Mnogi bi da što pre saznaju nalaz ili dijagnozu koji im, najčešće, ne znače ništa dok ih ne "prevede" lekar.

Laboratorijski nalazi su, bar za većinu naše prosečno obrazovane populacije, još tajanstveni vid komunikacije
između lekara različitih specijalnosti.

Kada je reč o laboratorijskom ispitivanju krvi, ono podrazumeva dve vrste analiza:
onih koje su usmerene ka ispitivanju vrste, broja, odnosa i izgleda ćelijskih elemenata krvi, poznatih pod imenom
"krvna slika" i drugih,
kojima se proverava biohemijski sastav krvi i na osnovu toga ustanovljava rad ili stanje pojedinih organa i tkiva.

Te analize počinju uzimanjem krvi, najčešće iz jagodice prsta ili vene na ruci, a u tom uzorku se zatim testiraju
različiti sastojci, zavisno od toga šta lekar želi da proveri. Najčešće je to broj crvenih ili belih krvnih zrnaca i koliki
je njihov odnos...

Ove analize su neophodne da bi se postavila valjana dijagnoza i usmerilo lečenje širokog dijapazona bolesti.
Uzimanje krvi traje veoma kratko i mnogi smatraju da je gotovo potpuno bezbolno, a u većini laboratorijskih
analiza ne prethodi nikakva specijalna priprema, baš kao što se nakon preduzimanja ove dijagnostičke procedure
Ljudi odmah mogu vratiti svojim uobičajenim aktivnostima. Ipak, u cilju dobijanja što verodostojnijih rezultata,
najčešće se savetuje uzdržavanje od jela na dvanaest sati pre davanja krvi.

Normalne vrednosti krvi

To su vrednosti koje pokazuju statistički nivo pojedinih parametara krvi kod većeg dela zdrave, odrasle populacije.
Kad pacijent dobije podatak da njegovi nezultati "nisu normalni", reč je o odstupanju od tih normalnih vrednosti i
ne mora značiti da se na osnovu toga može sa sigurnošću ustanoviti kakva je vrsta promena nastupila: lekar će tek
uz druge dijagnostičke procedure moći da kaže šta takav rezultat znači u svakom pojedinačnom slučaju.

Kompletna krvna slika

Zašto se obavlja ova analiza?

Kompletna krvna slika se radi zbog procene opšteg zdravstvenog stanja i otkrivanja raznovrsnih poremećaja poput
anemija, infekcija, stanja uhranjenosti organizma i izloženosti otrovnim materijama.

Kada se vrši testiranje?

Kao deo rutinskog lekarskog pregleda.

Uzorak?
Krv se uzima iz vene ruke ili jagodice prsta, odnosno iz pete kod novorođenčadi.

Broj belih krvnih zrnaca

Šta testiramo?
Bela krvna zrnca se stvaraju u koštanoj srži i štite organizam od infekcija. Učestvuju u imunom odgovoru. Postoji
pet različitih vrsta belih krvnih zrnaca; sve one su deo odbrane organizma protiv najezde infektivnih i drugih
štetnih materija. Kada je njihov broj uvećan, to ukazuje da telo proizvodi veći broj ovih ćelija, odnosno da je
napadnuto, na primer bakterijama. Ako je njihov broj manji, povećava se rizik od infekcije. Leukopenija, smanjenje
broja belih krvnih zrnaca, javlja se i kod virusnih infekcija, u stresnim situacijama, kod opšte slabosti organizma,
kao i kod pacijenata na radioterapiji. Uzimanje pojedinih lekova takođe može da dovede do smanjenja broja belih
krvnih zrnaca i zato se kod takvih pacijenata moraju sprovoditi redovne laboratorijske analize.

Zašto se obavlja ova analiza?

Ako lekar sumnja da se radi o infekciji ili alergijskoj reakciji, ali i u slučajevima praćenja efekta preduzetog lečenja
(kod primene lekova koji smanjuju broj belih krvnih zrnaca).

Kada se vrši testiranje?

Ono je najčešće deo celokupnog pregleda krvi (kompletna krvna slika), zajedno sa brojem eritrocita i trombocita.

Uzorak?
Iz vene na ruci ili jagodice prsta, ili iz pete kod novorođenčadi.
Hemoglobin

Hemoglobin je sastojak crvenih krvnih zrnaca eritrocita. On je "nosač" kiseonika u krvi. Svakim udahom krv u
plućima dobija kiseonik i zahvaljujući upravo hemoglobinu distribuira ga do svih tkiva i organa. Kada se oslobodi
kiseonik prekopotreban za nesmetani rad ćelija, za hemoglobin se umesto njega vezuje ugljen dioksid. Ovaj ciklus
se zatvara vraćanjem krvi u pluća, oslobađanjem ugljen dioksida i novim vezivanjem kiseonika.

Krvne pločice

Krvne pločice ili trombociti su po veličini mnogo manje od belih ili crvenih krvnih zrnaca, a imaju ulogu
zaustavljanja krvavljenja kada dođe do oštećenja krvnih sudova.

Test na mokraćnu kiselinu

Zašto se obavlja ova analiza?

Ovo ispitivanje se vrši kako bi se ustanovio nivo mokraćne kiseline u telu. Ona je, inače, proizvod metabolizma
purina, materije koja nastaje razlaganjem hrane i nukleinskih kiselina u organizmu. Ako je nivo mokraćne kiseline
nizak, znači da nema nikakvih posebnih simptoma, dok povišeni nivo dovodi do njenog taloženja u tkivima. Kako je
ona raspadni produkt metabolizma, organizam je mora eliminisati, a to čini na dva načina: dve trećine preko
mokraće, a jednu trećinu putem stolice.

Kada se vrši testiranje?

U slučaju povišenog stvaranja mokraćne kiseline javlja se giht, odnosno taloženje mikrokristala prvenstveno u
zglobovima. Razlog povišenog nivoa mokraćne kiseline može biti i smanjena sposobnost bubrega da je izluči.
Visoke vrednosti se zapažaju i kod pojedinih oblika raka, visokog krvnog pritiska i u trudnoći, kod alkoholičara, u
Daunovom sindromu, kod trovanja olovom, loše ishrane, bolesti jetre, kod gojaznosti i psorijaze. Stres i izuzetno
naporne fizičke aktivnosti, kao i oštećenje funkcije bubrega takođe dovode do njenog porasta. Pojedini lekovi, a pre
svih terapija citostaticima ili zračenjem kod pojedinih vrsta raka podiže ekstremno njen nivo usled raspada velikog
broja tumorskih ćelija iz kojih se oslobađa purin, a samim tim i mokraćna kiselina.

Uzorak?
Krv se uzima iz vene na ruci.

Glukoza

Zašto se obavlja ova analiza?

Da bi se odredilo da li je ili nije nivo glukoze u krvi u normalnim granicama, što pomaže u otkrivanju dijabetesa ili
hipoglukemije.

Kada se vrši testiranje?

Nekoliko puta godišnje u slučajevima kad neko stalno obavlja poslove praćene stresom, a koje prate simptomi
hiperglukemije i hipoglukemije i u trudnoći. Kod dijabetičara se nivo glukoze u krvi mora meriti i po nekoliko puta
dnevno.

Uzorak?
Krv se uzima iz vene na ruci, a oni koji sami mere nivo glukoze iz jagodice prsta.

Bilirubin

Dobija se razaranjem hemoglobina. Metaboliše se u jetri i izlučuje u žuči. Akumulira se u krvi kada postoji
oštećenje jetre, zapušenje žučnih puteva ili povećano razaranje crvenih krvnih zrnaca.

Retko je povišen i u drugim slučajevima abnormalnosti enzimskog sistema u organizmu, kao i kod dugotrajnog
gladovanja ili nedovoljnog unosa hranljivih materija. Pojedini lekovi koji oštećuju jetru takođe mogu da dovedu do
povišenja nivoa bilirubina.

Kalcijum
Nivo kalcijuma u organizmu, a samim tim i u krvi, direktno zavisi od harmoničnog rada žlezda sa unutrašnjim
lučenjem (pre svega paraštitastih žlezda), unosa namirnica koje sadrže kalcijum, aktivnosti organa za varenje i
stanja bubrega.

Povišen je kod visoke koncentracije nivoa hormona paraštitaste žlezde, kod pojedinih tumora i metastaza tumora u
kostima, kod viška vitamina D, dugotrajne imobilizacije tj. svih bolesti praćenih razgradnjom kostiju.

Može biti i sniženih vrednosti u slučaju kod hipoparatireoidizma, manjka vitamina D, insuficijencije bubrega, velikog
broja bolesti varenja, smanjenja količine belančevina u organizmu, upale pankreasa.

Hlor

Predstavlja neorganski anjon u vanćelijskoj tečnosti. Izuzetno je važan za održavanje kiselinskobazne ravnoteže u
organizmu. Ukoliko se gubi dolazi do alkaloze (baznosti), kao u slučajevima povraćanja, proliva, ozbiljnije
insuficijencije bubrega sa gubitkom soli, hroničnog plućnog emfizema, šećerne bolesti, prekomernog znojenja,
poremećaja rada nadbubrežnih žlezda, metaboličke alkaloze. Kada se hlor preterano konzumira ili zadržava u
organizmu dolazi do ispoljavanja acidoze (kiselosti). To se viđa pre svega kod bubrežnih bolesti, dehidratacije
(gubitka tečnosti iz organizma) i preteranog lečenja fiziološkim rastvorom.

Holesterol

Stvara se u jetri. Njegova koncentracija u krvi je usko povezana sa metabolizmom masti u organizmu a zavisi i od
niza drugih faktora: pre svega načina ishrane, nasleđa, rada hormona tj. žlezda sa unutrašnjim lučenjem, funkcije i
integriteta vitalnih organa poput jetre i bubrega.

Povišen je kod ishrane bogate masnim materijama, loše kontrolisane šećerne bolesti, snižene funkcije štitne
žlezde, hroničnog oštećenja jetre (upala, ciroza) i bubrega (nefrotski sindrom). I neki lekovi mogu da povise nivo
holesterola, kao npr. anabolici i kontraceptivi.

Smanjen je kod pothranjenosti, anemije, akutnog hepatitisa i ponekad hipertireoze i u slučaju uzimanja lekova
poput aspirina, estrogena, hormona štitne žlezde ...

Kreatin kinaza (CPK)

CPK cepa kreatin fosfat i tom prilikom se dobija energija neophodna za funkcionisanje ćelijskog metabolizma. Ovim
enzimom su bogati skeletni i srčani mišići i mozak. Stoga se njegovo povišenje nivoa u krvi javlja u svim
slučajevima gde bivaju oštećena i razorena pomenuta tkiva srčani infarkt, povrede mišića, mišićne distrofije i
premorenost, hipotireoza i moždani udar praćen nekrozom.

Kreatinin

Dobija se metabolisanjem kreatina i izlučuje filtriranjem kroz glomerule bubrega. Na osnovu njegove koncentracije
u serumu indirektno se može zaključivati o funkcionisanju bubrega tj. njihovoj sposobnosti da iz organizma izlučuju
raspadne produkte metabolizma. Povišen je kod akutne i hronične bubrežne insuficijencije, prepreke u mokraćnim
putevima i oštećenja funkcije bubrega nekim lekovima ili otrovima.

Gama glutamil transpeptidaza ili transferaza (GGT)

Izrazito je osetljiv indikator za oboljenja jetre, mada je prisutan i u pankreasu i bubrezima. Povišena je kod
akutnog i hroničnog hepatita [upale oštećenja jetrinih ćelija], ciroze jetre, postojanja opstrukcije u žučnim
putevima, primamih ili metastatskih tumora jetre, oštećenja jetre izazvanog alkoholizmom, dekompenzovane
srčane bolesti, upale pankreasa i zloćudnom tumoru pankreasa.

Gvožđe u serumu

Koncentraciju gvožđa u serumu određuje nekoliko faktora uključujući apsorpciju iz creva, deponovanje u crevima,
jetri, slezini i kostnoj srži, gubljenje hemoglobina i sinteza novog hemoglobina.
Povišeno je kod višestrukih transfuzija, prekomernog davanja preparata gvožđa, povećanog i ubrzanog razaranja
crvenih krvnih zrnaca, različitih vrsta anemija, hemohromatoze i virusne upale jetre. Smanjeno je kod manjka
gvožđa prilikom infekcija različitog porekla, oboljenja bubrega (nefroze i hronične bubrežne insuficijencije), u toku
perioda aktivnog i intenzivnog stvaranja ćelija krvi (hematopoeze].

Gvožđe - sposobnost vezivanja u serumu

Gvožđe se u telu transportuje spojeno sa belančevinom globulin transferinom ili siderofilinom. Kada u serumu ima
manje gvožđa, onda postoji i povećana potreba i sposobnost njegovog vezivanja u serumu npr. kod anemija,
krvavljenja, trudnoći i akutnog hepatitisa. Sposobnost vezivanja je smanjena kod visokih vrednosti serumskog
gvožđa razaranja crvenih krvnih zrnaca, akutnih i hroničnih infekcija, ciroze jetre, uremije i raka.

Mlečna dehidrogenaza (LDH)

Uglavnom je raspoređena u telesnim tečnostima i ćelijama i katalizira međusobno pretvaranje laktata i piruvata.

Povišena je kod svih stanja praćenih propadanjem tkiva srca, bubrega, skeletnih mišića, jetre, pluća, kože. Takođe
i kod raspadanja crvenih krvnih zmaca i nekih tumora.

Magnezijum

Prvenstveno je međućelijski elektrolit. Značajan je za prenos signala između nerava i mišića kao i pravilno
funkcionisanje srca i krvnih sudova.

Povišenje nivoa se retko javlja i to kod uzimanja prekomernih količina soli magnezijuma, najčešće intravenski ili u
vidu injekcija.

S obzirom na smanjenje koncentracije ovog minerala u svakodnevnoj ishrani daleko je češći njegov manjak. Javlja
se i kod pothranjenosti i gladovanja, gubitka učestalim stolicama, hroničnog alkoholizma i hronične upale jetre.

Kisela fosfataza

Nalazi se u visokim koncentracijama u tkivu prostate i crvenim krvnim zrncima. Povišena je kod raka prostate koji
se širi van kapsule žlezde ili daje udaljene metastaze, kod leukemije i multiplog mijeloma sa jakim promenama na
kostima.

Alkalna fosfataza

Visoke koncentracije ovog enzima se nalaze u kostima u rastu, u žuči, i u posteljici trudnica (placenti). Povećanje
nivoa u dečjem uzrastu ne govori sigurno o postojanju oboljenja mada, kao i kod odraslih, može da govori o
bolestima kostiju (osteosarkom, metastaze, hiperparatireiodizam, Padžetova bolest). Karakteristično je povišenje u
slučajevima postojanja prepreke u žučnim putevima (kamen, ožiljno tkivo, rak], ali i kod oboljenja jetre i tokom
normalne trudnoće.

Fosfor

Njegova koncentracija u serumu je pod direktnim uticajem paraštitastih žlezda, ishrane, apsorpcije u organima za
varenje, funkcije bubrega i metabolizma kostiju. Povišen je kod insuficijencije bubrega, hipoparatireoze i
hipervitaminoze D, a smanjen kod hiperparatireoze, D hipovitaminoze, hroničnog alkoholizma, oboljenja jetre,
poremećaja acidobazne ravnoteže.

Kalijum

Izuzetno važan mineral koji direktno utiče na funkciju nerava i mišića, pre svega, u smislu njihove oštećene
kontraktilne sposobnosti. Povišen je kod insuficijencije bubrega i nadbubrežne žlezde, i nagle terapije visokim
dozama kalijumovih soli.

Smanjen je kod slabe ishrane, gladovanja, neadekvatne apsorpcije u organima za varenje ili velikog gubitka
povraćanjem ili dijarejom tj. putem bubrega (poremećaji nadbubrežne žlezde, davanje diuretika, metabolička
alkaaloza).

Proteini u serumu

Pod uticajem je ishrane i funkcije vitalnih organa jetre i bubrega. Uglavnom se uočava smanjenje koncentracije
albumina kod pothranjenosti, lošeg varenja, povećanog gubitka putem bubrega, kod leukemije i nekih drugih
malignih bolesti.

Fibrinogen

Protein u plazmi koji se sintetiše u jetri. Koristi se kao nespecifični pokazatelj zapaljenske reakcije u organizmu.
Povišen je kod bolesti bubrega, infektivnih i reumatskih oboljenja. Snižen je kod akutne i hronične insuficijencije
jetre, akcidenata u trudnoći, embolije, metastaza raka prostate i drugih organa, leukemije.

Natrijum

Zajedno sa anjonima predstavlja najveći deo osmotski aktivnih materija u plazmi koje negulišu u velikoj meri
raspodelu vode u telu. Povećan je kod deficita vode u telu, traume ili oboljenja centralnog nervnog sistema, a
smanjen u slučaju insuficijencije bubrega i nadbubrežne žlezde, neadekvatnog unosa, preteranog gubitka.

Transaminaze

SGOT i SGPT

Unutarćelijski enzimi koji učestvuju u metabolizmu aminokiselina i ugljenih hidrata. U visokim koncentracijama se
nalaze u jetri, mišićima i mozgu. Povišene koncentracije ovih enzima govore o propadanju ili oštećenju
prvenstveno ovih organa akutna infekcija ili toksično ošćtećenje jetre, infarkt miokarda, ciroza ili rak jetre. SGOT je
povišen kod distrofije mišića, dermatomiozitisa i mioglobinurije.

Trigliceridi

Masnoća iz hrane se hidrolizuje u tankom crevu, apsorbuje i resintetiše u ćelijama crevne sluzokože, ulazi u limfne
sudove i u cirkulaciju tj. stiže do jetre. Višak se deponuje u obliku masnih naslaga.

Povišen je nivo kod povećanog unosa hranom, oštećenja funkcija jetre, hroničnog alkoholizma, šećerne bolesti,
nefrotskog sindroma, opstrukcije žučnih puteva, uzimanja nekih lekova npr. kontraceptiva, i što je za savremenog
čoveka veoma važno istaći stres.

Urea

Urea je krajnji produkt metabolizma belančevina. Izlučuje se putem bubrega tj. mokraće. Povišena je kod bolesti
bubrega čija je funkcija „čišćenja" organizma oštećena u slučajevima nefritisa, postojanja prepreke u mokraćnim
putevima, smanjenog bubrežnog krvotoka, stanjima šoka. Smanjene vrednosti se ređe viđaju kod pothranjenosti i
insuficijencije jetre.

Sedimentacija

Ukazuje na moguće postojanje organskog oboljenja. Ubrzana je kod upala, razaranja ćelija, masivnih trovanja, u
trudnoći i posle porođaja, kod TBC, reumatskih bolesti npr. akutne reumatske groznice i reumatoidnog artritisa,
akutnog infarkta miokarda, nefroze, svim vrstama šoka, kod postoperativnih stanja, tumora, oboljenja jetre,
menstruacija (neznatno ubrzanje).
Usporena je kod novorođenčeta, policitemije, kongestivne srčane insuficijencije, alergijskih stanja, pojedinih vrsta
anemija.

dr Đorđe Cakić, Miloš Lazić

Dopuna na gore ispisani odlicni tekst o laboratorijskoj analizi krvi, a u kojem se nalaze i skracenice kod
elektronskog izveshtaja laboratorijske analize krvi (kada se u laboratorijskom nalazu krvi umesto nashih reci
nalaze engleske skracenice (npr. umesto Leukociti - WBC (White blood cells); LYM# (iliti ukupan broj limfocita);
MCH, HCT, LYM WBC i sl.). Moze biti od pomoci da bude sami svoj hematolog :)

------HEMATOLOGIJA
· sedimentacija eritrocita
· kompletna krvna slika (leukociti, diferencijalna krvna slika, eritrociti, hemoglobin, hematokrit, MCV, MCH, MCHC,
RDW, trombociti, MPV)

više o hematološkim pretragama:

Brzina sedimentacije eritrocita (SE) je nespecifični pokazatelj upale, povišena je kod infekcija, artritisa, reumatske
groznice, infarkta miokarda, malignih bolesti, također i za vrijeme trudnoće i nakon intenzivnog vježbanja
Kompletna krvna slika (KKS) je najčešće ordiniran test koji daje važne informacije o zdravstvenom stanju
pacijenta, radi se kao dio redovnog rutinskog pregleda kao screening za široki raspon bolesti, kod anemija,
infekcija, malignih bolesti.
KKS uključuje broj leukocita, eritrocita i trombocita, eritrocitne konstante (MCV, MCH, MCHC, RDW), trombocitne
konstante (MPV, PDW), diferencijalnu krvnu sliku (podvrste leukocita: neutrofili, eozinofili, bazofili, monociti,
limfociti), hemoglobin i hematokrit
Eritrociti su stanice koje sadrže hemoglobin i sudjeluju u prenosu kisika i ugljičnog dioksida u organizmu.
Hemoglobin je proteinski kompleks koji prenosi kisik iz pluća u tkiva i ugljik dioksid iz tkiva natrag u pluća,
koncentracija hemoglobina i/ili eritrocita je smanjena kod anemija
Hematokrit predstavlja volumen eritrocita u jedinici pune krvi
Eritrocitne konstante se izračunavaju iz broja eritrocita, koncentracije hemoglobina i hematokrita i daju informaciju
o kvaliteti eritrocita.
MCV (mean cell volume) – prosječni volumen eritrocita - daje informaciju o veličini eritrocita
MCH (mean cell hemoglobin) - prosječna količina hemoglobina u eritrocitu
MCHC (mean cell hemoglobin concentration) – prosječna koncentracija hemoglobina u litri eritrocita
RDW (red cell distribution width) – mjera varijabilnosti veličine eritrocita
Osnovna funkcija Leukocita je obrana organizma od infekcije, pri čemu svaka određena populacija leukocita ima
zasebne funkcije. Neutrofilni granulociti zajedno s Monocitima čine osnovu fagocitnog obrambenog sustava u
organizmu. Na ovaj način sudjeluju u obrani organizma od bakterijskih infekcija. Eozinofilni granulociti sudjeluju u
obrani organizma od alergijskih agensa i parazitarnih infekcija. Limfociti proizvode antitijela i sudjeluju u obrani od
virusa. Bazofilni granulociti su najmanje zastupljena populacija leukocita u perifernoj krvi i također sudjeluju u
alergijskom odgovoru
Trombociti su stanice koje sudjeluju u zgrušavanju krvi, manjak trombocita izaziva sklonost krvarenju, višak
izaziva pojačano zgrušavanje krvi
MPV (mean platelet volume) - prosječni volumen trombocita - daje informaciju o veličini trombocita
PDW - (platelet distribution width) – prosječni volumen trombocita - daje informaciju o veličini trombocita

OSNOVNE BIOKEMIJSKE PRETRAGE

· glukoza
· bilirubin
· AST, ALT, GGT, AP – jetreni enzimi
· amilaza
· urea
· kreatinin
· urati
· lipidogram (trigliceridi, kolesterol, HDL, LDL)
· proteini
· albumini
· imunoglobulini (IgA, IgG, IgM)
· elektroliti (Na, K, P, Ca)
· željezo, UIBC, TIBC
· kreatin kinaza, laktat dehidrogenaza – srčano-mišićni enzimi
· feritin

više o osnovnim biokemijskim pretragama:

ALANIN AMINOTRANSFERAZA (ALT)
Jetreni enzim, povišenu koncentraciju enzima nalazimo kod velikog broja jetrenih bolesti trakta (izrazito je povišen
kod virusnih hepatitisa), kod bolesti pankreasa (kronični i akutni pankreatitis i karcinom) i kod masivnog infarkta.

ALBUMIN
Albumin je protein koji se sintetizira u jetri, osnovna mu je funkcija održavanje ravnoteže fluida u organizmu.
Smanjene koncentracije albumina nalazimo jake proteinurije (nefrotski sindrom), urođenih grešaka organizma
(bisalbuminemija i analbuminemija), bolesti jetre, opeklina i enteritisa

ALKALNA FOSFATAZA (ALP)

Mjerenje ALP-a se koristi u dijagnostici hepatobilijarnih bolesti (izrazito povišen kod kolestaze) i bolesti kostiju
povezanih sa povećanom aktivnošću osteoblasta. Neka oboljenja poput Hodgkinove bolesti, kongestije srca i
ulcerativnog kolitisa će davati umjereno povišene vrijednosti ALP-a u serumu. Također ALP je fiziološki povišen kod
djece i trudnica i trećem trimestru trudnoće.

AMILAZA
Amilaza je povišena u serumu oboljelih od bolesti pankreasa (akutni pankreatitis, tumori) i kod bolesti žlijezda
slinovnica (mumps), a može biti povišena i kod bolesti bilijarnog trakta (kolecistits, kolangitis, kolelitijaza),
perforacije čira na želucu, intestinalnoj opstrukciji, ileusu, uremiji i u postoperativnim stanjima

ASPARTAT AMINOTRANSFERAZA (AST)

AST-a ima najviše u jetri, srčanom mišiću, te manje u mozgu, bubrezima, gušterači, plućima i u nizu drugih
organa.
Povišene vrijednosti AST-a nalazimo kod infarkta miokarda, mišićne distrofije, kod bolesti jetre (izrazito visoke
vrijednosti kod virusnog hepatitisa i u akutnom toksičnom hepatitisu, povišen kod opstruktivnog ikterusa, ciroze
jetre, aktivnog kroničnog hepatitisa)

BILIRUBIN
Bilirubin je razgradni produkt hemoglobina. Povišenje koncentracije bilirubina ima za posljedicu pojavu žute boje
kože, sklera ili sluznica. Razlikujemo 4 vrste žutica: hemolitička žutica (povećana razgradnja hemoglobina),
opstruktivna žutica (zastoj u bilijarnom traktu), hepatocelularna žutica (poremećaj ekskretorne funkcije jetrenih
stanica) i funkcionalna žutica.

UREA
Ureja je glavni metabolički produkt dušikovih tvari u organizmu i iz tijela se izlučuje putem urina.
Povišena koncentracija ureje u serumu nalazimo kod bolesnika koji imaju smanjenu funkcionalnu sposobnost
bubrega (glomerulonefritis, pijelonefritis, nefroskleroza) i kod bolesnika kod kojih je povećana razgradnja proteina
u organizmu (groznica, nekroza) i ozljeda. Kod dugotrajnog gladovanja i teških oštećenja jetre koncentracija ureje
je snižena

KALCIJ
Kalcij se u organizmu nalazi najvećim dijelom u kostima, manjim dijelom u plazmi (1-2%), promjena koncentracije
kalcija u serumu promijenjena je u bolesti kostiju (osteoporoza, tumori s metastazama u kostima), alkoholizmu,
nekim malignim bolestima, akutnom pankreatitisu

KOLESTEROL
Koncentracija kolesterola povišena je: u početnoj fazi hepatitisa, opstruktivnom ikterusu, lipoidnoj nefrozi, diabetes
mellitusu, hipotireozi i nizu nasljednih bolesti (hiperkolesterolemija tip IIa)
Hipokolesterolemija je mnogo rjeđa od hiperkolesterolemije, nalazi se obično kod hiperfunkcije tiroideje, a niske
koncentracije se mogu naći kod nekih bolesti kod kojih postoji teško oštećenje jetre (ciroza i teški kronični
hepatitisi).

KREATININ
Kreatinin nastaje iz kreatina, krvlju dolazi do bubrega gdje se dijelom izlučuje iz organizma.
Koncentracija kreatinina u serumu ovisi prvenstveno o glomerularnoj filtraciji pa je to dobar pokazatelj funkcije
bubrega. Zato se kod smanjene funkcije bubrega nalazimo povišenu koncentraciju kreatinina u serumu

NATRIJ
Smanjene koncentracije natrija u serumu nalazimo kod: gastrointestinalnih poremećaja (gastritis, tumor želuca,
intestinalna opstrukcija), jake diureze, hipofunkcija nadbubrežne žlijezde (nedostatak aldosterona), bubrežnih
bolesti (kronični glomerulonefritis), jakog znojenja i infektivnih bolesti (pneumonija)
Povišene koncentracije natrija nalazimo kod: hiperfunkcije nadbubrežne žlijezde, kod pretjeranog gubitka tekućine
(povraćanje, proljev)

KALIJ
Smanjene koncentracije kalija u serumu nalazimo kod: gubitka uslijed prekomjerne diureze, povraćanja, proljeva
ili pankreasne fistule, kod dilucije ekstracelularne tekućine, hiperfunkcije nadbubrežne žlijezde, nedovoljne
prehrane i naglog prijelaza kalija iz ekstracelularne tekućine u stanicu (dijabetička acidoza)
Povišene koncentracije kalija nalazimo kod: terapije kalijem, kronične bubrežne insuficijencije, hiperfunkcije
nadbubrežne žlijezde

GAMA GLUTAMIL TRANSFERAZA (GGT)

Najviše -GT-a ima u bubregu, prostati, jetri, epitelu tankog crijeva i mozgu, nalazi se na mjestima intenzivne
apsorpcije aminokiselina.
Porast aktivnosti -GT-a smatra se najosjetljivijim pokazateljem oštećenja jetre. Aktivnost je povišena kod ciroze
jetre, akutnom virusnom hepatitisu, agresivnom kroničnom hepatitisu, pankreatitisu, infarktu miokarda.

GLUKOZA
Koncentracija glukoze u krvi se održava u granicama normale djelovanjem složenog hormonskog sustava.
Povišena koncentracija glukoze - hiperglikemija – diabetes mellitus, feokromocitom, teške opekotine, šok, stanja
sa povišenim adrenalinom
Snižena koncentracija glukoze - hipoglikemija – hiperplazija, adenom i karcinom pankreasa, manjak hormona koji
su antagonisti adrenalina, kod prirodnih grešaka u metabolizmu glikogena i ponekad kod bolesti jetre

HDL KOLESTEROL
Od ukupnog kolesterola u serumu oko 20% otpada na HDL kolesterol (Heavy density cholesterol). HDL kolesterol ,
odnosno njegova podfrakcija, HDL2 ima protektivnu ulogu. Osobe koje imaju snižene vrijednosti HDL kolesterola
imaju veći rizik od obolijevanja od koronarnih bolesti.

LDL KOLESTEROL
LDL kolesterol ili «loši kolesterol» i njegovo određivanje je važno kao faktor rizika za koronarna oboljenja i za
aterosklerozu

ŽELJEZO
Željezo je jedan od esencijalnih oligoelemenata u organizmu, sastavni je dio hemoglobina, mioglobina, citokroma i
mnogih enzima. Glavno skladište željeza je retikuloendotelni sustav, zatim jetra, slezena, koštana srž i bubrezi.
Smanjena koncentracija željeza u serumu (hiposideremija) općenito je posljedica nedostatka željeza u organizmu
čiji uzrok može biti malnutricija, malapsorpcija, gubitak željeza (nefroza, nefritis, teža krvarenja) ili smanjeno
otpuštanje željeza iz RES-a (akutne i kronične infekcije, autoimune bolesti). Hipersideremiju nalazimo kod
hemolitičkih anemija, kod trovanja olovom, u cirozi jetre, te kod hemokromatoze i hemosideroze.

KAPACITET VEZANJA ŽELJEZA

Transferin je protein koji prenosi željezo u serumu, o količini transferina u serumu ovisi koliko se željeza može
vezati, odnosno koliki je ukupni kapacitet vezanja željeza u serumu, TIBC (total iron binding capacity). Normalno je
da samo jedan dio transferina ima vezano željezo, dok je drugi dio transferina slobodan, tj. nezasićen. Taj dio
transferina koji još može vezati željezo zove se nezasićeni kapacitet vezanja željeza, UIBC (unsaturated iron
binding capacity).
TIBC je smanjen u cirozi, hemokromatozi, nefrozi, kroničnim infekcijama i malignim bolestima. Porast TIBC-a.
Porast TIBC-a se često javlja kod stanja sa smanjenom koncentracijom željeza u organizmu, kod nekroze jetre
zbog otpuštanja feritina, te kod žena koje su na oralnih kontraceptivima,

LAKTAT DEHIDROGENAZA (LDH)

LDH je enzim koji sa nalazi u jetri, srcu, bubrezima, skeletnim mišićima i eritrocitima Povišen je u megaloblastičnoj
i pernicioznoj anemiji, virusnom hepatitisu, šoku, hipoksiji, infarktu miokarda, cirozi, opstruktivnoj žutici,
bubrežnim bolestima, metastatskom karcinomu.

FOSFOR (P)
Fosfor je uz kalcij važan za izgradnju kostiju, također je važan u aktivaciji mnogih metaboličkih putova.
Povišene koncentracije fosfora nalazimo kod Pagetove bolesti, nekih malignih bolesti i kod pacijenata kod kojih
zarastaju kosti. Smanjenu koncentraciju fosfora nalazimo kod malapsorpcije, kod pretjerane konzumacije alkohola i
kao posljedica uzimanja nekih lijekova

UKUPNI PROTEINI
Proteini su sastavljeni od -aminokiselina međusobno povezanih peptidnim vezama, dok složeni proteini imaju i
neproteinsku ili prostetičku skupinu. Funkcija pojedinih proteina može biti: održavanje osmotskog tlaka, enzimska,
obrambena, građevna, puferska, transportna, hormonska itd.
Povećana koncentracija ukupnih proteina – hiperproteinemija javlja se kod dehidratacije, paraproteinemije i
mijeloma i kroničnih bolesti (ciroza jetre, SLE, sarkom, kronične upale).
Snižena koncentracija ukupnih proteina – hipoproteinemija javlja se kod prekomjerne hidratacije, gubitka proteina
iz organizma, smanjene sinteze proteina ili povećanog katabolizma proteina (hipertireoza, DM, nefroza,
malapsorpcija)

TRIGLICERIDI
Povišena koncentracija triglicerida - Hipertrigliceridemija – diabetes mellitus, opstruktivna žutica, nefroza,
hipotireoza. Smanjenje koncentracije triglicerida je od manje dijagnostičke vrijednosti i može se naći kod
malnutricije, malapsorpcije, hipertireoze, terminalnih stanja jetrenih bolesti.

URAT (MOKRAĆNA KISELINA)

Mokraćna kiselina je krajnji produkt razgradnje egzogeno unesenih i endogenih purina. Većinom se izlučuje urinom
(75%)
Uzrok povišenja mokraćne kiseline (hiperurikemija) može biti povećana sinteza, povećano unošenje purina hranom
ili smanjeno izlučivanje putem bubrega. Javlja se kod bolesti bubrega, gihta, leukemija i ponekad u
hipertrigliceridemiji, alkoholizmu, eklampsiji i respiratornoj acidozi

SPECIJALISTIČKE PRETRAGE

TUMORSKI MARKERI
· AFP
· CA 15-3
· CA 19-9
· CA-125
· CEA
· hCG
· PSA
· fPSA

više o pojedinim tumorskim markerima:

AFP (-feto protein) jetra, ovariji i testisi, također fiziološki povišen za vrijeme trudnoće
CA 15-3 (Cancer antigen 15-3) rak dojke, ponekad pluća i jajnici
CA 19-9 (Cancer antigen 19-9) pankreas, ponekad debelo crijevo i žučni vodovi
CA-125 (Cancer antigen 125) jajnici, povišen i u endometriozi i nekim benignim promjenama
CEA (carcino-embrionic antigen) debelo crijevo, dojka, pluća, štitnjača, jetra, cerviks, mjehur, poviše je i kod
pušača
hCG (human chorionic antigen) testisi, uterus, fiziološki povišen u trudnoći
PSA (Prostate specific antigen) prostata, povišen je i kod hipertrofije prostate, prostatitisa

HORMONI ŠTITNJAČE
· T3
· T4
· TSH
· fT3
· fT4
· dodatni testovi za ispitivanje funkcije funkcije štitnjače: antitijela štitnjače

više o testovima za ispitivanje funkcije štitnjače

Štitnjača proizvodi dva hormona tiroksin (T4) i trijodtironin (T3), ovi hormoni reguliraju tjelesne funkcije: brzinu
rada srca, sintezu proteina, metabolizam ugljikohidrata, produkciju i razgradnju kolesterola i triglicerida.
Koncentracija hormona štitnjače u krvi regulirana je sa tirotropinom (TSH)

SPOLNI HORMONI
Analize spolnih hormona korisne su za : otkrivanje ovulacije, kontrolu terapije usmjerene na izazivanje ovulacije,
ispitivanje amenoreje, otkrivanje smanjene funkcije spolnih žlijezda i neplodnosti
· LH
· FSH
· E2
· testosteron
· progesteron
· prolaktin
· HCG

više o spolnim hormonima:

Izlučivanje hormona spolnih žlijezda i razvoj spolnih stanica kontroliraju gonadotropini iz hipofize (LH, FSH).
Najvažniji hormoni iz spolnih žlijezda su testosteron iz Leydigovih stanica testisa i estradiol (E2) iz folikularnih
stanica jajnika. U muškaraca LH izaziva izlučivanje testosterona iz Leydigovih stanica, a FSH spermatogenezu. Kod
žena se u cikličkim promjenama koncentracija hormona priprema maternica za usađivanje oplođenog jajašca: U
prvoj polovici ciklusa, LH i FHS stimuliraju razvoj folikula u jajnicima i izlučivanje estrogena. U sredini ciklusa naglo
se povećava izlučivanje LH, što dovodi do ovulacije i pretvaranje jednog folikula u žuto tijelo koje izlučuje
estrogene i progesteron: Ako se jajašce ne ugnijezdi, žuto tijelo propada, koncentracije hormona se snizuju,
endometrij se razgradi i oljušti i počinje menstruacija. Ako je došlo do oplodnje, jajna stanica se usadi, razvije se
placenta koja proizvodi HCG (korionski gonadotropin)
Povišena koncentracija prolaktina obično je poslijedica adenoma hipofize koje kod žena izaziva neplodnost i
amenoreju
Koncentracije spolnih hormona kod žena treba tumačiti u odnosu na fazu menstrualnog ciklusa

PRETRAGE IZ URINA
· rutinski pregled urina (test traka i mikroskopski pregled)
· mikroalbumin
· droge u urinu
· urinokultura
· -HCG – test na trudnoću

više o pretragama iz urina

RUTINSKI PREGLED
Analiza urina je jedna od korisnijih screening metoda čiji rezultati mogu dati osnovne informacije o stanju
metabolizma te o stanju genitalno-urinarnog sistema.
Rutinska analiza urina sa test trakama je dio rutinskog liječničkog pregleda, kod sistematskih pregleda, kod
primanja pacijenta u bolnicu i kod praćenja tijeka bolesti
Rezultati ovih jednokratnih traka mogu dati informaciju o metabolizmu ugljikohidrata, funkciji bubrega i jetre,
acidobaznoj ravnoteži, prisustvu bakterija i koncentraciji otopljenih tvari u urinu.
Kod mikroskopskog pregleda prisutnost staničnih elemenata i cilindra u urinu uglavnom ukazuje na postojanje
bolesti. U urinu možemo naći i bakterije kao znak upale. Kod nekih metaboličkih bolesti (giht, cistinurija) od
dijagnostičkog značaja je i nalaz kristala u urinu, također u urinu se može naći i na kristale lijekova (sulfonamidi)

DROGE U URINU
kvalitativni test
metamfetamin, kokain, kanabinoidi, opijati

SEROLOŠKE I MOLEKULARNE PRETRAGE

· Hepatitis A, B, C
· Sifilis
· Epstein Barr
· Borellia
· Cytomegalovirus
· Humani papiloma virus – dokazivanje i tipizacija
· Herpes simplex
· Chlamydia Trachomatis
· Toxoplasma
· Rubella
· HLA – DNA tipizacija u autoimunim bolestima (reumatiodini artritis, ankilozantni spondilitis, neurološke bolesti,
psorijaza)

TORCH panel - Testiranje na grupu infektivnih bolesti koji su posebno opasni za trudnice jer mogu izazvati
oštećenje kod novorođenčeta uključuje slijedeće testove: toksoplazmoza, rubeola, citomegalovirus i herpes simplex
virus
SPOLNO PRENOSIVE BOLESTI
Neke od spolno prenosivih bolesti ne pokazuju jasne simptome, ali mogu izazvati trajne posljedice (neplodnosti),
zato je kod seksualno aktivnih osoba važno napraviti screening
Chlamydia trachomatis – Klamidiju često zovu «tiha epidemija» jer je veliki dio ljudi zaražen, a da nemaju nikakve
simptome. Ova bakterijska bolest je lako izlječiva, ali ako se ne liječi može imati za posljedicu neplodnost
Humani papiloma virus – HPV – čest uzročnik raka grlića maternice kod mladih žena
Hepatitis B i Hepatitis C – virusne infekcije koje se mogu prenijeti seksualnim kontaktom, a izazivaju teška
oštećenja jetre
AIDS – spolno prenosiva bolest koja napada imunološki sustav
Genitalni herpes – izaziva neugodni svrbež u genitalnoj regiji

PRETRAGE KOAGULACIJE
· PV
· APTT
· faktori koagulacije

OSTALE PRETRAGE
· krvna grupa i RH faktor
· hemoglobin A1c
· AST, ASTA
· osteokalcin, -cross laps – testovi za osteoporozu
· reuma faktori
· RIST/RAST – testovi za alergije