p e 400. N a m i n R c t r a c t a t i o n i b u s s u b o p e r e
de C o n s e n s u E v a n g e i i s t a r u r a , q u o d a d a n n u m c k c i t e r 400 r e v o c a v i m u s , c o l l o c a n l u r . P r ® -
t c r e a q u o l i e s h i c de O p t a t o G i i d o n i a n o l o q u i t u r A u g u s t i n u s , s c i l i c e t l i b . 2 , c a p p . 1, 4, 9 ,
15, i p s u m v i t a j a m f u n c t u m esse satis i n n u i t ; ejusque t y r a n n i d i finem i m p o s i t u m (quod a n n o
C h r i s t i 398 c o n t i g i s s e , e x l i b r o s e c u n d o c o n t r a P e l i l i a n i L i t t e r a s c a p . 9 2 , postea v i d e b i m u s )
significat i n c o d e m c o n t r a P a r m e n i a n u m l i b r o s e c u n d o , c a p . 2 , u b i « O p t a l u m G i l d o n i a n u m
« d c c e n n a l e m totius Africa? g e m i t u m » a p p e l i a t . T a n d e m i n l i b r o p r i m o , c a p . 9 , d i c i t deo-
r u m « s i m u l a c r a e v e r t i atcjue c o n f r i n g i j u s s a esse r e c e n t i b u s l e g i b u s . » U a s v e r o legcs n o n
a n t e a n n u m 399 a b H o n o r i o datas n e m o n e s c i l .
P o i l i c e t u r i n e o d e m h o c o p e r e s e a i i a s t r a c l a t u r u m u b e r i u s q u & s t i o n e m de B a p t i s m o . P r o -
i n i s s u m c o n t i n e n t e r e x s o l v i s s e e x R e t r a c t a t i o n u m s e r i e facile i n t e l l i g i l u r , u b i l i b r o s de C a -
p l i s m o conscriptos p r o x i m c huic operi subjungcndos c u ra v i t .

In subsequentts L i b r o s c o n t r a E p i s t o i a m P a r m e n i a n i , vide lib. 2 , cap. 17, R e t r a c t a t i o -

n u m , tom. 1, co/. 637, a verbis, l n t r i b u s l i b r i s , usque ad verba, A d v e r s u s D o n a t i s t a s . M .

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI
CONTRA

EPISTOLAM PARMENIANI

LIBER PRIMVS.
Ocrurri' crimuiMion tms c l iajnstts r&rmentani contra Cithoticos quereiis; ostenditqne chrislianos |irinoi|>es |.ro ofidoae
ure suo |.ccnas ad coerceudos hareticos et scUisnialicos rectc cotisliiucre.
;

n itMTVirifhTtf ii

C A P U T P R I M U M . — 1. Multa quidcm alias adver- et ora sanctorum p r a v i s u m atquc pnndiclnm est. Q u o

sus Donalistas, pro viribus quas Deus pnchet, p a r t i m percepto, s u s c c p i l adverstis ipsos suos demonstrare
scribendo, partim ctiam tractando d i s s e r u i : nunc a u - et asserere, nuilius hominis quamvis scelcratum et
tcm quoniam i n c d i t in manus noslras Parmeniani immane peccalum pncscribere promissis D c i , n c c i d
qiiondam cpiscopi eorum qiuedam epistola, quae s c r i - agcre quorumlibet intra E c c l c s i a m constitutorum
bitur ad T i c h o n i u m , homincro qtiidcm et a c r i ingenio quamlibet impietatem, ut fides Dei de Ecclcsia fntura
p n r d i t u m , et uberi eloquio, sed tantcn donalisiam, et difftindeiida usque ad tenninos orbis t c r n r , qua» i n
c u m eum arbitraretttr in hoc errare, quod i l l e vertim promissis patrum retcnta et nunc exfiiliiia est, e v a -
coaclus e s l c o n f i t e r i ; placuil pctenlibus, imo j u b e n l i - c u e t t i r . IIoc ergo Tichotiius c u m vchementcr copio-
l

bus f r a t r i b u s , u l h u i c eidem Parmeniani epistolae seqne dissereret, et ora contradiccntium mtillis et'
responderem, propter q u x d a m maxime quae de S c r i - magnis ac manifestis s a n c U r u m Scrtpturarum lesti-
pturis testimonia uon sicut accipienda sunt, accipit. moniis oppilaret; non vidit quod consequenter v i d e n -
T i c h o n i u s c n i m o m n i b t i s sanctarttm paginarum v o -
1
d u m fttit, illos videlicel i u Africa christianos p e r t i n c -
eibus c i r c u m t u s u s ' evigilavit, et vidit E c c l c s i a m D e l re ad Ecclesiam totc-orbe diflusam, q u i ulique n o n
toto orbe diffusam, sicut de illa tanto ante per corda istis ab ejusdem orbis communione atque unilatc se-
ADM0N1TI0 P P . BEWEDICTINORUM.
Contra Eplstolam Parmeniani IMiros castigavimus juvantibus manuscriptis vaticanis duobus, Gallicants quatuor, c a s j - .
DBO, Benigniano, Michaelino et Pratellensi, quatuor item Belgtoorum variis lecdonihus t|,ud Lov. necnon colialis |«ioru
tms editiouibus Am. Er. Lov.
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio R e t r . efConfess., 1.1, memoratas. M.
• EditioLov., omnium. Editi, post, el mmc exJdbtta est, babent, cvacuaretur.
1

• L i Uss., circumlunsus. Mclius xss., evacuctur.

{a) Scrii U circitcr aunum Chrbti 400. /
55 CGKTIVV E P I S T Q L U I P A R M E N I A M , S. AUGUSTCSI

jtinctis, scd ipsi e r b i t c r r a r u m p r r comronnio:)om dici v o l u n i ! E t eomtra h o c quid oppmtunt? < Logatfo-
oonneclercntur. Parmeitianiis autcm a c l c r i q u e D n - ne, i nit, < functi qutdam fidetissimi testes ad easdetn
nntistT vidcrunt boc csse consequens, c l tnatuerunl provincias v e n e r u n t : dein gcminato advcntn sancus-
suscipere obstinaUssimttro animum advcrstts aperiissi s i m o r u m D o m i n i sacerdotum, cfilucide, plcnios ac
inam vcritatcm quam Ticbontus asscrebat, qnam ea verios c s t pubticatum. i Q u i d , qiucso l e , qttid p c r
conccssa superari ab A f r i c a n i s E c c l c s i i s , q u » i l l i u s ipsos fideios testes, qnos vullis B c o esso ftdcJiores,
nnitatis qtiam Tichonius asscrebat, communionc g a u * q u i d publicatum est? A n quia per Afras Iradiiores
derent, unde se isti scparassent. E t Parmeniaiius scmen A b r a h x , qnod estGhristus, non est permissunt
quidetn p r i m o eum p c r eptslolam velut corrigendum p c r v e n i r e usque ad omnes gentcs, ct ibi exaruit qno
j n i l a v U : postea v c r o c x concilio eorum perhibct pervencrat? D i c i l c jam collcgis vestris magis credon-
d a m n a l u m . E p i s t o l x ilaque P a r m e n i a n i , quam s e r i - dum esse quam Tesiamcnto D c i : et hoc dicenics,
p s i l a d TichfMuum,roprc4ienden8 e u m , quod Eeclcsiam ipsimt Tcstameftltim vos a flamma conservasse g l o r i a -
pr.rdicarct toto orbe diflusam, e l admonens ne face- min« quod Imgua delorecojianiini.
v

r c audcTCt, hoc opcre stattiimus responderc. 5. S c d cKgnl quisqHe quad p l a c e t ; et s i contra

C A P U T H . — 2 . Ilhid itaque p r i m u m vidcamus, r«lcslia fulgara mendncii tcrreui fumus aliquid p n e -
qnalc sit, qnod < G a l l o s e t Hispanos et l t a l o s c t c o - valet, dimisso eocto evanescal in vciuos. St enim P a r -
r u m socios, i qttos utiqtte totum o r b e m v u U inteUig?, menianus catliedr» suai non faveret, magis e l i g c r c l
f tradiloribus Africanis commercio sceleritm et so- Scrtptifrac Dci ercdere quam colicgis suis. Deus entm
cietaic c r i m i n u m » dicit « csse cotisimUes. i H o m i n i dicit ad J a c o b : Non relinquam tet donec faciam mue
<nim de S c r i p t u i is sanctis proferenti tam multa et tocurm sum tecum (Gen. x x v m , 15). Istos autcin mttito
tam ingcntia docuoicwta, ipse sine doeumeatis toquf- cst ttfiqtie crediitilius, q u i a j a m justo judicio f u c r a . t
tur ct vult n i h i l probans credi s i b i ; invitans etrni v i - tinfr<ji>al>, a d socUmdum cotnmimioticm i n illis par-

dclicct ad imitationcm s u i , q u i a ct ipse quibusdam tibus^ uhi j a m Deus complchat quod promtscrat pairi-

cocpiscopis stiis conlra tot E c c l c s i a s per lantam t a t i - bns, non csss admissos, et prop:erca de sanctis s a -

ittdinem tcrrarum omnium constiltilas, non n i s i l o * cordoiibtts Dei, a quibus recipi non m e r i i e r a u t ,

qucntibus credidit. Qua crcduliintc quid magis l c m c - jactasse talia, qttibtis infirnu s animos deccptaruin a se

r a r i u m r c p c r i r i p o t e 4 ? Dicit eniiu«legatfane fuftct*! I lcWcmfelsis r u n w i b n i a g t o r e n t , e t tcmerecr^dulas

quosdam, i steul ipse asscrit, < fidelisslmas Sistes, nieates superbia nw nomio*i$ irrciitas, ab erbis terra-
r u m pace disrumpcrcnt. Q u i d hac stultilia, imo vcro
* d casdcm vcnisse proviucias, * deinde < gentmnto
dcmcntia repcritur insanius? l n lot gentibus orbis
ttdvcntu sanciissiinorum, > sicut ipse d i c i l , t p o m f n i
tcrrarum et ex magna parle complevit Detts et adhuc
s a c c r d o t u i n , d i l t i c i d e , plenius ac v c r i u s pBbticata
comptct, doncc ad omncs omniuo veniat, quod pro-
esse i qu:c o b j i c i u n t ; bomo pulans sibi magis credi
mistt, q u i d i i i t , Non relinquam le, donec faciam qucs
dcbere quam Dco. Profert Ticbonius d i v i n i T e s l a w e n l i
locutussumtecum.El isti j a m c r e d u n t n u u l i a n l i b u s nott
tonitrua, quod facltimcsl in promissioue Abrahae e t i n
i m p l c r i q u e promis.t Dcus, et ideo ex partibus l c r r a -
promissione Isaac ct Jacob, quoram se D e u m teslatur
r u m i n qnibus j a m implctuin crat, periisse Abraha»
d i c c i i s : Ego sum Dtut Abraham, Deus Isaac, et Deus
s c m e n , quod est C h r i s t u s ct evacualas promissioues
Jacob; Itoc nomen estmihi in atermtin(Exod. m, 6,15).
D c i , quia ipsi m m sunt admtssi ad eorum c o u i m u n i o -
E t iste opponit uarratioires consacerdotum stioriHn.
n r m . apud quos hoc jani r c i i n c b a l orbis i m p l c t u m .
Q u i d d i c l u m est ad Abrahain t In semine tuo benedi-
E l iioti eis d i c i t u r , Solus Deus terax, omnis autem /IO-
centur omnes genies (Gen. XXJI, 18). Q u i d dicttim est
nio mendax (Rom. i t i , 4) : de vcslro ista dicilis, Qui
a d Isaac ? El benedicentur m semine tuo omnes gentes
loquitur menducium, de suo ioquitur (Joan. v i n , 4 4 ) :
ierrai pro eo quod
%
1
audivit Abraham pater tuus voccm
vos ergo 1
sicut homincs m c n t i m i n i , qnia sicut h o m i -
meam(Id. xxvi, 4,5). Q u i d dictum cst adjacob?
ncs irasciinini. Non cis hoc dicitur, scd insuper c r e -
Ego snm Dcus Abra/ue patris lui, et Deus Isaac, ne
ditur c i s , dc orbc t c r r a r u m , quem possidcrc jani co?-
iimcat. Ttrram enim tupra quam tu dormit, tibi dabo
pcrat, pcriisse C h r i s l u m . E t qui hoc c r c d u n i , c u m
tt scmini tuoitt ertt semen tuum sicut arena fcrraj*, et
hnpudenlcr d i c c r e n t * , Christiaiti sitmus ; atidcul d i -
replcbitur tu mare et in africum et in aquitonem ct in
cerc, Nos so!i sumus.
orienlcm; et benedkentur in te omnes tribus terroe^ et
in seimne luo (Id. x x v u i , 13, 14). N c atitem de Jmheis C A P U T III. — 4. Dicit ctiam Parmcnianus , hinc
dictuin p t i t c n t ; qukl s i t s e m c n Abrauac, i n quo dictutu probari consceleratum fuisse orbem terrarum crhuimbm
cst bcucdtcciidas omncs gentes, expoual Apostolus. tradiliomty et uiiQrumsacrUegiorum; quia cum multa totia
Abramv. i u q i t i i , dictee sunt promittionet et seminiejus: futrint ttmpore psrsecutienis adimssa, nuUa proptcrea
non dicii, Et teminibus, tanquam in multis; sed tan- facta est in ipsis provinciis separalio populorum. Quasi
quant in tum, Et semini tua, quod e$t Christus (Galat. fleri non potuerit ut pat tim laiuerjnt m a i i , neque
u t , 1 6 ) . I n C u r i s t o ergo omncs genles bcuedictionciu fueriut a e c u s a i i , ut posscnt sine ulla lcmerkatc d a -
babituras, t a u l a a u c t o r i t a i e p r o m i s s u m est,tanta ex- m n a r i ; partim etiara fuerint prodili atquc d a m n a l l ,
h i b i l u m v e r i t a t e ; et c o n t r a d i c u n t q u i s« C b r i s l i a n o ?
1
EdiU, Quia qui toquitur mendatiHm , vo$ autem. At
liss., onusso, Qma. Itabent, vos ergo.
1
In Uss. j,ropter quod. • IvdiU, dictmi. AI Xas., dkerent.
 I

r > - LIRER
e t quJs r e a u s mafttfestis non arguekj&tur, a b E e c l e -
S i autera nibti est a h u d cousantirc m a l e f a l i e n i i b u s ,
s i i s perturbaiufis dividendisque eessaveriat: aique i t a
nisi mala facta eorom apppobarei aiona landa#e;
factam s k u i e u m qiiidam non accusaientar, qucedam exemplo A p o s t o i i , orbis Lerrarum n o * consenUret
v e r o iacerta c r k n m a 1
pro certa pace Deo d i m i t t e - eriminJhus A f r o r u m , etiam si ea cognita B#O paee
r e n i i t r ; q u x d a m a u l c m ita manUestaia e i canvtcta Eeeksine l o l e r a r e t ; quem t a m e n c a cogaovisaa isti
d a m u a r e n l u r , u i nuUus damnams poaset s i m l a l a in« non prohaut, etiam si vcra fuisse prohare patutsaenu
nocentia decipere p o p u l o s , nequaquam u&iialis v i n *
c u l u m n u n p e r e l u r . Neqoe euim et i n Afriea fierei hoe C A P U T I V . — 6. F r n s t r a itaque dlcit P a r m e n i a -
t a m immane pnecisionis m n J i i m , nisi magis facik> rttis, damnalos i n Africa tradiloresin consoriium da-
falsa fiugcutiuw, quam ratio vera coavineentium pr«c- mnationit acceptos a provinciis transmarinxs. IIoc euim
valerct. cst quod c r c d c r c non debemus, nc teincrilate s a r r i -
lega tolum o r b c m terrarum in C l i r i s l i unitate fundn-
5. L e g a n i qui v o l u n l q u a narret» e i quibus d o c u -
t u m , ex islorum falsa criinin.itionc damucmtis, potitts
m c i i i i s quam mulia persuadeat veucrabilis memoriae
quam cx vcra Dei promissionc diFgnmus. Quid c n i m
l l i i c v i t a n u s episcopus c a t b o l i c a communionis O p t a -
magis crcdcudum cst, qtmd dixit Deus, In semine luo
tus (Contra Parmeuutnum> lib. i), sive de L u e i l l a pe-
bemdiccntur omnes gentes; an quod isti dictint, In sc-
caniosissima tunc et factiosUsima femma 9 quam pro
mine traditorum Afrorum maledicuntur omncs g c n -
E c e l c s t o discipliiia sanctus C s c i l i a n n s adbuc d i a c o -
tcs : ut plus valeat qtiod commisit Iniquitas , quam
nus l s c s c r a l ; vcJ de c x l c r i s (actioais ejus c o n s o r t i -
qtiod pollicita cst vcritas ? C u r ergo non potius c r c -
bus, s i v e furibus eccksiastici argemi, sive a d c p i s c o *
dimus quia illi qui rccepti sunt i n commuiiionem »
patum se non pcrvenisse dolenlibus, ct s i b i prwlatiim
provmciis transmariuis, aut innocentcs Opprimi noii
G c c i l i a n u t n insidiis quibus poicraut i n s e c i a n i i b u s ;
potuerunt a c i l u m u i a t o r i b u s , qtiod multis documcntis
sive de N u m i d i s episcopis quos isla factio convacavs-
probabilius pcrsuatlcri potest; a u l cerle cum couvinci
rat ad perniciem C x c i l i a n i , ut i i l o deposiio a l t c r eis
non posscnt, ctiam si ma!i f u c r u n t , innoccnles ci e-
ordinarctur. Q u i venientcs c u m primate suo tunc
d i t i , sine u!fa suscipieutium contnminatione suscepti
Secundo T t g i s i l a n o , e i altis quibus i r a d k i o u i s c o n -
sunt? Q u i d , quod ctiam si pcr malos fratres, qualcs
fessa c r i m i n a Secundus ipse dpnnverat, v e l u i i paci
Aposlolus in Ecclcsuc uuitate toleravit, quales martyr
c o n s u l e n s , s i c u l ecclesiastica Gesta testanlur, a b s e n - .
Cyprtanus i n Eptstola de Lapsis g c m i t ; si ergo pcr
tem CaecUianum sine ulla dilaiionediligenlioris i n q u i -
tales fratrcs eliam i n jttdicum numcro coiistitutos,
sitiouis, n u i i o responsiouis loco servato, tradilorem
actum esset aliqtta p r a v i a i e , ttt traditores cxcluuT
esse censueruiil : ut ei videlicel obesscnl absenti
convinciqtic non posscut *, ct christianus orbis shtio-
traditionis eriinina lanttimmodo o b j c c t a , c u m svbi-
lata coruui innoccntia fallcrclttr, uullo modo suam
mcUpsis prxsentcs confcssa dunavcrint. Ita contra
innoccntiam pcrdidisscr.
sedeniera tn cathedra, eui totus orbis cbristianus i n
7. Quod c n i m dc Osto dicunt Cordubensi quondam
transmarinis vt lengc retnotis lorris, ct iu ipsts A f r i -
catholico cpiscopo, flagitaudum est ut probent, non
canis gravioribus et adversus cjusmodi faiiacias r o -
sohun lalcm i l l u m fuissc qualera d i c u n t , scd quod
bustioribus communicaret * Ecclesiis, cpiscopum a l t c -
talis fucrit manifestum IUis fuisse qufbus e c m com-
r u m o r d i n a v e r u n l (a), u l posscnl pro suo faclo c o n -
municasse asscrunt. Hoc enim nisi probaverint r
tradiccre promissionibiis D e i , ne in scmine Abrahas
frustra dicunt sc scisse quafis- f u e r i t : quia n c s c i e n t i -
bcnediccreulur omnes g c n l c s ; ut <MS etiam parles
bus ohcsse non p o t u i t , a quibus sc istf innoccntibus
orbis tcrrnrttm a traditoribus A f r i s inquinalas dice-
separando, proptcr ipsam sepnrationis sacrflegam m i -
rcnt, quae nec Crcciliaui nomen audissenl. Insupcr
quitatcm innocentcs csse non possunt. Hoc cnirt»
etiam coulra orl>em l c r r a r t i m , d i c c n l e m , Qttodcivibus
mngis credibilc est (si tamen O/ius ab Ilispanis d a -
tuis o h j i c i s , nec cognosccre p o l u i , nec daranare i n -
mnntus, a GalYis est absotutus), stc flcri potuissc, n l
eoguituni dcbui (aul ccrle qtiomodo se haberel cjtis
falsis criminalionibtis Hispani c i r c u m v e n t i , et calliuVi
vita, quam tamen isti de uullo crimine c o n v i c e r u n t ,
insidiarum fraude d e c e p t i , conira tnnocenlem ferrent
illc lanquam inuocens audisset), proferunt tcstirao-
seutenliam, e i postea pacifice i n btimtntale ehristiana
nium Apostoli dicentis, Non tolum qui [aciunt ea, ted
cedereni sententia* eollegarum, quibus illius innocen-
eiiam qui consentiunl (acientibus (Rom. 1 , 32). P a -
Ua coinprobata est, ne pervicaei et animosa p e r v c r s i -
rumne eis f u i l tot et tantos cbrtslianos populos d a -
tate priores suas sententias defendcudo, t n sacrile-
mnare biauditos, nisi c l i a m contra Apostolum ipsum
gium schismatis, quod omnia scelera supergraditur,
ejus quidem v e r b a , sed non ejus i n l e l l e c i u m depro-
c a x i t a i e impietatis i r r u e r e n l : sicut isti miseri fece-
mere audcrent ? S i enim hoc esl conseolhne malefe-
r u n t , et nec sero saltem lotfes divisi atque cdnclsi
c l e n U b o s , esse c u m eis i n E c c l e s i a , consentiebat
sentiuni quod fecerunt
e i i a m ipse falsis fralribus, inter qaos se p e r i d i t a r i
8. Satis igitur, satisqae dechirant imde insanabiles
contcstabaiur (U Cor. x i , 2 6 ) , et quos non caste, scd
facti s u n t , videlicel ne sententias s u a s , qoas i n ab-
p e r i n v i d i a m sine cbaritale pradicanies Evangelium,
sentem C a x U i a n u m lemere protulerunt, condemnare
pnedicare tamen permittit (Pkitipp. i,i5,1 ,13).7

cogerenlnr, st transmarino judicio, ubi a Q e c i l i a n o

1
Aim. et plertqoe tfss., certa crtnuna.
* forte, commtwicaOaL
( « } ajorHnuu, »skMss. lu «diii* excmdi nec contmci posseni.
89 CONTRA EPISTOLAM PARMENIANI,
ur.i*scntc «nperali sunl.conshieraliono veritatiset pacis
acqvtescerenl; majorem reportatori v i c t o r i a m , s i a n i -
mtisitaiem liumanam saltem post j u d i c i u m , qeam s i
homincm \n ipso judicio s u p e r a r c n i . Nam illa victoria
praecelsior e s t , et triumpho celsiore plenior, q u a m
ai 1
non sohim de homine uno v k l o , sed de nniversa
subjugala civitale referatur, diceuie S c r i p l u r a , Mclior
est qui vincil iram, quam qui capit civitatem (Prov. x v i ,
Zi). Illi crgo hominem viiiccrc c u p i e b a u l , quos ira
viucebat. E t quia hominem vinccre n e q u i v e r u n t , e l
ab homine et ab ira superati s u n t : ab h o m i n e , quia
i n judicio v i c l i stint; ab i r a , q u h v n c c v i c l i quieve-
r u n t , pravissiino corde vel audicnles vel legentes
Apostoli scutcutiam d i c c n t i s , S i enim qnm destruxi ,
hmc iterum mdifico, prmvaricatorem me ipsum constituo
IGalat. u , 18). Quae verba scilicet si lain siuistro
animo ipse Apostolus inlelligcret, nec cliristiauiis ncc
aposlolus fieret, nec praedicator acdificaret Ecclcsias,
quas perseculor ante destruebat. Nusquam itaque isti
se tam apcrle iudicarunt, c u r nec superati corrigi vo-
lucrunt, quam c u m dclcstantur H i s p a n o s , quoaVpost
setitentias suas aliter prolatas collegarum posleriori
discussioni judicioque cesscrunt. Quam enim lioc fa-
ctum est de mansuetudine c h r i s t i a n a , tam illud de
contentione diabolica : et ideo non m i r u m quod ista
humilitale pax custodita est, et i l l a elatione disrupta.
Proinde illis recte redditur quod f c c e r u n t : docucruut
e n i m talia postcros suos. N a m et Maximianistae non
ob aliud trecentorum ct decem collcgarum suorura, a
quibus P r i m i a n u s (a), qucm primo ipsi damnaverunt,
inuocens judicatus est, judicio cedere noluerunt *, nisi
p r o d i c t a ' c o n t u m a c i a sententiam apostolicam i m p e r i -
tis opponendo, e l dicendo, Si enun qum destruxi, hmc
iterum ccdifico, prmvaricatorem me ipsum eonstituo.
Destruxerant enim cenlura collegae P r i m i a n u m , et
eum propterea c u m trecentis rursus acdihcarc nolue-
r u u t . Ila cum se cavere flngunt ne hominem sediflccut
quem destruxerant, se ipsos malo schismalis sacrilegi
destruxerttnt *.
9 . Sed lamen s i viveret Parmenianus, non audcret
jara reprehendere Hispanos, et eos appellare p r x v a -
ricatoresqui a sententia sua i n collegarum senten-
tiam deflexerunt, ne ipse offenderet collegas suos, 1
qui m u l t i Primiano j a m a se damnato i n mclius c o r -
recti ad trecentorum conciiium t r a n s i e r u n t , magis
1
Anv et Er*. quasi non. Lov., quee « non. casiigantur ex
maituscripus.
• Editi e l qutdamllss, A'om et Maxviuamstmnonobalind
in trecentorum et decem coUegarum suorum... Judic.o con-
cedere notuerunt.
• Porte, prodita, id esl,manife$ta.
* vaticani uss., se ipsos maio scJnsmatis majore saeriiegi
destruxerunt.
* Editi, qvia sententia sua bt cottegarum sententiam de-
ftusu\ ne ipsioffenderent. Melius vaUcaui Mss., ne ipse (sci-
licet Parmenianus) offenderet. sed in praecedente versu,
pro, quia sententia... defluxit, quod iuantfestum erratum
erat, ooujeelando emeudamus, qum sententia... deflexerunt.
Paulo post loco, etigentes, legitur i n iisdem vaticanis libris
et apud Am. et Er., eligens.
(a) Primianus Parmeniani rartba$inensis Donatistarum
episcopi suocessordamoatus primo fuil a ccntum episcof.is
i u caharsussitano donaliame partis concilio; postea autem
judicalus innoccns a irecenlis d<jcem cpiscopis in concilio
Bagaitauo. confJT Euarr. in Psalnum36, scrm. 2, n. 19, etc.
S. AUGUSTINI
eJigentes contra suas .proprias 1
venfire sent^ntias,
quam contra pacem «nitatis, etiam i n parte D o n a i i .
E t maxime Prxtextato Assuritano et Felfciano ftfu-
sihano parccretParmeutanus, qui eiiam damnati a tre-
centis et decem coepiseopis s u i s , ad eosdem ipaos a
qtiibus damnati fuerant, studio coneordiae redierttnt,
ct a suis darnnaloribus eodcm studio sine ullo sui l i o -
noris d e t r i m e n t o , pro pace suscepU s u n t : nec q u i s -
quam rehaptigandos pulavit, qui faerant ab eis foris
i n schismate baptrzati. A n forte quia multum dtspli-
ccnt Parmeniano qui corrigunt senlentias suas, et eos
non intelligens quos Apostotus pnevaricatores v o c a t ,
detcstarelur istos, quia i n l r o redire quam foris rctna-
ncrc maltierunt, eladjtinctis sibi nonnullis similibos
seciis, eiiam Parmeuianislas crearet, sicut jam multa
frusia de isto frtisto pcr totam Africam facta s u u t ? 1
S i c , sic nccessc est ut m i n u i a i i m secti concisique
dispereaiit, q u i tumorem animositatis suae calholicae
pacis sanctissimo vinculo pratulerunt. Nctpie eniin
tam timenda sont quae comndnatur P a n n e n i a n u s ,
quam intuenda quae confltetur.
C A P U T V . — 10. C u m c n i m d i c c r e t , per Osimn
Hispanum adjutorium prmstitum Cmciliano, ut ad eo-
rum communionem sanctorum et UHbatorum numerus
eogeretur, et huic impietati fidem servorum Dei htte-
gram restithu; ultro fassus est suos ipsos adiisse
e t i a m C o n s t a m i n t i m , et arhitrio cjus a judicihns e p i -
scophi causam cognilam, quibus prxfuit Mclcliiadcs •
Romanae urbis episcopus. In quo judicio, sictit eccle-
sraslica Gesta testantur, quia vicU sunt i s t i , et i n n o -
cens Cseciliamis inventus e s t , eumdem Melchiadem
crhnine traditiouis accusant. Quod quacro quomotlo
cognoverint? S i enim ante j u d i c i u m , non sibl p n r j n -
dicare d e b u e r u n t , ut apud talem judicem cansam
agere iuciperent, etiam ex praecepto Imperatoris qucm
ip i adierant, tale subire judicitim \ S i autcm post
diciam catisam prolatamque sentcnliam eum tradito-
r e m didicisse perhibent, usque adeo dcmentes sunt
b o m i n e s , ut contra judices apud quos victi s u n t , v i -
cUs litigatoribus credant *? E t tamen In his omuibus
(quamvis magna temeritate, l t a l o s , G a l l o s , e l l l i s p a -
nos accusant, relictis cacteris tam multis proviticiis
atque gentibns, a quibus nefando sacrilcgio separaU
s t m i , quibus ulique obesse non possent crimina Ita-
l o r u m , H i s p a n o r u m , atque G a l l o r u m , etiam s i v r r a
d i c c r e n t n r ) , j a m cacteras lerras cacco m o r e , vcl po-
Uus forore a r g i t u n t , c l eis i r a s c u t i l u r : quia cum duce
partes essent in Africa , una inquiunt,
9 traditorum , et
1
In vaUcanis Mss., prmproperas.
* Quiclam ^ss., fracta stmt.
1
varie scriplum occurrh in anUquis codicihns, raro ucl-
chiades, frequculius stiitiadeh aut Meltiade*. aeu Miten.*
des.
* Ed!U,rtiflm ex preeccpto hnperatoris quem ipsi adkrant.
tate subierejudkium. Concumuis Hss., subire jhdicumu sed
pro, etiam, Iegcndum videtur, et etium.
* sic altcr e vaticanis Mss. At txiv., ut duccntos judices,
apud auos victi sum\ victis titigatoribus credant esse po$t*
punendos. EdiU vero aiu et Mss. tamelsi omiuuat, essepust-
pon ndos; hahent lamen, ut ducento$, vel, ducemi judiccs:
nial«; nam agitur do Romano judicio, io q u o , ut ex <>|tUd
libro priino constat, praeter Melcbiadem ockMiecim lantum
adrueruut cj iscoj i .
41 LlBtft p n w u s .
aitera hinoeentium t trttditorcs tni qwtm innocentes ad-
ptngere matuerunt. Qnne nna r r i m i n a l i o 1
brevissime
atqoc verissime ita refcltttur, quia cum duas parfes
audisseut essc i n A f r i c a , unam t r a d i t o r u m , alteram
t n n o c e u t i u m , eam tnnocentem esse crediderurtl, quae
causant snam apnd vicitios ccclesiasticos judices obli-
n u e r a t . Quapropter itll sempcr innocentes manserunt,
qtit nescicnles qnemadmodum ista i n A f r i c a gcsta
s i n t , i d tamen crediderunt quod pacifice ac religiose
credere debuerunt, a quibos innoceniibus separatio
n u H o modo innocens esse potuit.
C A P U T V I . — 1 1 . Fatetur etiam Parmenianus ad
A r e l a l e n s c oppidum ct episcopos judices ct partcs cx
A f r i c a convenisse, Caeciiiantim scilicet atque Donati-
s t a s ; ubi omnia suis credidit, c u i n i b i l v i c t i potueruiit
n i s i de judicibus c o n q u e r i : nec lamen negat rtlrsus
1
eos ad Con>la»!inuin venisse; et quia ibi quoqiie ultimo
jtulicio superati sunt, etiam ipsitm gratia corruptum
esse criminatur. Quibus oronibus consideratis, q u i
sine studio partium j u d i c a l , eligat quibus c r e d a l ;
u l m m judicibus sentenlias proferentibus, an litigato-
ribus contra quos prolatae s u n t , litem flnire nolenti-
b u s . C c r t c orbis terrarum judicibus credidit. Q u i
autem Donatislis consentiunt, eosque d e f e n d u n t , f a -
tentur se iliis crcdcre qui causam s u a m , qualiscum-
que illa f u e r i i , non p o t u e r u n t ' tamcn i n transmari-
nis tot disccptationibus o b t i n c r e , et corura adversus
j u d i c c s murmura et c r i m i n a crcdula vanitate susci*
piunt. Qua i n re s i innocentes se dicunt, et eos quos
superatos s c i m u s ; quanto iniioccntiores sont q u i le-
mere aliquid mali dc ipsis judicibus credere nolunt,
de quibus necesse cst ut qui victi fuerant conque-
r a n i u r ? Non solum enim qui bonam causam perdidit,
dc iniquo vel lardo vcl negligenti judice queritur : sed
etiam qui jttstissime victus e s t , ea c x c i t a t e de i n n o -
cenle judice m u r m u r a t , qua coccitale c u m innoccnto
adversario litigabat. Quaproptcr isti non ideo scele-
r a i i s o n t , quia de omnibtts victis nolunt temere a l i -
quid credere : sed ideo quia se furore scbismatU
praecideriint ab ejs i n n o c e n l i b u s , qni multo r a t i o n a -
bilius nolunt t a l e a l i q u i d d e i p s i s judicibuscredere.
C A P U T VII. — I*. E i i s t a t e n i m a l i q u a i l l a m m p i r -
tinm in nomine C l i r i s t i nobilissima E c c l e s i a , ex illis
septem, et si plaect potissimum Pbiladelpbia (Apoc.
u i , 7 ) , quae de mvstico nomine per Hnguam graecam
fraiernamMntimal chnritatera. Audiamus Igitur vocem
ejns, nec ejus palea loquatur, sed Crumentum. S i ergo
dicat istis : Q u i d i n me arguilis \ fratres? quid accusa-
lis ? Quanto intcrvallo secundum terrenum locum ab
Afriea remota s i m , p a r l i m n o s s c , partim a u J i r e p o -
Edfci, conmmntio. Melius Vattcaal libri, criminatio.
1
Forte, Qtee tana crtnwuah. Postea aotem toco, verissi-
me; plcriqoe uss. habent, vUissbne. EdiUo A m . , Justis-
ssme,
•aaMK. At edni, qui nUdtvicti, potueruntdejudicibus
couqmi i; oadsso, ntil.
' ^ic locam sd vaticaoos codices en\endaroos. Pam cor-
niT te io edius legebatnr, fatentur se ittius esse Ecclesia
e*/.....non poterunt; vel. non potnit.
»Lov. qmd me arguUu; pracicrmissa pnrticula, in.
pATnou XLIII.
A
luistis : quid ibi tunc sive traditores, sive traditorum
vel accusatores vel damnatores, sive innocentium v c l
calumniatores vel opprcssores egerint, prorsus ignoro.
S c d ille Dominus noster q u i emit totum mundum p r e -
l i o sanguinis s u i , cujus sancia commercia propheta
tanto aute cecinit dicens, foderunt manus meas et pe •
des meoSy dinumeraverunt Omnia otsa mea : ipsi vcro
consideraverunt et conspexerunt me, diviserunt sibi ve*
siimenta mea; el super yestem meam miserunl sortem :
inter nos et vos non spatia consUluit vacua et nuda
C h r i s t i a n i s ; implevit haec omnia sanctiflcalione nomi-
nis s u i . In ipso qtiippe psalmo passionis, uon soluni
q t i a n t i , sed eliam qtiantum emerit declaratum est;
i b i enim paulo post d i c i t u r , Remimscentur et conver-
ienlur ad Dominum universi fines terrce, et adorabunt
tii donspectu ejus universte patriat gentium; quoniam
ipsins est regnum, et ipu dominabitur gemtium (Psal.
x x i , U , ! 8 , 19, 2 8 , 29). De causa itaque vestra tunc
fortasse cogerer j u d i c a r e , s i vel vicina essem, v c l ita
r e m o t a , ut inter nos et vos non habilarent alii c h r t -
stiani eodem nomine s i g n a U , eadcm unitate p a c a l i .
Mullac interjaccnt patriae genUum , s i m u l mccum e m -
pta? illius sanguine, i n cujus conspectu mecum p a r i -
ter adoront. P e r illas ad me transiit fama de v o b i s ;
ipsae de vicinitate causam vestram examinare potuc-
r u n t : quod si non est factum, vos neglexistis; neque
eniro ncglecU a cacteris, non usque ad nos etiam v e -
n i r e U 8 : si autem aliquid judicatum est, date veniam,
non audeo vobis supcratis teraere c r c d e r e , et judices
vestros eadem teraeritate damnare. Accedit huc aliud
quod m e p l u r i m u m raoveat,quia s i vos innoccntes
oppressi essetis, nos saltera fratres qui n i h i l vobis
n o c u i m u s , a r a a r e l i s : c u m vero n o s , q u i bene nobis
conscii sumus causam vcstram vicinis vcstris rcclo
E c c l e s i x j u r e commissam fuisse \ qui corain Deo
sciuot quemadmodum judicaverint, lacerare tamcn
roaledictis et acerbis odiis i n s e c t a r i , et quasi proptcr
vos Christus apud nos haereditatcm suam perdiderit,
etiam rebaptizare c o n a m i n i , quid boni de illa vestra
caosa scntire potcrimus ? Qui c n i m longe remotissi-
mos fratrcstemcrariissuspicionibos damnarc minime
dubitalis, quam juste a vicinis vcstrisdamtiaU fucrttis,
ostendiUs. C u r e n i m noncrcdani recte daronari poitiissc
a vicino jndice a u d i t u m , qui me fratrem tam lougc
abseulcm damnare non dubitat i n a u d i t n m ; boc m i h i
ohjicicns maximum c r i m e n , quouiam qtti pracsens e>so
non p o t u i , eis ad quos causa perducta e s l judicibus
potins, quam victis litigatoribus credidi ? Quibus j u *
dicihus si non potius c r e d i d i s s e m , etiamsi i i i i q u i
v i c t i s u n t imiocentes essent, ego iiinocens esse iton
possem. Magno e n i m dclicto i m p l i c a r e m u r , si cuui
corda humana non ccrtierenius, necdisciplinam ecclc-
sfcfelicam teneremus, c o m e i s nollemos judicantihtis
credcre, u l l r a quos rtou poiuit causa t r a n s i r e , ei pcf
quos potuU ad nos fama percurrcre. A b istis i i u i o -
ceniibus impia te direptione discindis, et innocemetu
te dtcis : quod ulique si e s s c s , c u m vidercs iu S c r i -
t
* lo edhis, ftti*** aHcamus. Abesl, dicamus^ a mtnu-
s c r r ti«.
(Dextx.J
 C O N T R A E P I S T O L A M P A R M E N I A N I , S.
pturis sanctis messcm Domltii tui ante ultimam s c -
gregationem ct veittilationem a zizaniis et p »lea non
posse separari (Uatth. m , 1 2 , et x i n , 27-43), elige-
res potius fortls esse i n tolerandis m a i i s , quam iin«
p i u s i t i deserendis b o n i s . X J u r enim E c c l e s i a m m per
orbem Ionge remotarum non putamus esse i s t a s , e t
quam justissimas v o c e s , quas in P h i l a d e l p h i a
ravi ?
CAPUT VIH. — K. Q u i n etiam conqueri audet
Parmenianus, quod eos Conttantinut ad campum,
est ad suppCxcium ducijussit,
t q u i victi apud eccle-
siasticos judices, nec apud hpsum quae diccbant pro-
bare p o t u c r u n t , et adhuc in sanCta? Ecclcsiae pracri-
sione 1
sacrilego furore fcrebantur : et hoc eum tan-
vuam immaniter jussisse, Hispano Osio suggerente
c r i m i n a l u r : suspicionibus vidclicet tuit, sicut semper,
damnando inauditos. Quasi vero non humanius ac p r o -
•babilius alius c r e d i d e r i t , Osio tanquam episcopo sug-
gerente potius factum u l i n leniorem coercitionem ,
quamvis immanissimi s c e l e r i s , id est, sacrilegi
smatis, sententiam flecteret imperator. Q u i d enim
i s t i non juste patiuntur, c u m ex altissimo Dei p n e s i -
dentis e l ad cavendum ignem acternum flagellis t a l i -
bus admoneutis judicio p a t i u n l u r , et merito c r i m i -
« u m , e t o r d i n e poteslatum? P r i u s enim probent
non esse hxreUcos vel schismaticos, tum demum de
iitdignts poenis suis lividam emittant v o c e m , tum de-
m u m sese audeant c o m m a l i aiiquid p a t i u n t u r , v e r i -
tatis martyres dicere. A l i o q u i n s i quisquis ab i m p e -
ratore v c l a judicibus ab eo missls pocnas luit, c o n t i -
DIIO m a n y r est, omnes carceres marlyribus pleni
sunt, omues caienae judiciariae martyres trahunt, iit
omnibus metaHis roartyres aerumnosi s u n t , i n omnes
Insulas martyrcs d e p o r t a n t u r , i n omnibus poenalibns
tocs juridico gladio msrtyres f e r i u n t o r , ad omnes
bestias marlyres surriguntur, auljussionibus judicum
vivi iguibus concremantur. S i autem, sicut d i c i l A p o -
stolos, Non est potestas nisi a Deo, et minister Dei esl,
tindex in irarn e% qui mate agtf, nec sinecausa
portat. Vis non timere potestatemf Bonum fac,
bebis taudem ex illa (Rom. x m , i - 4 ) : bonus quidquid
passus fuerit, laus i l l i provenit ex potestate facienUs;
malus vcro q u i merito patitnr iniquitaUs, non deputet
saevittsepotestaUs.
14. E t tamen quid U l e isti p a t i u n l u r , quale
t i u n t , nisi quia bominum multiludo non i n corde cor
habet, sed i n o c u l i s ? N a m s i sanguis exit de carne
mortaii, quisquis a s p i c i t e x h o r r e s c i t . S i a p a c e C b r i -
s l i prxctsae anhnae atque separalae i n haerests
schismatis sacritegio moriuntur, quia noo videtur,
non plangitur : Smo vero mors tetrior atque l u c t n o -
s i o r , et, ut plane d i x e r i m , verior, Jurcconsuetudinis
deridetur : cum auctores tantarum m o r t h i m publice
InsulUnt, et nec verttaUs mahifesUndas causa s c r -
monem nobiscum conferrc (Rgnantur : c t s i quid tem-
aoratis molestte passl focrint per certlssimum atque
recUssimum ordinem p o t e s u t u m , c o m ipsi p r i v a t b
» Ouaedam ediUo praxnsionem. ' * llss., obtenderet tmperitis. vide virgd., ^ n e i d . lib.10,
• AnZtTpace. Lov., d propo^Urtm autem * s . , t f a
pace.
AUCUSTINI
furiosorum agminibus roulto graviora 1
passim atque
quotidie, nulla regia, nulla ecclesiasUca lege commit-
t a n t ; nos corporum persecutores voeaot, se a u i m a r u m
interfectores non vocant, cum p r i v a u licentia nec
corporibus parcanL S e d quia per mansuetudlnem ;
christianam multoseverius ocultis judicatur evulsus
figu- i n lite, quaxn animus excaecatua in schismate, ct a d -
v e r s o i q n o a loquuntur, e i nubiscum l o q u u n t u r , et
c u m e o s obmutescere c o m p e l b t v e r i u s , silere n o n
id permititt i n i q u i t a j .
C A P U T I X . — 1 5 . A n forte <Je religione fas non
est m dicat imperator, vel quos miserit impcratnr?
C u r ergo ad imperatorem vestri vcncre iegaii ? C n r
eum fecerunt causae snae j u d i c c m , non seculuri qitod
i l l e judicaret? Sed quorsuro i s U dicuntur? numquid-
n a m , etiam s i obtineant non pertinere ad imperato-
r e m adversus eos aliquid s u t u e r e , qui prava i n r e i i -
gione secUntur, propterea * si interfecerit eos > qnos
punierit roartyres erunt ? Hoc enim modo i s u hacre-
schi- ticis omnibus vox palebit, i n quos ex occalto imperio
D e i , per manifestum hominum iraperium m u l u q u i -
bus coercerentur, severissime constitula s u n t ; hec
soium haercticis quoquo modo saltem christiano n o -
mine dealbalis, sed etiam ipsis Paganis. N a m utiqoe
se et ipsi falsa religione sunt i m p i i , quorum simulacra
everti atque confringi jussa s u n l rcccntibus Icgibus,
i n l i i b e r l etiam sacrificia sub tcrrorc c a p i l a l u S i quis
ergo eorum damnatus i n l a l i crimine fuerit, martyr
habcndus est, quia pro superstitione quam piam r e -
ligionem putabat, poenas legibus l u i t ? Nullus certe
quoquo modo chrislianus audet hoc dicere. Non ergo
quisquis i n aliqua religionis quaestione fuerit ab i m -
peratore punitus, roartyr efflcitur. Neque enim vidcnt
qut talia sentiunt, in eum locum se progredi, ut ipsos
etiam daemones m a r t y r o m s i b i gloriam vindlcare posse
contendant, quia istam patiuntur persccuttonem per
imperatores christianos, ut pene loto orbe terrarum
eorum templa evcrtantur, idola coromintiantur, s a -
gtadium criflcia subtrahanlur, qui eos honorant, si deprehensi
et ha- fuerint, punjantur. Quod si dementissimum est dicere;
non ergo ex passione ccrta justitia, sed ex justitia
passio gloriosa est. Ideoque Dominus, ne quisqnam
b t b a c re nebulas offunderet imperitis \ et i n suorum
damnalione meriterum laudem quaereret m a r t y r u m ,
fa- noa goiieratiter ait, BeaU qui persecutionem patiun*
t u r ; sed addidit magnam dttfereHtiam, qna vera * a
sacrilegio pietas s e c e r a a t a r ; a k e n i m , Bcati quiper-
a
seeutionem patksntur proptev justitiam (Matth. v, 10).
vel Nutto modo autem propter juttitiam, qui C l i r i s U E c -
d e s i a m divtserunt, et com eam s i m u b u jostttia quasi
eonantnr ante tempus a palea saparare, ac f r u m e n U
ejus falsis criminationibus i n s e c U n l u r , ipsi ab ea po-
i EdiU, agmsnibut nudUt grmnora, At Hsa., mutm grth
viora.
r
t n excnsts, tetnper per montutUtdmcm .Abest, sempsr t
a inanoscriptls.
* A m . , et propteroa. L a t ^ oa propterea. Reduodaot par-
Uctttse a a t e , propterea additae, nac sunl l a manuacri-
%
pUs.
vers. 8 i .
4
AJD. et Mss., vere.
45 L I B ; : R PIIBIUS. ic
t i u s \ ranquam levrssima palea variia mmorom flati- et Deoquod Dei est (Matth. xxii, 21). Ili vem i t i
bus separali snnt. Sed inquiunt: Non baec fecimus. utroqne iiiobedientes atque impii, nec Deo reddunt
Videaut ergo ex hac qtncsUone se primitus nberare CbtisUanum amorem, ncc regibus humamim tlmorcm:
debere *, et tuirc audere, si quid mofesttarum srre ita caect et insani, «t crnn schismaUcos stms Maxi-
poBitarum a christianis imperatoribus patiimtur, ret mianistas per potestates a cathoHcis imperatoribns
deponere i * querimoniam, aut assumcre m glorhim. mfesas de basUlcis excraseamt, et vi magna jussio-
De qua re, id est, ipsius scbismatis quaestione, si n i - num e i auxflmrum ecdere stbi compuierint, arguant
hil aliud dicerem, ea quaa superius snnt dicta suff- Gatholieam, si pra ea calhoilei principes tale aliquiil
eerent. fleri praeeeperint. ^ s i vere Maximiamslae antequam
CATOT X . f t . An furfe dicent, ettam si coit- easenf MaximianistaB, i d est, cumadbuc uno simui
vtncuntar in sacriiega dfesensioae, ut pro ea demett- Denatislarum consnrfk) tetierentur, quae ab eis Ro-
tia si quid passi fuerhit, martyres non akit; non ta- gatus ilte Maurus per regem barbarum Firmum (o),
men ad imperatorum peieslatam basc eonrconda vei quam smva, et quam acerba perpetsus sit, recotani:
puntemla pertinere debere. Qua ht re qtravoquid d l - et tueeaut, neecenqueri aadeant si qnid hujusmodt
c a n t : an quta de reiigione vttiosa vei fatsa ninH en- vel a Prlmiantstis prnpler suam senisma, vei cum
randum esitalibus patestaUbns f 9ed multa jam etiam Prhnkaistis prnptev Denutiaimrum *, non pro r d i -
tte Paganls diximas, et de ipsis darmnnibu*, quad gioae sacra, sed pref anknositate sacrilega patiutitur.
persecutiones ab imperatoribtis patiaatar. An e l hdc CAPOT XI. — 17; rmtassisenkn dicunt, gravtora
tfisplicet? Cur ergo iptt ubi possunt tempfa subver» sa perpeesas a uatMicis imperateribus, quam istt
taat, et per lurores Cveumceilionuni talia faeere aut fecerunt per regaa baifcaronfm Regailsiis, vei per
vindicare nen cessant ? Au JustSov est privata violen- judioas catbnbuorBM in^ara^rutm Maihnianistis, vei
tia, quam regia diityentia? Sed hapc omitlo; lllud eUam feckmt par furorem Gmmeettionum quibus-
qn.xro, cum manifeste enumeret Apestolus opera cumquu possunt. Qnasi varo M a quaeatlo sh% utrum
earni$ qum «mt, inqntt, fortttaMiana», immundkkB,
y
graviom aathmtat quam fMbnt. Quod quidem nuflo
tontentiomx, $fmuia&ono$, arnmotUatee, $nmenmomt 9
mo4o cidiicMinhn. Multa enim earum saevissima nu-
kmretes, invidiee, ebrktates, comet$attomn\ tf kis t&nt- merantur, imnmmtararl non possnnt, quae si pati^
4ia (Galat. v , 19 ); quid istis videatur», ut* crhnen ciam essentveieoain quos adnUttuunur mhms affltw
Wolelatrue polent juste ab imperatoribas vmdicari: garnm% eo^pso essent eorta graviora, qued non ah
aut si nec hoc volunt, cur in veneflcos vigorem legrtm ordinatis. potastatibus Jubentur, sed extranrdinariia
exerceri juste fateantur; in hsereticos autem atque nfreribna admhtuntur. Nonenhn tam muiia suntquae
impias dissensiones * nolint fateri, cum in nsdcm mi- adaersut Maxinuaaistas per jndiees bumanm eonsii^
quitatis fructibas auctoritate apostoltca nomerentur. totionia egerunt (tn ea genare acUanum ponant, si
1

A n fertenec taiia potestates istae hamame constitutlo- vohinl, qaaaooo* etiam ad uwaequendunt Rogatum
nis permittunturenrare*? Propterquiderge gUuUum Maurum abeispor flrmum barbarum gesta sunt, etsi
portel, qnt dtctus est mmioter Dei sntdt* h? irum e:s iHum, lioat beotem hnmaaiashnum Romanorum, in
tm\ maie agunt ? Nisi iHrte, quemadmodum nonnuRi legiUmis namerent): se4 heec non tam muha sunt
«orum sane tmperitisshni bec inleiligere sefent, de quam muha qunUdte aguut per furlosus ebrioseruiv
fcniioribus ccefosiasticis drctum est, ut gladius mteili- juvenum gregBS, qaUms prtneipes constituunt\ qui
tpfur viitdkta sphitnalis, qut exKXMnmunicaHenem
primum tantuammdu loslRras, naaeetiam fierro se
operatur : cum providentissimus Apostolus canse-
1

armara* cuBperont, qut Qrcumceilionum noiissiinn

quenticontextione lecttonis satis aperiatqoid foquatur.
nomina per totam AfHeam vagantur, et saeva contra
flitc qnippe addidtt, Propter hoe enhn et trhmUt prmskh
omnem ordinem legum potestatumque committuut:
$i$ : ac derade subjunxit, Redmleomnkms debita; cui
quorum seelera cum ad eos deferuntur, flngunt se
nioutum^ tribulum; cui vectigal, vectigat; eui honerem,
ignorare lala bamiaum genus, vel omnlno ad se non
mmorem;ctd timorem, Hmorem (Rom. xm, i-7). Hoc
pertinereeonlra omnes bnmtnes ove impudeniissiimi
ergo jam restat, ut istis dtseutaUontbus suis prohr-
anlrmanl: neque bano aaHem vooem totius orbis ac-
beant Christianos tributa persotvere: cum et Demi-
ciptunt, nmlto pvabanhlusrveriusquu dibenthH nescire
nus lalia sentientibus Phartsaei9, quns imitantur isti,
se uuid in Aftiea gestum sit, shn nparte, sWe eon-
nummo inspccut, Reddite, ait, Cm*$wi(fuod€m$eri$ e$s\
tna partem Donati, quam seilioet i n insa Afric» Doua-
tistarum epiaeopas tfitmnceHientim vei ftteta nesci-
* m\x,etcumeaqMO$i$imuiata jutUtia cenmtoente
tcmous a palea $eparari ae frmnenta eius fatsu crimina- re, vel dtcere adse non pertinere .
1 9

fsttnfetf tmxctantur, dum ipsi ab oa pouus. Eoeudanlur ex \&. Sed, ut dicere cmperam, hoc non quaeritur ino-
nmnuscripUs.
* Sic nss. EdiU vero, Uberari debere. 1
Edili, propter DO$uuumn\ M mu. nropter Dommsta-
9

t EP. tucd. ven. hov. sie leguat huae locum: iilmt
mtscro quod numifeste enumerat ApostotHs dkens
tauvidetur. N.
* viUcani codiccs, trtmm.
' LOV., atqne $ehi$ma:ko$ moim dUsensione. At MSS.,
imoias dissensiones; omlsso, schismaucos.
^ i ^ u m w.nc«, istos kmnanm oon$mnnoni$ perwmtunt
curere. . (*) De Finao tyraoao, qnem Thoodoshis i
* vaUeani Mas., qum exccmmumcaUcnem opmamr.
rvm : supple, acniatMB.
• vatkanl usa., por ju$hoesmmumm tmuUtkmmegerunU
qidd • EdiU, qumnqum. caaUgintiff ax MSS.
• vaticauinss., qmuormcifes cmstiUmnt. ftefereaouat
ad vertoum, agunL quod proxuna pra^ceasit.
• sic Mss. At edtti. dicUtt
• Er., quando sci.tcet non perlmere uronuutsont. N
~*
*7 C O N T I U E P I S T O L A M P A R M E N I A N I , S.
* d o , utwim paliantur graviora q u a m f a c i u n t : sed
u l r u m adversns bncreiicos c i schismaticos taie a l i -
quid fieri l i c e a l . S i eniin dicunt non licere, cur ipsi
t:\ciuut? S i aulcm liccre fatenlur, etiam sic ostcndant,
qu«>d nullo modo possuDt, graviora se perpeti a c a -
tholicis i m p e r a t o r i b u s quam ipsi per judices eornm,
\ el per regem Barbarorum schismaUcis suis fecerunt,
v c l per insaniam C i r c u m c e l l i o n u m o m n i generi ho-
iniuum faciunl. Neque h o c mirandum -est, si plus
possunt principcs, q u a m m i s s i a principtyus judices ;
si plus possunl R o m a m impcratores, quatn barbari
r e g c s ; ct si meriio graviora legibus patitur l a l r o ,
quam conlra leges ipse c o r a m i l t i t : unde merito
constituUonibus juslis graviora patiuntur C i r c u m c e l -
lionum mancipcs quam faciunt Circumcelliones :
ct tntncn est lanta mansuetudo C n r i s t i a n o r u m , ut
pc&uns eorum incomparabiliter supercnt facinora eo-
r u m . S c d eece damnaverant i o concilio suo (a) M a -
ximiaidsins -trecenli decem episcopi donatistae. l U i
autcm pertinacta perversitatis suis basiUcis cedere
uolcbaut. A d i U sunt • judices, eoncilium eorum p r o -
consularibus Gestis induetumest. Deindejussum est*
ut Uli qui tanto episcoporum numero damnali sunt,
cedereui locis : q u i facile caaserunt, non multa pas-
si suut * ; q u i autem resistere tentaverunt, quemadV-
modtim afflicli sint, q u i s ignoral ? Sed taipensi l a n -
ta fuis^ctinimauitas resistenttum, ut ad iajurias judir
c u m porvcnirct, nonne muJto acerbiora Ramanis l e -
gibus palerentur? S i c ct tunc c u m post terminom
causac, in qua se isti a CathoHca prxcjderunt* conse-
q u e u i e r n g i coepissel ut bastlicas non tenercnt, et te-
ncrent 4mpcwaJibus resistendo jussiotiibus; ita ut vis
i l l a notissima CireumceJlionum praevaleret, addendo
instipcr e t i a m , ut c u m donis Ecclesiae, quos miserat
imperator, per Afcicam eunles (b), turbuientissimts et
saevissimis seditionibus a g i l a r e n t : talas i n eos ieges
proteruntnr, u t ne ipsas quidem basiKcas quae non
craut unitatis, scd a separatis atque i n suo schismate
constitutis fueranl fabricatae, reUneresinerentur. Qua
i n re jam suas injurias potestas regia vindicavit.
Quid eniiu valent juste possidere inhnici justi-
liac?
C A I U T X I I . — 19. Nec pro eis aiiquid proraul-
gasse quis invcnitur, nisi apostata J u l i a n a s , cui pax
cl unilas christiana n i m i u m d i s p l i c e b a i ; quandoqui-
dcm ipsa ei unde impie ceoiderat religio displiceret.
C u i quidem isU Donaiistae, sicut j u d i c u m Gesta l c -
stantur, quibus b i quod impetraverunt allcgarunt, t a -
iibus vcrbis auppbcaverunt, ut ei fortaste miUus ad
idolorum c u h u m quidam timorc consenserinl, quam
euin isti furiosi laudaverunt. Dixerunt e n i m , quod
1
Diviouensis vetus codex, municipes.
1
Am. et plerique Mss^ additi srnnt.
* Ila vaticani Mss. Alii cum ediUs, uistun est.
k
S d i l i , et facUe c*$sorutu\ nec nmita paui tunt. netius
\aticani codices, qui facite cesserunty non multa passi
sunt.
I ater a valenlioiano majore in Atricam missus praetio vicit,
seribit Pauhis diaconus in lib. 12.
la) nagaitano.
(*) Pauiua.et Uacarius. vido optauiiu, lib. 3.
AUGUSTINI 48
apud eum sola * justitia bcum haberet. Quid ergo aliutl
dixisse repcriuiittir, ui&i ehristianam sanctitaiem noo
essejusliliam, qurc npud tilum n u l l u m h a b e r e t i o c u m ;
aut honorem d x m o n i t m esse jtistitiam ? A l i o r u m
autem iraperatorum leges quae v e h e m e n t e r ' a d v e r -
sus eos latae sunt, quis ignorat ? In quibus una g c n c -
ralis adversus orones qui cbristianos se dici volunt,
et Ecciesiae catholicae non communicanl, sed i n suis *
separatim conventiculis congregantur, i d continct,
U l vel ordinator c l c r i c i , vel ipse ordinatus denis l i -
bris aurt mulctentur : locus vero ipse quo impia se-
naratiocongregalur, redigalur i n flscum. Sunt et slun
jusstones generales, quibus eis vel faciendi testamen-
ta vel per donationes aliquid confcrendi fncultas a d i -
m i t u r , vel ex donaUonibus aut testamentis aliquid
capiendi. N a m i n quadam causa c u m bomb nobilis
imperaloribus supplicasset, quod seror ejus quac de
parte DonaU fuerat, c u m dcfunjerelur, nescio in
quos coramunionis suae, e l m a x i m c i n quemdam A u -
gusUnum episcopum eorum piurima contulisset, ex
i l l a generali lege praeceptum est u l omnia fratri r e -
sliluerentur : ubi eUam Circumcellioiuim mentio fa-
cta est, s i more suo violenter obsistcrent, quo geuern
auxiliorum et adminiculisrepeHerentur. S i c enim n o -
,ii, sic roultis praeliis probaU suot, ut de bis et s u p p l i -
calio impcratori fieret, et mperator tacere non
posset.
C A P U T X I I I . — 2 0 . Quae c u m ita sint, c u m et d i -
vinis et humanis legibus i t a d a m n e n t u r ; tanta est
tamen mansuetudo christiana, ut non solum tonsant
basiiicas, quas Jam praccisi aediflcaverunt, sed ncc
oas omnes reddiderinl u n i l a t i , quas ab exordio u n i -
tas t e n u i l . E l c u m ipst Maximianistas de basilicis ad
partem DonaU perUnentibus, per judices a catbolicis
imperatoribus missos instanler e x c l u s e r i n t , tamen
a mullis locis quos catholica ante unitas relincbat,
nec ipsoruincalbolicorum imperatorura legibus e x d u -
duntur. P o s t r e m o , s i quid forte aliquando immode-
raUus i n eos factum e s t , quod cbristianam excederet
lenitatem, displicet omnibus frumentis messis domi-
nicae, i d est, i n Christo Jaudabilibus ChrisUanis, qtti
sive c e n t e n a r i o , sive scxagenario, sive tricena-
rio fructu i n catholica Ecclesia toto orbe succre-
scunL
C A P U T X I V . — 2 1 . Quapropler zizania vel paleam
catholicae segclis nobiscum copiosissime accuscnt,
sed nobiscum ferre paticnlissime non recusent. N u -
l u i l enim Dominus aute tempus eradicare zizania, et
a frumeutorum permixtione separare. Simte, iuquit,
utraque crescere usque ad messem. E t cum involucrum
• cjusdcm similitudinis quaerenUbus discipulis e x p l i c a -
r c t , nou ait, Ager e s l Africa ; sed ait, Ager est hic
mundus. P e r totum crgo mundum scges ista seminata
est, per totum superseminata zizania, pcr totuin c r e -
1
Am. et rderiqne Mss., solmn : male, ut liquet ex
Enarr. 111 Psal. 36, serm. % n. 18, vide praeterea epist. 93,
n. 1 2 ; q j s t . 105, n . 9 ; e t l i b . 2 contraLilteras Petiliaui,
na.203,22i.
• bte Mss. At edtti, i.nperutorumjustitiam iegesqm qum
vchemcnte.% etc. Mss. :ili<iuot, teges quam vehemenicr*
* i b * . , se4 suis; ontissa parUcula, iu.
49 LIBER SECUNDUo.
scit utrumque usque ad messem. Numquid aut Dona-
tus fuit major messor, aut eo tempore quo so isti a
terrarum orbe separarunt, tempnt messis advenerat:
cum idem Dominus ne alicui liceret interpretari quod
vellet, apertissime d i t e r i t , MeuU autem e$t finis sacu-
/ i ; mes$ore$ autem Angeli sunt ( Matlh. x i n , 25 50,
3 6 - 4 3 ) ? Tales enim messores errare non possunt,
ut v e l frumenta pro zizaniis colligant, v e l pro f r u -
mentis zizania redigant *. Isli autem cum quasi z i -
z a n i a fugiunt, se ipsos esse zizania demonstrarunt,
1
in manifeslissimo sacrilcgio contra senientiam D o -
* LOV., reHgent. MeUus Am, et uas., redigant: suppla,
m horreum.
• uic ediUo Am. addit, acmmata. Lov., germinata. Ncu-
trum ?ero est in ntanuscrfptis.
LIBER SECUNDUS.
£xpenduntnr Scriptnrae tesUmonia, quorum perversa interpretalione Donatistae decipcrc lmpentos molicbamur..
C A P U T P R I M U M . — I.Quae tandem vis nisi cac-
citas et vanitas a n i m i cogit homiuem clausis *, ut d i -
c i t u r , oculis tanquam i n atterum jacere, quod i n eum
qui j c c i t , conlinuo redeat, eumque ictu reciproco
auYigal, inlacto i l l o qucm vulncrarc v o l u e r a t ; sicnt
isti Donatistx de omnibus fere Scripturarum testi-
moniis faciunt ? Quac cum se advcrsum nos proferre
arbitranlur, velut admoncre nos videnlur qttales eos
ij>sa Scripiura convincat esse. Qtiid enim faclt a l i u d ,
quando vel pro se, vel contra nos Parroenianus putat
esse quod scriptum e s t : Vat hi$ qui dicunt quod fie-
quam e$t bonum t etquod bo.xum e$t nequam; quipo-
nunt lucem tenebra$ ct tenebra$ lucem; qui ponunt id
% bra$ tucem? c S c d d i s p l i c e b a l , > i n q u i u n t , t Optatus
quod amarum e$t dulce, et dulce quod amarum (l$ai.
v, 2 0 ) ? 0 stultissimam c a x i l a t c m ! quid euim tam
boniim et l a m j u c u n d u m , quam habitare frntres i n
uuum ( P$al. c x x x u , i )? quod i l l i nequam d i i u n t et
amarum ponunt, qui se ah omnibus fratribus scpara-
r u n l , dum vanas suspiciones snas , nc dicam fnctio-
sas calumuias, vel non excitarc, vel excitatas lollere
noluenint. Quod 8 i v e ^ a m ,
paleam odissent, ct ipsi
paiea uonessent, non propter eam se a domlulco
tritico pcr totum agrum, i d c s l , m u n d u m , seminato
et cresccntc sojungerent
2 . Exclament i t a q n c , quod p o s s u n l , Vce hi$ qui
dicunt quod nequam e$t bonwn, et quod bonum est
nequam. Rcspondemus b r e v i t c r , B o c verum est : et
addimus a l i t i d , Vce hi$ qui perdiderunt suslinentiam,
dum ponnnt lucem tenebras, et tenebras tucem (Eccli.
i i , 16). Quid enim lucidius promissis D c i , qui tem-
poribus nostris exhibutt, quod ante annorum millia
propnunttavit, in seraine Abraha», qitod cst Cliristus,
bcncdiciionem omnes gentes habituras (Gen. xxn,
18)? E t quid tenebrosius praesumptioiiibus hominum,
qui propter temere objecta, ct nunquam probaia c r i -
1
omnes Mss., homines clausis.
* \ aUcani codices, vere.
2
l u Mss. At ediU, sejtmgere debtissetd.
»0
m i n i pncdicantes : ut eum flle dicat, Sinits utrnane
creuere u$que ad meuem; isti per tam magntim
agrum, i d c s l , lotum mundum *, zizania crcscere,
frumenta vero dtminuta, et in sola Africa remansissu
contendant, Cbristo regi et p n n c i p i nostro sacrilc-
gam facientes m j u r i a m . Scriptum est enim : In tata
gente gloria regi$ ; in diminutione autem popuH contri-
tio prmcipis ( P r o o . x i v , 2 8 ) . S e d j a m tempus esf,
quantum e x i s t i m o , ipsa testimonia Seripturarum ,
quae male i n l e r p r e i a n d o 1
decipiunt imperitos, d i t i -
geiiler attendere, et quantum Dominus donat, secuti-
dum intellectum catholtcae veritaUs aperire.
1
vaUcanl codices, id est lotum munduin lantumnwdo.
1
Editi, interpretata. At manuacripU, interpreumdo.
raina tradllorura (quae s i vcra essent, nunqunm D r o
praejudicarent, quo minus qtiae promisit i m p l e r c t ) ,
periisse dicunt christianum nomen de tot gehttbns t n
orbe t e r r a m m , et l n sola Africa remansisse? E l hanc
praesumptionem suam lucem d i c u n t ; promissn vero
Dei j a m ipso effectu rerum ilhiminata roendaciorthn
tenebris opcrire contendunt. Insuper adverstun IMS
facta sua clamant, dicenles, Vce his qui ponunt tacnn
tenebras, et tenebras tucem. Itane lux erat Oplattts,
ctim tolum orbem tenebras n p p e l l u b a l ^ A n eum po-
1
lius esse lenebras l o l a Africa scuticbat, e l isti CRIII
luccm vocabant, qui ponunl 1
lucem tenebras, et tetxc-
in communiono noslra omnibus bonis. > Non ergo
eum lucem vocabatis, ct lamcn c i comniunicabatis.
Eligite itaquc quod v e l i t i s , a u l n o n obessc i n una
communione tenebras l u c i , scd sufTiccre l u c i , ut
lcncbras i m p r o b e t , e.t eas pro u n i t a t c , si cxpeMero
non potest, t o l c r e t ; atque ita non luissc causam ctir
ab innocentibus f r a t r i b u s , quos malos 1
certe non
poluistis ostendere, s i vobis cognitos etiani fuissc
d i c a l i s , tcnebroso scbismatis sacrilcgio disjungerc-
m i o i : aut s i non sufficit l u c i u l improbet quas e x -
pellere non potest tenebras, id e s t , si non sufficit
bonis ut improbent malos^ quos exchidere vel e m c n -
dare non possunt; faeilius unus Optatns partem D o -
nati i n una A f r i c a notissJmus et apcrtissimus m a c n -
lavit, quam quilibet Afer traditor lot gcntcs per orbcni
tcrrarum e t , s i n o n dicam falsis criminibus a c c u r t u s ,
taroen quod impudentissime negatur, igmitus.
5. Accipientcs itaque perverso cordc * Scriptr.ras,
non eas facitint obesse n o b i s , scd s i b i : quando a d
boc putant esse s c r i p l u m , Va hts qui dicunt quid
1
vaticani codices, et ntm tota Jfrica tenebras appeiiabttt.
A l i i Mss., cum totam ,ifricam tcncoras appettabat. i n u t o s*t-
I r a Lov., tnsuper adversum nos factis $ms clamant. U i g d .
V e n . l c g u n t nt \x>v. M.
1
vattcani e l Gallicani MSS., qui non ponunL
1
Aliquot Mss., qyibus matos.
* lo manuscrij tis, ordine.
 CONTRA E P I S T O L A M PAKMENIANI, S. AUGUSTINl 52
uequam ml konum, tt quod bouum est nequam ; quo d i c e r e n t : Deus enim perhibel testimonittm frumentls
pakeain fruraenla inter se non tolerent ad usque tcm- suis, quae p c r lotum agrum seminata \ qnamvis c u m
pus vcntilatiojus : ut c u m raale i n t e l l i g a n l , Vee hi$ zjzauiis a diabolo superseminatis; taroen usque ad
qui dicunl quod nequam o$t bonum, et quod bonum e$t messem crcscere praeuuntiavit. Unde et si bominet
nequam; compleatur i n e i a , Vm hi$ qui perdidcrunt tpsos miuus novimus, esse tamen e o s ideo novimus, f

tuttineniianu $ auiem tnielligaai i n oos hoe esse quia m e n l i r i Deum non potuisse, fide cerlissi.ua r e -
d i d u i n , q u i opinantes q u o d m a l u m est bonum esse, tinemus. C u m ergo sacrilega impudentia dicerent \
mala c o m m i t t u n t , vel i a eoa 1
qui tatibus iaudaudo Nescimus u t r u m sbit in caetero orbe terrarum boni
aique approbanoo c o n s e n t i u n t ; quae duo genera in c b r i s U a n i ; videant qua iusania dicere audcanl (quo-
uno looo Scriptura c o m m e m o r a t , dioens ; Quoniam tidie enim non dubiiant dicere), Scimus non i b i esse
kmdatur peocator in detideriit auimm sum et 9 qui t n i - cbristianos. A l i u d est u t i q u e , Nescimus an s i n t ;
qua gerit benedicitur (Ptal. i x , 3) : recle inteiligent, a l i t i d , Scimus quod nou sint : utrumque et infidele
nec turbabuntur c u m apud ipsos inveniuntur m a l i , et i m p i u m e»t. S c d s i detestnndus est quj die+t, N e -
nisi quod eos pro parte Donati lolerant., quos pro scio an vcra dixerit D e u s ; quis est ille qui d i c i t ,
C h r i s t i unitate tolerara debutruat, et per banc o b s l i - Scio quod non vera d i x c r i t Dcus ?
natiooem animositotis SJias coguntur m i s e r i i n s c h i - 5 . Certe arbitror qnod neminem istorum offcndera
smate suo ferre qnos norunt, i n o r b e t c r r a r u m accu- d e b e o , s i Donaio Deum pnrposuero. Quanlumlibet
sare quos n e s c i u n t . Quisquis argo vel qund potest,
ft
Cuim ament Donatunt, plus timent D c u m . Postrcmo,
arguendo c o r r i g i t , vel quod corrigere non potest, quantumlibet ipsi a m e n l Donatum, nos novimus qnia
aalvo pacis vinculo e x c l u d i t , v e l quod salvo pacis solus Deus verax e s t , omnis autem homo nfendax
vinculo excludere n o n potest, aequitale improbat, (Rom. I U , 4). Christus orgo qui super oronia Deus
firmilate s u p p o r t a t ; bic est pacificus, et ob isto m a - est beaedictus ux saecula (Id. i x , 5 ) , et qui verissime
ladicto * quod Scriptura dicit, Vm his qui dicunt quod de se inso d i x i t , Ego $um via, veritat et vita (Joan.
nequmu ett bonum, et quod bonum est nequam; qui xiv, 6 ) ; enm servi ejus ab eo quaererent, utrum
ponunt htcem tenebras, $1 tenebras lucem ; qui pouunt vellet eos i r e e l colligere zizanta, Sinite, inquit, a/ro-
quod amarum ett dulce, et quod dutce ett amarum, que crescere utque ad meesem : Donatus autem dicit
omnino l i b e r , prorsus securus, penitus alienus. sizania quidem c r e v i s s e , frumenta vero esse d i m i -
C A P U T U . — 4 . Objiciunt iterum simile aliqujd nuta : eligant isU c u i credanL Cliristus, id est Veri-
soiUa caecitate. « De v o b i s , > i n q u i u n t , « dicit S c r i - tas, d i c i t , Ager est hic mundus: Donatus autem d i c i t ,
p t u r a , Qui judicat juttum iujuttum, injuttum vero agrum Dei i n sola Africa r e m a n s i s s e : cligant etd
juttum 9 estecrabitit e$t apud Deuox i (Prov. x v n , 15). credant. C h r i s t u s , id est V e r i t a s , d i c t t , In tempore
C u r nou ista exsecratio potius in illos cadit, qui u o i - messU dicam mes$oribus t ColHgite primum zizania;
versuto orbem terrarum c b r i s i i a n u m damnare ausi et exponit d i c e n s , Me$si$ ett finit toscuU : Donatus
sunt i n a u d i t i i m , i n quo tam ingsnU bominum numero autem d i c i t , per praecisionem partis suae anle raes-
sine uUa dubitatione fuerunt et sunt ab eorum c r i - soro a fruraentis zizania s e p a r a r i : eligant c u i c r o -
m i a i b u a iiinocentes? Hoc ergo modo quod ju&turo esl dant. C h r i s l u s , i d e s l V e r i t a s , d i c i t , Me$sores sunt
i n i n s t u m j u d i c a r u n t , c u m O p t a t u m Gildonianjim (a), Angtti (Motth. x i u , 24-30, 56-43): Donalus autera
decennalem loUus Africae g e m i t u m , tanquam sacer- dicit, se atque coUegas suos hoc fecisse ante roessem,
datem atque collcgaio bonprantes in communione qtiod Ule d i x i l Angelos i n inosse facturos : eligant
tenuerunt. A u t s i eum corde iroprobabant, sed pro cui credant. Certe christianos se dicunt, C h r i s t u m
paca t o l e r a b a n i ; discant nullius paciflci patientiam eis Donatumque proponimus : s i verba dant C b i isto,
malo non c o n s e o t i e n l e m , ab ul|is malis posse roacu- cor autem Donato, qui sint c o n s i d e r e n t . Ego parco,
K

l a r i ; atque ita senUant i n q u ? perditione jaceaut,
q u i propter fcdsa sive vqra ( n o n enim boc quaeritur
minc) c r i m i n a A f r o r u r o , unitatem spiritus i n vinculo
pacjs non servant cunt orbe t e r r a r u m . Q n i s i dice-
r c n i * , Nescimus a n s i n t par tot gentes terrarum
transmarinarum boni ebri&iiani; impudeutjssiroe
i Editl, malum commiUunt b\ eo$; omissa parUcula, veU
miae huc revocatnr ex MSS.
> sic uss. At edui, quos norunt ab orbe terrarum accu$a-
tot et danuuuot esse. QidsqvU ergo, etc. .
• in edilis post, et ab UtomaUdtcto, addhnr, unmumt; sod
^^EanXnon enku qumruntur nunc crimina (v el, u l A m ,
:
neccrinma) Afrorum,utunitatem$pirUut intmcuto pactt
nou mrvent, eumorbem terramm inaudkumdamnant. Quod
$i diccrcnt, etc. castigantur ex mauuscripUs. . esl in manuscripUs.
(a) Optatua Thamugadeasis in Carlbaginensi provtncta
Duoatistarum episcopus, dictus eat Giklomanus, et Gildonis
aaielles, qnod Gikloai adhaereret Africae comiti, qui moriuo
Theodosio seniore imperium UUc per tvrannidem occupans,
nmlus ?nnisAfrkam vexavit.
non i n v e h o r , non exaggero : dolorem meum roelius
premo, quam promo. S i autem dicunt se Cbristo
dare cor s u u r a , C h r i s t o ergo crcdant dicenti quod
p e r lolura * roundum et filii regui c r e s c a n l , et filii
maligni : non Donalo dicenti quod per totura m u n -
dum filii maligui tantummodo c r e v e r u n l , fiUi autem
boni usque ad solam A f r i c a m d i m i n u U sunt. Quod
si C h r i s l o credunt, non j a m dicimus c u m E c c l e s i s
orbis t e r r a r u m , s c d c u m ipso Evangelio paccm b a -
»9M3 nss. At editi, uminant: ac infra loco, pramuntiavU;
habent, mandaviL
Edili, nooimus este aonas, mmen eos, e t c CtsUgantur
1
m u u u vocum iaterpunctione, et deleto, bonos, quod noa
* Editi, dicam. verius Msa., dicerent.
* Editi, ouid $int conriderent. Et oaulo post, dolorem no>
ttrum meiiue premo. At Mas., tnd mt considerent. W tufra,
dotorem meum mekus premo.
* Hoc locc ahest, totunu a tfss.
*5 LtBER SECUNBIS.
beant, quod ab igne se eonscrvasse Jactitant, q u u *
factis non probant.
C A P U T III. — 6\ J a m l l h u l qoo pcrtinet, qued
M e m Parmcnianus ex propheta IsaiYnobis objteien-
d u t n p u t a v i l : Numquid non vatet manut Domhti tatvos
faeere, aut gravavit aurem ut tion exdudiat t Sed de-
iicta vestra distfnguunt inter medium testrum et Dei,
et propter peccata vettra avertit faciem a vobit, ne
mUereatur. Manut enim vettrm tangnine coinguinatm
sunt, et digiii vettri in peccatit: labia autem vettra
locuta tunt iniquitatem, et tingua vsttra rnjuttitiam
meditatur. Nemo loquitur jusla, non ett judicium
verum. Confidunt in vanis, et toqttuntur vana \ %
quia
parturiunt dolorem, et pariunt iniquitatem. Ova aspi*
dum eruperunt', et telam aranem texunt*; etquierat
4e ooit illit manducaturus, conkrent imenit otidum,
ei in ipso basWscum. Teta ergo eorum non tnt ad
vettiendum, neque se operknt de openbus suis. Opera
enim iltorum opera iniquitatit, pedes autem eorum ad
uequitiam currunt, velocet ad effundendum sanguinem,
ot cogiiationes eorum cogitationet mtfpkntium. Cou-
britio et nnteria in viit eorum et viam pacis non cogno^
t ritanum; quns ax numeno damnntorum quasi bouoc
oerunt (Isai. LIX, 1 - 8 ) T (Juos isto loco Scriptura d e -
sr ribit, ubicumque fuerint inter b o n o s , tion 6bsuni
b o n i s , sicut non obcst palea frumentis, donec veniat
dominus areae, ferens venlilabrum i n manu sua u t
mundel aream suam, frumenta recondat i n horreum,
aaleam vero combural igni inexsUnguibili (Matth. m ,
12). S i c u t non obfuit bonis tanla mtrttitudto scelera-
torum, q u i per Ezechielem prophelam dicti suut,
illis videiicet q u i gemebant et moeiebant facinora
populi qnae fiebant i n medio eorum (Exech. i x , 4 ) .
U n d e , quia eos corrigcre non poterant, nec ab u n i -
tate populi Dei sc ullo modo soparare debebanl •,
pro m e r i i o innocentfssimac tolerantiae suae slgnari
meriierunt, et i n i l l o n i m perdftorum vastatione atque
mteritu liberari. Verumtamen i s l i qui haec Catboficts
o b j c i u n t , c u r non se respieiunt, quornm catervae
gregiun furiosorum huc atque illuc armaiae ferro ac
fusiibus v o l i t a n l ; et tam crebris ubi potuertnt stru-
gibus, nequaquam tamen tanta immanitate satiantur,
ubi per busta cadavertim eorum cutn femints, qnae
cum i l l i s passhn commixtae contra ordinem rerum
divinarum et humatiarum diebus ac noctibus evagan-
t u r , tanta fervet ebrietas ut Inde htsaniam quotldla-
y porftHbas «totetiis patnmtnr annaoniUa De* est ca-
nam non solum atios insectandiV sed etiam se ipsos
praeeipilaiidi conciptant ? H o r u m pcdes ad mahim •
non c u r r u n t , ncc veloccs sunt ad cffundendum san-
guiuem ? A b istis uon rcccdit judicium, qui sibi e:fam
wjusUssimas licentias inordinatae potestatis osurpant?
vatkaai Mss., mendacitcr Jactitanty qukt etc. nesj icit
1
f • in omnibus Mss.: Nonne isti cadunt m meridie ?
ad oiocletiani persecuUonem qua sacroscodlces tradere, et
la igoem imicere, eogebantor chrtatiaoi: quod facinus a
cvciiiaoo aAisqne Calholicis admissnm Donatistae calum-
atabantur.
• EdiU, mata. Divionensis Ms., vana. Graece apud LXX est,
kena.
• NonnuHi codices, ruperunt: Juxta L X X est. sed Parme-
aiano aic iofra respondet AugusUnus, quasi cfitarit Uie, erit-
utnmi.
' sic Msa., Juxta gnec. huphainousuk At cdlU, texuenmt.
sic Mss. At edhf, separare votebant.
9
• ln Mss., matitianu
hsh non nnat tenenr.e-, « n m nonvalent suaUoere
1
hmten i n falaa trttttrrta? NooneisU inumdia oocte
ambuiant ethtm per dieaa; ipiandnQnidam *Kcit Ap?>>
stotu*, Qm nubrimuur^ n o a * tujti ebm ( 1 Tbes*
v, 7 ) t Nonna isti paiaantia nteaidie • qqasi i n raedia..
nocte (Job v, H ) f^nod quidam omnium Uaarctico^
ram «st, qui rem ntauMttsUasimain tn iuce • omiiiuin
gentium coastimtam vWore nan passnnt; «nalva cujus
unitatem anidquld operantttr, quamvis^ magna soicx-
tiaet dlhgenun ftari videatur, lamen iilis n i h i l p r o d -
est adversus iram D e i , qnoa nec arannaxum taLaa.
pessunt defendere^i frigore.
7. Quid ergo « n hoc prnpnetico eapitulo n o n u n t ,
quod i n Inaas relorqueri non possk; aisifortedeovvi
aspidum, quarnm muko ante ineniinemt dioiator
itthit 4
sontcntiae (a) ptoutrti eoneUii trecentonun
decem, qui cum universis provinciis Afrieaa convene-
Tunt ? Hoe certe s i viveret Pnrmcnianua, nan diceret,
nee « i Isaia prophata poneret adversttn nes 0«A,'
r
otpnium eruperunt. Respiconst enim anjunclum ceJla-
gio suoFelkinirant llnaUlanum.ot PraHexlatum Assu-
pacis, non famen Gbriad, aed Donati, vebjt intagros
denuo roceperunt, ntri et emnt ava aapidttiuvftteru-
perant. 8te enhn eon nnsnribnnt trecenU deeem pie-
n a r i i concilH-c ore veridico, %. sieut eontm eUam pro-
consularibus ^GesUs allngata 9
testantur« Haee eorte
oonciKi eorum verba s u n t : i Lioetenjm riperei serai-
nis noxtos partas veneaati utari afous • dhi tuxark,
et coneeptl scelurls uda eongula ia aapklom mentbra
tardo so caloae nuporauormt; umenconecptum vhrus
cvanescente umbraculo cnhuinon pokjit: nam etsi.
sero, puMicum lacinna et narricadhim sunm feu scc-
lernm vota pepererunt .» flmc^ova nantdam eiunc-
T
rant, Jamque horrfibibn et makoieniia cum uenenosia.
fetlbus erant ab earum ooaamunione projocta. SetL
erat intua OptatusbaaUtsew,qtinuluqwdarfn i ^ i ,
quo inter serpentaa eaoeDare dicitur, «jfemprojectas.
aspMes revoearet^. A u t a i natc nv^paoe^nonnbsuut,
quid CathoHcis objtniunt quos oanvincere aequivc-
t u n t , eum ipoi recapannt qnns^orepi«prio damnave-
runt? Si fea*c pro pacenoa obaunt ChrtsU, obsunv
tamen pro paec Danati, cui a n h m n htvelur in inju^
riam paeis CbriaU, u r o n u * snorilegio quidquid c a r -
f
vend» damnatloiiis^afnm. Biaminai voresanguinenv
non solum eorporaliter par furhs CincuncalUonum ,
sed etiam apiHntaliler ujndunt, q a i nrbem lerrarum,
si possunt, nebaptizam conaniar. A u i si solus ille
1
EdhJo LOV. : istii non fhmt mm tmbrm. abeat, fac, a>
Mss. et ab Aow
• sic Mss. A t ecfiti, tn tucem.
fc
lo Msa., dictaor itU.
• EdiU, scripta aUegata. Abest, scripta, a manuscrk
pUs.
• Phires Mss., oJoeus. Et quidam aiii, uterus atoei.
' NonnuUi Mss., vota fela pepererunt. Quidam, feta ova
pepererunt.
1
Mss., eliam projcctos aspidet revooeret.
(a\ Hanc sentcnttam in nagaitano nonatistarum concilio
cootra MaTiiuianistas dictavit Emerilus cantarecosis in MIU-
ritania ep.scoj os, ut refert Augustimis hi l i l r o de GesUs
cuui Bncrilo.
I
55 CONTRA EPISTOLAM P T i M L M A N I , S . A U G C S T I N l
tingninem fundit, qut cament mortaJcm rel voJtierai
rel vulneratam perimit; ille tutem nou fumlit «ui
ledactas animas sacrHegio tcbtsmaUs ootidil; quare
in schismaUeos suos Maximianistas ner eamdcm ptV
narH coneiHI sui sentenuam talia dixerunt, fetoces
pedes eorum ad efundondmn $mtguiuem: cum ab eia
eonstet corporaliler nemmem occisun\, neminem
•iimeratum; aad insdpar eoa ab isUsmuha perpessos,
cmn de basHicis per judieiarias potoslatas eschide*
rentor, quaHa ante scparationom Maximianislarum ,
eum In uttum psrlter essenl, multa feeerunt eis qiU
1
priora ex parle Donati scbismata feoarant ? Cui enim
unquam schiamatieo suo nenercerunl, qui sibi ab orbe
terrarum, cujus ipst scbismatici sunt, nimis impu-
denter parci voiuat, cum a aola ipsa vera unitate
jnsiissime schismaia puniantur, si eo modo isia pu-
nienda su:il?
GAPUT IV. — 8. Et iUud quod scriptum est, Se-
eundum principem poputi, $ie ei mtniari ipmus; el
quali$ reeior e$i cmtatis, t*le$ inhabilantes (Eeeii. x , 2 ) ;
si intelligerent quo pertinet, noe nobis objfcereitt * ,
nec ipsi vana jactantia superbirent. Nos enim ut ho-
minum spem quae in solo Deo tuta reetequo secura
s 29). E s t c t altcrius niali populi diabolus princeps, ct
cst, non in hominibus coiiocemus, quoniam scriptum
meminimus, Matedictut qui $pem $uam ponilin homine
(Jerem. x v n , 5 ) ; uon inteiligimos hoc loco principem
poputi ct rcctorem civitatis episcopum signincari. Non
ideo quia non possimus ioaumcrabUes sanctos i n c a -
tboliea Ide cnbcopos iutueri: sed nc cujusquam, ut
dixi, apes hominis coliocetur in liomine, et s i fbrte ei
conUngat i n ea vivere civitate,ubi noa sit bonus
episcopus, arfaitretur imptine se malum Gori, uaur-
pans ad defcnsionem suam tam porverse isiam Scri-
pturam \ quam perverseab istis inteirigitur; et dicens
in cose bonum asse non possc, quia $ecundum prin-
eipem poputi, eio et uumuri eju$; ei quatit recior e$t
chkatis, tales mhabitanUs. Conlradickur enim huic
errori Veritatis ore dtoentis, Qum dicunt, faeite; qum
autem faciunt, notiie faeere: dicunt emm ,etnoufa-
ciunt (Matth. x x n i , 5). Mabcntes itaque plebes tales
episcopos, qufi bona dicunt cx eatnedra Moysi, et ea
qua* dicunt non faciunt cx pestilentia sua, si i l l i f a -
cianl ea bona qum dieunt, et non (acianl ea mala qu»
facmnt, s k u l praectpit Dominus; nonne saUs indicant
non ita mtclligcndum essc principem populi ct recto-
rem civUatis quomodo IsU inteirigunt ? Possuot enim
essc popuU boni ubi fuerint eptscopi m a l i ; sicut po-
tult esso populus malus ubi fuit Moyses prioceps ct
rector bonos. Errantes cnhn in vcrbis sanctarum
Scripturarum, ct sicut dicit Aposiolus, non intettigen-
te$ ueque qum loquunlur, neque de quibue ofirmant
(I Tim. t , 7 ) , ipsi poliiis secundum perTcrsitatem i n -
lellcclus sui magnas patiuntur angustias, ctim eis
dtcilur, Ergo qualis fuil Optatus, talis fuit et plebs
Tbamugadcusis: ct si communione S»cramentorum,
«OmnesMss., iitwto.
* Editi, nec nobi$ tatiaobjtcereid. Abest, talia, ab manu-
scripUs.
»vatic. MSS., tam ververu mtelkctam tstam scrtvtu-
roni.
a k u i d i c i l i s . eontaminantur ct i l l i q u i facta mala i i n .
probant, et illi qui c l i a m ca pro pace loicrant unitatic;
taics eatis et vos omnes, qui et illi colIeg;e et i l l i plebi
communicastis, c u m iUum tota Africa Gitdonis satel-
Utcm manifesto gemitu d c c l a r a r e t Q u e m propterea
saepe n o m i n o , quia i l a manifestus a p p a r u i i , ut u b i -
cumquc fuerit o o m i u a t u s , nuUus se ignorare respon-
deat.
9. N a m ipsi respiciant et rccordentur quam mutlos
i u i e r se similes babeant, quorum par malitia est, sed
iiupar notilia, et aliquaudo venianl ad veram s c n t e n -
Uam istorum v e r b o r u i n , et inteUigant untim populi
prujcipeui Dominum nostrum Jesum C h r i s t u m , cujiis
i i i i n i s t r i sunt b o n i ; e l ipsttm rcctorem civitatis itlius
Jerusalem, q u x e s l mater noslra in coelis aterna;
cujus recloris dignilati congruunt habitanies, non ad
aequalitalem, sed p r o modo suo, quia dicttim est e i s ,
Sanclieriti$ 9 quoniam etego$anctu$ $um (Levit. x i x , 2 ) :
sccundum quamdam scUicct imaginis s i m i l i t u d i n e m ,
in quam * tiansformamur de gloria i n g l o r i a m , l a n -
quam a Domiui S p i r i t u (II Cor. i n , 18), mtinere i l l us
qui nos fcicii cnnformcs imagiuis F i l i i sui (Rom. v m ,
rector ejits civitatis quac mystice Babylonia d i c i t u r ,
qucm principem et rcctorcm tencbrarum b a r u m , i d
cst, pcccaiorum, ipsum et angelos ejus apostolus
Paulus appellat (Ephes. v i f 1 2 ) : et illius m i n i s t r i
similes ejus s u u t , qtiia transfiguranl se i n ministros
jusUUae, sicul ille in angelum lucis (II Cor. x i , 15, 14),
et iubabhaiiles r c c l o r i pe^simo i u factis similibus c o n -
. gruunt. S c d istorutn populorum alque civitalum l u n c
erit aperta separatio cum ista mcssis fucrit v c n t i l a t a :
v
quod doncc fial, omnia tolerat dilectio frumenlorum,
nc dum grana palcam pnepropere fugiunt, a consor-
Ubus granis impie separeutur.
C A P U T V . — 10. Quid igitur jam v a l e l ad causam,
quod isU nobis objiciunt, quia d c malis saci i f i c a l o r i -
bus Dominus per Isaiam d i c i t : Facinoro$u$ qui $acri-
ficat mihi vilulum, quasi qui canem occidat; et qui simi-
taginem $ quasi $anguinem porcinum; et qui offert thut
in memoriam, qua$i bla$phemu$ * (l$ai. LXVI , 3)? I t a c
omnia multo congruenlius de illis dicuntur, qui contra
Ecclesiam Dei toto, sicut promissa est, orbc dtiTusam,
alUtre sui schismatis e r e x e r u n t : quod eos sacrilcgium
oinnes i n v o l y i t , e l quilibct ubilibet offrrt sacrificiuui
ta!i cordc vel f a c l i s , h;rc ut audire mercatur, p e r n i -
ciem sibi infert, uon illis bonis qui accipiunt ab c i s
Sacramenta eadem * , q u i secundum prophetam E z e -
chieiem gemunt ct moerenl peccala quae liunt i n m e -
dio eoruta (Exech. i x , 4 ) , quamvis non se iudc
c o r p o r a l i t e r separent. U n i c u i q u e e n i m D e u s t r i b u i t
secundum cor s u u m . N a m s i primis temporibus n o n
obfuerunt m a i i sacerdotes, v e l collegis b o n i s , s i c u t
f u i t Z a c h a r i a s ( L u c . i , 5); v e l p o p u l a r i b u s , s i c u t fuit
S i c Mss. At edili, declamaret.
1
• Kdni, in qua. Pierique Mss., in qnqnt.
» Ita M^s. j u x U L X I . A l edili, et qui offert thus, qn.isi
hxneduat idolo.
Illud, qui accip'unt ab cis sacramenta eadem abcst a
k
t
Mss.
m LIDEU Sl
NsthanaeY, i n qno dolus non e r a i (Jomx. i , 47):
q t a n U mnghr nihil ohest i n miitate cbrisiiana cptsco-
ptis matus vel coepiscopis bonis vel l a i c i s , c o m j a m
ille sacerdos secnmhim ordinem Melchisedech et poit»
tifcx nosler sedens ad der.eram Patris intcrpcllat pro
nobis (llebr. v n , 17, 25), qui traditus est propter
delicta n o s t r a , et resurrexit propter jusUflcationein
iiostram (Rom. i v , 25) ? Nec illud bonis o b c s t , sed
oflercnlibus maiis , quod verissime dictttm^est, Dond
iniquorum non probat Altistimut (Eecti. xxxiv,23).
Non enim dixit, Dona eorum qui pro pace iniquos to-
lerant, non probat Altissimus. C u m tatnen nec istt ca
qnac ohjccerunt probare pottiermt co teinpore quo
schisma fccerunt: ahoqtitn ilUs e x c h i s i s , istos haere-
ditas Christi toto orbe dbTusa i n communioue catho-
Dca rctinerct.
C A P U T V I . — I I . Sacrificia, inquit, impiorum ex-
secratio e$i Domino : etenim inique o/ferunl ilia (Proo.
x x i , 27). J a m supra responsum est quia non est i n i -
quua C h r i s l u s , qui pro nobis se ipsum o b t u i i t , et
nosier in coelo mediator e s l , quo suam Ecclcsiam g u -
bernante bonis m a l i non o b e r u n l , qui vel ignorantur
vel pro pace tolerantur, doncc ipse veiftat ac separct
praemissis messoribus a messc z i z a n i a , ct venUtabro
paleas a f r u m e U i s . Quanquam i s l i , quod sacpe dicen-
d i u n e s t , falsa c r h n i n a objeccrint, quae etiam si vcra
e s s c n l , bonorum cbaritaii pro unitate i n uuitatc omnta
tidcranti nihil nocerenl, si ca forte eiiam cognita, j u -
dicibus ecclesiasticis persuadcri non posscot. S a c r i -
ficia ergo impiorum eis ipsis oberunt q u i ofertint
impie. N a m unum atque idem sacrificium propter n o -
men Domini quod invocatur \ et semper sanctum cst,
ct tale cuique fil, quali corde ad accipiendum acoes-
serit. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium $Hn
manducat cl bibit (I Cor. x v m , 2 9 ) . N o n ait, A I K s ; sed,
$ibi. Q u i ergo manducat digne et b i b i t , gratiam sibi
manJucat et bibit. Tlli ergo videant utrum digne m a n -
d u c e n t , qui inter tam muilos parcntes et filios, raa-
ritos et u x o r e s ; inter tam muftos, quod est patenlissi-
mtim \ Dei haeredes et Christi cohacredcs loto orbe
ditfusos, nefario scbismate diviserunt; cum posscnt
utique si boni essent et vere malos arguerent, f r u -
ctuosc tolcrare pro pace C h r i s t i , quae perniciose to-
lerant pro pace Douati *.
C A P U T VII. — 12. In Exodo, inqutt, $cripium etl,
i Sacerdote$ qui accedunt ad Donnnum Deum sanctifi-
ccntur, ne forte deretinquat eo$ Dominu$ i (Exod. x i x ,
2 2 ) : et iterum, « Cum ndnislri ad altare accedunt, non
addncant in se dtticlum, ne moriantur» (ld. xxx,
2 0 , 2 1 ) : et illud in Levilico, c Homo qui habuerit ma-
culam et vitium, non accedat dona offerre Deo > (Levit.
x x n , 21). Bene quidem de vctcribus L i b r i s ista lesti-
monia proponuni. D k a n t ergo m i b i , cui sancto s c c u n -
d u m salutem spiritualcm obfuerit, v c l in sacerdotibus,
vel intcr populum constittilo, malus aut maculatus
sacerdos? U b i crat Moyscs ct A a r o n , ibi murmurato-
1
vattcai i U s s . , quod ibi intocatur.
9
Mss.. piAissimum. Quidam, potenttstimum.
1
Vtticani il£3., pro parte Donatu
:UNDUS. 53
ras s a c r i l e g i , qtios Deus a tacie sua scmper perdcrc
minabatttr. Ubi erat (^iphasct cajicri tales, ibi Z a c h a -
rias, ibi Simeon et caHeri b o n i , ubi S a u l , ibi D a v i d ;
ubt Jercmias, ubi Isaios, ubi Daniel, ubi E z e c b i e l , ibt
saccrdotes mali ct populi m a l i : sed sarcinam suaut
unusquisque portabat.
1 3 . Omitto dicerc quam scelcrata supcrbia dicnnt,
neminem otoe inter cellegae $uo$ vei $e ip$o$ cum aliqua
maeuia et vUh, hon membrorum, sed quod |»ejus e s i ,
m o r u m . Quod ubi agcre cum eis coeperimus; rcspon-
d e b u n l , interesse qualis macula et quale vitium s i t .
q u a s i S c r i p u i r a discreverit, quae a i t : llomo qui ha -
1
buerit nmculam et vitium f non accedat dona offcrre
Deo. N u l l t m n c maculam habuil et v i l i u m , nou d c o
Optutos, scd ipse P a r m c n i a n u s , a u l ipse Donalus?
Sed tanlo isU amore botuinuui c x c i stint, e l cordc
impudico adultcros inentis stiae tuii legitiiuo viro c o -
arquare uon d u b i t a n l , u t quod de soio Domino Jcsti
C h r i s t o dici potiiit, etiam in Douato perfcctum fuisso
cotitcndanl. Quis dabit oculis meis fontem l a c r y m a -
rum (Jerem. i x , 1)? Quis congruus huic scclcri gc mittis
concusso pcctorc exprimetur? Sed intcriiu * aiteudant,
utrum saltcm Optatus habuerit aliqtiam niaculain aut
vitium t Non usque adco cacci s u n t , ut isUus vitam
omnino immacuialain et omni vitio carchtcm fuisse
rcspondcant. C u r crgo acccdeliat dona oflerre Dco. ct
ab eo ca?teri conjuncUs manibus a c c i p i c b a n l , quod
maculosus ct vitiosus obtulerat? Attendant i n c x t c r i s
c o l l e g t s suis, utrum nulla sit macula ebriositas. Scti
s
prius legaut quibus sceleratis cbriosos adjunxcrit
Apostolus. U t r u m avaritia nulla sit m a c u l a , quain
i d c m apostolus sic delesiaUir, ut idolorum cotuparct
servituli (Ephe$. v, 5).
i l . Qui autem recUssime sapiunt, inlciligunt q u e m -
libet h o m i n u m , quamvis jam pro consorUo socielatis
htimanae non absurde dici possit ju»tissime v i v c r c ;
non posse tamcn essc stne aliquo v i l i o , quamdiu cero
concupiocit edoersut spiritum, tpirilu$ autem adversut
camem (Gaiat. v, 17). E t , Qui natut ett ex Deo non
9
peccat (I Joan. m , 9) : ct, St dixerimut quia pecsamm
non habemus, notmetipsos seducimus, et veritat iu nobit
non est (Ibid. i , 8). Quamvis cniro i n quantum cx Deo
naU surous non p e c r e m u s , inesl tamen adbuc etiam
quod ex A d a m naU s u m u s , qnia noudum absorpta est
mor$ in victoriam (I Cor. x v , . 5 4 ) , quod ctiam i n c o r -
porum resurreclione promittitur, ut omuino bcaU ct
immaculati ct incorrupti s i m u s ; qui j a m secundum
fidem fitii Dei tnmus, sed secundum speciem nendum
apparuit quod erimut (I Joan. m , 2). Nondum enim r e ,
sed $pe $alvi facti sumus. Spe$ autan quas videiur, non
est $pes : quod enim videl quit 9 quid sperat? Si aulem
quod non videmus speramut, per palientiam extpecta-
mut. Quamdiu autem cxspcciamus pcr patientiani
corporit nottri redemptionem (Hom. v n i , 2 5 - 2 5 ) , nou
audeamus dicere carere nos omni v i t i o , ne ipsa s u -
pcrbia sit immanissimum v i l i u m . Evi$tlt:uiu* igitur
1
EdiU, qvce sic. Emeodaulur e x Mss.
* sic Mss. Editi v e r o , sed iterum.
• o m n e s prope v s s . careut v o c e , coilegis.
69 C O N T I U E P I S T O L A M P A R M E N I A N I , S. A U G D S T I N l
aHquando, atque videamus i n sacerdotibus illius t e m -
poris, cum corporalia v h i a vitabantur, i i l u m praefigu-
rari qui cum esset Deus, factus est propter nos homo,
solus verus 1
agnus immaculatus et sacerdos sine v i -
tio. Ideoque et tunc sacerdos soius hitrabat in S a n c u
sauctorum, populus autem stabat foris : atcut nunc
i l l c sacerdos post rcsiirreciioitem suam iniravlt i n se-
crcta coelorum, ut ad dexteram Patris interpellet pro
nobis. Popnlus aulcm cujus flle sacerdos est, adbuc
loris gemit. N a m cum cpiscopus solus intus e s t , p o -
pulus et orat c u m itlo , et quasi subscribens ad ejus
1
verba respondet, A m e u . Usquc adeo timc quando siue
u l l a macula et sine v i i i o , quia noti poterant a n i m i
sacerdotum, corpora quaercbanlur, solus ille pneflgu-
r a b a t u r , non isti superbi et i m p i i , q u i fornicanlera
auimam non zeiant sponso, scd ei audent sc ostentare
pro sponso.
C A P U T VIII. — 15. In Evangeih, inquit, tcriptum
etl % « Deut peccatoret non audh: ted ti quit Dettm r o -
/ i i , et voluntatem ejut facit, kunc audii (Joan. i x , 51).
E t haec absoluta rcsponsio esf. S i enim duo shnul
o r e n t , unus peccator, c t alter qui Deum coiit et v o -
luntatem cjus facil, n i m i r u m i l h i m audit, ct Ulum n o n
audit ? Quid ergo sibi vult hoc testimaninm, v e l quo-
modo pro s c arbitrantur essc proferendum, cum his
verbis roaxime sccuri flant mter malos b o a i , ncc ulla
causa corporalis separaUonis existat, ut ncfario s c h i -
smate itomincs ctiam a bonis per taiem discordiam
s e p a r c n t u r , quandoquidem possunt c t m a l i inter b o -
nos c x a u d i r i propter lidem suam? Deus c n i m qui
cordis inspccior c s t , non errat, ut alium pro aUo vel
cxaodiat v c l rcncRat. A n propterca d i c u n t h o c , ut
intelligatur malus episcopus non e x a u d i r i , c u m pro
populo rogat? Quod eisi i i a esaet, non ideo tamcn
popultis, si bonns atque fidelis e s t , soiHcttus csso
deberel. Secaros e n i m iilos factt Scriptura ajuac a i t :
Fratret, htee tcribo vobit, ut non peccetit: et ti quit
peccatent, advocatum habtmut od Patrem, Jetum Cari-
Hum juttum ; et ipte ett propitiatio pro peeeath nottrit
(I Joan. n , i , 2). floc quam vcraci et pia bumttitate
d i c i u m sit a u d i a i i l , s i habcnt anres ande aadiant.
Joanncs c n i m dixit, HOH tcribo vobit, ut non peccetit.
>Si ilaqnc sequeretur, et dtceret \ E t s i quis pecca-
v e r h , advocatum habciis ad Patrem Jesum C h r i s t u m
j u s t u m ; c t ipse est propiUatio pro peccatis veatris;
« c ipsum a pcccantibus quasi segregasse 4
vidcretur,
n t Jam n o n ei opus cssct propiiintiane, qurn fit per
Mcdtatorem scdentem ad dextcram P a i r i s c t i a t e r p c l -
l a n i e m pro nobis (Rom. v n i , 34). Quod utiqne non
aolnm s u p c r b c , scd eUara falso dSceret. S i vcro ita
d i c c r c t , H T C tcripst vobis, ut non peccctts: c t si quis
peccaverit, mcdiatorem me habetis ad P a l r c m , ct cgo
nxoro pro ncccatis vestris (sicut Parincniaiuis quodam
loco mcdiatorcm posuit episcopum inter popuium et
1
Abest, verutj a pterisque Mss.
• s k Er. et Lov. At ediuo Amerbacniaoa cum Galhcants
codteibus Michaelino et Pratellensi, nam cum epitcopo ta~
uut xntut ett poputus, et orat cum iUo.
' i n itss., utdkerel.
callicaui Mss., a peccaimbus seqngabve ; onnsso,
6n
D e u m ) ; qnia Cnm ferret bonorum alquc fideUum c h r i -
stianorum? quis sicut aposuduin C h r i s U , ct non sicut
anUchristum intuereUir? E t lamen lacus d c t r i l i f a -
mosamaquam istorum superbiam f e r u n t , et Spt-
1
ritam sanctum continere non possunt, ut scrveut
unitatctn spiritus i n vinculo pacis (Ephct. IV, 3 ) , e l
h i omnibus oraUonibus suis de uuo mcdiatorc se-
Curi sint.
16. Homines c n i m omncs c b r i s u a n i invicem sc
coromendant orationmus snis. P r o quo a u i c m n u l l u t
h i t e r p c l l a t , scd i p s c pro o m n i b u s , bic unus verua-
que Mediator c s t : cujus typus quoniam pncfigura-
batur i n sacerdotc Veteris T e s t a m e n l i , iuilius i l i i c
invenitur orasac pro sacerdote. Paulus autem apo-
stolus quanquam sub capito praccipuum mcmbrum«
sed tamen quia membrum est corporis C h r i s U , et
noverat non p c r figuraro i n hilertora vcH ad Saucta
sanctorum ( Hebr. tx , 1 2 ) , s c d per expressam ct
rcddHani v c r i t a t e m 1
i n iuteriora coeli, ad sanctita-
tcm non i m a g i n a r i a m , sed aeternam, pro nobis i n -
trassc m a x i m u m ct vcrissimum s a c c r d o i e m , E c c l e -
ske se orationibus ct ipse commendat * : nec m c d i a -
torcm s c facit i n t c r popuium et Deum ; sed r o g a t v
ut pro se orcnt i n v i c e m omnia membra oorporis
C b r i s U : quontam pro invicem sollicita sunt m e m b r a ,
ct s i paUtur u n u m m c m b r u r a , coinpaUuntur omuia
membra ; ct s i glorificatur unura membrum , c o n -
gaudcnt omnia mcmbra ( 1 Cor. x u , 2 5 , 2 6 ) : ac sjc
oratio pro iuvicem merobrorum omnium adhuc i n
terra laboranlhim, asceudat ad caput quod p r x c e s -
sit i n c o t i u m , i n quo est propiUatio pro pcccaiis n o -
s t r i s . Nam s i esset mcdiator P a u l u s , esscnt uiique
et csetcri coapostoii e j u s , ac sic m u l t i niediatores
c s s c n t ; nec ipsi Pauio constaret ratio qua d i x c r a t ,
VnusenhnDeus, unutetmediaior Dei et hominnm homo
Chrittut Jesut (I Tim. u , 5 ) . l u quo et nos unum s u -
m u s , si servemus unkatcm spiritus i u vincuto pacis :
ncc propler malos bonos dcseramus, sed proptcr
bonos males sufferamus ; nc c u m dcfendere v o l u -
m u s , quod temcraria prxsumpUone r c l i q u i m u s inco- 1
gaitos, cogamur majori scelcre damnare iuaudi-
tos.
t 7 . C u m ctlam ccrtum sit quia peccatorcs Dcus
audit : quod quidem invenitur i n Scripturis. Balaam
prophcta n o n de populo I s r a e l , sed a l i c n i g c n a , c o n -
duclus ab inimico • ut populo Dci malcdiceret, c o n -
versus a Domino a d benedicendum est ( N u m . x x i v ) :
1
vaticanf codices, fumosam istorum euperbiam ferunt;
omisso, aquam. GaUicani duo Hss., fumotam istorum atser-
tionem fecerunt. Beniguianus, fumotam istorum fecenau
conscientiam. uoonulu tandem Belgici liss., p r o , sttper
biam, habeot, funbriam.
* sic babent Mss. EdiU vero, et fii-mam veritatem.
* EdiU. el veritsimum sacerdotem Ecctetke, se orotumb
but fidehum et ipte commendat. Abest, fUUUunh a maou*
acrtptia.
4
Plerique Mss. praetereunt. sed rogat. Et infira post, con-
gaudent omnia membra; sic babent, dkent autem, Aduh
catum lutbetit pro salute membrorum omnimn adhuc in zerra
laboranthon, atcendit ad capui, c t c ; omissis verhis, ec tie
oratio pro inrkem.
• Editi et quidam Mas., rfiinoainttti.
• fetai, ab amico. At Mss., ab inimico : httcltigo, poputk
Va.
 M L I B E R SC : U N D U S . 02

cttjttt verba omitia bene bnpreeantis a u d i m u s , et le- Quomodo n o n o d e r u n t d i s c i p l i n a m , q u i damnarc a u -

g h a u * ; H c u m atiud baberet i n voto t verba taraeu dent o r b e r a i n a u < u i u i u . ct quia pro m e r i t o , iiui*
p r e c a n t h ct bcna atrnt, et pro populo exaudiualar a hmge roinus m c r i t o , pro t a n t i furoris a u d a c i a , se-
D o m l n o . Unde non m i r n m c s t , verha bona quae pro cundum d i v i n x miscricordiac disciplinam tcmporales
nopolo dtcuiitur i n preetbua , ctiamsi a malis dteaa- moiestias p a l i u n t u r , non pcccala sua p u n i r i confilen-
t a r episcopts, exaudtri taroen, non pro perversilate t u r , scd mcrita coronari gloriantur ? E o s sane c u u t
p r . p p o s n o r u u i , scd pro dcvottonc populorum. Y e - fure concurrissc non d i c o 1
: quia f u r e pcjor est
rutntamea quod scriptnm cst in E v a u g c i i o , Deut pec- r a p t o r , quod cssc undiqite conclamabatur Optatus.
cmlmrm ne* amdd : ted si quit Deum coiU et votunta- t
A n u o n c u m moecbis particulam s u a m p o n u u t , qur
$em ejut feeerit. iptum exaudu ; MOJI a Domino d i - greges ebrios sanctimonialium suarttm cum gregibtia
d u m c s t , scd ab iiio q u i ocuios corporis j a m q u i - c b r i i s Ctrcuracellionum dte noctuqtie p c n n i x i o s , v a -
tkm restitutos babebat, sed c i ocult cordis noodmu gari turpitcr sinunt ? A n n o n sedentes adversus fra-
n a t c b a n t : unde tnsuui D o m i u u w adbuc prophetam t r e s suos d e i r a l i u n l , q u i p r o p l c r quosdaro q u o s c o u -
nutabai. N a m etim poatca cognilum D c i F i l i u m a d - vincere nequiverunt, i n b a T e d i t a t c C b r i s t i toio ter-
nravtt. l p s c a u t e m D o m i n u s , c u m in uno tempio o r a - rarum orbe diffusa coutendunt n o n essc Christianos ?
reut pharisaeus ct p u b l i c a n u s , publtcanum confiteu- Atqtte i l a adversus filium m a l r i s sttae, i d c s t , p a r -
l c m pcocata sua magis justificatura d i c i t , quam p b a - vutum adhuc i n tide ct Sacramentorum lacte n u t r i e u -
rt&eum jaelantem merita sua {Luc. x v m , 10-14), cui d u m , pcmiciosissimum scandalum p o u u n t * , dum
aimiles i s l i sunt. Quanquara enim justificatus destite- uesciens adbuc scqui Deum patreut, infirmus se«|ui«
rit essc peeeator, tamen ut jtistiocarctur peccator tur h o m i n c m , et simuiata a l j u e adumbrata specie
n r a b a t , et pcccator coalitebatur 1
et cxauditus j u s t i - vcriiatis iilectus * , ab unilatis compage c r u d e l i l a -
ficatuscst, ut dcsinerct essc peccator. Non utique o V ceratione divellitur. S c d si eis qut mala non f a c i u u t ,
fnuefttesse pcccalor, nisi prius cxaudiretur pcccater. i u eadem parte malefacta displiccnt caetcrorum, nec
Quainobrcm noo quidem omnem pcccatorcm c x a u - obcsse sibi aliena scelera c r c d u n t , quje i n n i e d i o
d i r i , acd tamou n n u omncm neccatorem nou c x a n d i r i sui fieri gemuut et m c e r e n t ; cur i n communi s a c r i -
t c r i t a a testis cst. L g i o scbisraalis %
perniciose t o i c r a n t , q u o s fructuosc
C A P U T I X . — 18. O b j i d u n l ctiam qood dicitur i n tolcrare i n unitatis intcgritalc potucrunt ? Possunt
Paalino : Peeemtori aulem dixit Beut : Uiqmd expeum ejum d i c e r e , s i taraen ipsis rebus expergetacti evi-
Juttifiemtioiim meat, et attumit tettementum meum gilant aliquando ; p o s s u u t , i u q u a m , d i c e r e mala
per ee tuum f Tu tero ottitti ditciptinem, nt peoje- singuiorum caeieris no.i o b e s s e , q u i n c c approbaui
eitti termonet meot retrm. Si videbat furem cemcurre- ucc faciunt talia : n o n t a m c i i singuloruin m a J u u i
bat eum eo, tt cum mmeku particukm tumn ponebat*, esse schismatis sacrilegium , scd ad eos o r a n e s |»er-
Ot tuum abundavit mmtitim, et tingua tuu concmnabat tincrc, q u i calboliwe n o n coinmuiiicanl unitati,
dotot *. Sedent advertut fratrem tuum loquebarit, et laciiUme possunt c o n v i n c i , c u i duTicilliinc c o u f i i e i i .
udvertut fitium matrit tum ponebat teandoium ( Ptai. Qua cnira causa i n c o r u m communione ad alios uoii
x u x , 1 6 - 2 0 ) . S c d apcriant aiiqnando anrcs c o r d i s , perUnent c r i m i n a aborura , ea causa schisma c r i m e n
ct desinant csac non inteliigcntcs ncquc nuae l o q n u n - cst o m n i u m : quia c u m s e iuter ipsos s u o s aiioruni
t n r , ncquc de quibua afurmant (1 Ttm. i , 7 ). A t t c u - scclcribus maculari n o n possc jaro d i c u n t , s i m u l fa-
d u u i e n i m dictum p e c c a t o r i , Utquid expomt jutti- tcantur neccsse est n o n sc habuisse causam c u r ab
unitatc d i s c c d e r e n t , ubi eos n o n possunl a l i o r u i n
tuum t ct non inteUigunt ad boc d i c t u m , ut sciat s i b i scelcra m a c u l a r e , ct propterea scelere schismatis
ntbil prodcssc vcrba qnae ore n r o n u u t i a t , s i quod d i - apertissimo tanquam uuo morUfero vincttlo pariter
c k ipsc aon ( a c i a t ; verumuunen alus prodessc qum coUigantur.
ctiam pcr malos a u d i u n t , ct fochint. Quod ipsc CAPUT X . — 2 0 . M enim prophetavit JeremUt,
Doiuiiius docot In E v a n g e i i o , diccns d c Pbarisaeis : Q u i d propbetavit Jercmias ? Non habere, h i q u i u n t ,
Super catlmdrmm Uouti tedent; qum dicunt, fmcile ; verum Baptitmum eot qui relinquunt Deum. Ait enim:
qum mulem faciunt, faeere notite : dicunt enim, et t Extpectavit emtum tuper ittud, el inhorruit muito vo»
nmn fachmt (Mmtth. x x i u , 2 , 3 ) . kementiut, dicit Dominut: quoniam duo nequam fedi
1 9 . A i q n e uUnam veUeui i n afe vcrbis qute dc poputus itte; me deretiquerunt fontem aqum vivm, et
Psabno m c m i n c r u n t , sc lauquam k i spoculo i o t n e r i . effoderunt tibi tacut detritet qui non pouunt aquam
Quomivdo non projtciunt sermones D c i r c t r o , qui portare > (Jerem. it, 12, 13). Et iterum : c Facta ett *
populis pronunliant paccm ct non amant pacem ?
1
Am. et quidam Mss., cum Jurecucurriue dieo; omneo,
flOfl.
lo Mas., pcccata confitebmtitr.
1
• in MSS ., vermciooum tcaudalmn ponunt.
• sic Mi*., At ediU, et cum adutteru oortionem tuam po- • r l u r e s Mss., mfirmut komo et thmlata atque adum*
uebat: i a quibiis tamen editis postea, tu>i Augusliuus s e n - brata tpecie verilatu tikctut; omiasis verbis, tequUur ho-
teutiaro iltam i a adversarics r c i o r q u e t , l e g c b a t u r , et cum mbmm.
mmehit pmrticutam, e t c 4
s i c potiores Mss. A l i i autem, in conununione tacriUgi
* iste versus. Ot tuum abundavit maltiia, et tingua lua tchismath. E d i t i , in crimme sacrikgi schismatis.
rowinn. bat dolot, abest a M s s . , n c q u e i n resj onsione sua • Hic i n e x c u s i s additur, pkbt mea. Abest a Mss., uec apu^
q u i d . p n . i l ex eo repcUt A u ^ u s t i n u s , q«i l e g e r e solet, et J e r e m i a m eo looi r e p e r i t u r , u e c a Paruieoiano a d d i l u m IU<J^
IMJ.M uta uinpte$a etl dotosttalem. rat, u t j a i e t ex Augustiai r e s i w n s i o u e , ir.fra, n. ^
63 CONTRA E P I S T O L A M PAHMENIANI, S. AUCUSTINI «4

mihi stcntaqua mendax,t\nqu\l *nonhabens t fidcnu(ld. de i l l i s peccatis dicitur, quae in Baptismi regeucra-
xv, 18 ).Et illud qnod scriptum est tQui baptizatur 9 a tlone dimissa sunt, sed de iis quae quotidie rfe sa?-
morluo *, quid proficit iavatio ejus* (Eccii. x x x i v , 50)? c u l i amarissimis f n i c t i b u s 1
bumanae vilae infirmitna>
F.t itlud in Psatmo : t Olcum autem peccatoris non tm- contrahit, quibus curandis adhibenlur medicamenta
phguet caput meum > (Psal. C X L , 5 ) . Et iterum aiibi : eleemosynarum, jejuuiorum et o r a l i o n u m , ut i n o r a -
%Muscm moriturm extcrminant oieum suavitatis* (Eccle. tione dicatur quod i n eleemosynis agitur. N a m et
x , I ) . Etalibi: c Spiritus enim sanclus disciptinm ef- peccatum quod i n te alter admisit, dimittere, ut et
fngiet fictum , et auferet te a cogitationibus qum sunt tibi Deus dimittat, mngnum opus inisericordi c est*
sine intcllectu i (Sap. i , 5). Ilaccomnia si eo modo Quod s i hoc i n oratione ficte et non veraciter d i -
intelligcnda s u n t , quo ab istis intettigunlur, nec n o - c u n t , pulanles se
1
non habero quod eis dimtttat
bis uec ipsis conquadrat ratio verilatis. S i autem Deus, idipsum est inexpiabile sacrilegium, ea ipsa i r a -
alio modo docucro i n t e l l i g e n d a , i l l i soli s u a p r a v i - pia est et vcsana stiperbia, quod est cerle immane
tate lurbantur. Sed ut non t u r b e n l u r , ad catholictim peccatum. Nam de morituris muscis qtiid d i c a m ,
refngiant intellectum : quia non i n v c n i u n t exitum quando in e i i non morituros adhuc, sed j a m niorluos
responsionis, d u m irrcliuntttr c r i m i n e schismatis. mulUpIieiter i n v e n i r i , sive fateantur, siveconvineait-
l l a b c n t c n i m certc c l i a m ipst ; non d i c a m , Talcs l u r , ostendimus? Fictos vero quos fitgil Spiritus s a n -
6tinl, sed hoc d i c a m , quod v c l fatcnlur, vel i n s a - cttts disciplinae, et sine intelleclu perdite vivciites,
nissiine negant ; lr.ibcut ergo ctiam ipsi d e r e l i n - quam multos inter se Iiabeant, secundum ea quae s u -
qucntes Deum a
, qtti est fons aquoe vivae , lioc pra dicta sunt, eogitent. Nam ot quicumque i b i lalettt
cst , inique vivcntes. Nequc cnim pedibus , ac m n l i , quod vel eo certum est, qtiia sarpe proditi coit-
non corde relinquilur Deus. Hnbcnt ct menda- victique damnantur, non do rccentibtts l a n l u m factis,
ces, et non habcnies fidem, aliud profitentcs et a l i t c r sed etiam de vetcre consuetudine flagitiorum, quia
convcrsanles. Habcnt etiam mortuos : si enim sexui stnllissima fictione d i u celari potuerunt * 4 h i utique
delicatiori el i n f i r m i c r i delicias non conccdit A p o s t o - magis ficti sunt, q u i se bonos iingcndo docipiunt.
l u s , diccns : Vidua qum in deliciis agit, vivens mortua
2 1 . S i ergo s i c s u n t ista inteiligenda ut i s l i i n t e l l i -
tst (I Tim. v, 6 ) ; quaerant u l r u m nulli apud se v i r i , et, * gunt, quomodo c i s ratio subsistere potertt, c u r npud
quod amplius est, p n r p o s i t i vel ministri vivant i n eos q u i male v i v a i d o derelinquuat D e u m , sivc l a -
d c l i c i i s ; atque si ita audent, rcnuntienl se non b a - teani, sive noU sint, non fucrint lacus detriti, q u i
bcre morluos, c l meliorcs essc quatn illa E c c l c s i a , conlincre non valent aqoas? E t s i i n h o c loco s a c r a -
cujus angclo in figura pracpositoruni vel animarum mentum BapUsmi ialelligendum est, c u r raendaces « t
dicilttr quod tton vivat, sed raortuus sit, et lamcn i n - infideles ecrum m i n i s t r i , non aquam mendacem, sed
t c r scptem Ecclcsins numcratur, nec c i divisoe 1
a veracem vel dare v e i habere crcduntur? C u r ab
compngc corporis C b r i s t i , scd i n unitate persevcraiiti illorum mortuis qui b a p i z a n t u r , proficil aliquid l a v a -
pr.ecej>la v i t c i i t s i n u a n t u r 9
(Apoc. i n , i - 6 ) . Omilto l i o e o r u m ? Ctir pcccaiores impinguant oleo capita
4

quod i n c o n c i l i o suo adversum Maximianistasdixerunt,
« jEgypliorum admodttm exemplo pcreuntium ftineri-
hus plenasnnt littora > (Exod.xiv, 51). De quorum n u -
nicro inortuorum nunc inlus est F c l i c i a n u s , qtti adhuc
mnrtuus hnptizat: aut si jam revixit, habel sccum illos
qtios mortuus i n schismate baptiznvii. Habent ccrte
pccratorcs : nam s i inlerrogenlur quicumque sibi in
i p s i s mngui videntur, etinm se ipsos pcccatores
negant. Ncqtic euim nou tundunl pcctora sun, a o t
cuin id facittnt, simulale faciunt; qttod si ita est, tunc
cerle infclicilcr peccnnt, populos suos simulata b n -
militale fallculcs : aut non d i c u u t in oralione d o m i - 1
nica, Dimitte nobis debita nostra % sicui et nos dimit-
timus de6f/ort6usnos/ns(j/all/i.vi,i2);qnodutiqtie non
1
Editio A m . v e r h a hoc loco E c c l e s i a s l i c i omissa r e s t i t u c -
r a l , s c i l i c c l , et iterum tangil exmx. Sed i i s c a r e n l o m n e s
h ss., et ca uuanqtiam ad r e m conura Donatistas n c c e s s a r i a
p r & l e r i r e solet A u g u s t i n u s , q u i a et a n t e q u a m esset pars
Donati, uii observat in l i b . 1 R e l r a c t , c a p . 2 l , n. 5, ipsa u o n
b a h c b a t l.cclesiasticus i n plurtmis codicibus Africanis. O m i t -
tit i i l a |)ariler c y p r i a n u s in Epislola ad Q u i n t u m , et C a r t h a -
ginense concHium eo |>r*esidenie c e i e b r a t u u i .
s i c MSS. At e d i l i , non dicam tales, sed quos vel fatentur
1
vel insaniudnie neqant derelinquentes Deum, e l c . ; m i u u i
lategre.
* W i i i , p r o , divism h a b e n l , diverse ( v e l , dmsc) agenii.
9
Abesi. agentiy a manuscripUs. ' "s.
Gailicani Uss., infeiius dantur.
4
d vuticani, iusupcr dan-
rur.
* aic h a b e u l A m . et omues >;ss u t*>v.. aut cmn dicunt.
aliena ? Qutd tibi musca? moriturae vel monuoe tne-
ruerunt, ut non exterminent oleum sn-rvitatis? Quo
privilegio munitintur quicumquc ibi fictt s u n i , id cst,
jqstitiae pclle obtegunt ropum, ut non eos ftiginl S p i -
ritus santlus disciplinae? Attt s i cos fugit SpiriUis
sanctus, quomodo per eos bapttzatis d a l u r ? I l i c enim
dici non potest, quod s o l c n l incptisstme et h n p u -
non denlissitne d i c e r e , 8
c lunc posse a malo b a p l i z a i i
qucmqttam, s i Inienl malitia baplizantis. > Qtti enim
fictus est, lanto magis fictus est, quauto magis iatct.
A b hoc ergo c u m sc auferat S p i r i l u s sanctus, quae
spcs crit baplizati, s i haptizantis bominis meritum i n
i l i a D c i gratia cogitandura est? H i c ommno quid r e -
spondeant non invenitint, qui mnlos apertos habcre
se n e g a n t : i n quo quidem apcrtissime convincuntur.
Sed qtiidad nos? S a l i s est nobis ad necessaritim arti
culum caiisae, quod fictos bonos, id cst occultos n i a -
1
Divionensis v e l u s c o d e x , fluclibus.
• Edttt, Qupd si honrines ficte et non veradter dicunt. \t
l l s s . , Qiwd si hoc in oratione ficte et non veraciler dicunt:
DonaUslae s c i l i c e l , iliud, Dmutte nobis dcbita nostra. M e l i u s ,
f
s i | racsenim l e g i t u r sunra, aul non dicunt.
3
tn o m n i b u s M s s . ainrmanter est, diu cclari potucrunl;
omisso, non.
4
Sic Mss. At editi, est, cion mendaces el ittfideles eorum
minislri, non aquam veracem, sed nundacem vet dure rei
habere credaulur, quid ab itlorum mortuis qui baplizantur^
proHcit lavatic eo um ?
• lit M-s., quodtolcnt hnpcrtisshne diccrc.
<s U B E R SECUNDDS. GG

los, apud se esie negare non possunt P c r multos tui dicantur, nou lamen propter cos stc i n t c l l i g i l u r ,

enim redarguuntur, qui cum ibi perditis et sceleralis sed propter morluos deos eorttm, i n quoruni signifi-
moribus viverent, et per ipsaro fictionero diu l a - catione dicitur, Deus noster Deus vivus (Jerem. x , 10).
tuisscni, aliquando p r o d i l i , expulsi sunt. Credamus Quapropler clsi apud Christianos sunt aliqui prjepo-
ergo, si nolunt ibi adhuc esse a l i q u o s : laies i l l i certe siti vei ministri, qui per i m p i e t a t e m 1
et iniquitatcm
qui ejecli sunt, cuip in eadem fictione laterent, e l eos suam m o r l u i sunt, vivit lamen i i l e de quo dictum est
fugeret Spiritus sanctus, de quo scriptum est, Spiri» in Evangelio, ttic est qui baptizat (Joan. i , 33) : quia
tds enim tanclus disciptinm effugiet fictum (Sap. i , 5), sicut dicit Apostolus, Christus resurgens a mortuis 9

quomodo baptizare potuerunt ? C u r non recensentur

1 jam non moritur t mors ilti ultra non dominabitur
saltem q u i vivunt, ut accipiant Baptismura**, quero (Rom. v i , 9). O l c u m vero peccaloris apertissimc P s a l -
ulique a fictis quos deserebat Spiritus sanctus, a c c i - mus indicat, quemadmodum intelligendum sit. A i t
pere nequivcrunt ? S i autem dicunt, S p i r i l u s quidcro c n i m : Emendabil me justus in misericordia 9 et aiguct
sanctus daturis fingenlibus deerat jttstificandis, s c d me; oleum autem peccatoris non impinguet capul meum
acccpttiris credentihus aderat ablncndis per ineffahi- (Psal. CXL, 5). U u d c manifeslum est, oieo peccaloris
lem efficaciam potentiae suae; utrumque valcns fa- blanditias adulaloris esse significatas, quibus r e p u -
cere, illos fugcre, istos fovere, illos culpare, istos diatis e l detcslalis eligit a justo cmendari et a r g u i ;
mtindare : quam pro se qurcstionem solvunt, simul quia boc justus non fallaci lenitate adulalionis, sed
ccrnaut solularo esse pro nobis. veraci asperitatc objurgationis faciens, multo magis

2 2 . Quod autem intelligitur i n bac sententia s a n - miscricorditer facil. Unde est e l illud in Apocalypsi,
ctao Scripturae, quaro certe ipsi non inteiligentes, et Ego quos amo % arguo et casligo (Apoc. m , 19) : et
quasi pro suis partibus proponentes, ad se ipsos c o n - illud apud Salomonem, Meliora sunt vulnera amici 9

vincendos ingerunt nobis, hoc pene in oronibus t a l i - quam voluntaria oscula inimici (Prov. xxvn, 6); et
bus quaestionibus intclligcndum admonemus, scilicet mulLt reperiuntur hujusmodi. Oleum vero suavilatis,
quia omnia sacramenta c u m obsint iudigne tractan- sciiicet bonum odorem, id est, bonam famam C b r i -
hbus, prosunt tamen per eos digne s u m e n t i b u s : sicut stianorum, i l i i exterminanl, qui malc v i c t u r i , et ad
et v e r b u m D e i * ; unde dictumest, Quce dicunt $ facite; mortem suarum iniquitalum r e d i l u r i , mngna m i i h i l u -
qvm autem faciunl, facere nolile (Matth. x x m , 3). dine irruuut, ut cis per Baptismum peccala doncnlur,
Nam eflbdere lactis detritos qui continere non valent ct ad ea denuo reverlantur. N a m proptcr numcrosi-
aqua?, quis me probibct sic i n t e i l i g e r e ; i d est, c o n - latem muscis arbitror esse comparatos (Eccle. x , I).
vcrti ad voluntatem t e r r e n a m , e t n o n posse c o n t i -
4 Sed hi exlerminant oleum suaviiatis, qui nou ipsam Dci
aere S p i r i t u m sanctum, quem noroine aquae i n E v a n - graliam, scil hominum morcs i u i u e n i u r ; et quoniam
gelio significari, quis quoquo roodo christianus igno- s i c u l grana intcr palcas non videntur, ita pie v i -
r a t ? Item aqua roendax non babens fidcro, potest i n - venles inter iniquorum turbas non facile apparcnt,
l e l l i g i , non falsum baplisma, scd populus mendax ct carnaliter oflensi, a pcrcipicnda saltiic sempiterna
infidelis, non annumeratis* veracibus ct iidelibus, sivc retrabuntur*, sive omnino resilitint. Esse autetn
sed liis solis qui mcndaces et infidelcs s u n t Nam bomira odorem i n bona fama recte viventiura C b r i -
populos significari aliquando vocabulo aquarum, l c - stianorura, Apostolus d o c c l , d i c e n s : Christi boims
gant i n Apocalypsi, et calumnientur sibi prius potius odor iumus Deo %
in omni loco (II Cor. n , 15). C o n l r a
qtiam nobis. Sic enim dicitur J o a n n i : Aquas quas vt- i l i i quibus d i c i t u r , Nomen enim Dei per vos blasphe-
disti, super quas sedet meretrix iUa popuii et turbm matur in gentibus (Rom. i , 2 4 ) ; utiquo oleum suavita-
suni*, el gentes et iingum (Apoc. x v u , 45). E t i l l u d tis exterminant. Sic ergo babent ista alios siuccriorcs
quod ficriptum est, Qui baplizntur a mortuo, quid pro~ intelleclus, qtios s i sequantur, etiam ipsi ab c a r u m
ficil tavalio ejus (Eccti. x x x i v , 3 0 ) ? ut interiro dif- quacstionum expediunlur angustiis. Uloruiu atttein i n -
feram diiigentiorem istorum verborura inquisiUo- tcUcctus s i a nobis non confirmetur, ipsos s o l o s ; s i
n c r o ( a ) , tutissiroe accipio, Paganorura baptisroata vero a nobis confirmetur, utrosquc nostrum i m p i i c a u
csse dcnolata, quia horoincs et a justitia et ab ista CAPUT XI. — 2 3 . Quid opus est jam plura
viia roortuos colunt, i n quorum nominc baptizantur. discutere? Nisi forte illud movebit, quod cura
Quamvis c n i m ct ipsi sacerdotes per impietatero raor- probarc Parmeniantts veiiel carnales homiocs nou
posse spirituales filios p r o c r e a r e , addidit ex Evau-
sic llss. At Lov. Dicamus ergo....si (quanquam sola
1 geiio teslimonium : Quod natum est de carne, caro
ediuo Lov. addit, si) in eadem ficuone laterent.... quomodo est; et quod natum est de spiritu, spirilus est
baptizare possuni: minus recte.
* casahnus codex: curnon recensentur satiem quiabus (Joan. III, C). Quasi nos dicamus p c r se ipsum quem-
acceperunt ut acciviant naptismum. Alii quidam : cur non libet bominera spirituales filios geuerare, ct non s

recensent sailem ut a cathoticis accipiant eaptimum.

* editi, sbcut et verbum Dci testatur. Abest a Mss., lesta-
tur : ut subintelligas, verbum Dei perinde atque sacra-
mcnta obease indigne tractantibus, et prodesse tamen per
cos digne sumentibus.
* Plures uss., ad voluplatem terrenam.
* Editi, non amwmeratits. Castigantur ex Mss.
* Editi, et tribus sunl. At tiss., et turbm sunt. Graece est,
kaiochloi.
(a) vide Uh. 2 conlra Cresconium, capp. 21 etscqq.
pcr E v a u g e l i u m ; iu cujus pnedicatione Spiritus san-
1
Aliquot Mss., propter impietntem.
* sic Mss. At edtU, sive trajumtur.
* vox, Deo, abest a manuscripiis.
* Huc revocamus negantem parUcubm, qtwo p«»r l.ova-
nfenses rejecta fuerat. F.tstabat in etlitioie »m. c l in uo-
siris.Hss., vKlctnrque oinid.io ari rem neces>aria.
ttt CONTRA EPISTOLAM PARMENIANI, S. AUGUSTIM

c t u * operatur ad glgnendos i n Baptismo ftlios s p i r i - intcltcctu : mmlstertum tamen ejus nnn dcserif qno
itinies, etiam com fugil ficlum ministrum ' , sicut s n - per eum sahitem operatur a l i o r u m . P r o p t e r quod
pra diximus. Ideoque Apostolus cutn talibus filiis Aposlolus ait, Si enim voknt hoc faeio, mereedem ha-
loqneretur. si dixisset, Egovot genui; et non addf- beOy ti autem htvitus, dispenentio mihi credha ett (I C o r .
disset, in Christo Jestt perEvangetium (I €or. IV, 1 3 ) : nt, 1 7 ) : id est, ilfis prodesi quibus hocdtspenso, n o n
n u l i o modo se quisquam fidehom de Blo natiim r e l i - m i h i q n i fictns s n m . Q u i enhn invitus facit proptcr
giose fateretur. Evangelium autem fur quoqne J u d a s commoda gaodiaquc camatia, qom s i atlter habern
aine delrimenlo crcdenlium praedicavit: et fictos eo- nossct, iDud dcsererct, ipse utiquc fictos c s t : h i e n -
r u m , id est, occultos matos, steut i p s i quoque c o n c n - que non a i t , S i invitus r a c i o , ninit prosum c i s erga
d u n t , c u m fugiat S p i r i l u s sancttis, pcr e o r u m u r n e o qtios f a c i o ; scd se tanlum a mercede sahitis atienat,
niinisterium gigni spiiituales fitios asserunt. N a m non et htos 1
quibus d b a r i a dominica etiam malus
q n i a ferat lantam dcmentiam, ut cum fortc c a r n a i c m servus Iropendit. Quia vero non crat talis Aposlolus,
TOCCI liominem de conjnge filios procreantcm , s p t r i - sed talrs potios ut volcns faceret, i d cst, gRttuitam
tualem appcliet a d u l t c r u m t Absit, i n q u i l , ut h o c s e n - gratiam pietato casli cordts c r o g a r c t ; c i i a m merce-
t i a m . Quomodo ergo adulter latens, c u m apud cos dcm ejus 1
per eom Sptritus sanctus operatus e s l ,
prjcpositus esscl spirituales potuit filios procrearc, si q u a m , sicut ipse dictt, reddet c i Dominus i n i l l u m
carnales boc facerc non possunt? A n forte tunc per m a - d i c m jostos judex (II Thn. 9
i v , 8 ) . Illos vcro qol
nus cjus vel C h r i s t u s , vel Spiritus sanctus, v e l forte E v a n g c l i u m annunliabant n o n easte, qui non quidcm
angelus baptizavit ? S i ergo tunc homo baprftat, c u m aimd nisi veritatcm, id cst C h r t s i u m , lamcn non v c -
baptizator manifestns est b o n n s ; c u m vero baptizator rilate cordis b o n i * , sed per occasionem commodorttm
tatet malus, tunc Deus baplizat aut angelus, ct unes- suorum annuntiabant, Sinite, inqnit, hos annuntiarc r
quisque talis spirittialiter nascitor q u d i s f u e r i l a quo c l gaudet n o n utiquc ilKs, scd c i s qui per eos salvi
haptizatur : optcnt qui desidcrant baptizari ut b o m i - fiebant, tencntes praeceptum dicenlis, Qum dicunt, fa-
nes pcr quos bnptizanttir, non s i n l manifestl b o n i , scd dte; qum autem faciunt, faeere nolite : dieunt entm. et
Inteutcs m a l i , ut sic Dco vel angclo baptfeante s a n - non faciunt (Matlh. x x m , 3). D e h i s etiam A p e s t o l u s *
ctiores renasci mereantur. Hanc absurditaicm s i c o - ad Philippcnses loquitur : Quidam quidem, inquit,
g i t a u l evitare, p c r quemlibet hominero, ctim q u r t * per invidiam et contenthnem; quidam vero per bonam
t.hristi baptismo baptizntur, Christum baptizaro votuntatem Chrittum prmdicant : qukiam ex charitale,
fatenntur, de quo solo dictum e s t , Uie ett tnd eeientet quonium in defensionem Evungelti potilut tmn;
baptitil in Spiritu toncto (Joan. i , 3 3 ) . quidam vero et per contumaeiam Ckrittum annuntiant
2 i . Nam iilud ex Evangelio, Sicut misit me Pater^ non eatte, extttimantee tribulationem tutcitari vinculk
et ego mitto vos. Hec cum dixitset, insufflavit, et dixit: meit. Qukt enim f dum omni modo, the oeeatione, the
Accipite Spiritum tanclum; ti cui dinnteritit peccata, vcritate Chrittut annunttetur? etinhoe gaudeo, sed m
dinittentur; et ticui retinueritis/retinebuntur (Id. xx, gaudtbo (Phitipp. i , 15-18). Numquid pcrmittcret cos
21-23) : contra nos esset, ut cogcremur fateri ab ho- C h r i s l u m prflcdicare, c u m Evangelii vcrttalcm n o n
tninihiis hoc, non per homines flcri, s i postenquam veraci cordis casiitate praedicarent? N u m q n t # d c t a -
dixrt, Et ego mitto vot; subjccissct c o n t i n u o , Si cui Kum Dnedtcationc gauderct, nisi scirct qnod ittts q u i -
dimiserUh peccata, Ahniitentur; ei ti cui retinueritit, dem perniciosom csset, r c m castam aon caste annon^
retinebuntur. C u m vero interposituro est, Boc cum t i a r e ; i l l i s autcm s a l u b r e , qui bona et vera per coa
dixissct, insuffiavit, et ait ittis : Accipite Spbitum san- audtentcs proficcrent ad salutem ? N a m ubi non Chri»
ttum ; et deinde ittatnm, per eos vei remissionem vel stus q u i veritas cst, sed falsitas ct mendacium pncdt-
retentioncm ffcri p e c c a t o r u m ; salis ostenditur, non catur, apcrtissime probibot, ad Galatas dicens :Si
Ipsos id agere, scd per cos otique S p i r i t u m sanctum, quitvobk evangetixaoerU prmttr id quod aoccpittit, ima*
nicut alin loco dicit, Non enim vot esth qui toquimmi, thema tit (Caiat. i , 9 ) : Hcmquc ad T i m o t h e u m , 5 t m f
eed Sptritut tanctut qui in tobit etl ( Matth. x , 20). rogmn U , i n q u i t , ut tuttineret Epheti, eum hrem m
S p i r i t u s autcm sanctus in E c c l e s i a praeposito v d m i - Moeedoniem, ut denuntiaret qukbusdam ne atker doce-
fristro sic inest, ut si fictus non est, operctur p c r c n m reni (I Tim. i , 3). M o s a u t e m invidiosos, coirieutiosos,
S n h i t u s , ct ejus mercedem * i n salutcm sempiternain, contumaccs, non castos, oooasiancm qnotvcnlos fa-
tft e o n i m regenerationem vel aediflcaiionem qtti pev ciendae soae m a i « voluntatis, quia sic c o r u m fictio-
c n m sivc consecrantur shre evangefizantur. S i antem n c m fugiebat Spiritus sanctus, ut eorum n o n desere-
Hctus est, quotiiam verissime scrrptum cst, Sphitut ret ministeriuro, quo |»er oos C h r i s t u s praedicabatur 9

enhn tanttut dftcipUnee effugiet fictum; dcest q u i d c m non solum pcrmittit * ut faciant, scd et gaudct quia
aaluti ejus, qt aufcrat sc a coginuionibut qnm sunt tine facinut.

• sic omnes MSS. At editi, ad gignehdet fiiiot non posse

tufficere, amt spiritut tanctut fictmn nnnistrum fugjuu\ sic- < Sic Mss. AtediH, ideequemxmutfuem\ tedekprmieet
ut tupra dixhnttt. eroa quot [acit\ st autem tantum a mercetU teuuth tdkuut,
* Rditi, Hanc absurditatem sk te cogitant (vet ut Lov., non entam ttiot prxvat qtdbut cibaria, etc
coou^itf) evitare, per quemtibet homincm, ut cum quis, etc. • lo solis excusis, atiorum.
CaUigantur ex MSS. 9
ln Mss., cordk tm\ tea\ cte.
9
in edius, et ad ejm mercedem. Abest, ad a 4
omoes ttas., sk emm joeetoms.
striptb. ' iii cdttis, nen permhml. Abest, mm a nmnuscripUs.
€9 LIBER
2 5 . B u u de Scripturis sanctU documenta p r o f c r i -
m u s , ut appareat facile non esse quidquam gravius
sacrftcgio schismatis : quia praecidendae unitatis
nulia est justa nccessiUs, c u m sihi nequaquam s p i r i -
luaiiter nocitttros malos ideo tolerent b o n i , ne s p i r i -
tuaiiicr sejungantur a bonis, c u m disciplinae scverita-
tem consideraiio custodiendae pacis refrcnat aut dif-
f e r l ; quam lamcn securitas exserit, c u m apparct sine
vuincre schismatis ad salubrcm correctionem posse
atiquid ecclcsiastico judicio v i u d i c a r i . Dicimus enim
magis nomen Domini eorum cssc qui eum meluuut \
qnamvis p c r m i x t i sint turbis eorum qui eum non me*
t u u n l ; et i l l u d quod Apostolus ait, Novit Dominui qui
tunt ejut; et reeedal ab injuttitia omnU qui invocet ne-
men Domini (II tim. u , 19). S i e n i m pro bono pacis,
ne ante tempus c u m zizania c o l l i g u n l u r , cradicctur
s i m n l ct t r i t i c u m , necessitaic c o g i l u r quisquam essc
i u t c r i n j u s t o s ; reccdat ab i n j u s i i l i a , et securus i n v o -
c a l nomen Domini *. S i m u l enim ct ab injustis r e c e -
dit, et ab eis e x i t , alque scparatur i n t c r i m c o r d e , ut
etiam corpore a talibus i n flnc aeparari mercatur.
C A P U T X I I . — 2 6 . E t illud quod scriptum est,
Non cst tpeciosa laus in ore peccatoris (ISccti. x v , 9 ) .
In ore certe fldelium utique speciosa est. S i c a u l c m
uuicuique est os proprium» nec qutsquam sine c o n -
scnsionc sui cordis ex ore vulneratur alieno. C u m a u -
tem praedicatio * peccaloris ore proccdit, quaerendum
cst cujusmodi peccatorcm hoc loco S c r i p t u r a signifl-
care voltiit. N a m ct Publicanus q u i justiflcatus cst
magis quam i l l c Pharisaeus, utique peccator erat
(luc. x v i u , U ) . S i enim vera ejus peccata n o n erant,
felsa e r a l confessio peccatorum : s i autcm vera c r a t
oonfessio, propter quam justiflcari etiam m c r u i t , p r o -
c u l dubio vera crant pcccata. Hoc ctiam dc oratione
sancti Dauielis verissime d i x e r i m , q u i profecto v e r a -
citer a i t : Cum orarem, el con/iterer peccata tnea et p o -
puii mei (Dan. i x , 20). In cujus ergo ore pcccatoris
laus spcciosa nqn est, ntsi maxime mendacis et flcti,
quem Spiritus sanolus d i s c i p l i n x fiigiet? Q u i tamcn
c u m loquitur vcritatem % non in ejus ore speciosa
c s l , quia non ei iribuitur cujus particeps non e s l : s i c -
ut speciosa non erat prophetia i n ore, Caipltae ponti-
ficia sacerdotum, q u i ncscivit quid d i x i t , sed c u m e s -
sct pontifcx propbctavit (loan. x i , 51): sed U m c n per
qtsum speciosa laua est D e i i a auribua audicntiiim et
cordc credeniium*
C A P U T X I I L — 2 7 . Q u i n ctiam c x ApostoU s c n -
tetitia malc u s u r p a U veiut i n s u i U r e audet P a r m e n U -
nus cis quos negat habcre B a p t i s m u m , et propterea
dicit cos dare non posso. Quid enim t inquit, habes
quod non acceputi (I Cor. i v , 7) ? Quod ut omiltam
unde ct quarc dicat Aposioltis, quod ipsius Epistol»
eontcxtione d e c l a r a t u r ; s i boc de Baptismo vult i n -
• SRMss. At editi, momumtnomen Dombd eue eum eU
qui eum metuunt.
• Lov., btoocet nomen Domim. uox eadem edmocum Am.,
tintititer enim. Emendantur ex manuscriptia.
» vatieani codices, precatio.
tn Gallicanis MSS., de ore.
4
• sic M » . At editi, disctptina fugti. Quem tytur fimit
cum tamen ioquuur vertiatem.
SECUNMJS. 7<*
t e l l i g i , et ti iDe darc non potest nni non bobet,
ilie a u i c m non habet qui non acccpit, u t c i a l i q u n
modo 1
sufflragetur quod scriptum c s t , Quid emm
kabet quod non accepitti? qucero u t r u m nnn ha-
beal quod apud ipsos accepit, S i dixeriat* Habot;
quxro u i r u m a m i t u t s i ab c i s reccsseriL Si d i -
cunt, A m i t t i t ; bsptizandus iterum est si redierit,
ut ei possit restitui quod amisit. S i autem hoc n o n
fit, nec quisquam d k i t cssc fociendiim, non ergo
amiserat. P o r r o s i a c c c p i t , et non eo c a n i i t , h a -
bct utique quod a c c e p i t : et idco non c l potcst d i c i
secundum islorum intellcctum, Quid enim habet quod
non accepitti ? Rcfer nunc a n i m u m ad ipsam o r i g i -
gincm scbismatis. QuaJcmlibet existiment C x d l h m u m
(qucm nos credimus innoccntem), procul dubio i h
uiiiute 1
baptizatus crat : nondum c n i m f a c u crat
i s u divisio. Ponaraus, sicut i l l i volunt, quod ab u n i -
U t e ipse r c c c s s c r i t : non amisit ulique quod a c c c p c -
r a t ; non e n i m , s i rcdiret, baptizarctor i t e r u m , ut r e -
ciperet quod amiserat. P o r r o s i co quod acceperat
non carucrat, id utiquc hanebat. S i crgo nce ipsi dict
potuit c x istorum pravo intcUcctu, Quid enim kabet
quod non aceepUti ? muito minus hoc idom d i c i potcst
c i q u i per Caecilianura a Domino acoeiut. C u r e n i m
n o n potuit homo qui non conjunctus cst vobis *, id
quod non habebat accipere pcr c u m q u i n o n amisit,
quando recessit a vobis? Qnanto crgo imprudcntiita
dicitur orbi terrarum , Quid enim habet quod non ac-
eepitti? nnde ipsius Sacramcnti connexio i n A f r i c a m
venit, qoi per uullius traditoris facinus potoit a m i t -
tere promissioncm D e i , apertissima p o l l i c i u t i o n e dt-
centis ad A b r a b a m , In tenune tuo btnetticenmt omnee
qentet (Getu x x u , i g ) ; ctiam s i isti non impii c a l u -
4
mniatorcs f r a t r u m , sed veri examinatoros c r i m i n u m
fuisscnt?
2 8 . N a m Uiud quod quidam c o r u m vorrtate conviw
cti dicere c a p e r u n t , c Baptismum qnidem non a m i t -
tit qui recedil ab E c c l e s i a , scd jtts tamca dandi a m i t -
t i t ; > mttltis modis apparot frustra et inanitcr dici.
P r i m o , quia nuila ostcnditur causa cur ille qui i p s u m
Baptismum amitlerc non p o t c s t , jus dandi potest
amitterc k
. U t r u m q u c c n i m Socramcntum c s t ; c t
quadam consccratiouc utrumquc n o m i n i d a t u r : i l l t i d ,
cum baptlsator; i s t u d , cum o r d i u a t w ; ideoque in,
Catbolica utrumque non l i c e t U c r a r i . N a m s i quandn
c x ipsa parte vcnientes cthtm praepostti, pro bono po»
cis correcto scbismatis crrorc suscepti sunt, ct s i v i -
sum cst opus cssc ut eadcm ofiicia gererent quae g c -
rebant, non s u n l r u r s u m ordjnati; tcd sicot Baptismus
i n eis, i U Ordtoano manait intcgra : quia i n praeci-
stonc fuerat v i t i u m , quod unitatis pacc corrcctura e s t ;
non i n Sacramentis, quae ubicnmquc sunt, insn sunt •.
E t cum c x p c d i r c hoc judicatur Ecclesiae, ut praei»osili
* Omnes Mas., ut ei amjuando.
• in excusis, nt ummte fidek Abcst, fide%\ a manu-
scrtptis.
* U H . magno consensu ferunt, tnd non eenvictus est a
vobts.
j u x u Er. Lugd. v c n , Lov., Jut dandi amiUere nos-
4
t sti M
• tn edkis, ipta tera eunt. Abett, vera, a numuscriptis.
n CONTRA EPISTOLAM PAI «ENUNI, S. AUGUSTINI
c o r u m venientea ad eatbolicam socictttem honorcs
ttios i b i non administrent; non eis lamen ipsa O r d i -
nationis sacramenta d e t r a h u n t u r , sed manent super
eos. Ideoque non eis i n populo manus imponitur, ne
non h o m i n i , sed ipsi Sacraraento fiat injuria. E t s i
qttando ignoranter flt, nec animose dcfenditur factum,
6 c d pie c o r r i g i l u r c o g n i l u m , venta facilis impetralur.
Deus enim noster non est disseiisionis Dcus, scd p a -
cis ( I Cor. x i v , 3 5 ) : nec E c c l c s i x cjus Sacramenta
in cis qtti ab Ecclesia r e c c s s c m n t , scd ipsi qui r c -
cesscrunl i n i m i c i ejus sunt. Sicut autem habent in
Baplismo quod per eos dari p o s s i l , sic i n Ordinatione
jus d a n d i ; iitrumqtte quidem ad pcrniclem s u a m ,
qnamdiu cbaritatem non hnbent u n i l a l i s . Sed tamen
nliud ost non habere , aliud perniciose habcre, aliud
snluhriier Iiaberc. Quidquid non hnbeiur, dundttm
f»st cum opus est d a r i : qttod vcro perniciose habetur,
per correctionem depulsa pornicic agendum cst ut
salubriter habcatur.
29. Quanquam etsi laicus a l i juis pereunti dederit
neccssitate compulsus , quod ctim ipsc a c c i p c r e t ,
!
quomodo dandtim essel a d d i d k i t •, nescio an pie
quisquam d i x e r i l cssc repetendum. Nulta enim c o -
genle nccessitatc si fial, aiieni muneris usurpalio c s t :
si ntitem necossitas itrgeat, aut nullum , aut venhtlc
delictum cst. Sed et si nttlla necessitate usurpetur,
ct n quolibct cttUibct detur, quod datnm foerit non
potest d i c i non datum, qtiamvis recie dici possil i l l i -
c i t c dittum. Illicitam autom usurpalionem • corrigit
reminiscentis c t pocnitenlis affecttis. Quod s i non
correxerit, mnnelril ad poenam ustirpatoris qnod d a -
Uim c s l , v c l ejus q u i i l l i c i t c d c d i l , v c l ejus qui i l l i c i l e
a c c c p i t : non tamcn pro non dnto h a t e b i t u r ; neque
ullo modo per devotum m i l i t e m , quod a privntis usur-
p a l u m e s t , signum regalc vioinbitur. S i euim aliqui
furtim et extra o r d i n e m , i n monclis publicis atirum,
vcl argcntum, vel aes percutiendo signavermt *; cum
f u c r i l d e p r e h e n s u m , nonne illis punitis, aut i n d u l -
gentia l i b c r a t i s , cognitum rcgale siguum thcsauris
regalibus congerctur • ? Aut si quisquam, sive deser-
tor, sive qui nunquam omnino m i l i t a v h , nota m i l i -
Uri privatum aliquem slgnet; nonne ubi fuerit de-
prelicnsus, i l l c signattis pro desertore p n n i l u r , ct co
gravius quo probari potuerit nunquam omnlno m i l i -
lasse, s i m u l sccum punito, si cum prodiderit, auda-
cissimo signatore? A n t si forte illuro mititite c h a r a -
ctercm in corpore suo, non militans pavidus e x h o r -
r u e r i i , ct ad clemcniiam impcraioris confugeril, ac
pr ece fusa * et impctrata jam vcnia militarc jam cce-
fterit; numquid boroinc iiberato atqoc corrocto c h a -
racter i l l c repctitur, ac non potius agnitusapprobatur I
1
Am. et v a t i c llas., atiqua perewttis necessitate com-
pid&us dederit.
1
Editi, dandum esse addidicti; omisso quomodo, qood
huc cx valicanis codicibus revocavimua. lu aiiis ftiss. est,
quod dandum euei addidicti.
» Am. c l Mss.: itildtamergousurpationmeorriq^
• sic Gallicani codices. Atediti, et exiraordmarie. non m
numetUpubticUaurum vei argentum, sed aa percuttende u>
giuwerint.
• Lov., cogctm infcrri. vcrhum, inferri, abest ab nliis i'i-
bris: etpro^ cogelur ; lu NaiicunisMss., congeretur.
• Galiicaid Mi»s., uc pacefacta.
"2
A n fortc minus hierent Sacramenta christiana, quani
corporalis hacc nota, c u m vidcamus ncc apostatas c a -
rere B a p i h m a t e , q u i b u s utique per poenitentiam r c d -
cuntibus non restituilur,. et idco amitti non posse
jiidicator ? A n dticcnda de inilitia simihtudo non fuit,
cum et A p o i t o l u s dc agonisticis certaminibus clamet
e l apcrte d i c a t : Nemo miiitans Deo impiicat se nego*
tiis sacularibus, ut ei piaceat cui se probavit (11 Tim.
n,4).
50. E t h x c quidem alia q u x s t i o est, u t r u m et ab
iis qui nunquam fuerunt christiani possil Baptismus
dari (a): nec aliquid temere inde afflrmandum cst
«ine atictoritate lanti c o n c i l i i quanlum tantnc r c i suf-
ficit. De iis vero q u i ab Ecclesiac unit.ilc 1
sepnrati
siint, nulln j a m qua^stio c s l , quin c t habeant et dare
p o s s i n l , et quin perniciose habeant pernicioseque
tradaut extra v i u c u l u m pacis. l l o c enim jam in ipsa
lotitis orbis u n i b t c d i s c u s s u m , consideralum, perfe-
c t u m , atque flrmatum c s l (b). S c d si nos male faci-
mtis, ipsi cxpticent quomodo Sacrnmentuin bnptizatl
non pnssit a m i t t i , et Sacrnmenlutn ordiuati possit
a m i t t i : quoniam dicunt, Recedens ab Ecclesia Bapti-
smum quidem non amhtti, jus dandi tamen amittil. S i
enim ulrumque Sacrnmentum c s l , quod nemo d u b i -
l a t ; ctir i l l u d n o n amittitur, et illud nmittilur? N c u t r l
Sacrnmcnto injuria facicnda est. S i saucta inalos f u -
g i u n l , ulrumquc fugiat: si sancfa in malis i n v i o i a b l -
litcr m n n c i . t , utrumque mancat. S i d i x e r i n t , B n p l i -
smus in sola vcra Ecclcsia rccte dntur : respondetur
cis, B.iptismus in sola vcra E c t l c s i a rccte habctur.
C u r n o n potest d a r i ubi non rcctc dalur, cum*possit
hnbcri uhi non recte habctur? A n quia non habere
aliud e s t , aliud n o n recte habere? S i c c t n o n daro
alitid est, aliud non rectc d a r c ? Sicut non rectc lia-
bet qui ab unitatc discedit, sed Liroen h a b c t , c t ideo
redcunti non r e d d i l u r : sic eliam non recte dat q u i
ab unitate discedit, sed tamen d a t ; et idco quod ab
eo a c c e p i l , venicnti ad unilatcm non iterntur. 1III
autem qtiod non rcctc datur, datum non essc c o n -
teudtinf. Quod si alius quod non recte habetur, ha«
beri r o n posse c o n t c n d a t , nonne utriquc r c c l a m a -
mus 1
, c t dicimus habere q u i d e m , scd non rccto
habcre c u m qtii ab nnilate discesseril? S i ergo v o -
lunt, ut audiat ille quod pariler rcclamamus, ipsi nos
audiant reclnmantcs, dare q u i d c m , sed non rectc
dare cum qui ab unilate disce.>sit. Quajiroptcr, sicut
redcunti non redditur quod foris h.ibcbat; sic ve
nicnti non rcpetendum cst qtiod etiam foris acccpe
r . i l . Unde consequenier intctligitur pervcrsitatcm h c -
m i n u m csse c o r r i g e n d a m , sanctilatem autem S a c r a -
m c n i o r u m in nullo perverso esse violandam. Coustat
enim eam in perversis c t sceleratis h o m i n i b u s , sivc
in cis qui intus sunt, sivc i n eis qui foris sunt, i m p o l -
lutam atqtie inviolabilem p c r r o a n c r e : et quia d i c u n -
1
f aticani MSS., ab Eccieske cathoUcw unitate.
* E d i t i : Quod si atimdd qupd non recte haoetur, haberi
non posse contendam, nos xttrinque rectamamus. Emeudaa-
tura mannscri|>tis.
M \ i d e l i b . 7 d e TUpt. conlra Doiutl. cip. o3
\b) Id. l i b . I ca;>. 7. et ! i b . 2, eai p. 4 , 9 .
73 LIBER SEtUNDUS. 74
t u r e a m a l i p o l l o e r e , quaninm i u ipsis esi dicuuitir, pro Domino opponnni ? S c d ab cis nuilo modo s c d u -
cnm i l l a impoiiuta p e r m a n e a n l ; sed in bouis p e r m a - c u m u r , qui non in bomine, scd in Deo spcrantes c a n -
u e i i t a d p r a m i u m , i n malis permanent ad j u d i c i u m . t a n t : B e n e d i c , anima mea , D o m i n u m , c t n o i i o b l i -
N a m et de S p i r i l u 1
qui nullo modo potest cxstingui, visci omncs retributiones ejas; qui propitialur omnibus
d k t u m ast tamen, Sphritum nolite exttiuguere (I Thest. iuiituitalibus t u i s , qui sauat omnes languores t u o s 1

• , 1 0 ) ; i d est, ajbanium i n vobis e s t , nolite s i c a g c r e , (Psai. c n , 2 , 5 ) . S i omnes languores ipse s a n a l ,

tanquam conemiiii S p i r i t u m exslingucre, aut tanquam
S p t r i t u m exslinctum d c p u t e t i s : et nomen Dei nullo
m o d o poltui potest, et tamen dicttim e s t , Filius et
pater mtrabant od unam puelium, ut poiluerent nomen
Dei tui ( Amoo. u , 7).
51. Nec uHo modo isti expedire se p o s s n n t , c u m
eis proponitur c u r sanctitas Sacramenti et haberi et
d a r i possit ab eo quem intus sceleratum j a m Deus
d a m n a v i i , et tunc iucipiat ab e o d a r i non posse, c u m
ab hominibus damnattis fuerit, c u m tamcn nec tunc
eam possit amittcre *. Postremo c u r Felicianus, quem
c u m l l a x i m t a n o treccnti decem d a m u a v c r u n t , et d i u
foris i n sacrilegio, sicut ipsi i n conciiio suo (a) p r o -
nuttiiaverunt, schismaiis fuit \ n o n solum ipsum B a -
pti>mum, s c d ctiam jus dandi non aroisUT In honore
quippe suo, sicut exicrat, ita receptus est, c u m bis
omnibus quos ipse foris positus baptizavit, n u l l o eo-
mm rcbapiixaio : quia s i aliqucm e o r u m qu<>s foris
nuilum r c U u q u i i quem Parmenianus sanaro sc d i c a U
Tantanc apud illos lumiua s u n t , ut illuminare e l i a m
possint? Quod nec i l l i , quo i n natis m u l i c r u m major
surrexit n c m o , Joanui Baptistse Joannes evangelista
• concedrt; dc quo a i l : Non erat iile lunten, sed ut testi-
monium perhiberet de iumine. Erat lumen quod iiiumi-
nat omnem hominem venientem in hunc mundum. Si
omnem hominero i l l u d lumen i l l u m i u a t , n u l l u m r e -
linquit quem Parmenianus i l l u m i u a r c se dicat. Q c i a
c l s i sancti h o m i n e s , secundum qtierodam modum
dicuntur l u m i u a r i a ; alia tamcn sunt luroina i l l u m i -
n a t a , atittd lumen U l u m i n a n s , quod i l l u d cst de quo .
idcro Joannes B a p l i s l a d i c i t : Not omnet de pleniludine
ejut accepimut (Joan. i , 8 , 9 , 1 6 ) . Nudos autcm qnis
v e s t i l , nisi qui d i c i t : Proferte illi ttoiam primam
(Luc. xv f 2 2 ) : et q u i corruptibile hoc induet m c o r -
r u p t i o n e m , et mortalc hoc induet iromorlalitaicm
(I Cor. x v , 55) ? E t hoc q u i s q u a m divino indumcnto
1

baptizavcrat, rebaptizandum csse ccnscrent, j u d i c a - aiiquem vestire d i c i l u r , c u i magnitro est s i vestiri ipse
rcnt e n m amisissc jus dandi cttm foris esset, et pro- mcreatur? J a m porro emundare poliutum se audeat
pterea conscquens erat u i ipsuro quoque i l c r u m o r - d i c e r e , s i prius audet sc dicerc non esse p o l l u l u m .
dinarent, s i illos iterum baptizarcnt. Sed cura ad pa- M u n d a l i c n h n sumus per gratiam D e i ; sed ncc tunc
c c m C h r i s t i r c v o c a n t u r , caluroniatores s u n t : c u m quidem mundabimus a l i q u e m , c u m fuerit perfecta
paci Donati consulunt, dissimulatores sunt. Q u i d cst nostra m u n d a t i o : quanto minus m o d o , cum corpus
hoc a l i u d , quam qttod eorum T i c b o n i u s de iUis ait,
4 quod corrumpitur aggravat a n i m a m (Sap. i x , 15)?
Quod ootumut sanctum e$t? Quis enim castum glorietur sc habere c o r ? aut quis

C A P U T X I V . — 5 2 . Utquid crgo Parmcnianus iuani glorietur roundum se esse a peccato ( P r o o . x x , 9 ,

|acianiia exsultat, et d i c i t : c Nunquam divinae legis tec. L X X ) ? Mundare quippc atque sanare, i n s p i r i -

f censura patietur ut vivificare qucmquam mortuua tualibus rebus tantumdero valet. S i c u t aulem spe salvi

c p o s s i t , curare vulneratus, iUuminare c x c u s , vcstire facti s u m u s , ita spe mundati sumus i u pcrfecta salute

c n u d u s , ct inundure poliutus? » Doraiuus c n i m et i n perfecta munditia (a). Quomodo ergo sanarc ct

susciiat m o r t u o s , Dominus curat vulueratos, Do- mundarc j a m possumus, q u i nec tunc potcrimus, c u m

minus iUuminat caecos , Dominus vestit nudos , o m n i modo salvi et mundi fuerirous ? c Sed Deus >,

Dominus mundat pollutos. Q u i d sibi arrogat quae i n q u i t , c boc per hominem facit. > Facit sane, sed

nominis non sunt? Itane v i v i sunt apud eos qui fecit et per J u d a m , quem ad Evangelium p r a d i c a n -

uon pcccattt, ut ctiam vivificare possc d i c a n t u r ; dum c u m caeteris roisit (Matth. x , i - 8 ) : fecil ct pcr

cum i n c r c m c i i t u m dare non possint? Ego, inquil Pharisaeos i n eis qui bona quac per eos atidiebant ipsi

Apo&tolus, plantavi, Apolio rigavit; ted Deut incre- faciebant, c u m Uli non facereni quae dicebant. Po-

mentum dedit. Neque qui piantat est aliquid, neque qui s t r e m o , c u r iniqui e l scelerali e o r u m , sive cum l a -

rigat, sed qui incrementum dat Deus (1 Cor. i u , 6 , 7 ). t e n t , sive c u m pro pace D o n a t i 1
toferantur, vivifi-

Quando dat vitam mortuo, q u i incrementum dare non c a n t , c u r a n t , i l l u m i n a n t , mundant ? A n ipsi non sunt

polcst v i v o ? Sicut enim Pater suscilal mortuos et vhi- m o r t u i , v u l n e r a t i , caeci, polluti ? A n ideo non apud

ficat 9 tie et Fiiiut quos vuit vivificat (Joan. v , 21). eos caeci caecos ducentes s i m u l i n foveam cadunt

Itane apud illos sani s a n t , u l possmt etiam corarc (Id. x v , 1 4 ) , quia non i p s o s , sed Dcum q u c m prae-

aon s a u o s ? Q u i d aliud i s t i , quam se bcncdicendos

s d i c a n t , i l l i audiendo et obtemperando sectantur? Ita
s a n e , scd tunc predicant D e u m , s i c u m Cbristo c<»l-
1
vaticani Mss., spirilu sancto. l i g u n t : quicuroquc vero c u m i l l o non c o l l i g u n t , spar-
* Editi, nec tunc ea possit amUtere. Coucinnius llss., eam %

acihcet sanctiuitem sacramenU.

*lOn%quifl am forU m sacrtiegio.... tehismatieus fuit.
Al ttn., praet/.ceunt, qui : et loco, scmsmaticus, habent, 1
Sic Mss. At ediii, infirm tuat: et infra, sanare de-
sckitmmi*. beat: pro, sanare se dicat.
* m edilis, magister Tichonius. Abest, tnagister, a manu- t vaticani et c ^ i i j ^ n ^ lymnirfn us&^Et homn quit-
acripds. qiuon.
* sola cdKio Lov, ut possmt apud tiiot eurarenon tanot; • A m . et llss., pro Donati parte.
omisso, etiam. (a) Forte, imperfecta tatute et imperfecta mundttia. vid
(a) Bagaitano. u o r c i , Eiemeat. crHic, pagg. 146, 147. M.
PATAOL. XLIII. {Troit.J
75 C O N T R A F.PISTOLAM P A R M K N i A N I , S.
gunt (Matth. x n , 50); Donalum praedicando, nou D c u m ,
r:eci c c c o s scquendo simul i n Ibveatti c a d u n l . Scd de
qua»stione Baptismi lalius aliqnid Domiuo adjuvantc
traclabimus ( L i b . 4 de Baptismo contra Donatistas,
cap. 4), cum de omnibtts testimoniis sanctarum S c r i -
pturarntn, quac nobis objicienda credidit, Parmeniano
r e s p o n d e r i m u s Q u i vcre ipse adaequat proximos sibi
evcrsione iniquitatis, qui cis tam malum propinavil
errorcm , ut non pro pace, sed pro divisione et d i -
scissione non solum loqualur ipse, sed cliam divinos
L i b r o s loqni perstindeat.
CAPLT X V . — 5 3 . Sed inter multa m i r o r b o m i -
nem , cuni agcrct non posse haberi Baplfemum nisi
a c c e p l u m , ncc possc accipi sine dante, intcrposuisse
cx Evangclio tcstimoniiim : Non potest, i n q u i t , acct-
pere homo qnidquam, nisi fuerit itli datum de ccelo.
Possct enhn aliquis corum verhorum i n s r i u s , cuin
coepissct istc dicere : Non potest homo accipere qtiid-
quam, nisi datum fverit illi; autequam d i x i s s e t , de
coelo, ptilare illtitn d i c i u r u m a Donato fuisse, aut a
P a r m c n i a n o , aut ab aliquo de parle D o n a t i , a u l o m -
nino ab ipsa parte Donati. Agnosco Evangelhim , et
illic scripltim esse rccensco, Non potest homo accipere
quidquam , nisi dutnm fuerit illi de ccelo. Sed numquid
Donalus est coclum ? numquid Parmcnianus est COB-
lum ? numquid pars ipsa Donati ? ltta vero non est
c c e l u m , non est iu coclo. Q u i enim a i t : Non potesi
homo accipcre quidquam % nisi fuerit illi datum de cozlo 9 accipiel (Joan. x v t , 1 5 ) : posse tamen bominem non
nunqttam d i c e r e l \ Nisi dalum fuerit illi de sole, aut
de l u n a , a u l de s t e l l i s , quae tamcn in coclo s u n l :
qtianlo mlnus d i c c r e t , Nisi datum fuerit i l l i de parte
D o n a t i , quae non soium non est coelura , nec est in
coelo, sed nec in rcgno vult csse coelortim. Ncc illtid
procul dubio diceret, Non potest homo nccipere q u i d -
quam , nisi datum fuerit i l i i de Ecclesia : ipsa eniui
Ecclcsia de ecelo.accipit. S i aulcm diceret : N o n po-
test homo accipere quidquam, nisi datum fuerit ei ab
homine justo ; irrucreitt quidcm isti f r o n t o s i , et se
justos csse proclamarcnt, ut ab eis accipcret qui vel-
let accipere : nec nos quaestionem faceremtts, u l r u m
jusii csscnt an n o n ; sed inter eos essc vel lalentes
injustos facile oslenderemus ex quibusdam proditis ct
cxclttbis; ct lamen eos nou improbaremus * , nec d i -
ceremus non d a t u m , vei non acceptum, quod datum
et accepium esset a laiibus. Sed e l lioc falso dicere-
tur, Non potest botuo accipere qttidquam, uisi datum
fuerit ei ab homine justo. Ipse enim justus a quo a l -
i c r a c c i p i t , quasro a quo accepcrit. S i et ipse a justo
h o m i n e , et de illo ita quacro, donec ab ipso capite
ordiuis humani ad aliqtiem p e r v e n i a m , qui*nonab
hominc acceperit; atque ita falsum esse d o c e a m ,
quod non potest homo accipere quidquam, nisi fuerit
ei ab homine datum.
34. Quid aulem agunt isti nescientes per evangeli-
1
Mss., respondebimus. vaticani antem sic prosequuntur:
purm vere tpse adcequat proxima sibi cversione, etc.
iiaxta Fx. Lugd. Ven., numquid dicerel. u.
a
oailicani quidam nss., nec Umumeos uH probaremus.
1 prouuu, c t c Locura redintegramus ex \aticani* Ubs.
AUGUSTINI
cum l e s t i m o i i h i i i i , nisi u l homines a Juioueaiititr*
1
u i aiiquando evigilent, alque a d v c r u n t vere non h o -
mines esse altendendos, c u m sanctum aliquid homo
accipcre d c s i d c r a t , sed illum solum qui de ccelo dat
h o m i n i ; quia non potest homo accipere quidquam, nisi
datum fuerit ei de ccelo t Quod si d i x e r i t i l , De ccelo
quidem accipit, non de homine, scd tamen per h o t u i -
nem : quatro pcr q u a l c m . S i per justum l a n l u m ; non
habcnt i i i i qui apud eos ipsos per latenles itiiqttissimos
a c c e p e r u n t : si e l per injuslum ; quae c m s a ergo est
ut aliqueiu rebaplizeut ? S i p c r i n j u s t u m non nisi l a *
tcnlcm ; nnn h a b e n t , quos baptizavit manifesius s a -
lelles C i l d o n i s OpUttus : si et pcr injustum ctiam
niauifestum, qitl tamen nondum damnalus et ab E c -
clcsiae communitine projcctus s i t ; uon habent illi
quos Felicianus l l o s i i l a n u s , cum ab eorum c o m n i n .
nione foiis csset, iu Maximiani sctiismate baptizavit,
quos tamcn uunc c u m i l i o regressos nemo rebaptizat.
Postremo si l i o m o , qnamvis de coelo, non tamen IUM
per homineni potest acciperc quidquam ; qnaero ipse
Joannes Baptista , qui hoc a i t , per quem homhiein
a c c e p e r a i , quod ulique de coelo accepcrat? E t non
inveuilur * : alque ita a se testimoiiiis prolaiis mala
causa c o n v i n c i i u r . Quia e u i dicat Filius acccpisse sa
a P a t r e , ct Spirittim sanctum de suo a c c i p e r c , non
qnasi gradatitn, sed sicut ipse exposuit d i c e n s , Quia
omnia ques habet Pater, mea sunt, ideo dixi, De meo
intcrposito homine diviniltis aliquld accipere, e x e m -
plo suo Joanncs ipse leslatur, et tot sancti antequain
Dei F i l i u s homo fieret, et posteaquam resurrextt vl
ascendit in coelum , ceutiim viginti homines siinul
cimgregati erant, quos nullo homine in terra mantiin
imponente, de coelo veniens S p i r i l u s satictus itnple\it
(Act. i , 1 5 , etw, 4 - 4 ) : et constituto jam ordiiic E c -
clesiae, Centurionem Corneliuin atite ip^um B a p t i -
smum , anle imposiiioncm manus, c u m eis qtii sectiin
erant codeni S p i r i i u sancto replcttim, Peirus i p s c m i -
ratus est (ld , x , 44). Ncmo ergo accipit sine danle :
sed quod pertinct ad Baptismi s a i i c t i t a t e m , adest
Deus qui d e l , et homo qui accipial, sive per se ipsuttt
donante Deo , sive per angclum , sivc p c r bomineni
sanclum , sicut pcr P c l r u m , sicut pcr J o a n n e m ; sivo
per hominem i n i q u u m , s i c u l pcr tam multos vel l a -
lentes vel manifestos, qtios ante tenipns de messe c o l -
ligere servi palrisfamilias p r o h i b c n t u r , et quos v c l u t
paieam frumenta dominica usque ad teinpus v e n t i l a -
lionis cordc iuterim scparaii non temeritate c o r p o r a -
liter d e s e r i i n t , sed pietate spiritualiter fernnt.
C A P U T X V I . — 5 5 . Qui % inqtiit, male credidit.
consequi non potest Baptismi sacramentum; quia scri-
ptum est % t Perversum non potes adornare > (Eccie. i .
1
Editi, nescientes evangelicum Ustimonium; otHia»o, per,
quod ex manuscriptis restituimtts.
• Edili, nid ut hcmines commoneantur shnut ut ahquan-
do»etc.
»tn editis post, ct non tnvemtur, proxime sequehamur
verba : rosse tamen hommem non interposito honrine divi-
nUus aliquid accipere : ac dcinde, atque ita a se testiinontis
77
45. sec. L X X ) . Quid si ergn apud eos quispiam
p t a a l u s fuerit, qui pttt iverat, verbi g r a i i a , C h r i s t u m
ex eu esse coepis*e, ex quo secundum carnem
virginc Maria uatus e s t ; postea veritatis sermone
commonitus, c n m comperissel ipsum esse de quo
Joauues a i l , /n principio erat Verbum, et Verbum erat
apud Deum, et Deut erat Verbum; de quo consequen-
ter ait, Verbum caro factum est, et habilavit in nobit
(Joan. t, 1, 4 4 ) : fateretur eis suum pristinum e r r o -
r e m , atque tn eo se fuisse c u m baptizaretur sollicittts
iudicaret, juberent eum denuo baptizari? Nunquam
ulique facerent: sed bominis imperitam simplicita-
l e m carnali opiuione prius depravatam , 1
ratioue corrcctam gratularentur : aut si ettam lalis
pcrversitas pcrtinaciter ei defendenda viderettir,
d i u reluctatus ucque correctus, etiam de Ecclesia
pclleretur, ct postea cognita veritate remearet, poeni-
tentia utiqtie curandum essc censercnt, nou itera-
lione Baplisinatis v u i n c r a n d u m ; quamvis
corde sc liahuisse faterctur etiam i i i o tempore quo
apud ipsos fucrat baptizalus. Perversum
potet adornare, quia non ei ad ornamentum valcret
Sacramentum quod acccperat,si i n fide perversa p c r -
sisteret, sed potius ad s u p p t i c i u m : c u m tamcn ipsum
Sacramentum p c r se*, etiam i n perverso quem non
ornnbat, sed judicabat, intcgrum permaneret; et ideo
nullo inodo esset illitts Sncramenti violanda sancti-
tas, eiiam cum csset illius hominis corrigcnda per-
versitas.
C A P U T X V I I . — 56. Audct cttam Parmenianus
nobis exempla divina proponere, quibus se arbitratur
ostcndere, quacrendum esse bominem s a n c t u m , a
quo accipi debeat Sacrameiilitro. Ipse, inqitit,
Filius, tpse Dominus Jesus Christut, a quo
tpiritualis Baptitmi exortum est, cum tecundum
luntalem Patrit baptizmidut essel, utrumne ad Phari~
sceos perfidos atque profanos, an ad tanctitsimum
nemxenisse monstraturf A t si boc exempio invitamur
ad accipicndum Baptismum, inferiorcm nobis a quo
baptizemur dcbemus i n q u i r e r e ; quandoquidero
ininus ab co baptizatus cst, qui se ab ipso Doroino
haptizari debere pradixerat, et qui se indignum c o r -
rigiam calceamenti ejus solvere testabatur
III, 14, I I ) . Quinimo, ut intermittam inquirere d i l i -
geulius our ipse Salvator noster baptizari voluerit,
quia certe aliqua causa v o l u i t ; propterea
cum sc ipsc posset tingere, qui etiam suum baptiza-
torcm poterat baptizarc, voltiit Dominus a scrvo, ct
illc per quem facta sunt omnia ab i l l o q u i faclus est
inter omnia, baptizari, ut ct docerct humilitatem, et
ostenderel non interesse quis a quo baptizetur, dum
c o Baptismo quo baplizandus est baptizetur. Nec a
Pharisseis dedignaretur ille b a p t i z a r i , si haberent
hiijusmodi baptismum, quo ille c e r l i sacramenti g r a -
tra voluit baptizari. Nam et cum circumcidendus es-
sct, numquid Joanncs q u r s i t u s est? Hoc enim a J u -
d x i s ficri j a i c colebat. E t cum pro illo essct offercn-
* lu uas., pravam.
LIBER SECUNDUS. 78
dnm Ieg.de sacrificium, numquid devitatum cst illud
l«-
t e m p l u m , quod ab eo vocatur spelunca latronum
(Matth. x x i , 45) ? Quo certe et boni intrabant ct m a l i :
dc
nec bouis oberant m a l i ; quoniam Dominus qui ait,
Sancli ettote, quia ego sanctus sum (Levit. x i , 4 5 ) ; iia
inviolabiliter facit sanctos suos versari i n l e r n i a -
los, ut custodiant eam quam accipiunt sanctiiateni,
1
quemadmoduin ipse Dominus Jesus nulla conlagionu
roalignitatis in Judaeorum gente pollutus e s i , neque
cum iila prima sacramenta sccundum perfectani h u -
mililatls viam faclus sub lege suscepil, neque c u m
postca discipulis electis c u m suo tradiiore usquc ad
cxtremtim osculum vixit. Ejns enim exemplo, non
veritatis
solum non facientis mala, sed etiam non consentien
tis * ulli malitiae, inter paleam frumenta secura sunt,
et
quia neqtie talia faciunt, neque consentiunt facicuti-
b u s ; etiam si in eadem segete osque ad mcssom,
in eadem area usquc ad ventilationem, intra eadem
rctia usque ad separationem quac i n littore futura e s l ,
boc i n
boui l o l e r e n l malos (Matth. m , 12, et x m , 57-45,
47-50). Sed isti s i i n l vere caeci duces caecorum, q o i
ergo non
c t i n numero suorum tam multos malos videtit, et
viam pacis non v i d e n t ; et ut se non ad sustinendum
invicem proptcr unitatis v i n c u l u m , scd a d d i v i d e n d u m
ab i n v i c c m propler schismatis sacrilegium scquanlur
homines, pcrsuadent.
C A P U T XVIII. - 5 7 . A t enim dictum est per
propbetam regi J o s a p h a t : 0 rex Josaphat, si pecea-
torem tu adjuvas, aut eum quem Dominut odit tu dili-
git propterea fuit tuper te ha Domini. Quis enim n o -
t
strum dicit peccatorem adjuvandum, ad hoc utique
in quo peccare v u i t ; sicut ipse Achab quem adjuva-
b a t * Josaphal, eundo c u m illo i n praelium, c u m illo
Dei
Michxac prophetae veracia verba contemneret? E t l a -
principium
men nec sic obfuil innoccntiae regis Josaphat pcssi-
vo-
ntum meritum regis A c h a b : quia i l l u m Dominus ad
se exclamantem a periculo bellico liberavit, i l l u m
Joan-
autem sacrilegum contemptorem i n manus hostiuro
venire permisit (III Reg. x x u ) . E t si quid Josaphat
periculi exportus est, quod ei Propheta iudicat ab
Do-
i r a Dei fuissc, non alieno meruerat peccato, sed s u o ;
quia sicut ei dictum e s l , peccantem adjuvabat: sed
apud Deum caetcra ejus bona facta pnevalueruut.
(Matth.
S i c c n i m d i c i t u r c i : Peccatorem adjuvisti, et ei coidra
J^mttnum aniicut e i , et in hoc super te ira a facie Do-
mmt. Sermones Dei boni in unioertit tunt tecum $ quo-
fortasse,
ntam abttutitti iucot de terra et paratti cor tuum ad
9
requirendum Deum (II Parai. x i x , 2 , 3). Qui autem
vcrsatur i n Ecclesia D c i , ubi sunt ct illi qui tua quct-
runt non quw Jetu Chritti, qui per invidiam
% et con-
tentionem Christum annuntiant, uon catte; ct d i c i l \
Sive per occationem, me per veritatem Ckrittut an-
nuntietur; et m hoc gaudeo, ted et gaudebo (Phitipp.
i i 2 t , et i , 1 5 - 4 8 ) : impollutus inter cos aiquc i n -
v
teger permanet, quia non eis ad sua quaercnda con-
' Sic Valicani Mss. At editi, si custodumt.
• EdiU, non facientes maia, ted etiam non consentientes
FmendanUir ex Mss.
• Sic Mss. EdiU vero, quandoadfuvit.
Unus Divionensis codex, ut aU Apottolut, sive per, etc.
4
79 C O N T R A E P I S T O L A M P A R M E N I A N I , S. A U C U S T I N l 80
scutit, c u m hoc culpct atquc rcprebendat: nec cos ejus in eis quorum causam non audierunt, et de q u i -
ad peccandum, sed ad lioc adjuvat, uude Christus l a - bus nulio modo judicare poluerunt, incredibili tcnie-
tius p r x d i c e t u r , et ab his qui audiunt e i faciunt pcr ritate impielatis exsufllant, e l sibi audent arrogarc
eos qui quod dicunt non faciunt, Christo credatur, quod Dei e s t ; a se damnatos in bonoribus intcgris
i n C l i r U t o speretur, C h r i s l u s diligatur. Talibus enim pro Donati pace recipiunt, et a sc inauditos contra
p r x c i p i l idem apostolus d i c e n s : Notite conjungi cum pacem Domini dctestantur; Baptisma i n iilis terra-
infidetibut. Quce enim parlitiputio justitia? cum iniqui- r u m partibus pcr Apostolos traditum periisse c o n -
tate? Quce communicatio ett tuci ad tenebrat? Qum tendunt, et per Feliciauum apud Maximianislas t r a -
auiem conventio Chritti ad BeUat? Aul quce part fideli ditum non periisse c o n c e d u n t ? Jamvero
1
quomodo
cum infideii? Qui aulem contentut templo Dei cum Catholici nott clarificanl Detim, qui promissa ejus
timutacrit? Vot enim temptum Dei vm l
estit. Dicit nullis hominum 6celeribus, quomiuus implerentur,
enim: Quia inluwitabo in eit et inambulabo;
9 et ero impediri posse confidunt; qui sacramenta ejus itt
iltorum Deus, et ipti erunt mihi populus. Propter quod debita vencratione proscquunttir, ut ea si etiam ab
exite de medio eorum dicit Dominut,
9 et immundum indignis tractata f u e r i n t ; illis sua pcrversitate dam=
ne tetigeriUt; el ego recipiam vot, et ero vobit in pa- nalis, illa inlemerala sauctitate permanere de-
trem, et vot eritit mihi in fiiiot et filiat, dicil Dominut monstrent?
omnipolent (II Cor. v i , 14-18). Q u x verba isti carna- C A P U T X X . — 59. c Iterum,»inquiunt, c scriptum
liter sentieiites, per lot divisioncs se ipsos minutatim e s t : Nolite communicare operibut infructuotit tenebra-
i n ipsa una A f r i c a concidunt. N o n enim inlelligunt rum, magis autem redarguite. Quce enim fiunt ab ipsis
ncininem conjungi cum iufideiibus, nisi qui facit tatenter, turpe ett et dicere > (EpJiet. v , 1 1 , 1 2 ) . J a m
peccala P a g a n o r u m * , vei lalia facienlibus favet; nec ipsa verba quemadmodum intelligenda sint d i x i m u s ,
quemquam fieri participem iniquilatis, nisi qui iniqua quia non commtuiicare est non consentire : quod
vel agit vct approbat. Quis aulem communicat tene- propler Ecclesiae disciplinam parum e s l , nisi etiam
b r i s , nisi qui per (cnebras conseiisionis s u x d i - rcdarguantur, ut c o r r i g i possint. Sed haec salva pace
misso Cbristo sequitur B e l i a l ? Quis porut cum infido- facienda s u n t , et quantum adroiltit officiuro conser-
libus partem suam, nisi qui ejus infidelitatis fit parti- v a n d x unitatis, ne s i m u l eradicctur et t r i l i c u m .
ceps? Ita enim templum D c i esse desinit, nec se C A P U T X X I . — 40. c Iferum ad T i m o l h e u m i d c m
aliter simulacris adjungit. Q u i autcm sunt templum apostolus, Ne inquit, communicaverit peccatit alienis;
9

Dei v i v i , et i n medio nationis torluos;c ac perversx
apparent sicut iuminaria i n mundo verbum v i t x
babentes (PhiUpp. n , 15), n i h i l eos quod pro unitale
lolerant i n f i c i t ; nec anguslanlur, quia in illis habitat
ct deambulat D e u s : et excunt de medio malorum,
atque separanlur interim c o r d c ; nc fortc c u m i d
facerc per seditionem scbismaiis volunt, prius a b o -
nis s p i t i m a l i t c r , quam a malis corporalitcr sepa-
rentur.
C A P U T X I X . — 58. Quod ergo scriptum ost Deum
dixissc, Eot qui me clarificant, ctarificabo; et qui me
tpemit, tpernetur (I Reg. n , 50); i p s i maxime nolunt
intueri. Quomodo eniin clarificant D c u m , q u i dicunt
per orbein terrarum impleri non posse ejus promissa,
q t i x pronii>il patribus nostris, A b r a b x , Isaac, ct J a -
cob; qux per Propiietas tanto ante p r x n u n t i a n s ,
exhibuU p c r U n i c u m s u u m , q u i factus est ei ex s c -
mine David secutidum carnem (Rom. i , 2 , 5), ut i n
i l l o , id est, i n scmine A b r a h x bencdiccrentur omncs
gentcs : qtii dicunt ipsttm D c i F i l h u n frustra dixisse,
Siuite utraque crescere utque ad mestem (Matlh. xin,
5 0 ) : quasi fahus fuerit, aut ipsc fefi Uerit, c u m sola
zizania per mundum c r c v e r i n t ; frumenta vero p r x -
tcr partem Donati, in toto terrarum orbe defecerinl?
quoinodo ista scntientes glorifkant Detim, cum s c r i -
pturo sit, In tatitudine gentit gloria regit; in diminu-
tione autem poputi contritio principtt (Prov. x i v , 28)?
Aut quomodo non speruunl Detnn, qui Caplisroum
tn MS8. hic et inlra, tempta Dei vivi.
1
te ipsum castum custodi i (1 Tim. v , 2 2 ) . Docuit ex
conseqtienti, qtiemadmodum quod p r i u s d i x i l , i n t c l i i -
gendum sit. Qui enim sc ipsum castum s e r v a t , non
commttnicat peccaiis alienis. S i enim c o m m u n i c a t ,
consentit: si cousentit, c o r r t t m p i t u r : s i corrumpitur,
castum se non servat. Sed sanc tandem aliqtiando
cvigilavit Parmenianus, ct a l t c n d i l quid dicerel T i -
chonitis, sed frustra : stalini quippe amore seutentiac
suac contra veritatem oculos clausit. A i t e n i m : < N u m -
q u i d , frater cbarissime, non polluunt alios alieua p c c -
c a l a , e l hoc cst facinorosis non c o m m u n i c a r e , l i c c t
cttm ipsis convenias, eorum facla non facere? » E t
tamcn non totum dixit. P a r u m est enim eorum facta
non faccre, nisi d i s p l i c e a n t : parum est ut displiceant,
nisi redarguantur. A l i u d enim est non facere, aliud
n o n cororounicare, id est, non consentire facientibus,
aliud etiam redarguere. C u r ergo ubi videre coeperat,
statim se avertit, et usque i n finem noluit pervenire,
et vix trientem de toto posuit? A n sicut de populo fc-
certint, et senlentiam veritatis praecidendam putavit?
Nos dicimus, quod qui non facit m a l u r a , nec facicnti
consenlit, et facientem a r g u i t , firmus atque integer
inler iniqtios tanquam frumentum i u t c r paleas c o n -
versatur. l l l e autem tanlutnmodo a i t , c eorum facla
non facere. > E t tertiam tarocn de tola scutentia par-
tictilam quemadmodum refellat videamus.
4 1 . c Qtiod contra legcm csse d i v i n a m , > i n q u i t ,
c nuilus qui lcgero veneratur, ignorat. > Adhuc ista
verba comrauniicr dici possunt. Potcst enim ct alius

* Editi, peccatum vagtmorum. At vaticani llss., peccata

l^anorum.
1
Bditi, contendunt. uelius M»., concedunt.
g | L 1 8 E R TF.I I T I U S .
d i r e r e , Quod secundum lcgcra esse d i v i n a m , nulius
qut lcgera veneraiur, iguorat. S e d opus est probare,
non dicere. Atiendamus ergo quemadmodum probet.
i Quid enim prodest, > i n q u i t , c innocentiam custo-
d i s s e , s i cum reis mixtus est et obnoxiis? > Sane sJ
ita est, iunocentiam custodisse non prodest \ sed i n - . suam massam nollent faleri corruptam, qui totum or-
nocentia custodita n o n e s l . Mixtus enim reis et o b -
uoxiis, nisi pcr c o i i s c i c n l i x m a c u l a t a m coiisensionem,
nullus recte dici potest. Qui vero iraplct qttod s c r i -
ptutn e s t , Jnsto nihit placet iniquum (Prov. x n , 2 1 ,
*ec. L X X ) ; ubilibeteum versari quadibet necessitas co-
gat, misceri iniquitatibus non potest.c V e l quomodo,»
i n q u i t , c incorruptus poteris p e r n i a n e r e , s i corraptis
sociaris? > Ita p l a n o , s i sociatur, i d est, s i m a l i aliquid
c u m eis c o m m i t t i t , aut comraittentibus f a v e t : s i a u -
l e m neutrtim facit, nuliomodo sociatur. P o r r o s i a d -
dat t e r l i t i m , ut uon sit i n viudicaudo piger, sed vel
corripiat justus i n misericordia et a r g u a l , v e l etiara,
si eam personam g e r i l , ct ratio conservandae pacis
admitlit, c o r a m oninibus peccantcs arguat, u l caetcri
timeant; rerooveat etiam vel ab aliquo gradu honoris,
vel ab ipsa commttnionc S a c r a m e n t o r u m , et h.xc
o m n i a c u m dilectione corrigendi, non c u m odio p e r -
sequendi (a); plenissimumofTtciuin, non soiumcastisst-
msc innocentiae, sed etiam diligenUssimae severitatis•
i m p l e v i t . U b i autem caetera i r a p e d i u n t u r , illa duo
semper retenia incorruptum castumquc c u s t o d i u n t ,
ut nec faciat m a l u m , nec approbet factum.
CAPUT XXII. - 4 2 . S c d tamen videamus unde
isle doceat quod a f l i r m a l : c C u m scriptum s i l , > i n -
q u i t , c Modicum fermentum totam massam corrumpU >
( I Cor. v, 6 ) . D i x i t hoc Parroenianus, alqtie a b i i t :
ncc e i nunc ostendi potcst, i n parte D o n a t i , non so-
l u m modicum f e r m e n t i , sed m u l i u m veneni c x i l l i s
ovis aspidum r u p l i s , et pracvalidis j a m serpeutibus
pro Prtmiano d a m n a t i s , et ad P r i m i a n u m i l e r u m r e
vocatis *. S e d correcti s u n l . inquit. Deo gratias. S i ve-
r u m e s t , non invideo, atque uiiuam i d perfecte fiat.
S i e n i m a Maxiroianisiis reditc ad parlem D o n a t i ,
Forte, non mnocentvmi eu$todis$e non prodest.
1 ptis.
• plures Mss., $everila$ : suppie, innocxntke diiigentis-
$hnce.
» Ain. Er. et aliqoot Uss., et ad prtndmmm tertium revo-
% • E d i t l , et idco tn disciy.tina eccLsiasticu. A b e s t , in, *
cati$.
(a) supi le, faciat.
LIBEH
Rehqua tractaotur loea Scripturae quae Parmenianus objeotabat.
C A P U T P R I M U M . — I . C u m omnis pia ratio c t
modus ecclesiasUcae disciplinae unitatera spiritus i n
viuculo pacis maxiroe debeat i n t u c r i , quod Apostoius
sufferendo i n v i c e m p r x c i p i t custodire (Ephes. i v , 3 ,
2), et q u o non custodito medicina vindictae 1
non t a n -
l u m superflua, sed ctiam perniciosa, et propterea j a m
nec m e d k l u a esse c o n v i n c i t u r : i l i i i l i i mali, q u i non
odio iniquitatuia a.ienarum, sed studio couicnUonum
1
s i c Mss. At e d l U , medkuue vindicta.
ftf.
nonnuilus correctionis est g r a d u s ; quanto v c r i o r
1
pcrfectiorquc correctio est, ab ipsa parte Dottati ad
unitatem catholicam remeare? E t Ticbonius q u i d *ni
multa d i x i l , quae illis temporibus, et sicut intcrior no-
verat, quam non modico, sed wuito fermento, totam
bem terrarum peccatis A f r o r u m fermentaturo essc
c r i m i n a r c n t u r . Sed ego istos m i r o r , si adhuc eis p i a -
cet hocc aposrolica verba * sic intclligere, i l a eos Opta-
tum Gildonfomim velle defendere, ut n c c modicum
fermenii eum fuisse c o n c e d a n t . Quod s i vel hoc c o n -
s
cedunt, quam magnam putant cssc massam s u a m , u i
non potuerit t o t a c o r r u m p i ? a u t s i i n e i s solis tota
corrupta e s t , quibus placet Ojvtatus; cxperti discant
inlclligere quod legunt, quia i n c s l tola massa ad qtios
perllnel quod dicitur totum, sive bonum, sive m a l u t n :
ad eos pertinet qui consentiunt; ad eosautem qut tion
consentiunt, omnino non p e r i i n e l : et ideo disciplina
ecclesiasUca * corrigendum est, ne a d mullos persua-
dcndo perveniat; quod ubi fieri p c r m i l t i t ratio pacis,
et non fit, ipsa negligentia culpain t r a b i t , et i n p c r i -
culo consentiendi est per desidtam corrigendi.
C A P U T X X U L — 4 3 . E x qua rcguia et i l i u d intel-
ligeudum e s t , q u o d9
consequenter opponit, diccus
esse scriptum : Sit vobi$ tegitimum atlernum in proge-
nies ve$lra$ dividere in medio sanclorum
% et irreligio$o-
rum, et in medio mundorum et immundoruni (Leoit. x ,
9 , 40). TanU) e n i m quisque melius hoe facit, quanto
magis i n Ecclesia proficit. Cum euim cteoi$$et lierba,
et fructum fectsset, tunc apparuerunl zisania. E t quam-
vis inter utrumque j a m s c r v i patrisfamilias cognitionc
dividerent atque distinguercut; jubentur tamen ea s i -
nere c r e s c e r e , et boc u$que ad meuem (Mattk. X I I I ,
26-30). Sed b x c b a c l e n u s : ea enim quac rcslaut, ahV
quanto diligentius ab alio exordio coiisideratida atquc
tractanda suut.
1
E d i l i , evt modu$. N o s l r i autem Gallicani »tss. s i m u l
c u m v a t i c a n i s hal>enl, est gradua. nanc l e c l i o u e u i iit inar-
gine Amerbachianse ediUonis aoootatam, eKgeudam dn-
cebat Henricus Q a v i u s , s i modo e x s t a r e l i u uianuscri-
• Mss., heec Epistouv verba.
1
sic \)ss. At ediU, contendant.
inanuscripUs.
• E d u i , intttendum etf : m e u d o s e .
TERTIUS.
suarum infirmas plebes jactantia sui nominis irretitas,
vel lotas t r a b e r e , v e l certe dividere affeclant, super-
bia t u m i d i , pervicacia vesani, calumniis insidiosi, s c -
ditionibus t u r b u l e n t i ; ne luce veritatis carere osten-
dantur, u m b r a m rigidae severitatis obtendunt, et q u x
i n Scripturis sanclis salva dilectionis sinceritatc e l
costodita pacis u n i l a t e , ad corrigenda fraterna vitia
mordaciori 1
curatione fieri praecepta s u n t , ad s a c r i -
1
EdiU, moderatiori. Aptius Mss.', mordaciori. Louuitur
85 CONTRA EPISTOLAM P A R M E N I A N I , S. AUGUSTINl 81
leaium scbismatis et ad occasionem praecisionis u s u r - vindicari *. Quod ut saiis appareat, totum ipsum E p i -
p a n t , dicentes: < Ecce ait A p o s t o l u s , Auferte malum stolte apostolicre locum diligenUus tractemus.
ex vobh iptit. Quod malttm utique s i integris, i i n - 5. Quid vultis, inquit? / n virga veniam advot, an
quiunt, < non obesset, ncc juberetur auferri. i in charitate et spiritu mansuetudmis t J a m hic apparet
2 . Ititerim videamus ne forte non frustra uon dixe- euin loqui de v i n d i c l a , ad ctijtts significalionem v i r -
rit Apostolus, Auferte malos a congregatione vestra; gam noiniuavit. Numquid tamcn et virga sine c h a r i -
s e d , Auferte matum ex vobit ipsis : quia c u m quisqtie tate est, quia ita coutexuit, In virga veniam ad vot, an
impeditur ab Ecclesiae congregatione malos homines in charitatet Sed quodsequitur, tpirilu mansuetudhn t ,
separare, si ex se ipso auferat m a l u m , non eis corde admonet intelligi, quia et virga charilntcm habet. Sed
miscetur (a); atque ita spiritualiter non solum conjun- aliud cst charitas severitatis, aliud charitas mansue-
gitur bouis, sed etiam separatur a malis. S i c enim i n tudiuis. Una quidem charitas e s t , sed divcrsa i n d i -
i l l o loco ad Timotheum cum dixisset: Neque commu- versis operatur. Omnino 9 inquit, auditur inter vot
nicaveris peccatis alienis: tanquam ille d i c e r e t , fieri fornicatio, et taiis fomicalio, qualis nec in Gentibus. ita
posse ut aliquos malos ab Ecclesiae congregatione se- ut uxorem patris sui quis liabeat. De tam immani fa-
parare non posset, et ideo tolerare c o g c r e t u r ; tan- cto videamtis quemadmodum eos saevire praecipiat.
quam consilium dans quemadmodum peccatis eorum Et vos inquit, inflati ettit, et non potius luctum liabui-
9

non c o m m u n i c a r e t , Te ipsum, inquit, castum custodi $ti$ ut toileretur de medio vestrum qui hoc opus fedL
9

(ITim. v , 2 2 ) . Nam malis malus m i s c e r i p o t e s t b o - Quare luctum poiiut, et non i r a m , nisi quia si patitur
nus autem nntlo m o d o , quamvis c i i m eis in una c o n - tinum memhruro, compatiuntur omnia merobra
gregaiione versetur. Ita et h i c ad Corinthios cum (I Cor. x u , 26)> et non l u c t u m , quia toilebatut sed
dixisset, Quo enim mihi de his qui foris sunl judicaref iuctum 9 inquit, ut totleretur : i d est, ut lugentitim d o -
Nonne de his qui intus sunt vos judicatis? nc fortc t u r - lor ad Deum ascenderet, et ipse tolleret hoc opus de
barcnttir aliqtia malorum numerositate, sic permixtis medio eorum, sicut ipse sciret, ne forte illi per huma-
frumentis, ut sine illortim vexatione colligi s e p a r a r i - n.im imperiiiara eradicarent et t r i t i c u m . C u m ergo
que non possent; Anferte, inquit, malum ex vobis ipsis ad talem vindictam necessitas cogit, huinilitas lugen-
(\Cor. v , I 2 , 1 5 ) : nt si forte non posscut attferre tium debet impetrare m i s e r i c o r d i a m , quam rcpellit
malos a congregatione s t i a ; auferendo maltim ex se superbia saevientium 1
: nec illius ipsius qui de me-
ipsis, id est, non cum eis peccando, ncc eis ad pec- dio Iratrum tollitur debet negligi s a l u s ; sed ita agen-
candum consentiendo aut favendo, intcgerrimi inter dum est, ut c i talis vindicta sit u t i l i s ; et agenduro
eos et incorrupiissimi versarentur. Quia per malura voto et precibus, si corrigi objurgationibus non p o -
suum malis quisque consentit. S i autem a se ip*o ati- lest. ldcoque seqtiitur et dicit : Ego quidem absent
ferat m a l o m , alieno malo non est unde consentiat. corpore, prcesens autem spirilu, jam judicavi quasi
Quaproptcr quisquis etiam contempserit Ecclesine Dei prassens eum qui $ic operatus e$t, in nomine Domini
disciplinam, ut malos cum quibus non peccat ct q u i - nostri Jesu Christi congregatis vobis et meo spiritu, cum
bus non favet, desislat m o n e r e , c o r r i g e r e , arguere, vhrtute Domini nostri Jesu Christi, tradere hujusmodi
et si talem gerit p e r s o n a m , et pax Ecclesiae patitur, Salance in interilum carnis, ut spiritus $alvu$ $il in die
etiam a Sacramentorum parlicipatione separare*; non Domini (Id. iv, 2 4 - v , 5 ) . Quid ergo agebat Apo-
alieno malo peccat, sed suo. Ipsa quippe in tanta re s t o l u s , nisi ut pcr inlerituro carnis saluli spirituali
negligentia grave malum e s t : et ideo, sicut Apostolus c o n s u l e r c t , ut sive aliqua poena vcl roorte corporali,
monet, si auferat malum a se ipso, non solum aufcret sicut Ananias et uxor ejus ante pedes apostoli Petri
audaciam committendi,aut pestilentiam consentiendi; ceeiderunl (Act. v , 5, 4 0 ) ; sive per poenitentiam,
sed etiam pigritiam c o r r i g e n d i , et negligeniiam v i n - quoniaro Salanae traditus e r a t , interimeret i n se s c c -
dicandi, adbibita prudentia et obedienlia in eo quod 1
leratam carniseoncupiscentiam?Qnia ipse item dicit,
p n r c i p i t Dominus, ne frumenta laedanttir (Matth.xm, Mortificate membra vestra quce sunt super terram : i u -
2 9 ) . E a quippe intenlione quisquis inter triticum zi« ler quae e l , fomicationem commemorat (Cotoss. m ,
zania loleraverit, auferendo a se ipso m a l u m , non eis 5 ) . Et iterum : Si enim secundum camem vixerhis,
c o m m u n i c a t : c l ea distinguit ac judicat interim ad moriemini; $i autem spiritu facta carni$ mortificaveri-
d i e m ; non enim novit quid cras futurum s i t : et ideo tis, vivetis ( Rom. v t n , 4 3 ) . Non tamcn ab eo frater-
dilectione s e r v a l a , non sine spe correctionis v i n d i - naiu separat charitatem, qucm de fraterna congrega-
candum est, quidquid etiam cogit necessaria severitas tione * praecipitseparari. IIoc enim apertius ad T h e s -
salonicenses dicit : Si qui$ aulem non obaudit verbo
quippe de iis Scripturae locis, quibus acriorem vitiorum
no$tro per epktolam, hunc notate , et non commiscea-
oorreptionem precipienlibus abulebantur Donatistae ad sua-
dendam separaUonem a malis. mhu cum ilto 9 ut erubescat: et non ut inhmcum eum
1
omnes uss.: ttec enim maiis nisi matut misceri po-
test. • Ita Uss. At ediU, quidquid corrigi vel vmaicari necessa-
• sic tfei. EdiU vero,-st etiam taiem gerit pcrsonam, et nax ria severitas postuiat.
Lcciethe patiiur, ut ettrnn a sacrameniorum parUctpattone * vox, samentium, restttuitur ex codiahus vaticanis. In
quempiam possit separare non aiieno mato peccat, sed
9 aliis quibusdara Mss. legitur, suverbiens anhnus. vhle imVa.
suo. cap. 2 , n. 5 , uhi rursum hanititas tugcntium contra
9
Lov. eo quod ;omissa p a r t i c u h , in. superbiam samenthon.
' Ara. E r . et Mss., supemam separat chaiilatem, qnem de
v

(a) H netract., cap. \1. superna congregmione.

 85 LIBER TERTIUS.
ontimetit, sed corripite ut fralrem. Audiant isti a l i -
quando, et inlelligant quemadroodum satagat c h a n -
u s aposlolica, ut suffcrenies invicem studeamus c o n -
servare unitatem spiritus i n vinculo pacis ( Ephet. iv,
% 5 ) . N a m et hic cum d i x i s s c t , Et non ut inimicum
eum aMimetit, sed corripite nt fratrem; tanquam osten-
dens c u r hoc dixerit, continuo subjunxit, Ipse autem
Deus pacis det vobit pacem semper in omui bono
(II Thest. i i i , 1 4 - 1 6 ) . Ita et d e i s t o qui uxorem p a -
tris sui babuit, luctuiu potius indicit, et pacificam
cbarilatem ubique c o i n m e i i d a t : s i c u l e l deseipso ait,
Neiterum cuni venero ad vos, humiliel me Deus, et /u-
§eam multos ex his qiti anle peccpverunt et non egerunt
pmtntentiam super hnmunditia, et tuxuria, et (orniea-
tione quam gesserunt. E t paulo post ait : Prasdixi, et
preedico sicut prcctens secundo, et nunc absens, his qui
ante peccarerunt, et cceteris omnibus, quia si venero
iterum, non parcam (II Cor. x u , 2 1 , ct x m , 2 ). Ideo
lugendo judicabat *, ut Dei misericordia sine c o r r u -
ptione vinculi pacis, ubisalus tota consistit, conlere-
ret pecrantes atque corrigeret; sicut de isto ipso qui
cuin patris uxore fnerat f o r n i c a l u s , fecisse iutelligi-
t u r . Nain non inveuitur de quo alio significet in se-
ctinda Epidtola ad e o s d e m Corintbios, cum a i t : Nam
ex mulla tribulalione el anguttia cordis scripsi vobis pcr
muttas lacrgmas, non ul contristemini, sed ut sciatis
dileclionem quam habeo abundantius in vos. Si quit
autem conlristavit, non me contristavit, sed ex parle, ul
non onerem omnes vos. Sufficil ei correptio hrnc quce fit
a muttis, ita ut e contrario vos donetis , et consolemini,
ue quando majori trittilia absorbeatur qui ejusmodi est.
Propter quod obsecro vos, ul confirmetis in eum chari~
tatem. Ad hoc enim et tcripti, ut cognoscam probatio-
nem vestram, si m omnibus obaudientes eslis. Si cui
autem aiiquid donaveritis, et eyo. Nam et ego si eui do-
navi, propter vos, in persona Chritti, ut non possidea-
muraSatana : non enim ignoramns mentes ejus (Id. u,
4 - 1 1 ) . Quid m o d e r a l i u s , quid diligcntius, quid s o l -
licitudinc pia et p t e r n a ac malcrna charitate plcuius
fieri aut dici polest? Sicut pcccanti adhibct emenda-
tionem, sic corrcclo , et cotitercnli alque humilianli
in pceiiitcutia cor s u u m , vult reddi consolalionem * ;
ne majori, i n q u i t , tristitia absorbeatur. Sed qtiid illud
quo couclusit istain sententiam , Ut non possideamur
aSatanaf Non enim, inquit, ignoramus mentes cjus.
Ipse e s t e n i m qui per imaginem qunsi justa* scveriia-
tis crudelem soevitiam pcrsuadet, uibil aliud appeiens
venenosissima versutia sua, nisi ut corrumpat atque
dtsrumpat v i n c u l u m pa^cis ct charitalis, quo conser-
vato intcr C h r i s t i a n o s , vires cjus omnes invalida'.
fiuitt ad nocendum, et muscipuhc iusidiarum c o m m i -
nuiintur, et consilia eversionis evanescuut.
C A P U T I L — 4. Sed etsi de aliquo alio i n secitnda
ad Corinthios Epistola locutus est A p o s t o l u s , ct i b i
' Editi, indicabat. Meliiis Mss., judicabat.
* Eriiti, adhibet dumnationem, sic correctoatque contremen-
ti rult reddere consoiatumem. Aptius vaiicani codicvs,
adlribct emendationein. Tum caneriuss. cum iisdem habent,
atqne conterenti vuti reddi consotationcin : excei to uno
Dmonens, qui praefert, atque convertcnti.
86
tamcnsignificavitquantacharitate in queutqtte debeat
ccclesiastica vindicta procedere. IIoc esl illud quou
isti non intelligetitcs inler calumnias suas solent b a -
bcre prjccipuum : Emendabit me justus m miscrtcor*
dia, et arguet me; oleum autem peccaloris non inipin-
guet caputmeum(Psal.c\L, 5). Quia vero isli non in
misericordia emendare n o v e r u u l , e l Cicciliaui inno-
centiam sacvis suspicionibus inscctati s u u l , c l Optati
Gildooiani potcntiam fallacis oleo adulationis u i f t c -
runt. Nam si proptcr vinculum pacis iniquiiaiein
Oplati gcmentes lugentesque tolerarent, non tiliquc
pacem chrislianain atque catholicam in orbe lerra-
r u m , sanctainqtic unilaiem disrtimpcrcnt * aut ccrte t
a niajoribus suis nefaria c x c i i a l e disruptam ita dole-
r e n i , ut saltem apud se experti quam multos malos
pro pace Donali lerre cogantur, impacatas iilorum
calumnias pace sune corrcctiouis exslinguerent.
5. S c d et ad iliius p r i m » ad Corinthios E p i s t o l *
consequentia redeamus. C u m dixisset Apostolus ,
Tradere hujusmodi salane in interitum carnis, ui spi*
ritus satvus sit in die Domini Jesu : etiam atquc etiaro
commeudan* bumilitale lugeutium boc dcbere flcri,
non superbia sacvientium, continuo subjecit, Non
bona gloriatiovestra : v c l per cxprobralionem p r o n u n -
tiationis, Bona gioriatio vestra. S i c enim nonnull!, et
inaxime latini codices habent, c u m eadem inutroque
senlentia tencatur. Non cnim mctucndum esl ne quis
intelligat laudaiido cos dixisse, Bona gloriatio vcstra :
cum et siiperius dixerit, Inflati "estis, et non potius lu-
clum habuistis; ct hic contintio aubjungat, Nescitis
quia modicum fermentum totatn massam corrumpit
(I Cor. v, 6 ) : quod ad ipsaro inanis gloriationis
corruptionem congrttenlius referri poiest *. Superbia
quippe cx vetustate * p r i m i horoinis, qui superbia
lapsus est, quasi fermentata et corrupia mente facit
elatos in unam conspersionem, qui sii>imel in eam 4
s i m i l i jactanliae vanitate consentiunt. E t gloriari qtii-
d e m , non de peccatis suis, sed supcr alterius peceata,
tanquam ex comparatione innocetitiap. simc, modicuui
videtur f e r m e n l u m ; quia de suis etiam miquitatibtts
g l o r i a r i , multuro fermentum est : scd et itlud modi*
c u m loiam roassam c o r r u m p U . Cadit etiim superbns
merito siipcrhiac suae, et incipit eliam peccala sua
defendeud» vellc glorlari. Quod previdetis idem apo-
shdus a i t : -Quapropter, qui se putat slare, videat ne
cadat (Id. x, 1 2 ) . E t itcrum : Si prccoccupatus
fuerit homo in atiquo deticlo, vos qui spirituales cstis,
instruite hujusmodi in spiritn nmnsuetudinis, intendens
teipsum, ne el tu tenterit. Atter alterius oncra portate.
et tk adimptebitit legem Chritti (Galat. v i , 1,2). Quid
cst tex C h r i s t i , n i s i : Mandatum novum do vobit, ut
dtiigalit invicem (Joan. x m , 5 4 ) ? Q u i d est lex C h r i -
s t i , n i s t : Pacem meam do tobis, pacem reiinquo vobis
> valicani Uss., in orbis terrarum sancta untiate disrum-
perent.
* s i c vaticaui codices. A t e d i t i , quid ad ipsam..... reft*ri
potest ? minus r e c t e .
* F d i t i , velut ex vetustate. E x p o u g i l u r , vetut, aucloritatc
eodicts Casalini.
* Ptures MSS. , in una conspersione, qui sibnut m
ea.
87 CONTRA E P I S T O L A M PARMENIANI, S. A U G U S T I N l 88

(Joan. x i v , 27). Quod crgo hic d i x i l :/nvictm onera non commisceri: si quis frater nominatur * inter vos aut
vsstra portate, et sic adimpltbitit legem Christi; hoc fornicator, aut idolis serviens, aut avarus, aut malcdicus,
alio loco ait, Sufferentes invicem in dilectione, sludentes aut ebriosus, aut rapax, cum ejusmodi nec cibum qui-
servare unitatem spiritus in vinculo pacis (Ephes. rv, 2 , dem simul sumere. Quo enim mihi de his qui foris tuta
5 ) . Nam e l in illo Pharisaco modicum fermentum esse judicare? Nonne de his qui intut tunt vot judicaiit ? De
videbatur, quia peccalorem uon solum n o n dolchat, hit autem qui forit sunt, Deus judicubil. Auferte malum
sed super ejus peccata desuis se meritis extollebat. Sed ex vobis ipsis (I Cor. v , 7-12).
d e s c e n d i l i l l e confitens p e c c a l a s u a , justificattts magis 7. Ecce quemadmodum ad hanc sententiam venit
quam ille Pharisaeus jactans merita sua : quoniam qui Apostolus, cujus ultimam particulam ponendam c r e -
se exaltat, humiliabitur , et qui se humiliat, exallabitur didit P a r m e n i a n u s , dicens esse s c r i p t u m , Auferte
\Lue. x v t i i , 10-14). Sequitur ergo A p o s t o l u s , et d i c i t : malum ex vobis ipsis. «Quod, > i n q u i t , < utique s i
Expurgate velus (ermentum , ut sitis nova conspersio, bonis et integris non noceret, non juberetur a u f e r r i . »
sicut eslis azymi. Quid est, ut sitis ; e t q u i d e s t , sicut Quae autem superius dicta sitnt, unde ad boc vcntuni
estis : nisi quia erant ibi tales,erant i b i n o n talos, quos est, praetcrmisit; quibus uliquc ad id quod per.suadere
ut tales esseut, exemplo talium c o m m o n e b a t ? T a m e n cupiehat, separationetn a malis ficri corpuraliter
omnes i n uno tanquam eosdem a d m o n e t , ne i l l i q u i oportcre, poterat adjuvari dicente Apostolo, Cum
tales erant *, desperarent de bis qui nondum tales hujusmodi nec cibum simui tumere. C u r ergo non
erant, eteos ad compagem sui corporis non pertinere commcmoravit quod ejus intcntionem maxime adju-
a r b i t r a r e n t u r ; tanquam eosdem admouet c u m d i c i t , vare posse videbatur? C u m enim vehementer instet
ul sitis sicut estis. Noverant enim et i l i i qui jam sic u l a male viventibus corporalem separationem fa-
erant, et admonente Apostolo magis magisque nosse ciendam esse persuadeat, c u r non adhibet lestimo-
dcbebant, sufferre illos q u i nondum sic e r a n t , ut suf- n i u m A p o s l o l i diceutis, Si quit frater nominatur for-
ferendo invicem i n dileclione, servarent unitatem nicator, aut idolit tervient, aut avarus, aut maiedicus,
spiritus i n vinculo pacis, et i n v i c c m onera sua p o r - aut ebriosus, aut rapax, cum ejusmodi nec cibum sinml
tiiutea, impierent ulique legem C h r i s t i , qua Doininus sumere: nisi quia v i d i t , si boc diceret, posse sibi r o -
noster Jesus Christus ad docendam humiiitatis v i a m s p o n d e r i , Itane vos eliam fornicalores et idolis s c r -
usquead mortem crucis h u m i l i a r i dignatusest ( F / u - vienies aut non habetis, aut eos ignoralis? N u l l u m
tipp. II, 8 ) , e l tanquam medicus aegroiantes, ita c u m a v a r u m , aut m a l e d i c u m , aut ebriosum, aut rapacem
diicctione pertulit pcccantes, dequibus d i x e r a t , Non iuter vos vidctis et nostis ? C u r ergo cum talibus
est opus sanis medicut, sed cegrotantibus (Matth. i x , 12). contra praeceptum A p o s t o l i , non solum cibttm mensas
Statimque principale proposuil exemplum dicens, vestrae s u m i t i s , scd ctiam coenam * rocnsae Domiuicae
Etenim paseha nostrum vnmolatut ett Chrittut: ut communicatis? Hoc ergo P a r m c n i a u t i s , quaulum
taniae h u m i l i t a l i s exemplo discerent expurgare velus arbitror, evitare c o n a t u s e s l , ue sibi responderelur;
fermenlum, i d c s t , quidquid in eis superbiae d c ve- ot i d non poneret quod pro ejus causa validissime
tei i homine remansisset. Itaque, inquit, diem (estum sonare v i d e r e l u r : nam hoc Epislola? apostolic;e c a p i -
celebremut; non uliqtie unani d i e m , sed lotam v i l a m : tttlum s i eum f u g i s s e l , et ei non o c c u r r i s s e t , n o n ex
s

non in fermento veteri, nequein fermento matitias et ejus ullima parte p o n e r c t , Auferte malum ex vobis
matignxlatis, sed in azymit tincerilatit et veritatit. M a - ipsis.
l i l i a quippe est et maiignitas velut de alieno pcc- 8. S c d nttnc quia boc d i x i m u s , forlassc isti atide-
cato g l o r i a r i , quasi lunc debcat de justitia sua q u i s - bunt negare haberi inter se a v a r o s , aut m a l e d i c o s ,
quc gauderc, cum a l i u m j u s l u m esse non conspexe- atit ebriosos , aut r a p a c c s ; et ipsum Optatum , qui
r i t . Sineeriias autem ct veritas c s t , ctiam si proficit universae Africae notissimus fuit, q n c m tamdiu per-
a l i q u i s , meminisse quid fuerit, c t multo magis mise- t t t l e r u n t , qttamdiu t i m u e r u n t , fortasse defeudcre
r e r i lapsorum : quatidoquidem ipse creclus est a conabuntur. Dicant ergo, si possunt, meliorctn se
lapsu suo p c r C b r i s t i misericordiam, qui sine u l l o atque purgatiorem habere nunc E c c l e s i a m , quam
suo peccato se pro peccaioribus h u m i l i a v i l eral ipsa unitas bealissimi C y p r i a n i temporibus, q u i
6. Sed ne pcrniciose r c l i n q u a n t u r , et quasi d i s s i - collegas suos, a quibus tamen nulla corporali d i s j u n -
niuianter negligantur aliena peccata, quod non est clione separalus est, n u l l u m eorum nominatim a p -
niinoris c r u d e l i t a t i s , quam itiud superbiae, sequitur pelians, sed prudenter ac sobrie salubcrrimae m o r -
ct d i c i t : Scripsi vobis tn epistola, non commitceri for- dacitatis inferens * medicinaro, his verbis gravitcr
nicariit; non fornicariis hujus mundi, autavarit, aut arguit, qtiia esurientibus i n Ecclesia fratribits babcrc
raptoribut, aut idotis serviendbus: atioquin debueratit argenium largiter vellent, fundos inskiiosis fraudibus
de hoe mundo exiue. Opus enim veslrum i n hoc mundo 1
Editi, nominatur et est. Male additum, et est, quod nosirt
illud e s l , ut peccatores Cbristo ad salutem l u c r e m i n i . omnes prope Gallicani Mss. m e r i t o p r a e t e r e u n t , cum A u g u -
stinus haoc Apostoli sententiam sic interpretetur : s1 qiua
Qtiod fieri non p o t e r i t , s i eorum colloquia c o n v i - frater i n talibus sit vitiis n o m i n a i u s et tamosus. vide inlra,
cttimquc fugiatis. Nunc autem, i n q u i t , tcripti vobit n . 1 4 ; et iib. de F i d e e t o p e r i b u s , o. 5.
* v a l i c a n i codices o m i t t u n t , camam.
* s i c praBstantiores Mss* A l i i q u i d a m , si cum eo fuisseU
J u x t a E r . L u g d . ven. L o v . , quia tales erant: et paulo
1
F d i l i a u t e m , sitmsulids&el.
post, quia noudum tates erant. M . k
s i c Mss. et q u i d a m e d t l i . S e d editi m u i t o p l u r e s , itite-
t piures Mss., s&peccatoribus humitiavit. rens. M .
89 LIBEft
r a p e r e n t , u s u r i * multiplicanlibus fcnus augerent. E t
ut aperlissime ostenderet de bis se d i c e r e , c u m q u i -
bus i n unius Ecclesia? coiiununioue v i v e b a t , conse-
queuter a u n e x u i t : < Quid non perpeti tales propeccalis
bujusmedi mereremur > (Cyprianut, Senn. de Lapsis) ?
N o n e n i m a i t , M e r e r e n t u r ; sed, «mereremur: > quod
Dullo modo d i x i s s e t , c u m talis utique ipse non esset,
nisi maiiifestare vellet eorum facta se gemere, qui e i
non solom Ecclesiae unitate \ sed etiam collegii c o n -
s o r i i o j o n g e r c n t u r , quamvis ab eis v i t a , m o r i b u s ,
c o r d c , proposito discreparei. Dicant ergo isti meliorcm
n u n c esse Ecclesiain s u a m , c t non se babere lales,
q u a k s h a b u i l i n ipsa unilate C y p r i a n u s . Credant eis
qui volunt, et adveraus ca mala quae de moribus eorum
insimulata f u c r i n l , oculos c l a u d a n t : ego eos ad illa
1
Ipsa priora unitatis tempora revocabo, et ab eis quae-
ram, i i t m m quando ille tanlus episcopus Carthngi-
ncnsis Eeclesiac Cyprianus de tam maio collegio,
tcstimoiilo liberae vocis usque ad ea s c r i p l a , quac po-
stcris ctiam proderentur, i n g e m u i t , crat Ecclesia
C b r i s t i , an non crnt. S i erat, quaero quemadmodum
Cyprianus et caeleri similcs ejus implebant quod prae-
cepit Apostolus, 5/ qnit (rater nominatur aut fornica-
lor, tmt avarus, out idolit servient, aut maledicus, aut
tbriotnt, aul rapax, cum tjutmodi nec cibum timul
« m e r e . q u a n d o c u m bis avaris et rapacibiis, qui e s u -
ricntibus i n E c c l e s i a fratribus babere argenium lar-
giler v e l l e n t , fundos ir.sidiosis fraudibus r a p e r e u t ,
usuris multiplicantibus fenus augerenl, panem Domini
manducabani, et caliccm bibebant ?
9 . A n forte parva sunt ista c r i m i n a , et parvi aesti-
manda? Solent enim isti etam hoc dicere, pensantes
ca non i n statera acqua divinarum S c r i p t u r a r u m , sed
in statera dolosa consueludinum s u a r u m . Quidqtiid
c n i m sceleris c t iniquitalis tnebriat m u l t i t u d i n e m ,
amiitit examinis veritatem. Sed ideo sunt tntiquam
smccrisaimitm speculum proposita hominibus oracula
etxicstiuin paginarum, ut ibi quisquc videat quodlibet
peccatura quantum s i t , quod forte magnutn e s t , et
male v i v e n t i u m c a c o more contemnilur. Potuilue
8 secus et forinsecus esse viderentur. Gemunt, i n q n i t ,
gravtos d i v i n i s eloquiis accusari a v a r i t i a , quam ut
idoiolatriae demonstrareiur aequalis, et ejus nomine
appellaretur, dicente Apostolo, Et avaritia, qum ett
idoiorum tervitut (Colott. m, 5)? Potuitne majori
poena digna judicari quam ut inter iita criinina po-
% prianus et quicumqtie cttm eo avaros i l l o s rapacesqtte
a c r e t t i r , quibus obsessi regnnm Dei non posside-
bunt? Aperiantur ociili c o r d i s , ne fruslra paleant
ocoK c o r p o r i s , et Icgant praedicalorem iil>eriim v e r i -
u t i s i n eadem ipsa p r i m a ad Corinihios Epistola
•cribenfem : Koiite errare; neque fornicarii, neqnt
utolhtervkntet, neque adutteri, neque moilet, neque
1
E d i t i , iton tohtiii in Eccleske unitate. Particulam, iw, n o n
aabent m a n u s c r i p t i .
» vatfcani codices, quce de moribut eorum factem dissi-
mulantswn fugerini, ocutot claudant. A l i i q u i d a m MSS. cu;n
Am., quce Je moribus eorum m faciem simuumtium fuerint,
eculot claummt. Benignianus c o d c x , quce de moribus eonon
ferunt m faciem sbmdaiuitim, oculos cUwdant. Forte l e -
geodum, quce de moribut eorutn feriunl faciem disttimulan-
uumtf oculos ctaudant.
* Plures Uss., quod forte cum nwgnum est, ex maie v\*
tentium.
MITIUS. 9-)
matcuiorum cvncubitoret, neque furet, neque avari,
neque ebrioti / neque maledici, neque rapaces, regnum
Dei possidebunt (I Cor. v i , 9, 10). Quomodo ergo C y -
priauus et alia simiiia frumenta dominica i n i l l a tunc
unitatis Ecclesia c u m avaris et rapacibns, ctim hts
qui regnum Dei non possidebuut, non laicis vel q u i -
buscmni|ue c l e r i c i s , sed ct ipsis episcopis pauem
Domini manducabant, et calicem Domini bibebant;
cum idem apostolus praecipiat non eis commisceri, et
clamet cum ejusmodi nee cibum tumere? A n quia non
poterant ab eis corporaliter s e p a r a r i , ne simul e r a -
dicarent et t r i l i c u m , sufficiebat eis a talibus cordo
sejungi, vita moribusqne d i s i i n g u i , propter compen-
sationem custodiendiae pacis et unitatis, propter s a -
l u l e m infirmorum et tanquam lactentium frumento-
rum , ne memhra corporis Cbristi per sacrilega
schismata laniareut?
10. Sed ecce ego non nrgeo qttemqr.am i l l o r u m s i e
intelligerc : ipsi explicent qtiemadmodum esse po-
tuerit illa tunc Ecclesia gloriosa sine macula e f
rtiga (Ephet. v , 27), uhi esnrientibus i n Ecclesia fra-
tribus habere largiter argenlum volebant, u b i ftindos
insidiosis fraudibus rapiebant, ubi usuris mulliplican •
tibus fenus augebant, ubi tantis erant i n v o l u l i fniqui -
tatibus, ut per illas regnum Dei non possiderent.
Quod si gloriosa Ecclesia sine macula aut rtiga in eis
solis computabatur, qui moerebant ct gemebant illas
iniquitatcs, quae fiebant i t i medio e o r h m ; unde e t i a m 1
sccundtim sancti Ezeciiielis prophetiam, tales proprio
signo signari merueruut, ut a vastalione e l p e r d i -
tione iniquorum tutissimi e v a d e r e n t : desinant c a -
Iiimniari bonis, non operantibus mala per morbidam
cupiditatem, sed toleranlibus propter pacificam c h a -
ritatcm, quibus dictum est, Beati pacifici, quoniam fiUi
Dei vocabuntur (Matth. v, 9). N a m propterea S p i r i l u s
sauctus per memoratum Ezechielem propbetam tali
verbo designavit malos, quos in unitate loleranl b o n i ,
ut cos i n medio bonorum diceret constilulos : quia
si bonos diceret i n medio m a l o r u m , illi quasi e x t r i n -
et mcerent imquitatet popuii mei, quoi fiunt in medio
eorum (Ezech. i x , 4) : ut illos iniquos non solum non
exclusos, sed etiam inclusos cogitaremus.
11. S i vero jam tunc non erat Ecclesia, quia C y -
noverant, quates ipsi non erant, quamvis e o s gravis-
simis gemitibus et praeclarissimis vocibus acctisareni,
unam tamen c u m eis intrantes ecclesiam, et tn uua
congregalione paria Sacramcnla tractaivtes, pcr b u -
jusmodi communioncm * paris sortis effecii suni:
quia non obtemperavernnt Apostolo jitbenti, ut cum
hujusmodi nec cibum qnidem simul s u m e r e n t ; et,
Auferte malum ex vobit iptit: quid adhuc laboramus ?
Quid se ipsi jactant qtiod babeant aliquam E c c l e s i a m ,
si jam illis temporibus esse destitil? Dicant undc
natus est Majorinus aut Donatus, ut per cos nascere-
1
S i c M s s . E d i t i v e r o , imo etium.
* valicani codices omisso ver)x>, tractantes, fcrunt, per
hujusmodi conmvmionem habentes. A b i Mss , p r o , cottunu'
monem, habent, cominunicationem.
91 C O N T R A E P I S T O L A M PARMENIANI, S. A U G U S T I N I
tur Parraeninnus alque Priraianus (a). Quid eis
prodest q u o d avaros et rapaces, cum quibus cibuni
sumi velat Apostolus, modo se vel non habere i n
congregatione s u a , vel incognitos sibi esse m e n t i n n -
t u r ; quandoquidetn fuerunt tales i n iila imitatis E c -
clesia, ttnde isti exortos se sic jaclant, ut eam i n sua
sola societate, id est, i u communione Donati r e m a n -
sisse persuadcre conentur ? S i enim dicutit per l a -
lium communioncm perire E c c l e s i a m , c u r eara non
dicunt j a m C y p r i a n i periisse teraporibus? ac sic ct
per se ipsos unde exstiterint n o n invenientes, dicero
dcsinant a p u d se Ecclesiam remansisse, quam tntam
prioribus periisse temporibus dicunt. S i autem i n
bonis quibus talia displicent semper mansit et nianet
et manebit Ecclesia : discanl isti aliquando non sic
intelligere q u o d ait Aposlolus, Auferle malum ex vobit
ipsis; ut per schismata conantes colligere z i z a n i a ,
eradicent simul et tritictun. Quae omuia ita disputa-
inus, ut meminerint qui ha?c legunt vel audinnt, non
eos potuisse unquam demonstrarc, sive illo tempore
cum receutissima lucresis erat, sive nunc c u m mullo
firmiore innocenliae conscieniia sibi totus orbis in
catholica E clesia chrisliana pace c o n n e c l i l u r , Cacci-
lianum vel eos qui ei concorditer inhaerebanl, fuisse
zizania. Sed ut sccurus unusquisque i n sanclae Ecele-
si;c unitate permaneat, et ejusdem utiitatis deserlores
ne cum eis percat non sequaiur, hoc d i c i m u s ; quia s i
(bissent illi zizania, tolerari polius usque ad messem,
quam pernicie schismatis eradicaiis frumentis sepa-
r a r i dcbucrunt.
12. Sed dicet aliquis : Quomodo procipienti A p o -
stolo poicriiuus ol>edirc, qtii vetat cuui cjiismodi nec
quidem cibum simul sumere ? S i enim solam cordis
separationem ab eis faciendam esse praeciperet, non
diceret, Scripti vcbis in epittota non commisceri forni- „ pacis et utiitaiis, et sine laesione frumenlorum fieri
cariis, non utique fornicariis hujut mundi; id est, eis p o t & t , cum cougregationls Eccleskc multiludo ab e o
qui christiani non essent, dc quibus postea dicit, Quo
enim mihi de hit qui forit tunt judicare ? Nonne de hit
qui intut tunt vot jndicalit ? De hit autem qui forit
tunt, ITcus jndicabit. C u m crgo de tali scparatione
p r a c i p i a t , quae non fit abeis malis qui cbristiani non
suut, sed ab eis qui chrisliani s u n t : cordis autem
separatio ab omnibus malis facienda e s t ; ac pcr hoc
?t ab eis malis qui non sunt christiani, oportet uos
conle s e p a r a r i : quid restat, nisi ut inlelligamus nobis
per Apostolum j u b e r i , ut q u i b u s l i b e t malis c h r i s l i a -
1
nis. qnalcs ipse designat, nec tali conjunclione m i -
sceamur, qttali conjunctione Paganis in ipsius vitaB
humanac socielate miscemur ? E t ideo alio loco dicit,
Si qnit vot vocaverit ex infidelibus, el votucriiit ire,
omnia qnce apponuntur vobit manducate 9 nihil inlerro-
gantet (I Cor. x, 27) : h i c autcrn cum ejutmodi nec
cibnm quidem tumere p c r m i l l i t . C u m infidclibus, id
est, qui nondttm in C h r i s l u m crcdiderunt, dicit m a u -
ducandtim esse qtiae apposucrinl, de quibus quoniam
foris sunt, Deut judicabit: cuin bis aulein qui inlus
valicMit u>s., ut qmbusdam.
1
(a) Majoriuus, Donalus, rarmcnianus, rrimiauus, Donali-
starum m e n n t ex ordine carthagiuenses episcopi.
9i
sunt, id est, tt quit frater nominatur formcator, aui
idotis serviens, aut avarus aut matedicut, aut ebriotus,
9
aut rapax, vetat etiam sumere cibum. Persuadet ergo
atite tempus messis a frumentis zizania separari. Quud
si faccrc noluerimus, quoniam Dominus prohibet,
toleraluri ea sumus, et i n sola cum eis volontatis et
cordis separatione p e r s e v e r a t u r i : ac per hoc etiam
cibum sumere cura talibus, quod quidem prohibet
Apostoltis.
43. In bac velut angustia qtiacstionis non ahquid
novum aut insolilum d i c a m , sed quod sanitas observal
Ecclesiae, ut cum qtiisque fratrum, id est C h r i s l i a n o -
rum intus in Ecclesiae societate constitiitorum, i n a l i -
quo tali peccato fuerit deprehensus, ut analhemaie
dignus habeatur, fiat hoc ubi periculura schismatia
nullum est, atque id c u m ea dilectione, de qua ipse
aiibi praecipil diccns, Ut inimicum non eum existimetit 9
ted corripite ui fratrem (II Thett. m , 15) : non euim 1
ad eradicandtim, s e d a d corrigendum. Quod si se nou
agnoverit, neque poenilendo corrcxerit, ipse foras
e x i e l , et per propriam voluntatem ab Ecclesiae c o m -
munione d i r i m c t u r *. Nam e l ipse Domimis cum s e r -
vis voleutibus zizania colligere d i x i t , Sinite utraque
cretcere utque ad mettem; praemisit causam, dicens :
Ne forte cum vuttit coltigere zizania, eradicetit timut et
triticum (Matth. x i u , 30, 29). U b i satis ostendit, c u m
metus iste non stibest, sed omniito de frumentorum
c e n a slabilitale cerla securiias manet, id est, quando
ita cujtisque crimen notum est, et omnibns exsecra-
bile apparet, ut vel nullos prorsus v c l non u l e s h a -
beat defensores, per quos possil schisma contingere ;
non dormiat severitas disciplinae, in qua tanto e s i
edicacior emendatio pravitatis, qunnto diligeiuior
conservatio * charitatis. T u n c aulein boc sine lahe
crimine qtiod auaihematur, aliena est. T u n c e u i u i
adjuval prjppositum potius corripientem, quam c r i -
niiuosum resisteniem : tunc se ah ejus conjunctione
8al(ibriter continet, ut nec cibum qutsquara c u m eo
suinat, non rabie iirimica, sed coercilione fraierna.
T u i i c c l i a m iile et timore percutitur, et pudore sana-
l u r , c u m ab universa Ecclesia se auathemitum v i -
dens, sociam turbara cum qua i u delicto suo gaudeai
ct bonis instdtet, non potest invenire.
14. A d hoc enim et ipse Apostolus ait, S i quie
frater nominatur. In co quippe quod ait, Si quit; u i -
h i l aliud videlur significare voluissc, nisi eum po«se
U l i modo salubriter eorrigi, qui inter disaimiles pec-
cat, id est, inter eos qoos peccatorum s i m i l i u m pesti-
lentia non corrumpit. In eo vero quod ait, nominatur,
hoc n i m i r u m intelligi voluit, p a m m esse u i sit q u i s -
qtic talis, nisi etiam nominetur, id e s t , famosus
appareat, ut possit omnibus dignissima v i d e r i , qune
in eum fuerit anathematis p r o l a u seutentia. l u e n i m
* F d i t i : xon enhn estit. verbo, ettit, carenl plures rnnnu-
scri|»ti.
* sic ornnes Mss. At editi, abEcctestoj umtate dvrtmetnr.
* in excusis, cotifirnuttio. At in oninihus Mss., conser-
vatio.
 95 LIBER TERTICS. a*
et salva pace corrigitur, et non interfectorie p e r c u t i -
talet pro peccatis hujusmodi mereremurf E t deinde
tur, sed medicinaliler uritur. Propterea u de illo
adbibet testimonium de Psahnis dicens : Cwn jam
dixit, quem tali medicina sanari volucrat, Satii liuir
pridem monuerit el dixeril censura divinn (Cyprianus ,
ett correptio quae fit a muttit. Neque enim potest
Serm. de Lapsis), < Si dereliquerint filii ejus legem
esse salubris a muitis correptio, nisi cum ille c o r -
• meam, et in judiciis meis non ambutavcrinl; si j u -
r i p i t u r qui non habet sociam multitudinem. C u m vero
• slitias meas profanaverint, ei pmcepta mea non ob~
idem morbus plurimos o c c u p a v e r i t , n i b i l aliud bonis
i servaverint; visilabo in virga iniquitales eorum, et in
restat quam dolor et gemitus , ut per illud signum
< ftagellis delicta eorum : misericordiam antem meam
quod Ezechieli sancto revelatur, illoesi evadere ab
i non dispergam ab eis t (Psal. LXXXVIII, 31 34).
i i l o r u m vastationc mereautur (Exech. i x , 4). A d eum
15. Misericorditer i g i l u r corripiat homo quod po-
enim q u i errare non potest clamant : Ne perdat cum
test : quod autem non p o l c s t , patienter fcrat; e i d i -
impiit Deut, animam meam , et cum virit sangninum
9
leclione 1
gemat atque l u g e a t , donec aut iile desuper
vitam meam(Psal. x x v , 9 ) . Ne c u m voluerint colligero emendet et c o r r i g a t , aut usque ad messem dlffcral
z i z a n i a , cradicent s i m u l e l i r i t i c u m ; nec per diligen- eradicare zizania, et paleam ventilare : ut tamcn se-
tiam segetem dominicam purgent, sed per l e m c r i - c u r i de salute sua bonae spei C h r i s t i a n i inter despe-
tatem ipsi potius iuter purgamenta numerentur. ratos, quos corripere non v a l e n t , in unitate v e r s e n -
Ideoque idem apostolus cum jam mullos comperisset tur, auferant m a l u m a se ipsis, id e s t , ut in ipsis non
immuiida luxuria e l fornicationibus inquinatos; ad inveniatur quod i n moribus a i i o r u m eis displicet.
eosdem Corinthios in secunda Epistola s c r i b e n s , non Cum enim dixisset A p e * l o l u s , Quo enim mihi de iis
itidem pracciprt ut cum talibus nec c i b u m sumerent. qui forit tunt judicare f Nonne de iit qui intut tunt
Mttlti eiii.u e r a n t , ncc d i c i de his poterat, Si quis vot judicalit f De hit autem qui forit tunt Deut jndi-
frater nominatur fornicator, aut idolis serviens, aut cabit (I Cor. v , 12) : tanquam i l l i responderent, Quid
avarut, aut aliquid l a l e ; cum ejusmodi nec cibum qm-> agimus, cum ita improborum multitudine p r e m i m u r .
dem simul sumere : sed a i t , Ne iterum cum venero ad ut j u d i c i u m n o s i r u m i n aliqua coercilione non possi-
vos humiliel me Deus el lugeam mullos ex iis qui ante
y t
mus exercere? Auferte, i n q u i t , malum ex vobit iptit %

peccaverunt, et non egerunt pamitentiam super immun- id e s t , s i non potestis auferre malos ex medio ve-
ditia , et tuxuria, el fornicatione quam gesserunt; per s t r u m , ipsum malum auferte ex vobis ipsis (a). Quod
Inctum suuin potius eos divino flagello coercendos si quisquam velit sic intelligere quod dictum est, A u -
m i n a n s , quam per i i l a m correplionem , ut caeleri
1
ferte malum ex vobit ipsis; ut per correptionem sc-
a b eoriim conjunctiouc se c o n i i n e a n l . Conseqnenter parationis de congregationo fratrum malus qnisquo
eniin d i c i t : Ecce tertio hoc veniam ad vos : in ore suferendus s i t : studio tamen s a n a n d i , non odio pe-
duorum vel trium testium stabil omne verbum. Prccdixi 9 rimendi esse faciendum, nemo dubitaverit. E t quis
et prcedico sicut prcesens secundo, et nunc absens, tti adbibendus sit modus temporaque servanda, ne pax
qui ante peceaverunt et cceterit omnibut, quia ti venero
9 Ecclesiae violelur, i n qua maxime tritico parccndum
iterum, non parcam; quia probationem quceritit ejut est, ne s i m u l c u m zizaniis eradicetur, quod i n prae-
qui in me toquitur Christus (II Cor. xit, 21-xiu , 3). senlia visum est necessarium, disseruimus. Haec qut
Q u i d aiiud dixit h i c , Non parcam; nisi quod superius ditigenter cogitat, nec in conservatione unilatis ne-.
a i t , Et tugeam multos: ut luctus ejus impelraret fla- gligit disciplinae severiiatem , nec immoderationo c o -
gellum a Domino quo i i l i corriperentur, qtii jam p r o - ercitionis disrumpit vinculum societatis.
pter mtiltitudincm non polerant i l a c o r r i p i , ut ab 16. N a m hoc ipsum quod ait Apostolus, Cum ejut-
eorum conjunctione se c x t e r i continerent, et eos modi nee cibum tinmt tumere : quam multi boni c h r i -
erubescere faccrent, s i c u l facicndum e s t , si quis stiani *, de iis de quibus familiarius c u r a m g e r u n l , ut
fraler i n aliquo caeteris d i s s i m i l i c r i m i n e nominetur? a quorum consortio se potuerint s e p a r a r e , quos tali
E t revera si contagio peccandi mttltitudinem invase- corrcpiione posse corrigi s e n t i u n t , vel quos omnino
r i t , divinae disciplinae severa misericordia necessaria corrigi posse desperant, nc alios colloquiorum ma>
e s t : nani consilia scparaiionis et inania sunt et per- l o r u m contagione c o r r u m p a n l , non dubitant faccrc ?
niciosa atquc sacrilega; quia et impia et superba Facit autem hoc bcne, id est, htimili charitate ac b e -
f i u n t , et plus perturbant infirmos bonos, quam c o r - nigna severitate, qui sic p n e c s l fralribu?, ut c o r u m
rigunt auimosos malos. S i c u t i l l e 1
fidelissimus te- servum se esse meminertt, sictit sesc habent ipstus
stis avaritiae collegarum, cum ea mala tribulationum Domini et praeceptum et exemplum (Matth. x x , 2 6 -
quae patiebattir illo tempore E c c l e s i a , censurae d i - 28). T u n c e n i m fit sine t y p h o * elalionis i n h o m i n e m ,
vinae et disciplinae t r i b u e r e t , commemoratis quos ct c u m luctu deprecationis ad D e u m . Sed qoam fa-
noverat episcoporum pessimis m o r i b u s , qui esurien- cile de gradu clericorum quisque ab episcopo, vel de
tibus fratribus habere argentum largiter vellent, numero paupcrum quos pascit Ecclesia , vel de ipsa
fundos insidiosis fratidibus raperent, usuris m u l t i p l i - congrcgalioiie l a i c o r u m , sive ab episcopo, sive a
cantibus fenus a u g c r e n t : Qnid non , i n q u i t , pcrpeti
1
A m . E r . et aliquot Mss.^ et cvm dikctione.
* in excusis. post, multi boni christiani, supcrfluo addi-
* nss., nunatur. tum fuerat, faaunt.
1
Ediii, sicuteniUi. Expuoximus,, enim auctorilaic inaud-
9
* Edilio A m . , typo.
scrtaorum. (a) U Retract., cap. 17.
•48 C O N T R A E P I S T O L A M P A R M E N I A N I , S. AUGUSTLNI 90

elero v c l quocumqua praeposito, c u i est poteslas, e x i - verecundantur, c u m eos verilas urgere coeperit , 1

m i t u r , i l a ut cum ejusmotii a aeteris quibushocprae- quando iuterroganlur utrum non babeant, vel u t n u n
cipi potest, nec cibus sumatur; tam facile malorum non sint ipsi peccatores : verumtamen i n hoc prophe-
mullitudo i n quoliliet orditie Ecclesiae non potest a tico testimonio impiara vanitalera e t s u a m nimiara
bonorum commixtione secludi et e x p e l l i . N a m et in PcTversilatem apertissime prodideruni. C u m eniin
domibus suis quique boni fidcles ita discipliitatn suo \ Jeremias sancius vellet ostcndere bouis et m a l i s ,
r n m moderantur et regunt, ut ibi quoque obtcmpe- etiamsi ad tempits sit congregationis una societas
rent Apostolo p n e c i p i e n l i , cum ejusmodi nec cibum longe lamen disparia esse momenta m o r u m finemque
simut sumere, c u m ct de filiis suis et de domo p a c i s 1
meritortim : Quid patei$ 9 i n q u i t , ad triticum (Jerem.
hoc faciuut v e l fieri j u b e n t ; cum eos vident ita v i - XXIII , 28)? Parmenianus aulem cum vellct T i c h o n i i u n
v c r e , ut hoc eis esse faciendum ipsa quam habetur refellcre d i c e n t c m , m a l o s a bonis in unilate i n t c r i i u
i n eos charitas suggerat. T u r b a autem i n i q n o r u m , pro pace lolcrandos , et i n line ultimi j u d i c i i sejia-
c u m facultas est in populis promendi sermonem, ge- randos, posuit hoc Jcremiu» testimonium , quo p c r -
nerali objurgaiione ferienda e s t , et maxime s i occa- versus atque errans perversos c l errautcs ad l u r b u -
sionem alque opporlunitatem praebuerit aliquod D o - lentissimas et scelcratissimas seditioues inflammet;
mini flagelltim dcsuper, quo eos appareat pro suis tit quisquis inflala mente carnis su:c videlur sibi a l i -
meritis vapulare. T u n c enim attres humiles praebet quid e s s e , cum n i b i l sit (Galat. v i , 3), se ac similes
emendatorio scrmoui calamitas audiloruin , facilius- sui lanqtiam grana purgalissiina e x i s t i m a n s , ad E c -
que in gemilum c o n f i t e n d i ^ u ;m i n m u r m u r a r e s i - clesiae congregatiouem , in qu i nccesse e s l ut i i q u i
steudi afflicta corda compeliit : sicut tunc bealtis ad vilam aelernam p e r t i n e n t , eos qui ad ignem aeler-
Cyprianus de collegis suis fortasse illa non d i c e r e t , num p c r t i n e n t , usque ad certum finem lauquam
n i s i e u m d e s i i p e r d i v i n a severitas adjuvaret. E o quippe frumenta paleam suam toterent, jam sibi accedcndum
tcmpore illa dicebat tam m o l c s l o , tam calamitosu esse non pulet. Nullus alitts flatus de area C h r i s l i
atque l u c t u o s o , ut i l l i non solum succensere non levissimam paleain ante tcinpus ventilationis c x c u s -
a u d c r e n t , sed ctiam vix a succenscntibus veniam se s i t ; n u l l a a l i a praesumpUo* sacrilcga scbismata q u x -
posse impelrare senlirent. Quanquam etsi nulla c a - cumque, ubicumque sunt, fecit.
lamitas trihulationis p r e m a t , cum facuitas datur, 18. Admonet 9 inquit, Jeremias sanctis$imu$, ht/ru-
utiliter c o r r i p i l u r i n multitudine m u l t i t u d o : nam s i c - cluo$a$ et $terite$ peccantium turbas ab honorata fruge
ut separala saevire, stc in ip^a congregatione objur- justorum discerni, dicens : Quid pateis ad triticum t
gata gemere consuevil. Quamobrem e l illud praece- 0 luba f u r o r i s ! o vox exsecrabilis pestilcntiae ! N u m -
p l u m Aposloli nulhV modo negligendum e s t , cum quid forle sic errat genus humanum, u l uon agnoscat
sine pericuio vioiandae pacis fieri p o t e s l ; quia nec ventilatorcm Parmenianum ? A n et ipse dat locum
ipse a i i l e r fieri v o l u i t , ut a congregatione bonorum D o n a t o , et ad purgalain per etim massam se venisse
scparelur malus : c l cjusdem illud praecipue attcn- gloriatur ? Nam ille ante se Majorinum nescio u l r u m
d c n d u m e s t , ut suuerenles invicem studeamus ser- dignetur agnoscere. A n isli tres lanquam i r i a c o r n u a
vare unitalcm spiritus i n vinculo pacis (Ephes. i v , cujusdam venlilabri i u manu D o m i n i f u c r u n t , per
2 , 3 ) . Ilem Domino in Evangelio d i c e n t i , i n illo o b - quos inessis tolius orbis mundaretur; et Africa e l e c t a
tctnpcrarc dcbemns ubi a i t , Si neque Ecclesiam au- c s t , ubi purgata massa consisteret, ca terara autetn
dieril, $it tibi lanquam ethnicus et pubticanus (Mallh. omuem terram palea separata vesliret? Unde e r g o
XVIII , 47) : et in Ulo ubi p r o h i b u U colligi zizania, ne tanli gregcs CircumceI!iontim?Undeergo tantae (urbae
s i m u l eradicetur et triticum (Id. XJII , 29). Polest convivarum ebriosorum , e l i n n u p l a r u m , scd non
cttiin utrumque custodiri ab eis qttibus dictum e s t , incorruptarum, innumerabilia siupra femiuartim ?
Deali pacifici9 quoniam filii Dd vocabuntur (Jd. Unde tanla tnrba r a p l o r u m , avaroruin, feneralorum ?
v, 9). ^ Unde tam multi per suas quique regioncs n o t i s s i m i ,
C A P U T III. — 1 7 . Sed j a m cactera, quae P a r m e - tantumdem voleutes, sed non taniumdein v a l e n t e s ,
niautis posuit, testimonia videamus. Inter omnia, Optati? Quid ad haec respondehunl? Non sunt i s l a ?
quibus eorum sacrilegus t u m o r * apparet, n u l l o se A u , E t hoc t r i i i c u m est? Vae impudenti^imac nega-
toco magis a p e r u i t , qttam i n eo quod ausus est etiam t i o n i , si apud se ista non esse; vae scderatissimaB
illud Jeremiae prophelae p o n e r e , unde persuaderct pcrversitali, si frumcnta esse responderint. Postremo
cactcris h o m i n i b u s , communionem Donatistamm, massam purgati tritici posl lantae auctoritatis tricntem,
nou solum Ecclesiam veram esse , sed etiam t a i e m .
1 id e s t , M a j o r i n u m , Donalum , P a r m e n i a n u m , eliam
{am hoc t e m p o r e , qualis post ultimam veiitilaitonem Primianus iterum ausus est v e n t i l a r e , ut M a x i m t a n i -
Ecclesia sancta futura est. C u i sacrileg.t praesum- st;is de sua comtnunione separaret. A n forte frumenla
ptioni et nefandae eiatioui quid addi p o s s i t , ignoro. projecit? Quid est ergo ipse c u m s u i s , q u i taiia
E l inultis qtiidem locis sermotium suorum n i h i i aliud projeccrunt ? A n ita isla frumcnta purgata s u n l , ut
quam praesumere intelligunlur; scd aliquando tamen se invicem non agnoscant, et se invicem damnando
vcntiiare conentur? Poluitne palea baptizarc frumen-
1
v o x , pacis, abesl a Casalioo \\s
1
1 n Casaliuo codice, quibns sacrilet]u tumor. * Nonnulli Uss., cum cos quis urgere cxeperit.
* DUO MSS., EccUsiam veterem esse. * Editi, prosswnptione. Meuus Mss., prcesumptio
97 LIRER TERTIUS.
ta ? S i potuit , ' c u r ergo d i c u n t , Quid paleis ad trtii-
cum? S i aulem non p »tuit, cur Felicianus c u m inter
paleas Maximianistarum foras volasset, qitotquot ille
baptizavit, c u m eo rttrsus ad massam i l l a m purgatissi-
m a m r e d i e r u n t , et omnes inlos eos nunc h a b e n t , et
Sibi noo d i c u n l , Quid pateis ad triticum?
19. J a m ergo evigilent a l i q u a n d o , et intelligant
uuemadmodum Propheta d i x e r i t , Quid pateis ad tri-
ticum ? U b i enim dicatur considerent, s i eis inest . tem inde, ut salva sit ejus causa apud Deum, s i etiam
qualiscumque sensus humanus. Numquid i n agro d i c i
potest, Quid paieis ad triticum, quando eadem radice
p o r t a n t u r ? Numquid i n area, ubi pariter t r i t u r a n l u r ?
Sed utiquc i n horreo, Quid puieis ad triticum? Veniet
e n i m ille paterfamilias fcrcits ventilabrum in manu
sua, et mundabit aream suam; frumenta recondet in
horreum , paleam vero comburel igne inexstingnibili
(Mattk. i i i , 42). Nam p c r aliam similitudinein omne
tritictim ovium nomitie, et omnis patea baedorum nomi-
n e significntur, qu;e duo pecorum genera interim p e r -
ntixta sub uuo pastore pascuntur. Sed veniet, inquit,
Ftiius hominis cum Angetis suis, et congregabuntur ante
eum omnes gentes, et separabil eos ab invicem, sicut
pastor separat oves ab hmdis: et oves quidem ponet ad
dexleram, hauios auiem ad sinistram. Et dicet iis qui a
siextris ejus erunt: Vemte 9 benedicti Patris tnet, per-
cipile regnum quod vobis paratum esl ab initio mundi.
Uiis autem qui ad sknslram, dicet: Ite, maledicti,
m ignem ceternum, qui paratut est diabolo et angetis
ejus (Id. x x v , 5 t - 4 1 ) . T u n c crgo implctur prophe-
tia, Quid paieis ad triticum ? quando haedis et ovibus
non potest pascua esse communis. S i possunt pisces
b o n i piscibus m a l i s intra illam sagenam c u i d i x i t
1
D o m i n u s , Simiie est regnum coziorum sagenw missee
in mare, d i c e r e , Recedite a n o b i s , aut reccdcmus a
vobis donec omnes oducantur ad l i l t n s , et per A n g e -
los boni mittantur i n vasa , mali autem projiciantur
foras (Id. x m , -47, 48) : potest hoc temporc impleri
quod dictum &l Quid 9 paieis ad tritieum ? S c d q u i
congregatioitem suam j a m f r u m c n l u m purgatuiu p u -
taut, a commixtionc frumenti et paleaa lanquoin pura
paiea volavcrunt : c t q u i s e sub u n o pastore non
adhuc cum haedis pascere sentiunt, luporum insidiis
d e grege Domini separati sunt : et q u i c u m malis
piscibus sc congregatos esse uon p u t a n t , non solum
m a l i pibces s u n l , scd ettam unitatis retia disruperunt,
Quod si j a m boc tempore intelligamus fieri quod J c r c -
loias ait, Quidpaleis ad triticum? nihii alhid recte i n -
telligere possumus, nisi quod i n una quidem congre-
galionc s u n t , donec in fine ventilationis etiara corpo-
raliter separcntur ; sed tamen t r i t i c o sursum c o r 1
c s t , paleae vero deorsum. Palea quippe sua quacrit,
non quae Josu C h r i s l i ( Philipp. u , 2 1 ) : triticum a u -
lcm tbesaurizal thcsaurum in ccelo; et ubi est ihcsati*
rus ejtis, ibi et cor cjus (Matth. v i , 2 0 , 2 t ) .
C A P U T IV. — 2 0 . S i c eliam verba Isaiae * intelli-
• Kditl: st possunt pisces boni cum piscibvs matis. r a r l i -
cula, m m , sensum corrumpit, et abest a manuscriplis.
* Editi, trtltct. Al valicani MSS.. tntico.
» caUicani Mss., Sic etiam beati tsaUe verba.
98
genda s u n t , quae iile similiiet non i n l e l l i g e n s , a d
eamdem sui erroris sententiam detorqoere conatur.
Qnid enim ait Isaias? Recedite, recedite ; exite inde,
et immundum notite tangere: exite de medio ejus, et
separamini, qui fertis vasa Domini (Isai. LII , 4 1 ) .
Numquid eadem toties repetenda s u n t , quoties quo-
modo fiat s c p a r a t i o cordis a malis ? lmmundum e n i m
1
non tangit, qui ad peccatum nulli consentil. E x i t a u -
disciplinam corripiendi et arguendi salva pace n o n
negligat. Nam q u i vult corporaliter quasi manifestos
malos deserere, spiritualiter deserit latcntes bonos ,
quos inexpcrtos et incognitos cogitur accusare, dum
separationem suam conatur defendcre.
21. Scd isti respondeant, S i mundus est Felicianus,
cur exiit de medio eortim ? S i vero immtindus , c u r
modo tangil mtindum * ? Quod si tunc immundus fuit
cum foris essct, quos illic baptizavit, immundi s u n t ,
qttia immundum tetigerunt. A n omnes cum illo r e -
meando muudati sunt? Possunl ergo isti mundari
foris b a p t i z a t i , quos i n stia communione non b a -
s
ptizaverunl? C u r ergo alios rebaptizaut? A n a t r e -
ce.tis dcccm Bngai considenlibtis damnari aliqtia
forte dignatio e s t ; et ideo de loto orhe quisqtiis ad
k
eos v c m r i l rebaptizatur, qtiia non mertiil tolus orbis
istatn dignattonem, tit a Bagaiensi concilio damnare-
l u r ? Quid ergo •? A M.iximiano et a c.x*leris sociisejus
ad P r i m i a n i communionem 9
non rcdcuntibus q u i -
cuinqnc baptizati fuerint, rebaptizautur ? an parcitur
c i s ? S i r c h a p l i z a i i l u r , violatur dignatio Bagaiensis :
in ea quippe etinm istorum baptizalores datnnati
sunt. S i aulem parcittircis, rogandi sunt i s i i , ut r t i r -
sum ad oppiduin B «gaiense conveniant, et si forte ille
Bumerus treccntorum decem j a m consecratus e s t ,
totidem conveniant, e l illic senlenliam contra totum
o r h c m p r o f e r a n l , s i c u l adversus M a x i n i a n i s l a s pro-
tnlertint, tit ctim v o l n e r i n l aliquem rebaptiznre , ex
aliqun parteorhis venicntetn, pari privilegiose dcfen*
d«t, asserens T
sihi ita parci o p o r l e r e , sictit c i parci-
tur quem Maximianista baptizat; quia jam non soliim
M a x i m i a n i s u e , scd ctiam lolns orbis nicruerit c o n c i -
lio Bagaiettsi d a m n a r i . Deinde se ipsos a tam magna
invidia liberabunl , til ciim coeperint j a m non r e b a -
8
piiznre in Ecclcsia baptizntos, quae per omnes terras
esl constituta , si quis eis moverit qiiaestioncm , ctir
jam nou faciaitt qiKKl ante facicbant, respondcatit:
1
s i c Mss. uuo excep.to Casalino, q u i o m i t u i , quoties. ^ d i t i
v e r o s i c h a b e u l , quoties fti separatio, etc., oa.isso, quo-
modo.
Aliquot Mss., cur modo tangunt tnmuoutum. Quod n ,
9
etc. . . .
* E d i t i , mundati forts baphzare. castigantur a mano-
scriptis.
A O I . Er. et quidam e Mss., atiqua forte meruerunt digna-
4
tiom.
• E r . L u g d . V e o . L o v . o m i l t u n l , quut. M.
6
Plures MSS., ad primiani commumcidionem.
7
E d i l i , se defendant asserentes. Meiius Mss., st Jefendat
asserens; i s v i d e l i c e t q u e m v o l u e r i n t reba^tizare.
• Post, a tttm maqna invidia, e d i l i a d d u n t , a morte tam
magna et tam mirdbiti; quae v e r b a absunt a MSS., e quibus
tamen duo sic f e r u n t : Deinde ipsisadtam rnagna ndrabilia
mbentibus, ut cum coepervu, etc. Porro L o v a n i e n s c s looo, ti-
beraimnt, posuerant, tioerent.
M C O N T R A E P I S T O L A M P A R ! •NIANi, S. A U G U S T I N I
Quando ista faciebamus, nondum Bagaiensi concilio
totum orbem terrarum damnaveramus : nunc autem
rogati miscricorditer concessimus , u t eos tali c o n c i -
lio d a m n a r e m u s , quali Maximianislas damnavimus ,
quorum Baptismum non repclitnus. Q u i d ergo m a -
gnum esl , quid difficilc , praeslare omnibus gentibus
tmtim dignalionem damnalionis * ? A n iterare b a -
ptismttm orbis terraruin licet, et iterare damnationem
orbis tcrrarum non iicct ? E t i a m binc sccuri s i n l ,
non inveniemus quo concilio l o l genles provinciasque
damnavcrint. Quosdam paucos i n A f i i c a damnave-
r u n t , a quibus totius orbis judicio superati sunt (a);
nec ausi sunt postea damuare judices apud quos s u -
perati sunt : quid enim esset impudentius? quid i n -
snnius? Multo minus damnare pottierunt etiam i n
cieteris tcrrarum parlibus c o n s t i l u t o s , qni magis
talibus judicibus ecclesiasiicis c r e d e r e , quam v i c l i s
liiigaloribus v o l u c r n n l . E t tamen M a x i m i a n i s t a r u m ,
quos trecenti deccm Donatistac Bagaiensi concilio
d >mnaverunt, Baptismus a g n o s c i t u r , acceptntur, ad-
mittittir : orbis autcm t e r r a r u m , per quem haercdftas
C l i r i s l i sic exhibita est ut promissa est, i n qua et ipsi
ante paucos annos fuerunt, quem nullo jure damnare
p o t u c r u n l , e l nulla saltem c o n c i l i i perversitate dam-
narunt, Baptismus improbatur, exsufflatur, iteratur.
0 sancta damnatio , quam MaximianUtae m c r u e r u n l ;
et laboriosa iunocentia gentium , qti.e apud illos pro-
pterea cbristianum nometi amisit , quia talem damna-
tionis iocum invcnire n o n p o t u i l !
2 2 . S i aulem i l l i soli a Maximianistis venientes
non r c b a p t i z a n t u r , qui c u m suis baptizatoribusred-
e u n t , sicut hi q u i c u m Praelextato et Feliciano
redierunt : primo videant qtiemadmodum ejusdem
schismatis Baptismum extra corum communionem
foris acqualiter datum i n aiiis c o n f i r m e n t , i n aliis
exsufflent, i n partc h o n o r e n t , i n parte violeut. l t a
enim ubi v i o i a n t , r e i s u n t ' : ubi autem confirmant,
reatus s u i testes inveniuntnr. S i eniin postea sic
confirmarent, u t j a m violare desiiierenl; n o n dis-
c r e p a t i o , scd correctio diceretor : cum autem i n
quibusdam improbant quod i n aliis a p p r o b a n t ; i n
bis accusanlur, i n illis contra se lestimonium dicunt.
Quaero enim quare n o n baplizes eos quos Felicianus
i n Maximiani schismate b a p l i z a v i t : quia C h r i s t i B a -
ptismum acceperunt, an quia F e l i c i a n i ? S i quia F e l i -
c i a n i ; apud Maximianistas eum dedit d a m n a t u s , foris
extra communionem vestram dedit e u m ; hoc est
illud B a p t i s m a , qnod et S a l v i i Membresitani et a l i o -
rum talium : s i autem quia C h r i s t i ; plus aptid l e valet
pro Baplisino C h r i s t i Felicianus i n Mustitauis, quam
ipse Christus i n omnibus t e r r i s ; p l u s apud t e valet
pro B iplismo C h r i s t i sedens ad lattis tuum e t damna-
lus a t e , quam ille scdens ad dexteram Patris
crucifixus pro t e ? P a r c i t u r i u paucissimis Baplismo
C h r i s t i , n e Felicianus offendatur : et n o n parcittir ,
1
riures MSS., tanium dignaiumU; omissa voce, damna-
tionis.
* vaiicani Mss., rei fiunt.
(tf) Hoc totius o r b i s j u d i c i u m , q u o Donatistae titigatores
superati s>uu a b a d v e r s a r i i s , n o n a h u d q u a m A r e l a t e u s e .
100
ne pse Christus i n tot gentium millibus exsuf-
fletur ?
2 5 . Sed incredibilis e s l caccius h o m i u u m , et o m -
nino ncscio quemadmodum credi posset es>e i n h o u i i -
nibus lanta perversitas, nisi expcrimento verboruni
suorum factorumque palesceret usque adeo se clausos
haberc cordis oculos, ut c u m commemoreiit sanctx
Scripturae tesUmonta, non intueantur i u factis P r o -
p h e t a r u m , quemadmodum intelligenda stint verba
Prophotarum. D i x i t Jeremias, Quid paleis ad triticum?
non 1
ut ipse recederet a paleis popuii s u i , i n quas
t w t a illa veradiccbat. Dixit Isaias, Reccdite, recedite;
exite inde, et immundum nolile tangcre. C u r ipsc in
i l l o populo immttnditiam quam graviter arguebat, i n
una c u m eis congregalione langebal? Lcgant quania
in malos populi s u i , et quam vehementer ac veraciter
d i x e r i t , a quibus se tamen nulla corporali d i r e m -
p t i o n e separaveril. D i x i t David : Non sedi cum eoncU
1
110 vanitatis, el cum facinorosis non inlroibo: odio /io-
bui curiam nequissimorum, et cum imptis non sedebo
(Psai. x x v , 4 , 5 ) . Legant quaies ipsc tcmporibus suis
in illo populo t o l e r a v i t ; q u i unctionis mystico s a c r a -
menlo tantum honorem detulit, ut i d ncc i n s c c l e r a -
tissimo Saule contemneret; imo lantum veneraretur,
111 amplitts omnino non posset. Nonne, si eorum verba
factis eorum objiceremus, responderent.nobis: N o s
plane ctim talibus n u l l u m habuimus in corde consor-
l i u m , nec tangcbamus immundum ubi potest c o i n -
quinari coutactus; id est, consensione alque placiio
conscientiae recedebamus, et exibamus, ab eis, q u i
non solum talia non faciebamus, sed ncc facientibus
tacebamus? Isti autcm seditiosi et iusani, qtii defen-
sionem praecisiouis suae quacrunt ex oraculis P r o p h e -
t a r u m , superest ut impietate vesana de vcrbis p r o -
pbeticis mores arguant P r o p h c t a r u m . A u boc d i c l u r i
s u n t , quod i l l i s lemporibus recedere justis a m a l o
populo non iicebat, istis vero tcmporibus licet ? Q u i d
d i c i perversius p o i e s t , i l l o tempore non potuisse b o -
nos a malis corporaliter separari, quando multa s a -
cramenta corporaliter observari v i d e b a n t u r ; nunc
autem nccessariain esse corporalem separationcm,
quando j a m illa spiritualiter observantur ?
24. Vae caecis ducentibus et ca:cis s e q u e n l i b u s !
Itane nnn timent ista dicenles, ne forte per tanttm
latitudinem orbis terraruin, qua fides Christi n o m c n -
quc diflusum est, antequam .se isti separarent, in a l i -
qua parte terrarum ab Africanis regionibus remotis*
sima jam lioc justi fecerint, et adhuc isti in i m m u n d i -
tiae, quam i l l i fugerant, contagione vivebanl? Quis
c n i m eis c a v e t , quis eos securos focit, s i hujusmodi a
s
malis separatio facienda est, hanc, antequam ab istis
fieret, nunquam factam fuisse t t m i o n g e , ut A f r i c a
et omnino n e s c i r e t , sicut i u cxtremis illartun p a r l i u m
%
1
Particulam n e g a n t e m h i c adjeciraus ex Casalino c o d i c e :
q u a m si d e l e r e piacet, d e l e n d a s i m u l v i d e l u r particuta, ut;
vel ejus ioco l e g e n d u m , at. Paulo post i d e m Ms. casaiinus
h a b e l , in quas umta invectiva dicebat.
» A m . e t M s s . , direptkme :msufr*,\\h. ! , n . 8 .
* Sic vaticani Mss. A t edili, eos cavet.
* Editi,ut Afruam omninonescirent. l e g e n d u m , v e i c u r o
 101 LIBER
terris par» Donati pn.r us ignota est? Forlassc dicciit
obesse sibi non potuisse quod ignorabaut. S i c ergo et
illis terris obesse non polest quod geslum i n Africa
ignoranj, etiamsi vera isti dicerent, quae de Afrortim
criminibtts mentiunlur. S i autem dicunt latere se non
potuisse, si fierel : modo d i c a n t , per omncs orbis
tcrrae patlcs qnod s c h h m a factum sit. Nimiuin e s l
quod iuicrrogo : i n ipsa Africa dicant Donatista? C a r -
thagiuciiscs, vel quicumqtic sunt i n civitate Cartha-
g i n i s , qtiot partcs per Numidiam c l Mauritaniam fa-
ctae sint de ipsa parle Donati, qiiarum omnium catisas
ntique nosse deberent; ne forte justi aliqui i n regio-
nibus illis malorum suorum socielatem congregatio-
nemque vilaverint, et exierint inde, ne immundum
tangercnt, ne c u m facinorosis introtrent; ne forte
isli jam ante aliquot annos i n aliquo angulo Numidiae
vei Mauritaniae separantibus se frumentis palea r e -
manserint et n e s c i t i n t . Sed unde securi sunt, nisi
f insidiosis fraudibus rapiebanl? A n neqnissimi n o n
quia certum habent bonos esse non potuisse, qui se ab
unitate communionis Donati, quae per lotam Africam
*dhTunditur, segregarunt? Quia s i malos aliquos i n
sua vicinitnte patiebantur *, quos ostendere caeteris
non valebaut, eos lolerare potins debuerunt, quam
dividere sc a tot innocentibus \ quibus pcrsuaderi
non potcrant aliena peccata, etiamsi ea ipsi optime
aossent. C u r ergo hacc innocentia non Iribuitnr orbi
l e r r a r u m i n tanta multitudine gentium, quacumque
C h r i s t i harrediias patet, til certa atque secnra sit, cos
qui se honos dicunt, et se ab omnis terrae unitate s e -
j u n g u n i , eo ip^o demonstrare quales s i n t ? S i b i enim
justi videnlur, e l spernunt caeteros; et ideo non c a n -
taut canticum n o v u m , quia de snperbia veteris h o m i -
nis c x t o l l n n l u r . A b e a quippe communione separan-
k
tur c u i d i c l u m e s l , Cantate Domino canticum novum;
cantate Domino, omnis terra (Psal. x c v , 1). Q u i s i vere
justi esscnt, et humiles e s s c n t : si autem humiles es-
scnt, ctiamsi vere matos i n suae vicinitatis congrega-
tione paterentur, quos ab unilale C h r i s t i expellera
non v a l c r e n l , c b a r i l a t e C h r i s t i lolerarediligerent. Quo-
inodo nutem possuilt de iis ipsis quos i n sua viciuilate
malos arguunt, justtim habere j u d i c i u m , cum temera-
ria caecitatc tam longe a se posilos ignotissimos c r i -
minantur? U t r u m enim v e l cives suos vel vicinos
quos argnunl, malos esse noverint, incertum est orbi
l e r r a r u m : quia vero ab eis quorum vitam longe posi-
l o r u m nosse non possunl, temeraria caecitate separen-
tur. certum est orbi t e r r a r u m ; et quia c u m laude
patieniiae m a l i loierantur/ ne ignoti boni damnenlur,
c c r l i i m cst orbi terrarum. Quapropter sccurus judicat
orbis t e r r a r u m , bonos non esse q u i se dividunt ab
01 hc lerrarum i n quacumque parte terrarum.
2 5 . Postrerao,«si'Prophetae posteros monuerunt,
ut sc a n l c tempus ultimae veniilalionis a paleis corpo-
vaticanis Mss., ifrica omnino nesciret; vel, Africani omntno
uescirentt uti i n aiiis plerisque codicibus suspicamur scri-
ptum fuUae : sod quia vocalis t carebat apice, loco, Africa-
- wt, perpciam legi coepit, tfricam.
» casalimis codex, et nexciunt carthamnenses Donattsta?,
et commioucaiit iUis, et non nocet hoc eis. sed imrfe, etc.
* caUicani codices, tn sua civitate patiebantur.
> Y O X , innocenlibus, abest a inanuscriplis.
* DiYiouensis c o d e x , Ab ejns.
ERTIUS. |02
raliter scpnrarcnl, c l lali separatione caverent tnngere
iitimundum, et cuin facinoroMs uou i u t r o i r e n l , c u r
boc non fecit apostolus Paulus ? A n palea n o n erant
qui non ex veritate, sed ex invidia Christum anntin-
tiabant? A n immundt non crant qui non casle E v a n -
g<dium praedicabant, quos in iilitts tcmporis Ecclesia
fuissc teslatur (Phitipp. i , 15, 17), et cujus excellen-
lissimam charitaleiu omnia lolerantem etiam posle-
riores itnilati sunt? A n immunditia non cst avaritia \
quam Cyprianus corde non tetigit, c l tamen inter
avaros collegas pacatissime vixit ? Obsurdiierat viti<»li-
cet • adversus verba P s a l m o r u m , ut sederet iti con-
venticulo vanitatis, et cum facinorosis i n t r o i r e t ; odio
non haberet curiam malignorum, et cnm impiis sede-
r e l * ? Annon erat conventiculum vaniuuis i n eis, qtii
estirientibus i n Ecclesia fratribus largissimo argento
nitere cupiebant? Annon eranl facinorosi, qui fundos
erani, q u i usuris multiplicantibus fenus augebaiit?
Ille vero lavabat manus stias c u m innoceniibtis, et
circumdabat altare D o m i n i . ldeo quippe tolerabat no-
cenles, n e desereret innocentes, cum quibus manus
iavabat, quia diligebat spcciem domus D o m i n i , qtiae
species i n vasis honorabilibus erat (a). In magna autem
domo non solum vasa sunl aurea et argeidea, sed ejt /t-
gnea et fictitia. El iUa quidem sunt in honorem, illa
vero in contumeiiam. E t mundabnt semclipsutu nb h u -
jiismodi, ut essel ctiam vas in honorcm sanctificatum,
utile Domino f ad omne opus bonum puratum (II Tim.
II, 2 0 , 2 1 ) : nec propler \asa quae erant in c o n i u m e -
liam se a magna domo separa!>ai; scd eos i n unilate
illius domtts argtiens tolerabat, a quibus se non i m i -
tando m n n d a b a t . v
C A P U T V . — 2 6 . Sed novit poncre Parmenianu* ver-
ba Proplieta?, d i c e n t i s : iVon sedi cum concitio vonitatis,
et cum facinorosis non introibo : odio habui curlam ne-
quissiinornm. Lavabo cum innocentibus manus meas, et
circumdabo altare Domini: ut audiatn voces laudis, el
enarrem omnia mirabitia tua. Domine, dilexi spcciem
domns lua et locutn tabernaculi clantatis
% tuas. Ne «-
mut perdideris cum peccatoribus animam meam et cum 9
viris sanguinum vitam meam : in quorum manibus de-
licta sunt; dextera eorum implela est muneribtts (Psul.
x x v , 4-10). Novit hoc ponere Parmenianus, et umi
ctiral adverterc quemadmodum his verhis sine ullo
divisionis nefariae sacrilegio serviatur. Species cuini
domus et locus labernacuii claritatis Dei i n vasis est,
nt d i x i , non i n omnibus, quae tamcn i n una domo ma*
gna s u n l ; sed i n iis quae sunt i n honorem sanctilicata,
Domino utilia, ad omue opus bonum semper parata.
In his quisquis dilexcrit speciem domus Dei, e l lociiin
tabernaculi claritatis ejus, tolerat ea quae sunt i n con»
tumeliam, nec propter b x c relinqtiit d o m u m , ne liai
ipsc uon vas i n contomeliam, quod tamen i n do.no
i E d i l i : AU immtmditia f an etiam avaritia t CasUganlur
ex MSS.
< s i c MSS. At e d i t i , Non enim obsurduerat ailverms.
* F d i t i , nonsederet. A b e s t , nou, a Mss. v a u c a n i s .
* A m . E i . et quidam Ms., non imtiandoservabaL
{dS vide Cyprianum, sertn. de lapsis.
403 CONTRA EPISTOLAM P A R ! ENIANI, S . A U C U S T t N I 104

tolcratnr, se\ stcrcii3 quod dc domo p r o j i c i t u r ; et autem dicentem Apostolum, Nostra antem convcrsa-

propler ipsam temporalem 1

c u m malis in una domo tio in ccelis est ( Pldtipp. m , 2 0 ) . Ibi c u m facinorosis

congregationcm orat dicens, Ne simul perdideris
peccatoribus animum meam, et cum viris sanguinum
tam meam : in quorum manibus delicla $uni ; dextera
eorum repleta est muneribus. l i o c utique orat, ne s i m u l
pereatcum i i s cum quibus euin simui vivere charilas
omnia tolerans hortatur, cujus sacrilicium p r r m i s i t
dicens, Domine, dilexi speciem domus iuce et locnm
cum non erit, i b i c u r i a m nequissimorum non patietur. i b i
cnm impiis non sedebit. In tali spe h a b i l c t i i t ad
vi-
r c m cujus habct spem pervcnire aliquando mereatur.
Non enim jam resurreximus sicut C h r i s t u s , aut j a m
cum illo sedemus in coelcsiibus; et tamen quia talcm
spem nobis dcdit, et pcr ipsam spem j a m qtiodam
modo ibi conversamur, dicit A p o s t o l u s : Si autem re-
9

surrexisiis cum Christo quce sursum sunt qucerite, ubi

labernacuii claritatis lum. Quia enim dilexi speciem
f

Clmstns est in dextera Dei sedens; quas sursum suut

domus lua?, e l propler ipsain dilectionem lolero vasa
sapite. non qucc $uper tcrram. Mortui enim e$ti$ etvi-
quae sunt in coiittimcliam, quia charitas omnia lole-
9

ta vestra abscondila esl cum Christo in Deo (Colo$$.

rat, ne siniul c u m eis pcrdhte is aitimam m c a m * .
III, 1-3). In iila vita nostra qua? abscondita cst ctiui
Nonnc apparel in his verbis vox i l l o r u m , qui per Eze-
Christo iu Deo, non sedemus i n convcnticulo vanita-
c h i c l c m propbeiaii sunt gemcre et mocrcre ob i u i -
tis, quia, sicut dicit Aposlolus : Simul nos excitavtt. et
quilates populi qu;e fiebant i n medio e o r u m ; et qu':a
sunui nos sedere fedt in ccetestibus ( Ephes. n . 6 ); sed
e r a n l vasa in h o n o r e m , proprium signum accipere
in spc, nondum i n re. Spes autem quce videlur non esi
mcrueriiiit, ut c u m i l l i omnes inciperent v n s t i r i atque
spcs: quod enim quis videt, quid sperat ? Si autem quod
deleri, Dcus non perderet cum peccatoribus animas
non videmus, speramus, per paticntiam exspectamus
coruin ( Ezcch. i x , 4 )? Isli autein sunt infelices, q u i
(Rom. v i u , 2 4 , 2 5 ). Quam patientiamisti iniseri per-
se ab omni malorum * congregatione tanquam t r i t i -
diderunt, ct fcstinantcs se antc tcmpus velut a palea
cum a palcis purgatos esse pr.esumunt. P e r i s U m
separare, se ipsos csse levissimam paleam vento
enim vanitatcm prajudicaruut sibi, ut in populis q u i -
abiatam de arca detnonstrarunt» Quod ergo ait S a -
bus p r e s u n t , i n i q u k s i m a s et flagiliosUsimas turbas
pienlia teneamus: Qui autem me audit, habitabit in
r.on audeant corripere ut corriganlur, ne per hoc c o -
$pe, et $ilebti sine timore ab omni matignitate ( Prov.
ganttir confiteri quia mali sunt, et dicatur e i s : Certe
ir 5 5 ) . Dum ergo babitamus i n spe, cogitantes * non
tritico purgato l o q u i m i n i , c u r per has voces tantam
qitid sumus, sed quid e r i m u s : quia fitii quidem Dei
commixturam essc f a t e m i n i ? E l ideo qtiia justi non
%

$untu$, scd nondum apparuit quod erimus; quia eum

sunt, non emendant et arguunt i n m i s e r i c o r d i a , sed
apparuerit, $imile$ eierimus, quoniam videbimu$ eum
oleo adulationis impinguant capita c o r u m (Psat. C L X ,
sicuti e$t (I Joan. m , 2 ) : in tali S|>e habiUntes, qui.v
5 ) , quibtis ipst capita esse v o l u n t ; quoniam sub uuo
liaec h a b i u t i o s
non habel malos, nec conveniicula
capile quod in coelo est, in unitate corporis quod per
v a n i u t i s , nec facinorosos, nec iniquos, ucc impios
totam terram est, esse n o l u n t : tit merito plebibus
p a t i m u r ; er eos U m e n non i n spc quae non videtur 4

c o r u m d i c a l u r , Qui vo$ fetice$ dicunt in errorem vo$

9
patimur in congrcgatione cathoiica toto orhc diffusa,
mittunt el conturbant scmitas pedum ve$trorum (I$ai.
9
donec trauseat i n i q u i u s , donec tempore messiszi-
III,I2).
zania colligantur ( M a t t h . x m , 5 0 ) , donec uhiuio
2 7 . Q u i e r g o non vult sed re i n conciiio v a n i u t i s •,
ventilabro a frumento palea scparetur ( Id, i n , 1 2 ) ,
non evanescat typho sup rbiae, quaerens convcnticubi
a

donec ptsces boni a piscibus maiis, c u m qitibus i n t r a

jtistorum a totiusorbis unitate separaia, quae non p o -
cadem retia congregati sunt, i n littore eligantur (Id.
test invcnire. Justi autein sunt per universam c i v i -
x n i , 4 8 ) , doncc tacdi ab ovlbus c u m quibus s n b u n o
tatem, quae abscondi nou potest, quia supra montcm
pastorc i n cisdem pascuis tamdiu pnverunt, i n u l t i -
constiluta est ( M a l l h . v , 1 4 ). Monlem i l l u m d i c o D a -
mo ad srnistram segregentnr (Id. x x v , 5 5 )•
nielis, in qno iavi$ ille prceci$u$ 4
sinc manibus, crevit,
et implevit universam terram ( Dan. u , 34, 5 5 ) . Per 2 8 . N u l l a cst igitur s c c i i r i U s u n i u t i s , n i s i ex p r n -
totam igilur istam civitatem toto orbc diffusam j u s t i missis Dei EccSesia 1
d e c l n r a U , qu.-e super m o n t e m ,
gemuntet masrent ob intquitatcs quae fiunt in medio ut dictum est, constittita abscondi non p o t e s t : et
c o r u m . Non ergo quaerat quis separatos justos ; scd ideo necesse est u i omnibns terrarum partibus nota
cum ipsis polius i n malorum temporali commixtioue sit. Inconcussum igitur • firmumque tcncamiis, n u l
concorditer gemat. N o n enim sedebit in conventictilo los bonos ab ea se posse dividcre, i d cst, nullos bo-
v a n i t u i s : quia i b i sedebit, ubi c o n v e r s a t u r ; audiet no9, etiamsi cognitos sibi malos paiiantur, ubicunv
que versentur, propter eos se a longe positis et inco-
1
rlures Mss., talem. gnitis bonis temcrario schismatis sacrllcgio s e p a r a r e ;
* Gallicani Mss. sic habent: HOC itague orans, ne shnui
pereat cum Hs cum quiims eum shnut vivere charitas qute
9
ut i n quacumque parte tcrrarum vel l a c u sunt i s U ,
omnia toierat competht; nomte apparet m h%$ verbis, e t c ; vel fiuut, vel futura suut, caelcris t c r r a r u m pariibus
et |>rope omnes pnctereunt sex lllos versus intermedios,
cuju$ sacrificium pramisit dicen$ Domme animam
9

meam. * Sic Mss. Editi vero, habitatil.

* rlures Mss., omnitan maiorum.
4
vatkani codices, lantam pateam eommixtam em
temhn.
* u s s . , in conventicuio vanitctis.
\ox, prcccuus, deest in multis Mss.
4
» ^ic vaticani et Gallicani Mss. EdHi vero, cogitenmu
fa- * Galticani Mss., habitatio cogitationis.
* vaiicani Mss., quce videlur ; omisso, non.
»rlures Mss., Ecclesice.
* Mss., inconcussum firmumque; o m i s s o , igitur.
 105 LIBER 1 IRTIUS. |P6

longe poftitfs, et utram facta siut vel cur facta sinl cnssi filios vcslros ; disciplinam non rcceperunl (Jerem.

ignorantibus, ct tamcn cum orbe tcrrarum in u n i t a - n , 50). Qui proptere*.! p e r h u m a n a s p o l c s t a t c s i i u u c

tis viuculo permanentibus, ea ipsa sit f i r m a sccuriias, i n i s c r i c o r d i t c r a d m o n e t , ne in fiue s i c v i n d i c e t , ut noji

non boc potuisse facere, nisi aut superbi;c lumore se p o s s i n t s u p e r b i dc sua d a n m a l i o n e jactaro. Sub

mriosos, aut invidenliae livore vesanos, aut s x c u l . i r i v i n d i c t a e n i m r e g n m p n l c s t h o m i i t t t r a p e r t i n a c f a falsb

commoditaie corruptos, aut c a m a l i timorc pcrver- n o m i u c v i r t u l i s v c l l e l a u d a r i ; a j l c r n i s autetu ignibujs

s o s . Quibus omiiibus causis cflicitur ut vel boni fal- c o n c r c m a r i , n e c c r i t , ncc v o c a b i t u r rortitudo. Noti

sis crimiiiibus iufauicnlur, v c l lemere de bonis falsa e n i m erunt iu d i e illa q u i c a p u t u n g a n t oleo adutatio 1

credantur, v c l eliam mali qui pro unitatis vincuio nis, aut vnria 1
decepti f a l l a c i a c o r o n a t o s s b m n i c n t

tolcrati n i h i l obsunt bonis, d L r u p l a bouorum pace d a m n a t o s , d i c c u l e s , Eugc, euge;et j u r a u i e s p e r c a -

pcrvcrsissime fugiantur, c n m vexationi fromenloruin nos c o r u m , q u i caput s a n u m non h a b u c r u n t , et p c r

IIOII parcitur, usurpantibtis sibi bominibtis ante m c s - c o m p a g e s * e o r u m q i t i viam p a c i s non agnoverunt.

sem quod Angeli in messe facltiri sunt. Quaics t u r b a s i s l i a v c r t e n l e s a C l t r i s l i u n i t a t e , ct att

CAPUT V L — 2 0 . Quac c u m ita sint, audent ctiam s u u m iionicii convertere c u p i e m e s , i u t e r i m tempora-

sacrilega schismata v c i haereses impiae, s i quatido i n lia snpplicia schismatis sui conferrc audcnt passioni

flageflo u l se corriganl admonenttir, poeuas furoris b i t s m a r t y r u m , ut eis p o e n a r u m s u n r o m u a t a l i t i a ce-

s u i etiam inter inartyria d e p u U r e . Quod cxistimans lcbrcntur m a g n o convcntu bomintim furiosorum :

e l i a m Parmenianus , in fine epistolae sune exhortatur quorum c n u n i c r o illi s i i n t , qut e t i a m i m l l o p e r s c -

T i c h o u i u m ut i n parte Donati permanc.it ct persecu- q u e n t c , se i p s o s u l t r o per i n o n t i i i m a b r u p t a praicipi-

tiones perferat, dicens, non se debere loluntate conjun- tant, itt m a l a m v i t a m pcjore uiortc, coiisttmiiieiti.

gi eis, quibus persecutioneeogente non juncli suul; ad- Nou ernnt h i d i e i l l a stultac piebes quibus diranl,

hibcns c l i a m lestimonitim Scripturac dicentis, Vcehis Nus s u i n u s j t i s t i q u i p a t i m t t r p e r s e c t t t i o n c m : ct q u i -

qui perdiderunl sutlinenliam, etdiverterunt in vias pra- b u s caecis v c n d a t u r r c p r o b u s lapis p r o g c m m a p r c -

vas. Et quid facient, cum inspicere ceeperit eos Bominns t i o s a , id cst, c n r i i a l i s d u r i t i a pro spiritoali palieuUa.

( Eccti. n , 16, 17 ) ? morc suo c i m c l a de divinis L i - N o n c r u t i l qui nomina p r i n c i p u n i f t i r o r i s sui r c c i i c n t

b r i s advcrsus se ipsos p r o p o n e n s . Qui cnim susti*

1
ad a l t a r i a , v c l qnac ab u n i t a t e C h r i s t i d i v i s c r u u t , v c i

neutiam pcrdidcrunt, nisi qui cos de crimiuibus quae quae sub liouiiiie Cbristi conlra c r c x e r t t u t . ll;ec
8

objiciebant convinccre ncquivcrunt, quos propaee c n i m s u n l |>rciia, qiuc i s l i ut a c c i p i a n t , dtim v o l u n t

C h r i s l i tolcrare n o l u e r u n t ; et sero postea cogitantes, babcrc q u o d v c n d a n t , cxcitant advcr>um se potesta-

ipsam partero suaiu uon c s s c p e r roultas particulas t u m s c v c r i l a t e i n p e r a n i m o s a m p e r v c r s h a t e m , ne illi

d i v i d e i i d a m , eliam sibi manifeslissimos sacrilegos qui ab e i s s c d u c u n t u r , e l eos p r o p t c r e a j u s t o s pu-

q u e s ipsi damnarunt, rursus reccptos pro falsa Dona- i n n t , quia poeiias i n i q u i t a t i s c x s o l v u n t , r c d e a n t ad

tipace tblcrarunt? E t j a m nunc landom aliquaudo c o r , et c o n s i d e r c n l q u a r e p a t i a u l u r quae s e paii glo-

roguoscanl etcorrigaut, quod se impic fecisse, c x eo r i a n t u r . Qtiautum c n i i u c r a t ut p a u l u l u m n d v e r l c -

k

s a l l e m quod a Maximiano passi sunt, d i d k e r u n t . Scd rent t d i a dicerc P a n n c u i a n u m Tichonio de |ierfe-

scilicet crubescuiit, * manifcstissimis rationibus c o r - rendis pcrsccutionibiis et g l o r i a l o l e r a i i l i . u , q u a l i a

r i g i , quia imperatorum jussionibus restiterunt, nc d i c u n t o n n i e s h a e r e l i c i , dc q u i b u s c o c r c c u d i s v c l pti-

i l l n quv. se conqueruntur fuissa perpcssos, corrccli u i e u d i s s i m i l i a ragum j u s * a p r o f c r t i n t u r ; q u a l i a c c r t c

pcrdidissc videantur : q u a s i non melius perdmit i l l a , Ilcnibresitanis s u i s d i c i l e t i a m S n l v i u s , c u i laiitas

quain p c r c t i n t . S i c n i m h a b e i i l * aliquain unibram, Abitinenses p l a g a s e t c o n l t i i n e l i a s i u t u l e r i i i i t , pcr q u o s

quainvis f a l s a m atque fallacetn, tamen nonnntlatn isti m e r u c r a n t ut de Ecct<*sia p e l l e r c i t i r , B

ul ejtis

imagiiiem forliludinis, jiibeuti non cedereimperatori: c e r v i c i c l i a m m o r t t i o r u m cantiui c a d a v e r a c u l t i g a r c i i i ,

cujus vcl h u n i a n a j laudis iileccbra est, apertissimae ut postrcmo c u m i l l o ad t u r p c s v o c e s c a n l a t i o u c s q u e

contradiccrc v e r i t a l i ? C u r clausis octilis tam multa saUarcnt. Q u c m s e r m o n c m , postcaqtiam taula per-

d e Scripturis teslimonia proferunt, qu;e intellccta at- pessus e s t , e u m p n t a m t i s habuissc ctun s u i s , tpios

q u c contra s e prolata repudiant; quae s i secunduin m i s e r o s d e c e p i l ut a l t e m m sibi basilicam fabrica-

eurum iiilcllectiim recipitintur, nihilomiuus cos de r e n t ? Quanta d i x i t de j u s i i l i a , p r o q u a t a l i a p e r p e t i

sna perversitate coiivincunl? Nonnc scriptum est,

Non contradicas ullo modo vcrUnti (td. t v , 30)? Ctii
Valicani codices, vann.
1

aulcm nisi v e r i t a t i c o n t r a d i c i l u r , cum e l i a m r e g i c x * M o r e l , E i e m e n t . c r i i i c , p a g . 18-90, probat i c g e n d u j u ,

vcriiate aliquid j i i b c u l i resistilur? Sed r e x homo q u i conpagos, id est episcoporum catigas. 11.
* A i u . c t Mss. v a t i c a o i ac p l e r i q u e G a l l i c a n i , contra Ec~
m i n a l u r v c l q u i v i n d i c a t , ad t c m p t i s i n o l e s l u s c s t : ctesiam erexerunt. v o c e m , Ecclesiam, quia a Belgicis Mss.
uon sic i l l c R e x q u i c l i a m Vcritas d i c i t u r , q u i uunc aberat, oxpunxerunt Lovanienses, t u t sit s e n s u s , t i u -
q u i u n t , t (jtue e x adverso e r e x e r u n t . »
qwque fl!is per prophetam c l a n i a t , Sine causa pcr- %
s i c v a i i c a n i Mss. A l i i v c r o c u m c d i l i s , quare et quce se
pati gloriantur.
' K d i t i , propenentes. Divioncnsis c o d e x , proponcns; s c i - 8
A m . et E r . , pelterentur. L o v a n i c n s e s , r c c t a m a n t i b u s
n c e l Parmenianus. l i c e t M s s . qtti r e v e r a antiquis c d i t i o n i b u s a s i i p u i a n t u r , emen-
* E d i i i , scd si Ucet erubescant. E m e n d a n t u r a v a l i c a n i s d a r u n t , pelleretur; q u i a de s a l v i i tanium e x p u l s i o n e a^riiur,
Siss. qaam i i « i Memtiresitani m c n i i s s e per A b i t i n e n s e s d i c u u -
• Quidam Mss. o m i l t u n t , habent: nroquo v i d c l u r l e g e n - lur. M c l i l i . 4 c o i U r a C r e s c o n i u a i , n. 50, « | er q u a m , » ait,
duro,tiabet. P a u l o p o s l loco, nonnutlam , rej>eri.nus, n:il- * eivitatem vicinam (puia AbitintMiseni) jti licaiuni hutdere
latn i n Ms3. et iu edilioue Anierbadiii. vcbiri i;jcni,'n;ai; •> ut.v il.coi a sua seue (.eiierelur S.iUiu».
PATUOL. XLUI. (Qualrc.)
 fU7 0E BAPTISMO C O N f R A
uicririt : idco so sanclum persuadcns, quia passus
e s t ; idco illos iniquissimos, quia fccerunt. Tiiusco-
n t i i t lyraiinortim commemoralttr aiUiqua crud l i l a s ,
qtii mortua vivis. sed humana humanis corpora c o n -
jtingebant (Vtrgil. jEndd. tib. 8, i m . 4 8 4 - 4 8 7 ) : c a -
nina Ycro huniauis, e l b:ec cpiscopalibus roCmbris ,
iicsrio iitrtim quisquam se vci audissc unqiiam vet
legisse c o m m e m o r a t . N o l u m est omuibus, nugaccset
liirpes saltatioucs ab cpiscopts sotcrc c o i n p c s c i : quis
uuquam inennnit, ab* bominibus quus i n nuxihuin
episconi petierunt, cum cpiscopis csse saltatuin ? A n
(brtc Saivius tunc non eral cpiscopus , quia damiia-
tio ejits in Bagaien>is concilii sentenlhi recitnHur?
Q u i d , si et ipse postea rcconciliarvtur P r i i n i a u o , stc-
ut reconciliattts est F e l i c t a n u s , cjusdcm i plenarii
i coucilii vcridico orc » damnatus, sicut ibi eortim
vcrba recilantur, tuuc cssct episcopus? A u forte jaui
DONYTISTAS, S. M t i U S T f N l 10*
ct cum passns e s s c t , utrum non oun. isti intcr s a o -
ctos martyres recilareot ? Graviora ergo passus est
S.ilvius cuiii quo snlialum est, quam si vivus arsissei.
N a m s i cuiquam eorum l i x c d u o proponcreutur, utrum
maHet, non ipsc s a l t a r c , scd saltari s o c o m , quam
v l v u s i n c e u d i , quid eum eiccturum esse respondcant?
S i autem dicit n i b i l aliud fmpetrasse a procoustile
Primiaiiistas. nisi u t per AbilinensesSarvhis de basilica
pellerettir, illos auicm sua sponte fecissc qtiidquid
ei poslea crudcliter turpitcrquc f e c c r u n t : c u r nou
sibi d i c i t , sic etiam posse Catholicos nibil aliud ah
Imperaloribus petcre, nisi ut isli dc basilicis quas
iioininc sacrilego retinent e x c l u d a n t i i r , illos autein
sua spontc regia potestatc et houestate servata i n
sacrilegos muito m i t i t i s , quam Abiiinenses nttila i m -
periali lege, nulla judiciaria jtissione, iu Mcnihresitii-
iium S a l v i u m , vindicassc ? Qtiibusrcbus considcra-
l

iton admittcretur, quia sacrilcgium schismatis qncm
coinquinavcriUpotestmundarusicut Felicianns; qncio
vcro eaucs nmrtiii collo sttspcnsi immundum fcecriiil,
iion p o t c s t e * p i n r i ? Vellcm scire quid ad ha?cdicutit,
lain i u a n i f e s u , tam publica, lam recentia, qni uo-
liis antiquas calumnias suas qtiasi crimin:i nosira o b -
j i c i i m l . Quisquis cortuii arlutratttr mc falsa jact:ire ,
•|uid lunguiiiii cst, (juid diflicilc, n l aiiimac su:c ctirnni
gerens pcrgat Meiiibrcsam, q u x r n t nn f a c t i siut i s t a ,
ct defcndaL, s i potest ? S i c n i m dicit isla rcctc s c h i -
smaiicis fleri, quos treccuti e l decem Donalistae c p i -
«cojti dnmnaverunt, non inurmurcnt quando ali(|ua
>p>titintur, duamvis passi s i n l , quos ab unitale C h r t s t i
schisma fcelssc, non trecentortim et decem, sed to*
lins oi bis auctoritate convincimus (a). S i autem dicit
levia cssc qu:c passus est S a l v i u s ; quncro u l r u m , s i
nliqnem Dunnlistarum cpiscoporum saltare cogeret
l u i p c r a l o r , c t n o l e n i i facerc, bcstias, igncsqoeiitina-
r e l u r : non m a l l e t i l l a perpcti quam illud a d m i l t e r e ;
(o) ConciUo s c i l i c e t Aretatcnsi primo, q u o d totins orbis
juatciuni d i c i l u r su|>ra, n. 21.
t i s , prius quid fociant, et postea quid patiantttr a d -
v e r t a n t : ne cum advcrsus facta sua oculos claudmit-,
ct ad pamas suas oculos a p e r i u m , et bic frustra l e m -
poralia patiantur, ct in ultimo judicio Dei etiam pro
tioc ipso quod frustra eos talibus tnolesliis u t e m e n -
daret admonurt, aelerno suppJicio puniaiitur. Non vc-
tcra replico, ubi fallunt quos p o s s t i n l : brevitcr d k o >
p n r s c n t i a ingcro, digito ostcudo. Damnnti Maxirnia-
n i s L c r e c i p h i u t u r ; ignoLe gentes argtiuiitur. M a i i -
niianUtaruiu Baplisiiius acceptatur; orbis tcrrartnu
Bapiismus exsufflaiur. E c c e A s s u r i l a n i , ecce M u s l i -
t a u i , eccc non longc morluus Practextatus, ecce a d -
huc vivos F e i i c i a n u s , ecce nomina eorum huer
damiiatos Bagaicnsi concilio gestis proconsdtaribus
allegala , talibus reccutibus ct pr.rseutibos fnclis,
q u a l e s ab i n i l i o f u e r i n t , salis iiidicnnl. S i quid pro
hujusintidi pervcrsitatibus * ct tniquitaiibus patiun-
tur, si n o l u n l corrtgi, salicm nou audeant g l o r i a r i .
KdiU, tindicarunl. condnnias vaHcam Mss.,
1
vimti-
casse.
* Mconmcs Mss. At edili, adverstiatibus.

ln subsequentes Itinros s c p t c m vide lib. 2 , cap. 18, R e t r a c t a l i o n u m , tom. I , col. 637, a

verbiSy C o n l r a D o n a l i s l a s , usque ad col. 638, verbis, A d v e r s u s E p i s t o l a m P a r m e n i a n i . M .

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPl

DE BAPTISMO
CONTRA DONATISTAS
irtort $ < » u m ( a )
.

LIBER PRIMUS.
r t o b a t possc c x l r a cathuttcam c o m m u n l o n e m dari Rai t i s m u m a b baereticis v c i schismaUcis, n o a a b i i s t a n i e u a c c i p i c u d u m ,
n e c i n baercsi v e l s c h i s m a i c q u i d q u a m prodesse.

C A P U T P U I M U M . — I. b i cis libris q u o i ndvcr- n i u i n , scripsimus, promisimus nos diligcutius qu:v-

stis Epistolam Paruicniani, quam dcdit a d Ticlio- stioucm Baptismi traclaturos (Conira Epislotam Pur-

ADM0XITI0 P P . BENEDICTINORUM.
D c B a t i l i s m o c o n t r a Donalistas tiltri s c p t e n i r e c e n s i l i sunt ad v e l e r e s codices, C o r b c i e n s e m , R e m i g i a n u m , F l o r i a c e u s e m ,
Bcccertsem, r r a l e i t e n s c m , M i c b a e i i n u m , aa U U d u n c n s i s Ecciesia3 l i b r u m , ad Georgianum, id est, iliustrissimi D . d e S . G e o r -
c c s a He^re uoaii.iali ad a r c h i c p i s c o p a u i m T u r o n e n s e m ; ad u n u m c o i l e g i i R c r n a r d i o o r u m l*arisiensiuin, u n u m i i e m Attgti-
stiiiensimn m a i c r i s c o n v e n l u s , u n u m Dominicanorum v i a Jacobaea, a d Vaticanos Uss. d u o s ; tnndem ad edUiones A m . E r . et
t o v . , uecnon ad v a r i a n t c s l e d i o n e s L o v a u i e n s i u m o p e r a collectas c x B e l g i d s t r i i n i s m a n u s c r i p l i s .
Comparavimus prcelerea eas omnes editiones initio R c t r . ef Confcss., t. 1, memoratas. M.
( n ) s c r i i t i circiter annum chrisii 4 0 0 ; qua dc r e v i d c s u p r a A d m o n i l i o n c m i n l i b r o s contra E p i s t o l a m Partuo-
niaai
109 LIBER PBIMUS.
metiiani, tib. % cap. 14), qttoil cliamsi non i b i p r o n i i l -
teremus, debitum tamen a nobis flagitanlibus fratri-
bus meminimtis et agno >citnus. Quapropter i n boc
cipcre adjuvante Domino susccpimtis, non soium ca
refeilcre qu.e de bac r c nobis Donatistae objcctare
consucrunt; sed etiam dc bealissimi martyris
C y p r i a n i aucloritale, unde suam perversilatem, ne
v c r i l a t i s impetu cadat, fulcire conautur, quae D o n i i -
nus doaaverit d i c c r e : u l intelligant omnes q u i nou
sludio p a r l i u m c a c a i i judicant, non solura oos noii
adjuvari aucloritatc C y p r i a n i , sed per ipsara maxime
couvinci atque s u b v c r l i .
2 . J a m quidcm i n supra memeratis libris dictum
c s t , ita posse extra c a t b o l k a m communionem d a r i
Baptisraitin, qucmadtnodum et extra eam potest et
b a b c r i . Nullus aulem iltorum negat babcrc B a p t i -
s m u m c i i a m apostalas, qnibus utiquc redcuntibus et
per poenitetuiam conversis, dttm non redditur, amitti
non potuissc judicatur. S i c et i l l l qui p c r sacrilegium
scbismatis ab Ecdesiae communionc disceduni, b a -
bent utiquc Baptismum, quem priusquam discederent
a c c e p c r u n l : n a m et ipsis, s i redcaut, non cis iterum
dattir; undc ostenduntur, iilttd quod acceperant i n
unitatc positi, non potuisse amiltere separati *. Quod
s i babcri forispotesl, etiam d a r i c u r non potest? S i
d i c i s , N o u rectc foris datnr : respondcmiis, Sicut non
rcctc foris habetur, et tamen habcttir; s i c non rccte
foris datur, scd tamen datnr. Sicut autem p c r unita-
tis reconciliationem incipit nttliier haberi, quod
c x t r a unitatcm inutilitcr h a b e b a l u r : sic per eamdem
rcconciliaiionem incipit utilc essc, quod extra cam
inutiliter datum est. Non tamcn dici fas est, non d a -
tum essc quod datnm cst, aut u l non hoc dcdisso
quisquam calumnietur, cuni hoc eum dedisse quod
acceperal confitetur. Sacramcntum enim Baptismi est
quod babet qni b a p l i z a t u r : ct Sacramcntum dandi
Baptismi est quod habet qtti ordinattir. Sicut autcm
baptizatus, s i ab unitate reccsserit, sacraracntum
Baplismi non amittit; sic etiam ordinatus, s i ab u n i -
tale reccsserit, Saeramentum dandi Baptismi non
amittit. Nutli enim Sacrameitto injuria facienda est :
si disccdit a malis, utrumque d i s c e d i i ; si permanet i n
malis, utrumque permanet. Stcut ergo acceptattir
Baptismus, qucm nou potuit amittere q u i ab unitate
discesserat; sic acceptandus cst Baptismus, qtiem
dcdit i l l c qui Sacramenlum dandi cttm discederet non
amisernt. N a m sicttt redcuntes, q u i priusquam r c c e -
ilerent baptizati sunt, non rebaptizanttir : ita redeun-
tes, qiii priusquam rcccderent ordinati sunt, non
uiiquc rursus o r d i n a n t u r ; scd aut administrnnt qtiod
administrabant, s i hoc Ecclesiac utilitas postulat; aut
si non adminislrant, Sacramcntum ordinarronis suac
tamcn g e r u n t ; et ideo cis manus inter laicos non i m -
ponitur. N a m neque sacramentum Bnptismi, nequc
sacramentum dandi Baptismi, quando a h cis ctim
Maxhniano disccssit, Felicianus amisit. Nuuc enim
cum sccum habent cum eis ipsis, qnos cum foris e s -
1
H i c c d i t i addunt, ab tmitate; q u o d abest a Mss.
I5>
set, inMaximianiscbisraatc baptizavit. Quapropier f»v
t u e r i m i a b eisaccipcrecaetcri,cum ad nosirum oansnr-
tium non accessisscnl, quod i l l i non amiserant, c n m a
nostro consortio recessissent. Qitibus rebus c s t c n d k u r ,
et ipsos impie facerc q u i rcbaptizare conanlur orbts
uniiatem, ct uos recte facerc q u i Dei S a c r a t n e n t a i m -
probare uec i n ipso schismatc audemus. In qno o n i m
iMibiscum senihint, i n c o etiam nobiscum n u n t : ht
co autem a uobis reccsserutit, Ui quo a nobis disaeu •
tiunt. N o u ontm accessus isle aiquc disceasus corpo-
ralibus motibus, c t non spiritnalibus e s i m c i i c n d u s .
S i c u i enira conjunciio corporum fit n c r ooniinuaUo-
ncm locorum, s i c animorum quidam contaotus est
consousio voliralatura. S i crgo qui recessit ab uiutale,
aliquid aiitul agerc vohicrit, quam quod i n u n l -
laie percepit, i n eo rooedit alquo disjungiiur : quod
auiem ita vuit agerc s i c u i i n uuHate a g k u r , n b i
boc accepit ct didicit, i n c o manot atquc c o n j u n -
gitur.
C A P U T I I — 5. Uaque isti m quibusdara rebus
nobiscum suut, i n quibnsdam v e r o a nobis exierunt
P r o h i d c Hla i n quibus nobiscum s u n t , eos agcrc nou
v e t a m u s : i n quibus autem noniscum non sunt, ut
veniendo accipiant, v c l redcundo rccipiant, a d h o r i a -
mur; ct quibus modis possumus, u l i d oiigani emeti-
dati atqnc correcti, c u m chariiatc satagimus. N o n c i i
itnquo dicimus, Nolitc darc : s e d , nolUe i n sclH«mat<j
dare. N e c eis quos v i d c n l u r bantizaturi d i c i m u s , No-
l h e occiperc : scd, Nolite i n schismatc accipcro. Nam
si qtiem fortc cocgerit extrema necessitas, u b i c a l h o -
hcum p e r q n c m accipiat n o n invenertt, c t i n animo
pacc catiiolica custodila ner aliqucm cxtra uuitatcm
caibolicam posftum accej>erit, quod crat in ipsa ca
tholica unitatc acceptqrus; s i statim ctiam d c hae
vita migraverit, non eutn nisi catholietitn dcnuta-
mos. S i autcm fucrit a corporaii morte liberatns,
cum se catholicae congregaiioni etiam corporaH p r a -
sentia rcddiderit, unde niniquam cordc dlscesscrai,
non sohim non improbtimus quod fecit, sed etiam ae-
curissimc verissimeqiie l a u d a m u s ; quia praescntcni
Deum credidit cordi suo, n b i unitntcm sorvabnt; et
sinc sancti Baptismi sacrameiito, qood nbicumquc
InvcnH, non h o m i n u m , scd D c i cssc cogaovH, nohiit
ex hac vita migrarc. S i quis autcm c u m possH i n ipsu
Catholica accipere, per aliquam ntcntis pcrvcrsiiaiem
cligit i n schismate b a p t i z a r i : eiiamsi postca venirc
ad Catholicam cogitat, quia ccrtas c s i i b l prodcssc
Sacramcnlum, quod alibi accipi quhlem potesi,
prodcssc autcm non potcst; p r o c u l dubio p c r v c r -
sus c t iniquus cst, ct tanto pernleiosius quanto
scicnttus. Ita cniin non dubitat rectc i l l i c a c c i p i , sicut
non dubitat illic prodessc etiam quod atibi accc-
perH.
C A P U T III. — 4 . Duo sunt ctiam quae dichnus, ct
c s s e i n Catholica Baptismura, et i l l i c l a n t u m . r e c i c
a c c i p i : utrtimqtie h o r u m Donatistae negant. Itcm alia
dtio dicimus, cssc apud Donatistas B a p l i s m u m , non
aulcm i l l i c rectc accipi : horum duorum i l l i unum
mngnopcrc aflirmant, td cst, cssc ibi B a p t i s m u m ; noa
 n i DE BAPTISMO C O N t l t A DONATISTAS,
auiem illic rccle a< c i p i , n o t u u i fatcri. I l a m m quatiior
scntciiliarum t r e $ nostroc tantum snnt, unam v e r o
utrique d i c i m t n . N a m essc i n Catliolica Baptismum,
ct recte illic accipi, et apud Donathtas uon recte a c -
e i p i , nos tanttim dicimus : esse v c r o TJaptismum et
a p u d Donatistas, et i l l i asscritiil, et nos concedimus.
Quisquis c r g o vult baptizari, et certus cst jam sibi
nostram E c c l c s i a m ad cbristianam saiutem essc d e l i -
gcndam ct i n ea sola prodcsse baptismum C h r i s t i
etiamsi alibi acceptum fuerit; sed ideo i n partc D o -
nati vidt baptizari, qnia essc i b i Baptismom non i l l i
soli neqiie nos soli, sed ulrique diclmus : attcitd.it
n l i a tria. S i enim nos clcgit scqui in iis qusc i l l i non
«ticunt, c a vero qtwe utriqtie dichntis, praponft bis
ijine nos soli d i c i m u s ; satis est n o b i s quod ca qtiac
t l l i i i o n dicunt, ct nos soH dtcitniis, praeponiteis quae
iHi soti dicunt. Essc a u t e m in CaUiolica B a p l i s m n m ,
no* dicimus, i l l t 11011 d i c i t n l . Recte accipi i n Catho-
l i c a Baptismum, n o s dicimus, i l l i n o n d i c i i u t . Non
r c c t c a c c i p i in pnrtc DouaU Baptismum, nos dicimus,
i l l i non d i c u n t . Sicut crgo i d potius c r e d i l quod nos
soli d i t i i n u s csso c r c d c n d u m ; Ha hoc notius faciat
«qitoil uos soli dicimus csse faciendum. Quod autein
utriqiie cssc crcdendum d k i m u s , hoc, si ita putai,
t obuslhis credat; quam id quod a solis nobis d i c i l u r .
. Itobuslius c n i m crcdilurus est csse Baplismum C b r i s t i
in parle D o n a l i , quod ab utrisquc nostrum d i c i l u r ,
tiuanicsse B a p i i s i n u m l n Catboltca, quod a catbolicis
-tautummodo d i c i t u r . S c d rtirsus magis crcditortis est
'-csse Baptismum Cbristi ctiam a p u d nos, quod nos
$oli d i c i i m i s , quam n o n cssc apud n o s , quod iUi soli
dicunt. J a m c n i m decrcvitot ccrtus c s l , i n quibus dis-
seiilimus, nos iHisesse prnpponcndos. Itaergo, quod
nos soti dicimus, roclc apud nos a c c i p i , m a g i s c r e d i -
lurus cst, quam non rcctc apud nos acci|4, quia hoc
itlt s o l i diotml. E a d c m regula, quod n o i s o l i dicimus,
non r c c t c apud illos a c c i p i , inagis crcditurus est,
quam i d quod i l l i soli d i c i m t , i d est, r c c l c apud illos
-nccipi. F r u s t r a itaquc sibi vidctur sccurus ibi acci-
>erc, quod cssc quideiii i b i utriquc dicimus, sed i b i
ssc acci|>icndum non utrique d i c i m u s . Elcgit aulein
.pse, i n c o quod non utriquc diciinus, nobis polius
inhaerorc. U i c c r g o sccurus accipiat, ubi ct cssc ct
rcctc accipi c c r i u s c s t : i l l i c auicm non accipiat,
quod csso ibi qoidcm d t c u i i l , sed i b i accipicndiiin cssc
itou d i c u n i , quorum sententiam docrcvii eligerc.
Qttanquam ctiam s l d u b i u m baberei, non i l i i c rccte
nccipi quod in Catholica i c c i e accipi certum haberel,
gravitcr peccaret, i n rcbus ad satuicm animce p c r t i -
ueniibus, vel co solo q t i n d cerlis iuccrta pr;eponcret.
Itcctc quippe bominein i u Ecciesia catholica bapti-
zari co ipso certus est, quod eiiain alibi bnptizatus
Imc transire d c c r c v i L Non rcctc a u l e t n a p t i d Dona-
tislas h o m i n c i n b a p i t z a r i , saltem incertiim habeal,
r u m hoc i i l i d i c a n l , q n o r u i n sentenii u n Donatisiis a n -
t poucndam cssc c c r l u m habct . ct incertis certa
pr.efcrendo hic baptizctur, ubi p r o p t c r c a c c r : u s cst
• F d i t l , dftgendam. llcVms U v a n i c n s i u m judicio, dcti-
gtndam : ct sic veluscodex nostcr Rcuiigianus.
S. AUtfUSTINI 112
rectc fieri, quin ct cum alibi fnc.-rc cngiiahat \ liuc
trnn*cundtim essc decrcveraf.
C A P U T IV. — 5. Jam vero si quis non inteltigit
qtiomodo (ieri p o s s i t , ut quod ibi csse c o i i f i l c m u r ,
non ibi reclc dari d i c a m u s ; illud n t t e n d n l , quia n< e
recte i b i esse d i c i m t i s , quod el ilii flicunl in his qui
ab eorum communione d i s c c d n u l . Inttieatur * eitaw
simitilodincm nulac i n i l i l a r i s , quia c x l r a m i l i l i a m : i
dcsertoribits ct babcri et nccipi potcst; scd tamen
e x l r a m i l h i a m nec babenda itec nccipieudn cst, ct re*
ducto vel perdncto ad militinm ucc mutanda ticc t t c -
randa est. Yerumtameii alia causa cst coriun qui in
islos hrcrclicos imprudcnter i u c u r r u n t , i|>sam csso
C l i r i s i i Ecclesiatn cxistimanlcs : alia eorum qui nove-
r i i i i t n o n c s s e c a i h o l i c a u i E c c l c s i a m , uisieam quae, ste-
nt proiuissa c s t , tolo tcrrarum orbc difluudiiur e i
cxtendiltir usquc ad fines t e r r a e , quac crcscetis inier
zizauin et in t.xuJio scandalorum rcquiein futuram de-
sideraus, d i c i l in P s a l m i s , A finibus tctrw ad %e c/a-
mavi; dum tofderet aniina mea, in peira exallasti me.
P c l r a nutem c r a l Christus : i n quo nos jatn resu^ciia-
tos et in coelo considentes, dicit ApoMoIus (Ephes. u ,
6). nondum in re, scd in spe. ldeoque scqmlur P * a l -
m u s , c l tlicit : Vcduxisti me, qnia faclus es speo mea,
turris fortitudinis a fucie inimici (PSHI. LX , 5 , 4). E i
illius ' quippc promissionibus tanqunin tclis ct jaculis
iu turri mitnitissima c o n s l i t u t i s , tion solum cavetur,
scd ctiam expugnatur i n i m i c u s , iuducns lupos suos
pcltilms ovium (Malth. v n , 1 5 ) , ut d i c a n t , Ecce hie
cst Christus , ecce illic (Id. x x i v , 2 3 ) ; c l ab univcrsi-
tatc civitatis super inontcm con>tiiuUc, ad particubs
insidiariim suartim multos s e p a r c n l , et jugulatos ab-
sumaut. E t cuin hoc n o v c r i n l , eligunt extra coinmu-
nioiicm unkalis corporis Chri»ti accipcre B a p t s m u m
C h r t s l i , ad eanidem commutiiouciii c u m co quod alibi
acccperint postea migraturi. Sc icutcs eiiitu babituri
suut adversus Ecclesiam Chri>li B.iptismum C l u i s t i ,
vei co ipso die quo accipiuut. Quod si scclcratum est,
quis est qtii d i c a t , Pcrmittatur mihi uno die scclus
admiltere? S i euim transitiirtis cst ad CaUiolicam
quaero causam. Quid aliud rcsponsurus c s t , nisi quia
malum cst cssc in partc Donali, ct non csse in catho-
lica uuitalc? IIoc igilur nialuin quot diehus f c c c r i s ,
tol dicruin malum facturus cs : c l <!ici potcst, majtis
malum licri plurium d i e r u m , ininusntiicm paucorum;
iiullum aiilcm nialtim fici i , d i c i non potest. Quid
autcm opus cst hoc lam cxsccrabilc iiialum vel
uuo d i c , vel tina hora c o m m i t i e r c ? Uoc cniin qui
sibi conccdi vult, potest ab Ecclcsia v c l ab ipso Deo
petcrc, ut silii vel uno dic aposmiare conccdat. Nnm
cur unius d i e i essc npostata t i m c a l , ct unitis d i c i
cssc schiiniaUcus h x r c t i c u s v c non limcat, uulla
causa cst.
C A P U T V . — C. Illic , i n q i i i i , a c c i ^ r c m a l u i , u!»i
Ba|>tismum C b r i s l i csse utriqiic cimsc:diunt. Sed iilic
1
EdiU, aiibi aliter ftccre. Abost, uiitr, a nuuuscrir
ptis.
* i n Mss., mtneaniur.
* bic Mss. At ediU, EX iliis.
tf3 LIBER
rmn rectc a c c r p i , illi ad quos inigraturus cs diclint :
recis vcro iliic n c c i p i , i l l i a quibus migraturus cs d i -
cuut. Illiid itaqtie qtiod Ui dictint, quos ipse postponis
r m i l n i d k e u t bus itlis quos ipsc anteponis, a u l falsum
r s t , a u t , t i l mitius d i c a l u r , inccrtum. Vera ergo fal •
sts, niit incertis ocrla pncponc. Illic e n i m , q u o m i -
{tratums es eom a l i b i acceperis, rccle possc accipi
q t u H l desideras, non i l i i tantum nd qiios transiturus
c s , sed t u ipse qui transilurus es confiteri». S i enim
u t n i m recte illic possct accipi d u b i t a r e s , ctiam illuc
iranseundum esse dubilares. Accipere itaquc in parle
D o i i a t i , s i incerlum est esse p e c c a t u m ; quts dubitct
c o r t u m esse p e c c a t u m , non i b i potitis a s c i p e r c , ubi
certum est non essc peccatum ? l l l i vcro qui pcr igno-
rautiam i b i baptizantur, arbitrantcs ipsnm csse E e -
d e s i n m C h r i s U , in islorum quidenvcomparatiune m i -
irtts p c r c a n l : sacrilegk) tamen schismatis vnlneran-
tur : non ideo non g r a v i t c r , q u o d alii gravius. Cutti
e n i m dictum est quibusdam, Toterabitius erit Sodomis
iu die judicii quaiiLVobis (Matth. x i , 2 4 ) ; n o n ideo d i -
c t u m c s t , quia Sodomitae nou l o r q u c b u n t u r , scd q u i a .
i l l i graviustorqtiebuntur.
7 . Quanquam hoc fuerat Ibrtassc occultum ali-
quando c t incci tum. Uudc aulem sanantiir bi qui ad-v
vertuut et c o r r i g u n t u r , inde gravantur hi q u i cum
jam ignnrarc non p e r m i t l a n i u r , ju perniciem suanH
pcrtinaciter sacviunt. Dantnalio<quippe M a x i m i a n i s l i -
r u m , et receptio damnatonim, cum his quos extra eo*
rum commuiiionem i n s a c r i l e g i o , sicut concilitim (a)
coriim clamnt, i n schismate baptizarunl, lotam i M a m
solvit quacstionem, tolam contentionem abstulit. N i -
b i l omnino iutcr nos et eos Donaiislas qui P r i m i a i o
ciminiuntcant d e r C l i q u i t , undc dubitetur, non soluin
b a b c r i , scd ctiam d a r i possc Baptismum Chrisli ab
eis qni ab Ecclesia .separanlur. Sicut c n i m ipsi eos
quos Eclicianus i n schismate baptizavit, v c r u m B a p t i -
sntum acccpfcse foteri c o g u n l u r , quia eos sccum nuuc
babent i n j p s o Baptismo quem in schismate percepo-
r u n t : s i c nos dicimus Baplismum C h r i s l i cssc etiam
extra communionem calholicam, qucm dant illi qui ab
eadem communione prnccisi s i i n t , qiua e u m , cum
praecidcrcntur, non amiscrunt. E t quod i p s i se p u -
lant contulisse illis quos Feliciamis iuschismatc b.ipti-
z a v i t , c u m eos sibi reconciliaverunt; id c s t , nou ut
accipercnt quod n o n j i a b c b a n t , scd u l prodesset cis
quod itiutililer i n schhmatc acccperaut et h a b e b a n t :
lioc vere confert ct pr.cstat Deus pcr commuuioneni
catbolicani illis q t i i veniunt ab aliqua hceresi vel s c h i -
smate, ubi Baplismum C l i r i s l i acceperunt; id cst, noti
ut Baptismi sacramcntum incipianl habcrc quod non
habcbant, scd ut incipiat cis prodesse quod babe-
bant *.
C A P U T VI. — 8. Quapropter iuter nos, et ipsos
^uodam modo cardinales Donatistas, quorum epjsco-
pns apttd Carthaginem Priminnus c s t , jnm de bac rc
nittta c s t : C o u t r o v e r s i a . Voluit cniiu Dcus per M a x i -
miautstas cnm finiri, u l quotl chnritaic suadcnlc nolc-
1
fcr. ct lx>\\, qr.od imtiHter habcbant.
f«) Ki^piiajBUui
bant, exemplo suo cogente fatoantiir. Scd adhuc pn>-
pterca inde disptilamus, ne illi sibi videantur aiiqtttd
dicere , qui ncc i s t i s comtuuntcani, qui apud sc po •
t i u s , qtianto pauciores, lonto sinccrioros Donatistas
remansisse contcndunt. Qui si M a x i m i a n i s t c soli es-
s e n t , nec ipsorum salutem contcmncre dcbercintis.
Quanlo crgo magis quia endcm pars Donati i n mnlln
rmmilissima' frusia concisa c s t , qtue omnes nuotite
pariicuiaj bane unam multo g r a n d t o r c m , in qua P r i -
mianus est, d e rccepto Maximiattistanim Ba|ttisntu r c *
prehendunt, ct singuhe conaniur a s s c r e r e , apud ae
tantutnmodo vcrum Baplismum rcmaustssc, uec o m -
uiuo e s s e n l i b i , ncc in tolo orhe lerrarum qua E o c l c -
sia caiholica c x p a n d i t u r , ncc in ipsa grandiore partc
D o u a i i , nec in cactcris proctcr se-unam c x titinutisai-
IIHS partibus? Qna3 omncs p a r U c u l x s i advcrlera v o -
luerinl voccm non hominis, MHI i| siusmantfesiissimar
v c r i t a t i s , c t auimosum spiritum s u x porvcr&itatis
cdomaro , nou utiquc a d pnrlem Douati i n a j o r c m , d i :
qua pr;ecisn pnecis:e s u n t , scd ad ipsam virhUtaiem
radicis C n t b o l i c x de ariditalo propria ravcrtcnlujr.
Qmnes qitippe isU nbi c o n l r a -nos nott s u u t , pro n o -
bis sunt : ubi autcm. nobisctuu nun> c o l i i g u n i , s p a r - ^
guni.
C A P U T V4I. — 9* Jum c n i m ne vidcar^ humnnis *
argumcntis id agcre, quouiam quacsUonis hujtis o b s c u - •
ritas prioribus Ecclcsiae lcmporibus antc scbisma Do-
nati magnos viros, et magna charitate prndditos |iatrea
episcopos ita i n l c r sc compulit salva nacc discoptare
atque fluctuarc, tit diu conciliorum in suis quibusque
regionibus divcrsa statiiln n u t i v e r h i l , donoe plcnario
totius orbis concilio, quod saluberrimc senticbatur,
ctiam remolis d u b i l a U o n i b u s , finnarctiir (a) t : ex> *
Evnugclio profero carla d o c u m o n t a , quibus Doniioi>>
adjuvantc dcmonstro, quaiu rcctc p i a c u c r U c t vcrc s c - .
cunduni D c u m , u l hoc i u quoquaiii scbisroalko vel
h x r e t i c o ecclesiastica medicina curarnt, in qup vul •
nene s c p a r a b a t u r ; ilittd autem quodsaiium n i a n c r e i , ^
1
agnitum poUus approbaretur, quam improbatum v u l -
iicrareUir. Certe Dominus i n EvangcUo d i c i t : Qui non
est mecum, adversum meest; ctqui mecum non collimt,
spargit. Tamen cum ad cum d i s c i p u l i r e l u l i s s e n t , v i
disse sc qucmdam in ejus nomine pellcntem d^mo-
nia, ct probibuissc, quia cum iiiis eum non soqueba-
tur : Nolite, inquit, prohibcre. Qui conlra oos non o/,
pro vobis est, Nou pptost enim quisquam in meo nominc
facere aliquid, ct maie ioqui de me (Marc. i x , 3 8 , 59.;
et Luc. i x , 30). S i nihil in illo corrigendum c r a t ; sc
curus crgp s i l quisqujs c x l r a comiuuuioiietn tcclebuc
consliluUjs c o l l i g i l i u C b r i s U u o n i i u c , dissociattis n
chrisliana societale : alquc ita falsum c r i l illtid, Qni
non cst mecum advcrsum me est; et qni non cotiigit
%
niccum, spargit. S i aulcm quod discipttli Domini per
ignoranliam faccrc v o l u c r u n t , id i n . c o corrigcnduui
c s l ; qtiod d i x i l D o m i n u s , Nolite prohibere : c u r hoc
ipse probibcri prohibuil? E t qiioniodo ci it vcrum quod
1
Aliquol Mss^ mquovulnerubutnr.
(n) v i d c i i i i r a , lil). 2, cap. 9..
115 DE BAPTISMO CONTRA DONVTISTAS,
Ibi a l l , Qui conira vos non est t pro vebis etl? Iu hoe
enim facto n o n contra e o s , sed pro cis erat, abi per
noioen C b r i s i i sanhatcs operabatur. U t ergo utraquc
scutcntia vera s i t , sicuti vcaa est, ct i l i a ubi ait* Qui
tion est mecum, advertum me ett; et gui mecum non
rolligit, spargit; et i l i a ubi a i i , NoUu wrohibere; gni
euim contra vos nonesi, pro vobit est: quid r c s t a l U i -
iclligendum, uisi quia itlc in tanti nominis vcncratione
roufirmandus foit, ubi non e r a i c o n t r a E c c l e s i a m , s c d
pro E c c l e s i a ; et i l i a tamen scparationc c u l p a n d n s ,
nbi s i ooiligeret spargeret; c l s i fortc vcniret ad E c -
d c s t a r a , n e n illud quod babebat i b i acciperot, scd in
quo abcrraverai otncudaret?
C A P U T VIII. — 10. Ncque c n i m et C o m e l i i gentilis
iiomiids orationcs non sunt esauditac, aut elecmosynac
non s u n t aceeptae: imo ct angclam ad sc m i t t i , et
inissum meruit i n t u e r i , p c r q u c m possel utique sinc
h o m i n i * alicujus accessu c u n c U nccessaria disccrc.
Sed quoniam quidquid boni i n orationibus et e l c e -
inosynis nobebat, prodossc i l l i non poterat, nisi pcr
vioeutum cnristian» aocictatis et pacis incorporarettir
K c c l e s i » ; jubctur mittcrc ad P e t r t i m , et per illuin
iliscit C h r i s t u m ; per i l l u m etiam baptizattis, c h r i -
Miano populo consortio quoquc communiouis adjnn-
g i l u r , c u i sola tonorum operum similitudhie jtinge-
)>atur(Art. i ) . P e i m * i o M q ^ i p p c c o n t o m n c r e t bmium
qnod nondum habcbat, supcrbicns ex i l l o quod liabe-
bat« S l c ctiam qut sc ipsos a societate c x t c r o r o m s c -
parantos, charitale v i o h d a , unitatis vincutum r u u i -
|imt, s i n i b i h l a c i u i i t c o r u m qu;c i n illa sociotatoac-
r e p e n m t , i n omnibus separnti s u n t : et ideo quoiu sibi
sochtveriiit, s i vetHre ad ftcolcsiam votuerit, debet
mnuia q u « non aceepit acciperc*. S i vero nottiralla c a -
dem factutit, noh sc i n eis separaverunt; ct ex ea
l^irte i n tcxtuite eompagc detinentur, incsetera scissi
Mint. Proiiide s i quem sibi sociaverint, cx ea parte
itcctitur Eccfcsia?, i n q n a n e c i l K separati s u n t : c t i d e o
M venirc ad E c d e s i a m voluerit, in co sanatur ubi t a -
niatus e r r a b a t : ttbi vcro sanus connectebatur, non
u i r a t u r , s e d agnoscHur; ne c u m sana c u r a r e volu-
ntus, potius vulnercmus; Itaquc illt quos baptizant,
.sananta v u i n c r e idotohuriae v c l infideiiUrirs; sed gra-
> ius fcriimt vutnere schismatis. Idololatras c n i m in
ivopulo Dei gladius intercmit (Exod. x x x n ) , schisma-
fjcos autcnr terrae Iriattrs absorbuit ( tfum. x v i ) . E t
. postolns : Si habeamomnem 9 inquit, /fctVm, ita ut
v ontes transferam 9 charitatem vero non habeam 9 nihil
*nm.
1 1 . S i quis adducatur ad medicum i n aliqua neces-
s »ria parle corporis gravi vulnere sauciatus, s i dixcrit
mcdicus, M o r i t u r indc nisi c u r c l u r : non opinor ilti
qui cum adduxerunt, ita desipiunt, u l cousidcratis
atque numeratis c e l e r i s inembris ejus s a n i s , respon-
«leant mcdico et dicant, Ergone ista sana tot mcmbra
noii vatent ad ejus v i l a m , e l illud iinum vulneraium
\alet ad m o r t e m ? N o n utiqiic boc d i c u n t , sed c u r a n -
durn o f f e r u u l : nec ideo tamen quia ciirandum oflc-
i u u t , tnedictim rogant, til eiiam illa qtue sana sunl
c u r e t ; sed i l l i u n i loco uicdicinam iiistauter adbibcat.
S. AUGUSTINI 1IG
unde morsotiam sanis 1
c & i e r i s i m m i n c t , ct nisi r a -
uctur advcnict. Quhl ergo prodost h o m i i i i vci saoa
fidcs, vet sanum fortasse solum fidei saerameiittttH*
IIIH letah vulnero schismalis acreutpta, cst sanhas
cbaritatis, p c r cujus solius peremptiooem ctiam illa
intcgra trahuntur ad mortcm? Quod nc fiat^ non c e -
sat misericonha D c i per utiitatem sancUe E c c l c s i a :
stwe, u l vcniant et curcntur p c r medicamentunt r e -
couciliationis, per vinculum pacis. N e c idoo se putcni
sanos ossc, quia d i c i m u s cos babero alkpiidr sanum :
n c c rursus putcnt ideo curaiidunr essc quod sanum
cst, quia ostendimus aiiquid v t d n t r a i u m . Itnqoe i n
Sacramcnti sanitate, quia c o n t r a n o s non s t m t , pm
nobis s u n t : in scbismatis autem v u i n e r e , q u i i c u m
Cbristo non c o l l i g u u t , spargunt. N o n exloihintur c x
his qn*c habent. Q n i d lantom p c r ea qtiai saita s u n l
supcrbos oculos ducunt? E t vulnus suum digneniur
h m n i l i l e r i n t u e r i , ncc soitim quid a d s i t , sed eilam
quhi dcsit aticndant.
C A P U T I X . — 1 2 . Videant quanv multa et quarrv
magna n i h i l prosiut, st unnm quiddam defuerit, c l
videant quid sit ipstim itnum. Noc m c i n hoc audiant,
sed Apostolum : Si tinguii, i n q u i l ; hominum loquar et
Augclorum, eharitatem autem non habeam factm sum
9
etrmnentum 9
sonans, aul njmbatum tinniens. Etsi ha-
buero prophetiam 9 et sciero omnia sacramenta, et om-
nem $cienliam 9 et si kabuero omnem fidem ut montes
transferam, eharitatem autem non habeam 9 niltit sum
(\Cor. XIH, 1-3). Quid ergo eis p m d e s t si e t i i t t g u a m i n
sacris mysteriis habeaiit a n g e l i c a m , ot propbctiam
queiiiadutodum Gaiphas (Joan. x i , 51) ct Saul (I Rcg.
x v i n , 10), uialiqmwido pniphetent, quos fuisse d a m -
nabties ^aiicta Scriptuta tcstatur ? S i sacramenta n< n
tanlum sctant, scd e l haheant, sictil h a b u i l S i m o n m a -
gus (Acl. v i i i ; 15) : s i fidem, sicut d.cmouia confessa
siiut G b r i s t t i m ; neque enim non crcdcbant c u m d i -
cerent, Quid nobit et ttbi esl, Fiti Dci? scimus quisis
(ttarc. i , 24). S i dispertiairt ipsi ©liam substantiam
suam pattperibos; stcitt mmki, nonso1timiuCaiboIica y
scd in divcrsts hncresibus faciunt. S i aliqua ingrucnte
pcrsecutionc tradant ad ftammas nobiscum corpus
suum pro fidc quom pariter confilentur : tamen quia
separati Itxc agunt, non sufferen^cs in\1ccm in difc-
etione, treqtte studentes servarc unitatcm spirittta
iu vinculo ^ i c i s (Ephes. i v , 2 , 5 ) , charitatcm ulique
r.on habendo, ctiam cuin i l l i s omnibus qiue nihil cis
prosuni, ad x t e r n a m salutcm p e n c n i r c non p o s s u n l .
CAPUT X. — 1 5 . Sed vidcnlur silii argutisMina
q t t x r c r e , « u l r u m gcueret fitios Baptismus C h r i s t i i n
c parte D o n a t i , an nou generet : i ut si consciiseri-
mus quod g c n e r c l , suam esse asscvcrent E c c l c s i a m
i u a t r c m , quae (ilios potuit de Christi Baplismatc g c -
n c r a r e ; et quia unam oporlct cssc E c c l c s i a : n , cx boc
jaiii nostram non cssc Ecclcsiam c r i m i u e n l u r . S i a u -
tein d i x c i i m u s , uon g c n c r a l : « C u r e r g o , i a i u n t ,
« apud vos nou retiascuiilur per Baptlstutim, qui irans-
sic m a n u s c r i p l i . A l c d i t i , salvis.
1
Ftlii i , fnclns x m rrbtt wrumcntum
a
Abest, vciu: a
manuscrii'tis et a gr;cco t c x t u Aposio )'. 1
1
«17 LIBER I

«.emil a n o b i s ad v o s , c u m apud rios fuerint b a p i i - tamcn e;tmdcm luErcdiiatem stmtemittu^ (la*. x x x , 3).
z a l i , s i noridum nati sunt? i Qui aulem de tttcro ipsius matris intus i h u n i t a i e n a l i ,
11. Quasi vcro c x hoc gencret unde separata cst, iiegligunt gratiam quam acceperunt, simitcs sunt E s a u
ei non cx lioc uude conjuucia e s i . Separata cst cuiui ftlio Isaac, qui rci»robatus c s t , Deo attcslante ct d i •
a viuculo charitatis et pacis, sed juncta cst in unu centc, Jacob dilcxi, Esau autcm odiolutbui; cnmambo
Bapiismale. Itaquc cst uua EccJcsia, quac sola C a l h o - cx uno concubitii c o n c c p i i , ex iino utero nati sint
lica u o i n i n a t u r ; c l quidquid suum habet i u c o m m u - (Mutach. i , 2 , 3 ; et Gen. xxv,2i).
uionibus divcrsocum a sua unilatc s c p a r a l i s , pdr hoc 6APUT X I : — 15. Quaerunt c t i a m , utrum peccata
quod suum i n cis habct, ipsa uliquc geucrtft, non dimittantur per Baptismum m parte Donati: ut si di\e-
i l U \ Nequc c u i m separatio earuin gencrat, s c d quod rimus d i m i i i i , rcsp^ondeaut, E r g o est illic S p i r i l u s
sectiiu do isla tentieruiil : quod si e l hoc d i m i i t a n l , sancltis; quia cum insulflante Doiuiuo datus es^et
oinnino non gciicrant. Wxc ilaqtte innriunbus gcucrat, d i a c i p u l i s , l u i i c secutus cst et a i t : Baptizate gtntes in
cujas Sacramciua retiuentur, uode possit talc aliquid tiomine Patris et Fitii et Spiritus sancti (Matlh. xxvui,
uhiciiniquc g c u e r a r i : quamvis nOn omnes quos gcnc- 10) : si cui dimiseYttis peccata^ diinillentmr ei; si cui
rat ad cjus p e r l i u e a i i l unitatem, qmc usque in fincm tcnueritis, lenebuntur (Joan. x x , 2 i , 33). Et s i ita est,
persevcrantes salvabit. Neque eniin bi soti ad c a m Liquiuut, commuhto nostra c s l Ecclesia C h r i s t t : noit
n o n pcrtincnt, qui separationis aperto sacrilcgio n i a - c n i m praeter E c c l c s b m dimissioncm peccatorum S p i -
oifesli s u n t ; sed etiam i U i q u i i i i cjusuiiitatc corpora- r i l u s sanctus opcratur. tt si nostra communio cst
Uler i n i x t i pcr v i i a m pessimain scparanlur. E t c n i m Ecciesia C b r i s t i , non cst E c c l c s i a C h r i s t i vestra c o m -
S i m o n e i n magtim per Baplisma ipsa p e p c r c r a l : c u i munTo. Una est' c n i m , quanoumquc itla s i t , de qu t
u m e n d k t u i n est, quod non habcreC partein iti b;vrc- dictum cst, Uiia est celumba mea, una est matri suco
ditale C h r i 5 l i (Act. v n i , 13^ £l). Numqnid c i B a p t i - (Cant. v i , 8) : nec possunt Eccleskc tot c ^ s c , quot
sraus, numqtiid Evatigclittin, n u m q u i d S a c r a m e u l a d e - schismata. S i aulem dixcriiuns- non i h i d i m i t l i pcc-
fberunt? Sed c u i cbaritas dcfutt, frustra natiis cst, ct cata : E r g o , i n q u i u u t , non e^t i i l i c verus I h p t i s m u s ; .
ei expedicbal forlasse non nasci. Numquid non erant et proptorea qtios a nohis siiscipiti^, vos baptizarc
nati quibus Apostotus d i c i l , Tanquam parvutisin ChrU d c b e t i s ; quod quia non facilis, in Ecclesia C h r i s t i vos.
$4o lac vobis potum dedi non f escain? E o s tahicn a s a - non e s s c f a t e m i n i .
crilcgio schismatis r e v o c a t , in quod idco irruebant, 16. ITis ita r e s i s t i m t i s , sccundum Scripturas , eo±
quia carnales craut : Quasi parvulis, inquit, inCtiristo i n t c r r o g a n l c s , ut quotf a ndbis qiiserinit, slbi ipsi r c -
tac vobis potunt dedi, non escam; nondum enim pote- fpondeant. Q u x r o eniin u l dicjtnt, utrum dhnittatuur
ratis : sed nec adhuc quidein poteslis; carnates enim peccala ubi charilas non cst. Peccnta enim tencbr.u
estis adhuc. Cum enim sint inler vos ccinutdlio ct r o u - nniiuariim sunt. AtidimuS quippe Joannem dicentcm,
teutio, nonne carnales cstis, et secundum homincm «wi- Qiti odit fratrem suum,. in lencbrh eit ustpte adhue -
bulatis ? Cutn enim quis dicat, Ego quidem sum Puuli; (\ Xpan. n , 11). N u l l i autcm scbismala faccrent, s i
alius auteni, Ego Apoilo; nonne homincs estis (ACor+ tVaterno odio non cxeaiCirenlur. S i crgt) dicimtis non ,
MI, 1-4)? De his c u i m supra d i c i t . : Obsecroauiem vos % ibi d i m i i l i p c c c a l a ; qtiomodo renascitur qui nptid
fratres, per nomen Domjni nosiri Jesu Christi, ui idip- cos b a p i i z a i u r t Quid est enJm' r c i t a i c i per Bapti-
sum dicatis omnes, et non sint in vobis schismata; siiis s m u m , nisi a vclusiatc rctidvari? Qri6modo a u i c m ro-
uutem perfccti in eodem scnsn et in eadem seittentia. itovaliir-a veiustalc, cut pcccata praterita non d i u i i t -
Nuntiatum cstcnim mihi de tvbis, (ralres mei, ab his ttiutur? Quod si rcnatus non e s l , n e c C l i r i s l u i n imluit,
qui sunt Chloes, quia contentiones sunt in vobis. Hoc cx quo conficilur u l denuo baptfzahdus videaiiir.
autem dico quia unusquisque vestrum dicit, Ego quidetn
9
Qnia d i c i l Aposiohis', Qnotqubt en\m in Christo boptU
sum Pauli, ego autem Apollo, ego Cephw, ego autetn znti estis, Christum induistis (Gatal. i H , 27) : qttcm illc>
CJtristi. Divisus est Christus ? Nunwuid Pautus cruci- si tnm induit, nec in Christ6 baptizatus haltendtis est.
fixus esl pro vobis, aut in noniine Pauli baptisaU estis P o r r o qma i n Cbristo dlciuius bapti/atnm, falemur.
(td. i , 10-43) ? l s l i ergo si in hac obslinatioue et pcr- etun Christtiin iritlutsso : c l si boc faiemtir, regene-
vcrsitatc rcmancrent, certe q u i d e m n a t i e r a n l , ncc m t u m falcmur. Qiiod si i l a e s t , et pcccala ditnissa
tamcn ad ipsam Ecclesiam dc qita tiati erantj p c r . sutit. Qiiomodo crgo dicit Joanncs, Qui odil fratrem
pacis atqnc imitatis v i n c u l u m pcrliiterent. Ergo ipsa suum f in tenebris maiiet UsQuc adhlic; s i jnin facla
geneiat, ct p e r u l c r u m s u u m , ct pcr uterosancillaruin, cst reinissio pcccaiorum ? A n n o i r est in scbismalo
cx eisdcui Sacramenlis, tanquatn ex v i r i s u i seminc. odium fraiernuin ? quis boc d i x e r i t , c u m et
1
origi
Non e n i n i frustra dicit Apostolus, omnia i l l a / h i fi- ct perlinacia scliismatis imlla slt! a l i a , nisi odiuui
gnra cssc gesla (14. x , I I ) . S o d qui supcrbiunt e t . fratris ?

tcgiiimae m a t r i non adjunguntur, simitessunt Isihacli, 17. Ilanc ilii quxsiiouem solvcre sibi vldcntur
dc quo d i c t u m c s t : Ejice anciilam el filium ejus; non c u m d i c i i n t : Son est ergo in schisOtatc r*-missh pecca-
euim havres erit fitius ancilice cum fitio meo Isaac (Gen. torunt et ideonec regeneratio novi hominis et propterea
f 9

x x i , 10). Q u i atitem pnciftce diligunt legitiinain patris nec Baptismus Christi. Nos aulem qnia fatcmur i b i
Mii conjugcm, cujtis lcgitimo j u r c gcncrati s o n t , s i - cssc Baptismuin C b r i s t i , hanc eis qux\Mionem sol-
mii.cssujit ftliis Jacob, quamvis dc ancillis nai>i scd ( vcudain proponimus : Magus iilc S i m o n , u t n i i i i vero
 D E R A P T I S M O C O N T R A D Q N A T I S T A S , S.
C b t i s l i Baplismaio tinctus sit. Respnndcbuiit, Ila ;
tfiiia sanctae S c r i p t u r a auctoritnte coguutur. Q w r r o
•Tgo utruui falcantur c i diinissa pcccala? Profcclo
fatcbtiniur. Itcm q u a r o , cur c i d i x c r i i P c l r u s , m»n
eum babcre partein in sortc sanctorura? Qtiia , i n -
qiiiunt. poslcu p - c c a v i l , pecunia volcnscmere doniiiu
Dei, cujus venditores es*e Apostolos crcdidit.
C A P U T X I I . — - 1 8 . Q u i i l , si ad ipsttin Baplisinutn
fictus accessit? dimissa suut c i peccata , an non suitt
d i m i s s a ? E l i g a n l quod voluut; titrumlibet c l c g e r i n t ,
sufficil m»bis. S i di:uivsa d i x e r i n t ; quomodo crgo
Spintus sanctus disciplince effngiet ficlnm (Sap. i , 5),
M in isto uVto reinissionem operatus csl pcccalortim?
S i dixerint noii csse d i m i s s a ; qtuero, s i postea ficlio-
nein stiam corde concusso ct vcro dolorc faterctur,
dcnuo baplizandus judicarelur ? Quod si dementissi-
tiium est d i c e r e ; fateaniur vero Baptismo C b r i s t i b a -
ptizari possc h o m i n c m , ct tamcn cor cjus in malitia
vcl sacrilegio pcrseverans, peccatorum abolitionem
unn sinerc tteri: alque ila intcliigant i n communio-
uibus ab Ecclesia separatis posse homiues b a p t i z a r i ,
iibi C h r i s t i Baptismus eadem sacramenli celebrationc
datur ct s u m i t u r ; qui Uuncn tunc prosit ad r c m i s -
sionem peccatortun , cum quis reconciliatus u n i t a l i ,
sacrilegio dissensioiik» cxuitur, quo ejtts pcccata tcne-
bantiir, ct d i n i i l t i non sinebanttir. Sicut enim in illo
qui lictus acccsserat, f i l u l non denuo baptizcttir, sed
ipsa pia corrcctionc ct veraci confessione purgetur ,
quod non posscl sine Baptismo, tit quod ante dalum
c s i , tunc valere i n c i p i a l ad salutem, cum illa fictio
vcraci confessionc recesserit: sic etiam iste qui B a -
ptisma C h r i s t i , qtiod non amiscrunt qui se separavc-
runt, inimicus charilatis ct pacis C h r i s t i , i n aliqua
Iwcrcst atit schismate acccpit, quo sacrilcgo scelere
peccata ejus non dimittebantur, cum se c o r r e x e r i t ,
et ad Ecclesia? socicUtetu unitatemque venerit, non
iterum bapiizandus e s t ; quia ipsa c i rcconciliationo
ac pacc p n e s t a l u r , ut ad rcmissionem pcccatorum
ejus i i i unilate j a m prodesse incipiat Sacramentum ,
quotl accepttim in schismatc prodcssc non poterat.
4 9 . S i autcm d i x c r i n t , in illo qui fictus accessit,
pcr sanctam v i m tanti sacramcnti dhuissa qtiidem i l l i
cssc peccata i n ipso temporis p u n c l o , scd per fictio-
ncm ejus rcdiisse contitiuo : ut S p i r i l u s sanclus ct
adfuerit baptizato ut peccata recedercnt, ct perseve-
rantiam fictionis fugcrit ut r e d i r e n t ; ut et illud ve-
r u m s i t , Quetquot in Chrisio baptixati estis, Christum
induistis; ct i l l u d , Spiritus enim snnctus disciplina c[~
fugiel ficlum: id e s l , ut ct indtiat eum Chrtslo sanc:itas
B a p t i s m i , ct cxuat eum C h r i s l o pernicics fictionis:
icut fit c u m quisque a tenehris pcr lucem transit ad
tenebras; oculi qttidcm ejus in tcncbras pcrpettio d i -
• iguntur, sed non p o t c s t l u x nisi pcrftindere transcun-
1
tein : si hoc ergo dixerint, hoc etiam iu cis i n t e l l i -
^anl fieri, qui exlra Eeclesia* c o m m u n i o n c m , scd
t i i n c u Baptismale Ecclcsiai baptizantur, quod u b i -
uimque fuerit, sanctum esl per sc ipsum : etidco non
*l.o\\, aed non potest emn Inx F.leganlius edili alii et
uosui manus ripti onitsrt, eum.
AUGUSTINI 120
cst corum qui sc separant, sed cjtis undc sc scparant;
valel lamen ct apud cos bactenus, ut pcr ejus h : -
cem Iranseani ad disscnsionis succ tcncbras, contiuue
rcdetinlihus pcccatis, qunc Riptismatis sanclitas iti
illo temporis ptincto dimiscrat, tanqtiam rcdeume
ob^euritatc quam lux iti transitu excusscrat.
2 0 . Nam rcdire dimissa peccata, ubi fralerna c h a -
ritas non est, apertissime Dominus docet dc illo
s c r v o , q u e m c u m invcnisset d e b i t o n m d c c c m m i l l i u m
talcntorum, deprecQnti omniadimi^it. I l l c a u l c m c o n -
servum suum qtii ei dcbcbat cenltim denarios , cuuv
iniseratus non fuissct, jussit ctim dominus rcddere
qooc ei dimiserat. Tcmptis ergo quo accipitur i n d u l -
gcntia pcr B a p l i s m u m , tanqtiam tcmpus est rcddenda?
rationis, u l oinnia debiia quai invcula fucrint d i m i t -
tantur. Non tamcu il!e scrvus postea d c d i l conserva
suo mutuam pectiniam, quam cum i l l c non posset r c t i -
d c r c , non cjtis miserlus e s l : sed jam c i debebat
couservus ejus, cum ipsc rationcm domino suo r c d -
d c n s , tanli numcri debito solvcrettir; n e c d i m i s e r a t
conscrvo stio quod ei debcbat, ct sic accesscrat ut c i
diinittcret dominus. IIoc indicant vcrba conservi d i -
cenlis : Patientiam habe in me el reddam tibi
y Alio-
quin diccrct, Jam mthi hoc d i m i s c r a s , c u r i t c r m u
r c p c t i s ? IIoc et ipsius Domini vcrba mauifestius apc-
riunt. A i t enim : Egressus autem servus ille 9 invenit
unum de consenis suis qui debebat ei centum denarios
(Matth. x v i n , 23-35). Non d i x i t , C u i jam dcbittinv
ccntum denariorum dimiscrat. S i cnim d i m i s e r a t ,
non e i dcbebat. Quia ergo dixit, dcbebat ei; nrani cstuiir r
e s l quod non dimiscrat. E t melius tpiidcin fuerat,
atque hoc polius congrtiebat tatito debitori rcddituro
ratiojiem, ct cxspeclanii miscricordiam domiui sui r
iit prior ipse conservo dimitterct quod ei d e h e b a t u r ,
et sic ad rationcm r e d d c n d a m , ubi misericordia do-
miui iinploranda c r a l , acccdcret. Nec lameti illuo!
qttod noiidiim conservo dimiscrat, impedivit domt-
num ejtis, quomiiitis in illo lempore accipicnd:c r a -
tionis dimiltcrct ei omnia qu.nc d c b c b a l . S c d quid'
p r o f u i l , quandoquidcm i u caput ejus proptcr odio-
rum pcrscveraiiliam rursus omnia conliuuo repfical.t
stiut? Sic non impeditur Baplismi g r a t i a , quomiiins
omnia pcccata dimitlat, cliamsi odinm fraterntim in
cjus ctii dimittunlur animo pcr everat. S o l v i m r e n i m
hcsternus dics, et quidquid supia c s t solvitur, eliam
f
ipsa hora momcntumquc ante Baptismum et i n B a -
plismo *. Dcinccps aulem reits essc coutimio i n c i -
pit, non solum c o u s c q u c n t i u m , sed ctiam prnetcrito-
r u m d i c r u m , h o r a r u m , momcutorum, rcdetintibus
omnibus qu.x dimissa s u n t : et bacc s:epc contingunt
k
in E c c l c s i a .
C A P U T XIII. — 2 1 . Nam plerumque fttut bomo
1
editi,et omnsareddam lUd. Abest, omttta, a maau-
scripLis.
* A m . et Er., superest. Melhis Lov. et Mas., supra est;
k) est, aate hesternum diem.
* vaticani cudices : Solvitur etiam ipsa hora nwmenti quee
ante Baptismum est, in naptismo.
* A m . Er. ct phires uss., omnims qua* dimissa sunt pec-
crdi*. roslea iidem Mss. subjiciuut, ct saye cxilvigit in Lc
clesia.
12! LIBER PRIMUS.
habeat immtcom qucm iiiiquissime odcrit : q u a n -
quam etiam iniquos inimicos diligerc jubcnmur,
et orare pro eis. Subito attiem pcriculo morlis
incipit p c r l u r b n r i , e l poscit Baplismum , qucm i n n t a
feslinationc a c c i p l t , ut neccssariam interrogalionetn
paocorum verborum vix pcriculi lempus ndmillat,
(quanto m i n i> sermoncm longissimum?) u l i l l u d o d i u m
corde pcllaltir, ctiam i p s i si bapliznntt sit cognttum.
Certe isla nou solum apud nos, sed eliain apud iilos
c v e n i r c n o n ccssnru. Quid e r g o d i c i m u s ? D i m i l t u i i i t i r
peccata huic l i o m i n i , an non dimittunttir ? Prorsus
qno»! volunt e l i g n n l . S i euim dimittuntur, continuo
r e d e i i n l : Evangciium loquilur, veritas c l a m a l . Sivo
c r g o diiniltautur, sive non dimiltantur, i.cccssaria
cst postca medicina : ncc lamen si v i x e r i t , nlque id
corrigcudtim essc didiccrit atquq c o r r e x e r i l , dcttuo
baptizatur, sive apud illos, sive apud n o s . S i c ct itla
qtuc srhismalici vel bacrelici non aliter habent, ncc
a l i t c r nguntquam vcra E c c l c s i a , cum ad nos vcuiunt,
t i o u e m c u d a m u s , sed potius approbamus. In quibus
c i i i m non dissentiunt a n o b i s , iu eis non disjungtin-
tur a nobis. S c d tamen q u i a nibil e i s prosunt quain-
diu schismatici v c l b a r c l i c i s u n t , propter alia iu q t i i -
bus a vcritate disscniiiint, ct propier ipsum scpara-
tionis immanissimum scelus, sivc permanserint in eis
pcccata, sJvc continuo dimissa redierint, ut ad s a n i -
talcm pacis 1
atque charitatis veniant adborlamur;
uou solum ut aliquid habcant qtiod non habcbant, sed
trteis etiam ilitid prodesse incipiat quod habebaut.
CAPUTXIV.—22. Frustra ergo nobis d i c u u l :
« S i Baptismum iiostrum acccptatis, quid minus h a -
l>cmus, ut nobis dc vestra communione consulcndum
putetis ? > Respondemus c n i m : Non Bapiismum v c -
htrtim acceptaratis; quia non est Baptismus ille s c h i -
smaticorum v c l h x r c t i c o r u m , sed Dei et E c c l e s i x ,
ubicumque fuerit inventus et quocumque translatus.
Vcstrum autem non e s i , nisi quod prave sentitis,
stcrilcgc agitis, ct impic separamini. Nam s i caelcra
omuia vcra vel sentiatis v c l habeatis *, et i n eadent
tamen separatione duretis adversus vinculum fraler-
n x p a c i s , adversus unitatem omnium f r a l r u m , qui
loto orbe terrarum, sicut promissi sunt, ila e x h i b i l i ;
quorum omnium causas et corda i i u l l o modo unquam
nosse aut discutcre poluistis, u l m c r i l o damnarctis ;
qui n o n possunt propterea r c i csse , quia judicibus
ccclc>iaslicis polius quaiu litigatoribus c r e d i d e r u n t :
boc solum minus h a b e l i s , quod minus habet qui
< iiaritatcin n o n babeu J a m quid opus est ut nos r c -
lexamus? Vos ipsi i u Aposlolo inspicite, quantum sit
qttod iuinus babelis. Quid autem inlcrest qui c h a r i -
latem n o n h a b c t , iitrum foras avolet aliquo venlo
teulationis abiatus, a n inius dc messc dominica n o n
recedal i u uitima ventilatione separandus? E l tamen
r i i a m lalcs, s i j a m semcl pcr Baplismum nali s u u t ,
itcriim eos nasci n o n oportel.
CAPUT X V . — 2 5 . Ecclebia quippe omnes pcr
Baptismum p a r i t , sivc apud se, id est, cx ulcro s u o ;
* A i u i q u i o r e s e d i l i o n e s A m . E r . et o m n c s Mss., ad salu-
Um pacis.
Aliipiot Mss., cmcro omnia vel luberdis rct sciV.fctis.
4 » Antiqttiores Mss., manifcstum.
l^?
sive exlra sc dc scmine viri sui : sivc de sc, si*e d e
ancilla . Sed c l Esau d e uxoro natus, proptci fraler-
f
n a m discordiam scparatus esl a populo Dei. E l A s t r
per uxoris quidcm potestatem, sed c x ancilla natus,
propler fratcrnam concordiam tcrram protnissionis
accepit. Unde ct Isinaeli, ut separarctur a populo D e i ,
non obfuil mater a n c i l l a , scd obfuil fralcrna discor -
dia : ct nou profuit potcstas uxoris, cujus magis filius
c r a l , quia per ipsius j u r a conjugalia et in ancilla s c -
minatus erat, e l ex ancilla susccptus. Sicut apud islos
Ecclesiac j u r c qtiod c s l in Baptisrao, nascunlur q u i -
cumque nascunlur : sed si concordcnt cum fralribus,
pcr unitalem pacis ad tcrram vcnittut promissionis,
n o n de matcrno tiicro rursus ejiciendi, scd in palerno
scmine agnosccndi : si autem in discordia pcrscvc-
rcnt, ad Ismaclis fiiniculum perlinebun?. P r i o r a u t c m
fuit Ismael, poslen Isaac; et prior E s a u , postcrior a u -
tcm Jacob : n o n q u i n p r i o r peperit hacresis quam E c -
clcsia, aut Ecclcsia ipsa prius caruales v c l anitnales,
et postea s p i r i t u a l c s ; scd quia in ipsa sortc mortali-
tntis noslne, cx qtto de A d n m nasciinur, non est prius
qiiod spirituale, sed quod unimale, postea spiri-
tuate ( I Cor. xv , 46 ). E x ipso autero animali sen-
s u , quia homo animalis non percipit quce sunt Spi-
ritus Dei (Id. n , 14), omnes disscnsioncs et schtsmata n
gcncrautur. In q n o scnsu pcrseveranlcs Apostcdus d i -
clt a d Vctus Teslamentum pertinerc (Catat. iv), id
est, a d terrcnoruni promissorum c u p i d i i a i c m , in q u i -
hus quidcm spiritunlia figuranlur, sed animalis Itomo
non percipil quce sunl Spiritus Dei.
2 4 . Quocumque ergo temporc tnlcs homines cs^e
cflcperint i n hac vita, t i l jnm divinis p r o s:ecuIoriiui
distribulione S a c r a m e n l i i i m b u l i , ndbuc tameu c a r -
naliter s a p i a n l , e l c a r n a l i a dc Deo, s i v c in bae v i l a ,
f
sive post hanc vitam, spcrent ntquc desidercnf, a u i -
innlcs s u n l . Ecclesia v e r o , quod cst p pulus D e i ,
et eliam in i^lius vitae peregrinalionc antiqua r e s c s t , iit
aliis hominibus habens auimnlcm p o r l i o n c m , i n n l i i s
autem spiritualctn. A d animales pertinel Veitis T c s t a -
nicntum, ad s p i r i i t i a l c s N o v u m . Scd primis l c m p o r i -
btts utrtimque occultuiii f t i i l a b Adam tisqtic a d M n y -
scn. A Moyse autem manifestalum 1
est Vctus, c l iu
co ipso occultabntur N o v u t n , quia occulte significn-
batur. Postea vcro quam in cnrne Dominus v e n i l , r e -
vclatum cst Novum : Vcteris autem Sacramenta c c s -
s a r u n t ; sed concupiscenlhc tales n o n cessnverunt. In
illis c n i m sunt, quos Apostolus jain per Sacramentum
N o v i Testamcnti n a t o s , adhuc lamen dicit animalcs
non posse percipere q u x sunt Spiritus D c i . Sicut
cnim in Sacramentis Vetcris Testamenli vivcbaut q u i -
dam §piriiuales, a d Novum scilicet Testamenlum,
quod tunc occultabatur, occtdtc pertinentes : sic et
n u n c in Sacramenlo N o v i Testamenti quod jam r e v c -
latum e s l , pierique vivunt auimalcs. Qui proficcrc si
1
verba i l l a , ske de se, sivc de anrilla, cum a manu-
scriplisabsinl, videnturde margiue uiigrasse in lexutui.
1
km. E r . et plures Mss. boc loco | rsetcrcunl ^articulam,
ul: sed iufta pt s t , sucranumtis imb:s:i; addita j arUcuIa sie
|r«iseqtinnlur,st adhuc tametu etc.
1*,3 D E BAPTISMO caHTRA D I A 1 1 S T A S , S. AUGUSTINI \U
gunlur, sed i n sofida u n i t a l i s pcti*a fortissimo c h a r i -
1

n o l u n t a d percipicnda qtiac s u n l S p i r i l u s D c i , q l i o c o s
tatis robore radicanttir. A d hoc enim pcrtinct quod
h o r l a l u r scrmo apostolicus, ad Vetus Testamentum
in illo Abrahas sacriQcio dicitur, Aves auient noh diei-
pertinchunt. S i autem proficiunt, ct antequam ca-
sit (Gen. x v , 10).
piant, ipso profectu ct a c c c s s u ad Novdm 1
pertbvent:
et s i prinsqtiam spirildales fiant, ex hac vita r a p i a n - C A P U T X V I I I . — 2 7 . De Bfiptismt ergo qiiaestiono
tnr, ctistoditi per Sacraniertti sanctitatem in l e r r a j a m , quantum a r b i t r o r , satis disserui : c l quia.hoa
viventium computanlur, ubi csf spes nosira et portio manifestissimum schisma est quod Dunatisiarum no-
Dominus. Nec invenio quid vcrius inlclligalur in eo mine n u n c u p a t u r , resiat u l hoc de Baptismo pic cre*
quod s c r i p l u m e s l , Imperfcctum meuni \iderunl oculi d a m u s , quod universa Ecclesia a sacrilegio scbisma- ^
tui : quandoquidcm sequitur, Et in tibto tuo omnes l i s rcmota custodit. In qua tamcn si aliud a l i i , e t aliud
scribentur (Psal. c x x x v t u , 10). a l i i adhuc de ista quacstione salva pacc scntirent, do-

C A P U T X V I . — 2 5 . Quac a u l c m peperit A b e l et ncc univcrsali concilio unum aliquid cliquatum s i u -

E n o c l i et Noe e l A b r a h a m , ipsa peperit Moysen ct ccrumqtic p l a c u i s s c t , humanae infirmilatis c r r o r c m

Propbctas tempore posteriores aule advcntum Do- coopcriret charitas u n i t a t i s , sicttt scriptum c s t , Quia-

m i n i ; et quae islos , ipsa et Apostolos et martyres charitas cooperit muititudinem peccatorum (I Petr.

nostros et omncs bonos Chrislinnos. Omncs cniin d i - >v, 8). Qua eninv absente c x i c r a inaniter habeu-

vcrsis quidcm lemporibos nati apparueruut, scd s o - tur, cadcm pracsente quacdam venialiter non b a -

cictate unius populi conlincntur; e l cjusdcm civitalis benlur.

cives labores htijus pcrcgrinationis experti s u n t , et 2 8 . E x s t a n i beati martyris C y p t i n n i in cjus l i l l c i l s .

quidam eorum nunc experiuntur, c l usquc in fincm magna d d c u m e i i l a , ut ad iltum jain v c n i a m , de cujus
caeteri e x p c r i c n l u r . Ilein quae pepcrit Cain et C b a m sibi auctoritale isti carnaliter b l a n d i u n t u r , cttm cjus
c t Ismaelcm ct E s a u , cadcm ipsa peperit et Datban charilnte spiritualiter pcrimantur. N a m illis tempori-
<'t alios in eodem populo similes ; et qtiae islos, c a - b u s , antcquam plenarii concilu sentcnlia quid in bac

dem ipsa et Judaiii p s c u d o a p o s l o l u m , et Simonem r a sequendum essct, totius Ecclesiae conseitsio confir-

m a g u m , et cacteros usqtie ad b c c lcmpora pseudo- masset (a), visum e s l e i c u m fcrme octogiuta c o c p i -

< bristianos in alTectione animali p c r l i n a c i l c r o b d u r a - scopis suis AfricanaruiVi E & l e s i n r u m , omiTetri h o m i -

tos, sive in uiiilatc permixti s i u t , sivc apcrla praeci • nem qui c x l r a Ecclesi;c catbolida: coititiiuuiouem ba -

sione dissciitiant. Sed c i i m lalcs a spiritualibus evan- ptizaltis fuisset, oportcrc a d Ecclesiam veiiicntciti' de-

gelizantur, ct Sacramcntis i m b u u n l u r , tanqtiam per nuobaptizari.Quod iion recte fieri t a n i o v i r o niuiiritui

proptcrca Doininus' iion apcruit, ut ejns pia di b i i m i -
se .ipsam Itcbecca cos parit, s i c u l Esau : cum atitcm
litas e t c b a r i l a s in custodienda salubrilcr Erclesbc p a -
I er illos qui nou caste annuntiant Evangelium (Phi-
cc patescerct, ct non solum illius tcmporis Christianis^
lipp. i , 17), tales i n Dci populo gcncranlur; Sara qtti-
sed etiam postcris ad mediciiiatem, ut ita i f i c n n i , n o -
d e i n , scd per Agnr. Itciu boni s p i r i l u a l e s , quaudo
titiam sigunrciur. Cuni enitli tanti m c r i t i , lanue E c -
evangelizaniibus vcl bapiizaniibus carualibus gcne-
desiae, tauti pcctorfs, tantl o r i s , lanUe virttitis e p i -
r a n l u r , L i a quideni vel R a c h c l j u r c cnnjugali cos,
scopus, nllud de Baptismo afbitraretur, quam e r a t d i -
^ed pcr a n c i l l a r m n * tilcrum p a r i l . Cum vero per s p i -
ligenliuS iuquisita vcritas firmalurn; multiqtte cjus c o l -
rituales i n Evangciiu gcncraiilur boni fideles, qut vel
Icg;e, quamvis nondum HquidO manifestalum, id t a m c n .
evadunt in spiritualis aetalh affectum, vel eo tenderc
tenercnt qitod ct pr,etel*ifa Ecclesiae consuctudo, et po*
non dcsistunt, v c l ideo non faciunt quia non possunt,
stca totus calholicus orbis amptcxu^ c s t : non se i l l c
Mcut ex ulero Sarae Isnnc, vcl Bcbccc;e Jacob, in n o -
lainetv a caeteris diversa sentieiitibiis separata c o m m u -
vain vitam et Novtiiu Tesiaiuculuiii nascunlur.
nione d i s j u n x i t , et h o c e t i a n i cacteris persuadcre n o n .
C A P U T X V I I . — 2 0 . Itaquc sivc inlus vcrsari v i -
dcstilit, ut suflerrent invicem i n dilectionc, studentes^
dcantur, sivc nperte f o r i s s i n t , quod caro cst, caro
scrvarc unilatem spiritus in vinculo pacis (Ephes. tv,
cst: sive iu area in sua stcrililale p c r s e v c r c n t , sivc
2 , 3). Ita enim corporis manente c o m p a g c , s i quid i u
occasionc teniaiionis lanquam venlo c x l r a tollautur,
quibusdam membris inGrniabarur, ex eortim snnitatp
quod palea est, palca est. E t semper ab illius E c c l e -
couvalcsccrct p o t i u s , quam p r x c i s i o u e mortificatimi ,
sia? quac sinc macula et ruga est (a), u n i l a i c divisus
diligcntiam nullius curationis admitterel. E t si se iite
c s t , etiam qui congregationi 8
snnclorum in caruali
s c p a r a s s e l , quani niuhi sequerenlur? quantum sibi
obdurationc miscetur. Dc iiullo lamcn dcspcr.tiidum
nomcn inter bomincs faccrel T qtiam lalius C y p r i a n i - .
cst, sivc qui inlus Utlis apparct, sivc qui foris m a u i -
stac quam Donaliske vocareiilur? Sed non erat filius.
feslius adversaiur. Spiriiuales a u l c m sivc ad hoc i p -
perditionis, de qualibtis dictum e s t , Dejecisti eos dum
sum pio studio profieicntes, non eunt foras : quia ct
extoUerentur (Psal. L X X I I , 18) : sed erat filius pacis
ciuu aliqua vel pervcrsitatc v c l necessiuile hominura
Ecclesiae, (jui lanta cordis illuminatioue pncdttus, p r o - .
v identur c x p c l l i , i b i magis probaulur, quain si intus
plcrea non yidit a l i q u i d , u l per eum aliud s u p c r e i n i -
pcrraaneanl, cum adversus Ecclesiam nullatenus c r i -
nenlius vidcretur. Et adhuc, inquit Apostohis, super-.
eminentiorem viatn vobis demonslro : si linguis homi-
1
Aliquot Mss., ipso profecto acccssn.
9
Fx. e l pltircs Mss., ancitiarem.
* E d i i i , mtgregatione. rastiganlut a m a u u s c r i | l i s . 1
vaticant codiccs, unilate.
(n) u neiract.,' cap. 18 (a) vWe infra lih. 2, rap. 9.
 LIBEK SECUNDUS.
mtmhomar, et Angetorum, charitalem autem non ha-
becm, factus sum asramentum sonans aut eumbalum fi/i-
niens (I Cor. x u t 51 , et x m , 4). Minus ergo ille p c -
t i e t r a v i t , nt cerucfct secrctura abdilum s n c r a m e n l i :
sed s i sciens orania sacraraenta, cliaritatem non hn-
b e r e l , nibiPcssct. € u m a u t c m m m u s iMud pcrspicicn?,
Iianc tamen b n m i l i t c r , fidctiler, fbrtiter custodivit,
a d m a r t y r i i coronam meruit pervenirc : trt si qun in
efus lucidam mentem ex humana condHione nebtila i r -
vepserat, gloriosa serenitate fulgentis snnguinis fuga-
l e t u r . N o a e n i m fruslra ipse Dominus Jesus Cttristus,
c u m sc ipsum diceret v i t c m ; suos autem tanquam in
v i l c s a r m e n t a , praecidi eos d i x i t , ct de v i l c nuferri
tnuqnam inutitia s a r m e n t a , qme fructum non d a r e n l .
Q u i s cst autem f r u c t u s , nisi novus ilie fetus, de qno
i l e m d i c i t : Mandatum nooum do vetri$ ut 9 vosbmcem
ditigatis (Joan. x t n , 34) ? Ipsa esl ilia c h a r i l n s , sine
q u a caetera n i h i l prosunt. Dicit et Apnstolus : Fruchts
emtem sprrilus e$t charitas 9 % gaudium, pax 9 tonganinti-
benignita$ bonitas fide$ mansuetudo,
9 % 9 continentia
(Catat. v , 2 2 , 23). Quae omnia incipiunt a charitnlc ,
et pcrcopterain juncluram qnasi b o t r n m mirabitem fa- 1
c i o n t . Nec tamcn frustra idcm Dominus a d d i d i t , Qrne
autem sarmewa m me dant fmctum, purgnt ilta Pater
uuus, ut majorem fruetum afferant (Joan. x v , i - 5 ) :
u i s i qjria ct ipsi qui fhictu praevalent c h a r i t a t i s , pos-
simt urnien aliqnid habcre purgandum, qnod incttltum
^gricola non r e l i n q u i l . Quod ergo ille v i r sancttts de
Bapttsmo aliter senticns qnam sc res hahcbat, qmc
4
Mss., et per caHeram juncturam botrum c t c , omisso,
9
qpasi.
LIBER SECITNDUS.
fa q u o prohat AMgustinus,auetorHateroCyprianl etiseoj i e l m a r t y r i s frustra objeciari a Donalistis,qua? i l l U n i m i r u w m a -
p s q u a m Catholicis a d v e r s e t u r . E u m e n i m | K e d e c e s s o r i s s u i Agri|.| i n i s e n t c n t i a m d e i u e r e l i c i s i n catholica K c c l c s i a ,
e m n ad e a m v e n i n n l , itaplizandis non censuisse r c c i p i e n d a m , m s i eo p a c l o , u l et j ax c u m a l i t e r s e n t i e u t i b u s , s c m p e r
s c r v a r o U i r , et Rcclcstse unitas n u l i o s c h i s m a t c u n q u a u i r u m p c r e i u r .
C A P U T P R I M U M . — I . Quanium pro n o b i s , hoc
e>i, pro pacc caiholica faciantea quac tanquam e x a u -
clorjtatc beati Cypriaut adversus nos a parte Donati
proferuntiir, et quantura sint adversus eos a quibus
proferuntur, adjttvantc Domino demon6trarc proposui.
S i qua ergo rac respondcndi nccessitas ca quae j a m i n
nhis Kbris posui, rursus commemorare coegerit (quan-
quam id modice faciam), his qui jam illa legerunt et
tenent, oocrosum esse non d e b c t : quia et ea q u x i n -
structioai sunt necessaria, saepius oportet insinuarc
tardioribus, c l c o m cadem multipliciter varieque ver-
s w l u r atquc tractantur, ipsos quoquc capaciore i n -
tcTigentia pracditos adjuvant e t a d facilitatcm scicndi
c t ad copiam disserendi. N o v i etiam quemadmodnm
s o l e a l contrislare h c t o r e m , cum ab eo l i b r o q u c m
perit i n m a n i b u s , quando in ahquem nodum q u : r -
stionis i n c i d c r i l , i n aiitim mittitur uhi ejus solutio-
n c m r c q u i r a t , quem forte non habel. Quaproptcr
qiuecumquc i n aliis iibris j a m d i x i m n s , si neccssi-
las pmcsenlittm quaesiionum brevitcr ilcrare compu-
l c r i t , ignoscant s c i c n t c s , nc oflendanlur n c s c i c n l c s :
postea perlractata et diligciitissima conshlerationc fir-
mata e s t , i n catholica unilaie permansit et charitatis
ubcrtate compensatom e s t , ct passionis falce p u r -
gntum.
C A P U T X I X . — 2 9 - . Scd ne videat* devilandrc pro-
halionts cansa ista in laudcm beatissimi Martyris d i -
cere, qurc quidem non ejtis, sed iiHcts est, cujttsgra-
tia talis exstitit; jam de litteris ejus documetrta profe-
rnmus, quibus maxime Donatistamm ora claudnntur.
IIujus enim auctorilatcm imperitis o b j i c i u n t , ut se
qtinsi recte facere ostendant, qnod ad sc venienlcs fi-
deles denuo baptizent. N i m i n m m i s e r i , et nisi se c o r -
rigant a scmcltpsls omntno damnati, qui boc i n tnnto
viro eligunl i m i t a r i , quod ilti propterea non o b f u i t ,
quia i n ea pace unde i s l i n b e T r a v e n i n t ; qui viam pacis
non cognovcrunt (Psat. x m , 3), pcrscverantissimis ns-
que in finem gressibus ambulavit. E s t qtiidem quod
Christi Baplisma ubique sancttim e s t , e t q u n m v i s a p u d
hacrelicos vel schismaticos, ipsius tamcn hneresis v c l
schismatis non est, et ideo ncc ad ipsamCnlbolicatn i n -
de vcnicntcs oportel denuo baplizart : sed tamen hoc
alitid est, aliud a catholica pace devianles ct in nefa-
riam praccisionis fbvcam praccipitalos, rcbaptizaudos
iusuper judicare. N a m illum nscvum in candore sanctne
animae charitatis tibera contegebaitt: hanc atitem fuli-
ginem i n islorum tartarca focditatc viiltus impacatusos-
tentat. Sed ea qmc deinccps, quod ad bcali C y p r i a n i
auctorilatem a l l i n c t , tractaturi sumtis, ab atio sume-
mus cxordio.
sntius cst c u i m offerrc habenti, quam diflcrre non l i a -
bcntcm.
2 . Qtiid crgo isti dicunt, cum vcritatis viribus p n c -
focnnlur, cui consentirc nolunt? Cuprianiti, inqttiunt,
cnjus tantum meritum novimus tantamgue doctrinam ,
cum multis coepi$eopi$ suis sententias proprias confe-
rentibus, in concitio staluit hcereticos vei schismaticos,
id est ontnes qui exira unius Ecclesice communionem sunt,
Baptismum non ftabcre; et ideo qnisquis ab eis bapthsa-
tus ad Ecctesiam venerit esse in Ecctesia
9 baptizandum.
Non m c terret auctoritas C y p r i a n i , quia reficit b u m i -
litas C y p r i a n i . Maguum quidem meritum n o t i m u s C y -
priani cpiscopi ct m a n y r i s ; sed numquid majus qiinin
P e t r i apostoli et martyris? De quo idcm Cyprianus iti
cpisttda ad Quintutn itn loquitur : Nam nec Petrus, -
iuqtiit, quem primum Dominus etegit, et super quem
crdificavit Ecclesiam suam (Matth. x v i , 1 8 ) , cum sc-
cnm Pautus de circumcisione postmodum disceptaret,
vindicavit sibi atiquid insolenter, aut arroganter assum-
psit, ut diceret se piimatum tencre et obtemperari u no-
9
vcllis et posteris sibi polius oportcrc; ncc despexit Pan
127 DE B.PTISUO CONTIU DO \ T I S T A S ,
ittnr quod Eecleshe prius perseculor (uisstt : scd consi-
%
uun v. ritutis adinisit, et rutioni iegithnte qnam Panlus
vmdicubat facile consensit; documentum scilicet uobis ct
conccrditv et palientiaj tribncns, ut non pertinaciler no-
stra amemus, sed qttce aliquando a fratribus et collegis
nottrit utiliter ei solubritcr suggeruntur, si sint vera et
legitima ipsa potius nostra ducamus (Epist. 7 1 , ad Quin*
f tcris e l d i a c o u i h n s , cliaiti prcrscttte plebis maxiuta
tum). E c c c ubi commcmorat C y p r i a n u s , quod eliam
nos in Scripturis sanctis didicimus, aposlolum Petrum
i n q u o primaiusAposlolorum l a m c x c e l l e n l i g r a l i a pra>
c m i n e t , alitcr qtiam vcritas postulabalde c i r c u m c i -
bionc agere s o i i l u m , a postcriorc apostoio Pauio cssc
correcluin. S i crgo potuil Petrtis non rcctc in aliquo
ingredi ad verilaiem E v a n g e l i i , ila ut Gentcs cogcrct
judaiznre, quod Paulus i n ca scribit E p i s t o l a , in qtia
Dcum teslatus cst uon sc m c n t i r i : ait e u i m , Qucean-
tem scribo vobis, eccecoram Dco attia non f mentior(Gu-
lat. i , 20) : et post hauc tam sanclam atquc tcrribi •
lem altestalionem Dei, n a r r a v i l baec otunia, iu qnibus
d i x i l , Cnm vidissem quia non rccte ingrediunlur ad veri-
tatcm Evangclii, dixi Petro coram omnibus f Si tu cutn
sis Judaus gcnlititer et non judaice vivis;qncmadmodum
Gentes cogis judaizare (Id. n , 11-14)? S i potuit, i n -
q i t a n i , Pctrus conlra verilntis rcgulam , quam posica
Ecclesia lcnuit, cogere Genlcs j u d a i z a r c ; cur uou po-
tuit Cyprianus conira regulam v c r i l a l i s , quain post«a
tola Ecclesia t e n u i t , cogere b x r c t i c o s v e l s c l i i s m a i i -
cos dcntto baprlzari? Puto quod sine uiln sui c o n l u -
mclia Cyptinnus cpiscopus Petro apostolo cotnpara-
t u r , qunntum atlinet ad m n r l y r i i coronam. Ca?tcrum
iuagis v c r c r i dcbco, nc in Petruin contumcliosus c\i •
s l a m . Q n i s cuitn ncscit illum Aposlolatus principattun
c t i i l i b c t episcopatui pra:fereiiduiii?Sed e t s i d i s l a t c a -
1
iliedraruin g r a t i a , iinn cst lamen martyrtim gloria :
1
ct s i fortc sc invicem in aliqtio praccedunt corda c o n -
l i t e n l i u m , ac pro v c r a fidc i n unitale cbaritalis m o -
r i c n l i u i n , Dominus n o v c r i t , ciijtts occulla ct m i r n b i l i
dispcnsationegratiarum latro in crucc pendens s c n u l
eiiin confitetiir, et dic ipso iu paradisum mittiliir (Luc.
XXIII , 4 0 - 4 5 ) , Pelrus Dominum sequeus ter eum n e -
gat (Matth. x x v t , 69-75), et a coroua differtur • : no-
h i s b i n c judicaretemcrarium cst. Ycrumtamen si quis-
quam nunc cogat circumcidi aliquem more judaico, ct
sic baptizari; multo amplius dctestatur hocgenus h u -
ntanum, quam s i aliquis cogntur rcbnptizari. Q u a p r o -
ptcr ctim Petrus illud faciens a Paulo posteriorc c o r -
rtgilur, ct pncis atquc unitatis vinculo custoditus %
ad
niartyrium provebiltir; quanto faciliuset forliusqnod
p c r univcrsae Ecclesiae statula firmatum cst, vel unius
episcopi auctoritali , v c l unius provinciac concilio
wraefercndum est? C u m idetn ipse Cyprianus ita d i -
x c r i t quid ei v i d e r c t u r , ut in pacis uuitate esse
valttcrit, etiam cum cis qui de hac rc divcrsa s c n -
B e l g i d Uss. *q ud U v . , principatu cujustibel.
1
vcx, gratia, tbest a Laudunensi Ms.
f
* A m . E r . et plurcs Mss., et corom differtur; on.is-
sc, »i.
* vattcaiii Mss., cnstodito. Et poslea Gallicani qtiidam ct
B c ^ i c i , toco, provchHnr bai>enl, promovctnr.
f quc
S. A U G U S T I N I I2h
tireni : qtiod i i u l i c i f ip^ius priinus s e r m o i u e j u s -
dem coucilii, qtiod ab u>lis profeitur, c x o r d i o . N : . n i -
itn se h a b e l :
C A P U T II. — 3. « C u i u in unum Carthuginc c o u -
vcnis*eiit calcndis .< cpbcurbris episcopi p l u r i m i , c t
proriucia A f r i c n , N u m i d i a , M a u r i t a n i a , ctim p w v i b v -
parte, c l leclac essent littcrac Juhninui ad Cypriauiiii*
factae, itcm C y p r i a u i ad Jubaiaiiiim r e s c r i p L e d c b i -
rcticis baptizandis, quidqtie posimoduin Cypriauo J u -
baiantis idcm rescripseril, Cyprianus d i x i t : A u d i s t i s ,
collcgae dileclissimi, quid m i h i Jubaianiis cot-piscopiis
itostcr scripscrtt, constilens uiedioorilatem nostrani
dc iliicito et profano hacreticorum Baptismo; quidque
ego c i r e s c r i p s c r i m , ccnsens scilicct quod.scmct a w
qnc ilcruin c l saepc c c n s u i m u s , hiereticos nd K c c l e -
siam vcnientes Ecclcj»iac Baplismo baptizari ct sancti-
lic:iri oporlerc. Itcm leclae stiul vobis et aliac Jubai IU
l i U c f r c , qmbus pro stta sinccra et rcligiosa d c v o l i o u c .
ad epistol.im ltostram rescribeus, non tatitum conscu-
s i t , sed e l inslructum sc cssc g r a t i a s c g i L Supcrcst
ut dc hac ipsa rc quid singuli scnliamus profcramits;
ncmiucm jndicantes, a u l a jtirc communionis aliquem,
s i diversum seuserit, amovcules. Nequc c n i m quis-
quam nostrum episcopum sc essc cpiscoporum c o u -
stituit, a u t lyramiico tcrrorc ad obsequendl ncces^i -
tatem coilcgas suos a d i g i t , quando Iiabcat omtiis
episcoptu pro licontia hbertalis et potcstatis suac a r -
bitrium proprittm, tamque judicari ab a l i o i i o o possit,
quam nec ipse potcst altcrum j t i d i c a r e ; s c d exspccte-
mus univcrsi judicium Dotnini nostri Jesti Cltristi, qur»
tiitus et solus habct potestatcm 1
c t pnrponcndi uos^
in Ecclesise sunc g u b c r n a l i o n c , et de actu nostro j u -
dicnndi. »
C A P U T III. — 4 . Nunc s c , s i n u d c n t , superbac ct
lumid:e ccrviceshacrelicorum advcrsus sanctam h u i u i -
iitatcm hujtts scrmonis c x l o l l a n l . Insani Donali»la>^
quos nd paccin atque unitatem sancla; Ecclcsiac r c -
meare, atque i n ea sauari cupimus ct optnmus, q u i d
ad hacc dicilis ? Vos cerlc nobis objiccre soletis C.y-
priani l i l t e r a s , C y p r i a n i s c n t e n l i a m , Cyprinni c o n c i -
i i u m : c u r auctorilaiem C y p r i a n i pro vestro schismnte
a s s u m i t i s , ct ejtts cxemplum pro Ecclesiac pficc r c -
spuitis ? Quis autem netciat snnclam S c r i p t i i m m c a -
n o n i c a m , t a m Veleris qunm Novi T e s t a m c n t i , ccrtis
suts tcrminis contineri, camquc omnihus postcriorihiis
episcoporura litteris ila p n e p o o i , ut de i t l a o m n i n o
dubitari et disceptnri non p o s s i t , u t n i m vcrum veP
utrum r c c l u m s i t , quidquid in ea scriptum essc c o n -
s t i t c r i t : episcoponun atilem litteras quac post confir-
matum canonem vcl scriptac snnt v c l scrtbuntur, vi
per sermonem forte snpicutiorem cujuslibet in e a r e
p c r i t i o r i s , et pcr aliorum episcoporum graviorcm
auctoritatem doctioremqtie 9
prudeniiam, et pcr c o n -
ctlin licerc r e p r e h e n d i , s i quid hi cis forte a veritate
devialnm e s t : c t ipsa concilia quac per singtilas r c -
1
AIU. F r . c l y.ss. unus est sotus lutbeus pote tntem.
%
1
F r . cmn nonmdlb Mss., doctiorutnqne. doclorum-
129 » L I B E R Sl
g i o n e i vcl proriiicias fiunl, p l c n a r i n n i m conciliorum
auctoritatt qtt;c fitint cx univcrso orbc cbristiano, siue
nHis ambagtbus cedere : ipsaque plcnaria snepe priora
posicrioribus c m c n d a r i ; cum aliquo cxperimcnto r e -
i ttnt aperitur qttod clausum e r a t , ct cognoscilur quod
Intebat; sine ulto typho sacrileg:e supcrbi:e, sinc tilla
ittflata ccrvice arroganliac, siue ulla contcnlione lividac
i n v i d i a , c u m snnctn h u m i l i l a l c , c u m pace c a l h o l i c a ,
ctim charilnte ehristinna?
C A P U T I V . — 5. Quapropler sanctus Cypriantts ,
lanto cxcelsior, quanto humilior, qui documcnlum
P e t r i sic amavit, ut diccrct, c D o c u m c n t t i m , scilicct
nohis et concordiac et paiicnliac tribucns, ttt non per-
linacttcr nostra amcmus, sed qnae aliquando a f r a t r i -
Ims c l coHegis nostris n t i l i t c r et s n l u b r i l c r suggernn-
ttir, si s i n l vcra et l e g i t i m a , ipsa poirus nostra
d t t c a m n s ; i aatis ostendit facHIime se correcturum
fuisse scntcntram s u n m , si qtiis ei demonstrarct B a -
ptismum Christi sic dari posse ab eis qui foras c x i e -
r u n t , qocmadmodtim amitti non potutt cum foras
e x i r c n t : u n d c m u l t a jam drximus. Ncc nos ipsi talc
a l i q u i d audcremus assercre, nisi universae Ecclesiic
roncordissima atrctoritale firmali; c u i ct ipsc sine
dubio c e d c r c t , s i jam iilo tcmpore quacslionis htijtis
*critas ciiquata et declarata p e r p l e n a r i u m concilium
a o l k b r e t o r . S i enhn Petrum taudat ct proedicat ab uno
posteriorc collcga patienier concorditerque corrcctum,
quanto cititis ipse cum concilio provinciae soae u n i -
v c r s i orbis anctoritali patcfacla veritate cessiasctT
qnia profecto et uni verum diccnti ct demonslranti
posset racilHme conseiiiirc tam saucta anima, lam pa-
c a i a : ct fortassc factum cst (a), scd nescimus. Nequc
e n i m omuia quae illo tempore iutcr episcopos gcsta
s u n t , mcmoriae lilterisquc mnndari potuerunt, aut
o m n i a quae mandata suut novimus. Quomodo enim
potuit ista res tantis allercationum nebulis i n v o l u t a ,
a d plcnarii concilii luculentam illiistralioncm confirma-
ttouemque p c r d u c i , nisi primo diutius per orhis l c r r a -
m m rcgiones, mullis hinc atqtte binc dispulntionibus et
collatiouibus episcoporum pcrtractala conslaret? IIoc
autem facit sanitaspacts, u t c u m d i u i i u s a l i q u n o b s c u -
r i o r a quacruntur, ct propter invcniendi difficullatcm,
diversas pnriunl i n fralerna disceptalionc senlcnlias ,
flonec ad v c r u m l i q u i d u m pcrveiiialur, vinctilum per-
1
mancat u n i t a t i s , ne in parte p r x c i s a rcmaneat iusa-
nabilc vulnus crroris.
CAPDT V . — 6. E t hJeo plerumque doctioribus
minus aliquid rcvclatnr, ut eorum paticns ct huniilis
charitas, i n qua fruclus major c s t , comprobelur, vel
quomodo lcncant uiiitalcm, cum in rebus obscuriori-
bus diversa s c n l i u n t , vcl quomodo accipiant v e r i l a -
t c m , c u m contra id quod senliebant, dcclaraUun csse
cognoscunt. Quorum duorum manifestatnm lcncincs
itntitn i n bealo C y p r i a n o , id est, quomodo lenuerit
u n i l a t e m cum eis a quibus divcrsum scnliebat. A i t
e n i m : « Ncminein j u d i c a n l c s , aul a jure communio-
1
IJOV., tiquMumve. Abest, w , a h A m . E r . ct f lerisqnc
m a m t s r i j tis.
(a) i d rcipsa lactum asseril Beda i n libro 8, quxsi. 5.
:UNI»US. m
nis n!i piem, diversum senserit, atitovenic?. • A l -
lerum nittCMi, id c s l , quomodo nccipcrc potuerit v e r i -
tatcm contra id qttod senlicbnt i u v c n t n i n , etsi liilera?
t a c c n l , merita clamant; si cpistola non inveuitur.
corona t c s l a l u r ; s i concilium nmi indicat episcopo-
r u m , consortium iudicat Angelortim. Nou enim par-
vuin docttmcnlum est pacnlissim:e nnim:c, in cn u n i -
tate martyrium meruisse, unde sc diversum seniicns
noluit separarc. Iloiniucs c u i m suinus. Undc aliquid
aliler snperc quam rcs sc habct, humnna lcntalio cst.
Nimis autem nmando senlcniiam sttnm, vcl invidendo
inelioribtis, usque ad pra>cideudic communioiiis et
condcndi schisinalis v c l lueresis sacrilcgium p c r v e n i -
r c , diabolica pracsumptio e s l . In nullo ntitcm a l i l e r
saperc quam res sc b a b c l , angclica pcrfectio cst. Quia
itnque liomincs sttmus, sed spe angeli stimus, qutbtts
a qualcs in resurrectione fuluri sumus ( Malth. xxu,
50), quamdiii pcrfeclioncm nngeli uon bnbemus, pr:e-
sumpiionem diaboli uon habeamits. Ideo dicit Aposto-
IHS : Tentaiio vos non apprehendal nisi humann ( I Cor.
x , 13). Humanuni cst crgo aliquid a l i l c r sapcrc. P r o -
plcrca d i c i l alio loco : Quolquot ergo perfecti hoc sa-
pinmus; et si quid aiiter sapitis, hoc quoqne vobis Deus
revclabit. Qtiibus autcm r c v c l a l cum v o l u c r i l , sivc i n
bac vila sivc post bnnc vitam , nisi ambulanlibtts i n
via pacis, ct in nullam praccisioncm deviantibus?Non
qualcs i s l i s u i i t , qui viam pacis non cognovcmiit
( Psal. x i n , 3 ) , nec propter alitid unilatis viiiculuiii
disrtipcrunl. Idcoquc Apostolus cuin d i x i s s c t , Et si
jquid aliler sapitis, hoc quoque vobis Deus revelabii; ne
pittarcnl praclcr viam pacis quod alitcr sapicbant sibj
possc r c v c l a r i , continuo addidit, Verumtamcn in quod
porvenimns in eo ambulemus ( Philipp.
9 i u , 1 5 , 1G). In
quo nmbulans C y p r i n n u s , persevcfaiilissima toleran-
t i a itoii fuso snnguinc , sed iu uuitalc fuso ( q u i a si
v
f
tyadercl corptis suum ut nrderct, c l non haheretcha-
r i t a t c m , uibil ei prodesscl [I Cor. x m , 3]), pcr m a r -
tyrii cc^ifessionem pervenil ad angclicam l u c e m ; ut
si non a n t e c , ibi certe revclalum ngnosccrct, quod
ciun nlitcr snpcret, scnlbnliam d i v e r s x opinionis viit -
culo non pra-posuit unilatis.
C A P U T Y L — 7. Vos itaque, Donatistae, qnid ad
b:ec dicilis? S i nostra scntentia de Baptismo vera
cst, omncs qtii aliter sapicbant C y p r i a n i temporibus,
IIOII sutit ab Ecclcsiac unitatc s e p a r a t i , doncc illud
qtiod alitcr sapcrcut Deus illis rcvclaret : vos ergo
quare scparatione sncrilcga pncis vinculum d i s r u p i -
stis? S i aulem vcstra scnie itin de Bapt smo vcra est,
Cyprinnus ct cacteri cttiu qttihus etim talc coucilium
celebrasse p c r h i b e l i s , cmn cis qui alttcr snpiebant,
in unitate mnnseruut : quare vos p t c i s vinculum
disrtipislis? Quodlibet horum c l e g c r i i i s , contra ve-
stram praeeisioncm scnlcnliam fcrrc cogimini. R c -
spondete, qitnrc vos separastis? Qunre contra orhem
terramm altare crexistis? Quarc non communicatis
E c c l c s i i s , quilms Epistolns npostolicas missas lenclis
e l l c g i l i s , c l secnndutii ipsas vos vivere dicitis? B e -
1
ttuc retocamus i articulam negantem quaui expunxe-
raut E r . ct \JO\.
131 DE BAPTISMO CONTRA
spondctc. quare vos sepataslis ? Propterca c c r t c , nc
malorum communi J n c perirctis. Quomodo crgo n o n
pcrieruut Cyprianus e i tot c o l l e g x ipsius? Q u i cum
crederent hxreticos et schismalicos Baptismum n o n
h a b e r c , sinc Baptismo lamen r e c e p l i s , cum pcccaia
eorum l a m immania tamque sacriiega super eos csse
c r c d e r c n t , cis tamcn communicare, quam separnri
1 diccntes, Iloc grave, hoc levc c s t : sed affcramus d i -
ab unilale m a l u e r u n t , dicente Cypriano > Ncminem
judicantes, aul ajurecommunionis aliquem, si diversum
senserit, amovcntes.
8. S i crgo tali coinmunione mnlorum pcrcuut j u s t i ,
jam Ecclesia temporibus C y p r i n n i pcricrat. Undc
igitur c x s l i l i t origo D o n n t i , ubi catechizntus e s t , ubi
bnplizatus, u b i ordinalus, qtiando j a m Ecclcsiam con-
lagio coinmunionis e x s l i n x e r a l ? S i aulcm e r a l E c -
c l c s i a , nihil obcsse mali bouis i n una communione
polucrunt. Quarc vos separnstis? E c c c in unitale
vidco Cyprianum ct alios collegns ejtis, q u i faclo c o n -
eilio ceusitcrunt omncs qui c x t r a Ecclesiai c o m m u *
nioncm fueriul b n p t i z a l i , Baptismttm uon h a b e r c , c t
ideo cis dandum essc cum veniunt. Sed ccce rtirsus
in cadem unitate video qnosdam dc hac re aiiter s c n -
tire, ct cos qui ab h x r c U c i s vcl schtsmaticis vcnerint,
agnito i n cis Baptismo Christi n o n audere ilerum
haplizarc. Hos omnes catholica uniias malerno sinu
complectilur, iuviccm oncra sua p o r l a n t e s , ct s l u -
denles servare u n i l a l c m spiritus i n vinculo pacis
(Ephes. i v , 2 , 3 ) , donec alteris c o r u m , s i qttid aliter
sapicbant, Domintis revelarel. S i vcra isti sentiebanl,
a b i J l i s u o n contaminabanltir, an coitlaminabautttr?
S i vcra i l l i scntiebant, ab istis uon contaminabnntur,
au coiitaminabanlur? Quod volucritis eligite. Si con-
l a m i n a b a n t u r , jam tunc n o n c r a l E c c l c s i a : respon-
detc, unde huc cxistis ? S i autcm pcrmanebal E c c l c -
sia , nullo modo boni a malis tali coraiuunione c o n -
taminautitr : rcspondcte, quarc vinculum disrupistis?
9. A n forta schismatici sine Bapiismo recepii n o n
c o n t a m i n a n t , ct traditorcs sanclorum L i b r o r u i n c o n -
taminanl? Vestros quidcm fuissc tradilorcs manifc-
stissima r e r u m gesta testantur. E t si tunc i n illos
quos argucbntis vcra d i c e r e t i s , causam vcstram u n i -
lati orbis terraruin pcrsuasissctis, ut vobis retcntis
i l l i cxcludcrentur. Quod s i conali cstis faccre et nou
obiinui*ife, innocens cst orbis terraruro, qui j n d i c i -
bus ccclestasticis potius quam victis itligatoribtts c r c -
d i d i t : si autem noiuisiis agcro causam v e s t r a m , i n -
noccns e s l orbis lermrtun , qui damnarc n o n potuit
inaudiios. Quare ergo vos ab innoceutibus separastis?
S;icrilegium scbismatis vcstri dcfenderc n o n valctis.
Sod b x c omitto : hoc d i c o ; si vos posscut coutami-
n a i e t r a d i l o r e s , qui non sunt a vobis c o u v i c t i , et a
quibus vos cstis v i c t i , multo magis posscut sacriiegia
scbismaticonim et h x r e t i c o r u m sinc Baptismo secun-
dum v&stram sentcntiam rccepta conlaminarc C y p r i a -
num. N o n se taraen i i i e separavil. E t quia pcrmanc-
bat E c c l c s i a * , maniieatum est quod conlamioari non
1
A m . E r . c l plures liss.. suoeresst crederenl. M e l i u s
a l i i cum L o v . , supcr eos : ut rursum infra, n . i t ; hb. 5,
n. 4 ; ct lih. 6, o. 23.
« E r . ei L o v . , m Ecclesta; perperam adjecta prx|OM-
L NATISTAS, S. A U G U S T I N I «3*
potuit. Quarc ergo v o s , non dico ab i n n o c c i i l i b u s ,
qnod probatur; scd n b i p s i s , q u o d non probatur, t r a -
ditoribus separastis? A u , ut dicere c o e p c r a m , g r a -
viora suut c r i m i n a tradilorum quam schismaticorum ?
Non aJTcramus slateras dolosas, ubi appcadamus quod
v o l u m u s , et quomodo v o l u m u s , p r o arbitrio nostro
vinam stnteram de Scripturis sanctis tanquam do
thcsauris dominicis, ct in illa q u i d s i t g r a v i u s a p p c n -
damtts; imo non nppciidamjis, scd a D o m i n o appcnsa
rccognoscamtis. T c m p o r e illo quo Dominus priora
delicta reccntibus poenarum c x c m p l i s cavcoda m o a -
s t r a v i t , ct idolum fabricalum atqnc adoratum e s t , e i
prophcticus l i b c r ira regis contcmptoris iucensus, c t
scbisma l e n l a t u m ; idoloJatriagladio puniiaesi(£xad.
x x x i i ) , cxustjo Ubri bellica coedc et pcrcgriua c a p t i -
vitate (Jerem. x x x v i ) , scbisma biatu t e r r x , scpultis
nuctoribus v i v i s , ct cttteris coeicsti ignc consumpUs
(xYam. xvi). Quis jain dubiiavcrit hoc csso scclefatius
commissum, q u o d est gravius viudicalum ? A lalibus
sacrilegis 1
venieiiles , sinc B a p t i s m o , ut d i c j t i a , ai
Cyprianum non contaminabaut, quomodo vos c o u t a -
uiinare poterant non convicti * , sod couficU tradito-
res ? Q u i s i non Liitros iiiceudcndos tradidissent, s c d
cos ipsi manibus suis inccndisscnt, miuoris fuissont
uUquc sccleris, <|uam s i scbisma c o m m i t t c r c n t ; q u i a
i i i u d m i U u s , i l i u d gravius viudicatum c s t , ooti b u -
inano arbitrio, scd divino judtcio.
C A P U T V I I . — 10. Quarc vos c r g o scparastis ? S i
uUus scnsus i u vobis e s t , vidotis voa certe q u i d r e -
sponderi possit nou i n v c n i r c . No* uufueadto, im-
quiunt, onmia defeccrunt, ul non possimus respendere,
Sic voktmus ' . i Tu quis es quijudices
t aUenumservum?
Suo domino stat, aut cadit i (Rom. x i v , 4 ) . Quod c i s
dictum noii i n t e i l i g u n i , qui volebant non de factia
mauifcsUs, scd de cordibus alicuis judicaro. Naiu q o u -
modo ipse tam multa de s c d e r i b u s s c b i s m a i u m m\
h x r c s u m loquitur ? A u t quomodo caoilur i n Psahnhx,
Si vere justhtani dihgitis, rtcte judicate, pks hominum
(Psat. L v i i , 2 ) ? C u r autcm ipse Dominus d i c i t , Noiite
personatiter judicare, sed rectum judicium jumeate
(Joan. v u , 2 4 ) ; si non hcet d c aliquo j u d i c a r c ? P o s t -
r c m o ipsi d c i i h s traditoribus dc quibus falsa j u d i -
eavertmt, c u r omnino judtcaverunt d c servis a l i e n i s ?
Suo domino s t a b a n t , aut cadcbant. C u r dcnique d e
rccentibus Maximianistis ptenarii concilii, s i c u l d i c u n t ,
ore veridico non dubilavcruiit lale proftMTc j n d i c i u m ,
ut eos primis illis s c h i s m a t i c i s , quos vivos tcrra s o r -
b u i t , compararent? Quorum quosdam t a m c n , quod
negare non p o s s u n t , ant innocentcs damnavcrunt,
aut noccntes iterum rcccperunt. S c d eum v c r u m d i -
citur c u i respondere non possunt, rodunt m u r m u r a
saiebrosa 4
: Sic volumus. c Tu quis « , qui jmstiett
Uone, hf, q u s ab A m . et manuscriptis aberat.
* Au*. et p l u r e s Mss., sacrilegns.
* G a l l i c a u i q u i d a m Mss., non conjuncti.
* A m . E r . et nounuUi Mss , F% volumus : minus recte, vt
liqttet ex proxime subsequentibus, et cx n. I&, ubi v e r h a
Uxc ipsa repeiuntur.
^ Aliquot uss., rodunt murmur ora teurosa.
m U B E f c Sl :t:i)NDtJS.
aliekum serrulnf Suo domiuosldt, aul cadil. > C u m
auicin iufirma ovis i n solitudine aspicilur, ubi pnslor
t;ui r c c l a m e l absens videtur, dentes exseriinlur, fran-
gitur gutlur invalidum : Bonus homoesses, si non esses
\radiior. Consule ahimcc tum; esio cluistianus. 0 iin-
probam rabicm ! C u m christiano d i c i l u r , Esto christia-
nus; quid aliud doeelur, nisi negare se c h r i s i i a n u m ? 1
Nuniquid alind erat quod docere cupiebant i l l i C h r i -
stianorum perseculores, quibus qui r e s l i t e r n n t , facti
sunt m a r l y r e s ? A n levius p u l a l u r q o o d gladio m i -
n a n l e , quam quod lingua insidiantc c o m m i l t i l u r ?
1 1 . A d ista respoudete, iupi rapaccs, q u i pellibus
ovinis indui cupiemes (Matth. Y n , I5>> bcati C y p r i a n i
lillcras pro vobis esse arbilraraiui. Conlaminabat
Cypriantun sncrilcgium schismalicoram, an non c o n -
latniiiabat ? S i contamiuabat, jam tunc pcriit E c c l o
s i a , non erat undc propagaremini. S i autcm non con-
l a i n i n a b a t , qtio scclerc a l i e n o 4
possunt in t m i U l e
coulaimuari innocentes, s i schismalis sacrilegto non
possitnl? Qnarc ergo vos separastis ? Quare cum leviora
quacftitgilis^fugilis, ipsum sacrilegiumschismatis,quod
est omnibus gravius, c o m m i s i s t i s ? A n forte j a m placet
fateri non fuisse jam illos vel scbismalicos v c l hacre-
ticos, qui cxtra commuiHonem Ecdcsiae, v c l i n s c b i -
smate aliquo vcl i u hacresi fucrant b a p t i z a t i ' , quia
transcundo a d E c c l e s i a m , et errores suos pristiuos
anaihciuando, dcslitorant essc quod crant ? Quomodo
crgo sinc Baptismo MQII supcr cos remanscrant sce-
lera coruni? A n i l l e Baptismus Christi e r a t , scd eis
cxtra Eccicsiap communioncm prodessc non potcrat;
ctim autem vcucrunt, e f anathemato praeterilo crroro
iu Ecclcsiac pacem pcr manus imposilionem recepti
sunt, tuuc i n cbaritalc radicatis et fuudalis, sine qua
mfnicluosa sunt caetera, prodesse cmpit et ad r e m i s -
s i m e u i pcccatorum c( ad sanciificationem vitae, quod
sinc fructu cxtra portabant?
12. Nolite ergo nobis auetoritatem ohjiccrc C y p r i a -
ni nd Baptismi repciitioitem : sed tencle nobiscum
cxcmplum Cypriani ad unitalis conservalioncm. N o n -
dum c u i m crat diligcntcr illa Baptismi q n x s l i o p c r -
tractata, sed tamcn saltiberrimam consuetudinem
icncbat E c c l s s i a , i n ipsis quoque scbismaticis ct b « -
rcUcis corrigere quod pravum c s t , non iterare quod
datuin c s t ; sanarc quod vulncratum est, non curare
quod sanuin est. Quam consuotudinem crcdo c x a p o -
sttdica traditione v e n i c u l c m ( sicnt mtilta q u r c non K
iiivcniiinlur in l i l t c r i s c o r u m , neque in conciliis pos-
l e r i o r u m , ct lamcn quia per universam custodiuntur
E c c l e s i a m , tionuisi ab ipsis tradila ct commendala
r r c d u n t u r ) : hanc crgo saluberrimam consuetudinein
|»cr Agrippiuum praedecessorem suum dicit sanctus
Cypriauus quasi coepisse corrigi. S c d sicut diligenlius
inquUita veritas docuit, qtiac post magnos dubitatio»
nia fluotus ad plennrii concilii confirraalionem perduc-
ta e s t , v c r i u s c r e d i l u r pcr Agrippinum corrumpi coepis-
1
slc Am. er. et [luresUss. At Lov., quid aiiud dicitur
nisi, yega te chnsitanuni ?
• sic A m . et nostri omnes Uss. At Er. et Lov., quomodo
scetere atieno.
* L o t . , fuerint baptizali.
9
vbest, quoc ab Am. Er. et plurimis manusaiptis.
t
i 3 4
sc, nou c o r r i g i . Irruente itaquetam magna q u x s i i o u e ,
cum dc rcmissione peccatnrum ct de spirituali ho-
m i n i s regcneratione, utruin posset apud hxreticos
vel apud schismalicos fieri, difficile ratio rcdderetur,
ct praecederet auctoritas A g r i p p i n i , et nonntillortim
qui ei consenserant hominum in hac quacstioncdefi-
ctentiura, qui mahicrant aliquid novuin n i o l i r i , quam
teuere consuetadinem cujus defensioncm non i n l e l l i -
gebant; irruerunt i n oculos animae vcrisimiles r a l i o -
nes, et interclusertint iter pervesitgandx veritatis.
C A T U T VIII. — 13. Nec arbitror bealum C y p r i a -
umn propter altud contra consuctudine.ti quid scntiret
liberius cxprompsisse, prioreiuque d i x i s s e , nisi ut
aliuin, si furte existeret, cui cssel raelius revelatum,
gratissimc acciperet; e l osiendcrct imitandam , non
solum docendi diligeiitiam, sed eliain discendi modes-
tiam : si aulcm itullus existercl, qui talc aliquid after-
r e t . u n d e illae otuncs verisimiles rationcsquibusmove-
batur rcfellerentur, i n eadcm sentcntia permancret,
bcticsibi eouscius e t n o n o c c u l t a l x q u x putabalur v c -
ritalis,etreteiitaeqiiaeamabaturunitatis. Nam et illud
sic intcllexit quod ait Apostolus :c Prophetw autem duo
aul ires loquanlur et casteri examinent; si alii revelatum
y
fueritsedenti, ille prior taceat i ( I C o r . x i v , 29). Qua in
parte,inquit, docuit et oslendil nmlta
9 siuguiisin melius
reveiari, et debere unumquemque, non pro eo quod semel
imbiberat et tenebat, pertinaciter congredi; sed si quid
moliusetutiliusejcstilerit, libenter amplecti(Epist.li, ad
Quintum). Ilisutique v e r b i s n o n solum eos admoiiuit
sibiconseniire, q u i mclius aliquid non videbant; sed
etiam hortaius est, s i qui possent afferre aliquid quo
prior consuetudo servanda potius finnarettir: u l si talc
esset quod refcili non posset, eUain ipse ostendcret
quam vcraciter dixerit, c debere unumqucmquc uon pro
co qtiodsemel irabiberat eltcncbat, p c r l i n a c i l c r c o n -
g r e d i ; sed si quid melius et ulilius exstilcrit, hbenler
amplecti. > Sed quia tunc non exstitcrant, nisi qui c i
consuettidinem o p p o n c r c n t ; dcfcnsioucs aulem ipsius
coiisuctudinisnon talesaflcrreut,quibus illa talisanima
moveretur : noluit vir gravissimus raiiones suas, elsi
uon vcras (qtiod eum latcbal), sed lamen non victas, ve-
raci quidctti, scd tamcii noiidum asserlac consuetudini
cedcre. Quam taracn consuetuduiem nisi p r i o r anle
Agrippinus, ct nonnulli per Africara coepiscopi ejus
ctiam per concilii sententias desercrc tentavissent,
iion audcret isle saltcm ratiocinari advcrsus cam :
sed i n lam obscttra quacslioiie turbatus, et ubique i n -
tuens universalem robustamque consuctudinem, c o -
arctaret se potius et prece et intcntionc mentis ad
D e u m , ut quod postca plcnario conciiio visum cst, i d
verum esse pcrspicerct ct doccret. Sed cum fatiga-
tum praecedcutis conciiii quod pcr Agrippinum factuut
cst cxccpisset a u c t o r i t a s , maluit praedeccssori m
suorum lanquam inventum defendere, quam inqui-
rendo amplius l a b o r a r e . Nam i n fine epistolae ad
1
Quintum ita osteudit, in quo tanquam lectulo aucto-
ritatis quasi fessus acquieverit.
C A P U T I X . — 14. Quod quidem, i n q u i l , et Agripph
x
Msb., quam in qwrcndo amplius laborare.
135 DE BAPT15M0 CONTftA DONATISTAS, S. A U G U S T I N l 136

nns boncv. vumorix t i r , cum aetcris coepiscovis sui$ qui C A P U T X . — 1 5 . Quid autem agunt i s t i , cum docetur
illo tempore in provittcia Africa et Numidia Ecclesiam sanctus C y p r i a u u s , etiamst non a d m i s i l in h x r c s i ve
Dondni gttbcrnabant, statuit, et librata concilii commu- schisnuitc baplizalos, taiucn commnnicassc admitteu-
nis exaiwnatione firmavit : quorum sententiam religio- tibus, quod a|lertissimc declaravit, diccns : Neminenx
$am et legiiimam, $ulutarem> fidei et Ecclesice 1
catholicat judtcantee, aut a jure communionis aliquem, $i divet-
congruentem, nos etiam sccuti sumus. Hac a t t e s t a t i o n c sum senserily amovctttes (In concilio Carthaginensi mr-
salis o s l e n d i l , n t u i l o m a g i s sc f u i s s e c o r o m e m o r a l u - ntorato $upra cap. 2) ? S i talium communione ntacu-
y

r u m , si quod de hnc re t r a n s m a r i n u m v c l u n i v c r s a l e latus est, cur in tractando Baptismo ejus auctoritatem

r o n c i l i i i m f a c t u m e s s e l . Noudutn autem f a e t t i m c r n t , sectnntur ? S i a u i c m talium communionc maculalus
q u i a c o t t s u c l u d i n i s robore l e n e h a t u r o r b i s l c r r a r u m , n o n cst, c u r in tinitalc retiucnda exemplum ejus non
et hacc sola o p p o n e b a t u r i n d u c c r e v o l c n l i b u s n o v i - imitantur? Numquid hic r e s t a t , nisi ut dicant, S k .
tnteui, quia uon p o i c r a n t a p p r e b e i i d e r e v c r i t a t e m . volumus? Q u i d alitid scrmoni vcritatis j u s t i t i x q u e r e -
Postca tainen dum i n t e r mtillo© cx ulraque p a r t e spondcnt omnes fiagiliosi et facinorosi homiites,
t r a c t a l u r ct q t i a T i t u r , n o n s o l u m i n v c n l a cst, scd c l i a m l u x u r i o s i , c b r i o s i , a d u l t e r i , ct modis otnnibus i m p u -
n d p l e n a r i i c o n c i l i i a u c l o r i t a t e m r o b u r q u c pcrducta, d i c i , f u r c s , r a p i o r c s , h o m i c i d x , latrones, m a l e f i c i ,
post Cypriaui q u i d c m p a s s i o u e . n , scd antcquam uos i d o l o l a l r x , quid aliud respoudeut cum cos veritas a r -
nnii c s s c m u s ( a ) . Ilauc a u l e m f u i s s c coiisuetudinein gtiit, nisi, Hoc vulo, hocmedelccL-tt? E t si clirisiiauo
Ecclesi;c, qux poslca multis discussis ambagibits tincti sunt n o m i n e , dicunt e t i a m , Tu quis es, tmi ju-
pcrspccia vcrilalc plcnariocoiicilioconfirmaiacst.satis dices alienum servum (Rom. x i v , 4) ? Verumtamen eo
o s t c u d i l u r c t ipsius b e a t i C y p r i a u i v c r b i s i n eadem ad sunt isti modcstiorcs, quia cutn legibus diviuis e l b u -
J u b a i a i i u m e p i s t o l a , q u x in c o n c i l i o lccta memoratur. manis aliquid pocnarum pro suis p e n l i l i s moribus
A i l cnim : « Scd dicit a l i q t i i s , Quid crgo fiet de iis q u i factisquc p a t i u u l u r , non sc martyrcs d i c u n t : istt a u -
in p r x l c r i l u m de h x r e s i ad Ecclesiam v e n i c n t e s , tem simtri habere volunt ct sacrilegonim vitam et
nine Baptismo a d m i s s i s t i n l ? > U b i cerle quid fieri so- i n n o c c n l i u m famam, et in scclcratis factis nullam
l e r e t , etsi non ficrivcllel, satis o s t c n d i l ; et eo ipso pcenam ct i n pocnis justis niartyruni gloriam : quasi
q u o d c o n c i l i u m Agrippini c o m m c m o r a l , a p c r l e i n d i - non tauto sit crga illos mnjor misericordia ct p a l i c u -
cat fuissc a l i a m c o i i s t i c t u d i i i e m E c c l c s i x . Nequc c u h n tia D c i , quanlo magis eos |uirtibus corripiens dat l o -
opus c r a t hoc c o n c i l i o vellc s t a t u c r e , si j a m consuc- curo p m u i t e n t i x (Sap. x n , 10), c l i n hac vita flagella
tiidiue t c n e b a l u r : ct iu ipso concilio n o n n u l l x sen- ingeminare non c e s s a l ; ut considcrautes qu;c p;itiaii-
l e n l i x o m n i n o d c c l a r a n t , eos c o n l r a Ecclcsix con- tur ct qnarc patiaiiiur, nliquando r e s i p i s c a n t : ct q u i
s u e t t i d i n c m d c c r e v i s s e , q u o d d c c c r n c i i d u m esse arbi- jam pro tiuilatc Douati Maximiani^tarum Bapiismum
t r a t i sunt. Q u a p r o p t c r illud uutim isli considerent reccpeniut, t»ro pace Christi orbis tcrrarum Baptismum
q u o d o m t i i b u s patet : si a u c l o r i t a s C y p r i a n i s e q u c n d a polius amplcclantur, rcddantur r a d i c i , rcconcil enlur
est, mngis eam s c q u c n d a m essc in unitalc s e r v a n d a , u u i l a l i , videanl n i b i l sibi rcmansisse quod d.caut,
quam iu E c c l e s i x c o n s u e t u d i n e c o m m u l a n d a ; si auleiu scd lamcu rcmansisse quod faciant, ut pro factis c o -
e o iciliutn ejos a t t e n d i t u r , huic essc u n i v e r s x E c c l e - r u m p n c i c r i l i s sacrificium dilcctionis ofleralur p l a c a -
si.e p i s t e r i u s c o n c i i i u m p r x p o n e n d u m , c u j u s s e mem- b i l i Dco, cujus unitatcm nefario scelere d i s r u p e r u n t ,
n r u i i i cssc g a u d c b a t ; e l ut se i n totius c o r p o r i s c o n i - cujtis Sacrameutis lam diuturuas injurias irrogarunt.
I n;;e r c t i n c n d n c a i l c r i i m i l n r e n l u r , s x p i u s a d i n o n e b a t . Misericors est c n i i n c l misemtor Dominus , longani-
Nam e l concilin p o s l c r i o r i p r i o r i b u s apud postcros mis et multum niiscricoi*s et verax (Psal.cu, 8). A m -
|kr:ipontinttir*, c l u n i v e r s m n pariibus scmpcr j u r e plectanlur in p r x s c i i l i v i t a niisericordctu ct longani-
tqvhiiii pncpouilur. m e m , et l i i u e a n l in futura veraccm. No:i v t i l t c n i m
mortcm i m p i i , quanlum ut reverlatur c l vivat (Ezech.
Ali;piot M s s . , fidei qnh
1
iicctesim. Qui;lam, fidei Kc- x x x i u , II) : quia scntentiam fleclit adversus hijurias
tkdie
» \ ai:cani \iss., proyponenda. irrogalas. I l x c cst nostra cxhortatio.
(n) r l e a a r i u a i i s l u d c o n c i l m m , cujus a u c l o r i l a l e nititur
I a^snu hoc in o p e r e , aul Areiateuse est, aut M c x n u m ; hoc C A P U T X I . — 1 6 . Propter hoc eos habemus i n i m i -
s iliccl 325, i l l u d autcm 31 i c b r i s l i anno, e l s i c a n t e q u a m cos, qnia v e r a d i c i m u s , q t i i a tacero i i i e t u i m i i s , q u i a
Attgtisli.ius n a s c e r c t u r , u i r u m q t t e cclcl>ralum. Ejusdem
eoncilii j u d i c i u a i commendat in i i b r o s c c u n d o c o n l r a Par- cessarc ab instaiitia qiiauta posstunus formidntuus,
i u e u i a n u m , ca;>. 15, n . 30; ia libro d e t l x r e s t b u s , h x r e s i quia obtcinperamus Aposlolo d i c c m i , Prcedicavcr-
(11); et in epistola 43, ad G l o r i u m el E i e u s i u m , c a p . 7 . n . 19.
I r o i l b oj iaione quae A r e i a t e n s c conciliura sempcr inteUi- bum, insta opportune , intporlune; argue , hortare, i/t-
p e n d i i n i | u u t , placel luoos i n d i c a r c quosdam, in insa quara crepa (II T i m . t v , 2). S e d , sicut Evangeiium l o q u i l u r ,
Joannes t a u n o i u s supcr ea r e l u c u l e n l i s s i m a m edidit, d i s -
si^latione | ractermissos, quibus lamen locis Augustimis d i l i g u u t gloriam hominum magis q u a m Dci (Joan. x u ,
cpisc>|ali cuidam j u J i c i o , quo Donalistae tractalt ct d i j u J i - 4<>), ct duin r e p r e b e n d i ad tempu> ti n e n t , damunri
1

c;rta e o i i t m lite supcrati s u n l , totius orbis uuctoritatem at-

li-i iiiit. In l i b r o c o n t r a P a n n e n i a n u m tertio, ca;). 4, n . 31,
p r i m o contra cum-Icm, caj). 6, refert, i( sos, fucto A r e l a -
tensi j u d i c i o , v c n i s s e r u r s u s ad Consta.ilinum, et i b i itiisso
• u l i i m o judicio» s u p e r a : c s ; id est, Mediulaui, e x e p i -
slola i 5 , ad c l o r i u m e l E l e u s i u . n , c a p . 7, n. 20; atino
i tfaioribus» tr.a!uisse. I.i rodvitn ILro, ca;>. (5, n . 50, dieil
( l u i v . i 51G, u l i ex l i L r o |-osl Collatiuncin, c i p . 35, i . i l e i -
I o iiitistas, quod « ab uuitatc cltrisli scbisaia fec i i . i t , noa
li^itur.
• t r c c o i i l o r u m e l deCvMtt » A rica:iorum e i episco|.nrmn,
* sed uuius orbls iiurlnritatc cjnti.iri. » rrset.Mva i.i !i iu 1
i.i et icpnhendi; cmisso, dum.
 Itt LlBEft SKCIINDUS. tss
in sempitcrnom non l i m c n t . Yiderii eliam ipsi quid quid i h c<;rde sno possint diccrc? Q;ud crgo facimus,
mali f a c i a n t , vident non csse qtiid omntno rcspori- iiiqdiuiit, de h\> quos Jnm rebnpliznvimus? Bespon-
d e a u t : sed ncbulas imperitis 6flundunl> cum ipsi v i v i detur : Nedite cttm cis n.I E c c l c s i a m , mcdicamcnto
sorbeanlur, i d cst, seienlcs ct agnoscenlcs ihlercant. pacis oflfcrtc curaudos quos v u l n c r a s l i s , vitai c b a r i -
V i d c m n t b o r r c r c bomirics, et graviler deteslari, qnod t n i i * bffertc suscitandos quos occidistts. M i i h i i n i valct
c l i a m se tpst i n multa schismala diviserunt, et maxhne ad propitiaiidum Dcum fratcrnn concordia. Si duobus
i n A f r i c x eopite ct notissinia civilatc Carthagiue (a): ex vobis, ait Dominus, convenerit in terra, quidquid
conati snnt resarcire dedecus pannorum s u o r u m . P u - pelieritis fiet vobis (Matth. x v m , 1 9 ) . S i dtiobus h o -
lantcs qood possciil Maximianistas a u f c r r e , magno minibtis, qnanto magis duobus popuiis? Simtil nos
c o n a l u per Optatum Gildonianum fortiter i n s t i l e n i i i t , IMminb proslcrnamtts, participamini nobiscum u n i -
m u l t a i i i i s maia e l perscct&oncs sxvissimas i i i t u l e - latcm , participcmnr vobiscum dolorcm , c l charitas
n n i t . Rcceperarit inde a l i q u o s , pulantcs quod pds- coopcriat multitudinem pcccatorum. A b ipso b c a l o
sent omucs codem terrore c o n v c r t i : his autcm quos Cypriano corisilium quacriie, attendite quantiim d c
r c c c p c r u n t , n o l u e r u n ; faccrc injuriam , ut ab cis in uhitatis bono pr.esnnipscrit, unde se non disrupit a
achismate bapJisatos dcriuo bapiizarcnt, v c l potias ab diversa s c n t i c i u i b u s ; ct cum a r b i l r a r c l u r eos qui
b i s ipsis rebapiizari eos faccrcnt i n i u s . a quibus b a - extra Ecclcsia? communionem b a p t i z a r c n l u r , B a p t i -
ptizati crant Curis, atquc hoc modo s u » nefariac c o n - sthtim non I i a b c r c , c r c d i d i l eos lamen in Ecclesiam
sucuulini prtescripserunt. S c n l i u u t quam scfelerate jam simplicitcr admissos propter ipsius unitatis v i i i c u l u m
C i c i a n t , rccepto Baptismo M a s i m i a n i s t a r u m , violare possc ad vcninni pcrtincre *. S i c c n i m solvitqtianstio-
B a p l i s m u m orbis t e r r a r u m . Sed timcnt rcbaptizatos n c m , quam sibi ipsc proposdit ad i u b a i a n u m i l a s c r i -
s u o s , ne fortc non cis p a r c a u l , si ipsi pcpercerint licns : Sed dkit aluntis, Qnid ergo fiet de his qui in
c x t c r i s ; ne dc illis exigant anhnas s u a s , s i auimas prceterUum de hwhsi ad Ecclesiam venienies, sine Ba-
aliorum trucidare cessaverint. ptismo aduusst sunt ? Potens eit Bomtuut miserieordia
C A P U T X I I . — 17. Quid de rcccptis Maximianistis sua indufgentiam dare et eos qui ad Ecclesiam
t simpiici-
respoudeant, non inveniunt. S i d i x e r i n t , Innocen- ter admissi, in Ecclesin dormierunt, ab Ecclesiw sum
tcs rccepimua : rcspondcttir e i s , E r g o innoccntcs muneribus non scparare (Epist. 7 3 , ad Jubaianuoi).
damnaveratis. S i dixerint, Nescicbamus : Ergo to- C A P U T , X l V . — 19. Quid sit autem perniciosius,
mere judicastis (sic etiam dc traditoribus sententiam utrtim omnino hon b a p l i z a r i , an rcbaptiznri, j u d i c a r i
tcmcrariam p r o t u l i s l i s ) ; falsumqtic d i x i s t i s , Plenarii difficile cst. V i d c o quidem quld amplius homines d c -
coneiln ore veridico damnatos esse cognotcile (Jn Bagai- testeiitur atque borrcant : v c r u m u m c n rccurrcns ad
temconcUii tententia). Nequo c u i m orc VeHdico i u - itlam stalcram dominicam, ubi non cx humano s e n s u ,
noceiites damnari pritucrunl. S i dixerint, Non eos sed ex auctoritatc divina r e r u m momcnta penduntur,
damnavimus : rccitatur c o n c i l i u m , rccitantur nomina inveuio de utraquc re D o m i n i sentcnliam. Nam et
et eptscoporum et civitatum. S i dixerint, Non est Pelro d i x i t , Qni totus est, non habel necessitatem
i p s u m conciltum nostrum : recitantur Gcsta procon- iterum tavandi (Joan. x m , 1 0 ) : ct N i c o d c m o , Nisi
s u l a r i a , ubi non semel idem concilitim allegaverunt, quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non intrabit in
ut cosdcm Maximianislas de basilicis c i c l u d e r c n t , ct regnum cozlorum (Id. m , 5 ) . Quid habeat sccrctior
judiciortim strCpitu atque a u x i l i o r u m impetu protur- dijudicatio D e i , hoiniuibus quales nos s u m u s , diffi-
bareul. S i d i x c r i n t , F c l i c i a n u m Mustitanum e l P r a > cile cst fortassc cognosccre : qitanlum L i m c i i ad ipsa
t e x u i u m A s s u r l t a n n m , quos postea rcceperunt, c u m vcirba a t i i n c t , cuilibet homini manifcstum ost q u a u -
Maximiaho non fuisse : recitantur GesLa qnibus eos tum distct inter, iton habet necessitatem lavzndi; ct,
dc basilicis excludendos c x concilio suo quod adver- non intrabit tn rcgnum ccelorum.ipsz dcniquc E c c l e s i a
sua Maxhniaittstas fecerunt, dc judiciis publicis postu- sic traditum t c n e t , ut hominem sine Baptismo ad a l -
larunt. S i d i x c r i n t , P r o pace susccpti s u n t : rcspon- tarc prorsus non possit a d m i t t e r e ; rebaptizatum a u -
i l e t u r , C u r ergo veram et plenam non ngnoscitis pa- tem cum post pcenitenliam liccat admitti, q u i d aliild
e c m ? Quis vos impulit, quis coegit pro pacc Donati ostenditur nisi cum Baptismo non cnrere? S i crgo C y -
f chismaticum rccipcre damnatum, ct contra pacem prianus qtios essc sinc Baptismo arbilrab.itur, tamen
C h r i s t i o r b c m damnarc inaudilmn ? Urget cos u n d i - propter unitatis v i n c u l u r o a d veniam perlinerc prscsu-
que 1
v c r i t a s ; videiit sc non habereqttid respondeanl, m c b a t ; potens est Dominus p c * ipsum unitatis v i n -
e t pfftanl sc non haberc * quid faciant : qutd loquan- c u l u m ct pacis etiam rcbaplizatis p l a c n r i , c l c i s a
l u r non htvcnitint. Tacerc non pcrniittuutur ; malunt quibus rebaptizati s u n t , ea ipsa pacis compeiisatione
p e r v e r s i s vocibus v c r i l a t i r e l u c t a r i , quam confessis mitcsccrc , ct omuia q u x in errorc commiscrant d c -
e r r o r i b u s paci r c s t i l o i . licta donarc, oflercutibiis sacrificium ctiarilatis , qua)
C A P U T XIII. — 18. Quts autem i.on inlelltgat <?ooperit multiludiucro p c c c a l o r u m ; ut non nttcndat
qtiam multi eorum discessu v u l n c r a t i sint, scd
• A m . et Mss., ttfupif.
• Edhi, se habere : minime castigandi, aklnostri omnes qttam plurcs corttra rcditu l i b c r n t i . In qtio eniin
Bmouscripli maguo consensu Luc praelcrreut, se non
kabere.
(a) Maximianistarum m e m o r a l maximum illud scbisma, 1
Editi tanluro hoc loco, cd ven'um pervcnire : sed in
quo«i i n nooati |«rte, ordinato coutra rrimiamim e, iscopo proxime sequenti caj ite convcnienles cum maausciii l i l
Cartbagmensi uaximtano, contigit. baboiu, ad venitun pertiiwre.
PATROI^ XLIII. (Cinq.J
159 DE BAPTlSMO CONTRA D JNYTISTAS, S. AUCUSTINT
vincuio pacis r rcdidit Cyprianus posse pcr misericor-
diam Dci ab Ecclesia? muncribus non scparari ees
quos in Eectesiam sine Baptismo exislimabat admis-
sos , in codcm yinculo pacis credimus pcr canidem
misericordiaro Dei roereri veniam posse rebaptiza-
tos. , ,
CAPUT X V . — 20..Ecclesia,quippe calhoiica ct
temporibus bcati Cypriani, et antc ipsum pratertib
tcmpore, aut rebaptizatos, aut Baptismumnon baben-
tca, unitatis gremio continebat: ant illi, attt illi sahi-
icm non nisi unitatis jpsips merito consecuti sunU S i
cnim non habebant Bapiismum qui ab tia?re|icis vc-
niebant, sicut asscrit Cyprianus; non recle adihitto-
bantur : et tamen eisdem ipse indulgcntiaro dc Do- quo i t i a , miscri? quid agitas ? E t vos ipoos fagite,
mini miscricordia Jiropier unitalcro Ecclcsiae non
desperavit. Ita crgo si habebant ^aptismuni, non
recte rebaptizintur; quid itaque illos nisi eadem uni-
latis charius adjtivabat, ut quod in Sacramcnto tra- obeaac potuernnt; kmt rediie, ubiet npfais elTofais
ctando lalebal Humahahi infirmitatem, divina miscri- multo minus obcrunt q u * vcsiri flufcorunt.
LIBER TERTIZTS.
KcfieUeuda ea suaeipk, qtia in Cypriauiad epistola videntur probarc cbristi lUipdsmum per baerelicos dart
CAPUT PUlMb&i. — i . Arbitror jam manilcstum
csse omnibus possc, auctorilatcin beati Cypriani ad
rctincnduro vinculum pacis, hulloquc modo violan-
dam unitaiis Ecclesias salnhcrrimam charitatem ma-f
gis pro nobis quam pro Donatistis esse propone,ndam.
S i cnlm Cypriani excmplo uti voluerint ad rebapti-
zandos catholicos, quia ille censuit in catholica bapti-
randos bacreticos : nos potius ejus excmplo utimur ,
quo apcrtissime stattiit a catholica comtnuuione, id
cst, a Christtauis toto orbe terraruro diffusis, eliam
malis ci sacrilegis admissts, nullo modo pcr separa-
tlonem communionis esse recedendum, quandoqtfi-
dem nec cos q u i , ut eidem videbatur, non baptiza-
tos sacrilegos in catbolicam communiouem recipie-
bant , a jurc communionis voluit amovere, diccris,
Neminem judicantet, aut ajure comnmnionis aliqucm,
sf diversum senserit, amoventes.
CAPUT II. — 2. Video tamen quid adbuc a me pbs-
sit Inquiri, videiicet ut respondeam verisimilibus illis
ratiouibos, quibus vel ahtc Agrippinus, vei ipse Cy-
priahus, vel illi qui eis in Africa consenserunt, vel
sl fortc aliqul cx transmarinis terris longeque discre-
tis, nuilo quidem sive plenario sivc saltem regionali
cottdllo, sed epistolarl colloqttio commoti sunt, ut
hoc cssc faciendum putarent, quod et consuetudo
Ecclcsto pristina non habebaT, ct postea catbolicus
orbis terrarum robustissima firmitatc conscnsionis ex-
cluslt: ut quod pcr disputationcs ejusmodi in aliquo-
mm rocntcs irrcpcrc ccrperat, de saltite vcniens uni-
tatis potentior veritaa et universatis medicina sanarct.
Hunc itaquc scrmoncm videant quam sccurus aggrc-
diar. Si asscqui et ostcndere non potucro, quomodo
rcfellantur ca qtnc de concilio llyprtaui vcl cpistolis
cjus affirmant, Chruli Bapti&mum pcr hxrcticos dari
!40
cordia non rcputarct amanttbus pacem? Cur ergo
cum vcstros rei>aptixatos timctis, ct illis ct vobis sa-
lutis ad^tus invidetis ? Fuit aJiquando de Baptismo
dubitatio : quidiversa scnscrunt, in unilate manae-
runt. Ea ^ubitatio proeedcnte tempore perapccta vc-
rltate sublala e s l : qujesiio quae noadum fiuita Cy-
prianum non deterruit ut recederet, vos finiu ut
redcalis invilat. Vcuitc ad Catjioiicam concordantcm,
qnam Cyprianus nou descruti. fluctuanicm : aut si
vobfe exempium typriani jam displicet, qui commtt-
nicavit cis qui cum Bapitsmalo baereticorum recipie-
banlur, apartc diccns, Neminem judicantes, entt a fure
comnmmonfs aiiquem, t i dhermtm *cn$erit mnooeutu;
y
quia inde proccsaistis, ubi iile permansil. Si vero ei,
propter abpndauftiam charttaUs ct amorem fratcmi-
tatis, ct vincuium pacis, ucc sua peocaia, ucc aliena
non posse; in Ecclesia mancbp securns, in cujus
communione cum cis qui sibi non couscnscrant, man-
Bit ipse Cjyprianus.
5. Quod si dicunt,proptcrca tunc iBam calholicam
Ecclesiam fuissc, quia erant ibi pauci, vcl si hoc pu-
t a n l , ctiaro mujti qui Baptisrouro datum apud hxreti-
cos improbabaot, ct baptizabant cos qui inde venie-
bant: Qttid ergo ? ante Agrippinum, a quo ista coepit
quasi nova ratio adversus consuctudinem dimicans,
numquld non crat Ecclesia ? Quid dcnique post Agrip-
pinum, quando nisi ad prisliuam consuetudinera r e -
ditura esset, alterum moliri concilium non cssei n c -
cessc Cypriano, nuraquid non erat Eccleaui, quia talis
per omnia consuetudo tenebatur, ut Baptisrous C b r i -
sti nounisi Christi Baptjsmus haberetur, ctiarosi apud
Iiajreiicos yel scbismaticos daUui fuisse probarelur?
Quod si eratctiam tunc Ecclesia, ct bxreditas Cbrisli
nou inlcrrupu pcrierat, sed pcr omnas gentes aug-
menta capiens permanebat; tutissima ratio ust ui
eadem consuetufline pcrmanerc, qua) tunc bonoa d
malos uoa complexionc portabat. Si autcm tunc no%
1
crat Eccicsia, quia sacrilegi hxrctici sine Baptismo
rccipicbantur, ct hoc universali consuetudino tcnc-
batur; unde Donatus apparuU? de qua terra germina-
vit? dc quo mari cmersit? dc quo coelo cecidit? Naa
itaqite, ut dicerc CQcperam, in cjus Ecclcsue coromu*
nione securi sumus, per cujus universiutem id uunc
agitur, quod et aute Agrippinura, et inter A^rippi-
nuro ct Cyprianum pcr ejus universilatem similiter
agebatur; et cujus univcrsiutcm rieque Agrippiuus dc-
scruit, ncquc Cyprianus, oequc ilii qui eis conscnsu-
^EdiU, tii « M cxmuuexione. Abest, in f a manuicrv
ptbk
iil MRER TKRTIUS.

rant, qnanivis afiter qtidhi extcri sapcrvmt, sed cttm
eis ipsis a quibus drvcrsa senscrtmt, in endcm u n i u -
tts «ommuuifine mansermit. Ipsi autcm considerent
ubi siifrf, <jui nequc oiide- pr*|^tgitli swK possnnt dr«
ccrc, si jam ttmc Ecdesiflm: receptl shic Bapljsmo ha>
retkictsehismatici conim«n}onis contagionc perdide-
rant: ncqoe insi Cypriano conscutiunt; ille cnim cum
rocepioribus hasrcticnrum et schismaticomm, ac per
koeutiam cittn ipsis reeeptis maucre scin coaiwunione
proiessMS est; i&M probtcr uoincn.traditorum
ouos iu Africa iiifaamerunt, e i m tnmsnttriimjiidicio
n*u uonvicerunt, se ab erbts tcrrarum comratmiono
separaruni : cam cUamai vcra crhniua objtcerciit,
multo siut reajora scclcra hajresma ct schismntum,
uode sino Bap tismo, sfcui ipsc sensU, vciikntes, c t
in cathdicaoi commtmionem non per Daplismuai re-
c e p i i , nou potuerunt macuUre Cypriannm. Neqne iu
eo ipto in quo sc dicimt iniiiari Cypriauura, iufrciuuni
quid fcspoiidcaul de rcccpu» Bapt$mo MaxinuanisU-
r u m , cum eis, quos cx corum numcto , quos codcilio
suapieuario damhatos, etmiMeireiiarum potesuutm
Judicio suui perseculi, in suara cownwiuioncra, iu
eodeai ipso cpiscopatu iu quo damiwverant revocavc-
r u n t . Qitapropter si .temporibua Qypriani, perdldit Kc-
clesiam maiorum commuhto, nou habeui istt siue
eommunionis origuicm.j s i autcm non perduiit, noo;
i n q n i t , epitcopum te epi$c»porum eoustituit, iral l u -
raunico ierrore ed obtequemli ueceisilatem coilegas suot
adhjit. Q\\\d mausuctitis? quid humilius? Nulla nos
«*rie /detmct auctoritaa a qtmirciido qnid vcrum sia.
Quando habeat, inqfiii, ornnh vpiicepxs pro tieentia
libertatis et poiestath toa arbitrium proprium, tauujue
judiceri ab olio non po$$it\quam nec ipte potcst atterum
juditare: ophior utkpie, in his quccstionibus qure uon-
dumcliqiriiiisiima perfcclionc di&ctmc sunt. Noverat
Cnhn quautnm Sacjramouti ))fofuii<liUtcm lunc omnis
Ebctcsia varfe disputationc versabat, libcrnmquc fiv
cicbat qtwercndi arbitrium, ut ex>imiiiau vcriUs pan-
deretur. Noquc cnhn mentiebattir, et shnpliciorcs col-
legas in verbo capcre cogiubat ul cum sc diversnm
sontire proilkJisscnl^lunc contrtt quam promiserat,
cscomrouutcaudos csse^censcrct. Absit abnnhna lam
suuru ista sc«lenua pcrfldia : qui hoc dc U l i vtro
quasi cimi cjus laude scntiunt, nihii ahud quam IO
tmm Ulcs cssc profltentur. Ego €yprianum calholi-
cum ^piscopam , caUiolkum martyrem, et quauto
magis magutts erat, Uuto se in omnibns bumilianiem,
ut cowm Doo invcuiret gratiam (Kcejti. m, ty), nullo
prorsus modo creuidorim , in saucto pr^scrlim cou-
cilici coiiegaruro, atiud orc protulis$c qttam eordo ge*
subat, frvserthu cum addal c i d i c a i : Sed exspeeto.
nms uuieerti jumcium JDomini nostriiesu Chri$ti qui
t

habcnt suse praeoisionisaliquam 4efeusioncm : iusu- uuut et sotus habet potestatem et prtvponendi nos in £*<-
per ncc excmpium Cypriani s e c u u t u r , quia uniunis
1
c\e$i& tum gubernatione, el de actu nottro JudicumM
viucuium di^rupcruut; nec ipsum ooucilium, quia [Ex eodcilfo Cnvthaginqnsi). Sub tnnli • crgo caiuuic-
yaxinuauisianim ftapiismum rec&perunt. » ropritioue j u d k i i , vcrum c^spcctaas audirc a colic-
CAPUT III. — 4. Nuuc cigo nos maoeaica incseav p$, prior eis nientiendi praiberet exomphitn ? Avcr*
plo tyurjaui, cowiderejuu» eUain copclIiumCypriaui. terit Dcus bauc demeniiam a qnobbot chrisiiaoo,
Quid ait CjrprUnns? Audi$ti$, i a a W , coHegos diiecii*' quamo magis a Cypriauot Ilahgmna ergo quacrcudi
simi quul ltfitf ^ubaianus coepiscopns potler
Y scripserit, iiberum arbitrium , ipahis Cypuiaui I K A K tuitissiaui ct
ceuouleut utcdiocritalem nosfram.de Uliciio ei profano veracissimo sermooe couocssunu
hmreticorum BapUsmo; quidque ergp rescripserhn CAPUT IV. — 6. Jam qtujlcm iucipiunt ejas colle*
eit

censemjsciticet qnod semetatque iterum et ssepe censui- g * pn)<prias |H^f(MTe aeiitefliias : scd i 4 Joaaiaaum
nnt$ hccretuos aa* Ifcclesiam Jcnientes Ecdesice Baptir datas iitieras aiidicmut. Rcciiatac sunt cn m,sicut ia
t

smo bqplizari et tanctiftcari oporlere. ltem iectm tunt exbroio commcfiioratum esu E^uobU.ergo rccilentor,
vobis et alioj Jpbaiani lilterm quibut pro suu sinceraet
% iit Jioa quoqtte> indc quid soniirc ^porteat, qaaauim
rcligiosa devotione ad epislolam nostram resaibent, uon J>omintia adjuvat, mdagemus. TXctt (uvsktsm quis-
tantum consensit, sed et instructnm te este.gratias egjJ. piam, Quhi crgo? 4u modo dmia qtdd ad Jafcaianum
His verbis l^cati Pypriapi, accf pirous mm o Jubaiano scripserit Cyprianus? Jam lcgi, fateor; e i arofacto
cssc consuhuro, et quod resp^uderit consuienli, ct issem in camdem aeotcniiam, uisi me ad dihgcnHo-
quod iile instructuro sc csscgratial egerii. Nuroquid rero cmisidcraiiouem rcvacaret tauta auctoriias aiio-
jam pcrtiiiaccs existimari debemus,, si conshJerare fum, quos vel pares graiiadactrmw, vei ettam Ibr-
volucrimuseamdcm ipsam cpistolam, qiu uoe Jubaia^ iassc doctieres poriot gonies Latiiias, Crxcas, B*r*
no persuasum cst? Donec cnim persuad(catur ct nobis baras, et ipsam Hebraram, EccJcsia tolo orbc diflusa
(si lioc pcrsuadcri vcris raUonihus poicst), securos parcre pottdt, quae ipsum quoque pepcferat, qui mibi
uos dc jurc catholicae cummunJonis Cacit ijisc Cy- mUo modo vidcri potucrunt frustra uoiaissc btam tc-
prianus. uere seutcfttiam : jion qma fleri non potuii ut ia
5. Scquilur cnim, et d i c i t : Superesl ut d<t hac ipsa «bscurissima quacstione verias ptttrihus unns paiietvc
re quid singuli sentiamus, proferamus, nenunem judi- soniirent; sed quia non facile pro uno vcl aaucis ad-
eantes , aut a jure tojnmujiionis aliquem. $i dicersuw vcraus uinumcrabiles .cjusdem retigioitis et unitatis
eenserit, amoventes. Nou solum crgo mihi salvo jure virbs, at magho ingcnio ct ubcri doctriua procditos,
commnnionis adhuc vcrtim qttaTcre, scd clkim divcr- nisi pcrtractatis pro viribua atquc pcrspeetis rebu^
suro scntire conccdit. Neque enim quisquam nostrum, fercnda scutcntia cst. Itaque solticiiius tnqaircnt?,
1
sola editio limxcupiebat
1
lo a,, scctmdes. Kr. Lugd. Yen. Lov. secuti sumus. M . • Abquot Mss.j talL
J43 D E BAPTIS.M3 CONTRA DU iATlSTAS, S. AUGUSTINI
q u a n U mihi cliam ipsiiu Cypriani litterx snggcsse-
rint pro liac senlcnlia, quam nunc Ecdesia catliolica
lenet, ut Clirisii Bapiismus non cx mcrilo corum per
quos dalur, scd ex ipsiusje quo dictum est, tlic est
oui baptitat (Joan. i , 55), agnoscendus ct approbandus
sit, i n progrossu scrmonis nostri res ipsa Indicabit.
Arbitrcmur itaquc j a m illam cpistolam, qux ud J u -
baiannm ab codcm data cst, r e c i u u m nobis, sicul i n
concUio (a) r c c i U U cst. Legat cam primo, qui lcctu- Cum-Chrisiut
rus cst liacc quae diclurus sum, ne quid fortcficccssa*
rium mc subtraxisse arbilretur. Nimis enim Jongum
c u , ncc ad explicationem susceplae rci perlincl, ut
omnia vcrba liujus epistolae nunc commcmorcntur a
uobis.
CAPUT V . — 7. S i quis autem quacrit, quid intc-
rim tcncam dtim i s U pcrtracto : respondeo, primum
mibi Cypriani litteras suggessisse quod tencam, do-
ncc pcrspiciamqnalcsit quod ccepU poslea diapuuri.
Ait quippc ipse Cypriouus : Sed dicit oJiquis, Quid
erge fiei de iis qui in prwteritum de hceresi venientes ad
Ecciesiam sine Bapttsmo admissi sunt (Epist. 75, ad
t
Jubaiamtm)1\}iivm rcvcra sme Baptismo isti fuermt;
an idco sint admissi, quta illi qtii admiitebant, cos
babcre Baptismum intciligcbamt, mox considcrabi-
mus. Ycrumumcn quac soieret csse Ecclcsiae constie-
tudo, satis idem Cyprianus oslendil, qui ait, in pra?ter-
itum dc bacresi ad Ecclcsiam vcnicnlcs skic HupiW
smo admissos.
8. Dicit ctiam in ipso concilio Castus Slccensis:
Qui contempta veritate pranumit consuetudinem
qui, aut eircu fratres invidus est et matignus
veritas revelatur; aut circa Deum ingratusest^
opiratione Ecclesia ejus mstruhur. Utrum veritas reve-
l a u sit, mox quatreraus: umcn aliam fuissc Ecclcsiae
consiictudinem, ctiam istc confessus est.
CAPUT VI. — 9. Dicit ct Libosus Vagcnsis : In
Evangetio Dominus, c Ego sam, i inquit,
(Joan. x i v , 6 ) : non dixit, Ego sum consuetudo.
qne veritate manifestata, eedat consuetudo
Piane quis dubitct v e r i U l i manhesutae dcberc con-
suetudmem ccdcrc? Scd dc matiifcsUla vcriutc mox
videbimus : nur.c U m c n ct istc aliam consueludiuetn
(uisse manifcsUt.
CAPUT VII. — 1 0 . Item ZosimusaTharassa dixit:
BeveUuione faela veritatis f cedat error veritali:
Petrus qui prius ctrcumcidebat, cessit Patde
pmdicanti. Noluit quidcm isie diccre consucludinem,
scd crrorcm : v c r u m U m e n cum dicit, Quia et
qui prius circumcidebat t cessit Paulo veritatem
dicanti, satis indicat quod aliud ctiam dc Baptismo
tteri solcbaL Simul et admonct nos, non fuissc impo»-
sibilc ut de Baptismo Cyprianus aliquid aliter sapcrct
quam vcrius |iostulabat, quae ab Ecclcsia ct antc
illum et post illum rctcnta est; si potuit aliquid
etiam Pcirus aliter sapcrc quam vcrius babcbat ,
quam Pauio apostolo doctore didieimus {Gatat. n
11-14).
• Alii plarcs librl, quod vertias non habebat.
(u) cartbagiaensi.
U i
CAPUT Y l i l . — I I . Itcm Fclix a Buslaccni' dixit.
In hscretuis sine Ecctesiaj Baptismo admiitendJs uemo
t
consuetudinem ralioni et veritati pr&ponal; quiacon-
tofetudinem ratio et veritas semptr excludit. Si ralio,
si vcrius, oplimc : scd hoc mox videbimus. luterim
aliam fuissc consuctttdincm ctiam verbis hujus ap-
paret.
CAPUT IX. — 1%. Itcm Ilonoratus a Tucca d i x i l :
veritas sit magis veritatem quam consue-
f
htdinem sequi debemus. His omnibus scntcntiis deda-
ralur non extra Ecclesias communionem nos esae
consiitutos, donec vcriias qtfam dicuni huic consne»
tudini cssc prapponcndam, liq<iido eiuxcrit. S i autcm
vcrius id apcruit esse rctiucndum, quod ilta consue-
tudo praescripscrat; mauifcslum crit, nec illam fru-
stra fuissc instilutam atqae roboraUm, ct vigilantins
etiam posl islaa dispuUtioncs lanti Sacramcuii sulu-
berrimam obscrvationcm in Ecclesia catltolica non
potuisse rauuri, scd condliorom ctiam majori roborc
confirmatam religiosissime custodhri.
C A P U T X — 1 3 . Scribit crgo ad Jnbaianum Cy-
prianus, de harelkorum Baplismo, qui videntur el fo-
ris positi et extra Ecetcsiant constituti, vindicare swi
y
rcm necjuris sui nec potestatis quod not, inquil, nec
t t t
ratum possumus nee legitimum putare quando koc
t
apud eos esse conttet iHicitam. Ncc nos abnuimus ctim
qui apud hacrcticos vet in aliqtio scbismate extra
communionem Ecdesiae baptizatur, non ci prodessc
tn quantura hxreticorum et scbismaticornm pcrvcrsi-
se-
Uti consentit; ncc illos qui baptizant, quanWts ipsum
quibus
ct vcrum dcnt Baptismi sacramcntum, rccte Umcu
f
cujusin-
facere, exlra Ecclesiam colligere, ct conlra Ecclesiam
scntire. Scd aliud est non babcre aliquid, aliud non
jnre habcrc vcl illicile usurparc. Non itaquc idco non
sunt SucramcnU Christi et Ecclesiaa, quia cis illicite
utitntur, non hxrctici solum, scd etiam omnes iuiquj
c veritas >
ct hnpii. Sed Umen f 111 corrigcndi aul punicndi: Ula
Ita-
vero agnoscenda et vcneranda suut.
veritatk
44. Dicil sanc de hac rc non nnttm, scd duo v d
amptius facta csse concilia, scd lamen Africana.
Nani et in quodam septuaginU et unum episcopos
fuisse commcmorat, quorom omnium auctoritati,
untversae Ecclesiac cum longe pluribus episcopis toto
orbc diffusae auctoriutcm non dobiumtis cum ipsius
quia et Cypriani pace pra?ponere, cujus utiiversx Ecclesix
veritatem inevulsibile membrum sc cssc gaudcbat.
15. Non est autcm aqua profana et adultera, supcr
Petrus quam nomcn Dci invocalur, etiamsi a profanis ct
prwdi- adulieris iuvocetor : quia nec ipsa crcatura, ncc
ipsum nomcn adulterum esl. Baplismus vero Cbristi
verbis evangdicis consecratus, et pcr adulleros c l in
adulteris sanctas est, quam vis illi sint impudid et i m -
mnndi : qilia ipsa cjus sanctiUs pollui non polesl, c i
sacramcnlo suo divina virtus assistit, sivc ad salutem
1 bene utentium, sivc ad perniciem male utentium. An
9
vcro solls vel ctiam luccrnx lux, cum pcr cmnosa
« Edili, a Bustacenis. At Uss.. a Buslaceni, ut apud Cy-
prianum; v e l , a Busioccem. sic vero anUquistfmus Cor-
bciensis codex, et VloriacensU.
 •45 LIBER TERTIUS.
dlfTunditiir, nihil indc sordium contrahil, ei bapttsmns
Christi polest cujusqtiam sceleribus inquinari? Sl
entm ad ipsas res vlsibilcs quibus Sacrameula iractan-
lur, animum conferamus; quis ncsciai eas csse cor-
ntptibttcs? Si autem ad id quou pcr illas agttur,
v
quis nnn videat non possc corrumpi, quamvis bomi-
ncs pcr qiiosagitur, pro suis moribus vcl prxmia pcr-
dpiairt, vel pcenas luant? .
CAPUT XI. — 1 6 . Rcclc autem non movilCypria-
num quod scripsit Jubai inus, Novatianense$ rebapti-
zare eosquiad $e ex Catholica venirent. Ncque enim
quklquid bxrctici pcrvcrse fuerint imitali, propterea
" faciendum a Catbolicis non est, quia ilti similiter fa-
ciunt. Sed altud est cur hrerelici rebaptizarc non dc-
bcant, aliud cur Cathofica. Haeretici cnim ncc si iu
Cathotica fedenduro essct, faccre dcberent; quia in
Cathoticis boc non cssc dicunt, quod ipsi cum ibi es-
scnt acccperunt, et cum disccderent abstulerunt:
Catbolica vero proptcrea non debct iterare Bapti-
smum, qui apud h&relicos datus est, ne judicarc vi-
deacur ipsorum essc quod Christi cst, aut cos non
habcrc, quod iulus cum acceperhit, amitterc utiquc
fbras exeundo non possunt. Hoc enim ipse ctlam Cy-
prianus cum celeris statuit, ut si ab haeresibus red-
ircnt ad Ecclcsiam, quicumque fuerant in ca bapti-
lati, non jaro pcr Baptismum, sed per pocnitcnliam
reciperentur: undc constal eos non possc amiltcre
rcccdcntca, quod uon reripiuut remeantcs. Non au-
tcm sicut harresia ipsorum esl, sicut crror ipsorum est,
sicut sacrilegium disscnsionis ipsorum est, sic etiam
Baptlsmus qui Christi cst, dici debet ipsorum. Itaquc
cum ilia mala ipsorum quando pedcunt corrigtintttr, in
co qood ipsorum non est, ille estagnosccndus cttjus cst.
CAPUT XII. — 17. Idco autcm non sc novam aut
rcpcniinam rem statuissc beatus Cyprianus ostcndit,
qoia aub ^grippino ficri jam cceperat. c Anni sunt, i
mqnit, c multi, ct longa aetas, ex qno sub Agrippino
bonae mcmoriae viro conveniciitcs episcopi pluriml
hoc statucrunt. > Proinde ab ipso Agrippino rcs nova
facta est. Quomodo autem dicat, c Atqnc exinde in
hodicrnum tot miltia hrcreiicorum inprovindisnostris
ad Ecclesiam conversi, non aspernali stitit, neque
cunctati, imo et rationabHilcr el libenter amplexi sunt,
ut lavacri vitaKs et salutaris Baptismi graliam conse-
qucrcntur, t non video : itisi forte hoc dicat, t ex-
iitdc in hodicrnum i (Evi$t. 73, ad Jubaianum), quia
nulla dc illis cx quo in Ecdesia pcr AgrippiuicouciHum
ittptizati sunt, quaestio alicujus exconmitmtcationis
exorta cst.CaeterumsipewnancbaiabAgrippmo usqnc
ad Cyprianum consuctudo bopttzandi ab Itxretids
Tcuiciilca, utqtiid fer.ta sunt a Cypriano de hac ra
condKa ? Utquid ddem Jubaiono dicit, non sc rcm nc*
r a m faccrc aut repenlinam, sed ab Agrippino cousti*
tutam ? Curcnim Jubaianus dc novhate turbarctur
1
u t c u m per auctoriialcm Agrippini sanari oporterel,
s i ab Agrippmo ttsqnc ad Cypriannm hoc tencbat
Bcciesia? Cur denique tot cjus colleg.e in concilio
4ixcrunl rationcra c l veritalcm consuctudini pr^Tpo-
lU&iiintiilittam. N
i M
ncndatn, ae non potius dlxcrtint cos qui aliud faccre
vellcnt, el contra veritatcm et contra consuctudincm
facerc ?
CAPUT XIII. — 18. Dc remissionc autcm pcccaio-
rum, titruni per Bapiismtim apud hacreticus fial, quid
niibi vidcrclur, in alio jani volumiuc scripsi (Supra,
iib. I, cap. 11 et tcijq.) : scd ctiam bic brevitcr com-
memoro. Si lit illic rcmissto dcbilorum per Baptismi
sanclilatcm; rursus debita redcunt pcr hxrcsis aut
scbismatis obslinationcm: ct ideo ncccssarium babcnt
bujusmodi homines venire ad calbolicam pacctn, ut
heretici et schistnatici cssc jam dcsinant, et eoruni
qux in illos redierant, pcccatoruni purgationeui in
uuitalis viuculo cbaritatc opcrante mercanlur. Si au-
lcro, quamvis apud hxreticos vcl schismaticos idem
sit Baptismus Chrisli, non tamcn ibi operatur remis-
sionem pcccatorum propter eamdcm discordiae fuedt-
talem et disscnsiouis iniquiiatem: tunc incipil valcre
idem Baptismus ad dimitlenda peccata, cum ad Ec-
clesiae pacem venerint; n o n u l jam vcre dimissa 1
non relitieantur; neqtteul ille Baptismus quasialienus
aut alius improbetur, ul altcr iradatur : scd ut idem
ipsc qui propter discordiam foris operabatur raorlem,
propler paccm intus operetur salutem. Idcni quippe
odor erat de quo dicit Aposlolus, Christi bonuo odor
$umu$ in omni loco*\ et tamcn et in iit qui salvi finnt,
inquil, et in 0$ qui pereunt: alii$ quidem odor vitm in
vitam, alii$ autem odor mortis in mortem (II Cor. u ,
15,16). Quod etsi de alia re dixit, ad boc cgo posui,
ut iutelligatur aliqtiod bonum, nou solum vitam possc
opcrari bcnc utcnlibus, sed cliam mortcm male ulen-
libtts.
CAPUT XIV. — 19. Nec inlcrest cum de sacra-
inenli inlcgritalc et sanctilate tractatur, quid credat
et quali fide imbutu$ $it ille qui accipit sacramentum.
Iuteresl quidem plurimutn ad saiutis viain, scd ad
sacraracnti quxslionem nihil inlercst. Ficri cnim po-
tcst ut horao integruni habeat Sicramenlum, et per-
vcrsam fldem : sicut Qeri potest ut iotegra tcncat ver*
ba Symboli/cl tamcn uon rcctc crcdat, sivc de ipsa
Trinitatc, sive de resurrcciionc, vcl aliquid aliud.
Ncquc cuim parva rcs est, iu ipsa inlus Calbolica te-
pcre intcgram fidem, ita ut omuino nou de aliqua
crcatura* scd dc ipso Dco nibil alUcr' crcdat quam
vcrilas luibet. Numquidnam crgo si in ipsa Calbolica
baptizjitus, ppstca legendo, audjendo, et pacifiec dia-
serendo, ipso Domino revelante coguoverit aliter sc
anlea credidissc quamdchuit, dcuuo baplizandus csl?
Quis autcm carnahs el animalis hoino, non pcr phau-
tasmata cprdis sui cvagelur, ct constituat sibi Dcum
k
qttalis ei pro suo sensu carnali placuerit, atquc ita
crcdat tautum loitgc alilcr quaiu Dcus cst, quaotum
> H i c p a r t i c u l a n e g a n s o m i t t i t u r i n e d i t i o n e A m . Abcst a
p l u r i b u s e l i a m Mss. <|ui |<ostea l o c o , neque ut itte, h a J i c u l ,
non tdilte.
* E c b l i , sunms Deoinomni loco. vox, Deo, alx^sl a Mss.
et p r a H e r i r i solet a b A u g u s t i n o .
* EdiU, atiud. Mss. v e r o , atitcr.
k
sic A n i . E r . et noslri wss. At i>ov., Cjuis autem nisi c,tr-
nalis et animalis homo, pcr p!ianta$mata e l c t
^7 D£ QAPTISHO CONTRA DO ATISTAS, S. AUCUSTINI
a verilate vanilas dhTcrt? Verisshnam'q1i!ppe senten- eisdcm vcrbis aliud opinatHis quam eaiholica veritaa
lir.m dixit Apostolus, plertus luniine verilatis: Atiima- docct, noncsscl iutcgra, sed fabulosis (alsitatibus i a -
fis, inquit, homo non percipit quce sunl Spiritus Dci quiuata (a). Nam sulidsdcm vcrbis, id cst, /u nomim
(! Cor. n, 44). Et lameii de liislioc dicebai, quos jam Patris et Filii et Sjnritus $ancti non solum Marciou,
fuisse baptizatos* ipse manifeslat. Eis cnim dicit: aut Yalentinus, aui Arius, aut Eimomitis, scd ipai car*
A'»m^Mfd^Aiff/ii9-crtici/Lcfti est pro vobis? autin nom\- nalesparvuli Ecc^ia?(quibu$dicebat Apostobis, Non
ne Pauii'bapii&iie$th(td:'n 15)? (labebant ergo isti
f
Bapttsmi sarTamentum, et lamen carnaiilcr sapiendo,
qtiid potcrant dc Deo credere nisi secundum scnsum
carnis suae, ubi aniMiis honio non percipii quce sunt
Spiritus Dei? Talibus d i c i l : Nonpotui pobis loqui qua-
si $pirituatibu$ f $cd qua$i carnalibu$. Quasi parvulit, in
Chrislo lac vobis potum dedi non escam ; nondum enim
y
poteralis: sed nec adhuc quidem potcstis; adhuc enim
t$li$ carnales (Id. m, 1, S). Tales etiam circumferun-
ttir omni'vento doctriiKe de quaUbns d i c i l : Vi ultra 1
non $\hm$ parvuli,
K
jactati et ckcumiatt omni vento
doctrince (Ephei. iv, i 4 ) . NumqUid ergo isli SJ profc-
ccrinl tisque ad spiritualem hominis intcrioiis xtalem,
ct intelligentiac sinderitalc cognoverinl quam longc
atiter per fallaciam suorum pbanlasinatum de Deo
l rcdidcrint, quam verilas postulabal, iterum bapli-
kandi stuit? Sicctiam fieri potest ut in atfcujus baore-
tici fibrum caluolicus catccburocnus incidat, ct a ve-
rilatc iiesciens disccrnerc crrorem, credat oliquid
iontra cathoncam fidero ;,cui tamcn errori verba Syn>
boli rton repughanf : stib cisdero quippe vcrbis innu-
hicrabilcs hicrclicorum crrores exorli sunl. Pulans
crgo istc catbolici alicujns uiagni alque docti cssc
Htum librum, si talla credeos in Calbolica baptizetur,
et posteriore diligentia cognoscat qucmadmodum
crcderc debcat, alque arrcpta fide calholica illud cx
aiiimo respuat; numquid si hoc confessus fuerit, dc-
buo baptizandns csl? Attl si antequam discat et con-
liteatur, lioc sculirc invcniatur, e l quid abjicere dc-
beat, quidvc credere doeealur, manifestumque fiat in
ea IhLsitate fidet bnpiizatuni faissc; numquid dcnup
baplizandus est? Qutd Ita? Qufa itlasauctilas Sacra-
meirtl vcrbis cvangclicis consecrata supcr eum into?
gra manebat; sicut caiu (raditam acccpcrat; quamvis
fpse in camalh mcntis vauitatc constiiulus, <aliud cum
baptizorctur crederct, quam credere debuisset. Qua-
proptcr manifestum cst, fleri posse u l fidc non inlegra
itttegrum in qooquain maneat Baptismi sacramentum:
ct ideo ilta qiuc dc divcrsorum haercticomm varictatc
dicuntur, ad istam quacstionem non pertinent. Illud
dtfm iu unoquoque corrigendum est, quod ille per
qncm corrigitur, pravum esse pcrspexerit. Illud sa-
nandtmi csl qnod acgrotnt: illud dandurrrcst. quod
non habctur, ct niaximc charitas pacls, sine qua c x -
tcra prodesse non possunt. Scd tamen cum adsuut
mm quasi desint tradcnda sunt; sed ut frucluose, et
non pcrniciose babcanUir, per ipsum vinculum pacis
c l cminetttiam charitatis agemUim est.
C A P U T . X V . «r- 20. Qtiamobrcm l i evangdicis
viTbts, i ln nomine Patri$ ct Fitii et Spiritut sancti i
[Ifeitk*. xxviu, 10), Marcion Baptismum consecrabat,
smcgrtim crat Sacramenlum ; quamvis ejus fides sttb
!,<
Hss., de cpdbus dkit.
ttf
t
petuiJpqui vobi$ quasi $piritualibu$, sea\quas{ carnali-
bus) si possent siuguli diligentcr intcrrogari^ tot d i -
y
vcrsilatcsopmionutu foriassis, quo^ bqmiues numera-
reuttir : Animahs cnhn homo non perciuM qum $uul
Spiritus Dei. Niimquid tameu idco pon integrum Sa-
c^incutuuiaccipiunt?, aut uumquid hieo si proiccc
r i m , etopiniooumcarnafium vanitatcm «mendaverint,
dcnuo quod acccperaiit rcpoiendum c s t ? Accipit
quisque sccundum (idem suam, sod quaulum capit
gubernante i l l a miscricordia Dci, dc qu? pra^sumcns
1
idcm apostoius d i c i t : Si quid atiter sapuis, id quoque
vobi$ Deus rcvelubit (Philipp. u i , 15). Laquci lamcn
horeiicorum et sdiismaiicorum proptcrea cara*libus
nimium perniciosi suoi, quia ipse provcctus eorum
interduditnr, conArmata senieniia vauitaiis advcrsua
catholicam veritatcm, ot confirmata animo^itate dis-
aensiouis advcrsus catbolicam paocm. Sacramcuu
tameu s i cadcm sunt, ubique iutcgra sunt, ciiamsi
prave inteUiguutur et discordiose traciantar : sicut
scriptura ipsius Evange(ii si eadera ipsa c s l , ubique
Uttcgra est, ciiamsi innurocrabiii falsarum omoiouum
varieiamaascratur.Nam quodaiiJeremias, Utquidqui
cmtristant me prceoatent? Plaga tnea\$oiida est; uuke
sanabor? Dmn fit facta est mihi sicut aqua mendax
f
mu tmbens fidem (Jerem. xv, 1 8 ) ; si figurate atque
allegofica iocuUonc propbetix nusquam panerciur
aqua, nisi quae BapUsmum significarei, laboraromus
quaercre quid sibi vclini ba»c verba Jteromiae \ nunc
autem c u m apcrtissime i n Apocalypsi expouanlur
aquae pro popuUs positae (Apoc. xvn, 15)« our n o u
intdligam aquam mcndaccm c l s i n c Udo, popuium
mcndaccm ac perfidum, nesdo.
^APIJT XVI. — 2 1 . Spirinu autem sauctus quod
iu sola Catholica, per manus impositionem dari d i c i -
t u r , nimirum lioc iutelligi majorcs nosiri viducrunt,
quod Aposiolus a i ^ , Quenjuun cfuvitas Dei diffusa esi
in cordibus nostris per Spiritum sancium, qui detus esf
nobis (Rom. v, 5 ) . Ipsa cat cnjm c h n r t U s , . quaui
non babcui qui ab Eccicsiai catbQUcm c^mmuuiono *
prxcisi s u n t : ac pef. h o c ct^arasi 4mguis homtmim
ct Angelorum loquauiur, s| sciaol omnia sacramcuil'
et omnem s^entiam , c i si babeant omaein |irophc-J
l i a r a , ct omncm fldem, ita ut montas transfcnmt,!
Ctdistribuant omnia sua pauperibus, at tradant corvj
pus suum ut ardcant, nibil eis prodcat < I Cor.. x u t ,
1*5). Non atilem babcnt Dei cbarUatcm, qui E c d a *
sbc non diliguoi unUatcm: ac per hoc recte ^oteili-
aitur dici non accipi uisi ui Calholica §piritus san-
cius. Ncque cnim tcmporalibus c l sensibilibus mira-
culis aitcsianUbus pcr raanus iraposiiioncm modb
datur Spirilus sanctus, sicut antca dabatur ad c o m -
1
l-ov., iilum. Nostri Mss. c u m Am. et R r . , iila.
(a) Gonfcr coacilium A r c l a t c o s e I, can. 8,
149 UB£R Tl " i W -
mcudatkmem rudis fldei et Ecclesico primordia aHa-
tanda. 0 h « cnim nunc hoc exspedat, u l ii qttibus
mnmis ad accfpicndum Spirilum sanctnm iiapomtnr,
repente incipiant linguis loqui ? sed invisibHiler ct
folentcr intclligitur proptcr vinculum pacis eorum
1
cordibus divina cbaritas inspirari, ut possint dicerc,
Quonhtm charitas Dei diffusa est in cordibus nostris
per Svhitum sanctum, qui dalus cst nobit* ftiultse
aufem sunt operationes Spiritus sanctt, quas idem
apostolus ctim quodam loco, quantum suflkcre ar-
bitratus cst, comniemoiasset, fta concrosit ; Om-
nia autem hwc operalur unut atque wrYm Spirimt , rfi-
tidem propria unicuique prout vutt (I Cor. w i , 11). Cum
ergo sit aliud Sacramcntum, quod babcre c i k m S i -
mou Magus potuit (Act. vnt, 1 5 ) ; almd opcratio
Sphitus, qnx in malis hominibus eliaf» fteri soiet,
sicul SaoJ habuit proplicliam (I Reg. x, 0, i f r ) ; aliud
opcratio ejusdcin Sptritus, quam fitsi boni haberc
non possnnt, sicut cst finis prxcepti cbaritasde copde
puro, ct conscicntra b o n a , ct ftde non flcttt (1 Ttm.
i , 5 > : quodtibet hxrctici et scbismatici accipiant,
charhas qwe cooperit muHitudiuem pcccatorum,
proprium doiium cst caliioUcae tmitaUs ct pacis ;
ncc ejus in onmibus, qttra nec ejus suut omnes, sie-
ut suo ioco videbimus.'Praitcr ipsam tamcu esso
llla charitas non polcst, sine qua caetcra ctiam st
agnosci et approbari possunt, prodessc tamen ct H-
berare non posstmt. Wauus autem imposillo non stcni
Baptismus repcti non potcsl. Quid est enim sJrad nlsl
oratio snper hominem (a) ?
CAPUT XVII. — 22. Nam quod in typo nnhatis
Petro Dondnus dedit potesiatem, « I id toloeretur in
territ quod itte toMsset, manifestum est quod tlta uni-
tas ctiam nna columba pcrfecta sit dicta. ffamquhi
crgo ad caindein cohrmbam pertment omncs a v a r i ,
dc qnibus in eadem CathoUca gravher idcm Cypria-
nus ingemuit? Nam, ntophior, raplores noneotumba»,
scd accipitres dici poasunt. Quomodo ergo baptiza-
bsmt, qni fundos insidiosis fraadibu9 rapicbant, ct
iisuris luutliplicantrbus fenus angebant ( Lib. oeu
Epist. de Lapsis ), si sola iila columba, id c s l tlia f tiplicanlibus fenus aUgebant ? Arbiiror cuim quia lt!l
uniias quae nisi in bonis iutellrgi non potcst, sim-
plcx et casta et pcrfccta bapUzat ? An forte per ora-
tioncs sanclorum spirituahum qui sunt |n Ecclesia,
tanqnam per coiumlKB creberrimum gerottum , roa-
gnum geritur sacramenlum , ct occufta dispensatio
inisericordiae Dci, ut eoruro etiam pcccata solvantur,
qui non pcr coiumbam , scd pcr acctpitrem baptizato-
t u r , si ad iHud Sacramehluth cum pace catholicm
unilatb accedunt ? Qttodsi ita cst, cur riou crgo per
corum orattones° cum qtiisqhe ab haercsh aut schi-
smate ad pacfcm cathoiieam venit, ejus pcccata soi-
•iiiilor ? SacramcnU amem%tef Htas ubique cogno-
acltur, sed^ad peceatorum iilani irrevocabilcm rcmis-
stohcttt cxtra unjtatcni Ecctesix non valcbit. Nec in
\ ^ t. • 1
* sic iim. Fdili autcm, per.
(a) Talis i l b cst manus impositio, de qua infra, h h . 5,
cap. 25, lcgitur: tManus autem imi>osilio si non adhihere-
• tur ah haeresi vcnhuti, lanquam cxlra omnem culpaui
t csso judica/clur.»
iso
naercai aut scbhunatc constltutum sauctorum oratio-
n c s , i d c s t , illius unic» columbas gcmitus poteroiit
adjuvarc ; sicul nec mtus positum possunt, si advcr
aum se ipsc per vitam pcssimam tencal dcbita pccea-
torum, nou sohim si per accrpitrem , scd ctiam
si pcr ipsius columbm pium ininisterium baptiae -
tur.
CAPUT X V I I r . — 25. SictttmitH me, inquit. Pd-
ter, eteqo mitto vot. Hoc cum dixisset, insprrarit, et
ojt ittit : Accipite Spirilum tanctum ; si cujut remhe~
rittt peccala, remittentur illi; si cujut tenueritis, tene-
buntur ( /O.T». xx, 32*25). Ergo s i pcrsonam gere-
bant Ecclesia3, ctsic cis hoc dictnm cst, tanqttaro
ipsi Eccicsix dicerctur ; pax Ecclesias dimittit pec-
cata, etab Ecclesiae pacc alienatio tenet pcccata,
non secandum arbHrium hominum, sed secundum
arbitrium Dci et orationes sanctorum sph-ituaiium,
qui omrtia j u d i c a n t i p s i aptem a ncmir.e jodicantur
(I Cor. i i , 15). Pctra enim tenct, pctra dimitUt : oo-
lumba tcnet, columba dimiltH : unitas tenet, unitas
dimittit. Pax aqtem htijtis unitatis in soiis bonis cst,
vel jam spiritqanbus, vel ad spirllualia concordi obo-
dientia proficientibus : in malis aotem non c s t , sivc
foris tumultuentur, sive intus cum gemitu toierentor,
Cl bapiizent el baptizenldr. Sicut autem isti qui mtus
cum gcmitu toleranlur, quamvts ad camdcm colum-
bnc unitatem , et ad iilam gloriosam Ecclesiam non
habcntem maculam aut rugam aul aliquid hujusmodi
(Ephes. v, 2 7 ) , non pertincant (a); tamcn s i corri*
gantur, ct se pcssimos ad Baptismum accesafsse fa-
teantur, uon rebapUzanlnr, scd incipiuat atl cotum-
bam pcrtinere, pcr cujus gcmitus pcccata solvuntuT,
a cujus pacc alicnaiis tcncbantur : sic ct qui aper- 1
tius foris sunt, si cadem Sacramenta sompscrunt,
cum correcti ad Ecclesioe veniunt unltatem, non He-
rato Baptismo, sed eadcm cbaritatis legc ct unitatis
vinculo libcrantttr. Nam si non nisi in Ecctesia prm~
positis, et evangeiica leqe ac dominicu ordinatione
fundatis iicet baptizare; numquid tales erant qui
fundos insidiosis fraudibus rapiebant, et usuris mtd-
dominica ordinalione fundail sdnt, quibus cum for-
1
mam daret Apostolus, a i l , Non avarum non turpilu- %
crum (Tit. l , 7). Tales tamcn ipsius Cypriaui tcmpo-
1
rlbus baptfzabant, quos cocpiscopos suos fuisse cum
magnb gemittr confiteiur, et cum magna tolerantim
mercede perpctilur. Remissam tamcn peccatordm
rion dabant; qux per orationes sanctorum, i d est,
per columbac gemilus dalur, quicumque baptizct, si
ad ejus pacem illi pcninent quibus datur. Non enitii
raploribus ct feneratoribus diccrcl Domhius, Si ctt\
dimiseritis peccdtd\dimittenlur illi; si cui tenueritis,
tenebwitur. Fdris 'quidern nec tigari aiiquid potest nec
solvi, ubinon sit h;ui aul ligare pdss.it aul sotvere : setf
Lov., alimtti tenebantur : minus bene.
* Editiones dtue Am. ct Er., domudca orauone : men»
dose.
* vutgata fert, turpis htcri cttpidtan; sic edam oudam
Cdd.; ai MSS. et alio loco ipsc AugusUnus, lurpUucrum. H*
(a) II Rcu*act. ca|). 18.
t * ^
tm DE BAPTISMO CONTRA DONATiSTAS, S. AUGUSTIM
solviiur qui cum columba feceril pacem , c t ligalux
qui oum columba non itabct pacom, siye apcriQ
foris sit, sive iiitus esse videatur.
24. Datkan vero, Chore el Abirou, qm' $ibi liccntiam
tacrifieaudi uturpare conaii tunt contra umtaienj po-
puli Dei el filii Aarou qui aiienum ignjan altari tatpo-
9 (Joan. x v , 1-5). IIujus autcm fraternx chariuUs i n i -
$uerunt 9 novimtts quod impune non fecermi (Sum.
x v t ; et Letit. x, 1,2). Nec nos talia scclcra dicimus
impunita rcroaucre, nisi se talcs cqrrcxcriiit, si pa
ticntia Dci ad pamitcnUiiri adducqps {Rom. n , b)
tcuipus corrigcudi largiltir.
CAPUT X I X . ~ 25. ilii sauc qui propterca dicunt
NON e$te iterandum Baptj$mum, quia ntanut tantum-
modo imposita e$t ei$ quo$ PhUippus diaconus baptiia-
verut (Act. vm, 5-17), ujhil ad rem pertiuens dicunl:
ct absit ut cum vcrum qqxrimus, lalibus argumcnlis
uiamur. Quaproplcr magis hwreticis nou cedimut (a),
k\ quod babent dc Cbris^i Ecclcsia, non essc dicamus
ipsorum, ncc propler scclera desertorum Imperaloris
uostri signa nolituus agno>care: raagis quia Dominut
Deut no$ier Dcus zelmt esl (Deut. tv, 24), quidquid
cjus apud aliqucm agnoscimus, iiuilo inoilo ci con-
cedamus ut auurn proprium esse arbitrctur. Ipsc
ccrte Dtus zelans foruicaiiii a se feuiinx iu flgura
prajvaricatricis plebis exprobral, ct dicit quod ea
quas ipsius esseiit, dabat amatoribus suis , ct ab eis
rursus accipiebat, quas non iliorum, scd ipsius eranl.
Intor adultcram fcmiuam et adultcros aiuatores,
doua sua tameu Dcus tanquam zclatis iralus agno-
scit: c t iios iuxeticorvim csse fiaptisnium dicimus
vcrbis evaugelicis cojusccratutn, commoli factis eo-
rum ctiaitt q u x pci sunt eis tribuere volumus, quasi
ea contaniiuarc |KHueriiit, aut proplerca sua faccre^
qiuc D. i sunt, quia ipsi Dct essc noluerunt ?
2G. Qii;u e*t illa muiicr adullcra, quam Osee pro-
pbcta dcbignat, quae d i x i l : Ibo post amatoret meos,
quimihi dunt panesmeoset aquam meain\ vettet meat et
p omnis qui nominat
tinteemina mea, et utiivcrsa quse mihi condecent (Otee
i i , 1-13) ? Licct quidcm boc ct dc pncvaricatricc Judaeo*
ruingcnteiiilclligere :scd lauicn quos alios imilaiitur
pscudochi istiani (hocenim sunt oniuesbaretici et schi-
smatici). nisi pscudo-Israelilas ? Erant euiiti el vcri Is^-
raeliuc, sicut ipse pomiuus Nalhanacii pcrhibet lesli-
motiiutn, diccns: Ecce vere Israelita iii quo dolus noh
est (Joan. i , 47). Qui suul aulcm veri Chi isliani, nisi de
quibus idcin Dominus dicit : Qui diligit me, mandata
mea cuttodit (Id. xiv, 21)? Quid cst autem ciHodire
niondala ejus, uWi in dilcctione persistere^ Undc
ctiam dicit, Uandatum novum do vobis, ut vos vtvicem
diligulis : et iterum, i n hoc scient omnes quia viei di-
scipuii ettit $i vos invicem dtlexeritis (Id. xi:i, 54, o5).
%
Quisautem dubilel, noneissolis dictnra qui tunc pcr
ejus caincm vcrba prncsenlis audicbanl, scd ct cis
qui nunc pcr Evangeliuni sedentis iu ccelo verba co-
gnoscuul? lile eiiim vcutt non legcm solverc, scd
implcrc (Matth. v, 17). Plciiitudo aulcui lcgis cba-
(a) Quia cyprianusin epbtola abJubaiaoumconscquenler
scribit: « Non est ergo, irater chariscoine, quod bxuet cis
k ctfdcmlmu exblimemus, utBaptisma quod uon r»hii uui et
• iolifxdeoije dalumsit, |rulcu^um|utcnius.
ritas (Rom. x i y , 10). Qua mukuiii yiguii Cypriauua,
ut aJiud de BapUimo. seuUcns, oon tamcn dcscrcrat
unitalem , ct essct in vitc doniiuica radicatum sar*
uieqium frucluosutn, quod etiam fcrro passionis pur-
garot coelcstis agricola, ut majorcm fructum darct
m i c i , sivc apcrtc foris sint, siye intus esse videair
tur, pseudochristiani siuit ct a^uicliri^i. Inven^s
cnim occasionibrts foras cxeunt, sicttjt s a iplum c s t :
Occationet qnmrii qui vuli ditcedere ab auucit (Piov.
x v i n , 1). Se4 etk\m.si occasioncs desint, cuin iutus
videtitur, ab illa hivisibiU charilatis comp.igc s^cparaM
suul* Uude Joanues djcit: Ex nobis cxicrunt, sed non
arant ex nobit: nam $i (uissenl ex nobit, mansissent u/i-
que nobitcum (I Joan. n, 10). Non ait quod cxeundo
alieni facti sunl; scd qitod alicni eraut, propier, hoe
cos exisse declaraviu Dicit ct aposioius Paiilus dc
quibusdaiu, qui circa veriiatem abcrraveranl, ct G-
dcm quorumdam subvcrtebaiit, qnorum scnno ut
canccr serpebat, quos cura cyitaudos cssc. diceret,
iil qna tamen u>mo magna eos fuissc sigiiificat, scd
(auquam yasa \fi contumeliam. Crcdo quod noiuium
foras cxieraul. Aut si |am cx/ieranl, quoinodo eos di-
cit in cadem magna douio cum vasis booorabiiibus:
nisi fortc proptcr ipsa Sacrameuta, qupe separatut
ctiam basretkorum convenUculis npn mulata sunt,
ad unam magnam domum dicit omnes, sed diversL|
meritis pcrtincre, alios in honorem, alios in contu-
mcliam ? Sic cuim toquitur ad Timotheum scribcns:
Profanat autem verborum novilatet evila: multum etuw,
vrqficient ad impietatem ; et $ermo eorum sicut cancer
terpjt: ex quibut ett Uymenteut et Philelut , qui circq
verilatem abcrraverunt, dicentet returrectionem jam fa-
ciam ette, et fidem quorumdam subvertunt. Firntum,
autem fundumenlum Dei stat, habcns signaculum hoc:
flovjt DoOunus qui tunt ejut; et recedat ab injuttitia
nomen Domini. In magna autein
dqmo , non solum aurea vata $unt vei argentea, $ed el
lignea et fictitia ; ct alia qujdem tunt in honorem , aiia
vero iq conlumeliam. $ i quit etjgp emundaverit $emet-
ipsum ab isliusmodi t erit vas in hpnorem sanctificatum,
utilf Domino, ad omne opus bpnum narattim (II Tim. n,
1G-$1)- Quid est autom mundare scmclipsuma talibus,
uisi quod paulo antc dixil, Recedat ab injustilia omnit
qui nominat nomen Domini ? E^t ne quisquam putarei
tauqttam in uua don^o magna perire se pusse cum
talibus, vigilantissiiuc prajdixit» Piovjt Dominut qui
tunt ejus: eos videlicet qui reccdendo ab iuiquitate sc
muudaut a yasis faclis in contumeUam, uc cum ipsis
pcrcant quos in domo magna tolerarc coguatur.
27. ajali crgo ct facinoro*i car^nales, animales, dia-
9
b<»Uci, a scductoribus suis sibi daii arbitrantur, qux
uon nisi munera Dei sunl, sive Sacrauienta, sivc
spiritualcs aliquas opcrationcs, circa prxscntcui sa-
lutein. Non autcm babcnt isti cbaritatcm in Dcum,
scd circa cos occupati sunt, quoruni superbia scdu-
cuntur, et couiparaniur foruicanti mulicri, qtiain
PropbeU commemorat dicoutem, Jbo post anuxtorct
mccs <pn mihi dant panet meos ct aqnam mcam vcstes t
 153 LIBEB QUARiUS.
meas et tinteamina mee ei oleum meum, et umversja quw
mihi condeccnl. Sic eiiiin fiunl hxre&cs el scbismata,
cuiu dicil plebs canialis quai in charitate Dei fundala
IIOP est, lbo post amatores meos: cum quibus utique
sivc pcr fidei corrupiionem , sive per elatio-
netn superbiae lurpilcr foriticatur. Sed propter
cos qui passi difiicultales et aupuslias et i u -
terclusiones inauis raliocinalionis eorum a quibus 1
seducuniur, cqmpunguntur timoribus, el redcttnt ad
f viain pacis, ad quxrendum sinceritcr Dcum; ideo
1
seqqitur ct d i c i l : Propterea ecce ego sepio sudibtts
viam Ulius, et osdificabo in via ipsius spinas, et trami-
tem suum uon iuvenict: et oersequetur amalores suos,
uec ittos avptekeudel, et xequirel eos, nec inveniet eos ;
W dicet Jbo et revertar ad virttm meum pristinum,
9 quia
keue lunc milti (uit quam nunc. Dciudc uc ipsorum pu-
tcutur illa quae seductorcs habent inlegra ct de vcri-
latis doctrina vcnicntia, per quae scducunt ad falsila-
tes dogmaturo & disseusionum suarum; nc Ula ergo
quje habcnt inlegra ipsorum putcnlur, addidit con-
tiuuo : Et JUBC npn coqitovit quod egq ei dederim /ru-
meutum et vinum et o(eum, et pecun\am muUipticuvi
iUi; ipsa vcro (ecit vasa auree et argeniea Daai (Osee
u , 5-8). Dixerat enim supcrius, Ibo post amatores
meoe, qui mihi dant panes meos, c l c , non utiquc in-
telUgena hjcc Dei cssc, non honiiitum, qucccumqtte
ctiam scductores integra et Icgilima tencnl: nec ca
libi etiam ipsi arrogarent, et quasi propria vindica-
rcut, nisi a plcbibus seduclis vicissim seducerentur,
cum cis crediiur, et lales honprcs dejcrunlur, ut per
cos babcant polcstatcm talia diccndi, el sibi talia
vhidicaiidi; ut error eorum vcritas appellctqr, et
sceius corum jus^ilia, putclur, propter Sacramcnta, et
Scripturas quas tenent ad spccieui , non ad galulcuv
Ideoquc ct per Exechielem cidcm fornicariae dicitur:
Et protutisti de casis gtorias luce de auro meo % et de
ergento meo, ex quibus dea"t tibi; et fccisti tibi imagi-
ues masculinas, et fornicata es in eis. Et accepisli ve-
slem meam versicotoriam, et cooperuisti idola tua; et
oieum meum, el incen^um meum posuisti ante faciem
idoJorum luorum % el paues meos quos dedi tibi; et simi*
iagine et melte et oleo cibavi te; et posu\sti hqic ante fa-
ciem idolorum tuorum in odorem bene olenlem. Et per-
fecisti hmc ( E y c A . xvi, 17-111). Ad iiuagiucs enim
pbantasmatum suorum, cum quibtis volulari carnalis
anima dclcctatur, convertil omnia sacramenta, c l
1
\m. ct E r . , m variis ratiocuuUiombus. rlurcs Mss., in
vams ratiocimtionUme.
• la MSS. , et redeunt ad tizm pacis et qmrendum
sb eesiter Deunu
LIBER QUARTUS,
tp quo i r a c t a l quae s u b s c q u u n U u * ai eaaem C y p r i a u i ej istola ad J u b a i a n u m .
C A P U T PRIMUM. — i . Ecclesia paradiso compa-
rata (Cypr. epist. 75, ad Jubaianum), indicai nobis
f radisi, sicut Scriptura testatnr, etiain foras l a r g i l T
possc quidcin cju> Baplisinum homincs eliatn foris
accipcre, scd salutcm beatitudinis exlt a catn tiemincm
W
vcrba Librorum saueforum Xee tanion quia ilke ima-
gincs falsx sunt, ct doclnnaj drcmoniorura simt, in
hypocrisi mcndaciloquorum (I 77m. i v , I, 2 ) , pro-
pter ca et illa sacramcnta, ct divina eloquia sic ex-
honorunda suttt, ut corum illa esse depiitcutur : cum
Doniintis dicat, De auro meo et de argento meo el veste
meq versicotoria 9 et oteo mco et incenso et panibus meis 9
et coctcra. An quia illi crratiles eorum essc ista pu-
tant a quibus seducuntur, propterca non debeinus
agnosccrc cujus s i n l ; cum ipse dicat, Et hesc non
cqgnovil quod ego ei dederim frumenlum, vinum et
oleum, et pecunlam multiplicavi illi ? Non enim dixit
eam non babuisse ista, quia foruicaria c r a l : sed et ba-
buissc dicitur, et non sua ncc amatoruni suorum,
scd Dei, cqjus unius ista sunt. Quamvis crgo habue-
rit foriiicationcm stiam, ilia tamen quibus camdem
fornicalionem ornabat , vel sedticta vel scdu-
ceus, nou erant ejus, sed Dci. Si IKVC de Juda?a
gente Ggurabanlur, ubi Scribx et Pharisxi rejicie-
bant maitdatum Dei,ut tradiiioncs suas constiiucrent,
ut cum plebc Deum reliuquente sic qttodam modofor-
nicarcnlur; nec tameu talis illius temporis iu populo
fornicatio quam Dorainus arguendo prodebat, effecit
ut eornm csseul sacramcnta, qux non crant coriim,
fcd Dei, qui loquens ad forracariam dicit illa omnia
sua csse; unde ipsc Dominus ctiam quos mundavit a le-
pra, ad cadcm sacramenia m b i l , ut oflerrent pro sc
sacriiiciura sacerdotibus; quia nopduin eis sttccessc-
rat sacriflcium, quod ipse post hi Ecclesia voluit ce-
lcbrari pro illis omnibus, quia illis omnibus ipsc
pnenuntiabatur : quanto magis nos Sacramcnla novi
Tcstamcn:i, apud quoslibet hxreticos vel schismati-
cos inycnicntcs, non dcbemus ipsis tribuere, ncc
quasi non agnita reprobare; scd quamvis apud forni-
cariam mulierem dona viri legitimi agnosccrc, ct
tcrbo verilaUs Ulam fomicaUonem emendare, qux
propria cst iropudicas mulieris, non illa dona culpare,
qux propria sunl Domini miscrantis ?
28. Harum ct tatium rerura consideralione patres
nostri, uon soluin atitc Cyprianum vel Agrippinuro ,
sed ciiam postea sajubcrrimam consuctudinem tenuc-
r u n l , ut quidquid divinum atque legitiouim in aliqua
bserosi vcl schismatc integrum reperircnt, approbarcnt
potius quam negarent: quidqtiid autcm aliciium , et
erroris iUius vci dissensionis propritim, vcraciter ar-
guerenl ct sauarctit. Scd ca qitae cx epislola illa qu.e
ad Jubaianum scriplacst, consideranda renianserunt,
propter btijus voluminis niodtim, ab alio , quan-
ttiui opinor, exordio suscipienda alquc tractanda sunt.
vel perci|>crc vel tencre. Nam etflumina de fonte pa-
mauavcrtint. Nominatim qtiippe commcmoranlur, et
pcr quas lerras fluaut, ct quia extra paradi»um cou-
155 DE BAPTISMO CONTKA DONATIS TAS, S. AUGUSTINl
stituta sunt, omnibus uotum est (C<?M. n, 8 l i ) : nec
tatuen ifi Mesopotamia vclin iEgyjdo, quo illa flumina
pcrvcucrunl, csl felicilas vit;e quae in parailiso com-
incmoratnr. Iia flt ut cum paradisi aqita sit cxtra pa-
• adisurii, bealrtudotamcti noii sit nisi intra paradi-
Mim. Sic crgb fiaptismus Ecclesiaj polest cssc exlia
Ecclesiam, 'muiibs antcm bcalx vila» non nisi intra
Ecclesiam reperittir : qtiae super petram eliam fun-
dala est, qnx ligandi ct solvendi clavcs acccpit (Matth.
xvi, 18, 19). Uxc est una quce tenet et possidet omnem
sui spohsi et Dominr poteslatcin: pcr quain conjugalcm
potcslatem eliam de ancillis filioS parere potesl: qtii'
si non supcrbiant, in sortcm haTedila^fs vocabutitur;
si atitem sriperbiant; exlra rcmanebttnt. *
CAPUT'iI. 2. Magis crgo quia pro Ecctesia*
bonore atque uiiitaio pugnamus, non tribuamns
reticts quidquid apud eqs ejus ngn6scimus: scd eos
arguenles doceamus, quod et unitate habenl non va-
lcreadsaldtcm, hfsi ad eamdem venerinl unitatem.
Aqna cnim Ecclesice fideQs et salularis et sancta e$t bene
utcntibus. Ea vcro benc utiektra Ecclesiam nenio j>c-'
lest. Male autetn utcntibtts ct foris ct inlus, ad sup-
plicium geritur, noh ad prccmium sufifragatur. Et ideo
x tcnerent, nec data sibi ad satulem ccetestia mandata tcr-
Bapiismus iorrumpi et adutierari non potest, e l s i a cor-
ruptis ct adultcris habeaW: sicut cl ipsa Ecctesia iri-
corruptaet castaet pudlcaest;ctideo nonadeain per-
linent avari, raplorcs, fcneratores: quosnon tanlum
foris, sed eiiam intus esse multis litteraruni suarum
Iocis Cyprianus ipse teslatur: et laraeh hon rautato
confe baptixarftur ct baptizant»
5/Nam qt boc in quadam cpislota sua dicil (Epist.
\\, ad Clericos) ad Clcricos de precando Deo, Iransft*
gurans in se sfcut saiiclus Daulcl peccata populi sui.
Nam inlcr multa ma!a qtrae commemorat, eliam hoe
aft, Scccnto verbis soHs et non factis renuntiantes : sicur
dc quibusdam dicil Aposlotus, Confitentnr enihi nosu
ie Deutn factis uutem negant (Tit.
t i , 16). Hos ergo
bcatus Cypriaitus in ipsa intus Ecclcsia versari arguit,
qtti corde tn melius non mutato bapiizaiilur, quamlo
(itiqtte sxcttlo vcrbis, non facrts renurrlfant, cum d i -
cat apostolus PcTrus, Quod et vos simiti fbrma sattot
fucit Baptisma; non camis depothio tordium, stdcbn*
sdenlice bonas interrogatio (I Petr. m, 21); quatn uliqno
non habcbant, dc quibus dicitur, Safcuto verbit totit
et non factit rcnuntiantes: ct tamcn id agit ihcrepans
et argucns cos, ut aliquando ambulenl in via Cbrbti,
el cjus amici malint esse quam sxculi.
CAPUT III. — Cui si obtcmpcrassent, et rcctc jam
vivere, non ut pseudochrisitani, scdutveri christiaui
cmpisscnt, numqttid cos jubcrct denuobaptizari?Non
utiqtie, sed hoc cis prxstarct vcra conversio, ut Sa-
cramciitutii quod non mutatis vatebat ad pcrnicicni,
inulatis valerc tttciporot ad salutem.
4. Quia ncc isti Ecctesiat devoli sunt (Cgpr.^epist.
75, ad Jubaianum) qui vidcntitr csse inlus, et contra
t
Christum vivunl, id cst, cotitra Christi mandata fa-
ctuni: nec omuino ad illam Ecctcsiatn pcrtinere jtidf-
candi sunt, qunm sic ipsc mundat lavaero aqme m
vc:bo, ut cxhibcal sibi gloriosam Ecclcsiam, non ha-
156
be itcm macttlam atit rugam, atit aliquid hiijusmotli
(Ephes. v, 26, 27). Quod si in isia Ecclesia uon sunt,
ad ciijus mcmbra nou pcrtinent, non sunt in Ecclcsia
de qua dicitur, Una est columba mea una est matrisuaj
t
(bant. vt, 8): ipsa est enim sine macula et ruga. Aut
asserat qui potest, hujiis columbae membra esse qui
sxculo verbis, npn factis renunliant. Interim aliqtiid
videinus , undc dictunt arbitror, Qni tapit diem Do-
1
$
mino sapit (Rom. xiv, 6): Deus enim judicat omnem
dicm. Secundutn autcm ejus prxscientiam, qitt novit'
qttos prjcdcslinavcril ante mundi conslitulioncm cou»
formesimagini^Filii sui *, mulli ctiam qui aperlc fo-
1
ris stinl, et hxretici appcllanlttr, multis ct bonis ca-
tholicis meliorcs suul. Quid enim sint bodie, vide-
mus; quid cras ftlturi sint, ignoramus. Et Deo qtttdem,
apud qucm sunl pnrsentia qti.ne ventura sunt, etiam
quod fuluri sunt j a m sunt: nos autem secundum id
quod in prasenli est quisqoe hommum, quxrimus
utrum in itfis Ecdeshe mcmbris, qude uua cotumtia
dicta est, et sponsa Christi sinc macula et roga, ho-
die deputandl sint (a), de quibtis dicll Cyprianus in
epislola qnam commemoravi, quod viam Domini non
varent quod non facerent Domini votunlatem:
t patrimo-
hio et iucro studentes t superbiam sectantes, cenmtationi
ei di$$en$}oni vacdntee, simpllcitatis et fidei negtigenlc$f
swculo verhi$ solis et hon factis renuntiantes, unusquis-
que sibi ptacentes, et omnibus displicentes (Epist. H , ad
Cterieos). Quod s i eos l n suis membris nec illa cotum -
ba cogrtoscit; et tatibus, s i tn eadem perversitate
pcrmanserint, dlcturus est Dominus, Son novi vos;
recedite a me quioperamim
t iniquilalem (Blatth. vn, 25):
videnlur esse in Ecclcsia, scd non snnt; imoct contra
Ecctesiam faciunt. Quomodo ergo Baptismo Ecctesias
baptizare possunt (Epist. 73, ad Jubaianum) t qnod nec
Ipsis prodest nec accipicntlbus, nisi intrinsccus vcra
conversione mutentor, ut ipsum Sacramcntum, quod
eis accipicnlibus non proderat, quando sxculo verbts.
non factis renuhliabant, prodessc incipiat, cum el fa-
ctis coeperintrenuntiarc? ita el illi quorum cst aperta
sephralio; quia iti^membris ilHus columbx, n e c b i
nec illi sunt bodic, scd allqui corum forlasse fuluri
sunt.
CAPUT IV. — 5. Non itoqnc ha?relicorumBapti$ina
acceptamu$ quando posl cos non baptizamus: sed (juod
t
Cbristt essc cognosciniiis, ctlam in malis hominibus,
sive rfpcrie foris, sivc intus occtille sejiaraiis, UHs iu
ea re in qua deviabarit corrcctis, debita veuoratiotic
suscipimus. $jcut aulem urgeri videor cum mihi dfci-
tur, Ergo hccretkus dhnittit peccata? sic ct ego urgeo
com dtoo, Ergo qtri coelestia mandata non servat, ava-
rus, raplor, lcnerator, invidtts, verbis non faclis sm-
culo rcnuntians, dimittit peccata? Si per vim Sacra-
mcnti Dei, sicut ille, ila et i l l c : si pcr mcrttum suum,
nec ilic, nec illc. illud cnim Sacrantcntum ct in malis
« Am. Kr. et Mss., nd quod wiemtis.
* Editi, conformes fieri imagims. ibest,/feri, a manuscri-
plis et a grxco. **
(a)U netract., cap. 18.
Vtt
hominibus Cbristi esse cognoscilur: in corporc autem
unicx coluiuba?, Micorrupla?, sanctaj, pudicx», non
babenlis ntaculani aui rugani (Epltes. v, 27), nec ille
nec ille im*cnilur (n). E l quomodo accipienli non
prodcst Baptisuuis ei qui saeculo verbis nou faciis re-
auntial; sic nott prodest ei qui in hacresi vcl schi-
sinatc baptixaiur : utrique autem correcto prod-
essc incipit, quod antc oon proderat, sed tamen
iiierat.
6. Baptieaius ci$o in hceresi non fit lemptum
numquid tamcu idco pro baptizato oon habendus csl?
Nam ncc avarus inius baptizatus fil lcmplum Dei, st
ab avaritia nqq rcccsscril; qui eniih fiurii tctnplura
Dei, po*sident utiqnc rcgnum Dei. Apostoius autem
dicit iaicr niulla, Neque avuri, neque rapocet regnum
Dei possidebutU (I Cor, vi, 10). Avariliam quippe ido-
torura scrviiuti alio iocx> idqra aposlolus comparat:
Et aearitia, inqtiit, quce ett idotorum seriitus (sXphet.
v, 5). Quem sensuiu idem Cyprianus sic cxaggcrayit
io epistola ad AnioniaiMim, ut corum pcccatoqui tcm-
uore Bcrsecutidiiis pcr Jibellos sc thurificaiuros pro-
fessi erant, ayaros comparare non dubitarcl ifiupr.
EpisL $ 5 , ad Antenian.). Sic crgo in beresi bapliza-
lus in nomiac sanciae Triuiiatis, tamen noo fil tom^
piura Dei, si ab bofesi uon recesserit» quomode nar
quc iu avaritia iu codcm «omjue baptizatuo fit iom-
phim Dci, si ab avaritia nou rocedai, qtue ast idoio-
rum acivUus. Nam ot hoc idem apostoius dioit: Ques
cemfoskio temuio Dei cum idehs (11 Cor. v i , 46)? Nou
crfo de nobis qomratur cujus Dei temptum fiut\ quan
dieimua tomplum Dei non fieri. Noc tamcn idco noa
baptizatur, ucc aju* error imuiuiidus cfficiiut «oa sk
sauctum Sacramcntum, quod acccptt vcrbis evaugeir-
cis coosecralum: sicut ncc illius a varitia qusc cat ido*
lorum serviius, et laagija iamumdilki potcat efftcere ut
Aou sit sancium Baptitokt qtiod acrjfeit, ctiamsi ab
aiio avaru simihter per eadem vcrba evaogthca bopti-
aotur. v •
CAPUT V . — 7 . Proinde, hiquit, frustra
faa rutione Oineunfur, cousuetudinem noins
quasi cmtketude nwjet sit veritute; aut non id-sit
spmtuelifyts $eqeend#m quod in metms fuerit a Spirku
%
saueto revelatum. Itoc plaue rcrum * s l ? oaria ratio at
verhas comuieludhii praeponenda est. Scd cuot con-
sueiudifu verilas suflragatur, nihil opcfrtei firmius
retiaerL Dcinda scquilur, ct d i c i t : Ignosci enim potest
euufdicker erreuti, tkut de seipso dkil apeetoms Pau>
tue, i Qui prius fm biatphemus, et pertceutor, et
meus;lcd nmericordiam merui quht
f ignortms feci t
(1 Tusu Sy 13). Post intpirutionem vero ct revetetiouem
fuctauL, qm hteo quod errateral, perseverat prmtem
sciene, tbte venki, ignormtths ptccet. Preeeuniptione
emtnatqHe o^strnfHrone epmiaw nUitur cutu
9 rutiotse
euperetur. Uoc vcrisaiiiiuui est, hingo gravius cssc
pcccatMm ejiis qui scieus, quara ejus qui aescicns
pcccavcrit. E l idco vir sauctus Cyprianus, hon soluin
1
P l u r c s ibs.tpecccta ( v e l , pcccatmt) qu .... avmis
umpurare nm dubituret.
^ j a r c V | c t . c a ; . . 18.
r cota.
LIBEB ( JARTUS. |5|
docttis, scd ctktm docibilis, quod iu lauJe cpiscopt
qucm designat Apostolas sic ihtclleXit ipse (II Tim.
:
i i , 2 i ) , ul diccret etiam ftoc in episcopo esu diligfadum,
ut uon sotum scienier doceat sed etiam patieuter
f dltcal
(Epist. 64 , ad Pompeium); nori d u b i t o q u o d s i istam
quicsiionem in Ecclesia diumullumquc vershtatn cum
viris sanctissiinis doctissimisque traclarct, per quos
poslea faclum cst ut autiqua illa consuetudo cliam
pjetutrio concilio firmarelur, siue dubitatiriiie demou-
Dei: straret u o n solum quam doctus esset iu bis quaj fir-
missima vcritalc aercepemt, vemm ctiam quam d o d -
bilis in bis quae miuus advcrtcrat. Et tamen ctuu
manifestissimum sit, multo gravhis peccare scicutcm
quam heacientcin; velleui mihi aliquis diceret, si quis
in hscrcshn hiCnri^at, nesciens quautum mahnn sit,
atalius ab avaritia noa recedat, scieris qnanlum ma-
ium sil, quis corum sit pejor. Possum etiam i u pro-
ponere, Si alius ncsciciis iu hxrcstuV irruat, et scicus
aiius ab idoioialria non rcccdai, quia ct Aposlolus d i -
cit, Aearitiu qua} eet idolorum servilus: c t ipse Cypria-
nos camdcm seuteiuiam uon alitcr raiellexU, sicui
1 dixi, aii Amonianiim scribens, ubi ai| (£pi$t. 5 5 , ad
Antonianum), Ncc sibi uovi tn hoc tuvretici blandiantur 9
quod se dUant idaklatris uon comUiuuicare; quaudo
siut et apud illos aduUeri f et fraudalores qtd teneautur
idotolatriee crunine. < Hoc enim sckote intellitjenles,
guhtoumis (ornicalor, aut inmiuudus, aut (rau^atpr^
quod est idoUdatra, non habet hanredkatem iu reguo,
QJtristi et Dei >(Ephc$. v, 5 ) : et iterum, t Mortificate
UoJfUemembra vestra quet suut tuper terraui; (ornicatio-
nev^immuna^tiam et cancupisctntiam matum, et ava-
ritiam qum esiidotorum tervitut i (Cole$$. ut, 5). Quasro
orgo quis pcccct gravius, qui ncsciens in hxrcsiiu U|-
currorU, au qui sciens ab avaiiUa, id est, ab idotoiar
triaaou rcccsserit? Scciutdum quidcm i l ^ m regulam
qua pcccata scicutium pcccatis iguorantium procpo»
i M i a t u r , avarus eiun scieutia viucit iu soclcre. Scd ua
iortc boc iacial in bxrcsi scclcris ipsius magniludo,,
quidam
quod (acit in avariiia scicntis adinissio, hxreticus
ebjkiunt,
iicscicus avaro scicnti coxquctur : quanqtiam nou
hoc videatur ostemlerc lcslimoiuum, quod ipsc cx
iit
Apostolo posuii. QuUi cuiin in haercticis nisi biaspbo-
mias dctcstamur ? Volcns anlcm dcmoitstrarc ad fa*
cilitatem venias ignorautiam pcrliticre peccati testi- 1
tuonium posuit ex Apo*tulo ubi a i l , Qui priu$ (ui
blasphmuSy et pertetuior et injuriosus; scd mi$ericor-
%
diam consecutus suin, qufa ignorans \c*>i (I Tim. 15).
S c d s i poasunt, u l d i x i , amborum pcccal^ aequalitor
injur
apticndantur, iguorantisbiasphciuia, et scientis idolo-
latria; er eadciu scptcutia jiidie^iilur, iitc qui Chri-
stum quxrcmlQ in vcrisimiiem scrroQucm falsitatis
tl
iucurrit,*ct Utc qui scicus Cbri^tc rcsislit 1 iqucnti
pcr ApQStolum, Quoniain omuis (ornicaior , aut im-
tnundus, aut aearus, quod est idolorutu servitus, uon
habet hwreditatem in regno Christi et Dei: cur in illo
Baptismns et evaugelica vcrba improbantur, in isto
atiteni npprobaulur; cuin ab illis columbaj membris
• \m. E r . c t qtiidam Mss., ignoranihan perlinere u r c -
 159 DE BAPTISMO CONTBA 1 )NATISTAS, S. AUGUSTIN! 160
scqtiimur? Hnc acccdit, quod bcnc pcrspcctis e*
ttterquc hivctiiatur aflenns? An quin illc foris aportus
utroqnc laterc disptitationis rationibos et Scriptura-
liiigator esl, ne intromittatur; islc vero mtus calli-
dus assentntor, nc foras projiciatttr ? r u n testhnonlis, potcst etiam dici, Quod veritas dc
CAPUT VI. — 8. Qitod atttcm ait, Nec quisquam claravit, hoc sequimur.
dicut, Quod acccpimus ab Apostotit t hoc tequimur: CAPUT VII. — 10. Nam r e v e r a illud qtiod quidant
quando Apostoti nonuJsi unam Ecctetiam tradiderunt, Cypriani disputationibus opponebant, quod Apostoluc
et Baptitma unum , quod nonniti in eadem Ecctesia til atl, Verumtamen omni modo sive per occasioncm,
t sift
cottttitttium: non me lanlnm movet, ut Baptismum per vcritatem Christus annuntietur (Phitipp. i, 18),
Chrfeti eiiam apud hrrrelicos invcntum audeain r c - recle Cyprianus refcllit, ostendens ad causam h.-crc-
probarc (sicut ctiam ipsum Evangelitiro, cnm apud ticorum non perlincre; quoniam de his dicebat Apo-
cos invenio, neccssc cst ut approhem , quamvis eo- stolus, qul cum malevola itividia, sua qurerentes i n -
rttm detcster crrorcm), quantum adinonet, fuissc tcrius vcrsabamur : Christum quidem anuuntiabant,
qiiosdam ctiam sancli Cypriani temporibus, qtti con- sicut se habct vcritas qua Christo credimus, scd non
suetudmcm illam contra quam flcbant Africana con- co animo quo a bonts evangeltstis illius columba
cilia, de qua ct ipse paulo anlc dixit, Fruttra quidam flliis a n n u n t i a b a t i H * . Neque enim de hwreticis, Inquit,
qut ratione vincuntur, contuetudinetn nobit opponunt, aut de eorum Baptismo toquebaturin Ep:stota sua Pau-
diccrent ab Apostolis traditam. Ncc invcnio cur istam lut, ut atiquid quod ad hanc rem pertineat posuissc
coustictudincin, qnae post Cyprianutn ctiam plcnario ostendatur. Loquebatur de fratribus srve inordinate
tolhis orbis concilio couflrinata cst, tam robustam et eontra ecctesidsticam disciptinam ambutantibus, sive
ct antca idcm Cyprianus invcncril, ut cum cjus mti- evangeticam veritatem do Dei timore servantibus.
tand.c auctoritatem quam sequcrctur vir tanta sclen- Et quotdam ex eit posuit verbum Dei conttanter at-
tia pranlilus qtixrcrct, nonnisi in Africa sola faetum que intrepide tocutot, quosdam vero in invidia et
paucis ante sc annis Agrippini concilium reperirct. dhsensione vertatot; quotdam servesse drea se
Qnod cum sibi adversus lotius orbis morem non suf- benevolam charitaiem , utiot vero ttabuisse male-
ficcrc ccniorct, has rationes arripuit, quas modo nos volam distensionem: sed tamen onmia se patienler sus-
anliquitatc ipsius consucludinis, et plenarii poslea unere % dummodo sive in veritate, shte per occasionem
concilii auctoritatc ftrmati, diligentins considcrantes, nomenChristi t quod Puutus prasdicebal, ad plurhnorum
verisimiics potius quam veras csse invenimus : qu« notitiam perveniret et nova adhue ae rudis sermonis se-
t

illi veras visae sunt in obscurissima quacstione labo-
ranti, et dc rcmissione pcccalorum fluctuanti, utrum
in Baptismo Christi possit non fleri, et utrum posslt
npud haercticos fleri: ubi si minus ei aliquid revela-
tum cst, ut magniludo cbaritatis cjus qua unitatem
non dcscruit probaretur, non ideo quisquam tantis
ejus firmamcntis mcritisquc virtutum et tanlae copiae
gratianim dcbet sc audere prceponcre, quta universa-
lis concilii adinonitus flrmilate, videt aiiquid quod
Hlc IIOII vidit, quia plcnarlum de hac rc concilium
nondum habcbat Ecclesia. Sicut nec Petri apostoii
iiicritis quisquam lam itisanus est ut se pra?ponat,
qttia Pauli apostoli edocttts LRteris, el ipsius jam
Kc< lcsice consitctudine roboratiis, non cogil Gcntcs
judaizarc, quod Pctrus aliquando coegerat (CataU
ii.
Q.Nonergoinvenimusab Apostolisathntem cum %
hcercticos baptizatus esset, ht codein Baptitmq admissum
esse et commnnicasse. Sed neque hoc invenimus, ab
harclicis aliqucm vcnictitem , qtii apud illos fucrit
baplizattis, ab Apostolis dcnuo baptisatum. Sed illa
consuetudo, qtiam eiiam tunc bomines sursum versus
respicientcs non vidcbant a posterioribns inslitutam,
nunatio toquentium prwdicathne erebresceret. Porro
atiud est eos qui intus in Ecciesia sunt, in nonrine Chri-
sti toqui: aliud eos qui forit sunt, et contra Eectesiant
faciunt % in nomine Christi baptixare (Epist. 75, ad Ju-
baianum). Haec verba Cypriani admonere nos viden»
tur, ut distlnguamns inter eos qui mali foris sunt, ct
eos qui intus maK sunl. Et illos dc quibus dicit A p o -
stolus, quod Evangelium non caste ct pcr invidtnnt
annuntiarcnt, intus fuisscdicit, ct verum dicit. Iloc
tamen pulo me non temere dicere: Si forts ncmo po-
test aliquid babere quod Cbristi est, ncc intus q u i s -
quam potest aliquid haberc quod diaboli est. Si enim
borlus ille claosus poluit habcre spinas diaboli, cnr
non ct cxtra bortum potuit manarc fons Christi ? S i
autem non potuit, undc in his qui intus crant etiam
ipsius apoatoli Pauli temporibus lanium malum invt-
apud dia3, ct inaievote dissensionis ? Ha?c enhn verba Cjr-
priaui sunt. An f b r t e invidia ct malevola dissensio
parvum malum cst? Quomodo orgo isti crant in u n i -
talc, qui non orant in pace ? Vox cnim n o n mca aut
alicujus hominis, sed ipsins Domini; nec per homiaes,
sed per Angelos sonuit nalo Chrisio : Ctoria in excetsis
Deo, et in terra pax hominibus bones voluntaiis ( Luc.

rccle ab Apostolis trndila crcditur. Et talia multa
snnl, qtrae longtim esl repctcre. Quaproptcr si non
nihil diccbaut, quibus id quod ei visuin est, volens
pcrsuadcrc Cyprianus, ait, Ne quisquam dicat,
accepimus ab Apostotis, hoc sequimur : quanto robu-
stius nunc dicimus, Quod Ecclcsia consueludo scm-
pcr tcnuit, quod ha?c disputitio dissttadere non po-
t u i l , ct quod pienarium concilium couftrmavit, hoc
i i , 14). Quod uiiqnc nalo in terris Chrislo non sona-
ret ore angelico , nisi Deus hoc vcllel inleUigi, eoa
e<sc in unitate corpcris Christi, qtti suul in pace
Quod Christi: eos autem essc in paccCbrisli, qui sunl bouac
voluntatis*. Porro sicul in benevolentia boua voluutaa,
s:c in malcvolcnlia mala vohmtas est.
CAPUT VIII. — H . Jam vcro ipsa invtdia, q u x
non potest essc nisi malevola, quantum malmii e s t 7
 LWEA QUARTU3. i «
Non qrcrramus alios lestcs: sufficit nobis ipsc Cypria- cst, doncc proccssu tcmporis saltiberrima coaauctudo.
nus, per qucin tam niulia de zelo ct livore Dominus quando Dcus voluit, cliam dcclarala veritatc plciiarhi
vcracissiiua intonuit, et salubria prcccpii. Legamus couciiio firmaretur; scd ciiaro malos maniCestos sibi-
crgo cpistolam Cypriani de zcio et livore, ct vidcamas quc notissimos, qui nou obscuritatc quaestionk aUiar
quanlum malum sit invidere melioribus, cujus mali sapiebanl, sed perdil;c vit;c mnribus coutra quam
originem ab ipso diabolo cxstilisse mcmorahiiiter do- praedicabant, faeiebaul, sicul d k i l dc illis Aposlolus,
c c t : Zelare. inquit, quod bomm videat9 ei invidere . Qui projdicat non [urandum, fururis (Botn. u , 2I>. Dc
meltoribat, ieve apud quosdam, ei modicum erimen w- talibus ciiim ct istc sui temporis episcopis suis coHc-
deinr, fratres ditecUssimi. Deiudc paulo posl, cum ejus gis, ot sccum in commnnione manentibus in epistola
maii caput atquc origincro qtiicrcret : Hinc diabolus, sua dicit: Esurieutibus in Ecciesia fratribut hnbere ar-
inquit, inier initia ttatim mundi et periil primut ei per-
9 gentum targiter vetle, fundot insidiosit freudibut ropere,
didit. Et paulo post: Quaie mulum ett inquil, fratret
9 uturit multiptkantibut fenus augere (Serm. de Lapsis).
diieclissimi, quo angetut cecidit tquo circumvcniri et Hic cnim nulla cst qnxslionis obscuritas; apcrte Scri-
tubverti atta illa et praulara subiimkas potuil, quo de- ptura clamat, Neque avari neque rapacct regnnm Dei
ceptus ett ipse qui decepit? Exinde invidia grattatur m iwssidebunt (lCor. v i , 10); et, Qui pecuniem tuam
terris, dum Uvore periturut magittro perditionit obsequir dedit in usuram 1
(Ptal. xiv, 5); c l , Omnit fornicalor
tnr dum diabobun qui xelat imitalur, sicut tcriptum
9 et immundus et avarus, quod etl idotorutn servitus, non
est, t Iuvidia diuboU ntort inlravit m orbem terrarum; hubet hwreditetem in regno Christi et Dei (Ephet. v, 5).
imltantur ergo iltum qui tunt ex parte ejut > (Sap. n, Tales crgo avaros illc, ut non solttm sua copide tho-
24,25). llscc verba Cypriani ia episloia populis nota, saurizarent, sed et aliena fraudulcnlcr cripcrcnt, talcs
quam vcra, quam foriia sini recognoscimus. Ycre dc- idololairas sicut c l ipsc iutclligit atque convincil, non
cuit Cyprianum de zelo ct livore ct argucrc gravitcr utique argucrel nisi nossct. Ncquc cnim advcrsus co-
ct monere, a quo tam mortifero malo cor cjus pcniius episcopos suos lalsum lcstimonhim diccrct. Et tamcn
alienum tanta charitatis abundautia comprobavit: cos proptcr Ghristum qui pro mfirmis mortuus csl,
qua •igilanlissime custodita, cum coilegis suis non nc ante tcmpus cradicatis zizaniis shnul crndrcarctur
nialevole de Bapiismo diversa scnticntibus, ncc ip*e ct triticom (Matth. xm, 29), patenix et luatcrme cha-
malcvola contcntionc, sed humana lentationc alitcr ritatis visceribns toleravit : iuiitaius utitpic Panlum
sapieus, quod U i i Deus in charitate perscveranti cum
1
apostolum, qui malcvolos ct invhJos s i b i , cadem *
vcllct postea rcvelarct (PluUpp. m , 15), in commu- circa Ecclesiam charitate suslinuit (Philipp. i , I5-4S).
nionis unitatc perraansit, aperte dicens: Nendnem 15. Scd tamen quia tnvidia diaboli mort intravit in
iudicantes, neque a jure eommunionit aUquem si diver*
9 orbem lerrarum, ct imitantur Utum qtti sunt ex parte U-
tum tenterit, amoveutet. Ncque enim quisquam nottrtun tiut (Sap. n , 24, 25), non pcr illud qtiod a Dco creali
epitcopum te epitcoporum conttUuit, aut turanuko ter* sunt, scd pcr illud quod a sc ipsis perversi sunt; sic-
rore ad obsequendi necetsitatem coitegat tuot adkjU ut commemorat ipsc Cypriamis; quia et diabolus an-
(In conciUo Carthagntensi). Et in finc htijus cpistohc: lequam csset diabohts, angelus fuit ct bontts fuit:
Hcec tibi brevilerinquil, pro nattra mediocritale re- undc sunt in unitate Cbristi, qui sunt cx partc dia-
tcripsimus fratcr cltarissime, nemini preetcribentet aut
f boli? Procul dubio \ sicut ipse Dominus ait, Inimicut
prwjudicantes, quomiuut unutquitque epitcoporum quod homo hoc fecil, qui tuperteminavit zitania (Matth. xt»,
putat faciat, habent arbitrii sui tiberam potettatcm. Not 9 28 , 25). Sicut crgo ct intns qtiod diaboli cst argucn-
quantum in nobit est, proptcr hareticot cum toUegit et dum cst, sic et foris qnod Chrisii est agnoscctidtim cst.
coepiscopis nottrit uon contendiinut, cum quibut divi- An extra unilatem Ecclesix non habcl stin Christus,
nam concordiam et dominicam pecem teuemut; maxime ct in tinitatc Ecclcshe habet sua diabolus ? lloc for-
cum et Aposiotut dicat, i S i quit, autem putaverii cen- tasse de hominibus dici potest, ut sic extra commti-
tentiosut esse, nos talem consueiudinem non hebemus, nionem Ecclcshc non habcat Dctis aliqticm suorum,
neque Ecclesia Dei > (l Cor. x i , i6). Servatur a nobit sicut inter Angelos sanctos non habet diabolus aliqncm
patienter el teniter charitat aniaii, coltegii lionor, vin- suorum. Ecclcsi» vero huic qux adbuc carnis mor-
culam fidei, concordia taccrdotii. Propttr hoc edam talilatem portat, quamdiu pcregrinntur a Doiuino,
hbettum nunc * de Bono Patientue, quantum vatuit no- licucrit diabolo miscere zizauia, hoc esl malos homi-
ttra mediocrilat permktente et intpiranie Dontino con-
9 nes; et pcrmisstts sit proptcr ipsius Ecclcsiaj pcregri-
tcriptimut, qucm ad te pro mutua ditectione trantnusi- nationem, ut rcquics illius patria? qua sancli augcli
mut (Epist. 73, ad Jubaianum). perfruuntur desiderarelur ardcniius : de Sacrameutis
CAPUT IX. — 42. Hac illc charitatis patienlia lo- autem hoc dici non potcsl. Sicut eniin ea possunt l»a-
leravit non soltim in obscura quscstione bonos collegas bcrC atque tractarc, non ad salutem, sed ad pcruiciem
non malcvole aliud sciilicnlcs, sicul el ipse toteratus suam, in r^ta igni dcsiinata sunt ititeriora zizania: sic

t s k MSS. A t Am. et E r . , quod ut iUi. Lov., utid 1

Br. Lugd. vea.: Qui peeuniam ttuun non dedU ad utu-
M. ram. Lov. et eorum Mss.: Qui pecuniain tuam aat in usu-
ram. U.
Am. Er. ct M**., brevibus. Sda fcre ediUo l o v . , bre- * IJOV. , et tn tnvidos, sub eadem.
nter. ' , 1
Belgici quidam uss., unde non sunt tn unitate Christi^
* Ajnid lov. omtttKtir, mtnc. liabetur apud Am. et in qtd ttml ex parte diaboti: procul dubuh
mMU^cripo*.
115 DE BAPTISMO CONTBA D N A T i S t A S , S. AUGUSTIN1
H cileriara svjPhia qtiac ab mlorioribns rccedeniibos
acteucrnni; qinfi roccdchlia 4WWi amiscrant. Quod siitc lignitatc violatur, in qtia in finom usquc pcrduraut.
dubio maniiaa^tiMr cum redctmtilms uoa rcstiiujtur, Quadrea uos' hlcm bcaius Cyprianus docet, persa
quando forte auqoi ct cis ipsis qui rccesscraat rcver-
ttmftur. Ncc qitisqupin dixerit* Quid cuim fr«menti ba-
licnt zizania? Si caim Itoc Jta c s l , et iutus ot fori* ad juncta nequepcrmixta ulh> pervcrsilate atquc mnKtta,
lioc dunlaxat par conditiocst. Neque einm m zizaiiiis
cxterioribus non uiveuiimlur graua frumeati, c l in
intcrioribus iuvcniu»4ur. Da Sacramcuio abtcm caai
qtucritur, uon ulmm babcant aliquid frumciUi zizauia
qiucritur, scd utrum babcaiit^aliquid cmB : d exterio-
ribus cniin et inteiwiluis lizauits cum iuao tritoo
cst pluvia commtiuis, qua? ctBleaiis el dulcis est ipsa,
ctiam si cx ea zizania slcriiitcr crcscunt: sic et cvan-
geiictuu Cbristi Satraujcnlu»! divhiom ct Suavc est,
uequc proplcr eoritm sterilitatcm quos ctiam foris
compluit, improbaittium. . -
v t
CAPUT X . — 14. Dixorit aliquis, bileriora zizania
facilius iu fruuieutam couvorii. Coucado ita cssc: scd
quiil hoc pcrlinei ad Baptismum Uerandum ? Nomquid
sifortc aUquis ab hxrctkis convcrsus, cojtversiaais
sure lcmporc ac facililatc pr»vcnerit eum qui tardiua t r u r , jam clarct ct tiquct, in ista quasiione dc B a -
iulus a maittia corrigiuir ct mutatttr, cj non cat Ue-
randuro BaptUma; ct iUi qui pratvefitus esi ab ao qoi
cx luerelicis veuit. quia Urdius corrcetus cst, ilerau- acd quid habcat. Si cnbu hUmiucs c i partc diaboli,
dum est? Nibil ergo ad rem ucrtiuct, dcqua nunc
qiucstio cst, quis scrius se tardhisve comcrtat a pro*
pria pcrvcrsUate ad rectiludiitcm ftdei, vcl spoi „vot
eharitatis. Etsi cnim intcriores maU facilius poasultt
houi ficri; aiiquando tamcu ct dc numcro extcriorum
quidam qnosdam inlcriores coaversioue pnuveniuitt,
c l H i s iu slerititate maueotibus unUati rccoucilMti,
fructum aficruiu cum tolcrantia, sivc triccuuin, aivc
scxageiium, sive centcnuiu (sVettu. xiu? 25, cl Luc.
v i u , 15). Aut si zizauia ca sola diceuda surU, quat
nsqiic iu fiuem iu malignb CJTQTC pcrdi|rant; ct feria
inulta frumcnta sunt, ct intus mulia zizania.
15. At onim pejorcs sunt cxtcriores quam mle-
riores maii ? Magua qnidem qu eslio cst, ulrtira pejnr
fherit Nicolaus exterior jam (Apoc. it, 4>) , quam S i -
r
mon adliuc intcrior (Act. vtn, 9-24), quia illc here-
licus, islc magus. Quod si ipsa divisio, quia viotoue
charilalis certissimum indicitim c s t , gravius habetur
malum , conccdo ita cssc. Scd tuulti amissa charUatc
proplcrca IIOII cxeuat foras, quia sxcularibus cmolu»
mentis tcncntur, ct sua qu&rentes, non quae Jcsu
Cbrisli (Philipp. u,* 2 1 ) , nou a Christi unilate, scd
a suis commodis nolunl rcccdere. Uude.dictum cst iu
laude cbaritatis, Non queerit quce sua sunt (II C#r.
xni, 5).
16. Nunc ergo quxritur, quoroodo p Ocrau; homiucs
ex parle diaboli, pertincre ad Ecclcsiam, non babcn-
tcm macuhun aut rugaro, aut aliquid ejusmodi (Eplus.
v, 27) (a), dc qua ctiara diqum est, Una est columba
uica [Canf. vi, 8). Quod si uon possuut, manifesium
esk eam mter aticnp* gemcre, et intrinsceus iasidian-
tes, ct extrinscctts oblatrantes. Tales tamcn ctiam
intus et accipiunl Baptismum, et habcnt, et tradunt
(a)uaetract,cap. 18.
aatirtum pcr sc ipsum, ncc ulla cx parto tfforum ma-
fasdm consideraiidum cssc Bapttsmum verbts evaugc-
hcis, sicut accepit Ecclesia, cousccratum, non ad-
sivc accipieuiuim sivc Madcutium : i)uandoquidcm
utrumquc nos ipsc admonet, ct hitus futssc quosdam
uoii servantcs bencvolam charhatcm , sed in mvidia
et malovoln disscnslbiic vcrsalos, dc qnibus Paultis
anostolus loculos cst; et ex pnrtd> diaboli esse invi-
dos, sicut in opistola quam da zejo 01 livore scripsit,
apcrtitiaima voec tcstatur» Quhmolircm, cmn mauife-
stum sit fieriposse ut ht eis qui sunt cx pirte tliabolr.
sanctum lamcn sit Sorramcntwn C b r i s l i , non ad sa-
iutcm, scd nd judioium carum , aoh stthim si post
acccptum Baptismum pcrvcrtanlur, scd etiam si mles
acciphmt, siciH idein Cyprianits ostcndil, srrculo ver-
bis solis ct non (actis reaawiiartles (Epist. 11, ad Ut-
xicQs); ucc ideo si corrocti pottca fueriiit, Hlud quod
pcrversi accaparant, itcraAdum c s t : quantum arbi-
ptismo npn ctsacagiumdMm quisdet, sed qud d c t ;
aulquisncoipiat ,^ed quid accipiat; aat quishabcat,
et ideo ncquaquam ad colombam umcam pertHientcs.
ppssiitit tamau acciacrc ct haberc ct darc Baplisnii
aanctiiaicm, nuilomodo sua perversibitc vioiatam,
skut cs ipauis Cypriani Kilcris admonemur; ulquid
tribuimus hccrotkiB oliena? utquid dfcimus eorum
csso quod Christi cst; ac non potius m eis et impc^
ratoris «nstri signa eagaotctmus, c l descrtorum facta
etncudamus? Quapropier alitid cstquidem, stcui dtcit
saocUis Qypriaims, ebs md lutus m Ecctesia sunt, tn
uomine Christi looui; aiiud eos oui fork sur.t et contra
9
Ecctesimn fucimit % m nomme Christi bupthmre ( Ephf.
75, ad Jubtnamtm). Scd otmulliqui intnssunt,contra
Ecclcsiam fachml maic vivendo, et in suam vitam
infirmas animas traduce^do; et hbnnnlU qui foris
sunt. in.Christi nominc loquuntur, ncc operarf quaa
Chfisii sunt, sed foris essc proliibentur^quandocos ut
saucntur v d corripimus, vel argiiimus, vel hortamur.
Nam ct ille foris erat, qtii cum discipuKs non scquebatuT
Uiriifttum, ci in nomine Christi cxpeilebat duemonin,
quod Domiuus ne proiuberelor admonuit(Ltt£. ix, 40,
50) : quamvis utique iu quo saucius erat curancitis
easetillis verbis Domini, nbi, ait, Qui nan eil mccum 9
adeersum me est; et eui mecum non celligH, spargtt
(JbaHh. xn, 30). Et foris crgo fiunt aliqua in uomine
ChrisU, non cuntra Eccleaiam; et iuius ex partc dia •
boii conira Ecclesiam.
CAPIIT X I . -7- 17. Quid, quod ctiam mirum c s i ,
qttod accidere posse invcnit qui dilujcnter advcrlit,
quosdam «alva cliaritate docere aliquid iunlile, sicut
Petrus Ccrtlcs cogebat judaizarc (Galat. u , U ) , sicut
ipse Cyprianus h;crcticos denuo baptizari: tinde lah>
bus bouis mcmbris in charitate radtcatis, ct in aliqno
non rcclc ingrcdientibus dicil Apostohis :5t quidafitef
sapitis id quoqne vobis Detts revclabit (Philipp.
f m, i H ) :
165 LBfcR QUAflT4J&
el quosdam rursus sjne rbarilaJe doccrc aUquid sa-
lubre, de quaUJbus porainus dicit, Calhedram Mousi
sedent. Quee dicunt, facite; quce autetn faciuui, nolite
fttcere : dicunt enim et non.facjunt (Matth. xxm, 2,
9 unilate disruperant, ostendit uiaguara domum quam
3) ? Oode ct Apostolus dc ijlis invidis e l raajevolis,
christianam lamen salulc/tj annunlianlibus, Sive occa-
$ione inquit, $ive veritate Cllristus
9 annuntietur(Phibpp.
i , 15). Quaproplcr el intus ct furis pervcrsitas bomi-
num corrigenda est, divina vcro Sacramenta ei elo-
quia non hominibus tribuenda. Non.ita.que patrocina»
lur heeretici$ qui nou eis ti ibuit quod si et apud pos,
% puro de illis Apostolus loqucrelur, \%oc docoit: Et
non lamcn ipsorum csse cognoscit. Non nos concedi-
mu$ lueretico Baptkmutn; scd ilUus Baptismum , dc
quo diclum c s l , Bic csl qui ^aptieal (Joan. l , 53),
ubicumque invenerimus, agnoscimus. Perfidus autem
et btasphemus si in pcrfidia ct blasphemia pennan^e,-
rit, ncc extra Eccletiam, nec inlra EccWiam rcmissto*
nem accipit peccatorum : atit s i propter vim Sacra-
menti ad punctum lcmporis acciptt, c.t foris et intus
cadcm vis opcratur, sicut vis homints Christi expul-
sioncm donmoniorum foris etiara opcrabatur.
CAPUT XII. — 18. At euira invenimut Apostolot in
omnibut Epistolis suis extccrari et detestari fareticorum
tacritegam pravitatem, ita ut dicant sermonem eorum
sicul cancer* serpere. Quid enira? ct illos qui diccbam,
Munducemus el bibamut, cfat enkm moriemur , nonne
corruplorcs morum bouorum per mala colloquia
Paulosesse manifestat, continuo subjungens, Corrum-
punt moret bonot coltoquia mala; et lamcn eos intus
futsse significavit, cum ait, Quomodo dicunl quidam in
vobit quia resurrectip ntortuorum non est (I Cor. xv,
52, 55,12)? Avaros autem ubi non detcstatnr ? Aut
vcroquidqoam dici potuit vehemettlhis, qttain til ido-
lomm servtlus avaritia diceretur, siout idem apostolus
posuft ( Ephes. V, 5) : ncc Cyprianus aiiler intellcxit,
ct littcris sois ubi opus erat inseruit; qni taraen con-
fitetursuis temporibus in Ecclesia fulsse non qualcs-
coraque avaros, sed raptores et fcncratores; nec
quoslibet hommes sed cpiscopos. Quanquam et istos
t
deqnibus ait A postoliis, Sermo eorum $icut cancer
terpit vellem iiitcffigcrc foris foissc; scd Cypriantis
%
ipsc mc non sinit. Cum enim ad Antonianum scribeni
ostcndcrct antc iempus ultimae sepamUQnis justorum
ct iniqtiorum nullo modo csse propler commixtionem
malorura ab Ecctest^e unitate rccedeiidum, ubi de-
claratquam sit sanctus, et ilta qtiam meruit niartjrii
claritate dignissimus, ait : Quantut arrogantice J ^ -
mor est quanta humilitatit et lenitatis oblivio et arre^
y %
gantin sum quanXa jectatto, ut quit audeat oui facere se
potte credat quod hec Aposlolis conce$$it Dominus,
% ut
sitania a frumento putet te poste ditcernere, aut quati
ipti patam ferre etaream purgare concessum $it paleat % s(um annuntiantes, arbitrabaulur sc tribuhitionem ex~
conetur a trilico teparare : cunitque Apottotut dicat,
< In domo autem magna, non toium tunt vasa aurea
et argentea ted et lignea et jtcttUa; > aurea ct argentea
% possint teuebrm itluminare,
vata videutur ehgere, %fiea vero et fictiUa contemnere
et abjkere et damnare, quando non nisi in die Domini
vata tignea divini ardorit incendio eoncrementur, et fi-
«Sob editio Lov., sicut cancrum.
466
ctilia ab co cui data est ferrea virga (Ptat. i i , 9
gautur (Epist. 55)? Sic igitur argucos Cyprjanuseos
qui lanquara maloruro consorlium devitajutea, sc ab
dixit Apostolus, ubi esscnl non sojum vasa aurca ct
argcfitca, scd et liguca el fictilia, non se iutcllcxiasc
uis.i Ecciesiam, ubi cssenl boui et mali, doncc in fine
sicut arca venlUata purgctur. Quod si ita est, ia ipsa
Ecclesia , id est i.u ipsa domo magna erant vasa in
fc
contumeliam, quprum^scrmo ut caucer scrpcbat. Nam
termo uiquit, eorum sicut canccr serpit; ex quibut eti
%
Bymwneut et Pkiielu$ qui circa tjcrilatem aberrave-
t
runt dicenles resurrectionem jqm factam ette et fidcm
9 %
quorumdam tubvertunt. Firmutn autem (undamenium
Dei ttat lutbent signaculum hoc : Novit Dominut qus
tunt ejut; et recedat ab miquilate omnit qui uonuumt
nomen Donuni. In magqqautem aomo nou totum uata
%
aureq tunt et argentea ted et lignea et ficUUa ( l i Tim.
%
u , 17-20). S i crgo et isti quqrum scrmo ulcancer
acrpebat, tanquam yasa in coutamckam i u doum
magua eranl, quam Joraum magnam Ecclcaim ipsius
puitatem Cypriaous ioteliigit, numquid istomm caaBar
Baptismum Christi violabal? ita crgo-ucc faria^ stcut
nec intus, qiusquam qui ex partc diaboli ast, potaat
vei in sc vei in quoquam macuiare Sacramcntum quod
Cbrisii osk Nou Uaque dat remi$$am steceatorumsermo
qui ut cancer serpit ad aures smdiestmm (Epiot. 7o,
ad Jubaiah.)\ scd cilm Baptisma vcrbis cvangciicif
datur, qualraet c a pcrvorsitata iutcIUgat iUc peff
quemdatur, vei illecui dalur, ipsum persesauctum
cst propter uTum cujus eat. Et si quis pcr homiucm
pcrversura id accipicns, non accipial lamcu miaistri
pervcrsitatem, sed solam mystcrii sanctilamro, i a
bona /ide et spe et cbariiaie unitati compaginatua
Ecclesiac, reraissioncm accipit peccaioruin; non pcr
verba sicul cancer scrpcntia, sed per cvaagciica Sa-
cramenta de cdplesti fontc manantia. Si autem ipao
qui accipil perversus est, ncc pcrverso ad saiutoju
prodest quod datur; et sanclum tamcn iu eo pcr-
maiict quod accipitur, ncc ei si corrcctus fucrit ile-
ratur.
CAPUT XIII. — 19. Nulla Uaquc parUcipatio est
juslitimet iniguilati; non solum qux tbris, scd ctiam
quac intus e s L Novit enun Dominus qui sunt ejue; et
recedat ab iniquitate omnis qui invocat nomen Domiui.
Nuila etiam cotmnunio esl tud et teutbris (II Cor. v i ,
14); non solura qu« foris, sed diara qtm i n t u s s u u L
Qui enim odil fratrem tuum, ait Joannes, ta tenebris
esl u$que adhuc (I Joan. ri, 9). £t uthpic iUi odcraut
Paulum, qtu invhiia et malevola dissensionc Cltri- 1
cilare vincuiis ejus (PhUipp. i , 15,17) : quos lamcu
intus fuissc idem Cypriauus inteUigii. Cum ergo nem
aut iniquitas iuslificare 9
sictit idetn d i c i l , q u x r o quemadmodum potaraiit isil
, 1
Am. Er. et nonnulU Mss., invidhB maievolentkt et rfk?
tenstotte. Alii quidaiu Mss., invidia, et nwlevolentia. et <&
sensione.
 tCT DE BAPTISMO CONTRA DONATISTAS, S
In ipsa inttts Efcclesia baptizarc? Qia?ro qticniadmi-
dtim vasa illa. qua; nou i.i hoiioreui, scd iu conlnmc-
llam dotnits ningna conthicf', intra ipsnin domtrm ma-
gnam possinl saiicliiicandis botuiuibits miuNtrarc
quod sancltim est, nisl quia illa satictitaS Satramcnii
nccabiinniundis pollni poiesl, sivccitmpcr cos datur,
sivc cum ab eis qui cordc ct vita in mclius iion eom-
itiutanlnr accipilttr? De quilras intus poshis, ipsc di-
< i i , Stvndo vcrbit sOlis et non fdctis reuunli<tnte$ (Epkt.
I I , ad Gtericos\.
2 0 . Sunt crgo cl intus ttostes Dei, et qttorum \yecto-
ra obtederit sjriritus Autii hristi i ct tamcti gernnt spiri-
tuatia et divina (Epht. 73, ad Jnbuian.). qure ncc ipsis
possunt quamdin lales sunl ad salutem prodesse, nec
ipsi ea possunt sua imtnunditia macutarc. Quod ita-
que dicit, tnhU eis ad gratiam eccksiasticam et $alnta-
rem Uccre qui spargentes\' aigue impugnante$ Eccte-
t
%
$iam Christiy a Chrisio ipso adversarii, ab Apostoiis ejo$
antkltristi nominentur; sic arcipiendum cst, quia ct
foris ct intus iiiveniunlur tales : separaticncm tamen
eornra qui intos su»!, ab illius columbac perfeciione
atque uniiate, non solum Dcus uovit in quibusdam
scd ctiam bomincs in quibosdam; quorum in mani-
fcsto pcssituam vitam confirmatamque nequhinm i n -
tuentcs, ct cam praceptorum divinorum rcgulis com^-
parantes, intelligunt quam mullis zizaniis ct paleis sivfc
faria sivc inius positis, scd tamen in fine apcrtissime
scparandis dicturus cst Dominus, Becedite a me qui % Animaii$ autem homo non percipit q:uc $unl
operamtni uuqukatem (Mallh. vn, 23); el, lle inlgnem
sttornum, qui paratus esi dksboio et angetis ejus (ld.
xxv,4l).
CAPUT XIV. — 21. Dc convcrsione autem nullius
despcraiidum esr, sive foris sive itilus coustifttli, qttam-
dtu palientia Dei ad pocititeutiam cum adducit (ttom.
II, 4 ) , et visitat in virga facinor.i corum , ct iu flngcl-
lis pcccata corum. Iloc enitn modo migcricordiam
suam non dispcrgit ab eis ( Psat. L X X X V I H , 33, 54),
si ot ipsi aliquando miscreaiilur animac snaj, placen-
tcs Deo (Eccti. xxx, 24). Stcut ctiim bouu* qni persc-
vcravcrit usquc in finem, hic saivus erit (Matth. xxiv,
13); sic ct malus sivc foris stve ititns, qui persovcra-
vcrit usquc iu fiiicni salvus non crit. Neque uos dici-
mus quod ubicumque el qnomodocumque bnptiznti gra-
tktm Baptismi consequuntur, si gratia Baptismi in ipsa
salute inieittgitur, qucc per cclebrntioucni Sacrameuli
coufertur: scd banc salutem muJti uec intus conse-
qumilur, quamvis Sacramentum quod per sc sauctum
est, eos babcrc manifcstura sil. Bcctc ilaquc, Domi-
nu$ uos udmonet in Evangelio, ne consentiamus ntale
suadenlibu$ (Marc. x i u , 2 1 ) , sed sub Christi nomine
ambntantibus : sed bi et iulus c l foris invenittntur,.
quia noc foras cxetinl nisi prius iiitus mali fttcrint; ct
utiqnedc vasis in domo ningna positis diccbat Apo-
stoius, Si quis aulem mundnverit semelipsum ab istius-
modi erit vas in honore sanctificatum, utile Dontino ad
t 9
onme opus bonnm seniper paratum. Quomodo autcm
1
Am. Er. ct aliquot Mss., et ad saluUm Ucere, spemen-
te$. Aiii cum Cypriam ediiiontbus liabciu, spargentes : sed
quidiiiu iroiKc uoue pro, et snlutarem Ucere, terunt, et ad
satutarcm tkere.
AUCUSTINI I6J
sc quisqnc ab ejusmodi mnnd.trc dtbcat, jfchi!o snpe-
ritis ostcndit diccns, Bccedut ab Iniquitate omuis qui
nominnl nomen Ddmhri (II Tint. it, 2 1 , 19); nc au-
diat iu fine rnin palc.i, sive qvi:e ante dc aVea vol-ivit,
siveqmc in tiHimo scjiaranda est, Brcedite a m'c, owi-
nes qui opcramini•iwquitntem (Matth. vn, 23). Unde
npparct quidcm, sicul dicit Cypriamis, non ea shtllm
sndsptenda et assuthendn qnm jactunttnr in Chrisri uo-
mine, sedqnce gernntnr fu Christi vMtale. Sed hon titi-
qtiC in Cbri>li vcritate gcritur, fuudos idsidiosis Tran-
dibus rapcrc, ustiris inuliiplicnntibus fentis aiigero
( Serm. de Lapsis ), Sieculo solis veihis rcniii.iiaie
(Epist. \ \ ad CUrkos); qtta?omnia cliam iuttisgcri,
t
sails idoneus testis ipsc declarat:
CAPUT X V . — i 2 . Jam vcro quod imiliis v.ibis
prosequittir, non posse iu Christo bnplizari cos qni / V
trem Christi bla$phcmanl (Epist. 73 , ad Jubaianum);
cum eos crrore blaspiicmare manifcsittni sit (uon cnim
qtti accedil ad Bapiistuum Cbri^ti apertc iilasphemat
Patrem Cbristi, scd aliud quatn vcriias doccl dc P a -
tre Christt scntiendo blasplicmare conviiicitur); jani
9 salis osiendinius ad Baplismtui! qui vcrbis cvangcli-
cis consccraiur, uon pcrtinere cuju^uam vel d.mlis
vci acc tpientts errorcm, sive dc Patrc, sivc dc Filio,
sivc de Spiritu sancto aliter scntiat, quam coeleslis
doctrina insinuat. Mu!ti cnim carualc» c l auimales
ctiam intus baptizanlur, ctiin aperte dtcai Apostulus,
Spritu$
Dci (I Cor. n, H ) ; c l perccplo jam Baptismo dicit eos
adhuc aniiuaies cssc (td. ui, 2). Sccundtim scnsum
auiein cartiatcm tion potcst nisi dc Dco cnrualiter sa-
pere atiiina corporcis scnsibus dcdita. Unde muitt
post L-aptismtiiu proftcicnLes, ct maximc qui infautes
\ cl pticri baptiz.tti suul, quanto magis inlcllectus eo*
rum scrcuatur ct illumiuatur, dum inlcrior horao r c -
uuvatur de die in diem (II Cor. IV, 16), priores suaa
opiuioncs, quas de Deo habcbanl cuin suis pbania-
suiatibus ludiricarcuiur, irridentes el detestautcs at-
que confitentes abjiciunl. Ncc lanieu idco uon accc-
pisse Baplismuni cxistimanlur, aut talein baptismuiii
acccpissc dicuntur, qualis fuit crror ipsorum : scd iti
cis et Sacramenti integritas honoratur, c l lucnlis va-
nilas emendatur; eiiam si coufiniiata, ct forlassc uuii-
lis contcntionibus dcfeusa calluerat. Quapreptcr cihnn
h i rcticus qui pcrspicue foris c s l , si Baptismuin Uiic
cvangelicutii acccpil, uon tatcm uliquc baptismum ac-
ccpit qttaii criore cxcatur. Et proplerea si rcsipi*
sccns vidcrit rclinquendum csse quod raalc icnucrat f
uon simul ci relinqucndum est bonura qunl accepe*
r a l : ncc quia crror illius improbatidus cst, proptcrca
D.iptismus Clirisli in illo cxsufHandus csl. Jara enUtt
cx iis quos intus cojilingit de Dco (alsa opinantts ba-
plizari, satis clucet disccrucndaiii csse Sacramcnti
vcriiatem a male credenlis crrore, qtiamvis utruiu*
que in bomiiic uno valcat invcniri; ct idco cum etiain
foris iu crrorc aiiquo conslitutus, vero tamen Sacra-
mcnto fuerit bapttzatns, cura Ecclcsia: rcdditur uui-
tati, sicul falsaj fidci vera succcdit, non sic potcst
ctiam vcro Baptismo vcrus Baplismus succcderc :

rpiia hlem ip^c sibi surcederc non pitest; quia nec
deccderc piticrt. Ad lioc ergo Iw.reiici ad Cntholi-
cun vciiiimt, ui quod corum maltim est corrigntur,
non qtiml bonum Dci cst repelatur.
CAPUT X V I . — 25. Dicit aiiquis : Nihilnc ergo
iulercsl. si dtio in crrore pari atque malitia cotistituti
sint, uec vita nec cordc mutalo, alius eorum foris,
aiius initis baptizetur ? Faleor interesse : iilc eitim
pcjor est qui etiam foris baptizalur, non eo quod ba-
ptizatur, scd eo quod foris est; csft cnim etiam ipsius
ilivisionis nec nullum nec parvum malum : si tamen
iilcqui iutus bctptizalur, iton propter aliquod lerre-
i i u i n aut temporale commodttm intus essc volnit, sed
quod uniiatem Ecclcsiai loto orbe diffusae schismatum
concisionibus pretulit; alioquin eliam ipsc intcr illos
qui foris sunt depulandus est. Conslituamtis crgo
duos aliquos isto modo : unum eorum, vcrbi gralia,
id senlire de Christo quod Photiuus opinatus est, et
in cjus baeresi baptizari exlra Ecclesiae caihoifcn
communiotiem; alitim vcro hoc idem senlire, scd in
Calhotica baptizari, existimantem ipsam esse catho-
licam Hdem. Istum nonduni haereticum dko, nisi ma-
uifestala sibi doctriua catholicae fidei resistcre malue-
r i t , ct illud qtiod tenebat elegerit; quod aolequam
ftat, manifestum cst illum qui foris baptizatus est 1 tcris cjusmodi pcstibus, de quibus dicilur, Begnum
ossc pejorem. Itaque in boc sola falsa opinio, in illo
aulctn etiam ipsa divisio corrigenda est; scdin ncu-
tro ipsomm Sacramcnti veritas repetenda. Quod si
qnisquam idcm sentiat quod illi, et essc novcrit ba>
resim ab unitate catholica separalam ubi hoc docctur
ct discitur, scd alicujus saecularis emolumenti causa
in catbolica unitate baptizari voluertt, vel in ea ba*
ptizatus propter hoc exire inde noluerit; non solum
separatus habendus est, verum ctiam tanto scefcca-
tius, quanto magis errori bxresis ct divisioni unita-
tis fatlaciam simulalionis adjungit. Quamobrctn c u -
jusque hominis pravitas, quanlo pcricuiosior ct tor-
tuosior cst, lanto instantius ct opcrosius corrigenda
cst: nec ideo tatncn si quid habet integrum, prseser-
tim n o i i suum, sed Dei, propter pravitatem ejus vel
nulium putanduni esl, vei eodem modo vituperaudum,
vcl cjus pravitali tribucudum, ac non illius largitali
qui etiam fomicanti a sc animx, et eunli post ainalo-
res suos dcdit pancm suum, ct vinuiu suum, ct oleum
suum, et alia vcl alimeula vel ornamcnta, qua* nec a
se ipsa, nec ab ejits amaloribus ei sunt, sed ab illo
qui eam miscrans ubiqiie voluit ad qttem redeat ad-
moiierc (Osee u , 5-7).
CAPUT XVII. — 2 4 . Numqmdpotest % inquit, vis
Biptismi major esse aut potior quam confessio ? quam
pn&sio? utquis coram hominibus Christum confilealurt
zt snnquinesuo bnptizetnr? Et tamen, inquit, neque hoc
llapiisma hccrctiro prodest quamvis Christum
% confessns
cxtra b.cclesiam fneril occisus. IIoc verissimum est:
extra Ecclcsiaiu quippc occisus, cbariiatem non ba-
buispe couvincitur, de qua Apostohis dicit, Et si tra-
diderc corpus meum ut ardeam f charitatem autem non
* r r b u m , baptizatns. a'o*si ab aiiquot Hss.
PATIIOL. X L I I I .
\UTUS. 170
habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 5). QIUMI K:
proptcr hoc qnia chariias dee*l, passio uiitil prodest;
ncc illis prodestquos in invidia intus et inalcvolenlii
sinc charitale viverc Paulut dicit, Cyprianus cxpouit:
ct lamcn vcrum bapiismn possuiu c l acciperc el
tradere. Salus, inquit, extra Ecclesiam non est. Quis
negat? Et ideo qmccumquc ipsitis Ecclesix babenlur,
extra Ecclcsiam non valent ad saltitem. Scd aiitid est
non babcre, aiiud non uiihler haiicre. Qui non liabet,
cst bapUzaiidus ul balieal: qui autcm non titilitcr
habet, ut ntiliter habeat corrigcudiis. Nec adultera
esi aqua in Baptismo hivrcticorum: quia nec ipsa crea-
lura quam Deus coudidil, mala est, nec verba evau-
gelica in quibtislibet crrantibus repreliendenda sunl,
sed error iilortim in quo adultcra est nnima, ctsi a
legiltmo viro Sacramenti habeat ornameiilutn. Poiest
igitur nobis et hmreticis Baptisma esse commune % cum
quibtis potest et Evangclittm cssu communc, qtianv»
1
vis a fide noslra error distct illortim : sive &Iiud dc
Patre vel de Filio vel dc Spiriiu sancto seutiant quam
veritas babet, sive ab tmitatc praecisi uon colligant
cum Chrislo, sed spargant (Matih. xu, 50): quia
potcst nobis, si frumenta domiuica sumus, ctiam i n -
tus cum avaris, cum raptoribus, cum cbriosis, ct ca>
Dei non possidebvnt (I Cor. vi, 10), ct Baptismatis
sacramentum esse commune, c l tamen vitia quibus a
regno Dei separantur non essc commtmta.
CAPUT XVIII.—25. Nequeenim dc solis hrcresibtts
dicit Apostolus, Quoniam qui talia agnnt, regnum Dci
non possidebunt. Sed non pigent paululum advertere
quce simttl enumcrel : Manifesta, inquit, sunt operu
carnis, quce sunt fornicationes % immunditio? t Inxurhv,
iduiorum servilus % veneficia, inimieitim, contentiones.
mmuiationes, animositales, dissensiones, hmreses invi- %
dim ebrietates, comessationes, et his similia;
% qum prm-
dico vobis % sieut prcedixi y quoniam qui talia agnnf %
regnumDei non possidebunt (Gaiat. v, 19-21). Consti-
tuanms crgo aliquem castum, commentcm , uon
avarnm, oon idolis scrvicntem, hospitalem , indigen-
tibus ministrantem, non cujnsqnam iiiimicum, noo
r
contentiosum, patientcm, qtiietum, nullum a*mulan-
tem, nuili invidentem, sobrium, frugalem, sed ha»rc-
ticum : nulli utiquc dubitim est propter hoc solum
quod haerctictis cst, regmtiu Dei noo posscssurum.
Constiluamus alium foruicalorem, immtindum, tuxii-
riosuni, avartim, vel eliam apcrtius idolis dedittim,
vencGcum, discordiosum, conlcniiosiun, ccmuium,
anhnosum, scditiosum, iuvidtini,cbriosuir fouic&sa- #
torem, sed calholicum : numquid propler boc solum
quod catholicus csl regnum Dei possidebit, agens la
li i de qtiibus sic concludit A| osloln.% Qum pra:dlc<>
vobis sicul prcedixi, quoniam
% qui talia agunt regns mt
Deinon possidebunt ? Si hoc dicimus, nos ipsos sciiu-
cimus. Nam senno Dei non nos scducii, qui nec lacet,
nec parcil, ncc ulla aditlalione nos dccipit.Ideo qtiip-
pe ct alibi dicit, Hoc autem scitotc cognoscentes % quo-
1
Ms. Corboicnsis, puto.
(Six.J
I
 17! DE BAPTISMO CONTBA
iwtm omitis forn'tcator aut immundus, aut avaru$ quod
t t
est idolorum $ervitu$ non habet heeredilalem
t tti regno
Lhristiet Dci:nemo vo$$educat inanibus verbis (Ephe$.
V f5, 6). Non csl ergo quod de scrmone Dei couquc»
ranuir. Dicil omniuo, el aperte ac libcrc dicil, eos
qui malc vivunl, ad rcgnum Dei non perlincre* *
C A P U T XIX.—26. Itis igitur omnibus \ i l i i s c i i w m -
scplo calhulico non adulcuiur, nec ei qnia cbrisiianus
calholicuicst, inipmiilalem quam Scripiura divina
nou promillil, promillorc audeantus : ucc si aliquid
uiiiiin Iiabeat cx iis quac dicla sunt, debcmus ei socie-
uucni supcrnac iiiius patriic polliccri. Ad Corinlhios
ciiim singula euumcrat, in quibus singulis subaudilur,
quod rcgnuui Dei n<m possidebunt : Nolite, inquil,
errare; neque fornicatorcs, neque idoli$ $erviente$ neque t
udul:er\ neqae molle$ neque mascuiorum
% % concubitores,
ucque fure$ ncqne uvuri neque ebriosi neque maiedici
9 t t 9
uequc rupaces regnum Dei possidebunt (\Cor. vi,9,10).
Non ail, Qui luccomiiia \iiiasiinul babucrint, reguuiu
Dci IIOII possidebuiit: scd, Nequc i l l i , neqtie i l l i ; ut
in singulis hoc subaudias, quod nulli eoruiu regniim
Dci possidcbuut. Sicttt crgo b;crctici reguuin Dci non
possidebunt; sic avari rcgniuu Dei uon possidebimt.
Nec diibilaiidum cst quidctn ipsas poeuas, quibus
cruciabuntur qui regnuin Dei non possidcbunt, pro
divcrsilatc crhuinum cssc divcrsas, etalias aliisarrio-
res, ut iti ipso igne rctcruo pro disparibus pouderibtis
peccatorum siul disparia tormenta pcenaruin. Neqne
enim frustra ipsc Domiuus dicit, Tolerabitius erit So-
aomis quam robis in die judicii (Malth. x i , 24). Scd
taincii ad non possidcndutn regntim Dei, iautumdem
valet cx viliis illis quod elcgcris miliiis, quantum vel
piura vel untim quod perspexeris gravius. E i quia
illi possessuri stint regtiutn Dci quos ail dextcraiu
constiliiot illo judex, nec eis qui ad dexUram consti-
tui non iiicrebtiiitur, aliquid aliud quam ad sinistram
csse remancbit; nulla rcliqua vox esl, quam sieut
ba*di auttiaiit cx orc pasloris, nisi, Ite in ignem mler-
uum qui paralue est diabolo el angelis eju$ (Id.
t xxv,
52, 55, 41) : licet cx ilio iguc, sicut dixt, diversa
pussiut dislribui pro criminum divcrsitate suppli-
tia.
C A P U T X X . — 27. Utrum autcm catbolicum
pcssimis moribus, alicui hxrctico in cujus vila prailer
id quod hufcrcticus esl, non inveniunt homines quod
reprehcndant, praponcre dcbcamus, non audeo pra>
cipitare sentenliam. Si autem quisdicat, quia haereii-
cus est, nou potcst tioc sohuii csse, quin et alia con-
scquantur; carualis cst enim et aniinatis, ac per boc
ct xniulus sit nccessc e»t, ct animosus, el invidus, ct
iiiiiiuctis ipsi vcritati ab eaquc dissentiens : intelligat,
et de dlis malis, quod unum mitius elegcril, solum
h) quoquam esse i on pos^e, ea scilicctcausa quoniaui
carnalis ct animalis est, velut ebr.ositas, quam uon
soiutn sine horrore nominarc, sed etiam cuiii bilariialc
populi pncdicare jam consuevcruul, numquid in quo
tucrit, sola csse polerilT Quis cnim ebrio^us non ct
contcutiosus, ci animosus, et invidus, et a pnrccpto-
rum sanitate disscnliciis, ct argucutibus sc graviter
I•ONATISTAS, S. A U G U S T I N I 172
iniinicus ? Jam v c r o ut et foruicator et adulicr n«»n
sit, difficile c s t : p o t c s t tamen non osse b;erel»cus;
sicul brrclicuspotest nou cssc c b r i o s u s , necadul-
!
tcr a u t fornicator, ncc iHxuriosus aut amator pecuni.e
a u i v e n c f i c u s , et simul ha3C omnia potest n o n essc.
Neque euim unum aliquod vitium omnia cxtera cou-
sequmitur. Propositis ilaque duobus, uno catholico
cum his omiiibus vitiis, alio h;erctico siue iis quas
possuut i»on essc i n haeretico, quamvis eontra fidem
IIOII ulerquc disptiut, ct tamcti contra fidem tiicrqiio
vival, c l s p c v a n a utcrqtic faCatur, et a charitalc spi-
rituali uterque d i s s e n t i a t , ct ob boc tilerqiic ab illius
u n i c a j columbae corporc alienussit: cur in uuo coruitt
Sacrameiilum Christi aguoscimiis, in alio iiolumua,
quasi aut hujus, aut bujus sit; cum in utroquc idcm
sit, el iionnisi Dei sit, ct quamvis in pessimis, bonum
sit? E t s i hoiiiiiium qui hoc babcnt, alius cst alio de-
tcrior, uon ideo illud quod babent delerius est in ilio
quani iti i s t o : qttia uec in duobus calbolicis malis, si
UIIIIS sit alio deterior, deteriorent Baplismum gerit :
nec si unus eorum sit bonus, alius matus, in inaio
malus est Daptismus, et in bono boutis; sed in utro-
que bonus : s i c u t iumeti solis vel etiam l u c e r n x noo
uliquc delerius est in oculis dclerioribus quam h i
melioribus ; sed idein in utrisquc, quamvis cos diver-
sc pro illorum divcrsilale vel Letificet vci excru-
ciet.
CAPUT X X I . — 28. Ulud sanc qood de catechu-
nieuis objicicbalur Cypriauo, quod in martyrio depre-
liensi et pro Christi nomine occisi, etiam sine
t Baptismo
coronarentur; quid ad rem pertincat, non satis inlelli-
go : nisi forlc quia dicebant, multo magis haercticos
cum Baptismo Christi possc ad regnum cjus admiiti,
qup catechumeni admitterenlur; cura ipse dixeiii,
1
Ni$i qui$ reuatus fuerit ex aquu et Spirilu, non intra-
bit in regnum ocelorum (Joan. i u , 5 ) . Qua in re uec
cgo duhito catcchumonum catholicum divina chari •
tatc flagrautem hairelico baplixato anieponerc; setl
etiam in ipsa intus Catholica bontim catecbumenuni
inalo haptizato antcponiinus : nec idco tamen sacra-
mcnlo Baptismalis, quo isle noudum , il!e jam imbu-
lus cst, fciciinus injuriam; aut catecbumcni sacramen-
tum sacramento Baptismi pracferendum puianius\cuiii
aliqiiemcatecbumcnumaliquo baptizaio fidcliorem tne-
liorcmquecognosciinus. Melior enim cciiturioCornelius
ltondum baptizatus Simone baplizato. Iste cnira ct
aule Baptismum sancto Spiritu implctus cst (Acl. x ) ,
iilect postBaplismum hnmundo spiritu iuflatusest (Id.
viii,i5,i8,i9).Vcrum(amenConielius si ctiam Spiritu
i ita constanter Mss. A t e d i U , post, difficUe est habent
t
sic: sed non consequitur. rotest enim ebrtosus es$e et nai
esse luereticu$: skutpotesl hwretinu e$$e et non esse ebruh
9
9
sus, nec adutter aut fornicator etc
9
• E r . , quam. U.
* A m . F r . e l pauciores Mss., aut catechumeno sacramen-
tirnx Baptisnu preeferendum putamus. sic male cmendarat
q u i s p i a m , cum existhnaret non aliud prsler Bapiismuua
esse catechumeni sacramenlum. sed hoc sacramenium ca-
tecbumeni p r o p r i u m , quod in concilio primo Cartha^ineosi
sacrainentum salis vocatur, aguoscit Augustinus in l i b r o d e
catechizandts nudibus, o. 50; e l in iibro i d e t»ccca*onun
tlcrilis, n . 4 1
\K L l B E f t Q l AUTLS.
• ar.cto jam acceplobapiizari noluisset, conlcmpii lanti
Sncraiiicmi reus ficrel. Cum aulcm baplizatus e s l ,
non u.ique im lius Sacramcutum quam Simon accepil;
sed diversa homiiium merila sub ejusdem Sacraraculi
pari sanctitale distinela sunt: ita non auget aut mi-
iiuil Baplismatis sanctitatem vcl bonum vel malum
homiuis mcriluin. Sicut aulem bouo catechutneno
Baptismus deesl nd capessendum regnum coelorum ;
sic malo baplizato vera conversio. Qui cnim dixit,
Nisi qvis renatus (uerit ex aqua et Spiritu , i?on intrabit
tii regnum ccelorum; ipsc cliam d i x i l , Nisi abundaverit
justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisworum , consccralionem spirittialiter operalur. Ncc ob aliud
non intrabitis in ugnnm coelorum (Matth. v, 20).
Namqne, ne sccura csset justilia catecbumcni,
diclum e s l , Nisi quis renatus fuerit ex aqua etSpiritu,
non intrabit in regnum ccelorum : rursns , ne perceplo
Baptisino sccura essct iniq«iitas baptizalorum \ di-
clum est, Nisi abundaverit justitia vestra plus quam
Scribarum et Pharisoeorum, non inlrabiiis in regnnm
ccclorum. Allerum sine allero parum est: ulrumque
perficil illius possessionis hseredem. Sicul ergo non
debemus improbare justitiam hominis, quae prius
c&sc coepil quam conjungerelnr Ecclesiac , sicul es e
coepcrat juslilia Cornelii priusquam ipse esset in
plebe chrisliana ; qu:e nequc si improbarelur, dix»s-
scl ei nngelus , Acceptce 1
sunt eteemosynce tucs, et
exauditce sunt vrationes tuce; nequc si sufficcret ad
capessendum rcgnum coelorum , ul ad Pelrtim mitlc-
ret moneretur ( Act. x , 4 , 5 1 , 5 ) : sic non est
improbaiidum evangelicum Baptismi sacramenltim ,
cliamsi extra Ecclesiam fucrit acceplum: quod
lamen quia uon proficit ad salutcm , nisi ille qui
habel intcgrilatem Baptismi, sua quoqne pravilale
corrccia, incorporelur Ecclesiae; sic hnerelicorum
corrigninus errorem, ul quod in eis, non eorum ,
sed Christi est, agnoscamtis.
CAPUT XXII. — 29. Baptismi sane vicem atiquando
implcre passionem , de latrone illo ctii non baptizato
dictum cst, Hodie mecum eris in paradiso (Luc.
x x t i i , 45), non leve documentum idem bcalus Cy-
priauus assumit : qttod etiam atque eliam conside-
rans, invenio non lanltim passionem pro nominc
Christi id quod ex Baplismo deerat posse supplerc,
scd eliam fidem conversiotiemquc cordis , si forle ad
celebrandum mysteritim Baptismi in angusliistempo-
rum succurri non potesl (a). Neque enim lalro ille
pro nominc Christi cruciflxus cst, sed pro meritis
faciuonim suorum : ncc quia crcdidit passus est, sed
dum patitttr crcdidit. Qitnutum itaque valent etiam
sine visibili sncmmento Baptismi, quod ait Aposto*
Itis, Corde creditur ad jnstitiam , ore autem confessio
fit ad satutem (liom. x , 10); in illo latrono decla-
ratum est. Sed lunc implelur invisibililer, cnm mini-
steritim Baptismi non conlemptus religionis, scd
articulos necessitalis excludit. Nam multo magis in
Cornelio et in amicis ejus, quam in illo latrone,
• rliires HanuscrU.)ti omittunt, baptmtorum.
1
in Mss., AcceptaUB.
(u) l»Relract.,cap. i a
171
possel vidori stipci fiuum ut aqua ctiam liugcreiilur,
in quibus jam donum Spirilus saucti, quod nonnisi
baplizatos alios accepisse snncla Scriplura tcstalor ,
certo qiioquc indicio qtiod illis tcmporibtis congruc
bat, cum linguis loquercntur, eminuerat. Bapiizat?
stint tamen : et in hoc faclo apostolica exstal auctori-
tns. Usque adeo ncmo debet in quolibet provcctu
intcrioris homiuis , si fortc anle Baptismum usquc nd
6 p i r i t u a l e m intelleclum pio corde profeccrit, con-
temnere Sacramehium, quod ministrorura opcrc
corporaliter adhibcttir, sed per hnc Deus bominis
existimo mtinus baptizandi Joanni fuissc allributum ,
ila ut Joannis baplismus diceretur, nisi u l Dominus
ipse qui dederat, cum servi bnplismum non sprcvis
set accipere ( Matth. u i , C, 15), dedicaret humHila-
tis viam , et quanli pendendtim esset suum Baptisma
quo ipse baplizalurus crat, lali facto apertisstm^
dechrarel. Videbal enim tanquam peritissimus mcdi-
cus salutis acternx, quorumdam non defutumm m-
morem , qui cum inlellectu veritatis et probabilibtts
moribus ila profccissent, ut multis baptizatis vita
alque doctrina se praeponere minime dubitarent,
supervacaneum sibi esse crederent baptizari, qunndo
ad illUm mentis babitum se pervenisse senlirent, ad
quem multi baptizati adhuc ascendere conarenlur.
CAPUT XXIIL — 50. Quid autem valcat et quid
agat in bominc corporaliter adbibita sanciificatio.
Sacmmenii ( sine qua lamen ille latro non fuit, quti
non ejus accipiendae voluntas defnit, sed non aeci-
picndac necessilas adfuit), difficile est dicerc. Nisi
tamen plurimum valcret, non servi bapiismum Do-
mintis accepissel. Verum quia per se ipsa conside-
mnda e s l , cxcepla salutc honiinis cui perficiondm
ndhibelur, salis indicat quod el iu malis, et in eia
qui sseculo verbis, non faclis rcnuiiliant, ipsa intc-
gra est, cum illi ntsi corrigantur, snlutem habcro
non possint. Sicut autem in lalrone, quin per ncces-
sitalem corporaliler defuit, perfecla salus est, quia
per pietatem spiritualiter adfuit: sic et cum ipsa
pr csto est, si per necessilatem desit quod latroui
adfuit, perlicitur salus. Quod tradilum tenet univer-
sitas Ecclesioe, cum parvuli infantcs baptizaulur,
qui ceric nondum possuqt corde credere ad jusii-
liam , et ore confiteri ad salulem , quod lalro potuit:
quin etiam flcndo et vagiendo cum in eis mysterium
celcbratur, ipsis mysticis vocibtis obstrcpunt; ct
tamen nullus Cbrislianorum dixerit eos inaniler
baptizari.
CAPUT X X I V . — 31. Et si quisquam in hac rc
auctoriiatcm divinam q o x r a l , quanquam quod uni-
versa tenct Ecclesia, nec concifiis instiiulum, sed
scmper retentum est, nonnisi auctorilate apostolica
traditum rcctissime credilur: tamcn veraciter conji-
cere possumus, quid valeat in parvulis Baptismi
sacramentum, ex circumcisione carnis, quam prior
populus accepit, quam priusquam acciperet justifica-
tus est Abraham. Sicut Cornelius etiam dono Spiritus
sancli, priusquam baptizaretur, dhaius cst. D k u
 «75 T>E BMTISMO CONTBV C WATISTAS, S AUCUSTINt
tamon Aposlolus de ipso Ahruham, Sigmm accepit
circumcisionis, signaculum jnstitias fidci; qui jam
< ordc crcdidcrnl, el depuiatiim i l ! i cral ad justitiam
( /tom. iv, 11 , 5 ) . Cur cr-o r i pr.rccpliun est u t
ouiticm dcinccps infantcm masculum octavo die cir-
cumcidcrel ( Geu. xvn , 9 , 1 4 ) , qui nondiim pnterat
i w d e credcre, ut oi deputaretur ad juslitiam ; uisi
quia ct ipsum per sc ipsum sacramcnluro multum
valebal? Quod in filio Moysi per angclum manifcsta-
ttim ost, qui cum adhtic incirciimcisus a matrc lcr-
i elur, pnvsenti ct cvidenti pcriculo u l circumcidcrc-
itir oxacium est (Exod.iv, 24); el cum factum
«ssci, depulsa cst pernicics. Sicut crgo i n Abraliam
pr;rccssil lidci juslilia , ct acccssit circumcisio signa-
i ulum justitiaj fidci; ita i u Cornelio prxressit sanctr-
iicatio spirilualis in dono Spiritus sancti, ct accessit
Sacramcnluin rcgencrationis i n tavacro Baptismi. Et
sicut in Isaac, qui octavo su;e nativitnlis dic circtun-
cisus c s l , praeccssil siguaculum jtislilt& (idei; ct
quoniam palris fidem imitatus c s l , sectita csl in
erescciile ip«t justitia , cujus siguaculttm i n infante
processcrat : ita in baplizatis infantibus praxcdit
regcncrationis Sacramciituni; et si cbristianam
leuuerint pietatcm , scquctur ctiam i u cordc convcr-
s i o , cujus mysterium praccssit in rorpore. Et sicut
iti illo latronc quod cx Baptistni sacramenlo dcfucrat
complevii Omnipoteiitis benignitas, quia non attpcr-
liia v c l contemptu, scd necessilate defucrai: sic in
iufaiilibus qui baptizali moriunlur, eadem gralia Om-
i i i p o t c n t i H implerc crcdonda est, quod non cx impia
jvoluulaie, sed cx aelatis indigenlia, ncc corde crc-
deic ad juslittam possunt, nec oro confilcri ad salu-
4om. Ideo cum a i i i pro eis rcspondcnl, u t impleatur
erga cos celcbratio Sacramenti, valet uiiquc ad
eorum consccraiioacm, quia ipsi respondere non
possimt. A l si pro co qui respondere potcst alius
rcspotident, non ilidcm valet. Ex qua regula illuo) i n
Evan^dio dictum est, quod omnescum legiiur naiu-
LIBER QUIJTTUS.
Postremain parlcm examinat e\ istola? Cypriani ad Jubaianum, necnon epistolam ejusdem ad Quintnm, synodicam ad Numi-
daseiiscopos, et e|)istohun ad fompeium.
CAPUT PBIMUM. — 1. Ecclcsiac cntholkuc consuo-
tttdinom pristinam ntinc tcneri, cum abbacreticis vel
schismaticis vcnicules, si evaugclicis vcrbis consc-
cratum Baptismum perce|>ertint, dentto non bapti-
zantur, bcalo Cypriano leste utimur. Ipso quippe sibi
qusstionem proposuil cx ore utique fratrura, sive
qmcrentium vcritatem, sivc pro vcritatc certanlium.
lutcr dlspuUliones enim suas, quibiis volebat ostcn-
«lcrcdcnuobaptizandos IiaTelicos, dc qttibtis sntis pro
Umporo libris supcrioribus disstruimus, nit : Scd
tHctt aliquis, quid ergo fiet de his qui i)i praterilum de
hcrresi ad Ecclesiam venieutcs , sine Baptismo admissi
sunt (Epist. 75, ad Jubaianum) ? Ilic toUt causa Do-
nathdarum, curo qttibus nobis dc hac qu;cstionc con-
176
raliler mnvct : AStalem habet t ipse pro se loquatur
(Jonn. ix ,21 ).
CAPUT X X V . - 3 2 . Qnibus rebtis omnibus oslen-
ditttr nliud csse sacrnmcnlum I b p i s m i , alitid cou-
versionem cordis ; sed saluiein boininis cx iilroquc
compL»ri : nec si unum borum defueril, ideo pulare
debemus consequens esse ut c l altcrum dcsit; quia
ct illud sinc isto potcst esse in infantc, ct boc sine
illo poluit essc in latrone, cotnplcnte Deo sivc i n
i l l o , sive in isto , quod non cx volunlatc defuissct:
cum vero cx volunlale aliertun bortim defucril,
rcatu homincm involvi. E l Baplismus quidem potcst
inessc ubi conversio cordis defticril: conversio autcm
cordis poiesl quidem inesse non pcrcepto Baplismo,
Sed contempto non polcst. Ncque enim ullo modo
dicenda csi conversio cordis ad Dcum, cum Dei
Sacramentum coiilcmiiituf. Juste igitur rcprcbcndt-
mus, anatbemamus , dcleslamur, abominainur per-
vcrsilatem cordis bacrelicorum : Sacrameulum U m e n
evangelicura non idco non babenl, qtiia per quod
utilc est non habcnl. Quapropter cum ad fidem ct
verilatem veniunt, et agentet pcenitentiam remitU eibi
peccata deposcunl, non eo% decipimus neque faUimus,
cum correctos a nobis ac reformatos in eo quod depra-
vali atque perversi sunt, ad regnum ccelorum sic
disciplinis ccelestibns erudimns; ul quod in eis inte-
grum cst, nullo modo violcmus, nec propler hominis
vitium , si quid in homine Dci cst, vcl nullum , vcl
viliosum csse dicamu*.
CAPUT X X V I . — 35. Jam pauca restant cx cpi-
slola ad Jubaianum : scd qttia i n cis et de pnrtcrila
Ecclesiac consuctudine dicilur, et de bapiismo Joan-
nis, quod solct non parvara movere quaestionem ho-
minibus rcm manifestam parum altendentibus, quia
jussi sunl ab Apostolo in Chrisio baplizari qtii ba-
ptismum Joannis acccperant (Act. x i x , 5-5); non ne-
gligentcr tractanda sunt, el in voluroen aliud ditTe-
rcndn, ne hujus modus immoderntussit.
flictus est, penilus naufragavit. Si enim vcrc Ba- 1
ptisinttm non hahebant,qtii veuienles abha reticis ha k
suscipiebantur, ct super cos craul pcccata eoruin ;
cum commiinicatum cst lalibus, sivc ab eis qui fue-
raul ante Cyprianum, sivc ab ipso Cypriano, ncccssc
cst utunum dicalur ex duobus, aul periisse jam tunc
Ecclcsiam laliiim communione maculatam, aut non
obcsse cniquam in unitate permaneiili aliena ctiain
uotapeccata. Illnd ntilem qtiia dicere uon possunt,
periisse tunc Ecclesiam contngionc communiouia e )•
rum qui sine Baptismo ad cam, sicut dicit Cypriamu,
admissi suut; alioqttin ncc origincm suam poicruct
1
Sic Mss. At edili, vcrum.
177 LIBLH ( j m U S .
a s s e r c r e , s i l u n c pcriit Ecclesia ; quoniam phi9qtinm
quadraginla a i i u i s u n l i n l c r C y p r i a n i passionem ct <li-
v i n o r n i n codicum exuslionein (a), unde isli ealiimnia-
n m suarum fumos j a c l a n t e s , occasionem facietuli
K C b i s m a t i s invencrairt, sicut Consulum ordo declnrat:
r e s t a l ut fateaiitur, nulla malorum eliam coguiloruiii
ladi communione c o u l a m i i i a r i unitatem C h r i s l k Quod
c u m fas>i fuerint, non invcnient^ausam ctir sc ab
E c c l e s i i s orbis t e r r a r u m , qttas per Apostoios iustilti-
t:is p a r i l e r l e g i m u s , separare debuisse coritendnnt :
quia neqne i l l i qtiorumlibct nialorum commixlione
jwrire p o l M c n i n t , c l isti qui non perirent si cdtn i l l i s
m uuitaie n i a t i s i s s e n l , separaudo se ab e i s , et ruiti-
pendo vineulttm pacls, uti|ue i n scltismate perierunt.
A p c r t i s s i i n u m cutm sacrilegium cminct scbismntis ,
si itulla fuil causa sepnrationis. Nullain vero fuisse
eau>am sepamiionis appnret, si mali ctiam coguiti
boiios i n unitate non inaculaiit. N o n atitcin maculari
iuuitilatebonos, ctiam a cognitismalis doccmus , tesic 1
C y p r i a n o , qtii d i c i t , in prcctcritum de Itareti ad Eccte-
tiam venientes, ane Baptismo admissos : quorum l a -
mcn nefaria sacrilegia , quoc super eos c m n t , quia
Baptisiiio dimissa non e r a n t , si polluerc ct |»erdcre
non potucriint Eccleske s a n c l i l a t e m , iiulla malorum
potcst coiitagioiie perire. Quapropicr s i Cypriauum
v c m m dixisse consentitint, co testo vincuiitur i u
r r i m i n e schismatis * : s i C y p r i a n u m falsum dixisse
coutendunl, eo teste uon utantur in quxstione B a p t i -
smatis.
C A P U T II. — 2 . S c d imnc quod c u m bcnto C y -
priano bomine pacifico sermocinari institttimus, per-
gamus. Q u i c u m sibi opposutsset, quod d i c i a f m -
tribus n o v e r a l , Quid ergo fiet de his qui in prastcritum
ad Ecctesiam de hwresi renienles , sine Baptismo ad-
missi sunt f Potens est, i n q t i i t , Dominus misericordia
$*a htdulgenliam dare, ct eos qui ad Ecctesiam simpti-
eiter admissi in Ecclesia dormierunt, ab Ecclesia suce
muneribus non separare. Bcne quidcm pracsumpsit ,
quod charttas unitalis possel cooperire m i i l l i l u d i u c m
peccatorum. Quod si habcbanl B a p l i s m n m , et ab bis
non rccte scutiebatur qui eos dcnuo bnptizandos csse
ceusebaiit, i d e r r a l u m cooperiebal nnitalis c h a r i t a s ,
qtiamdiu i n e m l i s l a , non diabolica dissensio , scd hu-
mana tenlatio; donec e i s , sicut dicit A p o s t o l u s , s l
qnid a l i l c r sapiebant Dominus r c v e l a r c l (Philipp.m,
15). E t ideo va* i s t i s q u i per sncrilegam praecisioncm
ab unitaic d i s r u p t i , si ct apud uos et npud illos cst
bapiismtis, rcbaptizant : si autem in Catholica sola
e s l , nec baptizant. Sive ergo rebapiizenl sive non
b a p t i z e n l , non sunt in vinculo pacis : unde ctiilibel
Jstorum vulneri adliibeant medicinam. Nos atilem si
ad E c c l c s i a m siue Baplismo admitttmus. i n eo nu-
merc sumus * quibns Cyprianus proptcr u n i l a l i s c u -
stodiitn ignosci posse prasumpsit. S i autcm (sicul
1
Attquol Mss., docenutr.
* Ediu, co teste conrinatntnr esse in crimine schisma-
tis. At manuscripU, oinisso, essc, liabcui, vincuntur.
* rlures Mss., et in eorum nutnero sunws.
(a) vkie infra, lib. 7, cap. 2.
J78
jam , u t a r b i i r o r , c\ bis qii;e i n stiperiitribus libris
d i x i m u s , manirestum c^t) etiam in h;erelicoruin p«T-
versilatc potcsl csse christiani Bapiismi inicgriuis ;
si qui temporibus iliis rcbapliznverunl, nec tamen a b
uuilatis compagine recesseruiit , C a d e m dileciione
pacis potuerunt ad vcuinni p e r i i u e r c , qua Cyprianus
ctiani sino Bnptisino admissos ab Eeeleshe muneribus
non potuisse separari tcstattir. Porro si v c r u m c s t
apud h x r c t i c o s c l schisinaiicos non csse ttapifcmuni
C h r i s t i , qttinto minus cbessent in itnitatc posiiis
alicna peccata, si ad uuitatem venientibus et sine
Baptismo admissis sulvcreiilur c l proprin. Nam si .
tcstc C y p r i a n o , tihilalis viuculuin tanium valet,qui>-
modo possent I edi aliouis p c c c a t i s , qoi nolteitt :ib
itnilato recodcre, si eiiam non hnpttzati peccntis pro-
p r i i s n o n p e r i r e n t , q u i ad oam v c i l c n l cx h a r e s i ac-
ccdero?
C A P U T III. — 5. Quod ntilcm ndjungit C y p r i a n u s ,
ct d i c i t , Non tnmcn quia aliquando crratum est, ideo
sentper errandum est: cum nutgis sapientibus, et Dcnm
timentibus congrnat, palefactes et pcrspcctce veritati ti-
bsnter atqtte incunctanter obscqui, quam pertinaciler
otque obstinale conira fratres el consacerdoies pro A<r-
relicis reluctari: verissime d i c i t , ncc alteri |mtius
quam sibi adversatur, q u i resistit nperlissim;e v c r i -
hiti. Sed pcr illa qu.-e l a m mtilla jam d i x i m u s , q u a n -
tum a r b i t r o r , liquido n p p a r c t , e l ccrtum est, Ba-
ptismum C h r i s l i nec hacrcticorum pervcrsitaic, ctim
apud c o s d a t u r e t s u m i l u r , posse violnri. Scd ut c c r -
tum uonditin s i t ; saltcm adhuc cssc dubimn,
qoisquis ea quic dicta s i i n t , c l i a m rcuitens cogilave-
r i t , confitetur. Non crgo apertissimn» vcritati r e s i s i i -
m u s ; scd aut pro manifesta veritatc c e r l a m u s , sicut
cgo c x i s t i i n o ; atil ccrte , s i c n l p o s u n t pularc qtti
noiidum istam quaestionein solnlnm cssc a r h i t r a n l t i r ,
ndhuc q u a r i m u s v e r i l a t c m . E t ideo si a l i l c r so res
habct qtiam nos d i c i m t i s , eadem simplicitate suscipi-
mus ab ha*rclicis b a p l i z a t o s , qtia siiscipicbanl 1
illi
quos propter unilaiem Cyprianus ad vcniam pcrtincre
praesumpsit. S i nutem Baplismiis C h r i s t i , sicut c a
quac jam m u l l a d i c l a s u n l i n d i c a n l , ct in non iulegm *
v c l vita, vel l i d o , sivc eoriim qtii videnlitr csse i n i n s ,
ncctamen ad unicaj illius columbaj membra pcrti
n c n t , sive eorum q u i s i c ad eam non p c r l m c i i t , ut
ctiam npertc foris s i n t , potest essc i u l e g c r ; q u i c u m
illis temporibus r c p c t e b a i i t , camdem veniaui propier
charitatem unilatis l n c r c b a n l u r , quam nicruisst* prop-
tcr cjusmodi c i i a r i l a l c n i c r e d i d i t Cyprianus oos, q m s
sinc Baplismo admissos cssc arbitratus cst. isti crg<>
qui nulla existcnte causa (quandoquidem, sictit ideni
Cyprianus o s l e n d i l , m a l i b o n i s i n uiiiiate obessc non
possunt) seabejusdem nnitaliscnaritate pracrderunt,
locum omnis vcni:c p e r d i d e r u n t : c l qui ipso scclcre
schismatis i n t c r i r c n t , ctiam>i post Calholicain NOII
r e b a p t i z a r e n l ; qtianto supplicio digui s u n t , qui v * l
quod eos non habcre Cyprianus aftirtiial, babeiilibus
1
itaMss. At edili, sttscipisbnntur.
• i d i t i , ct non inlcgra; oniissa larlicula, i n , qua? est ia
uianuscriplis.
 D E BAPTISMO CONTBA DONATJSTAS, S. AUGUSTINI
m 180
6. Huc acccdit, quia sic homines occtilta ncscio
cntholicis dare conanlur, Tel,sicul ipsa res manife-
qua iiispiralione Dei detestantur, si quis iterum B a -
sUU,quod et ipsi habent, non baberc Catholicam cri-
ptismum accipiat, quem ubicumque jam acceperat,
niiuaulur?
ut iidem ipsi bxTeiici cum inde disputant, fron-
CAPUT IV. — 4 . Sed quia nunc, u l dicere coepe-
lem confricent, c l prope omnes eorum laici qui
ratu, ctim Cypriani litteris sermociuari inslituimtis;
apud eos inveleraverunt, ct animosam pcrtiua-
iion, ut arbilror, eliam illi, si adesset, viderer verii-
ciam adversus Catholicam conccpcrunt, hoc solum
uaciter atque obstinale contra fratres el con$acerdote$
illic sibi displiccre fateantur: ct multi qui propu»r
l<ro hareticis reluctari, cum acciperct tanta isla quae
adipiscenda aliqua commoda snecularia, vcl iuconi-
II is ntoveiil, cur eliam apud lucrelicos in suo maligno
moda devitanda, transire ad cos volunt, occultis co-
crrorc perversos, Bnptismum tamen Cbrisli pcr so
natibus ambiant, u l hoc cis quasi pectdiari ct do-
ipsum rcverendissimtim atque sanctissimum esso
1

meslico beneiicio praeslelur, nc rebaptizentur; et

posse crcdamus. Cumque ct ipse lcstetur, cujtis no-
nonnulli caeleris corum vanis erroribus c l falsis
bis tcstimonium ponderis magni est, sic eos admitti
criminationibus adversus catholicam Ecclesiam cre-
in praeterilura solilos : quisqnis ejus sermone com-
denlcs, hoc uno revoccntur, u i eis sociari nolint, na
molus, h&reticos denuo baptizandos esse non dubi-
rebaptizari cogantur. Quem scnsum, bominum omuia
t a l ; eos quibus boc propter tanla quae conlradicun-
penhus corda occupautcm isti Donatisue mctucntes,
tur, noiidttm persuasum est, tales esse deputel, qua-
malucrunt recipere Baplismum qui apud Maximtani-
les in practcrilum fucruni, qui baptizatos in baeresi
slas quos damuaverant dalus esl, ct eo modo sibi l i n -
solo proprio errore corrceto simpliciler admiserunt,
guas pnvcidere, et ora oppilare , quam denuo bapti-
et cutii eis pcr unitalis vinculum salvi essc potucrunt.
zare lot homines Mustilanae ct Assurilamc et ali.i-
1

Quisqui* auicm ct de prceteriia Ecclesiae consueludinc,

rttin plebium, quas cum Feliciano c l Prxlcxtato ct
el dc po>lcriore robore ptenarii conciiii, et tol tanlis-
ca3ieris a se damnatis et ad se redeuntibus suscepe-
qnc sanclarum Scripturarum lestimoniis, ct ipsius
runl.
Cypriani multis documentis, et pcrspicuis rationibus
CAPUT VI. — 7. Cum enim hoc raro fil in singu-
verilalis, iittelligil Cliristi Baptismum vcrbis cvange-
l i s , iuter multa spatia locorum et tcmportim, horror
licis consecratum non ficri cujuslibet hominis perver-
facti non ita senliiur : si autcm repcnle con\eniren-
sitate pcrversum; eodem unitatis vinculo intelligat
tur quos pcr tam longum lempus, sive urgentibus pe-
«alvos esse potuisse, quibus aliud salva charitale tunc
riculis mortis, sive pcr solcmnitates Paschales mc-
visum est : ac per hoc simitl oporlet inlelligat, cos
morati MaximianisUc baplizavcrant, et eis dicerclur
quos nulla zizania, nulla palea, si ipsi frumenta esse
ul ilcrurn baplizarcnlur, quoniam id quod in sacrile-
voluissent, in socictatc Ecclesia3 loto orbc diffusx
gio schismalis acceperanl nibil cssct; id quidem dicc-
poterant maculare, e l ideo nulla evistente causa d i -
rctur qttod eos pertinacia sui crroris dicere cogerel»
vorlii se ab codcm uniiatis vinculo disrupcrunt;
1

ut possetit qualicumque falsa iiinbra coiistanli:c eon-

qitodlibel illorum duorum vcrum sit, sivc quod Cy-
tra calorem veritatis suoc duritie rigorem glacicuiquci
prianus lunc sensit, sive quod Catholicac utiiversiias
conlegere : scd qtda hoc illi ferre iion posscul, ct
uude illc non recessit obtinuit; foris apertissime con-
qiiod in Uim mullis homin»bus ficret, ncc ipsi posscnt
stitutos in manifeslo sacrUegio schismatis salvos esse
lolerare qui faccrent, pneserlim quia iidcm ipsi cos
non possc, ct omnia qua? habcnl de divinis Sacramen-
in partc Primiani rebaplizarent, qui eos in part^
tia et liberaliiat* unius legilimi v i r i , quamdiu lalcs
Maxiiniaui jam baptizavcrant, receplus esl Baplismus
sunt, ad corum confusioncm potius quam ad salutcm
illorum, el inlerccplus lyphtts istorum. Quod ituiio
valerc.
modo eligcrent ficri, nisi amjdius sibi adversari arbi-
CAPUT V . — 5 . Quocirca etiamsi vcrc propterea
trarenlur horrorein hominum de iterala tinctione,
vellent haeretici correclo errore venire ad Ecclesiam,
quam consideraliouem de perdila defcn-ione. Qiiod
quia puiarenl se Baptismum non habcre nisi in Ca-
non ideo dixcrim , quia iiumano sensu dctei reri de-
iholtca accipcrent; nec sic eis dcbcremtis ad ileratio-
buimus, si ab liaTCticis.veiiicntes deuuo baptizari vc-
nem Baptismi consenlire, sed potius doccndi essent,
riias cogerel: scd quia sanctus Cyprianus a i t , hoc
ncc iutcgrilatem Baptismi prodcsse perversitati
ipso magis hmeiicot ad ncccssitatem vcniendi adigi po»
cortun, si corrigi nollenl; ncc cortiin pervcrsitate vio-
tui$$e, si rursus in Cailiolica baptizarentur; proplcrea
latum fttisse iolegrum Baplisma, quamdiu corrigi no-
commcmorare volui quantus pene in onmium n i c n ; i -
/ luemnt; ncc quia corrigi volunt, melius in eis Bnpli-
bus hujus lacti horror insideat, quem divinitus infu-
sma fleri : scd ipsosa malignilate discedere, illnd
sum cssc credidcrim, ut advcrsus quaslibol dispulalio-
aatcm inciperc jam prodesse ad saluicm, quod prius
nes quas infirmi discuiere ncqueunt, borrore ipso
uicrat ad pcrniciem. llaec enim discentcs, et salutem
Ecclesia munirctur.
in catholtca unitatc desidcrabunt, el stium esse quod
CAPUT VII. — 8. Sane verba ipsa Cypriani cnm
Cbristi cst non cxistimabunt, et verilatis Sacramen-
inlueor, admoneor qua?dam multum ncccssaria diccre
tum, quamvis in se ponium, cum errore proprio non
misci bunt.
* Am. ct Uss., reverentissi num. 1
Editi, loco, MusHuouv, hahebant, Musticanee; ct iuf'3,
* vox, divortii, abcst a prol>aj notae Mss. PraaexatOt pro, lrcctcxtaio. CastigaU suut ex Mss.
IXt
diriraendx h t i j n s m o d i q i K C S l t o n i . Nam si viderinl, i n -
qnit, judicio et sentcntia nostra id decerni et statni, nti
Uaptisma justuni el tegitimnm compntelur. quo iltic b<i-
piimmtur; putabvnt se Ecctesiam quoque et ceetera mw-
nera Ecctesicc juste et tegitime possidere. Non ait, P u -
inhtmt se nraucra Ecclcsire p o s s i d e r e ; sed , jus'e et
iegitime possidere. Nos autem Baptismnm c o s non juste
et legiiime possidere concedimus : n o n p o s s i d e r e au-
tem uon possumus d i e e r e , ctim Sacratnentum domi-
a i c t t m in evangelicis verbis cognoscimus. Baptismiim
ergo l c g i l i m u m habent, sed non l c g i t i m e haben:.
Quisquis enim eum et in tinitate catholica, ct eo di-
gue vivens babet, et legittmum ct legitime hnbei :
quisquis autem vel in ipsa Gatholica sicut palea com-
mixta frumento, vcl extra sicut palea vento sublata
habei, Imnc Baptismum legitimum quidem habet, sed
uon iegitime. Ita enim liabet quemadmodum utilur:
non autem iegitime utilur qui eo c o n l r a legem utitur;
qood lacit omnis qui baplizatus perdite vivil, sive i n -
tus, sive foris.
€APt3T VIII. — 9. Qunpropler sicul de lege dixit
Apostoius, Bonaest tex siquis ea legitime utatur (I Tim.
y r a l : et cum Joannes, quo ncmo exsurrexit major iu
N, 8); i u de Baplismo rccte dicere p o s s u m u s , Bonus
cst Baptismus, si quis eo iegilimc ulatur. Et sicut non
faciebant ttmcnt lex bona non esset, automnino nulla
cssct, qui ca non lcgitime utebautur; sic nullo modo
facit ut Bnptismus bonos non sit, ant ut omnino Ba-
ptbmus non sil, quisquis eo, sive quia in haeresi, sivc
quia in pcssimis moribus vivil, non legilime ulilur. E t
ideo cum v d ad unitatcm caiholicam, vel ad vitam
tanto Sacramcnto dignam convertitur, non aliud ba-
ptisma mcipit habcrc legilimum , scd illud ipsum i n -
cipit habcre lcgitime. Noc remissio irrevocabilium
pcccatorum conscquitur Bapiisma, nisi non solum le-
gitimom, scd etiam legitime babcatur : ncc tamen si
lcgilimc non habebitur, et peccala vel non remitten-
tur, vcl rcmissa rcplicabuntur, proptcrea vei malum
vel nullum crit in baplizato Baptismi sacramentum,
Sicut cuim Judas, cui buccellam tradidil Dominus,
non malum accipicndo, scd mate accipiendo locum in
sc d i a b o l o prxbuit (Joan. xiu, 47); sic indignc quis-
quc sumcns dominicum Sacramenlum non efOcit ut
quia ipsc malus csl, malum sit, aul quia non ad sa-
hitcm accipit, uihil acceperil. Corpus cnim Domini et
sangnis Domini itihilominus erat cliam illis quibus
diccbat Apostolus, Qui manducal indigne,
tun mauducat et bibit (I Cor. x i , 29). Non crgo qtfx-
raat in Catbolica baeretici quod habenl, sed quod non
babcut, id est, fincm praxepli, siuc quo mulu sancu
habcri possunt, scd prodesse non |>ossunt. Finis au-
tem praurepti esl charitas de corde pnro, et conscientia
fcum, et fide non ficta (I Tim. i , 5). Lavacri vero Sa-
framcnlum non ut habeant, si jam eodem ipso,
«iiiamvis in haeresi, tincti s u n t ; s c d ut sahibriier
babcant, ad Calholicae unilalcm veriiatcmque festi-
ueut.
CAPUT IX. — 10. J a m n u n c dc Baptismo J o n n -
ms vhiemhim est quid dicatur. Baptizatos e i i i m a
Vauto eas quijam bupthmo Joannis baplizati (uissent ,
LIBER I J I N T C S . i 8 Q
tegimus in Actibus Apostotorum (Act. xtx , 3 - M ; noii
ob nlittd, nisi quia Joannis bnptismus non fuil Chrisii
Baplismus, sed Joanni n Cltrislo concessus, qi.i Jonn-
nis propric diceretur, sicul idem Jo:mncs dicit, Non
potest homo accipere quidquam, nisi dalum fuerit ei dt
cceto (Joan. tn, 27) Et ne forsitan lioc sic a Dco Pa-
tre acciperc videreltir, ul a Filio non nctipcrel, de
ipsoCbrislo idi niidem loqncns nit, Nos omncs de ple-
nitudine ejns acccpimns (!d. t, 16). Acccpil autetn hoc
Joannes ccrhc dispei.sationis gralia, non diti mansu-
rum, sed quantttm salis essel ad parandam viam Do-
mino, cujtis eum esse prxcursorem oporlebat. Quam
ille humiliter ingrcssurus, ct sc huiniliter srqucnles
ad cxccllcntiam dcducturus, sicut servis pedes la\it
(ld. xui, 4, 5), ita servi baptismo lingi voiuit (Matth.
iii, 15). Sicut enim sc subjccit pedibus conim quos
ipse dirigebal, sic Joannis mttneri quod ipse donave-
rat : tit intclligerent omues, quauto superbi;c sacri-
legio quisquc conlcmnerel baptisma qnod a Domino
deberet accipere, quando ipse Dominus acccpisset
quod servo, nl proprium dnrc posset, ipse pncstite-
natis mulierum (Id. x i , i l ) , tanlom testimonium
Cbristo perhiberct, ut solvcndac corrigiae calccamcnti
ejtis sc fateretur indignum (Joan. l , 27), Christus et
baptismum ejus accipiendo humillimus inter homincs
iiivcniretttr, ct baptismo ejus locum auferendo Deus 1
altissimus crederelur, idem humilitatis doctor ct
1
cclsitudinis dator.
11. Nulli enhn Prophetarum, nulli prorstis homt-
num in Scripturis divinis legimus concessumesse,b;i-
ptizare in aqua poenitenliae in remissionem peccato-
rum, quod Joanni conccssum est: qua mirabili gratia
suspendcns in se corda populorum, viam prxpararet
in cis illi quem se lattlo praedicarel cssc majorem. Scd
Dominus Jesus Chrislus U l i Baptismo muiidnt Ecc'e-
siam, quo accepto nultum alterum requiralur : Jonn-
nes aiilem l a l i baplismo pra^tiugebat, qtto acccpto cs-
sct Baptisma etiam domhiicum nccessarhim; non ut
illud repetatur, sed ut eis qui baplismum Joannis acce-
perant, etiam Chrisli Baptismus, cui viam pneparabat
ilie, traderelur. Si cnim Christi bumiliias commcn-
danda uon esset, nec baptismo Joannis opus esset:
rursum si in Joannc fiuis cssct, post Joannis baplisma
Christi Baptismale opus non esset. Sed quia finis legis
judicium ChristuSy ad justitiam omni credenti (Bom. x , 4) : ab
illo demonstratura cst ad quem pergeretur; ad b u n c
cum pervenlum fuerit, permancretur *. Idem igitur
Joannes et celsitudinem Domini pnedicavif, cum eum
bibi longe pra?posuit; et humilitalem, ctim eum tan-
quam infimum baptizavit. Sed si Joannes Christuiu
solum baptizasset, melioris baptismi Joannes dispen-
sator fuisse pularetur quo ipse Christus s o l u s linctua
esset, quam Christi est qno Cliri^iani tiuguutiir : c l
rursus, si omnes prius baplismo Joanuis, et deitidc
1
E r . , offerendo. L u g d . et ven., anetcndo. M.
8
sota terc tntitio lx>v , id est.
* AUI. E r . et ali^piot inauuscripU , pernumctur.
inr> D E BAPTISJIO C O N T R A
C i u i s i i bnptizari oportcrct, minus plenus minusque
pcrfcctus Christi Baplismus m e r i l o viderelur, qui non
vf.riic' ret ad salutem. Quocirca et baptismo Joannis
hapiizatus cst Dominus, ut superbas hominum c e r v i -
ccs ad salularc suum Baplisma flccterct; et non solus
i to haptismatc tincttis est, ne boc ipso supcrius illud
ostenderet, quod co solus ipse baplizari meruisset; et
ultra iilttd perseverare non s i v i l , ne hoc unum quo
fpse haptizat, indigcre praiccdentc altero videretur.
C A P U T X . — 12. Qtucro ilaque, si baptismo J o a n -
n s V c c c a t n d i n d t i c b a n t u r , q u i d a i n p l i u s praRSlnre
l i i i l Baplismus Christi eis q u o s apostolus Paulus post
baplismum Joaimis C h r i s l i Baptismo voluit baptizari?
S i atitcm Joatmis baplismo non dimiltcbanlur peccata,
i i l n i m i i a m meliores erant Joanne Cypriani l c m p o r i -
hus, de qttibus ipse dicit qttod fundos insidiosis frau-
dibtis rnpicbant, ct usuris mulliplicaniibus fentis a u -
gebaul (Serm. de Lapsis), quibus tamcn baplizatnibus
ficbal remissio pcccatorum ? A n quia eos unitas Eccte-
sise lcnelial? Quid ergo? Joanues noo crnt i n unilale,
amicus ille sponsi, »iae dominicse pra?paralor, et ipsitts
Domiui baplizator? Quis hoc dcmentissimus d i x e r i l ?
Qunpropter qtianquam ita credam baptizassc Joanncm
in aqua poenitenlkc i n remissionem p c c c a t o r u i n , ut
ab co haptizalis in spe remilterentur pcccata, reipsa
vcro i n Domini Baplismo id fierel: s i c u l resurrectio
qusc exspcctaltir in finem spc i n nobis facta est, s i c u l
dicit Apostoius, Quia simul noi excitavit, et simut se-
dere fecil in cmlestibus (Ephes. n , 6 ) ; et idem d i c i t ,
Spe enim saivi facti sumus (Rom. v m , 2 4 ) : nam et ipse
Joanncs cttm dicat, Ego quidem baptizo vos in aqua in
pamilcntiam , 1
tn remissionem peccatorum (Matth. i u ,
4 i ) ; Dominum vidcns a i t , Ecce Agnus Dei, ccce qui
iotlit peccata mundi (Joan. i , 2 9 ) : tamcn nc quisquo
contendal etiam i n baptismo Joannis dimissa csse pcc-
cata, sed aliquam ampliorem sanctificalioncm eis qttos
jttssit Paulus denuo haptizari (Act. x r x , 5-5), per B a -
ptismum C h r i s l i essc collatara, non ago pugnaciter.
C A P U T X I . — i 5 . i l i u d enim quod ad rem p r a s e n -
l e m maxime p e r l i n e l , inlueudiim cst (quoquo modo
sc hatveat baplisma J o a n n i s , c u m eum ad u n i l a l c m
Cbri>li pertinere mnnifcstum s i t ) , q u x cansa fecerit
u l posl Joauuem sancium iiaptizari iiomines oporltie-
r i t , ct pos^l episcopos avaros non oportuerit. Nemo
c n i m ncgat quod i n agro doniinico Joannes trilicum
e r a t , c t , si amplius non potest, i n ubcrlate centena.
Itcm nemo d u b i U I , a v a n t i a m , qtia? cst idolorum ser-
v i t u s , i n mcssc dominica i n l c r paleas numerari. Ctir
ergo post triticum baptizatur, et posl paleam non ba-
ptizatur? S i proptcrca Paulus post Joaniiem baptiza-
v i l , qnia Joaimc melior e r a t ; cur uon et Cyprianus
post feucratores suos collcgas bapitzavit, quibus ultra
comparalioncm meUor c r a l ? S i proplcrca posl tales
eollegas Cyprianns non baptizavit, quia in ttnilatc cum
illo c r a n l ; nec posl Joanncm debuil Pautus, quia e a -
dein uniiate c o n l i n e b a t u r . A n forte frnudniores et
a
r a p a c c s a d columba; illius unic;e mcmbra pcrlinent,
1
s l c iderh|ue >fss. At editl, wi aqua pamitcntiec.
5
AIU. et MSS., contineL\mtur.
DO> T I S T A S , S. A U G U S T I N I m
et itle non perlinet cui polcslas ipsa Domiui Jcsu C l i r i -
sti per c o l u m b x spcciem S p i r i l u sanclo desce.udcuie
monslrata est (Matth. m , 16, el Joan. 1, 55)? luio vero
i l l c intimc p c r l i n e t , isti vero vel occasione alicujus
s c a n d a l i , vci ultiina veiitilaiione a tritico separandi
ncquaquam p e r t i n e n t : et lanieu posl illtun baptizaiuui
e s t , posl istos non baplizaiur. Qua» igilur catisa est>
nisi quia Baplisma qtiod iltos jtissit Paulus accipere,
non hoc e r a l quod per Joannem daliatur ? E i i d e o i n
endem ipsa unitatc Ecelesiae, Bapiismus Ciiristi si h a -
po- plizante fcncratore tradattir, repeli non p o t e s l : ha-
ptismttm autem Joannis ctiam ab ipso Joanne acei-
pientes, postea Christi Baplisiiio baplizari oportebat.
C A P U T X I I . — 14. Proinde possum e l ego verbis
utens ipsius beati C y p r i a n i ad cujusdam miraculi c o u -
siderationem audientium corda convertere, si dicam :
llte Joannes nwjor inier Propheta* habitus; itie divinm
gratia adhuc in utero matris impletus; itle Eiias spiriln
et viriute subnixus, qui non adversarius Domini, sed
prcecursor ac prcedicator fuit; qui Dominum non tmitmr
terbis prcenunliavit, sed et oculk ostcndit; qui ipsutr
Christum per quem baptiznntur cceteri, buptizavit; sic
baplizaro non ineruit, ut post c u m non baptizarettiur
qui ab co fuerant baptizali : et post avaros, fraudato-
res, rapaccs, feneratores, uemo quemquam in Ecclcsia
baptizandum putabit? Nonne cum luec iuvidiose c l a -
niavcro, respondetur m i h i : Quid hoc indignuin putas,
quasi aut Joannes exhoooratus s i t , aut avarus houo-
ratus? Sed illius BapUsmum non oporiuit i t c r a r i , de
quo idem Joaunes a i t , Hic est qui baplizat in Spiritu
sancto (Joan* i , 5 5 ) . Per quemlibci enim m i n i s i r u m
dettir, illius est Baptismus de quo dictum est, llk est
qui baptizat. Sed neque ipsius Joannis baptismu^ i l * ; -
rnlus est, c u m ab co baptizalos baptizari i u C h r i s t o
Paulus aposloitis jussit. Qnod enim ab ainico snou.«i
non acccpcrant, hoc ab ipso sponso accipcre debue-
r r n i t , de quo ille amicus d i x e r a l , Hic est qui baptizttt
in Spiritu sancto.
C A P U T XIII. — 1 5 . Poterat enim, si voluissel, D o -
mintis Jesus Baptismi sui polestatem dare a l k u i v e l
aliquibus prnectpuis scrvis suts, quos jam fecisset a m i -
cos suos, qualibtis n i l , Jam non vos dicam servos, scd
amicos (td. t x v , 15) : ut quemadmodum pcr virgaiu
florentem detnonstmius e s l A a r o n sacerdos (Num.
x v t i , 8 ) , ita in cjus Ecclcsia ubi plura et majora m i -
ractila facta s u n t , per aliquod signum demonstraren-
tttr excellcntioris sanctitntis ministri ct dispensatorcs
niystcriorum, qui soli haptizare debercnl. Scd si hoc
ficret, quatnvis eis a Domino atlribotus, tainen i|ieo-
r n m baptismus jain dicerctur, sicut bapiismos J o o n -
nis fuil. Ideo Paulus gralias agit Dco quod nemiiicm
ipsorum bnptizavcrnl, qui lanquam obliti in cujus no-
minc baptizati essent, per hominuiu se tiomiua d i v i -
debant (1 Cor. l , 4 2 1 5 ) . C u m euim tantum valet B . H
plismus per homiuem c o n i e m p t i b i l e m , quaiittim per
Apostolum dnius; ita nec illius, nec illius essc cogno-
scilur, scd Christi : quod in ipso Domino Joannes |>cr
illam columboe speciem se didicissc tcstntitr. Na:n se-
cundttm quid niiud dixerit, Et cgo nesclebaai cittn; non
,83
plane rldto. Si cnim euin onwiiio iicscircl, nou ve-
nicifti ad baptismuiii suuui dicerct, Ego a te aUbeo ba-
ptisuri (Mattk. in, 14). Quid crgo esl quod ait, Quo-
uiam vidi Spiritum veiut columbam detcendentem de
certo, et mansit super eum. Et ego nesciebam eum : sed
qui me misil baplizare in aqua, ipse mihi dixit,
q»em wderis Spiritum descendentem de ccelo* el manen-
t.m sufwr rtmi, ipse est qui baplizat in Spiritu sancto
{Juun. i , 5 i , 53). Coltimba u l i q u e super baptizaiuni
d e * c e u d e r a l . Adhiic autcm venieiili ut bapxizarclur
dtxerat, Ego a te debeo baptitari. Jam ergo seicbat
eiim. Quid s i b i itaqtte v u l l , Ego nesciebam eum : sed
qui me misit baptizare in aqua, ipse mUu dixit,
quem tideris Spiritum descemieqtem de ceelo, et manen-
tem super eum, ipse est qui baptiuU in Spiritu sancto :
cum hoc postcaquam baptizalus est, factum sit, nisi
quia secundtim aliquid cum scicbal, sccundum aliqttid
adhuc nesciebal? Sciebal videlicet sponsum Fiiitun
Dei, de ciijus plenitudiuc onines accipereut: sed quia
ex ejns plenitndine ipsc sic acceperat baptizandi po-
testatent, u t Joannis baplismtis diceretur; iiesciebat
ittnim sic csset dalunis et cacieris, att vero propriura
Baptismtim sic hahiturus, ut pcr quemlibel darelur,
sive exccllcfitioris gratia? niinistrum, sive inlerioris,
sive pcr cetilcni frucius homincm, stve sexageni, sive
iriceiii, sivc pcr frumcntum, aive pcr paleam, iioti nisi
illius u n i u s csse cognosceretur : et hoc per Spiritum
didicit, velut columbam desccndcnlcm c l maiicnlem
strper eum.
CAPUT XIV. — 16. Itaque invenimas dietum ab
Apostolis , et gloriam meam (1 Cor. ix, 15), quaiu-
l
vis utique in Domino; et miuisierium meum (Rom. x i ,
15), et prudentiam meam (Ephes. i u , 4), ct
lium meum (II Tim. i l , 8), quamvis uliquc a Domino
impertitum atque donatnm : Daptismus autein mcus,
nemo dixit eorum omtiino. Ncquc cnim oinnium
arqualis cst gloria, nec miiiistrant omnes scqualiier,
nec aequali pmdenlia suiil omnes praediti, el iti evan-
gclixaiido altus alio melius operatur, et idco dici
potcst alius alio doctior in ipsa doctrina s a l u l a r i * :
alius aulem alio magis mintisvc baptizalus dici non
potest, sive ab inferiorc, sive a majore baptizetur.
Proindc cum manifesta sint opera carnis, quce suni
(ornicationes, immunditia> tuxuria, idolorum
>
veneficia, inimicitins, conleutiones, mmuiationes
t
silates, di$$cn$ione$ heereses, invidiee, ebrielales, comes»
%
sationts, et lus similia (Galai.y, 49-21); si mirabiliter
dicitor, Post Joaimcm baptizati sunt boraines, et post
haerclicos nou baplizantur : cur non mirabilitcr dici-
U i r , Post Joanncm baptizati stint homines, el posl i n -
vidos non baptizantur; cum cx partc diaboli essc in-
vidos ipsc Cyprianus in Epistola de Zelo et Livoro
testctur, et in Ecclesia Chrisli fuisse invidos Christi
annuiiliatorcs ipsis apostolicis temporibus ipsc Cy-
prianus ex apostolo Paulo, sicut jam docuimus, ma-
nifestel (Epist. 75, ad Jubaianum) ?
« E d i l i , dk:wn ub Apostolo. At M s s . , rftdti.ii ab apozto-
Us.
* M*s., cl ipsa doctrina srduiari. P l u r e s , spirituali.
L'DF.D « LTNTUS. ' m
CAPUT X V . — 17. Quia ergo J-annis JmptisMiU*
iion cral idem qui Bapfismus Cluisii, satis arhitror
csse declaralum : et propicrea nibil doctimcuti cx ilb>
affcrri potest, cur propterca post ha»rciicns haptizni:-
dittn sit, quia baptizalum est post Joannem : < iuti
Super Joannes baireiicus non fuerit, c l potucril babere ba-
ptismum, quamvis a Christo concessum, non tainett
Cbrisli proprium, enm Chrisli hahtterit chariiafem ;
et possit b;creticus habcrc Baptismum Christi et per-
icrsilalcm diaboli, sicul itiliis atius poicst habere
Baptismura Christi et invidiam diaboli.
18. At enim multo magis post haTetictim lianiiznn.
Super dutn est; quia Joanncs hsereticus non erat, et tnmm
post eum baptizatum csl? Sic, dicit aiiqnis, miilto
magis post cbriosum baptizandum est, quia Joaunes
sohrius erat, el tnmen post eum baptizntum est : et
quid rcspondeamus ei, non hnbcbiinus, nisi hnpliintis
a Jonnne Baplismum Cbristi non hahcntihu* e * s e trn-
ditmu; in qtiibus autem est Baplismti* Christi, qui-
buslibet eonim pcrversitatibus nullo modo fieri ut
non sit in eis Bnplismus Chrisli.
19. Non itaque idcirco hcereticue jns Baptismi ob-
tinere potuit, quia prior baptizavit; sed qtiia non sito
baptismo baptizavit: et sr jus bnpliznndi non hnbuit,
lamen Christi est quod de lil, et illc Christr est qui
accepit. Mulla enim conlra jus danlur, nec lamcn idco
vel nulla vcl noti dala dicnntur. Nequc enim et ille
qui sienilo verbis solis et non factis rcnunliat, juro
accipit Baptismum ; el tameu accipil. Nam lales in
Ecclesia c l Cyprianus suis temporibtis fuissc comiiic-
morat-, et nos experimur, et gemimus.
20. Minim autem est, qnomodo dicatttr scparari a
Evange- $e 1
et dividi onmino uon po$se Baptismum et
t Eccle-
$hm. Si cnim Baptisma iu hnptizato inseparnb.liier
manet, qtiomodo baplizalus scparari ab Ecclesia |K>-
tesl, et Baptismus non potest? In baplizaln antem i n -
separabillter Baptisma pcrmancre inauifestum c s l ;
quia in quodlibel profundum malorum et in quamii-
liet horribilem voraginem peccalorum irruat baplizn-
tus, usquc ad apostalicam ruiitam , non caret Bapli-
smo : el idco per pcenitentiam redeunti n o u rcddiiur,
quia co non pottiisse carcre jtidicsitur. Bapiizatum
auicni posse separai i ab Ecclesia quis dubitaverit ?
sersilus,
Indc quippe omnes hxrcscs cxierunt, quac vocabulo
animo-
cbristiano decipiunt.
(^APUT XVI. — Quamobrem quia manifcsliim est
in baptizato essc Bnptismtim, rum haptizaius ab E c -
clesia scparalur, Baptismus qui iu illo cst, cum Wls
ulique scparatur. Et ideo non omncs qui lencni Ba-
ptismum, tcnent Ecclcsiam; sicut non omnes qui te-
neul Ecciesiam, lenent et vilam aetemam. Aut si
Ecclesiam tenere non dicimus, nisi cos qui divina
mandata cusiodiunl; mtdtos jam csse conceilimus
Baptismum tenenles, et Ecclesiam nou teneutes.
21. Quamobrem non prceoccupal hwrcticus BaptH
smum : cum cttm ab Ecclcsia sumpscrit. N« c pnutt %
amittere cum recederel, quem jani non habere Ecclc-
tn editiouc Lov. o m i s s m n e s l , a ae;
1
< uod Uic iu caHarii
libris rcpcritur e l a u J (.y|.rianuiii.
r
 487 DE BAPTISMO CONTRA I I N A T I S T A S , S. A U C L S T i N I
siam dicimns, ct umen liabere Baptismum concedi-
mtis. Nec primatum quisquam $ibi derogat, et haretico
tribuit : quia cum dicil secum abstulisse quod non
lcgitime daret, sed tamcn legitimum daret, nec jam
legitime haberet, sed legilimum haberet. Primatus
autem non est nisi in sancta conversalione et vila
bona, quo perlinent omnes, ex quibus tanquam mem-
bris constat illa sponsa non habens maculam neque
rugam (Ephe$. v, 27) (a), et illa columba inter mul-
tortim corvorum improhitalem gemens : nisi forte,
ctim Esati propler lenliculae concupiscentiam prima-
lum perdiderit (Gen. xxv, 20-54), tenere primalum
arbilrandi sunt fraudatores, raptores, feneratores,
invidi, cbriosi, et caeleri hujusmodi, quales in Eccle-
sia sui temporis ctiara per lilteras Cyprianus inge-
nitiit. Quapropter aul quod est lenere Ecclesiaro, non
hoc cst in divinis tcnerc primatum; aut si omnis qtii
tenct Ecclesiam eliam primatum tenet, omnes illi
iuiqtii Ecclesiam non tencnt, qui tamen inlus viden-
lur et Bapiismum dare, el baberc a nullo nostmm
negnniur. Nam eos primattim in diviuis babere quis
dical, nisi qui nihil divinum sapil?
CAPUT XVII. — 22. Sed jam ad illa eloquia pa-
cifica Cypriani, hoc est ad Epistoke fiucm omuibus
cousideratis pcrtractalisque perventum est, quae mc
legeutein et sa?pe repctentem non satiaut: tanta cx
cis jucuiiditas fralerni amoris exbalal, tanta dolccdo
charilatis cxuberat. Hcec tibi, inquil, breviter pro no-
$tra mediocritate reuripsimus, frater charittime, nmini
pratcribentcs aut prajudicanleo, quominus unusquisque
episcoporum quod putat [aciat, habens arbitrii $ui libe-
ram potestatem. Nos, quantum in nobis esl, propter
hcerelicos cum collegis et coepiscopis nostris non conten-
dimus, cum qnibus concordiam et dominicam pacem le-
nemu$; maxime cum et Apostolus dical, < Si quis au-
tem putuverit 1
contentiosus esse, nos taiem consueludi-
( nem non habemus, neque Ecclesia Dd i (ICor. x i , 16).
Sertatur a nobis patienter et leniter charitas animi, ho-
nor collegii, vinculum fidti, concordia sacerdotii. Pro-
pter hoc etiam libe.lum de Bono Patientia, quantum
valuit nostra mediocritas, permittcnte Domino et inspi-
rante conscripsimus, quem ad te pro mutua dilectione
transmisimus.
25. In his verbis mulla considcranda sunt, quibus
in hoc viro qui dilexit dccorem domus Domini et lo-
CIIIII labcrnaculi habilationis ejus (P$al. xxv, 8),
chrislinnae cbaritalis fulgor elucet. Primo, quia id
qtiod sensit non tacuil: deinde, quia tam maii&uele
et pacitice protulil, quia cum his qui aliud scntiebant
ccclesiaslicam pacem tcnuit, qtiia in unitatis vinculo
tautam saltibritatem esse inlellcxil, qtiia eam lanlum
dilexit, ct sobric cusiodivii, quia vidit et sensit cliam
diversa sentienles possc salva charitate scutire : ue-
que euiin cuni nialis leuerc se diceret diviuam con-
tordiam et dominicam pacem : bonus quippe haberc
erga maios pacem polcst; teucrc aulein cum cis pa -
ccin noit potest, quatn ipsi non lcneni: postreiuo,
• 9ic habeot Am. Fr. el Vss. Al tcv„ pvtatnr.
(a) Ul\ilract.,«;ap. 18.
188
quia nemiui praescribi*ns ncqtie praejudicans, quouu-
utts untisquisqtie episcoporum quod pulal laciat, Iia-
bcns arbhrii sui libcram poteslaiem, ctiatu aobis
qimlibuscumqtte locuin dedit, pacillce secum ista tra-
ctaudi. Prasciis esl enim, non solom pcr littcras
suas, scd ctiam pcr qisain quae in illo maximc vigtiit,
et mori nunquom poluil, charilatem. Iltiic crgo inb.x-
rere et coiigluiinari desiderans, si non impediar in-
convenientia neccalorum meorum, oratiouibus ejus
adjutus, discam si potero per lilteras ejtis quanti
pacc per cum Ecclesiam siiaiu Domitius, el quanto
solatio gubeniaverit; c l pcr ejus seruionis a(Tei-luiu
visccribus huiuilitalis indulus, si qtiid verius scutio
cum orbc tcrrarum, noo ei pnrponam cor mcutn, iicc
in eo ipso quod alilcr scntiens iion tamcit dircmptus
est ab orbc terrarum. Majus quippc in co robur vir-
tutis eiiiinuit, cum ista quaestio nondum discussa nu-
tarct, quod aiiler sciiliens quam multi collegae, lan-
lam modcralioncm oblinuit, ut Ecclesbc Dci saiiciam
socielalcin nulla scbismatis labe trunaret, quam si
omnia non solum vcracilcr, sed ctinm pariler sinc
i>la virlutc seutiret. Nequc enim ci placeo, st ejus
ingenium facultalemquo sermonb c l doctiinae ubcrta-
tem sancto concilio cunctarum geutium, cui profccio
interfuit pcr spiritus unilatein, pneponere aflectcm :
praesertim jam in tali veritatis luce posito, ubi certis-
sime cernit quod hic pacatissime requircbal. Ex illa
cniin ubertate haec nostra qtiae videntur eloquia, lan-
qnam infantilia rudimenla deridet : ibi videl qua rc-
gula pielatis hic egerit, ut nihil essct ci in Ecclesia
cbarius unitate : ibi eliam ineffabiii delcctatione con-
luelur quam provida et misericordissima dispensa-
tione Dominus ut iiimores nostros curarel, stuita
mundi clegit ul exmfunderet sapienles ; atque in or-
1
dinibus membrorum Ecclefiae sua3 tnm salubritcr
omnia collocarel, ne de ingenh) vel l.tteris suis, quas
adhuc ignorarent ctijus munerc habcrent, electos se
ad adjutorium evangclicum bomincs diccrenl, atqitc
inde pcstifera inOareiilur supcrbia. 0 quam gaudet
Cyprianus! quanto sercuius iu i ia luceconluetur, pro
quanla salttle bumani gcncris factum sii ut iuveuia-
tur aliquid quod merilo reprebendalur, quanivis iu
christianis el piis litleris oralorum, ct non inveniatur
in Litteris Piscaionim? Dc hoc ego ' gatidio sanctai
illius animae omnino sceurus, neque ullo modo meas
titteras ab omni erralo liberas audco vet pularc vei
dicere; ncque illius huic sentenliac, in qua ci visum
cst aliler suscipicndos ab haircticis vcuien cs, quam
vel in praeterilum suscipiebantur, sictit ipse testatur,
vel nunc suscipiuntur, sicut totius orbis cbristiaiii
pienario concilio ralionabilis consuetudo Annata est,
meam praepono scnlcnliam, scd Ecciesiae sanct.e t a -
llioiica;, quam sic ille dtlexit ct diligil, iu qua tam
ubcrein cum toleranlia frucinm aitulil : ctijus uiii-
vcrsitas ipsc non fuil, scd iu ejus universilale per-
* sicuss. A t edili, Deu$ infirma mnndi etegU.ut tununcs
nostros curarel; infi-nui mumii elegit, ut confnndcret s:t-
ykules.
1
hr. Liitfd. v c u . Lov., crgo. M.
189 LIBER QUINTUS.
mansit; cujus radicem nunquam descruil, sed iti cujus
nulice fecundus nl esset, fecundtor ab agricola ccolesti
ptirgattis cst; pro cujus pacc ac salute, ne simul cum
zizaniis eradlcarctiir et triticum, tauin mala bomuiuin
sccuiit in unilale coiistitutorum et veritatis libcrtatc
rcdargtiit, ct cbaritatis vtrtute sosliuuil.
• C A P U T XVIII.—24. (a) Undenos idem ipsc copio-
sissimc admonet, mtiltos in delictis suis et peccatis
inortuos, qtiamvis ad Cbristi sociclaiem ct ad illius
c o h i m l u B unicai initoccntis el simplicis ttiembra non
pcrtincntcs (quae st sola baptizaret, illi ulique non bapti-
zarent), specie tamen intus videri ei baptizariet baptt-
zare. Et in eis quamvismortuis, illius tamcn Baptismum
vivere, qui non morilur, et mors il!i non ullra domina-
bitur. Cum ergo et intus sint mortui, neqtte latentes
(unm non de illis tania diccrel Cyprianus),quiveliion
pertiiicanl ad illam vivam columbam, vel nonduin per-
lineant; ct f o r i s sint mortui, qni manifcslius ad eam
vcl non pcrtineanl, vcl nondum pertincnnt; verum-
que sil non posse ab eo vivificari atlerum % qui ipse non
tirit: manifesliim est cos qui inlus a talibus bapii-
zatiliir, si vera conversiouc cordis accedunt, ab eo
vivilicnt i ctijus est Baptismus. Si nulem sarculo ver-
bis et uon factis reuuntiant, quales Cyprianus et intus
essc lestaiur; nec ipsos vivificari nisi eonvertnnlur,
et tamen verum babere Baptismum, eliamsi non con-
vcrtanliir. Undc etiam exteriores mortuos , quamvis
neque vivant, neque vivificent, habere tamen Ba-
piisroum vivum, qui eis lunc prosit ad vitnm,
si convertatilttr ad pncem, similiter manifestum cst.
CAPUT X I X . — 25. Quapropter qui tunc ab h*re-
sibus venicntes iti eodem Cbristi Baplismo, quem
foris acceperant, stiscipiebant, et dicebant se vete-
rem consuetudinem scqui, sicut etiam nunc suscipit
Kcclesia : frustra coulra cos dicebatur, apud veteres
heereses et schismatn 1
prima adhuc fuisse initia 9 ut hi
iliic essent qui de Ecclesia recedebant, et hic baptizati
prius fuerant, quos tunc ad Ecctesiam revertentes et
pwnilentiam agentes, neeesse non erat baplizari. Siatim
etiim ut uiiaquaeque b.rrcsis existebat, et a congre-
galiotic caiholicac communionis exibal, non dico alio
die, sed et ipso die poterat irruentes in se aliquos
lKipiizare. Et ideo si vetus b r c erat consuctudo , ut
sic susciperentiir (quod nec ipsi qui contra dissere-
bant ncgnre polucrunt), uulli paulo attciitius advcr-
lenii putesiessc dubitim, etiam eos sic essc suscepios,
qui foris in haeresibus baptizati sunt.
26. Illud nutem qnid hnbcat ralionis non video, ut
nondum dicatur ovis errans, cui qoaerenti salulem
chrislianam, in haereticorum inciderc errorem, et
apud cos coutingil baplizari; et ovis jam facta d ca-
tur in ipsa iutus Catholica, qui saeculo verbis solis et
non factis renuntiavit, et in ca cordis falsiiate Ba-
plisimim acccpit. Aut si et talis nou fit ovis, nUi cum
sc ad Deum \ eraci corde cotiverleril : sicut iste non
qiiando lit ovis baplizatur, si jam baptizalus cral, scd
ovis noitdum erat; sic ct ille qui vcnitab hacreticts ut
1
P o r t c , hceresu et schisnwtum.
(n) s e n u e u i i b u s d u o b u s cii, i l i b u s c x a m i n a t Cypriani ej i -
j i o l t i u " 2 , ad g u i n t u i i i .
190
ovis fiat, non Uinc bapiizandus est, sl apud cos jaui
eodem Baptismo baptizalus crat, quamvis adbuc ov.s
non erat. Qtiaproptcr cuin omnes etiam intus m a l i ,
avari, invidi, ebriosi, etcontra discipliuam christin-
nam viventes, merito dici possint et mendaccs, c l tc-
nebrosi, et m o i t u i , et aiiticbrUli, munquid tameu
prppterea non baptizanl, quia nihil potest cssecom-
tnnne mendacio et vcritali, tenebris et luci, morti et
immorlahtali, Atuichristo tt Christo?
27. Non itaque de sola consuetudtne, sed ctiam de m
verilatis ratione prcesumit, qui nullorum bominum
pervcrsitale perversum ficri dicit Dei Sacmmenttim ,
quod etiam in perversis esse declarntttr. Certe Joan-
nes apostolus apcrlissitne dicit, Qui odil fralrem
suum, in tenebris estusque adhuc (I Joan. u , 9); ct
iteruin, Qui odit fratrem suum, honncida est (Id. m,
15) : curergo iitttis tales baptizant, quos iu malevola
iitvidia fuisse Cyprianus ipsc commemorat (Epist. 75,
ad Jubaianum).
CAPUT XX.—(n) Quomodo aqtiam mtindat el san-
ctificat homicida? quomodo beiiedicuut oleum lenebrx?
Si autcm Deus atlest Sacramcutis et vcrbis sttis , pcr
qualeslibcl ndiniuistrenlur, et Sncramenta Dei ubique
rccta sutit, et mali homincs quibus nibil prosunl, ubi-
que pervcrsi sunt.
28. Illud autem quale e s l , ut ideo potetur hcereii-
cns non habere Baptismum, quia non hnbet Ecctcsiam ?
Et utique cum bnplizatur, etiam de sancta Ecctesia
intcrrogatur. Quasi vero ille qtti uon faclis iutus , sed
verbis saculo renuniiat, non hoc in Baptismo iuter-
rogelur. Sicttl crgo hujus falsa responsio non efficit
ut Baptismus non sit quein percipit; sic et illius do
Ecclesia s:titcta fa)i*a responsio non cfllcit tit Bapti-
smtis non sit quem percipit: el sicut ille si postea ,
quod fallaciler respondcrat, veraciter impleat, non
ei Baptismus repctilur, sed vita corrigiltir; sic et
ille si postea vcniat ad Ecclestam , de qua interroga-
lus falstim rcsponderat, quia eam sc haberc , dum
non baberet, pulabal, ipsa quatn non babebal ei da-
tur, non quod ncceperat ileratur. Cur autem ad verba
qu;c procedunt ex ore homicidic p tssit tnmcn Dcus
olenm smictificare 9 ct in nltari quod hecrelici posuernnt
non possit nescio : nisi forte qtiem cor homi is fal-
t
laciler couverstim inlus non inipedit, ligntim falbci-
lerposilum impedit foris, qiiominus sacrameniis suis
adesse dignclur, nultis hominum falsilatibus impe-
dittts. Si ergo ad hoc valel quod dictttm est in Evau-
gciio, Deus peccatorem non audit (Joun. i x , 51), ut
per peccntorem Sncmmcnia noit celebrenlur; qtto-
modo exnudit homicidam deprecautem, vcl super
aqtiam Baptismi, vel supcr oleum, vel stip<r Eticha-
ristiam , vel supcr cnpita eorum quilms maims iin-
poiiitttr? Quaj omnia tnmen ct fiimt etvalcnt etiam
pcr Iiomicidas, id csl per eos qui oderunt fratres,
ciiam in ipsa iutus Ecclesia. Cum dare nemo possit
quod non habet; quomodo dat homicida Spiiitum
(a) Tribus proximis capitibus resnondct cypriani ept-
stola3 70, scriplae ex Carlhaginensi coucilio ad :aiur.iiiuuu,
Muxiiuum, cic.
101 DE BAPTISMO CONTRA C LNATISTAS, S. AUCLSTINI
sanetuttt? Et tamen ipsc intus etiam baptizat. cala dimissa sinl, si non in melius mutato cordc ba-
ptizali sniil, sivc contmuo dimissa redicriiil: ct pcr
Deus ergo dat etiam ip^o bapiizaule Spiritum san-
sc ipsum, quia Dci est, sanciuin csse cogno^cimus, et
ctuui.
sivc tradatur sivo accipiatur a laUbus, nulla coruiu
CAPUT X X I . — 29. Quod vcro ait, Bapli%andH$
pervcrsilatc vioiari, sive inlus, sive foris.
et innodandus e$t qui ad Ecclesiam venit, ut inlu$
pcr $ancto$ sanctiftcetur; quid faciet, si et intus in
noii sauctos iitcurrcrit ? An fortc sanctus csl homi-
cida? Et si propterca baptizatur in Ecclesia, ut etiuin
hoc ip$uin deponat, quod homo ad Deitm veniens dum
tacetdolem quwrit, in sacriiegum fraude erroris incur-
rit; ubi postea depositunis est, si forte in ipsa intus
Ecclesia dum bominem Dei quaeril, in homicidam
fraude erroris incurrit? Si non potest in homine aliquid
inane esse, ctaliquidprcevatere; quare potcst iu ljoniicida
Sacramenliim sauclum esse, ct cor sanctum non esse?
Si quisquis Spiritum snnctum daro non pote$t nec baplu 9
zarepotest; cur iuttts baptizat homicida?Aulquomodo
Spirhura sanctum habet homicida, cum omnis qui
Spirilum sanctum habet, illumiuattis s i i ; 91*1 aulero
odii fratrem, in tenebris sit usque adhuc ? Si quia unus
est Bapti$mu$ et unus spirilus, idco non possunl ba-
bere iinum Baptisma qui non Itabeut unum spirilum;
cur intus iniioccns ct bomicida Baptismum unum ha-
benl, c l eumdem spiritum non liabent? ita crgo po-
test hacrelicus ct calholicus Baptisma tinum haberc,
et uuam Ecclesiam non babere, sicut possuul in Ca-
tholica innocens et homicida uniim haliere Baplisma,
ct unum spiriluin 11011 habcrc : quia sicut unum est
Baptisma, sic unus e*t Spirilus et una Ecc.lesia. lia fit
ul hoc in quoquc agnoscendum sit quod habet, hoc
ei daiidttm quod non habet. Si nihit potesl ratnm et
firmum csse apud Dominum quod ilti (aciunt quos Do- 9
tnintts hostes et adversarios suos esse dicit; cur firinus
est Baplismus qucm tradunt bomicidjc? An hoalcs et
adversarios Domiiti non dicimus bomicidas? Qui au-
tcm odit fratretn suum y honticida est. Quomodo ergo
haptizabanl, qtii oderanl Paulum servum Cbrisli Jesu,
ac pcr hoc oderant e l Jesuin, quia el Saulo ijvse
dixil, Quid me versequcris (Act. ix, 4)? qtiaudo cjus
scrvos persequebattir : et in fine ipsc diclurus csl,
Cum utti cx minimis nteis non fecislis, mihi non feci-
stis (Mutth. xxv, 45)? Quamobrcm, omnes qui ex
nobis cxcuul, non suul cx nobis; sed non omiias
qui nobiscum suut, ex nobis sunt: sicut area cum
triluraliir, quidquid inde volat, non cst trittcum; scd
non qtiidquid ihi est, triticum cst. Ideoque et Joan-
nes : Ex nobis, inqtiit, exierunt, $ed non erant ex no-
bi$. Si enim fuissenl ex nobi$ permanstsseiU
9 utiqne
nobiscum (I Joan. u , 19). Quaproplcr Sacramentum
graliac dat Dcus eliaui pcr malos; ipsam vero gratiam
uon uisi pcr se ipsuin vel per sanctos suos. Et idco
remissionem peccatorum vel pcr sc ipsttm facit, vcl
por illius columbae membra, quibus a i l : Si cui di-
miseritis. dimitteiUur; $i cui tenueriti$ 9 tencbuntur
(loan. xx 25). Baplismuiti vcro, quod est Sacra-
v dum fururis (Rom. u , I, 21), e l c . Et tales profecto
ineiititm rcmissionis peccatorum, quia uulli dubiitui
est h tbcrc cliam homicidas possc, qui in leticbris
sniit tisquc adbttc, quia de cordibus cortim frater-
i utu odiuui non cxclttsuni cst : sivc nnlla cis pcc-
l'l*
CAPUT XXII. — 50. Proinde consentimus C y -
priano, hwrclicos remissionem dare non poose, Bapti-
smutif autem dare possc, quod quidem iliis et dantibus
ct accipiemibus valeat ad perniciem, tanquam tanlo
mutiere Dei roale utenlibtis : sicul etiara maiigni c l
iuvidi, quos et intus esse ipsc tcstattir, rcmissioncm
pcccalorum darc non possunl, cum cos Bapiismum
dare posse oniucs faleamur. Si cnitn dc bis oui in noa
peccavcrinl, diclum csl, Si non dimiseritis pecaua
hominibus nec Pater vesler dimitlet vobis peccata vcstra
9
(Matth. vi, 15) : quanlo magis fieri non potcst ut cis
peccala dimiltantur, qtii fratres a quibus diiiguntur
odcrunl, el in ipso odio baptizantur; quibus lamcn
postca correclis non rursus Baptismus dalur, scd
ipsa vcnia quam tunc accipere non mcruertini, iu
vera conversione pncstatur. Idcoqtie ctiam illa qua:
ad Quintum scribit Cyprianus, ct illa qune cum colle-
gis .suis Liberali, Caldouio, Junio, ct cxieris, ad Sa-
turninum, Maximum, ct alios, bcne considerala uulio
modo profercnda sonl advcrsus totius EccJesix ca-
tbolicae conscnsionem, cujtis se illi mcmbra essc gau-
debaut, et uude sc ncqttc ipsi pnecideninl, ucque
divcrsa sentientcs praccidi passi sunt; doncc a l i -
quando in Domini voluutate per plenarium concilium,
licet post multos annos, quid esset rectius eluceret,
non aliqua noviute iiisiituta, sed antiquitale robo-
rata.
CAPUT XXIII. — 5 1 . (a) Ad Pompeiom eiiani
scribit Cyprianus de hac eadem re, ubi apcrte indi-
cat Slcphanum, quein Bomanae Ecclesiaj episcopum
tmic fuisse didicimus, uon solum sibi ad isia non
consensisse, verum ctiam conlra scripsisse atque
praccepisse. Qui utiquc Stcpbanus non proplerca
communicavii luereticis quia Baptisma Christi quod
9
in coruni pervcrsilatc intcgrum roansissc cognovii 9
hnprobare non ausus est. Nam si non liabcnt Bapti-
smum qui de Dco prava scntiuut, hoc posse et intus
accidcrc, jam satis, ut arbitror, dispulatum est;
Aposloii autoin nihil quidem exinde praxeperunt: sed
consuetudo illa quae opponcbalur Cypriauo, ab coruni
iraditionc exordiuin sumpsisse crcdeiida cst, sicut
sunt multa quac universa tcnet Ecclesia, c l ob hoc ab
Apostolis pracccpta bene credunlur, quanquam scri-
1
pta non reperiantur.
52. At enim scriptura cst de hacrcticis quod a oe-
melipsis damnati sunt (Tit. i u , i l ) . Quid ergo, et illi
non a scmelipsis damuali sunt, quibus dictum c s t :
In quo einm alterum judica$ 9 temetip$um condemnas?
liis autcm dicit Apostolus : Qui prmdicas uon furan-
9
* rrcs tauttim Mss., ct ob hoc jpo*loti$.
(a) lloeet seipieiitihus caj.itibus cypriani rcfellit episto-
laai 71, ad 1'ontpeituu.
193
ernnt iili, qui eum esscnt cptscopi ct cum ip*o C y -
priano in uiiilntc catholica coiistituti, fundos insidio-
sis frandihus rapicbanl, pr.edicnntcs titique populis
Aposloli vcrba dicentis, Neque rapacet regnum Dei
potsidebunt (I Cor. vi, 40).
55. Qunpropter ipsius etiam epistol;c qunc ad Pom-
peiura scripta est, cjclcras scnlcnlia* ex eisdem rc -
gulis brevilcr percurrere non inorabor. Contra man-
datum Dei es$e quod venientes ab hwretici$ si jam
% %
lic Baptismum Christi acceperml % non bapliznntur,
Scripturarutn auctoritale sanctarum ostenditur? Sed
plauc ostenditur inulios pseudochristianos, quamvis
uon haheaiil eamdem charitatem cum sanctis, sine
qua nibil p r o s t m l qmrctimquc sancta habcre poluerint,
Baptismum tameii c o m m t i n e i H habere cum sauctls:
qiod jam satis atque nberrime denionslraluni est. Ec-
clesiam et Spirilum et Baptisma 9 dicit ab invicem non
9 num irritatits efltidil, relraclare nolo;quiaet non
pcsse separari, et ideo qui ab Ecclesia separati sunt el a
Spiritu $ancto % etimn a Baptistno vult inielligi
rato$. Quod si ita est, cum quisqnc in Ecclesia catlio-
lica Baptisintim acccpcrit, tamdiu in eo manel,
quanidiu in Ecclcsia el ipse manet: si aulem inde
di-ce^serii, disccdil a Baptismo; quod non ita est.
Nam idco redemili non rcdditur, quia cum discede-
r c t , l i o n amisit. Qucmaduioduin autem Spiritum san-
ctum sicul babent filii dilecii, non habent filii mali-
l*nt, ct tamen Baptismum habent: sic et Ecclesiam
sicut babcnt Calholici, non habent hscrclici, ct lamen
Bapiismum halicnt. Nam Spiritus sanclus
fugiet fictum (Sap. i , 5), itcc tamen cum fugiet Ba-
ptismus. Itaquc sicul potcst Baplisma csse ct undo
se aufeil Spiritus sancttis; ita polest essc Baptisma
ubi non cst Ecclcsia. Manus aulcm impositio
adlnberetur ab hceresi venienti tanquam evtra omnem
9
culpam cssc judicarciiir : propter cbaritalis uutcm
coptilationem, quod est iiiaximtim donum Spiritus
saiicli, sinc quo non valent ad saiutcm qunecumque
alia sancla iu homine fuerinl, manus hsereticis oorre-
d i s imponitur.
CAPUT X X I V . — 5 4 . Jam de lemplo Dei ct quo-
modo accipieudiim ^it, Quotquot in Chrislo
esti$ 9 Christum induistis (Galat. m, 27),
ruisse mo memini. Ncque euim avari templum Dei
sunt, cum scriplum sit, Quas societas templo Dei cum
idolis (II Cor. vi, iO)?ct avaritiam idololatriam essc,
testimonium Pattli Cyprianus assutupscrit . Induunt
autem homines Chrislum, aliquaudo usque ad !*a-
cramenli percepliouem,aliquandoet usquead vifcesait-
ctificationcm : atque illud primum et bouis et malis
l>otcsi esse coinmuiie, boc autcm allcrum proprium
cst bonoruni cl piortim. Qttapropter si Baplisma esse
sine Spiritu uon potest habcjit et Spiritum hcretici;
9
aed ad pcrnicicm, non ad salutem, sicul babttit Saul
(I Beg. xtx, 25). Nam per noincn Christi iu Spirilu
sanclo ejiciunlur damionia, quod ct ille poterat qui
crat exlra Ecctcsiam; de quo discipuli Domino sug-
gesserutil (Marc. ix, 57). Sicul habcnt avnri, qui ta-
men non sunt lcmpliim D c i : qttoniam quce tocietas
1
E r . i.ugd. ven., assmnpsit. M .
LTBEH l JIVTLS. |94
templo Dei cun idolfs? Si aitlem non hahcnt avari
Sjiiriiuni Del, el tamcn halicnt Baptisnra ; polest essc
siue Spirilu Eiplisma.
55. Si proplerea filios Deo generare non potest ha>-
re$i$ per Chri$tum 9 quia Christi sponsa non cst; nec
ttirba illa iualoriim intus constiltitorum potcst, quia
et i p s a Cbrisli sponsa non cst. Designatnr euim Chri
sti sponsa sine macula ct ruga (Ephes. v, 27) (a).
il- Ergo a u l noii omnes hnptizati filii sunt Dei, aut po-
qua ict et noii sponsa generare filios Dci. Sicut atilem
q u a T i l u r , utrum $piritualiler natus $il qui9 Baptismnm
Chrhli apud hcerelicos accepit: ita quaeri |»olesi, utrum
spirituaiiler natus sit, qui Baptismttm Christi non ad
Deum veraci cordc co.ivcrsus in Catholica acccpii,
nec lamcn ideo Baptismum non nccepit.
CAPUT X X V . — 56. J a m i l l a q u . c in Slcpba-
opus esl. Eadcm quippe ipsa dicunlur, quae jam
$epa- satis disctissa sunt; et ea praierire mclius est, qu;o
pcriculum perniciosas dissensionis habneruiil. Ste-
phanus aulem etiam abstinendos pntaverat, qui do
suscipiendis hocreticis priscam consuctudincm con-
vellere conarenlur : iste autem qnaestionis ipsius dif-
ficultaie pcrmoius, et sanclis cbaritatis visccribus
largissime prjeditus, itt unitate cum cis manendum
qui diversa sentirent. Ita quamvis commotius, sed
tamen fraterne indignaretur, vicit lamen pnx Cbristi
in cordibus corum, ut in tali disceptationc nullura
disciplinm inter cos malum schismatis orirelur. Non attlem
hinc uberius excreverunt harreses et schismata : quia id
quod in cis Christi est, npprobatur; quod aulem ipso-
rutn cst, improbaiur. Mngis enim qni banc legem re-
9 si non baptizandi lenuerunt, in plura frusta concisi siiot.
CAPUT X X V I . — 57. Jamvoro cum dicit: Epi-
scopum docibilem e$$e debere (11 Tim. u , 24); el adjun-
git, DocibUis autem ille e$l qui est ad discendum
9 pa-
lientia Unis et milis : oportet entm episcopum non tan-
lum docere sed et discere; quia et ille melius docct, qui
9
quotidie erescil et proficit discendo metiora : his utiquc
%
verbis satis indicat vir sanctus et pia charitate pnc-
baptizali diius, non esse metuendum sic ejus epistolas legerc,
salts dissc- ut si quid postca pluribus ct diulumioribus inquisi-
liouibus compertum Ecclesia confirmaverit, non ain-
bigamus; quia sicut utulla crattt qure doctns Cypria •
nus docerei, sic crat et aliquid quod Cypriauus doci-
1 bilis disccret. Qtiod autem nos admonet, ut ad fontem
recurramu$ 9 id e$t ad Apostolicam traditionem,
% etinde
canaletn in nostra tempora dirigamu$ oplimum est, ct 9
sinc dttbitationc factctidum. Traditum est ergo uobi$ %
sicut i p s e commemorat, ab Aposlolis, quod tit unus
Deu$ et Christus unus et uua spe$ et fides una el una
9 9 % %
Eccle$ia % et Bapiisma unum (Ephes. iv, 4, 5). Cum
ergo ipsis Apostolorum temporibus inveniamus fuissc
quosdam, qtiibus una spes non erat, ct unum Bapii-
sina c r a l ; ex ipso fonte ila in nos ducitur veritns. ut
apparent nobis sic fieri posse ut cum sit unn E<cte~
sin, sicut spes una, et Baptisma unum; Iiabeanl ta-
men unum Baptisma qui uon babenl unam Ecclesiam:
(a) ll nctract., cap.18.
'.95 DE BAPTISMO CONTRA D( NATISTAS, S. AUCU3TINI
sicut ill«« etiam tcmporibus fieri potuil ut Baptisma
uiitim haberent, qui unam spem nnn haberent. Quo-
modo entm habebant unam spem cum sanclis el justis
iili qui dicebanl, Manducemus et bibamus, cras enim mo-
riemur (I Cor. xv, 3*), dicentes quod non essct re-
surreciio moriuorum? Et tamen in ipsis cranl, quibus
idem apostolus dicit, Numquid Paulns pro vobis cru-
cifixusestlaut in nomine Pauli baptizatiestis (Id. i , 13)?
Ad eos enim aperiissime seribil, dicens : Qnomodo
quidam in oobh dicuni quia resurrectio mortuorum non
est {!d.xv, 12)?
CAPUT X X V l l . — 38. Et quod hi Cantico canli- * e t lamen etiain illic novil Dominus qui sunt ejus. Nam-
cortim Ecclesia sie describitur, Ilortus conclusus, so- que i n illa ineflabili praescienlia Dei, multi qui foris
ror mea sponsn, fons signatus, putcus aquce vivm, para- videnlur, inlus sunt; e t multi, qui inlus videntur, fo-
disus cum fructu pomorum (Cant. iv, 12) : hoc intcl- rissunt. Ex illis ergo omnibus, qui, u t ita dicam, i n -
ligere non audeo nisi in sanclis cl justis, non in ava- trinsecus et i n occuito inlus sunt, constat ille hortus
ris et fraudaloribus, el raptoribus, et feneratoribus,
el ebriosis, et invidis, quos taincn cum justis Bapti-
smum habui*se commtincm, cutn quibus communem
non habebant ulique charitatcm, ex ipsius Cypriani
litlcris, sicut saepc commemornvi, uberius discimus,
et docemus. Nam dical mihi aliquis, quomodo irrepse-
rint in hortum conchisum et fontcm signatum, qtios sav
cuio vcrhis solis el non factis renuntiasse Cyprianus,
etiamett intus fuisse lestatiir? Si euimel ipsi ibisunt,
et ipsi sponsa Cbiisti sunt; itane vero talis esl illa
sinc macul.t ct ruga (Ephcs. v, 27) (o), et illa spe-
ciosa columba tali membrorum parte turpatur? An
istc suut spin;c, in qtuirutn tnedio est illa sicut / i -
lium, quod in eodem Canlico dicitur (Cant. u , 2)? In
quaittum ergo lilium, in lanliim et hortus conclusus et
fons signatus : in illis videlicet juslis, qui in occullo
JudaM siint circumcisioue cordis (Hom. u, 29) (Omnis
enim pulchriludo fiiim regis intrinsecus [Psal. X L I V . U ] ) ,
in qtiibus est numerus certus sauciorum prcdestiua-
tus antc inundi constitiilioiiein. llla vero muititudo
spinarum, sive occultis, sive aperlis separationibus,
forinsecus adjacet stiper ttumerum. Annuntiavi, i n -
quit, et locutus sum ; multiplicati sunt super numerum
(Psal. xxxix, 6). Numcrus crgo ille justorum, qui se-
cuudum propositum vocali smit (Bom. vin, 28), de
quibus diclum est, Novit Dominus qui sunt ejus (II Tim.
ii» 19); ipsoest hortus conclusus, fons signatus, puleus
aqum vivat, paradisus cum fructu pomorum. Ex hoc nu-
ntero quidam spiritualiter vivunt, et stipcrcminen-
lcm viam cbaritalis iugrediuntur; ctcum pra?occiipa-
tum hominem in aliquo delicto instruunt in spiritu
ieiiitatis/mtendtiut ne. et ipsi tenlentur (Galat. vi, i ) ;
ct cum forle cl ipsi pramccttpaiitur, reprimilur in eis
aliquantulum, non attlcm exstiugtiitur eharilatis afle-
ctus, rurstisque insurgeus et iuardesceus pristino
cursui restituitur. Norunt enim dicere, Dormitavit
anima meapras lcedio; confirma me in verbis tuis (Psal.
cxviu, 28). Cum autem aliqitid aliier sapiiinl, id quo-
que illis in charilniis flagraulia permanentibus, nec
rtimpeiilibus vinculum pacis, Dcns revelabii (Philipp.
in, 15). Qtiidam vero adhuc carnales ct animales pro-
vectus suos instanter exerccut, c l ut cibo spiritualium
(a)Unetract,cap. 18.
196
flaut idonei, sanctorum mystcriortimlactenutriuiilur,
ea quae i n pravis morihtts populati etiam judtcio m a -
nifesta sunt, i n Dei limore devilant; et u t ntintis m i -
ittisque rebus terreuis c t tcmporaiibtis deleclenlur,
vigilantissime saiagunt; regulam (idei diligenter i u -
quisilam flrmissime tenent, et si quid ab ea deviatit,
cito aucloritate catholica corriguutur; quamvis i u
ejus verbis pro sensu caruali, variis adhuc phanta-
smalum concursibus flucluent. Sunt eiiam quidam ex
c o numcro qui adbtic nequiter vivaut, aut ctuim i n
liacresibus vel i n Gentilium superstitionibus jaceant:
conclusus, fons signatus, puteus aquce vivce, paradisuo
cum fructu pomorum. Horum mtmera concessa divini-
lus, paiiitn sunt propria, sicul i n hoc lcmpore infati-
gabiiis charitas, e t i n futuro sacculo vita x i e r o a ;
partim vero cum malis perversisquc communia,
sicut omnia cactera, i n quibus suut et sacrosaucta
mysteria.
CAPUT X X V H I . — 3 9 . Hinc ilaque jam raeilior e t
expedilior nobis arcac illius, cujus Noe fabricaior et
giibernalor fuit (Cen. vi et vit), considcraiio propoui-
tur. Ait enim Petrus : In arca Noe pauci, id esl, octo
animm hominum salvce factce sunt per aqnam : quod et
vos simili forma Baptisma salvos facit; non carnis dc-
positio sordium, sed conscientim bonce interrogatio (I
Petr. III, 20, 21). Quaproptcr si apparcnt bominibtis 1
in unilate calbolica bapliznti, qui S.TCU!O verbis srdia
c t n o n factis renuntianl; quoinodo pertiiicnl ad btt-
j u s arca3 mysterium, iti quibus n o n est conscienti:i;
bonre interrogatio ? Aut quomodo salvi flnnt per
aquam, qui sancto Bapiismatc male utenles, ctim v i -
deanturesse intus, usqtte i n flncm viue in flagitiosis
etpcrditts moribus persevernut? Atit quoiiiodo n o n
sunt pcr aqtiam salvati, quos i n pra?teritum curn eo>
Baplismate, quod i n h&resi acceperant, iit Ecclesi.uu
simpliciter admissos Cyprianus» ipse commcinorat?
Eadem quippc arcui uuitas eos salvos fccit, i n qui
nemo nisi per aqtiam snlvatus est. Ipse enitn dicit:
Potens est Dominus misericordia sua indutgentiam darc,
el eos qui ad Ecclesiam simpiiciter udmissi, in Ecctesin
dormierunt, ab Ecctesim sum muneribus non separare
(EphtolalZ, ad Jubnianum). Si n o n per aquain, quo-
modo i n arcn? Si n o n i n arca, quomodo i n Ecclesta?
Si atitem i n Ecclesia, utiqtie i n arca : et s i i n nrca,
utiqtie per aquam. Polesl ergo fieri u l e t quidnm forts
baplizati, per Dei pr.escientiam verius inlus baptiznii
deputeutur; quia illic eis aqua incipi prodesse a d
salulcm; ueque cnim aliter dici possunt salvi facti i n
arca nisi per aquain : c t rursus quidam, qui videban-
tur intus baptizati, per eantdem praescieiitiam Dei fo-
ris baptizati verius deputciilur : male quippc utentes
1
E d i t i o A m . : sicul apparet lumunes. Sic etiam E r . ; s e J
infra, loco, baptizati, habet E r . , bajmzari. A t »bs. plerique,
svut apparent homimbus baplxznu\
197 LIBER SEXTUS.
Baplismo, per aquam moriunlur; quod nulli lunc ac-
cidit. nisi qui pnrlcr arcam fuit. Certe manifestum
est, id quod diciuir, in Ecclesia intus et foris, in cor- tissimtts Cyprianus de Calliolica sentiat, et quomodo
de, non in corpore cogitandum; quandoquidem omnes ejtis aiictoritale peiiilusobicrauttirlittretici, quanquam
qui corde sunt intus, iu arcac uuitale pcr eamdem
aquant salvi fiunt, per quam omnes qui corde sunt
foris, sive etiam corpore foris sinl, sive non siut,
tauquain unitalis adversarii moriuntur. Sicul ergo
uoti alia, sed cadem aqua et in arca positos salvos diar.
fccii, ei extra arcam positos intercmit; sic non alio,
t n q u o C a r t b a g h i c n s e c o o c i l i u m d e h c c r e l i c o r u m B a p l i s m a l e , c u r a e l auctoritate C y p r i a n i c c l e b r a t u m , c x p e n d i l u r .
CAPUT PRIMUM. — l . Potcrnt jam forlasse suffi-
cere, qtiod toties repelitis ralionibns, ct mullipliciier
disputaudo versatis atque traclalis, adjunclis etiani
diviitarum Scripturanim documentis, el ipsius Cypria-
ni tot testimoniis stiffraganlibus, jam etiara corde
lardiores, quniitum existimo, intelligunl Riptismtim
Christi nulla pervcrsilate hominis, sive dantis, sive
accipientis, posse violari. Nec ob aliud illis tempori-
bos, quando ista qu&slio contra veterem consuctudi-
nem disputationilms salva charitate atque unilnle
1
ahcrcantibus disculiebalur, visum est quibusdam
etiam egregtis viris antistitibus Gbristi, intcr qitos
prsecipuc bentus Cyprinnus cmincbat, non esse posse
apud bxreticos vel schismaticos Baplismum Christi,
nisi quia non distiugucbatur Sacramentum ab effectu,
vel ttsu Sacraraenii. Et quia ejus effecttis atque usus
in tiheraiione a pcccatis et cordis rectitudine apud
luercticos non invcniebalur, ipsutn quoque Sacraraen-
tum non illic esse pulabatur. Sed convertenlibus ocu-
los ad interioris paleae mulliludinem , cum et hi qui
in insa unitate pervcrsi sunt et perdite vivunt, appa-
r ant remissionem peccatorum nec dare possc nec
liabere; quia non maltgnis, scd bouis filiis dictum est,
Si cui dimiseritis peccata, dimiltentur ei; si cui tcnneri-
tit, tenebuntur (\Joan. xx, 23): iiaberc tamen, et darc,
el accipere Baplismi Sacrameutum, satiscluxit pasto-
ritms Ecclesise caiholicx tolo orbe diffusae, perqtios
poslea plenarii concilii attctoritate originalis consue-
ludo finnata cst; etiara ovem, qune foris crrabat, et
dominicuiit cbaractercm a fallacibus dcpraedatoribus
fuis foris acceperat, venieutem ad christianae unitatis
saltitetn ab errore corrigi, a caplivitate liberari, a
t nec in haerelicis repclit; nibil ejus adjuvat slerilila-
vulnerc sannri, characterem tamen in ea dominicum
agnosci potius quam improbari: quandoqtiidem ipsum
characterem multi et ltipi et lupis infigunt, qtii viden-
tnr quidem intus esse, verumtamen ad illam ovem,
qtia» ctiatn ex mullis tma est, non pertinere, morum
suorum fnictibus cotivincuntur, in quibtis in finem
u<qttc perduranl: quia secundum prjcscienliam Dei,
sicut muitre oves erranl exlcrius, sic multi lupi insi-
diautnr intcrius; inter quos tamen novit Dominus qui
snnt ejus, qui non attdiunt vocem nisi pastoris, etiam
1
Am. Er et ttss., contra utiiem consuctudinm.
m
sed eodem Baptismo et boni catliolici salvi fmnt, et
mali catholici vel hajretici pcreunt. Quid aufem bea-
multa dixerim, seorsum tamcn, si Domino placucril,
aliquanlo ttberius alque manifestius diccrc statui,
cum prius de coneilio ejus dixcro qu» debcri a me
puto, quod in Dei voluntatc sequenti voltimhic aggrc-
LIBER SEXTUS.
cum clamat per similes Phnrisa2orura, de quibus dt-
cttim c s l , Quw dicunt, facite (Matth/ xxm, 3).
2. Sicut enim hoino spiritualis Iiabcns fincm prae-
ccpti, id esi, charilatcm de corde puro ct couscientia
bona ct fidc non ficla (I Tim. i , 5), potest aliquid ex
corpore quod adliuc corrumpilur et aggravat ani-
mam (Sap. ix, 45), minus liquide cernere, et alilcr
sapere quod in eadcm charitate permanetili Dettsctim
voluerit revelabil ( Phitipp.iu, 15 ): sic in homine
carnali atque perverso potest aliquod bonum et utilc
reperiri, quod aliunde sit, non ex ipso. Nam tit i n
palmile fructuoso iuvenitur aliqtiid quod purgandtun
sit, ut majorem frticltim fcrat; itn clinarundincs'erili
alque arida velalligata solet uva pcnderc. Et ideosic-
nt stullum cst fructiferi palmitis purgamenln dilige-
re, commode autetn facit qui poma suavia ubicumqtte
suspensa non resptiit: ila quisquis ab unitaie pneci-
sus propterea rebaptizat, quia Cypriano vistim cst ab
baBreticis venietites denuo baptizari oportcrc; Inudnn-
da in lanto viro aversatur, ct emendaudn secintiir^
nec ea ipsa quac seclatur assequitur. Ille etiith dnm
zelo Dei graviter deteslatur eos qui sc ab uuitntc sc-
parave.runt, ctinm ab ipso B.iptismo sepnmtos esse ar-
bitratus est: isli autem parum sceleris pulautcs, quod
ipsi a Cltrisli uniiate separaii stiut, etinm Baptismuin
cjus illic non esse, ct secum exiisscconlendunt. Tam
ergo longe suuta fcciinditateCypriani, ut nec purga-
mentis ejtis icquenlur.
CAPUT II. — 3. Iiem quisquis non habcns charila-
tem, et perditas vias monim iugrcdiens pcssimontm,
intus videlur esse cum foris sit, et Baptismum Christi
tem, quod non fccundaiur stto, sed fructtt onerntur
alieno. Ficri autem potest ut aliquis vigeat in radice
charilatis, et in quo Cyprianus aliler saptiil reciissiuc
sapiat, el taineu iti Cypriano quam in isto plura fc-
cunda sint, et in isto quam in Cypriano ptura pur-
gnuda sint. Non solum itaqtte malos catholicos nulio
modo comparamus, sed nec honos facile coa*quamus
beato Cypriano, quem inter raros et paucos evcellcu-
tissimai gratiac viros numcrat pia raater Ecciesia :
quamvis isli ct apod hxreticos cognoscant Baptismum
Christi, illi auicm nliicr visum sit; ut per euro miuus
190 D E BAPTIS.UO C O N T i U
nliquid vhlcniem, c l in unitatc firmissimc permancn-
tem, mnnifestius dcmonstrarelur hacrcticis, qunm s a -
crilego scelcre rumpcretiirvinctilum pacis. Ncquc c n i m
Phnrisiei c . r c i , qunmvisdiccntes aliquando quod
debehnl, comparandi c m n t aposlolo P c t r o , qunmvis di •
c c n l i nliqttnndo quod fieri non debebat. Non soltim a u -
tem istorutn ariditas iliiusviridilnticonferendanon e s l :
sed nec aliorum fruclus illius ubcrlnli ad;vquandus e s l .
Cenles cnim nemo judaiznrc nunccogit, nec ideolamen
qiiisqu.ini n n n c in Eeclcsia quantumlibct p r o f c c c r u ,
P e t r i apostolatui conferendns est. Quapropter reddens
d c b i i a m revereutinm, dignumque bonorem, quantum
vnlco, persolvens pncifico episcopoetglorioso
C y p r i a n o , audco tnmcn diccre eum nlitcr scnsisse d c
s c h i s n a i i c i s vel h x r e t i c i s b a p l i z a n d i s , quam
veritas prodidit, non c x mca, sed ex ttniversac Eccle-
si;e s e n t c n t i a , plcnnrii c o n c i l i i auctoritatc roborata
atque firmata : sictil vcnerans pro sui merito P c t r u m
p r i m n m Apostolomm ct emincutissimum m a r l y r h m ,
audeo latnen dicere, uon e u m rccte fccissc ttt Gentes
judaiznrc c o g e r e t ; etiam hoc c n i m dico, non ex mea,
sed ex npostoli P n u l i snlutnri d o c l r i n n , p c r E c c i e -
sinin itnivcrsam retenla atquc scrvaia (Galat. 11, 1 4 ) .
A. Dispuians ergo dc senientia C y p r i a n i , m u l l u m
infra m e i i i a positus C y p r i a n i , dico sacramentum B a -
ptismi ct bonos et malos posse h a b e r e , posse d a r e ,
possc ncciperc : et bonos qttidcm uliliter ac s a l u b r i -
l e r , malos nutcin pcrniciosc alque poenatiter;
illud tnmcn in utrisqtte sit npqualiler inlegrum : atque
n i b i l interessc ad ejits a*qualcm i n omnibus integri-
t a i c m , q u a n l o pejor id habeai i n l e r malos, s i c u t n i h i l
iuteresl qtinnlo m c l i o r id hnbcat intcr bouos. A c p c r
boc c l i n m n i h i l interesl quanto pejor id t m d a t , sicut
nihil intcrcsl qunnto m c l i o r : atquc ita nihit intercst
qttntito pejor id a c c i p i n t , sicut nibil interest quanlo
rnelior. Illud enim pcr sc i p s n u i , ct in eis qtii
a q u a l i l e r justi stint, et in eis qui 11011 a?qualilcr intqui
siint, mqualiler s i n c t u m c s i .
C A P U T III. — 5 . Ilaberc auiem Baplistnum, ct i r a -
derc , et accipere malns ncqtiaqtinm in melius c o i n -
tutilalos, e l de S c r i p l u r i s c a n o n i c i s , ct dc ipsius
C y p r i a n i l i t l e r i s , satis, tit a r b i l r o r , demonslravimtts:
quos non pertiitcre nd snnclam Ecclesiam D c i , qtmm-
vis intns esse videautur, cx bocapcrtissime npparct,
quin isti s u n l nvnri, m p l o r c s , feneratores, i o v i d i , m a -
l e v o l i , et cfttcra hujusmodi; illa autem cniumba
uuica (Cant. v i , 8), pttdica ct c a s t n , sponsa siuc m n -
cula et ruga ( Ephc$. v, 2 7 ) (a), hortus conchtsus,
fons signnttts, paradistts cmn fruciii pomorunt
i v , 42, 15), et ccctem qiue dc illn s i m i i i l e r dicta stint:
quod tion inlcliigitur nisi iu bonis et sanclis e l justis,
hl cst, non lantum sccundum opcrntiones munerum
Dei bonis mnlisqtie coratnimes, sed eliam sccundttm
i n l i m a m c l supereminchtcm chnritatem Spirittim san-
c i u m babculibus, qttibus Dominus dicit, Si cui dimi-
$eriti$ peccata, dimitlentur ei; et $i cui lenuerili$, tene-
bnnlur (Joan. x x , 25).
C A P U T IV. — 6. A c pcr hoc n i h i l i d o n c u m d i c i ,
(a) U l^tract., cap. 18.
f : ) N A T J S r . \ S , S. A U G U S T I N l 900
cur non possit malus c l i a m traderc Bnptisniutii, o a i
potcst h n b e r e ; e l sicul peruiciose l i n b c l . iln eltaitt
pcrniciose t r a d c r e ; u o n quin l a l c aliquid t r a d i i , IH*C
fieri quia talis ti a d i l , sed quia taii tradit *. Nam cuni m a -
lus tradit b o n o , id e s l , iu uuitatis v i n c u l o , v c r ; * c i
conversione mutato, i n l c r bonum S a c m m c n t u n i quod
trndilur, e l bonum fidclem cui i r a d i l u r , tradeulis i u a -
litia iion separai E t c u m i i l i veraciter ad Detnn
convcrso peccaia dimillunttir, ab cis d i m i U u n t i i r ,
quilms ip&i * veraci convcrsionc conjungittir. Idcut
qttippc S p i r i l u s sauctus ca d i m i i l i t , qtii daius est
omnibus sanctis sibt cbarilate c o i i a T c n l i b u s , sive se
marlyri n o \ c r i n l corporalitcr, ^ive non uoverint. S i m i l i t c r
cum aiicujtis peccnUi tencnlur, ab eis utique tencti-
postea tur, a qitibtts se i l l e , cni tencnttir, v i L c d i s s i m i l i l u d i -
ne el pravi cordis avcrsione disjungil, sive iilum c o r -
poralitcr n o v c r i m , sivc non n o v c r i n t .
C A P U T V. — 7. Quapropier omnes mali s p i -
r i l u a l i t c r a bonis sejnncli sunt : si a u l c m etiaui
corporaliler apcrta dissensione separcnlur, pejores
fiunt. Sed, u t dicltim cst, n i b i l inleresl ad B a p t i s m i
sanctilatem,quantoquisque pcjor id h a b c i l , et qtiauto
pejor id tradat: potcst tamen tradere separalus, steut
potest babcre scparatus; sed <piam peruiciose h a -
berc, tam pcrniciose traderc. Ille autem c u i t m d i i ,
potest salubritcr ncciperc, si ip- c non separatus a c -
c i p i a t : sicul plcrisqne accidil ut catholico auimo ct
cum corde ab unitate pacis non alicnato, aliqua nccessi-
tate m o r l i s urgenlis in aliquem h x r e l i c u m irruereut,
et ab co Cbristt baptismum siuc iilius perversitale
p c r c i p c r e n l , ct sive dcfuncli, sivc liberati, ucqtia-
quam apud eos rcranncrent, ad qtios^ntiuquam c o i d e
t m i i s i c r a n l . S i aulem c l i a m ipsc separatus acccperit,
tnnto perniciositis accipit, quantomajtts 4
botitim c>l
quod uon bcne accipil : ct tanio magis v a l e l ad e x i -
non
titim separato, quanlo mngis posset ad salutem v a -
lere conjuucto. E t ideo s i nb illa perversilatc c o r r e -
cttis, c l a separatione conversus vcncrit ad calholtcani
pacem, sub eodera Baplismnic quod acceperal, ejtts
pcccala d i m i i l u n l t i r propter \inciilum charilatis, s u b
qiio Baplismatc peccatn ejus lencbnutur propter s a -
crilcgium divisionis : qtiia illud ct in liomine justo et
iu homine injusio sempcr sanctum cst, quod neqiio
ceijuilatc alictijus augctur, neque alicujus iniquitate
mimtiiur.
8. Qtiae c u m itn sint, qtiid buic tnm perspicme ve-
riiati officil, qtiod inulti coepiscopi Cypriano in iltani
scnletiiinm con*>cnscrunt, suasque in idem c o n v e -
(Cant.
itientes proprias prolulerunt, nisi ut magis niagisqtiC'
i l l i u s v i r i c r g a u t i i t a l c i n C h r i s t i c h a r i t a s innotescai? S i
c n i r a solus isla scnliens nullo conscnlienle rcraanc*
rct, vidcretur propterca rcfriguisse ab scclcrc s e b - :
smalis, quin socios i i o n iuveniebat e r r o r i s : lam m u l -
1
l.ovanienses libris omnibus editis et manuscriptis i e -
luctaniibus correxerunt, nec quia tuti tradit, sed quiatatie
tradH.
> A m . , malitia separaiur. Er. et omnes Mss^ maliliu su-
pcratur; otnissa negante parucila.
* Apud Lov., ipse.
4
A u i . ct MSS., magis.
*H
tit aitfem sibi eonscutteiilibus, qnod cnm carteris
dfversa ttcttticnfilras in unitate permnnslt, ealhollcae
Unfversitatis sanctissimum vinculura, itou limorc so*
Ncudinis, scd picia amorc servavit. Quapropter pos-
sct fluhlem jam videri superfluum, caeterorum ettam
LIBER S XTUS. flft
mfui prmtcribentee, tntt prmjudicantet; quominus unus-
quisque episcoporum quod putat faciat, habens arbittit
tmi Hberam potcttatem. Et ne qufsquam, si hac cadem
Iibera potesiatc diversa sciiliret, peilcndus a caetcnv
rum consortio videretur, seqmtur ct dich, Not tman- 9

Whm concihi episcoponmi singulas rctraciare scn- tum in nobi$ e$t propier hmreticot cmn collegis et ce-
9

tmitiaa: acd qoowiam corde tardiorcs non putant csse episcopis nostris non conteiuthnue, cnm quibtts dtvinam
rcspottsum, si aticui loco cujusquc sermouis non ibt eoncordiam et domiuieam pavem tenemus: ct paulo
sed aJibi respondcakur, quod illue ctfam posslt adhi- f06t, Servatur htqtdt, a twbis patknUr et leniter chu-
9

b c r i ; mcliua multum iegeodo attcruutur ut aetiatt- ritas anhni eoltegfi, honor, vhvsuium fUld, eoneordia
tur, quam parum InteUigcndo conqucruntur ut rad- sacerdotU {Epkt. 73). Stc et in epistota qttam s c r i p s l l
trguantur. ad Magnum, cum dc Baplismo tinctarum ct pcrfu-
C A P U T VI. — 9. Piimum crgo ipsius Cypttanl sorum qiMereretor, utrum aliqutd inlcresset: Qua in
coasultationem, qua iudicatur anima paclftea ct exnn- parte, iuquic, nemitd vereeundia ei ntodestia nostra prm-
dana obere charrtatis, undo cousHium ipsum ineipit, fudicat, quominus unusquitqut quod putuverit sentiat;
Hcrum eonsidcrandam commemoremus. Auditti$, in- et quod senserit faciat (Epht\ 09). Quibus ejus scrmo-
quk, tolUgm ditecti$$hni qu4d miki Jubaianut coepi- nibus satts apparet, iilo tempore ab cis ista csse tra-
9

tcoput notter scripserk, eoutuien$ mediocritatem no- etata, quo nondum declarala slnc ambagine hauric-
ttrum de iHkko et profauo hmretkorum Baptitmo ; et baatar, sed adhuc claiisa magno molimine qua?re-
qmd ego oi rttcripierim, ceu$em\ tciiket quod temei bantur. Nos ergo jam de Baptisml simplicitate ubi-
utmte kerum et smpe cemmmut, hmretkos ad Eecietiam quc agnosccndam consucludinem univcrsa; Eccle-
1

otuitmiet^ Eccksim Bmptitmo baptitari et $ancUfieari sia», cttara conciliis univcrsalibus roboratam tcnen-
omwiere. Item Uctm tunt oobit et aike Jutwani Hlterm tcs, acccpta quoquc cx vcrbis Cypriani majore ftducia,
9

quibut two oua tiuetra et rtiiawta devotione, ad epi* pcr qua} mihi ctiam tunc liceret salvo jure commu-
tisdam usttrum rescribtns, non ttmtum eon$entit ted nlonis diversa scntire, onitate quidem prxlata atquc
9

H inttructum to ettt gruthn egk. Superest ut de hae laudata, quakm beatns Cyprianus ot cjus cotlega3 v

ipta re mnquti quid seutuuuus proferamut; neuihttm qui cum eo concilium illud fecerunt, cum diver^a
judicunlee, aut a jure communionit aliquem ti divertum scntlentibus tenuerunt, bxreticorum ct schismatico-
9

$eu$erk amoocntet. Neque enim qmtquam no$trum rum seditiosas calumnias proturbantcs atquc evcr-
%

epitcopum te epi$ooporum eonttkuit aut tgrannko tor- lentes in noraine Domini nostri Jesu Christi, qui pcr
9

ftte ad obtequeudi ueoessitutem colUgas mot adhjk: Apoatoitim suum Ioqucns ait, Suferentes ineicem in
qnaudo habeat oumk episcotmt pro Hcentia hbortatit etsUUethne; $tttdeute$ $ervare unitatem spiritusin vin-
potestatk sum arbitrhtm proprmm^ tamque judkari aa euh paek (Ephes. iv, * , 5 ) ; per quem etiam ait, Si
t&o uou paotit, qumn uoe ipte potett ailerum judieare; quid aliter $tphi$, id quoque vobit Deut reveiabit (PJh-
ttd exsueclemus umotrsi judkium Domhri uottri Jem lipp. i . i , 15) : sanctorum cpiscoporum senlentias,
Christi, tmi uuut et toiut habet poletiattm et prmpo- sahro cum d s Tinculo unitatis ct pacis, in quo reti-
utudi not iu Eulettm tum gubtruutioue^ et dt uetu ncndo cos, quantum ipse Dominus adjovat, imitamur,
uottro judteandi {In ceneilio Corthagiuensi). cousldcrandas ct pcrtractandas aggredimur.
CAPUT VIL — 10. Jatu saiis, quoutum arbkror, CAPfJT VIII. — t l . Caxilius a Bilta d l x i t : Ego
aoo solum ad cpistulam quara Jubaiano scripsH, scd unum Baptkmum in Eeeietia sola $cio et extra Eccte-
9

rtiam ad illam quam ad Quintumdcdtt, ct ad illam
quam cum quJbusdam collegis ad quosdam oollegas,
et ad Ulam qoam ad Pompekun, quantum potuimus,
pro universitate catbolicae consensiottis atquc con-
citti, in cujus uuitate isti lanquam pia mcmbra man-
siam nnttum. Bic erit ununi, ubi spet vera est et fides
ctrta. Sk enhn scriptum est: t Uua fides, una spes,
v unum Baptkma > (Ephe$. iv, 4 , 5). Non apud hce-
retkot, ubi $pe$ nuUa esi et fides faUa, ubi omnh per
mendachtm aguntur, ubi ezorcitat dmmoniacut Sacra- 9

lerunt, libria superioribus disautavinius. Quaproptcr mentum interroqmt cujut ot et verba ctncer entktunt %

jam opportunum Tidctur, quid etiaro cjeleri singilla- fidem dut infidelit, veidam delictorum tribuil sceleratus,
tim ccnsuerinl considerarc ea liberUle, quam nobis et iu uomine Christi timjit antichristus, benedicit a Deo
etiam ipsc non abrogavit, diccns, Neminem judkan- matedktus, vitain poUicetur mortuut, paeem dat impa-
tes tmt a jure oommuniouk atiqutm, ti dioertum sen-
% eificut, Deutn invoeat blasphetms, sacerdothtm admi-
$erk amovtnlee. Quod cum
% non p r o p t e r e a dixisse,
!
uhtrat profanus, ponit atlare sacrilegus. Ad hmc onmia
ut cngilaliones tacitas collegarum, tanquain dc abdito accedit et Htud malum, ut dntktes dkboH audeat Eu-
cmlas lali sccurilale captaret, sed quod rcvera pa- charistkm facere. Aut qui ilHs ad$ktunt dicant hme
9

reiu uoitatemque diligerct, cx aliis simi!ibus videre omnia fal$a ette de hmreticit. Ecce ad qualia cogitur
%

facilliniiim e-t, ubi ad singulos scripsit, sicut ad EccUsia conscntire, et $ine Baptkmo et vonia sUiklo-
ipsum Jubaianum. Hmc tibi inquil, breyissime pro
9

nottra mediocritate rescnpttmus frater ehari$$ime ne-

9 9 1
Am. el Er., ubiqut ad agno$ctndam. Aliquot Mss.*|
kbtqut agnoteenda : aoo male, si juugttur cum, stmptirt-
1
m editis: addilur htc, pufo,qued verhum rodundat, ncc tate.
Cfei ta aum:v:t i; lis.
1
Am. ct Mss. omilluat, omnia.
i'ATROL. X L I U . fSepU
 b E BAPTISMO CONTRA l»ON ATISTAS, S. AUGltSTINI m
rum eommumcare comxeUitur. Quamrem, [raires, (*-. 14, Ad ca qaaj Felix a Migkpa diait, ba»c dieituus:
gtre ac vUare debemus, et a tanto scetere no$ teparare,Si non cssct BapUsma unum c l vcrum aiai i n Ecclcsia,
d unum Btptisma tenere quod toli Ecclesim couces- UOB uiiqiio osset i u cis qui ab anitato disccduuu E s i
9

sum etl. automia ois; umn i d noii reeipiunl rcdountcs, M U

l i . Ad h * c rapoodeo, quooiam quisquis efiam ob aUud nisi quia nou amiscraia rcccdeaica. Quod
iaius eouitctur so Dcum uosae, foctis autem ncgat, auiom ait, Num qum foris extrcentUr, nulmm habemt
quales sunt avari et invidi, et qui proptcr fraietnura taiutit efectum; cooscuiio, d orouiuo vcrum csat
odiuni, non meo, scd saucti Joanoia apoatoii lesU- cjrcdo. Aliud esi cuim non ibi essc, aUud nuilum ba-
tnooio dicuntur bomitidm (I Joan. u i , 45); ct snem bcjre sahiiis cflbciuiu, YcnicuUbua coimad caUioiicam
uon liabent, quia maiam couacioiitiam garunt; c i pacam prodcsse moiuiuiit qu« foris iuaraut aed ucm
f

ucrlkli suui, quia non i d aguut quod Dco vovcruot; prodcrant,

ct inendaccs, quia falsa prouicutar •» et da&mouiaci, CAPUT X . — 15. Polycarpo autcm Adrunictioo»
quia diabolo c i angeUs ejus in auo cordo locum pne- quouiam dbxU Qui hmreiieormn Uapiismum swobtmt
9 t

b c n i ; ct verba oorum putrediuem operautur, cum uostrum ooacuaut: resaoodemua, S i bxreUccrum cat
eorrurapuoi bouos mores pcr collequia maVa; e l Baplismus, qui ycr baercUcos daiur; avarurmu e l
inlideles sunt, quoniam quod Deus lalibua uiiuaiui boiiiicidarum cat qui iuiusa taUbus datun Si auten
9

irridcnl; c i scclcrati, quia ncfaria vivunl; c l auti-
d i r i s t i , quia morcs oorum Cbriblo adversanlur; c i
a Dco malcdicii, quia ubiqua taics sancta Scriptura
cxsccraiur; ct moitui, qaia caraat viUjustiUtt; ct
trapacati, quia coutrariw factis oum Dci scruiouc
^onfligunl; ct blaspberai, quia pcr oorum perdiioa
actus nomitti chrUtiajto derogauir; c i urofrut, quia
ub illo Dci sauctuario spiriiualitcr iuterioro sechtai
s u n l ; ct sacrilcgi, quia i n sc ipsis icmplura Dei tmio
boc istorum .oou cst, acc Ulud Uloruni c a t : ac pcr
boc apud quoacuroquc s t l , CbrisU csi.
CAPUT X I . — 16. Novaius a Tbamugadc dixU :
Lkei sdamut omnem Scripturmn testtmoitium rtddert
de sdutari Baplkmo, dtbemus temum fhiem nosnum
exprimere. Hmretkos ot stmomatkos ud Eextttimn oa-
niemm, qui uteuammfmMui ruffutor, doberteotin fouto
ptreimi bautkari : et ideo secuudum ttsthnomum Scri*
pturarum et secuudum dtcrtmm coHegarum uottvorum
9

vivcndo corrumpunt; ct autislitcs diaboii, quia fraudi swutksimerum oirorum mmMa sthknmtkot et hmre-
Ct avarilia», quac csi idoJolatria, scrviunL Talaa autcia uuot qm ad Ecdctunii eonotrsi tuui baptisari *;tedet
iiojiuullos, iino jduriuios, ct apostobis Paulus et epi- tmkumqut orditmti udebautmr imter iakmt reeipi»..
9

*copus Cypriamis c i i a u i iulus caso tesUntur. Cur il. Kovaiua a Thamugada quid fbccril dixit nou 9

crgo isti bapiiaanl? Cur cliajn quidara qui saeoulo aulem aliquid aiiuUi undc sc oslcuderal facerc dc*
vcrbis c l nou Ciclis rcnuutumi, ab bttjusmodt mori- bmsac quod faoit. Nominmok ettim Usmmeuium Stri-
bus nou mutati bafUzanlur, c i quaudo uuiiauiur ptururum et deorttum coUemmrum aod oou ludc aliquid
9

uon rcbapiizautur ! Jamvcro quod iudigniitur ctdicii»proiuiii quod coosidcrare possamus.

Ecce ad qualia EcciesU coaUur conseutire et tiue Ba- GAPUT X U . — 18. Namcaiaima a Tubutiia dixk :
9

ptisoto et oenia delictorum communieare ctnipelliiur; Bmptisma quod daut mmrttki ti mkimmtki, non ettt
nisi esscni CKtcri cpiscopi qui alios ad isla compel* vmrum mbiqut ht Scripiuris smuctk detmrmtum ttt:
f

lercnt, non uUque baec dicercL Uuda aiiam oataudK
iur illos tunc vcriora scusistc» qui uoo rcccaacruol
a prisUna consueludino, qiue pasica cooeilu univtr-
sitate firmau csi. Quid est autcm quod adjuagit c i
dicil, Qtuim rem frutrts fuaere ac vHure debemut tt
9 9
qmomiom jpsi prmpotuH oorum faiti cmrkti sunt, et fumi
prophetm, dtctutt Domtno ptr Sakmtmem : c f}ui
fidtnt emt iu faitk, kic patctt vtntot; ktern tuttm ipst
stqmisurmttt ooimnim (Prat. x , 4). Dtstrit enhn vht
9 smm a stmhk ttroageUi tmi erraoit. lngredhur
9

a tanto scelere nos separartt S i eoim boc ita dicit, u i
Uia uou faciat ncc approbut, aita rcs o s i : si auicm
ut divcrsa scuticntcs damucl ct aegreget, prioribus'
rcsistk vcrbis Cypriaui, quibos a i l , Nemintm jua+>
ptr mmaiocmattme arhia et terrmm deahtatam om\
emttquitur uutem mauibut mfructutta *. t El kermn :
cta cx Cypriano, ex quo eliam crcdimus translalum huc
noamn, Prmutt, quod omninoftberat ab Augustina c r - #

cantst, aut a jurt commuuiouU oJiquem si dhtersum 9 prianuaaulom tacim Felick uamiae babot: tnmus u *n*>
girpa dixit.
senserit, amovenUs. 1
Apud crpHanum, Simefbwma? memoruv vlrorum ;qul
CAPUT IX. — 13. Primut Feiim a Migirpa dmt: seiUcct de bac r c auteu eum Agri^piao ceadltum faabuo»
rant.
(kustoowncm kondnom ab hmreti veuUntem bapikan- * sfc apud fcr. etrjynHanum. At lovanienses monent pcr
dum. Frustra enhn ituc pulot se esse baptisatum, cum sct quaoquam exemplaribus uiaouscriBtia destitutos, etuoa-
datum esse, baptwnri : et in!ra, iuter, lakos recepi, puta
uonsit Btptitma 9 nisi in Ecctesia9 uuum et oerum : quia Aitgustinus sicrespoudct: sotutus a Tliamugade. qvid
quht et Damiuus ums et fidet una^ et um Ecclesia est,
9
feceritamt.
* tianc totaai NovaU seuientiam praeUareunt Am. el ma-
iu qua stat unum Bapttsma^ tt sauctilas et cmura. Nam
9
huscripti.
qum forts extrtentur nuUum habeut saiutis eftctum \
9 ^Qwedwn tucKemestani verba, q u « h i Erasmi odittoao
baud salis quadrabant cuui respouskiuc AugtisUni. mutata
* la Mss.,prfor sunt pcr Lovanicnses ct adcyprlani cxein|Jar castigaia. —
' tsiud: tnrhnut FeHx a Uigirpa dixit et quae subscqui- Addunt L o v . : « caeterum lota ha?c senteatia, unquam ex
9

tur ipsius Felicis sententia, abest omnino ab Amerbacbiana c salomone citAia, non exstat bodie o o c iu hebraicis, n^c
euttiona ct ab omatbus nuuniscripua: quibas in codicibus t graecis, nec laUnis excmj.Iaribus. Prima vero eius | ais,
inito supertare capitnlo»post vorbam, amooentet; contiauo t qui fidcns.*. vouodes exstai Proverb. x, sed obelo trau*.
9

subjungitur: Ad ea qum Fetix a Migirpa dixU hmc dtcunus. c ttxa : unde suspicio est, seqnentia qnoque verha in Alri-
9

uaqucrebds verba Lovaoieases putaat per Grasmiuu sdje- t canis oliin cxeui^ lai ibus iLideui leeta tuisse. » * .

i Abuqun uitenu abstinete et dc foute atlenone biberis ut
% t
tougtnn vivas lempus, adjkiantur etiam tibl anni vitm. »
Kt in Evangdio sna voce Dominus nosler Jesus Christus
locutus est dicens :« Nisi tjuis renatus fuerit ex aqua
et Spiritu sancto, non potest introke fit regnum Dei»
[Joan. i u , 3). Ilic estSpiritus qui ab mitio ferebatur
t
super aquam (Cen. f, 2). Neque enhn Spiritus sine
aqua operari potest, neque aqua sine Spirllu. Male ergo
sibi quidamhiterpretantur ut dkant, quod per nutnus
f
tmposUionem Sphitum sanctum accijiimit, et sk teci-
piantur; cum manifestum sit utroque sacramcnto debere
eos rcnasciin Ecctesia cathotka. Tunc quippe poterunt
fitii Dei esse dicente Apostoto, « Curantes servare anf-
t
tntem spiritus in conjnnctione pacis : unum corpus et
unns spiritus sicut vocati estis in una tpt vocationis
t
vestrm; unus Dominus, una fides, unum Baptisma unus
Deus » (Ephes. IT, 3 5). Fleec omnia Ecctesia cathodea
toquitur. I.t ilerum in Eeangelio dicil, < Quod natum
est de came, caro ett; et quod natum est de spirUu ,
spiritns est (Jcan. i u , 6 ) : quoniam spiritus Deus est et
de Deo natus cst » (ld. i v , 21). Ergo ornnes hvrretici et
uhismnrici omnia quwcumque faciunt carnaha suni
diccute Apostoto, c Manifestu sunt enim opera tamis,
qitce snnt fonncntiones, hmnunditim incestus, kiohta-
f sine aqua operari potest nec aqua sine Sviritu. Jamvcro
Vrias, veneftcia, hrimkitim eertamina, xeius ira,
t dhri-
t et alibi saepc dictum est, quomodo ficrt possit u l ha-
siones hmreses et his similia; de quibus prerdixi tobh,
f f
sicut prmdico quonium mricumque hetc fuchvtt retmum
t f
Dei non htereditabuni » (Gatat. v , 19-21). Condenmmt
mrjnt Apostotut cum omtribus matis et oos qui divisionem
fac4mtt hoe ett, tclutmalkot et hteretkos.
t Nhiorgo
mccrmtrhit Bupthma satutare 4n kXcetetia taihoMcm qum
mm <*t, tatvi ette non pessuut ted eum curnoMbus 1n
t pthmn. Jam csetera qux dixit, nostraj polius asscr-
fmdkio Domini damuubuniur *.
10. N«*tesiantis t Tubunis « firolta posuil testJmo*-
H'M ScripttiNtruHt: sed pro sentenia Catholrea, ojuatn
itecl.trattdafM ct comincudandam sasccpimus, mulia
toetitus est. Ntai forie putattdmn eat, quia fiou fhHt m
fnhkmu\ fhttt in spc rerum tcinporsihim, sicut omncs
avari uinm rwptorcs, et qoi saeruto nnn fcctis, scd
vcrbia rcouuliairt, qualcs tamcu iffrtus e l baptixare ct
baaatauri etiam*, Cvprtanus est iosiia (Kpkt. 1£, ud
Clerkot). lpsi sequuntur etiam avrt oolanlet^Proe. x,
4), quia uon apprebettdutit qu.<c concupiscuHt. Dcserit
mutem vms mnem sum tt a semita agelti sui errat; tt
t
mmrediktrper mria ioca utque arhia et terrmn dcstinatum
thi, ctnsequitur auitm manibut infructuosa non tae- t
relieus tauium , scd onmis qni maie vivit: quia om-
fik justtttatractuesa e * etomfdsiniquttas ittfructuosa.
f
Qtd vcro aquam aHenam de fonte extruneo btbunt, non
baTdici tantmn sunC, sed omites qui vtou vivaut sc-
cttudum ca quae dofCt Deu*, ct vivunt sccundum ca
q u x docet diaholus. Nam si dc Baptismo dfceret, itou
diccret, Nec de fonte extraneo biberis; sed, De foirtc
exlraneo nou tc abtueris. Jam vero quod Dommus ak,
Nisi quis renalus fuerit ex aqua et Spirilu, nou potttt
1
Hae lota Kemesiani sootentia abesl ab Am. c i maita-
acripUt.
1
vataa codex Corbcicnsis: fiemessitnut autem a rnbu-
uk. Vox, uutem, est in aliis quoqac matuMcri|itis at apad
Aru.
XTtJS. 206
introke In regnum Dei (Joan. m, 5), quid eum adjmet
ad id quod putat, omnino non video. Atiud est eniin,
Omnls qui intrabit in regnum co»1orum prios renasci-
tor ex aqua etSpfrUu, quia ttisl renatos fuerit cx aqua
et Splritu, non fmrabh in rrgnum ccelonnn; quod
Doinious dixit, ct vcrum c s t : aliud autem, Omnis qui
nascitur ex aqua ct S)>iritu iiitrabit in regnum ccelo-
rntn; quod utiquc falsum est. Nam ctSimon iflc* magus
ttatus erat ex aqua ct Spirhu (Act. v m , i 3 ) , et lameu
hou mtravit m regnam ccetorum. Sic ficri poicst ut
hxreticis ctlam comlogaf. Aut si non nascitor cx Spi-
rttu utsl qtrf Tcraci convcrsfone mutatur, omnes qui
srccuto rcrbis ct noti factis rcnuntiant, non uriquc dc
Spiritu, scd cx aqua sola nascuntur : qul tauicn et
Intos tcstc Cypriano sunt. Nece^sc cst ciiitu ut uuum
t
dc duobns concedatnr : aul ttti qui faNatitcr sa^ruht
rcmmtianl, nascimtor do Spirlto, quamvis ad perul-
dem, non ad safutrm, atque Ua possunt ct h.*eretrci :
ant si fHfitl qnod scriptum est, Sanctut enhn Spiritut
%
tfhciplinee effugiet flctum (Sap. l , 5), ctiam ad hoc Va-
t e i , ut fattaclftr saccuto rcnunttaoles non nnacantur
t de Spirflu; potcat quls bapticari aqua, et non nasci
dc Spiritu; ctfrustra Ncmcslanus ait, Ncque Sphitus
t
bcant communiter uoum Baptisma, qui Ecclcsiain
oon habcnt uoam : sicut ficri potest in ipsa hitus
Ecclcsia u l ooo nabeaot unum Spirituni saucti |ier
JusUUam ct immundi pcr avaritiam, et lamen babcaiit
ttnum BapUsma. Slc cniiii dfclum cst, unum corpus,
Id est, Ecdcsia; slcui, umu Spfritus e t , nnum Ba-
t
tfooi suftVagantur. Posuit eulm ex Evaugelio lesti-
tnonlum, Quod natrnn emt de carne, coro est; ct quod
nutmn est despiritu t spiritus est (Joan. n t , 6 ) ; qnia
Deus spiritus est et ex Beo natus est (Id.
t t v , 2 1 ) : et
mttitit, Ergo omnts hmretici et schlsmatkl omnia qum-
cumque fuchtnt carnntia sunt, dicente A/»s/ofo, c Jf*-
nifesta enim sunt opera carnis, qnm sunl fornkaikncs,
hnmundlkmjtet caetcra quas il>i dlcil Apastolus, ubi ct
hajrcscs commcmoravil, iste exsecuttis est: c Quoniam
qukumque kmc facruni regnum Dei non hmreditabnnt*
t
(Caiat. v , l « 21). Deindc adjecit, et dixit: ComkuiHfll
itaqut Apostolus cum omnibus nuttk et eos qui divisio-
Uem facmnt,hoeest t schismatkos et hwrctkos. Bcnc,
quod cnumcratis opera camis, intcr quae ct bxrescs
sunt, invenit ct dixit slmui omnia damnamcm Apo-
stotutn. laterroget ergo ipsum sanctum Cyprianutn,
ct audiat ab co qnam multl oUam intus sccuiidum
opera mala carnis vivuot, quse cum hxreslbos danmat
Apostolus, et tamen baptixant et baplizantur. Ctir
crgo soli h.ireticl dicunttir Baptismum habcrc nou
posse, quem habctn socii damnationis ijisorum?
CAPUT XIII. — 20. Januatiusa LambaBse d i x i t : 1
Secundum Scripturarum sanctarum auctorilatem decer-
no hmreticos omnes baptkandos, et sk in Ecclcsiam
sanclam adoutleudot»
1
AJII. i r . et-Lo*., tambtm. vetercs oostri uss. ut afnut
ctprtajKim, unnbmse.
307 DE BAPTISMO CONTRA .DONATISTAS, S. AUGCSTINI 908
21. IluicrcApomktur.ScciinduniScripluraninjsan- sint;fiat sicut scriptum est, c Dumus contruriorum legis
ciarum aucloritalem decrevit cuncilium caUiolicuin dcbent emundaiionem.* Et conseqncns o/,iiiquit,fos qui
orbis lcrrarum, ctiam in bcereticis iiiventum Cbrk&U a contrariis baptizati, inquinati sunt primo purgari, et
t

Baptismum non casc improbandum. S i auiem ponerel et luuc demum baptizari. Quid ergo, raptores c l hoiui-
4esUroooia Scripturaruin, aul cooira nos non essc, cidie non sunt contrarii legis dicenlis, Non occides.
aul cliaro pro nobis cssc dcmoustraremus: sicul cocc non furaberis (Exod. xx, 13, 15) ? Debeut ergo emuu-
flui cum scquilur. dalionem : quis hoc negaverit? E l lamen n o n solum
C A r U T XIV. — 22. Lucius a Casiro Galbx d i x i i : quicumquc a ialibus intus baptizaulur, sed ctiaiii qui
Cmn Doiniuui in Evangclio suo dixerit, « Vos estis sal tales nou mutali baptizantur, quamvis adluic purga-
terrw; si autem sat iufutuatum fuerit, id quod salietur 4ionem dcbeant u l mutentur, non lamcn amplins c u n i
cx eo ad niliilum valebit
t 9 nisi ut projiciatur (oras tt mutati fuerinl baptizanlur. Tanta vis cst i n sacramcn-
concutcetur ab hominibuss (MaW/i.v,13); et iterum post to simplicis Baplismi, u t cum fatcamur aiiquem ba-
resurreclionem suam mittens Apostotos suos numdaoorit 9 ptizatum et adbuc m a l e vivenlcm dcbcrc muudari,
dicens sDataest mihi ojtmis potestasiu cado et in terra;
9 vetemus tamen ulterius baplizari.
ile ergo 9 eldocete omnesgentes, baptkantes eos iuuo- CAPUT X V . — 2 4 . Crescens a Cirta d i u l : In tanto
mine Patris et Filu et Spiriius sancti i (Id. xxvui, I S , ccetu sanctissimorum consacerdotum tectis litleris Cg-
19): cum ergo manifestum sil luereticos, id est^hostes Chri- pridni dilectissimi nostri ad Jubaianum ,* itemque ud
sli non intcgram Sacramenti confessionem habere; item
t Stephanum t guw tantum in se sanctissimorum ex Scri*
schismalicos non posse condire sapientia sphrituati cum t pturis dei/Uns descendentium testimoniorum 1
contineqt9

ipsi ab Ecclesia, qum una est, recedendo infatuati con- ut merito omnes pcr Dei gratiam adunati consentire
trarii facti sml; pat sicut scriptum esl « Domus % contra- deoeamus: censeo ego omues hcereikos sive sclusnuuicos,
riorum legis debenl emundationem > (Prov. x i v , ^sec. qui ad cathoticam Ecclesiam venire voluerint, non ante
I.XX) : et consequens esi eos qui a centrarik bapiizati ingredi nisi exorcizati et baptizati fuerint; exceptis his
inquinali sunt primo purgar\ et tum demum t baptizari . l
sane qui in Ecclesia calholka fueritU ante baptizaii, iia
23. Lucius a Ca tro Galbae * ex Evaogelio posuit tamen ut per manus imposiiionem in patmteutiam Ec-
icsiimouitini, diccutc Domino, Vos estis sal tcrrm; si cicsim reconcilientur.
4tutcm sal infatuatum fuerit id quod satietur ex eo ad
t t 25. ilic admonemur iierum quxrere, cur dixeiil,
siihii sjalebit, nisi ut proiiciatur foras et conculcetur ab exceptk uis sane qui in Ecclesia catholica fueriut aute
honunibus : quasi nos dicamus bomines ipsos foras baptizati. An quia non amiscrant quod iutus acccpe-
projcctos aliquid valere, vcl ad suam vcl ad alioruro . ranl? Ergo quod habcrc foris poterajii, cur non ct
salutcm. Scd et qui talcs videntur inlus, non soium iradcre poterant? A n Ulicite Ibris iradUur ? Scd ne-
apiritualiter foris sunt, scd eliam corporaliter in fine . quo Ucite foris babciur ci iarocn babcuir : sic ilUcite
9

acparabuntur. Omnes cuim talcs ad nihU valcnt, noc foris dalur, sed tamen daiur. Quod auiem prxstatur
hleo tamen sacramcnttim Baptismatis quod in eis est, rcdeuuti qui inlus acceporat, boc praesiatur vcuicuii
lubii est. Nam ct in ipsis qui projiciuutur foras, si qui foris acccperai; id esl, ut licitc iaius babeai,
rcsipiscaul ct redcant, salus cis quae reccsscrat redit: quod iUicilc (oris habebaL Sed aUquis rorsilan qnacral,
Baptisma vcro quia non rcccsscral non rcdit. E l illud quid dc bac r e bcaU Cypriani cpistola ad Stcphauum
1

quod ait Domuius, lte ergo et docete gentes, baptizau-

9
dixcrit» cujus in hac senieiiiia commcmoiaUo focu
ies eos in nomine Patris et Fitii ct Spiritus sancu\ non cst, cum in cxordio concilu non sii commcmorala ,
pcrmisil baptizare nisi bonos : quia malis non diceret, credo quia non autatum csi necessarium. Nam c l ip-
Si cui dimiserilis peccala, dimittentur ei; si cui tenue- sam in isto coBtu cousaccrdolum lectam caae d i x i i :
ritis, tencbuntur (Joan. x x , 23). Quomodo ergo iniua quod facluro omnino non dubUo, quauium arbitror, u i
baptizani m a l i , qui dimitlcrc peccaia non possunt ? ficri solct, quo posscui jam cougregati episcopi etiam
Qnoinodo cUam haplizanl malos non mulalos, quo- dc Ula causa simul aiiquid coguoscere, qua* illa epi-
rum peccata adhuc super cos sunt, sicul Joannes d i - siokt cooUuciur. Nam prorsus ad qu&sUoneoi praj-
cit, Qui odit fratrem suum in tenebris est usque adlmc
9
seiilem uoo perliocl; ct magis miror cui caro iaie
( I Joan. i i , 9 ) ? Si autem tunc dimiltuntur, curo so comroemorare voluerit, quam cur in cxordio concj|ii
bonis et juslis, per quos in Ecciesia dimitluntur, commcmoraUo cjus pralermissa siu Quod ai quia-
quainvis a malis baptizaU sint, inliraa cbarilalc con- quani arbitralur mc aUqukl noluissc iu roediuin pro-
jungunt; sic el illis qui forinsccus veniunl, et ad fcrrc, quod io ca positum ost praesenU causae neces-
camdero compaginem corporis CbrisU, interno vin- sarium, Icgai cam et sciai vcrum cssc quod d;co: aut
culo pacis accedunl; Baptismus tamen Christi in utris- si aliud invenerU, rcdargiiaL Prorsus cnim illa cpi-
que agnosccndus, el iu nuUis improbandus est; sivc stola dc BapUsmo apud bxrclicos vcl scbismaticos
aiitcquam converlanlur, quamvis eis nihii prosil, sive dau>, uudc ounc agimus, nihil babct (a).
e u m convcrtuntur, ut prosit, Cum ipsi ab F.cclesia
qxc una est, inqtiit, recedendo infatuati conlrarii facti 1
Antiquiorcs Mss. omittunt, descendentium testinwmo-
rum. P i u r e s aiUhabeal, testmunuorum; s e d c u m A m . et F r .
* ilic adjecla fuere in Erasmi editione et posterioribus carent ver)>o. descendentium.
Ubris verba Uicii, quse ante aberant ab A m . et MSS. * A l i q u o t k l s s . , de hac re Imbeat; omisso p o s t e a , dixcrU.
* AUI. E r . et septem Mss., a castra Calba. veuis cor- A i i i U s s . n e u t r u m b a b c n t * u c c , habcat; n e c , dixerk.
beicnsis, a castm (kdbtt* (a) Duae exsiant cy{>ria.ii ad stephanuui e^ i s t o l e : akcn
 209 LlBLB
* CAPUT X V I . — 26. Nicomedes a Scgermis d i x i l :
Mea sententia est, ut heeretici ad Ecclesiam
baptizenlnr; eo quod nullam foris apud pcccatores re-
missionem pcccalorum consequanlur.
27. Cui respondctur : Univcrsac Ecclcsias e a l l i o l i c j c
senleuiia h.-rc csl, i t l brcrctici quamvisin h.xresi jam
Christi Baptismo baplizati ad Ecctesiam venienles
non baptizenlur. Si enini nulla est apud peccatorcs
rrmissio pcccaiorum, nec intus peccatorcs pcccata
dimiitunl: ct Umen ab eis baptizati non rebaplizan-
tur.
CAPUT XVII. — 28 Monnulus a Girba d i x i l : Ec-
ciesim cathoiiccc matris nostrat veritas apud nos
semper manstt et manet vei maxime in Baptismi
9 TrinU
tate, Domino nostro dicente,« Jte,baptizategentes in
nomine Patriset FitU et Spirilussancti > (Jfntf/i.xivtti,
19). Cirwi ergo manifesto, inqtiit, sciamus hmreticos non
hffbere nec Patrem t nec Filium, nec Spiritum
debeut venientes ad Ecctcsiam matrem nostram vere re-
nasri et baptiznri, ut cancer quod habebant, et darnna-
tionis ira 9 et erroris offectura \ per sanctum et emiette
tavacmm sanctificetur.
29 tluic rcspondcmus, Palrcm el Fitium et Splri-
ittm sanctum in Sacramcnto duntnxat habere omnes
qni Baptismo verbis evangelteis consecrato baptizan-
lur : in corde aulcm et in vila ncc illos babere, qul
hittis |>enlitc ct cxscrrahilitcr vivunt.
CAPUT XVIII.— 50. SceundinusaCedtas'dixit:
Cum Dominus noster Christus dicat, < Qui mecum non
est, adversum me ests (Id. xit,50); etJoannes
eos qni ab Ecctesia exeunt anliehrislos dicat (I Joan. n ,
18) : indubitanter hostes Christi 9 quique antichristi no-
mimli sunt, gratiam Baptismi salutaris ndnistrare non
possunt; et idco censeo eos qui de hwreticorutn
cotifnginnt ad Ecclesiam, bapthandos esse a nobis, qui
omiei appeltati snmns Dei de ejus dignathme. k
51. Cni rcspondetnr, Chrifti adversarios omnes
essc, qnibns dicentibns, Domine nonne in nomine tuo t quodlibet illc senserit, contra liacc v C r b a disputaae
virtutes muttas fecimns t el alia qnac ibi dicuntur; in
fine dicturus est, JVon novi vos; recedite a me , onmes
qui operamini iniquitatem (Matth. vn , 22 , 25) : quft
lota palea si itsquc ad nltimum in malilia persevcra-
btt, sive ante vcntilationemejtis aliquid foras volet,
sive intus esse vidcnlur, igni destinata cst. Si crgo
pmpicrea baptizandi sunt ad Ecctcsiam venicntes
haretici, ut ah amicis Dei baptizentur; numquid illi
avari, raptores, hnmicidoc, amici Dci stint, aut quos
baptiznverinl dcnuo baptizandi stint*
CAPUT X I X . — 5 2 . Felix a B a g a i dixit : Skul 1
dc U a r c m n o A r e l a t e n s i e p i s c o p o a m o v c n d o , qtuc n u n c
e s t o r d i n e 6 8 ; a l l c r a quae syiiodica est tracttus o m n i n o
i d unde agttur a r g u m e n l u m de Baplizandis haercticis et
s c b i s u i a l i c i s . P r i o r c m t a n t u m v i d e r a t A u g u s t i n u s , non po-
sicriorem.
1
**s. Corbciensis, a fegermes.
* A i n . e t F r . , offocatuni. Nonnulli v s s . , offensa; s e d p l c -
rtque, offectura. A p u d C y p r i a n u m , effeclura.
' v e i u s M s . C o r b e i e n s i s et uuus o v a t i e a n i s , a cezas.
Am. F r . c l | i u r c s M s s , a cliezas.
k
v«»x, vei abest a b A m . E r . e l Mss.
%
• l l u i e s v s s . , a rcgu. v c t u s >:s. C o r b o i e n s i s , a f'a-
foL
2XTUS. 21 ft
1
cmcus cmcum ducens simnl in foveam cadunt ( Mntrk.
venienles
xv, ib), ita hwreticut hmeticum bnpthans simni
in mortem cadnnt.
55. IIoc verum e s t , s e d non proptcrea verum csl-,
quod adjungit: Et ideo i n q u i l , Itmrelicus baptizandu**
9
ct vhificandus, ne nos vhi morluis comnunkcmnt.
Nonnc mortui c r a n t q u i d i c c b a n l , Manducemus et bi-
bnmus, cras enim moriemur (f Cor. x v , 52) ? non c n i m
credcbant resnrrectionem mortuorum. Qtii c r g o i s l o -
rum cottoquiis matis corrumpcbantar e t cos scqtte-
banlur, n o n n e pariter c u m eis i n foveam cadebant?
Et i n e i s tamcn erant i s t i qttibus seribobal Apostidit*
t fratres, jam baptizatis, n e c tamcn ideo si c c T r i g e r e u t u r , d c r t u a
baptizarentur. Nouno idem apostolus a i t , Saptre te*
cundum carnem mort ett (Bonv v m , 6) ? Et utique so-
cundum carnem sapicbant avari, fraudaiorcs, rapio-
rcs, intcrquosgemcbat ipsc Cyprianus. Quid crgo iHi
sanctum f in unitaie vivcoti obcrani moiiui ? Aut qtris dicat
baptismum Caristi quod U l e s babcrettt v e l darcntt,
corum iniquiutibus fuisso violatum ?
CAPUT X X . — 54. Pobaoos a Mileo d i x i t ; Ju- 1
stumest hmretkum baptizari m Eccksia smcta *•
35. Nihil quidem brevius dici potuil. Scd puto et
b o c breve e s l : Justum est Baptismum Cftristi n o n i n -
sufflari in Ecclcsia Cbrjsti.
CAPUT X X I . — 56. Theogcncs ab Iiippouo rcgin
d l x i t : Secundum sacMmtntum Dti• gratim tmtesth
quodaccepimm, t m u m Baptismum quod est in Eeektut
sancta credimut.
apostotm 37. Potcst ei mca esac senteniia. Sic c n h n libraia
cst ut nibil habcat coutra veritatem. Nam ct nm
unum Baptisma quod cst m Ecolcsia sancla crcdinitw.
Si autcm dixisset, Qtiod est m sola Ecclcsia saucfci
btsidiis credimus; respondcndum crat sicut caetcris. Nunc
vcro qttia sic dictum e s l , tVuioti Baptisma quod est m
Eccktkt sancta credimus; u t esscquidem i n Ecciesht
sancto diceretur, sed ct ahbi ossc non ncgnreiur :
n o n opus cot. Si e n i r n d e m o smguia quacrereniur,
ntrum essct nnum Bapiisma; respoudcrem unoai
essc. Deinde si hitcrrogarer, o t r u m hoc csset bi
Ecclesia sancu; respondcrcm hoc esse. Tortio si qua»-
reretnr, ulrum bocBaptisma credcrem: respondcrem
ita m e credere; ac p e r boc uoum Baprismaquodast
i n Ecclesia saocta m e crederc respondercm. Si autcm
q n a c r e r e t u r , uirum i o sola sancta essct Ecclesia, ct
a p u d liaerelicos v e i scbismaticos non cssci; non inc ita
C T e d e r e c n m t o U Ecclosia respondcrem. Scd q n i a hoc
ilte i n s c n t e n t i n sua n o n posutt, puto essc improbum
ut ego illi addam verba cnntra qnaedtspuusm, quui ibi
n o n inveni. Iia enim si diccret, Una cst aqua E u -
phratx fluminis, qiwe c s t i n paradiso; vcrum utiqtto
d i c c r e t . Sed s i intcrrogaretur, utrum i n solo paradiso
e s s c t i s t a aqua, c t i t a csse diceret, ialsum diccret.
* A m . E r . e t n o s t r i o m n e s H s s . , roihanus. E x h i s n o n -
n u l l i h a b e o l , a itileu; e t q u i d a n i , a tlileii. A m . v e r o et tr.^
a Aiilen.
* <ic i n a n t i q u i s l l s s . e t apud Cynrianum.- At i n edWs A n v
e i E r . , m Eccksia christi.
* v o x , Dei quaj ab E r . et tx>v. e x p u n c u fucrat, restttui-
%
tur c x Mss. ct Am.
211 DE BAPTISMO CONTBA DONATlST.iS, S. AUGUSTLNI 212
Esienun el prfftcr paradisum in histerris, in quas utiquc baptizabaul. Frustra crgo lalia de baptiyaudis
ob illo foutc panuanat. Scd quis cst lam tcmerarius, hxreticis dicta sttnt.
qui dicat lioc cuin rcsponsurum fuissc quod faUuin CAPUT XXIV. — 42. Fnrtunaliis a Thuccahorl
ast, ctun possci foriassc noc rcsponderc qnod verutn d i x i t : Jetus Christus Dominus et Deus noster Dei f Pa-
cat ? Qiiapropier vcrba bujus scntoutix non dobent irk et creatoris Filxut, super petram !
wdificavil Eccle-
habere coulradiclioucm, quia nihil impediunt vcrita- siam, non super hmresim : et potestatem baptixandi
tcra. episcopis dedil, non hatrelkk. Quare qui * extra Ecck-
CAPUT XXII. — 5S DalivusaBadis d i x i l : Nos, siam sunt, el contra Christum slanles, oves ejus et gre-
quantum in nobk est, hatretico non commuukamus r nisi gem spargunt, baptixare foris non possuni.
baptixatus iu Eccitsia (uerit, et remissionem petcatorum 45. Ad hoc addidil, foris, ut ei jam brevitcr * rc-
aeceutriL sponderi iion possit. Nam et httic totidcm peue
89. Respamktor : S i pruptcvca vis aumbaptiaari,
vcrhis i u rcspondcretur : Jesus Christtis Domiiitis
futa uon acccptt rcmissiQneot paccatorum; ai iutus
et Deus nostcr, Dci Patris et creatoris Filius, supcr
afcqnem bivcucris qui tencn* odium odverans fralrcm
pctram ycdiGcavit Ecclesiam, non sttpcr iniquiu-
sic baptizatus s i t cmn Domimia meutari mm poasH tem : ct potcstalem baptizandi cpiscopis dcdit, noo
v v

qui ait, Sinon ttimiseritk, nou vobk dkmUtmur(Maith.

v i , 15), jttbcbis correctam dcBU» bapttzari? Non
utiqno: sic orgo nec bsrrcticum. Sauc u lc cur m»n
brcviter dherit, Not hmretieu uon comnutmaamus;
scd addidil, quantmm in nobis est: non cat pnatcfenn-
dom. Vidil cuim plures bnic scnteuliai consentire,
a quorum tamco coaaoriio, no vfcfaretBt unltaa, sc
isti Hparare noii posaani, ct addafct, tmaiumti in tsbbis
eot : utiquc deBtoofttraas noa voumiatc at com-
iniiuicaro bis quos arbilrabatur Baptfemum ooa
iniquis. Quorc qui uon pcrtineoi ad petram, supcr
quam acdiGcautqui vcrba Dei audiuntel frcimit, sed
conlra ChrUlum viventes audieudo vcrha ejus c l uon
facieudo, ac pcr boc supcr apcuaro adificaudo, ovea
rjus et grcgcm perdilorum inormu exenipJo corruni-
puot, baptizarc non possunl. Ntimquid uon posset IK>C
verisimiliter dici? ct Umcn falsum csl. Baptiz:*ut
quippc iuiqui; quoniani ioiqui suul iili raptores, quos
iu unjlatc sccum poshos Cyprianus argucbat (Sern .
dc Lapsis). Sed idco, inquil , addidil foris. Cur cigo
4

babcrc acd tamcn omnia bono paois et oniutis essc isti foris baptizarc uon possunt ? An quia pcjorcs stmt
v

toicraoda; qnod ct 11» fariffbanl, qui latoaaonrecieBh.

co ipso qno foris stint ? Scd iiihil iutcreslad iniegrita.
acrc scoiicbant, ct iilad icncbaot qnod poatea Bfeiius
tcm Bciptismi, qumido pcjor hi tradal. Ncquc cuim
dcclaraia vcritas docuit, et autiquior oautuetudo
ianlum iittercst inler maluin c i pejorcm, quautuiti i n -
conciKo poatcriorc firmtta robusitus pertuasit: iuvi- torosl inler bonum ct malum : et lamcn ctun baptizat
cam sc laman cum aaJva chariials diversa atalirenl,
malus, oon aliud dat quam bonus. Ergo eicum bapti-
v

aoliicita pictato loleraveruat, sVtdcntcs acrvuro uiti- zat pcjor, ooo aliud dat qttaoi iiie qui minus cst ma-
tatem spiritus in vintulo pacia (Epktt. t v % 3), ib>
lus. Au forte ooo ad bominis mcritum , scd ad ipsitis
v 9

ucc aUcria eorum, si qnid aiitcr sapercut, nl quoqua Baplisroi sacramenluoi perlioet ul foris d;iri non pos-
i l l b Doua rouelarel (PkiHpp. w , 4$). li«e hrii audiaut, sit ? S i boc Ua essei, occ haberi f-iris possct, ct toties
a quibus pcr boc coucillum ooitaa appuguakor, pcr
neccsse csset baptizari, quolics reccdcos quisque ab
quod coocibum quantum amaada sk unttaa dccla- Ecclesia rursus ad Ecclesiam rcmcasscu
44. iamvero si diligcotius quxramus quid sit forh,
CAPUT XXIII. ~ 40. Succcsaus ab AUiir Germa- maximo quja ipsc commcmoratiooem focit pctrx su-
oictana d i x i t : Harretseis smt nilut oVaf, aut tomm li- pcr quam acdiocatur Eeclcsia : oooiie illt suut ui E c -
s
1

tet. Si possunlbaptizare possunt 0t SpirUum sanctum ctcsia, qtii suui in pctra ; qui autem in pctra u-m
9

dare : si auiem Spiritum sanctum dare non possunt, sunt, ncc in Ecciesia suot ? Jam ergo vhicamus uu um
v

quia uon habent Sjnritum sanctum, uee baptisare spi- supcr pctram xdificium suum consiituant, qui au-
ritmdker ucasunL JVraoierag ctmenmt harotum bapti- diunt Christi vcrha, et non faciunt. Cootradkit ets
fari*. ipsc Pominus, diccas : Qui audit verba tnea hax et fa-
dt ea, simiiabo Uium vko prudenli qui ardificat domnm
41* Huif propc Ulidem vCrbisfea ffcspondcri potost:
smmi super petram ; ct paulo poat, Qui audit verba
Honikidis aut nibii l i c c t , aul loiuat licet. Si possuut
mea hax et nou facit ca, simiiabo eum viro slulis qui
bapttiare, poaaunt ct Spiritum aaoctnm darc : si au-
adifkat domum suam super arenam (Matih. vit, 24,
tem Sptritum sanclum dare noo posaunt, quia uon
babcot SpiriUim saoclum, ooc baptixarc spirituaiitcr 26). Si ergo in pctra est Ecclesia , illi qui sitpcr arc-
posatmt. Proptcraa ceusemus ab bomicidis baptixa- oam suat, qnia cxtra pctrain suot, profecto exira
toa, v d bomicidas baptizatos atquc io melius noo mu- Ecclcsiam sunt. Recordeniur Kaquc qunm mtilins
latoa, cum ac corrcxcrmt, baptizari. At hoc ooo e*t
* i n M s s , supcr retruni
vcrum. Qui Cnim odit fratrem sumn homkida ett (I
• s i c i n Mss. p l e r i s q u e e l apud l o v . c t Cyt r i a n i i m , A|
Joan. n t , 15). E i tales oovcrai intus Cyprianus, qni s\ u d A m . c t Kr., Quare ? Qina extra, e t c .
1
C o r b e i e n s i s e l anti<piiores quidatn MSS , tazn bre-
viter.
kstu at Rr., a Bkqermaniciana: mcodose.
1 * E r . et L o v . , inquam. At A m . et Mss , rnqnil : s u l a u d i ,
Lngri. veo., propterea centcmus hawetkos baptizmuios
1 nomitkta.
em. stc aliam Er., q u i U m e n fct t, centuwius, \ r o , cense- • p l u r c s U s s . , rctri super quem : male, u t ex sequen-i-
mus. N. b u s paiet.
213 LIBER ! EXTUS.
eonniicmorcl Cyprianus vebit fntus positos qui setlifl-
cant super arenam , id cst, audiunt vcrba Cliristi ct
nnn fci:iunt. E l idco quia super arcnam suut, cttra
peii.im o s c coiivincttnlur,quod cstextra Ecclcsiam :
lamen el quamJiu ita sunt, el nondum vel nuiiqu.m
iu iiuTius comir.utatitur, baptizant el baptizantur; ct
Bapiisiuus qucro babcnt, itlis ad damnalioncm dcsii-
natis intcgcr manct.
45. Neque boc loco dici potest (a) : Quis cnim
facit omnia verba Domitti, quae i n ipso evangelico
scrnionc conscripta sunt, quem concludensatt,aedifi-
care supcr pctram qnt eadcm verba audirent ct face-
r c n t ; super arcnam aulem qui audirent et non face-
rcnt? Quia ct si a quibusdaro non implentur omnia ,
iu codem tamen sermoue posuit medieinam, dicens :
Dimittite, et dimittetur vobis (Luc. vt, $7). Et post
erationcm dominicaro i n eodem ipso scrmone c o m -
mcmoratam atque conscriptaro: Dico enim votns, i n -
q u i l , t i dimiseritis peccata komimkus, dioultet ct vobis
Pater vester peccata vestra; si autcm non dimiseritis
hominibus, neque Pater vester dimiltet vobis (Matlh. vi,
t i , t5). Hiuc et Petrus a i t , Quia charitas cooperit
1
muititudinem peccatorum (\ Petr. I V , 8 ) : quam uiique
oeii Uabebaiit U l i , ac pcr hoc super arenam acdifict-
b a n l , d c quibus idcin Cyprianus dicit, quod intus i n
malcvula iuvidia etiam tcmporibus apostolicis sinc
eharitate convcrsabantur (Epist. 7 5 , ad Jubaianum);
ct idco inlus quidem essc videbantur, scd foris erant,
quia tn illa pelra pcr quam signiiicalur EccJesia non
erant.
C A P U T X X V . — 46. Sedatus a Tuburbo 8
dixit:
J * quanlum aqua saccrdotis prece in Ecclesia sauctifi*
cata abluit deticta, in tantum bawetico sermone vetut
eancere • infecia eumulat peccata. Quare omnibus paci-
ficis quktem viribus nitcndum cst, ne quis hmretico errore
infectus et tinctus, siagulare et verum Baplisma detre-
ciet accipere \ quo quisquis non fueril baptizatus regno
cmlorum fiet alienut*.
47. Unic rcspondctur, quia si n o n sanciificatur
aqtui, cum aliqna crroris verba pcr imperitiam pre-
cator effuodit, mttlti non solum mali, sed etiam boui
fratres in ipsa Ecclesia non sanctificantaquam. Multo*-
rum cnim preces cmcndaulur quotidie, s i dociioribus
fiterinl r e c i t a i B , ct multa iu eis reperiunlur contra
calhoiicam lidero. Numquid s i manffestetur aliquos
baptizatos, curo i l l c preces diclac super aquam fuis-
sent, jtibebutilur dcuuo baplizari * ? Q u i d ita? Quia
plcrumquc precis vitium supcrat prccanlis affcclus :
1
Anti(fiiorcs MSS. , Jommes ait. Terius tamen, Te-
ttrus ak.
• Am. E r . ct aliquol Mss., a Tuborbo.
• Sic ATO. Fr. et Mss. hic et apud Cyprianum. At Lov.,
cmKer.
• A m . ct plures U s s . , rctractet. K r . , detractet.
• stc in MSS. et a|ud Cypriaoom. A i Lov., a rcguo coclo-
rum scclesia fiet altenus.
• fiola fiere editio Lov.. mnuifestm-entur ctiqui baptualU
jubercntur denuo bapUuwi.
(a) In hunc locom L o v a n i e n s e s , Annotationum ra£. i7 :
« seaftit ergo, * aiunt, « prsecei li esse omnia q u $ scrmone
« Oouuoi in moute habito c o n t h i c i i t u r . *
fft
ct quia ccrta illa cvangelica w b a , sine qtitbos wuv
potest Baptismus consecnri, lamuni valent, ut pcf
illa sic cvacucntur quxcumque in prece vitiosa cotitra
rcgulam fidci dicuntur, qucmadmoditin dtemoniuuh
Christi nominc cxcluditur. Nam uliquc haereiicus s i
afferat prccero vitrosam, nccbonnro habct charilatrs
ft
affcctuin, quo posslt illa imperitia supcrari; et hlco
simSlis est ei qoicumque in ipsa Catholica invidus ct
malcvolus, qualcs illic arguit Cyprianus : affcrat
etiam, nt fleri soicl, aliquam precem, in qua loqualur
contra rcgularo fldei; muhi qtiippe irruunt in preces,
non solum ab Impcritis loquacibns, scd cliam ab bncre-
tieis compositas, ct per ignorantiac simplicilatem, non
eas valentcs discemere, utuntur cis arbitranlcs qtiod
bonae sint; nec lamcn quod in cis perverstim cst cva-
cuat illa quae ibi rccta sunt, sed ab eis potius evacua-
t u r : sicut in ipso horoine boiuc spei et probabilis
fidci, sed tamcn hominc, si quid alitcr sapit, non inde
cvacuantur quae rcctc sapit, donec ei Dcus rcvctet et
quod alitcr sapit (Philipp. i u , i5). Si a t t t e m ipsc m a -
lus csl alque perversus, si prcccm iutcgram dicat, ct
nuila ex parlc fidei caiholicx adversain, non idcoipse
rechis est, quia i l b rccta c s t : et si in aEquibus pcr-
vcrsam precjem affcrat, Dcus adest cvangelicis verliis
suis, sinc qtiibus Baptismus Christi consecrari noii
poieel; c l ipsc sanctificat Sacramcnlum suum, ul hi>-
mini sive^utcquam baptizeiur, sivc oum baptizatnr,
sive postca quandoque ad sa vcracilcr converso,
idipsum valcal ad salutem, quod ad pcrniciem , nisi
convcrteretur, valcrct. Cajlcrum quis ncsciat non csso
Baptisinum Chrisli, si verba cvangelica quibus Syin-
bolum consiat iitic defucrint? Sed facilius invcniuntttr
hxretici qui omnino non baplizent^quam q u i non iliis
vcrbis baptizent. Ideoque dicinuis non oroncm bapti-
smum (nam in multis idolorum sacrilcgis sacris bapti-
zari homincs perbibcniur), scd Baptismum Chrisli, id
est, vcrbis cvangclicis coa>ccraluoi, ubiquc cuindcm
cssc,. ncc hominum quorumiibcl c l qualibci pcrvcrsi-
tate violari (a).
48. Sane in isla qiu>que scnlcntia non ncgligcntcr
omUitendnm c s t quod hic interposuit et ait, Quarc
9
omnibus pacificis quidcm viribus niiendum est, ne quis>
hmresteo errore infectus, et caziera. Respcait cnioi
vcrba i!la baaii Cy^riani diceniis, Nenunetu judicautcs^
autajure communioms aUquem , si diversum senserit ,
amoveutes (In cxordio Concilii). Eccc quanttun valcat
in boois EcclesLx filiis amor uniiatis ct pacis, ut
quoa diccbant saorilegos c l profanos» sioc Baptismo
ut arbiurabaulur admissos, si eos quanium pnta-
baot corrigerc noo valercojt, eligcrcot potius tolc-
rarc, quam propier cos sanclum illud viuculum
ruroperc, oc propter zizanta eradicaretur simtii et
triticum (Mattk. x i u , 2$); pcrmiilciitcs quaoUuu iu
ipsis crot, sicul m ilto iiobilissiuio judicio Saloiuouis,
hilaulilc corpus a falsa mairc nutriri potius, quaui
cwucidi (til Beg u i , iO). Uocautcm ct illi racicbant,
1
s i c Mss. Fditi, habcci..
(a) vide supra, lib. 5, capp. 14,1$.
II* DE BAPTISMO CONTRA DC IATISTAS, S. AUCUSTINI
qui de B»pit6mi sncnunento vcrins senlicbnnt, el isti
qoibus pro mcrilo Uiunc cbaritaiU Dcus erai rcvela-
iurus, si qtud nlilcr sapiebanl.
CAPUT XXYT. — 49. Privaiianus a Sujcuila
d i x i i : Qui hatretkos polestatcm baptizandi habere dicit
dkat prius quk hceresim coudiderit. Si euim lucresis a
Deo est habere indulgenliam divinam potest: si vero a
% manus imposilionem
Deo uon est, quomodo gratiam Dei aut habere aut con-
(erre alicui potest ?
50. Huic totidcm verbisita responderi polesl: Qui
matcvotos et invidos potestatem baptizandi babcre
dicii, dical prius quia roalevolenliam invidiamque
condiderit. Si enim malevoientia et invidia a Deo est,
habere et indulgcitliam divinam potest: si vero a Dco
non est, quomodo aut graliam Dei habere aut con-
ferre alicul potest? Scd sicut isla codcm modo dicta
iuanifeslissiine falsa sunt, sic etiam ilia quae ut con-
viiiccreutur h«c dicla sunt. Baptizant enim malevoli
c l itividi, sicul concedit ipse Cyprianus, quia cos elinm
ititus csse tcstatur. Sicergo possunt ctiam bxrctici
baptizare : quia Baptismus sacrameiilum Christi est;
invidia vero ct hxresis opera diaboli, quae quisquis
habuerii, non binc efllcit ut si babeat Sacramcntum
Cliristi, ctiam ipsum numeretur inter opera diabolu
CAPUT XXVII. — 51. Privatus a Suftbus d i x i l :
Qui luereiicorum Baptismnm probant, quid aliud quam
hcereticis communicant?
52. Iluic respondetur: Non est Baptismus hxreli-
cortim, qucm in haercticis probamus : sictit non est
Bapiismiisavarorum,tnsidiosorum, fraudatorum, rapto-
rtun, invidorum, qucm probamus in eis. Omnes quippe
Isti iuiqui suiit: sed justus est Cbristus, cujus in sc
Sacramcntum, quod ad ipsum attinet, sua iniquitate
non violanl. Alioquin possct alius dicerc : Qui i n i -
quorum Baplismum probant, quid aliud quam miquis
communicant? Quod ipsi Catholicsc si quis objiceret,
rcsponderetur ei quod huic modo responsum cst.
CAPUT XXVIII.— 55. Hortensianus a Laribus dixtt:
Quot tint baptismi, viderint aut prccsumploret aut fan-
toret heeretkorum : not unum Baptisma quod non nki
$ transierant. Si eniin et ipst ab Ecclesia recedendo
iii Ecclesia novimus, Ecctesice tindkamus. Aut quo-
modo possunt in nomine Christi aliqnem baptizare quos
ipse Chrlstus dicit adversartos suos esse?
54. Huic simili tcnorc vcrborum ita respondentes:
Viderint aut prttsttmpiorcs aut fautores iniquoruth;
nos unum Bnptisma, quod non nisi Ecclesiae novi-
inus, ubicumquc fcivcntum quaudo possumus ad E c -
clesiam rcvocamus. Aut quomodo possnnt in nomlnc
Christi aliquem baptizare, quos ipse Christns dicit
adversarios suos essc? Omnibus quippc iniqnts dicit,
Pfon novi vos; receditea met qui operambii iniqnita-
tem (Matth. vn, 2 5 ) : et tamen curo baptizant, itOn
qtsi baptizant, sed ille dc quo Joannes dicit, Ipte esi
quibaptitat (Joan. i , 55).
CAPUT X X I X . — 5 5 . Cassius a Macomadibus dixit:
Cumbaptkmataduoessenon possint, qui hceretick Ba-
ptismum concedit, sibi totlit. Censeo itaque ftebUes et ta-
bidos hmreticos baplkandos esse cum ad Ecclesiam
1
Am tiwr asufkula.
9 t|>onstonc ferunt, i n Kcctcsia.
f!6
wre cceperint. et sncra 1
et divina tavatione lotos et %
tnminc vita: illuminatos, non hoslcs, sed pacificos % non
aticnos, sed fidci Domini domeslicos % non adutteros , 1
1
sed Dei filios, non crroris % sed satnl\s effeclos, in Ec-
% clesiam recipi: absque his qui deEcclcsia 9
fidctes sup-
plaidati, ad haresk tenebras transieranl; sed eos pcr
rcstituendos.
56. Possct alius dicerc : Cum Christi bnpti&mata
duo csse non possint, qui iniquis Bapiisinum conce-
dil, sibi tollit. Sed nobiscum etiam isli roistcrent ct
dicerent: Conceditnus iuiquis Baptismum; qui non
ab ipsis est, sicut intquitas, sed a Christo cujus cst
acquitas, el cujus Sacramentum etiam aptid iutqiios
non est iniquum. Quod ergo nobiscum dc iniqttis di-
cerent, hoc sibi de h^reticis dicant. Et ideo quod « e -
quitur, ita potius cral dicendum : Censeo iiaque fle-
bilcs et tabidos hareiicos non baptizandos esse cum
ad Ecclcsiain venire cocpcrint, si habent jam Bapti-
smuro Christi, scd a sua perversitate corrigendos.
Nam etiaro de iniquis dici potest, q u o r u m porlio stiitt
hncrclici: Censeo itaque flebiles el tabidos iniqims,
si jam baptizati sunl, non baplizandos esse c u i u nd
Ecdcsiam, id cst, ad illam petram cxtra quam sunt
omnes qui audiunt vcrba Christi ct non faciunt, vc-
nire coeperint; sed sacra et divina lavatione jnm fo-
tos, tunc aulem et luminc vitx ilhiminatos, non l i o -
s l e s , scd paciftcos, nam iniqui non hnbcnt paccm;
non alienos, scd ftdci Domini domesticos, nam i i t i -
quis dicttim cst, Quomodo conversa es in amaritudi-
nem, vitk aliena (Jerem. n, 21)? non adulteros, scd
Dei ftlios, nam iniqui sunt ftiii diaboli; non erroris,
sed salulis eflectos, nam non salvat iuiquitas : i n
Ecclesiam recipi, id est, in illam pctram, in illam
columbam, in illum horlum conctusum ct fontcin s l -
guatum, qui non nisi in tritico, non autem in palcis
agnosciltir, sive longe a vcnto separcnlur, sive u s -
que ad ultimam ventilationem frtnnento commixti vt-
dcanlur. Fruslra ergo Cassius addidit, < Absque his
qui in Ecctesia fideles supplaniati, ad hcresis tenbras
Baptismura amiseranl, ctiain ipsis rcddntur : si au-
lem non amiscrant, quod pcr cos datum est n g n o -
scntur.
CAPUT X X X . — 57. Alius Januarius a vico Ca?-
saris dixit : Si non oblemperat error veritati. mutto
tnagis veritas non conscntit errori: et ideo nos Ecctesiat
assistimus, in qua prcesidemus, ut Baplismum ejus ipsi
soli vindkantes, eos quos Ecclesia non baptizavit, ba-
ptizemus.
53. Rcspondetur : Quos Lcclesia baptizal, utiqua
pelra illa bapttzat, extra quam sunt omnesqui audiunl
verba Christi et non faciuut. Bapiizenlur ergo q u i -
cumque a talibus baplizati sunt. Quod si non fit, sic-
1
Aro. et andquiores Mss., tcl saera.
• Nova Cypriani e d i t i o , aduUerinos. Sed nostri omncsHbri
constanler, adutteros. Alludit Cassius ad itlud uebr. x n , 8 :
Ergo adulteri etnonfilU estk.
ve-
%
* IJOV., in Eccksia. At A r a . E r . et u t e l i o r c s V s s . ut s\md
Cy(trianutn. de Bcctesia : s e d iafra t a m o n i n A u g u s t i n i ro-
217 LIBER S : X T I S .
ut in Istis, Ita in hrcrelicis Baplismus Christi, corum
fniquitatc et pcrvcrsitatc thmnaia sive corrccta, agno-
sccudus ct approbandus cst.
CAPUT X X X I . — 59. Alius Scctindinus a Carpis
d i x i t : c Hocrctici christiani sunt, an non? Si Christiani
sont, cur in Ecclcsia Dci non suni? S i christiani non
sunt, Oanl. Aut qno pertinebit sertno Domini dicen-
lis, Qni non est mecum, adversusme est; ei qui non
eoiligil mecum, tpargit (Matih. x n , 50)? Undc constat
sopcr filios alienos et sobotes antichristl Spiriium
tanctum per manus impositionem tatttummodo non
posae descendere, curo manifestura sit hxreticos Ba-
uttama oon habere.>
60. Uuic respondctur : Iniqui christiani sunt, an
ooo? Si cbristiani sunt, cur in illa petra non sunt in
qoa sedificatur Ecclesia; audiuntenim verba Chrisli,
c i non faciunt. Si christiani non snnl, fiant. Aut qito
pertiocbit scrmo Domiui dicentis, Qui non ett mecum,
advertum me est; et qui mecum non cotligit, spargit?
Spargunt enim oves ejus, qui eas ad morum suorum
labcm prava imitatione perducunt. Unde constat, su-
pcr filios alicnos (quod omnes iniqui appcllantur) et
soboles Anticbristi (quod sunt omnes qui Christo ad-
vcrsaotor) Spiritum sanclum per manus impositionem
tanturamodo non posse dcsccndere, si cordis non ad-
sil vera conversio; cum manifestum sit iniquos quam-
diu iniqui sunt, Baptisma quidem posse habcre, scd
salutcm cujus sacramenlum Baptisma cst, habere non
possc Videamus enim si hxrelici describuntur in
psalmo illo, ubi de filiis alienis ila dicilur : Domine 9 audicndo verba Cbristi et non faciendo , sanclifica-
tibera me de manu fitiorum atienorum, quorum os /o-
eutum est vaniialem, el dextera eorum dextera iniquita*
lis; quorum fitii eorum 1
velut novellce conslabititcc, filice
eorum ornatai sicut simiUtudo templi. Cellaria eorum
plena, eructuanlia ex hoc in hoc : oves eorum fecundaJ,
muttipticanles in exitibus suis; boves eorum crassi: non
est ruina macerice, neque exitus , neque ctamor in pta-
teis eorum. Beatum dlxernnt poputum cui luvc sunt; bea-
tus poputus cujus ett Dominus Deus ipsius(Psat. cxuit,
7-15). Si ergo isli stml filii alieni, qui in rebus tcm-
poralibus et abttndantia lerrcnee fclicilatis beatitudi-
ncro ponunl, et divina praecepta contcmnunt, videa-
mus si non iidcm ipsi sunt de quibus Cyprianus ita
dicit, iu se qtioquc transfigurans eos, ut dc his sc d i -
ccrc oslendat, cum quibus Sacramenta communicabat:
c Dum viam Domini, > inquit, c non tencmus, nec
data nobis ad salutem coelestia mandata servarous.
F c c i l Dominus noster voluntatem Patris, ct nos non
facimus Doiuini voluntatem, patrimonio et lucro stu-
dentcs, superbiam sectantcs, et cftlera > (EpistAi, ad
Ctencos). At si isti Baptismum et habcrc et traderc
potcrant, cttr negatur essc posso in filiis alicuis? qttos
lamcn hortatur ut coeleslin mandala servando, missa
sibi per uuicum Filiuro, fraircs ejus c l lilii Dei cs*c
ntercantur.
CAPUT X X X I I . — 61. Victoricus a Tbabraca dixit:
Si Ucet Itwreticis bapti&are, et rcmitsam pccatorum
»Hic cx MSS. idditur, eorum.
dare; quid itlos infamamut, ut hfathot appeilemusT
62. Qtiid, si alitts dicerct: Si hccl hiiqiiis bapll-
zare, ct remissam |ieccatorum dare; quid illos bifa-
mamus, ut iniquos illos appellemus? Qnod hnic rc-
sponderctur de iniquis, hoc e l illi respondcatur dc
h.erelicis; id cst, neqne eorum cssc Baptismttm qtm
baptizant, et non esse consequens nt quisqtits babet
Baptismum Chrisli, etinm dc peccaiorum remissiono
secunis sit; s i hoc in Sacramcoto tantum hahct, nec
veraci cordis conversiouc convcrsus est, ut dhait-
1
tenli dimitieretnr.
CAPUT X X X H I . — 65. Alius Fclix ab U l b h i a '
d i x i l : Nemmi dubium est, sanctissimi consacerdoles #
non in tantum posse kumanam prauumpiionem,
9
qnan-
tum Domini nostri Jesu Christi adorandam et venerabi*
lem tnajestatem. Memores ergo periculi y hoc quoque non
tantum observare debemus, verum etiamab ommbus tro-
bis confirmare, nl omnes hatretici qui ad sinnm matris
Eccicsiw accurrunt 9 baplitetUur; ut utens harctka, quat
diuturna tabe poliuta est, sanctificatione lavaeri ptrr-
gata in metius reformetur.
64. Fortnssis tstc qui i n diutuma tabc purgattda
causam posuil, cttrdcbercot haerctici bapiizarf, par-
ccret cis qui in aliquam ha»resim irrucnics eiiguo i i -
Kc temporc fuisscnt^ et cito corrccti ad Calliolicam
inde migrassent. Dcindcct ipsc parum advertit, ita
dici possc, ut iniqtii omncs qui ad illam pctrain i u
qtia Ecclcsia siguificatur, accurrunt, baptizenlttr; ut
mens iniqua qua? extra pelram in arena acdioYabai
tiooe lavacri purgata in mclius refornielur: ct tainen
non fit, si jam baptizati suut, etiam si probctitor laios
fuissc cum baptizareuiur; i d csi, u l sacculo vorbis ct
non factis ronuntiarcnt.
CAPUT X X X I V . — 65.Quicttts a Bumch d i x i l :
c Qtii fide vivimus, obsoqui hisqu» iostrucndis oobis
antc pncdicta stioi, creduia observationc debcmus.
4
Nam scriptum est apnd Sataraouem, Qui baptixatur a
moriuo , quid proficit iaoatio ejus (EccU. x i x i v , 50) ?
f
Qttod uiiqtic da his qut ab h.xTcticis tiogiuilur, ct de
tingcuiibus loquitur. Si enim qui apud illos bapiizau*
tur, pcr remissiotiem peccatorum vitam a?ternam
conscqunntur, cur ad Ecclesiam venium? Si vcro a
mortuo salutis nihil accipitur, ac proplerea cognito
crrorc pristino, ad veriiatem cum poenitentia rcvcr-
tuuiur; noo vitaii BapUsnuite, quod in Ecclcsia catho-
lica cst, sancttftcari debebunU >
66. Quid sil a mortuo baptizari, sinc praejudicio di-
ligentioris ejusdero Scripiurat considerationis, alihi
jam diximus (Contra Parmenianum lib. 2, cap. 10).
Quaero auieni cur hacreticos solos veiiut intelligl
mortttos, cuin Paulus aposlolus gcneraUter dc peccato
dixcrit, StipendUtm peccati, mors ( Bom. vi, 2 5 ) ; et
* plures Mss, confessione.
* F l o r i a c e n s i s v e t u s c o d e x , a Tutina. Atii qtt:datn MSb.,
ab vnUa.
» E r . et aliquot Mss., non tantum pnsse.
* c a o t b r o n e n s i s c o d e x e t cyi>ria.ii e d i t i o , seduta.
* A m . E r . ci cypriantisaddunt, ct ilerum ttuiga mortwn:
maie; hec cniui addito, locus ad rcin nthil tacii,
 DE BAPTISMO CONTRA D HATISTAS, S. AUGUSTIN!
iterum, Saptreautcm sccundum carnem morsest
VIII, 6). Et cura uwrHiam dicat viduam qu» i u d e -
Hciis vhit (1 Tim. v, G.). qitouiodo non sunt mortui
qtti snrculo verbis et IIOII factis rcnunliant ? Quid crgo
proficit tavaiio cjus qui ab ihlis baptizatur: nisi qu a
«H ipse si taiis e>t, htvacroin quidcm habct, scd uon
c i proficit ad s: hMom? Si auicm iUc a qtio baptizatur
tniisesl, istc vero non falsocordc ad Deum convcr-
titur; non ah iilo mortuo baplizalur, sed ab iilo vivo
dc quo dictmn cst, Ipte cst.qui baptizat (ioan. t, 55);
quolibctcorporalitcr opcranie baptizct. Quod autcm
nit dc iucreticis, S i tnimqui apudiUosbaptizantur,
remittionem pcccatorum vilam ttUrnaux consequuntur,
cur ad Eecieshm veniuut ? rcspondetur: Idco veniunl,
quia ctiamsi Cliristt Baptismum usque ad sacramciitj
celchraiionem perccpcruiit, tamcn vitam acternam n i s i
\H}T unitatis ckarhalem non conscquuntur: sicul nec
ilH malevoti ct invidi, quibus non dknittcrentur pcc-
cata, ncc si advcrsua cos odium tcnerent a quibus pn-
tcrcntur ittjoriam; quia Verilns d i x i t , Sinon dimi-
seriiis, nec Vater vester dimilttt vobit ( Matlh. vi, 15):
quanto maiis cutn cos odcrant, quibus relribucbai t
maia pro bottis (Psai. xxxiv, 12)? Ncc lamcn isti ssccuio
verbis soiis ct uou fncus rcuuiitiantes, si postca cor-
rigereutur, rursus baplizarcntur; sed uno vitaU Ba-
ptismale saiictiucarcntur. Quod quidcm in Caiholica
est, scd non i u s o b ; sicul ncc in sanclis solis, qui
ardificati suut stipcr pctram, ct cx quibus unica iila
cohimha perficitur ((.Yiwl. VI 8)«
CAPUT X X X V . 07. Casuis a Si.ca d i c i l : Qui
coHtempia vcritate mtetunth contuetudinem sequi aut
tirca freircs invidot est ei maliptut, quibut veritus ro-
oetatur; aut drcn Detan mgrutut est cujut inspiratione
9
Ecctesia ejut instruitur.
«38. Iste si mtivhicerci ooa qui dWersa scmicbant,
« l hoc tencfiaut, quod ctiam totus orbis postea chri-
sHane couctlio ctmftrmaius oblinuit, ita consueludi-
i;cm sequi, ut centenmcrcnt vcritatcm, baec vcrba
forutidare debcremus: cum vcro iiia consuetude ct a
«vcrrtate propagaia el veritate roborata rcpcriatur,
m\\)\\ in Ir.ic sentcntia pertimescimus. E l tamcn si illi
crrca fraircs itrvidi erani et matigni aut eirca Deutn t a -
f
graii, ccce qttaltbus communicabant, eccc qualcs d i -
-vcrsa sentienics, sicut Cypriaous p r a M h x i t , a jurc vcoiaut
loiummttonis non amovcbaitl, ccce a quibus non poJ-
toebairtur tn conscrvaiionc nnitatis , ecce quantum
!
umandum s i l vinculnm pacis; cccc quid considerent
qoi nobis dc pra:u^cessorum cpiscoporum concilio
1 Uaareticos
catumnianlur, qtiorum ciiarilatom non imitantur, et
qoorum cxempio considcrato jtirc daranauUir. Si c o n -
6uetndo erat, sieui Iwc seotenlia testis cst, u i Iwcre-
tici venicutcs ad Ecelcsiam cum Bapiismatc quod ba-
bcbant susciperciriur, aut boc recte fiebat, aui mali
l>onos in tinilntc non mncttlant. Si rccte ficbat, ctir
prbem tcrrarum , quia sie reciphintur, accuaant? Si
autcm mali bonos in unilaie non maculant, qtiomodo
sc a cruuiue sacrilegrc separationis cxcusaut?
1
Sir n. F r rt ptures Mss.. in canvertatione unitai:s
* Sie U . (u Mss.. pracessoi um.
220
(Rom. CAPUT X X X M . — 69. Eiicrntius a Theois disit r
Fidcm noslram, ct Baptitmntis gratiam, et tegit eccte-
f
siasticce rcgulam Deus et Dominus noster Jetus Christut
suo ore Apostolos docens perimpletil, dicens: i Ite f do-
eele omnes genies 9 baptizantes eos in nomine Patris et
Filii et Spiritus sancli > (Matih. x x v m , 19). Fatsum
ergo hareticorum Baptisma ct iniquum a nobis peiten-
dum est et omni contestatione
9
1
refutandum, de quorum
ore virus, non vita; nec gratia coclestis sed blasphtnua
9
Triuitatis exprimitur. El ideo venientes ad Ecctesiam
hcereticos integro ei catholico Baplismale bnptizari dc-
per bcre mauifestum est f ul a btasphemia suce pratum-
ptionis purificali, possint Spirilus sancti gratia ref**r*
mari *.
70. Planc si non cst bapttsmtis Palris ct Filfi et
Spiritus sancti nomine consccraltis, h iToiicoram dc-
putclur, ex iuiquits*a nobis omnj contestatiotte rcfn-
ictur ; si aulcm bnc in co nomcu aguoscimtis, mclins
vcrba cvangclici ab hxreticortim crrorc distingui-
mtis, ct qitod in cis prohum csi approbamus, qnod
mcndosum cst emcudamus.
CAPUT X X X V I I . — 71. Libosus a Vaga * d i x i t :
In Evangetio Dominns, < Egp tum, > inquit, < veri'as >
(Joan. xiv, C ) : non dixil, Ego sum consuetudo. tlaqne
veritale manifestala, cedat consuetudo veritati: nt et si
in prceterilum qnis in Ecctesia hwreticos non buptizabat,
ttunc baptizare incipiat.
72. Ilic tiihil oslendcrc conalus est quomodo sit
vcritas cui di^berc dicit coiisuctiidincin ccdcre.
PIus tanien tios ndjuvat advcrsus istos qui se ab m i i -
tatc diviscrunt, quod iliam cousuctudincm fuisse con-
9
fitctur, quam quod cam vcritati qunm non ostendit,
cedcre oporterc arbilratur. Illa est cnim consucludo,
quac si sacrilegos ad allarc Christi siue Baptismi pur-
galionc admitlebat, et niilltiin bonorum in unitatc
pollucbat, quicumque se ab endem unitatc, ftt qtta
nullorum malorum conlagionc pollui ^ l e r a n t , f r u -
stra separavcrutit, roanifestum sacrilegium schismatis
admiserunt. Si aulcm per illam consuctudinem omncs
polluti pcrierunt, de qua cavcrna i>ti sine origin.ili
veritate c l etttn calumniic calliditale procedinit? S i
vero recta fuerat consuetttdo, qnn sic suscipichnntttr
hrcrcltci, reiinqttant furorcm , fatenutur ciTorem ;
ad Catholicam, non ut relingantur sncra -
meuto Bapiistuatis, scd ut curentur a plnga couci-
sionis.
CAPUT XXXVIII. — 75. Lticius a Thcbcsle • d i x i t :
9 blaspuemos, atque iniquos verbis variis dt-
cerpenlet sancia ct adorahilia Scripturarum verba,
1
Apad cyprianum, deUstatiouc. Et raulo posf , ut a
blasphemice suce prassumptione.
• Nostri M s s . , glorm refbrmari.
* In Mss., iniquum. sed Lovaaicnses malunt, ui in
prioribus editis, iniquus : quia in reS|onsione Augusti.ti
non, Baptuuna, sed, Baptitmus, poaitur.
k
Am. et Er. cum nonnullis uss., ab Agra : eacdem
vcro edilioncs meUus supra, lib. 5, n. 9 , libosus t'a-
qensis.
f
* Hic in cditis superfluo addilur, matrifestata
• Corheiensis codex et alii antiquiores Hss., rovtctus a
rheveste. Ahi plures, IJCUCVIS. AUI. c l Er., leutius a itut-
beste.
»1 LtBER SEXTUS. S2t
txsccrqudos ccuseo; ct ideo exorcizandos oi bapti- acciphjnl cooscnticutcs h r r r e i i c i * ; et idco veuiuot atf
tauios. catliolicaro pacem alque unitatcm , non nt bnpti- 1

71. E i c g o cxsecrandos ccnseo; scd non ideo exer- smum accipiaut, sed ut eisprodcsse inripiat qnod ac-
rixaudos ct haptiznudos. Ipsorum est enim figmontuin ceperani.
quoti exsccror, Chmti autem Sacrameutum quod vc- CAPUT X U . — 79. lleni alius Jantinrius Muzit-
ueror. l e u s i s dixit: ilkor quod cnm omnet coufiteanlnr unum
CAPUT X X X I X . — 7 5 . Eogenius ab Ammedera esse Buptismum, nou omnes intelligant ejasdem Ba-
d i x i l : Et ego hoc idem centeo, hosretkos baptizandot ptismi unitatem. Ecctesia euim et lueresis dnw et d i -
esse* versee res sunt. Si hmreiki hubenl Baptisma, nos nou
7 6 . litiic rcspondelur: Scd non boc censet Eccle- habemus: si autem nos habemus 9 hmretici habere non
sto, cui Dcus jnin plcnario etiam coneilio revetavit, possuut. Dubium aulem non est, Ecclcsiam soium Ba-
i|iiotl tunc adliuc aliler quidcm sapiebalis ( PhiUpp. ptismum Chrkti possidcrc, qua? sola possideat et gra*
tti, t;i); sed qnia i n vobis cliaritas salva erat, in uni- tiain Chrkti et verilatem.
tate pennaneliatis. 80. Possct alius similitcr diccrc, c l fdtuililcr non
CAPUT X L . — 7 7 . Item allus Felix ab Amaccura 1 vcrum diccre : Miror quod cmn omncs cotifiieantiif
d i x i t : El ipte teculnt diviuarum Seriplurarum aucto- U i m m csscBapiismum, n o n omncsiitieiligaiitejusdcnc
riiutem, harelicos bnptizandot ctte centeo; ted el eot Baptismi unilatcm. Justilia cnim ct iuiqmlas dusn c t
qui tc apnd tchitnwticot baplizatot ette contendunl. Si diversae res suot. Si i u i q i i i hniiciit Baplismn, jnsti iioit
eium secundum cauium Chrisli, privatus fons noster habeoi : si aotcm justi habeut, iitiqui hahcrc u o u
esi. iutetlignnl cuncti Ecclesim noslrce advcrsarii 9 quia possunt. Dubiuro autem non cst, jnsios solos Bapti-
aiie-ims esse nou potest *, nec duobus populis salutarem sowun Cbristi possidere , q u i soli possUlcaut ct gra-
aqunm tribuere polesl illt qui uniut grcgis pastor est. tiam Cbristi ct veritatcm. Iloc cerle blstuu c s t , ilUa
Et ideo mtmifestum est, nec hmeticos nec schismalicos qtioquo fatcntibus. Et illi quippe iuvhlt q u i sunt cx
ttiqusd cadeste suscipere, qui a peccanlibut hominibus partc dinbtdi inlus posili, sicut dicit Cypriauus, atquo
tt ab Ecctesia extraueis audcnt acciperc. Quando danti apostoio Panlo nolissimi, Baplisioum babchart: n c c 1

locua non ett utique nec accipicnti

9 prodett. ad mcmbra iilius ctduiubac qux in pclra tula esl pcr-
7 8 . iluic rcspondelur, Scripluras divinas niisquam liticbanl.
praccepissc ut hxrclici apud Iixreticos haptizati de- CAPUT XLII. — 81. Adclphius a TliasbaUe d i x i l : 1

ntto baptizcnttir; scd mullis locis oslcndisse, alicnos Siue causa quidem fako et invidioso verbo impugn nt vc-
es<c ab Ecclesia omncs q t i i non stint i n pclra, nec ad rii(dem 9 ui rekiptizare nos dicant, quando Ecclcsia ha>
eoltittttec uTtns mcmbra pcrUncnl, et tamen baplizare tttkot iton rebaptixet sed baptizei.
9

ei baplizari, ci habcrc sine s a h t t c Sacramentum sa- 82. liuo vero modo uou rebaptizat; quin nisi eos
lutta. Fous atitcm nostcr qui similis est fonii pnradisi, qtd bopiiz:Ui non siuti, oon baplizat; quam consuc-
COIMI ctiam siriu i Ic cxlra pnradisum proflual, jam ludincm aoteriorero pcrtccta dili^cotius vcritas etiaui
satis dictttm e s l (Supra 9 cap. 21) : et quod duobus po- coociUo |iosterhiro Urmavit.
uutk 9 id rst, suo et exlrnnco, salutarem aquam tri- CAPUT X L I i l . — 85. Demclrius a Lepti-mintis %

buere non potest iUe qui unms gregis pastor est, conccdo d l x i t : Uuum Bapiisma nos cusiodimus, quk Eccteske
atqoc conscnti >. Scd ntiroquid quia salutaris n o n est eatholkm soU rtm tuum vindkamut. Qui aulem dkuut
rxtcancis, i d c o ipsa non est? Aqua enim diluvii con- tmia uteretki vere et iegitkue baptitant* ipsi tunl qui
stiiaiis oitra arcam salutaris fuil, cxtra arcam verq non duo , sed muUa baplismata
8
faciunt: nam cum ha~
mortifcra fuit; cadem lamen fuit. Et multi extraoei, reses multaj sinl t pro earum numero et baptismata com-
id esi, i n v i d i , quos cx parte diaboli cssc Cyprianus pnlubuntur.
t h c i t et de Scripluris oslendit, vclui intus vldentur, 84. Iluic rcspoudetur : Si iia cst, tot crgo nume-
et tameti n i s i essent cxlra arcam, ooo morercotor rcnttir baptismati, quot sunl opera carnis, de q t t i h i K
l«er aqiinm. Tales enim Baptismus, cum eo male ait Apostolus, Qnoniam qui lalia agunl, regnum Dei non
11'ttitiiir, t t r c a t ; sicul illis de quibus ait Apostolus, possidebunt (Galat.v 21) : iitlcr qtia» nunieraiitur
9

IKVHIS o d o r Christi c r a t i n morlem (11 Cor. n , 1 5 , 1 6 ) . c l bacrcscs, ei lam multa ipsorum opcrum * inius
Cor e r g o tiott suscipiititt aliquid cmleste vci schisma- tanquam in palca loleiantur, et lamen umun B i -
liri v e l I a M T i i c i ; sicut spinx sive zixaoia pluviam, pUsroa omnibus cst, qued uullo iniquiuiis 0)c*o
sieut i p s i qui cxlrn arcani fuerunt, aquam de cata- violatur.
rnetis codi vcnimtem stisccpcnint quidem, sed ad
per-.iiricin, u o n ad faiuicm? Idcoque illud quod in 1
Plurcs Mss., xeritatem.
f
hi quibusdam hm^atque apostotns rauins iwtisttmum
n!:im<> poftitit. Quundo danti iocus non est, utique uec
9

uccipieuti prodett; n o n Uboro rcfcllore': quia ct oos ^ A m . ^ e t E r . Adelplmsa Tluisbaltc. At\x>v. C: MSS., <*del-
t

phins; vel, Adctfius. Postea codices antiquiores Itabent, a

d ctiuus accipicutiljus nou prodesse, cum in hatrcsi ThasvatSe.
* AUI. et E r . , Ateptunvius: c o r r u p t e , p r o , a upti-nwuih *
* Cjorl-4 fensis Ms., ab nunacura. Floriaccnsis, ab 'mroa- qua? est urhs nrovincise B i z a c e i i T ; p r x t e r (ptant crat, / cjHis*
eurra. rhtreaalii cnm A i n . ct E r . , ab Accura; vol, ub ACUX- a. T r i p o l i l a n a * ; de bac poKtea, lih. 7, n. 9J.
l a . v e l . n * Accurra. • s i c Ain. E r . e t o u m c s b i c Mss. U L o v . c l cyprianus, IIJI\
1
Am. et E r . , alicnit esse non potcsl. Fditfo r\\ riani, alk- unum.
ni i • E d i U , ipsorum opera. At Mss., ipsorum o,vrum.
 DE BAPTISMO CONTRA BONATISTAS, S. AUGUSTINI
CAPUT X L i V . — 85 Vin« cnlius a Thibari d i x i l :
Hareticos scimus cttc pejorcs, quam Ethnicos. Si
versi ad Deum venire volnerint, habent utique regutam
vcritatis, quam Dominus prwceplo divino mandavit Apo*
stotit % dicens, c lte f in nomine meo manum
dccmonia expetlite i ( Marc. xvi, 17 ). Et aiio toco
t lte f et docete gcntts, tingentes eas in nomine
et FUH et Spiritus sancti » (Matth. x x n n , 10).
prhno per manus bnpositionem in exorcismo
ptr Baptismi regeneraiionem, tunc possunt ad Christi
jmiticUationan venire; alias autem fieri censeo
stcbere.
86. Ex q u a rcgula dical baereticos pejore3 essc
quam Etlmicos, nescio; cum Dominns dicat, Si neque
Ecctesiam audierit f sit tibi tanquam elhnicus et pubtica-
nus (Id. xviti,17) An ctiam tali hacrcticus pejor csl?
Nihil resisto : t i o u tamcn proptcrea qttia ipse bomo
pejor esl ethnico, id esl, gentiii A l q t i e pngano, Sacra-
menlnm etiatii Chrisli si qnod habet, viitis ejusmori-
bosqttc miscciur et cadcm permixiione corruptum
r agnoscereiur in eis, non hnprobareiur. Et sanrtus
perit. Nam et illi qui reccdtinl de Ecclesia, el fiunt
tucrcsttm non taitttim sectatores, ^ed etiam condito-
res, si j a m baptizali recetluul, cum sccundtim istam
regulam pcjorcs siitt Etlinicis, habcnt tamcn Baptisma:
nam si correcti redcanl, non accipiunt; quod si amt-
si senl, t i t i q u e accipcrcnt. Potest ergo Aeri nt aiiquis
pcjor sit ethnico, et tamen in co Christi Sacramen-
tnm n o n solum sit, red etiam non sil pejus, qnam in
hoittine sanclo et j t t s t o . Et si enim quanlum in illo
hontinc cst^ non ipsum servavtt, sed antmo ct vohm-
latc violavit; tamen quantum ad ipsum altiuet Sacra-
meitttim, ct c u m conicmptorc ct repudiatorc suo i n -
tegrum inviolatumque pennansit. Nonnc SodomiUc
cthnici erant, id cst, genliles? Pejores ergo erant J u -
d t i , q u i b u s Doiniiius d.cit, ToierabiUus erU Sodomis
in die judidi quam vobis (Id. x i , 24) : ct quibus pro-
f
phcta dicit, Justificastis Sodomam ( Esech. xvi,
hl cst, in comparatione vestra, Sodoma jtista fecta
cst *. Nuinqnid tamcn idco sacramcnta divina qum
1
v e r h u m , censeo, a b e s t a viss.
9
E r . L u g d . v e u . L o v . , sodoma justificata est.
LIBER
l n qtto c a t c n c s c n t c n l i . c C o n c i l i i C a r i l i a g i n c n s i s p c r t r a c t a u l u r .
CAPIIT PRIMCM. — 1. Non sitmts molcsti legeir-
libus si endem vnric nc srpe drshcrimirs. Quanquam
enim Ecclcsia catholica sanctn iu omnibus gcntibus
adversus ca quae in isla qtncstione de Baptismo,
utrum el apud ha?rclicos et schismaticos idem possit
essc qui cst in Catholica, nonnullam caliginem offun-
dunt, priscx consuetudinis et plcnarii concilii aucto-
riiate munita s i t : tanien qttia non contemnendis viris,
ct maximc Cypriano in ipsa unitate aliquando alitcr
visum est, cujus uti advcrsiim nos auctorttate conan-
tor,qni longe nb ejuscharilnic rcmoti s u n l ; propter-
ca cogimitr cx opportunilalc iracUndi cl cousidc-
9U
apud Judaeos erant, talia eranl qualcs ipsi erant;
con- quae Dominus ipsc quoquc suscepil, elad ea cclcbran-
da leprosos quos mundaverat misit ( Lue. xvn, U ),
et ea Zacfaarix mhYtstranti angelus adslitit, enmque
imponUe t in tcmplo sacrificanicm exauditum esse numiavit (Id.
f i , I I , 15)? Ilxc eadem sacramcnta et in bouis Iiomi-
Patris nibus illius temporiserant, c l in maits pejoribns qtiam
Ergo siut Ethnici; quandoquidcm Sodomitis in malitia
f secundo pralati s u n l : ct lamen iliasacramcnlaeratttiu ulris*
que integra atque divina.
1
non 87. Natn et ipsi Gentilcs si quid divinum et rcciMm
in doclrinis suis habere potucrunt, non hnprobave-
riint sancti nostri, quanivis illi per suas snperstitiones
ct idololalriam el stiperbiam, caeterosquc pcrditosmo-
res detcstandi esseni, et nisi corrigcrcntur, dtvino
jttdicio puniendi. Nam et Paulus apostolus apud Athc-
nienses cum de Dco quacdam diccrct, pcrhihtiit tcsti-
monium quod quidam eorum talc atiqttid dixcrint
(Act. xvii, 28): quod utique si ad Christum veotrent,
Cyprianns lalibus adversus cosdcm Ethnicos utitur
testibus. Nam cum de magis loquerctur: Quorum to*
men inquit, pracipuus
f Hostaues, et formam veri Dei
negat cons\nci posse et angetos veros sedi ejus dicit as*
f
sistere. ln quo el Ptalo pari ratione consentH et unutn f
Deum servans, cwteros angctos vet darmonas dicit. Her-
mes quoque Trismegistus unum Denm toqnitnr, et cum
incomprehensibilem atque itwstimabitem conftte:nr (Lib.
de ldotorum Vanitale). Si ergo isli venisscnt ad perri-
picudain christiannm salutem, iiou utiqttc eis dicorc-
tur, IIoc malum hahetis, vct fnisum habctis : scd
plauc merito diccrctur, IIoc vobis qnamvis intrgruiii
Ct vcrttm, nihil tamcn prodesscl, nisi ad Chrisli gra-
tiam venirctis. Si ergo in ipsts Elhnicis potcst alrqiiid
divinum invcniri rcctcqtie approbari, qttaimis cis s.i-
lus adhuc a Christo pnrsianda sit; nou oportot nos
51);
ita movcri cliamsi pejores sunt hxrclici, nt qnotl in
cis maltim ipsonim esl velimus corrigere, el qttod in
cis bonum esl Christi nolimns agnosccrc. Sed jntn
caHcras hujus coucilii scnlenlias pcrlrntiandas, ab
II. aiio suscipiemus exordio.
SEPTIMUS.
mndi omnia quac in cjus concilio de hac rc litterisqnc
comperimus, hanc enmdcm qtinestionctii atiqitanto dtu-
tius lnnquam in mnnihtis vcrsnrc, et ostcndcre quam
verius nniversitali Ecclcsix catbolicx placucrit, ut
h.Tretici vcl schismatici qui jam Cbristi Baptismum
illic undc vcniunl acccperunt, in calholicam comittu-
nioncm cum illo admittantur, ab errorc suo correctl,
in charitate radicati atque fundati; ut qnod attinct ad
Baptismi sacramentum, non adsit qtiod dccrat, scd
prosit quod incrat. Et heatus Cyprianus qtiidetu jam
corporc qtiod corriunpittir non nggravantc snimam^
IKC dcpiiniciile tcrreiia in)ial>iiaiio,.e scnsuin muita
«5
cogUanieui (Sup. 1«, 15 ), serenius perspieit verita-
ictu, quani nieruit adipisci per charitatem. Adjuvct
kaque nos orauonibus suis in istius caruis morlali-
iaie, lauquani ia cal^inosa nube iaborantcs, ut do-
iiaiite Domino, quautwu possumus, bona ejus imite-
atur* S i «uiid autem aliter seusit, et quibusdam fratri-
bus coUegisque persuasit, quod auuc eo qucm dilexit
rcvelante jam eernit, nos longc impares mcrllis suis,
Ecclesi* Umcn catboiicm auctoritatem, cujus ipsc
egregium et clariasimum rocmbrum est, pro nostra
1 quod excurrit, aiuiis peraclis, traditio codicuni facta
iniirmilate scctantcs, advcrsus bsrclicos vci scbisma-
licos enoderops: quos prcecisosab uaitate quam tenuit,
ct aresceutcs a ehariiate qua viguit, ct dapsos abbu-
miuute qua stelit, tanlo amptius iroprobat atque
coudemnat, quaato magis novit cos ad hisidiandum
perscrutari vcile quod scripsit, c l ad pocificandum
imitari noilequcd fecit. Sicul illi quiscCiuristiaiios Na-
zarenoa vocant, ct morc Judaico carnalia praeputia
circumcidunt, nati bairciici ex ilto crrore in qucm
Pctrus dcvians a Paulo revocatus csl ( Gaiat. u , 11),
adbuc usque p e r s i s i u o l : sicut ergo itti Pelro iu
1 nem judieantes,
primalu Aposlolorum martyrii gtoria coroiiato, in sua
pcrversitatc prajcisi ab Ecclesia remanserunt; sic Uti
Cypriauo per abuudantiam cuarilalis in sorlem san-
cioriun passionis clarilale susccpto, sc ipsos exsuics
utHtatis agnoscunt, et contra unilatis patriam pro
suis caiumniis civcro unitalis opponunt, Jam itaquc
crtcras illius concilii scnteutias eadem ratione v i -
deamus.
C A P U T 11. — SL Marcus a Maclari d i x i l : J/iroa-
8
dutn non est, si hccretici hoslcs atque
veritatis sibi rem vindicant potestalis
aUeuce : illud mirandum est quod quidam nostri proz-
9
varicatorcs veritatis hwreticis suffragantur
uis adversaniur. Propterea deceruimus havteticos bapti-
zundos esse.
3. lluic respondcmus : Imo magia mirandum
est, ct magna laudc pncdicandum, quod tantum isti
diiexeriiit uuitalcm, ut quos prajvaricat res verilalis
arbiirabanlur, ciuu eis in unitate persevcrantes, ab
eis poiltii iion timcrcnt. Nam cum iste dixisset, illud
mirandum est quod quidam nostri prcevaricatores veri*
9
Uttis hcereticis suffragantur, et Christiauis
tur; vidibatur esse diclurus, Propterea decernimus
eis non essc communicandum. Nonhoc dixit; sed ait:
Propterea decernhnus hccreticos baptizandos esse: scr-
vans quod pacificus Cyprianus aute praestruxeral,
dicens, Neminem judicanles, aut a jure
aliquem, tt diversum senserit, amoventes. Cuin crgo
Donatistae nobis calumnianlur, el nos dicuut tradi-
lores, si quis existat vel Judxus vcl Paganus, qui
leclo isto concilio e l nos et ipsos , secundum coruin
regtilas, vcritatis appellct praevaricatores, veliin scirc
ad boc tam grave crimcu rcfutandum atquc diluen-
dnm quomodo nobis agenda s i l causa conimunis. Isti
eos dicunt traditores , quos neque ullo temporc c o n -
1
Alkpict Mss cfuirissimton.
9
* E r i.ugd. ven. lov , in hoc usque persistunt.
» Us. Corbciensis, a HaUari.
LIBER SEP MUS. n%
vmcerc potucrunt, ncquc uniic possuut otfendere,
ct in eodem crimine ipsi esso potius osteudunlur*
Sed quid ad nos? Dc istis certe praevaricatoribua
quid dicemus? Si enim nos, quamvis falao, propterca
dicunur traditores, quia tradtloribus nos in cadem
communionc succcssisse criminantur; prxvaricalori-
bus illis omnes successimus, quia nondum sc ab
unilale diviserat pars Donati bcali Cypriani teinpori-
bus. Post passionem qtwppe ejus quadraginta, et
cst, undc ccepcrutit appeilari traditores. Si ergo
proplerea nos tradilores, quia ex tradiloribus, sicut
opinanlnr vcl confiiigiiut, exorli sumus; ab illis prav
varicatoribus utrique origiuem ducimus. Non cst
cuim quod dkatur, non eis communicassc istos;
quando suos illos vocant; quod coucilhim loquUur,
qtiod ipsi maxime proferunt : Quidam nostri, iuquit,
1
projvaricatores veritatis 9 hwreticis suffragantur. Accedit
ct lesiiroouhiro Cypriani, satis deinonsiranlis quod
in eorum commuuionc pcrraanserit, dicendo, Nemi-
aut a jure communionis aliquem, si
diversum senserit, amoveute*. Ipsi enira erant qui d i -
vcrsum scntiebant, quos isie prccvaricatores vocat,
quia scilicct haercticis suffragabantur, sine Baptismo
eos in Ecclcsiam rccipicndo. Eam quoquc fuissc con-
suctudinem ut sic rccipercnlur, ct ipse Cypriaiius
iuultis iocis, et aiiquot episcopi itt hoc concilio manw
fesUnt. Undc apparct, si bseretici nou habent Bapit-
smum, Ecciesiam Cbristi temporuro iliorum pncva-
ricatoribus fuisse plenam, qui cis suflragantes sic
impugnatoret
cns rccipiebant. Agalur ergo causa communis advercis
ei dignationis
crimcn pnevaricationis quod negarc nou possunt, et
ibi agelur nostra adversus crimcn traditionis quod
convinccrc non potueruni*. Sed sic agamus, qua-
9 et Chrislia-
si convicerint: quod utriqtie respoaderimas cia
qui nobis objiciunt majorum nostroruui pravarica-
tionem, boc nos islis respondebimus qui nobis obji-
ciunt majorum nostrorum tradUioiicm. Sicul enim
per majorum nostrorom iradUioncm, unde sc isli
diviserunl, nos morlui sumus l i t a pcr majorum prav
varicationem, qui-ct nostii ct ipsoruin pareniea fuc-
runt, et uos ct ipsi mortui suinus. Sed quia se vivere
dicunt, creduiit quod ad cos nou pcrtincat illa pra>,
adversan-
varicalio: crgo ncc ad nos illa traditio. Et iila quideut
pravaricaiio secuudum ipsos ccrta c s t : secundum
nos autem ncc anterior praevaricatio vcra cst, quia,
et hxrcticos dicirous possc babcrc Bnptismum C l i r i s i i ;
nec posterior tradilio, qtiia in ea causa suut ipsi
communionis
supcrati. Non habent ergo isti cur a nobis nefarhx
scclere schismaiis separcntur: quia nostri majorcs si
traditores non fucrunt, sicut nos dicimus, non cst
quod ad nos oinnino pertincat; si autem traditores
fucrunt, sicut ipsi dicunt, sic ad nos non pertinei,
qucmadmodum nec ad nos nec ad ipsos iiii pracva-
rtcatorcs. Ac per hoc quoniam c x majorum nosiro-
rum iniquitate nullum est crinten nostrum, ex proprio
scbismate cerlttm cst crinien i l l o i um.
M. 1
Sic Mss. At e d i i i , prmfcrunt.
• MS. Corbcieusis, non poterutU.
 DE BAPTISMO CONTRV DONYTISTAS, S. AUGUSTINI
CAPUT III. — 4. Saiies a Sicilibba dtxk: Si mv- 4
nihil tnie qrandrt objoccrunt, prebare potudruot; ai
reticis in Baptktno suo petctHu dotwnhir, itoc fit (fmsqttc quod est iHe cui communicavcr.t,
mne cauta
md Ecciitiam vemtmt. Nmu eum in dio jmdicii pecoata omm«s tmtc h:orc4ici fucti suot. Qaod ai quitqufc
mnt qum punmntur, uikit eot qttod timere postmt heere* dicit, hisauit; falsuin cst quod iste ait, Qut keneticum
tki de juatoio Christi, ti tuul peccatorum rewittitnem tmt Baptktno ad commumeuem idmktit, ute tutretkm
conttcMti. purgat f et Chrktumet immUtat. Aut si hoe verum est,
5. E i fccc eoterat etiam nostra esse sentenUa: noo sme Baptisme aduitUebantar, scd hahcbxot
videril autem anctor cjiis quo 11111110 dleta sit. Verbfs Baptisoium Christi, quamvis apud enwtiros dattmi
«atnen ita modincata est, ot uon me pigcat co titmno et acccptum, qui secundum illaio eoneuetvdiuem, dc
« o e s e i i l i r e aique &utecribcre, quo ct ego seutio Ba- qua isti eonfttcftttir, sic admktebaiilur : ac per hoc
etismum qtridcm Cbristi fcxreticos posse babcre, «ed recte etinot ouuc sic admiittmtur.
rcmissionem peccalorum non babore. Non aetem C A P U T V . — 8. Aurclius ab Utica d r t i t : Cunt dicut
a i i , Si bxrcliei baptfeaut aut baptixatilur: sed, Si Apottotus f non cinnmumcundum peccatk atkuis (I Tim.
heeretkis, inquit, Ui Baptkme suo peccata domntur, v, * t ) ; quid atiud qumn pecvatis uUcnit contmwtkut,
tine cattta ad Ecctesimn vtnktut. Nam sl pro hajre;tcis qui sint Bepthmo Eccteske htrretkis communkm ? Et
ponamas ilios quos iu Ecciesia noveral Cyprianns, kteo centeo haptizandos esse hasreticos, ut accipiant re-
sasculo verbis s o l i s , et non factis renuntiaiiles; toti- missam pcceakrrum, et sic itUs comnmnketur.
dem vcrbis possuimts bauc seutcntiam ciiain nos 9. Rcspttndetur : Commitolcavit ergo Cyprinnus ct
vcrissime dicere : Si fallaciter couversis HI Baptismo isti onmes peccalfs nKeuis , qua cum Ulibus in rottt-
suopeccata donautur, sine cnusa ad veram cotivcr- luttnionc ottnseriint, qttnndo nemincm qitf t t i v e r s u r a
aiouem postca perducuntur. Nnm cuni in dic judicti setisk a jnre comiituuioitis amoverttnt. Ubt c^t ergo
peccata sint quae punruutur^ nibil cst qttod timerc Ecclcsia? Dehide, uii dc hserctieis taccaiti, cttu
IMiasint, qui s*celo vorbts solis oi non factis renun- verba hujos senlcnthc etium de alHs jieccatoribus dici
ttaruot, dc judicie C h r i s l i , si sunt rcmissioncm [Htssint, quales in Ecciesta secum Cyprianus videbat,
peccnturum consecuti. Sed isla ratlocinalio lali con- gemcbat, argucbat, fercbat ; ubi est Ecclesia, qnae
1

tfexhme perficUtir, ut adjmtjr/amus diccnlcs, Dcbcnt eccutidum hac verba jam tnnc pcriisse existimatttr
:ral*m timere Cbristl jedicium-, et veraci corde ali- contagionc peccatorum? Si nutcm, sicul sc h n b d
qttattdo converti: qnod cum fecerint, non eos utiqtie Armisshna verilas, Ecclesia pertnansUet permanct;
itecessc est kerum bnptitari. Potuerunt igiluraccipero non nisi in conscnsionc inlelligenda est cominunio
Haptismum, ct remissHmcm uon acciperc pcccato- pcccatortim, quam vetat Apostolus. Baptizemur autetti
nito, aut rcinissis pcccatis conthiuo rursus onerari. itcntm hxretici, ut acclpiant remissam peccatorum,
Sic ergo ct haretici. si baptizantur iteruin pcrversi ct invidi, qui cum
CAPUT IV. — 6. Victor a Gor dixit : Cutn peccata saeculo vcrbis ct non factis rcnuntiarent, Baptismmn
mrnmsi m Ecctetim BepHtmo rtmittantur, qui hosreti- qoidem accipere potuerunr, scd reinissionem peccalo-
eum tme Baptitmo ad communkoJioitem * adtnrttU f rum non obtinuerunt, diceuie Doinlno, Si non dimi-
utrmnque contra ralienem facil, nec harrttkos purgat, seritk neque Pater vester dindttet vobis (Matth. v i ,
f 15).
et Ehrkthnot Inqnhmt. CAPUT VI. — tO. Jantbus a Gcruianiciant d i t i t :
7. fluic rcspondemus, Ecclesifc Baptismum essc Qui harretkorum Baptkmum probant, nostrum Impro-
«1 apud fctereiicos, quamvis ipsi non smt in Eeclcsia: bant; ul eitra Eccksiam f non dkam totos sed sordida-
f

eteul at|uam p&radisi tn terra jEgypfl, qnamvh ipsa
tton sk ht paradiso. Non itaque h x T C l i c o s sine Bapti-
HIIO od eouununionem adinitthnus; et quia corrcctt
o sun pervcrsttate venmnt, non corom pcccata, scd
Chrisii Sncrnmcntn sttscipimns : de remissione aulem
peceatonim quod supcrius, hoc et hic diclmus. Illud
trnoc qtmd tn nkimo postrit diccns, utrumque contra
nttionem f«ckf nec hteretkos purgat, et
tufmmat; rcspuit primitus ac mnxime Cyprinnus ipse
enm stbi consetnieiitibus cellegis stiis: ueque enitn
wtquinari secrcdidtt, quando lalibus propter vinculuin
paCiscoiiitmmtcnndum esse decrevil diceus, Neminetn
fudkatttct, aut a Jure commumonis aUquen:
uersunt settserit, amoveutet. Aut si inquinant liaretfict
ad coiiiiiiunionem, si 11011 baplizantur', admissi; i n -
tos negent in Ecctesia baptizari
f oportere.
ii. Iluic respondetur, tieminem nostrum Bapd-
stnum hacrcticorum probare, sed Chrisli, qnnmvis in
h.ercticis velut paleis extcrioribtis, sicut in alits
iuiq ils velul paleis interioribus. Nam si extra Eccle-
siam qui baplizantur, uon lavantur. sed sordidaiHut;
profecto extra pelrain , in qoa rcdiGcntur Ecclesia,
Chrittianot qtti bnptiznntur, 0011 lavantur, sed sordidnntur.
Omues aulcm extra camdetn pctram sunt, quiaudhiiit
verba Chrisll et 1100 faciunl. Aul si Baptismo lavao-
tur quidem, scd m iniquiUtlibus suis, a quibus in
nietiiis mutaii noiucrutit, sordidi remancut: sic et
f ti di- hanreiici.
CAPUT VII. — \t. Lucianus a Rnctima • dixit •
Scriptum est, t Et vidit Dcus tucem quia bona est et %

qtttttata cst tota Ecclesia pcr illam consuctudiuem , divkil inter lucem et tenebras 1 (Gen. \,i).Si potest
qrr* teties hic commemoraltir. E l sicut nos isti ap- tnci et tenebris convenhe. potest nobk ei hecrelicis ati
pcllant tradilores proptcr utajores nostros, iu quibus quid esu commune. Propterea ceuseo hcereticos bapti-
zandos esst.
• A m . c t E r . , a FiciUppa.
* yuidtm v e i e r e s coaices, ad CfHvmtinuviem, 1
vaticaui M s s , ferkbat.
1
U. ct Uss., skut non taptkantur.' 9
A i n . et Er., a inummma
<Qd UDBft Sl
13. Huic respeudeiur: S l potest luci ct lenebri»
c<*vcnire, potcst jusUs ct -injttsUa ajiquid essc eom-
auute. Ceoseat ergo Uios iejusiee denuo bapUaari,
quos ktipsa Ecciesia Cyprtaous argucbat: aut ai non
sunt iojusii qui sseulo verbis et ooo factk rcautuiiuut,
dicat qui poiesl.
CAPUT VIII.—14. Peiagiaiius a Luperciaoadixil:
Scriptum ett t t Aut Doounut Btus eti 9 aut Buul
Dem tst i (111 Beg xvw, 21)• Ita et mmc mi Ec-
f 9
ctrsia Qecietia est aui hmesis Euletie
9 eei : porro si
kasrttis Eceiesia non esi, quomodo esm apud hteretkot
Baptkma EccUske poieti?
15. lluic ita possuoMis rcspQodcrc: A u l paradisus
paradisus, aut Jlgjptus paradtsoa: porro si JSgyptus
paradisus ooo csi, quouiodo csse io ISgypto aqua
paradbu potcat? Sed dicetur oobis : Etiaiu Hlucex-
cuodo perveiiit. Sic ergo ad bxrcticoa BaptUmus.
Itcm dicuuus : Aut pcira Eccicsia e s i , aut arcoa E c -
desia. Porro quia ooo est areoa EccJeaia, quouiodo
apud eos qui snpcr arcnam xdiflcaot, audieodo vcrbe
GnrisU c l ooo fccjeudo (Matlh. v n , 24-27), esse B a -
piUmua poiesi ? c i tamcn esi. Sic crgo e l apud bas-
1 et Deut uoster ad Patrmu proficsscens spoMsam suam
reticos.
CAPUT IX. — 1 6 . Jader a Midlki d i x k : Sdmus mm
csse uki umm Btptkmum in Eccksiu catkoiita : et
kite nou debemut admittere hmetkum, nisi btptkatus EcdctkB commune eum Imreticis fack, sponsam Chritii
fuerit apud nos nese putet extra Ecctesiam cmhoMeam adutierk prodU.
9
baptizatmu eue.
17. iluie respoodcior, quia si boc de iniquis ilba
cpii cxura |>etram suot diceretur, blso utique dieere»
tur. Sic ergo ct de hasreticls.
CAPUT X — 1 8 . Item alias Fehx a Msrixtoa*
dixit : Unafides^uuum bautwm (Ephet. iv, 5 ) ; sed
Eccieskt cathoHcm, eui soti tket buptisart.
19. Quid 6 i altus ita dieeret: Uoa lides, unum ba-
ptisma; sed justorum tautum, quibus soiis licet baptt*
xane Sicut bmc verba refellcreotur, ita et ista sen-
9
teotia refcllaue". Ao et iejusti occ bi ipso Baptismo 9
noiati, dum sasooio vcrbis soKs et oen fecUs retitov
tiattt, ad mentbra Ecciesiai pertioeot? Videaot si ipsa
eat i i U petra, si ipta est eobimba, si ipsa eat speesa
siae macula ct ruga (Id. v, 57) (a).
CAPIIT XI. — 28. Pautus a Bobba dixit: Me non 4
motet si atiquis Ecctesicefidemet verkatem non ttndkat
qmattfo Apostotus dictt: t Quid emm? quia exckterwU
t a fidt tmktam ittorum, numquid tnfidetiiet ittorum
27. iluic respwdetur: Cur neo etiam ilte dues haptt-
t ftatm Dei etacuevk? AbtU : ett emm Deut verax\
setce facit, qui dictt quia ct iniqui bapfttant? Cmt»
t emmt auttm komo mendamt (Bom. m , 3, 4). Si eu-
eoim Justi et iiriqui sibi contrarii shtt; Baptistuua
tem Dtm oerm ett qmemodo apud hwretkos Baptkmi
qtiem dant jtisti, qualis cral Paulut, vel eUavn qttalhf
t
wcrittt esse pottti, apud quot Deus non ett ?
erat Cyprhtnus, non cst contrarius Baptisate queto
dabant miqui illi qui oderani P.iulUm , qaes noti tia?-
21. Haic respondcter : Quid? apud avsres ntimquid
retices. scd males calhoticos Cyprtanits hiteiiigit: ei
cai Deus? Et tatncn est Bnptismus : ita et opud hcerc-
* ix)v., esse Baptkmnt Eccleske potesL VOCODJ, EccksuVf
b o c loco p r e t o r c u n t A m . et m a n u s c r i p t i .
* V o x . utius, abesj. ab A m . E r . e t Mss. Postea A m . et E r .
b a h e u t , yelix a uazrazana. c o r b e i e u s i s c o d e x , a iiaran-
zaiui. r y p r i a u i editio, a Marrazana.
i i i c | a r i i c u l a m , uec quae i n ediUs d e e r a t , r e s t i t u i m u s
1
9
ex luanuscriptis.
* Atn. e i E r . , panius nb cbba.
(u) Vide Retract. tii>. % cap. 18.
ticoa. Aaud quos cnim Dcus csl, tempium Dci siiau
Qum mttcm compotitk lcmpto Dd cum idolit (U Car. v i ,
16)? Porro avariium, idoloialriam Paulus scotit, Cy
priaoos conscnlit, ct idetn ipse iutcr coliegas raptorcs,
tamci) baptixahirob, cum magiia toleraulix uiercede
1
vcrsaiur.
CAPUT XII. — 22. Pompooius a DtotryOana •
d i x t t : Manifestwu est hmreticos non posse baptizare et 9
resMstianem peceatorum dare qui potetiatem uou /*«-
9
beut ut aut tolocre aut tiqare aiiquid Ut territ possiut.
9
23. itespoodciur : hanc polcsuteut nec bomickkc
iubent, id est, qui oderunt iralres. Nou eoim talibus
dicluiu e s t : Si cui diniiserilis pecctla, atmUteutur ei;
si cui tenueritis, teuebunlur (Joan. xx, 2 3 ) . Et taiucu
betpxUant, c l eos iu eadem Bipiismi commuiiiooc ct
Paulus ttderat, c l Cyprianus agnoscit.
a\Pl)T X l i l . — 24. Yenaulius a Thiisa * d i x i i :
Si umrUus pereqre propciscens amko suo toauueudat'
9
stl uxorem suam cutiodkndam, comuieudatam sisi iUe
quanta posset ditiqeuiia coutervaret, ue ab atiquo casti-
les ejus et saucHtas adutteraretur. QtritUtt^Domiuuo
9
nobk commtndavU ; utrumnt emn Uutwrnpfiam ei turte-
ttttmn custodtmusj uu inltarilatem ejut et casututem
moBchis et corruptoribut prodimus? QuiettUn Baplisma
25. Bespoodemes : Quid flii qui cum baptiaaolur,
labiia, oou cordc convcrtuotur ad Domitium, oeou»
adulterioam mcotem geruot? Nonnc ipsi soot sascult
dilcctores, cui oom &ctis sed vcrbts renuiitiavcruot,
et idee eorruoipuot morcs bonoa per coUoqoia ovtla,
diccolct, Mtmducemut ttbitmmut ertm enim morkumr 9
(I Cor. xv, 35,52) ? Noooe etiam cootra iatos vigilavtt>
senoo apostolicus, ubi dicit, Tunee tmtem ne sicmt sor--
pem Evam sedusdt astuiia sua tk et vettrat mentet*
9
corrumpantur a eastiiatt qmee est in Ckrkto <M Cor. x t , .
5)? Com ergeCbrtsti BspUsma Cypmmit babebatt
ceromunc cum talibus, uumquid idco apoosam Chrv
sti prodcbat adulterfs, ac ooo potius oiooHe spoobh
ctfam lo adollcra cognosccbal?
CAPUT XIV. — 28. Aymniiia ab Aosuafa <Kxh r 4
Not unmm Bapikma accepimus, tt iptum exereemut* r
qni auhem dkit qvAa et hamtkit tket baptitare, ipse
9
duot bapiismos facH.
1
corbeiensis codcT et alK riures »ss., maqnst.
* Ain. c l K r . , / omponius a JoJnkna.
* i ov., a Tlumia. AI A m . E r . nostrique a u n q u i o r e s Msa.
et n o v a c y p r i a n i e d i l i o , a imisa.
• Am. et E r . , njnums ab OKnagiga. NonnuRi Mss., //*/»>
nuus ub nisnugida. Ms. Corbeiensis, Aytmnus ab mimgiga.
Ceorj;ianus, Aynmius ab Ausuagiga.
• iUc E r . et Lov. addunt, tentnws et.
 DE BAPTISMO CONTRA DONATISTAS, S. AUCUbTINl
cum contrarirc sibi srnt cotitloeolia quae luit in C y -
1 darct; si qukl deluisset, daret. Sic ct In martieuUta
priano, et avaritia qua; fuit in collegis Cypriani; Ba-
plismus tnmen quem Cypriantis dabat, non erat con-
irarius Baptismo qttem illl dabant, sed unus et idem :
uuta ille baplizal de quo dictum esl, Ipse est qui bapii-
tat (Joan. i , 33).
CAPUT X V . — 28. Satuminus a Vietoriana dixtt:
Si licel hmreticis baptizare, excusati sunt et defensi Hli*
cita facientes : nec video quare eotaut Chtistut adverta*
rios suos, aut Apottotus antichristos appelimerk.
29. Huic respondetur : Stc dicimus non liccre ha>
reticis baptizare, quomodo dicimus non lieere frau-
datoribus baptizare? Non etdm hacrelico tautuin, sed
lieccalori inquit Deus, Ulquid cnarrat justificationet
meas, et attumis testamcntum meum per os tuum?
huic utique dixit, Si videbas furetn, concurrebus ei
(Psal. XLIX, 48, 48). Quanto crgo iiii pejorcs, qtti
non cum furibus concurrcbant, sed ipsi fundos htsi-
diosis fiaudibus rapiebuot? scd noo cis concurrebat
Cyprianus, qnamvis cos tn catliolica segcle toierarct,
nc simui cradicarelur ct triticum. Et tamcu etiam ipsi
qnemdabaat, idcm ipsc Baptisimis c r a l ; quia non
ipsontm, sed Cbristi crat. Sicut crgo isti, quatnvis tu
ois Cbristi Baptismus agnoscatur, nou sunt tamen ex-
cusali ct deieosi iUicita facicoies, et rccteiiios Cbri-
sius advcrsarios suos appeilat, quia in ialibus pcrse-
veranles atidituri 6 u n t , Bccedite a me, qui operautmi
iniquitatem (Matth. vu, 23); undc ct anlicbristi appei-
lantur, quia Cbrislo coutrarii sunl, dum contra quod
prxcipit vivunt: ita c l barclici.
CAPUT X V I . — 30. AIHJS Satumioiis a Tucca
d i x i l : Gentilet, quannns idoia colant, tamen summum
Deum Patrem creatorem cegnescunl et confitentur. In
hunc Marciou biaspktmat, et quidam non erubescunt
Marcioms Baplismum probart (a). Quomodo taltt sa-
cerdoies sacerdotium Dei aut servanl, aut vutdkant, qui
Iwstes Dei uon bopiizant, et sic iiiis comntunicaut ?
51. Respondetur :ttiiuirum cum talia dicuntur,
cxcediUir uiodus, uec cousidoratur quiactipsi taUbua
communicabant, neminem judkantes, aut a jure com-
muniotnt atiquem, si dioersum senserit, amoventes. Sed
habei isto in bac ipsa scnleatia sua uudc admoneri
Ittssel, si advcrtcret, id in quoque cqrrigcndum csse
quod pravum c s t , quod autcra rectum csi approban-
dum : quandoqtiidem ait, Gentiles, quamvis idola co».
tant, tamen summum Deum Patrem creatorem cogno*
scuutet confitetUur. Si quis crgoad Dcum talis genidis
venirot, numquid velict in eo corrigerc atque muiare,
quod Deum Pnlrem creatorem confitebaiur ct novc-
rat? Nun p u l o , sed cmcndarcl in eo idoloiatriam,
1
quod malum habcbat; ct traderet Sacrameuia cbri-
siiana, qua? non babcbat: ct si quid rectum nossct hi
eo, approbaret; siquid invcnirct pcrvcrsum , emen-
1
E d i t i , sibi sint semper conlmentsa. Abcst, semper, \a
euuinscriplis.
, * A h e s l , non pulo, a mantiscrffttis.
(a) l o q u i t u r d e stephano PonliQec, d e quo i n Cynriani
Ej i s i o l 174, ad P o t n p e i u m : « C u r in tatilum stej bani tralris
• nostri olisliualio dura j r o r u i . i t . t t l c l i a m d e Marciouis B a -
t pusmc... e i c a i e r o r u t n I Ias|.heuiantiuui Ui D e u n i r a t r e i n ,
c c o u i e u d a i (ilios Deo nasci? •
2»
bioreiico aguoscerct Baptismi ioiegritatcm, certife-
rct ejus ncrvcrsitatcm, deeerct catboiicam vcrhaiem.
CAPUT XVII. — 52. Marceilus a Zama d t x i t : 4
Cum peccate nonnisi inBaptkmo Ecclesict rcmittautur;
qui hcereticum non baplizal, peccatori communicat.
33. Quid illc qui hoc (acienli commtmicat, noune
peecatori commmiieai? Quhl autem aliud facicbant
omncs jadicaetes ncminem, aut a jurc coimuuniouis
amoventcs diversa scntientcm? Ubiestergo Ecdesfa?
Au patienlibtts, et ne triticum cradicetur, zizattia lo-
lcrantibus (Mattlt. xut, 29) isia noti obsunt? Dtcaot 1
crgo i s t i , qui se ab orbe tcrrarum frustra separamlo
sacrHcgiiuu schismatis admiseninl, utqtitd habenl
in ore ScntCutiam Cypriani, qui non babcttt m
corde Cypriani pattcntiam? Huic attictu MarccHo re-
spondctiir ex bis qrcc de Baptismo et remissbme pee-
cotoram supra dicta sunl, quomodo po~»sU essc Ba
ptismus in hooMiio, quainvis non sit in co remissie
pcccatorum.
CAPUT XVIII. — 34. Irenacu* ab Utulis * tHxit: St
ideo Eccittia harretkum nou bapHzat, quod dicaturjam
baptizatut esse; hwresis major est.
53. Rcspondciur: Hoc mode dici ptssei, Si ideo
avarum Ecclcsia OON bapiizat, quod dicatur jam ba*
piizaius esse, avaritia majorcst. Uoc autcnt hhum
e s i : ita ergooi illud.
C A P U T X I X . — 3G. Donalus a Cihahana d i x i i :
Eqounam Ecctesiam et uumn Buptismum ejus novi. Si
est qui dicat esse apud heereikos Baplismi gratiam >
antc ett ut ottendut et probet eue itiic Eccletiam.
' 57. tiuw* rcspotidctor : S i Baptismi graiiam hoc
cssc d i c i s qaod cst Baptismus, cst apud hajrcticos : si
autcm Baptisntus sacranieolum estgratJte, ipsa vero
graiia abolilie poccaloruntett, non csl a p u d luercti-
cos Bapiisnii giatia. Sic e>l auteut u u u u i Betptisuui ct
una Eccicsw, qucumdmodum est uua s|tes. Sicut cr^e
booi ct maii, oou habetites ooam spcra, posstmt ta-
rocu habcre ooum Baptisma; ita quibus ooo csl com-
munis Ecciesia, potcst Baptisma essc communc,
CAPUT X X * — 58. Zozimus a Thamaaa d i x i t :
Bevelatione facta veritalit cedat crror veritati: quia et
%
Petrut qni priut cireutucidobal, cessit Pauto veritatem
preedicauti (Gatat. n , 41).
39. Rcspomlctur: Potcst eliam oesira essc-seoreo*
tia isia, ei ita (actura esi iu hac dc Baptismo qu;c-
stiouc. Nam vcriiate postca liquidius rcvdala cesaii
crror vcrUati, cutu itla saluberriuia coosuciudo eiiaoi
pleoarii coocilii aucieritate firmaia esl. Bcoc tamco,
quod toties oiemiiicruot etiam primum Apostolorum
Pctrum potuissc aliter sapcrc quam verilas postula-
bat; quod accidissc ciiam Cypriano siue ulla ejoa
cootumelia crcdimus, quicuinquc diliginius Cvpria-
itum: quia non eum fas est diligi majori charitate
quam Peirum.
1
Corbeieasls Ms., a nanux.
1
r i u r e s wss., discant.
• tjovanienses coiToxeruat, ab rfsttHs: o u i a s e i l i c e l tn
i i h . 5 c o n i r a Cres.-oniuiu, u. 23, l e g i a i u s , incodorim Usu-
knsem.
 i& UliER S E PTIUtA. • 251
CAPUT X X I . — 40.*Julianus a Teleple d i x i t : sti et itt lixrelicis proI>al; sicut uon prodit heoiicidis
Scriptum est, i /Vemo potest uccipere uiiquid, ni$i du- Ecclesiaj B;ipiisintiiit, qui B.iptisiuuiii Christi ei itt
* tum iili fuerit de cmlo » (Joan. i u , 27). Si Itmresk de homicidis probat: scd quia isli ex hoc concilio uohi*
cetlo eit, potest Baptkma dare. praescribcre quid scntirc debcamus, aflcctaul, i|isi
41. Audiat el aliiim diceuleui : Si avaritia de coelo priores ei cousciitiaiit. Eccc Juda* traditori sunl cont-
est, p dest Bapiisma dare. Et laineu dant avari: sic parati, qui dicebaut baureticos quamvis in hxresi
ergo et hxretici. baptixatos non debere iterum bnptitari. Talibus autettt
CAPUT XXII. — 4 2 . Faostusa Tiiuida regia d i x i t : Cyprianus comitiuuhcabat, qui dixit, Neminem judi
Son tibi blandiantur qui hmretick patrdcinantur. Qui cantes aut a jure communionis aiiquem,
% si diversnm
pro hcercticis ecclesiastko Baptismo intercedU $ Htos senserit, amoventes (in exordio conciiii Carthaginentis).
Chrklvmos, et nos hmretkos facit. Talcs etiam atilea bjisse in Eccicsia per illam s e n -
43. Hnic respoodeiur: Si quisquam dicat, eum qui tenliaui niatiifcstantur, ubi a i t : Sed dicit aUquis\ Qnid
cuin Bapiismum acciperet, quia odium fraternum te- ergo fkt de his qui in prmteritum in Ecciesium sine B t
nebat in corde, non acceperat remissiouem peccalo- ptismo admissi sunt (Epist. 75, ad Jubaianum). Talctn
rum, non esse ilerum baplixandum, quatido illud fuissc Ecclcsia3 coiisuetudiiietn ipsi, qui hoc conct-
editim dc corde diinittit; numquid ecclesiaslico Ba- liont faciunt, sa?pe commemoraot. Si ereo ttihil aliud
plismo iutercedit pro botnicidis, aut iUos jttstos, et quicumque hoc facit, quam sponsm Christi Judus exi •
iios bomicidas facit* Iloc crgo et dc bjerelicis intel- stit, sicul ista sententia protiuntiata est: Judas au-
ligat. tem, sfcul docet Evaitgcliuti^ traditor fuil; liadilori-
CAPUT XXIII. — 44. Gemioies a Furnis d i x i t :
1 bus ergo communicavcrunt omncs, qui tunc etiam isla
Quidam de coltegk kasretkos prmponere tibi possunt, dicebant, et antequam ista dicereitt, traditores laeli
nobis non possunt: et ideo quod semel decreoimus, ttf- crantomtics per illam consuctudiuem, qnam tunc Ec-
nemus; ut ab hmreticis venientes baplizemus. clesia retinebai. Otiioes ergo,fidest et nos et ipsi qui
45. Et bic contitctur apcrlissiine quosdam de col- ex illa uuitate propagati sumus, tradilores sumus. Sed
iegis suts diversa sensisse : unde ctiam atquc etiam nos duobus modis dcfcudimur: quia el huic concilio,
coufirmaiux amor tuiitatis, quod ab inviccm nuilo , obi hoc pronunliatum cst, non coiisentrmtts , salve
scbismate scparati sunl, doiicc atteris eorum ai quid jure unitatis, sicut ipsc f.yprianus prscdixit; et beois
aliter saperent Dcus revclarct (Philipp. i u , 15). Sed malos in uuitatc catholica, donec in fine a tritico pa-
huic rcspondeiur, collegas ejus non sibi o&reticos lea separetur, nihil obesse arbltramur. Isti autcm,
praposuisse; sed Baptismum Chrisli, sicul agnosci- quia et hoc concilium tanqoam pro se proferunt, ct
lur in avaris, fraudatoribus, raptoribus, bomicidis malorum coinmunioiic quasi Contagione bonos pcrire
9

sic etiam in hxrcticis coguovisse. cooteoduol, non mveniuitt quomodo dicant, aut prio-
res Christianos unde isti propagaotur, noo fuisse
CAPUT XXIV 45. Rogatianus e Nova dixit:
traditorce, quia isto coocilio coiiviocuntur; aut ad sc
Ecctesktm Ckrittus inslUuU; kmreshn diubolus : quo-
ooo pcrtiocrc facioera priorum, quia iiobis majorcs
modo potest habere Baptkmum Ckristi spnagoga os>
nostros objiciunt?
iunm?
47. Huic respeodeter : Numquid qula pies Chiislus CAPUT X X V I . — 50. Item allus Lucius. a Mctti.
iostitoit, ct invidea diabolus, kleo non potcet babere bresa 1
d i x i t : Scriptum est, c Deus peccatorem uon
Raptismum Christi, qiue lu invidis coovtncitur esaa audii i (Joan. i x , 51) Qui peccator rrt, quomodo au-
pars diaboli J diri in Baptkmo potesi ?
31. Retpondemus-: Quomodo auditur avarus, et
CAPUT X X V . — 48. Thcrapius a BoHa d i x i l : Qui
raptor, ct feocrator, c l homicida ? An isti noo suot
nmretkis Baptitmum Ecctesimeoncedit, et predit, quid
peccaiorcs? quos lamen Cypriaous iu Catholica ob-
aliud quam sponsm Chrkti Judas exktit?
jurgat, ct loleral.
49. 0 magna conviclio schismaticorum, qui sc uh
CAPUT X X V I L — 52. Itein alius Felix a Buslace-
b&redilate Christi toto orbc diffusa nefario sacrilegio
n i s * d i x i l : / a hmreiicis sine Bapiismo Ecclesimad-
scpararunt, si Cypriaous taHbus communicabat qualis
mittendis nemo cousuetudinem rationi et veritati pr.i-
Judas traditor fuit, ct tamen ab cis noo oiacuktbatur:
ponat; quia consuetudinem ratio et veritas semper ex~
out si maculabatur, lunc Jndae ftteti sunt omnes: crge
ctudit.
ct modo Judae suot omncs: aut si noo suot, oon crgo
53. Uuic respondetur: Vcritatem non oslcndis, de
pcrtineut ad posteriores • facinora priorum, qoamVis
consuetudine confiteris. Recte igiiur cousuetuditiein
cx eadctn communione propagalos. Cnr ergo nobis
teucremus plenario coneilio posleriore lirmatain ,
traditores objiciunt, quos noo convicerunt, ct
ctiam si veritas adbuc laterct, quam crediinus jatti
sibi Judam nou objiciunt, cui Cyprianus et coileg»
cssc manifestatam.
ejtis commuuieavertiiit ? Ecce concilium de quo sotent
CAPUT XXVIII. — 54. Alitis Saturuinus ab Abivi-
fcni gloriari. Not quidem dicimus quia sic noo predit
nis * d i x i l : Si polest antkhrislus dare alicui grattum
barelicis Ecclcsix Baptismum, qui Baptismuui Chri*
» A m . Er. et plures Mss. cum gemina <s, Metnbressa.
• Ain. et tr., ab vstauenk. cypriaui cditio, a mstacet^
1
AIU. c l R P , ceminus. c o r b e i c n s i s c o d c x , a FornU. seu, a Bustaceim.
' Aoi» et Uss., ad porteros. • Ain. ei tr., ab itbds. cyprianus, jvitinis.
PATKOL. XLUI. (ttuit.J
255 DE BAPTISMO CONTRA DOJ m S T A S , S. AUCUSTINt «S6
Christi, possunt ei hojretici baptizare, qui appellati posse, quia intejliguittur ct haberc.
surit antichristi. CAPUT X X X V . — 68. Pudenlianus a Ctticuti^
55. Quid, si alius diceret: Si potesl homicida dare d i x i i : Novitas episcopalus effecit fratresdUeclissimi
9 u\ %

nlicui graliam Christi, possnnt et qui fratres oderunt suslinerem quid majores judicarenl tfam hcereses f

hnptizare, qui appellali sunt homicidx ? Nempc qttasi nihil habere, nec posse manifestum est : atque ita s%
t

verum dicere videretur, et tamen possunt: sic ergo qui ex eis venerint, bapiizari cequissime statutnm
et hxrelici. est.

CAPUT X X I X . — 56. Quintus ab Aggya d i x i t : 1 69. Sicul ergo superioribus responsum e s l , quos
llle potest dare aliquid, qui aliquid habet: hceretici au- hic sustinebat quid judicarcnt, sic et huic ipst r c -
lem quid postunt dare, quos constal nilnl habere ? sponsum esse iutelligatur.

57. Huic rcspondetttr : Si crgo potest dare aliquid CAPUT X X X V I . — 70. Pctrus ab IIip|)one Diar-
qui aiiquid habet, manifestttm est possc dare hccreli- rhito 1
dixit : Cum unum Baptisma sit in catholica
cos Bapfismum, qttia cttm ab Ecclesia rccedunt, ha- Ecclesia, manifcstum est non possc extra Ecctesiam
bcnt lavacri Sacramentum quod ibi accepcrant: nam baptizari : et ideo in hceresi tinctos , sive in sclu-
smate, venientes ad Ecclesiam , censeo baptizari opor-
redeuntes non recipiunt, quia non amiserant com re-
tere.
cesserunt.
CAPUT X X X . — 5 8 . AlinsJulianusa Marcclliana 1 71. Sic cst unnm Baptisma in Ecclesia catholica,
d i x i l : Si potest homo duobus dominis scrvire, Deo et ut cum exindc aKqui exierint, in his qui exeuut, non
mammonce (Matlh. vi, 24); potetl et Baptisma duobus fiant dito, sed idem unum maneat. Quod ergo in red-
euntibtis a g n o s c i l u T , boc d in eis qni a reccdeti-
sercire, christiano et hmetico.
libusacccpcrunl, qucd illiccum recederent, non ami-
59. Iino si potest contincnti et avaro, sobrio c l
serunt.
ebrioso, pio cl bomicida?, cur non eliam chrisliano et
hxrctico? Quibtts quidcm non scrvit; sed mhiislrattir CAPUT X X X V I I . — 72. Iiem alius Lucius ab Ao-
safa • dixil : Secundum motum animi mei et Spiritus
cl illis, tel ab illis, ad salutcm bcne titentibus, et ad
sancti cum sit unus Deus Pater Domini nostri Jesu
judicittm male utcnlibus. * 9

Chrisliy ct unus Christus et una spes unus spiritus

CAPUT X X X I . — 60. Tenax abHorrcis Celiac dixit: 9 t 9

vna Ecclesia, unum debet esse Baptisma. El ideo dico,

Baptisma unum esl, sed Ecclesiw: ubi Ecclesia non est 9

et si quid apud hcereticos motum 1

aut factum fuerit,
Baptisma illic esse non potest.
rescindi debcre; et eos qui exinde veniunt in Ecclesia
61. Uuic respondemtts : Quare crgo potest ubi pc- 9

tra non cst, scd arcna cst; cum Ecclcsiaiti pctra, nou
in arcna sit ?
CAPUT XXXII 02. AliusVictor ab Assurisdixit:
Scriptum est € quia Deus unus est et Christus
9 9
Ecclessa una, et Baptisma unum »(Ephes. i v , 4). Quo-
modo illic baptixari aliquis potest ubi Deus ei Christus
9
et Ecclesia nott est*l
65. Quomodo potcst et in arena illa, ubi ncc E c -
desia est, quia iu petra est; ncc Deus ct Christus,
quia non csl ihi templum Dei ct Christi?
CAPUT XXXIII. — 64. Denatulus a Capse d i x i t :
baptizandos esse.
73. Rescindatur ergo quod baptizant, qni aodiont
verba Dei et non faciunt, cum ab iniquilate ad ju l i -
tiam, hoc cst, ab areua ad pctram mJgrare cmpcrhit.
uws
9
Quod si non fil, quia et in ipsia quod Chrisli erat, eo-
rum iniquitaiibus non viohtbatur; beeetiainde b®-
rclicis inteliigatur : nam nec eadem spes illis eet
quamdiu in arena suitt, quse illis qui supcr petraui
sunl; tamcn idcm Baptisma cst in utrtsque, quamvis
sicut spes una, ita unum Baptisma dictum siu
CAPUT XXXVIII. — 74. Felix a Gurgitibus d i x i t :
Ego eenseo ut secundum sanctarum Scriptururum /wr-
9

Et ego semper hoc sensi, ut hmrelici, qui nihil foris cepta baptizati illicite ab hcereticis extra Ecclesiam 9 si ad
cousecuti sunt quando ad Ecclesiam
9 convertuntur, ba- Ecclesiam confugere votuerint 9 gratiam Baptismi, ubi
ptizcniur. Ucite datur consequantur.
9

65. Ad hoc respondelur : Nihil quidem foris con- 75. Respondetur : Imo liciie incipiant habcrc aW
secuii suni, sed ad salutem, non ad Sacramentum. salutem, quod iliiciic habebant ad pernicieni: qn.a
Salus cuim propria cst bonis; Sacramenla vero com- sub eodem Baptismo justificalur, cum se qttisque ad
itiuuia ct bonisel malis. Deum vcraci corde converteril, sub quo judicabatui,
CAPUT X X X I V . — 66. Verulus a Rusiccade dixit: quando id accipicns sseculo solis verbis ct non factts
llomo hccrctkus dare non potesl quod non habet : renunliaveral.
wutto magis schismalicus, qui quod habuit amisit. CAPUT X X X I X . — 70. Pusillus a Laiuasba *
67. Jam < steudimtts eos habere; quia non amittunt, d i x i l : Ego credo Baptisma salulare non esse nisi UtEc-
eum rccedunl. Non enim recipiunt, cum rcdcunt. ctesia cathoUca. Quidquid absque Catholicu fuerit, simu-
Qitapropter, si propleret vidcbatitur dare non posse, latio est.
ijuia pnlabautur non habcrc; intelligantur jam dare 77. Hoc quidcm verum cst, quod Baptisma salutare
nonmsi in Ecclesia catholica est. Potcst enim ipsua»
' nemigiantis codex cum A m . et E r „ ab Aggiva. A l i i
plurci» Mss., ab Atigui;i. Corbeiensis, F l o r u s ci G e o r ^ i a n u s , • A m . E r . ct nostri Mss., ab Bippone /arito.
ab gquia. » A m . el E r . , ab vasafa.
2
Ain. tr. cl quidam Mss., a MarccUina. » in Cyi>riaui edilione, ab hmctids motum.
Apua" c y p r i a n u m , a i.ambcsd.
\ uJ cyj rianuin, Ecctesia una non est.
k
3
 LIBER SE
csse et extra Catholicam, sed saluiarc non esi i b i ;
qhia non ibi operalur saluiem : sicul ille bonus odor
* Chrisli 11011 est utiquc saiutaris in iis qui pereunl (II
Cor. 11, 15), nonsuo vitto, sed illorum. Simulalio est
autem quidquid extra Caiholicam fierit, sed in quantum
non esi calholicum. Polest aulem aliquid calbolicum
esse extraCatliolicain^ sicul potuitnomen Cbrisii essc
cxtra congregalioncm Christi, in quo nomine pellebat
dxmonia illc qui cum discipulis non sequebatur(Marc.
ix, 37). Nam simulalio eiiam in Catholica esse polest,
in his ulique qui sxculo vcrbis cl non Tactis renunlianl,
ncc tamen est cathnlira simulatio. Sicut crgo cst in
Calltolica quod nott est catholicum, sic potest exlra
Ciitboltcam aliquid esse caibolicum.
CAPUT X L . — 78. Salvianus a Gazaufala dixit :
Hcereticos nihil habere constat; et ideo ad not veniunt»
ut possint atcipere quod non hubebant.
79 Rcspondemus : Non sunt ergo hxrelici ipsi qui
hxrcses condiderunl, quia ab Ecclesia recesserunt,
- et utique habcbant qtiod ibi acceperunl. Quod si ab-
surdum esi dicerc, utilhnon sinl hxrelici, per quos
cxteri fiunl hxretici; potesl fieri ut hxreticus babeal,
quo male ulcndo dispercat.
CAPUT X L I . — 80. Houoralus a Tucca dixit: Cum
Cliristus veritas sit, mngit veriiatem quam contuetudi-
nem sequi debcmus; uthcerelicot quiideo adnot veniunt,
quia forit nilul accipere potuetunt, Ecdesicc Baplismo
sunclificemus.
81. Et iste altestaior est consuetudinis» ubi nos
piuriiuum adjuval, quidquid aiiud coutra uos dicerc
vidcatur. Non autcui ideo ad nos veniunt ha-relici,
quia foris nibil acccperunt; sed ut cis utile esse inci-
piat quod acceperunt: hoc enim foris uuiio modo po-
tcst.
CAPUT XLII.—82. Vicior ab Oclavo dixil :
1
Quod et ipsi scilis, non olim sum consliluius episcopus,
et ideo exspectabam prascessorum consilium. Hoc itaque
extstimo, ut qukumque ex heeresi venerini, sine dubio
baptiseniur.
83. Quod ergo iliis quos exspectabai, responsum
est, huicquoque responsum accipiatur.
CAPUT XLIII.— 84.Qarus a Mascula d i x i l : Afa-
nifesta est seutcntia Dpmini nostri Jesu Christi Aposto-
tot tuos uuttentis, et ipsis solis potestatem a Patre sibi
datmn permittentis, quibus nos successimus, eadem po-
tesuue Ecctesiam Domiui gubernantes} et credcntium /f-
dem baptisautes : et ideo hceretic^ qui nec potesUttem
foris, nec Eccletiam Christihabeni, neminem baptizare
Baptismo ejus possunl.
*5. Numquid el impii horaicidx Aposioiis succes-
seruut? Cur ergo baptizant? Att quia itoti sunt foris ?
Sed a pelra foris sunt, cui ciavcs Dominus dedil ct
ubi se acdificaturum Ecciesiam dixit (Mauh. x v i , 18,
19).
CAPUT X L I V . — 86. Secundianus a Thambcis *
d i x i t : Non debemus hmetkos nostraprassumptione de-
cxpere, vi in Ecclesia Domini nostri Jesu Christi non
1
Corbeiensis vetus cotlex optintae noue, ab octavavo.
* tdem corbeiensis codcx, a satambeis. Ain. et B r . a f
TubeU.
TIMUSi 233
baptizati ac per hoc remissionem peccatorum non conur
cuti, cum judicii dies venerit, nobis imputent quod per
nos non sint baplizati, et indulgeniiam divince graiiv
consecuti. Propter quod, cum sit una Eccicsia et unum
Baptisma, quando ad nos convertunlur, simul cum Ec-
ctesia et Ecctesias Baptismum consequantur.
87. Imo translali a d petram e l colurabx sociati
accipiant remissioucm pcccatoru o, quam haberc non
poleranl extra petram el extra columbam, sive apcrte
foris, sicut bxrClici, sive tanquam inlus, sicut pcrditi
caiholici : quos tamen Baptismum sine remissionc
peccatoruin et babere et dare manifestum esl, cum et
ab ipsis tales accipiunt, qui non in melius cotiiioutaii
Dcuin labiis honoraul, cor auiem eorutn longe cst ab
e o ( Jsai. x x i x , 15). Tamcn sic est unum Baptisma,
qiiomodo est una colomba, cum possint qui non suut
in columba coiiHntiiiiier Bapiisina lamen habcre COOJ-
9
munitcr.
CAPUT X L V . — 88. Item aiius Anrelius a Chut-
l a b i d i x i t : Joanne* apostotus in Epistota sua posuit,
1
c Si quis ad vos venit, et doctrinam Cluristi non habet,
notiteeum admittcre in domum vestram, et Ace Uii ne di -
xerilis. Qui enim dixerit itli Ave, communical factis ejus
malis i (II Joan. 10,11 ). QuomodoUdesadmiltitetnere
indomum Dei possunt, qui in domum uostram prku-
lam admiiti prohibentur t Ant quomodo cuin eis siue
Ecclesia Baptismo communicure possumus, quibus tt
Ave dixerimus lantum; factis eorum malis ceumumke-
mus.
89. Dc hoc tcslimonio Joannis nou est diutius dis •
screndum, quaudo quidem ad quxstioticm Baptisuii,
quam modo iraciainus, oniiiiiio non pertinct.
Atl enim, Si quis ad vos venerk, et doctn-
nam Christi non liabet. Hxreiici auiera reliuqueit-
tcs doctriiiain erroris s u i , a d Chrisli docirinaut
dnverumiur, ul iticorporentur Ecclcsix , et ad
illatu colttuibatu iucipianl pcrtinere, cujus Sucra-
meulum h.ibcbanl : ct i d e o q u o d cjus non habobaiit,
eis d . i i u r , i d est, pax 11 chariias d e cordc puro,
el conscientia bona , , e l lide non ficla (I Tim. i , 5).
Q u o d autein ejus habcbaiil, agnoscitur, ct siitc ulU
contu:uelia susctpitur : sicul iu adullera Dcus a no- 0
scit doua sua, etiamcum illa sequilur aiuatorcs suos;
q u i a fornicaiione correcta *, cum ad casliiaiem con-
vertitur, non dona iiia culpautur, sed ipsa etiieii-
datur (Osee n). Sicut sc autem posscl defcndereCy-
prianus, si hoc ci Joanui» testimonium objicerctur,
quando talibus comratiuicabai; ita se defeiidanl con-
tra quos dicitur. N a m a d i s i a m quxsLooeni, ut d i x i ,
omnino non periinel. Joannc* eniiu dicil, alicnx do-
clritix hominibus Avc non esse diccudum; Paulu»
autem apostolus yelieiiieittius dicit, Si quk frater no
minatur inter vos aut avarut, aut ebriotus, ctc , cum
ejusmodi necquidem cibmnsimut sumere (\Cor. v, 11):
ct lamen cum collegis feneratoribus, insidiosis, (hui-
daloribus , raptoribus, uon privalaui mcnsain, s c d
1
Corbeiensisaliique plurcs Mss., a ciUavi. A i l i , a CiUuti.
Am. et Er., acUknt.
E d i i i , osrrupta : mendosQ.
%
«238 DE BAPTISMO CONTflA
'* Del ahare fabebat commune Cyprianus. Quomodo
autem hoc defcndatur, jarti in aliis libris satis dicttim
est.
CAPUT XLVT. — 90. Lilteus 1
a Gcmellis dixit:
v
> Ccecut cmcum $% ducat, ambo in foveam cadunt
- xv, f 4). Cum ergo hmreticot conttet non posee illumiria-
re quemquam uipote cmcot; Baptitma eorum nonealet.
9
91. Ifoe nos dicimus valere ad salutem quamdiu
"<hxreticieutir, sicut et iliis homicidis qnamdiu fratres
oderunt: nam et ipsi in tenebris sunl, ct si quis eos
sequitur, simul in foveam cadunt; nec idco tamen
Baptismum vel non habent, vel non tradunt.
CAPUT XLVII. — 92. Nalalis ab Oe*» d i x i l : Tam
ego prcesens, quam Pompeius Sabratensis f
Dioga Leptimagnensis, qui mihi mandaverunt,
quidem absentcs, spiritu prmsenles, censemus quod et
collegee nostri; quod hcerelici eommunicationem
nobiscum nonpotsunt, nisi eccletiattico Baptismo
xuii fuerint.
93. Communicatienem, eredo, eam d i c i t , q u *
pertinct ad columbae societatem : nam in participa-
tione Sacramenlorum proeul dubio communicabant
eis , neminera judicantes, ncc a jurc commonionis
aliqucm, si divcrsum scntiret, amovcntes. Scd quo-
libct modo dixerit, non magnoperc vcrba haec refel-
lenda sunt. Certc enim non coromiinicet baereticus,
8 atque violabat.
msi ecdesiastlco Baptismo baptizatus. Constat au-
lem ecdesiasticum cssc Baptismum etiam apud h « -
rcticos verbis evangelicis consecratum : sicut ipsum
Evengelium ccciesiasiicum est, iiec ad eorimi perti-
i»et pcrvcr&itatem, scd utique suam retinct sanclHa-
tom \
CAPUT XLVHI. — 94. Junies a Neapoli d i x i t :
Ab eo qued semei censmmus, non recedo ut hsereticos
9 mtate Christianos firma sibi atqueinseparabiti
vemenies ad Ecclesiam baptixemus.
95. Hic quia nullam ratioucm vel lestimouium
Scripturarum attultt, din nos teiierc non debct.
CAPUT X L I X . — 96. Cypriantts a Carlhagine
dixit : Meam untentiam ptenissime exprimit
qumadJubaianum cotlegam nostrum tcriplaest,
reticos secundnm evangelicam et apostolicam
tionem adversarios Chrtsti et antichristos
quando ad Eectesiam venerint, unko Ecclesim
smo baptixandos esse, ut possint fkri de adversariis
amki, et de antkhristis christutni.
97. Quid aliud hicdisputandum e s l , quando ipsam,
cujus mcntioncm fecit, epistolam ad Jubaianum da-
tam, quanta potuimus diiigentia perlractavimus f Et
quod hic dixit, roeminerimus dici possc de omnibus
iniquis, quos ct in Catholica essc ipsc lestatur, ct
Baptismum habere et dare, nemo nostrura ambigit.
lili cnim vcniunt ad Ecclesiam, qui de partc diaboii
ad Chri>tum tran<eunl, ct a?dificant super pctram ,
et incorporanlur coiumbac, et in horlo concluso et
.fonte signato mttniuntur; ubi non sunt omnes qui
rontra Cbristi prxcepta vtvunt, ubilibct essc videan-
* Ara. et er., ikteus.
1
Am. Er. et quidam Uas., KaHs a Boea; vel, ab Oea.
* corheiensis codex, num.
* Piujrcs Mas., sanUaiem.
NATISTAS, S. AUGUSTIM 210
tur. Nam in epislola qtiam scripsit ad Itagtram, cura
de bac ipsa re ageret, satis apertcque ipsc nos com-
monuit, in quati societale oporteat hitclligi Eccle-
1
siam. A i l enijm, de quodam ioquens : Aiienus fiat e\
(Matth. profanus dominkm pacis, ac donnmcm unitati$*iidmi-
cus , non habitans in domo Dei, id est in Ecctesm 9
Christi % in qua non nki concordes atque unammes ha-
bitant ( Epist. 69 ). Quod crgo htc dicimus, pau-
lulum advcrtant, qui nobis dc Cypriano voluttt
pncscribere. Si euim in Ecclesia Christi non itisi
concordes alque unanimes habitant,procul dubio uoi»
babitabanl in Ecclesia Christi, quamvis inlus esse
viderentur , illi qtti per invidiam ct contciitionem
quam etiam sine cbaritate Christum attnuntiabant; quos ipse
corpore intelligil, non bacrclicos vcl schismaticos a Paul6
apostolo comraemoratos, sed falsos fratres cum
habere illo intcrius conversantcs (Phitipp. 1,15,17):
bupti- qui certe baptizare non dcbebant, quia in Ecclcsia
non Itabilabant, in qua ipse dicit non habilarc nisi
concordes et unaniraes: nisi forte quisquam sic ab-
horret a vero, u l dicat concordcs et unanimes fuisse
invidos et malevolos, ct sine charilate coiilentiosos :
ct lamen baptizabant, nec eorum ista detcstanda
perversitas Sricramenlum Ghristi, quod pcr c o s tra-
ctabatur et dispcnsabatur, a l i q u a cx parte minuebat
CAPUT L. — 98. Totum sanc ipsum locum in ca-
dem ad Magnum epistola posilum operac pretium cst
p c r t r a c t a r c , quem ita contcxuit. Non hubitans, inquit,
tu domo Dei id esi in Ecclesia Christi, m qua non nisi
9 9
cencordes atque unanhnes habUant, toquente in Psatmio
Spnitu sancto, et dkente, c Deus qui mhabitare facis
unanimes m domo i (Psai. L X V H , 7). Denique unani^
charitute
eonnexos etkun ipsa Domhdca sueri/kia declarant.
Nam quando Domhtus corpus suum panem vocat (Joan.
v i , 52), de muttorum granorum dduersmcnc congestum ;
poputunt nostrum, quem portabat mdieat adunatum: ef
9
quando sangmnem suum vinum appetiat (Metth. xxvt,
epistota
26-29), de botris alque acink pturimis expressum, atque
hm-
in unum coactum; gregem iiem nostrum signifieat com-
contesta-
mixtione edunalm muMtuskme eeputatum. Hsecverb»
appeliatot9
bcati CypHani indlcant cum et i n t e i t e x i s s e et d i l e x i s s e
Bapti-
decorcm domus D c i , quam domum cx unanimia et
concordibus c o R S t a r e afOrmavit, ot docuH tcstimonkv
propbctice, c i significationc Sacramcntorem: m q u »
utique u e u crant iBi invidi, ct sinc cbarkatc malevoli,
qui tamcu bapUxabant. Ex quo a p p a r c t ct in e i a e a s e
posse, atque ab eis dari possc Sacramentum Gbrisii,
q u i non sunt in Gccteaia Chrisli, iuqua IMNI nist u n a *
nuues ct coocordcs habilare Cyprianua ipsc tcstatur.
Neqoe c n i m saltcm bec dici potest, t u u c b a p t r z a r e
poaaecum l a t e n t : q u e u i a m i l h Pauhim spoetohim n o u
latcbant, quos in Epistola sua veracissimus testis iuv
lat, ct gaudere sc d i c i t , quoniuii ct ipsiChristnm an-
n u n t i a b a n t . Dcbis q u t p p c ait, Sive oeeasione, skewe-
1
ita optimx notat codex Gorbciciisis. At edilt, i i i quo>
tibet.
* Apud Cyprianum, ac divsnm wutatk.
» A|^ud cyprianum, unmumuatem cltrktimam firnw tibi
atque uueparabUi cnarunie councxam.
 211 LIBER i EPTIMUS. o&2\
riuue QtriMus annuniietur, etsi ipai, quantum in cis est, ulilitcr tradenf, ilb i a -
et in hoc gaudco, sed et gau-
dtbo (Philipp. i , 18). mcn mutiliier accipiunt, non imhanteseos per qnoa
CAPUT L l . — 99. Quibus omnibus consideratis, acciphint. Ilii vero qui sic sunt in magna domo lan-
puto me nou temere dicere, alios ita esse m domo Dei, qtutm vasa m contutneliam, et inutiiiter habent Ba~
ut ipsi eliam sint eadem domus B e i , quae dicitur ptismom, ct se imttantibus inutiiker tradunt : illr
aniiflcari super petram (Malth. z t i , 18), quae unica porroabcis utiliter accipiunt, qui non ipsis cord*
coluiiiba appellatur (Cant. v i , 8), qum sponsa pulcbra atque moribus, sed sanctas domui copulantur. QtH^
sbie roacula ct ruga (a) (Epkes. v , 27), et hortus con- autem scparatiores, non magis in domo quam e *
clusus, fons signatue, putcua aquse vivae, paradisus domo sunt, neque omnino utiliter faabent, neque ab
cum fructu pomorum (Cant. i v , 12, 13): quae domus eis uiiliter accipitur, nisi fbrtc accipiendi necessitas
etiam claves acccpit, ac potestatem sofvendi ct l i - urgeal, ct accipientis animua ab unitatis vinculo non
gandi (Mattk. xvi, 19). Hauc domum siquiscorripien- recedat: tamcn et habent, quanquam inutflUer ha-
tem corrigentemque contcmpscrit, Sit tibi, inquit, bcant; et accipitur ab eis, etiam cum inulile est ac-
tanquam ethnieue et pubucanus (Id. xvin, 17). Dc hac cipienlibus; quod ut flat utile, ab hxresi vel schi-
domo dicitur, Domine, dilexi deeerem domus tuee, et smate recedendum est, et illi domui cohxrendum :
loeum habharionit gtorke tum (Psal. x x v , 8) ; et, Qui qtiod non solum hxretici et sehismatici, sed etiam
kabitare facit unanimes m domo (PsaL LXVII, 7); et, illi focere debcnt, qui sic sunt hi domo pcr commu-
Jucundatus sum in Itis quce dixerunt mihi, In domum nionem Sacramentorum, ut cxtra domum siiit per
Domini ibtmus (Psal. cxxi, 1); et, Beali qui habitant diversitatem morum : sic enhn et ipsis-olile inci-
in domo tua, Domine; in smcula smculorum taudabunt pit esse Sacramentum, quod afiter inutile cst.
te ( Ptal. L x x x i i i , 5); ct innumerabilht talia. Hxc
do- CAPUT L l l l . — 101. Solet eliam quacri, utrum
mus etiam triticum dicitur, sive triccnum, sive sesa- approbandum sil Baptisma, quod abeo qut non accc-
genum , sive centenum froctum aflercns cum tole- pil, accipilur, si forte hoc curiosilate aliqua didicit
1

rantia (Matth. xtu, 2 3 , et Luc. vni, 15). naec domus
est in vasis aureis el argeuteis (II Tim. n, 20), ct
lapidibus preliosis, et lignis hnputribilibus. Huic do-
mui dicttur, Sufferentes invicem m dilectione, studentes
sertare unitatem spiritus in vmculo pacis (Ephes. i v ,
2, 5); et, Templum enim Dei sanctum est, quod estis
tos (I Cor. i u , 17). Ilaec quippe in bonis fidelibus est,
et sanctis Dei servis ubique dispersis el spirituaii
unitalc deviitctis in cadcm coutuiuiiioae Sacramen-
torum,sivcsc facie noverint, sive non noverint. Alios
autem ita dici essc in domo, ut noit pertitieaut ad
compagcm domus, iiec ad socieiatein fruclifenc pa< i -
ficacque justitise; scd sicut esse palca dicitur io fru-
menlis: nam et istos csse in domo, negare non pos-
sumtts, diccntc Apostolo, In magna autem domo non
solum aurea vasa sunt vet argentea, sed et lignca et /S-
ctilia; et aiia quidem sunt in konorem , alia vero in
contumetiani (II Tim. u , 20) (a). Ex hoc uumero iit—
iiumerabtli, non solum turba intus premens cor pau^
corum k i lantae multitudiniscomparatione sanctorum,
aed etiam disrupiis rciibus baereses el scbismata exi-
atuut in c i s , qui jam magis cx domo quam in domo
ease diccndi sunt, dc quibus dicitur, Ex nobis exk-
rtml, sed non erant es nobis (I Joan. u , 19). Separa-
tiores cnim sutit jam ctiam corporaliter scgregati,
quam illi qui interius csu*naliter et aniuialitcr vivunt,
ct spirituaitter separati sunt.
CAPUT L l l . — 1 0 0 . Horum autcm omnium gene-
rum illi primi, qui sic stint in domo Dei, ut ipsi sint
donius Dei, sive jam spirituales sint, sive adliuc par-
vuli lade nutriaiitur, scd tamen ad spirituale hahi-
tum inlento cordc proficiant, nemo dubitat quod Ba-
ptismnm ct utilitcr habeant, et sc imiiantibu* utiliter
tradant: fiotis autem, qttos Spirilus sanctus fugit,
qucmadraodum dandum s i t : el utrum tiihil intersit,
quo animo aceipiat ille cui datur, cum simulalioite,
an sine simulatione : si cum simulationc, utrtuu
fatlens, sicut in Ecclcsia, vel in ea qus putatur
Ecclesia ; an jocans, sicut in mimo : et quid
stt weleralius, in Ecclesia fallaciter accipcre, an
iit baresi vel schismate sinc fallacia, id est, aniino
iion simulato; ct otrum in hxresi fallaciter, an in
mimo cum fide, si quisquam intcr agendum repen-
tina pietatc moveatur. Qoanquaro taJem si etiam ilii
confcramus qui in ipsa Catbolica faJJaciter accipit,
ttiirum si dubitatur quis cui pneferendus s i l : quid
euitu prosit animus vcraciter dantis fallacitcr aeci-
piculi, non vidco. Scd arbitremur aliquem etiam
falhteiter dantem, cum et tradens ct accipiens falla-
citer agant in ipsa unltalc catholica, utrum hoc ma-
gis Baptisma sil acceptandum, an Ulud quod in mimo
datur, si quis cxistat qui fideiitcr subilo commotus
accipiat: an quantum ad ipsos quidcm atlinel hoiiti -
nes, plurimum distet inter credentcm in miroo, ct
irridentcro in Ecclcsia; ad ipsius autem Sacramenti
integritatcm nibil intersit. S i euim nihii intcrest ad
ititegritatem Sacramenli in ipsa Catholica, utrum id
aiiqui fallaciter aa veraciter agant, cum lameu Imc
idem ulriquc agant: cur cxtra intcrsit, non vidco;
quando illc qui accipit, non stmulationc palliatus,
sed religionc mulatus est. An plus.valeni ad confir-
mandum Sacramentum illi vcraccs intcr quos agitur,
quam ad frustrandum illi faltaccs a quibus agilur, et
in quibus agilur ? Et tamcn si postea prodalur, nemo
repetii, sed aul excomrounkando puniiur iila simuia-
tio, aut poenitehdo sanatur.
102. Scd nobis tutum cst, in ca non progredi aU-
qua lcracritaic scntenlia;, qu$ nullo in calhoiico re-
1
tov., ti forte curhtitate atigua; omisso, hoc quod Am.
f

(a) u aetract, cap. 18. ct Gallicant jotiores manuscripu habent.

9.13
ADMOMTIO IN SUBSKQULNTES LIBROS.
giouali c o u c i l i o c c a p u , uullo pleoario terminala s t t n t :
id aulera fiducia s c c u r a vocis asserero, quod in gu-
bemationc Domini Dei nostri ei Saivatoris Jesn C h r i -
s i i , univcrsalis Ecclesiae consensione roboratum e s i .
Vcrumtamen si quis forte me i n eo concilio constiiu-
tum, ubi taljum r c r u m quapstio versaretur, nou p r a c e -
deniibustaltbus, qnorumseutenlias sequi maliem , u r -
gerelut diceremquidipsesentirera: si eo modoaffectus
essem, quo eram cttm ista d i c l a r c m ; nequaquam d u -
bilarem liabere eos B a p t i s m u n i , qui ubicumquc, e l a
quibuscumque, illud vcrbjs evangelicis consecratura,
sine sua simulatione , et cum aiiqua fide accepisscnt:
qonnquam eis ad salutem spiritualem non prodesset,
sicharilate caruissent, qua catholicae insererentur E c -
clesiae. S i e n j i n habeam, inquit, fidem, ut montes trans-
feram , chqritatem autem non habeam nihit sum (I Cor.
% operanlur opera carnis, qualia qui agunl, regnuin
x i n , 2). Sicut j a n i prxteritis majorum statutis , non
dubiloeijam iilos baberc Raptisraura, qui quamvis fal-
laciler id a c c i p i a n t , in Ecclesia tameu accipiunt, vel
ubi pulalur esse Ecclesia ab eis , in quorum socielate
id accipitur, de quibtis diclum est, Ex nobis exierunt
( I Jonn. i i , 19). l)bi a u l c m neqne societas ulia esset
ita credeutium, neque ille qui ibi acciperel, ita c r c -
deret, sed tolum ludicre et mitnicc et jocularitcr
ageretur, utrum approbandus esset Bapiismtis qui sic
d a r e p i r ; divinum judicium per alicujus revetalionis
oraculum, concordi oralione et impensis supplici de-
votione gemitibtts imploratidum esse censerem : ita
sane ut post me dicturos sentcntias, ne quid j a m
expiora|um etcognitum affcrrenl, bumiiiter exspecta-
rem : quanto magis ergo nunc sine pracjudicio d i l i -
genlipris inquisitionis, vel majoris auctoritalis, i l l u d
dixisse accipiendus sum ?
2ia
C A P U T L I V . — 105. Scd j a m , i i l existimo, lempus
est hos etiam lihros dequa?stione Baptismi debito fiue
concludere : ubi nobis ostetidit Domiuus Deus noster
per pacificum episcopum C y p r i a u u m , et illos qtii e i
cousenseruut, q i a n l u m s i t catbolica unitas diligen<ut,
u l in eo quod aliter sapiebant, donec id qttoqtie Deus
revelarel (Phitipp. i n , 1 5 ) ; lolerarcnt fiotius diversa
senttenles, qnam se ab eis nefario scbismate separa-
r e n l : ubi Donatislarum prorsos ora c l a u d u n i u r ,
ctiamsi de Maximianisiis nihil dicamus. S i etiim inalt
bonos in unitate coniaminant, nujlam jam Ecclcsiatti,
cui sociareiur, vel ipse Cypriantis invenit. S i atttcm
m a l i bonos i n unitale non m a c u l a u t , nullani causaiii
separationis sacrilegus donatisla propouiu Iiipli-
suium autem si habeut et tradunt alii tara muiti q u i
D c i non possidebunt (Gatat. v, 1 9 - 2 1 ) ; habenl ac
tradunt et l t x r e t i c i , qui inler illa opera nuincrati s u n t ,
quod quia recedendo non amiscrunt, et traderc m a -
nendo p o l u e m u l : sed latn infrucltiosc atque i n u t i i i -
ter tales lalibus, quam e l i l l i ca;leri pareseoruui \
iit eo quod regnum Dci non possidebunt. EJt quemad-
modum illis correctis Baptisina non incipit adessc
quod deerat, sed prodesse quod inerat; sic et l.ceie-
ticis. Unde C y p r i a n u s , e l qui c u m eo senserunt, ca-
tbolicae Ecclesiar, quam notuerttnt prxcidere, non
potucrunt prscscribere. Quod vero aliter sapuerunt,
n o n expavescimtts, quia cum eis vencramur e l P e -
trum : quod auleui ab unitatc non recesserunl, g a u -
demus, quia cum eis acdificamur in petra.
1
in vetere codice Corbeiensiet inaliis uss. propc omni-
bus, patreseorum.

ADMONITIO
JN S U B S E Q U E N T E S LIBROS.

Post librosde Baptismo proximus est in Relractalionum serie lilier cujus tilulus, ContraquodaltntitCenturiuo
a Donatistis.Cox l i b r o , si ntinc exstaret, sutis hic anle opttscula conlra P c l i l i a n u m locus tribueretur.
Pctilianus in Donati p:»rte epi c o p u s , advocatus forensis anlea fuerat; quo in niuuere sc Paracleli nomon
promeruisse j a c l i l a b a l , tcste Augustino in hujus operis libro 3 , cap. 16. Ipsum Cirtse, seu (quae eadetu i a
Numidia civitas erat) Coiislaniina3, cum calholicus catechumciius esset, natus de parentibus c a t h o l i c i s , r a -
ptum fuisse a Donalistis, et per vim ab iis baptizatum, nolenletnque ordinattun, d i c i l idem Auguslinus in s r r -
mone de Geslis cum E m c r i t o , necnon l i i c , l i b . 2 , cap. 104. Evasit postmodum Pelilianus partis Donati d e -
fensor a c e r r i m u s , fuitqtte u n u s c s e p l e m episcopis deleclis, qui i n C a r i h a g i n c n s i coltatione adversus Caiholicoe
lotklem episcopos disputarunt.
Is multo aule eamdem collationem scripsil ilias Donalianis presbyteris et diacottibus contra Calholicos l i l i e -
r a s , qtiae subsequenlibus Ijbris tribus conlutanliir. P r i m o libro aggreditur Augustinus epistobe Peliliaiti p r i -
iiiam p a r t e m , quae s i b i , cum in ecclesia Constantinietisi cs e t , oblata fuit; Absentio, ut iu l i b r i cxordio legiiur
prwsente et Fortunato ejus Ecclesiw eviscopo. U b i pro Absentio, forte legendum Alyph, quo id referatur
ad eamdem ipsam occasionem, qtia simul concurrentes iidem e p i s c o p i , F o r t u n a t u s , A l y p i u s c t A u g u s t l n u s ,
Epistolam 53 inler Augustinianas, quae ad anntnn circiler iOO revocatur, Gencroso scripscruiit communibua
v c r b i s , cum nonnulla i|)idem, cap. 1, de Conslaminiensis episcopi donalistae epislola m e n t i o u c L i b r u m s e -
r i i i i d m i i , quo lotam postca recepiam P e l i l i a n i epislolam refellit A u g u s l i n u s , scrtl)ebat sedcnte Rom.-c A n a s i a -
s i o , itl palct ex capile 51 ; aut salicm Anastasii o b i l u , qui in die. a p r i l i s vigesima sepiima anui 402 i n c i d i t ,
nondum sibi compcrlo. T c r i i i i m l u i d e i n , v i i a aliqua,uto post responsione sivc secunda Petiliani epistoia, I i «
bruui ad ipsam conveilendain f c c i l ,
HT» CONTRV LITTERAS PETILIANI, S. A I G U S T L M L I O E R PHIMLS. 21«

Advertit Baronius dicium ab Augusiiiio h i c , libro 2, cap. 2 0 : Nuitamqmdem legem abinmeraloribus dutam,
ut occideremini,'recoto : erconeludit elaboratos hosce libros anie Honorii legem die aprilis vigesima quinta,
anno, ut putat, 398dataui, qna capitale supplicium adversus inferehtes-injuriam in personas e t i o c a sacra
deceruitor. Sed contra Augustinus, ct libro i , c a p . 9, nqn obscure stgnificat scribere sc post mortem Optati
Gildomani, quae sub anni 398 finem contigit, et libro 2 , cap. 9 2 , n. 2I0, altam de aoferendis idoHs, qu»
anni 399 est, Honorii legem aperte indicat. Non ergo recolebat priorem illara anni 398 legem , fortean qui
eam in Afirica contra Donatistas exsecutioni demandalam nunquam vhlerat. Praeterquam qood an ea lex
ad Donalisias spectaverii, fucritquc anno 398 promulgata, non satis liqueL Utut cst, existbnare par est,
bis libris locum in Reiractationibus non temere ab Augustino assignatum post opuscula quaedam sua, quae
anno 400 aut anno 401 composuit.

Jn subsequentes libroe vide prceterea lib. 2 , cap. 2 5 , Retractationum, tom* 1, eol. 640, a
verbis, Anteqaam finirem, usque ad verba, Litleras tuas, col. 641. M*

S. AURELII AUGUSTINI
BIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA

LITTERAS PETILIANI DONATISTJE

CIRTENSIS EPISCOPI

LIBER PR1MUS°K
Scrfplus forma epistoiae ad catbolicos directse, ia qua primae rartes e\ istolae Petiliani, quam Ipse ad suos scriieerat,
reiclluiiUir,

Dilectissimis f r a t r i b u s a d nostrae dispcnsationis c a r a m
pertinentibus, AUGUSTIKCS, In Domino saltitem.
C A P U T PRUIUM. — I. Nostis nos saepc voluissc
Donatistarum haereticorum sacrilegum errorem in n o -
runt peeem, eram pacificus (Psal. c x i x , 7); ita ilh* r e -
spucrunt litleras m e a s , s i c u l ipsam p a c c m , c u i per
eas consuiebatur, oderunt. N u n c vero c u m essem i u
ecclesia Constantiniensi, A b s e n t i o pnesente, ct c o l -
1

titiam manifestam, non tam ex nostro, quam ex ipso- lega meo Fortunato ejus episcopo, obtulcrunt m i l i i
rura ore 1
producere, atque convincere : unde factum fratres epistolam, quam ad suos presbyteros cjusdem
est ut a d nonnullosetiam primates eorum litteras d a - scbismatis episcopum dedisse dicebant, sicot e a r u m -
remus, non quidem communicatorias, quibus se j a m dem quoque litlerarum praelendebat inscriptio. Q u a m
in praeteritum indignos a catholica Ecciesia d i s s e n - c u m l e g i s s c m , i l a miratus sum quod primis verbis
tiendefecerunl; nec lameu c o n l u m c l i o s a s , sed paci- s u i s t o t a m partis suae communionem radicitus a m p u -
ftcas: ut nobiscum quaestione discussa, quae illos ab tavit, ut nollem crcdere i l i i u s hominis esse litteras,
orbis terrarum sancta communione disrupit, conside- q u c m sotet fama praedicare, quod inter eos doctrina
rata veritate corrigi v c l l e n l ; nec majorum suorum atque facundia maxime exceHat. Sed quia me legente
animosam pervcrsitatem pcrtinacia stultiore defendc- aderant qutdam q u i ejus sermonis cultum ornatumque
rent, sed ad fructum charitatis radici cathoiicae r e d - cognoscerent, m i h i persuaderc coeperunt, omnino
dercntur. S c d quoniam scriptum est, Cum his qui ode- ejus essc i l l u d eloquium. E g o tamen cujuslibet esset,
refeUendum p u t a v i , ne quisquis ca s c r i r s i t , aliquid
* Editi, opere. Sed meliusveteres coulces, ore. * Forte, Mypio.
ADMO.imo r r . BENEDICTIKORUM.
Ubros contra Ulteras petiliani contulimus cum GaiHcanis quatuor manuscriptis, Ploriacensi, Beccensi, Pmtellensi et
cygirannensi seu s. Cygiranni, cum editis Am. Er. et Lov. consuiuimus etiam varias iectiones Belgteomm eodicum per
lovmienses collectas.
Comparavitnus prceterea ea$ omnes cdidones inilio Relr. et Confess., t, 1, memoratas. M. s

(o) scriplus circiter annum chrisli 100.

2*7 CONTRA LITTERAS PETILIANI, S. AUGUSTINI
sibi apud imperiioa adversus Catholicam scripsisse vi-
deretur.
2. Hoc crgo ille primum in epislola sut posuit d i -
ccns, quod ds objiciamus bis Baptisma, qui sub nonwte
Baptismi animus nostras rto tavacro poiluinms. Qitid
autcni prodest oiuma ejns cnntumeliosa verba re-
tosere ? Nam quoniam aliud est docuroenia firmare t
aJiud maledicta refc|lendo tractare; illud potius attcn-
daraus, quo pacto demonstrare voluerit, nos BaptW
smnm non babere, et ideo se non repetere quod jain
cral, scd darc quod non erat. Ait enim : Conscientia
namque dantis altenditur, qui abiuat accipientis ? Quid,
si bteai dontis conscientia, ct forcasM maculosa sit?
nuomodo poterit accipientis abtuere censcieetiam, si,
f|iiemadmodum dicit, conscientia danlis aitendilur, qui
abtuat accipientitt Sl enim dixerii ad accipicntem non
pertinere quidquid mali latuerit in conscientia danlis,
ad boc valcbit fortassc llla tgnorantia, ut dc conscien-
tia baplizatoris sui non possit nesciens maculari. Suf-
ficiat crgo ut alterius conscientia maculosa cum igno-
ratur, noq maculcl: nuntquid autcm cliam abluerc
potest?
CAPUT IL — 3. Unde igitur ablncndus csl qai ac-
cipit Baptismum , cnm daetig polluta conscicntia est,
ct boc ille qui cst acceplurus ignorat? Pncsenim cum
adu>t, Ct dicat, Nam qui fidcm a perfido sumpserU,
nou fidem percipit sed reatum. Ecce stat perfidus ba-
9
ptizaturus, at ille qui baptizandus est, perfldiam ejus
ignorat: quid eum accepturum esse arbitraris? utrum
fidein, an rcatum? Si dizeris fidcm ; concedcs posse
fleri ut a perfido quisque (Idem percipiat, non rea-
lum; ct falsum erit illud quod dictum est, Qui fidem
a perfido sumpserit, non fidem percipit, sed reatum.
(nveuimtis euim fleri posse ut cliam a perfldo fldcm
. qqis percipiat, si perfidiam datilis ignOret. Non epim
ait, Qui fidem a perfido manifesto vel cognito sum-
pserjt: scd, Qui fidem, kiquK, a pcrfido sumpserU,
non fidem pcrcipU* sed reatum; quod utique falsum
est,quando quis a latcntc pcrftdo bapiixatur. Si autem
diierit,£M*mcum bapiix&ior pcrfidus latet,nonabee
tidem percipit, sed reatum: rcbaptizent ergo illos
quos ab ois baptiaatoa esse consliterit, qui diu apud
ipsos coesccleraii latuernet, et postoa proditi coqvi-
1 dein? ubi cst origo de qua orititr? ubi radix unde
ciiqne damuati simt.
CAPUT |U- Eo quippe tcmpore quo latcbanl, qeos-
cumque baptizavcrunt, non cis potueruet ftdem4ra-
derc, scd reaium; si qunquis fidem a perfido sum-
l«erit, noo fidcm percipit, scd rcatura. Ergo baptt*
xentur a bqnia, ut possmt fldem percipere, non rea-
tum.
4. Sed quemode c i dc isiis (e) sccuri eruut, si cou*
scicntia dantts atlendiiur, qute Utet ocaioa accepturi?
Ita secuw|um eorum sententiam flt sajus ilia spiriuia-
|is inccrta, dum contra Scripturas sanclas, quae d i -
cunt, Bqnum est confidere in Dcmmq, quam confiqere
iuhomUte (Psat. cxvii, 8); c t , stuledictus omuisqui
$1 em summ pouit in homme(Jerem. XVM, 5) : spcm ba-
1
KdMJ, cum seemaU. Mss., cum sceleratis: n inasrecte.
(a) mi|iplc, boms.
218
ptizandorum aufcrunt a Domino Deo, et in homine
ponendam ease persuadcnt. Uude (h omnino ut nou
inc n a , sed prorsus nulla sil salas: qaia, Domini est
solus (Psai. III, 0); ct, Vana satusImnmns (Psat. LIX,
io). Itaqac quisquis in hominc spem posuerit, etiam
qncm )ustam c l innoccntem novii, mafediciits csi.
Uodc ct aposioius Paulns eos qui dicebant se Pauli
essc, objurgst, ct d i c i t : Nuntquid Pautus pro eobis
crucifixus estlautiunwmue Pauti baptiuati csU*(\ Cor.
i . «5)?
CAPUT IV. — 5. Qtnpropter, si crrabanl illi, et
nisi corrigerentur, perirent, qui volehant esse P a n l i ;
quae tandem spes eeram cst, qui qtueront esse !>o-
nati ? W cuim agtmt i s l i , ut origo, radix, ct capnt
baptizati non nisi illc sit a qiio baplizatur. Ita fit u l ,
qnoniam plermnque qnatis sil baptizator inccrtum
est, inccrla origine, inccrta radicc, inccrto capitc,
spes etiam omnis inccrta sit. Et ctim fleri possit, iis\
1
essc conscientiam dantis, ut scelerata atqnc maculosa
sil, ct hoc ignoret accipiens; consequenter fit ut sce-
lerata originc, scelerata radice, scelerato capite, spcs
quoque baptizati vana ol inauis cxistat. Quippc cum
iste in cpistola sua ponat, et dicat, Omnis enim res
origine et radice coushtit, et si caput nen habet aliquid,
nihil est. Cumquc originem et radiccm ct caput bapti-
xati, bominem a quo baptizalur, vclit intel.igi; quio)
prodcst miscro baptizato, quod ignorat quam tnalu*
ait baptizator cjus? Ignoral cnim sc malitm babcre
caput, aut omnino sc essc stne capite. Tamen qua:
spes est illi, c-ui sive scienti, sivc nescicnli, capuf.
pessimum aut nuilum est? Numquid ipsa ignorantia
fil ci captit, cui suus baptizator vel malum caput vcl
nullum cst? At hoc quisquis pulaverit, vere siue c a -
pitc est.
CAPUT V. — 9. Nos ergo quncrimus, quia d i x i l
iste, Qui fidem a perfido sumpscrjt, non fidem percipit 9
sed reatum; stalimque connexuii, dkees, Omnis ennn
res origine et radice consistU\ et si caput ncm tutbel e/i-
quid nihU est: quaerimus itaque nos, cum ille bapti-
f
aator perfldus latct, si tunc Blc qucm baptizat, fidcni
percipil, non reaium : si tunc ci uon est baptixaior
cjus origo c l radix c l capui, quis cst a quo nccipit 0*
germinat? ubi caput unde incipit? Au (orte cum ba-
ptizantem perfidum ille qui bapliaatur iguorat, tuuc
Christus dat fidem, tunc Cbristus esl orige el radix
et caput ? 0 humana temerilas c l supcrhia I cur nou
ainis potius ut aemper Ghrisiiu) dei fidcm, chrielia-
uum dando facturus? Cur non siois ut scmper sit
Christus origo christiani, iu Christo radiccra rbristia-
nus infigat, Cbristus chrUtiani sk capui? Nequc cuua
ctiam cum pcr sapctum et fidelem diapeusatoreia
gralia spirilualis credentibus impeniiur, dif pensator
ipse justificat, ac non iile uuus de quo dicUira est,
quod justificqt impium (Bem. rv, 5)? A u l vero Apo-
stojus Paulus caput est eterigo eorum, quos planla-
vcrat, aut Aeollo radix esi corum quos rigavcrat; ac
non tllc qui eis in credendo fidcm dcdcrat: cum idera
• Sic Mss. At editi^ lumunis.
 r*9
d « a t . Ego plantari, Apollo riguvti; $ed Deus incre-
wentum dedit : Unque neque qni piaidat e$t aliquid,
a>ie qui rigat; $ed qui increnientnm dat Deus (I
iii, 6» 7). Ncc radix eorum erat ip?e; sed potius i!ie
i|ui a i t : Ego $um vitis; vos cstis sarmenta (Joan.
5). Caput etiam eorum quomodo esse potcrat, cum
dicat, nos multos imuro esse corpus in Chrislo,
ipsumque Cbrislum caput esse uuiversi corporis,
pluribus locis apertissime praediccl?
CAPUT VI. — 7. Quapropter sive a fideli, sivc a
pcrGdo dtspensatore sacramentum Raptismi quisque
v
l^erripial, spes ci ouyiis in Christo sit, nc sit male-
dktus qui spem suam ponit tu homine. Alioquin si talis
quisque iu gratia spirituali renascitur, qualis est iiie
a quo baplizalur, et cum manifcstus est qui bafrtizat
bomo bonus, ipsc dal fidcm, ipsc origo ct radix ca-
putque nasccntis est; cum auteni latet perfidus bapti-
xator, lunc quisque a Chrislo pcrcipit fidem , tunc a
Christo ducil origioem, tunc in Cbristo radicatur,
tunc Christo capite glorialur: optandum c s t omnibns tur a mortuo; non ei prodest lavatio ejus (Eccli. xxxiv,
1
IJBER PRIMUS.
fructus facit; arbor mala malos fructus fuc^:numquid
ne- colligml de spini$ uvas (Matth. vu, i 7 , I6)?ct,
Cer. Omnis bonus Itomo de thesauro cordis sui profert bona;
et malus homo de thesauro cordis $ui profert mata (Id.
xv, x i i , 35) : respondebit, Iloc crgo bonus fructus est,
ut arbor boun sim , hoc est, boiius horao, ut pr;e-
beam fructura bonum , boc est, opcra bona. iloc au-
tem , non qul pianlal et qui rigat, mihi dabit; sed
qni increraentura dat Deus. Nam si arbor bona bonus
baptizator est, ut fructus ejus bonus sit ille quem ba-
plizaveril; quisquis ab bomine malo etiam n o n mani-
festo fuerit bapttzatus, bonus esse non poterit: de
mala quippc arbore exorlus esl. Aiiud esl enim arbor
bona, aliud arbor occulta, sed lamen maia. Aut si
cum occulta est arbor mab , quicumque fuerit ab iila
baptizatus, non de i l l a , sed de Christo nascilur;
sanctius juslificantur qui baptizantur ab occtiltis ma-
l i s , quam qui baptizantur a manifestis bonis (a).
CAPUT IX. — iO. llem cum audierit, Quibaptiza-

qui baptizantur, ut baptizalores perfidos habcanl, ct 30): resppndebit, Vivil Christus, jnm non morilur,
ignorcut cos. Quamlibct enim bonos habuerint, Chri- ct mors ei ultra non domtnabitur (Rom. v i , 9), do
slus est uliqite incomparabiliter mclior, qui tunc crit quo dictum est, Jpse est qm baptisat iu SpirUu sancto
baptizati capul, si perfidus lateat baptUator. (Joan. i , 33). Baptizantur aetem a mortuis, qni ba-
CAPUT VII. — 8. Quod si dcmentUsimum est crc- ptizantur in idolorum templis. Non enim ct ipsi a sa-
flere (scmper enim Chri&tus justificat impitun, fa- cerdotibu8 suis se accipere arbitrantur sanctificatio-
i ieudo ex impio chrisiiaoum, seinper a Chrisio prr? ncm quam puiant, sed a diis : qui quoniam hominea
ripitur fides, scmper Cbristus esl origo regcneratn- ' fuerunt, et iia mortui s n n t , ut ncque supcr lerras,
1

rum et captil Ecclesiac), quid habcnt ponderis illa uequo in rcquie cosli sint, vere ipsi a mortuis bapti-
verba, quae vaui lectores non allcndunl quid inliis zantur : ct si quo alio modo ista sauctae Scriplur»
liabeant, scd lantum qiiemadmodum soneiit ? Qui au- verha vf racker quaeri, ac salubritcr discuti ct intel-
tem non aurc sola excipit voces , sed et mcnte scn- ligi possunl. Nam si hoc loco mortutim intcllexero
lentias intuclur, cum attdierii, Conscientia dautis at- peccatorcm baptizatorem , cadem ilia conscquetiir
tenditur, qni abluat accipienlis : respondcbit, Saepe absurditas, ut quisquis etiam a latente impio fueril
mibi ignoi t cst humana conscicntia , sed certus sum bapsizatus, tanquam a morluo baptizatus, inaniicr
fic Christi misericordia. Cum audieril, Qui fidem a lotus sit. Non cnim ait, Qui baptizatur a mortuo ma-
perfido sumpserit, tton fidem percipit, sed reatum: re? nilesto; scd absolute d i c i l , a mortuo. Ac si morluum
spondebit, Non est perfidus Cliristus, a quo fidem qu mquc tunc putant, cum cum peccatorem sciunt;
percipio, non reaturo. Cum audierit, Qmnis res enim viverc auiem, ciiamsi sceleratus ui corum commu-
oriqine el radice consisiit; et si caput non habet uliquid, nkuic asiutissime lateiit: prime exsccrahili superbia
uikU est: rcspondebii, Urigo mea Cbristus est, radix sibi plus aimgant, quam Deo tributtnl, ul cum cis
n.ea Christus est, caput meutn Christus cst. Cum pcccator notus est, mortuus appelletur; cum aulem
audicrii, Nec quidquam bene regenerat, nisi bono $e- Deo notus est, vivus existimetur. Dcinde si peccatoi
tmne regeueretur : respondebil, Semen, quo regene- illc dicendus cst moriuus, qui est hominibus cpgtti-
r o r , verbum Dei est, quod obaudicnter audire sum tus; de Optalo quid responsuri sunl, quem scclera-
mcnilus, etiamsi iile per quem audio, quae mihi dicit tum longo temporc sibi notum damnare thnueruui ?
ipsc uon facil, diccule Domino, et me sccurura fa- Cur qui ab illo bapiizali stmt, non dictmtur a moriuo
cienlc : Quce dicunt, facite; quce faciunl, facere np- baptizati? An ideo vivebal, quod fidcs ilii couies
iite : dicunt euim, et nou faciunt (Mattli. X X J J I , 3 ) . c r a t ? Quod facctc ct clcganter a ncscio quo pri-
9

Cum attdicrii, Qurn pote$t esse perversitae, ut qui $ui$ mario collega suo dictum solent etiam ipsi jacl.ro
frinunibus reus est, attum faciat innocentem ? re?pon- aique laudare, non inlelligentes exilu G<d'ne s n - 1

•lebii, Me inaocentem non facit, nisi qui mortuus est pcrbissimi, suo sibi gladio capul auferri (I Reg.
propicr dciicta nosira, et resurrcxit propter justifi- x v n , 51).
ralionero nostram. Non enim in ministrum, per quem
> A t n . E r . etMss., rtitamodosunt. la libro 2 contra q r c -
haptizor, credo; sed in eum qtii justifical impiura, ut sconium, n. 30, sic illa seutenUa repetitur: « et ita moruii
tleputetur mibi ftdcs ad justitiam (Rom. i v , 2 5 , S). « sunt, ut neque super terras, neque iu requie sanotonun
«vivaot. » s ,
CAPUT VIII. — 9. Cuni audierit, Arbor bona bonos F o r i e legendum, quod Dem UH comes erat: sicuti
1

|¥»tea lih. % nn. 33, 88, 237.

%
Am. E r . et vetcres Mss., taborandum est. Sed tamen in* * lia v e t u s codex. At edili, exitum.
fra. Bh. 3, nn. 32, 51, 56, habent, optandum ed. {a) vide infra, lib. % n . 11
2T.1 CONTilA LITTERAS PETILl VNI, S AUGUSTINt
CAPUT X . — i t . Podremo.si noque occultiim
scelerattim, neqec manifrstum, qui lamen ab eis
nondum dnmnams sil , volnnl appellare mortuitm ,
sed et manifestum el damnalum, nt qtiisquis ab eo ba-
piizalur, ipse a moriuo haplizelur, et nitiil ei prosit
tavacrum ejus : qttid dicluri sunl de iis quos pfenarii
concilii sui (a) ore veridico cum Maximiano et caetcris
ejus ordinatoribns damnaverunt, Fcliciannm dico
Mustitnnutn, et Pnctextalum Assuritanum, de quibtis
inlerim loquor, qui uiimeranlur inter duodccim Ma-
ximiani ordinatores, et ereetores altaris conlra eorum
nltare, cui Primianus assislit? Isti certe ab eis inter
inoriuos deptttantur. Testis esl illius concilii eorum
videlicet pr.rclara scntentia, qu» quondam quando
npud eos decernenda recitata est, ore latissimo ac- 1
rlamaverunt; niinc autein si forle eis a nobis recitata
fueril, obtuutescunl; cum polius non eam debcrent
priino gaudere disertam , ne postea plangerenl dihV
inalam. Ibi quippe de Maximianistis a consortio suae
coinmutiionis cxclusis ita dicunt : Quod veridica unda
in asperos scoputos nonnutlorum naufraga projecta iunl
viembra, et ALgyptiorum admodum exemplo % pereunlium
fnneribus ptena sunl littora; quibus in ipsa morte major
est pcena, quod post extortam aquis ultricibus animam,
nec ipsam inveniunt seputturam. tta quidem isti insul-
lant schismaticis suis, ut eos ct morluos el insepullos
voceut : sed certe optare debuerunl u l sepetircnlur,
nc de multitudine jacenlium in littore cadaverum in-
scptiltorum Gildonianus Optatus incedens cum agminc
miiitari, lanquam rapidus fluctus ultra prosiliens,
1
Fehcianum et Pncicxtatum introrsus postea re-
sorbcrel.
CAPUT XI. — 12. A quibtts qttnero, utrura ad
corura pclagus commeando revixerunt, an adtittc ibi
mortui manenl? Si enim nihilominus cadavera sunt,
nec aliqtio modo prodest lavacrum cis qui ab istis
niortiiis baptizantur. Si autcm revixerunt, qttomodo
prodest lavacrum illis, qttos, ctim exanimes jace-
n n t , foris antca baptizarunt, si eo modo quo pulanl
inlelligendum est, Qui baptizatur a mortuo , quid ei
prodest tavacrum ejus ? Eos enim quos Pnclextattis et
Fclkiauus, cum adhuc Maximinno comrauuicarenl,
bnptizaverunt, nunc secura non rebaplizaioscumeis-
dcm baplizatorihus suis , hoc est, Felicinno et Prav
textalo iutus liabenl permixtos comtminioni su:e : cu-
jus f.icti occasione, st non sux periinaciae principatum'
fovcrcnt, sed spiritttalis suie salulis tam certum exi-
tium cogitarenl, evigilarc utiqne deberent, et animi
sanitate recepta in pace catholica respirare; si tti-
niorc supcrbia? posito, et pervicaciae furore supcrato,
• vellenl atiendcre quam imraani sacrilegio transmari-
nartun Ecclcsiarum , quns primaevas sitas ex sanctis
Lihris accepiinus, Oaptismus exsecretur, et Maximia-
iii>tarum , quosore proprio damnavcrunt, Baptismus
iccipialur.
1
sola edilio L o v . , lalissimo : ut rursum lih 4 coulra
C r c s c o n i u m , n. 48.
* in Mss., tanquam rabidus ftuctu$.—$\c etiain Fr. l.ugd.
Vi-n. Iciv. M.
(<t) ba^aicnsis.
m
CAPUT XII — 1 3 . Ip*i vcro fratrcs nostri memo-
rataruin Ecclcsiarum l i l i i , quid ante tot annos i n
Africa gestum sit, et tunc nescierunt, et modo ne-
sciunt: unde illos criu.ina, quae abeomra parte Afris
objecia sunt, etiamsi vera essent ignorantes, coma-
minare non poss^nt. Isti autem palara separati aique
divisi, cum Primiani ordiuationi etiam iiitcrfuisse
dicantur, Primianura damnaverunl, alium episcopum
contra Primianum ordinavcruut, extra Priiniatiuiu
baptizaverunt, post Primianum rebapiizaverunt
cumque suts foris a se baptizatis, et itttus a nullo rc-
baptizatis, ad Primianum icdierunt. Si tanU Maxi-
mianistarum conjunctio Donatislas non maculat, quo-
modo Afrorum fama potuit maculare peregrinos?
Si in pacis osculo sitfe criminc coeunt labia quae se
invicem damuaveruni, cur in Ecclcsiis valde eoniui
judicio remotissimis trans mare ab eis quisque dam-
natus, non ut fidelis catholicus osculaiur, scd ut pa-
ganus impius exsufOalur ? Quod si pacein rcccptis
Maximiantstis pro sua unitate fecerunt: ecce nou
reprehendimus, nisi quod suo sc judicio jugulant,
ul cum pro unitate concisionis sua3 a se rursus cou-
cisa rccollignnt, ipsam concisioncm suam vera unb-
tati rcsarcirc conlemnant.
CAPUT XIII. — 1 4 . Si pro uuitate partis Donaii
in nefario schismatc baplizalos nemo rebaplizat, et
rci tanti sceleris, ut eos in concilio suo antiquis ilhs
auctoribus schismatis quos vivos terra sorbuil (Num.
x v i , 31-35) compararent, aut separali non puniun-
lur, aut damnat! in integrum restiluuntur; cur non
pro unilate Christi, quae loto tcrrarum orbe dilTusa
est, dc quo pradiclum est quod dominabilur a mari
usquc ad mare, et a flumine usque ad lermbios orhis
terra; (Psat. L X X I , 8).; et quod pmedictum est, vidc-
tnr"ac probatur impleri: cur crgo non pro ista u n i -
late vera et plenaria iex iliius hxrcditalis agnosci- 1
t u r , qu.e de communibus codictbus personat, Dabo
tibi gentes hcereditaiem fuam, el possessionem tuam ter-
minos terrce (Psat. u , 8). Pro Donati unitate non c o -
gttntur revocare quod dispcrsertint, sed admoneu-
tur exaudire quod clamant Scripturac : cur non intel -
liguul id secum aclum misericordia Dei, ut quoniani
calliolicam Ecclesiarn faisis criminibus accusabant,
quorum quasi conugione nimiara sanctilatcm stiaui
contaminare nolebant, vcra et maxima crimina pleua*
rii concilii sui vcridico, sicut dicunt, ore damnaia ,
r u r s u s recipere per Optati Gildoniani regnum, et sibi
sociarc cogercntur. Jam tandem sentiant quemadmo-
diim veris suorum sceleribus implcanlur, qui in fra-
ircs stios falsaconfingunl,quse si etiam veradixissciii,
jam tandem scntirc dcberetit quanta sint pro pnce to-
lcranda, et pro pace Cbristi rcdire ad Ecclesiam qux
non damnavit incognita, si pro pacc Donali placuit
rcvocare damnnta.
C A P U T X I V . — i 5 . Itaquc nobis, fratres, Imc
unum quod dc Maximianistis apud cos faclum esl, ad
1
A m . F.r. r t nostri U s s . , p a x ittins hwredilatis. l-ovanieo-
ses ex F.ndo\iensi Ms. et ex lihro eontra C r e s c o n i u m , n. i 7 ,
cineiKlaruat, lcx iltiub iuvveditutis.
 8.r. LIBhR PIUMUS. 3*C4
cos udiiioneiidoscon igendosquosuflicial: non veiera nobis aiiqua ex partc macularet ? Si enim ipsi da-
arihiva discuiiinus , non anliqua armaria venlila-
1

miiatis a se criminibus et recepiis non inactthintur,

inus. iion ad loiiginqtias ierras uoslram probntionem
trnn luilLiious; scd sequestramus oninia nostrorum
docuineuia majorum, diflerhuus * lestiraouia toto
tcrrarum orbc clamautia.
CAPUT X V . — 16. Ecce Mustitana et Assuritana
civitatcs; supcrsunt adliuc iu hac vita et in hac pro-
1
vincia qui se disjunxeruni et a quihus disjuncli sunl,
qui attare erexcmpt et coutra quos erexerunt, qui
daumaruul et qui damnali suul, qni reccpcrunl et qui
recepli suut, qui foris baplizati stint pl intus rebapli-
xati non suut : si haic pro unilate maculant, inaculaii
comprimant vocem; si hacc pro unitate non maculanl,
corrocti auferant lilein.
CAPUT X V L — 17. Jam verba epislokc SKOC illo
quaiito miiius nos auditis ct improbalis maculari po-
teriiuus? Quaiilumlibet ergo in traditores iuvchalur,
totidem verbis eos et a mc deputel acctisari. Sed sane
disiinguo: quia ille apud mearguit cum qtiem jam«liui
dcfuuctum mea cognitio non judicavit; ego ejus lateri
colinerenlcni oslendo, quem a sc damnatum, vel cei te
sacrilcgo schismale separaium, sine utla honoris ejus
dimiuuLjoiie susccpit.
CAPUT XVIII. — 20. Nequissimus, inqui\ iradkor
nobis legem servanlibus persecutor et carnifcx exsiitisti.
Si lcgem servaveruiit MaximianisUe, cuiu a te sepa-
rali sunt; sis et lu servator legis, cttm ah Ecclesia*,
qu.c in toio orbe dilTusa est, separatus es Quod s i
de pcrscculioiiibus agis , cito respondeo , si aliquid
1

ipse qui scripsit, irridcat, qui usurpalo indocte ac inique passi cslis , non pei linere ad eos qui talia fa-
mcudaciler tesiimonio, quo scriptum commemorat, cicnles qtiainvis i m p r o b e n t p r o pace lamen unitnlis
Qui baptizatur a mortuo, quid ei prodest lavatio ejus ? laudabiliter toleraul. Quapropler non habcs qtiod ob-
cotiatur nohis ostendere, quatenus traditor vita mor- jieias frumcnlis dominicis paleam suara usqtie atl
tnut habeatur. Et adjungit, diceus : Mortuus est Hle* vcntilalioncra nlliniam susliuenlibus, a quibus tu
qui DcptUmo vero natci non meruit; morruus est ilie nunquara recessisses, uisi levior palca veuto tcnta-
sdmiiiter qui justo Bapiwno genitus, mixtns esl tra-
t lionis et ante advcnlmn veulilaloris avolasses. S<d
ditori. Si ergo MaxitnianisLe niorlui non sunl, cur ut ab hoc utio exemplo, quod ad istorura ora clau-
i i i ^ l e n a r i o concilio suo dicuut, quod eorum pereun- denda, et eos si sapiant corrigendos, si autem in pcr
tium funeribus plenq^ sunt littora? Si autcm niortui versitate maneanl, confundendos, in coriira f.icics
sunt, undc vivit Bap:istita quod dcderunl? Deinde,
4
refudit Dorainus, non recedam : si justiores sunl qui
s i Maximianus mortuus non e s l , quare post illum patiuiilur persecuiionem, quain illi qui faciunl; i i -
rcbaptizatur? Siaulciu mortutis esi, quareCUIII iilonoti dem Maximianisla? jusliorcs sunt, quorum et basilica
est luorltius Fcliciauus MusLilanus ordinator ejus , et funditus eversa est, et uiililari OpL»li comilatu gra-
cum nescio quo iraditore Afro collega mori poluit viler agitati sunt, et jussiones procousulis ad omnes
transmarinus ? Aut.si et ipse morluus est, unde ctmi eos de basilicis excludendos a Primiaitistis iinpelratj:
i i i o apud tc vivunt intus non rebaptizali, qui ab illo maitifesla? sunl. Quapropter, si imperatoribus eoruui
inorluo foris sunl baptizati ? communiouem detestantibus, ad persequendos Maxi-
CAPUT XVII. — 18. Deindc subjunxit: Ambo vi- roianistas lanta sunt ausi, quid facerent si cis p r
7am Baptismi non habent, el qui nunqnam penitus /ia- reguiii communioncm aliquid eflicere liccrct ? Si au-
butty et qui habuit et amisit. Nunquam ergo habuit, tcm ut pravos corrigcrent, ista fecerunt; «|uid mi •
quem Maximianista Felicianus aut Praelextatus toris ranlur si calholici imperalores majore potcstate ur-
baptizavcrunl, ipsi autem qtiod habucrtinl, atnise- gendos corrigendosque decerhunt eos, qui totuin or-
runt. Quaudo ergo isii cum suis recepli stinl, quis bem cbristianum rebaptizare conantur, cuin causaiu
dedit eis quos baptizarutit; quod non habcbanl;et dissentiendi non babeant; quaudoquidetn malos ,
quis ipsis reddidit qtiod amiseranl? Si aulcm formam eliamsi vera crimina objicercnl, pro pacc tamen lo-
Baplismi secum abstulerunt, virlulctu auleni ipsam lerandos etiam ipsi testanlur, quando eos quos dam-
Baptismi per malum schisnia amisertuit , cur ipsam
8 navcrunt cum suis honopibns, et cum foris dalo Ba •
formain, quae- scmpcr cl ubique sa.icta est, exsufflas plistuo receperunl? Considerent aliqtiando quid digui
in Catholicis quos non audisli, el in Maximianistis sint pati * christianis potestntibus orbis terrarum ,
aroplecteris quos punisti ? hostes cbrislianae uuitatis diffusae loto orbe tcrra-
19. Quidquid autem dc Juda tradilore ciiminose rum. Jam igitur si correclio pigra est, saltem adsit
sibi dicere visus est, ad nos quid perliuet, qui ncque pudor; ne iidcm ipsi cum ea qtiae scribunl, legere
ab eis probamur traditores, neque si aiiquoi um anle cceperint, risus eos viucat, dum in se nou agnoscuut
nos i n nostra communionc defunctorum tradilio pro- quod videri voluutiu aliis, nec in se agnoscuul qutkl 4

Larctur, elium ipsa nos improbata ct (Jisplicens

6 aliisobjieiunt.
CAPUT X I X . — 21. Quid igitur sibi V u l l , quod

i SicMss. At edHi mendose, urcana.

• Er. et IJOV., deferimns : corrupte.
1
Am. Er. et Mss., de nostris agis. l-ovanienscs ex li-
• Apud Er. Lugd. veu. l-ov.: Ecce Musticana ( U v . , uusft- bro 5 couira crescouium, n. 43, correxerunt, de persecn-
tata) et Assuritata civUaUs supersunt atiis adhuc. u. tionibus agis. „ „
k
Lo\., unde venil. Conciniiius edili ulii eiMss., unde f Legeudura forte, quamvts unprobe. confer hb. 3 coa
Vtvit. tra cresconituu, n. 45.
» Kditi, iioii amiserunl. Abest, non a manuscrii tis.
%
» verhum, pa/i, abestab Aai. elMss.
• S.c Ain. et MSS. \l tj*. c l L o v . mc ipsa no$.
f
* sic Ani. «:t v.ss. AI Er. et Lov., et in se agnosciou.
255 CONTKA LITTERAS P E ILIANI, S. AUCUSTINI tlC
iste i » epistola sua p o s u i t diceniem Dominum Juda*is, hoc eliam ipsc commcmoravit: Ex fructibus eorum
ideoque mitto ad 00$ propheta$ et eapientes, et scribas;
9
eogno$ceii$ eos (Matth, v t i , 15, 16) r Ergo lYucitts
etexUUsocddetU, etcrucifigetts, et fiageUabitis(Matth. considcremus. Objiciits tradiliqnem : hanc insam
x x m , 34)? Nam si so ipsos inlelligi voiunt sapientes, mullo probabilius cis ipsis objicimus. E l nc per mttl-
et scribas, et propbetas, nos autcm tanquam perae- ta curramus, in eadem Constantimensi civhate Silva-
cutores sapientium el prophelaruro; qunrc nobiscum num episcopum majores vcsrri in ipso cxordio sui
loqui nolunt, cum ad nosmissi sinl? Denique iste scbismatis ordtnavcrunl. Iste cum adhuc essct sub-
qui i l l a r a scripsit cpislotam, cui modo respoudemus, diaconus, mauifestissimus tradilor municipalibus
si urgeatur a nobis, ut ei manu propria subscribcns Gcstts exprcssus cst. Si et vos advcrsus majorcs no-
suam csse fateatur, forle non faciat: usque adeo ti- stros aliqua documcnta profertis: aequa cendilio po-
mcnt, ne u l l a corum verba tencamus. Nam cum stulatur, nt aut ulraque vera, aut otraque faba essc
cjusdcm cpistoho posteriorem partem aiiquo modo credamus. Si utraquc vcra sunt, vos estis sinc dubie
vellemns accipcre, quia totaui describere a quibus schismatis rci, qni crimina vos fugerc in lolius orbis
uobis dala c s l , nequiverunt; nullos a quo petita est, commtmienc flnxhtis, quae in ipsa particula vestne
c a m dare voluil, posteaquam cognoverunt nos c i concisiouis habcbaiis. Sin autcm ulraque falsa sunt,
parti, ad quam pervenimus, respondere. Itaque cum vos cstis sine dubio schismatis rei, qni propter falsa
tegant quemadmodum Dominus p r o p h e U c dicat, Ex- crimina traditorum immani separalionb criminc raa-
clama vchemenler, non est gnod parce$ et scribe stito
%
cuiambii. Quod si a nobis aliqua, et a vobis nutla, vcl
meo peceata eorum (Isai. LVIII, 1 ) : isti prophetae viri a nobis vcra, et a vobis falsa profemntnr, non cst
q u i m i s s i sunt ad nos, nihil sic timcnt, scd cavenl ue discutiendum qttam penitus vestra ora daudan-
1

a nobis corum clamor audiatur; qtiod utique, si vcra iur.

de nobis dicercnt, non timerenl. Nou immcrito, sic-
ul in Psatmo scriptnm cst, Oppiiatum etl 0$ toquen-
tium iuiqua (Psai. LXII, 13). Si cnim proptcrea Bapti-
smum nostrum uon suscipiunt, quia nos suraus pro-
genies viperarum, sicut iste in epistola sua p o s u i l :
iiir Maximianenshim suscepcrunt, de quibusconcj-
CAPUT X X H . — 24. Quid, si vos sancla ct vcra
Christi Erclesia conviueeret atque superaret, ctiamsi
nos nulla vel falsa, vos aulem aliqoa et vera tradilionhi
documeiila tencrctis, quid jam vobis rcstct, nisi ut,
si vullis, pacem diligatis; si autcm non vultis, saltcm
cbtumescalis ?Etenim quaecumquc modo proferretis,
a

cilium corum siclojuilur, Quodviperei$emini$noxios
partut venenati uteri alvue diu texerit, et eoneepti seete-
ri$ uda coaguia in aspidum membra tardo se euiore va-
porarunt. Nonne dc ipsis ctiam in eodem conciHo
consequenter dictum est, quod Venenum aspidum sub
tubVis eorum, quorum os maiedietione et amaritudine
plenum est, velocm pedes eorum ad effundendum san-
guinem, contritio et mfeUcUas m vhs « o r u m , et vuun
paci$ non cognoverunt (Psat. xni, 5)? Et tamen ct ipsos
bi Jionoreintegro, ctabeis fbris baptizatos intusnuuc
jabenl.
CAPUT X X . — «2. Qaaproptcr ha3C omnia de
progcnic vipcrarum, et de venene aspidum sub labiis
corum» et alia quae dicta sunt in cos, qui viam pads
non cognovcrunt, s i vcre isti velienl diccrc, Ipsi potius
s u n l ; qtiando corum Baplismum, in quo per concilii
senlcntiam isia dixerunt, proptcr pacem Donati rece-
pcrunt, et Baptismum Ecclesiae Christi toto orbe dif-
fusrc, unde m Africam ipsa pax venit, ad sacrilegaui
facitlimc et verissime dicerem, tnnc Ecclesiae plcna*
riae et catholicae unitati, jam pcr tot gcntes diffusa
atque flrmatae, vos ca probarc deboisse *, ul voa in-
tus essetis, Hii autem quos convinceretis, pcilerentur
foras. Quod si conati cstis faccre, procul dubio pro-
bare non poluistis, ct victi v d irall ves ab iunocenti*
bus qul damnare inccrta non possent, immani sacri-
lcgio separastis. Si autem ncc conati catis id agcrc,
nimis cxsecrabili et impia caetitate voa a fnmieutis
Cbristi, quae pcr totum agrnm, Id est, totum mundum
usquc ad flnem crcscunt, paucis Ui Africa zixaniis
offcnsi praeddistis (a).
CAPUT XX1I1. — 25. Postrcmo, lestamcnlum
a quibusdam persccutionis tempore flammis tradittnu
perhibetur i nunc undecumquc prolatum est rccitetur.
Corte in exordio promissionum testatoris id invenitur
Abrabae dictum, In semine tuo benedicentur omnes
gentes (Gen. xxn, 18): ct boc quid sit, verax interpre-
tatur Apostolus, ln $cmine inquit, tuo quod est CAn-
% %

hijinriam pacis Christi repudiant. Qui ergo snnt potius
pscudoprophetae, qni veniunl in vestitu oviom, intus
autcm sunl lupi rapaccs : utrura i i , qui vel ncsciunt
in Catholica malos, ct cis innoccnler commnnicant,
vel cos quos dc area dominica priusquam ventilator
.idvcniat, segregarc non possunt, pro pace toleraitl
i i t i i t a l i s , an i i qui ca quae in Catholica reprehendtint,
i n scliismate faciunt, ct quae in unitatc toleranda ea-
que incerta fugerc sc flngunt, in sua pnecisionc
1
stus (Gaiat. m , 16). Nullius traditiofldcm Dei evacua-
vit. Communicatc omnibus genlibus: ct tunc vos
lestamcnlum a pcrnicie flammarum conservassc glo-
riamini. Si autem non vullis, quae parspoiitis crcden-
da est, quod teslaraento institerit exurendo, nisi quae
non vult consentire prolato? Quanto enimcertius sine
aliqua tcmcritale sacritega, illo traditoribus succcs-
sissc judicatur, qui nunc lingua pcrsequiiur lesta-

i L o v , non est discuUendmn quin penitus. ht cdiU alii et

iiianifesta ct a se i p s i s damnala rccipiunt?
CAPUT X X I . — 25. Deniquc ita diclum esl, ct
* K d h i , et qui in unUate toleranda ea g w r . e l c . casltgantur
ex MSS.
nostri Uss., non est discutiendum quam pcnuu$. Et sic ia-
f i a , lib. 3, n . 70.
• Sic e d i t i . F o r l e , obmutescalie. u.
* A m . fir. et Mss., firmare debuisse.
(a) v i d e infra, l i h . 2. cap. 16, h h . 5, nn. 00,70, et onotra
crescooiuui lib. 3, n. 35, e l lib. 4, n. 66.
«ST
nientum, quod Hli flamma persccuti pcruibenlur?
Objicitis persecutiouem : respondent vobis frumcnta
dominica, Aut juste factum est, aut palca nostra fecit.
Qoid ad haec dicitis? Objicitis quod Baptismnm non
babcamus : rcspondenl vobis cadem frumenta domi-
niea, formam Sacramenti etiam intus quibusdam nihil
prodesse, sicut Simoni Mago baptizato uou proderat;
mullo magis nibil prodcsse iis qui foris s t m l : iticsse
illis tamen discedentibus hhic probatur, quod redenn-
tibus non restituitur. Nunquam igHur nisl impuden-1
tissimc potcris adversus ista frumenta clamare, ct
dieerc pseudoprophelas vestilos pellibus ovium, intus
auicm lupos rapaccs : quandoquidem malos in unitatc
catbolica vel non noverunt, vel pro unitate toleranl
quos noverunt.
CAPUT X X I V . — 26. Vestros autcm fructus si
consideremus; omitto iyrannicas in civitatibus ct
niaxime in fundis alicnis dontinaliones, omitto furo-
rcra Circumcellionum *, et prxcipitalorum ultrocada-
verum eultus sacrilegos ct profanos, bacchaliones
ebrietatum, et sub unoOptaloGildonianodeccunalem
teiius Africae gcraitum : omitto ista, quia suut i n vo-
bis quidam qui bacc sibi dlspliccrc, ac scmper displi-
cuiste proclamciit; sed ea se dicunt,qttia compriraere
non possunt, pro pacc toterare: ubi se judicio suo
eondemnant; quia si amarenl pacem, non discinde-
rent unitatcm. Nam qoa3 tanta demcntia cst, pacem in
rpsa pace velle rehnquere, et eam in disscnsione velie
retinerc ? Itaquc propter eos qui mala ejusdcm partis
Douati, qtiac omnes vidcnt ct reprehendunt, fingunt se
uon videre, usqueadeouletiamde ipso Optato dicant,
Quid fecit? Quis eum accusavit? quis convicit? Ego
uescio, uon vhli, non audivi. Propter hos ergo qui se
manifesla ignorare confmgunt, exortt sunt Maxiinia-
niata*, in quibus cis oculi patcanl, et ora ciaudautur :
apcrte sescparant, aperte altare contra altare eriguut,
apcrte in concilio (a) sacrilegi et viperac, et veloces
ad effundendum sanguinem, ct Datban- ct Abiron et
Cbore eoaiearandi appeilantur, et asperis verbis
detestali damnanlur, apcrtc reotpiuiitur rursus in
konoribua suis cum baptizalis suis. Bi sunt frnctus
eorura, pro Dbnati paceista facientium ut pclleovma
ae coDiegant, et Christi paecm in toto orbe terrarum
recusantium u l intussint lupi rapacea.
CAPUT X X V . — «7. Nihil mc praMcrmislssc ar-
bitror corum, quae istc in episloia sua posuit, dunta-
xatquaein ea parte, ad quam pcrvcnimus, potui
repcrire : prodaet etianv rdiquam partem, ne fbrte
U H sit aliquidquod rcfelli non pessit. Haec autem, quae
l>omino adjuvanle respondimes, admonee Charitateni
•estram, ut nou solum petenlibus dctis, sed etiam
nen petentlbus ingeratis. Respoudcant si quid veiunt:
et si nobis nolunt, saltem ad suos litteras roittant,
qrce tamcn (b) uobis eccullari neu jubeatit; qued si
^cinnt,sq>ertissimefructussuo8 produnt, qutbnslup»
1
m uss>, numquid.
* l o MSS. hic et infre b o c i n tibro Circeilionum;
ttUumum; vel, cerckeusonuin.
(a) Bagaiensi.
(b) H e i i u s l e g c r e t u r , quas tamenr j u x t a
e r i t i c . pag. 2^,235.
r u.
LlttER P JMCS. 258
rapaees hiduti pelfibus oviutn demmi>lrentur, q u i
occulte mstdiantur ovihus nostris, c l aperte pastoribus
responderc formidaut. Nos eis taiilummodo schisma-
tis crimen objtcimus, quo penilus omnes mvoiuti
sum : n o n quoromdam eorura crimina, quae sibi qui-
datn eorum displicere rcspondeant. Ipsi vero si nobis
aKena eriroina tton objicftant, n o n habciit quod obji
ciant: ei idco se ab scelere sehismatis dcfcndere
omnino n o n possunt; qura sive proptcr falsa et a se
conficta, sive eliam |*ropter vera, sed tamen paleu?
crimina, se ab area dominica, et ab mnocenlia f r u -
mcntorum t o t e orbe cresceutium, nefaria diremptione
scpararuut.
CAPUT X X V I . — 28. Nisiforleexspecutisame,
ut etiain dc Manichaeo quas interposuit, rcfellantur.
Qua in re nobis nou displtcct, nisi quia pcsiileiitio-
sissimum et perniciosissimum crrorcm, id e s l , Ma-
luchaeorum hieresim omnino Kevissima ct propc nulla
reprchetisioiie culpavit; quem verilatis fortissimisdo-
cumentisCathoticacxptignat Mlaereditaseniiu Clirisli
inomnibusgentibus constituta, adversus omnes cxba>
rcdatas hscreses tuta est: scdsicut ait Domtiius, Quo-
modo potest Salanas Sutanam ejiccre (Harc. i u , 25) ? ita
Manicbaeorum errorein quouiodo potest Doiiatisiaruiii
crror cvertere (a) ?
CAPUT XXVII.—29. Quapropler, charissimi, quan-
quam muliis modis convictus error iste superctur,
uee ulla qualicumque ratione , scd sota inipudentia
1
pertiuaci rcsislere audcat vcritati: tamen ne meuio-
riam veslram documentorura orteret multiludo, hoc
u n u m Maximianistarum factum tenele, hoc in eoruin
fronte configite, boccis ad comprimendas dolosas l i n -
guas in ora coarctale, hoc tanquam tridenti telo velut
tricipitcm besliam eorum calumniam trucidate. Tradi-
tionera objiciunt, pcrscculionem objiciunt, fatsnm ba-
ptisma objiciunt: dc solis Maximiauistis ad omnia rc-
spondete.Quodcnim majoreseoruin tradiderunl sanctos
codices flamrais, occutlum csse arbitrantur: sed cum
sacrilegio scliismalts iuquiualos in suU hoiioribus r e c c -
perunl, boc certc occiiliare non possunl.liempersccu-
tiones viuleuiissimas,quasquibuslibei u b i poluerint fa-
ciunt, occullas esse arbitrantur: sed cum spiritualis
perseciitio persecutionem superct corporalem, Mari-
miauisias qnos ipsi corporaliterpersecuti s u n l , et de
quibus ipsi dixeruiil, Veioees pedes eorum ad effunden-
dum sanguinem (Psai. x u i , 5 ) , i n suis honoribue
recepcrunl; hoe certe occultare n o n possunt.
CAPUT XXVIII.— PostremoBaptismimixstionem,
qua miseros fallunt, occultam esse arbitranlur : seJ
cnm dicanl Baptismura non habere quotqnot pneler
commtinionein unius Ecclesiae baptizantur, Maximia~
nistas ctim eis qttos extra islorum coiniiiiinioucm in»
schismate baptizarutit, iu suis honoribus rcceperuiit;
hoe certc occultarc non possuut.
* Kdlus ouem verUas (orUsstmk docunumtis catltoUca ex~
ptujnat. At Hss., verUatri fortustnus docununuu cuUuAica
vei, cer* (subaudi, Ecctesia) expuqtuit.
* Duo MSS. Belgicus uuus, et alter Gafttctts Moriaceiw;»
hal>eiit, nec utlis erroribus qnaUscuniqtte retionis.
Mcrei, Elcntcnt.
( u ) v i d c UiTra, l i b . 2, nn. 40,41.
iTiQ CONTIU LITTERAS P i TILIANI, S. AUCUSTINI
50. At hmc % inqunml, pro pace non macutant,
et Orate pro cis quos redarguilis atque conviuctiis. Pro
bonum est rigerem severitatis ad misericordiam flectere, talibus euim propheta Deum dcprccalur, diceng :
ut denuo rami fracti inseraniur. Ita ergo tola causa
coocluditur, victa in illis, iuvicla pro nobis : quia si
nomcn pacis ad tolerandos in schismate malos in qua-
iemcumque umbram defensionis assumitur, procul
dubio cum borrendo scelere e l sine ulla dcfcnsione
per ttnitatem orbis lerrarum vera pax ipsa violalur.
C A r U T X X I X . — 51. H;cc,fratres cum impigra t
mansuetudine ageoda el prcdicanda relineie : dili-
gilehomines, inlerficile errorcs : sine supcrbia de
vcritatc pr.csumile, sine s$vilia pro veritate ccrtale.
LIBERSECTTJYDUSM.
in ctiio ad omnia ct siagula v e r b a Epistolae Petiliani sic respondet A u g u s i m u s , tanquam c u m adversario p r e s e n t c
1
coUoquatur.
CAPUT PftlMUM. — 1 . Primis parlibus Epislobc
Petiliani, quas lantunimodo inveneramus, salis nos,
respoiidisse memincrunt, qni ea legere vel audirc
potucrunl. Sed qtiia postca tota esl a fratribus i n -
venla alqne descripla, missaquc nobis ut universae
respondeamus, non crat defugicndtim boc officitim
stili uostri : non quia illc novum aliquid d i c i l , cui
non jam multis modis el saepc rcsponsum c s t ; sed
proplcr tardiores fralrcs, qui ea quai alicubi legerint,
:id oiiinia paria referre non possunt, ita moreui ge-
ram eis qui me omnjuo ad singula respondere com-
pclluiil, ut quasi allcrnis sennonibus in praescntia
disscramus. Verba ex Epistola ejus ponam sub ejus
nomiue , ct responsioncni rcdd.un sub meo noinine,
tan juani, cum ageremus, a notariis excepla sitit. Ita
nemo crit qui me aliquid practermisisse, aul piopter
indiscretas personas se non potuisse intclligere con-
queraiur : simul ctiam ut iidem ipsi Donatislac, qni
coram nobiscum disserere nolunl, per lillcras quas
stiis ediderunl, ila non effugiant respondentcm sibi
ad singula verilatem , lauquam nobiscum facie ad fa-
cictn colloquantur.
2. Ab ipso exordio Epistola? suac PETILIANUS dixit:
Peli/wniis episcopu* dileclissimis fratribus, compresby-
teris et diaconibus ministris per dicecesim nobiscum in
sancto Evangelio constitutis : gratia vobis et pax a Deo
Palre nostro et Domino Jesu Christo.
3. AUGUSTUICS respondit : Aguosco apostolicara
salutalionem : videris quis dicas , undc taracn didi-
1
ceris quod dicis adverte. Sic salulat Paulus Romanos,
sic Coriuthios, sic Galatas, sic Ephesios, Colossen-
ses, Philippenses, Thessalonicenses. Quae igitur de-
meulia est, cum his Ecclesiis nolle communicare pa-
r.is saluiem, in quaruin Epistolis didicisti pacificam
salulationem ?
CAPUT 4. P E T I L . d i x i t : Bis Baptisma nobis
objiciunt ii gui sub nomine Baptismi aninuu suas reo la-
vacro potluerunt, guibus equidem obscenis sorde* cuncta:
1
Slc Mss. Edili vero, qnid dicat.
(a) scrij tus c i r c i l e r initium anni 4 0 1
230
Imple (aciet eorum ignominia, et qumrent nomen luam,
Domine (Vsat. LXXXII, 17). Quod quidcm jani fecil
Dominus, ut corum facies ignominia MaximianisU-
rum aperlissime implerct: superesl ut noriut aatu-
briter erubesccre. Ita enim nomen Domini quacrcre
polcrunt, a quo perniciosissime aversi sunl, dum
pro eo suum uomen extoliunt. Vivatis et perseverc-
tis in Christo, ct mullipiiccmini, atque abundetis in
charitate D e i , et in invicem , et in omnes, dileclis-
s m i fratres.
mundiores sunt, quos perversa munditia aquu sua con
tigit inquinari.
5. A L C . respnmlit : Ncc aqua nostra inquinamiir.
ncc veslra mundamur: sed aqua Baptismi in nomine
Palris el Filii el Spirilus sancli cum datur alicui, ncc
nostra, ncc veslra est, sed iliitis de quo Joanui d i -
ctum e s l , Super quem vidcris Spiritum sicut coiumbimi
descendentem et manentem super eum, idc ett qui ba-
plizat in Spirilu Sancto (Joan. i , 55).
CAPUT III. — 6 . P E T I L . d i x i t : Conscienlia namquo
dantis attenditur, qui abtual
1
accipientis.
7. A U G . rcspondil: De couscicntia Chri*ti ergo s c -
curi sumus. Nam si qucmlibet homiucni pouas, i u *
certa cril accipicntis mundatio, quia inceru c o n -
scientia esl abluentis.
CAPUT IV.— ^ PETIL. d i x i t : Nam qui fdem a
perfido sumpserit, non fidem percipit, ted reatum.
0. AUG. respondit : Nou est perfidus Christus; a
quo fidelis homo fidem percipit, non reatutn. Credit
qttippe in cum qui justifical impium, u l depulctur
fides ejus ad justitiara (Bom. tv, 5).
C A P U T Y . — 10. P E T I L . d i x i t : Omnis ret emm o r i -
gine et radice consistit; el si caput non habet aliquid ,
nihil esl: nec quidquam bene regenerat, nisi bono se-
mine regenereiur.
11. ADG. respondit: Quid te pro Christo vis oppomrc,
sub quo tc non vis | o u e r e ? Ille cst o r i g o ct radix c a -
putque nasccnlis,dc quo non timemus sicut dc bomine
qnoiibet, ne forie sit fictus el pessimus ,et de origine
pcssima oriamur,de |icsMma radiccsurgamns, pessinH»
cipiti coiiformcmor. Quis enim homo de hominesecu-
rus sit, cum scriptum s i t : Maledictus omnis qui spem
suamponit in homine (Jerem. xvn , 5 ) ? Semcn autera
quo rcgeneramur, verbum Dei e s l , i d est,Evange-
l i u m . Unde Apostolus dicit : ln Christo enimJesu per
Evangehum ego vos genui (I Cor. iv, 15). Qui taiuen
eiiant non caste annuntiantcs Evangelium, annun-
tiare permitlit, et in bocgnndct (Pltilipp. i , 17, 18):
i Lov. h »c loco, qmr. Al Ms; consUinler, qni.
30! LIBER SECUNDUS.
q»iia ctsi non caste. aniiiiuriliabant, stia quaerentes ,
non qnao Jesii Chrisli (Pkitipp. 11,21), caslum tameit
erat quod anmintiabaut. Et dixerat Dominus de qui-
imsdam taiibtts : Quce dicunt, facite; quee autem fdciunt,
faccre notite : dicunt enim, et non faciunt ( Matth.
xxtit, 3 ) . Si ergo caste anitunitaiur quod castum est,
etiam ip>e annuntfater, quia verbo consocialur , cre-
dentem congenerat: si autem ipse non regcneretnr,
castum tamen sit quod nnnuntiat, nascttur credens
non ex ministri sterihtate, sed ex veritatis fecun-
ditate.
CAPUT VI. — 1 2 . PETIL. d ixit: Quce cum ita sint,
fratres, qum potest esse pcrversitas , ut qui tuit crimini-
bus reut est, atium faciat innocentem, dicente Domino
Jesu Christo, • Arbor bona fructut bonot facil, arbor
nwia maiot fructus facit: numquid coltigunt de spi-
ttisuvas > (Id. vu, 17, 16) ? Et iterum, t Omnis homo
bonus de thesauro cordis stti profert bona; et otnnit
homo malut de thesauro cordis sui proferi nutla > (ld.
XII, 3 6 ) ? ' Bapiismo qui baptizatur, iioii a nioriuo baptizatur ;
13. A u c respondit : Omnis bomo etiamsi uon
sit suis crimiiiibus reus, altcrum non facil innocen-
t c m , quia non est Deus : alinqniu si ex innocentia
hapiixaitlis exspectatnr ut fiat innoceulia baptizati,
urnto cril quisque innocentior, quanto innoceiiliorem
a quo baptizelnr invenerit; et tanto ipse minus erit
innocciis, quanto et illc a quo baptizatur. Et si forie
coiiira aliqtiem tenet odium qui baptizat, lioc el ilti
qui bapiizatur, impulabitur. Utquid ergo miser cur-
r i i ad Baptismum? Ut ei dimittautur peccata stta , an
ut imeonaittur aiiena? An sicut navis mercatoris alia
l>onal, alia suscip at ? Arborem autcm bonain et fru-
ctutn ejus bonum, et arborem malam et fructum
cjus maltim, bomiites solcmus iulclligere, et opera
c o r u m , sicut consequentcr ostcnditur in verbis,
quae tu quoquc commemorasti: Bonut homo de bono
thesauro cordis tui profert bona; et malut homo de mato
tkttuuro cordit tui profert mala. Cum aulem Dei ver-
bum pradieat, Dei sacrametitum miuistrat, non de
suo , si malus est, predicat aut ministrat : sed de-
pulabitur iu eis, de qtiibus dictum cst, Qua? dicunt,
facile; qum autem faciunt, \atere notite : dicunt enim
qna? Dci sunt, fachinl aulem quae sua sunt. Nam si
ita est, ut dicis, id c s t , fructus baptizanlium ipsi
hapthtali existimantur; magnum malum Africae dcnun-
lialis, si tol Optati pullulaveruut, quotquot baplizavit
Optalus.
CAPUT VII.— 14. P K T L . dixil : Etiterum.i Qui
baptizatura mortuo, non ei prodett taoalio ejut i (Eccli.
xxxiv, 3 0 ) . Non moftuum, cerput exanime, nec homi-
nit (unnt porrectum atteruit etse baptistam; ted Dei
non habcntem tpiritum, qui mortuo comparatur, sicut
alio loco disdpulo manifettat, Evangelio protettanle.
Aii ditciputut eji t: < Doniine, permitle mihi sepetire
patrem meum.% AH ilti Jesus : i Sequere me, et sine
mortuos, mortuos suos sepehanl » ( Matth. v m , 2 1 ,
22). Pater ditcipuli non erat boptiztitut, paganum
paganis addixit: nisi hoc de infid libus dixerit, Mortuus
wvrtuum non potest sepelire. Moriuus igitur quidem
non aliqua morte *, sed vita sua percutsus. Nam qui sk
vivit ut reus sk vita mortua cruciatur. A mortuo igttur
f
baptisari, hoc est mortem sumpsisse, non vitam. Agen-
dum nobis et dicendum est, quatenus Iraditor vita mor-
tuus habeatur. Mortuus est itte qui Baptismo vero nasci
non meruit; morluus est iUe sitttititer qui justo Baptismo
gentius mixtus est traditori: ambo vitam Baptismi non
habettt, el qui nunquam penitus habuit, et qui habuil
et amisil. Dicit enim DominusJesus Chrislus : i Adve-
nient in eum septem sphitus nequiores, et erit homo itle
deterior priore > (Id. xn, 45).
15. AUG. rcspondit : Diltgenlius quaere quomodo
dictum et quomodo iutclligctidum sit tcstimonitim
quod dc Scripiura posuisti. Natn qtiia mortui soient
mystice appellari omnes iniqui, mauifestum est : sed
Christus, cujus est Daplisma verum,quod proptcr
hominis vitia dicitis falsum, vivit sedensad dexleram
Patris, et nec ipsa caruis infirmtlate jam moriettir,
et mors ei ultra non dominabitur (Rom. vi, 9) : citjus
ct si forte ministri opcrarii dolosi * sua quacrentes ,
nen que Jesu Chrisii, et Evangelinm non caste au-
nunliantes, et Cbrislum pcr conleuiSonem el invidiam
praedicanlcs, propter iniqtiitalcs suas m o i i u i sunt ap-
pellandi, Sacramentum tamen Dei vivi nec in mortuo
moritur. Mortuus cuim eral Simou ille a Philippo in
Samaria baptizatus, qui douum Dei volehat pccunia
oomparare (Acl. v i u , 13, 18, 19) :sed vivcbat adejus
poenam Baptisma quod Iiabcbat.
16. Quam sit aulem falsum quod dicis, Ambo vitam
Baptismi non habenl et qui nunquam penitus habuil
% % et
qui habuit ctamisit; hinc licet advertas, qtiod qui bo-
ptizati aposlalaul, et pcr poenitcnliam redeuut, nou
cis redditur Baptismus, quem si amilterent, rcddcre-
tur. Morlui sane vestri quomodo baptizant secunduin
scnsum vesirum ? An morlui non sunl (ut c&tera ta-
eeam, c l dicam quod omnibus nolum atque quoiidia-
uum est) ebriosi; cuni de vidua dicat Apostolus, Quat
autcm in deliciis agit, vivens mortua esl (I Tim. v , 6) ?
Deinde in iilo concilio vestro, quo Maximianum cum
suis aucloribus vcl suis ministris damiiaslis, cxcidit
tibi quam cloquenter dixerilis, JSgypliorum admo-
dum exempto, pereuntium funeribus ptena sunl littora ;
quibus in ipsa morte major est pama quod post extortam
9
uquis uttricibus animam, nec ipsam intenerunt sepullu-
ram TEi lamen onus eorum Felicianus utrum revixe-
ril, vos viderilis : secum tamen apud vos iutus habet,
quos foris morluus baptizavit. Sicut ergo a vivo ba-
ptizalur, qui vivi Christi Baptismo induiltir; sic a
mortuo baplizatur, qui mortui Salumi, vel cujuslihct
aUcrius Baptisrao iuvoivitur : ut inlerim cito dicantus,
quomodo verba qux p >suisli, sine cujusqtiam nostrum
angustia possint iutelligi. Nam sicut accipiurilur a vo-
bis, non vos explicare , sed nos vobiscum impiicare
contcndiits.
CAPUT VIII. — 17. PETIL. dixit : Agendutn t in-
* uss., qtdd est ? Non alinua morte.
• Ain. ct Kr., operaru diaboli. M Lov. ct Mss., opcrmi
dohsi. Ahuflil Ait^ustinus a.i ijjud Hfor. x i , 13: Aumiiw*-
moii p*crdt pj.tM siu.t opmirii subJoli.
*<J5 C O N T R A L I T T E R A S P E T I L I A N I , S. AUGUSTLM
qiiont , nobis ftceudunlque «/, quatenus perfidus tradi- vidisti eadem prophetia stabili ct ccrta et incoacussa
diior vila mortuus iiabeatur. Juaas Apostoius fuit, eum veritatc , qua praedictum est. quod unus diseipulus
traderet Christum : idemque lumore aposteli perdito traditurus essct Cbristum, pnedicluin ctiam qnoxl
spiritualiter mortuus est, suo postea laqueo moriturus, totus mundus cssel crediturus in Christum. Cur at-
sicut scriptum est: c Pemitet mt, > inquit * qmu tradidi % tcudisti 111 prophetia hominem qui tradidit Christum,
satignincm justum; et abUt, et laqueo se suspendit » et non ibi attendisti orbero pro quo esl traditus Chrl-
(Matth. X X V I I , 4 , 5 ) . Laqueo traditor perut, iaqueum stus? Quis tradidil Christum ? Judas. Quibus eum tra-
tuUbus dereliquU : de quo Domiuus Cltristus clamavU didit? Juda^is. Quid ei feccrunt Judaei? Foderuni, ie»
ad Patretn,« Pater, quos dedisti mihi omues% $ereaoi;et quit, manus meas et pedes, dinumeraverunt ornnia osse
ex iltis nuUus periit, nisi fiHus per&itionU, ut iotptere- mea : ipsi vero con$ideraverunt et contpexerunt me;
tur Scriptura>(Joan. x V t i , 12). Olim namque David sic dhiserunt $ibi veslimenta mea , et super vestimentum
in eum sententiam dixerat, 17111 esset Christum perfidis meum ntuerutu $ortenu Quantum sit ergo quod tanto
traditurus :« Episcopatum ejus accipiat aUer; sit uxor pretio cmptum e s l , in Psalmo ipso paulo posl lcge:
ejnsvidua, etfilii ejus orphanh (Psat. c V t u , 8, 9). Ecce Conwwnorabunlur et converteutur ad Dominum universi
quaidus est spiritus Prophetarum % ut cuncta futura pro fines terrce; et adorabunt in eonspectu ejus universm pa-
prcesentibus viderit, ut ante plurinta soscula nasciturus trim gentium: quoniam Dominiest regnum et ipse domi-
9

tradilor damnaretur. Denique ut dkta sententia compte- nabUur gentium (Psai. x x i , 1 7 , 1 8 , 1 9 , 2 8 , 2 9 ) . Quia
retur, episcopalum ejus apostoU perdUi sanclus tialhias auiempotestadcommemorandacatera de orbccrcdi-
accepit. Nemo hinc stolidus, nemo perfidus disputet: tnro innumerabilia prophetica documenta sufficere?
iriumphum Mathias, non injuriam retutit, qui de Do- Scd tu laudas prophetiam, quia vldes in ea homineu) qui
mim Christi vicloria spoiium retulU proditoris. Hoc ifi- vendidit CbrisXum; necin ea vides posscssionem, quam
tur facto episcopatum iibi quid vindicas lusres nequioris emit venditus Cbristus. Ecce altcra vanitas; audi tcr-
traditoris? Judas Christum carnaliter tradidit, tu spiri- liam.
tuatiter 1
furcns Evangettum sanctum ftammis sacriiegrs
20. Inter multa toc invectionis verba, d i x i s t i : S i
tradidisU. Judas tegistalorem tradidit perfidisy tu quasi
hominis mortui testamenlnm flammis incenderes, nouns
ejus retiquias legetu Dei perdendam hominibus tradidisti:
faisarius pumrerisl Quid de te ergo futurum est % qui
qui si legem diligeres, utjuvenes Machaban, pro Dei
senctummam legem Dd judicis incendisU ? II;ec diccus
legibus necareris (si nex dici hominum potest, quos mo-
nou attcndisti, quod le utique movere deb« ret, quo^
riendo pro Domino perficit immortalcs); quorum unus
modo fieri posset ul nos testaiueninm inccndcrcmusi
scilicet fratrum tgrauno sacrilego hac fidei voce respon-
et in ealuerediute consistcrenius^ quae illo tcsumento
dil: c Tu quidem sceterate et mtpte, de praisenti vila nos
conscripta e s t : vos autcm mirum est leslamealuin
9

perdis; rex autem mundi qui regnat in ceternum et regni

servasse, et bxredilatem pcrdidisse. Noune iu e» te-
ejus non eril finis mortuos nos pro suis sanctis iegibu$
9 9
stamento scriptum est, Postula a me % et dabo libi
tn ceternm viue conservatwnem ' resuscitubit > (II Mach.
gentes hmeditatem tuam et possesstonem tuam terminos
9

v i i , 5). Si hominis mortui testamentum flammi$ incende-

terrm (Psai. 11, 8) ? Huic haereditali communjca, et
res nonne (atsarius punireris? Quid de le ergo futurum
objicc mibi dc tcatameuto quod voles. Nam.qum t l o
%

t$l qui sanctissimam legem Deijudicis incendisti? Ju-

roenlia est, ideo testamentum iradere te noluisse
%

dam facti vet in morle pomituit: le non modo non pceni-

flammis, ul contra verba litiges testatoris ? Nos auteiu
Ut verum etiam nequiuimus traditor nobis legem $er-
eum habeamus in manibus Gesu ecclesiastica ct uiu-
%

vanlibus persecutor et camifex existis.

18. A u c respondil: Vidc quid iiitersit inler vestras
niaiedicas Yoces, et nostras veridicas assertioncs. At»
tende pauluium. Ccce exaggerasti crimen traditionis,
ct invidiosissimis verbis, velut captiosus inventor,
Judac nos proditori comparasti *. Ad hoc tibi ego cum
brevissime respondero, Non feci quod dicis , non
nicipaliav in quibus legamus eos qui contra Cxcilia-
num alterumepiscopum(o) ordinaverunt, potiusfuissc
divinorum codicuin traditores; non Umen insulta-
mus, nou invehiuiur in vos, nec saacurum pagina-
rum cineres in vestris manibus piaugimus, nec l l a ^
chabaeorum tormenU flagrantia sacrilegio vesiri
timoris opponimus, diccates, Vestra potius meuibra
1

tradidi, falsa objicis, nunquain id probabis : nonne
oinnis iste verborum ingemium fumus repente dita-
bitur? An forte prouare conaberis? Hoc ergo prius
feceres , et deinde in nos tanquam in convictos quo
vellcs cumulo invcctionis insurgeres. Ecce una vani-
tas; audi alteram.
19. Tu ipse cum de praHlicta Jud;e damnationc
loqucreris, diiisii, Ecce quantus e$t spirilus
rum % ut cuncta futura pro prmetUibus
piuritua ssecuia nauiturus traditer dmiuuvretnr:
quam Dci eloquia ignibus traderetis. Nolumus euim
essc vani, tit alicnis commissis, qux aut ignoratis
aut improbatis, vobis inanem strepitum concitemus*
Quod autem vos a totius orbia commuuionc separa.
tos vidcmus (quod sceius ct maximum, ct manife-
stum, ct omnium vcstrum est), si cxaggerarc velim,
tempus me cilius quam verba deQcieuU Et hoc lu si
Propheta* defenderc velis, ca es objeciurus orbi lerrarum, qua?
viderit, ut anle si objicienda sunt, admones unde ampiius accuseris;
et uon si objicicnda non sunt, nOu dcfenderis. Utquid crgo

* Sic uss. Edill vero, carnatem tradidU tu spiruuatem. %

• uas., conversanonem. 1
sic A m . et MSS. At E r . et LOV., tumoris.
» Mss., vetut copiosus iiwoHor, Judce nos peratto compa- (a> U a i o r i u u m .
raJi.
 265 L l B E R SEC i N D t i S .
inflaris adversus me de tradilione, quoc nec mea est,
nec tua, si manelillud pacium, ut non nobis ohjicia- 1
mus aliena ; si autem nou manet, lua polius est
quam mea ? Quanquam et mancnte iiio paclo arbi-
tror me justissimc dicere, ut iite judicetur socius ejus
qui tradkiit Cbristum, qui cum toto orbe non sc
tradidit Clirislo. Ergo. inquil Apostolus, Abrahar se*
men estis, secundum promissionem hceredes (Gatat. m,
2 9 ) . Et itcrum d i c i t : Hceredes quidem Dei, cohceredes
autem Christi (Rom. vin, 1 7 ) . Idemque semen Abrahae
ad omnes gentcs pertinere dcmonstrat ex illo, quod
Abrahoe dictum est: ln seniine tuo benedicentur omnes
gentes (Gen. xxn, 1 8 ) . Quapropter puto justum essc
quod postulo, ut testamcntum Dei, quod jam ollm
ipcrtum cst,. aliqdautum advertamtis, et quem ndn
Invcnerimus traditi cohaeredcm, ipsum judicemus
traditoris liacrcdem ; ille pertineat ad Cbristi vendi-
torcm, qui Christum ncgat orbis cmptorem. Nempc
quando se post resurrectionem discipulis demonstra-
vit, et palpanda membra dubitantibus proebuit, bdc
iilis ait < Quoniam sic scriptum est et sic
% oportebat
Christum pati et resurgere tertia die, et prcedicari
y in
nomine ejus pxnitentiam et remissionem peccatorunt per
omnes gentcs, incipientibus ab Jerusatem (Luc. xxrv, 4 0 ,
4 7 ) . Ecce a qua bxreditate vos alieuatis: ecce cui hxredi
* resistilis. Ilane vero parccret Cbristo in terra arabu-
lanli, qui contradicit in ccelo sedenti ? Adhuc non
intelligilis quoniam quidquid nobis objicitis, sermoni
ejus objicitis. Promittitur christianus orbis, et credi-
ttir : impletur, ct contradicitur. Cogitate, otoecro,
quid pati pro lanta impietate debutstis; ct tamcn si
qtiid passi estis nescio, non vidi, non fcci : tu hodie,
qui uon pateris vim persecutioitis meae, retldc nViht
rationcm separationis tuae. Sed herum ac saepe diciti-
rus es, quae si non probas, ad neminem pertinciit:
si aotem probas, ad mc non pcrtincnt.
CAPUT IX. — 2 1 . PETIL. d i x i t : Hit ergo crimi-
nibus septus, esse verus episcopus non potes.
2 2 . At)G. respondit: Quibtis criminibns ? Quid do-
cuisti? quid oslcndisti? Et si ostcndisses crimiua
nescio quorum, quid hoc ad scmcn Abrahcc, in qtio
bcnedicuiitur omnes genlcs ?
CAPUT X . — 2 5 . P E T I L . d i x i l : Si Apostoli per-
secuti sunt aliquem, ant aliguem tradidit Chri-
Stus *
2 4 . A U G rcspondit: Posscm quidem dicere ipsum
Satanam omnibus maiis hominibus cssc pcjorcm, c o i
iaincii tradidit Apostolus homiucm in iuleritura car-
nis, ut spiritus salvus sit in die Domini Jesu (1 Cor.
v, 5 ) . Itemquc alios, de quibus dicit : Quos tradidi
salancc, ut discant non btasphemare (I Tim. i , 2 0 ) . Et
Doimnus Chrhtus flagellalos expulil de templo iin-
probos mcrcatores, ubi ctiam connexuin cst lestimo-
n i u m Scripturac diccntis, Zelus domus tuce comedit
mc (Joan. n , 1 5 - 1 7 ) . Ecce invcniinus Apostolum
traditorem, Christum pcrsccutorcm. Posscm ista d i -
* Editi, A m . et Er. omtsso, ut; babent, non vobis. Lov.
ut non vobis : minus bcne.
PATROL. XLIII,
2(!0
cere, ct le in non parvos aestus mittere, ut noti que-
rclas eorum qui paliuntur, sed animum eorum qtii
faciuntquxrere cogcrcris. Sed hiuc noli laborare, nou
ea dico; scd dico ad scincn Abralue. quod est iu
omnibus gentibus, non pertinere, si quid non recte
vobis factum est, fortasse a palca dominicus segelis,
qune niliilomintis esl in omnibns gentibus. Vos ergo
reddite rationem separationis vestras Sed prius at-
tendite quales habeatis, quos vobis objici tion vultis ;
ct vidcte quam iuique fnciaiis, cum alicua facta uobis
objicitis, etsi ea quas dicilis probaretis. Ita nulla crit
ratio sepnrationis vestroe.
C A P C T X l . — 2 5 . P E T I L . d i x i t : At enimaiiquidicent %
Filii non sumus traditoris. Ejus esl aliquis filius % cujus
facta sectatur. Hi enim ceriissimi filii sunt, idemque
parentibus simites, quoi non ista caro nec saiujuis, sed
mores et facta parenlibus consimiles genuerunt.
2 6 . A U G . respondit: Paulo antc iiihil conlra nos
dicebas, nunc etiam coepisti dicere a!iquid c l pro N
nobis. ILec enim propositio ttta in co te tenet, ut si
nos hodie, cum quihus agis, non conviceris tradito-
res et homicidas, et si quld aliud crimiharis, quid-
quid ta!e o>tenderis in ets <jui nos temporc prxces-
serunt, omnino nobis obcsse non possil. Quoruiri
eniin dissimilia facta habemus, eorum filii esse non
possumus. Et vide quo te commiseris : si aliquem
forte etiam nostrje sctatis homiuem, ct nobiscum v i -
vcnlem, de aliqud tali realu forle conviceris, iuillo
modo pracjudicat omnibus getitibus, quae in seminc
Abrahae benediconlur, a quibus lu te separan/l •
sacrilegus inveniris. Ita (quod lieri non' potest), nisl
oinhes qtii ubi(|ue sunt, noveris, omniumfjuc mores
et facta non solum didiceris, scd etiam dcmonstrave-
ris tam mala essequam dfcis, non habes cur objicias
orhi terrartim, qni est in sanctis, ncscio ipios parcn-
tes, qnibtis cos probas esse consimiles. Nec te nli-
quid adjnvabit, si eltam demonstrafe poiuciis, cos
qui tales non sunt, cum eis qui tales suut sumcre
Sacramcnta commnnia. Primo qiiia vos ipsos rcspi-
ccre debetis, cum qUibtis ea cclebretis, quihus dctis,
a quibus sumatis, et vobis eos ohjici nolilis. Dcindc,
si ftlii sunt Judue, qifi dialiolus intcr Aposlolos f u i l ,
quicumque facta ejus imiianttir : cur non Itlios Ajyo-
stolornm dicamus, qui non facta sua ctim talibus, ^cd
Doutini Sacramcnta communicaiit, sicut Apostob
Ddmiuicam coenam cum illo tradilore sum|iserunt ?
ideo vobis longe disshniles, quod hoiiiinihns uuita-
1
lem serVantibus hoc objtcilis, qood cousci^su uuitate
vos facilis.
CAPUT XII. — 2 7 . PETIL. d i x i t : De se ipso Ju-
dceis dicit Dominus Christus, Si nou facio facta Patris
mei, nolite nuhi credere (Joan. x, 5 7 ) .
2 8 . A O G . rcspondit: Jam supra respondi, lloc ct
verutn est, ct pro nobis contra vos cst.
CAPUT XIII. — 2 9 . P E T I L . dixil : Fatsidicos el
mendaces sic identidem objurgat :« Fitii diaboti esUs et %
ab iniiio emm ille accusator fuit, et in veritate non
stetit. >
f
' E d i i i , nobis. M c i i u t M s s . , vobis.
(NeufJ
207 CONTRA LITTERAS P l
50. Airc rcspondit: Non solemus lcgcre,
udor fuit; sed, Itte homicida fuit (Joan. v i u , M ) . Qn.-v-
rimus aiilcm undc fucrit diabolus homicida ab initio;
et invcniinus, quod primum hominem occidcrit, non
gladittm stringendo, aut aliquam vim corporatiter i n -
fcrendo ; scd perstindetido peccatum, et a paradisi
1 cidas, ct uon esse Christiauos. Iino vero eiiamsi |»o-
fciicttalc dejicicndo. Qnod lunc paradisus, hoc nunc
Ecclcsia. Diaholi crgo filii sunl, qui homiucs ab Ec-
clcsia seducendo interficiuut. Sicut aulctn per verba
Dci novimus ubi sil planlattts paradisus, sic per verba
Christi ubi sit Ecclesia didicimus : Per omnes, inquit,
gentes, incipiens ah Jerusalem. Ab isto uuivcrso ad
parlctn quamlibct quisquis separat homincm, illc
diaboli filius et bomicida convincitur. Sed et verbum,
quod ipsc postiisli, u l d e diabolo diceres, Uie accu-
sator (uit et in veritate non sletit, vidc i n quos convc-
9
niat. Accusalis enim orbem tcrrarum crliniuibtis
aliorum, quos etiam ipsos accusare potius quam con-
vinccre potuistis; el i n verilate Chrisli non sletistis.
Ille enim dicit, Ecclesiam per omnes geutes incipieu-
lem ab Jerusalem : vos autera, i n partc Donali.
CAPUT XIV. —31. P E T I L . d i x i l : Tertio quoque
simUiter persecutorum dementiam hoc nomine
i Progenies viperarum, guomodo fugietis jndicium
hennce ? Ideoque mitto ad vos prophetas, et sapientes,
et scribas; et ex iltis occidetis, et crucifigeti$ t et fla-
gellabilis in synagogis vestris, donec veniat super vos
omnis sanguis justus, quem effudistis in tcrram a $an-
guine Abel justi, usque ad sanguinem Zacharim
Darachim, quem occidistis inter templum et alture »
{MaUh. x x i n , 33-55). Numquid vere carnaliter
filii vipcrarum, ac non magis mente serpentes, et
gui malitia, tactuque morlifero 9 et tpiritu veneni fla-
grante$ i %
Vere viperoj facti $unl, qui insontibus popu-
lis morles morsibus vomuerunt.
32. A u c respondit: Haec s i dicam de talibus c s -
se dicta, qualcs vos estis , rcspondebilis, Pro-
ba. Quid euimt tu probasti? Aul si eo putas pro-
bari quo dicunlur, non opus cst eadem rcpetc-
re. Recita ilia ipsa libi el a nobis tn vos *. Eccc ct
ego probavi, si hoc est probare. Et t nien discc quid
sit probarc. Neque eniin extrinsccns quaero docu-
meiita, u t vos viperas probem. Ecce idipsum vipc-
reum est, iton habere in ore flrinameiilum veritatis,
sed vcncnum inalediciionis, sicul scriplum est, Ve-
nenum aspidum sub tubiis eorunu Et quia boc passim a
quolibet i n qucmtibct dici potcst, quasi quacreretur,
quoruin? continuo subjecit, Quorum os maledictione
et amaritudine ptenum est (PsaL x m , 3). Cum crgo
talia dicitis in homincs pcr totum mundum dispersos,
ct quos oinnino iguoratis, quorum ctiam mtdti nec
Caeciliani, n c c Donali nomcn audieruiit: nec auditis
in silentio respondciites, Non adnos pertinet quid-
quid dicitis, n o n vidituus, n o n fccimus, quid loqua-
i n i n i penitus ignoramus : vos qui nihil aliud vultis,
« slc tiss. At edili, mftigendo.
' E d i l i : Numquid oere carnatessunt... etlingua maUtia...
et sviritu veneni ftageUantes. Castiganlur ad v e t e r e s co-
dlees. t .
• t d i i i , et a vobis ut vos. Aptius Ms« H a nobts in vcs.
ILIANI, S. AUCUSTINI m
llleaccu- quam dicere q u o d probarc o m n i u o nou potcstis, quid
aliud q u a m os vcstrum inaledictionc et atnaritudiiie
pleiium e s l ? Jam vidclc tilrum vos possitis ostcudere
non (a) c s s e vipcras, u i s i ostcndcritis oiuncs Chri-
stianos omnium gentiuin tradilores esse, et homi-
teslis singulorutn homiiium per totum orl»cni diffu-
sorum vitas ct facla uosse et osteudcre : lamen
antequam id faciatis, ctun temere isla jact:itis, os
vcstrum vipereum est, o s vestruiu malediclione ct
amaritudiue pleuum csl. Ostendite jam, si potestis,
q n c n i prophetam, q t l e m sapientcm , qucin scribam
occiderimus et crucifixei imus et Aageilavcrimus in
synagogis nostris. Attendite quanto labore impeus»,
i i u i l o m o d o probaslis quod Doualus ct Ifarculus
propheta; fuerint, aut sapientes, aut scribae, quia
no.i fucrunt. Quod e t s i posselis, quid faciatis utostcn-
datis a nobis occisos, quos nec nos ipsi novimus?
qtianlo mintis orbis tcrrarum, cui vcncnoso ore ma-
ledicitis (b) ? Aut unde potcstis ostendere animum nos
habere consimilcm interfectoribus eorutn, q i u j s uec
saltem ab aliquibus inlerfectos pote tis ostendcre ?
appeiiat: Attcndite hajc omnia, vidclc ulruin aliquid horuai,
ge- vcl dc orbc lcrraruiu vel orbi terr.irum probare po*-
1
sitis : cui lameu quia malcdicerc nou quiescitis, in
vobis vera osteuditis, qu;e de illo falsa jaclalis. *
33. Porro bi u o s velimus probare vos csse iuier-
fectores Prophetaruio, nimis longum sil ut pcr loca
filii singula coliigamus, quas furiosi vestri principcs Cir-
cumccllioniiro ct ipsaj catervae vinoletitorum atque
sunt insanorum, nou tantum * cdidcrint ab initio schisma-
trilin- lis vcstri, sed el omnino edcrc non desistant stragcs.
Dc proximo ago : profcranlur eloquia di\ina, quaB
k
versantur in manibus ct nostris et vestris; eos tcnea-
inus interfectores Propbetarum, quos coutradiclores
invenerimus linguis PropheUrum. Quid doctius diri
potest ? quid citius ostcndi potcst ? Mitius ageretis iru -
jiciendo fcrrum pcr visccra Prophetarum, quam quod
lingua interficerc conamiui verba Prophctaruin. Dicit
Propheta : Commemorabuntur et convertentur ad Do-
minum universi fines terrm (PsaL x x i , 28). Ecce agi-
tur, cccc implcttir. Vos autcm non solum conlra id
quod dicilur, aures incredulas clauditis; sed etiani
contra id qiiod jam gerilur, linguas furiosas exscritis.
Audivit Abraham dictum, ln semine tuo benedicentur
omnes gentes ( Gen. x x u , 18) : et credidit, et demita-
tum est illi ad justitiam (Rom. iv, 5). Vos videtis fa
ctum, el reclamatis; ct non vullis depulari vobis ad
injustitiam *, quod recte deputarctur, etiamsi non
dum facttim, scd tantumtnodo dicttim n o n crcdercti».
1
In Mss., probaturi sitis.
* Hic ex addidimus manuscriptis, vel orbi lerrarum.
* Apud Ara. corrupte legebatur, in umtum. A r u d E r . et
IJOV., pooenum. Emendatur erratum ex manuscripus.
* sic uss. At editi, edere non desistant slrages de proxi-
moagro. Proferuntur ctc. 9
* EdiU hoc et proximo loco, ad justitiam : nalc.
(a) Legendum, juxU Morel, nos. vide Uement. criuc,
pagg. 297, 298. ».
. (6) vide infra, num. 48, et contra Cresconium, Hb. 5»
n. 51.
2W LIBER SE< UNDCS. ^70
lmo non soluni non viiliis vobis dcpnlari a d inji- tcntia, toliesCeslis proconsularibns c l municipaUbtis
slitiam :sed etiamsi quid pro hac impielate patimini, ailegata. IUi atilcm neminem, quanlutn audiimis,
dtpntari vobis vultis ad justitiain. Aut si uoit sunl corporalitcr occidcrunt. IntcIIexistis crgoctiam spiri-
istx pcrseculiones Prophctarom, quia uon fiunt ferro, tuali c.Tde aniinarum sanguincm ftindi g'adio schi-
6ed verbo; qu;n fuil causa, ut divi litus dicerelur, smatis, quod in Maximiano damnaslis. Vidclc ergo
Fitii hominum, dentes eorum arma et sagiita;, et Ungua si non siul pcdrs vestii veloccs ad clTunden-
eornmgtadius acutus (Psal. L V I , 5). Sed quando col- dum sanguinem, cum pr.cciditis homincs ab tini-
ligam ex Propbctis omnibus omnia tcstimonia Ecclc- tate orbis tcrrarutu, si tioc in Maximianislis rcctcdi-
si:c toio orbe diflusa?, quae omnia coutradiccndo in- xislis, quia prccidcrunt aliquos a p irtc Donati. Itaue
leilicere ct cxsiingucrc conamini? Sed ligati esfis : nos viam pacis nou cognovimus, qtii sludcimis scr-
quia in omnem lerram exiit sonus eorum, et in fines vare uniialcm spirilus in vinculo pacis; ct vos cam
orbis terrce verba eorum (Psal. xvm, 5). Vcrumtamen noslis, qui scrmoni Christi queiu habuit post rcsur-
tiuum illud commcmorabo cx orc Domini, qui tcstis rcctioncm cttm discipulis suis, tam pacifico, ut indt»
est testium : Oportebat, iuquit, impleri omnia qnai incipereldiccns, Paxvobiscum (Joan. xx, 19,21), ita
scripta sunt in Lege, et Prophetit, et Psaimis de mc. resislilis \ ttt nihil alitid quam hoc ci diccrccouviuca •
Qua» siut IITC, ipsc iudicet : Tunc aperuit iltis sensum, mini : Tu q K o d dixisti de ur.itatc omnitim gciilium
i n q u i i , ul inUttigerent Scripturas, et dixit eis, Quoniam fajsum cst, nos quod dicimus dc criminc omnitiin
sic scripium est, et sic oportebat Christum pali, et re- gcnlium vcrum est? Qui diccrcnt isla, si essct l i -
surgcre a mortnis, et prcedicari in nomine ejuspamiten- mor Dct aute octilos corum ? Vidctc itaqtic si nou isla
tiam et remissioncm pcccutorum per omnes gentes, inci- * quotidic dicendo plcbcm Dci dikTns:iiii tolo orhc tcr-
pienlibut ab Jernsatem (Luc. xxiv, 4 i , 47). Ecce quod rartim, tanquam cibum panis dentibtis (inirc cona-
scriplum csl in Lege, ct Proplictis, ct Psalmis de Do- mini.
mino. Ecce quod dc se, el de Ecclesia ipse Dominus CAPUT XVI. — 56. P E T I L . dixit: « Monct cliam
aperuti, se oslcndcns, illam promiticns. Vos autem Dominus Christus, Cavete a pscudoprophetis , qui rc-
bis tam manifestis testimoniis resistctiics, et ea
1
niunt ad vos in vestimentis ovium \ intus autem sunt
quia dclcrc non potcstis, depravarc conantes, quid iupi rapaccs: ex (ructibus corum cognoscetis eo$*(Matth.
faccretis , si invcnirelis mcmbra Propbctarum, qui VII, iS).
sic sxvilis in cloquia Propliclarum , ul nec Dominum 37. AUG. rcspondil: Si absic qua?ram, quihiis nos
audiatis implclorcm , manifestalorcm, exposiiorcm frticiibns lupos rapaccs essc cognoscatis; diclums cs
Propbclanim? Nam quantum potcstis, etiam ipsum critnina aliena, nec in cis quorum cssc dicmiltir titi-
C T d i l i s , qnando ct ipsi non ccditis ? 4
qttani probaia. Si atttcm tu a mc quacras, quiluis fiu-
CAPUT XV- — 34. P E T I L . dixit : « Dc vobis quo- ctibtis vos potius cssc lupos rapaccs .cognoscamtis ;
que David pcrscculoribus hrcc dicit: « Seputcrum
1
ohjicio schismalis crimen, qtiod tu ncgabis, cgo nu-
patens est gultur eorum, tinguis suis dotose agcbant, tem staliin^probalio : ncque cnim cotnmunicas ontni-
veneuum aspidum sub Uibiis eornm. Quorum os mnte- bus gentibits ct illis Ecclesiis apostolico laborc fitu-
diclione et amaritudine plenum est veloccs pedet eorum
t datts. Ilic dicturus cs : Non comtnunico traditoribus
«d effundendum sanguinem. Conlrilio et infeticitas in et homicidis. Respondct tibi semeti Abrahx : Ha c
viis eorum, et viam pacis non cognoverunt; non est / i - suni illa crimina, vel non vera, vel non mea. Sotl II.TC
mor Dei ante ocutos eorum: Nonne cognoscent omnes interim scpono, tu ostcnde Ecclesiam. Jam vox illa
qui operantur iniquitatem , qui devorant ptebem meam, mihi sonabit, qtiatn in pscudoprophctis viUindam
sicut cibum panis » (Psat. xw, 3, 4 ) ? Dominus monuit ostcndcnlibus partes, etabunivcrso
55. A t i G . rcspondit : Sepulcrum patens cst giiltiir alienarc conantibus : Ecce hic est Chri$lu$ f ecce illic.
eortim, uude inendaciorum mortcs cxlialanl. Os cuiiii Sed usqttc adco putas rerasr oves Christi cor nou ha-
quod mentilur y occidit animam (Sap. i , i l ) . Si aiilcni bcrc, quibus dictum est, NoUle crcdcre ( id. xxiv,
nibil est verius quam i d quod dixit Christits, Eccle- 25); ut lupum audianl dicentem, Ecce hic cst Chrl-
siam suam per omnes genles incipicntem a b Jcrusa- $tus; ct pastorcm non audiant diccutcm, Per omnes
leui; niliii cst mendacius qu itn id quod dicitis , in genles, incipientibus ab Jerusalem ?
partc Donali. Linguac autem dolosac sunt corum, qui CAPUT XVII. — 38. P E T I L . d i x i t : Sic $K9 % impro-
cum facta sua noveriut, non solutn se dicunl jtistos be persecutor, quocumque te velamine boniiatis obtexem,
csse bomiiies, sed etiam jtistificatorcs Iiominttm : qnocumque nomine pacis betlum osculis geras, quolibct
qttodde uuo dictum est, Qui justificat impium (Rom. unilatis vocabuto hominum genus itlicias; qui hactenu;
iv, 5) : c l qttod sil justus et jnstificans (Id. m, 26). [allis ac decipis, vere diaboli fitius v$, dum moribus
Nain de vcncno aspidum, ct orc maledictionc ct ama • indicas patrcm.
riltitliuc plcno, satis diximtis. Vcloces pedes autem 59. A i c respondil: H.TC a nobis In vos dicta cssc
att cmindeudum sanguinem, ctiam Maximianislas ha- repuia : e l til novciis tn quos polius coiiveuiaut, qtue
bcrc dixislis : tcstis eM plcnarii vestri conCilii sen- fetiperins dixi commcmoia.
rro, htstanucorru|te cxcusum erat apud A i n . , istam.
1 » F d i t i : rax vobis, tamcn ifares&itif.Castigantur ex ma-
xcc bcue correctwn ab E r . ct Lov., instanter. nuMM'ii>tis. .
m t ,
sic MSS. At ediii, creditis.
1 < \'ss. oniisso, qut; habent, vement ad vos in vestuum
9
tnMSA. perseculore$.
f
ovium. siclbrte citabat pciilianus.
S71 CONTRA LITTERAS P E TILIANI, S. AUGUSTINI 271
CAPUT XVHI. — 40. wii- fallacia», recole qu:c supra dmmus, c l invcnies: nc
P E T I L . d i x i t : Nccadeo
r u m , quod tibi nomcn episcopi illicile assumis. Uceccst tadio siinus legeulibus, cadem saepius repctendo. Et
vera diaboli consuetudo, ita demum decipere si sibimet tamen quid Iioc ad Ecclesiam toto orbc terraruui dit*
vindicet vceabulum sanclitalis, Apostolo prmdicante : fusam, sive quod de palea ejus, qua» cum illa per IO-
< Nec m'trumest,iinquit,t si ipsesatanas transfigural se tum mundum est, potueris diccre; sivc qtiod do
vetut angelum luci$,et mini$tro$$uo$quasiministro$ju$ti- Manictueo dixisli, vel de caUeris diaholicis scctis? Si
tim (II C o r . x i , 14,15).»Nec mirum e$l ergo quod te falso enim ad trilicum non pertinet quidquid etiam de pa-
episcopumvocas. Nmn et itli angeli perditi, amatores w r - Ica dicitur quas adliuc cum iilo c s l ; quaiito minus
ginum mundanarum, qui carnem corrumpendo corrupti perlinent ad membra Christi toto orbc diffusa, tani
sunt, ticet divinis exuli virtutibus angeli esse desierinl, no- olim f i tam aperte separala porieuta (a)1
men tamen relinent angetorum, seseque semper angetos CAPUT X I X . — 42. P E T I L . dixil : Jnbet nobi$ Do-
putant, qui divina sotuti mililia in exercitum diaboti $imi- minus Cltristns, < Cum vo$ per$ecuti fuerint hominee in
te$ transierunt, Deo magno clamante,« JVon pernuwebit civitute i$ta, fugite in alteram : quod $i in ea vo$ perse-
spirilus meus in hominibus istis in mternum, quoniam quentur, fngile in aliant. Amen dico vobi$, non cotuum-
caro sunt > (Ccn. v i , 3). Quibus rei$ ac vobis dicet mabitis civitates l$raet, donec vettiut Filius hominis. »
Dominu$ Christus,« Ite in ignem ceternum, quem para- (Matth. x, 25). Si deJudanset Pagunis nobis prmmo-
rit Pater meus diaboto et angetis eju$ » (Matth. xxv, net tu qui chrislianum te memoras, dira facta Centilium
%

41). Si angeti mali non essent, diabotus angelos non
haberet; quos et sanctus Apostolus in illojudicio
gendi a sunclis hominibus dicit esse damnandos:«
scitis quoniam angelos judicabimus (1 Cor. v i , 5) ? Si
veri angeli essent, judicium in angelos Dei homines non
haberent. Sic quoque apostoti sexaginta, qui cum Do-
mino Christo duodecim deretktis, a fide apostalcc reces-
$erunt, in tantum hominibus miseris adhuc
apostoli, ut ex his Manichmus et casteri mutlis diabolicis
sectis multas animas hnpticent, quas ut caperent perdi-
derunt (a). Nam profecto perditus Manichmu$,$i tamen
fuit, non in iitis sexaginta ponendus est, $i nomen eju$
apostoli inter duodecim continetur, aut in locum Judm
traditoris subrogalo Mathia, voce Christi ordinatus esl,
ut lertius decimus Paulus \ qut sese Apostolorum novi$-
non debes imitari. An sic Deo $erviti$, ut veslris mani-
resur- bus occidamur ? Erratis, erratis, $i hoc creditis tniseri.
Ne- Nam non habet Deus carnificee sacerdotes.
45. AUG. respondil: Fugcre de civitate in civita-
lcm a facie persccutionis, non h&relicis vcl scliisma-
ticis pr.Tcepium sive permissum est, quod estis vos;
sed praedicaloribus Evangelii, cui rcsistilis v6s. Quod
putantur ut facile probemus; nunc certe in civitatibus vcstris
estis, et nemo vos persequitur. Prodcundum ergo
vobis est, et reddenda ratio separationis vestne. Ne-
que enim sicut excusatur iufirmilas carnis, quando
cedit violenthc persecutionis, sic debet el veritas ce-
dere falsilati. Proinde s i persecuiioiiem patimini,
quare non dimiltitis civitales iit quibus estis, ut i m -
pleatis quod e x Evangelio commcmoratis Si autem ?

simum memorat, ne quisquis esset posterior
crederetur. Sic enim dixit:« Ego enhn sum
nms Aposlotorunt, qui non sum dignus vocari apo$tolu$,
quia persccutus sum Ecctesiam Dei »(ld.
in hoc vobis blandiamini; Judceus hmc fecerat: ticet et
vos nobis perniciem ut Pagani fadatis. Beltum namque
illicite qerids , %
quibus non hcet repugnare.
cupitis vivere * nobis oecisis, nobh vero victoria est fu-
gore vd occidi.
41. Aoo. respondit: Videris qucmadmodum testi-
monia Scripturarum posueris, vel q u o m o d o i n t e l l e -
xcrif: n i h i l ad rcm dc q u a n u n c agitur. Ad hoc e n i m
apostolus non patimini persecutionem, quare nobis respoudcrc
novissi- noii vullis? Aut st limeiis forle, ne ctim rcsponderi-
tis, pcrscculionem patiamini; quomodo ergo imila-
x v , 9). Nec m i n i e o s pnedicatorcs, quibus dictum est, Ecce mitto
vos sicut oves in ntedio luporum ? Quibu3 item dicltim
est, Notite timere eos qui corpus occidunt, animam au~
Vo$ enim tem non possunt occidere (Ibid., 16, 28)? Et q u o -
modo non faciliscontra praceptum Petri aposioli, qui
a i t : Pqrali semper ad responsionem omni poscenti vo$
defidc etspe vestra (I Petr. t u , 15)? Postremo, quarc
pcr violentissimas turbas eliam ullro t/oprobi cstis
Ecclesiis calholicis, u b i potueritis ? quod innumera- 1

certc i s t a o i n n i a d i x i s t i , ut probares essc f a l s o s epi-
scopos, s i c u t sunt falsiangeli et f a l s i aposioli. Novi-
inus e l nos, esse faisos angelos ct f a l s o s apostolos et
falsos episcopos, et sieut d i c i t v e r u s a p o s t o l u s , f a l s o s
fratrcs (II Cor. x i , 2 6 ) : sed cumab ulrisque adversus
inviecm possint ista jactari, probare aliquid opus est,
noii inanitcr loqui. In quos tamcn conveniat crimen
• Edtti, si tamen non in illi$ $exaginta fuit... ordinatus est
tetmu decimus Pauius. A t Mss., si tamen fuit: d e i n d e c y -
g i r a n n e n s i s codex o m i s s o , non, p r o s e q u i t u r s i c : in iths
sepmaginta poncndus est, si nomen ejus jpostoti inter duo-
decim contmetur. At in tocum, etc. M e l i u s Floriacensis ser-
vata p a r l i c u l a , non; h a b e t , aut in tocunu e l c , addita t a m e n
p a r l i c u l a , ut, post v e r b u m , ordinalus est: q u a m addit
eUain Lovaoiensium codex Endoviensis.
> S i c l i s s . A t e d i l i , gerimus.
» sola editio L o v . , vincere.
(a) Forte p r o , peirierunt.
bilibus excmplis res ipsa indicat? Sed dicilis v o s loca
vestra defendere, ct resistitis fustibus et caedibus qui-
buscumquc potuerilis. Quare ibi non audistis vocem
Domini dicentis, Ego autem dico vobis, non rcsistere
malo(Matth. v, 59)? A u l si ( i e r i potest, til aliquando
rccte per vim corporalem rcsistatur violentis, ncc
ideo prasceptnm violetur quod audhnus a Domiiio,
Ego autem dico vobis, non resistere ntato: cur n m
eliam hoc fieri potest, ut per ordinatas cl lcgilimas
potestates de sedibus quae illicile usurpantur, v e l ad
injuriam Dei retinenlur, pius expellat impiuin, e t
justus injustum ? Neque enim eo m o d o persccutioncm
1
A m . , ubi potueritis advertere quod, etc. E r . e l Lov., ubi
poteritis advertere quod, etc. v e r i u s Mss., ubi polueruss;
ahsque yerbo, advertcre.
(a) l i a c t e m i s p r i o r e lihro ad P c U l i a o i U t t e r a s r e s p o a d e r a t
Augustinus, ul tesiaiur ipse i n ra, Ub. 5, n. 6 1 .
 873 LIBER S CUNDUS. J74
nassi sunl pseudopropbelae ab Elia, quomodo ipse 4 6 . Et cum quxrimus a vobis, quos vcslrum a no-
Elias a rege ncquissimo (III Reg. xvin). Aul quia fla- stris probetis occisos. NuIIam quidcm legcm ab hu-
gellalus cst Dominus a pcrsecutoribus, propterea peratoribus datam ul occideremini recolo. IIIi autem
passionibus ejus comparandi sunt quos ipsc de tem- de quibus maximam invidiam facere soletis, Mar-
plo flagellatos ejecit. Restal ergo ut nihil aliud re- culns et Donatus, ut nioderalius dixcrim, incertum
quireuduro esse fateamini nisi utrum jusle an impie
v
est utrum se ipsi praccipilaverint, sicut vcstra do
vos separaveritis a communione orbis terrarum. Nam clrina non cessat quotidianis excmplis ; an vero a l i -
si hoc invenlum fuerit quod impie feccritis, non mi- cnjuspolestatis jussu pr icipitati sint. Si enim incrc-
remini si non desunt ministri Dco pcr quos flagelle- dibilc esl magislros Circumccllionum solilas mor-
mini: quia persecutionem palimini, non a nobis, sed, tes sibimet intitiissc, quanlo incrcdibilius potcsLttes
bicut scriplum est, ab ipsis factis vestris (Sap. x i , 2 1 ) . Romanas insolita stipplicia jubcre potuisse ? Itaquc
C A P U T X X . — 4 4 . P E T I L . dixit : Ciamal rur$u$ de dc hac re, qitam uiniis invidiosnm ptitatis, si vcruiii
ccelo Dominus Christus ad Paulum : < Saute, Saule, cilquod dicitis, qttid Iioc pertincl ad doininictim tri-
quid me per$equeri$? Durum e$t tibi contra tlimulum ticum ? Palca qu.c foras volavit, palcam qtinc intus
calcilrare > (Aet. i x , 4 , 5 ) . Sautut tunc diclut e$t ut 9
remansit accuset: uon enim tota poierit, nisi vcn-
ei postmodum BaptUma componeret nomen. Vobi$ ergo tilabro ullinto scparari. Si atitem ralsum csi, quid
non durum est Christum loiics persequi iu sacerdotibus mirtimsi palca tanquamlevi flatu disscusionis ablata,
v suis Domino ipso ctamante, < Ne tetigeritis christos eliam domiuicum tritictim falsis criminationibus inse-
meos*> (Psal. civ, 13)? Sanciorum computate tot ctatur? Qunpropter dc omnibus talibus invidiosis
funera, et vivaccm Chri$tnm toliet occidistis. Postremo criminibtis hoc vobis frumentum Chrisli, quod pcr
si sacrilegus non $i$ sanclus esse non potes
9 homicida. agmm, id est, pcr tolum mundum cttm zizaniis cres-
4 5 . A c c rcspondit: Defenditc vos ipsos a persc- ccrc jussum est, libera et secura voce rcspoudcl:
cutione, quam passi sunt a veslris qui cum Maximia- Si non probatis quod dicitis, ad ncmincm pcrtiiict;
no sc a vobis separaverunt; et illic invenictis defcn- si autcm probatis, ad me non pcrttnet. Ex qno fil ut
sionem nostram. Si euim dicitis non vos fecissc; quicumque sc ab ista unitate friimcnti proptcr ziza-
Gesta proconsularia el mumcipalia recitamns. Si d i - niorum vcl palcx crimma scpnravit, proptcr ipsuni
citis rcctc vos iliis fccissc; cur ipsi talia pali non dissensionis ct schisinatis malum nec ab ipso crimi-
vullis? Si dicitis, Scd nosscbisma non fecimus; hoc nc homicidii sc possit defcndere, diconte Scriplura,
crgo quaraiur, ct anlcquam constcl an ita s i l , nemo Qui odit fratrem $uum, homicida esl (I Joan. m, 1 5 ).
peraccutores accuset. Si^Iicitis eliam schismaticos CAPUT X X I . — 4 7 . P E T I L . dixit: Ergo ut diximu$ t 9

pcrscctilionem pati non dcbuissc : quacro utrum et de Dominus Christus ctamavil ad Paulum, < Saute 9 Saute 9

basilicis , in quihtis insidiantur ad seducendos infir- quid me persequerit ? Durum est tibi advcrsnsstimutum
• mos, cxpelli pcr ordinatas potestates non dcbcant? calcitrare. > Dixil autem Pautut: < Quit et Domine ? >
9

Si dicitis, ncc boc debcre : rcddite prius Maximtaui- Eique retpontum cst: < Ego Chrulus Nazarcnus, qucm
stis basilicas, et sic nobiscum agitc. Si dicitis dclie- tu persequcris. > Et ille Iremens ac stupens dixit; < Do-
rc : quxrite jam quid pali dcbeant a potestatibus or- mine, quid me vis facere ? > Et Dominus ad illum :
dtnatis, qui eis resislendo, Dei ordinationi rcsistuut. < Surge et intra
9 in civitaiem9 et dicetur libi quid te
Unde aperte ApostoLus dicit: Non enim sine causa oporteat faeere. > Et interpositis 9 c Surrexilautem Sau-
gladium portat; vindex est enhn iniram eiqui mate agit lus de terra, apcrtisque ocuiis suis nilnl videbat. > 0
(Rom. xiu, 2 , 4 ) . Quod si omuino diligenler vcritate ultrix furoris ccuitas, oculorum pcrsequenlis lumen
tractata hoc inventum fucrit, ul nec pcr judicia publi- obnubilat 9 soto BaptUmo recessura ! Videamus ergo in
ca schismatici aliquid pati dcbeant, nec de locis insi- civitate quid geuit. < Inlroiit, > inquit 9 < Anauiasad
diarum c l fallaciartim suarum p c i l i ; et dixcritis vobis Saulum 9 et cum impo$ui$$et ei manus ail: 9 Saule fra-
dtspticere, quod Maximianishc a quibusdam tesUis ter Dominus mxsit me Je$u$ qui vUu$ est libi iu via
} 9

ista perpcssi sunt : cur non liberius* dc toio agro qua veniebas ul videas et impiearis Spiritu tancto. Con-
9

Domini, id cst, dc toio muiido clamaut frumenti tlo- festim ceciderunt ab oculit ejut tanquam $quamcp et 9

mi. ica, Nec ad nos perlincl quod zizania vel qtiod
palea noslra commitlit, quia displicet nobis? Si vobis
suflicerc ad ptirgatioiiem faiemini, quoniam quidquid
niali At a vestris, displicct vobis: quare vos crgo se-
parastis? tlinc enim \os accusat ipsa vestra defcnsio.
Si cnim propicrea vos ab iuiquis partis Donali non a
visum recepit, et surgeus baptizalus est > (Act. ix, 4*1 S).
Cum igitur Paulus a crimine per$equendi Bapti$mo libe-
ratus, ocutos snmpserit innocentes; cw non vU per$e*
culor et traditor ccecus (aUo baptismate ab iis qno$ tn«
scqueris baptizari ?

4 8 . AUG. rcspondit: Ncc persccutorem ncc tra-

scparalis, quia unusquisque sarcinam suam portat;
ditorcm probas, quem visdentio baptizare. Et sipro-
cur ab iniqtiis orbis lerrariun, quos putalis aut lingi-
basaliqtiem, non csttamendcnuobnplizandusperse-
tis, vos separaslis? An ut sarcinatii schismalis omnes
cutor c l traditor, si jam Christi Baptismo baptizatus
parilcr portaretis?
est. Paulumquippc proplercabaptiznrinporltiif, quia
1
Editi, qui tn sacerdctibus $ui$. Expuogilur, qui, aucto-
Htale mauuscriptorum. nunquam lali bnptismo lincttis fuit. Itaque nihil ha-
1
Am. ^t MSS., ubcrtus. bct simiic ad causam qunm nobiscum agilis, quod dc
9
Editi, miquv partibus Donali. Emcndantur ex roauu-
scriptis.
PJUIO intcrpouere voittisii. Scd si hoc non uiterpo-
£75 CONTRA LITTEUAS PE JI.IANl, S. AUCUSTINI «76
6uisscs, pitcrili dcclamationi locum non invenisses, imoiundiliam mundis obcssc non posse. Certe si pu-
ubi diccres, 0 utlrix fnrorh cascilas, solo Baptismo latis apud nos esse similes Jud;e, baec verba nobis
recessura ! Qtianlo euim fortius in vos exclamandum dicite, Mundi esth, sed non omnes. Non autem hoc
est,0 ultrix ftiroris occitas, qura non Pauio coinpa- dicilis : sed dicitis propler quosdam immundos, l u i -
rala, scd Simon», ncc accepto Baptismo recedil a muudi eslis omncs. Hoc discipulis Dominus Juda
vobis? Nnm si perseculores ab cis quos persequun- praesentc uon dixil : et ideo qtii hoc dicit, nou didicit
tur baptiznndi suM, Primianus a Maxiroianistis ba- a bouo magistroqtiod dicit. 4

ptizciur. quos instantissime persecuttis est. CAPUT XXIII. — 51. P E T I L . d i x i l : Quod si nos bis
C A P U T X X I I . — 49. PETIL. d i x i l : Atenim constan- Baptismum facere dicitis, hno vos facith qui occidith
ter opponilh, dixU Apostolis Christus, < Qui semet totus bapthalos: non quia baptizalh hoc dicimus, sed qnia
est, non luibet causam nisi pedes lavatuii, sed est mun- unumquemque dum occidith, sanguine suo facilis ba-
dus totus. > Si verba ista plene discutias, subsequenti- ptizari. Etenim baplismutn aquas vel spiritus, exlorlo
bus obtineris. Sic namque tocutus esl, dicens: * Qui se- sanguine martgrh quasi factum est geminum. Sk au-
met lolus est, non habetcausam nisi pcdes lavandi, sed tetn ipsequoque Salvator baplizalus primitus a Joanne,
cst mundus totus. Et vos mundi csth, sed non omnes. > baptizandum sese professus est iterum, non jam aqua f

IIoc aulem dixit propter Judam, qui eum fuerat tradi- nec spirilu, sed sanguinh baptismo, cruce pauionh :
turus(Joan. xiu, 10, H ). Quhqtus crgo tradilor fa- sicut scriptum est, < Accesserunt ad eum duo dhcipuli
clns es, Baptismum perdidisli. Denique postquam ipse filii ZebedaH dicentes : Domine, cum veneris in regnum
dnmnatus est tradilor Christi, Apostolos undecim sic tuutn, fuc nossedereunum addexteram tuain, etalterum
plenius conprmavil: < Jam vos mundi esiis, propter ad sinistram. Respondit eh Jesns : DifficUem rem pcti-
sermoncm quem loculussum vobis. Manetein me, et ego lis. Numquid calicem quem ego bibiturus sum, poteslis
iii vobis > (ld. xv, 5, 4). Et iterum his undecim bibere; et bapthmo quo ego baptizor baplizari ? Dixerunt
dixit : < Pacem meam do vobis, pacem meam dimitto illi: Possumus. Et ait iltis : Calicem quidem quem ego
vobis > ( Id. xtv, 57 ). Cum luvc ergo damnato, ul di- bibiturus sunt, bibere potestis ; el baplhmo quo ego ba-
aimus , tradilorc t ApostoUs undecim diclasint, vos qno- ptizor baptizabimini > ( Marc. x, 55 58), etccelera. Si
que traditores simiUtcr pacem et Baptismum non Itatc duo sunt baptisntata, vestra nos taudatis invidia,
Itabeth. profitemur. Cnm enim nostra corpora occidith, bis
50. Auc. respoudit: Si ergo perdidit B «piismum bapthmum facimus, sed baptismo noslro et $angul*ie
trnditor, quisqnis a vobis baptizattis postea Iradilor baptizamur, ut Chrhtus. Erubescite; erubescite, perse-
facltts fucril, si ad vos rcdire voluerit, dentto ba- cutores; simites Christo marlyres facilis, ^iio* post
ptizctur. Quod si non facitis, satis vos ipsi judicalis aquam veri Bapthmatis sanguis baptista perfundit.
falsttm csse quod dictum est. Si qnis ergo tradilor 52. A C G . respondit: Primo cito rcspondemus,
factusos, Bapthmutn perdidhli. Si euiniperdidit, red- quia non vos occidimus, scd ipsi vosmctipsos vei?.
eat c l recipiat : si aulem redil el non recipil, non morte occidilis, cum vos a b tinilatis viva radice prae-
perdiderat. Deindc, si propierea diclum est Aposto- ciditis. Dcinde, si omnes qui occiduntur sangiiiue
lis, Jant vos mundi esth ; ct, Pacem meam do vobis ; suo baptizantur, omnes latrones, iniqui, impii,sce-
quia jam indc discesserat traditor : non erat crgo lerati,qui damnati feriuntur, mnrtyres habendi sunt,
iiinnda el pacifica coena illa tanti Sacramcmi, qtiam quia suosanguine baptizantur. Si auiem nou baptt~
pi iusquain ille exircl, omnibus dedit. Quod s: clau-
1 zantursanguine suo, nisi qui occiduntur propter j n -
sis oculis diccre audetis, quid faciamus nisi potius stitiam ; quia ipsorum est rcgnum ccelorum ( Matth.
nos exclamcmus, 0 ultrix furoris csecitas eorum qui v, 10 ): vidislis prius esse quaerendum propler quid
volunt esse legis doctores, sicut dicit Apostplus, non patimini, etpostea quid palimini. Quid ergo buccae
inteitigentes neque quas loquuntur, neque de quibus iuflanlur antcquam facta defendantur ? Quid perstre-
affirmant ( I Tim. i , 7) ? Nisi tamen pcrtinaciac cae- pit lingua antequam probctur vita ? Si schisma fcci-
cilas impediret, non erat difficilis intcllcctiis, ut v i - sti,impiuses : si impius es, ut sacrilegus moreris,
dercs non dixisse Dominum pr.-esenle Judn, Nondum ctim pro impictate puniris : si ut sacrilegus morcris,
inundi estis ; scd, Jam vos ntundi estis. Addidit au- quomodo tuo sanguine baptizaris? Au d cis, Non fe-
tein, non omnes; quia ibi eral qtii mundus non c r a t : ci schhma ? Hoc crgo quocramus: quid ciite clamai
qui lamcn si proesenlia sua cajteros polluerct, non qtiam probas?
eis diceretur, Jamvos mundi estis : sed diccrctur, u l 55. An dicis, Etsi sacrilegus sum, a le occidi rtonde-
dixi, Nondum mttndi eslis. Postquam vero illedisccs- beo ? Alia qu.rslio esl de atrocitatc facti mei, quod
sit, dixil cis, Jamvos mundi ettis; nec addidit, Sed n u t K p i a m veraciler detnonstras; alia de Bnpiismo

non omncs : quia jam disccsscrat, quo ciiam pra2-
scnte, sicut eis dictum est, mundi c r a n l , sed non
3mnes, quia cral illic unus itnmuiiilus. Quaproptcr
his vcrbis magis Domintis deelaravit, in uuo coclu
Jiominum eadem SacramenUi sumcntiuin, aliquoruni
1
Sic MSS. ni editi, quomam prUtsquam. Et iufra, loco, noi
excutmemus, habebuat, nunc excUunemus.
sanguinis tui, unde te mendacitcr jactas. Nam ueque
occidi te, nec probas te ab aliquo occidi: ncc si pro-
b e s , adme pcrtinet quicumquc le occiderit, sivc se-
cundtim poicstalcm iegitime a Domiuo datam j u s t e
fccerit, sive sicut messis dominica; palea cupiditaic
aliqua mnia scelus admiseril : sicut ad tc non perli-
net qui rccentibus temporibuscum intolerabili poten-
277
taiu cti.im tnilitibus sibi comilantibus, non quia time-
bat aliquem, scd ul a b omnibus timeretur, viduas
oppressil, pupillos cvertit, aliena patrimonia prodi-
dn, aiiena malrimonia separavit, res vendendas i n -
nocentium procuravit, vendilarum pretia cum do- . Prius igitur conflterc tc csse quidquid mnli fuit Opta-
n t i i i i s plangenlibus divisit. E% me ista diccre vidcar, tus , quem novcras : el vel sic uiibi objice quidqtiid
si non tacilo nomtne agnoscitur de quo dicam (a).
Quae si vcra s u n l ; sicul ad vos ista non pertinenl:
ita nec quidquid dicis, ad nos eliam si vcra dicercs.
Si auleiii falsa fama de illo collcga vestro jtisto ct i n - fatear, scd ul vcl sinam tc diccre ncscio qtix magna
iiocente mentita est; nullo modo eliam famrc crc-
dendum cst, qux de innoceutibus tanqtiam de tra-
diloribus codicum» vel tanquam de inlerfectoribus
liomiuum seminata est. Huc acccdil, quia ego illum
commcmoro qui vobiscum vixit, ctijus nalalitia tanta
celebralione frequenlabalis , cui pacis osctiluin inter
Sacramcnla copulabalis, in cujus manibus Euclia-
ristiam ponebalis, cui vicissim danti manus porri-
gcbalis, cujtisaures intcr tantos Africa» gemitus snr-
d a s libcra vocc oflendcrc timcbatis : q u c m nescio
q u i s vestntm, quia vel ex obliquo urbantssime teli-
git, utei diceret quod Comitem (b) liabcret Dcum,
ingcnti laudc fcrebatur. Tu autem iilos nobis obji-
cis, ctitti quibus non vtximus, quorum facicm non v i -
dimus, quorum actate vel pueri vel fortassc nonduro
n a l i eramiis. Quac est i s t a lanta iniquitas atque pcr-
versitas, v e l l e nobis imponere sarcinas ignotorum,
c i t t n v o s portarc nolitis amicorutn ? Clamat Scriplu-
ra di\ in:i, Videbas furent, el concurrebas cum eo (PsaL
XLIX, 18 ). Si tc non contaminavit quem vidisli, cur
inilii ohjicis qtiem vidcre non potui ? An dicis,Non
cuni eoconcurri, quia facla ejus displicebant mihi?
Sed ncmpe ad altare accedebas cum eo. Age jam,
ul te dcfcndas, disccrnc ista, c l dic aliud esse con-
ctirrere in peccatum, sicul concurrerunl duo seuio-
res castitati Susannac insidiantes; aliud cum fure
accipcre Domini Sacramentum, sicul Apostoli cum
Juda eliam primnm illam cocnam acceperunt. Faveo
ttefensioni : sed cur non altendis quanlo facitius in
bac lua defcnsionc absotveris gentes et terminos ter-
ne, qua Iuvredilas Chrisli diflunditur ? S i cniin po- communeest (Dom. xiv, 1 4 ) : eadcm rcgtila dici po-
tuistis furem videre, et cum fure viso Sacramenta
commuuicare, tamen peccatum non communicare :
quanto minus potuerunt rcmolissimx nationes cum
Afris traditoribus vel pcrsecutoribus, eliamsi vcra
dicerelis etoslenderetis, tnalefacla habcrc communia,
quatnvis cttm cis lencrcnt Sacramenla commttnia ?
An dicis, Ego illum ejiiscopum v i d i , furcm vero
illum non vidi. Dic quod vis, etiam huic favcodefen-
siani, et in bac absolulus cst a vestris criminationi-
bus orbis terrarum. Si euim vobis licuit cogniti
liomiuis iguorarc vilam, cur tolus mundus ignotos
ignorare non sinitur ? Nisi forte Donatislis licet ne-
scire qtiod scire nolunt, geutibus non liect nescire
q u o d scirc non possunt.
51. Au dicis, Aliud cst ftirtum, aiiud tradilio vel
persccutio ? Conccdo alind essc ; ncc modo laboran-
(./) o r t a t u i n Gildonianuni i n l e l l i g i l .
(•;; a k l o j i c i n .
LIBER SE( UNDUS. «78
dum c s l , quid inlcrsit, ostciidcre, Atlende compcn-
dium. Si tc ille uon fecit furetn, qttia tihi non placet
furtum : quis polest faccrc tradilores aut homicidas,
eos quibus displicct sivc iraditio sive homiciditim?
mali fuerunt, quos cgo non uovernm. Nolo mihi d i -
cas, Sed illa magna snut, isla parva. Prius enim
oporlct fatcaris ipsa parva de te, noti ul ego quoqite
dc mc. Optalus qucm novcras , fecit le ftircm , quia
collega tutis fuit, an nou fccit ? Rcspondc tintim de
duobus. Si dicis, Non fccit; qttaro cur non fccit: qtiia
ncc ipse fur fuit ? an qttia nescis ? an quia libi displi-
cuit ? Si quia nec ipse fuit: multo ma$is ilios de qui-
bus nos arguistis, tales fuissc, quales dicis, crcdere
iion dcbemus. Si enim dc Oplato non est rredcudiini
qttod ct Christiaui el Pagaui ct J u d a i , postremo ct
nostrt et vestri dicunt; quanto minus crcdendiuu est
quod vos de aliquo dicitis ? Si quia ncscis : rcspoit-
denl tibi omnes gcntcs, llullo magis nos nc^ciiutis
quidquid dc illis objicis nobis. Si quia tibi displicuil:
eadem tibi vocc respondeut, Qunmvis nunquam pro-
baveris, lalia tamen displicenl nobis. Si autem dicis,
Ecce me furem fecit Optatus iile qucm noveram, quia
collega mcus fuit, eicum illo ad altarc acccdere so-
Icbam cum ista commitlcret; scd non curo, quia lcvc
cst peccatnm : le autem illi iraditorcm homicidam-
quc fecertint. Respondeo, non mc conccderc ul ego
quoquc tradilor ct homicida faclus sim pcccatis alie-
nis, quia tu tc alieno pcccato furem faclum essccoii-
fcssus cs : neque enim judicio nostro, scd orc tuo ftir
factus es. Nos enim dicimus unumquemque sarcinam
stiam portare, sicut Apostoius leslis est (Gulal. vt, 5 ) :
tu vero non quia furtuni fccisti, vcl furlo conscnsisti,
scd <|uia id quod atius fecit ad tc periinere cxistima-
s:i, sub sarcina Oplati ullro tuos humcros subdidisti.
Nam sicut Aposlolus a i l , cum dc cibis loquerctur,
Scio el confido in Domino Jesu, quiu n.hil cominune pcr
ipsum, sed ei qui exisiimat aiiquid commuue csse, illi
tcst, aliena peccaia ad eos non pertinere quibtts dis-
plicent; scd si quis existimat ad se pcrtiucie, pcrli-
ncnl ad cum. Quapropler tu nos nou leucs traditorcs,
nec boinicidas, ctiamsi aiiqttid laie probcs dc iis qui
iiobisciini Sacramema comniuiiicant : te auteiii,
ctiamsi tibi displiceal quidquid fecit Optatus, furcm
tameii tcnemus, non per calumniam nostram, scd per
sententiam tuam. E l ne putes lioc icve cssc; Apo-
siolum Icge diccnlcm, Neque fures regnum Dei possi-
debunt (1 Cor. v i , 10). Qui autcm regnum Dei tvm
possidebunt, non eruut ulique ad dcxteram iiUer ilios
quibus dicetur, Venite, bcncdicli Palris mei, percipite
regnum quod vobis paratum estnb origiuAmundL Si ibi
nou erunl, ubi erunt, nisi ad sinistraiu ? Inlcr illos
crgo quibus diceltir, llt in ignem cuJernmn, qni puratns
cst diabolo ct angciis ejus (iiatth. xxv, 54, 41). Fru-
sira eigo tc srcurum facis, leve putando pt^ccaium,
qti n\ a reguo Dci separat, cl iu igncm mittit a:ler-
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, S. AUGUSTINI
nuin. Quanto mclius ad vcram confessionem confu-
gies, et dices : Unusqubqttc nnsirum propritim onus
portabit, et a trilico paleam ventilabrum ullimum
•eparabit ?
5 5 . Sed videlicet limcs ne stalim libi dicalur :
Cnr ergo dum aliis atiena onera conamini imponere t 6 1 . AUG. respondit: Itane non crubcscis, ctiamsi
ausi vos cstis anle ultimum vetitilabrum a totius
niuudi domiuica scgete scpararc? Itaque vos, qtiibus
ilisplicent facta vestrorum, dum cavetis ne vobis ob-
jiciatur scbisma quod omnes fccistis, etiam peccatis
vos implicalis, quae vos non fccistis : et dum timet
diserius Petilianus, ne mibi liceal dicere, non me esse
talem qttalem fuissc putat Caccilianttm, ipse cogitur
diccre esse se talem qualem fuisse novil Optatum. An
tti non es talis, qualem illum fuisse Africa lota con-
clamat ? Ncc nos ergo tales sumus , quales illos quos
nobis objicilis, vel error vcster suspicatur, vel furor
infamat, vel verilas probat: multo miuus talia sunt
per omnes genles frumenta dominica, quai istorum
ncc nonieit atidierunt. Nulla igitur causa est, cur tanto
scelerc separationis el sacrilegio schismatis pereatis.
Et tamen si qtiid pro hac tanta impietatc divino j u -
dicio patiamini, etiam baptizari vos vcstro sangulne
dicitis: ut parum sit quod d i v i s i non compungimini,
1
nisi etiam puniti gloriemini.
CAPUT X X I V . — 5 6 . P E T I L . d i x i l : At enim in eo-
dem perduratis: < Qui $emel totus e$t, non habet cau-
$am ni$i pedcs tavandi t (Joan. xm , 1 0 ) . Semel e$t
quod liabet auctorem, $emel e$t quod verilas firmat.
57. A u c respondit: Baptismus in nomine Palriset
Filii et Spiritus sancti Christum habct auctorem
(Matth. xxvin, 1 9 ) , non quemlibet hominem : et
Christus cst vcritas, nou quilibet homo.
C A P U T X X V . — 5 8 . P E T I L . dixU : Nam cum reu$
fal$a committas, bis Daptisma ego non facio, quod se-
mel ipse non facis.
5 9 . ArG. rcspondit: Nec. reos nos prohas; et st
rcus baplismo falso baptizat, non habent verum Ba»
ptismum , quotqttot ab ejs baptizantur, qui apud vos
non solum manifesli, scd etiam occulti jam rci sunt.
Si cnim rem Dei dat, qui Baptismtim d a l : ctim jam
Deo rcus est, quomodo rcm Dci dat, si reus vcrum
Baptisinum non dal? Scd e n i m exspectatis ul et vo-
1
cis rcus sit, qnasi quod daturus est veslrttm sit.
CAPUT X X V I . — 6 0 . PETIL. dixit : Nam $i veris
falsa po-misceas, iisdem $cepe vestigiis verum falsitas
imitatnr. Sic, $ic hominem simulat naturm pictura ve-
rum, quce cotoribus exprimit fatsas facies veritalis. Sic 9
sic spccuH nitor vuttum rapit ut revocet oculos
9 intuentis:
*/c, $ic offert proprios venientibus vuitu$ 9 ut ipsa sibimet
mvicem facies venientis occurrat: tantuntque valet mun-
da faltacia* 9 ut ipsi $e qui pervident ocuti quasi in al*
9 9
tero sese cogno$cant. Ipsa quoque umbra cum stelerit,
imagines geminat magna ex parle wcndacio dividens
nnitatem. Numquid ideo verum est, quia figura menti-
1
E r . et T.ov.. dmusd. A m . , divisitn. v c r i u s v.ss., divisi.
• A m . . ri enim. Mss.. sic enim.
9
E d i t i . immunda fuUacia. At v s s . , minda (id c s t , s p e c u l i
niuudi) ftdlacia.
«80
tur ? Scd atiud est hominem pingere, aliud generarc.
Nam qui$ patri filios exoptanti fulsos fingit infantes ?
ant qttis piclurm mendacio veros hceredes exspectet?
Profccto dementis est aninu dimisso eo quod verutn e$t
9 %
amare picluram.
in homine failacissimo fuerit, Baptismum Christi
falsilatcm vocare ? Absit qnidem ut dominicum fru-
menlum quod per totum agrum, id cst, hunc mun-
dum, usque ad messem, id est, usqne iu fiucm saculi
inter zizania crescerc jussum cst (Matth. x m , 2 4 - 5 0 ,
5 6 - 4 5 ) , vcstris maledictis interiisse credattir. Verum-
tamcn ct in ipsis zizaniis, qnrc usquc in fincm non
colligi, scd lolcrari proccepta snnt, ct in ipsa palea,
quac nonnisi ullimo ventilabro tota separabittir (Id.
III, 1 « ) ; audel qtiisque dicere falsum essc Baplisma
quod in nomine Palris et Filii et Spirilus sancti da-
tur et snmitur ? Quos teslimonio gravidaLnrum 1
feminarum conviclos, vcl collegas vei preshytcros
vestros ab honore deponitis (quand^iquidem isla
exempla ubique non desunt), qtixro, antequam con-
vinccrentur, utrum fallaces fuerint, an veraccs ?
Respondebis ulique, Fallnccs. Cur ergo vertim Ba-
ptisinum et habebant, et dabanl? Cur in eis divinam
veritatem non corrumpcbat humana fallacia ? Nonnc
verissime scriptum est, Sanclus enim Spirilus disci-
ptinay effugiet fictum (Sap. l , 5 ) ? Fictos ergo islos
cum sanctus Spiritus fugerel, cur aptid eos Baptismi
veritas erat, nisi quia Spirilus sanctus hominis falla-
ciam, non veritalem Sacramenti fugiebat ? Porro si
et fallaces habenl Baptismum verum, qui hoc habent
quod veraces * habcnl 1 Unde tc oportet adverlere
scrmonem toum pottus essc pigmentis puerilibua
coloratum : ct ideo qui neglecto verbo vivo * fucis
talibus deicclalur, ipse amat pro verilatc piclu-
ram.
CAPUT X X V l l , — 6 2 . P E T I L . d i x i t : At enim dicii
apostolus Paulus, < (Jnus Deu$ 9 una fide$ unum
9 Ba-
plisma i (Ephes. IV, 5 ) . Vnum nos profilemur; nam
cerlum est eo$ qui duo exi$iimanl 9 in$anire.
6 5 . A U G . respondil: In vos istadicilis, scd insa-
niendo nescilis. IIIi enim dicunt duo baptismata, qui
aliud existimant habere justos, aliud iuiquos : cum
nequc islortim neque illortim sit, sed sit Christi in
utrisque tiniim ; qtiamvis ipsi non sint unum, sed id
quod est unum, isli habeant ad salutem, illi ad per-
niciem.
CAPUT XXVIII. — 6 4 . PETIL. d i x i t : Vcrum ut
aliquid cotnparem 9 solem geminunt videri furiosi$ 9 ticet
nubes ccerutea $mpe concurrat, ejusquc decotor facies
splendore percu$$a 9 dum radn solis ab cadem rcdeunt,
quasi proprios radios emittere videatur : sic, $ic in fide
Baplismatis aliud e$t qumrere imagines, aliud agnoscere
veritatem.
6 5 . AUG. respondit: Quid loqueris, quxso ? Quan-
1
tla i n Nss. At i n editis, gravidaruin.
• Floriacensis c o d e x , qtti hoc habet quod veracet
C v g i r a n n e n s i s , q\d hoc liabet quod non veraccs.
* > ita u s s . At c d i t i , verbo vero.

t$\
donubes cxmlea radios solis perctissa repercutit,
ntunqtiid furiosis quasi duo soles apparent, ac non
omnibus qui intuentur ? Cum autem furiosts ila viijc-
l u r , solis ipsis videlur. Sed si moleslum non esl
quod admoneo, vide potius ne forte lalia dicerc et
sic loqui furiosutn sit. Nempe tamen hoc diccre 1
voluisti, justos iiaberc verilatem Baptismi, injnstos
aulem imaginem : si ila est, audeo dicere imagincm
fuissc in illo vcstro (a), cui iton Deits, sed quidam
Comes (b) erat Deus : vcritalem autem vel in te vci
in illo qui hoc in euin elegantcr emisit, qunndo ei
dixit, Cui Comes est Deus. Et discernite illos qttos
nierque baptiznvit, et in nliis approbale Baptismum
vcrum, ab nliis aulem excluditc imaginem, et intro-
ducite vcrilatem.
CAPUT X X I X . — 6 6 . PETIL. dixil : Sed ut luec
minora discurram; numquid jus dicit, qui non
curuv magistratus, aut id quod dixerit jus
privati persona publica jura perturbet ? An non magis
reus non modo non prodest; sed cum eo quod conficit,
fatsarius obtinetur * ?
6 7 . Auc. rcsppndit: Quid , si isle privnttis nlque
fatsarius legem imperatoris alicui del? nonnc ille
*tim contuleril ctim eis qtii hanc liabent, et ipsam
tsse invenerit, non attendil a qtio accepcrit, scd
quid acccperit ? Falsarius quippe qtiando ex sua
falsitate dat aliquid, falsum est: qitnndo aulem nlie-
num verum ab aliquo dalitr, ctiamsi a falsario dctur,
quamvis ille verax non s i t , vcrum est tamen qttod
cjatur.
CAPUT X X X . — 6 8 . P E T I L . d i x i t : Aut
quam carnuna sacerdotis memoriter teneat,
inde sacerdos est, quod ore sacrilego carmen
sqcerdotis ?
6 9 . A U G . respondit: Ila islud dicis, quasi modo
qtia?ranitis quis sil vcrus sacerdos, ct nou quid- sit
verum Baptisma. Ut enim sit quisque vertis sacer-
dos, oportct ut non soio Sacramento, sed justitia
qtinque indtiatnr, sicut scripliim est: Sacerdotes tui
induantnr justitia (Psal. c x x x i , 9 ) . Qui autem solo Sa-
cramento sacerdos est, sicnl fuit pontifex Caiphas,
perseculor uiiitts et verissimi sacerdolis; quamvis
ipse non sit vcrax, quod dat tamen vcruin esl si non
det sutim, scd Dei : sicut de ipso Caipha dictum est,
Uoc aulem non a se dixit, sed cum essct pontifex,
phetacit (Joan. x i , 4 9 - 5 1 , et x v u i , 1 4 ) . Et tamen, ut
eo quoque simili utar quod ipse posuisti, si nttdias ab
aliquo vel profano prccem saccrdolis vcrbis et iny-
steriis evangelicis coiiformatam ; numqnid potcs ei
1
diccre, Non est vera, quamvis ipse non solum vcrus
non sit, sed etiam nulln? sncerdos sit? ctim aposto-
lus Paulus quoddain tesiimoiiium verum esse dixerit
Creiensis nescio cujus proplietx, qui inlcr prophelas
Dei non computabatur : ait enim, Dixit quidam ex
4
E d i t i , nempe cum. concionius M s s . , nempe tamen.
1
6ic MSS. At e d i i i , obtinet.
Editi, confirmatatn. Mss. vero, confomiatam.
1
9
a)optato
a)GUdo.
iCUNDUS.
LIBER S
i>is proprius eorum propheta, Crelenses sempcr men-
daces, malas beslice, ventres pigri: tcstimonium hoc
verumest (Til. i , 1 2 , 1 3 ) . Si ergo Apostolus, nescio
cujus alienigcnas testimonio, quia verum comperil,
etiam ipse aitcstatus cst; cur nos apnd quemlibct
invencrimus quod Cbr;s;i est, ct verum cst eliam si
ille apud qucm invcnitur pcrvcrsus et fallax est, non
discernimus vitium quod bomo habet, et veriialem
quam non stiam, sed Dei habct; et dicimus, Sacra-
mentum hoc verum est; sicut ille ail, Testimonium
hoc verum est? Numquid idco dicimus, Ettam ipse
bomo verax est; qtiia dicimus, .Sacrameiitum boc
verum est ? Sictit et Aposlolus, numquid idco prophe-
tain illum inter Prophclas Dci computavit, quia quod
in eo verum invenil, vcrum esse firniavit ? Similitcr
idcm apostolus cum apud Athcuas esset intcr nras
dxmonum nnimadverlit aram quamdain, iu qua scri-
cst
ptum erat, Jgnoto Deo. Et hoc lcstimonium ad illos
est, cum
in Cbrislo redilicandos assumpsit, ita ut hoc comme-
moraret in sermone stio, ntque suhjungeret: Quem
ros ignorantes colitis, hunc vobis nos annuntiamus.
Numquid quia vel inter idolorum aras vel a sacrilcgis
erecl?m arnm illam reperit, propterca quod in ea
vcrum crat dainnavit aut respuit; nut propter verum
qnod in ca legerat, ctiam sacrilegia Pagnnorum se-
ctanda esse pcrsitnsil? Consequentcr ntitem ctim
ipstun etiam Dominum iilis iguotiim, sibi autem no-
tum, cliam itlorum nolitix , sicut congruere judica-
1
bat, insinuare vellct. ait inter cxtcra : Et quidem non
longe positum ab unoquoque nostrum; in illo enitn
vivimus, ct movcmur, et sumus, sicut el quidam secun-
st quis-
dumvos dixerunt (Act. x v n , 2 3 , 2 7 , 2 8 ) . Numquid
numquid
eliam hic, quia invenit apud sncrilcgos leslimonia
publicat
veritatis, nul propter ista illos npprobavit, atit pro-
pler illos ista damnavit ? Vos autcm neccssc est ut
sempcr crrelis, quamdiu propter hominum vilia Dci
Sacramcnta violatis, aul nos proptcr Dei Sacramentn,
quae in vobis violare nolumus, eliam vcstri schisma-
tis sacrilegitim nssttmere pulatis.
CAPUT X X X L — 7 0 . PETIL. d i x i t : Omnif enim
potestas ex Deo est (Rom. x t u , I), uon in homine po-
iestalis ' ; sicut Pontio Pilato respondit Dominus Jesus
Christus, < Non haberes iu me potestatem, nisi esset
tibi desuper dula i (Joan. xix, 1 1 ) . Etiterum dicente
pro- Joanne, < Non potest homo facere quidquam, nisi ei
dutum fuerit de ccelo » (Id. m, 2 7 ) . Doce igitur, Iradi-
tor, simulandi mysleria quando acceperis potcstatcm.
7 1 . AUG. respondil : Ttt doce potius, universtis
orbis lerrartim , quo dilTusa esl hxrcditas Chrisli ct
illa tot gentium multiludo, ubi Apostoli Ecclcsias
fundaverunt, qunndo baplizaudi ami>erit potcstatem.
Nunquam doccbis : non solum quia eos calumniaris ,
non doces tradilorcs ; scd quia ctiamsi docticris,
non potcst qtiorumlibct malorum sccltis, sivc igno-
torum, sive fallacittm , sive tit zizania vel palea tole-
randorum, cverlerc promissa Dei, ut non in scininc
Abrahsc bencdicautur omncs gcnics : a quibus pro-
1
Floriaccnsis c o d e x , n o i w w .
i83 CONTRA L I T T E R A S PETILIANI, S. A U G U S T I N l £84

missis \os alienos f a c i l i s , qui cum omnibus gentibus quod omnibus gculibus q u x in semiue Abrahae t»e-
cominuniotiein uuitatis habere non vtillis. ncdicuntur non cominuiiicatis, et magnum c r i n i e n ,
CAPUT X X X l i . — 7 2 . P E T I L . d i x i l : Ucet enim est, non quorumdam vestrum, sed o m n i u m .
unum sit Dapiismum, tribus tamen est gradibus conse- 74. E t tamen n o s t i , ct commemoras
!
Spiritum
cratum. Dedit aquam Joannes sine nomine Trinitatis, sanctum ita vcnisse, ut i l l i quos l u n c impleverat,
sicut ipse professus esl dicens : < Ego vos baptizo in linguis omnibus loqucrentur : quid sibi volebat i l l u d
aqua poenitentio? : alius veniet qui fortior me est, cujus signum aique prodigium? C u r modo ita datnr S p i -
non sum dignus caiceamenta portare; ipse vos bapdzat ritus sanctus, ut ncmo c u i d a l u r linguis omuibus l o -
i/i Spiritu sancto et igne » (Matlh. t u , 11). Dedit Spiri- x
qtii possit, nisi quia omnes gentes credituras, ac sic
tum sancium Christus, sicut scriptum est: < Sibitavit in omnibus linguis fiiliirnm E v a n g e l i u m , illud tunc
t/i faciem eorum, et dixit, Accipite Spiritum sanctum » miraculum p o r l c n d c b a l ? Quod et i n Psalmo tanio
(Joan. x x , 12). Ipsequc ignis Paractttus crepitantibus ante prncdiclum est : Non sunt toquclcc neque sermo-
ftammis ardescens in Apostolos supervenit. 0 vera divi- nes, quorum non audiantur voces eorum. IIoc propler
nitas , qnce accendere visa est, non ardere, sicut scri- cos dicttim cst, qui S p i r i t u sanclo acccpto lingiiis
ptum est : < Faclus est subito de cocto sonus tanquam erant omnibus loculttri. Scd quia idipsuin i n o m n i -
vi magna spiritus ferretur , et rcptevit totam domum bus genlibus ct linguis futurum Evangclium et c o r -
nbi ernnl sedentes Apostoli Et visce sunt distributce pus C b r i s t i pcr l o l u i n orbem terrarum linguis o m n i -
tingua* tauquam ignis, sedil au'em super unumquemque bus personnttirum significabat, sccutus a i l : In
eorum; et repleti sunl omnes Spiritu $anclo et coepe-
% omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis ter-
runt ioqui vuriis lingnis, sicut Spiritus sanctus dubat rce verba eorum. H i n c fit ut Ecclesia vera iieminein
eloquium eis » (Act. n , 2-4). Tu vero, penecutor, vei lateat. Unde est illud quod in Evangelio ipse d i c i t :
aqnam pmnitentice non habcs, qui non Joannis occisi, iVon potest civita$ abscondi super montem constituta
scd occisoris Herodis retines potestatem. Tu igitur, (Matth. v, 14). Ideoque in eodem psalmo connccti-
traditor, Spiritum sanctum Christi non habes : elenim tur, In sole posuil tabernacutum suum, i d es , i n m a 1

morti Christns est traditus, non ad mortem tradidit iiifestatione : sicut i n Regnorum l i b r i s Iegimus d i -
Christus. Tibi ignis in spiritu apud infero$ vivax est, Ctum, Quod tu in occuito fecisti, patieris in sole (II Iteg.
qui jejuuis apicibus wstuuns, membra tua per swculum x t i , 12). Et ipse tanquam sponsus procedens de thata-
afflure valeat, non ftnire ; sicul scriptum est de reorum mo suo: exsuttavit ut gigas ad currendam viam; a
in inferno supplicio, i Ignis eorum non exstinguelur > summo cceto igxessio eju$ : ecce haiies adveiilum D o -
(l$ai. i . x \ i , 2 i ) . m i u i in carue. Ei occursus ejus usque ad summum ejus:
73. A i c . r e s p o n d i l : T u es illc malcdicus c o n v i - ecce liabes rcsurrectionem e l asccnsionein. Nec cstqui
dalor, tton vcridicus dispulalor. Nonne aliquando $e abscondat a calore ejus (Psal. x v u i , 4 - 7 ) : ecce liabea
desines talia dieere, q u x s i non probas, ad ncininem adventum S p i r i l u s s a n c i i , quetn i n liuguis igucis m i -
p c r t i n c n l ; si autem prohas, ad unitalem orbis t c r r a - s i l , u l fervorem charitatis ostenderet, quaiu profe-
rtini, qu e in sanctis tanquam i n frumcntis cst, o m - clo non habcl qui cum Ecclesia quae in oninibus liu -
niuo uoii pertincnt? S i placcat e l nobis pro malcdi- guis est, uoii servat uiiilatem spiritus i u vtuculo
c i s maledicla rcpouerc, possuinus ct nos fortc discrte pacis.
c o u v i c i a r i . Possumus etnos dicere, Crepftantibm ftam- 75. J a m vero q u o d u n u m q u i d e m Bnptismiim csse
niis : scd nullo modo m i h i sonat diserte, quod d i c i l u r d i x i s l i (Ephes. tv, 5), sed lamen tribus g r a d i b u , c o n -
ineple. Possumus et n o s d i c c r e , Jejunis apicibus w- secralum, ipsaquc tria sic persouis singulis d i s p e r l i -
$tuau$ : sed scripiorum nostrorum apiccs nolumus, tus es , ut aquam J o a n u i , Spirituiu saoctum D o m i u o
cum ab aliquo sano leguiilur, a succo gravilatis jo- Jesu C h r i s l o , et ignem lerlitim Paraclcto dcsuper
jtiuos j u d i c a r i , et ipsum in eis duin nullis sentenliis misso tribttcris, quantus c r r o r s i l parumper advcrlc.
milibus p a c i t u r , supcrvacaneo laborare jejunio. E o quippeductiis es ut ita sentires, quia Joanucs ait,
f.cce tlico Circumcelliones vcstros, nou c r c p i t a n t i - Ego quidem baptizo in aqua : qui autem posl me venit,
bus, sed pra:cipitanlibuj flanimis furoris a r d c r c . S i major me esl; ip$e vos baptizat in Spirilu sancto et
r c s p o u d c i i s , Quid ad nos? c t i r c t l u cum objeceris igni (Matth. m , 11). N c c considerare v o l u i s l i , uuii
quos voltieiis, non vicissim audics, E l n o s nescimus? tria tribus singillaiim esse coaptata, aquam J o a i m i ,
S i rcspondcris, Non p r o b a t i s ; c u r non tibi orbis l e r - Spiritum C b r i s t o , ignem P a r a c l e l o ; sed t r i a h x c a d
rarutn rcspondcat v i c i s s i m , Nec vos probatis? P a c i - duos potius pcrtinere, unum ad J o a n n c m , ct duo
scamur crgo, si placct, ut ncc l u nobis malos n b j i - c a t e r a ad Dominiim. Ncque enim dictum c s l , Ego
cias quos putas nosiros, ncc vobis ego vcstros. Ita quidcm vos baplizo iu a q u a ; qui autem post ine ve-
vidcbis hoc pnclo lam justo placilo alqtie firmaio, nit, inajor me est, cujiis non stitn dignus c;ilccaineiita
i ibil l c baberc quod objicias s c m i u i Abrah;e in o m - portarc, ipsc vos baptizat i n S p i r i l u saucto; qui n u -
nibus gcnlibus. A l q u i cgo tibi plane invcnio maguuin tcm p o s l i l l u m venlurus est Paraclctus, ipse voa
quod objiciain : C u r vos crgo impie scparastis a sc- bnptizal i n ignc : sed, Ego quidem, i n q u i l , i/i agua ;
ininc A b r a l h r , quod esl in omnibus genlibus? Hoc qui autem post me venit, in Sfirilu snncto ctigr.i.
certe tjuemadmoduin dcfcmlas, uon habes. Piirgamus
enim uos utriquc a ciiiuiutbtis abenis : boc atitein 1
ita Mss. \ i eilui, clcum nvsit.
285 LIBKK S UJNDUS. 286
Unura sibi Iribuil, iili tluo. Vides crgo qitcmadmodum buit : Joannes quidem baptizavit aqua; vos atitem
te fcfcllit ntimcrus. Adbuc attende : unum dixisti baptizati estis Spiritu sancto, quando vobis in facicm
Baptismtim tribus gradibus consecrntum, aquo, Spi- sufflavi, ct deinceps baptizabimiui in igne, quem ac-
ritti sancto, ct igni; ct Jres personas pcr singula po- ccpturi estis non post mulios dies hos : ut videlicct
suisti, Joannem ad aquatn, Cbrislum ad Spiritum, complcrcnlur trcs illi gradus, quibns dicis unum Ba-
Paracletum ad ignem. Siergo aqua Joannis ad cum- ptismum consecratum. Ita fit ut adhuc nescias qnid
dem pertinet cujus unilas commendalur, non debue- sibi velit quod dictum est, Ipse vos baptizal in Spi-
riint baplizari jubente Paulo aposlolo qtios compcre- ritu sancto etigni; et temere velis docere quod ncscis.
rat baplizatos a Joanne : jam enim habcbant aquain CAPUT XXXIII. — 77. PETIL. d i x i l : Sed ut ptene
ad eumilem, sicut dicis. Btptismum pertinentem : discutiam Baptismum Trinitatis\ dixit Apostolis suis
rest ibal ul Spirittim ew ignem accipcrcnt, quia de- Dotninus Christus : < Ite baptizate genles in nomine
ftierant Joanni, ut compleretur Baplismtis tribus, ut Patris et Fitii et Spiritus snncti, docentes eas servare
asseris, gradibus coiisecralus. Cum vero auctorilalc omnia qucecumque ntando vobis *(Matlh. xxvm, 19,20).
apostolica jussi sunt baptizari, satis declaralum est Quem doceSy tradilor? quem condemnas? Quem doces.
aquam illam Joannis nou pcrtinere ad Baplismutn traditor? quem occidis? Postremo quem doces? an
Chrisli, scd pro neccssario tempore alterius dipensa- quem feceris homicidam ? Quomodo igitur baptizas m
tiouis fuisse. nontine Trinitatis ? Patrem Deum dicere non potes.
76. Postrcmo, quid tibi visum est, ut cum probare Nam cutn dixerit Dominus Cltrislus, < Beali pacifici,
voloisses Spiriltim sanctitm a Cliristo dalum, et adhi- quia filii Di vocabunlur i (Id., v, 9 ) ; tu qtti pa-
buisses e x Evangelio testimonium, quod resurgens a cem animi non habes. Deum non habes patrem. Quomo-
mortuis insufflavit in facicm discipulorum diccns, douwem in nomine Filii baptizas, qui tradis ipsum, qui
Accipite spiritnm sanctum (Joan. xx, 12); aiquc ulti- Filium Dei non utlis passionibus nec crucibus imitaris ?
uium illum iguem qui cum Baptismo nominattts est, Qnotnodo autem baptizas in nomine Spirilns sancti,
in linguis igneis quae Paracicto veniente demonstralac cutn Spiritus sanctus in illos Aposlotos vencrit, qui non
suiit velles ostendere, dixisli Ipseque ignis Paracle- fuerant traditores ? Cum igilur Deus vobis genilor non
tus crepitantibus flnmmis ardescens tn Apostotos super- sil% nec aqua Baptismatis vcre nascimininemo vestrum
oettii ; quasi alius sil Spirittis sauctus, «piem dcdit penitus nalusest, nec patrem habelis, impii, nec ma-
insttfnando in facicm discipulorum, el alius qui post trem. Vos ergo hujusmodi non debeo baptizare, etsi nl
cjus asccnsuin in Apostolos supcrvcnit. Numquid ergo carnem Judcei quasi baptizattt. milties vos tavetis?
du<» sunt Spiritus sancti? Quishoc dementissiuus * 78. A u c rcspondit : Certe proposucras plenc cKs-
dixcrit? Ipse itaque Christus eumdem Spiriliim cutere Baplismum Trinilalis, et intentos nos multum
sauctum dedit, sive iusufflando in faciem discipulo- ieceras : sed, scilicet quod vobis faciilimum esl, quani
rum, sive dcsuper eum die Pentecostes certa sacra- citotead solita malcdicta vertisti. Ilocrevera copiose
menti commendatione mittendo. Proiude, non Cliri-
8
facis. Proponis enim tibi quos vis, in qtios iuveharis
stus Spiritum sanctum dedil, et igncm Paracletus, qiianlumvis: in qtia magna sermonis lalitudine uno
ul quasi compleretur quod diclttni cral, In Spiritu brevissimo verbo quod dicilur, Proba, in arctissimas
sanclo et igni: sed idem ipse Christus Spiritum sati- coarctaris nngustias. lloc enim tibi dicit semen Abra-
ctiim dedil, quem in lerra posilus suo flaiu, in ccclo ha>, in quo cum omnes gentcs benedicuntur, non cu-
autcm positus linguis igneis demonstravit. Namque rnnt cum a te maledicunlur. Sed lamen quia de Ba-
ut noveris non tunc itnpletum esse qtiod dictuin est, ptismo agis, quem tunc putas cssc verum, cum iu
Ipse vos baptizat in Spiritu sancto quando eis suflfla-
t homine jusloest, falstun autem cum in homine ini-
vit in faciem; ut jam non iu spiritu, scd in igne ba- qtto est: ccce ctego seciiudtun tuam regtilam si dis-
pliznndi venluro Paraclelo viderentitr; rcminiscere ctiliam Baptismuin Triuitalis, copiosius, ut arbilror,
apcrtissimam Scripturam, ct vide quid eis dixerit, polero diccre, quod non habeat Deum Patrcm, cui
quando* ipse Dominus ascendil in ceelum : Joannes Comes est Detts (a); ncc Cliristum suum crednt, nisi
quidetn baptizavit aqua; vos aulem bapiizabimini Spi- pro quo passus est; ncc Spirilum sanctum bnbeat,
ritu sanclo, quem recepturi estis non post muttos dies qui longe diverso modo linguis igneis miserabilcm
hos ad Penlecosten (Act. i , 5). Quid hoc lcstimonio Afriram iuccndit. Quomodo ergo habent Baplismuni,
clarius? Secundum aulcin senstttn tuum dicere de* ant quomodo dant * in nominc Palris el Filii el Spi-
ritiis sancti? Certe jnm advcrlis posse in hominc ini-
* F d i t i , ad nltimnm illum iqnem, qui cum Baplismo no- quo csse, vcl ab bominc iniquo dari Bnptismum, non
minaius est in tinqnis tqneis, qjtw paracteto venienle demon-
stratm svnt, vctles ostendere ? nixisti emm, ipseque, e t c . iniquum, sed juslum et vcrum; non quia illius cst,
Nec a l i t e r habebaut Mss. s e d | ostulat s e n s u s u t loco, ad, sed quia Deicst. E l ego tthi dcislo nihil caltimnior;
| onaiur, atfpie : d e i n d e emendata v o c u m i u t e r i u n c t i o n c ,
*c d e l e i o , enkn; l e g a t u r , velles oslendere, dixisti, ipse- quod lu de nescio quibus orbi lerranim faccrc non
que. ccssas, ct,quod cst intolcrnbilius, ncc de ipsis aliquid
* K d i l i : Qnis hoc nisi dementissimus ? P a r l i c u l a m , wi,/,
superfluo additam o h s e r v a n t l . o v a u i e n s e s , A n n o i a t . i i
liuoc l o c u m e l i n Iib. 5 de Raplismo c o n t r a Donatistas, cap. 1
Floriacensis codex, vera nascintini. cygirannensis, vera
10. Abcst r e v e r a a nostris etiam m a n u s c r i p t i s . nascamini.
* A i n . , circa sacramcnti conunendalionem. E r . c t L n v . , 1
lu Mss., dat : in auibus tamen altcra r 'te senlenti*
a5

citm sttcrametai comnumdulionem. C a s l i g a u l u r ex manu- legiiur, Itahent raplisttwm.

scri; tU. (a) \ ide su^ ra, n. 55.
287 CONTRA LITTERAS P E I L I A M , S. AUGUSTINl 288
probas. Illud vcro ncscio quomodo lolcrari possit, dum proditi conscienliam maculosnm gcrebant: pnn-
qnod non solum hominibus sanciis de hominibus ini- serlim si inler istos baptizalos aliquis existat, qui se
quis caiiimniaraini; sed etiam ipsi sancto Baptismati, fatcatur malam cnm bnptiznreiur habuissc conscien-
quod in quolibet iniquo nccesseest u l sanctutn sit, tiam, qtiod per illam forte occasionem ad aliquod fla-
critnen ex contagiouc peccatorum hominum compa- gilinm pervcnire voluissct? Cum ergo vobis fuerii
ratis, ut tale dicaiis cssc Baplisma, qualis est iile a manifeslatum, nec illum qui ministravit, ncc illum
qtto hahelur, vel daltir, vel sumitur. Porro si lalis qui accepiiBaptisinum, puram habuisse conscicntinm,
H l homo qualis fucrit ilie cum quo accedit ad sancta, denno bnptizandiim esse ccnscbilis ? Nequaquam lioc
el talia fiuirt ipsa Sacramenla quales fuerint homines dicturus, ncqtiaquam facturus es. Baptismi ergo pu-
in qtiibtisstint; sufficit s%nctis homiuibus ad solatium rilas a puritate vel immunditia conscienda;, sive dan-
ctun sancto Baptismo communitcr a vobis falsum c r i - lis sive accipientis, omriino distincia est. Andc ergo
men audirc : vostantum videte qttcmndmodum vestro jam dicere punc conscienlias fuissc fraiida:orcm,
ore damnemini, si et sobrii veslri ex contagiono raptorem, pupillorumetviduarnm opprcssorcm, eon-
ebriosorum vcstrorum ebriosi sunl, ct misericordes jugiorum separalorem, patrimoniorum alienorum
vestri ex raptorum contagione raptores sttnt, et qtiid- proditorem, vendilorem, divisorem (a). Audc cliam
quid aptid vos in malis hominihtis iuvenilur, boc dicere pnrae conscientiaa fuisse illos, quos Utlibos tcm-
coguiittif esse qui non stint; el ipse Baptismits in poribus defuissc difficile est : si qui forle non propler
omnibus immundis vestris immundus cst, ct pro ip- Cbristum, noc propter vitam aHernam, scd propter
sius immunditi;c diversitalc divcrsus est, si talis essc amicilias terrenas conciliandas, et cupiditatcs terrc-
cogitur qualis est illc a quo habelur ct datur. Ilaec nas satiandas, ab illo ut baptizare.dur ambierunt.
uliqtic falsa sunt, ct ideo uobis nihil obsunt, cum ea Porro si hos puraj conscientia? fuisse uon audes di-
dicitis in nos, ncc rcspicitis vos: vobis autem obsunt, cere; si quos exco uumero repcreris baptizatos, da
quia cum ea falsa dicitis, in nos non caduut, scd quia eis quam non acceperunt aqtiatn puras conscienti»:
«a vera pulatis. in vos recidunt. quod si non facis, desine adversus nos jactarc quod
CAPUT X X X I V . — 79. P E T I L . dixit: Nam si iilos non nosli, ne cogaris adversus nos respondere quod
Aposlolis ticuit baptizare. quos pcenitentice baptismo nosti.
loannes abluerat, mihi vos baplizare sacrilegos non CAPUT X X X V L — 8V PETIL. dixit: Qui utique
ticebU? Spiritus sanctus in vos venire non potuil, quos non vel
SO. A u c rcspondil: Ubi est crgoquod snpra dixe- pmnitentice baptismus abtuit; sed pccnitenda, quod te-
ras, non alitim baptismum fttisse Joannis, alium rum est, aqua pottuit tradiloris.
Christi, sed unum Baptismum iribus gradibus con- 84. A U G . respondit : Trnditorcs quidem non soluui
secratum, qttorum Iritim graduum aquam Joauncs, nos uon probatis, sed nec paires veslri palres no-
Spiritttm Christtis, ignem Paraclcltts dedit? Cur ergo stros probare p*<uenint: qui si probati cssent, non
aquam repctiverunl Aposloli iu cis quibtis jam Joan- utique patres nostri essent, secundom tuam su -
ncs aquam dederat pcrliticntem ad tintim Baptismum periorem assertioncm, qtiorum non essemus fa-
tribus gradibus consecralum ? Ccrnis certc quam sit cta sectati : nec tamcn proptcr eos a consortio
neccssarium, ul scial quisqtie qtiod ioqtiitur. diveliercmur unitatis, et a scmine Abrab;e iu quo
CAPUT X X X V . — 81. P E T I L . dixil : Neque enini bencdicunttir omnes gentes (Gen. xxu, 18). Venim-
Spirilus sanctus in quemquam manus imposilionc ponti- tamen si alia est aqtia Cbrisli, et alia est aqua
ficis potcrit inseri, nisi aqua puras eonscienlice prasces- traditoris, quia non fuit tradilor Christus; ctir non
serit generalrix. alia sit aqtia Cbristi, ct alia sit aqua raptoris,
82. A U G . respondit : l n his paucis verbis tuis duo sunt quia ncc raptor utique fuil Christus ? Bapiiza ergo
crrores. Et iuiiis quidem ad quxstioncm qusc inler ttt post raptorem ttium , et baptizabo ego post tra-
tios discutittir, non valde pertinet, sed te impcriliae ditorem nec mcum nec tnum; aut si charlis pro-
coargtiit. Nam in ccnlum viginti liomines sine cujus- laiis crcdendum est, c l meum et tuum; si aulein
quam niauiis impositione, iu Cornciium vero Cenlu- cominunioniorbis tcrrarum magisquam parli Donali,
rioncm ct cos qui cum illo erant, cliam priusquam noii mcum, sed tuum. Meliorc vcro et saniore scn-
baplizarcnlur, Spiritus sanctus advcnit (Act. i , 15; u , teniia, quia sccundum aposlolicam vocein , ttnus-
4 ; ct x, 44). Altcr aulem crror in his verbis tuis to- quis pie noslrum proprium onus portabit (Gatal. u ,
tam fttusam vcslram peuitus perimit. Dicis cnim aquam 5 ) ; nec ii!c raplor vester est, quotquol non estis ra-
puras conscicniiau praccdcre oporlcre generalriccm, ptores, nec quisqttam tradilor aut noster aul vcster
iil Spiritus sancius conscquatur. Proindc attt omnis c s l , quotquot non suinus traditorcs. E t i d c o n o s s u -
aqua in nomiiic Patris el Filii ct Spirilus sancti con- mus calbolici , qui secundum islnm senlcntiam uou
sccraLn purtt conscicnliie esl, uou proptcr cos a qui- dcserimus unitalem : \os vcro bacrelici, qui proptcr
hus miuistratur, vcl a quibus nccipitur, scd proplcr qtiorumdam homiiitim crimina scu vera seti falsa, iton

iliutn qui hunc Baplismum immnculattts inslittiit: aul vultis lenere cum Abralne scmine < harilaiem.
si nquaui purai conscientiac non facit nisi pura con- C A P U T XXXVII. — 85 P E T I L . dixit : Sed ut hac
scicntia et ministrautis hominis, ct sumcniis; quid
agitis de iis qnos invcnilis nb cis baptizatos, qtii non- (a) Optatum (;ildonianum.
ft>9 LIBER SE<
sb Aposlotis facta prcetuceant, eorun actibus edocemur,
:UNDUS. m
et in natis mulicrum non Imbuissc mnjorcm; qttia
sicut scriptum ett: t Factum est autem dum Apotto
prioribus justis praRuuntiare tantum Cbristum con-
cuet Corinthiy Paulus perambulutis superioribus parti-
ccssum est, huic autcm ct pra?.nuntinre abseiitcm , et
bus venit Ephesum. Et cum invenisset quosdam discu
viderc presentem, ut huic inveniatur patuisse qtiod 1

pulos, dixit ittis : Si Spirilum sanctum accepisiis rre-

illi cupierunt. Et idco sacramentum bnptismi ejns
denles T At illi dtxerunt: Sed neque si esl Spiritus san-
adhuc ad prasnuntialionem Christi perlinet, sed plano
ctus audivimus. Dixitque Pqulus: In quo ergo baptitati
novissimam : quoniam usque ad illum fueruul prx-
tstis? Et responderunt dicentes :Joannis Buptismo. Ait
nuntiationes primi adventus Domiiii, cojus adventits
autem Paulus : Joannes baplizavit baplismo pozniten-
modo aununlinlioiies sunl, jam non pncnuutiationcs.
tiw. piebi dicens tit eum qui venturus esset post ipsum
Scd Dominus humililalis viam docens, sacramenta
y

ut credercut, hoc eit, in Jesum Christum Dominum no-

strum. Quo audito. baptizati sunt in nomine
nostri Jesu Christi. Et cum imposuisset iltis
Paulus, venit Spiritus sanctus super ittos. Loquebantur
sutem varns tinguis, et prophetabant. Ei eranl omnes
viri fere duodecim i (Act. xix, 1-7). Si igilur itli sunt
baptizati, ut Spiritum sanctum reciperent, cur non vos
si sanctum vultis Spiritum sumere, post vestra menducia
veram percipitis novitatem? Qui si male hoc
quare nos qucerilis ? aut certe si crimen esl,
vrimitus condemnate; qui utique Pautus quod jam fue-
rat abluit, nos autem in vobis quod nondum esl
samus. Non enim vos, ut sccpe jam diximus, vero
vtismate tingitis, sed inani vocabulo falsi
infamatis.
86. A i o . respoudit: Paulum «non accusamus, qui
ikdit bomiuibus Baptismum Chrisg, quia non habe-
banl Baplismurn Chrisli, scd baptismum Joannis, se-
cundum ipsoruiu responsionem; qui iuterrogati, in
quo baptizati essenl, responderunt, Baptismo Joan-
nis: qui ad Baptismum Christi non pertinel, nec ejus
pars ulla vei gradus est: alioquin aul tunc iterabatur
aqua Baptismi Chrisii, aut si Baptismus Chrisli
tunc pcr duas aquas perGciebatur, minus perfeclus
est modo, quia non datur illa qua pcr Joannem
dabalur : quodlibet autem borum impitim et sacrile-
gtun cst opinari. Dedit ergo Paulus Baptismum Chri-
sti cis qui non Baptismum Cbrisli habcbnnt, sed
Joaniiis.
87. Cur autem illo tempore necessarius fueril ba-
ptismus Joannis, qui nunc jam necessarius non cst,
et alibi diximus, et nunc ad rem quac inter nos agitur
non pertinet; nisi tanlnmmodo ut vidcaltir quod
Joannis bnptismus alitis fuil, Christi autem afius:
sicut alius fuit ille baplismus , in quo patres nostros
dicit Apostolus baplizatos in nube ct in mari, quaudo
per Moysen Rubrum mare transierunt (I Cor. x, 1.2).
Ux enim ct Propheue usquc ad Joanncm Baptislam
sacramenta babebant pr^ntinliantia rcm rulnram :
nostri vcro tcmporis Saeramenta venisse tcstanttir,
qnod illa venlurum esse pncdicabant. Joannes ilaque
mnnittm pnecedentium proximus Christi aimuntialor
hiil. Et quia omnes stiperiortim temporiim justi et
pmpheta» eupiebanl vidcre completum, quod revc-
lanle Spiritu futuruin cssc cernebant; unde el ipse
Dumiuus dicit, Quoniam multijusti et propheta: cupie-
nmt videre quw videlis, et non viderunt; et audire qnas
esditis, et non cudierunt (Malth. XIII, 17)
pterea Joanncs atnpiius qnam propheta diclus est,
qux hic invenil prxuunlialionis sux suscipcre digna-
Domini
tus est, non ad suac purgationis adjutorium, scd ad
manus
nostrae pietatis exemplum : ut scilicet ostetideret no-
bis quanta devotione stiscipere debcmus ea qux ilhim
jam venisse testantur, quando ipse suscipcre non dc-
dignatus est quae illum venturum flgurabatit. Et Joan-
9
ncs ergo quamvis proximus, et infra unum annuin
coaetaneus, tamen cum baptizaret venieuti pneibat
facimus $
Christo: propter hoc de illo dictum est, Ecce mitto
Paulum
angelum meum ante faciem tuam. qui prccparubit viam
p
tuam. Et ipse phedicabat diccns, Venit fortior me post
bapti-
me (Maiach. u i , 1, el Marc. i , 2, 7). Sic crgo cir-
Ba- cumcisio oclavi dici quae palribus data est, pramun-
baptismatis liabat justificalionem nostram, in exspoliationciii car-
nalium concupiscentiarum per restirrectionem Do-
mini, qua? post septimum, id est sabbati diem, octavo
die, id cst dominico facla est, qui dics terlius post
sepulturam ejus occurrit: eamdcm tamen pranuu-
tiantem circumcisioncm carnis infans Cbristus acce-
pit. Et quemadmodum Pascba quod a Jud;eis cele-
brabatur in occisione agni, praenuntiabat Domtni pas-
sionem et transitum de boc mundo ad Patrem, el
ipsUm tamen Pascba quod erat in eadem prcnuntia-
lione, idem Dominuscum discipulis celebravit quando
ei suggesserunt dicenles, Ubivis paremus tibi paseha
(Matth. xxvi, 17)? sic etbaptismum Joannis, qui erat
in proxima ejus prxnuntialioue, ctiam ipse suscepil.
Scd sicut nliud esl caruis circumcisio Judacorum,
aliud suitcni quod octavo die baplizatorum nos cele-
bramtis; et aliud cst Pascha quod adhuc illi de ovc
celebrant (a), aliud aulem quod nos in corpore el san-
guine Domini accipimus : sic alius fuit baptismus
Joannis, aiius cst Baptismus Chrisli. Illis eiiim veu-
lura ista pratnuntiabautur : istis complcta illa pr.ndi-
cantur. Et quamvis illa Christus acceperit; nobis la-
taen necessaria uon sunt, qttia ipsum qui per bxc
annunliabatur accepimus. Reccnti aulem adveiilu
Domini quisqttis illa accepisset, opus ci crat ut eliam
his imbuerelur : quisquis vero his imbutus essct, uon
opus erat ul retrorsus in illa cogeretur.
88. Quapropter nolite dc Joaunis baptismo caligi-
nem facere, cujus causa c l ralio sive ista sil qtiam cx-
posui, sivealia melior certiorquereddatui, iilud tamen
manifcstnm est, alium fuisse baptismum Joaonis,
* In vss., ut hinc inveniatur potuisse.
(a) Existimabat r a s c h a a Judseis p c r o r b e m dispersis
adbuc ovis i m m o l a i i o n c c e l e b r a r i , ut l i b . I Betract. cap. 10:
: pro- sed profecto L c g e vetittim erai D c u t . x v i , 6, u e Pascha iti
aliis v e l Juda-x locis i rxlcr J e r u s a l e m iuunolarciur.
29! CONTRA LITTERAS PE flLIANl, S. AUGUSTINI
alium Chrisli : el illuin Joannis baptismum app^lla-
tum , quod ci istortim quos commemorasli responsio
decbrat, el sermo ipsius Domini, ttbi ail Judacis, Ba-
ptismus Joannis de cceio est, an ex hominibus ( Matth.
xxi, 25)? Iste autem Baplismus non dicitur Caeciliani,
nec Donali, ncc Auguslini, nec Petiliani, sed Bapti-
smus Chrisli. Nam si impudenles nos putas, quia post
nos nemincm volumus baptizari, cuin videamus post
Joannem fuissc homines buptizatos , qui ulique in-
comparabiliter major esl nobis; numqtiid forte Joan-
ncs ct Optatus acqualcs sunt? Ridiculum videlur : et
tamen pulo quod non eos xquales, sed majorein cre-
dalis Oplatum. Posl Joannem quippe Apostolus bapti-
zavit, vosbaptizare poslOptalum neminem audetis. An
quia Optalus in unitate veslra fuit ? Jam lioc quibus pra>
cordiis sustineri possit ignoro : si amicus Comitis (a)
cui Comes erat Deus, in unitalc fuisse dicitur, et ami-
cus sponsi pracler unilatem. Quod si Joannes maxi-
nte in unilatc fuit, ct non solum Optato, scd omnibus
nobis et omnibus vobis louge excellcutior et major
fuit, et tamen poslcum Paulus apostolus baptizavit :
quare vos post Optatum non baptizatis? Nisi forle in
lias anguslias vos coarctat caccitas veslra , ut dicatis
Optatum dare poluisse Spirilum sanctum, Joanncm
non potuisse. Quod si non dicitis, ne ab ipsis etiam
insauis veslra rideatur insania : quid responsuri estis,
ctir post Joannem bnptizandi fuerint homines, post
Optalum attiem ncmo baptizandus sit, nisi qtiia illi
lia; lisino Joannis fucrant baptizali; qittcumqiic autem
Cliristi Biplismo bnplizautur, siveper Paulum bapti-
zentur , sive per Optatum, nihil distat mter istorum
et illorum Baplismum , cum tantum distel interPau-
lum et Optatum? Redile ergo, pracvaricatores, ad
cor (Isai. XLVI, 8), el nolite ex hominum moribtis et
f iclis divina Sacramcnui pensarc. Itla enim per eum
sancLi suut cujns s u n l : sed digne tractala affcrunt
1 vides quid restet.
praemiiim ; ii digne autem tractata, jtidicium. Et
quamvis unum non siut qui Dci Sacramcntum digne et
qui iudi^ne tractaverinl : tinuin esl tamen illud sive
diguc sivc indigne liactclttr; non ul ipstim mcliusvel
deteritis fiat, sed ad vitain iiiorlemvc traclantium.
Illud sane quod dixi>ti,Q«»fl in illis quos baptizavit post
Joannem Pautus, quod jam fuerat abluit; profccto non
diceres, si aliquautum considerares quid dicercs. Si
cnim ablttcndus futl baplismus Joannis, procul dubio
sordidtis fuit. Quid crgo jam te urgcam ? Recole aut
legc, et vide unde hoc Joanncs acccperit : reperies
in quem effudcris istam hlasphemiam; quod cum
repereris, snltem pecttis tundatur, si lingtia non fre-
iialtir.
89. Jam vero quod eleganter vobis diccre vidcmini,
Si malehoc fucimus, quare nos qmvritis? noune ali-
qtiando recordnmini, quia non quicrttnlur nisi qui
peiierunt? An et hoc non viderc, ad ipsam perdilio-
* ncm perlinet? Possel euim ct illa ovis tam absurde
paslori dicerc, Si malc fack) quod a grege aberro,
* E d i t i , facta simi. Emendantur ex manuscriftis.
(a) Glldouis. > ide supra, n. 55.
* 29»
qunre mc qu;eris? non inlelligens quare se putnr mm
esse quanrendam, hanc esse unam causam qunrc qu.c-
ratur. Quis atileni vos qti*eril, sive per Scriptttrns
suas, sive per linguas calhoiicas et pncificas, sivc pcr
flagella lemporalitim tribulationum, nisi ille qui istam
niisericordiam vobis dispeusat in omuibus? Quacrimus
ergo vos, ut mveiiiamus : tantuin cnim vos diligiinus
iit vivatis, quanttim vcstrum errorem odimtis, ut in-
tcrent qui vos perdit, quamdiu ipsc n o n pcrit. Atqne
m i i i a m sic vos quairamus, ul etiam inveniamus, c t dc
unoquoqtie vcstrum gaudcntcr dicamus, Mortuus
erat, et revixit; perierat, el invcnlus cst (Luc. xv, 32)!
CAPUT XXXVIII. — 90. PF.TIL. d i x i l : Si vos tenere
Calholicam dicilis, catholicos illud esl quod grcece diri-
tur unicum sive totum. Ecce in toto non estis , quia in
parlem cessislis.
91. Auc. respondit : et Ego quidcm graccae linguas
perparum assecutus sum, et prope nihil : non tamen
impudenler dico, me nosse 8XOJ, n o n esse ttnum, scd
totttm; el *a0'o).ov, secundum lolum; nnde Catholica
nomen accepit, dicente ipso Domino, Non esl vcstrum
scire tempora, qua: Pater posuit in sua poteslale : sed
accipietis virtutem Spiritus sancti supcrvenicntem in tos,
et eritis mihi tcsles in Jerusalem, et in lotam Judccam
el Samariam, et usque in totam terram ( Act. i , 7, 8).
Eccc tinde Calholica vocatur. Scd ita clausis oculis
olfcnditis iu roontem, qui cs parvo lapide, secundum
pro|iheliam Danielis, crevit et implevit untveraam
tcrram (Dan. u , 35), ut u o b i s dicatis, quod i n partcm
ccsserimus, et in loto n o n simus, quorum cominiiuio
universo o r b e diffundttur. Sed quemadmoduin si m i h i
dicercs qtiod ego sim Petiliauus , n o u invcnircm
qtiemadmodum le refellerem , nisi ut aut jocnnteiu
ridercm, aut insanicntem dolerem; hoc m i l i i nunc
faciendum esse video : sed quia jocari t e n o n c r c d o ,
CAPUT X X X I X . — 92. PETIL. dixit : Sed non est
pars tenebrarum contra lucem, nec pars amaritudinis
cum metle : non est pars vitce cum morte, non esl pars
innoceniim cum realu, non est pars aquo? cum sangnine;
necamurca? cum oteo pars, ticetsit fcecutenta cognnlh;
sed amcta reproba defluent. Ipsa est sentina vitiorum,
dicente Joanne, i Ex nobis exierunt, sed non sutil de
nobis : nam si essent de nobis , permansitsent utique
nobiscum i (I Joan. u , 19). Non est anrumcum sordi-
bus suis : omnia preliosa purgantur. Scriptum est nam-
que : i Sicut aurum probal fornax, ila etjustos vextitio
tribulationis > (Sap. u i , G). Non est pars crudelilas
mansuetudinis, ncc religio sacrilegii, ncc pirs Macarii
penitus potest esse nostra quia rilus nostri similitudi-
nem maculat. Acies namque inimica non pars est, qum
implel nonxen hostite : qnce si vere pars dicitur, senien
tiam congruam Satomonis incurret, c Pereul pars corum
delerra i (Prov. n , 22).
93. Auc. respondit : Ha?c verha jactare ct nihil
probare, qtiid cst nisi dclirarc ? Allendis zizania pcr
1
Floriacensis c o d e x p n e t e r i t , esse nostra. Et infra ?
maculat; cum C y g i r a n n e n s i MS. habct, nmculant.
m LIBRR SFJ
mtindum , el iriticum non attendis; cum per lotum
utraqiie jnssa sint crescere. Altendis semcn maligni,
quod tempore messis separabitur (Matth. xiri, 21-50,
3G-45); el iion attendis semen Abraha?, in quo bcne-
dicunttir omnes gentcs (Gen. x x t i , i8). Quasi vero
vos jam sitis massa purgata , el mel sincerum, et eli-
qiiatum oteum, cl aurum pttrum, vel ipsa species 1
dealbati parielis. Ut enim de viliis caelcris taceam,
numqiiid cbriosi partem faciunt sobriorum , aut de-
putahlur avari in parte sapientium? Si mansueti ho-
mines lucis vocabulum tenenl; furor Gircumcellionum
ubi nisi in lcnebris deputabitur? Cur ergo per tales
Baptismus datus apud vos v a l c l , et per quoslibct in
orbe terrarum idem Cbristi Baptismus non valet?
Ccrnis ncmpe ad illud vos esse ab orbis terrarum
communione sepnratos, ut non quidem sitis omnes
ebriosi, nec omnes avari, ncc omnes violenti, sed
omnes bceretici, ac per hoc omnes impii el omucs
sacrilegi.
94. Qood autcm tiniversum orbem terrarum chri-
»tiana societale gaudentem Mncarii partem vocntis;
quis hoc sano cerebro diceret ? Sed quia vos dc parle
Doitati esse dicimus, quaerilis hominem de cujus parte
nos esse dicalis; et in mngnis angustiis nominatis
ncscio quem , si forte in Africa cognitum, in aliis au-
lcni orbis parlibus ignotum. Quapropter eccc respon-
det vobis universum semen Abrahaeabuniversatcrra: quce socielas luminis cum tenebris ? Quce autem con-
Macarium i s i u m , dc cttjus parte nos dicitis, omnino
non novimus. Respondete vicissirn non vos nosse
Donatum. Sed et si partem Optati vos cssc dicamus,
qnisvestrum potestdicere , nescire se Optatum, nisi, qiiid te adjuvcut, omnino n o n video. Quis euim n o -
fortc facie, sicut nec Donatum ? Sed gaudetis videli-
cet dc nomine Donati : numqttid et de nomine Optati?
Quid ergo vobis prodest Donatus, cum vos omncs • parilcrSacramenta communicenl? E x una quippe r e
coinquinarit Optatus? Quid vobis prodest sobrieias
Donali, cum Circumcellionum cbrietale polluamini ? sicut t u , s i dissimiliseras, cum Optalo Sacramentum
Quid vobis prodest secundum vestram opinionem in-
noccinia Donati, cum Optati rapacitate macttlemini?
llic enim est error vester, ut amplius putelis valere
iiiiqnilalem hominis ad alium contaminandum, quam
justftiam hominis ad alium purificandttm. Itnque si
dno pariter divina Sacramenta communicent, unus
justus, alius iniquus ; sed ita ut nec iste illius iniqui- unusquisque vestrum dicit, Ego quidem sum Pauli; ego
tatem , ncc ille hujus imitetur justitiam : non dicilis
cx hoc fieri ambos justos , sed ambos iniquos, ita ut
ct illud sanctum quod pariter sumtmt, immundmn
(iat, et amitlat propriam sanctitatem. Ubi sibi invenit
tales advocatos iniqtiilas, quibus delirantibus ita vi-
ctrix putcUir? Utquid ergo vobis plauditis de nomine
Donaiiin tanto perversitatis crrore, ubi non Petilia-
nus esse meretur qttod Donatus, scd ipse Donattis
esse cogitur quod Optalus ? Dicnt aulcm domus Isracl, jnstis Pautus hcec dixit; ego vobis injustis hmc dico :
Pun mea Dominus (Psal. LXXII , 26) : dicat semen
Abmhae in omnibus gentibus, Dominus pars hceredi-
taiis meee (Psal. xv, 5). Novil enim quomodo dicat in
Lvangelio gloriaj beati Dei. Nam et vos per sacramen-
turo qood in vobis esl, sicul Caiphas Domini perse-
cutor, nescientes propbclalis (Joan. x i , 51). Quod
' sic MSS. At editi, nec ipsa : minus recte.
:UNDUS. 29;
enim grrce Moxa/>i©,-, laline Bcatus cjst, Ita planc d e
pnrlc Macnrii sumus. Quid enim est Cbristo bcnlins,
cujus stimtis, nd qticm commemoranlur e l convei lun-
ttir univcrsi fincs tcrrx-, c t in cujus cnnspcclu ado-
mnl univcrs;c patrix gentium? Itaque malcdiclioncm
luam uliimam in pervcrsum d c Salomonc nsurpaiam,
noii limet pars bujus Macarii, id cslliujus beati, ne
pereal d c terra. Quod cnim dictum cst de impiis, boc
vos a d Chrisli hxreditaiem converterc conamini, e t
hoc e s s e faclum nefanda impielnle coulcndiiis. Cuni
enim d c impiis illc loquerelur, ait: Pereat pars eorum
a tcrra (Prov. n , 22). Cum autcm vos dicilis illud
quod scriplum est, Dabo libi genles hcereditatem tuam
(Psai. n , 8); c t , Commemorabunlnr et converlentur ad
Dominum universi /ines terrce (Psat. xxi, 28), jnm islam
promissioncm periisse d e terra ; in Cbrisli baercdila-
tem retorquere vuhis, quod d e sorie prxdictiim esi
impiorum : sed mancnte atquc crcscente Cbrisli b a -
rcdilale, cum ista dicilis, vos pcrilis. Non enim ubi-
que pcr sacramentum Dei prophetatis, quamioquideiu
hic pcr vestram insaniam maleoplatis. Sed plus va!et
prxdiciio Prophetarum, quam maledictio pseudopro-
pbctarum.
CAPUT X L . — 95. P E T I L . d t x i l : Paulus guogue
apostolns ctamat : i Notite jugum ducere cum infideti-
bus. Qnce enim participatio justilim cum iniquitate ? aul
ventio Christi ad Belial? autquce pars fideticum infi-
dcti i (II Cor. vi, 14, i5) ?
96. Auc. respondit: Yerba Aposloli agnosco, sed
strum dicil csse parlicipationcm jusliliac cum iniqui-
L n t c , eliamsi juslus e t iniquus, sicut Judas ct Petrtis,
sancta Judas sibi sumebat judicium, Pelrus salutcm :
l
sumebas , e t raptor sicut ille n o n eras. An rapiua
iuiquitas n o n est ? Quisita insaniat ut hoc dicat? Q u : c
crgo parlicipatio justiliae tuae cum illhis iniquitaie,
qtiando ad unum accedebatis altare ?
C A P U T X L I . — 97. P E T I L . d i x i l : Et iterum do-
cuit ne schismata nascerentur. c Dico autcm vobis qucd %
adtem Apoilo, ego vero Cephce; ego autem Christi.
Numquid divisus est Christus ? Numquid Paulus cru-
cifixus est pro vobis ? aut in nomine Pauti bapuzali estis
(1 Cor. i , i 2 , i3)? »
98. A U G . rcspondit : Mementote qui hacc legitis :
Petilianusex Apostolo ista commemoral. Quandoenim
crederetis sic ctim pro nobis contra se dicere ?
C A P U T X L I I . — 99. P E T I L . d i x i t : Si rudibus, si
Numquid divisus est Chiisius , ut vos ab Ecctesia scin-
derelis ?
iOO. A U G . respondit: Vereor ne quisquam in hoe
opcre meo scriptorem arbitrclur errasse, et illic fc-
1
llic a Lov.ex Belgico c x c m ; lari additum fuerat, qutm-
ao. Sed redundat, oec iu Gallicanis Mss. repcritur.
 CONTRA LITTERAS PETILIANI, S. AUGUSTINI
cisse, Petilianns d i x i l ; ubi dcbuil facere, Augusiinus
rcspondil. Sed video quid cgeris : quasi prxocctipare
voluisli, nc nos ista diccrcmus. Scd quid fecisti, nisi
iit bis dicantur ? Si ergo sic te deleclat audire qurc
suut adversus vos, ut ca dicantur ; audi i l l a , pelo, a
tne, Pelitiane : Nuinquid divisus cst Christus, ut vos
ab Ecclesia scinderelis ?
CAPUT XLIIL — 101. PETIL. d i x i l : Numquid pro
vobis iaqueo suo Judas traditor mortuus est, aut ejus
vos moribus tingitis, cujus facta sectantes raptis
sauris Ecclesice nos Christi hmredes poteslatibus smculi
venumdalis?
403. AUG. respoiidit: Non pro nobis Jodas, seVl
Chrisius mortuus est, cui dicit Ecclesia toto orbe
difftisa, Respondeam exprobrantibus mihi verbum, quo-
niam in verba tua speravi (PsaL cxvni, 42). Cum ergo
audiam verba Domini dicentis, Eritis mihi testes in
Jerusaiem. et tti totam Judceam et Samariam, et usque
in totam terram (Act. i , 8 ) ; et pcr proplietam,
omnem terram exivil sonus eorum. et iu fines orbis terrm
verba eorum (Psai. x v u i , 5 ) : malorutn commixtio
corporalis me nulla perturbat, s i novi dicerc, Suscipe
1
servum luum in bonum; non calumnientur mihi superbi
(Psal. c x v i u , 122). Non ergo curovanum cnlumnia-
torem, quia idoneum leueo promissorem. Si atitem
de rebus vel locis ccclcsiaslicis quae tcnebatis et non
teuetis qucrimini, possuut ct Judaei se justos diccre
ct iniquitatem nobis objicere, quia locum iu quo impie
regnaverunt, modo Cbristiani possident. Quid ergo
indignum, si ea quae tenebant Iiaereticl, sccundum
parem Domini voluntatem Catholici tencnt ? Ad omncs
cnim similes , id est, ad omnes impios ct iniquosilla
vox Domini valet: Auferetur a vobis regnum Dei,
dabilur genti facienti justitiam (Matth. x x i , 43).
frustra scriplum e s l , Labores impiorum justi edent
(PsaL c i v , 44)? Quapropter magis mirari debetis,
quod adhuc tenclis aliquid, quam quod aliquid ami-
sistis. Sed ncque hoc miremini: paukttim enim cadit
paries dealbalus. Respicilc tatuenMaximianistas,qux
loca tencbant; ct quibus indeagcntibtis et expugnan-
tibus pulsi sinl. Et si hicc pali ju titia cst, el faccre
iuiquilas, aude loqui si polcs. Primo, quia vos feci-
stis, illi passi sunt. Dcinde, quia secundum regtdam
justitix» hujus, tu inferior inveniris. Illi enim per ju-
diccs a catholicis imperaloribus expulsi sunt ex locis
antiquis : lu auiem ncc per ipsorum imperatorum
jussa de basilicis expelleris unftatis. Unde, nisi quia
minoris meriti cs, non solum caeteris coilegis lois. sed
etiam isiis ipsis, qnos certe ut sacriipgos plenarri con-
cilii vestri ore damnastis ?
CAPUT X U V . — 103. P E T I L . d i x i l : Nos enim, ut
tcripium est, Baptismo nostro Chrislum indnimus
ditum (Galat. u i , 27), vos veslro contagio Judam
duitis traditorem.
104. Acc. respondit : Possem et ego dicere, Vos
vcstro contagio Optatum induitis proditorem, rapto-
rcm, opprossorem, scparatorem : sed absit ut cupidi-
tas reddeudi maledicti me ad aliquam provocct falsi-
1
I U itas. At editi, sed.
296
tatem : nec vos eniro illum induilis, ncc nos istum.
Itaque si quisque ad nos veniens i n nomine Optali sc
baplizalum esse respondeat, et baptizabilur iu nomine
Chrisli; et vos quotquot a nobis venienles baptizastis,
si i n nomine Juda? traditoris se baptizatos dixerant,
non reprehciidimus quod fecistis : si autcin i n Christi
noniine baptizali crant, n o n videtis quanto errore
arbitremini varietate humaiioruro vitiorum divina
Sacramcnta variari, aut vitae cujusquam sordibus 1
the- pollui?
CAPUT X L V . — 105. P E T I L . dixll : Sed si istm
Sunt partes, nihil nobis prmjudicant nomina compartis.
Dum uamque vim sunt : una angusta, qua pergimus;
attera est impiis, qua peribunt: et tamen longe discer-
nitur vocabuti mqualitas, ne via juslitim consoriio no-
minis maculetur.
106. A U G . respondit: Timuisti comparatam multi-
tudini vestnc mullitudinem orbls terrarum , et a d
In paucilatis laudem per angustam viam gradientcm tc
conferre voluisti. Utinam noii a d ejus laudem, sed ad
ipsam viam te coiitulisses : profecto perspiceres cam-
dem paucitatcm i n Ecclesia esse omnium genlium,
sed paucos dici justos i n comparationc multorum
iniquorum : sicut i n comparalionc paleae possont
pauca grana dici uberrimx scgetis, quae tamen pcr sc
ipsa i n massam rcdacta implent horreum. Nam sicut
i n tributationibus auiissorum locorum , sic etiaro hi
paucitate, s i i n his putas essc justitiam, te ipsi Maxi-
m i a u i S L e superabunt.
CAPUT XLVT. — 1 0 7 . P E T I L . d i x i l : Primo psaimd
David beatos et impioi separat, non partes sciticct fa~
ciens, sed ab omnibus impiis separans sanctilatem.
et
% c Beatus vir qui non abiit in concitio impiorum , el iu
An
via peccalorum non stetit. > Ad viam justitkt redeat,
qui erraverat ut periret. c Et super cathedram pestilen-
tim hon sedit. > Cum ita commoneat, o nuseri, quid
sedetis ? c Sed in tege Domini voluntas ejus, et in iege
Domini meditabitur die ac nocte. Et erit velut tignum
quod plantatum est circa decursus aquarum, quod fru-
ctum suum dabit in tempore suo. Et fotium ejus non
decidet, et omnia qumcumque feterit, prospera proce-
dent. Non sic impii, non sic; sed tanquam puisis quem
projicit venlus a facie terrm. > Imptet ocuios , ut excm-
cet. < Proptcrea non exsurgent impii in judicio, neque
peccatores in concilio justorum. Quoniam scit Dominus
vias justorum, et iter impiorum periet t (Psat. i).
108. A U G . respondit: Quis nou i n Scripturis dfscer-
nal hxc duo genera hominum? Sed vos malcdici * ,
pale.c crrmina eliam frumenlis objicitis; et c u m sola
palea sitis, solum frumentum vos esse jactatis. Pro-
pbctoe autcm veridici utrumque hoc genus auie veo-
tra- tilationem, qua? i n die judicK futura cst, perntixium
in- esse dieunt per totom inuudum, i d est pcr lotum
agrum Doinini. Vcrumtamen admoneo ut istum pri-
mum psalmum graice legas : ila n o n audcbis pro cri-
roine objicere orbi terrarum partcm Macarii; quia
1
E d u i , aui in te. cistigantur c x mamiscriptis.
1
In c d i i i s , mutcdicti : c o n u p t e .
227
forte intclliges cujus Macarii sil pars in omnibus san-
ctis quae per onmes genles bencdicunlur in scmine
t
Abrahae. Quod enim scriptum cst latine, Bcatus vhr;
gratce babet, Moxapw; ivr.p. Ille attlcin Macarius qui
vubis displicct si malus fuil, ncc in hac sortc cst,
y nes jtisli Dei; nou qui ca male utcndo subverttiiitur.
ncc huic sorti obest. Si autcm bonus, opus suum
probct, ut iii sc ipso habcat gloriam, c l non in altcro
(Gatat. v i , 4).
CAPUT X L V I L — 1 0 9 . PETIL. dixit: Nostri autem
Baplismalis laudes idem psalmoijraphus
< Dotninus paseit me, et niltit mihi deerit;
spascua: ibi me collocavit. Supcr aquam refbdionis
cavit me, animam mcam convertil. Dcdux.l
semitas juslitice propter nomen suum. Nam et si ambu •
iavero in medio umbroe ntorlis, > si me, innutt,
tor occidut, < IIOII tiinebo maia; quoniam tu mecum cs,
Domine. Virga tua et baculus tuus ipsa consolata sunl
me. > Indc vicil Goliam oteo chrismatis toricata. < Pa-
rasii iu conspcclu meo mensam, advcrsus eos qui tribu-
tuiii me. Impiiiguasti oteo caput nuum , cl culix
incbrians pcrquaiu oplimus. Et misericordia tua subse-
quetur me onuies dics vilce mcce: ut inhabitem in domo
Domini, in longiludinem dierum > (Psai. xxu).
4 1 0 . A U G . rcspondit: Iste psalmus de his loquilur,
qui bcne susctptuul BapiLsmum, el saucto sanclo
uiunlur. Non cuim vcrba Ula ctiam ad Simouciu
alagum pcrtinent, qui laincn cumdcra sanctum Ba-
plisnium acccpit : ct quia eo sancte uti noluit, non
idco ilium inquiiiavil, aut rcpeteudum lalibus docuit.
Scd quia Goliae coiiimcmoralioncm fecisli, attendc
iliutn de ipso Golia psahoura, ct vidc quia in cautico
novo depictus e s t : ibi eniin dicitur, Deus, cantkum
1
novum cantabo tibi; in psalterio decem
psallam tibi (Psal. C X L I I I , 9 ) . E i vidc utrum ad boc
eanticum pcrlitieat, qui orbi tcrraruui non communi-
cat. Alibi cnim dicilur : Cantate Domino cauticum uo-
vum; cantate Domino, onuns terra (Psat. xcv, 4).
Oumis crgo tcrra , in cujus unitatc non estis, cantat
csinticuin novuin. Et omuts terrac sunt vcrba quoquo
i s t a : Douunus pascil tne, et nihil mihi deerit, elc. Non
sunt lianc vcrba xizaniorum, quamvis usque ad messem
i n una segetc tolercnlur : nun suut vcrba paleae, sed
Uttici; quamvis eadem pluvia simulque nulriantur,
eadcm area siuiulquc triturcntur * , doncc ullimo
vcnlilabro ab inviccm scgrcgcnlur: quae duo utiquc
cotnraunitcr unum babcnt Baptismum, quamvis non
sint unum. Sed et si pars vestra csset Ecclesia D e i ,
certc fatercris istum psalmum non ibi pertincre.ad
furiosas calervas Circuniccllionum. Autsi et ipsi pcr
semitas jusliiiae deducuntur, quarc ncgalis cos com-
iics veslros esse, cum vobis objiciuntur, quamvis
plcrumque paucitatem concisi; nis vcstrac, non virga
ct baculus Dei, sed fustcs corum consolentur, quibus
vos et advcrsus leges Romanas tutos cssc arbitramini:
in quos hicurrcrc quid csl aliud quam ambulare in
medio umbrae morlis? Sed non timet mala ctiin quo
Doiuinus cst. Ccrtc lamcu non audebis diccrc, ctiam
1
A m . ct Mss., devictus est.
1
m l»sM., tributentur
PATROL. XLIIl.
L i B E U Sfc .UNDUS. ^
istorum furiosorum cssc vcrba qune i n hoc (isahno
caulnn:nr : et tatiien haberccos U.iptismuiu, tiun so»
liiui coufiieitiiiii, scd etiaui prolitemiui. Noii dicunt
c«go isUi, ui>i <pii aqua snncta reficiuitlur, &icut o m -
sictil magtis ille a Pbilippo bapiiz itus : ct lauieii ips.i
iti ulrisqtio u u a a t p i e sancla cst. Nou dicunt ista uisi
qui a d dcxteram pcrtincbunl : sed lamen cadcm p a -
seua sub uno paslore c t ovcs ct hirci pascttnittr, doncc
decantavit. ul debita rcci|>iaiit, segrcgcnrur. Non dictuit isla nisi
iu toco qui de iiicnsa Domiui >iiam sumunt, sicut Pctrtis ;
edu- uoii judicittm, sicut Judas : et tamcn ipsa u:tiquc fuit
me super una, sed n o n ulriqttc valuit a d unum, quia ipsi uoit
erani unum. Non dicutit ista nisi qui oleo sauclo eiiani
persecu- i n spiritu beatilicaiitur , sicul David; non qui in solo
corpore consecranlur, sicnt Saul: el tamen cttm a.nbo
unum sumpsisscnt, n o n cis impar Sacramcntuni, scd
impar mcritum fuit. Non dicunt ista nisi qui caliccm
Domini invi.am atcrnam tnutata inciitc suscipiuut;
luus n o n qtii jttdicium sibi maitducaut ct bibuut, sicut
Aposlolti^ ait ( I Cor. x i , 2 9 ) ; c l Lsmen utrisquc nou
uuis c:ilix ille uutis csl, iitebrians ad capcsscnda ca»-
lcstia marlyres, uon ad funesLinda pnecipilia Circuin-
ceilioncs. Mcmento ergo Saci amcnlis Lei nihil olwsse
morcs inalorum homintim, quo iila vel omniiio non
sint, vcl mittussauctasiut;scd ii»sis mnlis homiiiibus,
ut bacc habeani a d testiiuoniuui dauitialiouis, n o n ad
adjutorium sauitalis. Sallcm qui| pc ipsa tcrba uiiima
psaliui hujus considcratc debtiisli, ct proptcr cosqui
Baplisino acccplo apostataut iiilclligcre, nou ab om-
nibus qui saiictum Baptisma accipiuut possc dici, Vt
inhabitem III domo Domini in lonyitudinem dicrum :
chordarum et tamcn sivc pcrmanentibus, sivc lapsis , cum i p ^ i
iion siul unum, Baptismus unus est; et cutn ipsi u o u
ulriquc sancti siul, Baptismus in utrisquc sauctus
c s t : quia et aposuitae si redeant, uon quasi cum ami-
scrint baptizaulur, scd quod in se pcrmaneuti inju
riam feccrint humiliantur. .
CAPUT XLVIII. — U l . P E T I L . d i x i t : At ne vos
sanctos esse dicatis; primum id assero, quia qni non fue-
rit innocens, non habet sanclitatem.
1 1 2 . A U G . rcspondit: Ostende nobis tribunal ubt
scdisti, ut ante tc staret orbis lcrrarum; c l quibus
oculis, nou dico conscicnlias oinnitiin, scd vcl actus
inspexisti et discussisti, uletmi perdidissc innocen-
tiam judicares. Illc qni raptus esl usque iu tertium
coelnm, dicit, Sed neque cgo me ipsum dijudico (I Cor.
iv, 5 ) : cl lu de universa l rra, qtta h x T c d i t a s Cbristi
d i l a t a t u r , audes ferre sciileiitiam! Deinde si satis ab-
solulum tibi vidctur quod dixisti, Qui non fucrit in-
noceus, non habet sanctitatem; qtiaero, si nou habcbat
SiOI sacramcnti sanctitalcm, quid in eo David vcnc-
rabalur? Si atttem hnbebat iunocentiam, quare inno-
ccntcm pcrscqucbatur? Nam eum proptcr sacrosau-
clam unctioncin et honoravit vivum, c l vindtcnvit o c -
cisum : et quia vcl panuiculum ex ejus vcste pneci-
dit, fiercusso cordc trcpidavit. EcceSaul non babc-
bat iutiocemiam, ct tamcn b a b c b a t sanctitatcm, non
viiac S U T (nam hoc sine iiinocentia nemo potcstj^ sed
(IKx.)
 CONTR.V L1TTER.VS P E T I M A M , S AUCUSTINl 500
tsacraincnli Dei, quod cl in uialis homiitibns saurtuin CAPUT L. — 115. PKTIL. dixti : Sed ut vesJra sin-
guia dcstruamns. si sacerdotes vos diciiis, sic a Domino
CAPUT X L I X . — 1 1 3 . P F . T I L . dixit: Nam si Lu- Deo diclum est per prophetam : < Vltio Dantini super
getn perfidi noslis; sine injuria ipsius Lcgis lioc di.ve- fntsos saccrdoles. >
rim, hane el diaholus novit. Namque Domino Deo in IIC. A U G . respondil: Qu.xrc p tius qtiid vemm < i -
causa Job justi, quasijuslus ita de Legc respondil. sicut cas, non undc malcdicas; c l quid docrai, m n qukl
scriptum est: < Dixit Dominus diuboto, Respexisti itt objicias.
puvrum meum Job quia non est similis ilti in terra,
$
CAPUT LI. — 1 1 7 . PETIL. dixit: Si cathedram vo-
Itomo sine maliliu verus Dci cuttor abstinens se ab
bis ntiscri vindicatis, ut superius dixiinus; hobeiis iltam
y 9

omni malo perseverans in sitnpUcitate; tu autem pc-

profeclo quam David prophela psulmographns pestilcn-
f

tisti ut omnem rem iitius perderes sine causa. Et rcspon-

dil diabolus, et dixit Dontino : Corium
omne quodcumque habuerit homo pro anima sua dabit >
(Job u , 5 , 4). Ecce tcgatiter loquilur,qui
tra Legcm. El itcrum Dominum Christutn
suis sic ausus est atlcntare, sicut scriptum est:
sumpsil diabolus Jesutn i/i sanclatn civitalem,
eutn super pinnam tethpti. ct dixil et, Miite le dcorsum;
scriptum est enim Quia Angeiis suis mandavit de te
9 9
manibus tottanl te , ne forte offendas ad lapidem pedem
tuum. Ait Jesus : Iterum scripium
Dominutn Dentn tuum > (Matlh. iv, 5 7 ) . Noslis,
quam, sicut diabotus, Lcgem, qui in suis conalibus vin-
citur. el in actibus erubcscit.
\ 14. Auc rcspondit : Possem quidcm qtixrere abs
l o , in qiio Lcgc scripta sint vcrba qtue diabolus dixit,
cum sancluin virum Job aptid Dcum criniiuaretur; si
lioc mibl essct proposiluin dcmonstrarc, Lcgem qtiam
dicis diabolum nossc, tc ipsutn non nossc : sed quia
non iudc intcr nos qtixslio est, lioc prajtcrmiUo.-Sic
aulein CQnatus es ostcndcrc diabolum Legis pcrilum,
quasi nos dicamus otnncs qui vcrlia Lcgis noveruut
juslos esse. Quid ergo te adjuvcl quori de diabolo
commcmorarc voluisli, non ridco : nisi forte til uobis
vcuirct in mcatctn, quomodo ipstim diaboium vos
jinilemtni. Sicut enim tllc conlra iatorem Legis pro-
fercbat verba Legis, sic c l vos a vcrbis Legis accusatis
liomincs quos ignoratis , til Dci promissis quac in ipsa
Legc conscripta sunt resistatis. Dciudc vcllcin ntihi
dicares, Confcssorcs illi vestri, quando sc ipsos prac-
< ipilanl, cui dticiinl marlyrium ? ulrum Chrislo qni
l
lla: cuthedram pronnmiavit (Vsal. i , I) : vobis enhn
pro corio, ei
juste reticta est, qnia cam saucti sedcre non possunt.
118. A U G rcspondit : Et bacc no;i vidcs uou ali.pta
nititur con-
cssc doeumenta, scd vana couvicia. II c cnim c.t i ! -
sertnonibus
lud qtiod paulo autc d i x i , Vcrba Legis dicilis. sed iti
< As-
quiis dicatis non attendilis : sicut diabolus verba he
et statuit
gis dicebat, sed cui diccret n»n agnosccliat. Ille ca-
put nostrum sursttm asccnsurum, dcorsum volebit
ut
dejicere : vos autem corptis cjusdem capiiis, qtiod
pcr lotatn tcrram diffusum cst, ad cxiguatn partem
est, Non tcntabis
vultis rcdigerc. Certe ipsc paulo ante dixisti, nos Le>
in-
gtm ncsse et legalitcr loqui, scd in actibns erubcsccre.
Dicis quidem ista uihil probans, scd et si dc aLqtii-
bns pr«»bares, de his cxlcris non prjcscribcrc<. Vc-
rnmia.uen si omnes per tolum orbem fa?es esscnt
qualcs vanissime crittiinaris, Cathcdra tibi quid fccit
Ecclcsia? Romauac, in qua Pelrus scdit, ct in qua ho-
dic Anastasius sedet: vel Ecclcsiac JcrosolymiLin:c,
in qua Jacobus scdit, ct in qun hodic Joanucs sedct,
qtiibus nos in catholica unitate coitncclimiir, et a qni-
btis vos ncfario furorc sepnraslis? Quare appellas
vttthedram pesiiteutiat Catliedrntn npostoticam ? Si pro-
plcr homincs quos ptitns Legem loqni et non fnccre ,
numquid Domintis Jcsus Cbrislns propter Pharisa^os,
de qtiibus ait, Dicunt ettim ct non faciunt, catlicdr.c \n
qua scdebaut ullam fccit injuriam ? Nonne illam c:i-
thcdrnm Moysi commcndavit, et illos scrvato cathc-
drm bonore redarguit? Ait cuim : Cathedram Miy*i
sedenl. Qua dicunt, facite; quos autcm faciunt, facere
nottte : dicunl enim, el non faciunt (Matth. xxm , 2 ,

3). Ihcc si cogitarclis, non proplcr homines quos i u -

t. lia suggcrcutcm diaboium repulit, au potius ipsi
famnlis Maspbcmarclis Cailiedram aposlehcaui, cui
diabolo , qui talia Christo facicnda suggcssil? Diue
noit communicatis. Scd quid cst a!iud quaui ne.scire
sunl raaxime viles aique u*itaLc mortcs contm qui sc
qtiid dicere. et Lnncn nou possc ni»i malcdiccrc?
ipsos interimunl, laqucus ct praecipitiuiik Tu certc
CAPUT LII. — i l O . PKTIL. d i x i l : Si sacrificia vos
dixtsti in primis parlibus hujtis cpistokc, Laquco tra-
fc.cere judicatis, de vobis quipne nequissimis Deus ip*o
diior periit, laqueum tutibus dereitqnit: hoc ad nos
sic dicit: < Eacinorosns, > inquit, < qui sacrificat mihi
omuino non pcrtinet. Ncquccnim vcncramur nomi c
vitulunt, quasi canem occidat; et quiponit siinilaginem ,
inariyrum cos qui sibi collum ligavcrunt. Qtianto au-
quasi sanguincm porcinum fuudat > (Isai. L X V I , 5).
tcm no; probabilius in vos dicimus, Magister tradito-
Scitote vestrum sacrificium, qui humanum sanguinem
ris diaboius praecipilium Christo suadcre voluil, ct
jam fudislis. Et ilerum : < Sacrificia eorutn qnasi panis
repulsus esl? Quid crgo diccndi suut, quibtis hoc sua-
tuctus; onmis qui manducabit ex itto , inqnimbitur »
sil ct auditus cst? Quidenim, nisi inimici Cliristi,
(Qsee IX , 4).
amici autcm diaboli; discipuli scductoris , condisci-
4 2 0 . A U G . rcspondil: Nos dicimus talc cuiquc sa-
pnli traditoris? Spontaneas cnim inortcs ab uno ma*
crilkium ticri, qualis accedit utoflerat, et qtialis ac-
gistro utriquc dkiiccrunt; iilo laqticum, isti praicipi-
ccdit ut sumat; ct eos dc sacrificiis Ldium manducare,
lium.
qui ad illa lalcs ncccduut qtialcs ct itli sunt: itaquc si
1
Er. et lov., dicant marttprimn. At A m . et tfss., ducimt oflerat Deo tnalus, ct accipiat indc bouus, tale cuiqoe
martyrium. rbrasis est Au^usthii alibi iu antiquis codici-
Vui irecjueus. csse qualis quisque fucril; quia ct illud scriptum tbt >
501 LIUER Sl-t " . L N D U S .
0#M>i/a MIMW/U ntundis (Tit. t, 15). Per hatic senicn-
liam vcridicam et calholicam cliam vos Optali sacri-
ficio non cslis polluli, si facta ejus displiccbant vohis.
Nam miqtic panis illitis pauis luclus c r a l , stib cttjus
iiiiqnitalibus Africa loia lngebnt : scd pancm lticlus
ouuiibns vobis commuticin essc, omnitim vestruin
maluin schismatis f a c i t N a m sccnndum conc lii vc-
stri sculcr.liam Fcliciaiius Mustilanus bumanum san-
gtiiucin ftulit. Dixislis cnim (/» concilio Bagaiensi),
cum cos damnarctis, Veloccs pedes eorum ad effun-
dendum sanguinem (Psal. xtn, 5). Vidc crgo qualc sa-
crificiitm ofleral, qucm saccrdotem habclis, cttm cutn
sacrilcgum damnavcritis : ct si hoc vobis nibil obcs>e
arbitramiui, rogo vos, vauitas calumuiarum vcstra-
rum quid oberh orbi tcrrarum?
CAPUT L l l l . — 1 2 1 . P E T I L . dixit : Si precem Do-
mino facitis, aut fundilis orationem, nihil vobis penitus
prodesi. Vestras cnim debiles preces cruenta vestra con-
scientia vacuat: guia Dominus Deus puram magiscon-
scientiam quam preces exaudit, Domino Christo di-
cente, < Non omnis gui dicit ntihi, Domine, Domine,
intrabit in regnum costorum; sed is qui facit voluntatem
Patris mei qui in coelis est > (Biatth. vn , 21). Volun-
tas Dei utiqne bona est : nam ideo in sacra Oratione sie
petinnss, c Fiut voluntas tua in ccelo el in terra > (Id.
v i , II); utquia bona ejusvoluntasest y nobisquce bona
suut targiatur. Vos ergo voluniatem Dei non facitis,
quia mala quolidie perpetratis.
122. A t c . respondit: Ista ornnia si ct nos in vos
dieamiis, uonhc qui nos andicrit, iusanos potius liti-
gatorcsquam christianos disptttatorcs, si ipse sanus
c s t , judicabit ? Non crgo reddituus malcdicltim pro
malcdiclo. Scrvuin enini Domiiii non oportet litigare,
scd c*sc milcm nd omncs, ducibilcm, in modcslia
corripiciitein diversa yetiticntcs (II Tim. n , 2 4 , 25).
Si crgo vobis objiciamus cos qui mala apnd vos quo-
tidie pcrpciranl, ineplc litigamus, alios cx uliis accu*
saatcs. S i auleiu vos admonemtts, ut sicut illa vobis
uoa vultis objici, sic nobis non objiciatis aliena, in
modeslia vos corripimus , scd si aliquando * resipi-
icatis.
CAPUT LIV. — i 2 3 . PETIL. dixit: S i rero forte,
quod uescio, dosmonia peltitis, nec in vobis prodcrit:
quia ncc fidei vestro?, nec meritis cednnt ipsa dcetnonia,
std in nondne Dommi Jesu CltrisW petluntur.
i 2 i . A o c respoudil : Cratias Deo, quia Lindcm
ctfflfcasus es possc valerc iiivocatum nomcn Clirisli
ad aliorum salutem, ctiamsi a peccatoribus invocetur.
Ifiiic ergo mtclligc, cmn Christi nomen invocatur, non
obcssc nftoi ttm saluti alicua pcccata. Nos aulcm quo-
niodo invocemus nomcti Christi, non tuo judicio no-
l>is opus est, sed ipsius qni iuvocatur a nobis. Solus
cnitu potcst nosse quo corde invocctur. Ex ejus l a -
iiicu verbis certi stimus, ab omnibus gcntibus eum
sniubriter invocari, qu:c bcncdkuutur in semme
Abr.ilta?..
• m Mss., sed ptmem luctus omnibus tobis, commune
Ttmdiim vestrum tiudtan scltisnuttis fucit.
1
LOili, vi qtd aliqtumdo; prar.erniissa parlicula, scd.
302
C A P U T L V . — 125. P E T I L . clixit : Etu prorsus
virtntcs el mirabitia faciatis, propler veslram ncqttitiam
nec sic vos Dominus novit, Dotnino ipso diccnte : < Blutii
dicent mihi in itlo die, Domhic, Doinine, in nomitte iu*
prophctavimus, ct in ttto nomine dccmonia ejecimus, et
in ttto nominc virtutes nntltas fccimus. Tuitc dicam illis,
quoniam noit novi vos; dkcedite a tttc, opcrarii iniquita-
tis > (3Iatth. vii, 22,25).
i2 j. A I G . respondit : Aguoscimtis vcrba Domint.
(
Ilinc et Apostolus a i l : Si pdem habeatn ita ut tnontcs
transferam, charitalem autein non Itubcam, nihit sttm
(I Cor. xni, 2). Ilic crgo quxrciidtini cst quis habcat
cbaritaiem : hivcnics non cssc nisi cos qui dihguiil
unitatem. Nam dc cxclttsiouc d.emouutii, ct dc po-
teiitia miraculoruiit, quoniam plcriquc lalia no:i fa-
ciunlcl tamcn ad rcgnum Dei pcrlincnt, plcritjuc au-
tem faciunl c l non pcrlincnt, ucc nostri ncc vcatri
debcnt gloriari, si qui forle isla possuut: quandoqui-
dem ncc Aposlolos, qut vcrc ista salttbritcr alqtic uti-
litcr poterant, voluit Dominus gaudcrc dc talibns,
qttando eis ait: Nolite in hoc gaudcre quod dwmonia
vobis subjecta sint, gattdetc autetn quod nomina vestra
scripta sunt in ccelo (Luc. x, 20). Quaproptcr ista qti;u
cx Evangclio posuisti, ct ego tibi p'>sscm diccre, site
vidercm siguorum virlutes opcrantcm; ct tu.niilii, s i
talia me facientcro vidcrcs. Non crgo nobis dic>- 1
mus qux possuntet ex alia partedici; cl rcmotisam-
bagibus, quoniam ubi sit Eccicsia Cbristi quajriiuu*,
ipsum qui eam suo sanguhic rcdcmit, audiamus di-
ccnicm, Erilis milii testes in Jerusuletn, et in totain Ju-
dceam cl Samariam, el ui>que in totam terratn (Act. i , 8).
Iluic Ecclesiac, quaj pcr lotam lcrram ditTuiiditm,
qtiisquis non communical, cui non cominuuicct vidcs,
si cujus ista vcrba sinl audis. Quid est autem dcmcii-
tius, quam Sacramenlis Domini comniunicarc, c t
vcrbis Domiui non communicarc? Ili utiquc dictnri
sunt, In nominc luo nnudticavimits et bibimtis; ct
audiluri, Non ttovi vos (Mattlt. vn, 22): qui corptn
ejus el sajiguincm i n Sacramcnto manducant ct b i -
buttl, el mcmbra cjustolo orbc diflusa, i n Evangelio
non agnoscunt, et idco in cis * in judicio non corapu-
tantur.
CAPUT L V L — 127. P E T I L . d i x i l : Quod et st, ut
ipsi putaiis, Dotnini legem pure sequimini, de ipsa lege
sanctissima legaliter disputetnus. Dicit apostotus Pau -
tus, < Bona cst tcx, si quis ea tcgiiime utatur > (I Tim.
i , 8). Lcx crgo quid dicit? < Non occides. < Quod semel
fecit Cain parricida, vos fratres swpius occidistis.
128. A I G . rcspoudit: Similes vobis csse nolunius:
nam non desuut quac dicanttir, sicttt et tu ista dicis,
et qtiac sciautur, nam ista tu nescis; c t qux ostcn-
dantur, nam tti isla non oslcndis.
CAPUT LVII. — 129. P E T I L . dixit: Dictum est,
< Non mxchaberis. > Vnusquisque vestrum si carnalitcr
castus sil, spirituatilcr tnccchus cst, quia aduitcrat san-
ctitatem.
130. A t c . respnndit : Possunt b a c in quosdam
1
sic Blss. At editi, vobis.
* Er. et Lov., cum cis. AIQ. ct >tes., in cis.
593 C O M R A LITTERAS PE1 LIANI, S. AUCUSTINT
veraciter u V i , ei nostros et vestros: qui si uirisquc
nostrum displicent, ncc noslri ncc vcstri stiui. Sed
lu, quod in qttosdam dicis, el ncc iti tpsis probns,
pro co vis accipi ac t i probavcris, nou in aliquibns
qui dcgcncrant a scmtne Abrabac, sed in oitmibus gen-
tibus qtuc bencdicuntur in seminc Abrahac.
CAPUT LYIIL — 431. P E T I L . dixit : Diclum est
t Fulsum teslimonium non reddes i Cnm regibus sa>
culi nos xestra tenere mcntimiui, nonne fatsa con-
1
fatist
132. A t c . rcspondil: Si non sttut noslra quac tcnc-
f
tis, ncc illa crnnt vcstia qttne a Haximianisiis rcce-
pistis. Quod si proptcrca illa vcstra craot, qnia 11II
sacrilcgum scbisma Icccruul, i;on cominiiiiicando parti
Donali: nllcnde quac loca tcncnlis, cl ctijtis b.xredi-
Ltti non commtitticctis; ct cogiLilc, i»on rcgibtts sa».-
Ctdi, scd regt Cbristo qttid respondcrc possitis. Dc
illo dictum cst, Dontinabitur a mari usque ad mare ct
a flntnine usqnead tcrminos orbis terrarum (PsuL L X X I ,
£). Quo utiquc flumiuc, nisi ttbi baptizaus est. ct ubi
fupcr cum coiumba dcsccndit, magnuin chariiatis ct
unilalis indiciuui? Vos nulem buic iinilati non com- unilatc consistimus; nec proptcr malos quos a fru-
nitmicatis, cladbuc loca nniLnlis tcnctis; elinvidiam
nobis dc rcgibus sxculi fac'lis,cum pcr jussa procon-
sulum de locis parlis Donnti schismalicos vcstros cx-
piilciitis. Noii sunl Uxc vcrba pcr inane volaniia:
homincs vivnni, civitalcs tcslaniur, Ccsla proconstt-
larin et niiiuicipalia rccilautur. Silcat aliquando vox
calumniosa, objiciens reges saeculi univcrsa» tcrra?,
pcr qitortun procoiisulcs non pottiit pnrcere concisa
concisa?. Cum ergo diciinus quotl nostra tcncatis, non
ostcudiinur falsum testiinonium diccrc, nisi nosostcn-
datis in Ecclesia Christi non cssc; quod quidcm d i -
ccrc non ccssatis, scd ostendcrc nunquam valebitis :
imo vcro cum hoc dicilis, non jam nobis, scd ipsi xxi, 43), possunt objiccre alicnacrci concupiscentiam;
Chrislo falsi teslimonii crimcn objicitis. Nos q»*ippc in • quta Ecclcsia Cbristi possidct, ubi persccutores Chri-
Ecclcsia stimus, qtiac ipsius tcslimonio pra?nuutinta
cst, *ct ubi snis tcsdbus nttestntus cst dicens, Eritis
milti testes in Jcrusalem, et in iotam Judccam el Sama-
riam, ct nsqtte in totam lerram. Vos nutcm falsos te- nitis.
stcs non-solum hinc ostcndimtis, quia huic veritnti
rcsistitis; scd ctiam in ipso jtidicio, quo cmn llaxi-
miani scbismatc conflixistis. Si cnim sccttndutn Icgem
Chrisii agcbalis; qtianto congruenttus scctindum cam
coiistitttunt aliqui christiani impcralorcs, si possuul
sccundum eam judicare pagani proconsuIes?Si atitem
in adjutoi ium ctiain terrcni imperii lcgcs assiimciid.is
putastis, non reprebcndimtis. Fecit b >c Panlus, cum
adversns injuriosOs civem Ronianum sc essc lestatus
cst (Act. xxit, 25). Scd quxro qtiibus lcrrcms legibus
sit slaluitim, ul MaximianisLe tocis pcllantur? Null.s
omnino rcperies : scd videlicel legibus quac adversus
hasreticos. atque inter eos etiam advcrsus vos ipsos
latae sunt, illos cxpcllerc volui-lis: ndverstts inflrmos
tanquam {>oteiitiores pracvaluistis. Uude illi quia nibil
polucruni, innoccntcs se dicunt, tanquam sub lcone
• Auud Er. Lugd. ven. Lov. vos. M .
* E d i U : vestru. Castiga.itur ex uiauuscriptis.
301
lupus. Tamen Icgibtts advcrsus vos l.itis profecto ad-
vcrsus alios nisi per falstim lehtiinoniitm non idcrcmi-
ni. Si cnim vcraccs snnt ilbe lcgcs, ccdite ctlam vos
locis qtios tenctis: si aulem fallaces stuil, cur pcr eas
alios cxclusistis? Qttid, quod et vcraces stint, ct vos
per illas alios nisi fallaciler non possctis cvpcllerc?
U l enim cis scrvircnt judiccs, h:crcticos cxpellere vo-
f
lucrunl; unde vos priorcs cxpcllcre dcbucrutit: scd
vos catbolicos cssc dixisiis, ut vobis pnrccrcnl legcs,
per qttas alios prcmebalis. Videris quid vobis apud1
vos ipsos videamini: illis tamcn lcgibtis nou cstis
calbolici. Cur crgo attt eas veraccs falso tcsiimouio
fcfcllistis, aut cas fallaccs ad opprimcndos alios tisur-
pnslis ?
C A P U T L I X . — 133. P E T I L . dixit: Dictum cst
%
< Noh concupisccsrem proximi tui i (Exod. xx, 15-17).
Vos nostra diripilis, ut pro vestris hubcatis.
t
151. AOG. respondil: E l qurcutnqiic iuiitas possi-
dcbai, non uisi uoslra sunt, qui noa sccunduin ca-
lumnias homioum, sed sectindum vcrba Cbrisii, in
quo bcucdictintur omncs gcnles univcrsac tcrrx, iu
mcntis dominicis ante jtidicii vcnlilalioiiein separare
uon possumus, nos * a socictale tritici separamus: et
si qua jam concisi possidcre coepislis, quia vobis
abl.ita nobis Dominus dcdit, nou idco concupiscimus
alicna, quia illitis impcrio cujtis sunl omnia, facia
suut noslra; c l juste noslra stint: vos enim his ule-
bamiui ad prxcisioucm, uos ad tinilalcm. Alioquin et
primo populo Dci posscnl illi objiccre alicnac rei cou-
cupisccnliam, qui divma polcslatc ab coruin facie,
quia ca tcrra malc utcbanlur expul^i stint: et ipsi J u -
d;ei, a qiiilms nblattini est rcgnum, sccundum vcrba
Domini, ct datttm cst genli facicnti justiliani (Uatlh.
sti reguabanl. Et post omnia, cum vobis ipsis diclum
fucrit, Rcs alicnas concupiscitis, quia maxiiuiauisias
de basilicis cjccistis, quid rcspoiideatis, non iuvc-
CAPUT L X . —-135. P E T I L . dixit : Qwa igitur lege
voschristhnos ostcnditis, cutn lcgi coiUraria faciitis?
15G. A t c rcspondit: Litignrc vis, non dis|iularc.
CAPUT LXI. — 157. P E T I L . d i x i l : Dicit auiem
Dominus Chrislus. < Qui fecerit et sic docncrii, maxi •
mus vocabitur in regno cmlorum. i Sic autem vos ntise-
ros datnnat: tQni rcsotverit unum cx his mandotis, mi-
tiimus vocabitur in rcgno ccctorum. i
158. A L C . respnndit : Ubi fortc alitcr dicis tcsti-
niouia Scriplurartun , quam sese babciil, ct ad rem
quac inler nos agilur non pcrtincf, non nimis curo :
:
ubi autcm impcdiunt qtind tractamus, nisi vcracilcr
proferantur, noh te arbitror succcnserc debcrc, si
qucmadmodtim scriptum sil tc commemoro. Eccc hoc
quod modo posuisti, non ila scripum est: scd ita
potius. Qui sotverit unum de ntnndatis istis mitiUnh, U
docuerit sic, miuimus vocabitur in regno caelonun. gtd
» Edlli, ridetis. AtMss., rideris.
* ilic edili, vos. M ):ss., nos.
505 LLDER SlCCUNDUS.
autem fecerit et sic docneril, nvigims vocubitur in regno
ceetotum. Et continuo sccuttis ait : Dico enim vobis y nutndata qttibusrebus impletis ? Dicil Dominus
qttia nisi abundaverit justilia vestra super Scribarum et
Pltarisworum, non intrabitisin regnum ccclorum (Matlh.
v, 19,20). Alibt enim Phnrisacos oslendit cl arguil,
quoniam dicuul, el non faciunl. IIos crgo c l hic s i -
gnificavit, cum diccrct, Qui solverit et sic docuerit: id
est, d cucrit verhis, quod solvcril faclis. Supcr quos
abundare pracccpit justiliam nostram, ut faciamus ct
sic doccamus. Et tamcn ncc propler illos Pharisaeos,
quibus nos iion per priidcntiam, sed pcr malevolen-
tiatn comparatis, pra-cepit Dominus dcseri cathedram
Moysi, in qua utiqtie figurahat suam : diccns quippo
illos calhcdram Moysi scdcntcs, diccrc et non facere;
monel tamcu poptdos faccre quac dicunl, ct non fa-
ccrc qiKc faciunl, (Id. xxm, 2, 5), r.e catltcdrac san-
ctiias dcscrntur, ct propicr pastorcs malos grcgis
iititlas dividnttir.
CAPUT LXII. — 159. PETIL. d i x i t : Et itcrum,
c Omne peccatum quod peccaverit homo, extra cor-
pus est: qui autem peccaveril in Spiritu sancto, non ci
reiuittetur, nec in hoc sceculo, ncc in futuro. i
140. A L G rcspoudit : Et hoc non ita scriptum cst,
r l vidc qtiautum le fefelleril. Apostolus ad Corinthios
scribcns, ail : Otnne peccatum quodcumque feccrit
homo, extra corpus est; qui autem fornicatur, in corpus
suttm pcccat (I Cor. vi, 18). IIoc autcm aliud est, et
aliud illtid quod Dominus in Evangelio d i x i l : Ontne
peccatttm et blasphemia dimittetur hontinibus; qui autem
pcccaveril in Spiritum sanctum, non rentittetur ei, nec in
hoc sccculo, necin futuro (Matth. x u , 51,52). Tuautcui
eaqisti cx Apostolo sctilcntiam, ct cam tanquam una
xit cx Evaugelio tcrminasti: quod te non crcdo frau-
dc, sed cirorc fccissc. Nculra enim ad rcm pcrtincl,
cl cur iia*c dixcris, et quoquo niodo dixet is, omniiio
uon vidco : nisi forte, quia cum superius dixisses,
dnmnatos csse a Doinino qui resolverint unum cx
mnndatis, considcrasti quani multos babcatis, nou
niium, sed mulLi mandata solvcntes; ct nc libi obji-
ceretur, voluisti per iransiluin subinduccrc diffcrcn-
tiam pcccatonim, alind cssc solvcrc aliquod manda-
lum unde vcnia facilis possit accipi; aliud autem pcc-
carc in Spii itttm sar.ctttm, qtiod non rcmitletur, ncqtte
in hoc sacculo, ncque in futuro. Timcns itaque con-
lagia pcceaton.m boc laccrc n o l u i s l i ; ctrursus,
1
limeiis prtfunditalem quacstionis cxccdentcm vires
tuas, hoc cursim pcrstringcrc voluisti, tania trepkla-
lione, ut qiiemadmodtim solcnt pcrturbaiiouc aliqua
festinatites pcrvcrse se vestire nut calcearc, nolueris
atleiidcre vcl quid ad quotl pcrtiucat, vel ubi ct qticm»
admodum scriptum sit. Qualc sit aulcm iliud pccca-
tiim quod uon dimitlelur, neque in lioc sxculo, ncquc
iii futuro, tisque ndeo ncscitis, ut cum in ipso nos essc
crcdatls, rcmissionem tamcn cjus pcr vcstrum nobis
Baplistnum promiitalis. Quod tindc licri potcst, si lale
prccatnm cst, ttl non dimittatur, ncqtic in hoc sacculo,
ncqucin fuliiro?
1
sic uss. Kcliii vcro, lacere voltnsti: et |»r, t, hoe
rurstm; \ ro, hoc cnrsim : ininus benc.
M
CAPUT LXID. — U l . P E T I L . dixil : Divina vero
Christus,
< Beali pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum
easlormn. • Vos perscquendi malilia furoris divitias
exhalatis.
A U G . respondtt: Dicile ista p o t i u s Circunuel-
l i o u i b u s vcstris.
CAPUT L X I V . — U 5 . P E T I L . d i x i t : < Beati man-
sueti, quoniam ipsi possidibunt terram.» Vos igitur
immansueti terram et ccelum pariter perdidistis.
144. A L G . respondit: Iterum atqno iterum andilo
Dominum dicentem, Eritis milti testes in Jerusatem, et
in totam Judccam et Samariam, et usque in totam ter-
ram (Act. i , 8). Cur non crgo illi pcrdidcrunt tcrram
ct ccelum, qui nt non communicent universac terne,
coutcmnu..! vcriia scdentia in coelo? Nam dc vcstra
mnnsuctudine, non tuac voccs, sed Circumcellionum
fustcs inlcrrogcnttir. Dicturus es, Quid ad nos pcrti-
nct? Quasi nos isla dicamus, nisi ul hoc rcspondca-
t*s? Idco cnim ad vos pertinct scbisma vestrum, quia
pcrtinerc ad vos peccalum non vtiiiis nlicnum : nec
lamen oh aliud vos a nobls separastis, nisi dum n o -
bis objicilis crimen alientim.
CAPUT L X V . — 1 4 5 . P E T i t . d t x i t : c Beatiqui tugent,
quoniam ipsi consolabuntur. » fos t nostri carnipces, lu~
geutcs facitis, non htgetis.
146. AUG. respondit: Considerate paululum quam
mnllis, et qtiantum luclum dedcrint Deo Laudes
armalomra vestronim *. Dicite iterum, Quid ad nos ?
Et cgo ilcrum dicam, ct tti q t t o d d i c i s , Quid ad nos?
quid n d orbcm lcrrarum? quid ad cos qui laudant
nomen Domini a solis o r l t t n s q t t e ad occasum ? quhl
n d omnem tcrram qua» cantnt cnnticum novttm ? quid
nd scmen Ahraltnc, in q u o bcncdiciintur omncs gcn-
lcs (Cen. xxn, 18) ? Ergo idco ad vos pertinct sacri-
legium schismalis, quia non ml v o s perlincnt * facta
m a l a vcslrorum, ct hinc intetligitis ncc ad orbem ler-
rarum pertincre, ctinm si ca probnretis, fncta corum
p r o p l c r quos iudc vos Fcphrastis.
CAPUT LXVI. - 147. P E T I L . d i x i t : < Beati qtti
esuriunl et siliuttt jnstiliam, quoniam ipsi saturabuntur.*
Vobis lozc justilia est, ut noslrum sanguincvt sitiatis.
148. A L G . icspoudil : Q u i d l i b i dieatn , t u homo
nisi q u i n cnluniuiosus cs? Estiril quidcm vos el sitit
nnitas Cbristi : quac ulitiam vos absorbcal; bxretici
non crilis.
CAPUT LXVII.—140. PETIL. dixil : < Beati nuscri-
cordss quoniam ipsi ntisericordiam consequentur. > Vos
quando nitsericora\es appellem, cumpoenas justiv ingeritis?
an communionem' ncquissimam, dumanimas inquinatis l
1
E d i i i , quam muttum et qnantum luctum dederint Deo
( v e l , ideo) liaudes amatorum vestrorum. castigantur ex Mss.
Solus Erasmus h a b e t , idco laudes : m a l e . ^ a u i Dea tmutes
vox crat C i r c o m c c H i o n u m : * A q u i b u s | l u s t j m e l u r Deo
LmtdeSf q n a m fremiUis l e o n i s , t inquit, A u g a s u n u s , E n a r r .
i n r s a l . lo2, n . 0. I l c m i b i d . « Leo imides v e s t r u m ploraat
homines. *
vcrius Mss., quia non
* E d i l i , qtna ad nos non pertinent.
ad ros pertinent.
*sic Mss. At^ediii, appetlemini, cum pomas justis uuje^
rtti$ ? ad conunnnioncm, ctc.
3(r7 C O N T I U LITTEUAS P E ILIANI, S. AUGU.iTINI
150. Auc. rcspondit: Ncc vos juslos prob.ilis, nec
nos pccnas ingererc vel injustis. Et tamen sicul cst
pb-nimqtic crudclis fallnx adulalio, sic scmpcr misc-
ricors justa corrcptio. Natn uttdc cst illud quod non
iutclligitis : Emendabit me justus in miserieordia, ei
nrgttet mef Iloc cnim cum dc aspcritatc miscriconlis
eorrcplionis dixissct, coiitiuuo suhjtinxit dc lenilate
pcrniciosae adulationis el a i l : Otettm autem peccato-
ris non impinguabH capnt meum (Psal. C X L , 5). Tti
ergo attcnde quo voccris, ct unde rcvoceris. Nam
itudc nosti quo in tc animo sit qtiem sacvum putas?
Scd quolibct 6it, unitsqtiisqtie sarcinam suam portat,
1 tis vosadvcrstis Chmtura falsutn tcstimonittm cotilra
v\ amul nos et apttd vos : sed sarcinam scbismalis
«•inm omnes portatis, abjicitc, nt sarcinns vestras bo-
nas ia unttatc porletis ; et cos qni malas portant, si
iHisskis, niiscricorditer einetidetis; si non possitis,
p.icifi>e loleretis.
CAPUT LXVIII. — 151. P E T I L . dixit : i Beatiqui
pnro sunt corde, guoniam ipsi Deum videbunt. i Quando
Deum oidebitis, gui imnntnda malitia eordis geritis ca>
citatcm ?
152. Auc. rcspondit: Qttarc boc dicis? An fortc
nos ignorala quoc bomines dicunt objicimtis omnibns
jgcntibus, et manifesia intclligere noldmus quac Deus
pracdiiil dc omiiibus genlibus? Harc est magna cacci-
tas cordis; ct si ucc ip?ara in vobis agnoscilis, hacc
csl major cxcilas cordis.
155. (a) PtTiL. d i x i t : < Bcati pacifki, qnia ipsi filii
Dci vocabuntur i (Matth. v, 5-0). Vos pacem scelere
fmgitis, el belto qnceriiis unitatem.
154. Auc. rcspondil: Non paccmscelere fingimtis:
fcd pnrcm cx Evangclio pracdicnmus *, cum quo si
p.ccm babueritis, ct nobiscum h.ibebitis. Dominus
rcsttrgens, ct se nou soium intucndum ocuiis, sed
• liam conlrectandum manibus discipulorum pracbens,
indo cocpit: Pax vobiscum, inqttit. Et quomodo cssct
tcncnda pax ipsa, scqucniibus verbis apcruit. Ibi
euim aperuit eis sensum ut intetligercnt Scripturus, et
diiit eis, Qnoniam sic sctiplum est, et sic oportebat
Uiristum pati et resurgcre tertia die, et prajdicari
t in
nomine ejus pucnitentiam et remissionem pcccatorum per
omnes gcntcs; incipicnlibus ab Jcrusatein (Luc. xxiv,
50, 45, 4G. 47). Cum his vcrbis paccm htbcte, c l a
uohis noti dissenliciis. Nam si bcllo qihcrimus uuila-
tctn, non pottiit landari pra-clnrius bellum uoslrum;
qtiandoquidctn scriplum cst, Diligcs proximum tuuin
tunquam te ipsum (Matlh. v, 45). E l ilerum scriplum
cst, Nemo unquam carnem suam odio habuit (Ephes. v,
29). Et tantcn caro concupiscil ndvcrsus spirilum, ct
spiritus advcrsus carncin (Gatat. v, 17). Quod si
ne:rio cnrnem suatn odio Iuibet,cl tamcn advcrsus
rarucm suam concupiscil; ccce bclio unitas quacri-
tur, ul corptts cnsligatum scrvituli subjiciatur. Quod
; uicm spiritus fncil advcrsus carncm» uon odio, scd
ddcctione belligerans; hoc spirituales faciunt advcr-
1
in exeusis, qvonwdotib t : mendose.
(./) uic e d i t i A I U . ei l r. noiad eaput60, postea concnr-
d j u t niin t o \ . , i.i caj-. 70, ad verba, rctil diiil: !obis di-
< ', c t c .
303
sus carnalcs, ut quod agunt crga se , agant et crgi
illos, quia diligttnl proximos lanqiiam proximos: scd
bcilnm spiritualittm est illa in rharitatc correptio,
gladius corum scrmo Dci est. Ad talc bcllum tuba
apostolica concitantur ctitn mngno impctu pcrso-
nantc, Pra:dica verbum, insia opportune, importune;
argue, hortare, increpa, in omni longnnitiutate et do-
ctrina (II Titn. iv, 2). Eccc non agimus fcrro, scd
vcrbo. Vos autcm ncc rcspondetis vcra, ct accttsatis
falsa: non corrigilis vestra, objicitis nlicna. Dicit
Cbrislus vcrum testimonitiin de orbc tcri arum; dici-
orlicm tcrrarum. Nos autcm si vobis polius qtiam
Cbristo crcdcrcmus, pacifici csscnius : quia Christo
potius qtiam vobis crcdimtis, paccm scclcre fingimus.
Et h:cc cum dicatis atqtie fnciatis, audetis insuper
commemorare, Beati pacifici, quoniam ipsi fitii Dci ro-
cabuntur.
CAPUT L X I X . — 155. P E T I L . d i x i l : Cnm dicnt
aposlolus Paulusy i Obsecro vos, fratres ego vinctus in
9
Domino, ut digne ambutetis vocatione qtta vocati esiis,
cum omni humilitale el mansuetudine, cum patientia
sustinentes inviccm in churitate, sotlicite agentes servare
unitalem spiritus in conjunctione pacis > (Ephes. iv ,
1-5).
156. Auc. rcspondil: I l i c s i non lautuni diccretis,
sed ct atidiretis , cliam coguita mala proptcr pacem
sustincrctis, non propler dissensioncm incognita fin-
gcrctis; vcl quia postea didicistis proptcr uniuiteni
Donnti sustincre mala nolissitna et famosissima Op-
lati. Qnac ista dementia cst? Tolerantar cogniti, ne
concisio llcrum concidatur; c l infamaniur iucogniti,
nc in ipsa inlegritatc man^atur.
C A P U T L X X . — 157. P E T I L . dixit : Vobis dicit
proplieta,t Pax 9 pax et nbi est pax i (Jer. vm,
t H)?
158. A U G . rc<pondit: Tu nobis hoc dicis, uon pro
phcla. Tibi crgo respondcmus : Si quacris tibi sit pax,
aperi oculos, ct vid<* de quo dicttim sit, Auferens betla
usquead fines terrce (Psn/.XLV, 10). Si qu.eris uhi sit
pax, npcri octtlos ad illam civitnlctn, que noti p c
tcsl abscondi supcr inontcm constituta : npcri oculos
ctad ipsitm monlcm, ct cum tibi Danicl dcmonstrcl
cx parvo 1 ipide cresccnlcm, ct implentem uiiiversaiii
tcrram (Dan. it, 5.*»). Tibi auicin cumdicit propbcta,
PaT, pax, ct ubi cst pitx? qttid dcmoustrabis? A n
parlem Donati ignotam iuiiunicrabilibtisgciitibus qui-
bus notus est Cbristus? Non cst ipsa quac non polcsl
nbscondi : ct tinde, nisi quia non est supcr iilum
montcm constitula ? Ipse est eium pax nostra, qui
fecit utraqnc unttm (Ephcs. u , 14) : non Donatus, qui
fccil di? tino duo.
C A P U T L X X I . — 159 P E T I L . d i x i t : Bcati quipet*
tecutionetn patiunlttr propter justi:iam, qttoniam ipso-
rumest rcgnum cartorum i (Matih. v, 10). Vos beati non
eslis , scd beatos marlyres facitis, quorum scilicetjtni-
mabns cocli rcpleti sunt, corporutnque mentoria terra
floruerunt. Vos crgo non colitis, scd facitis quos cola-
mus.
100. A I G rcspondil : P!a:ic $. non diclum cs*cl ,
 500 LIBER Sl i U N D U S . 510

Beari qui pertecutionem paiiuntur propter juttitom ; ccrtis aliquibus documeutis, uon vanissimls maledi-
sed dictum essel, Beati qui se ipeos praccipttaut: ctis, nos lupos csse ostendereiis, vos aotcm oves.
iinpierent ccelum hiarlyres veslri. Sane de corporibus Nam cum et eg0 dixcro, Nos sumus oves, vos autcm
coruiu multos lerraruro flores vidcmus, scd sicut l u p i ; ideono pulas iiitcrcssc aliquid, quia tu illa v*r-
solctdici, flos cinis. bis turgidis dicis? Scd attendc ut ego probem quod
CAPUT L X X l l . — 1 6 1 . P E T I L . d i x i t : Cum ergo dico.Ncmpe Dominus, quod, velis nolis, nosti, ait
fatsando mandata beati non silis, 00$ divinis sentenins in Evangeiio : Quce sunt oves mea 9 tocem nteam au-

Ckrisius Dominus condemnal.t Vce autem vobis Scrwat diunt, et sequuntur me (Joan. x , 27;. MulLc sunt dc
t

et Pharitau hypocrtim, quia clauditis regntm coslorum diversis rcbus voccs Domini: veruni, cxempli gratia,
ante homines : oos enm non inlratis, et nequeintroeun- si quispiam dubitaret titrttm in corporc idem Dominus
tes tinitis. Vtsvobis, Scribes et Pharism hypocritte, quia rcsurrexerit, el reciinrentur ejus vcrba diccntis, Pal-
circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselytum; pate, et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet t

et eum factus fuerit, facitis eum filium gelunmce dupli- sicut me vidctis habere; si ct his auditisad credcnduni

chts quam vos. Vce vobis , Scribce et PliarisaH hypo- rcsuscitatura corpus cjus nollet acquiesccre, non
crike % qui decimatis mentham et anethum etcyminum , utiquc intcr oves Douini dcputaretur, quia voceni
el relinqnitis quce gravioria sunt tegis, judiciumet mise- ejus auditam non seqitebalur : sic ct nunc, qtioniam
ricordiam et fidem. Ilcec autem oportebat fieri, etitta quacstio est iatcr nos, ubi sit Ecclesia, cum cx ipsu
non omittere. Duces cceci, liquaules cuticem, cametum Evangelii loco, ttbi post rcsurreetioiiem suum corpus
aulem gtutientes. Vw vobis, Scribce et PharisaH hypo- etiam palpnndum dubitantibus pracbuit, conscqueniia
critat, quia simites estis monumentis deatbaiis, quee a vcrba rocilamus , ubi fnturam Eccicsia? laiitudiacm
1

foris parent hominibus speciosa t intus autem plenasnnt dcmonslravit, dicens: Quoniam sie scriptum est, et
ossibus nwrtuorum et omni spurcitia : sic et vos a foris sie oportebat Christum pati, et resurgere tertia die t et

quidem paretis homimbus justi, intus auiein pleni cstis pratdicari in nomine ejus pomitentiam et remitsionem

hypocrisiel iniqhitate* (Malth. xxm, 15,15,25-28). peccatorum per omnes gentes, incipientibusub Jerusalem

1 6 2 . A L C . respondit : Dic mibi ulrum aliquid
dixeris, qtiod in vos vicissim orc malcdico ct contu-
mciioso simiiiler dici non possil. Scd exsupcrioribus
quae a mcdicla sunt, inveniet qni voluerit, IKTC fci
vos non per van.i convicia, sed pcr vera testimonia
posse dici. Verumiamcn quia ex occasione, pracler-
mittentlum non cst: ccrte anliquus populus Dei cir-
(Luc. xxiv, 5 9 , 4 6 , 17); ct vos omnibus gentibus,
ubi hxc completa s u n l , communicarc iton vultis ,
quomodo estisovea hujus pastoris, cujus audilis vo-
cibus non solum non obseqitimini, vcrum etiam repu-
gnatis? E l oves quidcm vos non esse, hinc docemus:
csse antem iupos, audite unde doceamtis. Jam enim,
quia ubi sit Ecclesia, vcrbis ipsius apparet, manifcslum
1

cumcisioncm pro Baptismo babebat. Quacro ergo, si
qacm fecisscnt isti, in quos tanla dicuitlur, Pharisaci
* proselytum, qui si eos imitaretur, sicut dictum est,
(iliusgciiennac fuissel diipio quam i l l i ; utrum si cor-
rtgereltir, et vellel imitari Siineonem, Zachariam ,
Nalhaimclem, ilertim ab eis circ.timcidcndus judicare-
tur. Quod si rhliculum est dicere, quamvis more
atqtic orc vanilo.|iio talibtis nos comparetis, qtiare
est ubi sit ovlle Christi. Ab hoc igitttr ovili certissimis
vcrbis Domini dcmonstrato et cxprcsso, quicumquc ,
non dico pcr falsa, scd quod inaiiifestum cst, pcr i n -
certa hominum crimiua ovcs s c g r c p n l , et ab unitatis
atquc cbariialis vita ercplas el alicnatas nccnnl, nonne
ipsi sunt lupi rnpaces? At enim ct ipsi Dominum
Christum laudnut ct pra;dicanl. 1II sunt crgo de qtti-
bus ipse ail : Induti petlibut ovittm , intttt autent tunt

postiios baptizilis? Quod si vos Ltles cslis , quanto lupi rapaces. Ex fructibus eorutn cognoscctis eos (Matth.

nos verius et mclius post vos non baptizamus; sicut
nec i l l i quos nominavi, post pessiinos Pharisicos cir-
cuincidi debebaiit? Deiudc, cttm laics scderint ca-
thedram Moysi, cui Domiutis houorem servavit;
quarc vos propter eos, quosislissive juste sivc iujtiste
comparalis, Cathedram apostolicam blasphematis?
CAPUT L X X I . l . — 1 6 3 . P E T I L . dixit : Sed nos
chrislianot itta non terretit. Quod enim ettit tnate fa+
cturi, a Chrislo Domino habemus ante mandatum :
t Mitto % inquit c vossicut ovesin medio luporum > (Id.
t t
x , 1 0 ) Lupinam rabietn v< s impletit t qui non
Kcclesiis insidias facilit a.tt paratit, 1711001 lupi ovitibus
inhiaittcs, pernicie semper alque itnpetu , suffcclis
gitine faucibus iram anhelantem respirant
1 6 1 . Auo. respondit: VcIIcm iu vos dicerc isLnm
scnlciiiiain, scd noilcm istis vcrbis : nimis inepta ,
vel |K>tius iiisana sunt. ISlud auicm opus c r n l , ut
1
EdiU, tuspvanL Ueiius Mss., rcspirant.
v n , 1 5 , 16). Ovina pcllis cst inCbristi laudibus, ! u -
pinus frticttts ki maledicis denlibus.
CAPUT L X X I V . — 1 6 5 . P E T I L . dixit : 0 misen
traditores I impteri quidem Scriptttram tic decuit ; scd
in vobit Itoc doleo, quod partet malilice vot implere me-
ruittit.
1 6 6 . A L G . rcspondit: Posscm ego mngis diccre ,
0 ntiseri traditoret t si mihi placerct, imo si jttstitia
suadcrct, omnibus vobis objiccre quorttmdam facta
veslrorum. Quod ergoad omnesvos pcrtinct, 0 mi-
aiittr scri bacretici I cactcra jam vcrba lua cgo dixerim ;
scripttim cst enini, Oportet el hcereses essc, td probati
scn- manifesti fiant ittler vos (I Cor. x i , 1 9 ) . c Impteriergn
Scripturam sic oportuit; ted in vobit hoc doleo, quvd
partet malitice hnplere vot meruistis. >
1
tn editis, di\ptttantUms conseqttentia vcrla rcckhwvts
Abesl dispultmtibns a % manuscriptis.
1
nic r c s l i l u u n u s , qvia, ex luauuscrq tis.
311 CONTIt.V LITTERAS PETILIANI, S. AUCUSTINI
CAPUT L X W . — 107. P E T I L . d i x i t : Nobis autem
Dominus Christus contra vestro feratia patientiam
pticem innocentiamque mandavit. Quid ettim
« Mandalum novum do vobis, ul diligalis invicem f
modo ditexi vos; i et, * In hoc scient omnesquiamei
uiputi estis si dilectionem habueritis in invicem t (Joan.
t sit quod minus habcbatis : cbarilas cnim cbrisliana
x i n , 5 4 , 55).
I«i8. Acc. rcspondit: Nisi bacc vcrba longc a vc-
slris nioribus alicna in scrmonis vcstri supcrficiem
iranaftirrctis, quomodo vos ovina pcllc tcgcretis?
CAPUT L X X Y I . — 109. PETIL. d i x i l : Paulusquo-
que apottoius, cum persecutiones immensas ab omnibus
genlibus pateretur f a falsis fratribus periutit graviores,
sicul de se ipse te$tatur frequenter affiictus; c PericuUs
f nihil sumus. Tencmns autcm charitatcm, si amplccli-
cx genlibus, periculis ex gencre, pcriculis a fnUis fratri-
bus > (II Cor. xi, 26). Quique iterum dicit: s. 1 milatorcs
mei estole, sicul ct ego Christi» (I Cor. iv, 16). Cum i«ji-
lar nos fulsi fratres appetitis \ Pauii magistri
tiam sub nostris periculis 1
imitamur.
170. AIJG. rospondit: O r t c isti snnt falsi fratres,
dc quibus alio loco idem apostolus ita conqueritur,
Timotbei pracdicans gcrmanam sincerilatem : Nemi-
uem, inqtiit, habeo unanimem, qui germane de tobis
sollicitus sk : omnes cnim sua quccrunt, non qnG Jesu
Chrisli (Phiiipp. l i , 20, 21). Ulique dc his loqucbalur,
qui tunc quando illam scribebat Eptslolam, cum illo
eraul. N<MI cnim omnes qui erant ubicumque Chri-
stiani, sua quxTobant, non quac Jcsa Cbristi. Dc bls
ergo, ut d i x i , hacc ingemuit, qnos eo lcmporc cum
ista scriltcrct scctim habcbat. Quos cnim alios Lnngit,
cnro alibi dicit, Foris pugnee 9 intus timores (II
vn, 5); nisi eos qnos Ltnto vchemeiitius, quanto i n -
tcrius mctuchat ? Si ergo vt llcs imilari Paulum intas,
esscs falsorum fratrum lolcrator, non foris innoccn-
litim cnliimnintor.
C A P U T L X X V H . — 171. P E T J L . d i x i t : Nam
fides in wbis est quce non habel charitatem ? Paulo ipso
% pellc ovina dicitur, Charitas omnia loleral omnia
diccnte, c Si iinguis hominum lcquar f et Arigelorum
scienliam habeain, charitatem aulem nou habeam, ita
sum tanquam aramentum tinuiens f aut cymbalitm
crcpans. Aut si hnbuero prophetiam, et noverim omnia
sacrantenla et omnein scientiam, et si habuero ontnem
ftdem, ita ut montes transferam, charitatem autem non
habeanu nihit snm. Et si distribucro omnem substanliam
tneant pauperibns, et tradidcro corpus numm ut ardeam
chariltttem autetn non habeam, niliit mihi prodest. i
172. A L G . rcspotidit : lloc cst qttod paulo antc di-
xi, pcllc tc ovina contegi velle, ut si fieri potest, prius
tc ovis mordeutcm scntiat, quam prcsentiat vcnicu-
tein. Nonnc ista est clpritatis laus, qun* vcslram ca-
Itimniam solcl lucidisimn veritatc convincere? An
idco arma isla nostra non cruiit, quia vos ea prxoc-
cn[»are couamini? ProMis hsc jacula viva sunt: un-
dccomquc jaclcntnr, agnoscuntur qnos perimaut. Si 1
a nobis missa fucriut, in vobis h.xrcbunt: si a vobis
itiiltunlur, in vos rctorqocnlur. Ilis euiin nos aposlo-
1
s i c us*. At Fr. el Lov., futsos fratres appcllutis.
' n u o Mss., sub vcstib pericutis : i d c s t , quu: a v o l i s
jainiur.
t .p v c l c r i b u s codici! u s , cqnoscunt.
512
licis vcrbis, conimeitdantibus eminentiam charitatis,
sint» vobis solenius osteiidcre quomodo non prosit horaini-
dicit? bus, quamvis in cis sinl vel Sacrara; nta vel fides, ubi
quo- cbaritas non cst; ut cum ad unitatem catholicam vo-
di- nitts; intelligalis quid vohis confcratur, ct quantum
nisi in unitate Ecclcsias uon potest ctistodiri : atqtte
iLi vidcatis sinc illa nihil vos cssc, ctsi Baptismum
ct fidem lcncatis, ct por illaro ctiam montes irans-
ferrc possiiis. Quod si hacc ct vestra sententia cst, non
in vobis dctestemur et cxsufllemus v d Dci Sacra-
1
menta quac novimus, vel ipsam fidem; sed teneamus
cbariiatem, sinc qua et cum Sacramentts et cnm fide
mur unitatem : amplectimur autcm unitatcm, si eant
non pcrnrcrba nostra in parte confingimus, sed pcr
verba Christi in uniiatc coguoscimus.
patien- CAPUT LXXVIII. — 1 7 5 . P t m . dixit: Et iterum,
c Charitat enim magnanima est et benigna; chariUts non
amutatur, non agit perperum non infiatur 9 9 uon est am-
bitiosa non quarrit qrce sua snnt. i Vos antem quaritis
y
aticna. « Non irritatur 9 non cogitat maiunt nott gaudvt
%
sttper iniquitate, congaudet autem veritati : otnnia to-
lerat omnia sustinct: charitas nunquam excidet i (I
f Cor.
x i n , 1-8). 11 oc est breviter dieere : Non persequitur
cJiaritas, non adversttm cccteras auimas imperatores in-
flammat f non atiena diripit, non etiam homincs quou
spotiarit oecidit.
174. A L G . rcspondit: Quoties tibi dicturns sum,
bacc si uon probatis, ad neminem pcrtiitent: si autem
Cor. probalis, ad nos non periincnt; sicut ncc ad vos, qiwc
veslri qttotidio commiltunt per scelera furiosorom,
|icr luxurias vinolentorum, per cxcitaiem praccipita-
tomm, pcr tyramiidcm raptorum. Quis non videat
verum esse qnod clatno? Sed nuuc si csset in le c b a -
qualis ritas, congauderei veritati. Quam enim elegantcr s u b
f sus-
linei! ubi autcm vcnlitm fucrit ad examcn, Itipini
dcntcs opcriri non possunt. Ctim cnim charilas l c ,
con- proptcr id quod dictum cst, Sustinentes invicem in di-
lectione, studenles scrvare unilatem smritus in vincnlo
pacis (Ephes. iv, 2, 5), etiamsi qua mala iutus nosses,
cogcrct, non cis quidera couseiitirc, sed tamen ea ai
prohihcrc non potcras, sustincre, ne propier nialos
f ventilabro ultimo separandos, nunc a bonorum socie-
tale pacis vinculum abnimpcres; foras vcnto lcvitatia
cxcussus, palcac crimcu objicis (rilico, ct quac fiogis
dc inalis, per coiiLngioiicm valere ct iu bonis afOrmas»
Et cum Domiuus dixcrit, Ager est hic mundus f messis
autetn est finis swculi; cum de frumcntis et xizanii >
dtxissct, Shtile utraqtte crescere usque ad messem
(Matth. xtii, 5 8 , 50, 50) : tu laboras vcrbis tuis, ut
fi umeuia jam pcr totum agmm defecisse, et ad ex-
igtiam particulam vestram rcmansissc crcdantur;
duni vis tit Iiabcatur Chrislus mendax, tu autem ve~
rax. Et loqucris quidcm conlra conscicnliam Uiam :
ncque cnim vcrc quisqtiain qitoquo modo intucns Evan-
gelium, audct iu animo suo diccrc, per tot gcntes i n
v
1
raaarflus ct cygiranncnsis vs., non in nobis.
 313
quibjs pcne una vocc rcspondclur Amcn, ct caulatur
Allehiia, noti esse Cliristiatios. Et tatncn ne pars Do-
nali, quac orbi tcrmniin nou communicat, errare v i -
deatttr, si quis tibi angelus de coelo, qni posset intncri
niiivcrsuin orbem, diccrct cxtra commuuioiicm ve-
slram nusquam esse innoceutes cl bonos, procul du-
bio gauderes supcr iniquitate gcncris bumani, et vcra
tc dixissc antcquam coguosccrcs gloriarcris. Quoinodo
csl crgo tn le clmritas, quae non gnuctet supcr iitiqui-
late? Sed noli falli: sunt jier agritm, id cst, per mtui-
duni usi)ue nd finem s.Tcnli crcseeiuia frumeuta do-
minica. Cbristus boc d i x i t , Christtis cst veritas. Sit
in te charitas,et congatidcnt vrritati. ik)iilm Evan-
gclitim etsi angelus de tcelo cvangelizaverit, auathc-
ma sit (Caiat. i , 8).
CAPUT L X X I X . — T 5 . PETIL. dixit: Postrcnto
quce ett ratio perseqnendi ? Vos, miscri, interrogo;
pututis forsitan vos aliqna legis auctoritate peccare.
176. Acc. respondit: Qui pcccat, uon pcccat legis
au< torilatc, scd coutra legis auctoritalcm. Quia vc;o
itilerrogas, quac sil ratio rcrsrqucndi; vicissim tc in-
terrogo, cujits sil vox in Psahno dircnlis, Detrahentem
secreto proximo suo% hunc persequcbar (Psal.
Quncrc itaque persccntiotiis vel cansam vet modum,
ct uoli lanta impcritia genernliter malorum persccu-
lorcs reprehendere.
C A P U T L X X X . — 177. P E T I L . d i x i t : Ego vero e
contra respondeo % Jesum Lhrislum ncminem persecn*
tum : et cum atiqucc sectm Aposlolis eidem suggertntibus
sUsplicerent (ita enim fidem venerat faeere, ut non co-
geret homines, ud potius invitaret), dicunt itli Apostoti,
c Multi in nomine tuo manus imponunt, et
uon sunt. i Dixit Jesus: c Dimittile iltos; si conlra
non sunt, pro vobis sunt. i
478. Auc. rcspondit: Ycmm dicis, multo uberius
te prolaturum de tuo qtr.c in Sctipuris no:i iuvcuiitn-
lnr. Si cnim dc Scripluris sanctis velis ti*slitr.ouia pro-
ferrc, niimqniil ea qu.T non iuvencris profcrcs? Veslra-
autem mcndacia quam nitilta sint, in vcslra potcstnlc
esl. Ubi enini sctiptnm cst quod posuist , vel qunrdo
:
aut Domiito illtid sttggesttim cst, nul a Doniiuo illud
res{ on^um cst? Multi in nnmine tuo manus imponunt
et nobisewn non stutt, iiiuiqunin Fiiio Dei quisjuam
disciptiloruiii di\it : uude w c illud ab co rcspond<»ri
poluit, DimittVe itlos; si contra vos non sunl pro vobis % quos sie arguil Aposlolns , in quibtis eral tantum bo-
stml. Sed esl quiddam similc, quod revera in Evan-
gidio lcgiinns de qiiodam siigge.stniii essc Domino, qui
da monia in ejtis n »iniue cjicicbal, ct cuui discipuis
eiim non sequcbatnr, ubi Dominus a i l , Nolitc prohi-
bere : qni contra vos non rsf, pro vobis est (Luc.
40, 50). IIoc autcm ad seclas dcmonslrnmlas, qtiihtis
]iepcrcisse Dumiiius \idcntur omniuo non pcrtinet.
Sed si lc nonnulla fefellil similittido senlciilta», non
csi mendaciuin, crror humanus csL Si nutein impcri-
tis sanct iriitn Scripturnruin iiebulas fiilsitnlis injiccre
voluisli, coiitpnugaris cl confundaris ct c nigaris. Est
rauten quod de hoc ipso, de quo Domino siiggesinin
< M, nos aganius. Qtiomodo cnini ttiuc pr;elcr coinmu-
t ionem dicipuiomm, valcbat tatiicn pluriiiiuin san-
LKIER Sl
ctitas nominis Cbristi; sic pnclcr Ecclesiae comrnu.
nioncm valel snnctitns Sacramenti. Neqite enim Ba •
ptismus consecrnlur nisi in notnine Palris ct Filii et
Spiritus saucti. Quis aut< m insauissimiis dixcrit, etiaui
praier Ecclesiac comiuunioncm nomen Filii valerc,
Patris aulem c l Spiritus sancli non valcrc? aut valere
qtiidcm in homine snnnndo % non atitem valerc in Ba-
ptismo cottsccrnndo? Scd \ lanc praclcr Ecclesuc com-
mnnioncm c l uniLitis saiictissinitim vinciilnm el cl:n-
rilalis supcrcmincnlissimum donum , ncc illc a qtto
dacnioiiiumejtcitur, ncc ille qtii bnptizatur, airrnain
vitam couscqnitur : sicut ncc illi qui prr communio-
item Sacrnmcntorum iutits vidcntur, <t pcr iniqiiita-
tcm mornm forts intclligttntur. Qttod nulcin Christus
ctiam corpornliter fueril persecutr.s ccs, quos dc tcm-
% plo cxpulit flngellnndo, jnm supra diximtis.
si CAPUT L X X X I . — 170. PETIL. dixil iSanctus
tcro apostotus Paulus harc dicit : c Qnoquo modo, i u -
qnit, C!iris'us annuutietnr. i
480. A i c rc pondit : Contra te loqucris, scd
tamen quia pro vcrilatc loqucris, si c a m dilexeris,
pro te s.t quod loqueiis. Quarocuim abs te, dc qui-
c.5). btts hoc dixeril npostolus Patilus? Recolnnius hoc
paululum , si placct. Quidam , inqnit, per invidiam et
contentionem, quidam vero per bonam voluntatem Chri-
stum annnntianl; quidam ex charitate , scieutcs mua in
defensionem Evangetii positus sum : qnidam vcro et per
coniumaciam Christum annuntiant, non caste % existi-
mantcs tritulationem suscitari vinculis meis. Qnid
enim? Dum ontiii ntodo t sive occasione, sive veritate
Christus annuittietttr f et in hoc gaudco, sed et gaudebo
nobiscum (Phitipp. i , 15-18). Yidcmtis istos rcm qtiidem snti-
ros ctani ct castam cl vcrnm, non tamen castc atiniin-
tiasse, scd pcr iuvidiam ct conteiitionem , sinc cbari-
late, sine cnstitatc. Certc pnulo antc laudcs charilatis
adversus nos diccre videbaris cx Apostoli testimonio,
quia nbi cbaritis non cst, quidquid fuerit nihil prod-
cst: ecce in isiis cbnritns non est, ct tnmcn erat Christi
pncdicalio, dc qua se gnudere sic dicit Apostolus.
Neqtie ciiim malo illorum gaudct, sctl bono nominis
Chrisli. In ipso quip;>e charilas erat, qua* non gaudet
% super iniquUaie % congnttdei aulem veritnti (I Cor. xm,6).
Invidia porro, qua» in illiscrat, diabolitum matutn
cst: imc enim ct cccidit cl dejecil. 11i crgo tani mali,
iiimi de qtto gamlct Apostolus, ithi eranl? inlus an
foris? Elige quoil volucris. S: iuius, c c i e novcral cos
Pauius, et ctim tauicii n n poUucbaut : sic vos non
pollucrenl in unitatc orbis lerrnruni, de quibus nescio
ix, qiuc scn vcra dicitis, seu falsa confin^ilis. Quare crgo
vos scparastis? quare sacrilegio scclcrafi schismatis
percmistis? Si autcm foris crant, cccc c l in eis qui
fnrts snnt, et utiqtic nd vilnm acternnm, quia cbarita-
lcin uoii hahenl ct unitntcin non tencnt, pcrltncrc
no;i possttnt, incsl tamcn sanctiLts nomiiiis Cbrisii,
<;tioruin pr;vdicatiouein Apostoius proplcr ipsnm no-
1
vcrba illa, Pctris, atttem ct fpiritns sancli non valere t
IlaHcreunt ediii: jostqne, notnen tilii vatere, sic |rose
quuiiitir: ouid etiim \K4eM raiere in homine stnutndo «*tc t
KuuMtdanlut opc coilicis l-lcriaceusb.
515 CONTRA LITTKRVS PE ILIANI, S . AUGUSTINI
niinis sanelitatcm, qtnmvis i l l o s d c t c s l c t u r , gaudcndo
roiiftrntnt. Recto crgo ipsi nomini non facimus inju-
riam, cum ad n o s veniunt q u i foris eranl : s e d i p s o s
corrigitntis, illud lionoramus. Vos ilaquc vidclc qtiam
nefarie i n cis, qtiorum facla sicul vdeltir arguitis,
etiam Sacramcntum uominis Cliristi, quod in cis
sanctum cst, exsufllalis. E l lu qttidem i s t o s , qtios
commcmoravit Apostolus, sictil verba tua indicant,
foris ab Ecelcsia fuissc arbitraris. Ita cmn times a
Calholicis pali pcrscculioncm, de qua nobis ioqucndo
facis invidiam, conlirmasti in hacrelicis Cbristi n o -
tnen, cui rebaptizando facis injuriam.
1 csl, &i a d jusjuraiidum licerct provocarc, ulrura ad
CAPUT L X X X I l . — 181. PETIL. dixil : Si igitur
tanta potcntia fidei non est aliquibus udversata, qua tu
rutione persequeris, ut cogas homines inquittari ?
182. Auc. respondit : Ncc pcrscquimtir vos, n i s i
quemadmodum pcrsequitur v c r i L n s faisilatcm : nec
:id nos perlinct, s i quis v o s a l i t e r persecutus est;
sicut nec ad vos quidquid vcstri * simililer faciuut:
ucc vos cogimtis inquinari, scd suademus sanari.
C A P U T L X X X I H . — 185. P E T I L . d i x i l : Quod si
cogi pcr icgcm aliquem vel ad bona licuisset, vos ipsi
miseri a nobis ad fidem purissimnm cogi debuistis. Sed
9
tbsii, absit a noslra conscieniia, ut ud nostram ftdcnx
uliquctn compellamtts,
184. A I G . respondil: Ad fidcm quidcm ntillus cst
cogcndus invitus, scd per severilalctn, imo e t p e r
niisericordiam D c i , tribiilalionnm flagcllis solet j cr-
fidia casligari. Numquid quia mores optimi libcrtate
voluntatis cligtinltir, idco mores pessimi non legis i n -
tcgrilalc puniuntur? Scd L i m c u male vivendi ullrix
discipliua pracpostcra esl, nisicum praccedens bcnc vi-
vcndi docliina contcmiiitur. Si quae igilur adverstts
vos legcs coii^litulaj S I H I I , non eis benc faccre cogi-
niini, scd malc faccrc prohibemini (a). Nam b c u e
faccrc nemo potcst, nisi elcgcrit, riisi amavcrit quod
est in libera volunlalc : timor autem poenarum et s i
noiiditni babet dclcctalionem bonac conscientiac, s a l -
tem intra clauslra cogilalionis cocrcct malam cupidi-
taicm. Qui lamcn advcrsas leges consliiucrunt, qui-
bus vcstra comprimatur audacia? nonnc bi dcquibus
dicil AposloItis,jquia non sinccnusa gladium portaut;
miuislri cniin Dci suttt, vindiccs in iram c i qui malc
ngit (Ilom. xiu, 4)? Tola igilur quacstio esl, u t n i m vos
u o n male ngatis, qtiibus tanti scbismaiis sacrilegium
objicil otbis tcrrarum : c u j u s quxslionis discussione
neglccta, sttpcrflua loqu.mini; ct cum vivatis ut l a -
t r o n c s , m o r i vos jactatis ut martyrcs (b). Et quia
vcl ipsas legcs, vel invidiam formidalis, vci ad
resisicuduni imparcs estis, n o u d.co advcrsus t o t
bomincs, sedadversus tolgcniescatliolicas; ctiam dc
mansueludine gloriamiui, q u o d a d veslram pnr-
l e m nemincm cogitis. I,to modo c t milvus, cuni
pullos rapere tcrritus uon polucrit, colunibam
1
F r . c t L o v . , bapUzando. Mclius A m . ct Mss., rcbaptizcndo.
1
txliii, noslri : et infira p r o , *ed siuideinus, babclwi.it,
st snademus. Einendall sttnl cx Mss.
(a) \ide iafra, n. 217, ct (.o.nra cnt-.L'u .ium, lib. I, n
,
$K>t.
(b) vide cj ist. 83, u. 8.
516
se nominet. Ubi euim potttistis, ct non fccistis?
Undc ostcndilis quam plura faccreiis, si possctis.
Quando Julianus vobis, Cbristi invidcns paci, basili-
cas rcddidit tinitatis, qtiae slragcs a vobis faclac sint,
qttando vobisctim apcrlis templis suis cliam djcmoncs
exstillabant, q u i s commemorare suificiat ? Bcllo F i r -
iuiauo qtiac a vobis Rogatus Matirus pertulerit (a) 9
ipsa Maurilania C;esarccnsis uiterrogcliir. Tcmporo
Gildoui i n o , q u i a tiuits collega vesler familiarissimua
atuicus ejus fuit (6), vidcrint Maximianistae qtiae sen-
s c r i n l * . Nam Fclicianum Ipsum qtii modo vobiscuiu
couimunioncm v e s l r a m non invitum Optatus rcdire
compulcrit; iuovcrc labia i.on audcrcl, pr.escrtiin si
e j u s f a c i e m populus Mustilaiius "iuttierclur, quo testc
i l l a lunc f a c t a sunl. Sod isti, ut di\i, vklerint quas
passi fuerint ab cis, cum quibtis Rogalo laiia fcce-
raut. Ipsa Ecclesia cathoiica solidata principibus ca-
tholicis imperantibus tcrra mariquc, ariuatis lurbisab
Optalo alrocilcr c l hostiiiter oppuguala est. Quac rcs
cocgit tuiic primo adversus vos allegariapud vicarium
Scranum tegcm iliam dc dccem libris auri, quasnul-
9
lus vestrum adhuc pcudit, et nos crudclitatis argui-
tis! Quid autcm mansuetius sit, quam ul cocrcitionc
damnorum tanta vestra scelcra multarentur ? Quis au-
tem possit enarrarc omnia, qtiae nttlla amichia j u d i - 1
cum atit aliquartini polestatuin, quisquc ubi potucrit,
in locis v e s l r i s propria douiinatiotie coiumittatis ?
Qais u o s t r u m iu plcbibus noslrls * non aliquid talc
vcl a prioribus comperit, vel ipsc expcrtus est? Nonno
apud Ilipponcm, ubi ego sum, uon dcsuutqui mcmi-
nerint Faustinum vestrum regtii sui tcmpore pracce-
pissc, quoniam Catlmlicorum ibi paucitaserat, ut nid-
l u s eis p n n e m coqucrel, ila ut cujusdam diaconi nosiri
f u r n n r i u s i n q u i l i n u s domnodii sui panein incoctum
k
abjecerit, ciquenuliacxsilii legcdamnato, cominunica»
tiouein non solum in civitate Romana (c), sed ctiam in
p a t r i a sua, nccsolum iu patria sua,scd ctiam in domo
sua uegavcril? Quid ntipcr, quod ipse adhuc lugeo,
iiouiic Crispiuus vestcr Calamcnsis, cuin cmisset pos-
sessioncm , et boc emphylculicain, non dubitavit in
fundo catholicorutn impcratorum, quoruin legibusncc
iucivilatibus cssc jussi estis, uno terroris impctu oclo-
1
tn ante editis locus iste sic h a b e t : Quucanmumorars
suflicint, bello firmiano quw a vobis nogatus Maunts per-
luleril ? ipsa Mauritama ccesariensts interrogetur (Lov.) et
tempora ciktonuma ( A m . , et lcmpore cUdoniani; F r . , et
tempora Gildcmiant), quia unns colt ga vester fanntiartssi-
nuts amicus ejus (uit. videriitt (\m., tiderunt) sjaxsmia*
nhtce quas sensertnt etc. Errata e t vocum ineptam iuler-
9
I uactionem corrigunt vetcres libri.
• f o r t e , nulta auctoritate.
* Kciiii : cniis vestrum in piebibus vcstris. Emcndantur cx
manuscriptis.
4
tn e x c u s i s , domini sui. A l i n v s s . , dotmvrdU sui. Hanc
v o c e m jam aiias resutuimtts, i u K n a r r . i n rsal. 38, n. 21.
(a) t)e Ro^ato M a u r o , Maiiriianiai Cabsareensis episcopo
C a r t c n n e n s i , a q u o Rogatenses, Dnoaiistarum schisma, lo-
q u i t u r Augiis.iuus in c)>ist. 93, ad v i u c e u t i u r a . nogatetk»o4
I o r r o caiteros Douatistas K i n n i a n o s , quod al) iis p e r K i r m u n i
l y r a n n u i n a c e r b a m u i t a p e r p e s s i e s s e n l , ajpelLibant, ex
c j i s t . 87, a d E m e r i u i m , n . 10.
(b) 0| tatus r b a m u g a d e a s i s , a m i c u s Gildonis.
(r) tlij |oneni Romana? civitatis j u r e ti- b i l i i a u r n "a1»?e s i -
gujlic.t e l i a u i A u j u s t L i i b i u c p i s t . 55, a d Kusi^biuitf, u . 3.
 317
giuia ferme animas iniscrabili gcmitti mussitantes re-
baptixnndo submcrgerc (a)? Quibus aulem. nisi Lili-
IHIS faclis, eliam ipsas de quibus conquerimiui lcgcs,
binge quidom infra mcrilnm scclcris vestri, scd la-
men qnalcscumque ferri cocgistis? An vero vioientis
mcursibus Circuinccllionum vcstrorum, qui sub ve-
stro principatu furiosis agminibus ntililant, non ex
agris undique pelteremur, nisi vos obsides in civita-
libus teneremus, qui quoqiio modo ipsam facicm pu-
blicam et honcstorum rcprcbensionem, si non limore,
vel pudorc fcrre nolitis ? Noli crgo dicere, Absit abtil
a uostra conscientia 9 ut ad nostratn pdem aliqucm
LIBER SE J U N D U 5 . 5|R
malitin pcrscvcrantcs, falsi martyrii nomiiic vcra
supplim suslincrc. Sic vos atitcm alloquor, quasi
vero aliqttid digntim vcstra iuiqtiitatc patiaiiiiui, cum
tanla indigna (aciatis, et i n tauta impunimc regne-
tis; ita ftiriosi, ut per Dci laudes amplius quam buc-
cina beliica terrcatis; ila calumniosi, ut eliam spon-
tanea vestrorum praccipiiia nostris pcrsecutionibus
imputctis.
4 8 7 . Dieit cliam quasi pnrccptor benignissimns,
Qui non vis bonum eligere, vivere te notle dnmnasti.
9 Ila vero, si vestris criininaiionibus crcdereniiis, be-
com- nigne vivcrcrnus : qitia Dei proniissionibua c r c d i -
1

pellamus. Facitis enim, ubi potcstis : ttbi autem non uius, vivcre nos nolle damnamus. Beue, ut arbitrer,
facitis, i:on potcstis, sive legmn, sivc iuvidiac limore, memiiiistis qttiJ Apostoli dixcrint Jttdacis, quando
sive rcsisientium muititudiue. Cbrisitim pracdicarc prohibcbaultir : hoc ergo et nos
CAPUT L X X X I V . — 4 8 5 . P E T I L . dixit: Dicit enim dicimns, ut r&pondeatis nobis, utruro Deo mngis
Dontinns Cltrisltis, c Netno venit ad me f nisi quem Pa- obcdiendtim sit, a n hominibus (Act. v, 2 9 ) . Tradito-
ter attraxerit > (Joan. vi, 44). Cur autem vos non / i - res, thurificalores, persccutores, vcrba sunl bominum
berum arbitrium unicuique sequi pertuUtitis, cum ipse contra homincs. In sola dilcctione. Donati rcmnnsit 1

Dominus Deus liberum arbitrittin dederit hominibus; Christus : verba suut homiuum cxtollentittm gloriam
viam tanten justitia! ostendens, ne quis forsitan nescius bominis sub nominc Christi, u l glorin minuatur
deperiret. Dixit enim : c Posui ante te bonum et matum 9 ipsitis Cbrisli. Scriptum cst enim, In lala gente gtoria
posui ante te ignem et aquam; quod volueris eiige. i regis; in diminutionc autem poputi contritio principis
Ex quo ros arbitrio, niiseri, vobis non aquam f sed (Prov. xiv, 28) : ha-c crgo vcrba sunt honiinum. At
tojnem potius elegistis. c Sed tamen, inquil f bonnm i l l a in Evangclio, Quia oportebat Chrisium pan\ et
ctige, nl vivas » (Eccli. xv, 1 7 , 1 8 ) . Qui non vis boimm resurgere trriia die f et prcedicari in nomine ejus pee-
eligcre, vivere te nolle damnasli nitentiitm et remissionem pcccatornm per omnes geutcs 9

4 8 6 . A U G . respondit: Si tibi proponam qiurslio- incipientibtts ub Jerusntem (Luc. x x i v , 4 6 , 4 7 ) ; verbn

nem, quoinodo Dcus Pnler ntlrabat ad Filium liomi-
ncs, quos iu libero dimisit arbitrio, forlassis cam
diflicilc soluturus cs. Qttomodo cuim altrabit, si di-
mitlit ut quis qttod voluerit eligal? Et tamcn utrum-
qtic verum cst: sed iutcllectu boc penctrarc pauci
v::leul. Sicutergo ficri potcst ul quos in libcro dimi-
sit arbiltio, attrabal tamen Paler ad Filium» sic
fieri polcst ut ea quae legitm coercitionibus admonen-
tur, noii nufcrjiit lihcrom arbitrittm. Quidquid enim
homo durum ct molcstum patitur, admonelur tit co-
gitel qunrc patiatur : ut si pro jtistitia se paii pcr-
spexerit, idipstim boutim cligal pro justitia talia sns-
tinerc; si atttein vidcrit iniqttitntem csse pro qua
p.ititur, sc itifn-ctuosissime lnborare atqtte cruciari
sunl Cbristi commciidanlis gloriam quani accepit a
Patrc in latituditic regni sui. Utrisque attdilis, hanc
Ecclesiac comtnimionem p o t i t i 6 eligimus, ct l i o m i -
n t t i i i vcrbis Cbrisli vcrba prsrponimus. Rogo, quis
e t qui nos dicat m a l a elegisse, nisi qui Cbristuiu
dicil ma'a docuisse?
CAPUT L X X X V . — 4 8 8 . PETIL. d i x i l ; Kumquid
igitur ca?dem vei schismaticis Detts jnssit inferri ? Qtti si
omniito pra:ciperet f vos debcrclis occidi cb aliqnibus
Scythis ac Burbaris, non tamen a Christianis.
1 8 9 . Auc. rcspondit: Vestri Circiimccllioiics qiuc-
scant, et uolo nos* de Barbaris tcrrcas. U runi n u -
tcm scbismnlici uos simtis au v o s , ucc cgo uec tu,
sed Cbristus iulerrogettir, ul indicel Ecclcsiam siiam. K

considcrans, mutct in melius voluntntem, simulqttc Lcge crgo Evangeliuni; ct respondet tibi, ltt Jcrusa-
careat ct molestia slerili el ipsa iniquilate, mitlto tein ct in totatn Judccam et Samariam 9 et usqtte in to-
iitiqtte gravius ct perniciosius nocitura. Et vos cum tum tcrram (Act. i , 8)- Quisquis igilttr iu Ecdesia
aliquid advcrsus vos reges coiisliluttnt, admoncri vos iion invcuilur, jam non iutcrrogctur, sed aut corre-
rrcdile, ul cogitctis quarc isla paliamini : si propter ctus converlatur, aut coricptus non coiiqueralur.
jtistitiam, revcra illi persecutorcs vestri sunt; vos
CAPUT L X X X V I . — 1 9 0 PETIL. tlixil : Xcque
:ttitem beati qui persccutionem pnssi proptcr justi-
enim Domiuns Deus humuno snnguine uliquando lcc-
tiam, possidcbilis rcgntun ccelorum (Matth. v, 4 0 ;
talus cst;cum occisorem frutrisCain in vita carnifice vo-
9

I Petr. i i , 2 0 ) : si nutcm propter iuiquitatem sclii-

tuerit perntanere.
sinatis veslri, qttid illi nisi correctores vestri sunf;
MIS autcm, sicut cactcri divcrsorum scelertim rei, 1
Flariacensis vettis c o d e x , bcnc vivcrcmus.
* v* r t e , ditione.
qtii pocnas lcgibus pendunt, profecto iufcliccs ct » F u r . e , et non nos.
Iti hoc s:rcuIo ct in fttturo? Nctno crgo vobis aufcrl k
F d i l i , judicet. c a s t i g a n l u r cx manuscriptLs.
* A m . et E r . . in vi» i carnificem. cbi Lovaaicnsca
lihcrum arbilrittm : sed vos diligenier nltenditc quid ex »:ss. recte casli^arunt, in vita cantifiee. Scd
potius cligatis, utnim correcti vivere in pacc, an in ipsi tamen postca su{:eriorum editorum erratum m
AU£iistini res, onsiiine sccuti posucntul, scd reiinqui car-
1
cyjiirannensi.s codex boc tautuni loco, cianwsti. tiilid iit:nn : ipiiNl pcr uos emeiidatur a>l veteres codicos,
(u) Ea de r e e x csltilat eiuii iiM> U i s j iao, e, bt. G0.
4 quia ctiidficcm c v i b i a u l c r jungunt ul adjeclivum ad vUatn.
319 CONTUA LITTEUAS P E
191. A i c rcspondil: Si occisori fratris Dctis no-
luit ii.ferri morlein, scd rcliiiqui carnilicem vitam :
vide nc fortc lioc sit, quod cum rcgis cor in manu
Dci sif, tiiule mtiltas ad vos commoncudos ct corri-
piemlos Icgcs i p c coii>lituit, niilla lameii lex regia
vosjussil occidi; forlnsse propterea, ul qtiicumque
veslrum iu pcrlinaci sacrilcgi fttroris aura pcrsistuut,
Cain parricid.e stipplicio, vita carnifice crncicnttir. 1 contra Evangelioin penniiteretis liuguas veslrns.
Legimua eniin multos a Ihmulo Dci Moyso miscri-
corditcr inlerfectos : nnm in co quod pro corum ne-
faiio sncrilegio sic csl Dominitm dcprecalns u l dicc-
ret : Domhte, si dimiltis illit peccatum, dimitte; sin
autem t dele me de libro tno (Exod. xxxti, 28, 51);
iiieflabilis ejus clmrilas c l miscricordia salis apparet.
Nutnqttid crgo suliito crndelis eflcctus cst, cuui de
montc desccndens l o l millia jubcrel occidi? Coust-
deratc itaque nc forlc iuajorc iracuudia Dci pcr tot
legcs ad\crsus vos l.it. s a nullo Imperatore jtissi ftic-
ritis oceidi. An i l ! i fralricida* non vos comparandos
puiaiis? Audite Dominum per propheiam dicentcm :
Ab ortu solis usyue ad occasum glorificalmn est nomen
meum in nationibus, et in omni loco incensum admovc-
bitur nomhti meo cl hostia pura. Magnum nomcn mcum
9 rum9
in naiionibus, dicit Dominus omnipotens (Mulach. l ,
11). Iluic fralemo sacrificio stipcr quod rcspicil Detis,
inviderc vos pcr calumnias vcstras ostcudiiis : cl si
quando audicritis, a solis ortu usque ad occastim
laudari nomcn Domini (Psal. cxn, 3); quod e^l v i -
vum sacrificium, dc quo diclum esl, lmmola Deo sa-
crificium laudis (Psal. XLIX, 14) : ita concidct vultus
vcslcr, ul illius bomicidae. Sed quia tiniverstim orbcin
iifcrimcre non polcstis, odio ipso rei lencmini, d i -
ceme Joanuc, Qui odit fratrem suum 9 homicida est
(I Joan. III, 15). E l iiiinam innoccns fraler in vcslro-
rum potius CircutiiceUioiium tcla Irucidandus, quam
iu vcstram lingoam* rcbaplizandus incttrrnl!
CAPUT L X X X V I L — 1 9 2 . P E T I L . d i x i l : Monemus
vos ergo t si libenter audiatis, et si non libcntcr acci-
p:lis 9 admonemus; qnia Dominns Cltristus non occi-
dendi formani, scd moricndi 9 Christianis instituit. Nam
si ita rcpiignmles ditigerct, nollct pro nobis occidi.
195. A t x . respondii: Utiuam formam cjtis seque-
rciilur marlyres vcstri; non sc pra?cipilarenl; qtiod
illc diab lo suggcrcuie nou fccil (Matth. iv, 6, 7).
Vos auicm ctim majorcs uostros ctiam defuuctos falso
tCMiimoiiio pcrscquiitiini, ubi acccpislis hanc formam?
Qttod uos ignotorum crimiuibtis macularc connmini,
ctun vcslrorum mnlcfacta notissimn vobis obcssc no-
litis, ubi accepistis hauc formani? Sed nimiutn supcr-
biiiius, si de nobis succcnscmus, cuin adversus ipstini
D.miintim vos falsum testimonium dicere videamus :
quandoquidcin ipse Ecclesiam suam pcr omncs geu-
les ct promisit ct exhibuil; ct vos contradicitis. Ilanc
vcro formam nec ab ipsis Jttdais persccutoribtts ac-
cepistis : illi euim persecuti sunt carnem ambulautis
* ic rursnm infra c u m ipsismet editis habcD'., vita camifice
ciucieiuur.
1
Editi, et vita canufice. Particula, et, non csl ia mantt-
scrqitis.
• A m . et Er., in vcstam aquam : dissca:icatil;us uianu-
scrijiis.
LtANI, S. AUCUSTINI 3*>
in tcrra; vos Evangcliiim scdcntis in coeh). Quotl
Evattgclititii mitiin pertttlit srcvicntium rcgum flam-
ina«. quam vcstras pntitur lingiias : nam illis iiircii-
dcutibiis unitas mnnsit, vnbis loqucutibas manerc
non potuit. Qui vcrha Domini cxtuia cirptcliaiit abo-
leri, non crcdcbant possc lecta coiPciuni. Non cr^o
iiii in Evaugelio cxcrccrent Oaminas stias, si cis
In illa pcrseculione Evangctium Christi ab aliis sac»
vicntibus quaercbatur, ab aliis mctueiilibus prodcba-
tur, ab aliis sajvientilms incendcbalur, ab aliis dili-
gcntibus abscomlcbatur; nullis conlradicentibus op-
piignnbatur : scelcraliorcs vobis pcrsecutioiiis partcs
tratisacta gcnlitim persectitione scrvastis. Qui Chri-
sli nomcn pcrsequcbantnr, Christo crcdidcrant : qui
proptcr ChrLsti nomcn bonorantur, Cbri>to conlra-
dicuut.
CAPUT L X X X V I I I . — 191. P E T I L . dixit : Ecu
vobis plenissimum documentum, quod Chrislinno uou
Hceat in pertdcie atiena versari. Disciplince autem hu-
jus inilium Petro est constilutmn, sicut scriptum est:
< Percttssit Pclrus auricutam servi principis Judceo-
ct abscidit eatn Dixitque illi Jcsut: Pelre, re-
cotide gladium tuum in tlieca. Qtd enim gladio utitur9
gladio morietur > (Matlh. xxvi, 51, 5 2 ) .
195. Auc. rcspondit: Cur crgo non tali vocc com-
pescitis anna Circiimceilionum? An praclcr Evnngc-
litim vos loqui arbilrcmiui, si dixorilis, Qui fustc
ustis fticrit, fuste morictur? Datc crgo vcniam, qtiia
nec illos a quibus Marctilum pnccipilalum essc quc-
rimini, polucrint prohibcre majo cs nostri: nequc
cnim scriptum cst iti Evangclio, Qui aiiqucm pncci-
piiavcrit, -prrcipitio morictur. Alquo ulinam sicut
illa v d falsa vcl Iransacta suiU, sic isiorum ligua
ccssarent . Quanqnam furtassc irascimiui, qtiod le-
1
gionibus veslris, ctsi non legibtis, saltcm vcrbis
stibtrahimus armnttiram, qttia cas solis sacvtrc f u -
siibus d i c i m u s . Vctusquippc isla enrtim malilia fuit,
nunc aulem niniiuin profccerunt. Nam iulcr viao-
lcuta convivia, ct cum femiuis marilos non habenli-
b:is, libcram comilaudi, vagatidi, jocandi, bibendi,
pcrnocLiudi liccntiam, non solutn ftistes tornarc, scd
ctinm ferrum jvihrnre ct fundas circumagere dhliec-
ruut. Sod cur cis non dicam (quo auiino dicam, ct
quo iili accipiaut, novcrit Dcus), Insani, gladius Pe~
Iri quan:vis adhuc ciruali molu a n i m i , lamen pro
Cbristi corporc in corpus pcrseciitoris cxscrtus c s t ;
vestra vero arma adversus Cluistuin divisa sunt:
corpus verocui illc captit cst, id est, Ecclesia ejus,
pcr omncs gentcs est. Ipsc boc dixil, ct ascendit in
ccelum, quo cum furor Judaorum scqui non p o t u i l :
ct membra cjus in corporc quod ascendcns com-
mcndavit, ftiror veslcr oppugnat. Pro istis mcmbris
adversus vos saeviuiit, et vobis resistunl, quicumque
in Catholica parvae adhuc (idei, eo aoiino sunt, quo
tunc Pclrus fttil, cum ferrum pro Christi tiomine
striuxit. Scd multum inlcrc»t intcr vestram pcrse-
* F.diU, titigua ccssarct. ijncndantur auctorilalc roa-
uu*cripu>ruin.
 Zti L i b E J i S:.< UNDUS' 322
cutionem ei i s t o r u m . Vos s i m i l e s e s t i s s c r v o saccr- ad mcsscui : vos atucai octiluin uialcvoIci.Uc iu zi/.i-
dotis J u d a c o r u m ; q u i a s c r v i e n t e s p r i t i c i p i b t i s v e s t r i s , Jiiis *crilcr figilis, c l coulra sciitcntiam Chrisli ea
advcrsus Ecclesinm calbolicam, i d c s t , adversus sola perorbcni (cnarttai, cxccpta ACrica, crevisse
Cbrisli c o r p t i s a r n i a m i n i : i s t i a t i t c m l a l e s s u n t , qua- conteiiditis.
lis t n n c Peirus f u i t , qui pro Cbrisli c o r p o r c , i d cst, CAPUT XCI. — 200. P E T I L . dixit : Vbi est quod
pro Eeciesia, c l i a m c o r p o r a l i l c r p u g n a n l . Sed s i ipsis dicit Domiitns Utristtts : i Si acceperis alapaut, prte-
dicilur u l q u i c s c a n l , s i c t i l Pctro i n u c ditltiin csl; para et atteram muxitlnt i (Matlh. v, 59)? Vbi cst il-
quanto m a g i s v o b i s d i c e n d u m c s l , u l h:ci e l i c o furore tud qnod sputa in facie passns esl qui sputo suo sun •
t 9

dcposito 1
a d c a m c m b r a p e r l i u e a l i s , pro q u i b u s iili ctissimo cwci oculvs palefecil ? Vbi est qnotl dicit apo-
' sic d i m i c a i i t . Scd h e s i a l a l i b u s c t i a m nos oditlis, c t stolits Paultts : i Si qttis vos in faciem cccdit ? i Vbi est
taiiqimu aurcs dextcras perdidctitis, Christum s e - qttod ilcrum dicil : % In plagis supra modum , tn m « -
d c n t e i u a d Patris d e x l e r a m n o n a u d i t i s . Sed q u i b u s tibus frequenter t in caiccribus abundantius i (U Cor.
Inquar, a u t q u a n d o c i s l o q u a r , qtiibus nec b o r a m i u - x i , 20 , 23)? Quaj pertuiit ntcmorut, non quas (cciu
venio, vinutn ctiam manc r u c l u a n l i b u s sivc jaiu Suffeccral pdei christianw a Judceis hatc pcri: cur hax
c b r i : s , s i v e a d b u c ' ? Quinimo c t m i i i a n t i t r , nou s o - ntiseri perpelralis ?
lum i l l i , s c d de illts ctiam cpiscopi i p s o r u m , parati 201. A U G . respondil : Ilnne vcro vos acccpla nlapa
ncgare ad sc perlincre quod fccerint. Douct u o b i s pnvbelis altcratn maxillam ? Non istam vobis fauiaiii
Doiuinus c a t i l i c t i m g r a d u u m , q u o d i c c r c | o s s i m u s , furiosn vcslra nginina pcr tolnin Africam cuni terri-
CMIU lus qui oderuttt pacent eram pacipcus; 9 cum lo- bili lurpitudinc passim vaganlia compararuut. Uiiuain
qucbar ds t debcllabant mc gratis (Psal. c x i x , 7). Dicit vobiscum pacisceicnlur bomitics, ut saltcni seciiiidum
rnim b o c c o r p u s Cbristi, quod pcr totam t e r m m , nb vclcrem Lcgcm, octilum pro oculo, dcnteni pro dcutc
a b i s Itic, a b aliis a l i b i , c t a b o m n i b t i s aliis atq.:c aliis IHJtcretis (l)eut. x i x , 2 1 ) , non pro audilis verbis fu-
ubicumque sunt, b:ercticis oppugnatur (a). stcs crigcrctis.
C A P U T L X X X I X — I9o\ P E T I L . d i x i l : Ergo in
C VPUT XCIL —
t
202 P E T H . . d i x i t : Quid auletn
quant mortem pro pde subeundam constituit
9 9 qnam cul.
vobis esl cum regibtts sa'cuti qttos nnnquam 9 Christiani-
quam pro communione faciendam *. Christianitas enim
tas uisi invidos sensil ? Quod ut breriter doceatn, Ma~
morltbus propcil. Nam ncmo pdelissimus k
viveret, si
chabaios fralres rex persecuius esl (II Macltab. v\\).Rex
mors a pdetibus limerctttr. Dicit enim Dominus Chri-
quoqtte Ires pneros 9 cnm ipse saeritegus rsset, flantmis
stus : c Si granum trilici cadens in terram non ntoria-
neschis religiosis addixit (Dan m). Rex qnccsicil ani-
tur solum manet; si auiem ntoriatur
9 9 mullum fructuiu
ntam pueri Satvatoris (Matth. x i , 16). Rex jnstissimum
facit > (Joan. x n , 24,25).
Danielcm ferinis morsibus ut putabat objecil (Dan. t 9 vi).
197. A L C rcspondit: V e l b m s c i r c q u i s p r i m o de
Ipsumque Dominum Christum judex neqnissimus regis
parte v e s l r a s c p r a c c i p i i a v c i i l . Valdc q n ppc illud g i a -
occidit (Mutth. xxvn, 26). Inde esl quod Apostolus cta-
num f e r l i l c f u i t , u n d e l a n t a s c g c s p r a x i p i t a l o r u m ca-
mat : < Sapientimn toquimur inter perfectos, sapicn-
d a v c r i i m p u l l u l a v i l . Snne cum v c r b o r u m Domiui m e -
tiam non hujus swculi, neque principum liujus mundi
m i n e r i t i s , q u i a sc d i x i t g r a i i u m i n o r i i u r i i n i , «I niui-
quas cvacuatur; sed loquimur Dci sapientiam in sacra-
lum f r u c t u m f a C l u r u m ; q u a r e i p s i f n i c l u i , quotl per
%nento quas fuit abscondita
t t quam constitnit Dctts ante
totum m u n d u m v e r a c i s s i r a e (b) provcnctit iuvidclis;
t
scccutu in gloriain.nostram t quain nemo principum hu-
c l ei z i z n i i o r u m v e l paleaj c r i i u i u a , v e i qiuc a u d i s l i s
jus sccculi cognovit. Si enitn cognovissent, non utiqtte
vel que Hiixistis, o b j c i t i s ?
Dominum majestatis crucipxissent i (I Cor. u , 6*8).
C A P U T X C . — 193. P E T I L . d i x i l : Sed vos spinas Sed de pristinis regibus paganis hoc dictum sil. Vos
\tqtte lixania, non senuna spargitis, cttm quibus vos in autem, Itujus stvculi imperatores , quia christiuni esse
ntmmo judicio deceat concremari. Non maLdicimus; dcsiderant, non permittitis esse christianos, cum fuco et
• d omitis spinosa conscientia, Dei sententia sic te- uebula vestri mendacii eosdem bona mente credentes ad t

.rtur. inhnthatetn oestram prorsus adducitis, ul arntis suis cott-

199. A o c r c s p o n d i t : Saltem c o m m c m o r a t i o n c x i - tra hostes reipubiicce prceparatis in Christianos incur-
zanUirum simul t i b i e l t n t i c u m v e n t r e t in m e n l c r a ; rant pulentque se suasiombus vestris Deo ojtcium
t fa-
q u i a utraquc pcr agrum jussa sunt c r e s c e r e usqtio cere si nos qttos odislis occidant
9 9 dicente ihmino Chri •
sto f Veniet
t t inquit, tempus ut qui IOS eteJderit,
Aro. e t E r . , errore depodto.
1
putet se Deo ofpcium facere • (Jpan. xvi, 2). Nihit igi-
r o s t , sire adlutc, adjeccrant l o v a n i e n s e s , potantibus :
8

tur interest tobis niate docentibus, utrum reges orbis

e x mera c o n j e c l u r a E r a s m i , qtri i d ibi d e e s s e n o t a v e r a l i n
ora libri. S c d e o l o c i s u b i n l e l ! i g e n d u m n o m e n , ebriis; u t , lerrarum % pagani t quod absit an christiaui esse deside-
t

tive adkuc e b r i e i a t e n i d e n o t e l n o n i n c i p i e n l c m , s e d | c r -
t
rent; cutn eosdem contra Cltristi fummmnnbn cessatis
duranlem.
1
F r . e l L o v . , qttce ctdque pro comnumume faaenda. L o - armare. Nescitis autent, aut polius non iegistis, quod
c m n ijovaniensium j u d i c i o corru)>tum sanamus sulisidio G a l -
crimine hominem occidentis majtts crimen est suasoris f
licanorum nianuscnptoruin.
* V u t e r e s c o d i c e s duo, Endoviensis et F l o r i a c e n s i s , pdis- Jexabel in mortem hontinis justi vel pauperis maritum
simus.
suum excitaverat regem pari lanten supplicio vir et uxor
9
(a) v i d c l i h r u m 3 contra C r e s c o n i n m , cap. 07, c t l i b . 4,
c a p . 60et6l. antbo pcrierunt (IIl lleg. xxi). Neque enim vos aliler re-
(b) j u x t a M o r e l , fcracissbne. v k l e E l c m e a t . C r i l i c , p a g . ges impeltitis, quam ut scepe subtilis suadela fenunea
114. M.
 323 CONTRA LITTER VS PETILIANI, S. AUGUSTIM

nget in pulit iu reatum. Etenhn per filiam uxor Hcro* cariu$ periit Vrsacins (a)
t t cunctique Cotnites vestri, Dci
4ti$ impetraiH ac meruit in discoad mensam caput Joan- pariler vindkta perierunt. Ursaciuin namquc barbarica
nis affcrri (Matth. x i v , 8, 0). Pontium Pitatum JndaH pttgna prostratmn t swvis unguibus atites canumque aridi
sic cocgerunt, ut ChrisUm Dominum cruci suffigeret, dentet morsibtts discerpserunt. Nonne idem vestro hn-
cujus sanguinem vindicem super se semper ac suos ma- putsu pvrcnssor est qui % % ut rex Achab qnein diximus a
t

nere vojpernnt (Id. x x v u , 24-2C). Ita vos igitur san* mutiere persuasnm justttm panperem occidit (III
% Re$.
guine noslro peccantes obrmiis. Non enim , etsi judex xxi)? Ita no$ 1
quoque justos ct paupercs (circa opetn
pcrcntiat % non vestrw nos potint calumnice ferierunt. dixerhn mundanam 1
, natn gratia Dei in nobis non es»
Dicil euim propheta David ex Domini Christi pcrsona, paupcr) non dcsinitis jugularc. Non enhn (si tamc*t
c Quare fremuernnt gentcs et popttti medilati sunt ina- t
tnanu tton facitis) non tingua carniftce Itominent jngttla-
niu ? Aslilcrunt reges lcrrw % et principet convenerunt in tis. Scriptttm est enim : c Mors et vita in manibus lin-
unurn, adversut Domimnn, et adcersns Christum ejnt. gttw i (Prov. xvin ,21). Otnnes ergo qui occisi sttnt,
Disrumpamut vuicuta eorum, et abjiciamut a nobis ju- tu qui suusor es occidisii. Neque enhn manus carnificis
gum ipsorum. Qui habitat in ccelis, irridebit co$ et Do- t
nisi lingua tua fervescit % ct itle dirus ' peetoris calor in
minus subsannabit illos. Tunc loquetur ad eos in ira alienum sanguinem verbis tuis acccndiUtr, sanguinet»
sua % et in furore suo conturbabit eos. Ego autem eonsti- justum sui vindicem diffnsoris.
tutus sum rex ab eo super Sion monlem sanctum ejus, 203. Auc. respon l i l : Iluic loco tam copiosc a tc
prwdicans prceceptum ejut. Dominut dixil ad me: Eilhtt cxaggcralo alquc digesto, ttbi de rcgibtis sarculi ad-
meut et tu ego hodie geuui te. Pete a me, et dabo tibi
t vcrsus nos invidiose loquimitii, si debitc digneque
gentet hwreditatem tuam et possessionem tuam terminos % respondcam, vercor nc me q t i o q t i e crimincris rcguin
terrw. Reges eos in virga ferrea, et tanguam vas figuii iracundiam in vos coticitarc voluissc. Quanquam cum
illos cotnmhtues. i Iptosque, idest reges % nequasiignari morc vcstro univcrsalitcr iu omncs Cutbolicos bujtts
vel nescii perscqui cupercnt Christianos , his prwceptis invcctionts impetti fercris * , nec mc uliquc prxtcr-
admonuit, ne perirent: quw illos prwcepta, quia ne- mittis. Curabo tamcn ostenderc, si potucro, t c boc
sciunt, utinam docercmus; aut certe vot illit sine duoio potius fccisse talia dicendo, qtiam mc talibus rcspon-
o$tenderelis % si velletis ut vivercnt; vel certe quod ter- f dctido. Ac primum vide qttcmadmodum libi t u ipsc
tium e$l ipsos sibimet lcgere vestra malitia
t permisisset: advcrscris : ccrtc istuin locum s i c cxorstis cs, Quid
pritnus Daviduus psalmus illis omnino $uadcrct ut chri- t autem vobis est cum rcgibus $wculi quoi nunquam Cfrri- %

stiani vivcrent et regnarent; quos quidem nmle deeepi- stianitas nisi invidos sensil ? Ilis verbis probibcs uliqiie
stis dnm vcbis scse commiltunt.
% Vos uamqne illis quss nos ad regcs sxculi acccdcrc. Et paulo post dicis :
tnula tunt fingitis, et quw bona $unt occtdtatis. Uoc tan- Ipsosque, id est reges ne quasi ignari vel nescii perse-
%

dent lcgant vet serius quod otim lcgere debuerunt. Quid

% qui cttpercnt Cltristiano$ t his prwceptis adtnonuit, ne
emm dicit ? c El nunc % reges, inieitigite; erudimini, perhent: quw iltos prweepta, quia nesciunt, ntinom
aui judicatis terram. ServUe Domino in timore et exsul- % doccrcmns ; aut certe vos iltis sine dtbio osteitdercth,
tute ei cum trcmore; apprehendite disciplinam, ne- si vettetis ut vivcrettt. Qitomodo igilur nos regtim v i s
qttando irascalur Donunu$ % et pereatis de via justa. cssc doclorcs? E l nostri quidem, si q t i a eis amicitia
Cum exarserit quam cito ira ipsius super vos, beati esl cum regibus cbristiaitis, si ca bcnc ulnntur, nibll
omnes qui confidunt in eo i (Psul. u). lmperatores t in- pcccnnt: si qui vcro indc extolluntur, multo levius
quam, suasionibus premiti$ % ut Pilatum, quem ut dixi-
% qunm vos pcccant. Vobis cuim, qui sic nos arguitis ,
mu$ Judwi presserunt, ticet ipse ciamaoerU lavans pu-
% quid fuil cum rcge pagano, el, quod est gravius,
btice mams, c Liber sum a sunguine hujus justi i apostata et cbristiani nominis bostc Juliano, a quo
(Malth. x x v u , 2 4 ) ; tamen quomodo potest a crimine vobis basiticas quasi vcslras rcddi deprccaiites, hoc
mundus esse tiui fecil ? Sed ut vetera taceam, i i i veslris in cjus laode posttistis, quod apud eum sota justhia
exentplis advertite imperatores quam piures ae judkes locum haberet ? Qnibus verbis (credo enini vos fetiue
vcstros perseeutionem nobis faciendo perhsse. Ut relin- inteliigere) et idotolatria Juliani, c l apostasia justJlu
quam Neronem t qui primus est perseculus Christianos; cst nppcllata. Tenetur pctilio, quam vcstri majores
Domitianum sindliter Neronis maxinuim partem, Tra- dcderunt; consiitniio \ qoam impciravcrunt; Gcsta ,
junum t Getam , Decium, 1
Valcrianum, Diocietianum;
1
E d i t i , r o s . At M s s . , nos.
periU etiam Maximianus : qui cum Utura prwdicarcnt t
1
t l o r i a c c n s i s c o d e x , mundancam.
tncensis codicibus dominicis t printus Marcettiuus % epi- * A i u . et Mss., durus.
* s i c A U I . c t ftlss. A t E r . e l fxnr., fercrit.
scopus Romanorum qui fuil t scd et Carthaginis Mensu- 8
A I I I . e l E r . , qiutm dederunt constanlio. S c d o u t l i i s C o a *
riu$ et Cwcilianus,
f ex ipsi$ sacrilegis flammis, ul (a- stantio iin|icratori locus i n uac D o n a i L s l a n u n b i s t o r i a , aec
a b eo Douatislaruin u o m i n e p e l i t u m q u i d q u a i n a u t i m p t v
villw vel cineres remanserunt. Thuris enim conscientia
t r a t u m . Quare p r o , constantio; r e s L t u t a e s t p e r L o v a u i e u -
omnes hnpiicuit % qui Meitsurio consensislis. Periit Ma- ses v o x , constitutio % q u a i n et n o s t r i b a l i e u t Gallica.ii
fcss.
(a) Macarii catisam copiose defcndit Optalus l i b r o 3 c o n -
1
E d i U o n c s A m . e t E r . loco, r.etw s u b s l i t u u n t , t larium. t r a l^armcniauuin. D c Ursacio c l i a m i b i d e u i : 4 Dis, liceut
Ptiit i s A u r e l h i s A n l o n i n u s l l e l i o g a b a i u s s e u A l a g a b a l u s , c vobis, t a i t , « leinj)ora nescio cujus l ^ o m i i , t T s a c i i , Maca-
\ a r i i u o m e n , q u o d v a r i o et i n c e r i o s e i n i n e c o n c c p i u s p u t a - « r i i , e t c x l e r o r u n i . t E t A u g u s l i n i i s u d r a , i u l i l i r o coutra
r e t u r , s o r t i l u s , u t l a m p i i d i u s n a r r a t . s e d manuscrtpti c o n - C r e s c o i i i m n l e r l i o , c a p . 20, s i h i p r o Donatistis o b j o c t a t :
s t a n l e r prae e r u n t , cctam; q u o d n o m c u a l l c r i s c v e r i (iiio « s e d posieaquam Ursacio e t Ztu»0|bilo p e r s e q u o i i t i b i u
a i i t , fratri A u t o n i u i c a r a c a i k e . « conunuaicure uoluisdCl » Silvaaus C i r l c u s j s c\ Uco| a s ,
Z«Z LIBER S I C U N D U S . 52b*

itlii allcgnvcnrnt. E\|gi*aic, cl n t t o n d i t e : i n h n i c o ibidem versarclur, cum istorum famulorum Dci, ti>
i l h r i s t i , aposlatsc, a d v c r s a r l o Chrisiinuorum, s c r v o qnibus haec acta stml, lu ipsccommemomrescxcnipla,
d ; r m o n i o r u m , lalibus v c r b i s i l l c , r l l c , v c s t e r i l l c Pon- rel non vidisli, vcl viderc noluisli, vei qtiod ncstio
tius supplicavil. Iie nunc, ct n o b i s d i c i l e , Qnid vobis qncinadmodum cxcuses,visa nolnque tacuisti? Quod si
esl cum regibus swculi? ut s u r d i s u r d i s p o p u l i s l c g a t i s , te, sicul cau&o pessimac defensorcm, studiuni falsitatis
qu «d e u m i p s i s a u d i r c IM)II v u l t i s : Slipulam in ocuio fra- astrtiendic uon impcdirct, cl tc nolculcm vcl nescien-
tristuivules, trabemin ocutotuo non vides(Mntth.xn % 5). tcm a lucc verilatisavcrlerel; profecto reges quosdani
1

201. Qttid, inquis, vobis esl cumregibttssaculi, g:ws bouos, qnosdam aulctnmalos, cl aliossancloriim ami-
mtiufuam Christianitas nisi invidos sensil ? IIoc c u m ccs, alios iuimicos siuc uila ditYicultate rccoleres. Et
dixi>scs, e n u m e r a r c coiiatus es, quos reges j u s l i s e n - niiramiir quod sc Circtimccllioncs vcstri sic pr.ecipi-
scrinl itiimicos : nec considcr.isli quod p i u r e s e n u - tniit. Quis posl tc currebat, obsccro? tc qtiis Maca-
mcrari possinl,quos babucriulamicos. Paler Abrabam rius, quis miles insequebalur? Nempc in nbrupttim
a regc diviuitus adinoniio nc a l i a m i u a r c t ejus t i x o - falsilaiis littjus nttllus nostrum ufimpulil. Cnr ergo
rcm, cl amicissime habilus cst, et muniis acccpit clatisis ocnlis sic isli prxccps, nt cum dixisscs, Quid
(Ceu. xx). Isaac lilitis ejus r c g e m s i m i l i t c r a m i c i s s i - autem vobis cst cnm regibns swculi ? non adjuugercs ,
i i t t t i u c x p c r l u s c s t (Id. xxvi, i i ) . Jacob in iEgypimn qtios saepc Chrisliauilas invidos sciisit; scd noti dtibi-
a rcgc lioiiorabililcr exccplus, c u m ctiain benedicil tares dicerc, quos nunqnam Chrislianitas nisi invidos
(Iti. XLVII). Qnid Ioquar de filio ejus J o s c p b , q u i p o s l sensit ? Itanc vcro nec ipse cogitnsti, ncc cos qtii scri-
rarccris tribulalionem , quo velul igne sicut atirum pla tua legcrcnt, cogilaturos pulasli tol rcgutii cxem-
rastiuis cjus probata cst, n i n g u i s ab eo sublimatus pla libi reclamantia, Nescil quid loqualur ?
bottoi i b u s (Id. \xxix et XLI), jurabat c l i a m p c r Pba- 205 An quia illi quos commemoravi, vclcrum
r a o n i s s a l n t c m (Id. X L I I , 45), n o u l a n q u a m tyj b o c l a - tcmporum fucrunl, ideo libi eos nibil adversari ar-
tus, s c d b c i i c v o l c n l u c non i n g r a t u s . Hegis Q l i a Moyscn bilraris, quia non dixisii, Quos nunquam juslitia nis :

adoptavil (Exod. u , 10). David ad a l i e n i g e n a m , r e g i s invidos sensit; scd dixisti, quos nunquam Christianitas
Isracl c o m p i i l s t t s i u i q u i t a l c , conrugit (I Reg. xxvuj. nisi invidos sensit: ex illo forlnssc temporc volens
Elhts a n t c c u r r u n i p e s s i u i i r e g i s , n o u i i l i u s i n i p c r i o , cos intelligi justis iuvidcre, cx qtio cbristiani appcl-
scd EUO c u c u r r i t o b s c q u i o (111 Reg. x v m , 44-40). lari cceperunt? Quid ergo sibi volunt cxempla vctc-
Elisxus h o s p i t c mulicri, si q u i d sibi fortc a rcge rum tcinportim, quibtis hocquod imprudcnter dixisti,
p c r ejns iutercessioncni pr.estari vellct, eliatn ultro imprudciiiius doccrc volttisli ? Numquid enim Maclia-
o f l e r e n d u m p u l a v i l (IY Reg. iv, 13). Scd ad ipsa bui, vcl trcs pucri, vel Danicl, nou aulequam Chri-
jam lcinpora v c u i a m , qtiando caplivus Dei populus stus in terra nnsccrctur, vcl egerunt ilia vcl pertule-
i i a b c b a t i i r , u b i , ut m i t i u s l o q i t a r , m i r a l i b i i r r c p s i t o b i i - runl? Dcinde cur , ut pauio ante commcmoravi,
vio. Volens cnim probarc qtiad rcges nutiqiiam Jitliano vcro Clirisliauitaiis invido supplicastis? cnr
Curistianitas uisi invidos scnscrit, coinmcmorasti lics ab eo basilicas pciislis? cur nptid eum solam justi-
p a c r o s et Danielem, q u a i p a s s i s t i n l a p e r s c q i i c u l i h u s liain iocum iiabcre dixistis? Si Christianitatis iuvidus
r e g i b u s , nec r e b u s , non v i c i n i s , s e d p l a u c i p s i s ad-
l hax audit, quid sunl a qtiibus h*c atidil? At vero
utoncri potuisti, qualis ipse rcx posl iunoceutium Conslaiilintis, ncquaquam christiani nominis invidtis,
flammarum i n i r a c u i u m , s i v e in Deo laudando alquc sed planc christiauo nominc gloriosus, mcmor spci
p r a d i c a i t d o , s i v e in i p s i s p u c r i s h o u o r a n d i s c x s t i t e - qunm gerebal in Cbristo, pro ejtis uniiatc juslissime
rit; qualcni rex babticrit Danielcm, ct non rccusau- judicans , acccplari a vobis nec ad se aj»prllautibiis
tcm qiiibus muncribus cxornaverit, c u m ille hoimrcm mcruil. Aiubo jam cbristianis temporibus, sed uon
d c b i t u i n r e d d c n s r e g i a i p o t c s t a t i , q u o d s a l i s in vcrbis fiienuil ambo chrisliaui : quod si ambo Chrisiianiiaiis
cjus apparct, donum Dci q u o pncdilus cral i n d i c a n d o , invidi, cur ad uiiiiiu coruin sic appcllastis, alicri eo-
i n t e r p r c t a u d o ejus s o m n i u m non s u b l r a x i t . Unde rum sic supplicastis ? Pclenlibus euim majoribus
1

cum a b invidis sancli v i r i *, s a c r i l c g a v c s a n i a c a l u - vestris, episcopalc judicittm dcderal Coustantiutis, ct

n u i i a n t i b u s , invitus ctiin rex in l a c u m lcoiium niittcre
apud Romam, c l npud Ar.laium : quorum priniuiii
c o g e r e l u r , q t i n n q t i a m tri»tis id f e c e r i t , pr&stiinpsil
apud euui accusastis, ab altero ad eum appcllasiis.
cum t a i i i c n per a u x i i i u m Dci sui saivum fulurum.
Si autem, quod vcrtim est, unus eorum in Cliristum
Iteque cum illc r c f r e n a i a d i v i n i t u s l e o n u m r a b i c crediderat, ailer a Chrido apostaLiveral; curchristia-
viiissci i l h c s u s , s o l l i c i l a c l ainica v o c e r c g i s i p s i u s uus consulens unil.iti conlcninilur, c l apostata favens
sibi pnrmissa, el i p s e cttm bciiedictionc de l a c u divisioni laudatur? Constantintis vobis basilicas jttssit
r e s p o n d i t , Rex in swcutum vive ( Da».«iu-vi). Cur
aufcrri, Julianus rcslitui. Quid borum christiaiiac paci
9

islas r e g u m cum s a u c l i s a m i c i l i a s , cum s c r m o luus convenial vtiitis nosse? liiud fecit qui crediderat in
Unistuin, hoc fecit qui diuiiscr.it Chrislum. 0 qtiam
• actus est in e x s i l i i i m . » u s u a r d u s falsa aliqtt I et a D o n a - vclles dkere : Male factum est ut Juliano ila suppli-
listis eonQcta bistoria deceplus, p s e u d o n i a r i y r c m Donattun
s u b t r s a e i o et Marcellino |assum scribR i n &!artyro!ogi;>, 1
in Mss., et te votentcm vcl ncsckidem.
c a t c n d i s i n a r t i i s , tu Iia?c verha : « Eodein d i c saucti Donati * Kditi post, sic suppluastis, \ rosequebantur sic :Si
« n a r t y r i s . q u i s u b j u d i c e (vel d u c c ) Ursacio et Marcelliuo avtem quod verwnest pelentibus tum (vet, cum) mijoribns
• t r i b a w passn* e*t.»
%

restris, elc., rursumque in ra refclebant, ?i autem (vel,

1
ita nKiauscripti. At edtti, nec rcous moao vciids. si crqo) qnoi verum «*sl, uwts corum, etc. Corriguutar
r
Lditi, swwto viro. subsiiiu vcierum nuaubcrii loruiu.
327 CONTUA LITIEIIAS PETILIANI, S. AUCUSTINI
earetur, s&l hoc q u i d ad i*>s pcrtincl ? QUIHI si dice-
rcs ct in his quidcni verbi* luts Catbolira vinccrct
v v
MI C U J U S sauctos tolo orbc diflusos niullo uiinus pcr-
liiicl quidquid dicilis, dc quibus vullis, sicul vuliis.
Sed nun poles dicerc, malc Cacluui ul Juliano ila sup-
plicarclur : oppilat fauces, premit linguam doiucslica
auctorius; Ponlius fecit, Ponlius supplicavtl, Poulius
apostatam justissimum dixit, Ponlius apudapostalam
solam jtisliliain locum babcre pncdjcavit. His vcrbis
sibi Pontium supplicassc iu eodcm rcscripto stio no-
minalim sine auibageipi>e Julianus cxprcssit. Exstant
altegalioncs vcstnc : nun bxc inccrta fama, scd pu-
blica monunicuta lcslantur. An fortequia cmilra tini-
latcm Cbristi, pciitioui vcslra aiiquid couccssit
apostata, vcruin putas csse quod dictum cst a p u d
cuin soiam Imum haberc jtistit.a:n ? quia vcro i i i i p e -
ratorcs christiani, q u o d val» r e arhi.iantur a d Clnisli
unitalcm, conlra vestraiu M a l u u u t vol nlalcm, Chri-
stiauilatis invidi appellantur? Sic do^piant oui.ica
kcrclici, ct rcsipiaul ul i i o n t i i t i hxrctici.
206. C l u b i , iitquics, i u plctuin cst qtiod Domiiius
dicit, Yeniet teiupus, ul qui vot occidait, putet se Deo
cficiutu fiicere (Joan. xvi, 2) ? Ncquo cnim hoc d c P«-
ganis d i c i p o U i i t , q u i i i o n p r o p l e r Dcuin, sed proplcr
idtda Cltrisliaiios |>cr»cq'icbanlur. Non vidctis, si l.oc
dc Ids biipcratoribus dictum cssct, q u i gaudcul d e
uoiiiiue chrisliauo, boc eos uliquc pr.ccipue fuisse
jusstiros, ul occidcrcmiui : quod nuuquam o m n t i i o
jusscrunl. Scd vcstri boslili morc lcg.bus repuguan-
ds> pocnas debitas luuiit; el vcdunlarias mortes suas,
dum nobb invidiosas pulant, sibi pcruiciosas uon pu-
tant. Quod si de regibus nomen Christi iionorantibus
illud a Domino dictum esse arhitraiiiur, quxrant quid
Calhoiica in Orientc perpcssa sit, qtiando Valens u u -
pcrabal arianus. Ecce habercm, quo iutelligercra im-
pleluin csse, quod Doininus ait, Yenlet temput ut qui 9 scd imperatoi utti ac judicum nostroniin, qui vos p T -
pot occidcril 9 pulet te officium Deo faccre : nc sibi ad
fainac gloriam bxrelici assuinercnt, si quid advcrsus
corum crroreui imperalores catbolici prxcepisscnl.
Vcrumtameii tcmpus illud post asccnsioiicm Domiui
cowplctum cssc rciniuiscimur; sancta Scriptura hujus
rci tcslis omnibua nola csl. Judai putabaut sc offi-
cium Dco faccre, cum Apostolos occidcbant. lutcr
boa qui ofDciuin Dco arbitrnbanlur sc cxhibcre,
diamSaulus nosler, nondum noster, f u i l : ita uthoc
iutcr laudes suas prxtcrilas ct oblivbccndas cnumc-
rct, Uebrwus, inquil, ex Ucbrwit 9 tecundum legem p/ia-
riswut, tecuudum semutalionem pertequeut Eccietiam
(Pltilipp. i i i , K, 6). Ecce q u i pttlabat oflicium se Deo
faccrc, cum facicbat qnod mox ipsc pcrpcssus cst.
Nam quadragiiila Jtidxi conjuraverant ut iuierfice-
rcut cum , quando fecit boc tribuuo iimotcsccre, ut
eorum iusidias n m i a i c mililc scpltis cvaderct (Act.
xxiu, 12 33). Scd noiidum crat q u i ei diccrcl, Quid
t i b i est, non cutn regihus, sed cuin tribunis armisque
rcgalibus? non eral qui ei dicerct, Audes per nulites
qiucrerc tuitioncm, cum Dominus tuus pcr eos duclus
sit ad passionem?Noiidum crant ista dcliramcnta, scd
oontra hxc futura jam lunc illa parabantur exempta.
323
207. Qiim ctkun icrribilitcr proponerc aujns cs t
diccrc : Sed ut cwtora taceam, iu oettrit exemptit ud-
oerlite , rmperatoret quampluretuc judices uettrot per-
tecutionem uobit faciendo periitte. Uoc iu rpi»lola lnc
cum l c g i s S i M i i , iuicntissiuie exspcctabam quid d i i i u -
m s , et quos cuuiiieraturus esscs : cum.ccce m i h i .
qtiasi rcliuqucndo, coepisti cofnmcmorare Neronein .
Doiiiitiaiiuin , Trajatium, C c t a m , Decium, Valcria
1
ntuii. Dioelctiantini, Ihximianum. Falcor plures cssc:
sed lii prorsus co.ttraquos loquaris, oblitus cs.Nou-
nc i s l i omiics p igani fuerunl, c l uuivcrsaliter cbri-
fii.imun iiomeii |uo suis idolis pcrscculi sunl? E v i -
gila ergo : uaiu isli commuuioiiis noslra non fue-
r\inl; uuilatcui ipsam, vel unde nos, sicut vos pulatis,
vcl undc vos, sicul Cbrislus doccl, cxislis *, totam
pcrsequebaniur. Tu auiem proposucras ostendcrc
nostros imperalorcs ac jmlices pcrsccutioneni vobis
facicndo pcriissc. An ncc lu cxigis* ul istoscompu-
lcmus, quia relinqucns eos commcmorasti diccns ,
Ut reliiwuatn Nerouem : el suh ista rclietiouc per ca>
tcros cucurrUli ? Qtiid opus fuit ci po ul cdininciiio-
v
rarcnttir ad rciu uon perliuciiies? Sed quid ad mc?
Jam islos tccuni rcliuquo : nunc sallcin proccdaiit
isti (|Uos promisisii quam plurcs. Nisi forlc pnqitcrea
IIOII iiiveuiuiilur, quia cos |>criissc dixisti.
208. Sequcris cnim j . i m , c l rpi^copos nomiiias,
quos dc IraJilioi c codietiui soletis argucre. De qui-
bus c l uos solciuus ixspo.idcro : Aut IIOII prob.itis, vi
aJ ncmiiicm pcrtiuel; atil prohatis, el ad nos IIUII
pcrtiiicl. Suam cnim sa cinam portavcrr.ul, v i l b -
nam vcl malam : el bonam qnidem crediiuus; sed
qualcnilibct, lamcn suaro : sicut vcslri mali, ncc i|isi
vcslnim, ncc vos ipsorum; sed vestrmn omuiuni
communis pcssiiua sarcina schisma csl. Iloc s;rpe
jam dixiintis. Exhibc igilur hon episcoporum nomiiia,
scqtieudo pcrierutit. IIoc enim propostieras, hoc pro
miscras, ad b o c nos iiiteiilissiinos feccras. Audi, iti-
quil, periit Mucuriut, periil Urtatiut 9 eunctique Comi-
tet vettri, Dci parilcr vindicta perierunt. Duos soios
commeinorasti, quoruni neulcr iin|icralor fuit. Cui
boc placcat, qu.rso tc? tibi ipse noniie displiccs?
Promitlis quam pbires imperatores ac judiccsnostrus
lc commcmoraturum, qui vos perscquendo pcricript,
et lacilis impcratoribus nominas duos vei judiccf vcl
Comites. lllud enim quod adjungis, Cunctique Comiies
vettri Dd pariter vindicta perierunt 9 ad rem non pcr
tinct. lloc quippe roodo jam duduui locuro isium l i -
nire potuisli, ut omnino neminem nomiuares. Cur
crgo impcratorcs nostros , id est, nostra communio-
nis uon commcmorasli? An timuisli ue reusmajesla-
lisaccusarcris? Ubi est Circuinccllionica fortiludoV 9
1
P d i l i hoc rursum loco, varium; cum v c t c r c s J^s. coa-
s t a n l c r feraut, cetam.
t Quidam e d i l i , exiJilis. M e l i u s Mss., existit: a v e r b o ,
exeo.
* s i c t l s s . E d i t i v e r o , ac nos tu exiqis.
* Am. et ftfcs., cwteros cucurrisu : omissa rarlicub,
per
9
Flartjccnsis vctus codcx, rerckeluonica.
*29 L l f i U l Sl :UNMK.
iteiude quid ngis de illis, quo» tot superius noroina-
s
i t i , qni reclins tihi possuiit d cere : Qoid nos quacrc-
has? Causaui ettim tuam nihil adjuverunt: et tamcn
aominati snnt Deiudc qualis cs, qui cos quos pcriisse
fommemoras, nominare formidas? Saliem ipsos j u -
dicca vei Comilcs, qtios vidcris non timuisse, pltires no -
minares. Remansisii auteraad llacariuni et Ursacium.
Itane quam plurcs illi, duo isti sunt? An quod pucri
didicimus, sapis?Sicaim qtixras ex me, duo qois nu-
merussit, singuluris, an pluralis; quid casc respon-
deam, nisi plaralem? Sed adhuc etiam * non de-
Ih qttod dicam* Cximo indc Macarium : uequc euim
dixisii qtiotnodo pcricrit. An rorte qutsquis vos perse*
quilur, nisi in bac lcrra fucril immortalis, quando
mortnus fncrit, proptrr vos mortuus cxistimabitur?
Qoid, si n o n in lam h>ngo imperio Constanlinus, et
lam brnga fclicitatc vixissct, qui prhuns atlversus ve-
strttm orrorcm niutta constiluit; et quid, si non J n -
lianti? tnm cito abreptits essct e vita, qui vobis basili-
cas dedit (<i) ? qnando ista gamendi flnem faeerctis *,
ctim c l modo taccrc nolitrs? Nec tamen dicimus nos,
idco cito mortmmi Julianum, quia vobis basilicas de-
dii. Possumus enim cssc m bis paritcr copiosi, sed
noltimus essc parilcr vani. Proinde, ut diccrc coepe-
ram , ex illis duobiis seccrno Macarinm \ Cum enira
dtios propositisscs, ipsum et Ursacium; rcpctisti no-
mcu Ursacii, ut nobis osicndc res quam mortcm ine-
rtteril, ct dixisli : Ursacium namqne barbarica pugna
prostratnm, sarvis unguibus athes, canumque avidi den-
tcs morsibu* discerpserunl. Uudc salis nppan t, cum dc
Macario inajorcm iiividiam faccrc solcalis, Sut ut nos
Macarianos, non Ursacianos appcllelis; niulto maxi-
me to dc illo fuisse dicturiim, si de morte ejits aliqnid
lale dicere politisscs. Cx his itaque duohus, nhi pht-
raleui numernm posnisti, sejunclo Macario, reinatiet
t'r>af ins noincn propritmi uumeri singularis. Uhi e<l
igilur tam plurium * illorum tani miiiax ct tremetida
promissio?
209. Jam illud qnam ridiculum sit, qtti qnoquo
modo loqtii noverunt, qtianttim opinor, iiilclligunt,
qnod cumdixlsscs, Periil Macarius, perut Ursacins,
cunctique Condles vestri Dei pariter vindicta
f perierunt;
tnttqftam cxigeittibus ut probarcs, quia revcra nihil
atlud vcl audilorvcl lector cxigeret, slatim connextti-
%(i magnum docnincntum, quo probares cunetos Co-
tnites uostros Dci pariter vindicta periisse. Ursacium
namque barbarica, inquis, pugim prostratum, scrvis un-
guibuo alitcs, canumqtte avidi dentes morsibus discerpu-
runt. Iloc niodo potest alius similiter nesciens quid
ioqualur, dicere, omncs cpiscopos vcstros Dci vindi-
»Ita M S S . At editi, qnid ai$.
1
Ui Mss.: sed ad hoc etiam. Editl tamen non male:
scd adhuc etiam. At vero postea minus hene ferebaot, non
desil quod dicum. Ex dnobus video Macarium : et per nos
emeuoanior ex mauuscriplis.
1
A m . et omnes uss., grtrnre taceretis.
* sic Mss. At editl corrupte, cerno macartvm.
» Er. ct \jor.: quam piurium. . .
(a) iinperio j otitus est constantinus annis ferc trigiota
duoiius, audore F.usebio in ejus vita. Julianus vero imperii
sui, post coustantii palrueiis ohilum, anuo uno et mensibus
circiter scpiem iransaclis, in pralio contra Persas perik,
* U t i s a.mo uigcsimopritno.
PATUOL. XLIII.
K0
cta ia carcerc dcfccissc : C ! cum ab eo fucrit Aagita-
tum unde boc probct, adjungcre statim, Optatua
nainque dc saleilitk) Cihlonb accuaatus, tali geoer*
mortis exstinctus est. Has ntigas audirc ct discutera
et refeltcre coginiur : tanlum liraentus iufirmis, nc
inteilcctu tardiore in rcsiros iaqueos cclcriter eur-
rant. Istum autem Ursacium, si forto beue vixit, et
verc ita mortuus cst, cousolabitur promisaio Dci di-
cenlis, Sanguinem uuimarum vestttarum exqukam de
mauibus onmhtm bmdarutn (Cen. ix, 6 ) .
210. Quod autcm nobis caitunniamhii, dicentcs, a
nobts iu vos ad iracuadiam rcges sxeuli concitari.
dum eos non docemus divinaui Scripturam, sed poiius
miiitiam nostram s u g g c r i u i H S : non puto vos usque
ndeo surdos essc adversus ipsa sanctorum codknm
eloquia, ut non potius timeatis nc novcrint ca. Scd
veiitis nolitis, intranl Ecclcsiam, c l si tios tacemus ,
lccloribus admovcut aurem: alqoe, ut de carteris ta-
ccam , islum ipsum plcrumque psalraum , qucm tu
eouimctnorasli, intcntissimc accipiunt. Dixisti caim,
q u o d cos nondoccamus, ncc cos voicntcs sinamas ut
novcriut quod scriplam cst, Et nunc,rege$, intetti-
qhe; emdimini, qui judicuth torram : seroite Domino
tft timore, et exxutUrte ei eum tremore : tmprehendi-
te disciplhmm, nequsmdo kaseatur Domhtus f ctc.
CredHc ct isis cantari, et iilos audirc : scd utiqui
atidiunt ct illnd supcrius in codcm psalmo, quod I H ,
uisi (ailor, propterca prasterirc noluisii >, nc timulsso
ioiclligcrcris. Audiuui crgo el iliud : Dominus dixH
ad me, Fiuus meus es f//, ego hodie geuui te : nele a
me et dabo tibi gentes hmreditatem
% tuatn et possessio-
nem tnam termiuos ierrw(Psal. n). Quo audilo utiquc
mirautur csse aliquos qui hurc haereditati Chrisli cou-
tradicunt, ct cam ad cxiguam partera tcmc redigcrc
conantur : niiraiitesqtic fortassc qtia^runi proptcr id
q t m d in consequenlibus audiunt, Servite Domino la
tintore; in quo iili servire possinl, in quanlum rcges
sunt. Omucs cnim hmiincs servire Dco debent: ali-
lcr communi conditione, q n a homines sunt; alitcr d i -
versis donis, qnod ille alind agtt in rcbus Iramanis,
iilc aliud. Nou euim anfercnda idola d e terra, qtiod
lauto ante futurum prxdictum cst (faaf u-, I S , et
Each. XIII, 2), posscl quisr|uam jubcrc prtvatus. Ila-
licnl crgo reges, cxcepti gcnerls humani societate,
co ipso quo regos sunt, unde sic Domtiio serviant,
quomodo n o n possunt qui rcgcs non siint.
211. Ista ergociim cogilnnt", audiimt et illudquo.l
dc iribns pueris ipse commemorasti, el andjunt so-
lemnitatc mirabili. Tnnc e i i l r a cadem Scriptura m:t-
xime in Ecclcsia cautaltir, qtiando ipsa- festivilas
fervci.tiores facit etiam cos qui cxtero antfrt pigrio-
res suni. Quid crgo putatis animi babere chritelianos
impenitorcs, cum anditiiit trcs pueros mtssOs in ca-
mitium ignis ardcntis qnia regi a d iniquilaiem ad-
orandi simtilacri * conscntirc uoluernnt; uisi tit cogi-
1
Kdiii, voluhti. verius liss., nowisli : ut patet supra ex
n.203.
* la Mss.: lita ergo cum cogitent.
8
KxJiii, iinnlacrtt. verius Mss., shmtiacri; id esl statua)
Nabucliodouosor, ex Dauielis cap. 3.
(Onze.)
351 CONTRA LITTERAS P E T X l A N I , S. AUGUSTIN! K 3
loot piam libertatcm sanctorum nec regio potcsiatc, suu» cat, persccuiercm fuissc rcgem, curo tros pue-
a t e peenaj immanitale possc superari ? gaudeitique ros,qood simulacruro adoraro iHriueriui, misk iu
aa non cssc ex uumero talium rogum, qui contem- flammam : scd quocro utrum £uerii prseeotor, cutu
atorca Woiorura quaai sacrilegos pwriebant. Porro illud decretum proposNit, ut inierirctit et domua co-
aatcm cum i n eonsequenlibus audiout, cumdein re- rum vastarenlur, qui biaspheniarntt unnro Dcum
gem, non aotum puerorum, sed el flaramarum Dco vcrum ? Sj enbu pcrsecuior fuit. cur ad verba perse-
acrvicatium taoto miraculo territum, etiam ipsum . cotoris rospondctia, Amca («)? Si auiem non fuit,
coepisse Bao scrvire i n imtore, ct eisuUaru c*un tra- cur cos pcrsocutares dicitis, qui vos a hkapbomhn
fuoaa, c l a p p r o u a B d i s s c d i t c i p i i n a m ; nonoe iolelHgunt furorc detcrreut? Si enim rogtia* vos supphcarc i d o K
i.Ieo ista csse conscriuta, ct lanta colebriiate rccitari, im' sunt similos impio rcgi, vos tribits pucri* : si
ut et scrvls Dci ne a d s a c r i i e g f a i m regibus ccdant, autem proirtbcnt repugnare Chrisio, vos cstis impii,
e l i m w regibua ut ad raligioncm Deo crodant, pro- si boc facitis. Quid sint aulom i l l i , si hoc tcrribilitcf
pauaoUir exempta? Yolcates ergo e l isti cx ipsius ad- vetaut, cgo noa d i c o : lu invcui aliud quod dicas, si
utonkione ptalmi, quem luquoqne inseruisli scripiis pios impcratores oon visdiccrc.
*o*s,ialolligere, et c m d i r i , ct«erviio Doroiooia t i - 313. Si hxc excmpla dc Daniele et tribus pucria
•nore, otcisuUaae cum tremore, ct apprclicndcre cgo comroeroorasscm , fonassc rcsistcres, ct in ba^c
( i i a c i p i i u a m , quain juLcule audinut qoid Ulc rcx post- noslra tcmpora cx iilis temperibus sumi non dc-
ca diieril. Dixit cnim propositururo sa decretura buissc clamares : Deo graiias, quod ea ipse posuisti,
•omnibut populis quibus imperiiabat, ut quicumquo ad id qtudoin quod volebas, scd vides ea potius va-
utsissoAt btaspbesuiam io Dcuro Sidrac, Misac, et (uissead jdquod nolcbas. Annon csl ista vcslra iai-
AbuVn^go, wterirent, ct domus corum dispergcrcn- lacia; scd error humanus cst? Utinam ita sit. Emcuda
lur. Bt si boc euro dccrcvissc cognoscunt, ne bla» crgo; qe limeas, non indc cris minor : imo vcro ma-
spUcmoretur Dcua temperator ignium, et liberator jpris ingenij c s i , animosiialis flaromas confitendo ex-
triutu pticroruo); prolacto cogitant quid dcccrnerc §l4ngpere, quam falsitatis ncbttias inlelligendo viure.
dobcaut in rcgno suo, na iu sats Cdelibus biem ipsc CAPUT XCJIL — i i i . PEitt. d U i t : Ubi lex Dei.
Deus cxaufQclur remissor peccaiorum, ct iiberator nbi cfiritlianita$ ve$tra e$t ti ccedct et mortet faatit
f ac
jam totius orbis terrarum. jubetist
11%. Yide itaquc, curo advcrsus vos aliquid pro 21$. A u c respondit: Ad boc vide quid dicant
unHate calbolica reges chrisiiani constiiuuni, ae fortc cohxredcs Cbristi pcr toturo orbem tcrrarum. C;e-
i u iabiis vcstris tanquam Scripturarum diviuaruro des et morles nec facinuis uec jubcmus : et ista
iroperitos eos arguatis, ia corde autero vestro satis facicntibus muMo sceleralius sxvitis, qtti hxc in
Oocjofi essc dolcatis. Quis cuim feral islaro vestram hominura mcntibus contra vitain a tcruatn commil-
sacrilegam odioaamquc fallaciam, iu ipso uno Daniele titis.
reges accuaarc, quia in iacum leonum missus cst; CAPUT XCIV. — 216. PETIL. d i x i t : Si amicos nos
et reges nou laudare, quia sublimiter bouoraius est; vuttit, quare invitot attrahitit ? Si autem inimicas /m-
c u n ctiam quando missus cst, wagis eum salvum gitiSy eur occiditit inimicot ?
futurum, quam moriturura, ipsc rcx crederct, et dc illo 217. A U G . rcspondit: Ncc invilos attrahimus nec 9

soJiicilus noncmnaret? Dcindeaudeiis dicore Ctiristia-
nis^Qaid v*bi$ etl eum regibus twcuU? quia Daniei a regc
peraecuttooem passusesl;ei non rcspiccre ipsum Da-
nieicm somnia rcgibus fidditcr intcrprctantcm, domi-
uum regcra appeljantem, muncra at honorea accipien-
tcm?Ucmquc et in eisdem tribus pueris, quod recusautes
adorarc statuara in flammas missi sunt, invidix flajnmas
do regibusexciiare; qnud auteni a rege sic prsrdicati
et sic honorali sunl, taccrc ctabsconderc? Ecce rex
fucrit pcrsccutor, cum objecit Iconibus Damclcm :
quid cum eo salvo rcccpto gaudcus et gratulans ini-
iiiicos ejtts dilaniandos el consumendos eisdem leo-
nibus misit (Dau. u-vi), fuil pcrscciilor, aa non fuil?
Yoio respondcas. Si cniro fiiit, cur ci Dauiei ipse non
rcstitit, cumprxsertim tanta famiiiaritalc facillime
pouiissci : el uobis dicitis, ut reges ab bominum pcr-
sccuthmc rcvocemus? Si autcm proptcrea pcrsecuior
occidimus inimicos : sed quxcumque vobiscum agi-
raus, quanquaro vobis agarous iuvilis, cx charitate
tamcn agimus, ul vdeiitcs vos corrigaiis, corrcctiquc
vivatis. Nam nemo vivit invitus : et tamen pucr ut
hoc voleus diqpat (6), invitus vapulat, et boc plerum-
que ab homiue cbarissimo. Et bax quidcm vobis regea
diccrent, si ferirent; ad hoc cniro corum poteslas
diviuitus ordiuata c s i : sed cum c i isli non feriunl,
vos cJamatis.
CAPUT X C Y . — 2 1 8 . P E T I L . dixif. Qiu? aalrm ra-
tio cst, quwve inconttautia oaniiatit, quod cum not falso
vocabuio dicatis Itwreticoe, cemmunionem nottram ma-
guopere cupiatis ?
(n) ilnc p c r t i n e t i l l u d A u g u s i i u i |n E p i s t . 10B,ad n o o a t i -
stas, a. 7 : « A n i g n o r a i i s vcrba r e g i s esse, signa et osteuta
« qum fecit uuln nominiu Deut exceUus, plocuU ndhi in
« conspcctu meo annuntiare, quam magnuni et potens rit
« regnum ejus, regnum $empilernum et potestas ejut in sa>
t

non fuit, quia scclus in sanctum virum commissum
jtiptissimc vindicavil; quomodo vimiicandum cst a
rcgibus , qnod Cariili Sacramenta cxsufflantur, si
Prophctaj nicmbra, quia in pericutum missa sunt,
« cuta swculorum ? A n cum uoc a u d i e r i l i s , non r e s p o n d e t U ,
« A m e n ; et hocdicio c l a r a v o c e , ad e d i c t u m r e g i s vos i a
« saucta s o l c m n i t a t e s i g n a l i s ? • iu Gotlbioo officio'diceba.i-
tur iuec i u sabbato saocto, e l r e s p o o d e b a t u r , A m e n .
(o) Portc legendum,.vom nemo vuU iniitus, ei tamen pner
ut roiens di*cm\ etc., e x p u a c u particuki hoc qux a vetere 9

sic vindtcari merucruut ? Itcin concedo , el manife- codice Ffcoriacensi a h e r a i .

K5 LlBfcR S E UNDTJS,
$19. A r c . respoudK g i h&reticorfltti commonio*
:
nent magnopere cuperemus, corrigi vos ai» hairetico
rrrore nollemos r cum autem Imc vobtscum ngamus,
iie sitls fceretici, quoirtodo hrereticorum eommunio»
uem mngnopere euptmos ? Dtssensio qoippe vos et
ihVisio fncil hiiureltcos : pax vero et unitas facit ca-
(hoiicos. Ctim ergo inde huc venitis, desinilis essc
qtioit odimtis, et incipitis Csse quod amamus.
C A P C T X C V I . — Wb. P t t i L . d h i l : Etigite tandem
de duobus afientm quid dicatis *. S i innocentia vobh
est, cur nos ferro sectamini? ant si reos not dtcitis, quid
nos qnafritis innocentes?
221. Auc. rcspondit: 0 actnissrmam complexlo-
netn, an potins ineptissimam loquacitatem 1 Nonne
ibi proponi solct nt eligalur aiterum dc duobus quod
res|M>odealOT, ubi utrumqtie non potcst eligi ? Nam si
mibi proponeres, uteligerem alteruin de duobus qnid
diccrcm , utrum hmoceutes an noccnles simtis, vel
rursus ex aitis dtiobtts sivc cx istis, non possem nisi
iimrni eftgcre qaod diccrcm : nnnc vero propenis
fi.TC d u o , utnim nos innocenlcs simtis, an vos rci si*-
t i s , ct vis ut uittim ex his duobits eligam quod re-
spondeam. At ego mrio unom dicore; quia utromquc
dfeo, ct nos innocenles, et vos rcos. Nos csse inno-
centcs dicrmtts a faisis ct caluintiiosis criminationibns
vcstris, qi/icumque in Catholica possumus salva con-
scicutin diccrc, ncc sauctos codices uos tradrdisse,
necidolorum suppllcaiioiiibusconscnsissc, ncc quem-
qu.im oceid .S3c; vcl si quhl aliud mali soletis «ibji-
!
cere : nec cos qui forle, qtttid qtiidcm ncc dc ipsis
probastis, ista feccrtint,contra nos regiiam coelorum,
scd contra sc ipsos clausisse : quia unusquisquc no •
strum sarciuain stiam portal (Calat. vi, 5). Ecce ha-
bcs unum. Et vos oiiines nocenlcs el scclcratos essc,
non sltos aliormn crimiuibtis qua? apud v o s a qoibus-
d n m comniilluiilur, ct a quibusdain reprchendunlur,
sed crimine schismatis, a q u o immanissimo sacrileglo
uemo vestrum se potest dicere itnmunem, quamdiu
non cemmunicai unilati omnium gentium, nisi coga-
tnr diccre dc Ecclesia quac pcr omncs gentes diffun-
ditur, ittcipicns ab Jcrnsalcm, Cbristum fuisse men-
•Hum (Luc. xxiv, 47). Ecce babcs altcrum. Ecce
retldhJK trbi duo, qitorum tn volcbas ut unum diccrc-
mus. Cliquc atlendcrc debuisti utrumque a nobis
possc dici; ct saftcm, si hoc volebas, rogare nos,
ut iiitutn diccremus, cum vidercs quia utrumque pos-
scmus.
222. Scd si innoccntia tfobis e$t, iitquis, cur nos
ferro scctantini ? Hcspicitc paululum catcrvas vestras,
qucc non amiquo more parentum suorum solis fusti-
hns armantur, sed et sccures et lanccas el gladios
addidcrunt: et agnoscite quorum potius vox esse de-
Iieat, Quid nos ferro scctamini? Aut si reos nos, inquis,
dicitis. quid nos quaritis innocentes ? Uic breviter re-
spondco : Ideo qurcrimini rei ab innoccntibus, ul de-
sinati* esse r c i , et incipialis cssc innocenies. Ecce
utrumqtie clcgi nostrum, ct ad vestrum utrumque
respondi: modo tu elige tiuum de duobus : Innocen-
1
Sola cdilio tx>v., qvoddurjis.
Ul
tes estis, an noccntes ? Neque potet utramquc dtaeru:
sed dic utrumquc, si hoe fdacct. Cortc cnhu mui
petostts in eadcm causa esse innoconlca, m quaastis
necentcs. Si ergo muocetites estis, nolitc nrfmri quod
ad pacem qumrimini a fratribus: sl autom nooaulcs,
noliic mirari quod ad pceoam quaurimmi a MgJbus.
Scd qufa hotutn duorum alttrum vobis usorpMia, a l -
tehnn a aobis auditis: usurpalis enim vatos iuuufcan-
tram, a uohis autcm audilis quodimpia vivatistaeefrpc
itcrum de utroqne quhi dicam. Si mnoccntas cstta,
quare Christi testlmooio contradicitis? Si aulcm n#-
cenies, qnarc ad ejus misericordlam non oaimxgitia?
Nam et testimouinm cjus est de orbis umiate, et m i -
scricordia cjus in fralcrna cliaritnle.
CAPUT XCVII.—223. PKTIL. dixtt : Postremo, ut
swpe jmn diximus. qttads cst vestra prwtumptie, ut de
reqibns prccsumalis, dieente Dnvidjt Bonum est spt-
rareJn Donuno , quam sperare in honnne: bonmn mt
sperare inDomine, quam sperarein prmeipibus > (Psai.
cxvn, 8, 9).
224. Auu. respondit: Nos non speramus m homi-
ne; scd, quantum possumus, bomhics admoncmus tit
in Domino spcrmt: neo spcramns in prineipibus; scd,
quaatum possumus, princrpes ndmonemus u l in Do-
tnino sperent, el si aliquid a pnncipibus pro utilitatc
Ecclcsia; pctimus, non iu ets tamcn spcramua. Neqiie
cnim el Apostolus in illo Uribuno sporavit tanquamin
pi incipe, a qtio sibi cgit ut deduclores dareiitur ar-
mati; aut in fpsis armatis tanquam Hi lioodnrfou*,
quonim mullitudfne scplus cvasit insidfas pcrditd-
rum (Act. xxra, f2 3 3 ) . Sed nec vos ipsos, qtiod ab
Imperatore basiitcae vobis u l reddcrenlor pctUift,
arguitnus, tanquam in Juliano prineipe speraverttif:
sed nrguintus, qnod dc Christi testimonio dcspcravc-
r i t i s , a cujus unitate ipsns basiltcas separaslis. Eas
enim juhetiic inimico Cbristi accepistis, in quibtts
jussa Christi contemnerctis, dum vnlidum c l vcrmtt
vobfs videlur quod Juttanus constitutt, diceits, Hoc
quoque suppiicantibus Rogatiano r Pontio, Castiuito^et
cwteris eptscopis, sed et clericis, accedit ad eumulum, ut
abuliiis qnce advertus eot sine rescripto perperam geota
sunt, in antiquum statum cuncta revocentur: invaKdum
auiem c l falsum qnod Christus constituit, diccna:
Eritis vtihi lestes in Jerusalem, ct in tolain Jndaumot
Samariam, et usqtte in totam terram (1d. i , 8 ) . Ob-
sccrainus vos, corrigimini: rcdilc ad hanc cvidentU-
simam totius orbis unitatem , tit non vcrbis apostatas
Juliatii, scd verbis Saivatoris Chrisli, in anliquum
slatttm cuncta rcvoccntur. Miscreodni anlma* vcstr».
Non jatn Conslanlitium et Juliantim comparamus, ul
quam sinl impares dcmOustrcmus. Non dlclmna, Si
vos non speraslis in homine et in princfpe, eum bo-
mini imperatori pngnno ct aposlaUc dixistls, qnod
apttd eum sota justitia locum haberet, qtilbus predbns
ct Rescriplo, sictit ibi scripium cst, sieut allegationis
gcsia teslantur, pars Donati ttniversalitcr usa est:
mullo mimis nos criminari a vobis dcbemtis, tanquam
spercmus in hominc ct in principe, si quid a Constnii-
tino vel a rxleris chiislianis impcraloribtH, nulia
336 GONTRA LITTERAS PETILIANI, S . AUGUSTINI 33§
sacriief* adulatioiie pctivimus; aot s i quid ipsi non reges vobis proptcrea damna v d damaaiioncm mi-
puieatibus nobis, raemores ralioois quaiu Domiiio uantur, quia cslis baeretici; lcrrcnt vos illi, noo cru-
reddituri suni, sub eujus verbis treinuiit cuin autliuut deliter, scd mtscricorditcr: vos autcm non fortiler,
quae ipse commemorasti, Et uuuc reget inteUigi- % 9 scd pcrtinaciter non timctis. Auditc crgo Petrum d i -
te, etc., d alia muita, ultro pro Ecdesiae catbolic* cenlcm, Qum autem gioria ett ti peeeautet posnas aaft •
9

unilata eoustiluuni. Sed lacco dc Consiantino : Chri- mini (1 Petr. n, 20)? ut neque hic habcatis tcrrcua
stumctiuiianum vobls opponimus; parum dico, Dcum solalia, nec in futuro sacculo vitara aeteruara; sed ei
c i bomincm, Filium Dci et filium gcbemias, Salvato- hic angustias infelicium, ct i b i gebennas baerciico-
rmw animarum nostrarum at intcrfcctorcm aninruB rum ? Vidcs crgo tu, fratcr, cum quo mihi nunc res
suae. Cur in basilkis possidcndis Juiiani Rescriptum csl, prius te dcbere osteodere uirum tencas ver»
ienaiis, et in Ecclcslx pace amplecteuda Chrlsli Evan- tatem, et lunc exhortari homines, u l pro ca tenenda
gdium uon tcnetis? Ciamamus ct nos, Qute perperam j N t r a t i sinl carere omnibus quae lcmporalitcr leiient:
gestu sunt iu tmtumum ttatum euncta revocentur. Anti* cum hoc non ostcndas; quia uon polcs; non quia i n -
9

quius cst Evangeiium Christi, qtiam Rcscriplum J u - genium dcest, sed quia mala causa cst; cur festinas
l i a n i : antiquior csl unitas Cbrisli, quam pars Donati: exhortaiioiiibus luis facerc homines ct mcndicos et 1

aniiqttiores suut Eeclesi» prcccs ad Doininum pro imperitos, et egentcs ct crrantcs, ct pannosos ct con-
uniiatc Christi, quam Rogaiiani el Poulii et Cassiaui tenliosos, el famclicos c l hcrcticos, et Ui hocfcttcuU
ad Juliamim pro parte Donati. An pcrpcram geritur, bona tem|>oralia pcrdcntes ct in Chrisli judicio m a l a
cusu rcgos probibenl divisioncm; ct non perperam acteraa iiivenirntcs? Cautus atilcm filius, q u i limendo
gcritur, cuiu cpiscopi dividunt unitatem? Perpcram flagellum patris recedil a cuhili scrpctilis, nec vapn-
gerifur, cum ad defendendara Ecclcsiam , Chrisii le- lat, ncc pcrit. Qui atitcm dolores disciplinac prae * stia
atbuoaio rcges scrviunt; e i non pcrpcram gcritur, pcrniciosa voluntatc contcmnit, ct vapulat, c i perit.
cum ad ncgandam Ecclesiam, Christi testimonio cpi- Jam non intelligis, v i r diserie, quouiara q u i p r o pace
seopi oonlradicunt ? Obsccramus crgo, ut iiou contra Christi oninibus terrenis carocrit, Dcum babet: qui
Evangclium, scd sccundum Evangelium etiam vcrba autcm pro paric Donati vel paucos nummos pcrdidc-
ipsius Juliani, cui sic supplicastis, audiautur, etca rit, cor n n n habct *.
quae pcrpcram ^csta sunt, in anliquum statum cuncta " CAPUT X C I X . - 227. P K T I L . d i x i l : iVot autem
rcvoceutur. jtauperet spiritu (Matth. v, 3 ) , non divitiit metuimut , %

CAPUT X C V D I . — 2 2 5 . P E T I L . d i x i t : Vos 9 vos 9 teddiviliat (ormidamut. Nos nihil habcntes , et omuia

mkeri f appeiio, qui persecutionum metu perterriti, dum possidenles (II Cor. v i , 10), censum animam eresUmus.
oettrat dioitifis 9 non animas quomti$ 9 non tam fidem nostrisque pamiset sqnguine mternas divitias ccsti mer-
psrfidam traditorum diligilu, quam conlra iptorum tna- camur. S:c idem 1
fiomittus dicit:« Qui perdiderk sub»
utimn, quorum vobis patroeinia comparattit: non aliler stantiam suom, centupimn recipiet eam. i
quam ut naufragi iu fuctibus fiuclut tubeunt ruiturot 9 228. A i c . rcspondit : E l hoc ad rcm |>ertiuei
iotque 1
iu magno vitm pericuio appetunt quod timetnr : coimuoncre quciuadmodum scriptum e»l. Nam ul»i
oetui turannicusfuror ut nenunem meluat, vuit cum tno uihil impedii iiiicutioneui meam, si quid dc Scriptci-
periculo oel timeri: tk 9 tic ad arcem * walitiee confugi- ris faliis aul fallcris, nihii curo. Non crgo ila scri-
lif, iunoeentium dauma vel pantas tine vsstra formi- ptum est, Qui pcrdiderit substantiam suam; scd ,
dine spectaluri. Si hoc ett titare periculum % fugere tttb Qui perdideril animam suam propter me (Mattk. x v i ,
rumam; necnon etiam damnabiUs ftdet e*t fidem Uttto- 9 25) Dc siibstanlia vcro non scriptum esi, Qui pcr-
ui tervare. Pottremo dementis incri commercium ett 9 diderit; scd , Qui dimiserit (Id. xix, 29) : ncc sobm
vestrus animut perdere ne divillut autittatit. Dicit enim
9 suhstantiam pecuiiije, scd et multa alia. Tu aiitera
Dominut Chrittut: « Si omnem munduiu luerifaeiat % et interim tion pcrdidisti substaiitiam : ulnun vcro d i -
animam tuam perdttt, quam dabit commulalionem pro miseris, quod sic de paupcrlalc gloriaris, ncsdo : si
amnujtua > (Matth. xvi, 2G)? foric scit hoc collega meus Formnatus , quia in ca-
226. Acc. rcspomJil: Utilis c s s c l i s l a exhorlatio, dcm civitate estis, nunquam m i h i indicavit, quia
fatcor, s i ca qtiisquatn i u bona causa uteretur. Omiii- nunquam quacsieram. Verumlamen ethuitsi hoc fo-
ito bcnc deterruisti bomincs, divitias praponore a n i - c i i t i , lu ipsc conlra te iu hac ipsa tua epislola com-
mx suae. Scd vos qui ba?c audistis, ei n o s paiiluhiin rocm<»rasli aposlolicum tcstimonium : Si distribuero
auditc: boc enim ct nos didraus, scd attcndiic q u c u i - omnia mea pauperibus, et traduUro corpus meum ut
admodum. S i vobis minantur regcs auferrc diviiias, ardeain, charitatem auteiu non habeam, uihil mihi
quia Judaei aocundum caroeni non c s l i s , aut q u i a idola prodest (I Cor. xiu, 5). Si enim haberciis cliariutem,
v d dacmonia non colitis, aut q u i a in nullas hacrescs iion objiccrelis ignaro, c l vobis iucogniio orbi tcrra-
transferimini, scd i u unilale catbolica permanclis;
cbfite polius pcrire divilias vestras, nc i p s i perealis: 1
Edbtiiineiidaccs :castigandiex iuanu«cri|iti6.
^ * In e o l l i s , pro.
scd iicc aliud quidquain, nec i|isam lcmporalem vitam
* lii v c n . , cur non habet ? M.
saluti aeternac quac in Chri ,lo est prxferatis. Si autem fc
Sic omnes Mss. E d i l i v e r o , non divtlias amamus.
9
l i a Petitianus i n Mss. At i n e d i i i s , skttt idetn. — l u x t a
l
$\cHm. kied\[\ $ieque. t Morel E l e m . c r i t i c . , p. 87, cosU mereamur : ssquidrm, e t c .
• Ara. et tr. artem. 9 M.
* 577 L f f i O i S l KUNDGS. 5^cj
rum , noc i p a sahera prohata crmtitta Arrorom S i tcctere, perfunderh ct furore. Pottremo ti credh, quia
haberctfc charitalem, nott m vestris calomuiis flngc- aeciphmth et dantit est fides, ab eo qui interficU homi-
r c l i s scd in verbU Domini mantfcstiesimc expressam, nem sanguine perfundcris fratrit. Ita agitur, ut qui ad
f

usqut tn tsimu lerram (Aet. i , 8 ) , eofnosceretls u n i u -
tcin. Si aatem boc non feckli, quid gtoriarisqnasi fice-
ris? Itanc vero diviitas formidatis, ut nihil babctites
omnia possidoatia? Dic Ista coHegae tuo Crispino,
qui moda j u x u llipponcm nottram compnravit fuu-
dum, idH luergcrei homincs m profondum (a). Undc
hoc el ogo uimSum ' n o v i : lu Ibrtc nescis, ct hleo
§ Bnptismum innoccnt vcneras, a Baptismo redeat parri-
cida. ,
232. Auc. rcspondit: Vcllcin cum cis sermocinari,
qui vcrbis istis lectis vel auditis acclamaverunt. Talcs
eniin non habettl aurcs in cordc , scd cor in auribus.
Legant umcn iterum ct i l e m m , c l cogitcnt, ct scn •
tiant ca, non quid soncnt, sed quid sapiant. Priiito
1

securns cmmas, Diohiat (orwidamnt. Undc miror ut hoc nltlmum cxcutiam : Ita ergo fit inquis, ut qui
t

ciuod i * u vox tua, utad nos pcrvcuirci, ipsum transiiiit. ad Bapthmum innocent veneras, a Baptismo redeat par-
Intcr Cousianihiam quippo ubi tu es, ct Hipponem ricida: respoudc prius, quis ad Baptismum innocens
ubi cgo sum, Caiama uhi iltc cst, vicinior qnldem vcniat•, cxccpto illo qui non ideo venit baplixari ut
uobis, sed Uraen interpoaiia cst. Miror crgo qnomodo ejus ablucretur iniquiUs, scd ut nobis bumilitatb
nou iiie prior cxccpit hatte vocem, ct rcpcrcusslt nc praberclur anctoritas ? Quid euim dimittctor inno-
transirct ad nos, el adversus lc dtvitiarom lauoVs centi? Aut vero i u cs eloquens•, ut ostcndas noliis
multo copioaius recitavit. Non soium enim non fbr- quamdam innocentiam peccalrtcem. Nonnc audis d i -
tnklat iiie dhritias, scd ct amat. Et certc dc eaetcro cetilem Scripturam, Nemo mundut a peccato in con-
liriusquam cdas, rccila illi talia : si ncn emcudavcril, tpectu tuo, nee infane eujut ett alei uniut oita tupcr
rcspondemiis. Tu autem, sl vcrum csl quod paiipcr lerram(Job xiv, tec. L X X ) ? Nam undead rcmhsio-
ais, i b i habes fratrcm mcum Fortonatum : facihus nera pcccatorum ct cum iufantibus curritur? Nonno
iude piacere potcris i l l i coHcgac m c o , quam hutc audis aliara : Ego in huqnitale eonceptut tum (Ptut.
ttMK L , 7)? Dcindc si propterca redil parricida qoi sine
C A P U T C. — 229. P E T I L . dixit : Noe timore Dei parricidio vcncral, quia eum parricida bapiixal; quot-
quo vivimus, pomat et moriet quas gladio faeitit non <i- quot ab OpUto baptixati redterunt, Oputi facti sunr.
memnt: sed id toimn denhme fugimus, quod eomrnu- Ilc nuoc, ct nobis objicite, quod in vos rcgum ira-
uione nequhshna animat jugutatit, Dondno ipeo dken't\ cundiam concitemus. Non metuilis ne a vobis lot
c NoUte timere eot qui corpnt ocddunt, tmhumn enim Gildonis satcllitcs tnquirantiir, quot horomcs ab Optato
oecidero non poteunt; eed timete pothtt eum qtd habet baptixari potucrunl? Videsnc Undem qucmadmodmu
palettutem * corput et auimttm ndttere in gehenuam IsU tun scntcutia, sicul vcsica , non soluin inaiu
4

ignis > (Matlh. x, 28 sono, scd etiam in capitc vestro crcpucrit?

230. Acc. respondit : Quod d k i s , vos facitis 233. Jam cactcra sopcriora, quae nnnc rcfcllcnda
itou gladio vhubiii • sod illo do quo dictum esl, FUH proposuimus, Ulia sunt, ul omnino talrs quhnroc ba-
hominum dentet eorum armo et sagiltee, ettinguaeorum ptizatus rcdirc dicatnr, quaiis fuerit a qtio baptizalur.
gladiusacsUus(Psat. L\I,5). Iloccnim fladio erimi- Scd absit ut qnam dclirans isU dicis, U m deliri a ta
uaiorc ct calureniatora orbis incogniti, impcritorum rcdeatit quos baptizas. Et qtiam bclle tibi sonuit
8

autmas trucidatis. S i autem communioncm ncquiasi- quod dixisti, Perfunderit fraude, perfunderit tceiere,
inam accusaa, ecce orc, non mco, acd tuo, ascendas, perfunderiteifurorelToxe™ nh\ furore, non perfusus,
deaccndas, iutrcs, vcrsaris, tergivcrscris, talis ea sed repletus esses, htta non cffuiidcrcs. Iunc, ut alia
«•tialis Opiatus. Si autera rcdis ad c o r , et inveuies tc taccam, quicumqtic non avari ad avaros collegas tuos
•MNI cssc taiem, non quia tccum Socramenta non com- vel prcsbyteros vestros baptixamli vetiiutit, avari rc-
muuicavit, scd quia tibi dispUcuil; absolvcs orbcm dcunt; ct quicumquc sobrii ad illas vini voragincs
lervanmi criminibus aiienis, et invcnies vos impli- currunt ul baptizentur, cbriosi revertuntur? h u sen-
catos crimme schismatis. ticntcs et ista suadentes, audctis etiam lanquam ad-
CAPUT C l . — 231. P E T I L . d i x i t : Yot ergo qui verstis nos commcmorarc, quod paulo ante superius
faiththuo bapthmo ouUit lavari quam nasci, non soutm posuisli, Bonum ett tperare in Domino, quam tperare
veotra deticta non ponUh verum animat vettrat reorum in homhteibonum ett tperare in Domino quam tperare
t t

crimiuibut onermh. Vt enim oqua noceniium a tamto in principibut ( Ptat. cxvn, 8, 9). Quid aliud docetb,
Sphitu oacuata eti, ita piane referta ett criuunibus quacso, qunm non in Doniino, scd in homine sperare,
Traattorum. Qukumque ighur niiter ab hujusmodi ba- quando ulem flcri dicitis baplizaimn , quatis fnerit
uikutris, d meudach carere voluerit, perfunderit falsi- bnptizator? ct qnia istnm vobis bapttzandl assitmitis
tute Si deiicta earnit ooiebat exctudere, reorum acce- priiicipalum , credant vobis bomhics; et qui erant in
9

dtnte contcieutia percipiet et reatum. Si avarhias fiam- Domino speraluri, spcrcnt m principibus ? Inio vcro
k

utam voiebat Tttinguere, perfunderh fraude, perfunderit

1
sic Mss. At cdili, tcnticnL
* lu editistoco, <frorum corrupte bgebatur, fratrum.
%
1
Rdili, venerul. Mss., vemat.
» sfc muu AI editi, nunirum. • Aro. ct Mss.: <*vt uon ita et etoquens.
* Petilianus in Mss. citat, habet in potestatem. ' Ua Mss. iuiiti vero, ista ttui non sentcr.tw sed re-
f

* Fioriaceusis vetus codex, uccendente. eica.

f/i) \ide supra, cap. 83. •In antc cditis, bene.
 CONTRA LITTERAS PETIUJJ»; S. AUGUSTINI
non attdiatit v o s , S4*«4 illa potius tcstUnoaia quu po- signmcari, in Apoeaiypsi nuHiircstatur, ubi aquasitiul-
*ui*ti contra noa • ct aiiqtttd ctiam territultus : qtiia
1
tas pojmloa rouMos uott emtjecstrra nostra \ scd illic
non soluro, Bonum est sperare ia Domino quam sperare enodata hiterpretationc cognostbuus (Apoc. x v u 13). ?

hi homine; sed etiani, iluledictus omni$ qui tpemsuam Noii crgo por pravum iMeiiectum v d pofrtis errorcui»
ponit in homhie (Jercm. xvit, f»). blasplicmarc sacramcntutu DupMsmi, ctiamsi in hn-
C A P U T CIL —4»3i, PBTIL. dixit: loutarmni saltem minc pcrdkissimo fucrit: quia nec ia Simone mcndare
Prapltetas, qui suas anhnas sacras fatso baptismate de- aqua mendax crat Baptisma quod accepcrat (Act, v n ^
eipi thuueruut. Dixil namque prhmtus JeremiaSf. apud 13), ncc tot mendaces vcstri aquam mendaecm dam^
iuipies homiues aquam esse mendacem. « Aqua, > inquH,cum ha|)tUant hi noutmc TrtmUrtis. Ncc cnim tunc tn-
« mcodax* non habet fideiu. > cipiuut csso mcadacca. quaudo proditi atauc oanvtcti
235. AIJG. respoudk : Qui Scriplurartitn ignnrns sua facmora ooufitcutur : scd potius lunc c n n t meo-
b*c audit, nec te credit aut sie erraiiiem ut nescias daccs, quaudo cum essent adullcrbet sceierati, caatos
ipiid loquaris, aul sic fallentera ut qucm fefelieris no- ct iauocatites so easa fingebant.
sciat quid loquatur, putat ieremiam proplietnm eum CAPUT C i l k — 236. PETSL* d i x k : Dixh quoque
baptizati vciiet, prsecavissa nc ab bomitiibus imptts vidn Oleum petesuoris uon ungmt oaput meum. > Quem
haptizaretur, ct s k ista dixisse. Quo cuim pcrtiuet, igilur usserU peccatorem? Me q,ui tua scesora pntior, on
qnod anteqaam iioo tcstitnonium poneres dixisti, lmi- te qul pertoquerit innocentem?
tumini saUem Propltelas, qui suas animas sucrus fatso 237. Auo. respondit: E x pcrsona corporis Chrisii,
baptismate decipi timuerunhi Quasi Jcremio> temport- qutpi est Eccicsia Dei v i v i , columna ot fiimatmutom
hos quisquam sacraiacnto Baptismi abkieretur, uisi vcriiatis, toto lerrarum orbe diffuaa, proptcr Evauge-
vjuod sc ipsos iliis lavacria qtkc Domimis fedargnk, lium quod prx-dicatur, sieut dacit Apostoius, m omni
Pharisari poncper omnia moraenia tingebaiit, ct i c - creatura qumtub cmlo est (Colou. i , 2 3 ) : ux pcrsona
ctos ct eahccs ct paropsidcs, sietil in Evatigclio legiuir orbis tcrrae, de quo idcm David, cujus vcrba aoa i u -
(Hatth. XKHI, 25). Quomodoergo poUiU Jcreaitas tafn- telligis, dicit :Confirmavit orbem terra:, qui non conmo-
quam bapiismum dcsideraus, et ab impiis baptizari / utbttur (Psai. x c u , 1 ) ; quam tu peceaiis alicais non
devilauv ista dtxissc ? lioc cr$o dixk, cum dc populo commotum esse, sod omnino pcriisse couteudis : ex
infidcJi qucrcrctur, cujus possimis moribus tribulabaM iiiius crgo pcrsoua respondeo, Ego noa pcrscquor i n -
tur, aon sc commiscens factis eorum: qui tamen cor- noceutem. David autcm, oieum peccatoris diatt: not>
poraliter nou se ab iilo populo scgregavit, ncc atia dixk, tradkoris; uon, tburificaloris; nou, persecuto-
sacramenta quacsivit, quam iile populus sccundum Lc- ris; sed, petcatorn. Quid ergu facturus oa secuudum
gis ordinem illi lempori congrua sumebau Huna crgo intcHectum tuum ? Vidc primum, utrum non ais ipse
|K>pulum umlc viventero d'mt pbgaro > qua cor justi peccator. Nolo milii dicas, Non sum tradilof, nan sum
gravilcr eacdebattir, sive boc dc sc ipso diceret, sive ditu*iOcalor, non aum persecutor. Nec cgo quidem a i
in sc ipso figurarct qux futura ccrncbal. Sic cniro ait: Domint> placet, aliquid Iiorum s u m ; nec orms tsrrjc
Domine memor esto met, et visita me, el innocentem me qui non commovebitur. Sed dic, si audes, Non sum
t

(ac ab htscctaiuibus me uon ui lonqauintitate: scito qua- pecrator. I l k quippo aii> oleum poceatoris. Quidquki
wodo acceperim de le improperium ab his qui spernunt cnim i n tc vel Icvis peccati roerit in^eutum, unde
scrntones tuos. Consumma illos : et erh verbum tuum ostctidis non pertincro • ad ld quod metum est, oteum
mihi iu jucunditatem et gaudhtm eordis mei, qtianmm peccutoris ? Q u a m culm ntrum orcs ontform domitii-
tocatmn est nomen tuum in me, Domine omnipatens. ca? Si cuim non oras ea oratioRe, qua Dominus orare
Son scdt iu conciUo eorum kudantmnt sed thnebam a disci|Hilos d o c u k , imdc mram didicisti pro majoriiHis
r

facie manus tum: singutariter sedebam, quoidam atnari-meritis luis exoadentem mcriu Apostoiorum ? Si a u -
tudine reptetus sum. titquid qui me eontristant, prava- tem sic oras, ut itle magistcr docere dignaius cst, qu<>-
tcnl in me? Piaga mea oalida ett, unde sanabor ? Facta
modo d k i s , Dhnitte nobis dcbita nostru, sicut stnosdi-
esl mihi ut aqua mendax, quce non habetfidem(Jerem. milthnus dcbitoribus nostris? Neque enkn de Hiis pec-
xv, 13-18). In bis omnibus videlur quid Propliela i u - catis hoo petimus, qa;c uobia in Baptismo dlmlssa
telligi volucrit, scd vidclur ab eis qui non ad catisam sunt. Ergo ista vcrba orationis aut nou tc pcrmktnnt
suara perversam volnot pervertere quod legunt. Pla- essc Dci deprecotorem, aut aperiunt peccalorem. Baut
gam caim suam dixit Jcremias focfam sibi aquam nunc, et osculentar tibicapul qui abs tc baptixati suui,
niendacem, quai uon babel fidera : eos aulcm voluit quorum capiu oleo too pcricrunt. Sad tu vidc quhl sis,
inlciligi phgain suam, qtu euui contristabant nialc vi- vel quid dc tc sentiaa. ftaue varo Optaius, «wcm Pa
vendo. Unde dicit et Aposlolus : Foris pugnce inlus 9 g n t i i , 4 u d * i , Christiani, nuatri, vostri, pcr Africam
timores (\\ Cor. vu, 5 ) ; ct itcrum» Quis infirmaiur, el totam, fuTOtn, raptorum, prodilorcm, opprcsaorem,
x

ego uon mfirmer? et quis scandalUatur^ et ego non uror sepnratorcm, ct illius (a) qucm quidam vcslrum cjus
[ Id. x i , 29)? Et quia dcsperabal cos posse c o n i ^ i , d K i i Comitcm Deum, aon unicom, noti ciicotcm, scd
propterca dixit, fJnde sanabort latiquam sempcr lia-
hiiurus dolorem, quaradiu ilh" taies csscut, intcr quos i sic Mss. At editi, vestra.
« l a excusis niale transposlU UCgaute r*rticuhi lc«e-
vivere cogereuir. Poptilum autem nomine nquae solcre balu-, widc non ostcndis pertmert. EiueJidantur ad miuu-
scriptos.
1
Cygirannensis vetus codex, roi. (fi) GiidonL».
Jjt LIBER SJ
:DND«S. sit
saleUUcm clamanl, noo fuil vel qualiseuinqtte pccca* aftubrum, ct vide qui rerum $marum tenditarum prcuu
tor? Quid ergo tacient, quibus unxtt oapita reua CTH ad pedet Apootolormn ponebant, et nemo dkrbm atiqmd
imnls capitalis ? Noonc at ipai vebis capita oacutonlur, proprium $ed erant eie omma communia, et dittrit
9

dc qnorum capitibu* pcr mmc mtcUoctum * imri mpfc buebatur unicuique ticut euique oput erstt, et erat itltt
judicaiis? Sallem prodit* illos, et admouctc ut saaen> anima uua et cor unum in Demn (AcL iv, 32-53).
lur. A n vobis potius caput sanandum cat iia doltraoti» Nciiipc ita scriptum csse cognoscis* Aajnosce crgo
bus ? Quid ergo, inquies, dixit David ? Quid me inter* honiim et jucundum, fralres liobitaatca ia unuut*.
rogas? Ipsum ioterroga; soperiore versu libi respon* Agnoscc barbara Aaron • sgnosco oram vestimoati
d c t : Enundabit, inqutf me juttut in mitericordia, et
r
spiriiuaiis. Interroga ipsaro Scripiuram, ubi coeperint
arguet me; oUum autem neeeatorit non itnpingmbit ea-
tsta fieri: invenics in Jerusalem. De hac ora vcstif
put meum (Ptat, C X L , 5). Quid planias ? Quid apefiius? rcr omnes gentes unitas tota conlcxitur. Hae rotrarrt
Malim, iuquit, mc misericor^i objurgstionc sauari, oaput in vestem, ut induerctnrCbdstus varieiatcoitis
quam blanda adulaliono lanquaro mibi eaput uwgatnr, tcrrarum; quia in hac ora vestimonli apparuit varfo*
decipi atqoe pervcrti. Sub aliis vorbis ipsa senttmlia 4as ipsa linguarum. Cur ergo ipsi c a p i i i , undc ithid
est alibi Scripturarum : Meliora sunt vulnera amki 9
uuitatis descendit unguotilum, id cst, amoris fragrau^f
guam volmtaria otcula inimici (Prov. xxvn, 6).
tia spirilualis; c t i r , inquam, ipsi capili rcsislilis te-
CAPUT CIV. — 238. P E T I L . d i x i l ; Unguentum vero stauli cl dicenli, Prcedkabitur m nomme eju* pamPten-
concordiee tk in fralribut iaudai: t Ecce quam benum tia et remktio peccMorum per omnet gentet, ineipientitme
et quam jucundum, habitare fratret in unum. Tanquam ab Jerusulent (Lue. xxiv, 47)? Et in boc angueuto sa*
unguentum in capile, quod detccndit in baibarn, barbamCRimditum Chrismatis vulils 1
mierprciarv : qaod
Aaron. quod detcendit in oram vetiimenti ejut: ttcut rot qutdcm i n gcuere visibilhim signaouiorum sacrosan-
Hernton, qui deteendit in montem Sion. Quoniam ibi ctiitn cst, sicut ipsc fiapiismus : sed noUm esaoct ht
mandavit Dominue benediclionem, el vitam utque in tat- hoinmibus pesshnis, iu oporibus caruis vitam conau*
eututh i (PtaL cxxxu), Sic inquil, ungitur umldt, tio* mcaiibus, et regnum cocloruni non pt^^cssuris; ct
9

ut uncti tunt $acerdotet. ideo nce a d barbam Aaron, noc ad oram vesthucnti
239. Acc. reapondil: Verum dicis. Nam illud saccr- c j u s , nec ad ullam contcxtionom vcstis saccrdotaiis
dotium in figura corporis Chrisli babebat unctioncm, pcrtmcntibus. Ifbt enim po^ittnns cs quas Apostotus
quod onilalis compagc fit salvum. Nam ct ipse Chri- cnumcrat numifetta opera carn'tt qttm tunt inquit, 9 %

stus a chrismate appcllatur, id cst, ab unctionc. Hunc •fernicntionety immuuditice luxuria?, idolorum servitnt,
t

Ilcbrxi dicunt Messiam, quod vcrbum punicac lingucc veneficia ittimicitiw, conlenthnteB wmutationet, animo *
t t

consonura est, sicut alia hebrea pcrmulta ct peuc tilatet ditsensione$ h«reset iwddiat, cbrietales, co*
t t t

omnia (o). Quid esl ergo in illo sacerdotio caput, quid nmtntionet, ct hit tintUia : qva: preedko vobis, sktd
harba, quid ora vestimenli ? Qttantum donat Dominus ptredixi, quonimn qui taiia ttgunt regnum Dci non pot»
t

ut intclligam, capul cst ipse Salvator corporis, dc quo tidetmnt (Catat. v, 49-21 )? Sequestro femieaiiones,
Apostolus dicit: Et ip$e esl caput corpom Eccieskv (Co- qtKolatctiteradmfttuniuf : immundittas interprelarc
iost. i , i 8 ) . Per barbam non incongruc forliludo inlel- ut volueris, sequestro c l ipsas : iitic ponamus ct ve-
ligilur. Ergo ad eos qui sunt fortcs in Ecclcsia e]us, neftcia, quia nemo est pahtm coiifcctor daiejrquo v«v
et adhacrent ori c j u s , ut sinc limore prxdicent veri-
f
nenoram : sequcstro cthaereses,quiatiocvuItb :ido-
tatcm, ab Ipso Christo lanquani a capilc sanctum de- bifum servitotcm ncscioutrnm debcam scquestrarc,
scendit ungucntum, id c s l , sanctificatio spiritualis. quandotmldem Apostolus ibi ponitavaritlam, qttmpu-
Ora veslimenli hxc dalur inlclligi, qurc in capiie v c - Wlce insanit. His crgo seqaeatralis, nulline apud vns
stimcnti est, qua vcstienlis caput ingrcditur: pcr hanc luxuriosi, nulli avari, ntiHi pcrtlnaeter inimidtias
significantur pcrfccti fideles in Ecclesia. In ora n a m - cxcrcentes, nuIK contcntrosi, s n m l i , animosi^ «fis-
que pcrfectio e s l : et utique meminisli dicluni esso scnsionrous stutleutes, invldi, ebriosi, comdssatm-
cuidam diviti, S\ vis ette perfectut, vade vende omnia Tttbus vacanles? Nuitine apud vos tales uagimtur, et
t

quse po$tide$ et da pauperibu$ et habebis thesaurum in

9 t 1n his intus noti manifestique moriuittar? Sl mdlos
tmlit; el veni sequere me. Trislis quidem i l l c disecssit, d k i s ; qumiiam sludH» contenlH^s apcrte mentiris,
t

neglcctorperfcciionis, eleclor defectionis (Mallh. xix, vido ne dc taiibus ipsc sis. 31 autcm ab bujusmoili
2 1 , 2 2 ) : scd numquid ideo dcfucrunt, in quos unitntis rcmolas es< nou ctirparis scparationc aod vitat uissi- r

unguentum tali rertiro tcrrcunrura dimissione pcrfe-
ctos, lanqnam in oram vestinienli a capite desccnde-
ret? Nam cxceptis Apostolis, et q u i cum c i s crant
pnrposilis atque doctoribus, qtios cmincntiores et
fortiores in barba inlclligimus, legc in Actibus Apo-
militudme, ct tates turbas ciream altaria vestra gc-
mcns consplcis; quid dicomus, quia oteosnncto u n d i
s t m t , ct, Bicul Apostohis liqukla veritate conlhtmat;
regnum Dci non posaidebunt : numqitid barb.-c Aaron
ct orse vcstimciiti cjus sacrih^a im>ria facicnda asi %

ut ihi eos poncndos arbitrcumrf Absit. Disccraoerfo

1
in Mss., per eorum intetlecttan. visibilc sanctum Sacramcntum, quod easo ct bi bonis
• A| ud E r . l u g d . e t v e n . , oi ce ejut. M . ct tti malis potest, iliis ad prtcmkint, ili» ari judMttm,
(a) l l a c d e re, T r a c t . 13 i n J o a n u e m , n. 27 : t Messias, a i t ,
• u u d u s e s l ; u o c t u s g n c c e c h r i s l u s est, h e b r a i c e Messias
• 141: undc et p u n i c e , Messc d i c i t u r u n g e . Cognatre quipj c
«sunt linguaj Istx et vicinac, h e b r a i c a , punica ct s y r a . t 1
A m . Fx. c t Mss., vutt.
143 CONTUA LITTERAS P E l LIANI, S . ALGUSTINI S44
ab HJ\ tstbiii uiiciiOMCcharilalis, qtue proprta bouormn impenderet, possc iiberari (Eoeeh. xiv, 14). Ttt crgo
M L Diseerne i s u , discerne : discernat tc Dctts a jasiissimua, uuua cx tribus mcmoralitQbus orai, ct
parte Donati, c i in Cathohcam rcvocet, tuidc tc ilii dicit, Cum orarom et eonfUerer peceata mea et peccata
cilrcburoenum abrcptum mortifcri honoris vinculo fopuii mei in eonspectu Domini Dei mei ( Dan. ix, 20 ).
Kgavcrunt. Jam ros Ifermon super monics Sion, E l tu te dicis essesine pcccato; quia vhJelicet sacer-
qtiomodcriihei aba lc accipialur, iKmestis in montibus dos cs, ot si (icccaverit populus, oras pro c o ; si au-
Si(in;quia uou eslis in civilaie supcr motitcm coti- lcm tu peccas, quis pro tc orabit? Yerc quia hnpie-
stitota, quas ccrtum signum boc babet, quod abscondi Utc Unto arroganline indignum tc pra?bes, pro qito
nou potcst. Nota cst crgo omnibus gentibus : pars saccrdoa illc inlerpcllet, qucm ProphcU h b vcrbis,
autcm Donali ignota csl phiribus genlibus : non osl quai non intdligis, voluit inteFtlgi. Jam cniin nc quis
erfoipsa. iuquirat cur boc diciura sit, quantum Dominus donat,
C A P U T C V . — 2 4 0 . P E T I U d i x i l : V* iuitnrvobi$
9
expcdiam. Pra?|iarabat Deus animos homfinnm per
qui violaudo quod sanctum est rescinditts unitatem
t 9
PropheUm, ut Ulcm de*iderarcnt sacerdotem pro quo
Prophela diceute, c Si peccaverit populus orabit pro eo
9
nuttus posset orare. Ipsc figttrabatm' tcmporibus primi
sacerdos; si autem peccaverit sactrdos, quis orobH populi ct primi templi, ubi omnia figursc nostrac fuc-
pro eo?» rmit. Ideo solus summus sacerdos iutrabat in sancta
241. A U G . rcspondit: E l videhar patilo antc, cum sauctornm, ut oraret pro populo, qui cum saccrdotc
dc olco pcccaioris disputaremus, imgerc tibi froiilcm, In ipsa mtcriora sancla non introibat ( Levit. xvi, et
ui diceres, si audcrcs, ntrum ipsc peccator nonesscs. ttebr. ix, 7 ); sicut tllc sacerdos intravil in sccrcla
fccec dixiati iilud. 0 scehis! o monstrum! Quia cnire emlorum, in illa veriora sancU snnctorum, adhuc
tc sacerdotcm asscris, quhl aliud pcr boc propbeticum nobis bic positis pro quibus interpcllat. Ideo dixit
tcstimonium, nisi tc oimvino sine peccato cssc dixisti ? Propliela, Si peceaverit populus, orabit pro eo sacerdos ;
Nam si habcs pcccatum, quis pro te orabit secundum si autem sacerdos peccavcril, quis orabil pro eo? id cst,
iutellcctum tuum? lta eaim vos mtseris plebibus ven- Talem dcsidcratc saccrdotem, qui pcccare non possit,
diUlis, commcmorantcs cx Propheta, Si pcccaoerit ne indigeat orari pro se. Et ideo pro Apostolis oratiir
popuitts, orabil pro eo sacerdos; si autem sacerdos pec* a populis ( Act. x i v , 22 ) : pro illo autcm saccrdotc
csmrit quis orabit proeo( \ Reg. n , 25 )? ut vos sinc
9
Apostolorum magisiro et Domino non oratur. Audi
licccato csso credaiil, ct pcccata sua vestris orationr- boc Joaimem fatentem, ct dicentem : Fratres, inquit,
buspurganda committant. Magni homincs vos, ex- hcec scribo vobis ut non peccetis : et si quis peccaverit
t %

ceUl, coelesles, diviui, uec jam homincs, scd angeli, advocatum habcmus apud Patrem Jesum Christum ju-
9

qui pro plebibus oratis, ct pro vobis plcbes orare non stttm; ipse est exoratio pro peccatis nostris (I Joan. u ,
vultis! Tune justior Paulo, tn perfectior tanto Apo- 1 , 2 ) . Habemtts d i x i t : peccatis nostris dixit. Disce
t t

stolo, qui corum quos docebat orationibus sc com- humiliutem, ne cadas; imo ut aliquando surgas.
mcndabal? Oralioui inquit, instate, vigilautes in illa
f 9
Neqtie cnhn ista dixisscs, nisi cceidisses.
iu qratiarum aethne; orantes simul et pro nobis, ut Deus
CAPUT CYI. — 242. PETIL. d i x i l : Ac ne se rfit-
1

uperiut nobis ostium verbi ad loquendum nnjslerium

dicet a delicto qui laicus est, hoc interdicto tenetur :
Christi, propter quod et vinctus sum ut manifMem
9
« Ne comntunices peccatis atienis. »
illud ila ut oportet me loqui (Coless. iv, 2-4). Ecce
9
243. Auc. rcspondit: Erras, ut dicilur, loto ccelo
o n l u r pro Apostolo,quod ficri non vis pro episcopo.
per siipcrbiam, dum non vis communicarc orbi terras
Yidesne quam sil isla diabolka supcrbia? Oratur pro
per humiliutem. Nam neque hoc laicodictum cst, c t
Apostok), utmanifcstet mysteriumChristi, sicutopor-
ncscis qucmadmodtim dictum sit. Ad Timoiheum
tet loqui. Proiude si pias plcbcs habcrctis, borUri
Apostolus cum scribcrct, boc monebal eumdem ipsuoi
«lebuisti ut pro te orarcut, ne loqucrcris sicui oon
Timotbeum : cui alio loco dicit: JVo/t contenutcre gra-
oportct. Tu jostior Joannc cvangelisu, qui a i t : Si
tiam quce in te est quw tibi data est per impositioncm
9

dixerimus quia peccatum non Imbemus, nos ipsos d#-

manuum presbyterii (1 Tim. i v , 14). E l mtiUis aliia
9

eipimus, et oeritas iu uobis non est (IJoan. i , 8 ) ? Tu

documeutis ostciidittir, qttod non eral laicus. QuotJ
imstrcmo justior Daniele, quom lu ipsc in bac ipsa
autcm ait, Se cotnmunices peccatis alienis; consciisu
epistola ita commcmoraati, ut diccres, Rex justissi-
clplacilo intclligi voluit. Uude slatim stihjicicns quo-
umm Damelem ferinis motrsibus, ut putabat, objecil ?
modo id agat, Te ipsum inqtiil, castum custodi (Id. v ,
t
Quod illc non puUvcrat; qnandoquidcm amicissimo
22). Neque cnim et ipsc Paulus communicabat pecca-
animo, sicut lcctiouis circumstantia probat, dixil ipsi
lis alienis, quia falsos fratres, de quibus gcmit, i n
Dauicli, Deus tuus eui deservis assidue ipse eripiet te
utiiute corporali tolcrabal; aut rommuntcivcruiit
9

(Dsm. v i , 16). Scd hinc jam mulla diximus: nunc

furto et scelcri Jud;c pncccssores ejtis Apostoli, quia
quod agilur, nempc justissimus crat Danicl; uou icsti-
ctim eo jam Domini vcnditore, c l a Domino demor.-
moniu luo, quanqiiam hoc mibi ad causam quam tc-
slrato, sncrosancuiin (oenani conimuuiciveritnt.
cum ago sutficiat; scd tcstimonio Spirilus Dci loquett*
C A P U T C V I I . — 2 l i . PETIL. d i x i l : ttac itermn
tis otiam pcr Ezecbielem, ubi trcs emiiieniissiiiwc
justitiae nominavit, Noc, Danielem e l Job, quos dixit
* s i c Mss. Kditi vcro, 41 ne.
solos a quadam veliemcntbsiint ira Pci, quc cicteris * rditi, prcs^ltvi.tasli^autur cx manuscriptis.
345 LIBLR TERTIIJS. 3ii
sententia « ipse Apostolus comparat conscienlix matce elesmm meam (Matth. x v i , 1 8 ) . Hli aulem in arcua
consortes. i Et qui faciunt ea inquit, et qui consen- aedificant, sicut idcm Dominus dicit: Qui oudit verba
t

tinnt talhC facienlibus, digni sunt morte > (Rom. i» mea et non facit ea simUabo eum viro siulio qui crdi-
t t

51). ficat domum suam super arenam (Id. vn, 2 6 ) . Sed nc

145. A o c respondit: Quomodolibd ea dixcris,
uon ctiro; vcra sttnt hac, et boc est quod Catholica
docet, muUum iiitercsse inlsr conscntientcs quibus
hasc placent, et totcrantes quibiis h.rc displiccnt. Illi
enim palca fiunt, dum palenc scquuntur sterilitatem :
putes Ecclesiam quae in peira cst, in una parte esse
tcrrarum, et non dilTuudi usquc ad fines tcrrnc: audi
cjus vocem de Psalmo gcmeutis inler mala percgrlna-
lionis suac. A i l enim: A finibus terrce ad te clamari;
cam angeretur cor meum in petra exaltasli me: de-
t

llli trhicum suut, exspcclent, ut segregenlur, Chri- dnxisti me quia fnctus es spcs rnea, tttrris fortitu-
t

itnm vcutibtorem *. dinis a facie inintici (Psal. L X , 5, 4 ) . Vidctc qucm.

admodum a finibus terrx clamat. Non csl ergo in
C A P U T C V I l l . — 216. P E T I L . d i x i l : Venite ergo ad
Ecclesiam populi, et aufugite traditores si cum iisdetn
t
sola Africa, vcl solis Afris, episcoptim Romam pau-
t

perire non vuttis. Nam ut facite cogttoscatis quod cum cis Montensibus (<?), et in Hispaniam domui unius
ipsi sint rei. de flde nostra optime judieent: ego itlorum inulieris (6)ex Africa mittentibus. Vidcte quemadmo-
infeetos baptiso; itli meos , quod absit, recipittnt bnpti- dum in petra cxaltctur. Non ergo in ca deputnndi
satos; qum omnino non facerent, si m Baptismo nostro snnl oinnes qui xdilicatil in arena, id cst, qui au-
culpas aliquas agnovissent. Yidete ergo qnod damus . diunl verba Chrtsti c l non faciunt: quj lamen et apud
%

quasu sil sanclum quod destruere metuit sacrilegus ini-nos et apud vos habcnt et tradunt Baptismi sacra-
t

mkus. mentum. Videte qtiemadmodum spes ejus Deus sit

2 4 7 . AUG. respondit : Contra istum quidcm erro- Patcr et Filins et Spiritus sanctus , non Petrus ,
reni muUa jam diximns, el in hoc opere, el alibi. nou Patilus ; quanto minus Donatus , aut Petiliantis ?
Sed quia ita magntim firmamentum vanilatis vcstrx Non ergo vestrum est quod dcstrucre metuimus, sed
ia hac sentenlia cssc arbHramini, ut ad hoc tibi ter- C h r i s t i ; quod et in sncrilcgis per se sanctum est. Natu
roinandam ptttares episiolam, quo quasi rccentius in vcnicntes a vobis recipere non possumus, nisi quod
aaimis legenlium rcmanerei, hrevitcr respondco. Sic vestrum est destruamus. Destrtiimus enim pcrfidiam
approbamus in hacreticis Bnptismum , non hfcretico- deserloris, non destruimtis charactercm impcratoris.
rum , sed Christi, sicut in fornicatoribtis, tmmundis, Proinde tu ipsc considcra, ct deslrtic quod dixisti :
iuxuriosis, idololatris, veneficis, inimiciliarum rcten- Ego , inquis, ittorum infectos baptizo ; ilti meos, quod
torihna, coutenliosis, somulis, aulmosis, dissensionum ab$it recipiunt baplizatos. Tu cnim non infectos bnpti*
t

studiosis, invidis, ebriosis, comessaloribus, e l his
simiiibus approbainus Baptismum, noti corum, sed
Cbriiti. Oniues. ettitu isli inler quos el hxretici positi
suut, sicu: dicit Apostolus, regntim Dci non posside-
buut (Galat. v , 19-21); ct ideoad sinistram partera
com diabplo pcrtinebunt. Ncc idco putandi sunt essc
zas, s c d , ut tui crroris fraudc itfficias, rcbaptizas.
Nos autem non luos recipimtis baptizatos, scd destrui-
mus crrorcm tunm unde stint t t i i , et stiscipimus
Cbrisii Baptismnm tindc sunt baptizali. Itaque oppor-
tunc iu mcdio abs te posilum cst, Quod absit. Dixlsti
enim , illi meos quod absit, recipiunt baptizatos. Nam
t

in Cbristi corpore, quod est Ecclesia , quia Sacra- cum tu vejles iutelligi Quod ab$it recipiun:, titnens9

uicntorum cjus corporaiiler participcs fiuut. Iila enim
ct in laiibus sancta sttnl, et cis iudigne tractaniibus
c l sumemibus ad majus judicium valebunt. Ipsi au-
tcm non sunt in illa Ecciesiae compagc, quae in mera-
bris Cbristi pcr conncxum et contaclum crescit in i n -
crcmcntuiii Dei. Iila quippc Ecclesia in pelra est,
sicut Dominus dicil : Snper Itane petram aHuficabo Ec-
1
m Mss.: nac itcmgue sententia.
« SteMss. A l L o v . , Uli tritkum stmt, dmn exspectant ut libro de Lnitate Ecclesia?, cap. 3.
sepeaentur per ckristum ventilutorem.
nc tuos recipinmtis; ego ncscientcm dixisse accipio,
Meo$, qnod absit. Revcra cnim absil ul lui siut, qut
jnm ad Calholicam transeunt: nec sic transeunt, u l
bnptizati nostri siut, sed ut socii nostri sint; bapiizati
autem Cliristi nobiscum sint.
(a) Donatistas aonue dictos Montcnses observavit Augusti-
nus in libro de llacresibus, cap. 80, et in e|<isl. 53, n. % et
ante ipsum Ofitatus, lib. 2. Eosdem etiam vocatos ibi Culxti-
pitanos, sivc culzupitas, discimus cx dicta epist. 33, et cx
(b) Lucillie.

LIBER TERTIUS.
Refelht A u g u s t i n u s secundas \UXcros (a) q u a s t n i p s u m Petitlanus, vtso p r i m o s n p e r i o r u m l i h r o r u m , s c r i p s i t maledictis
p t a n a s ; e t n e g l e c u |>roi)ria s u a d e ! e n s i o u e osteodit P e i i l i a u u m i u causa d e i e c i s s e , n e q u c a d r e m d e q u a a g k u r , r e -
spoodere v a l u l s s e .

CAPUT PRIMUM. — i . Legi, Petiliaiic, litteras
tuas, quando legerc potui, quibus le satis indicasti
adversus calholicam Ecclesiam, pro parie Donati,
nec aliquid valuissc diccrc tdoneum , ncc tacerc per-
( a ) P o s s i d i u s i n l n d i c u l o , cap. 3 , l i b r u m
t Idier lums. •
missum. Quos acstus passus c s , quanta cordis tcmpe-
state fiuctuaati, cum legisses ea quibus pnrti episloi.e
tuaj, qux in manus meas luiic venent, quanta polui
brevilate ac perspicuitate rcspondi? Vidisli euim tania
h u n c tcrttnm v e r l i s i l l i s nolat: « c o n i r a secundam Fpistoiain ejusdom,
 317 CONTRA LITTERAS P E T l , U M , S. AUGUSTINI 358
iiriuilatc robora:am tanta lucc lllustratam, qjtam diciis luis cs conatus avertcrc, quasi hoc ogu ntoitar,
t

tencmtis c l dofcndinms veritatcnt, ttl quid cojitra cam
dicondum ossct, qno convicta rcfcllorctur, invenire
uon posses. Allcndisti ctiain , mulioruin qui ea lcge-
r a n l , exapectalioncm in le essc convcrsani, scirc cu-
pieulium qnid diccrcs, quid ageres, qua cvadcrcs,
«pm ex tantis augustiis, qtiibus tc DA vcrbum cir-
-cumvailarat, crumpcrcs, ilic t u , qui dcbueras, con^
tompta opinionc vannrura, pcrgcre in veram sanam-
quc seiitcntiant, krisli quod de talihus Scriplura pr.c-
dixit : Dilexisti tnatitinm super benignHatem, iniqttila* vobis dijudicer, aut ab humano die: sed nequs ego nm
tem magi$ qnam loqni aquitatem (P$al. L i , £>)• Proinde
si ct cgo til/i vcllem pro malediclis maiedicta rcpcu-
dero, quid aliud quam duo malcdici esscmus, u l i i
ut homines ad me convcrianunr, et nou potius mecum
ad Detim.
CAPUTII. — 3. Atidilc ergo, quicumqtic malcdicta
lcgislis, quas in mc iratior quam considcratior P i t i -
lianus evomuit.iVtus vos apostolicis verbis alloquar;
qtuc ccrtc, qualiscumqiie ipsesim, vorasunt. Sic nos
existimct homo qua$i nunistros Christi, et dispeusatores
mystcriorutn Dei. Uic jam qumritur inter dispensotores
nt fidctis quis inveniatur. MUii aukm minintum esi ut a
ipsumjudico. Jnm quod scquilur, elsi mihi non audeo
conptarc, ut dicam : Nihil euim mild conscius sum;
Adentcr tamen in conspectu Dci dico, Nthii eonun,
1

qui IIOS l<*gcrcat alii detestatos abjicerenl s a n a gra-

f
vilalc, alii sunviicr hatirircnt malevola voluntatc ?
I^o quandt) cuique vcl diccudo vcl scribcndo respon •
d c o , ctiani conttimeliosis criminationibns lacessilus,
qitnntmtt mihi Domiuus donat, frenatis atquc contri-
lis vaux indignationis aeulcis, audilori lectortva
1 abscondita tenebrarum, et manifestabh cogilationes cor-
consulons, non ago ut efficiar bomini conviciando su-
perior, sed errorcm couviucendo salubrior.
quihtts Pctilianus icmpus vifcc mcsc postcaqoam in
1 Chri»lo baptizaius sum, criroinatus cst, mihi conaciua
s u m ; nec tamen in hoe jttstificatus sunt: qui smtem rfi-
judicat me, Dominus est. Itaque noUte aute tempus
quidquam judicare », donec venht Domiuus, et itmmhut
dis, et tunc laus erit unieuique u Deo. ikvc attlem, fra-
lre$ tran$figuravi in me, ne supra quam scriptum est
f t

2. Si enim q u a l e c u i i i q H e cor hahent, q u i ea qtise
scrirsisli considcrant; quid tibi profuil ad causam *
qii;c inter nos de commutiionc catholica vcl dc parlc
Docaii agittir, quod rclicto ncgotio quodam modo pu-
hlico, privata quadam simultate hominis unius vitam
malcdicis opprobriis insectalus es, quasi homo illesit
causa qu;c inqttiritur? Tam male existimasii, non d i -
cam dc Chrisliaitis, sed dc ipso genere I.unvmo, ut
tiou credcrcs possc lua scripta in manus aliquorum
venire prudeutium, q u i se a personis noslris tollcrcnt,
et quxstioncm potius quas inter nos vcrterclur inqui-
rcrenl, itcc q u i vcl quales essemus, scd quid pro ve*
ritate vel coitlra errorem dicerctnus aitendcicni ?
ilorum judicitim libi rcYcrendum fuit, horum reprc-
unus pro altero infletur adversus aUerum (I Cor. rv,
L G ) . llaque ucmo glorietur in homine. Omnia ennn
ve$tra sunt, vos uutem Cnri$ti Chrtstus oero Dei
9 (Id.
« 1 , 21-23). Iterum dico, Nemo glorietur in homfne :
s,Tpius rcpcto , Nemo glorietur in homine. Si qoid in
nohis laudahile advcrtHis, ad iliius laudem rcfcrte, a
quo cst omnc datum optimtim, et omne donum pcrfe-
ctum : dcsursum est enim descendens a Patre lumi-
num , apud quem uon est immutatio, nec momcnli
obumbratio (Jacobi i , 17). Quid cnim habemus quod
nun accepimus ? Si autem accepimua, non gtoriemur
quasi nou acceperimtis (I Cor. iv, 7). Et in bis omni-
bus quxcumqiic iu nobis boua nostia, imitatores m>-
stri cstote,si tamcu nos Christi * (lbid. 16): si autem
f

hensio pracavcnda, ne te arbilrarentur nihil iuve-
nisse quod diccrcs, nist tihi proponeres cni quoquo
modo raalcdicercs. Scd vidclicet qtiorumdam levilatc
alquc vanitatc, qui iibcnter audiunt litcs jurgantium •
disertorum, ut cum auetidunl quam cloquentcr con-
vicicris , non intueanttir * quam vcracilcr conviiica-
r i s . Simul c l illud opinor cgtsti, til occupaltis inca dc-
fcmv.one sosceplam causam ctiam ipsc descrerem ;
atquc ila honiinibus, non ad dispiitamium, sed ad l i -
tigairtinm vcrba conversis, obscnrarctur veritas ,
quam dilucesccrc atqttc innotcsccrc foriuidaiis. Ego
jtaqtic contra tale consilium qtiid agatn , nisi mca po-
lius dcfensionc negiecla rcm tcneam, dc qua huen-
tioncm meam titillus mcus crimioator excittia?? Do-
muin Dci niei, cujus dccorcm dilexi, pr;econio ser-
vicntb vocta cxtollam , mc vero humttiabo ct abji-
# finm. Elegi ciiiui ahjccttis cssc in domo Dei i n c i , t u a -
gis qtiam hahitarcin tabcrnaculis hxrcticorum (P$at.
L x x x t i t , II). A tc ergo, Petiliane, scruiouCtn parum-
per avcriam; et ad cos converlam , qnos a mc malc-
1
l u v s s . , malivola voluptate.
* sic Mss. Edill vero, coercUis.
* Kdiii, nugvttium ;proquo Ms&. jwgmHinm.
9 3 r » c e e s t , ti crmete.
» \j u I Kr. i Uo' I. vcn. et l.ov., simtd non intueantur.
aliqua mala in nobts vcl stitykamini vel creditis vel
videtis , retincte illud dominicum, quo sccuri cjua
Ecciesiam nou proptcr mala liominom descratis:
Qua? dUcimus, facitc; quaa autem mala uos tacere pu-
tatis aut uostis , noitte facerc (Matth. xxm, 3 ) . Non
cniiii tcmpus cst purgandi me votds, cum, mea causa
neglecta, rem vobis snlubrem commendare suscepc-
rim , ut nemo glorictur in homiue. Maledictus cnim
o:r.nis qui spem stiam ponit in homine. (Jtrim. xvn,5).
IIoc pra?ccpto dominico et apostolico reteuto atqtie
scrvalo, etiam me in mca causa, sicut intmicus existi-
mari ctipit, deliciente et oppresso, victrtx crit causa
cui servio. Si euiin (lrmissime lcnuerilis quod exhor-
tor et satago, malctftciuin cssc omncm qui spem stiam
ponit ifl homine, ot neme gh)rielur in hominc; arcam
domiiiicam, proptcr palenm qtinc vcl nunc vento s u -
pcrbi.e, percussa volat, vci ullima ventilntione scpa-
rnliiltir ( MaUh. tu , 1 2 ) , nullo modo dcjeretis, nec
domum mnguam propter vasa facta in contumcliaiu
refugictis (II Tim. u , 20), ncc propicr mnlos pisccs in
1
Ua i n manuscriptis. A t l a e d i t i s , fidelUer.
* r d i l i , quenujnam judicare. A l Mss., qnutquam judkare.
M . * i u Wss. A i editi, sicui noschristi.
31« 1
* LlBEft 1
litlore separaudos pct dtsrtrpta reiia exiMtis (Matth.
x i u , 47, 4 8 ) , nec propter hxdos paslore divisuro ad
siuistram ponendos bona unitatis paseoa relinquetis
(td. x x v , 52, 33), nec propter commixta zixania vos
a iritici sociciatc, cui capnt esi granum iHud mortilt-
catum ct multrpliealum, et qnae pcr mundum simiil
usque ad messem c r c s c i t , nefaria discissione sepa-
1 commeridat, propter hoc quod ipsi scierunt, ilff autem
rahilis. Ager est cnim mundus, non Africa; messis,
finis sactili (Id. x n i , 24-40), nou tempus Denati.
C A P U T IH. — 4 . ilas eerte similitudincs cvange-
ticas rccogftoscitis, ad quid almd datos, riisi ut nemo
ghirietur in bominc, ct nc quis pro altero inflatus a d -
vcrsus alteniin divi!atur, dtcens • Egoium PauH:
cum utiquc nou Paulus crocifixus sit pro vobis, nec
in nomhic Pattli, quanto minus in nominc Cxcitinni
vel cujtisqtiam nostruin, boplizati sil»s (I Cer. i , 12,
4 3 ) : ut discatis , quamditt pnlca c i i m frumciito tri-
lumtur, qunmdiu pisccs mali cum bonis intra rctla
dominica nntant, ante temptis v c u t i i a t i o i H S tolcrare
poiius proptcr boiios commixtionem malorum, quan»
vinlare propter malos chnritatem bonorum? llwc
qtiippe commixiio, non x t c r n a , sed temporalis; ncc
spiritualis , sed corporatis esu ln qua non errabiiul
Angeli, quatido cottigent m a l u s de mcdio j u s t o r u u i ,
et mitteut ln caminum ignis ardentis. Novit c i i i m
1
Dominus qui sunt ejus. E l si ab iniquis ad t e m p u s
corporaliter non potest, recedat t a m e t i ab ipsa iniqui-
• -TO o m n i s q i i i nominat nomcn Doinini (II Tim. n, 19).
Licet cnim a malis hitetim v l t a , m o r i b u s , cordc ac
voluntate scparari atque d i s c e d e r c : quae separatio
scmpcroportet custodiatur. Corporalis autcm scparatio
ad sjccoli fincm fidcuter, patietiter, foriiter cxspcctc-
tur: proptcr quam exspcctationem dictum e$i Su$tine t
Dom\num virititer age; confortetur cor tmtm, et tuttbte
y
Dominnm (P&at. xxvi, U ) . Maxima quippe palma t o l o
ramhc est, intcr subintroductos falsos fralrcs, sua q u a >
renlcs, non quae Jesu Christi, dilcctionem nou s t m m
quacrcntiuin , sed qutt Jcsu C h r b l i , hulla t i n r b u l c n t a
ct temcraria dlssensione turbarc, nec unitatem s a g e -
nas domiuica? ex omni piscium gcnere congrcgnutis,
dum ad l i l l u s , id esl, ad finem s.vculi ducitur, superhe
ncfaria conlcntione disrumpcrc : cum se putat quis-
q o c aliqnid essc , cum nihil s i l , atqtte ita se ipsum
scdticit; ct stifflfcerc tult a d p o p u l o r u m chrisliano-
mm scparationein , suum vel suorum j u d i c i t i m , q n i 9
malos quosdam commtuiioiic Sacramentorum chri-
stianac retigiotiis indtgnos se apcrtissime nossc dicunt:
de quibtis tntncn qnidquid n o s s e se dicunt, univercc
Ecclcsiae qux per omnes geutes sicut cst prsedicta dif-
funditur, pcrsuadere n o n possunt. Et ctim istorum,
quasi quos noverunt, rcfugiunt c o m m u u i o n c m , illitis
deserunt unhatem : cum p o t i u s dcherent, si essci in
eis cliaritas omnia suflcrcns, ne f.e a bonis dividcrcnt,
quos in omnibus gcntibus aliena mala docere n o n p o
terant, ipsi in una gcnte lolerare quod novcraul. Undc
etiam non discussa caosa, in qua documcntis gravis-
1
rorte, ereoeunu
* A| u d E r . U i g d . v e n . Lov., et nnltent eos. M .
* **s. c u m A m . e l E r . , vcl eorum judicium.
RTIUS. 5^0
simis convincuntur cnlmitnlati innocentfbtts, probab?
lius crcduntor Irndiiionis crimina fofsa finxisse, qui
non dubilaveront longc sceleralius crimcn iiefbriae
divistonis admiltcrc. Quia el sl verum csset quidqtiid
dc tradilione jactanmt; tamcn consortium Chrisfra-
nortim quos usque ad extrema tcrrae divina Scriptnra
nescierunt, relinqucre nullo modo debuerunt.
CAPUT IV. — 5. Neqtie hocidep dixerim ut negli-
gatur ecclesiaslica disciplina , ct pcrmiltaiur qtti>que
facere quod velit, sine ulla corrcptione , ct qundani
medicinali vindicta, c l terribili lenitate, et charitatis
severitate. Natn ubi erit illud Apostoli : Corripile tu-
quielos , contolamini putUlanimet, suscipite iufrmos ,
patientes estote ad omnet Videte ne quis malum pro
mato alicui reddat (IThess. v , 14, 15 )? Cum hoc
utiquc Subjecit: Videte ne quis matum pro mato atictti
reddat; salis ostendil, non esse inafi pro mnfo rcd-
ditionem , corriperc inquictos, quamvis pro culpa
inquietudinis reddatur poena corrcpliotiis. Non crgo
malum esl correplionis pocna , cum sit malutn culpn.
Neqiie euim ferrum csl iuimici vulncrnntis , scd me-
dici sccanlis. Fiunl ista in Ecclesia , et illc spiriius
inlerioris Ienitnlis nrdel zelo Dei, ue virgo ca^la iini
viro desponsnta Chrislo in aliquibus suis mcmbris,
sicut Eva scducla cst scrpentis asluiia, corrumpajur
a caslitate qtue csl in Christo ( H C o r . x t , 2 , 3 >
Vcrumlamcn absit n scrvs patrisfamilias, ut imnic-
niores sjnl pracop i Domiui sui, el sic ndversus ziza-
niorum mullitudinem flagrantia sanctac indignntionis
igncscant, el cttin ca volunt anlc lcmptis colligere ,
Miiiul eradicciur et trilicum. Ctijus pcccnti isli rci
teuercntiir, ctiamsi vera crimina Iraditorihus, qttos.
insimiilnbnni, se objecissc monsirarent : quoniam s i -
mul nou solum ab iniquis , qtiorum socieiaicm vclut
evilabaut, scd cliam a bouis (ideSibus iu omuibiis gen-
libus conslilulis, qtiibus ca qunc se no^se dicebaut %
probare non polernul, iinpin prasmnplio^c scparati
«iint, sccumqiie mullos, apud quos ali*jua atictorilaic
prauvalebanl, c l qui n;ii.us inlelligcrc potcrnnl, uni-
tnlein Ecelcsio: loto oibc didusaj pro aiicuis peccalis,
nullo modo esse dcscrcndnm , tiaxcruut in c;tmdeiih
pciiiicicin; ut eliamsi ipsi scircul \ e a crimina qui-
busdam se objiccre, co modo pci ircl inlirmus in co-
runi sciculia, proptcr qucin Chrislus mortuus csfc
(I Cor. vm , 1 1 ) , dum ofleusus malis alicnis, inter-
imcbat in sc bonutn pacis quod habebat cum fratribus
lionis, qui parlim lalia non audicrant, partim noa
di<cussa el non probata tcmcre crcderc formidavc^
rant, pnrtim judicibtis ccclesiasticis, ad quos trans
tuarc luta c^iusa perducla cst, qualiacumque iiia cs-
1
scnt, | aciiica liumiliiaic rcliqucrant.
CAPUT V . — d. Vos ergo, sancla germina unicae
matris Catholica?, hujusmodi sccleris c l erroris cxetu-
pium, subditi Domino, quanta polcstis vigilantia pra>
cavetc. QuanUlibct doctrinx ac famx lucc pra:fulgeat fe
lapidcmquc sc essc jactct preiiosum, quisquis vo*
1
sic Mss. Eriiti autcm, quanlacunique.
J51 t CONTRA LITTERAS PE* i U \ N ! , S. AUGUSTINI
tiahcre volucrit post se ipsuui, rocmcotolc quod illa
iiiulier fortis ct una uni amabitts viro suo, quam in
ullimo Provcrbiorum sancta Scriptura describit, prc-
liosior cst lapidibus prclinsis. Ncmo dicat, lltum s«-
quar, quoniam ipse me cliristianum fecit; aut: liium
scquar, quoniam ipse me baplizavil. Ncquc qui plau-
tat est abqnid, neque qtii rigat, scd qui iueremciittim
dal Dctis (I Cor. iu, 7). Et Deus cbaritas cst, c l qui ma-
uel in cbaritalc, in Deo manet, el Deus in illo mancl
(I Joan. iv, 10). Niillns ctiam prxdicans nomcn Cbri-
s t i , el gestans ac minislrans Sacramcutuin Chrisli,
fOqnendus est contra uuiiatcm Cbristi. Opus suum
probct unusquisquc; el tunc in sc ipso lantum gloriam
hahcbit, ct non in altcro. Unusquisquc enim pro-
prium otius portabil (Calat. v i , 4 , 5 ) , onus videlicct
reddendae rationis : quia unusquisquc noslrum pro se
rationcm reddet. Non ilaque amplius inviccm judicc-
inus ( Rom. x i v , 1 2 , 13). Nam quantum auinct ad
onera mutua? charitalis, inviccm onera vestra portate,
et sic adimplcbilis legem Chrisli. Qui cnim putal sc
cssc aliquid, cum nibil sit, sc ipsum scducit (Galat.
vi,2ei5). Sufleramus ergo invicem in dilectionc, satis
agcntcs servare uniiatem spiritus in vinculo pacis
(Ephet. iv 2) : cxtra quam quisquis colligit, non cum
y m e x , nolens addit mercedi m e x . Ncquc enim me iilo
Cliristo colligil: quisquis autem uon cum Christo col-
ligit, spargil (Matth. x t i , 50).
CAPUT VI. — 7. Pioindc sivc deChrislo, sive de
ejus Ecclcsia, sive de qiiactimque alia rc qune pcrliiict
ad fidcm viiainquc vcslram , uon dicam nos, nequa-
1 criminationes inimicorum, jam putabis cum dc sepul-
qtiam comparandi ei qtii dixit, Licel si not; sed omni-
uo quod sccutus adjecit, Si angelut de ccelo vobit im-
nuntiaverit prceteo quam quod in Scripturis legalibus
c l evaugclicis accepittit, anathema tit (Galat. i , 8).
Ilacc vobiscum, ct cum omnibus quos Christo lucrari
cupimus, actitantes, atquc inler caetcra sanclam Ec-
clesiam quam in Dci Littcris promissam lcgimtis, ct
sicut promissa est in omnibus genlibus rcddi ccrni-
inus pncdicanles, ab iis quos ad ejus pacificum gre-
mium attrahi cupimus, pro actione gratiarum flammas
incruimus odiorum :qtiasinoscositiea parle ligaveri-
mus, pro qua non inveuiunt quid loquanlur; aul noa
inaiidavcrhnus tanto ante Prophctis ct Apostolis, ut
in libris suis nulla tcstimonia ponereut, quibtis pars
Donati Ecclesia Christi essc docealtir. Et nosquideni,
charissirai, cum falsa crimina audimus ab eis quos
oflcndimus praedicando eloquia verilatis, et erroris
vaniloquia convincendo, babemus, sicut nostis, abun-
dantissimam consolationem. Nam si in cis quibus mc
criminanlur, tcstimonium conscicntix me:c non stat
contra mc in conspcctu Dci, qtionulltts ocolus mor-
talis inlcnditur; non solttm contristari non debeo,
vcrtim ctiam debco gnudcre c l cxsultare, quia merces
mca ninlta cst in coelis. Nequc enim intucndum est
qnain sit amarum, scd quam falsum quod audio,
ct quam verax pro cujus nomine hoc cudio, et
cui diciltir lUnguentum effutum ett nomen tuum (Cant.
i , 2). Et mcrilo fragrat in omnibits geutibns, ctijus
odorein isli, qui nobis malcdicunt, iu una Africrc
1
Sicin Mss. At in edius, nostram.
51t
particida conaiilur iucludcrc. Cnr itaquc fcramus i n -
dignc quod nos ii.famanl, qui glorhc Cliristi sicde-
irabunt, .quorum parti couteulioniquc iuhuicuui est,
quod de illhis ad coelos ascensione, el de nominis ejiib
lauquam iinguenii cflusione, tanto antc praedictuni
c s l : Exaltare tuper caiot, Deut; et tuper omuem
ierram gloria tua (Ptai. LVI, 12) 7
CAPUT VII. — 8. IIxc ct lalia diviua tcstimo-
nia nos advcrsus bumana vaniloqitia profercntes, ab
iuimicis glorhe Chrisli accrba opprobrb susimcmus.
Dicani quod v o l u n l , dnm ille uos exbortetur, diccns :
Dcati qui pertecutioncm patinntur propter jutiitiam.
quia iptorum ett rcgnum cwlorum. Deuti eritit cum oot
pertecuti (uerint t ct maledixerint vobit+et dixeriut onuu
uudum advertum vot menlieuiet propter me. Quod ait
f
supcrius, proptcr juttitiam; hoc repctivit, quod ait
postea, propter me: quia fnctut ett nobit tapientiu et
jnttitia et tanctipcatio et redemptio; ut, quemadmodum
tcriplum esr, Qui gloriatur 9 in Domino glorietur (1 Cor.
i , 31). Qui cum dicat, gaudete et extultate, mercet
euim vettra multa ett in crnUt (Matth. v, M M 2 ) ; si
quod dictura est, propter juttitiam el propier me, i a
bona conscicnlia tcnco, quisquis volens delrahit famai
suo verbo tanlummodo edocuit, et nou ctiam suo fir-
mavil exemplo. Scqucrc sanctarum Scripturarum fi-
dem, invenies Chrisium resurrcxissc a mortuis,ascen-
dissc in coelum, sedcrc ad dcxteram Patris. Seqnero
cro furatum essc a discipulis. Quid ergo nos, quantum
ipsc douat, dcfcndciiles domum ejus, ab bibnicis cjtts
aliud spcrare dcbcmus? Si patremfamiliat Beelzebub
vocaverunt, quanto magit dometticot ejut (ld. x, 25)?
Si crgo tolcramus, ct conrcgnabimus. Si aolera non
aurcm solam percutil iracundia criminantis, vcrum
ctiam conscicntiam mordel vcritas criminis, quid
mihi prodcsl si mc coittinuis laudibus totus mundtts
atloilat? Ita ncc malam couscienlinm sanat laudantis
pnrconium, nec bonam vulnerat conviciantis oppro-
brium. Ncc sic tamcn decipitur spcs vcsira quoe in
Domino csl, ctiamsi forte in occulto tales simus, qua-
icsitos puiari cupitinimicus: quia non eam posuistis
iu nobi*, ncc unquam hoc audistis a nobis. Securi
crgo estis, qualcscumque nos simus, qut diceredidi-
cistis, /II Dominotperans non movsbor (Ptal. xxv,l)?x
el, lu Deo tperabo non timebo quid faciat mihi homo
9
(Psal. LV, 12). Et eis qui vos ad hominum soperbo-
rum tcrrenas altitudines scducere moliuntur, rcspon-
derc iiostis, In Domino conpdo: quomodo dicitis auimce
meec Transmigra
t in montem sicut passer (Psal. x, 2).
CAPUT VIII. — 0. Ncc tanlum vos, quibtis in nobis
ipsa Christi veritas placet, quantumcumquc pcr nos
ct ubicumtjuc pra?dicatur, et quia cam quanlulocoin-
quc noslras linguae ministcrio libenter auditis, cihuu
de uobis benc bcnigneqtie sentilis, securi estis, qua-
lcscumquc uos simus; quia in illo spes ve^lra esl,
* F d i l i , non infirmabor. At Ploriacens s vetus cpdex,
non moivbor. sic A u g n s i i u u s , Enarr. in cumdcm rwmuai
45.
 353 U B E R 1 IRTIUS.
quem vobis ex illius super vo* misericordia praedica-
mus ; y c r u m ctiam quicumque nosira dispensatiotie
eliam sacramcntum sancti ttaptismi pcrcepistis,eadem
securitate g a u d c l e ; quoniaro non i n nobis, scd i n
C b r i s t o baptizati cstis. N o n itaquc nos, sed C h r i s t u m
i n d u i s t i s ; n c c vos inlerrogavi u t r u m ad me conver-
t c r e m i n i , scd ad D c u m v i v u m ; nec u t r u m i n me
crcdidcritis, sed i n Patrcm e l F i l i u m et S p i r i t u m san-
c t u m . Quod s i vcract animo respondistis, salvosvos
fccit, non carnis dcposilio s o r d i u m , scd conscientiae
bonac intcrrogatio (1 P r t r . m , 2!): non con^ervus, sed
D o m i n u s ; non p r x c o , scd j u d c x . Neque enim verc,
sicut Pctilianus inconsidcratc d i x i l , Conscientia dantit,
v c l qnod a d d i d i l , Contcientia tancte dantit attenditur 9
quetablual accipientit. C u i n enitn hocdatur quod Dei est,
s a n c i u m d a l ctiam non sancta conscientia. Quae c c r l e
s i v c sit saneta, sivc non sancta, ab accipicnte inspici
n o n potcst; scd planc illud quod dattur potcst, quod
c o g n i l u m c i qui s c m p c r cst sanctus, p c r qualemlibet
ininisirum accipiatttr, sccurissime accipitur. N i s i
cjiim sancta v c r b a csscnt cx catbedra M o y s i , noti
diccret V c r i t a s , Qua* dicunl, facile. S i aulcm ipsi qui
vei ba sancta dabant sancti cssent, non d i c c r c l , Quce
faciunt facere nolite; dicunt enim el nou faciunt (Matth.
9
x x n i , o ) . N i i l I o q u i p p c inodo Icgitnr tiva de s p i n i s ; q u i a
nuuqnam do spinarum radicibus o r i l u r : scd cum se
spiuosis scpibus pahncs vitis i m p l i c u i t , non idco f r u -
ctus q u i i l l i c pcndct h o r r c l u r ; scd spiua cavetur,
uva d c c c r p i t n r .
C A P U T I X . — 10. Ilaquc, ut saepe d i x i , ct vehe-
mcnter inculco, qualcscumqtic n o s s i m u s , s e c i i r i estis,
qui Dcutn P a t r c m ct ejus Ecclcsiam inatrem habeiis.
Qiiamvis cniin s i m i i l hftdi c u m ovibus pascautur, uon
stabunl ad d c x t c r a m . Quamvis s i m u l palea citin t r i -
tico tritiircttir, non intrabit i n h o r r c i t i n . Quamvis
s h n u l pisccs m a l i cum bonis intra r c l i a dominica
a a t e n t , n o n miitentur i n vascula. Ncmo glorielur, ncc
m homine b o n o ; ncmo bona D c i fugiat, uec i n h o -
minc malo.
C A P U T X . — I I . Ha?c vobis , Christiaui c a l h o l i c i
fratrcs chnrtssimi, pro ncgolio praesenti suffecerint:
q u x s i catbolica dilectioue relinctis, cuin silis unus
g r c x de uno paslorc securus, non n i m i s c u r o quod
tuihi v e l cungrcgali vcstro, vel c e r l c cani vestro,
c o n v i c i a i u r quilibct i n i m i c u s ; dummodo inc magis
" p r o v e s l r a , q u a m pro mea dcfensioue l a l r a r e com-
p e l l a t : qua tamcn si opus essct ad causam, brevis-
sima fecillimaque u t e r e r , totum scilicet vitac meue
t e m p u s autequam pcrciperem Bapiismum Christi,
q o a n t u m ad meas cupidilates erroresque atlinet, cuin
o m n i b u s improbans et detestans, ue i u ejus lemporis
d e f e o s i o n e m c a m gloriam quaerere viderer, non illius
qui m c per gratiam suam c t a m c ipso liberavit.
U o d c i l l a m vitam m c a m c u m vituperari audio, q u o l i -
b c t a n i m o i d faciat qui hoc facit,non usque adeosutn
i n g r a l u s ut doleam ; quantum quippe ille acctisat v i -
t i u i n m e u m , tantum ego laudo medicuui meum.Quid
e r g o j a m de illis praeteritis atquc abolilis malis meis
d e f c n d c n d i s l a b o r e m , do quibus Pelilianus multa q u i -
dem fatsa d i x i t , scd plura vera non d i x i t ? Do t e m -
pore aulem v i t x meac quod est post B a p i i s m u m , v o -
bis quicumque me nostis, superfluo ioquor ex iis qti;c
nota csse hominihus p o s s u n t : h i vero qui me non
noverunl, non i u iniqui esse debent i n m c , ut magis
de m c crednnt Petiliano quam vobis. Nam si laudao-
ti amico credendum non est, nec inimico d e l r a h e n i i .
Bestant ea quae occulta sunt hominis, ubi sola coti-
scicntia lestis e s t q u a e testis esse apud homines n o u
potest. In his mo Petilianus mnnichanuin essc d i c i i ,
loqtiens de aliena conscieutia : boc cgo me non esse
dico, loqtiens de mca conscientia. E l i g i t e c t i i c r c d a -
t i s . V c r u m l a n i e n quoniam ncc ista brcvi ac facili m c a
defensione opus est, ubi quaestio noa de qualisciun-
quc unius hominis m e r i l o , sed de sanchc Ecclesi;c
v e r i l a l e * v e r s a l u r ; ad vos eliam m i h i plura dicenda
s u n l , quicumquc i n parle Donati, P c t i l i a n i quxe i n
m c scripsit maledicta legislis, quoe ab illo non a u d i -
r e m , si vcstram perditioncm contemnercm : scd
charitalis christiana) viscera non habcrem.
CAPUT XI.— 12. Quid crgo m i r u m , si c u m grana
de area dominica c x c u s s a , s i m u l c u m terra et palca
introrsum traho, Injuriain rcsilicntis pnlveris suffcro :
vel c u m D o m i n i m c i oves pcrditas diligenter i n q u i r o ,
spinosarum linguarum vcpribus l a c e r o r ? Obsecro vos,
dcponite pauluhim studia p a r t i u m , aique ititer mc e t
P e l i l i a n u m cum aliqua aequitate judicatc. E g o E c c l c -
siae causam volo ut novcritis, ille ut mcam : ad quid
a l i u d , nisi quia tcstibus meis, quos i n causa E c c l c s h c
coustanter a d h i b c o , non audci dfcere n c c r c d a l i s ;
Prophctae c n i m s u n t , ct A p o s t o l i , ct ipsc P r o p b c t a -
rum et A p o s t o l o m m Dominus C b r i s t u s : de me atitcm
quidquid dicere volucrit *, homini adversus honriitem,
c l vestro advcrsus a l i e n u m , facile c r c d i t i s ? E t ai
qtuis vilae mcae tesles a d h i b u c r o , q u i d magaum cst
ut d i c a l , non cis essc credcndiun , et hoc vobis cito
p c r s u a d c a t : praesertim quaudo quisquis pro m c u l -
lum vcrhitm fecerit, inimicus p a r l i D o n a t i , ac pcr
hoc veslcr contintio depuiabiiur ? B e g n a l itaque P e *
l i l a n u s : quando in nic quaclibet convicia j a c u l a t u r ,
ci omnes acclamatis c l plauditis. Ilanc sibi invcnit
vincibilem causam , sed judicibus vobis : ucc tcstcm
ncc argumentum r c q t i i r c i , c u i hoc solum est probaro
quod dicit, quia e i q u e i n maxinie odisiis, copiosissiiiie
i n a l c d i c i l . N a m quoiiiam divinae Scripturae testinio-
n i a , c u m pro E c c l c s i a cathoiica tam dcnsa et tam
chtra r e c i t a n t u r , vobis dolentibus remanel m i t t u s ;
clegit materiam, ubi vobis favenlibus l o q u a i u r , et v i -
c;us vcrum simulans statum \ lalia v c l ctiam scele-
raliora dicat i n m c . M i h i sat cst (a) ad r c m quaui
* editi, taUt ett. Uelius uss., tettit ett.
* Er. e l LOV., unitate. hm. vero et Mss., teritate. Favot
i l l u d i n f r a , n. 28, t d e Eccleshe v e l Ba{lismi v e r i l a t e . » E t
lil). d c Uuico B a p t i s m o , u . 2 i , c a m h u i a n l U i u s i u Ecclcsi»
veritate.»
* Apud E r . et r x ) f . , libuerit.
* Mss., sinuumt ttatum. f.x his unus cygiraanensis pro,
ttalum, habct, statim.
(u) luxtaMorel,Elem.CriUc.,|gg.326-328,sicmelius l e -
g e r e l u r i l l e locus, ubi tobis fuvenabut loquatur et victus.
#,5 CONTftA L I T T E I U S PETILIANJ, S. AUGUSTJNI
I.IIDC agp , quod qualiscumque in ea stm, lamcii Eo-
«lcsia pro qua loquor ii:ykta e$t.
. CAPUT XII. — 15. Uomo aumcuim de arca Chri-
b\\; palca si malus , granttm si bonus. Noit e>t hujus
arcaj ventilabrum iingna Peliliani: ac per b >c quid-
quid in ejus paleam mali cliam vore dixerit, nullo
niodo rriimciitis ejus pncjudicai, Q u i d q u i d a t i l e i n i t i
ipsa rrumcnla mnlcdictorum caluinninrumquc jacla-
v c r i l , (ideseoruin cxcrcelur i n lerris , inerccs augc-
lur i n coelis. Sanctis cuim Dci scrvis sanclcque Dco
miiitaiitibus, n o u ailversus Peliliauum atquc hujus-
modi c a r u c i u ct languincm , scd adversus principatus
c l polcblalcs c l reciorcs, l a l i u m tcncbrartim (Ephes.
vi, 12), quales sunl omnes adversarii vcrilatis, qtii-
b u s u t i i i a m dicamus , Fuistis atiquundo tenebrce, nunc
auteni tux in Domino (ld. v, 12) : hanc ergo niilitiam
iuilila:ilibus servis Dei qti&cumque ab iuimicis con-
vicia criuiiuosa dicunlur, qttjc apud malcvolos et te-
i i i e r c credulos malani ramnm facianl, a r m a sini t r a
huul; c l i a u i bis diabulus cxpugnntur. Cuin cnim per
bonaiu fa:n.«m probaniur utriiui nos in siipcrbiain n o n
exlullauitis, et pcr tnalant ftnnam probautur utrum
itiimieos c o s ipsos a q u t l H i s nobts couflngitur, diHgn-
inus, per arma jusliticc dextera et sinislra diaboium 1
viiiciiiitis. Quac cum Apostotus commcmorasset di-
cciis, Per anna justitice dextera et siuhtra; continuo
tnnqii.im cxponciis quhi dixeHl, Per gloriam, inquit,
ct Hjuobilituiem, per infamiam et bonam famam (II Cor.
vi, 7, 8) , ct ctEtera taiia : gtorlam scilicet et b n n a m
famani mitneratis iu armfc» dexteiis, in shiistris antem
ignobililnlotit et infauiiam.
CAPUT X i l k — 1 4 . Si crgostim Dci scrvus et miles
«on reprohtis, qufriulibct diserttis conviciator i n ine Pe-
liiianus cxtetat, numquid moleste fcrrc debco , quia
mihi armorum sinistrorum fabcr solertissimus para-
tus c s t ? Opus cst ut his in a.!julorio Domini mei
4
pcrilissimc * dimicem , et cis illum fcriam contra
qucm invtsibiiitcr pngno , q»ti pervcrsissiraa c l aml-
quissima astutia callidc iutcnditel ngit, ut froptcr
h<nc Peliliamun odorim, n c sic praccptum Cbristi
quod a i t , Diligie inimicos vcstros (Lnc. v i , Z$), im-
ptcra non possim Quod a mc averlat ejits misericor-
dia, q u i mo dilexit, et tradidit scinclipsum pro m c ,
ut pcndons in cnicc diccrct, Pater, ignosce ittis, qnm
nesciunt quid fueiunt (Id. xxm , 5 i ) : nieque de Pcli-
itano ct lalibus inhnicis mcis diccrc doccrct, Domine,
iguoscc illis, quia iiesciont qukl loqtmntur.
CAPUT XIV. — 15. Proinde si impctrnvero a
vobis, sicut intendi, ut remoto ah auimis veslris omni
studio partitim, intcr mc et Petilianum nrqui judices
srtis; ostondam vobis non cum respoudisse scriptis
meis : ut inlelligntis quia verilaiis inopia coacius sit
ciusntn rclinquerc, ct in bominom qtii eaiti sic cgit
ut responderc iltc uon possct, qtino potuit maledicta
rerwn si milties lantum talia vel eliam sceteratiora dicat
m me, nnld sat esl. M .
1
Fditi» a dextera ei a sitdstra. rmsndantur cv manu-
scriitis.
* l u Mss., proewatn: est.
» bo y editiu i.uv., apcrtistine.
?S6
jactarc. Quanquam tanta reaiiifestatione cbrcnt qu;c
dicturus sum, ul eliainsi sludio partium et odio mci
vestne mcules a me alienentur , lantuminodo si utra-
que legatis, certe npud vosmelipsos ui cordibus ve-
stris verum me dixissc faleaminU
16, Ego euim rcs;oudcns primnc parti scriptorum
ejus, que tunc in mantis meas vcncxat, prnctcrmisso
convicioso ct sacrilego mulliloquio, ubi a i t : B i s B a -
ptisma nobis objiciunt ii, qni sub nomine Bapiismi ani-
mas suas reo iuvacro polluerunt^ qiubus equidem obscs+
nis sordes eunctes mundiores suut; quos perversa mun-
diiia aqua sua conligit inquinari: illud quod sequitur
t nui discutiendum c l rcfellendum, quod zw.Conscien-
tia namquc duntis attencUtur, quos abtuut accipicniis. Et
qu:vsivi unde ahluendus sit qui accipit nnptismuin ,
< u i n danlis polluta conscicntia est, et lioc ille qui esi
acccpturus ignorat (Supra, lib. 1, cap. 1).
CAPUT X V . — 17. Legitc nunc ejus copiosissima
maledicta, quaB in me iuflatus et iratus effudit; ct \i-
dclc ulruni qu:ereuti mihi rcspondcril, undc sU ab-
luendus qui acccpit Baptismuiu, cum danlis |.ollula
consciculia cst, et hoc iguoral accipiens. Obsccro vos,
quxTitc auonte, omnes excutitc paginas, oinnesdi-
numeralc vcrsiculos, oniuia verha versalc, r.mn^s
syllabas enucleatc; et dicite mihi, si inveiuritis , uhi
rcspondcril, ctiin dantis couscieulia |K>IIuta cst, uude
sit ejus abluenda qui hoc acccplurus iguorat,
18. Qiid eui n adrcm p c r l i n . i i t q u i a vcibuin a J -
didit, quod a mc diccret fuisse subiraclum, atque ita
sc scrip>issc contcndit : Conscieutia numque sancte
danlis atlenditur, qum abluul accipientis. Nam ut no-
vcrilis non a mc fuissc sublraclitm , nihij itiquisitio-
nem meam impedit addittim, nihil ejus stiblcval de-
feclioncm. Ad ipsa cnim vcihn rursus interrogo , ct
ulrtim respotideril q t i . i T O " : Si conscieittia sanctedan-
iis allenditur % qucc vblual accipientis; uiidc abluitur
accipieulis couscieiilia, quando dautis maculosa cou-
scienlia est, ct boc acccpturus ignorat? Ad hoc re-
spouderi flagilatc , ncminem relicta cau^a convicioso
alieuari penniltilc : Si conscientia sancte dtintis atten-
ditur : videte quia non d i x i , conscieulio dantis; scd
addidi, sancle dantis : Si conscietttia, tnquaiii, saitcte
danlis attenditur, quw abluat accipienlis; undc igitur
nbluendtisest,qui accipit Bsptismum, cum danlis pol-
l u l a conscieiitia e.t, c l hoc ilic qui est accepturus
ignoral?
CAPUT X V I . — 19. Eat nunc, ct anhelis pulmo-
nibus ac lurgidis faticibus mc tanqtiam dialccticum
cri:tiinel i r : imo non m e , sed ipsam dialcclicam
v c i u t mcntieiidi artiflcem in popularc jtidtcium rcain
dcvocct, et in eam qtinmlibct fragosissimo slreprtti
advocnti foieusis ora distendat. Dical quidquid v u l t
n p u d itrperitos, ttmle stomaehcntur docti, illudnntur
indocli. Me p r o p t e r rhcloricatii, TerlnlR oratoris, a
quo accusnliis est Paulus (Act. x x i v , 1), vocabuto
d t M i o t e t : sibi p r o p t c r advncaiioiiem , in qua poten-
tiam quondain suam jaclat, Paracleti noincn impo-
» snud F.r. l.u^I. v e n . Lov., pertinet. M.
1
Luv., et iienim qi&ro.
 357 LfRER * t f t T i U S . x^j

nai, atque qb hoc se cognoroinalem Spiritus sancli, pientis conscienlla, cum maculosam dantis Ignorau
non esse, sed fuisse deliret. Manichxorutn immun- A t c g o i n t c r strepltum vel post strcpitum cjus gran-
ditias Iibenlissime exaggerel, casque in me latrando d c m , ct nimis ut p u l a l ipsc l e r r l b l l c m , lcnte, tit die|.
detorquere conetur. Ignotorifm mihi et notorum gesta l u r , e t bene (a) hoc ipsum repcto, et ut rcspondcntis *
recitet damnatorum, et quod ibi amicus quondam exposco : S i conscicntia sancte dantis aitcitditur,
metis magis ad defensionem suam me nominavit abs- quai ablual accipicutis ; unde est abluciidus, qui m a -
entcm, in calumniam prajudicali criminis, ncscio culosam conscientiam dantis Ignorat? E t per totani
quo novo el suo jure, converlat. Tilulos epistohrrum cjus E p i s l u l a m ad hoc non iuveuio afiquid d i c l i i m .
tncarum a se, vel a suis, sicut eis placuit, iuscriptos CAPUT XIX. — 2 2 . Nam foriasse dicct m l h i nH-
legnt, et tanquam me in eis comprchcndisse se gc- q u i s v c s l r u m : II.cc omnia qtia» d i x i t in te, ad hoc
stiat: conliteniem culogias panis simpllciter et hila- valerc voluit, u l lc dcformarct, ac per le illos qttibus
rilcr datas, ridiculo nomiuc venenosas turpiludinis ac communicas, ue ullcrius alicujus m o m e n i i cssc to
furoi is infamet, et de vcstro corde lam malc scn-
1
c x i s l i m c i i t , vel ipsi, vel ii quos ad vestram couimu-
lial» ut amatoria malcUcia data mulieri, marito nen nioncm traducere nitcris. Cjulcrum ex quo proposuit
solum conscio, verum ctiam faventc*, credi sibi verba E p i s i o l x lua», ex iilo considcrandtim est tilruiu
posse pracsumat. Quod dc roe adhuc preshytcro scrj- ijihit ad illa responderit. Ila crgo faciamus : cx ipso
psit iralns ordinator futtirus cpiscopatus mei (a), ve- prorsus l o c o s c r i p t a ejus considercmus. E x c e p l o e r g o
iit valcrc advcrsus me : quod autcm a sancto conci- prooemio quo volui auimum pnrparare Icctorls, et
lio dc hoc quod in nos ita peccavit, veniam pctivit ct pauca cjus vcrba prima 1
conlumcliosa magis quam
mcruii, nolit valcrc pro mc; ita christianx mnnsue- ad rem pcrtincutia praclcrirc, Ait, inquam, Conscici,ria
tudinis et pracccpti cvangelici vel nescius vcl ohHus, namque dantis attenditur, qncc abluat accipienlis. Qnid,
ut ctiam quud fratri ut sibi ignoscerclur htimiliter si tatcat danlis conscientia, ct fortasse macutosa sit?
poslulanli clcmcnter ignotum cst, criminclur. quomodo potcrit accipicntis ablucre conscientiaoi, $i 9

CAPUT XVII. — 20. Pergal cliaro strmonc mul- quemadmodum dicit, con$cienlia dantis altenditur, qua,
tiioquo, sed plane vauUoquo, in ca qua? prorsus ubluat accipientis? Si cnim dixcril ad acclplentcm non
iguorat, vci ia quibus potius abutitur ignorantia pluri- pertinere quidquid mali latuerit in conscicniia danlis, ad
mornm: ct ex confefeione cujusdam feaiina?, quod hoc vatebit fortasse ilta ignorantia, ut de conscicntla ba-
caiecfcumenom se dixerit Manicha?orura, quae sancti- ptizatoris sui non possit nescicns ma utari. Sufftcint
moniaiia in • Gatboiica fuerjt, quod ei placel dc illo- ergo ut aiicrius
% conscientia macutosa, cum ignoratur
rutn baplismo dicai, ctscribat, oesticns aut nescire r
non macutet : numquid autetn etiam abluere potest?
sc fiogeus, nou illic ita appeilari catcchumenos
v Unde igilur abtuendus est qui accipit Baptismum, cum
tanqiiam eis baplismus quandoque debealur; scd cos dantis pottuta comcientia est ct lioc ille qui esl acceptu-
t

boc vocari, qui etiam Audiiores vocantur, quod vidc- rus ignorat ; prwscrtim cum addal et dicat, Nam qni /F-
licet laaquam mcliora et roajora prxcepta observaro dem a perfido sumpseril, non fidcm percipit, $ed rea-
iroo aossint, quse efcservanrur ab cis quos Electoruin tum (Supra, llb. i , cap. i , n». 2, 3)?
namiae dUcernen los ct bouorandosputant. iMc eiiam CAPUT X X . — 2 3 . HJCC omnia vcrha Pctillanus
prcsbyierom futsse Manichaeorum, vct faisus vci fal- cx liltcris mcis rcfcllcnda proposuit : videamus ergo
ic*s, mirabili tcmariiatc coulcndauVcrba tertii iibri * utrum refellcrit, u l r u m omnino rcspondcrit. Addo
Gouicssionum moarum, qti8 pcr se ipsa, el de c u i m verba qua? mc sublraxissc c a l u m n i a t u r , e l c n -
multis antc ct postea dictis manifcstissima sunt ie- dem ipsa sic rcpelo, ut etiam brevius. Addeudo enim
gcuiibtts, sub quoei vidctur intcilectu proponat aique hscc duo Ycrha, ctiam ad brevitatem proj ositionis
arguat. Furem mc deniquc vcrborum suoruin, quod btijus mc plurimum adjuvit. S i conscientia sancte dan-
duo subiraxcruu , tauquam eis reposiiis victur lis atlendilur, qua ablual accipientis, ct qui fidem sciens
exsolleU a pcrfido sumpserit, non fidem percipit % sed reatttm;
C A P U T X V I I I — %\. Inbisccrtc omnibus, sicutlc- unde abluilur accipieitiisconscieniia,cum maculosam
geado cogaoscere rol recognosccre polcrilis, impc- dantis ignot a t ; ct cuin fidem nescicns sumit a perfido ?
lum quidem hngua) sua quo lihuit ambitu jacialiouis rogo, unde abluilur ? D i c a l nobis, non e a l in a l i u d ,
c x c r c u i l : uusquarn tanaen dixil unde abluatur acci- iion oblcndat nebiilas imperilis. Po^tremo saltcm
niullis ct anfractuosis circuitibtts intorposilis et p c r -

* Sicuss. M ediU, et de nostro. actis, tandcm aliqunndo dicat nobis undc abltiilur
• v e r b u m , (avente, ab o m n i b u s Mss. abest et ab editis accipicntis conscientta, quando maetilosa perfi.li
A n i . et E r . s e d i l h i d f r a s m n s ad o r a m llbri p o s u e r a t , mo-
ueos v i d e i i s i b i shnib q u i i p i a m deesse. hapliznnlis occtilta cst, si conscientia sancte dantis
* L o v . , et. Editi a l i i et MSS., in: subauditur, Ecclesia. attcnditur, qum abluat atcrpieniis, et qui fidem sciens a
4
E d i t i , itkcite: et infra, tanquam ejus baptismus : pra>
lereaque ieoo, debeatur, hm. et £r. f e r e b a n t , deleatur.
perfido sumpscril, non fidem perci\nt % sed reatum.
castigaotur cx mamiscriplis. N & c i c n s eiiini s u m i l a perfido non habcnto conscien-
• l n o m n i b u s Mss. i e g i t u r , quarti libri.
(a) MegaliusCalamensisepiscopus, Nnmidiai primas, or-
dlnalorfuitAuguslhii, ex Possidioinhnjus Vita, cap. 8. A d
1
F o r l e , respondeat.
eam<em caltirooiaro *x Megaiii primatis pelilam epistola, 1
E d i i i , prajvut. M manuscripti, prima.
r cspondet rursum in iihro contra Crescouiuin teruo, cap. M e l u s , j u x t i vorel, et lene. vkie Elemeal. C r i U c .
S , n . 9 i ; etlibro quarto, cap. tii, un 78', 79. lagg. HO, III. M.
 359 CONTKA LITTERAS PETIU.lNI, S. A U G U S r i M
tiam sancte danti*, sed maculosam et occultam :
iuidcergo abluitur? unde ergo pcrcipit fidem? Si
rnim nec tunc abiuitur, nec lunc percipit fidem, cum
liaptizator pcrfidus et maculosus occultus cst; cur eo
posiea prodilo alquc damnalo, n o n denuo baptizatur,
ut ablualur fidemque percipiat ? Si autem illo pcrfldo
c t roaculoso occullo istc abluitur e t percipit fidem;
imdc abluitur, unde percipit, ubi n o n cst conscientia
sancte dantis, quac abluat accipientis? IIoc dicat, a d
boc respondeat: Undo abluilttr, unde percipit, si
consdentia sancte danlis attenditur qum abtuataccipien- % huic simile cst, Quid si nunc cmtum rual ? 0 quoties
iU; e t hacc i b i n o n est, qtiando bapiizalor maculosus
c l perfidus latuit? Nihil a d boc rcsponsum est t
omnino.
CAPUT X X I . — 24. Scd ccce anguslatns i n cau-
w , rursum i n mc impelum facil nebulostim atque
rcutosum, u t veritalis serenitas ebscurctur; ct fit
summa inopia copiosus, n o n vera diceudo, sed ma-
ledicta innnia n o n cmendo *. Tcnete sanc inlentissimc
atque fortissime quid dcbeal * respondere, i d esi,
unde ablualur accipicniis conscientia, cum maculosa
dantis occulta e s l : n e forte boc vobis e manibus flatus
ejus exeulial, vosque ipsi sermonis lurbidi cnliginosa
tempestate rapiamini, u t vcl disccssum vel qtto red-
cundum sit omuino ncsciatis. Et videte homincm
vagariqua polest, dum pro negotio quod suscepit,
atarc n o n potcst. Videtc qnam multa d i c a l , non ha-
bcndo quod dicat. Dicit me iabi tubricum, tcd leneri:
nec deslruere, nec con/irmare quod objicio , incerta pro
certis excogitare, non permittere legenles gum vera sunt
credere scd facere ul attius dubia suspicentur. Dicit me
%
Academici damnabile ingetdum Itabere Carneadh
Cotialur ctiam insinuarc quid Academici sentiant d e
fatsitate vcl failacia scnsus humani, ctiam i n his o m -
nino quid loquatur ignorans. Dici ab ei$ nsserit, nivet
nigras esse cum ulbm$int nigrumque argentum, turretn
%
rotundam vei teretem videri cum angulosa $it \ remum
in aqua fractum cutn$it integer. Et hoc tottim propler-
e a , quoniam cum dixisset, Conscientia
saucte dantis altenditur, qum abtuat accipientis;
cgo dixi, Quid $i tateat danth con$cientia et fortasse
% %
macutosa sit? Ists&sunt nives n i g r a , c t argentum n i -
grum, e t turris rotunda pro angulosn, et remus In
aqtia fractus pro intcgro ! rem quippc dixi quac putari
possit, c t essc non possit, u t lalcat dantls conscicn-
tia, e t forlassc maculosa sit.
25. Et scqnitur se, e t clamat: Quid est, Quid s i ;
quid e$t Fortassis ? nid htcerta et inconttant
t hmsitado
dubitanlh % de qua ille tuus ait:
• Quid si uunc * redeo ad luos qui aiunt, Quki si
cojumruat'? »
(Terent. neaut. act. 4, scen. 3, vers. 41).
* A m . E r . c t nostrl Mss., respondendum.
* Slc Uss. At cditi, non emendando : minus recte.
• A m . eUEr.,deoeaUs.Lov.,habeath.Galbcani Ms&.,debeat.
* A m . E r . et Mss., cum longa sU. E t iufra, et turru rotun-
ta pro tonga.
• T e r e a t i u s n o n fert, nune el m e r i t o . M .
$ r u u i ; et Lactantio, l i h . i , c a p . 1.
(a) De Carocadts i n g e n i o L a c t a n l i u s , l i b . 5, c a n . 14, q t u
legatum eum Romam ab Atheniensibus missura. tl>i pro j u -
s l i l i a p r i i n u u i , l u m p o s l e r a d i e contra justitiam d i x i s s e m e -
Htorat,sicque i n u i r a u i q u e n a r t e m d i s s e r ? r e s o i i t u m , ut
aliO) quidUbel a s s e r e n l c s \ o s s c l r e l u t a r e .
sco
Iloccinc quod dixi, Qidd $i lateat dantis eonscicntia, «t
fortassh maculosa sit; tale cst ac si dixerim, Qni i
si nunc coclum ruat? Dictum esl utique, Quidsi; qui*
fieri potest ut lateat, fieri potest ut non latcai: na«n
quaudo ignoratur quid cogitet, val quid admiscrit.
latct utique accipicutem dantis conscientia; quando
autem peccatum ejus manifesLitur, non latct. Diciuin
cst, el forlasse macutosa sit; quia ficri polcst n l lateat
ct tnunda sit, ct rursus fieri potest, ut lateat et ma-
culosa s i l . Ideo, Quid si; ideo, Fortasse. Numqtiid
ct convicti ct coufessi sunl homiues se maculosas et
1
adtiltcrinas habuisse conscicnlias, cum ab cls haptt-
zarenlur ignari, poslcaqtiam manifestato scclere de-
gradati sunt, ct tamcn coeltitn non m i t ! Quid hlc fack
Pilus et Furitis (a) , qui cotitra jusliliam injtislitiam
defciiderunt? Quid hic facit athens Diagoras , qttt f
e s s e Deum itegavit, ut de illo videntur pncdixi&so
prophela, Dixit stuttusin cordestto % Non esl Deus(P$al.
xiii, 1)? Quid hic isti faciunt? U.tqttid nominati sunt,
nisi tit inlcrvenirenl pro bominc non habcnte qttid
dical; ut dtim dc hts saltem aliquid sine causa cjtci-
tiu*, agi causa videatur, ct ad quod non rcsponsum
cst, responstim essc crcdattir?
CAPUT XXII — 26. Postrcmo si duo vel tria
vcrba ista, Qtdd si, ct Fortasse, uaquc adeo sunt i n -
tolcrabilia, ut proptcr illa excitarcntur olim dormiea-
tcs Acadcmici, et Carneades, et Pilus, ct Furius, e i
Diagoras, c l nives nignr, et ruina coeli, c i caHera
simililcr insana ctabsurda; removcantur dc medio.
Nequc cnim revera sinc hls non potcst d k i quod vo-
(a). lumtis. Ecce sufllcit quod paulo post ita positum est,
ct ab ipso cx mcis littcris intcrpositum: Unde igitur
abluendtts est qui accipit Bapti$mom cum dantis pollu- 9
ta conscientia est, et hoc ille qni e$t aecepturus ignorat
(Supra tib. i , cap. 2, n. 5) ? Ncmpe bic nan est? Quui
%
#t, el Fortasse. Rcspondeatur ergo. Atlcnditc, ne forte
in eo quod scquiiur, ad hoc rcspondcat. Sed ego te m - %
danlis vcl qnit, caviltantem ad fidem eredendi conttringo neuiierlus %
contra
evagerh. Quid argumentit stullilim avertis erroribus « i -
tam ? quid fidei rathnem derobus irrationaUbus turbus?
ttoc uno verbo te teneo et convinco. Wxc Pcliliauus
dixit, non ego. Ista ex epiatola Pctiliani sunt; acd
cni vcrba * jam duo i l l a , qmc mc absiulissc msimu-
lat, addidi, ct uihilominus ostendi inquisilionis mca%
ciil non rcspondct, mtilto brevius et enodatius fixam
fclare scntcntiam. Ccrte bxc illa duo sunt, «aurtg»
ct sciens: ut non sit vidolicct contdentia dsmth sccl %
contcientia sancte dantis; c l non sit, qui fidem a perfsam
nttnc sumpserit, sed qni fidem sctens a perfido sumpserit. Qu u
quidcm verba non subtraxcram, scd m codicc qui
mihi datus crat uou invcneram. Fieri autcm po->
tcst ut mcndosus fucrit : neque cnim et hoc i n ~
• l o Mss., h i c et infira, l o c o , Viogoras, l e g i t u r , Protngoras.
C t e r q u e a i h c u s fuit, teste c i c e r o u e i n l i b r o d c rtatura t w
1
L o v . a d marffinem : t F o r l e , vianu » l i .
* s i c ^tss. AL e d i l i . sed tantum verba.
(a) c o n c r l i h . 2de c i v i t a t e o e i , c a p . 21, q a o loco L u d o v t
r
cus \ u JS o% H*to et furo umuu b o u u a e m (aclt.
 LlBEtt TEftTIUS*
m
credibile est, ut eliam hinc mwi Academtra cxct- cjus mc Ignorassc eonscieniiam, pra mca defousiene
tetur invidia, ct Utc asseraiur esae quod d i i i , codi- cogcrer dicare.
cem fnissc meudosiim. quaie si diccrem nivea iTtgras. CAPUT X X V . — 20. Et lamen iste, nc reapammai
Utquid euim ci rcpcnde tcmcrariam suspicionem, ut ad ea quae dixi, proponit sibi quod non d i x i ; ct avocai
dicam quod ipsc post addidcrit, qui me subtraxisse homtues ab iutentione dcbiti sai, ne id quod rcapou-
conGnxit; cum possit istam mendositatis notam sine dendum cst extgatur; mmrpoMit satpa , Ignoraoi,
1

mea malcdlca tcmcritatc codex qui non irascitur sue- iuquam i tt rcapondet, Sed m ignoramt: ct quasi eon»
tinerc ? vincit, nc mrai liceat dicera, Ignertwi €ommcmorat
CAPUT XXIII — 27. Ct Illud quidcm primum, id Mensurium, Cmdlianum, Mtxarium, Taurmum, Roma*
est, umete dantit, omnino non impcdit inquisitionem mcm, et eot coutra Kcctttium Dd feciote affirmat, qna
meam, qua ille veberoenlcr urgctur, utrum itadicam, ignorare non pomem, eo qnod kfer «im, et mtato pene
Si contdentia daniit altenditur: an vero ita, Si cou- jamtenes : eum, akutl auom, Mcnsurius iu commu-
tdentia tancle dantit altenditur, quee abluat accipien- uionis u&ttate defuucius sit, amcquam sc scindcret
tit; unde igiiur abluendus est qui accipit Baptismtun, pars Donati: causam veroCa^eiKom* legcrim, qtiod ad
si dantis polluta conscientia est, et boc ilie qui cst Constantinum ipsi detulerhii, ct ab episcopis quositto
accepturus ignorat ? lllud autem alterum qtiod addi- iroperator judicea dedernt, ct semcl ct iterum , c t 1

tur, scient, ut non dicatur, Qui fidem a perfido tum- ab ipso rcge tllht ad cum appdiantibus etiam tcrtio
purit;%ed Qui fidem tdent a perfido tumpterit, non
f
faerii absolutas. Nacarlus vcro c i Taurinus c i Roma-
fidem percipit, ted reatum : fatcor, tanquam decssct, nus, quidquid vel judtciaria vcl exsecutoria poiestate
me nonnulta dixisse, quorum jacturam facilc patior; adversus eorum obstinatum farorem prouniutc fecc-
quoniam magis roorara me® facilitati afierebant, quam roni, sccuudum legcs cos fecfcsse consiat; quas tidem
adjntorium facultati. Quanlo cnim cxpcdilius, quanlo ipsi, cauaam Cactliatii ad Impcraioris judicium de-
planius et brcvius sic interrogo : Si contdentia ouucte ferendo, contra sc ferri exscriqtte coegerunt.
dantit attenditur, qum abluat accipientit; ct, qui fidem 30. Intcr mutta eiium prorsus ad r c m non perti-
tcient a perfido tumpserit, non fidem perdpit ted rca-
% neatia d i c i i , Metoium proeonoulkt tentenlia me fuiom
tum; undc abluitur, quem latet non sancto dantis pereutmm, ut ex Africa fugerem : at proptor uoo
maculosa conscientia, et nndc vcram percipit fidem» fehura (quod si non ipae aonflnxit, certe malevolis
qui ncscicns baptizatur a pcrfldo ? Dicatur undc, c i flngentibos maievole crcwdit) quam multa alia falsa
ibi omnis causa Baptismi patebit, ibi totum quod conscqueatcr, non utcamque dicerc, sod ctiam scri*
qiiaritur clucebit; scd si dicalur, noo si tempus ma- barc mira tameritate non timuit: cum ago Medioia-
ledicendo flniatur. num ante Bauloacro ennsulem vcnerim, eiquc eofmuH
CAPUT XXIV. — 28. Quidqoid crgo de duobua calcudis janoariia laudem in tanto conveniu eeuspe*
istis vcrbis vel dctractis calumniatur, vci addilis glo- duquc bominum, pro mca tonc rlietorica profcssiono
riatur, nibil interrogationcm meam impedire perspi- recitaverim, et cx llla peregrinaiione jam post Mnximi
citis: cui quid respondeat ilie noa uivcwcns, nc tyranni moriem Africam r e p c t i v c T i m ; Mantchaeos au-
tamcn laceat, irruil identidero in personam meam; tcm Mcssianus proconsul andicrit post consulatum
iliccrcm, reccdcns a causa, si omnino accossissct ad Bautouis, sicut dles Gestorum ab codom Pcttliano h>
rausam. Quippe quasi de me agatur, ct non dc Eccle- sertus ostendlt. Qwe si dubitaniibus vel conlra cre-
aiae * vel Baptismi vcritatc, ideo me dicit tubtractit deatibtui * probare necesse e s s e l , mttltos possem
itlk duobut verbit argumentatum, ut quati contdentim ctaroa- In sxculo viros tcstes locupieiissimos adhiberc
mem nonobtit, quod inquinatority ut d i c i l , moi taerile- totius irnus iemporis vtae
§am ignoravi contdentiam. Qtiod si ila csset, verbum CAPUT X X V I . — 3 1 . Sed quid ista rcquirimus?
iliud quod positum cst, tciens, additum milii polios quid et patimur superfloas moras, et f.icimus? Num-
prodcsset, ct obessct ablatum. Si euim mc ita defeadi * quid hiuc invcuturi sumus unde sit accipicntis
voluissem , ot baptizatoris mei putarcr ignorasso ablucnda conscicntia, qui macutosam dantis ignorat;
conscicnliam, pro me locutum accipcrem Pctilianum: fidcmqoc undc percipiat, qui ncsciens baptizatur a
quando non utcumquc ail, Qui fidem a perfido tumpu- pcrfido? quod sibi Petilianus c u m ex Epislola mca
rk; sed, Qui fidem tdent a perfido tumpterit, non tanquam ad respondendum proposuisrtct, quidquid
fidem perdpit, ted reatum: u l hinc ego non mc reatum, veiuit aliud locutus cst, quam id quod causa poscc-
acd fidcm percepisse jactarcm, quia diccrcm, Nou bat. Quoties dixit, Si ignoraret; quasi ego dixerim ,
cgo sciens a pcrfido acccpi, scd homo conscicntiam quod nunquam d i x i , mci baptizatoris mo ignorassc
dantis bominis ignoravi. Vidcte itaquc, ct nnmerate, conscientiam ? Et aliud nibil egissc visus cst orc ma-
ai potestis, quanta superflua loquatur ad unuin /aaa- ledico, quam u i mc roaia corum apud quos baptixa-
ruvi, quod mo proponit dixisse, cum boc omniuo non
dixerim : quia ner l e mc agebalur, ut diccrcm, ncc
aliquid criminis ta co qui mc baptizavit apparuit, ut Editi, responsvm. Emendanlur cx ntanuscriptis.
1

• in editis cxdderat particula, et, qua? huc revocatuf

ex Mss., ut quod prsemiUiUir, et temet et Itesum, referatnf
* edUi, de Ecctesia. llelius Mss., de Ecclesia, scilicet ve- ad judices episcopos, a quibus i u Romano primum, a f
ritate; ui supra, n. 11. postea in Areutensi eoocilio CaeaUsous est abv>lutus.
• K d i i i , cmtradicentibust
* in uss.: Qui enim me ita defendi.
PATKOL. XLIII. (Doukt )
905 CONTRA LITTERAS PETILrANI, S. AUGUSTINI
tttty et quorum communione sociatus som, non igno- qui vult fidem percipere, non reatom, ut inveniat
rasse, convincere videretur: satis utiqne inteUigens couscientiam sanctc dantis, qtuc abluat accipientis.
quia ignoranlia ine non faccrct rcum. Ecce crgo si Nam qui non discusserit, et nesciens a perfido acce-
ignorarem, sicut totlcs rcpotivit, procul dubio ab eis pcrit, eo ipso quod non discussit, maculosamquc
omnibos mahs innocens esscm.Undcergo ablucrcr, qui dantis ignoravit conscientiam, non fuit nnde fidein
cwseieniiain non aauctc dantis ignorans criminibus perciperci, non reatum . Quid ergo adjuvit, quod
f

e]us imped'»ri minimc posscm? Undc percipcrcm pro maguo addidit, tcient, quod me sublraxissc ca-
fidcm, qui nesciens a perfido baptizarer ? Nou enim lumnialus est ? Cum enim noluil ita dici, Qui fidem *
frustra, Si ignoraret, toties repeUvit, nisi ne me pulari perfido sumpserity non fidem percipit, ted reatum; vi-
sineret innocentcm : procpi dubio judicans quod n u l - detur aliqnam spem retiquisse nescienti. Nunc ver»
lius roaocentia violatur, si nesciens fidem sumit a cum interrogaiur, unde percipiat fidem, qui nescicus
pcrfido, ct maculosam conacicntiam nou sauctc dantis baptizatur a perfido; respondit cum discutcre dc-
ignorai. Dicat crgo uude talcs abluantur, unde fidem boissc baplistam : procul dubio miserum ncc igno-
pcrcipiant, non rcatum ? Scd non vos fallat: dicat; rarc permiltil, non inveniendo ttnde ftdem posstt
non m u l u dicendo nil dicat, aut nii diccndo potius accipere, nisi spcm sunm in homine baptizantc po-
multa dicat. Deindc, quod in mentcm venit, ct prae- suerit.
tereundum non est, si cgo propterea rcus sum, quia CAPUT X X V I H . — 5 5 . Ihvc est quod exhorremus
non ignoravi, ut sccundum ipsum loquar; ideo autem in vobis, boc est quod damnat divina scntentia, ve-
non ignoravi, quia et Afcr sum, ct aetatc pene jam radssiroc ac manifeslissime clamans: Maledietut om-
senex : saltem pueri caeterarum toto orbe terrarum nit qui tpem tuam ponit in homine (Jerem. x v n , 5).
non sint rei, qui ncc gcntc ncc seute isU vcstra , 1
Hoc cst quod apertissimc prohibet sancta humilitas et
objecu scu vera seufalsa nossc potuerunt; qui tamen, cbarius apostolica, clamante Paulo : Nemo gtorietur
s i i n vos inciderint, sine ullo ruspcctu rebaptUanlur. in homine (I Cor. i n , 21). i i o c est quod in nos ioa-
CAPUT XXVII. — 32. Scd nunc ista non qoaeri- nium calumniarum el accrrimoruro lnaledictorum crc-
mua: illud potius respondeat^quod ne respondere co- brescit impetus, ut quasi cvcrso bomine nntla spcs
gatur copiosissime alienatur ), undc abluatur acci-
9 remaneat corum, quibus vcrbum Dei et sncramenlum
picntia conscienlia, qui maculosam dantis ignorat, si prodispensatione nobis crcdita ministramus. Respou-
contcientia tancie daniit attenditur, qum abluat aeei- demus e i s : Quousque apponiiis super hominem? Re-
pientit; ct unde pcrcipit fidem, qui ncscicns baptiza- spondct cis catholica veneranda societas: Nonne beo
tur a pcrfido, si quitquis fidem teient a perfido tum- tubjicietur aninut mea ? ab ipto enim tatutftre meum.
pterit uon fidem percipit, ted realum. Omissis ergo
t
Etenim ipte ett Deut meut, tutceptor meut; non emi-
cjus maledictis, quae in me sinc ulla sana considcra- grabo (Psal. LXI , 2 , 3). Naro qua? alia causa fuit istis
tione jacUvit, adhuc altcadamus nc fortc hoc quod emigrandi dc domo Dei, nisi quia vasa facta in con-
exposcimus in couscqucntibus dicat. Libet autcm i n - tumcliam, smc quibus illa usquc ad diem judicii non
tueriquam ganrulus ea proposucrit, quasi faciliime erit, finxerunt sc ferre non possc; cum tamen hoc
couvuisurus e l evcrsurus. Sed ad iltud, inquit, fatt magis ipsi fuissc, et aliis caiumniose ohjecisse, ge-
phautatmalit argumentum, quo quemcumque baplixat sUs aiquc conscriplis tunc rebus appareanl *: dc qui-
verbit tibi pingere vitus et redmmuu Imaginari emm bus in contumeliam factis, ne propter illa dc domo
9

te veritimiiia decuit qui non videtveritaiem. Ha?c verba m a g n a , quae magno palrifamilias una est, pertur-
9
9

sua prolocutus est Petilianus, verba mca propositu- batus emigret, dicit Dci servus, et bonus (idclis vcl
rus. Dcinde subjunxit : Ecce inquit ttat perfidut
9 9
fidcm in BapUsmo perceplurus, quod paulo ante cont-
bupti%aturut at ilie qui baptixaudut ett perfidiam ejut memoravi: NonneDeo tubjicielur anima mea?Deo uli-
9 9

ignorat(Supra lib. i , cap. 2 u . 3). Non loUm dixit pro- que, non homini. Ab ipto enim taiutare meum, non ab
9

posilionem atquc interrogationem meam, et mox ipse bomine.Iste autemnon sattem tunc Deodaretabluen-
intcrrogare me coepit, dicens: Quit ett itte aut unde
9
dummundandumque bominem, quando maculosa con-
protituiiquem proponit? Cur tibi viderit oidere quem tbnu- scicnUa non sancte danlis occulu cst, et lidem nc-
ia$ ne videat eum quem videre ac ditcutere diligentit- sciens quisquis sumil a pcrfido. Hoe inquit, tibi bre-
9 9

time debeat et probare? Sed quia inlelligo te ignorare
ordinem Sacramenti, hoc tibi breviter dico : et tu ba-
ptittam ditcutere, et ab eo ditcuti debuitti. Quid cst
quod exspeciabamus? Ut diceret, undc abluatur ac-
cipicntis conscienlia, qui macuiosam non sanctedan-
tis ignorat, et unde fidcm, non reatum percipiai, qui
Baptismum ncscicns a pcrfido sumpserit. Ecce audi-
vimus baptistam dchore diligentissitne discuti ab eo
viter dico, et lu baptittam ditcutere, et ab eo ditcuti
debuitti.
CAPUT X X I X . — 3 4 . Obsecro vos, hvx advertitc * :
cgo quaero unde abluatur accipientis conscienlia, cum
maculosam non sancte dantis ignorat, si conscicntia
sancte dantis attcnditur, quae abltiat acctpienOs; et
undc accipiat fidem, qtii nesciens a perfido baptiza-
tur, si quisquis fidcm sciens a perftdo sumpserit, noti

1
Er. et Lov., nottra. Melhis Am. etMss., vestra. Sicnss. At ediU, sed reatum.
1

1
Er. et ix>v. suhsUiuerunt, allercatur. sed Mss. cum edi-Er. et Lov., appareat. Concinnius Am. c i Mss., appt>
1

Uoae Am. habent, cdienatur; id est in aliena vagatur extra reant.

causam : quo sensu supra, n. 18, dicit: t Neminem relicu • mexcusis, domo Dei. Abest, Dei, a manuscripUs.
f catum cunviciose tiieuari permiltita.» 4
Apud Er. Lugd. von. Lov., hic adverttte. M.
 LIBER TERTIUS. 5G6
Bdem percipii. sed reatum : et ille mibi rcspondet pientis; quia breviter discuiicndos esset baptjsta.
disculiendum esse et baptizatorem et baptizandum. Nihil infclicius, quam non conscntire vcritali, qua "n;t
Et ad iioc probandum, unde quxsiio nulla est, adhi- quisqtie concluditur, ut exitum iuveiiirc non possit.
bet exemplnm Joannis, qnod eum discusserint, qui Qu;erimus a quo accipiat fidem, qui nesciens a perft
ab eo quaesierunt qucm se esse diceret (Joan. i , 22); do baptizatur. Respondetur, Dhcutere debuit baptiza*
quod ipse quoqtte discusserit eos quibus ait, Genera- torem tuunu Ergo quia non discutit eum el fidetn
tio viperarum, quit vobh ottendit fugere db ira ventura etiara nescicns sumit a perfido, non fidem percipit,
(Mauh. III, 7)? Quid boc ad rem? quid hoc ad cau- sed reatum ? Cur itaque non denuo baptizantur, quos
sam ? Dcus Joanni perhibuerat testimonium excellen- a proditis atque convictis, cum adbuc laterent, bapli -
tissimae sanctitatis prophetia pneclarissima praece- zatos esse constiterit?
dente, et quando conceptus, et quando natus est. Qua>
CAPUT X X X I . — 5 6 . Et ubi «l,inquit, quodaddi-
rebanl aotem illi jam credentes cssc sanctum, quem
di tcient; ut non dicerem, Qui fidem a perfido tumpte*
%

nam se diceret esse sanctorum, vel utrum ipse esset

rit: ted% Qui fidem tcient a perfido tumpterit, non
aanctus sanctorum quod est Cbristus Jesus. Tanta quip-
fidem percipit ted reatumt Percepit ergo fidem, non
%

pe gratia fIII habebatur,ut continuo credcreturquid-

1

reatum, qtii nesciens sumpsit a perfido : el ideo quae-

quid de sc ipse dixisset. Si autem hoc exemplo asse-
ritur quilibet nunc discutiendus csse baptista, quid-
quid de sc quisquc dixerit, credendus erit. Quis est
autcm fictus, quem fugil ulique, sicut scriptum est,
Spiritus sanctus (Sap. i , 5), quin dc se optime credi ve-
lit, atque id agat quibus verbis potuerit? Jam crgo cum
fberit interrogalus qoisnam sit, et responderit se esse
Dei idetem dbpcnsatorcm, ncc cujnsquam criminis
raacula poHutam baberc conscientiam; haec erit tota
discussio, an etiam raorcs ejus et vita diligeutius i n -
tucnda est? Ita sane : scd non hoc * scriplum cst fe-
cisse itIos,qui Joannem in deserto Jordanis interroga-
verunt quis esset.
ro unde perceperil. Ubi coarctatus respondet, Dhcu-
tere debuit. Esto, debuit: non fecit, aut non valuit;
quid de illo censeiis ? Ahlutus est, an non ? Si ablu-
tus est, quaero unde ? Non enim eum maculosa non
sancte dantis conscientia, quam nescivit, abluera
potuit. Si antcm non cst abtutus, jubete ut abluatur.
Non jubetis : crgo ablutus est. Dicile, unde? Dicite
sallem vos, quod illc non dixit. Eadem quippc vcrba
propono, quibus respondcro non potuit. Ecce ttat
perpdut baptizaturut; at ilie qui baptizandut ett% per-
fidiam ejut ignorat: quid eum aceepturum ette arbitra-
mmi, utrum fidem an realum % ( Suprq, lib. i , cap. 2,
n.2)? Sufficiunt buc usquc proposita : respondctc, 1

CAPUT X X X . — 5 5 . Unde hoc exemplum ad rcm aut quacrite diligenter quid ilie respondcrit. Invcnietis
de qua agitur omnino non pertinet. Hagis apostolica etiam convicta couvicia . Culpat enimme,quasi deri-
1

illa senlentia satis hanc incutit curam; ubi a i t : Pro- dens, quod veritimilia proponam 9 qui non videam ve-
bentur primum 9 et tic minittrent nultum crimen habtnlee riialem. Repctitis etiam verbis mcis ct dimidiatascu-
(I Tim. u i , 10). Quod cum sollicile ac de more utro- tentia, Dicit inquit, Ecce tUU perfidut
9 baptizaturut 9

bique pcne ab omnibus fiat; unde tam mtdti reprobi at ille qui baptizandut ett perfidiam ejut ignorai.
post lempus geslae dispensationis bujus inventi sunt, Deinde subjungit, Quit ett itte aut unde protituit ? %

nisi quia ct humana diltgcnlia plcrumque fallitur, et Quasi unus sit aut duo, et non talihus utrobique plc-
nonnulli primum boni in deterius commutantur? ua sint omnia. Quid ex me quaerit quisnam sit iste,
Quae cum tam crebro accidant, ut dissimulare aut aul unde prosiliat; ac non poiius circumspicit, et v i -
oblivisci neminem sinant; qutd est quod contumeliosc det raras essc Ecclesias, vel in urbibus, vel in ruri-
nos breviter docet Pctilianus, a baptizando discuticn- bus, quac non habcant in criminibus delectos, et a
dum csse baptistam, quoniam quaerimus unde sit clericalu dejectos homines ? Cum laterent, bonosqtie
accipientis abtuenda conscientia, cum maculosa se videri vellent cum mali csscnt, ct casios putari
nou sanetc dantis occulta cst, si conscientia sancte cum essent adulteri, ncmpe ficti eranl; nempe Spiri-
dantis attcnditur, qaae abluat accipientis? Quia tus sanctus eos, sicut scriptum est, fugiebat. Ex isto-
mtettigo te % raquit, ignorare ordinem Sacramenti 9 rum ergo adhuc latilantitim turba prosiluit ille perfi-
hoc thn' breviter dico et tu bapthtam
9 di$cutere et ab eo
9 dus quem proposui : quid ex me quaerit unde prosi-
dhcuti debuitti. 0 respondere! Circumstat eum * in luerit, claudens oculos adversus tantam turbam, unde
tam moltis locis tanta hominum mullitudo, quae bapti- si soli considerentur quiconvinci dejicique potueruni,
zita cst ab eis qui cum prius justi et casti viderentur, sonilus eorum suffidl caecis ?
poatca aodatis criminibus convicti atquedejecU sunl;
CAPUT XXXII. — 37. Quid, quod ctiam ipsc po-
ct sc putat evadere hujus intcrrogationis violehtiam,
suil in Epistola sua, Quodvuttdeum de duobut adulte-
qua quaerimus unde abluatur accipientis conscienlia,
riit apud vot convictum et abjectum, a nottrit ette tut-
quando maculosam noo sanctc dantis ignorat, si
ceptum (a)? Quid ergo (sinc hujus prtejudicio dixe •
cooscieutia sanctc dantis attendilur,quaeabluat acci-
rim, qui causam suam bonam vel probavit, vct
persuasit), talcs apud vos nondum detecti, cum
* optims notae floriacensis codex caret voce, gratia:
cnjus loco fbrte legendum, fidet. « sic Mss. At ediU, adhue propotita.
» Ediii: ita tane non hoc; omisso, aed. « IQ MSS.: tnvenumt ejut convicta convicia.
> A m n E r . : o nuhi rctponde. Lov.: Hoc ndhi retponde : (a) De redpiendis DonaUstarum clericis scrvato suo>
cncvmuJ eniri in tam midth etc Castigantur ex mauu- cuiquebonore egit cartbag. conciUum die i 3 septembris
ftcriptis.
9
anui 401.
367 CONTRA LITTERAS PETILIANI, S. AUGUSTINI
baptizani, qoid ab cis accipittir, (ldes, an reattts?
Non utique fides; quia non babenl conscicntiam sancte
dantis, quae abtuat accipientis. Sed necreatus.propter
illud addilum verbum : Nant qui fidem scient a perfi-
do tumpterit, non fidem percipit, ted reatum. Ab islis denlius? Mavult cnim sc aspcra emendaiione justi ar-
autcm cum baptizarentur homines, qualcs fuissent
utique nescierunt. Proinde non ab eis accipiendo fi-
dem, quia non habebant conscicntiam sancle dantis;
non accipiendo eliam realum, quia non scientes, sed
ncscientes eorum crimina, baptizati sunt,sine fide et
sine reatu remanserunt. Non sunt ergo in nuroero ta-
lium flagitiosorum. Sed nec in numero possunt essc
fidelium; quia sicut nec reatum, ita ncc fidem ab eis
accipere poiuerunt. At eos in numero fidelium a vo-
bis cernimusdeputari, nccccnserequemquam vestrum
ut baplizenlur, sed ratum habere quod baptizali
1
tunt. Acceperunt ilaque fidem; nec tamcn ab cis ac-
ceperunt, qui non habebant conscientiam sanctedan-
lis, quae ablueret accipienlis. Unde ergo acccperuut?
Hinc satago, boc urgcnler interrogo, boc ut respoiw
dcalur vcbemenlissime fiagilo.
CAPUT X J X U I . — 3 8 . Inspicite nuoc Petilianum,
nc boc respondeat, vel nc hoc rcspondere non po-
tuisse deprebcnsus appareat, per nostras contumclias
inanitcr evagari, criminantcm, ct nibil probantcm;
ct ubi forte conatur pro causa quasi pugnacitcr resi-
stcre, ubique faciliimc superari: ad hoc (amcn unum
omnino nwil respondere quod quacrimus, Si contcien*
lia tancte dantit attenditur quee abluat accipientkt unde
9 9
abtuendut tit qui accipiebal Daptitmum, cum danlit
potluta conscientia est et hoc itle qui est acceptnrut
9
ignorat. His cnim vcrbis ex Epislola mea commeroo*
ratis, proposuit me iuterrogantero, et sc ostendit
nihil respondeutem. Cum enim dixisset eaquie jam re-
colui, et in quibus eum ostendi ad id quod intcrrogavi
non respondisse; cumquc roagnis ongusliis coarcla,-
tus, coactus esset dicere discuiieodutu esse baptistam
a baptizando, baptizandum a baptista; cumquc id
exemplo Joannis, si forte inveniret negligentissimos non discusscruut, sicut Joanncs Peliliano ita scoticute
vel impcrilissimos auditores, astrucre tcntavisset; aoV discussus cst? A u ct discusseruut quantum hominca
hibuit aba testimonia de Scripturis ad rem nou pcrli-
uentia, quod Philippo Eunuchus dixerit, Ecce aqua
quis prohibet me baptizari (Acl. vtu, 36) ? quia sciebat,
mquit, perditot prohiberi: el quod ideo Phihppus cum
baptizari non velttit, quia cum lcgenlein probaverat
quoroodo crederet Cbristum : quasi probityierit Simo-
nem Magttm. E l quod Prophetae falso baplismatc dc-
cipi limucrunt: et idco dixerit Isaias, Aqua mendax
non habentfidem(Jerem. xv, 18 ), velut ostendeus
apud pcrfidos homincs aquain esse meodacem : cum
boc non Isaias, sed Jcrcmias de homiuibus mendacibus
dixcrit, figurate aquam populum appellans, quod in
Apocalypsi manifestissime demonslralur (Apoc. xvi^
15). Et qnod David dixcrit, Oteum peecatorit non un-
fot eaput meum: cum ille hoc dixerit de adulatione
asacntatoris fallaci laude decipienlis, unde laudati ca-
put iu aupcrbiam crescat. Quem intellectum apcriunt
idM Am. t r . et Lov., ttd reatum : manitasto errore.
3oS
verba in codein psalroo prxroissa stiperius. Sic enim
ait: Emendabit me juttut in niisericordia, et arguet me;
oleum autem peccatorit non impinguet caput meum
( Ptat. CXL, 5 ). Quid bac sentenlia clarius ? quid evi-
gui roiscricordilcr ut sanetur, quam lcnibus blanditiis
adubloris ungi u l inflctur
CAPUT X X X I V . — 59.Commemoral PcuTianoset
apostolum Joanncm monuissc, nc omni spiritui cre-
dalur, sed probcntur spirilus, si ex Dco sunl (I Joan.
iv, i ) : quasi ad boc adhibcatur ista diligcntia, ut nuuc
antc tempus frumcntum a paiea separetur, ac non po-
tius nc frumenturo a paiea dccipiatur: aut yero etiam
spirilus mendax si aliquid vcri dixeril, ideo negan-
duro cst, quia boc dctcstandua spiritus dixit. Quod
quisqttis arbitratur, taro demcas cst, ut forle conten-
dat Petrum non dcbuissc diccre, Tu et Chrittut Fiuuo
De% vivi ( Matth. xvi, 1 6 ) : quia tale aliquid jam da>
moncs dixerant (Id. vm, 29, Marc. i , 2 i , ot Luc v i n ,
28). Curo ergo Baptismus Christi, sive per iuiquum
sive per justuro minislratua, nihil aliud sit quam
Baptismus Christi; ab bominc cauto ct bono ftdeii
miquitas bominis cst vilanda, non Dei Sacramenta
damnanda.
40. In his certe omnibus uon rcspondet Petilianus,
si conscieniia sanctc dantis attcnditur, quae abluat
accipieniis, undc sit abluendus qui accipil Baptismum»
cum danlis polluta consciculia est, et hoc iUe qui est
accepturus ignorat? Coliega cjus a Thubursicubure
quidam Cyprianus cum turpissiroa femiua in lupanari
dcprehensus, c l Primiano Cartbagiuis oblatus atque
damnaius est. Istc quando * baptizabat, antcquam dc-
tcclus el abjectus essct, non utiquc liabebat conscien-
tiam sancte dantis, quae ablucret accipicntis. Undc
igitur abluti sunt, qui bodie iilo damnato non utique
rursus ab!uuntur?Non erat ncccsse ut homincm no-
miuarcm, nisi ne Pctilianus itcrum dkeret *, Quit ett
itte aut unde protUuittCut istum haptistam vcstri
9
homincm polucrunt, scd astuta, fictiouc latitanta»
diu
9
non invcnerunt?
CAPUT X X X V . — HUJUSDC aqua nou crai roeu-
dax, aut olcuro fornicatoris non est olcuro peccato-
ris? An quod Caibolica dicit, ct verum cst, ct illa
aqua ct ilhid olcum uon ejus erat a quo ministraba-
tur, scd cujua ibi nomea invocabatur ? Cur illi qui ab
9 isto ficto et occuHo baptizabantur, noa probabant
spiritum, quia c i Dco non erat ? Spiritus eaim sanctus
discipbnae fictum fugicbat ( Sap. i , 5 ) ? An e i iilom
wgiebat, ct sua Sacramcnta quamvis pcr cum miui-
strata non desercbat? Posircmo quxmiam iilos uou
ncgatia ablulos, quos ilk> damnato noa euratis ablncn-
doa; vidcic si tol ocbulit muUipbcilcr offiis.% uik>
• Mss., nemfletur.
* E d i t i , quanquam. MeMus uss., quando.
* Edili, ntsi Petsuanus Uerum diceret; ouurno., ne qttod
cx maouscri^tia rostituitur.
 LIBEK TERTIUS.
loco PeUlianus respondet unde isli abluti sint, si con-
scieutia sancte dantis atlenditur, quas abluat accipkii-
tis, quant latens immttndus babere non potuit.
41. Nibil ergo ad boc respondens, quod ab eo tain
instanter inquiritur; deinceps etiam sibi loquendi la-
liliidinem cOmparans, Cum hmc, inquit, el Prophetm
ei Apostolus caule timuerint, qua fronte tu d.cis quod
bene credentibus sanctum est Baptisma peccatoris? Quasi
ego vel quisquam calbolictis, pcccaloris Baplisma cssc
Jicat, quod pcccatorc ministraule tradilur vel accipi-
iur, ct non illius in cujuscredcns nominc baplizatur.
Itide jam excurril in Judam tradilorem, et dicit in
cum quidquid potest, adhibens lestimonia prophetica,
quae de illo tanto ante praemissa sunt: tanquam E c -
ciesiam Christi toto orbe diffusam, cujus causa in hac
qu.xstione versalur, Judae traditoris impietale perfua-
d a l : non considcrans quod vel hiuc debuit admoneri,
tam non essc dubitandum illam esse Ecciesiam Christi
quae in omnibus genlibus dilatalur, quoniam hoc
tanto antc veraciter prophetatum est, quam non est
dubitandum ab uno ex discipulis tradi oportuisso
Cbristum , quoniam et hoc simiiitcr prophctalum
cst.
CAPUT X X X V I . — 42. r*ed plane post haec P e l i -
iianus ubi ad nostrum illud vcnit objectum, quod
Maximianislarum Baptismum quos damnaverant sus-
ceperunt (Supra, lib. 2, cap. 10, rni. i l , 12): quanv-
vis in hujiis quaestionis proposiiione suis verbis quam
meis uti maluerit: neque enim nos dicimus, prodessc
nobis debere Baptismum peccatorum, quem non so*
lum peccalorum, sed nullorum omnino hominum dici-
mus, quia eum Cbristi essc cognoschous : ita quippe
proposuit * At enim pertinaciter asseveras, inquit, quia
debet vobis prodesse Baptismum peccatorum, propterca
quia et nos, ul dixisli, reorum quos jutte damnavimus
Baptismum eonservamus. Ubi ad hanc quoestionem vo-
nit, ut dixi, omuis eum etiam simulata pugna defccit.
Quo iret, qua exiret, quo aditu perscrulato aut molilo
vci clanculo cvaderet, vel vi erumperet, non invenit.
Ucet hoc, inquit, secundo libro demonttrem, quantum
tnter nostros intersil et vestros quos dicitis innocentes :
tamen interim vos prius a colleqarum vestrorum crimi-
ttibus qum nostis eripite, et sic de iis quos abjicimus 1
exqvirilcralionem. Sic rcspondcatquisquam hominum,
sic respondeat, nisi qui veritati adversalur, contra
quam non invenit quid respondealur ? Si ergo e.t nos
1
eadem verba dicamus, Interim vos prius a collega-
rum vcstrorum criminibus quac nostis eripile, et sic
nobia de bis quos puiatis apud nos malos ullum c r i -
men objicite: utrique vicimus, an utrique vicii sumus?
i EdlU, objicimus : pro quo Lovanienses monent videri
sibi legeBdum, objicUis. In Qdbcanis Mss.est, abjictmus.
t ManuscripU, stc respondeat quis, quisnain honununi stc
respondeut, nist qui veritati adversatur, contra quam nori
ismenU quid respondratur. EdiU, Sic resppndeat qmsquam
lumtmum, sic responieat, nisi qut verxtatt adversatur, cqnr
tra qnem non invemt quid respondeat ? iTOUihmus tecuo-
nem Ms. Cygirannensis. — MoreI,Elem.Crit, pgg. 553, o56,
manuscripUs adstipulatur, phrasis punctalione sic muta-
u : Sic respondeal quis ? Qutsnam hominum sic respondeat,
ntu qui veritati advertatur, contra quam non invenit quid
rtepondeatur ? U.
370
Imo vero ille vicil pro Ecclesia sua et iu Ecclcsia sua 9
qui nos docuit in Scriptura sua, ut nemo giori >tur in
homine, et ul qui glorialur, in Domiuo glorietur (I Cor.
ui, 21, et 1.31). Ecce enim nos, qui eum veritatis
eloquio dicimus, nou justificari credentem ab Iromine
a qtto baptixatur, sed ub iilo de qtio scriptum esi,
Credenti in eum quijustifkat impium, depulatur fidet ad
juttitiam (Rom. iv, 3 ) ; quoniam non gloriamur in ho-
minc, niiimurque donantc ipso, cum gloriamnr, in
Domino gloriari; quam securi sumus, quidquid dc
quibusdam nostre communionis bominibus erroris
aut criminis probare potuerit? Apud nos cnim qui-
cumque mali vel penitus latent, vel quibusdam noU
propter bonos quibus ignoti sunt, et apud quos con-
vinci non possunt, proptcr unitatis et pacis vinculum
tolerantur, ne cum zizaniis eradicctur ct triticnm; k a
suae malitiae sarcinam portant, ut cam cum eis nemo
communicet, nisi quibus eorum iniquitas placct. Ne-
quc cnim mctuimus, nc quos baptizaiit jnstificari non
possint; cum illi in eum credantqui justificat impios,
ut dcputetur fidcs eorum ad jnstiUam (Ibid., 3%
CAPUT X X X V I I . — 43. Proinde apod nos, ncc
ille quem dixit a nobis propter Sodomitarom c r i -
1
mcn abjectum, ct in locum ejus altcrum constitutnm,
et rursus ipsi nostro coilcgio rcdditum, nesciens quid
loqualur; ncc ille quem apud vos poenitentem fuisse
commemoral, quocumque mpdoeorumcau«c defendi
sive pussiutsive non possint, aliquid praejudicant E c -
clesiae Dei, quae per omncs gentes diffunditur, e i
crescil iu mundo usque aftl messcm : in qua si vcru
mali sunt quos accusatis, non jam in ilia, sed in pa-
l e i s ejus sunt; si autem bbni sunf, cum eos inlquis
criminationibusinfamatis, ipsi velut aurum probantur,
vohis in pale» simiiiludincm ardcnlibus : alienis l a -
m e n peccatis non maculatur Ecclesia, quae secundtim
fideiissimas prophetias tolo tcrrarum orbc ditatata,
fiueni S i e c u l i lanquam liltus exspectat, quo perducla
c;treat piscibus malis, cum quibus intra eadera dotni-
nica retia, quamdiu scparari ab cis impaticnter non
d e b u i t , naturae incommoditas ferri potuit innoccntcr.
Nec propterea tamen ecclesiastica disciplina ncgligi-
tur a constaniibos et diiigcntibus ct prudcntibus dis-
pcnsaioribtis Christi, ubi crimiua ita manifestantur,
ut nuila possint probabiii raUone defcndi. Exstant i n -
nomerabilia documenia iu eis qui vel episcopi vel a l -
tcrius bujuscemodi gradus clcrici fticrunt, et nunc de-
gradaU vel pudora in alias lerras abierunt, vel ad
vos ipsos aul ad alias haereses transierunt, vcl In suis
regionibus noU sunt : quorum tanta est multitudo
dispersa per terras, ut 6 i cam Petilianus refrenata
paululum maledicendi temcritale cogharet, nequa-
quam caderet in tam apcrte ralsam vanamque scn-
tcntiam, qua dicendum nobis putarct: Nemo vestrum
est innocens, ubi reus nemo damnatur.
CAPUT XXXVIII. — i i i Ut cnim alios omiltam in
diversis tcrris babitantes; \ix enim alicubi doeft boc
1
E d i l i , a vobit: et pauio post, nec Ule quem w t*d nos
t
pcenUentem. U i r o q u e loco Calhcanos v e t e r e s codices s«tui-
mur.
571 CONTRA LITTERAS P E T I L I A W , S. AUGUSYlNr
^CIIUS liomiiium, qno appareal iniquos pneposilos ac
tuinistros, el in cathoiica Ecclesia solere damnari:
Milevimnum Honorium de proximo potuil intueri. De
Splendonio vero, quem diaconum in Catholica dam-
natum, ct a sc rebaptizalum presbyterum fecit, cujus
in Gallia damnationem ad nos a fratribus missam
collega noster Fortunatus ibidem apud Constantinam
publice legendam proposuit, et quem postea idem
Peliiianus horrendas cjus insidias expertus abjecit:
de hoc ergo Splendonio quando non potuit commo-
neri quemadmodum mali et in Catbohca degradentur?
Miror in quo temeritalis prnrcipitio cor babebat, cum
ista dictaret, ubi ausus est dicere : Nemo vettrum est
innocent, ubi reus nemo damnatur. Quamobrcm per-
mixli corporaliter, separati spirilualiler in catholica
Kcclcsia mali, et quando humana condilione ignoran-
lur, ct quando disciplinae consideraiione damnantur,
suas sarcinas portant. Ac per hoc illt securi sunl, si
corum peccatis imitatione ct consensione non com-
munkant, quicumque pcr oos Christi Baptismo ba-
ptizantor : quia et si per optimos baptizarentur, non
nisi ab illo qui justificat impium justificarentor. Cre-
dontibus quippc in cum qui justificat impium, depu-
tatur fldes ad justitiam.
CAPUT X X X I X . — 45. Vos autem, cum objiciun-
tur vobls Maximianistae, treccntorum et decem con-
cilii (a) scntcntia damnati;. codcm concilio tot pro-
coasulibus, tot Gestis municipalibus allegato oppu-
g n a t i ; de basilicis quas tcnebant, per jussa judicum
1
ct civitatum auxilia proturbaU*; rursus a vobis cum
ei* quos extra communionem vestram baptizavcrapt,
sinc uila Baptismi quaeslionc suscepti ct honorati;
quid respondeaUs non inveniUs. Sententia quippc
vincimini, non vera, scd vcstra, qua contenditis in
eadem communipne Sacramcntorum, alios aliortim
perire criminibus, et talcm quemque esse, qualis cst
bomo a quo fucrit baptizatus; si nocens, nocentem;
si iqnocens, innoccntem. Qua sivcrasunt, u l alios
innumcrabiles omittam, Maximianistarum certe, quo-
rum scelus usquc ad iilorum similitudmem quos vivos
terra sorbuit, in tam numcroso concilio vestri exag-
gerarunt, vos crimina perdiderunt. Si autcm Maxi-
mianistarum crimina vos non perdideruut; falsa sunt
quae i U senUtis, et multo minus ncscio quae non pro-
bata crimina Afrorum orbcm terranim perdere po-
toerunt, Ac per boc, sicul scribit Apostolus, Vnutquk-
que tuam tarcinam portat (Gatat. vi, 5 ) : et
cst Baptismus Christi, nisi Cbristi: ct fnislra pro-
mitlit Pclilianus cx boc quod dc Maximianistis inten-
dimus, in secundo libro essc diciurum, nimis malc
scnticnsde cordibus humdnis, quasi non inteltigant
cum non habcre quid dfcat.
CAPUT X L . — 46. Nam si BapUsmus, qucm Prae-
tcxlatus et Felicianus in Maximiani communionc mi*
1
Kr. Lugd. v c n . Lov. sic legunt hunc locam : Eodem
emciiiotot proconsuhbus et tot Gettis munmpauout alieqatd
opmumati. M.
• Rditi, perturuati. Castiganlur cx manuscriplis.
(a)Bagajuni.
nistraverunt, illorum fuit; rpr a vobis, in eis quos
baptizaverunt, tanquam Christi susceptu* cst f Si a u -
tem vere Christi est, sicuti est, nec eis prodcssc pos-
sct, qui eum cum scelere schismatis habuissent; quid
vos potuisse dicitis prxstare illis, qtios cum eodew
Baptismo suscepistis, nisi ut per vinculum pncis de-
leto crimine scclcratac divisionis , non cogcrentur
snncti lavacri Sacramentum accinerc quasi non habe-
rent, sed sicut erat antea peruiciosum, iLi illis jam
Uiile esse inciperet qttod habereut? Aut si hoc eis in
vestra communione pr-estitum nou esl, quia nec i»rav
stari schismaticis apud schismaticos possel; hoc la-
men vobis in catholica communione prxslatitr, uon
ut Baptismum accipiatis quasi desit vobis, sed ul ipsc
quem accepistis prosit vobis. Omnia qujppc Sacra -
menta Christi, non ad snlutcm, sed ad judicium ba-
bentur sine charitate unilatis Christi Scd quia, non
vera, scd vestra senlcntia est, per netcio quorum * Ba*
ptitmum traditorum periisse Christi Baptismum de orbe
terrarum; merito non invenilis quid respondeatis dc
recepto Bnptismo Maximianistantm.
4 7 . Videte itaque el vigilantissime mementotc,
quemadmodum Petiliantis nec ad ea ipsa responderit,
quae sibi i u proponit, unde aliquid loqui videatur.
lllud autem olim dimisit omnino, nec nobis diccre
voluit, quia utique non potuit, nec usque ad fincm
voluminis sui aiiquando dicttirus est, qtiod cx primis
partibus Epistolae mcae, quasi refellendum commemo»
ravit. Additis quippc etiam duobus verbis, quae ma
subtraxisse, quasi fortissima sua munimenU jacUvii,
nihilominus immunitus jacens, non inveniens qtiid
respondeat, cum quacritur, Si conscientia tancte dan-
tit aUenditur , quce abluat accipientit 9 unde tit ejut
abtuenda conscientut 9 qui poltutam contcientiam non
tancte dantk ignorat; et ti quit fidem scient a perfidq
$umpterit 9 non fidem percipil, sed reatum, unde fidens
accepturut tit 9 non reatum, qui netcient baptizatur a
perfido ;ad boc eum jam dtu ex quoloquttur nibil re- 9
spondisse manifestum esu
4 8 . Deinceps perrexit ore maledico in viiupera-
tionem monaslcriorum el monachorum , arguens
etiam me, quod boc genus vitae a me fuerit institulum
(a). Quod genus vitae omniito qualc sit, nescit; vel
potius toto orbe notissimum nescire se fingit. Inde
asserens me dtxisse, Christum esse baptistam, sub-
jccit eliam quaedam verba ex Epistola mea, qoasi
nullius hoc ex mea sententia dixerim, quod ex vestra et ipsius
dixi, et copiosissima atrociUle iuvcctus est, quasi in
mc qui hoc dixerim; cum illa quam repfehendit, non
sit mea, scd ipsius et vesira sententia; quod paulo
post dilucide, quanlum valuero, demonsirabo (b).
Deinde conatus est nos docerc multis et superfiuis
verbis, quod non Christus baptizot, sed in ejns no-
mine baptizetur, simul el Patris ct Filii el Spiritus
sancti, de qua ipsa Triniute dixit vel quod voluit v d
qnod potuil, Chrutum este medium Trimtatis. |udc da
sk MSS. At edlti, netcio per quorum.
1
(a) vide Possidium in vila Augustin/, capp. 6, | l .
(Mvide iofra, cap.45,n.54.
 $75 LIBER T E R T i U S .
uomiiic Shnonis el Barjesu magomra ingessit nobis
1
quas cum libtiit contumelias. Inde Optati Thamuga-
dcnsis causam pedetentim suspendens, ne illius per-
ftinderetur invidia, non se, nec suos de ilto judicare
poiuisse; et in eo ipso nos insimulans, quod meis iHe
suggestiontbtis prossus siL
C A P U T X L I . — 49. Postremoconclusit Epistolam
suos exhortans et monens ne decipiantur a nobis, et
aostros doiens quod eos pejores quam fucraiil feccri-
mus. His igitur diligenler consideratisatque discussis,
574
quae solae in manus nostras (unc ver.erant, primo
respondcram, ita spem baptizandi hominis in hominc
baptizante posuerat, ut diceret, Cfonii ret enim orighte
et radice contittit, et ti caput non habel aliquid, nihil
ett (Supra, lib. 1, cap. 4, n. 5 , tqq.; et lib. cap. 5.
fin. 10,11): quia crgo hoc Petilianus dixerat, non
aliud volens inlelKgi originem et radicem et caput
baptizandi hominis, nisi hominem a quo baptizare-
tur, subjeci ego et d i x i : Quammut itaque not f cum
ille baptizator perfidut iatet ti tunc ilie quem baptizat
9 9

quod ex ea ipsa Epistola quam scripsit, satis dilucide fidem perdpit, non reatum, si tunc d non ett bapttzatot
apparet, Peuiianus non respondit omnino ad hoc quod ejut origo et radix et caput, quit ett a quo acdpil fidemf
in Epistola mea primitus posui, si qnemadmodnm di- Ubi etl origo de qua oriturf ubi radix nnde germinat t
cil, conscientia danti$ vel potius, ul addam quod ma-
% ubi caput unde indpitt An forte cum baptizantem per*
gnum firmamentum putat, si conscienlia sancte dantit fidum iHe qui baptizatur ignorat, tunc Chrittut dat / i -
attenditur, qnee abluat acdpientis, undc ablucndus sit dem, iunc Chrittut ett oriqo et radix et caputt IIoc
qui accipit Baptismum, cum si danlis conscienlia pol- crgoct nunc dico et exclamo, sicut etiatm illic excla-
lula cst, accepturus ignorat. Unde non mirandum est mavj : 0 humana temeritat et tuperbia! cur non rinit
hominem pro falsitale resistcntem , pressum con- potiut ut temper Chrittut det fidem, christianum dando
travenientis verilatis angustiis, insana potius anhe- facturutt cur non sinis ut temper tit Chritlut origo
lasse convicia, quam cutaa Hla quae vinci noa potest chrittiani, in Chritto radicem chrittianut infigat t Chri-
ambulare voluissc. ttut chrittiani tit caputt Neque enim etiam cum per
50. Nunc jam, obsccro, paucis animum intendttc , tanctum et fidelem dttpentatorem gratia tpirituatit cre~
ut vobis quid timuerit, ut ad hoc non responderct, denlibut hnpertitur, dlspemator ipse justificat, ac non
evideiiter ostendam, et quod obscurarc couatus est, itte unus de quo dictum ett, quod c justificat impium %
in lucem proferam. Polcrat utique nobis qusereniibus, (Rom. iv, 5). Aut vero apottotut Paulut eral caput et
unde abhiendns sit qui accipil Baptismum cum^ianlis origo eorum quot ptantaverat, aut Apolto radix eorum
polluta conseienlia est, et hoc ilte qui est accepturus quot rigaveral, ac non itte qui dt incrementum dederat:
ignorat, facillime respondcre , A Domino Deo; ct cum idem dicat, c Ego planiavi, Apolto rigavit; sed
omnino fidentissime dicerc, Prorsus Deus abluit ac- Deut incremenlum dedit : itaque neque qui ptantat
cipientis conscienUam, qttando maculosam non sancte ett aliquid, neque qui rigai; sed qu\ incrementum dal
dantis ignorat. Sed homo qui jam sectae vestrae i n - Deus » (I Cor. u i , 6, 7) T Nec radvt eorum erat ipse ,
tentione coactus fuerat mundalioucm accipientis in ted iile potius qui ait, c Ego sum vitit, vot ettit tor-
conscientta danlis ponere; quippe qui dixcrat, Con~ menta > (Joan. xv, 5)« Caput etiam eorum quomodo
tcientia namque dantit, vel tancte danlit attenditur , ette poterat, cum dicat, not multot unum ette corpus in
qum abtuat accipientit; timuit ne meiius homo bapti- Chritto, ipsumque Chrittum caput esse universi corporis^
zari videreiurab occulto bomine malo, quam a mani- pluribut tocis apertitdme prcedicel t Quapropter sive a
Jesto homine bono : tunc enim non a conscientia fideli tive a perfido dispensatore sacramentum Daptitmi
sancte dantis hominis , sed ab ipsa excellcntissima quisque perdpiat, tpet d omnit in Chritto si/, ne sit mo-
Dei sanctitaie essct ablucndus. Hoc ergo mctuens, ne tedictus qui spem tuam ponitin homine [Supra 9 tib. i9

tanta cum soqueretur absurditas, vel potius demen-
i n , ut qua fageret ncsciret, noluit dicere undc sit
acripientis abluenda conscientia, quando maculosam
eooscicntiam non sancle dantis ignorat; ot Iitigieso
strepitu cuoeta pcrturbans occuhare maluit quid ab
eo quaereretur, quam boc respondere quaerenti, unda
stathn suffocaretur: minquam tamen putans ab homi-
nibus bcnc cordatis legi possc litteraj nosiras, aul
ab cis legi suas qui iegissent et meas, quibus respon-
derc se finxit.
CAPUT XLn. — 51. Nam hoc quod modo d i x i ,
in iila ipsa Epistola mea, contra quam scribcndo niliil
dixit, cvidcntissimc positum c s t : ct quid ibi egerit,
quaeso, parumper adverUte; et quamvis ilii faveatis,
Aosque odcritis, si potcstis aequo animo tolerate. Quia
csnim in priori Epislola sua, oujus primis partibus
1
non CubtaiYlnros hic restituere nomen, Barjetu; prt
ctuo in antiquis codiclbus manifesto Itlirarionun lapsu scri* a Christo ducit origmem, lunc in Christo radicalur, tunc
LMUOI rcperiuius, rarice tuar. ln excusis, varuu; omisso,Clurislo capite gtorialur:
sua?.
cap. 5, tm. 6, 7).
CAPUT XLIII. — 52. Haec ego in Epistola priore^
cum Pctiliano rcsponderem, puto quia el dilucidc et
veraciter posui. Haec ctiam nunc commemoravi, illud
insinuans atque commendans, ul omnino spes.nostrs
non sit in homine, Dcumque Christum mundatorem,
juslificatorem hominum esse credamus, credentium
iu eum qni jusUfical imphim, tit deputctur fidcs eorum
ad jtistitiam, sive ilie homo sit sanclus qui ministrat
Baplismum, sivc impius ct fictus quem fugial Spiritus
sauclus. Tum dcitide subdidi, si alitcr cssct, qtiautu
consequcrettir absurditas, et dixi quod ct nunc dlco :
Alioquin ti talit quisque in gratia spirituali renascilur,
quatifett ille a quo baptizatur, et cum manifestus est
qui baptizat homo bonus, ipte dat fidem, ipse origp et
radix caputque nascentis esl; cum autem latel perfidus
baptizator, tunc quisque a Christo
peiripil fidem, lune
optandum est ab omnibus qui
S75 CONTKA LITTERAS P E T I U VNI, S. AUCUSTLNI
bupU*mtur tU baptizalores perfidos hubeunt et ignoreut
%
eos. Quandibet emm bonos habuerint, Chrittut est
que incomparabilUer metior, qui lunc eril buplizuti
caput, si perfidut lateat baptiiator. Quod si dementisti-
mum est credere (tempor enimChristutjwtificat intpum,
(aciendo ex impio ohrisiianum, semper a Christo perci-
pitur fides , semper Christus est origo regeneratorum et
caput EccUsim), quid habent ponderis itiu verba, qum
vani lectores non attendunt quid inlus haboanl, sed tan-
tum queumdmodum sonent (Supra, iib. I, cap. 6 , nn.
6, 7) /Hxctuncdixi, hasc in dla mcaEpistola scripia
sunt.
CAPUT XLIV. — 55. Dcinde pauio post, quoniam
illc dixcrat, Qum cum ita sint, fratres, qum potest esse
perversiias, ui qui suis crinwiibus reus est, aiium faciat
innocentem, dicenU Domino Jesu Christo,« Arbor bona,
bonos fructus facit; arbor mala, malos fructus facit:
nunumid coliigunt de spinis uvas* (JtaUh. vn, 17,16) ?
et iierum, < Omnis homo bonus ifi bono thesauro cordis
sui profert bona, el omnis homo matus de thesauro
cordis tui profert nutla » (Id. xn, 55)? quibus verbis
Petilianus satis aperlissiino oslendit, taiiqiiam arbo-
rem accipiendum cum hominein qui baptizat, et lan-
quam fructum eum qui baplizatur : ad haic ego re-
spondcram, Si arbor bona bonut baptizator ett, ut
fructut ejut bonut tit iUe quem bapiizaverit; quisquisab
homine maio eliam non manifesto fuerit baptizaius , vitcr ac vehementer invehitur, ipsc utique demon-
bonut esse non poleril : de mala quippe arbore exortus
est. AUud est enim arbor bonu, atiud arbor occulta, sed
tamen mala. Quid aliud bis verbis itileUigi volui, nisi
quod paulo superius posueram , arborero ct fruclum
ejus, non eum qui haptizat c l eum qui baptizatur;
sed bominem arborcm, fruclum vero ejus opus ac
vitam cjus accipi debere, quam semper habet bonam
bonus, ct malam malus : ne ilia sequatur absurdilas,
ut malus sit bomo etiam ab occuito roato bomine
baptizalus, tanquam fruclus arboris quamvis oc-
cultae, sed lamen mahc?contra quod iilenihil omnino
rospondit.
CAPUT X L V . — 5 4 . Sedncdiccret.siveille, sivc
aliquis vestrum, cum quisque occultus malus esi qui
baptizat, tunc non esse fructum ejus fltum qucm ba-
ptizat, scd frucium Christi; continuo subjeci quam
vesanus error etiam istam scntcntiam consequalur,
ct repetivi illud, licct aliis verbis, quod paulo antc
dixeram : Sieum occulta est arbor mala, quicumque
ab illa fuerit baptizatus, non de ilta, ted de Chritto na-
scitur; sanctiusjustificantur, qui baptizantur ab occultis
malis, quam qui baptizantura manifestis bonis (Supra,
tib. 1, capp. 7, 8, nn. 8, 9). Pelilianus ergo his taiu
vehemenlibus coarctatus angustiis, tacuit superiora
ex quibus isla pciidebant^ei haec absurda quie illius
conscquuntur eri-orem, ita commemoravit in resp >n-
sione sua, quasi hxc cgo ex mea scntentia dixerim;
iiuae ideo dicta sunt, ut attenderet quanlum roali se-
qticretur ejus sententiam, et eam mutare cogeretur.
llanccrgo.*uudemaiidieiilihus vel legenlibus laciens,
et omniuodcspcraus hgi possequxscripsimus,coepit
iu me gravitcr c l petulanlcr iuvchi, lanquam ego scn-
376
sissem optandum esse omnibus qui baptizantur, ul
baptizatores per/idos babcant et ignorent cos , quo-
niam quainiihct bonos habucrint, Christus est iiicoui-
par.ibilitcr mclior, qui tunc crit baptizali cajmt, si
pcrlidus hiteal baptizator. Item tanquam ego sensis-
SCIII , sanclius ]usti(icari cos qui baplizanUir ab oc-
cullis maiis, quuu qui bapiiiauiuramanifestisbonjs :
cum l»;ec mirabilis insania ideo a me cominemorata
sit, quia illos ncccssario sequitur qui cuit: Peiiliaoa
scntimit, sic esse hominem baptizatum ad baptixa-
torem suttm, queinadmodum est fructus ad arborem
de qua uascitur, bonus de bona, maius de maia:
quibus cum dixerimus ul respoudeant, cujua arbi-
trentur fructum essc homincm baptizatum, quando ab
occulto malo baptizalur, quouiam non audeut eum
rcbaptizare, coguatur respondere, tunc euai non essc
fruclum occulli illius mali, sed esse fructum Christi:
ac per hoc sequitur cos quod uoiuut, el quod scutiro
dementis cst; quia si bomo tunc est fructus bominis
baptizaloris sui, quando a manifesio bono baptiialur,
cttm vcro baptizalur ab occullo homine maio, luuc
non ipsius frucius, sed Christi est, saoctius jusliO-
cautur qui baptizautur ab occultis maiis, quam qui
baptizantur a mauilcstis bonis.
CAPUT X L V I . — 55. Quod cum mihi tribucns Po-
titianus tanquam boc ego senserim, satis in mc gra-
stral, ea ipsa gravissima iuvcctionc sua, quaojum
uefas sit ista senlire : ac per hoc quidquid proptcr
banc scntenljam iu mc dixissc videri voluit, iu sc
ipsuui dixisse iiiveuitur, qui talia scnttrc conviucitur.
Ibi enim ostendit, quauta vi veritatis supcratus sit,
ubi alium exitum non inveuit, uisi ul me sensissc lin-
geret« quod ipse senlit. Queiuadmodum si illi quos
Apostolus arguit, quia dicebant non cssc resurrccUor
nem moriuorum, cumdem aposiofumaccusare vellenl,
quoniam d i x i l , Neque Chtistut resurrexil, ct iuanem
essc praedicatioiicm Apostolorum, iuancm cUamfidcm
credenUum, folsosque invcniri testcs adversus Deum,
qui dixisscnt quod susciiavcrit Chriatuuu Uoc mibi
PeUIianus facerc voluit, deapcrans legi possc quai
scripsi, quibua respouderc non potuit, et putari sa
respoiidisse magnopcre concupivk» Scd qacmadmo*
dum si quisquam illud fecisset Apostolo, rccitato
universo ipso loco cx ejus Epistoia, reddil|squc supc-
rioribus vcrbis cx quibus ista pcudcre quisquis lcfU
intclligit, omnis iUa calumnioaa reprebenaio in frost-
tcm reprchcndenthim relidcrcUir : sic redditis ex Epi-
stola mea supcrioribus, dum mc PeUlianus accusat,
in ejus faciem, undc illa rcmovere conatus cat, majoru
impctu rotorquontur.
56. Apostolus cmm rcdargucns eos qui ucgabaut
resurrccUoncm mortuorum, isla absurditme corrigil
quse iirvitos scquitur laiia scaUeulos, at dum exbor-
rcnt quod ncfas est diccrc, corrigant quod auai sum
crederc. Proiude ila d i c i t : Si resurrectio uutrtswrum
non est, neque Cliristus resurrexit: si autem Christus
non resurrexit, inanis est prmdicatio *.istra, vana est
et fittes vestra; invemmur autem et fuUt testes Dei,
377 LIBER T R T I U S .
quontam testimonium diximut advertut Deum, quia tut-
citavit Chrittum, quem non tutcitavit (I Cor. x v , 15-
15): u l dum timeuldicereChristum non resurrexisse,
et cxtera mala ac nefaria qua3 sequuntur , corriganl
4uod slulte infidelilerque dixerunt, non esse resur-
reclionera moriuorum. Si ergo lollas quod in capite
raliocinaUouis bujus esl positum, Si returrectio mor-
tuorum nonett; male caetera dicta sunt, et Apostolo
tribuenda sunt. Si aulem reddas unde pcndent, et in
exordio constiiuag , Returrectio mortuorum non ett;
recte consequenlur, Neque Chrittut returrexit, et,
inanit ett prcedicatio nottra, inanit ett et fidet vettra 9 nectatur, d c qua arboro nascaiur qucm malus bapti-
ct csetera quae connexa sunt: et haec omnia ab Apo-
slolo bene et prudenter dicla sunt, quoniam quidquid
mali babent, illis imputandum est qui negabant re-
surrectionem morluorum. Sic etiam in Epistola mea,
tolle quod positum est, Si talit quitque in gratia tpiri-
tuati renatcitur, quatit etl ille a quo baptizatur, et cum
manifettut ett qui baptizat homo bonut, ipte dat fidem,
ipse origo et radix caputque natcentit ett; cum autem
tatet perfidnt baptizator, tunc quitque a Chritto percipil
fidem , tunc a Chritto ducit originem, tunc in Chritto
radicatur, tunc Christo capite gloriatur: lolle ista unde
pendct quod sequitur, etvaide pessime dictum mihi-
qoc iribuendum esl, Optandum est omnibut qui bapti-
zantur, ut baptizutoret perfidot habeant et ignorenl eos.
Quamlibet enhn bonot habuerint, Chrittnt ett utique in-
eomparabUiter melior, qui tunc erit baptizati caput, st
perfiduo hteat bapiizator (Supra, tib. 1, cap. 6, n. 7).
Reddantur autem illa qnae vos dicitts, tunc jatn hoc
quod inde pendet et religatum sequitur, non a me
sentiri invenitur, et quidquid mati h a b e l i n veslram
sententiam retorquelur. Item tolle quod positum esl,
Si arbor bona bonut baptizator ett, ul fructnt ejut bo-
nut tit itte quem baptizaverit, et ti cum occutta est arbor
mata, quicumque ab illa fuerit baptizatut, non de illa,
tedde Chritto nattitur . tolle ista, quae cogimini el ex
vcstra secta ct cx Petiliani Epistola confileri, et meum
crit ac mihi impotandum itlud insanum quod sequitur,
Sanitius justificaniur qui baptizantur ab occuttis matis,
qunm qui buptizantur a manifettis bonis (Ibid., cap. 8,
n. 9). Rcddc autem illa cx quibus boc pendet, cou-
tinao vhlcbis ct me hoc ad vos corrigendos recle po-
snisse, e i tolum quod vobis in hac sententia mcrito
displieet, m vcstram faciem recidisse.
CAPUT X L V I L — 57. Proindc quemadmodam illi
qui rcsurrectionem niortuorum negabant, nullo modo
sc dcfcnderent a tautis malis quae ad cos redarguen-
dos connexuit Apostolus diccns, Neque Chrittut re-
turresdt, ct nefanda similiter caelera, nisi mutarent
scntentiam, et fateremur esse resnrrectionem mor-
tuorum : sic cliam vos si non vultis vohis imputari
quod ad vos convincendos ct corrigendos dicimus,
sanctius justificari cos qui baptixantur ab occultis
malis, quam qui baptizantur a manifcstis bonis; mu-
tate scntcutiam, et eorum spcm qtii baptizaiitur no-
litc iu bominc poncre. Nam si ponilis, videte quid
1
Apud Km. Er. et ftlss., habent: non recte, nisi r c f c -
ratur sd, illu qtuv vco dicitis.
S78
dicam , nc hoc aliquis iterum supprimat, et d.eal mc
scnsisse quod ad vos redarguendos corrigi^idosquc
commemoro. Videte quid dicam, unde tiemieat quod
dicturus siun : Si eorum spem qui baplizandi sunt,
in homine a quo baptizanlur ponilis; si baptizatorein
horoinem, sicut scripsit Petilianus , origineni et ra-
dicem et caput ejus qui baptizatur constiuiitis; si
aj-borem bonam bonum hotninem baptizautem, fi*u-
ctum autem ejus bonum eum qui fucrit ab ipso bapln
zatus accipitis; admonetis ut quaeramus a vobis, qua
origine orialur, qua radice mtllulct, cui capiti sub-
zat occullus. Ad hanc quippc hiquisilionem pertinct
ctiam illud , cui non respondisse Petiliauum ssepis-
sime comraendavi : Unde abiuatur qui accipil Bapti-
smiim, cum maculosam conscicntiam non sanctedan-
tis igftorat: banc cuim consciciitiam dantia vcl
1
sanctc dantis vull esse originem, radicem , captit,
semen , arhorcm, andc existat, undc propagelur,
undc incipiat, ande gcrmiuct, undc oascatur sancti-
ficatio baptizati.
CAPUT XLVIII. — 58. Cum ergo quairimtis ttnde
ablatus sit, quem iu vcstra communione non rcbapti-
saiis, ctiam cum cum constiteril ab aliquo baptiza-
t u m , qui propter occuitam nequitiam jam sancle
dantis conscienliam non habebat; quid responsuri
cstis, nisi a Christo aut a Dco, quamvis et Christus
Deus super omnia sit bencdiclus in soecula (Rom. i x ,
5 ) ; aul ab Spiritu sancto, cum et ipse sit Dcus, quia
baec Trinitas untis Deus ? Unde Pctms cum dixissct
1
bomini, Autut et mentiri Spiritui tancto; continuo
scculus adjunxil quid esset Spiritus sanctus, et ail ;
Non et meutitut homimbut, ted Deo (Acl. v, 5,4). Po-
stremo etiamsi dicatis eum ab angelo ablui atquo
roundari, quando pollutam conscientiam non sanctc
danlis igiiorat; vidctc quia sancli homines cum in
aeteruam vitam resurrcxerinl, tunc de illisdiclura est
quod crunt oequalcs Angclis Dci (Matth. x x n , 50).
Quisquis crgo et ab angelo abluitur, sanctias abtukuir
quam si abluatur ab hominis quaiicumque consoien- a
tia. Cur ergo non vulUs ut dicatur vobis, Si tunc
abluit homo quando manifcstus bonus est, cum au-
tem occultus bomo matus cst, quoniam nou babct
conscientiam sanete dantis, non jam ipsc, sed Deus
aut angeius abluit, sancUus justilicantur qui bapti»
zantur ab occultts malis, quam qui baptizantur a ma-
nifcsUsbonis? Quae scntentia si vobis displicet, quo-
niam revera displiccrc omnibus debet; illa tollileunde
nascitur, illa corrigite unde reiigatur : illa cnim iion
praeccdant, et ista non sequitur.
CAPUT X L I X . — 59. Nolitc ilaquc dicere, Con-
tcientia tancte dantit altendtiur, quce abluat accipientit t
nc dicalur vobis, Quando latet daoUs polluta con-
scientia, quis abluit aceipientis conscientiam? Et
cnm responderitis, Vei Dcus, vcl angdus (quoniam
Omnes libri habebant, hanc etiam.
1
Lovauienses pula*
ruut legendum. hanc entm.
1
in llss., qma hwc rrinitat unUat Deut\
. > Mss.» Iionumt quoMscumque.
379 CONTKA U T T E K A S PE
quid respoiideaiis aliud nou habelis); sequatur vos
unde confundamini : Sanctius justiHcanlur qui bapti-
zautur ab occuliis malis, ut vel a Deo vel ab angelo
abltiantur, quam qui bapttzantur a manifestis bonis,
qui Deo vel augeits non eomparantur. Sed dicite quod
dicil Verilas et calbolica Ecclesia, qoia non solnm
cum mahjs est mioister Baplismi, verum etiam cum
LIANI, S. AUGUSTINI 580
omnino non attigit, et in illo uno Apostoli, quod tan-
quam pro se periractare conatus est, videbuis quam
nullum exitum invenerit.
61. Pars quippe Epislolae qtiam scripsit ad suos, a
capite usqtie ad eum locum ubi dicil, Hoc nobis Do-
minus imperat: t Cum vo$ persecuti fuerint homines in
civitate ista fugite in alium ; quod si et in ea vos perse-
9

sanctus et bonus est, non est in bomine spes ponen-
d a , sed in illo qui justificat impium , in quem cre-
dcntibus fides ad justitiam deputalur (Rom. i r , 5 ) .
Cum enim dtcimus , Chrislus baptizat, non visibili
tiiinisicrio dicimus, sicut putat vel putari cupit nos d i -
ccre Petiliauus; sed occulta gratia , occulta potcntia
in Spiritu sancto, sicut de illo diclum est a Joanne
Baptista , Hic est qui baptizat in Spiritu sancto (Joan.
quuntur, fugitein aUam s(Matth. x, 25); primum veuit
in manus nostras; huic respondimus : quae nostra re-
sponsio cum etiam iu illius venlsset manus, scripsit
hanc contra, quam nunc refellimus, ct eum noslrai
non respondisse monstramus. In illa crgo prima
parte scriplorum ejtts quibtis primum respondimus,
hxc sunl leslimonia Scripturarum , quae nobis puta-
vit adversa : Arbor bona bonos fructus facit et arbor 9

t, 53). Nec, sicut Petilianus dicit, jam baptizare ces-
savit: scd adbuc id agit, non ministerio corporis,
sed invisibili opere majestalis. Quod enim dicimus,
Ipse baptizat, non dicimus, Ipse tenel, et in aqua
corpus credcntium tingit : scd , Ipsc invisibiliter
inundat, et hocuniversam prorsus Ecclesiam. Nequc
euim apostolo Paulo non esl credendura, qui de illo
d i x i t : Vfri, diligite uxores veslras, skut et
ditexit Ecclesiam, et $e ipsum tradidit pro ea f ut eam
$anctificarel 9 mundans eam tavacro aqum in verbo
(Ephes. v, 25, 26). Ecce quia Cbristus sanctificat;
ecce quia Christus etiam ipso lavacro aquae in verbo,
iibi minislri corporaliter vhlenlur ope/ari, ipsc abluit,
ipsc mundat. Nemo ergo sibi arroget quod Dei est:
sic ceria spes hominum, cum in illo figitur qui fal- 1
lere non potest: quoniam, Maledictus onmis qui $pem
suam ponit in hondne (Jerem. xvn, 5); el, Beatus eujus
hst Dominus Deus spes ipsius (Psal. xxxix , 5).
dispcnsaior fidelis roercedem accipict vitam acternam :
dispensator autcm infidclis, cum cibaria dominica
distribuit conscrvis, absil ut pcr suam infldelitatem
cibaria inutilia faciat. Quoniam, qum aleunt, inquit,
facile; qum autem faciunt, facere nolUe (Mallh. xxm,
Quod ideo contra malos dispensatores praeceptum est,
ut bona Dei per ipsos accipiantur, mala autcm ipso-
rum vita ex dissiroiiitudine caveatur.
CAPUT L . — 60. Si autem ad ista prima verba
Epistolae meae Petilianum non rcspondisse manifestttm
est, et ubi respondere coitatus est, magis ostcndit
quod non potuerit respondere: quid de illis partibus
incorum scriptorum loquar, quibus nec responderc
icnuvit, quae omnino non attigit? quae tamcn qualia
sinl si recensere quisqne voluerit, qui el mea et ipsius
habct scripta, puto quod intelligat quanta firmitate
i oborata sint. Quod ut vohis breviter oslendam, ipsa
testiinonia de Scripturis sanctis prolata recolite, v e l
Irgcudo recenscte, quae posuit velut adversus nos, et
in mea responsione quae posui etiam ego adversus
vos : et videte qucmadmodum cgo illa qu;c ipse po
suit, ostcndi n o n tiobis, scd potius vobis ease conlra •
r i a ; ipse au*cm illa quae posui maximc necessaria,
1
lnexcustt, in verbo vitcc. Abcst, vUm amanuscriptiset
t
a graeco l e x t u Apostolt.
• £zcusi, si certa spes homwton cum Ulo figUur. E m e n -
d a n t u r ex mauuscri) tis.
mala malos fructus facit : numquid colligunt de spinis
uvas (Id. vu, 17,16)? et ilcrum, Onmis homo bonus
de thesauro cordis sui proferl bona % et omnis homo
malus de thesauro cordis $ui profertmaia (Id. xn, 35):
ct ilerum , Qui bdptizatur a mortuo, non et prodest te-
vatio ejus (Eccii. xxxiv, 30). His lestimoniis volens
ostendere taiem fieri eum qui baptizatur, qualis fuc-
Christus rit a quo baptizatur. Ego contra qucmadmodum acci-
pienda cssent hacc testimonia, et quod ejus intentio-
1
nero nihil adjuvarent ostendi. Caetera vcro quae posuil
dicta in malos ct sceleratos homines, non esse ad-
versus frumenta dominica, sicut praedicta ct promissa
sunt, toto orbc dilfusa, et potius a nobis contra vos
posse dici satis cdocui. Reccnscte, ct invenietls.
62. A l vero ego quae posui pro Ecclesiae catho*
licae assertione, ista sunt: quod ad Baptismnm atti-
net, ne id quod gratia Dei regeneramur, mundamur,
Nam justificamur, danti homini tribuatur : Bonum est con-
fidere in Domino 9 quam confidere in homhte (Psai.
cxvu, 8 ) : et, Maledictus omnis qui spem suam ponit
in homine (Jerem. xvn , 5) : et quia, Domini est satus
(Psai. iti, 9 ) : ct, Vanasalus hominis (Psal. L I X , 13):
3). et quta, Neque qui piantat est aliquid 9 neque qui rigat\
sed qui incrementum dat Deus (l Cor. m , 7) : ct quia
ille in quem creditur justificat impium, U deputctur
fides cjus ad justitiam (Rom. IV, 5 j propter ipsiua
vcro Ecclcsiae unitatcm quae in omnibus geuiibus di~
latatur, cui vos non communicatis, baec testimonia
posui de Christo esse praedicta, quia Donunabitur a
mari usque ad mare, et a fiumine usque ad terminos orbis
terrm (Psai. LXXI, 8) : ct, Dabotibi gentes hmroditatem
tuam,et possessionem tuam terminos terras {Psat. n, 8). Et
quod lestamentum Dei factuin ad Abraham pro nostra,
hoc est, catholica communtone rccitclur, ubi scri-
ptum est, Inseminetuo benedicentur omnes gentes (Gen.
xxu, 48) : quod scmen intcrpretaiur Apostolus d i -
cens, Et seminituo, quod est Christus (Gatat. m, 16).
Unde apparel in Christo, non solum Afros aot Afri~
cam, sed omnes gentes habituras benedictionem, p c r
qtias calholica dilalalur Ecclcsia, tanto antc promis-
sam Etquod palea cura frumenlis situsquead u l -
iimam ventilationem, ne quisquam per calumnias c r i -
1
Editi, promissa. At Mss., promissam : refor ad, bcne-
dktionem.
 m LIBER ' :UTIUS. 382
imnum alirnorum sacrilcgium suae separationis excu- ipsis crucifixus cst, et in cujus iiominc baptizati sunt,
s e i , quod reiiquerit vel deseruerit omnium gemiura et non ad nomen Pauii dividantur : sic ct vobis multo
communionem. Et nepropter malo&dispensntores, boc magis quia non dicitis, In nomine Donati baptizati
sumus, ct tamen vullis csse de parte DouaU, con-
esi praepositos, sotietaschrisUana dividatur, etiam illud
lestimonium posui, Qum dicunl, facite; qum autem fa- grucnter dicitur, Numquid Donatns pro vobis cruci-
ciunt, faeere notite: dicuni enim ei non faciunt (Matth. fixus est? aut in nomine Donati baplizaU esUs ? Scilis
x x m , 5). Haec ille testimonia de Scripturis sanctis a cnim Chrisium pro vobis e&sc crucifixum, et in no-
me posita , nec ostendit quemadmodum aliter accipi minc Christi vos baptizalos, et tamen propter nomen
debcrenU ut non ea pro nohis noque contra vos esse ct partem Donati unitati Christi, qui pro vobis cruci-
1

osxeuderet, nec omuiito allingere voluit : imo id egit fixus est, et in cujusnomine baptizati cstis, lauta per-
tunuiltu eoavicioruin suorum, ut si fieri posset, baec a Unacia repugnatis.
me dicta nuili omnino veniret in mentcm, qui post CAPUT L U . — 64. Qnia vero id egit Petilianus
Epistoiam meam iectam, etiam ipsius legerc vo- scriptis suis, ut origo et radix et caput baptizati non
luissct. nisi itle sitaquo baptizatur % et hoc a me non inaniter,
CAPUT LI. — 63. Quod vcro cx apostoli Pauli nec pueriliter, ncc insipienter dictum cst, primordia
scriptis a mc positum pro se tractarc conatus cst, Epistidae ipsius quihus lunc respondi, recenseie, et
quale sit parumpcr attendite. Dixitti enim, inquit, videbilis , imo vero nie commemorante diligcnter ad-
Apostolus Paulue eos qui dicebant $e apostoti Pauii verlite. Conscientia, inquit, sancte dantis attendimr 9

esse objurgat
% % el dicit % c Numquid Paulus pro vobis qum abluat accipienlis : nam qui fidem sciens a perfido
crucifixus e$t ? aut in nomine Puuti baptizati estis > (I Cor. sumpseril, non fidem percipit % sed reatum. E l tanquam
I , 45) 1 Quapropter $i errabant ilii, ef ni$i corrige- diceretur ei, Unde hoc probas? Omnis re$ enhn ori-
rentur perirent, qui volebant e$$e Pauti; qum tandem gine inquil, et radice consistit; et si caput non habet
9

$pe$ eorum e$t qui votuerunt e$$e Donati ? Id enim

% utiquid, nihil est; ncc quidquam bene regenerat, msi
agunt i$ti ut origo et radix et caput baptizati, non nisi
9 bono semine regeneretur Qum cum ita sint,
itle $it a quo baptizatur (Supra9 lib. 4, capp. 3 , 4 , fratres, qum potest esse perversitas , ut qui suis
nn. 4, 5). Hacc verba et hoc Apostoli testimonium cx criniinibus reus est, aiium faciat innocentem , di-
Epistola mca commemoravit, ct sibi proposuit refel- cenU Domino Jesu Christo, c Arbor bona bonos
lendum. Proinde videte si ad propositum respondit. fructus facit : numquid cottigunt de $pini$ uvas ? i
Ait cnim : Inane hoe dictum e$t inflatum et puerile et
9
et iterum 9 c Omnis homo bonus de thesauro cordis sui
insipiens, et quod longo sit penitus a fidei nostrm ra- profert bona et omuis homo malus de thesauro cordis
%

tione. Tune enim recte hoe diceres, si nos diceremus, sui profert maia : > et iterum, c Qui baptizatur a
In nomineDonati baptizati $umu$:aut 9 Donatus cruci- mortuo 9 non ei vrodesl tavatio ejus. > Haec onmia
ficnsest quo pcrtiiieant videtis, ut scilicet saucte danlis con-
pro nobis : aul In nostro nomine baptizati su-
%

mu$. At eum hcec a nobis nec dicta sint nec dicantur, scienlia (uc quisquam fidem suroens a perfido, non
quia formam divinm sequhnur Trinilads; te qni nobi$ fidcm percipiat, scd reatum) ipsa sil origo, el radix,
9

talia objicis, certum est insanire. Aut st pulas quia in ct caput, et semen bapUzati. Volens enim probarc
Donali vel in nostro nomine baptizati sumus, falteris
9
conscicntiam sancte danUs allendi, quae ahluat acci-
perdite, simulque de vobis sacritege confiteris quia vos
1 pienUs; et non fidem pcrcipere, sed rcatum, qui
in nomine Cmcitiani miseros inquinaus. Haec Petilianus fidem scicns sumit a pcrfido; conlinuo subjecii, Om-
contra illa mca respondit, non intondens, vcl potius nis res enim origine et radice consistit; et si caput
nc ab aliquo intendatur, obstrcpcus, omnino nihil so non habet atiquid 9 nihit esl; ncc quidquam bene re-
respondisse, quod ad rem de qua agitur pcrtincret. generat, tdsi bono $emine regenerelur. Et nc quisquam
Quis euim non vidcat, ideo magis a nobis recte posi- tam tardus essct, ut adliuc non intelligeret dc illo
tum boc Apostoli teslimonium, quia non vos dicitis cum dicerc a quo quisque baptizalur, explanat hoc
in Donati nomine baptizatoa, ueque Donatum cruci- subsequenler, ct i l i c i t : Qum cum ita $inl fratres 9 9

fixum esse pro vobis, et tamen propter partem Do- qum potest esse perversUas, ut qui suis criminibus est
nati vos ab Ecclesiae catholicae communione separatis; reus athun faciat innocentem
9 9 dicente Domino Jesu

sicut etiam iili quos Paulus argucbat, non utique dice- Christo* c Arbor bona bonos fructus facit: numquid
colligunt de spinis uvas ? > E i ne adhuc incredibiii
bant in nominc Pauli sc fuisse baptizatos, aut Pauium
pro sc essc crocifixum, et tamen dc Pauii nomino obiusitate 'cordis caecus auditor ve) lector non videat
acbisma faciebant. Sicut ergo i l i i s , pro quibus Chri- de boroine baptizanlc dicere; adjungit aliud ubi et
homincm noroinat: Et iterum, inquil, c Omnis homo
slus, non Pauluj, crucifixus est, et qui in nomine
bonus de thesauro cordis $ui profert bona, et omnis
C h r i s l i , non in nomine P a u i i , fuerunt baplizati, et
homo nudus de the$auro cordis sui proferl mata : > et
tamen dicebant, Ego $um Pauti, propter hoc rcetius
iterum : c Qui baptizatur a mortuo, non ei prodest la-
dicilur, Nunxquid Pautus pro vobis crucifixM est? aut
vatio ejus. > Ccrte jam manifestutn cst, certc jam
in nomine Pauli baplizati estis ? ut Iwereant ei qui pro
non indigct intcrpretc nec dispulatorc aut dimon-
* sic manuscriiU. At cdiU,contranos: minus bene.
> MSS. hic et infra constanter, generetur.
• Nale item hic edili, de nobis. castigantur ex manu-
»|n Mss., obtunsitate. —
scrtytts.
3G3 CONTKA LITTEKAS PETILIANi, S. AUCUSTINI
stratore, id agcre islos, nt origo et radix el caput
baptizati nonnisi ilie sit a quo baplizalur: et tamen
\ i veritatis oppressus, r.c quasi quie dixisset obiitus,
concedit raihi postea PtJtilianus, ut Cbrislus sit origo
et radtx rageneratorum el caput Ecclesias, non
quisquam bomo dispensator ministerque Baptismatis.
Cum enim dixisset quia in nominc Christi baptiza-
bant Apostoli, et Christum fuudameuturo ponebaat,
tit facercnt Christianos, el hoc Scripturarnm sancta-
rum testimoniis et cxemplis, tanquam nos hoc nega-
remus, probarct : Ubi e$t nunc, inquit, illa vox, cua
minutis et crebris qumstiunculis crepitans ,
1
multa tu-
vetuta de Christo et pro Christo et in Christo, contra
humauam temeritatem et tuperbiam invidiose et oiute
dixisti? Ecce Chrittut ett origo chrittiani, Chrittut ett
caout Chri$tu$ ett radix. His crgo auditis, quid nisi
% posset utcumque humana inflatio respirare. Nam ut
ipsi Christo gratias agara, qui coegit bomincm con-
fitcri? Falsaergo suut ilia quae in Epistolae soae dixit
cxordio, cum vellet pcrsuaderc conscieidiam sancte
dantis atteudi, quae abluat accipientis; et cum quis
sciens fidem a perfido sumpserit, non fidem perci-
perc, sed rcatum. Hoc cnitn volens velut oslendere,
quanlum sit in homine baptizanle, tanquam magna
documeota subjeccrat dicens, Omnit emm ret, origine
et radice consistU; et st caput non habet aliquut, nihil
ett. Poslea vcro cum dicit quod et nos dicimus, Ecte
Christus ett origo chri$tUtni, Chrittut ett capul, Chri-
ttut ett radix; delet quod aulca dixcral, quia consden-
tia tancte dantit ett origo el radix et caput accipientis.
Vicit ergo veritas, ut bomo qui Baptismum Cbristi
desiderat, non in hominc miutstro spem ponat, scd
ad ipsum Chrtstum tanqtiam ad origincm quae nnn
mulalur, ad radicetn qus non eveilitur, ad capul
quod non dejicilur, sccurus accedat.
CAI UT L l l l . - r - 65. Jani illud quis non advertat,
de qua inilata vena veniat, quod cum Apostoli san-
tchtiam vclul exponcrel, a i t : Qni dixit. t Ego pian-
lovt, Apollo rigavit; ted Deus incremcniutn dedit: >
quid aliud dixit, niti, Ego hommem in Chritto cate-
chumemtm feci, ApoUo baptixavit; Deut quod fecimut
eonfirmavU ? Quare crgo non addidit Pettlianus quod
Apostolus addidit, et ego maxime commendavi, ut
eliam boc nobis cxponerct, Neque qui piantat ett ali-
quid, neque qui rigat, ted qui incrementum dat Deut
(I Cor. i n , 6, 7)? Quod si velit exponere scotindum
ea quae supra posuil, sine dnbio sequitur ul neque
qtti bnptizat* aliquid sit, sed Deus qui incremehtum
dat. Quid enim ad rem nutic pertinet qtromodo d i -
cltim sit, Ego pUmtavi, Apollo rigaoit: utrum rcvera
iia accipiendum sit tanquam dixerit, Ego cateehumt-
nnm feci f ApoUo baptizavit: an sit alius vcrior et
rongruentior intcllectus? Ecce interim scctuidum
ipsius cxpositioncm, neqtie qui calechumenum fach,
ncquc qui baplizat est aliquid, sed qui iiicrcmentum
dat Deus. Mtiltum atitein intcrcst inicr confirmarc
quol alius facit, et Cacere. Qui enim dat incremeu-
tum, non arborcm vcl vitetn confirmat, sed crcat.
1
ln Uss., trepidant.
1
xiss. babent, baptizatur.
5*4
Iilo quippe incremenlo fit, ut etta» lignuui piaota-
tum radicem producat c l flgat: illo incrcmciito fit,
ul semen jactum germcn emittat. Scd quid binc dtu-
lius disseramus? Sufhcit quod secundum ipsum,
neque qui catecliumenuin factt, neque qui baptizat,
aiiquid est, sed qui incrententum dat Deus. Qu^ndo
autem hoc diccrcl Pctilianus, ut etim dicere intclli-
gercmus, Neque Donatus Cartimgints cst aliquhl, ne-
que Januarius , ncque Pettlianus? Qnando hoc tu-
1
mor ilie palerctur, quo so putat bomo nliqutd essc
cum nihil sit, et sc ipsum scducit (Galat. vi, 5).
C A P I T LIV. — 66. Denique eliam paulo post
cum instiiucrct, et intenderet tanquam ea vcrba Apo-
stoli, quae nos objeceramus, iterum relractare, noluit
harc ponerc qna3 dixeram ego, sed alia in quibns
ejns , a
inquit, Apottoli dicta quce nobit objccerat, ite-
t
rum repticemus, dixit:« Quid ett enim Apotio, quidve
Pautut? Minittri ejut cui credidistis > (I Cor. iti,
4, 5). Quid atiud, verbi gratia, dieit omnibut nottrit,
nisi, Quid ett Donatut Carthaginit quid Januarius,
qtdd PetUianut, nisi ministri ejus cu credidisiis ? IIoc
ego Apostoli tcstimoniuni non posui: sed illttd quotl
commemorare noluit, posui, Neque qni plantat est
auquid, neque qui rigat, $ed qui increnuntum dat Deut.
Iste autem ea verba Apostoli insererc votuit, ubi i n -
terrogal quid sit Pautus, vel quid sit Apollo, et rc-
spondet, Mimstri ejus cui credidistis. Iloc aliquo modo
ferrc potuit torus cervicis hnercticae : illud autem ubi
non inlerrogavit, et respondlt quid cssct, sed dixit
non essc aliquid, ferre omnino non potuit. Scd jam
volo quaerere utrum non sit aliquid minlsier Chrtsti ?
Quis hoc dixcrit ? Quoraodo crgo verum est, Ncque
qui pUtntat ett atiquid y neque qui rigat, sed qui incre-
mentum dat Deut; nisi qula ad aliud aliqukJ est, ad
aliud non est aliquid? Ad minislrandum ct dispcu-
sandum verbum ac Sacramentum aliquid cst : ad
mundandum autem ct jtisdficandum non cst aliqnid;
quia hoc non operalur in interiorc homine, itisi per
quem crcatus cst totus homo, et qui Deus raanens
factus est homo, iile scilicet dc quo dictum cst, Fide
mundant cbrda eorum (Act. xv, 9); et, Credenti iu
eum qui juttificot impium (Rom. iv, 5). Quod tcstimo-
niom in verbis mels Petiliamis poaerc voluit, in suts
autem nec traclavit,«nec attigit.
CAPUT L V . — 6 7 . Minisler ergo, id est, dispcnsa-
tor verbi et Sacramemi evangclici, si bonus est,
consocius fil Evangelii: si autem malus est, non ideo
dispensator non est Evangelii. Si enim bonus e s i ,
volens boc facit: si autem malus, hoc est sua qiiacretis
non quae Jesu Christi, invittts hoc facit proptcr aKa
qtiae requirit. Vide tamen quid idcm apostotus dixerit:
Si ergo volens hoc facio, inquit, mercedem habeo; ti
autem invitut, dispensatio mihi credita *$t (1 Cor. tx,
47). Tanquam dicerel: Si bootis bonura annuntio,
etiam ipse pervcnio; si autem malus, bonum an-
1
in Mss. est, Januartanus.
* lov., nam ut ea. Noslri vcro manuscripti cutu aiiis ant3
editis, nam ut ejus.
3SS LlBER T HTIUS.
ntrotio. Numquid enim dixil, Si invitus facio, dispen-
sator fion ero? Annuntiavit Petrus et caeteri b o n i ,
invitos Judas, tamon cum ipsis misstis annttntiavit.
IUi mereedem babent, huic dispensatio credita est.
Qui autcm omnibus illis aiinuntianlibus Evangeliura
perceperunt, non a piautatore vel rigatore, sed ab eo
qui incrcmentum dat, mundari potuerunt et justi-
iicari. Neque enim dicturi sumus Judam non bnpti-
zasse, cum adhue inter discipulos fuerit, quando
fiebal quod scriptum est, Ipse non baptizabal, sed di-
scipmli ejus (Joan. iv, 2). An quia nondum Christum
tradidcrat, qui loculos habebat, ct ea quae mitteban-
tur auicrebat (Id. I I I , 6), et qui pecuniae custos i n -
Doccns cssc non potuit, dispeasntor tamen gratiae
sinc accipicntium damno foh? A u l si non baptizavit,
cerle falemini quia evangelizavit. Quod si hoc mint-
mum et levc ducitis, vidcie quid de ipso Paulo apo-
atoio senliatis, qui d i x i l : Non enim misil me Christus
baptizare, sed evmigeuzare (I Cpr. i , 17). Huc accedit,
quia incipit esse potior Apollo, qui baptizando rigavit,
qnam Paulus, qui evangelizando plantavit, cum sibi
officium patris crga Corinthios ob hoc vindicet, ncc
cis qui post iilum ad cos vencrant, bnc nomen con-
ccdat. Ait enim : Si decem mittia peedagogos habeatis
m Christo, sed non mutlos patres; in Christo enbn Jesu
per Evangetium ego vos genui (Id. iv, 45). Eis dicit,
Ego vos gemd : quibus aiio ioco dicit, Gratias Deo,
quod neminem vestrum baptizavi, nisi Crispum et
Gaium 1
et Stepbauas domum (1d. i , 44). Genueral
itaquc illos, non per se, sed per Evangetium. Qui
ctiamsi sua quaercrel, non quae Jesu Christi, el invi-
tus boc faccrel sine sua mcrcede, lamen pccuniam
dominicam dispensaret: quam, licet malus, non ma-
lam ucc inulilera bcne accipicntibus faccret.
CAPUT LVI. — 68. Et si hoc de Evangelio recte
dtcitur, quanto magis de Baptismo dicendum est,
quod ita perlincl ad Evangciium, ut sine ilio quidem
ad regnum caelorom ncmo pcrveniat, sed si ncccdat
Sacramcnlo justitia? Qui enim dixit, Nisi quis renatus
fuerit ex aqua et Sptritu, non intrabit in regnum cadorum
(Joau. i i i , 5); idem ipsedixit, Niriabundaveritjustitwve-
stra super Seribarum et Pharisceorum, non inlrabtus in
regnumcozlorum (M af/£.v,20). Forma Sacramentidatur
pcr Baplismum,(brma justitiaeper Evangelium. Alto-
rum sine alterononperdociiad regnum cceJorum. Ve-
rumtamen periecle baptizare etianiroinusdocli possunt,
perfectc autcm cvangelizarc multodifiicilioris et rario-
l i s cst operis. Idco doctor Gcntium plurimisexcciien-
fior evangeliiare missus cst, non baptizare : quoniam
boc per moltos fieri poterat, illud per paucos, intcr
quos cminebat. Et tamcn lcgimus * cum aliquibus l o
eis dixissc, Evangeiium meum (II Tim. n, 8) : Bapti-
smum autem mcum nunquam dixii, scd nec cujus-
quam pcr qucm ministratus esl. Nom solus ille baptr-
smus quem dedil Joannes, dictus cst baptismusJoan-
uu (Aet. xix, 3). Hoc pracipoom vir ille dispensationis
1
Lov. cum vulgata, caium. Er. Lugd. ct ven. Gauon.
lrm&, caion. U.
*Sic Mas. V editi, Et cum legimns.
suae munus accepit, ut lavacri praccursorium sacra-
roenttim ctiam illius dicerctur, per quem dispensab» -,
tur : Baplismus aulem quem minislrarerunl discipuii
Christi, nulfius eorum dictus cst; ut illius esse iniel-
ligeretur, de qno dictum esl, Christus ditexit Vcclesiam,
el se ipsum tradidit proea, ut eam sanctificaree, mundans
eam tavacro aqum in verbo (Ephes. v, 25, 26). Si ergo
Evangelium, quod iui Christiest, ut possit ct minister
propter munus dispensationis dicere suum, potest
bomo etiam pcr malum dispensatorcm sine periculo
accipcre, facicns quod dicil, quod autcm facit non la-
ciens : qufanto magis Baptismum Christi, quem ncmo
Apostolorum ita ministravit, ut auderct diccre suum,
potest quisquc sine contagione maii ministri pcrci-
perc, qui bona fide acccdit ad Cbristum?
CAPUT LVII. — 69. Prohtde si Pctilianus, cum
ego quae posuil deScripturis testimonia, quam contra
nos non essent, non praeiermiserim demonstrarc;
ipsc quae posui, parlim omnino non atiigit, parttm
qux tractare voiuit, nihil aiiud sc quara exire indc
non potuissa monstravit: non diu bortandi estis vel
admonendi, ut videatis quid tencre, quid cavere dc-
beatis. Scd forte in sanctarum Scripturarum testtmo-
niis talis apparuit, in his vcro documeniis, quae intcr
homincs de ipso schismate gesta sunt aliquid valoit?
Imo vcro ct in his, quanqtiam post divina testiinonia
superfluo rcquirantur, quid commemoravit aut quid
probavit? Qui cum fuisset graviter in traditores invc-
ctus, ct muka in eos etiam de sanctis Libris testtmo-
nia proclamassct, nihil tamen dixitundc cos ostende-
ret traditores *. Egoautem commemoravi Silvanum
Cirtensem, cui quibusdam iuterpositis etiam ipse
succcssit, cum adhttc esset subdiaconus Gestis muni-
cipolibus exprcssum essc traditorem. Contra hoe illc
muiirc nil ausus esl. Et profecto videtis quanta eum
necessitudo compeilebat ad respondendum, ut videli-
cet praedecessorem suum, ct non solum consocium,
sed, ut ita dieam, etiam concathedranoum iunocentem
a crimino traditionis ostcnderet, praescrtim cum lo-
tam causam vcstram ibi coustituatis, ut traditores
appelietis eos quos traditoribus communionis tramito
suceessisse vcl fingitis vel putatis. Qui crgo ipsius
causae veatrae nccessitate, ctiam Busiccadlcnscm vci
Calamcnscm vel cujiislibet altcrius civitatis aliquom
dc partc vestra, Gestis municipalibus demonstratum
dicerem traditorcm, omni modo eum dcfcndcrc coge-
rclur, de suo praodcccssore contkuit. Uudc, nis»
quk hic non iavenit quam caiigiuem offundcrct, undc
saltcm homincs mente tardissimos et semnoicntissfr-
mos falierct? Quid cnim dkeret, nisi falsa da Silvaiio»
ista jactari? Sed recitamus Gc^la, quando factuim
sil, el quando ctiam Zcnopbilo coiisulari allagatuny
sit (a). Quibus quomodo iilc rcsisteret, scptus uno>-
quc opliraa causa Catholicae, veslra autcro pe«5imt« ?
Uude ista vcrlia commemoro ex illa Epistola mejr^
cui pcr bar.c quamtiunc rcfeilo, vidcri volait respon*
1
in Cygirannensi Ms., nos ostenderet traditores
(d) vide lib. 3 conlra Cresconium, capp. 27, 28, on. 30,
387 CONTRA LITTERAS PETILIANI, S. AUGUSTINI LIBER TERTIUS. 388
disse: utique ot videatis quam invicle positum sit, nobis ct a vobis taiia proforuntur, quae usquc ad hunc
diem omnino nescimus; profccto aut uiraque vcra
contra quodille nibil tutius inveuire potuit quaiu s i -
sunt, aul utraque falsa, aut nostra vera et vestra falsa,
lentium
aul nostra falsa et vcstra vera : pius quid dicatur, non
CAPUT L Y I l l . — 70. Cum enim ex EvangeJio vel-
invenitur.
ut coutra nos testimonium posuisset, ubi Dominus
ait, Venient ad vot in vestitu ovium, mlrinsecus auiem CAPUT L I X . — At in omnibus hisquatuor scutcn-
tunt iupi rapaeet; ex fructibut eorum cognotcetit eot; tiis veritas pro communione Catholicae cst. Quia si
ego respcnii, et dixi, Ergo fructut contideremut: tum ulraquc vera sunt, propter homines, qtiales et vos
continuo tubjeci, et adjunxi, Objicitit traditiouem; babcbatis, communioncm orbis terrarum descrere
hancipsam muito probabUius not vobit objicimut. El minime debebatis. Si utraquc falsa sunt, propter
ne per muUa eurramus, in eadem Conttantinienti civi- nulla crimina traditionis, cavendum erat crimen
tate Silvanum epitcopum majoret vetlri in ipto exordio atrocissimum divisionis. Si nostra vera et vcstra
tui tchitmatit ordinaverunt. Itte cum adhuc ettet sub- falsa sunt, olim quid diccretis non habelis. Si
diaconut, mamfetlittimus traditor municipaiibut Gettit vestra vera et nostra falsa sunt, falii potuimus com
exprettut ett. Si et vot advertut majoret nottrot aiiqua orbc terrarum de hominum iniquitaie, non fidei
documenta profertit, eequa conditio pottulatur, ut utraque veritate. Non cnim debuit attendere scmen Abrah.i*
vera aut utraque faita credamut. Si utraque vera tunt, vot in pmni gente diffusum, quid vos nossc dicerc-
e*tit tine dubio umtmatit rei, qui crimina vot fugere xnlo- tis, sed quid judicibus probaretis. Undc scimus
tiut orbit communione fmxittit, qum in ipta parlicuia ve- qmd cgerint , quos vestri majores accusavc-
ttrce concisionit habebatit. Sinautem utruque faitatunt, runt, etiamsi vera eis objiciebantur, cum vtft
vot ettit tine dubio tchitmatit rei, qui propter faisa cri- cogiiitoribus causae vel ccrte Ecclesiae ubique
1

mina traditorum immani teparationit erimine macuta-
ntini. Quod ti a nobit atiqua et a vobit nutta, vet a no-
bit vera et a vobit (alta proferuntur, non est discutien-
dum quam penitut vettra ora claudantur. Quid, ti vot
tancta et vera Christi Eccletia convinceret atque tupera-
rel, etiamtinot nutia vei falta, vot auiem atiqua et vera
traditionis documenta teneretit; quid jam vobit restet,
nisi ut, tt vuUit, pacem dUigatit; «t autem non vuitis,
sattem obmutescatis ? Etenim quwcumque modo profer-
reiis, facUtime et verissime dicerem, tunc Eccleshe pie-
naruB et cathotica unitati jam per tot gentes diffusm at-
que ftrmalce vos ea probare debuisse, ut vos intus essetis,
iiii autem quos convinceretis peUerenlur foras. Quod si
conati estis facere, procul dubio probare non potuistis;
et victi, vel irati, vos ab innocentibus, qui damnare in-
eerla non possent, immani sacrilegio separastis. Si au-
tem nec conati estis td agere, nimis exsecrabiti et impm
ceedtate eos a frumentis Christi, quos per lotum agrum,
id est, mundum usque ad finem crescunt, paucis in
Africa xisaniis offensi prcecidistis (Supra, lib. i, capp.
21, 22, nn. 23,24). Ad haec, quae cx illa priore mea
Epistola commcmoravi, Petilianus nihil respondit
omnino. Et utiqne videtis his paucis verbis totam cau-
sam quae inter nos agitur coutineri. Quid enim dicere praedicta et humana praesumpta , inter probaiiones ct
conaretur, ubi quidquid cligeret viucerctur?
7 i . Cum enira do traditoribus et a nobis contra
vcstros, ct a voMs contra noairos documenta profe-
runlur ( si taman ct a vobis aliqua profcruntur, quae gcssissc non pcenitebit; quia etsi cor vestrum ad p a -
usquc ad bunc dicm omnino ncscimus; nequc enim
ca Petilianus suis Iitteris inserere pnetcraiiitcret, qui
tam diligonter conlra roc partes Gestorum, quae ad
causam pcnincnt, commemorandas inscrendasque cu-
ravit): vcrurotameu, ut jam diccrc coeperara, si et a
diffusae , quae non nisi cognitorum scatcntiaa
debebat altendere , uoo iila vcra, sed faisa pu-
tarcntur ? Non idco Dcus absolvit , quidquid
bomiaum sccleris ut homincs nossc non pos-
s i n t : neminem tamen rectc judicari puto nocctttem,
qoi hominem non convictum crediderit innocenlcm.
Unde ergo nocens orbis tcrrarum, si nosse non po-
tuit, etiam verum fortassc crimen Afrorum : et boc
aut idco nossc non potuit, quia nemo ad eum detu-
l i t ; aut ideo quia in co quod delatum est, cognitori-
bus potius judicantibus, quam victis murmurantibus
credidit? Hinc ergo laudandus cst Petilianus, quod
boc cum omnino inviclissimum ccrncrct, silentio
prseterroisit. Non plane laodandus, quod caetera simi-
liter invicta, quae tamcn putavit possc obscurari, ver-
borum ncbuiis opcrire conatus est, et quod me fecit
causam, cum defecisset i n causa : de me quoque ipso
nihil dicens, nisi quod aut omnino faisum esset, aut
cuipandum non esset, aut ad me jam non pertineret.
Sed intcrea vos, quos inter me, ct illura judices po-
sui, sapitisne aliquid inter verum falsumve discer-
nerc? inter inflatum et solidum, inter turbidum et
tranquiilum, inler tumidum ct sanum, inter divina
criminationcs, intcr documenta et figmenta, intcr
causae actioncm et causae aversioncm? Si sapitis,
bcnc ct rectc : si autcm non sapitis, nos vestri curam
cero non convertitur, pax nostra tamen a d noa rc-
verletur.
1
uss., ut vei cognUoribus. A m . etEr., vet ut cognitori-
but; omisso, cum.
 ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM.

Hiijnslibri cxemplar calamo scriptum unicum ex Belgio Lovaniensibus adfuit, Endoviense; unicum eiiam
nobis ex Galliis, Floriacense. In Endoviensi tilulus esl, ln Epistolam Petiliani ad Catholicos de secta Donati-
starum. In Floriacensi, AurelU Augustini Epistoia ad Catholicos de secta Donalistarum: et finito libro , in eodem
Floriaceusi exemplari legilur, Explicit Epistoia Aurelii Augustini episcopi ad Catholicos fratres. Quo posteriore
litulo ad Possidii Iudicem comparaio facile adducimur ut credamus hunc ipsum librum esse , qui in ejusdem
Indicis captte lerlio sic notalur : Eplstoia contra quos supra (id est conlra Donaiistas) ad Cathoikos fratres,
tiber unus. In concilio generali quinto, collat. 5, citanlur vcrba capiiis tertii hunc in modum : Ejusdem ( A u -
gustini) ex Epistola ad CathoHcos. Apud Amerbachianam editionem inscribitur, Contra Petiliani donatistee Epi*
stolam liber unus. Apud posleriores, in roarginali spalio superiori additum est, De Unitate Ecclesice : quai
profecto inscriptio non minus caeteris adversus Donatislas opusculis couvenit, quam huic libro.
A d annum circiler 402 perlinere Opus videtur, editum ante terlium librum contra Peliiianum. Natn Operis
principio Petilianus interpellatur, ut vel eidem operi, vel prbnis duobus comra ipsius Epistolam libris Augu-
stini respondeat. Nondum ergo visa erat altera Peliliani, quae libro Augustini leriio confutatur Epistola , qtia
nimirum ilie ad primum librttm Augustiui respondere sic enitilur, ut librura tamen ipsius secundum, qui cir*
ciler pradiclum annum 402 prodiit, non atlingat.
Praegrandis hujusce operis in Retractationibus nulla fit menlio; forte quia, uti Lovanienses observant, pro-
prie cpistola est, non liber. Nec movere debet quod ibi recenseatur qui longe brcvior isto, el epistolae foruu
pariter scriplus est, liber in Petilianum primus : quippe primus iste iiber cura secundo et terlio tolus colue-
rct, eamque ob causam neccssario iuler iibros habitus sempcr fuit.
S e d sunl alia , non diffitemur, quae nos hic moveant. Primum salutationis formula, Saius quce in Christo est
etc., nova Atigustino el iuusitata. Deinde transitiones, figura , ac locutiones passira ineleganles el iraproprue*
Exempli gratia, cap. 6, n. 11, ut ad Scriptura testimonia veniatur : 0 Donatislce, Genesim legite. Cap. 8,
n. 21 : Quis tam devius et absurdus est a divinis eloquiu* Cap. 15, n. 38 : Ut in ipsis quoque admirabilibus san-
elis. Ibidem : Sed aspectu et audilu juslus inhabitans animamjustam iniquis aUorum (actionibus cruciabat. Cap.
24, n . 69 : Ut multum causce nostrce minuam. lbidem : Qui tergiversaris quomodo suscipiaris. Cap. 25, n. 73 :
Cmn adversus hotnines male sibi a collegis insinuatos.
Movetetiam quod idem ipsequi in Epist. 23, n. 4, el lib. 1 contra Cresconium , cap. 31, nn. 3 6 , 37, d i -
scrte docet Samaritanos hacresim seu haerelicos Judaeorura esse; in hujus libri capiie 1 3 , n. 3 3 , nolil ot para
illa populi quae a regno Juda scissa e s l , tanquam hseresis depuletur, prasertim vero bac nitens ralione,
quia separala cst jubente Deo, qui nunquam jubeat haeresiin fieri, quique regnum dividi praccperit,
uon religionem. Quo loco Augustinum a viro, ut aiuut, non indocto reprehcnsum vindicare conautur Lova-
uienses.
Observamus insuper Scriptura locos hic non juxta solemncm versioncm citatos, ut cap. 1 1 , n. 2 9 .
cx Act. I, 14 : Hi omnes eranl asservientes unanimes orationiAtyd., n. 30, ex Act. i x , 15 : Ut portet nomen
meum coram gentibus, etregibus, et filiis Israei magnificari. lbid., cx A c l . x , 11 : Tanauam linteum limpidum.
Cap. 10 , n. 42, ex Ezech. xxvin, 3 , Numquid tu meiior quam Danielf ubi legere soiet, sapienlior ut vidcre 9

est in Epist. 111, n. 4. Deniquc etsi statuit initio libri relictis ambiguis apertum aUquid quo manifestetur Ecclesia
requirendum; sentcnliam tamen illam ex Isai. LXII, 4 , insolito modo intcrprctalam, Terra tua orbis terrarmn
( qua quidem ipsura usquam aiias usum conlra Donatistas non recordamur), adhibcl, cap. 7, n. 19; cap. 24,
n . 70, ct cap 25, n. 75.
A d hajc in cap. 21, n. 68, ubi objicilur aqtia quae dc latere Domini profluxit, significatum Bapti-
araum ; respondet id adhnc forte diligcnlius requirendum esse : cum hoc ipsum tanquam compertuin tradere
et inculcare soleat, ut Tract. 9, el Tract. 120 in Joannem, et serm. 218, de Passioue Domir.j, n. 14. Postreroo
quod sub libri fincro legilur, nondum a radice pracisum eum csse, qui mala cupidilale agi* opera quae a re-
gno Dci excludunl, si modo non pro ipsis operibus etiam veritati apertissitnae rcsistat, nonnuUaro difficuluteiu
aflert dum compafjitur ad librum 2 contra Cresconium, cap. 21.
 AD C A T H O M C O S E P I S T O L A
CONTRA DONATISTA8

VULGO

DE UNITATE ECGLESLE
LIBER UNVS.

Proposiu qusesUone, Sitne Christi Ecclesia aj.ud Catbolicos, an apud Donatistas, quod hicnonnisi ex sacrae Scripttine locis
certis et claris defimendum: proferuntur pnmum testiinonia exInstrunentovetereacnovo quaniilurima,quflmsosteu-
diuir doceri evideoter ac certo, Ecclesiam christi veram eam esse, miae toto terrarum orhc diflundilur. Deiude vero,
quae pauca ex iisdem canonicis Scripturis objecUn a schismaticis sofeut |jro farte Donatl, ea et ambigua incertaqne
csse, et per se ad eorum tuendam causain, cum raUone conlraria explicari possiul, uullum rohor habere. Dooatistariini
etiam de traditione, de persecuUone, aUaeque tn catholicos calumniae d a u occasione refiitantur.

AUCCSTINCS episcopus, dilcctissimis fratribus ad no- minarunl, ul ex ipso noinine ostenderent, quia pcr
strae dispensalionis curam pertinentibus: Satus quae totum est. Secundum lolum enim, x«0 oiov gracce di-
%

in Chrislo cst, et pax unilatis et charitatis ejns sit
vohiscum, et intcger spirilus vesler el anima ct
- corptts in diem Domini noslri Jesu Chrisli servc-
tur.
CAPUT PRIMUM. — 4 . Meminislis, fratres, Peti-
liani DonatisUrum ConsUntiniensis episcopi perpar-
vam Epistolac partem in manus nosiras aliquando
venisse, eique parttculae quod respondcrimus scri-
psissc me ad Dileclioncm vestram. Sed cum postea
tota et plena nobis a fratribus qui ibi stttit milteretur,
placuit ei ab exordio responderc, Unquam praesentcs
ageremus : quemadmodttm semper scitis nos cum eia
agere voluissc , ut sine studio contentionis, quid vcl
ab ipsis vcl a nohis dicatur, collau dispuutiouc om-
nibus appareret. In mullorum enim manibus illam
Epislolam cssc didicimus, qui etiam mulu ex illa me-
moriter tenent, aiiquid verum adversus nos eum
dixisse arbitrantes. Sed nunc si legcre volucrint quae
respondimus, profecto intelligent quid sibi abjicien-
d u m , et qutd tenendum sit. Nequc cnim illa nostra
sunt, sicut ipsi possunt considerare, si velinl sine
studio partium judicare : nam dc Scripturis sanctis
ita sunt omnia prolau c l probau , ut ea negare non
possit, nisi qui illamm Scripturarum se inimicum
csse profitetur. Sed dc illo opere nostro video quid
possint dicere illius Um malae causae pertinacissimi
defensores: me videlicet absentis Epistolae rcspon-
disse, ubi verba mea ille non audiret, quibus conti-
nuo responderet. Defendat ergo verba Epislolae suae,
ct, si potest, ostcndat responsionibus mcis non ea
fuisse refuUU aique couvicu. Aut si hoc non vult,
faciat ct ipse huic Epistolae meac, qtiod ego illi ipsius,
cui jam respondi. Itlam quippe scripsit ad suos, sicut
cgo hanc ad vos : cui si velit etiam ipse rcspondeal.
CAPUT II. — 2. Quaestio certc inter nos versatur,
Ubi sit Ecclesia; utrum apud nos, an apnd illos. Quae
utique una est, quam majores nostri Catholicam no-
ADMOMTIO pr.
Uber de Uniute Ecclesiae casUgatus olim per tovanienses ex collatione Endoviensis manuscripti, et nunc per
cmeadatus cst denuo ex veteris codicis Floriacensis, ac edithmum Am. Er. et Lov. lectioue.
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio Retr. etConfess., tom. 1, memoratas. M .
citur. Ilacc autem Ecclesia corpus Chrisli cst, sicut
Apostolus d i c i t : Pro corpore ejus qua
% e*t Ecctetia
(Colott* i , 24). Unde utique mantfestum cst, eum qui
non est in membris Christi, christiauam sahiicm ha-
bere non possc. Membra vero Christi pcr unitatis cha-
riutem sibi copnlanttir, et per camdem cnpiti suo
cobacrent, quod est Christus Jesus. Totum igitur qnod
annuntialur de Christo, caput ct corpus est: capnt est
ipse unigenilus Jesus Cbrislus Filius Dei v i v i , ipte
tabator corporit (Ephct. v , 23), qui mortuut ett pro-
pter deUcta nottra, et returrexit propter juttificationem
nottram (Rom. i v , 2 5 ) : corpus ejus Ecclesia, dc qua
*dicittir, ut exhiberet tibi gloriotam Ecctesiam, non ha-
bentem maculam t aut rugam % aut atiguid hujutmodi
(Ephet. v, 27). Inter nos autcm et DonatisUs qnaestio
est, ubi sil hoc corpus, id est, ubi sit Ecclesia. Quid
ergo facturi stimus? in verbis nostris eam quaesiluri,
an in verbis capitis s u i , Domini nostri Jesu Christi ?
Puto qttod in illius potius verbis cam quaerero de-
bcmus, qui veritas est, et optime novit corptis suum.
fiovit enim Dominut qui tunt ejut (11 Tim. n , 49).
3. Quae sint autem verba nostra, in quibus eam
quaeri non oportet, advertite, et videte eliain Sbi quid
intcrsit inter nostra verba et illorum : et lamcn in
verbis nostris Ecclesiam quacri nolumus. Quidquid
nobis invicem objicimus, de iraditione codicum divi-
norum, de thurificatioue, de persecutionibus, vcrha
noslra sunt. Et in lalibus quidem nos bunc lenemus
modum, ut v d utraque vera essc dcputentur, sivc
quae a nobis, sive quaB ab ipsis dicuntur, vel utraquc
falsa, vel nostra vera et sua falsa, vel nostra falsa el
sua vera. Et in his omnibus nullum crimen esae orbis
christiani, cui nos communicamus, ostendimus. Si
enim vera sunt crimina ct qnae a nobis io illos et qnae
ab ipsis in nosdicunlur, faciamus quod ail Apostolus,
Donantet nobitmetipsit y ticut et Deut in Chritlo donavit
nobit (Ephet. i v , 32) : ut maligni homines, nec ilii
aBHCDicruioauu.
uos
 593 CONTRA DONATISTAS EPISTOLA, vtit.GO
qtii forte fucrttnt v c l sunl apud nos, ncc q»ii vel fuc-
runt vcl s u u l apud illos, impcdiant concordiain no-
slram et vinculura pacis, uno eorum scclerc correcio,
quod sc frustra scparaveruut ab uuitaie orbis lerra-
rum, cum lales babcrcnl. Si atitcm uiraque faisa suAt,
sive quac nos iliis, sive quae i l l i nobis objicimit v c l de
iraditiouc, v c i dc perseculione innoccntium; uulla&t
vidco lilis causam, nisi quia est causa ut i l l i sc c o n >
gant, qui se siue eausa separaverunt. Quod si nos ve-
ra dicimii», quoniam Gesta quae proferimus, et litteris
Impcratoris ad qtiein tuncct primo scripscruntct post-
modum appellaverunt, ct totius orbis commutiionc
flrmamiis; quai autcm illi.dicunt, ideo falsa cssc cmv
viucuntur, quia ipsis icroporibus, cum eadcm quaestio
vcrsaretur, obliuere causam suam minimc polucrunl:
niajor in eis apparct sacrilegae animositatis furor et
animarum inuoceutium persocutio, quam l i wlo scai-
siuaiis crimine tcncrcntur. Et illa qnidcm tribuant,
itou omnibus, sed quibua voluerint suoram, acbisma
tamen crimen est omnium. Porro si crimina (raditio-
nis ct pcrsccutionis vcra volunl essc quao objiciani,
et falsa quae objidunior a nobis, ncc sic purgantur a
criuiinc scbismatis. Ad quosdam quippe ilia pcrtmcre
possunt, nou ad universum orbem dirtstianum. Qucm
si conugionc pcrissc arbitrantur; omitto dicorc, quam
muita saocii booo pacis ctiam cogniia mala m bomi-
num cottgregalione tolcraverint: illud dico, isti oateft-
4ant, quomodo corum contagione non pcricrmt, quos
sacrilegos mccstatorcs consccrata) pudidtiae fcmiua-
rom intcr sc latcrc vcl latuissc, vci modo ucsciuut,
vei aliquando nescierunt. Profccto dieturi sunt, hoc
ipso sc uon contaminatos quod nescierunt. Quomodo
ergo contamiuatus est orbis, qui Bcscit adhtic an ve-
ra shit ista qnae dicuntur? Pulcmus ftobis modo pro-
b a U , modo demonstraU : quid agimus dc tot geuti
bus ? Deseruntur nesdentes, crgo dcseruatur iuno-
ceutcs: et cum Ulud sil nuilum crimcn illorum, hoc
csse incipit sceleratissimum nostrum. An currerc
deberous,ei eos docerc quod scimus ? Utquid boc? S i
u l innocentcs sint; innocentcs sunt etiaui d u m ne-
aciunt. Non enira malefacu bominum cogiiosccndo,
acd cognUis non conscntiendo, dc incognitis autcm
non temcrc judicaudo, mnoceotiam custodimas. Ac
pcr hoc, ut d i x i , innoccns est orbis terrarum, q u i
crimina quae ab islis in quosdam dicuntur, etiamsi
vera dieunior, ignorat. Ab his autcm innoceutibus
q u i sc ipsos separaverunt, eodera ipso criinine scpa-
ratiouis ct schismatis innoccniiam perdidcrunt: ot
rnodo nos docenl, vera sc dicere in quosdam, ut ab eis
nos separcnt in quos non habent vcra quae dicaut (a). 1
4. Iloc cnim cis dicit orbk tcrrarum, quod quidem
M*ritionc brcvissimom est, sed robustissimum verita-
tc. Afri ncmpc inicr *e episcopi eonfligebant: si ftmrc
inter sc obortam dissensionem non poterant, ut sivc
t>er concordiam compositis, sive degradatis qui male
contendcrent, hi qui bonam causam habebant in com-
munionc orbis terrarum per uniutis vinculum perma-
• EdiU, (Hcxail. Mehus Flortocensis Ms., dicant.
(a) sic, c o u i r a Liueras Petiiiani, lib. 1, capp. 21, 98, nn.
23, f i ; et Ub. 5, capp. 58,50, un. 70, 7t.
PATROL. XLlll.
DE UNITATE E C C L E S L E LIDER UNUS. m
ncrcnt; rcsubal utiquc ut cpiscopi tmffsmarini, qua
4 pars maxima diffuftdebalur Ecdcsiae catholicae, de
Afrorum collegarum dissensionibus judkareut, iUis
vidclicct instantibus qui crimon malae ordinationis
1
aiiis objiciebant. Hoc si factum uou cst, culpa corutii
cst a quibus fieri dcbuit, non orbis terrarum, qui non
ad se perlaU nescfvit. Si autcm factum est, qnhi pcc-
caverunt ecciesiastici judicca, qui crimina etiamsi
vcra ct ad sedelata, sibi Umcn nou probau, damnare
imllo modo dcbebunt? Numquld cos mali poiluerc po-
tcrant, qui eb iMnifesUri non poteraotr Si autem
numifiestati sunt cis, et ahqua v d segnitia vel conni-
vcntia • ulcs a communione reinovere noluerutit, et
perverso Jndkio pro eis etiam dixcrunt sententias:
quid peccavil orbis terrarum, qui causani illatn malos
judices habuisse nesdvit, et eos maie judicasse non
credidit *, de qiiibus judicare non potuit? Sicut cuim
reorum scdus, si judiecslatuit, non cos utique con-
taminavK: sic et jodicum scelus, si aliquod fuit, quia
oracm lenrarum laiutt, eum profccto conUnrinarc IIOH
potuit. Ilis igitur innoccntibus iimocenter commuui-
camus *, houicquc ncsdcntesquae tunc acta sint. Qua-
proptor etiamsi vcra cssc quae in quosdam diccnt,
nodic dklieerimus, nulla causa est cur ab innoceiiti-
bua qui baec ncsdunt recedamus, ct transcamus ad
cea, qui proptcrea crlminc schismattsomnes implicati
aant, qnia Id fccctunt quod nos faccrc suadent, ut
uon exemplo Apostolorum toleremus malos, acd
escmplo haefeticorura dcscramus benos. Sed fadamus
orbcm tcrrarum, quod fleri non potcst, hodie nobis-
cuni ad Siquidum poasc cognoscere vcra esse quorum-
dam scelcra, quos Isti criminantur: nomquid ex hcc
tnnocentior fieri poterit, quam erat anicquam nossct?
Sicut cnhn cos macularc non potcrant meogniti maH,
etiamsi adbuc in hae viia essctit; i u qui jam cx aac
v i u cmigrarunt, ctiam cogniti macularc non possunt.
Si ergo talis est causa noslra m verbis nostris <fe
quorumdam criminibus, quae altcrnis nobis objicimus,
ut tam invicta s i l , ctiamsi falsa essc quae in quosdam
illorum dicimus, ct vcra esse quae m quoadaui no-
strum dicunt, hodie cognoscamus, quid babcnt quod
respondcant; sive illa potius vcra sint quae nos dici-
nius, ct fetea qusc dicunt, sivc utraquc feisa siut, sive
uiraquevcra slni; quandequidem et ipsi vincuiitur
i b i , quod soinm votis oumibus Sitri ut crcdatur, c x -
opiant?
CAPUT IH. — 5. Sod, ut dtccre ceeperam, nonau-
diamus', IIcc d i d s , haec dico; scd audiamus, Haec
dicit Dominiis. Sunt ccrte Libri dominici, quorum
auctoriuti utrique conscntimtis, utriquc ccdimus * ,
utrique scrvimus:ibi quxrainns Ecclesiaro, ibi discu-
tiamus causam nostram. Hic foric dicturi sunt: Quid
qu.Tris in Libris quos i^nibus tradidbti ? Ad hoc re-
spondco, Quid limes nc legnntur isti L i b r i , si cus ab
Moriacensis codex, Mantibus.
1
in editis, uti j assiin in aaUquis libris pro, connw&uia;
1
scriplum cst, cohticntia.
* Ploriacensis codex, btne jndicaue credidit.
b\e lloriaccnsis. Ms. At Lr., amuniancalnmus. A m . et
k
Lov., conwmmcuwnus.
* ln excusis, crcdhnus.
(Treize )
 CONTRA DONATISTAS
tgnibus custedisti ? Eos ccrtc ille tradidisse credatur.
qni cis lcctis non consenlire convineilur. Aol si fortc
isti Libri ita dcsignant Iraditorem suum, sicut dcsigna-
vii Domimts Jminm; legant tn eis nommatim ct cx-
presso vcl C&cilianum vclordinatores cjus, corumdem
Librorum fuluros fuissc tradiiores, c t s i uou cos ana-
thcmatizavero, ipse cum cis judiccr tradidissc. Scd
ncque nos in cis Lihrts iuvcnimus Majorini ordinato-
rcs desi^tiatos cssc traditorcs, quamvis hxc aliunde
rccitcuitts. Aufcranbir ergo illa dc mcdio, quoc sd-
vcrsus uos iiivicciii, non ox divinis canonicis L i b r i s ,
sed alitiudc rccitnmtis. Quod si nolint ut aufcrantur,
videani qttia ct si titraqtic vera suiit, titilla fuit causa
scparationis illonun, ui cos fugcrcnl quos habc-
liaut: ct si utraquc falsa sunt, utitla ftiit causa sepa-
tatioiiis illoruiu, ut cos fiigcrcnt quos in nuilo
ctitniiic rcpcricltaiit: ct si uoslra vcra, illnrum au-
icui falsa stinl, tittlla ftiit causa scparatioitis illonim,
quia potitis sc coirigcre, atquc iu unitatc pemiauerc
ilchchaul: ct si nostra fatsa M i n i , et iihirum vcra
s i i n t , iuilla fuit rausa sqiaralimiis ilhirum , quia itt-
imcciitciii oriicin lcrrartiiu, cui h r c demoiMrare vcl
iioiucriiui vcl uon polucruiit, dcscrcrc IIOII didrckint.
<>. Qii.crat fortassc ajiquis, ct dicat uiihi: Cur crgo
ista \is aulcrri dc i n c d i n , qttaiulo coiutiiiutio i n n ,
ciiam&i proferaiitur, invicta est ? Quia nolo htiiuanis
dooumciius, scd divitiis oraculis sanclam Kccloiaui
ilcmoiibir.»ri. Sictiiui sanctx Stripiurx» in Alrica sol.i
designavci IHII Kfclcsiam, ct iu pancis l l o m * Cutzu-
pitani» vcl MMiitetisihus, ct iu domo vel patrimiMiio
1 disscnlire desinamus. lllc est autem unigenitus Filitis
uiiius lli^pati.c muliiris (n);quidquid d c i h a r l i s alits
^liud profcratur, iiou icncut Kcclc&i.tui uisi Ihuiaii-
sl.i*. Si in paucis Mauris proviuri.e Ci*sarccitsis caut
saucia Srriplnra determinai; ad llogattsias trausctin-
dtmi cst. Si in naticis Tripohlauts ct llyzaccnis ct
Provinnalibits; Mitxiiuianku» ad cam penciiertHil. Si
m sohs Orteiitahhits; iuler Ai i.iuos el Kmiomiauos ct
Macciloiiianos. cl si qui ilhc alii MIIII, reqitire nda esl.
Quis aittcnt poasil siugulas qu.isqiic h.rreses ciitimc-
n r e gculiuiit singul.irum ? S i aiilem Chrisli Kt elesia
< ainuncarutu Sfripiuraruiii «livinis ct ccrttssimis lcsli-
inoiiits itt OIIHIIIHIS tMiitihus dcstgti.iia cst: qui«hpiid
:titule r t i i l , c l iiiidccuiiiquc rccitavcrini qui dicitut,
l.((c hic cst Umstus, cccc itlic; audiaiiHis potitts, si
ovcs Cjiis sitmiis, voccm pastoris nostri diccniis, iYo-
tuc cudcrt {llatlh. \ u v , 23). IH.e quippc siiigul.i*. iu
multis g c u i i l u i s , nht isia est, iion invcniuntnr : II.TC
anicm, qn.v tibiqitc c s l , eli.iui uhi ill.e suiit invcuitttr.
Krgo ni S< riplmis sanctis canouicis cam requirnmtis.
CAPLT IV.— 7. T o t u s Christus capul ct corptts
c s l . Capnt iintgcnitiis l»ei Kilitts • c l corptts cjus K c -
ilesia, sjMtiistis cl spnusa, dtio in carnc uua (Ephcs. v,
25, 30, 51). Qtiuiiiiiquc de ipso capitc, ah Sciipturis
s i m l i s dissciitiiint, ctiam»i iu oiuiiihus locis invc-
• tnmiPS editi, nupttnnh. AtFloriacensis codex cleganter
seri|itus hahet. rtti:wi»it«rww. Certo cutsupitat nontiuat .^u-
gttsttniH in «i i>t"la n. 2.
• M i i n a t v i i v s c f r l e x , PCM tVUis.
(6) i ucill;r. \ide stiira, conira laileras retfliMtii, hh. %
cap. 108, ii. 2i0.
EPISTOLA.
nlantur in quihus Ecclcsia design&;a :sl, n.»u suui iu
Ecclcsia. Kt rurstts qtiicumquc de ipso capite Scrt*
pluris sanctis consenlitint, ct unitati Ecclesim non
commuiftcnnt, non stiiil in Ecclcsia; quia de Christi
corporc, quod esl Ecclcsia , ab ipsius Christi tesflfi-
cationc dissentiunt. Vcrbi grntia , qui non creduitt
Christum in carnc venisse dc virgine Maria ex semine
David, quod apcrtissime Scriptura Dei loquilur; aut
non in corpore ipso rcsurrexisfe, in quo cmchlxns et
scpultus est; etiamsi per ontncs terras inveniantur
pcr quas esl Ecclcsia , non utiquc sunl in Kcctesia :
quia ipsum caput "Ecclcsiae non tencnl, qttod est
Christus-Jesus; ncc iti aliqtia divinarum Scriptura-
nnn obscuritatc fallnnlur, sed notissimis ei apertissi-
mis carum tcstimoniis contradicont. Ilcm, qtiicimtque
crcdtuil quidem quod Christus Jesos, ita ut dictum '
cst, in cnmc vcncrit, et in eadcm carnc, in qua nalus
cl |iasstis cst, rcsurrcxerit, ct Ipse sit Filitis D e i ,
DCIIS apud Deimt, ct cum Palre unnm, et incommu-
labilc Ycrluim Piiiris *, pcr quod facta stmt omnia ;
scd lamcn ab cjus corporc, quod est Ecclesht, iia
disscntiuut, ut eorum communio non sit cum toto
quacumquc diffundilur, sed in aliqua parte separata
itivcniaiur; manifestum esteosnon esse in catholira
Kcclesia. Qiiapropter, quia cum Donatistis qnaestro
nobis cst, non de capite, scd dc corpore, id est, non
de ipso salvatore Jesu Chrislo, sedde ejus E c d e s b ;
ipsumcaput de quo consenlimus, ostendat nobiscor-
pus suum dc qno dissentimtis, ut pcr cjtts verba jnm
ct Ycrbum Dei; et ideo nec ProplieUe sancti vem
loqoi pottiissent, nisi ab ipsa vcritale, quod est Yer-
bum Dei, manifestaretur cis quod dicercnt, et jubc-
rctnr ut dicerent. Proindc prioribus icmporibus per
Prophctas sonuit Yerbum D e i : deindc per se ipsuin ,
cum Verbum caro factum e$t, et habitatit in nobi*
(Joan. i , 14) .'dcinde per Apostolos, quos misit ad
se • pnedicandum ( Malth. x x v m , 49, 2 0 ) , ut essct
salus usquc ad fiues lerrx. In his igitur cmntbtis
quxrenda est Ecclesia.
CAPUT V . — 8. Scd quoniam multa in alios vel
ob aliud dicta , in quos volunt, et ad qtios voluni *
maledici plerumque convertunl, multa etiam proptcr
cxercendas rationalcs mentes (igurate aique obsctire
posila pcr xnigmatis imagincs vel ambiguitatis anci-
pitem srnsttnv, fallaci aliquando intcrpretationi con-
sonare et convenirc crcditntur, lioc ctiam prxdico
atque propono, ut qmrqtic aperta et manifesta deli -
gamtis. Qux si in sanctis Scripturis non invenirentnr,
iiullo modo csset unde aperircntur clausa el illustr.t-
rcultir ohscura. Yerhi cnim gratia, videie quam facile
feii vcl nohis in eos diccrc, vci illis in oos, quod ait
Dominus Pharisxis : Similet etiit monumentit dcalba-
Its, qucc aforit apparent hominibut tpeciota, intut vero
ptcna tunt ottibut mortuorum et omni tpurcilia: tic e t
vos aforit quidem apparetit hotninibut ju$u\intut autcns
* k l e m cod<% et incommutabile unum verbum natris.
« Floriacensis Ms., ad prcedicandtan, oraisso, se.
* Idera codex, ct ad quod volunt.
 557 VTLCO DE UNITATE E
plaii estis hgpocrisi etiniqUitate (Mutth. xxni,27, 28).
Ilacc sive in itlos a nobis, shrc aheis in nos dicantur,
nisi prius probetur manifestissimis docnmeniis qui
sint, qui cum siut injusti, justos se essc confingant,
conviciaate magis lcvitate quam convinccnte veritate
tiici, quis mediocriter sanus ignoret? Alitcr quippe
ilta Dominus in Pharisaeos dteebat tanquam Dominus,
id est coguitor cordis, ct huinanorum omnium sccre-
lorum et testis et jndcx : nos autem prius dcbcmus
invenirc ct ostcndcre quhi arguamus, ne ipsi potius
gravissimo criminc insanc temcritatis arguarour.
Sane, si antc docucrint nos tales esse, ncquaquam
recusarc debemus talibus sauctarum Scripturarum
vcrbis nos reprebendi atque contundi. Ita si nos eos
tales esse docucrhnus, erit similiter in potcstatc no-
stra, quibus dominicis increpationibus jam demon-
siratos convictosquc feriamus.
9. Sic ct illa intcrim seponenda sunt, quae obscure
po>ita ct figurarum velaminibus iuvoluta, et sccun-
dtiiu nos, c l sccundum illos possunt interpretari.
E>t quidem acutorum liominum dijudicarc atque 1
discernere, quis ea probabilius interpretetur : sed
noluinus in has ingentorum contenliones, in ea causa,
quce popuios tenct *, nostram disputationetn commit-
terc. Nulli nostrum dubiitm e s t , pcr arcam Noe,
satva rcrum gestarum fidc, ut delelis peccatoribus
domus justi a diiuvio tiberaretur, etiam Ecclesbm
futsse (iguratam. Qu:c forte bumani ingenii conjcctura
videretttr, nisi hoc Petrus apostolus in epistola sua
diccrci (I Petr. III ,20, 21). Sed quod ille ibi non di-
x i t , si quis nostrum dicai, propterea cuncta anima-
Itum genera ibi fuissc, quia in omnibus (pwtibus
futura pramuntiabalur Ecclesia, forlasse Donatistts
aliud vidcatur , ct alilcr hoc interpretari velint. S i -
mililer ct ipsi aliquid obscure ct ambigue positum,
si pro sua sententia interpretenlur, si tiobis pateat'
alitid inde diccrc quod pro nohis sonat, quis erit finist
Nam quidam corum cpiscopus, cum hic apud Hippo-
ucm, sicut ntidivimus, sermonem in populo fnceret,
dixil eamdem nrcam Noe idco bituminatam intrinse-
ctts, ne aquam emitteret suam; ideo autem etiam ex-
trinsecus, ne admitteretalienam. Ad hoc utiqne vatcre
voluit hanc interpretaiionem, ne Baptismus vel
extra Ecclesiam possc exire credatur, vel qui cxtra
datus fucrit, acceptctur. Visus est aliquid dicerc, et
acclamatum est ab eis qtii libentcr audiebant, nec
diligenter de his qu& audiemnl cogitabnnt, ut, quod
c n t facile, adverterent fieri non posse ui extrinsccus
admittat aqunm compngo lignorum, si non emittit
inlrinsecus : si autem ab ea partc quae inlus cst
emiilit, conscquens essc u ab ea ctiani quar cst foris
admittnt. Sed etsi boc de compaclo ligno vcrum essct
quod ille d i x i t , quis me prohibcrel de arcn cx utra-
quc parle bituminata, si possemaliquid aliud dicere,
ut inccrtum esset quid horum, \cl quid forlasse
aliud leriium res illa significaret ? Neqtte enim nhsurdc
v 1
ln Uss.. cautomm.
1
lut P l o n a c e n s i s codex. At edili, quam poputus tenet.
3
Alias, ptaceat. M.
CLESI/E LIBER LNUS. im3
dicitur, aul non eiiam mulio probabilius, par wtumcn»
quia violcntiim gluten ct res fervmitumiima cat,
significatam esse cbaritatem. Unde euim dicitnr iu
Psalroo, Aqqiutinata ett anima mea po$t te (Ptai. LXII,
9 ) , nisi fligrantissima charitate?QuaD,quouiam pne-
ceptum cst, utsitnobis in inviccm ct m omnes,
idco ct inius et foris arca bitiiminata. Aut certe quia
scriptum est, Charitas omnia toterat (\ Cor. xni, 7 ) :
vis ipsa tolerantiae tenax unitatis per bitumeu signifi-
caia est, quo ideo intus ct foris arca illita est^quia intua
etforis mali tolerandt sunt, ne pacis compago solvatnr.
lu hac crgo dispulalione nostra parcamus taliims i n -
terpretationibus, ct apertum aliquid quo manifestetur
Ecclesia requiramus.
10. Nempe scriptttm esl in libro judkum : Et dixit
Cedeon ad Donnnum : Quoniam tu oatoum facies lorael
m manu mea, quemadmodum tocutus es; eeee ego pono
oetlus tanaf in area, et si factus fueril ros in odlere %
m omnem oero terram siccitas, sciam quonimn snivuta
(acis in manu mea hraet, sieut locutus es. Et faetum
est sic : et drlucuh vigitavit Gedeon fu crastinum, el ex-
pressit veltus; et decucurrit ros de vtiiere plena petms
aqum. Et dixit Gedeon ad Dominum : iYort irascatur
furor tuusin tne, Domine, et toquar adhue semel, et
tentabo adhue semet in vettere. Fiat skeitas in vetlere
tantum,in onmem autem terram fiat ros. Effecit Dcus
sie in nocte itta, et facta est siccitas in vetlere tantum,
super ontnem autem terram ros (Judic. v i , 36-40).
Non video quid bic aliud figuratum et praeuuntiatum
s i t , nisi ul aream inteltigamus orbem terrarum, lo-
cnm autem velleris populum Israel. Novimus enhn i l -
Um quondam gentem divini sacramcnti graiia tan-
quam coclesii rore pcrfusam; cujus muneris per qin-
nes in circuitu gentes, quia eo carebnnt, tanquam sie-
citas erat. Erat airtem apud illum populum boc
munus in vcllerc, id est in vclamine et qtiasi in nube
sccrcli \ quia nondum fuerat revclatum. Nunc auteni
videmtis orbcm tcrrarum jnm revelato rore saginari
per Evangelium Domini nostri Jcsu Christi, quod
tunc in itlo tegminc figurabatur : ilinm vero gcutem
amisso sacerdotio quod babebat, quia in Scripturis
non intelligit Christum , tanquara in sicco vellere re-
mansisseT Nec in talibus lamen rerum figuris, quam-
vis n o n vidcam quid hic aliud possit intelligi, volo
quaeramus Ecclesiain. Prorsus qnnc alicujus vel talis
inierprctationis indigent, intcriin sepotfamus : non
quia falsa sunt, quas hoc modo de tafibus tanqtiam
involucris intcrpreiando solvunttir; sed quia vel iii*
terpretcm quacrunl, nolo in eis nostra ingenia coin-
pnrcntur; scd apcrta veritas clamct, luccal, in obiu-
ralas aures irrumpat, dissimulantium ocuios fcriat;
nemo in eis latcbris quaerat falsae sux sentcnlke
locum, omnem conatum contradiccndi confundat,
oninem frontem impudcntis clidat.
CAPUT VI. — i l . 0 Donatistae, Cenesim legite.
Per memetipsum juravi f dicit Dominus \ Propter quod
fecisti verbnm hoc , et non pepercisti filio tuo amantis-
1
Floriacemsis c o d c x , et mtasi nubes secrcti.
 CONTRA DONATISTAS EPISTOLA, 400
nmo s*ep4erme nisi bencdicens benedicam le,
t el im- toco illo. Et visum vidit, et ecce scala stubiUta supcr
)de*do huptebo eemen tuum tanquam steUus cotli, et terram9 cujus caput pertingebat ad cadum 9 el Angeli
letumam arenmm qem secuo oram marh est, et hmrcdi- Dei asceudebanl st descendebant per iUam : et Dotuinus
mte potsidebit semen tuum eieUatet advertariorum 1
, incumbebat super Utam, et dtxil, Ego sum Dominus
etbenedicemtur in semiuelmo omnes gentet lerrm quia
9 Deus Abrahmu patris tui et Deut Iseac. NoM timere ;
9

obaudhti voeem meam (Gen. xxti, 16-18). Quid ad baec
- dicitte? AnJtKkcorum uobiscum porversiiaie centen-
ditis, ut dtcatis tit soio populo nato cx carne Abrahae
intcHigcBdum scmcn Abrahae ? Scd Judxi Paulum
apostoluro non lcguut in ejrnagogis suts, qnem vos
iegUis in cnnvcnticulis vestria. Qutd crgo dtcat Apo-
slolus, atidiamus. Quaeritmis enrm jnm, qucmadmo-
dum iulclltgcndura sit scmcn Abraha?. Fratres, i n -
quii, secundum hominem dico , tamen hominit
matmn tesUunentum nemo irritum facil, aut
nat. Abrahm dietm sunt prondssiones et semini ejus.
Son dkit 9 Et seminibus, tanqmrn m multit;
quam iu uno, Et sendni tuo quod est Ckrhtus
9 (Gaiat.
i i i , 15,16). Eccc in quo aeminc bcuadicuntur omncs
gentcs. Eccc tcsumentum D c i : aperile aures. ffomi-
ttii, iivqiiitfconfvmatum testamentum nemo
faeH aut superordnmi. (Juare vosiiriluro focttistesta-
% dissc divinos codiccs, quos nomiuatim accusatis; l c -
mentum Dci .dioendo ncc in omnibua geittmus case
coroplcttim, ct pcriissc jam degcntibusiu quibuscrat
semen Abraha)? Quarc superordtoalis diccndo, in
nuUis terris ltxredero permanero Cbristum, nisi ubi
potiiit coiueredem habcre Donatum? Non invidcmus
alkui : legite nobts boc de Lege, de Prophetis, de
^sahnis, do ipso Evangolio, de aposiolkii Uiteris :
legitc, el credimus; sicut nos vobis lcgimus et dc
Gcnesi ct dcAposlole, quia in scmino Abrahe, quod
cst ChritUis, bcuedicuntur omaas gcntes.
12. Audile boc Ucoi testamentum ad Isaac ctiaro
lliima Abrah». Factq esi aulem fames super terram
preeter famem quce ante facta est in tempore Abrahce.
Abiit autem Isaac ud Abimetech rogem PhUistinorum
. in Gerara: el apparuit ilii Dominut, et dixit, Noti
saudere in ^Eqgptum, habita autem in terra quam tibi
dixero, et kabita in terra hae etero 9 tecum, et benedi-
cam te. TUti euim ei tenuni tuo dabo omnem
hanc : ct statuam jusjwendum tecunt, quod juraoi
AbraJiam pdtri tuo : et ampiiabo temen tuum tanquam
ttellat cadi; ct dabo tibi et teminA tuo omnem terram
hauc : et benedicentur in temine luo omnes geutes lerrm
pro his qum obaudivil AbraJiam pater luus vocemmeam,
et servavit praxepta mea etjustUius meas
9 t et
mea (Geu. x x v i , i-5). Respoudcte ad ista. Seinen
quipne Abraham , hoc idem scmen est ct lsaac, quod
cst Christus. Quomodo eaim vcncrit Christus cx tribu
Jnda incarnc pervi^ginem, quis quoquo modo Chri-
stiauus igtiorat?
13. Audite hoc idcm testamentum ad Jacob. El
exul Jacob u puteo ptranonis 9 et profectus est in Char-
ram, el devenit in iocum, et dormivit in loco
quoniam sotit occasut erat: et tumptit lapidem ex ta-
pidibut loci, et pokuii ad eaput tuum, et dormhit
» R d i i i , adrertarwrum tuorum. Abest, luorum a P l o r i a -
f
coosi codicti ct a g r a c o L\x.
• stc uouuscripU. /.t e d i i i , Patmstinortan.
lerram in qua tu dormit tuper eom 9 libi dabo eam et
semiui luo. Et erit semsn tuum ticut arena terrce, et
muUipticabitur supra mare, et in Africum ^et in Aqui-
Umem, etad Orientem. Et benedicentur inteomnestri-
bus terrce, el in semtne tuo. Etecceego sum leeum cu-
stodiens te in omni via quacumque ibis, et redueam te
in terram hane : euia non te dereUnquam 9 douee faeiam
omnia quat lccum toeutut tum (Gen. x x v m , 10-15).
confir- Eocc cui promissioni resistitis, eccc quam firmnm
superordi- tcstamcntumirrilumfacitis. Dlcit Dcus, iVoa tedere-
tinquam, donee faeiam omnia qum tecum locutus sum:
sed tmu ct vos contradicilis, dieentes ut vobis polius creda*
mus quidquid criminis objiciti^ iguato el ignaro orbi
tcrrarum; Dco autetn dicenti, Non reUuquam donec
faciam, non crodamtis.
irritum 14. Legitc nobis dc Scrtptorts «anonicis cos tradi-
gite tam apcrta, quam sunt ista qua* vobis dc Genesi
legimus. Non a vobis quacriraus qttid lapis illc signi-
ficet, qucm Jacob sibi ad capul posuit cum dormirel;
quid scaia slabilua supcr terrant, cujus caput pertin-
gcbat ad coslum; quid Angeit Dcl ascendcntes ct d V
sccodcnlcs pcr iilam. Rcquirant isla prudcntiorcs at-
quc docliores, ct in popnlo pacato cloquantur, ubi
noit obstrepat improba contradiciio, dc obscuritatc
sacramcuti ct xnigmate lectionis armans impudcuiiam
suam. Nou dcsuut corda fidelium, qtue cotnmemorct
Dominus cx Evangelio, ubi ait, cum vidisset Isracli-
9 taiii ia quo dolus non erat, quia Jacob qui has vidit
scalas, ipsc dicius est Isracl: non dcsont ergo, qtios
8
indc ipse coutmcmorct Dominos; ibi quippe ait, Vi-
de- debitit cadumapertum, et Angeiot Dei ascendenies et
descendiutes super Filium homiuh (Joan. i , 47, 51), hi
est, sujfer semen Abrahx, in quo bcnedicuutur omncs
terram gcntes. Scd lixc non inculco recusautibus. Eccc quod
audite: ErU semen tuum ticul arena terrm, et muiiipli-
cabilur supra mare et in Africum,
9 ei iu Aquilonem , et
in Orientem : et benedicentur in le onmet tribus lerrce,
9 et in semine tuo. Datc mibi banc Eccicsiam, si apud
vos est: osteuditc vos commumcarc omnibus geuti-
legitima Ims, qtias jam videmus in hoc semino benedici. Date
hanc, attt furorc deposito accipite, non a m e , sed ab
Hlo ipso itt quo bcuedicuniur omucs gentcs. Hxc dc
primo Legis libro coinmemorassc auffeccrit: plura
innotesceut sinc impia conlcntione ct cum pia dile-
ctione lcgeutibus.
CAPUT VII. — 15. Quid in Prophetis, quam multa
ct qunm manifcsta sunt testhnonia Ecclcsia? pcr o m -
itlo, nes genles toio tcrrarum orbe duTusx ? Undc i»auca
cmnmemorabo, plura relinquens otio diligeniias cuni
in Dei timorc lcgentibus. Accipiamus per os Isai.e sancti
divina rcsponsa, ct ejus ora lanquarc Dci orai uki sci-
scitemnr. Sileant bumanamm conteniionum auimosa
et pcrniciosa ccrtamhia: iHclinemus aurciti verbo Dei.
4#i VLLGODE U N I T A T E EC( .ESI£ LIBER UNUS. 40*
Dicat Isaias ubi Ecclesiaut 6 a a c U m Dco revelaute pra> iionnisi in Christianis ostendit implerr. Condcxuit
videriL, ut iu vcrbis futura dicculis jaui nunc pr.csen- onim diccns : Ecce nunc tempus accepiabilc, ecce nunc
tia videamus. Repkta est iuquit, universa terra ut co-
9
dies salutis (II Cor. vi, 2). Audiamus ergo quid Isaias
gnoseat Dominum, ut aqua multa operial luare. Et erit adjungat: Dedi te inquit, in testamentum gentium ut
9 9

in iila dte radix Jesse, et qui exsurqet principium ha- incotus terram 9 et possideas hcereditatem deserti. Kt
bere iu naiiones, in eum gentes sperabunt (Isai. x i , 9 iiiterpostlis dcinde connectit, ct dicit : Ecce isii a
et 10). Radicem Jesse Christuni essc cx scmine David ionginquo vcnient; hi autem ab aquilone ct mari; al\i-
secundojn carnem natuin, nulhis quoquo modo chri- auteni ex terra Persarum. Exsulta, ccetum et i/i Iwtitia
9

stianus ignorat: et si contentiosus est, cnm Apostolo esto, terra : emittant montes jucunditatem; quonium
contcudat, qui hoc tcslimottio in Littei is suis utilur misertus est Deus populi sui, et humites poputi sui
(llom. x v , 12). Ilem dicit : Cerminabit ct ftorescel atlocutus est. Dixit autem Sion : Dereliquit me Domi-
Israet, et repiebitur orbis terrarum fructu ejus (IseJ. mu, ct Dcus oblitus esl mei. Numquid capiet obtivio
xxvii, 6). Isracl neiupc filius fuit Isaac, ncpos Ahra- wulierem filii sui y vct potest fieri ut non misereatnr
ham, cui promissum est quod iu scmiuc cjus bcucdicc- fcius uteri sui ? Nunc ecce et si illam oblivio habebit %

rentur omncs gcntcs : quod scuicii Christum inter- me tamcn tui nulto tnodo oblivio capiel 9 dicit Dominus.
prctaiur Apostoius. Vcuit autcm Christus cx scuiiue Ecce supcr manus meas dcscripsi tuos muros y in con-
Abrabam per Isaac ct pcr Isracl, ct deiuceps, sicut spectu ctiam meo es in perpetuum 9 et brevi aulificaberis
gcnerationes ad orttiin Cbristi perlinentcs cvangelista ab his a quibus cversa es. Cum igitur pcr a)»ostolicam
coutcxit (Matth. i). Qtii ergo vuit contra disputare, vocem uon siuamur hoc de populo Jmluwum, &cd
contradicat Evaugelio, ncgct ex seminc Israel vonboo do Christianoruut iiitciligcre, quid inlciiecliu i suniu*
Cbristum, ut possil iiegare quod Isaias dicit, Cermi - iu co quod ail hoc loco Isaias, Et brevi adificaberis ab
nebil et fiorercet Israel, et replebitur orbis terrarnm his a quibus etersa cs; uisi rcgcs leinu qui primo
(ructu ejus. Itcin dicit: Ego Deus primus, et in Ins qute perscquebantur Eccicsiam, post adjuturos cam tauto
seoeitienl ego sum. Viderunl geutes, el tinmerunt fiues aiitc praediclum ? Scd quia multi coruui iu suis i n i -
terree (Isai. XLI , 4, 5 ) . Uoc est quod alihi Scripttua quitalibus morituri eraut, adjungit et d i c t l : Ei qui
dicit, Primus ct novissimus (Apoc. xxu , 13), ut sit « desolaverunt te 9 discedent a te. Dcrude quia onuics
e t « , quas sunt Itlterae in signo Chrisli omnihu* ootic. goutcs adjungcrculur Ecclesix, sdpiilur c l d i c i t :
Pro eo etiira quod ibi est, novissimus, bic |iosiium cst, Circumspice ubime ocutis tuis, et vide universos* Vivo
et in his qnee edoenient ego sum. Iluic crgo manifesta- ego dicit Dominus : omnes hos indues te
9 9 et dispoues
tioni cotitradicuui, qui nolunt crederc, imo qui no- eos ui otnamentum novat nuptee; quoniem qum deserta
luut jam vidcre compleri quod scquiltir : Yiderunt fuerunl in le el corrupta et detapsa
t 9 nunc Ut maxiiua
gentes; et thnuerunt fines terree. llem paulo p o s l : Ja- arctura eruut per eos qui commorantur istic : longe a
cob puer meus suscipiem ilium;
9 Isreel electus, suscepk te effkiatdur, qui te transvorabanl . 1
Dicent enimin
tum auima mea. Dedi Spiritum meum in illum : judi- aurm tuas filii lui qnes amiscrasi Angustia uobis est in
esum gentlbus proferet. Non clamabit, neque cessabit, isto loco, faeito itaque nobis etiem nunc locum m quo
ueque amiietur foris vox ejus. Arundinem quassatani non eommoremur. Tu vero dices in corde tuo: Quis genera-
coufringei, et lignum fumigaus non exstinguet, scd cum vit mihs utos, cum sciam esse me sine fiUis ei viduam ?
veritate proferet judicium. Refulgebit, et non coufrin- Quis ergo istos educavit udhi ? Ego euim dereiicta fui
getur donec fonat in terra judicium : et ii» nomine ejue
f
svta 9 hiautem mihi ubi erant? Sic dicit Domiuus :
geutes sperabunt (Isai. XLII, 1-4). Hoc testimonium dc Ecee totlam in uationes manus meas 9 et iu insulas
Caristo intelligcndum, et in Evangelio positom cst. sigjtum meum 9 et adducam filios luos iu sinu 9 fiUas
Qui audet, conlradkai: qui autcm non audet, speret etiam iuae super humeros portabunt: et eruut reges
ia cum curo gemibus, et ab unitate gentium iu cum edacatoree vestri; quce autem priucipates sunt, nutri-
sperantium non recedat; aut si recessorat, redeal,**e ces vestror, super terram dcclinantes faciem depreca-
percaL buntur te, et vesligia pedum tuorum elingcnt, el scics
quouiam ego Dominus, nec erubesces (Isai XLIX, 5 23).
16. Hem dicit hakts: Et uunc sic dicit Doudnus :
Et paulo post adjuugit, ct d i c i t : Audite me; audiie.
Qui finxit me in utero servum sibi ut congregem Jacob
9

populus meus; reges quoque, intendite mihi; qnonimn

et Jsrael ad eum; appropinquabo iltum, et honorabor
lex a me prodiet 9 et judicium meuut in lucem gentibus.
coram Domiuo 1
, et Deus meus erit mihi virius. Et
Appromnquat mature jnstitia mea et saUUare meum
9
emt mihi: Maximum libi erit hoc, vocari te puerum
profkiscetur, et m brachio mco gentes salvautur (Id.
meum, ut constituas tribus Jacob 9 et prokm israel
LI, 4, 5). Dc hoc brachio Scripiuras apostolkas cou
eeuverlas. Et posui te in testamentum generis in tucem
sulamus. Curo cnim apostolus Paulus dc Juda ortu»»
ftnlium, al sis salus usque ed fmes terres. Et pnuk>
infideiitaie ejusdetn prophetx testimouium posuisset.
patt: Sk didt, iuquit, Dominus Israei : Tempore
quod cis Chrislus nou fucrit rcvclatus , hoc posuit:
apttssime exaudivi te, et in die satutis odjuvi te. Ccrlc
Quis credidk audilui nostro ? et brachr\m Domini cui
isla verba cum coiumeinorasset aposlolus Paulus,

1
ln Floriacensi U s . , et tsraet. ,td eum appropmquabe, et 1
Editi, qui comnwrantur. tsti e longe a le eficinntur, qui
honorabo coram ronuno. l n g n p e o L X X est, snnachthisotnai, te transvorabtmt. castigantur ad rtoriaceusem manuscri-
kqi .iujathtoojmi cnaimon kuriou. Ifum.
403 CONTRA DONATISTAS EPISYOLA ,
revelatum est (flom. x , 16; Isai. LIII , 1) ? Deinde in
conscqucntibus adjungit Isaias et dicit: Erumpant
tmtitia simul deserta Jerusalem , quoniam misertus est
ejus y et eruit Jerusatem, ct patefaciet Dominus
chium suum sauctum in conspectu unhersarum
tium, et videbunt omnes nationes usque ad
terrce satutem qum a Deo est (Isai. u i , 9 , 1 0 ) . Quis
8
tam surdus, quis tam demens, quis lam menie cawis,
nl * his tam evidentibus testimoniis obtoquatur ?
17. Sed ad msnifestiora veniamus. Certc saera-
tissimas nupiias in Scrjpturis novimus; sponsuui
et sponsam, Christmn c l Ecclesiam. Uiruinque de-
scribit i s a i a s , ne forle in eorum aliquo erreinus,
quod cui acciderit, utrumque amittit. Quia de boc
conjugio in sacramcnto dictum est, sicut tesiaiur
Apostolus, Erunt duo in carne una (Ephes. v , 31).
ergo prior ipse describitur : post multa qtue dc iilo
fta dicit lsaias, ut el ipsl obmutescant Judaci; nc
longum sit omnia meihbrare, hoc paululum advcrtitc.
Et peccata, inquit, eorum ipse portabit, ideo hmredi-
tate possidebit muttos, et forlfum partietur spotia,
pter quod tradita est in mortem anima ejus. et inler
iniquos deputatus esl, et ipse peecata muttorum
wtnl, et propter iniquitates nostras traditus est (Isai.
L U I , l l e H i ) . Hcec de Domino nostro Jesu Christo
tanto ante praedtcta ct propbctata fatemini . Ilic
crgo sponsus utquid traditus est ad mortem, utqutd
inter iniquos dcputatus est tanta humihtate celsitu-
dinis suae? Quid e g k , quid acquisivit? Qnis ita
aurdus cst, ut baec non audial ? quis ita obtitsus ,
nt non iutclligat? quis ita caecus, ut non videat?
Ideo inquit, ipse hcereditate possidebit mutlos, et fer*
y (Isai. u v , 1-5). Ecce qtiousquc jussa cst exlcmlere
lium pardetur spotia f propter quod tradita esl in
tem anima ejus et inter iniquos deputatus est. Quid
cst, haeretici, quod de paucilate gloriamini, si pro-
pterca Dominus Jesus Christus traditus est ad mor-
tem, ut haereditate multos possideret ? Et qui sunt
hi muhi, v e l qttam latc occtipant terram; quae so-
quuntur audiamus.
IS. Pnrnuntialo sponso et exprcsso, proccdat ct
sponsa in verbis hahc : lcgamus eam in veritate pa-
ginamm sanctarum, et agnoscamus in orbe tcrrarum.
Iloc testimonium de sancta Ecclcsia pradictum ctiam
Paulus apostolus posuit. Non cst quo fugiat eonteii-
tiosa tergi versatio haereticorum. Lmtare, sierilis, inquit,
qnm non paris; erumpe et exctama, qum non
quoniam multi fUii desertm, mugis quam ejus quee habet
eirum (Catat. tv, 27). Ubi cst, inquam, quod dc pau-
citatc gloriamini? Nonne isti suntmulti, de quibus
paulo anle dictum est, Ideo ipse hmreditale possidebit
muttos ? Nam quae est lurrcditas ejus, nisi Ecclesia
ejus? Mutti, inquit, /f/it deserue, magis quam ejus qum
1
R d i t i , ermnpal. At Ftoriacensis codex, erumpant:
f c r t u r a d , deserta; gnece, ta erema.
* Floriaccnsis c o d e x , intima terrm.
* A m . e l Ftoriacensis codex c a r e n t p a r t i c u l a , ut; q t i »
q u i d e m i s l i i i c n i h i l n o c e t : sed uifra p o s i v e r b u m , obtoqna-
t:r ; p e r p e r a m a d d i t u m i u c r a t t n e x c u s i s , nisi qui nescit
quid loqHattir, q u o d a F l o r i a c e n s i mantiscrt| to al>esL
* s i c F l o r i a c e n s i s c o d e x . At c d i t i , fatenmr.
1
In fc&>., obtunstis.
40*
habet virum: Synagogam scthcci Jud;cortHii voleiis
1
intclligi virum habenlem, qiioniam accepcrat legein.
Uinc jam potest dijudicari qnod dicimus. Com|iarcnt
bra- isti multitudincm suatn in Afris vel in Africa consti-
geu- tutam, cum multitudine Judicorum pcr omnes terras
ultima quacumque dispersi sunt, et vidcant quam sint in i l -
lorum comparalionc paticissimi. Quontodo crgo de
sc dictum assignabunt, Mutti fitii deserlat, magis quat»
ejus qum habet virum? Rursus coinpareut inultiuidi-
ncm Christianorum per omnes gentes, quibus non
communicant, et videant quam pauci siut in compa-
ratione omnes Juda?i; et tandcm aliquando inlelk-
gant iil Ecclesia catholica toto orbc dilTusa, istam
prophetiam csse coiiiplclaui: Multi filii deserlm, rnagiu
quam ejus qum habet virum. Scd cui habcnli virum
Sic bsec deserta praetata fueril in mullitudine filiorum,
sit obscurum, sil in aenigmate: banc tainen esse Ec«
elesiam Christi, dc qua dictum cst, Multi fitii de-
sertm, magis quam ejus qum habet virum, quisquis cou-
tradicil. non mibi, sed Aposlolo contradicit.
pro- 19. Undc autem muhos filios essel habitura, con-
scqttcntcr adjungil, et a i t : Dixit enim Donunus, Di-
tusii- tata tocum labernacuH tui el 1
autarum tuarum; fige;
noti parcere, tongos fac funicutos tuos, et patos tuos
confirma, adhnc-in dextram et in sinhlram extende :
4
et semen luum gentes possidebit, et civilates desertas in^
kabitabh. Ne timeas, quoniam prmvalebis, neque verea-
rh quod detestabilis fueris. Confuswnem mlemam o4/i-
vhceriSj ignominim vidukath tum non eris memor: quo~
f
niam ego Dominus qui facio te, Dominus nomen illi, ei
qni tiberavit fc, Deus Israel wdversm lerrm vocabitur.
mor- ftiuiculos, donec Deus ejus Israet univcrsae tcrnc V<H>
cetur. De illa quippc ct ei dicitur alio loco pcr eum-
dcm prophelam : Propter Sion non tacebo, et propter
Jerusalem non quiescam donec prodeel skut
f tuxjustt-
tia mea; satvatio autem mea sicut facuUt ardebil, et vi-
dcbunl omnes gentes justitiam tuam, ct reges honorem
tuum : et vocabit te nomine luo novo, quod Domieue
vocavit ittud; et eris corona pulchriludinh in conspectss
Domini^ et diadema regrd in manu Dei lui; et jum norn
vocaberh dereticta, et terra tua non vocabitur deserta*
Tu enim vocaberis voluntas mea, et lerra tua orbk ter-
rarum (Id. LXU , 1-4). Quid dici inanifesttus adltuc
cxigendmn est? Eccc ex uuo propheta quam multa,
parturis; quam chra r ct tauieit resistitur et contradicitur, nor
cuiqiiam homiui, scd Spiritui Dei, c l evidciitissimae
verilati. Et tamen ab ets qtii nomiue christiano glo-
riari vohint, gloriae Christi ipsius invidctur, nc ista ,
quae lanto antc dc illo pracnuutiata sunt, crcdantur
implcri, cuin jam non praenuntianlur, sed ostendtm-
tur, videnliir, tcnentur. Jamvero si de omnibus P r o -
phetis Ecclesiae prxsignatae, quam sicat lcgimtui v
rc- cernimus, testimotiia comgcre iit hanc unam Episto~
lam veiim; vcrcor ne ipse vidcar judicare pauca csse,
* Ijovanienses adjecerunt h i c , pelks f tame4si noc ta
manuscriptis r e p e r i a t u r s et loco, autarum; legendum pu-
taat, aulmarum; vel, aulmorum. Graecc est, tbn
vkle tib. 16 de c i v i u t e D e i , cap. 29.
405 v u L c o DE UNITATE E l I L E S t a : LIBER UNUS.
quac lam ntulta sunl, ul cx islo solo l»aia si omnla
cougregarc vcUcm, niodum dcbiti scrinouis exce-
uVacw.
CAPUT Y i l l . — 20. Jam ergo pauca de Paalmis
audiamus, lautoaate caiilala) cl nunc j.mi complcri
r essc pranlicta invictissimc defcnduntur. Nuilus atiteni
cian magno gaudio vidcamus. E l prius illud ipstim
QIUHI Pelilianus in Epistola sua quo orc posuerit
ncscio , nudiaitt ct judiccni. Dominus dixil ud me ;
1'iliut meus es lu; cgo hodie gcuui le. Postuia a me ct
dabo libi gentes hmreditaiem tuatn 9 el
tnam fines ierrte (PsaL u, 7, 8). Quis enim chrislia-
uus unquam duhilavit lioc de Christo csse pracdicluin,
aut banc haeredilalem aliud quam Ecclcsiam cssc i n -
lcliexit? Et quia bouos ct mnlos intra eadem relia
Sacramenlorum crat hahitura, Reges eos, inquit, in
virga (errea, tanquam vas figuii conteres eos. Eadcm
quippc firma cl inflexibili juslitia boni reguntur, uiali
conteruntur.
21. Quis tam devius el absurdus esl a diviuis elo-
quiis, qui non ipsum Evangclium rocognoscat, cutn
canlalur ille psahnus ubi scriatunt esl, Fodersmt ma-
nusmeaset pedes meos, dhtumeraverunl
mea. fpsi vero consideraverunt et eonspexerunt me
viscrunt sibi vestimenla mea el super vestimentum meum
t
miserunt sortem (PsaL xxi, 17-19; UaUh.
tt Joan. x i x , 24)? Quando etiam cum boc (actum
Evangelista narrarct, hujus tcslimonii mcmor fuil.
Quid aulcm bujus crucis prctio, quid lantac cclsiludi-
nis tauta huniilitate, quid illo innoccutissimo et di-
viuosanguinc comparatum cst, nisi quod illic in
cotisequentibus dicilur : Commemorabuntur et conver-
tentur ad Dominum universi fines terrm;eladorabunt
conspeclu ejus univertm patrice gentium : quoniam
mini csi regnum, et ipse dominabitur gentium
x s i , 2 8 , 29)? Nonnc Apostolus dc praedicatoribus
Novi Tcstamenli dietum cxposuit quod scriptum cst,
In omnem terram exivil sonus eorum, et in fines orbis
lerrm verba eorum (Rom. x, 18; Psal. XVIII, 5)?
quo alio nisi dc Christo inlelligitur : Deus deorum
Dominus loculus ett et vocavit terram a solis orlu usque
9
ad occasum; ex Sion species dccoris cjut (Psal. X L I X ,
1,2)? Cujus, nisi Christi vox est, Dormivi conturba-
tus t Et unde conturbatus, sequitur et dicit, FUU ho-
minum dcntet eorum arma et sagittm 9 el lingua
machmra acula: quorum nisi eorum qui clamaverunt,
Crucifige, crucifigc (Luc. x x i u , 21)? Utquid hoc Uw
tum? Cui bono, cui lucro? Audi quid sequatur:
Exaltare tuper coelos, Deus, et super omnem terram
gloria tua (PsaL LVI, 5 , C). Ecce babes Chrislum in
passionc dormisse, ct rcsurrectionc super ccclos
ascendissc. Et unde gloria cjus supcr omncm tcrram,
iitsi quia Ecclcsia ejus pcr omncm lerram? In his
duabus sententiis brcvissimis, vos, hxretici, totuin
quod inter nos agitur interrogo. Exaltare inquit, su- 9
per cmlot Deut, el super omnem terram gloria
9 lua.
Cur Dominum Christum cxaliatutn super coeios pra>
dieatis, et cjus glorue supcr oinnem terram non
commuuicaiis?
1
Porte, qtutre potuerU.
406
22. Psalmus septuagesimus prmtus in Sahmonem
tiiuialur: scd quia i l a dicta sunl qua$ i n illum regein
temporalcm, ct postoagraviter pcccaulem, convcniie
non possunt, etiam contra ipsos J u d x o s dc Chrislo
hocchristianusncgat.Taliacnimdicta6nnt, de quibus
1 dubitari noit possit, quod ad Christura pcnincani!
lhi eliam dicuutur ha3c, ubi agnoscalur Ecclesia toto
9
orbc diffiisa, omuibus ciiam rcgibus Cbrislo suhjuga-
possessionem tis (a): Et donututbitur, biquit, a mari usque ad marc t
el a flumine usque ad terminot orbit terrm. A flumine
utique ubi eum Spirilus sanctus i n columb;e specic,
cl vox dc coelo manifesiavit. Dcinde seqtiitur: Co-
ram illo decident AZthiopct, et inimici cjus ierram lin-
gmt. Reget Tltarsit et insulai munera offerent, reges
Arabunt et Saba dona adducent. Bt adorabunl cum om-
net reget , omnet gentet servient ei. Et pauto post :
1
Et benedicentur in eo omnet tribut lerrm, omnes gentes
magnificabunt eum. Benediclut Dominus Deus Israel,
qui fecit mirabilia solus. El benedictum nomen glorim
ejus in mternum et in tmcutum smculi. Et reptebitur
omnia ossa gtoria ejus omnis terra. Fiat fiat. Ite nuuc, Donatisla?,
9
9 di- e l clamatc : Non flat, ttou flal. Vicit vos Dci vcrbum
diccns : Fiat fiat. Eccc manifestata cst in ^afmis
9
x x v u , 50, Ecclesia tolo orbc diffusa, supcr quam rcquiescil
gloria rcgis cjus. Unde e l ipsa regina cst spcnsa cjus,
de qua ei dicilur iu cpiadragcsimo quarto psaluio :
Aslitit regbia a dcxtristuis in vestitu deauralo, ch-
9
cnmamicta varietate. Et ad eam ipsam exlioriaiidani
continuo divinus scrmo dirigilur : Audi filia et vide9 9 9
et iucUna aurem luam, et obtieitcere populum tuum ct
9
donmm patrit tui; quoniam coucupivit rcx tpeciem
in
tuam, qtda ipse est Deus tuus. Atteudite uude co^pcrtt
Do-
alloqui sponsam Christi divina prophciia : Audi, i n -
(Psai.
quit, fiUa, et vide. Yos autem nec audirc vullis ha?c
pracdicia, uec vidcre completa : et tamcii ct auditis ct
videtis inviti. Auditc ergo qttid paulo postci dicilur :
audite hoc ex pagina dtvina quomodo pranuntiolur,
Dc
et videte iu omni terra quomodo compleatur. Pro pa-
Iribut tuit, inquit, nati sunt libi fiUi, constUues eos
principes tuper omnem terram. Quam tnulta pncter-
caui de hac re testimonia Scripturarum, uorunt, qui
lcguut; et ego novi, scd onerare Epislolam nolo, cui
responderi flagilo.
eomn
CAPUT IX. — 23. Quid ad luoc dicturi sunt qu:v.
commcmoravi cx Lege, et Prophetis, ct Psalmis dc r
Christi Eccicsia, quae loto orbe diffunditur, cui nia-
lunt reptignare pcrversi, quam coinmuiiicarecorrccti ?
Quid, iuquam, dicluri sunt, uirum hoec Calsa csse, au
obscura? Sed falsa esse nou audent diccre : prcmuu-
tur cnim moie Uintae auctontalis. Ikec ergo c u m vcra
esse fateantur, impleri non posse conlcndunl: qtiasi
aliud sit prophetiam crimitic falsitatis arguero, quam
dicerc ; quac pracnunliavit, non possc compleri. Iloe
cst cuiiit dicere uon essc proplielinm, scd potitis pscu-
doprophetiam. E l cum quacsieris ab eis, cur hxc i u i -
Editi addunl, tcrrm; quod a Floriacensi Ms. alicst, et
1
agracoLXX.
(a) vide tib. 17 de CWitate Dei, cap. 8..
407 CONTRA DONAT! TAS EPISTOLA, 40S

pleri non poeemt; respomlent: QWH hominu notunt.
Cum arbitrio quippe libero, inqiintnt, homo creatus est. ei
sivuU credit.inChriiium;sinonvuU
t t noncredil:si>«/l
perseveral in eo quod credil; si uon vult, non pcrseve-
raL Kt ideo cum catpisset per orbem terrarum crescere
Ecciesia, noiuerunt homines pcrseverare , et defecit ex
omnibus gentibus chrisliana religio excepta f parte
nati. Qtiasi vcro nescierit Spirilus Dci futoras boini-
iiunt voluntatcs. Quis boc itisanissimus dixcrit ? Cur
ergo non lioc polius pranuniiavit, quod de volunlatU
bus bominitm scicbal futurtim ? IIoc enim modo quo
isti pulaul haec essc prxdicta, quisquis voluerit po*
tcsi esse propheta, ut cum ea quae praedixerit, ira-
pleta non fuerint, respondeat, llomines nolucront:
libero enim arbitrio christiaiii stint. Hoc modo pote-
dum. Vide quemadmodum decorpore adjungat, quod
est Ecclcsia, ut nos noc in sponso, noc in sponea c r -
rare permittat. Et preedicari, inquit, in mmiue ejns
pccnitentiamt et remissionem peccatorum per emues gen-
tes, incipientibus ab Jerusalem (Lue. xxiv, 44-47).
Quid bac voce veracius, quid divinius, quid iuanifi -
Do- stius ? Mc piget cam commcndare vcrbis nieis, c l h c -
reticos non pudet eam oppugnaro verbis suis.
25. Dicant ea testimonia , quae posui de L c g c , et
Prophetis, c l Psalmis, obscura esse et flgtirate dicta
etiam alitcr posse inteliigi; quanquam et in ets cgc-
rim qnatitum potui, ut nec Ivoc atideaitt dicerc : sed
eccc dicanl. Numquid et hoc obsctire dictum , aut
senigmatis velamento intimbratum est, qtiod ipse
Christus d i x i t : Quia sic scriptum est et sic oportebal
t

rat aliquis propbetare Christum non in cruce passu- Christum pati t et resurgere terlia die et prcedicari in
t

rum, scd gladio morilurum; uictim aliler faclum es- nomine ejus pamilenlinm et remissionem peccatorum
sct, responderct, Quid ego feci? Homiues hi libcro per omnes gentes incipientibus ab Jerusalem ? Si obscu-
t

arbitrio constituti noluerunt ei facere quod ego prae- rum est, Dormivi conturbatus; numquid obscurura
dixeram, el hoc fecerunt quod ipsi voluerunl. Jam est, quia oporlebat Christum pati ? Si obscuruiu est,
cui non oceurrat, quam mulla isio modo potcrant Exailare sttper coelos, Deus; numquid ohscorom c s t ,
propbelari, vcl etiam possunt a quihuslibet homtnw et resurgere tertia die? Si obseurum est, Super omnem
bns? Quis cnim dubitaverit quod Judas Christum, si terram gloria tua (Psal. LVI , 5, 6 ) ; numquid ohscu-
voluissct , non utique tradidisset: ct Pclrus, si vo»
1 rum cst, et prafdicari in nomine ejus pamitentiam f et
liiisset, ter Dominum non negasset? Scd ideo fuit de remissionem peceatorum per omnes gentes? Si obscu-
islis cerla prardtclio, quia et Deus etiam fuluras prae- rum cst, Deus deorum Dominus iocutus est, ei vocavit
videt voluutates. terrum, a soUs orlu usque adoccasum ; mnnquid obscu-
CAPDT X . — 94. Verumtamcn quanquam haec et rum cat, et preedicari in nomine ejus posnitentiam el
tardis cordibus patcant, audiamus hinc et ipsius remissionem peccatorum per omnes gentes ? Sic enitn
Verbi vocem oro proprije carnis expressam. Certe terra vocata cst a solis ortu usque ad occasutn,
cum post resurrectionem praeberol sc ctiam conlro» quemadmedum ipse ait, Non veni vocare justos, sed
ctandtim atquo palpandum manibus dubitaatium d i - peoeetores iu pamitentiam (Matth. i x , 13). Si obscu-
scipulorum, ct cum acccpissct coram illw, ct maudtt* rum cst, Es Sion species ttecoris ejus (PsaL X L I X , i ,
casset quod ei porrexerant, dixit eis : Isti sunt ser- 8 ) ; numquid obscurum est, incipientibus ab Jerusa-
moncs quos locutus sum ad vos, cum adhuc essem ve- tem? Ipsa est enim Sion quae Jerusalem. Sed quid
biscum, qtda oportebat adimpttri omnia scriptn m Lege ad me? Dicanl ca qua? posui de Lege^ et Prophetis,
Moysi, el Prophetis f et Psalads de me. De quo an ot Psaimis, non pertincre ad haec vcrba Domini, qoae
tem, nisi de illo scripta sunt, quaenos mioqio com« m Evangelio leguiitur : non curo, nec resisto. Certo
roemoravimtis ex Lege,et Prophetis,et Psalmi*, sic- tamen ntst in Lege, et Prophctts, et Psahnis boc
ut pcr singula dcmoustravi? Cum crgo ipsc dicat prxdictum csset, sivc in eis tcstimoniis quae ipse
qui Veritas est (Joan. x i v , 6 ) , Oportebot adimpleri adhibui, sive in aliis, ueqtiaquam dixissct Dominus,
omnia; quomodo isii negant, nisi quia vcritati inimici Oporlet hnplcri omnia quce scripta sunt in Lege Moysi t

sunt ? Si autcm obscura cssc adhuc dicunt, et bine et Prophetis et Psalmis de me: ac deinde aperto eoruni
ipsum capul audiamtts verissimum demonstratorem scnsu ut intelligcrcnt Scripturas, doceret ea ipsa q n x
corporis sui. Cinn cnim dixisset, quia oportebat adim- de illo scripta sunt in Lege, c l Prophetis, el Psahnis,
pleri omnia scripta in Lege Moysi t et Prophcds f et co modo ut diceret, Quoniam sic scriptum est, et sic
Psalmis de me; tanquam quxreremus utrum in co oportebat Christum pali et resurgere lertia die , el prce*
(jtiod dixit, de me illic intelligemla cssct Ecclcsia ,
t
dicari in nondne ejus pamitenliam et remissionem pec-
f roptcr id quod scriptum csl, Erunt duo in carne una catorum per omnes gentes t incipientibus ab Jerusa-
(Cen. i i , 2 i ) ; utnon solumdecapitc, verum etiam de tem. Non ego potuerim in Lege, et Prophelis, etPsal-
(orporc ccrta divina oracula teneromus, sequilur mis h r c scripta cognoscere : ibi tamcn hoc esso
Evangelista ct dicit : Tunc aperuit ilHs sensum, ut iit- scripttun ille dicit, qui Veritas est. Sed etsi haec ibi
teUigerent Scripturas, et dixit iUis : Quoniam sic scri- scripta esseuon diceret, procu) dubiosuhlceretChri-
ptum est, et sic oportebal Christum pati, et resurgert stianis quod Christus ipse dixissct, oportere pradicari
a morteisdertia die. llic ipsum cuput osieiiditur, quod in nomine suo pcenitentiam el remissionem peccatorum
ctiant se tuanihus discipuloruin prabuit coiilrectan- per omnes gentes, incipientibus ab Jerusatem. Sed du-
bitaulcs discipulos suos quanivis conspccto et contre-
ctato ejus corpore , majore doctimento Scripturanun
1
t-l<ctacensis c o d c x h i c c t i n t a , loco, si voluissett habet, voluit confirmare, qtiam quod sc ipse visibilem atquc
si mtuisset.
409 t u L C O DE UNITATK EG< .ESIiE LIBER UNUS.
paipabilem mortahumscitsibusadmovcbat. (a) Tenea-
mus orgo F.cclcsiara cx ore Domiiii desigtiatam, uude
cceptnra, ol quousque pervenlura essel; eoepiura
scilicei ab Jerusaiem, el pervenlura in omnes gentes.
2;). Hic jam quisquis dixerit, Jerusnlem nnn illam
visibiiem civiiatem inteUigendam, scd (igiiratc posi-
tam, ut spiritualiter accipiaiur tota Ecclesia a*terna
in coelis , el cx parte in lerris peregriiia; poiesi di-
ccre etiam iilud figuraie dictum, Quia oportebat Chri-
sium pati, et resurgere tertia die. Quod qnisquis dixe-
rit, nec quoquo modo cbrislianus habeitdus cst. Sicut
ergo illud proprie posilum est, ita et quod adjunctiim
csl de omnium gentiura Ecclesia iocipiente ab Jem-
salem. Exposuit enim Dominus h ec dc se dicta essc
in Legc, ei Propbetis, el Psaimis: et utiquc ipsa ex-
positio non potuit esse figurata; alioquin non cssct
expositio. Dcindc cum Jerusalem figtirate posila et
spirituaiiler intellecta universam Ecclesiani significet,
quomodo universa Ecclesia incipit ab univcrsa Eccie-
sia, tanqiiam Jerusalem incipiatab Jcrusalem? Mani-
festum est ergo proprie positum dc illa civitate, undc
ctiam coepisse probatur Ecclesia, ctiam atquc ctiam
i|>so manifestanle, ct nuilam insidiarum latebram cal-
liditati hacreticae rclinquente. Sic enim scquitur ct
dicit : Et vos horum testes; et ego mitto promstshnem
meiim tuper vot. Vot autem tedete iu civitute quoudus-
qne induwnini vhrtute ex aito. In qua utiqnc civitatc
sedere cos jussii quoadusquc indtterentur virlute ex
alto, id c s i , Spiritu saiicto, quem sc missurum cssc
promiacrat, ab ca civitale coepttiram pra?dixit Eccle-
siam. Si autem non eant putanl essc Jerusaicm, an-
tiiaiil quod scquitur : Produxit autem illot utque Be-
thaniam , el levavit nmnut tuat, el benedixit iltot Et
factum ett cum benedixisset illot, ditcettit ab eit. Et ipti
reverti tunt cum gaudio magno in Jerutalem, et fuerunt
temper in templo laudantot Deum (Luc. xxiv,^48 55).
Eccc ubi ostenditur Ula civilas, in qua cos sejere
jussit, donec induerentur virmteex aito.
CAPUT XI (b). — 27. Et hic quidem quot diebus
cum eis fucrit, posteaquam se vivum posl passiooem
suam octilis eorum et manibus dcmonstravit, prae-
termissum est; non autem tacctur in Actibus Aposto-
lorum, uhi rursus eadcm manifesiatione verboritm
domjnicorutn fulura per orbem terrarum pracnutttia-
tur Eccicsia: ubi nuilus omuino dubilare pertnittalur,
nisi qui desanctarum Scripturarum fide dubitat, illam
cssc Jertisalcm visibilem civitaiem, tmde coepit Eccle-
sia post Domini Jesu Christi resurreclionem ct asccn-
aioncm; nec aliud eum voiuisse ostenderc, nisi bitjus
terrae ioca, unde illi daret ittitiuro, et quomodo cam
par cuiicta indc diffunderel. Sic enim scriptum c>t in
Actibus Apostolorum : Primum qmdem termonem fcci
de omnibut, o Theophile, qum ceepit Jetut facerc el do>
cere utque in diem quo Apottolot eiegU per Spiritum
tunctum, mandane eit prwdtcere Eoangetium : quibut
et manifettavil ee iptum pott pastionem tuam iu mutdt
tignit^ per dies quedragiute apperent eit, et ditputam
{a\ Apud A m . et Fr., cap. 10.
\0) Nulla htc divisio ajmU Am ei Er,
410
de regno Dei. Et cum convertaretur cum dt % prmcepit
eit ne discederent ab Jerosolymit, ted exspeetarent pro
ndstionem ejus, quam auditiit, inquit, ex ore meo. Quia
Joannes qrddem baptizavit aqua vot autem Spiritu tan-
%
cto baptiznbhn4ni quetn et accepturiettit non potl muttot
t
hot diet. At illi quidem convenientet inlerrogabant etim,
dicentet: Domine si in Umpore hoc restitues regnum
%
Jtraet? Quibut respondens dixit: Pion ett vestrum scire
tempora vei momenta\ quce Pater potuit in sua pote-
state; sed accipietis virtutem Spiritus tanclt tuperve-
nientem tit vot tt critii.mihi textes in Jerusalem, et in
t
totaJiidva, et Samaria et usquein lotam terram (Act.
t
i , 1-8). Ecce ct hic manifestatmn e*t undo coeptura,
ct qupusque pcrventtira cssci Ecclesia.
98. Quid ad k c c dicunt qui christianos sc super-
bissimc dicuut, ct Cbristo apcrtissime conlradicunl?
Nos hanc Ecclcsiam tenemus, contra istas divinas
voces nullas humanas criminationes admittimus. Mo-
vet enim nos pturimum, quod Dominus nosler, cui
non credere sacrilegutii ct impium cst, uovissimis
verbis suis, quae habuit in terra, bnec primitivae E c -
ciesias documenta salubria ct novissima dercliquit.
His enim dh:tis mox asccndit iu ccelum * proemuuirc
voluit aurcs hostras adversos cos, qtios procedentibus
tcmporibtis exsurrccturos csse praedixerat, et dictu-
ro«, Ecce hic est Christut % ecce itlic (Matth. xxiv, 23).
Quibua nc credcremus admonuit. Nec utla nohis ex-
cusatio est, si crcdidcrimus conlra vocetn pastoris,
tam claram, lam apenam, tam manifestam, ut ncmo
vei obtusus ct tardus corde possit dicere, Nbn inlel-
lexi. Qtiis cnim non intelligat, Sic oportebat Chrittum
pa$i etresurgere tertia die, et preedicari in nonune ejus
%
peenitentiam et remissionem peccatorum per omnet gen-
ies, incipientibut ab Jerusatem ? Qtiis non intclligaf,
Eritis ntilii testes in Jcrusalem, et in tota Judma, et
Samaria, et usque in totam terram? His dictit t elevatus
etl el uubes tuscepit eum et videruut eum eunlem in ceclum?
% %
Quid hoc est, rogo ? Cura vcrba novissima hominis
utorienlia audiunlur, ituri ad iuferos, nemo cum dicit
csse mcntitum, ct impius judicatur haeres, qui forie
illa contempserit : quomodo crgo cffugiemus irani
Dci, si vel non crodcntes, vel coutcmnentes repule-
rimus verba novissima, et unici Fltii Dei, et noslri
Dommi ac Salvatoris, et ituri in ceehun, c i indc pro-
spccturi qtiis ea ncgiigat, qtiis obscrvet; et iude vcn-
turi, ut de omnibus judicet ? Ilabeo manifestissimam
voccm pasioris mei, commeiitlontis mihi ct sinc tiilis
ambagibus csprhnetilis Ecclosiam : mihi impittaho s i
ab ejus gregc, quod cst ipsa Ecclcsia, pcr verha hoini-
nuin seduci atqno ahcrrare volucro; cum mc pr.Tser-
tim admouuerit diccns, Qum sunt ovet mem vocem 9
meam audiunt ct sequuntur me (Joan. x, 97). Ecce vox
ejus clara et apcrta : hac audita qui eum non seqni-
titr, quomodo sc ovem ejus diecrc audchit ? Netm*
inllii dicat: 0 quid dixit Donatus, o quid dixit Pairae-
niauus, atit PontiiH, aul quilibet illorum ! Qtiia nec
caiholicis cpiscopis conseiitiendum e s l , sicubi forte
1
in Floriacensi codice deest, vcl momentn; quod alibi
omitti solet in mauuscrq lis. /
411 CONTRA DONATISTAS EPISTOLA, 412
fallunlur, ul conlra canonicas Dci Scripturas aliquid bes audiebant toquenles illos suis linguis magnatia Dei.
sctilianl. Sed si cusiodito 1
uniiatis ct cliariialis viu- Stupebant autem et kmdtabant ad invicem dicentet:
culo in hoc incidunt, fiet in eis quod Apostolus ait ; Quidnam vutt hoc esse ? Atii vero irridebanl eos dicettles:
9

/•:/ si quid atiter sapilis hoc quoque Deut vobit revelabii Quia musto repteti sunt itti. Stant vero Petrut
f oum
(P/ii/ipp. iii,15). Jaraveroistaedivinaivocesdenniversa undecim disciputis, elevavit vocem suam, et tocutus est di •
Ecclesia, ita mamTestac sunt, ul contra eas nisi baeretici cens: ViriJudmi f etuuiversi qui habitahsJcrusalem, hoc
anitnosa perversilalcetcacco furore latrare non possini. vobis notum sit: et ca?tera, quibus eos exbortabaUir ad
29. Sed prjcdictam demonslravimus Ecclesiam iu fidem. Quaj cum lerminasset, scquilur Scriptura ira
vcrbo Dei sponso ejus, sivc pcr Legcm, c l Prophctas, narrans : His igitur auditis 9 coinpuncli sunt corde, di-
ct Psalmos, sive pcr os proprium, ah Jerusalcm c c e - ccnles ad Petrum et ad Apostolot : Quid faciemus, rrr i
pturant, ct pcrventuram usque ad lcrminos orhis fratrcs ? Ostendite nobis. Petrut autem dixit ad eot:
tcrrae: qtiomodo autem coeperit ah Jerusalem, el in Pmniteutiam agile, el baptisetur unusquisque vestrum
omncs genles htde diflusa fructificel, in eoJcni verho m nonune Jesu Chrisli in remissionem peccatorum, et
Dci etiam per Apostolos demonstratur, sicul scriptum accipictis graliatn Spirilus sancli. Vobis est enim prc~
cst in Actihus Apostotorttm, quod jatn commemoravi nussio, etfiliis veslris, et omnibus qui tonge sunt quos- 9

dixisse Dominum, Eriiis mihi lestes tn Jerusalem, el cunujue advocaverit Dominus Deus noster. El atiis qni-
in tota Judma, et Samaria f et usque in toiam terram. dem verbis pluritnis testipcabalur eis dicens : Salvamini
Deiiidcsequilur : Hccc cum dixisset, videntibut illiscle- a generatione prava hac. IIU vero recepto verbo hoc,
vatus ett et nubes suscepit cum ab oculis eorum. Et cum
9 crediderunt, et baptixati sunl. Et adjectm sunt in illa
intuerentur in coslum euntem illum, ecce duo viri astite- die animm circitcr tria mittia (Act. l et u). Eccc quem-
runt ittis in veste candida qui et dixerunt: 9 Viri Galilmi, admodum coepta e s t 1
ab Jerusalem , inde itiira Ec-
quid statis respicientes in cmtum ? Iste Jesus qui assum- clesia per omnes linguas : quod ciiant praesignatum
ptus est avobis in cmlum sic venict quemadmodum vi- f est in eis, qui ibidcm constituti acccpto Spii itu sau-
distis eum euntem in cmtum. Tunc reversi sunt inJeru- clo linguis omnibus sunt locuti.
salem a monte qui vocatur Elmon qui esl juxta f Jeroso- 30. Jam pcr alias genles qucniadmodum ierit, quod
tymam sabbuti habens iter. Et cum inlroittenl
9 f ascende- etiam ipse Petms pncdixerat, ubi a i t , Vobis cst pro-
rnnt in superiora 9 ubi erant inliabUantes, Petrus et missio et fiUis vestris et omnibus qui longe sunt,
f quos-
Joawiet, Jucobus et Andreas, Philippus et Thomas , cumque advocaverit Dominus Deus noster; deioceps
DarthoUm eus et Muithmus 9 Jacobus Alphmi f et Simon videamus. Narrantur enim coiisequcntcr ea, quac tmtc
Zeloles, ct Judas Jacobi. Ui omnes erant asservientes gcsla sunl Jerosolymis usque ad passioncin Stcphaui
nnanimes e*ationi cum muiieribus et Maria f qum fuit diaconi: ubi eiiam Saulus commcmoratur consentieiis
mater Jesu tt fratribus ejus. In his autem diebus sur-
% occisiont cjus. Qua completa, ita deinde narratur: Facta
qens Petrus in medio discipuiorum, dixil; erat aulem esl autem in itta die persecutio magna in Ecciesia qumerat
tnrba lunninum circiter centum viginti. Deinde iiarra- in Jerosolymis: omnesquedispersisunt in regiombus Ju-
tur, Pclro facictile sermonem , qucmadmodum Ma- dmm et Samarim, exeeptis Apostotis, qui remanserunl Je-
f

ihias in locum Jud;c traditoris Domini suhrogatus sit. rosotymis. Yidete qttemadmodum deiucepsimpleatur,
Et posicjus ordinatioiieni scquitur Scriptura diceus : qttod per ordincm Dominus dixcrat, Eritis mihi testes
lil cum compterentur dies Pentccostes 9 erant onmes si- in Jerusatem , et in tola Judma , el Samaria , el usque
mul tit unum : 8
el faclus ett repente dt cmlo sonus, velut m totam tcrranu Jam in Jerusalero faclum erat :
dccurrentis spirilus vehementis 9 et replevil totam do- seqtiebatur in Judxa , ct Samaria , propter quod illi
itiifiii, ubi erant sedentes; et vism snnl iilis distributm dispersi suut in rcgionibus Judacac ct Samariac. IIoc
iingum vetut ignis : consedit uutem super unumqucmque cnim dc iliis mox dicitnr: At ilti qui dispersi erant 9

corum et repteti sunt omnes Spiritu tancto, et cmperunt

y transeuntes per civitates el castetla, evangetitabani
loqui variit liiujuit, prout Spirilut dabat pronuntiare verbum Dei. Quia vcro ierant ct Apoa:oli, audiio
itlis. EraiU auleiu inhabitantet inJerusatem Judmi viri quod recepissct Samaria vcrbum D e i , quando per
rcligiosi*, ex omni gente qum est sub cmio. Cwnque fa- iniposilioncm manus corum accepcrunt Spiritum
cta essel hmc vox convCnit multiludo, ac mente confusa
9 sanctum, iia dicitnr de Peiro ct Joanne: Peirus
cst quia audiebat unusquisque eorum sua lingua tequcn-
9 autem et Joannes tesdficati verbum Domini, rediebant
tes eos. Stupebant autem et mirubantur ad invicem di- Jerosoiymam, mullisque viris Samaritanorum evengetr-
centes : Nonne omnes isti qui loquuntur f GalitaH sunt? zabaut Iranseuntes. Deinde narratur de ilio Eunuclio ,
Et quomodo nos audivimus unusquisque propriam lin- qui rediens ;<b Jerosolymis, a Philippo bapt xatus :

guam iu qua nali sunms ? Parthi

f 9 et Medi 9 et Elamilm 9 c s t : el de ipso Phihppo dicilur, Angelus aulem Do-
el qui inlmbilant MesopotamiamJudmi f el Ceppadociam f mini rapuii DhiUppum ab eo, et amptius non vuttt
Pontum f et Asiam Phrygiamquect
9 PwnphyUam f JEgy- eum Eunuchus. Ibal aulem via tua gaudent: PhiU\h.
pium et partes Lybim qum sunt ad Cyrenen, et qui ad-
f put autem inventut esl venitse in Atotum. Unde rever-
venerant Ilomani, Jndmiqueet advcnm Cretenscs ct Ara- f lens evangelitabal per omnes civitates usque dwn venirel
in Cmtaream (Act. v i u ) . Sic ergo iirvenitur ct pcr
1
Aftid i ov., scd qm cuslodito.
* E d i u , in eodtm tcco. At Ftoriacensis codex, in unum. Judaesc c l Samariae civitates praedicatum Evangeliuin.
C r r c e e s l , ejri to aido. 1
A m . et Fioriacensls codex, cmptumetL
* fioriacensis codex, Judmi viri et rcligmi.
4*5 VULGO DE UNITATE Et. C L E S L E LIBEU UNUS.
Rcstabat ergo ut pradicarelur ex ordine c t i a i n p e r
omnes gentcs, sicut Doiniuus dixcrat, usque in
toUun terratn. Yocalur ergo Saulus de c o e l o , fit e x
persecutorc p r r e d i c a l o r , et dicil de illo Dominus ad
Ananiam : Vade, quoniam va$ etectionis est mihi,
portet nomen meum coram gentibus, et regibus,
filhs Jsrael magnificart, Ego fntm monstrabo ei guanta
patietur propter nomen meum. Jam itat]ue tenemus
Ecclesiam in Jerusalem , ct pcr lolam Judaeam, ct
Samariam. Unde apertissime paulo post dicitur:
Ecclesiw qwdem per totam Judmam , et Gatitmam , et
Sanutriam habebant pacem , instructce et confirmatw in
timore Domini, et consoiatione sancti Spiritus reple-
bantur (Id. i x ) . Dcindc paucis inlerpositis, T e n i t u r
ad eum locum ,* ubi Cornelius centurio credidit, et
cum suis baptizatus est, q n i omnes gentiles erant
incircumcisi. Quod antequam fierct, Petrtis vidit i n
assumptionc mcntis, ctim orarct, ccelum apertum,
ct quatuor initiis ligatum vas qnoddam tanquam lin-
tcum limpidum, in quo erat omne genus quadrupe-
dum ac ferarum , et volucrum cceli. Et facta est vox :
Petre, surge, macta , et manduca. A i l autem Petms :
Domine, nunguam tnanducavi omne commune et tm-
munaum. Et vox rursus ad cum : Quce Deus munda-
oit, IM communia ne dixeris. Quod autcm per boc
visum gentes crediturac signifkatac sint, n o n opus
cst ut conjiciamus : ipse qtiippe apostolus boc expo-
nit iri illo vase sibi deroonsitatum. Cum eniin i n -
1 tute Spiritus sancti, ita ut ego ab Jerusalen* d m circuilu
gressus cssct domum ubi erat Comelius, ct multi
convctiisscnt, dixit ad eos: Vos metius scitis quomodo
ebonnnandur. sxt vho Judmo , jungi aut accedere ad
ulieuigenam; sed mihi Dens ostendit, nulium commu-
uem aut iuquinalum dicere hominem (Id. x ) . Ita ex-
posuit iU.gm vocem, quani dc animalibus in illo l i n -
tco demoftstratis audierat, Qum Deus mundavit, tu
ne communia dixeris. Jam cui n o n appareat, illo vasc
significatum orbem tcrrarum, cum omnibus genti-
bus ? Undc ctiam quatuor iuitiis crat alligatum , pro-
pter uotissimas quatuor partes, Orientem et Occi-
dentcm, Auslruin et Aquilonem, quas sa?pissime
Scripiura commcndat. Jaravero Paulus missus ad
gcntcs, quac loca circumierit disseininans verbum
D c i , et natas confirmans Ecclesias, longtun est com-
memorare. Cui Judaei com restilissent AntiocbLe,
ipsc ct Bantabas dixerunt ad eos : Vobis oportebat
primum loqni verbum Dei \ %
sed quoniam repuUstis
Utud, el indtgnos vos judtcaslts vUa mterna, ecce con-
oerlimur ad gentes. Sic enim prmcepit nobis Dominus:
Posui te iumen geniibus, ut sis m saiulem usque m
extremum lerrm. Et sequitur dicctts : Audientes autem
gentes, perceperunt verbum Dei , et crediderunt quol-
quoi eranl destinati in vUam mternam (Id x m , 46-48).
Ecce et bic commcmoratiim cst testimonium ex pro-
phcta lsaia, quod et no3 posuimus, ut sit salus
usquc in extremtim t e r r e ( Isai. x u x , 6 ) .
CAPUT XII («). — 31. U l ergo non c o m m c m o r c m
1
L o v . , hi Ula voce : de qua s c i l i c c t voce [ auio p o s t : tla
exoosuit illmn vocem.
' Floriacensis oodex, sermonem Dei.
(a) Nuua capitulalio apud \w. et E r .
414
gentcs, qu:e p o s i Aposlolorum tempira crcdiderunt,
c t acccsseritul Ecclesise : il!x» i p s ; e solae, qttas in
sanciis Litleris , in Actibus , in Lpistolis Apostolo-
rum, et in Aj>ocalypsi Joannis invcuiinus, quas
ut ulriquc amplectimur, et quibus utrique subdimur,
et dicant isli nobis quemadmodum Africana scditione
pcrierint (a). Has enim accepimus, iton ex conciliis
contrndeutium episcoporum , non ex disputatiouibus
novitib, non ex forcnsibus vel municipalibtis Cestis *
sed ex Litteris sanctis canonicis. Antiocbena Eccle-
sia, ubi primum appellati sunt discipuli Cliristiani
( Act. x i , 26 ), quomodo potuit Afrorum perirc cri-
minibus? Quis t a m vebemens Africus tam longe po-
tuit ablatam spargere pestilentiam , ubi nec nomina
corum pcr quos ortum c s t , vel de quibus ortura cst
hoc malum, nota essc potuertinl, Athenis , lconio ,
Listris ? Quis delevit Ecclesias aposlolico labore fun-
datas ? In extremis Epistolae ad Romanos dicit idem
a)tostolus doctor Gcnlium : Audacius autem scripsi vo-
bis ex parte, tanquam commemorans vos, propter gra-
tiam qum dala est miln a Deo, ut minister sim Christi
Jesu in Gentibus, consecrans Evangeltum Dei, ut fiat
obiatio Gendum acceptabilis, sanctificata in Spirilu
sancto. Habeo ergo gloriam in Chrislo Jesu ad Deum.
Non enhn audeo quidquam eorum toqui, quorum non
perfeceril Cltristus permein obedientiam Genlium verbo
et opere, in potestate signorum et prodigiorum, in vir-
usque in Itlyricum repleverim Evangelium ChrisH
( Rom. xv, 15 19). Quaerite , Donatista?, si nescitis,
qtucrite ab Jerusalem pcr tcrrena itinera iu circuitu
usque fin Illyricum quot mansiones sint: si tot Eccle-
sias computemus, dicite quemadmodum pcr Africa-
nas contcntiones perire potuerunt. Ad Corinthios ,
ad Ephesios, ad Philippenses, ad Thessalonicenses,
ad Colossenscs , vos solaa Apostoli Epistolas in lectio-
n e , nos autem et Epistolas in leclione ac fide, ct
ipsas Ecclesias in communioue rctinemus. Jamvcro
Galatia non nna Ecclesia c s t , sed in ea regionc innu-
mcrahilcs. Corhithios autem videte qucmadmodum
salulaveril: Paulus apostolus Jesu Christi per volunta-
tem Dei, et Timotheus frater, Ecclesim Dei qum est
Corinthi, cum sanctis omtubus, qui sunt in universa
Achaia (II Cor. i , 4 ). Quot putatis essc Ecdcsias in
uuivcrsa Acliaia ? Forlasse ubi Achaia s i t , nescitis,
et de tam incogtiita provincia tanta caecitate judicaiis,
ut eam criminibus Afrorum pcriisse dicatis. Nonue
plcna sunt florctitisshnis Ecclesiis omnia loca qua3
Pclrtis nominavit, Pontus, Galatia , Cappadocia ,
Asia , Bithynia (I Petr. i , 4 )? Quid Joanncs quibtts
scrinsit, Smyrnae , Pergamo, Sardis, Tialhyne,
Phifadelpiiiai, Laodiciac, quae sunt Ecciesia? (Apoc. i ,
11 )? Jaro enim Ephesum coramemoravimus. Dicat
mihi aliquis vestrum, ubi siut, quantum ab invicem
distcnt. Fortassc modo id quaeritis, vel legcndo vel
audiendocognosccre. (b) Cognoseite crgo ettain quam
longe ab Africa rcmotac stint, ct dicitc nobis cur eas
(n) v i d e l i b . 2 c o n t r a C r e s c o n i u m , c a p . 37,
(b) Olhn apud A m . et E r . , cap. 11.
41$ CONTRA DONATISTAS EPISTOLA, 416
omnino vobis incoguiias, et in apostolicis Litteris parte Donati in sola Africa reinansisse dicit. Ergo
manifestatas , tam sacrilega lemeritate accusetis , et anathema sit. Aut legat mihi hoc in Scripiuris sanciis,
tanti dcmcntia criminibtts Afrorum periissc dicalis? et non sit anathema.
Postrcmo quid de illis ut sanclis canonicis Libris 33. Lego, inquit: Num Enoch unut iuter omuct
scriplum s i t , scio : quid dc iitis vos dicatis, nescio. hominet placuil Deo , el trantlatut etl ( Geu. v ,
Certe sicut nos cas legimus Ecclesias Cbrisli e\ codi- 24) : et pottca toto mundo aquarum itumdatione
cibus quos et vos veneramini : s i c et vos ex codicibus dcteto , totut Noe cum conjuge et fihit et uurh-
quos ct nos veneramtir, quemadmodum pericrint, but tuit in arca meruit Uberari (Id. vn, i ) . Adjutiguni
lcgitc nobis. Au placet vobis, ut contra Ecclesias , etiani de Lot/r, quod tolus cum fiUabut de Sodoniit
quai membra sunt unius Ecclcsic lolo orbe diffusx», liberatut tit (Id. xix, 12). De ipso qttoqiie Abraham ,
<mas nobis per Scripturas s u a s Spirilus sancttis com- Itaac y el Jacob y quod pauci fuerint Deo placentet, in
ntendavit ct tradidit, undclibel proiata qtuclibet bo- terra idolit et damxonibut dedila *. Postremo jam muUi-
jitiuum malcdicta credamus ? Hoc quidem vobis pia- pticato populo lsraeiy jam lemporibus regum iu terra
cet, sed ttobis non placet. Qttibus autem justitts pla- promittionit 9 quce fuerat omnibut duodecim tribubut
ceat, et vos •videlis; sed victi animositate, non dittributa % commcmorant decem iribut dlvttat, el (ra-
vultis vinci veritate. Ecce sunt Scripturae D c i , ecce ditat tervo Salomonit : duat autem remantitu fitio
suut in eis Ecclesia?, ct universali totius orbis no- Salomonit ad regnum, quod erat Jerutatem (III Rcg.
niine, et nominatitn dcsignatae ct exprcssae : quid xt, 11-13). Sic et nunc, inquiunt, totus mundut apo-
mnjorcs vestri coUegis sttis objeccrint, ncscicrunt; ttatavU; not autem tanquam dua? itUc tribut in tempio
qualcs ca causa judiccs habuerit, ncscierunl; quo- Dei hoc etl, in Ecctetia remansimut. Dominum
f eliam
modo ergo perierunt ? Ecce sunt Scripturae quibus Jesum Ckrittum cum plurimi ditcipuli sequereutur,
credo, ccco sunt Ecclcsis quibus communico : ubi septuaginta duobus apostatantibut, toU cum illo duodecini
tibi lego nomina earum , ibi mihi lcge crimina carum. rcmanterunt. Ilis atque hujusmodi exetnplis hxrelici
32. Si auicm aliunde clamas vel recilas nos post #
suam paucitatera commondarc conantur, ei in sauctis
vocem pasloris nostri, per ora Propbrt * o r * , pcr Ecclesiae ntuititudinem loto orbc diffusam bUspho-
os proprium , per ora Evangelistaruro nobi* apertis- marc non ccssant. Sed qusero ah cis, si (quod absil)
sime declaratam , voces vestras non admittimus, non noiletn credcre vera csse isia ipsa quae ab eis com-
ercdimus, non accipimus. Qucetunt ope$ mece, inquit memorantiir exempla, unde mc convmcerent ? Noune
pastor coelostis, vocem meam audiunt, et tequuntur de Scripturis sanctis, tibi legumur taata manifesta-
me (Joan. x , 2 7 ) . Yox ejus de Eccle?'*a non est tionc, ut quisquis iilas Litteras iu fidem rcccpil, nmi
obscura. Quisquis ab ejus grege errare non vult, possit nist ct ista verissima confitcri ? Porro si harc
hunc audiat, hunc scquatiir. Fidelissimns dispcnsa- cxcmpla ideo cogercr crcdere vera essc, quia ibi
lor ejus Doctor Gentium in fide et vcritatc, quia ipse scripta suut, ubi non possem dicere falsa casc qu»
in eo loqucbattir, liaec d i c i t : Miror quod tie lam cilo scripta sunt, cur non c i ipsi de Ecciesia t o t o orbo
trantferindni ab eo qui vot vocavil in graiiam Chritti, diffusa eisdero Scripturis crcduiit ? Eccc uos omnia
in aiiud Evangetkim; ^juod non etl atiud , niti aliqui illa credimus; credant et ipsi quod aii Domiuita ,
tunt conturlantet vot, el volentet cqnvertere Evangetium prajdicari in nondne tuo pcenitentkun, et remittionem
Chritti. Sed iicel ti not, aut augetut de cado vobit evan- pectatorumper omnet gentet, incipieniibut ab Jerutatem.
gelitaveril praHerquam quod evangolitavimut vobit 9
Crcdant quod asccnsurus in coelum novissime dixit,
anuthema til. Sieut presdiximut, el nunc iterum dico, ErUismihi tesles inJerusaleut, et in totaJudcea,etSa-
ti quit vobit evangelizaverit prceterquam quod accepittit, maria, et utquein totamterram (Luc. xxiv, 44£i; et Acl.
anathema til ( Geiat. 1 , 6 - 9 ) . EvangclizaUt cst nobts i , 8,9). E i illa, ct ista vcra esse crcdantur, et nuUa intcr
Ecclesia per totum orbem terrarum futura. Iloc in uos contcntio remanebit; quia ncc illis vcrts iata, ncc
Legc, ct Prophetis, ct Psalmis csso pranuntiatum istis rcrts illa impcdiuniur. Et itta inquiunt, eredi-f

ipse Dominus testificatus c s t , qui cam coepturam ab
Jcrusalem ct per omttes gentes pcrmanaturam essc
prardixit, testes sibi futuros in Jerusalem , et in tota
J u d a a , et Sanutria, et usque in toiam tcrram , cum
jam in coelom aseenderet, praenuniiavit. Haec verba
facta sccuta smrt. Quomodocoeptum sit ab Jcrusalcm,
cl deinde procossum in Judaeam, et Satuariaro, doncc
in toiam terram, ubi adhoc crcacit Ecclesia, et fnde
usqae in finero ctiam reliquas gentcs, ubi adbuc non ost,
obtineat,Scripturis sancUstestibusconsequcntcrosten-
ditur : quisquis atiud cvangelizavcrii, auathema sit.
CAPUT XIII (o). — Aliud autem evaugelizat, qui
periisse dicit dc c a H c r o mundo Eccksiam , ct in
mut 9 et compteta eue confitemur; ted pottea orbie
1 terrarum apestatavit, et tota renutntit Doneti commu-
nio. Hoc nobis legaiit, sicut legunt de Enocb, de
Noe, ct de Abrabam, Isaac, ct Jacob, ct do iliis dua-
btts tribubus, quas decem separatis reliquae mcisK
sunt,et deduodecim Apostolts,qui caeicris apoataiau-
tibus rcmanscrunt; et hoc similiter legaut, etuildl
resistlmus. Si atilein non ea de Scripturis sauciis
legunt, scd suis coutcnlionibua porsuadcre couautur;
credo illa quas in Scripturis sanctb legunlar, non
credo isia quae ab baerciicis vanis dicmttur. Sed qaia
sc duabus illis tribubus, quae cum Saiomotiis lilio
rcmanscruiu, comparandos ptitani, legant, et eoa

1
Kr. t iiffd. c t v e n . , permanturani. M. 1
sic rloriacensis codex. At ediii, Deo ptorentet cxterx f

(a) Apud A m . ot E r . , cap. 11 idout dedUi et dwmonibus.

417 VULCO DE UNSTATE EC : L F : S L £ L I B E R U N U S .
h o c elegtsse poeniiebit. Sic enim commemoraiitttr
1
iu Scripturis ipsi dno populi. Pars quae crat ad Jcru-
salem Juda nominalur : illa vero alia quac cum servo
Satomonb m ampliorc numero segregata est, lsrael
voeatur. Lcgant qoae dicant Prophetae de utris-
quc qucmadmodum pejorem dicant Jtidam quam
brael, ita ut jnstiflealam dicnnt aversatricem lsrael
peccalis pravaricatricis Juda (Ezech. x v i , 5 1 ) : id
est, tam gravia esse peccata bujus, ut in ejus com-
parationc illa justa dieenda sit. Nec bujus tamen,
aec illius peccata obfuerunt aliqtiid justis, qui et bic
et iilic fuisse inveniuntur. Nam ct in illa parte, quam
pro exereplo pcrditionis ponunt, id cst in lsrael,
fucruttt sancli propbetae. Ibi- erat ille memorabilis
Elias, ut dealiis taceam, cui etiam dictum est, Reliqui
mihi teptem miUia virorum, qui non eurvaverunl genua
onto Baai (111 Reg. xrx, 18). Ideo nequaquam pars
iUa populi, lanquatu haeresis fuisse dcputanda cst.
Dcus enim easdcm tribos jusscrat scparari, uon ut
religio, sed ut regnum dividerclur, ot hoc modo vin-
dicarctur in regnutn Juda. Deus autcm nunquam jubet
schisma vcl hasresim flc/i. Nequc cuim quia et in
orbe tcrrarum plcrumque rcgna dividuutur, ideo et
unhas christiana dividitur, cum in uirr^oe parle ca-
tholica invenialur Ecclesia.
34. Iloc idco de Juda et Israel commemorandum
arbiiratu* suin, maxime ut admoucanlur isli, non
obcssc justts iu mcdio impiorum eonslilylis, quidquid
in ipsos populos propter impiorum mulliludincm
dkilur : ut dcsinant colligere testimonia, quaecumque
sivc pcr Prophctas, sive per os Dotniui, sive per
Kvangelislas in zizania vel palcam orbis terrarum
dicta iuveniunlur. Pierumque cnim sermo divinus
hnpias turbas Ecclesia?, qiioc ncc iu Ecclesta depti-
tanlur, lameu propter Sacramenla, quae cum sanclis
communiter babcnt, quia inest iu cis qu&daro fonna
pictalis, cujus virtutcm ncganl, sicul aii Apostolus,
llabentet formam pielatit, vurlulem autem ejut abne-
2 K 0 ) . Nulla ergo malornm commixtio terret bonos,
^9
malus inter bonos ondecim conversatus cst : ct de
bonorum paucitate, propter raalorum plurium compa-
rationem ; el rursus de bonornm muititudine per se
ipsam considerata. Ex quihus, nc longum faciain,
pauca commemoro. Est in Canlicis canticorum, quod
de saucta Ecclesia dictum omnis christianus agtioscit:
Sieut Ulium in medio tpinarum, ita proxima mea in
medio pUarum (Cant. n, 2). Unde appellat spinas ,
nisi propter malignitatem morum ? Et easdoin unde
lilias, nisi propter communioncm Sacramenlorum ?
Yidet etiain hic Ezcchici signatos quosdam, nc cum
malis paritcr interirent, de quibus ei dicitur : Qui
gemunt el mosrent peccata el iniquitatet populi mei,
ques fiunl in medio eorum (Exech. ix, 4 ) . Populuiu
stium non diceret, quem solis illis illaesis periro m o x
jubet, nisi eum popuhim qui ejus sacramenta gesta-
bat. Dicit et Dominus dc superscminatis zizaniis, S i -
nUe utraque cretcete utque ad mettem : id est, triticum
eizizania. E l ipse-interprelatur messem, fluem esso
saecali; agrum vero, ubi utrumque seminatutn est,
mundtim esse. Oportet itaquc usqtic in flnem sacctili
crescerc utrumquc per mundum. Unde jam non pcr-
mittuntur isti suspicari, aut asscrcre quod dicunt,
omues bonos defecisse dc rouudo, ut in sola partc
Donati rcmanercnt. Conautur enim contra apcrtissi-
mam sentenliam Domini dicentis, Ager esl htc nmn-
dut; ct, Sinite utraque crescere utque ad mettem; ct,
liessis ett finit tmculi. Est alia similitudo apertissima
de commixtionc malornm ct bonorum inlra eanidem
Sacramcntorum communiottem et connextouem,
quam Dominus ipsc et ponit, et exponit. Simite ett,
inquit, regnum cattorum tagenm mistm in mare y qum
congregat onmia genera pitcium. Cum autem etset m i -
pleta, eduxerunt eam ad littut, et tedentet elegerunt
optimot in vasa tua, malot autem forat miterunt. Sie
eril in consumntatione tmcuii: exient Angeli, et sepa-
rabunt matot de medio justorum, et ndtlent eos in cami-
num 1
ignis; ibierit fietut et ttridor dentium (Idatth. xui,
x

gantet (11 Tim. u i , 5 ) ; sic redarguit tanquam omues

tates smt, ct nullus bonus omnino rcmauserit. Inde
quippe admoncmur, in suo quodam numero cos
dici omncs, id est, omnes filios gchennae, quo eos
Deus pcrtiticre praescivil. Isti ergo vcl iropcrile, vel
fallaciler agentcs, colligunt de Scripturis lalia, quae
vel in malos bonis usque h i Ikiem permixtos, vel de
vaslationc prioris populi Judueorum dicla rcperiuntur:.
et volunt ca dctorquere iu Ecclesiam Dei, ut tanquam
dcfccissc ac periisse dc toto orbc videatur. Desinant
ergo taiia proferrc, si respondcrc huic Episiolne-vo-^ tunt qui pergunt per Wam! Quam angusta porta et or-
lunt. Ncque enim nos ita dicimus pcr toltim orbem
diffundi Ecclesiaio, ut in Sacramentis cjus solos bo-
nos essc dicamus, ac non cliam malos; et eos ctiam
multo plurcs, ut in eoruin comparalionc panci siut,
cum pcr se ipsos ingentcm numerum faciant.
CAPUT X i V (a). - 55. liabemus innumerahilia
testimonia, et de commixtionc malorum cum bouis in
cadero coromunione sucramenlf; sicttt Judas ab iniihy sihi de paucitate essc gloriandum. Yerttintamen banc
1
Editi, tegiste. ApUus Flonacensis MS., eiegisse.
(a) Apud Am. et Er.. cap. 15.
ut propterea velint lanquam retia rumperc, ct a con-
gregalione uintatts exire, ne homines non pcrtitientes
ad rcgnum ccclorum in Sacramcntorum consortio pa-
tiatittir: qtiandoquidcm cum ad littus, id est, ad AiiCDt
saeculi venlum fucrit, liet debita separatk), non h u -
mana temcritale, sed divino judicio.
36. De paueitntc atitcro bouoruro ipse Dominns
apertissime dicit, Intrate per anguttam portanr.quam
iata et tpatiosavia ett, qum ducit ad interitum; el mutli
cta via qum ducit advitem; et pauci tunl qui ingrediun-
tur per iUam (Id. vn , 1 3 , U ) I Istos paueos D - i -
natistse sc putanl esse, et ideo dkunt periisse orbcm
terrarum , se aulem in hac paucUatc, qnam laudavit
Domimis, remansisse. Qui quando coniparanttir cum
c i s , longe pauciores Rogatistas aul Maximianiatia
objicimua, qui se ah eis scparavcrunt, si cxUimanl
paucitatcra in comparatioue inultiludinis maiorum ,
1
Floriacensis c o d c x , in fornacem.
419 CONTKA DONATI ;TAS LPISTOLV, 420
essc a Domino commcndalam ; iiiultimdinem autcm admirahilibus sanctis, sicut in ipso Moyse (Deut.
bonontm, cmn pcr se ip*am consideratur , non ta- XXMI , 51), invcnialur aliqtiid ttbi trcpidaverint, vel
ruisse Scripluras, legant, ct videanl quam plura tc- trcpidarc potucriul, vel propicr illant iniqtiorunt
stimonia reperianlur. Undeenim ipsum scmeti Abra- abtmdauliam, ct paucilatcni bonorutn, de qua salis
lu», sicul slcllai coeli et sicul arena maris promiltitur diximus. Propterea citim taitquam duhitans hoc Do-
(Gen. xv , 5 , et xxn , 27), ni»i proplcr innumerain niinus dixit. Neque cnim ait, Veniens Fiiius hominis
iniiltiludinem ? Cum dical Apostolus ideo dictum nou invcnict fidem in tcrra; scd, Putas, inveniet fidem
cssc, In Isqac vocabitur libi semen, quia non filii car- in terra ? Cui tttique cuncta scienti ct prxscienti de
u i i , sed fitii protnissionis dcputantur insemen (rtoin. aliqua re dubitare non convenit: scd illius dubilatio no-
ix, 7)? Unde, Mutti filii desertm, mngis quam ejus quee stramdubiUtionem figuravit; quia proptcr mulia scan-
habet virum (IsuL LIV, 1)? U n d c , Mutti ab Oriente et daia circa finem sxcuii pullubrttia, hoc cratquandoquc
Occidente venient, et recumbenl cum Abraham et Isaac iufirmitas humana dictura. Uitde in Psalmis dicitur :
el Jncob in regno cmlorum; fiUi antem regni ibutU in DormitavU anima mea prce tcedio, confinna me in verbis
tcnebras exteriores (Matth. v i n , II, 12) : hoc est, tuis (Psat. CXVIII, 28). Quare, Dormitavit anima mea
impii Judaei. Unde dicit Apostolus, Vt mundarel nos prw lcedio, nisi propter illud quod Dominns ait, Quo-
sibi populum abundanlem , mmulatorem bonorum ope- niam abundavil iniquilas, refrigescet clmritas multorum?
rum (Tit. u , 14). Unde Apocalypsis raillia millium Et qtiare, Confirma me in verbis tuis, nisi propter id
dicitessc sanctorum Ecclcsia* filiorum (Apoc. v, 11). quod sequiltir, Qui autem perteveravetit usque in finem,
Eccc ipsi dicunlur multi, qui dicuntur ct pauci. Qtiare, hic sakus erit (Matth. xxiv, 12,13)? Sunt ergo pcr l o -
nisi mulli per se ipsos considerati; pauci anlcm in tum mundum, in quibns quoniam abundat iniquitas,
comparalione iniquorum. refrigescet charitas multorum : ct sunt rursus pcr
CAPUT X V . — 37. De nobis, inquiunt, dictum totttm mundum, qtii perscverando usque in finem
cst, Erunt primi qui erant novissimi (Matth. x x , 16). salvi erunt: qtiia, SmhV, inquit, utraque crescere «s-
Ad Africam enim EvangeUum postmodum venU : et que ad metsem; c t , Messis est finis sascuU, nger autein
ideo nusqwm Litterarum apostolicarum scriptum est mundus (Id. x m , 30, 39, 38). Cnjus humanae trhr
Africam credidisse. De Orientalibus autem et cmteris mitatis est eliam illa vox : Satvum me fae, Dornme,
gentibus, qum in sanclis Libris commemorantur fidem quoniam defecit sanctus , quoniam dinnnutce sunt veri-
recepisse christiaiam, dtclum est, i Erunt novissimi qui lates a fiUis hominum. Etintcr hostamenest unum cor,
crant primit , quia recessuri erant 1
a fide. Nonne isla et uua in Deum anima fidelium clamans, Salvum me
est hacreticoriiin cavcnda callidilas, volcntium con- fac, Domine. Quia cnim sic tinns est iste homo qui
vcrtcre verba Dei a verilate propter quam dicta sunt, dicit, Salvum nte fac Domine, ut ex multis constct;
9

ad pcrvcrsitalem in qua ipsi sunt? Cur enim hoc
non potius de Judaeis intelligiinus, qui novissimi
facti sunt cum fuissent primi; et de Christianis ex
Gentibus, qui primi facti suut cum fuissent novis-
simi ? Qticm iuleilectum si aliqtto cerliorc documenlo
probare non posscm, sufficcre debuit bene judicanii
auditori, quod invcnerim exiinm in his verbis, unde
istos appareat uihil pro se atlulisse tanquam ccrlum ,
ut dubitari non possit. Quia elsi non essenl Judxi et
Gcntes, dc quibtts lioc diclum inteliigercm; nonnullaa
l>arbanc naiiones etiam post Africam credideruut;
tiude certuni sit Afrkam in ordine crcdendi non esse
novissimam. litic accedit, qtiod tpse Dominus de
quibus hoc dixit, exposuit, c l ora calumniatornm
oppilavit. Loqticns enim JudaYis, qut ei dicturi sunt,
In plateis nostris docuisti : Cum videritis,
Abraham, et Isaac 9 et Jacob, ct omnes
regno Dei, vos autem expelli foras : el vcnienl
Oriente, et Occidente, et Aquilone, et Austro y ct accum-
bent in regno Dei: el ecce sunt novissimi qui
primi , el suut primi qui erant novissimi (Luc.
30). Ilic certe quid conlradicatur, non invenitur.
38. Item dicunr, de apostasia orbis terrarum dictum
essequod ait Dominus: « Filius hominisveniens putas,
inveniet fidem in terra > (Id. xvm, 8)? Quod nos inlcl-
ligimus dictum vcl propter ipsam fidei perfectionem,
qusc ita difficilis csi iu liominibus , til iu ipsis quoque
1
rtoriaccnds v^.f recesserunu
pattlo post in eodem psalmo dictttir, Propter mise-
riam inopum el gemitum pauperum , nunc exsurgdm,
dicit Dominut. Et rtirsns pattlo post plurati numero
dicilur, Tu vero tcrvabit not, el cuslodies not a gene-
ratione hac in ceternum (Ptat. x i , 2, 6, 8). Qua gcnc-
rationc, nisi de qua superius dictum est, Defecit san*
ctus, et diminutce tunt veritalet a fitiit homlnum ? Scd
utrtimquc hoc genus per lotura mundum usque in
finem : quia, Sinite 9 inquil, utraque crescere utque
ad mettem; et, Ager est mundus; mossis, finis sccculi.
Ipsc cnimttnttshomo,quod cslcorpusChristicx muhis
coustans, lanquam Euoch Deo placens transfcrctur
(Gen. v, 24), et tanquam Loth dc Sodomis (Id. xix ,
12), et tanquam Noc dc diluvio liherabitur (Id. v n ,
1). In ipso cst miscria inopum et gemitus patiperuin,
inquit, quia ejus anima dormitat a txdio, cum sc petit con-
Prophetasin firmari in vcrbis Dei. In eo aulem psalmo dicil undc
ab Vtt ipsum txdium : Tcedium, inquit, detinuit me a
peccatoribus relinqueniibus legem tuam (Psal. cxvui,
erant 53). Ipse itcm clamat, cum eodcm txdio cor cjus ati-
X:II, 26- gitnr: sed vidennl undcclamat. Afinibus terrm, injuit,
ad teexclamavi, dum angcretttr cornteum (Psal. L X , 3).
Ipsc persectiiioncm vere pro justilia palilur, non so-
%
lum si tormentiscorporalibus paliatur; hoc enim non
sempcr; sed qund sempcr, quamdiu trauscal iniqtii-
tas , patitnr, crucialus videlicet cordis, cum eum tae-
(litim delinct a pcceMorihus relinqnentibus legem
Dei. Neqtie cnim itullam persccutionem Loth in So-
 jftl VULGO DE UNITATE EO L E S l . E LIBER UNUS. 423
domis ptliebatur, ubi tamen ei habitanti uullus per ncgani hxc verba Ecclcsiam diccre Christo, qunc slt
< orporales pcettas moieslus futi; s e d aspcctu ct au * Ecclesia qux intcrrogat, ct quae sit Ecclcsia de qn;i
diru jusliis inhabitans animnm justam iniqnis aliorum interrogat. Qua?ril cnim quo vcniat ad sponsum suuni,
faclionibos critciabal (II Petr. n , 7). De hoc dicit et dicit ci, Aummfia mihi, qucm dilexit anima mea, ubi
Apostoius : Sed et oinnes qui volunt in Christo pie vi- pascit, nbi cubat in meridie. Adhuc enim isia Eccicsia
vere, persecutionem patienlur. De illis atitem qui re« est qu:c loquiltir ct qu:erit, ubi sit Ecclcsia in meridie.
linquunt legein Dei (dc qnbus dicit idem ipsum Neque enim iuterrogat, Ubi pascis, ubi cubas? et et
corpus Christi, Vidi insentatot, et tabetcebam [Psai. respoitdetur, in meridie; tattquant s\ onsus rcspon-
cxvm, 158]): Maliautem, inquit, el faeinorosi proficient dcat, In meridie pasco, in meridie cubo : sed omuia
inpejus, ipsi erranles, et alios in errorem mittentet isla verha ad inlerrogationem perlinent, Ubi pascis,
(II Tim. i n , 12, 13). Sed ulrumque hoc gcnus per ubi cubasin meridie (a)? Adhuc enim ip.a dicit, Se
toium tnundtim usque in finem : quia, Sinite, inquit, fvrte fiam sicut operta tuper greget todalium tuorum.
utraque cretcere usquead messem: ager antem est mnn- Jamvcro ille rcspoiidet, Nisi cognoveris temctipsam, 0
dus; messis, finit tcecuii. decora inter muiieret (Cant. 1, 6, 7), el caHera. Non er-
59. Verumtamen istos miror non attcndcrc quid go his verbis ostcndilur, in sola parlc mcridiana csse
dicaut, cum v e h i l pro se commemoratit quod ail Do- Ecclesiam : scd in aliis mundi pariibtis coiislitula, in-
nttntts, FHint hominit venknt, putas, inveniet fidem in tcrrogat fortassc quid ad ejus commnnionem pertineat
tcrra ? quasi Africa n o n sit lcrra. S i cnim boc ila di- in meridie, id est, ubi spousus ejus pascat et cubet in
xit, tanquam omnino in nullis invcnturus fidcm, aut meridie; quia suos pascit, ct in stiis ctibal. Vcniuut
dc quadam tcrra dixit, elincerium cst de qua dixcrit; cnim qiucdam membra ejus, id est, boni fidclcs ex
aut de tota terra d i x i l , ct non inveniunt quomodo ct partibus IransmArinis in Africam, c l cnm audicriiit h c
dc Africa non dixerit. Sane videant, ne fortc conse- cssc parlera Donati, timcntes ne incidaut in nianns
quentibus verbis lales teligcril quales isti stint. Cum alicujus rebaptixatoris, invocant Christttm orantcs et
enim dixisscl, Fiiius hominis, putas, inveniet fidem in dicenles : Annuntia mim\ qucm dilexit anima mea, ubi
terra : crcdo quia potcrat quibusdam supcrbis hscre- pascis, ubi cubat in meridie, id cst, qui sint meridirs
ticis, qui in aliqua parte terrarum sc ab orbis unitatc . ubi tu pascis et cuhas, id est, qui habent chat italcm,
scparaverunl, ascendcre in cor vana c l inflata cogi- et non dividunt unilalcm. Et vidc qui I adjungat: Ne
tatio, quod ipsi essent justi, deficieniibns ct pereun- forte fiam velut operta tuper greget toduiium tuorum :
tibus a fide cxteris gentibus, pcrqtias Ecclesix com- id est, nc fortc velut lalcns ct incognita ct non r<>-
t

munio diiatatiir; conlinuo scculus Evangclisla , Dixtt
Qutem, inquit, et ad quosdam qui sibi justi videbantur,
tt spernebant cceteros, simililudinem ittam. Et sequilur
dc iflis duobns in lemplo oraiilihus, Pharisxo et Pu-
hlicano (Luc. x v m , 8-14) : in. quihus duobus figu-
rantur supcrha gloriatio bonorum opcrum, et humilis
confessio peccatorum. Desinant ergo i s t i , si respon-
dere huic Epistohe parant, e i lestimonia commcmo-
rarc, qux nos ctim ipsis commcmoramus, v c l in per-
d<iionem Judaornm, vel in xizanta, sivc paleam, sivc
m a l o s pisccs t o t i u s mttndi. E l sicut nos mauifeslissi-
mis tcstimoniis asseruimus Ecclcsiam toto orbc dif-
fusam, s i c et ip&i manifestutn aliquid profcrant, unde
osiendant csse prxdiclum, ca?leris gentibus a fidc
Christi perctintibus, solam Africam rcmansuram , et
quocumquc (a) episcopi ex Africa miltereulur.
CAPUT XVI (b). — 40. Scri/i/tim est inquiunt, in 9 i i , 34, 35).
Cunticis canticorum. tponta $ id est Eccietia
% dicente ad
tpontum, i Annuntia mihi, quem dilexit anima mea, ubi
pascit, ubi cubat in mcridie. > IIoc est unicum lesti-
inonium quod pro se isti resonare arbitrantur, eo
r j t i o d Africa in mcridhina orbis parte sit canstituta.
U t M l c primum q i i x r o , qnomodo Chrislum interroget
Ecclesia, ut annunliet ci ubi sit Ecclcsia: nequc cnim
d i i x , scd u n n cst. Aut isli ostendant, quoniam n o n
(a) L o v a n i e n s e s in Annotationibus susj icantur l e g e n d u m
hu% ut quocumque. Sed a u c l o r scri|«issc v i d c l u r , et guo-
ctmujuet i d est, et e a Ioca Donattstarum, ad qua2 i p s i e x
A f r t o m i l i e r e n t cpiscopos. M i u e h a n l n o m a m ad suos O i t -
Tupittaos s i v e M o n t e n s e s , et i n t l b p a n i a m ad I u c i l l a j do-
gnum, ut d i x i t s t i p r a , cap. n, n . 0.
<a) Apud A m . et F J . , cap. 1 i .
velata, hoc cst cnim operta fiam, non super gregem
tuum, scd tuper greget todniium luorum, qui cttm pri-
mo tecum esscnt, cxtra colligerc voluerunt, non tuunt
grcgem, sed suos greges; ncc audierunt tc diccntcm,
Qui mecum non colligit, tpargit (Matth. x n , 30); ncc
quod Petro dixisti, Pasce ovet meat (Joan. xxi ,17),
non tuas. Non est autcm ista opcrta, qtiia ncn cst sub
modio, scd stipcr candclabrum, ut luceat omnibus qui
in domo sunt. Et dc illa dictum cst, Non potest civitas
abscondi super montem constiluta (Matth. v , 15, 14).
Sed Donalistis vclul opcrta est, qtti auditint tam ltt-
Cida ct manifcsta teslimonia, qttx illam toto orbe dc-
monstraut; ct malunt ciausis oculis olTcndcrc in moip
tem, quam in ctim ascendere; qui cutn cssct lapis
I necisus de monte sine manibus, crcvit, ct factus csi
mons ingens, et implcvit universam lerram (Dan.
41. Potest et alio modo inlelligi, Ubi patcis, ubi
cubas in meridie. Ipsius enim vox est in Psalmis cx
pcrsona Moysi famnli D e i : Dexteram tuam nolam f<e
nuhi, et eruditos corde in tapientia (Ptal. L X X X I X , 12).
In illis enim meridies dicitur, propter ingentcm sa-
pientia3 iuccm, et ingentem charitatis ardorem. Unde
quemdam cum cxhortarctur Spiritus Dei ad bona ope-
ra pcr Prophctam, hocilli etiam promittit: Et tenebrte
tuo> sicut meridies erunt (Itai. LVUI, 10). Sed si aliquis
mtindi locus intclligendus essct, quod dictum est, in
mevidie; lameu ipsa vcrba, sicut d i x i , qtus omuia
(a) videserm. 46,dePastot*bus,n.35, etscrm. 136; n. 9.
4*3 CONTIU DONATISTAS EPtSTOLA,
unamTacfimi intcrrogatioiieiii, nuilo modo permiltc-
rcnt qucmqnam a d suum scnsuin isiaiu detorquerc
senteiiliain. Et si tanquam quaerenli ubi pasccret, et
tibi cubaret, de terreno ! o c o responderetur, In meri-
die; nou conlinuo Africam accipere debercmus. Afri-
c a cnim in parle quidem meridiana mtiiidi est, scd
a d Africum, nou a d Austrum ubi vere mcridics est.
Ibi enim sol facit medium diem, stib qtia coeli plaga
jtotius iEgyptus invenilur. Si crgo sponsus ab sponsa
tanquam d e loco familiarius dilccto, el cubili quodam
sno sccreto inlcrrogalns, respondcret csse in meridic;
multo probabilius Ecclesla calholica in his mcmbris
suis hoc agnosccrel, qusc siml i n iEgypto in ir.illibus
servorum Dei, qui p e r eremum sancta societale vi-
vunt, perfcclionem prnccepli cvangelici studenlcs te-
nerc, quo diclnm e s l : Vis perfectus esse? vade, vende
omnia quw habes, et da pauperibus, et habebis thesau-
rum in cwlis; el reui, scquere me (Ifaff/i. x i x , 21).
Quatito cnim melius i b i secretius pascere, et ctibare,
id cst, rcquiescere Filius Dei dicerclur, quam in tur-
bis inqnietis furiosorum Circumcellionum\ quod ma-
lum Afracfe proprium est. Nam de /Egypto ita lsaias
prophctat: Illa die erit aitare Domini in rcgione JSgu*
ptiornm, et Uluius ad fines eorum Domino, et eril in
signum in wternum Domino in regione JEgyptiorum.
Quoniam clamabunt ad Dominum advcrsvs eos qui eis
pressuram faciebant : et mittet UUs Douunus hominem
qui satvos eos faciet, judicans servabit ecs. Et cognitus
erit Dominus AZgyptiis : et timebunt Mgyptii Domimun
in itlo die, et facienl sacrtficia, et vota promittent
mino, et rcddent. Et feriet Dominus jEgyptios ptaga,
et sanabil eos sua miscricordia, et convertenlur ad
tninum, ct cxaudiet eos et sanabileos (lsai. xix, 19-22).
t
Quid a d haec dicuul? Quarc non communicant Ecclc-
siae, qtise pncdicla c s l , iEgyptiorutn ? Aut si prafigu-
rationc prophetica jEgyplus mundum significat, quare
non coinmunicanl Ecclesi;c orbis terrarum ?
42. Proindc perscrulcntur Scripturas, et contra
tam multa teslimonia, quibtts oslchdilur EccJesia
Chrisli loto terrarum orbe dilTundi, vel unum pro-
fcrant tam certum et tam manifeslttro quam illa sunt,
quo deinonstrent Ecclesiam Chrisli periisse de cacle-
ris gcutibtis, et in sola Africa remansisse, tanquam ab
alio inilio \ non ab Jcrusalem, sed a Carlhagine, ubi
primo episcopum conlra episcopum levavcruut. Si a u -
tein velimus inlelligere Donatum principcm Tyri, qtiia
Tyrus * Carlhago cognominata est, quac in etmi
p e r Ezechielera prophetanlur? Ubi eum maxime de-
siguat, quod ei dicitur : Oslendam tibi quia homo es el
1
tn F l o r i a c e n s i Ms., cerciulHonum. C i r c e l l i o n e s vulgo
d i j i solitos i n t c l l i g e s ex A u g u s t i n o , E n a r r . i n Psal. 452, n. 5.
* t,oco, tanquam ab aiio inUio forte legeudum, propa-
t
gandam ab alto initio.
* tn Ms. rtoriacensis, Turin, hec t a n t u m loco. P o r r o
Carthago T y r t o r u m colonia fuit, ut T j r u s s i d o n i o r u m .
Uude v i r g i l . l i b . 1 j f c n c i d . , v e r s . 12, io : « Urbs antiqtta
« f u i l , T y r i i tcntiere colom, Carthago. » Et ab e o d e m car-
thago T y r i a ei c a r l h a g i n e n s e s T y r i i vocautur. Quin et i n
tsaia, c a p . 2 3 , u h i T y r i c v e r s i o prsedicitur. Siq luaginta v e r -
K T u n l , t tnutte, naves Carthaguus. coufer oj.tatum, iibro
comra earmenianunt t e r l i o , qut Ezeeluelis \<ro\ hcuant si-
n i i l U e r l o r q u e l i u Doualistas . e i u r i n c i p e m T y r i Donaluut
iatollijU.
non Deus. 1 >ti eiiim de hujus magis qiiam dc Dei m>-
mine gloriauiur. E l cum sohis Deus sine petcato sit,
et sacerdos ilie qui interpcfiat pro nobis, q t i a et dc
ipso dicium cst, Qui est super omnia Dcus benedktus
in seecuia (Rom. ix, 5) : isti Donali iniilatores ita sinc
poccato sc voluut videri, ut ciiam jiistiucatorcs homi-
iium sc asseranl, c l suuin olctim qtitHl non sit oieum
pcccatoris (Psal. CXL, 5). Merito dicittir principi T y r i :
Dixisli, Deus sum : es autem homo, el non Deus. Cui
cliam dicitur: Numquid tu melior quam Daniet (Exech.
x x v i u , 2-9)? Confitelur euim Daniel peccaia sua, et
peccaia populi sui (Dan. ix, 20): isti autem pertiiicn-
tes ad priucipem T y r i , idco se dicunt orantes audiri
pro peccatis populi, quia ipsi siuc peccalo sunt. Me-
rito dicitur prtncipi T y r i , Numquid tu metior quam
Daniel? Ecce nos possuinus invenire aliquid proprium,
et hoc maium maximum a capite Afrioae, id ost, Car-
thaghie exortotn. Norunt cnim bouiines quam con-
grueutcr Tyros proCartbagme accipitur, et tamen nou
agimus laiibus; fortassis cnim aiiquid ^ltud sigpificct
Tyrus : quauto magis meridies, cura et ipsa verba ad
alium cogant iateliectum?
43. Sed qtutm non permitiantur saltcm quaercrc
1
aliquid quo probcnt esse praedictum, deficieiitibus a
fide cbristiana csetcris gcutihns, in sola Africa EccJe-
swtra T e m a u s u r a m : attcndattt illud quod scepc com-
mcmoravi, utraque crcsccre usquc ad messem, et
agrum esse mutidum, messem finem sseculi (Matth.
XIII, 30, 38, 39), non nobis, sed ipso Domino inler-
Do-
prctante paraholam suam. Est ct ahud evidentissi-
tuum, quod cis omnmo auferat laborcm quaercndi
Do-
undc probent Ecclesiam mundo perdito ad solos Afros
rcdactaui. Potest enim aliqtiid essc, et non invetiiri:
i i o u csse auiem, et invenii i , n o n potest. Dcsinant c r -
go qua?rerc quod iuveuire nou poleront, non quia
occuitum cst, sed qnla n o n est. Sunt enim adhuc non-
nullac gcnlcs i n quihus nondum est Evangeiium prae-
dtcatum; nccesse cst autem impleri omtiia quae dc
Christo ct Ecclcsia iiradkla s u n l : oportei crgo ct ia
eis pratfiicari *.
CAPUT XVII (a). — Quomodo ergo isti dicunt j»m
esse complelum qttod Dominusait, prwdicari in numine
ejus posnitcntunn ct remissionem peccatorum m omnes
getues> incipientibus ab Jerusatem (Luc. xxiv, 47) : scd
postea cancris deficienlibus, solam Chrislo Afriram
remansisse; cum adlmc illud implcndum sit, non-
dum implcttint sil? Cum autem itnplelttm fuerit, ve-
niet finis. Sic enim Domintis a i t : Et prwdicabitur hoc
EvangeUum regni.in universo orbe, in testimonium om-
nibus genttbus;-et tunc veniet finis (Malth xxtv, i4).
Quomodo ergo, cum adiinplcta esset fidcs onmium
genlium, tunc perdiiio gcnliura excepta Africa, con-
sccuta est? Qtiandoqtiidem ipsa fides omuitim gcn-
tium nondmn adimplela esL
44. Nisi fortehocrestathomhium insanhc, ut dicanl,
tion e x illis Eccicsiis, que fundatse sunt per Aposiolo-
1
r d i t i , scd quamvis.ConcinntusFloriacensistls sfdoTmm.
M
1
rost, in eis prwdicari, addel^ant editi, quod cumintpletwu
fuerit, tmic erit /inu; quae v e r b a hoc loco absuat a uss.
(u) olim, cap. 15.
i » VCLCO OE UNITATE E< :LESIA UBBR UNUS.
ruin •ahores, adimpleri praedicationem Evaugelii in om-
nibusgefitiiMis.scdiUie pcreuniibus, earom reparatio-
nem cx Africi futuram pcr partcm Donati, ct residua-
rom gentiumacqiiisiiionem. Putoquod ipsi eliam ride-
ant,ctim boc andiuut: ct tamcn uisi boc dicant, qaod
CTubcscuntsidicant , noii babentomniuo quod dicanu
1
Scd quid ad nos TNemioi invidemus. Hoc nobis legaut
de Scripturissanclis, etercdimus: boc, ioquani, iiebts
**>
slti, anathema tit (Gaiut. 1, 9).
CAPUT XVIII (u). — 4 6 . Quouiam igiiur fcScriplo»
rissanctisEcclesiamaulestecognoeeilur, mcipiees ab
Jerusaiem, et pcr alias gentes eresceiis. donec omncs
occopet usquc in flnem saecuii, non autem sok fru-
menta, scd et purgameaia ejus eommemorantur :
priua correcti communicate frumenlis, et tunc vide-
bitis quid in zixauia , vei paleam diecre dcbeatis.
1

ex canoue divinorum Librorum legant, tot civilales, Alioquift e l maios bonorum iaudibus exornarc, et
quae usquc ad hodicrnum diem Baptismum pcr Apo- bonos malorum erhniiubus accuaare detestaudo c r -
stolos sibi consignatum tenuerunt propter Afrortim
1
rore cogimini. Ncmpe in manibus docuincnta gesta-
sibi iitcogaita erimina pcriisse a fide Chrisli, et denuo m u s , quibus probcmus majores vestrus, quorum
baplixaodas esse a parte Douati, aique inde caeleris schlsma secuauVi, ct mutiicipahbus Gesiis sanetos
gcntibus, quae nondum audicrunt, praedicaitdum Libros ignibus tradidisse, et eccieskisiicis negare non
Evangelium. Hoc nobis legant: quid morantur? quid potuisse, eosdcmque inter judices fuissc Blos, qui
lergivcrsanlur? quid impcdiunt salutem gentiuni? Le- apud Cartbagmem eontra Caeciliauum ei eoilegas
gaat hoc, ct cum ipsa tectione novos apostoios mittani ejos absentes seuteniiaa ceutuieruni. Ncmpe iidem
ad tot gcntea rcbaptizandas et ad residuas baplizandas. kguoittr Gestis c i muaicipalibus el ecclcsiosticis tra*
45. Scd pkoe vidcant, cum ad Coiossonscs vene- mtores, qui postca profcruutur a tobis tanquum tra-
rioi, qnomodo ibi vel iegant vei audiani ad eos E p i - ditoram absentium damnatercs. Nempe Nundinarkis
atoiam dataro, ubi cis dicit Apoatolus: Grathu agimue Hlius temporis diaconus vestcr, apud Zenopailum oou-
Deo Patri Domini uottri Jeeu Chrkti, temper pre vobit sularem omnes Lucillae nundinas palefectt, qu&damna»
deprecantet; audientetfidemvetiram in Chritto Jetu* tionem Caecitiani emit ab episcopis, qui iei factus fuerat
et dUectionem tptam habeut in oumet eanctot, propier ieimicus, verum praedicans. Ncmpe ipsi pastea IKleras
tpem quat repotUa ett vobit in catUt; quam ante auaHttttad imperatorcm Conslantinum dedcruni, dalisquc ab
in verbo vcritatit EvanqeUi, quod pervenil in W*, tieut eo,sicut petrveraut,disccptatoribus episcopisnon con-
im omui ntuudo ett fructificant et cretcent, ticui et 119 aeuseTuni, eoademque postmodum apud ilram tau-
vobit em quu die audittit et cegnoviedt gratiam Dei in q«am iniquos judices accusaveruat, c i ab aiiis sibi ad
veritete (Colott. 1, 3-6). Haec enim verba couveniuut Arclatum datis ad ipsum Imperatorem appellaveruni,
cum Evangeiio, ubi dictuui est, SimUe eti reemum eodemque inter partes audientc calumniatores i n -
coUorum homini teminanti bonum temen in agro tua. venii atque damnaii, m eadem furoris periinacia
E t poatca expotiiiur agar ease hic muadus. Sicut enim pcrmanscruni. Ncmpe vos i p s i , qui propterea dkitis
hoc, ex quo scminatum est, eresecre prasdictum eat cbrisiianam sanctitaiem de tet geniibua, inquibus
usquc ad raesseqj : ita e i Apostolus dieU» m omni ApostoH eam ftindaUssimam rettyueront, peuitus ease
tnmudo fructificeut et cretceut ticut et in vebit ex qua delctam, quia commuuicaverunt eis, quos vcstri ma~
9

etie autUtue. Creseit autem uaque in fincm, quia usque }eres scptaagmta episcopotum conciho Carihaginenai
ad mesacm. Mettit cnira ett finie tacuH (MatUt. X H I , damnaveraiii; neuue ilUs, quoa tteecnti decem Ba*
24, 30, 38, 39). Diceni ergo uon solum Coiosaonses» galeuai coucHfo eum Haximiauo damuaaila, modo
ad quos data est, sod cttam caeteri omnes apud quos eommunicatis? NomiePrapteitalus Assuritanaa ct m
kgittir hao Epistela, ubi per aaoslolicas Litteras ipso conciho damnatus icgitur, ei Geslia procousu-
constat bonum semen esse aeminatum, ot jam iunc kribus a vobis aceusaius ei oepogaalus; et tamen ia
«rcsccrc ct fructificare coepisse : Qeid nobis aflcrtis quo damuatus erat, honore susceptus, e i m vestra
uovi? Nymqutd Herum aeminaadum eat bonum seraeo, eommunione defunctus cst? Noaoe Peiidamts Musti-
quando ex quo seminatum est, crescU usque ad mea- lauus eodem modo, in eadem causa, eodem concilio
aem? Si dioitis penisse in iliis locis quod erat pcr damoa4u& ab episeopis, accusatuaapud judices, aostea
r

Aposioios semmatum, etideo esse rursua ex Africa receptus a vebis, nunc vobkcum episcopus vivit?
semioaneum; rcspondebitur, Legiie oobis hoc ex Nonne i l i i , qui ab istts damoatb baptizaii sunt, in
divitm ovacutis: quod prafecto legcre noo poiestis^ eodem Bapiisme vobia modo commuoicant? Sed vide-
nisi prius ostenderitis falsum esse quod scriplum est, licet tot EccleeiQe transmariaat apestolico labore ftm-
aemcn illie antescminatofu cretcere utque ad lueuem. E t datiB, si commuidcaveriat Saerameota com ek, quos
quht nullo paoto sibi divina eloquia ceoftradkiuit, nullo acc apud s e accusatos ipsi dumnaruni, ct ab ahk
1

modo in eis mvenietis, quod coutra boo tam manifesium
reeitarc possitis. Bestai ergo 01 nou ex diviais libris,
aed cx vobia ista dicaiis. Proiade dignissime respendeW*
iur, Auatbema sitis. Tenent enim Ecclesiae apostoiioo
bberemndatae, cum eeank enra sibi praadicium s i i :
Si quit vobit evangetixaverit pretterquam quod accepi-
Aliesl, ti dicanl, a Mss.
1
tn MSS., tibi tradUum.
PATROL. XLIIl/
uoslea puvgaloe ei absoiulos audkruui, amittuut
ttmsea religtonemque cbvtstiaoam : pam amem De»
nail et damnat ques vomerit, et in ipsa damnatione
sacrtiegia scmmualk eorum s k exaggerat, ut ilhs
1
EdKi, qu\d in et\ xixania. Abest, ois, a rtorbcenst
codice.
• kkm Ms. omittit, treudte.
(a) ohm, cap. 16.
(Quatorxc.)
 vm CfHSTRA DONATISTAS
qoos vivos terra sorbuit, compararo non dubitet, et
eis rursus cum voluerit in codcm bonore susceptis
v redditi suinus : sed in praescripto Legis, in Propheta-
cemmunicat, et sattcU atque integra perseverat l 0
regula juris Numidici! o privilegia Vagaiiana ! Et 1
Beptisrous Cbristi exsuffiaiur in eis qui eum in Eccle-
siis aposlolicis pereepcrunt : in eis aulem quos da-
mnaii tacrilcgi, sieut in Bagailano concilio scriptum
est, Pratextatus et Feiicianus bapiizaverunt, parei-
tnr Baplismo Cbristi; non quia Baptismus Christi est,
sed quia per eos datus est, qui a suis damnatoribus
episcopi rccederc, et ad suos damnatores episcopi
1 dicia sunt, firma fidc teneautur.
redire meruerunt (a).
47. Nempe hnec omnia, quae jam diu commemoro,
regalibus lilteris, et ecctesiasticis et municipalibus et
proconsuiaribus Gesiis facU recitamus : uraen, o
Donatistx, si vos teneretis Ecclesiam toto orbe diffu-
aam, quae manifestissimis canonicarum Scripturarum
tcstimoniis designata ct expressa est, nihil adversns
vos omnia ista valerc dcberent : quia neque vobis
paJeae crimina praejudicarent, si vos in ea triticum
esselis; ncc si vos essetis palea, et vestra essent c r i -
mioa, tritico dominicaa segetis aiiquid praejudicaretis,
quod ita in agro Domini scminatum cst, ut crescat
usqtie ad messem; id est, quod ita in mundo semina-
tum cst, ut crescat usque in finem saeculi. Eo crgo
modo si forte, quod adhuc nobis nunquam probasiis,
adversus paleam nostram talia documenta gererciis,
nos autem adversjus vos tanta ista, quae commemo-
r a v i , non baberemus : etiam sic nihil frumentis no-
atris toto orbe diffusis omnino praejudicaret qnidquid
in eorum palcam, quamvis verissinium, quamvis ma-
nifestissimum, quamvis probatissimum diceretis.
Proinde removcantiir omiies moratoriae tergiversatio-
ncs. Quidquiddepcccaiisbominum faisum objciiur,
conveuiatur conscientia, et non objiciatur. Quid-
quid de peccatis bominum etiam verum objicitur,
et vel probari non potest, vel cum debuit probari,
uon potuit, nen objiciatur. Quidquid dc peccatis ho-
leintim et verum et probatum objicitur, nec tameu
ad frumenta quae bilcr paleam latcnt, scd ad ipsam
paleam , quae hi fine separabiiur, pertinet, non ohjt-
ciotur. Haec enira et nos muito copiosius ct probabiiius
objiccre possumus, non ca inanitate qua i l l i , ut in
eis causam noslram constituamus: scd ut eis osten-
damus , non ideo nos nolie taiibus fldere, quia nou
iuvenimus talia quae dicamus, sed ne tempus rebus
necessariis utile, in rebus non nccessaciis conlera-
mus. Qutfd proplerea illi faciunt, quia robusta et firma
veri&ate subnixa docuroenla, quibus causam suam
tucantur, invenire non possunt; et volunt vidcri aii-
quid dieere, dum tacere erubescunt, ct inania ioqui
non erubescunt. Remotis ergo omnibus Ulibus E c -
cicaiam suam demonstreni, si possunt, non in ser-
monibus et rumoribus Afrerum, non in cencihis epi-
scoporum suorum, non hi iilleris quonimlibet dispu-
utorum , non in signis et prodigiis faliacibus, quia
1
Pro, Bagiitana.
• sic ADI. ei Floriacensis Ms. Ai Er. et Tov., epitcopit.
(a) vide lib. 3 contra fipisu rarnieuiaoi, nn. 81, 21; et
h». 4 cootra crescooium, n. 32.
EPISTOLA. 4tS
etiam contra ista verbo Domlni pracparati et cauti
rum prcdiciis, in Psalinomm canttbus, in ipsius unius
Pastoris voctbus, in Evangelistarum prjedkationibus
et laboribus, hoc esi, in omuibus canonicis sanctorum
Librorum auctoritatibus. Nec i l a , ut ca coiligant ct
contmemorent, quac obscurc vel arabigue vcl figurate
dicta stint, quae quisque sicut volnerit, intcrpretctur
secundum sensum suum. Talia enim recte intelligi
exponique non possunt, nisi prius ea, quae apertissime
48. Quisquis e r g o huic Epistolae respondere sc prae-
parat, ante denuntio, ne mihi dtcat: llli codices do-
minicos ignibus tradiderunt, illi simuiacris gcnlium
sacrificaverutit, i l l i nobis iniquisstroam pcrsecutionem
fecerunt; el vos eis m omnibus consensistis. Breviter
cnim respondeo, quod saepe respondt: A u l falsa d i -
citis; autsi vcra sunt, non ad frumcnta Cbrisii, sed
ad eorum paleam pertinent ista quae dicitis. Non Inde
perit Ecciesia, quae ulthno judicio ventilata , istorum ft
omnium separatione purgabitur. Ego ipsam Ecclesiam
requiro, ubi sit, quae audicudo verba Christi et facien-
do aediflcat super pctram ; et audiendo et facieudo to»
lerat eos, qui audiendo et non fackndo aedificant su-
per arenam (Malth. vn, 24-27): ubi sit trilicum, quod
inter xizania crescit osque ad roessem (ld. xtti, 50);
non quid fecerint vel faciant ipsa zitama: ubi ait
proxima Cbrisli m medio filiarum malaram, sicut l i -
lium in medio spinarum (Cant. u , 2); non quid fece-
rint v d faciant ipsae spinae: ubi sint pisces boni, qtri
donec ad littus perventant, tolerant pisces malos pari-
tcr irrctitos (Matth. xni, 47, 48); non quid feceriai
vel quid faciant ipsi pisces mali.
CAPUT X I X (•).—49. Omissis ergo istis morarum
tcndiculis ostcndat Ecciesiam vcl in sola Africa, perdiiia
totgentibus, retincndam, vel ex Africa i n omnibus
genttbus rcparandam atque adimplendam: c i sic os*
tendat, ut non dicat, Verum est, quia boc ego dico,
aut quia hoc dixit ilie coiicga mcus, aut illi coUegaB
mci, aut illi episcopi, vcl clerici, vel laici nostri, aut
ideo venim cst, quia illa c i illa mirabilia focit Dona-
tus vei Pontius (6), vel quHibet alius, autqtna bemi-
nes ad mcmorias mortuorum nostrorum oranl, et
exaudiuntor,*aut quia ilia ct illa ibi coniinguni,
aut quia ille fraler nosler, aut illa soror nosira
iale visum vigiians vidit, vel tale visum dormieoa
somniavit. Removeantur i s u vel figmenu menum-
cium homincm, vel portenU fallacium spirituum. A,ui
enim non suni vera quae dicuntur, aui si hacrelicorum
aliqoa mira facu sttnt, magis eavere debemus: quod
cum dixissci Dominus quosdam futuros esse fellacts,
qui nonnulla signa faciendo, etiatn ciectos, si fieri
posset, fallereni, adjccit vehomenter commcndans, e i
ait, EcceprmdixivobiB(/d.xxiv,25).Unde ct Apostolus
admoncns : Sviritus, tnquit^ mamfette sticit, quia in
navummit lemvarikut rscetUnt quidam afide,intendtm-
1
Aro. et Er., optimo judicio : mendose.
(a) o l i m n u l l a isthic d i v i s i o .
[b) con e r T r a c t . 13 i n J o a n n e m , n . 17.
 499 YOLCO DE UNITATE E C C L E S L E LIBER LNUS.
tet tpiitwut teductoribus, et doctrmit dwmonhrum
(ITmi.iv, 1). Porro si aHqais i n baerelicorum iiiemo-
r i i s ornus exauditur, non pro merito loci, sed pro mo-
r i i o desiderii sui recipit sive bomtm,sivemaIum. Spt-
ritut cnim Domini, sicnt scriptum est, reptevit orbem
terrarnm; et, Aurit zeli audit omnia (Sap. t, 7, 19).
Et multi irato Dco exaudiuntur : de qualihus dicit
Apostolns, Tradidit illot Deut ttt concupiteentiat eor-
dit iltorum (liom. i , 24). Et multis propilitis Deus uon
Iribuil quod votunl, ut quod utiie cst, tribuat. Undc
idem apostolus ait de stimulo carnis suae, angelbSa-
tanae, qttem sibi dalum dicit, a quo coiaphizaretur,
ne roagnitudine reveiationum citollcretur : Propter
quod ter Dominum regavi, til auferret eum a me. Et dixU
mihi: Sufficit libi gratia mea; nam virtut in infirmi-
Me perficUur (II Cor. xn, 7-9). Nonne Icgirous ab ipso
Domiuo Deo nonuullos exauditos in excclsis montiuro
Judaea?, quae tarocn cxcelsa ita dispHcebant Deo, ut
et reges qoi ea non evcrterent, culparenlur; et qui
evcrtereut, laudareiiiur? Unde intelligilur magis va-
lere pcteiilis affectum, quam petitionis locum. De vi-
ais autero faUacibus legant quae scripta sunt, ct quia
ipse Satanas transligurat se tanquam angctum iucts
( Id. x i , 14), et quia roultos seduxerunt somuia sua
(Eecti. xxxiv, 7). Audiaut etiam quae narrent Pagani
de leraplis et diis suis mirabiliter vel facta vei visa :
et tamcn dii Gentium deemonia, Dominut autem ccetat
feeit (Ptai. xcv, 5). Exaudiuutur ergo multi et multis
Biodis, non aolum Cbristiani catholici, sed et Pagani,
et Jndaci, et hoeretici, variis erroribus et superstitio-
nibus dcditi. Exaudiuntur autem vel ab spiritibus se-
ductoribus; qui tamen nibit faciunt, nisi permittantur
Deo suhlimiter atque ineffabiliter judicante quid cui-
1
qoe tribuendum s i t : sive ab ipso Dco, vel ad poenam
malitue, vcl ad solatium miseriae, vel ad admonitio-
nem quaereodae sahitis aeternae. Ad ipsam vero saiu-
tcm ac vitam aeternam ocmo pervenit, nisi qui babet
caput Cbristum. Habere autem caput Cbristuro nemo
poteril, nisi qui in ejus corpore fuerit, quod est E c -
desia,qoam sicut ipsum caput in Scripturis sanclis cano-
oieis debemos agnosccre, non in variis hominum ruroo-
ribus,etopinionil>us, et faclis,etdictis,eivisisinquirere.
50. Nemo roibi ergo h&copponat, qui mihi re-
apoodcre paratus cst : quia ncc ego dico ideo mihi
esse credcndum, communionero Donati non esse Ec-
dcsiam Christi, quia quidam qui apud eos cpiscopi
Juerunl, divina instrumenta ignibus tradidissc, Geslis
eceiesiaslicis et municipalibus ct judicialibus convio-
cnnlur; aut quia in judicio episcoporum, quod ab
Impcratore petiverant, causam suaro non obtinue-
r u m ; aut quia provocantes ad ipsum Impcratorem,
etiam ab ipso eootraHam stbi sententiam merueruut;
oot quia talcs sunt apud eos Circumcellionum princi-
pee; aut quia taota mala committunt Circumcetliones;
ooi qiua sunt apud cos qui se per abrupta praecipi-
tent,vel concremandos ignibus inferant, quos ipsi
^sibimet accenderunt, attt trocidaiionem suaro ctiam
invitis hominibus terrcndo extorqueant, et tot spou-
• abcst a Ploriacensi u s , atque ineffubUiter.
430
I ineas et furiosas mortef, ut colantur ab hominibus,
appetant; aut quod ad eorum scpulcra cbriosi grcges
vagonim et vagarum permixta uequitia die nociuque
se vino sepcliant, flagitiisque corrumpanL S i l isla
omnis turha paleaeorum; nec frumentis prsejudicet,
si ipsLEccIesiaro tcneut. Sed utruro ipsi Ecclcsiam Le-
neant, non nisi de divinarum Scriptttrarum canonicis
librisosiendant: quia ncc nos propterea dicimus nobis
credi oporlere quod in Ecclesia Christi sttmus, qtii.i
ipsam quam tencrous, commcndavil Mileviianus Opta-
tus,velMediolanensisAmhrosius,velatiiinnumerabiIes
nostraecommuniontsepiscopi;autquia nostrorum c o l -
legarum conciliis ipsa prjcdicata cst; aut quia pcr
totum orbem i n locis sanctis, quae frequenlat nostra
communio, tanta mirabilia vei cxaudilionum, vel sa-
nitatum fiunt, ita ut latcntia pcr tot annos corpora
inartyrum (a), quod poesunt a roultis interrogantes
audire, Ambrosio fuerint revclata, et ad ipsa corpora
caecus multorum annorum civitati Mediolancnsi notis-
sirous oculos lumenque receperit; aut quia ille s o -
mniom vidit,ct ille in spiritu assumptus audivit, sive
ne iret i n partero Donati, sive ut rccederet a parlc
Donati. Qu^curoque talia i n Catbolica liunt, idco sunt
approbanda, quia in Catholica fiunt; non ideo ipsa
roanifestatur Calholica, quia haec i n ea fiunt. Ipse Do-
minus Jesus curo resurrexisset a mortuis, et discipu-
lorum oculis videndum, manibusque laugenduin cor-
pus suum offcrret, ne quid tameu fallaciae se p.ui
arbitrarcntur, magis eos testimoniis Legis et Proplie-
tarum et Psalmorum confirmandos csso judicavit,
ostendens ea de se impleta, quae fuerant tanto ante
pradicta. Sic et Ecclesiaro suam commendavit d i -
ceus : Prcedicari in notnine tuo pamitentiam, et rcmit-
tionem peccatorum per omnet gentet, incipienlibut ab
Jerutalem. Hoc i u Lege, et Prophetis, et Psnlmis esse
scriptum ipse testalus est (Luc. xxtv, 44-47) : hoc
ejus ore commendatum tenemus. Ilxc sunt causae n o -
str.e documenta haec fundamenta, haec firmamcnta.
5 i . Legimus i u Actibus Apostolorum dictum de
quibusdain credentibus, quod quotidie scrtitareutur
Scripluras, an haec ita se habercnt (Act. x v u , M):
quas utique Scripturas, nisi canonicas Legis et Pro-
plietarum? Huc accesserunt Evangelia, apostoitcae
EpisloL-e, Actus Aposlolorum, Apocalypsis Joannis*
Scrutamini bacc omnia, et eruite aliquid manife-
stum, quo dcmonstrelis Ecclesiam vei in sola Africa
remansisse, vel ex Africa futurum esse* ut irnplea-
tur quod Dominus dicit: Prosdicabitur hoc EvangeUum
regni in univerto orbe in tettimonium omnibut geu -
tibut; el tunc veniet finit (Matth. xxiv, 14). Sed ali-
quid proferte, quod non egeat interprctc, nec undj
conviocamini qnod de alia rc dictum sit, ei vos
illud ad vestrum sensum detorquere concnibu. Y i -
detis enim unicum illud quod proferre consuestis,
ZJbi patcit, ubi cubat in meridie (Cant. l , 6 ) ; quemad-
modum cxcussis omnibus ejusdem loci verbis, longe
1
orones u s s . : Hce tunt cautce nostras, ha*c docunumta.
1
Sic Flortaceosis codex. At editi, futuram ette.
(a) Protasii et Gervasii. vide hb. 22 de Ciritatc Dei, cap.
8, et lib. 9 Gonfessionum, eap. 7, e t c
43i CONTRA DONAl 5TAS EPISTOLA,
aliod ftidical qeam T O S poiatis. Et si hoc sonaret
quod voltis, Maxhmanistn» vos m eo vincerent. Magts
etum meridies Provincin, Byzacium, Tripoiis, ubi iili
sunt quicumquc sunt, quam Numidia, ubi vos praepoi-
letis. Ita ergo ipst germnnius et distiaciius poesunt
de meridie gloriari, ot eos excmderc ab hac scutcn-
tia non possitis , nisi in illrs verbts veruro scusum et
catholicum tcncatis, ostemfcftles, eis secundum
quatuor augulos orbis tcrrarnm ab Austro magis
qttaro ab Africo cssc meridiero; sccundum liguratas
aulero Scripturaruro locultones, perfectam mcntis
illuroinationetn, fervoremquc maximum charitatis,
vocari roeridiem ; unde scripturo est, Et tenebrse tnm
tanquanx meridiet erunt (ttai. Lvnt, iO). Aliquid ergo
proferie qtiod non contra vos verius inlerpreletur;
scd qttod interprctc omnino non egeat. Sicut non eget
interprcte, ln temine tuo benedicentur omnet gentet
(Gen. xxn, 18) : qnia semen Abrahae Chrislum non
cgo, scd Apostotus interpretatur (Galat. ut, 16). Sictit
non cget intcrprcte, Tu enim vocaberit voiuntat mea t
et terra iua orbit terrarum (Itai. L X H , 4) : quia ei dfr-
c i i u r , qnam nemo chrislianus nisi Ecclcsiam Christi
intelligiU Sicut non eget interprete, Commemoratnm'
tur et convertentur ad Dominum univerti finet terrw, et
adorabunt in contpectu ejus universce patrice gentium;
guoniam ipsius est regnum, et ipte dominabitur gentium
(Ptat. xxi, 2 8 , 29) : quia in eo psalmo dicilur, ubi
t*ssio Domini etiam teste Evangetio declaratur
(Matth. xxvn, 55, et Joan. xix, 21). Sicut non eget
iuterprete, Quia oportebat Chrittum pati, et returgere
tertia die, et prcedicari in nomine ejut pamitcntiam , et
remittionem peccatorum per omnes gentes, mcipientibut
ub Jerutatem (Luc. xxtv, 46, 47). Sicut non eget i n -
terprete, Et eritis ndhi testet in Jerutatem, et in tota
Judteaf et Sanmria, et utque in tttam terram ( Act. i ,
8). Ceepisse enim Ecclesiam ab Jerosalem, atque
inde isse circuro Judaeam, et Samariam, et caeteras
genles, conscquenlia gesta testantur canonicis fir-
mata documentis. Sicut non cget interprete, Et pnu-
dicabitur hoc Evangeiium regni in univerto orbe m te-
tdmonium omnibut gentibut; ettune venietfinit. Inter-
rogatus cnim Dominus de finc hujus saecuH, cum
quaedam initia parturitionum dixtsset, a i t : Sed non-
1
dum ett finit (Matth. xxtv, 44, 8 , 6). Finem autem
tuturum praedixit post predicationem Evangelii in
tiniverso orbc in omnrbus gentibus. Sicut non egct
intcrprcte, Sinite utraque creteere usque ad mettem :
quia cum egeret interpretc, ipse Dominus mterpre-
tatua e s i ; et ipse exposuit, cui nemo contradicere
potest, maxime m ea parabola, quae ab illo prolata
c s t : et ipse a'rt bonum semen esse fiiios regni; agrum,
tnundum; messcm, finem saeculi (Id. xm, 50, 3 8 ,
59). Tale ahquid profertc vel unum, quoapcrtisstme
Africa declarctor, vel in reliquis » soh derellcta, vel
ad priucipium renovandi et implendi orbis soia scr-
vata. Neque enim tot testimoniis commendaretur
• in F.vsngelio gnece cst, bambn: u\ est, dotorum qmm
fnpartu.
' Horiacensts codex, vel in rehgvmt.
m
quod crat cito pcritufum, et stc taeercluc, aui quod
solum essct relinqueadum, aut ex quo solo tetum es~
set reparandum etimplendum. S i autcm noe potesiit.
quod tam juste a vobis flagttamus, osicndere; cedHc
vcritati >, conticescite, obdormiscitc, a furorecxpcr-
giscimini iu salutem.
52. An adbuc diciiis : Si apud vot ett Ecciena, ut-
quid not ad ejut pacem pertequendo competMt t tmt«
mati tumut, qtdd notqumrititt Et ti sdtuuda tumut,
tinite not creteere utque ad mettemt Quast iios, quilmt
modis possumus, alhtd agamus, aisi ne triUctua si-
mul cradicetur, dum anic tcmpus aizaoia separantar.
Qaieumqoe euim beni in aeternom mluri sunt, etsi
ad tempus mali stmt \ non zixanki, sed triticum sunt
in praescicaiia D e i Sic autem nos aceusatie, qnare
vos qua>ramus si mali estis, quasi non in ee periertiis
quo mali estis, et ideo silis qua>rendi, quia periistit,
ut perditi qurcramfni, quaesiti inveiuamini, inventi
revocemiiii, sicui illa ovis a pastore, sicut illa dra-
chma a muliere, skut iHe filius qui mortuus erat tt
r e v i x i l , pericrat cl mventus ext (Lue. xv ). Itle vos
enim quaerit, qoi in sanelis habitat, et imperat ut
quaeramini.
C A P U T X X ( o ) . — 55. De persecutionc aotem vestra
quercia sedabHor, si cogitclls ei intcHIgalis prius, non
omiicm pcrsecutionem csse cuipabilem : alioqum
non laueabiliter dieeretttr, Detrahentem proxhno tuo
occuHe, kunc persequebar (Ptai. e , 5 ) . Nam quothtte
videmus et filium de patre lanquam de persecutore
suo conqncri; ct conjtigcm dc marito, ct servum de
domino,et colonam deposses9ore,et reum de judice,
et militem vcl provinctalem de duce vcl rege; eum
Hli plerumque ordinatissima potestate sibi botnines
subdilos pcr terrores leviornm peenarum a gravtori-
bus malis prohibeant atque compescant; plemmque
autem a bona vHa et a bonis factis minando et sae-
viendo deicrrcani: scd cum a malo et HlicKo prohi-
bent, correetores et eonsultores aunt; cum autem a
bone et licfro, persecutores et opprossores s u m . Cul-
pantur etiaro qui probtbcnt a malo, si modum peeeati
modos coercitionls excedat. Itcm jure culpartdi suni,
qui turbide atque inordinate in eos cocrcendoe iueS-
liunt, qui nuila sibi lege subjecti sunt.
54. Proinde Circumcellionum vestrorum litordiua
las liceniias ei soperbas insanias juete rcpreitcndi-
mus, ctiam cum aiiquibus pcesimi6 violenti s u u t :
quia iUicita iliicite vindicarc, ct ab Hlicitis iUleite de-
terrere, noo est booom. Cum vero et fionecentea vel
caosa incognita, vel iniqmssimis inimichiis perae-
quuntur, quis eorum scelcraiissima latroeinia mon
perhorrescat? At vero quod Maximianisianini Uao-
rero legibus publiois coerceudum puiastis, ut eoa per
jossa judicuro et cxsecotionem OMclorum et auociita
crvttaturo pulsos de basillcis qoas tenebant, o d eonsi-
dcrationem soi secleris urgeretis * , non reprehendi*
1
Sic Floriacensis cbdex. At editi, credite veritaU
* Idem rloriacensis Ms. omittit, etsi ad temput mofi
* BdiU, arguereth. castigantur cx mauoscriptia.
(a) Ottm» cap. 17.
 45* VOLGO D£ UHiTATE BCCLESIJG U B E R UNUS.
mus; oisi quia boe in eis ioeeetatt estis, qood Ipsi
fecistis, inio mnito ieviaa quam fecistis. ilii euim ad*
versus partem Donati, vos auiem adversus erbcm
lerrarum, et adversus ejus verba, qui Ecclesiam euam
incipieutem ab Jerusalem per omoes geftles contmen-
davil, sacrilegae dtssensioais aitare erexislis. Porre si
Maximianislae juasionibes judicom adversos se irope-
tratis illicite etfuriese resistere audereot, nouue tpsi
sibi judicium acquirerent ? dieeutc Apesloie, Qui enim
resistit pote$tati Bei erdinationi
t retktit; mn mttem rs-
sistunty ipsi sibijudichiin ucquirunU Priucipee enim non
sunt timori bono operi, sed muio (Rom. xio , 2, 5).
Cum ergo conim malum opus exisierei, qued vos
per ordinatas potestates cohibere eonabamini; ei vel-
lent illi pro ipso maio opere suo, pejorc opere iegi-
bus adversari; numquid a vobis, et non a ee ipsts,
auidqitid eis maii accideret, poterenliir? Queraadmo
dum quicumque vohiisset dicere bfospheratam m
Dcum Sidracb, Misacit, et Abdenago, ct aeeuadum
edictwm regis cum domo sua di6perderetur ( D * a . m ,
9 6 ) ; nmoquiditac ab ipsis trUius v i r i s , qumus de
igoe iiberaiis rex commolas «liud edixerat, out vcro
ctiam ab ipso rege, ac non potaus a se ipsfs flbt digna
maia patcrcniur ? Si etiam quadragmto i l i Jedael,
qui Paulum iutariicere cenjuraverattt, m annalos, a
auibos ordinata Uiitiene htem Paokis deduccbatur
(Act. x x i u , 12-55), inruissent; numquid eos Paulos,
ac noo se ipsi petesiatibus resistcitojo peremisseiit?
55. Quapropter et vos sine tumultu a n i m i , sine
turbuleuta confcetiiiooe• eine amaritudine odiorum
eonsideratc diligenter ea quae eomra vos reges m>
sirae communionis conslituuni, qua causa patia-
miui. Et si vos in Eeclesia Christi esse iiivene-
rilis; gaudete ei exsultaie, quia raerces vestra multa
esi in ccelU (Mutm. v , 42). Vos eoim taoqoam
mariyres coronamini, illi autcm tanquam persccuio-
res martyrum judicantur. Si autem TTOS cootra Eccle-
siam Ciiristi .altare erexisse, ei a cbrisUana unhaie,
quae toto orbc diffunditur, sncrilego scbismate eepa-
ratos csse et corpori Cbristi, qued est Ecciesia loto
orbe diffusa, ct rebaptizando ct blaspbemando, et
qoantum potesiis oppugoando, adversari saneta ei
eaoonica Scriptura convincit; vos imjrii atque sacri-
l2gi, illi autem qui vos pro laoto soeiere iem ieniier
Jamnorum admonitionibus, vel locorum, vel houo-
rum, vcl pecuuiae prrvatione delerreados cocncendos-
que decernuni, ut cegiiatUes quare ista paiiamini, m>
crilcgium vestrum cugoitum fugiaiis, ei ab mteroa
damoatiooe liberemim,, ei lectores diligeniissimi, et
coosultores piissimi deputaniur. Hauc vobis 4'dectie-
nem debent christiaoLcaihoJici imperaiores» ut sacrile-
gia vestra, et proptex cbrisiianammansueiudinem tton
promerito ptmienda deceraatiL, eJpropterchr&kfUun
soWdtadioem non omnioo impunita dimittaiit. Moc
in ets Deus operalur, cujus misericordiam eiiain iu
his molestiis, dequibus cooqucrimioi, oon vultis agno-
scerc. Noa aotem, quautum m nobis est, quaotum
Domhius donai atque permittit, nec ipsas lcgcs lenis-
sitnae coercitionis adversus vos movemus, nisi ut
454
Ecclesia catholica, propier inirrooium fragiliiAtem,
ut eis iiceat sine timore eligerc quid teneani vel se-
quaotur, a vestrts ierrorrbus libera pr.a*tetur : ut si
ajiquid vestri in noslros vioieuter feceritit, tuuc vos,
quos tanquam obsides iu fundis e i in civitatibtis ba-
bemus, non qualia vesiri faciuirt, patiaromi, sed per
ordinaia |udicia suhyecli legtbus daumo neoontario
vaonieiis. Qiied si vobisgrave vtdelur; veslri n o b i i 1
parcaot, et quiescatit. Si autero i n nos ooo quie-
scendo illi sacvinnt, qui vei sub vobis, vel vobiscuin
stml; qiiod de uobis couqueramini non liabelis, qui
%
io vestra, vei vesurorum potestaie posuimus, ui etiam
sectaotes haeresem vestram, «uMa damoa paiiamiHi,
si ouUas Catholica, sive a vobis, shre a vestris vio-
leotias patiatur. Quod si aJiquae factae fueriot, vobis
iavitis c i eompcscere non valeotibus, miaericorditcr
tpsis damnis et juste admaoemini, quaies habeatk a
quibus ves eooiatninari oon putatis, atque hinc huel-
Ugere cogimini, quam iuaues calumnias Eceiesiae
Cbristi ioto <orbe diffusae feciatis. Ncqoe jam nobis
e b j i c M l i s , quod persequimur T O S ; scd vestris potios,
s i e t e o s auis violentils mfestari, ei vos publieis legi-
bus roaiunt couteri, quam se a soiko furore aedari.
Si quid sane a oestris christianae charitatis moaura
voiumquB oon costedieotibus, odiese et peroiciose
paiimmi, ttoo asse ilios nosiros c k e dixerim; sed aut
futuros, si eeeorrexcrint, aut io ioe separaudos, si
in malitia perdurarirtt: nosiamen oec prepterptsoes
malos retia rumpimus (Maith. xau, 4 7 ) , nec pro-
pter vasa in eoolumeiiam facta domum magaam de*
serknus (II Tmt. n , 20 •). Quod si vos quoque iHos,
a quibus taiia Calbolica paiitur, non uase vestras oa-
dem regula diciUs : prebaie animura vestrum, oorri-
gite errorem, amplccthoini uuitasem spiritus io vht-
culo pacls. Nam si nec ves iUi contamioaut, occ nos
i s i i ; ooa .nobte invicem ulicniscriminibus colorante-
mur: in una chariiaie frumeoia crescamtts smtai,
usque ad venliiabrum psiearo toleremujs.
56. Quamobrem ei nullo imerpreie indigeui caoo-
nicarum ScrioUmvum teuiimonia quae coiifmendsnt
Eoclesiam ioiotiusorbis oonMouoione consistere, et
separaiiooi vestrae i a A f t i c a cossittutje ex iisdcm L i -
brisiiuilalalia eotCHlis tnvenire suffragia, nee joste
de persecuiieuibHS e^oquermiioi, quas graviorea ipsa
perpetitur, twe laiios dimindHur ac fide, e i spe, et
t
cbaritate omnia toieioi, neo taiitum talia, qoaiia vestri
Circumceliiones, eieerum simHes obi possum mem-
bris ejus hifliguut, eed emoht variarum toiquitatum
scandala per univcrsum mundum scateotia, de quibut
Domious eiclaroavk, Ym mundo uh scandalis (Matth.
xvw, 7) :<gim*ios eotn^persequttur tilhis palrem malc
vivendo, quam p*ter fUtum casligando; ot gravius
ancilla Saram pefsecuta est per iniqoam superbiam,
quam eam Sara per debitara disciplinam (Gen. xvi) >
et gravius Domioum pcrsequebaotur, propicr qnos
dictum esi, Zeius domus ium comedit me (Psal. LXVIII,
10), quam ees ipse cum eorum mcosas evertit, et ees
1
Am. et Floriacensis codex, vobis: ct infra: si autem in
vos.
455 CONTRA DQNATISTAS EPISTOLA,
fiagello de tempio expuUt (Joan.u, 15): quid habclis
amplius quod dicaiis ? -
CAPUT X X I (<*). — 57. An iliud uttimum vestruro,
jam placct, in mcdium proferamus? Ecce, inquiunt,
vos tenetis Ecctesiam. Quomodo nos suscipitis, si ad vos
iransirevoluerimus? Brcviter respondeo : Sic vos sus-
ripimus, qoomodo suscipit Ecclesia, quam in sanctis
Libris eanonicis invcnimus. Deposita quippe animo-
sttnte contradiccndi, qua tumenl omnes qui veritate
Pe.i vinci nolunt, el sua perversitate vincuntnr, facile
prOteslis inlelligere el in bonis esse et in malis Sa-
# neminem vestrum baplizavi,
cramenta divina; sed in illis ad salutem, iu tnalis
ad damnationem. Et cum tantum distet inter eos qui
haec dignc indigneque tractavcrinl, ipsa tamen eadem
s u n l , iUis ad pramium valentia ^illis ad judicium.
58. Qunproptcr quaudo plures quam Joannes Do-
miuus baptizabat, sicut in Evangeiio scriptum est,
ubi subjecit Evangciista, Quamvis ipse non baptiza-
bat sed
t diseipuli ejus (Id. tv, 1, 2) : cum tantum
diataret inler Petrum ct Judam, nibil tamcn d i -
stabai intcr Baptismum qui dabatur per Petrum, ct
qui dabatur pcr Judam. Hlud enim quodpereos
dabatur, unum crat, cum ipsi non essent unum : et
Hlud Clirtsti erat, illorum autcm unus ad membra
ChrisO, aiter ad partcm diaboli pertinebat. Cum vero
Joanoes Baptista c l Paulus Apostolus unttm essent,
quia utcpque sponsi amicus crat, tamen quia non erat
unus baptisinus qui dabatur a Joanne, et qui daba-
tur a Pauio, jussit Pauhis Cbristi Daptismo baptizari
cos, qui baptismo Joannis fueraut baptizati. Itaque
ille baptismus Joannis dictus c s t : qui autcm per
Pauiom datus est, non est dictus baptismus Pauli;
sed*;iu«l eos, inquH, baptizari in Christo (Act. x i x , 4,
5 ) . Ecce unum sunt Joannes et Paulus, et non
uoum dant: ecce non sunt unum Petrus et Judas, et
umtm dant: at vero Petrus et Paulus ct unum sunt,
et unum dant. Abraham et Cornelius cx fide justifi-
cati nnumsunt.el non unum Sacramentum accepe-
r u u t : ttcmquc Comclius et Simon Magus non sunt
unum , et unum Sacramentum acceperunt: at vero
Coriielius, ct ille spado, quem Pbilippus in itinere
baptixavit, et unum sunt, ct unum Sacramentum
acceperunt (ld. x , 4 8 , et vnt, 15, 58). Cum ergo
iimim cst Sacramentum, necdrversi datores, nec d i -
vcrsi perceptores faciuntutnon sit unumquod uuum est.
59. Isti autcm dum volunt bominum esse qtiod
Chrisii est, res faisissimas et absurdissimas pcrsua-
dcre conanlur, ut prope tot sfot baptismi, quot homi-
ites pcr quos dantur. Itaquc illud quod Dominns ait
dc homiiie ct opere hominis, Arbor bona bonos fructus
finit, arbor mala malosfructus facit (Matth. vit, 17);
isti ad boc delorquere conantur, ut abono bapiizatus
bouus sit, et a maio baptixatus malus sit. Unde sequi-
lur eos, ctiamsi nolint,ut a mcliore baptizatus melior
sil, et ab iuferiore baptixatus inferior sit. Ex quo fit
ut illi quos ante Domini passionem non ipse Jestts
bapiizabat, sed disciptdi ejus, mullo sanctius nasce-
rrnlur, si ab ipso hapliznrentur. Quis cniro vei cogi-
(a) olhn, cap. 18.
456
tare possit, quantum intererat inter ipsum, et disci-
pulos ejus aquibus bapUzabantur? Ergo invidit eis
sanctiorem generationem, quos a discipulis suis sese
bic constitulo maluit baplizari? Quod utique quisquis
credit, insanus est. Quid ergo Domhtus eo ipso de-
monsirare dignatusest, nisi suum csse quod daretur,
pcr quemlibet daretur; et se baptizare, de quo amicua
ille sponsi dixerat, Hic est qui baptizat (Joan. i 5 3 ) ; v
per cujuslibet manus ministri baptizarctur, qtii credi-
disset in eum? Dicit etiam Paulus, Gratias Deo quod t
nisi Crispum et Gaium t ne
quis dicat quod in nomine meo baplizavi ( 1 Cor. 1,14,
15). Et iste ergo credatur invidisse bominibus me-
liorem sandificationem, si quanto melior erat, tanto
melius poterant baptizari, qui ab illo baptizarentur.
Imo vero ad hoc ipsum vigilavit cauUssimi et fidelis-
simi dispensatoris intentio, ne quisqtutm ideo sanctius
se baptiaatum putaret, quod a ministro sauctiore ba«
ptizaretur, et quod Domini erat, servo tribueret.
60. Cum igitur bonielmali dcnt et accipiani Bapii-
smi sacramentum, nec regenerali spirilualiter in
corpus et membra Christi cosedificentur nisi boni;
profecio i n bonis est ilia Ecclesia, cui dicitur : Sicut
Ulium in medio spinarum, ita proxima mea in medio
fUiarum ( Cant. n, 2 ). In his est enim qoi xdiOcant
super petram , id est, qui audiunt verba Christi, ct
faciunt: quia et Peiro confitcnti se Christuro Filium
Dei, sic a i t : Et superhanc petram eedifieabo Ecclesiam
meam (MaUh. xvi, 18). Nou esl ergo io eis qui asdi-
ficant super arenam, idest, quiaudiunt vcrba Christi,
ct non faciunt. Ipse enim d i x i t : Qui audit verba mea
heec et facit ca t similabo eum viro sapienti, qui wdificat
domum suum super petram. Et ibidero paulo poat:
Qui audity inquit, verba mea hcec et non facit ea stutt-
t t
labo eum viro stulto t qui cedificat domum suam super
arenam (Id. v n , 24, 20). Qui ergo compage chatila-
tis incorporati sunt acdificio supcr petraro constituto,
ct lilio inter spinas candenii, ipsi titiqtte possidcbuut
rcgnum Dci. Qui autero super arenatn aedificnn!, vel
in spinis deputantor, quis dubiutvcrit quod regnum
Dei non possidebunt? Nthil utique lalibus prodest
BapUsmi sacramentum : nec tamen propter co-
rum instabile fundamenlum sterilemque malitiam ,
etiam Sacraroento quod babent, ulia injuria fe-
cienda est.
CAPUT XXII. — 61. Proindein loco illo ex E p i -
stola Pauli apostoli, quam scripsit ad Galatas, sine
studio cotttentionis adverlite, quam recte fiat, ut hoe-
reticum corrigentes errorero, si Sacramentum hoc
habentquod habere debuerunt, itlud accipiant qu«»d
eis deerat, non improbeiur c l btasphemetur quod
inerat. Manifesta t inquit, sunt opera carnis, quce sunt
fornieationes, immunditke, luxurice, idotorum servilus,
veneficia, inimicitiai t contentiones, ccmulationes, animo-
sitates dissensiones, hcercscs, invidice, ebrietates,
t com-
essationes , et his similia; quce prcedico vobis t sicut
prwdixi t quoniam qui taUa agunt, regnnm Dei non pos-
sidebunt (Galat.v, 19-21). (a) Oinnes itaqueisti non
(a) Olirti hic cap. 19, spud Am et Fr.
437 DE UNITATE EC ILESIiE LIBER UNUS.
VULCO 43*
eunt in lilto, ncc super petram : mler hos autem e l Fdli et Spiritus sancti bapiizaret, post cujtis bapii-
ha?rettei positi sunt. Cur ergo ?os ttt omitum caetera,' smttm jussit Pauhis homines bapiizari; tu obtincres
t

oon baptizatis post ebriosos , luxuriosos, invidos, qui quod dicis, iuutcontra quid diccrem, nonhaberem.
rsgnam Dei non possidebunt, et Ideo in petra non Rursus, xiPetrus in nomine Patriset Filii et Spiritus
sunt; et quia in petra non sunt, procul dubio in E c - smtcti ab haerclicis baptizalus fuissel, cui Doniiuus
dcsia non depotantur; quia tuper hanc petram inquit, att, Qtfi lolut ett temet, non habet necetsitatem iterum
t

srdificabo Ecclesiam meam: ct nos 1

vultis ut baptize-
irms post haereticos, qui inter easdem spinas regnum
Dei non possessuras enumerati sunt, et quibus simi-
liter SacramenU insunt, quando eadcm sunt; sed
oon prosunt, quia cum illa recU sint, ipsi perversi
santt
62. (laec sine pertinacia considerantes alque cog!-
tantes, lacile potestis intetTtgere, id in quoque corri-
fendum esse quod pravum est, qood autem rcctum
cst, approbaodum; ct hoc dandum esse quod deerit,
qood avtem inerit, agnoscendum. Vcnicns itaque ha>
reticus ut catholicus liat, crrorem corrigat proprium,
oon Christi violet Sacrameotom : accipiat vincohim
pacis quod non habcbat, sine quo ilii prodessc non
poteral Baptisma quod babebat. Uirumque cnim ne-
cessarium est ad regnum Dei adipiscendum , et B a -
ptismns, ct justitia. Et in contemptore quidem Bapti-
smi Christi non potcst csse jtistitia : Baptismus autem omnibus ambagibus et tergiversationibus, sic susci-
ct in eo qiri justhiam non habet, potest esse, sed
non potest prodcsse. Sicut enim YeriUs dixit, Si quit bominum, qui te vult ita suscipere, sed ipsi Salvatori
non renatut fuerit ex aqua et tpiritu, non intrabit in
regnum ccetorum (Joan. m , 5); ita eadcm Veritas
dixit, Nisi abundaverit juttitia vettra tuper Scribarum
et Pharisceorum, non intrabidt in regnum ceetorum
(Matth. v,*20): ut non Baptrsmus solus, sed etiam
Jnstitia pcrducat ad rcgnum; cui autem vel utrum-
qoe, vel uoum defuerit, illttc pcrveoire non possit.
Quapropter cum dicatur haereticis, Justitia vobis
decat, quam sine chariute ac vincuto pacis habcre
nuilus poiest; cumqoc ct ipsi fateantur, multosBa-
ptismum habere, et justitiam non habere, et si non
tateantor, eos convincat Scriptura divina : miror
quomodo potent, cum eos habentes non suum, sed
tavandi (Joan. xm, 10); ego obtinerem quod dico, ita
ut tu coutra quid diceres, non haberes. Nunc vcro
cum in Scripturis non inveniamus aliquos ad Eccle-
siam transisse ab hjereticis , et sicut cgo dico, aut
sicut tu dicis, essc susceptos; puto si aliquis sapicus
exstittsset, cui Dominus Christus testimonium perhl-
beret, et de hac quaestione consulerctur a nobis,
nullo modo dubilare dcberemtis id facere quod illo
dixisset, ne non Um ipsi quam Domino Christo, cujus
testimonlo commendabalur, repugnare judicare-
mur (a). Perhibet aulem teslimonium Chrislus E c -
clesiae suee. Ecce Evaogelium, Iege ubi ait : Oporte-
bat Chrittum pati, et returgere terlia die, et prcedicari
in nomine ejut posnitentiam et remistionem peccalorum
per omnet gentet, incipientibut ab Jerutatem (Luc.
xxiv, 46,47). Quomodo crgo suscipit ista Ecclcsia
per omnes gentes incipientibus ab Jerusalem, remotis
piendus es. Quod si non v i s , non mihi, aut cuiquam
contra salutem tuam pcrniciosisstme rcluctaris, qui
te sic suscipiendum csse non vis credere, qtieroad-
modum suscipit illa Ecclesia, quam testimonio suo
commendat i l l e , cui faleris ncfarium csse non cre-
derc.
CAPUT X X l l I . — 64. At enim dixit Jeremiat: c Facta
ett mihi ul aqua mendax, non habent fidem. i Non de
bac aqua dixit, quam putas. Lege diligenter. Ipsam
cnim mendaciuro hominum inuitiludinem dixit aqtiam
mendacera more prophelico, sicut figurate loqui so-
lent: sicut in Apocalypsi, populos aquarum nomioe
novimus appellatos (Apoc. x v u , 15). Nam sic ait Je-
rcmias : Vtquid qui contritlant me prmvatenlt Ptaga f

Christi Baptismum, iterum nolumus baptizare, ita mea vaiida etl, unde tanabort Facta ett mihi ut aqua
nos agerc, ac si cis jam nihii deesse judicemus; et mendax non habent fidem (Jerem. x v , 18). Plagain
qoia Baptismus eis in Catholica non datur, quem ha- suam sibi dixit factara ut aquam mcndaccm : eain-
bere inveniuntur, nihil se illic acciperc arbitrentur, dero vero piagaro suam eos appellavit qui se coniri-
obi boc accipiunt, sine quo iilud qtiod habent, eis ad subanl. Quod enim ait, qui contrittant me; boc dixit
perniciem vaieat, non ad satutem. Quod si nolunt i n - postea, ptaga mea: ct quod supra d i x i t , prcevatcnt;
telligere, sufficit nobts quod eam tcncmus Ecclesiam, boc poslea dixit, valida ett.
qoae manifcstlssimis sanctarum ct canonicarum Scri- 65. Sic et illic facitis, ubi scriptum e s l : Ab aqua
pturarum testimoniis demonstratur. aliena abttine te et de fonU aticno ne biberit (Prov. v ,
t

63. Dicat mihi nunc haereticus : Quomodo me sus-
cipis ? Cito respondeo : Sicut suscipit Ecclesia , cui
Chrisius perhibet testimonium. Numquid tu mctius
potes oosse quomodo suscipiendus sis,quam Salva-
lor nostcr mcdicos vulneris tui ? Hic forte dicis: Lege
mihi ergo qucmadmodum Christus suscipi jusscrit
eos, qui ab haereticis transire ad Ecclesiam volunt.
Uoc apene aique evidcntcr, nec ego lego, nec tu. Si
enim baereiieus esset Joannes, et in nomine Patris et
1
sicuss. Atediti, tf MI.
15). PuUtis enim de Baplismo dictum qui estapml
baereticos, ut ideo sit aqua aiicna , quia haereiici re-
gnum Dei non possidebunt: quasi non ita sit et apnd
ebriosos, et apud invidos, et caeteros hujusmodi * de
quihus paritcr dictum est, Regnum Dei non potside.*
bunt (1 Cor. v i , 1 0 , et Gatat. v, 21) : et uroen in
oinnibus Ulibus , si secundum Evangelium baptizati
sunt, Cbr.sti est Baptisinus, non ipsorunu Unde aqtia
illa nou est aliena; curo ipsi alieni sint, quibus d i -
(a) Confer l i b . I c o n t r a c r c s c o n i t t m , capp. 51 et 33.
459 CONTRA DONATHa rAS EPISTOLA,
* m
ruinis- cst, Non novt vos (Matth. v u , 25). Cur ueu
Dei, quibos io fine dicetur, Non novi voe; etiain CMM
dixerint, Jn nomine tuo prophetavimus et virtutes mui-
ergo polius intelligam aquam alienara et fonlem alie-
tas fecimus. Quia, Etsi habeam inquit, prophetmm^ et
uum, doctrinam esse roaligni spiritus,qua decipiun- y

sciam omnia sacramenta et omuem scientiam, et si ha-

tur et seducmititr alienati a Dee per ignorantiam,
buero omnem fidem, ita ut monUs lransferam charita-
qtiae est in iilis, propter caeciutem cordis eorum ; hoc 9

tem autem non habeam, nihil sum (I Cor. x u i , 2). Iloc

cxpressius cominendanle Apostolo : Spiritus autem
tnanifeste dicit, quia in novissimis Umporibus recedent
quidam a fide, atUndentes spiritibus sednctoribus, et
doctrinis damoniorum (I T i m . i v , 4)? HJCC est aqua
aliena, et fons alienus. Si enim aqua in bono intelli-
gitur ct Spiritus sanclus; cur non aqua in malo intel- etlam baereiicis: boc accipinnt, curo correcii veoiuot
Dgatur ct spiritus roatignus? Non enim seroper ubt
aquaro nominat Scriptura, hoc visibile Baptismi sa-
crameutum vult inteliigi: sed aliquando ipsum, ab>
quando aiiud. Jam enim hoc visibilt Baptismo eliara
alios discipuli Domini baptizaveranl, antequam veniret
in eos secundum ejns promissionem Spiritus sanctus:
de quo tainen idem Jesus dicit, Si quh sitit, veniat et
bibat: qui credit in me, sicut dicit Scriptura, ftumina
uquce viva ftuenl de ventre ejus. Et sequitur Evange-
lista, et exponit unde sit dictum : Uoc au(em inquit,
est ergq donum Spiritus sancii proprium sanctorum,
unde nemo communtcat alienus. Hoc deest omoibua
malignis et gehennm filiis, etiamsi Christi Baptiamo
baptizentur, sicut Simon fuerai baplizatua. Hoc deest
ei unitalis vinculnm sinceriter amplectuntnr. Quod ai
non acciperent, etiam habeotes Baptismom ChrisU,
non eraot possessuri rcgnum Chrisii; quia non iniroie-
rant ad foniem illum proprium aquanim discutTen-
tium in plateis saaciorum, et Coras nen excurreii-
tium, quo fonte chariias Dei duTusa est io cordibua
nosiris per Spiritum saoctom, qoi datus est oobis.
Desinite itaque illa tesihnonia comroemorare,quae aot
noo ioteliigilis, aut pro nobis cootra vos esse intelli-
gitis. Quod si ambigue posita, ei pro nobis, et p r o
9

dicebat de Spiritu, quem accepturi erant ii qui in eum

erant credituri. Spiritus enim nondum erat datus, quia
iesus nondum fuerat clarificatut (Joan. v n , 57»59).
Ecce aquain dicit Spiritum, qui nonduro erat dalus,
cum jam aqua illa Baptismi muliis fuisset data.
66. Uude et illud , quod simililer non intelligitis,
Yobts posseoi iuterpveiari, nihil mique adjuvareot
causam vestram : quia c i oos si talibus uti veliemus,
innumerabiUbus uieremur, quae eausam nostram n i -
bil simUitcr adjuvarent. Sed plane taiia malam cau-
sam vel moras faciendo susteotant.
CAPUT X X I V . — 68. Ecce inqumnt, de corport
9

quod scriptum est, Bibe aquam de tuis vasis et de pa- 9 Dotntni aque profiuxit. Et quid le boc adjavat, o faae-
teorum tuorum fontibus; et fons aqum tuce sit tibi pro- retice? MuUum, i o q u i l ; Baptisma enim siguificat non
prius 9 et nemo alienus communicet tibi et f nonsuper- cste, niti in corpore Domini9 id esl in Ecclesia.
9 Meiius
fiuant tibi aqum foras et in plateis tuis discurrant
9 aqum dicereftt de corpore Dooum, hoc est, de E c d c s l a ;
tum (Prov. v. 15-<7) : non visibilem Baptismum, cUamsi jam consiet (quod adhuc forte dHigcntiua
quetn possunt habere et alieni, id cst, qui regnum requirendum esi), aqua Hia BapUsmum esse s i g u i i -
Dei uon possidebunt; scd boc donum commendat catum. Nam et nos Baptisroum qucro babetis, de cor-
SpirHussancti, qttod propritimest eOruro tantum, qui pore Domhti esse dicimus, hoc est, de Eccicsia,
rcgiiabunt ctim Christo in aeternum. Quoniaro charitas qoamvis io ea ipsi non sitis, sicot omoes qui non
Dei sicut dicit Apostolus, di/fusa esl in eordibus no-
9 aedificaot super pcirara, sed super arcnam. Qoare
stris per Spiritum tanctum, qui datus est nobis (Rom. tamcu noo aitendis aqoam illam, qua Baptismum si-
v, 5). Ipsa enim latitudo cordis, quam charitas facit, pnificatura dicis, non tautom io corpere Domini
tinde iilam diffusafro dicit, et unde ad Corintbios ita fuisse, scd ctiam de corpore ejus foras exiisse, et
htquitur, Ot nostrum pafet ad vos, o Corinthii 9 cor ue- hoc per vulnus persecutoris ? Neqoe eoim et haere-
strum diiatatum est (II Cor. vi, 11), platcaruro nomine tici ei omnes mali secum fbras Sacrameota traxissent,
slgnificata est. si unitatis intcgritatem in corporc Domioi costomV
67. Quod ergo aperte audimus, NoliU omni spiritui sent. Scd etiam boc vidciis quam profundum sit, ct
eredere 9 sed probate spiritus si ex Deo sint 1
(I Joan. quanta mystcrii aititudine ooculium.
rv, 1); hoc flgorate audimus, Ab aqua aUena abtHne 69. Jara sufficiai: desinite ulibos agere. Omola
te etde
9 fonte uUeno ne biberis. E t quod aperte audi- quae hujusmodi protuleritis, aut pro nohis sunt, aut,
mus, Charitas Dei diffusa est in cordibus nostrie per ut multum causae noslrae minuam, inecrtum est pro
Sphitum sanctum, qui datus est nobis 9 hoc figurate quibus sini. Sed Ubenter io opertls immoramini, ue
audhnus, Fons aquce tum sit tibi proprius, et nemo atte- feteri aperta cogamini. Ecce Ecdesia, rogo, qoid pa-
nus commumcet tibi. Multa enim mtroera Dci possunt timini? Ecce Ecdesia tot manifestissimissanctaium
habcre et alieni, non solum ista commuoia cum Iapi- Scripiurarum lestimooiis commeodaui ei expressa,
dtbtts ct arboribtis, sicuti est esse et vigerc; nec so- praedtcU ei dcmoostraU: Skut audivimus, ita et n m -
lum commuuia cum pecoribus, sicuti spirare, sen- mus (Psat. XLVII, 9). Quid tergtversaris quomodo sus-
tire : sed etiam roajora Jam bommum propria, sicuti dpiaris? Cur dctrecus sic suscipi, quomooo Uhi sna-
est ralio, locutio, artcs utiles. innumerabiles, et alia c i p i t , cui tcsiimonium perbibet qoi mentiri ooo
moita. Ipsa ethtm qoae domui Dei data sttnt, nonnulla potoit? Doce Scripturas -canonicas aperte dixtsse,
ex eis habcnt alieni, id est, non posscssuri regnuro baptizanduro esse in catholica Ecclesia qui apud hse-
1
Floriaceusis, probate tpirkum qui ex Deo e* ^ ±t£jL i u uouiine Palris et F i l i i ct Spiritus sancti
441 TULGO DE UNiTATE ECCLESI^E L t B E R UNUS. 442
fuetit baptmatus. Quod si ooe deeere noii potes; mianistas invictissime valeai, qui vos in duobus pre-
INud doce, buic communiooi luae, id est, parti De- dpuc testimoniis qoibus iuiperitissime, Umen cre-
oati, ubi boc didicisti, apertum aliqood et manife- berrime uti soietis, omnino vicerunl, et de pau-
atom icstimooium a Scripturis canonicis perbiberi: d u t e ct dc meridie. Hoc crgo dicam, quod vos oranes
et latebor ad te esse transeendum, nec alitcr esse Unquam paritercootra nos iosurgatis, exstinguat. Sic
ausctpicndos baretices, qoam sicut sosdpit ecclesia ' ^vos susciphnus, si corrigi vultis, quemadmodum sus-
io qoa es, qoia U l i tcstimonlo dcclarau eat. Quid cipU E c d c s i a , quara Dominos Jesus dixit ab Je-
sestuas? quid perturbaris? Noo mveois in Scripturis rusalem empturam, et in Actibus Apostolorom lc-
eanonicis, quod a te juetiashiie exigimus? Nam qood gimus iode ceepisse: et per omnes gentes ituram,
dlcere solclis, Vbi pateit, ubi cubat in meridie (Canl. i , et in Actibus Apostolorum leghnus per multas isse,
6 ) ; vides quale sit, et quam pro te non sit. Noli ergo antequam venirct in Africam, et per omnes gentes
laiia quaererc Quia et si io partibos aquilonis esset iluram anteqoam veniat flnis; quia ipse Domimis ait,
pars Donati, quae contrariae sont partibus meridianis, PrwdieabUur hoe Evangehum in omnibut gentibut, et
diceret de se csse dictum : Monlet Shn, tatera aqui- tunc veniet finit. Ecce purgamenu ejus: Quoniam
hnh cirittt regit magni (Ptal. X L v n , 5). Nam utique abundavit iniqukat, refrigeteet charitot multorum. Ecce
9

dvitas regis magni non cst nisi Ecclesia; et boc po» DromenU ejos : Qui autem perteveraverit utque in
tiua iodubitaotcr sooat Ecclesiam, quam illud, Vbi fnem, hie talvut erit (Id. xxrv, 12-14). Ubi hic Africa
pauis, ubi cubat in meridie. Sed fortasse ilk> testimo- nommau cst in parte Donati? Ecce iterom frumenta
nie MarcioD haereticus utcretur, qui dicilur Pomictis ejus : Vt teiat inqtiit Apostolus, quemadmodum te
9

raisscquae partcs ad aqoiiooem sunt.Rurstis siiu 0 0 oporteat in domo Dei cenvcrsari, qum ett Ecdetia Dei
eidente esset pars Dotiati, diccret de se essc dictum : vivi columna et firmamentum veritatit. Et tine dubio
9

Iter fucite ei qui atcendit tuper occatum; Dominut magnum ett pietatit tacramenlum, quod menifettatum
nomen eti iUi (Ptai. LXVII, 5). Fortassis enhn subrt- ett in carne, juttificatum ett in tpirilu, epparuit Ange-
mius esse dicerel, atcendit tuper oecatum; quam, Hs, preedicatum ett in genlibut, creditum ett in mnndo,
cubat in meridie. Haec mystica sunt, operU sunt, fl- astumptum ett m gtoria(\Tbn. m, 15, 16). Ecce
gurau sttnt: aliquid manrfestum quod intcrpretc non/ spitrgamenU cjus : Spiritut autem, inquil, manifeste
cgcat, a vobis flagiunras. dicit, quia in novittimit temporibut recedent qnidam a
70. Ego iuquc sic te suscipio,quemadmodumsus- fide, attendentet spirilknts teductoribut, doctrinh dm-
cipit semen Abrahae, tn guo benedicuntur omnet gen- monhrum, (Id. iv, 1) clc. Ubi et hic Africa in parte
tet (Cen. xxit, 18). lloc forlc obscurum csset, nisi Donati nominaU est, ut in ca remanserit columna ct
Pauras aperuisset semen Abrahae quod est Chrislus flrmamentum verhatis, aul pieutis sacramenium, de
(fietut. 111,16). Sic tc suscipio, qoemadmodum sus- quo usqoe in fmem i u cucurrit, ut diceret, Prm»
dpit illa tterilis, cujus mnlti fUn magit guam ejut
t
dicatum ott m gentibut, creditum eti iu mundo, astum-
gum habet virum. Quod obscurum esset, nisi Paulus ptum ett in gtoria 7
dixisset, ipsain essc Ecclesiam matrem nostrara : cui 71. Qoid ergo pturibus teneam? Qui respondere
dictum esl, Dominut qui eruit te ipte Deut univertm cogiut
9
buic Epislolae, scruletur Scri[>turas : et aut
terrm vocabitur (Itai. L I V , 1, 5 ; Calat. rv, 26, 27); manifcstnm dc Afrtca, vel ht qua sola, vel ex qua
coi dictum est, Terra tua orbit terrarum (ltai. LXII, sola est pars Donati, profer.it testimonium : quod
4). Sicut susdpit regina itla, de qua in Psahnis di- idco proferre non polest, quia iflis tam manifestis,
citur, Attilit regina a dextrit tuit: et cui didtur, Pro quae a nobis prohiU suni, repugnarc Scriptura non
puiribut tuit nati tunt tibifitri,conttituet eot principet potest: aut si su&rom suspidonum, vel crrmina-
tuper omnem terram (Ptal. XLIV, 16, 17). Poslremo, tionum, vel calumniarum sectaiores credulos quae-
ne ntulta commemorcm, sic le suscipio, sicut susci- rit, et vult traducere in aliud Evangelium, quod non
pit Ecclesta per omnet gentet incipient ab Jerutatem est aliod, atque annuntiarc nohis praeterquam quod
(Luc. xxiv, 47): sicut susctptt Ecclesia qoae tettit accepimus, etsi angetus de ccelo esset, aoatheraa
ett, Cbristo m Jerusatem, et in tota Judma et Samaria essct (Galat. 1, 8) : quoniam et diabotus, qui pro-
f

et utque ed totam terram (Act. 1, 8). llle enim te ptcrea de coelo cecidit, quia m veritate non stelit, si
soedpit, qui hoc de illa dixtt, qui Ulibus eam verbis, anatheraa fuisset homini, quando ci pmeterquain quod
oe quisquam de tlla dubiuret, ostendit. Sic te sus- a Domino Deo acceperat, annuntiavit, primi parcntes
cipio, quemadmodum suscipit triticum semtnatum in carnis nostrae, nec in poenam ntortis inddisseut, nec
agro, quod cum zizaniis cresctt usque ad mcssem. Hi de loco feKciutis exissent.
auut enim fitii regm ;agerautemettmundut mettk ett /f-
9
CATOT X X V (a).—72. Qoapropter vos, charissimi,
nit tmculi (Mttth. xtn, 50,58, 59): Dominus exposuit, qoibu» banc Epistolam scribo, praeceptum pastoris
Evaogefium eet, verba Domini sunt, manifesu sunt. qui anhnam suam pesuit pro ovibus suis, ct nunc
Possem tibi dicere: Sic te susdplo, quemadmodum gloriflcatus et cxalutus sedet ad dexteram Dei Pa-
et vea sttseepistis qoos Praetextatos et Feliciantis a tris, corde fldelissimo et flrmissimo rctincte dicentis.
•obis damoati, cxtra vestram communionem baptiza- Qum tunt ovet mem, vocem nteam audiunt, et tequun-
verunt. Ctii rei qurd contradicas, omnino non habes. tur me (Joan. x, 27). Audistis ejus vocem manifestb-
Sed hoc potius dtcam, qued et advcrsus ipsos Maxi- in) olim, cap. 20apud Am. et Er.
445 CONTRA DONATISTAS EPISTOLA, VULGO DE UNITATE, ETC. 444
simam, non *jtum per Lcgem cjus, et Propheias, et Filhts hominis sem naverat, trittcuro raanail: ct ex
:

PsaJmos, sed eiiam per os proprium commeiidanlis illo usque adhtic crevit, et crescit, et deinceps usque
Ecdesinm suam fnlurain. Et ea qu;e predixit, quera- ad messem fructificahit ct crcscet, sicui in omui
admodum ex ordine consecula sint, in Aclihus et " mundo.
Lilteris Apostolorui», qtwe diviuarum Scripturarum 74. Nonnuili etinm bonae voluntalis, per camaiem
canonem compleut, Icgendo perspicitis. Non cat ob- caligiiieui, etiam po*t coefirroatum coiitra Ecdcsiam
scura qweslio in qua vos fallant, qitos ipse Dominus Dci roaitgiioruin furorem, in illa dissensione diuliua
praedixit fuluros atque dicturos, Ecce hic ett Chrittut, erraverunt, lanquam si adhuc motlia conculcarenlur
ecce illic: ecce in deterto, qtiasi ubi non est frequen- frumenta, et radice viva hcrbae vigor attereretur:
tia multiludinis : ecce tn cuhiculit (Matth. xxtv, 25, etiam ipsa taroen frumenta sua noverat Deus, quamvia
26), quasi in secrelis tradiiionihus alque doctrinis. ut reviviscerent arguenda et incrcpamla. Non enim
Hahetis Ecclesiam ubique difTundi, ct crescere usque co modo dictum cstPetro, Redipottme,Sakma (Mattk.
ad messem. Habetis civitatem, de qtta ipse qui eam xvt, 2 5 ) ; quomodo dicium est 4e Juda, Uuut ox eobU
condidil, a i t : Non potett cioitat abtcondi tuper moo- diabolutett (Joan. vi, 71). Quidam quoque et aper-
tem con&titula ( Id. v, 14 ). Ipsa est crgo quae non iissimae veritali maio studio contradixerunt: ilit vero
in aliqua parle terrarum, sed ubique nolissima esL eradicali vel praecisi crant; sed non permaoenies iu
Ha3C temporafcs aliquando eliam in suis frumentis infidelitatc, sicut de quibtisdaro ramis fractis Aposto-
patitur tcmpestates, ut in quibusdam locis non co- lus dicit, manu divina replanlati, aui itcrnm inseni
gnoscantur: scd lamen etiam illic latcnt: ncque suut (Rom. x i , 17 25). Tunc cuim quisque hifructuo-
enim ialli potest divina senleniia, quoniaro crescunt sus, ei nondum a radice praecisus est, cum mala cu-
usque ad me>sem. pidilate agit quidem illa opera de quibus dictum est,
75. Itaque etin aliis gentibus saepe nonnulla roem- Quoniam qui talia agunt, regnum Dei uon pottidebunt
bra Ecclestae pravalenlibus haresumct schismalum (Galat. v, 2 1 ) : sed curo pro ipsis operibus etiam
scdttionibus, pressa atque obumhrata sunt; ct tamen veritati apertissimae qua redarguitur, resistere coepe-
quia inerant, paulo posl nullo dubitante claruerunt: rit, tuuc p r j D c i d i l u r . Et multi taies suut in Sacra-
et in ipsa Africa post illud Secundi Tigisitaui apud menlorum comrountone cum Ecclesia, c l tamen jam
Carthaginem seditiositm turbttlentumque concilium, non sunl in Ecclesia. Alioquin si tunc quisquc prae-
ubi et a femina nobili Lucilla operata coiruptio (a), ciditur, cum visibiliter excommtinicatur; conscquens
postea judicialibus Cesliscommemorataesi,cum inde crit ut tunc rursus iuseralur, cum visihililer couunu-
littene penc per totam Africam, qua Ecclesiae Christi nioni restituitur. Quid si ergo ficlus accedat, atque
jam germinaverant, missae fuissent, creditum est litte- adversus veritalem et Ecclesiam cor iuimidsshuum
ris concilii; neque enim aliter oportebat: c i qoasi gerat, qtiamvis peragalur in co iiia soleronitas, nam-
visa snnt per allquam partcm agri frumenta dominica quid reconciliatur, numquid inscritur? Absit. Sicul
defecisse; nullo modo autem defecerant, quae vere ergojam denuo comrounicans nonduro inserlus e s l ;
fruroenta erant pradesiinata atquc scminata, et alta sic et anlequam visibililer excommuiiicctur, quisquia
radicc feraciter germinantia. Salva enim conscien-
1
contra vcritalcm, qua convincitur et arguitur, iuinti-
tia liiteris concilii crediderant : ncque enim ab bo- cum gestat animuro, jaro praecisus esi. Ita fit u i ei
minibus de aliis hominibus aliquid incredibile diceba- seroen bonum, et seroen maiuro, ulraque per ngruni
tur, aut cis conlra Evangclium crcdebatur. Scd crescant tisqtie ad messero : i d esl, el filii regni, et
posteaquatn illi furiosam pertinactam usque ad dissen- filii maligni uirique pcr roundum crescant usque in
sioucm sacrilegam contra totum orbein christianum linem saeculi; illis frucluro fereniibus cum tojerauiia»
coiitcutiiine ob>ttiiatissiina perduxcrunt, atque inno- illis cum slerililnte amaricantihus.
tuit i>onis fidelibus quos a Crccili <no alicnaverat falsa 75. Vos aulem innitentes tot evidenlissimis testi-
criininntio : viderunt se, si in illa comrounione per- rooniis Legis, Propbetaruro, Psairooruro, ipsius Do-
sistcrent, nonjatn dc qtiodnm homine, vel de qui- roini, et Aposlolorum, de sancta Ecclesia tolo terra-
busdatn honiinihus, sed de Ecclesia tolo terrarum rum orbe diffusa, exigite ab istis ut ostemiant «ie
orhe diffiisa pravum haberc judicium; et maluerunt Africa, quod altinet ad partcm Donati, aliqua roaui-
Christi Evangelio, quam collcgarum conctlio crcdere. festa de canonicis Libris testiroonia. Noque euim,
Itaqite illis reliclis, mox ad catliolicnro paccro multi, sicut jam d i x i , ullo modo Qeri posset u l Ecclesia*
ct episcopi, et clerici, ct populi redierunt : quod et sicut dicunt, et quod ahsit, tam cito ex lot gentibua
antcquam facerent, in trilico deputabantur. Tttnc peritura, tot testimoniis tamsubiimitercttaro indubt-
cnim non faciebant, cum adverstis homincs male sibi
tanier praedicaretur; eldc ista, quain volunt, sua, quae,
a collcgis insinuatos, non advcrsus Ecclesiam Dei,
usque in fincm, sicut contcnduot, permansura fuerat,
q>ue in cunclis gentibus crcscit, illa eorum contra-
tacerelttr. Memeotote enim quid i l l i d i v i t i dictum sit,
(izlw nitebaturIlaque et in Afrjca triiicum quod
cutn apnd infcros torqueretur, et a d fralrcs suoa
aliquem cx mortuis mitti vellet. Habent iltic, iuquit,
Moyten el Prophetat. E i curo ille dicerel, non eos
1
Ktlfti, veraciter. F l o r i a c e n s i s c o d e x , feraciter.
* skt Ftoriacensts us. AI e d i l i , contradtctio tenebatur. credituros, nisi ad eos issei aliquis mortuoruro : Si
(u) supra,cap. 18, n . 16. Moyten, inquit, et Prophetat non oudtuni, nec ti quit
 445 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUGUSTINI LIBER PRIMUS. 446
e* mortuis resurrexerit v credent 1
( Lue. x n , 29-51 ). Dominus a raortuis, d i x i t tn nomine $uo prmdkeri pm-
Dtxit Moyses, quod m semine Abrahm benedieentur mtentktm et remissionetn peecatorum per omnes gentes,
omnes gentes (Gen. xxu, 18). Dixeruat Propheta?, Tu incipientibus ob Jerusalem ( Luc. XXIV, 47 ). Illi qui
ooeubem toluntas meu, et terra tuaorbis terrarum (Isai. Moysi ct Prophetis noti crediderant, ncc Domioo re-
LXII, 4); et, Commemorabuntur, et conoertentur ad surgenti a raortuis crcdiderunl; quid resiat, nisi ul
Dotniuum umoersi fines terrm ( Psal. x x i , 28 ). His e| divitis i l l i u s tormenla sortiantur? Qti» v o s fugientea
laltbus Um manifestis pnenuntiationibus Ecclcsiam dnm adhuc tempus est, antequam fle hac vita cmi-
dcmonstrantibus, isti crederc noluerunt. Surrexit gretitr, diviuis doquHs constanter inhacrete, ut nec
1
R e l i q u a deerant i n editlonihus A m . e t E r . H u c r e v o c a u hi v i u conturbemini, et post hanc v i U m quod s e r a i n i
h i e r u n t p e r Lovauienses e x v e l a r e codice E n d o v i e o s i : h a -
Abrah» promissum esi, accipere mereamiui. Amcn.
b e u t u r et i n nostro F l o r i a c e n s i .

IN SUBSEQUENTES LIBROS,
Vide lib. 2, cap.26, Retractationum, tom. 1, col. 64f, a verbis, Grammaticus ctiam, usque
ad verbum y Ignorans. M.
mmmnmmummwsmwmmmm**^^

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA CRESCONIUM
GRAMMATICUM PARTIS DONATI
%\bxi quatttov ( a )
.
.
LIBER PRIMUS.
E p i s t o l a i n Qresconii p r o P e t i l i a n i defensione e d i i a m , s i b i q u e i n s c r i n U m , r e f e l l e r e i n d p i t A u g u s t i n u s . P r o b a t ncc e l o -
q u e u t i a m nec d i a l e c t i c a m q u a l e m l i b e t m e t u e n d a m esse assertoribus v e r i t a i i s , q u n m i u u s «dus adversarios, cum ipsls
d n s p u U n d o , r e d a r g n a n t ; n e q u e contentiosum h a h e n d u m eum esse, qui d u r i s e t r e n i t e n t i h u s i e r m o n l s a k e r c a t i o n e m a d
eos refellendos i u f e r r e c u r a v e r i t . Postea ostendit non esse oonsequens, ut s i c o n c e d i t u r esse Ba| tisma in parte Dooati
s i m u l e i i a m concedatur ihi a c c i p i o p o r t e r e . ld enhn extra c a l h o l i c a m Ecciesiaiu frustra et p e r n i c t o s e , sed tamen vere
a c omnino i d e m h a b e r i .
• S ^ »

C A P U T PRIMUM. — i . Quando ad t e , C r e s c o n i , U m e n m i n i m e d e s p c r a v i : q u i a et ad me tua, q u a m -

mca scripu pervenire possent i g n o r a n s , p e r v e n t u r a v i s l o n g e p o s t c a q u a m s c r i p s i s l i , t a m e n quandoque p e r -

ADMONITIO P P . BENEDICTINOBUM. .

A d eastigalionetn l i h r o r u m eootra Cresoonimn usi s o m u s antiqtritsimo C o r b e i e a s i c o d i c e , s c p r a H e r e a Michaetino, C y g i .

r a n n e n s i , Georgiano, et uno B e r u a r d i n o r u j n c o t l e g i i Parisiensis. A d h i h u i m u s e t i a m v a r i a n l e s l e c l i o n e s B e l g i c o r u m q u i u q u e
m a n u s c r i p t o r u m per Lovanienses l heologos vulg.itas, n e c n o n e d i l i o n e s a n l i q u i o r e s e l p o t i o r c s , A m . E r . et L o v .
Comparavimusprceterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess.,1. 1, memoratas. M.
(a) Scripti c i r c i t e r a n n u m Cbristi 106. Nam qnando quatuor hosce l i h r o s s c r i p s i t Augustinus, jam contra Donatistas tcges
dederat Honorius imperator, u l t e s t a t u r ipse S. D o c l o r , i i b . 2 R e t r a c t . , c a p . 28. Porro i l l a s H o n o r i i recentissimas leges
vocat A u g u s t i u u s i a f r a in lib. 5 cap. 47, posteaquam i n ejusdem libri 5capite 45, d i s e r t e s i g u i f i c a v i l , loqui se de l e g i b u s
a n n o 40» datis c o n t r a DonaVistas, post M a x i m i a n i episcopi catholici caedcin, qua occasioue f a c i u m est, * ut et praeterilse
« oranes, » i n q u i t , « contra ipsos l c g e s e x c i l a r e n t u r , et aliae c o n d e r e n t u r novae. »
E x iis l c g i h u s e s l i l l u d i n cod. r h e o d . 1. 38, d e Haeret. H o n o r i i e d i c t u m (quod q u i d e m U n i U U s e d i c t u m in concilio C a r t h a -
g i n e n s f anni 407 a p p e l l a t u r ) : « N e m o m a n i c h x u m , n e m o d o a a i i s l a i n , q u i praecij u e , u l c o m p e r i m u s , furere non d e s i s l u n t ,
« in memoriara r e v o c e t . Una sit eaiholica v e n e r a t i o , u n a s a l u s s i t : T r i n i t a l i s , p a r , sil>i c o n g r u e n s sanclitas e x p e U l u r
« Quod si q u i s audeat interdictis sese i u l i c i l i s q u e raiscere, et praeteritorum i n n u m e r a b i l i u m c o n s l i t u t o r u m , ct l e g i s n u p e r
• a m a n s u e l u d i n e n o s i r a prolaue laqueos non e v a d a t : c t s i turlwe forte c o n v e n e r i u l , s e d i l i o n i s coucilatos aculeos acrioris
« cotumotiouis non dubitet e x s e r e n d o s . Dat. p r i d . i d u s febr. (12 febr. aoni403) Rasewiae, s t i l i c h o n e n et A n t h e m i o
« Coss.»
I t c m in cod. T b e o d . 1.4, N e sauct. Bapt. i t e r e t « A r c a d . llonor. et T h e o d . AAA. n a d r i a n o PP. P . — Adversarios catbolicne
« fldei,» e l c , quae suo e x h i n e l u r loco i n bujus tomi Ajmendice. l t e m 1. 5, ibid. « Hadriano PF. P . N e d i v i n a m g r a l i a m sub
« r e p e t i t o Baptismate p o l l u t a m D o n a t i s t a r u m s e c r e t a v i o l a r e n l , e t fallendi occasionera, s c v e r i i a l e h u i u s praecej tionis atx>-
• l e m u s , s U t u e n i e s u t caetera hujusmodi h o m i n e s poena s e q u a t u r , l e g i s q u e c e u s u r a m e x p e r i a u l u r u l t r i c e m , qui i u catho-
« l i c a m r e l i g i o n e i n p e r v e r s o doginate coromisissent. J u h e m u s igitur, ut s i qui posthac fuerit r e b a p l i z a r e d e t e c t u s , j u d i c l
« <nii provinciae praesidet oflferatur, ut facultatum o m n i u m p u b l i c a l i o n o m u l u t u s inopiae puBuam e x p e n d a t , etc. Dat. p r i d .
• idus febr. Ravennae, S t i l i c h o n c u e l A n t l i e m i o Coss. »
llem in e o d e m cod 1.2 de R e l i g . « i m p p . Arcad. Honor. et Theodos. AAA. Diotioiio Proc. Africae. — E d i c t u m quod de
« uuHate p e r Africanas r c g i o n e s C l e m p n t i a nostra d i r e x i t , per d i v e r s a jnroponi v o l u m u s , ut o m n i l i i s i o n o t e s c a l , Dei omni-
« potcntis u m m et v c r a m fidem c a t h o l i c a m , q u a m reeta c r e d u l i i a s confhetur, esse retiQcndara. Dat. m non. mart. (5 n i a r t .
« au. i05) ftavcnn. s t i l i c h o n e u e l Anthemio Coss. »
447 C O N T R i CRESGONMJM DONATISTAM, S. AUGUSTINI 4*8

veiiirepotueruuiiqu* IUM visum est advcrsus ea scri-
bere debere, q o * Petihuno Ctrtensi eptscepo veatre
iterationem Bapttsmi astruere melienti, et cemmti-
ntonem noetram non decomenterum pendere urgenti,
sed maledictorum ievttate crimiuanti, ut potui brevi-
nomiufH arme sentpseroal aut ideo uti oao oVheot
boni et docti medici ferramentis Utedtcinahbus ad sa-
ktem, quia bis ad fterniciem etiam inlocti eeasknt-
que abotuotur. Quis eoim Jiescit, eicoti est aut foe-
r i o t ea quse quaeruotor; Ha eteqeeotiam, boc est ,
1

ter pro parte responm' Nou enim tota ejus episiola
m m a n u s mcas tunc venerat, sed parv» pars prier.
Quod cur aoctderit, qtrid opus est ejoaerere, quando-
quidem cum ad nos poslea universa pcrvenit, universae
reapondere non piguit? His ergo litteris tuis, quas ad
me dedisti, si non rcscriberem, fortasse contumciio-
sura putares : qtiod autem rescribo, rursum vereor
ne contetitiosum putes. Sed si tuinveoUsliltetismeis,
non ad te datis, Untom quia episcopum partis Donati
vel ipsara partem Donati redarguere videbantur, ad
ofucium tuum pertinere arbitratus es, cum tibi esscs
pcritiara facuitatemque diceodt aic esse utilem vei
ioutilem, ut fuerint utilia vei ioutma qoa dicootor?
qued oec te arbitror ignorare*
CAPUT II. — 3. Scd, crede * cum me videres a
noonullis putari eioquentem, ot a me lectoris aodi-
lorisve studium deterrcres, accosaodam existimasti
doquenliam : ot jam qoid dicerem noo aUenderet,
qoisquia abs te perterritus Unquam etoqoeotcr me
dicentcm co ipso jam caveodum fugieodomqoe cen-
seret. Yide ergo, ne hoc quod iccisti, sit ar4i$ ittms
malcc, quam sicut de Platonc commcmorasti, non-
$

alicujus conscius facultatis, soscipere atque exserere nuiU recU judkuverunt de chmateex denummn gcnerio
contradictionem, quia ejus eemmuoioois es, qoomvia oocietate peUendmn. ttaec ooo eat eloqueotia, quae u U -
nulla functione clericatui aetrichis : tjuanto minus nam « * i od expltaaroht ea qua» «entio pro desiderio
mihi licuit pro munere sarcinae raeae, velcofUra Pt- preveoisset: sed quaedam sopbistica et maligna pro-
tilianum vel contra te ipsura lacere, cum ille oppu- fessio, quae sibi proponit, non ex animo, sed ex
gnarct Ecclesiam pro qua milif»; tti autem ra sunifi eontentione vel commodo, pro omoibus et contra
opere ctiam nominatim ad-me iostKuores^ fremeres, emoia diceue, D e h a c ' ail aancta Scriptura: so-
conscriberesque serraonetn ? phittice loquitur, odibUis est (Eccli. xxxvu, 25). Ab
2. In cujus prirais partibus laborasii, ot suspecta bac mihi vkietur Paulos apostoras juventotem Ti-
hominibos cloquentia videretur. Nam velut laudaus molbei prohibere, ubi ait : Noti verbis contendere; ad
genus dicendi mcum , et rursus velut timens ne hoc nUul enim uiiieest, nisi ad subversxonem audiendum. Et
genereleveiqueraquam falsa persuadcndo deciperem» ue a faculuie recte diceodi eum prohibuisse putare»
in acctisationem ipsius eloquentiae perrexisti, adhi-
1
tor, continuo subjecil: Sads age te ipsum probabUem
bens etiam testimoniura adversus eam de Soripturis operarium exhibendo, non erubetcentem, verbum veri-
sanclis, ubi dictura putes \ Ex multa eloquentia non talit recte tractantem (II Tim. u , 1 4 , 15). Nimirum
effugies ptccetum : cum dictum non sit, ex multa eto- Haque tibi haec animi subrepsit aflcctio, quod contra-
quentia; sed, ex multiloquio (Prov. x, 19). Multilo- dicendi studio (non quo iia sentires, sed quo a oobio
quiom autera est supcriluo locutio, vitium scilicct intentiooem discere voleotis avertercs) perhiboisii nos
loqnendi amorc contractum. Plerumque autem loqui eloquentes, ct vitnper.isti cloquentiam. Nam quo-
amant, etiara qui nesciunl qtiid loquantur, vei modo te boc cx animo fecisse credam, cum sciam
quomodo loquantur, sivc ad saniutem sentcntiarum, qucraadmodum praedicare solealis cloqueutiam Do-
sive ad ipsum qui arte gramroalica discitur, integrura nati, Parmeniani, alioruraquc vestrorura : qua quid
sotium ordinemque vcrborum. Eloquentia vcro fa- esset titilius, si u m iargo flumine pro pace C b r i s t i ,
cuitas dicendi est, congruenter expiicatts quae seoti- pra uukate, veriute, chariute proflueret ? Scd quid
nios : qua tooc etendum e s t , cum r e c u seotimus. de aMis lequar ? lo te ipso nonoe aperuisti, quamtwn
Hoc modo ea non uii $unt hejretici. Nam utique si ex animo, sed ex conteiitione vKuperator fucris elo-
recu eensisscnt, non solum uihil mali, verum et boni quenUae; cum et cxtcra quae scripsisti per eioquenttaiit
aliquid esset, quod eloquenter explicare potuissent. suadere, et eamdem ipsam eloquentiam eloqueoter
Frustra igitur istorum exeraplorum commemoratione accusare conatus es? ' •
accusasli eloquentinm. Nequc enim propterea poo CAPUT III. — 4 . Nam qood te dicia, et arte oT-
patria non est miles arraandus, quia contra patriam cendi imparem nobit ei exemplit legit chrittianm
t pe-
llem in cod. Theod. 1. 39, de fl&ret. « AAA. Diotiitdo suo saiut. — Donaliste snperstitionis haereticos, qoocontqoe loci,
« vel fatentes, v e l convictos, legis tenore servato, poenam debttam absque dibttone persolvere decerntmns. Dat. vi idus
« deceml)r. (8 decembr. an. 405) navenn. sUlichone n et Anthemio Goss. t flac Honorms saoctione v u l i DonaUsUs haberi
iil haerelicos quocnmque loco, et ad poeoam debitam, id est muluun decem librarum auri, quae tenore legis Theodosii Ua-
juris in omnes haereiicos erat jam olim constituu, persolvendain compelH.
Ad itlam miUendam sanctionem quomodo provocatus sit Honorius ipsa praesertim Crispini episcopi donatistae ad eum ap-
peuatioue, docet Augustinus in bujus operis libro 5, eap. 47; necnon Posshiius in v i u Augustim, cap. 12, uhi seribh: t c r i -
t si inus procoosulart et libeilari sententia est protrantuttus haereticus ; pro qoo ille apud Cogmtorem cathoiicus e, iscopos
« (ralamtMisis euiscopus Possidius) intercessit, ne aurariamutu exiaeretur; et ei est benenchtm impetratum. Uode c u m
« ingratus ad | iissimum pnncipem provocasset, et ab lmperatore relalioni debKum est responsum solutum, et consecmum
« est prsecepuun, nutlo jirorsus loco baereticos DonalisUs esse debere, et eos ad vim lepum omoium contra haereticos l a u -
« rum tibique teneri debere. Cx q u o et Judex, et officimn, et idem crispinus, quod mininte fuerit exactus, praecepu suut
« denas auri libras fisoi jiuibus iaterre.» Mde cooctiii Carthaginensis anni 404 legaUonem, htfra i n Appendicc: e i A U g u -
sUni epiftU. 88. n. 7, 185, nn. 25-27.
1
EdiU, siaui utiua vet UwtUia //lerin/.pnetidimus \
1
KdiU addtinl, totiut: quod abest a manuscripUs. maouscrifiiorum leclionom, laoicl&i fHllHie i>eri iexam.
1
sic uss. At ediU, putat. 1
omnes Mss. dc hoc.
449 U B R R PRBIIJS. 450
nitus uen inetructmm, quo portinet obsecro? Num- ieruut, oullo medo assenorum ehrtstlame peei* ct
r

quidoam lecomeeti conira mea scripU rcseribere; et •nitatis infructoosam ei iiiaoem armtrareris ieetao-
idee recosantis et cxcitsautis hasc vox est ? Si erg o tiam : qoamvis ctiam si c o i diiigentia medtcio» hu»
1

penhus non instructus es, eur nen potius taces, jua impeosa oon prodcst, sufticit ad rationem reddeo-
ftul ita lot|ueris ut instrui tc eesWeres? lnttare me, dam Deo quod non cessavit impendt. Sicut cnim ma-
dicis, et provocare temper, ut ad dignotcendam veri ligous soasor peccati, etiamsi no* persuaserit, me-
tmmtlknem meeum veetri dhceptent: ted veetrot pru- rito pcenam deceplorts incorret: ita fideits justHiae
denthu uc patienthtt focere , qui in Ecctetta tantum praedicator, etiamsi ab hominibos respuator, absrt ot
qum tu Leqe mendata tuni popuiot docent, nee nobh apod Deom soi offtcii merccde fraudctur. ftes CNHU
reependere cvmmt; tcientet quia ti les dhmta et tot do- c e r u fit ad iocertum. locertum autem dico, non prae-
cumenta legahum tcripturarum nobh quid tit mehue, mium faeientis, sed aoimom audieotis. mcertum
aofd verhtt, tuadere non pottuut, nunquem mtmana enim cst nobis, utrum assensurus sil cui veritas prae-
queat auctoritet not ditcuttit erroribut ad veriteth re- dicatur : sed certum cst, etiam tahbus veriutem prae-
gutum revocere. Quid libi ergo visum cst, ot adversua dicari oportcre; et certum est, fideliter eam pnedi-
oos ilhs tacentibus tu lequaris? Nam at bene fa- caotes dignam rctributionem manere, sivc suscipiao-
cioot, cur non hoHsrisf si maie, eur taudas? tur, sive spernantur, sive etiam proplcrea quaeKbct
5. Dicis qued intoieranda arregantut credam me
temporaliteradversa patiantur. DomlnusdicilinEvan-
gelio : Cum ingretti fuerith, dkite, Paxhuic domui:ti
toium termhmre potte, quod alht velut tntxpttotbUe
digni fuerint qui ibi tunt, requietcet tuper eot pas ve-
vhum, atqueideo judici Beo dtmhtum eti. Gum pauK)
ttra; ti quominut, ad vot revertetur (Matth. i, f£, 15).
superioe dtxeris, hoe me veUe finire pott tot amtot,
pett lot judicet atque arbitrot, quod upud prindpet tot
Numqufd certos fectl quod esseni eerum pacem sos-
ditceptautibut Ihterath ab utrhttque parth epivcopit /9-
cepturf, quibus eam praedicarenl ? Certos tamen fb-
niri non potuit. Certe soios hmc satago, certe soiua c i t , ot eam sioe cunctatiooe praediearent.
quaestiooem istam ftniri atscepundo deaidero? Puto (3AHJT Y l . — 8. ApostoJus etiam Paolos, Servum,
enim si solos ooatros td conatos calpare votuisses, inauH , Bomtni Htigare non oportet, ted ette mUem ad
tton etiam vestros Ht co cooatos foisse fatereris. Quia omnet, docmUem, padenlem, in nwdettia corripientem di-
ergo iilomconatum, iilam vobmiatem et iostaiitiam, verta tenthmtet; ne forte det UUt Beut pomUentiam ad
saltem propter vestres, reprebenderejam ooo peles; eognotcendam verUatem, et rettphcant de dutboli laqueh,
nolo csse a tam bono opere alienus. Qotd arguis ? eaptivati ab ipto m iptiut voluntutem (H Tim. n,24, £5).
quid reprebcHdis ? Aiviavides ? Non boc de te temere hiteode quomede, quem noluit litigare, voiuit tameo
credendum eat. Resut erge ut studto contentieeis iomodestia corripere dhrersa seotieoies : ne Deiaer-
bec in me culpes, qood etiam i o vestris iaudare vus prohibkionem petoianthe, occasiooem potavet
eompclleris. esse pigritiae. Veram quia mutti ct ipsam correptto-
CAPDT IV. — %. A l anim qood mtor tet ae teles oem quae modeste fit, vel peccatis sois favctites, vel
ftoitont non est, httoicrabilis arregantta est per quid respondeant non invenientes, nec tamco vertiati
sc selum fioiri posse praesomere. N c , qoaeso, acquicsceotes, ooerose ae moicste feruni; eoa qui se-
mihi soU hoe tribttendum putes : plurimi sumus cum sedulo agunt, ncc ab corum convinceudo crrore
qtti hoc u l fioiator, imo jam uf Aailom csse i n - dissintulant, litigiosos et cententtosos vecant. Faisi-
notescnt, instamus. IIK eoimdixeruntiion esse flnt- tas cnko quae nudari et redargui metoit, eorum vitie-
t u m , qui eidem fini conseotirc noiuerunt, eumqoe rum nomioequa) veritas damoat, dthgeotiam verita-
vobts occoltaveruot, ut etlam vos eorum auctoritatc tis aoeosat. Nuaaquid ideo uroen ab hac iosUotia
dcceptt finittjm non esse credatis. Nostri aotem, cx dcsistendom est ? Vidc qucmadinodum Timotbeum
qoo ntiitum c s l , nulle prorsus tempore ut tpse finis idem obstringat Apostoius, ne propter homincs qoi-
iimoieseeret cesaaverunt, quomodo id pubHcepriva- bus iosoavis est praedicatio veritatls, aKeoa ei segoi-
limque agere potucrunt; nc qutsquam in pernieiosia- tia pvaedicaodi subreperet. TetUficor, mquit, cerom
simo crrere persistens, dc segnitia circa se ministro- Beo et Chritto Jetu, qui judkaturut eet vivot ac mor-
rum Dci io utthno jodicm qtiereretur. Non ergo nos tuet, et par* numifettadonem et regnunt ejue, prmdica
oiim finiUm causam de integro vohimus retractare; verbum, intkt opportune, hnpertune; argue, hortare,m-
aed quemadmodum Imita sit demonstrare, propter crepa, in omni longanhnitate et doctrina. Quts hsee ao-
eoa maxime qui hoc nesciont: ut cum defensores dteos, si Deo fidelker scrvit, si doiosus operarlus oen
convincuoturcrroris, aut ctiam ipsi correcti iibercn- est, ab hac dtiigentia et insunlia conquiescat ? Qais
t o r ; aut certe ipsis confutatis et iu aperta pertinacia sub U n U tcstificatione scgnis esse audeat ? Non ita-
rcmanentibus, hi qui eupidtores sunt verhalis qnam que nobis obstrepat in hac causa facundia tua : prae-
cootenltoois, vidcant quid scquantur. dicamus omnino in adjutorio Domini Dei oostri chri-
CAPUT V . — 7 . Neque hoefUthte fructu, ut existi» sliaoae uniutisutUitatem, pictatem, sanctiutcm, prae-
mas. Nam si posses viderc qoam longe lateque Africam olcamus voientibus opportune, renitentibus impor-
error iste pervaserat , etquam panca ejus remanse-
1 tune; et quantis valemus viribus isum ioier oos par-
riot quae nondum iu pacem catbolicam corrccta trans-
» ln Mss., ticubi.
1
htni pervaterU. vcrius manuscripti, pervaserat. * particuia, per, abest ab omnibus M«.
451 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUCUSTINI
temqne DonaU quassjtfooem, et quibus possurous, 1
olini fiuitam esse monstrarous.
CAPUT VII. — 9. Agnoscant in se contentiosae
anitnosiuiis nomcn et crimen, qni vel pervicaci aslu-
tia praibent patrocinium falsitati, vel invida jaclantia
itiiitistranl pracouium verilati. Utrumquc hoccoalen-
liosorum genus aposlolus Paulus exprcssit: iiiud pri-
mum in Alexandro, de quo a i t : Alexander cerarius
nuUta mala mihi ostendit; reddet UU Dominus secun-
dum opera ejus : quem el tu devita; valde enim restitit
ttostrit termonibut (II Tim. iv, i , 2, 14, 15); hoc vero
alterum in eis de quihus a i l : Quidam quidem ex invi-
dia et contentione Chrittum annuntiant, non casle t exx-
stimantes tribuiationcm tutcitari vincuiit meit. Nam i l l i
procul dubio idipsumannuntiabant qttod Paulus; non
tamen eoanimo, non ea voluntaie, nonex cbaritate,
sed ex invidia, sicut dixit, et ex contentiooe, volcntcs
supcrbo sensu in eadem ipsa annunliatione praecel-
lere, et apostolo Paulo anteponi. Qtiod iiie nou mo-
leste (crens, imo etiam gaudens, quod ab eis illud v i -
debai pradicari, quod latius innotesccre cupiebat:
Quid enim , inquii, dum omni modo, tive occasfane,
tive verilate Chrutus annuntietur ? Nequc euim cordis
aui verilale, quia non sinccra iuientione, sed aemula
coalentione, verilatem tamen, boc est Chrislura, aa-
ountiabant. Tu igitur cum judex inleriorum cordis
ooslri csse non possis, tantununodo utrum veritati
rcsistamos, au eos qui vcritati resislunt rcvinccre
copiamtis, advcrte. Nam procul dubio si veritatera
suademtis crroremque refelliraus, ctiamsi non vcritate
propi i * ittlentioiiis, sed emolumcntura saeculi bujus
et bomanara gloriam qua?rentes id agamos; gaudcre
debent dileetores veritatis, quia et bac occasione ve-
ritasannuntialur, sicut Aposlolus qui dieit :£/in hoc
emtdebo (Philipp. i , 17, 18). S i , autcm (quod Deo
mnxirae notom e s i , et quod tibi ctiam ipsi, quantum
esi facultatis buoianae, si nobbcum viveres, notura
esse pottiisset) pia soliicitudine charilatis in hujus
dispensationis labore versamur; puto nequaquam
justereprebeudi ministeriumnostrum,si contraquos-
libet adversarios veritatis ferveoU spkitu pro veriute
eertemus.
CAPUT VIII. — 40. Nam si contentiosua habetur a
vobis vel animesus paratorquerixarum, quisquis ctii-
qoam sermoais altercaiionem' vel inferre vel rcferre
curaverit; videle quid de ipso Domino Jesu Christo,
ejusque servis PropheUs ct ApostolissentiaUs. Nempe
enint Dominus ipse Filius Dei, nuraquid cum solts di-
seipulis vel turbis quiineumcrcdidcrtint, annonetiam
eum inimicis tenUntibus, obtrectautibus, inierrogan-
libus, resisteoUbus, malcdicentibus, habttit de veri-
taie scrmonera? Numquid eum etiara cum una mn-
liercde qu;eslione orationis conlra opiniooem vel ba>
resem Samaritanorum piguit dispttUre? Sed ilhuti,
iuquis credituram essc pnesciebat. Quid toties adver-
sos Judasos, Pharisxos, Sadduca?os, non solura mi-
nimc credituros, verum eliara maxime coutradiciuros
1
Am. e l E r . , et quod. Mss., et pro qtdbus.
et pcrsecitluros, coram in os eorum qiism mulu ie-
cutus est? Nonne ab eis ultro, cum volnU, quod vo-
luii i n q u i s t v i t , ut eerum i l l o s r e s p o n s i o n e coovincerel?
Notiue iliis dolose teolando qu ereolibus, c t i m redar-
guti obmutescerent, atne ulla ainhigiiitale respoiidtt ?
Quod cum Jaceret, n u l l u s ex his legiuir ad euui se-
queudum fuisse conversus. Et ulique novcrat, quia
praBScius erat, nihil s e ad eorum saiutem, cum haec
ad eos vel in cos, vel adversus cos diceret, profuiu-
rum. Sed nos forlasse suo (irmavit exemplo, qui fu-
, turam fidem perfidiamve hominum pra^noscere non
vaiemus; ne si quando nimiura duris niraiumquc per-
v e r s i s s i n e fructu saiutis corum locuii fuerimtis, de-
ficiamus ei desisumus ab insUniia praniicaodi, cum
inaniier piguerit laborare. Quid, q t i o d cUam ipsum
diabolum, qucm jam non solum Dcus, scd ne homi-
ncs quidem dubiure possunt, nullo modo ad justiUum
cooversum i r i F i i i u s Dei Uincn iusidiose tetiUntcov
et de Scripluris saocUs quaestiootim laqueos oppe»
nentem, de Scripiurjs sanctis respondendo convicil,
oec judicavit indignum cumSaUna Cbristus de divi-
nis cloquiis babere coUoqoium (Mauh. i v , 5-10 )?
quid uiique praevidens , nisi quod Judaeis ei diabolo
nihil proderat, crediuirts GenUbus profouirum ?
i i . PropheUs etiam legimus missos ad bomioea
lam inobedientcs, ut Deus ipse qui Propbetas miile-
bat, de Jiis ad quos mittebat pracdiceret qitod verbis r
eorum obtempcraturi non cssent. Omitio quod pro»
pheiico spiritu quo futura cernebaot, eiiam boc utique
nosse potuissent, quod eorum verba contempturi fue-
raot, quibus ea Umeo vehemenii iosuoiia oon u c e -
hanl. Aperiissime Dominus ad Ezechielem propbeiam
d i c i t : Vade et intra in domum Israel t el loquere verba
mea ad ipsos : quia non ad populum ignotce lingum tu
mitterit, ad domum lsrael; nee ad populos muUos di-
versU aut gravibus linguit toquentes, quorum verba non
possis audire; et si ad tales ndsissem te forsitan 9 audis-
sent te. Domus autem Israel uon audienl te quia noluut %
audire me. Omnis enhn domus Jsraei inquieto et dure
corde est. Ego autem dedi faciem tuam fortem adversue
faciem eorum, et certamen tuum ^confortabo adversus
certamen eorum (Ezech. m , 4-8). Ecee mittilur Dei
servus, c l eis ioqui jubetur, qui eum non erant audi-
turi, eo ipso Domino qui mittebat e t iequi jubebat prae-
dicenle quod non eranl audituri. Qua causa, cui hono,
quo fructu, quove e f f e c l u mittitur ad cerumen pracdi-
candae veriUlis adversus cerlaturos et non obedituros?
Num quisquam dicere audebk sanctos Dei PropheUs
incidisse in opprobrium abs tc mihi objeeium, cura
diceres : Si tu scis rem de qua agitur a te finiri nou
posse, cur incassum taborem sumis? cur inanem impen-
dis operam ? cur supervacue ac sine fruetu contendis ? Au
non magnus error est, velie quod non vaieas espUcare?
cum et Lex moneat dicens 9 i Altiora te ne quiesieris, et
fortiora te ne scrutatus (ueris » (Eccli. m, 22); et tie-
rum, c Homo animosus parat lites et vir iracundust ex-
aggerat pcccatum i (Id. xxvm, 11)? Ezechjeii certe
1
in omnibus Mss., cotwersurum.
455 IJBKR PRlMfjS.
itla non diccres, qui cum verbo Dei milUuir i u f e r r c
eerlameo bominibus nou obediiuris, conira sensuris, fuxUtJesum, sdens sotum baptisnuun Joannis Hic edam
centra d i c U i r i s , eonlra facturis. Nam si diceres, re- cmpit fUiuciaUier agere in sgnagoga. Quem cum audis-
sponderei tibi fortasse, quod eisdem Jmjaeis Apostoli
resaonderunt, Cui obedire oportet? Deo magis, ait ho-
minibut {Act. iv, 19, et v, 29)? Hoc tibi eiiam ipse
responderim.
CAPUT IX. — 1 2 . Hic si tu flagttaveris, ut osten-
dam ubi etiam mibi Deus praeceperit id agcre, quod
tu probibes; incmenio apostolicas Epistolas non cis
tantum scriptas qoi tcmpore illo quo scribebaiitur au-
dicbaut, sed ctiam oobis : noo enim ob aliud in E c -
clesia recitantur. Attende cUam illud quod Apostolus
aii : An eultis experimentum ejus acdpere
quitur Chrittut (II Cor. x i u , 3). Et recoie j a m , non
quid Paulus, sed quid per eum Cbristus locutus sit,
quod paulo ante commemoravi, Prmdica verbum in-
sta opportune, importune, etc Attcode eUam qoemad-
modum ad Titum cum cxplicaret qualis esse episcopos
debeat, etiam pcrsevcraotem dixit esse oportere juxta
docirioam fidelis vcrbi, Ut potens st/, mquit, et exhor-
iari in doctrina sana et contradicentes redarguere. Sunt
f
enim multi non tubditi, vaniloqui, et menlis seductoret,
maxime qui ex circumcisione sunt; quos oportet refeiU
(Tit. i , 9-11). Noo ergo solos qui cx circumcisiooe
sunt, sed cos maxime lales esse a i t : oporterc tameo
in doctrina sana redargui refellique ab episcopo va-
niloquos et mentis seductores, indubitata praeceptione
lirmavit. (Jnde hoc etiam mibi jussum esse cegnosco :
boc pro viribus ago; huic opcri, quantum ipse qui
jussit adjuval, perscveranter insisio. Quid obstas?
quid obstrepis? cur prohibes? cur reprebeodis?Ti-
bine obedire oporlet, ao Deo?
C A P U T X . — 1 3 . Nisi forte ista qoae a me de Scri-
pturis sauctis.docomcnta prolata sunl, sic accipieoda
arbitraris, ut quod vestros factitarc laudasU, in eccle-
sia lantum quae in Lege mandata suot populi docean-
lur. Ibi enim forsitan putas corripiendos ei convin-
ceodos esse diversa scnlientes, ut unusquisque doctor
soorom lantummodo disputando ct praedicando emen-
dct crrorem : si quid autem talc cum eis qui foris sunt
agcre instilerii, tunc animosus, tunc conleuiiosas
1
vel UUgiosus babcndus s i i ; quia et ipse Ezechiet, i n -
quis, et aln Prophetm cum verbis Dei ad suum popuium
ndttebantur, Israelita) scilicei ad Israelilas.
C A P U T X I . — 14. Ad haec quoque tibi rcspondco.
Jam quidem supra commcmoravi, Dominum ipsum
Jesuro, qui se imitandum discipulis praebuit, non so-
lum Judaeis, vcrum eUam Pbarisaeis, et Sadducaeis,
et Sumaritanis, ei ipsi diabolo principi omnium falla-
ciarum et errorum assererc veritatem, ct de Lege re-
spondere noo dedignatum. Sed oe boc Domino licuisse,
servis autcm ejus cxisUrocs non licerc, accipe quid in
Actibus Apostolorum legatur. Judeeus outem quidam,
Apotio nonune Aiexandrinus genere devenil Ephesum,
% %
potens in Scripturis: hic catechizatus erat viam Dommi *,
1
verbom, egere, ahest a noonullis uss.
* A n l i q u i s s i m u s G o r b e i e n s i s c o i e x et atii q u i d a m Mss.,
cetechisoius erat vuun; omissa voce, Domsm: quam nir-
154
et fervens Spiritu ioquebatur, et docebat missime qum
1
sent Aquiia et PrisciUa, assumpserunt eum, ei certtus
ilU exposuerunt viam Domini. Volente autem ilto ire in
Achaiam, exhortati fratret scripserunt diuiputh ut eum
reciperent. Qui cum venisset, mvtlum contuUl hh qui ibi
credideruut: vehenumter enim Judwos retincebat publi
ce ostendent per Scripturas etse Jetum Chritium (Act
%
x v u i , 21-28). Quid dc isto dicis? quid scnlis? Nonnt
fortasse cum contenliosuui ct animosum concitaio-
remque rixarum criininaremini, nisi lanla libri sancti
auctoritate premeremiiti ?
quiinmelo* CAPUT XII. — 15. An quia Judacus in Christum
crediderat, propterea Judaws chrisiianae fidei resisten-
tes, ct Jesum ucgantes esse Christum, publice revin-
% cere debcbat; nos autem quia partis Donati nuiiquam
fuimus, propterea parlem Donati resistentem christia-
nae unitati revincere non debemus? Numquid Paulus
aposiolus aliquaudo fuit cultor idolorum, aut aliquando
fuit hi baeresi Epicureorum vel Stoicorum, cum qiribus
tamca eom nec puduit nec piguit de qua*stiooe Dei vivi
et veri babere sermonem? Accipc quid de bac re iu
eodem libro scriptum sit. Paulut autetn cum Ulos Aihe-
nis extpectaret, mitabatur tpuritu tuo intra te, videns
cirea idoUt esse civitatem. Ditputabat iqUur Judwit in 1
stmagega, et Gentibus, et colentibus, et in /bro, pcr
omnem atem, adeosqui aderant. Quidam vero Epicu-
reorum et Stoicorum philosophorum conferebant cum
Uio : et quidam dicebant, Quidnam vult seminator vtr-
borum Jdc dicere? Alti vero: Peregrinorum dmmoniorum
videtur anuuutiator esse. Ecce apostolus Pauius Stoicos
ct Epicureos, diversas, noo solum ab illo/verum ctiam
inter se, adversasque turreses secum conferre non re-
spak, oon tanium extra Ecciesiam, scd extra synago-
gam dispotaos cum eis; nec eorom cooviciis cxlerrt-
tus vclut Utcs cmitcntionesqne deciinans a praHlicanda
christiaoa veritate ccssavit. Nam vide qukl conseqoeti-
ter sancta Scriptura teslalur : Apprehensumque eum,
btquil, in Areopagum duxerutd, dicentes: Possumus
scire qum siut hmc qum a te dieuntur ? Insueta enim qum~
dam affert in aures nostras : volumus ergo scire quid-
nam vetint hmc esu. Athenienses autem et advenm ho-
spUes ad nihil aiiud vacabant, quam dicere novi aUquid
autaudire. Stens vero Peuhtt inmedio Areopagodixit:
Viri Alhcnienses, per omma tuperttidotot vot vhko :
perambutans enim et considerans simuiucra vettra in-
%
veni etiam aram, tn qua erat scriptum, Ignoto Deo.
Quem ergo ignorantes coUth, hunc ego annuntio vobit
(Id. xvu, 16-23): et csetcra qtue commemorare omiiia
longttm est. Quod tameo ad qnaestioncm qoam nunc
discuUmus, sufficit, attende, obsecro te, Hebraeum ex
Hebracis Apostolum Cltrtstt stantem ac sermocinan-
tem, non in synagnga Judaeorum neque in ecclesia
Cbristiauerum, sed in Arenpago Atkeuiensium, hoc
snm praetereunt paulo post ad haec verba, et certius UU
expotutrtmt viam.
i lu MSS., cceperat.
» Editi, cum /udaHs. rarticula, cum, hic et i a l r a , n. 18,
abesi a uunubcriptis el a grveco tcxtu A|.osu>h.
455 CONTRA C R E S C O M B M DC ATISTAM, S. AUGUSTINI
oei, cooientiosorum maxime iimpiorumque Grecorum.
Ibi enim loquacissimaB phiiosophorum kereses exsii-
teruoi, qttarum ooeeullae, sicui ipsi qui hie comme-
morati suni Stoici, magis de verborum quam de rerum
adversiute confligual: quod Apostoius prohibuit T i -
1
motheum, dicens ad nihil esse utile, nisi ad subver-
sronem audientium (II Tim. 11, 14). Nam dc his, ut
nosti, Tulhus a i t : Verbi enun eontroversia jem diu tor-
quet homines Gratcutos, contentionis cupidiores quam
veritatis (Lib. 1 de Oratore, cap. II, n. 48). Hos lamen
Pauius nosler alloquendos corrigcndosque suscepit:
nec ipsius loci nomine exterrilus, qued cx Marte i n -
dilum resonat, quem deum dicunt esse bellorum, ibi
pacifica credittiris intrepidus loquebatur, ibi spiritua-
libus accinctus armis pernieiosos expugnabat ervores;
nec contentiosos lanquam mUissiroua, nec diaiectieos
tanquam simplicissimus formidabat.
CAPUT XUI. — 1 6 . Nosti enim quam maxime apud
Stoicos viguisse dialecticam : quamvis ct ipsi Epicu-
r e i , quos imperitia liberaliam disciplinarum non so-
lum non pudebat, vcrum etiam daleetabat, quasdam
dispuiaudi regulas quibus quisque usus mmime fcite-
retur, se potius ei tetiere et docerc jaciaeant. Quid
est enim alhid dhUectica, quam perilia dispuiaodi?
Qood ideo aperiendum puiavi, quia etiam ipsam mihi
objioere vohiisti, quasi cbristianas nen ceagruat ve»i-
u t i , et tdeo mc doetotes vesiri veliii hominem daate-
ctieum merito fugieudum poiius et cavendum, quam
reTelleiidum revjncendumque ceusucrint. Quod cum
tibi non persuascriai; nam te adversus uos etiaro scri-
beudo dispuiare non piguit; tu tamen in me dialecli-
cam crimioalus es, quo falleres imperitoa, Uloaque
Uudares qui disautaudo meeum eengredi nolueraot.
Sed iu videlicet ooo dialectica uteris, cum cootra nos
scrihis? Uiquid te erge m taoium dispuUndi pericu-
luni projecisti, cum dispuUre noa ooveris? Aoi si no-
sti, cur dblecticus dialeclicam eriroioaris; i u vel te-
merarios, vel iugraius, ui aut impcritiam qoa vioeems
mn\ reiratnes, aoi doctrioam qua juvaris accuscs ? In-
spi< io sermeocm tuum, istum ipsom quem ad me scri-
psi>U; video te qtuedam copiose oraateoue explicare,
uec eai, eloqueoier; quaedam vero sobtUiter arguteque
disserere, hoc e s i , dialeclice : et Umen eloqucoiiam
dialecticamque rcprehendis. Si noxia sunt, quare hec
kcis ? si ooo suoi, cor argots ? Sed ne ctiam nos verbi
controversia torqueat; com res ipsa iatelligatur, m i -
ous laboraudum eat quid homintbus eam vocare pla-
cuerii. Preinde si cloquens ille appeiiandus est, qui
ooo soium copiose et oniate, sed etiam vcraciler dicit;
itemque si diaieeticus ille apeellandus est, qtti non se-
lum subiUiler, sed veraciter etiam disserit: ncc ele-
quens es, nec dialecUcus; non quia jejuna c i ioordi-
nau est dicUo toa, ncc qoia obiusa ei erassa esi dis-
putaiio tua; sed quia ipsa facundia atque solertia ad
dcfeoskmem abtiteris faiskalis. Si auiem ooo in sola
veritate, sed eUam cum mala causa disseritur vel ner*
vosc agitur, recie potcst eloqtientia vel dialecUca no-
minari: ct cloqueus es, et dialecticus; quta c i facunde
1
Michaelious Us., diversitate.
46G
dicis vana, ei acttte disputas fohta. Sed de ie videro.
CAPUT XIV. — 1 7 . Stoici certe maxime diatectici
fueront: cur apostolos Paolus oe cooferreot cum i l f o ,
Doo eos caoUssime deviuvit; et vestros cpiscopoe
laudas, qued oobiscum velut cum dialecticis nolhii
bahcre scrmooem ? Aut si et Paulus cUaleciicus erat,
et ideo conferre cum Sioicis non timebat, quia noti
sohtm acute dispuubai sicut et iUi, sed etiam veraci-
ter, quod nen itii; jam cave coiqoam dialecticam pro
crinwic objcceris, qua usos Aposiolos coefitcrts. N e -
fue eoim, cum eoc mibi objicis, hnperiUa te fkili
pulo; sed feticre astuUa. Nomeu quippe graecum esl
dmlecftka, qjeaa s l usus admilterei, ferusse latine dro-
potator» uocareler; sicul grammatlcam IKtcraturam
laiine, Kegua utrtosque doctissimi appellaveront.
Siout eoim a lHtaris deoomioata esl grammaUca, qoo-
oiaoa gnece ypApmem Ktterae dicuntur: sic a dispttta-
liooe dfeleelica oemeo aceepit; quooiam disputatio
gF*eee tiodoy* vel ftcAlcftf appetlatur. Sicut autem
grammaticus a veleribus latinedtctus est Ktteraios : 1
ita graecc o^afecticus, mulio usilaiius et tolcrabilius
iaUue dieilor dispaiator. Puto jam quod Apostohim
dispuCaiotem nxro oeges, ctiamsi dialecticum iieges.
faoerohare ergo in vecabule graeco, quod approbare
cegcris m n l i o o , quid est aliud quam iodociis prae-
teofnre fallaciam, doctrs facere injuriam? Aut si e i
dispuutorem Apostolom negas, qoi fam assidue, taui
egvegie dispuubat; ncc graecc nostt, ncc latine; v c l ,
qood est credibHius, ct in vcrbo graeco fallis eos qui
grasce nesciunt, et in latittoqui nec iatioe sciunt. Quitl
euim est, non dico imperiUus; ocque cnim tu ista nen
oosti; sed eumine falktcius, quam cum audhts et l e -
gas Uro multos mulliphcesque sermones Apostoli
aaseaentes veriutem, eonvineentes falsiutem, negare
quod soleat dtspuUre, com hoc heri nisi dispuundo
neo possil?
f $ . Quod siboc ab ille faeUUtum fateris, qtria l a -
leri ejus Litteris cogeris, non tamen bas disputatie-
nee, sed sermenes vel eptstolas appdlandas esse
coniendts; qoid ego lecum sic diotios agam, ut qui
hatc ignorant, quem veluoi nostrum approbcnt, qncm
Toluoi improbenl? de ipsis diviois Litieris, quihus oe-
cesse est cedas, hoc doceo; Ipsa prorsos verba,
ipsa rerum vocabuia profero. Habes in boc eodem te-
stimonio, quod de Actlbus Apostotoritnt cernmemo-
ravi, de ipse Patikt Ra posilum : Disputabat iqitur
Judseis io synaqoga, et GcnHbus-, et coientibus iu foro.
Habes alio (oco, quamvis cum poputo christiano age-
rci congregatis in ecclesia fratribns, i u s c r i p t a m :
Sedens oero qmdam adoiescens nontine Eunjckus in fe-
nestra, deduetus somno gravi, disputante Pauh (Act.
xx , 9 ) . Babes ciiam in libro Psalmorum : Suavis sit
ei disputetio mea (a) (Psai. cm, 54). Habcs et apud
Isaiampropbctam :Venite, disputemus (6), didt Bomi-
nus (Isai. i , 18, sec. L X X ) . Et muttts aliis dtvmarum
Scripiurarum locis lege ubi inveneris hoc vcrbum, e l
1
Lov. et quidom Ms., toterator.
(a) Gnece, amiogi num.
(b) DuUchtnbmen.
 457 LIBER PRIMUS. 458
Inspice cooices graecos in cisdem testimoniis sancu- nec disputatio potest essc sine dictione, quaudo uti-
rum Scriplurarura, el videbis unde sit appellala dia- que verbis et lingua ipsa constrictio scrmonis cxpri-
lccfica : nc quod omnes justi ctiam cum Deo faciunt, mitur : sive iilo utatur perpetuo, sive inlerrogaiido
quibus dictum est, Venite, disputemue, didt Dominus, eum cum quo agit, cogat respondere qtiod verum cst, *
uon iuiiteris sapienti pietaie, scd insulsa temeritatc ct e x hoc ad aliud verum quod qnxrebalur adtmcat,
crimineris. ubi maxime regnare dialectica dicitur.
. CAPUT X V . — i 9 . Qui eniiu disputat, verum dis- CAPfJT X V U . — 21. Cum cnim quisquc suis r c -
ccriiit a falso. Quod qui nou possnnt, et tamcn dia- sponsionibus viucitur, et si male rcspondit, n o n habct
iectici vidcn volunl, per insidiosas interrogaliones quod imputet disputatori, sed sihi; et si bene respon-
captant incautorum assensioaes, ul ex eorum respon- dit, erubescit ultcrius resistere, n o n jam disputatort,
sionibus concludant, uude illos ve! in apcrta falsilate scd stbi. In quo genere Domintts cum adversus J u -
deceptos rideant, vel occullam falsitatem deceptis daeos crebro ageret, eosque illorom responsionibus
persuadeant, quam plerumque etiam ipsi existimant captos conclusosque convinceret, non vos audierant,
vcritalem. Qui autem vcrus dispuUtor cst, id est, nec a vobis conviciari didicerant: nam libeutios ct
veritatis a falsilatc discrelor, primo id apud se ipsura invidiosius eum fortasse dialecticum quam Samarita-
agit, ne non rectc discernens ipse fallalur; quod nisi num appellarent. Quomodo enim putas eos coolortos
divinilus adjutus peragere non potest: deinde, cum atque confusos, cum volentes eum capcrc in vcrbo,
id quod apud se egit ad alios docendos profert, i n - priorcs interrogaverunt, utrum licerct tributum red-
luelur primilus quid jam certi noverint, ut ex his eos dere Caesari; bicipiti videlicet complexione msidian-
adducat ad ea quae non novcraut vel credere nole- tcs, u l quodlibet eligens caperetur? Si licere respon-
bant, oslcndcns ea consequentia his quae jain scientia deret, tanquam reus esset advcrsus popohim 5 c i : si»
vel flde retinebant: ut per ea vera de quibus se pcr- autem dicerot, o o n Ftcere, lanquam Caesaris adversa-
spiciunt conseutire, cogantur alia vcra quae negave- rius puniretur . Ubi ille nummum slbi poposelt
1

raut approbare; ct sic verum quod falsum antea
putabatur, discernalur a falso, cum invcnitur con-
scntaneum illi vero quod jam antea tenebatur
CAPUT X V I . — 20. Hoc ille verus dispntalor si
late dilfuseque faciat, eloquenter facit, alioque tunc
censetur augeturqtte vocabulo, ut dictor potius quam
dispulator vocetur; sicut illum Iocum Apostolus co-
piose dilalat alque difluiidit: ln omnibus, inquit, eom-
mendantes nosmetipsos ut Dei mini$tros,
palientia, in tributationibus, in angustiis,
ostendi, et interrogavit cujus baberet imsghicm 01*
inscriptionem : at illi cum rcspoiidissent, CeesarU;
aperta enim verHas hoc eos rc?pondere cogebot;
continuo Dominus eorum responsione coHigatos ac'
captos trahens, Reddite, inquit, Ccesari quas Cerseris
sunt, et Deo qum Dei sunt. Obsecro te, illine fuerunt
dialeciici qui praetensis interrogationis insidiis deei-
piendo superare molitl sunt; an ille potios, qui ex
in mutta hoc ipso quod interrogaverunt, vcram eorum rcspoo-
in plagis, in sioncm prudcntia interrogationis diciens, illud ve-
1 j

earceribus, in seditionibus, ih taboribus,in vigitiis, in mm quod ab e o pulabant periculose d k i , ipsos c o m -

jejuniis, in castitale, in scientia, in longanhnitate \ in pttlit conflteri?
benigriitate, in Spiritu sanclo, in charitatenon ficta, tir C APUT XVIII.—S». Si illos dixeris fuissc dialecticos,
oerbo vcritatis, in virtute Dei, per arma justitim dextra quia dolose, quia catumniose, quia malitlose interre~
etsinistra; per gtoriam, et ignobilitatem; per infa- gando m verbo capere cupiehant (lales cnim etiam nm
miam, et bonam famam; ut seductorcs, et veraces; ur vultis vtdcri); cnr cis tameo Deminus respoodit?Gur
gui ignoramur, et cognoscimur; quasi morientes, et ecee eos usque ad veritatis confcssioncm reddiu ratieojo
oirimu$; ut coerciti, et non mortificati; ut tristes, sem- perduxit? Cur eis dixit, Quid me teutatis, hypocritm
per autem gaudeutes; sicut egeni, muttos autem dhan- (Matth. xxn, 15-21) ?ct non addidlt, Dialcetid? Cor
tes; tanqnam nihit habentes, et omnia possidentes .sibi nummum demonstrari flagiuvit, ut scitteniiam
(II Cor v i , 4-10). Quid enim hoc slilo apostoHco obe- suam veracem exprimeret eliam de ore falltcium, o o
rius etornalius, id est eloqucntius, facile invenis»? non potius ait, Abscedite; ncque cnim loqtiendom csl
Si autem presse atque constricte, magis eum dispu- vobiscum, qui captiosas interrogalioues propouilis, o o i
tatorem quam dictorem appellare consueverunt, q u a - dialccticc mecum agere vultis? Nihil tale disii, nec
liter agit idem apostolus de circumcisione et praepolio adversus captiosos interrogatorcs, e i verborem oo-
patris Ahraham, vel distinctione Icgis et gratiac. Quod strorum callidos caplatores exemplum u l e oobis pro-
quidam iton intetligentes, imo verb calnmniaittes, posuii: scd ut eos potius eiiam veritaiia ioimieos
criminaii sunt eum dicere, Faciamus mala, ut evenhtnt tigilaoti intcrrogatiene et invicu ratione testimooiam
bona (Rom. m , 8). Sive autem sit dictor, sive dispu- veriuti perhibere cogamus. Hoc nobis faciani vestri,
tator.nec dictio stne disputatione est. com et in ipsa si nos malitiosi et dialcctici sumus. An se timere io-
eloquentiae iatiludine veritas a falsitate discernttur; dicant, oe hoc d s nos potius fadamos? S i aolem
Christom dixeris dialecticum, laudubisdidcciicom,
1
A m . e t E r . , tenebatur fatsum. Abest, falsum, a n s s . c t quam mihi pro crimioc objeceras.
abesse debet.
CAPUT X I X . — 23. Quod ue facias, video qoii
* A i n . e t E r . h i c addunt, m bonitate. H u i c v e r b o n i h i l in
g n r c o r e s p o u d e l n i s i , en christottoi: quod satis e x p r i m i i u r
p c r , m benignitate. ' slc o m n e s ntanuscrqiti- A t e d i t i , perimeretwr.
• Er. L u g d . v e n . e t L o v . o m i l u m t v e r b u n ^ facue, u. Duo Mss., prudetm intcrrogatione.
« % PATROL, XUIi. (QuinxeJ
 459 CONTltA CKESCONlUbl I NATISTAM, S. AUGUSTINI
forussc dicturtis sis, nec ilios, nec illum in ea sermo-
cinatione aliquid egisse diaiectice. Si ergo ncc illi qui
<capUose atque insidiosc sermocinantur, ut in verbo
dcciptani cos cum qtdbus agunt, nec Uli qui tales eo-
Tum rcspousione convincutit, dialectice agunl: dic
nobis tandem quid sil dialectica; et qttantum ntali ba-
l>eat, quanlum noceal, quam fugienda sit doce. C u -
v de Baptismo t,u proposuisti a me rcquirens, ubi te
tus nomen invidiose subjicis ignorantibus, crimen
osteitdc quxrcntibus. Non vis fatert quod dialcctice
ogat, qui bomines aversos a vcro pcritc recteque i n -
terrogaiis, respouaionibus eorum adducit ad verum,
*te dialectice cum Judaeis eliam Chriaium cgisse fa-
iearis. Ueni non vis illos agere dialectice, qui captio-
sis interrogationibus iosidiantes respoodentcm deci-
pere moiiuntur, ne tibi ostendatur ita cum Cbristo
cgisse Judacos, quos taroen illc non decUtiavit ta-
ceudo, sed poUus ioquendo superavit; ac sic cogaris
fateri noo rccte episcopos veslros, quos doctos atque
eapieulea pulas, etiaro cum dialecticis nolle habere
sermonem, qup invictam doceant veritatem. Video,
«uagtios acsies pateris, quomodo defiuias dialecticum,
ul nec peritus dispoUlor sit, ne qnod vituperasti,
laojiare cogaris; nec insidiosus verborum captator,
ne ttbi dicatur, Sicut cgit cum talihus Christus, sic
agai cuni isto christianus. Probide si placel isia cura
liberari, eum defioi esse dialeciicum, cum quo legis
periU de parte DooaU noluot habere colloquium.
Quid eoim tibi aiiud suggerendum est, homini obji-
cienU nohis diaiecticam, et idco praedicaoU cpi-
scopos sttos, quod nobiscum nolint haberc sermooem t
24. Sed de Judaris fortasse inveois quid dicas, quam •
tiscaUidc aique versutc dolos iotcrrogniionum praeten-
4eriqt, Jion eos fuisse dialecticos. De Stoicis certe dici
potest uibU, qoi noo soium dialcciici fueruui, sed
etiam cxtcras philosophorum sectas io hac vel arie
vel facuhate vtcerunt. Stoicos quippe, ut mccum re-
eeUs, fuit iile Cbrysippus, de quo Academicus Car-
ojcadea baue habebat seoientiam, ut quaodo cum illo
eiM esselt disp^taodum, eUcboro pttrgandum cor esse
eeoseret; caHeroa autem vel prausus facile supera-
osi (e). Si ergo nos libri Stoicorum dtaiecUce dispu-
lare docuec uoi, doetriaam Pauii contra nos proferaoL
episcepi vesUri: seeuni tamen uos conferre paliantur,
skut ipsoa wnc Sioicos ille noa repulit.
C A P U T I I . — 25. Hanc eniinartem quam diale-
datam vecain, quaa nilsil aliud docct quam conse-.
•qeei*ia demonstrarc, seu vera veris, seu fclsa faisis^
•uanqoam oVectrioa chrisUaoa fbroVidat; sicut cam in
Siuipia een formidavii Apostolmv quos sccum voieiv-
ies coofeve 000 respuii (AcL xvu, i 0 - 3 i ) . Et ipsa
esim mfetur, e i vejtum est, uemioem disputando ad 1
wodusionem mlsaro consequauter impelli, nisi prius
cmi&eeeeaii faisjs, quibus, eadcm conciusio velil noUt
afHohoff A c p e r hoc qui cavet ue se toqucnte conse-
noouiar isisa qwe eon vuU, voieua falsa cavcal qua?
praeccduoi. Sl autcm pimeedeuiibus veris inlurseril,
qua^cumque coosequentia perspexeril qttae falsa exi-
1
Quidam Uss., a dispntante.
(A) Vkle valer. Hax. V0>. % cap. 7.
460
stimabat, vel dc qoibos dubitabat, admooitos ample-
ctatur, si veritatj cst pacatissimac amidor, quam con-
tcntiosissimae vanitaU.
CAPUT X X I . — 26. Parum egerim, nisi hoc quod
dico in hac eadera quac inter nos vertilur nostra ser-
mocinaUone monstravero. Ecce in ea ipsa quaestione
baptizari conveuial, utrum afpod nos, an in parte
Donati, Et quia intentio tua est in parte Donati
hominem potius baptizari oportere, hanc inlentio-
ncm hhic probare conalus cs, quod etiam nos esse
illlc BapUsmum non negamus. Vidcs certe id tc agere
voluissc, ul ex eo quod concediimis, ad id quod uon
coocedebamus attrahamur; id esl, tu quia concedimiis
esse illic Baptisroum, etiam illtc esse hominem bapti-
zandum coocedere compell »otur.
CAPUT X X I I . — 2 7 . Considera diligenler si esl
hoc consequens, et tihi ipse respoude. Puto enim jam
Itoc aote ocuios. coostitulo, cernis pro ingenii tui v i -
vacitate, quam non consequcntia pro conscquentibus
colligas. Nam revera dicimus Baptismum ei illic esse :
sed non didmus c i prodesse, imo vero dicimus ct ob-
cssc. Cum autem quaeritur ubi quisquc debeal bapti-
z a r i , credo proptcr illud quaerl quod Dominus ait,
Niti qujt renatut (uerit ex aqua et tpiritu, non intrabit
in regnum caUorutn (Joan. nx, 3). Quia ergo propter
Itanc utUitaiem accipiendus est Baptismus, cum qua>
ritur ubi accipiendus sit, non quaeritur ubi s i i , sed
ujhi ad regnum coelorum adipisccndum utilis sit. Se-
queretur autem eUam illic accipiendum cssc, ubi-
cumque cum constat esse, si orones qui babenl ali-
quid b o n i , ctiam bono suo babere doceretur . Cum
1
vero tam multi tam multa bona habcaot malo suo,
quis ooo videatcum quaerilur ubialiquid accipiendum
sii, ooo quacri ubi sit, sed ubi prosit? Quomodo enim
$4 mibi coocederes booum esse aurum, concederea
eiiam lairones quoque hahcrc aurum, non, opinor,
velles u l ex his duobus concessis condudercm, euiu
qui habere aurum velit, in latronum societaie esse
oporlere : iia, cum ct ego concedo bonum csse Bapti-
sjoum, concedo eliam Donatislas quoque habere B a -
ptismum, oon debes ex his duobus coucessis quasi
seqoaior concludcre, cum qui haberc Baptismum velit,
ui socictale Donatistanim esse debere.
CAPUT XXIII. — 28. Jam ex hoc etiam tibi ipsi
occurrere multa uon dubito, quae quamvis bona siut,
et ad utUe aliquid. instituia , non omnibus taineu ha-
beoiibus sini utilia, sed tantuinmodo bene uteniibus.
Nam cum eadero luce et sani oculi pcrfunduiitur et
aaudi, isiis adjumqntum cst, illis tonucntum. Idem
dbus alias valetudines alit, alias lacdii: idein medi-
cameouim bos ettraj, iUos d e b i l i u t : eadcm aruta
aiios muniunt, alios impediunt: eadem vestis aliis
tegumenlo esi, aiiis implicamento. Sic c l Baplismus
aiiis valel ad reguum, aliis ad judicium.
CAPUT XXLV. — 29. Hic video quid te possit mo-
vere. Fortasse enim dids quod in his omoibus oibj)
• sditi, docereotnr. AI MSS^ doeeretur*
40T L!BER p u y c s . 4*2
Sacrameoti cemmeusoraverim : Baptierous austm legem Bei pcrfitieai, sl io sliquesiae eharitaic fuerir,
aMmmm^Sacimmmium esi, cc ideo noo esse ceose- ioAateiioocet. Quid, de ipso corpofel eti saofcuioe Bt>-
quens o l si de auro, de loce, de aUmentis, arma- mini, unioe sacriiicie pro saloie nesira, quawtvis Ipse
meoittv maemeoUs probari peiuh quod aliis baben- Dominus dicai *, PNsiquit numduoeverit earnem meam 9

tibus auia sint, atiis iocooveiiieoiia, quamvis sini et tnberit. tanguinem mmim, non> hubebU in te vitmn
beoa ct ad uiHe aiiquid hisittuU, eodUeuo eliam Ba- (Joan. vi, 5X) : nonne idem apostolus docet eilom
ptiamos aisoa proshv, abis obstt oabeiiiibus. Kesta* hoc peruiciosum male utenUeus fteri? A i t e n i m : ftat*
ergo adhue requirere^ utrum etiam illa bona qnnc ad cumque manducuveriv panem et tnberU cuiieem Dommi
9

legem Dei perttneol, omoia ommbus bobentibus pro^ indigne reuterit corporit et eanguinh Bomini(l€or.
9

siol. Uac quitsiione proposita, ialeotio nostraesi qitod x i . » 7 ) .

oec ipsa omuia omiubus habetilibus prosiot. Hauc io- CAPUT X X V I . — 31. Ecce quemadmodum obsunt
teoiiooem oosiram vide qoeoiadmodum probcmus ex divina et sancta malc ulentibus : cur non boc modo
eoocesaieiiibus vestris. Concedilis enim in oomibus ci Eiptismus? Cur oou ita in bono Baptismo non
credendom esse apostolo Paulo. Teneo uuum. Con- sunl bom bseretici, quomodo in bona lege nou sunt
ceditis etiam eomdcm aposioium dixisse, Bona ett lex. booi Jud&i ? J;«n certe probovi, concedentibus vobis;
His duobus cooucitur, bonam esse legem, sed legitime quandoqoidero Paulo vos crederc, ct testimonia quae
oteottbos ( I T i m ; i , 8 ) . Si ergo ca oon legiiime oaos de Sertpturis posui, Pauluto dixisse eonceditis; jam
quisque fucrit, ooo ipsa fli mala, sed certe oberit crgo probavi concessionibus vestris, qusedam etiaio
malia. bona legitima, obesse umcn non legiUme haben-
CAPUT X X V . — 30. Fortassis dicas, oemhiera Ubus et utcntibus : cur non i u et BapUsmos,
posse el io lege csse, ei iege maleuii : boe ipso cnim quaotvis bonus ct legitimus, uon tamen omnibus ha-
qood ceotra kegem vivtt, noo csse io Icge monstraUir. hcnlibus prodest? Tu Unquam ccrtisshnum et conse-
Cooira ego dico, fieri posse ot qoisqee et io iege s i i , queotisuimum concludebas, iu parte Bouali ease bo-
ei ooo legitime uutur. Qeod iiem vestris coiicessto- mioem baptitandum, quia nos eiiam ibi esse conce-
nibua probo. Coiiceditis eoim memoratum aposioium dimos Baptismtim : oec attendebas posse nos dicere,
testimonium pesuisse de Psalmis adversus eos qui esse ibi quidem Baptismuro Cbristi justum, sauctum,
gloriabaDiur io lege, ei vivebaot contra legem. Suut et boftum, sed pcenalcm, contrarium, pcrntciosum*
tcriptum est\ ioqoit, quhtnon ott juttutqustquam, non inimicts corporis Cltrlsti, quod cst Ecclesia, quae ae-
ett iutotUgone uon ett intmtrmttBeum : omnm dechna* cundunt prooilssa divma in omoibusgcnUbtts dilaUtur.
9

verunt, timul htutUes factt tunt; nonestquv facmt bo- CAPUT XXVII. — 32. Numquid bic quid dicas i n -
uum, non eti utque od unum. Sepuicrum putent ett venies, nisi oon in eis boois ad Oei iegcm pertroenti-
auttur eorum, linguit tuie doiete eeebent, vemmum aspi-busdeputandum cssc Baptismum, quoe possunl bo-
dum tub tobht eorum; quorum oa maiedictione et ama* mines et habere et boni non essc : sed ipsam quidem
ritudine pienum ett: veiecet pedes eorum adeffundeudum legem et scienUam et sacriflcium corporis et sangui-
mnguinem, eentritioet mfelicUas in vmeorum, et vium nis Christi Ulia bona esse, quae possint bomines ct
pecit non mmuenerunt; non ett ttmor Bei anU ocutoe haberc ct mali csse: Baptismum vero ule bonnm csse,
eorum. Et ne putarent hxc io eos dicta aui ooo erant quod quisqnis habuerit, necessario bonus sit? Quodsi
in lege, contmoo subjecil : Schnut eutem quomam dicere volueritis, falsum dicetis : et idco quid aliud fal-
qutecumque tett dirit, mt qui in tege tunt loquitur; ut sum cousequatur attende. Quod non ideo commemo-
omne ot obutrnatur, et reut fiut oumh mundut Bee rarbo, ut cx illo tno falso ad alla falsa te adducam;
(tiem. i n , 10-10). Item alio ioeo d t c i l : Qmdergo m> sed ul hoc consequens cum falsum esse cognovcris,
chnutT Lex peccatum ett? Absit. Sed peccalum non co> ut • abhoc te libcres, illud quod pnecedit emendes.
gnovi nisi per legem : mm concumuentiam nesciebam Quid ergo prxcedit? Ex vobis omnes qtit habent bo-
9 9

niti tew diceret, Non concuphces. Oocatione autem ao ntira Baptismum bonos csse; qucd est falsum cvi-
cepta, peccatum per nmndatum operatum em m roe» deus.Quid consequitur?Bonos futssc scilicct illos qui
omnem ceneupiteenthmu Item< paulo post : Peceatwn schismau faciebanl, dicentes : Ego quidem tum
9

inquit, aecepta occatione permandemm, fefeitUme, et PauU egp autem Cephm, ego autem Chrhti. Quos ar-
9

per illud occidit. llaque texquhiem sancte ot manaar guens Apostolus, a i t : Bivhut ett Ckriitut? Nunmuid'
9

tumseMCtumeijustumet bonum. Quodergpbenumest, Pauiut pro vobh crucifixut ettt aut in nondne Pauti
miki faciumesimort? AbtU: ted peccalum, ut appareat bapdzati etth (ld: i , 12,13) ?Sed falsum cst qnod isti
ueceaium per bouum nnhi operalum ett mortem
9 (Id. botti crant, exceptis eis qui dicebant, Egoautem Chri-
t u , 7*13). Aiteodta qoemadmodum lege Jaudau, eos tti: et tamen baptiiati crant sanclo Baptisino Cliristi.
qui iu. lege mul arguil, quotqool ea maie uieodo pcr Hoc iuque falsum quare secutum est? Quia falsum
boHum hahebaoi malam. item ipse Aposiolus scien- praecessii, omnes babcntes bonum Baptismum bonos
tiam quaindam ex legc, qoam ct se habcre dicebat c i esse. Utrumque ergo respuatur, utraque sententia
aiioa, sioe cbariute Umen inutilem dicit ei noxiam. corrigatur : ut quouiain mauifestum est, istos qttf
Be secrifichs, kiquii, idoiorum tcimut quia omnes scien-
1
vclereacsdlees ootbma ootae, quoniam iptt Bemimtt
timn kabemue. Scicnua inftat charitat vero mdi/icat dicit. cvgtraanetisis, cum ipte Dominut dicat.
9

( I Car. v t u , i ) . Proinde et b u scieotia quamvis ad 1

Er. Lugd. et Lov. omiuunt vccuiaat, tU; melius. I L
m% GONTRA CRESCONIUM D SATISTAM, S. AUGUSTINI
aecipiatis, scd ut eum qoi Jam apod vos ertt, mHHcr
vchiseiata faciebaot boooonoo fttisse, et Unteu bono
habealis. De fide etiaro Jacobus aposloitis cum ioque-
Baplismo baptisatos fuisse; Utad etiam manifestum
sk% non omnes qui benum habent fiapttsmum bonos retur advcrsos eos, qui sibi quod credideraoi suffi-
cere arbitrabaotor, et beoe operari nolebanl: Tu cre-
esse. Ac per hoc non tdeo tenemur ut in parte Do*
nati hapiizaudum esse aliquem coacedamus, quia et
e*«partem Donati, quam maiam dichnus, bonum Ba-
pUsmtun babere concedhnus.
G A P U T I X V H I . — 55. Rursos ut ex ea consensionc
me ad id quod non consenUo detincres, posuisu
1 dunt, cum d Domioo Jesu Cbristo dixeriol: Quid o o -
scriptum csse : Vnus Beu$ una fides, unum Baplisma,
9 bis et tibi est FUi Dei (Marc. i , 24)? Uode et Paulus
una incorrupta et vera catholica Eccleda (Ephes. tv, 5).
Quae omnia concedo, etsi aliquanto alitcr scripta s u n L
Scd quid ad rem, cum omnia, sicut dixi, ista conce-
dam ? Vemm quod ex his conaris efficere, oon effi-
citur, videlicet ut qui non sunt in una Ecclesia non
possinl habere unum Baplisroum : quod omninoXal-
sissimum est. Et inelins, quia et ipsc posuisti unde
te possim commemorare quod volo. Ccrte cnim ista
proposoisli in concessionibus meis, cx quibus me ad-
•docas ad iotenUoncm tuam unum Beum esse, unam
fidem smum Bapii$ma unam incorruptam et cattioli-
r %
cam Ecctesiasn. Quae cum inter nos convenianl, putas
cx liis illud quod -non coovenit posse moostrari, apud
cos qui ooo sunt in bac una Ecclesia, boc unuro Ba-
ptisma esse ooo posse. Ego autem dico posse, si oon
mutatur, si hoc idem observatur; ncc ideo fieri ut
aon sit onum Baplisma, quia est et apud ilios qui in
uoa noo suot Ecclesia. Iloc aotcm probo ex his quae
in cadem senleolia posuisti de ono Deo ct ona fide.
lovcuimusenim eumdem Deum extra Ecclesiam ab
ignorantibus coli, nec ideo ficri ut non ipse sil Deus :
ct fidcm qua creditur Christum csse Filium Dei vivi,
invenimtis cliara eos qui non pcrtincnt ad membra
Ecdcsia?, confiteri, nec ideo fieri ut non sit una fides.
Sic eiiam, c u m invenimus euradem Baptismum ab
cis qui sunt exlra Ecclesiam in baptixandis homini-
bus observari, oon idco non esse ipsum BapUsmum
cxisthnare dcbemus.
CAPUT X X I X . — 34. Fortasse ad boc dicas, fieri
ooo posse ot etiam exlra Ecclcsiam idcm ipse uous
Deus colatur, aut eadcm fides qua confitemur Chri-
sturo FiUtim D e i , unde Petrus beatus est appellaius
(Matth. x v i , 16, 17), etiam in cis qui non s u n l in
Ecclesia, reperiatur. Hoc ergo restat ut probem. Ha-
bcs in hoc ipso heati Pauli scrmone, qoem supra ex
Actibus Apostolorum commemoravi, cum de Deo
loquerelur, quia inscriptum in ara uivenerat, Ignoto
Deo : Quem vos, ioquit, ignoeantes coiitis, hunc ego
annuntio vobis (Act. x v u , 23). Numquid dixit, Quia
e&tra Ecclesiam colilis, non est Deus ipse quem co-
HUs? scd a i t , Quem vos ignorantes colitis, hunc ego
aununtio vobis. Quid eis pnesUre cupiens, nisi ui eum-
deui Deuin,qncm preeter Ecclesiam tgnoranter atque
inutiliter colebant, in Ecclcsia sapientcr et sahibriter
coierent? lta vobis el nos dicimus : Quera baptismum
vos ignoranles observatis, ejus pacem a
vobis nos
snnuntiamus; non ut cum ad nos vencritis alterum
* t tregantem riarticubim snte vcrbom, tonsentso, euam ibi
dcskierabant txwanienses, adjecanus ex vctcre codice Cy-
girajfneusi. Deest incaetetis iibris.
» KdiU, potesUdem, Melius uss., paccm. Namj uU Lova-
tf 4
disy ioquil, quomam unus Dous cst; omm fmcss : et
domonee credunt, et contremiscunt (Jacobi u , 19)..
Nempe io uoitale Ecdeske daemones ooo s u o i ; nee
ideo tameo possumos dicere aliod esse qood cre-
%
aposloius : Si habeam, inquit, omoem fidem, ita ut
numtes transferam, charitatem autem nou habeem,
nihil sum (I Cor. xtit, 2 ) . Non auiem existimo
qnemquam ita desipere, ut credat ad Ecclesiae perti-
nere unitatem eum qui non habet cbaritalem. Sicut
ergo Deus uuus colitur ignoranter ctiam exlra E c -
clesiam,nec ideo non est ipsc, et fides una ha~
bctur siue charitate eiiaro exlra Ecciesiam, ncc
ideo non cst ipsa : ita et unus Bapiismus babe-
tur ignoranter et sine charltale eUam extra Ee-
ciesiam, nec ideo uon est ipse. Uuus eotm Dcos, uua
fides, onum Baptisina, una incorrupta cathobca E c -
ciesia; non in qua sola anus Deus eoUiur, sed in qua
sola unus Deus pie coiilur; nec in qua sola una fides
reUoeiur, sed bt qua sola una fideacum cbar itate re-
tioeiur; nec in qua aola unus BapUsrous babctur,aed
in qua soia unus Baptismos salubritcr babeiur.
C A P U T X X X . — 35. Proindc uoum Dcum, uoam
fidem, onom Baptisma, onam iocorruptam el caiho-
licam Ecclesiam oobis coosentientibus lu proposuisii:
sed noo solom ex bis id quod volebas oon eXTecisti,
verum eiiam ut ex Ids quod veiebamus le admonere-
mus, nos muitom adjuvisii. Vide ergo nos quam pro-
babilem raUonem sequamur, qui ea quae scbisuisiici
vel haeretici corruperuot^ cum ad nos iode veuium
corrigimus : qoae vero sicui acceperunt teouerunl,
agnoscimus ei probamos, ne commoii bumants vitiis
ultra justiiiam, faciamus uilam diviois rebus injti-
riam; cum ei Aposlolum videamus eiiam in ara Gen-
tilium, a quibus idoJa colcbaiitur, Dei oomeo inveu*
lum coofirmssse poUus quam negasse. Ncque enim
propicrea mutandus vci improbandus cst regius cba-
racter in bomiue, si crroris sui vcniam et miiitandi
ordinem a rege iropetraverit, quia eurodero chara-
cterem quo sibi satelliics congregarei, desertor in *
fixit; aot propterea signa mutaoda sunt ovibus, cum
domhtico gregi sociaaiur, quia eis doiuinicum siguum
fugiiivus servus unpressit.
C A P U T X X X I . — 56. Quod si haec uoquam deci-
pienlia formtdatis, quia non simt ccclesiastica exem-
pla (quanquamct de ovibus ct de mibUbes uaias csse
in Scripturis similitudines noveritis), propoeUcarujo
Scripturarum, quae dicuntur Veterts TesiamenU, volo
aliquid dicere; quooiam hiNoviTesuimenU libris oeca
nobis nec a vobis rci bujus tovcititur cxemplum. C i r -
cumctsimicm certe pnrputii in figura fuiuri Ba|Uism4
Chrtsti ab antiquis observaUH! esse negare, ulsrbitror,
nieuses oi«ervam, agltur hic non de vi et effectu, sed de
i|isius uUlitate BapUsnii, qui nihil prodcsl nisi io pace ac
uuiiate cathoiica.
4k% fcrBER
non aurielis. Nomqeid apud Semarilanos cireomctsus,
si ueriteuc veltel Judasue, peesetJterumcircnmcidi?
Neone i l l i u * homints error corrigeretUT, signacutum
euicm ftdci agnbura probsreter ? Et nonc sunt quidam
eroretiei qui sc Nasareeos, rocsnt, a nonmrtlis autem
Symmacbiaot appeitantur, ct circomctstenem babeot
Jodxerum et Baptismum Gbristiauorum : ac per boc
quemadmodum si quis eorum ad Judaees venerir, non
polest iterum circumcidi; sic cum ad nos venerh, non
debei iterum bapiizari. Adbuc dicturi estis : Aliud estr
episcopo Cypriano meliores (si tamcn censuit ha^re-
ticos dcnuo baptizari), quia nos boc recte non faci-
mos : sicut nec Petro apostolo meliores sumus, quia
non cogimus gentes Judaizare, quod ille fccisse Paulo
apostolo atteslante et corrigente monstratur (Gatat.
h, 14) : cum similitcr inter Apostolos de circumci-
sione quaestio, sicut postea de Baplismo inter cpi-
scopos, non parva difticultate nutaret.
CAPUT XXXIII. — 39. Proitide, qtiamvis hujus rei
certe de Scripturis canonicis non proferatur exem-
1

i ircumcisio Judasorum, aliud Bapiisnms Christiano* ptum; carumdcm tamen Scriplurarum etiam in hac
rum. Sed cum iila umhra fuerir hujus veritaiis , cur re a nobis teiu-tur vcrilas, cum hoc facimus quod
iita circuincisio et apud brcrcticos Judaeorura esse universae jam placuit EcclesiaB, quam ipsarum Scri-
potuit, iste aulera Baptismus apud hacreticos Chri- pturarum commeodat auctoritas : ut quiHttam saiieta
siiaoorum nen petest cssc? Scriplura fallere non potest, quisquis falfi meluii
37. Proiertc cerle aliquem de Scripiuris cauonicis, hujiis obscuritate qua?stionis, eamdera ecclesiani dc
quaruin nobis csl communis auctoritas *, ah htf relicis illa consulat, quam sinc ulla ambiguilate sancia Scri-
feoiculem deouo baptizalum. Nara quod jusseruui ptura demoostrat. Si auteur dubilas qttod Ecclesiam
Apostoli quosdam post Joannis baptismum in Cbristo qu:c per omnes gentes nomerositate copiosissima di •
baptiaari, looge alia causa est. Neque cnim Joanucs latatur, baecsancta Scriptura comraendal (neque enim
h&reiicus fuii, amicus illesponsi (Joan. u i , 29), quo si non dubitares, adhue esses in parte Donati); mutV
nemo surrexii major ut oalis muberum( Jf atth. xi, ii). th> te manifestissimis testimoniis ex eadera auctori-
Longe ergo alia causa esi : alioquio s i Paulus posi tate prolatis onerabo, ut ex tuis concessionihus, si
Joanoem baptizavit, ctim ambo h i uuitatc Christi nimium pervicax esse nolacris, ad hoc etiam pcrdu-
fueriot; quanto magis debent episeopi vestri qei s e 1
caris, cum prius osteudero ctiam epistola? mca?, c u i
io uoitate Chrisli esse dieunt, baptisare post collegas respondcre a contrario voluisti, nihil tc quod ad ve-
euos, iti quibus collegis mores aliquos reete repre- Titatem pertineat respondere potuisse.
uenduni, cum hoc feccrit Pauius, qui nibil potuit in CAPUT X X X I V . — 40. Hoc interim satis s i t ,
Joaoee rcprcheodere ? Ergo illa alia causa est, aHa quod propter nhniara obstiuaiiouera hominum multa
ratio, de qua naoc disserere loogum cst, ct io aliis dicenda arbitratus sum, advcrsus eos qui cum ha-
opuscuiis oostris bioc molta j a m dixirnus. Ab haere- beant principalem causam malam, ab ea discutieiuft
iicis ergo veuicatem probate m Seriptoris canookis prxscriptione voitmt avertere judiccs, cum diCuirt
dcHiio bapUzaium. Nam et oos proferimos Petro d i - nullo modo sibi loqucndam esse nobiscum. Probavi
etum, Qui toius eti semel, non opus hobei iterumeuim hvari et de Scripturis sanetis, et qua potui ratioue
(Joan. M I I , 10). Sed etiam vos dicitis r Petros n o n perspicua, nec eloquenttam qitnntamlibet, nec dia-
fiteral apud haerelicos baptizatus. Proinde quia nec lecticam quatetnlibet metiicndam essc assertoribus
vus potcsiis proferrcdeScriptiiris, quarum oobis con> veritatis, qnominus sssertores f;\Isitatis disputando
t

louiiis est aueteriias, ab baereticis venicntem denuo cum ets, ei eos refellendo, convincant. Uhi ctiain
kaptizatum, nec oos ha susceptum; quantura ad hanc demonstravi et iilud, quo te praier cpislolam meam
rem attinet, par nobis causa cst. d i x i ' esse permotum, quain non sit conscquens ul si
CAPUT X X X I I . — 38. Yerum nos multa oslen- concedimus esse Bapttsmum in parle Donali, simut
diotos* etiam ad lcgcm Dei pertinentia esse apud eos eihtm concedamus in eadem societate qttemqttam
qui ooo sunt in Ecciesia, quaa nemo vestrum audet baptizari oporterc: quia sicut bonam legcm potutt
oegare : sed c u r tatc ahquid nolilis csse et Bapti- hahere reprobus populus Judacorum , sic bonunt Sa-
a m u m , oninino noo video,ncc vosposse demonslrare eramentum potest habere reproba soctetas hxreti-
eonlido. Sequimur sanc nos in hoc re etiam canoni- corom. Quid autem proprie derur in Ecelcsia, quod
earum aucioritaiem certissimam Scripturarum. Ne- praetef illam omrtino non datur, suo loco siue dilTi-
que enim parvi momenti habenduxn e s i , quod cum cultaie moustrabitur-( Infta, lib. 2-, n. 16 ). Neque
ituer cpiseopos aoierioris aetaiis qoam esse iodperei enim recte ageremus cnm h a T c t i c i s , qtios habere
pars Dohati, ista quaestio uuctuaret, ei varias habe- Baptismum confttemtir, ut omnl modo ad Ecclesiam
r e i inler se ceilegarutn salva unilote sententias, hoe catholicam veniant, nisi veniendo acciperent aliquid,
per univcrsam Catholicam quae toto orbe diffuoditur quod nec alibi possini accipere; et qttod nisi accepe-
observari placuil quod teoemosv Nam c l vos proferiis rint, frostra c i perniciose habeaut qiixcumque alia,
eonciiium Cypriaoi, quod a u l ooo esl factum , aul a quamvis bona et ad legem Dei pertinentia, ubilibct
catteris unitatis membris, aquibus iUe noo divisus est, accipcre potuerunt. Hoc enim quidquid cst, quodse-
merito superatum (a). Neque enim propterea sumus eundura Scripturas certissimamque ralionem invcniri
' Hoc loco M S S . praetereunt, quarum nobis e$t cornmunis potucrit, non nisi i n sancta Ecciesta vel dari vel ae>
ancioritas.
1
In Mss., ajfia se. > Duo Mss., certum.
(a) vide iufrs, lib. 2, n. 30, 1
lidem duo Mss., dixisti.
4G7 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. A l G U S T I N l
ctpi posse, hoc perUnebit ad fontem signatum, puteum (fiont. VMI, 29), ood etkm b i qoi fogoom D e i n c *
squm vivm paradisum eum fructu pomorum cujus ot
9 9 possideboot, ioqoibos, sicot dieti Apostoloe, ot
pniitisti mentioncm fecisti, sed quid illud sit, non te ebriosi etavari nomeraelur^lfor. ^vt, flO); putoeued
inteilexisse ostendisti; qoandoquidem hoc dc visibili si perUoacia deposita cegkaveais, verom me dicere,
Boptismo dictum csse arbitraris : qtiod iicct sanctum tibi ipse facilc respoodebis, ot ooo qunraa footem « I -
sit, ncque ullo modo prxtermillcndum, quoniam sa- gnatum et puteum aquae vivae, oisi que bi qui dts-
cratissitna siguificalione pnepollel; quam muIU eum pUceot Deo, diviniies oon permiUuouir aeeedere.
tamcn accipiant, non sohtm boni qut secundum pro- GontuU, lege.
positum vocatt stuit couformes imagiois Filii Dei

LIBER SECUNDUS.
Examinat dicta alia F.pistola?. cresconii. Ipsi sponte concedtt, ut a Dooato DonaUaoos potios quam Dooatistss enpellet. Ulos
autem s se merilodictos haereUcos cootendit : nec tamen cum ad Ecclesiara revertuntur bapthandos esse; quin etiam
jiosse eorum ciericos, si Eociesia^ utiliuai conveuire vtdeatur, in suis honoribus reoipi. Aliquid porro redeunUhus darl io
Ecclesia, qnod praetcr illam omnino non datur, idque esse dooum charitalis dooet. lllud PeUhani, c CoosdenUa aaoote
dontis attenditur, quse ablual accipienUs, i m a l e defendi a Cresconio demonsirat. ExctiUt ailau ab eodom scripturaj
ioca, islud paiissumuu, Qui bapthatur a mortuo, elc. Postremo ad cypriaai auctorHatem de rebapdzandis haereUcts r e -
spoudet.
CAPUT PRIMU.W. — 4 . Superioris voktminis lam Donattstma Bonato, utEvangetistm ab EvangeHo noml-
prolho sermoiie, puto quod tandem aiiQuajtdo per- nentur; quo te deUctari «Ncis, ut vestrh Evangeiium
suasimus, non csse in hoc laudandos vesiros episco- prmdkandbut, a smtiU mutatasit vocabuti decBnaito.
1

pos neqoe approbaodos, quod de causa disseosionis Yide ergo ne forte ipsi priores hec voiuerinl appel-
quse nostram communionem dirimit, ooioni uobis- lari, quia Dooalom babeoi pre Evangelio: nam sle
com babcre colloquiiim. Uac enim quasi praesori~ isii a Donaii, qoomodo sancii omnes nelunl ab Evan-
piionese in caosa pessima putaot acotissimos \ quam, g d i i societate dUcedere; et idco delcctantnr vocari
nisi fallor, c l veris cerUsque raiiooibus, ei uiaxhne fmnatistae, s k u i Evangelistae : toqoe poUos eis Jacis
divinarum Scripturarum exempUs peoiius amputavi, injuriam, com scribis, iit latsno sermone, oonnisi latb-
quibus dilucidissime docui, a sanctis praedicatoribus oam regulam probaos, Bonatiauos a Bonato, skut ab
atquc assertorihus veriiaUs, eUameomra praeseojcs Ario et Novato Arianos et Novatiaues, veiles vocart.
ejtis adversarios, oec tanium qui cx eodem popuio Nam ego cum scriberem, jam a aeecio quibos propa-
quo et illi fuerunt, verum etiam cooira aUeoigeoas gatuoi sooabalboc oomeo, ocqoe id mulare c o r a v i ,
ct extraneos; et unde praecipue vanas formidiiics io- cum ei boc ad dbUoetioaem qoom voiefeara saiis sof-
jicitis imperiiis, oootra eos qui dialcclicam maxiroe jftcere exisUmarem. Si ettun Bemestbeoes clarissimns
profilereniur, habiium fuisse sermonem: ne conteo- oratereei, qoibus verborum taota raii cura, quaoia
Uosissimus habeatur diligentissimus praedicator, et rcrum aucioribus ooatris, cum lameo ei ooonuham
ne litigator putelur impiger disputator, inslans se- mcutionis insoWoiiara objecisset jCsctones, negavit
cundum pncceptum Apostoli opporiunc , importune Ule in ee posilasesse (brteoas Graecte, illooe an ilio
(II Tim. iv, 2), ut doctrina sana cootradicentes re- yerbo usus fseril, ct huc an itluc otanum porrexerit
darguaniur, vauUoqui refeliantur (Tit. i , 9-11), i u - (Orat. pro Ctesiphonte centra JEsctinem): qitanto ntl~
qtiicti corripianlur, pusillanimes consolenlur, inilrmi nos oos Jaborare debemoa de rcguhs dcrivaodorom
snscipiantur (I Tktss. v, 14), dum adversus omncs nominura, quando sive hoc sive iilud dicamus, iiilellt-
rcsistenies, verbum saluUs evangelicae cum patiantia giiur siue ambiguitaic quod dicimus; quorum oou i u
defeuditur, siac diflidentia praedicauir. Ostcndi etiam expoiUione scrmouis, sed i o demonstraUooe verita-
quam nott dobealis idco ptitare apud vosesso homi- |is es| raajor ioteotio ? Si aotem quisquaia ooslrerum
ncm baptizandum, quia ct nos cooscotimus qood e l primos tcxU hoc oomeo, ouJlo modo m m i viddur
bahcri a vobis Baptismos possit ei d a r i : cum ei iilud Hlcd simile inluilus, quod Evangelistae ab Evangelie
dicamus perniciose baberi et perniciose d a r i ; quo- Duocupsotur : sod quia per Oooaiom, oeo taotom
niam Ula sancta, qtiibus uti c l mali poasunl, quanio Garihaguus, qoi baoc baeresim maxime reberasse
sanctiera suot, tanto ab cis inuUiius pcBealiosqoe permbekir; aed eUam majorem Dooatam s Gasis-Ni-
traclantur. Unde coro ad Ecclesiam sanctam venioot, gris, qui akare coosra aUare io eadam civkaie p r i -
ipsi corrigeodi sunt: non a nobis Hle violaoda, qoae mus erexit, maguum scandaiom faetom est; ita for-
ncc a malis mutata saut. tassis s Dooato Dooatfsias, ut ab scaodaio Sesodalistas
2. Audi ergo, Crescoui, dum brevUer ei hoc dc- voluii appellare.
moostrabo, nihil te dixisso per toiam episiolara tuara CAPUT 11. — 5. Sed ego ca in re, in qoa oihil
quo relelleres meam, nisi fortequod rae oomina dcri- causse oostras minoiiur, me faciHimum pr.Tbeo, ct
varc vel declinare docuisU, ut a Bqmto BouMianos quaodo tecum age, jam Dooationes voco; quando
potiusquam Bouatistas dicerem, quam tameo grmcam aulem cotn ame, eeosuetudinera poUos scquor, quas
saltem decUnationein tsu coocedis, videlicet quod Ua his soois jure doraioaiur: tu taolum mcmeoui i r ^ ,
1
ouidain vcteres codiees, pvtantes sceurummoe. Arbi-
ramur legenduoi, putant esse tutsssbms. 1
Quidam vetcres codiees, mutuata sU.
jgg LIBER SE UNDUS.
eui taotam tribolstl eloquettlsm, nondom oosse no-
mioa deeiihare, etnontia vestris securiutem, ne jam
rtmeanttanquam diatecttcum, cui vides adliuc neces-
sariom esse grammaticum. Quod si disriplina dispn-
taodi, sive illara diaiecticam velis appellare, srve
quid atiud; satis tamcn sobrie docet, cttm de re
eoosut, noo esse de nomine laborandom : sicut non
euro uirnm ea ipsa dtatecttea vocetur, curo lamen
quanlum valeo, nosse ac posse dfsputare, boc esi,
vcriutem a fatsitate in loquciidodiscernere; quia boc
nisi curavero, perniciosissimc errabo : iia non curo
nlrum Dottatista?, an Donartanl peritius et liitcratius
deebnemmi; utrum postremo a Donato vel qni pri-
ntu* extr* Ecclestam sacrincavit, vel qui banc dis-
scostoocm maxtme roboravit, an a Majorino qui
primus cootra Crecilianum vestrae partis episcopus
ordinatus est, debeat vobis, quando loquimur, dislin-
cttouia eausa indi vocabulum. Quod umen haereUci
sttis, et Meo oe decipiatis, cautissime devitandi, nisi
diligenier demoostrare curavero, ttoo parvatn negli-
oaotitB culpam pro mei ofncii savcina incorram.
C A P U T I I I . — 4. Quaoqttam id quod inter nos ac-
ctdti, sohisma potius quam haeresim ccnses appellari
•pertere, ei quod rsro auderc dialeclici solent, eliam
oeimHtooibos isia disccrots; obi quaotum nos adju-
ves, satls demoostrare ooo potero, nisl ex cpistola
tua inseram verba tua. Quid tibi tidt, inquis, quod ah
hmretkorum saerilegum crrorem (Lik. I eontra
Lillerat
PettVam, n. 1)? Mam kmreses nonniti inter diverta
sequentesfierisoknt, nee hmreticus nhi contrarice veidici non vis bserclicum ? Puto quod non parvo signo
" 470"
Batls? Quarc rehaptix:itls ? Una retigio csi, eidcm
Sacramenta, nihil in christiana observatione divertum.
Nam si vobis et nobis non esl untis BapUsmus, quo*
modo est ana rcligio ? Sed (u dixisli, Una religio: ergo
et nnus Baptismus. Quoraodo sunl eadcm Sacrameu-
U ? Sed tu dixisti, eadem Sacramenta: idem ergo et
Baptismus. Ilem si nohiset vobts diversus csi Bapti-
smus, qttomodo nibil est in christiana observaiioue
diversum ? Sed tu dixisti, nihil in chrittiana oettrva-
tione divertum : non ergo est diversus et Baptismtis *.
Quae cum ita sint, nos recte quod unum atque idem,
neque diversum est, nec iraprobaraus, ncc exauflm-
mns, nec ileramus; sed agnoscimus, suscipimus,
acceptamus. Yos yero impie, qood ununi atquc idem,
neqnc diversum est,dissimtilatisagnoscere, suscipere
recusatis, acceptare non vuhis; sed eligitis impro-
bare, audetis exsufHare, oou metuiUs iterare. Et cum
in boc ipso quod ea qnae inter nos rautata non sual,
nos suscipimus, vos rcpellitis; nos si a vobis daU
sufit, dau judicarous, vos si a oobis data suoi, Uo-
quara non dau repetitis : cura Um diversa sequamioi,
sppellari vos haereUcos dcdignamiui.
6. Atlende diligenter quid dicas, et quid dicam.
Tu certe definisti et dixisti, Umreth ett diverta te-
quentium tecta : tchitma vero eadem tequentium
9 tepa-
ratio. Ilem tu dixisti, nobis et vobit utunn este retigie-
nem eadem Sacramenta,
9 nihit inchrittianaobtervalioue
divertum. Quare ergo rehaptizas chrisUanum, ego
ndn rebaptizo? Diversa uiiquescquimur. Quare te
1

eUtew mterpretatm reUgionis ett tuitorf ut sunt Mani- agnoscamus hsereticos, qui cum sibi et nobis uoam
ckmi, Arkmi, Marckmitm, Novatiani, cmterique quo- religionem, eadem SacfameoU, nihil in cbrisUaoa
rum tttur te contra fidem chritlianam dherta tintentia observatione diversum esse fateantur, nolunt oos
$tat. Inter nott quibut idem Chrittut uatut, mortuut et agnoscere baptizatos. An Unta obstinatione cooteo-
returgent, una retigio eudem Sacramentu,
9 nihit in ditis, Unta dissensioue veriuti resistitis, ut a reli-
ehrietiana obteroalhne dieertum, tctdtma factum, non gione, a Sacramentis, achristiana observationeBapti-
kmretit dicitur. Siquidem heeretit ett diverta tequen- smum separeUs ? Quod si facitis, in eo estis batretici,
iium tecta: tckitma vero, eadem tequentium tcparatio. quod ad religionem, ad Sacramenta, ad observatio-
Dumre et m hoe ttudio criminandi quem tu incurrerit vi- nem cbrisliauam Baptismum pertinerc non vultis. Si
9 9

aVs errorem \ cumquod tchitma ett hceretim vocat. Ha?c autem non facitis, in eo estis haereiici, quod eos qui
nempe verba tua sunt, quae posui ex epistola lua. vobiscum habent unam religionem, eadem Sacra-
C A P U T IV. — 5. Jam nunc attende, si pertinax mcnU, nihil in christiana observatioue divcrsum,
oon sls, quam facili compendio id qitod hitcr nos age- cum etBaptismum ad religionem, ad Sacramenla, ad
botur, ipse finieris. Si enim et nobis et vobis idem christianam observalionem perlinere fateamiui, ta-
Cbrisitts nalus, mortous ac resurgens, una religio, men rebaptizatis. Attcnde enim diligcuter deuniUo-
eadem Sucramcnta, nihil in christiana obscrvationc uem tuam, in qua dixisli, Hmresit est diverta tequen-
diverstim est, noonc rebaptizare perversum est? Tria tium tecta : et vide utritm non divcrsum sequiraini,
oamque posuisti, quorum si unttm posuisses, satts aut separaudo Baptisraura a religiosa observatione
siiperque suffiecret. Sedquasicontra Donatianos fide- christianorura Sacraineutorura, quihuseum nos inler
liter ageres, ne quisquam vel nimis acutus, id quod inagna conjungiraus; aut eos cunt quibus in uua relt-
aemei breviterque dtxisses, irrterpretari aliter cona- giosa observationc chrisUanorum Sacratneniorum
retiir, etiam obtusis anribus et cordlbus tuam ctirasii etiam Bapttsmus unus est, iamen rcbaptizando, quod
bximcrgere atqtie tnculcarc sententiam, Vna inquis, 9 nos detestamur.
reihtto, eadem Sacramenta, nihil in chrittiana obterva- CAPUT V. — 7. Quam vellem, si possem, cum
tiane divertum. Et adhuc adversus invicem laboramus ? aliquem deceptum ex nostris fldelibus, vcstri nefau-
J.im tandem aliqoando cohibete dissensionem, iluite
Er. lugd. ct vcn., ooo ergo tUeertus est Bapuemut.
1

iiteon, amaie pacem. Quid reprobatis? quid exsuf- Lov., non ergo divertut est et Baptitmut. M.
* DOO Mss.: Quare ergo reeamtzatcnrtsUanmn ? si autem
* ^nUquemtu incurrh, non videt errorem. At M s s . , in eo quod tu rebaptittat christianum, ego non rekniho.
quem tumcurrerh, vides errorcm; ouusso, non.
9 diverta utique tequunur; quare te dki hon vis tueieticum?
471 CONTRA CRESGONIUM DONATISTAM, S. AUGUSTINI
dis intcumcndum insidiis excipitint, cum apud oo*
fnm baplizatum, nec ccepisse dicunl essc chrisUa-
num, cum lanqnam paganum cxsufllanl, cum cate-
chumenum facinnl, ut pncparent deinde retingendum,
vcl potius exstinguendum ; repcnle alicimde existe-
r e \ cum hac epistola ttta, el hunc ipsum ejus locum
in mediiseorum ausibus recitando porrigerc etexcia-
mare : Quid facitis? Eccc, audite, vidcte, legitc ;una
esi nobis vobisque rcligio, eadem Sacramenta, nihil
in rhristiana observatione diversum : tn cujus no-
mine iste baptizatus sit prius interrogatc, et tunc si
alium meliorem in vestro Bnptismo nominatis, date.
Tunc illi fortasse, si non ipsa reruro evidenlia con-
trcmiscerent, conlintio consilium stiuro, magnum vi-
•delirci atqtie acutum, prorerrent et diccrent: Quis
iste e nobis est, ctijus epistolam geris? Laicus nostcr
cst r nobis vinccrct, vincitur sibi. Tum ego si ades-
scm, conversus ad te dicerem : Tu sattem, obsccro,
dic nobis, quid Isti facitint ? Ecce apud nos baptiza-
tum rcbaptizare disponunt. Gerte ergo nobU et vobit
ma retigio, eadem Sacramenta nihil in ehrittiana ob-
9 pars Donatr subscriberet, ac deinde isia quae a teat-
lervatione divertum? An responderes, Sed Christi
Baptismtis nonest religio, non est Sacramentum, non
cst observatio christiana ? Averterit Deus hanc a tua
mcnte dcmentiam. Quid igitur mihi respondcrcs u r -
gcnti ac dicenli. Una nobis vohisque retigio est: qui-
htts autem Baptismus unus non est, nonest una reli-
glo : crgo nohis vobisque unus est Baptismus. Eadem
nobis ct vobis stint Sacramenta : quibus autem B a -
ptismns idem non est, non sunt eadcm Sacramcnta:
crgo idcm nobis et vobis est Baptisrous. Nihil est
nobis et vobis in cbristiana .observatione diversum :
>ptibus autem diversus est Baplismus, non utique
nhYd cst in christiana observatione diversum : non
crgo nobis et vobis diverstis cst Baptismus. Cur
qttod unumest improbatur? curqtiod idemest exsuf-
flatur? cur quod non diversum cst iteratur ?
CAPUT VI. — 8 . Me sic agente in pncsenlia, sic
instnntc, ad quas lcrgiversationes confugeretis ? V i -
delicet contemnerent in cpistola tua illi grammaticos,
tu accusares in nostra diatecticos: sed veritas cx
utraquc superarel boereiicos, hoc solum in eis oslen-
dens a nobis essediversum, qnod consiatcsse perver-
sum : qtiia nos Sacramenta nostra cognoscimus, erro-
rem alicnum emendamns ; vos autem eadem Sacra-
menta fatemini, quae tanquam nulla sint iteratis, ma-
gna diversilate rcprobantes quod diversum non essc
eonceditis.
GAPUT VII. — 9. Proinde quamvis inter schisma
ct hacresim magis eam dislinctionem approbem, qua
dicitur schisma csse recens congregalionis ex aliqua
aentenliarum diversitate dissensio ( neque enim et
gdiisma fieri potest, nisi diversum aliquid sequanlur
qui faciunt); bseresis aulem, schisma inveteralum :
tamen quid hinc opus est ad laborem (a), cum me
tantum adjuvenl definitiones ttiae, ut si mihi et per
alies veslros conccderetur, schismaiicos vos libentius
» Lov., repeute oMunde exittere.
(o) videtur legeodunt, ut taborem. M.
472
qnam hoerelicos dicerem, Si enim schisma fectuot.
quibns cum eis a quibus sc dividunt upa reiigio cet,
eadem Sacramenla, nihil in chrisliana observatione
diversum : binc est vestra rebaplizatio damnabiUor ;
quia in una religione, eisdcm Sacramcntis, nihiio i n
chrisUana observatione diverso, alhis ct diversus esae
non polest Baptismus Sed quoniam ncc nullum est
nec aliquid parvum, quod diversum sequimini, cum
ab unitatis vincnlo scparaU, ciiam de repeUtiouc B a -
ptismi disseniitis a nobis; filutsecundum isiam ipaam
definitioncm tuam qtta dixisti, Ueeretit ett autetn tU-
verta tequendum tecta ct hoerelici sitis, et vicii appo-
9
reaUs : haerelici quidem, quod non tantum divisi, v e -
rum et in rebaptizando diversum sequimini; yicU a u -
tem, quia datum per nos Baptisroum tanquam noa
ipsum vel tanqtiam nullum sit iteraUs, quod unum at-
que idem, nec diversum esse fatemini. Tua quippe
vcrba sunt, quod nobU vobitquetit uuareiigio, emdem
Sacramenta nihii in chrittiana obteroatiom divertum.
9
CAPUT VIII. — 10. Quapropter, si liueris tuis
que a me dicta suni. sine insana pertinacia vei tmpu-
dentia cogitaret, nibil ulterius adversua nes seutiret
antdicerei. Sed quoniam iu escui respoadco, jam p u -
ioquodctipsevideas, quamnou siudio cruvtmaudi,
sed perniciosara redarguendi fallaeiam, dixerim Do-
natitlarum hceredcorum tacriUgum errorem. lo quibos
quatuor verbis sivc oominibus, quia hoc vel iibi v c l
arti grammalicse placet, primum qaad positum e s l
Donatittarum, corrigo et mulo, ei DonaUanorum d i -
co : caetera vero tria, quoniam verissimc dicta esae
jam, ut puto , senUs, vos corrigite, vos mulaie.
Mulate, inquam, et corrigite DooaUaoonuu, vel
qtiodlibet aliud vocaodi sitis, tanten hmretUorum ta-
criiegum errorem: oaro et luerctici csUs, vel qood i a
schismale inveleralo remaosisUs; vel cx loa defiiii-
lione, quod dc Ecclesia,, qux corpus cst Cfarisii, veJ
de iteratione cbrisUani Baptisrai diversum scquimioi.
Et sacrilcgus error cst, non solum a cbristiaoa ooita-
leseparatio, verimi eUam Sacxaraenlorum, qu£se-
cundura tuaro confessionem una eademque suoi, v i o -
latio alque rescissio. Quod si corrigiUs ei otoiatis,
quomodo iaiet vottutcipimut qualct eratU ? Unde u i a -
niter tam multa locuius es, et cum sis ingcnio tam
acuto, consuetudine audiendae vanttalis obtunderis, u i
videatur libi quod cum ad not a vobU lranuunt taUtf
eot qnalet erant tutcipimut: quia in cis iradiUooem
Christianorum, quam nec aUcoaii alieoaveraot, nec
pcrversi perverterant, approbamos; qtue Sacrameuta
eUam tu, qtiamvis non laiis quales oos somus, noo
potuisti tamen nisi talia, nec sic talia qoasi atia suoi»
Ua, scd omnino eadcm confitcri.
CAPUT IX. — l i . Obsecro tc, dic mibi, quoraodo
talis est quaiis fuit, qui vencratur Ecciesiam quam
blaspheraabat, qui lcnet unilatem quam non lenehal,
qui habet charitatem quam non habebai, qui accipit
pacem quam respuebat, qui approbat Sacramenluin
qitod exsufQabat ? An vero ita stint omuia falsis vera
1
plures Mss., aiiut e dwerto ette non potett tknnjtmmu
475 LIBfiR S E C I H I M S ,
propoaterafi, D l nofidicaiiiiir routali in quibus ea
q o * dhrersa rueraal vcrilale corriguntur, el muiaU
aHcenlur inqutbus ea quse etmUiauua eademqua fue-
raai vamlaie ilerauiur? Noli ergo ullerius in bac re,
nonUnlum caniaiiter, veruro ctiam pueriliter sapere,
u i talcs quales eranl vestros a nobis suscipi exisii- quod
mes;qui conversione voluutaiis ab errore ad vcri-
taicm, a divisione ad unitatem, a dissensione ad pa-
cem, ab inimicitiis ad charitatem, ab bumana prae-
sumptione ad divinarum Scripturarum auctoriiatcm,
non antc incipiunt csse nostri quam esse destilerini
vestri. Ikec conversio voluntniis repente mutavit,
nonsolum in telonio pcccatorem ( Matth. i x , 9 ) , ve«
rum eliam in cruce latronem. Nisi putas quod Chri-
sius in paradiso secum esse votuisset cruentum scele-
tttlumquchomincm, si non cordis illa conversio con-
tiiiuo faceret innocenlcm, ut eo dic, ex cd loco, cx
eo ligno iransirelad immorUlc fidei praemium (a),
in qtio exccperat mortis pro iniquiute supplicium
( Luc. xxiu, 4043 ). Sive enim ad malum sive ad
bonura parvo momento animus commuutur, sed non
idcoparvum est quod merctur. In ipsis corporalibus
ct tetiiporalibtispoenis el bcneficiis diu nutritain quam-
libct aclatcm unus iclus interimit, el triginta et oclo
annonim aegriiudinem mox ut Dominus dignatus cst
jubere, sanavit (Joan. v, 5- 9 ). Crede certis rehus \
non v r b i s inanibus. HuUli ad nos vestri transcuut;
absiiutipsisintqui fuerunt. Quod utinam ettu facias,
ct quam vertim sil in te lihi crcdas.
CAPUT X . — 12- Magnum aliquid libi diccre vi-
sus cs, nominando Candidum Villaregientem, et Do-
uatum Macomadiensem, qui ex vestris episcopis eliam
apud nos episcopi [uerunt, et probata vita ad hono-
rabilius* senilis aUalis meritum perveneruut: quasi
SacmmenU et invocatio nominis Dei quae fit aptid vos,
ipsa inimica sit nohis; cum et in eis qui exlra Ecelc-
siam sunt, non sit omnino nisi Ecclesiai. In qua
quacslione si mcis verbis laborarem, tuis adjuv?rer.
Nam si extra Ecclesiam nihil ccclesiasticum posse
essc sentires, non ipsc dixisses, nobis et vobis unam
esse religionem eadem Sacramenta, nihit in christiana
f
observatione diversum. Quibus verhis tuis non in to-
Inm consentio. Chrisliana quippe Ecclcsia carelis,
christianaoi charitatem non habctis. Christiana sane
in vobis Sacramenta cognosco, et in his illud quoque
divcrsum improbo ac rcspuo, quod cum cadcm etiam
474
sbmor, presbmterum. Posses mihi el hoc dieere: ilo»
mo est, horoinem recipis. Tam qtiippe in illo Sacra-
meuia cbrUtiaua, quara mcmbra btunana cognosc<>:
nec curo per quem fuerini serainau, scd a quo crea-
U . Quibus si maic uU voluerit, co ipso roalus fit,
Creaiorem de bonis ejus olfendU : si aulcm
bene uii coeperit, se conriget, non illa mutabit.
CAPUT XI. — 13, E l de episcopis quidem vel
elericis recipieudis alia quaesiio cst. Quamvis enim
cum apud vos ordinanUir, non super eos invocetur
uemen Donati, scd Dei: umen ita suscipiuntur, ut
videtur paci et uUiiuti ficctcske convcnire (a). Ne-
que enim episcopi propior nos stimus, sed propter
eos quibus verbum et sacramenium doroiuicum mi-
nnrtrantus : ac per hoc ut eorura sine scandalo gu-
bernandorum sese nccesxitas tulerit, i u vei essc, vei
iion esse debemus, quod non propier nos, sed pro -
pteraiies sumus. Denique nonnutli sancta buraiiitale
praediU viri, propter quoedam in se oflendicula, quibus
pie rehgioseque roovebaiitur, episcopaius ofucium
non solum siae culpo, verum etiam cum iaude posue-
runt. Numquid sic etiam cbristianum nomen et fidem
laudahiliicr, ac non poiius damnabililcr ponerent ?
Sicut in accipiendis bis rcbu^ possunt esse justie
causae, cur excuset quisque ficri episcopus; nec l a -
men simiiiter ^otest uila causa esse justa, cur quis
excusetficrichrislianas. Quid i u , nisi quia siue epi-
scopalti vel clericaiu salvi esse possumus, sine cliri-
sthtna vero reUgione non possumus ?
CAPUT XII. — 1 4 . Protnde vestri cpiscopi seu qui-
libet dcrici, quantum ad ipsa ecclesiasUca officia per-
tiuci, sic meaihohcara susccpti sunt uniutem, quem-
admodum expcdirc vklebatur i i s , quorum saluti per
r otiun eonsulebatur oflicium vel exercenduro vel omk-
tendum (b). Vcrumumeu etiam dc ipsis qui ct apud
aos cosdem administraverunt houores, numquid sioui
dicerc poiuisti, Episeopus est, episcopum redpis; ita
poterts diccre , HaereUces e s l , haretkuni recipis ;
a a i , Scbismalicus est, scbismaticum recipis ; ant,
Douatianus est, Donatktnum recipis ? His enim notai-
nibus non gradus bonoris a plebeia digniute, scd
criinen crroris a caihoiica veriute disitnguitur. Pro-
inde illa lanquam ecclesiastica muuera, etiam iu alie-
nis inventa, qui vos relinquendo ei ad nos transcundo
noslri fiuut, pro utiiiute populorum, quibtis hac dis-
peiisatione servhnus, vel suscipiuiilur, vel nou sus- 1

in schismate habeatis, eadem in Calholicisexsufflatis.

cipiuntor : illa vero viliosa et proprie vestra, sanan-
Prorsus agnoscit in vobis Ecctesia cuncta quae sua
lur, corriguntur, muUntur; duro Unien ea Sacrainenia
sunt: ncc idco non sunt ejtis, quia et apud vos i n -
sine quibus horao non potest fieri chrislianus, ctiam
veniuntur. Apud vos quippc alicna sunt: sed cum
in haereticis sic iracienuir, ut cum ad Ecclesiam ve-
vos correclos recipit ctijus sunt, fiunt etiam salubri-
niunt,quod defuerit addalur, quod agnitum fuerii ap-
ter vestra, qttae peruiciose habebatis alicna. Discordia
probciur; ne duut niinis oflendiraur eis malis quae
vos possutt sub tititlo pacis. Ergo discordia pellatur,
coutra Ecclcsiam pepererunt, persequamur etiam bo-
pax inlroducUitr. Quid causae esl ut lilulus depona-
naqtiae de Ecclesia discedendo traxerunl. Nam eUam
tur ? Episcopus est, inquis, episcopum recipis ; pre~
ramus fracius, si rursus, sicui ait Apostoius, inscreu-
1
sic MSS. At editi: crede certe rebus.
* Rdiii, honorabiks. ex Mas. substituimus, honorabiHus. * ! n e d i t i s e x c i d e r a t , vcl suscipiuntur, vci non. Re^titui-
(a) Lovanienscs in hunc locum: c Juslarum ergo, * aiunt, t u r e x Mss.
t animarum beatltudo in Dei visione consistens (nam ea (a) A d i c a r l b a g i n e n s e C o n c i l i u m anni iOI, d i e 13 sp; ten>
• sola esiimmorule ftdei praemium), nondifl\rlur usqtiead brts.
« eitreiuum dtcmjudicii.» (b) lib. 2 contra Parroeuianum, nn. 37,28.
4TS CONTRA CUESCONttW DO ITISTAM, S. AUCUSTINI
dn* sii (fUm. « , 5 3 ) , radix ci rcddltar, ooa forma
mntalur.
15. At emm quh uostros, inqnfc, hmretkee el tacri-
kgot ooce%, quod nefarium $t inexmabite erimen eot;
uumqnld tatibus sine aiiqua expmtkne ignosci debet uut
potett t Cur ergo, inqttt*, non emueulee oenientem t Cur
non primo nbtuis et emundas 9 et stc tibi communkat t dam, quod in primo libro distuleramus (Sum. uttimo)
Q u i d , qnod cx tiin vcrlns tnis maho convenientius
nlius dixerh, tniibu* U i m igtiosd nec debere, ncc
1
PORSC : leqnc lilsi ipsi c o a t r a r i i h»catum cssc rooo*
Mraverit, ut Kieo diceres cum aliqus expiatioae tsfh^
IMIS igiioscciidum , quia id quod objidtur inexmabUe
crimen est? Quomodo ergo expiaiur quod inexuiafaim
est? Quemodo sperem te auditurum esse quod dieo»
imi tam in proximo non tudis ipsc qued dicis, cum
tibi conlinuo contradicis, cetisendo expmndum quod
inexpf.ibile dixeris? Nos autem ka vestrum dieinius
b:ercticum et sacriiegum errorem, ut tameii tticxpta-
bilem noo dtcamiis : alloqum firusira vebiseum, ot eo
relicto correcti ad Ecclcsiam eatholicara iranscatis,
qitibus modis possumus, egctidum esae oeosuimus»
Nec fteitro, sicut scribis, oerbo te uti armtreris, imasi
hoc matum sine venia et sine medko ctse dkamus; qued
omnmo non dicimus; qnia et veniam mcrentur ques
bujus maH peenitucrit, et otnnipoicns est medicos qoi
l>cr prophctam dicil, Si conversus fueris et ingemueriSy
tuuc satvus erit (EsecA.xvni). Quapropter, si iti a i i -
qiiem fbrle incidisti v d miuu* in bis rebos iutlructuut,
vcl minus quid loqtierctur iotueniem, qttamvia esse
commuoionis calhoticre videreior, qui boc tibi dice-
r e t ; ipse potius httjiis iiicensidcrali verbi veniam
mereatur: stcut tn qui c u m sis tam liberalitcr erudi-
tus, et iu arte verborum nou mcdiocritcr dodus, ml-
nos lamen quhl loquaris atteodens, expiaitdum ceoses
qood tncxpiabile dixeris; et qnod est moostruesios,
ideo expiandum, qoia inexpiabile. Non e*t aoiem ca-
thoiicom eos hortari, tti crrorc correcto salvi flant,
quos inexptabiiiier atqoe imanabiiiler asscreremua
errarc . Scd ideo vohis ooo videotor ountdari, oom
B
ad oos a vobis transeotit, quia ooo deooo baptixaotur:
quasi solo Baptismo, quem repeti non oportet, com
i d e m atque uous est, honiines ab errore mundeiilur.
NiiHdaulur et verbo vetitatis ab iHo qui ait, Jam oos
nmndi estis prepter oerbum quod iocutut sum vobit
(Joan. x v , 3). Muodaotur ct sacrificio contrili eordis
ab illo de quo dictum cst, Sacrificinm Deo tpiritus
tontributatus ; cor contritum et humilialum Deus non
tpernit ( Psat. L , 10). M u m h n t u r et eieemosynis ab
ilhi qui a i t , Date eteenwsgnam, et ecce omnia munda
sunt oobis (Luc. x i , 41). Mundaetur ipsa qtiae super-
•emHiel omnibu* charkate nh ilto qui per apostolum
Petrum d i x i t : Charilas cooperit muttitudinem peccato-
rum (I Petr. IV, 8 ) : qaae tma si adsil, omoia ilta recte
Aimt; si autem desil iila , omoia frustr* Auot. Hapc
vero undc s i t , audi docentem Apostolum : Charitas,
k t q u i t , Dd diffusa est m cordibus nostris per Spiritsm
* Rditi, tamen. At Mss., tam.
• £dlti, asserbnus errare. ats*., asscremus errarc.
47»
saocfaw qui datus eet nobis (Rom. v , 5). Unde mertfe
credtmtur qui extra Eedeslam Daptlsmom ficcteaiaa
perceperunt, ooo babere Smrfram saoctom, nlsi caoa
ip*i Eedeshe vinculo pacis per connexioncm chorimtia
adhacrescuot.
CAPUT XIII. — 1 6 . Jam enim tocns est ut osteu-
9
qutd in Ecclesia, quae sancttun corpus cst Cbristi, pro»
prie possit accipi, quod praetcr illam non potest acei-
pi. De his enim qui schismata faciebant, idem aposto-
lus dicit, Animatis autem homo non percipit ea qum
sunt Spiritus Dei (I Cor. n , 14). Primam ad Corio-
thios Epistolam lege, et invcnies. Baptisroua Igitor
Sacrarocntum est oovae viue ac sahitis aeteroae; quem
multi habeiit non ad vitam aeternara, sed ad poenam
anternam, oon bcne utentes tanto bono : charilatem
vero sanctam, qti.-e cst viuculum pcrfectionis, nenio
potcst habere non bonus; ncmo qui habet, potest
esse vel schismaticus vel bacrcticus. Cnm ergo quis-
qtic ad Ecciesiae veniens unitatem, cum ejus membr»
veraciler copulatur, accipiat Spiritum sancturo, per
quero diffunditur charitas in cordibus oostris, eadeot-
que charitas cooperiat multitudioem pcccatoruro, u l
Baptisraum quem primura habebal ad judiciura, h a -
bcre jara mereatur ad praemium; quomodo euin mun-
dari negas, nisi quia omnino quae sit mtradatio s p i r i -
lualis ignoras? Non igitur, sicut convidaris, tanquam
in asylum Romuti veslros nocentes recipimus, quos d v i -
tas D d recipiendo eflicit innocentes, curo ad eamdeoa
veraci corde transieriut, de qua ejus conditor dicit, Non
potestclvitas abseondi super montem constituta(MaUh. v,
14). Non enim eam condidit, qui fratrcm snpcrbc occi-
dit iratus, sed qui fratres bumililcr redemit occisus,
HancSpiriiu sancto mundante laelificat, de quo damo-
bal diccus, Si quis sitit veniat et bibat (Joan. vu, 37):
9
non aqitnm visihilcm commendans qu;c datur in Ba-
ptismatis sacramento, quam et boni et mali habere
possunl, quanivis sine illa boni salvi fleri non possint.
Qu;u quamvis Ecclesiae sit, tanien etiam foras profluit,
cum el apud illos invenitur, qui ex nobis exieruut .
sed non erant ex nobis (I Joan. n, 19): sicut aqua in
aliquo ex illis memorabilihtis quatuor fluminibus n c -
pari non potest quod sit aqua paradisi, quamvis non
sit in solo paradiso, quac etiam extra inde tnauavit.
CAPUT XIV. — 1 7 . Non ergo hanc aquara, sed
aqtiae nomine invisihile Dei douum saiictiiui Spirilunt
commciidabat, dicens, Si quis sitit, veniat et bibat ;
sicut evidentcr Evangciisia testatur adjungens, Hoe
autem dkebal de Spiritu quem accepturi erant credcntee
in eum. Spiritus enim nondum eral datus , quia Je*Mh
nondum fuerut ctarificalus (Joun. vn, 37,39). E l t u i ~
quequantum ad Sicrameiitum attiuct lavacri v i s i b i -
lis, antequaui cssct resurgendo cl irificalus , jam b o -
ptizaverat plures quatn Joamics, sictit ipstim loquittir
Evangclium (Id. iv, 1). Unde dicit disdpulis suis :
Joannesquidem baptisavit aqua vos
9 autembaptismbimini
Spiritu sancto, quem et accepturi estis non post muliou
diet hos usque ad Pentecosten (Act. i , 5). Klic saocUta
Spirilus veniens in eos, tale signum primitus d e d i t ,
477 LIBER S E UNDUS. 478
trt qot eitm aecpercnl, linguis omeiom gentittm lo- seruissent. Et hoc disccrnitur apud nos, nt alftcr r e -
aucreniur {Act. n , 1-4); quia porfendebat Ecclesiam cipiantur qul Catbolicam reliquerunt, alitcr q o i ad
per omnes gentes fulnram, nec qucroquam acceptu- Iflam primrtns ventunt. lllos enim amplius gravat cri-
ram Spiritum sanclum, nisi qui ejus unitate copula- meo descrtionls : hos autcm non a se disrttptum, scd
rctttr. Ilujtis fonlis rargo atque invisibili flumine Ueli-cognitom et rctcniom vincuhim relevat unitatis. Unde
ftcat Deus civitatem suam, de qua Propliela pradixit, fleri potest ut quos seductos rebaptizavcruut, ipsi pro
Fhtminit impetut Imtificat civitatem Dci (P$aL X L V , 5). eis pceuitentrbus Dominum deprecentur, si prius i s l i
Ad hnnc enlm fonlem nullus extraneus, quia nullus cnnciliali, quam illi reronciliati Ecclesiae fiieriut.
nisi vKa aeterna dignus accedit. Hic est proprius E c - Sicut fieri potest ut etiam cultores idoiorum, s i quos
clesiae Christi, cui lanto ante prophctatum est, Font forte chrislianos ad idola seduclos apostatas fecerint;
equm tum tit tibi propriut et nemo alienut communicet
%
si priores seductores facti fuerint chrisliani, ct i n a -
tibi (Prov. v, 17). De hac cnim Ecclesia ct de isto gnum aiiquod meritum in Ecclesia consecuti, per ipsos
fbnte dicitur et in Cantico canlicorum, Hortut conclu- ilfl qnos dcceperani redeant, pcr ipsos commendenttir
tut font tignatusy puteut aqum vivm (Cant. iv, 12).
f
et reconcHientur Domino per quos diniiserant Domi-
CAPUT X V . — 1 8 . Boc vestri de visibilis Bapli- ntim. Qtiod enim valel ad mtitidanda sacrilegia Gen-
smatis sacramento accipienles, tantum crrant, ut rcs tilium, recte perceptum sacramentum Baptismatis;
sbsurdissimas fateri cogantur invill : quod ad ilhitn hoc valel ad mundauda sacrilegia schismalicorum et
scilicet fontcm , qui proprtus est unicae columbae, de
1 haercticorum, veracitcr apprehcnsa charitas unitatis.
quo dietiiio e s t , Nemo atlenut communicet tibi; ad Quamobrem, sicut seductorcs fidelium christianonim
bortum conclusum puteumque signalum potoerit ac- venientes ad Chris um seductis redeuntibus praepo-
cedere Simon Magus, quem legimus a Philippo bapli- nonttir, undc isti el episcopi fieri possunt, illi non
zatum (Act. vm, 15); potuerint accedere tot ficti, de possunt (a): ila mirari nondebentdecepti abha rcticis,
quibus gemens loquitur Cyprianus, Smculo verbit to~ quando ad Catholicam redeunt, suos deceptorcs sibi
tit et non factit renuntianlet; lot cpiscopi avari, de anteponi quando ad Calbolicam veniunt. l.-ti namqne
quibus idem ipse teslatur, Fundot intidiotit ftaudibut excusahilius pctunt quae sibi dcfiierutit; il!i liumilius
rapientet, uturit muiliplicantibut fenut augente* (Epitt. repetunt qtiod fucmnt: istos honorahilitis ubi non-
teu Serm. de Laptit). Ista quippe i n baptizatis el ba- dum stclerant advocamus; illos stisj»ectius unde lapsi
ptixantibus visibili Baplismo reperiunlur'. Ad iflum fuerant revocamus.
lamen fontem proprium, cui nemo coromuiiicat alic- 20. Proindc jam pervides, nl opinor, non frustra
nos; ad illum fontem signalum, hoc e s t , ad Spiritns me dixisse Donatitfarum vel, ut tu mavis, Donatia-
f

sancti donum, quo charitas Dei dilTunditur in cordi-
bos nestris , nullus istorum nisi mulatus accedil, ita
omnino mundandus, ut non sit alienus, sed sit ceeto-
stis particcps pacis, sanclae socius unitatis, plenus
iudividuac cbaritalis, civis angettcae civitalis. Ad hanc
itaifite civitatem quisquis hreresis yel scbismatis d e -
posito errore,cuiTCCtis moribus, pia mente conver-
titnr, s i j a m Sacramenta gestabat, quae foras etiam
ad indiguos profluere potuerunt, haec honorantur in
eo, quia et i n alienis non vidcntur alicna; sed j a m
illo proprio cui nemo communicat alienus, illo signa-
to Spiritus saucti fonte mundatur, a quo apud vos
etiam quisquis cacteris moribus laudabifis fuerit, solo
scbismatis v e l haeresis crimhie separatur.
CAPUT XVI.—19. Cumcrgoveniunt ad nos vestri,
desistentes esse vestri, incipientes esse nostri, acci-
piunt quod non habebant, ut salubriter habere inci-
pianl quod lanlo perniciosius, quanlo indignius habe-
bant. Accipiunt enim primitus ipsam Ecclesiam, et
in ea paccm, charitatem, unitatem, per fontem ejus
proprinm atque invisibilem Spiritum sanclum, sine
quihns utique nullo duhilanle interiissent, quidquid
sliud apud vos, quod de Ecclesia foras trahi poltiit,
hahuisscnt: faciiiore autem venia quod noodiim h a -
bueroot accipiunl, quam si babuissent, et tamen d e -
* Editi hic addunt,fttwm ; sed non habent Hss. nec ea
Scrtplurae loca, scilicet Proverb. cap.o* elCantic. cap. 4, in
quae respicit Augustinus.
* Uiqiiut Mss.: itti qtdppe baptizati ct baptizankt visibili
baptiuno rcperiuntur.
norum f hmreticorum tacrilegum errorem (Inilio tib. 1
contra Litterat Petiliani f n. 1), si et ab Ecclcsia ca-
tholica dissentitis, et quae una atquc eadcm fatemini
Sacramenla rescindilis : nec lancn sinevenia vcl i n -
sanabiles estis misericordhe Dei; qnia discordioso
errore deposlto, ad calholicam verilatem pacemque
conversi, pcr donum ejus propritim, hoc est, sanctum
ejus Spiritum, pcr quem diffundilur charitas in cor-
dibus nostris, roundari sanarique poteritis : uon ut
destruantur in vobis Ecclcsiae Sacramenta, qu;c aliena
perniciose foris habcbaiis, sed ul ea ipsa iutus jam
vestra salubriter habcatis.
CAPUT XVII.—21. Nunc videamus quemadmodum
ostendas, rccie dixisse Pelilianum, vel quemliliet
alinm, Contcientia tancte dautit attenditur f qum abluat
accipientit. Uhi ego dixi : Quid, ti tateal dantit con-
tcientia, et fortatte macutota tit ? quomodo poterit ac*
cipientit abluere eontcientiam (Ibid. n. 2) ? Tu contra,
pon quid a te bomine aculo, sed qoiJ a vestris dicatur,
diu locutuses, quod totum brcviler ita dici potest: Con-
tcientiu dantk attendilur, non tecundum ejut tincerita-
lem, qum in itla videri non potett, ted tecundum famam
qum de itta teu vera teu fatta ett : quia videlicel ejus
e*t houiinis, qtii etsi sceleratus occultus sit, suflictt
accipicnli quod booae sit exislimaliotiis, nondum co-
gnitus, nondum judicatus, nondum ab Ecclcsia se-
paraius. Vide, obsecro l e , in quod prsccipitium com-
puterii bcmioes augustia non invenicndi qua e x i r e n L
(a) vide Epistolam 215, tom. 2.
479 CONTRA CRESCONIUM DON U I S T A H , S. AUGUSTINI ^80
llanedanlis maculosa conscieniiaconscientiampotest nus vcl quilibet alius, consentientibus vobis» cuuv
accipientis abluere, si babeat famam bouam., ei lan- s:incte daniis couscicniia est, id cst, cum bona ci
tum ad abluendum potcrit quantum bona, si bonam munda conscienlia est» abluit aecipientis conscicu-
famam fallendo conlraxcril ? Atlendis quid dicatur, et tiam), undc ablnatur accipicns, quando latet dantis
vis jam prctcreamus buuc lociun, an boc idcm adbuc macuiosa cotiscicnlia. Puto enim jam non te repetitu-
vcrsabo, ut diligentius cogaris attcndere? Petilianus rum atque dicturuin, quod impleatin abiuendo vicem
d i x i t : Qonscienlia sancte dantis alteudittur, quce abluai conscienliae bonx fama ejus falsa bona : sufficit quod
accipientis. Cgo dixi : Quid, $i lateat dantis conscien- hoc vcstros, non t e , dicere asseruistu lllorum te
tia, et fortaste tnacuiota tit ? quomodo poterit accipien- pudeat, non etiam l u i . Restat ergp ut tunc vel Deus
tit abtuere contcientiam ? T u , vel potius vestri dixe- vel quisquam sanctus angclusabluaL Quodsi dixcri-
rtint, (nam tu v i r U l i s quando ista dixisses?) Quamvit tis, illa horrenda consequetur absurditas, quam i a
habeat contcientiam maculotam; mihi tamen, qui ab iila epistola mea coromemoratam (Lib. i contra Liue-
co baptizor, quia iatet et netcio, sufficit quod ab eo ac- rat Petitiani n. 7 ) , nou dico videre nobiisti, quia
9

ripio, cujut innocentem, quia in Eccletia est conscien-

9
tiam pulo. Nam ideo inquis, contcientiam danlit qt-
9
tendo, non ul, quod ficri non potett, de lateniibut ju-
dicem, tcd ul ti quid de illo in publica contcienlia ett \
non ignorem. Propter hoc enim ab omnipotente Deo
dictum ett *Qua? nota tunt, vobit; qua? occutta mihi»
t 9
(Deut. x x t x , 29). Semper igitur attendo contcientiam
dantit;et quia iptam non video quid deea in publico
9
notum ett, quoero. Nec ad rem pertinet, ti atiud tit tu
tecreta contcientia, aliud in publica fama. Sufpcil enim
prorsus non atligisti; sed lanto attentius aculiusque
vidisti, quanto magis atlingere timuisti. Si enim boc
dicitis, quod cttm sanctus homo baplizat, sanctaejus
conscientia diluit accipientis conscientiam, cum vero
conscientia dantis latenler immunda est, tunc Deus
angehisve ablnit : cavctc ne qui vobis hacc dicentibus
credunt, occullos malos optenl htvenirc a quibus ba-
ptizentur, ut multo sanctius ab ipso Deo vel angelo
cjtts abluantur. Hanc absurditatero vcl dertdendam
vel dctestandam cum verbis praecedcntibus PctiUani
1

tcitte quia necdum ejut a quo accipio damnata contcien- perspiceres consequenter et a me in epistola mea
tia ett. commemoratara, caute tu qttidem quasi nihil horura
CAPUT XYIJI. — 2 2 . Ecceipsa verba lua posui, qui- dixerim, rem tanlam silendam pulasti; sed confu-
btts te dicere oste sdcrcm, quod meis verbis breviler gisti ad nescio quid absurdius, ut cum maculosa con-
apcrlequc complcxus sum, quod ad hoc attendatur scicnlia dantis occulla est, et idco non potest acci-
abluentis conscicntia, ut quac de illa fama sit cogno» pientis abluere, lunc falsa fama cjus accipiens abiua-
t catur. Non ergo ipsa attendilur, homo bone, non tur, et in eo veritatem falsitas operetur.
ipsa altendilur quae videri non potest: scd fama at- 23. Nunc P , e t accusa calumniose dialecticos9

lendilur, quae ctiam fatsa csse potest,quod ipse con- quod fugienda vertulia sermonis efficiant ut si faisum
9

filcris atque conccdis. Nam et tu vidisti maculosam ett verum sit; si verwn est, falsum sil. Eccc tale a i i -
9

conscientiam non valere ad abluendum. Non crgo quid ipse in Sacramcnta christianae regenerationis
conscientia sancle dantis allenditur, quac abluat ac- immit(is,imo pejus magisqnc fugiendum. Illi cnira
cipientis; sed fama qua putatur sancte dare, etiam non in sua fraude nec in rerum veritate, sed in per-
qui sancle non dat, el putalur abluere qui non abluit. plcxitate locutionis hiimanae quccdam verba dicunt
Ahluil ergo accipienlcm mali hominis fama bona, tunc videri vera cum falsa sunl, tunc fal<a cum vcra
non ipsius danlis polluia conscicnlia. Cur ergo dictum sunt;quaecum in dispulalioncm inciderhil, aniiao
est, Contcientia tancte dantit attenditur, quw abtuat discerni; ctiamsi dissolvi sermonc non possunL f u
accipientit: nisi quia non abluit accipientis, si non vero non verbum quodlihct, nec rcm quamlibct, sed
est conscicnlia sancle dantis? Si maculosa cl immunda ipsam qua in aeternam vilam renascimur, mundalio-
c>t, quid ergo tunc atlenditur? Ipsa, inquis, atten- nem conscicnti.e vcram fieri posse dicis in bo-
ditur, curo fama ejus allenditur; etsi bona cst fama, mine per famam falsam alienic conscieutia?. E t
nihil inicrcsl ad ablucndum accipientem, etiam cum ne libi hoc tribualur, quia dialecticam didiciati,
cst mala couscientia, sed abluil bona ejns fama. Dic, veslrorum dicis hanc csse scntenliam, quibus
rogo le, cum mala conscientia est, vera csl bona fama non ut dialecticus, scd planc ut Iiacreticus con«
ejus an falsa ? procul duhio utique falsa. Proinde cum sensisti. Pcr tc igitur aut per vestros hauc cst ma-
bona non est, et occulta est danlis conscientia, quo- guifica inventa vel demonslrala doclrina : Cum san-
ntodolibcl eam tibi vidcaris attendcre, secundum cte danlis bona conscicntia est, tunc ab ea fil bonus 1

hanc senlcntiam, non abluil accipientem ; nisi dantis qui haplizatur , tunc arbor bona lionttm fructum pa-
aut fama falsa, aut poilula conscientia. Utrum- ril (Matth. v u , 1 7 ) : cum vefo conscienlia dantis
que insanum est : si te talia delcctant, lu elige quid mala et occulia c s t , ttinc ejus quae falsa est bona
sit insanius. Porro quia verttas non admitlit ut acci- fama consuiitur; ut lunca fallente accipiat homo B a -
pieutis consctcntiam vel falsa fama danlis abluat, vcl
polluia conscienlia; restat ut abs te ctiam requiramus,
E r . et L o v . , cum in verbis. R e d u n d a t , w , n e c e s t a p u d
1

quod et ibi quxsivimus (quoniam sicut dicit Petilia- A m . et manuscriptos.

* A m . c t Mss.: Nunc et accusa; omisso, t .
* Rdtti, m pubtica fama vet contcientia est. At Mss. carent, * Nostri o m n e s t i s s . , tunc ad eam fit bonus. F o r t e me*
(ama vei. l i u s q u a n i , ab ea.
w
LTBER € CWNDUS.
ptismum yeruro, eum de illo credkierit CaJsam: at- dautis occulta e*t, non mihi putok reaponderi. Tam
qoe ita ne desit qeae froctum pariat baeretfei erraris, eohn contra verkatem dioitur quod faUa ejus feme
t t mater blsitas veritatis. Hoc ideo tetam tam eise- possit abluere, quam si hoc ipsa maU conacicotia
.erabile, tam mirabiiiier perversum et iosaoom, ne posse diceretur.
qued Dei eat Dei esse dicatnr; ot quod a Deo sumi-
l u r , hominibus tribuatur; ne qui dixit, Censcientia
tatute dantis attenditur, qum abtuat accipientii , er-
rasae videatur.
CAPUT X I X . — 2 4 . Nottri hoc inquis, de Senptw-f
ris probant, quoniam Judat traditer, anteqmmtdmunu-
retur, omnia tieut apotlotut gettit. Quid hoc ad Peti-
Ibni sententiom fixam atque defiuitam, Contcientia
tancte dantit ettenditur, qum abluat accipknlit; nisi
quod et Judas iste nhnium contra vos est, cum ver-
bia atienis iocobsiderate proiatis patrocinium prae-
bcre conamini? Cum enim iudas sicut Apostolns ba»
ptixaret, quandoquidem maluserat, quia farerat,
e i ea quae mittebantnr in comuussos sibi loculos aufc-
rebet; uon utique conscicutia ejus attendebatur, sed
Deus ct Cbristus in quem credebatur. Neque entm
e i ipsius mali hominis falsa bona fama credenles1
accipicntes abluebat , nec generabat in liomine gra-
1
tiam diviuae verilatis falsitas huroanae ophtionis.
25. Et iilud testimouium quod de Scrtpturis posuv
sti, Qum manifetta tunt vobis;
f qum autem oceuka
sunt Dondno Deooestro (Deut. x x i x , 2 9 ) ; ista verba
9 test Christus habere membra damnata. Proiodeet
redarguit atque conviuciu S i enim quae oceulta sunt,
IHMniuo Deo relioquenda soot; quomodo conscion-
Ifa daotis, non selum mala, venmt etiam booa, cum
oecoita est atieedtUir, ut abiuat accipieotis ? Aut si
ipaa com occulla esl nm attendhur, quid tuoc acci-
picos jubetis atteodat, unde cooseientia ejua ab-
luaiur.
C A P U T X X . — Expergiscimini aliquando, mme
saltem dicite, Attendat Deum. Quid timetis ne humi-
tft
CAPUT X X I . — Si autem quaeris, Quomodo bapti-
xant quos domnavit Eccleskt t respondeo sic eos bapti-
xare, quomodo baptizant quos damnavit Deus, ante-
qoam defaTisquidquam judicaret Ecciesia. Qui enim
meote perversa videtttr iolus esse com foris sit,
ab ipso Christo jam judicatus cst. Ipse quippe a i t ,
Qui non credit, jam judicatus est (Joan. u i , 18). Pau-
lus autem apostolus dicit, Eccietia subdita est Christo
(Ephes. v, 24). Non igittir debet Ecclesia se Christe
prjcponere, ut putet bapiixare posse ab illo judHcato»,
a se autem Judicatos baptizare non posse; cum ille
semper veraciter judicet, ecclesinstici autem jodiees
skmt homints plerumque fallantur. Baptizanl ergo.
quantum attinel ad visibile ministeritim, et boni ct
m a l i : utvisibilitcr autem per eos Hle baptizat, cujus
cst et vieibile Baptisma et invisibiiis gratia. Tingcre
ergo possunt et boni et m a l i , ablocre autem cett-
scientiam oon nhl itte qui scmper est boetis. Ac per
hoc etiam nesciente Ecclesia propier malam pollutam-
que conscientiam damnati a Christo, jam in corpore
Christi non sunt quod est Ecclesia, quoniam nen pe-
Ipsi extra Ecelesiam baptizaot. Omnta quippe ista
monstra afosit omnino ut in membris ilbus columba»
uolcae coraputentur: absit ot ioirarc possmt Kmitcs*
faorti conclusi, cujos ille custos est qui non poiest
felli. Qui tameo si conlitetitur et corriguntnr, tuoc
intrant, Umc muodantur, tunc itt arboribus oorti coo-
dust, tooc io mcmbris unicae columbaa oumerantor,
tiec tamen denuo bapiixantur. Ita et eomab hjrretiots
veniunl com 1pso Bapttstnate quod et forts baboe-
f

liemini, si oon io homioc, sed io Demioo glorie-
muti? E s t , ioquis, quod timeam : si etiim cum latet
dentis censcientia, dixcro ot accipietts atteodat Dcnro,
et ab illo tuoc ejus ablui cooscientiam coofessos fuero,
n i n t , sed noo et cum ipsa mundatiooe quam -iotus
acciptunt; ut qnod defuit praestetur, qued autem
ueu mutatom cst approbetur.'
CAPUT XXII. — 27. Vestra ioqois, per vestres
9

iila me horreoda censeqoitur absurditas, sanctius majorm tradidonis et thurificationk f etpervos perseeu-
abkri homioes com baptizatores hahent occoltos ma- donis crumne danmeia conscientia est. De tradkoribos
los, qoam com mantfestos bonos, si homo abiuit quidem et thurificatoribus qui Aierint qui ooc netas
qoaode daotis cooscieotia booa est et manifesta, Dcos admiserint, non Scriptuiis sanctis, sed Ihmae homi-
sutem qoaodo maia et occulta. Dic ergo quod dici- num credidistis. Quae si potcst csse faisa bona de ma-
oma; quia hoc est vCrum, boc sanom , noc catholi- fis, cur noo possit etiam mala de boois? De perse-
cum; qood Christos mundat acciprentium cooscieo- colione autem boc libi breviter iterumqoc responde»
tkis, sive per booos ministros BapUsmi s u i , sive per rhn, quod cum respoudissem Petiiiano refellerc mi-
malos, quooiam dc iHo scriptum est, Christus dilexk nime valuisti (Lib.
1
i contra Litteras Peuttdni, m
et se ipsum tradidit pro ea ut eam sanctift*
26). In Scriplura qtnppc saocta, qoac oemioem faiiit,
t

caret mundans eam lavacro aqum in verbo (Ephes. v ,

9
area dicta est Ecclesta Dei; Dominumque hpsum cum
25 , 26). ventilabro csse veuiorum ct muodaturum areaiit
26. T o , inqois , responde quomodo buptiteni quos suam, ut frumenta recoodat m horreo, paleam vero'
damttavit Ecclesia t Jam crgo receditur a verbis Peti- comburat igni mexslinguibili ( Uattk. i u , 12). Aut
b a n i : quontam illo dtcenle, Conscientsa sancte dantis ergo recte passi estis persecutioncm; aut si m dus
tUenditur qum abluat accipieutu;
9 cum quaeiercm, christianus excessus est, palea nostra fecit, propler
quis abioat accipieotis cooscienliam, quaodo poilula quam oon fucrat area dominica deserenda, ne quis*
quis ante tempus ventilatlonis ab area paleam reftt-
1
sic llm. At editi, faiso.
1
lo excusis, credentes et accipientes abfuebat. Expun-
gcuduot, et, Juxta Mss. 1
Editi, valuistis. At Mss., vatuitti.
483 CONTRA CRESCOXIUM DCK i T I S T A I , S- AUGUSTfNI 4S4
g e r d , a fromeDto aeparaius paiea fleret, Tu aulem uude magis vos ttngemimVsieot paulQ ante maoatravi.
cuul boc non meum, sed sanctae Scripluwe testime- Si eoim uullus peecator exceptos esfc, preimie baptlV
nmm reftilere eoaareris, nullam pcrsecutiofiem ju» zetos ab oocuiiis otalia,.cum convicti fuertot, eeauo
stam e s s e posse d i x i s l i : ubi ignoscendum libi est u e - bapibiaie- Hic jam cotmberis occuttum eacipere pce»-.
scientt Serieturas, unde libi ventre posset in meutcin catorem, qucnt saneia Scripiussv ooo exn^pit. Tosoa
quain justa voee sit dictum, Detraltentem proximo suo igkur isio vcsier inteileelus falsua a veritate eao.vio^
eccmUe huna pertequebar ( P$al. c , 5 ) . Et ab ipse i t u r , ouioi et vestcab ioientiooL shniiiter repugoase
9
c
Demioe Josu Cbcisto iu exceilentissima propbetia, motistratur. Ncque eniro hoc revera de Bapttsme us
Per$equar inknkot nteot, ei compreheudam Ulos, oi PsaJma posiMMa cak, ae o o n deaesaotaioris aduia-
non eonvcrmr donec deficiant ( Psal. x v u , . 3S). Et alia tieoe; qued supariora. verba satis tndicaot: oam tota
n i u k a d i v u u t leslimonia quae p e r s e q u i i o n g u m est: sententia ita cmtoeciitur, Emcndabit.ms jusmo ut m i -
si lamea n o n mibi propter boc verbum caluiuoiaris, sericordka, eb arquei me ; okum\ autem peccatorU tum
ut quoitiam dixi, persequi l o n g u m e s t , persecutorem impinguabU cuput meum. Majuii crgo cootuodi caput
me divinortmv testiuiouiorum esse crinaineris. suom ab argoenle vezaekef, quamjungi a btaodlente
GAPUT XXIII. — 28. Opponis mibi verba Scriptu» Citiaciten- transiatisverbisi eieoet Qoctione leoitudi-
rarum, UMtos demonstrata quam vos nibii adjuvent, oem sigoiucaossadttlautia.
Oieum peccatori$ non impinguet caput meum (P$at\ CAPUT X X V . — 30; Qnid aotem cgo m/iHa epir
C X L , & ) : cuio et apud vos esse saltem occuitos pecr 6iela de boc testimooio seoaenm, ubi< dicium est,
eaUMres, oegare ooo possis, qui tamen baotizaoi; Qui tmptisamr.a tnortua; ipaia ex ca repeiilis verbis
uee his verbis exccpti suot. Noo enim sat» Qleuro satia, qoaotum opioor, osuodam. Cum emm disoere»
mauiresti peccaleris; sed absolutc, (HeumpeecaUnio* rero quid respondere debeattad istacatholicos cbrisiia^
E i , Facti ouni ntihi velut aquu mendax nou babeni /f- ous, Cum audterU mquam, tQui t^aptisatur u mortuo^
9

dem. (Jerem. xv, 18). Ubi miroc prodeotiam tuaio,

1
qoomode tibi ooo vidcatur aqua mendax simuiatoKis
ooculii, cujus et falsam famam muodaodat alieoat
non ei prodett laeedioeyut > : retpondebu\ Viok Chrutuo,
jam non moritur, ot mors ci ultra non aonnmddtur
(Hom.vt, fydequo diclum etl elpseestqui baptitat im
9

eoosetentt&.prodesse aliquid credidisli: oisi quia ilr Spirnu sancteti (Jeam t, tt).Baptiaantur autem a mor-
rad itoo dialecfcieum, sed plaoe sophisticum, quodio tuU qui baptbumtur iu.idolormutemplU. Non emmt et
9

mc frusira quasi m dialectico reprebeodisii, aubve<- tfsst e sacerdotibus suUi se acdpere mmtrantur sanoHfi^
#oire Ubi atbkratus es, S i numtirk oerum dkU (a)? 9 cuUonem quam pukmt\ sedadtitsuU. Qui quenium m*-
Quhl eoim aiiud conaris asserere, cum homioi t r i - minm pterunl, et Ua mertuisunt' ui nequesuper ternts,
f

buens Baptiamoin, quem Dci csse noo vis afooscere, neque tn. requie sunctorum tntmut vere ipti a moreuib
9

ideo dhns aduUerum dare posse vojrum Baptisroum, baptumntur. liuousqna ew epistei» mea verba ipaa
quta se ipaum occuttando castum esse meoiitur ? iiar transcripsi: i n quihus j a m perspicis, ut opioer, si
qoe umc vcmun djcR io mtptismo, cum meutUuc io ouoc saitem diligeater atueodis noo-me ipsos cukerea
r

fiagitio; et eooi esi aqua ejus mcodax, quam cssa moriooa appeilasse, quamvls; alu> modo. etlam ipsi
voitfts io Bcetesia secoodum premissieoem tot pro- mortui sfot; scd deos falsos quos ooluni, quia bomi*
piietkrum toto terrarum orbe duTusa : coot aquam ues fuemmi, et aicut hominos<de corpore exieruot,
meodaccm non Bapiismum dixerii Jaremias, sed oec resurTexerunt, oec viiae uJlom meritom qoat poat
mcodacca homines,. secundum intelleclum qui mooi- haoc vitam proroittitur habueruok Ab ipais^ergodiiSi
festus e s t io Apocalypsi, ubi imerroganta Joaooe
1
q o i baptixaotor, sicut d i x i , vere a monuis bapuxa.0-
qeki essent aqnae iliae io visione meoatnto, populos tur, i d est, qui i a eorum.nomiue boaiizaotur; qoio et
esae reapenaum est (Apoc. xvu, 15). ipsi oon i n iiomiiie sacerdotum auorom, sod deoruos
CAPUT X X I V . — 2 9 . De iiio vero featiroonio qood de qoibus vaoa opioaotur, se saoctificari putaat.
scrtptom est, Qui baptisatur a moriue, quid preficU Christos aulem resurrexit, et v i v i t : pitHode qoiab
laoatio ejus (EccU. xxxiv, 30)? quato non inleliexerts illo baptixatur, 000 soium per heoom, verum euom
quod ego in illa epistola posui, quaouuoque me per maium mitustrutu perditis moribus mortuum,
vexbis Utis adjuveris pauluium atteode. Cumeoiot 000 a mortuo baptiutor. Ab iHo eniro ba^tisotor, qot
putasses a me mortuum boc loco iarclligi cultorem vivit i o aeternom, et de q o o dktom est io Evaogclio,
mmorum, quasi eos solos exceperiin., q u i baptizare quod ctiam ibi commemoravi, Ipse estqui bapUeet in
uott possiot, eJcgisii quantum petuisli,.repQtito iile Spiritu sancto.
deoteo lestimonio, quod noliom peecaiorem bsptizare CAPUT X X V I . — 31. Hoclu i n cpistolamea.quao-
voiuerh, qui dixit, Oieum veccotorit non knpwguabii tum hidicaDt verba tua, oon intellcoisti: ooio enim
capui mswn, nun exnpiende aliqueei peccatorem : diccre, Parton mleiligena fraodare voloisti. Miror
autem quod verba ililc mea censeqocotia 000 adver*
1
Editiones A m . e t E r . , velut aqua mendax thnuiatorit teris, aut ab eis dissimulandum pulaveris. Paulo post
oca lti cujtts et falsa fama non habet finem. tjovanienses
t

pro, finem, c o r r e x e r a n t , fidem; servate glossemste, quod qoippe subjeci ei d l x i : Nam st hoc loeomortuum ntr
Dtatulscriptorum a u c t o r i i a t e r e j e c t n i u s . teUexero peccatorem baptisatorem, eadem illa eonseque-
a
>ic Mss. Editi v e r o , matdfestatut est.
tur absurditas, ut quisquis etiam a latente impio fuerit
(«) ne h o c c t stmilibus Chrysippi sophismatlbus vide d -
cer.,hb 4 Acadwm. Quawt. baptixatut tanquam a mortuo baptixatus ptanitcr totut
% 9
I

435 UBCR SffrUNWS. «ifi

rt. Nou enim mt , Qui baptttatur a mortuo mauifeste;
scd abtolute dicit, a morluo (Ub. 1 eontra Litteres Pe~
tiiimifU' 40). Ilacc mauifestatie verborom hTic roeorum.
quem de somoo vel potius de ipsa morte DCD etcita*
rel? Et tamen te oon excitavit: et insuper quod ego
| contra Peliiiaoum dixeram, quasi coulra me diceos
vebemcutius eliam coofirmoati; sicut sotcul homincs,
injectam sagiltam oesciendo exctudere, aitius etiam
petiitusque defigcre. Asseruisti eoim mortuum non io-
tclligendiim nisi pcccatorem baptistatn, et nuilum
peccatorcm excipicodum : et ideo quod cgo dicebam,
coiitra te coucluditur, nec occultum excipi posse,
ubi nuitus excipitur. Rebapiizate igiiur cos quos ab
occultis peccatoribus baptizalos esse constiterit, qui-
bus polcst viventibus et scientibus subveniri; ut eia
solis non obsint, qui vei ignorantur vcl anle defuneii
sunt, ut roanifesiatis poslea malis baptizaioribus suis
jam baptizari nou possinl. Baplizate, inquam , pro-
dito adultero atque damtiato, quos ab eo cum late-
ret, baptizatos esse conslitcrit : a morluo quippe
baplizati suui, omtiemque peccatorcm sine ulla exce-
ptione intelligendum essc dixisli, qui baplizare noo
possit, adjungendo testimonium de oleo peccaloris.
Tu dixisti, tu scripsisti: te ipsuin audi, lege te ipsum.
S8 omnis peccalor tanquam mortuus non potest ba-
ptizare, nec occultus polest. Non enim quia occultus,
ideo vivus esl; cum multo profundius etiam mendacio
almulationis absorplus sit. Hinus enim mortuus dice-
retnr, si sallem confiterelur. Sed fil in illo quod alio
lnco scriptum est: A mortuo, velut qui non «7, perit
confessio (Eccli. xvn,26).Ab isto mortuo in tanta
mortis profunditate demerso, quos baptjzatos esse
fh Qescierit, A moetuo baptiiatus, quid ei prodett W
lio ^tfx.^tSirictaseiiteDtiacst, > sicolet toipseclaotas,
t ueiDmem excepit: A mortuo, > inquom, « baptisatos
est, oibil ei prodest lavalio ejus. ^Muudate homioem
baptoaodo qui vivkis, aut ves ipsos poiius ab hooerrore
muadate, oe talia sentiendo pcreatts. Cooteadis coim
velut adversus me , ut ouiium exceptura diea» IU co
quod scriptum est, Qksun. peccatom (Psai. C X L , 5 ) ;
ct, Qui bapAisatura moriuo : oec te sentis aodom qtto
ligalits c s , reoiteoda eoosArtagere. Hoe etum ago,
hoc insto, bioc vos ad mutandam vanam perversaiti-
quc seoteotiam urfeoter iropingo, ut in oleq pecca-
toris et mortui baplismo, oulbis mortuus, nullus pec-
cator exceptus s i t : skut tu pro me velut contra tue
loqueris. lla cnim nec occultus exeipilur : quo everti-
lur omoe quod loqoeris; ac sic rebaptixare coguntur
qei te tatia decueruitt, omnes quos ab occuitis malie
baptizatos io bae viia reperire potueriot.
CAPUT. XXVII. — 33. Qutd agis? quo te coovcr-
tis ? verba tua tibi reciiautur. Noo solum euiiu ea cum
dicerem noo refellisli, sed oescieos quid memii ele-
geris, aliis verbis tanquam tuttin hoc hlem ipse dixn
sJi;et utdiligentius audiri et considewri poaset, scri-
psisti, ottibiquotiealibucrit reeitetur. Audi ergo verba
tua; nempe ista suot; Quod «iitoii cultorem , toquis,
tantuni dbi placet exdpere. qmd iiiud de quadkUur,.
tNoiooleum peccaloris ungat caputuumm:» utrunmeel
hic peccator itie sotus ett, qui idolum cotit, an quitquis
quod non licet admitlit ? Quod si et peccatorem tanmm
cuUorem idoli pulas, ehristiauue ergo si quid contra
tegjem gesseril, peeeasse non dicitur ? Quod si uihil
diei slultiusnec absurdius poteei aperte prmdictum est\
%

clarucrit, non rcbaptizalis : et ab eis baptizatos, qni in ut, nan solus idoti cuftor, sed quitquis peccator iuter
ultimis terris ncc Caeciliani, nec Majorini, nec Donati omnes hjomines (uerit\ pte sibi Baptismatis non usuriteL
oomen audierunt, rebaptizarc si possilis, minime l l x c ccrte qoae inserui verba lua sunt. Ego cuitarciu
dubitalis, objicientes eis, Qui baptisatur a mortuo idoli Doo excepi, scd ipsos deoa eorunt mortuos es e
r

tjuid ei prodesl tavatio ejut? morluos dicentes ad quos

dixi, quorum auullo baptizari aliquid prodcst: ub i|>sis
Afrorum cadaverum , quorumiibet illa fuerinl, nec
eoim diis sibi baptisari videutur, in quorum ooroine
oura potuil pervenire; et mortuum non putantes, qut*
sc mundari arbiiranlur: tu autem nuilum peccatavem
proprium potest occultare flagitium; cum Scriplura
cxcepisti. Quod si hpc loco pecoatnret mertalis honm
clamet, .4 mortuo , velui qui non stf, peri$ confestio.
qui bapiixax mteliigeodus est, uulbim peccatotem ex-
Iiaoc quia flcttis e s l , mortuus non eslTcum mngis
cipieos, procui dubio oec occuitum excepisti. Aperte,
prnpter ipsam fictionem carendo spiritu vitae penittis
inqtiis, prwdictum eet ut nou soJus iaoU cuUor, ted
t

exspiraverit, iterum dicenle Scriplura , Sanctut enim

Spiritus ditciplina fugiet ficlum (Sap. i , 5). Adhuc de-
fendite islos mortuos, et vivere dicite, ut et vos pejus
ipsa falsa dcfensione moriamini.
33. Mortui sunt, inquis : sed quid faceretqut ba-
ptixandus ad eos ignarus accessit? Nunc ergo faciat,
quando illo prodito se agnovil a mortuo baplizaium,
S i enim conscientia propterea lacdi non potuit, quia
nescivit; nunc incipit laedi, quia scivit : velut si tu-
quisquis peccator inter omnes homines fuerit,}ut sibi
Uaptismatit nou ueurpet. Aitdi crgo te ipsum : Quit-
qui peccator, d i i i a t i ; nee maojfesium, nee occuJtunr
excepisti. Proinde qua froote coguot bnptizari post
manifestom, qui ooluot pcet ooculuim , ubi asseruus
nemiuem cxceptum? Fuge ergo, fraier, ab iosaeo»
ioteilectu ad sanum, ut hi hoc testimonio de oieo pee^
catorts, sicut superiom ejusdem psaimi verba ptmw
scribufit, blandam leoitudhiem fallacis adulatorie i n - 1

nica de latrocinlo nesciens vestiretttr, ex illo flt ini-
quitatis vestis illa, ex quo coghoverit, et ipsc iniquus
nisi abjecerit: el qtti nesciens uxorem duxerit alie-
itam, cx itlo fit aduttcr, ex quo dldiccrit, nisi disces-
serit. Abjiciat ergo el iste Bsptlsmuro, quem se a
mortoo percepisse cognovit. nabct cnim quod Ja-
c i a l adbuc, baptlxari itcruro petcst. Postremo, scte-
teUigas. Ita euim et oulius erit exoeptus, et non
unpiuget in augostias insupcrabilcs malus baptixator
occullus. Sic et in alio leslimonio, ubi diclum c>l,
Qui baptisamr a martuo, quid ei prodest lavatio ejut ?
aut inspicc diligenter codices antiquos, ct maxime
»sic atiquot Mss. At ediU, faiiaciam adulatorU.
4*7 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUCUSTIN1
graeces, ne fortc ipsa verba ahHcr conscripta, ex
prtecedenti ctconsequenliconiextiooe sermonis alium
sensum iiitiuient: aut certe naoriuos mteiligamtis,
sicut d i x i , in quorum nomine baptizantur idolorom
cultorcs , ut ab illo quemque intelligas bapiizatom ,
in cujus nomine se credit esse muudalum. Ita enim
et illic nullus excipitur, nutius quippe mortuus deus
Paganorum mundare potcst credentes in se. S i autem
boc ioco omnem bominem peccatorem intellexeris
mortuum; tanta quae non vis le sequenlur , ut ipse
queinadmodum vivas invcnire non possis, diccnte
Jnanne, Si dixerimus quia peccatum non habemus, nae
ipsos decipimus$ et veritas in nobis non est (Uoan. i , B):
ut oinnino non invenias bominem a quo baptizeris, si
oinncm peccatorcm devitare volneris.
CAPUT XXVIII. — 54. Quaequnm si prorsus mor-
tuum non intelligeres nisi haereticum vet schismati-
cum, til quisquis apud eos baptizatur A mortuo quid f sentenliam corrige, a u l a quibtis baptizeris angelos
ei prodest iavatio ejus 7 quod vides, quam praeci-
1 quaere.
uiti prxsiimptkme sic accipiatur, ac si dictum s i t ,
Qui bapiixatur ab baeretico vcl schismatico : nec sic
ronlra nos caset, qui falemar nibil prodesse homini
Ihiptismum Christi, si apud hoereticos vel schismati-
cos baptizetur, eis ipsis tribuens Baptismum quo ba-
ptizatur; sed tunc ei prodesse hicipere, cum transit
ad corpus Christi, quod cst Eeclesia Dei vivi. Tune
enim sub eodem Baptismo quod et fbris Cbristl erat,
sed foris posilo nihil proderat, mundalo proderit ab
eo ctijus membris inscrtus est •.
55. Nec ilkwt tuam nimium severam seutcntiam
formidabo, qua dixisti, Quisquis peceaior inter omnes
mnuines (uerit, jus sibi Baptismatis non usurpet: nisi
quia non invenia quis veraciter dicat in Oratione do-
mttiica, Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dinul-
timus debkeribus nostris (Matth. vi, 42);nisipeo-
catorcm se esse fateatur. Vellem sbiguios intcrrogare
qid baptizant apud vos, iitrum pcccalores omnino non
aint. Potest euim quilibet corum mihi respondere,
Nen sum traditor, non sum thuriflcator, tton snm
adultcr, nou liomicida, non idolorum coltor, non pc-
stremo baereticus, ooo schismaticus : Non sum au-
tem peccalor, oescio utrum quisquam vel oaererica
supcrbia reperiri possit qui atideat dlccre, audeat co-
gHare : nescio otrum quisquam tanto arrogantiae tu-
more catcetur, ut noii dicam voce profiteatur; sed
vcl apod se ipsom tacitus arbitretur, non sibi esse
uecessariam deprecatieoem, io qua dicimus Deo, Di-
utiue nobis debita nostra. Nequc cnim pro eis debitrs
etmiitendis rogamtts, qurc semel io Boplismo dimissa
i cottAdimos; sed pro eis ulique, sine quibus bn-
oiaoa fragitilas noo est, quantumcumque io obser-
vaodUpraeceptisdominicis v'igilemns.Postremo, sttsci-
eiat qui vohterit hujus iinpedetiti» frootem, et d i c a l :
Non sum peccator; cx quo mihi in Baptismo cuncta
Movao eoses suspirantur quidptaat iM deesse, atqne
;
boc ferc modo legendum, ut masquis apud eos baptizatur,
a mortuo baptixetur, dequoatt Scripiura : Qui baptizatur
morluOy qidd et\ e t c .
1
i)oo MSS., mundato proderit. non abeo cums mausbus
unctus estysedab eo cujus memoris insertus est.
488
dimissa suot, oulluot in me pcccatum poterit iuve-
niri. Magis cgo Joaitni credo, et multo fidentius re-
spondeo : Te ipsum decipis, et vcritas in te non
est. Ncque hoc agtt pneceps et fallax ista pro-
fessio, ut in tc p e c c a U non inveniantur , scd ut quae
inveniuntur non dimillautur. Si ergo jam baptizatus
es, velleni scire quem repercris qui contra Joannem
apostolum dicerct, Peccatum non habeo. Si enim ta-
lem queinquam reperire potuisti; quomodo baptiza-
tus es ab eo, q u i se ipsum decipiebat, el in quo vcri-
tas non crat 1 Si autem qualiscumque humilitatis oon
immemor pcccatorem se essc diccbat, quomodo
sibi secundum tuam sententiam jtts Baptismatis
usurpabal? Tu enim dixisti, tu etiain miuime scri-
bere timuisti, ut quisquis peccator inter omnes ho-
mines fuerit, jus sibi Baptismatis non usurpet. Si au-
lem nondum baptizatus es, aut hanc vanissimam
30. Sed arhitremur te convictum correxissc, Quis-
quis eo crinune quod nostri objiciunl, peccalor inter
omnes honunes fuerit, jus sibi Baplisnutiis non usur-
pet. Neque hoc contra nos est; quia si ettam talis
usurpaverit et dederit, non eum sihi usurpare de-
buisse dico, non autem dedisse non dico. Ille vcro
qui accepil, si homo bonus ab homine malo, si fidelis
a perfido, si pius ab impio; perniciosum erit d a n t i ,
non accipienti. Illud quippe sanctum male uteutem j u -
dicat, bene utentem sanctificau Si auient ct ille q u i a c -
1
cepit, inique accepit; ncc s i c rescissum, scd agnilum,
quod perversooberat , correctoproderit Sacrameutum.
1
CAPUT X X I X . — 37. Sic enim le putabo dixisse,
non jam, Quisquis peccator, quia u b i fallor, Jain cer-
nis quam temere dictum sit; scd , Peccator quaiem
noslri describunt, quisquis inler omnes homtnes fuerit,
jus sibi Baptismatis non usurpet : queroadmodum
scriptum est, Peccatori autem dicit Deus 9 Vtquid
tu enarras justificationes m e a s , et assumis leslametUum
meum per os tuum t Et u t oslenderet quali peccatori
boc diceret, ne omnes homiues a praedicando vcrbo
cjus sese abstinerent, qui uec sentire audent, nee
dicere se pcccatores non esse, scquitur, eumque de-
s c r i b i l : Tu oero odisti disciplinam, et abjecisti sermo-
nes meos post te. Os tuum abundavit malilia, et iingua
tua ampiexa est dotositatem. Si videbas furem, rou-
currebas ei; et cum adutteris portionem tuam poncbas.
Sedens adversus fratrem luum detrahebas, et adversus
fitiummatristuceponebasscandaium (Psal. XLIZ, 1620),
Tali ergo pcccatori dicit, Vtquid tu enarras justifica-
liones meas, et assumis leslamentum meum per os tuum f
Tanquam dicercl, Frustra hoc facis : quantum ad te
attinet, non t i b i prodest; boc t i b i ad judicium damua-
lionis, noo ad mcriium salutis valebit. Verumtamen
si cflam lali peccatore narrante justificationes Dci, et
assumentc testamcntum ejus pcr os suum, i l i i qui ex
1
Sic omnes MSS. At c d i t i , bene accipicntem.
• Edili,quod per se oberat. M a t e ; uani s i c r a m e n t u m p e r
s ^ u o u u i s i rodeat. v e r i u s e r g o MSS. d u o , C y g i r r
acGeorgianus, quod perverso oberat.
439 LIBEH S E C L N D U S .
ejus o r c audiuut, credant, facianl, p r o f i c i a n i ; uoiine
i i i o repiobato l a u d a b u i i l u r , i l l o culpalo jusliticabun-
t u r , i l i o damnato c o r o n a b u u t u r ; quoniam curaverunl
obedirc Domino dicenti, Qua dicunt, (aciie; quce au-
tein faciunii (acere noUte : dicunt enitn, ei non [aciunl
(Matth. x x t n , 3) ? S i c u l crgo iste pcccator, si jus sibi
p n r d i c a n d i tcslamenti d i v i u i u s u r p a v e r i l , sibi n i h i l
p r c d c s l , audienlibus auletn et facienlibus non i p s e ,
sed qttod p r a d i c a t p r o d c s t : i l a ct i l l e qui j u s B a -
ptismatis sibi usurpare non d c b u i l , sibi n o c c l qui
bonum male usurpavit, uon ei qui bonum bcne p c r -
cepiu
CAPUT X X X . — S 8 . Yides non solum le non po-
tuissc refellerc quod ego contra P c t i l i a n u m d i x i , scd
quaufa luce verilatis modis omnibus refellalur quod
contra me ipse d i x i s t i . E t adhuc pergiset dicis, quod
causam nostram non probam faciamus, et quodam modo
peccatoret not ette falcamur, quonium dum nobit obji-
cilur, jut Dapiitmalit qua nobis licentia vindicemus;
non de merito actuum, non de innocentia viias tracta-
mus, ted cuicumque licere dicimut. Altende certe e x
bis qua: d i c l a sunt, non cuicumque liccre nos d i c e r e ;
s c d ei pocnam e s s i s , qui sanctum t r a c l a l i l l i c i l e ; ct
c u m e s s e c o r r i g e n d u m , non sanclum quod iliicite
traciat, i l l i c i l c rcscindcndutn : s i c u l homines non l e -
g i u m c legc utcutcs corrigi v o l u m u s , non ipsam Ic-
g c m i i rilani d u c i n i u s ; sicut Dci testamcntum i l l i c i l c
per o s SIIIIIII assuuieutcm r e p r c h e u d i m u s , non ipsum
lcstameiitiini uegamus aut sciuditnus : nec idco nos
pcccavissc coufiteniur, quia e l in pcccalorc quod est
i p s i c s iiiiprobamns, quod autem D c i c s l lionoramus :
q u i a in Deum c i e d e u l c m nou c x occuliis humanis 1
p c n d c r c volumus, sed in Domino gloriari de quo c c r -
tus c s t , adiuoncnius. Neque enim ct Apostolus malae
suac coiiscieulhc dilfidchat, sed spera crcdcnlis poni
nolebat iu h o m i u c , e l in Deo stahililcr c o l l o c a b a t ,
c u m dicerel, Neque qui plantal etl aliquid, neque qui
wiqat; ted qui incremenlum dat Deut (I Cor. i n , 7).
ftoo itaquc nos, diccuies quod scriptum est, Non no»
bis, Donrine, non nobit, ted nomini tuo da gloriam
(Psal. c x i u , i ) , accusamus nostram conscientiam :
acd vos i n hominum moribus eorum spem qui b a -
p i i z a n l u r poni volentes, non agnoscitis vestram s u -
perbiam.
C A P U T X X X I . — 3 9 . Quid,quod eliam beati Cypriani
meutioiicin facere audetis, velut i i l c auctor s i l v e s t r a
d i v i s i o u i s , lantus defensor catholicae unitatis et p a -
c i s ? Pritno esto i n E c c i e s i a , quam constat lenuisse
ac pracdicasse Cyprianuin ; et lunc aude velut aucto-
r e m scnienlia; tuac iiominarc Cyprianum : primo i m i -
l a r e ptelalcin l i u i n i l i l itcmque C y p r i a n i , et tunc p r o -
fer conciliuiii C y p r i a u i . Nos ciiiin i i u i i a m Cypriano
facimtisi injuriam, cum cjus quaslihel l i l t c r . t s , a c a -
n o u i c i d " i o a r u i n S c r i p i u r a r u m aucloritale d i s t i n -
:
guitnus. Neque euim siuc causa lam salubri v i g i l a n -
tia cauon ccclcsiasticus constilutus cst, ad qttem c e r l i
I V o p h c t a r u m et Apostoiorum iibri p c r l i u c a n t , quos
f
S2c atiqnot Mss. Alii qttidam, cx occuttU hunumce con-
tcknlice. Ediii, ex nccuitit homin,\m cotiscientice.
FATROL. XFJII.
4!»
omnino judicarc non audeamus, et secundum qttos de
c a t e r i s l i t l e r i s vcl l i d c l i u m vel infidelium libere jtt-
d i c c m u s . P r o i n d e , cttm dicat A p o s t o l u s , cujus E p i -
s t t d x in aucloritaie canonica v i g c n l , Quotquot etgo
perfecti hoc sapiamus;
% et si quid alitcr sapitis, id quo-
quevobis Deusrevelubit 1
(Phiiipp. in t 15) : qtianiditi
a l i t c r sapuit C y p r i a n u s , si scripta ejus cssc cotislat
qu.T, pro vohis profereuda a r b i t r a m i u i ; quamdiu crgo
de hac re a l i l e r sapuit qunm vcrilas diligcntius c o n -
sidcrata patefccit, d o n c c e i Dctts id quoque reveiarct,
incffahili laudc charilalis unitaletn pacemqne c a l h o -
licam etiam c u m collcgis suis, a quibus a i i l c r saptiit,
non r e l i q u i l .
C A P I J T X X X I I . — 4 0 . Yerba ejus ex epistola ad
Jubaiantim inscruisti lilteris (uis, qttibuscis* pincuisse
monstrares, baptizandos eos csse i n Ecclcsia catho-
l i c a , qui Cuerint in lucresi vel schismate baptizati. Ego
hujus cpislo!a3 auclorilate non tcneor; qttia iitteras
C y p r i a n i non ut canonicas habco, scd eas cx c a n o n i -
cis cousidero, et qupd in eis divinarum Scripturarum
auctoritati c o n g r u i t , cum laude ejus a c c i p i o ; quod
autcm non c o n g r u i l , cttm pacc cjus rcsptio. A c pcr
h o c , s i ea qwx commemorasti ab ilio ad Jubaianutn
scripta, de aiiquo libro Apostoloriim vel P i ophetaruni
canonico r c c i l a r e s , quid omnino contradicci em non
italicrcm. N u n c v c r o qttoniam canonicum nou csr
quod recilas, ea libertate ad quam nos vocavit D o n i i -
n u s , ejus v i r i cujus laudcni asscq ii non v a l e o , ctijus
Diultis l i l t c r i s mca scripla tion c o m p a r o , cujus ingc-
nitim diligo, cujus orc delcclor, cujus clmritntcm t n i -
r o r , cujus m a r l y r i u m v c n c r o r , hoc qtiod aliier saputt,
non accipio. Non accipio, inquain, qtiod de baplizan-
dis h x r c t i c i s ct schisinaticis bcalus Cypriauus s c n s i t ;
quia hoc E c c l c s i a non accipit, pro qua beattis C y p r i a -
iius sanguinem fudit. Sed quia dicitis etim pro hac.
setitcntia iegalia docutnenla firmasse : quauqitam non
i i l c documcnta legalia finnare p o t u i t , scd eis potitts
q u x c u m q u e recte s c n s i l ipsc firmavit: rcliuqttc ci-go
scripta C y p r i a n i , et ca ipsa iegalia documcnla quihus
eum dicis usum csse commctnora. St non ca d c m o n -
stravero veslram causam nihit adjuvare vicisti.
Quapropter ita hoc C y p r i a n i non accipio, quamvis i n -
ferior incoinparabiliter C y p r i a n o ; sicut illud apostoli
P e t r i quod Gentes Judaizare cogebat (Galat. u , 14),
uec accipio, iiec facio, qttamvis infcrior incomparabi-
liter Petro. Yos autem qui scripta C y p r i a n i nohis tan-
quam firmaroenta canonicae auctoriialis opponitis,
quidquid deCypriano coutra vos profcrre potucrimus,
necesse est ccdatis, et jtistum est ut victi taceatis, ac
vos aliquando ab errore perniciosissimx dissensionis
ad uuitatem catholicam convertolis.
C A P C T X X X I I I . — 4 1 . Utide, ne longum faciam ,
cx hac ipsa cpistola ad Jubaianutn, ailoude qtiid inge-
r a m , qttod vestrum everfat et absuntal errorera. Cutn
eitim persuadcre conarelur vci sanctus Cypriauus, vel
1
lia Cygirannensis codex. Al editi, revclavit.
1
Ediii, ei. At mauuscrii.Li, cis; scilicei Cypriaui c o l -
legis.
* lla in Mss. At in nlerisquc editis, nostram cattsan ad*
juvare; ouibso, Hiliil.
(Seize.J
|t>1 CO.NTltA C R E S C O N l l M DON VTISTAM, S. AUGUSTINI
quicuiuque illum scrlpsit cpLtolam, hxrcticos ad E c -
ticsiam vcnicnles bnptizare oportere; quod videliccl
Jlapiisnms nullus dcputandus essel, qttem foris apud
h.creticos acccpissenl; oppesuti sibi quxslionem, ct
a i l : Sed dicet aliquis, Quid ergo fiet de his qui in prce-
t*titum de luvTCti ad Ecclcsiam venicntes,sine Baptismo
udm.issi sunl? Potens est Dominus miseiicordia sua in-
dulgentiam dute, et eos qui ad Ecclesiam simpliciter
admissi in Ecclesia dormicrunt, ab Ecclesia suee mune-
ribus non separare. Isla nobis simplicilas suf(icit,cui
trstimonium perbibcl ipse Cyprianus, tantum bonum
intelligcns essc tinilalem corporis Christi, ut in eam
himpliciter admissos, eliam illos quos esse sine Bapti-
smo arbitrabatur, de divina misericordia mcreri i n -
dulgentiam, et ab Ecclesix muneribus non scparari,
pia cogitalione pra?sumcret. Ilxc consuetudo Ecclesiae
fuit anle concilium Cypriani, hxc supcrari ct aufcrri
non potuit tiec concilio Cypriani; ut c x hxresi v e -
nicutes, non quidem sine Baplismo, sicot dicit, quia
idcm Baptisnitts ctiam foris eis iuerat, sed non prod-
c r a l , verunvanicn simplicitcr, sicut itcm dicit, ad-
tuissi dc Dci miscricordia iudolgenliam mererenlur,
ct a muncribus non separarcntur Ecclcsiae. H x c s i m -
plicitas, magis quam duplicitas, Ecdesix placuit uni-
vcrsx toto terrarum orbe diffusx.
42. Cui Cyprianus ipse quale tcstimonium perhi-
heat, audi ex cptstola quam de Unitatc conscrtpsit (a).
Avetie, inquit, radium solis a corpore, divisionem lucis
unitas non capit. Ab arbore frange ramum, fraclus ger-
tninare non poterit. A fonle preecide rivum, preecisus
nrcscit. In bis Cypriani vcrbis non inieUigimus Iucem
non cnpcre divis.onem, nisi in sanctis rcgno Dei pra>
destinntis, qui dividi ab Ecclcsia nullo modo possunt;
ct non gcrminnre ramum fractum, salutis aetemae
pcrminc accipimus : ariditatem vero rivi a fonte pra>
cisi, in co quod Sancto Spirilu vacuantur quj ab uni-
tate scparantur, agnoscimns; non in sacramento
B.iptismi, quod et boni et mali baberc possunt, ila
foris apcrte, quemadmodum intus occulte ab Eccleshe
snnctitate separati. Sed unde neroo dubitat, quod de 1 magnam^propter vasa iuhonorata. Yidcs, audis, scn-
ipstus Ecclcslx fccunditatc toto terrarum orbe dtffusx
scnserit Cyprianus, atlende in his quae subjungit: Sic
inquit, et Ecclesia Domini lucet perfusa, per orbem to*
tum rndios suos porrigit; unum tamen tumen est quod
ubiquediffunditur, necunHas eofporis separatur. Ramos
suos m vniversam terram copia ubertatts extendit, pro*
fltumtes largiter rivos luthts expandit; unum tumen
caput est, ct origo una, et una materfecunditadssucces-
sibus copiosa. Ilanc Ecclesiam Cyprknus in Scripturis
sanctis promissam, in universo mundo redditam, d i -
l e x i l , lcnuit, commcudavit: quam perdiii sjhismalici
vel hscTClici vclut a malis sc disccrnere ac separare
cuplctttes, sedUiouibusimpiis retiqucrunt.Qui ne suos
exitus impioa vanis eicusaiionibus abluere conaren-
tt.r, sancta Scriptura pracdixit: Fiiius malus ipse se
f
Editi: Sed inde nemo dubital. Quid vero. At Mss. non
bahent, tero. nisi fortc in iuterlineari spalio et a secunda
«iiiou intprudenter adjcctuui; et pneteruut, sed unde nemo
dnbitat: quod non ad superiora, sed ad subsequentia
cmnioo refercudum.
(a) LUier de simpliciute Prelatorum etiam inscribitur.
m
juttum dicit exitum
9 autem suum non abtuh (Prov.
xxiv, post y .22 sec. LXX).Quia nec propler maloe
qtii videnlur esse inlus, descrendi sunt boni qui vcre
sunlintus.
CAPUT X X X I V . — 43. Uinc bcalus Cyprinntis quid
senserit nccipe ex epistola quam scripstt ad presby-
tcrtim Maximum el cxtcros, quibus de schismalico ct
hxrctico crrorc ad Ecclcsiam rcdeuntibtis gratulatur.
c Nam ctsi videnlur, i inquit, c m Ecclesia esse xiza-
nia, non tatncn impcdiri debct aul fides aut charitas
nostra, u l quoniam zizania csse in Ecclcsia ccrnimns,
ipsi de Ecclcsia rcccdatnus. Nobis tantiimtnodo laho-
randum est, tii frumcntum cssc possimus; ut cum
coepcril frumcnlum dominicis horreis condi, fructum
pro opcre nostro et labore capiamus. Apostolus in
Epistola Stia d i c i t : In domo autem magna non sotum
vasa sunt aurea et argentea, sed et lignea et pctitia; ct
quadam quidem honorata, quccdam inhonorata (II Thn.
n, 20). Nos opcram dcmus, et quantum possumus la-
boreinus, ut vas auretim ct argentcum simus. CaHc-
runt fictilia vasa confringcre Dotmno soli conccssum
est, cui virga ferrca data est (Pst I. n , 9). Esse uon
potesl major domino suo servus (toan. x i n , 16); ne-
que quisquam sihi, quod soli Filio Pater tribuit, vin-
dicarc : ut se putet aut ad aream venlilandam ct ptir-
gandam, palam fcrre jam posse, aut a frumento uni-
versa zizanla humano judicio separare . Superba cst
f
Ista obstinaiio, c l sacrilega prxsumptio, qnam sib', fu-
ror pravus assumlt: ct dtun sibi sen perquidam plus
quam milis justitia deposcit assumuut, de Ecclcsia
percunt; ct dum se insolenter extollunt, ipso stto tu-
more ca;cali, vcritatis lumcn ainitlnnt. i Vidcs, fratcr,
sccundtim Scripturas divinas hoc praccepisse Cypria-
num, etbm propter inalos: qui cum sint a bonis vita
moribusque spirilualiter separati, corporaliter laiucn
eis in Ecclcsia vidcntur esse pcrmixti tisque in diem
Judicii, quo etiam corporalitcr debitas separabuntur
ad poenas. Non cst Ecclcsia dcserenda tanquam f m -
menla propter palcam vel zizania, tanquam dointtm
tis, capls, intelligis, quanto scdere, propter cos qut
t
vobis sive recte sive cum fallimini displicent, separc-
mini ab Ecclesia qtine toto orbe diffundiiur, cui se-
cundumScripturasdivinas,tam magnum,tam flrmum,
tam darum atque Ittculcntum testimonium perbibct
Cyprianus.
CAPUT X X X V . — 44. Quaniobrem aUcnde dilS-
gpnter de toti ista qureslione brcvcm ratiocinationcm
meam. S i recte in Ecclesiam recipiuutur cx brcreticia
vcnicutes, ut in cis crror proprius corrigattrr, divi-
num autem Sacramentum non resciudatur; bcne illte
viveniibus^tanquam frumenlis dominicis gratnbmur.
Sl autem, slcut putatis, el Cyprlanum vobis in bac
scutentia favere jactatis, non babent Baptisntum;
1
Er. Lugd. ven. sic legunt bunc locum : £t purgandam
pateam ventilabrum jam ferre posse, aut a frumeuio u*m-
versam zizaniam humano judicio separare. M.
* sic edili, niendose : nam vcrborum structura postulat
nt tcgatur nommativo casu. domns magna. M.
* MC MSS. AI editl, ittit vtventibus.
 493 LlBEtt 5 KCCXDUS. 491
certeadmissi slmplicitcr ad Ecclcsiam, secundumeum - tcs. Hanc ctiam hcatus C.yprias.ns ita comineudat, u»
dcmCyprianura, propter mcriium ipsius unilatis i n -
1 eam dtcat Donuui iucc perfusam, radios suos per or-
dtiigcntiam D d merrnlur, nec ab Ecdcsiae muneribits bem tcrrarom porrigcrc, ramo* suns per univcrssm
scpnraotur. Et quicumque illo« accundnm morem au- terram copia ubcrtati* extendere. Hacc a u l in fru-
1

teriorcm, de quo non laquit Cyprianus, aimpliciter jncntis suis non accusnrctur, aul pro.ptcr zizania tion
adniittititt, et rccie sc panllci vivuul, intcr cadcm descrcretur : ununi horuin vobis ctiam vos ipsi rc-
frnnieiiln borrco dcstiuata deputaniur. Qui autem vcl spondete, alterum Cyprinni nionitis diseiie. Ipsius
seientes coulra veritatcm in eis reciptemlis conton- enim verlia suut aucsiamis c l dicentis : Kaiu etti st-
liosc dimicaiit, vci pravts aiquc pcrvcrsis moribus v i - deniur in Eccietia ctte xizania, non tamen impcdiri de-
vunt, ia zizauiis ct nalea i l a m m * dcbita toicranlur: ibet aut fidet tntl cjtaritat not.tra m guomarn zizania
%

propter eos tameu Ecciesiam quae pcr totum orbem Cttein fZccletia cernimue, ipti dtEccietia recedamuu
tcrrarum copiosis saccessibus dilatatur, hoc cst frn- CAPUT X X X V I I . — 40. Vosconlagionc maloruni
meuta domiuics, qnae usqtte ad mcssem pariter crc- Afrorum Ecdesiam periissc dicilis de orbc tcrrarum,
scunl vel usqiie ad vcntitationcm pariler triluranlur, ct in porte Donati cjus reliquias remansisse tanquam
non c s s e deserenda, iiiiperat Deus, testis cst Cypria- . in frumentis a zizaniU et palca separatis; contra Cy-
nns. Ac pcr hoc, si in communione Sacramenlorum prianum ^perltssimc seiiticnlcs, qui dicil ncc XOulo-
mali maculanl bonos, quando temporibus Cypriani rum permixtione bpnqs pcrirc in Ecclesia, ncc cos-
vel ante Cyprianum sine Rapttsmo, sicut pulatis, ha> dcm maios posse ante tenipiis judicii divini a bono-
rctici sttscipiehantur, Ecdesiam periisse dicile, ct vos rum perraixtione scparari. Vos itaque sccundum vc-
umle nati fueritis oslcndite. Si autem, qood verilas strum errorero, vel potius furorcm, accusare cogi-
ctiam per Cyprianum docet, cum pro Ecdcsiae pacc mini, nou soium Caecilutnum ct ordiuatores ejus,
ctiam cnjniita zizania tolerantur, frumenta non macu* verum etiam illas Ecclesias quas in Scripturis aposto*
l a n t : Fiiiut malut ipte te jnttum dieit, exitum aulem licis et canonicis pariter Icgimus, non solura Roma-
suum non abluU; quia de Ecclcsia propter malos exire norum, quo ex Africa ordinare paucis vcstris solctis
non dchuil. episcopum, verum etiam Corinthiorum, Calalarwn,
CAPUT X X X V L — 45. Iterum dico, ct te ab hac • Ephesiorum, Thessalpnicensium, Coiosscusium, P h i -
fnviclissima raliouc dissimulare iron smo : Si non Kppensium , ad quas apcrtissime scribit aposloltis
coiumunu anios pcccalis maiorum, propter ipsam lan- Paulus; Jerosolymitanain^ quam prhnus apostohis
tum couiiiiunion&ii Sacrjmentorum mali pcrdtint bo- Jacobus, cpiscopatu suo rexit; Antiocbcnscin, uhi
nos; qttamhi in pnrleritum ex haeresi ad Ecclesiam primo appellali sttnt discipuli Cbrisliani (4cL x i , 2G);
venicutes siue baptismo admissi sunt, contagioiie stia Smyrncuscm, Thyatircnscm, Sardeuscro, Pcrgamcn-
bo.ios utique perdidcruni. Jam tuuc ergo non erat scm, Philadclphenscm, Laodicensem, ad quas cst
Ecclcsia. quain Cypriauus lenerct, p r a H l i c a r c l , nec Apocalypsis apostoli Joanois. Tot alias Ecclesias
unde postea Douatus exiret. Si autcm hoivos coulagio Pouti, Cappadociae, Asiae, Bilhyniac, ad quas scribjt
i l l a n o u pcrdidil, nec corum quos accusalis coulagio apostolus Pctrus (\Petr. i , I), et quidquid aliud se
christiatium orliem pcrderc potuit: n o l i l c calumniari Paultis ab Jerusalcro usque ad Illyricum Evangelio
srpnraii, elad Eccle>iam redile corrccti. Caccilianuni rcplcvjsse tcstalur (Rom. xv, 19): ut taceam de aliis
et socios ejus, contra quos tmic Secundus Tigisitanus tam latisatqne immensis terrarttm partibus, in quas
coulmxit ctiiddilque concilium, neccssc cstlihi accu- ex his apostolicis lahoribus c l plantationibus porrccta
- sare, mihi non est necessc defendcre. Accusa eos crevil el crescit Ecclesia. Istas certe Ecclesias, qu:*s
qiiautis viribus potes : si iuiiocentcs fuerunl, nihil ejs ex Litteris di\inis atque canouicis n^minavi, tam
laiiqiiam fmmenlis obcrii vcntositas tua; si nocentes longe ab Africa constitutas, tmquam pcrierint cx
fucnitit, iiou dchtierunl propler illa zizania frumeula pcccaiis Afrortim acctisare cogintiui, ne corrigntis*
deseri,quihusuihilobfucrunt. Accusa qtiantum potes; crrorem qui vos ad tantum scclus nefaria disscnsione
vinco sj non probas, vinco si probas : viuco, iitqttatn, compcllit.
si non probas, jtidice te ipso; vinco si nrohas, testc 47. Nos autem ut istum errorem vestruro facilius
Cypiiano. Qnideos vis fuisse? Si innoceiites, cur fru- convincamus, ncc ipsos Afros, qtiorum falso criiucn
nientis dotuiiticis, cum sitis zizatii.t, cahtmiiiamiut * in caclcras ctiam gentes pcrfundere audctis; nce
Si noeciites, cur a frumeiilis dominicis propler zizauia ipsos, inquam, dcfcnderc coginiur. llabcnt enim cum
separamini? Exstal • Ecclesia cunctts clara atqtte con- itlis transmarinis Ecclesiis societatem regni, si inno-
spicua; quippe ctvitas quae ahscondi non potest super ccntes fucrunt: si atttem nocenles, tanqtiam zizania
niontem cqn»tiiula (Mntth. v, i4), pcr qiiam domina- frumcntis, ncc iu Africa obesse potucrunt eis, qui se
tur Christus a mari usque ad inare, c l a flttmioe us- propter illos ctiam coguitos ab unitate Ecclesiae se-
qtie ad lcrminos orbis t«»r?a» (PtaL t x x i , 8), lanqtiam panire nolueriint. Ut enim omittnro quam multi coa
semcu Abrnhae muliiplicatum sicut slcllae cceli, ct crediderint innoccntcs, quibus facinus eprum ctiam
sicut arena maris, in quo bcncdicuntur omncsgcn- si aliquod fuil, tameu denionstrari non poluit; e l ut|*
que istos ncc vos potcstis dicere peccatis alienis iit-
1
in editis, propter merumntamen iptiut. Abest, tmnen. a
manuscriptis. Hocloco inexcusis mutatum crat,mel, m» ttl;aau
1

* F d i U , eece ab hae.
* A m . Er. et plures uss., exittat. bene.
* fiditi, nec corrigvit. A t Uss , ne corrigmm.
495 C O N T R A C R E S C O M U U D O N A I I S T A M , S. A U C U S T I M
cognitis potuisse maculari: sed ut hos, inquara, orait-
tam, ipsl qui eos nocentes vel noverant vel pulabant,
qonmvis in Africanis Ecclesiis eonstituti, cum vide-
rent eos apud Ecclesias transmarinas non poluisse
roitvinci, nec crimina corum longe laleqite difftisis
niemhiis Ecclesiae demonstrari, si se vcllent propter
illos quos malos noveranl, a communione tot genlium,
quibus cos ostendere non valebant, veiut pestifera
contagionis timoreseparare; teneret cos, non ego, non
tu, non Donatus, non Caccilianus, sed ipse quem nomi-
nare ausus es Cyprianus; et dicerel ea verba quas
scripsit ad Maximum.
CAPUT X X X Y I H . — 4 8 . Et ti videntur, inquit, m
Ecctetia esse sizania, non tatnen impediri debei aui /I-
des aut charitat nostra, ut quoniam tizania ette in
cletia cernimut, ipti de Eccietia recedamus. Nobis tan-
lummodo iaborandum est ut frumentttm esse postimut;
9
ut cum cceperit frumentum dominicit horreit
(ructum pro opere nottro el iabore capiamut.
in Epistola tua dicit; c Jn domo autem magna non to-
tum oasa sunt aturea el argentea, sed et lignea et fietilin;
el qucedem quidem honorata, quadam inhonorata
Tim. ii, 20). Not operam demut, ct qhantum postu-
tuut laboremus, ul oat aurcum et argenteum simus. Cce-
terum pctitia vusa confringere Domino toii
est, cui virga ferrea data ett (Psal. n, 9). Este non
potett major domino suo servut (Joan. xm, 16);
quitquam.tibi, quod soU Fitio Paler tribuit,
ul se putet aut ad aream ventitandam et purgandam,
patam ferre jam posse aut a frumento univcrsa
y xizania
humano judicio separare. Superba est ista
et sacritega prcesumptio, quam sibi furor pravus
mii: ct dum sibi semper quidam plus qvam
LIBER
n e l i q u a m p a r t e m Eplstolae G r e s c o n i i , s i n g u l a b r e v i l e r e x o r d i n e r e f e l l e n s , p e r c u r r k .
CAPUT PRIMVM. — 1. Si tardorum miht ingenia
cttranda non essent, qtii intetligere nequeunt, me
duobus voluminihus superioribus ad causam totam,
quae tua, fratcr Cresconi, epislola conlinetur, multis
modis ita rcspondisse, ut etinm illa qux ihi restant,
jam soluta atque fruslrala sint, jam debuit a me huic
opcri finis imponi. Sed quia mulli sunt, qttibus ser-
viro nos convcnil, qui omnia depulsa esse non pu-
tant, nisi locis suis ctiam singula pertractenlur,
residua sermonis tui breviter ex ordinc relellenda
percurram.
2. Quidquid de Cypriani venerabilis martyns, et
dc quortimdam Orientalium litteris inserendum pu-
lasti, quod cis placuerit apud hxreticos et schisma-
ticos datum improbare Baptismi sacrnmemum ra);
nihil impedit causaro nostram, si eam Ecclcsiam re-
(a) ne liuerls forle F f r m i l i a n i cscsarea? cappadocise epi-
•copicyprtono lascriptis, ct uitercyprianitnos vulgatis, q u i -
hus lconiensis conciiii pro baptizandis haerelicis acut nar-
ratiiur. E a m d e m de hareUcanxm Baptismo seotenttam t u l i t
fcynnadeose condiium eodem fere t e m p o r e c e l e h r a l u m . s e d
406
tia depotcit assumunt, de Eccletia pereunt; et dum se
insoienler extollunt, ipso suo tumore ccecali, vcritutis
lumen amillunt. His Cypriaui verbis Deum timetiies
in Ecclesia tcnereutur, qui vellent ab ea separari
proptcr cognitos malos; quibus verbis vos damna-
roini, qui separati accusalis et bonos. Dis verbis Cy-
prianus et nos tenet in domo Dci, cujus decorem d i -
lexit; etiamsi, quod nunquam facere potuistis, a vo-
bis accusatos et demonstratos traditores, et quoslibct
alios malos nosse possemus; ne illam propter vasa
facla in centumeliam dcseramus. ilis verbis etiam vos
in caiholicam paccm correctos paciflcus introducat,
ne quibuslibet peccatis alienis seu veris seu falsis of-
fensi, conlra Ecclesiam Christi in tolo inuudo Scri-
Ec- pturts fructiffcaiiietn atque crescenlcm, mala tauu
jactetis, ne proplcr xizania triticum accusclis, uc
propler paleam frumenla dcscratis, ne proptcr vasa
condi, inhonorala extra domum magnam reroancalis.
Apottoiut 49. Ecce qtiantum nos abs te commemoratus bca-
tus Cyprianus adjuvii, cui, de Baptismo repcteudo
si quid aliler sapuil, pro tanlis mcritis flagrantissiinae
i (II charitatis corrigendum procul dubio Dominus rcve-
l a v i t : quia in ca vite pcrmansit tanquam sarmentum
tanto fructu pacis et dilcctionis opulentum, ttt etiaat
concettum si qttid in eo purgandum rcperirelur, si nulla re alia,
ccrle falce martyrii purgaretur. Quanquam itaque ad
ncc crrorero vcslrum convincendum, et si volucrilis cor-
vindicare: rigendum, satis superque potuerint ista sufBcere : ta-
men ne quisquam arbitretur aliquid te in cpistola
posuissc, quod refellere non valcrem, aut in quo te
obstinatio, noslris coutra Pctilianum lilteris nihil idoneum re-
assu- spondisse, dcmonstrare non posscm, sequenti volu-
ndtisjusti- mine caetera videamus.
TERTIUS.
tinemns, quam non deseruit Cyprianus, ctiam cum
multi cjus coIIeg33 in hanc sententiam consentire no-
luisscnt. Nam et in ipso concilio dixit : Neminem ju-
dicantes , nec a jure communionit aliquem, ti divertum
scnserit, amovenlet. E l eamdem epistolam ad Jubaia-
num ita conclusit:
C A P U T II. — Bcec tibi, chnrissime f pro nostra me-
diocrilate respondimus, nemini prcescribentes aut prce-
judicantes, quominus unusquisque episcoporum quod
putat fnciat, habent arbitrii tui liberam potetlatem, etc.
In his ergo nos interiin deputa, quibus illud non
potuit persuadere Cyprianus, a quibus lamcn cliaui
in hac rc diversa sentienlibus, commuuionem suam
minitne separavit. Majores autem vcstri, qttibus tale
testimonium perhibuisti, quodab Orientalium proptcr-
ea communione ditcrett tunt, quia illi tuum judiciutn
rescideruut, quo dt piacuerat de itla Baptismi quasdone
s u u m istud j u d i c i u m O r i e n t a l e s p o s t m o d u m c o r r e x e r u o t ,
uti liic i e g i t u r i u . r a . v i d e Fusel»idin, l i b . 7, c a p p . 3et 4, et
N i c e p l i o r . , h b . 6, capp. 7,8 e l 9.
4J7 LIBEK
Cypriano utque illi .ifiicano concitio coraenliri oporleie;
cotiira Cyprianuin fcccrunL Dcbticriint cninr cuiii
collcgis suis ciiani iu liac qu;cslion(v diversa seulien-
tibtis lenere coiiuniiiiionis unitatcm , quod in suis
li turis fecisse icgimtis Cyprianum. Ilcspondcnl, ideo
rum sic bqui votuisse, ne fortasse cxcommuuicationis
timore detcrriti, non audcrcnt libere dicere quod sen-
tirenl, non quia cum eisesselin cominunione mansurus si
divcrsa sensissenl: uhi apcrlc dieunl Cypriaitum cssc
mcnlitum. Si enim diccbat, Nemhtem judicautes, nec
a jure communionis aiiqnem , si divcrsa senscril, amo-
ventes , quod cum dixissc conscripta iitdicanl gesla
concilii (a); ct tamen si qulsquam corum, qttibus ca
diccbat, divcrsutn sentirc se ostendcret, noti cuin
co fucral Sacramenta Christi comiminicalurtis : pro-
cul dubio nienlicbatttr, qui talta dolosc, non vcraciter
promittcbat ;.ct quod esl in co mcndacio dcterius,
siniplicitatcm fralrum dupfici corde fallebat, cum pr.c-
sertitn et scribcrcutur quas diccbantur. Nam quicunt-
quc ab illo concilio divcrsum sensisscl, quomodo
posset abcjtis oic damnari vcl cxcomintiuienri, cuni
1 jtistus hnplere, ul e i ipsc baplizct, si niliil aliud,
rjusdetit concilii pro sc principium rccitarct? Quis
ergo dc Cypriano lolcrabilius scntit, utrum nos, qui
cuiii diciiuns in obscura de Haplismo qtixstionc ho-
niiuein falli potoissc; an vos, qui cum dicilis in pro-
iiiinciida chri>tiatia commuuionc cpiscopum fnllcrc
voluisse, non iinuiii nliqucm fmtrum, scd tinivcrsam
episcopnlcui sociclnlcm 1 qitod si et vobis dc illo crc-
derc ncfns e s l ; vcslt i niajorcs conlra cjtis sentcnliam
feceruut, qtii sc nb Oilciitalitim communionc, quod
dc bac rc diversa senserinl, diviserntit.
CAPUT III. — 5. Proinde, si omniuo jam crcdcn-
dttni s i l , qiiiiiqitngiiita*cpiscopis Oricntatium id csse
vistim , quod scpiuaginla Afris vcl nliquanto ctinm
pltiribus , contra tot tnillia cpiscoporuin, quibus hic
error in toto orbe displictiil; cur non polius etiatn
ipsos pnucos Orienlales stiuni jiidiciuin correxisse
dicaitiiis, non, ut lu loqttcris, rcscidissc? Sicnt cniin
lanulahile cst a vcra scnieuiia non inovcri, ita cul-
pabilc pcrsistcrc in falsa : qiinnt niinquaut lciicrc
pritnn bus cst, secunda tnulnrc; ti( aitt cx iuitio vcra
pernmnent, nul miilata falsa vcra succcdat. Nequc
nuiic nd nostram pcrtincl quaslioncm, qunle sil quod
pars Vhristiani orbis niaxi:*>c * CUIH Oricntalihusscn-
sit. Si cnim hoc veruin, si hoc lenenduin atquc ser-
vaiidtuti cst, quod de Dnptisiiio tencnius atquc scr-
vnmtts; duo ninln vcstra vohfs < fijicimns : unttni,
quod crrnlis iu Bnptismi qiKcstiotic; altcruni, quod
vos ab cis qui de hac re vtTtitn scntiunt scparatis,
Si atitcm, ut sccunduni vos loqoar, hoc est in caqua>
stiouc vcrum, quod ipsi scntitis; illo cerlc criinine
niactilamiiii, quod ab Ecclcsia recossislis, propler
cujus pnccm sicul Cyprinutis ct fccit c l monuit, ctiain
divcrsn scniientcs ferrc dcbtiistis.
CAPUT IV. — 4. Nunc cxclama qttodcgo dixcriiii,
1
omnes Mss., quo jmscl ab cis ore damnari.
• cy^irjiincusis Ms., nuaima : sed nou reelc dictuin de
sola Alrica.
t(«) tide lih. odc Baplismo conira Dottatistas, nn. f, ;i, cl
ub. 8, n. 10.
•iinus. m \
Xihit inler fidelem perftdumque discemas; hUm tibi
pius atque imvius videatur : qumfrcgo uon dixi. Sed
plaiio illiKl d i x i , undc tu quasi hoc diccreui exela-
inarc voluisli,ct diccrcqtiod non d i x i : Sive, hi(|ii:uii,
a ftddi, sive a perfido dispensatore Sacramenlum qnis
que percipiat (Lib. i contra Litteras Petiliani, cap. ii,
n. 7). ln qua scntcntia non uihil iiilcr (idelcin pcrli
dumquc discrevi, ncc jussi ut idcin cuiquc phis atqtie
impitts vidcalur : scd idem Sacraiiiciittim piiitu et
impium posschaberc; quod ncc tuncgas, qiiisalteiu
posl impios occullos bnptizandtmi non cssc conecdis .
Protndc stnc cattsa conjungis ct tlicis, Nihil prodcst
bonis moribns vivere, quia quidquid justo licct, potest
et injuslus hnptere : ipiin ct falsum est, etn me dtctitui
iion est. Boni quippe morcs vitatit liounriitii malo-
ruinque disccrnuiit, el ad divcrsa jMTducunl. NVe
quidtfuhl jnsto i i c c l , pntcst cr injttsliis iitiplcre ; quia
jtislus iinplet lcgem Chrisii pcr dileetioucin , imde
injustiis nlietnw c s l ; potcst taiueii aliijuhl quod et *
ccrtc ctim latet : sicut ctinin ilfi posstuit Dei iiian T
tlata pr.vdlcarc sictit jttsli, scd I I Q H sccutuhim e.i
vivcrc sicul justi, dc qtinlihus dicttim e s l , Qua> rfi-
eunt, facite; qnar autem faciunt, fnccre nolite (Matih.
xxui, 5).
CAPUT V. — 5. Scd fac iujiistum non Inieuloin
ct nonnttllis cognittim bonis pcr aliqtiani scditiosnin
factionetn dc Ecclcsia non possc scparari. Audi
1
Cyprianuni, lolcra zizauia , csto frmncntum. Quaiii
libi bcnc sonarc visa sunt, qu;c iit una rc vnrie rc-
pctisli. Quid hoc prwcepto, Inqnis, dici Iniqnitts po'cst:
Purificet alium maculosus, abluat sqrdidus, emundet
immundns, dcl infntetis ftdem, criminosns fnciat htno-
ccntemt Drcvilcr rcspoudeo : Nec mnculosiis, nec
Sordidits, ncc immundus, ncc infldelis, ncc criiuiuo-
sus cst Christus, qui dilexil Ecclesiaui, c l se ipstint
trntlidil pro ea, miindaus catit lavncro aipi;e iu veibo
(Kphes. v, 25), fncicns nos certos de honis suis , uc
itintts vitiarenitir nlieuis. Nnm cccc citm niiuister ini-
quus occullus c s l , a quo tnmeti datuiii Hnpiisiiiuiu
non resciinlis; itonnc oiiiuia tihi vcrha tua ista r e -
plicaii posstud, quia cl puriiical inariilosus, et ah-
l u i l sordidus, ct ctnuiidat iiiimuudtis , ct ilat iulidcli*
(ideni, cl crimiuostis cfficil innoccnleiii ? Non, iin;uis,
ip.sc, sed fama cjus bona , quamvis tnanis et ftdw.
Iliuc uon vis ul egocxclamcin, 0 seelus.o poilct<ttim,
non, sicut ait qtiidnm, in utliiuas leriasexporiauddiu
(C.icero, act. I hi Veirem), sed |>otiiis exlra onuie c«5-
lum cl omiics tcrras, si ficri jossit, nbi^eiiduni ! Nou
lc ipsuin dico, qtietn corrccltiin volo ; sed litmc e r -
rorciii, a quo te corrigi cupio. Itaue nd uiuml.nnlwiii
hoiitiiiem quatido honi itiiuistri defoetil veia vii.i,
liiuc niali ministt i falsa suflieit f.mn , ipi.e hoc elli-
1
cial, qtioil cflicerel lioua v i l a , ul atl h uuinent sam U
rieaiidiuu ipiando iniuUlri lalcl inif|>iili> , iiiit*'tslr:t
1) o miiilet i.iNu;is ? Iloc toitiin i«leo, ue «Uealis qued
1
Ahqnot Mss.. scditionem factionrmrr.
* t.x Mss. Ceorjiiaiio i*t r.y^ir:iiiiii*ii.si rrstituiaius h«c
verl>;i, defucrtt veru vita, tunc nudi ministii.
m CONTtlA CKESCONIUU D( ATISTAM, S. AUGUSTLNI
baptizatur: et tu dicis, Hoc et nos oolumus, ul Chiistus
diciuius, aivc a Adcli she a perlido dispensatore Sacra-
nientuin qui&quc percipial, non sanctilicat nisi Deus.
6. Deiudc couiineuioras verba mea, quud dixerim,
Semper Chrntus det fidem, Christus sitrorigo chrisUani;
wi Uiristo radicem christianus infigut, Christus chri-
stiani sit caput (Lib. 2 contra hilteras PeUtiani, n. il).
Dixi piane, et dico : nec lu omnino respondere po-
tuisti. Vidcris cnim quasi ftoccubuisse tanto pouderi
verilalis , cum subjechUi, Boc et nos suademui, hoc
oolumus.
CAPUT VI. — Deinde rursus soppouis bomiuem
iu quo spem constituat accepturus: Sed qnwrimus,
inquis, perquem hoc meUus fiat? Et quia sine ministro
nec nos diciinus posse homii.eni baptizari, quxris a
mc, titrumne metius mjustussil mjnister, an justus?
Uhi rcspondco, ad boc esse melius, ut justus miuister
sit, quod infinnitas hoiniuis, cui siue exemplo labo-
riosum e&t et dilficile quod imperal Deus, imilalione
boni uiiuistri ad vitam bonam facilius erigatur. Uude
dicil apostohis Pauius, Imitatores mei eslote, sicut et
ego Christi (I Cor. I V , 16). Ad bomiueui vero baplizau-
dum et sanctiftcandum, si lanlo est melius quod
a« cipilur, quanto est melior per quem tradilur; lania
e»l in accipienlibus Baptismorum varielas, quauta in
ministris diversitas meriloruni. Si cnitii, quod sine
controversia credilur, meiior erat Paulus quam
Apollo, mcliorem BaptUmuin dcdit, sccundiim islam
vcstiani vanam perversamqtie sentcutiaiu : et si me-
lturem Bapiismum dedit, profccio eis quos a se non
b iptizatos gratuiatur (Id. l , U ) , iuvidit. Porro, si
inter bonos ministros cum sit alius alio inelior, noti
eat mclior Baplisinus qui pcr inclioien» dalur, iiulio
inodo est maius, qui cliaro per mahiin dalur, quando
idem Baplismus datur. Et ideo perministros disparea
Dei iiiuiius sqtiale est, quia noti illoriiin, sed ejus cst.
CAPUT VII. — N o n ergo, sicul inauiu r hneberis,
nihii inter fidelem pertidumque disceuiimus : sed
diseernimus humaiia merila, non Sucraiueiiia divina;
qiia* tu quo(|ue vi vcritatis adduclus ct bacrelicx in-
tenlionis oblitus , nobts et vobis non alia,. sed una
eadeuique esse dixisti.
7. Quomodo dicis : lloc et nos suudemus et volumus,
ui semper del Christus fidem, Christus sit origo chri-
stiani; in Chrislo radicem christianus infigalf Chrislus
christiani sit capul: cuiii dcfeiutas lilteras Petiliani,
ubi apcrtissime cum baptizantis merilum commcu-
daret, quantujnqiie ad danduiu Daptisiuum valeret
iiuuiana justitia, pro suscepta causa cdnaretur osleu-
dere, Conscientia, inquil, sancfe dantis attendilur, quat
ubluut accipienlis. Nam qui fidem sciens a perfido suin-
pseril, non fidem percipit, sed reaium (Lxb. I contra Litt.
Peliliani, nn. 2,5)? E l tatiquam ei diceretur, Unde
l.ocprobasfscculus adjunxit, Qmms enim res origine et
*adice consislit; el si caput non habeat aliquid , mhil
est {Ibid., n. 5). Quid, obsecro, quia incidUti in de-
teu&ioucui temerarise falsitatis, nebulas manifeslis
rvbus uuV.irts ofTundere? Aperte dicit homo, origi-
uciu, radicem, capotque hominis regenerandi per
i).iptibmum nou essc possc, nisi cujus imuistcrio
500
sit origa et rudix caputque christiani; sed qucerimus
per quem hoc melius fiat. Iloc aliud est quod dicis,
aliud quod dixil Peliiianus : boc quod d k « etiamsi
verutn sil, noti lioc est quod Uie dixiU
CAPUT VIII. —- 8. 1'roiude si boe et tu vis, ut
Christus sit origo ct radix ct capul christiani; Peli-
iiano resi*te, non m i h i : quoniam neque qui plantat
est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat
Deus (I Cor. \u, 7). Quod cgo ex Apostolo cum iti
meis litieris posutssein, ita tu respondere voluisti „
ul dicercs : Dei quidem dare est mcrementwn; sed sicu*
qui piantat et rigat, non nisi cotonus fideUs et diligens
quxeritur, s c etiam in sacrantenlo Bapdsmatis
:
nenuisi
fidelis ei jusiisshnus operarius adhibelur. Quasi vcro
qtiod infideJis colonus plaulaverit, propter ejus infidc-
lilaletti iron germinct vis seminis, et fccunditas lerrjo
coelique temperies hanc efficaciam divhiitus non
acccperint, ut ad propagandos frucltis platttatorem
vel rigalorcm operarium tantummodo exspecient,
qua mente operetur, qua laboret intentioue non
curent, utrum dominum agri fideiiter diljgat, an sua
nou illius Iucra conquirat. Adjungis etiam teslimo^
uiuin prophcticum, dicens : Dabo vobis pastores secun-
dum cor meum, et pascent vos, pascentes cum discipiina
(Jerem. m , 15). Scio, completum cst: laies Apostoli
fucrunt, tales etiam nuuc, etsi pro Ecclesix laiiludine
pcrpauci, non lameu dcsunl. Scd quid ctiaui pcr
Ezechielem prophetam dicatur adversus pasiorea
malos, debuisti quarere, legere, cogiure. Ibi eniia
dicit, Ego pascam, non pastores (Ezcch. xxxiv, 13)».
CAPUT IX. — 9. Proinde.et per pastorcs houos et
pablores niatos ctiin verbum suutn Sacraiueulunique
dispensat, ipse pascil; quia de se ipso ait, Ut sit unus
grex et unus pastor (Joan. x , 16). Bouum est cniiii
confiderein Dominum, quam confidere in honnnem(PsaL
cxvn, 8) ; e l , MaUdiclus omnis qui spem suam ponii
in homine (Jerem. xvu, 5). Quoda me in illa epistola
commcmoratum, sic le intelligere ostendis, ut idco
magis te dicas justum, el ftdelem, per queni hoc S a -
crameutum celehrettir, iinjuirere, quia spem et fidu-
ciam Dei, non hominis habes; Dei esse autem fidctn,
utque justitiam; quam semper in ministris ejus allendis.
Uoc vertim dicis, quia bonorum omuium nihil habe-
inus quod non accipinius (l Cor. iv, 7); el ideo Cdca
el justiiia nobis a Dco csl. Scd cum dicis hanc tibi
I)euui dare non posse, nisi habeat eam homo pcr
qncm baptizaris; spcm profecto in honiinc ponis, qu^
uiruui sit justilise particeps, nescis; ct si non est,
ttihc famam ejus attcndis, et cum famam bonam
de ntalo latento repcreris, ad sahciiftcationem tibi
sulficere credis. Obsecro te, si fiduc ;am Dei. nou
homiuis liahes, et idoo magis tit juslus et lonus et
fidelis bil pcr quem hoc Sacramentum celebrstur iu^
quiris, quia Dei est fides atque justilia; iiumquhi Dei
est etiam falsUas faiUaa, qtiam si habcal bonam uiitii-
sler malus, hanc libi dicis in lua saiictificaiione' suf-
ficere? Jam uiallem in hominem conftdercs, uud^
1
Nouuulit M S S . , in tuam sanctificatuvtem.
*0t LIBER 1 .ItTIDS.
ki ichemcntissime prohibebam, qoam in fama* ipsius
frlsilatcm. Ilomo enim qualiscumque sit, quanlum ad
id quod liomo esl nttinet, Dci creatura est: nulla
vcio faUilas Dei creatura est. Porro, si maledklus est
qui spem suam ponit in homine t quonlo magis qul
spem suam ponit in falsitale opinionis humanas, ul
*m illud aliud incidal quod scriplum est, Qui fidit in
ft.lsis, hic pascii ventos (Prov, x , b): id est fit csca
spirilihus malis?
CAPUT X . — 10. S i datum, inquis, a quocumque
st quomodocumque Baptisma rescindi non debet, cur,
post Joannem Apostoli baptizaverunt? Quanto vehe-
itieiilius ita proponilur : Si post Joannem Aposfbli
baplizaverunt, cur non etiam post qucmlibel sanctum
bnptizat vel mclior vel aequalis? ut vel hinc iulelligerc
cogaris, ad istam qusesiioncm non pertinerc bapti-
smum Joannis? El Judais, inqnis, a Moyse baplizatis
Pelrus dixit, i Panitcmini, el baptizetur unusquisque
testrum in nomine Jesu Christi i (Act. n , 58). Si pro-
ptcrea jam baptizati erant Judxi, quia Moyses per
mare Hubrum ante tam longum lcmpus pnrcutes
corum baplizaverat (Exod. xiv, 2£); qui de Cliristia-
nis baptizalis nascuiittir, sine cnusn hodic bapiizan-
ttir : el lamcn dicis ista, ct scribis ista; audiris ct
Icgei i s , ct putaris respondere litteris nostris: quasi
hoc sit respondere poluisse, quod est taccre noluissc.
CAPUT XI. — I I . Nec illod , qnod pratereundum
putasti, refcllisti principio hujus epislohe, sicut tibi
videris, quod a mc diclum cst : Si errabanl Wi qui
oolebant esse Pauli, quce tandem spes eorum est
tolunl esse Donati (Lib. i contra Litteras Petiliani,
B)?Quisenim non videat hinc esse istani divisionem
faciam , hinc hodieque iu hnc pcste pcrsistere, dum
in hominis justitia spes ponitur, ut lunc sit accepla-
bilis Baplismus C h r i s l i , si nb homine justo quisque
ttngalur? Contra qnem errorcm, ndvcrsus cos qoi
jam schfcmata propter diversa mcrita hominum facere
eeeperanl, clamat ipsc Patilus, Gratias ago Dco, quia
neminem vestrum baptizavi, ne quis dicat quod in
nomine meo baptizavi (I Cor. t, i i , 15): qnid atiud
insnunns, nisi Baplisma Christi non esse nisi ejus in
cujus nominc datur, el ideo nou fieri mclius cum pcr
mcliorem daltir, nec dcterius per detcriorem ?
i 2 . Frusira ilnquc deinceps exsulias, et dicis,
Sequitur ut oinnia illa qurn a sanclo Petitiano (seu
juslibet sermo esl) scripta sunt, recte dicta concludam.
Ipsa enim verba quae velut recte dicta concludis, non
*c recte dicta cotrvincunl; quia nec. conscientia sancte
dantis altendilur, quceabtual accipientis, cum maculosa
dnnlis occulta csl. Ibi victus, cum vci ilati acquiescero
debuisses, ad falsain ejtts famam, lauquaiii ad decc-
plunt mcndacio infelicem judicem provocnsti: quia
nequc attcndilur conscientia, quando fama ejus atlcn-
ditur, et tam non potesl falsa ciijusqtiam fatna-qtnm
nec mala vita quisqitc mundari; et nemo fidem cliri-
slianain sumit ab homine, ncc perfido ucc fidcli, sed
ab illo dc quo scriptum cst, Fide mundans corda
oorum (Act. xv, 9). Qui si per fidclcm audit quid
crcdcndum sit, ctuu qnidetu imiialur, non lamcu ab
$02
co justificatur. Naur si miiiister justiftcat imphim ,
coiiscqucns esl ut oiram iu minislrum rectc credntur:
apostolica quippc ciara et certa senteutia est, Crcdenti
in eum qui justifical impium, deputatur fidts ejus ud
justitkm (llom. iv, 5). Proindc, si minister noii audet
dicere, Crede in mc; non audeatdicetc, Justificaris a
me.
13. Jam veroqiiod sequitur, Omnis res origbte et
radice consistit; et si caput non hubeat aliquid, nihil
esl:s\ origo et radix et caput baptizati, baptizans
miuister est, Chrislus non est; si Christus cst, illo
non est. Dcnique cutn niinistcr occultus est malus,
qiueorigo, quaj radix, quod caput est baptizati? an.
falsa ejtts fama? Iloc quidem Cresconius dicil, sed
veritas tontradicil. Ergo si tune origo ct rndix e i
1
capul Christus cst; ipse est etiam quando ministcr
est bontis, ne, qnod absurdissimiim esi, melior sit
conditio baptizali per occultum malum, qttamht
Christus cst caput, quam bnptizati per maiiifestuui
bonuin, si tttnc minister est capttt. iloc et do bono>
semino dixcrim. Scquitnr eniut, Nec quidquam bcne
regenerat, nisi bono semine regeneretur.
14. Quae vero seqituiitur ex epistobi Petiliani aba
te posita, ubi ait (Lib. i contra LMleras Peliliaui, nn.
8, 9), Qnm cumita sint, fratres, quee potest esse perver-
sitas, ut qui suis eriminibus reus est, atium fuciat inno-
cenlem, cum scriptutn sit, c Arbor bona bonos fructus^
facit; ei arbor mala malos fructus facit? Nnmquidcot-
ligunl de spinis uvas » (Malth. vu, 17,16)? el iterum,
qui t Onmis homo bonus de thesauro cordis sni producii
n. bona; et malus honto de thesauro cerdis sui profert
mala » (Id. xu, 35): salis apertcqne convincuut, Pc-
tiliantim hxc omitia nou retulissc nisi ad h o m h i C N i
pcr quem Baptismus ministratur, ut ipse iuteiligntur,
si mnoeens est, faccrc innoccntem quem bnptizat;
ipse sil bona arbor, cujus fructus sit qui baptizatur;
ipse bonus homo, dc cujus cordis thesatiro procodit
sanctificatio baptiznti. Ac per hoc cum iste occullus
est mnlus, dic mihi, a quo fit iiie innocens* dic mihi,
< ujus erit arboris Iruclus ? dic mihi, de cujus cordis
Ihesanro sanctificabilur bapizalus? Aut si lune eue-
clorcm innoeentiic suac, tunc arborem dc qua friiclns
bonus nnscattir, non hominem ministruni Baptismi
mereiur hahcre, sed Christum ; Jeiitius incidU in ini-
«i-
ni>lrum latcnicm nalum, quam si incidisset in ma-
nifcstum bonum. Quod si ab*urdi*siine atque insanis-
sime dicitur, Christi fructus cst qui ejus Baplistno
sauctificattir, eujuslihet m i i H s t r i opere baptizetur.
Nisi fortc ad consiiium luum recursurtia est, qunndo
incurreril iu ministri censcicniiam maculosam el oc-
cultaiii, ttt ci de qun nascatur arborem oslendas, falso
bonnm mali hoininis faiuani: cujus radiccm si qu.Tshy
ris, iuvenics Enllcntis a luttam; de qua si potcst nasc?
frucius bonus, qttod ahsil, inentilus est Christtis, qih
dixit, Non potest arbor mala ftuctus bonos facere (ld.
t L o v . : Ergo ct tvnc origo etc. Postea cum aliis editiotii-
}
btis A m . ct l r . : ip-eert r w m quando minLter est bonns.
F.t pauloposiuabcm, liluik minuter csi caput. casti^acui*
c^iuauuiCJii-t^.
503 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM,
vu, 18;. Sed qma verum dixit Christus, liabeat bomo
bontis tnnquam bona arbor bonum fruclum, optts bo-
iiuui; sicut homo raalus tanquam mala arbor malum
fruclum, opus maium : qui autem baplizatur, non de
ctijusqtiam hominis, sed dc spiritu Cbristi nascalur,
si vult esse fruclus qui vcnto non corrumpalur, et
arbor qu;c non eradicclur. Qua> cum ita sint, cura tu
dixcris, Ergo tequitur ut omuia quce a sanclo. PelUiano
( seu cujnslibet sermo est) scripta sunt, recte dicta con-
cludam : pulo quia ego polius i i h ojnnia non recie
dicla concludo.
CAPUT XII. — 15. Jam nunc vidcamus quod
deinde in cpistola lua contexuisti, quotuodo te Optali
causaro et Maximianislaruro, quinimo, ut abs te do-
ciior fiam, Maxhuianensium , vcslri docueruni. Et de
Optato qnidem, de quo niliil conscriplum valeo reci-
tnre, quodiibct sentias, facile ccdo. Unum iliud scio:
si vcra sunl qtuu dc illo.nt non dicam oslendebanlur,
certe laineit dicebauttir, ncc ipse crat bonus, nec fa-
maiii liabebat bonam; unde quicumque per cum ba-
ptizati sunt, ncc conscicutia cjus secuuduiu Pctiiia-
ntiin, ncc fama cjus sccunduin te, abJui polueruql: si
aiitcm fa!sa mala cjus, sicul sa?pe assolcl, invida
f.tma jactavit; vide qtiam recte non facile crcdamus,
qttod iiunquam nobis de traditoribus qtios accusatis
probare potuistis : qttia solet eliam de bonis mala
latna mcnliri. Si ergo non illorum innocentia, non
dcniquc, qttod vertini atque firmum est, Dei gratia ct
iion nostra conscicntia raluni uobis Uaptismuin fa-
1
cit, faciat salleui sententia Lun.
CAPUT XIII. —- tC. Tu cuiin cum dc Oplato lo-
qucicris dixisli, Ego quidem Oplatum nec abtolvo, nec
damno. Si lioc ego, imo non tanlum ego, sed omnis
Africana calholica Ecclcsia ; quanlo magis eliam
iraustuarina tam louge latcque duTtisa, de C;eciliano
vi ejus ordiunlorihus dicat, Ego ilios uec nbsoivo, nec
dauiiie? Parumitc pulas cssc iilisquos ii bnptizave-
runt, quorum ncmo unqitam C;ecilianum vidit, quod
do 0| lal«» sufficere credis cis quos itlc etiam suis ma-
liilius bn; lizavit? Au quia dcCxcilh.no parenliim ve-
stroru.u coiicilium recitatis, dc Optato autent nnlliim
rccilatur a nohis; ideo pulas nulli nostrttm licere di-
cere, Ego Ciecilianuui nec ahsolvo, ncc dauiiio : quod
lihi licuit dc Oplato? Scd facltmt est pro Caciliano
postciiiis jediciuiii transmarinum * (a\ vcslris apud
Constaiititium impcratorcm itt (ierel itislantibus. Aut
- i ccclcsiastica judicia, qu;e pritis facta fucrinl, jam
convelli uon possunt; quid dc Priiniano facluri estis,
\e-tro episeopo Carlbaginensi, contra qucm primo
eintuin, pltircs ulique qunm de Cxciiiano jtidicave-
itiut (b), eitpie uhrogato episcopntit Maxiiuianuin pro
illo con^lilueriuil? Noime Priiuianus postci iore judi-
t i > uitilur, quod pro illo fcicium esl in oppido lla-
H n M s s . , et nostra conscitntia; oiius&a negaote par«-
^uu'a.
1
A m . Er. et plures MJ>S., posterius judicium
y trunsinaru
nis testris.
(a) nomDa«ai vtdeli«:ct et A r e l a l e n s e .
(b) in cntKirs :s.>itauo conctlio. \idc Knarr. hi Psul. 3.2,
«L-i'U> 3, M . &
S. AUGUSTINI 501
gaiensi; secunduui quod jttdicium nou vult de sc du-
hilari, sed ab ouinibtis vobis sc cxlorqucl absolvi?
Unde ct nos sectindtim posterius de Circiliauo judt-
cium prorsus cum incuiiclaiiter ahsolvimus. SufficJt *
tamen ad causam, si hoc de illo dicamtis, quod lu de *
Optalo dixisti : Nos Ca.ciliaiium nec absolvimus, n< c
damnamus. Videriut illi, seu veslri, scu noslri, qucm-
adtnodum de illo judicaverinl; ipsi suarum senleutia-
runi rationem reddanl, ipsi portent scu mali scu boui
sui operis sarcinam: nobis de alienis faclis saltem dji-
bitarc pcrmillhe, nc cogamur in nobis ca Sacramcnta
damnare, de qtiihus non licet dubilare. Sed jain d i \ i t
senli de Oplato quod v i s : ncque enjm est uude cott-
vincamus eum, qui nou apud acta comniisit; quae la-
men ila commisit, ut inler Gildonis satcltitcs pracci-
puus haberettir, lcneretur, moreretur. Nutnqtiid etiam
de Feliciano et Prxlextalo sociis Maximiani, quos
trccenli et decem episcopi vestri ctim fceleris simiU-
tcr nomiitntim expressis, una eadcmqtie sentciiiia Ba-
gaitani concilii damnavcrunt, eosdemque non post
pnrvum temptis (u) ctun omnibus quos damnati baptf-
zaverunt, sicut fuerunt, episcopos suscepcrunt, qtiod-
iibct vobts garrire permittitur?
CAPUT XIV. — 17. Quocirca quxcumque in nos
sive itt nostros qtiasi parccndo et praterctindo dixJ-
sti *, sinc nominibus, siue testihus, sinc ullis omnino
documentis, partim culpando quae culpanda non stint,
partim qux ctilpanda sunt, non probando, stipervaca*
neum est velle purgare. Istos, istos iterum aitcude
Felicianum Mustitanum ct Pralextatum Assuritantun
aliquanto diligentius intttere, quorum totam causam
suo loco ita, si Dominus permiserit, explicabo (Infra,
toto lib. 4), ut eliam si niiuius hoslis veritatis csse
volucris, vcslrorum mendacium dcfcndcrc vcl negare
non possis : sed nunc interim secundum hoc mil;>
pacet agerc quod libi dixemnt; nondum disculio
quam vcrtiin dixerint, uondum ostendo quam mira
iinpudenliaj ca°cUale menlili sint. Certe cum de iis
quos Haximianistas appellavi, el damnatis testroruni
concilio et receplis, III epistola mea pericgeres, siciit
scribis, vultle permotus es: quippe cum adhuc (verbis
euim tuis utar) quod haberet verilasignorares. Deniqic
statim, sicut narras, ex vestris episcopis diUgentius in~
quisisli; atque ipsis docentibus, et decrettm conciui, et
sentcniiam in eos qui damnati sunt dictam, et ret totius
ordinem cognovisti. Et quia et me quid gesium sit
iguorarc crcdebas, quid verilas haberct borlatus ul
discerem, iia deinceps cuncta narrasti. Vidc quia in
hac catisa vcrba ipsa itia pono ex cpislola tua; suut
enim mibi pcrnccessaria,
CAPUT X V . — 18. Cfirn quam plurimot, inquis,
episcopos error tibi Maximiani tociare contenderet,
cuntracto a nottrit conciifo, in eot omnet qui in ejut
schitmaie perslilissent, proiata senlenlia est: quam t*
> F U i t i , ilixktis. Dtto uss., dixiui. r e f e r t u r ad (^e-
sttmium.
a
Apud F r . l.tigd. v e n . , purgnre i*tos. lierum atlenac.
Ii>v., purqarc. tstos Ucrum attende. M.
u.<) i n l i b r o d e c e s i i s c u i a E u i c r i t o ' cnnimn itene totnn>
r
uu%TCcssi*$e d^eit.
505 LtUrJR 1

anrrus. m
quoque te legisse testaris. Qucc cum sententia consensu
ratus se post temptts quamlibet parvum reddtt E c -
onmium fmnaretur, placuit tamen, inqtiis, decreto con- desix ?
cilii dilalionem temporis dari, intra quod si quis corrigi C A P U T X V I I . — 20. A r b i t r o r te, c h a r i s s i m e , m m
voluisset, innocens haberetur. Sic factum est, inquis, solum vcrba lua non considerasse c o n s c r i b c n d a , sed
ut non solum duo iili quos memoras (a), sed etiam multi nec legisse conscripla. Verumlamen quid faceres, cui
aiii purguli atque innocentcs se Ecclesiee reddidissent. necessitns in hoc opcrc ingerebalur in Maximinmim
Quorum ideo Daptisma rescindi non debuit, quia intra ac socios e j u s , non propriam d i c e r e , scd ab aliis d i -
iicm pratstilulum restituti, peremptoria sententia non ctam , quomodo 1
posses, defcnsare senteniiam ?
tenerentur; nec, cum baptizarent, fuerunt ab Ecclesia Nam et si tu non ulereris his v c r b i s , idcm ipsum d c -
separatiy quippe nccdum transacti temporis sicfinita c r c l u m concilii Bngaiensis r c c i t n r e m , ubi scriplum
tueta disjuncti. Hi aulem qui eliam post prcedictum est : Eos autem quos sacrilegi surculi non pollucre
dicni cum Maximiano pertinaciter persliterunt, sententia plantaria, hoc est, qui a Maximiani capite proprias
damuationis retenti, simul el Daptisma et Ecclesiam manus verecundo /idei pudore retraxerunt, ad malrem
perdiderunl (b). II;cc vcrba lua cerle, m i C r c s c o n i , Ecclesiam redire permisimus.
cognoscis ex epislohc l u » contcxlionc expressa. C A P U T X V H l . — 2 1 . Proinde, ct si talia ttta verba
C A P U T X V I . — 1 9 . Proinde quccro abs le, S i n o n - non r e p e r i r c m , hic c c r l e d i c c r c m , hic pro veriiate
dmi fucr.int ab E c c l c s i a s c p a r a t i , quomodo in eos clamarcm , Quomodo nd matrem Ecclesiam redirc
omnes qui in Maximiani schismate perslitissent, prolala p e r m i i t u n l u r , qtii ab Ecclesia mnlrc non rcccsserunt?
smtentia csl, quce cum consensu omniutn firmaretur, Aul si r c c c s s c r u n t , qno j u r c , autequam redii e n t ,
pfacuit tamen dccreto concilii dilationcm temporis dari, hnplizarc potucrtint ; nisi quin in causa resarcicndi
intrn qnod si quis corrigi voluissct, innocens haberetur? hujus scbismnlis o b l i l i cslis p r o p r i x v a n i l a t i s , q a
Qcribus verbis ostendis, eorutn qui i n Maximiani schi- post cpiscopos nb ipsis Apostolorum scdibus iiicon-
smatc perslilisscnt, si quis inlra dilationem (emporis cussam scriem usquc in IKTC tempora p c r d u c e n l e s ,
corrigi voluisset, innoccns habcrclur. C o r i i g c r c l u r non unum hominem , non tmam d o m u m , non iuinm
eigo, si qtiis c o r i i g i volttisscl, ab illo scbismato i n c i v i i a t c m , non unam g c n t e m , sed orbcm i c r r a r u m
quo cum Mnximiano perslilcrat : proinde antequnm bnpiizaiidum essc ccnselis? a u l ccrtc quia hitjus faclt
corrigerelur, in schismate c r n t , in qtto perstiterat; h o r r o r sempcr cliam facieulium corda couctissit, tot
quamvis i n co, quia intra placttum tempus corrcclus populis ad vcstram communioncm a M a x i m i a n i c o m -
est, non pcrtinaciler perstilisset. N a m e l p o s l e r i o r i - niunionc r c d c u n t i b u s , lam mullos qiiidcin l i b u i l r e -
hus verbis paulo post i l a dislinguis : Hi aulem qui p a r a r c , scd pttduit lam muilos rcbapiizarc : quod ta-
eliam post prmlittum diem cum 3Iaximiano perlinaciter m c n , quibuslibcl delestanlibus ct c x h o r r c n i i b u s , pro-
perstiterunl, sentenua damnalionis retenti simul et Ba-
r p l e r saluicm hominum facereiis, qux qiiauto p l u -
ptisma et Ecclesiam perdidcrunt: dicens u t i q u e , per- r i u m f u c r a l , tnnlo minus utiquc conlcmiicnda e r n t ,
tinaciler perstiterunt, ostendis ctiam iilos qui c o r r c c l i si hoc unquam contuitu v c r i l n l i s , ct non prxjndicio
snnt p e r s t i l i s s e , scd non pcrlinaciter. l n qtios s i m u l facerctis erroris. Vides cerle in hoc Maximianensium
omnes prolnta c s l illa seutentia *, qua consensu o m - ad veslram communioncm rcditu p a l e f a c l u m , vera
nium cminTiuata, plnctiisse tamcn dicis dccrcto c o n - esse quse de Baptismo dicunlur a nobis. Nam si iilius
cilii dilalionem illam temporis d a r i . Quomodo igilur c s l in hominibiis intcllectus, vel diccndi aliquid vel
ia Ecclcsia c m n t , qui antcqunm corrigercntur, i n a u d i c n d i , qui antequam r c d c a l ad Ecclcsiam bapti-
sehismate c u m Maxitniano perstabant? Quod si in z a t , profecto exlra E c c l c s i a m b a p l i z a t : e l tnmen r c -
Ecclesia non e r a n l , quin in schismate erant, quomodo scindendus Daplismus non cst, sictit ncc in i l l i s r c s c i s -
baptizabanl ? Deindc, quomodo faclum est, sicut d i - sus a vobis est. Qno non inttlaio , nec in suo , nnc in
cis, ut uon solum illi quos memornvi, sed etiam niulti cujtisqiiam a l l c r i u s , scd in Palris et F i l i i e l Spirltus
alii purgali atque innoccnles sc E c c l c s t x r c d d i d i s - sancli nomine quistpte bapiizat. D c i n d e , p n c l e r B a -
scnl, si ab Ecclesia non erant sepnrati ? C u i se r e d d i - p l i s m i sacranicnltim , quod vel ad poenam p e r v c r s i ,
derunt, unde n:m rcccsscrunt ? A u l si reccssentnt, v c l ad saititcm recii sive corrccti inlegrum peiseve-
dic, qu.xso, anleqtiam sc E c c l e s i x rcddidissent, quo r a l , de i j s n correctorum expinlione vel mundalionc
jure haptizaverunl? Quorum ideo % inquis, Baptisma volo nliquid diccre. Mciiiiuisli c n i m qu:e adversus nos
resciudi non debuit, quia intra diem prceslitulum resti- d i x c r i s , quod veiiicutcs ad nos a vobis ex h;erclico-
\uti, peremptoria sententia non tenerenlur. Bestituli, rtim sacrilcgo c r r o r e , sine ul!a cxpiationc suscepios
juo? E v i g i l a , obsecro, dic nobis, quo restituti? P r o - Iinbcamus. T u nobis dic tnodo , dc schismate M a x i -
fccio dicturus es, l n E c c l c s i a m , ctti se illos reddidisse miani rcdciiiiles nd v o s , cum in snis ctiam suscipe-
dixisti. Qtiisqunmnc rcstitiiitur in E c c l e s i a m , qui non renttir houorihtis ; qna U u d e m , qtiaiso, expintione
fuerit ah Ecelesia separntus? Quisquamne ab E c - niuudnli s u n l ? III illo tnnto seelcre pnrticipato, non
.rlesta non sopnrattts qtinmhhel paucos dies persislit c r a n l tnm nefaria socielate tnnculali ?
iii .sciiistuate? Quisquamnc ah Ecclesia non sepa-
CAPUT XIX. — 22. Atietulc qoitl hisonet, qitid
1
s i c Mss. I d i l i ttiiiem, in quos siniul ab omnibus protata, increpet, qu.d iu ilb» pr:ecl.iro coucilio falealtir v e r i -

(a) fwte\tatuset Fehcia .us.

Ify {\v m.ia l i ! \ i n . 5a,
x
K
1
f d i t i , quoquo modo. Manuscri|-ti vero quomoda.
507 CONTRA CKESCONIUM DONATISTAM, S. AUGUSTINf
dicum os illud episeoporum tuorum. Maxinuanum,
inqjit fidei amutum , veritatis adutterum , Ecclesim
f nusve notum atque vulgatum. Illa sententia est, quai
natris inimicum , Dalhm, CJtore, et Abiron ministrum,
de pacis gremio senlentim fulmen excussit : el quod
adhuc eum dehiscens terra non sorbuil (Num. xvi),od
vtajus suvplicinm superis reservavit. Raptus enim pce-
nam suam compendio lucraverat funeris : usuras nunc
graviores cotligit [enoris, cum morluus interesl vivts.
Itanc tandcm in hujus schismalc, sicnt ipse dixisti ,
persisteutcs, aiilei|uaiu iutra tempus dilationis, sicut
tu iietii dixisli, se veslr.c Ecclesia» reddidissem, nul-
lam vcl parvam de htijus s c ietate iraxcraut macu-
lam? Seil audi deiudc ipiid s-qualur; audi, inquam,
dietator vel dietor illius senleiitie qtiid cotineelaL
Nec hunc sotum, inquit, sceltris sui mors jusla conde-
mnnt : trtthit etinm ad consoriium crimutis pturimos
catena sncritegii. de qiibnsscriptmn rs/,« Venenum atpi-
dum sub labiis eorum ; quorum os matedictione et ama-
ritudine ptenum est, vetoces pedes eornm ad effnnden-
dum snngicnem : contritio et infclicitas in vits eorum. et
vium pncisnon cognoverunt > (Psat. x n i , 3 , A). Nolle*
mus quidem tanquam e proprii corporis jnnctura prm-
cidi, sed quouiam tabescenlis vulneris putredo pestifera
ptus hnbet in abscissione solaminis, quam in remissione
medicaminis, inveuta est causa satubrior ne pcr cuncla
meinbrn pestitens irrepat virus ut compendtoso dolore
nutum decidat vulnns. Famosi ergo criminis reos Yiclo-*
riunum Ca>chubianensrm Murtiannm Sullectinum, Beia-
f
num Bnhnensem , Salvium Ausufensem, Theodorum
Usnlensem, Donatnm Snbratensem, Miggenetn Elefanta*
rienscm, Prcelexlalnm Assuritanum, Salvinm Membre-
sitanum , Valerium Metzitanum , Felicianutn Muslita-
num , et Martialem Pertusensem , qui funesto opere per-
ditionis vas sordidum collecta fmculentia glutinarunt;
scd ct clericos aliquaudo Ecctesim Cttrthaginis, qui dum
fucinori intersunt, illicito incestui lenocinium prmbue-
runl, Dei prmsidsntis arbitrio universatis concitii ore
vetidico damnatos esse cognoscile (a). Qu:c graviora
in illos dicere poiuislis? Qicc graviora in nos
ipsos diccrc soleiis? Sed ab hoc, inquis, lam
magno malo intra dilationis lempus correcti snnl. V i -
dcro utrutii correcli sint: <|uia revera correeti essent,
si ad veram Ecclesiam rcmcasseut. Sed si vestra vcra
cst, qiioniodo expiati siul a tam immani scelere, d i -
cite. Si euini uon sttut cxpiali, ouiiies vos estis sc-
cundum veslram senlcntiam eorum scelcre maculati:
si aulem expiati snnt, solo ipso rcdilu , propter clia-
ritatem qua» coopcrit multitudinem poccatorum , ex-
piari poluisse cnnccdilis; et nos dc vesiris cum cor-
recti ad uos veniunt, inauihus calumniis aceusalis .
nisi forte, jnm qoidem , sicut concilii verha indicant,
1
et schismalis sacrilcgium perpctraverant, sed nnte
dicin concessac dilaliouis eodein sncrilegio nondtitn
fucmni inquinati, et idco non puiaii sunt cxpiandi.
CAPUT X X . — 23. IIoc si i i a est, qui3 vos non
audiat, qtti tam mirahilcm potcslatcm in homiucs a c -
cepistis ? Pcccant qtiando volunt , cl iiiquiuaulur
* sic vss. Editi, qmdam.
<a) vidc hifra, lio. dc Gcstis cum Fmcrito Doualisla, nn.
10, 11.
quando vttltis. Non ohscurum aliquid rtcitamus, m i -
tantae facundiie merito in manibusomnium, in onntium
ore versalur, qui legendorum lalitun studiosi sunt :
de qtia nunc saltem ccrnis quam verc dixeiim , quod
non eam deberent primo gaudcre disertam, ue postra
plangerenl diffamatam (Lib. 1 contra Litteras Petitiam\
n.il). Attende quid habent, audi qtiid persuvpit.
CAPUT X X I . — 24. Maximianum, iuquit, fidti
eemulnm, verilatis adutterum, Ecclesim matris inimi-
cum, Dathce, Chore et Abiron uiinistrum, dc pacis
gremio senlcntics fulmcn excuuit. Cum hoc igiittr si
quis Sacrniiieutum allnris uuo die sciens cominuni-
casset, secundum jncLmtissiinam illam scvcritateiu
vcsiram, non de tanto malo sic polluerclur, ut par
ejus Gcret? Quid crgo fucrtint, vel quid ex illo facli
suul, qui non solum ad aiuiria cum eo accessemiit,
verum etiam ipsi eum ordinatum episcoptim coutra
Primiauum vestrum erectis nltnrihus ndmoverunt?
Sed quid ego tc de isiis inierrogem ? Ipsa sentcutia
loipialur, cujus verha sic ftilgcnt, ut si cam vnlueritia-
ahseoitdere , qunrumlibet latelirarum lcncliras suo
nimio splendore perrumpnl. Vidcniuus in socios Ma-
xipiinui, quanto sonitu damnalionis insurgat.
€ A P U T X X I ! . — 25. Nec sotum hunc inquit, see-
f
l&is sui ntors justa condemnat : trahit etiam ad consor-
tium criminis pturimos catena sacritegii, de quibus uri*
plum es/, i Venenutn aspidum sub tabiis eorum; quorum
os maledictione el amaritiidine ptenntu est. veloces pedes
eorum ad effundendum sanguinem : contritio et iufcli-
ciias in viis eorum, et viam pacis non cognoveruut. >
Dcinde paulo post, cum omnes ordiuatoies Mauiniaui
nominalitn ciiumcrasset, iuler quos etiam isli de
qitibus ago, Felicianus et Pr.elexbiltts legunlur, qnid
fccerint, ut tanta in cos digue diecnda esseut, ita
suhjungit: Qui funesto % inquit, opere perditionis oas
sordidum cotlecla fceculcntia glutinarunt: sic inlelligi
volens, qtioil ipsi adftierinl, ipsi Maximiatiiini ini|>o-
sitis manihtis ordinaverint. Addens etiam de Cartba-
ginis clericis : Scd et clericos, iuquit, Carthaginis
Ecclesicc, qui dum facinori iniersunt, itlicito incestm
lenocinium prcehuerunt.
CAPUT XXIII. — 26. Rogo te, Cresconi, numquid
ullis meis verbis hoc crimen exnggero ? Qnod si vo-
luissem, fortnsse mihi, etsi non talia, tameii qualiter-
cumquc sufficientia 11011 defuissent. Quxro igitur aba
t c , anlequam isti duo, de qitibus inierim ago, ad
veslr.e coinmunionis concordiam reiueassent, in illa
calena sacrilegii constiltili, suh quoruin lahiis crat
vcnenum aspidum, cum ore pleuo maledictione ct
amnritudinc, cuin pedibtis velocibus ad cfftindcndum
sanguinem, quomodo haptizartint? Nuinquid in his
erat conscicniia sancte danlium, qu.e ablueret acci-
pieittium ? Numquid cos salicm fama boua vcl fal-
sissima comtncitdabat, quoc tihi in illis angustiis noo
qna evaderes, scd qua le praccipifctres, exilura prx«
buit, cutu cos tam insigne concilium clamct famosi
criminis reos f Uedcuntes deinde, sicut falsa narraii-
tibus vcstris episcopis credidisti, nnte dllationis dicuH
$09 LIBER 1 RTIUS.
a.uomodo suscipiuntur in honoribus suis, cum eis
quos extra Ecelesiam cum Maximiano, constttuti i n
eatena sacrilegi schismatis baptiznveranl ? Unde a 1
eacriiegio tanto expiantur ? A catena illa unde sol-
v u n t n r ? Labia eorum, os eorum a veneno aspidum *,
9 matedictione et amaritudine unde mundalnr? Unde
pedes ab elTusione spirittialis sanguinis abluuntur,
quo velociter cucttrrerunt ? Uudc innnus a funcsto
opere «pcrdttioitis emacutanttir ? Uude ab illieito i n *
cestu. n o n menibra corporis, sed anitiia? purgatur *
aflcctiis ?
CAPUT X X I V . — 27. Nempe istnm cnusam ut de-
fcndntis, vdiiis uolitis, ad patrociuium verttalis ve*
aire cogcmini, qu;e dicit Bnptismtim Christi, n o n
solutn p e r occtiltos, sed etiam pcr manifcstos malos;
nec soliim a couversis, verum eliam a perversis da-
tum, hnhere incoucussam sui roboris firmitatem ;
et c i s posse quidem inesse, sed nisi correclis n o n
p >sse prodessc; c o r r c c l o s autem eti.mi fraternis
oralionihiis expiari, per charitatem coopcrieutem
l i i u l t i t i i d i i i e i i i peccatoruin. Ecce atitcquam ostcudam
q u a t i i inipudeiiter tibi vestri episcopi de Maxiinia-
uensifiiii susceptioue mentiti s i i n l , secunditm ipsum
nieiidaeiuin coruin et narrntionem tuam , qttnm tota
causa vcslra stihversa sit p u l o quod IIOII jnm q u a c -
rcrc deheas, sed ngnoscere, nec parare conlradiclio-
nem, s c d correctionem poiius cogilnre. Vides enim
u i i i i c saltem, quam vernciter a me illa dicta sint,
quihus fruslra mendaoiter respondere conalus es "
quaut rccle dixerim, Si pro unilaic partis Donati in
nefario schismatc baptizatos nemo rebnplizal, cur non
pro unkate Chrisli vera et plenaria lex iliius havre-
dilatis agnoscitur (Lib. i contra Lilteras Petiliani,
n. i 4 ) ? C t u n ipsc fatcnris, eos q u i in Maximiani
schisiuaie pcrstitissent meruisse scntenliam, qua
uon tcnereiiliir si iulra dient dilatiouis se Ecclesiae
rcddidisscnt. Uude const.it, anlequam se reddi-
disscnt c o s in schismate in q u o perstiterant bapti-
v
xasse, ctitn q i i i h u s in veslram communionem recepti
siint. Vidcs qtiemndmodum morlui bnptizaveriut :
quia de i l l i s q u i in Mnxtmiani schismate perslilisscnt,
S i i t c q i i n m nd v o s redirent, dictum erat sentenlia con-
cilii Bagaiensis, Mgyptioruni adtnodutn exemplo per-
euntium funeribus plma sunt litlora.
CAPUT X X V . — 28. Quod vero dixi : Quando
opud eos decernenda recitata est, ore tatissimo accla-
wivtrunt; nnnc autem cum a nobis recitata fuertt,
pbimitescunt (Ibid., n. I I ) : qtiibus poeuis * ecce jnm
i n t i l i o iiuliusohmittescereut,qttamcum talin loqutin-
tur, imphcareutur. Vidcs quam verum sit quod a
ine dictum e s l , Jam landem senlire deberent, quanta
sint pro pace tolerunda, et pro pace Chrisli redire ad
Ecctesiam, qum non damnavil incognita, ti pro pace
1
Plurcs Mss., tn catena sacrilegii schismatici baptiza-
vertmt.
1
editi, os eorum venenum aspidum. At Mss., os eorum a
veneno aspidnm.
Sic viss. rditi v e r o , pnrqantur.
'Michacrtnus c o d e x , qutd pejus? CsRtm Mss , qttibus
fejus: ac | atilo i ost i i d e m c o d i c e s c u n i e d i t i o n e A i n . fertiut,
mn tflipt (ottrerentur ynplicnretUur; ouiis&o, quam.
sio
Donati placuit revocare damnata ( Lib. i contru
Lilteras Petiliani, n. 14). Mullo mngis enim hoo
secunduni tuam narrattonem veruin est, qui clixi -
sli etiam illos dilatione concessa revocatos, de
quibtts nomiiialim expressis ptin diclum fuerai, Dei
prmsidentis arbitrio universalis concilii ore veridico
damnatos esse cognoscite. Cum cnim post haee verha
illa est dilatio coiistiluta , qnomodo nou placuit
revocare dnmnaia ? aut quomodo nobis tauto post
naiis, vel ipsi eliain cbristin^o orbi terrnrum inco-
gnila cssc non possinl, que prohari ion potiierunt
de C;eeiliano, in eo quod postca fnctuni est jmlicio
transmarino ; quando ea quae de Maxiinian- tisibus
gcsta sunt, et in Afrira, el lemporibus nostris, lu
cum sis Afer, sicut dicis, post tcrt atiuos adhttc tisqtie
non noveras ? sirul autetii nos doccre poterimus,
ndliuc usqtic non nosti, quia cpiscopis vestris mcn-
tientibus credidisti.
C A I U T X X V I . — 29. Quod atitcm me de traditione
in vestros majores, dicis, quasi per anticattgorittm,
quod a nostris majoribus factum est, retoruuere votuisse,
ctilpans quod boe feceritu, quasi in schola de cttusm
generibus vet qumstionibus ugeretur, non in Ecclesia
veritas quareretur: numqiiid hoc Eli:c prnphele d i -
ceres, qui cum sibi a rege iniqtiissimo esset objo-
ctum, qood ipse evcrteret Israel; respoudil, t'go
non cverto sed evertis tu et domus patris tui (III
% Reg.
xvin, 18)? Quid enim ad nos pcitinet h >c relort;e
ohjectionis genus, quo iiomiiie a Gr;ecis apjicllalur
inarte rhetorica, ctim boc imeniainus iu ntictorilnle
prophelica? Cum ergo quisque dicit, Nou ego feci,
sed tu lecisli : vertim dicere opu* est, non diccre
metuendum cst. Et lu quomodo ostendns nou fecisso
mnjores veslros, quod suis coiifessioiiihus leelis
fecisse monslranlnr, dehcs si quid valos vigilanlis-
simo cogitarc, non verbo gr.vco imperiios ne nos
audiant deterrerc. E l majores quidem nostros fuisse
tradiiores non doctiisti: ncque enim quia dixisli csse
muitas Iillcras quibtts hoc possil ostendi, ideo jam
ostendissc putnndiis es. Dc veslris autem mnjorihtia
exslal Secnndi Tigisitnni conciliuin, cuin paiicissinijs
quidein factiun apud Cirtam post perscciilionem co-
dicum tradcndortim, itt illic in locum defuticli ordi-
narctur episcopus.
CAPUT XXVII. — 30. Ibi quas gesla sint accipc :
nam quae necessaria fuerunt, infra scribere curavi,
Diocletiano octics, et Maximiano septies consutibus,
qnarto uonas martii, Cirtm (a), cum Secnndus episco-
pus Tigisitanus pritncc cathedrcc consedisset in domo
Vrbani Donali (b), idcm dixit ; Probemus nos primo,
(a) Gesta ba^Ciriensisconcilii in exemj lari <niod rartha-
giuensis Collalionistetn} ore dili^entius iusj ecluin fitit, con-
siKiiata erant, anno « | osl cousulalum nkicloliani novit^ (t
•< \:aximiaui octies, tertio nonas martias;» id est, auiio
f hrisli 30T>, ut teslatur Augtistiiius iulra, in Ureviculo Colla-
tiouis, die 3, nuin. 32. Apud 0| taiuui, lib. i conu-a ranuc-
uianutn ideni cirteusis consessus nolalttr babitus « |ost
« persecuiionem, die nt iduum mataruin. » tbi | ersecnu
in;m, non Uaxenlii, uli Albaspinacus voluil, sed «codicu;n
« tradendoruui,» ex Augustini loco citato inlelliges. Cessavii
kee pcrsecuUo consulatu niocletiani i x , el Uaxiniiani vii|.
(b) optatus, lib. i : «Quia basiltcaj, » ait, « needum fuo-
ru.il rcsiitut.e, tu domum irbani Carisi cooscderuut. •
51 i CONTRA CRESCONIUM DONATiSTAM, S. AUG13STLNI
et sic polerimut hic ordinare episcopum. Secundus
Donalo Masculilano dtxxt: Dicitur te tradidisse. Dona-
tt»s respondit": Scis quantum me qucesivU Fiorus ut
thuriftcarem, et non tradidit me Deus in manibus cjus,
fratcr : sed quia Deus mihi dimisit, ergo et tu serva
me Deo. Secundus dixil: Quid ergo facturi sumus de
martyribus? Qnia non tradiderunt, ideo et coronali
sunl. Donalns dixit: Mitte me ad Deum, ibi reddam
rationem. Secundus dixii : Acccde una parte. Secun-
dus Marino ab Aquis - Tibililanis dixit : Dicilur et te
tradidisse. Marinus respondit : Dedi Polio churtulas;
nam codices mei salvi sunt. Secundns dixit : Transi
una parte. Secundus Donato Calamensi dixit: Dicilur
te trudidisse. Donatus respondil : Dcdi codices medici-
nales. Secundus dixit : Transi una parte. Et alio loco:
Secundus Ytelori a ltusiccade dixit: Dicitur te tradi-
disse quatnor Evangelia. Yictor respondit: Vulenlianus
curator fuil, ipse me coegit ut mitterem illa in ignem.
Scicbam illa deletitia fuisse . Iloc delictum mihi in-
l
dnlge, et indulget mihi et Deus*. Secundus dixit:
Transi una parte. Et alio loco : Secundus Purpurio a
Limala dixit . Uicitur te necasse filios sororis tuce
a
duos Milei. Pttrpurius respondil: Putas me terreri a
te sicut et allcrt ? Tu q'dd egisti, qui tenlus es a Cura-
%
tore et Ordine ut Scripluras dares ? quomodo le libera-
sli ab ipiis. nl&i qnia dedisti aul jnssisti dari quodcnm-
que ? Num non te dimiltebant passim. Nam ego occidi
et occido eos qni contra me faciunl. Ideo noli me pro-
vocare ut plus dicam. Scis me de nemine traclare.
Sccnndus minor patruo sno Secundo dixil : Andis quue
dicat in te ? Paratus est recedere et schisma facere,
uon tatttum ipse, sed el omnes quos arguis : quos scio
quia dimittere te habenl, el dare in te sententiam, et
remanebis solus /twreticus. ldco quid ad te perlinet,
qnis quid cgil ? Deo habel rcddere rationem. Secundus
Felici a Rotaria Ccnturioni K
et Victori a Cirbe
Qnid vobis vidctur ? licspondernnt : Hubent Deum cui
rcddanl rationem. Secnndus dixit: Vos scilis et Deus.
Sedele. El omnes rcspondcrunt : Dco gratias.
31. Hos tti tradilorcs, qtti cum aliis apttd Carlba-
ainem in Ca^ciliantim cl socios cjus dixcrunt senlen-
lias (a), inter qnos ct Silvanus Cirtensis fuit (b),
cujus traditionc gcsla mox inscram , procclara videli-
1
tn manuscriplis, delilitia fnisse.
* sic Mss. AI edili, el indntgebit mihi Dens.
* Cpttmse notae corbeiensis Ms., a liniala In Attguslini
epislola 43 nonnulli codices, liinacensem, ferunt, pro, li-
milcnscm.
* Idem corbcicnsis Ms., a notoria Ccntnrtonis. Alii eiiam
Mss. uahent gcnitivo casu, cenlurionis. Mullo aliter lcge-
bal oj taius, qui de eodem cirlcnsi consessu agens, lib. I,
sui:«Consulli suniqui r jmanscrunt. id esl Cenlurionc viclor
« (iarhiensis, Kelix a Uotario, et Nahor a Centurion, » etc.
(u) oplalus, iib. 1 : « Non post longum tcmpus, iidem
« i|isi,» qtii cirlensi concilio hiterfucrant, «(ol et lalesad
« carUiaginem profccti traditores, conjurati homickla?, yja-
« joriuum jiosl ordiiialionem Caxiliani ordinaveruw(,schisma
« faciculcs. » id anno facluui (hrisU 311, non aute. Nam
(xciliani ordinationem ))onii idtsm oplalus post indttlgen-
tiain missain a Maxenito in .v.ricam, qua clirislianis libertas
csl resliliua. Al MaxenUus Alrica |jotirico?pildeviclo Alex-
tudro tyrauno; devictusautem esl Alexander post ipsius,te-
Ste Zusimn, Maximiaol llerculit obitum,quianuootOcontigil.
(b) silvaaus a sccundo Tigisilauo episcopus cirlae ordina-
tn> iuit in couulio supra citalo. Confer Augiuini epislolain
! M , II. 4
Riy
ccl rnlione defendis : lioc cntm de bis jam pluribus
ntique diclurus cs, quod de uno Silvano tanquam ma-
gnum aliquid dictnndum putasti, biuc te arbitratus ma-
nifeste falsum crimen quod ei tradilionis objicitur, dc-
monstrare, quia inlcrposuisti sentenliam ejus qiwm
in concilio inter c;eteros episcopos contra Ca?ctUanuin
ct alios commuiiionis ejtis participes d i x i l ; tanquani
fieri non posscLul traditores traditor condemtinret.
Prudenlius enim luvides isia quam Paulus apostolus:
nntn ille quibusdam res objiciebnl ab>urdas, ncc con-
sidcrabat non posse iicri quod dicebal, Qui prmdicas
non furandum, furaris; qui dicis non adnlierandum.
adulteras; qui abominaris idola, sttcrilegium facis ? ct
iilud prxciptte, i u quo enim atterum judicas, te ipsutn
condemnas; eadem enim agis quce judicas (Rom. n, 21,
22, i ) . Ilos ergo tradilorcs, quibus confes^is tcrritus
Sccundus ignovit, sccum liabuit in Carlbaginensi con-
cilio, et in abscntcs non confessos dixcrunt scittcnlias,
qui prascuies de sua non smit confessione daninati.
Hoc couciliutn non mauerct, nec in posieritatis me-
moriam perduraret, nisi dcscribercUir ab aliis, con>
s^rvarelurab eis qui co se defendcre pnepai-abant, si
quis eis eadem crinrina, postca quaiu illic relaxata sunl,
objecissct.
CAPUT X X V H I . — 52. Intererat ctiam Secundi ip-
sius, ttl apparerci cum, ne seliisma flcret, quod so-
lcnt pr:c CTieris pn»?ifici, prxcnvere, i!la omnia divino
judicio dimisisse : quod titulio m.igis facere deberet
in concdio Carlliagincnsi, ubi contra abscntes nulla*
constiteranl, nisi Lucilla tunc pnepotenset pecunio-
sissima fcminaodiis accensa furialibus vebementer in-
slarcl, ut contra Caicilianum veluti daninalum allcr
ordinarctur cpiscopus (a). Quod in Zcnophili consu-
laris judicio postea cominemoratum esi pcr quemdam
Nundinarium Silvani Cirtee.sis tunc vcslri cpiscopi dia-
dixit: counm, qui cum mcmoralo episcopo suo quem perpcs-
sus fucral iitimicum, sicul volebal, concordare non po-
tuil. Egeral sane Iioc ajmd collegas ejus mngis terribi-
liler, ne omnia prodcrct, quam supplicitcr, u l vcuiam
morcrctur.
CAPUT X X I X . — 53. Ex illius judicii gestis hasc
de pauca interi>osui : Conslantino Maximo Augusto et a
1
in editis, mdli. AI in Mss., nulla; ul ad crimina objecU
poUus quain ad accusatores referalur.
* l.cgelmur bic, constantio Maximo 4ugusto. QuemCoiK
staiiliuui Cblorum inlelligeudum j.uiat Baronius, Conslaittiui
pairem, anno cliristi 500 dcmoriuum: el coiistantini ju-
moris nomine ipsumfiliuineius ConstaaUnum. verum nus-
quam iu fastis consularUius junguntur sinml conslaicius ct
conslantiiius junior; neqttc Consiantio Cldoro maxinu t i -
lulus tributus est, neqtie filius i|>susConstaaUnii6, qul s«-
;
niorem cognominem ante se nuiiuin ballitit, iimior est at».
pellatus. El si boc anno consul ciim Constaiitio luisset Con-
sianiinus, sequenli anno quo consulauim cwn Maximuino
llerculio gessil, secuncluni consul dici in lastis debuisset,
quod minitne reperitur. I.rrorem cincndamus ex veteri eo-
rtt.ndcm cestorum cxeni|.tari, in quo | nrnolanliir, Con-
stuiitino Maximo. etc, qui esl aantts c.lirisli 520. Habes lia«c
Ces!» in AJ pendice, infra, et iu iis loca permtilu e quUuj*
inlelligas non p.-.tuisse illa tie. i consulatu ConstauliiCbi(jri, *
id esl anno ciirUii ."0(>. ^am i!>i ciri.e uriiis civcs conMaint-
nienses a|ipc!taulur, i].si<pie urbs dicitur (onstantina, quod
ipsi nomeu ex Con^lanUuo ejtisdem urbis nonuisi |^ct
iVaxeutii morteni instauratore indiiuin est. Praeterea de
ca'eiliaui epis.-opi inaoceiiiia judicUs multis jam luin pro>-
(a) .Niajoriitus, ci.i r> >na:us5uccessit.
 I»T1LS. 5U
Constanlino juttiore nobilissimo Cccsare cor.sulibus, idi-
scopi, et prcsby.eri, et diacones, et seniores scitis; et
bus decembris ex tota Mociaciensi tnducto * et applicilo de qnadringenlis foltibus (a) Lncitta: clarissimce femince,
Yictore grammatico, astante etiam Nundinario diacono, pro quo vobis conjuiastis, ut ficret Majorinns episcopus,
Zenophilus consularis dixii : Quis vocaris ? Ilcspondit: ct inde faclum csl schisma. Nam et Viclor fullo vestri
Victor. Et paulo posl alio loco : Nundinarius rcspon- prcesentia et populi dedit foltes viglnli, ut factus esset
Hit : Leganlur acta. Zenophilus consularis dixit : Le- presbyter, quod scit Christus ct Angeti ejus, elc. Et
tjantur. Et leijil Nundinius exceptor : Diocletiano octies nlio loco : Quibns leciis Zenophilus consularis dixit: Et
et Maximiano septies consutibus, quarto decimo caten- actis et litleris qua recitatce sunt, traditorem constat esso
das junii, ex actis Munatii Felicis flamims pcrpetni cu- Sitcnnum. Itcm alio loco : Zenophitus consularis dixit:
rtttoris Colonicc Cirtensis : Cum ventum csset ad domum Quid administrabat tnnc Stlvanus in clero? Victor respon*
v\ qua Christiani convcnhbant, Fetix ftamcn perpetuus dit : Sub Paulo episcopo orta perseculio est, et Silvanus
1

curator Pauto episcopo dixit, Profertc Scripturas tegis, subdiaconus fuit.

elsi quid alitid hic habctis, ut et pracepto cl jussioni pa-
rere possitis. Pautus cpiscoptts dixil : Scriptttras lecto-
res habent, sed nos quod hic habcmus , damus. Felix
ftamen pcrjmluns curalor dixit Paulo : Ottcnde lectores,
uul milte ad iltos. Panlns episcopus dixit : Omnesco-
gnoscitis. Fclix ftamen pcrpctnns cnralor dixit: Non cos
novimus. Patittts cpiscopus dixit : Novit offtcium publi-
cn»n, id cst lidcsius ct Juniits exccptorcs. Felix ftntnen
perpelnus curator dixil : Mitncnte ratione de tectotibus
quos nioustrubit Offtcinm, et vos quod Itic habitis date.
Sedente Panlo episcopo, ct Monluno ct Viclore de Ca-
stello el M cmorio presbytcris *, astante Martc cttm Allio,
ei Marte diacono, profcrcnlc Marcuctio, Catulino,
Sitvano et Caroso 1
subdiaconis, et Januario, Marcu-
t>o, Fructuoso, Miggcne, Stttttrnino, Victore Samsu-
rico , et caueris fossoribus, contra scribcnte Victore An-
%
fidii m brevc sic : CnHces duo aurci; ilem culices sex ttr-
gentei, ctc. K l aiio loco : Posteaquam perventum csl •
in bibliothccam, invcntn sunl ibi nrmnria itinnia, ibi pro-
tulit Sitvnmts capitntntam argentcam cl luccrnam argen-
leam, quod diccret se post arcam * invcnisse cas. Viclor
Anfidii Silvano dixit, Mortttns fueras, si non illas in-
renisscs. Fel*x ftttmcn pcrpctuns curator Silvano dixit:
Injuire dUigentius, ne quid hic remanserit. Silvanus di-
xit : Nihil hic rcmansit, totnm hoc ejccimus, etc. E l
aho loco. Exemplar tibelli tmditi cpiscopis a Nnndi-
nario diacono. Testis csl Christns et Angeli ejus, qnoniam
Iratlitoribus communicastis *; id est Silenuus a Cirta tra-
ditor est, ct fur rcrutn panperum, quod omttcs vos epi-
hata iititlcni lcgittir, cur crqo intcrmisso co cujus innocen-
ihi probtdn esl, tilvaiu) connuitiuctis t cleriei eliam a Xcuo-
jtliilu iiitcrrogati, ctint rcspondful sc a nuijortUtts suts acec-
|iissc qitod Mtvaniis essel traditor, quia sctliecl 111 persecu-
tioue codictiui Iradendoriiin qir.c ad aiiiiutu christi o05 |»er-
liuet, rcs sacras tradidt>M*l: iradiliouis illud crinieu lougc
anle id teuqions a Silvauo adiiussiini sigoilicant. AddeCou-
siaiilii chlori lciii|x»rc 11011 |ioitusse silvauuiu e|iscopi.m
eb traditioiiis criiiicu a Muulinano diacouo 111 jitilieiuut pu-
MictimZcnophiti virt coiisularis traln ; nrque deuiuni t rsi-
cioet Zenoplnlo per$cqtii»iitihits (quod lue po&lca, n . o i ,
Cresconitis objrelal) in evsilumi ejiet.
1
Cesta jitdieialia coittia siKaiiiuu ut liujus tom: Appcn-
dke, fcruui, idibus dccembnbus, sexto ihtuuuqadtenst m-
dncto.
* Kadem Gesta, rktore neusatclto cl Jlemorio presby-
teris.
Cx\PUT X X X . — 54. Ilabcsne, fratcr Crcsconi,ad
i s l n qtiod dicas?Puto non tisque adeo frontem periis-
sc de rehus humanis, ut ad purgalionem Silvaui ad-
hnc putes senteniiam rccitandam quam dixil in C;e-
ciliaiium el collegas cjtts quns» traditorcs; nc tnagis
nos ndmottcas diccrc cx Epistola Aposloli similcali-
quid. ul pnulo nntc commcmoravi, Qui pneilicas non
tradcr.dum, tradis; c t , c In qno alium judicas, temet-
ipsum condemnas; eadem enim atjs qtuc judicas. ft Sed
postea,inquis, Ursacio*ct Zcnophitop^rsequenttbuscum
communicare noluissct, actns est in exsilium. Imo qui
jam tradilor fuit, pcrmanerc cliam liirrclicus voluit,
ct tit falstim honorem in ipsn pnrlc Dounli haherct, qui
haherc in Catholica nulluni posset, tam manifests I r a -
dilionis stta? g e s t i s puhlico jtidicio rcscralis. Ilaic 11
profccto falsa cssc dicturuscs, ct pro vcslris majori-
bus, til plurimum p o s s i s , c nira nostros alia pnda-
lurus. Quod quitli'in forsilan non valchis, non invc-
niendo qutd proferas. Sed fac te invcnissc, fac pro-
ttilissc : tanlanc furis impiidciilia, ut nbs tc prolalis
mngis contcndas credi oporlcre, qunm cis qmc p r o -
ferttittur n nohis? Attt cnim ct hic ct illic fucrunt ira-
ditorcs, si ct tu nliqtia rcciiasde confcssionc noslro-
rttm : nul si aliquid ptttns contra vestros a nostris cssc
conOctum, cur non cl a vcslris coutra nostros h o c
idcm uohis putarci concedilis? Ergo pro htimanis fa-
ctts, ntil c l hiuc cl iudc ntanifestntis, atit cx utroque
Inlcrc incertis, nc qui i n tinum Deum credimus l i t i -
gcmtis, qttod certttm ct divinum nvunus cst, in Chri-
sti grnlia cor.cordcmus. Cum cnim gcsta nibjorum no-
slroruni atquc vcstrorum hinc alque Inde conlrai ia
rccitanltir nohis laulo post natis, si ncc saltcm d u -
hitarc pcrmitlilttr, qtiid iniqttius ? si auiem pcr-
intHilur, quid sufficicnlius ? Neqnc c u i m sicut i n -
ccrliim cst a quibus cxstitcril Iraditionis maliim, sic
inccrltim cst n quo jubcaltir rcddi turhatx 9
pacis
hontim.
CAPCT X X X I . — 55. Ac pcr h o c qui pro incerto
alicuo mnlo paccm Cbristi rcspuit, ccrlissime matus
cst : qtiandoqtiidcm Cyprianus ncc p r o ccna perntix-
Ktliti Fr. c l l/>v.: Cifis admtnklrabat ? Tiotc sitva-
1

^vdiii. Carbso. xt omues Mss., rnroso.
4
l.otfondum, liciore Samsnrtci, ut patet cx laudaitsC.o-
stis judicialihus conlra Silvauutn, ul»i h.i'pius Vtctor ille
Saiustirici iionunaiur.
«ii ctericatu respondtt. castigantur j u v a n l i h i i s noiinihtl
Imjtis l i h r i mnuusciMplis, sed maxiiue succtirrcnie e x e i n -
plart r.esiorum cotitra Silvanum.
hdilt : scd posteaquam i rsacio. Mc.lius nonnalli vss.:
4

* Kditi, aiwtUm csi. Enicndantur ex suhsei|itente lihro
quarto, n. 60, ei ex Ceslis judieialihus coiiliasihniuun.
1
'*»sta couir.i silvauuui eonslantei hahent, orcr.ni.
1
Eadeiu Gesu, trudidcri.nt qnibns communivuslis.
Sfd jmleiu inqnis, etc. id e n i n i i|»se c x p r o b r a t creseoniu*.
* lit Mss. plcrisipic deest, tnrvalte
[n) Fr.ltis itiiintni gentts c o n " c r . lib. 22 dc c i v i t a t e Iwi,
cap. 8, t i . 0, et seriuoticnt r>8U.
S\$ CONTRA C R t S C O N X M DO? iTISTAM, S. AUGUSTINI 51G
torum malilia zizaniorum paccm descruit frumento- Respondettir: Sed crranlcs ab erranlibus aut c a -
r u m , qui scribcnsad Maxiraum dixit, Et si videnlur lumniantihus. Nam et majores Jtuheorum corpus
tit Ecciesia esse vzania, non tamen impediri debet fides Cbristi de scpulcro fiiralum a suis majorihtts acc'-p«v
aul charitas nostra , ut quoniam zizania esse in Ecclesia rtiut. fion olim defuncti sunt, inquis, qni tradition.s
cernums, ipsi de Ecclesia recedanms. Non dixit, S n - hnjus facinus per qnos et quibus tocis admissum sit co
spicamur, opiitamtir, arbitramur, conjicimus, cre- gndverunt. Respondcltir : Iloc c l nostri pr«» sui> parti-
diimis; sed, Cernimus dixil. 0 verbum, quo cuncU bus dicuni. Exstant, inqius, etiam Ubn quibus ordo
1

dubitatio lollcretur, ut corptts Christi non dividerc- rerum gestarum fidettter <?<; diligmter udicriptns est :
tur I Si sola frumonta dcsideras, geme in labore agri > *sunl acta, sunl litterw, mutlorum qnoqne tenetnr mnnl-
gatuie in spe horrci, tolera malos in commnnione Sa- festa confessio. Bespoudetur t i h i , ltrc e l nostris pt o
crainentorum Chrisli, nc antc littoris tempus rclia dis* suis partibttsnon dcessc. Aulcrgo iliis credamiis, q u i
rnmpeiido, ftas quod tolerarc noluisti. Ista dicerem > potuertinl catisam suain illis Kcclcsiis j>ersiiadere t

si dc traditortbus quos accusatis aliquid prohassctis. quas scriptas in Libris divinis et cauonicis legimus :
Imo hoc vero temporc ncc ista jam diccrcm : non euim aul qttod tu dtxisti de Optato, nec nbsolvamus diriiia,
jubeor lolerarc, cum quibus jam non cogor viverc. necdamncmus; ct pacein Christi cujtis bonumdubium
Quod si mihi etiam nunc traditor demonstrctur, qua non cst, frnlcrua diieclione tencamus.
eonscicutia desero tot christianas gcntes, quihus non CAPUT X X X I V . — 3 8 . Scd Orientates,qnosmoda
dcinoitstralur? Deiudc, ego ipse si nuncdisco quod nostros essc conccdis, non tatuisse hoc facinus dicis.
paulo ante nesciebam, cur in me rcscindiiis qtiod scie- Alque ut hoc prohes, inseris principium epistota? coh-
bam? Bnpttsmum quippe Chrisli me acccpisse sciebatn: cilii Sardicensis , ubi Donati Carttuiginis ephcoui
9

vos ctiam ipsi alicnum sccius, quod ignorattun nemiui vestri nomen invenitur adscriptum. Qnml ideo factum
ohesse couceditis. putas el afirmas, quod videlicet Orientatibus, qui de
CAPUT XXXII. — 36. Cur crgo bcri baptizattim , concitio suo hax scripta miserunt, facinus displicuerit
hodie rebaptizatis, cum nlieuum scelus quod hcri traditorum , el ab eorum se communione retraxeraid, et
ncsciobain, hodic docealis? Nescicns a quali accepe- propterea Donato veslro communicabnnt (a). Discc ergo
r i t , Bnptismi ncccpti nbn erat rcus. Modo abs le hoc quod ncscis: Sardiceuse conciiium Arianomm fuit [b) %

d M l i c i t , Bnptismi rcscissi quarc i i l rcus? Nain sive quod lotum jamdiu est *, ut babemus in manilms,
cotisenseni documciitis tuis, sivc non conseuserit, coutractum inaxiine contra Allianasiutn ejiiscopuin
qtti Cliristi Baplismom mtnisterio tradiloris accepit, Alcxandrinum catbolicum, qui corum crrorem ex ipsa
nisi proliaverts eum scissea quo ncccpcrii, ncc sccun- civilato ortum, pra: ccteris acrilcr argtiebat ct rcfel-
dum YOS rccte potttcris baplizarc. Jnm nunc averle lcbat. Non igiltir mirum si ilii ha?retiei Donaium sibi
ab studio parlium mcnlcin tuam, el considcra quam asciscere leuiaverunt, quos pcr totum o i V m cntbo-
iiiiiiimcrabilis mullitudo Christianorum iu Africn ipsa lica daiiinabat Ecclesia. Qnanquam nos sine civilaluni
nesciat qui fuerint traditorcs : qtianto mngis iu caclero nominihus episcnpos ad quos h x liltene daue sutit
orbc lerrarum, qunnlam multitudincm, nisi cum ba- Iiahcamtis. Aulcrgo aliquis Douatus fuil non in Africa
ptizaretur scisse conviccfis , aul baplizandain diccrc episcopus, cui uomiui Cartbago a vcstris cst addiia;
nou aiulehis, aut judicare de occultis cordis audchis ? aul, ut dixi, Africanam hxresim Orieutalis bxrcsis
£l uhi cst qttod lihi placct, qunc abs te inlerposita sibi tentavit adjungcre, Quod hinc maxime crcdibiie
cst diviua scntcntia : Quce manifesta sunt vobis; qtUB est, quod ad Cartluiginis episcopitm Romauo prxtcr-
t

nuteoioccutlasunt, Domino Deo vestro (Deut. xxix, 20)? misso, nunqiiam Orieutalis catliolica scrih:ret: ubi
Crcde orhi chrisltaito dicciiti tibi, Baptismum Chrisli saltem vester scribi dcbuit, qucm soletis Romam pau-
scio; qui fuerint iraditorcs in Africa , vel ubiltbel, cis vcstris miltere cx Africa. Sed Deo gralias, quod
ignoro. Quid in me occulla humana judicas, ut mani- nec valuit, si tamcn cocpta est, iila conspiratio hacro-
festa in mc divina rcscindas? Fac tc scclus alicnitm ticorum Orieolalium cum Afris bxrcticis pnevalcre.
modo mihi probnre, qttod dicis : hoc cum Baptismum Tu Ariauos jam inler hxreticos et nobis et vobis de*
accipcrein, ucsciebam : si propler eos qtios nttnc milii lestandos in tua cpistola posuisti; unde milii lccnm
prodis (a), baptizare cos qui ncscientes ab adultcris nulla ncccssitas est ctiam de hac qu.xstione conOi-
acccperuut, quos modo prodidcris. Quid ad b.ec dtcis; gere. Nam qwod tibi proposuisti qtKCSlioneni l a n q u a m
nisi, Non esi sanclum, non est mundum, nisi quod a nobis ohjectam, Si hccc ita sunt, a communioue
voiorro, et quomodo volucro ? 1
vestrorum quemadmodum Orienlaies postea disgregad
CAPUT XXXIII. — 37. In hac re testis est in juis, sunt ? et respondisti quod in recipiendis ilerum nostris
9

tolius orbis nene couscientia. Rrspondetur l i b i : In hnc damnatm causee non potueriut ssrvare constantiam:
rc lotius oihis nulla esl omnino conscientia. Hoc 9

inqtiis, majores nostri a suis parenlibus acceperunt. 1

NonnuIIi codices, pro suis parenAbus.
In Mss. loco, Sardicensisi oonstanter scriptum est, sero%>
9

cemis; nec aliter in | rimis editiooilHts.

1
in MSS., et quando votuero. * sic Am. Er. et omncs MSS. sola ediiio Lov. babet quod
f

(a) locus multlus, rediutegrandus lus Ibrie additis qua- notumjam diu est.
tuor verhis, baptizare me vis, debes; ui mox sequaiur, (a) vide infra, lih. 4, n. 53.
buptizare eos oui nescicntes. Facilis enim iibrariorum (b) sardicense istud idera creditnr ac rbilippopotita-
iapsus fuil tn verno baptizarc, quod iterum proxiine r c c u r - num, quod oricntales Ariani, relicto Sardicensi, seonum
rcbat. ha ucruut.
 517 LIBEH
iiuraquid mhrandum esl de lani longmquis terris epi-
scopos tuos knpune tibi narrare qiiod voluni? Quod
ai omiiino ita essei, tot populi quid fecertint, qui cum
ista ocscirent, tnmcn a vobis rebaptizaiidi censentur?
Antion est crcdibile quod lia^c poputi ignorare potue-
l i n t , cnm tu barum reruin aliqunntum studiosior,
quid cum Maximianensihus egerint v o l r i Afri i n
EBTIUS. 518
qnamvis non conim peccata, sed illa q e » ad Judieium
sibi suintint, Dei Sacrnmenta commitnicet cum eis, a
quihus sc castttm servando fccit alienum. Alioquin
etiam Cyprianus, quod ahsit, peccalts raptorum et
feneratoruin collegartun commuuicahal, ctim qttibus
tamen in communione diviiiorum Sacraineutorum
manebat, de quibus d i c i t : Episcopi pturimi qnot et
1
%

Africa, n i s i litteris meis velles respondcre, non

1
ornamento etse oportebat ccsteris et exempto. dirina pro*
qosereres ? curatione ueglecta, procuralorcs rerum sivculurium fieri t

CAPUT X X X V . — 3 9 . lliod vero qnod dixt, Neque derelicta cathedra, plebe desertn, per alienas proviucint
st uiiquorum in nottra eommunione defunctorum tra- oberrantet, negotialionit quastnosce tmndinas aucupuri:
ditio probaretur, quee a nobie improbatur et displicet, eturientibut in Ecclesia fralribus habere argentum lur-
t

nos ex otiqum. parle macularet (Ub. t contra Litierat giter vetle; fnndos insidiosis fraudibus rapere , usuris
1

Petitiatii, n. 19): quam rhlicule putasti ridiculum et multiplicantibits fentts augere (Epistota, seu sermo de
minus conveniens prudendm meee. Proinde jam citpio Lapsis). Niimquid lalittm ilte coiiiinuiiicabnt peccatis?
nos<e quomodo id refellerit prudentia tua. An quia numquid corum sectam scquchatiir? Et taiuen eum
dicis te non videre quomodo a nobis improbelur, vel cis in corumdem Saentneiitorutn cotnmunione per-
quatemtt ditpliceat, quod nunquain cognito errore da- sistebai: quia illa Sacrameiila uou ipsi iu>tilu«.T.iiit
mnavimusineorum sehismate positi?\U\e potius, quam moribus suis, sed ad pceuam sibi valere faciebant mo-
brevitcr ad isla respondeani. E ; o in Ecclesia suin, ribus malis.
cujus mciuhra stint ilhe oiiuies Eeclesi.e, quascx la- CAPUT X X X V I I . — 4 i . Quid esl autem quod d i -
boribus Aposlolorum nalas ntquc Ormnias siinul in cis, cum ex persoua m«*a tibi pro|K>stiisses, quod ego
Littcris catiouicis novimiis : earuin^ communiouem, ntinqiiaiii divmuiii tntdiderim Teslaiiientuin ? Adjun-
qtiantuin mc adiuvat Dominus, sive in Africa, sive gis cnim : Sed tlle qui tradidit, te creavit. Deinde con-
uhicunique non deseraui. In hac communioiie si fite- tcxis qtiai lihi heue sonare vidchaiiltir: Fonte deduci-
runt quos ne>cio traditorcs, ctun cos deuionslraveris, tur rivns, et cnpnt membra sequuntur. Sano capite ontne
ct carue et corde mortuos dctestabor: ncquaquam tanum est corpus. et si quid in hoc morbi vel vitii ett%

latucn a vivis in ejusdem Eccicsiae saneia uuitaie ma- omnia membra debiti(at. Originem tnam retpieil quid-
%

ncnlibns, prcptcr morluos alieuabor. Ncque cuiin ipsi quid in ttirpe procettit. Et post h.ec quasi in extrcino
banc Eeclesi:im condidertint ; sed in ea, si boui,
1 coucludis: A'ou potest innocens esse, qui sectum non
Iruincuttim; si autem uiali, palea fuerunt. Vos autem sequitur innocentis. In his omnibus verbis tuis creato-
quos tam manifesLe ErclcsL-c zizania, vel palen macu- rem meum, caput meum, non fecisti nisi trnditorcm;
larc non possct, quai causa fuil vestras divisionis, nisi quem quidem accusare lantum, noti coiivincere po-
apprlilus sacrilcgi schismatis? Si tibi, inquis, displi- tuisti. Ego aiilem nec ejus innoccntiain inilii croatri-
tet , improba, fnge el relinque Ecctetiam tradiiorum.
1
ccm, vel fontem caputve constituo: sed tu ad illud
Noti erruntium tnajornm tuorum sequi vestigia. Ad boc rcdis, in quo Petilianu» erravit, ne cujusque in san-
rcspondco : Si nec illi ftierunt traditores, majores iuei ctificatione Baptismntis Christus sit origo captitque
sunt: si fuerunt, quod ego non sum , uon suut ma- nnscentis: et non vis venire in mnledidum, de quo
jores inei. Ecclesiam teneo plenam tritico el palea. scriptum est, Maledictus omnts qui spem suam ponit
Non dieo, si alios qui suam sarcinnm portant,scd si me in homine (Jerent. xvn, 5): cum te alitutde non invotV
ipsum in ca itiihi oslendereslnidilorem, ubi milii licel vas, ne cum r e s i l i e r i s i n aliud recidas.
in tttciitis commutari, non raihi opus est inde scparari. CAPUT XXXVIII. — H. Sed et tesiimonio me ad-
Si quos tales in Sacramcntorum ejus commuuione mones de Scripturis, quid tibi adhoc ad ista respon-
cognovcro, vcrbo ct disciplina Domini emendo qtios deam. Dicis enim propter hoc scriptum esse, In tega-
possmn, lolcro quos cmcndarc non possum. Fugio tibus patrum vestrorum ne ambutaverilis (Exech. xx, 18).
palcaiii, nc hoc sim : nou aream, ne uihil sim. Nec advertis dictum esse JMIIMS, ut maia facta pa-
C A P U T X X X V I . — 4 0 . Promde uoli fruslra in hanc trum suorum non imttarciitur, non ot ab ilio Dci po~
senteiitiam vciitilari . Magis euim me admonct, quo-
4 pulo scinderenlur. Si crgo licuit regi David, Snmucli r

tnodo id agam, pracceplum apostoiicum quod ipse
posuisti : Ne communicet peccatit alienit; le iptum
castum serva (\Tim. v,22). Nam tilostcndcret qtiem-
adinodum quisque non communicaret peccalis alic-
n i s ; ad hoc addidit, te iptum cattum terva. Nou enim
qui se castum servat, commuiiicat peccatis alienis:
> Editi, ti. castigantur ex Gorbelensi codice.
• Atn. et Er.:flicqueenun epitcopi hanc Ecclesiam con-
diderunt.
• ouo llss., dispiicent.
4
lidera duo uss., in hac sententia veutitari. Alii Mss.,ren- * .\m. Er. et plurcs Mss., fraudibus pararc.
tiioji.
Isaia?, Jcremia?, Zacharioc, catterisque sanctis ac pro-
phetis Dei inter contemptores legis Dci mandata scr-
vare, atque in illos ipsos mandaii iransgressores multa
digna et vera vcrba jaculari, patrum quoqne ilia pcc-
cala quibus sub Moyse ita oflendcrunt Dcum, ut nemo
corum dignus esset terram promissionis intrare, non
imitari, non sectari, sed dctestari ac fugere, et ilioa
* Edili, diamtur. At Mss., dicit: et ex his, Ceorgianus
pro, ornamento este, habet utapud cyprianum, hortameiUO
esse.
1
plurcs itss., nec cutn resuteri*.
 519 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUCUSTINI
qui ea commitlerent, similitudine talium patrum i n -
crepare *, nec iamen sibi alterum populum quasi pur-
gatum et liqnatum* scparatione sacrilcga consiiiuere:
quomodo nobis ncn liceat ncc facta, nescio quorum,
quae magis objicitis quam probalis imilari; ncc tamen
ab ea qua? in universo mundo, sicut Aposlolus dicit,
fructificat et crescit (Coloss. i , 6), sancta Ecclesia se-
parari ? Numquid aliqua Sacramenta instituerunt tra-
dilores, i n quibus baplizarer? Numquid aliquos libros
de facienda vel imitanda tradilione posteris condide-
runt, et eorum tenemiis sequimurque doctiinatn?
Quod si fecissent, nec sibi communicare patereutur,
nisi eos qui illa legerent, approbarent; ipsi ab Eccle-
siae se unitate dividerent: i n quorum divisione me st
vidercs, tnnc me dicere deberes esse in ecclesia tra-
ditorum. Quod si sua pessima de facienda tradilionc
pracepla conscribercnt, ncc lamcn exlra Ecclcsiam
sua propria congregalione alque communione colli-
gcrentur; zizania propterea compularenlur, quorum
cattsn frumcnta non recle desererentur.
CAPUT X X X I X . — 43. Ecce dico itcrum, qure mc
ulterius vetas dicero : Arguis apud me eos quos jam %
olim defunctos mea cognitio non judicavit (Lib. 1 cont.
Litteras Petiliani, n . 19). Dicis tti conlra : Licet libi
el hodie judicare % et judicium non tantum de vivis, sed
etiam de mortuis haberi potest. Licet enim sit mortuus
qui peccavil, nunquam iilud moritur quod admisit. Qnid,
si cum vivcret se corrcxil, Dcumquc placavjt? Noune
morttium el dcielum est quod adniisil? sicut Fclicia-
nus c l Prancxtatus Maximiani ordinatores, d-.aa sicut
dicis dilalione, se tanto scclere correxerunl. Mirum
cst autcm si propria peccala non obsunt bominibtis
qui ea facta correxerinl, et aliis obsunt qui ca oranino
non feccrint: quod si de nobis ngitnr, adde, Qui nec
fecta cognoverint. Scd dicis licere ntiiit eliam hodie;u-
dicare quia judicium non tantjum de vivis sed eliam dd
% %
morluis fieri potest. Ecce volo judicare, sed vos cau-
sanripsam non vultis agere; imo vcro lunc actam,
tunc etiam sine dtibio lerminaiam, nobis demonslran-
tibus, non vullis agnoscere. Scd faciamus vos poiius
babere quod docere possilis: quos noudum docuistis,
quare jnm rebaptizandos esse conlenditis. quando-
quidem a traditoribus quos ignoraveranl baptizalos,
ncc cum doctieritis baptizare debealis; sicut eos qut
nescientcs ab adulteris baplizati sunt, ct iilis prodilis
atque convictis non baptizatis?
CAPUT X L . — 44. Hic forte dicas: Sed de Crcci-
liano jam jodicaium est. Rcspondelur l i b i : Jam judi-
catnm erat et de Primiano a ccutum cpiscopis vcstris,
quibus enm iniqttissimum Maximianus persuascrai,
antequam Bagaiense concilium faccretis. Sed in primo
x judicio damnatus est absens, in sccundo absoluttis cst
prasens. Si post primitm quos baptizavit rebaptizari
non possunl, quanto potius post sccundtim? Ita e l Ca>
cilianus primo npud Cartbaginem judicio Sectindi T i -
gisitani damnatus est absens, sccundo judtcio Millta-
1
Mss., et iltis qtd ea committerent; simiVdudinem talirnn
panmnincrepare.
• Aliuuot M S S . , et etiquatum.
dis Romani absolutus cst praesens: adiiuc nos dc illo
1
certos e>se non vultis, saitem dubitare permittitc; *
vincit enim vos non solttm qui Cacciiianum scit inno-
ccnlem, verum etiam qui nescil nocentem. Vos ;n>iem
ulrosque relmptiznndos esse censetis, et qui dicm>f,
Novimus, et qui dicunt, Non noviraus qualis ftterit
CTcilianus. Non sunt baptizandi quos baptizavit P r i -
mianus post primum judicium qno dnmnalus est ab-
sens, et baplizandi sttut qnos baptiznvil Cnecilhnus
post secundura judicium quo absolutus est pnesens?
Illum damnalttm dnmnnre non Itciitt: de isto ahsolnto
snllem liceat dubitare. Cujns criraina etiarasi certa
nobis essent, in Ecclesia constiltitos*, quam Spirilns
snnctus velut aream cum fialea pramuntiavil, nequa-
qnam nos aliena peccata non imilaln maculnrenl. Et
tamen etiamsi nobis incerla esse dicnntur, non solnm
rei conslituimur, verum etinm haptiznnrii jtidirnmnr.
Ilane agilis? siccine cuncta perverlitis? Tnutiirane
revera Vobis Hccre arbitramini, ttt qnod viihis sit snn*
ctum, qnod vultis iinmundumV Cohihetc vos; tmn
profieintis in mnlis. ne pereatis a honis.
CAPUT X L I . — 45. Nnm illud qnod d.xi, Qnod si
de persecutionibus agis cito retpondco, si aliqnid iniqve
%
passi es is non pertinere ad eos qni tnlia qnantvis im -
r
f
probe fttcientet, pro pnce tnmen nnttntit landnbUiter to*
lerant (Lib. I contra LUter. Petiliani n. 20); qn.im
%
fnllacllcr rcfellcre voluisti, prnrsnsnon eogitnns !tt?e-
rns tttnssani cnpilis hnhiittras esse leclorem. Itn euitn
rcspondes, quasi cgo dixerim, persertitionem vnbis
pro pnce unitalis ficri debere. Quod illo quidotn hscfi
non tlixi : sed dixi, Si aliquid inique pnssi esfis non %
pertinere ad eos a qnibus taudnb'litcr pro unitatis pnce.
tolerantur, qut tnlia in vos qnamvis improbe faciunt.
Quod cnm nperlissime dictnm sit, snltem cxposiinm
nilcndant quos fnllcrc voluisti. Neque enim te, qttod
tnm npcrlum esl, non inlellcxisse nrhilror: sed hre-
vitntcin sententi.n meti fncile ptitnsli po*se in cnligl-
ncm milli, nbi quodlibet nliud diccrcs, ei respondfcse
videreris. Cur nutem dixcnm mnlo«communiotiisno-
stra;, hoc est, arene dorntnica» pnleam; cum in vos
intqtio ag»»nt, a honisnosiris laudnbiliter pro pncc to-
lerari, quid opus est ul ipse osiendam, ipse dcfen-
dnm; cura pro me hcatus Cyprianus aperlissiine et
candidissime dicat, etinm cum cernunliir in Ecclesia
mnli, non proplcr eosEcclesinra deserendara (Epist.
od Maximum): hoc est, quod dixi, eos pro unitatis
pace lolerandos? Neque cnim vos nmplius qtiara nos
perscqtuintnr, qui vos inique perseqttentcsdnnt vo-
bis ad decipiendos imperilos, licct falsam simililudi-
ncm glorine, nohis auleni vulnus grande tristiliaB.
CAPUT X L I l . — 4G. Deindc commeraomns etiam
nescio quos raortuos, qnos a nostris dicis occisos,
tanqunm in cnrapo fncundi:c lux positus * lalissime
1
Arn. Er. et plures Mss., Militiadis.
* Edilt, constitutis. At Mss., constitutos : pendet a snbae-
quente verbo, maadarettt.
» A m . , in campo faamdice tepositot. Er. et l o v . , tn ecm-
po facundias teposttus. Fjuenilanlur c x manuscripus.
 LIBER TE HTlUS. Bii
rxaggcras locnm, i n qiio vobis vidcmini similes m a r - Mirabili curatione sahatus csl, vivit, plures in cjus
l y r n m ; cum quntidie vestrorum incredibilia patiamur corpore cicatrices quam membra numerantur. Hunc
facta clericorum et CircnmcetRonum, mutio pejora ad transmarinas tcrras occisum a vestris, fama nun-
quam quorumlibel latronum atquc prrcdonum. Nam- tiaverat, ei ejus facinoris immanitas, gravisque iud •
quc horrendis armati cujtisque generis lelis, terribi- gnitas, qtiaqnavcrsum audiri potuit, dolore horrcndo
liter vagando, non dico eccleslasticam, sed ipsnm hu- cuncta commoverat. Quo posteaquam ipse secutus est,
manam quieiem pncemqne perttirbant, nocturnis a g - recenlissimae cicatriccs ejus famae illud mendacium
gressienibes clerrcorum catbolicorum invasas domos defenderunt: nam quem turrc inspictentcs vix crede •
nudas atqne inanes derelinqimnt: ipsos etiam raptos rent vivum, non temere illa jactasse videbalur occi-
et fustibiis tunsos, ferroque concisos, scmivlvos abji- sum. Uic cum illic invcnisset collegam Thuhursicen-
Ciunt, Insupcr novo ct anlchac inaudito sceleris ge- scm, quem paulo ante commemoravi, et alios nontiul-
nerc, oculis eomm catcem aceto permixto infunden- los similia vel non multo infcriora perpessos, ncc eis
tes et infcrtientes, qnos cvellere compendio poterant, ad propria revertendi ulla faculus patere videretnr;
excruciare amplins eltgunt quam citius excaecare. et quia Circumcellionum vestrorum nobilis furor hor-
Nam primo tautum calce ad hoc facinus utebantur, rcndum prabens vestris clericis satellilium usque-
sed posteaquam illos quibus hoc fccerant, cito salu- quaque odiosissime inholuit; ingcns in vos conflagra-
icm reparasse didicerunt, acetum addiderunt. vit invidia, atque indefactum est utet praterilae omnes
CAPUT XLIII. — 47. Omitto ante quanla commi- conlra vos lcgcs excitarentur, et isuc condcrentur
seniut, quibus easdem legesadversus crrorem vestrum novne (a). Quarum tamen iinlversarum severita», si
coiisiitoi coegcnint, magis cbristiana mansueludine veslrorum inordinatae ac stne ulla legc grasonti sne-
teiri|icratas, quam in tam magna scclera vi congrui viliae comparetur, mtra lenitas appellanda est. His
vigoris exsertas. Episcopus calholicus a Tbubursicu- cnim magis tanta potestate accepla mansuetudo ca
bure Servus nomine, cum invasum a vcstris locum tholica commendatur, qttam haeretica immanilas ple-
repcteret, ct utriusque partis procuratores proconsu- ctitunimo vero in nos, caedes, rapinas, incendia, ca>
lare pnrstolarentur examen, repente sibi in oppido citates, excogitando, minando, exercendo, audacius
memorato vestris armatis irruentibus vix vivus aufu- et insanins debacchatur.
g i i . A quibus pater ejus presbyler, aetate ac moribus CAPUT XLIV. — 48. Haec cnlm ego commemo-
gravis, ea caede qua vebemcnter sfHictus est, post rare volui, pcr qune factum cst, ut his nostris tempo-
dics paiicos exccssit c vita. Maximianus episcopnsca- ribus adversus vos ista impcrialia stattita ferrentnr,
tbnlicus Bagaiensis, dicta inter partes judiciaria sen- imo adversus,errorem vestrum (b). Nam quid tam,
tentia, basiticam fundi Calvianensis evicerat, quam
1
si sapiatis, prodesse probabis ? Cxterum omnia qunc
1

veslri iilicite aliquando usurpavcrant: hanc cum jure
p e r s p k u o relincret, in ea ipsa sub altari quo confu-
geral, eodem supra se fraclo, cjusqno lignis aliisque
fusttbus, ferro etiam crudeliter eaesus, totum illum
i o c u m sanguine oppleviu Acceperat autem et grande
vulnus in inguine, undc cruore largius eflluente, c o n -
linuo moreretur, nisi major eorum crudeiitas per oc»
cuUamDci misericordiam profuisseU Nam cum mein-
bris ex ea partenudatis semivivus insuper pronusque
Iraheretur, exundantes venas latenter puivis obatru-
a i t . lade nostroruin manibus c u m ferrctur, rursus
1
illis inueoUbus violenler exlortus est, graviusque
mulctatus, et de cxccisa turri nectupraecipkatos, sub-
ter cincre stercoris molliter jacebat exceptus, sensu
amissovixextremum spirilnm tenens*. Ibieum trans-
iens quidam pauper invenit, cum ventris exonerandi
causa ad cum divertissel locum. Agnovit autem euro,
pavidiiasuam conjugem accersiitS quam procul ve-
rrcuiidia dimoverat lucernam fcrentem. Tunc enm
ambo pervexeruiitdomum, vel miserando, vcl aliquid
eiiam lucelli spcrando, cum sWc vivus si*e mortaos,
collcetus taaaen nostris ostcnderetur. Quid plura?
vel anteriorum litteris didici, vel ipse coguovi, sa,vn
facta vestrortim, quibus ab initio divislonis vestra*
usque ad hoc tenipus Ecclesiam catholicam persccuti
sunt, si velim retexere, quae lingua, quis stiius, quan-
tum tcmpus oliumqttc sufflcint?
CAPUT X L V . — 49. De Optato cum agerem, tu-
que hoc magis excusare voluisses, quam purgare ,
dixisti reot hinc vettrot esse non posse, ouod eosadvin-
dkandum nemo periulerU. Tot protestationes nostro-
rum de fnrlosissimis vestrorum violcntiis archiva pu-
bKca citius impleverunt, quam nltant apnd vos vin-
dictam illa facta mcruerunt. Sed forte et hrc dicatur,
protestationes quidem depositas, scd ad ipsbs vindi-
canda nulla pcrhta ».*Audi ergo qoaedam, quae ipse
sum expertns. Cum reccptorum a vestrisMaximianen-
siom, quos damnaverant, causam cognovissemus, et
cam qoaquaversum poteramus ferventi diffamaremut
instaiiiia; illi rebes tam recemibus et tanta manlfe-
sutione clarentibus, quld respondcre posseat non
invenicnles, aolito crebrius et audaciue Circumceltin-
num vtoientMS torbiaque farenUbus nos a pra?dicatfda
catboUca vcritate, suaque fallada eeuviijiceada, dc-

1
Sfc tn omnibus Mss. At in editis legttur, calmatumsis.
* EdiU , obttruxU. Mss. etnnes, oestrusU. Et io epistoJa
185, ad Bonifariom, ubifcec ejusdem Maximiani descrihitur
CKdea, n. 27^legilur: t exundanti veacpuWisobstrusus.»
* vtichaeliuus Ma., trahens.
* m Mss.uccerserek — Er. Lngd. et ven. sic habent
bunc Incuin: Agnovit uutem, tum pavidus suam conmgem
accersttl. M.
PATROL, X L I I I .
i EdiU Er. et Lov.: itam quid Jam ttsapiatis, potest estt
probabitius ? EmendanUir ex Mss.
• sic MSS. At edui, ad tpsos vinduumdot mdlam perish
tam: maie.
(a) i^ges Honorli. vlde supra notam ( « ) , col. 448-44*.
(b) Gonfer Augustini epist. 185, n. 96.
fVU-tept^
915 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUGUSTINl 121
terrere coeperunt. Et quia rnolli erroris eorura la- dam fundum fugiens divertissct, ubi ille nihil atide-
qucis Implicati. cum qnibus ut inde liberarentur agc- ret, vel non praevaleret, vel si quid eliam fccissct,
bamus, respondebant nobis, boc nos cum episcopis negare non posset. Quo comperto, coutintio consccu.
suis agere debere, collationemque nostram se vehe- tus cst lanta caecus insania, u l jam latcre torne arhi-
menter oplare, ubi possenl videre quibus asserenti- traretur. Tum domum in qua cum suis sc Possidius
bus supcraret veritas falsitatem; in Carthaginensi incluscrat, sepire armatis, lapidibus circumtundcrc,
totius Africae concttio nobis placuit, ut adhibita etiam ambirc flamrais, aditum ex omni parte moliri. Quaa
publicorum testiflcatione gestorum, quo posscmuseis vero aderat incolentium multitudo, mcmor periculi
qui hoc flagiubant probare, desiderio corum noa mi- sui, si in co loco aggressum tantum facinns intplcre-
nirae defuisse, vestrl pacifice convenirentur episcopi, i n r , partim ilium deprccabaiur ut parcerci, queni
quisqtie ab eo nostrum qui eodcm loco in quo ille resistcndo non audebat oflendere, partim vero igucs
consisieret (a); ut per collationcm uostram crrore suppositos exstinguebau Cuin iUe nihilo scguins
sublato, christiana et fraterna societate, unitatc, coeptis fervidus aique inexoratus instaret, cessii a l i -
cbaritate, pace frucremur: id intucntes, quia si hoc quando ictibus janua; ingressi suut, snnriatisqiie
fleri vellent, adjuvante miscricordia Dei faciliime po- caede jumcniis, quae in iiiferiore domus parle com-
tcrat, quidquid in causa noatra essct, agnosci; si au- pererant, de superioribus episcopum deposuemiit,
tem recusarenl, saltcm dittidentia corum non frustra afflcientes plagis et coniumcliis. Ubi ne gravius sa*-
iltis qui hoc a nobis poposcerant, apparcret. Factum virent, interccssit ipse Crispinus, velot aliis roganti-
cat, convenU sunt, recusarunt: quibus verbis, quo bus flcxus, quorum non tam videbatur in ira sua cti-
dolo, maledictione, amaritudine plenis, nunc longum rare dcprccationem, quam in facmore tesUraooiufn
est dcmonstrare. formidare.
CAPUT X L V L — 80. Intcrea Crispinus Calamcn- . CAPUT XLYII. — 51. H * c postcaquam n o u facu
ais vester cpiscopus, a Possidio collega mco io cadem sunt in opptdo Calamensi, cxspectabatnr Crispinus
civiute apod a c u conventus, ad concilium vestrum eptscopus vcster, qucmadmodum in soum prcsbytr-
primo distulerat, poHiccns cum collegis suis ibi se rum viadicaret. Accessit ctiam prolesuUo municipaH-
visumm quid respondere deberet. Deinde post non bus gestis expressa, cujus vel timore vel pudorc c o -
parvum tempos rcpcUu conventione, rursus apud geretur exercere ecclcsiasUcam vindicUm. Quod cum
acu respondit : t Verba viri peccatorit ne timuerit • omnino contemncret, taiitusqoe fierel vestrorum l u -
(1 Maehab. n , 62). Et itcrum : t In auret imprudeutit mullus , ut vcriUli pncdicanda*, eui respondere non
! 9

cave quidquam dixerit; ne eum audierit, irrideat tenta- poteraut itiiicra clausuri ptiUrentur, imo vero jam
to$ termonet tuot > (Proo. X X I M , 9). Pottremo, hanc. etiam ccrnercntur: leges qnae non deerant, scd quasi
ropatistojitiii meam pattiarchati oermoue de/inio: Re- decssent, in nostris manibos qiiiesccbaiit, adversu*
esdant a me impn\ vias eorum nosu noto. Hanc ejua Crispinum episcopum vcsirum commotas sunt, magh
fespoesionem cum docU indoctique ridercnt; quippe m noslra mansuetudo demonstrarctur, quam ut illo.
homuiis diccntia verba viri peccatoris sc non timere fm puniretur audacia. Ncque enim aliter innoteace-
ra

cui resnondere minime audcret; ct in aures iropru- ret, qnid adjutorio ChrisU Ecclesia catholica in suos
dentis aoUe se aliquid dicere, quasi aliquod secrctum |,,hnicoa possct et nollet, non sccundum haereUcam
fuerat imprudeniis auribus temere commissurus, pnrsumpUonem privato furore Circumceirionibns
eum ea quae diceret mulU possent prudentes audire, saevientibus, aed sectindum prophcticam vcrUatetn
quaTiwn caosa et Dofninua Chrislus U n U Phariaaeis jugo Domini Dei subdilis regibus. Exhibitos Igitnr
quaavis impnidenUbus loquebatur; et nolle se nosse Grispmus, et quod se csse proconsuli quxrenti ncga -
v i u impiorum, quaai vias suas eum docerc vellcnt verat, faciilime convictus haereUcus, decem umen
quos impios pulabat, ac non poUus ipse si teneret libras auri, quam mulcum in omncs baereticos impe-
vias Dei, ctiam impioa docere deberet, sicut scriptum ntior major Theodosius constitoerat, iutercedenie
est: Doeeam muptos viattuat.et impH ad U conoer- pogsidio non est compulsus cxsolvere (a). Qua mitiasi-
irnmr (Psatm. L , 15). Cum ergo IsU responsio a mul- senlenUa non contentus, nescio quo consilio, qmHl
Us intcUigeretur, mulUs eUam demonatraretiir quam displicuissc vestris omnibus dicebatur, ad ejusdem
inania essei, quaatum atUnebat ad causam; quam Theodosii fllios provocandum puuvit. Acceptatum
vero amara et maledica, quod non pcrUncbat ad ^ rescriptum est. Quid aliud, nisi quod pars Donaii
cauaam; atque i u ejus, aicat apud ves habetur, do- j a i n K l poenam aurariam cum cxteri*
m w a d W m

rtisainuannoaiUs,hesterno(t) contrasUntclironcnU peninere? cum quibus propter communm-

terelici8

hil advemm verkatem poaac probarctur, rideretur •:
aubilo poat ptucos dica iler agcnU Possidio, alius
Crispinueejuapresb^
tetendit inaidias armatorum, in qnas pcnejam noster
inciderat, nisi eis proapecUs atquc nuntiatis, sd quem-
1
na Mss. At edlti, posse vkieretur; ombso, probare-
n e m u l i s persecuUonis, aut communem se deput<M
habere JusUUam; aut si non dcputat, non se ideo
jactct j u s u m , quiaea poena coercctur, qua coereeri
c t^as ba-rcses vidct quaa concedit injustas : et tan-
Aro. et tlss., tantusquefieretnostrorum tumuttus.
1

tur. Lov., utquiaveritati prauHcanda retpondere. iiekiahan,

1

a) vlde AugusUni 9|4st 88.

v qtta; et legeadom, cui respondere.
!
b) iietteruum dixit juvenem. (a) vtdc AugusUul apist. 88, n. 7.
 525 LIBER TERTIUS.
dem intelligai quod Cbristi martyrem non facil pcena,
sed causn : nos autem usqne adeo saevos pcrsecutores
csse arguat, ut nec posl imperiale rescripium aurum
iliud lisco Crispinus cxpenderit, indulgeiitiam iili ca-
Uiolicis episcopis impetranUbus; ct nonc intcr ipsas
ctiaro recenUssimas lcgcs (a) proscriptionem vestris
cpiscopis commiuanles in re propria securus scdeat,
etcatholici clerici iuter manusCircumcellionum cleri-
corumque veslroruin, domos, victum, salutem ac l u -
men corporis pendant.
C A I U T X L V H L — 5*. Haecqni faciunt,quid cgo
dteam latronibus, piralis, truculcnto alicui generi
barbarorum, quando ncc ipsi omnium crudelitatum
magistro diabolo comparandi sunt? Ilie sanctum v i -
rnm Job omuibns ejos rebus ablatis, gravissimo vul-
nere a capile usque ad pcdcs percussit, et tamcn fuit
illic integris integer luminibus locus, ncc oculos ejus
exstinxit, ctijtis totum in potesiatcm corpus accepiL
Verum baec videlicet non perferuntur ad vcstres,
1 tidie funcstentur? Dixi ergo quid de Marcttlo a o d i -
cumCrispinus malucrit Cartliagincm pergere, propria
pcrtinacia supcrari, mansuetudinis cpiscopalis Jnler-
cessionc milissimam in se prolatam recusare senien-
tiain, appellarc ad ejus filios cnjus lcge se irreUtnm v i -
debal, utexcitaret univcrsas parti Donati, quod solus
perpcti nec volebat nec cogebatur, quam utiius sui
prcsbytcri audacissimum et invidiosissiinum facinus
sola degradalionc punire.
53. RcsUttitusquidam in regionc Hipponensi vestcr
presbyter fuit, qui cum ad catbolicam pacem, antc-
quam istis imperialibus legibus jnbcretur, veritaUa
raUonc permotus, manifcsta volunlatc transissct, de
domo sua raptus est a clcricis et CircumceUionibus
vcstris, luce palam in casielium proximum duclus,
et mulUtudine spectante, uihilque resistere audente,
a<i fiirentum arbitrium fustihits caesus, in lacuna l u -
tulenla volutatus, amictu junceo dchoncstatus : po-
steaquam saUs excruciavit* oculos doientium, riden-
tiumque saiiavit, inde ductus ad alium locum quo
ncmo nostrorum audebat accedcre, diiodccimo die
vix diinissus cst. Hoc cpiscopo vestro Hipponensi
Procuii.ino ipse sum qucslus, gestis sanc municipa-
iibus, ne si quid agerc esset necesse, hoc ad se nc-
garet fuisse pcrlatum. Quid respondcrit, queroedmo-
duin ab inquirenda causa dissimulaveril, noatramque
iutentionem dolosius eludendam post etiam non re-
spondcndo putaverit, satis eadem gesta testantur (e).
Nunc vcro qui ad nos a vobis clerici transierunt,
quanta paUantur a vestris, quando narrare suffici-
mus ? Denique non quicumque ad nos inde veniunt,
vcritatem persecutione derciinquunt; sed multi ad
nos iude non veniunt, quia pcrsecutionem a vestris
pro veritate perpcti metuunt.
C A P L T X L I X . — 54. Aufcr itaque de medio su-
pervacuas invidias molcstiarum, quas rcgalibus jussis
pro vestro errore paUmini, pcrparvas et prope nul-
1
fir. lugd. ven., non proferuniur. M.
1
Atiquot MSS., excrueialus.
(o) v ide notam (a), coi. 445446.
(b) vtde eatlein d e r e Augnstini epistt.88, n. 0, ct 105,
n. 3.
m
las pro uiaguo furorc v c s t r o m m , imputantcs ctiam
nobis quae ab ipsis terrcnis potcstaiibus, ut vcstroruni
impctus a sua salute depctlant, neceseitate liunt, non
v o l u n l a l c . Ncque si quadroginta illi,qui Paulum apo-
stolum interficere conjuraverant, in armatos a q u i -
bus deduccbatur (Aci. XXIII, 12, 31) irruissent, po»-
nasque suinpsisscnt, Paulo ista fucrant imputanda.
Omitto quod ctiara voluntarias mortes, quas ipsi sihi
ingemnt, in nos meuticndo transferlis. Nam dc Mar-
c u l o , quod se ipsc praecipitavcrit audivi (a). Quod
profecto est credihilius, quam boc aliquam poicsta •
tcm Roroauain jubere potuissc, Romauis lcgibus n i -
mis insolitum : cum boc m a l u m , inlcr tot lucrcscs
sub christiaiio vocabulo errantes, proprium sit h.n-
resis vestrae. Unde quid prodcst, qtiod conciliis suis
Iioc vestri episcopi prohibuisse et damnasse se j a -
ctant, sicut ipse c o m m e m o r a s t i ; cum lot rtipcs ct
abrupta saxorum cx Marculiano iilo magisterio qtio-
v e r i m , et unde hoc credibilius possit v i d c r i : quid
autem v c r u m s i t , Deus noverit. De aliis autcm tribus,
quorum mortes paritcr objccisti, quid vel quomodo
factum s i t , ab eis quos noase cxistHno, lateor, non
qun?sivi.
C A P U T L . — 55. Nullis tamen bonis in C a t b o l i r a
boc placet, si usque ad inortcm in qucmquam, licet
bscreticum, saeviatur. Neque vero, si longc a morte
ciyuslibct molcsttis libido ulclscendi malum pro malo
retribuat, approbamus, muito aropiius detestantcs,
s i ex occasione, velut pro unitate conandi, cencupita
quisque aulerat alienn, non illa quae sub nomine E c -
clesiae non debent ab baerelicis possidcri, scd quo-
rumque privata. Haec omnia displicent bonb, et ^ a
prohibenl et cohibent qoantum possunt, qtiantum a u -
tem non possunt ferunt; ct sicut dixi, pro pace lauda-
(a) Marculi passio a DonaUaooqoodam scripta, prodfit non
ita pridem in veterum Analectorum tomo 4. rncnotatur in
manuscriptis, m , vct vm calead. deeemb. lbt Marcnhis
presbyter tanlum. n o n cpiscopus, qui ei titulusa Lovanien-
sibus Annot. in lib. 2 contra Litteras Petiliani, cap. 20, iri-
butus est, appelialur. Hic jussu MacarH, quem Oonstans ini-
peralor in Africam cnm rauio miserat, vinctus primo iu
possessionc vaegesselac, in qua Macario cum episcopis ali-
quot a DooaUana parte ad ipsum directis oceurrit, et niox
funium ictibus CSPSUS cum sociis^ inde per aliquas Numnli^
civitates sub arctissima militum custodia usque in castellum
Kovae.petrae perductus, ibi tandem elar«so quatriduo de
petrae culminea mitite praedpitalus legltur i n llUspassiouis
ejus Aais : quae tamelsi auctorem schismaticum apcrtc re-
ferunt, Catholids vehementcr infensum, ex us tamen Mar-
culi nomen iranslatum fuit in Marlyrologia. Ipsum eniui
baud dubie respicit, quod iu Molaui AddiUonibus ad Ustiar-
dum ex notho Be<he martyrologio refertnr ad vi calentl.
dccemb. « l n Kicomedia (pro, Nunddia) beati Marculi sacer-
c dotis et marlyris, qui temporibus Conslantis tyranni | er-
c seculiones maximas perttilit, ad extremum ab alta rupo
c praedpiuuus est.» Et illud in nomano ad euindem dieni :
c Nicomediae (pro, fn Nunudia) sancti Marcelli (lege. i/ar-
c cuti) presbyteri, qui Gonstantii (verhis, comlantu) tero-
c pore ab Arianis (pro, a MacarUam) e rupe i m B d p i u t u s
« martyr occubuit. » i n CollaUone carthaginensi 1, cap. «87,
DaUvus episcopus DonaUstarum Novapetrensis d i c i t : « A d -
« versarium non hal>eo, quia iilic est domous Marcuhis,
« cujus sanguinem Deus exiget in die judidi. » Couft»r
O p u u i m , Ub. 3 , a b islts verbis: « sic invenit Donatus ra*
« gaiensis, unde contra Macarium furiosam conduceret u i r -
« Dam, ^ e t c De Marculo eodem supra lib. 2 contra Liue-
ras Petiltani, capp. 14, 2 0 ; necnon Tract. It ia JoajD.is
Evnngelium, n. 15.
5*7 CONTRA CRESCONIUM DO ATISTAM, S. AUCUSTINl
biliter loterant, non ea laudabilia, sed damnabilia
judicanles: nec propter zlzania segetem Cbrisli, nec
propter palcas aream Chrisli, ncc propter vasa inho-
norau domum magnam Christi, nec propler pisces
majos retia Christi derelinquonL
CAPUT L l . — 56. Regcs cum in crrore snnt,
pro Ipso errore leges contra veritatem ferunt; cttm
iu veritate sunt, similiter contra errorem pro ipsa
vcritate dfcernuiil: ita et legibus malis probantur
boni, el lcgihus bonis emendantur m a t i . Rex Nabu-
f
chodonosor perversus legem saevam dedU, ut simti-
tacrum adoraretur: idcm corTectus scveram, ne Dens
vcrus blasphemaretur (Dan. n i , 5, 6, 96). In hoc
cuim rcges, sicut eis divinitus prcecipilur, Deo scr-
viunt iit qnantum rcgrs sunt (Psalm. n, iO), si in suo
regno bona jubcant, mala probibeant, non solum
qua3 pertinent ad bumanam societalem, verum etiam
qua? ad divinam religionem.
57. Frostra dicts, Relinquar libero arbitrio. Ctir
cnim non in homicidiis et in slupris, et in quibusquc
aliis facinoribus et flagitiis libero tc arbitrio dimit-
tendum esse proclamas? Qtue tamcn omnia justis
lcgibus comprimi, utilissimuro ac saluberrimum est.
Deditquidem Dcus horoini liberam voluntatem, sed ncc
bonam infructuosam, nec roalam esse votuit impti-
nitam. Quisquis clnistianum, inquis, perseq\dtur,Christi
est inimicus. Verum dicis, si non hoc in illo perse-
qnitur* quod Chrisio est inimicnm. Neqnc enim do-
minus in servo, pater in filio, maritus ih conjuge,
cum sunt utrique christiani, non debcnt persequi
vitia christfanae contraria veritati. An vero si non
perseqoantur, non rei negligcntke merito tencbun-
tur ? Sed in omnibus teuendtis est modus aptus bu-
manltati, congruus charitati; nl nec lottim quod po-
tcstatis est exsemtur, et in eo quod exseritur, dilectio
non amiltalur, in eo antem quod non exseritur, man-
suetudo monstretur. Ubi vero nulla ex divinis huma-
nisve Icgibus potcsias conccdiiur, nihii iroprobe atque
imprudenter audeatur.
CAPUT LII. — 58. Audi jara de Maxiroianensibus
quod paulo ante diaiuleram, ut et tuos episcopos no-
veris libi esse mentitos; et non solum quod pcrtinct
ad Baptismi quaestionem, vel ad alicnorum peccato-
ruro in Ecclesia sine propria conlaminatione lolc-
rantiam, verum etiam quod ad persecutionis invi-
diam, in qua quidem vestri i n nos omuia Romana
jura ct prsesidia superarunf,in hac una Maximianen-
sium causa uoveris terminari. Nam si concilii Ba-
gaiensis epittoporum vestrorum trecentornm ct dc-
cem, memorabilcm illam, de qua superius quod satis
esse videbatur inserui, non te piguit legere scntcn-
tiam, cum illa vcrba daronatos cum Maxiraiano duo-
derim, Qjuorum pnesentium manibus ordinatus cst,
apertissime ostendani; dilalionem autem rcdeundi
ad communionem vestram illis esse concessam, qui
cum csscnt in communionc Maximiani, Primiaoum-
1
kca. et omnes Hss., emundaniur. .
* Am., sed non hoc in ilto persequisur. Er. et Lov.,
srst hoc %n itlo persequitur. castigantur cx nianuscri*
ulU»
C*a
quc damnassent, lamen quando Maxlmianus ordina-
tus est, non intcrfuerunt; nequc cnim omnes m-
teresse potuerunt, aut ex more debuerunt: pluri-
mum miror qoomodo te falli, ncscio quo mentienle,
permiscris, cui vcrba ipsa qnae obscura non sunt,
ncc acutum ingcnium quo discutiantur, aed tanttira
animum quo advcrtantur exposcunl, ne ab eo falle-
reris, recitare potuisti. Sed quia ficri potest ut non
eam legeris, et simplici aftectu tanquam episeo|to
vel episcopis aliud tibi insinuantibtis facile credide-
r i s ; accipeeamet lege, etquam tibi a me vemm
dicatur attende. Neqtic cnim possunt eam tegendi
mendacii sai causa, ut libitmn fuerit, cmendare,
imo falsarc, qtiam judicio publko apud proconsu-
lem allegaverunt, quam totics gestis municipalibus
inscrendam, pro suae causae neccssitate curarunt,
quando agebant adversus cos, ut dc basilicis pcilc-
rentur.
CAPUT LIIL — 5§. Sic certe incipil ea scntentia :
Cum omnipotentis Dei et Christi ejus voluntale in ecclesh
Bagasensi concilium gereremus .Camalius,
1
Primianns 9
Pontius, Secundianus, Januarius %
f Saturninus, Fetix,
Pegastus, Rufinus, Fortunius, Crhpinus, Ftorentius,
Optatus, Donatus, Donatianus, et cmteri numero tre-
centietdecem : placuil Spirltui sanclo qui in nobisest,
pacem finnare perpetuam, et schismata resecare sacrile-
ga. Deinde cum mttlta in eos horrcnda vomuisscnt,
paulo post a i t : Maximianum fidei amulum, veritatis
adulterum, Eccteske matris inimicum, Dathm, Chore, et
Abiron ministrum, de pacis grentio sententim fuhnen ex-
ttissii.Vides, nt arbilror, Maximianura sinc nlla dubi-
tatione damnatum. Deinde post pauca, sed plane gra-
vissima, quae in eum libuit declamarc, adjungens or-
dinalores ejns, et cum co sine dilatione damnans:
Nec solum hunc, inquit, sceteris sui mors justa eonde-
mnat, trahit etiam ad consortium crbninis plurimos
catena sacritegii. Deinde cum ctiam in ipsorum exag-
gerandum scelus, quae putavit declamanda, Tudisset,
nominavit eos ila, conclusitqoedaranatos: Famosiergo,
mtm\i,cnndnisreos,Vietorianum Carcahianensem,Mur*
tianum SuUectinum, Besan um Baianensem \ Saloium Aa-
saphensem, Theodorum Vsutensem, Douatum Sabsateu*
sem,Miggenem Etephmtarumsem, Prcttextatum Assurita-
num, Salvium Membredtmum,Vaterhun Metzitanum\
FeHcianum MustUanum et Martiatem Pertusensem, qui
funesto opere perditionis vas sordidum coltecta fmeulen-
tia gtutinarunt; sed et clericos aliquando Eulesiee Cor-
thaginis, qui dum facinori intersuni, itHcito incestui le-
nocinium prmbuerunt; Doi prmsidenth arbitrio umver-
satis concilii ore oeridko damnatos essecognoscHe. Quid
planius, qukl manifestius, quid exprcssiusdicJpotest?
CAPUT LIV. — 60. Audi jam quibus dHatlo tetn-
poris impertita sit; ut videas eos esse qni non inter-
fuerunt, quando Maximiano, cum ordinaretur, manus
impesitie sunt. Eos autem, inquit, quos sacrilegi sur-
1
Lov., m Ecctessasancta Bagaiensi. Abcst» sancta, a
et Am.
* prares Mss., Januahanus.
* Plures item Mss., Beianensem.
* aic omnes Mss., retitanum.
52* LIBER EUTIUS. 55d
cud uon poUuere plantaria, id est, qui a Maximiani cu- miraudumque propositmn Maximiani cujusamn vcnenu
pite proprias manus oerecundo pudorefidd retraxeruttt, pottuerenl, multorum cmtus antisumm in unum Deo
ud matrem Ecciesiam redire perndsimus. Hos cernis conspirante coltectus, hominem vet potius pestem, qum
quemadmodutn non dicant esse danmatos, sed tune supernm mspticuit majestati, etiam purm mentis propria
eadem damnaUonis sententia retinendos, si tranaacto coercinone damnavit. Eos quoque quos atienm prm-
die constitulo, redire noluerint. Quein diein ita con- sumptionis error attraxerat, portu primo proposHo pm-
stituuul: Ac ne angustum, iuquit, redeuntibut tempus nitendi, si reverti cuperent intra tempus ad retigionis
spem saiutis arctatmdiei preuura subducat, aguosccnti- trumitem destHutum \ pari vigoris admonitione com-
bus quibus licel, manentibus prcccedentibus statutis, pescuit. Sed suis institutis iniquitas delecnntr, et se-
unhersis usque in diem octavum calendarum januariarum metipsam non deserit, cum semet prmdpitata corruerU.
proximc futurarum agnitionis pandimut januam, ut iu • Idem namque Maximianus cmptam nutrit audaciam, ot
tegri honoris ac fidei regressi habeant fundamenta: quam attos sibimet consociat ad furorem. iuter quos etiam
si quisquam iugredi nequiverU pigru segnilia, sciat sibi Felicianus quidam, qui primo recta sectatus, depraoa-
ad onmes venitdes aditus sua voiuntate viam esse sub> tionis hujus attaminatione fuscatus, in Mustitmta posi-
ductam. Manebit enim circa eo , dicta senlentia, et post
{

tus civilate, Deo omnipotenti parieies consecratos, ct

prmstitutum diem redeuntibusfixapcenitenlia. Ecciesiam venerandam quasiquadaniobsessione creaWt
CAPUT L V . — 6 1 . Certe jam perspicis, virdiser- relinendam. Hunc etiam Prmtextatus in AssurUatds
tissiinc, in iSlos tepolius, a quibus nicndacium audisti, partibus hnilatur. Sed cum mquUatis tum innoteueret
oiimia rctorquerc debere, quae in nos, tanquaro men- potestati consordum sacerdotum, jussisti, ut gesta
liti de liac re fuerimus, dicenda arbitratu* es. Ccrtc testantur (a), exptoso omni contradictionis effectu, sacra*
perspicis illosduos, de quibus agimus, ex corum esse tissimis sacerdelibus a profanis meniibus ecctewts oindica-
ntimero, qui cum Maxitniano duodccim siue diiatione tas oportere restitui. Vides nempe usque ad bujus poslu-
danmali sunl, non ex eorum quibus redeundi tempus lationis diem ab illo praestitutae dilalionis, quocr trfum
iudultum csl. Certe iiquei, claret, et ceruitur', ob- fere mensium tempus effluxerU. ProducUur autem
scurari, obtegi uullo modo potest, quanta eloqucntia iste conflictus, quantum cx gestis preconsutarieus et
is a quo senlentia illa dicla est, discrcvil, illustravit, municipalibus indagarc poluimus, usque ad Theodo*
expressit. Cur verba adliiic dantur ? Cur contra l u c i - rum proconsulcm, boc est,usque ad auni alttrius
dissiiuaui vcrilalem pro mtMiifesloerrorecontenditur? diem undecimum calendas jaauarii. Qno die clerici
Cur bomines se ipsos dec ipiuiit ? Si laqucos diaboli, et seniores agentes sub Rogato episcopo, qui in lo-
quos resolvere atque alrumpere deberent, con- cum daronaU Praelextati Assuritani fuerat suhrogaius,
strictius iiuplicaiit et obvolvunt; adliuc accipe unde aUegaverunt memoraU proconsulis jussionem, cum
vebemeulius, et utiuain cum aliquo fructu correctio- aforis erant a conimunione vestra, et cjusdem com-
nis crubescant. munionis vestrae iniroicfin judiciis publicis argueban-
CA PUT L VI. — 62. In meroorato concilio Bagaiensi tur, ct expellcndi de locis Deo summo conseoratia
dies ct cousul adscriptus esl, non solum quo decre- tanquam sacrilegi petebautur.
tuin concilii condilum est, verum etiam ipsius di- CAPUT L V U . — 65. Ex quolibet crgo numero
lalionis. Ergo a die octavo calendarum roaiarum post fuerint (quanquam satis appareat cx quo fuerint), qui
coiisulatum Tlieodosii Augusti iu, consulatu Augusto- intra coastitutum dilationis diem communioni se
ruui, Arcadii iu et Ilonorii ileruut', qui dies est con- vestne non reddiderunt *; quomodo cum iia quoa
cilii Bagaiensis, usque ad octavum caleiuiarum janua- extra communionem vestram baptizaveruiit, non ex-
riarum, qui dies est dilaliojns, octo rocnses fcrme piaUsalio Baptismate, redicruni? In quo factonon
iiumeraiitur. Invenitur autem ppstulatio apud Herodem vos reprebendimus, quod Baptismum Christi ncqiia-
procousulem (vide quanto post dicla) adversus quam sacrilegam cUam in scbismate sacrilego cogno-
Felicianum et Praetextatum de Mustitanis ct Assuri- yislis; quod hominum pervcrsitate correcta, Ulud
tanis locis cxcludendos, cujus pauca subjunxi. Post quod etiam in pcrversis rcctum fuerat, approbastis;
consuiatum domiuorum Arcadii ui et Honorii iterum quod bumana vitia cum divinis signaculis non confu-
Augustorum (a), sexto nonas marlias, Carthagine m distis; quod dona Ecclesiae, quat praetcr Ecclesiam
secretario prmtorii Titianus dixit: Peregrinus presbyter, quoque baberi et dari ed babeniium et accipienUum
et seniores EccUsice MustUanetregjonis* talcdesidcrium suppHcium poluerunt, nec indamnalis daronanda 9

prosequuntur : Cum Ecclesim calhokcm sanctitatem vir nec in receptis miitanda censuislis.
nut'i'Onm venerabUis ab errore perfidia* Donntus assere- CAPUT LVIIL — 64. Nec illud reprefaendimus,
ret, in ejus nomen et cuttummundi penetotius observan-quod eosdem ipsos (aroosi criminis reos, ct post
tia nutrita coatuit : sed cum ejus religionis taudandum scntentiain damnalionis ipsomm, et post diia-
Uonis diem aliis constitulum, iamen propter populos
1
fn polioribus et plerisque Mss., ctaret, enunet (vel, iuhrmos qui eis adhsrserunt, recordantes, criedo, pa-
enbn el; Ibrte |.ro, enitet), concerni, obtcurari, etc. trisf.imiUas solliciludinem, ne simul cum zizauiis
* Otnaes Uss. bsec verl)a praetereuQt, consuuuu Augusto-
rum ircattu, et aonorii Uerum, eorumciue ioco habent, et * Forte, prmstnutum.
obundantius. • Hic Mss. duo aJdunt, quomodo toto illo tempore a vobh
aUenati bapdzare potueruttt ?
'DuoMss., Ecctesim Mustitanm et AssurUanm regtords.
(a) Ajiuo Cbrisli 301. (a) Gesta conlrasalviutn, infra tib. 4, o. 5.
551 CONTRA CKESCO.NIUM DONATISTAM, S. AuGUSTINl 532
cradicarelur c i Iriticum , sine aliqua deiracfione 1
mus, qninam iiti fuerunt ignoramus : pcrsccuUonem
rolligcndos, et ipsa abunclaiilia cliaritaiis cxpiandos Umen a quibuscumqiie passumeuiii quem fateris i n - 1

e*s4 crcdidi tis. Nec illud rcprebcndimus, quod eos, justum, quoniam clara res est; ea quae paiimiui - v

rnm adhuc famosi scbismatis sacrilegio lenerentnr,
• tiam pcr lerrenas potestates persecuii estis. Piebat
euim boc, quautum rcs ipsa consccuta iodioavit, cor*
rigcudi sludio, non nocendi, ut illis molesliis agiuti,
vos jttstos dcmonstrare non possunt. Sed a quibus
ctiam Maximianenses persecutioncm passi stiut, pro-
consularia gesu tesUutur. Instructi suut advocati.
adiu j u d i c i a , et tanquam in haereticos e x c i u u . IIH
1

suuin scclus cogitare cogereutur, et reprcssis animo- sibi tuitioncm possidentibus postulabant. Allegabmt
silalis furiis emendare. Scd quia ista non repreben- vestri Bagaieuse coucilium, ct daronatos flagiubant *
dimus, idco vestri schismatts crimen jure culpamus, sacris aedibus pelli, iustabatur, dicU causa est; cum
ineriio detcstomur, omni ratione convincimus, quo eo praesenle Salvium Mcmbresitanum * hsereticum o s -
vos a nobis, imo ab orbis tcrrarum cathoiica com- tendistis, vicistis, exptilistis. Perseculionem igitur
munionc separatis, talia nobis objicicndo, quaiia vos illos passos esse, vos fecissc video. Justos qiwro, vos
in causaMaximianensium fecissc, negarc, utarbilror, esse pcrhibetis. Ego concludo : Non ergo qui eam pa-
uon poteslis. Si enim Baplismus Cbristi cst, et ideo titur, consequenter jusius; nec qui facit, consequcn-
nullo modo dcstruendus, qui dalus estpcrFeiicianum ter injustus est.
ct PraBtcxtatum, cum separati a vobis Maximiano con- CAPUT L X . — 6 5 . Tu rurstis artes dialecticas ac-
juojjerenlur, cum illo a vobis pro ncfarii schismatis cusabis : me Umen verum dicere saltctn lacitus ap-
criitiine condcmnali; quomodo non est Baptismus probabis, et cligcs tuam scntcntiam poUus corrigere,
Cliristi, vel quomodo destruendus esi, qui datur in qua nullam jusUm persccuUonem csse dixisU, quam
Kcclesia, quac ramossuos, ut verbis Cypriani u u r , Maximianensium persecutores dicere injustos, quos
per universam terram copia ubertalis extendit (Libro vestros esse Undera gestis proconsularibus agnovisti.
de Simpiickate Prcslajtorum, eeu de Vtdtate Ecclesiat): Non sane siue fruclu scbisroaUcoruro vestroruro per-
qui postremo datur in iilis Eeciesiis, quas nuuquam secuU estis crrorem: naro Felicianum et Prartexutum
in Littcrls apoaiolicis rcciiare cessalis, nunquam da- codcm coiiflictu et molestiis correxistis; ct Oputum
m n a s i i s ' ? S i damnatos in integrum restituere placuit quidem Gildonbnum graviora exiiia comminantem ,
pro resarcienda parte Donati; qutd vos offendit toto Mustiunt et AssuriUni, sicut ab cis quoque praesena
orbe diffosa unitas Christi, quae vel damuare n o n audivi, timuisse dicuotur ,*et suos cpiscopos coegisse
potuit inauditos, vel omnino necdaranavii nec absol- ut ad Primiani communionem reverterentur. Scd cum
vit incognitoSt vel innoccntcscrcdidit quos didicit hoc Optatus nuilis gesUs publicis exegerit; ulqutd
alisolutos ?Si discissos a vobis Maximiancnses per jussa agam lalibus adversus vos, paratos negarc quidquid
judicum pcrsequcndo aedibus expulistis; quid vos ncgare potueriUs? A c u exsunt proconsularia et m u -
per imperatores, qui eosdem judices miUunt, indigna* nicipalia, quibus reciuiis ostendimus, quanU vi me-
p»li querimini, qui vos ab ejus Ecclesia de quo morati a vestris ut locis cedcrent urgebantur . Non 9

^criptum est quod udorabunt eum omnes reges terrce, culpamus, non invidemus: non frustra laborasUs ,
omnes gentes servient illi, et quod dominabitur a mari non incassum terruislis, non inaniier agiUstis: dts-
usaue ad mare, et a ftumine usque ad terminos orbis plicuit eisa/flictisanimosius sua; fracU sunt, emen-
terrte(Psal. L X X I , II), nefario scbismate discidistis? dati suitt, correcU ac reccpU sunt, post suatn damna»
CAPDT LIX. — 65. Ecce jam non dico, si perse- tionem, post aliorum dilaUoncro, post vestram per-
ctiUonem facere non licct, fecit Optatus; n*adbuc sectitionem. Recepti sunt aulcm sicut fucrant, bono»
dicas non pertiitere ad vestros, quidquid Optatus eis rati, nulla poenitcntiae gravioris humiliaUone * v d
igiiorantibus fccit; cum ipsi diccre non permittant expiaU vel degradati, ncc ipsi nec Hli cum quibus re-
terras ab Africa remotissimas. Qui traditorcs in Africa cepti suut, quos secum separaverant contra v o s ,
ftterint, quid mali Afri episcopi fecerint, ignoramus: baptixavcrant cxtra vos, quos rebapUzaverant forUsso
sed planc dico, si persccuUonem facere non Jicet, post vos.
vcstri Maximiauensibus, ita ut non possitis negare , CAPUT L X I . — 67. Nihil habelis jaro undecaligi-
fecerunt. Si persecutionero qui patiuntur Innocentes nosa roendacia bominibus ignaris de rebus longe pra>
sunt, passi suut Maximianenses. Numquid ct nunc tcritis ingeratis. Quod vestri aptul Constantinum lunc
diclurus es, Busilieam vel spetuncam Maximiani popu- imperatorcm accusaverunt Caecilianum, publica mo-
tus nulto noslrorum auctore destruxit ? Quanquam si niroenu proclamant; dicum essc causam, et ad dc-
rujus coromunionis turba illa fuerit inquiratur (non a
vcslrii credanlur immissi), ipsi reperientur Ibrsitan » sic duoMss. Alii cum ediUs, feceris.
* EdiU, ad istajudicia. CasUgantur ex manuscriptis.
vestri, aut certe vestrls adjuvando permixti. Sed quid * Hic Am. addit, hri Bagaiensi. Br. et Lov. cum aliquot
ad nos? Respondes cnim, Non fecimus, non imrnisi- Mss., tn Bagaiensi. Expunximus auctoritaie aliorum quo-
rumdam niaiiuscriplorum qui postea loco, sucris ccdibu**
« ln veteri Gorbeienst Ms., detraditione. Forte legen- habent, sacrissedsous.
dum, ut infra, lib. nn. 25, 8J, destructume, Baplismaus ^Ahquot Mss. etediUo km.icummprc^enU satunom
uhnirum vel ordinationis. Paulo post, omnes uss., fatnoso, MembresUanum, e t c Abi quidam: cum prcsseutc Satvio
loco, famosi. Membresitano, hmreticum osundistis, e t c
* imo Mss., nunquam uito conciuo, sicut FeUcianian Pree- * FdiU, gerebantur. MeUus mamiscripii, urgcbantur.
textatumquc danumsus. * Editi, mdta pomitentsa graviore, sed hununattceu.Bmea-
1
Jun. et plenque Mss., digna."' dantur ex Ms&
533 LIBKR TERTIUS.
biiuui finem esse perductam , usqne ad purgatiotirni
Fclkis Apiugnensis ordinatoris Caeciliani, quem in
concilio Carthaginensi malorum omnium fontem dixe-
runt, et apud eumdem Constantmum, sicut scriptis
auis ipse indieat, assiduis Inlerpellationibus acetisa-
rant, proconsolaria testantur arcbiva. Resistitis, re-
damatis , rcpugnatis apertisstmae verilati. Didtis
etiam iransmarinos judices a Cceciliano essc corruptos,
Ipsum Imperatorem nesclo qua gratia depravatum. Eo
quippe estimpudentior viclus accusalor, quo fitetiam
judicis calumniator. Verumtamcn intcr omnia illa
vcstra mendacia, quibus transmarinis judidbus ca-
lumniamini, saltem hoc obtinemus, quod primi ma-
jorcs vestri ad Impcratorcm causam istam dciulcrunt,
primiapud Imperatorem Caecilianum et ejusordinatb-
rcm accusaverunt, primi apud Imperatorcm Caecilfa-
num et ejus socios persecuti sunt: unde nobis, sicut
vobis vidctur, gravissimam concitatis invidlam , quia
victi palimini qnod victores utique faccretis; vehtt si
Danielem criminari vellent, quia illo iniiocentc libe-
rato, ipsi ab eis leonibus consumpli sunt, a quibus
eum pcr calumniam consumi voluerunt (Dan. vi).
1
Obtincmus etiam: quodlibet de judicibus; [(a) pnrsens
judido transmarino absoiutus est Caeciltanus;] quod-
Kbet de ipso, apud qucm majores vcstri Caecilianum
accusaverunt, cujus postremo Judicium episcopali
praelatum judido ddegerunt, Constantino impcratore
unquamcorrupto gralia sive sentiatis sive fingatis :
%
omnes umcn qui tunc erant vel in propmqois vel in
remolistenisum longe latcquc diflusi catholici Chri-
atiani, ad quos fama de Caeciliano et collegis ejus po-
tuit pervenire, non dcbuisse accusatoribus victis, sed
ecclcaiasticis judicibus credere: ubi enim judices
omncs esse non possumus, melius his qui cssc po-
tuenint judicibus credimus, quam crcdendo litigator
ribus victis, quorum essc judices non potoimus, de
ipsis judicare judicibus audeamus.
CAPUT LXII. — 68. Proinde, quoniam illi quibus
accusantibus praesens absolutus est Caecilianus, non
solom eos a quibus absolutus est \ verum etiam om-
uea Christianos calholicos in quibuslibct genlibus
constitiilos, qui vel illam dissensionem Afrorum pe-
nitus nescierunt, vel in ea judicibus, sicut eis visum
cst, suo periculo pronuntiantibus, quam victis accu-
satoribus credere maluerunt, Caeciliani criminibus
vel fictis, vel certe non probatis, perfundere audacis-
sima improbiute conati sunt, et omnes negarecsse
cbristianos : missa est vobis tandcm ahquando Maxi-
mianensium causa, in qua ipsi damnarcnt, ipsi da-
mnatos persequerentur, ipsi persecutos in eodcm ho-
nore recipcrent, ipsi Baptismum damnatorum acce-
p u r c u t ; ut qui innoccntes ausi sunt accusare, inno-
centes cogerentur absolvere; non quos innocenles
* sk aliquot uss. At editi, ip$o$ ab eu leontut eum cu- tu multiplicationi atque ubertaU * Ecclesiae, quae loto
lumniantet contumi voiuerunt.
* ttuc nonnulus ex Mss. verba haec revocamus, cacitia-
mcs, non oohan eot a quibut abtoiutut etl: quorum loco in
postorioribus aliquot editionibus, ante, verum etimn; sub- • Konnulli Mss. omittunt, cumeo.
siteutum fuerat, non toium not.
(a) Forte glossema ex margine profectum; vet bic ad- nera.
dendum, a avibut.
531
esse credidcrant, scd quot nt dicunt, Dei pr&tiden-
9
tit arbitrio, veridico ptenarii concilU tui ore damnaoe- I
runt. Quiscuiquam dfxit aliquando, Qu-oniam judid
absolventi potius quam m i h i accusanti credidisti,
reus es cum ipsls quos accusavi ? E l boc tamcn orbi
christiano didtor : quodsi uni homini dlcerotur, non
dico iniqulsslmum, sed insanissimum videretur. 0
rem mirabititer indignam I Accusarunt Afros criminc
traditionis, accusatos transmarini judices absolve-
runt, ettraditores facti snnt populi gentium, quia
Judicibua absorventibus potius quam accusatoribus
crimmnnlibus crediderunt!
CAPUT LXIIL — 69. Mcrito tibi cst, pars Donati,
Maximianenskim causa propinaU. Bibe calicem de
manu Domini corripientis et admonentis. Sl intelligis
etaequiesds, misericordla est IsU emendantis, ne
Incidas in judicium punienlis. Tibl d i d t u r , Superba
et dura ccrvice, reconciliarc christianis usqueqtiaque
populis a tc iniquc accusatis, saltem jam tuis reoon-
ciliau damnalis. Quid resdndis Baptisma Christi in
1
illis vel ex illis Eccleslis, quas Apostoli fundaveruntf
lam Baptisma recepisti, quod toi damnati, antequam
tlbi reconciliarcntnr, dedcnmt. Quid de persecutione #
qnam patcris, gloriaris ? S i justitiae signum cst, j u -
stior cst pars Maximiani. Nam et a tc passa e s t , et
patitur : ct cum co * audite Psahnum divinum, Nolite
ette ticut equut ot mulut non habenteointeltectum (Ptal.
x x x i , 9). Persecutores enlm veslros nos dicitis, cum
vos salvos fiericopientes, vestra quae sanari volumus,
vulnera * medteinaliter persequamur: unde a clericls
etCu-cumceUionibus, Unquam dentibus et calcibus
vestris, graviter, dum vos curamus, affligimur. No^
Kte esse ingrali u l l medicinae, quam estis imitati. Et
vos FeUdanum et Praetexutum penecuiionibus cor-
rexistis : atque viUnam totum corrigeretls; et sicu»
illi ad vos, i u illi et vos admatrem Catholicam re*
dirctisl
70« Contra quans frater Cresconi, tanu es ehitus
audacia, ut a me commemorau etiam illa divina
tcstimonia rcfellere conareris, et obstreperc Dei vo-
cibus. Hoc enim posui in Hbi epistola, contra quam
lequeris (Lib. 1 contra Utterat Petihani, n. 25), quod
in sancto Libro est dc semine Abrahae, ad illum pa-
trem noslrum Deo diccnte, In temine tuo bcnediccntur
omnet gentet (Gen. xxn, 18). Quod tesUmcntum ap-
pellat Apostolus, dicens: Frairet, tecundum hondnem
dico t tanum hondnu confirmatuni tettamentum nemo
irritum facit aut tuperordinat. Abrakce dictce tunt pro-
mittionet et temini ejut. Non dicit Et teminibut, tan-
9
quamin multit; ted tanquamin uno Et 9 temint tuo9
quod ett Chrittut (Galat. \n 15, 16). Hujus scminis
t
fecundttas Um copiosa promissa est, ut diceretur ei,
Sic erit temen luum ticut tteUm cceli et ticut arena
t
marit quce non polett dlnumerari (Gcn. xxn, 17). Huic
ln excusis, reconctUare : mendose.
1
* sic poUores Mss. AtediU, veUraque tanari. vokntet GKA-
EdiU et MSS., UberlaU; et paalo post, vot toU renultert.
4
$55 CONTRA CRESCONIUM DU*kTISTAM, S. AUGUSTINI
orbe dilatalnr, q n x propheuiu sic credilur, s i c
oinnium etiam iaOdelium oculia exhibetur, ut claudat
ciiam ora Pagaoorum. qui adveraus eam paucissiini
remanserunt, partem Donati audes praeponere, dicens
quod et praeter Africam nescio quos babcatis, quibus
lamcn nou apparcnUbus, ex Africa vos soleremiltere
cpiscopos' non negatis, unum, aut duos, • aut ut m u l -
tum tres : et argumenuris inaniter conlra evidenlis-
tiraam veriutem, quod ideo nobis non totus orbiscora-
inunicet, quia vcl adbuc muluc sunt gentium barba-
rarum quae in Chrisium nondum crcdiderunt, vci sub
nominc Cliristi baereses mulue a couimuuione nostrae
socieutis alienae.
CAPUT LXIV. — 71. Nec atiendis, ncc saliem ab
sclcntibus quaeris, quam multae ipsarum barbararum
gentium quas commerooraslt, CbrisU j a m nomini
mancipatae sint, ct quemadmodum in caeteras Evan-
gciium cresccndo frucUftcare non cesset, donec b i
omnibus cum fuerit praedicatum, vcuiat fluis. Sic enim
Dominus a i t : Et prmdicabitur hoc Evangeiium iu w i i -
verto orbe 9 in testimonium omnibus gentibus; et tuuc
veniet finis (Matth. xxiv, U ) . Nisi forte etiam HI U n -
tum vos praecipiui insana superbia, ut boc quodpra?-
diclum est, de parte Donati potetis incipiendura, non
cx illis Ecclesiis quas Apostoli planUverunt, quibus
non communical pars Donati. Aa ct ipsas ut mundum
impleat rcbaptizare conabitur, cura Catbolfca pi:r
c u n c U crescente, iila et in ipsa Africa quoUdie m i -
uuatur? 0 vesana perversiias hominum! Laudari te
credis, de Christo credendo quod non vides; ct da-
innari te non credis, deEcciesianegando quod vides;
cuin illud caput in ccelo s i t , boc corpus in terra?
72. Agnoscis Christum in co quod scriptum est,
Exaltare super cmios » Deut: et non agnoscis Eccle-
siam iu co quod sequitur, Et tuper oiunem terram a/o-
ria tua (Psal. cvn, 6) ? Agnoscis Cbristum in eo quod
scriptum est, Foderunt manut meat et pedet meot, di-
numeravcruut omnia oua mea; ipti vero contiderave-
ruut et centpexerunt nte: diviterunt tibi vettimenta mea,
et tuper vettem meam ndteruut tortem: ct non agaoscis
Ecclesiam in eo quod paulo posl sequitur, Commemo-
rabuntur et converteutur ad Dominum umverti fiuet
terrm; et adorabunt tn contpeetu ejut umvertm patrim
geutium (Ptal. x x i , 17,18,19,28)? Agnoscis Cbri-
1 paucis latenUbus pcregrinatur, scd illain quae ramos
stum in eo quod scriplum e s t , Deut judtcium tuum
9
regi da et juttitiam
9 luam filio regit: ct non agooscis
Ecclesiam in co quod Psalmus ipse testatur, Donuna-
bitur a mari utque ad m e r e , et a fiumine utgue ad ter-
miuot orbit terrm : coram illo decideut JEthiopet, et
inwuci ejut terram lingent. Reget Thartit et intutm mu-
uera offerent, reget Arabum et Saba dona adducent; et
adorabunl eum omnet reget terrm omnet gentet tervient
9 CAPUT L X V I . — 74. Hic e i tu rcspondc, ai u b i
d (Ptal. LXXI , 2 , 8 11)? Agnoscis Cbrislum ubi di~
V placel veri aliquid respondere, et quomodo implebibtr
citur ad Judaeos, ISon ett mihi votuntat in vobit, dicit
Dominut omnipotent, nec accipiam tacrificia dc mani*
Kemu dubiuveril iegandumfaic,ubertad; et iufra, vot to*
lere mtttere.
uss. o^iidam boc loco addunt, quomam Donttm ett re-
1
fpnaxh et tpte dottdnabitur qentium.
555
^iu vettrit; quia utique ChrisU adveutus abstulit illa
omnia sacriflcia Judaeorum : et non agnoscis Ecclc-
siam in eo quod sequitur, Quoniam ab ortu totit ueque
ad occatum, gtorificatum ett nomen meum in gentibut
dicit Dominut omnipotem (Matach.i, 10,11) ? Agno-
scis Christum in eo quod dicit p r o p h e U , Sicut ooio ad
immolandum ductut ett (Itui. L H I , 7), et caetera q u a
ibi de Ulo U n q u a m in Evangclio leguntur: et uon
agnoscis Ecclcsiam in eo quod paulo post dicit, Lm-
tare tterilit,
f qum non parit; erumpe et clama. qum non
parturit: quoniam multi filU desertm magit quam ejut
9
qum habet virum. Dixit emm Dominut : Dilata loauu
tabernaculi tui, et aulat tuat confige; non ett quod par-
cat, porrige longiut funicutot, palot voJidot confirum 9
etiam atque etiam in dexteram atque tinittram exteu-
dent. Semen enim tuum hcereditabit geutet; ct civitatct
qum detertm erant, inliabitabit. iVon ett quod metuat;
prmvatebit enim: nec erubetcat quod detettabHit fuerit;
confutionem enim in perpetuum obtivitcerU f ignominim
viduitadt tum non erit memor: quoniam ego tum Do-
ndnut qui fado te t Dominut nomen ei; et qui eruit te t
ipte Deut Itrael univertm terrm vocabitur (14» u v , 1-5).
CAPUT L X V . — 73. In his ccrte Lilteris sancUs
Ecdesiam dicit Cyprianus, ut d i c c r e l : Sic EccUstd
Domini luce perfusa f per orbem tolum radios suos por-
rexit, ramos suos per untvcrtatn terram copin ubertatis
extendit (Lib. de Simplicitate Prmtatorum, seu de f/m-
tate Ecclesim). Huic, Crcsconi, U n t s manifesuiioiii
divinorum eloquiorum calumniaris, intuendo reeidua
gcntium, quae nondum occupavit Ecclesia; et quanta
occupaverit, unde ad residua teuenda quoiidie dif-
funditur, non attcndis. Quomodo enira propheUamm
i s U r u m futuram perfectionein non negas, qtu tautum
provecturo, cui debeiur ipsa perfeciio, negare noo
dubitas, non dico adversus voces divinas, sed jam et
adversus tuas ? Naro et de le vi magua ipsius veriutis
expressum est, ut diceres ncsciens, vel non aticudeus
quid dixeris, quod in Christianum nomen totus qno~
tidie vcrtitur munaus. Cur ergo huic Ecdesiae, quae
toto mundo cresccndo dilatator, non comnHiuicat
pars Donali? Videlicet ne a peecatoribos polluatur.
E l ubi esi quod non isuin vestraro, quae i n Africa r e -
mancns orbi terrarum caiumniatur, aut cx Africa i i i
suos per univcrsam terram copia uberUtis extcndit,
noluii deseri Cyprianus, etiamsi in cjus coramunio;ie
non U i i t u m sint, veruro apparcant peccatores, diceii?,
iVtfm etsi videntur m Ecclesia esse usania, non tumeu
impediri debet vet fides, vet charkat nostra; ut quouiam
tisania esse in Ecclesia cetuimus, ipd de Ecciesia re-
cedamut (In Epist. ad Maximum).
quod scriplum est, Filius malus ipse se justum dicit t
exitum autem suum non qbiuit (Prov. xxiv, apud L X X ) t
Da ergo lilium malum * , Maximiancnses damncl et
1
Addunt bic iidem Mss., et in onmi toco incentnm ad*jbe~
Htur mmuu meo et hottia pura • magnum enim nomea
9
meum m gemibut, dicit Domimit omninotent.
1
Aiu, elouuies Mss.: Da ergo ad fikuni nudum ; forte,
53? UUER 1 £HTIU5. 55g

pcitequaiur, dainnatis et persccutis recondhelur; TCI muIUtudinis suae pcrsecuti sunt, et persequeiido ad
sic convincatur, v d sic confuudatur, vcl sic corriga- suaiu comuranioneui aiiquos eoruin deuuo coiiverte-
tur. Quomodo, inquis, toltu orbit communioue vettra r u n l , ac sic caeteros justissimos, quo paucUsimos
1

plenut cst, ubi tam muUce tuut hmretet, quarum vobit reliquerunl.
nuila communicat? Imo nou tantum haercticis, vcrum 77. Non inqnis, communicat Orient Africm nec
9 9

etiam caeteris bominibus maiis plenus est orbis, et Africa Orienti. Nou sane, scd iri palds haereticis ab
sanclis ac lidelibus Dci servis plcnus est orbis : quia area dominica separatis : iu frumentis autem catboli-
el mare plenuro est amaris fluctibus, plenuin est et ds et interioribus palds omnino comrounical Oriens
dulcibus pisdbus. Africae, et Africa Orienti. Alii quippc hic, alii vcro
75. In paucit inqtiis, frequenter ett vcritat; errare alibi alque aiibi baTctici cum duTusa ubique catboiica
9

multorum ett. Et ne vcrbis tuis Unlae iliius sterilis fe- uuiiale coufligunl. IJbique est enim ilia dc qua exie-
cunditati contradicere videreris cui dictum est, Multi runl, qni essc ubique minimc potuerunt, dicentes se-
fUii deterim, magit quam ejut quce habet virum: adbi- cunduin id quod de illis pranlictuin est, Ecce hic ett
buisii ex Evangelio testimoniuin, Quoniam pauci tunt Christut, ccce illic(Matth. xxiv, 23): alii hoc loco, alio
qui talvantur (Luc. xtu, 25). Solve ergo quaestiouem, alii variarum pnrsumplionum, vel potius aniputalio-
qtioinodo ipse Doininus dicat, Quam arcla et angutta num proprias pai ticnlas ostendcntes, aique iuipia su-
ett via quce ducU ad vitam, et pauci tunt qui inveniunl perbia radicem unde fracli sunt abuegantes. Iluic
eam (Mailh. vu, 44)! et idem ipsc alibi dicat, Multi crgo Ecclesiae, quae copio>is successibus, cum dilata-
ub oriente et occidente venient, et recumbent cuoi Abra-lur loto orbe terrarum, ex omni geute , tribu et lin-
ham et Itaac et Jacob in regno cmlorum (Id. vui, l i ) ; gua, parit mqllitudinem candidatorum et palmatf runi,
quomodo etiaro in Apocalypsi dcnionstretur eoruin sicut in Apocalypsi scriptum est, quam nemo ntitne-
multitudo, qtiam numerare nemo potcrat ex omni rare potest: huic, inquam, Ecdesi» cui partem Do-
gente ct Iribu et lingua, babenlium sloias albas, pal- naU non communicare maiiifesiutn est, 'majores ve-
masque ferenlium, qui prcssuras propter lidem Cbri- stri probare debueruut, quancumquc vera documenta
sti suslinuerant (Apoc. v u , 9 ) : quomodo iidem sint de tradiloribus habuerunl. Quod si fecissent, ipsi iu
paud qui multi. Neque cniui allcrum b iruin est ve- illa esseut, extra iQam vero Hli quos accusassciit :
rum, allerum falsum, cum sit utrumque diviua Veri- nunc aiilem cum accusalos in illa permatisisse v i -
tate prolattim, nisi quia iidem ipsi boni vcrique Chri- deanius, quid boni de accusatoribas sentire debemus.
sliani, qui pcr se ipsos multi sunt, in comparalione quos exira iilam videmus ? A c per hoc in illa quadri-
malorum falsorumque ilidcm pauci sunt. Sic mulla parlita disiributionc, ubi dixi, cum de tradiioribus
grana qitibus horrea magna complenttir, pauca d i c i - profcruntur ex utraqne parte docuinenta, aut utraque
inus in comparatione palearum. Sic etiam, ut de ipso vera esse, aut uiraque falsa, aul nostra vera et vcstra
Dei testamento dicam, quod facluin est ad Abraham falsa, aut uostra falsa el vestra vera (Lib. i conlru
de semine ejus quod est Cbrislus, mullae sunt stellae Litterat Petiliani n. 23); cum videres in superioribus
9

quas numerare non possumus, quibus lam grando

tribus vos faciUime superari, frustra tibi boc extre-
reeluiti undque circumni?gct, et pnucas dicimus in
mum, quasi qua evadercs, el gisti. Quamvis enim
comparatione arcnas maiis. Forle stellae signilicave-
quatn impudenter dicatur advertas; tamen ea ipsa
ruut spirituaies Cbristianos, maris autcm arena car-
vera vestra, si qua essent bumana documenta , ilii
nale*, per quos et ex quibus etiam haerescs et scbi-
Ecclesiae probari debuerunt, quam probaut docu
smata l i u n l : utroque tamen genere plenus est mun-
mcnu divina.
dus, quia idcm Doininus dicit, Ager ett hic mundut;
CAPUT LXVII!. — 7 8 . Dic uiihi, obsecro te; sed
ct tu ipsc tibi vcritate exlorqucnte dixisti, In nomen
noli offundcre nebulas imperitis, ut quoniam tradi-
chrittianum lotut quolidic verUtur mundus. Per totaro
torcs accusatos non vales convincere, identidem vclis
igitur agrum, hoc esl, per toturn mundum frumenta,
artes dialecticas accusarc : dic ergo, rogo te, causa
pcr totum zizania; quia de utroque dixit qui falti nod
i s u vcstra cum veris documcntis vestris perducU est
potest, SinJteutraquecretcereutqueadmettem (Matth.
ad judicium transmarinaruro Ecdesiarum labore apo-
x i n , 58, 50).
stolico fundaurum, an non est perducta? Si perducta
CAPUT L X V I l . — 76 Cobibcant itaque sc frti- est, vidstis in eo judicio, an victi estis? Si vicisse vo>
mentorum pcr totum munduro tanta ubertate cre- dicitis, cur ew Ecclcsiis, in quarum judido vicislis ,
sccntium impii desertores , et non audeant de quo- non communicatis? Si autem (qeod satis ipsa indicat
ruindam zizatiiorum separatorum paucilate gloriari.
abeis alienau vestra communio) victi estis, quid no
Quod si gloriautur, ctiam in boc ipso proccdtint ad-
biscum vel mala vel bona causa perdiu litigatis, id
verstis cos iidem illi Maximianctises, judicio divino,
1

babentes inaximum crimen, quod crimine traditortim

ad eos in oinnibus confundeudos, et, si sapiaut, cor-
quos in judicio traiismarinarum Ecciesiarum ctiaui
rigendos appositi : quos multo paudores prefldeuiia
vera docuinenU proferenies convincerc minime po-
pro, orf, repetendum, da. Pauio post editi fercbant, luistis , orbcm cbi islianum perfunditis , quia iu ca
vei ti convincutxr, vel ti confundatur vel si conigalur. causa in qtta iutcressc non potuit, degit judtcibus
9

Mehus quidam Mss., vel sic.

1
editi, injudicio. Redundat, in ncc iu omubus est ma-
9

ruscripU*. »Er. ct LOV., quot. Melius Aro. etMM., que.

 CONTRA CUESCONIUM DONATISTAM, S. A l GU3TINT 540
659
cmio.re, non accusatoribus victis? Non Jlaque ideo rimo udditn, manifestum est qua lolnntale ha*c gcsserit
r M estis quia bonam causam , ut scciindnm vos l o - lngentius;et ideo recipietur m carcerem : cst enim or-
t

quar, in trausmariiio. judicio pcrdidislis : sed quia
crimen reoruin, atque, ut nimtum vobis ced.itur, ct
judicum, tot innocentibus popubs cbrislianis pcr tot
gc-ntcs longe lateque diffusis, objicere minime dubita-
tis. Quorum communioni tanquam frumenlis domini-
cliori inierrogationi necessarhts Felicem autem rcli-
giotum epitcopum Uberum esse ab cxustioneJ*ttrumen~
torum deificorum manifestum est; cum ncmo in cum aU-
quid probare pottterit, quod religiotat Scripturat tradi-
derit vel exutterit. Omnium enim interrogatio supru
t

cis colucreiido, el illos viros, sicul dicilis, tradilorcs, scripla matdfesta est, nullas Scripturas deipcas vel iit-
et illos malos, siciit arbitramini, judices, sccundum tentas, vel corruptas, vel incensas fuisse. Uoc actis
evangelicas Lilteras, etiam moncnte Cypriano, usque continelur, quod Felix episcopus religiosus illis lempo-
ad tempus ventilalionis, tanquam paleam tolerarc ribus nec pratsens fnerit, ncque conscientiam commoda-
dcbuistis, ne aream dcsercndo perireiis. Si autem verit, neque tale aliquid fierijusseriL
rausa illa vcstra cnm vcris, qitod tibi elegisli, docu- 81. Inscro etiam rescriptum imperatoris Conslan-
mcntis suis ad judicium traiismarinarum Ecclesiarum tini ad Probianum idipstim atlestantis, el qtiam mo-
tion esl pcrducta; quomodo ab eis polucrunl tot epi- lesti apud eum mnjores vesiri accusatores innocen-
seopi in suis plebibus constittili catisa incogitita, et tium fucrint, ostendentis. Imperatores Ccesares Flavii,
ad se omnino non dclata , jure damnari ? Aut quo- Constantinus, el Maxinuanus , et Valeritis Lkinia- 1

ntodo dcbticrunl Afri Cbristiaui, non dico illi qui eos nus Licinius ad Probianum proconsulem Africcs. JElia-
putavcrtiut innoccnles, voruui eliam illi si qui eos nus prcedccessor tuus, merito, cum vir perfeclissimus ,
noverant tradilores, propler zizania quae in Ecctesia Verus, vicarius prcefectorum tunc per Africam nostram
essc cernebant, a frumentortim tam longe lalcque incommoda valetudine teneretur, ejusdem partibus fun-
crescciitium, et bos iguorantium, tam manifesta inno- ctus inter caHera eUam id negoUum, vel invidiam qum
centia separari, ut \ ropter crimen alienum, quo pro de Cceciliano epitcopo, et Ecclesia cathoUca * videtur
iiuiiale toleralo noti macularetittir, violalx ipsius uni- ette commota, ad cxamen suum atque jussionem credi-
talis (Tiini::e damnarentur? dit esse revocandam. Etenim cum jam Superium ceniu-
CAPUT L X I X . — 71). Quid tibi ergo ad causam rionem *, et Cacilianum magistratum Aptugnitanorum,
prodest, boc ex illis qualuor proposiiis elegisse, ut et Saturninum excuralorem, et CaUbium juniorem, 4

veslra documenta sint vera, contra vestros atttem ejusdem civitatis curatorem, alque Solonem servum 1

qtuc proferiiuus, falsa esse deputenlur. Ecce et bic
Yinceris; quoniam veris qux putas documentis tuis,
uon polueruut, ubi debuerunt, couvinci traditores;
sivc a vestris eadem documenta occulta sint, sive ipsi
traditores qualibet aslutia se judicibus occultaveritit,
sive ab ipsis pravis judicibus occullati s i n t . Semen
l
Abrabai rcspice, quod iu testaroento Dci per omnes
gentes crescit sicut slcllae cocli, ct sicut arena maris
(Gen. \ x n , 17); ct utrum propter occullala quibusli-
bet causis nescio qua Africana zizania, tam copiosa -
inessis per agrum roundum pcrire potuerit, aude d i -
cere, aude credere, audc, st uiius in tc Dci timor est,
cogilarc.
80. Exaggcras persecutiones quas vos pati dicitis,
quibus in tam sacrilega et manifesta obstinalione ad-
versus paccm sanctae Ecclesiac rcbellanlibus mirabili
mansuetudine parcitur : et dicis in primis parlibus
epislolae tuae, quod imperatori Conslantino CmriUani
crimen cum fieret manifestum, ipse quoque eum, ut B r i - oportct, ejusmodi contentionibus, populus sine disseu-
xim in exsiUo degeret, $ua sententia condemnavit. In
9
publicum supra scriptm dvilatis, prmsentes esse fecis-
set, audienliam prmbuit competentem : adeo ut, cum
Cmciliano fuisset objectum quod a FeUce eidem episco-
patus oideretur esse detatus, cui dhinarum Scriptura-
rum proditio atque exusUo videretur objecta, innocen-
temdeeo Feliccm fuisse consUterit. Denique cum Maxi-
mus Ingenlium decurionem Ziquensium civitalis episto-
lam CmciUani exduumviri falsasse contcuderet, eumdem
iptum Ingentium suspensum actis qua? suberant pervuU-
mus, et ideo minime tortum, quod te decurionem Zi-
qnensium civitatit esse asseveraoerit. Unde volumus
eumdem ipsum Ingenttum sub idonca prosecutione ad
comitatum meum Constantini Augusd mittat, at Wis
qui in prmsentiqrum agunt, atque dutlurnis diebus * in-
terpellare non desinunl, audientibus, et coram assisteu-
tibus apparere et intimari possit, frustra eos Cmciliano
epiteopo invidiam comparare, atque adversus cmn vio-
ientcr insurgere voluisse. Ita enim fiet ut omissis, sicuti

sione aUqua, rdigioni proprim cum debita venerationc

quo te quis dubitet vel falli, vel fallere; quando el Fe- deserviat.
licem Apluguensem commemorasti in judicio procon-
sulis a Vincentio ncscio quo de tradilionc convicium ? * 10 tfss., Mojrimbuts. A c p a a l o post, cum defecUsdmos
viros; v e t , cum de perfectisstmos viros. A m . e l E r . , cmn dt
CAPUT L X X . — Ecce ego insero sentenliam perfecUtsimis viris. A t L o v . e x Aufpistiai etjistola 8 8 , vir
iEliani proconsulis, qua purgatus atque absolutus cst perfectissunus verus. De perfectissitm titulo vide c o d . Theod.,
Itb. 6 , l e g . u l t i m a .
Felix. Si tota gesta vis iegcrc, cx arciiivo proconsu-
* l u Mss., et Ecciesim cathoUcm. in epist. 88 A u g u s t i n i l e -
lis accipe. ASlianus proconsui dixil: Ex professione g i t u r , episcopo Ecclesim catfudicm; omisso, et.
Ca-cilicni, qui acta falsa * esse dicit, alque epistoias plu- » Manuscri|iti, cum tam Sttperium centurionem. Sola edi-
tio Lov., superium saturiamtm: c o r r u p t e :
< A m . Er. et ncstri omnes Mss., occultati non sinl. * sic A m . E r . e t Mss. A t Lov., Cattidmm.
1
MSS. constanter, Brixce. sic etiam A m . et E r . A m . E r . e t vss., souan.
9

* Ubellus Gestorum proconsuiarimn, faiscta. vide in"ra « o n u i e s Mss. c u m A m . e t E r . b i c e t inrra, tUurnis txe-
ia A|q»eiid|ce. bus.
 541 LIBLR TERTIUS.
CAPUT L X X I . — 82. Insero adbuc ei verbaCon-
stantini ex litteris ejus ad Eunialiutn vicarium, ubi
1 participali sceleris alieni, sive vel nutla ejus vera do-
•e inierpartcs cognovisse, et innoccntemCxcilianum
compcrisse tcsialur. Cuni enim narrasset in bis quae
stipra locutus cst, quemadmodum ad judicium ejus
post episcopalia judicia partes perductae fuerinl: In
quo pervidi inquil, Ccccilianum virum omni innoeeniia
t
prafditum ac dcbita retigionit tuce officia
t tervantem,
eiqueita ut oportuit tervientem: nec utlum in eo crhnen
reperhri potuitte, eidem apparuit, ticut abtenti fuerat
advertariorum tuorum thnutatione compotitum.
85. Tu quare non inscruisli sententiam Censlanii-
ui, qua eum dicis esse damnatum, et Brixiae in exsi-
lio constitulum, vir disertissime f Quanto congruen-
lius banc inscruisses, quam nescio quid de Sardicen-
si concilio, quod nec ad vos, nec ad causam quae i n -
tcr nos est et vos, omuino pcrtinerc monstratur ?
Cur cnim fuerit Brixiae Caeciliauus, quod vos calumnic-
stssime appcilatis cxsiitum, cum suam praesenliam
mahiit Ecclesiae deessequam pacem, qnid a mc opus
cst d i c i ; cum to inlerim damnantis impcratoris
?enlentiam nullam rccitas, el damnatiim ab impera-
tore Caecilianum tam temere, non dico audicnduin
vcl dicendum, sed etiam scribendum putas ? Yenim-
tamcii secundum vcrba tua, ecce in exsilio video
Caecilianum imperatore damnante, sallem responde
quo accusantc : et modo me iuterroga, quod in epi-
Ktoia tua post muka similiter inane posuisti, Quit
1
proiato tetlamento minut contentit, qui pertecutionem
paUtur an qui facit ? llacc certeTrerba tua sunt. Aspi-
f gradutitte quod ante potitum ett auget nonquod ante%
cc ergo Capcilianum persecutionem passum, et, sicut
ipse dixisti, in exsilio conslitulum. Aspice eliam ve-
stros, sicut suis vcrbis imperator ipse testatur, ad-
versus Caecilianum diuturnit diebut interpettare non
detittentet: et cisdcm ipsis verbis tuis interroganli
mihi responde, Quit nunut tettamento protato conten-
tit, qtd perteeuUonem patUur un qui facit ? Diligen-
t conflrmes. Hic ego numquiddlco, quod in quaeslione
tcrautem peilectis oinnibus, invcnies Caecilianum a
vestris etiain apud imperatorem persecutionem pas-
sum: sed non invcnies ab impcraiore damnatum,
imo eliam invenies absolutum.
CAPUT L X X I I . — 8 4 . Porro, siquod libi pro m a -
gno elegisti, ut de criminibus traditorum * quae vos
profertis documcnia vcra sinl, qune aulem nos pro-
ferimos falsa s i n t ; etiam in eo vos veritas Dei supe-
rat, quae sicut praedixit, ita reddit Ecclesiam iu oni-
verso mundo fructiftcantem atque crescentem: quia
nihil ci prajudicant alienorum criminuiu licct vera
documeiita, quae propinquioribus cpiscopis transma-
rinis, per quos in iongiiiquiores partes, sive transit
laKum rerum fama, sive non transit, aut non sunt
demonstrata sicut debuerunt, attt non sunt credita
quibus demonstrari poluerunt, aul credita et occulta-
ta nequaquam ad alios pervenerunt; ncc quisquam
vcl unus homo, qoanto roinus tantus Cbrislianorum
1
Aro. et Er., ad ahum. Mss., ad EumaUunu
• i n e x c u s U , tnamter. At in Mss., inane. Refertur ad,
quod.
' l a Mss., traduHonum.
|45
numerus in tot gcnlibus conslltutus, reus potestesse
ctnuenia cognovcrit, vel cum simulata innocentia fal-
sis documeiitis quisque f e f c l l e r i t S i ergo, ut dicere
coeperam, in hoc quod tibi promagno elegisti, utque
vos de tradttoribus tcstimouia proferlis, vcra sinl,
quae autcro proferunlur conlra vos, falsa sint, nibil
valetis ndverstts Ecclesiam catbolicam toto terrarun*
orbc diflTusam, et adversus providenliam Dei, qua in
christianum nomen, ut luis verbis utar, totut quotidie
vertitur mundut: quanto magis delicitis in accusa- 1
tionibus vestris, cum hanc iptam tradilionem cujus t
nomcn velut horrentes qui hoc scbisma fecerunt, a
Cbristi corpore separatosscipsos diabolo tradidcrunt,
multo probabitiut, eicut in illis litleris dixi, ct nunc
dico, not vobit objicimut ( Lib. 4 contra Litterat Prti-
Uani n. 25 ), a quibus nomina ct crimina traditorttm
9
dici tantummodo audimus, hos autem et gesta ecele-
siastica quibus de se ipsl confcssi suiit (a), ct gesta
municipalia quibus hoc fecisse leguntur (b) ostendi- f
mus?
CAPUT LXXIII. — 8 5 . Tu vero callidus cxami-
nator ap|>ensorque verborum, doces nos quid valeat
comparativus gradus, et lanquam victor exsullas,
quod non possem diccre, tradidonem probabiliut not
vobit objicimut nisi vos nobis eam probabiliter obji-
t
cere conQterer. Si enim vot inquis, probabiims, not
t
ergo probabilUer. Et hoc doces, quiaticett probabili-
ter et probabitiut ut ti dicat Vere et veriut; et quia
t t
diclum ett improbat. Adjungis alia verba, quibus lioc
cvidcntius intelligamus; ac dicis, Sic ett bene et me-
liut mate et pejut,
t horribiliter et horribitiut: sic csse
oslendensprobabiUter et probabUiut. Undc colligi putas,
quia si ego probabilius quod falsum est objicio, su-
pcrcst ut vos probabiliter quod verum est objecisse
vel disputaiioue ecclesiastica nos arlificialia gramma-
ticae * docere conaris, quid ^raleat comparativus gra-
dtis, quia id quod ante potitum ett auget non quod ante
t
dictum ett tmprobat ? Video enim quam boc inepte t i -
b i objiciam : quod tu viderc noluisti, quando mihi
anlicalegoriam velut ex arte rhetorica objiciendam
putnsli : quod genus quaeslionis, ubi dicilur, Non
ego feci, ?ed tu fecisti, etiam in auctoritate propbeti-
ca demonstravi (Supra n. 29).
9
CAPUT L X x i v . — 8 6 . Considera tamen diligentius,
nc forte invenias in lattnx locuiionis auctoribus, qut-
btis grammaticorum artificialia serviunt, non semper
istum gradum quod ante posilum est augere, sed
aliquando conlrario superferri. Cujus locutionis exem-
pluminterim mihiexApostoli Epistola occurrit, quam
scripsil ad Hcbrxos. Cum cnim loqueretur de bene-
dictione terra?, quae accepta pluvia fructum reddit,
1
Editi, refeflerit. Emendantur ex manuscripUs.
* Editi, depcientes. At Mss. deficitis.
* Sic meliores Mss. At editi, arlificiaU granunaUeeu
(a) Gesla concHii Cirtensis, supra, n. 30.
<b\ Gesu apud zenophil., cap. 29.
545 , CONTRA CRESCONIUM DO tATISTAM, S. AUGUSHNI 511
deiud* snbjccit : Proferent autem tptnat et tribulot, sluuvadjuiorium tuum, quo oobisethm nesdens pluri -
reproba et maUdkthni proxima ett; cujut fimt iit uttio- i i i am faves, doccndo rcgulas comparativi gradus: Qma
nem. Quod ne illis quibus loqucbatur optasse videre- id guod ante potkum ett auget non quod aute dktum
f

t u r : Confiti tumut autem inquit, de vobit fratret

1 ett improbat. Secundum enim baacregulam luam, se-
9 9

chariithni meUora et hmrenlia taiuti (Hebr. vi, 7-9). cundum quaedam verba tua in cpistola tua, aine u l -
9

Atlendts eerte quomodo bic dixerit, meiiora: non bi difGcultale obtinuimus causam nostram. To enim
quia bona erant quae supra dixerat, proferre spmaa dixistiin prirois partibus litterarum tuarum, vdut
et tribulos, et ustionem mereri; sed magis quia ina- nostram pertinaciam crirainaiido, tot documeuta lega-
la erant, ut illis devitalis meliora eligerent et opla- Ua quod meUut et veriut ett nobit pertuadere uou
9 9

rent, hocest, bona lantis malis contraria. Sed forte
Apostolum sic audiendum esse arbitraris, quemad-
modum de se ipse dicit, tanquam hominem, et si
imperilum sermone, sed non scientia (II Cor. x i , 6 ) :
et ideo non verborum i n eo, sed rerum atque senten-
tiarum auctoritatcm putas esse seetandam, bona poni
debtiisse contendens, u b i posuit ipse meliora. Quid
poete. Ubi ego coociudo secundum artificialia tua,
jam nos verum et bonum tenere, si quod vertas et
meiius est, nobis pcrsuaderi non potest. Cum crgo
nos non rescindamus, ut secuudum tc ioqiiar, verius
et melius Baptisma vestrum, quare vos rescinditis
vcrum et bonum nostrum ? Itera cum dixissos, Uoc
et not voiumut ut Chrittut tit origa, et radix, caputque
9

sietegojam his litteris assuefactus, ct illas quas chrittiani: continuo subjecisti, ted qucerimut per quem

puer didici oblitus, sic dixi, Objicitit truditionem, hoc meUutfiat.Quod dicendo utique coticessisli, et
hanc iptam muUo probabiUut not vobit objkitmtt: tan- per malum ministrum bene fieri, sed meiius pcr bo-
quam dicerem, Probabiliter, comparativum pro posi- nura. Cum itaque nos non resciodimus Baptismuni,
tivo ponens, non quia vos probabiliter, sed magis quem per vcstrum tanquam per bonum ministram
qoia bnprobabiliter ; sicut ille meiiora, non quia illa dari dicitis: quare vos rescinditis Baptismum, quem
erant bona, sed magis quia mala : tu quare tam te- pcr nostrum lanquam per malum ministrum datum
mere concludts cx hoc cnnfirmasse me, vos probabi- esse contenditis ? Tu enira dixisti, Qvammut per quem
liter* quia dixi nos probabUius ? meUutfiat.Ettu* reguU est, Quia gradut itte quad

CAPUT L X X Y . — 87. Qnanquam nec sccundum ante potitum ett auget. Unde si per vestrum, sicut p u -
grammaticos in vcrbomeerrasse reprehenderes, si sal- tas, mdius fit; ergo ct per nostrum bcne fit. Ac per
tem verbonim ipsorum auctores vel attente legere, hocquandoper nos bapUzatum rebaptizatis, idquod
vel memoriter recolere voluisses. Pueriles enun ha- ex ista tua regula bene facturo esse concedilis, sacri-
bent litterae, sed non a puero imperito dictum, lega praesumpiione rescinditis.
Dt meliorapiis, erroremque bostibus itlum! CAPUT LXXYIII. — 89. Vcreor ne nimis urgeam
Dtecissos nudis laniabant dentibusarlus. verecundiam tuam, si ostcndam quam icviter et
(rirgd. ceorg. tib. 3, vert. 513,514.)
scurriliter quxdam etiam verba mca, quae translate
Quomodo ergo meUora piit, quasi bona essent islis, posui, frontem pro pudore, os pro sermonc, trklens
ac non potius magna mala, qui ditcittot nudit lama- telum pro triparlita oratione, tricipitcm bestiaro pro
bant dentibut artut ? Jam vides certe, quia sicut iste crrore tribus caiumniis advcrsus tot populorum i n -
piis potuit optarc mcliora, quamvis illa bi quorum nocentiam saevienie (Lib. 1 coutra Utterot P r t i -
comparationc optabat, non essent bona; sic ct cgo Uam n. 2 9 ) , quasi urbanus et dicax exagitanda
9

potui diccre, traditionem probabUiut vobit objicimut, puiaveris. Serva potius pueriiia pueris. Neque eniiit
quamvis eam vos nobis non probabilitcr objiccretis. *me movet quod Ncptunium telum propler triden-
U l omiltam quia et probabile quando dicilur, non tem dicis episcopuro non decere, cum sit ct piscato-
cousei]ueiiter est verum; cum ea dicuutur quse fleri
r i u m a c per boc aposiolicom, quos soos Apostoloe
possunt ac solent, et ideo probantur, hoc est, appro-
Dominus piscatores- bominum fccii (Matth. rv, 19).
bantur el crcduntttr, eliauisi facta non siut : quod
Nam et Deum nostrum Scriptura dicit et alas babere
autem verum est, cum ostenditur, necessario proba-
(Ptai. xvi, 8, et xxxv, 8) et sagittas (Ptal. xvu, 15),
bile est, el illo utique probabilius. Rccole libros ubi
nec tamen Cupidinem coiimus.
verba didicisli : quam tc non fallam, profeclo
90. Quin etiam me promissam in exordio lenilalem
repcries.
non servasse reprebendis, eo quod Manicbaeorum
CAPUT L X X Y I . — Uudc etiamsi vestros probabi- lacia meniione permotus dixerim, Sicut non potest 9

liter nostris traditionem objecisse conccdcrcm; non quod Dominut aU taiauat tatanam excludere (Matlk.
9

ideo vcrum objccisse, contenderem, et recte nos d i - x i i , 26), ila non potett error Mcmkhajorum Douatitta-
cerem probabilius banc objicere : quandoquidem a rum errorem evcrtere (Lib. 1 contra Littcrat PetiUaui ,
vobis nomiuari tantuui traditores soleraus audire, nul- n. 28) : quasi Petilianura saianae comparaveriin, ac
lis autein gcstis vel ccclesiasticis, vel publicis, recita- non errorem, cujus cum cupio laqueis expcdiri. Bcne
ri dcuionstrariquo confessos; a nobis autem proferri quod Aposlolus nos adversus tales caluinnias coni-
ct gesta publica ubi vestri tradiderunt, et ccdesia-
rounivit eo ipso ioco, ubi nos roiles, paiieutes, et
stica ubi confcssi Deo judici derelicti sunt.
modeslos esse admonet, quaudo aliqucm dissentieii-
CAPUT L X X Y I I . — 8 8 . Sed non omitto tam manifc- lem corripimus. Ctim enim dixisset, Scrvum autem
1
fctc uas. EdiU, cmfidimut. 1
Er. Lugd. ven., piscatorum. M.
 tZ
Dondm tidgare mm oportet ud ttu t ndtem ad omne$
doabilem, paticntem f in modettia corripientem
untientcc: coniimio subjunxit, Ne forte det illit Deut
pamitentkun ad agnotcendam veritatem f et
de diaboli toqueit, captbati ab ipto eecundum
totunietem (II Thn. n , 24-26). Ecce apostolica man-
soeludo : cum quibus placide, patienter, modesleque
agi pracccpil, eos ip&os dieit a diabolo captivalos;
aec lamen quam comraendabat, amisit ienitatem ,
qnia eam quam docebat, tacerc noluit verita-
lem.
CAPUT L X X I X . — 91. Scd ipsc videris cujus
partes agas, qui mea verba vclut convitiosa ct saeva
criininaiido, eos quos ad dispntandum convenire non
vis, ad litigandum niteris excitare. Noio enim dicere,
quia et tc litigare deleclat. Parchis quippe ac vcre-
emidius, scd quasi cx obiiquo mihi objicis, quae ad
me omnino non pertinent. Quid enim judicem de
Manicbaeorum peslilcntiosissima et Cbristianis omni-
bos anatbeinanda vanilale, si tantum dicere solerqm,
acnoo ctiam ronscriptis librts rauUis muliiphcibusque
testarer; ne sic quidcm esset adversusme tillus
ealumniae vestrae iocus. Neqne enim me Catboiica
falsoa vobisargui mirarelur, a quibus totus cbristia-
aos orbis cum tot Ecclesiis ctiam illis primis aposto-
Kco labore propagatis, faisis crimitiibus accusatur.
Cum vero contra Manicbaw, qui mc adolescentulum
aliquaudo deceperant, niea tauta scripta qui voluerit
legere possit, non usque adeo desipit, ut de me cre-
eat poiius verbis veslris, quam oculis et sensibus
sais.
CAPUT L X X X . — 92. Scd epittolam, inquis,
'principu tettrif qua netcio quid de te
te ordinari noitetf tenent non pauci
llbro vero minimc curarem, nec s i ejus a quo aaripta
dicitur, n o n perspicua pro nobis seutentia legeretur,
Hlam calumniam falsitatcmquc condemnans : quanto
minus earo curat catbolica Ecclesia, ciijus causam
eontra vos agimtts, cui toi dWinis testimoniis pnesi-
denti \ nuiia buroana de quoquam bomine testimo-
aia seu vcra scu faisa, qua gaudet aufcrunt veriiaiero?
Desine lalibus: unus bomo sum, Ecclesiae intcr nos
sgiiur cansa, non mca; Eccicsiae, inquam, quae in
nollo bomine spem poncre a suo didicit Redemptore*
Qoanquam nec dc me ipso vobis, etiamsi mearo con-
versationcm nossetis, rccte credcretur inimicis miliL
Ad cxistiniationem bominuro magua testium qui rac
aoverunt, snppetit copia; ad Dei vero conspectum
sola conscieniia, quam contra vestras, eriminationcs
cani mtrcpidam gcram, non me tamcn sub ocuiia
Omnipotentis JustiOcare audeo, magUqoe ab illo af-
Incntem misericordiae largitatem, quam judicii som-
1
A m . Er. etMss. oroHtunt, lenitatem; quia sdUcet raulo
>ate est, mantuetudo.
%
Er. ma>L vea^ twtofidentl u.
LIBER BRTIUS. &i6
% ronm examen exspccto; cogiuns qood scriptum cst,
dhwrta Cum rcx jnetut $ederit in throno, quh gloriabitur cu-
$tum te habere cortaut quit gtoriabitur mundum u
retimteant eue a peccalo (Proa. xx, 8, 9).
iptiut CAPUT L X X X I . — 93. Sed qttid ad rcm cnjiis
intcr nos vertitur quaestio, qualis ipse siin ? cum in
arca domiuica sim sliputa, si malus; granum, si bo-
nus. Vos tamcn si grana essetis, paleam cominixtam,
1
sicut adroonet etiam ipse Cyprianus, ante temeus
ventitationis non refugeretis. Proinde uos, si qiiem
reperimns in vobis notum bominem malum, recte
vobis objicimus. Ibi cnim (ota defensio vestra con-
sistit, quia propterca vos separastis, ne alienorutu
peccatorum conlagione periretis: unde novum gcnus
areae vos feckse gloriamini, aut qu» solum triticum
habcat, aut in qua solum trhicum appareat, cui non
sit necessarius ventilator, sed perscrtitator. Nam et
Parmenianus vester praclaram vcstram munditiam
velut immunditiae nostne a contrario comparans, au-
sus est inlerponerc sententiam propbetae Jercroia*
(Ub. 3 contra Epittolam Parmeniani, n. 17), ubi a i i ,
Qiifd palem ciim tritico (Jerem. xxm, 28)? Quod ille
1
dixil, ut ipsa indicat lectio, adversns eos qui divinis
oraculis sua somnia coaequabant. Arrogantia tamen
vestra ct borrenda superbia Parmeniani iitteris de-
claratur, ubi vos contra Scripturas divinas, et conlra
monita Cypriani, ante ultimaro ventilationem quam
mundus cxspectat, lanquam purgatum a palea triti-
cum praedicavit.
CAPUT L X X X U . — 9 4 . Quid ergo dignius advcrsus
hane iallacissimam elalionem, qnam causa Maximia-
ncnsium, vobis potuit procurari ? Quaecumque in nos
$criptit cum
f
dicere lanquam in traditorcs soletis, in Maxtmianen-
nottrorum. ses, quos recepislis daronatos, quando damnati sunt,
graviora dixistis. De imperatoribus nobis tanquam
persecutoribus fadlis invidiam : vos apud judices,
quos ipsi imperatores miserunt, Maximiauensibus
persecuiionem fecistis. Baptismura Ecclcsiae dari
extra Ecdesiara non posse contenditis : vos Bapii-
sinum, qttcm in crimine scliismatis Maximianeuses .
dederunt, in receptis eis quibus dederunl, non re-
scidistis. Si haec pro pace unitatis fieri debucrunt,
unde nos accusetis non invenitis : si autem non dc-
buerunt, non nos accusctis *, nisi vos ipsos damna-
vcritis. Nolo te pcr multa distendas; nam ct ego»
possem brevilcr ea quae contra te dicta sunt, in me-
moriam revocarc : sed hinc solum cogiu, Maximia-
nensium causam tibi ante oculos pone ; si de hac
8
nobisrespondere potueris, aggrcderc caetera; si autcm
non poiueris, melius quiescas quam cakcs adversus
stkuulum jacias.
1
Am. Er. e t H » . palea.
r
* Haec nunc verha restiUiuntur ex uss., non htietddt: t$
autem non debuerunt not non accuteut.
f
* slc MSS. At Er. et Lov., cogito MaxunianenJitm cau%am
noi ante oculot ponere.
 CONTRA CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUGUSTINI
LIBER
Ad omnesrursura Er istolaecrcsconii t artesres;ondet, objectiones ipsius et calumnias stngillatimex soUt ttavimiaacnsijts
causa refellens.
CAPUT PRIMUM. — (. Quamvis jam tribus ncc
parvis voluminibus epistolae luai, Cresconi, diligcnler
satisqtie rcsponderim, qua Pctiliani litteras contra
mea scripta, qnibus refellebantur, defendendas pu-
tasli: tDmen eliam hoc brcviori opere inslilui de snla
causa Maximiancnsium tecum agere, et ex hac una
ostendcre omnia qune in illa epistob posuisti, qtinm
fruslra, quam inaniter dixeris. Neqne enim conte-
innendum est beneficium Dei, quod et ad nostrre dis-
pensationis compendium, el ad vcstroe correctionis,
si sapiatis, adjulorium pracstare diguatus est : qtii
ncscientibus vobis, neque id agentibus nobis, ita ve-
strortim episcoporum menlibus dominatus est, ul qui
orbem cbrislianum per communioncm Sacrameiito-
rum maculatum peccatis criminabaiitur alicnis, quam-
vis eliam ipsis falsis et non probatis, in Maximiani
causa cogerentur fateri, eorum quos damnavcruni,
peccatis non fuisse macuiatos in una Sacramentorom
communione constitutos, eos quibus tanquam inno-
ccnttbus ad revertendum dilationem dederunl, ct si
non ordinatoribus Maximiani, tamen in ejus partc con-
stiiutis damnatoribns Primiani : et qui Baptismum
Cbristi nolcbant agnosccre, nec in cis Ecclesiis dalum
quas Apostolorum labor propagavit atquc fundavit,
contendentes cxtra unam Ecclesiam Baptismum dari
non posse, nosque culpantes quod per cos datom Ba-
ptismum non rescinderemus, quos esse in vera Eccle-
sia ncgaremus, susciperent in Maximiani sacrilcgo
schismate baplizatos, et in eis Baplismum resciitdcrc
non auderent: ct qui de lcgibus christianorum im-
peratorum, qnibus eorum pervcrsitas corrigenda pra>
cipitur, nos tanquam crimine persccutionis accusant,
adirent judices ab ipsis imperatoribus missos, et Ma-
ximianum ac socios ejos apud eos graviter accusareut,
ct concilium quo eos daronaverunt, gestis proconsu-
laribus allegarent, ac jussiones quibus illi sedibtis
peilerenlur, eflicacissimas impelrareni. His omnibus
a se gestis, adbuc nebulas impcritis conantur offun-
derc: non solum Scripturis sanctts, et priorum rerum
gestarum quando se ab unitate separaverunt multis
certisque documentis, verum ctiam receniissimis suis
factis et exemptis evidentissime supcrati.
CAPUT II. — 2. Hinc ergo tanlum agam, hinc ad
omncs epistolae tuac partes, quantum Dominus me ad-
juvat, sine ulla dirfieultate, imo cum magna facililate
respondeam. Ac primo illud quod libi ipse contrarius
etoquenter eloqueniiam vituperare voluisti, tanquam
cssct veriutis iuimica, et patrona potins falsitatts, ut
eo modo me quasi eloquentem cavendum atqne fu-
giendum ostenderes imperitis : si revera tanta csset
eloqucniia mea, quantam mihi, quamvis accusalorie,
tribuU»; nonne rccitato decreto concilii Bagaicnsis,
4
Aliquol Mss., quamris accttsator altribus.
*4*
QUARTVS.
quo i sicul ibi scriplum est, Maximianum fidd eemu-
tum, vetitatis adulterum, Ecctesice matris inimicum,
Dathce, Chore, el Abiron ministrum, de paeis gremie
sententics fulmen excussit, laudare eloquentiam coge-
reris ? Porro si mihi maleries illa proponeretur, quau-
do possem dicere, Licet viperei semitds noxios partus
venenati uleri atveus diu texerit, el concepti sceteris uda
coaguta in aspidum membra tardo se caiore vapora*
verint; tamen conceptum virus cvanescente umbraeuto
occutiari non potuit. Nam etsi sero, pubticum faeinus et
parricidium suum feta sceierum vota pepereruntf Quau-
do me in h.TC verba exquirenda coarctarem ? quaudo
in exprimenda provolverem? quando tanto inipctu,
tanto sonilu in odium noxiorum lectoris vel auditoris
animtim concitarem ? Ntim ideo haec in quos dicta sun*,
miutis vcraciier dicta stint ? Num hac cloqocntia tauti
concilii fides minuitur, vel labefactatur auctoritas?
Nempe illud quo visum est eloquentius, eo potissi-
mum electum est, quod omnes essc suum vellent, quo
uno treceutorum et decem ora tacentia pcrsonarent.
Ecce eloquenlia quam vituperasti, quam veiut sedi-
tiosam, et graeco etiam nominc malitiose artiflcio-
sam , detestandaro, vitandaroque monoisti, tantum
1
permulsit tot episcopos luos, ut i n plenario concilto
suo nollet suam quisquc proferre scnlentiam, ^eil
unam quae ab uno dici disertius ornatiusque potuti.
eam cuncli faccrent suam. Liceat igtlur nobis sine
invidia non usqucquaque impolite contra errorcs ho«
minunt disputarc, si licult tot ac tantis episcopis vc-
stris ipsos homines tam diserte ornatequc damnare.
CAPUT III. — 3. Illud ctiam quod sludium pro
veritale certandi, quia saepe voluimus cum vestrin
conferre, ut errore sublato, fraterna cbaritas pari*
vincuio nccteretur *, contentionis et animositatis vi -
tioso nomine reprebendis: nonue melius, obsecro tc,
causa veritaiis et unitatis pacificis vcrbis et pacatio-
ribus locis inter episcopos ageretor, quam in foro ah
episcopis per advocatos Iltigaretur? qnod a partibiK
Primiani Carthagincnsis eptscopi vestri adversus l l a -
xiroianum, et adversus eos qtti cnm illo Bagaie.si
concilio damnati sunt apud legalum Carthaginis, et
apnd quatuor vel amplius proconsuies factum est.
Certe iu collatione disputationis hoc cavendum e>t,
ne prorumpatur in litem, et cavcri a modestis ac mi-
tibtis el potest, ct solet: curo vero advocatis utrinqim
luctnnlibus in foro controvcrsia vertitur, jaro prornl
dubio liligatur. Neque hoc in vestris rcprcliendo, si
ad boc non amore litigandi, sed consulendi neccssi-
tate compulsi sunl : vcrumtaincn adinoneo te bot*o
1
Aliquot Mss., et grceco etiam nonune matitiosamet aai-
ficiosam.
* omncs Uss., taUaretur.sbc eliam in AUffustini enlstaU '
88, n. 7.
*i» U B E R Q lARTUS. 5.0
ingenio praeditum virum, u l adverUs, ul seutiaa, u l Nnmmasio cum dixisset, Uge epiuopaie judicium , 1

inte!ligas eos qui ferensem sirepilum ct judiciaria illud Bagaiense recilatum esl, iu quo Maximianus
jurgia, quibus accusatos convincercnt, et expelicrcut daronattir bis vcrbis : Maximianum fidei ccmuluni ve-f

quos iu concilio jam damnaverant, non dcclinaverunt, ritatit aduUerum, Ecclesice matris inimicum Datha:
9 9

scd susccpcrunt et exercuerunt, multo nobiscum fa- Chore 9 et Abiron minittrum, de pacit gremio sententia
cilius pacificc conferrc poiuisse, nisi mallent causam fulmen excussit: et quod adhuc eumdem dehisceus terra
makim coopcrire excusatione, quam dispulatione non sorbuit (Num. x v i ) , ad majus suppliciwn superis
finJre. * reservavit. Raplus enim posnam suam compendio tucra-
verat funeris ; usuras uunc graviores coltigit fenoris cuni
CAPUT IV. — 4. Jam vcro quod antcquam vcnias 9

mortuus mterest vivis. Deinde in illos duodecim ordi-

ad scrmoncm meum qno reprebcndi Petilianum, a me
interim quaeris a quo tc baplizari convcniat, utrum natores ejus ita profertur Bagaitana sententia : Ncc
solum hunc, inquiunt, sceteris sui mors justa condem-
ab eo polius quem et ego Baptismtmi babcre confir-
nat; trahit eUam ad consorUum criminis plurimos catcna
mo, ati ab eo qucm tuus boc non habere contendit:
sacrilegii, de quibus scriptum est, c Venenum aspidum
ha?c ciiam quaesiio pcr Maximiani causam de vana im-
sub labiis eorum ; quorum os matediclione ct amaritu-
peritorum loquacilatc sublala est, quantiun quidcm
dine plcnum esl, vetoces pedes eorum ad effundendum
ad vos attinet; nam apud ipsos Maximiancnses adbuc
sanguinem. Contribulatio et calamitas in vUs eorum, et
manct. Vcstri enim, damnato propter sacrilcgium
viam pacis non cognoverunt; non cst timor Dd ante
scbisroatis Maximiano, quem diaconum suum Priraia-
ocutot eorum i (Psal. x i u , 3). Noltemus qmdem tan-
nus dainnavcral, el per quetn conspiranlibus adver-
quam e proprU corporis junclura prcecidi; sed quoniam
sum se plurimis collcgis damnatus fuerat, contiuuo
tabescentis vulneris putredo pesUfera plus habel in ab-
cum eo duodecim ordinatores ejusdem Maximiani ea-
scisione solannnis, quam in remitsione medicaminit in-
dem scntcntia damnaverunt. E x quibus duos, Pne-
9

vetUa est causa satubrior, ne per cuncta mcmbra pesti-

textatum Assuritanum ct Feliciantiro, cum cos in j u -
lens irrepat vhus, ut compendioso dolore natum decidat
dicio procotisiilari accusassent, cum Bagaiensi concilio
vulnut. Famosi ergo criminis reos Victorianum Carca-
9
damnatos allegaia pcr advecatos eadem sententia de-
bianensem Martiannm Sullectinum, Beianum Baumcn-
9
monstrasscnt, cum jubente proconsule locis quos te-
sem, Saloium Ausaphensem, Theodorum Usulensem *,
ncbant, pellerc conati, minime valuisscnl; sic postea
Donatum Sabratensem Miggenem Elephantariensem
f 9
sueccperunt, ut cum eis in bonoribus eorum inlcgris
Prcetextatum Assuritanum, Salvium Membretiianum 9

coniiiiuiiicarent, et simul in pacem redaclis populis

Valerium Melzilanum, Feiicianum Mustitanum, et Mar-
eorum, ex his quos in scliismatc baptizavcrant, nul-
tialem Pertuuntem, qui fjunesto opere perdUianis vas
Jutn rebapiisarent.
sordidum coltecta fceculentia gtutinarunt; sed et clericos
5« Exstat dccrelum BagaiensiS concilii, allegatum
oJiquando Ecctesue Carthaginis qui aum (ucinori inler-
9

apnd proconsulcm, advocato prosequcnte Nummasio,

sunt, illicito inceslui tenocinium prcebuerunl; Dei prce-
eum ageret u i Primiani communioni MembrcsiUna
sidcntis arbiirio univertatit conciln ore veridico da-
f

eeclesia tradcrctur cxpulso Salvio, qui cam tenebat

antiqiutus, ubl episcopatum merucrat in parte Do-
nati. Sed pellendus propterea petebutur, quia cum
damnatum Bagaiensi concilio recilabat Inter doodecim
Ifaximiani ordinatorcs, quos idem Nuinmasius in nu- teris in eodero Maximiani schisroato constiluiis, P r i -
mero errans undeciin dicit. Uanc Nummasii postula-
tionem recitavit posica Titianus, cxpresse ac nomi-
natim agens apud ctimdcm proconsulem adversus
Praetextatum et Feiicianiim : cujus advocaii verba ista
mtudot esu cognoscile. Post istorum damnationcm, in
quibus legunlur Praetextatus AssuriUnus el Felicianus
MustiUnus, cum quibtis, ut ante dixi, proconsulis ad-
versus cos impetrala jussionc concordaveruiit *; cav
miani etiam damnatoribus, lantum quia non intcr-
fueranl.Maximiani ordinationi, dilotionem dedenml
in eodem Bagaicnsi coiicilio certo dici termino defiui-
tam, quae conlinctur his vcrbis: Eos aulem inquium,
9

suitt. Sed suit inquit, institutis iniquitas delectatur, et quot sacrilegi scecuti non polluere pUmlaria, hoc etl
9
9

semetipsum non deserit, cum semel pratcipitata corrue-qui a Maximumi capite proprias mauus verecundo fidei
rit. Jdem namque Maxindanus cceptam nutrit audaciam, pudore relraxerunt, ad matrem Ecclesiam redire per-
et atiot sibimet consociat ad furorem. lntcr quoe etiam mtstmus. Quautum euim de reorum morte purgamur
f

Fetiekmut quidam, qui primo reeta $ectatu$ deprava- tanto de innocentium reditu gratulamur. Ac ne augnstum
f

tioms hujus attaminatione fuscatur in Mustitana positus redeuntibus tempus spem satutis arctatm diei prcuura
9

chritate, Deo omnipotcnti parietes conseerutot eectesium

f
subducat, agnoscentibus quibus ticet manentibus pnr-
9
4

veuarandam quasi quadam obsesssone cretUdit retutm cedenlibut statutis universis usque ad diem octacum
f

dam. Hunc Prtttextatut etiam in Assuritanis partibut calendarum januarii proxime futurarum agnitionis pan-
hmtatur. Sed cum cequitatis tucs innotesccret potestati dimus januam, af integri honoris ac fidti regreui ha-
consorlium sacerdotum, jussisti ut~ge$ta testantur, ex-
9

piooo omni contradictionis effectu, sacratissimis sacer- 1

Aliquot M S S . , m qtta proconsuU a Numnutsio, cttm cxc-
gisut legi emscopalc judicinm.
dotibus a profanis mentibus ecclesias rindicatas opor- * MSS., Musutensem.
tere rettitui. Demde paulo post, u l idcm advoc-ihts * Editi, proconsulares adccrsus eos hnpctruta jusxiones
concordavernnt.
ostcndal quid jussum sit, rccitat Nummasii posttthitio- %
Editi, lonqe mancntibvt. Ahest, longc a mimwcripti»,
9

« e m quam supra comroemoravi: in qua proconsu) imo H a!> i{ sis editis ahcrat su; r.t, lih. 3, n. 60.
551 CONTRV CRESCONIUM DONATISTAM, S. AUGUVTINI
beant fnndamenta : qttam si qnisquam ingredi nequiverit
pigra tegnxtia, tciat tibi ad omnes veniales aditus sua
rotuntate tiam esse tubductam. Manebk enim circa eos
dicta sententia, et post preestitntum diem redeuntibus
fixa pamitentia.
CAPVT V . — 6. Ex his igiiar omnibus quoniam
rcdiisse altqnos ad communionem veslram nec TOS
ncgatis, et in tam reccnti memoria, adhuc eliam vi-
ventibus hominibus de quibus agtlur \ celebcrrima et
clara notilja cst, cum et illi qtiibus dibitio dala cst
(quaitdoquidem sicut vcrba concilii ejusdem satis in-
dicant, cos ad matrctn Ecclesiam rcdire invitant, et
corum tanqnam dc innocentium redilu gratulantttr),
el illi quos cum Maximiano nulla interpositn dilatione
damnavcruiit, exira vestram Ecclcsiain toto il!o tcm-
pore baplizaverint: sive usque ad diem dilationis
quando cum Maximiano commtinicabant, el in ejus
erant schismate conslititli, sive etiam transarto dl-
lationis die, qitando Tiiianus advocatus nominntim
Pratextntum el Felicianttm pelli dc bnsilitis posiula-
bat, cum quibns in bonore iutegro Primianus p> stea
concordavit: qoomodo audetis jnm dicerc unnm Ba-
ptisma, nisi in una Ecclesia dari uon possc; ctim ab
islis datum in saerilego schismate Baptismum sine
ulla controversia cognoveritis, susccperitis, rcscin-
dero non ausi fueriiis? Nec lamen* potcstis dicere,
nibil vos praeslHisse illis, quos in eodem Bnplismo
siisceplstis. Si ergoqutcram quid prxstiteritis; pro-
cul dubio rcspondobitis: Ne ipso sacrilegio schisma-
iis perirent; ne Baptismum Chrfeti non ad pra*miuin,
sed ad judicium, non ad salutcm, scd ad perniciem,
aicut est militiso cliaractcr in dcsertoribus, babcrent:
pnesiitimus paeem, pnestiiimus unitatem, pnestiti-
mus Ecclesiae societatem, ut eum per quem charitas
diflundttur in cordibus nostris, Spiritum sanctum ac*
cipere mcrerentur, sine quo nemo pervenit ad re-
gnum coetorum, ciiamsi Sacramemis omnibus legiti-
mis imbuaiur. Haec responderotis veraciter, si veram
Eeclcsiam teneretis. Verumtamen ad admonitioncm
vestram sofficit, ut hoc vos acccpturos mtelligatis
in vera Ecdesia, quod eos qnos in Maximiani sacri-
lego schismate baptixarunt qui cum eis ad vos inde
rediemnt, in vestra commonione accepisse credidi-
stis: atque i u vos eliam accepto Baptismo Cbristi
esse puniendos, si uniutem catholieai Eccleske non
lenueritis, skut in Maximiani schismete baptixatoa
procul dubio punicndoa non duhiuretta, si vesuras
communioni non copolarcntur, in qutbua ad vos mde
venientibus non resemdendom Baptlsraum jndicasiis.
Videa Haque etiam boc, quod te movebat de Bapti-
smi sacrameate, in causa Maximianensium jam so-
CAPUT V L — 7. Jam nunc illa videamus, quibus
cpistolam nteam te refellcre credidisti. Ac primum
quod inlerrogas, quare vestros Donatistas appettem,
adjungens, quod Donatus non auctor et institutor Ec-
Edui, de quibus teleberrima; omlsso, agitur quod ad-
1
t
cBtuna tuc est ex manuscriptis.
• s i c ust. A I edtli, jaii-'.
5^
clesia* qnce ante non fuerat % std a Chritto deductct ei
antiqucs unut ex epitcopit fuerit: nonne atlendis hoc
de se ipso et Maximianuin dicere, cx cujus tamen
nominc uuiversam ejns commimionem a p p e l l a t i s ?
Neque scbisma quod fecit, u!Io vocabolo a vobis vel
ab aliis sectis disoemilis, nisi aot Maximianistas, aut
Maximianeiises, aut qtiodlibet aliud, quod a Maximiani
nominc derivelur, aut certe simplicius et sine timore
grammaticarum ferularum, partcm Maximiani nomi-
netis. Numquid hoc dicturus cs, Maxlmianum a vcstra
commuuione schisma lecisse, boc autem a comrnu-
ninne catbolica non fecisse Donatum ? Sed Maximia-
nus non hoc dicit, qui Primianum potius ct voe
omnes affirmata parleDonati, in qtta ipse permansit,
schisma fecissc, et recitat decreU conciliomm : pi i -
m u m , qttod apud Carlbagincm a quadraginta et tri-
bus factuin est, quo pra?damnatus esl Primianus; a l -
terum, quo<l Cebarsossi centum vel amplius vestii
tunc episcopi condidcmnt, quo perfectc plcniusqtie
dnmnaius est. Cui talia documenla profereiiti quid
respondebis, nisi majoris cssc auctoriutis Bngaiense
conrilium, in quo trecenti et decem cumdem Maxi-
mhinum et ejus socios datnnaverunt, quando Primia-
ntis non apud cos tanquam purgandus diccbat cau-
sam« sed cum cis tanqunm judcx innocctilissimus
considebat, proferebat senteniiam contra Maximia-
num et duodecim socios ejus quibus praesentibus
ordinatus est, et dau dilatione lanquam innocentcs
ad pacem propriam revocabat tot cacteros a quibua
ipse damnauts est?
CAPUT VII. — 8. In hac vestra conflictioite quM
vnltis ut nos medii judicemus, quandoquidem nec
Maximiani, nec vestra communione dclinemur?Quid f
inqttam, liinc vuitis judicemus, nisi conara dno con-
cilia quiens damnatus est Primianus, unum Bagainifte
posterius pro iilo valere debere quo damnatus est
Maximianus, co viddicet flrmius id esse arbitrantes,
quo posteriua potuii de prioribus judicare? Ecce in
boe favemus vobis: a l i a nobis est cum Maximia-
1
nensibtts causa, si ausi fuerint suceensere. Favcmus,
inquam, judicio tertio Bagaiensi quod lacium est pro
Primiano contra Maximianum ejusque coilegas, quo
posteriore potuerunt merito priora delcri. Quanquam
a duobus prioribus judiciis ad lertium nuiiam P r i -
miani vocera provocationis vcl lcgimns, vel audimos,
nisi quod abseus primo p r A d a m n a t u s , secmidoque
damnatua est. Scd etiam in Maxmtianum et soctoa
ejua abseutes prolaU est disertissima illa Bagaitana
sententia. Et hoc iili quadragiiiU et trea apud Car-
tbaginem modcstius, ctutius, diHgcniiuiiquc se gea-
sisae testati sunt, quod ad eumdem Primianum non
semcl, aed itemm ac tertio legatoa miseruiit, ut st ad
eoa ipse venirc nollet, ipsea ad se venire permitte-
ret: quo utramquexecu&aulet sicut scribunt, et eos
qui missi sunt, injuriosa repulsione tracunle, necea-'
siutem sibi incubuisse asserunt, ut jam Eccteaisi
providerent; et sic nondmn»audentca ultimum p r * -
1
Am. et uss., atiena.
 LffiER QUA&TUS.
m
N55
cipiure judicium, sed quodam prxjudicio consulen-
ics, v i ei, si causae Stiai fideret, seqtienti cclebriori mositntis, prorsns ignoro. Si enim omnia qnae dicilis
concilio respondendi sescque purgandi rclinqueretur dc C.TciIrano et Felicc ordinntorc ejus ideo vera esse
v n l i i s , quia septunginta ferme episcopi de hac w»
locus : quo cum vcnire uoluisset, jam neressario pu-
jndicavenmt; cur non vult's vera csse qure dicuntur
t vcrunt esse damnandum sine ulta suspensione sen-
de Primiano , cum et inde priino quadraginia tres,
lentia*. At vero in decreto Bagaiensis concilii, non
postea centum episcopi jedicaverini, et prius pratju-
solum lrgatos uilos a Maximiano mate traclatos non
diciam posteriori judicio conllrmaverint ? Si atrtem
tegimns, sed nec missos legimus ut venirct: videmus
propterea illa crimina Primianl felsa essc eensctis,
tamcn levatum aftare coutra aliare, et ordinatum
qoia pro illo posterius contra mimicos ejus Bagaieuse
episcopum contra eum episcopum qui in cathedra
concilium recitalur : cur non vultis crimina, qtia>
ubi fucrat ordinalus, ita scdebat, u l convenlu sui po-
objecla sunt Caeciliano, falsissima confiteri, pro quo
pnli non dcsercrelur, nec a cxteris pltiribus episco-
posteriora tot judicia recitanlur ? Si O c t l i a n o s , con-
pis communio ejus dirimerelnr, tantam commovisse
tra qtiem semel fueral ab illis sepluaginta judicatnm,
indignattonem sacriiego schismate perpetrato, m ncc
n o n debuil jam locum purgatiouis ab aliis judicibus
ipsius Maximiaui, nec ordinalorum e]us jatn esset
i n v e n i r e : nec Primianus debuit, qtiem jam U n t e
tilteritis diflerenda dan.natio.
plurcs qtiam sepiuaginu, prim:i confirmanles, se- 1

9. H v c cum ita sint, non vos tamen pro Ca*ciliano

ctinda cognitione damnavcrtint. Siautem ldsdamnato,
talia pcrmovent, contra qnem manentcm et popuio
tertitnn q u o d jam pro iHo facium est judicitHt! sutli-
pnesidcntem , erecto altari contra altare , ordin.ttus cientissime sitlfragatur : cur semel damtiato non suf-
cst Mnjorinns. Contra qnem non a vobis duo , sicut ficere a d absolulionein secundum , lerlium . quarlum,
conlra Priminnnm a Maximianensihi*, setl ttmtm quintumqtte )udicium , nescio qua fronle ferrea,
profertur jttdtcium horrcodne temcritais festinatiotte contenditis ? Quod si vos forte uumerus mevet, ut
acceleratum. Qui non , sicul PrimHinus, noluit ad se ideo contra ceutum , a quibus damaatus est Primia-
venirc collegas, sed invitavit potius ut vciilrent; nus , valerc arbitremini Bagaiensc conciimm , qukt
quod nec ipsi in s u i coucilii decreto, qnod contra m eo treccnti ei decem fiicruut: eur in u u i o * majoi i
eum condidcrunt, tacere poiucrnnl. Pro qtto nou numero episcoponim orbi terrarum consenthre no.i
nniim , sicut pro Primiano, sed qttatuor pnsleKore vultis ?
judicia reritantnr (a). E j n s , non absentes, sicitt CAPUT Y t l l . — 10 Qnod auiem objicis Carciliano
Primiani, scd prascntes sttnt adversarii con*wlaii, p ccMtum illud inexpiabile m Spiriuun sancium, de
aptul eos jttdices, in quos judicnturo* consenseru; l ; quo Dominus n*rt , Non remittetur neque hic, nequem
apud ipsnm ettam imperalorem Cottslaiitiiiitm-, apnd futnro sacnlo ( Maith. xu * 53 ) : et uos poasemus d i -
qnem primmn Cxcilianum accusaverunl, apttd qtiem cere , Feliciano Mustitano, quem bodiecam Priiniauo
postea de judieihus episcopis, a quihns ille ipsam habetis episcopum, unum ex ordinatoribus Maximiai^
causam voluit audirt, tanqnam non recie judicanlibus dnmnatoribtisque ipsios Primiani, a quo* etiam iti
questi s u n t ; ad qnem rursus ab ailero epfccopnK sacritego schismate baplizatos non rebaptisaslie, pec*
judicio provocnrunt tit ipso etiam pofii uaum ot cnttim vos objecisse quod fit in Spiriium sanrium,
alterum episcopale jutKciem ieter partes coguosrente cni sacriiegitim sehisntatts objicitis , sicut in Bagaien-
v

super.irentur : quorum IWMI defcrit etiam qtwria coti* sis eonciiii seiitentia decUmatum est. Sicut euiin vo<
victio. N:un cum in C*cHiani propriis ertmhrtbiis ideo p u U l i s tllo irremissibiii reatu peceasse in Spiri-
catumniatores invenli fuissent, eteidc Fehcis Aptti- tom sanctum , quos accusatis divinas Scripturss cxu •
gnensis ordinatoris cjtis tradiiione quaestionem imu- rcndas persccutoribiis iradidisse, quod easdem Scri^
tfcsent, Petix eiiam ipse purgaitts est proeonsuiari ptnras SpirHu sancio acti locuti sunt homines Dei (II
judicio, eedem ipso ConsUntino, ut causa cjes discu- Petr. i , 2 1 ) : tta etiam nos non sotam vesiris potius
tcreiur, jmVnte, qnem iili assiihiia interpellaiioni- traditoribus quos gcsta convincunt, hoc criraen pm-
bus falignhnnt H:ec Maximianensesadversiis Primia- semtis objicere , scd et Feiiciane, nt d i x i , boc vos
f

uum non exercuerunt mala, nec lotics vicii sunt, objecisse in crhninc snerilegi schismatis doeerentits ;
nec pnrscntes victi sunt, nec apud eos, qtios ipsi quia i n Spiritu sancto servattir u n i U s dilectionis ct
clegemnt, judices vieti s u n l : et tamen, quod mani- p n c i s , dicente Apostolo, Suslinentes invvem iu dilc-
fcstatm c s t , ipsi a vesrra eommunione schi*ma fcce- clionc, stndentes seroure unitatem spirUus in viuculo
n i n i ; et lioc vestros a catbolka cetrnnuuionc fetisse pacis ( Ephes. rv, 1 , 5 ) . Quam profeeto vtoUt, q u i
non vultis advertere; qua imptidenlia vanrssiime ani- scbisma committit. Sed butic reatum insoiubilisaeier-
1
Kdili, ad qitem rursus aUcrvm episcopttte judrcinm pro-
nique pcceaii, quod in Spirkum sanclum committi-
vocuoerunt. H naalo post, quorum non defuU etitim quarsa
convktio catciliatn. sam cum in propms aiminibus cn>
ttir, nec vobis objicimns , quos correctes cum vivitts
lunmiatores tnventi fuissent, et ci jptugiumses erditatores
sanari posse non desperamus; nec veatris, qniaant-
(vet, ptuqtumsu orawdmis) eu« 4e traoZtioni qwstio- ctos Codices crcmandos ignibus tredidcnm* iiuri
nem intittissent. Ftricndantur ex taanuscriptis. r

(a) C a x d i a u o s uno caribagincnsi schismaticorum concilio

rfainnatus, quahior posterioriiius judiciis est absoiutu>; sci- 1
Forte. primam. scilicet cognitionem.
Hcet e| iscojMlilHH judiciis duobus, Aotuaito et A r o i u t e u a i , * Addidintus, tanto, ex manuscriptis'.
l e r t k ) imlicki imperetori* Goasuuiini, ei quarto | rooonsubs* * Lov., quos. Meliusautem Mss., a quo-
i%.liaai, quo Feiix ipcdus orditiator ptirgatus fuit. Nkie jufra k
vertHlu», ohjicitis* aoeai ab A m . et a inanuscriptii,
i n Appendice. * Mss., hoc tdem posumusobjicere.
PATROL. XLIll. (Dix-huit.)
 5i5 CONTRA CRESCONIUM DONATlSTAM, S. A l CfcSTINl
quod u s q i i e in Anein vita» btijns ab uuitate disjuncti,
cor imposnitens babuerunt. Nec Feiiciano et Pralex-
tato lioc vos objecisse ostendiiis , cum qtiibus postea
communicastis, q u i in cateua sacriicgii cum Maxi-
miano ad consortium criminis tracti, plenarii conci-
lii vesiri ore veridico leguntur esse damnati, et post
dicm dilationis, non quidem illis jam damnatis, sed
aliis tanquam innoccnlibus prorognuin , probantur
1
csse suscepti.
CAPUT IX. — 11. Quod autem non tibi placet de-
riratio nominis , u t a Donato Donalista? appellentur;
c t censes laiin» regula locutiouis polius declinan-
dum * ; non aspernor admonitioncin tuam ; vcrumla-
men quxre grammaticos judices, apud quos cum
Maaimianensibus de bac arte confligas, eosque con-
viiicas. Jara enim ncc ipsos volo Maximianistas v o -
carc, ne oITcndam tam eruditas aures tuas» qui
ccrtc, quantum existimo, non ut ego, i i b i faciie
cessuri sunt, ut Claudianenses, vel quid aliud appel-
l e u l , quos Claudianistas appellavcrunt (a), cum c o s
Priiniano in communionem rcceplos, inter a l i a ,
quibus eum et praedamnaverutit et damnavenint,
criiuina p o s u c r u n U E l simul rccognosce bauc decli-
• nationis rcgulain , non mibi s o l i , sicut reprebendis,
placuisse : sed fortasse roe solum tibi in bac r e , quas
ad causam non perilnet, t a n t a facilitate cessis.se.
CAPUT X . — 1 2 . Quod vero me putasti vehcmcn-
iius arguendum , quod cum dixerim, Donatistarum
ueeretkorum sacrilegum errorem , hseresim appellun? ,
quod lu scbisma potius vis putari, eos tamen a sacri-
l e g i o non cxpiatos in communionem recipianius. tti
lui nos in hac causa tain graviter arguis, responde
quomodo expiaverint vestri sacrilcgium Fcliciani et
Praoicxiati, cum quibus postea commuiiicaveruiit,
e p i s c o p o s e o s s i b i siout antca fuerant copulantes at-
q u e rcddenics, ncc qucmquam corum quos illi in
sacrilegio scliismatis baptizaveraiit, denuo baptizan-
ics. An forte non erant sacriiegio maculati, s i c u i
quidain vcstmm desipiuut, dicentes oon eos in
Deum , sed in bominem p c c c a v i s s e ; sacriiegium vero
tauio o s t gravius peccaium, quanto commitii non
poiesi nisi in Deum ? Unde me disputatioue tua non
ob aliud arguendum arbitratus es, quod s i c suscipia-
mus e o s qui a vobis ad nos transeuni, nisi quia ve-
strum dixi sacrilegum errorem. Lege e r g o Bagaiensc
c o u c i i i u m . Ncmpe isia illic prima verba s u n t : Cum
omnipoteuiit Dei ei Chritti cjus Satvaioru nostri volun-
tate ex univertU provincnt Afrkm venientes, in ecciesia
sancta Bagaienti concilium gereremut, Gunuttiut, Pri-
ununm, Pontiut, Secundianut Januariut \ Satumi-
nut, Folix, Pegasiut, Rufinut, Fortuniut, Crispinus,
CAPUT X H . — U . Sed tamen vidcamus eUam de
Florentiut, Optatut, Donatut, Donatianut, et ccHcri
verbis epistol* Peliliani, quam contra me defenderc
nmuero treceuU et decem, placuit SpirUui tancto qui in
voluisti, quomodo tecxuasiu bac causa Maxiniiancu-
stoeit e$t, pacenxfirmoreperpctuam, et tchitmata rete-
siuro, dc q«a nunc sola statui agerc advcrsum littcras
1
sJcMss. Al editi, ted UUt.
9
la Mss., teUnandam; ut referas ad, derkoiionem.
* Aliquot Nss. f Januarianus.
(a) chndianjsta!, de qulbus hsJbes Cnarr. In Fsal. 36, sei m.
x, o. 30.
55(J
care tacrilega. Audis, advcrtis, atlfiidis? Schitmata,
inquiunl, resecare sacrilega. Ergo uoti in hominem ,
sed in Deum scelerata perversitate in eo scbismate
solus Maximianus sacrilegii crituiue (enebalur, cuui
ista sententia diceretur. Lcge patilo post quid dicaut
de sociis ejus, iulcr quos istorum nomiua , dc quibus
agitur, scripta sunt. Nec tolum hunc, iuquiu i t ,
tcelerit tui mort justa condemnat; trahit eUam ad cou-
tortium criminis plurimot catena tacrUegiu
CAPUT XI. — 13. Quid est, vir discrlissimc!
quid babes quod dicas mihi ? Lege sequcnlia , vide
inter plurimos quos trabit ad consorlium criminis
catcna iilius sacrilegii , Praetextatum ei Feliciauutii :
lego saci ilegos , video episcopos ; quid agts si non
1
y
probaveris exptatos ? Nempe nrgeris cedere verilaii,
qua dicimti3 cxpiari vestros cum ad nos ventunt,
ipso vinculo fralernx pacis el cbaritatis cooperiri
peccala eorum , sicut scriptum est, Charitat cooperH
nmUUudinem peccatorum (I Petr. iv, 8 ) . Qttid de
i l l i s , quos a vestra commuitioiie scparati, et Maxi*
miano in sacrilega iilius catenae societate devincti
baptizaverunt, quos com eis iu eodem Daptismo in
pacem atque concordiam suscepistis ? Respondebisuc
aliquid, nisi eadem Sacramenta rccte vos approbasse
in e i s , qu» nos quoquc approbamus in vobis ? Magis
euim tibi constabis, sl ista respondcris, ct verbis
epistoia? luae non reluctabcris. In qua cum conarcris
ostendere, non hxresim inler nos et vos, scd s» h i -
siua potiiis commissum cssc, dixisti, nobis et vestra
unam ette religionem, eadem Sacramem*, nihil t*
chrittiana observotione divertum. Ncqne enim gravius
quam his verbis repetitionem Baptismaiis accusare
potuisli, quando seducii a nobis rebapiizanlur a ve-
stris , in quibus eadcm Sacramenta esse et sentis, et
dicis, et scribis. Qua igilur sceleris impudentia non
servaiur in e i s , quos in sancta unitatc baptizat orbis
cbristianus, quod servatum est in c i s , quos iu sacii-
lego scbismatc bapiizarunt 1'netcxtatus ct Felicianus?
Causam itaque nostram , quam vobiscum babemus,
vestro jam judicio terminasiis, cum eos qui a vobis
damnatione percussi sunt, qui populos ne ad vos
acccderent, instantissime monucruot, qui post v o s 1
etiam baptiaandum esse censueriint, cum eis quon
exlra vesiram communionem in sacrilegio scbisuiatis
constituti baptizaveruiil, sine ulla degradattonc •
sine Baptismi iteratione, in altaris concerdiam susce-
pistis, et nulia re alia ab illo acelcre sacrilegii, nisi
sancto igne charhaiis cxpiatos esse credidistis. Quod
vere ficret, si vos camdem charitatem in vera unUaio
tenereiis.
> Am. ei Er., PraUettatum et FeucumuPileaatot wht^
aos, video episcopos. Lov., pranextatum et Feltcianum
bgatos. sacrUegot video episcepos. tasdgantur cx ntauu-
scriptis.
* Editi, aui pott ekam bapHzandum omisso, vos; q u r d
t
restituinius ex manuscriptis.
5o7 LlUEtl QU
AKTUS. m
tuas. Posuit certc IUC ista vcrba sua : Coiucientia, ait, non baplizat a vestra couiiiiiiuione separaius.: lego
tancte danlit attenfitur, 911« aM/ia* accipientis. Cui baptizassc cuni Maximiano ad consortiuiu criiuinia
ego : Qnid st, iuquam, taleat dantis conscientia, et [orte tractos. Si non baplizat qui peccat in Deum : Lv >
nutcutosa sit ? qnomodo poterit accipientis abluere con- baplizasse caena sacrilegii colligalos. Si conscicutia
uientiam ? Flanc lu inevitabilem quaestionem, quia in sancte dantis altendilur, quas abluat accipientis :
verbis Peliliani omnino non solvitur, iuis solvere ag- lego baptizasse morsibus aspidum vcncnosos. Si1

gressus es, ei dixisii, 11011 conlra me, sed c ntra i l - conscieutia dantis ut possit nbluere, publica fama
lum qucm dcfendere voluisti. Hle quippe ait, Con- ejtis attendilur: lego baptizasse faiuosi criminis rcos.
scientia dantis attenditur, gum abluat actipientts: tti Manct adhuc in corpore Feiiciauus, cinn illo stiut
vcro fassus, lalenleiri conscieniiam videri uon posse S ouiiies ab illo in sacrilegio ScbLmatis baptitali, iu
sie eam dixisti attendi, ut 11011 videatur ipsa, sed quid commuiiiouem atitem vestram recepti, nec ab tiito
de ilia notum sit iu publica fama. Uude colligitur , rebaplizatu Coutra Pctilianum , baptizavit sacrile^a
verum jam non esse quod conscienlia dantis abiuat coiiscienlia maoulo^us; contra l e , baplizavit fanii>st
accipienlis conscierttiam : sed fama ejils abluit sccun- ci iminis reus. Qua rutione vos, quxso, defendilis ,
dum te; quae utique fallit intuentem, cuin de pessi- nisi ut quod el nos dicimus, vestris factis convicii
mo loquilur bona, de adtiltero casta, de sacrilego re- aiiquando dicatis , quod nec conscieulia, ncc faiua
ligiosa. Tttnc enim abluit, quando menlilur. Nam si dantis abluai accipienlis conscicntiam, scd lides ac-
de occullo scelcrato fama vcrunt loquatur, tunc non cipientis ipsius, dautis aulem Dci gratia, non bomi-
abluit, scd maculat eum qui ab illo acceperit Bapli- ni>: quod si et cooscienliae bon e iulcrrogalio in ac-
snium. Ac per hoc fama isla , quain paTonam tam cipientc non fucrit, fidesque ipsa vei tota, vel ex
nial.e causae adhibcre voluisti, vide qualis sit, quae parte aliqua vaeiliaverit, mores hoiuiiium esse cor-
mcudax abluit, ct verax polluit : ut scilicel mirifica rigeudos, 11011 sacraincnla destruenda, quae non alia
tua disputatione, tunc apud eam * non sit aqua men-' vel similia, sed tti oiuuino eadein conOleris: sicul
dax, quaudoipsa sit mendax. eorum quos Felicianus et Pra3lcxtatus in sacrilego
CAPUT XIIL — 1 5 . Scd quid hinc opus est diu- schibmate baptizaiunt, vitam et voluntatem corrigeu
lius loqui, cum Felicianus hodie sedeat intcr episco- dam existimastis, ne in illo scbismate sacrilego
pos veslros, qui cum ab eis disjunctus esset, et Maxi- permaucrcut * ; non violandum Baptisiiium, licet in-
miano in catena sacrilegii cohsereret, quoscumqtte dignissimis per indiguissimos miui>tratum ?
baptizavit, neino post eum rebaptizavit? Quaro a CAPUT X V . — 1 7 . Fruslra igitur ore maiedico con-
Petiliano cujusmodi babuerit ttinc ille couscienliam. scientiam nostram taiiqtiampublicaiamatipicdauiua-
Ei lego decrelutn Bngaiensis concilii, ubi scriplutn lani criiuine iburificationis, tradilionis, pcrsccutio-
est: Nec solum hunc sceieris sui mors justa conde- nis, accusarc voluisti, ut ex hoc velut probares nos
mnat; trahit etiam ad consortium criminis plurimosca- Baplismum dare non posse : cum et falsa jactctis; et
tena sacrilcgn\ de quibus scriptum est « Venenum aspi-
9 quomodocumque sc illud habeat, certe Maximianeu-
dum sub iabiis ecrum quorum os matcdiclione
9 et ama- sium sacrilegii crimine damnata conscienlia dare po-
riludine pienum est » (Psai. xiu, 3 ) . luter bos enira luit Baptismum, quem rescindere limuistis. et quem
plurimos etiam Felicianus annumcratur, qtii talibus dari etiam a jperseculoribus posse per vos quoquo
labiis c t tali orc baptizavit: honmi aliquem non re- ipsos docetur, qui eosdcm Maximiauenses acerrimc
spuistis *, non rescidistis, non destruxistis; et quia pcrsecuti non solum baptizatis, sed vos solos bapti-
1

vcrbis evangelicis, in nomhie Patris et Filii c l Spiri- zaredeberc contcnditis.

tus sancti, per quaiemlibel linguam atque conscten- CAPUT X V I . — IS. Dicis in Lege scriplum, Oieum
tiam consecrala est aqua, non mendacem, sed vera- peccatoris noto ungat caput meum (P$al. C X L , 5). Quod
cetn agnovistis atquc rece|Hstis. A te autem qua?ro neque ita scriptum cst, nec sicut putas inielligeudunt.
de isto Feliciauo, ctijus tam mala, cum in catena sa- Sed ntimquid non est oletim peccatoris oleum sacrile-
crilegii baplizaiet, fuerat conscientia, quid erat lunc gorum Pratexlati et Feliciani ? Dicis item scriptum
in ptiblica fama ? Atque ipsum coiiciliuiu identidetn esse, Qui baptixatur a mortuo, quid ei prodest tavatio
rccito, ubi scriptum c s t : Famosi ergo criminis reos ejus(Ecclt. xxxiv, 30)? Quod nec diligenteraltendis.
Victoriatmm Carcabianensem, et inter cxteros quos ncc ex ip^a circumslrinlia lectionis quid sit intelligis.
repelere pigct, Prmtextaium Assuritanum , et Feticia- Verumtamen intende quid sonet diserlissima illa Ba-
uum Mustilanum, qui funeslo opere perditionis tas sor- gaitana senlcntia : Optata quidem, inquit, pacis et
didum coliecta fcuuientia gtutinarunt, paulo post, concordim est juncta 4
germanitas ; sicut scriptum est,
ptenarii concitii ore teridico damnatos esse cognoscite. c Justitia et pax oscuiatce sunt invicem t (Psal. LXXXIV,
CAPUT XIV. — 16. Quid ad ista rcspondcb? Si 11): ud veridica unda in asperos scoputos nonnul-
lotum naufraga projecta sunt membra, JEggpdorunx
* E d l t i , fassus cujus taUntcox conscienkam videri non admodum exemplo pereuntium funeribus piena sunt til-
posse dicis. A t Uss. noababeo:, cujus; nec verbum, di-
ci*.
1
sic Mss. editi vero. apird *
* Plures M S S . , et tuh on aquam ( v e i , aiiquam) non re- 1
AUI. et Mss., moribus.
spuistts: sc pauio post, consecrata est non mendacem* ctc.;
9
* Aliquot Mss., neiniuo schisnuUis sucrilegio.
odiissa voce, aqutt. Porte legendntn, et tati on ttipuao» »Fdiii, persecutos. Melius tliquot Mss., pcrsecuts\
tfU, et buptuantii ore tali aquam non retpuutis. * i n Mss., iuckta; v e l , injuncta.
553 CONTIU CRESCOMUM bi NATIVTAM, S. A l C L S T l N l SUO
tora nuibut in ipta morle major ett ptcna , quod post
9
lextato el Felkiaoo iu corum populis suscepistis,jnui
exlortam aquit uttricibut animam, nec iptam invenimtt conlra Cypriatti quas diciiis liilen<, el quibuscumqite
tevulturam. Isti ergo non solum moriui, verum ctiam, aliis hoc visum est, >inc ulla dubiialioue fecislis. Nam
quod esl gravius, insepulli, quomodo baptizare po- qnod dicis, Oricntaies ideo vestrorum coramuiiione
lucrunl? Quomodo proftiit lavalio eis, qui ab his discretos, quia postea nobis consenlicndo, judiclum
morliiis bnptizati sunt, quos in eodem lavacro susce- suum quod habucrunt de Baptistno resciuderc malue-
plos denuo non lavistis, si ut putas illud intelligen- r u n t : si hoc ab aliquibus pnucis Oricntalibus factuin
dnm esl ? Nam qttod in epistola mea, cui respondere esl ( quod quidcm inlerest utruro* possit ostcndi),
tibi videris , putas quod idolt culiorem tanquam gra- profecto suum judicium correxerunt; et vos susccpto
vissimi pcccati reum lantummodo excepcrim (Lib. 1 Baptismo q u i dalus est in scbismate Maximiani, an-
contra Litterat Petitiani, n. 10); et instas vebemen- tiquam vestram senientiam rescidistis, tamen vobis-
ter, ul probes milltim cxcipi peccatorcm in eo qnod cum cstis, et cum Orieiitalibus esse nou vtiliis.
scriptum esse dicis, Oleum peccatorit hoto ungal ca- CAPUT XVIII.— 21. Sed videlicet invenisse tibi
put meum : Felicianum et Prajlexlatum respice, videris ubi luam eloqttentiam dilatarcs, cmm ad id
utrum peccatores noh fucrint, quando sacrilegii ca- q.iod ego in epistola mea posui, Sive u ftdett\ sive a
tena ctim Maximiano porlrahi a tam mngno concilio perfidoditpensatore sacramentum Baptitmi quhqueper*>
diccbantur. Aude asscrcre , aude coniendere, atide cipiat, tpet ei omnit in Christo tit (Ub. I tontra Litte*-
saltem dicere, pcccatoresqtiidem fuisse, sed occultos, rat Petitiani, n. 7 ) : exclamas et dicis, 0 prmciarum
quos ibi lego famosi criminls reos. Qoanquam etsi tacerdolit imperium! o laudabilia boni patrit prcrcepta
leviler peccavissent, etsi latuissenl; tu hoctestimo- jutlitim! Niliily inquit, inler pdetem perfidumque dit*
nio quod ponis de olco pcccatoi is in ista suggcstione, cernat idem tibi piut atqueimpiut
9 videatur: nihit prarf-
cxtorquere conaris , nullum excipi pcccatorcin. Ubi est bonit moribut vivcre; quia quidquid justo Ucct*
crilis, si ila est? quo fugietis ? in quibus vos late- potesl el injustus imptere. Qtdd hoc prmcepto diciiuiquiut
bris, cum vestris sacrflegis , cum vestris famosi potett: Purificel atium maculotut, abluat tordidus,
criminls reis, ctim vcstris cadaveribus inscpuitis, abs- cmundet immundut 9 det inpdetit fidem criminotut faciat
9

condere poleritis ?
19. Dicis, cum objicitnr, qua nobit ticentia jut Ba*
ptitmi vindicemut, quod non de mcrito actuum, non de
vitm innocentia tractemut, ted cuicuntque ticeredicamus 9
et quati prcejudicalit criminibut rei dum et pcccato-
ribut inetse baptizandi [acultatcm votumut ottendere 9
not aperte peccaste fateamur : quasi propler mcrita
nostra contra Dcum uobis loquendum sit, ut quam
justi sumus, tam justuni Baptismum esse faciamus ;
cum ct nulli liominum de sua jusiilia proesumendum
sit; et binc maxime Baptismum Clirisli probemus
esse, non hominum, quia non fit variua bumanorum
varielate merilorum. Unde ubcrius disputarem, nisi
a vobis dato coiupeudio magis uterer. Suscepto euim
Baptismo, ncque destructo, quem Maximianenses de- tur, quod venenum atpidum ettet tub labut eju§ eiveto-
innocentem t Hxc cerlc verba ttta sunl, quibus scnten*
tiam meam rcprehendis; ctim boc ego omuino u o u
consenserim, neqtie scripscrim ; qiionltm ct inlcr
fidelcm pcrfiduiuqiie plurimum distat nou ad Sacra»
mcnlum, si boc utcrque babet, sed ad merilum,qtiia
boc altcr ad salutcm babet, aiter ad poenam : neequid-
qtiid juslo licet, potcst et injustus implere; quia
c l si potesl injustus baptizare, non tamen potest in
regnum coelorunf injustus inlrare : nec purincat vcl
abluit vei emundat, nec innocentem facit quemquam
qui ei miuislrat Baptismum, scd danlis Dci gratta, et
percipieniis bona couscientia. Sed tu aspice utrumnibil
inter Primianum Felicianumque distaret, cum Prknta-
no» inter trccentos decem sederet, a qutbus ilie diccba-
9

dcrtuil, aspldes , viperae, parricida?, cadavera «£Sgy- cet haberet pedet ad effundendum tmigutnem, ot coutrp-
ptia, et quidquid aliud in eos Bagaiensis concilii, ut bulatio et infeticitat in viitejut et viam pacit ntm amto-
9

noslra causa facillima lierel, ore grandiloquo dccla- tcertt nec etsel timor Dei anteoculoe ejut(Ptat. x i n ,
9

matum est; satis et ipsi judicastis, non eorum meri- 5): utrum lunc non esset maculosas, immundus, sor-
tis a quibtis ministralur, nec eorum quibus ministra- didus, qui vas tordidum coilecta fmcukntia §Juiinavit;
lur, constare Baptismuro, sed propria sanctitate atque non infidelis, venenum aspidum tub iabuthabcnt; nott
vcritale, propter eum a quo inslittitus esl, ntale crimitiosus, famoti cnminitreuo. Eltamcn etipsc cuin
utentibus ad pcrnicicm, benc utenlibusad salutcm. Primiano nunc vester episcopus sedet: ct quos tuuc
CAPUT XVII.—- 20. Miror autem quomodo etiam baptizavit, nusquam postcalotos vobiscom nitnc habct.
libi pcrsuaderi potuerit, ut in tua disputatione men- I CAPUT X I X . — 22. Et adbue prgaatis adversus
lionem faceres Cypriatti.cujus liueris etiam ipsis quas veriuiem, nec coneeditis ut Chrktut ttxper det fidem 9

ejtisesse dicitis de Baptismo destrucndo, qui aptid Christut tit ortqo christiani; in Chruto rudkem chr-
bsereticos vel scliismaticos datur, tota cansa vesira ttianut infujal Chrittut chrittiani tit caput (LZb. I contra
9

subvertitur. Sed hoc adversus Maximianenses, vel Lktcrat PetiHani, n. 6). Quibus vernis meis m illa
alios qni Baptismttm sive apud nos, sive apud vos epistola contra Petilianum positis, lua vcrba subjun«
datum non suscipinnt,agere debcmus: vos autem jam gis, et dicis : lloc et not tuademut hoc voiumut; ted 9

causam istam mira facilitale liuistis. iam Bnplismum quarimut per quem hoc mctius fiut \ce attcndis boc
in sacrilcgo scbismatc Maximiatii d.itum c u m Pne- noii suadere Petiliauum, cui totie respondi, et cttjits
> Ouo Hsa , ct quati prajudieati crbuunbnt rei. cpistotam adversus respotisioiiem mcam defcndcre
5«r LTCEK Q
AIITUS. m
*upte aluriaare ottarta. Uie qutnpe dixii aperto :
bus congrttat; non proptei i lum qui ctiamsi ineur-
Contcientta tancle dnulit attenditur quce abluat acci-
reril in miuistrum niaiuni dispcnsanlem vcriiatein.
9

pietdit;nam qui fidem a perfido tumpterit uon fidem

sccuriutcm accqdta Domiuosuo monenteac dtcenle,
9

percipit ted reatum. lUc mibi quem locum Curislo

9
Qum dicunl, facUe; quce autem faciunt, fncere noiite :
reliquerii ad abJuendutn conscicniiara baplizati; aut
dicunt enint et non faciunt (Matth. xxitt, 3). Addo
a quo fidem pcrcipiat bapiizalus, qnando conscien-
t

etiam ad Itoc esse melius, ut ille cui ministratur,

uaei dantis dicis atlendi qwe abluat, ct uon fidem
miuislri boni probiutem ac sanctiutem diligendo
percipere, sed rcaturo • qui iidcm sumit a pertido.
faciiius imJlclur : sed uou ideo vcriora et sanctiora
Tu quidera succumbcre videris tauto ponderi veri-
1

sunt qure ministraatur, quia per raeliorem mini-

tatis, et dkris boc te suadcre, et boc veiie, ul Cbri-
sirantur.iiia nnmque per se ipsa vcra et sanata sunt
stus det fidem.atque ad iueundam vitam novatn Chri-
propter Dcum verum et sanctum cujus sunt: et ideo
sius abluat cbrisfjauum ; quaeris autem per qucan
fieri potest ut acxedens ad societatem populi Dci,
U H M J S fiat, ojuod sme mioistro fieri nea opoftet.
alium inveniat a quo facile baplizctur, abum etigai
Pelilianus tamen non dixil, Conscienlia niinLtrantis
quem saliubriter imiletur.jCerlus est enim sanclum esse
attendiier, pcr quam Cbristus abiuat accipiontis, aut
Sacramentum Chrisii, etiamsi pcr minus sauctum,
pcr quam Cbristus det fidcin : sed ipsa conscienlia
vel non sancium homincm miuistratum cst; seautem
dantis, votuit accipieniis ablui conscientiam. Nec
ejusdem ipsius Sacramenti sanctUale puniri, si indi-
dixit, Quisquis fidem pcr perfidiun sumpseril , non s

gne aeeeperit, si male usus fuerit, si non ci conve-

lidcra percipil, sed reatum; ut a Cbristo quamvis par
nicnter ct congrue vixcrit.
alium sumere videreuir : sed omniuo dixit, A perfido
CAPUT X X I . — 25. Nam quxro abs te, Si Ibrte
tumpteriu Aique ad lioc, quasi probaret, adjunxit,
quem Primianus in vestra communione baptizavit,
Omnit enim ret origine et rudke contittit; et ti caput
pessiroe vivat, queui vero Feiiciauus in Maximiaui
uon habeat atiquid, nihii ett: ipsum scilicct miuistruro,
scbismale baptizavit, optitne vivat, cuinam eortim
cujus cowcieutiam djxrt attendi, non per quam Cbri-
patere existimas regnum Dei T utrum ei quero bapti-
atua abluat, sed quae abluat accipientis, ipsum prorans
zavit secundum te bonus malum, an ei qui baptizavit
ministrum originem, radicem caputqne facieos ba-
secundum B;igaienseconciIium sacrilegus religiosum?
ptizali.
Sed forte dicis, ct verum dicis, Non potest csse religio-
CAPUT X X . — 23. Proiode boc loeo, non Peli-
sus in scbismateconstitulus. Asseniio: verumumen po-
iiano, cujus verba non defendisti, scd tibi respondoe,
test esse investra communione sacrilegus vclocciilius,
qui pro tua sententia nescio quid aliud, uon quod
a Primiano, quem religiosum crcdiiis, baplizatus.
ille, dixisti. Tu enim, sicut scribis, hoc vis, boe
Porro, si ille quem Felicianus in catcna sacrilegii
suades, ut non, sicul dixit, conscientia sancte dantis
baptizavil, reliclo scbismalis sacrilegio ccclesiastica
abiuat accipientem, vcl accipicnli dct fidem, neque
communione corrigeretur; nuraquid audes dicerc
ut ipsa sil ortgo el radix caputque credcntis; sed per
quod melior in ilio Baptismus fieret, quaravis ncgare
ipsam Cbrislus abluat, per ipsam Christus dct fidem,
non audeas ipsum bominetn fieri potuisse meliorcui?
per ipsam Cbristus sit origo cbristlani, per ipsam in
Hoc enun et ipso facto judicaslis; quandoquidcm i l -
Cbristo radicem cbrislianus iufigat, pcr ipsara Cbri-
los omncs, quos Felicianus ei Pnctexutus in dam-
stus cbristiani sit capul. Ideo euim quaeris per quem
nato et delestato a vobis sacriicgio scbismatis ba-
melius fiat, quod a Christo fieri concedis : ubi et l u ,
ptizaverunt, cum iliis ad vos redeuntibus sinc ulla
quantum video, non negas boc fieri posse etiam pcr
destructione vel repetitioue Baptismi suscepistis. Si
niinistrum malum.sed dicis meiius josse per bonum.
atitem quod dixisti, ted qumrimut per qucm meliut
Quid est enira aliud quod dicis, Uoc et not tuademut,
fiat comparalivum gradum pro po^iiivo posuisti; sic
9
hoc volumut; ted quammut per quem meiiut fial? Ac
dicens, Qucerimut per quem meliut fiat; ac si diceres,
per boc abluit Christus et pcr maculosam non sancte
Quxriinus pcr quem bene fiat, volens inteiligi per
dantis, scd melius pcr mundam saocte dantis con-
malum uiinislrum male fieri: non te verbo urgeo,
scientiam: dat fidem Christus et per ministrum maium,
scd admoneo potius te dicere debuissc, Quaeriraus per
xed melius per bonum : fit Cbristus origo cbristiani
qucm fial,quam, Quaerimus perquembene fial: quasi
el pcr dispensatorem infideicm, sed meiins per fide-
posset fieri ut nou bene Christus det fidem, non betie
lcm : christianus radicem figil in Christo eliam per
sit Cbrislus origo caputquc christiani, non bcne radix
colonum reprobum, sed meiius per probum : potest
iigatur in Christo. Aul enim non fit^aui si fit, procul
Cbristus esse caput cbristiani el per Felicianum, scd
dubio bcne fit.
melius existimas per Primianum.
26. Verurotamen isU tracumus, ne propter malos
24. Parva itaque inter nos in hac re, aut fortasse
dispeusatores, non Umen suorum, scd domitiicorum
nulla dissensio est. Nam el ego dicb, melius per
Sacramentorutn , quos neccsse est usque ad tempu *
bonum ministrum quam per maium dispensari Sacra-
vcutilaiionis areae dominicaa commisccri, deseratur
tnenu divina : verum hoc propter ipsum ministrum
ipsa unitas frumentorum. Schisma autem facere ab
melius est, ut eis rebus quas ministrai, vtia et inori-
unitatc Cbri^ti, aut in scbismate esse, profecto ma-
1
omnes MSS., cedere. luin est, et maguum malum : ncc omuiuo ficri potcst
1
Fdhl, per christum ttanpterit. Emcndanlur auxilio ir^
nuscriptorum. ut Cbrihtiis dc[ schisinatico, uon fi<lem, scd sacrile-
KG3 CONTRA CRF.SCO MUM OON LTISTAM, S. AUGUSTINI 50V
truft, Baptisetur unusquisquc vestrttm in nomlne Domiui
jrnm errorcm; aul iu Chris|o radicctn scliismalicus
Jesu Christi (Act. u , 58), jam fuisse a Moyse diceres
fixerit, aut schismatico Christus sit origo et caput:
bnptizatos; qui oost tot generationes nati fucnint,
el tamcn Baplismum Cbrisli si dederit , datum e r i t ;
quam ille Dci famulus majores eorum per Rubrum marc
si acccperit, acccptum erit; non ad vitam icternam,
trajecit * (Exod xiv, 22). Aut si propterca a Moyse ba-
sed ad pcenam aetcrnam, si in eo sacrilegio perseve-
plismum babebant, quia ex illis propagati >'ur.:, ^uos
rarit; non in malum converlendo bonum quod habet,
inMoysebaptizalosdicitApostolus (I Cor. x, 2):ande
sed malo suo bonum habendo quamdiu malus hal)et.
dicere omnes qui nascuntur ex fidelibus Chi (stianis,
CAPUT X X ! I . — 27. Qtiacris fortc ul hoc probem :
cbristianum jam haberc Baplismum* Quod vides, ut
quid aliud tibi dicam, nisi quod hoc opere instilui?
arbitror, quanta vanitatedicatur. Sed qitomodo sc ha-
Bagaicnse decrclnm lege, Feliciauum el Pwlcxlalum
beat illud, etiamsi post Moysen Dci famnlum Apostoii
inluerc : schismatici dederunt, utrique a vobis rece-
non baptizasscnt, te urgerem reddere rationem , cur
pti et collccti sunt; nec iili degradati, nec illi reba-
posl Felicianum Maximianenscm sacrilcgum vcatri
plizati, Jam certe non quacris ulrum flat mclius per non baplizassenl.
juslum ministrum , an pcr injuslum : quoniam non
idco esl Qaptismns melior quem dedit Primianus se- 50. Jam illud quod posui, Si errahant iUi qui ro-
lebant esse Pauli (Id. i , 12), quat tandem spes eornm
condum vos justus, quam ille quem dcdil Felicianus
est qui volunt esse Donati (Lib. 1 'contra Utteras Peti-
injustus. Certe jam intelligere cogcris quomodo Apo-
/fffm',ft.5)?prioribus partibus epislolnc luuenon te rc-
stolus dixerit, Neque qui ptantat est aliquid, neque qui
fellisse , pulo quod etiam ipse coiishJeras in bis qure
a

rigat; $ed qui incrementum dat Deus (I Cor. m, 7 ) :

su|>crius salis diximns. Nou ergo, sicut tibi videris, el
teque frustra dixissc recolis, Sicut qui plantat et rigat 9

quasi certus • exsultas, illa omnia qttae a Petiliano vel

nonnisi cotonus diligens et fidelis inquiritur; sic etiam
quolibet alio dtcta sunt, recte dicta condudis. Ij>so
in saeramento Baptismatis nonnisi juslissimus operarius
qttippe ordinc, quo a te breviter velul rccolendo dc-
approbatur. Ecce nec diltgens, ncc fidelis, nec justis-
cursa s o n l , e g o potius in hac causa Maiimianen-
4

sitniis, scd potiiis salutis suac negligens, ct iufidelis,

sium non ea recte dicta concludo; quia ncc con-
ct injustissimns Fellcianus fuit, quando Maximiauo
scicntia sanctc dantis erat in Feliciano, quando
sociatus, et sicut trecenti et decem vestri unius ore
Maximiano cobaerens calena sacrilegii trabebatur; et
dlseriissimo personant, in catena sacrilcgii conslitu-
a famosi criminis reo, ac per hoc a manifesto perfido
i u * Baptismum quem qon ausi estis rescindcre, m't-
t
baplizabantur, qui ab illo baptizabanliir: nec origo et
iiislravit.
radix el caput ad salulem illis crat homo sacrilegus;
?S. Ccrtc ad hanc cattsam ccrnis non pertinere
nec arbor bona cral in sncrilegi schismatis societaic
leslimonium quod ex propheta posuisli : Dabo vobis
dnmnatus, et adhuc in codem sacrilegio constitutus;
pastores secundum cor meum et pascent vos pasccntes
nec bonus crat qui de bono thesatiro cordis sui pro-
9 9

cum dtsciplina (Jerem. it|, 15). Felicianus eiiim ncc

ferret bona (Matth. xu, 35), quando de illo el de aliis
sccundum cor Dei sacrilegus erat, nec ovcs ejus in
ejus sociis dicebatur, Quorum os maledictione etama-
sacrilego schismate pascebal cum dUcipIina; ct lamcn
ritudine plenum est (Psal. xut, 3) Et tamen quando
baptizabal eos, in quibus receptis cognovistis, non
cum rllo veslri conoordaveruiit. Baptismtim quem t i -
ipsius, sed Dei fuisse quod dabat. Ccrtc perspicis quo-
)is dedcrat, non ipstus csse, sed Christi aliquando vi
inodo a mc de Scriptura saucta commeinoratum e s l ,
verilatis lerrili cognovemnt.
Botinm esse confi4cre in Domino, quam confidere in
CAPUT XXIV. — 31. Age, jam videamus suo loco
Uornine (Psat. c x v n 8 ) : tcque inaniler, quanlum ad
t

in epistola, tu de Maximianensium causa quomodo te

lianr. causam pcrtinet, respondisse, quod ideo magis ut
exuas. Omnes enim qui bas littcras legunt, exspectant
justus et fidetis sil pcr quem hoc sacramentum celebre-
procul dubio vcl quid binc a te diclum sft, ubi dictum
tur iuquiras quia spem et fiduciam Dei, non hominis
9

sil, vet a me quid responsum. Ilaque dc Opl^Uo G i l -

habes; Dd esse autem fidcm atque juslitiam, qnam
doniano quod objectis meis respondisti, nolo discu-
setnper in ejus minis^ris attendis. Ecce in Feliciano,
lere, nolo in hominis cansa, de cnjus a vcstris damna-
quando fuit fa.mosi crimiuis reus, ncc justilia, nec
tione nil ago, diulius immorari. Facio cerle jacturam
iijjes erat; ct tamen Baptismus erat, et quibus ab cp
hnjus objecti, et hoc fortasse apud poslcros, ctim
datus cs|, cuin a vobis collecli suut, eis accessisse
illius ftieril oblilerata memqria : nunc vcro quamdiu
iustiliain diciljs, Baplismum dcfuisse non dicitis.
siiut bomines qtii vitain illius inorcsque noverunt,
CAPUT XXIII. — 2 9 . Proinde quod deinceps a me
parum me de illo dixisse, quam falsuin polius con-
qn.-rris, Si a quocumque et quomodocumque datum
qucrentur. Ncque enim sic Icgunt '«tteras, noslras, ttt
Daptisma resc\ndi non debel, cur post Joannem Apo-
l u , qui ex me qux-ris, ille qutm tanquam rapiduin
*toli buptizavcxint: tu Jam solve qtcestionem , S i , ut
fluctum appellaverim, quid absorbuerit, cum illic
1

dicis, post Joauiiem Apostoli baptizaverunt, cur post »

Feliciauum, quos in sacrilego scbismate baptizavcrat, \ Am. Er. et Mss., transJecU.
voslri n n baptizaverinl. E l binc eallcm disce, quid- * I Y O , refeitUse legitur, defendisse apud Am. Er. et
9 9

omnes Mss.
<;uid illud est quod de Joannis baplismo vel legitur, vel * Forte, victor, ut supra, lib. 3, n, 85.
disseritur, ab bac causn csse pcnitns alicnum. Quid • * ln MSS., quoate breviler viUit recolcndo, renumscendo
9

decnrsa sunt.
aulcm tibi visum sii nescio, ul Judjcos quibus ail f e - * itss., rabiduntfluctum; e\ infr* wnsVwler ralndusfluc{us.
t
frU5
Juilieas Pr.rlettatum cl Feliciauuin Nam verba mea
illic sic se babent: lta quidem, inquam, insultant
schismaticis $nis ut eo$ et mortuos et insepultos vocent:
t
sfd certe optare debuerunt ut sepelirentur, ne de mutti-
tudine jacentinm in tittore cadaverum insepultorum
Gildoniunus Oplatus incedens cum agmine militari
quam rnpidus ftuctus ultra prositicns, Feticianum
Pralextatum introrsus postea resorberet (Lib. 1 contra
Litteras PetUiam, n. i l ) . Hxc verba meacum ibi ie-
geris, cur non omnia posuisli'? Cur me vehiti arguis,
uon dixissc quid rapidus fluctus ilie sorbueril, cum
ibi bcriptura videas, Felicianum et Pmtextatum m-
trorsus postea resorberet?
CAPUT X X V . — 3 2 . Quid enim aiiud velut ad ma-
gnam defensioncm siiam respondere vestri solent,
ctun eis objicilur Praetextali et Feliciani talis rece-
piio datnnatorum, nisi, Optatus hoc voluit Optatus 9
hoc fecit ? Quod et ipsae civhates Mustiiaiia et Assu-
ritana testantur, quae se dicunt ex Optati commina-
tione Gildonianum militem formidantes, coegisse epi-
6 c o p o s suosad communionem redire Primiani. Verum
tu quia boc ab illo Uetum, impudeiuer ucgari posse
vidisli, boc a mc scripluiii negasti, magis forlassis
rxislimaus litlerasmcasquain iliam rcm posse ncsciri.
Scd licucrit episcopis vestris, nescio quo Donaiiauo
vcl Numidico privilegio, de suo ignorare collega quid-
quid lota Africa conclamab.a; cum Afiis ab Afris ob-
jccta crimina, nunquam probata , toties absoluta ,
Orieutabbus et Occidenlafcbus terras fluibus ignota
esse non stnanl. Valeat apud vos Bapljsmus ab
Opiato datus, queui sic damnare noluisii, ut tamen
on fueris ausus absolvcre; et non valeat daius Ba-
ptismus iu Ecclesiis apostolico labore fundalis, Co-
riiilbiorum, Galalarum, Epliesioruni, Cotossensiuro,
Pbilippensium, Tbessaloiiicensium, caHcrarumque in
sanclis Litleris, quas et vos legilis , conscriptarum ,
ubi Caeciliani, non dico falstun illud crimen, sed forte
ncc verum nomen auditum est. Habuerit conscientiaru
sancte dantis Optalus in illa vita, quam t u , sicut
scripta tua indicanl, eliamsi propter ngs damnare
erubuisti, lamen propler Deum absolvere timuisti,
in illa eliam publica fama ubi lalentem tibi visum est
attcndi posse conscientiam; et accuselur conscientia
tol taularuiiiqtie genlium cbristianarum, quia rcmp-
tissimas lites ignoravil Afrorum. Numquid etiara crj-
iiiltia istorum, Fcliciani scilicet et Pratexlati, quos
trcccnti et decem plenario concilio daranaverunt, s i -
militcr ignorare poluerunl?
CAPUT X X V I . — 33. E i adbuc objicis unitali ca-
tliolicae nescio quae facla nostrorum, quaj aul falsa
sont, aut pcccau» non s u n l ; aut eliam si vcra atque
pfccata sunt, bcnorum societalem macuiare non pos-
sunt. Nequc enim boni communicanl neccalis alienis.,
quibus utiqtie faciendis non consentiunt; quamvis
cum ipsis qui ea faciunt, donec de area dominica
sicut palea ventilabro ullimo separeolur (Matth. tu,
42), non eorum pcccata, sed Dci sacramcuta com-
1
Hlc duo Mss. addunl, ctrnt eis responaere tentares.
LiBKit Q JAIITIJS. 606
niuniceiil; et intra eaniJcm sagcnam vclut pisces
boui cmn malis usqtie ad separalionem, quae iu lit-
tore, lioc est, in flne sacculi tanquam in finc maris
futura est (Id. xui, 47 50), non ab eis corporum se-
t
gregatione, sed vila? ac morum diversitate disjuncti
tan- sunt. Sicut ncc undccim Apostoli furtis Jud» com-
et niunicabant; el lamen cum ilio eidem Dominovisi-
btliter cohaerebant, cumdem Mag'strum audiebant,
idem credendiim Evangelium percipiebant, cadem
1
Sacramenta sumebant (loan. xu, 4-6 , et x m , 2 6 ) ,
corporali cum illo congregatione pcrmixti, spirituali
dissimilitudine scparali. Sicut aposlolus Paulus non
communicabat contumacia; ct invidiac, hoc est, dia-
bolicis vitiis eorum qui non casle Cbrislum annun-
tiabant; et tamen cum cis eumdem Cbristum pnedt-
cabat, ejusdem Cbrisli Sacramcnta parlicipabat; ct
dc his diccbal, Sive occasione 9 sive veritate, Christus
annuntietur (Philipp. i , 17, 18). Nam hos martyr Cy-
prianus amanlissimus unitatis, uon aliquo schisma;e
vel hoeresi separatos, sed fralribus corporali congre-
gatione fuisse commixtos, et intellexit et scripsit
(Epistola ad Maximum): sicul idem ettam ipse Cy-
pi ianus avaritiie, rapinis, feitori collegarum non com-
municabat, quos dicebat esurientibus in Ecclesia fra-
Iribus babere argentum largitcr velle, fundos insidio-
sis fraudibus rapere, usuris multiplicantibus fenus
augcre; quod malum etiam idololatriae comparavit
(Libro de Lapsis): quorum tamen corporalem congre-
gaiioncm non refugiebat, ad cadem altajia consiste-
b i l , eumdem sacratissimum cibum potumque sume-
hat. Illi enim non aliis, sed sibi judiciitm manduca-
bant et bibebant (I Cor. x i , 29): iile aulcm cum
talibus, non eorum pcccala, sed mysteria Chrisli
communicabat, conjunctissimus ccelibus, disjunctis-
simus moribus. Ad hoc enim et ilhe similitudines in
Scripturis, et illa exempla praemissa sunt, ul discere-
mus frumcntum esse, nec aream dorainicam propter
palea^ commixlioncm desererc (Matth. i : i , 12); ptsces
boni* esse, nec propter commixtionem malorum dis-
ruptis retibus foras ire (Id. XIII , 47, 48); vasa esse
misericordiae in l.onore facta alquc mundala, nec
propler vasa perditionis el contumeliae de domo ma-
gna fugcre (II Tim. n , 20, 21), Nulla enjnt causa in
utrorumque lcmporali congrcgatione atque permix-
% tione laudabiliter toleraiilur mali, njsi ne damnabiti-
ter deserantur boni. QuodLcum et vos in vestris tam
multis et tam manifestis malis eadem necessitate fa-
ciatis; potcs facjle, si velis, advertere quod nonnisi
animositaie sacrilega vos a cbristianis tot ac lantis
gentibtts separatis.
CAP13T XXVII. — 34. Itaque nou solum Optatus
in ilia Gildoniana societate notissimus, sed qtrilibcl
obscurus apud vos * te scienje mali aliquid feceril,
cum eum non potueris a vestra communionc scpa-
rare, quia vel noQ tibi creditur accu?anli, vcl accu-
sare npn audes, ne non valcas comprobare; aut
i Sic Mss. At cditi, ab eodem credUum.
* Mebus legeretur, bonos. M.
* lu excusis, supcrfluo additum, st; quod abcst a Mss.
5<tf CONTRA CRESCONIUM DO ATISTAM, S. A L G U S T I M W
poluerit ? Tu ncmpc dicis, in cos omnes qni in Maa
dosercnda tibi esl pars Donali, aul lalis eris qualis
miani schismate perstitissenl proUdam esse scnienliam,
iile, cujiis peccalun) non ignoras, quamvis dissimili- 9

et placuisse dilationem temporis dari intra qnod si qnis

U T vivas. Hoc :iou secundum vernra, sed sccundum 9

corrigi votuisset innocens haberetur. Quomodo crgo tu

veslram senlenliaw lobis rectissitne dicitur. Qui6 9

enim uescil lc alienum e»sc ab illius malo, si consen- ip e item dicis, non eos extra Eeclesiam baptixasse 9

antequam se ab 'illo schismate correxissent. u quando

sione peccalo ejns non communicas ? sed binc agno-
scere cogeris, qoanta impielate objicialis orbi cbri- cum Maxhniaiio erant, non craut extra Ecctesiam ?
1

stiano vcl falsa, vel cerie ignota crimina Afrorum ;
cum tibi objici nolis quod de altero bis, quia boc eis fugias, ubi te abscondas ?
non potes pcrsuadere, a quoriiin non vis societale
discedcre. H a , ne desei as quos pulas bonos, ferre
cogeris quos no^li malos Ac per hoc omnes conviu-
cil verilas malos, qui propier aliena crimiua seu vera
seu falsa, caueris iaiiien incognita , sibi aulcm nou
obfulura, disrupla unilaie tot genliuin deseruenint
lionos. iloc lam magnum nefas partis Donali ne ali-
Adverlisne quid dicas ? Invenis qua exeas, quo con-
CAPUT X X I X . — 36. Vides certe dnm roanifcstos
crrores defeudcre conaris alienos, nibil le agere,
nisi subjungere mauifestiores tuos. Ecce lege vcrba
lua : sic a me prorsus commemorautur, u l a te scri-
pla sunt. Cum quam piurimos t inquis, ephcopos error
sibi Maximiani sociarc contenderel, conlracto a nostris
concilio in eos omnes qui in ejus schismate
t persiitissent%

que modo excusare |.ossclis, causa vobis Maximia- protatq sententia est quam tu quoque te tegisse testuris.
t

neiisium procun.^ esl, in quo velut speculo veslram Qua? cum sententiu contensu omnium firmaretur, pla-
pravitatem coiispectam, si volueriiis, corrigaiis : si cuit tamen decreto concilii dilationem temporis dari t

autein noluerilis, nolo qutd(ptam gravius dicerc, intra quod si quis corrigi volnissel, innocens haberetur.
quando scio te cor babcrc. Quid enim coulra ista Hiec dicens, siccine contra tc ipsuni sensus clattdis,
dicturus es ? ut non advertas quod bi omncs qui propterea contra
CAPUT XXVIII. — 3 5 . Bcne, qnia ipse scribis, se fcrri sentenliam concilii merncrunl, quia Maxi-
cum de Maximianensibus damnalis el receptis tegisses miano sociabanlur, antequam sc iulra dilalionis lem-
totum quod inscrui titteris nieis, valde te fuisse permo- pus corrigerent, in codcm schismate consistebant ?
tum. Crcdo, proruus video causam qux valdc debuc- Ibi crgo ctiam baptizabaut. Obsecro tc, quid inaiiem
ril permoverc. Videamus ergo, tua ista perinolio caiigincm perspicuis rebus aspergis, quain rursus
quanaui reddita ratione sedata est. Statim lc dicis a ttiorum verbortim non minore |>erspicuiiate disper-
vestrk episcopis diligentius inqnisisse, atque ipsisdocen- gis? Dico enim Pretexlalum et Felicianum Maxi-
tibus, et decretum concilii, el sententiam in cos qui miani ordinatores, in eo quod cotnmiscrunt, sacri-
damnati sunt dictam 9 et rei totius ordinem cognovisse. lego scMsmatc baptizassc , et ab eis bnptizatos cum
Deinde eliam nie credens adhuc ignorare qnid ge- eis csse susceplos, non rescisso Baplismate quod in
slum sif, atque admonens ul quid habeat veritas scbismale dederant, quod sacrilegi * ministraverant,
discercm, narrasli plane non quid veritas babeat, quod ore malediclionc pleno, qtiod labiis cum veueno
sed quid incaulis el uegligenlibus vestri pro veriiate aspidum consecravcrant. f alia quippe in eos dicun-
supponant. Dicis enim , cum quam plurimos episcopos tur, eaquc sententia qttam in eos oniucs prolatam
error sibi Maximiani socinre contenderet, conlraclo a esse non negas.
vestris concilioln eos omnes qui in ejus schismate per- CAPUT X X X . — 37. Hic lu respondes, quod non
ttitiitcnt prolatam esse sententiam, qtiam nie quoque solum duo isti quos memoro , sed etiam multi alix pur-
legisse commentoras : qua? cum senlentia consensu gati atque innocenfrs intra diem diiationis se Ecclesi&
omnium firmaretur, placuisse tamen decreto concUii reddiderunt. Quo verbo me adjttvas, quo verbo me-
dUationem tempotis dari 9 intra quod si quis corrigi cum asseris vcritatem, caliginemque illam quain co-
voluisset, innocens haberetur. Sic esse [actum 9 ul non uabarts offtiiidcre, discutis. Cum euim dicis eos se
sotum illi duo quos meindro (a), sed ctiam multi alii Ecclesioe rcddidissc, procul dubio faicris eos extm
purgaii atque innocenUs Ecclesitt rcdderentur. Quorum Ecclesiam fuissc. Cbi crgo antcquam se Ecclesix
ideo putas Baptisma nOn debuisse rcscindi, quiu intradicm rcdderent, fuerunt, ibi baptizaverunl : ergo extra
prcestitutum restn*:i t peremptoria sententia non leneren- Ecclesiam Baptisma dederunt. Ab boc incxplicabili
tur nec cum baptitarenl
9 [uissent ab Ecclesia separati 9
implicamenlo dum te conaris evohere, rursus invol-
uecdum sciCiCet transacti temporit nveta defmita dis- veris. Dicis enim ideo eorum Boptisma non debuisss
juncli. Hlc cgo 1h ea Ipsa lalsitate narralionis tua*, rescindi, quia intra diem prccstitutum restituti, perem-
qtiaiidoquidem non solum scnlcntias, verum ct ipsa ptoria sententia non tenerenlur. Quoniodo ergo dicis,
verbn iua posui, miror ingenium tuum, miror aiiimum ante diem resliltilionis non fuisse ab Ecclesia sepa-
iugenib feluctantem. Nunquam uspiam sic appaniit ratos, quos ante diem dilalioiits confitcris Ecclesia?
qnaiiimn vateai pra-judicium praesumplionis bumanx, restiltitos ? Si iiomiues sumus, si qualemcuinqiic
vel ad iiou intueudam manifcstissimam vcritatem, rationem, si sensum babemiis bumanuin, si non pe-
vel ad afOrman*taui impudentissimam falsitatem. cora pccoribus, si non ligna et Sapides hgnis et l;«pi-
1tane te tani op^rte repugnantia posuisse non sentis, dibus loquimur, nou mcis taiiium, scd e t i a m ipsis
ut vix credibile sil quod unus bomo dicerc utraquc 1
Particulsuu ncgantem prsDteril unus codcx llicltseli-
(u) P n e t e x u t u s ct felictauus. »sic Uss. At cditi, sacrUcge.
r»69 LIB::R C UARTUS. 5 : O

ttils vcrbis cminct, apparct, cluect, iu MaxiuViani
sacrilcgo scbidsnatc Bapiisnjiun datiuu vfetros ausos
i.on fuissc resciudere, qui lioniines baplizntos in
Kcciesiis quas in gratia Domiw proprio labore Apo-
stoli propagaverunt, uon dubilaut christiauos nrgare,
cxsufllare, rebaplizarc. Tu dicis, lu s c r i b i s ; ecce
le ipsuin audi, lege te ipsum. T u , iuquam, d i m , tu
scribis, in eos omnes qui in Maximiani schismale per-
siitissent, conlracto a vestris concilio prolatum esse sen-
ckrici Cm-lhagtms lenecmwm prabuerum Tales n u -
nistri Sacruiuculoruni nondiiui correcti, noiidum vo-
lus redditi ac restiluti, i n sobismate Maxiiniaui ba-
iMizaverant : post tades niinistres Sacramcnloruiii
correctes, rcddilos, restitulos, vestri nmi rebaptizavc-
ruuL
CAPUT XXXII — 3 9 . Qtiidsola in vobis prava-
lot aiiuitosUas? Alniuaudo attendutur, aliquaodo au-
diatur et veritas. Quid tttjieiuulur iuauissim;e nebube
1

tmtiam. Tu dicis, tu scribis, hac sententia consensu dilationis datae? Noh tpsis data est, da quUius d i -
oinnium conprmata, placuisse lamcn dilaiionem tempo- clum est, Damnatos esse coguoscite; de quibuscuaui
ris duri, intra quod si quis corrigi votuisset innocens
f
pradiclum est quaies fuerinl, quid fccoriul, cur eos
haberetur. Tu dicis, tu scribis, non solum duo& iude oporluerit jam Siiie dilallute damnari, quod scilicct
quos memoro, sed mulios nlios purgatos atque innocen- Maxiniiaiiuin imposilis matiibus praseoles ordiimve-
tes se vestm Ecclesice reddidisse. Tu dicis, tu scribis, runt. lloc est euiiu quod sigiiiiicaruiil diceudo, quod
ideo eorum Baptisma non debuisse rescindi, quia iutra fuuesto opere perdiiioms vas sordktum cottecta facu-
diem tnrcustitutum rcstituli, peremptoria senlentia non tentia glutinaverint. lllis aulein dala cst ddalio, qui
tenerentur. ordiiiatioui Maximiaiii uon interfueruiil, quaravis in
CAPUT X X X I . — 0 8 . Quid tantum praivalct inge- ejus societaie atque scbismaie constiuui; tantum
uio tain bono causa tain mala, homo cordate, houio quia raanus c i , qu>d ab entes fuerant, n >n iinpo-
Hiteraie? Isti in qtios propterea esl illa ptolala sen- sucnmt, a damnaUs * ordinaloribus eadcm coucilii
lenlia, quia sicut ipse dicis, in Maxiiuiaui scliisinate seiitcuUadistinguuiitur. N.iiucumdixisseiil illos, quo-
pcrsislebant, anlequam sicut dicis reslituereiiiur, ubi rum el notuina conscripserunl, damnatos esse cogno-
eiatit, ibi Sacramenta cclebrahant, ibi baptizabant. scile: Eos aulem i u q i M U i i t , quos sacritegi surcnti non
t

Ltut verbis itlis plenarii concilii uiagis utar, Ibi vi- polluere plantaiia, hoc est, qm a Muximiani cupite
perei semiuis noxios partus tardo calore vuporabant: proprias manus verecundo fidei pudore rctraxerunt, ad
ibi ptiMiri facinoris et parricidii sui feta scelerum vota mulrem Ecctesmm redire permisimus. Qnid planius ?
gignebant: ibi parturiehant injuslitiam , concipicbant q u i d ditdincthis? qtiid aperlius? Mos dictiut, fmost
luborem, el pariebant iniquitatem : ibi jam non con- crimink reos qui funesto opere perditionk vas sordi-
t

fusa criminum silva nomina eorum designabantur ad

t
dum cotlecla faxulentia gluiinarunt, danuiatos esse cogno*
poenain : ibi eis indutgenlice funis dum clementke di*
1
scite. IIos aulciu dicttnt, qnos sacriteqi *urculi non
nntteretur linea jam causa quos puniret invenerat;
t
potluere ptanturia hoc est qui a Maxhniani capile pro •
9 %

illuc eorum tanquam in asperos scoputos veridica unda . prias manus vcrccundo fidei pudore relraxerunt, ac
naufraga membrn projecerat; eorum pereunlium ibi
erant titlora jEgyptiorum exemplo funeribus plena,
IUX ipsam invenientium sepulturam * (Exod. xiv, 31) :
ibi 110» solum Maximianum pdei csmulum veritatis
9
adulterum, Ecctesim matris inimicnm, Dathat, Chore
et Abiron ministrum, de pacis grcmio sententim fulmen
excusserat ncc solum mors justa sui sceleris condem-
9
nabat; scd etxam trahebat ad consortium crimiuis pturi-
mos catena sacritegii: ibi eral venenum aspidum sub
iabiis eorum : ibi eorum os malediclione et amaritudine
plenum: i b i veloces eorum pedes ad e/fundcndum
sanguinem : ibi conlritio ct infelicitas in viis eorwn et
9
viam pacis non cognoscebant; nec eral timor Dei ante respoiidere compellit, nisi, In schismate Maximiaoi,
ocutos eorum (Psat. xtti, 3), ibi jacebant membra ab-
scisa quce pcstifcra putredo ita corruperat, vt plus
t
haberet in abscisione solaminis, quam in remissione me-
dicaminis : ibi erant famosi criminis rei Victorianus
CarcabianensiSy et cacieri cum isto duodecim, inter
quos PraJlextalus Assuritanus, etFciicianus Mnsti-
tanus, dc quibus receplis agimus, qui eumdem Maxi-
iittanuui prxsenles ordinaverant; boc est, funesto
opereperdinonis vas sormdmn cotkcla fuculentia glu*
tl:averant ubi tunto facinori tanquam itticito incestui
9
1
ui iiss. legitur, indutgenti fune. Coufer' librum de
GesUs cuui Emerilo.
»sic wss, Ediu vero, nec ipsam invenientia seputtu-
npn.
matrem Eccksium permkimus redire : el quia ex iiiis
damn.itis duo postea sulvo bonore suscepli suni, uou
inveoitur boc qucmaditiodum d^fcndalur, nisi ut
onintbusdicatur dilatio f t i i ^ oonoes^a.
CAPUT X X X U l . — 40. Sed coneessa stt omnibus :
nemue quotquot ad vos ab Uio scbismate redierunl,
antcquain rcdirenl, iilic fueruut, illic baptixaveruiit:
inde ad vos sine deslruclionc sui bouoris et Bapiismi
redeuutes, si frons adsit, ora veslra clauseruut.
Cum enim quarhnus, antequamse, sicui ipse dixisti,
Ecclesiftreddidissent,el anle diem pra^stitulum re-
stiluti fuissenl, ubi eranl; quid aliud vos rcs ipsa
propter quod illa HI oinnes cst prolala scntenlia ? ibi
ergo baplizavcrunl eos, iu quibus ad vos simul inde
veuientibits Baptismum Cbristi non ausi estis resciu-
dere, quia coacti estis agnoscerc. Ui.de ipso faclo
vcslro, opere vestro, judicio veslro adversus vos, me-
rito rcctequc concludiUir, aguosccndum esse Bapli-
sraum Cbristi, ctiamsi extra EcclcJii/n dalus fuciil;
etideo nos hoc pie cognoscere in vcsiris, vos impie
rescindere in uostris.
CAPUT X X X I V . — 41. Sed forle poenitcl laiia tc
vcrba posuissc, quse hanc verilalem nimis urgerent,
1
Editi, visanisswue. Meuus &lss.« inanksimce.
1
M S S . , ric enitn a danmatk.
571 CONTUA CRESCOMUM OON ATISTAM, S ACGUSTLNf
qu Hiain dixisti, tactum e$t ut $e Ecciesim rcddidk
s ut. et aute dicm prastitutum reetituti, peremploria
senleutia non te*termtur : ut rcsponderetur tihi, Qoo-
mmlo se Ecclcsise reddidcruut, quomodo cidere re-
sliiuti sunt, si ab ea non erant separati ? ani si sepa-
rali eranl, quomodo baplizabant? Sed quid aliud di-
cercs, nisi quod ab eis andieras, quos consultiisti,
cum cx bac causa litteris raeis valde permovereris?
el tamen fortassis te arguant, lc rcprehcndant, quod
talia verba incaute posueris. Est quod te adversus
eos maxime muniat, ac tuam tristitiam consolclur. Nam
et ipsi in ejusdem concilii dccreto talia posuerunt.
Unde, si nobis lecto isto optisculo noslro ita respon-
dcre voluerint, qood eis non pncjtidicent verba laici
sui, verba ipsonim continuo recitabimus. Eo$ autem,
inqniiuil, quo$ sacritegi $urculi non pottuere plantaria,
hoe est, qui a Maximiani capite proprias munus ve-
recundo fidei pudore retraxerunt % ad matrem Ecctesiam
redire permisimus. Cum eiiim eis diciiur, Isti quos ad
mairem Ecclcsiam redirc permisislis, aiitequam red-
ircut, ubi erant? similiter urgentur, ac tu paulo
aiitc verbis a tc positis urgebaris. Ubi enim eos fuisse
respoiidebunt, nisiin scbismalc Maximiaui? Sed ubi
volunt eos fuisse coiitendant; ccrte qui ad Eccle-
siain redire pennissi sunl, in Ecclesia non fuerunt.
Ergo cxlra Ecclesiam baplizaverunl: el simui bapti-
satores el baptizali ad Ecclesiam rcdeuntes, nec illi
honores qtios extra gc seranl, ncc illi Baptisma quod
extra accepcrant, amiscrunl.
CAPUT X X X V . — 42. E l tu quidem, qitantnm
potttisti in causa maln, caute locutus es, ut diceres,
Vtucuit lamen decreto concilii ditationem temporis dari,
intra quod $i quis corrigi voluisstt, innocens ttnbcrelur.
tlli autem nec corrigcndos cos hiisse dixcrunt, qni-
bus data cst illa dilatio; sed tanquam omuino im-
poiluti ati]uc iiinoccntes in Maxhniani societate fue-
ritit, sic de illis loqounlur, cum ipsam prorogant di-
lationcm. Quid est enim aiiud quod dicuut: Eo$ au-
tem quos sacrilegi surculi non polluere plantaria, ad
matrem Ecclesiam redire permisimus . x%
Ac ne parum
sil, vide quid adjungant: Quanto enim de reorum,
inquiuiit, morte purgamur, tanto de innocentium red-
itu gratutamur. Cur itaquc tu dicis, placuisse dila-
tionem lemporis dari intra quod si quis corrigi vellet
t 9
innocens haberetur; cum cam vidcas impolhilis atque
irmocentibus datam? Scd vidciicct tu timuisti ne
tibi diccretur, Quare dabatur dilatio cis quos non
pollucrat Maximianus? ideo dilatione illa corrigen-
d"Scsse censuisti. Illi timtiertint ne sibi diccreiur,
Quare in suis iionoribus pollutos suscipere voluislis ?
ideo sc impollulis dilationero dedisse dixcrtinl.
CAPUT X X X V I . — 43. Proinde singula timuistis,
sed altcrutrum oppugnatiir ex altero. Nam tibi dici-
Editi, quando votueritis peccatoribus socientur, ct quan-
lur, Quomodo exislimas corrigcndos, qtios tui pra> - do votueritu inquinentur mnocentcs. Bt jam poUuti erant.
dicniit impollulos? Iliis autcm dicilur, Quomodo as- castigantur ex uss.
* sic MSS. Al edili, per poenitenliam degradatume mira
scriiis iiepollutos, ctsi non inanutn imponendo capili prmdicentimn hamtnum. — Morel, Elem, C r i t i c , pa^.tU2,
Maximiaiii, taincn schismalis cjus cotnniunionc ma- arbitratur legendum, per pamitentiam. O gradattQ nura
• Hic «um Mss addnnt, nis* rjos non pottuit consortitan
kaximwiUt nd matrem Kcrutvmi rcdirc perndim-is.
57i
cukitos? Cujus aulcm aniiuns, cttjus vires, cuju^ lin-
gua sufficiat proloqui (am iutolerandum dolorctu ? ut
pnrs Donali discissa resarcialur, nec socios Afros
in Africn polltiit Maxlmianus; ne ad ipsam radicctu
unitatis ranii fracti regredi permiltantur, tol remotis-
simas gcittes polluit cx Africa CaBcilianus!
CAPUT X X X V I I . — 44. Ex die concilii Bag.ien-
sis, hoc esi, ab octavo calendnrum maii, usque ad
diem dala* dilationis illius, hocest, octavnm calcnda-
rum janunrii, oclo mcnses numcmntur. In hoc laiu
longo tempuris intervallo, iili qnibus dilatio data est,
mactitabanlur socictatc damnali Mnximiaui, an non
maculabantur? Si maculabantur, quomodo diritur,
Eot aulem quos sacrilegi svrcuti non pottuere planlaria,
ad matrem Ecctesiam redire permisimus? Si non ma-
culabautur, quomodo nos atquc omnes qu.e n!»i|oe
suitt cbristianas genles poluit ignotorum non di<-aui
falsorum, maciilare alienorum coutagio peccatorum ?
Sed ideo inqtiit, dilatio datn esl
% % qua: si transisset,
illis non redeuntibus tunc macutareniur % et in ptenam
damnationis incurrcrent. Non ergo eos peccatum iliiua
societatis, scd diei constitutio maculabat : si ergo
nullus dies consiilueretnV, immaculati uliquc penna-
nereit Qtiid de vobis male meruit orbis terrarum ?
Cur cnim maculatum pcrbibclis peccatis alienis, cui
nullum tempus d latiouis conslituislis; cum tanta sit
vcstra polcutia, ut homines quando volunl, pcccato-
ribus socientur, et quando volueritls, iiKpiiiieniiir?
Innoceiites et impolluti erant , quibus in partc Ma-
f
ximiani dabalur dilatio, intra cujus diem si reniearcnt
ad vos, habereiil integri bonoris ac fidei ftmdatiienta :
si atilcm itle dics eis non redeuntibtis prjRleriret,
innc polluli, ttiuc scelerati, lunc perditi suppliciiuii
damnntionis iiiciirrcrenl, tunc liumiliarentur per pos-
nilenliam. Degradalio mira pncdicentium bominum \
non jam, ut vetus proverbium fertur, Quod volu-
mus sanctum est; sed etiam, Quando volumus, e l
qtiamdiu volumus! Contingat alicui vcslrum in navi
orare nobiscum, jam poliutus, jam tradilor appella-
tur. Communicatit allaria damnatorcs Primiani cum
Maximiano veritatis adultero, Ecclesix matris ioimico,
Dathac, Chore et Abiron minislro, el per oclo inen-
scs innoccnlcs impollutique pcrsisluut. Proinde si
qui ex his nono calciidarum * jnntmrii se veslrse coin-
munioni reddiderunt, de innorentium estis rcditu
gratulnii, cortim sciticet, quos sacrilegi surculi non
polluere plantaria. Qtiid vos promerueriinl tot dies
octo mcnsiuin, a dic octavo calendarum maiarum
usquc ad diem octavum calendarum januarii, quos
ita sauctificastis, ut pcr eos quicnmque commu-
nioni sacrilegi atque damnati Maximiani coliajrerent,
uon polluerenlur, nec efficercntur noccntes? Etquid
1
pie dicentium hommum! M .
8
Kdili, qtdntn cal. verius autem a>rboicnsis Ms., n«w»
cal.
 573 LIBER QUAUTUS. |74
vos oflendit tam sanctns dies natalis ipsins Domini eonsularium , quo postulatio dicta est a Titiano ad-
nostri, ut solus advent i et transitu suo pollucret in- versus Feliciannm et PraHextitum, ut pcllerentur
nocentes; atque io eis tpii in tlio schismate baptiza- locis (a), et vide qtianto post diem dilationis illius hoc
verttnt, per omnes illos dics sanctits maneret E i - factum est. Nam dies cst concilii Bagaicnsis consulatu
ptismus Christi, et immundus fieret per naialem Augustorom Arcadii iu ct Honorii itcrum oclavo ca-
Chrisii? lendarum maii, dies autem dilaiionis binc usque ad
CAPUT XXXVIII. — 45. Qnid non andcat humana oetavum caiendarum januarii : po*lulatio vero isla
temeritas, cuin in scnteiitiam ncfandi pracipitatur Titiani dicta cst post illum consulatam die sexto no-
erroris, quam relitiquere propter vanitatcm pudet, et nas marlii.
defendarc contra vcritalem non pudet ? Sed quid Iiinc CAPUT X L . — 4 7 . Proinde apparet tertium fcrme
plura, ubi quilibct obstmatissimtis, qui contra omnes agi mensem, cum a pmconsulc pctltur, ut reticianus
voces ratioiiis obduruil, ucccsse est faleatur, de qui- cl Prartextatus sedibus proputsenlur ianquam collcgce
bus dicitur, Si te Eceie$\m reddidi$$ent, et ante diem Maxiiniani, qnos sibi cotisociaverai ad furorem. Nam
prmstltutum re$tituti e$$ent; qtiae verba ipse posuisti: cum mcmoratus advocattis de Maximiano quod sufli-
eos deniqne dc quihus dicilur, Ad malrem Ecclesiam cere vidcbaltir, in cadem postulatione dixisset: Eot
redire permi$imu$. De innoeentium reditu gratulumur. quoquCy inquit, 171101 alienm prmtumptionit error at-
Ac ne angnstum redeuntibus tentput $pem salutis arcla- traxtrat, portu primo propotito pmnitendi, ti rererti
tm diei prestura subducal, usque in ilium diem agnitio- cuperenl, intra lemput ad religionit tramitem dettitu-
ni$ pandimus januam, ut integri honoris ac fidei regressi tum\ pari vigoris admonitione compescuU. Sed $ui$ in-
habeant fundamenla; qumn quitquam si ingredi nequir stitutis, inqiiit, iniquitas delectatur, et semetipsam non
verit pigra segnitia sciat sibi ad omnes veniales aditus
9
deserit, cum semel prmcipilata corruerit. Idem natnque
triam esse subductam. Et post prmstUutum diem redeun- Muximianus cmptam nutrit audaciam , et 1 /?..•« sibimet
iibu$ fixa pmnitentia ;1
quac verba treccnti el dccem consociat ad furorent. Inter quos etiam Fclic anu$
l
qui-
in scnlenlia sua totics inculcarunt: necesse est, in- dam qui primo recta sectatus depravationis hujns otla-
t

quam, quilibet adversarius fateatur, eosdem quibus
itOa dicumur. antequam sc vobis redderent, ante •
q u a m vobis restituereiitor, antequam ad vos redirent,
aiitcquaro regressi januam ditationis iugrederentur,
n o n fuissc vobiscum; extra veslram communionem,
i n eo schismate, quo sc a vobis scparavcrant, bapli-
tasse : inde vobis redditi ac restituti, ubi a vobis alie-
nati crant, indc ad vos redeuntes el regredicntes, qno
a vohis foris craitt, ct lenuerunt non diminutos ho-
nures suos , et securo introduxerunt non rebapiizan-
dos baptizatos suos?
C A P U T X X X I X . — 46. Qtdd adhuc pcsvima! causae
patrociiiium pertinacissimttm praebes? Aequiesce
tandem, non mihi, scd ipsi qua convincimini veritali.
V i d c qnam vernm dixcrim, quod fruslra labelactare
conatus es, qtianta sint pro pace toleianda. Atque ut
cisdem identidcm verbis utar, quibus in illis litteris
nsns s u m , pro pace Christi redile ad Ecciesiam qum non
damnavil incognita, $i pro pnce Donati placuit revoeare
damnala (Lib. i contra Litteras PetiUani. n. 44).
H i euim ex his duodecim qoos cum Maximiano
sine dilalione damnaverant, Felicianum et Praetex-
tatum postca recepenint, quomodo (blsum est eos
revocasse damnala ? Si autem et ipsis dilatio data est,
quos dixerunt, damnatot etse cognoscite; etiamsi nul-
lus eorum postca remearet, placuit lamen revocare
damnata , qnando post sententiam qua dictnm est,
damuatct ette cognotcite, data est dilatio, qua cis lice-
ret evacuata damnatione remeare. Iluec dicta suffice-
r e u l , etiamsi vci (hn esset quod tc dicis, cum hac
causa Maxiniiaticnsium valde permotus esses, a tuis
< phcopis cognovissc : quid auiemagis, quia et falsum
c*>t? Quxre, aut si babes, impice dieni gestorum piu-
Sola editioUv., fixam pccnitenliam; rcfercnc|o ad ver-
1 * ilnres Mss., qui pro unitale.
Vum, tciat.
minatione fuscatur, in Mustitana positus civitate, Deo
omnipolenU parietes consecratoc, ecclesiam venerandam
quasi quadam obsessione credidit retinendam. Hunc
etiant Prmtextatus in Assuritanis partibus intitatur. Au-
dNtie advocali verba pncclarissima et manifestissima,
qtiibtis dicit istos de quibtis agimus, qttia portum pro-
posilum poenitcndi, dtim suis instittitis iniquilas dele-
ctatur, cum semel prxcipitala corrucrit, conteiiipsc-
rtint, locis ecclesiasticis expellcndos? Ubi si dies
posset laterc gcstorum, cuivis obtusissimo satis clu-
cerct, quod contra cos non ita proconsularis polcstas
adiretur, nisi aut illo concilio fui*senl, sicut illic ma-
gis apparet, siuc ulla impertita dilatione damnati,
aut inlra diem dilattonis, si omnibus dala est *, vobis
rcstilui noluissenl. Cum vero etiam dies gestorum
cujuslibet obsiinati oculos auresquc sic fcriat, usquo
adeo illos ctiam post transaclum dilationis dicm in
veslra communione non fuisse, et Maximiano coliav
sisse, urob lioc adversus eos tam (erribilis judiciaria)
jussionis impelrarctur auctoritas ; quid ad barc dici-
tur ? Quid adhuc contra tam perspicuam veritalem
mira impudentiac caecitatc conlendiiur ? Quid adhuc
ab eis, qui cum unitate * partis DonaU etiam concor-
diam sacrilegorum damnatorum tenere voluerunt,
conira unitatem Chrisli tanta insania rcbellalur? Quid
adhuc Baplismus Christi, etiam in sacritego schismatc
veneratione debita cogniius, in tot catbolicis gentibus
impia praesumptione rcspuitur, sacrilega repelitione
violalur ?
CAPUT X L I . — 48. Nolo quxrerc quanto post
htijus postulatioiiis dicm, qua Felicianus ct Prxtex*
• Kone, prmstUutum.
> tia Mss. At editi, qtd cmmbus datut e*U
(#i)suira, U b . 3 , n . 62.
mb CONTIIA CKESCONIUM IX (ATiSTAM, S. AUGUSTINI 576
utus Tiliaui advoealt vcrbisfcun graviter accnsanlur,r u m , quando tibi Afro Maximiaucnsiiiw sebisina i n
AJricae capitc commissum, anleqiiaiii uicas iitieras
in vcsiraiii comiuuir.oiiein recepli sunl. Sufficil quod
legcns vaide permotus consuleres episcopos vestroa,
eadem po.stulatio tatito posl liuem pnestitutaj iliius
dilatiouis, cos a vestra communioiie separalos, tn incognitum fuit, et cum consuluisses, vcrum ab eis
Maximiani tchismate fuisse convincil, quos posiea audire minime poluisti! Quos cerle si defendis, nc
rrcepittis, uuoruni honures nulla ex parlc minuislis,dicas meulitos , concedis igtiaros : et tamen nec nos
a quibusdatum quamvisin sacrilego scbisntate Bapii- nec Orienlis et Occidcntis tot Untosqne populos sal-
tem nescire permittis causam Caeciliani; cum isti
stuuiii, sicut ,-evera liuiendum fuit, rescindere tiuuti-
siis. Niunqu^ jaiu in bac causa se c ntra nos lingtianeseianl P r a t e x U l i e t F e l i c i a n i , qtios trecenli et de-
cem, boc est, aut omnes, aut prope omncs episcopi
cujfsliiicl pertuiacissimi commoverei, si se moveri in
parlis Donati Afri Afros in Africa dainnavcruut, Afri
boiniiiis ore , et sub horainis froute sciuircl? Erravi
Afros in Africa susceperunl!
platie , fateor, eo quod iu iliis litleris posui de illa
Bagaiciisis cencilii sentcntia, quoniain dixi : Cum CAPUT XLIV. — 52. Inseris principiuni Sardicrn-
apud eos decernenda recitata t$U ore lutissimo acctuma- sis concilii, uude probarc coiiaris quod OrtciUales
oeruHt; nunc aulem cum a uobis recitata (uerit , obmu- episcopi cognitb criuiine tradilorum, parti Douaii
tescunl (Ltb. I coutraLitteras Petiliani. ti. ii). Verum comniuiiicaverinl; lioc uno uiagiiosciliceldocumenin,
est qnpd dixisti, Ecce non obmutetcunt : verecuudia quod inlcr epi*copos quibus scribuul, Donali iiomen
quippe in rebu6 tam manifestis, vel etiain ipsa impu- inventiiiii est. Nec lanien ibi aliquid legitur eos de
dentia ubmutescere potest, insauia nou potcst. Neque Afrislraditoribuscognovi^sc. Quod qutdem coneiliuiii,
hoc diclura de te accipias : qui tuis episcopis mon- ne te lateat, Arianorum c s l . quos jam lu interalios
tientibus crcdidisti, nec de illis omnibus; neque cnim lucrelicos iiomiuasti: nec additis civitatuin nomini-
outncs de bac re permeius consulere potuisli : sed btis Icgi solcl, quia nec ipse ntos esl ecclesiasticus,
de iis qui cntti scirent quanta et quando coutra Pra> qtiando episcopi episcopis scribunt epislolatn. Uude
lexiauun et Felicianum apud judiccs gesla sunl, hoc nescio quis isle Donatus, miror si non in vestris lit-
quod tuis inseruisli litteris, libi ausi suul dicere, teris Carlbagincnsis faclus est: quanquam poiuerint
quod ante diem praeslilutae dilalionis Felicianus et illi tam longinquis lerris ab Africa separati, eo ipso>
Praclextaius vestne communioni resiiluii, perempto- lempore quo scribcre voJebani, requirere quisnam
ria sententia non teiicreutur obstricti. Aul si el ipsi episcopus esselCarlhagiiiis. Ouiitto enim dicere, quod
forte ista uescierunt, nuuc sallem cum baec legitis, forlasse Orientales baireticis aliquo modo se sociare
1

laccai verecuudia, laceat ct ipsa qualiscumque bomi-
nis est iiiipudeniia : sola cerlc qtue contra lam evi-
dentem veritatem ciamal, insania relinquatur; etilla
crit forlassis sanabilis, si compcscatur a sanis.
CAPUT X L t l . — 49. Nunc vidc quemadmodum de
nie dixeris, Teslis mendax nou erit impunitus : cum
pulares I I I C in hac Maxiinianensiom catisa fuisse racn-
litum. Ego tibi h c non repono: quippc fortc loculus
es quod incauta amicilia credidisli, non quod fallaci
cordc finxisli. Ilotnincs sumus : qua tandem vigilaui-
tia efticcre possumus, ut vel puiando, vel loquendo
in aliquo non laUamur ? Scd contra medkmam cor-
rectioiiis obsurdescere non debeinus.
CAPUT X L U l . — 50. Nunc attende qeantau mihi
etiam iu cxteris partibus epistobe Itfce causa ista Maxi-
niiancnsium praebcat respoodendi faciliutem. Quid-
quid de tradiloribus vehH uoslris dicenduin puiasii,
quatiquam vestri potius bocfctissedoceantor, quod et
in ilio trium voiuiniiium opcre salis superque monstra-
v i : vide tamen, et respoudc, si potes, utrum hoc cri-
meiL, quoruinlibet fuerit, poiluerc potuerit in uuitate
tot gentium Christianos , vel longe remoiissiutos, vel
lenUverant. Sed tu, homo prudcns, cum veilcs sol-
vere quaestiouem , cum libi dici p »sset, Si bacc ita
suut, ut Oricntalcs scribcrent ad Donatum vestruni,
quemadmodum a couimuuione veslrortmi Crieiilalcs
postca disgregali sunl ? respondisli el dixisti, Quiaiu
recipiendis iterum vestris damnaias causce non potuerunt
scrvare conslantionu Et scriptum ett, « Qui jungiiur
fornicaria:, unum corpue esl ( ( C o r . y i , 4G). Ubi ve-
stros nunc atrociter accusasti, si in causa Maxuuia-
nensium non potaerunt servare coustantiam, cxae-
crabilher damnando sacrilegos, honorabUiler susct-
pieodo dainnatos. Illud enim de Orientahbus omuioo
non probas; hoc de vestris audis et legis, e l cerois,
et judicas.
CAPUT X L V . — 53. Jubes me relinquere Eccie-
siani traditorum, quos nec vos apud nos, nec majorea
vcstri apud majores noslros, convinccre ac deuHUH
slrare potucniut; quos nunc si demonstrasses, eorum
facinus crimenque damnaretn; non propter eoa tot
gentium, quibus ignoti suut. catbolicara societaieai
desererero. Sed vide qua conskleraiione nolia n eeni-
munione nostra corum mortuorum memoriam lieri t

longe posteroB; si crimen sacrUegi surculi Maximiaoi quorura facla noa novimus, quorum etkun booam i n -
inaculare non potuit vel socios Afros, quibus dantes ter suos famam posteriuiis suocessiotie dUJicimus:
dilaikincni Urecenti etdeecm episcopi vestri dixeruni, cum in veslra communionc sine ulla degradaiione
Quo$ saaitegi surcuii non poltuore piantaria, vel vos vivant, quorum mala sqnsistis, quorutn aacrilegia
ipsos, qui non solum istos quos iniiocentes dixistis, condemnastis.
verum eliam in illo sacrilcgio j im damnatos, tawta 54. Audes mihi dicere, homo prudens, llle qui tru-
conrordia suscepistis. 1
Quklam vss. | r o , hwrelicis, liabent, haeretiei. t Uurn-
51. Dicis, Oricnlalibus nola fuissc crimina tradito- <}ue videtur hic ad senteuiijc i.itegriuiem uoccssariuiik.
577 LIBEtt <] ARTUS. 57»
didii, te creavit; nesciens ilhim esse crealorem no- commemoro, quod In tua eprstola postristt, quod Maxi
strum in eo quod christiani sumus , qui esl crcalor miani non basilicam, sed speluncam, non Vptatus, sed
uosier in co quod homines sumus: quamvis nec illum populus evertit. Qnanquam etiam i l l i c , etsi incertuin
quem putas creatorem meum , d e traditione convice- est vestros fecisse, certum est tamcn illnm passum
r i s . Ego auiem non rependo libi hanc injuriam; nec fuisse persccutionem; nec taraeii justum e s s c , scd
t u u m , nec filiorum, vel nepotnm, aul pronepotum impium. Unde jam cogeris confileri, non debere quid
tuorum , s i in partc Douali fuerint, Feficianum dico quisque pallatur; scd quare patiatur ^rtendr.
crealorem. Tantum, quia permiitis, admoneo nc 56. Sed mibi parum est, hoc Mnximiani cxcmpto
creator tuus posl nomen hominis impja vanitalc cur- intcrlm dcmonstrare, non contintio jusiom esse qtii
rentem te inveniat desertorem. Deinde plausibiliier
1
oblento atqne adttinbrato Christi nomine patitur per-
t i b i videris adjungere : A fonte deducitur rivus, et ca- secuiionem, quando et Maxrmlantis sacrUegus pa stts
put meinbra sequuntur: sano capite oinne sanum est est; nisi te cogam fateri, qood el reiigiosi sacrilegos,
torpus; et si quid in Itoc morbi vel vitii est omnia
% mem- el jusii inpios perscquuittur, non sane noeendi stu-
bra debilitantur : originem suam respicit, quidquid in dio, scd ueccssiute potius consulendl. Ncc de Vetere
slirpe processit: non potesl innocens esse, qui sectam Testamento profero exempla : quarovis le elhim pro-
non sequitur innocentis; cum prmsertim scriplum sit, phcticis cxemplis doceri velle d i x i s t i . Illa, inqtiam,
f

« In legalibus patrum vestrorum ne ambulaveritis(Ezech.
xx , 1 8 ) . In bis omnibtis vcrbis luis ontitlo quta uon
est simile quod de humano coipore comparasti. Fieri
enim potesl u l et pes doleal capitc sano, et pede sano
captit. Otnitto etiam, quod tibi exciderit, quid paulo
anle dixeris *, Hoc et nos volumus, hoc suadcmus, ut
nlmis anliqua non profero : fuerunt enim altcrius dis •
pens ilionis el letiiporis. Jam post rcvchitam el op-
portuno tcmpore cnmmendalam mansuetudincm,
episcopi vcstri, quod quidem nos non dicimas juslom,
s e d qtiamdiu ibi cs, el talem causam defendis, tn <tr-
cere cogeris; episcopi inquam, vestri vestros scht-
t

Christus christiani sit caput : rpii nunc ncscio quem
tmditorem vis capul essc iguotarum genlium chri-
stianarum, ubi dalum et acccpium Cliristi Baptismum
non vultis agnosccre , tauquam baplizati nonnisi ab
illo tradilore creali sinl. O.nillo et i l l u d quantum me
adjnvel, quod de Scriptura teslimonium ipse posuisli,
dictum esse Judccis, In legaUbus patrum vestrorum ne
ambulaveritis : cum h o c uliquc prxceptum quicumque
t u n c observare voluerunl, sicut propbetx sancti et
aeptem millia viroruro, qui non curvaverunt gcnua
ante fiaal, a populo tamcn suo et a communibus sa-
cramentis non se diviserunt. IIoc dico, boc velis nolis
repelendo, quamlibet tibi videar molestus, inculco :
Noli Cacciltanum tolies absoltttum caput faccre posle-
ris n o b i s * ; cum ego et Primianum aFeliciano, et
Felicianum a Primiano damnatum, non tamen faciam
c a p u t posteris veslris.
C A P U T X L V I . — 55. Jam vero de persecutionts
invidia , quam a lerrenis potcslatibus vos pro parte
Donati pcrpeli gloriatnini, quamvis in iHo trium libro-
r u m opere satis libi abundeque responderim , neque
n u n c tibi tacebo, quod ex hac causa Maximi.tnensium
iireviter responderi potest: nam quasi propterea vos
hnpcritis alque imprudentibus poptilis commendalis.
Sic enim se Maximianus ipse, sic ejus socii, qtii nec
perseculionibus vcstrorum ut ad eorum communio-
nem redirenl, cedere poluerunl \ vanis imperitisquc
smaticos perseculi sunt.
CAPUT XLVII. — 57. Jam Itaque non dico, Pcr-
secutionem passus est Maximianus, feclt Optatus :
quoniam hoc vos ignorare rcspondes, et ita fecit ut
hinc nulla possiro gesta recilare; qtianquam in tam
reccnti memoria civilates ipsac si interrogentur, ne-
gare iion possunt. Iloc ergo non dico : sed dico,
Pcrseculiotiem passus esl Maximianus. fccil Primia-
nus. Et recito gesia qtiibus ostendnm domum, quaift
Maximianus propriam defendebat, Primlaintm proctt-
ratione mandata, cxorciNlerii ecclesiastiei nomine,
faveule sibi saccrdote lcgalo (n), quod ipsa gesta in-
d i c a n l , absttriisse. Scd justili;e non grathefuerit judex,
non a b n u o , non refello. Cur crgo Primianus apud
acta magislralus Carthagincnsis inter alia quas de
nobis contumeliose prosequenda mandavit, Ilti, i n -
quit, nuferunt aliena, nos intermiltimus abtata; cum
ipse abstulissel alicna, si Maximiani crat domus; si
autem Maximianus cam potitis usiirpaverat, imn i n -
termisisset ablata ? Sed si neque hoc ad p e r s e c u t h H
nctn vis perlinere ; dico episcopos vestros e t CKTICOS
vcstros MaximiaucnsibuS, iil cis sedibus itiattcnlibiie
in quibus antiquitus fuerant ordinati, fecisse perse-
cutioues, apud proconsules accusasse, impcirasse jus-
sioues, eisdemque jussionibtts exncqucndis Officiorurti
inslaiitiatii, el civilatum auxilia mcruisse , u t HH qui
jam fuerant Bagaiensis scntcnlia? seve-itatc damrintt f

commendant. Sed qui sobrie cogitant, eorum qui ati-
quain roolesliam patiuntur, non pcenns considerari
oportere, sed causas; iutelligunl eos pro crimine sa-
erilegi scliismalis, in quo a vobis mcrito justeque
«lainnaii sunt, commotiones etiam judiciorum srrcu-
larium incrilo justequc perpessos. Ncque eniin illud
1
F d i t i , currehtis. Ajitius Mss., currentem.
1
E r . L u g d . V e o . lx>v., quod pauloante dsxeris. M.
' i - d i i i , posteris nosttis. M e n u s U H S . , posleris m>
bis.
• S ^ U CNIUMy l.o?., cotuerunt.
et a vestrse communionis eorpore^ «.ic per €11^*1.1
niembri pesliiens virus irreperct, compendioso do-
tore pnrcisi, et uullum jam vobis f.cieutcs sua* rotn-
mtinionis morbida conUgione pericoltim, aim pravrsrt
paritcr plebibus sttis propria convcnlicula freqnema-
bant, Ioca ct basilicas quas non iiivaseiitnl • cmn p<>-
pulis sibi coharentibus pcrpelui pos<c*done reili.e-
* sic Mss At editi, docere illa divuti.
(a) Hiracl^vanieiises in Annotatiombos i p s o m esse obscr-
vant, qui sui ra, n. 3, vocatur legatus CnUbagiiiis.
 575 CONTRA CRZSCONIUM DONATiSTAM, S. AUGUSTINl
haui, tcrrereiitar., p i o t u r b a r c B l u r ,
relinctiics c x h i b c r e u l u r .
CAPUT X L V i l l . — 58. Lege qu;e de iliis vel i u
illos advocalis prosequenlibus dicla s u n l , q u x ubje-
cia criuiiua sacrilegii, quo impetoaccusalioiiis conci-
taias sunl poteslales. Quare qua? facta siut Salvio
Membresitano, quia ei non potuit iilius persecutionis
exagitaliotiibtts extorqueri, ut rediret ad consortium
criiuiiiis; matuilquesecommitiore examini, et perse-
cutoribus suis in proconsubri judicio rcspondere; ea
credo fiduda, quod sciret adversarios suos legibus
coulra bxrclicos promtilgalis uti non possc apud j u -
diccin, nisi etiara se ipsos ei pnriler irretirent. Sed
fefeilil eum ista cogilalio : apud Seranum eitim luitc
proconsulein vel gralia plus valuit, vel magis forte
Ragaicuse concilium, quod illic eliam coutra eumdcro
Salvium recitatum csi. QuadaiH sane inlerlocutione
quid pcr se agerctur osteudil, id est, ut Salvium aut
*~ P chciro episcoporum coratuunionis Pritniani redderet,
L aut fugarci a sedibus f ut Re.stitutus, quem coiitra
\ cirni Primianus ordinaverat, loca otnnia quae a Salvio
\ teuebantur, siue adversario possiderel: et tamen in
lcadera iiiterlocuiione, quod persecuiionera Saivius
lpatcretur, exprcssit. Sic enira in eisdein gestis legi-
jtiir : Serunut procontui dixit: Lit epitcoporum
dum iegem ab epitcopit audicnda eti : epitcopi
verunt. Quare non aut tub talUfactione
rtverterit vetuttalU; aut, ut habce tcriptum
teculoribut prodit? Quid bic tibi vidctur? Placetne
istum Salvium appellare justum, cui proconsul apud
qucm a Restituto episcopo vestro eontra slante accu-
sahaiur, etiam de snncla Scriptura dal consilium, ut
lerga persccutoribus prodat; quouiam scriptum est
in Evaugclio, Si vot pcrtecuti (uerint^ fugite (Matth. x,
23) ? Vides certe quam spcciem Saivius apud suos vel
martyris vel confessoris ostendat, qui pcrsequente
Restiluto hax meruit a procousule audire : el tamen
non solum secundum nos, verum etiam secunduiu vos
impius el sacrilegus judicatur.
CAPUT X L I X . — 59. Jam vero postcaquam sen-
tenliatn procotisulis Abilinetisibus allegata est; per
quam civitatem vicinam judicalum implere* vcslri
incrucrant, eo quod pene omnes Menibrcsilani Salviunt
diligcbant; quae feceriut iidera Abitinenses homiui
aetate gravissimo, piget dicere: quia ea non apud acta,
fecerunt, sed tam reccnii memoria cum omnibus do-
cumeiitia sit clarior ipsa testiftcalio civitatum, brevi-
ter attingam, quod iillc, cum ilcr agerem, comperi.
Nam quia e i s , pro defendendis ex quantacumque
parte scdibus suis etiam posl proconsulis judicatum,
lurlwe sibi faventis fiducia Salvius repugnare tentave-
rat, victus aliquando comprehcnsus esi, non jain du*
ccndus ad judicem, bbi inter partes fuerat prolala
seuieutia, scd pompa miserabili triumphandus. Capto
ctiim scni, mortuos cancs alligaverunt in collo, elsic
cum illo quantum libuit salt?verunt. Hoc si vellem
cxaggerare diccndo, nonne foriasse hanc poenam vix
» S i c M s s . At o d i t i , ttaiuta tvd.
* M H i u u l U M s * . , i.nptcri.
580
expcllereutur, tormentis rtguiti Etruscoruiu, quibus iuorlua vivi»
corpora conjtingebaiit (a), compaiahdain csse mon-
straretn? Notine bomo sencx, c l q u i liabcri volelut
episcopus, omnium judii io d e socictaie vivorum atque
morluorum exterininandus esset, si duobus sibi sup •
1
pliciis unde unum sulieuiidutn essct proposllis, tioii
polius bxrcret cadaveiibus buinartis, quam saltarc
cligeretcum caninis? —
CAPUT L. — 60. Nunc aspice illa mea verba, qux
tc rcfellisse arbilralus es; imo jam non ipsa, sed pro
ipsis Uta qtue dicam. Ecce enim non dico, Si |iersc-
culioncm facere non licet, fecit Opiatus; sed dico, Si
pcrseculionem faccre non iicet, fccil Reslitutus. Ncc
dico, Si perseculioneiii qui paiitur, habeiidus esi i n -
noceus, passus cst Maximianus; sed dico, Si persecu*
lionem qui patitur, habendus est innoceiis, passUs
est Salvius. Gesla recilo, verba qua? non vis repcto :
Fecit Rcslitulus, passus e. I Salvius. Quem uiilii ev
bis duobus cliristiaiiuni, tiisi Restilulum; qucm sacri-
iegum, nisi Saivium respoudcbis? Jaccat igitur ojior-
tct, iuiprobatuniqtie respualur, et quod dixisti, nul-
ium ette juttam pertecutionem; et quod dixisti, Quit
non vult lettamcnto contentire prolato? gui pertecutio-
uent patitur, an gui facit? quia et justa pcrsecutio
tecun- est quam pcrtulit Salvius, et Restilutus fecil : pas-
judica- sus est Salvius, c l libi esl Restitulus laudabilis.
ad chorum damiiabilis Salvius. Nequc euim occulte facium esse
4 terga per- dicturus es : aut posset hoc iatere Primiauuut. q o o d
in ea civiiate factum esl, ubi ipse episcopus pneside-
b a t , et in tanta civitate, apud lantuai judicein, ut ex
hoc aliis eliam civitatibus occullum essc non possct.
Aut si et hoc inter occulta depulandum e s t : cur noit
vis ignorare orbem terrae si quid mali fccit (quod qui-
dem absit ut fecerit) perseculionis tcmpore Caccilia-
nus; si persecutioiiem quam passus est Salvius ab illo
quein ipse contra eum ordinavit, ct in ca civitate ubi
supcr collegas principalum gerit, potuil ncscire P r i -
mianus? Fateberis ergo, velis nolis, ne Reslitutuui,
ne Primianum, ne partem Donali damnare cogarU,
uon solum et injuslos pati, venun etiam et justos fa-
cere posse pcrsccutionem. Aut si eatn quse juste lit
nou esse appellandam persecuiioiiein putas: nec v o a
a nobis, ncc vestros a no&lris D e r s e c u t i o n e m p o t c r i a
probare perpessos; magisque nos dcmonstrabimtia 1
cam nos perpcli a clericis el CircumciIIionibus v e -
stris, qui corde duro et i n s u l s o , nec intelligentes tiec
ferentes quod eis consulimus ad salutem, lanto in nos
furore s;eviunt, ut ea quae uobis faciunt, nec n u m c -
rare, nec commcmorare, nec digue verbis explicare
sufficiam.
CAPUT L l . — III. Proinde, cum piircneticns m e d i -
cum vexal, et medicus phrenelicum lig«i, aut atnbo
invicem persequuntur,autsi perseculio,nisiqu* male
fit, non est *, non utique pcrscquitur inedictis p b r e -
netictun, sed pbreneticus medicum. Sxvitia igititr
vestra et violcntissima audacia per Circumcelliones
1
in Mss., demonttravinua.
* s i c Mss. At e d i t i . qua malo fanonctt; omisao, vdii.
(o) vlrgil. .-Eueid. lib. 8, v e r s . 485-4ga
 m LlBKR
vestros clericorum vestrorum satcllitcs omuibiis noia,
coniprimenda fuitlegtbns, quac contrn vos b t c suul,
et qimdatu modo collignnda : simul ut in q*to cssetis
eirore, et qno sncrilcgio couira unitatem pacemque
Cbrisli videremini*, sallem ipso lerrore commonili
cogitare alque emendare velletis : sicul ierrnribu< ve-
stris pcr potestatum sxcularium jussioncs cxagitati
Fclicianus et Pratextatus ( qtiod corde itimium duro
et perversissfmo Salvius noluit), srhtsma quod a vo~
bh) fecerant, correxerunt \ et ad vestram commu-
aiotiem societatcmque rcdicrtnii. Totom autcm corri-
gerctur, si ad radicem cacnolicam a vobis omnibus
rediretur. Quidquid vcro facttmi est adversus vos,
quod temperameiitum christiana! dilectionis excede-
rct, tam non est impntandum calholicae Ecclesia»,
quam nec illud quod Salvio feeertiht Abitinenscs,
Primiano ve) Restituto imputaverim.
CAPUT L l l . — 6 $ . Quod vero post exaggcmtas per-
sccuttones, quas partem Bonati pe» pcssam ftiisse d i x i -
sti, et totum tacens quod pneeessil a vestris, ct mnlta
dicens qua; non probantur in nosiris, de Psalmis te-
stinionium subjecUti el dixisti, Nonne de iit qtd taUa
faciunt dictunt ett 9 t Vetocet pedet eorum ad effunden-
f dum tanguinem, et viam pacit non cognoverunt >
(Psai. XIII 5)? ha.»c ipsa et aiia mtiHo lougequc gra-
9 c e n e . Noli ergo in comparatioiic multttudiuis gen-
viora, illo Bagnicnsi concilio episcopi ve*tri in Feli-
riaiHJin Pnctextatuntque dixerunt. E l certc illi nul-
Hns earnis sanguinem fuderanl, niilium in vos vio-
leittiae corporalis hupetuiti fecerant : sed qui hacc in
eos dicebnnt, mullo sceleratius eos sacrilegio schi-
Miialis sanguinem spiritualem fundere judicabant.
U n d e , si cum illis post tam gravia qu;e iu eos dicla
sunt, paeem sinc honoris eorum dccotoraliOhe, sine
Etptisnii rcscissiotie fecistis; non desperaudum est
quin et nobiscum concordarc possitis. Multo enim
vos magts deleclare debct ad pacem facrcndam lotus
orbis chrislianus, quam PraMcxlatus el Felicianns :
quoniam si non vos inqiiiiiaveruiit quos tatila crimi-
nationis atrocilalc damnastis; roullo roimis vos i n -
qnitiai unilas tot gentium christiaiiarum, cui nescto
q u o r u m Afrorum erimina demonstrnstis* : e l mtdtum
vos inquinat scelus quo vesiram sorfetateni ab ejns
Ecclesia», pro qua tot ae tanla divina testimouia reci-
tantur, societate separaslis : quibus divinis tesiimo-
niis bumana lcmcritaie ausus cs conlradicere, cum
ct ta ipse nescio quomodo eadem vi veritatis fatcri
eoacius sis, quod hi christianum nomen lotus quott-
dic vertitur mnndus.
CAPUT LIII. — 63. Ausus es, inquam, testamcnte
Dei reluctari, cum dicat Apostelus, Bombrit lesla-
Mentum confirmatum nemo irritum facit, aut superor-
dinat : Abrahm dictm tunt promissiones ot temini ejut
[Galat. m , 15). Hoc testamcntuin irritiun facere,
huic testaincnto pnrtem Douali supcrordinare minhne
timtiisti: ut cum Dcns in codem leatanteuto dicat ad
1
Forte, dmderemtnt.
* Fdit , et iwtextatits corde nhmhm duro et perversttsi-
?
nv. scJusma quod a vobis fecertmt\ correxerunt. Enieu 'antur et usque in finet lerrm (Act. i , 8). Ilacc igilur Eccle-
e x Mss.
* rorie, von detnonstrattU.
OUARTU*.
Abraham, Sic crit temen tnum tieu* ttettm cmU et % th-
ut arena nutrit (Cen. i x t i , 17) ; hoc tu irriluni fa-
ciens, et parteni Donati pro qtia nullum tcstimoniuui
recitas superordinans, 1 n paucit inquis, frequonter cst
%
veritat; errare multorum ett: non intelligens quomodo
a Don.ino dictum sii, paucos intrare per angustam *
portam (Matth.yn, i4); cum ct mulios dixerit ab
oriente et occidente rcciibiiuros cum Abraham, Isa-
ac, ct Jacob (Id. vut, H ) : sed el in Apocatypsi de-
monstrcnttir ex omni gente et tribu et lingtia nnllia
candidatorum, quae nemo niimcrare possil (Apoc v n f
9). Qui profecto et mulli sunt per se ipsos , et iidcui
ipsi patrci suiit m comparatione longe pluriuui qtii
cum diaboro ptmicndi stinl. Quse tamen fi uinenta d i -
vinis in aelcrmim horreis desliiiata, per totuiii mttn-
dum dilectionis Unitate sociata vel ab scandulki «*
vioieuliis ha?reticorum, sive ab hiteriore tanquant
palea sua multis non recte viventibus, acsius et i r i -
turam hujus sa?culi tolerant, ultima venlilatiene pur-
ganda. Sed tibi nd onitiia nihil facilins quam Maxi-
mianensiuin ciusa respondet. Si enim in paucis
frequenter est verilas, et errtire mullorum est, pcr-
mitte tit Maxhiiianenscs, quanto vobis sunt haparea
paucitatc, tauto vos superent verilate. Non facis
tittm catholicarum de vestra paucitatc gloriari, sicnt
non vis ut Maximiancnses in couiparaiione muititudi-
nis vestne de sua paitriiatc glorieutur.
CAPUT LIY. — 6 4 . Quod autem de Afristradito-
ribus narras, tta nescis, aul qualtscumquc bominis
corde noti sentts, in conflittti quo veriias quaeriitir,
cum probatio mm seqttitur, qtiain sit vana ct inepta
narratio? lu qua refellenda opcram non eonsumerei»,
nec si non habcrem in causa Maximiancnsium lani
facile sine ulla nttibage comp.ndiutii.Sucrae sunt L i i -
lerae : Deut dcorum Dondnut tocutut ett, et vocnvit
lerram a solis ortu usque ad occasum ; ex Sion tpeciet
decorit ejut (Ptnl xttx, 1, 2). Huic prophetico tesli-
nionio conciitil Evatigclinui, ubi de se ipso idcm Do-'
minns d i c i t : Oportebat Chrittum pati, et resurgere a
mortuis terlia die % et prmdicari m nomine ejut pmmten-
tiam el remistionem peccatorum per omnet gentet, iud-
pier.tibus ab Jerusolem (Luc. xxiv, 46, 47). Quod euitu
iliic dictutn est, Vocavit terram a tolisortu usque ad
occasum; hoc diclum est hic, Per omnes gentes. Et
quod ibi dicium est, Ex Sion specieo decoris *JM*,boe
diclumest hic, Incipientibus ab Jerusalem. Non etiim
lautunimodo ibi passns est Chrislus , scd cliain ibi
resurrexit, inde ascendit in ccelum, ibi centum v i -
ginti tioitiiues congregntos die Pcnlecostea misso de
coelo Spirilti sancto implevit: ibi uno dic tria, aiio
quiuqtie millia credcntium in sunm corpus convcrsa
suscepil; imle in lotam Jud;eam et Samariam , et in
orbis tcrrarttm cocleras gentes se fruetitteando diuti-
dit el diffundit Ecclesia. Quod discipulis pru^diccns,
ct jam ascensurus in coelum : Erid$ inquit, mifn
%
tettet in Jernsaiem, et totam Judmm», « I Samarium.
sia. in< ipicns ab Jerusaiem, scque pcr onuics gcnics
5«J CONTIU CRESCONIUM D( «ATI5TAM, S. AUCU T I M Vi4
taa% evidenti f« cuudilatc diffumlens , ut (e ipsnm con- diligentiu$t neqtud hic remaitserit; Sttvanus dixit, Ni-
fileri cogal, quod in christianum nomen pi ovidcntia hit hic remansit, tolnm hoc ejecimtts. Qurc gesta cuni
Dei quolidie toltis verlitur muudns : Lvc, iuqu-tm , apud acta Zencphiii consularis rccitarentur, cisqtic
Keclcsia, qtw Domino Dco deonmi loquenie, a sous insere: entur, inicr alia testium multa documenta ,
ortu usque ad occasum vocatur, nullo mudo ah Atris qucsivit Consularis : Quid adminisirabat tunc Silva-
iradiUiritn? poliui potuil, quos omniuo nescivil; si nus in clerkatu? Virtor vcspondit : Sub Pauto epi-
Mnxiwiaui sacriiegi surculi non polhierc plaiitaria lot scopo orta persecutio est, SUoanus subdiacouus (uit.
«ollegas ejus , tautum quia ordinaiido manus ci non Uuic tu publicorum gesiorum evideatissjmo docu-
iniposueruut; quamvis ctim a Priuiiano damuatum mcato, quo minus credatur, magnum aliquid tibi
laudaverint, Primianituique damiiaverinl; qttamvis videris opponere, quia cotnmcmorasseuteniiauiqiiaui
iti ejus sehisraate constituti, dilationem qiia reverte- dixit i u Cajciliaiuun vclut puoieus tralitorcs; ac ar-
reutiir arcepcriiil. gumeataris, iieri non potuisse ut iradiuw uierit, qui
CAPUT L V . — 55. Quin eliam quia d i x i , traditio- traditionis tam scverus ullor exstiterit: qaasi aliquid
nem mutto probabilius nos vobis objicimus (Lib. i con- sevcrUis vidoatur iliis nequUsimis seaioribus,
1

tra LitUras Vetiliani, n. 25); rcspandcs me hoc modo. quando iu occitieudaro SttsanHam tania in&taniia sa3-
ftuVe coiifessuin , quod eam vos nobis probabililcr viebant, curo eorum conscientia ipso flagitio fodcre-
objicitis; docens eliam rcgulam loculionis, qua com- tur, quod se in illa puuire velio fingcbant (Dan. xiu).
parativus gradus guod ante posilum est augct, non Sed omittamus talia : quid Feiicianus? miinquid non
quod ante faclum est improbat, et adjungens, Skul cum Priiniauo nune damnatquod cum Maximiano i|*c
bene et uwlius, maie el pejus, ItorribUiter el horribiUu$ 9
cominisit, scd plane meliore senteniia cerrecUor,
ita esse probabiiiter et probabilius. Undc libi colligerc nou imptideutior? Quod Silvanus si faccrc vokiissel,
vidcris, et dicis, Si vos probabiliu$ 9 nos ergo probabi- uon in Ca^ciiiano falsam, sed in sa ipso veraui tra-
tiler. liinc ego ui ille prolixiore truim librorHin opcre dilionctu salubri cmeiidatione damnasset, et adCav
suo looe tibi satis aul plus quam satis fortasse rc- ciliani innoccnUam, etiamsi non cpiscojmi, tatnett
spondi, el ostendi ex lllis Utleris ubi verba didici- correcta pravitate traii6issct: sicut Felicianus * ad
nius, qiioiuodo comparalivus gradus uon scmper au- Prjmianum, qucm similitcr ut ille Caeciltanuui datn-
geat qnod comparat, aliquaudo iuiproiiet cui com- navorat innocenlcm, potuit tamen sine macuJa P r i -
paratur. Inde c s l , Dii meiiom piis (Virgil. Georg.
9
miani vel stta cttm cpiscopali elbim honorc transire.
iib. 3, vers. £13). lude e i l , Metioribus opto auspiciis 6 7 . Nec iilnd quod dtxi, nescia quos traditores,
(Id. /Eneid. Ub. 5 , vers. 498. 499), L«gc diligeoter,
9
quos vestri nuijores arguebant, si vcraciier arguebaut,
puira ipsc reperies, sed nonnc miraris, obsccro te » debuisse convincere; sjc accepcris, tanquam hoc aptiii
m hac causu Maximiaiicnsium , ex qtta libi ad omnia se ipsos facere debuerint. Sic enitn rcspojidcs, quod
nunc statui respondere, ucc hujus mihi defuissc lo- fecerint, el ideo nostros perdidisse Daptkmum judica-
cutiouis cxcmplun» ? In illa quippc luctilenlissima et verini. Lcge prius diltgenter couira quod scribis; ot
fucundtssima scntcntia Bagaiensis concilii: Inventa aut iittellige qnas dicuulirr, aul noli qtiod inleUigis
est, inquiuiH, eausa salubrior 9 ne pcr cuncta membra vertere in aliud. Ego d i x i , non apud vestros, S4*d
pestilcns irrepat vhrus, ut cotnpendioso dotore natum apud Ecclesias transmarhias, quibus iiHioccnt s ilii
decidat vutnus. Certe secundum regulam tnam Salu- videbantur qui arguebanlur, a vestris eos delmissc
bris, nou saiubrior dicere debticrunt. Neque euitti convinci. Nam et Maxtmianenses convictum sibi vidcti *
iilud salubrc, sed pernictosum erat, ut per cuncta tur damnasse Primianum , sed nonapud eos qui IOH-
membra peslilens virus irreperet. Salubrior ergo crat gius posiU , ct a gratia vel invidia reinotiores lale
causa, ut compendioso dolore natum dcciderel vul- de iWo posseni ferre judicium , quod i i u i v e r s a B
nus, quamvis non cssei salubris» scd contra exitia- parU Donati faciie probarelur. Nutic vero damnavc-
bilis, ul per cuucia membra pesliiens irreperel v i - runt eum centum , et amplius quom treceulis aJbsoi*
rus. Sic traditionem probabilius nos vobis objici- vcndum rciiqucruitt, apud quos ipsi pericul ua damna-
mus, quamvis eam vo§ nobis non probabililer obji- Ikmis utcurrerent. Eisqu ppe tam plurilms suam de-
ciatis. bucrutu persuaderc sententiam, ut ipai cuin eis iMtits
CAPUT LVI. — 6 6 . Jam illud, quod Silvanum Cir- cssent, Primianus aulem foris , si damnatus pcc*
tCNseui episoopujn vcstrum dixi fuisse traditorem, nitentiam reepuisset, Si autem boc tam majori n u -
tminicipalia gesla testantur, ibidem apud Cirlam a mero' coilegarum, et tet sure conNnuuionis Eccicsiis
curatore reipublkyc Munatio Felice confecta. Nam pcr (otam Afrtcam diffusis pcrsnadcre non pessenl;
sicut ibi scriptum legimus, Posteaquam perventum est aot sententiam suam eonsilio saniore resetndereut, i*
sd bibiieiheeam \ invenia sunl ibi armnria inania : ibi qua falli sieut homines de homiae pntueruiit; aut
protulil Siivanus capituiatam * argenteam et lucernam si vera ejus crimina «ne uito dubtkttione dtdiecrani,
urgenteam, quod dicsret se post arcam ea$ mvenisse. qucc tamcn persuadere tanto pluribus eaeieris non
Cui Vkior Aufidii dixU : Uortuus faera$ $i non eas
f

inoeuissas Felix autemcurotor cum ei dxisset, Inquirc »Am. Er. et Mss., videbatur.
»tn Mss , si Felicianus.
1
la Uss., apertum e l. * I J O V . . hoccrimen majori numvo. Al M S S . toco, crunen,
• ediU, eapsuhnn. ^osiri onmes \iss., camluUUam babcni, ta>n.
 585 LIBER C ARTUS.
valcbant, noceiitcm seienles tolcrarcnt prudcntins
et patienthis, qtiam se a lot innoccntibus qui isia
vcscirent, hnpio schtsmate separarcnt. Tcneteiit
etiim illam bcali Cypriani plenrssimamcharitatis p1e-
tntisque sCntentiam, qun d i c i t : Nam etsi vrdentur in
Ecctetia esse zizania, non Xamen impediri debet fides
aut charitat nostra; ut quoniam zizania esse in Ecciesia
cernimut, ipti de Eccletia recedamut (Epittola ad Ma-
ximinum) .Quod quidem illis tunc prodcsset, si in Eccle-
sixcatholicxgremio purgali purgamenta tolerarenl , 1
qtixaiiteiempus separarc non posscnt. Sed quod cos
dicimus in hac erroris vcstri socictale, quam T C -
ram Ecclesiam esse arbflramiui, faccre dcbuisse,
hoc majorcs veslri in illa pcrspicuc vera, intmjus
uitilatc fucrunt, ne ab illa separarentur, facere de-
buerunt. Sicut euim quilibet partis vestrx bomo
causam Primiani prorsus ignorans, taraen quamvis a
centum Maximianensibus damnatum , simpliciter in-
nocentem credit cum, qui tanlo pluribus se probavit:
ila etiam i n communione cadiohca, qucm causa Ca>
ciliani latct, non hnmerRo sibi innoccntem fttisse
pcrsuadet eum , qui non soratn per Africam , vcrum
etiam per tot gentiom cbristianarum terras, tauto
pluribtis episcopis cactcris vel innotescere innocens
potuit vel occultari nocens : apud quos aut ab agno-
scente mcruit absoivi, aut non meruit ab ignorante
dauinari, aut oorrupto judice conlra quam meruerat,
absolulus, non potuit aliis qui non judicaverunt dc-
inonstrari. Vos tgitor sacrilega separaiione ab uni-
lale populorum innoccntium tot tantorumquc separa-
mini, qui com i n hac caosa judices esse non posscnt,
aut nutlos binc luisse judices, aut utrum hinc aiiquid
vei quid judicatum sit ncscierunt, aut eleclis judici-
bus potius quam viclis liligatoribus crcdiderunt.
C A P U T L V I L — 68. Hinc docctur, i n co etiam
quod ex illa mea quadripartita distributione ultimum
libi (neque enim aliud poteras) elegisti, quam facile
soperemini. Dixi enim quod s i doctimciKa criminum
traditionis fucrint ex utraquc parte prolata, aut utra-
que sunt vcra , aut utraque faisa; ant nostra vera,
et vestra falsa; aut nostra f a i s a , ct vestra vera. Et
cum i n tribus supcrioribus faciiihnam nostram victo-
riam dcmonstrasscm (Lib. i contra Litterat Petitiani
n . 2 5 ) , i n quarto quoqtte vos vinci, aut minus i n t e i -
lexisti, aut quod raagis credo, ne ab aliis inteliigere-
tur, nescio quibus umbracults id conatus obtegere, de
argumcntationis gencre disputandum pulasti: nnde
ctiam alias * , s i opus fuerit, fortasse tractabimus,
ee lempns nunc rcbus non necessariis insumanms.
C A P U T LVIII.—69. Proinde attende, utrum valcam
in illo pcrspicuo speculo vestro, boc est, in causa
' Maximianensium etiam hoc dernonslrarc. Namque
mortuis omuibus et apud quos luec gesta sunt, lieri
aliquando potcrit ut intcr vestros et iliorum posteros
qtucslio communionis agiletor : dicturi sunt illi a
majoribus suis ferme ceiitum vel amplius episcopis
1
Ediii, ti in Ecclesice catliolicce purgamends purgamenta
tolerarent. Ataiss., pro, pnrganientis, habenl, gremio purga*
l i , vel, gremio purgutit.
- *ic aliquot M«s. At edlti, unde et cum atiit.
1 * IU Mss. Fditi vero, tanto sit.
PATUOL. XLIU.
damnatum e sc Ptimianum, ct illam primo quae apud
;
Carthaginem, dcinde aliam qux» apnd Cebarstis^i con-
tra euui conseripLt est scntcntiam prohtiiri; contra
vcslri concitium Bagarense recitabuiit. Flagilabuut
i l l i , ut dilula esse doccantur criin na Primiaui, qu:e
suorum majorum scnlentiaconiineiiitir.Noiiiie iiiulto
justrus diccnt vcstri: ll:ec crimina quas objicitis etiam
mortuo \ si vera sint, boc probate, quod ad majores
nosiros ea deluleritis, qttod eis ha3C vera ostenderitis
cssc : quod si faccre conali cstis, nec implerc pottiii-
stis; majores ipsos noslros inquinare noti poterant
aliena crimina , quamvis^vera , quae illis non fucrattt
demonstraia ? qtianto mmtts si ea nec conati estis
ostendcre? Uudc igittir ad nos causa illius realus
transire poluit, qni ncc ipsos qui cum Prituiano tunc
vivcbant ignoralus el probatns involvil ? Vos itaquc
schismatis reos porspictia veritaie cotwincimtts, qnos
a nobis fratribus vestiis propter aliena crimitia, qtine
tunc mnjoribus noslrts dcmonstrata non sunt, qitando
fuerant demonstranda, scparalos vidcmus. Si hoc j u -
s rssimc dictune suut plebes, etdcrici conim locomm
cx qutbtis crant Irecenti ct d c e e m , qtii contra Maxi-
minnenses Bagaiense concilium condiderunt: si hoc,
inquam.recte dicturi sunt Afri Afris, Numida? et
Mauri qnam • plurimi pnucis Byzaccnisel Provincia-
libus; quanto justius de criminibus, etiamsi vera
cssent, nescio qtiorum in Africa traditorum, lucc
dicit Afris orbis tciTanim, cum proeserlim et m Africa
ipsa Ecclesia cathoiica tanta sit \ cxtcris gentibti*
uuitalis vincnlo sociata? Qn.e itihilomitius documenta
etiam criminum aiienorum, quae milii nunc connris
.ostenderc, non f.ciunt reos populosgenttum; qttibns
quando debuerunl non demonstrata sunt, vcl quia
non curastis : a qnibtts populis in hnc cnusa iniioccn*
tibus, si me dissociavcro, pro criminibtts alienis i n -
nocens csse uon potero a sacrilcgo crimine schisma-
tis. Proinde, ul plurimum valeatis, et nunc mihi b x c
vera csse doceatis, damuamns mortuos tradilorcs ,
vivos non descrimus innocentcs.
70. Cuin ergo dixcrim , Sed ti qua vera estent ve-
ttra documenta, Ecclcsice, hoc est, cathotica: vos ca
probare debuis$e ut t vot inlut ettclit, illi autcmTjuot
9 convineeretit petlerentur forat (Lib. I contra Litterat
Petiliani9 n. 2 1 ) : quid est qttod rcspondere voluisti,
ideo teparationem factam Ouod not foras estemut pro-
pulsi, Vestri autem iu Ecctetia ptenaria et catholica
remanterunt? IIoc s i lotidem verbis vobis Maximia-
nenses dicaut, quid respondcbis, nisi nec rcfclli d i -
g n o s , scd tantutn r i d c r i , qtii Ecclesiam ptenariam
cum episcopis j a m miuus quam cenlum , contra tau-
tam numcrositalcm ac mullitudinem, cui amplius
qnam treccnti pra?sidenl, audeanl afOrmare : ctim
per omues Africa? rcgioncs ttbi Maximiaucnses sur.l,
non dcsit eliam communio Priuiiani: p c r alias autctn
1
Editi, etiam mortutt: et paulo post ferebant, demon*
strata honrinibut si ea nec conati estis ostendere. Emendau
9
stint ex MSS.
• Sic meiioris notae Mss. A l editl, Afri sfrit, Kumidoj S*
midis, uaurit ttanri, qtiam plttrind paueis etc. 9
{Dir-neufiJ
587 CONTRA CRESCOMLW D( NATISTAM, S. AUGU5TINI
mnlio phires latiorcsque Afiice partcs unum Maxi- discindunt, quam sc solos Cbristianos e«sc jactare, et
iiiianeuscni nemo rcpcriat, nhi vix forte peregrinan-
lem ? Quo igilur ore conlra Ecclesiam a solis ortu
usque ad occasum promissant voce Yeritaiis et r e d -
ditam, audes Ecclesiam plenariam dicere parteui Do-
nati; cum ipsa non sit nisi Afrieae, iila vero cum
tot gentibus sit ei Africae? Scd vidclicel ista illam
m k h foras? Ne, quasso, tu istam vocem mittas foras:
in facie est frons liominis, non sub humero. Ergoue
ista illam misil Ibras? Non vides, si illa miltilur foras,
de qua dicit Dominus ad Abraham, /n semine tuo be-
nedicentur omnes gentes (Gen. x x t t , 1 8 ) ; de qua pra>
dictum legitur, quod erit m novksimis diebus manxfe-
stus mons Domhd, et venient od eum unhterm gentes
(IsaL i i , 2 ) ; dc qua prsedictum canitur, Commemora-
buntur el eonoerlentur ad Doimnum universi fines lcrrat,
et adorabunl in conspectu ejus universw putrice gentium
(PsaL x x i , 2 8 ) ; dequa prxdicalur quod in tolo mundo
fructificct ct crescat (Coloss. i , 6 ) ; quam ipse Do-
miiius dicit dilatari per omncs genies, incipieiitibus
ab Jerusalem (Luc. xxiv, 4 7 ) : aon, inquam, vides,
si Itxc miititur foras, eam cum lcge Dei, cum Pro-
phctis, cum Psaimis, cnm Apostolis, cum ipso Evan-
p l i o , cum toto deniqoe Testamento ct cum ipso
kcrcde mitti foras?
CAPUT L I X . — Qood nefas si atlendis, si pcrbor-
rnscis, si coniremiscis; vide ubi siiis, et rcdite intro:
quoniaro non misistis scd vos potius existis Ibras.
9 per Africam qua vos cstis, vos autcm c i in rcgioni-
Vide quid faciai animosa cxcitas *. DicUur quod
Maximianus Primianum miserit fbras, ct ridetur : d i -
citur qnod |»ars Donali labores Apostolorum per uni-
vcrsum munduin fructificantcs ct crcscenles misit
foraa, ct non cxborreturt
71. Nequid sane falJaris aut fallas, quoniam i d
quod tam crebro coromemoravi, non advertcns vel te
advcrttsse dissimulans, dixisse me afOrmas, non essc
(fumeuta dominica t guam ego Ecclesiam catholkam sic
vsscrui, quomodo eam nunc asserit * Scriptura divino.
Frumenta sola In horreo rccondentur, nunc Ecclesia
tanquam arca cum palca trituratur. iloc cst quod vos
tirget ac p r c m i l , ct nisi corrigamiui exstinguit: quia
hujtis areae paleam , quod vos esse monslraslU, non
vos posse tolerare dixistis. purgatum frttmcnlum i m -
pudcnter vos csse ilnxislis : ac sic ex i s a area vanis
r iiuk (Matih. xxiv, 23). Non enim oslenduni viam de
calmnniis turbulentis * , lanquam levissimus triturse
pulvis pcr inane sublatus , antc novissimum ventila-
tionis tempus exislis. Yox denique arrogantissima
a'que falsissima vestra csl i l l a , non nostra, Quid
palear cum (rumento (Jerem. xxtn, 28)? quod de so-
iniiiis vanorum ct revelalionibus propbctarum Jere-
iuias ait (a): et tanquam de nobis et vobis dictum sil,
Parmeniaiius bocscrtbil. Quxre quoque aMaximiano:
nibii atiud de se dirtt. Non cst enini alius impi.c sti-
pcrbije tuuior * apud omnes qui se a Chrisli unitate
1
Duo Mss., ammositns, ccccitas.
< biciidem duo codices. Alii vero Mss. cum cdilis, eam
non asserit.
9
10 <iuibusdamMss,lurfrMfc77/t.
^ sic MSS. At editi, aUus ipius superbke lumor. .
(<r) contra Eplsiolam rarmei.lani, lib. 3 n. 17-19.
t
58i
dnmnarc cxtcros, non solum quibus eorum lis nota cst,
vcrum eliam quibus eoruro ncc nouien audilum csl.
CAPUT L X . — 7 2 . Nam illud quam cleganter libi vi*
sus es dicere, quod cum cgo de Tcstamento Dei
dixisscm, Nunc undecumque prolatum est recitelur
(Lib. i conlra Littcras Petiiiani, n. 25): rcspondciidutn
ptitasli, quod jam hoc confessionem cnminis habcat, ct
ideo dixetim, A quocumque prolatum est recitetur, quia
apud me constat, et a nostris exustum, el a vobis serva-
tum atque prolatum. Ita vero si vcrilate confisus, a
Maximiano velis proferri codicem Legis, undc reeites
Dathan, Cliore, e l Abiron, qui vivi tcrra dehiscente
submersi sunt (Num. xvi, 51), quibus istum Bagaicn-
sis scnteutia comparavit, non eo firmius contra illunt
rccitabilur, quia in ejus codice repcrilur. Quod ergo
dixi, Testamentum undecutnque protatum est reciidur;
non cst confessio criminis, sed fiducia veritatis. Quid
cnhn commodius, qukl prxclarius, quam u l , si fieri
polest, quod adversus te lcgatur, a le profcralur? Nou
quia cgo I I O I I habeo pro me : sed facilior est ccrlior-
quc convicliO) ut tu habeas contra tc , quod pro te, si
corrigaris, fiat.
75. Contra uiaversitalem vero Eccleske quia te
inania repctere libuit, etiam bic libi rcspondco : Sic-
ut in Africa pars Donati vos estis, a qutbus apparet
partem Maximiani scbisma fecisse, quoniam nou est
bus in quibus iila est non dcestis; nam etalia scbi-
smata facta sunl ex vobis, sicul Rogatenscs in Mau-
ritania Csesareensi, Urbanenses in quadam Numidiaj
particula, ct alia nonnulia : sed ubi pnccisa sunt, ibi
remanscrunl. Et hinc cnim apparct cos a vobis exiis-
sc, non vos ab ipsis, quia vos etiam inbis lerris estis
ubi ipsi sunt: illi autem quaquaversus vos estis, non
nisi forle peregrmantes invetiiuutur. Sic Ecclesia ca-
tbolica, quae» sicut ait Cyprianus, ramos suos per uni-
versam terram copia ubertalis extendil (Lib. de Simpli-
citale Prceiatorum, seu de Vuitate Ecclesia), ubique
sustinet scandala corum qui ab iila vilio maxime su-
perbix praxiduntur, aliorum hic, aliorum alibi alquc
alibi; qai partes suas ostentantes dicuwt, Eccc hic est
Christus, ecce Ulic : qaibus nc credatur ipse pr.cmo-
qaa prophetatum cst in Psalmis, Ut cognoscamus in
terra viam tuam, in omaibus genlibus salutare tuum
(Psai. L X V I , 5 ) : sed suae communionis quisquc re-
giones, Ecce hk, ecce ilik. Ubi enim caduut ibi rc-
mancnt, et ubi separantur ibi arescunl; unde ipsa de
qua prxcidunlur, etiam in eas lerras cxtcudiiur, tibi
jaccnt iHa quaique in sua rcgione fragmcnla : in * illa
vero singula quacumque ipsa distendilur non s u n l ,
quamvis aliquando vix rarissima folia ex corum ari-
diiate vcntus clationis i n percgrina dispergat.
CAPUT L X l . — 74. Itoc igitur Ecciesia, qua?, ut
ejusdem identidem vcrbis utar, ramos suos per uni-
versam terram copia ubertatis exlendit, ad mullas ctiata
1
llic nonnulli Mss. carcut i articula, in.

1X0 LlDER Ql iARTtlS.
barbaras gentcs exira orbem Romanum crescendo deam, quod libi visus sum dixissc pro vobis; quoniam
pcrvciitura esl. Quod ct te inquisisse ct comperissc
x dixi non prodesse Baptismum eis qui ab unilate disce-
arbilror, ut dicercs, Omilto gentium barbararum
priat regionct, Pertarum ritut, tidera Chalda?omm
JSgyptiorum tuperstitiones, deos Magorum; ut omnia
ista non sint, quia providentia Dei in christianum tto-
men totut quotidie verlitur mundus. flxc tu vera dtxi-
s t i : et stc unpleiur promissio quas dictaest Abrabam,
Intemine tuo benediccntur omnet genict (Gen.\\\\
!8). 0mne$ inquil, gentes; non dixit, Otnnium gen-
7
tium omncs bomincs. Unde neccssc est r.on solum
fecundilate crcicentis Ecclesiae, verum etiam p c r -
niixta lnultiludiue inimicorum ejus, per quos pielas
ejus excrccri et probari possil, usquc in tinem judi-
ciariae scparationis totus orbis impicatur. Sic com-
oiemoratum cst hoc teslamenlum ct ad (iliuui ejus
Isaac, Domino dicente, Et ttatuam juramentum meum
quod juravi Abraham patri tuo; el ampiinbo semen
inum tanquam stellas coeli, et dnbo tibi et semini tuo
omnem terram , ct benedicenlur in semine tuo omnes
gmtes tcrree (ld. xxvi, 3, 4). Sic et ad nepoiem ejus
Jacob, Et erit semen tuwn sicul arena terrat, et dilata-
bitur supra mare ei in Africum
9 9 et in Aquitonem , et ad
Vrientem, ei benedicentur in te omnes tribus terrce
xxvin, i i ) . Supra marc autcm plerumquc Scriptura
com dicit, Gccidenlatem partem soiero significari,
novit qui IcgH. lluic tu tcstamcnto si prolato conscn-
iirc voiuisscs, non in so!o Africo remansisscs. 1 men prosit. Unde sicul iilis rcdcunlibus iton rcdditur
75. Non crgo nobis communicant, sicut dicis, No-
valiani, Ariani, Patripattiani, Valentiniani, Patriciam\
Apeliitce \ Marcionitw, Ophitce, cccteraque, ut verbis
iuis utar, nefariarum pesium non sectarum sacrHcga
9 9
vondna. Yerumtamen ubicumquc sunt i s l i , itlic Ca-
t b o l i c a , steui in Africa ubi et vos : nou autem ubi-
«timqtic Catholica est, aut vos estis, aul bxresis qnae-
i i b c i iflarura. Undc apparet qnae sit arbor rainos suos
per unlversam terram copia ubertatis estcndens, et
qui sitri rami fraeti non habcntcs vitam radicis, at-
que iti suis qutque jacentes et arescentcs iocis *+Sed
it non permanserint in infideHtate, sfcttt de Israelttts
dicit Apostolus, inserentur. Poient eti enim Deut i(e-
rwwt mserere iitos (Rom. x i , 2 3 ) : non u l itcrtim acci-
piani sitcramcnlum Ba;><'rsm*is, quod jam tractum cx
arborc non imtiarutii; scd ut rcvtvtscaul ex radice
cbaritafis et unitatis, a qua seporatt sterilitatc ani-
moskatts arescaiK : eicnt rursus insercndos putastis
Pra+exlatwn et FeltctatHira , quos sectim pracciderat
Maxhmattes, nec procctsorum Baptismum reproba-
stis. Quibusvere altquid prcstarclis, si non eos fra-
gmente vestro \ sed et vos ct illos radici eatholicas
redderotts*
CAPUT L X i l . — 76. Jam vero ad illud quid respen-
* Editi, non in sokt Atrica. At Mss., non m tolo Africo.
AHudil ad L c u m Genesis stqira cHatum, ubi, in Afrtcwn,
iegit, pro, iit meridiem.
«Loco, pairuiani ApelUtcc, in omnibus Mss. iegitur,
9
Antropiam, jpelliani.
Editi, el crescentes tocis. Emeadanlur ex maauscri-
3
ptis.
* In editis, frumento vestro; quod irociee dici potuissc
observarunt Lovantenses. AJ tius vero io qnibusdam e no-
Mrii tlss., fragmento veMo.
I
6^>
pro- dunt incsseitits tamen hinc probtri,
9 quod redeuntibus
9
non restituitur? Firmasli cnitn et vos hoc dicrrc,
quod majoribus noslris ad Ecclesiam non 1
redeuntibus 9
Baptismus quem ibi acccperant non profueril. IIoc si
diceretis , niitil intcr nos aliud qtiacrereiitr, nisi qu;e
sit Ecclcsia ubi Baptismus prosit. Scd vos non dicitis
9
in nobis Baptismuin c s s e , ac non prodesse : sed d i -
Citis omnino non csse, qnod ab eis acccperimus, qoi
cum discedendo pcrdidcrant. Undc ncc potuisli rc-
spondere, ncc potcris, ad illud quod a me positum
est, inesse Baptismum discedentibus hinc probari, quia
redeuntibus non rettituiiur. Si cnim Baptismum F c l i -
ciauus a vobis recedcndo pcrdiderat, cur non dcnuo
rcdiens baptizalus e s t , ut ei quod pcrdiderat rcdde-
retur? Ipsc deuiqtte Maximianus si ad vos rcdcat, noa
bapiizalur : quod deberct utique, si pcrdideral B a -
ptismum. Tua quippc verba sunt, quod in ejus schi*
smate sententia damnationis retettti, simul et Baptisma
et Ecctesiam perdiderunt. Srcul ergo cis rcdcuntibus
redditur Ecclesia, reddatur Baptismus. Baptizcnlur,
iuquam, redeuntes, si Baptismum amiscruut abscc-
(ld. dentes. IIoc quia non facitis, etiam vosfatemiui ab
Ecclesia rcccdentibus utcsse Bnptisinum, nec prod-
csse. Dant crgo sicul habcnt, id cst, u l c t ipsis qui ab
cis extra Ecclcsiam sumunt, bisit Dapiismus, ncc ta-
quod non * amiserunt : ita et iilis non dandum est
quod acccperanl, scd agendu.n cnra cis, ut pcr Ecclc-
siam prosit ulrisque, quod exti a Ecclcsiam incsso
potuit, non prodcssc. Ac pcr hoc aicc pro vcstro
crrore aliquid d i x i , e t ei quod dixi non rcspo;idi-
disti.
CAPUT LXIII. — 77. Adjungis etiam dc horto
concluso et foute signato, quod omnino uudc dicxu u
sit non inlelligis. Si conctusus est, itiquis, hortus et
fons signatus; quomodo qui exlra foris est po$itus ci 9
ab horto , id est, Ecctesia, et fonte eju$, id e$t, Bapri-
smate $eparatu$, polesl dare quod non habct? inlcrroga
Fclicianum , utrum in horto coucluso fucrat, quando
illi redttus quasi ad eumdcm bortum conclusum d i -
lationis jauua panJcbalur. Au fortc cxindc furatus
est fonlem , ubi laicos suos in Maximiani scbismate
baptizaret? Quod si ita cst, ubi lunc vcstri vos abluc-
b a n l ? A n cos pariter illa dilationc dislulerunt, do-
nec fures illi ad bortum cum fonle remcarcnl ? Tunc
non eranl isti pscudoprophela?, qtiaudo dc Primiaui
criminibus mcnticndo, deceplos ad stuim sacrilcgium
traduccbanl? lupi rapaces, quando scductos dc grego
Primiani ad sua? concisionis particulas pcxlrabcbant ?
Negas eas quas dixi tyrannicas vestrorum in fundis
alienis dominationcs ct bacchationcs ebrictaluui
(Lib. 1 contra Litteras Petitiani, n.26).Nega qtiantuni
potcs: non vereor, ne propterea nobiscum vos pigcat
concordare. Non in vos tale aliquid dixi, qualia Maxi-
1
Hic negaatem particulam addimus auctoriuiie I H I O »
rumdara mauuscriptorum.
- £tiam hic decrai iu excusis negatk), quai noanuihi in
mamiscriptis ba!)emr.
6!>I CONTRV CRESCONIIM DONVTISTAM, S. AUGUSTINl L1BER QUARTUS.
miancnaes damnati a vobis nudire mcrucrunt. Ncgas
furorcm CirciimceUioiitim , cl pracipitatortim ultro
eadaverum cultus sacrilcgos ct profanos : non tamcn
Iiegas , cnm jEgyptiorum admodum exempto
tium funcribns plena essrnt littora, quibus in ipsa morte
mojor est pccna quod nec ipsam invenerunt
9 sepulturam
bis vos iuscpultis cadavcribus inh.csissc. Ibi cnim
jaccbanl Prxlcxtatus ct Felicianus : aul si apud vos
revixcrttnt, quid dc BapVismo agilis, quem tunc mor-
tui tradidcrunt?
CAPUT LXIV.—78. Dicismc nonservassepacem ac
lcnitatem, quam principio litlcrarum mearum promise-
ram, quod sntannm Petilianum appcllaverim. Ego non
Petiliautim nec qucmquam hominem in partc Donati,
scd ipsnm errorcm pnrlis Donati, satanne comparavi :
cx cujits laqneis bomines, quos diligo, cupio liberari.
Nam lege coiisideratitts, invcnies. Qtianquam et si
nliquid duritts d i x i , legc qux i p s i , non in crrorcm
Maxiiiiiancnsitim, se.I in ipsos homincs dixerilis. Fe-
liciauum crgo Petitiantts imilettir , el mibi pacem d c -
sideranti non irascatur . !
79. Tibi ccrte ipsc non succcnsco, qttod mihi cx
obliquo Mauichacos ohjiciciidos putaveris , propter
crrorem adolcsccnli.c mc;e. Unde non lam doleo,
roufidcus dc pcrpctua gloria Libcraloris mei *, quam
si placcl admoneo, u l quxras ct lcgas qure el quanta
< t quomodo advcrsus Manichicoruin pestilentissim&m
h crcsim scripscrim. Ibi vidcbis qtia (ide contra eos
CIu i tianam dcfendcriin vcriiatem, corumqtte falla-
c.as quanta perspicuitatc d^struxcrim : ct noli esse
adversus m c incredulus , cum Fclicianum crcdas P r i -
miano fidclilcr luhxsissc, qui pro Maximiano tanta
< riniiim in eum scntcntia damnatoria dixerit; coutra
eiiitulciii vcro Maximiatium el ab co dissociattis ali-
qttid forsitan scripscrit, tn qucm non sicul cgo in illos
adolcsccns, laictis, catcchumcnus inciderat, scd sc-
nex scncm ci cui iiunc adjunclus cst, adversarium
epi>copus cpiscopum fcccrat. Unde ctiro cgo epistolam
primaiis nostri, dc qua fecisti• sub eadcm urbana
obliquitale menlioncm , quam dc mc illc scripsit ira-
tus, cum i n cpiscoporinn concilio probare quod i n -
tcnderat urgerclur, ejus ipsius sentcntia se corrigcn-
t i s , ct dc hac rc vcniam postulanlis, legam essc da-
iuiiatam : tu qtiaTC utrum possis Icgcrc, ubi correctus
dainnavsrit Fclicianus, qtuc non accusnns, sed da-
ttinans dixit in Priminnum ; vcl saltem ipsc Primianus
cvacuavcril, qu;r damnans dixit in Fclicianum. Quod
si invencris, ucc sic par crit causa : quia ille accusa-
tioiicm instilticral, quam falsam cssc pcrvidens, cum
veiii.t£ postulatiotic damnavit, non aspcrnans cirtcuda-
tionis humilitatem dignitatc primatus, scd potius rc-
cotcns prudcns quod scriplum c s l , Quanto magnus es
1
Rdili, non irascanlur. At Mss., non irascatur.
9
Duo Mss., tttde nou tam doieo de prwterita mfelicitate
mea quam gandeo de perpettut gloria liberaums mei.
9 « Apud Lov., quas in mea. Er. Lugd. et ven., qua
itistea aon Mn tanttim doo, sed cacteri jvariter Uss. ferunt,
el Unnen dptacct adnionco.
* e d i t i , imLi (ecisstt; v c l , (icisse. Aptius duo M s s . , de
qm feciM.
lonio kumitia te in omnibus. et coram Dco ineenlcs gra-
liam (Eccti. m , 20) : isti atitem non inviccm aptid
alios accusaverant, scd adversus invicem jtidices se-
pcrcun- dcrant; proinde invicem damnaverunl, dainnati con-
cordaverunt. Non invidemus tn parte Donati paccui
9
damnatorum, si et Chrisii pacem non rcspuaiit in
orbe terrarum.
CAPUT L X V . — 80. Cernis jam, ut arbitror, quam
inanitcr dixeris, quod videaris libi ad omnia respon-
dissc, quac mea cpistola continentur. Si enim pro-
1
ptcrea respondisti, quia tacere noluisti ; non
quidcin ad omnia , sed lamcn respondisti. Si au-
tcm ad noc rcspoudisti, ul ea qu.-c a me dicia
sunt evacunres; video te quidcm ad multa rcspon-
dissc, sed nibil lc video refellissc. Considcralis
auteui omnibus (jux a inc dicta suut, puto quod facil-
lime intclligas, non devitandaj contcnlipnis causa,
qu.e iiulla esl cum veritas vel qtiamlur, vel non pro
vana gloria liligalur, sed causce makc diffidenlia vos
nobiscum nollc confcrre. U l eniin hauc solam Maxi-
mianensium causam in medinm proferamus, nihil
conlradici posse, nunc sallcm fortasse jam agnoscis.
Undc non mibi arrogans, sicut credis aul caluntniaris,
vclut invictam cloqttentiam, sic cam volui commco-
dare : scd mngis ut iiitucrentur qui legerent, talcm
csse c tusam , pro qua asserenda vel potius demon-
stranda iiullius sit facuodle patrocinium rcquirenduui.
81. Ecce jam non dico iricipitem bestiam , errorcm
vcstrum, quia suavissitnus verborum emendator es •;
sed dico calumniam tripartilam Ncc dico nos ei tau-
quam tridenti teto cx hac Maximiauetisiuni causa de»
bere resisterc; scd^hco, tripartita defensionc. Nco
dico, In eorum fronte configite; a u t , /n ora coarclaU
(Lib. i contra Litteras Petiliani9 u. 29) : sed d i c o ,
Eorum impudentiam cohibetc, sermoneinquc rcprt-
mile. Numquid quoniam verba mutata sunt, ct cx
translatis facta sunt propria, ideo Maxhnianensium
causa mutala est, cujus compendio sic supcramim, ut
nihil vobis festct, s i aliquando sapialis, nisi linita
pervicaei animositate pacari ?
CAPUT L X V I . — 82. Si de communionc agitur,
non peccatorum alienorum, sed divinorum Sacra-
mentorum ; communicatum cst cum damnatis, ct d i -
ctum est de aliis sacrilegis, qui cum damnato Maxi-
miano communicabant, quod cos sacrilegi surculi non
pollucre plantaria. Si de persecutione agitur; damna-
tos persccuii cstis, aniinosos perscculionibus corre-
xistis. Si dc B^pUsmo agilur, i n sacrilego scnismaie
dattun Baptismum suscepistis. Quid adbuc inaniter,
nc veritas cognoscatur, errorque fugiatur, divina nen
intellccta testimonia proferunlur? Scriptum est Si y
9 quis putat se contentiosum esse, nos lalem consuctudi-
nem non hubemus (I Cor. x i , 16). Scd ncc Rcstituttis,
qui cum Salvio Membrcsilano propter cellulas et a g d -
in
ea. M.
• sic locirai bnnc restitnunt duo manuscriptL la
edllts legelwrur, quasi suavissimas verborum etnendn*
tiones,
5J>5 IN SUBSEQUENS OPUS RLTRACTATKX tM
qui Maxiinianenses eliain forciisibus lilihus perculistis.
liis, ul cum locis expetlerel, forensi slrepilti conlro-
Et in cis qni iti Mnxitnaui schismate baptizati sunt,
versiaque conflixit, conlentiosus habitus est a vobis :
qnamvis nequaqtiam illic baplizari debuerinl, lamcn
qnanto minus dcbcl contenliosus pulari, qui non pro
Cbristi Baptismum cognovistis. Et Ecclcsiae fonlcin
usurpanda vel auferenda, sed pro coramuiiieanda hav
aliler debere iiileliigi, ad qtiem nisi bontis nuilus ac-
rcditaic ccelestium eis qui aliter sapiunt, fidelitcr
1

cedit, a c c e p L i t o Baptismo qucm sacrilegi extra de-

1

disputat ? Scriptum est, raquis, /n auret imprudenlit

dcrnnt, dectnrastls. Et majorcs nostros vcl sanctam j
noli quidquam dicere, ne irrideat tentatot termonet
Ecclesiani qttam lenemus, alicnis criminibus tlniriu- *
tuos (Prov. x x i n , 9). Nolitc nobis in aures qua*i sc-
caiionis et traditionis , quamvis a vobis nunquam pr<>-
crelum diecre, si non "prudentes pulatis : sicut ncc
bata s i n l , tamen pollui non potuisse cogcmini conU-
Clirislus in aures Pharisaeoruni dicebat, quod tamen
t c r i ; qui dixislis qttod socios Maximiani, quibus ad
ad cos refellendos ipsis audienlibus profcrebat. Paiajn
redeundum dilalionem dabatis, ejusdem Maximiani
nobis ostendile, ut si non corrigimttr, convincamur ,
sacrilegi surculi non polluere plantaria : unde nns
quomodo vos si ad unitatcm vencrilis, maculel orbis
tauto post nati, mtilto minus possttmus ad eamdem
chrislianus , quos damnalus non maculat Felicianus.
9

traditorum el thurificatorum origincm pcrtinere, s i

Ett scriptum,* Noiirespondereimprudenti tecundum iwi-
tunc pariter viventium socicLilem niajorttm nostroruui
prudentiam ejut nesimiUt fias t7/i.• Noune ibi sequitur,
9

uiaculare non poluit. Et pcrsccutiones quamvis cou-

t Sed retponde illi contra imprudentiam ejus ne sibi sa- 9

tta veritalcm saevissimas nobis faccre sotcaiis, laiucu

pient videatur i (Id. xxvi, 4, 5) ? IIoc et vos facilc; no~
cx aliqua parte Maximianenscs pcrsecutioiiibus cor-
lite rrspoitsione vcstra noslr.e quam pulatis impru-
rcxistis : et cos, qttamvis non ipsis jam damnatisdata
dcntix coiiscnlire, scd undc possit redargui, rcspon-
fuerit, Ltmen post iliius dilationis teriuinum suscepi-
dcie. Hespondete, iuquain , quomodo Baptismum
stis : et Baptismutn quem foris a vcstra comtiiuniouo
quod Maximianenses in sacrilcgo schismate minislra-
dedcrant, quibus dilatione redcundi jantiaro pnndeba-
r u n t , sinc aliqua destructione stisccpcritis, et in Ec-
li*',ciiani post camdem dilationcm cognilum elappro^
ciesiis quas Cbristus per Aposloios propagavit, datum
b^tum non rescidistis. Qunre, ctim videas nibii a to
Baptismum desfruafis.
dici potuisse, quod non lixc una Maxiinianciisiuni
83. Proiude, quod in fine epistolx tuas omnia quae
catisa rcfcllal atque convincat, da veniam, si quo
fcupra iatius abs te dicta siinl, breviter perciirrenda
fortasse verbo durius emisso te oflendi; et si Afer iu*
aibilratus cs, quo lectoris meraoriam recreares ,
Africa tatn magnam Maximiancnsium causam in capite
codem ordiue accipe, quam ncc te nec alios fallere
Africae exortam, meis admonitus littcris Ltin scro
d<q>cas. Nam c l nrrogautkc non est, vcl quacrerc vel
rcquisisti, ncc rcquisitam , falsa narrantibus vestris ,
nsserere vcritalcm. E l quod mmquam putas potuissc
sicttt jam c c r n i s , invenire poluisti; timelc De.iuu :
definiri, non solum a priidentibus et Deum timenlibus
tot chrislianas gentcs tam lata pcr mtindum cbri>tiaua
deflnitum est, sed etiam vos lolum quod sine /ine pu-
uuitate porrectas, ignolorum Afrorum ignotisque crt-
tabalis, Maximiancnses suscipicndo finislis. Et vos,
ininibtis nolite perfundcre; et pro pace Chrisii rcdite
non ad contcnlioncm, sed ad collationcm vocamus,
ad Ecclesiam quae nou damnavit incognitos, si pre
1
F d i t i , cum cit. Abest, ctan, a Mss. pace Donati placuit rcvocare damnatos.
* F d i t i , qnos dmnnatot. Casligaulut ad duos manuscriptos
su| ra taudaios. * Sic llss. At odiU, accepto.
Subjungrnda hoc loco crant, si reperiri -potuisscnt, tria hxc opuscula: Probalionitm ct Tcslhnonioruui
coutra Donalislas liber, cujus mcminit Auguslinus in l i b . 2 Retract. cap. 2 7 ; Contra ncscio qucm Donatistaui
liber, de quo in lib. 2 Reiract. cap. 2 8 ; Admouiuo Donalistarum de Maximianistis, libcr unus, qui recense-
tur in lib. 2 Rclract. cap. 29.

IN SUBSEQUENS OPUS,
LlBBt U RETRACTATIOMJIf CAPUT X X X J V .
Eo tempore librtim de Unico Baptismo amicus quidam meus, a nescio quo donatista presbytcro accepil,
indicaittc qttod Pctilianus episcopus eorum Conslanlinensis eum scripseril. Ilunc ad me iile attulil, ac vche-
menter, ul ci repondcrcm, rogavit; et factum cst. Librum autem ctiam m c u m , in quo respondi, cumdcm
liiultun habere volui, hoc est, do Unico Baplismo. In qtio libro illud quod d i x i , Constantinum imperatorem
Donatistis criminantibus ordinalorcm Cwciiinni Felicem Aptungcnsem 9 non ncgasse accutationit locnm % quamvit
eot ifi Cccciliani fictis criminibus calumniotot fuisset erperlus ( Cap. 16, n. 28); in ordine tcmporuin postea
cotisideratum aliter inveiittim est (a). Nam prius memoratus linperalor cau>am Fclicis fecit ntidiri a procoti-
sulc (6), ubi lcgilur absolutus; ct poslca ipsc Geciliannm cum acctisatoribtis ejus auditum coinpertt iiumccii»
lem, ubi e o s expcrtus csl in cjus criniinibus calumniosos. Qui ordo teinpormit p e r constilcs dc< i a r a i u s , uiitlto
velicmculius itt ea catisa cnlimtitias Donnlistaruni conviiicit, pcnittisquc subvciiil: quod alibi ostctidimus (Lib.
post Coitat. cap. 33). Ilic Itbcr sic incipit : Ilcspondere adversa scntientibus.
(a) I l i n c l i q u e t s u b s e q u e n t e m d e Unico Ba^tismo l i b r u m prodiissc a t l c a n n u m 412. Nam in R r e v i c u l o r o l l . u i o : i i s , df • T,
m

cap. 24, quem B r c v i c u l u i u c i r c i l c r tincin anni 411 confecit, signiflcal Augtihtintis jatn t u m e s s c ex.cscstr.ruui ins; cciMV:e
d e p r c b c u s u m e r r o r e m i l l u m . r r x t e r e a u i b i l lolo boc iibro de C o l l a i i o n e C a i l b a ^ i n e . si, qua? auuo 411, d i e j rtuia juuii i.a^
btta c s t c u m Donatisiis, \\so c t i a i n , in qttem u b e r h i c s c r i p l u s e&t, | ra?seute P e t i l i a j o .
{b) /Lliano. v i d c i u f r a i n A p j e n u i c e .
 S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE UNICO BAPTISMO
CONTRA PETILIANUItt
AP CONSTAimNUM
LIBER VNVS^.
P e t i l i a u l h b r u m d e Unico Baplismate, q u o d i l l e i n sola v e r a E c c l e s i a , i m o tn sola Donati p a r i e esse c o o t e n d e b a t , r e e i l i C r

A u g u s t i n u s . !)ocet u n i c i Baptismi etiam In h x r e t i c i s r e p e r t a m v e r i u i e m approiiaodam e s s e , n o n v i o i a n d a m . Ad C y p r i a n i

i n a r t y r i s et a l i o r u m c x A i r i c a , q u i c u m inso a t i l e r sensisse o b i e c t a n t u r , episcoporum a u c t o r i u t e m respondet. N e m b t e m i n
Fxclcsiae uaitate m a c u l a r i a l i e n i s peccatts, e x i p s i u s C y r r i a n i facto p r o b a l c o n t r a D o n a t i s U r u m scbtsma. P o s l r e m o P e l i l i a a t
calumnias Meicbiadi et a i i i s q u i b u s d a m calboticis cpiscopis illatas |>ropuisal.

CAPUT PRIMUM.— I. Rcspondere adversa sen- suhjujigit: Vsque adeo meum est ut qnod a me unicun% t

li ntibus, c l a rcgula v c r i U l i s errantibus, Constanline dntum est nec ab ipsis sacrilegis itereiur. Cui respoii-
%

frater, s.Tpissime cogimur, eliam de his rebus quas.
aliis alque aliis sermonibus freqttenlavimus. Quod
utilitcr existimo fieri, et propter eorum ingenia tar-
«liora, qui putanl aliud dici, cum aiiqttid legunl aliler
i l i c i ; et proplcr ipsam dispuUtkmum copiam, ul non
solum addiligcnles rcs rara perveniai, sed quodlibet
ex niuhis in manus etiam negligentioris incurrat.
Pn»ii»de Scrmonem de Unico Baptismo ab eis com-
posilum, a quibus Baplismus ileratur, quem mihi cum
dcinus: Sacrilegus non cst qtii unicum Baptisma, non
quod tuura, scd qnod Chrisli est, iierarc non audet,
Cbristi cst enim unica hominls In BapUsmate conse-
cratio; lua esl auicm unici Baptismatis iteratio. Cor-
rigo in le quod tuum cst, nguosco quod Christi est.
1
Iloc enim justum cst, ut cntn mala hominum rcproba*
mus, quajcumque in iilis bona Dei rcpcrimus, appro-*
bemus. Hoc.inquam, jtistum est, ut etiam in sacrilega
non violem quod Y c r u r a invenio Sacrnmentum; nec s i c 1

in rure simul essemus, a nescip quo Donnltstaruin
prcsbytcro acceptum dcdisti, atqttc ul e l rcsponderem
mulluot pelisli, nonnisi vcrborum strepitu iuflaium ,
ii cnltimniosis criminationibus asperatttm, vidc adju-
vautc Domino^quanta faciliute coAfutem.
2. Prima illic invidia csl, qupd ventitatur In pnbtico
rcs secreta. Taccanl ergo qtii boc flcri debere non ptt-
lant. Aut si ad loqucndum cogi se dicunt, ut respan-
dcant conira sentientibus; haec eliam noslra causa
est, nl respoudeamtia, non solum contra scntientibus,
vet um ciiam conira facicntibus. Dcbet coim palam
icdargui quod in occtdio nocel; quia etpalam defcn-
ditur, cum suadetur in occulio qttod noccat cum per-
licilur . Nam qttis coram profanis qucmqttam bapli-
f mcnlorum inhocrendo, dissuademus; jamqnc vcni se
xat?Et lamen b;«ptixari Cbristianos nullus profantts
iguorat, q*;i audit iu ptiblico, quod si credil, pcrcipiat
111 sccrclo.
CAPUT II. — 5. Vidcamus ergo de. Boplismatis
itcrationc quid dicaiit, qui vcrecutidanlur hoc in
apcrto diccre, quod ulinani in aperto timcrent admil-
tcre. Vbi sit inquit, verum Baptisma queeritur. Deiude
%
cmenddm sacrilcgiim, ulmeo perpetrem sacrilegmm.
CAPUT III.— 4 . Narn sic sunt isti mali in Riptismo
bono, qucmadmodtim sunt Judati mali in lege bona.
Itaquc ut illi per ipsam legetn judicabuntur, quant
inulilia sun malam nou (eceruiu : ita el isti per
ipsum Baptismtim judicabunlur, quem bonum mnli
teiiuerutit. Ergo q u c m a d m o d u m Jud:cus , cum au\
u o s v c n e r i t u t Christianus fiat, non in co d e s t r t u V
nius bojia D e i , sed mala ipsius : uam quod errat
non credcndo quod Clu Isius jam vencrit, natusque et
passus s l l , et resuirexcrit, boc emcndamus; eaque.
iitfldeKtatc d e s l r t i c U , fidcm qua hasc credunlur,
astruimus: itctn quod errat umbris vctcrum sacra-
t< mpus, quo brec auferenda atqtte rouunda Propbet.-e
pncdixcrant, demonslramus: qttod vcro t m n m Deuni
colcndum crcdit, qui fecil ctielum el tcrram, quod
omnia idola et sacrilcgta Gentium detcsutur, qitod
futurum exspccut judicium, qtiod vitam spcrat a e t e r -
nam, qttod de caruis rcsnrreclionc non dubital, l a t i -
d a m t i s , approbamus, agnoscimus; sicut credcbat cre-

ADMOMTIO r P . BESEDICTIKOBCM.
tn r e c e n s i o n c l i b r l de i^nico Baptlsroo, s u p e r i o r e s A m e r h a c h i i , E r a s m l et L o v a n i c n s i u m editiones c o n t n l h n u s c n m vete^
riints i n a o t i a o i p t i s , vaticano n n o , et Gallicanis d e c e m ; s c i i i c e t , Georgiano, victortoo, Dominicano conventus Parisionsts i a
* icii iacobax>, U t i d n n e n s i majoris B c c i e s i a , C y g i r a n n e n s i , c o r b e i e n s i , F l o r i a c e n s i , M i c h a e l i n o , B e c c c n s i , et P r a i e l i e o s i :
\ariis e t l a m l c c t i o n i b u s B c l g i c o r u m c o d i c u m , quae i n L o v a n i e n s i u m editione e x s u n t , u s i s u n i u s .
Comparavimus praterea eas omnes editiones inilio Retr.etConfess., 1.1, memoratas. M
• Atn. et K r . , quotibet modo. L e v . , quodlibcl modo. A I 1
Phires Mss., ne sic.
quodtibct; omisso, nuxto.
* l u M S S . , cton suadctur ut in occulto noccat ctm perfi-
c\\ur. (<fl scri^tus drcUer aqnum cluuti liO.
 5)7 DE UNICO BAPTIS.UO CONTRA I 2T1L., S. AUGUSTINI LIBER U.NUS.
detith, sicul lenebai tenenda firtnamus. Ita etiam
cnm ad nos venit scbismaticus vcl hxrcticus, ul ca-
ikolicus fiat, schisma ejns et bxrcsim dissuadendo et
destmendo resctndimtis : Sacranienta vero chrisliaua
si eadem in Hlo invenimus, et quidquid alitid veri le-
net, absit ut violcmus, absit ttt, si semel dala novi-
ntus, itercmus; ne dttm vitia humana curanius, d i -
v:::a :.icd'.tai7ienta damncmus; aut quxrcndo sanare
quod vuhteratum non e s l h o m i n e m saucium et u b i ,
s a u u s est, vulncremus. Proindc, si de alipia re ad
fidom chrislianam ct catholicam perlinente, si dcni-
que dc ipsa ctiam Triuitatis unitate disscuttriiiein
b.-vreticum invenio, et tamen evangelica et ccclcsia-
stica regula baptizatum; inlcllcctum hominis coi rig'»,
non Dci violo Sacramcnttim. Loqttor de Jud;eis et
schismaticis vel haereticis sub Clirtsti ttlcuroque no-
niiuc erranlibus.
CAPUT IV. — 5. De ipsis Geiilihbtis idulorutnqnc
cttltoribus mulla utique a nobis divcrsitate dtstauli-
bus, nihil alitid nobis demonslrat Apostolus, n i s i ut
fin ipsis quoquc ita quidquid pravum cst corrigamus,
tit quod forle rcctum est approliemus. Nam iitique
idololatras, et quod cst gravitis, uon tantuni cultores,
scd ciiam instiiutorcs simulncrorum redargtiebnt, nbi
a i t : Qui cjognoscentes Dcum, non sicut Dcum
caverunt, aut gratias egerunt; sed evanuerunt in cogita-
tionibus suis, et obscuratum est insipiens
Dicentes se esse snpientes •, stulti facti sunt: et immu-
taverunt gloriam incorruptibilis Dei in
bnaginis corruptibHis hominis, etvolucrum,
pedum, et serpentium. Talia quippe novimus fuissc
simulacra jEgypliorum, u b i el instiluta essc multi-
plicior multoque ignominiosior idololalria perbibeitir.
Nuinquid tamcn cognilioncm Dei negavit in illis
fuisse, ac non potius coTifirmavit, dicens, Cognoscentes
Oeum, non ut Dcum glorificaveruntf Si ergo istam co-
b<*8
cocpit, ut dicerct, Revetatur enim ira Dei dc cmio st.psr
omncm impietatem et injustitiam honunum edrnm jrwi
veritalem in htiquitate detinent (Rom. i , 18-25 ); non
abnegans veritalem, qunmvis in iniqtiiialc dclcntam.
6. Et in Actibus Aposloionim, cmn de Deo uno ct
1
vcro Athcnienses docerel, quod in illo vivimus, move-
mur, et suntus; continuo stibjuuxit, Sicut qwdam sc-
cundum vos dixerunt (AcL xvn, 28). IIoc igiiur quod
in Dco vivimus, movcmur, ct sumus, ex illa verilate
est quam et illi impii simuiacroaum cullorcs in i n i -
quitatc dclinenl, qui cognoscentes Detim, non sicut
Dcum glorificaverutit. Hanc taincn veritalem, sicul
videmus, apud impios , ct sacriiegos iuvenlam uou
destruit, scd confirmat Apostolus*, ejusque uiitur te-
stimouio ad doccndos eos qui ista nescicbnnt. IIujus
rcguto apostolicx scclator episcopus Cyprianus, de
uno vero Dco adverstts multorum deorura falsortmt-
quc ctiltorcs disptitans, multa profert leslimonia de
libriseorum, quos pnrclaros auclores babcnt (Lib.
de Vanitate idolorum), hoc est, ex illa veritalo quam
iu iniquiiale dctinent. Muito atitem mirabiliusesl quod»
fecit Apostoltts, ut eorum funa circumicns, araia
qoamdam intcr aras dxmonum inventam, in qua scri-
ptum esset, lgnoto Deo; ncque hoc negando et rcfol-
gtorifi- lendo destruxerit, sed potius connrmando hinc etianv
repcrcrit opportunissimum SUSD disputalionis exor-
cor eorunu dium diccns, Quem vos ignoranles coUtis, hunc ego an-
nuntio vobis (Act. xvu, 25).
simititudincm CAPUT V. — 7. Hanc ilaque et nos pcr majorcs
et quadru- nostros Iraditam nobis sequenlcs apostolicam rcgu-
lam, si quid recti ctiain in perver*is iuvcncrimus ,
corum pcrvcrs«late corrccia, iiiud quod rectum est
minimc violamus : ut in uno honiinc, ex iis qux vcra
tcnct cliam falsa cmendcnttir, non cx falsis convictis
ctiam vera dcstruanttir. Tcmporibus Apostolorum
qui diccbant, Ego quidem tum Pauli ego autem Apolto.
%

gnitionem tanquam mendacium repellere et destruerc
coimrctur, quod enm iu sncrilcgts invenisset; nonne,
qtiod absit, vcritatisinimicusexistcrcl? Idcoqucid quod
inimutavernnt in mendacium stinm : iwm el hicdixit,
Immulaverunt gloriam Dd in simititudinem
corruptibilis hominis; talcm scilicet fingentes Detim,
qualis non est Deus, ct non sicttl eum cognoverunt
tradentes liominibus : ct paulo post de talibus dicit,
Qui immutaverunt veritatem Dei in niendacium,
tuerunt ct serviernnt creaturat potius qnam Creatori, qui
cst benedictus in scecuta; verilas quippe creaiunc a Deo
cst, uon Deus. quam i i l i tn mendaciuro c o H v e r t e r u n i ,
tanquam deos coleules solem el luuam et qua?cum-
q u c ccclestia alque terreslria : qtiod ergo immulave-
ruiil in mendacium s u u m , ctilpat, detestatur, cvcrtit;
quod autcm vcrum in doctrina, quanivis multis falsi-
tattbus permixta confusaque , servariiul, opprobal,
leslalur, aflirmat. Nam et binc cuuidcm tocum ila
1
F d i t i , si senwl dunda. Mebus | l e r i q u e M s s . , si semet
diUn. . scd noli crcdcre dcos esse li^na c l lapidcs, et ipsius
a
vm. et l»v., vutncralum es/;rejectn jar;iCula negantc,
quatn b i c liabent F.r. el n o s l r i manuscrij ti.
8
i d i t ' , hicentes cnim sc m f utpkntet. Abcst, cnitn a
Mss r. g r . r c o .
ego autem Cephat: quamvis non per impiorum, sed
sanciorum nomiua, ipsi tamen impia schismata fncie-
b m t ; hoc ipsorum crat proprhmi deteslabilc vitium.
Quod vero scicbant Christum pro se csse crucilixum»
imaginis c l se in cjus nominc baptixatos, non crroris eornm ,
sed divini apud eos muneris erat. Hanc Dei verita-
tem in ioiquitatc suorum schismatum dclinebaiit.
Ilanc apprehendens beatissimus Paulus, non pcr illa
et co- vitia destructa etiam istam destniit, sed per hanc
confinnatam illa emendanda convincit. Numquid
Paulut pro vobit, inquit, crucifixut ett t aut in nomine
Pauti baptizati ettit (I Cor. i , 12, 13) ? Ut per verum
Dci quod tenebant, dc suo falso orubcscerent quod
ngcbant. Sicul ergo dieilur Judxo, Tcnc fidcm resur-
reclionis mortuorum, sicttl lencbns; scd credc jam
Chrislum resurrexissc a mortuis, qtiod uon crcdekis,
veritatem quippe Dei de uiortuis resurrccturis in lua
iuiqnitate detiues, quia Christum resurrexisse nou
credis r sicul idoloruni cultori dicitur, Tcnc ab uito
vero Deo mundum condittim cssc, quod lcnebas;
mundi quaslibcl particulas «)uas colcbas : Dei cuini
% vcritatcm, qtin crcdis ab ipso mundtun conditum, iu
m DE UNICO BAPTISMO CONTR \ PETIUANUM, S. A U C t b T B U
lua delincs uiiquilaic , qua deorum culior vis csse liiptismus Cbrisli, scd tamcn mililans Christo, sicut
Legis vetcra sacrameuta prxcursorio quodam et pra>
talsmuin: sic ctiam li cretico dicilur, qui Sacraiuenta
tiguratorio fuugebantur officio. Si pott Jounnem ami-
chrisliana sicul in Eccicsia catliolica tradtuiliir, nulla
sua falsitate mutavil, Tcue cbrisiianum Baplistnum
in nomiuc Patris et Filii c l Spirilus saucli, sicut tc-
nebas; sed agnosce Christi Ecclesiam toto, sicul
pmphctalum cst, orhc crescciitem, cui saciUega
voce malcdiccbas : Dei euim verilatcm de unilate
Baptismatis in iuiqtiilate detincs tux divisio.iis. Cor-
rige iuiqiiitatcm lucretici figmcnti, ne perdat tc; ct
uoli superbire de veritalc chrisliajii Sacramcnti, quas
ibi est ul judiccl le. Ego aulciu absit ul sic dclester
iuiquilatcm tuam, ul Chrisli abnegem vcritalem,
quam iu te iuvcnio ad damnationeui luaw : absil ut
sic tc corrigam, ut illud undc tc c rrigo dcstruam ;
nisi forte deslrncre debco vcrutn quod iuvenio in
aniuia h crclicorum, cum Apostolus non dcslruxerit
vciiim qtiod inveuit in i-tpide Paganorum.
8. Plus cst uuus Deus, quain ttnus Baptismus;
uequc ciiim Baptismiis Dcus esi, sed idco magnum
aliquid cst, quia Sacranioulum e»l D c i : ct tamcii ipsc
untis Deus ctiam extra Ecclcsiam ab ignoraiitibus
colcbalur. Sic crgo et imus Baptisiiius cliniii cxtra
Kcclesiam ab ignorantibus datttr. Qui dieit ftcri non
poiuisse ut uuus Deus ct vcrus ab ignorantibus extra
Ecclcsiaiu colcrclur, videat non quid niibi, sed quid
ipsi Apostolo vahal rcspondcre diccnti, Quem vos
xgnorantes colitis, hunc cgo annuntio vobTt.
CAPUT VI. — Qtianiobreiu sicul nihil cis proderat
ad salulcm, qui veruui Deitm ignorantes, etim tamcn
<*olchaiil; imo ct olkr.it, ad pcrniciem, quod filsos
dcos simul colcutcs eidcm vcro Deo sacrilcgam inju-
riam faciebant: sic iiih.il prodcst b;crcticis ad salu-
tcm, qnod extra Ecclcsiatn vcium Itoplismum pcr
iguontntiain ct Iradunt ct tencut; imo ct obest ad
dainualioiiem, quod iu sacrilega iniquitale erroris
huntani,eiiain divini Sacrauicnti, non per quam mun-
dentur, scd per quam severius judicenlur, detineot
vei ilatcm. Et sicut Aposlolus, quando illos sacrilcgos
corrigcbat, Dcum laiucn vcrum, qui cxtra Ecclesiam
ab eis igiioraaiibuscolebaltir, agnoscebal polius quam
uegabat: sic ctiam nos quando hajreticorum sacrl-
legai scparaUonis errores corrigimus , baptismujn
l
taiueii verum, qucm per iguoraiitiaiii extra Eccle-
siam iradunt, utiquc agnnscens, non negare debe-
n:iis.
CAPUT VII. — &. Sed Paulut, inquttinl, cutn ve-
nissrt Ephesum 9 quotdam qui se dicebant Joannis bapti-
tmate baptizatos baptixari jussit in Chrislo
t (Act. xix ,
t 5)- Quisqtus hoc cvemplo scbismaticos et bjcrclicos
baptuandos putat, audcat dicere, si potesl, h&reti^
cum vci scbistuaticum Joaniicm fuis>e. Iloc si uefas
csl dicere; profecto illis homiuibus qu >d dccrat dt-
tum est, non quod incrat iinprobaiuni: sivo mentiti
fucriut se habere baptismum Jomnis, stcut iionntilli
urbitranlui; sivc quia baplismus Joantiis non eral
1
^lhuiot M s s ^ sacrHegat separationet ab errore corri-
gimus.^mm tacrileaas
9 tfparathnet erroretque corri-
giuvtt.
« *
cum tpouti baptizatum est inquiunt, quantomagis post
9
hcereticuoi baptizandum ett f Poiest alius velut justa
similitcr indignatione commotus diccre : Si post
Joaunem baptizalum est, qtii vinum penilus non bi-
bcbat, quanto post cbriosum justius baptizandum
cst ? IIoc crgo isti faciant, si possunt: baptizent posl
ebriosos s u o s * si post Joanncm sobrium Aposloli ba*
ptizaveruni. Quid hic respondcant , uisi pm|itcrea l
s e post istos nou bapiizare, quia pcr cos qui baptizal*
suiil, non eorum, «cd Christi Baptismum percepcrunt ?
Credant *, cssc ergo proptcrca post Joanncm bapti«
zatum, quta vel nulltim illi baptismum habebaiil, vel
Christi Baptismum noiidnm baliebanl.
10. Hoc quidcm etiam ipsc sibi, cui rcspondemus,
opposuil, opposilumque IIOII solxit. A i l enim : Dicit
fortitan aliquit, Sed hi quot Paulut iterum bapiizaoit,
baptitmo Joannit abluti fuerant, non Baptismo Jctu
ClurUti. unde rebaptizari dico non oportere, quot con*
ttat ctu a ttaditoribus tamen in Christi nomiue baptiza-
/oi. Iloc sibi cum ipse proposussct attende qttemadr
modum frnstra rcspondere conattis sit. Huic. inquit*
rei Dominut Jetut Christut respoudit hit verbit % c Qui
ntecum non cotligit^ ditpergjt > (Matth. x u , 30); et iie*
rum. tNon onmit qni dicit mihi. Donune. Domine % ia-
trabit in regnum coMorum. Multi enm diceul mihi in
illa die % Domiue % Domine, nonne in nomine luo pro-
plutavimut. et tn nomine tuo dcmonia ejecimus, et iu
nontine tuo virtutet multat fecimut? El tunc dicam
UHt Non novi vot;
9 recedite a me operarn iniquitatit
9 i
(Id. vu, 21-23). Perdidittc igitur faltum oput non du~
bium ett qui latnetti in nonune Jetu Chritti
9 9 tacrilegi
tamen uusi sunt operari. Velinl no(int proinde traditc\ 9
tet tacrilcgit Sacramentit Chrittum magis. offcndunL
Qui ti el dicere audcant.«Ln nomine tup prophetavimut : i
diccl illit ut cceleris^iltcceditca me operarii
9 iniquitatis.;
non nojvi vos. i Itecte illit hoc dicel quouiam quidem iu%
indignit non dissimiles causce sunt baptizarc % 9 dcemonia
peUere. cwteratque mirabilet feciue virtutcs. Yide quain
utulta dixit, c l quod sibi ez adverso proposuil, sol*
vere ontnino non p o l u i l : nec solum hoc *, sed etiatu
nos ipsos qoae adversus eos dicere debereiuus, ad~
ntonuit. Neque enim tantura nihil eutn adjuvant ln-c
evangelica testiinonia, sed etiam causx tiosira: plu:l-
mum suflragantur.
4 i . De baptismo Joannis agebatur, a que hapiixalos
quosdam si baptizavit Apostolus, non utiqtio Joannis
baptismum lutbeiitibus itenim Joanuis baptiitnum
dedi% sed Christi BapUsmum non tubcntes baptizari
jttssit in Cbristo : ac per hoc ueutrum dc>truxU, scd
uirumque distinxit. Uoc etiam isie to.itra quetn dj>-
serimtts, vidit, qui cnm sibi vclut e x adversarii p i l i -
bus objecisset : quia eK hi qtuis traditoret vocaul,
Ant. et Mss., Quid hinc respondeant; v e l Quid hbU
1
L
respondenl.
* Kditi, tredunt. M e i h i s M s s . , rrcd.mt.
s (juidani ) b s » u e c sottnu uau botrit hoc%
 601 - LIBER UNtJS. m
Baptismo Christi, non Joamns, baptizant et loqui de me. IIoc do uinicom exemplum scqucntcs
baplizan-
tur; et idco posl eos Baptismmn nec rescindi nec iterari
t etiam nos pro viribus nostris, Baptismi vcritatem, et
oportere : huic quxsiioni dicit respondisse Christum, qtiidquid aiittd vcrum hxretici lenent ncgare non
enm n i t , Qtd mecum non colligit, spargit: quasi dixe- possumus, improbarc ac destruere non atidemus :
rit Cliristus, In cis q u i mccum non coUigunt, ctiam ipsoruin autein iuiqtiitatem, qua cum Cbristo non
quod verum et qtiod meum invcntum fuerit, negetttr, colligunl, sed spnrgunt, merilo dcteslamur, et invio-
e\suff1ctur, dcstrnatur. Ait eliam quibusdam diccn- lata qux in eis cst veritate damnamus, vel qnanluin
tiluis, Boinlne, Domine, in nomine tuo propltetavtmus sinimur cmcndamus.
9

et in nomme tuo dcrmotua ejecimus, et in nomine tno
mtutes multas (ecimus ; eum responsitrum, Non novi
%os; recedite a me, qui operamini iniquitatem. Num-
quid ctiam liic dixit, Proptcr iniquitatem vcstram
ticgabo eliain veritatcm meam iu vestra iniquitate
dctcnlam? Neque enira in rcgnum suum reccpturus
cst omnes, in quibus invenerit aliquam verilatem ;
scd in quibus invenerit vchtati congruam cbarilatem:
quce si dcfuerit, iniquiias erit. In qua tamen delcnta
vcrilas negnnda non est, sed ipsa iniquitas non de-
structa veritate damnanda cst. Unde et Apostolus
dicit : Et si sciero omnia Sacramenta et omnein tcien-
tiam et si habuero omnem prophetiam ct omnem fidem,
9
ita ut monlet transferam, clmritatem aulcm non habeam,
nilrit sum (I Cor. xm, 2). Se dixit nihil esse, si cha-
ritalcm non liabeat, non sacramenta ct scientiam ct
propbetiam c l (idem. Ilia enim magna sunt, etiamsi
ille nibil sii, q u i ea sine cbarilalc habuerit, c l corum
veritalcm iu s u a iniquitatc delinuerit. Hoc et nos istis
h a B r e t i c i s dicimus : Non destruimus veritalem Bapli-
smatis, quam in vestra iniqnilate detineiis; sed cum
vos corrigimus, illam destruimus ct cvcrtimus, hanc
aulem agnoscimus et tenemus. Niliil itaque istura
adjnvant plura evangelica testimonia.
x2. Qucmadmodum aulem nobis ctiam plurirnura
suflragenlur, adverte. Ecce ipsa verba ejus atiende.
Perdidisse, inquit, fatsum opus non dubium est, qui
tainelsi in nomine Jetu Christi 9 tacrilegi tamen ausi
sunt operari. H<»c omnino verum est, quoniam q n i
aacrilegi in nominc Jesu Christi ausi sunt operari,
faisum opus propritim perdiderunt. Numquid ideo ta-
ntcn nomen ipsum Jesu Cliristi sacriiegtim est, etiam
cum p e r illum sacrilcgi aliquid opcrantur? Quis hoc
audeat vel dementissimus dicere ? quis jam isto lem-
pore vel paganus audeat affirmarc? Unde et ipse Je-
sus Chrislus cum verissime dixeril, Qui mecum non
cotligit, tpargit: tamcn cum ei discipuli dixisscnt,
qucmdam se invenisse, q u i in nomine ejus daemonia
ejiccrel, et prohibuisse, quia cum eis Dominum non
aeqtiebatur; ad hoc rcspondit, Noiite prohibere : nemo
enim virtulet facit in nomine meo, et potett male loqui
de nie (Uarc. i x , 37, 38). In hoc utiquc propria i n i -
qmtas erat, quia non cum Domino colligcbat, nec in
ejus gregis unilate pastorcm cum discipulis sequeba-
i u r : in q u a iniqnttale stia veritatem detinebal alic-
n a m , quod in nomine Jesu Christi ejiciebat dacmonia,
e l de illo male h o n Ioquebatur. Htijus itaqtie iniquita-
tem i l l i s verbis Dominus damnai, u b i a i t , Qui mecttm
non cothglt, tpargit : veritatem suain lainen in i l l o
noit ncgat, iicc intprobal, ctini dicit, Notitc prohibere:
ucmo mm virtutcs fucilin namine meo % cl poteti mate
CAPUT VIII. — 13. Respieial crgo iste quo errore
dixcrit, qtiod sccutus adjunxit: Vetint nolint, proindc
traditoret sacrilegis Sacramentit Christum nwgis of-
fendunl. Alia est quippe lemcrhas et utctunquc lole-
rabilis, quod traditorcs dicii homitics, quos esse non
probat : illud autcm quis ferat, quod sacrilega dicit
Sacramenta Christi, cliamsi vere, sicut caltitnniaitir,
a traditoribus babercnlur, quac in nomiuc Patris ct
Filii et Spiritus sancti ritu evangelico celebranttir?
Hie fortassc dicat, j a n non cssc Christi Sacramen-
tum quod a sacriiegis dalur. Cur iion ergo dicil non
esse etiam nomen Christi, quod a sacrilegis dicitur ?
Quod omnino non ausus est dicerc. A i l cuim : Per-
didisse igitur falsum opus non dubiwn est, qui lametsi
iu nomine Jesu Christi 9 sacrilegi lamen ausi sunl ope-
rari. Tametsi, inquit, in nomine Jesu Christi: num-
quid dixit non esse nomen Jcsti Christi ? Sicut ergo
nibil prodcst sacrilegis, quod operantur in nomine
Jesu Christi; sic nihil prodesl bxrcticis, quod bapti-
zant vel baptizanlur in Baptismo Jesu C h r i s l i : sed
tamen sicut iilud nomen cst Jesu Cbrisli, ita et isto
Baptismus Jesu Christi. Et ulrumque agnoscenduin ct
approbandum, non neganduin ct destruendum est;
ne tantis donis Dei ftat injuria, cum sacrilegoruui
eisdem donis maie utcniiunt corrigitur vita.
14. llle dicit saerilcgis dicturum Dominum, Rece-
dile a me, omnes qui operandni iniquitatem, qtti extra
Ecclesiam baptizant, vel daemonia ejiciunt, vcl ali-
qnas viriutes in nomine Jesu Cbrisii operantur : nos
autem dicimus, imo ipsa Veritas dicit, omnibus hoc
Deum esse diclurum, qui inlra ipsa unitatis retia
mali pisces cum bonis usqtte ad litlus nalant. Quid
enim eis aliud dicetur, cum in vasa collcciis bonis,
illi mali separati projicieutur, nisi, Recedite a me,
qui operandni iniquilatem ? Ncc tamen in eis Christi
Sacramcnla destruimus, cum vcl tales baptizantcs,
vel talcs baptizatos intra cadem unitatis retia ngno-
scimus. Ipsos quoqtte non arbitror tam csse itnpu-
dentcs, ut audcanl dicere, lam mtiltis mnlis et sce-
leraiis, qui in corum parte sunt manifestis Bagitiis
et facinoribus pcrdiii ct inquinnii, b o c e s l , avaris
atqtie raptoribus, sive trticuleulis feneraloribus,
slve cruentis circumcellionibtis, Dominnm non esse
dicturum, Beccdite a me, qui operamini iniquita"
tem : ct lamen sciunt, videul, lcuent, ntultos la-
les baptizare, multos a talibus baptizari; uec in eis
Chrisli violant Sncraincultim, ciiam illi quibtis «Kspli-
ceul scdera coruni. Non solimi iiaque uibil coutra
nosdixit, cum h;cc cvangelic;! testiinouia prolulil; vo-
runi eliam nos quid coutra cos dicereiuus, adoioiij-t.
CAPUT IX. — 15. Proinde quod sequilur ct cxsal-
603 DE UMCO BAPTISMO CONTUA PETILIANDM, S. AUCUSTINl.
laus dlcit , Solvi brooiter quecstionem : vere solvit
1 lur a pervcrsis Iwrcticis, tanqu .m a damonibus
eam, scd pro nobis : qiiandoquidein dicendo, iit m-
dignis non este dissimites cnusns. bnptizare, deemonia
pellere, cceterasque non dissimites fecisse virtutes, qui* uegando violanda. Undc ct apostolus Jacobus cum
bus dicenlibus, ln nomine tuo isla fecimus : dicturus
cst, c Non novi vos; recedilea me, opcrarii iniquita-
lis; > manifcsiavil rara vcrum cssc quod baptizant
Ihptismo Jesu Cliristi, eliam qui scparati sttnt ab
Kcclesia, qunm verum est quod d.rmonia pellunt in
nominc Jcsti Cbrisit : sed cos ulrumque nec ad vilani
ajlernam perducerc, nec al> selernis suppliciis vindi-
care *. Ac per boc qucmadmodum si venirel ad E c -
clesiam quisquam eornm, a qtiibus expulit daunonia
ille, quem viderunt discipuli separalum a grege Jesu
Clirisli pellerc da?moni* in nomiuc Jesu Chrteli, ne-
quaquam virtus qu;e in illo facia fuerat negarelur,
sed ei quod dcerat adderelur : ita quisquis extra Ec-
clcsiam fuerit ab ha'relicis vel schismalicis, tamen
Cliristi Baptismate consecratus, cum ad Ecclcsiam
veneril, non est neganduin Sacramentum veritalis ,
qito inibutus csl; scd adjicieuda pielas unitatis, a qua
separalus est,'ct sino qua illud incssc illi posset, prod-
osse noa possel. IIoc facimus, boc a majoribus tra-
dilum acccpimus, hoc in calliolica Ecclesia, quaa toto
orbe dilfunditur, contra omnes falsitatis nebulas cu-
slodimus. Qtiid ergo hinc a noliis amplius disputan -
dutn e s l , quando ipse hreviter solvit qunestionem,
commcmorniido evangelica tcslimonia, quibus pro-
feclo , si contcntiosus cssc nollet, el suum damnaret
crrorem, et Baptismi cognosccret vcritatem ?
40. Qtiid itaque opus est emiiia ejus verba retexerv,
qtiibus argulc sibi videlur dicere, el multa loquaci-
tnic versarc, ideo apud so esso verum Baptismum ,
qt ia ct a nobis agnoscilur, nou ncgatur? Nam quis-
quis Qrmum et inconeussum tenuerit, quod veris-
sima ct inviolabilis regula veritatis ostendit, id in
uuoquoque hnproliaudum vcl cmenduidum quod fal-
*um atque vitiosum est, agnosccndttm autcm et acce-
ptandutn quod verum alque rectum esl; simtil vidit et
quid in Donalistarum bacrcsi detestemur, et quid vio-
lare minime debeamus. Cum euim iu suas separalio-
uis iniquilate delincnt Baptismi vcrilatcrti , iniquiias
enrum a nobis culpatur, veritas autcm Baptismi nbi-
quc agnosciiur et probatur.
CAPUT X . — 1 7 . Qui enim dicit deslrucndum csse
Baptistnum Cbristi, quando illo hxreiici baptizant';
consequens est ut dicat ncgandnm essc ctiam ipsum
Christum, quaudo eutn dicmoncs confilcntur. Iliuc
laud.itus cst Petrus, quando dixil, Tu es Chrislus Fi-
tlus Deivivi (Matth. xvi, 16, 17) : cxpulsi d;cinones,
hoc ipsum dicentcs, Scimus qui sis, Fitius Dei (Marc.
i , 2 i , 25). Ergo ista confcssio Petro fructuosa, djcmo-
nibus pcrniciosa, in ulrisque lamen nou falsa, sed
vera; non negandn, sed ngimscenda; non delcstanda,
«rd approbauda cst. Stc ct Baplismi veritas daiur a
rcctis calholicis, tanquam a Pciro illa confcssio; da-
1
F d i i i , qttod sequiltur exsullans dicit; oroisso, et, quod
ex MSS. restiluiiur.
1
Apud Kr. t.tigd. ven t.ov. addilur hic votat. M .
• lo uss.,tw; liumtur.
m
cndeni ipsa confcssio : illos adjtivat, hos coudemnat;
in utrisquc lamen agnoscendo npprobanda, in nculris
qttosdam redarguerct, qui sufliccre dicebant bomini
solam fidem , ncc ei charitatis opera conjiingebant;
!
eos ex ista dxmonum comparatione convtcit, ne ideo
sc nd Dcum peninere existimarent, quod verum de
Doo credereot, ctiamsi bona opera adjungere fidci
non curarent. Tu credis, inquit, quoniam unus est
Deus : bene facis; et dcemones credunt, et contremi-
seunt (Jacobi u , 19). Eos igitur qtii de Dco vcrum
crediint, ct male vivunt, daemooibus coinparavit:
non tamen illud ipsum verum quod de Deo dxmonca
crcdunt, propler odium drmonum negandodestruxit*
Quamobrcm cum iste ipse, contra quem dispulamus ,
proposuerit Apostolum dicere, Vnus Deus, una fides,
unum Baptisma (Ephes. iv, 5) : eccc iuvenimus eum-
dem Deiun extra Ecclesiam ab ignornnlibus coli; ecce
invenimus eamdem de uno Dco fidem extra Ecclc-
siam, non solum quosdam homtncs , verum ctiain
d;cmones conlileri; scd utraque ab Apostolts confir-
inata est poiius, quam ncgata : cur non similitcr
unuin Baptisma in quibus cxlra Ecclesiam cnnstitutis
invcncrimus, confirmamus potius, quam negamus, ut
non ex eo quod in illis pravum cst, etiam quod rc-
clum est depravemus; sed cx eo quod recttim lenent^
etiam illud in quo dcpravati sunt corrigamu*?
CAPUT. X L — 18. Quid cst ergo quod dicit, iltic
ttte vcrum Baptitma, ubi ett vera fidet? Prorsus lleri
potcsl ui aliqui verum habcanl Baptismum, el non
babcanl veram ftdem; sicul lieri poiest ul babeant
verum Evangelium, quod non recie inlelligendo, falsi
aliquid crcdant de Deo. Numquid propter ipsam fidei
Cilsitatem etiam Evnngclium, qnod verum apud eos
invcnitur, detestandum aut emcudandum putabinnis?
Nec iilos Corinlhios arbilror, quos in schismata dis-
siluisse rcdarguit, veram fidcm habtiissc, in eo quod
dicebant, Ego tum Puuti: hoc etenim falsum crat.
Yerumtamen Baplismum habebant, ex cujus veritate
ut islam corrigerent falsitatem, ab eo ipso auditmt»
Numquid Paulus pro vobis crucifixus esttautin nomino
Pauti baptizaii cstis (I Cor. i , 42,13)? Erant iilic etiam
qui mortuos resurgere non credebant, ct in eo utique
non veram lenebant atque babebanl fidcm : ex eo tar
men quod verum habebanl \ quoniam credebant Cbrt-
stum resurrexisse, in quo fucrant baptizati, dat ope*
ram Apostolus etiam illud curare, in quo eis fldes sana
non erat, diccns, Si morttd non resurgunt, neque Chri-
ttut returrexit (Id. x v , 4 6 ) : ut qtiouiam Chrislum
resurrexissc crcdidcranl, et boc in cis sanum erat;
illud eiinm sanaretur, quod resurgere mortuos errore
perniciosissimo nou credcbant. Quamobrem, cum in
Scripturis sanclis canonicis nec iili inveniant bacrcli-
cos ad Ecclesiam catholicam venientes denuo bapliza-
tos, ncc nos iiivcuiatmis in codcm Baptisnio quem in
lixrcsi acccpcrant, fuisse suso ptos : in bac rc dun-
1
ln v s s . , hom':ni vernm fidcm. .
• s o U » *»<!:n -n 's Kr. c l ix?v. q.tcd v:rarn habebanU
(
 605 LIBEK I N U S .
taxat par nobis eausa csl/quia nec i l l i quod faciitnt,
tit bacreUcos, vel quos Iiacreticos pulanl, dcauo bapU-
zent, nec nos quod facimus, ut etiam npud hxrelicos
datum suscipiamtts Baptismum Chrhtti, ullo tcmporum
apostolicorum expresse confirmatur exemplo. Sed nos
rcperieules Apostolos i n quibuslibet errantibus, vei
qualibet impietale sacrilegis, si quid veri cognoverunt,
conGrmassc potius quam negasse; homiuum autein
crrorcm et impietatcm, salvo quod in eis verum i n -
vcritum est, cmendassc sive damnasse: hanc rcguiam
etiam i n Baptismi veritatc scclamur, u t apud quos cam
invencrimtis ita retenlam atque servatam, sicut i n
Ecclcsia catbolica retinetur atque senatur, n o n cam
ncgeinus. neqtie destruainus; scd ea maueiUe quod
vitiosum, quod pravum, quod falsum i n utiO(|uo((uo
fuei i t , curcmus, corriganms, emcndemus; aul s i uon
posstimus, detestatum, damnatumque vilcmus.
19. Proinde, ctim cos suscipimus, n o n suscipimus
iniquitatem corum, qua sc ab Ecclcsia Cbristi direm-
ptiene sacrilega diviscrunt; qua orbem clirislianum,
cui Deus pcr Lcgem, pcr Prophelas, pcr Evaugeiiiim,
pcr Psalmos, pcr Aposlolos lam multa teslimonia
perhibct, calumitiosis c l maledicis criminalionibus
inscclantur : nec eum ipsorum crrorem suscipimtis,
quo Bnptismum Christi eliam apud haerelicos regula
ecclcsiaslica custoditum nolnnt agnosccre, audent dc-
slruere, n o n dubitant ilerare; quin eliam, si quos,
n o n solum laicos, scd ct clcricos, nec quoslibet cle-
ricos, verum el presbytcros et episcopos, ctsi i n illis
Ecclesiis baptizali suut, quas Apostoli labore proprio
fundavcrunt', si aliquo modo scduclos ad se transfcrrc
poiucrint, calcchumcnos faciunt. Haec eorum detesta-
bilia niala ncquaquam suscipimus : quandoquidem,
uisi eis correctis, ad nos transire n o n posstint.
CAPUT XII. — 20. Nec illud sine distinctione pra> sionis falce ultima tolleretur. Nec nos quia Baptismi
lerimus, u t bomiliorcm ag:mt poenilcntiam, qui jam
fidcles Ecclesiam calholicam dc&cruerunt, quam qui
i n illa nondum fucrtinl. Ncc ad clericatum admitlun-
ttir, sivc nb hcereticis rcbaptiznli sint,sive pfius sus-
ccpti nd illos rcdierint, sivc npud illos clerici sive
laici fucrint. Et qui liaec nostrorum negligenler aguut,
et cos forle clericos in Catbolica faciunt, vel esse per-
ntitlunt : qnamvis a diligcnlioribus fralerno jtire cul-
pentur; tamcn uec ipsi eis clericalum dcfereudum p u -
t n n t , nisi quos ab illis malis vcl noverunl emendatos
esse, vel credunl. Ac per hoc fruslra caltimniantiir
Ecclcsiae calliolic-je, quicunique ab ejus unitatc ncfario stio fuit, quemndmodum suscipicndi esscnt haereUci,
scelere scparantttr. Ut enim vcrbis Apostoli magis
ular : Revetatur ira Dei de ceelo supcr omnem impieta-
lem et injustitiam hominum qtii verilatem in inljuitate
detinent (Rom. i , 18). ILrc ira, si n o n se correxerint,
ctinm islos hivenict \ qui veritatem chrUiaiii Bapti*
smntis in iniquiutlc delincnl suoc sacrilcgac separa-
lionis.
CAPUT XIII. — 2 1 . Ecclcsia vero cnlholica, qnoc,
sicut dc illa pncdicium csl, ner omncs genies copiosa
fecunditaic diffuiidilur, nuilius sic emcudal iniquita-
1
Fr. ct Lov. cu:u no.r.ullis Mss., klos injnstos invc-
i</V(,
«306
lem, ul in co non ipstus, sed sui Domini deetruai
veritatem. Quid ergo iste quasi licenter ae fidonter
cxclamat : Daplizavi securus, qnem tu sacritegus inqui*
nasti; baplizavi, inquam [eci quod fccit Paulus 9 apo-
stolus ? Lcgat ubi lioc fecerit apostolus P.iuhis. Quod
si de illis apud Ephcsum vull intelligi, audcal ergodi-
cere quod eos Joannes sacriiegiis inquinavcrit. Quod
si non audel dicere, quoniam apcnissimum nefas est,
desinal tandem de re mullum dissimiii lalsaj simili-
ludinis ncbulas cxcitarc.
22. Nam illud quod adjungit dc cpiscopo Carlhngi-
nensi Agrippino, de inclylo nutrtyre Cypriano, de se*
pluaginla praccessoribus Cypriaui, quia hoc fcccrunl,
cl fteri pracepcrunt (a) : o quam dctcslnndus cst cr-
ror hominum, qui clarorum virorum quadatn uoii
rcclc facta laudabililer se imiiari putant, a quorutn
virlutibus alieni suul! Sic ctiim ct nonnulli Pctro npo-
stolo comparari sc voiunt, si Cbrislum ncgavcrinl:
si vcro ctiam Centes Juduizare cocgcrinl, vocilari
gcrmani ejus afteclaut. H c c in illo tanto viro reprc-
hciisibiiia fuerttnt: sed tanta eniinuit aposlolica. gra-
lia, ul conlinuo delerenlur; ncc ei, non dico praoferri *,
6cd saltem possit xquari, aut de proximo comparari,
quisquis noslrorum temporum christianus, aut ctiam
episcopus ncc Ciiristum ncgaverit, uec Gentcs Judai-
zare compulcril. Sic et in mnrtyre gtoriosissiino Cy-
priano : si npud hxrcticos vel scbismaticos datum
Cbristi Baptismum nolebat agnoscere, dum cos u i -
mitim dctestarelur, quos a catholica unilate, quam
multum dilexit, scparatos dolcbat; Unta ejus mcrita
usque ad triumphum martyrii consecuta s u n l , ul et
charilaiis qtia excellebal luce,illa obumbratu) fugarc-
tur, ct ulsarmetitum frucluosum ficrcl fructuosius,
si quid habcbat purgandum, si nulla rc alia, cerle pas-
veritalcm etiam in h;crcticorum iniqitilale agnoscimus
polius quam negamus, ideo meiiores Cypriano sumus:
sicul nec Petro, quia Genles Judaizarc min cogimus.
Hoc de Agrippino aliisque episcopis, qui iila conciiia
fecisse perltibcnlur, respondoriin, qui sic diversa scn^
serunt, ut cum eis, contra quos de hac qnaestione sen-
tiebanl, in unitale persisterent, ubi charilas coopcri*
mtiltiltidinem pcccatorum. Sic namquc ambulantibus
iu Ecclcsiae T c r i t a t e » ln quam pcrveneraiu, potuit
1
Deus, sicut Apostolns dicil, et illis revelarc quod alw
lcr sapicbnnl (Philipp. I H , 15). Nova cnim tuuc qua>
qua; nonnullos fratres hsereticam pernicicm vebcmen-
lcr merilo deteslantes, ipsa novilateturbavil, ul crcdi-
derinl hoc etinm in eis cssc improbandum, quod malo
«LocusFlcriacensiscodicis ope redinlegraliis. In edUjs
enim sic antea legcbatur, vocuari germani ejus affectant,
apostotica grctia ut cotuinuo dectarentur: cutn nec ei non
Oico ormferri.
• L o v . , in Lcctcsia? umlate. Mss. quidara, vt eayerxUde.
C e t e r i cttm a a t i q u i o r i b u s e d i t i o u i b u s A i u . c t tr., t» Ecclc-
siceveritaf. * „, ...
(«) l o q u i t u r d c c o n c i l i o eriscoponim Arricae et NumidiaB
aub A g r i p i ino, cujus m e m i a i l sa?pe Cyprianus in F.pisiob'5
ad n u i n t u n i , a I juttaiaittnn, ad J a i i u a ; i u m . v k J c sujira lili.
a d c Baptlsjuo c o a i r a D o n a i i s U s , n . 17.
«07 DE UNlCO BAPTISMO CONTRA PETILIANUM, S. AUCUSTINI (0S
suo lenebant bonum. Ego auiem u i quod de hac rc unitate Cltristi quae toto orbe diffundilur, separarunu
Nisi forte a criminibns crimina mirabili artc discer-
tcolio brcviter dicam : rcbaptizare haerclicos, quod
nuut, non de Scripturis, sed dc cordibtts suis distin-
iili fecisse dicuutur, lunc fuii iiumani erroris; r c -
ctionum reguias proferenles, atquc dicenlcs, in uoi-
baptizare aulcm catholicos, quod adhuc isli faciunt,
scinper cst diabolicae prxsumptionis . ! tate communionis Sacramentorura alia crimina alie-
na sine contaminatione tolerari, traditionis autem
CAPUT XIV. — 2 3 . Sed voio mihi solvat iste qna>
stiouem : quaiidoquidem cum Romanae Ecclesiae per crimine omnes, qui cum tairbus Sacramenta com-
ordinem commcmorarct episcopos, inlcr eos comme- municaverint, detineri. Scd hinc diulius disputare
inoravit et Slephanum quos cpiscopatum illibatum supcrfluum est, prxscrtim quia et hoc rarissime au-
gessisse confessus esl. Cum ergo Stephanus non so-dcnt dicere, ipsi quoqtte verecundautes et senticntes
vana se loqui; et cum ea dicunt, uullo divino tesU-
lum non rebaptizarct hacrelicos, verum etiam hoc fa-
monio fulcire nitunttir. Magis enim solent in ore ha-
cienles, vel ul iieret decernenles, excommunicaiidos
bere, quando peccatis aliorum alios criminantur, ad
cssc ccnseict, sicut aliorum episcoporttm ct ipsius Cy-
rxcusandum ncfas s e p a r a l i o n i 3 s u a 3 , Videbas furem,
priani titterac ostendunt; tamen eum co Cyprianus in
unilalis pace permansit. Quid hic dicturi sunt? Excu- et concurrebas cum eo (Psal. XLIX, 18); et, Ne commu-
tianl ingcuia sua quantum possunl, et uirum valcant nicaveris pcccatis atienis (I Tim. v, 22); c t , Hecedite,
rcsponderc considerent. Eccc duo erant uno tempore, exite inde 9 el immundutn ne letigeritis (Isai. L n , 11);
ul dc aliis laceam, qui divcrsa senliebant; duo craut et, Qui tetigeril potlutum, potlutus est (Leeit. x x u ,
ciiiineiitissiinarum Ecclesiarutn, Romanac scilicei et 4-6); et, Modicum fermentum totam massam corrum-
Cartltagiiiensis cpiscopi, Slephanus el Cyprianus, am- pit (I Cor. v , 6 ) : ct alia hujusmodi, qttibus non
Lo in unitale catholica constiiuli: quorum Stephanus tradilionis crimen ab aliis criminrbos ahqtia. pro-
Bnptismum Christi in nullo ilcrandum esse censebat, prietalc discernitur, sed omnis peccatt coitsociatio
et hoc facicnlibus graviler succensebal; Cyprianus au- probibetur. Qtinc tamen divina tcstimonia, vcl pra>
tem in hacresi vcl scliismate baptizatos.tanquam non cepta , si eo modo quo isti, intclligcret Cyprianus,
habentes Baplismum Cbristi, baptiznndos in Ecclcsia profcclo sc ab Steptiano separaret, ncc cutn iilo in
calliolica existimabat. Mulli cum illo, quidam cum isto catholicac unitatis communione pcrsislerel. Illequippe
etiam senliebant, ulrique cum eis in tinitale consisteu- sccundum senlentiam quam deBapthmoisii tetiendant
tcs *. Si ergo verum est quod isti dicuni, et tinde cau- putnnt, hiereticos et schismalicos sicut opinantur,
sam suac separatiouis asserere, vel excusare couantur, BnpUsmum nou babcnlcs, admittcndo in Ecclesiam,
lu una communione Sacramentorura raali maculant communicnbnl pcccatisalienis ; quia videlicel peccata
bonos, ct idco corporati disjunclione a malorum con- eorum qui Baptismo vcro abluti non crant, in eis
tagioue rccedendum est, ne oranes pariter pcrcant: uiique permancbant. Dcbuit ergo Cyprianus ab bu-
jam tunc Slcphniii et Cypriaui teraporibtis periisse E c - jtis cominunione discedere, nc cum fure coticurrc-
1

clcsiam conlilcudum est, nec aliquain posleris dereli-
ctam •, ubi Donatus ipse spirilualiler nasccretur. Quod
si dicere nefarium judicant, quia revera ncfarium esl;
sicut mansit Ecclcsia ex illis temporibus usquc ad tem-
pora Cacciliaui et Majorini sivc Donati, nec cam macu-
lando perderc potucrunl quicumque in eam secundutn
ipsos sine Baptismo admissi sunt, pleni omnibus pec-
calis et criminibus snis, neo ulia facta est a Cypriano,
el eis qui pariter de Baptismo sapiebant, ab illorum
communionc divisio; quoniam non se arbitrabantur
in nnitate ct communione sacramcntorum Cbrisli,
alienis malis posse inaculari : sic potuit c l deinceps
Kcdesia permanerc, quain loto, sicttt de iila praedi-
ctum cst, terrarum orbe cresccntem nnllo modo po-
terant quorumlibct tradilortim ac facinorosomm aliena
crituiua raaculare; sicut iit tina area usque ad lerapus
ventilationis maculari paleis frurocnla non possunl,
sicut intra una rclia usquc ad teraptis littoris mali
pisces bonos siinul natando non pcrdunt.
24. Nulla igitur ralio fuit, sed maximus furor, quo
isti vclut nialorum communioncm caventes, sc ab
1
vaticanus M s . , diabolkoj deceptidm ei prcesumplio-
nis.
* Am. et omnes Uss., sistentes.
9
sic Ploriacensis vctus c o d e x . Cscteri fere Mss. omittunt
verha, confitendum est, nec aliquam. Rdili vero ioctun tta
redtntefirai^ant, constat pcrusse Ecctcsiap, ncc postcris </«*-
relktum.
ret, ne pcccatis communicaret alieuis, ne coutagione
inquinarcliir immundi, ne jvollutus fierel tangrmlo
pollutum , ne fcrraento corrumperctur aliortun. lloc
crgo quoniam non feeit, sed cum eis unitate pcr-
mansit, lota ipsius unitatis tunc mnssa corrupta est,
ncc perseveravit Ecclesia, qusc postea sanctos isto-
rum Majorinum pareret ac Donatum. IIoc quia dicera
nullo modo audent; reslat ut fateantur boims cuin
malis in Sacramcntorum cbristianorum communionc
sine ulla sua labe mansisse, et usqnc ad tempus Cae-
ciliani perseverasse Ecclesiam Cbrisli, non sine ullis
hominibtts malis, tanquant iu horrcojam reconditam,
sed adhuc commixta palea tanquam in arca consiitu-
tam. Sic ergo et deinceps potuit permanere, sicut
et permancl, donec ulUmo jttdicii dtc ventilata mun-
dctur.
CAPUT X V . — 25. Quid igitqr sibi vull tantus fu-
ror separationis istorum ah unttate corporis Cbrisii,
quac, sicut propltctatum legitur, implerique jam ccr-
nitur, toto orbe terrartim alque in omnibus genUbus
dilaiatur? Ilic ccrte, sicut seriptum est, Fitius matus
ipse se justum dicit; exilum autem suum non abtuit
(Piov. xxtv, sec. L X X ) ; boc cst, non cxcusat, non
diluit, non defendit quod furore schismatico in ha>
« E d i i i , /uu»umWi. AtMss.,ftit/t($; sciUcat stovban»
«09 LIBER UNUS 610
reticam pe>tcm de domo Dei cxire non l i m u i t : quia CAPUT XVI. — 27. Vidcs itaqtie in hocscrmone,
i i vcre justus essel, sicut aposlotus Paulits cutn Ira- cui m e respondere voluisti, quam muha dtxerii ille
tribus falsis , de quibus in suis Epistolis ingemit, el pro nobis. Quid ergo jam opus cst u t cpiscoporuin
sktit Cypriaints cum eis, qnos sine Baplismo suis Romanae Ecclcsiac, qtios incredibilibus caluraniis i n -
pcccatis praeteritis plenos xstimabal, et adrailti ad scctalusest, objccta abeo crimina diluamus? Mar-
EeclcshitnabStepbauoscicbat; ilain Ecclesia Cbristi, cellinus, et prcsbyleri ejus Mclchiades, Marcelltts, et
enm eis quos injustos vel noverat, vel putabat sine Silvester, tradiiionis codictim diviuortim, c t tliurifica-
tdla sui commacuialioiie persistcret, ncc bonos pro- tionis a b e o crimine arguunlur : scd numqitid ideo
pter malos dcsereret, sed maios propter bonos potitis cliam convmcunlur, aut convicti aliqna documento-
toieraret, lanquam granum cum palea pondere clia* rum firmitate monstmntur? lpse sceleratos et sacri-
ritatis trituram ferens, non lanquam levissimus pul- lcgos fuisse dicit; ego innoceutes fuisse respondeo.
vis ante ventilatiouem flalibus cedens. Eo qtiippe Quid lahorem probarc defcnsionem meam , cum ilie
modo cliam cotn iniquis, quos necesse est usque ad nec lcnuiter probare conattissit accusationcm sifam?
iittus rclia ista conlineant, in unilate calltolica per- Si esl ulla humanitas itt rebus liumanis, puto nos j u -
ieverans non tamen cum fure concurrerel, nec pec- stius posse reprehendi, s i ignotos homiues, quos cri-
catis communicaret alienis, nec cttjusquam immun- minaniur inimici, nec eorum crimcn ulla leslilica-
diliac conireclaiione macnlaretur, nec poilueretur
1
tione demonstrant, nocentes potius quam innocentes
tangcndo pollutum, nec cujusquam fermenio corrum- ercdideYimus. Quia s i fortc s e aliler veritas habet,
perctur. Uxc enira fiiintconsensionepeccaiorum, qua ipsi certe bumnnitnti debilum rcdditur, cum hotno
per feminam scrpens bominem primum etiam in pa- de hotniue nibil mali temere stispicalur, n c c citiquam
radisi fclicitate decepit; non conimunione Sacraincn- criiitinntili facite credit, quando sine tcslc ac sine ullo
torum , in qua condiscipulos Judas mundos immun- documento crimen objiciens, maledicus potius con-
dus contaminare non potuil. A malis" autem, cum vicinlor , quam vcridicus ncctisator cxstilcrit.
quibus SacramenU Dei commuuicant, etiam ntinc in
28. Huc acccdit, quia Mclcbiade tnnc episcopo
arca, nondum in horreo, jam tamcn boni discedunt,
Romanac Ecclesiac prxsidente, e x prxcepto Constnn-
ct separantur morum dissimilitudine, nou corporuin
tini imperaioris, ad quem lolam illam causatn accu-
segregatione; aliter vivendo, non ad alia conven-
salores episcopi Carlhnginciisis Ecclesinc Cacciliani
tk-ula veiticndo : sic nec cnm malis unum flunt, nec
per Anulinum proconsulem dettilerunt, idem Cacilia-
ab Ecclcske unitate discedunt.
nus innocens pronuutiatus csl. Dc quo judicio cura
20. Quid crgo nobis nescio qtiorum traditoruM majores istorura importunissitna pervicacia memorato
crimcn exaggerant, quos tamen nec ipsos unquam Impcratori querercntur, quod n o n pleue nec recte
conviucerc potuerunt? Sed si coscontra istorum ca- fucril examinatum atquc depromptura, nihil d c Mei-
lumnias defendamus, quorumdam hominum causam chiadis traditionevcl tburificalioncdixerunt. Adcujus
videbimur agere, non Ecclcsiae. Prorsus quicumque audientiam n c c venire ufique dcbuerunt, hoc potius
ct ubicumque tradilores fuerunt, et non tantum t r a - ante suggcrcnles Imperatori, aut u t suggcreretur i n -
dilorum peccattim, sed ipsorum ctiam qui tradere stantes, quod apud traditorem codicum divinorum c t
compellebanl, et omnium omnino facinorosorum, idolorum sacrificiis inquinatuni causam suam agcre
flagitiosoruin, sacriiegorum, adiniltebal Slephanus n o n debercnt. Cum hoc ergo nec anlc suggcsserint,
iti Ecclesiam secundum istos : quia si Baptismum non nec postcaquam contra eos pro Cscciliano judicatum
habebant, omnia peccata quaecumque gravia et hor- est, sattem victi ct irati objicicndum putarint, quid
rcnda commiscrant, in eis erant, el reos illos sine nunc inanes tam sero conneclunt calumnias, quasi e t
ulla rcmissione relinebant. Tales admiltebal Slepha- innoccntia Caeciliani, Mclchiadis judicis decoloralione
nus, cum talibuseral in unitate caiholica Cyprianus; fuscetur, et ipsa Romana Ecclesia, ubi nccdamnare
nec tamen periit, scd perseveravil Ecclesia. Non igi- qucmquam suo qualicumque judicio potucrunt, nec
tur quemquam iu ejus unitalc macutant aliena pec- aliquem suorum velut i n locum subrogare damnati,
cata. Fruslra /ilius malus a farailia palris exire pro- contra quam paucissimis Afiis partis su;c primo i i i -
peravil, frustra se justum dicit; exitum autem suum tcrventores (a) advcntilios furtim longeque mittebanl,
non abtuil. An forte dicturi sunt, eos quos Stepltanus quos istum nominatim commcmorare n o n puduit,
admitlebat, ipsius unitalis participatione mundalos, donec deceptx plebeculac quasi proprios episcopos
quouiam charitas coopcril muUitttdinem peccalorum ordinarent? Ncmpe cpiscopum Ablungensem Fcli- 1

(I Pctr. i v , 8) 1 Utinam d i c a n l : boc enim et nos di- cem post Cacciliani purgationem apud Imperatorein
cimus, quando eos ad unitatcm vel nrgemus ut r e - accusaverunt, qood ipse essel manifeslissimos iradi-
deant, vel monemus. Hocauiem pacto jam etiam tor, et ideo Carcilianus cpiscoptts e s s e uon possct,
nulla intcr nos Baptismi quacstio remanebit. Si enim quod ab illo traditore fuerit ordmatus. Tunc Censtaii*
apud hacrelicos baptizati, ctim ad Ecclesiatn veniunt, tinus n c c huic eorum acccusalioni negavit locum,
unitatis ipsius charitate mundanlur, profeclo sine
causa rehaptizantur. > A m . Er. et quidam Hss., Abtugnenstum.
(a) i n t e r v e n t o r e s s i v e i n t e r c e s s o r e s d i c c b a n t u r , qtd E c -
c l e s i a m adiuiaistrabant s e d e v a c a n t e . Confer A u g u s t i u i \ p i -
1
Ronnulli codices babent, cujusquam itmnundi. s i o l a m 44, n. 8, et c o n c i l i u m Cartbaginense 5, can. tt
 m DE UNICO B.vPTISMO CONTRA PET L1ANUM» S . AUCUSTINI Lli>ER INUS.
ijiamvis eos in C;rciliani fictis criminibus caluntnio-
£os fuisscl cxperlus; el ideo pncccpit ut causa Feli-
cis discuteretur (a). In Afi ica discussa esl a proeon-
sulc jEliano. Felix quoque innoccns dcclaralus csl.
Exstaut gesla proconsularia \b) : qui volucrit, sumat
c l legal. lloc autcm non solttm ad innocentia? Ca*ci-
liani demonslranikc cumulum pertinct, ipsiusquc F c -
licis evidcnUsshnam purgalioncm, alque illorum ca-
lumnias dcclarandas, qui ettm fontcin omnium malo-
rum in concilio suo dixcranl; verum eliam ad cogi-
taudani Mdchiadis ab corum criminalioniKus puris-
siinam vilam. Nisi forlc quisquam lam slt insipiens,
nlcrcdateos, luiin Felici uou pcpcrcerint, a qiio
Caiciliamis fucrat ordinatus, Mcicbiadi parcerc po-
luisse, a quo fuerat absoluttts, si illius episcopi viiam,
quamvis nullum vulnus comcuiUiac pcremisset, sal-
lem qttaliscumquc fama culpassct. An vcro qaod de
foro Abtungcnsium fictum luerat, ab islis aceusare-
1 cnim audimus sanctam Scripturam, quam vei c u i -
l u r ; et qucd in Capitolio Rofitauorum factura iuerat,
taccretur ?
29. Dc Mcnsurjo autem quid respondcam, cum cjus
temporc usquc ad obiltts dicm plcbs tinilatis nulia
conscissa cst; ip>ajquc littcrac Sccundi Tigisitani,
quibus reprehensus. asscritar, cos ad * c inviccni pa-
ciflce scripiisse conlirmaut, atquc in coilegii socie-
tale mansissc ? Jam vcro quod etiant dc Cirlcnsi Ec-
clesia diccrc v o i u i l , ct episcopos ibi catboiicos male-
diclis ihsectatus cst quibus voluit; quid aliudegit,
nisi ut viiuperando sancios eliam nostrorum tempo-
rttm viros, nobisqnc optime cognilos, satis ostende-
rct quid etiam dc ignolis, quibus simiiilcr iualcdicit,
sentirc deleuiius? Proiode, si Profuturus antc pau-
cissimos anuos dcfunclus, et Fortunatus qui in cor
porc adbuc est, atquc ilii successit episcopo, quo-
motlo Manichaci f u c r u U , sic fuerunt c l iili iradilores,
quos hmge a nostris tcinporibus ignoiissimos accusarc
uon cessant, ciiam illorum nobis pura ab istorum
probris \ i t a notissima cst.
4
50. Nou saue parva cst paruraquc gioriosa conso-
kitio cujuscumque noslrum, si ab inimicis Ecclcsiae
ctim ipsa Ecclesia criuunamur ; cjus lamen defcnsio
nonincorum botninum defensione consistit, quos
isli uomtnalbn falsis crirahiaUouihus appoumi. Pror-
sus qnalescumqne fuerint MarcelUnus, Marcelius,
Silvosler, Mclcliiadcs, Meusurius, Caccilianus, atque
alii quibus objiciuut pro sua disscusioue quod voiunt,
nihil pKrJudicat Ecclesiae caiholicac loto (crrarum
orbe duTusa? : nuUo modo corum innocenUa corona-
niur, nullo modocorum iniquitate daranamur. Si boui
fuerttin, inarcae calbolicac tritura tanquam graua
muudati suni : si mali fueruut, i n areac calholicac
tritura tanquam stipulac comminuU s u n l . Inira istani
areara boui et raali essc possunt; exlra eam boni essc
non possutit. Quisquis ab bac ufiitate venlo snperbiac
tanquain sota palea sepnralur, arcx donuiucx proptcr
1
FdiU, factum. Aptius bic Floriaoensis codex, pctum.
* sic Mss. At Lov., obscura ab istorum opprobnis elc.
}
(a) vide UetracL ftb. 2, cap. 54.
\v) \ ide iufra ia Appendice.
6l2
commiiiam paieara quid cnlumuialur ?
CAPUT X V I I . — 3 1 . Nos quoque dicmms, riec
tantum diciratis, verum eliam litlerarum mouimcjtiU
ecclcsiaslicis ct publicis comprobainus, Sccuoditu
Tigisitanum, cujus congregato coticilio Cxcilianum
dicuut esse damuaium, confcssis traditoribus, ne
scliisma fieret, pacem dedisse, cuta et eidem ipsi a
Purpurio Limatcnsi crimen tradiUouis fuissei olijc-
1
ctum. Dicimus Victorem Rusiccadiensom , Douatuin
Calamensem, Donatum Masculitanum, Marinum ab
Aquis-Tihilitanis, Silvanum Cirtcnscm fuisse tradito-
res, eosdeniqtie quasi traditorum scverissimos datn-
nniores. Hoc probarous e l ecclcsiasticis, et munici»
palibus, ct judiciaiibus gestis. Sed nec idco trathto*
res sttnt omncs in parla Donati, quia in ca isii
fueruol; nec ideo est inuocens pars Douati, si isti
innocentcs a tradiliouis iaiquitale monslreatur. MeJias
quam calumiiiamur de peceaiis alicnis, vei cujusqunm
simileai calamniam formidaoius. Ankua cidm gum
peccat, ipsa morieiur (Ezech. x v m , 4) : e l , Lnus-
quisque proprium ouus portabit (Gulal. v i , 6 ) : e l , Qui
numducat el bibit indigne, non alicri, sed sibi judkium
manducat el bibit (l Cor. xi, 29). E i siouniur ulraque
crescerc usque ad mcsscni, M , ctuu anic tcmpus
(xdliguntur zizania, cradketur simui «t uiticutu
(Malth. x m , 2 9 , 50) : et coramixii optiuds pscuis
hredi ngnique pascuntur, douoc a pastore, qui crr.;ro
non potest, segrcgcniur (14. x x v , 52 , 53) : c i cx
omni genere piscium reUa complcutur * uuilats, u V
necad judicium iittoris perducautur (Id. xui, 47,48).
Nisi quod isti sua perversa falsaque senteuUa silii pras-
judicaiu, qai propier alicna peccata justc sc dicuui
ab orbis cbrisUani coramuaione scparalos : pcr b >ac
ciMra absurdam iasanamquc opinioucm ipsi faciuui,
ttt cis quortiradam suorum poccala omnibus iiupuieit-
tur. Quod si justum arbilranUir, rei sunL oouics cujus-
libei apud sc in uno boraiuc invcnU mauifcstissimi
criminis : si autem hoc, sicul iujusiuw est, iujustuiu
csse cogooscuiit, rei suiit oranea iuiquissima: scpara-
Uonis.
CAPUT XVIII. — 5^. Jara vcro qnoniam iu Itoc
scrmonc dc unico magis Baptisrao tpiacstio cst, ut
unde ccepla esi noslra disptttaUocoiicludatur,siculiii
ipsa unitatc doraiuicac :*rcx,~ nec propicr bonos lau-
dandi sunl inaii,nec propicr raalosdesercndi sutit boui:
sic ' i n uno horaine nec propler illud quod hi eo uitc-
grtira est, cjus est accipicnda perversiias; uec proptcr
illud quod in eo perversura esi, negari debctcjus iulc-
gritas: quia et io Judacorura iuiquitale dcUnctur vcri-
tas rcsurrccUonis moriuorum; et iu CenUIiura initjui-
tate detineiur veritas unius Dei, qui condidit mundum:
c l in eorum iniquitatc, qui cum Christo quia non col-
ligunl, spargunt, dcUnelur verilas qua in cjus no- %
* l o Mss., imiatensi.
* Floriacensis codex, contrammt.
* tuliti, ui. E m e n d a u t u r a d c o d i c e m F l o r i a e e a s e m .
* Lditi, oi<to. Meiius Mss., qua.
615 S. AUCUSTINl EPISCOPI BREVICULUS COLLATlONiS C U M DONATISTIS. 61 f
mine pellunl spiritum immundum; e l in lemplorum venia cstverilas, qua confessisuit Christum. Sic
sacrilegorura iniquiiate invenla est vcriias, qua cole- et in hxrelicorum iniquilate inventa vcritas non
banl ignolum Deum; et in dxmonum iniquitate i n - neganda est, qua delinetur Baptismi sacrameiitum.

Non exslat libcr de Maximianistis contra Donntistas, qui posl opus de Unico Baptismo collocatur in Rclracta-
tiotium libro 2, cap. 5 5 .

DE SUBSEQUENTE OPERE.
u b . H aCTaACTATIONUlt CAPUT X X X I X .

Posteaquftm facta est cum Donatistts nostra CoIIalio (a), breviter commemoravi qu.c gesta sint, litlcrisque
ccmprcliendi, secundum tres dies qtiibus cum eis contulimus : idque opus utiie existimavi, quo quisque
coramomtus, vel scitl sine labore qnid actnm s i t , vel consullis numeris, quos rebus singuiis annotavi,
legat ia eisdem gestis ad locura qnodctimque voraerit; quoniamfatigant illa niraia proiixitate lectorcm. Ilujns
auiem operis tituhis est, Breviculus Collationte. tloc opus sic i n c i p i l : Cum catholici episcopi et partis Donatt.
(u) Facta est Collatio m e n s e j u n i o a n n i 4 ! i . C o l l a l i o o i s e r g o hiece B r e v i c u l u s sub ejusdem a n n i 411 fi.iem s c r i p t u s e s t .
De e o d e m Brevteulo in Epist. 439, a d M a r c e i l i n u m , n. 3 : «sicut m i b i fuit B r e v i a t i o g e s t o r u m Collationis noslrae satis
« operosa, cum v i d e r e m o e m i r . e m s e velle taolo a g g e r i l i l t e r a r u m l e g e o d o c o m m i i t e r e : sicut m i b i i u i t e l i a m Ej i s t o l a
« ad i p s o s l a i c o s D o n a t i s t a s d e hac e a d e m c o l l a l i o n e n o s i r a , q u a m modo a l i q u o l l i i c u b r a l i o u i b u s l e r m i n a v i . » R u r s u n i i n
E p t o o t a 185, a d B o n i f a c i u m , n. 6 : «(^iemadmodum a u t e m , » i n q u i t , «in ipsa Collatiooe m o d i s o m u i h u s v i c t i s i n t , q u o -
« aiaui vaide p r o i i x a sunt g e s t a e t tibi a l i i s r e b u s Roraaoae paci n e c e s s a r i i s o c c u p a l o ,raullume s t u l l e g a n l u r , B r e v i a -
%

« riuni e o r u m Ubi l e g i forsitau p o t e r i l , qtiod c r e d o h a b e r e f r a i r e m et c o e p i s c o p u i n m e u m o p t a l u m ; a u t si n o o habet, p o -

« test facillime a c d p e r e de E c c l e s i a sHitensi.»

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

BREVICULUS
COLLATIONIS C U M DONATISTIS

tEctkttc prtmt ^rm.

P E A P A T I O . — Cum Catholici episcopi et parlis tos episcopos Ileri, ut «uperstitionem manifcsta n -
Donati, jussu Imperatoris ( « ) , dispulando inter s c tio confutaret.
gestis apud tribunum et nolariumMarceUinttm cogni- CAPUT II. — Secundo loco recitalum cst cdictunt
torem habilis contulissent, mullura prolixa corum- ipsius Cognitoris (a),quod per provinciam mi>it,
d e m gcstorum est facta conscriplio, quamvis posset ut convcnirenlur utriusmic partis cpiscopi, el intra
totum multo brcvius agi. Sed qui causam bonam non diem calendarura juniarutn confercndi cattsa congre-
se habere sciebant, i d egertmt primura quantum po- garentur Carthagine. In eo edicto basilicas sine jus-
luerunl, ut ne ipsa Collatio fieret, et ul prorsns causa sione Imperatoris reddidit Donatistis , qtti se pollirc-
ipsa non agerctur. Sed quia hoc obtincre minimepo- renlur csse vcnturos, ul eo modo eos ad conferendtim
tuerunt, i d efleccrunt multiplicitate gestorum , tit etiam bencficiis invitaret. In eodcm etiam edicto ob-
q u o d adum cst, non facile legeretur. Unde vistim e s l tulit eis, ut alium qucm vellent cum illo jodiccm
isto breviario cuncta complccli, ut ad signa numero- consliluerenl; juravitquo se hoc judicaturum , quod
r u m , qnse c l in isto breviculo, et in ipsis gcslis an- vcrilas suasisset : ct cartera quoe ad exhorlaiioncni
nolatitur, sine difficullate quisque inveniat quod vo- congrcgationis illorum codcm contincntur cilicto.
iuerit. CAPUT III. — Tcrlio loco recilatum csi altcrum
CAPUT PRfMUM. — Ingressis ilaquc utrisqtie Cogniloris edictuni (b), quod proposuit jam pr.rset>-
partibus, primo loco recitatum est rescriprum im- tibus apud Carthaginera ulriusque partis cpisco])is. q n
peratoris (b) quo jussit Collationem intcr m6mora-
9 locus ct qui modus Collationis futurus esset, snpta
ADH051TI0 P P . BE!IEDlCTI?rOaun.
Rrevtculus Cottationis cum Donalistis recognitus est dcnuo ad vetcrcs ediUoncs, desUluentibos nos bic codicibus
mauuscriptts.
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio Retractatioaum, f. 1, memoratas. M.
C) scriptus snb fiaem aani411. (a) infra in Appendice.
la) Honorii. (b) tbid.
(b) Exbibctur infra iu Appendicc.
615 S. AUCUSTINl EPISCOPI
dtcto dij itiJem commemorato el con^tituto : ct ad-
monuil ut ei pars utraque rescribcret, utrum place-
rcni qiue comprehcndil edicto.
CAPUT IV. — Quarlo loco, cum parlis Donaii
rpiscopi cxigcrcnl proponi sibi ab adversariis qua
tausa fuisscnt congrcgati; Cognilor dislulil, ttt ct
ordhie prius omnta recilarcntnr, quas anle diem Col-
lalionis acla fuerant. E l rccilala est notaria Donali-
starum (a), in qua dixerunt, non sibi placerc quod in
cdicto suo posuit, ut hi soli ex episcopis convcnirent
ad Collationis locum, quos ad ipsam cansam |»er-
agcudam cxtcri dclegisscni, qui oiimes triginla sex
cotnplebantur, dcccm ct octo hinc, c l decem ct octo
inde; id cst, scpicm qui intcr sc dispulnrent, c l alii
sepicm qui concilio, si opus essel, adhiberetilur, et
alii qualcrni qui gestis cu^todicndis ct conscribcndis
pnecsscnt : scd petivcruiil sc omncs potius, qui ve-
nerant, adcsse dcberc; ul eoruin numerus apparerct»
dicentcs quod cos adversarii paucos csse ntontili sint.
Ibi dixcrunl ita S3 onmcs vcnisse usque ad gravissi*
iiios scnes, ttt hi soli decssent, quos adversa valctudo
corporis impcdissct: ct cxtcra quac ipsa notaria con-
tincnlur.
CAPUT V . — Quhito loco rccttatx sunt litlcra
Catholicorum, quas rcscripserunt Coguitori (6), sicut
cdicto commonucrat, insinuanlcs consentire se ad
omnia quoe ilio ediclo fucraiit ordinata. In cisdem
littcris etiam sc obslrinxcruut, ctpolliciti sunt, quod
bi in partc Donati vcritas cis demonstrarclur Eccle-
si;e, tion se illic cpiscopalcin honorem quscsituros,
scd consilium eorum secuiuros pro salule christiana:
si autcni in sua commuaione potius veritas ostende-
rctur Ecclcsix», hotiores cpiscopalcs eis non se nega-
turos : c l hoc a se flcri bouo pacis, ut intelligcrent
hi quibus hoc prastarctttr, quod i n cis Calholici non
christiauain consccrattoncin, sed humanuro detcsta-
reniur crrorcm. Quod si plebcs duos in una Ecclesia
episcopos fcrrc non posscnl, utrisquc dc medio recc-
d^ntibus, singuli constituercnlur cpiscopi, ab eis epi-
scopis ordinaudi, qui in suis plcbibus singuli invcni-
rentur. l n cisdem iilteris commemorata est ctlara
causa Maximianistarum, ex q u i b u s a se damnalis pro-
pter paccm partis Donali quosdam i n honoribtts in-
tcgris susccperunt, ct ab cis datum i n sacrilcgo scbi-
suiate Baptismum non resciderunl : et cxlera quac i n
iticmoralis liltcris conlincntur.
CAPUT VI. —- Scxto loco rccilatum esl etiam e d i -
cium ipsius Cogniloris (c), quod proposuerat cum
supradicu nolaria Donalislarum, et supradictis litle-
ris Catholicorum iitsinuans populo quac Uli pars ulra-
que rcscripscrit.
CAPUT VII. — Septiino loco recitaUc sunt littera
Catbolicorum ad Cognitorem datx (d), quibus Dona-
listanim notariai responderunt, conccdenlcs eis qtiod
pctierant, u l univcrsi qui vcnerant prxsentes esseut
(a) iDlerdum scribtlur, t notoria.» Exhibetur haec Dona-
Uaumra E|>istola In bujus lomi Ap|>endice.
(b) Ej istola 128 inter Augusliniaaas.
(c) In Appcndict»..
(d) Epbiota 129 intcr Augustraianas.
616
iu eo 1 co ubi erat futura Collatio : cum tamcn illic
ex Catholicis episcopis illi soli adessenl, quosedicto
suo Cognilor dclinicral; ut si aliquis tumullus existe-
ret, qttod Calholici valde metucbant, non iUis impu-
taretur qui pancissimi adessent, sed eis polius qui
muititudiiiem suim prxsentem essc voluissent. In
eisdem litteris etiam tola ipsa causa comprehensa cst,
ut oslenderetur Ecclesia catbolica non cssc pars Do-
nali, scd ilta poliusqux pcr totum mundum fructifi-
caret et crescerel, incipiens ab Jerusalem secundum
sacram Scripturam (Luc. xxiv, 47) : ct quia nihil ei
prxjudicarenl quicuuique in ea mali fuissent, divino
in fiue judicio scparandi : ct quia ncc in ipsura Caeci-
lianum majores corum aliquid probarc potuerunt, qui
judiciis ecdesiasUcis (a), et maxime Imperaioris (b)
apud quem ab cis fuerat accusatus, innocens inven-
tus et pronuntiatus cst. E l quia dc jussionibus impe-
ralorum quac pro Catbolica constiluuntur, solcnl fa-
cere iuvidiam; cominenioratum cst etiara dc saucla
Scriptura, reges decrevisse in regno suo gravissimas
poenas cis qui blasphemasscnt Deum (Dan. m, 96 ).
Commeraorala cst eiiara causa Maximianislarum,
quos et judiciis ipsi publieis insectati sunt, ct cx qui-
bus damnatis qttosdam in honoribus inlegris susce-
pcrunt, nec ab cis in schisinale dalum Jtaptisinum
dcstruxerunt; quod eos quibus dilaUonem dedcrunt
Maxiraiano communicantibus, dixerunt illius contagio
non fuisse poilulos : ctcxlcra qux eisdera litteria
conlinentur. l l x c autcm omnia ideo ibi coranierao-
rata sunt, ne forle si secum cogitasscnt Dona-
1
tisue, et vidcrcnt quam malam causam haberet pars
Donati, ad hoc voluissenl, omnes qui venerant,
ingrcdi locum Collalionis, ul pax atque unitas ficret.
CAPUT VIII. — Oclavo loco, cum Cognilor inqui-
sissct utrum sicut a Catholicis videbat, ita etiaro a
partc Donaii clccli jam csscnt qui susceplam causam
peragercnt; respousum cst a parle Donati, quod jam
esscl acla a Catholicis causa, antequam esset con-
fligenlium slatuta persona : propter iilas Catholico-
rum litlcras qujc lolain causam hreviler cotiducbaut.
Dcindc inslarc coeperunl, ut prius agerelur dc tem-
pore, dc inaudato, dc pcrsona, de causa, tunc ad
ncgotii mcrila veniretur. Et cum Cognitor inlerlocu-
tus csset, uihil dc causa esse mutilatum; et rursua
inquisisset ulrtim dc constiiuettdo numero disputan-
lium cdicto ejus paritum fuerit , quia per hos oporie-
rcl agi omnia quac agenda cssent: cceperunt Dona-
listx agerc dc tcmporc, quoniam causa ipsa agi nou
posset, quia dics pnctcrissel. Quarlo dccimo enim
calcndartim jiiniarum die compleli fuerant quatuor
nienscs ex die edicti Cognitoris quod ad provinciam
miserat, sicttt intcrrogatum respondit Odicium. Et
quooiara intra quatuor menses agi causam prxcepc-
ral Imperalor, idco diem jam transisse dicebant, ct
petebant ut tanquam in contnmacefi Catbolicos
tentia proferretur : quasi Catholici abscntca <
1
Antiquior ediUo Am., ne fbrte iptt secmn.
(a) Roraano et Arelateusi.
(b) Cofwiantini.
617 B R K V L X L U S COLLATH NIS CUM DONAilSTIS.
&ul Donalisla? aliquanJo ad agendam causam illis ab-
scnlibus hilravissenl, aut aduionili Calholici vel e.vo-
cati dcfuissent. L l a crgo calumniose el lergivcrsalorie, ina jactabat, aiiquas moratorias prxscriptiones Doua-
qujc ne: iit foro jurc ngcrcnlur, diccbant, nolenles ut
aliqtiid ngcretur. Scd ad boc eis respondil ipsc Co-
gnilor, quod in calcndns juuias pars ulraquo con-
senserit, quamvis ciiamsi qua*libct pars adbuc usqite
non occurrissct, duos aiios meuscs superessc po-
tuisse, qttos Impcrator ndjuuxit irinis cdictis fuisse
scrvandos.
CAPUT IX. — Nono loco, quoniam Cognilor su-
pcrius dixcral, de tcinporc pricscribere ut causa non
ageretur, non episcopalis, scd forcusis polius essc
objectionis, invenit occasioncm pars Donali qua dice-
rel, nihii ergo sccum agi pubiico jurc debcre, scd lan-
lum diviuisScriplttris. Undc, cum quxsisselCoguitor
qttid ulrique parti de li tc rc placercl; rcsponsum
csla Catholicis, utjuberet mandaium catholici con-
cilii rccitari, ubi clectis disputaloribus ogcudi modus
injuncltis cst; ibi possc melius apparere quod non
forcnsibus iergiversationibus, sed raagis divihis lc-
stiiuoniis ageretur. Et aiiquandiu coufliclio producta
cst, cum Calbolici inslarcut recitari mandatum, illi
autem rccusarenl. Scd postca rcraotis oninibus mo-
ratoriis conlentiouibus, rccitari uiatidalum Coguilor
jussit.
C A P U T X . — Dccimo loco mandatum catholiei
coitcilii recilalum csl(a), quoelectis ad disputanduiri
episcopis, catholicac Ecclcsioc cst injuncta defensio
advcrsus criininationcs Donatistarum. lloc mandato
iteiMim, sicul iu supcrioribus lillcris, brcviter Jola
causa comprcbcnsa est, prius ul causa Ecclcsix qux
l o t u , sScul promissa esl, lcrrarura orbc diflundilur, a
catisa Cxcilinni qualiscttmquc illa fuisset, sic dislin-
giierctur, ut ostcndcrctur raalos in Ecclesia, qui vei
igitornntcr vcl pro tinilalc pacis lolerantur a bonis,
non cis nd tunla couseiilicntibus obessc non posse,
s'titililudiuihtis cvnngelicis c l cxcmplo Propbctarum,
ct ipsius Doinini Chrisii ct Aposlolorunt, ct episco-
poritm, ct judicio ipsortim cliam Donalistarum pro-
p l c r Maximianislas: dciudc ipsius Gvciliani causa
iion mala fuissc ccrlis docuinciilis demonstiaretur,
qtiibus ct ipsc ct ordiuator cjus Fclix Aplugineusis,
q u c m iu cont ilio stio criminosius accusavcrunt, pro-
barctur cssc purgaltis. Et cxlcra qua* mandalo co-
d f i n couiinciiliir, sive dc Baplismo, sivc de perse-
cittioiic, qtue solct Calholicis objiccrc pats Donnti.
N a m coraincniornln ibi c>t ileriim, sicul in supcrio-
rilnts liltcris, cnusa Maxiinianislarura, qtia dcmou-
slrarcnltir Djtialisttt suo judicio cuncla diluisse, qua?
oSijiccrc Cntholicis vei de Bnplisrao, vel dc pcrsccu-
l i o n c , vcl de coinmuiiiouis coningionc consucvcntiil.
Atljcctum cst cliam, ul si qtia ctiaiu iiunc episcopis
l.:»iiiolicis moraium iiitcrpnnciidarum gralia voiuis-
j c n t criiniiin objiccrc, propter flnicndatii qu:c prius
tirgeret causnm, ntidicnda cl disctitienda poslca dif-
fcr» cntur. Hoc nutcra, id cst, ul tota causn ct supc-
(a) Exstal in Aj pcndice.
VATIVOL. XLltl.
rioribus lilleris et islo iuandaio coiiiprehendcreutr,
eo consilio a Cuholicis facluni cst, uc forte. sicut fa-
tislas ingerere conarenlur ; et forsitan non pcrraissi
nbipsa CoIIal.onc rcsilirenl; acia licct brcvilcr Ec-
cloiui catholica: causa, in conscriptione gestorutu ic-
gcuda reraaneret, quam tiratiissc iiitclligercutur, ct
idco noluissc conferrc.
CAPUT XI. — Undccimo loco, cura Cogniior i u -
lerlocutus csset, in mandato Calholicorum magis tli-
vina testimoniaquara forensta vincula cssc prolnia,
ctjtississet ctiain subscriplioncs omnium rccitati,
confliclus exortus csl, e l aliqtiandiu productus cst,
cum Donalislac exigcrcnt cortim pr.Tseiitiaui, qui
mandato subscripscraut; objicicntcs quod cis snp-
positis qui episcopi non fuerint, poluisscnt fallere Co-
gnilorem, qito prjcscnlc subscripsisse Icgebautur, c i
quod antiquis calhcdris alios cpiscopos addidcrint nt
nuracrus augcrctur. Catholici autcra, ne sui prxscn-
tarentur, rcsislebant; vcrenlcs tic iili lumultum ali-
qnem prnepararent, pcr quem prorstts abrumpcrcttir
ipsa Collatio, quam (ieri Donatistac nolic omnino vidc-
bantur, maxiiuc quando dc temporc, quasi jam causa
lapsa esset cl audiri non possct, prxscriberc vohic-
runl. Quem luraullura idco pulabantur nondum fecis-
se, quiasi fiercl, videbant. non posse impulari Ca-
tholicis, qui paucissiini adcrant; scd sibi potius, quc-
rum pncscns fuerat multiludo. Scd volunlati corunv
cedcntibus Calholicis, ut omncs qui subscripscraiit
iugrederentur; npparuil postca hoc ideo votuissc
Oonatisias, quia existiraabant non convenisse .Car-
Ihaginera lot Catholicos, quot subscripliones osteii-
debanlur. Iloc nutera proplerea credidisse pulati stmt,
quia Catholici noti ca pompa qtia illi Carlhaghteiii
fticraut iugrcssi, ct ob hoc cospaueos vcnissc suspi-
cabantur.
CAPUT XII. —D.iodecimo loco ingrcssis episco-
pis Catholicis, quoruni prascntia pclebatur, oinnet
singillalitii recitati, ct in tuedium procedentcs, a
Douatislis rccognili stint, vel viciuis suis, vci cuin
quibus in tino loco ernnl: et quiciiraqnc rccitabaniur
Catholici cpiscopi cx his locis, nbi non crat pars Do-
nati, satis ct ipsis Donatislis notum erat sc ibi uon
habcrc coilegas vcl coiuiiiuuioiiciit suam, c l csse iilic
Calbolicos, vel quos noverant, vcl dequibus audicraut
iu suaj vicinilatc regionis. Ita facttim cst ut omuino
nuliitis Caiholki rccilaretur subscriptio, dc ctijtts
pr&scniia dubitaretii. Sauc ctmi vctitum essel ad no-
men Vicloriani Muslilani catholiciepiscopi, ct in mc-
dium procedcus rcspondissct se habcre conttarios
duos, Feikianuin in civitate Mttslilana, ct Donatum iu
loco Turrensi; cxcgeriutt Catliolici, ut actis coiistarct
Fcliciauum in coiiiratinionc cssc Primiam : ipsum
cniiu iiiicr alios cum &laximiauo daranavcraiit, da-
inualorem Priiniani ct ordinalorem ipsius Maxiraiani,
qucm poslca in inlegro bonore rcccpcrant, ncc dc-
siruxeiant Bnplisuiurain cisquos in Maxiraiani schi-
smate bnj lizavcrau, Scd ad iulerrogationcra Calholi-
curum responderC nohierunt, dicen:cs non debere
(Vingt.)
 S. AUGlfeTINi EPiSCOPl
hoc ab cis oxigi. Et cum iterum pressius exigcretur,
di erunt jam inlerna* actionis boc essc : el secundum
ecs intcrlocultis cst Cognilor, tit boc quod coeptum
fucrat agerelur, ct illud siopus csset postea quscrerc- duccnta septuagintn novem, anmimeratis eliam illis
tur. In ipsa autem diceccsi Mustitana apparuit cl ipsos pro quibus abscnfibus alii subscripserant, compula-
episcoptim alium anliqtuc caihedre addidisse, quod
• inani invidia Calholicis ohjecerant: hoc et in attrs lo- scntium nomina csse coustitit ducenta oclbginla scx.
cis cos {ccisse, postea declaratum esl.
-i CAPUT X l i l . — Terlio decimo loco, rccensilis c l
J rccognitis prjesenlibus Calholicis qui subscripserant,
Cogmlor obtulil pcten% ut considentes potius agc- ^rttscntibus jgestis sc roandarc el consenlireprofessi
rcut qnain stantes. Donatislac tatncit recusavcrtiht,
gratias tamen agcntcs qttod lalibus scnibus oblulis-
setconscssum, et in ea recusatione mtilta dicenlcsin
lattdem suam, ct in laiidem ipsius Cogniloris; quoc
h«gal qui volucritin conscriptione gestorum : perliricl
cnim ad rcm, quqmodo quem sic laudaverunt, ul di-
ccrcnl lionoriftcum, justum, reverentem, benignutit,
causam lamen, proptcrcujus aclioneni tam mutti con-
vcncranl, apud eum agi nolcbant.
CAPUT XIV. — Quarlo dccimo loco maiidatum
diain Donatistarum prolalum et recitatum esl ( « ) ,
brevitcr factum, ut hi quos clcgcrant, agereut veltit
adrcrsus traditorcs et persccutorcs suos. Recitata
sanl etiam coruin nomina, cum hoc Catholici fieri pe-
tissent, ut constaret utrum aptid Carthaginem pne-
scnlcs feubscripserant. Scd Donatisiac multo inslan-
tius boc ut flcrfcl Cognitorl extorserunt, ut eorom
quoquc itumcrus apparcret, quod se magna intentlo-
nc vctlc monstrabanl. In ea sanc recilatione invCnli
suitt quidam, pro quibus absenlibus alii subscripsc-
runl. Invcntos cst ctTam unus, qui cum suo nomine
recitato non rcsponderct, dixerurit eum in itinere
csse defunctum. Et cum quacrerent Calliolici, quo-
inodo potucrii apud Carthagincm subscribcre, qui
fucrat in itincrc defunclus ; illi diu fliicluaverunt,
pcrturbati, c l nescicntcs quid rcsponderent. Nam
priino dixcrunt, non dc ipso, sed dealiofuisse siig-
•gcslutn. E t cum Calholici pulasscnl dealio, id csl, de
clericb cos diccre, qui pro mortuo subscribcrc po-
l u i t ; qn&silum est utrum clericus suo nomine, an
illius pro mortuo subscripserii. Scd postea responde-
tunt, ipsum quidem subscripsisse *prasentem, cum
octavo calendas junias mandatum flcrct: sed quo-
niam scgcr subscripscrat, remcantem ad propria in
tiinere defccifse. Quo audilo Catholici petierunt su-
periora comm verba recitari, u l ipsa varietas depre-
hensa clarosccrct. Quodcum tactum fuisset, ct appa-
rerct, qtsastvil Cognilor, utrum saltem sub Dei te-
sitficelione flrmarcnt, euro fbissc Carthagini, quando
pracscntes pracsentibos mandavcrimt ut subscribe-
1
rent. Ubi vchemcntius perturbati rcsponderunt,
Quid, tiet alius pro eodem appotuil? Ilanc corum
folsitatcm dcprcbcnsaro judicio Dci relinquens, jussit
1
&c cduTo Am. At Lov.y pr&sens vrcesentibus mandave*
rit; pcrperam uorrecta anttqua lecltone, quae confirmaiur
ex coltationc Carthaglnensi, tarte p r i m a , cap. 87, s*jq.
(u)£xhibetur infra in A p p c o d i c e .
63fr
r.Tiera nomina recilari. Quibus recitatis, quaesivit
de ntimero rpfscoporum partis utriusque. Respon-
dit Offlc um , nomiiia donatistarum episcoporum esse
td et illo (Icfunclo. Citholicorum aulem omnittm pnc-
Viginti eniih non subscripRerant, qni lafncn suam cx-
bibentesprxscntiam ct in mediutn procedcutcs, ui^!
quos infirmitas corporis illic apud Carlhagincm lcnuil,
sunt. In loco crgo Collationis, hoc csl in thormis Cargi-
lianis, quia ipse postea locUS placuerai, c x h i s C a -
tholicisqai mandato subscripSerant, et qui pricscu-
tes gesUs mandaverant, bi soli dcfncrtint qiii illic
apudCarlhaginem inconimoda valetudine tencbaiitur.
Ex his autem qnortim nomirta DonatisUrum subscri-
ptio contihebat, non soliini ilti decraul qitos apud
Carthaginem srgrotare respouderaiit, scd etiam illi
pro quibusabsenlibus, id est, apud Cartlingincin uon
coiislilulis ahi subscripscrant. Quoiiiaui ilaqtic sc
Donntistx de nuinerosllate jaciabant, cxccpto co quod
Catholicos plur. s vcriisse Carthagiiicm constitil; d i -
ciuin est a Cathohcis, alios cpisc»pos rcultiiii viginti
non vcnLse Carthngiiietn, quoll quid.iin corum scnc-
ctutc, quidam itiflrmilate, quidani divcrsis neccssita-
libns impcdili . Qtiod cuni audisscitt DonalfsLe, r c -
l
sponderunl, cliam suos mtillo plures uon vcnisse
CarlhJtgincm, el mulUiscssc apud sc caiiiedras vidtta-
tas episeopis . cum iu sua uotaria quam Cognilori
dcderant, apci tissinic dixcrinl us<]uc adeo sc oimies
vcnissc Carthaglncm, ut nec gravissimbs sciics ;eias
ct labor polueril dctcrrcre; cosque solos non v c i i s -
sc,quos atfversa valctudo in suis scdibus vcl in i t i -
ncre tcntiisscl. Sanc proptcr cathedras, quas cpisco-
pis vacuas nptid se cssc dixcrtitit, rcsponsuin cst
eliatn a Catholicis, scxngiula cssc, quibus succcsso-
res Cpiscopi nondutn fucranl ordinaii. Ac pcr hoc iu
istisutrhisquepartis subscriptionibus, c i lalsilatcs in
Donatistis constilil fuisse deprehciisas,et corutn uu-
mcrum cpiscoporum minoreln; quandoqUidcm soli
acgroti non vcncranl Carlh.iginem, pro quibhs lahicu
in itinere a^grotaniibus alii subscripseranl, ct om-
nium nomina cUm ipsis ctiam pro quibus alii subscri-
pserant, duccnta septuaginta novem subscriptio con-
tinebat: nequc ullo modo credlbile s i l , multo plures
quam ccnlum v i i n i i , boc cst, tertiam parlcm Omnium
c
eorum tn suis sedibus aegrotasse' potuisse, ctidco non
venisse Carthngincm.
CAPUT X V . — Quihto decimo locd, cgressis
* omnibus qui jam superfluo praiseiiles erant, et rerna-
. nentibus cis quos neccssarios utrique delegeranl, in
percndinura diem Collatio dilata est utroruhiqtie cott-
sensti, quoniara dies pnesens ]am vidcbatttr
crocnsus.
1
rortc, essent hnpediti.
* rorte, wgrotare.
 «21 BRKVICULtJS COLLATIONIS CUM DJ.NATI3T13.
©ollatu) &tunbi i i * t .
CAPUT PttlMUM.—-Pi hno loco, cum ulc inlcnni^so
. ad uicmoralum loc.iin, sicut placucral c l coustiluluni
fuerat, couvcnirclttr, obtulit consessum iicrum Cogui-
lor, «leprccans ut flcret. Et mox Catholici consedc-
riuit : UoualisLc autcm rccusavcrunt. In qua recus.t-
tiouc inicr cactera id qttoqticdixcrunt, quod scriptuin
sibi essct cum lalibus 11011 sedcre ( Psat. xxv, 4).
Ad hoc Caihoiici, nc morx -flerenl, tuuc uon rcspon-
deruut, scd opp<rrtuniore toco in terCH diei Colialionc.
Tunc crgo ctiam ipsc Cognilor siando sc cognilurum
esse respondk.
CAPUT II. — Sccundo loco rccilata cst notaria,
quam piidic dederant, petcnles ut sibi mandaluiii Ca-
(iiolicorum edcretur, quo coiisideralo posscnt in dicui
constittitum instructi adcsse, co quod cxceptores cum
conscrrplione gcslorumoccurrere non valereul:et res-
ponsio Cogmtoris iu eadcm nolaria , qua jussil fleri
!
ijtiod pctcbanl.
C A P U T III. — Terlioloco, cum qua?sisset Cogni-
tor, qttid ctiani de subscriptionibtis rcspondcrenl, id
est utrum eis placeret qued edicto pruposuemt, ut
prosecutioiiibus suis qui>qtre «ubscrlberet; clrespon-
disscntCathehci, jamse hi hoc eonscitsum sunm IK-
lcriscxpressissc: illisetnttUtmi moveri drxeruttt,quod
hoc coasueuido uon baberet. 'Et cinu Coguitor intcr-
mga*sct, utrum-cis safflcerel q u o d dali nierantges-
1
toiunt eotisctibctiderum exutroque parle eustodes ;
dilathmem petere ceepentnt, utsibi cotrseriptn gcsla
edt-rctitur, ettunc rcspoudtjrem r l k c ortusest diutitr-
nus couflictus cum eis, cum eouscnsus eorttm, quo
pfcicucral ut itio die res r gcretur, strpe recitaretur cx
iabtilis.'Et cum sc notus tgnoraredicorent, peteules
ul prhis eis edereutur gesta conscripta; Gognitor
jussit, nt quoilcuruni uolarii exeeperant peikitis co-
1
rorte, adeamdcm noloriam.
1
Forlc, atrum stujicerenl qui.
Collrttto ta tit itixu
CAPUT PRIMUM.— 4. Teriio die Coibiiotiis, id
c»t, sexto idus junias, ingrossis partibns, primo loco,
ulruui cdita cis gcsta fuerint, Cognltor Inquisivit.tRe-
spoudit Oflfkiuin, sc antc drcm quam promisenai edi-
dissc,quod ex utrhiftpieparUsca«tionibasprebaretur.
Et recitatcaunt cauliones, quibuaconslitil Catbolicos
accepissegeslaoctavoulus junias bera diciquiaia, Do-
itatistas autcnt codcm dte, tet tia.
CAPUT U , — 2.Sccuado iococum Caguitor jussis-
H t piiactpale negoiium jatn propojii; dictum est a
Uibolicis, oiim sc agcre vellc prutcipaieiiegotium, ct
hoc case, tit crimiua qu.T sotent Denatista! diccrc in
Ecclcsian loto orbe diffusam, si pesscnt, |irobarent.
Rcsponaum cst a Donatistis, ut priusquscrcfetur qui
cssetit qui agerent, ut ni>r.c flereiit de (discusshme
persouarum. Ue tpia re cnm diu confl pereltir, Cnlho-
llcis recnsantibus, ct ut rcmotis supcrtluarsm mora-
6tl
dicibtts qui siguali cuslodiebanitir, cis recitarctur, uc
conlra stiuui conscnsuin venirent. Cumquc el ipM
s.epc dcgc toriiincdilione causarcuttir, qttod exccplo-
res ii)ii occunisseiii gesla conscribcre;ctiamboc c i *
1
rcspoiisuui cst, qu>d noUria sua idco sc pelissedixe-
nuil cdi sihi Gtiholicoruin maiidatum, ulad prxscu-
trm dicm iustructi occurrcrcnt, quia .cxccjitorcs oc-
currcrccuin gcstorum cditione noti posscjtt. Ubinon
iuvciiientcs quid diccrcnt, voltteruol itcrum praiscri-
ptionem diei rcfricaic, dcquafucrat cissaiissuperque
responsum, et inde jam fucrat primo die transiuuui.
Sed luiic cis Catholtci clbun ad hoc rcspoiiderunt,
qtiod uon soluin in cdiclo Coguitoris calcudaruui j u -
niaruin dics constitulus legerctur, scd eliam ipsi oc-
lavo calcndasjunias suummandalunt cotiscripsisscnl,
cum jam trnnsissel ilics, quo diccbant agi dcbuisse
causam, id est, quarto dcciaio calendas junins. Diclunt
cst ctiam ipsum Printianum ad calcndas junias se
pollicitum occurrcre. Quae omnia ideo a Cailiolicis
dicla sunl, quod audicraul oos cliani in populo.suode
hac rc invidiose locutos : ct tnincn inter h.rc omuia
illi in pcteuda dilationo vehcmcnlisMinc.pcrstiteriiiit.
Qjod cum vidisscr.l Catholici ad I D C oisdiu ncgari *
ul gesla mullis verbis oncraxcnttir, pctieruiil Co-:ii'jo-
retn, ut cis qiiam petcbanl dilationcoi eoncedcrct. t l
conccssa est scx dieriun dilalio, rosjKmdctiiibus .ex-
ccptorilms, quando cditiagcstorum posscl occurrcre;
ci ill's prouiitlcnlibus, cum gcstt cdtia fuerijtj, sc
suis probccuiiouihus subscripttiros.
1
F o r t e , potuisscnt.
1
F r . et \m.,ati*he<:*osdtnmtqwi. A n t l i m i o r e d f t l o Am.,
ad hoc cis diu ncgan : id est, Hlud eis uiu netpri, nihil
a i i u d conferrc vidisseiit ratholici. nisi ut gcsia reudereniur
froiixiora. ^am Imc pertiuet q u r d catbuiieorum n o n u n o
Augusliiuis inparte suctitkia (i.Ualiouis, oap 5 6 , p o t o u s i i t
Oouatistiscoucedaittrdtlaiio, tncnolentcsdtirerre,i inquit,
t prolix4o;ia gesla-feeiatuus.»
rum tcrgivcrsationibusadcaasam vcnirettir voltcmcn-
tcr iiisiaiitibus,conlra Donatislx o^nixissimc contcw-
dcbaut, ut pcrsonx discutercnttir, et flagitahant ut
exprinicrcttlur qui petissenl ab linpcralore islam fieri
Collationcnt. Yolcbant cuim ut constarct Catholicos
csse pclitores, tit cx forcnsi jure posscnt discutere per
sonas pelitorum; cuin jam iu actioue prima rccitatuin
fuissct Catholicorum mandatum, uhi se ostcndebaiii
non i*ctitorcs essc, scd defensorcs advci-sus crimin i
quae illi corutn coiiiinuiiioni objiccre solent : cum ipsi
|irius exegerint, ut Ecciesb: causa non forenslbns for-
midts, scd mngis divinarum Scripturarum testimo-
niis agercitir; cotdesdique ruei mt, lecto Catholicorttm
maudato, Scripltiris saitctiscos Ecctcsix causnm fir-
mare voluisse, seque cx cadem diviu.c lcgis auciori-
tate vicissim acturos csse promiserint. Tunc crgo
qtuhi obBti qmd e\cgerint, ej quid etiam ipsl polit-
-C23
citi fueiinl, c t t i n «VEeclesu* criminatione c t pnrga-
t i o u c Catholici proposttissent agi oportcrc; c o c p e r u i U
p c r s o i a s q u . c r c r c petitorum, n t cas possent e x forensi
jurc discutcrc. Contra ergo Caliiolici re>islebant, c t
p r o p t e r p r . i scindcndas moras, quas cos e l p r a c p a r a r c tbolici, quibus judicatis non parucrint. Et Dotiatislis
audicrant, e l innecterc jain videbanl, pcrscvcrantcr
iuslabant, tit Ecclesia» causa polius agcretur. In con-
fliclu pcrvcntum est, ut Impcratoris p r . T c e p t u m quo
Collationcm j u s s i s s c t ficri iegcrelur, u t co modo pcli-
lorum pcrsona con^laret. Yidebattir cnim ct^ Cogni-
tori, n e quid Donatistis ctiam d e ipso jurc forcnsi,
vcluti justa posccntibus ncgaretur, prius petitorum
constilucndas cssc personas. Prxceplo crgo imperiali
rccitato, Collationem pctissc Calholicos dcclaratum
cst, eamquc csse concessam. Tunc Donalislse etiam
prcccs quibus ab eis illa Collatio pelita est, postularc
c o B p c r u n t . llic cum eis ipsc Cognitor responderct, in
pragmatico rescriplo prcccs inscri non solere : ad id
se convcrlcrunt u t mandatum Calbolicorum, quo
mandavcrant peli ab ImpcratoreCollalionem, eosdem-
quc Icgnlos quos a d boc iinpetrandum miscrant, sibi
cdcrcnt alquc prodcrenl; asscrenlcs disctitere sc de-
bcre qurc mandata sunt, alquc ibi invenire possc man-
data Catbolicorum q u x d c illis Imperatori loctiti sunt.
IIoc cum iuleUigcrcnt Catbolici ad hoc inquiri, u l
invenircntur occasioncs quibus prolixi tcmporis mone
nc dilalioncs ingcrcrcntur, asserebanl omnino quod
pctcrcnt a d causam non perlinere; quandoquidem
Collaiioncm abeispelilam ipse Imperator aperlissime
ostcndcrel, cui Cognitorem dederat, ut superstilionem
manifcsia ratio confutaret. Et vchemcnter urgebantur,
itt rcmotis omnibus morarum interpositionibus, et
tiliarum intcrponcndanmi inquisilionibus, i d potius
ngcrclur quod c a Collationc agi a b Impcratore pra>
^epttim cst, quam c t petitam ab iiio ct conccssam e s s e
constabat.
CAPUT III. — 3. iutcr bxc eliam d e calholico
nomine, apud quos polius cssel, pauca ab utraque
parte inviccm dicia ct objccla sunt, el jussum est
prittcipali causx polius reservari. L l post aliquanta
idcntidcm, cum catliotici nominis facta mentionc di-
cercnt Donaiisuc apud se polius csse Catholicam;
iuterlociiius cst Cognilor, se interim sine cujusqtiam
prxjndicio non p o s s e alitcr appellarc Catbolicos,
qiiam cos appellavit Imperalor, a quo Cognitor datus
csi : illos atitein quanto magis s e essc calbolicos d i -
ccrcni, tanto magis jam causam j p s a m remotis m o -
rarmn interpositionibus agcre debcre, in qua p r o -
barc possent sc poliusesse caibolicos. Ilic Donatista?.
t>ost tantas moras ei t o t inlcrlocuioncs Coguitoris
contra cos prolatas, cxigentis ut causa potitis agc-
retur, atquc tcsiantis d e legatorttm pcrsonis, vcl
mandato quod eis injunctum c*f, nec ad causam
aliquid pertincrc, u c c sibi aliquid ut hinc rcquircrct
fuissc pracccptuni; dixerunl ut si in legatis, vclman-
dnto quod eis datum csl manifestando, noluissent
Calboiiei obicmperarc judicatis, saltem boc rcspou-
dcreiit, utrum loco pctitorutn consistcrcnt: muitum
1
Am. et tr. coyptrani.
S. AUGUSTINI EPISCOPI
mirantibus Calbolicis, cur cos Donaiisl» dixcrunl, in
1
edcndo lcgaiorunt mandalo non parere judicatis;
cum pottiis contia ipsos lain multis inlerloculionibus
Coguitor pronunliavcral. Inlcrrogavcrunt ergoC.v
ad boc non rcspoudenlibtts, interlocutus est Cogni-
tor, ad illud quod de loco petitoris Donalisloe qu c-
sierant, Calbolici respondcrent. Et responderunt se
hoc proponere, ut ciimina qua» solent Donatistnc
communioni corum objtccre vcl probcntur, vcl d i -
luanttir; ut possit Donatistarum separalio vcl dc-
fcndi vel corrigi. Tunc Cognitor cum responsioticin a
Donalistis exigeret, responderunt, Afros qui se ca-
Iholicos dicerent, alienam causam velle defcnderc,
hoc cst, lotius orbis Ecclesiam; de qua sibi uibil
debcre pracjudicari, cum inter Afros Iioc ncgotium
vcnlileiur; c l cxspectari polius Ecclesiam transma-
rinam, ut qui viccrint, ipsi ad eam pertinere videan-
tur, et ipsi babeant catholicum norocn : sed in fiue
prosectttionis sux rtirsus dc persoua pctiloris ut
sibi responderctur, postulaverunl. Hic Catliolici ad
utrumquc breviler rcsponderunt; el quia de pcrso-
nis jam primo et secundo judicio quxstio fuerit ler-
minata; el quia Ecclesia? loto orbe diffusx cui testi-
inonium perhibet Scriptura divina, ipsi, non Doua-
tista», communicant, unde catholici mcrito et sunt et
vocantur. Donalisla* antem responderunt, noncatho-
licum nomen ex universilale gentium, scd ex ple-
nitudine Sacramentorum instittilum : el peiiveruitt
ut probarcnt Calholici sibi communieare omnes gen-
les (a). Quod Catholici cum gratissime accipercnt, et
petcreiitut hoc probare permittercntur; rursus i l l i
de mandalo illo, quod legalis injunclum, edi sibi
pctivcraut, quacstionem refricare cceperunl, ct n
causa Ecclesix, qua? jam in medium disculienda per-
vcnerat, iterum resilirc, modo mandalum stipra
dictum pclcndo, modo dc petitoris pcrsona ut con-
slaret instando, modo ulde his ipsis quxpelicranljii-
dicarct Cognitor, exigendo; dc quibus jam lotics fuerat
inlcrloculus, ct eos illa frttstra pctcre pronuntiaverat.
CAPUT IV. — 4. Sed Cognitor, quanquam vide-
rentur non rcctc pctcre cdi sibi mnndatum qttod le-
gatis injunctum e s l ; quia, id qtiod sufficicbat ad cau-
sain, Collalionem pclilam conccssaroquc, coiistabat;
tton ci lamen vidcbatur, injuste illos pclere u l peii-
toris pcrsona constarct. Catltolici autem vidcntcs,
qttod jam sibi fucrat anlca niintialum (et hoc eoruni
intciilionc salis inlelligebaiit), non ub aliud Donati-
stas |>crsonas qtucrere pctilorum, ni*i ut liccrct eis
pcrsonarum discussionc longissimas lcinporuni et d i -
latiotiuin moras inscrere; quoniam vehenicntcr nole-
banl ul pervoniretur ad causam, in qua se nihil l i a -
berc qttod diccrcnl, sicut res ipsa vei scro posica
patcfecil, plenissime sciebant : hoc ergo videnies
Caiboiici, notuerunt pcrsonam suscipere pelitoruin,
asserenles non sc objicere critnina, scd objccia d e -
fenderc; qiuc ctini dcfcndissent, et falsa cssc dcmou-
(a) Confer AtigtLSlini epist. 05, u. 23.
 m
strnssent,
BKEVICULUS COLLATIOMS CUM DONATISTI5.
consequcnlcr eos appnrcre qui sinl, ct - esl, ideo illos nolle ut gesta praefectoria legerentur,
qnanta iniquitate sc ab uuitate diviscrint. llfc Donn-
tistac asscrebant, quocuinqttc modo etiam de ipsis
criminibus qtrac vcilcnl dilucrc, ullro Catbolici coge-
rent sibi adrersarios rcspondcrc, pctitorum eos ha-
Lcre person*m. Sed Calholic» respondchaut, ad hoc
se pelis?e Collaiioncm, nou ubi objicerent dilucnda,
scd ubi objecla dilucrent: quoniam et mandatum
Donntislamm adversus tradilores et pcrscculores fa-
ctum crat; et vcrba Priraiani, qtiatido prins a Catho-
Itcis de Collationc conventus est, crimen cis cutn
objicere testabautur, tibi dixcrai, Indignum est ut in
mtnm conveniant filii marlgrum et progeniet tradito- corum crimina pro Ecelesia responderent. Itaque pc-
rum (a): et quamvis tunc confcrre noluisset, postea
lamen in judicio pnefectortim se audiri et discuti
\eltc dixerat. Qucin corum dc Collatione consensum
tcncntcs Cathoiici, hoc ut Qcret ab Imperatorc pcti-
vcratit.
5 . Tunc jussit cos Cognitor ohjecta a sc crimina
jam probarc, nec de petila Collalione pcrsonnm pcti-
loris ostendi, si cliam utrique pelisse probarenliir.. plerea gesta qttac DonntisLc prottilcraut praclata sunt
tlic Donatislac ideutidem peterc coepcrunl, ut dc per-
f sonn pronttntiaret. Et pronuntiavit Cogttitor, diccos,
si Coilationcm pars utraque pctivisset, eum csse
petitorem qui crimiua objiceret. Et exegcrunt Dona-
tislac, ut probaretur a Catholicis, utrum Coliatiotiem
uliiqne petivcrint. Ubi Cognitor cum dixisset, IIoc
Cathotici probare debcbunl; orlus est iterum morato* vchementer Donatistac obluctabantur, muilis et rotii-
tius couflicttis dc catholico nomine ct Donatislarum
cl Csccilianistarum. Dcinde obtulerunt Catholici ge-
sta habila in jttdicio pracfeclurac, quibus probarent
etiain Donatistas Collationem pctisse. Quae cum jus-
sisset Cognitor recitari; rursus ilii ad praclerita rc-
dierunt, et dc hts ut pronuntiaret Cognitor flagitare
cocperunr, dcquibus toties pronontiaverat, id est, de
pcrsona et de mandato lcgatorum, quod sibi ul ede-
rctur toties supcrfluo postulaverant. IIoc autem age-
bant, quanlum intelligebatur, tiincntes ne gesla prae-
feetoria legerenttir, ubi suam causam quibusdam
iuconsideratis et tcrocrariis rcsponsionibus vulnera-
vcrant. Diu itaque couflictatum cst ab cis, et maxime
cum ipso Cognitore; cum ipsi petercnt edi sibi man-
datum Icgatis injunclum, aut pronuntiarel eos boc
stiperfluo pctivissc : illc atitcm ct pronuntiasse se
diccrcf, c l pronunliarct hoc omnino ad pr.esens 11011
pcnincre judicium, ubideclararettir imperialibtis litte-
ris quid petilum cssel quidvc coticessum. E l landem
aliquando ad jussum cjus cocperanl gcsta pracfcctoria
recitari. Quorum gcstorum cum dies et consules
fuisscnt rccitati (6), continuo rursus Donatisiac inler-
ntpcrunt, ct cadem illa practerila poscere coeperunt.
Sed cum Cognilor interloqucrelur, dcbcrc gcsta re-
citari, ut de pelitoris persona conslarct; iili contra
ab initio coeperunt dicere, esse gesta priorn, quac
dcbcrent potitis rccitari. Conlra a Catholicis dictum
00 v i d c i a f r a , l i b . post C o l l a t i o n e m , nn. I, 2.
(b) In (u»llat. 5, c a p . 141, a Martiali e x c e p t o r e r e c i l a r i
c c e p i l : c F.xcmi-lum a c t o r u m stib d i o l c r l i o caleniias f c -
* oruarias iiavcnrue, t). N. Arcadio vv. Aug^sto et ri^oiio tv
«OOJ*.» i d est, anno c l i r i s t i 406.
m
qtiod in eis prosecutiones proprias rortnidarcut.
CAPUT V. — B. Obtulerunt ergo Donatistac gesta
proconsularia, ct vicarias pracfectura; («), ubi Calho-
lici peiicrant eos aclis rouhicipalibus convcniri, tit
Ctdlationc utrorumque facta error de medro lolle-
retur, longe anlequnm ipsam Collationcm ab l m «
pcratore petivissent: el his gestis Catbolicos volcbant
ostendcre, loco assistcre pctitorum, quia illic cos
dixerant hcereticos, mutta contra divinas leges huma-
nasque commiltere. Conlra hoc Calholici diccbant,
idco se etiam tunc flagitassc Collntionem, tit contra
tiverunt sacpius, u l si ea gesta recitanda cssent, qu;c
priora esse constaret; ill i potius Icgercntur, ubi Do-
natistac priniitus causam C.vciliaui ad imperatoreni
Conslantiuum pcr Auuliiium proconsulem accusando
miseruul : rccitatisque gcslis qu;c ipsi profercbant,
non sttnt recitala illa quac apttd pracfectos habita jam
ccepermt rccitari. Et c c c p i l esseconflictus, ut si pro-
gestis quac Catholicis prolala fueraut, quia priora r c -
perta sunt, ut ipsa polius recilarcntur; salicm p o s t
ijisorum recilalioncm recitarenlur etiam illa longe
priora, ubi eos apparcrel in bac tota catisn qu.e
agcbatur, primitus accusatorcs exstittsse per procon-
suiem apud Impcratorem. Ista crgo n c rccitareutur,
tiplicibus prosecutionibus resislentes, sicttt obluctati
fuerant et extorserant nc illa pracfcctot ia lcgercntur.
In hac aulem obluctatione sacpe rcpctcbant illud jam
dclritum, et tot intcrloculionibus Cognitoris rcpul-
s u m , de mandalo Icgalorum sibi edendo. Rcpctcbant
etiam quxstioncro, qtiae fuerat jnro antc transacla,
Utrum leslimoniis Lcgis, nn publicis gestis Catholici
agerc inallent. E l dicebant, u l sl testimouia diviu.t:
Legis cligcrcnt, facerenl otnnium Icgum publicarunt
gcstorumquc jacluram; si autem publicis legibus et
gcslis agcre polius veilcnt, omif.crcnt divina docu-
incnta. Et lamcn si hoc eligerenl Calholici, ut ptt-
blicorutn gestorum docttmcnlis polius agcrent, dicc-
bant sc Donalislnc ncc hoc permissuros, ut ca qunc a
Catbolicis offerebanttir gesla lcgcrcnlur; co quod
haberent validam tcmporis prxscriptionem, illant
scilicet, de qua cis fuerat sttfflcicnler ct a Catholi-
cis, et nb ipso Cognitore rcsponsum, quia ipsnni
cnusam lapsam ct agi jam n o n possc dicebant, quia
dics transicrat qtio mcnscs qtialuor complcrculur.
Vebemcntcr enim cos timerc apparebat, nc gcsla Ic-
gereutur, <|uibus docerctttr a majoribus corum Cacci-
lianum apud Impcratorcm primilus accusatum, ct
deinde judiciis c l ecciesiasticis ct itnperialibus absolu-
lum atquc pttrgatum : hoc cst, ne ipsa causa otnnino,
propler q n n r a vcntttm fucrat, agcrctur, ubi se ovi-
dentissime supcrari posse scntiebant. Sic autcm no-
lebant et timebant, u t b o c ctiam confiteri cogerentur,
diccntes quod scusiin, idest, paulatim, inducerentur
(a) E x b i b c n t u r infra in A p p c n d i c c .
m S. A l i C f S T l ?
in ttusara, et ad rausas inicroa dcducercntur : quod
miqtie opurc delicrcnl, si non dc uvmibus ct nto-
raloriia pj?escrieUoiiibus, sed dc ipsius cntrsx vcri-
faie centidereni.
CAPUT VI. — 7. Omlra ergo Calboliei cuin vchc-
iiieiitorcenareiilur, utad cassamperveitircUir, quo
eos prorsus uolle pervcnire ccrnobant, respomleUanl
lamon itcrum atque i:orum eUdcw i p s i - quat iili to-
lics jam transacta rc|>ctebanl. Et quouinm duo cratit
quac in medmm veuerant, tuiuni d e cditiooe U K t H d a l i
quod lcgatU injunctutn t s i , allcrtim ntruua diviitU
tcs;imoniU, au gcstis puidicis Catholici agerc malient;
de maiid.ili i.iius editionc el Catholiei rcspott<ierui>l,
non ad cos, nuquc ad pnesentein causam ouutino
pcrliuerc; ct i,sc Coguiior, qnod s&pius pronauUa-
vcrat, itcrum pronunliavit, legatorum )>crsouaai et
innudaluui q u o d suscepcrunt omtiiiio se i»on posse
dUculcre, c l ab eo quod sibi injunctuui csl non d e -
bcre disccdcrc : qtiandOquidcm satis apparcbat i m -
perialibus lilleris quibus judcx huic causae fuerat
coiistitulus, Collalioncm ab Imperatorc conccssam.
I)c illo auteiii allcro, ubi qo;ercbaul quid cligcrent
Calholici, utruin di\iua documcnta, an gcsla pu-
blica ; scpitis Catholici responderunt, si DonaUslac
boiniiiutn criuiina itoti ohjiccrctil, qu.c velul tradilo-
ribusobjicerecousuqvcrunl, scd (antuiumodo id qHac-
rerclur, quae, vcl u l i essel Ecclesia, n i a i l se acturos
publicis gcstis, scd Scripturarnui diviuaruui Unlum-
modo lcslintoniis : si autcm iu illa homiouin accusa-
tionc ct crintinalione persisleront, quia ct ipw isla
nisi talibus gestis dcnionslrarc iion posseul, s nc
dubio c l Calholicos htijusni: di crimiua goslis j ublicis
dcfensiiros; alilcr cnim ista ncc accusaii poieranl ,
ncc di fcndi. Ihec cis sarpiusel a CalholicU ct ab ipso
Cognitorc repeliia et inculcata sunt, multis ct varits
uiodis mttltariim proseculionum illisad eadem rcdcun-
libtis, el c a d c m repelenlibus, uc ageretur causa, el
uc gcsta lepereiilur qtiae jam in mauibus csse ceme-
li.nit. Scd aliquando vicil Cognitor lam lougas obsti-
uationes, c l ju>sil recitari qtiac a Calbolicis dala stiut;
ct eocpit tandcm agi cattsn, propter qiiain tot episcopi
partis utriusquc convcncranl. Quod mirabilitcr fac-
luni cst, ul cuui Donatistac proplerea quxrerent pe-
liloris pcrsonam nc perveuiretur ad causam ipsa #
hiquisilio pelitoris subito in mcdium mitlcret cau-
sr.m.
CAPUT VII. — 8. Tertio ergo loco hacc acia sunt.
Lecta est relatfo Auulini proconsulis ad hnperalorem
Cor.stanlinum : quam qu.-rrentibus Donatistis unde
prclatasit; Catboiici rcspouderunt in archivo procon-
sulis, si dubilarcut, csse quarcndum. Iu qua reiationo
cvidcntissiine coutiuctur, ipsos primitus a d hnpera-
tnrcin Constanliuum per memoratum proconsuiem ca
qtix» Cacciiiano crimina objiciebant accnsando misisse.
Qua pcrlccta Donatislx quxrere coeperuiit, quem *.ibi
Calhoiici dicercnt paircni. Quibtis cum ab eU esset
rcsponstim sccumlura Evangelium , ubi scriptum csi,
Se vobis dicutis patrcm in terra; unus est cnim patcr
UsUr fr.nj (Maith. xxm , 9) : etiiim hoc audito nilii-
i cnscopi m
lomiiius quarcre cccpcrunt, tilrum cts Ccciliauus
patcr cs*ct, an ntaier. Cum j a m dictdm fuis e l a Ca-
tholtcis, n c c palrcnt sibi e u t n esse n c c matrcm; sed
fralrcm, si ve bonum, si buuus cssct, sive malum, s i
m a l u s c s s c t , quia c l malus propter Sacraaienla com-
munia fratcr essct : hinc aliquanto diutius ciwflhc-»
runi, DonatUiU eadcm repetcntibos, et Calholieis
eadem rcspondcnlilms. Nam c t boc objcccruol Doua-
tUta», qnomodo dicercl ApostoRs, Et si nutkos pet-
dagogos habttis i n Christo, sed non tuullus paires : m
Christo enim J**H per Evangolium cgo vos gemti (I Car.
i v , to). Et rcsp n um est a Cailodicis, boc bonoriQ-
centwe causa dktumprx>^tcrcvangelieuinminUteriu.ii
quod dispcnsabat Apostoitts. Nain palrcm a d fidem
saiatctttquc A t c r n a m n o n esse n i s i Dewua. Nequc entiu
poaact cnnirariiitn CurUto Aposiolus loqui, ut cu:n
Ulcdiccrct, Se vobis dicatis patrcm in tcrra; uuus euim
pater vestcr Deus ; contra Aposloltts, lanquaiu resU-
leus vcrl>is Cbristi, palrem sediccret corum, quibus
amiunliaverat Evangelium : n i s i csscl utique d i M i n -
gucndttm, quid diviuac gratiae, quid bumanx h o n o -
rificcnliac causa dicorctiir.
9. Quacsicrutit eliam, quU ordinavcrit Augusiinum, ,
uescio quas, sicitt jaclal>alur, caiumnias pra_'paran-
lc>. Ubi cum cU iulrepidc responderel a Megalio se v
ordinatum, qtti lunc fuerii j-riinas epUeoporuni i u Nu-
midia Ecclesiac catliol c e ; ol ui-gerel instanter, u l
jam proferrcnt qaae pracparavcruni, ut i b i etiam c a -
himniosi dcmoustrarcnlur : illi itileiiiioneni i n aliud
detorscrunt, redcuntca a d Caxiliaui persouam, quam
dicehaul caluolicae (a) Ecclcsitc noii obcsse, ctiamsi
vera ejuscrimina monsirarenlur; ct lamen eliam ipsa
uon posse vcra monstrari.
CAPUT VIII. — iO. Tunc ita mc Donatistac protu-
Icrtiat littcras, quas ab univcrso concilio suo se acce-
pisse diccbaat (b), quibus r e s p o n d c r e t t t r m a t i d a t o
Catholicorum, quod prirao die actionU fuerat allega-
tum ; et die aequenti antequaan ad sccuttlhun actie-
nemdie tcrlio veniretur, data notoria Donatistai cdi
MIH poposcerant, ut instrucli possent ad coguitionem
veuire. E l fortasse propier itas l i l t c r a s d i l i g e a t c T S c r i *
UihJas ctiam ipsa secunda actione dilationem peti-
vcrunt, qtnc UUs scx dicrum conccssa cst. Quarto
ita<|uok>co hacc acta su:it : lcclac sunt stipra d i c l x l t t -
tcrac Donatistarum, qnibus conati sunt rc»pondete
mandato Cathoiicorum, quod gcstis primac actioiiis
inserttim est. Cui mandato n o n eos potuisse rcsnou-
d e r e mvetiiet qtii utmqtic legere et censiderare vo»
l u e r i l : primum , qtiia lestimouia ex Legc ct Pio~ .
1
phetU ct Psahnis ei apmloiicU atquc cvaugeiici^ l ^ i -
teris deprompta. quibtts ostendttur Eccicsin catholi ^
per tottim tmutdtira diffttndi, incipiens ab Jcrasatcnt,
unde i n propinpia ct ionginqua crescendo ctiam iu
Africani vemt, ct iu alia toca el c t v i t a t e s per quas
prhtiicas dtiatata est, in quibus niuiiac Ecclesiae ad
1
Hic restSttimus, primun%\ e x ediiioue Am. pro quc
apud Lov. perperam subsUuunut crat, compervi.
(u) Juxla iiorel legcodum est, guam diccbunt cothoUci
vtde rlcmeut. criUc., pag. 254. M,
(/») Kxstantiufratu A[pendicc
 BREYICULUS COLLATIONIS C U H D9NATISTIS.
ipsaro untcam perttnentes, apostolico ktbore fundataa
sont, quibus Donaiistas non communicare manifes-
tum cst; non solum non perlraclare, scd omnino nec
attingere voluerunt; nec aiiquod testimonium in tam
prolixa epistola sua proferre ausi stint de Scripluris
sanclis, quo assercrent Ecclesiam parlis Donati esse
pnedictam el prxnuntiatant : sicul tam multa Catho-
lici protulcrunt pro Ecclcsia cui communicant, quae
ineipicns ab Jerusalcm toto orbe diflunditur. Ilas ergo
partestcstimoniorum tantorum cum omnino nou alti-
gisscnt, sed tanqttam in illo mandalo Cntholicontm,
cui respondere videbantur, dicta non fuerint, prav
tcrissent; illud ostenderc tcntavcrunt prolatis multis
tcstimoniis divinarnm Scriplurarum, q t i o d Ecclesia
Dci non ctim malorum homintim commixlione fulura
prxdicla sil. Et lamen poslea cum ad cvangelicam si-
inilitudinem venisscut, quam Calliolici in m.indato
suo posucranl dc rclibus in mare missis, quibns
congrcgari dixit Dominus omnia genera piscinm, et
bonos a malis in liltorc, hoc est in fine sxculi scpa-
r a r i : etiam ipsi f a s s i sunt, in Ecclesia esse permixto§
saltcm occullos malos. Zizauia vcro inter trilicum non
in Ecclcsia, scd in i p s o mundo permixta dixerunl;
quoniam Dominus a i t , Ager esl hic mnndus (}Iatlh.
47-50 , 58). De arca sanc, cui paleani Catholici
XIII ,
dixcranl usqttc ad tcmpus veutilationis admixlam ,
lanquam omniuo in Evatigelio nihil tale scriplum s i t ,
cxpoiicre similitiidincm i s t a m nec conati qtiidcmsunt;
scd qunsi hoc a se ipsis Catholict dixcrint, eam tan-
ttimmodo rcprehcnderunt, vclul e x lcstimonio Jcrc-
ii)i e prophelx, qui ait, Quid pateis ad triticum
(Jcrcm. x x i n , 28)? non attendenles unde hoc i l l e d i -
x i s b C t . Non eiiim aielwtl de Ecclesia, sed de divinis
Proplietartini vi i o n i l u s el humanis somniis, ne ullo
inodo compararcnlur. Illam quoque simililudinem dc
Ovibtts et hxdis qui simul pascuntur, ct in sxculi
finc segregabuntur, quam inler alias Caiholici ex
Evaugdio posueranl (Matth. x x v , 32, 35), omnino
attingere nolucrunt. Neque cnim polerant iilic d i c e r e ,
etiam hxdos a pastoribtts in comrounibus pascuis
ignorari. sicut dixerant inter retia pisces malos i i i
mari a piscaloribus non videri.
i l . Iiem cum Catholici in mandalo suo yolentes
ostciidcrc tolcratos a bonis in Ecclesia malos, nec
bonos malorum contagione pollulos, coromemoras-
scnt exempla Prophctarum et ipsius Domini Chrisli
ct Apostolortim, ct post hxc ctiam bonorum cpisco-
porum , ct jttdicio ipsorttm quoquc Donatislarum qui
quosdam suorum in Maximinni scbismate positos ne-
gaverunt Maximiani contagione pollutos : illi in suis
litteris ad hxc respondere conali, de Propbetis, ct
dc Domino Christo et Aposlolis qttodctimque di.ve-
ruut; de episcopis autcm et Miximianistis silucrunt.
In episcopis enim premebanlur auctorilate Cypriani,
cujiis veiba ex epistola ejus prolata Catbolici in suo
mandato posuerttnl; quibus manifcslissimc ostcnde-
haiur, ct pr.rccpissc ul pro tmitale iu Ecclcsia mali
'olcrarcuttir, ncc proplcr ipsos Ecclcsia reliiiqticre-
'Ur(Epist. ad Maximwn); r i quosdam collcgas suos
Q80
etiam ipsum, a quorum maits moribus longe abhor-
rcbat, et de quoruni factis pcssimis non tacebat, in
Ecclesia tolerassc (Serm. de Lapsis). Ihijus crgfi a u -
cloritate opprcssi Donalistoe, cum dc Propbetis et
Domino Chribto et Aposlolis aiiquid dixisscnt, ad
hoc tamen, non tolcrandos in Ecclesia permixtos
1
malos, de cpiscopis omhino nihil dicere voluentnt.
Et tamen etiam de Juda traditore, ct de his quos
Paulus toleravit |>er invidiam Christtim annutiiiautes,
ipse Cyprianus sic intellexit, sic scripsit, qttcmad •
modum ea Catbolici in suo mandato posuerunt: quod
et Dominus Judam a d cxemplum m-dorum in Ecclc-
sia lolcrandoruni pertttlcrit (Joan. v i , 7 1 , 7 2 ) ; el
Paulus eos dc quibiis lalia dixil, n n n cxtra, scd intra
Ecclcsinm sustinuerit ( Philipp. i , i o - I 8 ) . I)e Maxi-
mianislis autem quid respondercnt, cnm adliuc lio-
mincs vfverent, d e quibus posscnl apertissimc facil-
limequc convinci ? Proitide a d itlud quod in niandalo
suo Catholici dixerant, eosdem Maximianistas a Do-
nalistis per judicia ptiblic^i basilicis pulsos, qlciimquo
respondcre conati sunt, n o n se crimiiialiler accttsasse,
anl a d cominunoiiem suam invilum aliqucm cocgissc.
scd res suas vct snorum civiliter repetisse : ob'.ili quod
Primiantis aliquando diccnduin apud Acta nianda-
v'tt (a), //// aufcrunl aliena , nos intermittimus abtaln.
Ad illa vcro qux d e Maxiiuianislis in Catholicorum
mandato dicta sunt, quod a s e damnntos in iutcgro
bonpre susccpcrinl, quod Maximiaui socios ah illo
pollutos csse negavcriiit, quod Baptisnium ab cis iu
schismntc dntum approbarc potius quntn rcsciuden:
atque ilerare malueriut; nec levitcr respondcre tcn-
tavcrunl: sed illa omnia miro quodani silcntio, lan-
quam dicla n o n fucrint, trnnsicruiil.
12. Dc ipso eli.tm Baptismo quod in illo manclalo
a Cathol.cis dictuni cst Apostolttm d c quibusdatn
dixisse, Veritatem in iniquitate detinent (Rom. i , 18),
til ostendcrctur fieii possc, ut non dcstrucnda vcrilas
i u deslrucnda iuiquitate tcncatur; a u l n o n intcllcxe-
runl, aut id quod ipsi intcllcierant, nc ab aliis inlql-
ligcretur, vcrbis s u i s obscurare voluertinl, diccutcs,
hoc Apostolum d c Cciitilium crrore dixisse : quftsi
a d rcm pcrtincat dc quortim errorc dixcrit, cum ta-
mcu ostendcril possc vcriiatem in iuiquilatc detineri;
ut hxc duo cum in uuo homine invcnta ftierint, ct
approbclur verilas ct iniquilas corrigalur : sicut Ca-
tholica facit, cum agnoscit in Donatistis, et amplccti-
tur Sacramenli vcritalcm, dclcstaiur n u t e i n in cis
el corrigit hxreticam iniquilatem. Et illud q t t o d a
Catbolicis in uiantlato diclum c s l , non ideo dcslrticn-
dum Baplismum Chrisli, qtiia eum cliam hxrclici
tradunl; sicut non ideo negandus cst ChrUus, quia }
eum etiam dxmones confilcnltir : similitcr aul n o n
intellexerunt, aul obscurare vohierunt, diceutesCa-
thtdicos co!ilra marlyres loculos, non tanien expri-
mentes quos mariyres* diccrcnt. Diccntcs etiam c o s
1
Forte, ad ostendendttm twn toterandos, ctc.
(a)Acta i l l a sa?j c c i i a t Atigustintts, et e x i i s v e r b a ITI-
muni refert, K n a r r . i u rsal. 38, s e r m . 2, n. 18; i n l i b . 4
contra C r c s c o n i t i m , cap. 47, n. H7: ct i n l.b. |ost C o l l a l i o -
ncm, cw\ 16 cl 31, nn, I, 30,85.
 Ut 8. AUGUSTI? EPISCOPI 632
pObuerani, c l ca quac illi 1
coimuemoraveranL, <i»tcu-
•laanouiis vclle c o m m u u i c a r c : quasi bacrelicis c o m -
dere qucmadniodum essent a c c i p i e n d a , ne inter sc
luuuicetur, qtiando eorum annthematizalur iniquitas,
deprcbciKlercntur csse c o n l r a r i a , c u m esscnt utraque
quamvts in c o r n m cotisecratione invcntus Baptismus
d i v i n a , et utique consona, non dissona, esse deberent,
non d c s t r u a t u r ; sicut analhcinatizatur itiiquilas d a i -
primitus de areac s i m i l i l u d i u c cceperunl d i c c r e . T u n c
uionum , qnainvis in c o r u m confessione audiluin n o -
Donatislc i i i t e r r i i m p c n i c s , d i x e r u n t quod de arca
qien Dotnini non n r g c l u r .
non legcretur in Evangelio scriptum (a). Cumq*ie
13. D c perseculionibus etiam quas pcrpcti sc q u c -
cxpressius a Calbolicis locus E v a u g e l i i cominetr.o-
r u n t u r , multa in suis lilteris p o s u c r u n l : nec tamen
rarcttir ; rtirsus iuternimpeiido dixerutit, occuhos
r e s p o n d c r c ausi sunt ad illud quod iu mandalo C a -
malos diclos c>se palcam postca vcntilandam. Inde
tliolicorum dictnm e s l , quod ipsi p r i m i l u s apud C o n -
inter strcpiitts ct inlcrrnptioiies e o r u m , de zizaniis
stautinuin impcralorem accusaverunt Caecilianum ;
et tritico disscnsio nata c s l , propter mundi n o m c n ,
qui de impcralorum legibus conqueruntur, imi-
quo Donatistnc nolcbant intelligi E c c l e s i a m , q u i a s c r i -
(jiam (a) Calbolicoruin exnggcrantes, sivc inortc*,
ptuni c s l , Ager csl hic mundus. E l m u i l a testimonia
quas c o r u m Circumcelliones sibimctipsis inferuul,
prolulerunt, quibus sancla Scripltira m u n d u m twn
five omnia quic non pro c o m m u n i o n e Donati, scd
nist malos c o m i n e i n o r a s s c l ; sicuti c s l , Qui dUcxerit
p r o scelcribus qitibus violenler s u v i u n t , ncfarieqne
tnundum, non esl charilas Palris in illo (I Jonn. u , 15);
v i v u n l , p e r legcs pttblicas disciplinasquc patiuntur :
c l cajtcra talia : ut quasi cx l:oc oslenderent, nitiodi
Mcut ctiatn dc oppido Yngailauo (b) commemorasse
noiniiic E c c l e s i a m siguificari iniiiimc potuUse Conlra
ntisi s i t u t ; ubi mauifeslalum e s t quanla mnla com-
Catholici alia tcstwnonia proferebant, quibus in bono
iiiibcrint, e l qtiam minora pcrpcssi s u n t .
m u n d i n o m c n csse posilum ostenderclur ; sicuti e^t,
i i . Ad illud qttoqtic in C a l b o l i c o r u n i mandalo,
Deuseral tu Chrislo mundum reconciiians sibi (II C o r .
qticd dicttnn e s l dc purgaliotic c t absolultonc Caeci-
v, 19): ct cactera liujusmodi, tibi osletideretur E c c l e -
iiani ct F c l i c i s Apliigincnsis, de qtiorum criminibus
sia , qttoniam ipsa utiquc per C b r i s l u m rcconciliatur
apud iinpcrilos solcbnnl Calholicis maguam iuvidiam
Deo. E l h;rc agcbaiilur, C;;lholicis scrinoneui suum
c o n c i l a r c ; c u m iiiic tota causa p r o p l c r quam venc-
proscqucndo pcrpctuare conanlibus, illis auleni ue
rant, v c r s a r c l i i r , nibil omiiino respondcrc in tam
id f i e i c l perslrepcnlibus ; cutn stiam responsioncin
prolixis litteris v o l t t c r u u l : q u i a c l i n e o q u o d d i c e -
non reservarent, sicut Catbolici fccerant, c u m c o r u m
h a n t , ct d i v i n i s lcstimoiuis v e l u l astrucbaul, non c s s c
cpistola I c g c r e l u r ; scd crebras conlradictioncs i n l e r -
malos in E c c l c s i a tolcrandos, scd ab c i s r c c c d e n d u m
p o n e u d o , ne C a l b o l i c o r u m prosccutio impcrlurbata
propter contagium p c c e a t o n u n ; ila se diccre d e m o n -
p r o c u r r c r c t , impcdirent.
strabanl, ut tamcn iguoralis pcccalis alicnis nemiiictn
lunculari possc faterenlnr. IIoc ciiim c l de malis 10. F l a g i l a n l i b u s itaque p l i i c u l i a m c o r u m C a l b o -

piscibns d i x c r a n t , q u o d sicut illos latentcs in Qucti- licis, ct pcr muilas Cuguitoiis inlcrlocutiones \i<

• h u s , quamvis jam intra r c t i a , non vitlenl piscatores ; impelranlibus; r e s p o n d c r u n l 1 lleris cortitn, o s l e u -

bie ialcutcs nialos in Ecciesia n c s c i u n l sacerdotes, deutcs m u tis sanctarum S c r i p l u r a r u m lcstimoiiiis et

r t ab cis i d c o miiiimc p o l l u u n l u r . N c c lamen vcl l e v i - c x c m p l i s , malos iu E c c i e s i a nunc u c csse permixtos,

(er vel l e n u i l c r in l a m prolixis c l tanta diiatione u l quamvis debcat vigilare ccclcsiaslica disciplina,

nccepla consei iptis Iittcris probarc connli sunt, q u o d ad cos iion solum verbis, sed ctiam c x c o m n i u i i i c a -

mixime in mandalo Caibolicorum commcinoratum tiouibtis e l dcgrndalionibus c o r r i p i c n d o s , laincn non

cst, ut probnrcul nou solum vera cssc crintina Cacci- solum in ea latcutes nesci.uitur, scd plerumque p r o -

1't.ni (nam Iiocpartim c s t ) ; sed c l i a m Ecclesiac, q u x pler paccni tinitalis c l i a m coguiti l o l c r c i i i u r : sic

pcr m n n c s gcntcs u s q u e ad lcrrae lerniinos dilatatur, oslendentes divina l c s l i m o n i a consonare, til ct illa

ca probari et innotcsccrc potuissc, ut cousequenter quibtis c o m m e i i d a r c l u r Ecclesia c u m malorutn c o t n -

s f d l c m sccuiidtim i p s o s possel c o g n i l o r u m pcccalo- m i x l i o n e , hoc tcmpus cjus s i g n i ! i c a r c u l , qualis cst in

rtini coiiingiouc u i a c u l a i i . pra:scnli s x c t i l o ; el illa lcslimonia quibus conuncn-

CAPUT IX.— 15. C n m itaquc litlcra» Donatista- dalttr non babcrc commixios mulos, illud ejus l c m -

. rtiin r c c i t a t a c fuissent, v o l u i i C o g n i t o r , ut c t i a m que p-:s siguilicnrciil, qtialis v c n l u r o sacculo in a l e r n u m

C a i b o l i c i rccitanda dcderant legerenlur. S c d D o n i - ftilura cst. S i c u i nunc morlalis est, i d c ? l , c x mor-

; iistie ad c a quac scripscraitt u l rcspondcrcr.tr, llagi- l;iiibiis bominibus c o i i s t a l ; luuc atiteni iminortalis

lare cucpcrtiui. Quotl el Calbolici magis volebant, c i i t , quaudo in ca nemo n i o i i c l u r : sicul ipse C b r i

iic iibe l i l t e n c s i c mnn ?rcnl, quasi eis nou p o t u c r i l Mus isto tcmporc ftiit pro illa mortalis, post r c s u r r e -

i c s p o n d c i i . Iucipiciitibus c r g o Catbolicis respondere, t liotiem aitteni jam non m o r i l t i r , et mors ilii u l l r a non

Donalistac i n l e r r u m p e r e ct o b s i r c p c r c cocpcrunl, nc tlominabitur (Hom. vi, 0); quod etiam E c e l c s k c su.e

perpctuus rcspondcntis scrmo decurreret, siaut co- iu linc s;rcnli p r x s t i l u r u s e s l . II;ec dtto l c m p o r a E c -

t tuii liUcrac nullo intcrpetlaute fuernnl rccilalac. c l e s i x , qu.c nttnc c^t, et qualis luiic erit, sigitifica:a

Y o l c n t i b u s c r g o Catbolicis divina lestimonia qnac ip>i cst c l i a m duabus piscntionibus : unn anlc resur-

• Am. Er. et lx>v., i//iV.Legcndum, i/u*; ul ad Uoaatistas

(a)Juxla M o r e l , F.lem. C r i l l c . , pp. 270, 280, in invidiam. M. rrfe^a ur.
r r o , ragnitano. W i.«;n:cr lib. 2, contra &«udcnlium,cap. 4, n. 4 .
633 B U E Y I C U L U S C O L L A T K sis C U M DONATISTIS. ur.;
rcctionem Chrisli,•qiiando i u i i l i j u s s i l r c l i a , ncc s i - ne couimunicctur pcccatis a l i e n i s ; corde vidclicet c l
iiistram nec dexterain nominans partcm (Luc. v, vil.e inorumque dissimilitudine : nce alitcr itileiligi
4 - 1 0 ) ; ut nec solos malos, nec solos bonos, sed dcberc quod scripluin cst, Exite de medio eorum 9

commixtos bonis nialos iutra relia suorum Sacra- rccedite inde et immundum ne tetigerhis (Isai. LII, 1 1 ) ;
9

inctitoruni futuros d o c e r e l : post rcsurreclionem a u - id est, disccrnimini aliter vivendo, e l immttnditix

l e m , qttando jtissit relia tuilli i n dcxtcram parlcm non consenscritis. l b i c l i a m opporiiinissimo loco r e -
(Joan. x x i , C - t l ) ; u l |Ost resurrectioiicm nostram sponsum cst Donatistis ad illtid quod dixerant, cum
bonos solos fn Eeclesia fuluros intclligeremus, ubi cos petcret Cognitor ut scdercnt, scriptum sibi csse,
ulterius h a r c s e s c t s c h i s m a t a n o n e r u n t , q u i b u s modo ul cuin lalibus non scdcrcnt (Supra, Collulionis d'te% 9

r c t i a d i s r u m p u n l i i r . Nam c l Evangelium n o n tacuil in cap. i). Dictum c s l enim a Catholicis, cum corum
prima piscatione c o m m c m o r a r c relia cssc d i s r u p t a : lilleris rcspondercnt, no:i sic iulelligendam cssc se-
et in no\issima dictum est, Et cum tam magni essent paralioncm a malis hoc temporc, tpicm iduioduin i l l i
pisces, rctia non sunt disrupta. Dc tali EccleVia dictuni iiitcllcxcrnnt, qui sccum taiiquam cuni impiis non
esse, quod pcr illam non c r a l trausilurus i n c i r c t i n i - scderunt, quia scriptum cst, Non scdi i n concitio
cistts et immiindus (Isai. L H , 4). A d imiuuudos c n i m impiorum. C u m tuiqtic si impios p u l a r c n l , ncc illud
pertinerc schismaiicas scparationcs, qux* "lunc nott quod in cotlem psalmo conscqiientcr p r o h i h c i i i r , l a -
ertint, quia r c l i a non smit dferupta. IIoc c t i a n r s g n i - ccre debucrunt. N a m ibi scqttilur, Et cum iniqua ge-
licassc, quod corvus avis imtntinda c x i e r i l de a c a , rentibus non inlroibo (Psat. x x v , 4). C u m crgu ilii
el non r c d i e r i l . Qiue" taiiicn arca cxcunlc corvo nun i n l r a s s c n l cum cis quos intpios putarcut, quarc non
nti.jiic omnibus itnmundis anin.alibus caruit, scd i n e l i a m s c d e r u n l ; ut i n tiiroque i i i u corporalcm, sed
ea fueruni ct ntunda ct immtmda usque ad d i l u v i u m spiritualein conscssum ct ingrcssuin devitassc vide-
(Cen. v n et v i u ) , sicitt in Ecclcsia boui c l mali usque r c i i l u r ? Ihi commcmorata cst eliam causa M a x i m i a -
ad soeculi l i u c m . S c d sicut non de immundis, scd dc iiistarum tolies jam illis objccla, ttbi e l sc c l ilios
mundis animalibus Noe oblulit s a c r i f i c i u n i ; i l a non quibus dilationem dederunl iu M a x i m i m i i schismalei
ii qui mali sutit i n E c c l e s i a , scd i i qui boni sunt p c r - posilos, ejusdcm in damnationc P r i m . a n i socios, l a -
vcniunt ad Detttn. nscn illius conlngio dixcriint non cssc p o l l u t o s : qui
47. De Proplictis c l i a m , quia d i x e r a u l Doiiaiisla* Cu'ciliani criminibus orbeiii cln i>tinnuin usqtic ad
iu l i t l c i i s suis, non cos coiniiiunicarc illis in quos tcrminos lerr.c perisse contcndcrcnt.
mala lanta d i x c r u n t ; respondcrunt C a l b o l i c i , quod C\PUT X. — 19. A d hatt Donalist.e, cuin v a l i -
iiuum tcmplum fucril quo universi ulebantur, ncc disshnis Scripttiraruni documcniis et cxcmplo stto
qncmqitaut P r o p l i c t a r u m , qui taula dixerunt i n m a - dc Maxiinianistis rcspondcre non pos c n t : ad illud
los, cojistituisse sibi aliud t c m p l u m , sacrilicia, s a c c r - quod jam pcraclum fticral rcdicrtiut, dicentcs i i i u t i -
d o l e s . E t quod Donalistac in l i l l e r i s suis posucruut ilum non bcnc inlcHigi E c c l c s i n m , in qua simul c l
l c s t i m o n i a Scriptttrarum, qttibus ostcndcreut ad p c c - trilicum ct ziznnia jussa s u n l crcsccre : cum C a t h o -
cata parentttm ctiam fibos p e r l i n c r e ; citm h o c u t i q u e l i c i e t lot l c s l i m o n i a divina jam commcinornssciil,
i.tinquain rccle i i i l c l l c c l u m s i l , uisi de iis filiis qui qulbus ostcudcretur inundus eliam in boua signilica-
parcntum iuiquilatcs imitarenlur : rcspondertinl C a - tionc positus, ct in ca non nisi Ecclcsia possct i n l c l -
t b o l i c i , cum taula i u illuin popultim e l acerba dicta ligi ; e l quomodolibel accipcrelur niundus, qiiando
sint divinis cloqniis, qua* etiam ipsi i n suis l i l t c r i s tilrumquc seincn per niundum crcsccret, noti debcro
comniemoravcrunt, tit quasi nullus illic rcmansissc propicr zizauia totius mundi t r i l i c u m deseri. Cum
viderelur b o n u s ; non solum ibi fucrunl iidem ipsi crgo bacc jam dicla fuisscni, c l quncstio ipsn jnm t e r -
P r o p b c t e sancti, vcrum c l i a m ex ipsb poptilo cxorti ininata v i d e r e t u r ; nd cam rursus summa inopia r e d -
e r a n t , quos ipse Dcminus in s u x caruis advcnlu icrunt, eadem per eadem rcplicantcs, q u x r e u l e s q u o -
laudabiles rcpcrit, sicut ftierunl Zacliarias ct Elisa- niodo p o l u c r i l d i a b o l u s iu E c c h s i a scminarc zizania.
betb, ct sicut Joannes filius eorum, sicut Simcon Deinde caiumnianlcs, quod duas Ecclcsias C a l h o l i c i
scnex c l A n n a vidua (Luc. i et n). Undc apparet d i x c r i n l ; utmm qtt.e ntinc habet pcrmixlos malos,
qtiain i m p i c , quam cahimniose objicercntur Catho- aliam quoe fkOsl rcsurrcciioucm cos non essct h a b i -
l i c i s tolo orbc difltisis crimina C s c c i l i a u i ; cum S i - t u r a : veluli tion iidcm fuluri csscut sancti cum Christo
ineoni e l A u m c ct c x l c r i s talihus objici non posscnt rcguaturi, <|iti nunc pro cjus uoininc cum j u s l c vivutil
c r i m i u a illius popnli, i n qno nalf fiicrnnl, sncramcu- lolernut mah s.
tis cjusdem populi consecrati, quac c r i m i n a cidcin 20. A d l i a c Catholici respondcrtint, c l i a m ipsos
pnpulo non humana opinio, scd scrmo divinus ohje- jam fuissc confessos, csse in Ecclesia vel occultos
i c r n l . Commemoratum cst cliasn icstiinoniuiii p r o - malos: et vicisshn q i i x s i c r u n l quomodocos in Ecclcsia
pheticum, ubi signati s u n l , nc ctim malis perirent, diabolus s c m i u n v e r i l ; quod i l l i quasi ficri non \.o -
iiui geniebant faciuora qu;c ficbaul in mcdio co- scl, de 7tzaniis requirebaiit. K e p c l i c r u n l etiam C a -
rtim (Ezech. i x , 4 ) ; nec tanicn corporalitcr sepa- tholici leslimonitim C y p r i a n i , qui camdem c^angcli-
r*4ti sttnt. cam siinililudincm nou a l i l c r i u l e l l c x i t , qunm ut i n
18. Dcmdc i b i commcmornliim cst qualis scparatio Ecclesia d i c c r c l csse ziznuia, ncc l.ucre, scd cerni
bonis hoc tempnrc ab intj»iis c l malis lieri del c a l , (Epist. ud Maximum). Contra quod tcslinionium i U i
655 S. AUCIIST ST E P W O P I
oouiino nihil ausi fucr.int resp-.»:ul:Tc; tum auclo-
ritatcm Cypriani tanti liabcaul, u l pcr illam concntur
dcfcndcrc quod male de iterando Baptismo semiunt
ct Cvciuut. De duabus cliain Ecclesiis calumttiam
cirum Citholici rcfutarimi, idcnlidcui expics^ius
nUendeiilcs quid dixerinl, i d c>t, n o n cam Eccle-
hiam qu;c nunc babet peruiixloi malos alicnam sc
'd-xissc a regno Dei, u b i non erunl mnli comuiixli;
\ed camdcm ipsajn unam et sauctam Ecclesiam ntinc
cs.;e aliler, luuc aucm nlil» r futuram ; nunc haberc
nialos mixtos; tunc non habiiuram: sicut ntiuc inor-
ideui, qtiod cx mortatibus con^tarcl homhiibus; ttuic
aulem intmortalcni, quod in ea ntrllus cssel vcl cor-
p o r e tnoiituius : sicul 11011 ideo d u o Chrisli, qnia
p r i o r mo: luti i postea non morilttrus. Dicttim cst ctiam
1 mala commiltcrcnt. Ubi frtisira respoitdcrunl, nihil
de liouiinc cxtcriore et iiileiiorc, qua? cum sint dt-
vcrsn, n o n lameti dici dttos homincs : qtianto minus
dici d u a s tccle>ias, rmii iideni ipsi qui nunc boni
lolcranl pcruiixtos malo> cl rcsurrccturi moriunttir,
tunc ncc mixlos m:»Ios habiluri sint, ncc omniuo
iiiorituti ? De ipso qucquc tiumcro, quoniam Dona-
lisl;e Scriplurarum tcsliuionio ttnam Ecclcsiam com-
iiicndavcruiil, veltit contra dtias quas Cathojicos affir-
massc jaclabanl; rcsponstim cst a Calholicis, etiam
mulias Ecclcsias in Sciipluris iiivcuiri diclas, c l se-
ptcm ad quas Jo.uincs scribit (Apoc. i), qtt;c lamen
iiiullic illitis unica* mcmhra cssc intclligerentur: ut
hiuc apparcrct nml o miutis sibi dcbcre objici dnas,
cum camdcin ipsam iinnm dixcriut non taietn nitnc
cs>c qttalis in resurrcctioiic fulura cssct, quandoqui-
dem npo>tolicis Litlcris non objiciantur mnlire, ex
quibtis ip^n una con^laret. Ad h;vc Donntisla» rursus
«\u!em rcplicarc n o n dcsiilcrunt, insti|>cr adjicicntcs
ct invidiose jnctnntes, q w d Ecclcsiam morlalem Ca-
ibolici dixcrint; c l ideo ncgantescnm morialem essc,
qtiia Trinitns immorlalis est, ctijus graiin consccra-
tur Eccic i:\; el quia Chi istus idco pro ca morlutts
* it, irt eam faccrct immorialem : qnasi Caiholici dixc-
riut iion eam ficri immortalem gralia Dei, ct efluso
pro ea snnguinc Salvqtoris : sed lempora csse discer-
nenda dixcrttnl, prasens videlicel qtio moriuntur
oinncs sancti, sicul mortutis est ipsc Cbrislus; ct fu-
turtim, qtto resurgeni, c l nullo moritttro vivcnt cum
iilo qui jani rcstiircxit.
CAPUT XI. — 21. II;cc inter eos cum agerenttir,
et quamvis manifcsla atqtie dilucida Donatisiis cer-
tnntibusHiperfiuareplicnrcnlur; promisilCoguilor do
his sc qti e satis audisset cxtrcma sententia judicalti-
rutn, c l jussil illud agi potius, undc cxstiterit prima
cnusa discidii. Tttnc Dottatista? urgcre cocpcrunl, ut
dc his qtur nudissct prlmiltts judicarct. Quod cum
etiam Quholici cxigerenl, c l ille in co quod dixcrat
pcriiiaucrct, jubcrclquc illtid agi potius, ut caitsa
piiini discidii monstrarelur; pcticruiU Catholici, ut
quai oflcrcbanl recitarcutur. Qtiod cum fieri praece-
pissct, ohnixiuj Donntistac rcsislerc coppcruiit, el co-
^erc ttl jnm tle cogniiis judicaret, eadcm qttnc trans-
arta lucratu repclentes; et addenies, quod omuino
• l e a c u d u n i fcrtc, quia prius ca nwrtuus.
* C36
judicare de illa causa noti debcret, qunm volebat agi
rccitaliotic eortim qtuc a Catbolicis oblata fuerantrc-
citanda : dicentes hujus causx Chrislum judicem csse
debcre; ct invidiam facicntes Catholicis, quod bomi-
ncui petivcrant jttdiccm; dicenles etiam solita de
perseciuioiiibus quns perpeli vidcrcntur. Ad hoc Ca-
tholici rcsponderunt, nec dc homine judicc posltilato
eos debere faccre invidinm, qui et de causa Maximia-
nislarum judicaverunt, ncc cnm Christo jtidici serva-
verunt; c l ipsam Crciliani catisam primitusad bomi-
ncni, hoc cst, ad imrcralorem Constanlinum accti-
snntcs miserunt: nec de perscctitionihus, quodaliqnid
ab imperatoribits pro Ecclcsia Catholici petcrcnt, cmn
cortim Circumccllioncs ducibus clericis tam horrenda
hoc nd saccrdotes pertincrc ; cnra clcricis ducibus illi
talin fecisse nssercbatil.
22. lbi ctinm cum dictum csscl, qtiod calccetnccto
humanos oculos pcrscctili siul, in quo sceicre diabo-
lum crudelitale pcrviccrunl, qui hoc in sancli viri
carnc uon fccil, qtiam iti polestatem acceperal affli-
gcndam (Job u ) ; hic Doualistac qti;rsieruiit, t.trtun
qtii faciunt, filii cssciil diaboli, an qui pntituUttr :
quasi Calholici aliud quam pissi.ii s suas di\ctitil
immaiiissimas a clci icis cl CircumceHiouibus eorum.
Vcrumtanien ctiam hic non prjclerniisertinl Catbolici,
occasione ob!atn, eis Maximinnistas objiccrc; ct dixc-
ruut secundum corutn scnteitliam mcliores csse Ma-
xitnianistts, quos npud trcs vcl co amplius proconsu-
Ics pcrseculi sttiit. Illi cuim si passi sunt, \ictifrce-
r u n t . JCl tirgcbanl Cntholici, ut rcspondcrent, lUnira
!
ex ipsis t|uos danmavermil c l |>crsccuti sunt, i;on
susccpct inl Eelicianum, ct ulriuii non cuin habcant iu
C<d!egio suo. Ad quod illi ohjeUum sicul ^emper oin-
i»hio (dimutescctUcs. in alittd h rtinl, ohjiciemln C i -
tholicis, (}ttod diaholuni dcfcudisscut; tpiia dixcrant
enni snncti Jnb oculis pepercissc, undc illuin isticru-
delitate vicisscnt Et stisccpcrunl accttsarc dtaboluin
vclul defcnsum a Catholici*, diccnlcs cum mngiscru-
delitcr in C T U C Jtd> oculis pcpcrcissc, ul uinncreiil
nd spcctacuhim Milncris, quod univcrso corpori i n -
flixerat. Quod iiiuitiun mirttm cst, quare hoc pro tua-
gno diccre volticrint. nisi fortc ut iiilelligerciUur pie
fccisse, qtti ocuics in hominibns pcrsecuti sutit, ne
cruciareulur videndo vuhtera sua, qtix ab cis per to-
tum corpus acccpcrant.
23. Scd cum itcrtim Donatista3 pcrseculiones q^as
patiuntur cxaggerantes, suorttm quasdam mories
commemorarcnt in oppido Bagaicnsi; responsum cst
a Cilholicis, cos hoc passos esse dum corum violcn -
ti:c rcsisicretur, quam ct jndici inferre conati sunt. (n
illo oppido comracmoravcrunt Cuholici ab eis bor-
renda esse commissa, ita ul etiam basilica esscl i n -
censn, ct in igncm missi codiccs sancti. Mortes au-
tcm illorum magis esse cx consuctudine qtiam habenl,
ul sc ipsi pnccipilcnt. Cnmqtie his Donatista? respou-
dentes cxaggcrarcnt idcntidcm vclut persccutioues
1
Kcgcndum forlc, llli enim pirscciakrnem passi sunl,
i ti (eccrtmu
637 BREYICULU$ COLLATIC *iS CUM DONATISTIS. 638
quas, patcrcutttr, laiujium cx lds fruclibus sucs a4- pctiloris. Duas itaque ob rcs illa voluissc recitari; ut
vercarios inakuH esRe arborcm JactfUotes, ct pclentcs apparercl cos primiius in Itac causa homincm judicem
ideutidejn ul de agro ct xizauiis ci de uua cl immor- postulassc, qui faciebant Calbolicis invidiam, quod in
lali Eccicsia |udicaretur; contra autcni Catholici fru-hac ColIalio.iC bomo cognilor rcsidebal; et ttt peti-
ctus eto-ura couuuemorarcut stitismata c l rcbapti^a- toris persona constarct: ct quoniam legi coepla fuc-
liones, el quod ipsi priutilus majores suos apud Impc- rani, non debcre interrumpi, sed usque ad finera re-
ralorcm accttsasscnt, alquc in biijusmodi mutuis ob- cilaudo pcrduci. luter hacc Cognitor, cura hoc prituo
jcctis diw couBicuo vcrsaretur: maiuit Cognitor hasc voluisset, qtiod a Catholicis pctcbalur, ul ca quas re-
onraia colubcxc, promitteusde his judicium poslcrinre citari coeper. nt fiuiientur; postca tamcn ci Doualistaj
seuietuU. £t rccitari jussit quod a Catholicis oblatum cxtorseruiU, ut ea quac ipsi oflerchant dilatis illis iegi

j:un legi ceppcrat ct ftteral intcrruptum Sic peracla pcrmitlcreutitr.

est causa Ecrlcsbn, qitnm maguopcrc Catboliu cura-
verant a Cxciliani causa dislingucre; quoiiiam ei
non pu&sct cujuslihet prqejudicari criininibus., qua>
conlra omnes iiumanas criuiijialioncs tot (estimonia
diviua mcruissct, Ex boc jam coepit agt ctiam causa
Cxciliani.
C A P U T XII. — ?4. QuJUlQ <5rgo I ico lia»c acla sunt.
Uccitatx suut dux reiationcs Anuliui procosisulis ad
ConsUtiitiiium imperatorem : qna qujc jam stiperius
erat rccitata ($upr/i n. 8), qtia oslcndit majorcs
t
Donatistarum, id est.de partc Majorini, dcdisse sibi
charlns criminum Grciliani, ct poUula6sc CousiantiitO
mittendas, scque iilas memoralo impcratori misisse:
altcra aiilem qua ostendii cx ciusdcm impcraloris
jussionc denos cx iitraquc parte, ad agendam causam,
ut inillcrenl, cos sc couvoiiisso, n t q c c illos promi-
sissc facluros. Tum d c i n d c leclac sunt etiam liuerx
supra dicli imperatoris ad episcopos datx, u h i cis
causam Cxcilrani injunxit audicndnm (a). Atque indc
ex ordine legi coepit etinm cpiscopale judicittm Mcl-
cliiadis Romani episcopi et aliorttm cum i l l o Gallorum
c l Ilalorura episcoporum, in cadem urbe Rontac fn •
c l u i n , cujus jtidicii priina parlc, id cst, g e s l i s priini
diei rccitalis, ubi accusatorcs Caeciliani qui missi
fiicranl, negaverunt sc habcre quod in cum diccrcnl;
ubi eliam Donalus a CasisNigrts in praesenli convi-
ctus est, adhuc diacono Casciliano scbisma fecisse
Carthagine; de Carthaginis enira scbisniate exorla esl
adversus Ecclcsiani catholicam pars Donati: ubi cliara
pronVtsertint iidem adversarii Caciliani alio die sc re-
pracseislaturos , quos causx neccssnrios subtraxisse
arguebanltir; et hoc mcnliti, ulterius ad judiciuin ac-
cedcre nolucrunt : hac crgo judicii partc rccitnla,
cum coepisset recilari quid alio die geslum sit; inter-
rupcrunt Donstistae, ct petere iusunlissime ccrpc-
riint, ut prius ea quae oflcrebant recilarentur, as<c-
rcntes non esse ordinis, ut prius absolulio Cacciliani,
qtiem nondum accusavcrant, lcgeretur; etdc hocaJi-
quanto diulius conflixerunl: c u m Calbolici dicereu:,
non debcrc inlerrumpi q u o d legi jani coepernt, d o n e c
ejusdem judkii orania gcsta lcrminaretUur; illi au-
tem e divcrso assererctit, ca qux intcrrumpcbantur,
ucc incipi dcbuissc ut legercntur, quoniam uon com-
pctcret prius dcfendi hominem qunm accusari. Ad
hoc Calhohci respotidebant, cum causa scbisniatis a
Cognitore qnxrerctur, petissc ut illa legercnlur, quae
oblata fucrant ad lcgcndum, cum ag?rciur d e pcr^oun
(a) vide infra iu Appcudicc
CAPUT XIII. — ? 5 . Tunc D o n a l i s t » aliquanlum
pralocuti sunt, quod Mcnsurius qui fuerat ante Ca>
cilianum Eciiesix Cartbagiiicnsis cpiscopus, lcmpoiv
persccutionis tradidcrit persecutoribus smclas Scci
pturas. Et boc ut probarenl, legcrunt ejus epistolam
ad Sccunduin 'I igisitanum datam, qui lunc habciiat
pritnaitun cpiscoporum Nnmidiuc. In qua epistola v i -
dehaliir Mcnsuritis vclut dc stto criminc confucri :
c;ui tnmcn non scripscral se sanctos codiccs tradi-
dissc, scd polius nc a pcrsccutoribus invcuirciUttr
ahstulissc alquc scrvassc; dimisissc autcm i:i i;asilica
Novorum quascumquc rcproba scripla haircticoruiii,
qua» cum invcnissent perscculQres e l ahstulisscnt,
uihil ah illo amplius posluiasse. Vcrumtanicn quos •
dara Carthagincnsis ordiuis viros postca suggcssis.se
proconsuli, quod iilusi fucraut qui inissi eranl ad
Cbristianorum Scripturas nnfcrcndas ct incctidcndas,
qui.t non invcncraut uisi nescio qu.nc ad eos nou pci -
tincntia: ipsas autcra in domocpiscopi custodiri, unde
dcbcrent proferri e l inccndi : proconsuiera vero c d
hoc e>s conseiUire noluisse. In eisdem ctiam littcris
lcctum esl, cos qui sc ofierrcr.t pcriccutionibus noti
comprehensi, c l uliro (Jiccrent sc habcrc Scripturns,
quas non tradcrcnl, a quibus hoc nctno qiursicrat,
displicuis^e Mcnsurio, ct ab cis bonorandU eum pio-
hibuisse Christianos. Quidam etiam in cadem cpistohi
facinorosi arguebanLttr et (isci debitores, qui occa-
sionc persccutionis vcl carerc vellent oncrosa multis
debitis vita, vcl purgare se putarcni, ct quasi ablucre
facinora stta, vci cerlc acquirere pccuniam, c l in ctt-
slodia dcliciis (icrfrui dc obsequio CluistiauoruiiK
Criracn tamrm DonalisUe non ingcrcb:inl Mcnsurio,
uisi de codicibtts tradilis : mctttitum cum quippc di-
ccbant, quod illi non fuerittt codices sancli, et pec-
caium stium legere voluissc; qunmvis ct ipsam fictio-
uem criminnrenlur. Rccilnntnt ctiam rcscripla Se-
cundi Tigisitani ad cumdcm Mensurium pacilice datn,
ubi c l ipse narravit, in Nuraidia pcrscculores quce
egcrint : el qui coin| r bcnsi ct Scripluras saiictas
tradcre nolentes, c l multa raaia passi et gravissimU
suppliciis excruciali ct occisi sunl : cosqtie bonoranr
dos pro niarlyrii sui mcrilo conimemlavit, latidain
eos noii tradidissc Scripluras sauclas, illius mulieris
cxctt:p!o, qua; duos cxplorntores in Jcricbo, in qui^
bus figurarciilur duo Testamcnta , Yctus c l Novum,
Irndere pcrsccutoribus noluit (Josneu). Quod quideut
excmplum si sub hac flgura cst iutclligendum, Meiit
suii:m poiius adjtivnbat. iu suis ciiitii littcris Mea-
 639 AUGUSTI.M EPISCUPI
surius reprchciidebat eos qui Scripltiras sanclas ,
qtt.mivis eas non traderent se lanien baberc falcren-
tur; quod mulicr illa nott fecit. Neqne cnim cos cx-
ploratorcs q u i qurerebantur, apud sc essc confessa esi,
sed ncgavit. Scripsil cliam Secundus, ct ad se ipsuni
niissos a curalorc et ordinc centurioiiem et benelicia-
jrium, qui petcrenl divinos codiccs exurcndos, cisqtte
11 cspondisse, Christianus sum el episcopus, non tradi-
\tor. Et cum ab co vcilcnt aliqua ccbola (a), atitqtiod-
c t n n q u c accipere; ncqee boc eis dcdis^e, cxcmplo
Elcazaii Machnbrci, qui n c c tingere voluit suillam
carncm sc maiiducarc, ne aliis prreberct prrevarica-
ttotiis excmplum(II Macln,b. vi, 21-28). II;c litierrjc
Mcnsurii et Sccundi donec Icgendo tcrininarcnlur,
Catholici paticuler audicrunt; quainvis lcstaii fucrinl
eas essc familiarcs, ncc ad causam Eccicsiaj perti-
ncrc.
CAPUT XIV. — 26. Cognitor crgo commoticns Do-
natistas, ut palicntire viccni rcddcrenl, jussil peiiegi
i|ti;e oblata a Calholicis jam ex parte fucranl rccilala.
Ilic Donatistrc poposccrunt, ul prius cliam lcgerctur
quod de causa C;eciliani oflercbant. lloc quoquc sine
uiia difficullaie Catholicis pcrmittcntibtis, et commcn-
dantibus quam patienter lioe permitlcrent, ut boc eis
el illi rcpcndcrciit; jtissit qttod oflcrebatur Cogniior
rccilari. Et reciiatmn cst a Donalistis conciliuin fer-
nie septttnginta episcoporum coutra Ca?ciliaitum apud
(<:trthngiiiem facttim, tibi cum absentem damnaveruut,
quod ad cos vcnire nnluerit; tnnquam a Iraditoribus
ordinatus, ct quia ctun essct diaconus, victum aflerri
inartyribus in custodia constilulis prohibuisse diceba-
tur. Nominnli sunt ctiam qnidam collegne Cocciliani (b), cxitio , non apparct; pracserlim qttia idem Sccundus
qui trndilores asscrebatuur piiblicisgeslis, q u r c (amen
gesta non legebanlur. lntcr bos nulem mnximc Felix
Ablugncnsis accrbius accusnttts est, iia ut fons malo-
rnm omnium dicerclur. Deindc scntcnlire a singnlis
tlietic stint, primitus a Sccundo Tigisitano, qtii eorum
priiiccps fuil; dcinde a crclcris : qtiibus cxprcsserunl
se Crrt iiinno et collegis cjus noit coromunicare. IIoc
itaqnc concilio reciinto Cnlholici responderuut, illas
lilteras Mensurii et Secundi ad inviccm datas , salis
dcmonstmsse pacatos ; nihil postca criminis de lacto
Mcnsurii vcl accusattim v i i judicalum : concilium ve-
ro quod contra Cxcilianttm faclum legcrant, non qtti-
dem habcre consulem et diem, sed biuc se niillum
crimcn objiccre, qttod magis ncgligcntia? quant frau-
dis c s s e polueril.
CAPUT X V . — 27. Scd obtulcrunt iidem Catholici
nliud coiiciliuin sub codem Tigisilano liabilum iu c i -
vitatc Cirtensi (c), cujits constil ct dics c u m Icgerclur,
Donatistaj dixerutit, nec consulem, nec dieiu talia so-
lere h a b c M decreia. Hic Calholici rcspondcriiiit, illo-
(a) Ecbola bic d i c u n l u r c^eclamcnta, s e u r e s q u a r u m n t t l -
l u s est usus. l l u c p e r t i n e t i l l n d sii\*ani i n Actis s u p r a c i t a l i s ,
i i b . 3 c o n l r a C r e s c o n i u m , n . 5 5 : * M b i l h i c r e m a u s i t , lolutu
« hoc ejecimus.»
(b) l u t e r Creciliatii c o l l e g a s i b i traditionis n o m i n e c o m -
m c m o r a t o s , '.uertiiil N o v c l u i s Tyziceusis e l Fattsltuus l u -
b u r b i u u t u s . e x l i b r o pobl C o l l a t i o u e m a J D m a i h l a s , u .
58.
(c) Ntd^lib. 5 c o n i r a c r c s c o n i u m , n . 50, et < p..uu:n,
l i b . 1.
640
ruin esse islum forsitan morcm, qui coucilia sua itol-
lcnt in nliqtia falsilale couvinci; Calholicorum aulcm
concilia consulcs et dies semper habuisse. Dcinde
cce,.it identidem concilium, quod Calbolici atluleraiit,
recitari, ubi Scctindus quosdam de qtiortim tradilione
audierat, et singillatim interrogabat, ct eos confcssos
a consessu removebal. Quod eo modo recitabatur, tit
cum ex Cii lensi concilio Iecla e^set confessio Iradito-
r u m , lcgerelur etiam de concilio Carlhagiuensi no-
incn ejus vclut Iradiloris iu Crrciliani cau>a damnali.
Deinde ventum esl ad ipsins Sccuudi Tigisitaui a
Purptirio Limalensi crimen objcctum; cui Purpurio
idcm Secuudus occisos ab co in cnrcere Milci filios
sororis ejus ohjcceral : ubi ille vicissim ei ciimen
traJilionis objecit, dicens dclcnlum cum fuissc a cu-
ratoic ct ordiue ut Scripturas daret, nec cuut pottiissc
diinilti nisi aliquid tradidissct. IIoc aulctn quod ci
objccii Purpurius, dctcnlum cunt fuissc a curatore et
ordinc ut Scripluras darel, idem Secttndus in lHleris
quas Mcnsurio rescripseral, pcne cotifcssus est, ubi
ait missum ad se fuissc a curalorc ct ordiue ccnlttrio-
nciii el bcucficiariuiu, et a sc Scripttiras pctilas, vel
quxiibcl ecbola; quac quidem se non tradidissc d i x i t :
scd cum ipse illic comtncmoravciit tot marlyres, qui
cum trndere noluisscnt, cxcruciali et occisi sunt;
quoniodo ipse delcnlus ct conviclus c l nolens aliquid
tradcrc , nihil paii ct dimilti polticril, nec Mcnsurio
scripsit, ucc Purpurio rcspondit. Non cnim ccnturio-
ni et bcncGciario dixit se Scripturas non habcre, sed
respondit sc omnino non tradere. Quod illi atiditum
quomodo illo dimisso renuutiarc potucrinl sine suo>
non quoslibct infimos, sed etiatn patrcsfamilias, cunt
buc idein persecuioribtts respondisseni, crudelissiuiis
mortibus dixil occisos. Scd de hnc re Catbolict nul-
luni Secundo crimen ohjecerunt : scd laiilunimodo
quod ei Purpurius objccil, c l propler quod pnccm, ne
schisma fierct, omnia illa Deo dimittcns, ctim tiadi •
loribus fecil, rccilari volucrunt, ut qualcs homiiies
in nbscnlcm Cxcili uium sciilcnlias dixcrint, npparc-
rel.
CAPUT X V I . — 2 8 . iloc atucm recilato, pcticruiil
Catholiei, tit etiam illa qurjc dilala fucrant, Icgeren-
tttr, de concilio Carthagiuciisi, in quo Icciuui fitcrat
absentein Cxcilianum a mtiltis episcopis fuissc dam-
nalum. IIoc illttd conciiium , quia CatholiCi rccitave-
rant rclaliones Anulini proconsulis , quibus apparcrct !
chnrtts criminum Ca*ciliani Constantino iinpcratori cs
sc trnnsmissas : qtiod nli(juc ngcittes conUrmnvcruitt
a majoribus sttis Crcciliauum npud Iniperalorcm a o
cusatum. Responsum est aulem a Cnlbolicis, ilhid
Carlbagincnse concilium sic non prrrjudicare abscnti
Crjccilinuo, queraadmodum non prrrjudicavii abseuti
1
Locus dcpravatus ac m u l i l u s , ex Indiculo Colhiionis
cnnp. 3t50 e l o70 sic f c r c r e d i n t e ^ r a n d u s : ut etiam ilta qvct
ditda fuerant legerentur, indc asserentes posse monstraii,
quid de coecitiatw gestum sfV, qnidve senttendtnn de conci-
lio carthaginensi, m quo tectutn fucrat cwcUUaunn a nmUis
episcopis fuisse dammdtan. contra r>onaiistw catltolicos wr-
qcbattt ut verum csse futerentttr itM concikutn : quia C«-
t.oliii rccitavcmul rclclioncs .:n:iliiii procomulis.
641 BKEVICULUS COLLATI •M5 C U M D O N A T I S T I S .
Priniiano conciliutn eorum, a quibus iu Maximiani
causa damnalus est; quoniam magis icnuit pars Do-
nali, quod actum cst pobtea pro Priiniauo, quain illitis
concilii auclorttatem qtio fuerat antc damnalus : sic
crgo ct iaCxciliaiii causa debere atlendi (piod poslea
gcslum csl. Uic Donalislx de Maximiani causa coar-
clali dixerunt, nec causam causte, nec personam praju-
dicare personce. Quam senientiam in ore habere solent
omnes Calholici, cum Donalislx aliorttm criutina
aliis objicientcs suam separalionrm defendcrcut, ct
orbem christianum ucscio quibus Afrorum criminibus
accusarenl. Nam c l isla Collationc tolum quod ege-
rant Catholici, ut Ecclcsirje cansam a causa Cxciliani
dislingtiercut assercnles in Ecclesia pcrroixtos malos
non obesse bonis, nec eos suis macularc pcccntis,
hoc utiquc cgerant, ut nec causa causx prxjudicarct,
nec persona personx. Quod ab advcr=ariis dum alitid
agcretur, vocc apertissima confirmatum cst. Sed Co-
gniior cum quxsisset qtiid de Carlhagincnsi concilio
Catholici responderent; itcrum rcsponderunt non cs-
se conlcinncndain simililudincm cattsxPrimiani, quia
et Doiiiimts Chrislus Judxos do faciis eorum convin-
ceus pcrduccbat ad verum.
29. Deinde Donalistx longn proscculione ngebant,
ut ex iilitis auclorilate Carlhnginensis concilii con-
firmarctur Cxciliani daranatio, quod ad lot saccrdotes
vcnire noluerit; quasi non et Priiniantts ad cos a
quibus damnatus cst, cum eorum factionctn cogno-
scerct, simiii voluntate non venerit; ct quod non ex-
speclaveril Cxcilianus, ut princeps a principe ordina-
relur; cum aliud habcat Ecclesix catbolicx consuc-
1
ludo , ut non Ntimidix, sed propinquiores episcopi
cpiscopum Ecclesix Carthaginis ordiucnl: sicul uec
Roraanx Ecclcsix ordinat aliquis episcopus melropo-
lilanus, scd dc proximo Ostiensis episcopus. lloc
autem diccnles de sua consueludine, quam ncscio
quando insliiuerunt, Ecclesix calbolicx prxjudicarc
conabanlur : qux consuetudosi anliqua cssct, hoc
ipsum objccisscnt Cxciliano, qttando cuni abscnlcin
darauaverunt. Dixerunt etiam scripsisse Optatum ,
quod Cxcilianus dixcrit, Si traditores sunt qui me or-
dinaverunl, ipsi veniant, et ordinent me (a). Qttod qui-
dcm si dictum est, ideo dici poluil ad illos irridendos,
quibus boc mandassc perhibctur, quouiam ccrttis erat
ordinalores suos non esse tradilores. Non enira ait
quia traditores sunt; scd, si traditores sunt: ut iiino-
ccutia corum probanda reslarct, ubi probari rcclc
poruisset.
30. Ad b x c , et si q u x alia prolixa prosccutiouc
dixeruut, brevitcr responderunt Calholici, non sufuV
ccre ad causam Cxciliani Carlbngineiisc concilium,
ipsos ctiam judicassc, qui cam nd Imperatorcm accu-
snndo miserunt; el sic dctnonstrarunl hoc potius csse
exspectandum , quo rcs pcrvencrit usque ad Impera-
toris scnteoliam, cui camdcra causam mittcndam
duxcrunl. Uoc euim Caiholici iitstabant, ttt omnibus
morarum umbracuhs ampulalis, illa potitts lcgeren-
* Apud Am., habebnt.
( « ) vidcOptaium, lib. t .
6;2
t u r , quibiis lectis olini cattsa ftnita , c l C t c i l i a u i i u -
noccnlja nianifeslata Iucc clarius apparcrct. Qii:c D o -
nnlisl:e ut l e g e r e n l u r , omniuo ttolentcs, qitidlibct
aliud inlcrponcndo impcdiebanl. Nnm cura Cognitor
qu:esissct, utrum prius esscl factuui CaitbaginensQ
conrilium , ct postca missa fueril nd Impcralorcin
catisa C a c i l i a n i ; d i x c r u n i C a l b o l i c i , quoniain coti^ti-
lem ct diem illud concilium non h a b c r c t , ad utruiii -
quc se responderc : quia si prius causn ad lmpcrnto-
rein missa c s t , quo cxitti lcrminala s i l e x s p e c t u i
o p o r t c r c ; si autem postca, nibilominus non i s l o r i t m ,
sed iliius judicium esse quarenduin , quo eam post
jtidicium f.uuin miltendam ptilarunt. Sed cum nittlt i
Donaiistx iuscrerent de cousule ct d i c , cur in s u o -
rum majorum concilio non Icgcrclur, nc binc f.dsitniis
arguerenttir , c l assercrcut hatic csse ecclcsiastic.uu
consuctudincm , nc dics ct consuics dccrctis cpisco-
p<rutn conscribcrenlur, legi volcntes eliam conciliuui
C y p r i a n i , ttt boc probarent, quia iiihil alittd nisi n i o -
r x q u x r c b a n l u r (ncquc euim C a l b o l i c i in co causam
suara constilueraiit, quaudo ad ulrumquc respondc-
rant, sive pritts, sivc poslcrius csset illud conciliura,
quod contra C x c i l i a n u n i apud Cartbngiucra f c c c r a n l ) ;
jiissit C o g n i l o r , Calbolicis i n s l a m i b u s , u l ista potius
q i K c dilata fucraut, Icgcrciilttr.
C A P U T X V I I . — 31. Tuuc D o n a l i s l x aliam q u x - .
slionem intcrpostterunl morarura plenissimnni, sed
revera in qua pro se laborare v o l u c r u n l , si possent
oslenderc quod v o l c b a n l : illttd scilicet C i r l c n s e c o n -
c i l i u m falsum c s s e , u b i l e c l x fuerant coufcssioiics
traditorum iuvicem sibi ignoscctilium ue schisma fic-
r e t ; quia ipsi lcgebanlur intcr crcteros coutra C x c i -
lianum abseiilcra scutenlias protulisse. l i o c ergo
f.dsum demoustrarc conantcs, multu d i x c r u u t ; sed
alia levia essc ipsi judicantcs, duo q u x d a i n iu ca
q u x s l i o n e muitumcommendavcruiit, et iu c i s m u l i t u u
immorati s u n t : unum , quia contra ccclcsiasiicani
consucludinem ipsuin Cirleuse concilittm dicni el
consulcm h a b e r c l ; allerum autcm, qtiod pcr.scculio-
nis tempore non posscl cor.ciiium cougrcgari. E x i g c -
banl crgo D o n a l i s l x a Catbolicis, ttl vel aiia concilia
ptoferrcnt anliqua cpiscoporum , ubi oslenderent
consuies ct dics ctiam conscriplos, vel de i|isissanctis
S c r i p l u r i s tale aliqttid r e c i l a r c n l . U b i C a l b o l i c i cum
v i d c r c n l de re iiiauissima raoras mirabiics et i n e x p l i -
cabilcs i u t e r p o n i ; (quis cnini eos hinc falsitalcm
crcderct objccturos, ubi ad niajorem diligenliaiii
temporuin attcslatio p r x u o l a i a legcrclur, n c f o r t c per
hanc cssct nliquando neccssarin indagatio v c r i l a l i s ?
qnis crgo cos c r c d c r c l hoc objccturos, ut prxpnrarct
auliqtta concilia, qtiibus hanc consuctudincm dcraon-
s i r a r e l ? a u t quis tunc iret c l vetusta ccdcsiastica
arcbiva rcvolvcret?) cum boc viderent C a t b o i i c i , ct
in Melcliiadis conciiio diem et consulcm dcmoiistra-
bant, e t d e i p s i s sanctis S c i i p l u r i s commcraoraveruut
Propbet.s iudicia antiquissiraoriim tcmporum suis
litteris prxnotasse, quoto anno, cujtisqtie mcnsc a u -
n i , qnolo dic mensis facttim essct super eos vcrbum
D o m i n i . Cognilor aulcra illud dc dic ct consuic obje-
 C43 S. A l G U S T I N l EPISCOPl
rtum contemnciulmn ct removeiirhini exislimans ,
jnssil gcsia apud Melchiadem habita crclcra recilari :
et rccitala suiii. Quihus np;>arttU omnitim qui tunc
consederant cpiscoporum sentcntiis el ipsius Mclchia-
dis , Cxciliauum ahsolutum atqtic purgatum : Oona-
lum vero damnntum, qui prresens in prima fttcrat
aclione convictus; ille scilicct Donnitts a Casis-Nigris,
quem praesenlem fuisse tuuc constitit.
32. Scd hoc recitato, ctun qn&rerctvir a Donntistis
quid respoiidcrcnt ad illud Cirleiisc concithtm, eo rc-
dierttn!, conantes falsuin esse monsirare. Ttim dixc-
runt lempore persecttlionis congrcgnri n o n *potni>se
concilium. Qttod Cognilornon coiitcmpsil, dl validum
evistimans f a Catholicis rcsponshmcm poposcil ;
atqtic inlcrTirrc qnrcsivit, undc probarctur tcmpus
ftiisse pcrsccutio:iis. Tttuc Donaiislrc proluleritnt
tnartyrttm gcsln, ubi nttditi el pro cotifcssioiic passi
sunt. Jttssit ctinm Cognitifr eomputarc Offlcium, ct
rennittinte, considcratis iitriusqtic corrsuKbus 1
et
dicbus, c*t qtti de concilio Cirtdnsi, ct qui de gcstis
iiMrlyruhi legebnntur : quia dicturit ftternt a 'Catholi-
c i s , post illorum martyrutn passionem , dnde perse-
eulionis icmpns probabatur, prope annum coNscculum
fuisse usquc ad consulem c l diem concilii Cirtcnsis.
Itesponsio anlem computaniis Olficii tncn:cm inter-
• fuissc sttggc^scrat. Yolucruni crgo Catholici de tabu-
lis tolli quod dixerant, ut hoc soltiut gesta retlneretil
(jttod Officium rcspondcrnt; hoc cttim 'vcrms c * e
crediderant. Sed Donatistre, qnod aCatlwlicis dicttfm
ernt, nolucrttnt de tabulis tolii : nnUeCalhoIicl n o n
conlciideruiil, ut corum in hoc calumniostis aninuis
appnrerci. Porro autem illud erat verius qnod Cotho-
lici dixcraut; Oflicium autcm in coinpttlnndo errans
falsnm rcniintiavcral, qttod postca conscriuta ct d l i -
gcntitis conshlcrata gcsta docuerunt, sicut potesl pro-
barc, qucm libtteril legcrc, ct n o n pigncrit coniputare.
Natn gcsla inttrlyruni quibus oStcndebatur tcnipus
pcrsectuioiiis , consulibtts facta sunl Dioclcttano no-
vics, ct Maximiano oclics, pridie idusfcbrtiarias; ge.*la
au!em cpiscopalia dccrcti Cirtensis post eoruindeiii
consulatum, tcrtio nonas mariins: nc pcr hoc trcdc-
ciiu mcnscsitUercsse inveniunlur, pliucs ntiquc qtiam
undccim, quos prius Calholici mimts diligcntcr com-
putando responderant: sed Officium ut falicretur et
nienscm iutercssc rcspondercl, cumdem consulatoni
pulavit, postconsulatnm autem non advcrtit, ubi an-
tins jam alius agebatttr. Proiudc Catltolici tanquam
ex vera Officii rcspousione cogebanlur ostendcrc tem-
pore pcrsccnlionis illos undecitn vcl dnodccini cpisco-
|H>s hi dnniuin privalnmconvciiirepotuisse, Donnlislis
insiantibus, ut hoc ex atiis conciliis ostcndercnt, si
niiquo tcmpore pcrsccutiouis facta episcoporum con-
cilia reperirepofuisscnt.Quod Catholici quoniam titnc
inquircrc et ad horam vctercs cbartas m arcbivis
*cetes4astieis discuterc nou poterant, respondcbaut
tnuito facilius duodecim homrneS in domuin couveuirc
potiiissc eo tempnre, quo eiiain congregationcs ple.
blum ficri solebamt, qtinmvis pcrsccutione fcrvenley
* Ain., utruque consuiibus.
6 U
sictit ipsis gcsth» mai lyrtim moiistrabattrr , qui eonA-
lcbaiitur in passiontbus suis sc coHectam c l Deiiiim-
cum cgrssc. Woc aiitenrGatholioi dixerarrt, et .nutequniu
snpputaret el responderct Offichitn. Dicttim cst cliam
a Catholicis, rpiscopalia gesta illa Cittcnsta, niiae
diligcntia hiajorum tisque ad hrec (cnipom ^enari c t
invcniri potucrmt, sic habcttda quemadntodum ilhn
epislolrc Mcnsrrrit e t Secttadi, quas Donaiist e rccila-
vcnint. Concilinm quippc Carrhagincnsc, ttlii ahscn-
I**m Crcciliamtin septuaginla damnnverunt, coutmc-
inorattim est ctiaiii a Melcbiadc, hnbitum , uhi 4
Cxcilianus est absolutus. Litlcnc vcro Hlrc Mciisnrti
c t Secundi tiusquam alibi commeniorairii diccbaiitiir,
ttndc tiullo trlio tcslimonio vcrrtas ervruni nsscrchatirr,
ncc tnmenidco diccbanl Catholici falsns essc. Dictittn
c s t ctiam hoc a Caftiolicis, ttl proharcnt D o n a t i s t r E si
posscnt, tcmporc pcrsecuttonis sic ad se lnviceiii
scrrpsisse cprscopos, quemadmoOum Menstirhtm ct
Sccundum scripsisse p r o f e T o b a u l . Quod n o u ideo di-
cebanfCathoIici, u l hinc ilkis Mcnsurii c t Sectuidi
lilteras falsns esse monstrnrcnt, qtra scti vcnc seu
faisrc essetil, causrc nihil officcrenl; sed uthiiic i n -
tclligerciil DonnlistiC, qunm var.a lcrgivcrsationc
Carholicos cogcreul alia profcrrc concilia jtcrsccu-
lionis lempore congrcgata : quia si cis simlli obstina-
tione diccrctur, Profcrtc c l vos alias cpistolas persc-
ctuiouis tempore sic scriptas c t ntissas, qurc si aliquo
m o d o deprehciiJcrciiltir, et codices occuliali exigi
posscnt, c t ordo clcuralor ctccnturioei bcneficiarius
ad discrimen capiiis pervenire, qui Secuudtim Imdcre
iiolentcm impuuilum diuiisissc prodebniilur; ntillo
niodo ad horam rcpcrirenl nlias epi^lolas tctnpore
perscculiouis ab cpiscopis ad episcopos in latn hm-
ginqua tcrraruin simililcr datas.
33. Cum crgo hinc ditilurua conniclaliofidret, srcpc
rcpelentibus^Douatistis n o n pdtuisse tcmporc |>er$e-
cutionis concilium congrcgni i ad cplscopum ordiuan-
dtuh, quia in aposlasia crnt mtindus, ncccranlquibus
ordinarclttr, ct caUcra talia : Calholicis autem re-
spondenlibtis, qttod c t cpiscopi facile congrcgareutur
tain panci, ut uec couciliUhi dici dcbeat; quando
plcbcs congrcgabantur, sicuT gcsta martyrum tcsla-
rcnttir; ct eranl sine dubio quibus ordihnrentur
episcopi, ips;c utiqtie plcbes quas ttuic solitas con-
grcgari gesla inaityrtim loqucbantur : ha'c cum assi-
dtic imillis cl.variis tnodis diccrenlur, c t rcspondc-
renlur : nam c t douium privatam Christianis congre-
gandis pncstitani coustitit teinpore pcrsccutiouis,
sicul itt qnibiisdain gcstis martyrum lcgebatur; quia
Dotialisle dixcruiil iitri uon potuisse ul illo lcni|>ore
doiiiuin suaiii qiiisqttatn pr.ebcret: el cotnmemo! itum
esl ustptc adeo non cs>c iiicredibilc,quod i u privataut
domuni patici illi cpiscopi p«irsccuiionis tcmpore
coiiveucrunt, u l fcrvcnte persecutionc ctiam in rar -
cerc doccanlur baptizali martyres, c t illic a Christia-
nis celcbrala Sacraincula, tibi Chrisliani prop .er f
eadem Sncrnmentn tcnebanliir inclusi.
CAPUT XVIII. — Intcrhx^tTgOlajidcniallquin-
r
Forte, tw judicio habilo.
W5 B R E V I C U L U S C O L L A T )NIS C U M D O N A T I S T I S .
do, aa?pc ctiam Cognitor interlocutus, fieri potuissc
illum conventum ab cpiscopis, quando ct plebes c o n -
gregalse probabantur; compttlit Donatislas, u t c o n t r a
concilium judiciumque Melchiadis, quo C x c i l i a n u s
pitrgatus atque absolulus legebatur, s i habcrent a l i -
j u i d dicerent, quoniam i l l i c potius quam i n HIo C i r -
tensi concilio causa consisteret.
31. T u i t c Donatistas ipsum Mclchiadcm c c e p c r u n t
crimine traditionis argucre, et d i c c r c , majores suos
proplerea illius judicium refugisse, quod traditor fuis-
set : quasi non jam judicio cjus assislerent \ e l r e -
spouderant sc i n Caecilianuni non habcre q t i o d dice-
rcnt. Sed tamen facto judice iiUctito, itlrum de t r a d i -
liouis crimihe Mclchiadis aliquod j u d i c i u i n , v c l p u -
blictim, v e l ccclesiaslicum profcrretur, ipsisquc
Catholicis i d u l probaretur exspectaulibus et c x i g c n -
l i b u s , legcrunt Donalistrjc gesta qurcdam p r o ! i x i s s i m a
a p u d p r a f e c l u m , t i b i ncc p n c f e c l u s i p s c cujtismodi
essct apparcbat, ncc locus legcbatur, u b i l u e c a g e -
bantur. Sed gesta ipsa m u l l o s multa ccclcsiastica
tradcnlcs longissima recitalione s o n u e r u n l , u b i n o -
m c n Mclchiadis omhino non sonuit. Quibus pcractis
c u m C o g n i l o r miraretur aliud promissum et aliud r e -
c i t a t u t n , i l l i adhucejus paticnliam deposcentes, gesta
aTia r c c i t a r u i U , iuqttibus IcgchaturMelchiades ritisisse
diaconos c t i m iilteris Maxentii impcratoris e l l i l t c r i s
p r a f c c t i p r a U o r i o ad prxfectum urbis, u i ea reeipcrcul
q u a i lemporc persccuiionis ablata mcmoratus i m p c -
r a l o r Chrislianis jusscrat reddi. E t cutn h i s <}uoqiie
gestis nulltim Mclcliiadis criinen et Cognitori ct C a -
tholicis defensoribus appareret, d i x c r u n t Donatista?,
S t r a l o n c m diaconttm, qucm c u m aliis Mclchiades ad
reciplcnda l o c a e c c l e s i a s i i c a m i s c r a t , supcrioribus
g c s t i s r e c i i a t u m esse t r a d i t o r e m ; et ideo volebant
e t i a m s l c l c h i a d e m c r i m i n e traditionis aspergere, quod
d i a c o n o i l l o non d e g r a d a l o u l e r e t u r . In prosccutione
ntilem s u a d i x c r u n l Melchiadcm l c r l i u m e p i s c o p u m
f u i s c ab i l l o , q u i l u n c e r a t c t t m t r a d i t i o i i i a facla c s -
set. l l i c Cognitor reqttisivit, u t r u m s a l l c i n in illis t r a -
d i t i o u i s gcstis e s s e l cxpressum, quod Slraton diaconus
f t t c r i t . E l recitatunt est e u m horlalorem vanissimas « u -
perstiiionts a p p c l f a l u m : quod non s o l t u h i p s c , s e d
c l i a m C i c t e r i q u i tradebant, appcllabatilur. S c d Doua-
tisue rcspohdcrtiut, a Gentilibtts pcrsecutoribus in
contumeliam religionis e l diaconos et p r e S b y l c r o s i(a
YOCitalOS.
35. E r g o C a l b o l i c i r e s p o n d c r u i i l , c u m m i r u m n o n
c s s e t , e s s c t q u e i n rcbus httmanis u s i t a t i s s i m u m , ut
n o n d u o l a u t u m , v c r u m ctiam p l u r e s homincs uuo
noinine vocarcntur; ficri qnidem poluissc u t i l l e t r a -
d i t o r Straion p r c s b y l c r f u c r i t , iste a u l c m alius S * r a -
1
D r e s s c quidpam vidcltir. Porte post, assisterent; le-
g e n d u u i , qtwndo inducii nb ipsis tesics responderunt se in
cwciliaivim, ctc. Nain de h a c re opfalus l i b . 1.: t T c s t c s , »
i n piii, «inducti a Donato, confessi sunt sc n o n twbcre quod
« i n cactlianum dicercnt.» E t p a u b post Melchiadis judi-
c i u m subjicil in IIJCC verba : « Cutn consiilerit cxciiianum,
• ab iis q u i c u m Donalo veneru:U, juxla professionem suam
« n o n a j c u s a r i , n e c a Donato convictum csse in aliqua parto
« c o n s t i i e r i t , sux communioni ecclesiaslicae intogto statu
a reUncndum raerito esse c c n s c o . »
6^t;
ton diaconus : quoniam Donatistae J i x e r a n t e i diaco-
nos ct prcsbyleros hortatorcs vanissrmas stipcrstitio-
n i s a Gentilibtts a p p c l l a r i : quanquam omnes clcricos
islo cotUumelioso nominc Genliles appellare p o l u c -
i int, ct m u l i o esset incerlius cujus gradus c l c r i c u s ilfe
tradilor f u c r i l : vcrttmtamen etiamsi c u m diaconuin
fuisse posset o s t c n d i , ttcqtie hoc essc iucredibile aut
m i r u m , cum anlc parvutn tempus in ipsa tirbe R o n n
duo Petri diaconi ftterint. l l l i i d qtioqtic additum est a
C a t h o l i c i s , qnia ctsi dcmonslraretur, quod omnin»
non dcmoustrabatur, ctundem S l r a l o n c m diacouuui
tradidissc, quem poslea Melchiades ad recipiemla loca
ecclesiastica c u m nliis diaconis misit, non contitiu»
Mclchiadcm islo c r i m i n c aspergi, qtiem potuit pcrsc-
cutio longc faccrc abscnlem, ut hoc omnino nescirei,
cumquc innoccntem p u t a r c l , qucm ucmo r c u m accit-
sandomonstrnrct. Contra hic frustra Donntislaj cndcm
pcr cadem diulissimc clnmavernnt.
3G. P o s l Collationcm sattc cthtm d c C n s s i a n n M c l -
chiadi calumninti s u n t , qtiia c i i n m hoc nometi ct iu
diacouis iuvcnitur, quos ad pracfcctuni m i s i l M e l c h i n -
d e s , c l in i l l U gcstis ubi facta (radttio rccltata e i .
Quod si in Collalionc diccrent, facilc p o t u i l a C a t h o -
licis r e s p o n d c r i , in lanla turba Romaiiorutn c l e r i c o -
rutn n i h i l mirttm fuissc si d u o v c l phires, tiou soltiin
S l r a t o n e s , scd ctiam Cassiani r e p c r i r e n t u r ; c u m i u
duodccim Apostolis, non Solum duo Jutk», scd cliain
duo Jacohi l e g e r c n l u r : nisi forlc ipsis licuissetCasen-
seni a Donato Cartliagiiiensi dislingucre ,• cum t i m c -
r c n t nc liiajor auctor ipsortim Doiialtis Carthagincnsis
damnatns iu Melchiadis judicio p i U t r c l t t r ; c l C a i h o -
licis non liccret in lanta innllitudinc c l c r i c o r u m Ro-
manorutn habere plurcs similibus nomiitibus nppclla-
los. Falsurn cniin c r n l qnod Donalisla». d i x c r a n t ,
convcnire personas, convenirc loca, convcnirc r c g i o -
n c s : quando nec loca, ncc rcgioncs, nec i p s x c x p r e s -
s:c pcrsonarum dignilalcs dc iitrisquc geslis, sed sota
nomiiitim convenicitlia Icgebaltir, quam in diver>ls
personis gcncris humani consueludo frequcntarc nou
ccssal.
C A P U T X I X . — 37. Spcntens itaquc Cogniior i n -
cerlissitnas s u s p i c i o n c s , j u s s i l aliquid nianifeslum
conlra illa gesta p r o f c r r i , aut certc Consiantini j t i d i -
cittm, cnjiis mentio j a m facla fucrat, r c c i l a r i . E l r c c i -
talum cst judicium C o n s l a t i t i n i , qucmadmodiim se-
i u t c r pnrtcscausam C a c i l i a n i cognovissc, ad E u m a -
l i u m vicarittm Afric.e scripsissct, quod remolis otnui*
bus a r b i l r i s C x c i l i a n u m innocentcin, illos c a h n n i i i o -
sissimos cognovisse testalus c s l ; commcmornns e l i n i a
in Arelatcusioppido pro C a x i l i a n o facluin cpiscnptle
j u d i c i u m , c u i jtidicio j a m p l n r i m i ex dissensionc c o u -
scnscrnnt, reliquis adhuc rcsilieiilibus e l tliscordau-
l i b u s : tindc i p s e d e re lota i n l e r parles coaclns est
judicnre. Post hnrtim i m p e r i a l i i i i n I t t t c n r n m rccita.-
t i o n c m , qurjcsivit Cognilor a Donalistis qriid coitlra
dicercnt. Ibi D o n a t i s l x rursus ad Mclchiadis caltt^
mniosam c r i m i n a l i o n c m redtrc connti s i t u t : unde c u u i
essenl Cognitoris inlcrtoctilionc dcpttlsi, et ab eis es«
set flagttaium, ttt contra judicium Mcichiadis, vet i - : i -
Gi7 S AUGUSTINI EPKCOPI
perialem seiucntinm, si habercnl a l i q u i d , r c c i i a r c i U ;
i c s p o n d e r i i n t , ctiani imperaicrtas anres pravis s u g -
festiimibus i n f l U a * . Ibi cis Coguiior rcs; o n d i t , quod
aiieniissime a d v c r t c r a i , i n t c r partes fuissc j u d i c a l u m .
A t ilii cxigere coDpcruut, u l Imc lcgcrctur, utruni i u -
tcr partes j u d i c a v c r i l Inipcrator. Qu«>d cum fuisset
Coguitore jubciitc r e c i l a l u m , uibil iuvcniciues quod
i l i c e r c n t , (oeperunl dc consule mcmoraiis i m p c r i a l i -
bus l i t l c r i s c a l t t m n i a r i ; quod sinc consulc
r . c i l a u c . U i n c cxorto confl.ctti, cum Dotiaiisttt i n v i -
Uiosc dicerctil cpiscopalc coticilitun cum
f u i s s c r c c i t a t u m , c t linpcraloris littcrasconsuleni nnn
b a b e r e ; et C a t b o l i c i rcspotidcrcni, noii ibi causaut
consistcrc : CognUor ctiam inlcrlocuttis est cvidcntis-
s i n i i s l c g i b u s d c f i n i l u n i , inipcrbilia c o n s l i l u l a , c l i a m s i
consulcs non l e g c r c t i l u r , i n dubium non
Dcindc tkitholici urgcbant, ut apcrte dicercnt falsum
cssc qtiod lecttini est; p^ssc 1
c n i m arcbiva c o n q u i r i .
C A P U T X X . — 58. Sed binc re; u l s i , veltit aliquid
validissimtiin p r o l a t u r i , pcticrunt Optalum lcgi, quod
et anlc p c t i v c r a n t ; unde sc probaluros diceoant Ca*-
cilianum ab Impcratore damnatum : c l promissum cis
f u c r a t , scd d i l a t u m . P r i n s ergo volebat Cognitor ut
e x p i i m e r c i U , titrum litleras impcratorias arguerc f a l -
silalis a u d e r c i U . Q u o d quidcm tlli miuime audcbant,
lameii uibiloininus consulem decsse invidiosissitne
catt.-ahatuur : Oplatum vcro Icgi multo instmitius fla-
gitabniit. ILcc cutn diutius agcrcntur, in alia cbarla
illarum itnperialitim l i t l c r a r u m invcnlus cst consul.
Quod cuin essel s u g g c s l t i m , Donatistx dixcrunt,
Certe consulcm huberc non debuit: qtiasi boc aliquando
diciu.ii cssct, qtiod halicrc n o n d c b t i c r i t ; ac n o n etinm
si cousul dcfuisset, uon itnpcdiri imperialis coiislituii
v c r i l a t e i n . Quod ctun cis Cognitor i d e n l i d c m respnn-
disset, rccitalus est et O p l a l u s . Itecitanlibus Donati-
stis ubi a i t : Eodem tempore idem Donalus petiil nt ei
rcverti licuissel et nec ad Carthagincm accedercl ;
a Philomeno suggestore * ejns Imperntori suggestum c&t,
ut bono pacis Cwcilianus Brixicc v
teneretnr; et fuctuni
est (Optalus, lib. i ) . l n quibus verbis O p l a t i , cum
omnino nulia Ca:ciliani d a m n a t i o , sicut ilii
slrnturos sc cssc p r o m i s e r a n t , repcriri potuisscl;
jiissit C o g n i l o r tolani pnginam r c c i l a r i , u i de supcrio-
ribus et inferioribus vcrbis volunlas ejus qui scripse-
r a l , iiosccrelur. E t cx offlcio rccitatum c s t :
nus omniutn supra ntetnoratorum sententiis innocens est
pronunliutus. Quod cttm recilaretur, DonalisUc d i x c -
r u n l , boc sc noii pctissc r c c i l a r i , stomacbanlcs
versus cos qui ristim tcticrc non p o t u e r a n l , cum n u -
dissent quam apcrtam contra scmetipsos pagiuarti
protulisseiit. Dcinde, cum illis vcrbis qtiT ipsi r c c i t a -
v c r a n t , extcnuasse dicerent Optatum damnatioiieni
1
A p u d A m . , potsent.
1
t l a c l e n u s in prius ediiis, et ad Carlhcginem accederet;
omhisa particula, nec quani Gcrmanensis manuscripii au-
9
ttoriiate resiiluimus. ^ a i n licenliatn r c v c r t e a d i tarthagi-
u e i n , ubi schisma leccrat, Donalum illuin jam dauuaiutn,
et h u n c q u i d e m non Carthaginis, scd casarurn-Mjrraruui epi-
kcopum, petere ausum fuisse ncmo faeilc c r c d u e r i l .
* Sic antiquae e d i i i o n e s . u o p t a l u s c l e\ eo Lovanienses
suhsiiitientiit hic, snffngitore.
k
A p u d A t u . cousfauter scriptum c s t , l.rixx.
C48
Cvciliani, cl exprimcc itoluissc; flagilatum cst ab
eis, u l aliunde iiiatiifcsltinrlcgereiil, qttod ah i l l o d i -
cereiu cxteuuatuni. Quod cutii i i i i n i m c potuisscnt,
c l i a m indc posl aliquanlas tiioraruin i n a n i u m p e r -
p l c x i t a t c s , ctiin ct de Donaii nominc contendissciit
quod nou C a r l h n g i n c n s i s , scd Casensis Donalus in
judicio Meh hiadis ndvcr.Mis C x c f l i a n u m a d s t i t i s s c t ,
quod c l C a l h o l i c i coticcdebaiit, aliquando traitsilttm
fttcrant esl (a).
C A P U T X X I . — 5 9 . Dcindc quia C o i i s l a n t i n i littc-
consule r i s , quibus cum intcr parics cognovissc, c l pro Ca-ci-
liauo coiura iilos judicas>c const;<bal, O g n i l o r cos si
quid habcrcnt, rcsponderc c c g c b a l : p c l i v e r u t i l stium
libclhun essc rcciiandutn, quem diccbant datum C o n -
stantiuo a majoribus suis. In qtto libello satis apertc-
vocari. que monstrarunt, qunm falsum d i x c r i n l dc d a m n a -
lionc C a x i l i a n i apttd D r i x i a m : idcin quippe l i b c l l u s
ostcndil qttemndmoduni coutra cos senscril C o n s t a n -
tinus. Nam ibi d i c u n t , n u l l u modo se c o m m u t t i c a i u -
ros antistiti ipsius nebuloni, paralosquc csse p e r p c i i
quidquid eis faccrc voluissct. Qucm Conslantiiii a n l i -
s i i l c m ncbulonem utique Cacciliamun i u t c l l i ^ i vole-
b a n l . Quomodo ergo cum Constantini a i i l i M i t e m d i -
c c b a n t , ctii sc coutra Constantinum loqucntcs non
communicare conflrtnabant, si cum apud C o n s t a t u i -
num superaverant, i : a u l ab illo B i i x i x s c i r c u l essc
damnatum?
C A P U T X X I I . — 40. Cuni crgo Catbolici d i x i s s c n l ,
hoc cos conlra se ipsos rccilassc, hoc ideni ipsc c t i a m
Cognilor csset i n l e r l o c u l u s ; addidertuit c l i a m i l l i sua*
falsilali convincemhe ninguuin aliud firmauieiUum,
recitanlcs ipsitts Constautiiii liitcras s c i i b e n l i s ad
V c r i u u m v i c a r i u m , u l lihero cos d i i i i i l l a l arbiti i o , sc
jussisse insinuarts ut dc cxsilio remeareut (6). In qui*
bus liltcris Conslantititis sic cos d c t e s t a t i i r , ut tiihil
ilia iiidulgcnlia possii deformius i n v e n i r i . Quos tittqce
1
tunc non ita culpassrt, seJ uiagis laudasset, si ab eis C r -
ciliantis apud illum victus ab coqtic daiunntus B r i x i m
relegaretur. A c per hoc ista coutra se ipsos profe-
retites alquc r e c i l n n t c s , c l a Caeciliano s e supcmtos
dcmoti- memoraii impcraloris judicio manifcstissime mon-
s l r a v e r u u i ; ct suaiu f a l s i t a t c m , qua c u m dtccbant
csse d a m n a t u m , apcrlissime conviccrunt : et quia
Cntholicos pcrsecuiioncm f a c e r c , sc autem pati g l o -
Cmcilia- r i a h a n l u r , Cajcilianutn tamcn pcr suas accusatiotics
ab lmperatorc damnalum c l i a i n fnlso g l o r i a r i v o l t i c -
rtsnl. l l i s iiaquc r c c i l a t i s , ctim C a l h o l i c i d i c c r e n t , e l
ad- Cognitorcm brevitcr ndiitonerenl, qttod c t i a m ipsc
c c r n c b n l , pro sc i l l a , hoc c s i , |»ro innoccnlia C a - c i -
liani coulra Wls fuisse r c c i i a l a , ct hoc i d c m ctiam
ipse fuissct i n l c r l o c u i u s ; Donalistai r c s p o n d c r u n l d i -
cetites : De libero arbilrio nihil dicit polestas tua : hoc
c n i m puUtntcssecumlum ConstaiOini l i i l e i a s s i b i pos-e
a pneseulc Cognitore concedi, cas ctiam c o n l r a s c pr>
C i c i l i a u i catisn rccilandas e x i s l i m n v c i u n t . l l i c ciuii
cis Cognilor respondissct, aliud sibi csse a p r . e s e i U i s
lcmporis' ImperiUore pneceptum , i c r u n l i n a l i u d
(a) v i d c i a r a , l i b . r o s HCollat. n . Jtf.
r
(b? \ i J e i b i d . , n . 5o-30.
m J&EYIGUIIIS cuLUiioaia JCUJI oafiurom
quod coutra se idenlidem multo. miraJbilius protulc; , ad absolutjoncm Ca?ciliani et Felicis apertissime per-
runt. * ' tinere; si quid auiem Donatistae arbitrareniur raisso
CAPUT X X I U . — 41. ReciUTeriintctiamAtiaslit- «ad comiiatuoi Ingentio pro se fuisse judicattim, et mu-
tcras ejusdcm Constantini impcratoris ad Probianum tatum cssc judicium quo Conslantintis inter partes
t

proconsu!eni datas («), qua3 quidem consules non ha- cognoscens purgato Ca?ciliano ilios calumniosisslmos
bcbant; scd nitiit qcmsl de objcctionc mutua Calho- judicaverat, ipsos dchere proferre. Quando autem hoc
lici agere volnernnt: quamvis et hrnc se ipsosDona- Cnihdici diccbant, in illa temporis brevitate non po-
tistae coirvhicerent, quam calumniose Catholicis id ob- teraut considerari consules : qttorum ordincm in ipsis
Jeeerhit; ctun prior chnrtula ex qua recitatum est geslls qui voltterit considerans, inveniet posterius ah
jadicium Constanlini, quo absolntiis est Caxilianus, imperatorc Conslantino absoluuim esse Ca?cHianum,
eonsules non haheret, qui tamen mox in alia cbarlula quam Felicis causam ab iEIiano proconsulc discussam
inventi sunt. Istae itaque litieras ad Probianum p r o - atque purgatam (a); post aliqttot eliam annos Con-
eonstiiem datse, coniinent Imperatoris jassiohcm,qua stattlinum.scripsisse ad Verinum vicarinm, qnas lit-
p n c c c p i t ut nd se Ingentitis milleretur, cnjus confes- teras ipsi recitaverunt, ubi sibi asserebant liberuin
sioue in proconsulis iEliani judicio Felix Abtttgnen- arbitrium ab illo imperatore concessum, in quibus
sis ordinator Cawiliaui a crimine Iradilionis fuerat lilleris eos lanquam pessimos et chrislianae pacis ini-
absormrTs. Hoc autein tmpertale pracepium itfeo Do- rtiicos ostendit. Quod iilique non fecisset, si aliquid
natistx sc recitare d i c e b a n i t U i tyw* esiejiderent pro illis coiUra CttefJiaoom judtcasset, cum ad comi-
Gcciliani causam ndauc fuisse euspensam, etiam post latuni missusesset IngemiuS. Cognitor ergo interlo-
iilud judicium quo se Conslanlinus inter partes omoia cutus est, non posse gesta, quae tanla robonivit anli-
terminasse jam scripserat: c u m et in ipsis litteris, quilas, removeri, nisi aiiis posterioribus gestis e
qna&ad Probiantim proeonsulem falM reoitavertint, contrarto rccUatts. Dictcm cst eliama Caiholicis, ma-
qutlunr quasi osicnderent adhue peudere judicium, gis ad declarandam Felicis innocentiam profuisse
quoniant ad se xpilti jusserat In^eritor Ingenlium, quod absens fnerat absohHus, qttia gratiae seapicio, si
lanta contra sc legerint, ut omnino mirum sit quibus praesens essct, potius oriretur.
iila oculis aspiccre, vcl que ore proimntiare polue~ CAPUT « X V . — 4 5 . Urgcre dcinde Cogtiitor co3-
rinl. Ibi enim Constantiuus dixii, ab jfeliaao proeoe- pit, ut si qua posteriora gesla Donalistas haberent
sule audientiam presutam competentem, Felicejnaqtie» contra absolulionem Cxciliani vel Felicis, jam jam-
innocentem ab exustionc cqjlicum divinorura consil- que profcrrani^ Hic illi ad ea quae jam toties dixerant
tisse; ilios autemesscin presenlia confutandos, qui et Catholicis toties ad omnia respondeiuihus transacta
diuturnis diebus eum interpellare non quiescerent; ut jam fuerant, rursus quasi a capite redire et ea repli-
eis liquido appareret, frustra eos Caeciliano invidiam care conati sunt. Ubi cum inlerlocutus csset Cogni-
coinparare, et adversus cum vioienter insurgere vo- tor, admoaena ut eos jam pigeret eadera repeiere, 1

lui»se. Hic ergo per fUas lHieras, iton solum Cacci-
lianum, sed etiam Felicem purgatum, seque inno-
eentium pcrsecoiores apud Imperatorem exstitisse
dociierunt.
CAPUT X X I V . — 42. Hac autem arcepto opportu-
nitate Catbolici recitandam protoierunt et ipsins
JEUani tuuc proconsolis rehuienem, de fcac re ad
Coustantinum datam, «bi secausam FeiiciS audisse
et fiuisse conunemerat; et ipsa gasta procoasnia-
r k (*), quibos absolulns est Febx, ct omniuai neees-
sariamm personaraaa iestimonioa traditionts criraine
inneoens comprebatus. Quibus recitatis quid concra-
dici posset, Cognkor inquisivit. Tunc Donatistae, quod
et ante dtccre coeperaM, identidem repelierunl, qua> ullimo Cognitor dixit, Si contra nihil cst qnod lega-
rentes uirum ex praceplo Imperatoris direelus ad
eomitatum fufetci Ingenties, ct quid postea gestum
eeset, ut osienderetur, a CathoKeis exigenles:etgesta
proconsubria qHibus possent verWs, refeilere conan-
r qoa complexus est omnia qua3 de prolixa trium die •
les, quibus absolatiis est Felix; objfeientes gratiam
jndicis, vel suppoaitas futsse personas, et cxtera qure
soient homines contra gesta quibus viucuntur, suspi-
ciosa querimonia jactitare. Dicebant eliam, non rc-
cte Feiicem abseiuem fuisse absolulum. Ad ista
responsmn esl a Catholicis, omnia qttae lecta sunt,
(a) F.xsiant supra, lib. 5 contra Cresconium, n.80.
{>) Exatant i a l r a in A p p c n d i c e .
PATROL. XLIII.
qna? peracta ct transacta jam Iberant, et identide.Ti
proferre compelleret si quid recilandum habcrent
adversus Cdeoiliani et Felicis sic evidentissimas abso-
hitioncs : et flli nihil omnino adversus illa profcren-
tes, eadem repctere non cessarent, u l de illis qua»
dlxerant Jadicaretur : et contra Cognitor lltud r>)tius
flagitaret, ot legerent si baberent quod legi posset ad-
versus imperiale et proconsulare judicium, ut posset
de omnibus pronmtttari, quoniam legibus prohibclur
semiplcnam proferrc senlcntiam : instarent ctiam Ca-
thohci, ut rebns omnibas Cognitori manifeslatis, ct
Donaltstis quid respondeanl non invenientibus, eadem
repetentibus, tandem aliquando causa fiiriretur : in
tU, exire dignamini, ut possit plena de omnibus scribi
sententia. Et utrisque exeuntibus, sententbm scri-
psil (b) quam rursus Intromissis partibus recitavit,
rum actione potttit recordari. In quibus quaxlam non
eo ordine quo gesla sunt commemoravit, omnia ta*
men veraciter posuit, confutatos a Calholicis Douati-
stas omnium documentorum manifestaliono pronun-
tians.
(a) vide infra, lib. post Collat. n. 50.
(b) Exstat s e n t e n t i a In A p p e n d i c e .
(Vingt-unt.J
 I N S U B S E Q U E N S O P U S ,

L » . H ftETRACTATfOtfUX CAWJT X L .

Libnira etiam scripsi grandem, aatis, qiiantum existimo, diligenter ad ipsos DonatisLis (a), post CoJIationem
quam cum episcopis conim habuimus, nc ab eis seducercniur ulterius. Ubi respondi etiam quibusdam vani-
tatibus corum, quac ad nos pervenire potuemnt, quas v i c t i , ubi potcrant et quomodo poterant, jactiubant;
pncter illa q t i x d h i dc gestis Collationis, unde quid actum s i t , brcviter nosccretur. Mnlto autem brevlus hj
egi i n quadatn ad eosdem rursus epistola. Sed quia i n concilio Numidiaj, nmnihus qui i b i eramus hoc fieri
placuit, non est i n epislolis meis (b). Sic quippe i n c i p i t : Sitvanus senex Vatentinus, Innocentius, MaxUmmu,
t

Optulus. Augustinus, Donalus, et cceteri episcopi de concilio Certenti ad Donatistas. Ilic l i b c r sic i n c i p i t : Q*id
pdhue, Donatittat, teducimini.
(a) Laicos iatetligit partis Donali. ad quos rursum inscripta est criistola U t , cujus hic post»a memhtiL Dc ista 141 epi-
stok, vel forle de subsequeute ad Dooatistas Ubro AugusUnus ad Marcellinum anno i l i scribeiis ait, episL 439, n. 3 :
* sicut mibi luit etiani (operosa) epbtola ad i|isos bicos Donallstas, de hac eadem CoUaUooe nostra, quam modo aliojuoi
«luculirationibus termiiuivi.»
(b) Inter eas nunc est, ordine 141.
g S ^ ^ ^ ^ ^ ~ ^ g = g = = J ~ = = ~ " rrr-.Tn, •• • r r j - j m j

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

AD DONATISTAS
POST COLLATIONEM
LIBER UNUS«
—-o<—
lpsosTMfurtiana* pariis bicos monet AuensUnus, ne ulterius seducanlur a suis episcoris, quos jam esse in Collationc ai ud
CarUuudaem kaUu, propriis suis vertos ae senteuths nrolatisque uer eosdeei i| sos docmueetis coufuutos, <;esu coiit-
monstraoL llormn vanas adversus Golialionis ejusdcm judiciuin caluinnias diluit, scripu ab iis quaxiaui posi ColhUwKAtt
iu vdlgus sparsa examiiuuis obiter et reieilens.

CAPUT PIUMUM. — 1. Quid odbuc, Dooatist», quod cis videbatur indignum, nisi no* cogi>oacerrni
•cducimiiii ab cpiscopis vestris, quorum fallaces te- non csse progeiiiem traditorum. Aut certc ipsi voftne
nebrae dara luce discussa; sunt; quorum apparuiter- respondeant, quare dixerunt, lndignum sst ui M
aor, quorum pertinacia sttperala est? Quid adhuc unnm conveniant filH murturum et progeuintra&tofumt,
vobis jacuni vaua mendacta ? Quid adhuc creditis et i n unura nobi*cum postea eonvcncruni. Quas rea
hominibus victis ? Cum vobia dicunt, judicem prav» eos coegU tacere quod mdignum est? Nou enim hjpti
miofuisse corruptum, quid iiovum Jaciunl? Quid adducti sunt, sed omnino libert convenerunt. S i d i x e -
aliud omnes victi facerc consucnini, qui verilati c o n - rint, qnia jusserai hnperator: ergo lunc feckmt qwod
scntire itolunt, nisi ut de judicis iuiquiute men- indignum cst, quando jusserit Imperator? Qatd ergo
tiantur? Q i L c r i t e ah c i s , et ad hoc primum vobis re- irascuntur nescio quibus traditoribua a d c a u a n n u o -
snondcatit , s i possunt, quare ausi sunt vcnire Car- stram non pertinentibiis ? Codices euun domiaieoa
thaginem, et i n unum locnm nobiscum Collationis persecutoribus dare, uiique indrgnum est : qootf
graiia convenire. Jam anlc aiiquot annos convenera- oun fecit IradUor, non habet crimen, quia jiisaerat
mus cos publice, u l nobis confercnubiis verius ap- lmperaior. Hoc diciines, non secundum veriiateui,
parerei, ct disscnsio q n x nos dividit de medio tolle- sed sccimdum ipsornm perversiutem. Ipsi enira dt*
retur. Sed ipsam veritateni rofugieiues, actis respon- xerunt : puldica gcsu proclamant, apud acta dixe-
derunt, Indignum ett ut in unum conveniant filii mor- rtint. Non quilibet ignotus, sed Caitbaginensia epi-
tgrumet progeniet traditornm. Quare crgo modo n o - sco|tns eorum Priniianus boc dixit. Primianus boc
biscum -convenire voluernnt ? Puto quod non facereut scripium magistratui Carthaginis dedit, ei a dtacono
ADMOMTIO PP. BENEMCTlWaCU.
Uber ad Donatistas pest Collationem casti^atus est auxUio Corbeiensis eieganiissbni et sntiqutssimi codicis, mlchaelini ac
Beecensis, uecuon adhihitis lecUonibus variis BeJgicorum mauuscriptorum apud Lovanieases, prbuis taadem ac puUuritMa
tditiouibus Am. Kr. etLov.
Comparavimus projterea ca+omncs eikiones initio Wcir.et C o n f c s s . , 1.1, memoratas. M.
MscriputsaunoilS.
 6JB AD DONATiSTAS POST C 0 L L A T K M & M , S. AUGUSTlXI L l B g R UNUS.
suo dicendum aped aeia mandavit: Judignum est ul
M uuum eonoeuiunt /UH umrtgrum et progeniet iradi- mianum. Quia ergo diximus eis, sic itlnd non obesse
tsrum. Ecce convciiimua in unarn; quid ad ista
rcapondcnt? S i dicunt, Nou eat tndignum : quare
mentiii sunt, qnando ittdignum csse dixorunt? S i d i -
cunt, Indignum est: quod indignum e s l quare fcce-
runt ? Uno modo se potcrunt asserere, quod inili-
gnum est non fecisse, et in ittis Primiaai vcrbis non
fuisse mentitoa, si dicaut, Indignnni cst quidcm ut bi
uumn conveniant OIH martyruin ct progenies tradito-
rum, sed nos ideo vobiscum bt unum convcnimns,
quia cogtiovimos vos non esse progcnicm iraditorom.
Quod si ita est, quare nobis jam convenienles in unum,
ipsaa caiumuias objecerunt, nisi fortc ut etiam noa
eaa cognosceremus non csse Oiios martyrum ? Mar-
lyrcs cniin testes dicuntur; testes autem Christi,
veri testcs sunt. Isti autcm falsi tcstes inventi sunt,
qui tradiiionis crimiua ct alieita aliis objcceruBi, et
nee ipsa probare potuerunt.
C A P U T II. — 2. Quid adhuc atteuditis humana
meudacia, ci divhta leslimotiia non attendilis ? Qtrid
adbuc victis homiuibus creditis, et verilati qucc nun-
scopi porlB ipsorum, qiri damnavcrant absentein P r i -
Caeciliano, quemadmodum hoc non obest Primiano,
qooniam contra abscntes facta sunt ambo concilia;
eontinuo non invenientes qnrc respondcrcnt, ct hor-
ribilcs angusiias passi, dixerutit, Nee causum causce,
nec personam prctjudicare personce : quod adversus
onines bumanas cnlumuias in orc habct calholica E c -
clcsia, nunc autem mullo furtius multoque libcrius,
quando id quod s e m p e r veritas tenuil, etiam i n i m i -
corum confessio confiniiavit. Qnis ergo sinc tristitia
perfcrat gravi ? Quis gemitum cohibeat? Quis non in
lacrymas el in v o c c m doloris erumpat, qui hoc digne
coashJeravcrit? Ecce ut a b cpiscopis partis Donaii
damnatos Primianus non a m i t t a t episcopalum, ant
ut Primianus damnaliis n o n iuquietel partem Do-
nati, nec causa* c a u s a , nec pcrsona? persona prrrjti-
d k a t : ut autem Carcilianus, quem absenlcm inimici
similiter damnavcrunt, non dcputctur episcopus, et
conUmincl omnes cbristinuas genles usquead ierminos
ternc, et causac causa, et i>ersoinc persona pnrjudicat.
C A P U T I V . — 4. Sedvoce ipsius miitatis clament
1

quam est victa non creditis? Veritas cnim D c i , sicni Eedesfce Ponii, Bitlryni.v, Asias, Cappadockc, eaite-
in ipsa ctiam Collatione probavimus, perhibuit testi- nrumque orientaliom regionnm, ad qnas beatus Pe-
moniuni Ecciesuc su» per mulla documenta Scriptura- trua apostoius scribit (I Petr. i , i): 0 pars Donali,
ram Siinclarnm,per propheticas et evangclicas Lilteras; non novimus quid dicalis; q u a r c nobis non conimu-
et loeusdesigiialusest uudc Chrisii Ecclesia fucralin- nkatisT Si Ca?cilianus maK aliquid fecil, quod n o b t n
cceptura ; et fines terne, quo usque fuerat perventura. non probatum est ncc demonstraiuin, tainen si mali
P e r omucs geities fulurara Ecdesiam suamDominus d i - aliquid feeit, quare nobis pnvjudicat? Si nos audire t t o n
eit, iucipicntcm ab Jcrusalem (Luc. xxiv, 47). Divina voltis, vos ipsos audite dieenles, Nec causte causa, nee
letiio recitatur, quemadinodum coeperil ab Jerusa- personee personu prajadicat. An usque adco polest
tan, ubi prhnmti congregatia fideiibus missus est de veatra pcrvcrsitas, trt l u e c verba valcant nc vohis
cealo Spiriius Eanctus (Act. n). Diviiue lectiones re- pnejudieei PrimianuS, et ha^c vcrba non vateant m
citantur, qiieuiadniodum sc ab Jerusalcm per vicina nobis pnejudkct Caecilianus ? Clament ctiam simili-
ei longinqua diffuderit. Expressa sunt nomina loco- ter Ecclesia» orienUlcs septem ad quas scribit apo-
r a m , manifeatata sunt nomina civitatum^ in qnibua stolus Joannes, Ephesi, Smyrnrc, Thyatinc, Sardis,
Kcdeaia Chriati apostotico labore fundata est. Quae Phihdelphiae, Laodiciae, Pergami (Apoc. i , 11), ct d i -
foea et ctvitates etiam Eptstolas ab Apostolis acciperc cant: Quid vobis fccimus, fratres, rpii potlus Donati
mertierunt: qttaa Epistohts et ipsi in vestris congre- quam noslrae communionis csse volubth ? Si CaeciKa-
gationibus legunt, e i tamen non communicant cprum nus peccavit, qnamvis et ipstus crimc i non poiuistis
loeorum et civHaium' Ecclesiis, quas ipsas Ephuolas ostendere, quia sicut Primianus veslcr, sic abscns
aceipere m e r H e r u n l , objicicnles eis nescio quae crV- eliam iste damnatns est : verumtanirn qualiscnmque
m i n a Airoriun, quod eorum contagione pericrini; itle fuerit, nos vobis quid fecimus ? Quare chrtstiani
eam ipsi dixeriul in iiac ipsa Coliatione, quam modo cum christiauis pacemliabere nmi vuhrs? Quare in
GaTikagim haimhnus, quod nee couom eausn uec per- nobia commiinia Sacramcnta rescindhis?Qtiid vobis
%

umm persona presjudicet (Collat. 5, cap. 5 7 i ) . fecimns? Qimre Primiani causa n o n pnpjudicat pani
C A P U T I I I — 5. Tunc auicni hnc dixenint, quando Donati, nisi quia verum cst quod dixisiis, Nee causat
eta dixhnus: Concihum quod coutra Catcilianum pro- cm**n nee personm persona prccjudicat ? Quare ergo
y

feriis, sic non obest absenti Csrciiiano, qttemadmo- causa C:eeiliani pnrjudicalt haercdiuti Chrlsli, i n qua
dum concilium quod in causa Uaxiuiiani facium e s i , sunuis Aposiolorum laborc plantali? Ad t m a m nos-
ubi damnatus est Priiiiianns, non obest absenti P r i - trum scribil apostolus Joannes, quod Iiabeat patica
miano. Protuieruut enim ibi septuaginU ct qnod nomina in Sardis, eorum qui non inquiiiaveruut v c s -
e x c u r r l t epiacopos, qui absentem damnavcront Cav timcnU aua ( Jd. m , 4 ) ; nec Umen ab eis qui in
etUanum cum proferaiUur |dus minuscenlunt* epi- ipsa Ecclesia immundi lueruiit, illorum paucoruin
vesthnenU poHuU sunt: quouiam verum est qtiod
i iftss. BeJgid et Gallieani, omnes babent, Protuierunt dixistis, nec causam cansac, nec pcrsonam pncjudi-
nrim ubi septuagmta^ et quod (vel, quot) exewrU, eptscem' care personac. Quomodo crgo potest causa c i persona
ubsenUm domnaoerant cacihanmi. ut sit sensus, Proiulc-
ruut coadlium, in qno septnaghua vel plures episeopi ab- centum. cui locuoni simiuor est aHera, n. 53, ubi lecitur,
senteoi damnaverunt caecilianum. centum fernut. ^ '
• Edtti, iww r?mwiicen/i«m.oinnestamen ym. ptus minu$
} * m »iss. ti vocos
f
 AO DONATI3TAS POST d LLATIOSEM, S. AUGUSTINl 656
( ^ i l i a i i i ptaijtidicare nobi» ? Aui si non pra?jodiea<, niorum non pnrjtaJkarei causc et personaa t r t t k i .
. quare aepommni a nobis? Dicnni etiam Ecclesiae ad quamvis in codem agro eadem pfcma aimul crasce-
quas Paukis apoaiolus scribit, Romaooriun, Corin- reni usque ad inecsctn, quando separari oportefet:
ibiorum Philippensiunv, Coiossensium, Tuessaioai-
f
u i causa c i peraona paieie uen pranjudicarei persenie
ccnsium; nam de Galatu et Epbeso supro jam d k - frumenti, quamvis in cadem area simul trHurar^ator,
lum csi : dicant ergo et istae, Liiteras ad nos dataa, donec novissima venulatione seaarareniur : ut cansa
fratres, quotidie legiiis, qui vultis adbuc esse de ei pcrsona Iiajdoruai non pnejudicaret <n*sa3 et pcr-
pirle Dooati ln ipsis Epslolis per nomen pacis nos souae ovtuai, quamvis communibas pascttis utraque
Aposlolus saluUvit, dicens, Cralia vobis et pax a Deo pccora pcrmixta serventur, donec a pastore sumtmi,
Putre et Domino Jesu Christo. Quare pacera in noslris in jiidtCH) novissimo, aiii ad siuislram, alii ad dexte-
Epistolis logcndo didicistis, et eam nobiscnm tenere ram segrcgenlur : ut causa el persona piscium ma-
noluistis? In lam tonginquis lerris trans mare posite lorum non pra^udicaret eauaae e i personae piscium
Afrinn uobis objkilis Ctfcilianum : cerle verum est bonorum, quamvis intra eadcm retia lenercntur in
qtiod dixislis, Nec causm causa prajudicat, nec pcr- extremo littore scparajidi, bee est, in fine ineris,
sonm pertoua. Quas cst ista privata et pecuUaris saa- qnod signiicat finein stecoli (Matth. I U , xiu et xxv).
itiiicatio, qua vobis licet ul Afrae parli Donati causa Quibus parabolia ei figuris EecJesia pncnuntiau esi
IIOII pnrjudkct Afri Primiani, nec personac Primiani
usque ad Uactu sujculi bonos el malos simul babi-
Cartiingineusis pnrjudicei persona Muslttani Felieiani, tura, i u ut mali bonis obesse non possiat, cum veJ
et ad nos Africana pnvjudicia tam longe mittautur ut ignoranlur, vel pro pace et tranqniiiHate Ecctesia;
nobis pracjudicet causa Caxibani ? loleraiitur, si eoa prodi aut acciisari non oportaerit,
5. Dicat etiam calholica Ecclesia in ipsa Afrieo aut aiiis bonis non potuerini demonslrari : Ua aane
cousiiuiU et pcr pacem atque ftniutem Cbristi illis ui ncc emendatienis vigilantia quiescat, cotripieftdis
omnibus conununione eopulau : dicat eliam ipsa, 4egradando, excommunicando, cacterisque eocrekki-
.Nec raihi CveeiliaiM causa pra?judicat, coulra quem .nibus Ucitis alqtte eoncessis, quae saii-a uniiaiis paee
absciitem septuaginU episcoporum est prolaU *ea- in Ecclesia quotidie AutU aecuiidum praicepium apo-
•^ntia ; quia non prejiidkat Ecclesioe quae toto orbe stoiicum cuariute servaia, qei d i x i i , Si quu autem
dUTunditur in cujus commtiiiione permaneo : aut MOH obaudit verbo noetro per epittoimu, huucuotale;
certe prxjudicet parli Dotiati causa Prkuiani, quem el uolite canmieceri cum eo, ui erubmcml; et uon ut
aui cohegas siroililer absentem numerosiore concilio iuiuncum exutimetis, sed corripke ut fratrem (II Thess.
damnavcruni, S i autem 4deo non praejudicat, quia III, 14, iS) Sic enim et disripiina scrvat pauentiant,
ACC causa causae, ncc persona pcr*ona% multe magis e i patientia lemeerat dtscipbnam; et nirumque refcr-
servanda esi isU justitia erga uaiutem calliolicam lur ad cbariutem, ne forte aut indisciplinaU paiien-
Chrbui, si cam scrvari ergasc postuiai pars DonatL i i a feveat iniquitatem, aul ioipaiiena diacipiina tuasi-
Jloc Ecciesia calbobca in Africa oonatituU procla- pet unitatem.
uial : 0 pars Donati, tu i s u verba dixisli, tu ista C A P U T V. — 7. IsU cum frant a boais, nan n v
verba tua recognovisli, tu istis verbis eiiam subscri- quinantur a malis; quia nec eerum poccatis coosen-
psisti, Nec causa causm % nec perwona personm prwju- ticndo communicani, et ab eis, e i si non corporaii se-
dicat. Ego intcr spiritus olim requiescentium rccito gregatkme, tamcn spiriiuali vitas dissimilttudine e i
CaBciliajium , tu adhuc vides et tecum liabes ia cor- morum diversiute discedant, co modo ebedienlea
porc Felicianum, a quo damnatus eat PrinuAnus. In pnccepto dominko quo ait, Biscedke inde et «nattuv-9

iusa Primiani causa Felicianum damuasii, oteum po-
stca sicuterai, episcopum Primiimo ttbique aociasti.
Si Untum valet quod nec causa causse pnrjudioai,
itcc pcrsona personae, ut tilu nou pnrjudicet hedie
tecmn vivenlis cominunio Feliciani; mibi quomodo
prajmllcat olim defunoti memoria CaBcilkni?
6 . Quid ad i s u rcspondent» qui vobis adbuc ja-
ctant inania, et suae saluii, si noa se correxerim,
uocitura mendacia ? Quid adbuc dictint nos judicem
corrupissc, ui pro nobis sententia profcrreiur ? Num-
quid et lanli apud vos mcriti eptscopum praclariss*-
iiiuni dcfeiisorctn corrupiiuus, ut pro nobis Uiia lo-
querctur (a) ? Iloc enim agebamus omnibus viribus,
boc iiteUbamus , ut Cajciliani causa atque persona ,
qualiscuinquc ille fueriL, ad causam ct personam Ec-
clcsiaj, quam Deus suis sauctis tesiimoniis robora-
viu iton pci lincre ostcndcretur. JIoc ogebamus eliam
sinutitudinibus evangelicis, ut catisa et pcrsona ziza-
{a) ladicare vidclur Emeruum.
dtwi ne letigeritie (Isai. u i , 41). Nam qut noc non
apirUuaiiter obscrvandum puUnt, arrogamta vantot-
,iis in illud incidunt qued per enmdem proplieum
Dominus detcsutur dkens, Qui dicunt, uoii me fan-
gere, qvoniam muudus sum hic $
1
fumus insUgmmJosmt
mem (ld. L X V , 5). floc cpiscopi vestri factendum pu^
Uverunt, quando utritque nostrum a fudke obktn
consessu, nobiscom sedere noloerunt, dieenles scri-
ptum sibi esse, ne cum Ulibus sedeam, iHud utique
non fpiritualiter, sed carnaliter Intelligentes quod
in Psaimo positum est, Et cum imphs non sedebq : c i
umen fecerunt qnod in eodem ipso taco Psalmi pa-
riter prohibetur. Nam ibi dicit Pronheta, Et cum int-
qua gerenmhts nonintroibo (Psai. xxv, 5, 4). Si ergo
quia nos iniquos vel noverant vel putabant, ideo no-
biscum sedere nolueruni; qnare, quod simtlUer pro-
hlbelur, nobiscum introierunt, ex parte sancti, ex
1
m exeusfs, hi\ plurali numero. At in nss., hic; Juxu
gnecum L.\x, outos.
657 J J K * »05. 6*8
parte poNuti 3 nisi quia Scripturaa anneus non inte*- ciiaaa i l l u i cpied seriptnm
9 esi Bteut erae m Chrisl t
rnjendo et carnalHer sapiendo ipetin uaiutem dissl- mundum reconcitians sibi (tt 6or. *v, 4 $ ) : qm titique
paverunt? i K m sibi recencifiai nisi Ecdesiaau
8. Nan iteque polluunt mali bdnos m eodem agro, CAPUT \ H . — Sive crgo exesnt m a l l , st*e iirtus
in eadem area, iu eisdem paseuis, in eisdem reiibua vcl ignorenttir, v d videmunr, bec agti misericordta
coastkuti: quia non eis commuaicant b o n i , sed air e i justiiki D e i , ttt stbi ad oiaia neti conseutkntiaus
tari et Sacramenii* Dei. Goininmiicani antem ntabs, bonismali nonobsini, scd utrique propriam anrct-
qui conseniiont faclis maloruni. Scriptum esi enim : uam portcnl: u i ncc filfcis acctpiai peccau palris ,
Non $c4um qul faciunt ea verum atxum qui contenUunt nisi cum fuerlt in malis imiutus; sed ankna quse pec-
t

feeientibus (Rom. i , 52). caverit, ipsa moriatur (Ezexh. x v m , 4). Cum ergo
CAPUT V L Cum v e r o ruali pacia conservand» qnisque mafe consehtii ad mahim, jam unam causain
naccssiiaie tolerantur, noo iniquUatis coaMriunicandaB habet cum eis, e i toliua societatis malorum tii nna
societaie sppctuntur, ut cum zixaniis triticum s u a - persona : ac per boc cum aimoi pcretutt simutqtte
vem pluviara paritcr bibat, servet tamen iibertatem domnamur, causa sua ct persona sua cuique praeju-
stiam, nec couverlalnr in zizaniorum steriiiuiem, sed d i c a i , non alicna. Cum vcro boni ct roaM idem vcr-
qirumque simut usque ad messem creseat, ne forte bum Dei simul audiunt, ei simui Dei Sacraracnla acr-
cora eoUiguntur tixania, eradiceiar simui ct trilicum, ctpiunt, et tamcn dissimiles habent actuum suoruin
liullam cum bonis habent inali parlicipationem salu- cauaas, et dissimiles gerunt voioiitatis dtvcrsitate
tis vct perdUionis, Qum enim partieiputio justitim cum personas, eumdem cibum sanctiun ahis maiiducanti-
iuiquitate ? Nullam c u m bonis babent mali socieUtem bus digue, altis indigne, nec cattsa causa) pr^jmlicat,
regni, a u l ignis aeterui. Qnce emm societas tuci ad te- nec persona pcrsona?.
mbras ?Non hnbenl mali cum bonis consonantiam 40. Ae per hoc quxcumque lestimouia divhiarum
\ilaa ue volunlatis. Qtueenim comonantia Chrieti ad Scriplurarum episcopi vestri commemorare potue-
Ueiiat ? Non nabent boni c u m malia parlcm, nec in runt, quibus ab omni malorum bominum perntixtione
poena criminis nec iu pnemio p i e U t i s . Qum cnim part piura prwtwitiabatur Ecciesia , non qaalis nune cst
fideU cum infideli (II Cor. v i , 4 4 , 45)? E i c a m itUra iUis tostimoniis pncnunliabatar, sed quaiis post istam
e a d e m relia donec ad littus perveniant, paritcr divinar rooriatiutem hi v i u aeterna futura esi. E i qua^comque
Sacramenta percipiunt, isti sociautur, illi dissocian- testimouia Scripturarum posuerwit dc filits, quos
iur ; isti consonaat, illi dissonant; isti habent parli m merilo parentum imiUndo niaiiiiam , unam cam ets
C u n i misericordia, illi c u m judicio : quoniam miseri- causam babcre volncruni : quod noniateiHgeutesdt!-
cordiam et jtidicium cadut Ecclesia Dorohio (Ptai. vina teatimonia secum pugaare eogebant, ncc ulraa-
c , 1) : el qtti manducat indigne, judieium non aiteri, que voccs Dei pro diversitate temporum, causarum,
s e d sibi manducat (I Cor. x i , 20). Dc ipso quippe pcrsonarumque disiingucntes in coHCordtam redige-
pntie, et de ipsa dorainka manu et Judas partem, ei bant, scd sicut contra nos i p s i , i u eliam vokbanl
t>etrus accepit: et U m e n quae socieus, quae conso- inler se ipsa divina documenu pugnare. Nec inirum
n a n l i a , qua3 pars Petro cutn Juda? Quouiam uec si paccm Scripiurae Dei uon iutciiigebant, qui paccm
catisa causaa pracjudical, uec pcrsona persomc. cum ejus Ecclcsia nou habebant.
9 . Sive ergo exeant, de quibus scriptum e s t , Ex CAPUT VIII. — 44. Nos autcm utraque accipien-
uobis exierunt sed non erant ex nobis (l Joan. u , 19):
9 tes leslimoitia, deinonslrabainus utrorumque concor-
sive intus esse vidcantur, de quibus bealtts Cypria- diam. Nam c l illud accipicbamus, quod iu suis lUlerts
uus apertissimc loquitur, dicens, Nam etsi videntur commenioraverunt Eccleske dictum esse, Nec adjidet
in Ecctesia esse zizania, non tamen impodiri debet aut ullra per te transire iwircumcisus et immundus (lom m

fides aut charitas nostra; ut quoniam zizania esse in
Ecctesia cernimus, ipsi de Ecclesia recedamus (Epist.
ud Maximunt). Quibus verbis episcopi vestri nihii
omnino atisi sunt respondere, quamvis d i u frustra
u i , 4 ) ; e l illud quod scriptum e s i , Sinite utraqus
crescere usque ad messem (Matth. x u i , 3 0 ) : sed noe
etsc in agro, Ulud futuruin in horrco. Dcnique et ipsi
qui diu contenderunt, diccnles, shtania qum cum trt-
%

contenderinl, quod non in Ecctesia prmdicta sint fu~ tico simul crescere usque ud messem permissa sunt, uof
tura zizania, quia dixit Dominns, < Ager est hic mim- iii Ecctesia sed in mundo esse contra intclleciuw mar-
t 9

dus » (Matth. xm , 58); nec dixit, Ager est Ecclesia. l) ris Cypriani, qui dixit, Et si videutur in Ecclesia esse
Nos anlem mundum pro Ecclesiae signilicalione posi- zizania non tanieti impediri debet aut fides, aul cAeri-
9

t u m diccbamus, sicut etiam Cyprianus intellcxit,
quia per totuin miinditm ftthira prfffignrabalur E c -
clesia. Unde i l l i dicebant, mundum semper in malam
significationem positum; et testimouia de Scripturis
dabant, quia scriplttm est, Si quis dilexerit mundum,
non esi charitas Patris in itio (I Joan. u , 45) : el ca>
tas nostra; ut quoniam zizania csse in Ecctesia ccrui"
mus , ipsi de Eccksia recedamus. Et nolentes conseti-
tire mundi uomine Ecclesiani possc signiAcari, couira
verba Apostoli qui d i x i i , Deus erat in Christo mnn-
dum reconcilians sibi; et cooira ijisius verlra Dumini
qtti dixit, Non venit Fiiius honmis ut judicci munduu\ 9

tera U l i a . Nos vero non solum in m a l a m , sed ctiam sed ul salvelur mundus per ipsunt (Joau. m , 4 7 ) : ne-
in bonam siguificationem muiidtim in Scripturis po*i- qnc enim recouciliari Deo et talvai i \wt ipsum wun-
i n i n rcspondebamus, ct commeuiorabamus intcr alia dus potest, nisi mundi nominc inlcliigalur Eccicsia ,
650 AD DONATISTAS POST C O U ATtO^EM, S. AUCUSTINI *#6

qua? t o b per eum Deo receoriliata s a l v a t e r : ttmen
in illa similrtudine quam ex Evengelio c o m m e m o r a -
vimus, quod e l boni et mali pisces, qnoosqoe i n l i t -
l o r c , hoe est, i n finesaeculi separeiilur, hilra eadcm
p e r m i x t i retia continenttir (Mutth. x m , 47 50), victi
cvidcnlia veriutis malos i n Ecclesia usque i n linem
aacculi permixtos case confessi s u u t ; scd cos occultos
esse dixerunt, qooniam s k a sacerdolibus ignoraulur,
quemadmodom pisces intra retia c u m adhiic i n mari
sunt, a piscatortbus intra retia non videntur. Qtio-
luodo ergo testimonium p r o p b c t i c u m , quod in sua
responsionc posuentiit, quod Ecclesiae dictum est,
Non adjiciel ultrn per te transkre iucircumcitut et tm-
mundut, ad hoc tcmpns pcrtiiiere ititclligitur, quando
Ecclcsia rctibus c o m p a r a U est, quibus in mari adhuc
Qood ideo dixit, q u a similia n e n aunt, non quia per-
m i x u eaae wm peatunt; qofa iu norreo non aimul
crunt, non qttia in arca pariier non trituraitlor. Quan-
quam Jcremias cum boc diccrct, non agcbat dc po-
pulo D c i , sed de somniis hominum c i visitmibus
PropbeUrum : quia haec duo nirila similHudine ctm%~
paranda sunt, skut pleuitudiui iritici inanitas palcrn
non potest comparari.
14. Tentavcrunt aane cpiscopi vestri ncgarc scrt-
plum in Evangelio, quod arcae stt Ecclesia comparau:
sed mox cvangelioorum verboriim commemoraiione
coavkti ad id se convertcrunt, ut ctiam ibi dicerem
oectillos maios significatos, non mauifesios, de qiribna
scriplum cst, Veuiet ferens ventiiabrum in numu sua,
et nmndabit arcmn tuam; frumenta recondet in horreo 9

poaitis pisccs malos bonis permixtos vel occultos csse
coufcssi sunt ? Unde manifcstum cst nonnisi in futuro
sxculo post Judicium nnihim intircumcisum et i m -
munduiii pcr Ecclesiani transilurum 0 violentia ve-
riutis, qua» suos, uon in carnc, sed iu cordc torqttct
iniuiicos, ut cam confitcanttir inviti?
C A P U T I X . — 42. Eccc manilesUtum c s l qimd
dicebatur a nobis, disthtgucnda esse tempora Ecclc-
she : non c a m nunc essc tnlem, qualis posl re>urre-
cttoncm futura c s t : mmc malos habcre p c r m i x t o s ,
tunc omnino non babitttram : ad illam ejns puriia-
l c m , non ad htijus tcmporis permixiioncm Hla divina
lestimoiria pertiuere , qotbus eam Deits prndixit ab
omni matorum pcrtnixtionc peniius alienain. Ecco
cliam ipsi veritale cvangclica non aliud coacti suut
confiteri, q u i nialos occultos nunc ci p c r m l i t o s esae
dtxerunt. Ecce nonc transit p c r i l l a m , Kcct occu -
l u s , immundus : non cst crgo tempus quod praedi-
d m n c s t , dicenlc Prophcta, Non adjkiet ultra per te bonis in Ecclcsia misccaittur. Ipsi enhn nos admoneut,
transire incircumcitut et immundut: nunc crgo trans-
eunt vcl occnlti. Nam et boc ipsttm quod a i t , Non
adjiciet uitra, osiendit eos priits solcre transfro , sed
nltra non traiisituros. E l a uohis invidiosc require-
b a n t , quomodo potuerit in Ecclesia Christi diabolus
seminare zixania, cum ipsi faterentur in Ecciesia i n a -
los saltcm occultos essc permixlos, nec vcllent atten-
dcre a diabolo ulique scminatos.
CAPUT X . — 45. l l o c ipsum etiam quod sibi
paleat auletu comburet igiti inexttinguibUi ( Matth. m .
12). Yos iuque judkate, apcritc oculos, aurea inien-
ditc vcriuti : si propterea, sicul ipsi dixerunt, Domi-
uus Ecclesiam retibus comparavit, quia imu manifes-
los, sed lalcnles in ea malos hitctligi voluit, quos i U
iuin vident saccrdotes, micmadiNOdiim pisoes hilra
rclia sub fluclibu> nou videnl piscatores; numquid et
area sub aqna vel sub tcrra trituratur ? aut ccrle uo-
cturnis horis, non in sole conterilur, aut in ea rusti-
cus CTCUS operatur? Quanto crgo ntelius se ipsos
corrigunt, qtiam Evangelia sancu pervcrtuiit, et a d
vanum suae mcnlis errorcm eloquta domiiiica deior»
qttcrc couaiittir! Aut ciiim et illa pi^cium shnilitudo
noii proptcr occuhos, sed untum propter mixtns i n
Ecclesia malos a Domino posiU e s t : aut ccrte singti-
iis rchtis firopria> iimilitudines daU» simt, de pi^cihus
1 propter occullos, de area proplcr manifrstos maloa ;
quod sicut illi ante liitus, sic isti anlc ventilahrnm
ul in area palcatn inanifcstos in Ecclesia malos intel-
ligamus, qtii pisces r;|i:obos intra tuitaiilia rctia pro-
ptcr occulios malos intelligi volunt, quia sicut illos
ncsciunl piscatores, s k istos nesciunt saccrdotes. Cur
enim non dicamus, Sic ergo ct palea nianifesti sui.l
mali, quia in apcrlo cam vident triluralorcs? Sed sicul
illi non possunt ante littoris exilum separari; sic nec
ilta potest ante flnem debitum ventilari. Custodit a u -
tem Deus iiinocentiam sanctonim c l tidelium suorum 9

acutum invenissc videbantur, contra se potius profe- sicat pisciutn honorum, sicul pingtiium fruiticittnniiit,
rcbant. S i cnim Domiuus proptcrea retibus bonos ct ttl iulra ista retia noti eis noceaut pcrmi&ia genera
malos pisces pariter congrcganlibus F.cclesiain com- n»prohaiida , c l in ista arca non eis uoccat permixla
p a r a v i t ; quia malos in Ecclesia non inanife tos, scd pab a vcnlilauda :quia, sicul ipsi dixerunl. reh^genml,
hitentes intclligi voluit, quos i u ncsciunt sacerdotcs, subsci ipscrunt, Nec cautce causa, nec persoum poteht
t quemadmoduui sub fluctibus quid ceperiiit reiia ne- prmjudicarc persona.
acitint piscatores : proptcrea crgo ct areae comparata CAPUT X I . — 15. ILrc vcrba se negarent forte
e s t , u i cttam matiifcsli mali bonis in ca pcrmixti dixissc, nisi stta possent subscriptione convinci. Ecce
pncnnntiareiiiiir futuri. Neque euim palea quae iu quam diligeuler actum est pro salute vesira, ut verbts
area est permixta frunicniis, ettam ipsa sub Ouctibus nostris subscribcremus: quod fieri omnino Botebant,
latct, qux sic omnium oculis cst conspicua, ut potius ct ut facerent tandem aliquando pudore compubi
e c c u l u aint i n c a f r u m c n U , c u m sit ipsa m a n i f e s U . sunt. Nani exsuni vcrba eonim, ubi hoc facere reco*
De bac autem arcae s i m i l i l u d i n e , quia et ipsam inter sarunt: et rursus alia verba, ubi hoc facrre COUSCJK
csDieras ex Evangclio posueramus, nihil in litteris suis serunt, quod primo negavcrant. Omnia scripU s u n i .
contra nos scribere potitcrunt, nisi J e r c m i a m prophe- omnibus subscripltim est. Idco cnim vidcbantur netle
ta*n dixissc, Quid palcis ad triticum (Jercm. x x i n , 28)? sobscribcrc, ut negare sc possint dixisse quod dixe-
m UBER UNtlS.
rant, etde gestts corrnptis jmKci caluraniari. Qnod
atodo qtria non poasiml, dicont ipsom essc cormptum:
oui ot coutra illos jndicarct, non ntsi tpsi feccrunt,
aui contra sc ipsos pro nobis tauta dixcront; qnae nt
nfgare non posFCnt, etiamsi coacti et i t i T i t i , sois U -
men prosecotioiiibus subscripserunt. Ideo ergo uole-
bant snbscribere, ot Ifceret eis per catomniam cor-
ntptorom gcstonmi negare quod dixerant : et idco
postea instantc judice couseiiserunl, quia sentiebant
omnibtis a p p a r c r c , nikit se aliod indicare nolendo
1
sobscribere, nhri se Terba soa nc sibi legcreutur l i -
niere. Malnerunl cnim pniseeotioncs suas quibus-
cumqne nebolis postca defeudere, quam eas tam cilo
damnare.
CAPUT XII.—ift.Sed Tidete, rogamos Tos,qucm-
admodom ipsa soa dclensione se pcjus impticent, ct
agant cauaam nostram, et omnino aerjmant suam.
Nam post Collationem, posteaquam victi appeUare
volueruat, objecta sunt eis haec verba : ct ca cenan-
tur pejore sua implicatione defendcre, quando ab eis
qaid cgerint quaerilis. Ita enhn vos puiant eor non
bahere, ut non inteUigatts eos omni modo esse sope-
r a t o s ; quando vobis ca dicunt, qtuo omnino nou d i -
cercnt, ai aliqohJ otile quod dicerent, inveuirenl.
Quis cnim fcrat victos bomines conqueri, quod nocte
cootra cos est prolata sentenlia : quasi nen saepe jo-
dices audiendi uecessitas teneat, ut usqne ad muJum
nartetu noctis scdere cogantur? Aut idco non est ve-
rum qiMKl dicitur, quia per noclem dicitur? Nce au-
dimit Scripturam clamatilem, Per diem mandavii Do-
mmm$ mi$ericordiam $nam, et nocle deciuravit (PsaL
x u , 9); ct itcrum, Ad annuutumdam mane nmericor- habere potiiissct, et Cassianus non potuerit. Nec at-
dimn ttutm, et voritatem tuam per noctem (P$ai. x c i , lcndere potucrunl interna sua nocte iinpcdhi, non
3 ) . Aut quod dixerunt, nocte venisse ad Dominom
leiiendum persecutores, non atiendcntes quoniam
ipsia nocturnU boris ctiam Dominus veriuiem suis alterum Magnm : in ipso denh|ue U m parvo nunicro
diacipulis pncdicavit; nec adverlerc voiucrunt, qued
scriptum e s l , aposlolum Paulum usque ad mcdium
uocits produxisse sermonem (Aet. x x , 7). Si habe-
rent verum quod diccrent, uox cos impcd;ro oon
poasct. Scd sane lenebrosissimam nocicm in suia
mentibus patiebautur, quando coiilra se ipsos taaU
prefercbant, iicc ad veriutis lucem perversttm a n i -
miun corrigebant. Et adbuc utiquc dies e r a t , quaudo
m*bis Ibreiisi more de tempore proscribrbaiit, d i -
eeuies causam lspsam essc, et agi j a m oninino non
poaae : necintclligenlesnihil se hominibus ostendisse,
aki quantum Ihnoerini nc ageretur, ubi eorum pcr-
vcrsitas e i catholica verius monsiraretur.
CAPUT XIII. — 17. Adhue dies crat, quando v o -
leutes desiruere judicitim ftomani episcopi Nelcbia-
d i s , qoo purgatus ei absohstus esi Carciiianus, etiaui
ipsom Meldiiadem iradilorcm fuiasc dixcrunt. Cujus
crimiatatioiHs cutu ab eht csset e x a c U probatio, gctia
nroKxisaima r e c i U r u n t , ubi Mclchiadis nomen, qnod
>rtquid tradidcril, non fuit. Et reciuverunl etiam alia
geau, ubi legebaiur Melcbiadem misisse diaconos cum
1
Am. e t r r . , nihii*«U udjudvcuri. l.ov., mtul
vtnduate. csstigantur auxilio Bccccn&is maouscrit»ti.
6t.f
Httcria Maxcatit Imperatoris et prafccli pr.r-torio ad
nracfectum urbts, ut rccipereni loca qua» fueratit a
Chrtstiatiis temporc persccutiotiis ahlata. Ubi rum
Melchiadis crimcn nullnm penittis apparcrct, dixc-
runl superioribus iraditionrs gestis traditorem Strator-
nrm fuisse r e d u t u m , quod Tocabaiur uitus etiam cx
uTaconis, ques ad rccipienda loca miscrat Hclchiade*,
eomdem ipsum esac contendentcs et non ostendcutes.
Neqoc enim Stratonem qui tradidcral, saltcm dbco-
nom fuisse monstrabant. Quod ctiam si esset, reapon-
dimus e i s , ante parvum lempus in codem clcro E c -
desiae Romanae doos Petros diaconos fnisse. I u meiite
c a x i , tenebrosas caiumnias innectebant, addentcs
etiam manifestissimam falsHatem, quod non sotmn
nomcn, sed etiam foca et rcgiones et pcrsona» conve-
nirent, qulbus non aKos, sed ipse esse Straton osteiK
deretnr : eum ht illis gestis omnhio niltil convetiiens,
praeter simUitudinem nominis, legeretur; qna plcna
est eonsuetudo gcneris himtaur, ut non soluiii duo,
sed etiam plures homhies uno nomme vociteutur.
Nam ipsi quoque Donatum suum Ortbaginensem, ne
in judido Mdcbiadht ipse poiaretur esse damnatus ,
qucm multi pro magno habent , a Donato Cascnsi
1
distinguendum csse clamaveruiit, quia Donatus Car-
thagincusis contra Cedliannm missus fuerat ad Mcl-
chiadis episcopale judicium : U m crassain noctem in
cordc gesUntes, ot Donatnm infamari nollent simili-
ttidine nominis s o i , c l Mekhiadem maculari vellent
simititudine nominis alieni. Nunc autem Stratoni
etiam Cassiani nomen addcre dkuntur, quod in Col-
latkne tacueront, quasi Straton solus cognominalcm
solum duos Joannes, unum Baptistani, altermu Evau-
gelistam, sed ctiam duos Simoncs ^unura Petrum ,
Apostolorum, non solum dnos Jacobos, unum AI-
pb:ei, alterum Zebedxi; sed etiam duos Judas, unuiu
sanctum, aherum diabolum; cui umen Judae apostolo
sancto quisquis siniinier mente caecus dc criminc
Judae tradiloris calumniaretur, non nisi istos iniiurc-
tur. Non cnim mintra c s i , si Ules istos calumniatores
posl u m longum tempus patitnr existimalio Mclchia-
dis de duobus Cassianis, vel dc duobus Stratonibus ,
qualcs evangclka verius patitur dc duobus Herodi-
bus. Nam quia non esl expressum quis Hcrodes pro
Chrislo occisis infantibus continuo mortuns fuerit, et
quis Herodes c u m Pilato Dominum persocutus s i t ;
puUntes unum fuisse, objiciunt Evangelio crimen
falsiutis : sicut isli putantes untira fuisse Stratoiicm
vel Cassianuin, objidunt Mekbiadi maculam traditio-
n i s . Et Umen illi tolcrahilius errant, quia non soluin
nomen , vernm etiam dignius consonat, uterque cnim
legitur rcx Herodes : isti autcm digniutem consonarc
mentili sunt, quia utrosque fuisse diaconos nuUo ntodo
legere potuenuit.
1
corbelensis et Michaelinus Mss, auem muftutu pronuv
$e ano
tdiud
habeni. Becceosis, quodque non mutlum pro magno ee-
eetit.
*G3 AD DONATISTAS POST COI LATKWEM, S. AUCUSTINI (*»
CAPUT XIV, — 18. Adbuc dies erat, quawdp Cir- tum altquem vel damoaverini, vet oht*>Uepm.'&t
leiise coociliuin , si Uuicu coucilium diceitdum c s i , tainen rcspondimus eis, ctiam Prnpueu* libres suue
iu quo vix uudeciui vel duodecim episcopi fueruui; prxnotaits et deftuitis commendasse temporibus^quo
uude recilavimus traditores fuisse quosdam, qui cum aoiio, cujus regis, quoio mense, auni, quoto die
Sectindo Tigisiuno contra Caecilianum seutenlias pro* mensis factum super cos fuerit verbnm Doniud : ui
lulcrunl, falsum volcnles ostcndere, dixerunt perse- ostenderemus quam iuanitcr et calumniose de diebus
cutionis tcmpore non potuissc in aliquam domum ilios ct consulibus episcopaiiuiu cenciliorum quaestiones
uudecim vel duodecitn episcopos congregari: et ui vanissunas excitarenl. Fiert enim polesl, ut in coilt-
probarcnt tempus fuisse persecotiouis, prolulerunt. cibus sit ista varieUs, dura alii oiiam dies et consuJes
martyrum gesta, ut dicbus ei cjnsuiibus considera- diligentia majore descrihuiii, alii Unquam super-
tis, quod tempus fueril, appareret. Quae marlyrum fluum prxtermitiunt. Sicui etiam jcodcx de quo p r i -
gesta, contra sc ipsos protulisse convicti sunt. In eis mum legimus judicujm ConsUntini, quo uiter partea.
(uiippe gestis mankestatum est illo lempore persecu- Caccilianum innoccntcm, illos auteui calumiuosissi-
tionis cbristianas plebes solitas cougregari. Undeeon- mos pronuntiavit, diem et consulem non liabebat;
stitit non esse incredibile, quod etiam illi cpiscopi in alius aultm qoem contra eorum calumnias postea pro-
privatara domum simiiiter convcuisse legeliaatur, ut tulimus, Itabebat. Quia etiam illic mvidiostssimc pro-
plcbi quae poteral, sicui gestis martyrum coniineha- clamaveraiit, quod iinperatoria Kiteras sme die et
tur, ctiam persecutionis tempore congregari, oocuite consuic recitavimos ; c l uinen ctktni ipsi alias cjus-
ordinaretur episcopus, qui possel sibi ctiam ipse oc- dem imperatoria hlteras in caosa tfettcis ordNtatorts
culte clericos ordinare in tanta nccessitaia, ubi anle-. Caecikani, quaa mirabili cteettaie coutra se insos p r o -
rior cpiscopus cum clero lapsus, pcr cpistolam ipsius tuleruni, sine die ct eomiile r e c i u m n t : nec eis inde
Secundi, quae ab isiis allegala est, monstrabalur, Ex aiiquid objeciraus, ne simUitcr nt ius\, tempora ne-
iiis martyrum gestis qu;e ipsi proJerebanl, admoniti cessaria superfluis verbis occuparemus. Ihrc auiem
bumus et in alia gcsta inartyrum iiitcnderc; et invc- medodiciraus, ui vos saltem octilos aptriaiis, et te-
uhnus, ei diximus, fervente tempore pcrseculionis» nebresa noctc careati», quam vestri episcopi corde
ct privatam domum, quod illi fieri potuissc negave- gesfcibani, qai nocturnam sententiam cognKioni judi-
rant, congrcgaJioui Cbristianorum fuisse concessam, cis ohjecerunt, et ipsi per diem raierioribo* tcne-
ui m carcere fuisse marlyres bapiizatos : ut vidcreni hris involuti tnirabHi cacciute contra se ipsos tatil*
qtiam non esset iucrcdibile tempore perseculionis in dixenuit.
privalam dointim pau2osepiscoposcongregari,quando CAPUT X V I . — SO. Leguniur aclis apud Carlba-
et in ipso carcere celebrabantur SacramenU Cbristi, giais magistratum expressa verba Priaiiaiii, u b i dteil,
in quo inclusi honiitics lcnebantur pro fide Chrisli,. quod pareniet eorum nottri majoret turiit estiliit c«w-
Quanlura nos ergo adjuvei int gesu marlyrum profe- verunt: et in€otiatione proiwre conantur, aceusan-
rendo, quis non videat, qui non similem noctem tibns majoriboa suis ab hnperatore Crclliannm
liabel iu corde, qualcm iili habcbanl, qui hoc iiou exsilio esse damnatum. Dir.tint in litterissuis comntu-
vidchant ? monem tuam ette Eccletiam veritatit, quee perteeulto-
CAPUT X V . — 19. Qtti cliam binc geslis ipsisCir- nem patilur, non qnat facit (In Mandato Donatittnrum,
lensibus calumiii;ibantur, quia ibi die« ct consulcs mfra tft Appendice) : et c o n a i i t u r oslendere Cnpcilto-
legebantur; ot exigebant a nobis, ut aliqua ccclesia- n u m damnatum judicio Imperatoris perscqiBeiilibtis
slica concilia proferrcmus, ubi dies recitarenttir, ct roujoribus suis. Et hoc dicuut facium, n o n per Dona-
consule». Ipsi euini Carlhaginense coucilium factuin tum Casensem, sed per e u m quem prae caetcria
sinc die ct consulc profercbanl. Dicebaut enim eliam proedicant Donatum Canbaginensem. IIoc etihn
concilium Cypriaui cousulcs non habere : ubi Umcn scriplis s u i s per suos modo jaclarc dictmtur,
iegilur dies; in iilo autem ipsorum Carthaginensi nec ubi vicli judiccm accusant, quia nodcm cordia ipso-
dies. Nos aulem, quod in manibus erat, Romanum rum nociurna verius coufulaviu Donatum iltant,
concilium Melchiadis, sicut illud Cirlense, et dicin illum, t n q u a m , Donaium, quem dixeruni Eecletm
habere demonstrabamus et consules. Neque enim tuuc Carthagimt ommuentum et marlyrhiu gtoriee wncm, stc
ad horam antiqua arcbiva ecciesiastica discuiicnda commendarc volnerunt, ut dicerent, quod apud tmt*»
nobis ftierunt, unde isU consueludo eliam velerum ratorit Conttautim cognitxonem, ipte reum et ameruorH
fuisse doccrclur. Nec Umen inanes eis etiam nos ca- et convkerit CafcUiunutn(ln Cotiat. part. 2, cop. 10).
lumnias moverc voluimus, quare in Cypriani concilio Ille ergo vir gloriae marlyrialis apod Imperatoris eo-
dies inveniretur, in ipsorum aulem uon invenirctur : gnitioiiom reura censtitetl ct asseroii Caecilianuni,
quia illi vanas moras volcbanl innectere, quas nos iilamque eognitionem Caeeiliani damnaiio consecuu
tnnabamur averterc. Nam ctiam hoc exigebant, ut esi : illo virogloriae martyrialtsaccusanteclinsuiac,
de Scripluris sanctis oslendcremus alicubi dies el con- Caecilianus a b Imperaloredamnaius est. Quod qoidem
sules esse conscriptos : quasi episcoporum concilia nos faisoro esse convtcimus, q u i ejusdcm invperaioris
Scripturis canonicis aliquando fuerinl comparata ; litleras, quibus se inicr parics audisse et judieasse
aut possent etiam ipsi de Scripiuris sanciis proferre tesUtur, ubi Caecitiano absoluto atque p u r g a t o ilh»-
concilium, ubi Apostoii judiccs sederint, et accusa- rum calumnias dctestatus esi, prulatas de archivo
 615 LIBER
pttWicd recfeoviasue. Conlra qoas emomo qetd res- lis, et maii bonis: el pati-pcrsccmionem neo est )u-
pmtderent, mhii tttvemre potuerunt, et ad eaeemi* stitiae documenlum, quia cam uon soii honi pro pW-
firmandascontra se ipsos aiia protulerunt. Proinde a tatc, sed mah pre iniqiutale patitmtur.
majoribea eornm apud lutperatorem accusatum con- 22. Reatat ergo vobis crrore deputeo Ecclesiam
stitit Ciceilianum; damnalum autem non censiiltt, Christi videre ac tenere Catholicam, nen ut in ea
imoeliam eotnUitit alBohitum. 9ed laraen vei vea eligatis quia pcrseculionem patiiur. Qum enim dixis-
vidate qaantom adjuvermt.caiisam nostram episcppi set Domtnus, Bouti qui persecutionem patiuntnr; ne
vestri, qui de i l l a voiacrunt etiam falsilate gloriari. inde se Jactent haerelici, addidit, propter justkiam
Si enim Donatus ilie vir gtpri» martvriatis aaud Im- (Matth. v, 10). Nam qeanta mala nastris ieceriut
pcraioriseegniiieiiem reum asseruit Gecilianum, et fnriosissimi clcrici e i Circumcclliones partis Douati,
illo viro glorhe marlyriahs aoousame ct insunle Cae* nostis et,vos. Inccusae sunt ecclesiae, missi in ibimmas
ciliauus ab Imperatore damnalns est; respoodeant codices sancti, incensaa etiam privata domus. rapii
vobis, quanda IKBC agebatttur, quis erat roartyr, Immines dc scdibus suis, ct olntiibus quae inerant
uirumtionatos qui bommem apud hnpcratorem per- abhttta aut pcrditis, ipsi caesi, laniati, excapcali : nec
scqoebalur, an GaecHiannsqui illo perseqnenle ab ab homicidio potuit temperari; quamvis sil mithis
Imperatore damnabalor? I H H esl nunc iila dcnniliva huic luci morientcro, qoam islam lucem aufcrre
regula ipsoram, eommunionem Dtmati esoe Ecclesmm •. 9 viventi. VCalom est ad bomines, uon ut rctenti aliqoo
veritoMs quce pereeeutionem patitur, non qum facitti dticercntur, sed iantum ut ista paterentur. Nec tamen
Ecce oautur Concilianas, Donaius facit: quia eerom nostros ideo jtistificamus, quia iskt perpessi sunt; sed
cst vir gloriie martyrialis? qpia pro christiank veritate, pro Chrisli pace, pro
• C A P U T X V I I . — 8 1 . Atlendite, ndvertitc, nothe m EocJeskc uniuite perpessi sunt. Bii autem sub tam
crrorem peroieiosum adaue usque seduei. Veriutem multts, sub tom severis legibus, et sob tanla Eecleshe
quse vobis occulubatur, Deus aperire dignalus est; calbolicae, ouam Dominus ci tribuit, potesiale, quid
fatsttatem qusa vehts oflhiHtebatur, Dcus .eoitfuUre Ule patkintur? Si quando eniro morte mulcutntur,
dtgoatus e s t : tante ejus beuofiejo coare adhuc estis aut ipsi se occidttnt, atti eorum cruentae violenlwe
iugrati? Hoc est- ncmpc, qood vobis saepe dtocbanl, dum rcsistilur occidunlur, iion pro communioitc par-
uude cordts vestri oeulos astuta faliacia cawgabant: lis Donati, nec pro crrorc sacrilegi schismalis, sed
et adfouc etiam convkti indesejaetant, hidc nes laoe- pro apertissimis facinoribus et sceleribus suis, quae
rant, quia nos forimns perseicutionem, ipsi pathmtiir. more lalronum immani furore el crudelitaie com-
lloeete mmansit omniex partc auperatis, undcadhuc mittunt. Pro parte autcro Donaii vix aJiquid lale pa-
itebuhts facbtnlr imperitia, nincse quasi esiendentes tiimtur, quaie Caectiiatium Donato insunlc passum
csso Ecclesimn veriians, quor perseeusionem patitur, essc dixerunk
nmt fncit. Non v*>s ergo adbuc Ibttant: hec eis fuci- 23. Aut ergo persecutio non omnis injusU est, aui
nros, qnod mafores suos, et ipsom qoem praedieant non est perseculio dicenda cum j u s u est. Quapropter,
velnt martyriahs gloriae viruni, Caeciliano fecisse glo- • aat pcrsectilionem pars Donati paiilur jusUm, aul
rutnltir. Hoccgit iUe apud lmpcraterem, ut cjmvtetua perseculionem non patitur, quia palitur justc. Non
Caoeilianos illius judieio domnaretnr: hoc et nos egi- auiem justepasstis esl Caecilianos, quia innoccns pro-
mos, ot isli couvicti simHia palerentur. S i rnaie fectr, baius et absolutus cst. Quod quidem illi negaverunt,
quare hoc i4Ii Donatas faciebat? Si auiem recte fecit, ct potitis ab Impcratore damnattim csse dixerunt, et
qtmre boc CatheHea psrti Donati non faciat ? hno r o c t e ideo majores suos maximeqoe Dmtaturo, a se Unta
fieri nec illi d o b f U n t , qwi hec majores soos, quos praedicatione htudatum, Cxciliano persecuiionem fe-
moitum laudant, feetsse gloriontur: nec nos dobt- cisse confessi sont. Illum autem convictum alque
tamos, qui hoc ets esse laciendom negare non pessu- dumnatum probare minime potuerunt : imo eliam,
rntis, ut sine effusione sanguiiiis, q u i vcrbis non quod nos dicebamtts, eum esse absolutum alque por-
emendantur, a h q u a mitissitiia poena legum corripian- gatnm, ipsi qtioqne m u l u contra se ipsos legcndo fir-
tor inqoicti: ct si forte Imperator permotus mentia marunt. E t umen liberum arbitrimn sibi ah Impera-
sftcrhVgao pertrnaciam graviore supplicto staluit esse tore concessum cssc jaeUnt. Victi alque tonfusi, id
plecteftdam, miihis agant judiccs, quibus scmper slbi ctiam nunc flagiubaut debere concedi, quod
lieoit leiiire atque emellire aetttentium (a). bitcrim majores eorum Cacciliano non concedebaut: quem sic
crgo qeamvis non possilosiendi Caectikinum ab tmpe- apud Imperatorem accosaront, qucm iilis accusaiio-
ratore Coostantmo csae damnatum, a vobis tamen 1
mbus ab Imperatore damnatom isti etiam meniiri
c r r o r Hle subiatu» est, qoo puiabalia cam csse veram volneronl. Si vohmtas libera unicuique Iribuenda est,
Eccksiam qute perseculioitem patitor, uon qufle i t c i t : Caeciliano prios tribucretur. Si baec non homtni judici
feeh enim Bmtatos, passus est Caecihanus. Et si per- permiticnda, sed Deo potios dimiltenda sunt, Caeci-
sceotionero pntitur pars Donati, patilur cum illa etinm liaims prios apod Impccatorcm non aceusarclur.
pnrs Haaiuiiani, quam ct ipsi Cltrtsli Eccicstain non CAPUT XVIII. — 24. Expergiscimini aiiquamlo,
esse coufirmant. Ac pcr hoc el faecre persocutionem non vos Uriareus obliget somnus, non in profundum
non esl i n i q n i t a t i s i u d i c i u m , q u i a et boni f a c i u c t ma- sacrilegi erroris adhuc impia consuetudo dcmcrgat:

<a) vide A v g u s t i n i epistolam 139, n . 2. 1

F o r i c , accusatoribus.
(*7 AD DONATISTAS POST COI LAThONEM, S. AUGUSTINI
jftm eonsouam pad, cohaercte onitaii, acquicseite
chariuti, cedlte veritati: Ecclethun catboKcam htci-
pientcm ab Jcrusalcm cognoscite usquequaque dif-
fendi, cui non commtmicat pars Donati, cui causa
non praejudfcat Carciliami. Totics enim purgaius,
toties absoluios, etiamsi non essct innocem, nec
uutsa €OM$m prmjudkat, nec penona personm. Ilaec
verbft per orbcm tcrrae nniversft personat Ecclesia,
clamat etiam membrum illius in Africa : Testimo-
nium Dci novi, negotium Cacciliani non novi: credo
iiinocentcm a vestris majoribus insectatum, qucm
icgo totics abseiutum : sed auahscomque sit causa
cjus, causae meae nihil praejudical; qualiscumque sit
persona ejus, personae roeae nihii prxjudical. Vos hoc
dixistis, vos ad hoc subscripsistis : Nec causa cauem
prmjudicat, nec persona peroonm. Eccc Dominus dicit,
Peromnes gentes incipicntibus ab Jerusatem (Luc. xxiv,
47): divinam verilalem in una Ecclesia teueamus, et
humanas lites aliquando (iniamus.
CAPUT XIX. — 25. Numquid cnim verba ista,
ubi dixerunt, nec causam causm, nee personam prmju-
dkare personm, u lo modo post insam Cotlationem
defendere potucrunl, ac non potius se multo per-
plexius implicarunt? Sic namque in quibusdam scri-
ptis suts loculi sunt: Cauoam causm et ptrsonam non
prmjudicare personm, a nobis, inquiunt, dktum esse
memoriter recensitum est: sed atloquimur 1
nobis non
prmjudicari ab iis qui a nobis oei rejecti sunt, vei da-
mnati; ii autem qni ex Cmeitiani ordinatione descendunt 9 do, sed bene judkando ct bene vivendo diseernere.
quos de prmdecessore origo uumerat ad reatum, quern*
udmedum non pouint ordinatoris sui eriminibus obli-
gari, cum per seriem protensus peccatorum funis quos-
cumque communioms vinxerit vincuio, necesu est ut
consortes [aciat esse peccatit 0 mira defensio! Tam
dcnsum ct arctum est uhi cis adbaescmnl pcdes, ut
eos evellere conantes, frnslra ct manus et captit fi-
gant, et in eodem luto haesitantes arctius involvanlur.
Ex cis cnim quos vel rejccisse se, vd damnassc com-
memorant, boc cst, cx Maximianistis, secom babcnt
Fclicianutn, et damnatorcm Primiani, ct a se datnna-
lunt in causa Primiani. Quid est quod funem U m
longum a Cacciliano usque ad lixc lempora catholicae
Ecclesue impiieare contcndunt, ct catcnam stiam U m
in proxiino non attendunt? Prxclara quippe ilia B.i-
g a i U n a sententia de Maximiano et sociis ejus, Trahit,
inqtiit, ad consortium eriminis plurimos eateua sacri-
tegii. Felicianus ergo isla catena traliebalur. Si iilis
itott praejudicat Feliciapus, quare nobis Caecitianus T
An forte ubi volunt, praejudicat, ubi aulcm n o l u n i ,
causae non praejudicat causa, et pro libidine ipsorum
fortior est fonis anttquus , quam nova catena ? Non
pnrjudieat Maximianus FeHcbuio a quo damnatus est;
1 ipse dominus cujus erat coovivium, ligari juastt et
non praejudicant Maxknianus et Feiicianus Primiano
a quibus damnatus est; non praejudicat Maximianus
cis qui dibtiooem acccperunt, quibus in uno schi-
smate sociatus est; non pracJHdicat Felicianus parti
Donati, a qua in codem liouore susceptus est, ncc
*
* (nnnes M t s , sed ad locum nobis.
• Porte, cum guo.
6bS
Baptismus qucm m sacrilego sebiimaie dedit, ibt de-
stroetus esl: et praejodicat Ca^ihjaftus tot chratian^
geniibos,qui scmel damnatui cst absens,quomodo Pri*
mianus, ct tcr absohttos csi praescns (a), qooftoodit
non Primianus? Praejudicat n o b i s olim defonctos
i g u o i u s : ei istis non praejodkai Wvus, a qoibos legi-
tur p a u l o anle damnatus, ei qoibos eernttur modo
sociatus? Nobis involvilur ftmis Caecitiani a quibos
ignoratur : et illrs non injrolvHor catena Felkiotii
quorum in eum sementia reciutur, ubi ipsa calena
damnatur? Illis ikct dicero, Suscepimus quos damna-
vimiw pro pace Denati, qoia nec cansa caosa» prae-
judical, nec persona p e r s o n a B : et nobis non licet
dtcere, Propler cos q u o s damnastis, noo dcserimus
pacem Cbrisii, q u i a n e e causa caosae prxjudicat, oee
persona personar? 0 ferream froutem! o fururis te-
nebras, nocturnam senlentiam jodici ohjicientes, et
in soi cordis nocte palpantes, oflendenies, cadcnles,
contra nos rabide Kligantes, ct pro nobis U n U di-
centes!
CAPUT XX. — 26. btsuper adbuc etiam modo
commemorare audent propbetica et apostolica testi«
tnonia, quibus nos uoiversaiitcr io i l l a Coiialione re-
spondimus, ostcndentes ipsos Propneus sanetos eotn
iniquis in uno templo, sub eisdcoi saoerdoiibus* inlar
cadem sacramenu versatos, nec lamen a roalisfoiaso
pollutos: quia noverant inter sanctom et immoodum,
non sicut isii scniiuni corporaliter populum divideo-
E i hoc sine intermissione Atciebaot, ut in iUa domo
magna, ubi eraiit, sicut dicit Apostolus, alia vaaa ha
bonorem, alia in confumeham, se ipsos a Ulibus m o -
rum diversitate mundarent, ei esseni vasa in bono*
rem otilia Domino ad omne opus bonum semper )KI-
raU (II Tim. u,21). Sed bene, quod ipsi ex muliis te-
slimoniis,quae Ihterissuis non mieUigcntes insertierunc»
qims in Coilatiooe proluierunl el legeruni, Unquam
praccipuom de Aggaeo propheU tesiimonium modo post
Collationcm vicii comroenroraruni (Aggm n). In isto
crgo propfaeu muito evidentius qood votumos 4e-
roonstramus, qoia non corporalis, sed spiritualis coo-
uctus, qoi fit per conseusionem, ipse poUuit bo-
mines, quorom caosam unam facit ipsa consensio.
' 27. Nam quando impios Doroinus etiam visibiU
IMsna perdere voluit, ipse ab eis jusios admonittone
separavit. Sicul Noe cum domo sua ab ets quos ddu-
vio fuerat perditurus (Gen. vi-vm): sicut Lotb ab eia
qoos igne fuerat consiimptums (Id. xix): sieut pe-
pulum suum a sjnagoga Abiron , quam mox fueraft
exslinclurus (Num. xvi). ldeo et ilhwn qui non ba-
bcbat vesiem nuptiaiem, oon dli qui mvitaveraot, sed
projici. Neque euim et ipse eieol piscis sob ioetibys
crat, ei sic ab inviutortbos, quooiodo a piscaloribos.
videri non poterat. Proinde, ne potarctor, sicot mti
pmant, quod velut unos io torba iatenter sebrepeisset
ignaris; coutinuo dominus in eodem ipse ono, qoem
(o) Judicia Romuni concilii c t A r c l a t c u s i s c t i m p c r a t c r i s
Goosuntiiii.
ft» LIDER UNUS. 670
ligatis maoibus e i pedibus in lenebras exteriores e x ^ placuit, ut nihil i b i alimentorum tnngeret propheta
illo convivio projici jussil, mullam sociclaietn malo- qtiem miscrat. Neque enim i n Ecclesia nonfllquo-
rum esse intelligendam, inler quos pauciores boni in tidie, quando eos quos acrius corripimns, etiamsi
ronvivio dominieo vivunt, signiftcare non distulit. in corum possessionc sumus, nihil i b i apud cos con-
Nam posteaquam d i x i t , Ligate illi manut et pedes, et
tingimus, ui senliant quantum eorum pcccala dolea-
projicite eum in lenebras exteriores, ibi erit ftetus et s/ri-
mus. Nuroquid tamen ideo etiam plebis discissio 1

dor dentium; continuo subjunxit, Multi enim sunl vo-

facienda est, ut sicut mollis herba htdiscrete eradi-
CQU\ pauci oero electi (Matth. x x n , i - U ) . Quomodo
centur infirmi, qui de cordibus hominum et ignotis
boc veruin cst, cum potius unus c multis fuissct pro- factis , etiamsi nobis sint cognita , judicare non pos-
jecius in tcnebras cxleriores, nisi quia in illo mio sunl? Nam i n ipsa Saiuaria erEIias et Elisaeus erant,
graude corpus figurabatur omnium malorum ante Do- el s i ipsi in solitudine, non tamen devilandorum sa •
mini judicium convivio dominico perinixtontm ? A cramenionim causa, sed quia persecutionem ah itnpiis
qttibtis s e boni corde interim ac moribus separant, regihus paliebniitur. Nam iljic erant, non uliquc i n
simul manducantes et bibentes corpus et saoguincm solitudine, separata,qua»ipse ignorabal Elias, septem
Domini, sed cum magna distinclione : quia isti in ho- millia viroruni qtti non curvaverunt genu ante Ikal
nore sponsi induti sunt veste nuptiali, non sua quae- (III Rcg. xix). Denique inter pnrcipttos sanctos habilus
rcutes , sed qwxt Jesu C h r i s i i ; ilti autem non babcnt Samuel et graviter S:iulem corripuit, et ctim eo ta-
vesteni nuplialcm, hoc est, fidissimam sponsi cJiari- men ad offerendum Domino sacrilicium sine excusa-
tatem, sua quaerenies, non quac Jcsu Christi. Ac per tione perrexit( 1 Reg. x v ) : ncc peccatorum ejus con-
hoc, quamvis iu uno eodemque convivio, isti miseri- t:igione poliutus est, sed omnino mundus mcritorum
cordiam manducant, iili judicium : quia ipsiits con- suorum conservatione pcrmansit.
vivii cauticum est, quod ei supra commemoravi, 50. Sed istam nobis quxsiionem quarovis cviden-
Misericordiam et judicium cantabo tibi Domine (Psat. ter et i n Collatione ct modo soluta s i l , cvidenlins
t

c , 1 ). tamen solvat Aggonus, cujtis teslimonium pne caeleris

28. Ncc ideo tamcn dormit ccclcsiaslica discipliua, elegerunl, ut solunt adtiuc pro omnibus jactent. A r -
ut corripiat inquictos. Ncquc etiim a populo Dci se- guil Dominus per Aggaeum pniphetam, populuin cx
paramus, quos vel degradando vet excommuiiicaitdo Babylonia residuum, uhi captivus tenebatur, quod
ad hmuiliorcm pceniteudi locum redigimits. E l ubt domum Domini negligerent, et suns domos cxcole-
boc f i c e r e pacis ei iranquiliitatis Ecclesiae gralia non r e n t ; ct dicit propterea se plaga sterilitalis eortim
1

permittiinur, uon tamcn ideo Eeclesiam negligimus ; 1 percussisse regionein. Tunc Zorobabcl Filitis Sala-
aed toleramus quod nolumus, ut perveniamus quo vo- i h i c l , ct Jesus filius Josedcch saccrdos mngnus, ct
lurons • utentes cauida praecepli dominici, nc cum omnis ille populus divinitiis inspirntus operari coepit
votumus ante tempus colligcre zixania, siroul eradi- in dotno Domini Dei sui. Sic enim eadem Scriptttra
cemus et triticum (Matth. x m ) . Utentes etiam d i c i t : Et suscilavit Dominus spiritnm Zorobabel fitii
cxempio et pneceplo beati Cypriani, qui collegas suos Sutathiet ex tribu Juda, et Spirilum Jesu /itii Joscdech
feueratorest (raudatores, raptores, pacis cimiempla- sacerdotis mtigni, et spiritnm residnorum omnis popnti t

lioue pertulil tales (Serm. de Loptit), nec corum et introierunt et facivbnnt opera in domo Domini omni-
eontagione faclus est talis. Unde ct nos si iritieum potenlis Dei sui quarta et viccsima men&is sexti secun-
f t

sumus, ejusdem beaii martyris verba fidcntissime do anno sub Dario rege. Ecce et dies et mensis et
dieimus : quia etti videutur in Eccletia ette zizania, ' annus * deliniius est, quando iiitiaverunt ad operan-
non tamen impediri debet aut fides uutcharitatnottra; dum in domo Dei. Credo quod illi viri, et ille popu-
t

ut quouiam zizunia in Ecciesia cernimus ipsi do Eccle- lus operans i n domo Dei uon crat immundus; prav
%

sia recedumus (Epist. ad Maximum). Ilaec verba j u - serlitn quia dixcrat ei Dominus, Ego vobiscum; et
siissime ac piissime dkereiit majorcs nostri, etiamsi suscitaveral spirilum eortim ad bene opcraiidum hi
O c i l i a i m m et aliquos coepiscopos cjus malos vide- domo sua. Deniquc videte quid sequitur; contexit
retit, q u o s tamen ab Ecelesia separare non posseiit, enim eadem Scripltira ct d i c i t : Septimo mense, una
propter illos q u i b H S mali demonsirari non poteraiit, et vicesima mensis locutus esl Dominus in mauu AggaH
t

el cos bonos ct innoceiiles putabant : baec verba prophetce dicens ad Zorobabel plium Satalhiet ex iribu
mnnino dicerent, boc omiiino seniirenl, ne cum vei- Juda, et adJesum filiumJosedech sacerdoiem magnum t

leni tentcre zizania separare, simul et triticum eradi- et ad omnem populum residuum, dicens, Quis ex vobis
carent. qui vidil domum hanc in ctaritate ilta sua pristina ? Et

29. Quod ergo jussus esi quidam prophela nec quomodo videlis eam modo, tanquam non sit in eon-

penem maaducarc, nec aquam bibere in Samaria, spcctu vestro? Et nunc pr&vale, Zorobabel, dicit Domi-

quo missus fuerat ut corriperet eos qui vaccas con- nus; et pracvale, Jesn pti Josedech sacerdos magne; et

atituerant adorandas roore hioloriim i£gypiiortun prawalesce, onmis popule terrce, dicit Dominus omni-

(III Reg. x u i ) ; hoe omnino faccre dcbuit quod pne- potens; et spirilus meus prascst fu medio vestrum. Dono

ceperat Dominus, cui tunc eo modo illos corripcre

1
Sic Mss. At Am. et l-ov., discesth.
1
Becrensis Ms., Kcclesur disciptmam refutmnus. Alii M s s , • Editi, extotlercnt, At Mss., excoterent.
Mcctesicc rcfntumus; omisba stcv, disciplinam. * li!ftbs.dcest, ct mensis ct amtus.
 67! GONTHA DONATISTAS POST OLLATIONEM, S. AUGUSTINI 672
sicut
vnimo estote, quoniam hcec dicit Dominus omnipo(en$: enmt etiam stib ttno Moyse quidam Deum onen-
Adhuc semel el commpvebo coelum el terram, mare et deutes, qtiidam Deo plnoeiites, de qtilbus Apostolus
t

aridam, et concutiam omnes gentes. et venicnt omnia dicit, Non in omnibus illis beneptacitum est Deo (I Cor. •
electa genlium et impicbo domum hanc dicil Dqminu$
t t
omnipotens : et ca*tera quaj addidit, eiiain fulura pro-
pbetans; qua? de Poiniui noslri Jesu Giirisli terapori-
bu* rectius inlelligi solenf, ciijus popuius verissimiim
et sanctissimum csl templum Dei, non etiam in eis
qui permixti tolerantur, sed in eis solis qui uunc
interim a taiibus beue vivondo spirttuaiiter separau-
ttir, post vero etiam corporaiiter separandi sunl.
Yerumlamen iilum popuiuni, cui prophetia isla pr;e-
nunliata est, c l qui tunc operabatur in duino Dei,
ubi crant el illi duo, Zorobabe) filius Salatliiel, et
Jesus filius Joscdech, quomodo sit exhortatus el
commcndatus a Domino, satis in promptu c*l videre
in bis verbis Propliela?, quac sicut dicla sunt, iuserui-
iuus. Numquidnam ergo istum populum immundum
)>ossumus dicere, ad quem si quis accesserit inqoina-
bitur, cui populo dicilur, Et nunc prafvate, Zorobabel,
dicit Dominus; et pranale, Jcsu fiti Josedech sacerdos
magne; et prcevatesce, omnis popule terrm dicit Da-
t
minut omnipotens; et spiritus meus prceesl in mcdio
vestrum ? Quis deitieutissimus dixcrit istum esse po-
pulum, ad quem si quis acccsseril, iniquinabilur ?
31. Nunc ergo aitendite quid post illani proplie-
tianift quaj buic populo de Cbrisli tcmporibus anuuu-
tiata est, consequenter Scriptura contexat. Quarta
et vicesima noni mensis anno secundo sub Dario rege
t
x, 5). Neque euiin ait, lu otnnibus itlis non est heue-
placitum Deo, tanqunin otnnes displicueriul Deo;
scd a i l , Non in omnibus ittis beneptacitum est Deb :
ergo in quibusdam, non iu omnilius. Et omnes snb
eisdem sacerdotibus erant in uno eodemque lalier-
naculo, in uno eodemque altari hosfias offerebant :
et lamen distinguebanttir factis, non locis : aniuio,
non templo; moribus, non altarihus. Sic alii ad alios
non accedebant, ne ab eis inqtihiarcntur : hoc cst,
eortim mnlts factis non cousentieham, ne pariter
drfmnarcMur. Non enhii el illos malos Moyses tantus
propheta nesciebat, quorum impia iiiurinura et h»»r-
reudas amariludincs quoiidic suflcrcbat. Sed istutn
nescissc faciamus : numquid et Samuet Saulem ite-
sciebat, quem per os ejns ftterna senreutia damua-
verat Deus ? Tcrurtitamen et ipsum et saiictum David
imum Dei tabernnctthim intrantcs, inlcr eadem sacri-
ficia videbat; sed dfstincte tilique vidcbat, quia disfin-
ctos videbat; et unum eorum i » arlemum amabat,
alium pro tetnpore tolerabat. Sic ct Agga?us noverat
iu uno popnlo duos populos unum lemplum iutrantes,
sub uno magno sacerdole vivcntes ; el altcrum osten-
debat immunduni, alterum ad immundutn accedcre
prohibebat : et tamcn nec ifios nec se ipsum ab
eodem tcmpto.et ab eisdem altaribu* scparabat. Ergo
sptriltiatem prohibcbat arcessnm eousensimicmque

fnctum e$t verbum Domini ad Aggmum prophelam, factorum : quod et ipsa vcrba ciamanl, m anres nd-
dicens : llmc dicit Donunus omnipotens, Jnterroga smt, qtias anhnositas hiriosa non daudat aut strepitits .
saccrdotes legem, dicens ; Si sumpserit homo carnem varhe 'eonlentionis impediat. A i l enhn Propheta,
$unctificatam in summo vettimenti sui et attigeril sum- Ornnis qui accesserit ilto, mquinabitur. Yiliom uoiavtt
t

nmm vcsiimenli ejus punem, aut pulmentum, aut vinnm,quo accedi pronibutt, non hommes ab bominibus
uut omnem escam, si sanctificabitur ? El responderunt corporaii disjunclione sedush. AcoedHur autem ad
sacerdotes et dixerunt Non. Et dixit Aggmus : Si teti- vkrum corroptionis, vilio consensionis.
t

gerit inquinatus in anima atiquid horum, si inquinnbi- 52. Ae nc quhtquam diceret, ilhim populum, cui
tur ? El responderunl sacerdoles et dixerunt, lnqui- primo dietum est, Pnwatesce, quoniam spiritus meu»
nabilur. Et respondit Aggmus et dixit, Sic populus hic promt m medio vesirum; paucis intcrposilis dtehus
et gens hcec tn conspectu meo, dicit Dominus, et sic indeterius commutatimi, ut audire ntereretor, Sie
1

opera manuum ipsorum; et quicumque accesserit illo t

popuius iste et gens ista, omnis qui acoesserit ilto, m -
inquinubitur, propler prccsumptiones eorum matutinas qumabitur; dtes enim fenne nonaginia computantur
a facie laborum suorum, et odio habebatis in portis intcr verba ittn qua* bona m populum, dieta sunt, et
arguenles. Quis est iste populus tani immundus, ut ista qitibus ejus immunditia vitatida pra*cipiittr : ne
qnisquis ilio accesserit, inquineiur? Numquid ille quis ergo hec ptrtaret, bonum Hhm popujum quam-
cui dictttm est, Prcevalesce, et sphiius meus in mcdio vis lioc psrvo temporis intervallo tam pessimtim
vestrum ? Absil til ille sit. Duo igitur eranl: unus eiTectwo, videtequid sequilur, attcndite quht dkatur'
iminundus, ct aller qui ad iitimunditm prohibcttir eo ipso dic, hoc est viccsima et qnarta neni mensis
ncccdcre, qui cxliortabalur prcvalescerc, quia spiri- quo die dfctutn c s t , Sie popuius iste et gens istu,
tus Dei erat in medio eorum. Si ergo dtio erant, omms qui aeceuerit iiio, inquinabitur. Cum cntm hoc
ostendantur et duo templa, unutn quo iste , altertim dixisset, et maia coretn commemorasset, quornm
| quo iile ingrediebalur : ostendantur et altaria duo, mcrito demonslrarentur immundi, addens ct am et
tiuum iti quo iste, alterum in qtio ille viciimas nfle- dicens, OtHo habebmth iu pottio argueutes : coiilmuo
rebai: ostendantur et sacerdotes, bujus alii, et illius subjuuxtt, Et nunc ponke in cordtbus vesrris m dso hoe
alii, qui pro suo quisque popnlo separatim sacriflca- ei supra, priusquam poneretur iapis super fapuimt m
bant. Si autem quisquis boc affirmare cor.altir, i u - tempio Domiui; qui erutis cum mUlebatis in eopstiiu
sanil : sic erant isli dtio populi iu uno populo , sub viginti satu hordei, et fiebant aoeem sata , et intrabatit
uno sncerdote magno, unum templum intrantcs ; in torcuiar exhaurire qimMnaginta ampkorus, et fieb+ut
1
fcdiu, ei aicut. At uss., et sk. vigmti. Pcrcussi vos iv.fecundilatc, et venti corruptions
6?3 U U B t CNOS. ' 674
et gramtine omuia opera vestra, H non ottu commti oisut est thristus? Numqnrd Pautus crucipxus c%t pro
ad me, 4icU Dommus. Ctnsutuite kjitur corda oestm oobulmu in mmine Pmtti bnprfxati estis? Pnlo autem
a die hoc et dmuoep$<,« quswtu et oketima noni meutu\eos qui ineo populo dicebarrl, Ego sum Chrisli; non
tta diequa funtktumett tempium Domini, ponitem dusisse jufrum cum eis qtii dicefonnt, Ego snm Pauti.
cordibus tettrit, «' odJme coquotootur in aroa % aut ti tyo autem ApoHo ego vero Cephm (I Cor. i , 1-15): et
9

vitis, aul tuo/iuM, a ut fkus, aut maimm granatum, ti tamen emnes ad untnn aharc accedebant, el eadem
iigna otemque nou fecerunt fruotutn, adk hoc eenedi- Saeramenta communicabaiit, qm cadem vitia non
cam (Aggati i et a). Ecce ipso die etiam benedici rne- communicabant. Ilis enim Corinthns etiam illud d i -
rtieruni. fieuediciio ergo hsee peto qeod non ptrii- clum est, Qui manducat et bfoit indigne, jndicium sibi
neai ad illos, ad quorum imntatidiliam piwbtbct manducatet bibit (Id. x i , 2 9 ) . Q u i d enim aliud Apo-
nccedi, sed ad illos bonos qui prohtbentur ae&vdere» atolus nisi htos vantloqtios cogilabat, u l ei non suf-
lu uno ergo fueruut et penmiiti et separati: permiiti iicerel dicere, judicium manducat et bibit nisi adderet,
y

qtiidein corporali tactu, separati autem voioniatis tibi: ne hoc etiatn ntl illos pertineret, qui pariter qui-
<ibscessu. Sed more suo Scriplura loquitur, qu» sic dem. sed nou judicium mnnducahant?
arguit malos tanquam omnes in co popttlo mali
r 34. l n ipsrs ciiam Corinthiis ibi erant qui non cre-
shtt; ct sic consolalur bonos, tanquam onmes im' debant resaiTectionem •mortnorum, qua2 singularis
talcs sinl. Pro nobis ergo episcopi vestri, etiam m fldes est Chrisiinnormn; quod eis ita dicii Apostolus:
co quod post Collalionem vieli scripsisse dicunturv
1
Si autem Ctiristus prmdkatur quod resurrexit a mor-
Aggai proplieiiam posuerunt, unde nos commemn* fafs, quomodo dicunt quidam in vobis quia resurrecth
rarenl cvidcniius probare quod dicimus , quia ct in mortuormm non esl ? Non dixit, In hac terra, vel in hoc
I I I I O populo, in uuo tempro, sub eiadem saeerrfotibuft» mundo; sed, »t vobis, ittqurt. Neque cuim posset de
inter eadem sacrameiita, homioibus dissimili vohin- Cbrisii restirrectione pra»scribere, nisi jam utiqtte
tate viveutibus et diversis moribus et disc repantibue, ChristhtnSs, qnibus de ipsa rcstirrectione Chrisli d i -
ncc cau&ae causa, uec persojue poiest prayedicare eit, Sic prtedicarnus, et sic credktislis (Jd. xv, 42, li).
persoua. Nunc Qttetidamus vcrha i l l a , qutitus Corinthiorum
CAPUT X X I . — 33. lliud etiam quod ex Anostou' Ecdesiam i n Episieltt principio slc hndat, ut dicat,
Epistola, scriptis suis etiam modo commemorant, ubi iWatias ago Deo meo temper pro vobit, in gratia Dfi
ait, Nolite jugum ducere cum inpdeiibut: quee enim qum daia est oobit in Chritto Jesu, quia in omuibus dt-
participalio luci ad tenebrat (II Cor. v i , 14)? ct c&tera vitos faeti esttsinillo, in omni verbo et m onmi scientia i
quae supra commemoravimtis • ct quomodo recte hv» oieut testimonium Ckristi conprmalum est bt vobn itu %

icUigeTenlur, oslendimus, quid aliud agunt, nisi nt itt niltit vobk desit te uUa gratia. Ecce Sie erant ditarl
oos coiumemorent quibus hoc Apostolus scripserit? f n Cbristo in omni verbo et in omnf scientia, ria eis
In codem quippe ipso populo Corinthiorum quod d i - itihtt deerat in uHa gmtia, nt m illis essetrt qui resnr-
ciinus demonstramus; ne fortc arbitrcnlur Propheta- Tectiotrem mortoontm adhoc usque non creoVrcnt.
rum iaiitummodo morjs fuisse, ei non ad Noyi Tcsta- <Putoantem qtiod isVi qnibiis ntlirl dcerat in u f h gra-
mciiti, sed ad VeterU consueiiidhtcm pertinere, sic i t a , non docebant jogum ctim cis qui resttrrectirros
arguerc rcprehensibUes, quasi otnnes in co populo mortuos non credebani. Ecce quomodo non ducnnt
arguMilur; ct sic alloqtii laudabiles, quasi omnes tbi ittgnm ctmt influelibusqnamvis eidem popnlo mK
laudrnlttr. Ccce el ad Corintliios sic Apostolus loqui- sceanfur, et sub cisdem saccrdotibus, eisdcm 9acra^
tur : Pantus vocalut apottoiut Chritti Jesu per volun~ mentis imbeantur.
tatem Dei, et Sotthenet frater Ecctesim Dei qum est
f 35. Oenique ipse ApostoFos, ne hutc inftdelititi con-
Corinthi, tanctifkalit in Cltristo Jetu vocatit sanctit, senfirent, quoram jam ftdes tenebat resurrectYonem
%

rum omnibus qui invocant nomen Domim nottri Jesu morttiorum, non eis pnecepit corporaieni separatio-
Christi in omni loco ipsorum et nestro : gratia vobis et n c m r meltt qttippe erant: non s k n t ille unns qtti
pax a Deo Palre nostro et Domina Jesu Cluristo: Cratias ttxorem patris sui babuit, quem iiberiore correptionc
ugo Deo meo semper pro vobis, iu gratia Dei qum data e t excommunlcatione judicat dignum (ld. v, 4-5)*:
cst vobts in Christo Jesu, quia m omnibus divUes facti htngc aiiter i<le, aiitcr vitiosa cumttda et sanatida ent
estis in itto, in omui verbo et m omni scieniia; sicut te- imillrtodo, ne fortc si plebs a plebc separetur, per
stimonium Christi confirmatum esi in vobis, ita ut mhit sehismatis nefaa etiam triticum eradiceiur. Eos ergo
vcbis desit in utta gratia. Qms hasc audiens credat in qni jam credebant resurrectionem mortuorum, ab hre
fccclcsia Corimbiorum essc alhjuos reprobos, quando- qui enra in eodem popolo non credcbant, non corpo-
quidem verha ista sic sonant, vetut ad omncs directa raUter Apostolus seporut: sed tamcn sptritoaHter so-
s i l ista laudaiio? Et tamen paulo post dicit, Obsecro pararenon cessat, dlcens, Notite seduci, corrumpunt
autem, fratres, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in mores bonos eothquia ntata (id. x v , 33). Non eontm
uobis schismata. Rursus lanquam in hoc horrcndo vi- congrcssum, sed consensum limet, ne nialis coNoquiis
tio velut omnes argucns atque Lncrcpans, d i c i l , Vi- accommodent Adem, qua? cerrtimpont mores bonos.
Moribus erge eos, non altaribos admanet septtrari.
' E d i l i , subscripsisse ;ac paulo jrost, imde cornmemorant, Postrcmo anlequam eis hxx Apostolus scriberet, in
et iufra, ditersis mdribus separantibus. Castigantur ex
Uss. eadem Ecclesia crant, qui resurrcctkiiicm amrtuorum
m AD DONATISTAS POST OO LATIONEM, S. A l G U S M N l 67*
non credebaiit, in qua crant quibus iiibii deerai in utla veuire. Nobts Caecihani causa sub HuctibiH fuit: vox
gratia : et ilii islos infidelitale sua uou inquinabattt, nostra talis cst, quahs christianarum gentium catfera-
quia isii illis ad eamdem infidelitaiem non consen- rum, contra quas isti non invencnmt omuino quod
liebant. Ecce quomodo illo non acceditur, ne quisqnis dieereitt. Verumtamen ignotam Cxciliaoi caasam re-
siccesserit, inquineiur : ecce quomodo nulla partici- cte credimus bonam, quem semel inimicorum facthme
palio cst Itunini ad lenebras: eccc quomodo, quamvis damnatum, ipsis autem accusantibtts tertio legimn*
intra eadem retia nalent pisces, utrique nec causa altsoiutum. Aut credant isti centum ferme episcopis
causas prajudicat, nec persotia personx. partis Donati de criminibus Prhniani, et tunc nos co-
3G. Quod cuui ita sit, quac lam cruda stuitilia, quis gant credere septueginta majoribus suis de criminibus
tam ferreus cordis somnus non excutiatiir, possilqne GTctfiani. Quod autem dicunt Cnccilianutn ohjecta sihi
aliqttando sciitire, Caiciliaui causain catbolico orbi in illo concilio crimina cum aiisens fueril, tacende
lerrarum, cui uon communical pars Douati, praejudi- firmasse : firmavit ergo et Primianus crimina, qme
caie non po^se, si non prajudieat parli Donati causa a centmn episcopis sibi objecta ncc postca saltcm
Muxiiniani, vel polius causa Feliciani c l Primiani mo- osiondilur diluisse.
do coujuiictorum, paulo ante invicem damnaloruni? 38. Sed videlicet, neo caiua cau$te prccjudicat, nee
Sufficit cert, ut secundum ipsos ioquamur, quod persona personm, uc pars Donati minuatur: projudicnt
pisccs mali sub fluctibus latilantes ignaros*non pol- autcnt, til Christi hxreditas dividatur. An vero Cx-
luuui piscatores. Quamvis non sit de piscatorihus ctiiani causa non prscjudicat unitali catliolicaj quain
qtucsiio, quos ibrlasse in illa similitudine Dominus tencmus, ct cujus societatc gaudemus, cum fuerit
Angelos intclligi voluit. Magis enim attendcndum est Caeciliantts Caribaginensis episcoptis; et pnejtidicit et
iutra ipsa retia pisces bonos a malis non posse macu- causa Novelli Tyziccnsis, Faustini Tuburbitani, qtios
lari. Neqtie cnim c l ipsi non videut inviccm simui itec accusandos postca sictit Carcihanum Felicemque
iiatanles, sicul a piscatoribus inlra aquam posili non putaverunt; quorum itomina, imo vero ipsarom in
videniur. Sed, ut d i x i , sufficit causse nostrai, quod quibus fuerunt eivitatum nomina, nec Univerae Afri-
maii non poiluunt, quorum mala facta ncscUmiur. CJC nota suul, aut foriasse nec univers» Proconsulari
CAPUT X X U . — 37. Fuerunt quidam lempore
1
provincia* ? Ecco quorum pisciculorum, etiamsi mali
Cxciliani beati pacifici, qui eum, eikmsi innoccns fuemnt, t.im in profundo latentium causani volunt
uou esset, scientes pro catuolica unitate tolerureul, prajudicare cnusx lantae piscaiionis, cujus plena retia
cum eiun viderent tot ignotis geuiibus, per quas ipsa toto orbe diffusa sunt, qui piseibus juxla naianlibus
uniias dilautur, Sacramentorum participandorum vix noli csse potuerunt. Cur aulem non credanius
eonunmiione coh&rere; cisque talem non possc nion- etiam islos innoccntcs fuisse; quando ncc accitsari ab
s l r a r i , qiudem ipsi eum esse coguoscereut: ipsi se cis, sicut dixi, postca merucrunl, ct iltc pnrgari po-
contra istas catumnias defenderenl verbis beati et pa- luit, qucm majores eorum malorum omnium fontcm
cifici Cypriani, clautarentque fideutcr ct dicereni, Ideo in concilH Hlius inimica conspirathmc dixeruntt
propier Cxcilianum non deserimus unitatcm, quia CAPUT XXIII. — 3 9 . Sed qualescuinquc isirAie-
etsi videntur in Ecclesia esse zistania, non tanum tmpe- runl, quidpertinet ad nos? Nequc enim vere non no-
diri debet aut fide$ aul charitns nostra; ut quouiam ai- bis conceduttt, ut istorum nescio quoruin causa atquc
uauia e$$e in Eccie$ia cemimue, ip$% do Eccletia rece- personanon praejudicet causacatque personne Ecde-
damus (Epist. ad Maximum). Istorum pacificm patien- siae catholicx, si nec causa causce prcejudicat, nee pcr-
tix convenirct pra?clarissima laus illa, qua laudatur $ona personas. E l tamcn objiciunt nobis, ut adhuc vos
angeius EccIesLc qua est Epbesi (quem uemo recie seducanl, quod aurttm judici dederimus, ut pro uo-
intelligcns dubitat i|isius Ecclcsiae gestare personam), biscoiitra illos sententiam diceret. Vos dicite, si po-
cui dicil in Apocalypsi Spiritus, Scio opera tuaeiia- tcstis, quantumdare debuerimus clectis defeitsoribus
borem et patientiam, ot quia non potee sustinere maloe ; episcopis vcstris, ut tanta contra se pro nobis vel di-
et teuta$ti eo$ qui $e dicunt apottotot esse, et non $unt 9 cercnt vel proferrent, ut sic agercnt causam noslram,
et invenitti eo$ mendaces; et patientiam habe$, ei susti- sic pcrimcrenl suam ? Quanti cmere debuimus, nt
uui$ti $0$ proplet nomen meum, et non defeckti (Apoc. posl vcrba Primtani qnibtis dixcrat, Indignum ett
u , 2,5). Sic iiii laudentur *, qui in ista vita Cajciliani ut in unum conveniant fUii mariyrum et progeniet tra-
tcmpore fuerunt, qui propter nomen Domini, quod ditorum, venirent tamen, ct in untmt nobiscitm,
sicut unguentum cffusum pcr bmumerabiles gentes quod iudignum essc dixerant, convenirent? Quanii
leto jam orbc fragrabai, non dcncerenl, patienlissime emcre debuimus, nt more forensinm advocatcrum
anstinendo etiara quem malum nossent: si malus ille de icmporibus et diebus, de pcrsonis ellam nobis
esset, qui eorum judicro aliis deroonstrari, ct ab eis pnrscribere cmiarentur, ct sic omnibns hominibns,
avdli separarique non posset. Nostra alia causa est, ctiaiti illis qni iioslras disputaliones inteHigerc non
arrogare nobis laudem bujus patientis non debemus. possciit. satis apcrte moustrarcnt quam malam cau-
Non cnbn possnmns dtcere, nos pro pacc lolerassc sam habcrent, quam profcrre ct agere sic timcbant
quod ad nostram cognitionem prorsus nou potuit per- spud cum judicem, cujus erga sebenigniutem atque
1
M a edltio lx>v., huvrtnt. justitiaro tanto praeconio laudaverant, et cujus rao-
* ita um. $x editi, kmaamur. tum adversum se nuiium adbuc scnscrant ? Quaati
«77 LIBKR INUS.
emere debtrfmus, ut ipsi deinde exigerent non se- tasdeprenensa cst, ct q u l pro absenlibus stib^cripsv-
cum agi debere rorensibus formeiis, sed divinis po- rant, quod rflgritedwie detcnti non pt Uicrint venire
lius lesiimonits, et dc Scripturis ssnctis simititer se Cartbaginem. Qnomodo ergo verum est ptures q u a -
respoitsuros esse promitterent: et cum mandattim dringeutis eos csse, qnando llios solos Carthaginetn
c^ucilii ealholtci, quod obtuleramus, rccitatum es- non vcnissc dixeruiit, quos valeludo corporis i m p e d i -
set, alqoe m ee ipsis etiani confltentibus dsffttissef, v i t : c u m e t pro ipsis quibusdam alii stibscripserurtt;
uos Ecclesiae calholicse tesiiinomis sanctaram Scri-
1
u t non dicamus hoc pro omnibus regrountibus esse
ptttrarum agere voluisse, rursus U n q u a m oblili quid factum? An forte sic cos invaserat pcstilentia, u t e o -
sibi placcre dixisscnt, ad casdem forenses praescri- r u m lertiam pnrtem repente prostemcret ? Sic auicm
ptiones perplexis et odiosis coulemionibos rcmea- a primnte s n o per tractoriam fucrantevocati, quo
1

rent ? prcetermistit omnibut properarent convenire Cartha-

40. Otiatai emere debuimus, ut subscriplionum no- ginem, ut scirent te decepisse quod haberent optimum
f

slr.iriim, q u c in eodem mandato demonstrabantur, in causa, quicumque venire noiuitsent. Iloc eral vide-
niiiiierositatc cotnmoii, exigereut totius cmicilii no- l i c c l optiraum iti ctusa, u l ingens eorum ntimertis
siripr.iseiitiain ; ex qtio concilio nonnisi decem et a p p a r e r e t : quasi tante plus prosit ad aliqtiid facilius
ocio secuiidum cdictum Coguitoris aderanms, et htvenietidom, quanto major fuerit quacrentium m u l -
qiwsiionein falsiutis inferrcnt, quod alii pro aliis tintdo caecorum!
Mibscribero potueruiit ? Sic cnim pcrvciitum est, ut H. Qtianti emcre debuimus, ut i n diem perendi-
eorum quoque numerus recenseretiir, et ipsi m ea n u m uirisque nostrum consenticnlibus c o g u i t i o n c d i -
falshate deprebenderentur, cujus in nos suspicionem I:tU pridic pcr notoriam peterent, ut sibi nostrum
t

iuttndere volueruut: ita ut non solum quidam m eo-
rum niatidato legcrentur subscripsisse |>roabscntibus,
qui ncc Cartliagmem vcnerant; v c r u m etiam quem-
dam recitalumct non rcspondentem cum in iiinero
defcctsse dixissent, quassitumqnc ab eis esset, quo-
ntodoapod Cartfoagtnem subscriltere potueritqui in
ilincre jam defecerat; post raagnas aitgustias pertur-
mandatum ab Oflleio edcretur, quo instructi adesse
possent; causanles qttod conscribendis gcstis U m a n -
gusto temporc occurrere non possei Officium ? Sic
enim fartum estut sequenti die cognitionis, quam
vis i n j u s u m pcicretu \ accipercnt dilationem : qtii
consideraU cansa, quae mandato noslrcTlota conline-
bntur, magnas patiebanturangustias, convincereiittir k

bationis atquc incousiantis et variae responsionbsu»,
iion vcnicntcro, sed poslenquam subscripsit, ad pre- jiistius, qnam petere dilalionein U n l a v c r i u t i s firmi-
pria remcaulem m itincre defecissc asseverarent:
deinde sub divbia lesliucalione interrogaii, utruui
emu coiisUret fuisse Carthagini, veltementiui perlur-
liaii dicerent, Quid, staiius u pro eodom appoouit • ?
atque i u verbis suis falsiutem quam nobis objeceranl,
in suo mandato apparuisse, ct conviciam eUruisse
lirinareut.
CAPUT X X I V . — 41. Quanti emere debuimus, ut
r u m vellent de nunierositaie gloriari, ctiam in hoc
mdtdacia sua prodereut ? Nam cum aliquauto am-
ptior nostrorum numcrus adfuisset, dictumque a no-
bis essct, alios ccntum ferme episcopos catholicos,
partiin senectiiie, |iartim valctudine, partim d i -
vcrsis ncccssiutibus inipcditos uon veiusse Car-
thagiuem; illi hoc audito, multo plures suos non
venisse dixcrunt. Sicul etiam uuuc plus quam qua-
driugcntos per totaro Africam se esse jactanles,obli-
ti sunt quod in sua notoria' posuerunt, usque
adeo se omnes venisse Carthaginem, ut cissoiis exce-
ptis quos vcl hi propriis sedibus, vci iu ilinere tenuit
corporis a^griiudo, nec gravissimos sencs annositas
et labor prolixi itinerb potoerit impedire. Et lecue
suul in mandato corum subscriptiones, sicut facU
Mippuutione respondit OfAcium, dueentac septua-
giuta n o v c m , annumcratis eliatu iis in quibus falsi-
%
* Forte bic aoVlenduni, cantanu
t uss. oppotuil.
y
tamen contra suos venire consensus. Quid ciiitn
u t e Uirbatos? Quodeis u l i n a m profuisset, ut c o n s i -
dcrato mandato nostro , c u i res|>onderc minime
potuerunt, corrigere potius p r a v i u i e m , quam i n dcte-
rius augere malui&sent. Jusie i U q u e dilationem pe-
t e b a n t : sed pridie non debucrant in notoria sna d i -
cerc, \<U*o sibi nostrum edi deberc mandaium, u t p a -
r a l i ad diem conslitutum v c n i r e n l , quia excepUircs
occurrcre c u m gestorum conscriptionc non p o s s c n t ;
ct ipso aclionis die rursus de ipsis exceptoribus, quht
non occurrcrant, vclle cansari. Quid eos ad hoc c o m -
pulit, n i s i vcheraens perturbatio, c u m vidcrcnt sic a
nobis esse a c U m causam i n conscriptione mandati,
ut respoiistonem invenire uon possent?Nam illnd
quanti emendura fuit, u l ipsam pelcrent tfilauouem,
etacciperent scx d i c r u m , ut nemo possct c o s d i c e r e ,
angnstia tcmporis impeditos, non potuisse nostro r e -
spondere mandato ?
C A P U T X X V . — 43. Ipso vero tcrtio nostrae C o l -
b t l o n i s d i c , qnanti cmendum fuit, quod inanissimis
et supcrvacuis m o r a n u n interpositionibus se o m n i
modo pervenire ad causam nolle monstrabant, et quam
malam causam baberenl, ipso sno limorc c ! a m a b a n l :
qnanquam eorum t i m o r etiam i n tcstiroonium roani-
fcstissimac vocis c r u p i i , quando d i x e r u n t , Sentim ot-
ducimurin eautam; ct alio loco, Pervidet, inquiunt,
potestat tua tentim not in eauttt interna dedudf 0

* Editi, noiaria. Manuscripti vero constaaier tctoboc U-

1
Am. et omncs Mss., a prunatu tuo.
bro, nouria.
1
Porte, dectrptute.
4
Km. et omnesXss., ducentce upluaginta tret. A t m C o l - • sic uss. Alediti, injuste petentet.
Katione, |iarte prima, cap. 215, et m urevtculo Collauonis,
4
Lov., cton convmcerentur. Expimginms, cum, quis ab-
prtuis die> n. 16, leguuuirdttcnifir teptuagima nocem. cst a inanuscriptis.
m AD DONATISTAS POST CQ LATIQNEM, S. AUGUSTINl
violcntia veritalis, quolibel equujea % quibusjibeji
tingtilis (ortior ad exprimendana ceuiessionem ! Coo-
greganlur ex nniversa Africa tol episcopi, ingrediuii-
tur Cartliaginem cum latita speciosi agmiuis pompa,
ut tam magme civitatis ocuios in se intentionemque
converlant. Qui ioquantur pro omuibus, eliguntur ab
omnibus. Locus etiam re lanla digiius in urbe mcdia
procuratur. Uiriquecouveniiinl, judex prscsto est, ta-
bulaj patent, suspensa omnium corda exitum lauia?
Coliationis exspcctanl. Tunc a lcclissimis et diseriis-
simis viris, quantis viribus agi debuit aliquid, lantis
agitnr ut agalur uibil. Qiurruiit personas forcnsi mo-
rc disculere, in qua quaesiione annosa ctiam tcmpora
litigatores coutercrc constteverunt. Lsta quippe aclio-
ne Catliolicos mandnlum suum divinis potius testi-
moniis qnam forcnsibus formulis conscripstsse con-
fessi snnt, c l similiter se de Scripturis responsuros
csse promiscrunt. E l quouiam mirifica opitulatioue
Deus v<duit, ul cum qtiartiut pcrsonam pelitoris, ne
veniretur ad causam, ipsa inqoisiiio petitoris stibito
in mctlium millcret cansam; ciamant pneclarl virj
qtii ad agenduin videbantur electi, ac se potitisad nou
agendum eleclos esse. lcstanlur, el invidiose judici
conqucruniur, scnsim sc in causac interna de.duci:
qttasi aiiquid alind pr*vtermissis omnibus agt debuerit,
quam illud quod tanto post, vel sero agi nolcbaut;
quia nunqitam prorsus agi volebant, ubi vinci mc-
tnebant! ilujus limoris apertisjumam vocem quis dc
iilorum clauso pectore cxcuterei, el non dico si eos
donis largissitnis dilaremus, sed si eos poenis crude-
Hssinus torqtieremtis ?
44. Cum euim pcrsonam pelitontm forensi iritura
conquirereni, el volenfcs ostenderc nos essc pctitorcs,
utpcrsonas noslras permillerenlur jure disculerc, ct
moras annosissimas invenife, legeruut libeiluin no-
strum aliquando proco.isuli dalum, quo eos peiivi-
mus conveniri, ut ipsa inler nos Collntio tunc lieret,
quani modp ab lipperatore ut iicret impetravimus, ut
eo libello uos quasi peiitores esse nioii&lrarent; re-
sponsuni est a nobis, ideo nos.scmpcr voluisse fieri
Coilaiioncm, nonulii eis crimiua objiccremus, scd
ubi ea qu;e solent objicere purgaremus : propier
boc quippe ba?rctici e i ab Eccleshe unitatc separati,
quia crimiua objiciunl qua?. probare non possunt.
Deinde quia videbaiur Cognitor seculus ordinera
lcmporum, ul gestis qu;c protuleramus, t i b i ei ipsi
apttd prafeclos Collationetn p e t i v e r a H i , ideo prafcr-
rct libcllum nostrum ab ipsis prolaium, quia gesta
flla pncfecloria tempore prsrccdebat: facillime nos
alque justissime bac occasione oblala a CognUore
iuipclravinius t i i si ea p r a s f e r r e i quae iemporc\prio-
ra cssc constarct, illud jubcrct potius reciiari, ubi
ipsi apud impcratorem Coustanlinum per Anuliiuim
proconsulcm accusarunl Cucilianum, ctijus crimina
uostra communioni objiciunt, quae volebamus illa
Collalione purgarc. Proinde posteaquatn legi coepit,
quoutam illic aperiiasime in omntbus vincebantiir,
olamare coeperunt, Scnsim inducimur in causam; ct
- • sic 11». At editi, acxdco.
m
iierum, Peroidet potestas tsmsesmm sm in eausm n
terioradeduci^ 0 magna, sed non miranda coiifusio i
Quando eoira (hemnn sic exofcistam limerei, quomo»
do iimueruni ue ilia lcgerentnr, nbi^apparebai O e i
iiamis e i ab corum pracessoribe* apud Imperatnrem
accusatus, et tet judiciis nen soium episcojmlibus,
aed cliam impcrialibus absehitus ?
45. Quando vel quaute pretio emere pessemus,
quod ipso iitnore fcirtwui, redire ausi sunt etiam ad
iUius tcmporis praescriptionera, ubi dixerant lapsam
esse jam cansiim ,-et quatttor mensibns evolutis agi
jam omnmo nen possc? Quid esl bee? Quis tam ido-
neus judex ioveoiri polest ammi coruin, quam timor
kte stc expressus, sic aperlus; ut cura timor soieat
adimere libertatem, isti tam tibere ttmnerint, ut
judjcium suum dc mala sua causa nec silentio tege^
rent, sed verbis apertissimis ppoderent? 0 vcuemeav-
lem trepidaiionem ad cxtorqnendam confossiotteni!
Tam fortis ex.ere prosiiivit Umor, ut ejus impetfi de
froute fugerii pudor. S i non legcreniur ea, qoibiis
1
osieodebalur Caecilianus aocusatos alque porgatus,
peiitores propter agemtam catisam inquircbantor ,
_perM>na3 discutiebantur : et quamvb morarum tendi»
.cuhc, ne ad ipsam causam pervenireiur, tergiversa-
4orie iiectcrcBtujr; lomcn propter agcndam caosam
etiam isia postuiari velnli jure videbanlur. Postquam
caeso ontima CascHiaui recitanda prolata est, revoca-
tur exolosa et coiiviota pra^scriptio, diem causae agen-
d& jam iransisse eiamatur.
C A P U T X X V i . — 4 « . Quid adnuc exepeetatis quid
pro nobis pronunliaverit CognitOr, cnm vidcatis quid
ctmtra se iasos cpiscoporum vc^rorum prommtiave-
rrt timor?-Dederat certe ipseOoguitor potestatem, ut
alium cum illo qtiem vcHent jtKlicem constttneretti:
quod ilM iiscusaverunt; quoniam si allquem detegis-
s c u t , mentiri vobis uon posseiit eiiam a nobts ipsom
fuisee oorruptinn: Sed fecerunt quod recusavcrunt:
prersus constittierunt cum itto altcrnm judiccm, non
quendibet extraneum , sed intimum suiim. Ecce ipse
-timor eerum alius jndcx fuit: certe ipse a nobis nihil
ecceptt, et pro nobis libcre judicavil: non gralificatus
cst eerum pcrsonae, quibus inlcnius harebat, dequo-
rum secreto cubiculo procedehat: et antequam causa
dieeretur , prior judicavit, quia eain prior in ipsorum
corde cognovil. Denique processii ille ut causam nos-
sct, proccssit iste qui nnverat: iHe judicavit stando ,
audicndo, loqnendo; istc tamummodo in medium
procedendo. Puto quod melius dicerent *, ut causa
jam non agerctur. Quanto cnim citios eam ftuivit Ttti-
g.ttoruni llmor, quatn Cognkoris labor?II)e qnaerebat
quid ex eormti chartttlis legeretur: iste indicavit quid
tn eorum cofdibus agerettir.
C A P U T X X V H . — 47. Quomodo autcm ad boc
vetierant, territi eis qux prolata fuerant recitanda ,
ut diccrent jam lapsam essd causam tcmporibus, ct
1
Editi, sed cum lcgerentur. Castigantur ex aaaauacra»
plis.
* ta Mss., dkebtmt.
 m UBIR
agi uott posse ? Propesueruui iiebis quod jnra fuere*
m t t trausactum : ui u deSeripiuris aauciis ageremua,
Uia miturae iegereutur; ai auicni iiia reciuoda k g c -
reoius, haberc se validam prescripuonem, ui tapaam
lemporilw* causam onminQ agi uou sinercni: cum
i p s i non s e r v a v e r i u i , quod anle promtseraiii, so*tnan-
daio nostro, u b i nos Ecciesho eausam Scripiurarum
lesiiinmiiis cgisse confessi suni, similiicr se ScriplH-
rarom<iesUmonu« responsuros; qui petitorumduett-
licndas esse personas, non more dtspuianiium , sed
mure btigauiiuw c^uMendebani. Rcapeodimus ergo
c i s , u i si oibil aliud a g i mallent, n k i u l quarrereiur
quas vei u b i sk caiheiica EccJeaia causam ejus nos
r
nonMisi dtvbiis, quibus prauumliaia e s i , lesihnotttis
agcremus : si auicm hommibus aliqua erimina objke-
rcut, queniam nec ipsi ea poasen! iesiitnoniis divrois,
sed aih|uibHs alits talibus documentis ostendcre,
cliam nos ca documentis talibus purgaturos. Sic iliio
assidue sua humia repetcntibus, bsre a nobis perse-
veranttauine repetita suni : sic eos verhas vicit, e i u d
i i l a qu» protukramus audienda coufatatos superalos-
que conslrinxil. Vidcbant cnim, si nulia crimina fte-
c i l b n i objkereni communhmi nostr», nihil sibi rema»
nerc unde suam ab uuhato seporationetn quomio ntodo
cxcuaarcttt: si aotem objicerenl eriraiua Ca&iliani,
nee a se nisi taiibus doeumentis |>osse asscri ,*ncc a
ttubis posse aliter defendi.
C A P U T XXVIII. — 48. Jam vero illud inter bot
eoram contentiosissimes stropitus, quaiiti emcnmtra
l u i l , quod cum diccrcmus boc nos proponerc, u l
c r i f t M i i a qthe soletit objicerc nostnc communioui,
qua? oeromncs gcntes dtiatatur, probarenl si possent,
ut htnc eorum separauo, utrum justa fuerit noscereter;
respondermit aiicnam causam nos agere velte, hoc
e a i , tiMsmariimrum Ecclcsianmi, quibus k-ec nen
objtceront, quouiatu inter Afros esset ista cenientio :
ilins vcro Ecclesias potius exspectare debere, ut eos
aibi copuleut qui in bac Collaliooe vkerint, et ipsi
ctun eis kabeant cathuikum nouten ?Quid ergo adbue
qnmrtiis, quhive duldtaiis, quam Ecclesiam tenere
debeaitis? Ecee haoatiscam, eootra quam vestri cpi-
sc*fst cnusam ac non habere cenfessi smit, coi c o m -
nauaiio nostra conjuncia c s l , unde ipserum commuuio
seeorata est. Si cnim modo eam exspecfare dcbere
d i x e r u n t , ut qui iiestrum v k e r i u l , i p s i ci copulen-
tur , ei cum illa tcncaut catboiicum noraen : jam u l i -
que nwjores nosiri majores corum ante viccrunt; idco
i l i i Ecclesia? copuiati catbolkum nomcu hi cjus utii-
U t e tenucrunt. Isti auiem si a majorthus nostris jam
in amis majoribus v k t i sutit, quare nobiscum adbuc
u s q e c conti ndmit?Si autera victi non sunt, quare non
ooomiunicaiit illi Ecclesi.e, quam itegarc cathoJicam
jiOA vatenics , nulbm causam contra eam sc habere
eooiessi sunt? Ecce Eccicsia cathotka transuiariua
m t o t geotibtts dilatala, qoem dcbere exspectarc d i -
a e r s m t ; ul eos sibi qui vieerint copulct, quomodo
oaaateetare dcbet eos sibi copulare qui vieerint, uisi
mb « • criminibus de quibus inter nos agilur; atiena
sit T Nam s i ab eis alicna non cst, etiam ipsa rea victa
IVTHOL. XLlll.
cwn v k t i t quomodo sibi esl coptiUtira vfcleres ?
Perro si ab his erimitiibus, skot fatenttir, aiicua est;
aiteniei nossnmus, qui eidem commtmione coha>
remns. Nam si proptcr istam coramtmiouetii rios con-
Mtminat crimeii alienum ; et ipsain, cui comniunka-
mns, crimen oentaminat nostrtmt. Scd ipsn confessir
sunt non pohutam crimine Afrorum, qtiamvis ei Sa-
cfanmntorum eommuniotie socientur: ibi ergo cou-
vieti sont nee nos pollui potuisse criminc illorum ,
qiiibus Sacramentomm commmifioiic sociamur , quia
nullo ncxu conscnsioiiis Involvimur. Quanqtiani el
ipsius Cteciliaui vktrix cansa cisdcin verhis istorum
facillime detmtnstratitr. Si enhn confligcnlibus nohis
ex*pcctare debct Ecclesia transniarina ab istis cri-
luiiiilmsaliena, ut eosqui vkerinr, sibi et calholico
nemini adjotigat; ttmc exspectabai, quando majores
Ulorttm cum Oeciliano acriler coufligebaiil. Ille crgo
tunc v i c i i , quem sibi post confiklum illa quac lioc
exspectaverat coputavit. Aut si potuii ct poittitum slbi
iu Sacramentomm coramunione coputare, ct sicut jam
confcssi sunt, ab ttrs criminibus impoJIuta pcrstslere;
multo magb vicimus hlnc ostcndcntcs pntprium onus
qoemqiie portare,ei nec causam cansae, nec pcrsouam
prjpjudicare persona>.
C A P U T X X I X . — 40. Jamverout mandato nosfre,
ubi universam citusam complexi fueramus, itec repen-
tinis vcrbb, sed conscriptis Itttcris respontkndnm
puiarent, quanti emendum fuit ? Sic enim coostitit eot
respondcre non polutsse his oinnibus, qu;e iu nostre
mandato posita, nec attiugere otnnhio suis litterk
volucrunt. Neque cnim potesi aliquis diccre, prosecu-
thMtcm nostram mcmoritcr cos non potiiisse retiitcre,
et proptcrea rchus neccssariis non omnibus rcspon-
dere voiuisso. Edituin cst cis mandatum nostrum per
uo:oriam postnhiiiiibus, et boc ip^um allcganiibus,
ut iustructi possent ad omnia respondere. Et cum jam
srptcin delecti essenl a ctetcris, qni otuiiia pro oumi-
Ims agcrcnt, litieras taincn ipsas quibus nostro raan-
dato respondcre conati sunl, totius ctincilii sui nomi^
ne protulcrunt, tanqnam cphitotam ab omnibtts illia
ad CogiuHorem d:itam. Quam si nollemus adtnitlcre,
jure optimo faceremus : ncqtte euim onlinis erat, ot
post itijuttttant scptcm bomiitiltus causam, jam quid-
quam nbi pcr iilos qui dclecii fueram, agerelur. Sed
ne liiteris nostris litttras eiHiim timuisse vidcrcmur .
siue uila bicsitationc ut legerentur aditrisiinul. 0|>taii-
dum entm, ct ul dixi, ememlum erat, ut post tot die-
rum dilationem, qnam cis pcientibus concesseranius,
afTcrreiil eiucubraiiim laborem , in qoo cos mandaltt
nosiro non rcspotidissc, satis ntrasque lilloras Irgeu-
tibos appareret, et nos eisdem ij>sis lilteris eoruni
sinc ulla dhatione mox respoiidisse fonsiarct. Si enint
botnines tam lanlo ingcuio s u i i l , ut eos arbitrentur
aliquid dixtsse, in quibus locis mandati nostri taccre
nohtcrunt; nemineinputo esse tam stulidum, qui etiam
in his locis aliquid cos respondisse cxistiroct, in qui-
bus omiiino tacuerunt. Non euim parva vetquasi coo-
lemnciida sunt, cum in his potius omnis causa consi-
stal.
Vingt-dtvufi.
6*ft AD DONATISTAS POST COi
LATIONEM, S AUGLSTINI m
, W. Nam te.~timcnia Scrinltiramra quibus aseerot-
darentus, qtmickcmevefeseumos, quod (uojecta sibi
nius Eeclesiaiu ctd eommwtkam«s , a * Jerusaiem
Maximiani causa, ut mtelUgerent eo modo non »!•-
ccBptam, toio terrenim orfee diftindi, tanqeam omei*
fuisse Cmcilinoo eonelliim ^quo in c«m etieeotcm
no dicta nen (uerint, eraHerierunt magoa radle divi-
eroti utginta eetseopl qeod toiuerunt proauntiavenint,
n«a««eiorUalis oppressi, llem quod ra noairo mnndate
quomodo non obfuit Primiano eum shnNiter abseav
nositum est de beate Cypriano, qei teieraiides potks
tem pro Maximiano ecnmm ferme eptscopi damttave-
in Ecclcsia malos, quam propter eos Ecclcsiam de-
nmt) fehementKtsime perturbail ct in borrcndas ceo-
screwdam, et prascepto adntonuit, et.suo cooermavit
trusi angustia* reaponderunt, mx eamtam cmum, nec
cxemplo, attiugeffc omoine non au4atmtt eredoin^
permmmm p^mttkart pmtmmi bts ptucissimis verois
iHtelligentes qued Cypriani auelorilatem ai iu aiiquo
totam nostramejmsam, de qua emn eis superms oen-
scrijao ejus labcjactarc teniareoi, iaiareoHir. ctiam
Otgebamus, omotHO invklam csse nrmantcst Qoid
nos rccte auctoriiati ejus noo cederc, in co quod de
cnim akmd agtbamus tol tesiintoaiis sancterum eie-
itcrande Baptismo soienieju*placiia vei deereta pro-
qukrum, taota auctoritate Prophetarum, Apestfdo-
frrrc : quain ncc ipsam de Bapusmo Cyprkui sen-
ram, eptseoporum ipsonimqtie adversariorum, de-
icntiam aperte cpmmemomre volueruui, scientcs
menstrantea bonos a raalis Saornmentorum eommii-
eiiani iHic, si (acerent, se offoiKures esse nattfragiuro;
njooc non pollui, si corde, v<4untate, mortbus,
qitouiara Cypriauus non reiiquti utiilatem; et cum eis
opcribas diveraas oabeanl eausas, gcrantque perso-
iu illa permansit, qui do hac re diversa senserunt i
nas? Quid eoim aliud bborabamus, nist ui apparcrei,
midc atit tunc Eccietia perisse dieenda e&t, ct non
nee onusam «ausm, nee persotiam pra^udkarc pcr-
fujt jain ca qua nascerclur Donaltis iiiorum; aut s i ,
sooae? Hoc ip>i breviter compulsi summa necossitate
quo 1 verum est, permansit Ecelesia, non inea con-
dixeruoi, q u i a cmo a nobis diu diccretur, vcrtuui
1

laiuoiaiit mali bottos, aicut Cyprmnus etiam judicavit,

codurc nuliterMui.
qui cum diversa sentieutibus in eadcm diversjmte
. CAPUT X X X I . - r 5 3 . idud etiam quibus thesaiir»,
pcnnaiisit. Ac per hoc isti se dclestamlo sacrilegio
qttibus OHtitus, quibus pretiosorjum iapidum aggeribus
scbismatjs induerunt, qui proptcr ncscjo quorutn
emcudum fuit, quod majores suos apud mipcraiorrm
crimina non probala , etiamsi vera essent, nutk> iue-
ConstaiilhHim pcrsccuios Cjccilianum non confltcrt
do so ab unitate toto orbo diffusa separare delme-
tantutn, vcmm ctiam profilcri atque gloriari minimo
rtmt. |loc ilii quantum inlcHigitur pnevidentos ,
dubfiarmit, eumque ab bopcmlore damnaturo enattt
afe Ulo icstunonio Cypriani, quod in nostrp man-
1

meotkndo asseveraie conati suni? Ubi cat ilia vox ,

dalo oom^uemoratum est, foio sileutio iramtie-
qua vos dectpore consuevoxutK, nobis tnvidiam con*
ruitt.
citantcs, quod apud Imperaiorem cattsam aganuis
51. Itlud etiam quod bi causa Maximboifctarum
Eccleshe? Ubi sunt vcrha Piimiani apud aeta magt-
ipsi quoque suo judicio deciararunt, noa propter ma-
stralus Carlfcujutiensis expressa: lUi porUmi mmk&-
los tmitatem deserendam, qui Maximiaui secios a
rmm impcralorum oaenu*, nos sok oferimui Ewmufehm t
Maxirotano dixerunt non fotssc poilutoa, et eos inde
Ubi eat i&a pratclara bmdatio, qua extoUunt aeoara-
quos damnavcrunt, in honore integro susceeerutit;
tiooem snam, dkentes, eam eue> Eccksiam nerifeiM
ct Baptisnuun Cbristi iicet foris ab Ecclesia datum ,
ouat peruoutiooem pattiur, uon mtm fneitl Nempe ebW
ngnoscenduro potius quam dcslruendum ease mon-
est, nempe pfostrata. Leguatur pemeeuUoneecortim;
sirarunt, cum a Felkiaito in scbismaie baptizaios, et
negarc npn possunt, qiua icguntur cttam subschptior.
cjim UIo postea receptos iterum bapijsare non ausi
nes eonanu Teneimm eos coafitentcs, proGtcaitos»
suut: ethun boc erge cum in nostre mondato lego-
gloriantes majores suos CaneUianum anud ImpenMcv
mnt, tacendom nnthis et prxlereoudum, quani uila
rero graviler aet^secusos: tcoemtiseiiam CaeifoaatiO'
couiradktlone refrkaudura easo ceasucrunt. Causam
eis pemeaoomuws, ab hiuperaserc damnaiom. tmm
diam C&cilisni a cattsa Eeelcsia in nostro mandato
ergo jam eioment, segregaootiem suam ideo-eoao
distinctam, ct (amen etiam ipsam omui ex parta defen-
Ecctestam veritatis, quia perseoutioaem non facst,
sam, respondoudo prorsus non atltgenint. Quis ergo
sed patiutr : aul saieauiur non cam misse fiedesiona
eos ilU mandnto nostro respondisse arbilrclur, qnando
veritaiis, quando a majoribus corttm Caeciikous po-
conira haec omnia millum verbttm facere, oee saltem
tkbainr. Si etum cominuo boni smtt qiu persecutio-
qualiscumquc respoasionis obumbratione eonati sttni?
ncsa patioatur; bonua erat &ectiiaiius quaudo patio-
Uitod autem visi sunt * respoodere, kgat qni voluerii,
batur. S i autcm polest quidem fteri ot et aaatt
ct judket, eidem ipsi mandato nestro cenferens lit-
perseeutionem pattaniar, sed btmi non posaool O M
teras eerum, praetor responsienem, quam continoo
qui faciunt; nou crant boni ttmjores eonim, quaetcVo
reddidimus, qua omnja vaniiatis eorum macbiaomen-
CaKJuar.um pcrseqnebaniur. Porro si Gori potcat ot
ta suiwersa sunl (a).
etaoni factant, et mah patmcttur; oen ideouoa cad-
(^PDT X X X . — 6ft Jam U u d , si BKmtts sureos
pandi sumu9, necideoistt Iaudandi,qutataiea|liojano>
pattuotur, qnale Ca?cilianum majoriousatiisfacicntii
bttspaisom esse glormolur. Et laHnenCaNiilraMni um
1
Kditi, illnd ksthmnhan. At wss., ab UloUtimwinQ,***.
* fcliii, nui sttnt. Mss. vcro, rist «tml.
ia) Mde inlra iu Apj cndice.
1
Fartc, qui.
» E r . l.ogd. el Ven , stcra. M.
081 hUAM UNUS.
littpcraiere daimiaJum emniue uon ceostUU: sod ht
fjut ahsoUuione alque putfauone, quae judkii snisco-
paiis ei rayjeriahs recUatione cmisiUerai, nU poaiea
prohnri poiuU Unrauiaiom. i i a faetem c s i , u i pemou
CxcUiaui damuatione de qea ipsi «eoUti*URt, re-
manserii penecuiio quam majeres suos feoisse ©au-
fessi suiiL
54. Parum hiU ut CarcUianum ah imocraiore da-
ronatum et mcoiieuuo gloriari audereot, et asseremio
probare non fosseiit: insuper eUam probarerunt, et
nosira iu esm rem documcnta Joriios adjuveruni,
Qeoihaoi absolutionem mausissc luniussUnam, non ,
sicut meutiU fuerant, imperaioris posieriere judicio
in coiitnirium commuUio. Nam priujolliievitanai E c -
clesia» caiholicum episceputn Optalum recUanduro
puiavcrant, polliceutes iude se probaluros CaxUia-
num ab Imperaiore damnaiuiu. Quas iectio cum ojaghu
coatra eos recUaretur, nemo risum poiuii conthierc.
Qui lamen risus non ttliqiie cooscripiioni gestoruiu~
potuissci adjungi, et omnmo laiuisset, uisi ei ipsum
iaiere non sincreoi diccnics, Audiant qui riscruut:
Itoc sane scripioro cst, et subscriptum. Quod enhn pro
se legi voiucrunt* ambiguum fuit: unde cnm reciis-
simc Cogiiiior jussisset paulo supcrius reckari, ut
Utde si possent verba UJa clarcscerent; boe recitatum
cst quod tiolcbanl, id ert, Cattilianura fuisse purga-
i u m ; quem prius legcndum dedcrani, non sicui ja-
ciahant damnatum, sed Brixfce bono pacis retentum*
llic cum dixissenl, illis verbis Q^alura damtiaiioncm
Caeciliani exienuare voiuisse; dictum esi eis, u l c v i -
dcntcm Cscciliani damnalioncm aliundc reciiarent, ut
ab Opute eam cxienuatam possei osicndi, qtfi aper-
tissime scripseral Cxtiliauuro fuisse purgatum. iioc
cum facere omnino nou possent, inurjccus aique
eonsummatis omuium merarum superfluis ambagibus,
aperiissime uos adjuvare cmpcrunt Tanquam cuun
a nobU essciii insuucii, vcl tanquam nobiscutu ad
innocenliam Caeciliani defendendam dcclarandaroque
dclccti, cum qiwereretur ab eis, ut si posserit osten-
dcrcnt quod diccbaiit, posteriore judicio Caeciliauum
ab Jjupcraiore damnalum , cujus hnperaioris iiueras
legonuuus, qua? illum osienderant absolultiro : protu-
lerunl libelium majoruro suoruin ad eumdem Conslan-
tiuuui impcraloreHi datum, quo apertisslroe de-
raojtstrareiii Ulius judicio se* poiius fuisse damnatos.
Coniigil euim eis apud hnpcraloriam poiesialcm,
quod inimicis sancti Dauielis, qui boc ab eisdem ioo-
nibus passi sunt, quod paii voluerant uinocaiitem
(Dan. vi, 94). Hic cum breviier admunuissemus Uiuin
libellum pro nobis contra se potius rccitassc, aliud
addideruut, proferentes cjusdem imperatoris iiiieras
ad Verinum vicarium datas, ubi eos graviter dciesla-
tur, et Domini judicio qui jam in eos coeperat vindi-
care, diroiueus, ignomiuiosissima induigentia de
exsilio relaxaviL lia mantfcstissime constitit, nou
solum nulbro Csecihani damnaiionem fuisse posiea
consecutam, verura eUaro ejus absolutjoncm atque
purgaiionem, et poenam UTorum detesubili iudulgen*
tia futsse flrmataro. IIKC lam exccUenna documenta,
0M
quod btendum est, uo» kahcoamus m majtttm*, sed
fersuan si aiioubi ease attdtremus, «nde aobia graue
dari oou poasent, quoimct fttemk pet-veeireonts, ut
nobis scribenda pcrmUurentur. Quantum autera da<-
remus, si venale prononeretur, utpro aobis ctiam ab
ipsis advcrsariis iegereniar ?
CAPUT X U I L — 55. Quid videtur addi jam pos-
se, ut nos euroulaiUis adjuvarent? Et tamcn addtde-
r u i t l . Commemeiavenint enim cattsnm Feticis Aptu-
gneoshi , a que Ca^Uianusfucral ordhtaiui, oui Feiiei
l
tiadKioois crimen inieaderant. Absolulo a u l e m Qeci-
liano cum perAcknda) instaretur uniuU, qumsuonom
do iato Feikecmtimoveraot, eo modo posse arbttran-
tea Caxilianum jam purgatum ahenis crimii)UMM
irrettri. £iiam hac ergo eausa Felicis discussa est
proconsulari judicio (a); ubi Uquhiissime iniioceitua
FeUds epparuit. Sed quoniaro quidam Ina^ntius, qui
eidem judkio advcrsum Felicem falsum ae fecisso
ceoiessus est, nec puniri faciie dcbutt ubi eaosa epi-
sropi vertcbauir, nec faciie a proconsulc dimiui po-
luii tanti criminis reus, nisi linperatere constrito, qoo
insuntc ilia omma gercbantur : retulU inde proeon-
std, et rescripek hnperator, ut ad cjus comiiatnm
idem ingenthis niHtereiur, votens majoms kioruot,
aquibusquoUdk hiierpclhbatur, inprcaeotia conhi-
tari; nibil tamcu dubitaos de pnrgatione^ imoeaia
verborum queque suorotn manrfcsiatione cotdirmans,
s k u i rcscripuim ejus ostendit. Ikcc uos omnia docti-
leenia causse FeUcis m mnitUHis habebamus, et dispo*
sucramus tradcre redUnda. b q u o ipsi nos p r x v e n e -
rant, c i easdem Imperatoris liitcras dc i u g c i u h ) ad
se mUlcndo priores p r o i u f e n M i t ; ei rcckaverunt, jant
forUsee oobis ea non reciiaturis, quia sofuocrc puia-
bamuseUain causam CmcUUmi ilo j>cracum esse, ut
nihil aroplius exigi videretur. Sed adverearUs nosirie
id afaiiUbus, u i pcraeculio quam majores eormti
apud impcraioretf nosuris majoribus fecoruut, et eo<
rom calumuias superatae cumuhiiius apparerent; quid
faeercmiis, nini obhtu libeuter accipere, et gralias
Domiuo in omnibns agere? Conelaniiui ergo liUcras
ipi>i prolulcruni, ipsi rectUveruitL Incredibile vhletur
esao quod d k o , sed g e s t a tesUnlur: coftscriptm sunt
eorum prosecuiioims, icuentur subscripUones. l o n i ,
inquatn, recUaveruni, ConManimum $crip$uu * qnod
Mtianu» proconml in cuuta Fetieu oudieutioiu pw
buerit cempeuutem, et quod a crimine tradtiioni* i**o-
cenum Foticem [uiue cotutUerit. Scd ingcntmm ad
comkatum euum propUrea milti voluisu, ut ki$,
i n q m i , ewi i/i proumkwum agunt, et diuturuie dk>
bus intapctiare neu duiuuut, prmeeuiibUm et coram
aukuentibus apparore et itfkuari possit, [rustra eos
Cmciimuo meidium compara$$e et admenus eum oiokn-
9
ierinsurgere tolukse. Ipsi reciUvcrunt. Quis uostrum
boc audcrcl eetare, ot quos inhmitet fccorat nostres
* vettts codex Oorbeiemia, Mptuiensu. $M dao«atkeni
^AnTeTwat^ susucripsUto^
(ii) Vide Infirs in Appendke
6*7 AD DONATISTAS POST € O L L \ T I 0 NEM, S. AUCUSTINI LIBER UNU3.
aferesaliiros, oos vcritas nostrot facent defensores ? l adversareiur
Sic et Hium Baiaam, quem lemporibus antiquis ad
rualcdteciidtim Dei pepttlmn conduxil Iniquitas, benc-
diccrc eomptilk veritas (Vum. xxiw).
CAPUT X X X l i l . — 50. Sicutauiem ordo coutultim
ostcndil, qucm lunc coiisklerare temporis angustia
non shiehat: ueqiie enmt pncsto eraiit i i h c l l i qui
consuiarcs vocantur, aut qutaquam eos rem tam ina-
ncm crederct objecluros, nt rcspondcre nos vellont,
qttid misso Ingcntio gestum fiierii, vel mnmt omnino
t i t mbsiis lngeiiliiis, cttm et innocenliam Felieis
proconsularis sentenlia tlcclanwerti, et entmiem sen-
tetitiam responsio Impctatoris sb ipsis protata ct tolies convicta redeuiites; ut gesu tanlis voluminiLu*
recilau (irniavcrit: et nvtgis utique ipsi prolulissent,
si quid misso Ingentio pro se geslunt fui>sc cofUhle-
raut: sicut ergo consuhitn ordo dcclarat, primo C:e-
cilianus cpisropaii judirio Ilelcbiadisesl absouitus(e),
dcinde uon p st hmgunt tempus Fciit-etii proeon-
sulari judicio consiilit innoceiitcm, ac sic postea
Caccilianus ctiam ab imperatore iiitcr partes cogno-
scctttc purgatus e s t : dehtdc post quatuor anttos ad-
vcrsarii cjus igtiotmuiesa tlla iudulgcntia rclaxoti
smtt. Nam Mclcluades judicavit Constantino ter et
Licmio iterum consulibus , scxto nonas octobres.
iCiianus proconsol causam Fciicis audivit, Yoiusiano
ct Annbno eonsoiibos, quinto dccimo catendas mar-
ttas, id cst, post menscs fcrmc quatuor. Constantinns
ad Etmialinm vicarJuni de purgatione Caeciliani scri-
psit (b), Sahhio et Ilufuno consulibus , quarto idus
iiovembres, id e s l , post biennkim ct menses prope
octo. E l idcm impcrator ad Vnlerium vfotrtum * de
iherom cxsilio soluto, et eoruin farore Deo vmdici
dmtittcndo, littcras dedit, Crispo c l Consiantino
i:erum consulibus, tcrtio nonas maias, id cst, post
quartoin annum, et mcnsem ferme sextum. Unde
sme uilis ambagibus liquidisshne c o n s U l , sive misso
ad comilatum Iugenlio, sive non misso, nihi) postea
coiitra Cttcilianum fuisse Judicalum, HIIO eum judictts
qouque imperialibiis victorcm adversariorum et per-
lectttoruni suorum postea dcclaralom.
CAPUT X X X I V , — 57. Eatnuuc pars Donati, toties
improbata, loties cnhtmtdosa, loties mcndax, tolies
confolala, tolies tnodis omitibus supcrata atque con-
fnsa: adbuc jactel judicem a nobis fuissccorruptum;
quasi vox alia victis cssc consuevcrit. Prorsus judex
rorrnmpendus full, ut quod irsi benc egerant, iliius
ittfiruiarct auctoriias. Scd ncc malc iilos egissc dixc-
i im : itno vcro optime egcrunt, qui contra suos
errorcs pro veritatc tanta dixerunt. Nam si causa
corum consideretur, revera contra ipsos: si autem
l<r««cc!itioiics eonuu legantur, magis sccuiiduin fpses
jndknvii. An vero in ea causa illc qui medtus erat
1
sic Mss. At edlti, nt qvos kdquitas fecerat nostros
pusmdores^ wquilas notiros fdeeret defensores.
1
Ha editi omnes hoc toco, nec alHer antiquissimus Cor-
licleinis ua. At Beccensis et Michaelinus ferunt, ad rateria- vos adhuc usque seducunt. Nec sibi ipsi magui v l -
num vkarium. Huuc i|>sum veruium appcllat supra, n. 5 i ;deantur, quod eis honorem in uiiiutc deferiuitti
et mnrovtoaioColUtiouis, die tevU*,nn. 40, 43, et iaepist.
til,n.9. sic etiam in indice (^Uatioois vocatur, rart. 5,
tap. 119. m
i«V Viae io Appendiee.
(») Coutra Cresconium, iib. 5, n. 8 1
<K8
nobis, in qua illt qni cx adverso stabaiit.
dixcrutit, protulerunt, rccttaveruut tanta pro nobisT
Quhi emere a jodiee deberemus, quando ab advefsa-
riis Hht non emimus, qua» jndfcem cogcrent, etiamsi
i.b Ipsis acccpissci peeuniam, pro nobis fertcscuicn-
tiam? Qiianquam si non eum nossemns Dcutn litncn-
tem, cl juslitije ditcclorem, et ab otnnibus hujusmodi
sordibus alienum, nos in illum talem sttspirfonem
dirigcre deberetntis; qui nhnia patientia, cum eot
videret premi verilale, nec eis vidert veRct advcrsus,
nimium pnlienter pcrtulit bomines per inania va-
gantes, et tam mulia supcrfhta dicentes, ct ad eadem
%
onerata pcnc omncs pigerct evolvere, et qucmadmo-
dtim acta cansa sit legendo cogtiosccre : quod illi
utrum magis inopia veritatis, an industria cdlidiiatis
cgerint, nescio. Hinc umcn sohim causam U m pessi-
raam utcumqnc atr}uvare potuerunl, qtiam potius de-
screre debuernnt. Denique si in illos q;u egeritnt,
inlcndant caHeri accusationem, cosijuc potius asscrant
a nobis fuisse corruptos, ut iot prosecutionihus, vcl
a se prolatis Icclionibus sic adjtrvarent cansam no-
s t n r n , s i c perimerenl suam; nescio quemadniodom
se possint defendere, et ab ista suspktonc purgare,
IHM forte dicant, Si corrupli cssemus, causam U m
malam, et per nos et per illos convicum, cito ctiam
Aiiiremus : nunc vero vel htde credile nos cx animo
adfuibse, etallquid (irodcsse vohiisse, quod niuhnm
loqmmdo egimus, nc qttod actmn est facilc Icgerctur,
et nos esse vrctos cito cognosccretur. Si hoc ab eis
non ficret, nec ipsis, ttec nobis jurantibus forsitan
credereiur, illa quse pro nobis contra se, ct U n i
multa dixeruut, ct U m mtilta lcgerunt, gratis eos
nobis omnia praesltibse. Nec umeii ipsis, scd Dco
poiius hinc agimus gratias. Ut cnim illa omnta vet
loqucndo vel legcndo pro caitsa nostra promcrcnt
" atquc propalarent, veritas eos torsit, non charitas
invilavit.
CAPUT X X X V . — 58. Qnaproptcr, fratrcs; si
U m c n non hrascimitii quia fratres vocamus: h l i cnitn
cum hoc a nobts audircnt, injuriam silii fleri apud
acta dixerunt: ncc mandato nostro admoniU, ubi boe
ex pi-opheu testimonium positum est, rccolcre potuc-
runt Dcum pneccpisse: Dicite, Fratres nostri estis,
Iris qui vos oderunt et qui vos detestantur; ut nomen
Domini honorificetur, el appareat ittis in jucundkate,
ipsi autem erubeseant (fsai. L X V I , 5, sec. L X X ) . Ergo
jam, fnlres, apparcat vobls nomen Domitii in jucnn-
diute, qnod super nos invocalum cst, ct cujus utrique
Sacramenla porlanles, non immcrito dicimur fratres:
jam pacem am.ite , cotistieludinein calumniosam, c t
l i t i g i o s a m j a m saitem convictam confusamque re-
linqitite: <m- nee ipsos oderitis quando ad nos correcti
transcunt, sed quando in errore ncfario permaiicntes
qtiem possidcaut liberandi: httnc enini habentes extra
* Bccceusis vs,> constuitiidsncm et litunosam cvtuusumvn*
A i i i vero Mss., consuetudinem, et iitiqtosam^ catutunvsam
 4BP *. A l C U S T I N L E P l S C O W SEftUO AD
G J E S A R E E N S I S ECCLESIiE PLEBEtt. m
uuiuiem nagtt siwt tade daniuaudi. Signe quippe
ridenda potius quam refcllcnda de U l i Cognitore mm
militaria pcrnkiotius ab nsnrpatoHbns tiabeniur,
dieerent, si pro sua causa possctu validum aJiquid
quam si omnino non habereniur, nec umcn eis cor-
invcnire quod dicorent? Scimus quam niiilti vesirunu
rcciis ct in casira Imperaurisrcdactisilla (ranguniur
ei forte omnes aut peue orones, dicere soleatis, 0 u
aut abolentur; sed cos quos aotea prodebani atyue
in unum toeum conveuirent! o sx aliqnando conferrenl
puuiebant, jant oruare utcipiuul et muwre. Quid
atque illis disputaniibus veritas appareret! Ecce faclum
adhuc attenditis ad eorum msauas qucrelas ct vana
cst, ccee convicU est falsuas, ccce apparuit v e r i u s .
meitdacia? Noclc causa ftnUa est,sed u l nox finirctur
quid adbuc fugiiur itnilns? quid adlmc contcinniitir
erroris, Nocic dicla scntentia esl, sed fulgcns lumine
cliarius? Quid nobis esl per bomiuum itomina divi-
veritaiis. Imltisos se Unquam in carccrc fuisse con-
di? Qui nos crcavit unus cst Dcus, qui ttos redemil
qucsti surit: ibi et nos cramus; aut ulrisquo facU
uiius est Chrisliis, qui nos consociare dcbct, ititus cst
cst iitjuria, aut utri*que a d b i b i U dUigenlia Sed quo-
Spiritus. Jam noinen Domini honnretur, c l appnrcat
modo dicamns ittjuriatn, quando in u m spatioso et
vohis in jucundiiatc, ut agnoscatis fralres vesiros iu
lucido el refrigeranti loco nosfuUse rccolitniis? A u l
ipsius uniuie. Jam in proseculionibus cpiscoporum
quoiuodo erai carcer, ubi crat et judex ? Postrcmo
vestromm, qui nos scparabai error esl victus: ali-
clausos fuisse nos ncscJebaraus, qui SIIIHJI iutus era-
quando in cordibus vestris vincatur c l diabolus, et
mtis: ipsi unde sciunt, nisi quia fugero forusse vo-
gregi suo collecto atque pacato sit propitius qui boc
uierunt. Sed quis non vidcat quod ista iuania e i
p r a c i p t l Christus.

S. AURELII AUGUSTOTI
fflPPONKNSIS EPISCOPI

SERMO
AD CJESAREENSIS ECCLESIJE P L E B E M
E M E R I T O P R . B S E N T E HABITUS.

i . AlacrUatcm vestrae Chariuiis qnanto gaudio sus- tcm aliqtins nohts faeil sccunda seiitentia, Possum
eipiamus, agnoschis. Exsulumus cnim hi Domino veile quod volo. Sic cnim dixit : Non possum noite
Dco nosiro, de quo Apostohis ait : Ipse est enim pax quod vuttis, scd possnm veltc quod voio. Potcst vclle
nosiraf qui fecit utraquiunum (Ephes. u , 14). Agintos quod vult, sed non potcst nolle quod vohimus. Ufad
ergo eidem Domino et Salvalori noslro Jesu Christo cnim qtiod se dicil posse , videmus. Nsin vult mode
pratias. Ilic praestilit nobis, nl antequam habeamiis quod v n l l ; ipsum nntem qnod v u l l , non vnlt Deus.
fralris nostri Emcrilt voiunutem, jam cognovcrimus Quid enim modo vuk ? csse in disscnsione a calbn-
quantum diiigil unilatem. Quae umen principia Dcus lica Ecciesta, esse adhuc in communionc parlis Do-
vo'tterit ttt de ore ipsUts .wdtremus , aecipiie. Mox ut n a l i , esse adhuc in srhismate, csse adhuc iutcr iilos
iugressiis cst i s U m ccclcsiam, iHo loco statis ubi qni dicunt, Ego sttni Pauli, ego vcro Apollo, ego vrro
priiiium ccrpimus cum eo colloqtiium, iuspiiante Do- Cephrnf Scd hoc non vull Qetts, dum incrcpat Apo-
mino, qui ct cor inslruit, et linguam regii, ait nobis : Slolus, Divisns est Chtistus (V Cor.\% 1 2 , 13)? Potest
Non possum noile quod vuitis, sed possttm ergo velieveUe quodqttod vnlt sed ad lempus, sed ad horam / r

voio. Yhlete qeid promiserU, qui se dixit non posse s d ad verccuudian, non ad ntioncm sapientiai potcst
nolle quod volumus. Si cnim non potest nobe quod vclle qtmil vult. Nam modo hoc esiquod vult, c l po-
voluiiius, scit quid velimus. Iloc enim vohmius quod test veUe qnod vuU. Scd quia non potosl nolle quod
et vos vuitis. Hoc omncs volumus qttod viill Dominus. volumus, nolit Deus qttod v u l t , e l facialquod volu- 1

Quid auiem velil Doroinns, occultum non esl. Legi- mus. Non vos ergo pcrmoveat, fratrcs, aliqua morula,
lur cnim Tesiamcutum ejus, qui nos sihi fecit eobae-. dum quod vull, v u l l ; sed orate til faciai quod proiui-
fi-dt^ : hi co reciutiir, Pacem meam do vobis, pacem sit, nt non possit iiolle qttotl vohimus. E l ab ottinibus
meam {elinfuo vobis (Joan. xtv, 27). Sivc ergo acclamnttuncito, est, Aut hicf aut nusquam! Qui corda ve •
bive scro, neu poicst iioilcqiiod volumus. Moras an- stra dcclarastis vocibus > ad;uvatc nos el orationibus.
ADUOXITIO P P . BENEDICTIXORUM.
s o n n o ad c x s a r e c n s i s Ecclcslae p l c h c m , l i l t c r de G e s l i s c u m E m e r i t o , e t l i t i r i d u o c o n t r a («audeniiura i n GtlUcanis m
uusci i p l i s d e s i d e r a o i u r , s e d b i c r i t r s u m a u t i q u a r u m e d i i i o i m m coIlaUone e i n e n d a n t u r .
Comparavimus prcetcrea eas omnee editioncs initio Rclf.eT Confess., I. i, memoratas. M.
* F e r t e , nof/f demmu quod vutt.
ttt ft. AWCUS r
i BWSCOPI m
P t a n s c s f Bomimis qtti praccipit tmiutein , mutarc ht
mnarem: nunc vero ipse deserter, characterem M t
mefiut vdunutem. Quod autem acetamavii Charitas
imperateri» suL Dcut et Domious natter Jesus Curi-
vestra, Jtut «fc, aut nusqnam; vocem in iltura veslnc
ttus qttaprh descrtorcm, dtiet erroris crimen, sed n o n
Cnarhatts agnovhuus, et ttmamu*. Ifoc eliam nos non
exierevmnt sunm dnracterem. Ege qtnttido venio ail
mmc prtnrom, sed semper cogUnmus, semper opta-
fratfcm meum, ct celHgo efrantem fratrem meum,
moa. Idem cstetanimus, qood praecipue neccssavhim
attendo Ihfem m nomine Patris et FHii et Spiritne
e s i , fratris ct cocpiscopi nostri, episcopi vestri Deu-
sancti. bte est charactcr hnperatoris mei. De isto
terii. Otlm nobis notus est animus ejtis. Nobiscum
charaetere militibus tuts vei potfns comitibns suis, ut
preces de hac re Domhto fudit, cnm concitio, uht lioc
hunc imjwimerent eis quos congregabani castris ejus,
itlls qui fbris sunt promismws ct obtnKmus. Jam de
pnrcepii dicens : Itet baptixate qtntes m nomine Po-
hac rc subscriptionrs noslrae relinentnr. Nnnquam
tris et Fffi et Sphitut tmcti (Matth. xxvni, 19). Istum
cnim nos ila honorcm nostrum fovemos, nt uniuti
diaracterem a Domino dictum omnibus crcdciitibus
tnvidcamus. Minorcs sumtts honore , cum simus ma-
f

imprimcndmn qula noverat Paulut, cxpavesdt ad cot

Jores dffcctione. Noviimis qiiemadmodum invfranda
qirf volcbant csse P t u l i , el dirit cis : Numquid Pam-
sit inftrmitas, tit pcrftciatur unius.
int pro vobit cruciftxut ettf Qoid vuhis esse m d , et
2. Ncc ideo dicimns ha?c, fratres, qtiasi flli qut sob
non magis Domini m d ? Quid vultis esse mei, et n<m
scbismafe rcmanseriut, aiiquam spem babeant ad
pditts cnjuscgo tum? Agnosdte, adVerttte characte-
Dominum. Multi enim disputanl parum intclngentes
rem vcstrum. Nunwuid ht nomine Pauti haptisati estis
quid loqnaotur, et d k n a t : S i sdiismatici aunt, ai hae-
(I Cor. i , 13)? Sie ergo eos coUtgtwts^ul noo silw
retici sunt, quare sic illos suscipiuiit? Audite, fratrcs
blandiantur illi quos non colligiintts. Et ipsi coiligan-
mci. Si cos suscipcrcmus, jaro istum suactpemnm
tur, non iitnentur : teiu°stii, ausdpianlur. Non ia e u
fratrem nostrum Emerittim, sive bonum, sive malum,
odiinus quod Dei c s t : non odimus et ipsos, quia Dci
tamen fratrem. Qtiod idco dico, quia- ct ipse nov4t
snnt. Bt qaod halietit Dei est; et Dci sunt, quia homi-
pcr prophetam nobis dictum esse, quod illis cljam in
ncs sunt, et omnis bomo creauira Dci cst. D d est
Collalione diximus, Dicite, Fratres notjsrirnns,hit
qutd tiabent nomen Palris et Filii et Spirittis saneti:
qui vos oderunl (Isai, L X V I , 5, sec. L X X ) . Orferimt
Baptfcmos TriniUlis, Dei est : Dei est Evaugclium
nos, credimus finicndtiin csse quod oditint: tamen et
quod Itabent, Dci est-fides quam habeiil.
ojiamdte edU, fraler audit; donec nViamr odiuie, crtt
9. Etqiud non htbtnt, ait mibt aliqnk, qni hrt»c
nomen in lesliuionium. Non ergo sic illos suscipimus
habenl? Tu dicis, Habciit B:tplisraum Cbristi. Dko.
iit sunt: absit a nobis; nam h.tretid sunt, suseipi-
T u dlcis, llabcnt fidcm Cltrisli. Dico. Si crgo Imsc
mtis autcm catholicos : muiaulur, suscipiuntur. Scd
habent, quid non habcnl? Quid cst Bapiismus? Sa-
propter malutn quod habeni, non in eis po*sumus
crameutum. Audi Apostohim , Si sciero omuia socra-
persequi bona quo? agnoseimtis. Malum enim dtssen-
menta. Multum cst sdre cotma B d sacmmenu.
iioius, scbisntaiis, Iimrcsis, maium suuin habcnt:
QaanUcumqne scinnma sacramont», qvis novil Dci
botta vcro quae in Ubs agnosciraus, non sunt stia;
emnht sacrantenU? Quid ail Apostatae? Si toiero mn~
Domim nostri habent bona, Eccieske habent bona.
niu sacramentu, st hubemn omnem prophetiam. Addo
ftiettsmus non est ipsorutn, sed Christi. Invocatio
adhnc, af omnem seientiam. Sed de Mde ditevas. Audi
nontmia Dei sopcr eapul ipsorum qnando ordhiantnr
adhuc, Si habeam omnem fidem. Difnctle esi hohere
epfecopi, htvecatioifta u e i e s l , non Donati. Non eom
eotnem fidem, qunntodo dnHerle cst nnste oatnta sa-
suscipio cpiscopum, si quando est ordinaius, supet
cramenta. Bt quid cst qnod drcit, omnemf Itu ut
eaput ejus Bonatus est invocatus. l n errante et dese-
montes transferam; cJuwitattm uutem non habeam,
rente milite crimen est desertorts, cbaractcr autem
hit sum (Id. xni, £). Intendite, fretres; intendite, ob-
uoti est dcscrtoris, sed iinperatoris. Sed frater noster
tecro vos, Apostoli vocem^ et vtdete quare cum Un->
non dcseruit, ubi adhuc nonquam fuit. Siquidem iu
tis iaboribus et pericttlis fratres nottros qe^amut%
iHo desertoris errer cst natus, quando cst a deser-
Gbtrittt cot qusrit de cordibts uosiris» Prowtor frm-
tore signatus. Qui primo sehisma forit, qut se ab E c -
tret meoo el pYomnqnot meot, didt Ptaimut, hquebm
clesiar catholica separavit, ctmt hts quos secum traah,
paeem de it (Psat. c x x n , 8 ) , td tanetam Jerusalem
deaertor fttil: caelcri a deserioribus signati sunt, non
loqoens. Videte ergo, Iratres mei, quid dixil Apotto-
tamexr signo de«ertoris, sed signo impcratoris. Non
his : Si habuero omnin sacramenta, omnem tdentwm
enim desertor oliaracterem sutim fixit. Qnid est qttod
ptophcimm,fidem.Qtiatcmftdem? haui nrontet iraut-
dtco, doserlor characterem suum nonflift? ftonatut
feram; eharitatem autem nou hubemn, nihii tum. Kn
non bapflKivit in nomine Donati. Nam si Donatus
dixit, l l h omma nihil sunt; sedv tr charitmtem non hn-
qtiando schisma fcctt, ht noniine Donoti baptixaret,
beatn, niltit snm. Qms enhn demcns d k e r e i , Nibil
desertoris characlerem infigeret: ege quando veca-
sitnt Dd sacramrnia ? Quis dcment diceret, Nihil est
rcro ad untUtem, si invenirem desertoris cliaraetc-
prephetta', nibil scienlia, tiihil fides? Non illa nihii
tem, exteramarem., deierem , abcierem, abjiccrem,
sunt; sed cnin iHa magna smt, egomtgna habent, si
iion approbarem; respucrem, anathematizarcm, da-
chnritntem wn habeam, nihit sum. Magna itta sunt, ct
mngna habco, et nihil sum si cbariutem noo haheo,
1
Foric,$imus.
per qu.nti tnihi probunt qtix magna sunt. Si cnim non
#93 SCRMO AD C£S\REE!<& 1 E G C L E 8 I A PLEBEft. fj|
ittbcootorimtam,iha Uitete t t s t u i i l , preoettenea Ptobasti mUti te kobere idem : nroba raiki quod h t-
beaa ehariiaiem; lene onitalem. Neto mibi dieaa,
postttet.
Uabeo charilatera : proba. Unum Palrem haheittos,
4 AtSendo erge, fratcr; atleoet,. ebsecro le. Dicis
simul oremus. Quid ttf dicis, quando oras, rogo tet
mtoi, Q e t d mequmris? ttftpondeo, Quia frater meos
es. Retpnndes mtbi et d<eit Si perii, aoid me quav
Pater notter, qui e$ in catlit (MaUh. vt, 9 ) . Dco gra-
r
Uas. Secundum magisterhtm Domiiii nostri addtdisii,
rie? E i ego Mteondeo, Si non perisscs, oon qitKre-
qui e$ in cmtit. Singuios cnim patres kahebamus ht
rom. Quid me qnatrit, dieia mttti? s i p e r i i , qeid ute
terris, unum invenimus simul in coelis. Pater notter,
qamris? Ctfm ego resoettdeam, QuaMro qoia pcristi.
E i qnare quoero?qua frucuf qusro? Ut aUqnando
qui e$ in ce$ti$ : ipsum invocas Patrem. Pater ntsier
unam conjugem voktK batbere: qui ergo adoraoras
dicaiur mihi, Frater itmt-mortuut eratnet rewrit; per-
krat et moentm nt (buc x v , 3&). IWspoodee et dl- a n t t m Patrem, quare noo agmiscimos unsai matiom?
.eis mtliis Sed kabeo Saorametaum, Unbes 4 agiioteo*: Si n a t u m te dicis dc ana, ot do sino alteno ifknr td
p c p e r i t (o). Qoed d h t i , ttoti omnes inieiUgere p o i t i H
propter iioc le quoero. Ma-naw cauiam oddidisti,
quare le doigentkts qua*rtm. Ovit est eoim de grege tttt% Novimtts per legttimas conjuges faclam ctte, 01
D^mifitmci, eom-signo orrnsli e ideo qiuere OMtgis, etiam qui non de legitimat eoojugibut natcerentur,
qoia ipsum sigoum balies. Quare uuam Ecclesiam hi eadem ba>rediiaie sociareidur : boc votunttscon-
non possideaius? Unuin siguum habemus, quave ki ptgis feck* Nam Itmaei exharredaius ett. lpaout Sara
unoovili non sumus? Ideo le qiutro, ut hoc Saera- eepererat, etet de eiero aiieno»Sm pepererat utero
meiitojn t i t tlbi hi salutis adjutorium, non io damna- alieno, voto sue. Ipsaenim dixii, Voiocnim deisia
tiouis tostimomnm. Neseis qtiki desertor de cbaraetere mUri nhos fochtt. Et hleo fecii Abrabam (iien. xvi,
damnalur, dequo miliians hooorator ? Ideo te qiuero, 3 4). Uxor enim non uabet pete$tatem eorporU om\ $ad
ut non pcreas cum signo. Suluti» enim signum est, si rir : $hnilker ttr non habet poUotatem corpori$ oui.
9

baboas saJuiem, si babcas cbjrilalem. Hec cnmt si- oed mmtier (1 Cor. vtt, 4 >. Nam (Utos ctsct, si um
gnum saiulis exira tibi inease potesi, prodesse stpcrbttset Superbuscsi exlixi-cdntos kmaek Erexit
uon potest. V e o i , nl prosU t b i qued Imbcbas : ettira ancUb ecrvicem, ut diccret, Ejice anxittum et
non ut accipias quod habebas : scd ut protlcssc fiumn eju$; uoneumn kmre$ eru fMu$$moUk$ cum fUk
tihi incipial quod habcbas, ct accipias quod non moo I$aae ( Gen. xxi, tO)? Num v i s nosse quid valeat
habebas, Habebas entot aigmim pacis, ipsatti pa- p:tx, q u i d valeat concordia, q u i d valeat humilitat, et
ccm non babcbast i u domo Ula, id est, iu ledis- qiiidimpediattnnefbia? Ismaeicni e x b x T e d a v i t , ftMios
cordkt habitabai, ei in limine lilulos pacis (igeboi. aetem aoeUktrum de iacob, quia et ilti utjiasceren-
Agnosco tUulos, sed quaro habUaiilcm. Lcgo uiuiuiu l u r coejogut j m u voiuerunl: (ilios ergo anciilarum
|>acis, Bopiismum in iioniine Palris ei Filii ct Spiri- de Jaeeb, uevimut in tnam inercdUatem advocatos.
lus sancii. Tiiuius paciscst, iege: quis imbitalqtiscro, Smiui numerati tunt omnes p a i r i a r c h s B duodecjm,
frniccm n:ctim aitendo, tilulum pacis agooseo. noikim abaHoio uieri diversitas separavit, quii ont-
Ipsum et ego liabeo: iutrare volo. Quid e s l , iutrare ncsebaritas secUtvit. Quid Uttcrest ergo ubi Bapti-
volo? Frairem mc accipc, ut simul orcmus Patrem. smum aeceperis? Bapiismus mrtis osi, d i c i i l i b i g n r a :
Non tecum oro. TUuli pacis sunt, et mibi discordia Baptismus meus e s l , dicii l i h i Racliel. NoU supet b i r e ,
coniradicit ? Piauc lakorabo, aujuvanle Domino". eji- v c o i ad Iwtreditatent: uiaxime quia i p s a h . e r c d i t a s
cere discordiani ntale possideutcm, c i inlrodueere non ett iUa lerra quaa daia cst liliis Jaroh. FHHs
parcm tanquam legUimum possessorcm. Cum ergo I^rael daia ett icrra : quaiiio a plurihus possideliatur,
tliscordiam cxcludo, pacem inirodueo, tUuIos pacis tamo plus angustabaiur. UxrodiUs uostra pax v o c a -
qunre dcpono? Dico p!aue Domino meo : 0 Cbriste, Mir. Teslamenlum icgo : Pacem meam do tobi$, o a -
qui cs pax nostra, qui fecisti ulraqne unum (Ephet. cemmeam retinque oobi$ (Joan. xiv, %1). Simui t e -
11. 14), fac nos utium, ut rectecaniemus, Ecee quam oeamus qued dividi uon p o l o s t . Non eam aitgu&tat im-
bonunt et quam jueundum*. Itabilart fratret mcrosus in unum pnstessor, quaiiiicumqne vcnerhii; riettt
(Ptul. cxxxu, 1) I Inlroducconcordiam, pellcdiscor- «pronHSaem esi,^f> erit $emen tnntn tanquam ttetlqs
diam : introduc le ipsum in liinJos iuos. Tu mane :
cmti, et $kut arenaqum esi ud labium mark, In scmiue
non alter possidcat, c i de luis timbs failai. Tu ntuia
tuobemditenlur omuet gentet(Geu. xxit, 17,18) Kt
isttim coniradiclorem, qui una hora in cruce mutasii
eitk\ inquil in Apocalypsi, muUot in ttolit albit, et /14 •
Iatroncm (Luc. X X I I I , 40-45).
bentet palmat, quot numerare ucmo pote$t vcniettte$ % c
5. E i ccrle videamus quid habcs. Ilabeo , inqtiii, omnibut qentibut (Apoc. v u , 9). Vcniaut, pacctu t a -
Sacrainenium, habeo Baplismiim. Si dicam tibi, neant; angusta non s i l nosira possc*sio Augusiias
1

Proba : oslcndis mihi quid acceperis, dicis quid con-
fessus fueris, diris quid icneas/Agnosco, non inulo,
nott exsufllo. Absil ul cum qtiacro salulein dcserloris,
faciam iujuriani iinpcratori. Ergo probasti niihi quod
htbeas Sacrainfiitum , cxponcndo Sacramentum
non facit, nisi sola dissensio. Ecce, fratrcs tuei, u t
aiigustiat adhuc patutmur, disscnsio facii fratrht
nostri : conscnUat in pace, et facta esl latitudo.'
6. Sod quid faciamus, nisi fralcriiam iiifimiitaiem
feramus, et non deficiamUs? Sudor ittc rocut crcdltnus

1
Forte, tton pl.
1
Forie, pro, twpoucudo, legen Uun, ego non do.
(n) l i c Baplisnio coutra U o u a i b l a s , k b . f, o.
m S. A L G U S T I M EPISGOPI S E R i i O A C/E^AKEt.NSIS B O X E S I . E PLEBEBI. $9$
qvod erit (ructttosns. Dominnt Deus nester q u i ?o- nolodieere quia itnteoeutett prenuatiatosv oed uot *Jt
hrit ot vtnlretmn ad voe, qni jowtt nt enm qun>rere- quod dicant. Quando eum persequebanlur, quando
ifttts, qni fecit tit eura interim facie tenus inveniremos, damnari feeervnt, tnne qoid erat Ctcctttanns? Qnattdo
itljtitot orattonibns vestris faciet not invenire cor pcrsccutionem patieoatur a majoribtts httormn, qmd
ejtts, totari de coticordia e j u s , gralias agere Deo de erat? Dicatnr m i b i , quhl crat ? Chriatianus erat ? ca-
saliite ejus, quam non potest habcre nisi i n Ecclesia tltoitcns erat? aut qtdd erat? Non dicunt, Non erat
entholica. Exlra Ecclcsiam catholicam totum potest caiboikus; sed, crimbiosus. Possont ergo pati perse-
preterr.ilutetn. Polcsthabcrehonorem, polest hahcre cutionem a sanetis Itomities C T h n i n e s i . Prbrsus boc
Sacramciitiun, potcst eaiHare Alleluia, potcsl respon- accipiamus: crimiuosus erat Caecilianua, qui pcrte-
deioAmcn, potest Evangchumlenere, potest i a noniinc cutionem patiebatur. Sic cnim non dico, Menltcoao-
Patris et Filii ct Spiritus saucii fidem et uabere ot tur; sed fallebantur : ut e i nos ittis eonscHtiammt,
pRrdicarc: sed misquam nisi in Ecdesia catholica criminosus erat. Qui metebant, qnid crant? Qn*d vft
aatutempotcrit invemre. Transeunt enitn omnla ista, cftige : si iaiqui eraot; desere hiiques, veni ad nos*
frntret mei. Modo pulat quia magnus crit apud suos, Si autem saucti erant; potest crge ficri ut saocti per-
s i non conscnserit, et dictus fueril martyr partis Do- sef|uantur mjustum. Noh nobis irasei, si pcesoqni-
uati. AbsH, tehatur in nomine Domini de cordc ejus mur : uoii dicero, lujusti c>lis qut perscqnmiim. Jbm
istc lyphuR. Novit c l ipse, legit et ipsc : Si tradidero cnim ostendistis q m a f l e r i potcst ut ct jttsti perse-
eorput meum ut ardeam, chariiatem autem uonquantur habcaminjnslum.
% Ficri poicst, aut non pofest?
uihti mihi prodett (I Cor. xiu, 5 ) . Ego non dico, Si Onum de duobus drcatur mihi. S i fieri non potest :
alhpiaa hijtirias quasi jactel se p issum csse pro parie quare vesiri persecuti sunt C.ecilianum? St aulera
boiuni, aut aliqua damna I c r r c n a , nihil ei prodest. firri potcst :quhi miraris? Quid laudas pcsnam, et
Kgo |ilus dico, Si patiatur foris hiimicum Christi, non non ostendis causam ? Beati, ait Dominus, qni perte-
Caiholicum fnitrem stium quarcrentem salirtcm cjus, entionem patiuntur. Adde, propter juttttiam (Matth. v
•ed inhnicum Christi si foris patiattir, et dicat ei fo- 1 0 ) , et separasti latrones, scparasti maleficot,
ras ab Ecclcsia Chrisli inimiciui Chrisli, Pone Ihtis rasti adulteros, separasii impios, sefinrasti sacrilegos,
idolis, adora deos meos; et non adorans occidatur ab sepnrasti banreticos. Tales perseculioficm |taliuntur,
inimico C h r i s i i : sanguineni randere potcst, coronam setl noti prepter justiliam.
accipere non potest. 8 . Et tamcn qualem perseciilioncm paiilur fmlcr
7. Ipsi novcrnnt, quando in Collatione nostra fuc- noster, q u i adductus c s l ad uos? Ipsa e s t pcrsviitto
nttit, qnam Carihngine habnimus, quomodo confcssi gloriosior : de illa prorstis profiteor. Reprcbendat
t i i n t , quia parcntcs eorum feceionl persccutioncm qui vuli, lalem persecttffoncm proflteor. Psalmtmt
OciHano episcopo. Tunc a Calhotica discecdaiites, 1
lego : Detrahentem proximo tuo occulte\ hune per
K h i s m a feceront: pcrsccuti sunt illum parentes ijmo- tequebar (Ptai. c , 5 ) . Si recte perscqttor occttffe
rtim, id cst, priml qni fecerunt partem Donaii, perse- proximo dctmlientem, non recdus pcrscqnor D d
a t i i suittC.-ecitiamim, perduxerunt illum persequendo Ecdcsiam pubTire Wasphemantem, quando d i c i f , Nou
itsi|tto ad judiciura lmperatoris. Miseiiint crimina ett ipta : quando dirit, Nottra ett qua in parte ett:
Ipsius Imperatori, qiue vera non existebani. Jtutnit qmtndo dictt, Illa meretrix ett t Ergo btasphemantem
audiri causam Impcrator* Audita cst apud episcepes, Ecctcsiatn non perscquar? Persemiar plnne, q t t i a
fitlsa illa crimina inventa sunt, absolutus est Csctlia- mCmbnnm strni Ecelcsine : pcrscqttar plnnc, q u i a fflitts
nns. Ncc illi a perscquendo dcstiteriitit, sed linpera- s t t m ECCICSISR. Ipsins voce Ecclesi;c ittor, i p s a Eccle-
torcm sa»pe interpellartmt, ubi postea judicem causat s i a per nie dicil l n Psalmo, Perteqnar immicot mcot,
eonstituertml. Et ipse iuler partes audivit et cognovit. et comprehendam itlot, ei non convertar donec deficia
Cognovit Impcrator, innoccnicm Grciltnnuin jttdtca- (Ptal. xvn, 5 8 ) . Deficiant in malo, proficiant in bo-
vit. Et curo hoc objiceremus, contendenmt nobiseum num. Fratres, ne puletis a l i q t t i d novum factum esse
et dixcrunt, quia Ca*ciJianum damnarit Imperalor iu f r n t r i nostro. Pars Donati quando pravalchat Con-
fxsiliiim : quod falsura cst. Sed tamcn vidctc qotd sianthtx, laicum noslrttm catcchumenum natum de
dixeronl : Quia persequetitibus majoribus suis a d d u - parentibns catholicis, Petillanimi tennit , vim fecil 1

ctus est ad Imperatorem Ca>cilianus, ct mtssus i n
exsiltuin. Gesla legimus, prosr cutiones ipshis suttt,
ntaous ipsius tenetur * subscribentis verbis suts; m-
leudite, obsecro vos, dijtidieate modo causam no-
stram. Certe persccuti snnl majorcs siti O c t l i a n u n i ;
reitead Impcratorcm pcrduxcninl, cerie ttl damnare-
inr feccrunt. Nolo diccrc quia non est dnmnatus :
' Am., a cathotico.
* Fditiones qnaedam persccidionet ipwu tvnt numus pftst: Rapuittittad nuntem. Ubrariorum blc U\mm entea-
9
iioleitlt, scrmatus cst fugientem, InvcnK lateuteni,
cxtraxk pavcntem, baptizavit trementem, ordina-
v i i nolcnlem. Ecce qualem violentiam fccit in nosiro.
Itaptiit* illa ad mortcm, nos n o n trahimus a d salti-
lem?
9. Ilacc locutus sain Charilati vcslr.c, proptcr illud
1
In ante e d i l i s l e g e t a t u r , Petilianut tenuit; et patilo

iptim teuentnr ctc.; rocndose. Protecvtionet h i c iodicnld;ire noo dulNUmtts, constderaio lihro secuutio contra P e -
%

tptins K n i c r i l i o r e in Collatione Carthaginensi factas, e t m a - l i l i a n i lillcms, n 2SD u b i ad i|*sum Auguslinnn. c & i s c e r e a l

t

nui.aius s u b s c r i p t t s ; adque cas pcrunerc illa sqmiucat, « l e Deus, » inqidt, « a [>arte u o n a t i , e t i u cathollcaiti re-
qtue d e Caedliaoo perseqtienlibus majornnis suis ta linpe- « vocet, n n d e t e i l l i c a t e c l n i i n c n u m aiircptutii moriireri ho>
ratwera atfdueto ct m c x s t l i u m misso d i x e r u n t Donatistae. « noris v i n c u l o ligaverunt.»
 «97 DE CE5TIS CDM EMERITO, S. AUCUST1M LIBEU UNUS.
qnod olxistis, Aut hict aut mtsnuam. Hoc enim et
votumus, ut bic, h l c ; scd in unttate, in pace : hic,
tdc; sed in chariutis socictate. Tunc benc bic. Nam
meiins nusquam quaro Iric. Scd praestet Domhtus, nt
nic pothts quam nusqoam. Si non hic, absit ut non
atibi, absit: bic, aitt aiibi. Aodislis, atidivit. Quid in
cjus atiimo Dcus egerit, tpse novit. Nos rnim atirem
ferinsecus percolimus; Slle novit intus loqut, illc m-
tus pradlcat paccm, necccssat praedicare si audiatur.
00$
nos
Aderlt misericordia ejus, adjuvantibus oratlonibus
vestris, ut sit fructuosus labor noster. Tamcn si Im-
die comimmicare noluerit, quamvis fatigari non de-•
l>eamus, sed instare quantum possumus, dcbeamus;;
nec sic tamcn fatigari debemus. Differri possumus,
auferre iustantiam nostram nec possttmus, necde-
bctuus. Aderil ille qui huc illum ad nos perduxit,
ut nos fariat cum illo in unitate vobiscum ct in sua
pacc gandere.

Subjungcndiis hoc toco erit, si aliquando reperiator, Ad Emeritum eviscopum Douatistarum, post Cottatio-
nen». tiberunus; cujus libri meminit Augustiuus in iib. 2 Iteiracl., cap. « 6 .

AD GESTA CDM EMERITO,

Vide Ub.% cap. 51, Retraelationum, tom. 1, col. 650, a verbis, Aliquaulo posl col-
httionem, usque ad verlntm Consulibus. M .
9

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPf

DE GESTIS CUM EMERITO

CJiSAREENSI DONATISTARUM EPISCOPO

LIBER ITNITS.

I. Gioiiosissimis iinperatoribtts, lionorio duodcci-
mtim , et Theodosio octtvum eonsulibus (a), duode-
e+mo calendas octobris, Catsarca» in ecclesia Majori,
mira Dcuierius eptscopos mctropoiHanus Crcsareensis,
t i m cmn Alypio Thagastcnsi, Aiiguslino Hipponeusi,
rossidio Calamensi, Rustico Cartenttano, Palladio
Tignbilano, ct ceteris episcopis, in exedram proces-
aissent, pncscntibus prcsbyleris ct diaconibus, et
univcrso elcro, ac frcqtionlissima plebc, adessrt
etiara Emerltas partis Donati episcopus; Augustinus
ppiscopus Ecclesiat catholica d i s i t : Fratres cbaris-
a i m i , qui ab initio Calholici fthslis , et qukuinque ad
Catholicam ex Donatislarum errore veiiistis, ct pa-
rem htijtis sanctm Eccleshe calholtaB cognovistis, et
vetaeicorde tenuistis, et qui adhuc forte de catboltcm
ttttitatis vcritate dubiutis, audite nos soliicitos pnra
dilectione pro vobts. Quando veuit ad banc civitatem
die itudinstertiana fraler nosler Emeritus Donatista-
rum adhuc episcopus, periatum est ad nos stibito
rum esse pracsentem. Et quoniam charilale, quam
Detts vidct, desiderahamns ejns prasentiam ; ad eum
vhfendnm continuo convotavimns : invcuimus eum
slantem in ptatca. FacU inviccm salulatione, admo-
nuhiuis , qttod durum csscl ac lurpc eum in platea
rcmancre, u l ad ccclesiam nobiscum veniret. A l illc
nohis siuc ulla rccusalione consensil: ubi nos ptiln-
vituus eum i u communionem catholicam non recusa-
turum. qncmadmodtiin vcl spontauetitn obtulil adven-
(tt) Christi anno 418.
tiim, vcl ad ecclesiam vcnirc minimc duliitavii. IIIo
auiem in pcrvcrsitate haerclica , qnamvis intra ecclc-
siam catholicam , diutius remorante, aHocutus snm
Dilectionem vcstram, sicut mcminiHse dignamini.
Multo dixi quae audistis, ct quas sine dtibio qnanltitn
potettts etiam meministis : multa dc pace, multa dc
charitate, multa de s a n c t » Ecclcsise catbolicsc, quam
Dcus premisit 11 prestitit, unitate. ln quo mco ser-
mone ct vos alloquebar et ilhim cxltortabar; et qnau^
tum m mc potcrant viscera charitatis, omncs m pcri-
culo animat sum constiluios in ilto meo scrmonc
partitrieham , et parere Domino cnpicbam. Ilnc enim
et heatiu) Pauttis apostoias dixil quHmsdam : Fitioti
mei, qnos Herum parturio, douec Ckristus formetur m
oobis (Gaiat. rv, 40 ) . Sed ctiam pnsi scrmoncm no»
strnrn crnn adhuc m ilht sna pcrduraret peninacia,
ncc sic dcsperandtim puLivimus: sed ncc dc qmv
qtiam , quamdtu vlvit in boc corporc, homine dfsjtc-
rnndtim putamns. Neqtie enim sic d i x i , midiiisterthis
me non desperasse , itt bodie ntutenm desperare.
2. Scd ad hunc articulom causa perducta est, nt
qttontam v e n h , et qimntnm cognovimus, sponte ve-
n i t , non stt huic Ecciesiae infrticluosus ejus adveatns.
Aut cnim , qnod magis opUmus ct cupimus , ctiam
dc illius saltitc vohiscnm in catliolica pace gaudebi-
mus : atit s i , quod abominamur et detestamnr, ipse
i n illa pcrthincia perduraverit, dcbctis vos ejus pra?-
scnlla raelius nosse quid ititersit iuter catholicam pa-
ccm et hxrcticam disscnsioncm. Partis eniin Donati
€09 DE GESTIS C U U EMERITQ, V A U G U S T W l 7*0
cpiscopus e s l , s e d Donatislis hujus civiutis ordina-
1
cives tui (t% undc te victorem pru^sunuae^se, A i si
tus. Qu >s DonatisUs in nomine Christi in gremium nosti adversus te rictriccm fuis^e vcritatcm qujd t

eatbolicum jam magna e i parte suscepimus , i l a u l adbuc respuis uniutem ? Emcritus cpi<>c"pu& pariio
pcue omnes coinmunioni calholicnc sociatos esse gau- Donati d i x i t : Gesu indicani, si victus SIHU a u t v i c i : v

dcamus. Sed queniam et q u i j a m coinmunicaverunt,
non quidem universi, scd quidam vidcntur de ipsa ,
ut paulo ante d i x i , catholica veriutc dul»itarc;qui-
dam vero non saltem dubitant sed adbuc e o r d e po-
r dixii : Ut hoc dicerem, quod ri-quirU. Augtfeliuvs
s i t i in parte Donati, prasentiam n o b i s exhibent cor-
poralem , s i v e v i r i , s i v e f e m i n a c , carne intus,
Kptrirtr forts : bontrm es*e . T S t i m a n v u s cpiscopum ip-
s o r u m intcrrogare, u t s i habct a l i q o i d q u o d pro ipsa
parle a d h o c d l c a t , post ftrcfam a p u d Carthaginem
o m n i b u s n o l a m Coltationem; si h a b e t atiqold quod
a d h u c d i c a t , d i c a s i n e prxjudicio parlis DonaU,
q u o d t a r a e n p r o d e s s e exislftnei v o b i s , in quorum
civiute pro vestra i n Christo salute sc existimat ordi-
mttum ? et nee^Psseewlebmms^smepTayjue^ Ciillw-
licsc; quouiam modo nuUus partes deJejisioni* impo-
s u i t : q u o d t a m e r k * sfcui a^siimamue e i volunms,
prodesse vobis possil pnesentibns contra praesentem :
u t si seductus e s l , n o n seducat; si autem nos s e d u -
cebamtis, ipso prasente. etti ferie JerUsse roaHa
jactiut, ar|uamuJr, nefellamur; cotiviitcamur ^docea-
uiur. IIoc propterea d i x i , ne ideo l o q u i n o l i l , q u i a
potest diccre, RtrHo* mtbf modo pftrs nfea eartes
defcnsionis imposuit. Non c n i m post ipsam Collalio-
ncm non loquebatur , ant posl i l l a m CoUationem nen
ad isUm civitatem venit, a u t de i s u provincia ali-
quando discessil, aut c r e d i m u s eutu omnino post
Hlam Collaliooem nelK bemitti verlmm pro parte Do-
nouV fecisset Nevi qua* vohis dicebonittr : vos alie-
q u o r , qui ex ipsa psrte vcitistts; novi qutddtcebauir
vobis, uos Cognitork emktt seuteiHiam. Nevi diaimn
si veriute victus sum , aut potcsiate oppressus sum.
Auguslinus cpiscopus Ecclesi;e cathoiiee dixit :
Quare ergo vcnisii ? Emerittis episcopus i^iriis Dou^ti
episcopus Ecclesia) cathohcte d i x i t : ilequiro quaae
veneris ; hoc non quxrercm , s i non veuisscs. Eme-
ritus epfscopus partis Douali dixil n o U r i o qni exci-
picbal: Fac.
4 . Cumque r c t i c e r e t , Augustkius episcopos F^cfe-
si;« Cathiilfcat d i x i t : S i ergo sub veriutc lacuisti,
non shie causa veuislj, nisi qitia islos decipere- vo-
ltiisii. Cumquc.diu feticcrel. Augusiinus episcopas
Ecclcstae catholic» d i i i l : Videlis, fratres, diti U c e n -
tera; mtmeo nt optetfe resipfscentera , obsecro ne
sei|uaminL pereonicm. Vertmttamen quouiani gesu
Cothutoois nostrte cemmetiiefutit, u!»i apparere posse
dixjl + ulrum veritate sit victus, an potesiate opprcs-
sns : mulfa stinl qtiidem , uhi superfluis ct moratoriis
prosecmmaibwgestacttiiMrtaruiit', nibti «liud magitis
virihus ageoies, nist ut rmHiiV agofetu* : scd Duntiuo
pnesidcnle , et causam suam agente, vcntiim est ((uo
ntihietuni. Dicta cahsa afqOc dcfinita est S;d st om-
nia gestt vobis legere velitnus : quanquam pncsenti*
bus voais fratrem et coepiscoptim meum Deutcrium
o l M r i n g o , ut qttcmadmodum fil apud Carthaginem ,
npud Tliagastetn , apud Constaniiuam , apud llippo-
i i c i t i , apud omnes diligeittes Ecciesias, sic e l i a m
deiuceits facere nen pigfeseat; ut annis enniibus per
jejtiniorum dtes, id est, Quadfragesima aitte Paeobo,
qtuindo vobis maxime j^jua:totibus phis voeutaudtro, :

euo vobk r quod Ule fuorit tomiuuuknk uottree, et eadcm gesta. Collalioais pcr amios slugulos, mtivoraA
proplerea ioteo Umuionmia guee vetieni v miuime permi- a capitc iu fmem ex ordine reciieniur: taiueo ut d l -
til; et eot poAettate pelmt opprestit quam vtriiate*; cere cotpeiam, quia IK>» omnia vobie modo legere
qued kmuebmmtr uon aceepit. Isia orenia jaetaU snnt p o s s o m u s , dignantini prius stidtre aute CoUanooem
^ost CoUaiiooem , sive ab ipso, sive ab bommibus quas liileras dederimua ad Cogiiitorcm, ubi promisi-
eommutitenis illius. Quid htteretlta qwo vosaerturbc- mus, vei mu3madmodtim sttscipi veUemosv si vieti
itiini,. quee voiomuft in cathoiica pace esse tranquil- Atisseiuus, vel qnemachiukhmi eos siisd^remos , si
ios? S i absens esset, dicencm de ilio vebis: Qm- oa- viii< erctnus, ut vhloretur non hi conicnliotie, sed in
/47ii contnrbat vot portabk9 jodicium, qmeunujue ott ille humiliiate essc vicloria.
<f»o/«/.v t0). Hajcentmquio dixi, beatiPauliverba sunt
r 5. Alyfims episcopue Ecctesiai calkelica) cpisUiam
adversus abseates, a qumus siratliecs turbabantur. recitaril: ilonorooia uc dHectistimo fitio , etro cinrtt-
Nime autem praesensest: medo uobis dignetur dteere timo et spcclabiti, ttibuno el notario MarteUiuo, Am-
quarc adveneriu reihu^ SUoanut, et uuioerti epitcopi cetkctiew Rtticta
3. Frater Emeritc, prasees es : Cbilalimiibus i n - Spectabititatittutt,quonootraiCeilatiomo trafofutititmti
i c r f u i s t i ; si victus e s , quare venisti ? Si autem le ' qutetiqua tervandcc. et veritati manifettandce ac n w -
1

vi< tura csse uou pulas, lomicrc uude tibi vicior esse niemios contutium est+ iu omnibut not contentirc, ticut
videaris ? Tunc enim victus <* si verirale vielti* es.
f
adiimneredignalut es, per hat titterat intimamut (bj. IMo
Si autem vidcris victua potesuie, et vieisti. vcmiatc; etiam^ oeritate confiti, not vinculo conditiouit eUtrittui-
mm est h>e polesiaa qua vietus videris: audianl
r
mu* ul ti nobit hi cmn quibutagunut demonttrare JPO-
r

luerint 9 cum secttndum Dei promitta populi christutui

1
ted a DonaHstk; addiu nraposhlone, a, quae fn
IJOY.,
prima eJitioae Am., noa erat A r b i t r a a i e r legenduaH ei
iHtintiitis
* Apud A m . , qiuun probitate. F c r t c l e g e n d u m , quia
prot vorilate qued toqpebautur ttou uctepk; vel, quod qucs
loqutbamur.
» tidem edltio Ant., cotLdionibus cum ittterpiittt. P o K e
legendum, coUationi nebiscvm mterfmtu
utifucquaque crescendo jam tnagnam partan orbit im-
(/rj Adl rossidhim in Augustint Vlu, cap. f i .
, wQu«daui b i c n t i u i m e ad projiostomi i
tio praeleriii Aly, i u s . tlanc i|>sam c|.istolain t o U t i i , e t e x
actis r/)IIaUouis r e d i n t c g r a i a t n , i n l e r Atigustiaiaaas r e t u l i -
uius o r d i u e 128.
701 L I B E R UNUS. 701
pUoi$$ent et tn cmteram dilalarentur implendam, $ubilo
%
fralres ei coepiscopns nostros, non facila nobis occur-
Eccusiam Ckristi nescio quorum, quo$ i$ti accu$anl, rcbamqui hoc velleut suscipere, et de bac humilitate
peccatorum peristt conlagione, et in sola reman$i$$e Domiiio sacrificare. Diccbamus, ot ficri solet, lllc
parte Douati: $i koe, ut dictum est, demonttrare po- potest, ille non potest; ille consentit boc, Ule non
fvirmJ, nuiios apud eos honores episcopalus requiremue, tolcrat; loquentes magis pro suspicionibus nostris,
sed eorum sequeniur pro $ota ceterna saiute consHium, qui corda illorum vidcre minime poteramus. Quando
tptibus tanti gratiam beneficti pro cognita veritate debe- autcin vcnlum est ul hoc palam fieret, in concilio
bimus. Si autem no$ potlus vaiuerimus ostendere Eccle-
univcrsorura tam frcqucnli pene Ircccntorum episco-
siam Christi omnium, non soium Africanarum, verum
porum , sic placuil omnibus, sic exarserunt otuucs,
etiam trantmariiutrum provinciarum, multorumque gen-
ut parati cssent episcopatum pro Christi uniUttc dc-
tium spatia feracissima poputorum copia jam tenentem,
jioocre, c l non perdere, scd Deo lutius comnieudare.
et sicut scriptum est, toto mundo [ructificaulem atque
Duo ibi vix invcnti stmt, qttibus displicerct : uutut
crescentem, nuttorum hominum sibi commixtorum pce-
aiinosus' senex , qui hoc cliam dccere IUKTHIS aitsus
catis perire potuisse: sf denique iptorum, quos tunc
csl, alitcr voluntaictn suatn Uicito vullti significavit.
aecusare xotuerunt potiut, quam convincere valuerunt,
S<HI postejtquam illum seiicin Iiherius hoc dicenleiii,
qua>$iionem definitam *, quamvis non in eis Eccteshu
obruil omnium fralerna correplio, illo inuiante scu-
causa consistat, et Ccecitianum imtocentem f iltosantem
teutiam, viiitutn ctiam ille mulavil. Auditc crgo qui-
viotentos et culumniosos esse judicatos ab eo itnperatore,
btismodis etiamipsaexhorlalio faclaest, propler illum
ad cujus examcn crintinutiones snas vttro accusando
ipii a i t : Qni $e hutttHiut, exattabitur (Luc. xviu, 14).
muerunt : postremo, $i quidquid de pcccatis quorunttv
7. Itcm.Iegil : Quid enim dubilemus Itedetnptori
bet hominum dixerint, vet hutnanis documentis, vet tfi-
nostro sacrificium istius humititatis offerre t An vero Ute
vmis probaverimus, aut eorum innocentiam (atsts criiui-
de coclis in hnmana mentbra descendit, ut metnbra ejus
nibus appetitam, aut Christi Ecctesiam, cujus commU-
es$emu$; el no$, ne ipsa ejus ntembra crudeti divisione
nioni coheeremus, nuilis eorum detictis esse destructam;
lanlntnr. de cathedris descendere formidamus ? Propler
sic eju$ nobiscunt teneant unitutem, ut non soium tiam
nos nihil $ufficientiu$ quam christiani fidetes et obedicn-
9
salntis mvcniant, sed nec honorem epicopatus amittant.
tcs sumus : hoc ergo semper simus. Episcopi autetn pro-
Neque enim in eis divinm Saeramenta veritatrs, sed
pter christianos poputos ordinamur : quod ergo chri-
commenta humani detestamur erroris : quhnu tubtutis,
siianis poputis ad chrislianam pacetn prodesl, hoc de
fraternum pectut comptcetemar ehrittiana nobit chari-
nostro episcopatu (aciamns. Auguslinus cpiscopus dixit:
tate conjunctum, quod nunc dotemut dissensione dtabo-
Propier nos hoc dcbomus essc quod vos. Qttid debcs
tica $eparatuin. Poteril qnippo umt$quisque noslrum
esse tu, cuicumque loquor vestrtiui? Christianus(i-
honoris sibi socio copututo vicissim sedere endnentiut,
delis,.obedicus : hoc tu propicr te, h o c c i c g a p r o -
ticut peregrmo episcopo juxta considente cotkga. Hoe
pier me. Ergo quod lu propter t e eiego proptar me,
cum alternis basiticis utrinqtte concedkur 9 utroque aito- r

seniper essc dcbcmus Quod autcm suiu. propler te,

rum eum honore nttttuo prmveniente * : (mra ubf prteee-
s i i n , si tibi prodesl : noa sim ,. si tibi obcst. Eece
ptio charitatit ditattrverit corda, potsettio pach non fit
quod diclum e s l : atf&idilc Itcra l c g i l : Si servi utiles
angutta : ut uno eorum defuncto, dcincept jam srngntis
tinguti prittino more succedant. Nec novnm attquki $umu$ cur Dominiteteruis iucris pro uoslris temporaLbus
9

fiet: nam hoe ex ipsius separationit exordh. in eh qui subliniitatibus iuvideinus ? Episcepatis dignilas f/ruciuo-

damuuto nefarim di$cissioni$ errore unkatie dmtcettinem siornobis erit^sigregpmCttristideposita magis coHegerii f

oel sero sopuerunt, cathotica ditectio euetoditrit. Aut si quam retenta disperserii. Cumqjic rctilaret, Augusliuus

forte poputt ckrisliani smguiu dekctuntur episeepi$, et episcopus d i x h : Fcatres, mci» si Dominum cogilamus,

dnorum contortium iuusituia rerwn facie tolerare non locus.isicaition,sueculaviuiiorisest, nonfostigmm su-
possunt, utrique de nutdh atoeduntuo ; et esektiio tm- ucKbientis* S i cunv vohf reUttere episcopatum meum,
gutit, damnata $chitmatit eemta f m uubutte pntifiea diapcrgo gregeiuChrisU, qimmodoest damnnm grcgis,
constitutis,ab kmqui timjuti m occtesti* $kujufi$ inve~_ bonor postorib ? irenv iegit:. Namqua frente in fumeo
ttkntur unilnte [avttw per lota ntcesseriu singuti caneti- _tateuio> promissum a Christe sperabimut houorem- t%
tuantur eptteopi (a). tduituunam iu hoc sexuie noeter konor unpedil umm-
tttm l tiau puopterea Preestantku lum teruundu curooi-
6. E l cum regeret, Auguttinus «pi*comi* dixh :
mus + et ulpee te iunotestant onmibus pottuJantus; ut
Dicam* CharHaii testm*, et commcmereni remdnc-
f* adfatemaDemuii Dei noetri^ quo admoomteitwtnro-
ctfeiaiam et suavisshnant, r r a a m Domino adjovawleso-
mktimut* et que adjuvants nes. impkre peme oanfi-
musexpetti. Cnm a n t e ipsam CoMaiionem inter nes
diumt^ etiem aute CekeJienem 9 ti fieri aoatsA,, torda
attroi fratres de bae rc coiloquevemur, qnie i r e p a c e
hoinmmn otL iufirma,* vob dur-a^, pia charkat aut.$anet 9

Christt eeiscept debeiitcssc, aut dcbeut non essr;

aut edemot; ac $m jam pucificto meutibue nm raftana-
qood robis ftHendum est, rfreunispitientcs omiun
mu$ memfeetmimtt oerituti, ei ditpuiutUmom uo$tram
vei prau)edamut ooneordia, vel $equamur. Neque euim
« laepiat. 128* qumstionem demonttraetrimut ette fi+
nitrnn. detperae* dtbemm ^receiuut etet pmcifitet beale*,
• lo c a d e m e|4stobt, ntirque ab (flrrutro honore mntuo qiwnimn iftti fitii Dei veeabuntur (Mnttk. v , 0 ) , muite
tWTtnktvr.
vu) v i d c , sujira BrcvTc. Collat. clic 1, c a p . 5.
digniut ct facitius cos vetlc ul part Dottati universo
7(6 DE GESTIS CUM EME ITO, S. AUGUSTINl
orbi chrisliano reconcitieturt quam univertut orbit chrh
stianus a parte Donali rebaplizetur : cum prmsertim dt
Maximiani sacrilego ei damnato tchitmate venicntes,
quos etiam lerrenarum polestatum jussionibus intcctando
entendare curarunt, tanta dittgentia qucc$ierunt, ut nec
Daptittnum ah eit datum rescindere auderent, et quot-
dam eorum danmatos sine ulla honoris diminutione sus-
ciperent, qttosdam vero in itliut discissionit societate
impottutos esse censerent. Quorum inter se concordice
von tntidemus : sed eos oportet adverlere quam pie ra-
ntum a se fractum tanto studio radix cutholica inquirit.
si ramtts ipse timiliter a se parvum fragmen incisum
siccoiUgere taboravit. Et alia manu. Optumns te % pli.
in Domino bene valere.
8. Quo rccitalo Auguslinus episcopus dixit : A u -
dite, qui ncscitis; audite, obsecro vos. Deo gratias,
quia ipso presente loquor. Causam islam Maximia-
nistarum, quatn volo modo vobis exponere, ubi om-
nium eatumniarum suarum lanquam matarum mcr-
cium navcni fregerunt: causam crgo islam Maximia-
nislarum cum totics objecisscmus in nostra Collationc,
nihil advcrsus cam diccre potuemnt; id est, adverstis
objcclioncm nosiram toties iuserlam, toiies repetitam
toties eorum frontibus illisam, nibil omnino respon-
derc potueruiil, quia quod responderettt non invcnc-
rtuit. Audilc ergo illam diligcnlcr. Ecce bic est, nu-
d t mc : si meulior, redarguat, probarc me compcl-
lal. Gcsta qttidem ipsa Iiic non sttiil, scd ibi sit causa.
Fcranitis quaslibct dilatioiics, ut ad documenla nc-
cessaria vcniamus, si probavcro quod dico. Si lamcn
indc dobital, aul, quod absit, dubitare se flngil, qnod
pace cjus dixcrim, non communicct, si con proba-
vcro. Si aiifcm scil jam me verum dicere, el novit
propierca rcspondere noluisse, quis qnod responde-
ret non potnil invcnire; rogo yos ut ipsi judicctis,
quid sit lolcrabilius in bonore sno suscipcrc a sc
damuattim, an fratrcm agnoscere non aliqnando a se
convictum. Intcndile, obsccro, audile narrationcm.
9. Maximianus qtiidam diaconusfuitCarthagineri-
sis, in partc Donali; sive merilo soperbia? sua», sive,
ut ipsi putant, merito justithc stirc, offendit episco
pum suum, id cst, Primianum Csrlbaginensem ; sive
iaique, si supcrbus mcliorcm; sive jtiste, si probtis*
improbtorem. Excommunicatus csi a Primiano, per-
rexit ad episcopos vicinos, concitavit invidiam P r i -
tttiano, accusaviieum apud illos. Ventum est ad Car-
tltaginem : voluerunt qui venerimt multi ,episcopi
Donalista?, ad se vcnire Primiantim; sicut voiuerunl
nwjores istorum ad se venirc Cmcilianum. Factione
cognila, noluit ad istos venrre Primianus; sicul ad
illos noltiit venire Ca?ciIianus..Dainnatus est ab istis
abseus Primianus; sicut ab illis damnatus est absens
Cxcilianus. Qualcm imaginem rerum voluit Deus
antc ocuios nostros reccnti temporc ponere, quoniam
ntmis antiqtia jam delebat oblivio. Damnatus est abs
ens. Ab aliis cpiscopis partis Donali Primianus com-
munioni cst restitutus; imo quia eum non dcposue-
ruiit, in sua scde firmatns est. Damnaii sunt Maxi-
ndnnistx; sicut a pcrcgrinis cpiscopis cl transmariiiis
1c>l
absolulo Caeciliano meruit damnari Donatu^. Dainjia -
tus est Maximianus cum duodecim ordinatoribus
suis. Factio quidero ipsa plurimos continebat, ccn-
tum crant fortassis episcopi. Sed ne ma]or pnrcisio
ficrci, isli volucrunt paucis dcjectis, multis iinponere
disciplinnm. Damnarunt solos qui adfuerunt ordi
nationi Maxiniiani, quando conlra episcoptim suutn
iilicile est elevaius episcopus. Oeteri in ipsa faofiooe
constitttti, si redire ad Ecclesiam vellent, m suis
permilterenlur honoribus. Verbis quidem suis osten-
dcbant cos foris esse ab Ecclcsia : quem cnim lior-
taris ut intrct, foiis est. Consliluto crgo die, intr
ipiem diem si redirenl, eis nibit obe^scnt qwx adver-
sus Priminnum diccbaotur, dccrcto Bagnicnsi Urma-
runt. Damnalus cst Maximianus cum duodccim. Cce-
pil agt, ut damnati dc basiticis peilerctilur. Intcr-
pcllaiitur jtidices, interpcilanlur procoiisules, in
judicitim allegnttir episcopnle Bagaiensc concilium *.
dicuntur hscrclici, demon4r;intur damnati, impe-
trantur jussioncs, auxilia congrcgnnlur, veniliir nd
ejiciendos de basilicis bomincs damnaios, ct in sua
pcrlinacia constilutos. Illis condctitnalis, populi qui
favcbant rcstiterunt: ubi non potucrunt, victi s u n l ;
in locuro eorum qui vicii sunt cl cxpulsi, nlii ordi-
nati sunU E x qttibtts dtios novimus, ut dc cxtcris
taccamus, unttm Fclicianum, allerum Pratcxlalum
Assuritanum. Qttos post annos duos aut lrc% per
Optatum Gildouiauum posl multas illis ill tlas pcrse-
culiones judiciariis prosecutionibus ct tota acrhnoiiia
polcslatum iu suis Iionoribus susccpcrunt. Post da-
mnalioncm suam, pnst cjcctionctn, post persccutio-
ncs susceperunt illos iu honoribus suis, adjunxcritiit
sibi socios atquc collcgas. N.uii iu ioco uuius ip^orum
Pralextati Assuriiaui, atium jam ordiuavcniut no-
minc Rogatum, qui modo calbolicus est, cui cxercitus
istorum, id est, agmen CircuinceUionum, linguam ct
manum prxcidil. IHi autem qui per ipsitm tcmpus
quo iili damitali foris erant, fcrmc pcr triennium,
baplixali sunta damnatis, bapiizati sunt foris ab E c -
clcsia istorum, sic sunt susccpti. Nctno dixil, Non
habes Baplisroifm, quia foris cs bapuxaius. Et rehv
ptizatur qui vcnit dc Eplmso, dc Smyrna, dc Thes-
salonica, de cxteris Eccicsiis quas auo labore Apo-
sioli ptaniavcriinl, ct ad quas Icgimus missas Apo-
sloiorum Epistolas, quae sudimusin ecclesia recilari.
H). Senlentia lenetur : et qtisnium atidivimus, ab
ipso frairc nosiro, qnem Deus faciat pacatum fratrcm
nostrum, ab isto Emerito est dictata seatcniia uhi
illi damnati smit Lcgalnr ipsa ^eiiteatia uhi illi da-
mnali sunt, et legatnr scnlcntia ubi Geciiiamun da-
mnaverunt majores istorum; et vidcamus qui rci pc-
jorcs facli sunl, qui graviorc seutcntia puniti, qui
strepitu majore damnali. Ibi d i x i t : Licet emm vipe-
ret tenrinit noxiot partut veucuati uleri aiveut diu
lexerity et concepti tceierit uda coaguta in aspidum
membra tardo se catore vaporaverint; tameu conceptum
virut evatwscente umbracnlo occultari non potuit. Sam
elsi tero. publicum tatuen [ucinut, et parricidium tunm
fcta scttcrum vota pepcrcrunt. Qnod ante prttdictum e$i:
7ut UBEJl
t Parturiitinjustiliam, CPustpil datorcm, etpeperU irri-,
quitatem i (P$at. vti, i a > &ed queniam serenum jam
futgel e nubito, nec ett confuta criminum silva cum ad
pmnam designata tunt nomina : indutgentice enim an-
tehac fuerat, a[ujn etemeuMm tUmittimut Uneaui,inveuit
eausa quot puidul. & infcr ctelora ; Loquawur,
cha- . $unt .itticite incestui prtvbneruut tenociuium;
ritsimi fratret, tchitmatis causas, quia jam non pos- prmsidentie arbitrio, universath concilii ore veridico
sumus tacere personas. Maxbniannm fidet mntutnm, dovmttos esst cognoscue. Eos autem qttos sacritegi $nr-
veriatis adutterum, Eutesim matris inimicujn, Duthm,
Chore, et Abiron ministrum. Uac verba suiit parlis
Donati in Maximianistas, isto ut audivimus dit tanie
prolala. Scilis auleiti qui sint Dathan, Chore, ct Abi-
ron. Ipsi primo schisma fecerunt, quibus pmta-
usitata non suflecil, vivos aperta lerra devoravit
(Num. xvi, 32). Dathm, Choreet Abiron mmitirum,
verba ipsius sunt de pacit gremio sententim futmen
excussit. Audile adiiuc. Et quod adhuc ewn, inquit,
demeuns lerra non uborbuit, ad majus judicium x
tu-
perit reseroavil. Haptus enim pcenam sui cotnpendio
iucraveral fUnerit, usuras nunt gratrioris coltigit fe*
noris, cum morluus interest vitris. Vcrba sont ipsius
Maximiamini d i m i K w l i * , vel potius, ul fpse dicit, ore
veridico, futminantis. Et tamen coliecti sutit aspides,
vtpene, parrtcidae; nee exsufQatur Bnptismus quem
dcdil aspis, vipera, parricida. Audistis qiiantus ignis
exarserit eloquenlia?, qnamio invenit fenom quod
posset iucondere. Frater Eracrite, amplcxns es fra-
trem tu im Felicianum, loi ori§ folniine condeutna-
tum : agnoscc fratrcm tuum Deuteriom, tibi etiam
genere sociatum.
41. Quotiescomque, fraires mci, causam istam
Maximianistarum, quam sicut potui vobis exposui,
eis com in CoJIattoiie agcremus, objccimus, plus iude
tacuit, quam inodo in omnibus tacet. Non se occu-
tent tergivcrsaioria, non defensione, sed fuga. Dicunt
cnim quod dilationcm illis dederint, et hitra dilatio-
nent illos suos susceperint. Hoc fuisum est. Duode*
cim enim cum Maxiiniano damnati sunt; ecleri au-
tcm non aderant ordinationi cjtts, q u a n d o ei mntitis.
hnposita c s t : iltis dilationem dedenint. Nam vcrba
ipsius ista stmt. Nee toium hunc, inquit, tceterit sui
utort justa eondemnat; trahit etiam ad consorlium cri-
minis pturimos catena sacntegii, de quibus tcriptum est,
c Venenum aspidum sub tabiis eorum, quorum os ma-
iedictione et tmaritudine pienum est; vetoces pedes eo-
rum ad effundendum tanguinem. Contritio et infeiicitas
iu viis eorum, et viam pacis non cognoverunt; non esl
tlmor Dei ante ocutos eorum > (Pta(. xnr, 5). Nolte-
wus qnidem tanquam proprii corporis secare juncturam:
ssd (ntoniam tabescentis vutneris putredo pestifera ptus
habet in abscishne sotnntinh, quam in remissione me-
dUamiuh; inventa est eausa satubrior, ne per cuncta
membra pestitens irreperel virus, ut compendioso dolore
natum deadat vutnus. Famosi ergo eriminis reos : eccc.
1N LIBROS C O N T R A GAUDENTIUM,
Vteie « 6 . 2, cttp. 59, Retraciattonam, tom. 1, cot. 654, a verbio, Per idem tcmpae
usque ad verba, Tbamugadensis episcopns. M.
(a) Id est, circiter annunt (.Uristi 420. Nain ad boc fere tem|«s, perlinent qui rroxime ante reeensiti sunt ab Augn-
stioo bnri, ue Aniroa et ejus originc, De adulteriiiis conjugiis, Coutri Adveraiarium Lcgis et PropUctarum. Dulcitto trtLttue
eauan occasione scripta est epistcla nunc 204.
uomioAl duodecim, iuter quos ejl Felicianum et I'r*-
taxialuu», sed nmuina orajiMun istilii non occurrunt;
et infert sic : qui funesto opere perditionis vas sordh
dum cotlecta fmculentia gtutinarunt; sed el ctericos « / K
quande Eccletim Carmagiuh, qui dum fncinori
inter-
t Dei
cuti non polluere plantaria, hoe est, qui a Maximiani
eapile propriat manut verecundo fidei pudore retraxe-
runt, ad matrem Ecctesiam redire permisimns (a). Vo-
tcbant pmnicare faciem suain, quia sacrilegis igno-
scebant, et aperlc sehisinaticis viam rrdeundi conce-
debanf. Quid est hoc? Kogn, modo mihi dignetur
exponere, quomodt» eos sacrilegi surculi non poi-
luerc plautaria. Quarc illis dilaiioncm das, si nullani
parteni in Maximiaui schismale habcre pniuerunt? Si
auiem soch" suot factiotiis, quamvis uon fucrint pra?-
seutes ordinalioni; quomode illos non itwptii^t Maxh*
niianus, el totum orbeiu terrarum scmel abseits da-
mnnlns, terliuin prsesetts ahsoluius htquhial Cxt*->
lianus? Non inquinai Afcr Afros, vivtts vivos, neius
nolos, particcps socios; ct Carciliaiius inquiaat Irans-
mttriuos, inquiuat lon^e po*itos, inquinat non da-
mnatos? Tecum sedit a te damtuttus, ei itou te i n - '
quinnt Fclirianus? Ego ilhtm non vidt, tn ietum
nosti: cgo illum iniiecentem credo, tu istum necett-
tcm damnasti. Aut si fateris mnoeeniis te fuisse re*
ceptorem, fateris te iunocetitis fnisse damnotorem.
12. Et lamen, Iralres mei, non htvidemus concor-
dia3 ipsoi u m : itilcr se suscitata odia diabolica fiuie*
runt; quomodo putatit, in paccni redierujtt. Scd boc
dico : s i ramus fracttis quaesivit virgultum a se f r a -
C t u m ; qua dtfigetttia debct arbor ifisa qttocrere ra-
mum cx se fractuin? Ideo sudamus, ideo raboraauis,
ideo intcr eorum arma et cruenlas furias ('ircontcei-
lionum pcriclitati stimus, ct adhuc reiiquias eorum
qnalicunique donaia a Dco pntientia toieramus, d u m
arbor quxrit rnmunt, duin grex ex ovili Cbrisii ovem
pcrdilam quacrit. Si pastoraKbus visccribus pnediti
sumtis, per sepes et spinas nos coarctare debemus.
Membris laceratis ovem qua*ramus, et pastori prin-
ciptque omniutn cum hrtitia reporiemua (Luc. xt,
4-C). Mtilla dixhnns etiain fatigati, ct lamcu frater
nosier, prepter quem ista dicimus vobis, ct cui pnri-
ter dicimus, et pro quo tauta agiinus^adhuc pcriiuax
condsiil. Constantcm sc putat fortittido crudelis.
Non adbuc d c vana c l falsa fortiiudiue glorielur. Au«
diat Apostolum diceniera, Virtus in infirmitate per-
ficitur (I Cor. x i t , 9). Orcmus pro iilo. Unde sciuius
qtiid velitDeus? Muttm cogitattones, sicut scriplum
cst, i/i corde vtrl; consilimn autem Dommi mauet in
mternum (Preo. xix, 21).
(a) vide lib. 4 contra Crescon., nn. % i , 5 , 38.
(a),
 S. A U R E L H AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA GAUDENTIUM
DONATISTARUM fcPlSCOPUM
S W r i t>«* \ l

LIBER PMMUS.
hi quo GaudenUi duse ad Dulciiiaoj Epiatefce rtfotaoier.

CAPUT PRIMUM. — 1. Gaodenlms Doaa*islarum cuuctit eharot ette ntanifttium ett. A4 feec icspoo-
Thamugadensis episeopus, eum se ipsum in ecclcsia s i o : Neque boc discuUam quopxodo diieris, Rethjie^
ooibusdam sibi adjunciis perditis iitcendere miuare- nit tuce, homini quem poiius irreugiosum ptirat* Red-
t u r ; tiro spectabiii tribmto et notnrio Dukilio, eui didiuiquippe aoirariueeeUam • sicui leddendam ext-
pntsimus htiperator ieges suas exsequeudas cura pcr- stimasU : quia itte te hoooriucenUn* tmetavit to
leienda) uafcstis injunxit, agenti, u i oportebai, cum litteris quas ad ie dedil, quam caiholieos b^reUeom
fureniibus maosuete, etpriusad eumdcm Gaudeu- dcbuit, putaus utam meolem taii tieri sermociiiattooe
tiuuvhtteras paccfieas dauti, duas rescripsit epistoias: sanabitem.
unam breviorem, ei periatoribus, sicut iudical, fe- CAPUT UI. — 4. Verba Episloke : Inquwut tam
stittaoiibus fesiinatam; aUeram proiixiorcm, hi qua multa, inquii, a tua Diguatione dktatuut 9 quet tumc
secuttdum Scripturas se respondisse diligenUus arbi- interim conticetco; ted quoniam ingemt tm aeumem
tratar. Ha ergo scripta ejus opitulsnte Domiao itisti- miuut advertit. quod not m codem teripto uoe uutecem-
lui remtare, u i eiiam qui suut ingeuio tardiores, ad tet ptene, nec reot atterere potuitti. Ad baee respaosio:
omuia me respondisse uon dubitcnt. Nam prius verba Quomodo non asscruil reos, quos dixit male cmujre-
ejus potiam, deiudc nostra subjuugam: noh sic quem- gatos ? Quomodo aoa asseruU reura, cum d i x e r i i ,
admodum feci, cum Pettiiani lUleris respoudcrcnu quod tc duce iniserorum tmmm uerando exitu perHet-
ibi emra pcrloca sioguia, quando verba ipsius iuse- rse siot; adjictens te uiteiligere debere, eueota teet
tr, positum e s l , Petitianut dittii: quando mca
in hoc munde invidia, et in Uio uiUmo judieie do-
ntmr, Atietitltaaa rcependiL Unde ntihi, tan-speraUo poterit manere ? Quoiuodo nou asseruii
1

t meniitus fucrim, calumniatus cst, diccns quodreum, quera sicul poluii exhortaius esi, ut inutattdum
mtnqumu mecum coutinut duputaverit: quasi propter- aliorum sccutus exempium, diinisse errore priuris
e» noo dixcrit quod seripsit, quia hoc nou in vei bis hxrescos, te ad uuam et veram Dei confexas iidcm !
ejus audivi, scd m Uttevis legi; atit ego idco non r o Yerumtamen non Tribuni verba defeodere, sed iiat-
soeuderhn, quia nen eo prsesente Joculibi suio, sed retici rcfutare suscepunua. St quid ergo iste nosier
scrtpU» ejos viciasim scribcndo rctpoitdi. Quhi kcie- tanquam laicus mililaris dixit iucauUus, quts ci uon
nws homiaibus qui taie cor habent, aut cos quibus igno>cat? quis Ecclesia? catholics de verbis ejus pra>
scripta sua inoolescere cupiuni, tale cor habcre opi- judicitndum csse coutcndat? Tu pcrpensius considera
n inter? Sed eUam talibus stc satisfaciaraus : c i quid ioquaris , quem pars DonaU in uoslra Collaliooe
ooando ponimus verba Gaudeuiii, non dicaraus, Cuu- quai apud Cartha^tneiu facta cst, sex aliis adjuociuiu,
deuthu dixit; sed, Verba Eputoiee: et quando respon~ etiam dctensorcni suoe divisionis edjdit.
detnus, nea dkamus, Aumutimu retpoudit; sed, Ad CAPUT 1Y. — 5 . Yerba EpUtoias: Quod ai crimi-
kesc rettnmtie. Sic ergo incipiamus refeUereGaudeniii notot inquit, exittinuu, fugieudaett oobit dammvida
9

e|4*tolam priorem ae brevioeenx. tocietat. Ad haic responsio: Plaae fugienda est soctc-
£. Verba fipistoks : Bouorabiti, ac nimium nobit, ti tas crimhiosorum, sed non est respueuda corrcctoniuu
tie oetuem, dettderanda Duicitio trieuno ei uotnrio, lllud crgo saiubriter ita deviiaiuus, ut boc nu^eriem-
Caudentiut epuoeput. Ad ba3C respensio : Non debc- ditcr vciimuSv optemus, instcmus.
maos etiam isfa discutere, ne propemodum iu super- CAPUT V. — C. Yerba Epistols: Si oero uuto-
• i o i s iaaraoioniur, cum aiui loca neccssaria, qux nos- ceulet uot putat, inquii, quod etiam ipte disuti, pcras-
aliqqaaio diutius loqui cogant. cutoret iu fide Ckritti conttituti tuttinert gaudcmut. A d
C A M J T 11. — 5. Yerba JEpistoke; Retigionk tuee A m , dteuerando ptierU twmenere. toTanariniea loj^nn
1

tcriptq pereepi per oot, quot et moribnt et intltsuto tuo dum putaui» detperattio peteritpaummoMcre.
(a) Scripti drcitcr anmrat i * .
 m CONTUA C A & D E N T I U * , 8. A U G U S T i M L M A PKLMUS. 7H>
ha«c responsio t Cfensideravi ikterss Trtbttni ad le C A P i i T V U — S. Verktt£pi>ioto : Soe mtmerni
dntas, et aotqaam ht eis legi oaod te dixertt imiocett» nuoisrum ouni, toquts, atateitt Deum faeie, •ejueque
tem: sed ab anis aiaJttse, * e i eognevistc prnetoieao. omnia Seeremenla, quad emJHV-taiue eam, *t impeusu-
Sie autem in Setjpinris saactis, tten eohmi aont, shne pereuaei uiqui keoetet eeiunWom eertat, atca-
t

ntm etiam mali vecari solent. Nam hoe ihi oeanco ratt pvbtice feJereUtr : net ue$ emm invitoe retinere
etiam serpens hominls deceptor aceepit. Quod entro pestumue, etii didiehmu ed Deifidemnmikun emee*
quhlam fnterpretatf sunl, s«pMctHlssimmn«ojnnhim be- gendum. Ad hme respontio: Gar autom aou te etiam.
stiaFrum (€en u t , t ) ; prudenUssimam potius grajci si aoa invitoeum retentarein, ttinen ad booum oput
cadtcts babent (•); uttde ht latmnm iingeam scxi- exaotiatoi^u aperlhisiate p; ot^terts, si qued faetiim
plura illa translata est. Seil si eos pulandum est i n - es aoinaa ett l An forto quam malum s i i et ipse in-
noccates a Triftuno esso diefos, quos a 4e ad exitium lolttgtt, atqua id fartiurum te anagts ut terroat, qnam
tetieri tiixH iuvitos; qoid mirum s i ei illic fieri crc- ut impleas eoinmiaam, aui nteauiando iaAdetft i eoi
didii, qotid in aliis iocis faetum esse eogaovit? Non verum eHcendo crooolis?
est ergo tmdo gaudeas le pali perseculionem, cnm GAPUT VHI.— 9. VerbaEpistobe: Ex xtii atau :
iuvettire n e n possis quomodo te asseras innocenlem. Opto te iuceiumem aa reipebticm aetibue floeentem, ei a
Absit tutem ut isla persecotio dtcenda sit hominum, (%ri$ti$Mvrum inquhHmaute reeedeutem. A d n»e re-
cum sit potius pro hemhiaeus hberandis persccutio spoasie •: Posaamua eum ei aos oatare incolumem, c i
viuortjm, qutdem facit a^ris ettam diligenUa medico- i a reiaubiicat aciibus aorentem, scd oon ab baereii-
rum. Quamvis elsi otsetis imiocenies, bmc chlcere- coruin correctione e^eseentem.
miiii tteccnlcs, quia eccidere cupitis innocentes. Qui GVPUT I X . — 10. Verba EpistokB tecuadai ;
enim se mnoeentes conanlur assererc, ct tamen viue Monorabiti et emui affectu dniierande Deleitio, Cau~
84ia) uolunt parcere, quid aiiud quam ionoceales c p n - dentius episcopus. Ad harC rtspoiititt: Si omni afteciu
viueutatttr occidere ? desideras hominom, qaarc cum iilo tenero ChritU re-
CAPUT VI. — 7 . Verba Epistohe : / a hee autem spuif tmkatem? An reddendo makun quasi pro malo»
cecUtia, ineuil, lit qua nomen Dei el Chruii ejus, quem atl laum persecalorem potas, rebaptizare deti-
etiam ipte dixkti, in uerimle $emper e$i frequetUaUtm derasf ,
no$ aui oivi quamdiu Deo piacuerii permanemuM, aut GAPUT %. — i i . Verba Eptetola ; Soteni $ibi in- %

ut dignunt e$t Dei famitia, iutra dominica cessra $oU fama noii cnpcre, aui incerte taefeem aspe-
quit, vitm t
1

exhum lernunamue: tub ea uitieel oontMone,etu quiaverba

ei mietere, aut iiuoauiti taiiem uen hortert pvm
vis fuerit operala, lunc ui poterit eeenire. Nemo $eutiam
euim : lua vero eeusura, qued ab*eulem tne invt
lam dement est, ut nuiio impetUnie (esiinet ad nerit, gratutiuum te; qnoi autem redierim, coutrutatum
mortem.
A d hirc rcspeusio : Neque hoe in Tribuoi liUeris ie- liiteris wtiowsti. Ad lisec respo«sio: Non omnet qui
gHer, a te mvocatum in, veriutle eome» Dei, quaojvis sihi sola fatna noti sunt, videre inviccm voiunt, scii
dixcrit iiivocatum. Quanquam etiamsi dixiss«t • pos- quo& bcue ip a fanm couimendat. Mirent est auteiu
set boc httciiigi, non ad vesiram gloriam, sed ad pov levcra quedtibi accidit, ui tucumdetioVandumdi-
nam. Nam ct dc gentibus impiis Aposiolus d i x i l , Qui eas,a quo te i M ^ c u i i o n e m perpaU quercris: iile
oerhatem m imquhale dctineut (ilam. i , i & ) : nt autcm et vos qui la persoquUur, abseiitein le maiit essc, et
fecitfs, qui vcriiatem BapUamt diviai i u tatiqtutaio notil eum quem pcrscquitur, iuvenirc. Sed hoc unde,
detineiis errorts immaiii. Unde nos cum YesUram cor- aisi quia te pulius corum pcrsectiturem vuiuit inlci-
rhjrimus miquhatcro, non urtque debemtis aTtas SAH Ugi, quorum in ftitisjo saluiem Uta prxseniia credi-
eramenti lesctndcne veritatetn. PreAterte aane * dU impediri ?
muecoiis homo, aiiis qaident verbis, cttm eceicsia te CAPUT X I . — 1% Vcrha Epistolje ; Sed quo-
ac tuos iitterituros. Gum enim dtcis, ta eectate, qujd uiam praUerila die, iuquit, ne in eputoktri responso si-
aHud vis inteihfp, aisi cum ceetesia; quande quieom tuitum prepter moram portantium, certa qumque tfri-
id agere ignibus prarparas ? Haec est iaooceoiia partis ctim atque breviter tntimavi: uune mUti Dignationis
Dmiali, ui boc fceiatis adjunclis mortibus veslri*, scriplis $acro$auctm Ugu ditmm verbis, est responde
qitodetiam apttd Garthaginem in invidtam nostrani de dum. Donunus dixit: t iunocentem et justum nou occi
basiliois quae vestroe fueront, ticut potuistis, et cum des; purgatione non purgabis reum i (gxed. xxui, 7).
qtiihus poiuistis, fccisse asscVeramini stne mortibiis Cerlmu tst igitur, m Dei puticio pari crintine parique
^ vesirit. Qttts eaim vos aon credat selanao, feetsse 1 reatu esse dcvinctes, qui reum ob$otverit ei qui occid 9

qmui facerc etiam mturiende dispoaitis? S i autent h% rU innocentem. Si anU comtmtionem rei erant, a te
hid vos uon fecistis, hoc cerle furiostus est quod vos neutinatut Cabinut \ vel cmterifidefragi,in uutio itti
facere prapparatis. Sed dtxisti, stvit fnerh operata: lepsM coxuortes $eeundum Dei voces absotvi miniuie
nuiie S i autem tnnquam innocentet vei tancti rece
el a d j u n x b t i , Nemo eu euim tam demene, qui buerunt.
impeUeute feotinet ad meriem. Quaitto esi ergo de-quare in eafidepermancntet, uude velut sancio
sunt,
metitior, qui eum impeJuaiur ad vitam, fesUaet ad accipitis, occiditis iunocentes ? Ad eaec responsio : In-
mortem ? vidiose ct mendaciter loqtieris. llle quippe ad ipteui

1
K\ud MQ. velando.
t
• Ptroensis vetns Ms., infecio: forte pro, inserto.
(a) fhronimUutos. • idem Ms. luc et intra, Cubuuus.
741 CONTfLA G A U D E S T l U M , * AUGUSTINI 711
loqaerit, fipfi telt pwecepHun aecepit at oeeidawmi, cottvinect quod occiderit innocentem. Hae itaque m -
sed ut ce^rrigamini; quod ai nolueritis, ne correctio- tione colligkur, quod cutn tnulti iaoecctitet tb aliit
nem tmpedfcttis altoratn, in exsilium mittemhti. Quod , occidanior, a te ipso nulhtt mnocens occtdatur. Ea
si a Jnsiis Aeri non debet hijuttit, eur eiiam falto quippe cogiutioae qua occhiere se ipse molitur, i n -
vohiisiis de C^cilhtni exsilio in nostra Coilatioue noceaiia priut extpothttur, utcum te occidtt, noa
gloriari, quoenm missum vestris majoribus hutanti- itmocent moriatur. Hoc tibi conUiigeret, si aateqttam
bus a Constauihio imperatere dixistis? Ute auiem teoccidere praspararet, innoceua estet: auac vero
tribunus ad qnem seritis, eui legum pro unitate ht- quht ct antea jam kerciieas iunocent aoa eras, noa
tavom* cuva maadaia e t i , utqae adeo vtiit u i vhrat, erit, si te ocddcrit, tme iaiqmUtit iaiUttm ted 4

ut timeat ne ipse ta oeridae. Ecce centtiuii ttlii 1

augmcntum.
aate ecuiet i p t u m , et te ipsum. Ipte ta ia Caristi GAPUT X I ? . — 15. Verba Epittefce t Ntm tk
pace vab vivere; ta in parte Donati te quxrit occi- tancto Emerito, inqnit, Ctntwtmti fuita ad eoe pre
dcre: quis vcstruni sit tuus pertecuter, agnosce. eerte fama pervenit. Quod tt ettet, apud Apotteium 1

CAPUT X I L — 1 3 . Gabinu* autem jam noster, qni centem, t Si exciderunl ufidesmidam iUorum, muu
fttit aiiqaando vestcr, ei alii quam piarimi, qui ex quid iufidtiitat itiorum fidem Dei ceacuack? Abtii
vobls ad not coastderata catnoiica veritate trtntie- (Honu III , 3). Ad hasc retponsio : Dicendum etl «lo
rnnl, mm hieo tibi videtniur a vestra coniat/ione aon Einerito CaBtareeasi, quod dicerc tu iimuisti. Fahu
ruitse purgatl, quia non sant a uobis rebaptizatt. Ili quidem dc illo foma jactata cst, quod catbolicus Jactus
entm qui iiondtim baptixati suat, a peccalis omnibus s i t : sed quctnadmodum hoc andislis; ita toiunt qnod
in calholtea Ecclesit lavacro regenerationis abluun- ractam est, nosse potiiisiis. Cur ergo Jaudcs coepi-
t u r : in eis autem qui boc StCramenttim, non ad scopi t u i , cujus Ubi pro exempio nomen oijectam
auxilium, tcd ad judieium ferit accipiunt, quia nec est, tacere vohiisti? Prorecto si fecit aliquid iaude
in detertore vkriamus cbaracterem reghim, flt illud dignum in tanto articnlo, non abs te ftttt utiqae re-
qaod tcriptim ctt, Ckaritat cooperit uutltitudinem pec-
ticendum. Sed quia ejut laudibus noa vis ui ic hivi-
cutorum (I Pttr. rv, g). Ecce qucmadmodum possunt,uVre potuitte credamus, quarc ergo UcuitU, nisi qaia
quos non oportct baptixari, ipsa catholicac unitalm de illo embescere timuisii? Yenit ergo Etncrhtts Ga>
charhatc mundari, ut noa inclpiat eis intus inessc saream, Hlic positis el pncseulibus nobis. Venitau*
qtiod et toris inerat, sed tncJptot eis prodessc iutut tem non apprehensus cujusquam sagacitate, non ad-
quod fbris obcrat. Non itaque a vobis accipimus ve- ductus altcrhts potestaie; sed excilatns proprb
lut ennetos; t d nos enim transeuiido sanctiiicantur; voiiiiitate videre nos voluiL Vidimus eum, acl eccb<-
qui manendo apud vos tancti esse omttino non pos- siam catholicam piriter venimas, adfuit nutxima
sunt t ncc vos iiinocentcs oecidimus, quos etiain reos muitittido : nihil pro sua seu vcstra detensioae direre
\iverc votumus. petuit; communkare noluit, dilatus pertcYeraftt,
CAPUT XIII—14. Sedtuqui tesUmoniumdivin* cottvictus obmutoit, ilkesus abscesstt. Quid fleri po-
vocis bcne rccolb, c i nobis objicis Deum disisse, /w- tuit pro nostra mansetudine lenius, qnid pro veriiate
noctntem et juttum non occidet: si imiocens cs ct
ctUiofica invictins; quid pro veslra, si sapitis, cor-
1

jusias, quare te occidis? Not te iunocentem et rcctiene salubrius? Guro enim sponte ad ues nisi pro
fustum aoo dicimus, ct tamen aolumus oi oecidaris: vobit centra not dtciertts aliquid aon veiiistet, pro-
tu te innocentcm ei jitslum arbitraris, ei bww-nti ct reete dixittct; t i quod dieeret, inveaittet. Qua^caatqaa
iusio non parcis. Cerium ett iqtiur, ipse dbtUti, inentm u i veniret pra)ptraverat diccrre, adjavante mtte-
Dei judicio pori crimine parique routu ette reordia devinctot Doatiai ante sunt nostra pra^vemione K t a -
y

qm reum ubtoiverit, et qul iunoeentem oecidcrit. Qnare

tota, quam illhis drcamventione prolata. Et certe t i
eruo «bsolvisti Felicianum inaximiatiistam reutn? putas eum potuisse, sed nolnisse rcspondcre; loge
Quare iiinocciitem occidis et tc ipsum T Nos autem qnod cum illo actum c s i , et Spse resnonde. S i in pa-
ncc retiiii abtolvimus, scd ut mereatur absolvi, prius eem catbolicam ironstsscl Emeritos, dkcrctis eum
corrigi cupimus : nec te iniioceniem, sive tibi prcas, non divina miseratione conseusisse lumini vcritatis,
sitc te occidas, si in parte Donati rcmanseris, judi- sed ponderi persectitiottis humana mflnnitate ccs-
cainus. Nam de quantalibet hinocentia glorieris, te sihsc. S i denlque captus adduceretur invhut, non im>
Ipstiin innoeeutem occidcndo, innocem c>se non po- pia lespondcndi, scd evadendi consilio lacuisse p o
leris: nisl forte mihi rcspnndcas ct dicas, Cum mc vestro arbifrio jactaretit. Nune vero quando quidetit
occido, non innocciitem utiqiie occido, quia ipsa vo- uliro vetiit, prtaocto qnad tacuit, non iingua , sed
hxntate qua me occiderc statuo, rcus chlcior anime, , cansa detecit: quod autem trattsire lo imiiaiem ca-
priusqnam corpus occidero. Hocst dicis, verumdf- Umlicam noluit, •nhnam tuperbaiu conruain pertiaa-
eis, et mtris modis te accusando dcfcndis. Cmn enim cisihutm fecil.Sed hoc quanlum ad iptius exiliu.a
te ostcndis in te occidcndo prius ipso proposito fteri atq/jc suppHcium, tanliim ad aliorum ronlirmatiotie a
noceittcm, procul dubio facinore perpetrato, ncmo te salutcmquc profecit. Si ettim vtdcreai Etaeritam ot

1
sk idem Parccnsa» codex, M edlti, iegum pi 1
Loco, apudy torte legeudum, umtu
ram; otaisso, pro mdtate. f
i^\atiieitfibu$ videtur legeudiun, pro veritajtt Catko-
» ut eodetu codice., consttluo. lifa? ?
 713 LIBER
bis communicantem, suspicarcntur horoinem formi-
tlautem : cum autem viderunt et in parie Donali per-
maucntein, et tamen adversus Caiholicam reliceniem,
magis iliis apparuit contra suos sileudo clamarc. Au
vero cum vocc alque ore sano et libcro siarct, non
t erat pro vesira causa conlra nos lestis tdouens Emo-
ritus ille, iile Emerilus, inquatn, et inimicus ct
utulus ?
CAPUT X V . — 16. Sed bcne tibi visus es vcstros
auctoritate videlicetapostolica consolari: non proplcr
Emerilum, qui non potnit phis faccre pro vobis ,
quam quod non invenicns quid loqueretur pro vobis,
non tamen abscessit a vobis; scd proptcr alios, qui
vestro errore dereltcto in socielatem calholicam iuu-
tati, in melius aggreganlur, commemorasli proptcrca
dixisse Aposlohim, Si quidam illorum exciderunt
fide, numquid infideliias illorum fidem Dei evacuavit ?
Absit. Revera lioc reslat, ul excidtssc dicanlur a lide
qui Deo crediderunl, ct Odein tcnerc qui hominibus
crcdttnt. Jn semine tuo benedicentur omnes gentes,
dixil Dcus (Cen. xxtf, 18). Ecce cui credunt, qui ex
vobis ad nos transeunt. Cocciliani pcccalo periisse
transmarinas gcntes homines dixerunl. Ecce quibus
rrcdtini, qui in veslra societatc persislunt. Et dicis
eos excidisse a (idc qui fidcm Dei seculi sunl, et eos
lidcm habcrc Dei qui in verbis hominuin remanse-
rnut. Ubi csl crgo quod huic scnlcnli.c abs tc coni-
iuc>i:Oraiui conlinuo snbjuugil Aposlolus, Est autem
Deus vcrax, omnis autem homo riiendax (Rom. m, 3,
4); si a ftde excidcrunt qtii crcdunt quod dixit Dcus
vcrax, ct in ude persislunt qui crcdunt quod dixit
homo mendax ?
C A P U T X V I . — 1 7 . Verba Epistobc : Fugam mihi,
inquit, quasi ex lege persuades : sed factor lcgis lantum
debet audiri; quia Paulus apostolus dicit, c Non
diiores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis
justificabuntur i (Id. n, 13). Nam audi et Dominum
dicentem, c Quia bonus paslor animam suam ponit pro
ovibus suis : mercenarius autem, cujus non sunt oves
ptoprice, videt lupum venientem, et fugit; et lupus rapit
eas el dispergit i (Joan. x, 11, 12). Ad hxc respon-
sio : Ecce quomodo inleiligit Evangciium pars Do-
nali. Itane Apostolus, non pastor, sed mcrcennritis
crat, quando per murum in sporla submisstts, fugit
manus cjtts qui eum comprebeudere cupiebat (Act.
ts, 25); ct tu es pastor, qui cas qtms dominicas
oves *, ut errorc in animo pereant, furorc corpus
hilerhnani, etiam lecum vis perdci e, tccum qu:cris
occidcre, ncc audis pastorem paslorumque principem
diceniem, Fur non venit nisiut occidatet perdat(Joan.
x, 10)? Ad hoc venisti, qui abscesseras ? ad hoc rcd-
M i , qui -fugeras? IIoc opus furis est el lalronis, non
pabtoris alque custodis. Vcrumtamen eliam nobis non
tc cogentibus, vide quia onines collegas tuos qui fu-
g t n i n t , non pastorcs, scd mercenarios intcliigi vo-
lutsli. Scd si csscnt apttd lc dominicx oves, aut
tecum venirent, ut cliam tc corrccltim posscnt ha-
* F(*rte, quicas (fuas apud te esze dicis douviicai oves.
PATHOL. XLIIl.
RIMUS. 714
bere pastorem, aut te dimisso fugerent ad pastorcm.
Mercenarius autem quem signiftcat Dominus, viso
lupo, non corpore. scd animo fugii, quando dcseril
timore justiliam. Sicut fugil Sccundus vesler Tigisi-
tanus quando Purpurium Limatcnscm dc homicidio
confessum, magisque tcrribilem, nc priniatum per-
deret vel episcopatum, timuit. Corporc autcm ctiam
boni illi pastores Apostoii in pcrsecutionc fugcrunt,
nec idco lamcn oves Cbristi cura ct animo relique-
runt. Si ergo el lu jiaslor esses, prius in lupi parte
1
non esses; deittde impcrium Doniiui tui, qui servos
suos fugere in persecutionibus jussit, per o s cujus*
libel etiam peccatoris obedicnteraudisses, nec conira
Dominttm luum argumentareris ct diceres, Factor
legis tantum debet audiri, quia Paulus apostolus dicit,
a c Non audilores legis justi sunt apud Deum, sed facto-
res iegis justificahuntur. t
CAPUT XVII. — 18. Qtiid in aliam scntentiam
verba manifesta converlilis ? Auditores lcgis et non
factores apud Dcum jtistos ncgavit; ab liominibns ,
quando vcrum dicunt, audiri non prohibuit; ne, sicttt
tu, loqueretur contra Dominum stittm diccntcm dc
quibusdam, Quce dicunt, facite; quat autem faciunt,
noiite facere: dicunl cnim, et non faciunt (Matth. x x t n ,
3). Vides quemadmodum Cbristus et per bomincs
auditorcs ct prajdicalorcs lcgis et non factores, alios
eam lamcn audire prxccpit, et ejus csse faclores : et
tu dicis, Factor legis tantum debet audiri; et volcns
redargncre quasi pcrsecutorcm tuum, loquerisadver-
sus Creatorcm lutim. Peccalori quidem dicit Dcus,
Utquid tu enarras justitias meas % et assutnis teslamen-
tum meum per os tuum (Psal. XLIX, 16)? Sed ideo,
quia illi nihil prodesl, qui dicit, el quod dicil non
facit. Prodc>t autem illi qui etiam per nialiini bonitm
au-
audit, el quod aodit facit. iVoit ett quidem speciosa
laus in ore peccatoris (Eccli. xv, 9) : sed speciosa est
iti vita moribusque facloris, etiamsi hanc attdicrit cx
ore peccatoris.Quantumiibel ergo existitna Tribuiiuiu
c s s c peccatorem , et legis non csse factorem : o b c -
dienter tamen audi, non istum, sed illum etiatn per
islum qui dicit, S i vos persecuti fuerint in una civitate,
fugite in aliam (Malth. x, 23). Quid statis? atidile et
fugite; Chrislus hoc imperal, non Tribunus. Nisi
forte rcspondcs et dicis, A i l quidcm Christus, Si vos
persecuti fuerint in isla civilate, fugite in aiiam : sed
quare de ista civitatc discednm, quando ncc istc ntetis
cst perscctitor, nec ego Chrisli sum anditor? Ac per
hoc si manseris, lupus es sacviens; si fugeris, lupus
cs timens. Et quoniam sponsns dicit, Nisi cognoveris
temetipsam, o pulchra in muiieribus, exi tu in vestigtis
gregum tuorum, et pasce hatdos tuos in taberttncutis
pastorum (Cant. i , 7) : eliamsi te pnslorem essc glo-
rlaris, lamen quia dc oviii domiuico existi, htfdos
luos pascis; non oves Cliristi.
CAPUT XVIII. — 19. Verba Epistol.c : Deinde t
inquit, quce loca erttnt, quce in hac persccutionis pro-
1
Sic Parcensis vetus c o d e x . AL e d i t i , piior : m
bene.
(Yingt-iroix )
'715 CONTRA GAUDEXTIUM, S. AUCUSTLM 716
-cella, undiqne pertutbaHt tranquHtitale *, sereandot hrcc responsio : Secundnm istas vcstras faltecissfmai
lanquam in portnm rechpiant tacerdolct, qmndo vanissimasqueDo- rationes, hubciiis laxatis atque dimis-
1
minut dixcrit, c CMIJI VOS peroequi emperintsisinbumance hac licentine impunita peccata omnia relin-
» chitate fngite in atiam ? » Tute tttnc fugicbant
9 quantur, Apo-nollis opposilis rcpagulis leguni nocendi
t ttoti, quia neminem pro eit proteribi justerataudacia Impera- et lasciviendi libido bacchclur; non rex suum
* tor. Nune vero Christlanorum receptoret protcriplh- rcgnum, non dux militctn, uon provincialem jndex, •
^nibus territi ', pericula formidantct non totmn f non dominusnon servum, non maritus uxorcm, nec pater
i recipmnt verttm ctiam videre timenl qnos fitiiim
t iacitea vene- tibertate et stiavilale pcccandi mhiis ullis
i-rantur. Aii h;cc rcs|»onsio : lloc plane latido, quoJ pecnisve compescat. Aufcrtc quod sana doctrinn pro
. agnoscitis vos; sed quod noii vos corrigitis, doleo. sanitntc orbis lerrarum snpicnter pcr Aposloliim di-
* Quid ctiim hac tua profcssione manifesiins , qua d e - & eit, ct til confirmetis in arbilrio tanto pejore, qttanto
rdaras salis, non vos ad eorum pcrtinere consertium, libcriore, filios pcrditionis, dcletc quod ait Vas ele-
quibus Doniiuus a i l , Si ros perteculi fucrint in una clionis ; Omnit anima potestatibus tubtimioribut sub
. cirttnle, fttgite in atiam ? Nempe boc esl quod pauto dita tit; non est enim potestas nisi a Deo. Qum aulan
anlc dixi, possc te mihi verissimc rcs| jndcre si d i - a Deo tuni, ordinala tunt. Qttapropter, qui resistit p
v

*as, Nec istc meus cst perscculor, rcc cgo auditor testati, Dei ordinatiom reshtit. Qur autem retittun
4

siiiu ilSristi. Ecce hoc apcriissimc dicis. Qtiomodo ipei tibi judicium acquirunt. Principet enim uon su
• cnim cs auditor Christi, cuni iilc snis auditoribus , timori boni operis, ted mali. Vit autem non tintere p
iboc e>t, seclntoribus proniiltat, usque hi uiicmsaecuh tettatetn? Bonum fuc, el liabcbis laudem ex itta. D
r«ion defuluras ad quns confugiaut civitaies, quatido- enitn minhter esl, vindex in iram ei qui tnale agit (ilon
'.comquc pcrsecotioiieii) passi fueiiut, diceiis, Cum xin, 1-4). Dclelc ista, si potcstis; aut ista, sicut fa-
jtutcih pertequentur ros in citiiate isla fugite tn
t c k uthtm : polcstis delere, contemnite. Habete dej
i s , si iion
>amen dico vobis, non consummabitit civitatet bis omnibusItraei pessimum arbitrium, ne perdatis libcrum
donee veniat Filius hotninit ? Tu autem iu hac perso- ttrbilrium. Atil ccrte, quia sicul homincs hominibus
euiioue, quam vos querimini perpcti, jam deesse erubescitis, clamate, si audelis : Puniantur honiici-
vobis dicis loca, quo fngere, et ubi tanquam in portu dia, puniantur adtilteria, puninntur cnetern qunnlnli-
possUis ab. hac tempcstale rcquicscere; loqucns bct scelcris sivc libidinis facinora seu fl.tgitia; sola
eontra promisslonem Christi, qtii dicit iiondefuluras sacriicgia volunuts a regnantium legibtis impunita.
civitatcs quo fttgiant sui qui pcrsccutionem patiuntur, An vcro alind dicitis, cum dicilis; Magna Dei injnria9

doitcc vcniat, id est, usquc ad consummationem sas- ti ab hontinibus defendatnr. Quid de Deo mstimat, q
culii Quia crgo ille hoc promisit snis, quod vos non enm viotentia vutt defendere niti quia non vatet tu
%

invcnittf; pmfccto iiic meniitur, si vos ejus estis : ipte injuriat vindicare? Itoc dicentes, quid aliud d i -
scd quia ille non mcntilur, vos ejus non estis. Ac cilis, nisi, Nulla hominis polcstas conlrndicat alque
per boc iiec Tribuuus cui rescribis, persecutor cst obstrcpat nostro libcro arbitrio, qnando injitriam fa-
vestcr; scd pcrsecutor persccutoris vestri, hoc est ciinus Dco? 0 do!ort Fmudata sutit lali magistcrto
erroris vestri, quo compulsi talia facitis, ut de illo* tcmpora auliqun, quoniam nondum cras uatus, quando
rum gcncre siiis, de quibus scriptum est, quod pcrse- sanctus Moyses injurias suas lenissimc pertulit,
1

cutionem passi siut ab ipsis faclis suis (Sap. xi, 21). Dci vcro severissime vhtdicavit. Tu antcm doctor *
Proinde si intelligatis quid in vobis qui vos diligunt, kcrciica pra^umptione invidiosissimc clamns, c Fe-
pcrscquantur; ipsa sine dubio, a quibus persecuiio- cil Deus homtnem ei dimisit eum in manu arbiirii tui.
9

ncm patimini, fctcta mala vestra fugietis, et conjun- Quid mitti nunc humano itnperio eripitur, quod la
gemiui eis qui ut vos libercnt, perscquuntur vcstros tut ett Deut ? lloc vidclicel flagitans, ut ad facicndas
pcrsccutores : noii cuim nisi vcstros pcrscipiuntur injurias Deo, qui cum libero arbitrio fecit homhicm ,
errorcs. liberum arbitrium tibi reiiuquatur ab bommc. Sed
CAPUT XIX. — 20. Verba Epistolffi : Per opifi- illi etiam qui dccreto Nabuchodonosor regis, propo-
cem, inquit, rerum omnium Dominum Chrittum sita omni- pocna iuterilus sui et dispcrsiouis domorum sua-
ijotent Deut (abricatum hominem ut Deo simitem, ruin,libero
a blasphcmando Dco Sidrach, Misach, et Abde-
dimitit arbitrio. Scriptum ett enim, c Fecit Deut nago, hemi-
terribililer probibcbantur, et acriter si cou-
nem, et dimitit eum tn manu arbilrii tui i (Eccti.temncrent
xv , plecterentur (Dan. m, 96), dicere potucrunt
44). Quid mihi nune hutuano imperio eripitur, quod ipse quod dixisti : Magna Dei injuria, ti ab honunibut
iarguut ek Deut ? Adverte, oir tumme, quanta in Dcum
defendalur. Quid de Deo mstimal, qui eum vieUntie
texriUgia perpetrentur, ut quod iite tribuii, uufezat uu-
vnlt defendere, niti quia non vatet tuat ipse injur
mtma prmtumptie, et pro Dco te id facere inanUcr vindicare ? ILec verba tua prorsus etiam illi dicere
\actel. Magna Dei injuria, ti ab hominibut defendatur. potucrunt, ct fortasse dixerunt; ct si tion eadent
Quid de Deo mstimut, qui euni viotentia vuit defendere, iibertate, nbn dissimili vanitale.
niti quia non vaUl tuat ipu injuriat vindicarc ? Ad21. Daium est ergo bomini quando creatus est.h-
bcrum arbitrium; sed ut, si essct malefaciens, ficrct
nvcenslstfts., undiqne pcrturbatoty trojumiiiUoH tcr-
1

vandet. * Sic rarecosts codex. M eoui, kohtime.

» Am. et Er.. tractt * ut rarceosi codkc, docaor.
717 U R E R PRIMUS. 718
patieiis. Detiique ittl priiui homines cuin peccassent, paliuntur, qui est Christus Jcstis. Vos autcm nou pro~
uiorie damuati sunl; ct priusquam mors cis extrema pter ipsum patiiuini, scd contra ipsutn. Patimini
ctiain corporis supplcretur in exsiiium de paradiso
v
quippe ideo, quia non ei creditis; et toleratis ideo,
missi suiit. Hitiora in vos constituit Iniper-tor, pro- nc credatis. Quomodo ergo vos eam fidem tenere ja-
pter mansuetuditiem cbrisiianam; exsiliura vobis vo- clatis , quam Dominus Cluistus Apostolis dcreliquit ?
tuit inferre, non mortem: scd vos bomines docti An usque adeo cxcos et surdos vultis essc homines,
considcrantcs quid dcbeatur merilo, et qtiid mitius ut non legaut, uon audiniit Evangelium, ubi noverint
sit iu stipplicio, uon dc judicio illius», sed de vestro qnam fidcm de sua Ecclesia Dominus Cbristus Apo-
additis niortcm. Noliie pcrire in actcrnunt, dum vobis 7> stolis dcrdiquit : ex qua divisi atquc separati, nihit
boc tcmpore ad oftendendum Deum conccdi ab Iiomu aliud facitis quam conira vcrba cnpitis ct corporis re-
uibus vultis liberuin arbilrium. Audi Apostolum, et bcllatis; et tamen propter Filium homiuis ac fident
babcbis m.igiium compendium, quo lihi regia pote- qtiam reliquit Aposlolis, vos persecutioucm sustincre
atas nocere non possit : Bonum fae el lutbebis laudzm
t jaclatis? Omittamus alia , ct novisshna vcrba ejus in
ex illa. Ex illa et antc nos justi habuerunl laudem, t» rris audiamus, tibi videamtts quam fidcm de Ecclc-
non solum qui regibus religiosis fidelitcr parucrunt, sia reliqtiit Apostolis, quale tcstamcntum quodam
vcrum ctiam qui regcs impios pro Dei veritate advcr- modo feccrit, uon vitam finiturus, scd sinc fine victu-
sarios pcrtuierunt: illi laudem obaudiliouis , ulrique
1
rus; non mittendus in scpulcrum, scd asccnstirus in
latnen ex illa, sed bonum facicndo, non potestatibus ceelum. Surgcns cnim a morluis poslcaquam apparuit
rcsistendo. Quod autem vos facitis, non solum bonum discipulis suis iiituendus oculis manibusque tractan-
non est, scd grande malum cst, unilalem Ghristi pa- dus : Oportebat inquii, impleri quce scripta sunt in
t

cemque conscinderc, conira promissa cvangelica re- Lege el Prophefis et Psalmls de me. Tunc apcruit iltis
t t

bcllarc, ct adverstis cum de quo dictum c s i , Donti- sensum ut inteitigercnt Scripturas et dixit eis : Quon
nabitur a mari usque ad mare et a flumine usque
t sic teriptumad est, el sic oportcbat pati Christum el re-
t

terminos orbh terrm (P$al. L X X I , 8); hoc esl, adverstis surgere terlio die ct prccdicari in nominecjus pcenit
t

verum ct sttmmtim rcgcni Christiauorum, lanqunm tiam el remissionem peccatorum per omnes gcntcs, i
civili bcllo chrisliana signa portare. Sufliciat ergo pientibus ab Jerusatem ( Luc. xxiv, 4447 ). Ilcmquc
vobis ad occasionem corrcclionis, quod pro tam ma- in monte Otivcti, postqtiam nihil ullcrius in terrls
gnis malis vcstris longe mitiora ct ttdnora recepistis, positus dixit, scd quod maxitnc fticrat ncccssuriiim,
si uon vobis ultro quod non Imperator constiluit i n - ihoc connncndavit cxtremum. Mulli jptippc eraut fu-
gcratis: ct notite ad impunitatcm liccntiosam libcrum turt pcr universns parlcs terras, vindicaiiirt sibi no-
arbitriuut vobis ab hominibus vetle conccdi, ne in men Ecclcsia3, et conira univcrsam domum ipi:c per
ipsius Dei manus iufeiicius incidatis. Nam et majores universam terrani catitat cauticum novum, dc quo
v o l r i jtidicaierunt in hujtismodi injuriis Dei lilierum scriptum cst, Cantute Dom\no canlicum novum; cantat
hoininis arbilrium non rclinquendum a regibus im- Domino omnis tcrra ( Psai. xcv, 1 ) ; dc suarum quis-
t

puuilinn; quia iicet habercut causam nialam, Caeci- que rtiinarum angulis Ia>raturi. Alitid namquc Apo-
liauuni tainen rpiscopum pcrscqueiido usqtte ad i m - stoli audirc cupicbaut, et quod illis maximc fucrat
peraloris Coustanlini judicium perduxeronL nccessariuin, nou quicrebaui. Dic nobis inqtiiunt, si
t

CAPUT X X . — 22. Verba Epistohe : Noslram veroin tentpore hoc pra,>$cntaberi$ et quando regnuiqt

/idem, iuquit, quam Domims Cltristus Apostotis At illedere-

: Nott e$t inqtiit, vcslrum nosse tempora vel mo
t

tiquti, sotce nobis islce persecutfones gravissimam tnenta qucu9

red- Pater posuit in sua poteslate; sed accip
dunt i Fetices, inquil, eri/w, cum vos persecuti
% virtutem supervenientis Spiritus sancti in vos, et erit
fuerint hominet, et matediierint, el dixerinlmihi adversus
testes in Jcrusatem, el in totam Judmm el Sama
vos onme nequum propter FUium hominis: riam gaudete,
t et usque ad terminos terrm. llis dictis nubcs sus-
jet ex$ultate quia merces vestra muita ett in
9 cotih. Sic
cepiteum(Ac*f.i,6-9).Nihil ulteriusverbisaddidit.hoc
enim persecuti sunt et Prophelas qui ante vos fuerunt
tantd t<nacius,quauto posterius, audienlium menti-
t

patres eorut:» (hlatth. v, I I , 12). Si tantum solis bus fixit. Ilanc sponsam suis amicis sponsus abicns
Apottolis dictum est usrme ad ipsos fidet habuil
t prcemia ;Hanc ergo de sancta Ecclesia
conunendavit.
et quid proderat potleu crediturit? Unde conttat discipulisomni-dercliquil . lluic fidci, DonalisUe, resisti-
1

but dictum. Deiude dicit apottolut Paulut: c Qiti tis, cvolunt

iii Christo tancle vivere, persecutionem patiantur
cesse estt (II Tim. iti, 12). Hoc aulem in Evangelio
Dominus dixit: c Veniel hora ut omnis qui interficit
ves putet se victiotam dare Deo; ted hcec cresccntcni,
t facient, tauta dihgcutia comnicudavit, mira c;eci-
quia non epgnoverunt Patremnequeme t (Joan.
2, 5 ) . Ad h;ec rcsponsio : Recte ista dicercntur a
vobia qu.T.rcnlibus martyrum gloriam, si haberetis
martyrum caiisam. Non enim fclices ait Dominus qui
mala ista paliuntur, sed qui propter Filiuin hominis
1
nte forte deest, isti laudcm passums.
l pro fidc quam Doniimis Christus reliquil Apo-
stolis, vosne- pcrsccutioncm ferrc contenditis. Iluic ho-
minis Filio, qui Ecclcsiam suam incipientem ab Jeru-
s:dcm, ct pcr omnes gcnics fruclificantcm atque
xvi,
tatis impudentia contradicilis, et proptcr Filitim ho-
minis vos mala suslinere clamaiis. An hcc fortassji
ideo dicitis, quia vobis aiium iiliutn hoininis iuveid-
stis, cujus nomine vocitemiui, dc cujus partc dica-
« Uic deesse videtur, fidem.
719 CONTRA GAUDEN
mini? Eiratis, non esl ipse : quando propter Filium
hoininis pali perseculioncm feticilatis esse dicebal,
se ipsum ille sponstis, non adullerum prx-dicabat.
25. Et nos cotifilemur, tn dicitis, non solis Apostol;s
esse dictum, Beati eritis, cumvos perseculi fuerint /10-
mincs. Ad omnes enim hoc pertinct, non qui post
illos quamlibet perseculioneni passi sunt, sive pa-
tiuutur, sive qui passuri stint; sed qui propter justi-
liain, sicttt ct ipsi. Nam boc paulo superius dixerat:
Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam,
tjuia ipsorum est regnum calorum ( Matth. v, 11, 10).
Deindc isla subjunxit, qua3 comrnemorarc et fruslra
vobis usurparc vohiislis. Fruslra enim bealitudinem
istam periiuerc ad vos putatis, quando in vobis jusli-
tiam coi pracmium debeatur, non demonstratis : quin
imo e contrario eliam pro iniqnilatc palimini, minus
ab aliis, plus a vobis, ut antc Dei judicium quod fu-
itirtim cst, ctiam, ipsi vobis quod mcreinini ex aliqtta
parle reddatis. Unde quia lu ipsc dixisli, non boc
solis Aposlolis, sed omnibus diclum, ne usque ad
illos fides pramia liabuisse viderclur : sicut hoc ergo
non solis Apostolis, sed omnihus diclum est, qui
ctiam post illos proplc justitiam fucrant mata qtuc-
ciiuiquc passuri; v,\c cliam omnihus illud dictum esl,
Si vos persccuti fuerint in isia civilate, fugite in atiam
(Muith. x, 23). Qnarc hoc non facilis, si ad corum
socielatem qiiibus bxc dicta sunl pcrlinetis? Quod
quidcin et si feceiilis, noti idco pcrtincbiiis : quia ct
lalroucs hoc faccre possunt, qttos inquiri leges pti-
lilica» jusscrunt. Yentmlamen quia hoc facerc non
vultis, dc compendio vos ad istos qoibus ha?c dicla
sitnl, non perJinerc monstratis. Et ul vos multo ma-
nifcsttus ipsa excusatio vesira ab illo numero vcro-
ruin Cbristianorum ostendat alienos, loca quo confu-
giatis, qu.nc illc usque in finem sxctili non defutura
promisil, vobis deesse jain dicitis; nullo modo illum
quod falsa promiscril convincentcs, sed vos ad eorum
consortium quibus hoc promisit npn pcrtincre mon-
strantes, ct idco non veracc§ marlyres, sed haereticos
vos cssc fallaccs. Quid vobis ultcrius dicamus, quautlo
lingua veslravos vincil?
CAPUT X X I . — 24.Nam et itlud quod addidisti
dixissc Apostolum, Otnnes qui in Christo pie vivere
volunt, persecutiones paliantur necesse est; nou quidcm
ille d i x i l , necesse est; sed, Omnes, a i t , qui votunt in
Christo pie vivere, persccutionem patientur (II Tim. v,
12). Scd vos ad islos non pertinere quis dubilat? Si
euiiii ct vos cstis, de quibus hoc dixil Aposlolus,
quare non facilis qttod ipsc fecit Apostotus ? Nam si
poruc advcrstts vos claudcrenlur, per mtirum sub-
milti dcbuislis, ut manus perscquentium fugcrelis.
P.ilent porta», ei exirc non vul is. Quam i>erseculio-
nem patiniini, uUi a vobis ? Diligit vos persecutor
veslcr, et pcrsequilur vos furor vesler. Illc ut fugia-
lis ctipit, isle ul pereatis impcllit. Sic aulem inlelli-
gilis quod ait Apostolus , Omnes qui volunt in Christo
pie tivere, pertecutionem patientur, ut majores ve
stros sub aposlata impcratore Juliano uon pie vixisse
vobis ncccssc sit conlilcri. Nam tpiisquis illo tcmporc
iUM, S. AUGUSTINI 72§
donatista factus est, donec ndversus vestram rursus
errorem pia christianorum Imperatorum cura con-
surgeret, si ante defunctus est, non pie vixit, quia
non est passus persecutionem. Si aulem hoc propter-
ea dixit Aposlolus, quia sicttt alibi scriptom cst,
Tentatio est vila hominis super lerram (Job v n , i );
ncc cessat pios verosqtte Christianos non soluin ad-
versitatis infestalione, verum etiam prosperitatis se*
ductione tenlarc , jit ahimtis humatius aul afflictione
succumbat, aut elatione vancscat: profecto quamdin
hic vivilur, omnes qui volurtt in Cltrislo pie vivere, per-
seculionem patientur, tit aul victi comprehendantur a
diabolo, aut probali diabolum vincant: quos autem
comprehcnsos caplivosque jam possidct, non ut ob-
tineat persequitur, sed quia oblinet ulilur.
25. Porro, si pcrscqui laiitummodo ille dicendtis
cst, qui dolore nliquo excrueial, seu vult tenere nt
excruciel; non libi videatur cxcruciator cordis levior
csse qu.im corporis, c l considcra qualcni persccutio-
n e m paliebatur, qui dicel>at iti Psalmo, Vidi insensa-
tos , ettabefcebam (PsaL c x v m , 158 ). Ilanc persecu-
tioncin Lot jusius paticbatur in Sodomis, etiaiti
priusqunm itt domo ejus angeii hospiles cjus, cum
bomincs ptilarcntur, a Sodomilis appeiercntur ad
stupruin (Cen. x i x ) . Jtisltts enim cos tam publicc
(urpes, (t ante sunc domus hijurinm sine niagno cor-
1
dis crticinlu videre non polerat.
CAPUT X X I I . — U n d e hitcr stias persectitiones
ctiam talia commeinorat apostolus Paulus, diccns:
Quis infirmattir, et ego non inprmor ? qnis scandaliza-
tur, etego nonuror (II Cor. xi,29)?Proinde, quanto ma-
jor est in nobis charitas Chrisli, tanto majore cum
d o l o r c a n i m i v o s videmus habere Sacramenta Christi,
cl scparari a meuibris Cbristi, ct rcbellare conlra
p a c e m Cbristi. Scd quamdiu in lioc corpore vivitis ,
spes nobis aliqua de vobis datur : cum vero jam in
illa disscnsionc morimiiii, mullo amarius vos dolc-
mus. Jain porro quando vos ipsos necatis, vcl i r -
r n e n d o n r m i s alienis, vcl praccipitiis et stibmersioni-
hns c l ignibus vcslris, satis dici non potcst quauto
nos m o e r o r e crucictis. PIus quippe impitis Absalon
patrctn sanctuin David exstinctus, quam rebellisaf-
flixit(II lleg. xvm). Vivum namque eum conipre-
hendi cupiehat, ut qui malilia grassabatur, pcenitcn-
lia sanareiur. Erat crgo ille perseculor patris, non
soltim popttlum Dei divtdcndo, ncc solum coutra Dei
l e g c m cl contra iegitiiniim patris regnum arma por-
t a n d o atquc bellando: scd mtillo amplius persecuius
est cor palernum, in illa impielate moriendo. Dcni-
quc illum pater oplimtis pessimtim lilium , quetn non
desperando non dcflcvcral vivum, s p c finita flc.it
nccisum. Discit ergo quid sit q u o d Apostohis a i t t
Omnes qui volttnt in Chnsto pie vivere, persecutionem
patientur. Si Calholicorum domus DonatisUe non di-
ripuissent, si catholicas ccclesias non inceiidissent,
si Calbolicorum codices sanclos in ipsa incendia non
t n i s i s s G i i t , si Cnttiolicorum corpora non immanissi-
n:is cxdihtis afflixissent, si Catho^ci)rum i i i e m i ra
1
Furt e, jiM:ium.
Tlt LIBLR IUMUS.
non prxcidissent, si ocuios non cxslinxissent, si de-
nique Calholicos non crudeliter occidisscnl: hanc
solam nos a vobis gravissimam persecutioneni per-
peji vcrissime diceremus, quia videmus vos insensa-
tos, et tabescimus; quia infirmatos, et infirmamur;
quia scandalizatos, et urimur; quia perditos, et lu-
gemus. Iiaec mata vcatra, qticu vos in aeternum inter-
itttm mittunt, amarius nos persequunlur, quam illa
quae a vobis nostris corporibus, vel rebus, vel do-
roibus aut basilicis iiiferttntur. Minus persequimini,
cum in nos saevitis, quam cum vos pcritis. Deniqtie
in illa perseculione qua in nos srevitis, cum laude
gaudcmus : in hac autcm qua vos pcritis, si gavisi
fuerimus, vobiscum peritnus. Scd quatndiu in bac
carne vivitis, dc vobis desperare non possumus :
cum vero in hac impietate morimini, maxime cum
vos ipsos horrenda cxcilate furoris occiditis, a m a -
rissimam trislitiam nostram illud tanturoinodo con-
solalur, quod consolalum cst sanclum David, in
tinilate scilicet Dei populus congregatus, qui fuit
seclcrati filii lyrannide divisus. Toterabilius enim
longc pauciores pcrtinacissimi veslri suis prxcipitiis
vel submcrsiouibus vcl ignibus perettnl quam innu-
mcrabilcs populi illis eoruin salulcm impedientibus,
incendio eum illis scterni ignis ardebunt. Nunquam
igilur Eeclesiaj Christi defuit aul deeril, undc, se-
cundum Apostoluin, qui volunt in Cbristo pie vivere,
perseculionem patiantur, aut impiorum maiitiam su-
stineudo, cum innoxie vivunt; aut eos dolettdo,
cum pereunt.
CAPUT XXIII. — 2 6 . Nolilc ilaque fallt, quod vo-
bis dictum sit, Veniet hora quandoqui 00$ occiderint,
putent se officium facere Deo : aut sicut lu bic testimo- ditionis libertate concessa, ad vos redire noluerant.
uium posuisli, pulent se victimam dare Deo. Non qui-
dcm hoc essc dictum de persecutionibtis quas Gentes
Ecclcsioc fccerunt, mnnifestum cst. Diis enim suis . Domiui s u i congregasse convivas bonos e t malos :
plurimis, qui ulic,ue non sunt, deputavemnt se Gen-
lilcs officium facere, cum boc faccrent uni Deo. Undc
hoc idem qned Dominus prxdixil suis, aut per Ju-
divos hnpleluin est, qni sanetum Stephanum et mul-
tos alios occiderunt, dum pulabant se officium Dco
facere, quoniam unum verum Deum colere videbanlur:
aut cliam nobis, id est Catholicis dicium csl dediversis
bxrelicis usquequaque furenlibus, qui tibi possunt, et
quando possunt, et quomodo possunt, occidendo Ca-
lholicos, putant se offtcium Deo facere; maximcqtte de
vobis, qtti prxcipuum vobis nomen fccislis in Africa
de talibus viclimis. Nam si vobis dictttm csset, non
utiqtte vos ipsi occideretis, sed exspectaretis a nobis
potiu* occidi, qui putamus nos, ut dickis, cum id
facitis, officium Deo facere. Nunc vero cum festi-
natis ad morlcm, nc a nostris tencamini; viverc me-
tnimus, non occidi; quia erubescitis corrigi, aut dc
vcslro convinci . An forlc vos cslis ad quos utrum-
1
qtie perlincat, quia cuni occidimiui et vos a vobis,
pulalis vos ofliciutn Dco facere, c l has ci viclimas de
vohis dare? Ad vos ergo pcrtiucl quod scqiiilur , at-
1
Sic i 1 |>rimis edi:ioi ibus. *t in posleriiTil us :iii!la a c -
ee&ittalc eiitcndatuui, de vit.v couvinci.
72*
que abs tc commcmoratum e»l. Mox enim Donti-
nus adjnnxit, et ait, Sed heec facient vobis, quia non
cognoverunt Patrem neque me (Joan. x v i , 2 , 3 ) .
Cum itaque vos ipsos occidilis, ptttautes vos officiura
Deo faceie, nec Patrcm cognovistis, quem n o n au-
distis dicentem, Fugite . 1
CAPUT XXIV. — 2 7 . Verba Episiete : Sod betii-
feree, inquit, pacit cruenlceque nnilatit te ineolat ja-
ctant. Audiant Dominum dicentem, c Pacem meam do
vobit, pacem relinquo vobis : non sicut swculum dat,
ego do vobis • (Jd. x i v , 27). Sacull enim paxinler
animos gentium dissidentes armis et beiii exitu fadera-
tur: Domini Christi pax salubri lenitate tranquilta, vo-
lenles iuvilut, non cogit invitot. Ad bacc responsio :
Vos quidem beilifcram pacem ct cruentam unitatem
fnccrecupilis, aul violentis morlibus nostris , aut vo-
Imitariis mortibus vcstris; n o n impulantcs vohisquod
facithnebis, et imputantes nobisquod facitisvobis. Sed
n o s c t quod facilis nobis cogimur sustitiere, el quod
vobis faciiis, nibil possumus quam dolerc; dum tamcn
fialpaxel unitasCbristi proptcr salutcm muhorum sic
u t fit i n plurimis, ctiamsi propter furorem paueorunt
non fit i n omnibus. Nam si n o n invido, scd fidcli
o c u l o vcllelis attcndere, viderctis quam vcra pace
alqtie unitatc Chrisli gaudeanl, qtii ex vobis ad n o s
venerunt, tot tantorumque poptiloruni agmiiia, i n
quibus etiamsi adhuc sunt nonnuilt ipsa novitate lur-
bati, et ipsi paulatim ab hae infirmitate sauantur. Et
si ficti aliqui perseverant, n o n H t i q u e prepter i p s o s
non fuerant colligendi qhos vidctnus veraces, quo-
rum quidam iu regionibus veslris, ctiam quibusdam
noslris majorcs apparucruut, quando vobis illa per-
Debchamus ergo ne perderemus istos, colligere ei
fictos, quia in Evangelio iegilur, servos ad nu>t»tin>.
maxirae quia vos d e area dominica superbke spii i i u <
lanquam improbus ventus, anle tcmpus vcnlilationis
excus>it, undc vos ad illam, quantum opitutante Deo
possumus, revocare conamur. Et utique nostis quem-
admodum scopis diligcntine fruraenium simui etiam
cum terra trahitur, quaudo i n aream revocalur.
CAPUT X X V . — 28. Quod atitem vobis videiur,
invilos ad vcritatem non esse cogendos, erralis ne-
scieutes Scripluras, neque virtutem Dei, qtii eos
volentes facit dum coguntur invili. Numquid enim
poenitcntiam NiniviUe inviti egerunt, quia hoc rege
s 10 compelleote fecerunt ? Jam enim propheta iram
Dci universai civiuti eam triduo perambulans promun-
tiaverat (Jonce 111). Quid igitur opus crat rcgis impcrio,
ut bumiiiter suppliearelur Deo, qui non iutuetur ora,
sed corda; nisi quia erant in eis quidam qui nec
curarent, nec crederent praedicta divina, nWi tertiti
potesiate lorrcna? Ista igitur jnssione r e g i x polcsta
tis, conlra q u a i n vohinlaritH (il v e s t e r o c c a s u s , mtil-
Deest bfc a l t e r u m m e m b r u m . l e ^ e a d u m f o r t e ,
1
>\ec patreni cogiwvidis, quetn non hidiiis proiubcntctn,
i\onoccide$; nec riiium cogu listis, qucm nTtt andUtu
dicentem, wgUe.
723 GOKTItA GAUDENTi LM, S. ACGUSTIM " 724'
tis ad sahitem quae itt Chrbto, prostatur oceasio; qui sti martyrcs essc vellctis, non v««s ip^os incendcndo
eisi violenter adducuntttr ad ccenam tanii patrisfa- sacrificitim dialiolo facerelis. Quis enim gatidel dc istd
mittas, et compelluntnr intrare, intus tamen inveniunt furore vcslro, n»sl diahOlus, qiti cttni vobts inspiral,
nndc se hctentor intrasse. Ulrumque enim futtn*mn ct qui stint ex pnrtc ttlius ? Ipse e*t qui ilhim puernm
Dominus ipse pradixit, et utruinquc compicvit. Nam de qtio in Evangclio legimus, mitfebni aliquando irt
reprobatis quibusdam, qtti utiqitc inlelliguntur Judaei, uquam, Miqoando in ignem (Matth. xvn, 14) : i|tse
qttia ipsi pcr Propltelas antea fuerant iuvitati, et ad et illum gregem porcortim prxripitem fluctihus mcr-
boram excusare maiuertini; otf dominus servo suo sit: (Id. vm, 32). Ipsfc, ut se de pinna tcmpli pracci-
Exi in piaieas et vkos civitatis, et pauperes ac pitnret, dcbitcs, etiam
et hpsi Domino auilacissima tcittatione
cmcot et claudos introduc huc. Et nit servus domino : iv, 5, 6). Ad diabolnm sine thihio per-
stiggessit (ld.
Fattum est ut intperasti% et adltuc tocus cst. tinctis, Et aitcum do- tria getiera morti% aquam,ignem,praect-
minus servo : Exi in vias ct sepes, et compctle pitium in %veslris mortibu* frequcnlatis. Si enhn
intrare
ul impteatur domns mea (Malth. xxtt, 9, 10, etiiientes Luc. non dciuetttia pcrderctis, ista ipsa verba qua»
xiv, 21-23). Intciligimus viast brcrescs ; schismala , de saucto libro postiistt, ab isto Sntcrittt qncm vobis
sepes. Vinc quippe hoc loco significant divcrsas opi- ingeritis, vos rcvocarc dcbcrctit. Quid cnim aitimne
nioncs, scpes autem perversas opiniones. Quid crgo martyntm sub ara Dei dieunl? Qnmndin% Domine,
miramiui, si non corporalis < ibi, sed spirilualis fainc non judicas et vindicas sangninem nostrum de iis q
morilur, quisqnis ad istam coenam nec libcnter intro- habitanl super terram ? Vimlicari poscnnt sangttiiicm
ductus, nec viotcnler impnlsus ingreditur? stium, in eis utiqtte a quihtis fustis r s t : iiuniqiiid in
CAPUT X X V I . — 29. Verba Epistoius: Odiot fn- aliis ? Ac pcr hoc vindicabilur vcster in vobis.
quit, smeuli gaudemus in ejus pressuris non succum-
% 31. Quid est autcm slultius, qnam quod pulalis
bimus sed Imtamur. Mundua hic non potest
% servos istam dc martyrihus, qtii fttturi pracdicti
prophetiam
Ckristi diligere gui Christum cognosdtur non sttnt,
y amassenonnisi in Donatistis csse complelnm; qnasi
9

Domino ipso dicente, Si smculum vos odit scitote quia hoc scripsit beatus Joanues, ntilli marty-
posteaquam f

me primum odio habuit guam vos: si me perseeuti

res sintsunt
occisi, quousque exsnrgcrct pars Donati; qui
f

et vos persequentur. Ad haee rcsponsio: Quo gaudentcs si qtiando alios non posstint, se ipsos occidunt; qui
odio sa?culi, pressuris ejus non succumbitts, sedlaeta- faciunt opcra latronum et daemonum, cl gloriatn sibr
mini,eum vos >psosveiitisoccidere,ncmotestias qtiales- vindicant martynim ? Quod st tanto temporis intcr-
cumquc patiamiui; et morietigitis; non ab aiiis occisi vatio, id esl, a Joanne tisqne ad islos tntlti occist
pro veritateChrisli,scd avobisipsis pro parteDonati? essent martyres veri; ttt nihil aliud, vel temporibus
Ista circomc^llionumestinsania,nonmartyrum gloria. Anticbristi dl cremus ftiluros, in quibits ille marly-
Cumiiaqueappat^ntfa^vestn^oidvoldsvcrl)ati^m> rum numcrus complcretur, ncc tnmcn islos vcl atleni
patis alicna ? Mundus iste9 inquit, non potesl scrvosvel Christi
sui sanguinis reos accrescerc nntnero vcrorum mar-
ditigeret quiChristumcognoscilur non amasse. tymm Non ergo crederentus, quibus dictum est m requicsce-
ad muudum istnm pertinemus nes, quiadiligimtis vos. rcut parvum tempns, donec tmpleretttr nttmertn
Sed servi Cbristi vos non cstis, qui malum pro botio fratrum ipsorum, qtii ittciperent interfici, sicttt cltpsi,
retribucntes, ct malittam vestram quando ht nos ab aliis utiquc, non a se ipsis sicut Isti, c l ideo istl
cxcrcere noti potestis, in vos rctorquentes, nec nos non sicul ipsi. Possumus eliam verissime dicere ,
diligitis, ct vos occidttis. Dominus autem quaudo ipsos qtioque Donatistarum temporibus Catholicos
dixit, Si strcutum oos odit, scitole quia me priorem quos occidunt, ad stipptementum iilius numeri pcrtt-
vobis odio habuit: si me persecuti sunt% et vos nere.perse-
S e l eum post apostolnm Joannem, qui futura
queutur (Joan. xv, 18, 2 0 ) ; i:on vobis, sed iliis dixit illacoitscripsit, tanta strages martyrum inlerficientibus
quibus praecepit, ut si cos pcrsequcrcntur in ista ei- impiis iisqueqtiaqtie in tam multis gentibus facta s i t ;
vitalc, fugerent in abant: quod vos non factlis. Illis quhJ sibi vohtnt tsii suarum animarum extortorcs, d
diiit, ad quas civitates confugerent usque in finem atienarum torlores ut qtioddc martyribus sanctis legunt
aaecttli non defuturas (Matth. x, 23), quas vos queri- esse praedicium, de sc jactent esse complelum ? Pra>
rotni vobis jam dcesse, nee vultis fateri cos quibus parate vos potius, ut veslcr sanguis, non in eis qui
iuec dicta sonl ves non esse. vos vel eomprcbenderex^el fugcre cnpiunt ul vivatis.sed
CAPUT XXVII. — 30. Verba Epktolao : Sed et si in vob» polius vindieclur. An forle ne hoc fiat, ideo
persecutio conquiescat, biquit, unde marlyrumnonnume- eum funditis, sed aut prxcipiiio colliditis, atit
rus adimptetur, Joanne dicentet Vidi, inquit, aninwe tmda sufTocatis, aut in cinerem convertitis? Sed
ectiserum sub ara Des excUunantium et dicentium, crratis; viudicabitur in vobis, quocttmqtie modo pe-
Quamdiut Dominet non jndicus et vindicas sanguinem rimatur a vobis. In vohis cnim vindicaretur, si non
nostrum de ns qui habitant super lerram ? Et iti acccperunt
Ecelesta Christi, sed in parte Donati ab aliis fuu-
singuli etoias atbas, ct dietum est eisn ut requiescerent derctur. Itnne vos clamabitis ad Denm, ut vindicet
adhue paucum tempust donee impteatur numerus sanguincm fra-vestrum, et exnudiet voe, nisi damnaverit
trum vestrorum qui incipient intefftci9 sicutet vos?Quomodo ipsi enim vindicetur, nisi qui eum ausue
(Apoc. vi, 9 41). Ad haec rcspousio : Si sub ara Chri- est trucidare damnctur? In hac ergo voce non cstts
• U i g d . , ipsorum. Graece e u a m d i c i l u r , autbn. U . ttisi accnsatorcs vcstri, quia vos cstis rci sangmuis
 725 LIBER
vestri. Nec Dcus nisi vos damnabit, quando a vobis
vel coHismu, vel suflbcatum, vcl exustum, vei quo-
cumquc pacto trucidatum, vel si boc clcgeritis, efTusum
sanguinein veslrum vindicabit. * oporlcre, quia isto modo tot millia moriuntur; quan-
CAPUT XXVIIL — 32. Verba Epistolas: Annon
ts/a, biquil, persecutio est quce tot millia
t innocenlum
ntartyrum arctavit ad mortem ? Christiani enim secun-
dum Evangelium spiriiu promptr, $ed cartte inftrmi
(Matth. xxvi, 41), a sacrilcga contaminatione caotinorum
repcrto compendio suas animas rapuerunt, imitati
presbytcri Iiaxice 1
in Machabceorum iibris cxemplum
(II Macltab. xiv, 41); nec frustra timenlce. Qui$qui$
enim in corum manus incideri', non evasit. Sed quan-
tum vclint faciani; quod certum est Dei es$e non po$~
t
sunt qui faciunt contra Dcum. Ad haec responsio :
ApertUsinie omnino, qnan pcrsectttionem paliamini,
ct vcrissimc conftteris. Ipsa esl enim de qua jam
dixi, quae in sauctis Scripturis de quibusdam impiis
salis cvidcnter exprcssa cst, dc quibus dictum cst
quia pcrsccutionem patitmtur ab ipsis factis suis
(Sap. xt, 21) : qttod qtiidcm dici de vobis convcnien-
tissimc potest, ctiamsi vos aliorum manus proptcr
vcslra sacrilegia trucidarcnt. Natu ct latroncs et qui-
libct bomincs rei criminnm capitalium, cum justis
lcgibtis puniunlur, non dicendi sunt perseculionem
pati, nisi ab ipsis faclis sttis. Sed nunc plane cum
parcentc vobis mansuctudinc cbristiana, ita in vos
sacfit vesira dementia, ut quemadmodum dicis, ca-
minorum reperto compendio vestras animas rapiatis,
omni modo vos a vobis ipsispati perscculionem, nt-
cnia esl impudenlia, si negatis; qitando vos utrumquc
completis, et undc juste pereatiSj et qtiod peritis. Sic
autein dicis tol bominum millia esse qui hoc faciunt,
quasi non etiam ista sit non parva causa, cnr ab
hujusxnodi magisterio veslro Africa iiberetur. Eorum
est enim hoininum genus, cui hoc malum persuadere
potuistis, qui solcnt hxc et antea facere, maxime cum.
idololatriac licenlia usqttequaque ferveret, quando isti
Paganorum armis fcsla sua frequentanlibus irruebant.
Vovebanl aulem Pagani jttvcnes idolis suis quis quot
occideret: at isti gregatim hinc atque indc confluen-
tcs, tanquam in amphithealro a venatoribus more
iutmanium bestiarum venabulis se oppositis ingere-
b a n t \ ftirentes moriebantur, putrescentes sepelie-
bantur, decipientes colebanlur. Practer hacc sunl saxa
immania et montitim horrida pracrupta, voluntario-
rum creberrimismortibus nobilitata vestrorum: aquis
et ignibtis rarius id agcbant; praecipiliis greges con-
Sumebantur ingcntes. iEtatis noslrne bominibus res
notissimas loquor. Quis enim nescit hoc genus bomi-
num in horrendis iacinoribus inquietum , ab utiiibus
opcribus otiosum, crudelissimum in mortibus alienis,
vilissimtim in suts, maxime in agris territans, abagris
vacans.et victussui causa cctlas circumiensrusticanas,
nndeet Circumceliionum nomen accepit,universomun-
do pene famosissimum Africani crroris opprobrium ?
/ CAPUT X X I X . — 33. Ex hoc igitur genere qitis
1
Razius eonstanter appehatur in epistola 201, nn 6,7.
» *pud A m . , imerctHnu.
MMIJS.
ignorat quam ntuki antea pcr diversas mortes ibant
et pcribani, c l nunc in iliorum comparatlone quam-
paitci suis ignibus ardeant? Scd si putas moveii nos
tum existimas nos habere consolationts, quod a tauia -
dementia partis Donati, ubi non soltun netjirhc divi-
sionis error, verum eliam furor isle lex facla est,
longc atque incomparabililcr plura millia liltcrantur V
Ncque cnim isti qui pcreunt, illorum saltcm numero-
a?quaiitur, qiri cx ipso genere nunc jam tenenlur or-
dinc disciplinae, coicndisqitc agris amisso Circumccl*
lionum c l operc ct nominc inserviunt, servant casti-
tatem, tenent uuilatem : quanlo mimis coaquanlur
isti pcrdiii numero uiritisquc sexus, non solum puero-
ruin et puellarum, juvcnum ct virginttm, verum ciiam
conjtigalorum et senum, quorum inuumcrabiles ex
Donatistarum ncfaria disscnsionc in pacem Christi
veram ct catbolicam transeunl? L l i quippc qui sc i n -
cendunt, nec tot homincs sunt qtiot loca sunt populis
plcna, quae ab exitiali peste crroris illius cl furoris,.
per banc instantiam perficiendae uniiatis cruuuttir.
Numquidnam,obsecro,^anum miscricordiae potest esse
eonsilium, ut simul ctim illis isti omnes aetcrnis gc-
hennarum suppliciis serventur, nc illi in istorum com-
parationc pcrpauci suorum caminorum ignibits exu-
rantur? Ut enim omnes cum Cbristo vivant, magnis
conatibus et votis agendum est: scd si hoc per quo-
rumdam furorem fieri non potest, saltem ut non omties
cum diabolo pereant, laborandum cst.
CAPUT X X X . — 34. Sanc dc Scripturis sanctis
sagacissime inquirens, si quid profcrrc posses pro isia
spontaneae morlis sententia insana, invcnissc te ali-
qnid putas, quia scriplum csl in Evangelio: Spiritus
quidem promptus e$t, caro auiem in/irma (MuUlt. xxvi,
41) : tanquam ideo se quisqtie occiderc debcat, quia
infirmus est. Ad passiones inler manus persequcutium
sustinendas non potuisti citius diccre falsos martyres
vestros ex illorum esse numero, dc quibtis scriptum
est, Vce iiequi perdiderunt sustincntiam (EcctL it, 16)!
etad tllos prorsus non pertinere quihqs Domintts di-
c i l , In vestra palientia possidebids anitnas vestras (Luc.
xxi, 19). De quibtis autcm legitur. Spiritus protnptus
est, caro autem infirma; somno non voltmtario pre-
mchantur, non intcritu voluntario necahantur. Dili-
gcnter lege, ct quid loquaris attcnde. Ubi cst quod
Apostolus ait, Fidelis Deus qui non pcrmittei vo$ ten-
tari utper id qttod pote$ti$; $ed faciet cum tentatione
eliam exitum, ul possitis sustinere (1 Cor. x, 13)? Itane
credendum non est huic aposlolicac verital/, et inimi-
cos debcmus nos ipsos haherc, quia tnimicos non pos-
sumus alios sustincre? Absit hoc a cordibus cbristia-
nis. Plane fideli Aposlolo, imo ipsi fideli Deo, qui non
finit suos lcntari supra quam ferre possunl, scd facit
cum tentatione etiam exilum, ul possint sustinere;
credant Calholici, non credant Donatistac; et nesem-
pcr ista non credant, non sint Donatistac. Quando
cnim desperatur in qttibusqnc passionibus a Domino
impetranda sapienlia, et ideo quarrilur compcndiom
caminorum, uhi se i>ti non quidcm feris, ul ait bea-
727 CONTRA GAURENT
tissimus Cypri3iius (Lib. de Laude Maitijrii ad t Moijsen
et Maximum), scd lainen flammis objiciuut, quus ife-
nio d a m n a v i i : non est boc consilitim, scd f u r o r , non
est s a p i f i i l i a , sed ampntia. l i a b e a n l isti incendia sua,
qui non dieunl de adjuiorio D o m i u i , Quoniam ab ipso
palknlia mea (Psal. L X I , G).
5 5 . Certe sanctus Job quando a capile usqtie ad
pcdes i n l o l c r a b i l i vuinerc putrcscebat, ct dolori-
bus cxcruciabatur i m m a n i b u s , lioc vcstrum com-
p c n d i u m habebat in p r o m p l u , quo se ab bujusmodi
vila horrcndis calninilatibus p l e n a , i n qua pro-
tul dubio manehat, nolcbat eriperc. Poteslas ttti-
quc aderal, scd j u s l i t i a non b i n e b a l . Secundum hoc
1
enim d i c i t , Atque ulinam possent me occidere, aut r o -
gare alium ut (aceret mihi hoc (Job x x x , sec. L X X )!
N c g a v i i sc posse j u s l u s , quod per j u s l i t i a m fieri non
poterat. E o loquendi inodo et Apostolus ad Galaias
d i c i l , Testimonium vobis perhibeo, qttia, si peri posset,
oculos eruissetis el dedisseiis mihi (Galat. iv, 15). C u r
enim et boc fieri non posset, uisi quia jusle flcri ntilto
modo possel? S i c ct Dotninus cum per Angclos suos
justum L o t de Sodomis exeunlern urgeVel u l propcra-
rel i n Scgor : Non enint, inquit, potero facere rcm, do-
nec lu illo inlroeas (Gen. x i x , 22). Non posse se d i x i l ,
quod sinedtibio poterat per potenliam, scd non pote-
rat per j u s l i l i a m . Posscl c n i m patienlissimus J o b , ut
i . i h i l a t i u d , vel cibnm vcl potum non sumere, nlquc
ita i l l a m v i l a m acrumuosam horrendamque consuiuc-
rc: sed hnc juste faccrc non posset, quoniam nulli
fas cst se ipsum occidcrc ; tnaxime c u m , ut possil v i -
verc, possit fugcre. A n lioc aliquis dubitavcrit, quod
iile v i r s a n c t u s , q u i tam multa i n suis doloribus l o -
quebatur, rogare ut hoc sibi fieret, aliquem posset?
Nequc enim uou, dolenti c l pulrescenli mauus defuit
ad pcritnendum, ct lingua defuil ad rogandtim. C c r t c
vcl ipsam conjugein suam poterat boc r o g a r e : qtine
tatneii ut hoc fieret nec ipsa suggessissct, qucc i l i u m
inori per cjus biasphemiam Deo irascenle c u p i e b a l ;
idcoque aliquid in Deum consiiio ncfando (Job n , 9),
tatneu ut ipsc sc occideret, ei dicere non audebal.
Pltis j u r i s in vos diabolus habet, qui vobis lani fa> ile
persuadet, quod iusipicnti m u l i c r i pcrsuadcre non
j>oiueral, q u a m s i b i m i n i s t r a m a d decipiendum virtim,
suis i l l i ablalis omnibus , rescrvavit. Dixit ilaque se
justus Ulc non posse aliquem rogare ut eum interfi-
c c r c t , c t i a m id oslcndens ulique non licere. Quod
r n i m non potcst j u s t e , uon potest justus : quoniam
hoc decemendo prius nmitlit j u s l i t i a m , ut quod non
potcsl juslus, possit injuslus. S i c ergo d i x i l , Atque
utinam possem me ipsum interficere! lanquam d i c c r e l ,
A l q u c utinatn jusitim esset; lunc cnitn a j u s i o (icri
possel. Neque enim u l hoc possel quod IIOII polesl
nisi injttslus, injustiliam sibi o p i a r e l . Scd si (icri pos-
sct, hanc vellel esse juetiiiam : quod fieri quia non
potuiJ, til h a c esscl jusiilia , uon p o i u i l justus quod
sola faceret injustitia. A c pcr boc nou c^t injusium
homini juslo oplare mortein, (juando amarissima est
1
Am . non desitwbat. Er., non descrebat.
J l l , S. A U G U S T I N I 728
v i i a : sed si Deus optalnm nou dedcrit, nou erit j u -
stnm nisi toterare eam amnrissitnam v i l a m . S l c u i a
justo nec illud nlicnum c s t , tit oplct vilam , quando
amara mors i m m i i t e t : sed c u m se videl eam impc-
trare non posse, d i c i l quod nos in sc transfiguraus
Dominus a i t , Verum non quod ego vo/o, sedqnod tu vis,
Pater(Matth. x x v i , 59). Haccautem i l l i s d i c c n d a s u n i ,
qttos ad m a l a gercnda quaertint qui persequuiitur, tion
quos ad bona aarlicipanda qui d i l i g u n t : eis, i n q u a m ,
dicenda sunt i s t a , qni pcrseciitioucin paliuntnr p r o -
p l c r jtistiliam, non qui eam s i b i faciuui propter injti-
silliam.
CAPUT XXXI, — 3G. Proindc ctiam senior ille
R a z i a s , qucm s»ibi i s t i cxetnplis sui scelcris d e s l i t u t i ,
de Machabaeorum libris (II Machab. x i x , 41) tnnqunm
imilandum se invcnisso gloriantur, hoc facere d c b u i t ,
quod i n eisdem L i t l e r i s legiiniur septera i l l i fralres
etiam exhortante malre fecissc (Id. vn), u l c o m p r e -
hensus, e l a Icge Domini sui nou aversus, omne quod
ei applicjtum esset acciperet, et in dolore s u s i i n c r c t ,
e l in h u m i l i i a l c s u a palicnliam haberct. Quocirca h u -
mililatem i n l e r nianus inimicorum non valctis f e r r e ,
non plane s a p i e n l i a y s c d insipieiuiu; dedii exempluiu,
non C h r i s t i m a r l y r i b u s , sed Douati Circntncellionibus
imitandum (a). V c r u m t a m c n s i diligentius considere-
m u s , ct ab isto apparelis alieni. Iste quippe cum j a m
comprebenderclur a b h o s t i b u s , non habuit l i b c r a m
fugam; ideo s c g l a d i o percussit, e t c i i m perimcrc noti
poluissct, de muro sc pnecipitavit. Deinde abruptam
p e l r a m , cum j a m vivere non posset, adhuc lamen
s p i r a n s , ct corpus impetu niovens, c u r r e n d o , l i c e i
cxsanguis, obtinuit : ubi utraquc inanu p m d u c i a stta
inlestina discerpsit, dispersit, o c c u b u i l : turba i l a c i r -
cumdalus ut evadere non possct, et si vivcre posset.
Yos i g i l u r qui nec D o m i n u m a u d i l i s diccutem, Fugite.
nec i m i l a m i n i R a z i a m , qui v o l u i l , ncc poluit fugere :
profecto quia non babclis illum in p r x c e p t o , ncc b a -
h«tis i s l n m in exemplo. Q u i d , quod iste Razias sccuti-
dum veslrara rationem sine dubitaiione c u l p a n d u *
e s l ? Dixisti enim proptcr evangelicam s e n t c n i i a i n ,
ubi Dominus a i t , Spiritus quidem promptus esi, caro
antem infirma; vos ad caminorum fugisse compeu-
dittm, quia videlicet infirmi cstis perferre manus i n i -
m i c o r u i n , si a b eis comprcbensi fuerilis. E r g o i l l i u s
qui se gladio gravitcr vtilncravil, qui vtilneratus m u -
runi petiil, qui se inde i n ccrvicem praccipitcm dedit,
qui et postea potuil ad pelram currere, i n p c l r a s l a r c ,
intestinn edncere, carperc, spargere, numqttid d i c i
potesl spirilus promptus, caro aulein i i t f i r m a ; cujus
nou solum spiritus tam promplus appnrtiit, sed e : i a m
cnro t a m firma, ut vix crcdibile s i l cttm faccre xolttis-
se ac valuissc qune fecil? llaque vobis o p o r U l iste
dispticeat, q n i rationcm vcslrae infirmilatis sua flr-
i u i M e perlurbat. P o r r o si fugcre v a l e n s , ncc volens,
in d n m u m suam ligua congcssissct, atquc irrueiilibus
iuimicis t i l eum comprehendercnt, igncm suppostiis-
sei, seque cum suis u:dibus concrcmassct, vobis q u i -
(a) Con!"er A u g u s l i a i cj islolajn 201, on. 7.
729 LIIJKH PftlMUS.
dem pra?bo!ssct excmpliim, «ed sibi acqnisissct gran-
de lorinentum. Nnnc enim quoniam fugere non va-
luit, nliquaiito minus cst fortnsse sui sanguinis reus,
quod sibi intultt morlcm, quam comprebenso inimi-
cus jam fueral illnturus.
57. At enim sanctarum Scripturarum auctoritate
latulalus est Razins. Quomodo laudalus? Quia fuit
amafor civitatis. Hoc potuit et carnaliler, civitatis v i - dis bumanx : et ideo ille cerUt pcr patientiam, bic
dclicel iilius terrena? Jerusalem, qune servit cum
filiis suis; non autem illius qtiae sursum, libera? ma-
tris nostra?. Lattdntns est, quia conitnentiam scrvavit
iu Jtidaismo : et ba3C sibi in comparatione juslilUe
Cbristinnnd damna et stercora fuissc dicit Aposlolus
( Philipp. t i i , 8 ) Laudatus esl, quia pater Juda?orum
appellabatur : hoc magis est, unde et illi tanqunm
homiui subrepsit humililatis impatieiilia, ut prius
mori veliet quam hostibus subjici. Dictum est quod
elcgeril nobilitcr mori : melius vellet humilitcr, sic
cuim uliliter. iftis autcm verbis historia gentium lau-
darc consuevit, sed viros fortcs h t i j u s sreculi, non
martyrcsChristi. Dicltitn cst qttod s e viriliter de muro
pracipilavit in turbas : nec nos dicimus cuin hoc
fecisse muliebriter. Quanquam vos qui muilttm exem-
750
liabcai qnod legmtihus prosit, non solum ut mcns
cxerceatur recte judicando q H o d iegit, verum eliam
tit animus bumanus, imo animus christianus advcrte-
ret, quanla ferenda sint ab inimicis ardore charitatts
cum a se ipso iste timore humilitatis tanta pcrtuierh.
Sed ardor charitatis de sublimitate dcscendit gratiae
divina?, timor aulem humilitaiis ex amere accklil lau-
autem pcccat per imparientiam. Non iiaque debemus
quidqnid in Scripturis eliam Dei teslimonio laudatos
bomines fecissc legerimus, consentiendo approbare,
sed consideraodo disccrnere,adbibentes judicium non
sanc nostne auctoritatis, sed Scripturarum divinarmn
atquc sanctarum : qua? nos nec illorum homiuum qtti-
bus illic bonum atque prteclarum tcstimonium perhi-
beiur, omaia vcl imitari vel laudare facla permittit,
si qtiae non recle ab eis facta stint, vci huic jam lcm-
pori noo conveuitint. Scd de iis q t u e tunc fiteranl rc-
cta, nuuc noit sunt, quid opus est aliquid in bac qua>
stione discutcre; cnm hoc unde agilitr, ut sibi quis
infcrat morlem, moximc cui concedittir, vel potius
qui compellitur vivere, in eis sit faciis, qux nec pote-
r a u t uuquam recia csse, uec potucruut, sicitt satis
1

pio i s l o profecistis, etiam feminas vestras boc facere jatn demonstravimus ?

docuislis: sed fatemur hoc etiam ipsas non facere
imdiebriler, scd virililer; n o n j L a m e n salubrilcr, quia
non lidetiter. Ad extremum quod invocasse dictus est
doininaioreui vitx ac spiritus, ut haec illi iterum red-
deret, id est, vitam et spiritum; nec tunc aliquid po-
poscit, quo boni discernuhtur a malis. Rcddet enim
h:rc Dcus ct bis qui male egerunt, non in rcsurre-
ctioiie vitne a?teriia?, sed in resurrectioue judicii aeter-
ni. Latidalus est itaque iste Raztas amator civitatis,
ut valde bcne audicns, id est, bonse famae, quia pater
Judaorura appcllatus est, et quod conlioeutiam te-
nuerit in Judaismo. Istam vero ejus mortem mirabi-
liorcm quam pmdentiorem narravit quemadmodum
facta cssel, non tanquam facienda essct Scriptura lau-
davit. Nostrum est autem, sicul Apostolus adinonet,
eiiinia probnre, qua; bona sunt t e i i c r e , ab omni specic
niala nos abslinere (1 Thess. v, 21, 22).
58. Ct hanc quidem Scripttiram quae appcilalur
Macbalwcorum, nou habent Jud.ei sicut Legem, et
59. Proinde, qupmodolibel accipiatur a vobis hujus
Razise vila laudata, non babet mors ejtis landatriccm
snpientiam, quia non habet dignam Dei famulis pa-
tientiam : potiusque buic vox illa Sapicntix, quus non
latidis, sed delestationis esl, compelit, Vat iis qni pcr-
diderunt sustinentiam (Eccli. u , 16)! Nam si laudalo-
rum facta omnia creditis imitanda, numqtiid mclior
est iste Razias qttam David?Cur ergo ejus faclum de
aliena uxore appetenda , ejusque occidendo marito
(11 Rcg. x i ) , nuHus bonus sibi proponit, sed potitis
cavendum atque vitandum? Numquid melior cst Ra-
zias quam Salomon? Placetnc ergo vobis, ut ejus erga
inulicrcs lascivisc, quarum seductionibtis usquc nd
tcmpla idolis fabricanda pcrductus est (III Reg. x i ) ,
iniiiandum proponamus exemplum ? Nnmquid melior
Razias quam Petrus apostohts, qui tibi dixil, Tu es
Christus Filius Dei vivi, tam beatus a Domino appclla-
tus cst, ut claves regni ccelorum accipere mererelttr:
nec tamen ideo creditur imilandus, ubi mox oodeni
1

Propbetas, et Psalmos, qtiibus Dominus testimonium
p t T h i h e t tanquam teslibus suis, dicens, Oportebat im-
pleri omnia quce scripta sunt i#i Lege, et Prophelis,
in Psalmis de me (Luc. xxtv, 44): scd recepta esl ab
Ecclcsia nou inutiliter, s i sobrie legatur vel audiatur,
iuaxinic propter illos Machaba?os qui pro Dci Icgc
t i c u t vcrl mariyres a perseculoribus tam indigua at-
q t i c horrcnda perpessi stint (u); ul eliain hiuc popu-
lus cliristianus adverterct, quouiam non suut condi-
g o a : passioues htijus tcniporis ad futuram gloriatn
q i i . r revelabitur iu n o b i s , pro q u i b u s passus est Cbri-
MUS ; si l a n t a patientissime pcrtuierunl pro lege q u a m
dcdil Dctts per f a m u l u m bominibus iiiis, pro quibus
i . o u d i i t n tradidcrat Filium. Q u a t i q u a m et iste Razias
momento reprebensus, audivit, Vadepost nte, satanas;
non enim savis quce Dei sunt sed quw hominum
t (Malth.
et xvi, 17-25)? Atque ul baec taceam quae voce apcrUs-
sima sancta Eccicsise Scriptura culpavit, et ea dicani
qua? taiitummodo ibi narrata atqne conscripta sunt,
nec de his est in alteram parlein iaudis aut reprehen-
sionis lata senteptia, sed qua? nobis judicanda per-
missn sunt; numquid melior Razias quam Noc? Quis
aulem illum virum, quod jacuit ebrius (Gen. i x , 21),
iaudaverit sobrius? Numquid melior esl Razias quam
Judas pntriarclia ? Quis lamen eum approbet, cui pla-
- ccat, qucm non rectissimc oflendat in ilia fornicatione,
quandoquidein non ad suam nurum, quia hoc ignora-
vit, vcrumtamen ad eam quam mcretriccm putavit t

(a) >ide l i b . 18 d e C i x i l a t e D e i , cap. 5 >: l i b . 2 de D o -

P
1
Forte, potermt.
t r i i u ( b ! b f i a i i a , cap. 5 ; d e ttira i r o Mi>rtuis, c:ip. I. • Forte, m co.
731 CONIRA GAUDENI UM, S. AUGUSTINI 733
N O I I evatit; quoniam paucissiir.os apertissimx verUati
ittgressus est xxxvm)? Numquid ineliur esl Ra-
pcrseveranter resisleiites eidiscedenies lalcrc arbitra-
aias, qoam Samson ? Audeie itaquc dicere, si polestis,
iliud quod i n crinibus babuit virtutis magnum divi-ttts es. Sed Emerito fecisii secundum vos gravissimam
numquc secretum, biandienli mutiercuke ftiisse pre- hijuriara, qui perdidit apndtc duriikc su;c I unlom,
dcndum. Nam illud quod cum inimicis oeekitt et se tanqtiam frustra csse voluerit inier paucm verilati non
ipsum, quando super se atque ilios dejecil domura, roHseiHieutes, quia dcputari meruit hiler latcnt"*,
moriem qnam mox ab eis fucrat pcrpessurus , cora- Qnis nosirum I I O I I te crcdat invidere collcga!? Aut si
non invides, hnitarc. Veni ad nos et l u , sicul ipse;
munem voluit c o m ittis habcre, quia non pos«et eva-
dcre (Judic. xvi). Quod quidem non sua sponte fcch, audi quod dichnus, sicut ipse; rcspondc si poles, quod
uon potuit ipse. Si autem nec responderc, ncc com-
sed hoc spiritui Dci trihuenduni est, qui usus est eo
muntcarc voiueris, disccde, sicul ipsc Eccc illc dc
m faecret qtiando illi adfoit, quod facere uon poiernt t

quando idem spiritus defuil. Sicut Abrahoe factum nostris manibus ilbcsos absccssil. Tu qtiare dicis, Quit*
quando hlitim voluit immolarc, quod Dco jnbentc fuit
obetlientia (Gen. xxu), Dco nou jubentequid fuit,. nisi
demcnlia ?
40. His sacris Litterts cruditus beatus Cyprianus,
i n Cotifessione sua dixii, Disciplinam prohibere nt quit
oe offirai (In Actit patsiouit Cypriani martyris, quorum
inilium, < Imperalore Vateriano i )• Yidete quantum
mali facialis ctim \os vultis occidcrc, qui cstis indi-
sciplinati cliamsi vos aliis Itoc vobis facerc cupietili •
btts velleiis oflerrc. Fugam procipit quem vocatfs
quit in eorum manut incidil, non evatit ? Eccc ille non
sibi crcdtdit loca defutura ubi posset bterc : tu quare
disponis ardcrc ? Ilane nondum vides vos cssc po-
thts qui non pertinctis ad D c u m , et qui facitis con-
tra Dcum, non solum peste communi qna Christi
onitnti resislitis; scd ctiam vos praecipue, qui htuc
tanto scctcri vestro, cUam vestras mortes athtere fe-
sUuaUs ?
CAPUT XXXIII. — 42. Vcrba Epistofce : Sedquo-
niam pntdentiam tuam inquil, exseetUorit oficium non
t

Salvatorem, fugam permillit persecuior : quid ergo decebat, quauo, paueit adoerie. Alia ett ut reor t t touda
scquiuiiiii, ut vcstris ignibus pereatis, nisi vestrum vcritat, alia efigiet reritatit: quoniam veritat roboretua
furorem ? Et tamen dicis, Annon ett ista pertccutio, funtata conttat; idolum twt timuiacrum ett quod in in-
qutt tol miliia innocentum aretaoil ad morlem ? Osten- juriam veritunilc fecerit kumana prauumptio: uuuquam
dite quomodo sitis innocentcs, qui Christum dividitis tamen polett prosjudicart veritati faUada. Simuiacrorum
et vos occiditis. Oslendite quomodo arctemmi ad euitoret dico, qui non tenent verUaiem : tub atieno vo •
inorlcm, quibus fuga et diviiiitus jubcltir, el bumani- eabuio qentitem existimo qui faxit tibi quod colat. Vnda
t

tus rclaxatnr. Ostendiie quemadmodtun cammorum publicum apertumque eet qued minit, tioe terrore et pcr-
t

compcndio animas vestras a contaminationc rapiatis, tetutionibttt 9 crebrit Gabiuum timiletque de naturat /t-
qnos potius caminorum sacrilegio tanquam diaboiico bertate tubiatot, ipti tkh' quot eenererentur perfidot /*-
sacrificio contaminatissimas facitis. Intcrrogate Cbri- bricaete uotcuntnr, ad querum cuUum coguutur UmHL
slum, jubct vos fugerc; intcrrogate Tribunum, per- Ad hacc responsio : Adlmc addis furori vcstro vcrba
mittit vos fugere. S i et ipsum Raziam inlcrrogare blasphemiae, et audcsdicere EccJesiam caiholicain
possetis, rcspotideret vebis, Ego non petui fugere. hnmanum esse figmentum, cui dicit Deus : Ego tnim
Vos crgo nec Christum salvaiorem, nec Tribunum tum Ihmiaus qui facio te Domiuut nomen et. Et ut scia -
t

pcrsecutorem, nec Raziam auctorem habciis.
CAPUT X X X I I . — 41. Quod aittcm dixisti, ut sc
ipsos vcstrrocciderenl, uon eos frusira timuisse, quo-
niamquisquis in noetrasvel nostrorom manus inciJit,
non evasit. Quid evaserit, quaero? S i mortem, cur
eam vobb infcrtis manibus vcstris, si hanc timelis a
nostris? Scd manifcstum est non de morte vos diccre.
Nam qnantum cupiamus vos vivcre, etiam ipsi scitis;
ideo nos de vestra morte terrctis. Proinde si commti-
nionem nostram dicis, ncminem vestrtim qui iu mantts
nostras incidil cvasisse, utinam vertnn diceres. Vahle
quippc feliciter non evaderent eommunioiiem qu;c «f-
mus ipsam eam Catholicam ttniverso tcrrarum orlie
diffitsam, sequilur et adjmigit: Et qui eruU te, ipte
Deut Isruei universce terrte vocabitur (Ittd. u v , 5). Ili»c
evidenlissiroum Dei optis, Immanum dicitis csse lig-
nieutum : tiec vos respicilis, qtiod ab ista Ecciesia
quam se promisit Deus in tuiivcrsa terra esse facturum,
nulio modo scpararetnini, nu»i bomiucm sequercmini.
Nos cum scqufiiiur qui dixit Abrab.-c : In temiue tuo
benedicentur omuet geutet (Gen. xxn, IS). Eum scqui-
ninrquidixit ipsi Ecclesi.c su;e, qu<id modo comuie-
moravi : Ego tum Dotuinut qni facio te. Dotuinnt « o -
men ei; etqui eruU te ipte Deut Itraei umverem terrat
t

f«rtnr a Catholicis, ut evndcrent damnationem qnae
paraiur hrrreltcis. Sed falsum esse quod dicis, vel cx
Tcstro Emerilo cogitarc potuisti, qui cum venisset ad
nos, facHius cst veritate c mvktns, qtiam communi-
carecompnlsus. Sunt ct alii fama quidera minores, scd
stultitia parcs. Quisquis euim fuit similis vanitatis, ut
contra manifeatissimam vcritatem pcrversissima vere-
cundia fieret pertinax, cum piHari cruhcsoit incon-
stans, cxpcrs a nobis calbolicx coinmunionis absces-
s i L Scd idco dixisti, Qnitqnit in eorum manut iucidit •
vocubitur. Propierea tcneiites Ecclcsiam, qtuc dilata-
tur ct crescil per omues gciites et per uuiversam ter-
m m , non utique figmentum sequimur humauum, sed
promissum factumquc divinum. Vos quid sequimiui,
ut ab hujus divinae promissionis ct divini opcris com •
munione divisi, vclitis e^sc de parte Douati ? Pcccato
Ca2CiIiani perisse de orbc icrr.irum prrmiissiones D e i ,
ct remansissc in partc Douati, botno vobis dixit, an
Deus? Si Deus, legitc hoc uohis cx Lcgc, Propbeiis,
P^ahuis, apostolicis ct c\angclins Litteris. Legite, si
735 LIBER I IMUS. 734
potestie, quod in Collatione nostra miitime pottiistis. et rcx Nabuchodonosor, quamvls propheia woti fue-
Si atttcin homincs ista dkcrnnt, dc quthtis dictum cst, r i t , eos lamen qui biasphemarcnt Deum Sidrach, M i -
Firmaventnt sibi sermoncm nialignum (PsaL L t n isach , G):ct Abdcnago, retigiota sevoritale cocrcuit (Dan.
cccc humnnmn ftgmcnttim , ccco qtiod colitis, ecco III .96).
cul scrvitis, ccce propler quod rcbcllatis, iusanilis, CAPUT X X X V . — 45. Verba Epistolre : Siunda-
ardetis. nrr,inqiiit,Niiffff<ennnquamDeus exspectavil auxitmm.
45. Gnhinus vero et caetcri, qtii hattc Ecclesiain co- qni solus potest de vivis et mortuts judicare. Ad IHRC rc
gnoverum , degerunt, lcntierunt, non humanuni fig- sponsio : Non mundanae miliiia» Deus cxspectal auxi-
nienttitu, sed divinum promissum prxdicium et Im- littm, qimndo regibus largitur potius liencficitun, qui
pletuni cum fidelilms hnberc cupientes, ulterius pro cis in-pirnl u l in regiio s«o curent fieri Domini sui pra?-
humano flgmento ipsas httnianas molcsiias perpcti 110- ceptnm. Quilms euim dictum est, Et nunc, reges, m-
lucrunt. Qui enim pro veritale ct unitatc Christi, non teltigite; erudimini, qui judicatis terram : servile Do-
dico rcs suas, sed istam etiam vitam snam, aliis dtm- mine in timore (Psat. n , I O , i I); sentiunt suam po-
tixat aufereniibus atque interficientibus, amiscrrt, vc- tcstatem ita Domino scrvirc dobere, ut ca potcstate
rc fidem habcl, vere spem hnbet, verc charitntem ha- plectantur, qui noimtt ejus voluntati servire.Quod au-
b r t , vcrc Dcnm habet. Quisquis nutcm pro parte Do- tetn de militibns iacis itividiam, si utique isia cura ,
nati vel fimbriam vesiimetiti pcrdiderit, cor non habet. sicul jam docuhnus , in Scripluris sanctis perii-
Quid ergo mirnm, si homines sapientes, cum vidcrutit nere demonstratur ad reges, per quos id acturi suut
ionira obduraiae consuetudinis pertmacissimam vc- advcrsus rebelles Circumcellioiics ct insanos co-
tustatem proposita sibi esse damna ct exsilia ,'consi- rnm sive panicipes sivc principcs, nisi per subditos
deravertiut utrtim pro parte Donati cotitra Ecclesiatn milites ?
cntholicam, ttoc cst, pro figmcnto hitmano contra opus CAPUT X X X V I . —.46. Ycrba Epislot:e : Sed hoc
divhitim pcrpeli ista deberent: ct sc ulique non debcre non sciunt, inquil, alienarutn rerum incubatores, qui
vidcrmit; atque istam quam vocatis persecotionem , necDeum audiunt dicetttem,t Son concupiscas rem pro
cognovcrunt sibi cssc correctionis occasionem, et fe- xinn tui > (Exod. xx.\T):necper Satomonm Spirkum
centnt qtiod scriptum cst, Da sapienti occasionem, ct
sanctum dicentem, < Tunc stabntttjusH fn magna conota
sapientior erit (Prov. i x , 9)? Vides iiaque quam ina-
tia adversus eos qui se angnstiaverunt, et qni abstute
niter dixeris homiui, qui .ex pncceplo piissimi impc- tabores eorum. Vidcntes tnrbabuntnr limore horribiti,
rntoris sui vcstram corrcctionem requirit, qtiod bu • nnrabuntur in subitatione insperatee salutis; dicentes i/
jus prtidcntiam exsecutoris ofllcium non dccebat. ter se, pamitentiam habeutes, et pcr angnsiiam spiriLts
Qttid enim magis religiosum militantcm dccel, quam gementes: Hi sunl quos atiquando hnbnimns in dcrisu
ut in ca causa in qua perpendit quibusoam vos vul- el in simitiludiuem improperii. Not insensati vilum i/-
tis csse dcceptio , mullis ipsc ftal corrigcndis sal-
1
lorum existimabamus insaniam, et finem ittorum sine
vatio ? honore : quomodo computati sunt intcrfiHosDei% et m
CAPUT X X X I Y . — 44. Verba Epistota : Ad do- ter sanctos sors iltorum est ? Ergo erravimus a via oe
cendwn, inquit, popuium israet omnipotens Deus Pro-et justitiat lumen non ittuxit nobis : lassati su-
ritalis;
phetis prarcowum dedit non regtbus imperavU.
t musSalvotor
in iniquitatis et perditionh via el ambutavimus so
%

unimarum Dominus Chrlttns ad insinuandamfidem yi~ difficiles; viam autem Domini ignoravituus. Qu
litudines
t

scatorcs, non nutites misit. Ad hxcresponsio : Audite nobis profuit superbia ? aut quid divitiarum jactantia co
ergo Prophctas snnctos, cl sanctos Piscalores: ct rao- tutit nobis ? Transierunl omnia tanquam nmbra t (Sap.
lcstos non | atieni ni religiosisstmos reges. J.im enim 4-9). Bcec igilurfidesnos hortalur, ut tibenter pro Dco
ct stiperius ostcndi, nd curatii pertinuisse regis, u l N i - in ista persecutione moriamur. Ad ba*c responsio: Agno-
niviue Duttm piacarent, cnjus irnm Propbcla auniiii* scitc sceltrs vesirum, et nolite vobis ustirpnre nomen
tiavcrat. Quaitidiu ergo vos nou tcnetis Ecclesiam, alienum. Scriplnra dixit, Tunc stabtml justi in magna
quam pmenniitiavcruut , piscatores Apostoli planla-
1
constantia adversus cos qui se angustiaverunt, et qui
vcruut : tamdiu reges qui cam lenent, reclissime ad tuterunl labores eorum. Non dixit, Stabtiitt omties qtii
snam curam judicant pertinere, ne vos adversus catn mala passi sunt: sed, stabunt justi. Sicttt et Dominus
rcliellctis impunc. Nam Denset reges habuil inter Pro- cum dixissct, Beati qui pcrsecutionem patiuntur, nisi
plietas: David qtiippe sanctus, qtiod non potestis igno- addidisset, propler justitiam (Matth. v , 10), non so-
rarc, rcx fuiu Audite itaque prophetinlem regem, et los significarel qui pro sua in Domino patienlia coro-
nulluiii ndigiosuin rcgem fonuidahitis irascenlem: au- nantor, sed eiianrtllos qui juslis lcgibus puniuntur.
dite, inquain, Prophctam regem dicentem de Chri • Quapropier si ad vos putatis h;rc justorum verba quae
slo, Dotninabiiur a nwri usque ad mare, et a flumine scripta stmt pertinere, prius an justi sitis ostendiie»
usgue ad terminos orbis lerree (PsaL L X X I , 8 ) ; flabclis
ct nou enim res magnas, quas inter vestras justitias
timcbitis christianum regcm succensentcin \obishanc vcntileiis; divisionem Christi, rescissionem Sacra-
Ecclesiam biasphemantibus, quac sicut a rege propb mentorum Christi, desertionem pacis Christi, beilum
tata esl, cxbibclur usquead terminos orbis lcrne. Qaia contra membra Christi, crimmationes in conjngem
Cbristi, negalionem promissonim Christi. Ilae sunt ju-
1
Porte, qmbusdam vos stullis esse exilio.
* rortc, quatn proolhta: vresnnntiaveruut. stitine vesir.e, proptcr quas vidclicct stabitis in magna
735 CONTRA GVUD N T I
coustanliaadversns<o<qui v o s aiigtutiavcruiti, elabs-
tulerunt laliores vcsiros. Jam vcro cuni inlcr juslilias
vestras jactarccoeperilis, q u o d vos ipsos necaiis; quis
vobis jtistus aequnhitur? Tunc enim maximc appare-
bitis vittdicandi. Sed videte de quibus : dc bis utique
qui vos occiderunt. Ergo ut vindicemini, puniemini,
et stabitis sdversus vos i p 6 0 s ? Maxime stabitis, qui c a -
minis ciausis vos in crudeles angustias coarctatis, ut
et qui voluerit subvenire, non possit inlrare, el qui
voluerit evadere, nou possit exire. Absit, abstt ul sleut
ctun mngua constaulia, cum slabunt cum tam mala
couscieutia. Nisi forte arbiiramiui propterea vobis
Deum tonc posse parccre pro sceleribus veslris, quia
tpsi vobis modo non parcitis. Unde etiam qoaedam san-
ctimoniales vestrae g r a v i d a 3 per saxa sc miserunt, ct
dissilienlibus uteris homicidiorum scelere el siupro-
rum scelcra prodiderunt; exislimaules si hoc modo in
se vindicassent, nullo jam modo Deum vindicalurum :
srcitt ct vos pulatis, quae sacrilegio schismatis et ha>
rcsis, vcl deprscdando, detruncando, exca?cando, oc-
cidendo, poslremo eliam rebnptizando Caiholicos, et
quxlibet alia potuerunt a vobis nefanda committi, isto
modo posse, quia vos occiditis, expiari. SecTcrratis :
lioc putavil et Judas. An boc etiam vultis addere do-
cumentum, quo certius noverimus majores vestros
potius-fuisse traditores, quia mortcm imitamini tra-
ditoris ?
CAPUT X X X Y I I . — 47. Ergo quod in Collalione
contentiose negare voluistis, etiam hinc vera esse
gesta firmatis. In quibus confessis traditoribus, qni
tunc primae scdis episcopus in Numidia fuit, Secun-
dus Tigisilanus ignovit, et quibus crimina traditionis
manifesta aique confessa apud Cirtam proesentibus
relaxavit, cum his apud Cartbaginem lanquam tradi-
torcs non convictos ahsentcsque punivil: a quo cri-
mine etiam Secundus ipse objicieute Purpurio U m a -
tcnsi se purgare non potuit, quando ci dixit idem
Purpurius, Tu quid egisti, quando tentus e$ a curatore
et ordinCy ut Scripturas dares ? Qnomodo te liberasti ab
iptts, nisiquia dedi$ti, aut jnssisti dari quodcumffue?
Nam non te dimittebanl passim. Hoc autem Secundus
ctiam in litteris suis ad Mcnsurium dalis, quas vos ipsi
protulislis atque recitastis, sine anibiguitate confessus
est, quod non tradiderit, sed quod ad eum pervene-
rint a curatore et ordine roissi pcrsecutores, quos ei
Purpurius Limalcnsis objecit, ut Scripluras traderel:
q«ias cum ab illo peicrcnt, se respondisse, Chri-
ftiams sumet episcopns, non lradilor 9 cique 1
niliil
omnhio tradcre voluisse. Quod ei vultis ul crcdamus,
cum ct vos ipsi q u a m s i i iucrcdihile videatis, fervenle
iila pcrsccutione deteniuin episcopum sive convenlum
ut Scripltiras dommicas t r a d e r e l , nullis traditis fuisse
dimissum. Nem|>e cotilcudebatis non poluisse episco-
|H>s ad ordinandum cpiscopum ad civilalcm Ciricusem
persecutiouis tom^.re convcnire. Quomodo crgo per-
seculio illa fcrvcbal, si poluil episcopus p r o p t e r Scri-
pttiras U M d e t i d a s teneii, nuliisqtte traditis impune
dimitli? Et tamcu e l a i n a b a l i s , i m - . n a m l a t c m p«Tsecu-
• roric, eisqve.
M. S . AUGUSTINI 73C
tionis illitis temporis dcscril>eiites, ncc duodocim
cpiscopos ad ordinandum episcopum potuisse in con-
ciltum cougregari, qui gcsUt illa conQcerenl, ubi cri-
inina traditionis inviccm donaveruut, proque pace
EccIesiaB judicauda Domino reiiquertint: ctitn vos hoc
tcmpore talem persecutioncm vos perpeti dixistis,
quaiis nunquam fuit, id cst, ut loca vobis desitit, quo
coofng. r c , atque ubi iatere possitis; cum concilia fa-
ciatis, episcopos ordinelis, etiam in eoruni foinm, qui
suis ignibus perierunt, iterum lales, qtii suis ignibus
perire parati sunt. In concilium autem tanUe, ut pu-
talis alque jactatis, persecutionis tempore, ampiius
eliain quam triginla convcuire poluistis, ubi ei Pcti-
liantts fuil, qui persecutionis tempore ncc fhiodcciiii
convenire poluisse clamabat.
48. Porro in ipso concilio statuistis, ut qui nobis
invili communicaverunt, episcoporum, vel presbylerorum,
tantum « sacrificium non obtulerint, aut in popuio non
tractaverint, ad veniam pertineant, ei in suis honoribus
recipiantur: ac si totas caluniniarum vestrarum vires,
etiam ipsi hoc decreto vestro penitus amputastis Ubi
cst eniin quod veslro vaniloquio cliam eos qui non
fucrunt, dicilis per communioncm nostram fieri tratli-
torcs, quia scilicet sicut calumniamini, illi nos iiiqui-
naverunl, qui urgcutibus lunc itnpiis potestatibiid
1
libros ecclesiasticos tradideruut? Cur crgo ntiuc a
crimine absolvitis, qtios nobis communicasse cogmi-
verilis invitos, si sacrificitun non obtulcriut, neque
sermonem in populo fecerint; quasi illi tunc primi
traditorcs sub terrore el liorrore immaniuni supplt-
ciorum, qualia modo vobis omuino uullus ingessh \
codices sanctos non inviti tradiderintj aul sacrificiuiu
iilic oblulerinl, aut in populo sermonem fecerint?
Yidetis crgo quod sicut vos islis, quos vanissime cri-
minamini communione nostra ficri tradhorcs, si qtiid
inviti fecerint, potttislis ignosccre; ila eiiaut tnajoces
vestri in iiecessitatc niulto arctiorc tradeuiibus tradi-
toribus veris , in eadcm regula iguosccre (lotucruiit.
1
Sed ut damnarenl alios absentes ct inaudiios, inimico-
rum Caeciliani faclione compulsi sunt, facientes quod
de talibos Apostolus dicit, In quo enim aiium judicas 9
te ipsum condemnas; eadem etiim aqis quw judicao
fftom.ii, \).
49. Quaproptcr, quoniam DonatisUc semelipsos
occidere semper amaverunt, et ipsi ab inilio traditores
fucrunl; quid mirum si trnditoris mortem (Matth.
xxvu, 5) etiam suos postcros amare docucrunt ? Scd
vitandie hujus similitudinis causa, vel iiunqtiam , vel
difficillimc sc laqtieo necaverunl. Frustra omnhio;
nam ille Judatn traditorem id facere compulit, qui et
illmn puerum, quem snnavit Dominus, in aquam et
i^nem srepe dejccit(/d. x v u , 14), et gregem porc^-
rum in marc pr.ecipitavit (Id. v m , 3 2 ) , et ipsi I)o
mino pmccipitiuin dc pinnu lempli audaci praisuni-
ptionc stiggessit (Jd. i v , 5 , 6 ) . Qunmvis itaque
divcrsis mr»dis voliiuiariam vos prajcipi;etis iu u\or-
1
A m . et Kr., orvntibus.
9
s i c einendari j u ^ s c r a u t U)vauienses, b c e l ij soruu cdt-
lis cuin anliquioribus ferat, traditoiiis vvris.
737 LIBKK PMMU3. 738
tein, latncn cjusdcm diaboli inslinctii vos ipsos nc- advcrsus Acbab, quia dclictum facltim cst, non pra>
cando imilamini Iraditorem. Quod clsi vos non esiis, ceptum, ut labores justi auferrct injustus (III fteg.
eorum lamen qui fueruut, ct schisma feccrtint, in xxi): sic b.erctici non stahunt adversus Catliolicos ,
quo libenler estis, etiam hoc in vobis facere, quod cum in rehus herclicorum ciiristiani imj>erii jussa
in sc tradilor fecit, nefando mngi>tcrio didicistis. complenttir; nec rcs eoram a Catbolicis aufcruntur ,
E e c c cum qun justitia stabitis advcrsus eos, qui vos sed potius iuquirtintur, eisque mulla qtiautum flcri
:tngusiiaverunl: ut si vestre mortes viudicahuntur , potest, correctis reddenda servanlur : sed stabunt
ntinnisi in vobis ipsis justissime vindicenlur. Catholici, non solum advcrsus Gcntiles, a quibus
50. Qui sunt autem lnbores veslri, quos a vobis martyres veri exspoiiati sunt; verum etiam advcrsus
jaclatis auferri? Anne injttslum est, ut ecclesine quae Circumciiliones Donatislarum, quia et ipsi abslulc-
fiicrunt vestr», cum in pacem catholicam transcuut, runt labores eorum. Ycrum de iiis pcciuiiariis iabo-
cum sttis rebus transcant ? Illis cnhn ad n o s t r a s - ribos facilior causa est. Ecce quolidic, si quis ad nos
eunlibus , si res earum vultis tenere, vos procttl du- trausittim facit (cum ctiam illi quorum erant, ad
bio rcs alicnas vultis auferre. Mater autem Calholica pacem catholicam trnnseunt ), reddimus pecuniaui, 1

vobis dicit, quod quibusdam bealus Aposlolus , dixit, vestem, fructus , vasa, rura, tccta vcstrorum : vos
Non enim qttcero qucs vestra sunt, sed vos (II Cor. x n , (njomodo nobis reddituri estis membra nestrorum ?
14). Ycrumtamen quomodo vobis non estis ipsi eon-
trarii, quando ulrumque nobis objicitis, et qtiod rcs
vestras possidcre cupiamus, el qnod violcnter vds
nobiscum csse cogamus ? Hanc duo quam sint intcr se
conlraria, non videtis. Si enim ad communionem no-
stram v<is invitos quxrimus et lcnemus, quomodo res
vcstrns desiderauius, qnas utique vobis communican-
l bus habcrc non possuinus. Si autcni illas cupimus
oljtiuerc, quomodo vos qti.vrimus, ut cas vobis com-
municantibus amittamus? Sed confitemur vobis, cupi-
ditns nostra charitas vocatur: hacc vos qu;rrit in
nobis; ha»c vos invenire, corrigere, atque iu unilatem
Cliristi sociafe dcsiderat, ne vestris caminis vos ar-
1
dere liuieamus. llujus igne fervemus, lucc nos acccti-
d t, tit non soluui non concupiscamtis rcs vcslras, sed
liobiscum opicmus possidcatis el noslrns. Agnoscite,
et venilc, ct fcrire nolile; aut si uilro venire eru-
b e s c i t i s , s^Tvimus infirmitali, nc quid pcreat cliari-
i.ui. E c c c voiumus vos leuere, quid festinalisardere?
Ad viiam lenemus, ad saluicm tenemus, ad Clirtsti
iinilalein, vcrilalem, sunvitntem lcncmus : ct ad
coenam tanli palrisfamilias, si spoutc non vullis, in-
trarc rompellimus.
CAPUT X X X \ III.— 51. Dc juslilia ccrtamcn cst,
non dc pccunia. Cavete crgo ne fortc dtun puiatis ad
vos pcrtinere quod scripluin cst, Junc stabttitl justi
i;i magna constantia adversus eos qui se angusliuvcrunt,
et absiulerunt labores eorum; uon hoc vobis contingat
de laboribus veslris, scd potius^ illud quod alibi scri-
pttim esl, Labores impiorum jnsti cdent (Sap. x, 19).
Nequc eiiim slabutil contra vos Maximianisla?, qno-
rum qtiando poluistis, basilicas abstulistis : aul sta-
buni coulia vos Pagani quoruin ccrte ubi poluistis ,
tcmpla evertisiis et basilicas construxislis ; quod ct 1
nos frcimus : aul stnbuut adversus vos symphouiaci
d.ciiiouioriim, quoiiun tibins ct scnbclla fregistis ;
qtind et nos fecimus. Sic nec vos stabitis advcrsus
uos. ln talibus quippc omnibus factis, non rnpina
conciipiscitur, sed error evcrtitttr. Sicul crgo nou
siabunl Clianaiuri advcrsus Isractitas, quamvis Israc-
ItLc abstulcrunl Inborcs eorum; scd stnbit Nabolb
* Am. et rarccnsis Ms., nt.
' tMreensis M S . , dcitruxistis.
52. Nempe aliquando expergiscimini, ct ccniitc
nec vos esse de quibus dicatur, ncc nos a quibtis
dicatur, Hi sunt quos aliquando kabuimus in derisum;
cum potius vos habeamus in fletum. Ncc vos coiu-
putamiiii inter filios Dei, nisi recedcntes a parle Do-
nali banc tenueritis Ecclesiam, quam sicut pnedtxit,
exbibet Filius Dei. Nec inter sanctos est sors vestra,
sed iuler haereticos. Nam quod alios de vobis dictu-
ros pulatis, Nos insensati vitam itlorum exisiimabamus
insaniam; miror quod tam insensati cstis , ut ipsi
vobis modo talia non dicatis *. Sanctis quidem veris
ac fidelibus immundi et infidcles tuuc ista dicturi
sunt, eis ultque quos nunc cxistimani insnnire, quia
luxuriis quas vident frui noiunt, du.u quod non vi-
dent crcdunt. Sed vos si noti vitam vcstram, certc
istam qitnm vobis vultis faccre, mortem vcslram, si
nou existimatis insaniam, desperatius insanilis. Ycr-
ba vero illa, Ergo erravimus a via veritatit, elc, non
eriint quidem lantum vestra, scd maxhnc et vcstra.
Erralis enim, quod manifcstum est, a via veritatis,
ct jttstitise lumcn non lucct vobis, lassamini in iniqui-
latis via ct perdilionis, ct ambulalis solitudincs dif-
ficilcs; viam vcro Domini ignoratis. Quae autem se-
qiiuiilur, Quid nobis profuit superbia f aul quid divi>
tiarum jactantia contulit nobis ? Transierunl omiua illa
tanquam umbra (Sap. v, 1-9): nescio ulrum qtiisquam
inter cccteros dicerct aplius el convetiienlius, quam
tuus decessor Optatus. Nolite crgo ptitire vos quales
iiou cstis, et pcrire qualcsestis*: quoiiiam uon vos
hsec lides, sed vestcr malus error hortatur, ut non
libentcr pro Deo, sicut dicis , in ista |»crscciitioiic
moriamini, sed neqttiter pro Donato factis vcsiris pci-
seculioncm paiiamini.
CAPUT X X X I X . — 53. Verba Epi&tolaj: Et atia
manu : Opio te $ inquit, incolumen veritate perspecta
animum lenire, et ab innocentum exitibus temperarc.
Ad luec rcsponsio: Yos potius veritatc perspecla
lenttc aiiimum vestrum, nc sic sxviat, ttt nec vobi»
1
verla hic l arenthesi inclusa fortc superius colloca!-da
I roxiine | ost, fucilior causa etf.
1
AHI., ul ipst vobis nisi lalia nott dicatU.
1
Ain. ct Kr , ct pcrire talcs; ouiisso, cstis.
 139 CONTRA GAUiiCNTII JM, S. AUCUSTIN! 7t0
parcat.Nam quid isto, cui hoec scripsisti, facile potest opnsortes schisiuatis sui, quibus ut ad vcstram com-
lenius iuvcniri, qui vos et iuviUvit ad vitain, et si munioneui rcdircut, ditatioticin dedistis, uon pollue-
eam nobiscum agere nullciis, relaxavit ad fugam T rit Afer Afros, vivus vivos, notus nolos, particeps
Vos in vos esiis asperi, vos immiics , vos sine ulla
1
socios; ct Cacilianus polluerit trnnsmarinos, polluertt
bomaniutis considcrntione crudeles, qui boc in vo-
s
longc posilos , pollucrit iguotos , polluerit nondum
bis facilis, quod in suis inimicis faccre coiisuevcriint* natos. Inveni, si potes, qtiid dicas, quoinodo susce-
errorum dilcctorcs , et hominum persecuiorcs , ut pcrilis honorem Feliciani Mustitani, et Pnclcxtati
alt quod amarissimc dolcant errorum persecuiores et Assuritani, qtios cum Maximiano ct aliis deccm sine
liominum dilcctores. Quid autem optas ut ab inno- t ulla dilationc damnastis, contra quos, ut eos dc ba-
centum exitibus temperetur ? Vos quidem innocenux silicis pellereiis, apud duos, vcl uist (allor, apud trcs
hon eslis : lamen iile vobis dedit exilum, scd ipsi proconsules litigastis; et cum jam in locum Pnrtcx-
vobis dare vultis exilitim. Puto cuim , quod verbi Uti alium ordinasselis, post Utn longuin tempuscos
ignoranlia le fefellit, ul volens inlciligi exilia, cxitus in suis bonoribus rcccpislis. Qua jusiilin, qua mtio-
dieeres. Cum ergo bortaris optando, ut sc ab inno- ne, qua fronlc in bonore suo suscipitur Maximianisia
eentimn exitiis imperialium tcgum tcmperarct exse- damuatus, et damnalur orbis lerrarum catholicus
cutor, id agis ut dcceptoribus parcat, et iunoccntes inauditus ? Qua justitia, qua rationc, qna fronte c a -
decipi impuiie permittat. Quid ergo aliud, nisi ut iiie vendum esse dicitis, nc vos inquinei Caecilianus o l i m
cui tebcue arbitraris optarc, nec Deo, nec impcralori dcfuncltis, vobisqtic prorsus incoguitus, vestris ma-
auo servct fidem : quia scilicct per justiliam non ve- joribus judicanlibus scmci damnatns, veslris majori-
r a m , scd vcstram, a d impcratoriim curam perlinere bus accusantibus terabsolutus; et cavendum nou pu-
causae hujusmodi non debcrcnt, ut caluinuiosa divi- U s l i s , ue yog inquinarcl Fcliciauus, utiiversalis c o n -
sio sanareUir, debcrent autem, ut quando facu cst ciiii vcstri ore damnalus, et ab universis vobis, p r x -
ftrmarctnr? Si doctriua ista , quam non de Scriplu- cipue tui praedeccssoris (a) favore siiscepttis ? Qua
ris sanctis, scd iicscio undc didicistis, justa vobis justitia, qua ralionc, qua fronle rescinditis Baptisnium
videtur, ut liaec ad imperialcm non pcrtineat pote- quem dant Ecclcsiai, quas ialioribus stiis Aposlolt
atatem : tunc majoribus vestris venissct in mcniera, planUvcrunt, cum sus< eperitis Dapltsmuiu qucm F c -
quando Gcciliaui causain ad imperatoris judicium iicianus et Prxlextatus pcr Um longum tcmpus,
Conslantini accusaudo miseruut. Nunc vcro quia quando con:ra eos damnatos litigaUtis, forisa veslra
leones Danielem propter innocentiam non loeserunt Ecclesia tradiderunt? Si enim, ut solclis male in-
(Dan. vi, vuitis ut Hiis parcat, qui cum calura- telligeic, el nobis objiccre, aic est intrlligendum
niando leonibus objecerunt ? Sed non ut homo judi- quod scriptum cst, Qui baplizuiur a mortuo guid profi
cat Deus, in.cujus manu cor rcgis est, ct quo vo- eit iavacro suo (Eccli. xxxiv, 30)? inter illos isti jace-
luerit incliiiat illud ( Prott. x x i , 1). Cor autcm regis bant quando baplizabanl, dc quibus vcstra BagaiUna
cum est infldcle, aut excrcenlur, aut probantur bo- sentcntia tanto strepitu hisouuit, JSgyptiorum admo-
u i : cum vero est fldelc, aut corriguntur, aul pio- dum exemplo pereuniium funcribus plcrn sunt titt
ctunliir mali. Uorum duorum quid in vestra causa quibus iu ipsa morle tnajor est parna, quod post
sit, satisjam diximua, satisque littcris tuis nullius tam aquis ultricibus animam, ncc ipsam inveniun
loci practermissione respondimus: quod ulinam et pulturam. Quid ad bxc dictui i c*tis ? Ecce niorlui ba-
tibi, umcu aliqutbus ex vobis profulurum csse Dco ptizanl cos quos suscipilis, ucc iuorimiui; ct nobis
miscrante confidirous. Unquam mortuis calumniamini, ut catholicas tiniuti
54. Ad baoc autcm si respondere aliquid praparas, commiinicMe itoleutcs vc^tris ignibus vcre m o r i a -
lege ctiam itla qoae cum Emerilo a c u sunt, quibus mini. Respoude ad i s u : vncat libi cogitarc quid d i
ilie respondere non potuit, ne forle tu possis, sicut cas. Saltcm i n boc atiquod tibi bciieflcium confcra*-
jam auperius ut experireris admomti (Supra, n. 41). nius, ut dum cogitas quomodo rcspondeas, miiiime
De causa etiam MaximianisUrum cuin iilo cgiinus, cugites quomodo ardciis* Sed nolttmus ut iuopia r e *
dc qua a nobis i» Collationc lotics vobis objecu u i - spondendi lassum illud et quassum, quod dicerc coo-
hil respondistis, quoniam dc rc manifestisaima ct suevislis, adhuc tibi existimes essc diccudttm, Si tatcs
reeentissima nihil qtiod rcspondcritis ' invcnirc po- sumus, quare nos quceritis? Respondcmus eniin : Ma-
tuistis, quomodo Maximiauus qucm multo graviore gis vos catholica Ecclcsia dcbct quaercre, quia pcri-
quam Caxilianum scnientia percussi*iis, i u ut dicere • stis, si vos M.iximianislas perditi perditos inquisistis.
tis eum Dalhne, Chorc, ct Abiron ministrum (Insen- De corde cuun veslro nobis dicitis, Quare qumritis
lendaConcilii Dogmensis), qtios pro scelerc schisma- tot tantorumque reos criminum? Scd dc libro Dci vobi
tis vivos tcrra d»gluti\ i l (Num. xvi), oon polluerit rcspoiidemus, qtiia charitat coopcrit muUitudinem
peccatorum (I Petr. iv, 8).
* Am., nos ntites.
» Ain. K r . et Parcensis» Us., itninmtitads.
1
Atn. et Et., quod immiles facere consueverunt.(a) optati Giidouiaai.
* A p u d W. l a i g d . et vcu., respondereli*. ftl.

«891811
7*1 LfBF.R SECUNDUS.
LIBER SECUJYDFS.
GaudenlH conira su criorem librnm res; onsio iHhiitim.
CAPUT PRIMUM. — i. Acccpi, Gattdcnti rcspon- f prorsus ah hac Ecctesia exitum vestrum nulla purga-
skmcm tuam : si tamcn responsio ista dicenda est,
qtiam mihi propterca referre voluisli, ne si tncuisses,,
diceremusteesseconvictutu. Scd nou hoc est rcspon-
dcre, quod cst non tacere. Nant si hoc est, rcspondi-
sti plane:sed idco, ut eliam hi qtti de te aliquid
posscnl sperare, noverint tc* non invcnisse qttid re-
spondcre dehcres, et tamcn re?pondtssc ne tacercs.
Itaque cum caveres nc viclns dicercris, fecisti ul
ostendcreris. Ad qnod ostcndendum tua ipsa srripta
sufliciutil, si ab iiilclligenlibus legantur, et mcis dili-
genli examinc comparcntur. Ut autem scriptis aliis
hoc doccam, quo cliam ingeniis tardioribus satisfiat,
aliquanto prolixior disputalio necessaria c s l : qnam
quidcm aggrediar, si opus fueril Dominusquc volue-
rit.
CAPUT II. — 2. Nunc intcrim, quoniam vos pottus
csse calholicos lcstiniouio bcali Cypriani aflirmare
conatus cs : atlende pauluhun quam Ecclesiain dixe-
rit ille calholicam, cum ejus defenderel unitalem.
Ecctesia, inquit, Domini luce perfusa, per totum orbem
radios suosporrigit: unum tamen lumen cst, quod ubique
diffunditur, nec unitas corporis separatur. Ramo* suos in
universam terram copia vhertatis extendit, profluentes
hrgiter rivos tatius expandit: unum tamen caput est,
et origo una, et una ntater, fecunditatis successibus co-
piosa (Lib. de Sintpticitate Pmlutorum, seu de Vniiate
Ecclesiat). Quid igitur et vos ipsos fallilis , et alios
fallere mendaciis impiideiitibus vultis? Si htijus mnr-
lyris testimonio veslra csl Ecclcsia calholica. osten-
ilite illam per orhcin lotitm radios suos porrigcre;
ffelcudilc illam por univcrsam.tcrram ramos suos co-
; ia iiberlatis cxtenderc. Ilinc enim el gneco vocabulo
Catltolita iiomiiiatur. Qtiod enim gr;cce dicilur,
lalinc totum vel universuiu inierpretattir. Pcr lotum
ergo sive sccuudum totum cst xafl* 5/ov, unde Cntho-
lica ntinciipniur. Si hoc nosti, quare lc nossc tlissi-
mnlas? Si atttem ignorns, quare non prius quam lo-
queris, quod nescis, cos qui noruut, interrogns? Quod
si displicet l i b i , non gnecam, sed nliquain liuguatn
inveni, qun doce.-s xod' 5>o>, non per loium, sivc se-
cuiidum lolum, vcl secundttm utiivcrstim signiflcare :
et recede a testitnonio Cypriani Ille namqtic contra
te loquiiur: qui vides quid dtcat. Per orhem totum
dicit, et per uuivcrsam lcrram porrigi, exlendiqtie
Catiiolicam. gr;eco cjtis nomini ac dcfiuitioni consen-
ticns. Tn aliud tcncre, sentire, diccre reperiris, e>
dum Cypriano leste inniteris, Cypriano lestc mcntiris.
CAPUT III. — 5. Ab hnc crgo vcra gcrmaiiaqiie
Catholica, quas Domini lucc perfusa, pcrorbciit lottim
radios snos porrigit, ramos suos pcr nniversam tcr-
ram copia ubenatis cxtendit, quae causa vobis ftierit
exeundi, cum inicrrogamini, nihil justum invcnitis:
TW
tioue pndiahilis excnsationis abtiiitis. Quid cnim d i -
citis, n i s i , Secessitas compntit, utjusti rctinquerentus
injustos ? Respondet vohis Seriplura divina : Fitius
matns ipse sejustum dicit; exitum vero suum non abluit
(Prov. xxiv, sec. L X X ) . Exitum, inquit, suum, utiquo
Hliim de quo dirit apostolos Joanucs, Exnobis exierunt
(I Joan. n, t9),omnino non abluit, nou defcndit,itou
cxcusat, non purgat. Ad jnslos enim non pcrtinet in
Ecclesia calholica, nisi malos, quos corrigerc vei
damnare non possunt, pntictitissiine tolerare; nec
propter xizania, de domlnico agro, ncc propter pa-
leam, de dominica nrea, nec propter vasa inhono-
rata, de domiuica domo, nec propter pisces malos, de
dominicis retibus ante tempus exire; nc frustra exi-
tum snum concntur nbiuere. Has evangelicas scnlcn-
tias si volucris iu alium scnsum qualibei argumen-
tatione convertere, eidcm beato Cypriano, cujus
testimonium adhibes, contradicis: sicut in nostra Col-
lalione fecistis. Natn h i>c de isU qiucsiione supra
dicti martyris verha sunt, in eptstola quam scripsil atl
Maximttm et socios confessionis cjus. Etsi videntur,
inquit, fn Ecclesia esse zizania, non tamen impediri
debet aut pdes aut charitas nostra ; ut quoniam zizunia
esse in Ecctesia cernimus, ipsi de Efctesia recedamns.
flobis tantummodo taborandum es/, ttf frumentum esse
possimus : ui cum cosperit frumentum dontinicis horreis
eondi, fmctum pro opere nostro et labore capiamus.
Apostotns in Epistola sua dicit, t In domo autcm mu»
gnanon solum vasa sunlaurea etargentca, sedet lignea %
et fictitia; et quwdam quidem honorala, queedam vero
inhonorata > (II Tim. n , 20). Nos operam demus, et
quantum possuntus laboremus, ut vtts aurcum vet argen-
teunt sitnus. Cceterum pctilia vasa confringere soU Do-
mino concessum esl, cui et virga ferrea duta est (Psal.
l i , 9) Eisc non potcst major Domino suo s<rvus: ne
quisquam $rbi,quod soti Fitio Pater tribuil, vindicark:
ut se putet, aut ad aream ventitandam et purgandam,
palam ferre jam posse, aut a frnmento universa zitania
humano judicio separare. Snperba esl ista obstinatio et
sacriiega prcesumptio, qttam sibi fttror pravus assumit:
et dum sibi scmper quidam ptus quam mitis justilia
deposcit, assumunt, de Ecctesia pereunt; et dum se m-
sotenter extotlunt, ipso suo tuntore ca:caii, veritatis
tutnen amittunt.
CAPUT IV. — 4. Nempc nuuc saliem vides, ad-
>crsus saiiclum Cyprianum vos in nosira Coilatiouc
clnmassc, eiqtie coiitentionibus restitissc, quibus as-
screhalis agrum Christi, de qtio ait, Ager est hie
mnndns (Matth. xin , 38), noti essc E<clesiaiu , scd
muiidum pr.eter Eeclesiam, ut ca qoae cerncrciiiur,
possct baberc lizania? N»m m Ecclesia dicebatis ma-
nifcsta xizania essc non possc. Quotics binc testimo-
7A3 CONTIIA GAUDENT JM, S. AUGUSTINI
nium Cypriani posuimus, c l nec apertc illi resistcrc
atisi estis, uec lamcn consenlire voluistis? Nerope
nunc saltem expergisceris, audis, adverlis, quia etsi
videntur in Ecclesia esse zizania, iton tamen impediri
debet aul fides, aut chariias nostra; ul quoniam zizania
esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecctesia recedamus.
Quare ergo vos ab unitate liujus Ecclesiae nefario
scbismate disceditis, et bxrelica praestimplione in
eadein discissione pcr&istilis? Ecce tibi Cyprianus ,
consenti i l l i , aul responde illi. Vides quemadmodum
liis verbis, quibus dicii esse in Ecclcsia cernique z i -
zania, ncc lamcti ab illa proplcrea dcbcre discedcre,
dclet omucs luorum scriptorum caiumnias? Quibus
eliam in lanla abrupla ptogressus es, el le more ve-
slro praccipilasti , ut diccres, eliain uescienles qui
1 eliam vobis, quihus ante tempus messis, ventilatio-
pcccavcruiil de univcrso mundo, pcccatis alicnis po-
tuissc perire Cbristiatros; quia scilicel legitur in san-
clis Scripluris, unum de anathemate fuisse furatum,
et pro isto peccato alieuum populum nescientem fuisse
punitum (Josue v n ) : ignorans illas morlalium cor-
porum poenas, hoc cst, moriturorum morles, ad uti-
lcm tcrrorem populo valuisse; non tamen eisdem
morluis ad aliquod dctrimentiim futurac vitx, alicna
pcccaia, pnvscrlim quae iiescierunl, aliquid obfuissc.
Itauc ul hoc diccrcs, itane u l peccatis alienis eliam
iucogiiilis, pei ire Deo queinquam, crcdcre c l diccre
atidcrcs, nec saltem ipsos limuisti collegas tuos, qui
tc in noslra Collatione reliceute, c l fortasse cum hoc
jam scntires non audenle, lantis disceptationtim ta-
teribus piigiiavcrunl, pisces maios in dominicis rcti-
hus a piscatoribus ignorari, ne vidcticct pcrircpt
corum contagionc , si scirent ? Nonne libi venil in
incntetn, de paiea dominicx a r e x ; id est, Ecclesi;e,
tisquc ad lempus veulilationis in una permixtioue to-
leranda, dispulanlibus ' , cum Emcrilus urgcretur,
IK gasse iiium alquedixissc, Non tegis areatn (Coliat. 3,
cap. 2G2). Qtii cuiii el a suis sccretius admoneretur,
et a uobis apei titis comuieiuoranlibus cx Evangeiio,
Duiuiuiitn essc venturuin ferentcm ventilabrum in
nianu sua, qui mundabil arcam suam, et fruiuenluni
rccondcl in horreo, paleam vero comhuret igni inex-
stingutbili (Matth. i u , 12), contiuuo correxisse obli-
viouis errorem, quo ncgaveral scriptum; ncc tamcn
hxreticam vcl schismaticam coiiverlissc pcrvcrsitt-
tcm, qua negabal malos a bonis debere pro uuiiale
Eci lesix suslincri: contiiiuoquc dixisse, quod nomiue
palca?, mali sigtiificarenlur occulti, ul bic caus;e ve-
slrx proccipua diligentia servarclis, quod ignorati
niali commaculare bonorum nemiiicm possenl. Ecce
parlis vcstra; palronus egrcgius perdidit, te advcr-
sanle, iabores sttos. Ille quippe ut cuslodial tonorum
salulem, prorsus in Ecclesia malos permaucntcs a
bonis perhibel ignorari, ne perdanl eos si fueriut
coguili ct tolerali: tu autem eiiam ignoratorttm nia-
lorum conlagio bonos pcrire dixibti. Ncque tinimsit
1
Edili, ettumore vestro prcecipitasii: mendose pro, rt le
wore vestro qtratcipita&ti. pulcbrc aliudil ad uiorcm Douaii-
siaium, quos supra libro I, n. 30, rcdarguil, qucd sesc aJ
exiiitim praecipitare s lcrcnt.
* torn», utspt(!'.i?;<f(NfSfto^u.
744
tam multos ab initio veslros latcntcs flagitiosos, faci-
norosos alquc impios, qui profecto sccundum luaui
scntcntiam, te aique omncs luos, vobis nescieutibu*
perdiderunt. Sed nunc qttoque nul!o pavorc tremuisli,
ne forte quispiam vcsirum tc nescienle peccaret, et
tc dum i»la loqueris perderet. An forte dum cognitis
luis factis pcrisse le intelligis , proplcr hoc alicnis
incognitis perire non meluis ?
CAPUT V . — 5 . Quid tibi optcm, nisi til U nobis
Ticcat iuveuirc, ne iibcal lcperire? Quid rnim spci
renianebit, non solum nobis qui Domino Christo, Pro-
phetis, Aposlolis, sancloque Cypriano consenlimus.
eliam cognitos malos, si eos nec corrigere possumus,
ncc putiire, pro unitalis vincitlo sustinendos; vcrum
nis, et litloris, placcla malis separalio corporaiis: si
opinio tua vcra est, qua putas et suis peccatis quemque
perire qui facit t et alienis qui ulrttm facta sint nescil f
Si cnim hoc ila est, profecto ctmajorcs vcstri, qui se,
sictit putatis, a cognitis malis scpafaverunl, de inco-
gnilis pcricrunt. Non solutn autcm tihi, qui cum d i -
cis alicnis criminibus perire hominem, sive ilta scicn-
tem, sive ncsciciitem, nulltim procul dubio rcmancrc
pateris iunocentcm; sed eliam ipsi Emei-ilo, qui lougc
lolerabilius sentiens, in communione Sacramentorutu
alienis peccatis tanlummodo cognilis homines inne-
ctit, ab incognitis soivit, raullo veriore vcnerabilis
Cyprianus voce respondit, simut crescenlia non per-
ire frtimcnla, zizaniis non cxtra Ecclcsiam, scd in
Ecclcsia cciisliltilis, ncc occultis alquc incognilis, scd
planc nolis ac pcrspicuis. Puto euim quod non iu car-
ne, scd in ipsa mcnle caecalur, qui contcndit latcrc
qitod ccrnittir. Cum auteni monel beatissiinus illc, ne
proptcr zizauia qua^ in ea sunt, ab Ecclesia recedaiur;
non liioncl propler illa qu;e occullanlur, scd propter
illa p<,tius quse cernunlur. Ipsa cnim sunt, qu.e pos-
sunt perlurbare ccrncnlcs, nisi eus facial sapicutia
palienles. Naip quomodo propter occulta nos non dc-
bere reccderc disceremus, qua? oinnino esse ncsci-
mus? Etsi videnlur, iuquit, in Ecclesia esse zizauia. Vi-
denlur, ait, non suspicalione credunlur. Et ne quis-
qtiam ptilarcl ila dictum, videntur esse tanquam nont
essriit, scd csse viderenlur; vcrbis couseipjeiitibiis,
(|uid dixerit, aperit: Non lamen impediri, inquit, dc-
bet uut ftdes, aut charttas nostra; ut quoniam
% zizania
esse in Ecclesia cernimus, ipsi de Ecclesia recedamus.
Non ait, Suspicamur, pulamus, credimus, opinamur;
scd, cemimus. Ea qti ppe etiam ilii non operta cre-
debanl, scd apcrta ccrnebant, qui dixerunl palrifami-
lias, V i i , imus et cottigimus ea ? de quibus diclum erat,
y
Cum crevisset herba, el fructum fecisset tunc apparue-
%
runt et zizania. Quilms rcspoudil, Non; ne forte% dum
vnl:is cottigcre zizania % simul eradicetis et triticum; et,
S:ni e ;
iitraque crescere usqtte ad messem (Id. xui,
20-30). E l tamen iu dicis ( ubi quid aliud qtiam
Do.mino conlradicis?) sola per mundum crevisse ziza-
uia, tl luio pcnc muiuio diminula pcrisse frumenta: cum
ad aliquas gcotcs nondum Ecclesia cresccndo pcrve-
t n i i l . Necc^se c^l autem ul pcrvcniat, c l pradicelur
74b
Evangelium i i i inivcrso mundo, el lonc ventat flnis.
Quod futurum esse, Dominus sinc nlla amhiguilate
praedixit.
CAPUT VI. — 6. Vidcs Eccicsiam lestimonto Cy-
priani, et a toto caiuolicam dictam, et non esse sinc
manifestis mafis, propter quos tamen adraonet non
rclinquendam. In ea sunt boni, per se ipsos multi: in
comparatione autcm zizaniorum vel paleae, profecio
pauci. Non enim prceler illaro, sed in ea agitur, quod
ipse Dominus dicit, Quoniam abundavit imquitas, re-
frigescel charitas multorum(Matth.x\rv,12).Sed
el populus ubique diflusus, cui dtcitttr, Qui persevera-
verit usque in finem, hic saivus erit (Id. x, 22). Qui au-
tcm habeanl fidem tanquam granum sinapis, qna
montes ctiam transferantur (Id. xvn, 19), rarissimi
omnino sunt. De tali cnim fide Dominus^dicebat, Ptt-
tas veniet Filius hominis, et inveniet fidem in terra (Lue.
t
xvui, 8)? non de apostasia totius orbis sicut tu per- t
versissime inlelligis.
CAPUT VII. — 7. Porro dc Baptismo, quem non
putas essc nisi in Ecclesia, et ideo nos arguis, quod
cx hxresilms venientes, si jam baptizali sunt, itcrum
non esse baptizandos censcmus; sufficit, quod respon-
dere minime poursli, quomodo damnatus baptizare
potuerilFclicianus, forisaveslra Ecclesia constilutus:
quem fruslra ponere voluisti infer eos quibus dilatio-
nem dedislis. Lege Bagailanam veslri concilii sentcn-
tsam, in qua scilicet posl multa acerbissima quae in
illos dicta sunt, et louge graviora quam in Caecilia-
num, quando eum majores veslri absentem innocen-
temquc damnarunt; itasubjecta est eorum manifcsia
ct indubitala damnatio : Famosi ergo criminis
Victorianum Carcabianensem, Martiannm
Beianum Baianensem t Saivium Ausaphensem
rum Vsuiensem t Donatum Sabratensem,
Eiephantariensem t Pratextatum Assuritanum
M embresitanum , Vaierium Melzitanum , Felicianum
Mustitanum t et Martiatem Pertuscnsent t qui funesto
opere perditionis vas sordidum coltecta (wcutentia
tittaverunt; sed et ctericos atiquando Ecclesim
nis, qui dum facinori intersunt t itticito inceslui
nium pmbuerunt; Dei prcesidentis arbitrio t universalis
concitii ore veridico damnatos esse cognoscite. E l deinde
incipil caeleris dilatio prorogari his verbis: Eos autem
quos sncritegi surculi non polluere plantaria
qui a Maximiani capite proprias manus verecundo fidei
pudore relraxerunl t ad matrcm Ecclesiam redire permi-
simus. Jam de his quod dicendum fuit, et in priori-
bus ad te datis lilteris meis satis dictum est. Cui loco
te prorsus respondere non potuisse quisquis legeritet
parumper adverlcrit, dubitare non poteril.
CAPUT VIII. — 8. Frustra itaque tibi videtur,
Agrippini et Cgpriani concilia tu hae qumstione esse se-
ctanda : cum vos ea neglexcrilis, quando extra ve-
stram communionem baplizatos a damnatis, contra
quos de basiiicis excludendos litigabalis, sine ulla re-
pelilione Baplismalis susccpistis. De scntentia vero
Cypriani, vel collegaruoi ejus, quibus lunc placuH,
vententes ab haeretieis tiaptizarc pporterc, longum est
PATROL. XLIH.
LIBEU SEt JNDUS. 7ir,
ut pro n>ertto dispulem. Scd istam tti mihi, si potcs,
brevem solvc qu.Tstionem. Quando rcbaptizabal C y -
prianus ab hxreiicis venientes, EcclesiaB Carlhagi-
ncnsis episcopus, tunc Ecclcsia* Romancc Sleplianus
cpiscopus in eodem Baptismo quem f o r i 3 acccpcrant,
suscipiebalhaireticos; et ambo h;ec diversa facientcs,
in unitate calholica pcrmanebant. Dic mihi, utrum
illo tempore Ecclesia, quando secundum vos, omnitim
criminum rcos sine Baptismo recipicbat per Stepha-
num et ejus innumerabiles toto orbe collegas, qni
ibi esl ejusdem senteniix participes erant, malorum conta-
gione perierat, an non perierat? Neqtte enim istos
maios poteris diccre occultos: quamvis tu asseras no-
cere ac morlificare et occultos. Quisquis igilur homi-
cida, vel eliam parricida, adtiller, incestator, idolola*
tra, codicum dcnique sanctorum non timidtts tradiior,
scd uttraderenturcrudelis torlor, et violcnlus extor-
lor ct jussu vel manu extremus incensor, apttd hacre-
ttcos baptizatus, ad Siephanum et ejus socios vcnit,
secundum vos sine Baptismo exceptus est. Ccrnis
igilur omnia hominum crimina, si verum est quod de
Baplismo sentilis, tunc in Ecclcsia sine Baptismo
congregata ? Responde utrum bis criminibus in eadem
unitate maculatus fueril Cyprianus, responde utrum
Ecclesia perierit, an non pericrit. Elige quod pulavc-
ris. S i jam tunc perierat, Donatum quae pcpcrit? S i
anlem lot in eam sine Baptismo aggregatis, pcrire non
potuil, rcsponde quaso, ul ab ea se, lanquam malo-
rum communionem devitans, pars Donati scpararct,
qure demcnlia persuasit.
9. Absil autcm, ut quoniam bcatissimus Cypiianus
reos de Baptismo aiiter sensit, quam verilas et anlca con-
Sulleclinnm t
suelndine c l postea perspecta diligentius rationcmon-
t Theodo- slravit, proplerea quisquam nostrum, qui hoc quod
Miggenem ille non sapimus, ei se audeat anteponere. Ca^tcra
t Saivium enim multa ct magna ejus mcrita, et animus praeci-
pua cbaritate ptenissimus, per quem cum collcgis d i -
versa sentientibus pacatissimus mansit, et in unitate
gtu- Ecclcsiaepassiogloriosa, satis oslendcrunt curo fuisse
Carthagi- sarmcntum in Christi radice frucluosum, quod Pater
lenoci- ctiam ab ista reprchensione purgaret, ut fructum pos-
set affenre majorcm. Sic enim ail ipse Jesns: Sor-
mentum quod in me dat fructum, purgat itiud Pater
rneus, ut majoretn fructum afferat (Joan. xv, 2). Osteu-
t hoc est t
dens etiam in ipsis frucluosis, agricolam qui cst in
coelis, aliquid invenire quod purget. Quis enim no-
strum Pelro apostolo comparari potest, quamvis nun-
quam gentes Judaizare coegcrimus, qnod itle facic-
bat, quando non recte ingrediebatur ad veritalcm
Evangeiii? unde a suo posteriore apostolo Paulo, sa-
lubri admonilionc correctus (Galat. n, 11-14), uliiius
posteris humilitatis praebuil excmplum, qitam si nihii
in ilio jxislerel corrigendum.
CAPUT IX. — 10. In hac ergo Ecclesia constitu-
ti, quae malorum sive occullorum , sive eliam mani-
fcstorum, nec potuit, nec polerit pcrire conlagio,
niillas de quibuslibct hominibus cdumnias formida-
mus. Si cnim mali sunt, procul dubio eos aut igno-
rant boni, aut suis judiciis manifestatos ccclesiasticii
(Vingt-quatre.t
747 CONTUA GAUDEPT UM, S. AUCUSTINI 7|S
Jegibus damnanl: aul ctiam sl noverunt cos, et non ti ab hostibus capta nequaquam vlrtutem stue sancit-
anud sc accu&atos, ncque conviclos, damnarc non flcationis amisit (I Reg. iv-vi). Si ergo ilht sancta y

^possuiO, pro Ecclcsiae pace non soium irreprchensibi- qu.x si ttinc apud alienos hierunt, ut apud suos esse
lher, vcrum ctiam laudabilttcr lolcranl; nec se pro- desisterent, vim tamen sanctitatis nullo modo pcrde-
ptcr pisces malos ruptis dominicis relibus ante rc poiucrunt; quanto magis eam ebristiana Sacra-
icmpus iilloris damnabiliter scparanL Si enim boc menta non perdunt, quando ita ut apttd nos etiam
facere vclint, exceplis divinarum Scriplurarum innu- mancant, ad haereticos iranscunt? lioc est quod dixi
jnerabilibus leslimoniis, quibus tie faciant prohiben- ad le scribens (Supra, tib. 1, n. 7), quod ctiam in
imr, retinct cos cerlequem lestem adhibuisti, bcatis- Coilatione vobis diximns, idque polius eludcndum
simus Cyprianus, clamans atquc contcstans : Quia putastis (a), quia dissolvere ncquivistis : qtioniam
el$i videntur in Ecclcsia esse zizania non tamen impe-
9
sicut Apostolus ait de quibusdam, Verilatem in ini-
diri debet aul ftdes aut charitas nostra; ut quoniam qukate detinent (Jlom. i , 18), ita et vos veritatem
xizania esse in Ecclesia cernintus, ipsi de Ecclcsia rece- Bapiismi divini in iniquitate detinetis erroris humani.
damus. Non solum vcrbo, verum cliam excmplo suo Quam veritalem non vestram, propter iniquiiatem
ttos admoncns, qui colhgas suos, fttndos insidiosis vestram rcscindere ulique non debcmus. Et quia ipse
fraudibus rapientcs, usuris mtiUiplicantibtts fcnas Apostolus de idoioiatris gentibus dixissc intelligitui*,
augcntcs, quorum avaiiliam, nonleve aliquod vitium, Qui verUatem in iniquitate delinent: tu m i h i quasi
-scd cssc idololatriam, sccundura Aposlolum intellexit respondens flagitasti ut probarem, quid de Centilium
{Coloss. u t , 5 ) , pro unitalis vinculo pcrlutit lalcs sacritegio Apostoius non rescindat quid de eorum
9 pro-
(Serm. de Lapsis), nec eorum contagio faclus cst ta- fano ritu non damnet. Quasi posset qnod sacrilegum
lis : disccssit ab eis dissimililudine morum, non divi- est et profanum non rcscindcrc aique d a m n a r e , sicoi
sione Sacramcntorum : et immundum non lcligil/, nos scbisma vestrum et hacresim vestram. Sententias
sed a factis corum abborrcndo, non seorsum populos iamen quasdam veritatis, quas de incognilo D c o 4

•colligendo. Vos aulem dum carnalitcr sapitis, quod
diclum cst pcr Isaiam prophetam, Discediie, et exke
do medio eorum, et separamini 9 dicit Dominus , el im-
mundum ne tetigcritis (Isai. L H , i i ) ; et talia quae in
quidam Gentilium pbilosopbi tencnt, non solum non
deslruxit Apostolus, scd etiam inde testimonium,cum
opus esset, adhibuit. Loquens quippe Athenicnsibtis
aitde Deo: In itio enim vivimus et movemur, etsumus,
9

Scripturis simiiiter dicta sunt : dum haec, inquam,
non spirhuali:er, sed carnaliter sapilis, lales omnino
apparetis, quales eorum , ipso Propheta praodicante,
dominantur diccnles, Nolite me tangere, quoniam mun-
dus sum (J-OVLXV, 5). Dcnique quando aliena pcccata
vos perverse devitanda esse censuistis, alia vestra
fccistis, *acrilegmn schisma populos dividendo, et
sacrilegam hxrcsim conlra Dei manifestata promissa
ct implcla dc Ecclesia toto orbe diffusa ncfario spiri-
tu scnlicndo. Nam si, ut putas et nos in verbo repre-
hendis, una eademquc societas perditorum simul et
schisma el h.cresis esset, non dixisset beatus Cypria-
nus in bac ipsa epislola, unde boc dc zizaniis in
Eeciesia constilutis posui testimonium, eis confesso-
ribus quos {ratuiabatur a Novaiianorum divisione
fuisse libcratos : Doiebam vehementer et graviler ange-
bar quod eis communkare non possem quos semel di-
9 9
tigere ccepissem, posteaquam vos de careere prodeuntes
schismaticus error excepil (Epist. ad Masnnmm). Noli
v-rgo conlra apertissimam vcritatem, aut utramque
fallaciter declinare; aut unum horum tibi, quod tibi
niitius videtur, eligerc : cuni et schismalicus sis
sacrilcga discessione, et hxreticus sacrUegodog-
mate.
CAPUT X . — II. Nec vobis blandiararai, quod
Daptismum non rescindimus vestrum. Non est hoe
vestrum, sed cathoIicaeEcdesiaequam tenemus, unde
illum quando disccssistis, non quidem ad salutcm,sed
ad pcrnicicm vestram vobiscum tuiistis. Nam vasa
dominica, etiam apud alienigcnas, sancta pcrmanse-
rant. Unde rex qui cis contumelioso uli ausus esl,
Deo iraacente punilus cst (Dan. v). Et arca testamcu»
sirut el quidam secundum vos dixerunt (Aet. xvn, 28).
Hanc iili veritatem sapiemkc, qnam bcatus Paulus
non solura non destruebat, vertun etiam ad illos i n -
struendos adhibebat, in iniquilate delincbant suas
idololalriae, quam doctrina aposlolica machinamentis
apostolicis evertcbal. Ita ct noe, quae in Ecclesia
catbolica vera majores vestri acce|terunt, vobisque
tradiderunt, nen rcscindimus, sed agnoscimns:
vcstrum vero sacrilegium, a u l in veslra conversione
rescindimus, aut in v e s t r a periinacia deleslamur.
CAPUT X I . — 12. Quanqtiam lotam quaestionem,
e l totum quod intcr nos agitur, uno verbo Tribuni
saiis diligenier exposiio, omnino solvisti. Cum enim
ego dixissem, Neque hoc in Tribnni titteris tegitnr 9 a
ie in veritate inooeatum nomen Dei; quia ipsum prorsus
vcrbum ibi non legeram (b): ttt rcspondisti, Fatleris,
xei potius fallis. Nam verba Tribuni sunt : Neve lan-
tum opus domus Domini, ubi a te sccpius Dei et Chri-
sti ejus invoeatum nomen est 9 per religionem tuam
ibidem constkutam, concrematum esse dkatur. IntelUge
qtdain verilate religio didtur, rn faltacia superstitiono*
minalur. Quando ego id adverterem? quando i u ra-
tiocinarer ? quando aliud ex alio sic probarem ? Fateor,
fugit hoc aciem q^ntuliciimque ingenti m c i : ct idee
credemihi, falli me ibi poluisse, non, utdixisti,fal!e-
re volulsse in verbo, Itaque Tribunus tanquam bomo
mililaris erravit, utei quem scilvel credit bxreticum,
dicerct, per reiigionem tuam : com hacresis non rcH-
gio, sed soperstitto; religio autem non in fatsitate,
• parcensis Ms., de cognito Dco.
(a) v i d e Mandaium Donatistaruin, in appendlcc
[0) Scilicct, in veritate.
 IJDEK SECUNDUS. 75«
sed in vcritate, propria locntione dicatur. Proinde Unde ct regem Ninivitarum, oblitus quid legeris, pe-
secundttm hanc expositionein luam, verus Dci cutltts pulo de agenda pceniientia non manda.sc dixisli. Ilare
reiigio, falsus autem superstitio nuncupatur. Audi enim verba lua sunt ad mc : Quid, iuquis, mi$ero$
ergo te ipsum, obaudi tibi ipsi : ct nos scqni minime deeipis? Jonce Deu$ prwcepit prophetam Dominusad
9

recusabis. Scribens namque ad eumdem Tribunum in populum tnisit; nihil tate regi mandavit. Adverte ergo
primae cpistolae luae ipso cxordio posuisli, atque di- quid scriptum s i t , et noli irasci tibi ipsi , qui vel
ft

xisli, Honorabili. ae nimium nobis $i $ic volueris, divina scripta non recolis : vel lu polius miscros de-
%

slesiderando Dulcitio tribuno et notario. Gaudentius cipis. Surrexit Jonas et abiit in Ninivem sicul locu-% f

episcopus : et coittiuuo suhjecisii , Religionis tum icri-

tu$ esl Dominus. Ninive autem civitas magnaerat f

pta percepi. Quid igitur ad nos venire adbuc dubitas ?quasi vice tridui. El ccepit Jonas ingredi civitotem %

Ecce tribunos Dulcilius c u m sit homo communionis quask uniu$ diei iter et prcsdicavit et ait: Adhuc Irt- 9

nostnc, tnmcn secundtim tcstimonium tuum, non duimt, et Nimve $ubvertetur. Et credideruui wrt Nini-
snperstitiosus, scd religiosus est : ac pcr hoc sccun- ei/fl» Domino, et indixerunt jcjumunt et saccosindue- 9

dum cxpositioncin tuam, non falsum, sed verum runt, a majore usque ad minorem. Cumque pervenissH
Dei cultum tcncl. Ipse crgo csl in Calholica potius $ermo ad regem civitalis Ninive $urrexit de sede sua f %

quam lu : quon'am lu in hoc verbo usquc adeo non et dctraxit sibi oeslimenta, et ucircumdedit $aceo et cou* %

errasti, ut eliam exponcrcs, lantnm rciigioncm a $edit in cinere. Pratdicaturque a rege et a potentibu$ dt- %

sti|>ersiilionedislarc, quanlum a falsitale vcritas di- ccns : Homines et jumenta et oves et bove$ uou gustent 9 y

stat. llle nutcm bomo, ut jam dixi, milittris, e.l in quidquam, nec pa$cantur et aquam nen bibant. Etinduti 9

istis verborum proprietalibtis minus eruditus, quid $unt $acco$ lumtines, et jumenta proctamaveruul ad Do-
esset religio nesciebat. Absit cnim titdicam, Tc adu- minum intpense: et aversus est unusquisque a via netmitim
lando fallebat. Tu vcro qui eos contra quos disputas, sum et iniquitatis quam in manibus habebat (Jonarui, 5 8).
arguis ex propheta et clamas, Vm his qui dicunt ama- Audisne tandcra rcgem curasse, quodad regum cu-
rum dulce et dulce amarum ;quidicunt lucemram
% tenebras,
tibi displiccat perlmere ? Certe ut impenscage-
tt tenebras lucem (I$ai.v 20) I si superstitio est quam
% rclur, quod minus quam oportuerat, agebattir. Ideo
nobiscum tenet Dulcitius, cur cam rcligionem essc crgo Ninivitae non sunt exspoiiationibus proscriptiu-
iixisti ? Si aulcm verum dixisti, cur hxrcticam tc- nibusqne vel terrore miiitum ad poenitentiam im-
ncndo superstiiionem, rcspuis cathotiram religionem? pcrio regis arclali, qnia obedicnler jussa feccrunt.
Scqucre igitur testimonium tuum : maxime quia et Non itaque ostendimus populum ista perpessum,
ipsi vcslri, cum cognovcrint, non tibi fortassc com- quia nec tu ostendis rcgcm fuissc contempturo. Pro-
nuinicabunt; qnoniam tribuno Dulcitio per hoc ver- inde cum regibus ea quae sccundum Deum sunt roti •
bum communicasli. Eia, fraterCaudenli, noli pcrdere gioso timore jubcntibus quisque obiemperat, timore
occasioncm, quam tibi ctiam per tuara linguam Do- incipiens et ad dilectionera proficiens, a Domino ac-
minus dedit. An forte ad boc irasccris, qnod fratrcm cioit pacem : non sicut pacem dat saeculum; quoniam
voco? IIoc enira nomen a nobis ctiam in nostra Col- saeculum dat pacem propler tcmporalem utiUtatem,
iatione rcspuistis (a) : ubi ostendUtis nos esse, qui- Dominus autem propter aoternam salutem. Ergo quia
tms Dominus praeccpil pcr propbctam, Dicite, Fra- ista rcligio est, in qua est tribonus Dulcitius (neque
tresnostri esti$9 eis qui vos oderunt, et quivoscnim detestanlur
verba tua negatoTiises); supcrslitio est pars Do-
(ld. i.xvi, 5, sec. L X X ) ; vos vero in numero eorum esse, aati, unde te vull erui hujus religio: superstilio est,
qtti istos quibus hoc Dominus dicit, odcrunt el detc- quod te quacris occidere, quod vaide prohibet hujus
stantur. Negare ccrte non poles, te rcligionem dixis- religio: superstitio est,quod erga ista curam Impera-
sc. in qua cst tribunus Dulcitius. Propterea illam l i - toris reprehendis, quam suscepit cxsequendam bujus
bi cpistolam misit, utique ut te non occideres, et reiigio.
illi Ecclesiae, in qua est ipse, communicares. Si ergo
CAPUT X l l l . — 14. Itaquc quia vcrbo tuo oousa fi-
ipsins religio cst, tua supersiitio est. Quamvis enim
nitaest,obsecro per Dcum religionis, Dcum veritalis,
ambo vohis hoc inviccm dixcrilis : eligis tamcu ipsum
ut etiam lous crror aliquando finiatur. Ipsa est, fra-
poiius falsura dixissc, qtiam le.
ter, Ecelesia Christi, quae boc tcmporc, loto tcrra-
CAPUT XII. — 13. Quamobrem secundum vcris- rum orbe cresccndo diiatatur, conlinens ct malos ct
simunj boc tuum testimonium, et tnam vcrissimam bonos, ventilaiione uittma separandos. Atque ul ic
expositioncm, quontam religio est quam Dulcitius ad extremum illius potitis verbis alloquar, quem te-
tribunus tenet; profecto religio e s l , qua te ad no- slem catholici noininis adhihcre voluisti : Ipsa est
stram communionem pr&cepium Imperatoris impel- quce Domini tuce perfusa, per orbem totnm radios $uo$
bt. Unde fit consequens ut religiosit etiaro, qua chri- porrigit: ipsa est qum ramo$ suos per universam ietr
siiauus hnperator ad curam suam judicat pertinere, ram copia ubertatis exlendit (Cgpriatms, de Vnilaie
ne in res divinas impune peccetur : a quo tu non vis Ecctesim). Proinde etsi videntur in Uta e$$e sisania% non
cnrari nisi ea quae terrena rcpublica continenlur. tamen impediri debet aut fides , aut charitas nostra; ut
(a) m Collatlone 2, cap. 49, n i m Angnstiiraf d i x i s s e t ,
qnomam zizania esse in Ecclesia cernunus , ipd de Ec-
t Non est n o s u a causa factuui, quod n o n b votunt i m i j u l a r o
c t r a l r e s nostci e d i v e r s o s i s i e n l e s ; » Petihanus ej isco^us
d i x i t , i tiijuriam nobis (acis. • ' rorte, irasci nisi ttoi imi.
751 ADMONITIO IN SUBSEQUENTEM SERMONEM. 752
Mesia reoedamus. Nobis tantummo&o laborandnm est, vanle misericordia Salvatoris, simnl chariute
-*/ 'frumentum eue possbnus, ut cum (rumentum cceperit tholicam tencamus, simul pacem calhoiicam
dumhncii horreis condi, fruetum pro opere nostro et mus, simul cum ejus frumcntis usqocqnaque cre
hbore eapiamus. Apostoius in Epistolq sua dicit: t In mus, simul usque ad finem zizania lolcremus, sin
domo autem magna, non solum vasa sunt aurea et ar- in horreo sine flue vivamtts. Vides nempe sin
genlea , sed et Ugnea etfictitia;et qucedam quidem ho- defeitsione Caeciliani, vel quonimlibcl horoinum
norata queedam icro inhonorata i (II Tim. n, 20). Nos accusandos putatis, Catholicam suo robore ae firntt
t

-aperam demu$,et quantum possumus taboremus, ut vas tate consistere. Quamvis et Cscciliani causam
aureum vel argenteum simus. Caterumfictitiavasa con- tio nostra purgavcrit: et atiomm , de qnibus ca
fringcre, Domino soli concessum e$t eui et virga (errea mniamini, aut dubia sit criminatio, aut injusia d
9

duta est (Psal. n ,9). Esse non potest major Domino tio, Sed valde stultum est ut Ecclesia» causam, div
suo servus : nec quisquam $ibi quod $oli Fitio Pater nis testimoniis fulUm alquc mnnitara, in homii
9

tribuh yiindicarit, ut $e putet, aut ad aream ventilan- causis ralione exorbilante ponamus : eum ettaro
dam et purgandam, palam jam ferre posse, aut a fru- illos maios manifeslissime vidercmus, nec jam s
mento unioersa zixania humano judieio separare. Su- rare a Sacramentis Ecclesiae valeremus, non U
pcrba est ista obstinatio et sacriiega prcesumplio, quam impcdiri deberet aot fides aut charilas nostra
sibi (uror pravus assumit. Et dum sibi semper quidam quoniam et istoe inter zizania essc in Ecciesia c c
plus quam mitis justitia depo$cil, assumunt, de Ecclesia remus, ipsi de Ecclesta recederc dcberemos. S
pereunt:et dum se insolenter exlotlunt, ipso suo tumore spondere cogius, noli causam retinquere, et in
cmcati, veritatis lumen amiltunt (Epist. ad Maximum). pcrvacaneis evagari. Ea qua3 dicU sunt, intoere
Beatisstmi Cypriani sunt verba i s U , non mea : ejus ea quae dicla sunt, non faltaeiter cludendo, sed r a -
videiicet verba sunt, quem tu nobis lectissimum te- lionabiliter dispuUndo responde. Nam itla proiixa
siem cathotici nominis, in tuorum Scriptorum Cxor- rcsponsione quid egeris, vel potius quam nihit egcris,
dio posuisti, etper mulla copiosissime commendasti; si nocessaritim visum fuerit, Dominusque donaverit,
imo peripsum (quoniam vera atque divina sunt verba) opere alio diligentius demonstrabo.
sunt Dei. Ecce quod audi, ecce quod cave, ut adju-

ADMONITIO IN SUBSEQUENTEM SERMONEM.

flunc sernronem ex^CeHensi codicc eruit HieronymusVignierius, et in secundum tomom concinnali a we
Supplenienti Augustiniani retulit, nihil ipse dubiuns quin verc dictus ftb Augustino fuerit, et quidcm primo*
eorum scrmonumquos B. Episcopus post Valerii pnecessoris sui obitum fccit ad plebem. Ycrum ut non hie
innnoremur in cxpendendo stylo, qui nec salis gravitalis et dignitalis, nec dictionis oronino Augustinianae mo-
dum habere vidctur, certe scrmo historias duas, alteram diaconi cujusdam Mutugennensis, alteram Rustidani
(scu, ut inantiquo cxemplari scriptum est, Rosticani), quac ex tempore atque aliis circumsUntiis probanior
longe diversae, permiaeel confunditqoe. Nam in primis Rusticanus iile qui in hoc sermone dlaconus Mutu-
gensis vecatur, et cum ab Ecclesia catholica defecisset ad Donatisus, a Macrobio rebaptizatus dicitur et dia-
ceims (actus; is, inquam, plurimis indiciis sigidficatur idem prorsus essecum diacono ilio MutBgenncnsi re-
Iwptizoto, cujus caosa Augustinus epistolam 25, lacito ipsius diaconi nomine, scripsit ad Maxiroinum circiter
anmim Ghrisli 592. Quanquam etiam alia Icgantur hic non pauca quae in ipsum minime convcniunt. Qojppe
ee temperc quo diaconus SHe a Donetistis reccptus fuit, crat adhuc presbyter Augustinus, uli ex eadem epft-
slola 23 liquct. At Sermonis auctor num. 5 tesUtur se in ipso oneris $ui exordio dedisse operam, ut in pre
tium ruentem in plano cottocaret. Nec enim dici potest oneris nomine presbyleratura Augustini hoc loco indicn
cum dicat ibidcm concionator, qued eum nolebat sibi subtrahi m ip$o oneris sui exordh, quem a satis
tempore oidebat tanquam fulgur de emlo cadentem. Haud enim longo temporc ante prcsbyteratttm snnm H
degcbat Augustinus. Neque solum auctor supponit hunc diaconum nonnisi a tempore sui episcopatus (queni
quidem Augustinus vhrente adhuc ^Valerio suscepil) prolapsum esse, verum etiam in hoc sermone, quanquam
post obitum Valerii habitus 6 i t , dc iltius dtaconi miserabili casu, vehit de re prorsus recenti dfcit num. Z:
Dum de paslore erepto iugemue , inquit, nascitur de perdito fratre doiendi occasio. Memin
Feliciani et Praetexuti, quos jaohrDonattsta? receperant una cum iis quos baplizaverant: quod non contjgic
nisi anno 597.
Accedit iilud, quod in eamdem rcm hicnum. 5 referat verba epistolae 107, Augustino scriptae a Tbcodoro
ct Maxhno : qua? aaue vcrba ad aliam cauaam spcctant, Rusticiani videlicet subdiaconi, qui parilcr ab Augu-
stino descivit, ut a MacrobioTebaplizaretur; in qua eccasione huic dedit Augustinus epistolam 108, circker
annum 409. *Et vero Rustickni hujusce subdiaconi casus nonnisi post Honorii ieges contra Donatisus centt»
gtsse mteUigiturexeadcm epistola 108, id est, post annum 405. Nemo autcro, uti existimamus, eo nsqae Va-
lerii vium extendere conetur, cuiu vidcat Augustinum ab exordio sui episcopatus nunquam Valerii meminiase,
prxterquam in cpistoiis 51 ct 55 quas baud dubie circiter annum 596 conscripsil : vix ctbm verisimile est
755 DE RUSTICIANO SUBDIACON0SERM0S. AUGUSTINO TRIBUTUS. 751
bonc diaconum, si ipse est qui jam a principio episcopatus Augustini vacillabat, nonnisi decennio posleeri-
disse. Porro quaedani a coucionatore profcruntur tanquam ex Augustiniana ad Macrobium epistob^quae non
in ipsa, sed 'n epistola 25 ad Maximinum expresse babenlur.
Silenlio miitimus alia quae dubium sermoncm bunc reddunt, veluli cum in eo concionator eumdem illum
quem num. 4 dissolulum hominem ac profligatum predicat, militem Domini et vas honoris dicit num. 5.
Ctim rem ipsa Baptismi ileratione magis lugendam judicat, quod ille Ecclesiae desertor etiam diaconus a Do-
natMis factus fuissel: cum cosdem haereticos rebaptizalores exemplo Baptismi Primiani urgct : ac praelerea
Maximtim et Theodorum, qui ab Auguslino in epistola 108 fiiii el honorabilee triri appellantur, ahsque ulla ho-
noris testiOcatione nomitiat. Usurpal num. 1 verbum Omen, quod in libro 1 Rctraotalionum, cap. t, improba-
tnr ab Atigustino. Tandera hic num. 4 de Primiani facto pcrinde iste IoquiUir,ac si resomnibus pcrspecta esset,
de qua tamen in co sermone nullum adhuc verbum ad populum fecerat

SERMO
ADGUSTINO TBIBDTDS

DE RUSTICIANO SUBDIACONO
A DONATISTIS REBAPTIZATO ET IN DIACONUM ORDINATO.

f. Adhue meerens et dolens, fralres, sisto mc
Sanctilali veslrae: nec enim pra?teriti casus (dicara
mei, dicam vestri?) dolorem potui digerere. Ter co-
natus sutn verbum, unde debilor sum, vobis submi-
nistrare; tolies et meae et vestrae lacryro» conantis
vocem suppresserunt: ncc potui melius curas quibus
pelagus, furentes procellas : exclamoin mediisflucti-
bus, Satva not f perimu* (Matth. viu, 25)1 Et vere
perimus, etvere periculum urget, et verecaputroeum
impellit, non meum tanlum periculum, sed et veetram;
nam sine vobis salvus esse non possum. Vestrarum
animarum jactura mea est. Quidquid Domino meo de
r

premcbar, quam ubertate lacrymarum explicarc. Quid
ergo fiet ? Nunquamne mco, nunquam vestro Ittctui
limes staluelur? Quoties me videbilis intranlem, non
cessabitis pectora tundere, et gemitus dare? Quolies
YOS congregatos videro, in lacrymas ibo c l suspiria ?
Temput tugendi (Eccle. m, 4), et mihi et vobis cir-
cumscripscrunt eloquia divina. Nec dolui, cum vos
lacrymanles vidi (et ad Lazari recordationem flcvit
Dominus Jesus Chrislus; et qui eum flentem vide-
bant Judaei dixemnt, Ecce guomodo diligebat eum!
[Joan. x i , 55, 56]); imo potius, si quid in lacrymis
jucundum, si qnid gratum esse potesl, illud e vestris
c o l l e g i : dicebam enim intra me, Ecce quomodo d i -
vobis perit, perieulo meo perit: rationem sum reddi-
turus, pellem pro pette (Job u , 4 ) . Miscricordenv
Dominum habeo, sed rigidum computatorem : ovicu»
las suas quotidie numerat, has in manibus deseriptaa
babet, exigil numerum, quem si non reddidero, i n ^
gcns capiti meo periculum creatur. Videte, fralres,
si sarcinam roeam considerans a iaerymis possum
temperare, si de gravi onere meo nonroihi dolendum
est. Pondus mcum alleviate; fociet cbaritas vcstra
quod immane est mitius : et adjuvante Domino, e i
pastor et oviculae pascua invenient, et postqoam in
meridie cubaverint, accumbent cum Abraham, Isaac et
Jacob (Matth. v m , i l ) , ubi nen erit $ol neque uUu$
t

ligebanl eum ; qui patrem tanto affectu prosequeban-
tur,eumdem dabuntel fiIio,qui eorum pater factus est;
baeredem oneris facient haeredem amoris; qui succe-
d i t honori, soccedet et charilati. Bonum ingredienli
omen cst (a) antiquae in pastorem dilectionis in ovi-
9
bus signa videre. Fiet amoris translatio in cum cui
fsxta est curarum collalio : ncc mulato pastore cessa-
bunt eum diligcre, qui debet oves pascere, cujus vo-
cem audient, ct q u i Deo leste, conscientia teste, pa-
1
ratus est cum adjutorio Domini pro ovicularum roini-
m a animam suam impcndere et superimpendere.
2. S i quae ratio dolendi, si flendi; tota mea est, non
•estra, non cjus, ctijus tangimur deshierio. Solutus
e s l ille, vinctns ego; stadium emensus, curro. Iu pa*
t r i a est, unde peregrinor : curas quas deposuit, in
*4nu mco reposuit. Clavum bene tenuit, de me quid
ftet nescio : appulit, fluctuo. E littore vidct iratum
* Forte, ef ejus vocem audient quu
(a) i Retrtct., cap. i , n. 5.
a$tu$ (Apoc. v i v 16), sed in umbra Domini pax et re«
frigerium, quando luctus noster verletur in cytharam,
et voces flentium in cantus exsullaniiura.
5. Caeterum, dilectissimi, dum dc pastore crepto
lugcmus, nascilur dc perdito fratrc dolendi oecasio.
Prapcisum est a nobis membrum, pars nostri facta
est pars Donati, transiit miles Domini ad castra Phi-
Ilslinorum, et de vase honoris factum est vae dede-
coris. Intelligitis quid dico. Miser ille RustkianusM*-
tigensis diaconus Sacramentum quod Ecclesiac dcbe-
bat, abjecit, et ordincm suum infideli participalione
polluit. Quid non feci, quos non adbibui conatus, ut
in praecipitium rucntem in plano collocarem, ct cx-
imerem periculo, qui pcricuhim amabat in quo periitt
Is prima et urgens fuit cura mea, qui nunc estdolor
meus. Nolebam mihi subtrahi in ipso oneris mei
cxordio, quem a satis longo tempore videbam tanquam
fulgur de ccelo cadenlem (Luc. x, 48). Et licet ipsc,
exigcntibus peccatis sv^?, a Domino dcseri meruerit;
755 DE RUSTICIANO SUBDIACONO SE \MO S. AUGUSTINO TRIBUTCS. 756
doleo lamen quod de eo ad Dominum meum diccrc turbas ciere, novi vos omnes ad concordiam ct ad alic-
nos ampleclendos promptiorcs csse quam ut cxciiem,
non possum, Ecce me cum puerie quo$ dediili mihi
lilteras ad Macrobium profero, ut actorum nihil con-
(l$ai. vm, 18). scieuliam veslram latcat; sed apud Deum el hotuines
4 . Vobis omnibos noium scio, el lam bcne scio, qnia
innotescat, quam sinccro corde, quam pacificoaffcclu,
tcio vcslrorum inultis moras quas hic trahebal,
inspiranlc Domino rem tractaverim. Quod si posiea
displicuissc. Quoties vencrandus lioster Valcrius, me
perit fraler nosler, in sua, non in nostra conscientia
pracscnte, cum visceribus paternis dixil ad eum, Quid
peribit. Veniet Dominus, qui hos et me judicabit :
hic agis t Cur stalionem luam deseris? Cur presbyle-
venietcerle, frumcntum asserturus, paleam disper-
ro tuo non collaboras ? Cur Hipponem Muligena? prae-
surus. Aquas noslras, quas tanlopere formidant, ipse
fers, cui alligatus es? Et cum respondcret se ad
examinahii el coram omuibus nanifestissiine judica-
aolitudinem minime idoneum clcricatum, non mona-
bit, an quas pollutas duxerint, ipsc quoquc babeat.
chatum iniisse, se nulios Muiigcnac habere cum quibus
Certe videbunt in quem pupngrrunt (Joan. xix, 57
versaretur; respondebat sanctus senex, Attigatu$e$
Quid cnim est aliud cbrif tianum rehaptizare, quam
uxori, noli qucerere totutionem (I Cor. YII, 27) : lua
Dominum ileritm pungere? Signum Regis accepil,
est Ecrlesia Mutigensis, non nostra; ad cam nomen,
crttcem admisit, in morlc Cbristi tinclus c s l : quid
non ad Hipponem dedisli: nonne saeculo renunliasli?
aliud facis, qui talcm bis baptizas, qui Regis signum
nonne amicis, nonne sanguini ? Audiebat dicentem,
cxsufQas, qui crucem expungts, quam mortem Domi-
sed male audiebat, qui diccnli non obsequebatur.
ni inanetn et vacuam reddere, et universam sahitis
Quid factum est ? Cum satis festivus haberetur, indo-
nostrae dispensalionem oslentui habcre?
lisque ad scurrililatem proclivioris, inter nugas saecu-
II, inler convivia , et compotationes diurnas, saepe 6. Aqua n >slra non est alicna, virgo cst el sancta;
etiam nocturnas, tandem defecit: exstinctus est spi- in fontcm nostrum dcsccndil Spiritus, quos irrorat
rilus timoris Domini: de luto in lutum provolvitur: sancli s u n l : videant qua lemcrilate pollutos aslrr.aut f

alternis vicibus et atios invitans et ab aiiis hivitatus, quos taiibus undis aspcrsos noverint. 0 sccrilegam
et conviva et convivans, cum aeri quod contraxerat novitatem! o vocem impiam ! Sanctificavit Dcus aquas
solvendo non esset, et a creditoribus urgerctur, et in iuitio mundi per Spiritus incubationem , ex eis
ae qootidianis implicaret erroribus, et plurimis scan- tot et tanla prodierunt miracula , quae dc aquarum
dalnrn crearct, tandem a presbytero suo cxcommuni- nostrarum sanclitale nos erudirent, et de veritate
catus, ad Donatistas transfogit, el ab eorum episcopo quorum umbrae eratit, inslruerenl, el de regeneratione
non tantvm exceptus, quod contra jus Ecclesiarum quam iu aquis haurimus ccrtos facerent; et eas alie-
est; non tantum rebaptizatus est, quod impium c s t : nas vocant, et ab his abstinent, et mendaces dicunl,
sed etiam diaconus, quod maxime Ingendum, factus et omnem eis lidem abrogant! Ertt itaque verax aqua
est. Primiani, qucm tam immani analhcmate percussistis,
5. IIscc ego cum primum aecepi, aberat veneran- quem lantorum scelerum in veslro conventu reum
dus sencx nostcr Valerius : scd commota viscera di- judicaslis; nec latnen quosbaptizavit, ilerum tinxistis :
htionem minime passa sunt. Ingemui, dolui, pro eo el Ecclesiae catholicac, columbae nostrne, sponsae im-
m conspectu Domini mci effudi animam meam. Et maculatae, infideles, impurae, mendaces aquae apud
qeia mihi a multis relatum fucrat, Macrobium episco- eos erunt? Dicent forsan: Mendaces eranl qui Primia-
pum donatittam, ad quem confugcrat, virum esse num innocentem damnarunt, el ideo ejus aquae mcn-
pacificum, non longe a regno Dei et a concordia fra- daccs non fuerunt. Sed quid diccnt de Feliciano et
trum, qui si aliquos rebaptizaret, id invitus faccret : Pra»lextato, qui Primianuin damnaverunt, et ab iilo
hunc litteris convenire slatui, et quam obnixis prcci- tam grandi schismale discesscrant ? An quos bapt xa-
bus ad eum per amicos agere, ut in subdiacono nostro' verant, nova elrecenti tinctione Ecclesix suae pepcrc-
Baptismum Gbristi non exsufOaret, ncc iterum bapti- runl? Nequaqitam. Feliciani et Praetcxtati aquae
xaret, quem in nomine Dei el baplizalum et signalum fidcles qui posimodum coierttnl, et adversus Eccle-
foisae non neaciret. jEgre lilteras noslras admisit: sed siam catbolicam insani foederis communione conspi-
tandem Maximi et Thcodori, quibus illud negotii injun- raverunt; aquae vero nostrae infidelcs ct profanx? 0
xeramus, precibns adactus est, ut eas recitari sineret, insana ct perversa cogitatio!
ei ipse etiam legerct: qulbus nihil aliud respondit, 7. Addunt eliam, Qui baptizaiur a mortuo quii 9

quam, Non po$$um ni$i ad tne venientes $u$cipere esl lavacrumeteju$ (Eccli. xxxiv, 30) ? Erratis. miseri,
9

eisdem fidem quam postutaverint dare (a). Cumque de

non inlelligentes Scripturas. Nou dicimus, Baptismum
Primiani facto instarent, dixit non cssefilii inpatrem quo tinguul illi, quos velul mortuos a vivorum conv
inquircre. E l quia pcr litteras quas ad Macrobium mtinione separamus , nibil csse; sed nihil prodesse,
dedi, rogabam ut responderet quae coram populo no- . quamdiu inler morluos vivitur. Tolie quod obeat, jam
strolegerentur; si vero recusaret, me nostras recita- prodest. Quod exlra accepisti, proficiet cum intus fue-
torum, cnm primum abessent milites (b); hodie, ris. Emenda bapiizatum, sufficit: latens in semine
fraires, fidem meam fibero, nullus adest qui possit virtus, incremenla sumet: Spiritum Dci cx aito i n -
(o) v i d e epistolam 107 inter Auguslinianas. duet; ct qui in Christo per Baptismum sepuhus fue-
(b) Coofer A u g u s t i n i epbtot&m J5, n n . 6 , 7. rat, licet foris, poslquam tn E C M I C S I X sinum adnis-
 757
iu8 fuerii, et morttios rebqucrlt sepelire mortuos
suos senliei aquam fidclem, nrc haereticorum con-
f invenlus est, quia pcr salutarcm labulam, hoc est poe-
tagiis poliutnm : ct paternam vocem ad cor audiet,
Ecce fiiius meus, mortuus erat, et revixit;
inoentus est ( Luc. x v , 2 4 , 32 ) : ftTius meus, quem
obstelricatitibus undis genueram, mortuus erat, quia
de spiritu meo non vivebat; et reviiit, quia abjecto
mortuorum consortio, ad locuni vilae rexliit: pericrat,
INDE3L 758
quia eodem cum impiis naufragio abrcptus fuerat;
nilentiam, tandem portui, hoc est, Ecclesiac rcdditus.
verierat, et U l hoc de iiiis evcitiat, fratres, quam obnixe possu-
mus , a Domino pctamus : ut quemadmodura unus
est Baplismus, una aqua, una fides ; sic ethtm*
una charitatis professio, uec intcr nos alia amplius
audiatur, qnam meliorum ciiarismattim aemitlatio.

INDEX
OPUSCULORUM S. A U G U S T I N I CONTRA DONATISTASk
QUiE 1N SUPERIORIBUS TOMIS CONTINENTUR. *

IX SEOJNDO TOMO. c v i , ad M a e r o b h i m , n e s u b d i a c o u u m c a i h o U c u m r e b t p t i -
EPISTOIS. xct.
CVII, Thcodori et Maximi Auguslino renuntiantium quid
X X t l l , a d M a x i m i n u m episcopum douatistam, q u r d i a c o n n u i
Macrobius ipsis c o r a m r e s p o n d e r i t a d ejus l i t l e r a s .
c a t h o l i c u m r e l w i tizasse d i c e b a t u r .
C V l l l , ad Macrobium, d e non itcrando Baptiswo, coarguens
X X X U l , a d P r o c i i l e i a n u m donatistam e p s c o p u m H i p p o -
D o n a t i s t a r u m hac i n r e c o n l u m a c i a m , q u i p p c q u l M a x i *
n e n s e m , i n v i l a n s ad m u l u a m c o u a l i o n e m . m i a n e n s i u m Baptisma r a t u m h a b t i e r i n t ; e v i n c e n s s u b -
X X X i v , ad E u s e h i u m , d e j u v e n e q u i ad Donatislas t r a n s i e - i n d e n u l l a m eos schismatis e d e n d i j u s t a n i c a u s a m hsr
r a t , c l ab ipsis r e b a p l i z a t u s fuerat. buisse.
X X X V , ad e u m d c m , u l clericorum Donathtarum licculiam
C X i , ad victoriannm presbyterum, u b i d e CircumccMontmi
c o e r c e n d a m c u r e t p e r P r o c u i e i a n u m episcoptim.
lalrociniis e l crudelilate.
X U t l , ad G l o r i u m , K i e u s i u i n , e t c , q u a u t a i m ; . u d c n t i a D o -
C X U , ad D o u a t u m e x p r o c o n s u l e m , u t suos ad Ecclesia? c t -
naiislsc p e r s i s t a u l in schisniate tot j u d k i i s c o n v l c t i .
tholicae c o m m u n i o n e m alltciat.
X I J V , ad e o s d c m , quae coepta s i u l a g i in collatione c u m
C X X V U l , ad M a r c e i l i n u m s c r i p l a n o m i n e c a t h o l i c o r u m E p i -
F o r t u n i o episcopo.
s c o p o r u m ipsius e d i c t o CoIIationis a i u d C a r t h a g i u e t a
X M X , ad H o n o r a t u m e p i s c o p u m d o n a l i s l a m , d e Ecclesia
habendae couditiones itraescribenti r e s p o n d e n l i u m .
t o i o o r h e diffusa.
C X X I X , ad e u m d e m , Catholicoruni E\ iscoporuin r e s p o u d e o -
U , ad C r i s p h i u m donatistam c j i s e o p i m C a l a m e n s e m , u r -
l i u m Notoriae D o n a l i s t a r u m .
gens e u u i e x c usa Ma,\imiamsiaru.it.
C X X X M , ad e u m d e m , u t Donatisias i n qiwesifooe confessot
I J i , a d Scveriuum eo:isanRuhicii«n s u u m , a D o n a t i s i a -
atrocia t a c l u o r a , puniat Citra s u p p l i c i u m c a p i t i t , u t i a o u -
r u u i schismate revocuns ad E c c l c s i a u i c a l l i o l i c a m .
gruit Ecciesiaemansuetudiui.
I J I I , a l i * c u c r o s u i n , c o u u i a . i s epistolam e i d e m s c r i j t a m
C X X X l v , ad A p r i n g i u m p r o t o n s u l e m , rogans s i m i l i l e r , m o -
a proshytero q u o d a m d o u a t i s i a , c i objiciens vetera
n e n s q u e , u t c i r c u i n c e i l i o a e s atrocia cou.essos m i i i u s p u -
gesla DouaUslis c o n t r a r i a , n e c n o n M a x i n u a n i b t a i u m c a u -
niat.
sam.
c x x x i x , ad M a r c e l l i n u m , u t G c s t a quae c o o t r a Donaiistat
L v i , ad C e l e r e r a , b r e v i t c r dehortans a Douaiistarum e r -
con'cclasunt, p u b l i c e n l u r ; utque c o n v i c i i r e i casiigentur
rore.
m i t i u s c l c i l r a m o r l i s pcenam.
l.\ i i , a S e u m d e m .
C X U , a d laicos Donatistas, d o c e n s q u o m o d o i l t o r u m e p i -
l . v t l l , a i i t m m a c h i u m , g r a l u ' a n s q u o d suos a n u d N u m k l i a m
scopi i n C a r t h a g i n e n s i C o i l a i i o n e c o n v i c t i s i n t .
colow s doiiaiislas a schisinate a d d u x e r i t a d Ecctesiam.
C X L i t , s a t u r n i n o e t Euh-ati p e s b y t e r i s , a l i i s q u e c l e r i e h v
L X l , ad i h e o d o r u m , c l e r i c o s e x p a r t e Dooati v e n i e n t e s
g r a t u l a n s d e fpsorum r e d i t u a d E c c l e s i a m .
ad E c c l e s i a . n , i u s u i s honoribtis esse r e c i p i e n d o s .
C X U V , r i r t e n s i b u s a d E c c l e s i e ctUiolicae s o c i e t t t e m c o n - .
L X V I , c r i s p i t i o C a l a m e n s i o h j u r g a i o r i a , q u o d Mappalienses
versts g r a i u l a n s .
m e l u sut)acios r e b a p l t z a r i l .
C L X X U I , Donato M u t u g e n n e n s i p r c s b y t e r o donatistae, qtu^
L X X , ad ^ a u c e l l i o n e m , d e causa F e l i c i a n i , a Donalistis i r i -
j u s s u s c o m p r e b e n d i e t a d d u c i a d E c c i e s i a m , c e o a l u s stt
m u m s c l e m n i l e r d a m n a t i , posteaque i n h o n o r e suo r e -
s i b i v i m i n i e r r e , s u a d e l n t resipiscat.
cepti. C L X X X V , a d Boaifacium c o m i t e m , d e c o r r c c t i o n e Donatista-
L X X V I , ad Donaitslas, u l ad C a t b o l i c a m r e d e a n t . rum.
L X X X V l , a d C # e i l i a n u m , u t e d i c t o suo Douatistas I l i p p o - CCtv, ad D u l c i t i u m t r i b u n u m c t n o t a r i u m , ac u n p e r i a l h u n
ncnsis regionis coerceat. j u s s i o n u m c o n t r a Donatistas e x s e c u t o r e m , ostendens
L x x x v n , ad E m e r i t u m donatistam, probans n u l l a j u s t a schismaUcorum vesaniam, q u i n e legibus eorrigerenlur,
causa factum s c h i s m a , e t p e t e n s u t a d a r g u m e n t a r e - s i b i iiecera u l l r o consciscebant.
sjjoodeat.
L X X X V U i , a d J a n u a r i u m s e u Januariantira, C l e r i c o r n m H i n - K i TERTIO TOMO,
I o n e n s i u m n o m i n e s c r i p t a , e x s p o s t u l a n l i u m d e saevitia
Tractatus IV, i n E v a n g c l i u m J o a n n i s .
C J r c u m c e l l k m u m post i m p e r a l o r u m l e g e s i n Donalistas.
Tractatus V , i n q u o m u l i a c o u i c a D o n a l i s t a r u m a u a b a -
L X X X I X , a d F e s t u i n , d o c e n s r e c t e l e g i b u s r e p r i m l Dooa-
pusmum.
' Ustas, e l contra rebaptizatores disputans.
Tractatus V I , u h i e x proreeso d d c e t u r i m n a r e m n o n eaie
X C I U , v i n c e n t i o Rogalistse, refelJens i | s i o s c r i s t o l a m , e t
BapUsmi s a n c U t a l e m pcopter i m p a r i s m e r i U n i m i s t i o t ,
significans v i s u m s i b i fuisse atiquando non v i c i u n h a r r e -
Tractatus I X .
UcLs, s e d v e r b o Dei e t r a t i o n e a g e n d u m ; v e r u m s e n t e n -
TractalusX.
l i i s a l i o r u m e x e m p l i s q u e s u p e r a t u m mutasse s e n l e n t i a m ,
Traclalus X I : i n e o dihiitur DonaUstarum q u e r e l a , a u o d
et j a m arbitrari leges principura recte implorari c o u l r a
persecudonem a calholicis principibus paUantur. G r a -
ho^tes U d e i . A l i a e l i a m p e r m u i t a subjiciens c o n t r a p e r v i -
v i o r e m a r e b a p U z a t o r i b u s Catboiioos p e r s e c u U o n e m p a J i .
caciam et anabaptismum Donatistarum.
r s c u d o m a r l y r e s M a r c u i u s e t Donalus n o t a u l u r .
x c v u , a J o l y m p i u m , ut tueatur i e g e s d e c o n f r i n g e a d b ido-
Tractatusxil.
l i s et b x r e U c i s c o r r i g e n d i s .
T r a c u t u s X i u : ostendit spoustm ChriaU, sanguiue ej>
c , ad Donatum {>roooQSulem, u t Donatistas c o e r c e a t , non
emptara, esse Ecelesiam tolo o r b e d i f l u s a m . P e c s t r i n g i t
occidat.
P o m i i e t DonaU falsa m i r a c u l a .
c v , ad Donatislas, u t ad u n i t a t e m v e n i a n t , o s l e n d e n s l e g e s
T t t e t a u i t l , u, m e t i v , m Epiatelam J o a o n i t .
j u s l e necessarioque in eos l t t a s fuisse a b i m p e r a t o r i b u s ;
Baptismi s a u c t i t a i e m non ex m e r i t o m i n i s t r i b o m i n i s p e a - m QUARTOTOMO,
d c r e ; E c c l e s i a m c a l h o l i c a m in S c r i p t u r i s a g n o s c i ; d e n i -
que r e p e r t o s i a e a malos t o l e r a i i o p o r t e r e . E n t m t i o in rsatmum X .
759 APPENDIX. 760
Fntrratlo n In Psal. x x v . x a x , de Reraissione peeeatoriim.
EoarraUo Ul in PsaL X X X . m sermone CVU, nn. 5,7 et 8.
tuarraiio Ul in Psal. X X X U . SermoCXXlX.
Enarratio U inPsal. XXXltl. in serraone CXXXVU, n. i%
EnarraUo in Psal. x x x v . SermoCXXXViU.
sermo II in Psal. x x x v i : in quo recilauir syuodica Epistola CLXTV, pauio post carUtaginensem CollaUonem pronmula-
Cabarsussilani concilii Maxiraiaiiislarum conlra Priniit- tus.
num. in sermone CLXXXVUl, n. 9.
Sermo lU in eumdem Psalmum. ln ccxxxvin, n. 5.
Efiarratio in Psal. xxxt.v. in CCXUX, n. 2.
EnarraUo in Psal. u v . inccut, nn.4et5.
EnarraUoin Psal.LVit. sertno c a x v .
Enarratio in Psal L X X X V . CCl.xvi, de versu Psalmi 140, oteian autem peccatoris non
Enarratio i n Psal. xcv. impinguet caput meum.
EnarraUo tn Psal. X C M U . GCLXVIU
sermo H in Psal. Cl. CCLXDI.
EnarraUo in Psal. c x i x . lu serraone CCLXXXV, nn. % 0.
Enarratio in Psal. c x x t v . sermo cc.xai.
EnarraUo in Psai. C X X X U . ln sermone C0CXXV,n. I I .
Enarratio in Psal. C X L V . scrmo CCCLVtl, de laude Pacis, apud CarUiaginem habttufi
EnarraUo in Psal. C X L V U . instante CollaUoue cum Donaiistis.
EuarraUo in Psal. c x u x . C0CLVUI, de Pace et Cbaritaie, ibidera ante CollaUonem
1N QUINTO TOMO. dictus.
c o a J X , de Concordia cura DonalisUs, pronuntiatus post
Sermo X, de Judicio salomouis inter duas mulieres mere- Collationem.
trices. CCCLX, de quodara Donalista reverso ad Ecclcsijm.
.XLVI, de Pastoribus. IN SEXTO TOMO.
XLVU, de ovibus. Vide librum de Fide et Operibus, n. 6 ; r.ncbrridion. n. 5 ;
In sermone LXXI, de Blasplieraia in Spirilum sancium. n. 28 Ubrumde Agone CbrisUano, n. 5 1 ; librum de ralii»o-
et seqq. contra schisiuaucos. t i a , r 10; et serroonera de UUIilale Jejunii, nn. 6, 7 et
SermoLXXXMH. scqq.
XC, do Charitale.

< a ^ g ^ ^ M J g g = g a = a g i i ~ • ggggBBBaaaaBaaaag

APPENDIX
HONI TOMI

OPERUM SANCTI AUGUSTIN[.

IN QUO EXHIDETUR

CONTRA FULGENTIUM DONATISTAM INCERTI AUCTORIS LIBED,

NECiNON

E X C E R P T A B T SCRIPTA Y E T E R A AD D O N A T I S T A R U M HISTORIAM P B R T I N R N T U , QUORUM L E C T I O

SUPERIORIBUS AUGUSTINI ADVERSUS EOSDEM H ^ R E T I C O S LIBRIS L U C E M A F F E R T .
Comparavxmus eas omnes editiones initio R c t r . e f C o n f e s s . , t. 1, memoratas. M.

IN SUBSEQUENTEM LIBRUM
CENSURA LOVANIENSIUM THEOLOGORUM E T BERNARDI VINDINGI.

Librumhuucnon esseAugnsUnicertissimumesl: nam,ut prsetereamquodejusntilla inRetractationibus mciitioi

flal, cerle Atigustiui ncc ingenium , nec eruditionem, nec eloquentiam ulla ex parle rcdoiet. In primis enira'
paulo posl initium, totam adversarii disputationem in tres ail divisam esse partes, quas sibi ex ordine tra-
ciandas refutandasque proponit; de uno Baptismo, de borti unius fonte signato, de oleo uno quod muscae mo-
rilurae extcrminant. Qurc ineplissima est eane partitio, et Augostino indigna, ut cui conlra leges dialcctico-
rtim , et supersil c l desilaliqnid. Nam tria illa ad unum crant unici Baplismi caput redigenda : nihii vero in
hac parliiione dicitur de malorum contagione, de bonorum et malorum in Ecclesia comroixtione, de perse-
cuUone, de codicum sacrorum tradilione, de causa Caeciliani, denique de quereia imperialium edictorum ,
quae tameu bocFulgentii libello disputantur, suntque ipsissima Donalislicae conlroversiae capila, passim ab
Augustino tractata. At vero prima illaduo, quae totis viginti capiUbus exsequitur, quam varie confundit ac
pcrturbat I Nam sub flnem capilis 4 0 , cum de Baptismo ageret, subito per occupalionem sermonem injicit de
contagione malorum, quo mox omisso ad Baptismura revertitur : iude ad alterum rursus argumenitim re-
gressus, iterum ad Baptismi reiabitur quaesiionem, etc. Jam vcro toia ipsa opcris composilio atque structura
quam nihii habet solidae carnis! quam nihii succiet sanguinis! quara nihil vitxac spirilus! certe nibil Augu-
btini doctrina. genio, el copia dignum.
76! CENSURA L0VAN1ENS1UM THEOLOG. E T BERN. VINDINGI. 7C2
Quid, quod in citandis tractandisque Scriplurls nonunoloco ab eodissidetac vartat? Priinum enim cap. fG
(nisi forte mendosusesl codex nosler) prodticit locum ex cap. 65 Isaiae juxla vulgalam Iectioncm, cum seni
per Augustinus editione utatur L X X , etiam in iila ipsa scriptitra, etc. Pra?terea illud Jeremiae 17, ReccdettUs
a te scribentur in terra; is cap. 5 ita legisse videtur, Recedentes a le scribentur in Hbro morlis, quomodo arbitror
non modo B. Augustinum, sed veterum pneterea citasse neminem. Et sunt quidem illa Donatistic verba, sed
vel breviter saltem admonere dcbebat, titi facil cap. 2 , non ita locntum Propbetam. Saue facit boc semper
Augustinos. Cui simile est, quod cum Donatisla cap. 5 Ezechiclem pro Isaia nominct, auctor hic ne verbulo
qnidem id corrigat, quod non arbilror, ut alias nunquam, dissimuialurum Augustinum. Deniquecap. 18, duo
profcruntur Davidis leslimonia addito Psalmorum numero , cujusmodi excmplum nescio an apud Auguslinutn
reperialttr. In Scripturis quoque exponendis haud planc cum Augustino consenlit. Cap. 9» responsurus ad
illud Psal. 140, Oieum peccatoris non impinguet caput meum, tanquam de vera ejus inlelligeutia adhtic incer-
tos, ait se interpretes matle desuper (sic enim loquilur), id est, audire quid alii de hoc loco scntiant (a). At
vero Augustinus lib. 2 contra Petilianum , cap. 103, et Hb. 5 , cap. 5 5 , et lib. 2 contra Cresconium, cap. 24 ,
planissimum illud el clarissimum esse ait. Cap. 42, locum olim et a Cypriano lib. i , epist. 12, cilatnm , Ab
aqua atiena abstine te, non male quidem ille de pudicitia conjogali dictum esse ait, secus tamcn quam Attgusli-
nus, qtti maligni *pirilus doclrinam hic accipit, lib. de Unitale Ecclesiae, cap. 26, et lib. 6 coulra Donatistas,
cap. 12. Cap. 2 , probalurus circumcisionem Samarilanorum (ypum gcssisse Baptismi apud Donalistas adiui-
nistrali, detorquet huc locum ad Coloss. cap 2 , qui de circumcisione et Baptistuo in generc, ct legitime ac-
ceptis , haud dubie loquitur, quomodo inlerprctalur ct Aiiguslinus, lib. 6 contra JiiHanutu, cap. 7. Deuique
cap. 4, cum citassel Donatista locum Jeremiac, cap. 45, de aqua mendaci, non habcnte fidem, ad eum auctor
isie prorsus nihii respondet. A l non ita Augustinus, qui quoties inter adversariorum dicta occurrit, nunquam
ahire sine responsione permitlit, ut iib 5 contra Donalistas, cap. 15; lib. 2 contra Pclilianum, cap. 103; tib.
de Unitatc Ecclesiae, cap. 2 5 , et alibi.
Quin el occnrrunt quocdam ab Auguslini consuetudine ac dicendi ratione alicna. Nam primum quidem cum
cap. 1 Fulgenlium hunc haud obscurc suspectum sibi esse signiftcet, tauquam absil libelli transmissi auctor,
eodcm tamen loco retigionem ei tribuit: quod in Gaudentio lamen notal Auguslinus, lib. 1 conlra eum, cap. 2,
ct lib. 2, cap. 11 el 12. Eodcm toco tribuil ei in dilutando ingenii laudem, quod certe hic nullum apparet. In
cjus argumenlis lanlum agnoscit roboris ac potenliae, ut eis videri queat, inquit, veritas ipsa devinci: at ea in
sois iibris Auguslinus velut vanaet imbecilla ridct saepe accontemnit. Cap. 3,mt///o«, ait, contra regutam dalce
legis baptizare conlra Auguslinum, qui lib. 6 conlra Donatistas, cap. 25, facilius ail h&rclicos inveniriqui
f

prorsus non baplizenl, quam qui praiscriplis a Christo verbis non utanlur. Quin et cap. 4 contradicere sibi
ipse videtur, Hceretici, inquil, omnes ticet in sua sibi disputalione discordent, in Baptismi lamen traditione so-
temni verbo concordant.Cxp. 2, Donatistarum appellal Baplisma, quod diccndum esse negal Augustinus , cum
a l i b i , tum lib. 2 contra Petilianum , cap. 5 7 ; nec unquam sic vocat, nisi addila mox correctione hac aul si-
m i t i , imo non vestrum , sed Christi. Cap. 10, Certum est inquil, quod sacerdotis et plebis exsecrelur Deus ac des-
9

picial holocausta, si bona non adfuerit conscientia : quod nescio an usquam apud Augustinum reperias, qui inter
sacrificium velut rem sacram, et ofTerentium vitium diligenter dislinguendum docet. Cap. \ Pertinaces, inquit,
9

cnathemale condemnemus, ul hactenus viclores esse possimus. Quando sic aspere loquitur Auguslinus ? Cap. 17,
Donatistae criminalionibus rcsponsurus, conscientiam suam opponit, quam munitam esse ait. Facil hoc nonnun-
quam et Auguslinus, ut lib. 5 contra Pclilianum, cap. ii ct 10, lib. 5 contra Cresconium, cap. 80; sed quanta
cum modeslia ac verecundia ! Cap. 22, Gesta cilat Marcetlini: pro quibus semper Augustinus, In cotlatione
nostra, inquil, quam vobiscum, vet cum eis habuimus: ut lib. posl CoIIalionem, lib. dc Geslis cum Eracrilo,
lib. contra Gaudentium, et alibi plus cenlies, etc.
Cacterum ad stilum quod attinet, licel ht qnibusdam, ubi est Augustinum imitatus, convenire cum eo v i -
dealur, tamen res ipsa clamitat, procul ab elegantia dictionis ejusabesse. Nam ut excmpli gratia paucula
quaedam attingamus, cap. 1 utitur verbo admiror, pro Intelligo, capio, assequor. Et ibidem, tam forti, inquit,
obice sumpsisti. Ac rursus, in domo confugere compeltamus. Cap. 2, Vos ei per omnia simitatis t inqttit, pro As-
similamini. Cap. 9, Inlerpretes, inquit, malo desuper: pro eo quod dicendum cral, Malim hic audireinterpre-
tationem atiorum (b). Cap. 16, pessimatur, pro Pessimus evadit. Cap. 21, ut eos a suis basilids depuUsses, pro
Depelleres. Ubi sic unquam balbulil Augustinus ?
Ex his itaque quae diximus, abuude constare arbitror non esse librum bunc Augustini, imo vero prorsus eo
indignum. Quisquis tamen ejus auctor fuit, vetuslum fuissc oportet, u l qui concihum illud Carlhaginense ad-
versus Caeciiianum viderit, citans inde postremo capile Marciani senlenliam, quam nusquam apud Augusti-
num reperias; quo velsolo nomine dignum librum hunc censeo qui locum suum retineat. Apparet autem et
Afrum fuisse, nam et more gcnlis ejus gaudct honMBleleulis, ut cap. 9, Melior est misericors increpatio, quam
Unis adutatio: el iterum, Otenm peccatoris, btandimentum est adulatoris. Et cap. 12, Quis non videat prophelam

(a) vide in nota huic loco subjecta quomodo, juvla Morcl, ibi legondom sit. M.
(a) Vkie in nota buic loco subj^cu tectionem quam censet Morerprsfereudam. M.
705 APPENDIX. 7W
conjugibus pudiciiiam commendasse >*t te a oeritate procui erratu t tJtiiur et hiunitivis nominum loco
13, 0 probare ! o errare ! o deiirare ! quod et Optalo, et Augustino cst non insuetum. Sermo aulem Donati-
sta? seu Fulgcnlii totus iinguam sapit Africanam»el Augustini saeculum redotere vidctur, a Petiliaui stilo noo
admodum alienus. IIuc usque Lovanicnscs.
Censuram superiorem Bernardus Viudingus in Crilico Augustiuiano coufirmat, additque liasc a sc obscrvata
*o0cio« signa. Cap. 2, dfrit auetor Donatistas Deum metncre ac divinam legem scrvarc Cap. 12, Silvanum
Cirlensem tradklisse Felici curatori Sacramenta : qui tamen nonmsi capituiatam argenteam et lucernam arg
team tradiderat, uti legitur lib. 3 contra Cresconium , cap. 29, ellib. 4, cap. 56, et infra inGcslis apud Zcno-
pfailum consularem. Cap. 23, ait Ananiam et Sappbiram occtsos aPelro. A l Augustinus in epist. 44, n . 19,
6 c r i b i t , D i Novo Testamento ostendi non posse, quod justus guisguam interfecerit aiiguem. Quod
Simone Mago peremplo, bausit ex apocryphis iibris, quorum auctorilate nili contra adversarium •oluisact
Atigtistinus, ul intclligitur ex lib. 43 contra Faustum, cap. 9. Practerea cap. 2 6 , cxprobrat Dotatisiis
qucd iransgredcrenlurm/wtfafuro seniorum, ut statuerenl suas tradiliones. At Augustinus opponcret potius ipse
Chrisli verba, Malth. xv, 3, Quare transgredimini mandatum Dei propter traditionem vestram ? Tandem
hunc referl Vindingus inter opuscula quae a Vigilio Tapsensi conftcta exislimairtur.

CONTRA FULGENTIUDI DONATISTADI

INCERTI AUCTORIS LIBER.
• • 3 3 9^^0 C C • • *

CAPUT PUIMUM. — Libellum, quem mihi Rcligio Qui bibcrit

tua, fralcr Ftilgenli, direxil, non aspcrnalus accepi :
qucni ulrum ipse diclavcris, an aliuiide quaesieris,
non satis adnuror. Est cnim ct hoc noslra» religionis
officium , non personas intcndere, sed vcriiatem in
omnibus qtucrerc, invcnlaiii agnoscere , et aguilam
custodire. Sic cnim aposlolus Paulus dicit : Omnia
probate, guod bonum est tenete; ab omni specie maia
vos abstinete (I Thess. v, 21, 22). Brevitcr igitur d i -
cam quod ingeniosius lilteris dilatasli. Dixistt Unum
esse Baptitma. qnod Samaritanus, id est, hcereticus, ha-
bere non meruit. Unum hortum conclusum qtti cst E c -
% signum habehant, el Israelitarum collegium n o n le-
ciesia, fontem habre signatum , de quo nulius alienus
aliingit. Unum oleum, quod est christna sanclissimunt,
quod moritnrcc musca: corrumpunt, et peccalores omnino
non dabunl. Contra ha»c mihi hi adjtitorio Domini pa-
rnnda re.tponsio cst, nec aliumle sunienda , nisi cx
leciioue divina. Verbi ergo pt incipium jam sutnnmus,
itno ipsum Vcrbum principium Jestim Dominum, du-
cem ac principcm coelcstis militiae lencamus, bella
gernmtts, et ejus maiiu sacrnta luba petamus mnros
validissimos civitaiis nefariai Jericho : id est aititu-
dinein mundanae sapicnthc testnmentis dominicis cir-
cumdemus, veritalis ct lihertatis vocibus concrcpe-
mtis : adversarios in domo Rnab, id cst, Ecclesiae quai
tiuiitios ejus suscepit, propter muiidi excidium con-
fugere compcllanuis : perliuaces anntiiemate con-
demiiemus, ttt hactemis viclores esse possimtis. H.ec
ergo ex Lege adversus Lcgcm , ex Dci Testamento
adverMts Dei Teslamentum, ex veritatis fonteadvcr-
sus veritatis fonlem lam obice forti prima fron»e
sumpsisii, qnasi possit verilas a semctipsa deviuci,
aut gloria luminis siia luce fuscari.
CAPUT II. — DOXATISTA d i x i t : Dominus el Sal-
valor nostcr Jestis Chrislus unici Bapiismi doctor et
cih tos, ne sitieutes auimns per aridos lacus mctilis
error abducercl, perennes hauslus sibi csse procla-
mans, iu Evaugelio suo ita lcslalus est, dicens : Qui
sitit, veuiat et bibat, qui crcdil tu mc , sicut Isaias
siae originem in proprio fonte damnavit.
inquit, ex hac aqua, sitiet iterum
: quibiberil ex aqua
qnam ego dedero, non sitiel in ccternum, sedfieiin
fons aquce salientis in vitam mternam (Joan. iv, 15)
C A T H . respondit: Ihre utique idco posuisti, ut nos
catholicos qtiasi Samarilanos et sine Baptismo de-
monstrares. Jam ergo Donatislas i n Samarttaiiis i n -
cipe speculari. Samnritauorum dogma Rcgnorum
libro docente t i l e fuit: Dcum timebant, et simul
figmenta colebanl : divinam legem servabant, et pa-
trum errores minime descrebant : circumcisionis
nebanl (III Reg. xnel xiu). Hoc et vos facitis : Demn
metuilis, el figmentum luleum Donatum paritercolitia.
Et hic euim e x lerr;e puivere figuratus est. Divinam
legem servali^, et parenlum errorem n o n relinquilis :
Bapiismi habetis sacramentnm, ei Catholicoruin non
vullis h a h e r e consortium. Ecce vos eis per omnia
similaiis. Sicut ergo tunc Samariianorum circumcisio
secundo dari non polerat, ita nunc Donatistarum
Bnptisma ilerari n o n debet, Domino Christo dicente,
Qui semel lotus est, non habet necessitaiem iterum
vandi (Joan. xm, 10). Circumcisio enim Samarilano-
rum Baptisma significal Donalistai u m , d i c e i U e Apo-
M o l o , Lircumcisi estis circumcisione non manu facla i
exspolialione corvorit carnis , sed in circumcisione
Chrisli, consepultt ei in Baptismo (Coloss. u , 11, 42).
Quod atitem ait Dominus, Qui biberil ex hac aqua,
sitiel iterum; n o n dc Bapiismate, sed de terrcno lo-
cutus est elemenlo. Nam si Baptisma hrc vellet osten-
dere, nullo modo a Samaritana muliere postulasseu
Denique puteus i l l e n o n Somari:e d i c U i s est, sed J a -
c o b , et ulique Jacob n o n fuit baerelicus, scd Deo
dilcctus, semper charus, ct ipse ex c o bibit, et filii
ejus, et pecora ejus.
CAPUT III. — DONAT. d i x i t : Nunquam ergo E c -
clesise spiritus patitur jungi, quod ore divino meniit
diflfamari, Legis praeconio pnemonenle, Duo contru
duo unum contra unum (Eccli. x x x m , 45). Et Domi-
t

dicil. I I I I S i n Evangelio : Tunc, inquit, duo erunt in agro;

C A T I I O L I C L S respondit: Nou habct, sicut dicit Isaias: unus assumetur et unus relinquetur: dttce molenle
t

sed, Sicut dtcit Scriptura. Sed ista velui iinpedimeiita
d'spiciam, ne longo sennone utiiitatein legentis ex-
cliidam.
DONAT. dixit : Qni credit in me, sicul dicit Isaias,
pnmina de ventre ejus fluent aquas vitos (Joan. v u , 37,
58) : el nc passun el ubiqnc bibi posse diceretur,
molendino; una assnmetur, et una retinquetur (Mat
xxiv, 40, 44). Vklcs ergo dtio genera edSe boptism*-
tum et d u o praemia meritorum, dom unum lethalis
ingenii ardor exuril, et bibube silis perennes hausius
excoquit: alterum quod semel potandarum meatibus
sitium vit» perennitatem sancivil, utique in effossis
1

inerita aquarum ipsc discrevii, dum Samaria: nposta* 1

Am. situm vilce perennitale.
t
765 LIBLR CONTilA FUL( .NTIUM DONATISTAM.
gurgitibus pcrpctuas artditatcs osiendit, et dnm ejus
pic meritum clausit, tnonis aditum pale ecit, dpvnie r
Jereniia : Duo mala fecit populus iste; me deretique-
runt, et effoderunt sibi lacus detritos, qui aquam nou
possunt portare (Jerem. 11« 15). Et iterum : Omnesqui
dereinqnunt le, confundentur; recedentes a te, scriben-
tur in libro mortis, quoniam dereiiquerunl le [ontem vilit
(Id. xvii, 15).
C A T B . rcspondit : Tu unttm contra nnum, ego
multa baplismata assero contra unum. Etenim Paga-
nus baptizal, et Judams baplizat, et Sadducaeus bapti-
z a t , et iiiuiti extra regntam dalaB legis baptizarc non
ccssant. Sed illud est unum quod verum, illud verom
quod Chrisli, illud Christi quod Patris ct Filii ct S p i -
rituaaancti : hoce*t vertim, h>c salubre, buicnullum
est comparaiiduin. Iloc q i i i 11011 accipit, ipse sibi et
vitai ineriium clatisil, c l mortis aditum palefecil.
CAPUT IV. — DONAT. d i x i l : Quod s i , ul asseris,
una lides iu iitroque conshiil; cur inler fidelem
aquam ct perfidam justa separalione discrevit, le-
stnnte Domiiio pcr Isaiam : Quis nuntiavil vobis quia
ignis ardet ? quis nuntiavil vobis locum illum ceternum ?
Autbulans in justitia, prwdicans viam rectam, odio ha-
bens (acinus et injustittam, et ntanus abstinens a mune-
nbuSy et gravans aurem ut non uudiat judicium sangui-
nis, el comprimens oculos suos ne videant iniquitalent,
Itic inliabitubil in alta spe; forlis panis illi dabilur, et
aqua ejus fideiis (Isai. x x x m , U - I C ) . A cujus fide
p»*rlidiam separans, Jeremia testanle, sic posuit:
Vlquid injuriantes me prmvalent? Plaga mea solida
facta esl; unde sanabor? Facta est mihi sicut aqua
mendax non habens fidem (Jerem. x v , 18).
CATII. respondil : llaerelic! omnes licet i n sua sibi
disputatione discordent, iu Baptismi tamen traditionc
solemni verbo concordaut : sictit circumcisio una,
oed f i d c varia in Judceis ct Samaritanis veteribus
ronsislebat. Necessc est ergo sicut luuc, ila ct nunc
flcri oportere convcrsis, ul quod disputalione so'a
petalur, sola iteruin dbputatione solvatur; ut audire
deDomino possittl, Jam mundi estis propter sermo-
nem quem locutus sum vvbis :manete in me et ego in yobis
(Joan. xv, 5). Oninia cnim in figura contingebant illis;
scripta sunl uutem ad correptionem nostram in qnos
fines sceculorum devenerunt (I Cor. x , 11 ).
CAPUT V. — DONAT. d i x i t : Ezecbiel quoque sic
d i x i t : El videbunt, quia plures sunt qui averterunt
aquam antiquce piscince^ ct non aspexerunt ad eum qui
fecil eatn ab initio, et eum qui illam condidit non vide-
runt (Isai. xxn , sec. L X X ) . Inaudita demenlia perft-
doruiii, nec divinis velle vocibus credere , nec Apo-
stoli simplicem doctrinam erroris sui faucibus veilc
servare.
CATH. respondil: Absit, absit ut nquam antiqnne
piscime , sicut vos, i n partcm ducamus , aut divinis
eloquiis non credamus. Quod lcgimus, credimus ; c t
quod crcdimus , pradicamus. Audi quse sit origo no-
strn, et ubi ejus aqua ditTusa. In Zachnria sic babes :
Exibunt aquat vivte de Jerusalem; medium earum ad
nuire orientale, et medium earum ad mare novissimum;
hoc est, ab Jerusalem usque ad fines terr;c : wslate et
hieme erunt; id esl, onuii lempore crunt. Et erit Do-
minus rex super omnem terram (Zach. xiv, 8, 9 ) : h o c
est, omni terroc Chrislus dominnbilur, non Doiialus.
Ilacc e s t posscssio, ha*c htereditas Christi, qu» a san-
ctis colitur, c l perenni fontc rigntttr, de qua ei diclum
e s t , Dabo tibi gentes hcereditatem tnam, et possessionem
tuam ternnnos lerrce ( Psat. 11, 8 ). Qni in ipsa e s t ,
hxres adscriplus e s l : q i i i 111 ipsn u o n e s l , j a m da-
mualus et morti destinatiis est, Scriptnradicente, Qui
ejresMus fueril fores dontus tuce, ipse sibi reus erit
(Exod. x i i ) .
CAPUT VI. — DONAT. dixit : Hincsibi Dcusuni-
cum Baptismaesse proclamat; hiuc Apostolus unutn
m R., co\ htn. sequimur M o r e l , E l e m e n t . C r i l i c . , pagg.
1 y
15,8i. M. -
766
rtiuclisdixissc confirmal, Deo per Salomonein pro-
lK>ntc : Dorttis conciusus, soror mea sponsa mea fons
f %
signatus, putens aqua? tivce, paradisus cum fructu po-
1
morum (tant. iv, 12,15).
CATH. respomlii: Recordare, lege omnia, adverte
diligctiter ei vide quod ex hoc paradiso, ex hoc horlo
concluso, ex hoc fonle signato, eliatn foris salutis
luida dccurrat, quae vadit contra As>yrios, contra
vos vidciieet Donatistas. Ex Assyriis enim Samari-
tani iili nascunitir, qui vobis sunt comparali. Ipse
esl, inquit Scriplurn, ftuvins qui vadit contra Asstjrios
(Cen. 11.15); coutra inimicnm Dci populo genteui :
non pro illis vndit, ocd contra. Quibusdain cniin cst
o d o r mortis i u roortem, quibusdam vero odor viu* m
vilam (II Cor. 11, 16). Sicul enim qtti mauducat et bi-
bitsanguinem Domini iudignc,jiidiciutii sibi maiidiicat
et bibit (I Cor. x i , 29); sic. et qni nccipil indigne B 1 -
plisma, jndicium accipit, non ^aiiKem. Namet Judas
proditor bouuin corpus, ct Sitnon Magus botiutn Ba-
ptisma Christi perccpil : sed quia bono bene non usi
sunt, mali malc titeudo delcti suut. Bonum est Bapti-
sma, bonuin est Chrisli sanguis et eorpus, bona est
lex, sed si qttisea legitime utatur (I Tim. 1, 8). Neque
enim ct quia foris est, diviua non est; aut qnia ab
alieuis habclur, aliena putabitur; nut quia a malis
iujuste tractatur, a nobis jusle dainuabilur. Aqua
paradisi, aqua Trinitalis e s l : hanc ubi agnosciitms
paradisi, non negamus; hanc ubi non pcrspicimtis,
paradisi omnino non dicitnus; qu:vcumque foris nata
est, paradisi nullo modo dicenda cst : ut puta Mani-
chftus, quia nunquam fuit in paradiso, uee sicut vos
de Ecclesia foras egressus est, aqua pnradisi poUin-
dus e s t , qtiin foris exortus est. Hic opus hahel u l
1
vivat, ueinaternttm moriatur : sed u l legiiiinevival,
in ipsa vival, ne judiciuin niandttcct el bibat.
CAPUT VII. — DONAT. d i x i t : E conlra Apostolns
dixisse testatur: Unus Detts, una fides % unum Bapti-
sma (Ephes. tv, 5). Nulla i n doctrina divina varietas,
per omnia Dominum sequiiiir servus, i n ntillo differl
a Magistro discipulus. Qiiem scqueris, quem imitaris,
qucm bujus flagitii arbitraris auclorem?
CATH. respondit : Da mihi aliquem sanctorum
9 post Trinilatem rcbaptizare, quod facis. Lcge m i h i ,
uon illas scripturas, quarittn auctoriiate non teneor;
sed Novi e l Veteris Testamenli, qtiibus tiirique sub-
jiciuitir. Si uiium est Baplisma, cur duplicas tmum f
Non enini aliud iteras, quam quod iuveuis v e m m .
Quouiam ergo quai dcstruxistis, ea ilerum rcajdifica-
lis, prsevaricntorcs vos esse moiistralis.
CAPUT VIII. — D O N A T . d i x i t : Atit si unum putas
cum reis atiqua permixtione conjunctum sacramen-
lum Btiplismi, audi Prophetas, quibus sit recle d i s -
penstim , dicenle &»lomone, Fons viue in mattibus
jnsti(Prov. x, sec. LXX).
C A T H . respondil: Beue de vobis Dominns dixit,
qtii errorem veslruni ante pravidit: Vos estis qui justi-
ficatis vos coram hominibus : Dominus uutem nnrit
corda vestra : quia auodaltum est hominibus ubomina-
9
bileesl apud Deum (Luc. x v i , 15). Si itistus es, ct fons
vil.-c in mnnu tua e s l , nou bomo, sed Deus es. A d te
confugiatiir, libi credatttr, in te tpes omnis vilai po-
naiur, ipsum Baptisma in nomioc tuo detur, et de
Domino taceatur. Vis scirc ubi hunc fontem vitae
requir.is? In Psalmohabes : Apud teest \onsvitce, et
in lumine tuo videbimus lumen (Psal. x x x v , 10). Non
Iegisli: Filius matus superbos ocutos habet: filius ma»
tus ipse se justum dieit, exitus autem suos non abluet
(Prov. x x i v , sec. L X X ) ? Nisi te ut hominctn reum
esse cognoveris, nisi te peccatorem veraci corde c l a -
maveris, justificnri omniuo non poteris, dicetile pro-
plieta, Dic prior iniquilates tuas ut justificcris (Isai.
%
x L i n , 26). Et Jonnnes apostolus: Si dixerimus quia
peccatum non hubemus, nos ipsos decipimus, et veritas
in nobis non est (I Joan. 1, 8).
4
Juxta Morei bic lcgendura. ptdandu* est. vtde Element,
Crilic, pagg. 10? 168 \ft.
707 APPI IDIX.
CAPUT I X . — D O H A T . dixit: EtDavid dicit, Oteum
auiem peccatoris non intpinguet caput meum.
C A T H . respondit : Qic ergo mihi aliquem tuortim,
quem prol>es nori esse peccatoreni; ul oleum vestrum
non possit esse peccntoris; cum scriptum s i l , Nut-
lus esl hominum qui non peccel (Eccl. vn, 21). lnter-
pretes inalo desuper. Lege, ul sensum possis acci-
pere : sic ait, Corripiet me justus i»
1
ntisericordia
et increpabit me; oleum autcm peccatoris non ungal
caput meum (Psnl. C X L , 5 ) : hoc est, Melior csl misc-
ricors increpatio, quam lenis adulatio; sicut elilhid,
Meliora sunt vulnera amici quam voluntaria oscula
mici (Prov xvn, 6 ) . Oleum peccatoris blaudimeiilum
est adulnions, de quo alibi dicit: MolUti sunl sermo-
nesejus supcr oleum, el ipsi sunl jacula (Psal. LIV, 22).
Oieum justi spiritusest Dci, diccnlc Petro, Jesuma
Naxareth 9 quem unxit Deus Spiritu sancio (Ac/.x, 38).
Desine ilaque Spiritum sanctum oleuni dicere pecca-
loris, ne Deum incipias asscrere peccatorcin.
CAPUT X . — DONAT. dixil : Aperta confessiopcr-
fidorum isto loco monslratur, quac iuimica praesum-
ptionea facinorososacerdote contacta polluitur, cujus
sacrificium vclut oleum voce divina rcspuitur. Faci-
norosus, inquil, qui sacrificat mi/ii, vetut qui canem
occidat; et qui offert similaginem quasi sanguinem %
pordnum; et quioffert thus in memoriq, quasi biasptte-
mus (Isai. LXVI, 3).
CATH. rcspondit: Cerlnm est quod sacerdolis el
plebis cxsccretur Deus ac despiciat holocausta, si
bona non adfuerit conscientia. Autsi de sacerdotibtis
solum diclum cupis inlelligi, quomodo apud vos faci-
norosorum non polluilur confeclio saccrdolum? Di-
cis, Quamdiu mali latenl, inquinare non possunt; pro-
pter quod scriptum est c Quce occulta sunt, mihi; qum
9
manifesta sunt vobis i (Deut. xxix,29). Si ergoquam-
%
diu mali latent, inqtiinare non possunt, cur longe po-
silas nationes, quibus noinen Douati et Ceciliani ha-
bctur incogniium, rebaptizare non limes? Qttis ve-
strum aliquorum mala in eorum pertuiil aliquando
notitiam ? E l si pertulisset et non probasset, in ntiilo
prorsus obesscl, juxta illud : Quce occutta sunt, mihi;
qum manifesta sunt vobis. t CAPUT X l l l . — DONAT. dixit : Claret ergo apud
CAPUT XI. — DONAT. D i x i l : Adhuc ejus aquas
turbidas Prophcta spiritu manifestat: imposuisti in- %
quit, in mari equos tuos turbantes aquas multas (Ilabac.
III, 15). Me contempsit Cataad civitas, quat operatur
siulta, turbal aquas; el fortitudo tua sicut hominis
piralw (Osee vi, 8,9).
CATH. respondit : Agnoscc in te tua lela converti,
sieul scriplum est, Gladius eorum intret in corda ip-
sorum et arcus eorum confringatur (Psat. xxxvi, 15}.
9
Fortitudo tua Donatista, sicut hominis piratce qui vi-
t %
ribus rebaptizas, virihus in aqua pugnas, viribus in
aqua necas : ista gereus pirata cnplus occideris, nisi
convcrsus poenilueris, el regiChri^to in Calliolica
militnveris.
CAPUT XII. — DONAT. dixit: Si ergo tinico fonte
Eeclesia gloriatur, iiiiquc tradilorum spelunca est,
qua3 in aquarum multiludine extollitur, et Baplismi
s u i ebrielate conftisa, cum regihus fornicntur, d i -
cenie Joanne, Veni ostendam tibi damnationem mere-
%
trieis magnm sedeniis super aquas mulias, et ittebriati
sunl omnes inhabitantes terram a vino fornicalionis ejus
(Apoe. xvu, 1). Kogo, quie sunt nqua? mulia?, nisi
plura baptismata ? qtise mulier fornicnria, nisi tradi-
t o r u m spelunca, qiuc regum voluptalibus servil oh-
noxia, a q u i b u s persectitionibus pocutum bibens,
cbria caecitale populis miscet, et in amentiam quos
rigaverit ducit? cujus accessum sapientissimus Salo-
mon iuterdixit: Ab equa iuqitit, aliena abstine le et
t t
de fonte alieno ne biberis ut tongo vivas temporc el
t %
adjicientur tibi anni vitmtum (Prov. ix, 18, sec. L X X ) .
Fons aqum tum privqtus sit tibi ne quisquatn exira- t peccatorum vcrmcs fundunt ,qua3 couscientiain mor-
1
J u x t a M o r e l h i c legendum, interpres male, desuner
tcqcy ut sensum possis uccipere. vide E t e m e n l . C r i t i c . ,
76S
neus commttnicet itbi(Prov. v, 16,17). Sohis ergo pri-
valum n o n habel fonlcm, qui meretricis aquarum
possidet multitudinem. Joannes qtioque apostolus
aqiiarum mtiliitudinem improbat, dicens : Et dixii
mihi angelus Aquasquas vidisli super qnas sedel fomi-
% %
r.aria illa poptdi,turbm et nationessunt (Apoc. xvu, 15).
%
C A T H . rcspondit: Ut video, tibiciimque a q u a uomi-
9 n n t a est m a l e , b:Mio 1 Baptisina credidisti. Sed i u bons
tibi, i n maio n i i h i iilnm iribuere voluisti, utdc vobis
impleretur quod Paulus apostoltis d i x i t , Nescientes
neque qum loquuntur neque de quibus afprmant (1 Titn.
t
ini- i , 7). Quemadmodum enhn Jomnes el Mambres resii-
terunt Moysi ita hi resistunt veritaii (II Tim. m , 8).
%
Angetus dicit, Aquas quas vidisti populi turbm et na-
t t
tionessunt. Et tu angelo exponeuti resistis et dicis,
Rogo qttm sunt aqum multm nisi ptura baptismata ?
9 t
qua? mutier fornicaria, nisi tradilorum spetunca ? Si el
traditorum vocabula cupis addiscere, babes vcslros;
Silvanum Cirlensem Felici curatori Sacramenta tra-
dentem. iiabes Marioum ab Aquis TihilitanU Romano
curalori trcs codices offeretitem. ilabes Victorem
nusiccadiensetn quatuor Evangeiia veluti dclelitia
comburcntem, qtti Cajcilianuui nbsenlein damnare
ausi s t i n t innocenlcm. Ilaec esl spelunca lairomtnt,
hacc progcnics traditorum, h;ec mulier fornicaria,
qiioe relicto Christo, Donalo prosiiluil lupanaria : c u -
j u s domus, juxla Sakimonem, s e c e s s u s esl morlis,
c u j u s via3 sunt infcrorum (Prov. vn, 27); qtue se
mundam vocal, c u m sitsordibus plena ; quaj s c inno-
centem clnmat, cuin s i i sceleribus irrelita, qu.-e pu-
denda committit, c l facta s u a in alteram dicil, ne
prior audiat quae commisit. De factis enim veslris
Catholicos infamalis, ut populosa Domino separetis.
Proinde quod quasi tuos, ul ab a q u a noslra se absti-
neant, borlaris, et dicis, Ab aqua aliena abstine te et
%
de fonte aiieno ne biberis: fons aqum lum privatus sit
tibi; ne quisquam exlraneus communicet tibi: quis non
videat Prophelam conjugibtts pudiciliam commcn-
dasse, ct tc a veritate procui crrasse ? Attt si fonti
t u o commnnicare nullusdebcatextraneus, cur cxtra-
neos quaris. cUr Caiholicos rebaptizas?
traditores cs<e mulliludinem aquarum, ubi diversa
bchismalum scmina, ubi Inereticoruin iiiuilimodas
pestes, ubi Manichaeortim delestanda sordium f i c c u -
lenla, vel in nbrtipluni coenosi gurgilis Incum in
1
a-lerna morte abrepio * charybdis vidil, el exteruii-
nii oleuni flammis ed.icibus animnvil.
CATH. respondit.O probare I oerrare! o delirarct
Claret ergo apud traditores esse multitudinem aquarum,
ubi divcrsa schismatum semina, ubi hmreticorum multi-
modas pestes ubi Manichworum detestanda sordium
t
fmculenta: quomodo probns nobiscum esse scbisma-
ticorum muitimodns pestes? Si nobiscum essent, non
h.erelici, sed catholici essent
CAPUT XIV.^- DONAT. dixit: Audi dicenlc Salo-
mone : Muscm morilurat exterminant confeciionem sna-
vitatis (Eccte. x, 1). Olei est ergo genuina suaviias,
qtue si laclu improbo fueril violala, (it ingrata con-
fectione polluta. E l recte Spiritum sanclutn immiin-
dis alitibus traditores acquatis, quod in aliena mensa
improbi corruaul, el olct suavilatem immundis lacli-
bus faedcnt.
CATH. respondit : Quis lactu improbo violat, qut
quod invenit servat, a n qui confeclum impudenter
exierminal? Quandooleum vestrum teligimus, quando
Spirituin sanclum injuriando fugavimus? Doccle ali-
q u e m noslrum in divinitatis oleum improbe ceci-
disse, nnt Trinilalis Baptisma, sicut vos, illicite vio-
lasse. Musca? morituras Donalistie circurovolanl per
totius corporis membra, sicubi reperiani vulnerala,
s a u a pungunt, aBgra lambunt, ct eorum ulceribus
(
1
Forte, vei bene.
1
Forte, ubi.
* Korte, abreptos.
' Forte, infundunt.
7G9 Liltt.it CONTRA FULGENTIUM DONATISTAM.
rleant, qu.-v animam finiant. quaa pulredinem ntitriant,
qua3 nec ipsis morluis cadaveribus parcant. Muscx
moritura cum oleum exlerminanl, oleo perimuntur :
neque enim vivilis, qui Spirilum sanctum efflalis.
CAPUT X V . — DONAT. dixit : IIoc propric David
sanctissimus, nostrai fidei regulam subminislrans,
edocet, idcm peccatoris oleum nec saluletn afferre, nec
cujusquam caput debere coiilingcre. Oteum inquit, t CAPUT XVII. — DOKAT. dixtt : Ntinquam lalro in
peccatoris non ungat capul meum (Psat. C X L , 5 ) . Ergo
diligenli examiue peccaloris requircnda persona est,
si non de sacerdole sacrilego, ut profani asscrunt,
Doininus dixit.
C A T H . respondit: Cum sis pcccati conscius, attdes
diccre, peccatoris requirenda persona est. Audi qu;e sil
peccatoris isla pcrsona. Aposlolusdixit: Omnes enim
joeccaverunt et egent gloria Dei (Rom. 111, 2 3 ) . Et Sa-
t C A T H . respondit : Tua non titnco crimina, qtiia
lomon : Nutlus est Itominum qui non peccct (Eccte.
vii, 2 1 ) . L l Job : In angeits suis reperit pravitatem;
quanto magis in filiis hominum, qui terrenum habent
domicilium (Job I V , 18. 1 9 ) ? H;ec est persona pecca-
toris: id est, omnis homo peccalor. S i sacerdos es,
homo es : ct si homo es, peccator es. Qttem le ipsum
facis? Dixisli te solutn esse sanctum, solum juslum,
solum sinc peccato, solum sine mncuta. Dixisti tuum
essc B.iptisma, tutim oleum sanctum, luam mensam
domiiiicam, lua illa omuia quae fidelibus divinitus tri-
buunliir. Quid restat, nisi ut scelerale el impie Deum
te cssc pronunlies ? Sed audi quid caput superbiac
audire meruit : Quomodo cecidisti deccelo, tucifer;
t/ui mane oriebaris, qui vutnerabas gentes, qui dicebas
tn corde tuo, Super ccelum ascendam, et super astra
Dei exaltabo sedem meam sedebo in monte lestamenti
9 pcr gloriosior apparcbo. Hoec cst quam vos aul ut la-
in tateribus aquitonis, el ero similis Attissimo? Verum-
tamen in infernum deseendes, el in profundum laci
(Isai. xtv, 12-15). Nisi ergo poenitueris, nisi conver-
sus fueris, nisi deposila supcrbia peccaloriun veniam
postulaveris, audies quod el ille; quia cum sis liomo,
lacis le ipsum Deum.
CAPUT XVI. — DONAT. dixit: Similiter Dominus
per Aggxum prophe.lam, immundos tactus inquina-
meritum conlerrc, nec pollulum qucmquam posse
sancire, si illicila prxsumptione conetur attingcre
quod sanctum videat conlineri, salubri expositionc
monslravit, dum pro nobis Prophetam cautum cxhi-
buit. Intcrroga, inquit Dominus , sacerdotes, dicens :
Si ailigaverit homo carnem sanctam in summo vesti-
mento et tetigerit suntmitas vestimenti atiquam creatu-
t C A T H . respondit : Optime, ct saluti tux multiim
ram panis aut vini aut otei si sanctificatur ? Et re-
t t t conveniens tesiimouiiitu posuisli : Attende tibi ne of-
sponderunt sacerdotes et dixerunt : Non. El dixit Do-
minus : Si teligerit inquinatus in anitna horum aliquid,
si inquinabitur ? Et dixerunt sacerdotes : Inquinabitur.
Et dixit Dominus : Sic et populus hic el sic gens ista:
t quoBcumquc prcectpiet tibi. Audi ergo qui sit iocus ele-
omnis qui ittuc accesscrit, inquinabilur ( Aggcei n ,
42-15).
C A T H . respondit : IIoc advcrsum tc usus es lesii-
mouio, qui donum Dci in tuo ponis arbilrio. Si enitn
lactus saticli, immundi iiiqiiinaineiita non l o l l i l ; v a -
num est quod gerilur, quod conficilis , quod lavatis.
Si tetigcrit, impiit, quod sanctum esl. crealuram panis,
aut vini eet olei sanclificabitur? Et resoonderunt sa-
t t
cerdotes, et dixerunt: JSon. Ubi est qiiod vos extolli-
tis, quod sanctilatem veslram mundiliam conferre
jaciatis? Aut s i illud movet quod ait, Sic populus hic
et sic gens ista; omnis gui iltuc accesserit inquinabitur
docele Aggxum, qui ista dicebat, de medto ejusdem
plebis exiisse ne inter eos eliam esset ipse poilutus.
Taclus iiie opera significat. Si sanctus, inquit, teti-
gerit immundum, non sanclificabilur : si immundus
tetigerit sanclum, inquinabitur : i d est, facilius san-
ctus qui junclus fucrit genli huic pessimse pessima-
lur, quam gens isla in melius commulelur; quia pro-
ciiviua ad imitationem malorum curritur, quam ad
virtules bonorum animus excitaiur : sicut meiii plu-
rhno parum absinthii injccttim, vcloeetn amaritudi-
nem urahit; mellis vero etiamsi duplum iujiciatur,
Aon polerit ejus obtineri dulcedo. Exeundum ergo
nobts cst e ntedio maiorum menie, non carne; opcri-
770
bus, non corporibus. Nottie, mqttlt Apostohts, com-
mumcare opertbus infruclnosis tenebrarum (Eplies. v,
11) : operibuszh; nou Altaribus. Scriptum esl euim
itt lsaia : Qui dicunt, Recede a me non appropinques t
mihi quia tmmundus es; isli fumus erunl in ira mea,
t
ignis ardens tota die (Isai. L X V , 5 ) . Si te homimini
dicla non terrent, saltcm Dei minautis ira convertat.
lucein protuiil pra?dam; scmper operarii n c K l i s gra-
tam bonis omnibus lucem soepius horrtienint: solus
traditor ncc Dei minis frangitur, el in aliena veste
improbtis glorialur. Conlra quem p c r Sophoniam Do-
iiiinus proclamnl, ncc audilur : Erit, inquil, in die
sacrificii Domini, el vindicabo in principibus, et in
omnes vestilos veste atiena (Soph. i , H ) .
mca munita est conscientia. Qticm dicis tradidisse,
nomen locumqtic traditoris ostende. Nunqtiain id va-
lebis ostendcre, sicul nec nnlca valuisti. Sed ctsi a i i -
qucm proluleris, mihi obcsse non poleril, dicente
Domino, Anima patris mea est; anima filii mea est;
anima quce peccaverit sola morietur (Ezech. xvm, 4 ) .
t
Ego tamen non in aliena vcste congaudeo, qui in ca-
tholica fide sempcr exsullo. llla csl quam hnbeo. qua
me in die redemptionis misericors et bcnigntis Pater
in decore vestivit. Afferte, inquil, stolam illam pri-
mam et induite iltum : quia hic filius meus mortuus
t
erat et rcvixit; perierat, el inventus esl (Luc. xv, 2 2 , 2 4 ) .
t
lllam nimirum de qtta Paulus apostolus dixit, Quot-
auot \n Christo baptizaii esits, Christum induistis (Ga-
tat. n i , 27). ilanc habeo, in hac gaudeo, in hac sem-
troues nbstuli-lis, aul miseri sordidnlis.
CAPUT XVIII. — DO.NAT. d i x i l : ln qunnlum cnim
improbilas devios errorcs nlienis bonis ctipilastruere,
ct falsa c.itbolica mcndacii nebulas conatur obtegere,
pcr collcs tortuosds incedit, cui per Jcretniain Domi-
nus contradiclorobviavit : Nolite iuquit, fidere in f
vobis in verbis falsis quia per omnia non proderuut
%
vobis dicentes, Templum Domini, tcmplum Domini est
t
(Jerem. vn, 4 ) . Et Dominus in Dcuteronomio : At-
tende tibi ne offeras holocaustomata in omni loco quem-
cumque videris; sed in loco quem elegerit Dominus Deu*
luus in tribu tua in hac offeres hotocaustomala el ibi
t t
facies omnia quwcumque prwcipio tibi hodie i Deut. x n .
15,14).
feras Itolocaustomata in omni loco qnemcumque videris;
scd in loco quem etegerit Dominus Deus tuus in tribu
lua in hac offeras holocaustomala, et ibi facies omtua
t
ctus, ct quoc iribus Domini pnedicata. In Psalmocen-
lcsiino trigesimo primo habcs : Quoniam elcgit Domi-
nus Sion, elegit eam in habitationem sibi. Ilcec requies
ntea in sajculum swculi Itic habitabo quoniam prwelegi
t t
eam. Ilcm in Psalmo centesimo vigesimo primo :
Stantes erant pedes noslri in atriis tuis, Jerusulem. Je-
rusalem quw wdificatur ut civitas. llluc enim ascen-
derunt tribus, tribus Donuni testimonium Israel. Hic
est locus clectus, hic mons tanciiiicattis, haec civitas
supcr montem posila, ita tit ahscondi non possit,
t h:cc radix calholica, haec vilis Iructifera ionge la e-
: ue diffusa, qua3 iu Ecclesiastico clamat et dicit,
n Sion fundata sum t et in Jerusatem potestas mea
(Eccli. xxiv, 1 5 ) . Etenim oportuit pali ClirMum et
resurgere a mortuis lertia die, et pradicari in
nomine ejus poeniienliam et remissioneni pecca-
torum per omnes genles, incipienlibus ab Jernsa -
lem (Luc. xxiv, 4 6 , 4 7 ) . Recie me argueres, si
in hac hoereditate maneres. At cum in hnc Dei palris
haerediiale non mnncas, in hac Christi regis tribu
non milites, cur deserlor corripis militem ? cur reus
increpas innocentem ? Et ego libi dico, Attende tibi ne
offeras in omni ioco hoc est, in omni hxresi; et dicas,
t
et hic Deus, et ihi Deus est: sed in toco quem elegerii
Dominus Deus tuus in tnbu tua, hqi esl, tn tribu ejus
771
ibi offeres hdtocaustomata ttta, et ihi facict omnia quw-
cumque prwcepta sunl tibi. IIoc fnc, ei vivei.
CAPUT XIX. — D O X A T . dixit : Baplisma utique
dici noii potcst, quod aqitarum turba disper?it, quod
ab Ecclesia» fonle mahlia scparavit, qtiod slniJis
unda siccavil, qtiod uec angclum vidii, nec propbe-
tam qui sc medeii posscl invcuit, sicut in libro Itc-
giiortun qunrto lctlialcs aquas Elisacus sanctissiimis
discussa uiorlc sannvit, el mariiante sermone in fetus
ubercs tiiearc pcrmisii. Et dixerunl viri civitatis ad
Etisamm: Ezct commoralio civitatis bona sicul el /?t, %
domitte, vides; scd aquw muttw et steriles sunt hic. El
dixit Eiiswus : Arcipite mihi unum vas ficlile ct immit- 9
lite in illud sat. El acceperunt itlud: et venit ad exilus
aquarum et projecil sal et dixit, II wc dicit Dominus,
9 baplizo.
Smtavi aquas istas, et non erit mors in eis neque stcri-
tilas : et sanatw sunt aqmv usque in hunc diem (IV tieg.
11,19-22).
C A T H . respoiidit: Gratias Deo P a t r i , qui quod fu-
ttirum osicndit, in nobis fidclis iiuplevit. Gratias, iu-
qnam, Dco Patri, qui nobis non Angelos solum, noii
Propliclas, scut prius iti Jcricbo nostram, id csl, in
liunc inundum, sed propritim Filittm destinavil, Do-
minum vidclicct Angelorum, et principem Propheta-
ruin, qui a<|uarum sterilitatem, boc csl gentimn in-
fccunditntem discussa inorte sanarct. Acccpit vas
ficlilc, boc cst corpus fragiiitaiis huraanae; sal misit,
id esi, sapicnlia divina replevil : in nquam projecit,
hoc csi, iu Jordanein desccndit : aqtias suo descensu
sanavit, id esl, gentes suo advcntu rcdcmit: et innri-
tante serttionc Ecdesiam cx geutibus congregavit, et
iu fclits ubcrcs longc l.-itcqtic difludit. lloc in nobis
iiiiplelum q»ii non videt, ca cus ; qui non credit, in-
sauus csl. Atleude ubercs fctus, dic nlii b:ec uon sil
Ecclcsia, dic ubi lun, pralcrquam in angulo Africa?
invcniatur male collctta, tnnqiiain sarincnluiii inutile,
cx hac ubi prarisa esl, ibi rcmansit, ullra cxtcndi
nou pottiti, quia de radicc praccisa statim exnruit.
CAPUT X X . — DOXAT. dixil : Accrpit ima civitas
satutaris nqu:c suhstaiitiain , accepit ct olci dona tina
cum ltberts vidttn , nec heneflcium diviiuun passiin
{>ropheta commisit, nisi ci quam ur.uni vas olei ba-
)Ore cognovit, Iteguonim vcriiatc prohantc : Et mn-
tier una ex mutieribus Prophetarum ctamabat post Eti-
swum dicens : Servus tuus rtr oieus mortuus est; et tu
scis quomodo servus tuus erat thnws Dominum : et ecce
quibus debeo, veneruttt accipere duos fiUos meos iu ser-
vos. Et dixit Etisicus : Quid faciam t Indka mihi quid
esl tibi in domo tua ? At itta dixit: Non est mihi an-
ciltw tuw altqnid in dotno nisi vas unum otei. Et dixit
Etiswus : Vade, pete tibi vasa deforis ab omnibus com-
morantibus tecnm vasa copiosa; et introibis, el ctaudes
ostium ad te et ad fitios tuos, et impiebis vasa oteo, et
reddes debitum (\\Rcg. iv, 1-4). Elisaeus euim pcrveri
Bapttsmi liniamenla operatus cst. Nam qtiia tuum
DOII comproho, idco luos (ideles cxsttfllo.
C A T B . respondit: Omncs ciuin hoc faciunt, quod el
t u ; omncs fidcles cxsufllaut, dum unicum Bapltsini
sibi vindicanl sacrameiitum. Talem cuni invcucris,
nou capies, non tenebis, non isto vinculo colligabis;
sed ngnilo signo piralico, ut lccum artcm peragal,
sccurum abire permitlis.
CAPUT X X I . — F U L C E N T I U S d i x i t : Absit ut abire
pennittnm : quouiam Deus d i x i l , Compette omnes in-
troire, ut imptcatur domus mea (Luc. x i v , 2 3 ) . Qui
omnes dixit, nulium cxcepit.
A I J G U S T I N U S respondit: Quid crgo facies ?
F U L G . d i x i t : Doccbo illum ccclesiam mcam essc
certissimam.
A u c respomlit: In quo? Numquid Christum qtti a
Patre omnes gemes nccepit. nd Africanain parliculam
tatitum retiiaiistsse monsiiobis?
F U L C . dixit: Dicnm quod in pnucis constct.
A u c respotidit : Quid si el ejns paucos habebil ?
Omues euim in comparatiouc Catboiice paucos ba-
bcnt.
F U L C . d i x i t : Ostcndam quouiam bacc est vera quoe
APPENBlX. 772
persccutionem patlfttr, non qua? facit.
Auc. respondit : Quid si el cjus persecutionem
oniniuo non fccil.
FbLG. d i x i t : Insinuabo sccundum Aposlohim, qtiod
Ecclesia mea rugns ct mar.ulas sola nou habcat
(Ephes. v , 2 7 ) .
A c t . n.spondit: Continuo probabilur habere. Scri-
ptum cst euim , Nemo mundus asorde, nec si unius
diei fueril vita ejus super terram (Job xiv, 4, 5). Scd
quid pliirihus? quolibrt ingenio capies, ct tencbis,
quomodc suscipis nui fidcles luos forte relinxit, qui
Spiritiim sancium in cordc crcdentis cxstinxit?
CAPUT XXII. — Fri.G. d i x i l : Distriugo illtim,
exsufflo, ct iu rcmissionc peccatoruni vcra aqua
A U G . resp«uidit : Quoniodo ejtis peccata dimittis,
cuin scriptutii sit, hlaspliemiam Spirilus sancti in sae-
culuin dimilti non possc (Matth. xu , 3 2 ) ? S d hunc
omitiamiis, alterum vidcamtis. Dic el Maxiuiianislae,
.Tinulo tuo, quod ct niihi dixisti : Quomodo alter ha-
bere potest, si mihi soli concessum esl ? Aut si juri tuo
asseris Iraditum , quare comprobas atienum ? Bespon-
dcbit et iste Maximianisla, Quoniodo aller babcre non
potcst, cttm ct niibi sicut tibi lu probaveris essc con-
cessiim? Clirisliauos enim mcos ct clericos extra
Ecclesiam tuam haptizatos vcl ordinalos absque ulla
dcmtilalionc Baplisini vel lionoris i n integro rcccpisti;
quod ubi Marccllini gestis objeclum est (a), refellcre
nullalcniis valtiisti.
Ilcm Ai G . rcspondit : Si justus es, ctir scntentia
tua dtversa est? Cur Maxiiuianistas sus< ipis, ei meos
fideles exsufflas ?
F I L G . dixil : Qifia ille meus crnl.
A I G . re>pondit : Et lu meits eras; cttr in sehi-
smatico (uo pius, in calholieo impius c l implacabilis
perscvcrns?
CAPUT XXIII. — Fruo. d i x i t : PIus peccasti, et
idco in tc alilcr vindicatur.
Auc. rcspoitdil: Quid ergo, Baptisma pro vindicta
ponis, el quod ad saltilem proinitiitiir, a tc pro pcena
tribuitur? S i in Baptismo non delicta donas, sed pec-
cata castigas ; si in aqua non libcras, scti flagellas;
piratam te esse aperte demonstras : ct lamen quid
p!tts pcccavi ? quid feci?
FuLG.dixit: Codices tradidisli, etidolis immolnsti.
A U G . respondit: Doce; non feci, facta tua m i b i
suppoois.
9 F U L G . d i x i t : Palcr tutts fecit.
Aiw. rcspondit : E«n patrcm nescio nist Dcnm.
Scriplum est eniin, Notile vobis pairem vocare su~
per terram; unus est enim Pater vesler ccttestis (Id.
XXIII, 9).
F U L G . dixit : Palrcm luum dico Gcciliannm : ipse
tradidil, ipse thurificavit, ipse oiimia tnala commisit.
A U G . rcspondil: Lege quis ilitim ncctisavit, quis
convicit, quis coram posittim condcmnnvit. Esto, le- 1
cit quod non fccit : nuinquid filius pro patre damna-
bttur, cnm scriplum sit, Anima patris mea esl, el ani-
ma filii mea est; auima quw peccaverit 9 sotaimrietur
(Ezcch. xviu, 4) ?
F I L C . dixtt : Tu filius cjus non quidcm tr.tdhlisli y
scd nobis pcrsccutionem fcci-ti.
A I G . rcspondil: Eqitidcm non feci, credo lamen
qir>d mei facerc potuermt. Quxrccau^am quarc: q'iid,
si mcrcbamini ? Non enini malos pcr^cqui pecc:iinm
csl; nam ct sanctos et sanctum sauetorum Dominum
matoi legimus |>erseciitos : daemoncs namqtie pcrse-
culionem Domini non ferentes, clamalianl, Qnid nobis
et libi 9 Jesu Fiti Dei? venisti perdere nos (Marc. t,
2 4 ) ? Et Paulus Elimam magum ulltis esl ca?citate
(Act. x t i i , 11), ct biasphemum Iiontinera tradidit sa-
lanx» (I Tim. i , 2 ( 0 . Et Petrus Ananiam et Saphiram
cjusuxorcm mcndaces occidit (Act. v , 1-10): c t S i -
nioncm Mcgtim tamdiu pcrscculus c s l , donec roorte
periincrel. Scd ct David in persona Christi clamat et
dicit : Persequar iuimieos mcos9 et compreatndain
(a) Siempe io CoUatiGoe.
775 E X C E R P f A AD DONATISTARUM DISTORIAM
ittos; et non eonvertar donec de/lciant: afftiaam iiio$ arbnrnm amputavit. Saltem priontm tuo-
ramttsculos
nec foterunt etare (PsaL x v n , 58 , 59). Non igilurntin circa nos constitutas servarcs legcs ; non r e b a -
omnis qui persccutionem passus cst, jtislus contjntio
putandus est: sed qui pronter jusiitiam passus est,
ille profeeto beatus e s t , dicente Pctro , Qum enim
itoria est9 si pcccantes coiaphixali suffertis f Sed
i
acientes patimini, et palienter sustinetis , hcec
tia apud Deum (I Pelr. n , 20).
CAPUT X X I V . — F U L G . dixit: Sancti quos mc-
moras, edicta judicum sxcularium non mcruerue',
quod vestri fccerunt.
A U G . respotidit: L i c c t , an non licet ? Si licet, de lem in me non afferentem fructum, cxcidet el projiciet;
licito mormurare non decel: si non litet, tutim cri-
menemeoda, dum licct. Maximianislas enimschisma-
ticos tuos, sicut gesta dcclarant, atictorilatibus jtidi-
cum sa;cularium , ct adtniniculis ordinum virorum l ,
ct exsecutionc mililtim divcrsorum , institulis dcfen-
soribus ecclesise |>ersecutus es, ut eos a suis basiticis
depulisscs. Qui me incrcpas, cur non le ipsum pri-
Ritim cmendas ?
CAPUT X X V . — F U L G . d i x i l : Idco scbismati-
cis nostris basilicas luliinus, ut venc Ecclesiae red-
deremus.
A t c . respondit : Hoc et nostri fecerunl vobis, suis
schismalicis lulcrunt, et inalri Catholice reddidertinl.
Quod vestri fecerunt pro pace Douali, hocnostri fece-
rtint pro pace corporis Cliristi.
CAPUT X X V I . — F U L G . d i x i t : Vos estis schisma-
t i c i , qui et thurificnsiis el codices tradidistis.
A C G . respondit: Efficiamur infirmis infirmi, ut in-
firmos lticrifaciamus. Video quod fieri non potest:
pars Donati toiuro Christi corpus dcvicit; angulus
Afi icanus orliem terrarum exclusit; gens uua univer-
Siis gentcs adduxil * ; sarmeulum de vite prxcidit, et
1
Forte, varionmi.
1
Forte, addixil; id est, danmazit.
EXGERPTA E T SGRIPTA V E T E R A
AD DONATISTARUM HISTORIAM PERTINENTIA,
QUORIM LECTIO SUPBRIORIBUS AUGDSTINI CONTRA
OKloO SCniSMATlS DOJtATUNl ( « } .
Priiuo loco audi oui fuerint traditores, ct plenitts
auctorcs schismalis aisce. In Africa duo mata et pcs-
sima admissa csse conslat: unum hi iradilione, alte
rum in schisniale; scd utraqttc tnaia ct uno tempore,
el iisdem auctoribus videntur cssc commissa. Debcs
crgo, Iratcr Parmcniane, discerc, quod inteiligcris
ignorare. Nani ferme antc aunos sexaginla et quod
excurrit, pcr lolain Africam pcrsccutioiiis esl uiva-
gata icmpeslas; qiwe alios feccril martyres, alios con-
lessorcs; iionnuilos funesta prostravil in morte la-
tetiles dimisil ilhesos. Quid comnicmorem laicos, qui
ttinc in Ecclcsia nulla fueranl dignitalc stiffulli *? quid
ministros plurimos? quid diaconos in lcrtio? qittd
prc^bvtcros in sccundo saccrdotio conslilutos? Ipsi
apiccs c l priiicipcs omnium, aliqui cpiscopi iliius
lemporis, ul damno a. tcrnx vila?, Utius iucerUc lu-
% jam
cis moras brevissimas compnrarcnt, instrumenla di-
vituc legis impie tradidcritul. Ex ntiibus eranl Dona-
tus MascuIiUinus, Viclor Rtisiccadensis, Marinus ab
Aquis-Tibiiilanis, Donatus Calaniensis, ct homicida
Purpttrius Limatcnsis \ qui interro^attis de fiiiis s o -
rohs su:e, quod eos in carcere Milci necassc dicerc-
t u r , confessus cst, dicens, El occidi el occido, non
9
sos solos, sed et quicumque conira me fecerit. E l Meiia-
1
Gcrmancnsis vcluscodex, funestam prostravil in mor-
tem.
1
verbum, sttfftdti^ abcsl a Germancnsi codice.
* In codem MS., liinutetuis.
(a) F.x optato, lii). 1, ad velcrem codicem Germanon-
sem reccnsito et ccrrecto.
PERTINENTIA. 77*
9
plizarcs, sed per pcenitcnliam e r r a i i i i u m , ut a s t i m a s ,
animas lilierarcs. Rclcgc dccisa p a r u m tuoriim , et
vide quid de traditorihus , tlitirificatis et schismaiicis,
cnmst bene
adversus G c c i l i n n u m Cnrthaginem conspirati
v e nesi
i s sgra*
c u t , ficri oportcre decrcvcnint. Marcianus ve-
ster intcr eaeleros talem senlenliam protulit dicens,
quam ulique scptuaginla qui aderanl non i t n p r o l n -
l i a n t : In Evangctio suo, i n q n i t , Dominns ait : i Ege
snm vilis vera, et Patcr meus agricota : omnem pntmi-
et omnem manentem in me et fructnm lcrcntem, purgai
ittum i (Joan. xv , 1 , 2). Sicut ergo palmiics infru-
cluosi amputati projicinntur; ita ihuri/icali. lraditorcs f
et ani in schismate a traditoribus ordinaniur, manere
in Ecctesia Dei non possunt, nisi coguiio ulnlalu sua
per poenilentiatn reconcitientur. Unde Lccciiinno in selti-
smate a traditoribus ordinato non communicare oportet.
Il.-rc cst patrum tuorum fixa senicnlia. E c c e , quod
a b s i t , nos tradidimus , uos thiirificavimus, nos s c h U
smnta c o m m i s i m t i s ; cur irnnsgredimini inatidaium
s c n i o r u m , ut vestras tradiliones staluatta *' Sicut pal-
ntites , in p t i t , infrucluosi amputati projieiuntttr; ita
thurificati tradilores, el qni in schismate a traditoribus
9
ordinantur, manere in Ecclesia Dei nott possunt, nisi
cognito ulnlatu suo per pmnitentiam reconcilientur : pcr
pceiiiiculi.im, non p<T l i i i c l i o n c i n . S i dignaris, vel l u i
le principes v i n c a n t , aut iliorum confirma d c c r c l a ,
e l ttia dep nc figmenta : aut si tua vis valerc statutn,
illos crrasse p r o u i m i a . Aptid nos vcritas r e g n a t , ctir
Ir ditio vcslra discordal ? Salvator iu Evangelio sic
a i l : Omne regttum in se ipsum divisum non stabit, sed
desolabitur (Maith. x u , 25).
EOSDEM HJSRETICOS LIBRIS L U C E M AFFBRT.
l u s * . qui nc thurifirasse a suis civibus probnrettir,
o c u l o r u m d i r l o r e m fiugeiisnd c o u s e s s i i n i suorum p r o -
c c d e r e t r e p i d a v i i . Ili e l eacieri, qtios p r i n e i p e s tuos
fuisse paulo p o s t d o c c b i m u s , p o s t perseeiiUoncm
nptid C r i a m c i v i l a t e m (a) (quia basilicne n e c d t i m f u e -
r a n l r c s t i l u U e ) , tn domuiii Urliani Carisi c o n ^ c d e -
r t i n l d i c i i i iduttni n i n i a r t i m , sicut s c r i p t a Nundinarii
t u n c d i a c o n i l c s l n u i u r (b) c t v e l t i s t a s m e n i b r a n a r u i n
9
t e s t i m o n i u i n p e r h i b c t , q u a s d i i b i t n n l i b u s proferre po-
t c r i m u s . H a r u m nnmque p i e n i t u d i n c m * iu n o v i s s i u i a
parte t s t o r u i i i l i b e l l o r t t m , a d i i n p l e n d a m fidem a d j u n •
x i m u s . Iti cpiscopi i n t e r r o c n n t e Sectindo T i g i s i l a n o ,
t r a d i d i s s c se c o u f c s s i sunt. L l c u m i p s c Sccundus n P u r -
purio i n c r e p n r c l t i r , q t t o d c t i p s c d i u n p u d sintionn-
r i o s * f u c r i t , c t n o n f u g c r i f , s e d dimissus s i f , n o u
s i n c c n u s n d i m t s s u m fuissc, n i s i q u i a t r a d u l e r a t :
omncs c r c c i i %
c c e p e r a n t i n u r m u r a r e ; qiioriiin
s p i r i t u t n Secundtis m e l t i e u s , c o u s i l i u m acccpit a filio
fratris s u i Sccundo m i n o r e , u l t a l e m c a u s n m Deo
servaret. Coustilti s u n l q u i r c m a n s c r a n t , id c s l Victor
1
Ncnaliusy i n G e r m a u c n s i U s . v i d e infra epistolam Cott^
stantini ad c e t s u m .
* in o p u i i e d i t i s a d d i t u r , rerum. Abest a Germanensi eo*
dice ut s u l i i n t e l l i g a t u r , tnentbranartrm.
* Germanensis M s . , apud stationarium, s i n g u l a r i nu-
mero.
4
i n e x c u s i s , otnncs hmrctici. E m e n d a n t u r e x manuacrf-
pto G e i m i a e n s i .
(u) « P c r s e c u i i o n e m t r a d e n d o r u m c o d i c i i m » appefiat
A u g u s l i n u s in lib. 3 c o n t r a C r e s c o n i u m , n . 2 9 ; et Ctrteusis
i s u u s conciiii l e n i | us u o l a t in Brevie. c o i l a t . , n. 32.
(b) v i d c infra, b c s t a a p u d Zcuo| UiJum o o u s u i a r e m .
775
Garhiensis, Felix a Rolario, el Nabor a Centurion*.
Ili dixerunt talem c a u s a m Deo debere scrvari. Et
dixil Secundus, Sedete omnes : lunc diclum e s l ab
omnibus, Deo gratias. E l sedcrunt. Habes ergo, f r a -
t e r Parmeniane, q u i mauifcslo fuerinl traditorcs. De-
inde non p o s l longutn tempus iidcm ipsi, tot e t lalcs
ad Carthagincm profecti traditores thuriucati *, bomi-
cidnc, Majoriutim, cujus lu calhedram sedcs, post or»
diuationem Caeciliani ordinavcrunt, schisma facicntcs.
E l quoniam tradilionis reos principes vcstros fuissc
monslratum e s l , consequcns erit ostcndere cosdem
fuissc ct auclores schismatis. Quac r e s ul clara c t
manifesla esse omnihus possit, ostcndendum e s t ex
qtia radicc s c s e usquc iu hodiernttm crroris proteu-
derint rami, et ex qtto fontc rivulus iste maiigni l i -
quoris occulle serpens ttsquc in lcmpora nostra mana-
verit. Dicendum cst, tinde, c l ubi, c l a qttibus orluin
coustel hoc altcrtim lnaluni; qti;c convencrinl cause,
qtias fueriut o p c r a U f i pcrsouae, qtii auclorcs litijus
niali, qui nutritores ; a quihiis siul inlcr parles de l u i -
p e r a t o r e postulaia judicia, qtti scderinl jtidices, ubi
sit aclum concilium, qtt:e sint prnlala; scutciilix'. De
divisione agitur : ct in Africa, sicul et in ca;ieris pro-
vinciis, una crat Ecclcsia, aiitcqiiain dividcrelur ab
ordinatoribus Majorini, cujus tu h.vredilariani calhc-
dram scdes. Vidcndtim c s l quis in radicc cum loto
orbc matiscrit, quis foras exicrit, quis cathedram sc-
derit altcram, qua? aute IIOII literat; quis altarc cou-
I r a a l l a r e erexerit, quis ordiiiatioiicm fcccril salvo
a i l e r o ordinalo; quis jaceal sub seuteiitia Joanuis
apostoli, qui dixil mtillos aiitiehrislos foras c x i U i m s :
Quia non erant, inquit, nostri; nam si essent noslri
mansissent nobiscum (I Joan. u, 18, 19). Ergo qui in
una mancrecum Iratnhus noltiit, Increlicos secuttis,
quasi anftchristus loras exivit. Iloc aptidCartliagincin
post ordiuatioiicin C.rciliani factiiiu essc, neiuo cst
qu» ncscint : pcr Lucillam scilicel, nescio quam, fe-
m i n a m faciiosam, quac nntc concussam pcrsccutionis
turbinibus paccm, dtiin adhtic in tramptillo essct Ec-
clesia, cum correplioiicni archidiaconi Ca?ci!iani
f e r r e non possct, qux* antc spirittialcm cihutn ct po-
t u m , os ncscio ctijus martyris, si tamcn inartyris, l i -
b a r c tlicebatur; ct ctiin pr.Tponcrct calici salulari os
itcscto ctijus hominis inoriui, clsi iuartyris, scd ncc-
thim viudh-ali, corrcpta, cum confusione discessit
irata. Irasccntictdolcnii, nc disciplina? succumbcrel,
succtirrit sttbito pcrscctuionis iunata lcmpcstas. lis-
detn lcmporibiis Fclix qiiidam diaconus, qui propter
lauiosnni nescio quaiii dc tyraimo Impcratore t u n c
factnm cpisiolam, appellalus est, pcriculum limciis
apitd Mensiiriiiui cpiscoptun dclituissc dicilur. Quem
cum posiulattim Mensuritis pttblice denegarcu relalio
missa est. Hcscriptum venit, ttt si Mcusurius Feliccm
diacoiiuui non reddidissel, nd palalium dirigeretur.
Cnnvciilus non levcs palichntur augttstias. Eraut
cuitii Ecclrsia* ex aitro cl argenlo plurima ornamcnia,
qnaj nec defodcre l c r r a , nec s e c u i n portare notc-
rat. Qu.x* qnns! lidclibus scnioribus coninicndnvit,
co!iimcnioralorio f.icto, cpiod cuidam anicula? dc-
dissc dicitur : ila ut si ipsc non redirct, rcddila
pace Chrislinms, nnicula illa illi rcdderel, qiiem
in cpiscopali c a t h e d r a scdculcin invcnirct. Profcctus
caus.uu dixit, jusstis cst reverti, ad Carlhagincm
pcivenirc nmipoiuii. Tcinpcstas pcrsccutionis pcr-
acta ct dcliuita c s t : jiibenle Dco, indulgcnliani mit-
tentc Mnxentio lil>crins Chrisiinuis csi reslilula. Do-
trus elCclcsius', u t dicilur, apud Carlhnginem ordi-
nari cupicntes, opcram dedcruut, ul abscntibus
Niimidis soli vicini cpiscopi j>elcrcntur, qtii ordi-
iiationcm apud Cartliagiiicin ccicbrarcnt. Tunc s u f -
1
r.ermancnsis M s . : rictor Gabrensis Fetix a Rotario, et
f
fiabor a centurionis.
* in cditis, conjmali. Aptius m Germancnsi Ms. thnrati;
s e u , ihnrificati. Vide |«aulo supra, lib. contra F u l g c n t i u i u
Douatistam, cap. 2G, col. 774.
ccelcstitts. TX sk
• U T i i t a n e n s i s vetus eodex c o n s t a n t e r ,
j p s e A u g u s t i n u s i t i l*sahno AlK^ccdario contra Donatistas.
APPENDIX. 776
fragio lotius populi Ociliantis eligilur, ct manes ei
imponente Fclice Autumuitano episcopus ordinater.
Botrus et Celesius de spe sua dcjecti sunt. Ttinc bre-
vis auri c l nrgenti sedenti C;eciliano, siculi delega-
1
lum a Mensurio fuerat, iradilur, adhibitis teslilms.
Convocaulur supra memorati seniores, qui faucibut
avarilia3 commcndatam ebiberant pr.edam : cumred-
dere cogerenlur, subduxerunt commtiuioni pedem *.
Non miiius et ambitores, quibus ordinari non conli-
git : neenon et Luciila, qua; jnm dtidum ferre n«>n
potuit disciplinam, ciim omnibus suis, potens et fa*
ctiosa femina, communioni misccri noluit. Sic tribus
couvenicnlibiis cnusis el persouis factum est ut maii-
gnitns haberet elfeclum. Schisina igitur illo tempore
confusaj mulieris imcundia ncperit, ambilio nutrivit,
avnriiia robornvit. Ab his tribns pcrsonis contra Cse*
cilinnum causai conlicicc sunt, ul vitiosa ejus ordina-
lio diccretur. Ad SecunduuiTigisitanum missum est*,
ttt Carlhaginem vcnirctur. Proficiscuntur omnes su-
pra tncinorali tradilores : suscepti hospitioab avaris,
abambiioiihus,ab iratis, non a Catholicis, quorum
pelilione C.ccibanus fueral ordinatus. luterea ad ba-
silicam, ubi cttm Ccciliano lola civica freqiicnlia
ftierat , nulltis de supra dictis accessil. Tunc a Caeci-
k
linuo mandaiiim cst, Si est quod in me probetur, exoat
accusator et probcl. lllo tcnipore a tot iuimicis uihii in
illiim potuil conhngi: scddc ordinalore suo, quod ab
iis falso traditor diccrelur, ineruil infamari. Iterum a
CuTiliaito niandaluiii esl, ut si Felix in se sicut illi
%
arbilrabanlur, niltil conlutisset, ipsi tanquam adhue
diaconum ordinarent C^cilianum. Tunc Purpurius so-
t lita malitia frctus, quasi et C;ccilianus lilius sororis
ejits csscl, sic nit : Exeal huc quasi ut imponatur itti
manus in episcopalu, et quassetur ilti caput de poeni~
tenlia. llis rcbtts comperlis lota Ecclesia CxTilianum
(cnuit, tic sc latrouibus tradidissel. Illo tempore aut
reus debuil cxpclli, attt comniiuicai i dchtiil inno-
centi. Conferta ernt ccclesin populis : plcna erat ca-
llicdra cpiscopnlis : cral allare loro stio, in quo paci-
lici cpiscopi retro lcmporibus obtulerunt, Cyprianus,
Carpophorus , Luciantts et caieri. Sic cxilum esi
f
foras, et altarc conlra allare crccium e s l : et onlina-
lio.iilicita celebrala est; c l Majoriuus, qui lector in
diaconio Cxciliani fuerat, domesticits Lucill.e, ipsa
suflraganle cpiscopus ordinalus est a traditoribus, qui
in concilio Numidia?, ul superius dixhnus, crimiiia
sua sibi confessi sunl, el indulgcntiam sibi iiivicem
tribtierunl. Manifestum est crgoexisscde Ecclesia ct
ordinalorcs qui iradideritnl, et Majorinum qui ordi-
nnlus est. Iuterea de suortim criminum fonte, qoi
apud eos e lmillorum flagitiorum venis exuberave-
ral, utium traditionis convicitiui in ordinatorcm C e c i -
liaui derivatidiim csse pulaverunt: providentes quod
fama duas res similes uno lempore loqui non posset,
ut crimina in silenlitini niitlcreni sua, vitam intamare
conati sunt alienam : el ctun possent ipsi ab inno-
cenlibus argui, innocenles arguere studuerunt, mit-
lentcs ubique litteras, livorc dtclaiite conscriptas,
quas iuter ca?tcros actus habemus in posterum.
Adliuc Carlhagine posili praecessemnt se epistolts
suis, u l rumoribus falsis cunctorum auribus inserercnt
mendacitim, sparsa fama per populos Et dum de
uno celcbratn sunt falsa, supra dictorum verissima
criminn sub silentio laltierunt. Frequenter solet eru-
besci de crimine, sed illo tcinpore non fuit cui eru-
besccretur : quia praeter paucos catholicos peccave-
ranl universi; el quasi imago fuerat iniiocenlia:, i n -
9
1
llic aliquid decsse videtur. M.
* sic Germanensis Ms. At edili, subduxerunt cmnm*nnoni
ptebcm.: mUms recte, siquidem mox dicturus est,totam
civteam frequentiam cum ca?ciliano fuisse contra scbisraoi -
7
cos Donalistas congregalam.
* inGcrmancnsi Ms., scriptumest.
t
k
sic Germancnsis Ms. A l edili, tola civilas in frequentm
fuerat.
9
Kx Gcrmancnsi Us. atklitur, carpophorus f qui oaas-
sus erat in cxcusis.
* Rxeusi, et quod imaqo. casiiganturadGcrmaneaseaiMa.
 777 E X C E R P T A AD DONATIST VRUM HISTORIAM
ter multos nefas admissum. Parum erat traditionts
facinus, quod per Donaltun Masculitanttm et ca?leros
stipra diclos constabal ndmissum : etiam ingens flngi-
ttum schismaiis tradiiioni jiinxerunt. Yides crgo, Par-
mcuianc, baec dno crimina, tam mala, lam gravia,
tmdiiionis et scbismalis, ad luos principes per-
litterc.
Exemplum epistolcc ad Ccecilianum, qua C o n -
stantinus pecunias ecclesiis donat (a).
Co.NSTANTlNUS AUGUSTUS,
CECILIANO episcopo Caiihaginensi.
Qnandoquidem placuit nobis, ul pcr omnes pro-
vinrias Africa?, Numidijc , et utriiisque Mauritanise ,
certis quibusdam lcgiiima; et sanctissimse religionis
cailiolic;e ininislris ad sumptus neccssarios aliquid
pnebcrelur; lilieras dedi ad Drsum virum perfcctis-
simtim ralioualem Africa?, ciijue signiflcavi, ul (er
mille follcs lux Gravitati numcrari curaret. Tu itaque
ubi praMiictam pecuniae qtiantiiatem acceperis, ope-
rara dabis, ul cunclis supra memoratis* juxta brevem
ab Ilosio ad le dircclum ea pecunia dividatur. Quod
si forle ad meum erga vos omncs hac in parte studium
explendum dcesse aliqttid inlellexeris, incunctanter
qtiidquid n cessarium tibi videbitur, ab Heraclida pro-
curalorc pra?diorum noslrorum pelere dehes. Nam et
ipsi cornm mandavi, ut si quid pccunine Gravitas tua
ab ipso postularet, absque ulla dubitatione dinume-
randum tibi curarct. Et quoniam accepi quosdam
non saliscomposita? menlis uomines id agere, utsan-
ctissimne ct catholicuc Ecclesiae populum improba at-
que adultcrinn falsitale cornimpanl; scias me Anulino
proconsuli et Palrilio vicario propfectorum coram haec
dcdissc mandala , ut inter cajtera hujus rei compe-
tentem cttram gcrnnl; nec, si quid hiijusuiodi agatur,
negligereacdissimularesoslineaiU.llaqiie si quos ejus-
cemodt homines in hacamentia pcrvevcrare conspcxe-
ris, absque ulln h&sitatione supradicio> judiccs adibis;
idque ipsis referes , til in eos, quemadmodum ipsis
coram mandavi, animadveiiant. Divinilas sunimi Dei
mullis annis tc scrvet.
Ut Clerici Ecclesice catholicce, cui prceest
Ccecitianus, ab omnibus publicis functioni*
bus immunes sint (b).
CONSTANTINUS M A X I M U S AUGUSTUS ANULfNO.
Avc, Anuline charissime nobis. Cnm ex mtiltis rc-
bus conslct religiouem illam in qua summa divinae
majestaiis reverentia cuslodilur, spretam quidem
maxima reipublicse importasse discrimiua, camdcui
vero ritc susceptam et custodilam et noiuiui Romano
maximam prosperitalem, et cunclis morlalium rebus,
divina id tribuente beneflcenlia , pra»cipuam felicita-
tem contulisse : placuit ut liomincs iili, qui cum de-
bita sanctimonia et assidua hujtis legis observanlia
ministcrium suum divina- religionis cuilui exhibent,
laborum suorum merccdem reporlenl*, Anuline cha-
rissime nobis. Quapropler eos homines, qui inlra
provinciam libt creditam in Ecciesia entbolica cui
Geci»ianus prxest, huic sanctissimaa religioni mini-
strant, quos Clericos vocare consueverunt, ab omui-
bti> omnino ptiblicis functionibus immunes volunius
conscrvari, ne crrorc nliquo aul casu sacrilego a cultu
summas divinitali debito abstrahantur; sed ut potius
ahsque ulla inquicludine proprise legi deserviant.
Quippe his summam venerationem divino numini
exhibentibus, maximum inde emolumentum reipu-
hiica) vidctur accederc. Vale , Anuliuc charissime ac
dcsideratissime nobis.
Relatio Anulini(c)
V. C. proconsul Afiica?.
AuGtJSTis N O S T R I S , A M U L I N V S
la) Euseb. Histor. Ecclca. lib. 10.
\b) Ibid.
\c) Exslat in Aogoslini epistola 88, n. 1; el in Colla-
tione Carlh., act. 3, cap. 21G.
PATROL. XLIII.
PERTINENTIA. 77B
Scriptn coelestia Mnjestatis vcsira? acceptn at |ue
adorata, Cn?ciliano et his qiti sttb eodem ngunt, qui-
que Clerici vocantur, devolio me^ npud Acla pnrvi-
talis me;r iusinuare curavil, eosdenique horlata cst.
u t unitate consensu omnium facti, cumomni o i n n i u o
munere mdulgenlia Majesiatis vestra? liberati esse
videantur, Catholiea cuslodila , sanctitati legis debita
rcvercutia a c divinis rebus inservianl. Veruni posx
pnticosdies cxstilertint quidam adunata secum popoli
muitiiudine, qui Ca?ciliano conlradicenduin pularent;
quique fasciculum i n aluta signatum, el libcliiim sine
siguo oblulerunt dicationi mea?; atque impcndio po-
slularunl, u t ad sacrtini e t vencrabilerti coniiiaium
numinis vestri dirigerem : qu;c mauente Cajciliano
i n statu suo, subjcciis corumdcin aclis, quo cuncla
Majestas vestra possit dignoscere, parvilas mca dirigcre
curavit. Transtnisi libellos dtios, ununi i n alula supra-
scriptum ita. Libellus Ecclesio? calliolicw crinunum
Cceciliani, traditus a parte Majorini. Item alium (a)
sine sigillo colincrenlent eidem alutaj : datum die xvu
c a l . maias, Carlhagine , Domino nosti o Consianlino
Augusto tertium consule ( 6 ) .
Episcoporum partis Majorxni preccs ad Con-
stantinum (c).
Rogamus te, o Constnntiuc opiimc impcrator, quo-
niam d e genere justo c s , cujus paler inter caeteros
imperalorcs perseculioncm non exercnit; et ab hoc
facinore immunis estGallia : nam iti Africn iutcriios e t
ca?tcros episcopos coiuenliones sunt : petinius tit de
Gallia nobis judiccs dari pra?cipiat Pieias tua. Datav
a Luciano /Digno , Nassulio, Capitone , Fidcniio, e t
cxteris episcopis parlis Donati *.
Vt Romce concilium habeatur pro unitate et
concordia Ecclesiarum (d).
CONSTANTlNUS A u G U S T U S , M l L T I A D I CpiSCopO U r b l S
Romx el MAKCO.
Quoninm hujusmodi plnres charta? (e) a V. C. Anu-
lino Africa? proconsule ad me sunt m i s s a B , in quibus
conlinetur Ca?ci!iantim Cnrlhngiuensis urbis episco-
pum a quibusdam collegis stiis per Africam consti-
tutis, multis de rebus insimulari. Qtiod quidcm p e r -
molesium mihi videtur, in istis provinciis quas d i v i n a
providentia mca? devotioni spontanea deditione tra-
didit, el in quibus maxima cst populi inuItitudo,plebem
quasi in duas parles divisam ad deteriora deflectere,
el episcopos inter se dis^cntire. Placuit mihi ul i d e m
Ca?ciliantts una cum dccem cpiscopis qui a c c u s a r e
i p s u m videntur, e t cum decein aliis quos i p s e a d
suam causatn uecessarios esse judicaverit, Romam
nnviget; quatcntis ibi coram vobis , c t coram Rhetir
cio, Matemo, ac Marino c o l l c g i s vestris, qtios e a c a t i s a
Romam propcrnre jussi, possit audiri, qucmadmo-
dum sanctissinia? l e g i convcnirc oplime nostis. Porro
ut toiius negotii plenissimam valeatis haurire noliliam,
exempla libellorum ab Anulino adroemissornm i i t -
teris meis subjecla ad collegas v e s l r o s supradictos
trausmisi. Quibus leciis perpcndet Gravilas v e s t r a ,
quonam m o d o supra memorata eontroversia accura-
tissime dijudicanda s i l , e t e x pra?scripto justittx tcr-
m i n a n d a . Siqtridcm nec l u a m sedulitatem latet, tan-
tnm a mc reverentiam sanciissima? Ecclesia? caiholica»
exbibcri, ui gencraliler nullum scbisma a u t di^cidium
1
H e n r i c u s v a l e s i u s p u t a i l e g e n d u m a parie Majormi,
q u o d nonnisi postea cucta sit pars Donati. Testatur A u g u -
s t i n u s i n epist. 8 8 , n . 4, t quod pars Donati, p r i m o a p u d
t c a r t h a g i n e m pars Majorinl d i e e b a t u r . *
(a) F o r t e ipse est u b e i l u s p r e c u m h i c s u b s e q u e n l i u m ,
quas episcopf partis Majorini ad G o n s t a a l i n u m m i s e r u n t .
A n n o C b r i s t i 315.
(c) E X o p t a t o , l i b . I. D e h i s c e p r e c i b u s A u g u s t . e p i s t . 55,
u. 5 ; et 76, n . z.
(d) E u s e b . l i b . 10 H i s t o r . E c c l e s .
(e) SciUcet l i b e l l u s i i l e c r i m i n u m Caeciliani datus a parte
U a j o r i n i , de quo s u p r a i n r e l a t i o n e A n u l i n i .
(Vingt-cinq.)
779 APPENDIX 780
ullibi a vobis relinqui velim. Drvinitas sommi Dei ut bono pacts Cxcilianus Brixiae retincretur : et
1

inultis vos annis servct, cbarissime. factum est. Tunc duo cpiscopi ad Africam missi s i w t ,
Eunomius c l Olympius . Venerunt, el apud Cartba-
B

De Romano concilio $ub Miltiade (u).
Dati sent i u d i c e s M a t e r n u s ex Agrippina civiute,
Hhettcius ab Augustoduno c i v i u t e , Marinus Arcla-
tensis. Ad nrbem Romam ventum cst ab iis tribus
Gallis, et ab akis qutndecim Italis. Conveneruut in
domum Faustae in Laterano, Consuntino ter ct L i -
cinio ter Coss. sexto nonas ociobres die sexla fe-
1
ginera fuerunt per dies quadraginu * , ut pronunlia-
•rent ubi essct Catholica. IIoc seditiosa * pars Donati
fieri passa non est. De studio paniuin sirepilus.quo-
tidiani sunt habiti. Novissima sententia eorumdcin
episcoporum Eunomii et Olympii u l i s legitur, ut di-
ccrcnt illam esse Catholicam, qure essel tn toto t e r -
rarum orbe diffusa; et scn'cntiam deceni et novem

cpiscoporum jamdtidum dalam dissolvi non posse.

ria (b). Cum eonsedissent Miltiades episcopus urbis Sic communicavcrunl clero Cajciliani, et rcversi sunt.
^Romae, et Rheticius et Maiernus et Marinus episcopi De his rebus babemus volumina actoroin. Quod si
Gallicani, et Merodes aMedwlano, Ftorianus a Cassa- quis volucrit, in novissimis partibus legal. Intcr II.TC
na, Zoticus a Quintiano, Slemntus ab Arimino *, Felis Donalus uliro prior ad Carlhaginem rediK. Quo au-
a Florentia Tuscorum, Gaudentius a Pisis, Conslautiiis dito Ccecilianus ad suam plcbem properavit. H o c
a Faventia, Proterius a Capua, Theophilus a Bene- modo itcrum rcnovellaUc sunt partes. C t m s u t U -
vcnto, Savinus a Terracina , Secundus a Prtcneste, mon et Donatum lot sententiis esse perciissttm et
Fclix a Tribns Tabcmis, Maxiraus ab Ostia \ Evan- Caccibanum innoceniem totidem sententiis prenun-
drus ab Ursino, Donalianus a Foro Claudii : his de- tialum.
cem et novem consedentibus episcopis, causa Donati
Purgato in Vrbe Ccecitiano, Fetix in Africa purgari
et Coeciliani m medium missa est. A singulis in Do-
natum (c) dicuc sunt sententioe : Quod confessui
sit jubetur (a).
se rebapttzatse, et opiscopis tapsis manttm imposuisse^
*Scd qitia in ipsa causa, jamdudum in Catholica
quod ab Ecclesia alienum est. Testcs inducti a Donato,
dnorum vidcbantur laborare pcrsonac, et ordinaii et
confes&i sunt se non hnbere in Caeciliauum quod d i - o r d i n a l o r i s ; postqnam ordiuatus in Urbe piirgalns
*cerent. Cxcilianus oiuniuni supra memoratorum sen- est, purgnndus adhuc remanscrat ordinator. T u n e
tenliis innoccns esl prouuntiatus, etiam Miltiadis scn- Constantinus ad iElianum • proconsulein scripsil, « I
tentia, qua judicium clausum e s t his etiam verbis :
1

remotis necessiutibus publicis , de v i u F c l h i s Aa>

Cum constiterit Ccccilianum ab Hs qui cum Donato tumnUaniie-
nerunt, juxta profcssionem suam non accusari, nec qpublice quairerctur. Sedit id cui erat in-
junctum *. Inducti sunl CUtidius Saturianus curater
Donalo convictum esse in aiiqua parte constiteril \ suce
reipublica? qui fuit lempore pcrsecutionis in civitaie
communioni ecctesiasticce integro statu retinendum me-
Felicis, el ctiralor nneseutis luiic temporis quande
ritoesseoenseo. Sufficit ergoet Donatum lot sententiis
caosa flngitabatur Catlidius Graliairas, et Alfitts Caeci-
-percussum esse, etCaccilianum tanto judicio esse pur-
iianus niagistratus : scd et Su|>eriu8 sutioiuirius v

gatum. Et lamcn Douatus appellandum essc ab

episcopis credidrl. Ad quam appeUalioncm Con-
T
pcrductus, et Ingentius scriba publicus |»cpcndit sub
euntinus imperator eic respondit : 0 rabida furorismetu imminentium tormeutorum. Responsis omainni
audatia t Sieut in causis Centitium fieri assotet nihil U l e invenlum est, qtted vitam Felicis episcopl
fappet-

tationem interposuerunt * (d). sordidare potuissct. Habetur volumen a c t o r u m , m

quo continentur praesentium nomina, qui fucrunt iit
causa, id est Ciaudii Saturiani curatoris, ct GcciUani
Eunomius et Otympius episcopi in Africam missi 9 Cor-
magistralus, et Supcrii slalionarii, et scriba? Iugcm«
thagineusibus contra partem Donati declarant \ tii, ubi sit officialis publici illius temporis : post
et Solonis
• Cuthotica, et sentenliam a concitio Homanoquorum pro Cteci-responsa a supra memorato preeonsele liaee
iiano dictam corroborant (e). pars sentenliae d i c u e s t : Felicem autem retigiosum
epucopum etc. t
Eodem tempore idem Donatus petHt, ut ei rcverti
liruissct, et nec ad Cartbaginem acccderct •. Tunc a Geota protofssularia (b) quibus absolutus esi
Filumino suffragpiore ejus Impcratori suggestum est,
FcUx.
Beaunl pturima
1
in Germanensiftis.,loco, judices, legitnr priucipes.
• tn eodera codice: constantino quarto et lioroo, sexto
nonas ottobris. Apud Augustinum in libro post CohaUonem, in municipio Aotumnilanorum GaUicQQS d u a n i -
n.86: constantmo ter et licbuo iterum consuuous, v i r sexlo
d i x i t : Quoniam praesens c s . Caeciliane, aodi l i t -
uonas octobres. tcras domini mei i E l i i Paulini viri specubilis agentia
• Germaaensis V s . : Ftorianus a 9mna, zontieus a Qmn-Ticariam praefecturam, quid juberc sit dignatus s e -
<MHO, stemuus ab Arinuno. cundum epistolam ad nos d a u m , quai dcclararc le
• Idem Ms., Maxhnus a Truni*-Ostm\
• Idem tfls., cqagutatum est. f
InGermanensi Ms. Brixx.
y

• Idem codex, m atiqua professione constiterU. et otumptus; addunt, w remotts

• Ui eodem codice deest, abepiscopis.
• Germanensls codex, awellandum esse eviscopusmale
diLotccctera.
• sic locum banc Germanensis manuscripti auctoritate niisse liquet exCollationis mdfce 5, cap. 540, et ex A e g e -
restitutum imus. Nam in oputi editis legebatur, ut ei re-
oertt ad carthaginem contmgeret: quam licenliam
tendi cartbagiqem, ubi schisma fecerat, Donatum illum jam
damnatum, et hunc quidem non Carlhaginis, sed Casarum
Nigrarom episcopum, peterc ausum fiitsse nemo facile
erediderit, ut jam observivimus supra, in Breviculo Colla-
tionis die 5, cap. 90.
ia) Ex OpUto, lib. I.
(b) Anno Cbrfoti 315
• optati ediUones post,
auobus unum ordinarent: quihus ex verbis AfoasfOnaevs
credi-conjectabat eamdem sedem occupasse Dooaumi
GBcihanuro. Donatum eniro hunc Cssensis sedis episcopian
stino in Breviculo CouaUonis, die 5, cap. 90, et m libro \x*l
rever-
Gollauonem, n. 47. Absunt vero omnino verba illa a Germa-
nensi nostro codice. Enim vero missi sunt Euoorohis et
Oiympius, ut (^ecihanum pothis in sua sedc sUblhrent, de-
nunuantes Cardiaginensibus partem quidem Donati ab Ec-
ciesia cathoiica separatam esse, (^eciliani vero i
* UGermanensi Ms., qiaa^iiqeivla.
m eoo^Hs.,sfiida>ta;idest, Doaatoi
4

(c) Donatum a CasJs Nifris, cx Aagust. In Brevlc. Collat. idem codex, ad Heiianum.
9

5, capp. t l et 17. • Quinque ba?c verba, sedit is cuierat injunctum, rcati-

(d) Verba hsc Constantini leguntur io epistota ad epi- ttdmus ex Germaneusi Ms.
seopos scrlpU post Arelatense Concilium. ProlaU ergo opUU ediUones, sup&statwnarius. AtGerroaaeaviaiiSn
1

roeruol a CoDsUntino, cum ad ipsoin Donatist» ab Are- Supenus (sive, Exsuyerius) staturnarius : quam lectkiuem
latensi judicio appellarunt Con/er Augustini ep>st. 45 conjectura assecuuis erat Henricus vatesius.
**(*) 8 x Optato, lib. t. (a\ Ex oputo, lib. 4.
(b) sic vocai August. in Brevic Couat. die5» a. 4 f .
781 E X C E R P T A AD DONATISTARDM IIISTORIAM PERTJNENTIA.
compellit, et scribam quem habuisti looc temporis
adminislrationis tu«, et Ubularium. Sed quoniam U -
bularius ejus temporis vita funclus cst, et omnes
actus admiuislraiionis tu;e, secundum fidem iitlera-
rum cjusdem mei domini, tecum pcrferre debcbis, et
ad Coloniam Carlhaginensem cum scriba tuo proli-
cisci necesse cst: praisens est curator, sub cujus prae-
sentiam vos compellimus : quid ad hoc respondes ?
Ociliauus d i x i l : Mox ad me episiolam J E U I Paulini
viri spectabilis agentis vicariam pracfecturam pertu-
listis, slatim ad scribam Miccium misi, tit veniret, tit
acta ipsius temporis confecta mihi oblulissct, et usque
adhuc inquiril: qtioniam non modicum lcmptis est,
ex quo duuiiiviralum adminislravi : anui sunt unde-
cim. llaqtie cum invenerit, parebo tanto praecepto.
Gallieims duumvir d i x i t : Tua interest, jussioni pa-
rere : vides enim jussionem esse sacram. Caccilianus
dixit: Dcvoltts sum tanlo pneceplo. Item, cum paulo
posl scriba Miccius supervenisset, Fuscius duumvir
, dixil : Audisti et l u , Micci, quod et lu una cum C.e-
ciliano necessarius es ire ad officium viri speclabilis
vicarii, insiructionem cjus temporis ut vobiscnm per-
feralis. Ad h;cc quid dicis ? Miccius respondit : Ma-
gislralns suppieto anno omnes aclus suos domum
suam tulit: si mei in ccra possint inveniri inquiro.
Et cum quxreret, Quintus Sisenna duumvir dixit :
Quod cognovit oflicium, respondil. Apronianus dixit:
Si omnes actus suos lulcrat magistratus, undc acta,
quae tunc emissa erant, vel confecta tanto lempore?
Et cttm diceret, jEiianus proconsul d i x i t : Et mea in-
terrogatio, et singularum personarum responsio actis
contineltir. Agesilaus d i x i t : Sunt pneterea et alhc
epislol.e huic rei nccessariae : interest ut legantur.
jElianus proconsul d i x i l : Lege Caeciliano audiente,
ut agnoscat an ipse dictaverit. Agesilaus rccila-
vit .....fa) et Anniano consuhbus, ii calend.
seplembris (b), in jure apud Aurelium , Didymum ,
Speretittin saccrdotcm Jovis Oplimi Maximi duumvi-
rum recitavit (c). Splendtdie coloni.c Carthaginen-
sium Maxiinus d i x i t : Loquor nomine seniorum chri-
stiaiii populi catholicc legis. Apud maximos Impera-
lorcs, causa a^enda erit contra Caectlianum et Feli-
ccm, qui principattim ejusdem legis omnia conatur
invadere. Conlra ipsos documcnta criminum ejus
conqtiiruntur. Nam cum perseculio esset indicta Chri-
stianis, id est, ut sacrificarcnl, aut quascitmque
Scripluras haberenl, incendio traderent; Fclix qui
lunc episcopus fnit Auttimnis, consensum attulerat,
ut de manu Calatii Scripturae traderentur, ut igni
concreinari possenl, ct eral tunc temporis magistra-
tus Alfius Cxcilianus, quem praescntem videre digna-
ris. Et quouiam ejus lemporis officium incumbebat,
ul ex jussione proconsulari omnes sacrificarent, et
si quas Scripturas haberent, oflerrcnt secundum sa-
cram legem, quacso. secundum sens est, c l sencm v i -
des, el non potest ad comitatum sacrum pergere (d):
apuil acta deponat, utrumne jam de pactione secun-
dum ab eodem habita tilteras dederit, et utrum ea
qttne in litteris conlulerit, vera sint : ut horum actus
et fides in judicio sacro detegi possil. Astanli Caeci-
liano Speretius duumvir dixit : Audis quae apud acta
siut deposita. Allius Cspcilianus d i x i t : Zam;c eram
propter lineas comparandas cum Saturnino. Et cum
veniremus illo, millunt ad mc in praetorio ipsi Chri-
itiani, ul dicerent, Sacrtim prjcceptum ad le perve-
nit ? Ego dixi : Non. sed vidi jam exempla. £t Zamae
et Furnis dirui basilcas et uri Scripturas vidi. Ila-
que proferte, si quns Scripturas habetis, ut jussioni
sacra? pareatur. Ttinc miitunt in dotnum episcopi Fe-
licis, ut tollerent inde Scripttiras, ut exuri possent
fecunduiii sacram praeceplutn. Sic Galatius nobiscum
fl) Forte deest, Volusiano.
b) Confer librum ad Donatistas post CoIlationem,n. 56,
! Angustinus habei, xv calendas marlias.
(c) \erbum, recilavu,sul abuudat, aul aliod quldpiaro
bic desse iedicat.
(d) Locus corruptus
m
perrexit ad locum, ubi orationes cclebrare consueti
fuerant. Inde cathedram ttilimus, et episloias saluta-
torias, et ostia omnia combusta sunt secundum sa-
1
crum praeceptttm. Et cum ad domum ejusdem Felicis
episcopi mitteremus, rcnuntiaverunt officiales pu*
biici, illum absentem esse. Nam cnm posteriori tcro-
pore adveniret Ingentius scriba Augenlii, cum quo
aedilitatem administravi, dictavi epislolam eidem col-
legae, quam feci ad eumdem episcopum Felicem.
Maximus d i x i t : Praesens est, eadem epistola ci ofle-
ratur, ut eamdem recognoscat. Respondit: Ipsa est.
Maximus d i x i l : Quoniam rccognovil epislolam suam,
hanc iego, et oro plena actis in-eratur. Et recita-
vit : C(Bciuanu$ parenti Fetici salutem. Cum Ingen-
lius coitegam meum Augentium amicum snum conveni-
ret et inquisisset anno duoviratus mef, an atiguw Scri-
f
plurce tegis vestrce secundum sacram tegem adustm
sint auam Catatius unus ex lege vestra pubtice epi-
slolas salutatorias de bnsitica proiulerit. Opto te bene
valere. Hoc signum * quod deprecatorium ad me miseraut
Christiani, et ipse * cujus est vrecatorhtm; et dixisti,
Tolle ctavem , et quos inveneris in cathedra libroe, et
super tapide codices, totle ittos : sane vide offuHates ne
totlant otenm et triticum. Et ego dixi tibi: Tu neseis
auia ubi Scripturce inveniuntur, ipsa domus dhruitur f
Et dixisti : Quid ergo faciemus f Et dixi ego vobis :
Tollal aiiquis de veslris in area ubi orationes facitis, et
iltic ponantur; et ego venio cum offtciaiibus, et tolto.
Et nos ilto venimus, et omnia tuiimus, secundum $a-
erum wmceptum. Maximus d i x i t : Quoniam ejus epfr»
stolae lectio apud acta recitata est, quam ipse agno-
vit se misisse, quae dixit, quaesnmus aclis hacreanl.
Speretius duumvir d i x i l : Quae dixisti scripta s u n l .
Agesilaus d i x i t : Ad praescntem epistolam recognovit;
reshJuam partem, quam nunc legit, falsam essc dicit.
Caecilianus d i x i l : Domine, usque ad hoc diclavi usqne-
ono habet, Opto te. parens charissime, bene oatere.
Apronianus d i x i l : Semper sic falsum, per terrorem,
per sceuam, pcr irreligiosam mentem actum est ab his
qui catbolicae Ecclcsiae consentire noluerunt. Nam
Paulino hic administrante vices prapfectorum, subor-
natus est qnidam privalus bomo, qui inodum cursoris
babcret, qui ad Catbolicae tiniiatem veniret, atqtie
eos induceret et lerreret. Detecta igilur factio est.
Nam componebator Fciici reiigiosissimo episcopo pcr
mendacium, ut vidcretur Scripturas prodidisse et e x -
ussisse. Ingentius quidem, cum hoc totum quidquid
agebat, obessct sanctiuti ei religioni Caeciiiani, sub-
ornatus est ut venirct cum litteris veiuti Felicis
episcopi ad Caccilianum duumvirum,«et e i confingeret
a Felice se esse mandatum. Dicat ipsa verba quibus
hoc est confictum. jfilianus proconsul dixit : Dic.
Apronianus d i x i l : Dic, inquil, amico tneo Cmciliano,
quod codices aeeepi pretiosos ddficos undecim, quiaque
menune conventt, ut Ulos restituam dic.quod amto
9
magistratus tui eos exusseris, ne reddam illos. Qua de
re igitur de lugentio quaercndum est, quatcnus haec
machinaU shit ac fabncau, et quatenus voluerit c i r -
cumscribere magistrom ad mendacium, ut Felicem
4
a 6 p e r g e r e t infamia : dicat a quo missus sit, verumu-
men machinationem i s u m in cofiscientiam Felicis,
quo Cacciliani pudori et initio derogaret. Est cnim
quidam qui per Mauriuniam ct Numidiam lcgatus
missus sit e x adversa • parle. Et astante Ingentio
iElianus proconsul d i x i t : Cujus praecepto ea susce-
C isti aienda, quae tibi ohjiciunttir? Ingentius d i x i t :
Ibi? jEliauus proconsul dixtt : Quomam fingis te
non inlelligere quod inlerrogaris, dicnm apcrtius :
Quis l c ad magistratum Caecilianum misit? Ingentius
dixit: Nemo m e misit. iCIianus proconsul d i x i t :
Quomodo ergo veuisti ad magistratum Ca?cihanum ?
1
mfra, a^no.
• Addendum, seeundum ptadtum, et adussimus. VUe
Infra.
* Forte, et tu ipse.
* Porte, magistratunu
• Alias, diversa.

fngenliiis d i x i t : C u m vcnissemus, ct ngerclur causa
Mauri ab Ulica episcopi, qui cpiscopalum sibi r e d -
emit, ad urbem asccndit Autiimnilanus cpiscopus F e -
l i x , ut l r a c l a r e i , ct d i x i l , Nemo c o m m u n i c e i , quia
!
falsum admisit. E t d i x i tlli ego e contra : Nec l i b i ,
nec i l l i , qui traditor cs. Dolui enim causam Mauri
bospitis m c i , quia communicaveram c u m illo in per-
cgre, quia evasi persecutioncm. Exinde ivi i u palriam
ipsius F e l i c i s , d u x i mccum tres scniores, ut vidcrent
a n verum tradidisset, an n o n . Apronianus d i x i t : Non
ita vcnit ad Caecilianum, quscrere * de Cocciliano.
i E l i a n u s proconsul Ca»cilinno d i x i l : Q u o m o d o nd le
venit Ingenlius? Caccilianus respondit : Domi ad me
v e n i l : prandebam cum o p e r n r i i s ; venit i l l u c ; sletit
i n janua. Caccilianus ubi est? dixit. Hcspondi : l l i c .
E g o d i c o e i : Q u i d est? Omuia r e c l c ? Omnia, dicit.
Respondi i l l i : S i non faslidis prandere, veni, praude.
D i c i l m i b i : Revertor huc. V e n i l illuc solus. Dicere
m i l i i coepit: Ecce sic m i b i curare e l in p i i r c r e nn
adusta fuerit Scriptura anno duumviratus m c i . Dico
i l l i cgo : Molesttis es m i b i , tu homo immissus es :
-laxa hhic te a me. E l sprevi i l l u m a tnc. E l venil i lo
iterato c u m collega mco, cum quo fui aedilis. A i t
n i i h i collega meus : F c l i x noster episcopus misit huc
h o m i n e m , u l faeias i l l i litteras, quia accepit codices
-prctiosos, ct noluit revocare illos : scribas i l l o q u o d
anno duumviratus tui conibusli sunt. E t d i t i ego :
Jlaec e * l (idcs C l i r i s l i a n o r u m ? Ingentius d i x i t : D o -
. m i n e , vcuiat et Augentius. E l ego honorilicus s u m ,
et henor meus pcreat, et htijus lalera habcmus.
.jEIianus proconsul Ingcnlio dixit *. Rcvinceris nlio
t i l u l o . yElianus proconsul d i x i t ad Offieium : Apta
illuii). Cuinque aptarelur, j E l i a n u s proconsul dixit :
Suspeitdatur. Cumque suspenderetttr, yEliantis p r o -
consnl Cieciliano d i x i l : Quomodo nd te Ingcntius v e -
-nitY R e s p o n d i t : M i s i l huc me F e l i x , d i x i t , nostcr,
ut scribas i l l o \ quia est untts perdilus nescio q o i , ha-
bcus pencs me codiccs pretiosos, et nolo illos r e s t i -
i u c r e . Ilaque fac lilteras, quia adusti sunt, ne revocem
Ulos. E t ego d i x i : Cbristiani fides ha>c est? E t coepi
fllum corripere. E t ait colloga meus : Scribc i l l o , F e -
i i c i noslro. E l sic ego eptslolani d i c l a v i , quae paret
usquequo d i c l a v i . A l i a n u s proconsul d i x i t : A u d i sine
mctu recitalione n ei'islol;e luae. Recognosce quous-
que dictnveris. Agcsilaus r c c i l a v i l : Opto te, parens
tharissime, multos annos bene vatere. jEUauuseum
-6iil Cttciliano d i x i t : littc usque dtctasii? Rcspondit :
l l u c u s q u e ; reliquum falstim est. Agesilaus r e c i t a v i l :
Boc signo, quod deprecatorium ad me misisti,
ettu elcujus est* precatorium:et dixisti, Totleclavem,
et quos invenies in cathedra tibros, et superpus
dices% tolte iitos : sane vide, ofpciales ne lotlnnt
triticum. Et eoo dixi tibi: Tu nescis quia ubi Scripturoe
iuveniuntur, tpsa domus diruitur ? Et dixisti: Potestatem
ergo faciemus: El dixi ego vobis: Totlai atiquis
bis inurei$*ubi orationcs facitis, et illic ponanur;
venio cum officiutibus, et tolto. Et nos itlo venimus cl
onmia tulimus secundum placitum. et adussimus Ut secun-
Ingentius
dunx sacrum prceceptum. Maximus d i x i l : Quoniam ejus
epislokc tenor eiiam apud acta recilalus est, quam
ipsc ngnovissc ac misisse dixit, quaesumus hoc actis
tuis hsereal. Spcretius dixit : Q t u e dixistis scripta
sunt. C a c i l i a n u s respondit, C i l l o est falsum, qtious-
1
que est epittola mea, quousque dixit, Bene vale, p a - i E i i a n u s praedecessor tuus, mcrito, dum v i r p e r -
rcns charissime. jEltaiius proconsul d i x i t : Quem dicis
addidisse ad epistolam? C a c i l i n n u s d i x i t : Ingentium.
yElianus proconsul dixit : Professio tua nctis b x r e t .
j E l i a n u s procoustil Ingenuo d i x i l : T o r q u e r i s , n e lnvidiam, quae de (^aeciliauo episcopo Ecclcsiae c a t l i o -
mentiaris, Ingenlitis d i x i t : E r r a v i , huicepistolae cgo
1
F o r t e , ei commimicel.
• F o r t e : Dignare qumrere.
* F o r t e , itii.
* F o r t e , ilti.
• F o r t e , miurunt Christiant\ ergo et tu ipse cujus cJ,
etc. vide supra.
9
su| r a , m area.
rorte, ex ilto.
f
INDIX. 7Si
addidi, dolens causa Mauri* liospitis m c i . i E l i a n u s
proconsul d i x i t : Conslantinus Maximus scin{>er A u -
gusttts ct L i c i n i u s Cocsnrcs, ila pictalcni C b r i s l i a n i s
exhibere dignnnttir, ut di^cipliuam c o r r u m p i u o l i n l ,
sed potius obscrvari rcligionem istam, et coli v e l i n l .
Noli itaque libi b l a n d i r i , quod mibi dicas, d c c u r i o n c n i
te esse, ac proplcrea nou possis torqueri. T o r q u c r i s
ne mcnlinris, qttod alienttm C b r i s i i a u i s esse v i d c t u r .
E l ideo dic sitnpliciter, nc lorqucaris. Ingeiitius d i x i t :
Jam coufessus sum siuc lormeulo, Aprouiaiais d i x i t :
Dignare de co qu.^rcre, qna nurtorilatc, quo d o l o f
qun insania circuicrit Mnuritanias omnes, N t i m i d b s
etiam, qua ratione seditioncm c o m m o v e r i l catholico*
Ecclcsiae. i E l i a n u s prcco:isul d i x i l : A d Numidias
fuisti? Respondit : N o n , domine : s i l qui probet.
^ l i a n u s proconsul dixit : N c c in M luritanta? R e -
s p o n d i t : Negotiari illo* fui. Aprotiianus d i x i t : E t in
boc m c n l i t u r , dominc (nnm nd Maurilani e silum n o n -
nisi pcr Numidias pergitur), quatenus dicit se iu M a u -
rilania fuisse, non fuisse x i Numidia. i£Iianus p r o -
c nsul Ingenlio d i x i l : Cujus condiliouis es? Ingcutitis
rcspoudit : Dccurio sum Ziquensium. i E i i a u i i s p r o -
consul dixit ad officium : S u b m i t l e i l l m n . Quo stib-
tnisso, /Elianus proconsul C.cciliano dixit : F a l s a
dicis quae d i x i s l i ? C x c i l i a n u s respoitdil, N o n , douiiue.
is qut scripsit epistoiam, jube venial. Amictts ipsius
est. Ipse dicct, quousqtie dictavi epislolam. i E l i a n u s
proconsul d i x i t : Quis est i l l e , quem venire dcsideras?
C:ecilianus d i x i l : Atigenlium, cum quo fui aedilis.
Non possum probarc nisi pcr ipsum A u g e n l i u m , q u i
s c r i p s i l epislolam, qtiousqttc dictavi i l l i : ipsc dicere
|K>lest. iEiiantts procoiisul d i x t t : Constat ergo f a l s a m 1
esse epistolain ? Caccilianus r e s p o n d i t : C o n s t a t , d o -
m i n e , non mcntior in sangutne meo. i E l i a n t i s p r o -
consul d i x i l : C u m dtiumviralum cgeris in patria t u a ,
oporlet fidem verbis tuis habcre. Apronianus d i x i t :
N c c novtim est i l l i s , hoc faccre. Caetcrum et aclis a d -
d i d e r u n l quod voluerunt. Jam artificitim cst i l i i s .
i E l i a n u s proconsul d i x i t : E x profcs*inne C : e c i l i a n i ,
qui acta falsata essc dicit, atnue cpislolae plurima a d -
d i l a , innnifestum est qua vofuniatc haec gesserit l u -
gentius: et ideo recipiatur in carcerem. E s l enim a r -
ctiori interrogalioni necessaritis. Felicem autem r e -
ligiosum cpiscopum liberum essc ab cxtistione i n s l r u -
mentorum dciucorum manifeslum est, cum nciuo hi
procon-aliquid probare potucrit, quod reltgiosissimas
Scripluras tradiderit, vel exusserit. Omnium enim
interrogalio.suprascripta manifcsla cst, nullas S c r i -
pluras nisideillcas
ego v c l invenlas, vel corruptns, vel iticen-
sas fuisse. i l o c aclis continetur, quod F e l i x episco-
tapide co- illis lcmporibus, ueque p r a s e n s fue-
religiosus,
oteumconscienliam
rit, neque et accommodaverit, nequc tale
aliquid fieri j u s s e r i l . Agcsilatis d i x i t : De his qui a d
Quid veslram instruendam v e n c r u n i , qnid j t i -
de vo- t u a ? i E i i a u u s proconsul d i x i t : R e v c r l a n -
bct Potestas
tur ad etego sedes suas.
ad comitatum Imperaloris mit-
tatur.
Imperatorcs Caesares, F l a v i i , CONSTANTINUS M A X I M U S
ct V A L E R I D S L I C I N A N I U S L I C I N I C S , ad P R O B I A X U M p r o -
consulem Africa».
fectissimus Verus vicarius praefectorutn per A f r i c a m
nostram incommoda valetudinc tcnerelur, ejusdem
pnrlibus funclus, i n l e r caelera etiam id negotium vel
licac vidctur esse commota, ad examen suum alque
j u s s i o n e m credidit esse revocandum, etc.
1
Relicpium ex lib. 3 contra Cresconiuju n. 81, et ex A U -
gustini epistola 88, n. 4, repetendum.
Ad Vicarium Afrtcce, ut Arelatem ad conci-
lium ire jubecf partes inter quas erat c o n -
trovcrsia*
' Forte, fatsatam
atquejur absque jussione.
- Forte, t s r i t e s s , vel,
 745 EXCERPTA A D DONATISTARUM
CONSTAXT.NTS AtGUSTUS ABLAVIO . 1
Jnm quidem anteliac cum perlalum fuisscl nd scien -
tinm m e a m , apud Africam nosirnm plures nefni io
furore vanis criminationibtis contra s e fnviccm s u p c r
obscrvanlia sanclissim.e legis * calholicoc discedere
coepisse ; dirimeudue disscusionis hujtiscemodi cnusn,
plncuerni m i h i , ut ad urbem Romam tam Cueciliamis
Carthaginensis episc<>pns, c o n l r a qucm vel maxime
uuiversi s i e p e m c coiiveneraut, qiiam ctiam aliqui
ex his qui c i quacdam objicicnda crediderant, pia>
s c n l i a m sui exhibcrent. Natn etiam ad supradictaui
* tirbem Romam nostram quosdam episcopos ex G a l -
l i i s ife p r a c e p e r a m , u t t a m h i pro iutcgritate vitaa
sua?, atquc laudabili inslituto, sed ct septem ejusdcm
comniunionis, qunui cliaui urbis Romac, e p i s c o p i ,
atque i l l i qui c u m iisdcm cogtioscerent, posscnt r c i
quae v i d e b M t i r cssc c o m m o l a , fmcm debitum adhibe-
re. Q u i quidein en quaecumque i n prajsciitia eortim
fuertiut gesta, ctincla ad scieiiliam m c a m , etiam actis
h a b i l i s retuleruut, veibo instipcr aflirmantes quod j u -
dicium suum pro r c r u m fuisset aequitate deprotn-
p t u m , cosque potitis causjc obnoxios esse dicenles,
qui conlra Cajcilianum q u a d a m piilavcruut c o m m o -
v e r e : adco u l i s l u m • posl jitdicium babitum, A f r i -
cam ipsos rctneas e prohibercnt . lude propler htcc
7
omnia probabili rorum aestimationc speraveram, q u o d
omnibus omnino sedilionibus ct c o i d e n l i o n i h t i i q u m
ab i i s hominibtis videbantur subilo commota?, linis
debilus fuisscl iinpositus. Sed c u m dictationis l u e
scripta legissem, quae ad Nicasium et caelcros stipcr
hisdcut simttlationibus Cravitas lua mittenda crcdidc-
rat, evidcnter agnovi quod nequc rcspectum snlutis
suae, ncque, quod est lnnjus* Dei oiuuipoienlis venc-
rationcm aule oculos suos vcliut ponere : siquidein e a
agere persislant, quae non modo ad ipsorum dedecus
iiifatniainquc pertincant, sed etiam iiis bominibus d c -
trabendi deut facililaiein , qtti longe ab hujuscemodi
8
sanctisshna obsci vaniia scnsus suos noscuntur n v c r -
tcref Nmn id q;:ot|iic lc scire e o n v e n i t . quod c x hisdem
v e n e r u n l , assercntes <juod miiius d i g t i u s idcm C a V i -
lianusculliisiuccrissiiua* rtli^ionis h . l v a t t i r . E t c o n l i a tcnii.e acqtiiesccre uoleiiles, asscreutesqtie paucos a d -
id qtiod bisdetn responderain, frusira eos i d jactare,
quippe cum res fuisscl apud urbcm Romum ab idoneis
ac probalissimis viris episcopis t c r m i n a l n , obnixe a c
p c n i n a c i l e r respondendum ae*limavertiiil quod eorum
oninis cnusa uon fuisset atidila, scd potius iidcm e p i -
scopi qiiodam loco se clausissenl, et prout ipsis aptttm
fucrat, judicasseut. Q u t r e cuin luec tot et lanla n i - ne alieuo sunt animo stifcannandi oce\sio proebeatur.
miutn obnixns dissensioncs prolrahere pervideretn,
i l a u l nnllo modo fitiis hisdeiu dari posse v i d e r e l u r ,
nisi et Cacciliaiius idcm, et e x liis qui contra e u m
dissident, tres aliqui i n judicium e o r t i m , qui contra
Caecilianutn sentitiiil, conscnsutnque debent, ad A r e - mos c x diversis ac prope inftuitis Jocis episcopos i n
9
l.itense oppidum v e u c r i n l ; injtingciidum solertinc luae
iluxi« u l mox bas litleras mcas n c c e p r r i s , tani C a c i -
linnutn supradictum, cuni aliquibtis c x h i s quos ipse
dclegeril (sed ct de Dyzacenas, Tripolilanae, N u m i -
diartim, e i Mauritauiarum, e l provinciis singulis qui-
q u e aliquantos ex suis perducere debebunl, qtios ip.d
1 0
pntaveriul eligcndos), scd eliam aliquos c x his q u i dem diem ad praedictum locum o c c u r r a s , quo t u m
contra etinidcm C ; r c i l i a n u m disscntiunt, dala evcctio-
nc ptiblica, pcr Africam et Mauritaniam, inde nd I l i - coeuntium unanimem concordemque s o l e r t i a m , c o n -
s p a u i a s brevi trnctu facias navigare. E l inde u i h i l o m i -
nus hujusmodi his iu singulis episcopis singulas t r a -
ctorins tribuas, tit tpsi ad supradicium loctim intra
diem calcndarum augustarum possint p e r v e n i r e ; c e -
l c r i l c r inlimaiurtis i i s d c m , til anlequam proliciscan-
ttir, dcbeant disponere quatenus absenlibus ipsis et
1
Alias, jElafio.
1
Alias, vesuno.
9
Alias, fidei.
* Alias, di&idere.
8
Alias, urbis Honue episcopus.
• Alias, istud.
1
Alias, perhiberent.
* Alias, facuttut in.
• Alias, cimi ccecitiano.
u
Alias, et MaurUatwurum provutciis smguU quique.
IIISTORIAM rEUTINENTIA. 73G
disctp'iua competens liabeatur, et nulla forte s e d i t o
vel aliauortim a l l e r c a t i o , quae ad maximum dedccus
8 speciet, oriaiur : de c a t e r o plena cognitioue susfepta
linis adliiheatur. Quia c u m prxsentiam sui exhibttc-
v r i n l tinivcrsi. qtii uunc i u couleiilione esse noscuntur,
quaeque non i m m e r i i o nuetn debent accipere m a h t -
m m , ut protinus po*siut l e r m i n a r i atque componi.
Nam c u m apud ine ccrtum sit," te quoque Dei sutiimi
essc c u l l o r e m , confiteor Cravitnti luae, quod nequa-
qnam fas esse ducam, u l ejusmodi conUuitioiics e l a l -
tercationcs dissimulenlur a n o b i s , ex quibus forsilan
commoveri possit summa divinitas, non solum contra
htimanum genus, sed ctiain in me i | * n m , cujus cur;e,
nttlu suo co lesti, lerrena omuia moderanda c o i n m i -
8 Sit, e t secus aliqttid baclenus incitata decernct. T u n c
1
euim rcvera e l plcnissime potcro esse fccurus, e l s e m :
per de promptissima benevolcniia polcntissimi D e i
prosperrima e l oplimn quanque s p c r a r c , cum u n i v e r -
sos sensero debito cultu catholicae rcligionis sanctis-
s i m u m Deum concordi observanlisc f r a l e r t i i t a l c ve- s
nerari.
Prcecipit Imperator Syracusano episcopo ut
pergat ad concilium Arelatense (a).
CoxsTAirriKDS ADGDSTDS , CHRESTO S y r a c u s a n o r u i i k .
episcopo.
Jam qtitdein nnlca, c u m nonnulli pravo ac perverso
animo a sancta religione coelcstiquc virtule, et ab E c -
clesire calholicae scntcmia dissidere coepissent, l i u -
jttsmodi eorum contentioncm praecidere cupiens ita
coustilucram, ut missis c Callia quibusdam cpiscopis,
accilis eliam ex A f i i c a iis qui duas i n pnrtes d i v i s i ,
pertinacitcr iutcr sc atque obstinate contendunt, prae-
sente quoque Roman.e tirbis episcopo, i d qnod c o m -
mottim fuisse videbatur, sub horum prjesenlia posset
diligcntissima examinalione componi. S e d qtioniam
n o n n u l l i , ut ferc (it, et propriae salutis, e l vcnerationis
quae sanctissimae fidci dcbelur o b l i t i , privatas adhuc
s h u l i a t e s prorogare I S O D cessant, prolata? jam s e n -
uioduin episcopos scntentiam (ultsse, qtti ncc omuibus.
quac prius i n q u i r i oportcbat diligenter excussis, ad de-
promendum j u d i c i u m properanter accessissent. U n d e
lit ut et ipsi quos coneordi ac fraterno inter se animo
csse decucrat, ttirpi seu polius detestanda secessior.o
dissideant; et i i s hominibus qui a sanctissima religio-
Idcirco m i b i sedulo providendttm fttit, ut b i c quae
p o s l dcpromptum judicium voluntnria assensione j a m
tinita csse debuerant, nunc tandcm multorum i n t c r -
v c n l u finem possint accipcre. Quoniam igitur p l u r i -
urbem Areialensem intra calendas augusti jussimus
convenirc : tibi qtioqtie scribendtun csse c e n s u i m u s ,
u l accepto publico vehiculo a viro clarissimo L n t r o -
uiano correclore Sicilia?, adjunctis tibi duobus secundi
ordinis, qtios l u eligendos putaveris, tribus item s e r -
vniis otii in itinerc vobis ministrare possint, intra c u m -
per luam G r a v i t a t e m , tum per caeterorum in u n u m
troversia haec quae per foedissimam nltercationem a d
hoc usque lemporis p e r d u r . i v i l , auditis omuibus eo-
r u m qui nunc inter se dissident, quos etiam adessc
j u s s i m t i s , allegalionibus, ad congruam religionis et
lidei observantiam fraternamque concordiam tandeni
aliquando possit revocari. lncolumem tc Deus o m n i -
potetis diutissime servet.
De rebus in Arelatensi concilio gestis.
Dileclissiino papae S i l v e s t r o , M a r i n u s , A c r a t i u s * * ,
• Alias, ur, et infra statim, decernnt.
* Alias, observantia fraternitatis.
* Abas, Agroccms.
(a) Euseb. Hislor. Ecctes. lib. tQ^
 787 APPLNDIX.
Nalalis, Thcodorus, Prolcrius, Vocius, Verus,
Probalianus , Ca-cilianus, Faustinus, Surgcntius
1
t
Gregorius, Reiicius, Ambilausus, Terminatius \
Merocles, Pardus, Adelfius, iiibernius, Forlunatu*,
Aristasius, Lampadius, Vitatis, Malernus, Liberius,
Gregorius, Crcscens, Avitiaitus, Dafnus, Orientalis,
Quinlasius, Victor, Epicietus, in Domino acternam
salutem.
Commitni copula charitatis el unitatc matris Eccle-
siae caihoHcae vinculo iuhnerenles, ad Areiatensium c i -
vitatom, piissimi Impcraloris volunlate adducti, inde
te, religiosissimc Papa, cum merita rcverenlia sa-
1 suis praeclarissimis luminibus dentio pandens iter sa-
liitamus : tihi gravcs ac perniciosos legi noslras atque
traditioui, clfrenalac meutis liomines perluliiuus, qtios
et Dei nosiri prajscns auctoiilas, el uadilio ac rcgula
veritatis ila respuil, ul uulla in illis aut diceudi ratio
t-ubsislerct, aut accusandi modus ullus, aul probatio
c onvenirel. hleo, judice Deo ct matre Ecclesia quae
suos novit et comprobat, aul damnati sunt, aul re-
pulsi. Et ulinam, frater diiectissime, ad hoc tanttmi
spcctaculum interesse lanti fecisscs. Profecto, crcdi-
HIUS, qtiia in eos severior fuisset sententia prolata, et
te pariler iiobiscum judicantecoeliis nosler roajori
lanlitia exsiiltassct. Scd quouiain recedrre a partihus
illis miniine potuisti, in quibtts ct Apostoli quothJie
sedent, et crttor ipsorum sine intermissione Dei glo-
riam lcstalur; non tamen haec sola nohis visa suut tra-
ctanda, fratcr charissime, ad quae fueramus invitali,
scd el consulcndum nobismelipsis censuimus : ct cnm
divcrsae sint provinciae ex quibus advenimus, ita et
varia coiilingunt qune nos censemus observare debere.
[Pincuit ergo pracsente Spirilu sanclo ct Angcliscjus,
ut ct his qui singulos quos monebat\ judicarc, pro-
ferrcmus ue quiele prxscnli. Placuit eliam, antcquam
a te qui majbres dioecoses tenes, per te potisstmum
otnnibus insiuuari («)] Quid autem sitquod senserimus,
scripto noslrae mediocritatis subjunximus. At id primo
loco de vila noslra atque ulilitatc tractandum fuit, ut
quia unus pro multis morlutis est, el resurrexit, ab
omnibus tempus ipsum ita religiosa mente observetur,
lic divisiones vel disscnsiones in lanto obsequio devo-
tionis possint cxsurgere. Censemus ergo Pascha Do-
mini per orbcm tottim una die obscrvatum iri. De his
quoquc qui quibuscumqne locis ordinati fuerint raiui-
i tri, ut in ipsis locis persevercnt. De his etiam qui arma
projiciunt in pace, placuit abslineri eos a commtinio-
ne. Dc circissariis agitaloribus qui Gdeles sunl, placuit
eos, quamdiu agitanl, a communione separari. De
theatncis, ipsos placuit quamdiu agunt, a commuuio-
ne separari. De his qui iu infirmitate sunt constititti
ct recederc voluul, plactiit cis manum impoui. De
1 Inis^ent, niininie hoc ipsum ititerposuisseni. Meum
praesidihus aulcm qui (idelcs suul, el ad praes.daium
consiliunt, ita placuit, ul cum promoli fucriiit, litteras
quidcm accipiani ecclesiasikas conimunicatorias, ita
tamcn ul in quibuscumqtie locis gcsserint, ab episco-
pis ejusdcm loci cura ilhs agatur : ei si cceperint con-
tra disciplinam agcre, lunc demum a communione ex-
cludantur. Et de his quidem qtii in repubiica agere
voJunt, siiniliter. De Afris atttcm, quod propria lege
sua ulanliir, ut rcbaptizent, placuit ut ad Ecclesiam
si aliquis haereticus vencrit, interrogcnt eum Symho-
lum; ct si pervidcrint eum in Palre el Filio et Spirilu
sancto cssc baptizatum, manus lantum ei imponatur:
quod si iulerrogatus Symbolum, non respondcrit T r i -
nitatem, tunc merito baptizelur; et caetera. [Tunc
taedians jussit omnes ad scdes suas rcdirc (6).]
1
Alias, Probaiius.
1
Alias, Termatius.
* Abas, qujrvmsmne.
* Abas, movebat.
9
AUas, eredere.
(a) Mendis scatere videntur quae hic uncis inclusa suot,
adeo dilftcile est sensum rationi consentaneum eruere. M.
(b) tioc ad sequentis epistola? titulum spectare vide-
lur.
Constantinus Donatistarum conlumaciam dete*
stans, jubet episcopos catholicos, qui Are-
latensi concilio interfuerunt, ad suas pro-
vincias ridire
COMSTANTINUS A U G U S T U S , Episcopis catholicis charis-
simis fratribus salulem.
iEtema el rdigiosa, incomprehensibilis pietas Dti
nostri, nequaquam permittil humaiiain conditioncm
diulius in tenehris obcrrare, neque patitur exosas quo-
rumdam voluntales usque in tanttim pervaderc, ut non
lntare, cas dct ad regulam juslitiae converti. Habeo
quippe cognitum mullis exemplis : hiec eadem ex me
ipso mctior. Fueranl cnim in me primitus, quae justitia'
carerc videhanlur, nec ulla putibam viderc supcrnam
potcnliam, quae intra sccrcta pectoris mei gererem.
Equidem ha?c, ul d i x i , aequnm fortunam debuerunt
sortiri, sciliect omuibus malis redundantem: sed Deus
omnipotens in coelis per sa?ctila residens, trihnit quod
iion merebar. Certo jam neque dici, ncquc cnuinernri
posstinl ea, qttae coelesti sua in me faniulum sntim
benevolcnlia concessil, sauctissimi untistitrs Chrisli
Salvatoris, fralrcs charissimi. Gaudeo igitur equi-
dcm spccialitcr, gaudeo quod tandem habiia justissi-
nta dijudicatione, eos ad meliorcm spem fortunnm-
que revocaslis, quos malignitas diaboii videhalur a
praeclarissima luce legis catholicae roiserabili stia
persuasione avertisse. 0 vere victrix providentia
Christi Salvatoris ! ut etiam his coustileret, qui jam
desciscentes a veritate, quodam modo adversus ip-
sam arma inducenles *, gcntibus se copulavcrunt.
Qui si vei nttnc vera fide voluerint obscquia sanclis-
simae legi dcferre, inielligere potemnt quantuin sibi
nutu Dei sit provisum. Et hoc quidem, sanctissimi
fratres, speiabam etiam in eis, quibus ingenita est
inaxima durities animi, posse reprehendi Sed non
profuil apud eos rccia dijudicatia, t i e q t i e in C Q r u m
scusus ingressa est divinitas propitia. Revera enim
non immerito ah his procul abscesserit Chrisli clc-
mentia, in quihus mnnifesta luce clarct liujusmodi
esse, ut cos etiam a coelesti provisione cxosos ccr-
namtis : qiiae in ipsos * tanla vesnnia pcrseveral,
ciim incredibili arrogantia perstiadeant sihi, qtiac nec
dici, nec audiri fas e s t , desciscentcs a recto jtidicio
d a t o , quo coetesti provisionc m e t i m judicium eos
coinperi po-lulare : qunc vis mnlignilalis in corumdeni
pecloribus perscveml. Quolics a ine jam ipso impro-
bissimis aditionibus s u i s s t i n t condigna responsionc
oppressi?Qui uliquc si hoc anlc octilos hnhere vo-
judicitim poslulanf, qui ipfe judiciutn Cbrisli cxs|>e-
cto. Dico cnim, ut se veritns habet,sacerdotuin jttdi-
cittm ila debct haberi, ac si ipse Domintis re.sidcns
judicei. Nihil enim 1 cet his aliud seutire, vel nliud
judicare, nisi quod Christi mngisterio sunt cdocti.
Quid igitur sentiunt maligni liomiues, officia , ut
vere d i x i s t i , diaboli ? Pernuirtint snecttlaria, rclin -
k
qucntes coelestia. 0 rabida furoris audacia ! sicut in
causis gcnlium fieri solet, appellationem interposue-
runl. Equidem gentes minora inlerdum judicia refit-
gientes, ubi justitia deprehendi potest, inagis nd
1
majora judicia auclorilaie inlerposila ad appellatio-
nem se conferre sunt solitae. Quid hi dctractores
legis, q u i rcnuenles coelcsie jtidicium, m e u m pula-
vcrunt poslulaudum,sic sentirc deChristo salvatorc?
Ecce jam proditores, eccc sine ulla acriori disqut-
sitione, ipsi per semct prodiderunt facinora sua.
Qtine ab ipsis senlitur humaniias, qui in ipso Dco *
imnianes prosilierunt ? Equidem , fralres cbarissiini
f
1
Ahas, induentes.
1
F o r l e , devrehendi.
» F o r t e , quia in ipsis.
k
Forte, dixi.
9
P o r l e , reprehendi.
* Forte, m ipsum Deunu
789 E X C E R P T A A D DONATISTAI IM HISTORIAM PERTINENTIA.
licel baee in ipsis videantur deprebensa, nibilominus
vos, qui Domini Salvatoris sequimini viam, patien-
tiam adhibcte, data bis adhuc optione, quid pulenl
deligendum : ac si eos in hisdem videriiis pcrseve-
rare, prolinus cum his quos Dominus dignos cultu
suo judicavit, proficisciocini, et rediie ad proprias
sedes, meique mcmentote, tit mei Satvator nosler
scmper miscrentur. Caeterum direxi meos bomines,
qui eosdcm infandos deceptores reliaionis protinus
ad comitatum meum perducanl, ut ibidegani, i b i
sibi mortem pervideant. Dedi quoque litleras compe-
tentes ad cum qui vicariani praefecturam pcr Afrfcam
tuetur, ut quotquot hujus insaniae similes invenerit,
stathu eos ad comitatuni meum dirqjat, ne ulterius
sub lanta claritate Dei nostri ea ab ipsis flant, quae
inaximam iracundiam ccelestis providentiae pos-
siut hicitare. lncoluines vos Dcus omnipotens t r i -
790
tam Cieciliano, quain hisdem patam facias, quod
ciun favenle pielate divina Afticam vencro , ptenis-
sime universis, tam Caeciliano, quam liis qui contra
eum agcre videntur, leclo dilucido iudicio demonslra-
turus snm, quaa el qnahs summae divinitali sit adlii-
bcnda veneratio , et cttjusinodi cultu delcclari videa-
tur : adhibito etiam diligenli examine, ca quae nunc
aliqui exinde in latebris menlis ignorantineqne occul-
tarc se pulant, plenissime sum reperturus, atque in
tuccm faclurus venire: casdem personas, quae rcs
isliusmodi concitant, facitinlque, ut non cum ea ,
tta oportet, veneratione summtts Detis colatur, per-
am atque discutiam. Cumque salis clareat neminem
posse beatitiidiiies mnrtyris eo generc conqurrerc ^
qitod alienum a vcritate religionis et incongruum es«
se videatur; eos quos contra fas et religionein ipsam
recognovero, reosque violcntes compctentis vene-
1

buat votis incis et vestris per saecula, fratrea rationis deprehendero, sinc ulla dnbitatione, jnsauhe
cliarissimi. ohstinationisque temerariae faciam merita exitia per-
solvere. Scire ilaquo pro ccrto qnae babere deheant,
Episcopos partis Donati adfiniendamc a ad u - plenissimam fldem, salule etiam tesle invocala ,.
sam Cceciliani adessejubet. qood tam stiper plebe,quam super clericis bis qui pri-
Ce.NSTArrriNUS A U G U S T U S , Episcopts. mi sunt,*sum diligentissime quaesitorus, idque judica-
Ante paucos quidem dies, juxta postulalum v c - turus quod verissimum ct religiosisshTium esse ma-
stmm, noc mihi placuerat, ut ad Africam revcrtere- nifestum s i l : demonstrattirus etiam hisdem, qni et
m i n i , ut illic omnis causa, quae vobis adversus qualis divinitali cultus adhibendus sit. Nam nequa-
Caecilianum compctere videtur, ab amicis meis quos quam mc aliter maximum reatum effugere posse
elegissem, cognosceretur, atque flnem debitum r e - credo, quam ut hoc quod improbe fit, minime exi-
cipcret. Verum diu milii cogitauti, et i n animo meo stimem dissimulandum : cum nibil potins a me agi pro
non immerito volvenli, hi poiissimum visum est, instituto meo, ipsiusque principis munere oporteat,
u t , quoniam scio quosdam ex vestris turbulentos quam ut discussis errorihnsomnibusque lcmeritalibds
amputatis , veram rcligioncm universos, concordem-
satis et obstinnto animo rcctum judicium et intcgrae
qne simplicitalcm, atque inerilara otnntpotcnti Deo.
vcrilatis rationcm mhiime rcspiccre , ao per hoe cuituram praesentare pcrflciam.
venire forsilan, ut si ibideni cognoscatur, non ut
condecet ct veritatis ratio expostulat, res flnem ac- ExemplumEpistolce Prcefectorumpmtario cut
cipiat, alque aliquid tale eveuiat, nimht vestra ob-
stinatione, quod et divinitati coeiesti displiceat, et Celsum vicarium.
exislimationi meae, quam scmper ilJibatam cupio P E T R O N I U S , A M N I A N U S et J U L I A N U S , DOMITIO C E L S O »
perscverare^plurimum impcdiat; placuit m i h i , sicut vicario Africae.
d i x i , ut Caecilianus, juxia prius tractatum, huc p o - Quoniam Lucianum, Capilonero, Fidenliura ei
tius veniat; quem credo juxta lilteras meas mox Nasutium episcopos , et Mammarium presbyteruni,
adfuturum. Polliceor autem vobis, quod sipraesenle qui secundum cceleste praeceptum Domini Constan-
ipso de tmo tanlum crimine vcl facinore ejus p r tini Maximi invicti sempcr Augusii ad Gallias cum
vosmctipsos aliquid probaveritis, i d apud me s i t , ac aliis iegis ejus hominibus veuerant, Dignius eitis
si universa quae ei intenditis, prohata esse videanlur. ad lares proprios venire praecepit; angarialem his
Deus omnipotens perpetuam tribunt securitatem. cnm annonaria competentia usque ad Arelatcnscm
portum scoundum imperatnm aeternitatis ejnsdem
Promittit Constantinus ad Africam se ventu- clementissimi principis dedimus, frater, qua iude
rumP ut inter Coecilianum et Donatum do navigent. Qucd solertiam tuam litteris no-
Africam
schismate in Africa facto judicet. stris scire conveniat. Optamtts te, frnter, feiicissi*
mum beue valere. Iliiarius princeps obtulit iv caieu*
C E L S O vicario Africae. das maias. Triberis.
Pcrseverare Mcnalium(a) eum quom jamdudom sus-
1
De Constantinijudicio apud Mediolanum fta~
ccperai insania, cneterosquc qui a veritate Dei digres-
s i , errori sc pravissimo dederunt, proxima etiam tuae
bito, ubi rursum absolutus est Ccecilianus*
Gravitatis scripta testata suut, quibus inhaercntem te In indice Collationis Carlhag. 5, cap> Sift^ legitur,
jussioiti nostrae de merito seditionis ipsorum eoque
1
y
liecitalio judicii Constantini , quo apud oe quoque
tnmnltu quem apparabant, inhibitum esse memo- Catcilianum fuisse purgatum post Arelatense concittum
rasti, frater charissime. Unde quoniam ex eo patuit significat Imperator. Ibid., cap. 521. inlertocutie quod
ipsos ncfarias res cogitasse, quod enim •, cum sta- inter partes sententiam tulerit Imperator. lbid., cap.
tuissem inter ipsos et Caecilianum, plenissime super 523 : lnterlocutio hoe ipsum significans ex reseripta
allegationibus diversis requirere, praesentiaa meae sc Principis superius redtato. Rescriptum istud ad E u ~
suscepta fuga subtraliere nboraveruut, hoc ipso tur- malium vicarium Africae, laudat Augustinus in-Bre-
pissimo facto confessi, ad ea sc redire properare, viculo Collat. 5 , n. 37 : et lib. post Coilationem, n .
que et antea fecerant, et nunc agere perscverant: 56, ubi dattim dicit Sabino et Rufino consutibus.
a t cum constct miiiime unumquemque propria peni-
k quarto idus nooembres (a). Ipsam quoque Constantim
tus delicta lucrari, etiamsi paolisper eorum fuerit senlenliam secundum C^cilianum diciaiu ex eodem
cocrcilio dilata, mandandum Gravitati tuae d u x i , ut rescripto aflert in lib. 3 conlra Crcscon.,n. 82 :
interim quidem eosdem omittas, et dtssimulandum lnsero adhuc, ait, et verba Constantini ex litteris ejus
super ipsos essc cognoscas.Vcrum lecu hac epistola, ad Eumalium vicarium, ubi se inter partes cognovisse,
et innocentem Cascilianum eomperisse testatur. Cum
1
Forte, in ea quam. enim narrasset in his quce supra loculus est, auemadnu
1
Forte, temeruate. dum ad judicium ejus post epitcopalia juaicia partes
* FOrte, emun vei, nomrtim.
f perductm fuerint: fnquo pertndi, tnautf, Cceciiianum
4
Fortc, eL
(a) ttunc tburincatioais reum nout Optatus hT). I . vide 1
Forte, viotatce.
supra, col. 775-774. (a) uie 10 novemb. anni 310»
79! APPENDIX.
virum omni innocentia praiddum, ac debita religionis
sce officia servantem, eique ita ut oportutt servtentem;
ncc ultum tn eo crimen reperiri poluisse evidenter ap-
paruit, sicut absenti fuerat adversariorum suorum si-
vtulatione composilum. Confcr epist. 43, n . 20, l o m . 2 .
Aliqtinnlo post illud judtciutn legem contra partem
Donatt dedit sevcrissimam, u l testalur Augustinus i u
cpislola 1 0 3 , n . 9. Primus adver*u$ eorum errorem
multa con$lituit, et eis basilicas jussil auferri, ex l i b .
2 conlra L i l l c r a s P e i i l i a n i , n . 2 0 5 : praccopitque ut
loca congregationum ipsonmi fisco vindicarentur cx
ejusdem Augustini epist. 8 8 , n . 3. Legis Constautiui
eontra Donalislas ineutio fit a Gratiano in I. 2 cod.
T b e o d . , tit. Ne sanctum Daptisma iteretur.
Exemplum epistolce Constantini ad catholi-
cam.
f
CONSTANTINUS AUCUSTUS, tmiversis Episcopis per A f r i -
cam , e l plebi Ecclesiae catholicae.
Quod fidcs d c l m i l , quaulum prudentin valuit, prout
puritas p o t u i t , teulasse inc per omnia btimanitatis et
ntodcraiionis officia oplime s c i l i s , u t , juxta magisle-
ria Icgis n o s i n e , pax tlla sanctissiin» f r a i e n i i l a i i s ,
cujus gratiam Deus stimmus fnmulorum suoriun pe«
ctorihus i m m i s c u i l , stobilila pcr omncm concordtam
tcneretur. Sed quia viin i l l a m sceleris i n f u s i , pauco-
r u m licet sensibus pervicaciler itibserenlem, i n t c m i o -
nis n o s l r x rntio non p o l u i l edomnre, favcnte adhuc
S i b i h u i c n e q u i l i e c p a t r o c i n o , utex?or<pterisibiomnino
uon s i n c r e n l , i n quo se deiiquissc gaudereut : exspc-
ctandum nobis e s l , dum totuin boc pcr paucos c c d i l
i n poputum omuipoteittis Dei misericordia mitigeiiir.
Inde enim remedium sperare dehcmus, c u m omnia 1 leralutn quippe eorinn propositum semp.T retpiirit
bona vola et facta refernniur. V c r u m dum coelestis
iucdicitia proccdat, hnctenus sunt consilia nostra m o -
d c r a n d a , u l pnlieuliam percolamus, et quidquid i n -
solcntia iliorum pro consuetiidiue inteniperanliae ten-
tat aut f a c i t , i d totum tranquillitatis virtute tolere-
mus. N i h i l ex reciproco reponatur injuriac: vindictam
c n i m , quam Dco servare d e b e m u s , iusipientis cst
manibus usurpare ; maxime ctim debeal fldes nostra
confldere, quidquid ab hujusmodi hominttm furore
patielttr, niartyrii gratia apud Deum esse v i l i t u r u m .
Qttid est enim aliud in hoc saeculo i n nomine Dei v i n -
c e r e , quam incouditos hominum impetus quietae iegis
poptihitn lacescenles, conslnnti peclore sustinere ?
Qtiod si observaverit vestra sinceritas, clto videhitis
|ier gralinm summae d i v i n i t t i s , ut Innguescentibtts
eorniu his iitilis vel m o r i b u s , q u i se miscrrimae c o n -
tcniionis vcxillnrios praebeni, sciant omnes non de-
bere se paucorum persunsione pereuntes sempilcrno
l c l l i o d n r e , quo possint poenilenliae gratia , semper
vitae aetemae, correclis crroribus s u i s , i n i e g r a r i . V a -
lete voto cetiimuiii pcr s x c u l a jubente * Deo, fratrcs
charissimi.
Exemplum Epistolce Constantini, cum scri-
pto episcoporum Numidarum, ubi hcerelici
luterunl oasilicas, ut ad aliam basilicam
facundam sibi locum vel domum eis det (o).
CONSTANTINUS Victor Maximus a c T r i u m p h a l o r s e m -
per A u g u s t u s , Z e u z i o , G a l l i c o , Y i c t o r i n o , Speran-
t i o , J a n u a r i o , F e l i c i . C r e s c e n l i o , Pantio, V i c l o r i ,
B a b b u t i o , Douato, episcopis.
C u m summi D e i , qui hujtis mundi auctor e l paler
e s t , cujus bencficio vitam c a r p i m u s , coeiurn s n s p i c i -
mus , humana etiam socielate gaudcmus, hnnc v o l u n -
tatetn csse c o n s t e l , ut omne humnnum genus in c o m -
mune conscntiat, e l quodam societalis aflectu, quasi
inuluis ainptexihus g l u t i n c l u r : non dubium est hapre-
s c s et schismata a d i a b o l o , q u i captil est mnliliae,
processisse. E t ideo quidquid ab baereticis g e r i t u r ,
ejus instinctu ficri, qui eorum sensus, m e n t e s , c o g i -
1
Forte, quo.
* Forle, vivente.
(a) Amio forte 317, aut 318, ante lcgein qtu» Constanti-
nus basilicas LK)uaiUlb adciuit.
702
lationcsque possidet, nulla dubilalio est. N a m c u i n
ejusmodi homines i n sua potcstate redcgertt, hisdeui
us(|uequaqtie dominntur. Qnid atilem b o n i e f f i c c r e i n -
sanus , p e r l i d u s , i r r e l i g i o s u s , profanus , Deo c o n t r a -
r i n s , - Ecclesiae snnciae inimicus poiest, qui a Doo
suicto , \ e r o , j u s t o , s u m m o , atque omnium Doiuit;o
recedens, qui nos constiluit e l in hnc luce prodttxit,
qui s p i r i i n m ad vilam , quam cnrpimus , dedit, e l qtii
nos id quod suum csse v o l u i l , e i omnia sua voiuutate
perfecit, ad diaboli parlem prono err»»re d currit ? S c d
qttia semel possessus animus a m a i o , necesse est do*
cloris sui operibus instare , cn perficial qtt:e aequitali
e l justitiae contraria v i d e a n i t t r , idcirco bi qui a d i a -
bolo possessi s i m t , ejtis falsilati et nequitia» obseqti-
m i l u r . Non autetn m i r a t u m . c s t , a.bouis improb »s
1
disccdcre. Nam sic recie proverbio sigiialum est, P a -
rcs cum paribus cougrcgari : qui malo impia? inrnris
infecli s u n l , ncccssc esl a no>trn socictate di>sideant.
Nomo siquidem malus, u l Scriptura Inquitur, demalo
tltesauro profert nmla : bonus tcro ex bono pro'eri bo-
num (Maltlt. x n , 35). Sed quia, 11! dicttin» cst, I i a r c -
l i c i ct s c b i s m a l i c i , qui boutim relinqtteul< s e l malotti
k
s c c l a n l c s , e i pcrficiunt qu.e D. 0 displiceaul, diabol-i,
q ti corum paler c s t , npprobanttjr n d h ; e r e r , r c e i i s -
sime e t snpicnter Gravitas vcslra f n c i l ; e l sccunduin
sancLum fidei pvaecepluin, ab eorom perversis coiiti-11-
tionibtis temperando ; e l hisdcin reniiilendo qm*d
iidciu si>i indehilum aiqtic alicuum u^urparc conu n -
dunl : n e , siculi cst eorum perversilas maiigna e t
|>erflda, ad sediliones usque prorumpci e n t , 11 intcr
turbas atque concculus sui siiniies i n c i t a r e n t , a q u e
i l a aliquid e x i s l c r e t , quod sedari non oporleret. Sce-
diaboli opera perlicere. Et ideo cum a sai erdotibus
Dei p e r palicnliam cum ipso sno palre snperant (a) ;
sibi bi qui cultores Dci summi gloriam , i i l i vcro d a -
innationcin c o m p n r a n l , c l c o n d i g n a sttpplicia. E x lu^e
quippe mnjtis Dei suinmi exislat j u s l i usque judiciuirt,
quod eos apquo animo t o l e r a t , e l p a l i c n l i a conde-
i n n a t , his omnia qttae ab ipsis proces^eruiil, susti-
nendo. Deus siquidcm se oinnitini viiidicem p r o m i s i t .
Et ideo ctim vindicta Deo p e r m i l t i t u r , acrius de i u t -
inicis suppliciutn s u m i l n r . Quod vos nuiic famulos e t
saccrdoles D c i libcuter fccisse c o g n r v i , et satis g r a -
tulatus s t t m , quod de impiis et sceleratis, sacrilc^is
e l p r o f a n i s , periidis et i r r e l i g i o s i s , e l Deo i n g r a t i s .
e t Ecclcsiae iniraicis nullam viiidictam p o s c i l i s , e t ut
iidem potiusad veniain p e r l i n c a n l , posiulatis. I l o c e s t
vere a c pcnitus Deum nosse , hoc esl pneceptis ittsi-
s t e r c , h o c est fcliciter c r e d e r e , hoc est vere s c n t i r e ,
b o c est s c i r e , quod major vindicla i n conlrarios E c -
clesiae provocetur, cum hisdem i n SOPCUIO p a r c i t u r .
Accepla igitur epistola Sapientiac et Gravitalis v e s t n r ,
compcri haeiclicos sive schismaticos cam liasilitatu
Ecciesiae catholicx , quam in Conslnotiua civiiaie j u s -
seram f a b r i c a r i , solita improbilnte invadend.mi p u -
Insse, e t frcquenler lam a nobis quam a judicibtis
ex notra jussione c o m m o n i l o s , tit reddereut o,ti(»d
suutn non e r a l , noluissc : vos nuteni iinitalcrcs pa-
ttentiae Dei s u m m i , eoruin malitia* placida mcnle ca
qu:c veslra s u u l relinqtienies, et polius locum vt>Tiis
iuvicem alium ftscalem sc i i i c c l posccre. Qtiam D e t . t i o -
n e m , m o i e instiluli m e i , libenler anii.lcvus siitn : et
stalitn a d Ralionalein competentes d c d i , ut doniiim
bouorum noslrorum transgrcdi f a c i a l , c u n i o i n i i jure
s u o , ad dominium Ecclcsiie catholic;e, quain p r o m p i i
liberalilate d o n a v i , a c vobis tradi proiinus j u s s i . I11
quo tamen loco stimplu flscali basilieani erigi p r . r -
cc p i . A d Constilarem quoque scribi inandavi N u m i d h e ,
u l ipsc in ejusdem ecclesiae fabricalione iu oiuiiibtis
saiictiinouiam vestram juvaret. Lcclores eliaiu E c c l e -
siae catholicx*, et hypodiacones, reliquos quo«|iie i n -
stinctti m e t n o r a l o r u m , quibusdam p r o moribus a d
munera , v e l a d decurionatum vocati s n n t , j u x l a s l a -
tutum legis incae a d nulhim munus statui evocaodos.
1
F o r t e , mirum.
(a) Locus depravatu*.
703 E X C E K P T A AD DONATISTARCM
Sed et c o s , qtti d m i i sunt h.rrcticorum inslinctu ,
jusMinus prolinus inolesiis perfunctionibus absolvi. De
ca*tero eiiam legem meam super ecclesiasiicos catbo-
licos dalam custodiri tnnndavi. Quac omuia ttt veslrae
paticnliae pnlam fierent, harum iitterarum teslifica-
tione perscripla s u n l . E t ulinam quidem haerelici vel
sclii>inatici aliquaudo suae saluti p r o v i d e r e n l , c l de-
lersis co.ttni lenebris ad \isioneni vcraj Iucis oculos
a p e r i r e n t , et a diabolo secederent, et ad Detim q u i
UIIUS e l verus , qui omniuni judex e s t , vel sero c o n i u -
gcreut Sed qttia constat eos in sua malilia m a n c r e ,
et i n suis facinoribus mori v c l l c , sufficil bisdem c o m -
monilio nostra , et pra*cedcns assidra cobortaiio. S i
euitii jussionibus nostris o b l e m p i m r e ^oluissent, nb
ouitii malo hberareiilur. Nos t a a i c n , f r a l r e s , seqtia-
mur quae uoslra s u n l , niandalis i n s l e m u s , cuslodia-
mus divina pra*cepta , ex bonis aclibus vitam nostrani
nb erroribtis vindicantes, favenlc Dci tnisericordia ,
pcr r c c l u i n l i m i t c m dirigamus.
CESTA >PUD ZENOPUILUM COXSULAREll (d),
quibuscousiat tradilorem Silvantim , qui cum caeteris
ordinavit Majoriuum cui Donattis sttccessit.
C•mstaulino Maximo Augnsto e t C o n s t n n l i n o j u n i o r c
nobili simo Cacsarc Coss. idibus dccembribus(t;).Sexlo
Thamugadieiisi i n d u c l o , e i applicito Y i c t o i e g r a m -
inalico , assistente etiatn Ntttidinario dincono, Zeno«
pbilus v i r rlnri<simus consularis d i x i l : Quis voc;:-
ri.s? Kespoudit : V i c t o r . Zeuophilus V . C . consu-
l a r i ; d i \ i l : Cujus ( o n d l n m i s es ? Victor dixit :
Professor stim lilterarum R o m a n a r u m , g r a m m a l i -
cus lalinus. Zenophiltis V . C . consnlaris tlixit : C t i -
jus digtiilalis cs ? V i c i o r . d i x i l : P a l r e dccuriouc
Coiistanliiiiensium , avo n i i l i l e ; in comilatti mililave-
r n l . Nam origo nostra de singuiue Mntiro desccndil.
Zenopbilus V . C. consularis dixit : M e m o r fideiel ho-
nestatis tu;e simpliciler designa , qua^ causa fucrit
disscnsiotiis iuler Cbrisiianos. V i c l o r d i x i t : Ego d i s -
sctisionis origiucm nescio : unus suni de populo C h r i -
stiaiiorum. Siqui.lem cum essem npud Carlhagiuem ,
Sccundus episcopus ctitii Carlhaginem laudem a l i -
qutmdo venisset, dicuntur invcnisse C a c i l i a n u m e p i -
scopum uescio quibus non recie consliltitum : i l i i
contra alium inslilucrtint. Inde i l l i c a p u d Carlhngiiiciii
cccpta dissensio esl : e l indc origincni scire dissen-
sionis plcne non possum : quoniatn semper civitns
noslra unam Ecclcsiam b n b c t ; e l si hahuit dissensio-
n e m , ncscimus otunino. Zenopbilus V . C . consularis
dixit : Silvano commuiticas ? V i c i o r r e s p o n d i t : Ipsi.
Zenophilus V . C . cousularis dixit : C u r ergo inter-
m i s s o e o ( c ) , cujtis innocentia purgala e s l ? E l adje-
1
cit : Assevcratur praelerea le aliud certissime s c b e ,
quod Silvanus trnditor sit : d^ eo confitcre. V i c l o r
r<spondil : l l o c ncscio. Zeiiophiitts V . C . consularis
Nundinario din ono d i x i t : Nejjal sc Victor scire quod
Silvauus traditor sit. Nundinartus diaconus d i x i t : Scit
ipsc num * tradidil c o d i i e s . Victor respondit : F u g c -
ratn Iinnc lcinpc>iatcin : e t , si m e n l i o r , pcrenin.
Cuin iucursnni paiercmur repcntinae perseculionis,
fugivimus in moutcm B c l l o n x . E g o scdebnm cuiii
Marte dincono, et V i c l o r p r e s b y l c r ; cum a b e o d c i n
Marlc qitarerenlur c»>dices omnes, negavil se habere.
T u n c V i c l o r dedil iiomina omuiiim lcctorum. Vcnlttm
esl ad domtim i r c a u i : cum absens esscm , asccnsuni
est a magistrntibus, ct suhlaii sunl codices mei:
cuin ego venisseiu , invcni codices sublalos. Nundiua-
1
Forte, probata.
* Vetus codex, non. Forte legendum : si ipse non tradi-
dii; v e l : S r i l ipse, nam tradidit.
(o) Augustiuus h;ec c i u t et appellat« Gesta apud Zcno-
« i hilum consularem,» in episl. 43, n. 17, et cpisl. 55, n.
4 ; • Zenophili consularts judicium, » lib. 5 coutra Crese -
rjum, n. 32; « Acta Zeno^hili coasularis, » lib. 4 contra
eumdem, n. 66.
Ib) Anno Cbristi 320.
{cy Caeciliano sciticet, cn-us cattsa mox fuit a Yietorc com-
ntemorati, et cujus iaiiocenlia uiultis jaiu aulc judicbs i ro-
bata fuerat.
MSTORIAM PERTINENTIA. 794
rius diaconus d i x i l : T u ergo* respondisti apttd acta,
quoniam dcdisli codices. Qtiare negantur ha?c. quae
prodi ppssutil? Zenophilus V . C . constilaris V i c t o r i
d i x i t : Simpliciter confitcre , ne s l r i c l i u s interrogeris.
Nnndinarius diaconus dixit : Legantur acta. Zenoplii-
lus V . C . consularis d i x i t : Legantur. E t dcdil Nttndi
narius , et exceptor reeitavit.
Hiocletiano viu et Maximiano vn Consnlib. xtv c « -
lendas junias («), ex aclis Munatii Felicis Flaminis
perpetux cnratoris colonim Cirtensium. Cum ventum
y
esscl ad domum in qua Chrisliani conveniebant, Felix
F. pp. curator Paulo cpiscopo dixit: Proferle Scripturas
legis, et si qttid aliud hic habctis, ut prwcepto et jnssioni
parere possitis. Paulus ephcopus dixit: Scripturas ie-
ctores habent; scd nos quod hic habemus, damus. Felix
F. pp. curalor Paulo episcopo dixil: Ostende tcctorcs,
cut mittead itlos. Paulus episcofhis dixil: Omnes co-
gnoscitis. Fetix F . pp. curalor reipubticce dixit: Non
eos novimus. Pantus episcopus dixit: Novit eos Officium
pubticum, id est Edusius et Jnnius exceptores. Felix F.
pp. curator reipublicoe dixit: Manenle ralione de leclo-
ribits quos demonstrabit O/ficium, vos quod habetis date.
Sedente Paulo episcopo, Montanoet Viclore, Deusale-
lio et Memono presbyleri*, astante Marte cum lieiioet
Marte diaconis, Marcnclio, Catullino, Silvano, et Ca-
roso subdiaconis, Januario, Meracto, Frncluoso % Mig-
gine, Satumino, Victore Samsurici, et ccrlerit fossori-
bus, contrascribente Victore Aufidii in brevi sic : Cali-
ccs duo aurei: item calices sex argentei, urceota sex
argentca, cucumellum argentenm; luccrnce argentem
septem,ccreofata duo candeta: breves cenem cum lucer-
%
nis suis septem : ilem lucerna? wnea: undecim, cum ca-
tenis suis : tunicce tnuliebres ocloginta ducc. mafortea
triginta et oclo> tttnicce viriles sexdeeitn, caliga: viriles
paria trcdecim, caligce muliebrcs paria quadraginta se-
plem coplw rttsticance dccem et novem. Felix F. pp.
%
curator reipublicce Marcuclio, Silvano, et Caroso, fos-
soribus dixit: Proferte Itnc quod habetis. Silvanus, et
r
rtrosus dixcrimt: Quod hic fuit, totum hoc ejecimus.
Frtix F. pp. curator reipubticcs Marculio, Silvano, ct
Caroso dixit: Responsio ves'rn actis hairet. Posteaquam
in bibliotheciSy inventa sunt ibi armaria inania. Ibi pro-
tulit Sitvanns capitulatamargcnteam, et lucemam argen-
lcam, quod diceret se post orcam eas invenisse. Viclor
Aufidii Silvano dixit: Mortuus fueras, si non iltas in-
venisses. Felix F. pp. curator rei\mblicm Silvano dixit:
Qitccre diligentius, ne quid hic remanscrit. Sitvanus
dixit: Nihil remansit, totum hoc ejecimns. Et cum
apertum essel Iridinium, invcnta sunt ibi dolia quatuor
et orcm sex. Felix F. np. cnrator reipublicce dixit: Vro-
ferte Scripluras quas habetis, ut prasceplis Intperatorum
et jussioni parere possitis. Catulinus prolulit codicem
unum pernimium majorcm. Fetix F. pp. curator reipu-
bticaj Marcuclio et Silvano dixil : Quare unum lan-
lummodo codicem dedistis? Proferlc Scripluras qnas
habetis. Catulinus et Marcuctius dixerunt : Pltis non
habemns, quia subdiacones sttnms; sed lectores ha-
bent codicis. Felix F. pp. curator reipublicce Mar-
cnclio et Catulino dixit: Dcmonstrate nobis lectores.
Marcuclius et Catutinus dixerunt: Non scimus ubi ma-
neant. Felix F. pp. curator reipublicw Catulino et Mar-
cnctio dixit: Si ubi manent non nostis , nomina eormn
dicite. Catnlinus et Marcuclius dixerunt: Nos non s u -
ntus proditores : ecce sumus; jube nos occidi. Fetix F.
pp. curator reipubticce dixil: Heciviantur. El cum ren-
tum esset ad domum Eugenii, hclix F. pp. curator
rcipubticce dixit Eugenio :*Profer Scripturas quus habcs,
ut prcecepto parcre possis. El protulit codices qnatuor.
Felix F. pp. curator reipublico? Silvano et Caroso dixit:
Detnonstrate co?leros lectores. Silvanus el Carosns dixc-
runt: Jam dixit episcopus quia Edusius et Junius ex-
ceptores omnes noverunt: ipsi tibi demonstrent ad do-
mos eornm. Edusius et Junius exceptores dixeruat:
Nos eos demonstramuSy domine. Et dum ventum fuisset
ad domum Feltcis Sarsoris, protulit codices quinque.
1
F o r t e , cur ergo.
(a) Anno christi 503.
 795
Et cum ventum esset ad domum Yictorini, protulit co-
dices octo. Et cum ventum fuisset ad domum Projecti,
prolulit codices quinque majores, et minorcs duos. Et
cum ad Crammatici domum venlnm fuisset, Fetix F.
pp. curator Yictori grammatico dixit; Profer Scriptu-
ras quas habes, ul prmcepto parcre possis. Victor gram-
maticus obtulit codices duos et quiniones quatuor. Felix
F. pp. curator Victori dixit: Profer Scripturas, ptus
habes. Victor grammalicus dixit: Si plus habuissem ,
dedisscm. Et cum vmtum fuisset ad domum Eulicii Cce-
sarianensis, Fetix F. pp. curator Euticio dixit: Profer
Scripturas quas habes, ut prmcepto parcre possis. Euti-
cins dixit: Non habeo. Felix F. pp. curalor Eulicio
dixit: Professio tua actis hwret. Et cum ventum fuisset
ad domum Coddeonis, protulit uxor ejus codices sex.
Fetix F. pp. curalor reipubticce dixit: Qumre neplus
habealis : profer. Mutier rcspondit: Non habeo. Fetix
F. pp. curator reipublicm, Bovi servo publico dixit:
Intra, et quwre, ne plus habeat. Servus publicus dixil:
Quwsivi, ct non inreni. Felix F. pp. curator reipublicm
Yictorino, Silvano, et Caroso dixit: Si quid minus
factum fucrit, vos conlingit periculum. Quibus lectis,
Zcnophilus V. C. consularis Viclori dixit : Confitere
siinpliciicr. Victor rcspondil: Non fui prcesens.
Nundinarius diaconus dixit : Legimus epistolas
episcoporum factas a Forte . Et legil exemptuin 11- 1
belli traditi episcopis a Nundinario diacono. Testis est
Christus et Angeli ejus quoniam tradiderunt quibus
f el tecum servimus. Ergo sicuti dimissnm est nobis, et
communicastis ; id est, Silvanus a Cirta traditor est et
fur rerum pauperunu Quod omnes vos. episcopi presbg-
teri, diacones, seniorcs, scitis de quadringenlis fotlibus
Lucillw ctarissimm feminm, pro quo vobts conjurastis
ut fieret Majorinus episcopus; et inde factum esl schisma.
Nam el Vicior futlo, vestri prcesenlia et poputi dedil
folles viginti, ut faclus esset presbyter: tniod scit Christus
et Angeti ejus. Et recitatum, esl exemplum epislobe.
Purpurius episcopus Silvano coepiscopo, in Domino
satulem. VcnU ad me Nundinarius diaconus filius noster
et petiit has tilteras deprecatorias amc, adte sanctis-
sime, dirigerem, ul si fieri posset, pax inter te et ipsum
sit. IIoc enim voto fieri, ut nemo scial quid intcr nos
agatur. Si votueris scripto tuo ut et ego solus ibi in
re prwsenti veniam, et dissensionem ipsam de inter vos
amputem. Manu sua enim mihi tradidit libetlum rei ge-
stm pro qua causa fueril luo prmcepto lapidutus. Non
9 lebremus, ei horiemini eos paci reconciliari et dissensio
esi verum\ ui pater castiget fitium contra veritatem: et
scio quia vera sant, quee in libelto mihi tradito sunl
conscripla. Quwre remedium quomodo poteril ibi mali-
9 imputetis. Dabvis quam pturime tu Possessor Donati
gnitas ista exstingui, antequam ftanuna exsurgat, qum
vost demumcxstingni non polerit sine sanguine spirituati.
Adhibe tecutn ctericos * et seniores ptebis ecclesiasticos
viros, et inqnkant diligenter quce sunt istce dissensiones
ul ea quw sunt secundum fidei prmcepla, fiant. Non
declinabis ad dextram vel ad sinistram. Libenler aurem
commodare noti malis inslructoribus qui nolunt pacem.
Onmes nos occiditis. i Et atia manu, i Vate. Ilem e l
exemplum epislolne : Purpurius episcopus clericis et
senioribus Cirtensium 4 in Domino wternam satutem.
Clamat Moyses ad omnem senatum filiorum lsrael
dixitque illis quce Dominus jubeat fieri sine concilio
seniorum niltil agebatur. llaque et vos charissimi
quos scio omnem sapientiam ccelestem et spiritualem
Itabere, otttni vestra virtute cognosciie quee sil dissensio
hmc, cl perducile ad pacem. Dicit enim Nundinarius
diaconus guod nihil vos lateat unde hrnc dissensio est
9 phetm, c Expeilile matiqnUatem de animis vestris, et
inter chartssimum nostrum Sitvanum et ipsum. Tradidit
enim mihi libeilum, inquo omnia sunt conscripta. Dixit
enim et vos non latere. Ego scio auia auris non est.
k
9 tu fac: subjuga el averle sediliones, qum notuerunt csse
Bonum quwrite remedium, quomoao exslinguatur hme
res sine pericuto animm vcstrm. ne subito cum perso-
nam accipitis tn judicio, ruatis *. Justum judicium tn*
ter partes judicate secundum gravitatem vestram el justi-
1
A d d e n d u m v k l e l u r , et alHs.
• M cst, wquum.
1
Atias : Adldbcte conclc icos.
• Forio, siieo.
• Alias, vematis.
APPENDIX. 796
tiam. Cavete vobis ne declinetis in dcxtram, neqne in
sinistram. Dei res agitur qui scrutatur cogitatioues 9
singulorum. Elaborate nemosciat, qum sit conjuratio
9
hmc. Vestra sunt, qum libelto contincntnr, non est bo-
1
num. Dicit enim Dominus: < Ex ore tno condemnube-
ris el ex ore tuo juslificaberis 1 (Matlh. x u , 57). Ilem
9
alia recitaia. Silvano fratri chartssimo, Fortis, in Do-
mino mternam salutem. Venit ad me fitius noster Nutt-
dinarius diaconus, et retulit ea qum inter te et illum
contigerunt, per malivoli intercessum, qui vuU animas
justorum a via veritalis avertere. Cum hmc audirem,
menle defectns sum quod lalis dissensio inter vos venil.
9
Dei enim sacerdos nt ad hoc veniat quod non nobis ex-
pediat, fiat. Nunc ergo petite eum ut quod potesl. cum 9 9
ipso pax Domini Salvatoris Christi sit. Non ad pubti-
9 cum veniamus ct a Centibus damnemur. Scriptunt esl -
9
enim, 1 Videte ne dum mordetis ei causamini in invi>
cem ab invicem consumamini » (Catat. v, 15). Ergo
9
pclo Dominum ut tollaiur de medio nostrum hoc scan-
9
dalum, ut possil res Dei cum gratiarum actione cete-
brari, Domtno dicente c Pacem meam do vobis, pacem9
meam relinquo vobis*(Joan. xtv, 27). Qum pax poterit
esse ubi dissensio et mmulationes sunt? Nam cum ego
9
a ntilite essem ass separatus, et in illo venissem,
cum injuria lali, Deo commendavi anintam meam, et
remisi tibi quia Deus videl mentes hominum et eorwu,
t
sive a te ad illos perductus sum sed Deus nos liberavH 9 9
9
9 vos reconciliamini paci ut in nonune Christi possimus 9
9 cum gaudio pacem* cetebrare. Nemosciat (a\. Fra-
lribns el filtis, ctero et senioribus Fortis, in uomina
9 9
wternam satutem. Venit ad me filius meus Nundinarius
diaconus vester et retutit ea qum conlra vos sunt gesta
9 9
9 necnon utique debuit a vobis componi ne ventnm esset 9
ut salem insaniam passi, a quibus lapidarentur pro ve-
ritate quod el vos et nos scimtts, sicuti nobis retulistis
9
et scriptum est c Non est sapiens quisquam intcr vos,
9
9 ^wi possit judicare inter fratres ? sed frater cum fratre
9 judicalur et hocapud infideles > (I Cor. vi, 5, 6)! Sic-
9
uti vos nunc in judicio contenditis. Sic ad hoe exiUtum
est, ut Gentibus detnus tate exemptum, ut qui per nos
Deo credebant, ipsi nobis matedicant cum ad publicum 9
pervenimus? Ergo ne ad hoc veniatur vos qui spiritua-
9 9
tes estis, faclte ut nemo sciat, ut cum pace Pascha ci-
9
non sil: ne cum ad pubticum ventum fuerit, incipiath
et vos perictitari, si hoc faclum fueril, et postea vohis
9
presbyter, singuli Valeri et Victor qui omnia scitis, 9
actatum date operam utpax sit vobiscum. Ilcm alia re-
citata. Sitvano fratri, Sabinus in Domino mternam
% satulem. Pervenit ad nos Nundinarius fitins tuus non 9
tantum ad me, sed et ad fratrem nostrum Fortem for- 9
tem el gravem querelam referens. Miror Cravitati tuw 9
sic tc egisse cum filio tuo, quem tu nutristi et ordinasti.
Si enim mdificium terrm structum «/, non additur quid
ccelesle, quod per manum sacerdolismdificatur. Sed non
est tibimirandum, Scriptura dicente c Perdam sapien- 9
9 tiam sapientium, et prndentiam prudentium reprobabo »
9 (ld. 1,19). Et iterum dicit, c Potius dilexerunt homiiuu
t 9 tenebras magis quam lucem 1 (Joan. 111, 1,9): sicuti et
tu facis. Sufficiat vobis omnia scire: super quod et fra~
ter noster Fortis tibi scripsit. Nunc petierim de charttate
lua, fraler benignissime, ul suppleas dictum isaim pro-
venite dispulemus, dicit Dominus: > et iterum, c Pro-
9
jicitemalum de medio vestrum 1 (Isai. 1,16-18). Sic et
pacem inter te et filium tuum: sed fiiius tuus' Nundi-
9 narius in pace lecum Pascha celebret; ne res ad pubti-
eum veniat prmterea jam omnibus nobis nota. Rogave-
rim te, fraler benigntssime, mediocriiatis mem compleas
petitionem: nemo scial. item aiia rccitata Fratri
« Forte, w r a .
• Forte, pascha.
(a) Fortc dcest: ttem alia recitata.
797 EXCERPTA AD DONATISTAR M HiSTORIAM PERTINENTIA.
Forti, Sabinus, in Domino eetcrnam saiutem. Qum sit
charitas juxla omnes collegas, certus sum pcculiariter;
famen secundum Dei voiuntatem qui dixit, Quosdam
diligo super animam meam, Silvanum te coluisse cer-
tus sum. Quare non dubitavi hcrc scripta ad te dare,
ouia scripta tua ad eum facla dari fcci propter nomen
Nundinarii, et qui impigre agit, semper res Dei impetu
procedit. Ne preetendas excusationem. Occupatio nam-
oue nos diebus istis' stringit, el incunctanter commovet
circa hwc usque ante diem soiemnissimnm paschce, ut
per le fial pinguissimtt pax, ut digni cohceredes Christi
inveniamur, qui dixit, < Pacem mcam do vobis; pacem
meam relinquo vobis. > Et iterum peto ut facias. < Et
aiia ntanu : > Opto tc in Domino bene valerc, et nostri
tuemorem esse. \ale. Sed rogo te, nemo sciat.
Quibus lectis Zenopbilus V. C. consularis dixit :
E l actis et lilteris quac recitatae sunt, traditorem con-
rtat esse Silvamtm. Et Victori dixit: Simpliciter con-
fitere uirtiui scias cum aliquid tradidisse. Vict< r
dixil : Tradidit, sed non me prasenle. Zenopbiliis
V. C. consularis d i x i t : Quid administrabat tunc Sil-
vanusin clero? Victor respondit: Sub Paulo episcopo
orta cst pcrsectitio, cl Silvanus subdiacouus fuit.
Ntiudinarius diaconus respondit : Quando venlum cst
iiiic, ail, ttl factus esset episcopus, rcspondit populus,
Alius (iat, cxaudi, Deus. Zenophilus V. C. consularis
Vic.o i dixit: Diclum esta populo, Silvanus iraditor?
Viclor dixil : Ego ipse luctatus suin episcopus . Ze-
l
nopbilus V. C. consularis Viciori dixit: Ergo sciebas
tradticrein? deiioc confitcre. Victor rcspondit : Tra-
ditor fuil. Nundinarius diaconus dixit : Vos seniores
clamabatis, Exandi, Deus, civem nostrum vohimus,
ille traditor est. Zenophilus V. C. consularis Victori
d i x i l : Clamasli ergo cum populo, quod traditor essct
Silvanus, ct non debcret (icri episcopus? Victor dixit:
Clamavi ct ego, el popttlus. Nos cnim civem nostrum
petebamus integrum virum. Zenophitus V. C. consu-
laris d i x i t : Qtta causa putabalis eum non nicreri ?
Victor d i x i l : lntegrum petebamus, et civem nostrum.
Sciebain cnim causam impcratorum ad hoc nos esse
venluros; dum enim talibus commitiitur. llem indtt-
ctis el appliciiis Victore Samsurici et Satumino fos-
soribus, ZenopbilusV. C. coiHtilaris dixil : Quis vo-
caiis? Respoudil: Saluminus. Zenophiliis V. C. dixit:
Cujus conditionises? Salurninus respondit: Fossor.
Zenophiltts V. C.consularis dixit :Silvanum scis esse
tradilorem? Satumintisdixil: Scio lttcernam tradidissc
argenleam. Zenophilus V. C. consularis Saturnino
dixit : Quid alitid? Salurninus rcspondit : Aliud ne-
scio, nisi qtiia de post orcam cam ejccit. E l remoto
Saiurnino Zenopbilus V. C. consularisdixit aslanli: E l
tu, quis vocaris? Respondil: Victor Sanisurici. Ze-
nnphilus V. C. consularis dixit: Cujus conditionis es?
Victor d i x i t : Artifex sum. Zenophilus V . C. d i x i t :
Tahulam argenteam quis tradidil? Viclor rcspondit :
Non vidi: quod scio,hoc dico.Zenophilus V.C. consula-
ris dixil Viciori : Licet jam constiteril ex responsiouc
corum qui supra sunt interrogaii, tainen lu couOtere
tilrtim Silvantis tradilor sit. Viclor dixil : Secundo
|H tato quomodo hoc dimisit, ul duceremur ad Cai tha-
ginem, ore ipsiits episcopi audivi. Dala csl mihi luccr-
na argeutca, ct capilulata argen(ea,et has tradidi.
Zenophilus V. C. dixil Viciori Samsurici : A quo au-
dhti ? Viclor dixil : A Silvano episcopo. Zenophilus
V. C. consularis Viclori dixit : Ab ipso audisti quod
tradidisset? Victor d i x i l : ab ipso audivi quod suis
manibus tradidisscl illas. Zenophilus V. C. dixit: Ubi
audisli? Victor d i x i t : In basilica. Zenophilus V. C.
consularis d i x i t : Apud Constantinam ? Viclor dixil :
Ihi coepitalloqui nopulum dicens, De quo d cunl me
traditorem csse? de lucerna et capilulala ? Zenophilus
V . C. consularis Nuudinario dixit: Quid aliud putas
ex bis essequaerendum? Ntindinaritis d i x i l : De cupis
flsci,quis illas lulit. Zenophilus V. C. consularis
Nundinario dixil : Quas cupas? Nundinarius dixit: In
teinplo Serapis fuerunt, et tulil illas Purpurius epi*
1
rorte, Ego ip6e tuctatus sum ne csset episcopus.
798
scopus : acctum quod habueruut, tulit illud Silvanus
1
episcopus, Dontitis presbyter, et Lucianus. Zenopbi-
lus V. C constilaris Nundinario d i x i t : Scitint id
factum qui assistunt? Nundinaritis rcspondit: Sciunt.
Diaconus Salurninus dixit : Dicebanl inajores nostri
onia sublatae sunl. Zcnopbilus V. C. consularis dixit:
A quo s u b l a t a 3 d i c i t n l u r ? Saturninus d i x i l : A Purpurio
episcopo, et acetum a Siivano el Donlio presbylero ,
el Luciano diacono. Nundiuaritts dixit: Viginli folles
dcdit,ct faclus est presbyter Viclor. Saturnintis dixit,
et cum dicerel, Zcnophilus V. C. consnlarU Salurui-
no dixil : Cui dedil? Saturninnsdixil: Silvano episco-
po. Zenophiltts V.C. cousularis Saturnino dixil : Ergo
ul fteret presbyler, Silvnno episcopo viginli folles
pnemium dedtl? Saturninus d i x i l : Dedit. Zenophiius
V. C. cousularis Salumino d i x i t : Ante Siivaiiuin po-
situm est? Salurn nus d i x i l : Autc cathedram episco-
porum. Zenophilus V. C. consularis Nundinario d i x i l :
A quo pecitnia sublata est? Nundinarius dixit : Ipsi
episcopi diviserunt eam inter se. Zenophilus V. C.
consularis Nundinario d i x i l : Donatum desidcras ex-
hiberi ? Nundinarius dixit : Ulique vcnial, de quo
clamavit populusi bidtio post pnre, Exatidi, Deus,
civem nostrum volumus. Zenophiltis V. C. consula-
ris Nundinario dixit: Certo clamnvit boc populus ?
Respondit : Clamavil. Zenopbilus V. C. consularis
Satumino dixit: Traditorem clamavit Silvanum? Sa-
lurninus dixil : Utique. Ntindinnrius dixit : Quando
faclus est cpiscopus, non ilii communicavimus, quia
dicebatur traditor esse. Saturniuus dixit: Quod dicit
vcrttm cst. Nundinarius dixil : Vidi quia Mulus bare-
narius lulil in colio. Zenophilus V. C. c nsularis Sa-
turnino dixit : Sic factum cst? Snttiruinus dixit .*
Sic. Zenophiltis V. C. consularis dixit : Verasunt
omnia quae dicit Nundinarius, quia ab h reuariis fa-
clus est episcopus Silvanus ? Saturnintis d i x i t : Vcra.
Nuiidiiiaritis dixit: Prostibukc illic fuerunt. Zenopbi-
lus V . C . consularis Salurnino dixit: llarenarii illum
gestaveruiit?Saliirniniis dixit : Ipsi eum tuierunt, et
populus. Nam civesin area martyrum fuerunt inclusi.
Nundinariiis diaconus dixit: Ntiniqnid populus Dei ibi
fuii? Salurninusdixit: In casa maiore fuit inclusus. Ze-
nophilus V. C. consularis dixit: Certeomnia quae dicil
Nundinarius vcra suiii?Saturnintis dixit: Vera. Zeno-
philus V. C consularis d i x i l : Tu quid dicis? Viclor
dixit: Vera sunl omnia, domine. Nundinnrius dixit:
Purjpurius cpiscopus tulit cetilum folles. Zenophilus
V . C. consularis dixil Nundinnrio : De qundi ingenlis
follibus, quos putas inlerrognndos?Nitndinarius dixit:
Lucianus diaconus exhibeatur , quia ipsc lottim scit.
Zenophilns V. C. consttlaris Ntitidiunrio dixil : Hi
sciuut? Nundinarius dixit : Non sciutil. Zenophilus
V . C. consularis dixit : Exhihcattir Lu< ianus. Nundi-
narius d i x i t : Sciunl isli ncceplos csse qundringen-
tos folles : sed quia episcopi eos diviseruut, nesciunt.
Zenophilus V. C cousularis Salurnino et Viclori d i -
xit: Scilis acceptos esse folles a Lucilla? Saturninus ct
Victor dixerunt: Scimus. Zenophilus V. C. consula-
ris dixit: Pnuperes non acecperunt ? Dixerunt: Nemo
nihil accepit. Zenophiius V. C. consularis Salurnino
et Victori d i x i t : Nihil de fnno Serapis sublalum est?
Satttrninus et Victor dixerunt : Purpurius lulit ctipas,
el Silvanus episcopus, et Dontius , et Superius pre-
sbyteri, et Lucianus diaconus tulerunt acettim. Ze-
nophilus V. C consularis d i x i l : Responsione Victoris
grammatici,etVictoris Samsurici,et Saturnini, claruit
vera csse omnia quae suggessit Nundiuarius : stibmo-
vcantur, et exeanl. Zenophiltis V . C . consularis dixit:
Quos aliosputasinterrogandos? Ntindinariusdixit :Ca-
stum diaconum, nt diciitsi non cst tradilor. Ipsc illum
ordinavit. E l inducto, et applicilo Casto diacone,
Zcnophilus V. C. consularis dixit: Quis vocaris? Re-
spondit, Caslus. Zenopbilus V. C. consularis Casto
d i x i t : Cujus conditionis es ? Castus dixit : Nutlam
dignilatein babeo. Zenopbilus V. C. consularis Casto
d i x i t : Licet nunc per Victorem grammalicum, quam
1
seu, acetabidum.
799 APPEND2X*
etiam per Victorem Samsurici e l Saturninum v e n e -
runt in confcssioncm q u e Nundinnrius o b j e e i l : l a -
men ctinm tu confilere u l r u m traditor sit Silvanus.
Casttis respondit : Dicebat quod invencrit (ucernnm
post orcnm. Zen'»philus V . C . consularis d i x i l Cnslo :
E l i a m de cupis dc fnno Scrnpis sublnlis ctaceto c o n -
fitere. Cnstus respondil : Purpurius episcopus t u -
lit cupas. Zenopbilus V . C . consularis dixit : A c c l u m
q u i s ? Rcspnndii Casltts, quod ttileriuit indc ncelutn
Silvantts episcopus, Dontius et Superius prc^byteri.
Zenophilus V . C . roiisularis Casto dixit : Confilerc :
qnol folles dedil V i c l o r , ut prcsbyter fierel? Casttis
d i x i l : O b t u l i l , domine , s a c c l l u m ; el quid b a b u e r i l ,
nescio. Zenophilus V . C. constilnris Casio dixit : C u i
datum est sncellum? Casitts d i x i l : llle tnlit enm in
casa majore. Zenopbilus V . C . conMilaris d i x i t C a s l o :
Populo t.on c s l di\isn pccunia?Cas<us rospondit : N o n
est dntn, ncc M i l i . Z nophilus V . C . constilarisCasto
dixit : De follibus quos Lucilla d e d i t , populus m i n u -
tus nibii nccepit? Casttis dixit : Non vidi nccipere
neminein. Zenophilus V . C . consularis Cnsio d i x i i :
Quo crgo pervenerunt? Cnsltis dixit : Nescio. N u i u l i -
narius d i x i t : Uiique vel a n d i s i i , v c l v i d i s l i , si d i -
ctum esl pnupcribus , Dnt ct vobis de re sun L u c i l l a .
Casttis dixit : Non vidi aliqucni ncciperc. Zenophilus
V . C . consulnris d i x i l : Mauifcsla esl Casli ronfcssin,
quod folles quos L u c i l i a donavit populo divisos esse
nescirel, e l ideo niuoveatur. E t a p p l i c i l o Crescenti.ino
subdiacono, Zcnophiltis V . C. coitsulnris dixit : Qtiis
vocnris? Rcspoud;t : Crescentianus. Zenopliilus V . C.
consulnris Crcscciiliano d i x i l : Simpliciter sicut e l
eaHeri coufitere u i r u m scias traditorem Silvnimin.
Crescentiautis dixit : Priores qiti f u e r u n t c l e r i c i , ipsi
retulcruiil singula. Zeiiopliilus V . C. consularis C r e -
scetitiano d i x i l : Quid relulcrunt ? Crcscenlianus d i -
xit : Refcrebanl qtiod traditor cssct. Zenopltilus
V . C. consularis Crescentiaiio d i x i l : Dixcrunt i l l u m
Irnditorem? E t adjccit : Qui d i c c h a n l ? Crescentianus
dixit : Qtti cuin illo co iversabanltir in plebe. dixerunt
qnod nliqunndo iradidisset. Zenophilus V . C . consu-
lnris Crcsceiitiano d i x i t : De Silvano dicebanl? C r e -
s c e n t i a m i s d i x i l : Utiqtte. ZenophiltisV. C . consularis
Cresceuliano d i x i l : C u m facius fuissel episcopus ,
praesto fttisti? Crcscentianus d i x i l : Pra^scns ctmi
populo f u i , inclusus i n casa majore. Nundinnrius
dinconus dixiP.Campenses ct harcnarii fecerunl illutn
episcoptim. Zenophilus V . C . constilnris Cresccnlinuo
d i x i l : Mutus hnrennritts ccrtc etim suslulil ? D i x i t :
Mnuifeste. Zenophilus V . C . consularis Crescenlinuo
d i x i t : Cupas de fano Serapis scis csse stihlalas? C r e -
scentiaittis dixit : Plures dicchanl quod Purpurins
episcopus ipse sostuleril cupas, ct ncelum quod nd
senem nostrum Silvniiuin pcrvenissct, e l lilii j E l i O -
nis direbant. Zenophilns V . C. consiilaris Crescen-
tinno d i x i l : Quid audisti ? Crcscenlianus d i x i t : A c e -
liitn suhlalum a sene S i l v a n o , e l Donlio , ct Superio
p r e s h v l e r i s , e l Lucinno dincono. Zenophilus V . C .
consularis Crescenliniio d i v i t : E x quadringenlis f o l -
libus. quos Lttcilla d o n n v i t , populus nliquid ncccpit?
Creseeuliauus d i x i l : N i b i l inde nemo n c c c p i l , ne-
s c i o , nec quis illos erogaveril. Nunditiaritis d i x i l :
A n i c u k c nunqitnni inde nliqttid ncceperunl ? Crescen-
t i a n u s d i x i t : N i h i l . Zeuophiltis V . C. eonsularis d i -
x i t : Cerle quotics aliquid lale donnlur, omues iude
poptilares publice accipiunt. Crescentinims dix.it: Non
a u d i v i , vel vidi dedisse illum nliquos. Zenophilus V .
C . consulnris Crescentinno d xit : N i h i l ergo datum
cst dc qnndringcnlis follihus poptilo ? Cresceulinntis
d i x i t : N i h i l . U l i q u e pcrvenisset aliqtia pnrtiunctila
ad nos. Zenophiltis V . C . consularis d i x i l : Quo crgo
suhlati sunt? Crcscenlianus d i x i l : Nescio; nemo n i h i l
accepit. Nundinarius dixit : V i c l o r qtiol follcs d e d i t ,
ut fteret presbyler? Crescenliamis d i x i t : V i d i nllatos
eophinos cum pccunia. Zenophiltis V . C . consularis
dixit Crescctitinno : C u i dali sitiil copbini? C»cscen-
tiauus d i x i l : Episcojio Silvano. Zenopbilus V . C. eon-
sutarts d i x i l : Stlvano daii s u u l ? Crcscemiauus d i x i l :
Silvano. ZenopYdus V . C. consularis d i v i t : Populo
n i h i i dattini c s l ? Respoudil : N i h i l . Neccsse e s t u t e t
n >s aliquid acciperemus, si distribucrentur, s i c u t
s i d e t . Zenophilus V . C . consularis Nundinario d i x i t :
Quid nliud de Crescentiano pulas c s s e requirendum v
Nundinarius d i x i l : Ipsud e s l . Zenophilus V C . c o n -
sularis d i x i t : Quoniain dc otuuibus Crescenlinmts
subdiacontis simptictler confessus e s t , subinoventur.
l i e m inducto e l npplicito Januario stibdineono, Z e n o -
philus V . C . consularis d i x i t : Quis vocaris? R e s p o n -
dit.. ..
Reiiqua dcsunt.
Posiea a u t e m Vrsacio et Zenophilo penequentibus t
ut objeclal Cresconius i n l i b . 3 eontra Cresconiutn .
i i . 54 , cum communicare noluissct Silvauus, ar/«< est
in exsilium.
De indulgentia et arbitrii libertate Donatt—
stis conccssa a Constantino ( a ) .
1n i n d i c c Collat. 3 , cnp. 5 4 4 , Icgitur : Proseculio
Donntistamm, qua principi Constantino tibcllum asse-
runt proprhs dcdisse majores, et eo prinripem ntotum
atjcndi eis dedhse licetuiam. Ibid., c 549 : Hecitatur
epistola Conslantini ad vicarium Verinum dtstinvta, qua
tibcrtatem agcnditribuil Donatslis. Ibid.,e. r»50 .Prosccu-
tiocalholicorum, gua? dicil pro semagis epistotam facere
Constantini, quia non de Cajcitiano atiquid judicalum
esf sed furori suo ipsi permissi sunt. Ibid , c. 552 ; Z)o-
9
natislce petuntut judex (Murcellinus) de permissa sibi a
Constantino arbitrii libertate pronunliet. A u g u s i i u u s i n
b b . post Collat., n . 56, testatur h a s ad Vnlcrium seu
V e r i n u m vicarittm de illorutn cxsilio soluto, e l coruiti
ftirorc Deo vindici dimittendo litteras d a l a s Cri>po e l
Constanliuo ileruin cotisulibtis , terlio nouas m a i a s ,
id e s t , postquarlum aniium ei m c r . s c m fere sextutn ,
clapstnn a leutpore rcscripti Eumnlio dirccti. C o n -
fer Breviculuiu Collat. 5 , n . 40, c l epist. 141, n . 9 .
De PauJi rt Mncarii persrcutione qnrtm t n -
justa Donalistarum expostulaiio (b).
A h operariis unitntis m u l i n q u i d c n nspere g e s t a
sutil : s e d cn q u i d impttlalis L c o u l i o , M a c a r i o , v e l
Taurino? Impulaic majorihus v o s l r i s , c t c , i l l i s priuto
q u i popiiliiin Dei d i v i s e r u n l , e l hasilicas f c c c r u u t non
ncce.ssarias. D e i n d e , Donato O i r t h a g t n i s , qtii provo-
cnvit u l iiisitas proximo lemporc fieri tentareliir.
T e r t i o , D o r . a t o l i a g a i e i i s i , q u i insanam c o l l e g e r l
mtilliludiuem , a qtta ne Macarius violcntiam palere-
t u r , nd se e l nd en q m c fcrehai tulauda, a r m a l i m i -
Itlis postulavtt nttxilium. Venetunt l u u c c i i i n p l m r e -
t r i s n r m i g c r i ; r e p l e l n est tinaqtiaMjtic civitas vocife-
rantiitm : iiunliata unilate ftigistis o m n e s , ctc. F t i g e -
r u n t igitur omncs episcopi cum clericis s u i s , aliqui
s u u l iiiorlui : q u i fortiores e r a n l , c a p i i et longc r c l e -
g a i i s u t i l . E l ( n m e n horum omnium nihil nclum cst
c i i m v o i o noslro, n i h i l c u m c o n s i l i o , n i h i l cuin c o u -
s c i e n i i n , nihil c u m operc, e l c .
Quis n e g a r e potest r e i n , c u i t o l a Carthago p r i n c i p i -
liier testis e s t , impcratorcm Constantcm Patilmn e t
Macarittm primilus no:i ad faciendam unitalctu t n i -
s i s s e , s e d c u m e l c c m o s y n i s , qiiibus snblevata p e r
Ecclesias siitgulas posset r e s p i r a r c , v e s l i r i , p n s c i ,
gattdcre paupcrtas ( c ) ? Qui c u m nd Doimtuin pntrem
t u u m v e n i r c n t , et quare veticranl i n d i c a r e u t , ilie.
solilo f u r o r c succensus in Iisec verba prorupit : Quid
est imperatori cum Ecclesia ? E t de fonie levitatis suaa
multa maledicta effudit : n o u mintis quam et in G r e -
goriuin aliquando , nd quem s i c scribere minime d u -
b i l n v i t , Gregori, macutasenalus, dedecus pr&fectorum,
e l c a M e r a l a l i a . C u i Donnto Pra»fectus patienlia e p i -
scopali r e s c r i p s i t , e t c . Miserat e n i m (Imperator) o r -
(a) Annoo21.
(b) E x O p l a t o , lib. 3.
(c) constans ab a a n o C h i i s l i 337, qno p a t e r i|>sius roo-
stantinus o b i i t , ttali;e, Afrkas e l aliquut aVtis i m p e r i i p a r t i -
bus p n e f u i l ail atiuuni oid. Factum Uc quo bic a g i t u r r e f e r -
i u r a I a m i u . i i 347, v e l c i r c i t e r .
 801 E X C E B ? T A AD DOLNATISTAPIUM
namenta domihus D e i , miscrat pauperibtts eleerao-
s y n a m , nibil Donalo. C u r ergo insanivil ? cur iralus
est ? cur quod missum fucrat repudiavit ? E t cum i l i i
q u i missi fuerant diccrent se ire pcr provincias s i n -
g u l a s , e l accipere voleiitibus se d a t u r o s ; ille d i x i t ,
ubique se littcras p r a n i i s i s s e , nc i d quod allatum
f u e r a t , pauperibus alicubi dispensaretur, etc.
Vonicbant Paulus c l Macaritts, qui paupercs n b i -
que dispungercnt e l ad unilalem singttios b o r l a r c n -
f P o s l p l u v i a m s e c u t i s t i n t lapidessub o p e r a r i i s (a) u n i -
l u r . E l cutn ad Dngaieiisem civitatcm p r o x i m a r e i i l ,
titnc altcr Donatus , ut supra diximus , ejusdetn civi •
lalis episcopus, impcdimeiiliiiii tinitali et obicetn ve-
iiienlibus supra inemoratis opponere cupiens, prne-
cones per vicina loca et per omncs nundinas m i s i t ,
Circumccllioncs Agonesticos nnncupans, ad pnediclom
locuin tit conctirrerent invitavil. E t eorum illo tcmpore
concursus est flagitnlns, quorum demenlia paulo anle
ab ipsis episcopis impie videbatur csse succeusa. Naui
cum bujusmodi bominum gcnus anle uniiatem per
loca siuguia v a / a r e t u r , cuiii Maxido et F a s i r , ab
ipsis insanienlibtis sanclorum duces nppellarenuir,
1
nulli lictiil securtim esse in possessionibus suis : de-
bilorum cbirogrnphn amiserant vires, niillus creditor
i l l o tempore exigendi babuit polestatem. Terrcbantur
omncs ltltcris e o r n t n , qui se sanctorum duccs fuis. e
j a c l i l n b a n t , c l c . Unde cuin a * veslraj partis cpiscopis
invidia luiic l i e r e t , Taurino illo tempore c o m i l i s c r i -
psisse dicuulur, hiijusmodi bomincs in Ecclesia c o r -
rigi non posse maitdavcrunt, ut a stipra memoralo
comilc acciperent disciplinam. T u n c Taurinus ad eo-
r u m epislolas ire m i l i l e m j u s s i i armatuin per n u u -
dinas, ubi Circumceilionuin fttror vagnri consueve-
rat. In loco Octavcnsi * occisi sunt p l u r i m i . d e t r i i n c a l i
s u n l mtilti. Qttorum corpora usquc in hodiernum per
dealbatas nras atit nicnsas poiuerunl n u m c r a r i . E x
quornm nutnero cum nliqui iu bnsilicis sepeliri coe-
pisscnt, Clarius prc>byter in loco Subbulcnsi ab k
cpbcopo suo coaclus est ut inscptillatn faccret se-
p u l l u r a m . Undc prodiltim e s t , niandatum fuisse fieri
quod faclum c s t , qttnndo ncc scpulfnra in domo Dei
cxbiberi conccssa est. E o r u m postea convaluernt
mullitudo. S i c iuvenit Donatus Bagaiensis unde c o n -
tra Macariuin furiosam conducerel turbam. E x ipso
gencre fuerunt, qui sibi perctissorcs sub cupidilate
f Isi m n r l y i i i in sunm perniciem conducebaut : inde
eliam illi qtii ex alloruin montium cacuminibus vilcs
aniinas projicientes se prsecipiles dnbant. E c c c qnnli
e\ numero sibi episcopus alter Donaltts cohortes ef-
fecerat. l i o c , mctu detcrrili i i l i qui ihesatiros fere-
bant, quos pauperibus erognrcnt, inveneruiit in tanta
neccssilate c o n s i l i u m , u l a S i l v e s t r o comitc a n n a -
8
tttm militcm p o s l u l a r e n t ; non per quem vim alicui
f a c e r e n i , sed u l vim a Donato supra memoralo e p i -
scopodisposilatn prohiherent, ctc.
Qticrelam per ordincm dcponitis, sub L c o n t i o , sub
Ursacio injurialos csse quam pturimos, sub Paulo et
Macnrio nliqtios necatos, a sequentibus eortim nescio
quos ad tcmpus essc proscriplos. Quid hoc ad nos ?
quid ad Ecclesiam catholicam ? Quidquid o b j i c i l i s ,
vos fecistis, qui paccm a Deo commcndatam uoiuislis
libenter cxeipere, etc. A l i q u i accusandam aut fugien-
dnm x s t i m a n l unitatem, qttod Marculus e l Donattts
dicanlur occisi vel m o r l u i : quasi omnino in vindicta
Dei nullus mereatur occidi, etc. Legimus cntm i n
1
Germancnsis M S . , cum Axido et Fasirub, ipsis insanicn-
tibus.
1
Ex Germ. codice addidimus partirulam, a, quia d** ea
dicit invidia quam episoopi Oonalistae paulo et Macario fa-
ciebant.
* Idem Ms., octaviensi.
4
ldem Ms., ctarus vrebbuter in loco subbulensi.
» In Germanensi coaice stlvestre, Q u e m raurinum anlca,
nunc silvestrcra comitem vecat, torle ut bacceinterpreta-
tione molliat verbum convicii. Nam L e o t u i u s , Ursacius,
T a u r i n u s , nomina videntur, iis qui Donaiislas emendarum
JuJicibus vel ducibus atBcta, cum suas illi poenas com-
pararent ad mariyrum perseculiones, < quarutn prima,»
inquitO( latus itt e o d e m liUro tertio * f u i i u t leo, s e a t n d a ut
« ursus >
IIISTORIAM PEBTINENTIA.
80i
Ezcchiele p r o p b e l a p a r i e t c m d e a l h a i u m , c n i Dcus
c o m m i n n t u s csl l e m p e s t a t e m , p l u v i a m , e l l a p i d e s
p e t r o b u l o s , e t accusntiones (Ezech. x u i , 13), ctc. E t
islas q u a t u o r r c s non p o t c r a n l uno l c n v p o r e fieri. F u i t
p r i m o l c m p e s t a s sub U r a s c i o : a g i t a t u s cst p a r i e s ,
1
s e d n o n c e c i d i t , ut h n b e r e t pluvia tibi o p e r n r e t u r .
Secula c s t p l u v i a sub Gregorio : t i d n l u s cst p n r i e s ,
s c d non m a d u i t , u l h a b e r e n t l a p i d e s ubi o p e r a r c n i u r .
t a l i s : d i s p e r s u s e s t p a r i e s , sed f u i i d a m e n i i s s u i s sc
i i e r u m r e p a r a v i t . Jam t r i a pcracta s u n t , e l c .
Ex Concilio Carthaginensi 1 (6).
Gratus e p i s c o p u s d i x i t : Graiias Deo omnipotenti
c t C h r i s l o J c s u , qui d e d i t m a l i s s c b i s m n t i b u s t i n e m .
ct r e s p e x i t Ecclesiam s u a m , ut in e j u s g r c m i u m e r i -
g c r e l u n i v e r s a m c m b r a d i s p c r s a : qui i m p e r a v i t r e l i -
g i o s i s s i m o C o n s l n n l i i m p e r a i o r i , tit v o t u m g e r e r e t
unitatis, c l niilteret mtnislros sancli operis fainulos
Dei Paulum e t Macaritim.
Ejusdem c o n c i l i i s u n t c a n o n e s c o n l r a Donatistas
duo : I , ut b a p t i s m a in Trinitatc s u s c c p t t t m n o n
i t c r e t u r ; I I , d e m a r t y r t i m septilcris et h o n o r i f l -
ceniia.
Episcopi Donatistce in exsilio agentes rever-
tendi licentiam obtinent a Juliano (c).
A p r i n c i p i o suo v c s t c r jam r a b i d u s c o m m e m o -
r a n d u s est f t i r o r : jnm v c s l r a r e i e x e n d a i m p i c t a s ,
j a m s l u l l i l i a demonslranda. Iti q t i o p r i u s est o s t e n -
d c r c erubcscendatn laititiam v e s t r a m ct gaudia c r i -
i n i n o s a , q u o d yobis ad p r i s t i n i e r r o r i s l i b c r l n i c i n
r c d i s s e c o n t i g c r i t * . Bccensetc t e m p o r a , d i s c t i l i i e r n -
l i o n c m r ^ r u t n , dissiinilia vota el pcrsonas diversns
a t t e u d i i e . Bcdent in m e m e r i a m Constaniinns itnpe-
r a l o r * , q t i c m f a m u i a t u n i e x l i i b u c r i l Dco,qunc h a b u c r i t
v o l n , ut r c m o l i s scbismntibtis, intermorlua o m u i d i s -
sonsioue, sub loto coclo f i l i o s suos g a u d e n s i n uno
v i d c r e t sancta m a i e r Ecclesia. Beddidcrnt una c o m -
m u n i o n e m a r i t i s t i x o r e s , parentibus ( i l i o s , f r a t r i b u s
fratres : q n i h t t s r e b u s Dcus se Uetari t c s t a t u r , ctim
d i c i t , Ecce quam bonum et quam jncundwn, habitare
fratrcs in unum (Psat. c x x x u , i) \ Etenim c t i m A f r i -
c a n o s p o p u l o s , ct oricntalcs, c l c a U e r o s I r . u i s i n a r i n o s
pax una c o n j u n g c r e t , et ipsa u n i l a s r e p r a ? s e n l a t i s
o m n i b u s m c m b r i s c o r p u s Ecchssiic c o n g u l n r e l , d o l e -
hat hoc d i a b o l u s , qui s c m p e r de f r n l r m n p n c e t o r -
q i i c l u r . Illo l c m p o r c sub Impcralore c h r i s l i a n o , d c -
s e r t u s in i d o l i s , tan|uam incltisus l a t e b a t iu t e m p l i s .
IIoc c o d c m t e m p o r e d u c e s et p r t n c i p c 3 v e s i r o s m e r i t a
r e l c g a v c r a n l sna (d). In E c c l c s i a n u l l a f u e r a n t s c h i -
s m a t a , nec Pnganis l i c e b a t e x c r c c r e s a c r a sncrilega.
Pax Deo p l n c i t n n p u d o m n e s c h r i s i i n n o s p o p u l o s h a -
h i l n h a t : d i n b o l u s m o e r e h n t in tcmplfc, v o s in r e g i o -
n i h u s a l i c n i s . Deinde n l t e r , ut o m u i b u s n o t u m c s t ,
s e c t i t t i s Imperator, v o b i s c u m v o t n sinistra c o n c i p i c n s ,
e x f a m u l o Dei f a c t u s est m i n i s l e r i n i m t c i , a p o s t a t a m
s e e d i c t i s suis cst u b i q t t e l e s t a t u s . Q u c m p r e c i b u s
- Germanensis codicis auctorilate restituimus hic, sub
Ursacio; et infra, sub Gregorio : i t e m paulo post, sub ope*
rariis unitatis : quae omnino d e s i d e r a n l u r i n excusis. 'ttes
Optalus r c c e n s e t e x o r d i n e , q u a s q u e r c l ; a n i u r i l l i p e r s e -
c u U o n e s : p r i m a m L r s a c i i , de qua etiam lib. 3 contra C r e -
s c o n i u m , n . 3 t ; s e c u n d a m G r e g o r i i praefecii, qui s u p r a
l a u d a t u r ; l e r t i a m v e r o P a u l i e t M a c a r i i . Praeterit uic L e o o -
t i u m q u e m i n i t i o l i b r i t e r t i i j u n x i t Macario, ac postea i\ s i
j u n x i t autpraBmisil Ursacio.
• Editk) Ontati postrema, a pristm erroris libertate red»
isse contigerit. Casligatur ad Germanensem manuscri|lum.
9
Alias, imperator christianus. v o x , christianus, a b e s l a
Germanensi manuscripto. L e g e n d u m v i d e t u r , conslans i m -
peratory cui v e r i u s e a quae hic taudantur c o n v e n i u n t .
(a) Paulo et Macario.
\b) A n n o C h r t s i i 3t8, v e l c i r c i t e r .
(c) E x Optati l i b r o 2.
(d) Episcopi Donalista? a l i q u i o l i m r e l e g a l i sub Constan-
t i n o , sed ejus i n d u l g e n t i a revocati anno 521. A l i i fioslea
sub constante r e l e g a t i l e m i w r e Macarii, ex L b . 3 Oi»tati,
supra, col.800.
803 APPENDIX.
rogastis, u t reverti posselis. Quas p r e c c s si vos n c - 1
gatis misisse, nos legimus. Ncc difficultalem pra>
buit, quem rogastis : ire proecepit pro voto suo, quos
intellexerat a d disturbandam pacem cum furorc esse
venturos. Erubescite, si ullus cst pudor. Eadem vocc
vobis libertas est r c d d i t a , qua voce idolorum pate-
(ieri jussa sunt templa. E i s d c m pcne momcntis vesler
furor in Africam r e v e r l i t u r , quibus diabolus de suis
carceribus reiaxatur. E t non erubescitis, qui uno
tempore cum i n i m i c o comtnunia gaudia possidetis.
Episcoporum Donatistarum, post redditam
sibi a Juliano libertatem, horrenda faci-
nora (o).
Venistis r a b i d i , ventstis i r a t i , membra laniantes
Ecclesia\ subtilc* in scduciionibus, in cacdibus i m -
mancs, filios pacis ad bella provocantes. De sedibus
suis multos fecistis e x t o r r e s ; cum conducla m a n u
venienles basilieas i n v a s i s l i s : m u l l i ex numero veslro
per loca p l u r i m n , quse sub nominibus dicere longum
est, crucntas operaii s u n l cccdes, tam atroces, ut de
talibus faclis ab illius lemporis judicibus Relatio i n i t -
tcretur. Sed intervenil e l occurrit judicium D c i , u t
ille qui vos jamdudtim redire jusserat, Imperalor
profanus et sacrilegus moreretur, qui persecutionem
vobis provocantibus j a m miserat, aut mittere d i s p o -
n e b n t . Operata est aptui loca supra dicta in C a i b o -
licos trucidalio. Mcmoramini p e r loca singttla qui
ftierint vestri discursus. Nonne de numero vestro
f u e r u n t F c l i x Zabensis*, Januarius Flumenpiscensis*,
et caeleri qui tota celeritale cucurrerunt ad castelltim
L e m e l l e n s e n b i , cum contra imporltinitatem s u a m
1 ttir. Qtiando posset turba hominum stare, qua? r e -
v i d e r e n l basilicam clausnm, prresenles jtisserunt co-
miles sttos, u l asccndcrent c t i l m i n a , nudnrenl l< c i a ,
jactarent lcgulas. lmperia eorum s i n e m o r a completa
s u n t ; et cum altare defendcrent diaconi catholiei,
legulis p l u r i m i cruentnli s u n t , duo o c c i s i s u n t , P r i -
mus filius Januarii, et Donalus filius N i n i , tirgeniibus
et praesentibus coepiscopis vestris supra memoratis,
ut s i n e dubio de vobis dictum sit i n Psatmo tertio
dccimo, Vetoces pedcs eorum ad effundendum sangui-
nem. De qua re Primostis cpiscopus calholicus l o c i
supra memorati iti concilio vcstro a p u d Thebestinam
civitalem qucsttis est, et querelas e j u s dissimulantcr
audistis, elc. In Maurilani.e, civilatibus, vobis instan-
tibus, quassatio populi facta est, m o r t u i sttnt i n u t e -
ris m a t r u m , qui fuerant n a s c i l u r i , ctc. Quid t a l e a
nobis admissum e s t ? Nos exspcclamus vindicem
D e u m . E l invidiam facitis Macario, qui si aliauid
aspere fecit pro unitate, leve esse vidert potcrit, dum
ros pro dissensione tanta m a l a , acerba, crueuta ct
hosiilia fecerilis. Quid comniemorcm Tbipasam Cas-
sariensis Mauritaniae c i v i t a t e m , ad q u a m de N u m i d i a
Urbanus Formensis et F e l i x Idicrensis, dua? faculas
incensa3 livoribus, c u c u r r e r u n l , q u i c t o r u m et i n 1
p a c e positorum animos perturbantes? N o n n u l l o r u m
officialitim e l favore e t furore juvante, et A t b c n i o
pr.Tside c u m s i g n i s pnesente, catholica frequentia
cxturbata e t cruentata, de sedibus suis cxpulsa e s t :
* m l i b r o t e r t i o u b i e a s d e m p r e c e s m e m o r a t , in quibus,
ait, infra scriptton est, Datm a cassiano, Bogatiano, PonUo
ei cmeris epUcopis partis Donati. Sic i n Germaoensi Ms. At
i n editis omissa sunt episcoporum n o m i u a . v i d e l i b r u m 2
c o n l r a l i u e r a s P e t i l i a n i , n . VU.
* i n editis, rautato za in dja. q u o d ex s i m i l i t u d i n e soni
s s p e c o n t i g i t , s c r i p t u m erat, i)jabensis; p r o q u o v i r e r u d i -
tus pulahat s c r i b e n d u m , Djanenm. A l in v e t e r e codice G e r -
m a n e n s i l e g i t u r zabensis, id est zabae iu Numidia aul in
sititensi,eiiiscopus. Hinc Lucius eptsccpus labcnm, inCoua-
tione c a r l h a g i n e n s i 1, c a p . 198.
* E d i t i , Januarius ftamen Pistensts. Emendanlur ex
Cermauensi Ms., cui suftragatur codex (x>Iiatiouis carthagi-
nensis i cnp^ 206, ubi nominatur Restitutus episcopus
?
Fiumenptsunsis. , .
* GennancnsisMs.,f£me&st.
* o p t a t i c d i d o n e s , aui et eorum. Emendantur ad G c r m a -
i ensera codicero.
(a) Ex o j i U t i libro.
804
lacerati sunt v i r i , i r a c t e sunt m a t r o n e , iufanies
1
necati sunt, abacti sunt partus, etc. E t quod voliis
leve videtur, facinus immane commissnm cst : ut
omnia sacrosancla supra memorali v e s i r i episcopi
vioiarent, jusserunt Eucbarisliam canibus f u n d i : non
sine signo divini j u d i c i i . Nara iidcm canes acccnsi
rabic, ipsos dominos suos, quasi latrones sancti c o r -
(toris reos, dente viudice, tanquam ignotos ct i n i -
mieos laniavenint. A m p u l l a m quo j u c chrismatis per
fenestram, ut frangcrent, jactavcrunt: ct c t i m casum
adjuvaret abjectio, non defuit manus angelica, quae
ampullam spirituaii subvectione deduceret: projecta
casum sentirc non potuit, Deo munienle illnesa inter
saxa conscdil, etc. Quid l a l c abOperariis (a) uniiatis
fieri poluit, unde nobis Catbolicis vanam invidiam
faci»re voluisti ? Inde revertentes Urhanus Formeusis
ct Felix M i c r e n s i s , iiivenerunt mnires, qnas de c a -
stimonialibus feceranl mulieres. Ecce qtiales. fraler
Parmeniane, episcopos zelas : e l c u m pro tuis e r u -
hescere debeas, Catholicos innocentcs a a u s a s . I n -
tcrea supra memoratus Feiix inter crimina sua e t
facinora nefanda, ab eo comprehcnsam pueilam, c u i
mitram ip-e imposueral, a qua paulo ante pater v o -
cabntur, ncfarie iiiceslare minime dubitavit. E l quasi
do peccato sauciior fieret, T y s e d i * velociter prope-
r a v i t : s i c Donntum septttaffinta annorum episcopum,
hominem innocentcm spolinre ausus c s t cpiscopali
nomine e l officio et honore, elc. S i c cuncta m a l i g n i -
tate quadam ordinasse vos conslat, ut i n una specie
operis vestri species a l i a s impleretis : ut dum p r e -
sbyler aut episcopus dejicitur, sic populus capere-
ctorem a vobis elisum esse conspicerct ? Non aliter
quam quocumque c a s u pastore occiso lupi grassan-
tur. Exorcizastis fldeles*, e l lavistis sine catisa paricr
tes : ut boc neqtiiiia? generc subrueretis s i m p l i c i s s i -
morum honiinuin mentes, etc. Quid iniquius q u a m
exorcizare Spiritum saiictum, altaria frangere, E u -
charistiam animalibtis projicere? Et ut in e r r o r e m
vos vesler populus m i l t a t , laudando felices appellat:
e l bene n o m i n a n t ; et per vos jurant, e t personas
vesiras jam pro Deo habere noscunlur, etc. D o c e l c u b i
vobis mandatum cst raderc cnpita sacerdotum (b) 9
cum e contrario siut tot exempla proposita, ficri noti
dcbere, etc. Extendistis enim m a n u m , et supcr onine
etput mortifera velamina praetendisiis : ut cum s i n t ,
ut sttpra d i x i , quntuor genera cnpilutn tn E c t l e s t a ,
episcoporum, presbytcrorum, diaconorum, et fide-
l i u m , ncc u n i parccre voluistis, evertislis animas
homiutim, e t c . Invenislis pucros : de poenitcmia
snuciastis, nc aliqui ordinnri potuissent. Agnoscite
v o s nnimas evertisse*. luvenislis fideles antiquos, f e -
cistis poenitentes. Agnoscite v o s animas evertisse. I n -
veuistis diaconos, presbylcros, episcopos, fccistis
laicos. Agnoscite v o s animas evertisse, e t c . N a i n
qune major iufelicitas, quam D c i sacerdoies v i v e r e ,
n e c essc quod fuerant? Malronae, pueri simul e t v i r -
gines a vobis coacta?, ntillo interveniente peccato,
s a l v a innocentia et pudicitia, vobis docentibus pceni-
tentiam gerere didicerunt : numquid m i n o r est i n -
felicitas? C o n l r i u s t i s s e x u s , vexastis s e t a t e s * . e t c .
Iudixistis poeniteutiam plebibus. Ncque a< ta est a b
1
-Sic Germanensis c o d e x . At e d i t i , malres.
* s c r i p t u m b a b e t G e r m a n e n s U vetits c o d e x , Tysedi;
q u o d l o c i nomen ab Optati editoribus m u l a l u m est in p a r t i -
c u l a m , inde. in c a r t h a g i n e n s i Collatione 1 , c a n . 133, inler
Catbolicos nomioatur ixmtpadius episcopus plebis Tisediten-
sis; et cap. 198, i n t e r Donatistas, Donatus qnsropus Tuse-
ditanus.
1
v o x , fideles, in ediUs prsctermissa, hie restituitur c x
G e r m a n e o s i mannseriplo.
4
H i c Germanensis c o d e x addit : invenistis fideks no~
vos, fecistis caUcnumenos. jgnoseite vos mumas ever-
tisse.
• s i c Germanensts Hs. 4t e d i t i : cotttritas sexu verastis
cctates.
ia) Paulo sciticet ac M a c a r l o , de q u i b u s supra.
(/)) s c i l i c e i poeoitentiam itnponendo. \
805 E X C E R P T A AD DONATISTARU i IliSTOBlAM PERTINENTIA.
aliquo, sed a vobis exacta : nec plenis temporum 1
spatiis, sed cgistis omnia pro personis; atter anno
toto, alter mense, alter vix toto die, imperantibus
vobis pcBiiitentiam gessit*. Si unitati consentirc, ut
vultis, peccatum est, si esi similis cuipa, quarc non
cst aoquaiis pro codem reatu poenitentia ?
Donatista percgrini Romw commorantes A a -
bent eptscopum schismaticum ex Afrxca
missum, et pro collectis suis basilicoe vice
speluncam extra Urbem (a).
Vcstra cathedrx vosoriginem reddile, qni vobis
vultis sanciam Ecclesiam vindicare. Sed et babere
vos in urbe Roma partem aliquam dicitis. Ramulus
est veslri erroris, protentus de mendacio, non de ra-
dice vcritalis. Deniqne si Macrobio dicatur, ubi illic
sedeat; numquid potest dicere, In catbedra Pelri?
Quam ncscio si vcl oculis novit; et ad cujus memo-
riam non accedit, quasi scbismalicus, contra Aposto-
liun faciens, qui ait, Memoriis sanctorum communi-
cantes ( Rom. x u , 131. Ecce prasenles snnt ibi d u o -
r u m mcmoria? Apostolorum ; dicite si ad lias ingredi
poiuit, aut obtulit illic ubi Sanctorum memorias
csse conslat. Ergo restat ut fateatur socius vestcr Ma-
crr.bius, sc ibi sederc, ubi aliqtiando sedil Encolpius . k
Si el ipse Eucolpius posset inlerrogari, diccrct se ibi
sedcre, u b i sedit Bonifacius Ballilanus . Deinde si
s
et ipse interrogari pottiisset, diceret ubi scdit Victor
Carbiensis, a veslris jam dudum de Africa ad paucos
erraiicos missus. Qtiid est boc, quod pars veslra i n
urlie Roma episcopnm civem habcre non potuit ? quid
est hoc, quod toti Afri et peregrini in illa civitale sibi
sticcessisse noscuntur? Non apparcl doius? non fa-
clio (]u;c mater c s l schismalis? Inlerea ut Victor
Garbiensisbinc prior mitterelitr, non dico, lapis in
fonlcm; quia ncc valuit pttritatem catholica? nuiltitu-
dinis perturbare; sed quia quibusdam Afris Urbica
placuerat coinmoralio, el hinc a vob;s profccli vide-
bantur ; ipsi petierunl, ut aliquis hinc, qui illos col-
ligeret, tnitterclur. Missus est igitur Victor. Erat i h i
filius sine palrc, tiro sine principe, discipulus sine
magistro, sequcus sine anlecedciile, inqiiiliutis siue
domo, hospes sine hospitio, pastor sine gregc, epi-
scopus sine populo. Non enim grex aut populus ap-
pellandi fucrant pauci, qui inlcr quadraginla, elquot
excurrunt, basilicas, locutn ubi colligcrent non h a -
bebant. Sic speluncam guamdam foris a civitalecra-
tibus sepserunl, ubi ipso tempore convenliculum
9
habere poluissent: unde Montenscs appellati sunt.
Igilur quia Claudianus Luciano, Lucianus Macrobio,
Macrobius Eucolpio, Encolpius Bonifacio, Bonifacius
Victori successisse videntur, s i Victori diceretur ubi
sederet, nec ante sc aliquem illic ftiisse monstraret,
nec calhedrain aliquam, nisi pestilentiae ostenderet.
Valentiniani Senioris in rebaptizantes consti-
tutio anni 3 7 3 ( 6 ) .
Impp. VALENTIKIANCS et V A L E N S A A . ad Julianum pro-
consulem Africx.
AntisUtem qtii sanclilatein Baptismi illicJla usur-
patione geminaverit, et contra inslitula oranium eam
gratiam iterando contaminaverit, saccrdotio indiguum
1
Ex eodem codice, ptenis; pro qua voce in ediiis est,
ojguaiious.
* idem Germanensis codex, vix toto die sub vos pomUen-
tiam gessit.
* SicGermaneosJs Us. At editiones optati, ita ut obtuterit
iitic.
4
in Germanensi Ms. constanter scriplum est, Encto-
pius.
9
ln eodem, Bettuanus.
9
Editi, cradibus. At Gennanensis Ms., cratibtts : aptius
com subsequente verbo, lepserunt.
(a) Exoptato, Iib.2.
(l>) vide Augustini epist. 103, n. 0.
806
esse ccnsemus. Dat. x cal. mart. Trev. Valentiniano
et Vaientc I V A A . C O S S .
Gratiani in rebaptizantes constitutio anni
377.
Impp. ct V A L E N T I N I A N U S A A A . ad
V A L E N S , GRATIANUS
Flavianum vicarium Africas (a).
Eorum condemnamus errorem, qui Apostolorum
prapcepta calcantes, christiani nominis Sacrameuta
sortitos alio rursus Baplismate non purificant, sed in-
cestant, lavacri non?ine polluentes. Eos igitur aucto-
ritas tua crroribus miscris jubehit absistere, ecclesiis
quas contra fidem retinent, rcslitulis Calholicse. Eo-
rum quippe institutiones scquenda? sunt, qui aposto*
licam iidcm sine iniermulationc Baplismalis proba-
verunt. N i i enim aliud pra?cipi voluinus, quain quod
Evangeliorum et Apostolorum fides ellraditio incor-
rupta servavit: sicut el legedivali parcntum nostro-
rum, Constanlini, Cottslantii , Yalentiniani, decrela
J
sunt. Scd plerique expulsi de ecclesiis, occulto
tamcn fttrore grassautur, loca magnarurn domorum
seu fundorum illicile frequentantes : quos iiscalis
publicatio comprehendel, si piaculari doclriti;c secre-
ta prsebuerint: nihil ut ab eo tenore sanctio noslra
diminuat, qtti dato dudum ad Nitentium pra?cepto
fuerat constitutus. Quod s i e r r o r e m suum diligunt,
suis malis domesticoquc secreto, soli l a m e n , foveant
viros impke disciplin». Dat. xvi. cal. novemb. C P.
Gratiano A . IV e t Merobaude Coss.
Theodosii Majoris in heereticos constilutio
anni 3 9 2 , decernens mulctam aurariam, ad
auam ipsos etiam Donatistas cum cceteris
ncerelicis pertinere, Arcadii et Honoriirc-
scripto postea declaratum fuit (b).
Impp. T H E O D O S I U S eL A R C A D I U S A A . Tatiano P F . P .
In ha?reiicis erroribus quoscumque constilerit, vel
ordinasse clericos, vel suscepisse officium clericorum,
denis libris auri viritim mulctandos esse censemtis.
Locum sane in quo vetita tcntantur, si conniventia
domini paiuerit, fisci noslri virihus aggregari. Quod
si id possessorcm (quippe clanculum geslum ) igno-
rasse constiterit, conductoretn ejus fundi, si ingenuus
est, deccm auri libras fisco noslro inferre pnecipi-
mus; si servili faece descendens, paupertate sui poe-
nam damni ac vililale conlemnit, ca?sus fustibus
deportatione damnabitur. Tum illud specialiler pneca-
vemus, ut si villa dominica fuerit, seu cujuslibet pu-
blici juris, c l ronductnr et procurator licenliam
dederrt colligendi, denis libris auri proposita conde-
mnatione mulclentiir. Verum si quos talibus reper-
tos obsecundare mysteriis, ac sihi tisurpare nomina
clericorum jam nunc proditum fuerit, denas libras
auri exigi singulos etjnferre pra?cipimus. Dat. xvu
cai. jul. Constantinop. Arcad. ui et Rufino Coss.
DcDonatistis clericie in numero laicorum
rectyiendis Decretum Hipponensis Concilii
annt 3 9 3 , confirmatumin Carthaginensi anni
397.
Placuit etiam, ut quia in pracedentibus conciliis
slatutum est, ne quis Donalistarum cum bonore suo
rccipiatur a nobis, sed in numero laicorum : propter
salutem qua? nulli deneganda est (lanttim autem ino-
piae clericorum ordinandoruin in Africa paliuntur
Ecclesiae, ut qua?dam loca omnino deserta sint),
scrvetur quidem in.istis, quod jara antea creditum
e s t : sed exceptis his, quos aut non rebaptizasse
1
1
F o r t e subslituendum, Constantis, cui Afirica obtigerat;
vel adjuDgendum. v i d . A u g . epist. 105, nn. 9 et 12.
1
AJuas, traditum est.
(a) F l a v i a n i v i c a r i i Africa? merainit A u g u s t i n u s m epistola
87, n. 8.
(ft) v i d e iib. 3 c o n t r a C r e s c o n i u m , n. 51; et e p i s t . 185,
807
constitci it, aut qui cuin suis plcbihus ad c o m m u n l o -
ucin cnlholicam transire volucrint. S i c eniin s c r i -
p l u m est, quod duobttssi c o n v c n c r i l c h r i s t i a n i s , q u i d -
quid pelierint impelrabunt ( Maith. x v u i , 19 ). N o n .
nportet duhilari q u o d remolo scandnlo di&scnsionis
univcrs.e plebis , invilake pneis compensatiouo et
sacrihVio cbaritatis abolcanlur, q u e majorum stto-
r u m nuclorilntein s c q t i e n l c s , repeiitionc Baptismi
commiscruiit. Sed h a n c reui placuil nou c p n i i r m a -
r i priusquain cxiude transuiarliia Ecclesia c o n s u -
latur.
Epistola Cabarsussitani Concilii, a Dona-
tislis Maximiancnsibus contra Primia-
num Donatistam cpiscopum Carthagincn-
sem edita (a).
Sanclissimis fratribus ntquc collegis per uiiiversnm
A f i i c a m , c l c . , V i c l o r i i i u s , F o r l u n a l u s , Vicloriantis,
e t c , et c;etcri qui in coucilio apud Cabarsussi f u i -
mus, in Daniiuo seternam salutem.
' N e m o qui nescinl, fratrcs dilectissimi, de snccrdo-
tibus Dei, n o n propri;e v o l u n l a l i s , sed divime legis
impnlsu, t a m in r c o s scnleiili.un dicerc, q u n m i n t i o -
centibtts inflictam, jure n b c i s nc mcrito submovcre.
Non levi enim perictilo subj tcebit , quisqnis aut
reo p°pcrcerit, aut inuoccnietn conficere p c r l c n l a -
r i t , etc.
R c l i q u a pelenda ex s e n n o . i e 2 i a Psal. 36, n . 20.
Bagaiensis Concilii, a Donatistis episcopis
trecentis et decem pro Primiano habiti, sen-
tentia in Maximianum cjusque ordinatores
ac socios pronuntiata.
Cttm omnipolentis Dei ct Cbristi ejus Snlvatoris
n o s l i i voluntatc e x tiniversis proviuciis Africaj v c -
nienies in Ecclesia sanctn Bagaiensi concilium g e r c -
remus, Gnmalius, P r i m i a n u s , P o n l i i i s , Sccundianus,
Jatiuarius. Saluruinus, F e l i x , Pegasius, Bufinus,
F o r l u i t i t i s Crispinus, F l o r c n l i t i s , Oplatus, Donatus,
Dotiatianus, et c a i l c r i nunicro treccnti et d c c e m ,
placuit S p i t i l u i s a u c t o q u i iu nobis e s l , pacem Ijrnia-
r e perpetuam , ct schismatn re>ccare sacrilcga.
Optata q t i i d c m pacis et concordiaj e s l juncta g e r i n a -
n i l a s , ctc.
Rcliqu.-e rartes colligendas ex lib. 3 et 4 contra Cresco-
nium, et ex lib. d e Gesiis cttra Eraerilo. Porro i n l i b . i c o n -
tra Cresc., n.46, noutur * dies conciiii Bagaiensis consulalu
« Aitgustorum Arcadii ui et Honorii iterum, octavj calen-
t d a r u n i Maii » (b).
De parvulis apud Donatistas baptizatis Car-
thagincnsis Concitii die 1 scpt. vel 28 aug.
an. 397 habiti canon 48.
De Donatislis p l a c u i l , ut consulamus fratres et c o n -
sacerdoles nosiros S i r i c i u m (c) c l Simplicianum ( d j ,
de solis iufatilibus qui baplizaulur penes eosdcm, ne
S
uod stio non fccertinl j u d i c i o , cum ad Ecclesiam
»ei salubri proposito fuerint c o n v e r s i , parentuni
illos error i m p c d i a t , ne promoveantur sacri a l l a r i s
minislri.
De irruptione in tcclesias lex Ilonorii
t m p p . AncADius cl IloNORits AA. Tbeodoro P F . P.
S i qu»s i n hoc genus sacrilegii proruperit, ut in
ecclesias catholicas irrucns, sacerdotibus e l m i u i -
s l r i s , vel i p s o cultui locoque aliquid importel i i i j i i -
ria?, qtiod g e r i l u r , littcris o r d i n u m , n agislraltium,
et c u r a t o r u m , ct notoriis apparitoi ttm, quos s l a -
i
a) Anno C h r i s l i 593.
b) Anno 594, d i e 24 a p r i l .
cj R o m a n u m episcopuni.
a) Mediolanenseau
e) Ex c o d . r b e o d . I. 31, de Epi&c. c c c l e s . ctc.
APPK! D l \ . 808
tionarios appellant, deferatur in notiliain P o t c s t a -
tum, elc. Atque ita proviuciae Modcrator, sacerdotum
el c a l b o l i c x Ecclesiae m i n i s t r o r u m , loci quoque ipsiits
et d i v i n i cultus i n j u r i a m , capitali i n cotivicios s i v c
confessos rcos seutenlia noverit vindicatiduni, e t c
Quod si niuititudo violonta c i v i l i s apparitionis e x s e -
culione, ct adminiculo ordittuui possessoruinvc n o n
poluerit pra?sentari, qttod se armis 3 u t locorum d i f f i -
cultale l u e a t u r , judiccs Africani artnate apparitionis
p n c s i d i t i m , datis ad v i r u m speclabilein c o m i t e m
Afric.c litieris, pradato legis islitis tcnore, deposcant,
u l r c i talittm crimintun non evadaut. D a i . vti c a l .
m a i i , M e d . Ilonorio tu et E u l y c h i a i i o Coss. {a)
De Juliani rescripto per Donatistas adulato-
riis et fucatis precibus impetrato (b).
l i d c m AA. Hadriano P F . P.
Bescripltim quod D o n a l i s L x a Julinno lunc p r i n -
cipc impclrasse d i c t i n l u r , proposito ptogrammate
cclcberrimis in locis volttinus nntefcrri, e l gcsta q u i -
bus c s l hujuscemodi allcgalio inscrta s u h n c c t i : q t i o
oinnibtis iniiotescat, e l c a t h o l i c a 3 conlide.utiae s t a -
bilita c o n s l a n l i a , e l Donatistarum despcralio fucata
perlidia. Dat. v c a l . n i a r l . Uaven. S l i l i c h o n c c l A u r e -
liano Coss.
Concilii Carthaginensis legatio ad consuten-
dum Annstasium et Vcncrium de parvulis
apud Donatistas baptizaiis, ul in calhoiica
Ecclesia cterici ordinari vale<mt.
Post constilitum F l a v i i S l i l i c h o n i s v i r i c l a r i s s i m i
xtv (vel xvi) caleudas julias (c), Cnrtliagiiic in s e c r e -
tario basilic;e B e s l i l u U e , ciitu A u r c l i u s cpiscopus u u i
cum episcopis s lis conscdissei, astanlibus d i a c o n i -
btis, Aurelitts episcoptis d i x i l : E r c l e s i a r u n i Dci per
Africam conslilularuin necessitab;s mccum optime
novit Charilas vestra, sanctissimi fralrcs. E t q u o -
niam pnestitit Dominus, u l ex aliqua parlc s a n c l i
coetus vestri esset congregata s e n l e n t i a , v i d e t u r
m i h i , tit has easdcin n e c c s s i u i c s , qtias pro s o l l i c i -
tudine tioslra indagare poluimus, in mcdium p r o f c r a -
mtts : qttas cttm approuaverit veslra sinceritas , sit
conseqttens, cligendum csse uuum e nostro nuinero
consaccrdotem, qui nuxilinnte D o m i u o , c r a i i o n i h u s
v c s t r i s , ct has ipsas necessitalcs suscipcre possit et
gnavitcr peragendns i m p l c r e , p c r r c c l u n i s ad t r a .s-
marinas Imli.c p a r l e s , ut tam stnetis fratrihus et
consncerdotibus nostris, vcncrabili sanclo Trairi A n a -
slasio Sedis Apostolice episcopo, quam eliani sauclo
fralri Venerio sacerdoli Mediolancusis E c c ? c i ; e n e -
cessitatem ipsam ac dolorem alqtie inopiam n o s l r a i n
valeat inlimare (cx his enim scdibus hoc fuerat p r o -
b i b i l u m ) ; quo n o v e r i n l communi periculo p r o v t d e n -
dum : maxime quia lanla indigcntia c l c r i c o r u m est,
mullaeqtie Ecclesite ita descrLe s i t u t , ut ne unutn
quidem diaconum vel iHitlcratuin habcre reperiantur.
Nam de cacleris siiperioribns gradibttsel ofliciis tacen-
dtnn a r b i l r o r : q t i i a , ut d i x i , si ministerium dinconi
f.trilc non i n v e n i t u r , multo mngis supcriortim hono-
rum inveniri non posse cerlissiinitm cst. E t qtiotidin-
nos planclus divcrsarum pene einortuartim plcbium
jam non sustinemus : quibus nisi fuerit aliquando
(e). subventum, gravis nohis et inexctisabilis inntime-
rabilium animarum pcreuntium causa apud Dcutii
mansura est.
Unde quoniam superiori concilio statutum esse
mecum rccognoscil unanimilas vestra, ut h i qui apuJ
Donatislas parvuli baplizati s u n l , nondum scire v a -
lentes erroris eorum i n t e r i t u m , et posteaquain nd
netatem rationts capacem pervenerunt, agniia veriiaie
falsitatem eorum abhorrentes ad Ecclesiam Dei ca-
tholicam pcr universum mundum ditfusam, ordiue
(a) Die 23 aprit. an. 398.
(b) E x c o d . r h e o d . 1. 57, d e H a r e t .
{C) Anno cbiisli 401, junitdie i8aut 10.
M E X C E R P T A AD DON iTIST.vRCM IIISTORIVM PERTI.NE.NTIA.
nnliquo pcr maniis impositioncm rccepli sttni, de-
l>cre lalibus snscipieudtini munus ciericalus iu»n im-
pedire nomen erroiis, etc. Qttanquaiit nonnnlli cjus-
dein sectas clerici ctim plebibus atqtto lionoriluis suis
a d nos transire dcsiderent, qui amorc houoris aiu
pcrsuadcnt ad vitam, a u t reiiiicnt ad salutem. Sed
hoc majori fralruin siipradiciortim considcratioiii
diHiitteiiduin eenseo, u t prudenliori suo eonstlio no-
sir r snggcstionis scrmotieiH ctiin perpeitderint, qoid
de hae le «*is placcat, nos iufomiare dignettttir. Tan-
I t i u i dc liis qui iiifaules hapliznti siint, sataghnus, u t
iiostr.e, si placel, in iisdcm ordinandis consentiant
voliintaii, cto%
De rtconciliandis Donalislis Cartliaginensc
Concilium Africce universale.
Yineenlio et Flavilo viris clarissimis consnlihtis,
idihus sc|ilembris [a) Carthngiuc in sccreiario basi-
%
lic;e Rcstittibc, cum iu concilio congrcgnti in ecclcsin
Cnrthapncnsi conscdisseiiius ex Africanis omnihus
provinciis episcopi, id est, \urclins cjnsdem sedis
cptscopus CIIIII colleyis suis, quos corum suhscriptio
niniiifest.tt : rccitalis cpMolis hcalissimi fratris c l
consaccnlolis noslri Anastasii Ecclesiie Romana; cpi-
scopi, qu hus nos pnlerua» e t frateruae charitalis sol-
licitiidine ac sinceritale adhorlatus e s i , ut dc hrcrcti-
corttui et schismaticoriim Donntisinrum insidiis et
improhitatihtis, quilms Alrieannn Ecclesiaui catho-
lieani graviter vexnnt, nullo modo dissimtilcmtis :
grntias agimtts Domino itoslro, qttod illi optimo ac
saiicto nniistili suo, inm piam curnm pro mcm-
bris t.hfisti, qitainv.s in diversimte lerrnmm, sed
i n i i u a compage corporis coiisiilutis inspirare digua-
tus est.
Drindc pertractalis c t consideralis omnibus, qune
utilitati Eeclesi;c convenire videhantur, annuente
atqiic aduioiieute Sptrilu Dei, cligiinns cum memora-
its hominilms, quamvis de doniinici corporis unilate
inquieta dissensiouc pr.ccisis, leniier et pncilice
agere : nt qiianltim in uohis est, omnihus qui eoruui
coiiniiutiionc ct societaie irretili suut, j er universas
provineias Africnuas penitus iunotcscat, qiinm mise-
rnhili errore dc^incti sunt : ne /br/e, sicnt dicit Apo-
stolus, uobis in inaitstirtiidhte^orripieiilibus diversa
senlienles, det illis Deus posnilentiam ad cognoscen-
dam veritatem. et resipiscant de diaboti laqneis,
ub ipso ad ipsius totuntalcm (II Tim. n, 25, 26).in singulis quibusque civitatibtis vcl locis, pcr ma-
Itaque pfaciiil. ttl e x eoucllio uostro lilter.c daren- gistralus vel scniores locoruui convcniaul. Iloc si
tnr ad judiees Africaiios, a quibus hoc peti coiigmum
videreiur, u t in hoc atljuvcnt coniinunem matrcm
Eecle-iaiu calholicnm , in qitf> eptscopalis nuctoritns plione noslrn firmaviiitiis. Petimus ctiam, ut epislolis
cotniimniri in civitalilms potesl: id est, tit jndicinria
1 ad judices de concilio mitlcndis pro omnihussubscri-
potesinte a t q u e diligcntia ex flde christiann, quid
u e M n m sit in omnihus locis, in quibus Maxiiniautstae
liasiltcas obtinueruiil, qtii a b eis schisma fccerunt,
inqtiiraiii; et gestis pnblicis, propter firinam uotitiam
oiiiinbus nceessari.iiti, faciaut inhacrere.
Deiude placttit, u l litter.e millmtur ad fratres e t
cocpiscnpus nostros, et maxime a d Sedem Auostoli-
cam, in qtta pnesidet memorattis venerabilis frater e t
collrg.i noster Anasiasius, quo noveril hahere Afri-
catu inagiiaiii nece.ssit.item propier Ecclesise pncem
VI tiiilitatciu, tit ex ipsis Donalislis quicumque clerici
correet'» consiliu a d cntholicam unitatem transire
volueriut, secundnm tiniuscujtisque episcopi calltolici
voluiitatein atqae consilium, qui i u eodem loco gu-
berunt Ecclesiain, s i hoc paci christiana? prodesse
MSIIIII fuerit, i n suis honorihiis suscipianlur; sicut
' rimibus ejiiMlem divisionis tcmporihus factum esse
innmfesiuui est : quod niultaruiu e t p e n e omnium
Africnn.irtifti Ecclesiantiii, in quihus talis error cxor-
lus cst. exempla tesiaiilur. Non u t concitium qecd
ifi iransitiarinU partibus d e hac r e factum e s t dissol-
tralur : sed u t iilud inaneat circa v o s , qui sic t r a i i s i r e
1
Alias, contemnt.
(u) Auno 401, teptemb. die 12.
pATKt L. X L i l l .
fft
ad Catholicam vnlunt, ut nttlln pcr cos unitaiis cout-
pensttio procnrctur. Per cuos aiilcm vcl omni niodj
1
perilci, vel adjuvari manifeslis fraiernnntni anima*
ruin Iucris cniholica unitas in locis in qtiibus dcguut.
visa fncrit; non eis obsit quod contra honorcs eorum
(quamvis salus nulli intercluta sit) in tmnsionrino
concilio slaiiitum cst, id cst, ut ordinali in pnrle
Donali, si ad Catholicnm correcti transire volucrint,
non suscipianliir in honoribus suis secuiitltini trans-
inarinum eoucilium, sed cxceptis his per quos catho-
licae uiiititi consuiitur.
Dciude placuit, ut his peractis, icgali etiam prne-
dtcandue pacis nlqne unitatis, siue qua sahr christiana
non potest obtineri, c numcro nostro J ipsonun
M
Donntislarttm, sivc quos habctU episcopos, sivc ad
plebcs miltantnr, per qtios ominbas i n notitiant per-
feralur, quaui nihil babcanl. quod «dvei sus Ecclcsiani
catholicam juste possiul dicerc : inasiine ut maiii-
festum fiat omnibus pcr y sta ciinin inunit inali t,
propter documenlortiui firnulatcm, quid ipsi de Maxi-
inianislis scbismaticis suis cgerint: ubi cis divinilus
demonstratur, si atienderc velinl, lam ini(jue tuuc
illos ab Ecclesix uniiate pra^cisos, quam iniqite nenc
clamant a se Maximianistas schisma fecissc : cx quo-
runi tamcn nttmero quos jam plenarii concilii sni (a)
aiictorilalc damnaverant, in stiis bonortbus dentio
rece|>erunt, Baptismuni qucm damnaii ct exclusi de*
dcrant, acceptaverunt: ut vidcant, ouaiu stullo corde
resistant paci Eccleshe loto orlie diffus.*e, ciim ista
faciaut pro parle Donnli; neqtio sc islortim, quos
ila reccperunt, d»mmunione pronlcr iutuitum paeis
contatninari dicani, et nos coiitcudnut id est, Ecclc-
siam catliolicam ctiam in cxlrcmis lcrrarum piriihus
Consliluinni, pcr eorum comintinionem inqtiiiiatam,
quos tunc accusantes convinccre nequiveriiut.
De conveniendis Donatistis Decretum Carlha-
ginensis ex tota Africa concilii, habiti
Theodosio Augusto et Bumorido V. C . coit*
sulibus, vin cal. septemb. (6).
Aurelius episcopus dixit : Quod in trnctaium venit
Charitatis veslrac, puto hoc cccicsinsiicis gestis csse
firinaudum. Professio euim vcslrtim oitiiiium hoc
dcprompsit, deberc tintiiiiqueniqiic nostrum in civi-
tate stia pcr sc convcnirc Donaiisiaruiii prupositos ,
capiici sibi vicinum collcgam, tu pariter cos
nut ndjungere
omnibns placct, edicatur. Ab univcrsis episcopis d i -
clum est : Omnibus placet, et omnes hoc subscri-
bal Sanctitas ttin. Aurelius cpiscopus dixil : Si vide-
tur Cbaritati veslrx, fonna co.iventiouis eorum reci-
tctur, ut liunc tenorem prosccutionis omncs, si pla-
cuerit, teneanuis. Ab umversis cpiscopis dictum est:
Reciteittr. Latus nolarius recitavit.
Forma conxentionis Donatistarum.
Ille cpiscopus Ecclesiae catliolica? d i x i t : Quid do
auctoritate illius amplissimaj scdis (c) iiupctraveri-
1
Alias, concisio.
%
Alias, condenment; vel, eontenmaut.
(a) Bagaiensis.
(b) Anno 403, die 25 ang.
(c) Htijus « amphssimae sedis • appellalione Baronhis ad
a n . 403 inlelitgil • Apostolicam scdem urbis nomae, • ct
censet emtssas ab ipsa litteras » hic recitaudas peii, t qui-
«busquae a b ea fueruul impetraia, n^la liaut. » AgUur
profecto isthsc de ii sa, quae ejusdem concilii t^rtiiaginensis
predbus |>eliia mox fuit, etimpeiraU e sepliiniuo prtnxxi-
sulc, s i v e a vicariae praefectune s e d e , coulicieadorum ge-
storum laculias. L u d e diciUir, t ttecitata aitleiu jussione,»
iUius videlicet t am| lissunae s e d i s , • quajussioue ntagistra-
tibus praecii iebttur, ul catbolicis episcoi is fierel potcsus
convenieudi Oonatisias per codices publicos. uaec et « iiiu-
c strissima sedes > et«sedes iihisirium potestatmii > vo»
catur in coltatione cartbag. 3, cap)>. 167 et 170.
(Yingt-six.1
RH APPF.NDIX.
ntus, pctimus Gravitnlom vcstram recitnri, cl gcstis
iunecti , alqoe in eflcclum deduci juheatis. Ucctiata
autem jtissione ntqiic actis intiexa , dicat ille episco-
pus Ecciesi;c calholicas : Mandahim ad Douatistas
per vesiram Grnvitaietn pcrfcreudum audire, et actis
iuserere, cl nd eos perfcrre dignewini, eonitnque
t e.spousi"neiii rtirsus aptid acla veslra nobis insi-
n inro. Couventiiius vos cx coucilii nostri calholici
ntteloritate inissi, dc veslra corrcctionc gaudere c u -
peutc*, cnnsidernutcs Dotuuii ckariuttem , qui d i x i t :
Huiti pacifici, qtria ipsi filii Dei vocabunttvt (blatth. v, sunt convenli, ut si conliderent de assertionibns suis,
9 ) : ct ndmouuit pcr prophctam, elinm bis qui dicunt
s i fralrcs nostros non cssc, diccre nos debere, Fratrcs
nostri estis (Isai. LXVI, 5, sec. L X X ) . Ilauc ergo pa-
rilicam cx charilate vcuiciilcm coramoniiiouein 110-
siram coniemiiere n o n delielis, ul si quid verilatis
li.ibcre voi arbitramini, non dubilelis asscrcre: id
esl, ut coiigregato vestro concilio deligatis ex vobis,
quibus causnm assertionis vestrac commitlalis; ut et
nos possimus boc facere, ut ctiam dc nostro coucilio
deiigaultir, qui cum eis quos dclegcritis, coiislituto
ioco ct tempore, quidquid qmcstionis cst, quod vc-
sHram a nobis scparat commiinionem, cum pace
riiscutiant; el tandcm aliquando adjuvanle Domino
Deo nostro finem velcrnosus crror accipiat, uc pro-
|tier animositnletn bominuiti iulinmc anini:e ct igunri
populi sacrilega dissensionc dispercaiit. Si ciiitn hoc
fraterne ncccpcrilis, verilns facilc dilitcescct: si au
icm lioc focerc nolucritis, diilidciitia vcsira lacilc m-
nolescel.
Libcilus ab eodem Carthaginemti tothts Africcc concilio
datus Septimino proconsttti.
iCquitatem ttiam pctimus, Scptiminc vir clarissimc,
proconsuluin summc sublimis. Mttlia conlrn divinas
hiimannsque leges ab I I X T C I K is dc parlc Donnli Ec- ctis alicna impelrnrc pnesidia, quando npostolus
clesia calholica sustinct, qu:c si vel antcrioribus vcl
recentioribus imperialibus jussis proiiibenda ct tol-
ienda postulanda vcllcmns, ncquaquam audcrc dehc- m-ivil auxilio (Act. xxnt, 12-33). Sed nos illud posci-
rent de nosiris actionibus conquert, scicutes sc, cmn
rcgionis srcnmhc. In hoc conci!io legationem susce-
peruut Theasius c l Evoditis contra Donattstas : in
quoconcilio inscrtutn cst Commoiiitorium quod ita se
conliuet.
Commonitorium fralribiisTlieasio el Evodio legatis
ex Cnrlhaginensi coneilto ad eloriosissimos religiosis-
simosque principes missis. Cum Domini atixilio piis-
simos imperatores adicrint, eis insiutienl, quemnd
modum ptena liducia secundum superioris atmi con-
cilium Donaiistamm pneposiii actis municipalihus
eleciis ex suo numero aliquibuo idoneis, iiobiscuiii
pncilice eonf.rrent, et mansiietiidine christi.ma, si
quid vcritalis lcnerenl, non ambijrerciit demonstrare;
quo ita sinccrilas catholica, qune jampridem snperio-
rihus temporihus claruil, ntinc qnoqtie |>er imperi-
tiam vel |>eriiuaeiam resistenlihus innolcsccret. Sed
quia difndcntia premebnntur, nihil pene ausi sutit
respundere. Undc miia impletum esl crga cos episco-
pnle ac pacilicum oilicinm, et illi qtti veritati respon-
derc ncqtiiverunt, ad immanes violentias sunt cou-
versi, ita ul mullos episcopos mullosque ciericos, nt
de laicis taceamus, insidiis oppresserint, ecclcsias
cliam ali(|tias iuvaserint, aliquas invadcre pcrteuu-
veriut : ipsornm jain clemcntise cst consulere , u l
Lcclesia catholica, qu;e cos rcligipso utero in Cbristo
geuuit, ct lidci firmitaic nulrivit, eorum eiiam pro-
spcclione uiiiuiattir, nc temcrnrii homiues religk>>is
teuiporibtis inlirmos populos tcrrendo pnevalcnnt,
qtioiiiaui scdttcendo depravarc non possunt. Nnta
est cnim, c l sacpc h gihus coiiclamata Circumccllio-
iHim , qtia fiiruut, detesUibilis inaiins, quae ctiam
ipsoruni religiosissinioriitn stipra priucipitm freipicu-
tibus sauctioiiibus condemnnla c s l ; ndversus quorum
furorcnt posscmus non hisoliia, ucc a Scriptttris sau-
Patilus, sictil in Apostolorum Aclibus lidelibus noitiiii
cst, (ncliosoruin conspiratioucm inilitari ciiam sul>-
uitts, ut cathoiicis Ecclcsiarum ordiuibtts pcr civi-
1

ntiila inli legc adjuvarcntur, scbisinaticos tamcu suos lales singulns c l viciiioium quoruuiqiie posscssonuu
Maxttuianislas pcr judicum jussa locis -ac scdibtts eo- pcr divcrsa loca sinc tilla dissimut..(ionc luilto pnc-
rum pellendos exturbandosque curasse. Vcrumlaitieu bcaliir. Siniul ctiaui peiciidum, ut iliaiii lcgem qiue
uos saluli eorum et liosira existimationi paciiicc a religiosac ineu;ori;c corum palrc Thc^dosio dc auri
(onsuienlcs, propter charitatcm qua christiani su- Mhris dcccm in ordinatorcs vet ordinatos haTOlicos,
iiius, ieniter eos volumus admonerc, ut errorcni siiuui scti etiani in pusscssorcs ubi corum congregatio dc-
< ngilando ct agnnsceudo non ncgliganl: aul si putant prchcndilttr, proinulgala est, ila dcinccps coufirniari
se babere aliquid verilatis, non eam furiosis Circutu- pnccipiaut, tit in cos valeat, conlra quos propler
rellionum violcntiis conlra publicam quietcm, sed coruni iusidias Calholici provocati contestaiionem
traiiquilla ralionis rcdditionc dcfcndant. Undc pcti- dcjvosucrinl : ut hoc sallcm lcrrore a scbismatica
IUUS Sublimiialcm tuam, ut cum eos.dc liac rc pcr vcl hacrctica pravitatc desistant, qui considcratjonc
tiingtslrntus sive in civitatibus, sivc in pcrlincnlibus nctcrni siipphcii cmcudari corrigique dtssimnlant.
tcrritoriis admoncre volucrimtis, copiam nobis prae- Pctciidum eiinin, tit lex qua» hacrclicis vcl cx dona-
beri geslorum, ct cos ex allcgationc nostra boneslc tionibus vel cx testamcntis aliquid capiendi vei rciin-
«nnvcniri pnrcipia* : qtiod cousccuti agamtis Excel- qucndi dcuegai facullatcm, ab corutu quoqur pictate
lcutiaMua* apud Dctim ubcrcsgratias. Dal. ab univcr- hactcmts rcpclaliir, tu cis relinqucndi vel sumendi
sis episcnpis calltolicis cx concilio Cnrihngincnsi D . jus adimat, qni pcriiiiacJac ftirorc cancaii in Donatista-
N. Tlieodosio P P . Auguslo el Humorido V . C. consu- rum crrorc perscvcrarc vulucrint. C;etcrum illis qui
lihiis, idibus septcmliris (e), Cartbaginc. considerattouc unilntis etpacissc corrigcrc voluerint,
Scpliminusvtrclnrissimus proconsiil dixit: In qtio- absquc intcrdicto hiijus Icgis, capicndae bxrcditalis
libcl loco nntistilibiis lcgis vcncrabilis ob qtiiclis im- adilus pateat, si adhtic in crrore uaeretico constitutis
pcriutn gcstoi tim conlicicndomin tribuitur facultas : aliquid anie donaliouis vcl haercdiLitis ohvenil: his
boc cliain lcnore litijus prxccplionis liiuitato, ut in- saue exccplis, qui lile pulsati pulaverint ad Catboli-
lelligaut sc devhc jiicbis magistris salubritcr pctcu-
1 cam Iranscunduin; miia de talibus crcdibile cst, non
tibus propriae pcrsuasionis ratiociuia persoivcrc; ut mctu coelcslis judicii potius quam lcrrcni commodi
rebus iu mcdio prolniis nmica lcgis luedcralio servc- ayidilatc tmitatcm catholicam pnroptassc. Ad luec
uir, sopcrstitionc supplosa. autcm omnia, pnrsidio opus cst potcsiatum suaruui
qiiarumctimqtic proviuciarum. Sane pro uiililalibus
Concilii Carlhaginensis adversus Donatislas Lcclcsix qtiidquid intcllcxerint prodesse, agendi ct
ad Honorium impcrntorem legatio, et Com- impcrnndi liberam deceritinius lcgationem. Illud
monitorium icgatis dalum. prjclerea cunctis nobis placuit. ut litterae de coetu no»
stro ad gloriosissimos luiperalores et eminenlissimas
Cloriosisstmo Imperatorc Ilonorio Auguslo vi con- potcstatcs diriganlur, quibus iiislruanlur nostro
sulc, xvi calcndas julias (&), Carlhaginc in basillca omuium conseusu ad bcniissimtim comilat.'m legatos
1
Korte, magistrii id cst, Uonatistarum opiscopi, peten- a nobis cssc directos. Scd quia iisdem olleris ab
ntHis calboucb, elc
(a) Anno 403, die 13 sepicmb. 1
Aiias, ul catholicis EcctesOs ordsnum.
(!) Aiiuo Christi 404.
823 EXCERPTA AD DONATISTARU?
omnibus snbscribi tardissimnm est, nc stngnloriim
sobscriptionibtis caedem cpisiol-.n onereotur; peiimus,
fraier Aureli, nl iisdem (ua eharitas noslro omuiiim
uominc siibscribere dignelur. Et subscripserunt.
Aurelius episcepus eccleshe Carihaginensis lmic de-
creto consensi c i snbscripsi. Simililer et ca.»teriepi-
scopi subscripserunt. Lilierxetinm ad jndices mitten-
d:c sunt, ut donec Doiniitus legatos ad nos redire
permiltat, ittiiiooes per ordincs crvitatum ct posses-
sorcs pnediorum Ecclesiac calholrcx impcrliani.
Honorii lex in rebaptizantes ( a ) .
Impp. A R C A W P S , HONORIUS et Tnsooosius AAA.
Iladriano P F . P .
Adversarios catbolicae fldei exstirpare hujus dccrcti
auetoritaie prospeximus. kleoque iutercideiidum spe-
eintitcr eatn sectam nova constitutione censuiimis,
qtiaj ne haeresis vocaretnr, appeHaiionem schismatis
pra?ferebal. In tnnluin cnim sceleris progressi dicuii-
tur n e e o s Donalistas vocanl, ut Bnptisina sacrosan-
clum, niysterits rccalcatis, temeritate noxia ilcrent;
ct h<mihies semet, ut iradittim est, munere divinitalis
ablutos, conlncione profanae repctitiotiis infcceriut.
iLi conligil ut k x T e s i s ex schismale nasceretnr. Inde
male credulas mentes ad spem secundae ipdtilgenthe
blandus ei ror invital. Faciie est enim pcrsuadere pcc-
caniibus, vcninm prius prcrslitnm denuo posse p r a v
stari; qu;c si concedi itertim codcm m o d o p o i e s l , uon
iuielligtmus cur iertio denegettir. Ili vero ct scrvos
vcl homincs juri proprio subdilos ileraliBaptismniis
polluuntsacrilegio. Qunre hnc lege sanchnus, ut qttis-
quis poslhac fueril rehnptizasse detcctus, judici qui
provinciae praesidet ofleralur, u i facullatum omnium
pubticatione mutetafns, i n o p i a c puenam, qua in perpc-
tuum alficiatur expcndat. Ita ut flliis eornm, si a pa-
iernae socielatis pravitate dissentiunt, e a quae fuerint
paterna non nereant; ut si ipsos forsitan soevitas pa-
ternae depravitatis impticavii, nc reverli jam a d catho-
licam religionem matunt, ntli|>iscendorum his bono-
rum copin non negemr. Ea pncterca loca scu praedia,
quae ferahbus sncrilegiis deiiicepsconstiterit pmebuissc
secrelum, fisci viribos applicenlur; si tamen dominus
atil d o t i i i n a , aut praesctis fortc ftiissc. nnt conseiistun
pr;estitisse probctur: q u o s quidem iuusia cliam per
scitlenliaiti uotnbit iufamia. Si vero his nescirs per
conduciorem procuratoremve corum in doino ngita-
ium htijusmodi facinus cotnprobntur, pr.rjudicio a
praediortiin ptiblicntionc suspcnso, implicili sccteris
auctores coerciti ptumbo exsilium, in quo omui vitre
su.e tcmpore aflicinnttir accipient. Ac nc f o r s i l a n sit
liherum conscienliam piacularis pcrpctrati i u t r a do-
mesticos parietes s i i e u t i o c e l a r e scercto, his qtti f o r -
sitan ad r e b a p l i E a n d u t i i cogcntur, r e f t i g i e u d i ad
Ecclesiam catholicain sil factiltns, ut ejus p r j c s i d i o
adversus hujtis criminis et sociciatis atictores, altri-
buiae libertatis p r a e s i d i o defendautur, licentque his
suh hac coudilione ftdein iueri, q u n i n cxlormierc ab
invitis domini tentnvcrinl. Nec asscrtorcs dogmniis
caiholici, ea qua cnetcros qiii in polestnte sunt positi,
oportet ad facinus lege consiriugi; et maximecoiivc-
nit o m u e s homines sine ullo discriminc conditionis
attt status infusae c c e l i l u s sanclilatis esse custodcs.
Scianl it v e r o q t i i a supradictis ilcrare Baptisina non ti-
muerint, aut qui coaseiilieudo boc facinus propria
hnjus soci<!laiis pcruiixlione damnaverint, n o n soliini
t c s l a i t d i s i b i , vcrum adipiscendi aliqttid sub specic do-
nationis vel agilandorum coutracliitim in pcrpetuum
copi:im dencgalam, nisi pravae mcntis crrorem revcr-
tendo ad veram fideni consilii ementlalione correxe-
rinl. Illos quoque par nihilomintts pcana conslringat,
q u i incmoratorum inlcrdictis ceeiibus scti ministeriis
pr.vbuerint conuivcntinm : ila ut modcratorcs provin-
ctnruin, si in conleiiiplum sanctiouis hujtismodi con-
seusum putaveriut couimodandum, sciant sc viginti
(ri) God. rheod. I. 4, \e sonctum Baptisma.
HISTORIAM PERTINENTIA. 8U
libraruin atiri jHeoa csso mulctnndos. Officia ctfotn
sua simili condeniiiaiionc suhjuganda. Priucipales vei
defensorcs civitalum, nisi id quod prnecipiiniis fuerint
cxsecuti, vel his pnrsentibus Eccleshc cntholica?. vts
fueril illata, endeni mtilcia sc noveriiil ailincudos.
Dat. prid. idus ftbr. Raven. Slilichonc u et Anlhemio
Coss (fl).
Aliae leges Honorii in Donalislas eodcm anno 405 dalre,
exstaot supra ante lihros contra crescoaium, ool. 443*440.
Decretum Conciliihabiti Stilichone iterutn et
Anthemio viris clarissimisconsulibus, x c a / .
eeptembris (b), Carthagine in basilica Regio-
ms secundce.
Ut quin npnd Carthagincm lanttim unitas facta est,
dentur etiam lilteras a d judices, ut et iu aliis pmvin-
ciis et civitatibes opcram impendi juheant unitali. Ut
gialiarnm actioncs dc Cnrthaginensi Ecclesia pro uui-
versa Africa, de exclusione Donatistarum, cum epi-
scoportim iitteris ad comilalum mittnntur. Itecilalx
stint litlerae pap.x Innoccutii: ut cpiscopi nd transma-
rina pcrgcre facile non deheanl; quod hoc ipstim
ejdscoporum sentcntiis confirmatur. Ut proptcr gra-
liarum aclionem el exclusionem Donatisiarum dim
clerici Ecclcsije Carlbagiiieusis ad comitaium mit-
taniur.
Decretum Concitii habiti Honorio v n et Theo
dosio I I Auguetis Coss. idibusjuniis (c) Ciar-
thagine in basilica regionis secundce.
Ut ill.e plebes quas conversne sunt a Donatisiis ct
linbnerunt cpiscopos, sine dubio, iucoiisulto concilio
habere mercantur. Qttae autem plebes habucruiil epi-
scopum, el eo defuncto volneriul non episcopum pro-
prium liabere, scd ad alicujus cpiscopi dicecesim per-
tinere, non eis esse denegandum. Neciion et illud
snggesliim est, quod plehes anie legem Impcratoruni
d c unitaie latnm (d), quicumqtie converlerunt epi-
scopi adCntboIicnni, ipsi eas obiinere dcbeani. Verttm
a lege unitalis ct deiuceps, oportent universas Eccle-
sins vindicnre sibi episcopos cathoiicos eorum loeo-
rum, ad quos leca sub haereticis pcrtinehnnt, vcl con-
vcrsorum ad Catholicam, vcl non conversoi nm h.nerc-
ticoruni, et dioeccses, et si qna forle sitnl inslrunient.t
EccIesL-e, vei a d ejus jus pefUncntia. Qui vcro nli-
qua usurpaverent postlegcm, usurpataconventi rcsli-
luant.
In concilio Carthaginensi subsequeniis anni 408,
d i c 16 junii tegationem Uerum ttiscepit Fortunationus
episcoous conlra Paganot et kwreticos. In allcro ilcni
c o i i c i N o ejusdem anni 408, habito Carihagine die
legationem contra Paganes et hccreticos stts
45 o c i o b .
cepcrunt Hestitntus et Fiorentius episcopi, eo tempo
quo Severus et Macarius occisi sunt: et propter eorum
causam Eoodius et Theasius el Victor cphcopi cccs
sunt.
Legntionis catisam discere l i c c t c x Augustini ad
Olympium epislota 97, n. 2, guo nimirum pcr novum
Impcratoris edictnm noverint intmici Ecctesice, teges
itlas quee de idotis confringendis et hwreticis corrigend
oivo Stilichone missas sunt, ex voluntate lmperator
piiuimi conslitutas : quo uesciente vel notente factas
sive dotose jactant, sive libenter putanl; atquc hinc
mos imperitorum lurbutentissimos reddunt, et (Cathotici
perkulese ac veJtementer infestos. Hinc vero subseqtien-
tiura lcgum occasio.
Lex Honorii confirmans ante latas constitu-
tiones in hcereticos.
Impp. noxoRius et TUEODOSIUS AA. Curtio PF. P.
(a) A n . 403,diel2 febr.
(b) A O . 405, die 23 aug.
(c) A n . 407, die13]ucii.
J d) E d t c t u m u m l a l i i , s u p r a a n t e o p u s c o n l r a Cresconiuin^
. 443-440.

APPF.ND1X
Onuiia qnre i n Donattetas, qni ct Montcnses vocan-
H i r , MaiiicWos, sivc Prisciilianislas, vel iu Gentiles,
a uobis geiicmlium leguin auctoritate decrcta sunl,
m m solum manerc decernimus, verum in exsectttio-
ncm plenisshnam cuVctumqitc d c d t t c i ; ila ut xdificia
qnoquc vel l i o r t i m , vcl Caclieolnrnni eliam, qna* nescio
:njus dogmatis novi convcnlus liabcnl, Kcclesiis vin*
rticcnlur. Poenn vero lege proposita veluti couvirtos
tcnere dchebit cos, qui Donntistas se confessi fuerinl,
vel Calliolicorum conimunioncm refugerint sc.evu?
religionis obtcntu, quamvis christianos esse se simn-
lcnt,etc. Dal. vn cal. dcccmb. Romae, Basso el Phi-
lippo Coss. (a).
lidcm A A . Ave, Donntc (fc), K . N B (C).
Doiiatislartim li.-crcticornm Jud;roruniqiic nova nl«
qttc intisitaia dctcxil atidacia, quod cntholicai fidei
veliut sacraincnia lurbare: q u a j pestis atque conla-
ghmis lalius ciuanct ac p r o U u a U In eos tgilur, <jui
aliquid quod sil catholice scctae conlrariuin a d v e r -
M i t i t q u e teiitaveriiil, supplicium juslae anima Ivcrsio-
i i s rxpromi praxipimus (d). Dal. viu cai. dcccnib.
H . i v c n . B i s s o c l Philippo Coss. (e).
Impp. HONORIUS e t T B E O D O S I U S A A . Thcodoro rr. P .
Ne Donntista?, vel c.Ttcrorttm vanitns li.rrcticorutn
aliorumque c r r o r , quibus cntholicae commtiuiouis cul-
t u s iion potest pcrsuadcri, Judaci atqtte Centiles, quos
vulgo Paaanos appcllant, arbitrenlur legum autc advcr-
MIIII sc dalai u m coiistilula tepuisse, uoverint judiccs
niiiversi prnrclptis coruni fideli devotione pareiiduni:
ct intcr praecipun quidquid advcrsus eos decrcviintts,
non anibignnt exsequ.ndum. Quod si quisquam judi-
rum, loco conniventia», cxsecu:ionem pnvsenfls legis
nmiserit, nove r i t amissa dignitate praviorem motum
se l u v d r a (lemenliae 6ubilurum. Officium quotpie
s i i u n i , quod saluti prnpriae routcnta stiggeslionc de-
fuerii, pimhis tribns primalibtis, condcmnatione vi-
gtnltlibraritm a u r i jdeclendum^/). Ordinis quoqueviri,
M in proprii* civitatibus v d tcrriloriis commissiini
inle aliquid siluerint i n gratiam noxiorirm dcportmio-
nis |oe:iam c t propriarum amissioncin fncultaum se
H o v e r i u l snhituros. Dnt. xvucal. f c b r . f t a v e n . Ironor.
\n e t Theod. i i i A A . Coss. (g). ~ ceiliuus vir ciarissimus iribunus el notarius dixit:
v In concilio apiid Carthaginem hahito die 41 junii
9 i t n i 410, tgationem susceperunt contra Donaiistas
Ftortntius, Possidius, Prauidius, et Benenatus epi-
scopi, eo tempore quo lex data est, ut libera eoluntate
quil rullutp Cltristianitatis exciperet. Ka occasione
daluni esl ab l l o n o r i o sequcns istud cdiclum.
Honorii edictum abrogans eam legem, iuter
hcereticis concessa fuerat libertasjudicaii;
trii(h).
lmpp. l l o x o R t u s et T H E O D O S I U S , Ilcracliano c o m i t t
Africae.
Oraculopenitus r c m o t o , q u o a d r i t u s s u o s liaercticao
supetslitioiies obrepscranl, sciant otnnes* sanctae
legh inimici, plcctendos s e p<ena e l proscriptionis ct
saitgtiinis, si u l t r a c o n v e n i r e pcr publicum, e x s c -
c r a n d a sccleris siii t e m e r i i a l e tentaveriitt. Dat. vut
c a i . s,epi. Varane V. C. Cons. (i).
COLLATIONIS CARTIIAGINENSIS
DIKS PRHfA (j).
Exordium.
VoA c< nsulatvm Varanis V. C. caleudis jttniis Cnr-
(a) Die 15 nov. a n n i 408.
(b) E x s t a l ad D o n a l u m p r o c o n s u l e m Afrfcse A u g u s t i n i
e p i s i o l a 100.
(c) K. Mt. i d est, ciumssune uobh. v i d e M o r c l E l e m e n t .
Critie. | aj?. 139. M.
id) cod. T h e o d . I. 14, delfccrct.
(e) A n n o 408, dic ti uov.
(f) c o d . T h e o d . 1.40, de Hscret.
(g) iOian. anni 400.
(h uxL i h e o d . 1.51, d e B x r e t .
(i) 2 5 a u g . anui 410;
(;) Anno «bristi 411, die 1 j u n .
m
thagine in secrelario thcrmartiin Gargilianarum, prae-
seutibus Sebasliano, Maximiano et Petro viris d e v o -
tiisimis proU*cl()ribus doineslicis; aslanlibus Urso,
Petronio, c t Liboso ducenariis, Bonifacio c l Evasio
app.trttt>ribus iiiuslriuiii alque cmiiicntiuui potesia-
lum, Fileto apparilore illustris comilivu! scdis, E \ i -
tioso ndjutorc corniculari, Possidio, Quodvuiuleo, e l
Colonico adjutoribus commenlarioruiu oflicii D. N.
V. C. c l spccinbili» proconsulis, Navigio adjitlore nu*
m T o r t t m officii D. N. V. C. el snectabilis vicarii,
Nnmpio scriha o f f i c i i V. C. legati almse (inrthaginis,
Ru!:uiano scriba V. C. curaloris celsai CarthnginU;
excinientibusctinm llilarocl PrxMextnloexceptoribus
D. N. V. C. el speclnbiiisproconsiilis, Fabio exreploro
D. N. V. C. ct spectabilis vic;irii, ct Roinulo cxccptnre
V. C. legati aliuae Carlhaginis; excipientibus qniNiue
J a u u a r i o el Vitalenotariis Ecclesiae cailu-li^., \ict:>re
cCrcsconio iiotariisEcclesuc Donaiistarum, U i ^ u s d n *
ccnaritts illtistrium atqueeminentitim poteslaliimdixit:
Duduiu vcstra Suhliinitas scciindum impcriale pr.e-
ceptimi ct nos ct cileros. qui tain de sacratissuno
Couiilalii, qtiam ctiam de Africanis ofliciis Suhlimita-
tis lux sunt actibus dcpulati, ad singulas pro\incias
desliuavit, ct cdicta ctiam pcr universam Africaiii
direxit, ul tam Catholici quain Douatistac eptscopi,
inira quarlum mensem Collalioui cuncli adessc debe-
rent : quac tcnqwra hodicrua die videutur imidcri. Et
quia praesto sunt universi, de omnibus scilicct pro-
vinciis Afi icanis, id est de provincia Proconsulari, de
provn cia Byzaceua, de Numidia, dc Mauritaniis Siti-
fcnsi ct Cxsareensi, sed eliain ct dc Tripolilana pro-
vincia, si pra*cipil Nobililas tua, adsint iidem vcuera-
hiles \iri, ul omnia suo ordine perngantur.
Flavius Marcellinus V. C. tribuuus et notarius
d i x i l : Adsiut venerabiles viri, quos praesentes cs>e
suggeriiis. Et iugressis universis episco|»is partis
Donati; ing»e>sis eliam Aurelio, Alypio, Augustino,
Viiiccutio, Fortunnlo, Fortunaliano et Possidio cpi-
scopis Ecclcsiae citbolicae, euin Novale, Florcntio,
Mnurenlio, Bouifacio, Prisco, Sereniauo, ct Scyllacio
c «episcopis suis, Deuterio, L<one, Asterio, ct itcsli-
tuto, acque episcopisct custodibus gcaiorum, Mar-
Optarem qtiidem l a n l a e htijus miilttludinis sanciiu-
tem, quae suh ttnius Christi Dei religiouc ceiisclur,
uulla a se dissensionc sejuugi. Scd quia id q u o d du-
d u m crror antiqui hostis immisil, Deum certum est
vclie nunc corrigi, i:c diulius german i rcligio conocr-
tationc sua speclaculunt Gcntibus faciat, licel supra
meriium mcum Imc coguoscain essc judicium, ut
quaeos videar judicare, a quibus me poliusdecucrat
arbi- tamcn q u i a certiim cst liauc causain spe-
ctante Deo et Angelis tcstihus agilandain, quae sub
f i d c i cu lestis examinc vcl |Hrobaia piaMiiium affcrat
\el l.esa judicium, tit taudcni prjcsentiuni disccpta-
lionibus c piscopnrum mnnifeelius vcrilas elucescai,
impcrialis priinitus sanciio rcciteiur, ut in quem mo-
d u i u aiquc formam sil suscipienda cognitio ab omni-
bus possit adverli, licct cam cuuctis innotuisse sat
claruin sil.
Prceceptum Honorii de habenda Collatione.
recitatum die Collationis primo.
Impcratores, Cxsares, Flavii, IIOXORIUS etTRBODOSius,
p i i , felices, victores ac triumphaiores, scmper
Augusti, F i a v i o M A R C B L L M O suo salutem.
f
Intcr unperii nostri maximas ctiras, catholicae lcgis
revcrenlia a u t prima sempcr aut sola est. Neqtte
cnim a i i u d aut belli laboribus agimus, aut pacis cou-
siliis ordinamus, nisi ut verum Dci cultum orbis no-
slri plebs dcvota custodiat, ut eliam Donalistas vel
lerrore vcl monilu olim implere conveuerat, q u i
Africam, hoc cst, regni uostri maximam partcm et
saccularibus ofliciis fidcliler :ervientetn, v a u o errore
ct disscnsione suocrflua dccoforonu Nos tamcn eadem
f r c q u c ntius non piget replicarc, quae oiunium rctro
 817 EXCERPTA AD DONATISTARUM HISTORIAM PERTINENTIA.
priiicipum devofa in Dcum d c f i u m t n u c t o r i l a s : ne
nostris lemporibus s i quid forle in iujurinut h e;is c:t-
lliolica» fueril genernlum. juslo jtidicio b o c nobis pos-
s . l imputnre posteriias. Ncc snue latel couscientiain
nostratn sermo coeieslis oraculi (a), qucin c r r o r i s u o
\ posse prolicere sc.rvn Douatistnrum iuterprctatio
profiieiur : qui qunmvis deprnvnlos antmos ad c o r r e -
ciionetn iiiitius iiivitnret nboleri etim tameu eliatn
r
ante jussimus, ne qtia supersfilionibus pncslaretur
oc(: sio. Nunc quoque excludendam sunrcptionetn
sitnili nucloiitate ceuscmus, illudqne merito p r o f i t e -
n i n r , lihcntcr nos cn qu;c slaluia luerant suhntovere,
ne i n divinum ettllum nobis s e quisqunm auctoribus
.esiunet posse pcccare. E l quatiivis una s i l o m i i i u m
c i i i anifesta scnteulia catholic e legis plenam v e r i l a -
tein rccto buminiiui ctiliu et coclesti senientia c«>m-
probntam, studio pacis et gr.tlLe venernbilium v i r o -
itini ep seoporum legationem libentcr ndtnisitnus
qtw» congregnri Donntistns episcopos nd coeltim ce!c-
berrim.e tle iderat c i v i i a t i s , u t e l e c i i s eiiam sacerdo-
tibitsquos pars iitraqttc dclegerit, babitis disptitniio-
nibtis, stipersittioneui r.tlio manifesta eonftilct. Quam
rcni intra qualuor menses pra»cipimus explicari. u t
conver^os animos populorumetiam uostra clemeutia,
sicut desiderat, ceieritis pnssit cognoscere. Quod si
iuirn p r r s f i t u l u m lcmpus studiose Donatistartim c p i -
scopi deeliunverint convenirc, trini edicti vocatione
contumacium tempora concludantur; qnibus eincnsis
a t q u e trnnsnclis, s i provocali ndesse conlempsei int,
c e d a t cum ecclesiis populus qui doctores s u o s silentio
cognoverit s i i p c m t o s , et victum s e niiqtiando g r a t u -
telur, sciatque, si non pra^ceptis uostris, vcl c a l h o -
)1ca3 legis veris imperiis serviendum. C u i itiiiileni
disptttationi principe l o c o l c judiceni solumus residerc
(quidqttid etiam a u t e i i i mandatisacceperis pleuissime
i n e m i i i i s i i ) , omneinqtie vel in congregandis episco-
p i s , v e l evocandis, s i adesse contcmpseritil, curam
t e volumus sustinere : u l e t e a qu.e anle mambita
sttnt, c l qua» nune s a l u l a cojnoscis, probaln possis
implcre s o l e r t i a ; id ante omiiiascrvaturus, ut ea quas
eirca caibolicam legein vel o l i i n ordiuavii nntiquitas,
vcl pareiititm nostroriim attctoritns religiosa c o n s t i -
m i l , vcl nosirn screuitas r o b o r a v i t , novelln stibre-
ptionc (6) stibmola, iniegra ct inviolnia e u s i u l i a s . Llt
sane ndminicula compcteiilia nclibus ttiis deessc tion
possint, viros spectabilcs Procousulem nlqne V i c n -
rium serenitas noslra comtnonuit. u l si proprinntui
digutiaititn s l a l u m cupiutit retiucre, s i apparitioncui
6uam extrcma declinare suppticia, latn ex proprhs * viros ordinis mox tradendam; si vero oinnes vel s m -
ofliciis qtiam ex omniuin judictun apparitionc abundo
uecessarios faciani deputari. E r i l jnm sollicitudinis
t u ; e , si q u i d ulla coguoveris n r t e d i f f e r r i , mtssis r e -
latiouibtis indicare, u t ncgl gcutcs puniat digna c o r -
r c c l i o . Omnia s n n c , qtia». vel in unuin cpiscopis con-
gregalis disputniio completa firmnverit, v c l desislen-
libus foric sintiterit eirca contutnnccs lata s e i i t e n l i a ,
tc referte c o u v e n i e l ; tit q u i d ad coufirmaiidain c a -
tholicani fidem pracceplio nostra profecerit, celcrhis
f iossiuuis agnoscere. Et dhina nianu : V a l e , M a r c e l -
ine clinriss.me nobis. Dala pridie idus octobris R a -
vcnriae, Varaue V . C. consule (c).
Edictum Marcellini primum, quo perprovin-
cias misso utriusque partis episcopi convo-
cantur.
Quid cleinentissimus princcps dominus noster IIo-
uorius pro catholicae fidei coiifirinatiouc d e c r e v e i i t
anle lalorum apicuin leuore i n o i i s l r a i u r . L e g a i i o u e m
sit|uidem veiicrabiliuin episcoporum libeuter n c c i -
piens, Africam suo devotatn sempcr imperto vario r c -
(a) l d e s t , l e g i s quac a b r o g a t u r l e g c a n n i i t O , s u j r a , Donaiislat uni episcopos aliquam iiiole>iiaiii esse pns-
c o l . 815.
(b) l n Cod. T h e o d . 1. 3, de R e l i g . legilur « supersti-
• lione. • Non inepte lamen bic « subrcptioue, > id e»t,
l e c e i l l a p e r subreptionein qua iidam emissa, qua liberlas
arnitrii concedebaiur hareli<jL- : q u o J « coeleste o r a c u -
« lum,»appeliant i auio anio i.«cxciudeudam sur?eptio-
« nem.» M d c , sup*a, legenuaai itO.
(c) uie i i oclob. auni 110.
SI8
ligiontim gencrc diutiiis inq^uietari decolorarique
non passus est. Studio imtuque pacis c t Ihlei t a n -
tortiiu discitlin pupukirum ex antiqua pcrsuasioiie
venieniia verilntis volnit maiiifesintione s e i l n r i , u t
quas sednre priucipalibus a s e sauctionibus p r o -
rogntis nc t i a b i a d uunm Hdei senleuilani n o n
possc p e r v i d i l , liabila uirnrumqtie parliuui d i s -
ceplalione revocarct. Cttnctos c l e n i i n , taiu C:itbolic:e
qtiam Donaliaiue partis episcopos, in untim volutt
c o n g r e g a r i , u t eleciis ab utraque pnrte peritioribtts
v i r i s , cerlae l l d e i veritate d i s c u s s a , superslilioneiu
ratio manifesta c o n v i n c a t : quatcnus qiiidqutd illud
est quod p r o suis partibus neslimal unusquisque posse
c o m p e l e r e , proferatur in i n e d i u m , e t sic germ:in:e
vel sero fidei iux clarescat. Consona siquidem utritis-
quc partis peiitio ad hauc priucipcin senteiiliam p r o -
vocavit. Nam sicttt a Catholicis imper Collatio p o s t u -
lala e s t ; sic ante brevissimum teinpus Donatistantm
episcopos in jtidicio illustrium poteslattim (iollationeui
poslulasse non dttbium e s l : et quouiain libcnter as-
sonstim i r i b u i l clcmenlia p r i n c i p a l i s , et concilium
fieri inlra. Africam universate dcerevit, utriusque p n r -
tis justa poscentibus, huic me disptitalioni principe
loco jtidiccm voluit rcsidcre. Unde cunctos per A f r i -
cam tain C a t b o l i c x qunin partis Donntiauae cpiscopos
hujus edicli tenorc commoneo, u t hilra tempus lege
p r ; e s c r i p l u m , id est, intra qualuor m e n s e s , qtii dies
lntra dicin calcndarum juniarum sine dubio couclir-
dctnr, ad ci\itatem s p l e n d i d i m Carthigiuenseni cotr-
c i l i fnciendi gratia convenirc non d i f f c r . t n l : ne eam
partetu dc merilo propriic lidci appareat jttdic tsse \
quam dcfuisse consliterit. Uuiversos etiaui cuitcta-
rtim piovinciarum curatores, magistratus, et o n l i n i s
v i r o s , necnon et a c l o r c s , pi o c u r a l o r e s , v c l scuiores
siugiilorum loeorum, p a r i adtiiouitione convenio, sub
propriae existiuiationis dignitalis rea/u salutisquo
p c i i c u b , qualentis iu civilatibus lucisqtic i u quibirs
consisiuut, iitriusquc paitis episcopos couveuire, \ c l
sub gestorum coufectione, vel sub ctijuslihet s c r i -
pttinc documciilo cxstaute, fcslincnt. E t si ipso h i
teinporc in civit tlibus n o n poltn rint i n v e n i r i , pvr
r u i a eliaiu pcrquisitis tam imperialis p r x c e p l i fornia,
qtiatn (cnor htijus i u n o t c s c n e d i c t i , qtiatenus iinra
lios qualuor ineuscs ordinum n l a t i o n e coguoscani
singtilarum pnrliuui votuutalem. l l l u d c i i a i n s r i r e
Donaiianac parlis episcopos volo, si quis eoruin affo-
titriim se esse r c s p o u d e r i l , ccclesiatn sibi primitus
ctim omni j u r e suo, quae fortc a Catholicis juxta prae-
ceplum imperialc rctiueltir, sinc nliqua dilalione per
g u i i s * in l o t i s suis positi se adfultiros esse responde-
t i n t , e l ecclcsias e l ca loca qu:e eorum fuisse v c l e o i
tenuisse constilerit, per supradictorum ordiitum h i -
slantiam eorum j t i r i dominioque reddenda; tit r e f o r -
mato iisdem priinitus s t a i u , dispulationis inchoeitir
i u i t i i i m . E t q u o n i a m tanti inihi ncgolii sunmiam c o m -
mitterc voluit augustissimus P r i n c e p s ; illud me q u o -
qtie fatcor libenter accipere, u t s i de mea pcrsoua
nliquid cunctalioiiis afferlur, nlitim mecuin j u d i c e n i ,
qtiein ipsi delegeriul Donnlianis * pni lis ct l i d e i , v c l
M i p c r i o r i s vel similis digniiatis, residerc non abnuaiu.
S i v e autero c u m a l i o , sive selus in hoc ncgolio j u d i -
calurus i u l c r e r o , n i h i l aliud m e , nisi qutui altegatio-
n e s parlium exainiuatae potueriut detiionstmre, c t
quod v e r i iuvenerit fides, per admirabile i n y s i e r i u i n
T r i n i t a l i s , pcr incainatiouis Doniinic;e sacraii.eiiluin,
et per saiutem supra memoratorum P r i m i p u m , j u d i -
caluriiin me csse p r o m i l t o . Nec i i l a m sane partcm
poiui r c t i c c r c , quaicnus uoveiint, sive pn> I)oiiati:;us,
stve pro Catholicis fueril iala seitleutia, i u i m l l o se
suros, sed libcros e t ab oniiii injuri;e geuerc alienot
ad propria rediluros : quod mc c t per I r e i u c i u l u i i i
judicii d i c m , c t p e r sacratncnla supenus m e m o r a u
1
F o r t e , dubitasse.
* Porte, singuli.
* Forle, Lonutuvuz. BL
81$ APPI DLX.
ita faclurum esse polliccor. Omnes auicm qui ad sin-
gulas provincins fueranl destinaii, noverinl in nulle
hc qttemqtiam deinceps Doualisiarum aliqnatenus con-
vetiire debere, vel atiquam iisdcm stipertoris exsccu-
liouis (e) molestiam generare, ni malitm pro contcnt-
ptit recentioris praeeepli sttbjacerc vindictnc. Crit au-
lom omnibus Donaiiaitae partis honiinibus, de eorum
qui missi sunt concussionibus et depradalioiiibus, si
quas forte admissas esse noverunt, liberum conqtieri;
ut in eos probata criininum qualitate, ultio digna pro-
ccdat. Et alia manu : Proponatur.
Edictum MarcelHni secundum, prcesentihus
apud Carthaginem episcopis propositum, de
loco tt modo Collatonis.
Magnitudo Iiujusce negotii, qttod de vcritatis ne re-
ligionis agnilione suscipitur, ctinmsi partim momcnti
sui librareltir exnmiue; convcticr.it lamcn ipsa disce-
ptaulium gravitate alque aucloritnte pensnri. Nulli
enim hnbelur ainbiguuiu, quanti sil \ onderis causa , rio provisum novcrint omnes, non solmn operlere,
<iua3 inter episcoporum est disculiendn personas. Sed
cum mibi cognhionem disceptationis htijusce credide-
Vit augusla dignalio, eisque ptdicem dcderit, quihus
inferiorem mc esse pro tanti uontiiiis venerationc co-
gnosco;fidci soilicitudinis mcae Iwc consideratione
prospexi, u t de meo vellem judiclo jndicnri. Hnjus
igilur auctoritate proposili otiin-s utritisquc pnrlis
episctipos censui coinnioneudos, ut ante coguoscant,
non auiplius quam scplenos nmbarum episcopos par-
tium inutujae inter se disreptationis habittiros esse
< olloquiuin, qiios in ofliciutn dispuiandi suarum par- officiis, etiam qualerni de singulis parttbtis ecclesiastici
lium subrogarit elcctio : siquiuem cerlum dcligi ex
.Q?0
que intempestivum dcbcre prorsus obstrcpere. Naui
ut qtiod omnium snlnti proftciat, fial postea publi-
cum, debet discutientibus veritatem pracstare antc
sccretum. A me vero ila pcr omuia p«*omuIgauda scn-
tenlia est, ut in publicam dimissa nolitiam, toto sptcn-
didac Carthaginis populo judtce ponderctttr. Ita quippe
oculis, non sotum urbis huju^ce, verum etiam uui-
versae provinciae tottis cnicnsae dispulationis orde
pandetur, u l tnm prosccutioiies disputantiiim episco-
porum, quam prontiminliotium mearum series suhse-
cula, digestis iu puhiico volumiuibus explieetur, h a c
enim hi judice securitas fidei est, ut de se iion timeat -
judienri. Ut igitur in elieiendae veribtlis exaincn JIOII
inserpat aliqua'cnus cnhimniosa suspicio , lue» mqtie
perspicuam qiiaui mentibus ptiblieis probalionun»
evidentium fides absoluta purgabit, nuilis penilus ne-
buiis ciusaiio ctijuslihet partis obducat; id etiatn con-
tra stispicionum fucos ct commctita fallendi necessa-
vcruui etiatn expedire servari, scilicet ut interfatihtis
meis me priiniius per omnia subscribenle, etiain
omnes dispulantes episcopi suis in scbeda prosecu-
tionibus universis nbsque ulla prorsus excusatione
stibscribant. Exigit enim ineritum fidei, ut adversus
cum qtii asserlionibus suis perfidum forte subducere
tenfarit asseiistim e l iuficiari qune dixerit, etiam testi-
inouii sui consislal atictoritas, ubi soli proticit victo-
ria veritati. l l i aiilcm qui cxcipieudi fiinguutur oDicio»
pra«ter cos qui dicationi meae dc publicis praesttdanttir
allernisdebebunlaslarenoUrii quorum(ides nequa va-
?

partihiis nmnerum praTcperil iinperialis nuctoritas. ciiIetambage,quaiernicpkcopi partium siugulnrumde-

Adcrunt nlii quoqiie septeni, dclecti judicio snne cu- lecti suorutn judicio pneponantur, u i eosdem excepto-
jtisque partis cpUcbpi, qui servnla prhuhus per omne resac notarios pervigili ac sollkila ohservalioiiccusto-
colloquuim niodirationc sitcntli,nd hoc se tantutn i n - diant; qtiatenus cum ersdcui exceploribus ac notariis
telligaiu iiiteressc, ut si qui ex disniiiantibus ulrinque egressi per viccs, suhinde fnciaiit perspicua digeri
tcpteuis coi.fctre consilium cum *uorttm quoqtte \o- descriptione quocdicta stint; ut iiihiloitiinus adhucepi-
iuerit, ctun codem illic secedal hi pnrtcm, atquc ibi scopis supradictis in discepiatione vcrsautibus, trans-
«-oiiiniunicnia patienler fatione tractaudi, proprium eat in apices evidentes profligaiae pars aliqtia qux-
leveriaturad iocum, iide u scrvalurus oflicii, ut alter s'ionis, ut confesthn ca cum a septenis episcopis sub-
cui id uecessc est tacendo atidienda commcudet, alter ne\a subscriptioue, ceiereui exspectntioni public;e
cui id muntts csl loqucndo sitsceptn coiifiruiet. Erit tribuant notionem. Post primtim aulcin Collationis
nutem Coil.tlioui nptissimus locus Thermarutn Cargi- dictn, descripiioni subscnp iouiquc gestomm iocum
liaiinrnm, in quem dic ealendartim jitniamm eosdein diei subsequentis efficiet procrnstinata ceguilio: i t *
ep scopos solos qui dcsigunti sunt oporieat courenire.
: ut si quid forte pr;ece<lenti Collaiioui supererit, i n
Ex quo iilud profecto perspicitum est, eo ntiHum dicm tertium recurr.it cxamen. Omne igitur spatium
pciiitus populi lieri debere coiiveutum, ouo ncc ipsos coufercndi vicissim diei unius iutcrcapedo distinguci,
uuiversos confluerc sinatur episcopos. Nam cum pa- auo possint iu mcdio gesta subimle subscribenda
lieiitiadisptitnndi, quaj soli antica est sifentio, omnem «<;sciribi, memot atoruro praestolantc custodia, qui boe
ealervatitu agmhiis slrepitum perhorrescat; nibii iu- fine suum metiantur ofliciuni, non ui aliipiid dicant,
terest utrum caui congestio populorum, an episcopo- sed ut dicta custodiant. Douec aulem emenso exitu
rum lurba pia pedial. Igitur episcopi memorati soli quaesiionura, omncs expedtla verilas cnodet amba-
in prnedictum locum tempustiue convcninnt; ita l a - ges, scbedas subinde scriplns pariier atque subscri-
inen m reliqui ouines ulriusqtte partis episcopi atite plns, tam ineL sigilli, <|uaui iiioi um octo cuslodum
diem t p i i praedcstiuntus exaiuini est, mtum sc hnbi- sigiiabit impressio. Maximianistis cliam cdicti hujtts
t t t r o s o / i i d q u i d a septeuis ulrittque coepiscopis suis innotescet auctorilas, qua s bi ab illo concilio iutellt-
fueril aclilaiiHti, epbtolis ad meam dicntionem etir- gant itcniperaiidum, quod inter Calhobcos Donali-
1

rentibits u t r i u q t i e desiguciit: q u i b t t s epislolis tamen stasqtie dislingui oinnein dijndicarique coufliotimi

1

eliam lestitnoniuin oiunes npud mc propria» subscri- eleinciitium Principtim prxceptto religtosa conslituit;
ptiouisadjtingnut. /Eqiiissiiutim tiainqtte est, ut coturn nec eis opitulari abquatciius potest, quod sibi Dona-
tmiveisa O d h u i o rat; f u i u m prmniiiatur nb oniuibus, listanim uomiue blandiiiuttir, cum a Donatistis d U
<|ui c ! i g ' j n t u r ab c u u i i h t t s N u l l t t s e r g o vel laicus vel cnulur esse tlamnali. Si quis ex istis, qua» ndverstts
episcopus ubra nunierum prastiuitutii in illum tran- otnues multifariae suspicionis hisidins provisa solli-
qiiiiitSi»iiiiiiiii courilii l o c i i i u conira prohibittim mo- cite, consliluta (ideliter, ordinaia dihgeiitcr, lcuor
iintur accedere : q u i n p o l i o s etiain | lebes stias pia huius propositionis amptectitur, qnodiibct observare
quieisac uicdcstia: c<nuiiiouiii(ineeottveninnt, hoc per noluerit; tiou solum quid de causa sua scntiat ronft-
eidesias pioptias a n t e iiacinules. qunienusa diedis letur, verum etinm qtiid niolintur ostcudii. SnfHct
pubilioiiis a e l o e o o u i m s s c fuuUilvnto coutineat, ut interitn Cognilori talis prarogaliva jnstiii;e,hujascoii)-
i c i i g i n s o p : i t i e n i i : e iiiagisterio deliniltim chrMiann» iuonitionis chca universosepiscopos fecissc populum
p n e t p n p u l u t i i p a r e u t (<V/. N o r t s o f t i m etiiin rpisropi, sibi plehis Cni lliagiuensis testem, quetu mox cst ha-
v e r u u i e l i a u i ratt<nabilis i u h ntr senleutinni p e p u l u s hiturus judiceui. buperesi ut ante concihi diem uni-
cjjsentil, dispuiaiitibite supmJielis, c l ttbi mnjor o c - versttm liujiisre ordiiutlionis letiorem utriusque partk
« n p a i . o rm-ittititii deltxa <Of<*titii, d e verilnte qu;i»rcn- episcopi, aiiiput:ila peniius iuora , utissis ad dicalio-
t i i us, nthii tut biduiti, u i h i l luuiuiiuostim, nihii deui- nein ineain liiteris suis impleturos se esse proiiiittant:
lioe pta<ipue uiaturalo, ut coaJein quibus ad ouuiia
a) td est, legis anni 410.
1
Forte, qno.
! t>) Cuder A u g u s i m i serwoneiu 5o8, n. C, lom. 3. * Forte, di&i-Mgi, id eal» sofii
8?! EXCERPTA AD DONATISTARI
hujusce e d i c t i se censensisse profilebontur epislola,
pjnntttiuin lantumniodo episcoporum subscriplione si-
gnentur. Suflicit e n i m iilis epistolis universalem, ut i U
d i x e r i m , subscripiionem episcoporum o m n i t i m cohae-
r e r e , q u t b u s l o t u m dispuiationis ordinem conferenlium
septcnorum ratuin se habituros esse proiniserint.
Notoria Donati***r*j.m Marccllini cdicto
ro*pondentium.
W s t e o n M i i a t u m viri clarissinri Varanis, vm eal.
}un. Flavio Marcelliuo viro elarissimoet speclabili
tribuno et notario , Januaritis, Primiantis, et cae-
teri sincer.e Christianitalis episcopi e t calbohcai
vcritatis.
Notum facimus Sinccrilati lita?, n o s edicto tuo con-
venlos, e x diversis parlibus Africae convolanlcs, i n -
g r e s s o s f u i s s e Carlhaginem xv die calendarum junia*-
rum : ctijus nostri adventus ct omnes q u o s Carthago
conliuet lestes sunl, e l tua Sinccrilas non ignorat.
Tanta e n i m v i s jurisjurandi tui cdicto tno expressa
est, ul exceplis his quos advcrs.c valetodincs corpo-
rtiin in sedibus retineiit, aut aegritudo in via coinpre-
hendil, uec gravis^imos senes aiiuositas, uec prolixi
ilineris l a b o r potuerit probibere. Quod ctim s o l u m
edictmn a n t e catisam sulTiceret; alterum q u o q u e d i -
gnalus es cdere, in quocum niulta nos moveant, tutn
pnrcipue magnam solliciiudincni facil, quod nos i p s o s
edicto tuo epislolis nostris nstipulari oporlere cen-
s u i s t i ; cum boc nec mos ptiblicus habeal, n c judicum
consueludo. Qua de re Siucerilatcin liiam plurimum
exhortamur, ut prioris edicti fide servata, cunctos nos
a d tc vcuire pracipias; ut quani primum de uumero
nostro coustet, q n o s ndvcrsarii paucos csse s.vpe
inenlili stint: ut rile oinnihtis oruinatis qune nosliis
pnrlibus compcttint, disccpinlio stibscqualiir; ue nut
edicta sc tu;e Siiicerilalis hiiptigueiit, nul nobis quid-
quam prxjudicet, tit ciitn omncs vcnirc pr.rccperis,
pnucosnunc ndesse vclle videnris. IIoc cnitn decet e t
expedit, tit ctinctis pra*sentibus commuue negotium
pnuci loquanttir. Ilttjus Notori;c parcni apttd nos rc-
tiiiuimus. Etalia manu: Jauuarianus episcopus sub-
scripsi. Et alia manu ;Piimiaiius cpiscopus subscripsi.
Litterce Catholicorum, ediclo Marccllini re-
spondentium.
Honorabili nc drtectissimo filio viro clarissimo ct spe-
ctabili Irihtino c l nolario Mnrrellino, Aurclius,Sil-
vniius e t tiniversi episcopi caibolici.
Kdiclo Spectabililalis luae, quo uoslrae Collalionis
tranquillilati quietiquc servandie, c t veritati inanife-
stauihc muniend;cque consulium esl, in omnibus nos
conseuiire, sicut ndtnoncre dignatus e s , per has lilte-
rns iiilimamus, ctc.
£xstanl i n t e r Rpislolas AugusUnianas, t o m . 2 , epistola 128.
Litterce Catholicorum ad Marcellinum datw,
quibus Nolorice Donatistarum respondent.
Honorabili ac dtlectissimo filio viro clarissimo et
speciabtli trihuno ct notnrio Marcellino, Aurelius,
Siivanus, e l universi cpis opi Calbolici.
Multum nos sollicilos rcddidil Notoria vel Htlcrae
fratrnm nosirorntn, quos cnpimus a d cnlholicam pa-
ccni a perniciosa dissensionc rouverii, qttod edielo
Nohililatis Ui;e, quo ipsiin ilispiilatiouis nor>ti\e Ir.tti-
qttitlitati qtiieiiqiio providisii, consciiUre uoluerwil,
etc.
Exstanl ha? Ultera tora. 2, epistob 229.
Mandatum Catholicorum, quo tota eausa com~
prehensa est, et electis ad disputandum
septem episcopis injuncta est Catholkce rfe-
fensio.
Post consulatiim Varanis viri clarissimi. ni caicndas
jttnias, Maudatum facltim in Ecclesia Cnrtbagincnsi
ab univcrso concilio cpic»porum Calboncoiun»,
M IIISTORIAM PERTINENTIA. m
pncsidente Auretio episceno Ecclesiae Carthagt^
nensis, et Silvano primate Numidhe.
1. Qunmvis cansa Ecclesiae calholicae ndversns o •«
nes falsas criminotiones, quibtis eam usqtiequaipto
diiTusam schismatici et haeretici pcr suns quasqtic ro-
giones vcl proviucias vel divisi atque separati vanilo-
quis et sacrilcgis inseclantur erroribtis, salis supcr-
quedivmis tesiimoniis defcndatur; in Africa vero ad-
versus Donalistas cltarn ecclesiasticis alquc imperinli
judicio, sicut oportebal vel neccsse fuerat, terminata
sit: tatncn quin idipsum liominibus qtii ista ncsciunt
qno eos ad aeternnm saltitem chrisliana? cdnrilalis 1
acquirnmtis, instantius mauifestandum atque decla-
raudum est; piacuit nobis ex Dei Domini voluntuc
in hanc Carlhaginensis crvitatis convcnire ecclesiam,
et eligere idoneos frntres collegasque nostros, ad ge-
rendam hujus causae defensiouem, qui criniina falsis-
siina Ecclesiae cntholicae, quae toto, sicut de illa divi-
na lcsianiur eloquia, terrarnm orbe diffundiiur, u
pnrte Donati objccta redarguant.
2. Ecclesia quippe Christi, sanctis pntribus nestrts
Ahrnbae, Isaac et Jacob, etpopulis omnibus per imi-
tntionem fidei posteris ct filiis eoriim , ila divinn
et veridicn voce proinissa esl, ut nulla htimana et ma-
ledica possit voce convinci. Ad.Ahrah.im namque ita
locutus est Detis: Pcr mejuravi, dicit Dominus, pro>
pter quod fecisti verbnm noc et non peperchti fitio tuo
%
amantissimo propter me, nisi benedicens benedicam te %
et imptendo imptebo semen tuunt, tanquam stettas cceh t
et tanquam arenam quo3 secus oram maris est; et Itcere*
ditatem vessidebit senten tuum civitates adversariorum,
et benedicentur in semine tuo omnes genles terraj, quit
obaudisti vocem meam (Gen. xxu, 16-18). Ad Isnac
qtioqtie ista de Iiac re verha snnt Domini iStatuam jus
jnrandum meum quod juravi Abraltam patri tuo et aiu-9
ptiabo scmtn tuum tanquam stellas cwti, et dabo tibi rt
scmini tuo omnem terram Itanc, et benediccntur in nomi-
tte tuo omncs gentes terrat, pro his quas obaudivit Abra
/i ;m pater tnus meam vocem el servavil prcecepta nten
%
et juititias meas et legitima mea (Id. xxvi, 5-5). A d
Jacob eiiam loqnens, boc idem altesialiono praeclaris-
sjma pollicetur : Et erit semen tunm sicut arena terra*.
et multiplicabitur supra mare el in africnm et in aquilo-
netn et ad orientetn et benedicenlur bt te omnet tribus-
9
terrw et in semine tno ( Id. xxvm, H ) . Unde prophe
ta Isaias his vocibus consonans, istam Ecolesiam in
Spiritti sancto futuram praevidens, stc alloquiltir: La>
tare sterilis, quaf non paris; erumpe et exclama, quat
9
non parturis, quoniam tnutti fitii deserta?, nuiais quum
ejus quaf kabet virum. Dixil enint Dominus : uitata lo-
cum tabernaculi tni, et aularum tuarnnt: ftge patos
%
noii parcere , longos fac funicutos tuos , et pahs
tuos confirma ; adlinc in dexteram et sinistram extcn-
deris , et scmen tuum gentes possidebit et eivitates
%
desertas inhabilabh. Ne limeas, quoniam praxalebis :
neque verearis quod detestabilis fueris; confusionem
enim in ceternum oblivisceri *, iqnominice viduitatis tuat
non eris memor: quotnam ego Dominus qui facio te, Do-
miuus nomen ilti; et qui liberavit te Deus Israel, uni-
verste terra vocabitur (Isai. LIV, t - 5 ) . Ilem alw loco :
Et palefaciet Dominus brachium sunm sanctumin con-
spcctn nnrversarum gentium. et videbunt omnes gentes
usque ad intima terrce satutem quce a Deo esl (Id. LII,
10). Item dieit: Posui te in teslamentnm generis in %
lucem aenlibus nt sit satus usque in fines terrce (Id.
9
NLIX, 0). Mnlnchins etiam prophcla prcvidens sarri-
lieium primi populi cessnlurum, ct loto orbe tcrrarutn,
id est, n se!is ortu ttsquead occasum, aetcrnum sacrifi-
cium gtorificato in gentibus nominc Domini cclcbran-
duni, ita loqnilur ad Juda?os : Non cst milti voluntas
in vobis, dicit Dominus omnipotcns. et sacripcium n»n
accipiam de manibns vcstris : quoniam ab ortit sotis u s -
que ad occasum ctarificatum cst nomen meum in gcn-
tibus. et in omni loco incensunt offertur nomini weo, et
tacrificium mu*:dum; quoniam nwgnum est nomeA
1
Alias, christiana cliarUate.
•23 APPENDIX. m
meum in gcntibus dicil Dominu$ omnipolens ( i l a l a c h .
9 ipsa Christi Sacramenta in eis approbamus, ct rescio»
1,10, i t ) . Jcremins qtioqne gentcs ab extremo terrse aere non audemus. Mcminimus cniin per propbetani
vcnturns nd Dnmhtuin, damnatis siuiulacrorum su- esse pracceplein : Audite, gni pavetu, verbum Domini,
persiitinnihus,sic pradicit: Domine, virtus mea et ad- dieitef Fratres noslri e$U$ hts qui vos odtrunl, et qus
9

jutoriuiu meum et refugium meum in die mabrum; ad vos detestanlur; ut nomen Domini honorificetur; et ap
tc gentet venient ab extremo terrcc, et dicent: Quam vareat illi$ in jucunditate (Isai. L X V I , 5, sec. L X X i
falsa potsedcrunt patres noslri idola et non est in eis
f Jam qtiod se^juilur, ipsi stbi salubriter dicant, vel a
utditas (Jerem. xvi, 19) Quia vero uoii in unum Propbeta potius quam a nobis Imc audiant. Nos lc-
eliqitcm lerras locum cx aliis iocis ad Deum gentes viora dicimus, tit pacem polius cuiii correclis, qtiam
veuluras essepr:cdictiiniesl,sed iu locis suiscurn ndo- litem cum perversis kabeainus. Fratres mtsiros esse
rnlttrns, in quem daniuntis siutulacrts fueraut credi- dicimus, ut nomeM Domini bonorificetur; qui iuVo
lnrac, sic Sophonias propliela te&ialur: Pravalebit uos oderunt et detestanttir, cl es c fralres iiosims uc-
Dominus adversus eos et dispvrdet omnes deos geniium
9 gant, quia nomen bominum ab eis *«*gis q o a m j k i
terra et adorabunt eum unusguisque de toco suo omnes
% mini honorilicatur.
insutce gentium (Sophon. u, 11). Ilis atque aliis multo 4. Ac pcr boc fratres ct coeplsco^ nostri. qnos ad

f dtirihus tcstimoniis Legiset Proplietarum asscrentt-
ms Kcclcsiam toto lcrraruro orbe diiTundi, Psalnii
clinni diviui itn concinuut: Dominus dixit ad me: f i -
tuis mcus es tu ego hodic gcnnite.
9 Postutaame etdubo
cortim cnminationcs redargiiendas clt^iutiis, in hac
(U)llatienc qu:e cum cis halieuda cst. EeelesLnti san-
clnm adversus corum ohjecla dt^feiidaut. Dieunt eniur
quod hnec Ecelesia, quaui in l.egc et Pifqdietis et
%

tibi gcntes hcereditcdem luam. et possessionein tuam Psnlmis acccpimus nr:euttnli.ilaiu, o|K*ra Salvaturis 1

terminos terrce(P$al. n, 7, 8). Ilcm in alio psntmo
de Domino Chrislo iu iigura Salomouis : Dominabitur
a mari usque ud mare, et a ftumine usque ad terminos
ftnis terras. Coram ilio decidenl /luhiopes, et iuimici
ejus terram lingenl. Heges Tharsis et itisuhe muncra of»
exprcssaui cl sangtuuc rcdeiiiptnin, A|Mi>toloruiii h -
horibus dissemiiiatam nlqtie plniilntaiii, incipicnlihiis
ah Jcriisnlem, ubi in ceiittiui vigiuti nniitias sitntil
congregat.is snuclus Spiriltts vcuil, eox|tie iti qttos
vcuit lingtiis oinuibits geutiuin lotpii facicus, e\iileu-
5

ferent, rcges Arabttm et Saba dona adducent; ct adora- lissimo siguo docuit Eccicsiam per oiiines geiiles fu-
bunt cum outnes reges terrat omncs gentcs senienl illi
t titrniit, cl liuguis otuitittni gculiuiii lociiluram : hnue
( Psat. LXXI, 8-11). llcut iu nlio psalmo : Deus dcorum crgo Ecclcsiam, nu:e islo tuodo, ut pr.edietiim ct im-
Domiuns tocutus e$t et vocacit terram a sotis ortu usque ad pletum ost, ah Jcriisnlcm sumpsit cxordiuni, atque
%

occasum: ex Sion spccies decoris ejus (Psal. XLIX , 1,2). indc sc in Jtitl^am cl Sniitariaiu aliasipie orbis lerrne
3. Proptcrca ipse quoquc Doniiuus Jcstts, qui lo-
cu:us fucral aule per ora Propbctarttm, postcnqtinm
resurrexit a ntorluis, jnm per ospropritiiu sic pro-
1
>arlcs AposloIortim pr;vdicalioiic diirudit, in qtioruui
Jtteris atquc Actibus civitatcs et provincins mvcui-
inus longc Intctpic distctilas, in quas cam suis spc-
misit Ecclesiam : Oportebat inquit, impieri onntia
9 ciosts pedibits iiivcxcntiit, iiudc Ci in Africam cresce^
auovscrij ta sunl in Lege et Prophetis, ct Psatmis dente.
9 r c i ; hauc, ut dixiittus. Ecclesiam dictinl isti, contra
Tnnc aperuit ttlis scnsum ut inteltigerent
9 Scripturas, qiiorum errorem collcgis nostris Collaiioiicm dcfen-
cl. dixit eis: Qria sk scriptnm e$t ct sic oporle at 9 sioncniqtic ninndnmtis, Cajciliani cpiscopi qtiomlaia
Christum pati. et resnrgere a mortuis lerlia die el pm- Carlhagitieiisis Ecclcsi;c el sociornm ejus ncscio tptt-
9

dicari in nomine ejus picnttenliam ct remtssiomm pec- btis pecenib periissc pollntnm, al<|tic in pnrte Dotiati
calorum per omnes gentes, incipkntibus ab Jerusalnn ejus rcliquins rciuansissc. ILinc vaiiam et samlcgam
(Luc. x x i v , 44-47) : tnnqtiam illud tcstimoiiituii ci ituiualioncni hi, qitibtis inaiidaiuns, ita redargu;>iit
Psnhni, quod recciitissimuin postiiiniis, verbis aliis et refcllant, ut priinitus Eecbsi;e cnusaiu a causa

expoiicrcL Nam qtiod ibi postluin cst, vocavit lerram
osolis orln usque ad occasum; boc Domimi» nil, pr
ontnes gentes : ct quod ibi posittim est, ex Sion species
decoris ejus; boc Domimis ait, incipientibus ab Jcru-
satem. Quisouiin ncscinl Sioo ct Jcrusabin uiiaiit esse
civilalciti. undc ccpptl passio ct rcsurrcctio Domini
S
uoiuindniii hotninum distiugtiant atquc disccrnnnt.
(iioniam Ecclcsia pcrmixtos nialos halwlum pncdiru
esl, quousquc mcssis tcuiporc a tritico zizanin scgre-
gcntur, vcl a frtimciitis palea vcutilnta di.sccdat, vel
oves ad dexteram, hnedi ad sinislram, qui nunc cis-
dem pasctus permixli suut, segregentur; vcl uiali

Jesu Clirisli pcr orhcm terrarum populis inundandis
atquc salvaudis ilhislrissimo prxconio nra^dicari?
Proindc ct asccnsurus in ccelum, providcns uudc
fuisscnt carnalcs bominos pro suis divisionibus ct se-
farationibus lUigaturi, cum qtixsiissont discipuli an*
dire nb co aliquid dc fiue sacculi : Non est inquit,
I
)isccsa bonis, qtti IIUIIC iutra cadcin relin siiitul ira-
ninttir ad littns, hi codcm litlore, hoc est in finc sa«-
culi, dlrimantiir. Ilomities autem qtiilibetin Erclcsia»
si botti sunt, iritictun vel frumenin ejus stuil, ovcs
ejtts sunt, pi ccsejus boiii stint :siu autem mnli suut,
zizania, paiea, hadi, pisccs mali cjus sunt. Non ergo
9

vestrum seire tempora quce Pater posuit in sua potestate;
sed accipietis mtutem Spiritns sancti et eritis mihi
testes in Jerusaiem et in totam Judwam el Samariam,
el usque in totam terram (Act. i , 7, 8). Uanc auctori-
tnlciu magistcrii ecelcsiis sccuti Aposloli Ecelcsiam
couiiucudnnt in toto mundo frticlificantentx aiqtie
ercsccntcm (Coloss. i , G ) : ct nc sc in paries mcmbra
Cl.risti |KT bomhitim noutiita dividaut, itn carnalcs,
qtii j.uti boc facere eoeperanl, Apostolns alloquittir :
Obsccro vo$ % fratres. pejr nomen Domini nostri Jesn
(hrisli, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in
vobis schismata, sitis autent perfecti in eodem sen-
su et in cadem scuienlia. fluntiutum enim cst mihi
proptcr cos lota itiessi», lola area, grcx tolus, ptsca-
% tio toia damnaia c s t : uc cttm ante tempus audcmos
quasi dc uiatis tcmere jtidicarc, el nliis aliorum oh-
jeclare peccata, bonos propter malos sncrilega sepa-
ratioue desernmus; cum poiius malos propter bonos
E
'a miiialc tolemrc dclieamus. Drgcndi crgo sunt isti
irum cvangelicarum similitudinum,ettaiit perspicune
veritatis inimici, ut doceaut quod inteiidunt, ac priits
ostcndanl, si valuerint, quomodo Ecclesia, qunm iu-
cipientem ab Jemsalera in Scripturis sauctis pcr pro-
pinqua ct longinqua fructiftcanicm atquc cresccntem
acccpimus et teiteinus, quorumlibet ques accusant
conuigionc perieril, et inDonati partc remanseriL Si
%

fratres, ab his qui sunt Chlocs quia contentiones

9
sunt in vobis et unusquisque vestrum dicit, Ego qui-
9
liem sum Pauti; eao autem Apollo; eqo vero Cepha*;
ego uutem Christi. Dtvisus esl Christus t riumquid Pau-
ius pro tobis crudftxus estt aut in nomine Pauli estis
bupttxati (I Cor. t, 10 13)? Uude et istos, contra quo-
rntu crrorcin ct pro quorum salute uominc Chrisli
cnim lioc fieri poluisse monslraverint, tunc utiqoc ad
causam Ecclesnc peitinebit, aiiain fortasse susci|icre
atque disculcre quaeslioncm : utrum C;ecilianu$ cjus-
quc collegae vel laies (a) fuerint qtiales ab istis fuisse
dicuntur, sic * hmytesccrc potuerhit ciirUuanae q u *
Porte, orc. 1

clegimus qui corum criminationibiis falsis vanisqttc * Forte, ommum.

respoudcant, in Sacra.>^ntis Chiisii fintns no.stros * rorte, vet sic.
agnoscimus, neccoium dctcstnmur peiversiutcin, scd (a) Jnxta Morel, Flem. Crilic.,pa^g. 2i7. ^jiegtmduuv
ut tatcs. >U
m E X C E R P T A AD DONATISTARUM HISTORIAM
jam ttinc eral unitati usqtieqtiaqtte diffusae, tit eain
usque ad ultjnias lerras ipsius notionis contagione
luaeiilarent et perdcrcnt. Falentur quippc ctiam ipsi
iieiiiiiicnt pecctlis alienis inaculari possequai igiioi-at.
Unde si dcnmiistnic voltieriiil, taiu lataui pcr lautas
lerras eomniunioucm geiitium cbrislinunrttm pecca-
lis C;eeiliani el socioruui ejtis < ontatiiiuari ac per-
ire pottiisse; non siiflicit ttt osleiidaot, lales eos
fuissequalcs ncciisnndocriininaiiinr, nisi eliam ostcn-
dant vero critnina eoniiu omnibiis iunoitisse, qtios
ipsa coiitngionc periisse coitlenduul. Si atitrin non
polueriut <louioii>lrare, calltolicnm Ecclesiaui per
otnues genies, in quibus eaui divina coiiimendant
cliM|uin, ullis alieni> pecratis destrui poiuisse; sc-
qu • ir.ita pauiuluni cnnsa C;cciliatii c l coruiii quos
ciiui iil i aceusamlos e>sc ptitaverunt, qu:c ad Eccle-
si;c cnnsaiti oiiiuiiio non pciiincl, quoi.iain clsi niala
fuisscl, eaiu conlainiuarc itou posset; quod uos dici-
iiius ad coruin crimina rcpellciidn ab eis qtiibus offi-
cium defeusionis bujus impouimus, cvideulissinie el
e\ciuplis ctiiiitilniiiis osleuda ttr, id csl, Ecclcsiam
Cbrisii nulioruni maloruni usque in linem sibiiuet
pennixloruin, iion s luin igiietoritui, verum etinm
ctigniioriiiii, tiuasi corrupiioiie pestifern posse iut|ui-
iiari ntqtte deleri, priniuui cxetuplis propheticis qui
populuin peccaiorctu et Detitu intillis cxsc* raliilibus
abotniitationil us olTendeiil in tain sevcris vocibus ar-
giicbant, ct fl «gellis toncplionis durosaiqtie indomi-
los nniuios tisiptc nd iniiiucilias adverMiui se bornbi-
ies cxeitabaui, n c taiueii sc ab eo popuio. in quo
ulique etiam boui iuter malos eraut, corpnrali diseri-
miiie dividebant, melius judicautes per palieuliam
ferie mahx, quam per calmnit ani rclin picrc bonos.
Ipse Doii.inus Jestis Christus cxemjduiii singulare
p.itienti;e trnditorem suuiti, utiqtie pessimuiii, non
Koltttn cogniimii in discipuli nuiucro perlulit, verutn
1 quod i n e r n t prosit. Neqtie p t i t a n d u i n esl illos b i n c
cliain praxogmlum in di cipuloruin nunierum nssum-
psil. D»xil elinm discipulis stiis , Et ros mundi estis,
ted tion omues (Joan. xut, iO) : iil eo niodo scircut
itiuuditiaiii sunm nliena iiiiiiiunditia IIOII posse sor-
descerc. ^Vposbdoruiu tctiiporibus testis esl apostolus
Putilus, intcr falsos fratres gcmens (II Cor. \ i , 26), el
qnosdam per invidiaiu, quod uiique vitium diaboli-
CUIII esi, Chrrsttiin auuuulianics iu Epistnl» sua no-
laus (Philipp. i , 15), qtiemadnioduin boni malos,
proptcr uitiiatcm Cliristi pietate sollicita coitservau-
tlatit, sine ullasun perdilioue iu Sncramentnrum coui-
lutiuionc lnlerahant, a quortim mafilia longe ablmr-
rcbanl. Post Apostolos cliam episcopi boni, qticmad-
moduin propter tiuiiatcm Chrisli, n o u soiuui quosli-
bct Inicus, vertim cliani coepiscopos lolcmverttul
malos, lcstcs suut lilicra; mnriyris Cyprinni, ubi gc-
init avnrttiam quoruiiidam collegaruiii usque ad crti-
delitatcm feuoris, rapinasqtte fundoi um; nec tamen
ntaloruiii eninngioiie facius est tnlis, sed bonoruui di-
lectoue peituiii lales; uou taiilum id exctnplo admo-
ticus, veriiui etinin pneccpto iitst/uens. Nani in <pia-
dniu epistola sua dieit: El si videntur in Ecclesia esse
zizaniu non tamen intpediri dibet autjides aut charilas
9
nostra; ul quoniam esse zizanin in Ecclcsia cernimus,
ipsi de Ecclesia recedamut (Epist. ad Maxitnum, wntc
M ) . Ipsoriim ctiam qui buic vcritali adversniitur j u -
tlieio probauduiM cst, quaiu sil hoc vcrum; qui ciitn
Maxiiuiunuut damtmsseut merito sacrilegi s< htsinaiis,
sociis ejtis qtti cum iiloah istis foras exierant, sequc
nbeoium coiitntuuione sepaiaverant, dilaiioucm ad
rcdcundutn dederunl, dicentes eos illitis sacrilegi
siircttli plantariis non esse pollutos (a). Quod qtiidem
cuiii ouiiies miius scbistnatis societas conncxos lene-
rel, <;ucmadiiiodu!n rccle drcipoluerit non invcniinus.
Sed tatnen vel scro binc iitle.ligerc coganlur, niullo
potitis iu tmiiatc cntbolica malos bonis tanqnam pa-
leaiu fruute lis ohcssc nou posse, si in concisionc
sthisni tiea. ubi ptlea sola est, ptitalus est Maxiiuia-
iitis ejiisd-m c o n e i M o n i s su;e soeios, lanttmi quia or-
1
1'orte, < isci, •nu.rmn.
(«jt ua^n.-ttois co.iciiii sculcmia^
PEHTINENTIA.
d i u a t i o n i e j u s pncscntcs iion fucrutil, non pottiisse
i n a r u l a v e : et udenut qtinin i i t c o n s i d e r a t e d i c a n t ,
C : e c i l i n n t i m , q n a l i s c t i m q u c iile fucrit, et c j u s q u o s -
cumquc c o l l e g n s , i n tot l o n g i n q u i s geulihu* u n i t a t e i n
c b r i s i i n n a m |>erdere p o t u i s s e ; cuin Maxiiniautiiu ar-
b l r c n t u r n e c Afros p n r l i c i p e s sui s c b i s m a t i s p e r d i -
dUse. Sic n p p n r e b i t , nd Ecclesi;ccnusam c u j u s injiui-
gimus defensinnetii, non perlinere Cajciliani causaui,
qualcml bet habcat q i u r s t i o n e m .
5. Quod nuicm ncctisant Daptismnm n o s t r n m , v e l
poiius Biplismiim Christi, qiiem hnbemns et m i n i -
slramus, eumejtic in e i s q u o s d e c e p c r i n t ingemrsomh)
errore r e s c i n d u n l , sic f e r e u d u t t i e s t , q u c m n d t i i o d t M i i
1
ip n Eeclcsin ctijiis donutn esl. Nnn e i i i m a m l e b u u t
ninplius Dnplisnittm accusare quem dnmus, si a b eo-
i ii n criuiitiibus Ecclcsia pur^abilur qtiani l c n e n i i t S v
Se<i s\ illtid, itt nssolenl, o b j i c i e i i d t i m p u t n v c r i u t . tpiod
Daplismiim Chiisli etiam foris n noslra c o m m u u i o n e
I r a d i t u m n g i i o s c i i n u s potius quniii i n i p r o b n n i M S , i»ec re-
s c i n d c r e niidenius : r c s p o m l e a t u r eis q u n i i t i s c u i i i q u e
raiionibus cl tesiimoniis responderi p o i u e r i l , divitta
Eeclcsi.e dona et apud ftires ve.l u s u r p n t o r e s vel
etinm r n p t o r e s iuvetitn, n g u o s c c i i d . i csse potitis qtiaui
negnndn. Nnm sirut Aposlobis de q u i b i i s d a n i d i e i t ,
quia veritatem in iniquitute detinent (Itom. i , 18) : i l a
outncs qtti cxtra Eeclesiatn Christi hahenl vel mini-
stmnt Daptismum Chri>li , v e r i i a t e u i Sncmmeuti d>
vini i n i n i i p i i l a t c d e l i n c n t erroris h i i m a u i ; utide hu-
m a n a iniquilatc corrccla, uon c s t veriias i l t v i n a
v i o l a n d a . Qtii atilem pubuil itcgnuduiii esse Dapti-
smum Chrisii, quia ettni etha*relici irmltuu; p o s s n n l
putare ncgandum esse ctiam ipsuin Cliristmn . <|uia
eum ct d:cinones <*onlitentur. Et ideo a<l Ecctesiaiu
vcnire debeul, qui extra ejns c o t n m u t i i o n e t n Dnpti-
smiiin e j u s babcnt; non ut qtiod decrat ndsit, sed tti
jntn diuttiriiutn h n b i l u r o s essc c o n l l i c t u m ; qiinudo-
q u i d e n t ctimn de hac rc suo j u d i c i o ct c x c t u p l o p o -
t e r u n t a d i n o n e r i . Daptismtim qtiippe Christi exlr
sunm c o m i u u t i i o n e m iu Maximiniii s c h i s m a l e ilaiurn,
i n eis quos iiidecum iilisqtios dminiver.mt sttscepe-
runt, n g t i o s c e r e quam r e s e i n d e r c n i n l u e r t i n t . Proindc
et illud q u m l n o n rcclc i i n e i l i g c i i l e s solent dicere,
Ne communicet peccatis alienis (I Tim. v , 2 2 ) (neqne
enim lioc corporoiii s e g r e g a i i o n e , sed inonmi dissi-
iniliindine fnciciidiim est); in e i s c o g t i n t u r ntleii<Iero
q u c i u a d n i o d i i m i n l e l l i g e n d n m s i l , <pios ciiui Mnxi-
niiano dninnaio s a c m i i i e n t ; i c o m i i u i u i c n n t e s i t n p o l l u -
los fuissc d i x e r u u t . Etquo.I d e f t i p l i s m o solenl acei>
pere, qtiod dicliuii cst, Qui baptizatur a mortuo (Ec-
cti. xxxiv, 50), et cu:tcra h u j u s m o d i , iu cis ipsis
nossc c o g i i n t u r quoniodo a c c i p t e n d a s i u l , quaiulo ab
iilis, qnos ctitn d a m i i a r e i i t u i o r i t i o s e s s e i l i x e r u t t t , Da-
ptismiim in s< hismaie <lntiim i m p r o b n r e alque iterare
non ausi s u u l . Et qnod nobis o b j i c e r c e o n s u e v e r u n t ,
quod n d eos c o r r i g e n t l o s pro u n i l a t e Christi npud tcr-
reuas poicstates aliquiil agere c o g i m u r , in ipsis i<len-
tidem Maxiiniauistis l O i n p c l l e n d i sunl approhare,
q u o s c u i n a p i i d j u d i c e s t e r r e u o s lanquam s e h i s m a i i c o s
suos vcl h e r e i i c o s a c c n s a r e n t , ut de basilicis pelle-
rciit,etinni Bagaietise conc litim. quo eos dauiuave-
runt, a l t q t i o i i e s n l l e g a r u u i . Qu.e oiuiiia i«leo dicenda
sunl, ut el suo j u d i c i o c o i i i i i t o i i e a i i l u r d ' S s e o s i o n c u i
tnndem d e p o n e r c , e t c o n s t n i i p t a vel ahjeetn f a l s a r u m
et vnuarum nuiino.sitate ciiiuiiiniiouiiiu , diiigere c a -
tholic.iin p.tecin, a n i p l e c t i i u d i v i d t i n m c h a r i t a l c m ,
siue qtia nulltis Itoiniiiuiu hoiiusesse p o t e r i l , quidquid
boui niittd habcrc |K)tucrit.
6. *Quibus pcradis, ncc ipsam Cxciliaui cr uam
vobinius dcscrnut; scd enm n o n innquatn Ecxtesi»
inatris, scd tnuqtiaiii episcopi fiatris suscipia;»!; n c
t-ictit ileruiu disctitinltir (iuieuila, sed ut tlcni nisir ••
lur jam olim essc linitn cc< Icsiasiicis et publicis d o -
ciiiiieulis : quorutn iiomitilla suflicieut, s i eis t u i n a
nobis profeittuitir lidem hnbcrc v o l u c i i » t ; potucruitl
1
rortc, defcndcndttm.
8*7 APPENDIX.
arcuivis cliani contestamibtis d c c l a r a r i , quibus n p -
1
pareal, c l cnitsam C a c i l i a n i cos pcr Anulintun p r n -
«onsnlem ad iinpcralorem Cnnstnnlinum accusando
misisse, c l cttmdcm i m p c r a i o r c n i posl eccle»iasliea
judicia quibus C:coiliauus fuerat absolulus , causam
lotam parlibus pra sciuibus c o g n o v i s s c , alquc i n n o -
k
c e n t e m Caeriliatitim, illos niitein cnlumuiosissiinos
judicnsse. F e l i c i s qtioqtte Aptugnensis onlinnloris
Caeciliani innoeentiam, JEliano proconsttie cx pr;cce-
p l o cjusdem impcralnris cogitoscenlc claruisse, qtiem
iiialorum fontcm in concilio stto ipsi d i x e r u n l . Quae-
cumque auiem crimina quibuslibet collegis nostris,
non iam inore confercnlium v e l dispuiantitim, sed
iiialedieciuium e l litigantium, objieieniia p u t a v c r i n t ;
respO!idendtim cst c i s ncc corntn cntisas ad Ecclcsias
cattsam qitntn nunc defendendani iujiingimus p c r t i -
n e r e , nec ipsns lamen eis disculieudas auferri, s e d
pro lcmpnris quod nunc iusiat nccessiiate d t f l e r r i ;
u l ctun Eccle.*i;u causnm, quatn nunc ciemcntissimus
Imperator cognosceudam ct demonsirantain recenti
pracepiiono e u r n v i l , fueiit lerrninaia, qiiaccuinque
quibtiscumqiie noslris ohjicienda n r b i t r a i i l u r , npud
qiiosvoluerini judiees et n o s i r o s c l suos, c u m j a m c a -
tholicae uuitali fuerint socinii , vcl purgata m o n -
s t r e i i i n r , vclcouvicta ptiuiaitiur.
7. il.ec co tnodo quo cons( ripta sttnt, e l si quid
uberius vcl flrmius cis Dominus d e d e r i t , exsequeuda
niandamus frairibus e l coepiscopis noslris, Atirelio ,
A l y p i o , Atigusiino, Vincentio, Forlunalo, Forluna-
liauo e t Posstdio. Quod mandatum se su-cepisse
testantur subscripiionihus suis, sicut nos mattdasse
tcsiaiuur subscriplionibtis n o s t r i s , rattim habituri
t;tiidquid ndjuvnnte Dotnino in bac defensione per-
e g e r i u l . H i s ntilem ndjunginnis, cum quihus ubi opus
Dicrit coiisilium h a b c a u t , N o v a l u m , F l o r e n t i u m ,
M a i i r e n t i i i u i , P r i s c u i n , Serenianum, Bonifacium , et
Scillntitim. A d custodiendam vcro conscriplioncm
geslorum, Dctiterium , L e o n e n i , A s l e r i t i m , e l t l c s l i -
ttitum. Aureliiis cpiseupus Eccleshe calholic.c C a r -
iliafciucnsis C a r l h a g i u i constiltitus p r a s e n l c viro c l a -
l issimo tribuno ct i r d a r i o Marcellifio hoc Mandatum
husccpi et subscripsi. Item alia manu : Silvantis
primx» sedis piovincia» Numidhc pr.esetue yiro c l a r i s -
siino Marecliino tribtino c t notario Cnrlhagini c o n -
s i i l u l u s Mandalo a uobis fnelo consensi«et s u b -
s c r i p s i . Item alia ntanu : Valeiitiiius episcoptis E c -
cleshe Vnianensis C a r l h a g i u i constilutus praesente
\ . C . Marceilino tribuno et nolario mandavi ct s u b •
scripsi, c t c .
COLLATIO.MS DIES SECUNDA-
Exordium.
Post consulalum Varanis V . C . l c r t i o nona* j u n i a s ,
Iii secrelario Thermarum Gargitinnnriim C a r l l m g i n i ,
aslnntibus Sehnslinno, M a x i m i n n o . c t e . , Libosus duce-
nnrius illtistrium potestaltim dixit : Qitoniam in h o -
dicrnttm diem comperendinala cognitio c s l , et p r ; c -
sentes stint ulriusqne pnrlis episcopi , si jubei Subli
iniias l u n , itilroinitleiitur. Flavitis Mnrccllinus V . C .
tribunus et noinrius dixit : Venianf. E t ingressis
A t i r c h o , A l y p i o , Augiistino , elc. MnrcelliwisAF. C .
tribtiuus e l notnritis d i x i l : E t saperiorc judicio s;vpe
me ohtiilisse ceriissiiiium cst, el nunc deprecor ut
sedere digiicmini. Cumque cpiscopi C a l h o l i c i c o n s c -
disscut. Peiiliantis episcopus d i x i l : Quod priore j u -
dicio factuin non est, face;e non audemus, etc. M a r -
celliutis V . C . tribtinus e l notaritis d i x i l : L i c e t ct
snperiore judicio inc oblnlisse i i i c m i n c r i i n , lameii illa
arhitror tunc ininime factum esse raiione, quia niultis
snrcrd iiibus conveuienlibtis loctis cousidendi essc
fi«ii poteral. Unde quia nunc deiinilas video conve-
i . s s e petsonas, deprecor ut vel nunc scdere digne-
n i i n i . Pelilianus cpiscnpus dixit : Pntribtts n i M r i ?
absentibus non scdcmus, maxime cuin lege diviun
1
Forle* sic lcgendum, habcre vohermt; quod si noluc-
rint votvrwd archivii ctiatn contcstanlibus dectarari.
consessus p r o h i b e a l t i r , ne cum hujusmodi a d v w -
m
sariis nostris considere velimus. Marccllinus V. C.
trihunus et notarius dixit : S i petilionem m e a m
Sanclilas vestra audire neglexil, ut considere d i g n a -
retur, hoc iuihi cxtorqueri non p o t c r i l , q u o m u i o s
stando cognoscam, e i c .
NOTOniA DOSATISTARUtf,
Qum recilata est in secunda cognitione.
Post consnlalum Varnnis v i r i c l a r i s s i m i , quarto I H K
n n s j n n i i , F l a v i o MarccIIiuo v i r o clnrissimo et s p c -
ctabili tribuno et nolario , P r i m i a n u s , Petiliamis,
Emeriius, Prothasius, Monlanus, Gaudentius,
A d e o d a t u s , episcopi et dcfensores eccicsiasiieai
verilatis, per Notoriam haec dicunt :
Hesterna d i c c a l c n d . j u n i i inter nos e l adveraa-
rios noslros Speclabililas lua-andire dignata est. Et
quoniam evoluto pcne die parlibus pntieiitinm prae-
bens, atiqtianla quae principin negotii fueraiit audire
dignalus es , opusque e s l nd causam , ut Maiidnlnm
quod advcrsarii nostri o b i u l e r u n l , nobis in notitiam
j e r f e r n l u r ; quoniam scrics nctortim proptcr stii
prorixitaiem non polesl e x p l i c a r i ; ue imparati a d
j u d i c i u m vcnire videamtir, id M.mdaium quod a d v e r -
snrii nostri legendum d c d e r u n t , in exemplarihus n o -
bts hodie, qttod est qtinrto die notianim j u n i a r u t n ,
dari praccipins; ut instructi neeoiio nobis i n i u n c t o
adesse valeamus. Et atia mann : Primiantis eptscopus
huic Notoriae subsci ipsi qtiarlo uouas junias C a r t b a -
ghii.
Prosecutiones qucedam Augustini.
Augustinus cpiscoptis Ecclesi:c catholicae d i x i t :
Moc solum c o n s t e t , lpsos rcin vclle difTerre. Ut c o n -
cedat S u b l i m i t i s l u n , pctimus te. Htimanmn est,
considerare vulunl, discutere v o b u i t , paratiores vo-
Iunl veuire : uc nolentes ditTerrc prolixiora gesta f a -
ciamus, et ipsa gesloruin p r o l i x i i a s majorcs nobis
inoras inctttint.
MarceHinus V . C tribunus et n o h r i i i s d i x i t : L i c e t
)nm de profcssionibtis dubielas niihi mngna nascatur,
tamcn dentio,ulrum scxto iduum jtminrum die, o m n i -
btis anibngibus atnpulniis, negoiiuin sit principale t r a -
ctaudum, pnrs ulrnque designet.
Aiigtisiintiscpiscoptis Ecelesiae cntholtene dixit : N o s
e l hotlie voltiinus , et si fieri possct vellemns. T a n i e t i
quia humntiuin f u t t , hoc concedcre fratribus n o s l r i s ,
qtiod nobis non injtistc vidcnttir postulnsse , ad d i e m
sextum idtitini juninrum, adjuvanle Domino Deo n o -
stro ndfuturos nos nd peragetidum principale n e g o -
tiuin E c c l e s i x pollicemur.
COLLATIONIS DIES TERTIA»
Exordium.
P o s i consulatum Vnranis viri clnrtssimi, sexto i d u s
junins, Cnrthngini, i n secretario Tbermaruni G a r g i l i a -
ltarttm, nstaniihus Sebastiano, Mnximiano et Petro
viris devotissimis, e l c , Ursus duceunrius illustrtum
potestattim d i x i t : Praelcrilo judicio Donatiaua? partis
episcopi i n hodiernnm d i c i n , u l exinde itistrueti i n
judicio S u b l i m i i n l i s tuae rcsponderent, causa sihi
edeudorum gesloruni iuducias postularttttt. Ntiitc
utra?que pnries pro foribus stinl : si praecipis , i n t r o -
n i i l l e u l u r . Flavius Mnrccllintis V . C. tribnnns et no-
larius dixit : V e n i n n l . E l ingressis episcopis, e l c ,
Mnrcellintts V . C . tribtinns et noiarius d i x i t : Certum
est ob hoc dilatum fuisse tiegotium, ttl hodieruo die
gestis editis principnlis actio t r a c l a r e t u r , etc.
Prosecutiones Augustini.
Atigiistinus episcopus Fcclesia? c a l l i o l i c x d i x i t :
Principalc negottuin j a m diu cst tit ctipimus t e r m i n n -
r i . P r o i n d c , st v c l scro concedilur, prohcnt qnoninin
ex parte ndvcrsn esse desiderant, loiics objecla E c -
elesine snnclne cathalicoe tolo orbc diiTtssa? c r i u i m a et f
tiunqtiam prohata.

m E X C E U P T A A D DONATISTARl
(Curo DoitaiisUe flngtinrent, o l pritis expritneren-
t u r q u i petissent Collatinnem l l e r i , volentes ut c o n -
staret Catliolicos esse p e l i i o r e s , u t e x tbrensi j n r c
posscnt disctitere personas pctiloruin ) Augiistiuus
episcopus Ecclesi» catholicac d i x i l : S i ad retii judicas
p e r l i n e r e , prudcnliae tuae est considernre. Calholicis
episcopis v c l legalis Cntlioticorum episcoporum c o n -
cessuin esse habendam Collationem , tenor rescripli
hnperialis ostendit. V e n i m u s , ulrique bic sumus ; et
Deus nos disputntores c t coilatorcs mngis quam l i t i -
gatorcs esse p r e c c p i l , e t nibil a l i u d v o l u i l Dcum
limens et Deo servieus clemeiitissimns linpcrator.
Astitisse iegttiinas personas, e t conflrmata esse m n n -
tlata priino die conflictus nostri j u d i c a v i l Sublimitas
t u a . Non inlerpon mtur quae ad r c m neccssaria u o n
sunt. Ecclesia est ipimn asserimus teslimoniis d i v i -
uantm S c r i p i u r a r u t n , ointiibtts n o t a , i n monte, sicut
s c r i p l u m est, aitissimo c o n s t i t u l a , ad quam veuiuiit
oames gentes (/*<i. 1 1 , 2 3 , et Malilt. v , 4 4 ) . S i est
1 nortim cntholieorum b;ec vox c s l : N>s u n i v c r s o o r b i
aliqntd conlra islam Ecclesiain quod dicatur, jam d i -
cntur, et iuilla; mora? inlerponaiilttr. S i nibil est quod
dieaiur, cednl verilati, qui ci iminalionem suam afiir-
mare et osiendere c t probnre bominibtts non potest.
Quamdiu ista lautn populi exspeclatio suspensa e s l ?
De a n b n a s m omnes cogilant, et nos roorntorins pra -
scriptiones ad boc i n l e r p o u i m u s , ut ad tinein cogno-
sceudae v c r i l a l i s nunquain veuiaiur.
i ltem p o s l aliquot prosecutioncs Donatistarum et
icis i i i l e r l o c u U i n e s ) Augusliiiiis d i x i t : Adverlat
Nobiliins lua quanta ngiiirfnr, u l n i l i i l agntur, e i c .
Augustinus d i x i i : Pneseutes sunt, ulri<|ue conveni-
mus, locus islc episcopis penc rcfertus e s t , MandaUt
recitala atque firmnta simt. Non iicgntiir a parlibtis
nostris postulatani es*e C o l l a l i o i i e n i , n l iu ea C o l l a -
tionc landem aliquando vel probenl, vet probare non
potuissc u i o n s l r e i i l u r , qu;e solent tiou n o b i s , nou
unicuique nostrum , scd universo orbi cbristiano o b -
i icere crbnina : qui christinnns orbis n o n opiuione
ininnna , sed divinis testimoniis et promisstis esl et
i m p l c l u r . Q>iid adbuc ucscio qttas tergiversationes
morntori.-e ab eis iiiterponuutur, q u i se episcopos
C b r i s l i dici voluut. E v s p c c l a l i o , noii dico hujtis c i v i -
tatis, sed uuiversi penc gcueris bumniii .suspeusa est,
aliquid de Ecelesia cu, it nudire, e l n o s adbuc foren-
ses formulas discutiiiius et iiiiserrinie iiiigamus. Jain
advertatNobilitas tun quid agattir. Jatn nli<pmn<lo uos
d c hoc negotio, ampuiatis oinnibus m o r u l i s , adjuvau-
te Dco libcrarc dignarc.
( E t post aliquot proseculiones pnrttum et Judicis
inlerlocutiones) Atigusliuus dtxit : C o l l a t i o peiita est
a legatis nostris. L c x ipsa hoc continet, qtiaj nd lunm
Nobililnlctn data cst, etc. Otnnes inlemtir uos pelisse
C o l l a i i o n c m , quouiam catn recusabaiis, ut landem sic
saltem ad liunc locum v e l nd hoc iemptis Collationis
e i d i s p u i n l i o u i s e t dcmonstrand;c veritatis gratia v e -
niremus. Factum c s t : v e n i m u s , et itibii vuttis p r o d -
csse quod vcnimus. Confllemtir uos Collalionem
petisse. N i h i l aliud Iinperalor qunm nos Cnllntionem
pelisse suis verbis expressit. J a m Ual ipsa Collatio.
videamus quid dicaiur cotitra Ecclcsiam toto orbe
difTusatu, quam demonstramus divinis testimoniis et
proiiiissani essc, e t nunc ita e x t i i b e r i , tit eaxorum
oculos feriat, surdorum atircs irrumpnt. A<l hnnc d e -
inotistrniidnui r.olunt per\euite fralres n o s i r i , t i t
dciiionslreliir quod Inlcre non polesU Edicnnt c r i m i -
n a : videamtis qtiiims criminibtis periit qtiod prnmis-
suin c s l Abra! c c : In semine tuo benedtceniur omnes
gentes { &n x x u , 18). Quas critnitti islam promissio-
netn jtiranlis Dei dclcre potucrunl audinmus , disca-
iiius, novcrimus, seqiininur. S i nitlcin n i l i i l e s i , quod
cotitra diei possit, a u l pronuntia, aut tollc oniues
tuoras, et aliquando negolitiin liuialur.
( I t e m posl alias pariitiin prosecutioncs et Jtidiris
inlerloculiones j Atigtistiiius d i x i t : Ecclesia , quod
nadirc non vttllis, c l ueccsse c s t n u d i a l i s , quouin!ii
t d tcsliniotiiis e i divinis cloqiiiis proclnmatur toio
terrarum orbc difiusa, cujus c o m i i H i u i o i i c u i vidcuiur
I HISTQMAM PERTLNENTIA. fcft
t c n e r e , fnlsis criminationibus a vobis a p p c t i u e s t :
unde exstitit vcstra s e p a r a l i o , q n a m dolcinus. Ut;e
criminationes quibtts insectari solelis Ecclesiain l i t o ,
s i c u l promissa est, orbe diflusam, hodic audire v u l u -
inus, an vera? s i n l . S i enim verae sttni islre c r i t n i n a -
tiones. cpias Ecclesi:e memorata* objicere cunstieslis,
si eaui pollulam, m a c u l a t a m , evcrsam, d e s t r u c t n m ,
et e x s i i n c i a m nescio quibus noslris criiniuibus de-
monstrare p o l u e r i t i s ; supererit u t qmerainus utrnm
npttil vos reinanserit, quam ubique periisse clnmalis.
Si autein illa perire non p o l u i t , superesl u t eam v o s
agnoscniis, ct litem tnndem aliquando (inialis.
( l l e m posl (»rosectitiones a l i q u o i e l iuterloctttioncs)
Atigiistiuus d i x i t : Personas prinio die j u d i c i i csse
flmiatus et sequcuti etinm die intcrloculionis ltiv.
forma declaravit. Scd quia d i c i l (a) cum pcr^grinis
Chrisiiaiiis non se habere a l i p i a n i r a l i o n c n t , sed IKIC
totuin qund agittir, iuler A f r o s n g i , Afrorutn C b r i s l i a -
cbrisiiatio communione coberemus. Hanc Ecclesiam
elegiinus r e t i n c u d n m , qtinm in cis Scripttiris inveni-
iiius, ctc. Nos enm Ecclesiam reliiiemtis, r|tiam in illis
S c r i p l u r i s inveniintis, in quibus eiiam cognovimus
C b r i s i t i m . Scriplurae quippe n o s t n e , qunrmn a u c l o -
riiati titriqtic subdimttr, C b r i s t u m e t Ecclesiam t a n -
qiiam saneliini commeudanl c o n j u g i u m , C b r i s t u m
s / M n i s t t t n , illam sponsam. Ubi i l i u m cognoscitutis, ibi
ct iliain i n v c n i r c dehcmus. S i itaque iiunc exorti c s -
s e i n u s , ct cogitarcmtts i n A f i i c a c u i comtnunioiii
C h r i s i b n o r u m so< iari debercmtts, procul dnbio eam
tencrc debereinus, qnnm iu S c r i p l u r i s i u v e n i r e m u s ,
et crimiitairices opinioncsliominum repttdiare, a d sota
eloquia divirtn, quas mentiri nesciunl, nos lenere. IIoc
feecrunl Cbristiani A f r i , e t appeliaitttir e l merito s u n l
catholici, ipsn stia communione nomen teslaiilcs. Kct9*
6>o-j e n i m , Secundtim tottim dicitur. Q u i autcin a to:o
separalus est, parlemque defendil a b tiniverso prae-
c i s a i n , non sibi usurpcl hoc n o m e n , sed nobiscum
teneat veritnteui.
(•atideutiiis cpiscopus (b) d i x i t : Catholicum n o m c n
puiant ad provincias vel ad gentes refereudutn; cuin
Iioc s i i calholicuiii n o m e n , quod sacramcntis p l e -
iittiti c s l , qnod p e r f e c l u m , quod iiiiuinculntuin , non
ad gentes, ctc.
( E l post qnas<Inm prosceutiones et inlcrlocutioncs)
Augtistiniis < l i x i l : S o l c u l Ecclesi;e qiinm l c u c m t i s ,
critniiia traditionis objiccre, e t nescio quontm pecca-
tis eani contcndere esse destructain e t c x s t i u c l a i n ;
ntque his criniinatioiiibus fallere corda simplicium ,
dc qtiorutn s:ilu(e saiagimus. l l i s nos permoti, c o n -
veiiiiims eos, u t nobiscuni conferrent, e t quod i n t e n -
duut, ulrtiin probare possent in Ecclesiam cui inlett-
d u u l , osteudcrcnt. Quain couveiiiionciii noslram
qiiouiam recu>averant, c u m nitper i n C<imitaium ve-
iiLsseut quidaiii i l l o r u m , apttd acta etiani pnefecioria
dixeruut audiri se veltc et di«cuti v e i l e ; ampleclen-
les nos nbquando eoruni d c C o l l a l i o n e cimsensum, pe-
(eudum a h lutperatore c r e d i d i m u s , u t CoIIniio ad Imo
fierct, u l ca criminn qua3 solenl d i c c r c i u tmiversam
Eectesiani, aut p r o h n r e n l , ttl vcribts a p p n r e r c i , aut
non proltarent, u t niliilomiuus veritns npparcret. Il:rc
c r i m i n a , si volunt a u l |iossunt osietidcre., p*-ofemntur
ct demonstreiilur. S i aiiietn IIOII possunt, ndl n o l t i n l ;
jniti tu;e Sublimiiatls est d e r c t o l a , sicut ratio ipsa
i u d i c n l , judicarc.
( E i |K>st prosccutiones ciiiasdam ct interlociilioncs )
Aitgusiinus d i x i t : Nos Collalionem poposcimus, ubi
objecta dihiamus, non ubi objieiamtis d i l u c n d a ; qunn
dwpiidcm cuin ilii objecla probnre nou potueriiiC qttid
s i n l , q u i d reuiaueant, uobisuou dicculibusnmnifesluui
erit o m n i l m s , c l a tua Sublimitate jmlicabilur. Nunc
ingressi sum*;s tliluere c r i n i i n a t i o m s e o r t u n , q u a s s o -
l e n l E<desi;c qiiatn lenciiuis objicere. Mandatum
quoque ipsorum uoc c o n i i u e i : Advereue traditores et
(a) E m c r i i u s donuti&la.
(b) Uouaiisu.
S3I
perteentores noslros. Quondam atitem Primianus, si
uignattir, fntter noster, convctuus pro ipsa Collalione
rcspundit: Indignum est ut tu unnm convcitiant filii mar-
lurum el progenies traditorum. II:ec crimina diluenda
su cepimus, til lnec criiniua (irhtanlur, islani Colla-
lioncm po|M>scimus : concessa cst, aul probcn&tir, aut
purgcnttir.
(Etcum Donatista? qttasis^ciit, tiirttm testimoniis
Scripiur.i diviiia», an publicis gesiis Callmlici ngere
mallent; dixissenlqtteT, ut si Scriplume testitnottia
eligereul, facercnt ouinium legimi pulilirarutii gcslo-
rutnqtie jncluram; si autem publicis lcgihus cl gcslis
agere poiius vellent, omitierenl Scripiune lesihno-
nia ) Atigttstinus dixit : Ad ca qiia* pioser.uta est mo-
do pars advcrsa, paitcis .'uhertat Suhliuiifas lua. Nos
Ecclesinin c;ith<dicaiu rciinere ipsa nostnr* conimn-
nioui» lcstiiicalione inon-tramus : quaiii Ecclcsiani
prohare dcsceudiuiiis, si permiitant, ttoit rnmorihiis
liittnanis, u e i u ' crrautihns opinionibus, sed divinis
Cloquiis declaralnni. tJl auteiii leges , vcl gesta , vel
qn:ccuutqtie de archivis pndatn olfcmmus in hac Col-
latioue recitanda, ipsi cogiiut, qui talihus agtiut. Natti
si remoiis lnijtisceiuodi oiunibtis chatiis, nolienl E c -
clcsiatn n si in Seripluiis adveiii, nihil vellemus,
nihil alitid nptaremus. Crimina dicuul trndiliouis * ea
crimiua tmd tmnis aut non prohant arehivis, et nihil
dicutit;au( piohanl, et arehivis nos vieissim agere
conipellnnt. Itaque pervidet Pnrstanlia tua dNtin-
ujcudas essc ratisas. qnando cogamur puhlicis legi-
F MIS agere, quando atttem velinms ei optemus nego-
titim Ecclesiv nonuisi divinis eloqiiiis tcrmiuari.
( tctim Donaiistr instarcul, ut cderetur sihi Ca-
tliolicoriiiu Mniidntiiui, quod legatis ad petendam ah
Jmpeialore C<dlaitonem directis injuncttun foeral)
Augofttintts d.<it: Jam toiies eonclnma\imus. Mnndn-
luitt (juod iiijuncitiui esi iegaiis episcoporutn nh epi-
scopis, llagiianl sihi recitari: lioc est aiienn requirere
:id cansaiii uoii perti.ncniia. Mnudaiuni quod nohis
propter Collatiouem cuiti his fneieudnm injutictmn
cst, hoc reeilatitm est, hoc eis sufliciaU Qtiid si euim
aliqua legntis inaiidaia suni, nd causain quidcui isintn
noii pcrtiuenlin, sed qu:e ipsos scire tioltinnis? Sufli-
cil qiiod lutperalor Collalionem nos petisse sno lesit-
inomo « l e e l a i a v i l . II e c conee^sa est, ad liattc veitttuus,
h.-rc aliqtiando agatur: \et itaii aures Itominum pa-
tent.
Adeodattts cpiscopns (a) dixit : Confesstis cs qtias
olim lactitsli. Ostendisii ic tuulla ndversus nos nian-
dasse qit;e scire non fncile debenu us, eic.
Augiislinus dixil : Non hec dixi. Non ndvertisti,
atit dissimulas te nudisse quod dixi. Attdi : plnnius
boc dicimtis , ne lone citlpa mca ncn intellexeris ,
dtim id oliMMtriiis aliquaiilum d i x i , sludio hre\italis,
quod perei|>ere nequiveris. Noiunt csl omuihus iutii-
las eausas hahere Eeclesinm , et stimn , et ptifntarum
personaiuui sihituei commissarum : et potcsl fieri til
ad episeopnrinn interccssionem mtiltn pertineanl.
Secreln nohis coniiiiitinuttir negotiorum ct cnusnruni
alieiiarum , in quibus nostra interveniio s.vpe postu-
lalur, propter qtwc auxiliuiu ab Ecclcsia poscilur.
Ihre prodcnda iton stint, ne proditores inveniamnr.
Sufficit tibi quod Collaliouein me pelitsse in cntisa
tua , ipse lestis cst clemenlissimns Impcrntor. Nihii
idtrn qtueras, si ucgotia alieua non quaeris. Negntio
tuo stilfic t quod de ipsa lni|ieratoris legc recilatuin
est, quod tiostro Mandato subscriptioiiibusque firma-
tum est.
( Et cum inrsnin inslarent Donatistne, ut eligereut
Caiholici titrum ptiblicis legibus ngcre veilent, ati
divitiis tcslimoni s , iH<|tte illarnm jacturam facerent,
si his uti cuperent) Augustinus d i x i l : Eoclesiaj quam
leiiemus, sicul omiryt uoveriint, quorum soleut ani-
inos stiis sollicitare criniinalionibns, et etiam sni
Mandati tenore dcclnraruut; Ecclcsia?, iiiqiiam ,
quam tenemus criiniiia solenl iraditionis objiccrc. Si
(a) Donallsu.
Al>P£NDIX. 852
horum criminum jacturnm faciunl, de chnrlis piibli-
cis nihil proferimus. Si autcm in eadcm criminatioee
persisiuni, chartis publicis docemiis hanc causam
oliin esse (initam , nec tnmeii eos ab liiijusniodi obji-
cicudis crimiiiibtis cessnvisse. Unde nuiic Collatiotiem
istain poposeiuttis, non ut tllam caiisaiu trailiiionis,
quatn Cacilianoel ejus collegis ohjiciehatil, suscipia-
mus deuuo finieodam , se<l demoiistreinus olim esse
finilam ; tit Imc eognoseenies poptili qtii nescitiiil, et
istoriim atlhuc erimiiintioiiihitscoiniiioveittur, taudem
aliqiiaudociigiioscaut in qua Ecelesin christiana* salu-
tis viain requirant. Si ergo de Ecclesia quariiur,
qnw s i t , quaiiia sii , quali» s i i , sola tlivina lestiiiKtnia
ad eam demonsimndain sufficieut. Si hoiutnes appei-
Inttt, si hoininibns criinin i int<iidiint, Munn<|unin
Ecdesi.e cnusa ab homiiiuin ennsa <tistinguciidn est,
nec in houiinihiis spes |Hiueiida est Ecclesia*, si Ixmi
stint; ueqiie, si mnli sunt, jtidicaiidn est Eeclesia Dci
periisse : sed lameii etiam i|»sortiin causam lamptam
frairnm noslrnrum suscipimtis, et si uobis osleiidi
potueriiit criniiuosi, hodie illos nnatheiiinmt.s; non
lainen propter illos Eeclesiam a Deo protuissaiii et
exhihitnm deserimus atit rcliniiuiiiius. Ipsi ergo eh-
gnni qtiod volunt: nou objiciaut crimina hominibus ,
et < bnii.e cessnbtitit; soln divinn htquetur atuioritns,
soln Dei Scriptura, cui uiriqtie subdiiuur , in uiedium
proferetur.
( l-.l |mst pltires proseculiones et inlerlocmiones,
ctun Pelilianns dixissct, Quisesl iste qtti ngit?C:eri-
linni filius est, aiition? ) Attgtisiiiiiis dixit : Ne vobi*
dicalis Patrem in terra ( Matth. x x u i . 9 ) , shittil audi-
viiniis, siuitil legtnius , sinitil popuiis praedirntntis.
Quid de me qnaeris titrum siui (ilius C;ectliant ? C;eci-
lianns si innocens fttit, gaiideal de sua intmcenlin ,
mc congaiidenle, uon in ejus iitnocentia me speiu
nicnin poncnte. Si attletn norcns, fttit, quod f<»rta>se
diseu-sn catisa vel sic vel nliier declnmhil, stistititiit
ettin Eeclesia quam teneo ( m similititdinibu.s dotni-
a
nicis tion recedain ), sictit palcain iu area , sictit in
eistlem pascuis h:edos, si< ttt in etsdem retihus pisces
malos; non tntticu pmpter niaios nos attt nreaiu <lo-
iiiittienm desercre dchemus, ntit retia dominiea nefa-
1
ria auimosiiaie dissensiouis abruuipere, et in mare
auie temptis lilioris pro^ilire.
( Ei posl nitqtioi pro^eeutiones Donatislamm el in»
lerlocutiones ) Augusiiuus dixit : Geciliaui caitsam
vel collegaruin cjus solent ipsi Ecelesi;u cntholicae
objicere , v e l , ut siue controversin loqunr , ipsi Ee-
cle>i;e quntn teitemus. Proiudc , ut vidco , magnmii
voltint alferrc coinpeudiiiui: si hanc causaui non
nbjieiital Eeclcsi:e qiinm lenemits, diraut quid ei oh-
jiciant. Si eniin nihil,<ptarescpammiir? Si nliquid pr.o
ter cnusnm Caciliani, idipsum onVratit, id osicii<lant.
Petilianus cpiscopus (n) dixil : Tu quis es? Eilius
es Geciliani, an uou ? Tenet lc crinieu G i c i h a n i ,
an iion , si fuerit ?
Augttsiiniis dixit: Ego in Ecclesia stim, in qua
Ca'cilianus fttil.
Petdiaints episcoptis dixit : Unde coepisti ? Qucm
habcs pnlrem ? Alioquin si patretu liium damnaveris,
hierelicuni te esse proliteris , qui nec originem vfs
habere, tiec patrem.
Augiisiinusdixit: lii Ecclesia sumus , in qtin Gect-
lianus episcopatuin gessit c l diem ohiit. Ejus nomen
ad altare recitamus , ejns ineiuorhc coinmiiiiicamus,
lnn<|uam memonas fratris, non tauqtiam p itris ant
matris. Qu.-vris ntitcm a tne uude commuuio mea su-
mnt exonlium. Doniintts ipsc Chrislus asserit exor-
dtum comitiuuionis iuee , dicens : Oportebat Cliristum
pali, cl resurgere a morluis tertio die, et preedicari in
nomine ejus pamitcntiam et remissionem peccatorum ptr
omnes gentes , incipientibus ab Jerusalem ( Luc. xxiv,
46 , 47 ). Co?p:t ista pnedicaiio ab Jerusalem : inde
se ab illuslrissimo cxordio dilfudit, diiTundens Eccio*
1
neesse vtdettir, mtt pascua dominiea.
(a) Donahsu. '
833 EXCERPTA AD DONATISTARUM HfSTODlAM PERTINENTiA.
siam qnam tencmns , primo per vicinn , dcinde per
longinqua, etiam in Africam venit. In hanc oetdos
aperiinns, hanc in divh.is eloquiis et lestimoniis,
sicut ipsttm Domintim Christtutt et llcdetiiptorcm no-
stnim , comperinuts. Ah illo Doo patrc , ah hnc Ec-
clesia matre, nullitis tne homiuis criminn , nullius
caliimni.c separabtuit.
( Et posl alins quasdnm proscciitiones ct inicrlocit-
Honcs ) Atigustinus d i x i l : Ecce dico , quoties voluc-
rint dieo : C;ecilianus non e>t palcr meus ; quin ntidio
Doininttm ineiim diceuteui, Ne vobis patrem dicalis
in terra; HHHS est pater vester Deus. Dico C;niliainiin ille me poluit ordinare. Ecce rcspondi : proscqttcre ,
fr.itrem , honiim fratrem , si hoitiis; matittn fmtrem ,
si malus est: qtionintn propier contmtmin Sacrnmenta
fratcr mcus esl. Si nutem judicitim dc illo mcum vis
andire, etinm iiinoceiitem credo, nppetitum falsis
criiniiinliouihtts exisiimo : sed lanquaiii homo de
homiite exi>liinntis , non tanqtiam certum aliqttid crc-
dens. Tu si ohjicis Ecclesia; crimina Ciccilinni, assisto,
defcudo tniiquam frntris , ostendcns nou pcrtiucre ad
Ecclesiam , nec nd ejus cniisnm , n«cei pnrjudicnrc :
et sic demonstro nihil te ohjicere Ecclesi;e cntholicc,
etiamsi vera foria-se , qtiod ntillo modo poicris de-
monstrare, siut crimina Ca?ciliani. Si auiem ncc ipsa
vcra potneris demonsirnrc , etiam le judiee vides uhi
rcmatiseris . el quitl rcjectn tniidem nuimosiintc erro- jusii cogttitoris indicitiui e s l , quod iuii pniii couccs-
ris eligere dcbens , til nobiseinn tencas vcrilaicin ,
nobiseutn ntnplecltris damtinio errorc chnritntem.
( Et ctmi cotitciiderciit Donntisue , C.t cilinmtm longe prospieere, el longius coudeccl pra^ctvere :
Caiholicis mdicciti fuUse vel < apul) Aiigiislintis d i x i l : maximc ciiin populos ediclis iuvilcs de audienti e tu;c
Dnheo r a p u l , sed Chri«ltis cst, cujus Aposioium att-
dio diceutiMii, Omnia vestra , vos antem Christi, Chri-
slus vero Dei (I Cor. 111, 2 2 , 2 3 ) . Nnm el ubi se pn-
trcin divit Apostoltts, ne ipsius palcrniiatis velut gcrerent, sine pr.ejudicio cquiilein nostro libciiter
hasem btimaiiam infirmilniem crcdcrcutns, nddidit,
Per Evangetinm ego vos genui (Id. iv, 15 ). Scmen
ergo pt venn scmiiiis inei tle Evnttgelio duciutr. Ilo-
itorilicenii:e cntisn palres nppellamus eos titii nos vet
tempore vel tueriiis pm»eessortitit, Aliud csl cum
qu irimus ad fidcm tptein hnbentinis pntreni, nd salu-
lem irtcriinm qiiem linhenmus pniretn, nd rctinen-
dnm Eeele^iam et pereipicnda Dci pioim sa qttem
habcatints pitrem. iNam illtid hoiiorisest, ittquotidio
senihns dicnuttis, Paier. Qudidie elinm qtiihusdam
non nohi>c;:m in ima Ecclesia mc iu iisdem Sacra-
tnenns cotMituiis dicimtis , Fmler. Sodomitis etiam
d h i l Cot, Frattes : utiqtie ad I niendiim enriiin nni-
innsitntetn , tmn nd c<>gnjinm frnleruitaleni ct qttnsi
niiitis hareditate consorlinni. Tollautur eigo isia ,
1
disiiiigitnums vucabtiln qu:e homiuibtts propter hono-
rem d«*heutur, et vocnbulnui quod propier salutein
rc iiiir.uius. Pro salute aierna , pacc Apnsluli dixe-
rim , inio jtth. nie Apostolo dixerim, non pnler meus
Aposbdus cst ntl SJilulem aternani, qni tiiihi dicit,
Ego plantavi, Apotlo rigavit: sed Deus incrementum
didit. Itaque neqne qui plantat est aliquid, mque qui
rigat; sed qni imremeiitum dat Deus (Id. in , 6 , 7 ).
De hoe Dwminus dixit, Nolil' vobis diccre patrem in
terra Uiiqne seivit dictitrum Apostoluni, Per Evan-
getium ego voi genui. Non enim Dntnino diccuti, fle
vobis dicatis patrem in terra . contrnrius futtirtis eral
Apostolus dicens, Etsi muttos habealis patres , per
Evaiigetium ego vos genui. Sed quia distinxit ad qtiain
rein palrent nobis cons itucril Doniiuiis, et pro qtta
liom niicenlia ctiain Aposioiittn possemus patrem
accipere , ideo sic locutus est, ut ejus omtio non essct
coulraria dominicx verilati. Patrcs igilur quoscum-
que agnosco iu term , honorilicentiie causa nguosco.
Pntrent salutis me;c non teueo nisi Deum, de quo
mihi Dominus dtxit, Ne vobts patrem dicatis in terra;
et oui quntidie dicimus , Paler noster , qui es in ccelis
( Matth. v i , 9 ).
( Et cum Douatisttt quxrerent quis ordinaverit Au-
gitstinum) Augustinus dixit: Siiperflua qua-ri video
a fratribus noslris e divcrso sistcntibns; ct ad ipsa
supcrflua non denego responsionem ; duin tamen Ec-
1
Forte* luwredHatis.
o3i
clcsitt cnusa , ctii responderi nihil polcit, in ftinda-
niento tutissimo collocelur. Ego , cujus ordiiinloren:
rerpiiris, homo sum christinntis , fidelis , quod Deo
tcste loquor, caiholicus, unde ndhtic ntnbi^imus
quis dignus hoc iiomine vocileltir. Ego illam Ecclc-
sinm defendo, hanc nssero qunlicumque voce; in
qua qttidquid fuero, illa Ecelcsia esl. Video <\\\o
tendns; burnauas ealumnias conseelaris : c i qua; so-
lcntis jnciare el dicere , uon nlienum est nb ntiribtis
vel n cordibus nostris. Megalins me onlinavil, pri-
nias Ecclcshc Nuniidiie catbolice, co tcmpore quo
pro!er t\\iv. pnrpnms : ibi etiam cnliimuiosiis appa-
rcas. Ecce dixi ordinatorcin meuiii : profer jatn ca-
lumnias tuas.
Donatistarum littera?, hac tertia die prolatce,
quibus Mandato Catholicorum prima die
Coltutionis ailegato respondere conantnr.
Flnvio Marcellino viro chrissimo et spcrlnhili trihuuo
et notario , Jantiarinntts et c;rlcri episeopi veritalis
oatholic;e, qti.r persecuioiiem palitttr, nnn qnas facit.
i. Qttin apud acta Nobilitntis tu;e fratribus colle-
gisquc nostris defensiotiem niandnvitniis, mnguuin
seril, nlleri uou negnre, ne uni paiii favere, altc-
ram prcmcrc vidcalur. Quod le pro ttm prtidenlia ct
libraiiiinc jndicare. Advcrsarii igitur, tradiiorcs ,
persecutoresque nostri cutn eluciibratiun volmueii
sui inandali ditique concepium c l cxposilttm aetis i i i -
audisli : quod ut huie cpisttd.e nostrx couccdas,
impeudio postttlanius. N»n qtto illorttui prava pervcr-
saque doclrina nos terreat, scd nc lahor sit dcfenso-
rihtis nosiris, conlra lihruni illortun prolixum . et
Coutra prosecutiones corum cojifligerc , c in nec dies
tottts oausa; sufiiciat, nec vox ntit lalera dcf«nsioni,
ut liber cum lihro cl defensio ciitu defeiisionc conoer-
tet. Qtinre it^ilur hanc cpistolnm iio>tmtn p<iimus
acoipi atque iuseri jubcas , lunc dcindc causaiu au-
dire digncris.
% Adversarii cnim nostri decursis lestimoiiiis, qni-
btis Ecclesia ctiiii laude stti ubiquc diirtiudiliir, idprius
mnndaiit suis defen^oribus peragenduin, ut contra nos
qtii Eeclesia! defendimtis ptiritatein, isto IIKNIO agaut,
ut cnmdcni Ecclesinm hahiturmn in se permixlos si-
mul bonoset ntalos iisquc in fincin s:eculi dionnl es e
pntMlicUtm. Cnjtis rei caus:t nos mngis osletidiinus,
Ecclesiani Dotnini in Scripturis divinis saictaiu et
imiiinculntnm fore ubique nuuiiniain. Per Isainm :
Exsnrge, Sion; indue forliiudinem tuain, Jerusulcm
cicitas sancta; non adjiciet transire per te. in;ircumcisu$
et immnndus (Isai. LII. I). Et iterum : Dic. /itia Sign,
Ecce tibi satvator adveniet, habens ntercedem et opus
ante faciein $uam, et vocabit ittuin poputum sanctum ,
redemptuin a Domino. Tu aulem vocaberis desiderala
civilas, et non derelicla (Id. LXII, i i , 12). E l itcrum :
Confortamini, manus dissolutm; ct getina debilia. con-
furtamini: qui estis pusillanimes, nolite timere. Dond-
uus noster judicium retribuel, et ipse venut, el salvos
faciet nos. Tunc aperienlur oculi ccccorum, aures sur-
dorum audient. planacrit lingua mutcrum, et claudus
satiet sicut cervus. Quoniam rupta e$l in deserto aqua,
et [ons in terra sitienti. Et adjecit: llltc via munda, et
via sancla vocabitur; et non transibil illic immundus ,
neqne eiit illicvia immunda. Etiamiilic nonerit leo 9
neque ex bestiis malis ascendet in illa, neque invenientur
in illa, sed ambutabunt iiticredempii el etecti (Id. xxxv,
3 10). De qua in Canlicis canticorum cx persoua Do-
mini scriplum est : Tota speciosa es, soror nica, et
reprehen$io non est in te (Cant. iv, 7). Quod Patilns
aposioius apei tissime demonstravit diccns : Christns
dilexil Ecclesiam, et semetipsum tradidil propter eam,
ut eam sancfificaret, purgans eam aqua: tarttcro in vctbo,
835 AIPENDIX.
et adjungens sibi glortosam Eeclesiam, non habcntem
macnlam negue rugam, ant aliquid ejusmodi. sed san-
ctam et immacnlatam (Ephes. v , 2o-27). E l itertim :
Jlesponsavi enim vos uni viro virginem sanclam assignare
Chnsto (II Cor. x i , 2).
3. His crgo lol et tnntis documcnlis dc Ecclesna
pttrilntc, qiuc per Spirituin promittebatur, sprelis,
atque contemptis, nmlos in itln inter bonos esse man-
suros, per ziznniorum similittidincm incompetenlcr
afTirmnnt, cum ipsnm similitudineni Dominus inter-
pretatus sit Aposiolis suis diceos : Qui semiuat semen
bonum. Eitius est homiuis. Ager autcm est hic mnndus;
bonum autem semen ii sunt filii reani; zizania autem
fitii sunt maligni; inimicus autem qui seminat ea diabo -
9
lus est; messis autem , consummatio scrculi: messores
aulem Angeli sunt (Matth. x i n , 57-59), c l cactera.
Ager, iuquil, esl mundus : non ergo Ecclcsia, scd
niundus, in qtio boni simul et mali ttsquc ad incssem,
id est, usqne nd divinum jtidicittin rescrvanlur. Quia
nec potesl a Domino inlerprclala iuto cornimperc.
1 stnaiis Samariai niinqiiatti cnmiiiiinicavchiit, ueque
Quoniain si Aposttdi, ipsius Domiui comiles, iu Ec-
elesia zizanin, idesl filios diaboli pulltilantes, in san-
rtorutn commtinione dituitlendos essc didicissent,
nuii'|uam Simoueni, Erasltun, Filetum, Ah-xandram,
Dcmnn, Ilermogenem, caiterosquc consimilcs Eccle-
si:e liminibiis cjecisscnl. Imo si iln cssel, vacaret to-
tum pr.vcoiiiiim Scriputrarnm divinarnm, qtio jtibcn-
lur polluti e medio sanctorum, sncerdotum diligcn-
lia separari, dicente Dotnino perMoysen : Legitimum
inquit, cctcrnnm in progenics veslras, dividere inter sun-
ctos et profanos, inter muudos et immundos (Levit. x ,
9, 40). Qtiod nlibi ncgtccluni in persona sacerdolum
Spiritus incrcpal dicens : Sacerdotes ejns repnlerunt
legem meam; profanabant sancta mea inter mundum ct
9
vnmundum non dividebant, el inter sanctum et pollutum
non separabanl (Ezech. xxn, 26). Ad hanc parabolam
illtul qttoqttc advcrsnrii suhjuugti »1, palensctim fru-
incntis deberc simul in Ecclesin perinancrc. Quod Je-
remias repercutit, dicens, Quid pateis ad frumentum
(Jerem. xxm, 28)? ct Panltis nposlolus, Qua: particula
est ftdeli cum infideti ? aut qua communio tuci ad tene-
bras (II Cor. vi, 15,14)? et Snlomou, St communicabit
tnpus agno atiquando , sic peccator justo (Eccli. xi i ,
2t). Pisccs cliam bonosct malos uno reliculo tisque
nd liltus, id est, jtistos el injmUos usque in fincm sa>
culi simul coniincri ct prolrnhi confinnant, non i n -
ttientcs hoc de reis tatentihus dictunt; quoninm rcti-
rttlum in mnri posiltini qtiid hnbeat, a piscntoribus,
itl csl, a sacerdotibus tguoralur, doncc exlracttiin ad
litlits nd purgnlioncm boni seu mali prodanlitr. Iia el
lalenies ct in Ecclcsia consittttti et a saccrdotibus
ignorali, in dtvino judicio prodili, lanqunm pisccs
mali, a snnct rum cottsoriio sepnrantur, sictit Domi-
nus in Evan^clio de latenli reo qui per obreptionem
snccrdotcs fcfelleral, per figuram loqniltir dicens :
Jntrans, inquit, liex vidcre recumbentes, vidit ittic
minem uon habentem vestimenlum nuptiale, et ait
Amice, quomodo huc venisti? ltle autem obmuluit.
dixit Rex ministris suis : Auferte iltum pedibus et
nibus, et mittite illum in tenebras exteriores; illic
ploratio et stridor dcntium (Matth. x x u , 11-15).
cundum hanc igitur ralionein frtislra dixertinl bnnos
proptcr nialos sncrilega separatione n o n deseri, sed
malos propter bonos pia unitate lolerari; ctim pro-
{iler hanc profauam permixlioneni commoveri et se-
unctionem maxininm provocare al.o loco Domiiius
mdiguntus osleud.tt. Pro eo, itiqtiil, quod facta est
ntiht omnis domus Isracl permixtio, omnes ccramentum,
araentum , ferruin, itannum et ptumhum. in mcdio ca-
vuni ardentis permixtum; propterea dicit : llccc dicil
Jhminus, Propter qnod facti estis omncs in permixtione
fiiifi, ideo ego recipio vos in medio Jerusalem, sicut re-
cipitur cerumentum, argttiruiit et ferrum et stannum et
ptumbum in meJio camini, ad btsufflandum in igni, ut
cottflctur :tlc recipiam vos in ira mea et concremabo et
9 9
insnfftubo in vos insnfftationan ignis iro? mea:; ct confla^
• Forte, homo.
bimini in mcdio ejus, et scietis quia ego suni Dominus 9
qui effudi iram meam super vos (Ezech. x x n , 18-22).
4. Conlra haec el taiia, quibus Ecchrsia Dei a con-
taminationc periuixtortim iiiiiniindortiiii dcfendiiur,
clarum est adversnrios qu.n conscicjiiia palroeinantcs
errortbiis mnlos noiiut a houorum coiumiinioiic dis-
cerui. Seqiiunlur cnim aperiissime hlasphemautcs,
ut dicant Ecclesiatn maloruin d t d i r t i s etiatn manife-
storuin noii possc inaculari, adhibentes cxempla Pi o-
phelarum, qui licct cos increparent pro deiiais, l a -
u c n sc ab e i s corporalitcr non separarttnl : cum os-
fendamus longe aked htisse ilJud teinpus, in quo fre-
qucntare baptisinuni lolies qnotiea peeeabant permit-
tcjiatur. Tnmen ctiatn s i c , invcniiinlur mleaa Pro-
phetac a malorum coinmtiuionc se absliuuissc, quaudo
Sopltonias prophcta, qui ad Jeroboatn in schismate
positum missus, nec pancm ncc aquam jtilietur acci-
pcrc : qui circutnvcntiis, violato pncccpto, a leone
coiifeclus est. Elias etiani et Elisxus altaribtis sciit-
cousciiseriiit ; qui ningis in solitudinc morabnnlur.
1
Osce qtioque prophcia ostenditiir nou interfuisse
myslcriis eortiui, qttortim sncriucia tleteslalur c l
(lainnat, diccns : Sacrificia eorutn tauquam panis
luctus; omnis qui tetigerit ex cis imiuinubitur (Osse
i x , 4). Amos deiiii|uc quando poluit Sainari:e iuysie-
riis misecri, dc qtio psctulopropheia ita regi invidiain
facil, diceus : Conglobatiovcs facit adversum te Anxos
9
iii medio dontus Israel; non potest terra supportare scr-
mones ejus (Amos v n , iO)? E l nb hoc iustiper e x -
pellitur. J a m vero in ipsa Jerusnlcm qtioinodo pole-
rnnl Prophcuc snrrificiis pcccantium hominum com-
nmnicarc, qu:c ipsi divino Spirilu picni damnalianl,
Isaia diccnle, Quo mihi multitudinem sncrificiorum ve-
strorum , dictt Duminus ? Ptcnus sum. Uotocaustomata
arietum et adipetn agnorutn. et sauguinem lauromm et
hircorum nolo, nec sic veniatis tn conspcctu mco. Quis
enim exquisivil ista de tnanibus veslris ? Calcare nutarn
meam non adjicietis: si attuteiitis simitaginem, ranuiji;
incensum abominatio est mihi. Seoiueiiius veslras el sab-
bata et diem magnum nou susiineo. Jejunium et ferias
et dies fcstos vestros odil anima mca. Facli enim estis
mihi in abundanlia multa. Jam non parcam peccalis
vcstris. Cum cxtenderilis manus, averlam oculos meos a
tobis : et si mulliplicavcrws preces, non exaudiam vos.
Manus enim vestra: sanguine ptence sunt (Isui. 1 , 1 1 -
45). E l ilcrutn : Facinorosus autem qui sacrifical mihi
vitutum qiasi qui canem occidat;etqui simitam offerl,
9
qnasi sanguinem porcinum; et qui thus in memortam ,
qaasi blaspltemus (Id. L X V I , 3). Agg.eus clhvtt noti
moilo sacrilicin, scd ipsam gcntem peccairiceni pcni-
tus cxsecrntur, diccns : Sic el populus iste et sic gens
ista, el si quis illuc accesserit, inquinabiur (Aggast n ,
45). E l Malachtel : Vos o sacerdotes qui profanatis
9 9
nomen meum et dixistis, In quo profanavimus nomen
9
tuum? Et ponentes* in attari mej nanes pollutos; et
//o- dixistis9 In qtto pollnimus illos? Ineo ul dicerelis 9
itli: Mensa Domini bencdicta est, et quce snpeiponebantur
Et attnutlastis (Maluclt. i 6 , 7 ) . E l iia in omnibtis Pro-
ma- I beiis iuvenics, quoniatn si coiiimiiuicasseiit cis quos
eril lanlis vocibus condemn ibaut, prxvaricationis crttnen
Sc- iiicitrrcreut. Quod ergo iulcrcos erant, conunoralio-
itis fuit, non communionis.
5. In ( l e f c n S i o n c i n d c i n d e sceleris sui auclortiatem
sbi exinplo tradiloris Jud;c a s s m n - . m l , quo cum d i -
canl a Domiuo, el pr:ecognilum nssumpltiui, et cogni-
tmn tolcraiiiin : c u m uii<|ue s i n c pr.ejud cio pr.e-
sciciili:c su.-e Duniiius Cbrislus Jndam in n imcruni
Aposlo'oruiu assiimpsciil; cognilum aulein sibi, non
h o n i i u i l m s , hnc r a l i o n c pcrtuTerit, qtia ct i i n d i e per-
ferre vidclur occtillos . Sciipluni e s t e n i m : Quee oc-
cuita sunt, mihi; qna? ntanifestu, vobis el fitiis vestris
tDeut. xxtx, 29). In PsaItnis : Nome Deus inquiret
tsta? Ipse cnim scit tutetttia cordis (Psal. X L I U , 22).
In Regnoruiu primo : Ilomo videi in facie, Oeus au-
1
Forte, comminncaverunty neqtte conxnserunt. u.
• t o r i e , exponentes.
857 EXCERPTA AD DONATISTARUM ILSTORIAM
tem videl in corde (l Reg. xvi, 7). E l in Apocalypsi :
Et ecient omnet Ecclesias auoniam ego sum scrutator
renum et cordis (Apoc. u , 23). Dcnique Doniiuo cum
discipulis recumbenlc ei dicenle, Unus ex vobis me
tradet; atque respondentc codcui Juda, Numauid ego
sum, Domine? e l ab eodem Domino audirel, Tu dixi-
1
sli (Mntlh. x x v i , 21, 25) : detecluitt se prolinus vi-
deus, cotifusos abscessil; sed cuin ipsa posimodum
lurba ad Iradendum Doinintim vetiit. Vadant ergo
cuin suo Juda palrono, inimicidominicxverilalis, qtii
suo more defendere reos manifeslissimos elaboranl.
6. ilem ad defensionem pollutaj pennixlionis su;c
verba Apostoli objiciuut, quibus ail, Sive per occatio-
nem sive per veritatem (Philipp.
t i , 48) («)
miserebor quoniam fttii fornicationis sunt qnia fornicala
%
esl mater ipsorum; dedecoravit eos qnce peperit eos
t
(Osee II, 4 , 5). Et iu Isaia : Quomodo vcstimentum
conspersum in sanguine non erit nmndum, ila nec lu
eris mundus: quia terram meam perdidisti, et ptebcm
meam oecidisti, non manebis in ceternum tempus, semen
nequam. Para filios tuos interfici peccatis patris sui,
ut non exsurgant (Isai. xiv, 20, sec. L X X ) . Et in Re-
gnorum libro tcrtio: Et deposuit Satomon Abiathar de
sacerdolio Domini, ut implealur verbum Domini quod
locutus est de domo Heii in Setom (III Reg. u, 27).
7. Jamveio quod dictiul, Baptistnuui Chrisii ita
defendi, sicut ipsa Cattndica delendiiur uhiqtie et apud
omncs essc, decrelis patrum nostroriim tnartynmi
bealtssimonim compcudio brevilatis excluditur. Ilitid
atilcm qtiaiit incautc imincniores sui inimici verilatis
oppugnant, apud furcs et raplorcs quoslibel exlra-
neos daluiii Daptisma suscipi debere, adbibito iuconi-
peienli ad hanc rem lestimonio Pauii aposloli, quod
scrip um est, Qui veritaiem Dei in injuslitia detinent:
hoc in loco ftirtum furlivo voluenint defendcre lesti-
monio. Aposloius enim de Gcnlilibus agcns et incre-
tlulos increpans ila locuius est, dicens : Revclabitur
enim ira Dei de cozto super omnem impietalem et ittju-
slitiam hominum eorum qui veritatem Dei in injustitia
detiuent; quoniam quod cognoscibite est Dei, manifestum
esl in iitis : Deus enim itits manifeslavit. Etenim quce
invisibilia sttnt ejus a constitutione mundi, per ea quce
y
facta sunt, intellecta conspiciuntur; sempiterna quoque
oirtns ejus et divinilas, ita ut sint inexcusabites: quia
cum cognovissent Deum, non ut Deum honorificaverunt,
aut gralias egerunl; sed evanuerunt in cogitutionibus
suis, el intenebratum est insipiens cor itlorum. Dicentes
enim se esse sapientes, infatuali sunt; et immutavcrunt
claritatem Dei incorrupti, in simititudiite imaginis cor-
ruptibilis hominis et votucrnm et quadrupedum et ser-
pentum. Propter quod tradidit iltos Deus in concupi-
scentia cordis illorum in iinmundiliam (Rom. i , 18-24).
Umle secuudum liunc scnstnii etiam Gentilium i n -
quinata ntystcria se suseipere profitentur. Seculi
anieni stint errorem suum cvidentissimis accumulare
biasphemiis, quo dicanteos qui haereticorum Baptisma
rcprobant, posse Chrislum rcprobare quod euin da>
inouia confessa sunt. Iloc loco non solum sanclorum
marlyruin decrctis insultant, scd magis parali sunt
d;einoniorum, quia Cbrislum coufcssi sunt, commu-
iiioni misceri. Quod autem subtili brevitatc ila dixe-
runt, euin qui foris baptixatus fuerit, suscipi debere,
non ut qnod deest adsil*, sed ttl quod incst prosil: in
ulroquc sc ipsos circumvenissc monstrantur. Omnia
cuini lia:c,4tl supra dictum cst, sanclorum marlyrtim
scnieutiis evacuaniur. Uude enim lieri potesl, si una
est Ecclesia et indivisus est Cbristus, ut foris positus
fiaplistnum conscqtiatur?
8. Quod vero sibi a nobis objici dicunt: Manus cito
nemini impotueris, neque communicaveris pecxatis alie-
ttis (I Tim. v, 22); ct qnasi rcspondenlcs occurrunt,
moribus polius dcbcre bomint s quam corpore sepa-
1
Sensus hic claudicat. Forte lc^endum cst, cum, \ ro
et. M.
sic emendamus ex llandato CalboUcorum, supra, coi.
1 flnem hahittira pra?dicta cst, nn oinnino omiies ho-
6i3, circa med.um.
(u) Dcsuiit Itic nonnulla.
PERTINENTIA. 838
r a r i : ad imc non modo morihus, scd etiam corpor^
a malis dehere disjungt, mtillis admodtim lestimoniis
legalihtis appntbattius. In Nutneris: Discedite a taber-
naculis hominum istorum durissimorum, et ne tetigeiitis
ab omnibus qum sunt eis , ne simut perealis et vos in
omnibus peccatis eorum (Num. x v i , 20). Iteni Isaias :
Discedite, discedite, exite inde ct immundum nolite
%
tangere; discedile de medio eoruin, qui fertis vasa Do-
nuni (Isai. L I I , II). Itcm Apostdus : Vos enim csiis
lemptum Dei vivi. Dicit enim ipse: Quoniam habitabo
in eis, et in eis ambulabo, et ero illorum Dcus, et ipsi
erunt mihi populus. Propter quod discedite de mcdio
eorum, et separamini, et immuudum ne teligmtis; et
cgo recipiam vos. et ero vobis in patrcm, etvos eritis
mihi in fttios et fitias dicit Dominus omnipotetis (II Cor.
f
vi, N M 8 ) .
0. Illuo vero qttale e s l , ut ctim nos ets ohjiciamits
persecutiones c l iinniaties crudelitates, quibtis ipei ct
inajores eorum nos paircsqtie nostros per amtos
eenium vel amplius sinc cessatione afHtxerint, aique
vexavcrint, iib isto non erubescant titi sutTugio, qtmd
dieanl nb aliquibus nostrortim Maximiauistis fuisso
perbecutioues illaias? Ctiui uliipie lougc aiittd sit
usurpaU ecclcsiastica ct compiinpcruni civiliter rc-
peterc voluict?,' uec tillu.n ad cuiiiniuuiouem iioslratn
noleniem invitumque coegisse; cl aliud sit aperlo
ftirore per uuiversutn populttin clirtstianum omni.t
mala crttdeliter exercere. Quis cnim nesciat istos
tradilnres pcrsectitoresqite nostros, ab ipso exordio
coiidcmnat;e trailitionis commentiliis precilms cunctis
in nostram ncecni hujus saculi principibus suppli-
cassc, atqtic ad suam commtinioncin contra Dei pryc-
ccpta minis ei proscriptionibtis coarctasrc? Nam u i
oiuitiamus qtiautus sanguis cliristiantis eflustis sit per
Leontium. Ursaciuin, Maearium, Paulum, Tanrinutn,
Rotiianum, costcrosqiic exseculorcs, qtins iu sancio-
ruin necem n priucipibus sreculi tncrucritnl, qtiando
plurimi venerabiles sacerdoles occisi, alii iti cxsilium
relegati, Christianiias late vexnta, sacraln sluprata
virginitas, proscripti divilcs, spoliaii pauperes, ablalaj
basilic*, alque acli iu fugaiti profugi saccrdoics :
nostro nttnc lempore qttanla commiserint nullus
ignorat. Episcopis ingesscrtint exsilia, Cliristtnni'*
fngientibus praxipilia : oppresserunt popttlos, pra.*daii
sttnt clericos, invaserunt basilicas, inliilertiut con -
sentire nolentibtts plngas, postrctno in uno tniitiim
oppido Bngaieusi eorum cnusn niultoruin Christinuo-
rum sanguis cfuisus esl; ct nec sic satiali in hodier-
iKim cessare cotiteiili sunt. Uude quia nd hoe lanl;e
immaiiilatis eonim acerbissitnos litulos de Scripturis
divinis, quthus ista flagtiia pn>hibenltir, stipetfluiim
sit doctimcnla snbneciere, cttm lalia nec mundnnis
legibus permittniilur; satis sit corum nos errori re-
spondisse, el qua? superfluo responderunt divinis
testimoniis elui-se. Et alia manu : Dominus le incolu-
mem conservet; qtiod optamus.
Auguslini responsiones ad liUeras Dona/w/a-
rum.
Augustinus cpiscopus EcclcsiaB catholicc dixit:
Permitte nos, vir sublimis, pro causa Ecclesia? non
diuthis sttpcrfluis iminorari. Alqtie titiiiam fratres
noslri e diverso sistentes banc cpistolnm ante illos
omnes moratorios serniones sttos protulisscut, ut jatn
de Ecclesia , unde catisa vetiitur, aliquid agerciuus.
Animndvcrtit ergo Nohilitns tun in bac epislola, duo
qu;cdam gcnera vei objct tionum vel rertint itiscrla,
quibtts rcspondere dcbcamtts: untim de divinis Scri-
pturis ct sanctie legis cloquiis, alterum de crimina -
tienihus htimnnis, quae objicicnda nescio qui invidio-
sius potius quaui verius putavertint. Ad bac duo
paucis, si Dominus adjnverii, respondehiimis, tie pro-
lixum serinonem tantae prolixilati reddamus.Qtiabtio
f
est de Eeclesia, tilrutn permixtos malos u^que in
lios, omues sanclos ntquc imtnactilatos ut hoc svculo
islo etiam tcmporc usquc in liucm uliiinuin sy:cuii.
839 APPENDIX.
Utraque tcslimonia divina sunl, c l uih.uc repug.n.inlia. rfmn, non est charilas ratris in ilto ([ Jo.m. n , t:>): et c * >
essc non dehent. ncc omnino possnnl, s i intellccto- t e r a . v u n d i a u t e m n o m e n i n b o n o : 11 credat mundus quo-
niam tu me mktti (*'oan. x v n , 2 l ) . Non e m m c r e d e r e m a -
rem invcmanl. Arcam essc Ecclesiain n o n c g n d i x i , loruro c s t . Mundi u o m e n i n l o n o : yon rentl ut jndicci
n<»n qitisqunm nostrmn, sed Evangetium ioquitur, mundmn, sed utsaivrtur mundus ncr ipsum (td. t u , 1 7 ) .
tilii scripttim e s l , venluruni qui vciililabrum ferai i n Nou salvabitttr nisi Ecclesta i.t tmtndo. Cutn e r g o e l i i Umo
manti sua ct muudaturtim aream suaiu, frutncnta i n u n d u s , e t i n malo muiKlus, unde ista Scrij l u r a r u u i r i x a ,
rccondet i n liorreo. si i t i t e l l e c l o r e c a r e a t ; a d b i b e h m i e : i iuteiliventia.* : v k l e
Etiierittts e p i s c o p u s (n) dixit: Non lcg's aream. m u n d u m tn m:do omnes d i i e c t o r u s teni| oralitiiu | e r ttni-
v e r s a s g e n t e s ; vide tuundiiin i n bono o m n e s fidcles et s p e m
Augusiinus d i x i l : Jonimcs dixit, Mnndnbit aream, g e r e t i t e s a ? t e r n x v i b e p e r uttiversas g e u t e s . reus erul in
suam, frumenta recondet in horreo (Matth. 111. H).
chrislo, inqult, mimdnn reconcUim sibi (tt ro\ v , W).
Peliliauus d i x i t : De oectillis reis hocdixil Evnugo- St r e e o n c i l i a r i |iotest D c o detestatus i i l e n i u n d i i s , tle q u o
lista, non de cvidenlibus, quos tu vis tccutn csse prr- d i c l u m est q t r a non est cliaritas i b t istl i n e o q u i d i l e x e r i l
mixtos. n n t n d u m , j u d i c c n t q u i l o q u u i i t u r . Aitdial e r g o p a i i e n l e r
Atigustinus dixit: Proscctilio nostra pro ipsornm Nobilitas t u a . > t d e o s c r i j t t u a m sanctain | e r e o m m i x l o s IXH
nos e t roalos, sicuC i | s i d e r e l i b u s j a m coufessi stiut, j ra?-
epistoln hnbcatur. Lrgi c c R p i t , ntiilus a nobis relaius stgnasse Fcclesiam.
csl slrepilus, nulla iiiierturbaiio, niilia interniplio :
permitiat ut fininni qtiod roe;>i cloqui, et sic rcsp >n- a p ePreliiisl si ai innucs d cdfiix. ii it l u: mQ est
u i d sit m u n d u s , q u i d s i t F c e l e s i a ,
a b ipso atic:ore mtiudi at<|ue fa-
deat. Quare n o n rrncndilur nobis qttod praerogavi- c t o r e , p e r q u e m omnta fncta s u n t , e l s i n e q u o utbil est f a -
mus? Auiinadvertit Nobilil.ts tita paticnttain nostratn, c i u n t . I|se c n i m Doniintis t l i x i t : Munans hic ager {suttth.
c u m lam longa recitarclur cpistola. x m , 38). r o U i i s s e t d i c e r e , v u n d u s Foclesia est. o u i s i g i t u r
Enierittis d t x i l : Nos gravnt, cum se dicit e s s c pa- h o m i n u m a u d e l definire q u i d uiiiudits s i t , e u m ij s e Domintis
licnleni; et uon debct dc s e ferre sculentiain, de quo hujtts taclor alqitc o| ifex j a m dignatus tuerit d i l i l i r e ?
alius judicat. d!arceilinus v l r clarissitnus t r i . u m t s e t notartus d i x i l : Q u i
mundus sit, qui sdvaudus d i c i l n r , evideuter oslendiie.
Attgustinus dixit: 0 si esses et t u pntiens donec Petilianus d i x t l : llomo dictus e s i mtindns, nbi d i x i t ,
finiam quod prosequor ! Ergo , ut dicere cccpcrmn, Nundum reconcitians sibi. Nou e u i m sibi Deus tielluas, s e d
diviua sunt icstiinoitia de zizaniis et trilico c a qua* bomines v o l m l r e c o t i c i l i a r i .
intelligerc conaii (i>). Verumlanien de rctibus ali- Au^ustinus d i x t t : Mundits e r g o (non e n i m a l i t e r c t n o h i s
qunndo confessi sutit, q u o d ittalos et bonos bnbitiira v i d e n ( o t u t l ) i n h o m i u i b u s l t i l e l l i g i t u r . Nou titiqtie i l a
est Ecclcsia; sed eos dixertint essc sacerdotihus in- s i u t i i s i m u s . u t b e i l u a s eUain e t q u x c u m q u t ; i r r a ionahilis;
ceguitos, e l i d e o non praejudicure bouis, quoniain aniniatilia a d s a l u t e m , q u a m Cliristtis | r o i n i s i t , p e r i i o e r c
dicamus. Prorsus boc d i r i m u s : JUundus in mtigno po itus
ignorarenitir. Ego aiiteti) pnssem qualibuscum<|ue est (\ JOtm. v , 1 9 , Itominrs s u n t : 11 credut mnndus q ia
facnlt.dtit.c mea» usseriinnilms oslciulere iiltun esse tn me misisti, b o m i n e s s i u t t : fhmdtrm reconcili ns sibi
;

verinrciii iuleilectum. quod Ecclesia habeat c t bouos hr.mlnes s u n l : e t caHera q u x i n m a l o d i c t a sout bomttn>s
et m a l o s , ziznnia scilicet ct I r i i i c u m , mundumqtio i l i i , honuites i l l i . P e r totuin e n h n inunduin u l r i q t i e , raali
ipstim np|iellalttin csse pro Eeclesi.e tiomine; qtian- u i i x l i lK)i»is s i c c t E c c l e s i a , q u a d i con essi s u u l r e i i u m u o -
uoqttidem Domiiius ipsc dicil, Non ut judicet mundum, miue declaralnm babere malos, sed dixerunt l a l e r c ; isca-
$ed ttl salvetur muudits per iptum {Joan. 111, 17):teto rcum
e s , c o n s l a l j a m qtiod haheat boims e l i n a l n s : d e latendo
d e non latend > quaesiio e s t ; u t r u a i p e r t i a u e r t l ad i i e t a -
sciamus Dominum 11011 salvare nisi Ecclesiam. t e m b o n o r u m ctjam uialos cognilos t o l c r a r e , ne d e s e r e r e n t
Emeritus dixit: Mundus te non cognovit (Id. xvu, bonos, an pro| ter malos l o t u m d i * s c r e r e v o h i e r i t i i , qttiiius !

2 >)., Ergo Deum Eeclesia non cognotit, s i mundus roali q u i d i n Kcclesta ap|iaruerit, i p s i q t t ^ s l i > e s l : h n :
%

Ecclesia est. Et iterum dixit: Ut reu$ fiat totn$ ntun- proiiauius. Diciinus e a i m n o s , n o u itegh^etidam q u i d e m
du$ Deo (Rom. w , 1 9 ) . Et itcruui dixit: Si de mnndo eccl.siasticJtn discij l i n a m , e i u b i e u m q u e h i e r i . i t i r o d i i i
e$$eti$, mundus quod $uum es$et ama$$el; roaii cocrceiidos cos esse u l c o r r i ^ u i u i r , n o u solu n s e r -
$ed nuuc,
tnune correctiouis, v e r u i n c i i a m e x c o m m t u i i i ^ t i o u t l m s e t
quoniam de mundo non estis, propterea odit detc gperst- r a d a l i o t i i b u s , u l buuiiletii (octim s l u l i s i n Fcclesia q u : r -
quitur vos mundus\Joan. x v , 19). El iteruni\lpsi rih
a n t , a d m e d i c i n a m I; s o r u m fieri, n- n odio, sed studio s a -
mundo $unt et mnndus obaudil eis (1 Joan. iv,l u t5).
$ Et : sicut quodam t o c o e t i i r o i| s e A| ostolus e v i -
i s iraternae
iteruui: Si quis dilexerit mundum, non e$l churilasd e n t i s s i m * declarat d i c e n s , Si quis non obaudil vetbo nostro
Patris in iilo (Id. n, 15). pcr epsstoianh hunc notate et noiue comnusceri cum eo 9

Augustiniis d i x i t : Omnia ista possemus c t not (H Thess. m , 14)

dircrc, e t velut contraria primo proposita sotvere. Desunt r e l i q u a d i e i terlia?. c a p i l a .
Itaquc s i n c catisa iiitcrnitiipticil isio strepitu; quia Sententia cogtntoris.
F l a v i u s M a r c e l l i n u s \. c irihutius e t notarius d i x i l : V e l -
epistoto ipsorutn pmuissctiitis talia faeere, ne recita- l e m q u i d e t n , q u o d et o m n i d e voiorutn i.itei.tione nuiic c u -
relur. Palietiter atidiant. Admoneaiitur a Suhliitiiinto p i o , t i t tpianta e x demonstratione v e r i t a t i s e t l a n d e u i i rodttl
t u a fncerc, quod spunte facere dchuerunt. Palienter e r r o r i s o r i a laet tia est, tanta e x c o n v e r s i o n e s u p e r s t i l i o u i s
audianl: iton cst res levis quas trnctalur a nohis. aniiquse e l i n m e l i u s roui tUe senlenliae g r a t t i b i i o ua^cere-
Stisccpimus hodie rcspondere, si Dcus adjuvcrit, l u r . Macna e n i m gaudia esse qttis d u l i i t e i , c u i u i n v e t e n u e
prolixae epistoheenrum. Ncc rognmus ut edattir n o b i s , segritumni p r o v e u i l insperata ctiralio ? causumqiie c x s u l t a -
tiotiis i n l a h b u s majoretn facit sanitas r e s t i . u l a , quaut s e t u -
ct consideremus, c t postca respondeamiis, s i c u t ipsi I c r r e l e n t a . s e d quia obstinatio nientiunt p e r d i i a r u i n , quas
d e Mandalo n o s t r o feccriiut. Prabeanl nobis aliquam pravae s i m u l persuasionis v i n c u l a n c x u e r a u t , a d viam s d o -
palieutiam pcr incoitiitiiialein luam. tts oslensae a u t r e d i r e dissimulat, a u t , qtiod c s t deteritts,
(Et post aliquot inlerloculiones) Augustinus d i x i t ; f m j u d e o t i a w o r m i d a t ; e x s e r e o d a jatn f e g t i m e s t e r e x e r -
Qtiando legebatur cpislola, sic habebamiis, lanqtiam c e o d a s e o l e n l i a , u l q u o s a d bonam vateutd u e m l e n w i r a ,
ipsi proseqiicreiitur: proseciitioni ipsorum pnebiiimus post apertam ootiiiuiis v e r i t a l e m , m e d i r a m i i i a noti r e v o t a n t ,
ncrior r e s i t l u a t curaviouis inteutio. C u i e n i m r a l i o p r o v i m a ,
silentium (nolo c n i m dicere patienliam, (|iiia id ca- , sicttt g e s t o r u m serjes subjecia d e m o n s i r a U sicut dtviitorit n
luniiiianttir); procbeaut nobis et ipsi silcitiiuui. 1
qtKKjuc v o l u m i n u i n tndiujt e x c i u p b testa.iltir, nou l i q u i d o
Monlanus episcoptis (c) dixit: Qtt.imlo omnia i n ' ^ o e c l a r e t , a t i e n i , etiatnsi probari |>ottiisset, s c e l e r i s u o x a
animo retinentur. st non n d singnin rcspnndcnmtts? a l i u m fieri r e u m o m n l n o non posse, et u n i v e r s a l i s Feclesia!
Augustinus dixil: Ideo et illa conscripta auot, ct hacc ex- staturo caeciliani i u s i m u l a t i o n e , d e q u o u i b i l re| r e h e u s i h i t o
dj iuntur: si qtUd niemoriam lallit, et ego \ ossum pelere, |K)Uiit approlMirt, n o n d e i i e r e subvertt, n e c alisetHiatii * eo-
ut mihi de epistola recitetur; el ipsi possnnt, ui illLs ex co- rutn q u i s e a corj o r e Ecclesiae s e p r a r u n t , l a i a a d v e r s u s
dicibus recitciur. rraebcaiur silentium, agamus aliquid. Ut e t i m | rac]udicare «aluisse s e n i e n t i a : s i c u l nec a M a x i m i a -
ergo dicete ceencram, ipsts admonenltbus invenimus In n i s l i s r c c e n l i temp>re i n a b s e i U e m P r i n i i a n u m i.rolata d a -
scriptiiris. mundt nomen i n mafa» mtindi nomen i n bono. mnatio e i i c m n o c e r e praevatuit? c u i e t i a m l l l u d a d c n r r c *
Kam niundi nomen i n malo, sicut ipsi dlxerunt: Et mundm p t i o n i s causam n o n o m n i e x r a r t e s u J B c i a i , l o t j u i i i c i i s
enm non cognovU (Joan. i , 10); ct, si quis ditexerit l*atefactamun- Donato a u c i o r e scldsmatis coniprobatio, Caeciiiaui
(a) nonaiista. * F o r t e , debtterbtt.
ib) IJOCUS incndosus * A i i a s , ncc etian. Forte l e g e o d u m , nec aPsentk
<r) nonaiisu.
841 E X C E R P T A AD DONATISTARUM HISTORIAM PERTINELNTIA. 8*2

r toluUo atque purgatio, uhimaque sentenut triomphabt-

memoriae constouiinL, qua evidentius docetur expressa
etcecihani innoceotia, ct Douati sodorumque ejuscalu-
mniosa criniinatio, FeUcts quoque Aplugnensis ordinatoris
ejut proconsularis sentenliae documentls ostensa purgatio?
unde, si haee lam perspicua atque manifesta inveterato
mederi nequeuut morbo, putris est vulneris sanies repri-
meuda; u r u b e r u t e praeciusa, sibi tantum nocere, quia
.ioc potius elegit, incipial. Per haec enim fiet ut velit a l i -
quando sanari. Declaratae igilur veritati detecta falsitas
colla subroittat. rjude universos ordinis viros, dominos
etiam fundoruro, actores, conductores tam domus divlnae,
quaro etiaro privataruro possessionuro, senioresque omnium
locorum, hujus edlcti auctoriute commoneo, quatenus me-
mores leguro, digniuturo, aestimaUonissalutisque propriae,
Dooatistaruro couventicula in oronibus civiutibus et locis
prohibere convendant; i u ut ecclesias, quas eis bumaniute
mea absque imperiali praecepto usque ad diero senleniiae
consut iudulus, Catnolicis tradere sine uila dilatione festi-
iieat, ni malunt tot sanctiouum laqueis i r r e t i r i : quas qui-
Ugiooe revocablt : m malunt Ipsi ad praedicU dispendia,
eSamsi sunl calholici, relioeri. Clerici vero miotslriquc eo-
rum ac perniciosissiroi sacerdoules ablati de Alricano soto,
quod ritu sacrilego poUuerunt, iu exsiiiuro viritim ad siagu*
las quasque regiones sub idonea prosecultone roituntur -
ecciesiis eortun vel cooventicuUs praediisque, si qua ra eo-
rum ecclesias haereticorum largilas prava cootufit, proprio-
U t i potesutique Catholicae, sicut jamduduro statuimus, vm-
dicatis. Dat. m calend. febr. Raven. Honor. I X et Tbeodos. v
A A . COSS. (0)«
udem A A . Juliano proconsuU Africae (a).
Donatistas atque uaercticos, quos pttienlia clementiae
nostrae nunc usque servavit, competenti coostiluimus au-
Ctoriute percelh; qualenus evidenti praeceptioue se agoo-
scant et intestabiles et nuUam potesutem alicujus ioeundi
babere, sed perpetua ohuslos infamia, a coetibus bonestis
et a conventu publico segregandos. Ea vero loca in quibcs
dira superstitio nuuc usque servata est, c alholic* venera
bili Ecclesiae socienlur: tta ut episcopi, presbyteri, omnes-
que antlstites eorum et roinistri spoliali oronittus faculuti :

dero, sj uuiuti cathoitee consenlire votueriut, eorum esse bus, ad suigulas quasque insulas atque provincias exsulau-
sat certum est. Majore autero causa atque sotertia post de- di gratia dingaotur. Quisquis autem hos higieutes propositaiii
tectam modis oronibus uniutem superstilionemque convi- uhionem occuluudi causa susceperit, sciat et patrimoniem
c u m , a proprii debent facinoris inlentione depefli. Lti au- suum fisci nostri compendiis aggreganduro, et se pcenam
tetfl qui post vetita leguro, eorum se coetibus miscuerint, qu«e bis proposiu est subditurum. Damna qttoque patriroonii
todubtUnter inteUiganl, paenam se iroperiaU arbitrio prae- pceoasque pecuhiarias evldenter impouimus viris, muliert-
stituum ulterius viure non posse, quos principe toco post bus, personis singulis et digniiatibus pro qualiute sni quae
agnitae catholicae revereuiiam Iegis,ad profauos eorum coe- debeant irrogari. lgitur procoosulari aut vicariaoo vel co-
tus comrounionemque redisse sat clarum est. Quod u l anle mitivae primi ordinis quisque luerit honore succinctus, nisi
non fieret, patientiae Unturo consideratione et spe corre- ad observantiam cathoUcaro mentero proposilumque coo-
plionis aliqua ex parte distuleram. Hactemis igitur inimicos verterit, duceotas argenti Ubras cogetur exsoivere, fisci
fldei chrisuanae legibus insuliasse sufficiat: roaxime cum nostri utiUutibus aggregandas. A C ne id solum putetur ad
eorum notas certum s i l esse persouas, quid necesse est tot resecandam intentiouem posse suificere, quotiescumque ad
saoctionuro, quoolam nulla emendatio subsecuU est, nexi- comrounionem u l e m accessisse hierit conluutus, toties
bussubdi? ipsamvero cathoiicorum episcoporum, etiam mulota exigatur; et siquinquies eumdem constiterit nec
nost victoriaro veritatis, noverint pooatistae maoere senlen- damnis ab errore revocan, tunc ad nostram clementiam re-
tiam, ut completis Collatiooibus, quas eis et ante oblatas feratur, ut de solida ejus subsuotia ac de s u t u acerbius
publica consdentia retinetur, et nunc offerri sine d u b i u - judicemus. Hujusmodi autero cooditionibus etiam hoooratos
tiooe sat certum est, sese suscipi posse cogaoscant. Supe-
reliquos obligamus; scilicet ut seuator qui nullo munitus
rioris autem edicti fidem in omnibus certum est reservari.
Unde unusquisque Donati communionis episcopus ad loca exuinsecus privilegio diffniUtis, inventus in grege Donati-
proprja sJne ulla debet toquietudine ac roolesua remeare; starum, ceoturo libras solvat argenti, sacerdoules earodem
quatenus In propriis constitutus, aut ad unam veraroque suromam cogantur exsolvere, decem priroi curiales quiu-
Kcclesiim reverutur, aut satis legibus facere sine dissimu- quaginu tibras argenti addicantur, reiiqui decuriooes deceiu
latione non differat. l i autem qui in praedfts suis circum- solvant libras argeoti, quicumque in baeresi roalueriut per
cellionum turbasse habere cognoscuut, sciant, nisi eorum maoere. Couductores autero domus nostrae, si haec in pra>
Insolentiam omnimodis comprimere et retrenare gestierint, diis venerabilis subsuntiae uti permiserint, tanUro pensio-
maxime ea loca a fisco roox occupanda. Siquidem U m ca- nem poeoae nooiioe cogaotur roferre, quantaro in condu-
tbolicae legi, quam quieti publicae, ut eorum eooquiescat ctiooe pensitare consuerunt. Eadem quoque empbyteuti-
fnsania, i n nac parte cousufitur. Gestorum autem relectio carios auctoritas sacrae definitionis astriuget. Conductores
qua profertur, superius niemoratum a Donatistis errorem vero privatoruro. si permiseriot iu iisdeui praediis convcn-
scbismalis exstitisse, atque CaedUanum e l caeteros quos ticula uaberi, vel eorum patientia sscrum mysterium fuerit
iinprobe crediderant accusandos, ftiisse purgatos, SanctiU- uiquioatum, referetur per judicem ad sdentiam domioo-
lem vestram plenissime poterit edocere. Proponatur. (Dal. ruro; quorum interertt, si poenam votunt sacrae jussiouis
Carthag.) post consiiiatum varanis v . c. sextocaleud.tulii(fl). ewdere, aut cerUotes corrigere aut perseverantes com-
Bottom mperatoris ieges in Donatislas. pou cotuusonem mutare, ac Ules prsediis suis praebere rectores qui diviua
datas(b). praecepta custodiant. guod si procurare neglexerint. hi
quoque i u pensiones, quas accipere consuerunt, prolaue
Impp. H O H O R I U S et T B K O O O S I O S A A . Seleuco vr. p. praeeeptionis auctoriute mulcteutur; ut quod ad coropeodia
csssalis quae pragmatici vel annoutione manus nostrse eorum pervenire poteral, sacro jungatur aerario. Ofiiciales
peterint impetrari, et manentibus bis, quae etiam dudum autero uiversorum judicuro si io hoc errore fuerinl depre-
<uper boc definiu suot, et veterum principum sanctione bensi, ad tripinu librarum argenii iltatiooero poenae nomiue
servau. nisi ex die prolalae legis omnes Donatistae, tam sa- teneantur; i u ut si quioquies coodemnati abstiaere no-
cerdotesquaro clerici iaicique, catboUcae se.aqua sacrilege lueriul, coercili verberibus cxsilio mancipcnUu:* Servos
descivere, reddideriot, tunc iUustres singillatim pcenae oo- vero et coionos coercitioab bujusmodi ausibus severissima
mine fisco nostro auri pondo quioquaginu coganttir inferrc, vindicabit. Acsi coloni verbenbus coacti in proposito per-
apectabiles auri pondo quadraginu, senatores auri pondo duraverint, tunc tertia pecuUi sui parte mulcteolur; atque
triginu, clarissimi auri ]x>ndo vigioti,- sacerdoules auri omniaquae ex hujusmodi generibusnomioum locisque colligi
pondo trjgiou, principales auri poodo viginti, decuriones |M)terunt, ad largiiiooes sacras iUice dirigantur. Dat. x ca!.
aun pondo quinque, negotiatores auri poodo quinque, ple- jul. Raveooae, consUntio et Gonatante coss. (c).
beu auri pondo quioque,drcuiucelUooes argenti pondo de- Idem A A . Jutiaoo proconsull AiHcae (d).
cem. Qui nisi a conductoribus, sub quibus commanent, vel Notione el soUicitudine MarceUini speclabilis memori;e
procuratoribus exsecutori exigeodi fuerint praesenuti, viri contra Donastistas gesU sunt ea quas trapslaU in puhlt-
tpst teneantur ad iwoam, i u u l nec dorotts nostrae homines ca moojjmeou habere voturausperpe^ntinitatem.^eque
ab bujuscemodi ceosura habeaotur immunes. uxores quo- eniro morte Copiitoris perire debet pubUca fldes. Dat IU
que eorum mariuus secnregalim muicu constriogat. Ros calend. septemb. Bavenng,constanlio etconsUntecoss. (e).
cnim, quos nequaquam i l l a u damna correxermt, tacunatum
oinniuro publicatio subsequeUir. servos etiam doniioorum M pie 30 januarji anni 413.
admooitio, vei oolonos verbenun orebrior ictus a prava re«
b) vide cod. Tbeod. 1.54, da Haerelhas.
e) Die 22 junii anni 414.
(a) Anno Christi 411, die 96 junii.
(b) vid. Cod. Theod. t. 52, de Haereticis.
B
d) vide cod. Theod. I. 58, dc Haereticis.
* Die 30augusti anoi 414.
AdjDonatistas euam spectat lex ab iisdero impcratoribus.data Heracliaoo coroUi Africae, dio 2S augusti anni 415, in Co.
2 2 Tofodcsiano, 1.56, de Haereticis. item lex \*lentinlaai Ul Georgio proconsuU Africae d a u dieTaugusti anni 425, i».
codiec Tbeodosiaoo lib. 05, de naereticis. loter caeterus quoque naerelicos nominaotur iu Theodosii Jtmioris lcge data
Floreauo P. PUroini perpetuo, dio 30 roaii anni 428, io Codice Tbeodosiano 1. 05, de Haercticis. Neque his U m severis
iropcratorum consutulionibus aboleri potuit DonatisUruinscbisma; quod quidem tempore Grecorii uagui Kumani Ponti8cis
l i b 5, F ? S . 32 ct 3 ^ e T l i b 5 ^ ^
r e U
Grcgorio, (ib. I* Episl. 75, ad e| iscopos Numidiae; Ub. 2 , Eptot. 3 3 ,

PATHOL. X L U I . ^ (Vingt-sejiLj
 INDEX R E R U M QXJM IN HOC NONO V O L U M I N E CONTINENTUR.
bl TOMUMrtOfflTMPRJETATIO. 9-10.
S. A U R E U l AUGUSTIM, HIPPONENSIS EPISCOPI, P S A L -
MUS CONTRA PARTEM DONATI. 23-24
AOMOMmO Dl LIBROS COMTRA EpISTOLAM P A R M E R T A K I . 31-32
S. A U R E U l AUGUSTINl, HIPPONENSlS RPISCOPl, CONTRA
K P t S T O U M PARMENIAM LlBRl TRES. 33-&i
UJBBR P R J M U S . — O c c u r r i t c r i t u i o a l i o n i h u s ot Injuslis
P a r m e n i a n i contra C a t h o l i c o s c j u c r e l i s ; ostendiU]ue
c h r i s t i a n o s p r i o c i p e s pro oflicio ac jure suo poenas
ad c o e r c e o a o s haercticos et schismaticos recte con-
stiuiere. ibid.
U B B R SBCUNDUS. — E x p e n d u n t u r Scriplurae l e s t i m o n i a ,
q u o r u r a p e r v e r s a i u l e r p r e U t i o o e Doualistae d e c i -
p e r e H n p e r i l o s mol i e h a u t u r . 49-30
U B E R TBBTICS. — R e l i q u a tractantur l o c a Scriptura?
quae p a r m e n i a n u s objectabat. 81-82
S . AURELU AUGUSTINI, HIPPONENSIS EPISCOPI, D E BA-
PTISMO coxrRA DONATISTAS UBRI SEPTEM. 107-108
ljitrn r n i w s . — Probal TV~ co
eatholicam c o m -
m u n i o n e m d a r i B a p l i s m i i m ab haerelicis vel s c h l -
smaticis, n o u ab iis tamen a c c i p i e n d u m , uec h i hae-
r e s i v e l s c h i s m a l e q u i d q u a m prodesse. ibid.
\ inER SBGumws. — r r o b a t Augustiuus a u c t o r i U t e m
c y p r i a n i episcopi et m a r l y r i s frustra objectarl a Do-
u a l i s i i s , quac i l l i s n i m i r u i n magis n u a m Catholicis
a d v c r s e t u r . E u m e n i m praxlecessorLs s u i A g r i p p l n l
s e n t c n l i a m de b ; c r e i i d s i n ealholica F c d e s i a , c u m
ad eam v c n i t i u t , haptizandis non ceUsuisse r e c i -
p i c u d a m , n i s i eo \ acto, ut e l pax c u m atiter sen-
l i e n l i b u s setnper s c r v a r e l u r , c t Ecclesias u n i l t s
nullo schismale unquam r u i n p c r e l u r . 123-126
( J B « B T E R T I U S . — Refelleoda ea s n s c i p i l , quae h l Cy-
priani ad Juhatanum epistola v i d e m u r prol>are C h r i -
s l i u a p t i s m u m per hacrelicos d a r i nou poSSe. 139-140
1 IDER QUARTUS- — Tractat quae suljsequuntur in eadem
c y p r i a u * e p i s l o l a ad J u b a i a n u m . 133-134
U B B B QUIKTUS. — r o s l r e m a m p a r t e m e x a m i n a t episto-
Ue Cypriaui ad J u b a i a n u m , nocnon epistolam ejus-
d c m ad Q u l n l u m , synodicain ad Numidas episcopos,
et epistolam ad p o m p e i u m . 175-176
laocR SEXTUS. — C a r t h a c i n e u s e c o n c i l i u i n d e haereti-
c o r u n i Baptismate, ctira et aucloritate C y p r i a n i c e -
lebraium, expeudttur. 197-198
l.utER SEPTIMCS.—Caeterae senteutiae c o u c i l i i C a r t t a g i -
uensts p e r l r a c U n t u r . 225-224
ADMOMTIO 1« LIBROS COHTRA LfTTERAS PETILIAXI. 943-244
», ACREIJJ AUGUSTIM, HIPPONENSls EPISCOPI, CONTRA
M t T E R A S P E T I U A M D O N A T I S T . * , ClHTEKSIS E P K
SCOPI, U B R I TRES. 248-2*0
IIBKR P M M U S . — s c r i p i u s forma eptstolse ad Oatholi-
cos directae, h i q u a primae partes q islolae P e l i -
l i a n l , q u a m ipse ad suos scripserat, r c f e l l u n t u r . \loid.
UDER SECU^DUS. — Ad o m n i a et s i n g u l a verlta episto-
lai P c t t l i a n i sic r c s p o n d e t A u g t i s t i n u s , U n q u a m
c o m adversario praesente colloquattnr. 259-460
LIUER TKRTIUS. — R e f e l l i i Augustinus secundas U t t e -
ras quas 10 i p s u m P e u l i a n u s , viso p r i m o s u p e r i c -
rtuu l i b r o r u m , s c r i p s i t maledictts p l e o a s ; et, n e -
{ f l e c U p r o p r i a s u a d e t e n s i o n e , osteodit P e l i h a n u m
n causa defecisse, n e q u e a d r e m d e q u a a g i t u r
r e s p e n d e r e vahiisse. 543-316
ADMORTTTO W LtBRUM DB UNfTATB ECCLESIJE. 380-390
A D CATBOUCOS EPISTOLA COMTRA DOKATISTAS, v u l g o D B
U M T A T E fttXLESI.e U B E R UNUS. — P r o p o s i U quae-
s t l o n e , Sitoe C h r i s t i E c d e s i a aped C a t h o l i o o s , att
apud Donatistas, q u o d b l c n o o n i s i e x S R C T » S c r i p t u -
rae* tocis certts e t e i a r i s d e f a i e o d a i i t : p r o f e r u n t n r
p r i m u m testinaonia e x h i 6 t n i m e n t o v e t e r e ac n o v o
quamplurhna, quibos ostendiuir doceri evtdenter
a c e e r t o , Eoclesiam C a r i s t i v e r a m esse, qtue toto
l e r r a r u m o r b e d i f i t a d i l u r . D e l n d e v e r o quae pamca
ex iisdem eaoonicis soripturta objectari a l e m s r o a -
tkils soteet p r o p a r t e Dooati, e a ot ambigua i o e e r -
taqoe esse, et p e r s o ad eorunt t u e n d a m eausam,
c u m r a l i o n e c o n l r a r i a e x p l i c a r i possint, o u l l u m r o -
h u r h a b e r e . Donatistarum etUra de t r a d i t i o n e , d e
p e r s e c u l i o n e , aliaxnte in CataoUcos caltiaxttae d a u
occasione r e f u U n t u r . 391-392
S. AURELU AUGUSHNI, HIPPOKENSB E P I S C O M , OON-
1T\A CRESCONnjM QRAMMATIGUM PAATIS DONATI
l i B R l QUATUOR. 445446
LUIBB PRIMUS. — E p i s t o l a m cresconU p r o P e u J i a n l d e -
fensione e d i t a m , s i h i q u e i o s c r i p U m , rnfeUere m c i -
pit A u g u s t i a u s . Probat n e c etoqueutiam n e c dtale-
fitirani quatemlihet m e t u e n d a m esse a^ertOTfbus
\ c r l u t i s , q u y O n ^ t u ^ e j ^ a d v c r s a Q ^ c u m ipsis d i s -
FIMS
puuudo, r e d a r g u a n t : neque o o n t e n t l o s u m h a b e n -
dum eura esse, q u i d u r i s et r e n i t e n t l b u s s e r m o n i s
a l t e r c a t i o n e m ad eos refellendos mferre curavertt.
P o s l e a o s t e n d i i non esse consequens, ut &i concedU
tur esse Baptisma i n parte Donati, slmul e t i a m c o n -
cedatur i b i accini o p o r t e r e . Id enim exu-a c a t b o l i -
cara E c c l e s i a m fruslra et p e r n i c i o s e , s e d u m e n v e r e
ac oraniuo idem baberi. 445* f py
U B E B SECURDUS. — Exarainjit dicU aUa Eplstohe G r e -
sconii. i p s i sponte c o n c e d i t , u t a Donato Donatianos
p o t i u s quara nonatislas a p p e l l e t . illos autera a se
raerito dictos haereticos e o n t e n d i t : n e c t a m e n cum
ad F x c l e s i a m r c v e r t u o t u r baptizandos e s s e ; qura
etiara posse eorura c l c r i c o s , si Ecclesiae u t l h u t t
c o o v e o i r e v i d e a t u r , i o suis h o n o r i b u s r c c i p t . A U -
quid n o r r o r e d c u n t i b u s dari i n E c c l e s i a , quod prae-
t e r illam oraoino non d a t u r , idque esse dorram
c h a r i u t i s docet. l l l u d P e t i l i a n i , t C o n s c I e n t i a sancte
dantis a t t e n d i t u r ; quae abhiat a c c i p i e n t i s , % m a l e
delendi a Cresconio deraonstrat. E x c u t t t a l l a u ab
eodera scripturae toca, Istud potissimura, Qui bavti-
tatur a mortuo, etc. Postremo a d C y p r i a n i a u c t o r i -
Ulera de r e b a p t i z m d i s haeretlcis r e s p o n d e t . 467-46H
LIBER TBRTIUS. — R e l i q u a m p a r t e m Epistolae C r e s c o n i l .
singtila b r e v l t e r c x o r d i n e r e t e l l e n s , p e r c u r r i t . 495-496
LTBER QUARTUS. — Ad omnes r u r s u r a Eptstolae Crescc-
nii partes respondet, o b j e c i i o o e s ipsius et calura-
nias singiUaUm e x sola M a x i m i a n e o s h i m causa r c -
fellens. 547-549
S. A U R E U l AUGUS11NI, HIPPONENSIS EI1SCOPI, IIK
UNICO B A P H S M O CONIHA P E T U i A N U M AD CONSEN-
TIUM U B E R UNUS. — PetiUaui l i h r u r a d e u n i c o B a -
p t i s m a t e , quod Ule i u s o l a vera Ecciesia . itno i u
sola Dooati parte esse o o o t e o d e b a t , refeltit A u g y -
s t i o u s . Docet uoici Baptistui e t i a m i n h a e r e l i u s
r e p e r t a m v e r i u t e m approbandam e s s e , oon v i o -
l a n d a m . Ad Cy|iriaoi m a r t y r i s e t a i i o r u m e x Africa,
q u i cum ipso a l i t e r senslsse o b j o c u o t u r , episoo-
porum a u c t o r i t a t e m r e s p o o d e t . N e m i u e m i n E c c l e -
siae u o i u t e u i a c u l a r i a l i e o i s peccatis, ex ip&ius C y -
p r i a n i facto probat oontra D o n a t i s u r u m s c l i i s m a .
Postremo Petiliaui cahimoiasMelchiadi e t a l i i s q u i -
busdam c a t i i o l i c i s episcopis i l t a u s propuUat. 593-596
S. AUR' U l A U G U S T I M , HtPPONENStS BPlSCOPt, I A K V I -
a ' L U S GOLLATIONB CUM DONATISTH. 0134114
COLLATM) PRIMI DtBt. it*d.
CDLLATIO SBCURM vm. G2I-62I
COLLATIO TJtBTH DBfl. Md.
S. A U n F U I AfJGUSTINt, mPPONERSW RHSCOPf, AD Df>
NATISTAS POST GOILATIONBM IJBER UNUS. — lntOB
Dooatiaoae partls laicos raonet A e g u s t l n u s , oe u l t e -
r i u s seducaotur a sels episeopis, quos j a n i esse k i
Coilatione a p u d c a r t b a g i n e m b a b i u , t r o p r i t s sois
verMs ac s a a t e n t i i s protatlsqoe per eoadem tptos
d o c u m e o t i s c o o f u u t o s , Gesta coramonstrant. Horum
vanas a d v e r s u s Coliatioois ejosdera judtctura c a r a -
mnias d i l u i t , s c r i p U a b t^ojbaedam post c o t i a t i o o c e i
i n v u l g u s sparsa exaaainaes o b i t e r et refeUeos. 661451
8. A U R E U t AUGUSTWl, HIPPONENSIS EP1SOOP1, SEPJftO
A D CiESARBENSIS ECCLESLE P U S B C M , EaaeritO prae-
sente h a h i t u s . 689-696
S. A U B E U l AUGUSTINI, WPPONENSIS EPtSCOPt. Dft G K -
STIS CUM EMKRfPO , (LESAREEN9I DONAT1STARUM
EPlSCOfO, LIBER UNUS. 697-696
S. AURBX.I1 AUGUSTINI, inPPONERSIS EPISCOH, CONTRA
GAUDCNTIUM, DONATISTARCM BP16GOPUM, U B M
DUO. 7W-706
IJBBR PBIMIJS. — & K K t e u t i i d o » ad D e l d t t a B i B^Utolai
pehvuntur. toui.
U B B B SBCUHDUS. — G a u d e o t i i conum s e p e r i e r e m M-
b r u r a respoesio diluitUT. 741-741
ADMORTTK) IN HUUMWBM DB RUSTKIAlfO BUBDlAOBfiO. 791-732
SEBMO (AUgVJtinO IribUtUS) Dfi nUSTKIABIO SCJBOtA-
OOHO A DONATISTIS REBAPT1ZATO BT » DUCO-
NUM ORDINATO. 755-754
BXBCX opuBCoiorum s. A a a a t f a i l c o n t r a D a o a t t s i a s ,
quae i n s u p e r i o r i b u s Uxri» c o n t i n e n t u r . 757-7.-«
APPENDIX TOMI NONl OPERUM S. AUGUsTim. 7I*W0
15 LIDRUM CORTBA PUUMCRTTUM CXMSCBA LOVAJMJOISHjat
T H B O L O G O B U M ET B E R R A R D I VfKDOCOl. Mriil.
CORTRA FULGERTTUM DORATISTAM lOCOrti aUCtOJiS U -
ber. 763-76J
EXCEKPTA BT SCRtPTA VBTERA AD UORATKTARtrM SSTO-
4 PRRTT5KRTIA* q u o r u m l c c t i o stmerioriLoS A u g u -
1
^ ! conCra eosdera baereticos libris l u c e m affert. 775-7^4
' 4 H i , , L
Parlkiis. - E x Tjp^s J . - P . MIGNE.
 THiS VCLUME
DOES NOT CiRCULATE
OUTSIDE THE LIBRAnY

i
3 2044 096 580 659
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world’s books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/