NHOM GALOIS CUA DA THUC BAC n
Ngé Quéc Hoan
Khoa Todn va KHTN
Email: hoanng@dhhp.edu.vn
Ngay nhdn bai: 23/9/2019
Ngdy PB dainh gid: 20/11/2019
Ngdy duyet ding: 27/12/2019
TOM TAT: Bai bao ting hop nhing két qua vé nhém Galois ciia da thite, mét trong
nhimg van dé hdp dan nhat cia ly thuyét Galois. Cy thé, bai bao di néu ra nhimg két qua quan
trong nhat cia nhém Galois cia da thre mét bién bac n cting nhu tng dung ciia vin dé nay
trong viée vé hinh bang compa va thwéc ké va gidi thich ching bing nhimg vi dy tinh ton cu
thé, Dae bigt, bai bio cling dé cp t6i thudt todn tinh nhém Galois, thit cho phép xdy dung mot
chuong trinh tinh nhém Galois cia da thite dudi st hé tre cia may tink.
Tie kh6a: Da thite, Mé-réng trudng, Nhém Galois.
THE GALOIS’S GROUP OF POLYNOMIAL OF DEGREE n
ABSTRACT: This paper tells about the Galois’s group of polynomial which is one of
important problems of Galois’s theory. We give some nice resultats of Galois’s group of
polynomial and explain them by the examples. Moreover, we also say about the algorithme
which has been used to calculate the Galois’s group under helping by a computer.
Keywords: Polynomial, Extension field, Galois's group.
1. GIO THIEL
¥ thuyét Galois 14 mét trong cée phat minh quan trong cla Todn hoc nhim giai quyét
céng thie nghiém cua phuong trinh da thitc, bai todn vé hinh bing thuéc ké
ai
va comp:
Ly thuyét Galois nghién ciru mdi quan hé gitta cdu trac nghiém ca mét da thite véi cdu
tric trumg phan ra ca da thite 46. Sy da dang vé da thie trén mét trudmg kéo theo sy da
dang cia truéng phan ra. Ly thuyét G
lau higu dc trumg eta trumg phan 18 48 phuomg trinh da thite ¢6 thé gidi duge,,
Thy té, van dé nay duge dé cp dau tién bai béi J. L. Lagrange, khi éng ding cdc tinh
chit lign quan dén nhém hodn vj trong vige gidi phuong trinh dai s6. Sau dé, cde céng trinh
cua P. Ruffini va N. Abel da bat ddu sir dung ly thuyét nhém dé xem xét tinh gidi duge cia
phuong trinh da thite [3,4].
lois khong chi nghién citu syr da dang dma edn chi ra
(1) Cho da thie P¢) tren trong K . Trutmg phan 13 cia P(s) tn K 18 tradmg mo rong E cia K
chica vita dit K va ede nghigm eta da thiéc PC)
88 | TRUONG DAI HOC HAI PHONGE, Galois 1a nguéi dau tién xay dymg mét ly thuyét diy did chimg minh tinh gidi duge
cia phuong trinh da thite bing cach ap dung ly thuyét nhém (xem [6)). Trong qué trinh gidi
igu la Gal(F,K), 6
46 K la tudng con F la mé rong cia K . Tap nay bao gdm tat ca cde ty ding cdu iia F git
nguyén cdc diém cha K.. Galois eiing da xy dung mét edu tric nhém trén tp may, vi vay
ngiy nay ta goi tp nay 1d nhém Galois.
quyét van dé, E, Galois da sang tao ra mét khai nigm Todn hoc mdi, ki
Ta biét ring, mét phuong trinh da thite P(x) ~ 0 gidi duge bang cn thire ki va chi Khi
nhém Galois eta da thite dé duge phan gid thinh diy G-Gy > G, >... > Gy ~{e}, 6 46 G,
1A nhém con chudn tic ciia G, vA nhém thuong Gix,/G; 1a cde nhém giao hodn véi moi i = 1,
2, 3, ... Do dé, vige tinh todn nhém Galois 1a rit quan trong trong qué trinh nghién etm céc
fn dé cla Ly thuyét Galois. Bai viét nay dé cp dén mét sé vin dé vé nhém Galois cia da
thite bée m (xem [1, 2)), cing nhur thudt todn tinh nhém nay bang may tinh (xem [8,9,10,11])
‘va mét tmg dung ciia nhém Galois trong vie xac dinh tinh vé duge cia mét hinh bing compa
va thude ke.
HL. Noi dung
1. Nh6m Galois cia da thie be n
Cho K 1a mét tring c6 dae s6 khae 2 va f(x) la mot da thite bi
cnitrén K. Ta gid sit
Xp x, ld cdc nghiém cia f(x) trong m6t trrdng phan ra F ca f(x) én K
- . 28 2
bat A= TG -x)sDU) aad xy
icj
Bigu thie D() duge goi la bigt thie ca da thite f(x). Vige tinh todn gid tr eta bigt thie
mot da thé, ta sir dung hé thite Viet
Chang han, ta xét da thire f (x) =x‘ +x" + ex? +dx-+etrén tring K . Gia sit trén mot
mé rong nao 46 cia K., da thite f(x) la tach duge va 66 x), x2.%3.%, la edie nghiém etta fox) (C6
‘thé tring nhau). Dat
ARKY +5 Ky
B
c
My +S
Oy PI.
Bang tinh toan tryc tiép, ta thu uge(4—B)(B-C)(C-4)'= T]_(x,-x,) =D).
isicjcg T“
Mat khac, sir dung hé thite Viet ta cé.
xy ta, tx, tx, =—b
Ny $A, AN, LY AGN TGR
2h Hx, $A, HRY, =
Baas
XX =e
TAP CHf KHOA HQC, $6 1, thing 1/2020 | 89Do dé, ta thu duge
[A+B+C=
{4B+BC+CA=—4e+db
[ABC = 4? +B¥e—4ce
Do 46 4, B, Clanghigm cia da thie r(x)
D(f)=(A~B)'(B-C)(C-4Y = DY).
Nhung r(x) li da thite bac 3, ta dé dang tinh duge'
D(f) = D(r) =c"[(bd —4e)* + 4c(4ce—b*e —d*)] - 4(bd —4e)*
-21(Ace—b?e—d?)’ -18e(bd —4e)(4ce— bed),
Da thite r(x) duge goi la gidi thite bade 3 cia fix)
Ménh dé 1 [1,2]: Cho K ld mét trudng c6 dae sé khde 2 va f(x) 1a mOt da thite bac n
2° — ox? + (bd —4e)x—b¥e + 4ce—d? Ni vay,
trén K, Ki higu
As] [@,-x):DU)=4 =] ]@,-x),
6.5.x), ..., 4 1A cde nghigm etia f(x) trong mot trudng phan ra F ebia f(x) trén K. Ta 66
1. 6 €Gal(F,K) 1a mét phép thé chin néu va chi néu 6(A) = A,
2. 6 Gal(F,K) 1a mot phép thé lé néu va chi néu 6(A)=—A.
‘Tir ménh dé 1, ta c6 thé thay ring Gal(F,K) c 4, néu va chinéu Ae K
HG qua 1 [2]: Gid sir f(x) 1A mot da thte bat kha quy tach duge bae 3 trén mot trudmg K
6 dic s6 khée 2 vi G li nhom Galois cua f(x). Khi dd,
6 dic so khac 2 va G la nhém Galois cia fix). Goi @, 8,7 la cae nghi
1, G= Synéu va chinéu Ag K.
2. G= Asnéu va chingu Ae K,
HG qué 2 (2): Gia sir fx) 1a mot da thite bat kha quy tach duoc bac 4 trén mgt trudmg K
ita gidi thire bac ba
cia ffx). Dat m=[K(a, 8,7): K]. Khi d6 m la mét woe cia 6, Hon nia
1, Néum = 6 thi G = Si,
2, Néum = 3 thi G = Ay
3, Néum = 1 thiG = V.
4, Néum = 2 thi
G = D,néu va chi néu fix) bat kha quy tren K(a, 8,7)
+ G=T, néu va chi néu ffx) kha quy tren K(a, f,7)
" Biet thie eta da thite bie ba g(x) =x' thx” tex +d 1a D(g)=b°(c? ~Abd)— Ac" ~27d” + 18bed.
90
TRUONG DAI HOC HAI PHONG.Chang han, ta c6 da thite f(x)
Eisenstein. Dé dang chimg minh duge ffx) la tich durge. Giai thite bi
V5, ,5-v5,
2
r(x) =x? = 20x25 = (x-S)(xr+ a +
“45x+5 1a bit kha quy trén {theo tiéu chudn_
3 eta fix) Ia
Vay truimg phan ri cia r(x) 1a (V5) 6 be m-[0(V5): Q] =2. Lai c6 fix) kha
guy tren (V5) vi faye escrso( PAGES 2 fe.)
2)
x* 45x45 ding ciu voi Z,
2, Thudt toan tinh nhém Galois cia da thite bie»
Ta sé bit diu bing vi du tinh nhém Galois eta da thite f(x) = x
bac 4 va truéng phan ra la F =) (87) Mai pha
cha i va 47. Hon nita, ta phai e6 ring d(i) €{-i,i};5(47) (97,97, 7,97}
Do dé nhém Gal(F,
7, Day la da thite
tr 5