Form 102-a

EKME DENEY Genel Bilgi ekme deneyi, malzemelerin statik yk altndaki mekanik zelliklerini belirlemek ve malzemelerin zelliklerine gre snflandrlmasn salamak amacyla uygulanan, mhendislik asndan ok nemli bir mekanik deneydir. Deney, mekanik zellikleri belirlemek amacyla bir deney parasnn, genellikle kopuncaya kadar, gerilmesini kapsar. Belirlenecek mekanik zellikler: a) Elastisite katsays b) Elastiklik snr c) Rezilyans d) Akma gerilmesi Elastisite katsays (E): Gerilme () ile birim ekil deiimi ( ) arasndaki ilikiyi belirleyen malzemenin temel zellii olan sabit. e) ekme dayanm (Maksimum gerilme) f) Uzama (%) g) Kesit daralmas (%)

= E
Elastiklik snr: Elastik ekil deiiminin grld en yksek gerilme deerine denir. Rezilyans (u r ): Elastik ekil deiimi esnasnda numunenin depolad enerji anlamna gelir. Bu enerji, gerilme-birim ekil deiimi erisinin altnda kalan alana eittir. Deney numunenin krlmas ile sonulanrsa bu enerji geri verilir. Gerilme ile birim ekil deiimi arasnda lineer bir orantnn kabul edilebildii en yksek gerilme deeri olan orantsal gerilme ( pl ) diyagramdan okunarak u r deeri aadaki forml ile bulunabilir.

1 1 pl ur = pl pl = 2 2 E
2

Akma Gerilmesi: Uygulanan ekme kuvvetinin yaklak olarak sabit kalmasna ramen plastik ekil deiiminin nemli lde artt ve ekme diyagramnn dzgnszlk gsterdii gerilme deeridir. Alminyum alamlarnda, akma gerilmesi diyagram zerinde tam belirli olmadndan, ekil 1 deki yntem uygulanarak akma gerilmesi bulunur. Bu ynteme gre, % 0.2 birim ekil deiiminden balayarak erinin elastik blgesine paralel izilen dorunun eriyi kestii nokta akma gerilmesi deerini verir.

Form 102-a

ekil 1. Gerilme-birim ekil deiimi diyagram ekme Dayanm (Maksimum gerilme): Numunenin kopmadan dayanabilecei ve diyagramdaki en yksek gerilme deeridir. Uzama (%): Son l uzunluu ile ilk l uzunluunun farknn ilk l uzunluuna orannn yzde olarak ifadesidir.

(%) =

Lu L0 100 L0

Kesit daralmas (%): lk kesit alan ile son kesit alan farknn ilk kesit alanna orannn yzde olarak ifadesidir.

Daralma(%) =
Deney Numunesi

S0 Su 100 S0

Deney parasnn ekli ve boyutlandrlmas ekil 2 ve Tablo 1 de gsterilmitir. Orantsz deney paras kullanldndan, TS 138 EN 10002-1 standard ile belirtildii ekilde ilk l

Form 102-a

uzunluu, ilk kesit alanndan bamsz olarak alnr. Numune, AA6061 alminyum alamndan (Tablo 2) yaplmtr. Malzemenin mekanik zellikleri Tablo 3 te gsterilmitir.

ekil 2. Dikdrtgen kesitli deney paras Tablo 1. Deney paras boyutlandrlmas Sembol b B Lc Lt So Deer 2 mm 20 mm 110 mm 180 mm 40 mm2 Tablo 2. AA6061 Element Alminyum (Al) Bakr (Cu) Magnezyum (Mg) Krom (Cr) Silisyum (Si) zellikler Younluk (x1000 kg/m3) Elastisite Modl (GPa) Poisson Oran ekme Dayanm (MPa) Akma Dayanm (MPa) Uzama Yzdesi (%) Oran % 97.9 % 0.28 % 1.0 % 0.2 % 0.6 Deerler (25 C iin) 2.7 70-80 0.33 115 48 25 Anlam Kalnlk Genilik Paralel Uzunluk Toplam Uzunluk lk Kesit Alan

Tablo 3. AA6061 Mekanik zellikler

Form 102-a

Deney Cihaz MTS Universal Test Cihaz, havaclk ve uzay teknolojilerinde kullanlan metal, seramik ve kompozit malzemelerin ekme, basma, eilme ve yorulma testlerini yapmak amal kullanlmaktadr. Servo-hidrolik alan makine, -40 ile +177 C aralnda 100kN a kadar statik ve dinamik kapasiteli deneylerde kullanlabilmektedir. Minimum 10 Hz ve minimum 1 mm. dinamik test yeteneine sahiptir. Farkl numunelerin analizi iin farkl tipte eneler kullanlmaktadr. Ayrca oklu uzama yeteneine sahip ekstansometreler, -129C ve +315 C aralnda alabilen iklimlendirme odas ve yan eksen ykleme zellikleri mevcuttur. Deneyin Yapl Aksi belirtilmedike deney 10 C ile 35 C arasndaki bir scaklkta yaplr. Kontroll artlarda yrtlen deneyler 23 C 5 C scaklkta yaplabilir. Cihaz yazlm altrlr ve aadaki ilemler uygulanr: Deney, MTS Universal Test Cihaz nn hidrolik basn kademelerinin altrlmas ile balar. Numune, dzenekteki enelere iki ucundaki genileyen blmlerinden sktrlarak yerletirilir. Dikkat edilecek husus, sktrma iin kullanlan basncn uygun olmas ve enelerin, numune balarn ezip, bu ksmlardan kopmaya yol amamasdr. Daha sonra, cihazn yazlmn iinde bulunan prosedr editr kullanlarak ekil 3 teki programlama yaplr. Prosedrn limit ksmnda, numunenin 10 mm uzamaya uramas istenerek, gerekli kopmann olmas salanr. Otomatik ofset ilemi yaplarak, sinyal yoluyla gelen kuvvet ve uzama deerleri sfrlanr. Deneye balanr. Yazlm yardmyla bilgisayardan uzama ve kuvvet deiimleri izlenir. effaf koruma paravanlarn kullanarak plak gzle de numune izlenebilir. Numune kopana kadar deney devam eder. Kopmann ardndan deney datalar incelenir ve kuvvet-uzama ve gerilme-birim ekil deiimi diyagramlar izilir. Mekanik zellikler hesaplanr.

Form 102-a

ekil 3. Deneyin Programlanmas lgili Standartlar Trk Standard TS 138 EN 10002-1 Metalik Malzemeler-ekme Deneyi Blm 1:Ortam Scaklnda Deney Metodu Trk Standard TS EN ISO 7500-2 Metalik Malzemeler - Tek Eksenli Statik Deney Makinelerinin Dorulanmas - Blm 2: ekme Srnme Deney Makineleri Uygulanan Ykn Dorulanmas ISO 6892 Metallic Materials - Tensile Testing at Ambient Temperature Second Edition European Standard EN 2002-001 Aerospace Series - Metallic Materials - Test Methods - Part 1: Tensile testing at Ambient Temperature

Kaynaklar Trk Standard TS 138 EN 10002-1 Metalik Malzemeler-ekme Deneyi-Blm 1:Ortam Scaklnda Deney Metodu, TSE, Nisan 2004 Hibeler R.C., Mechanics of Materials, Fourth Edition, Prentice Hall, 2000 http://www.efunda.com/materials/alloys/aluminum/show_aluminum.cfm?ID=AA_6061&sho w_prop=all&Page_Title=AA%206061 MTS Users Manual Volume 1, MTS Systems Corporation, 2005