Lingua Latina Per Se Exercitia I (2005)

Hans H.
0rberg
LING VA
LATINA
PERSE ILLVSTRATA
ParsI
FAMILIA ROMANA
EXERCITIA LATINA
1
Hans 0rberg
CJfocus Publishing
R. Pullins Co.
Newburyport, MA
LINGVALATINA
PERSE ILLVSTRATA
Pars 1:
Familia Romana (978-1-58510-201-3); hard cover (978-1-58510-238-5)
Latine Disco: Student's Manual (978-1-58510-050-7)
Grammatica Latina (978-1-58510-223-5)
Exercitia Latina I (978-1-58510-212-9)
Latin-English Vocabulary (978-1-5851 0-049-1)
Lingva Latina: Familia Romana CD-ROM for PC (87-90696-08-5)
Exercitia Latina I CD-ROM for PC (978-87 -90696-1 0-8)
Pars Il:
Roma Aeterna (978-1-58510-233-4); hardcover (978-1-58510-314-0)
Exercitia Latina II (978-1-58510-067-5)
Indices (87-997016-9-3)
Instmctions for Part II (978-1-58510-055-2)
Latin-English Vocabulary (978-1-58510-052-1)
Lingva Latina: Roma Aeterna CD-ROM For PC (87-90696-09-3)
Exercitia Latina II CD-ROM for PC (978-87-90696-12-2)
Ancillaries:
CD-ROM for Mac, contains Familia Romana, Roma Aeterna, Exercitia Latina I & Il (978-87-90696-13-9)
Caesaris: Commentarii De Bello Gallico (87-90696-06-9)
Colloqvia Personarvm (978-1-5851 0-156-6)
Menaechmi ex Plavti Comoedia (1-58510-051-X)
P. Vergilii Maronis: Aeneis, Libros I et IV (978-87-90696-17-7)
Petronivs: Cena Trimalchionis (87-90696-04-2)
Plavtus: Amphitryo (87-997016-7-7)
Sallustius & Cicero: Catilina (87 -90696-11-5)
Sermones Romani ( 97-90696-07-7)
For College Students:
Ling va Latina: A College Companion (978-1-58510-191-7)
For fmther information on the complete series and new tilles, visit www.pullins.com.
Copyright© 2005 Hans 0rberg
ISBN 10: 1-58510-212-1

ISBN 13: 978-1-58510-212-9
Distributed by Focus Publishing 1 R Pullins Company, PO Box 369, Newburyport, MA 01950 (www.
pullins.com) with permission of Domus Latina. All rights reserved. No part of this publication may be
produced, stored in a retrieval system, produced on stage or otherwise performed, transmitted by any
means, electronic, mechanical, by photocopying, recording, or by any other media or means without prior
written permission of the publisher.
15 14 13 12 Il 10 9 8 7 6
0310BB
INDEX LECTIONVM
Cap. I Cap. X
Lëctiô I: ex. 1-3 1 Lëctiô I: ex. 1-3 30
Lëctiô II: ex. 4-7 1 Lëctiô II: ex. 4-7 31
Lëctiô III: ex. 8-10 2 Lëctiô III: ex. 8-10 32
Lëctiô grammatica: ex. 11 3 Lëctiô grammatica: ex. 11 33
Cap. II Cap. XI
Lëctiô grammatica: ex. 12-13 6 Lëctiô grammatica: ex. 12-13 37
Cap. III Cap. XII
Lëctiô Il: ex. 3-5 7 Lëctiô II: ex. 5-12 39
Lëctiô grammatica: ex. 10 9 Lëctiô grammatica: ex. 17-20 43
Cap. IV Cap. XIII
Lëctiô grammatica: ex. 10-11 12 Lëctiô III: ex. 9-11 47
Lëctiô grammatica: ex. 12 48
Cap. V
Lëctiô I: ex. 1-5 13 Cap. XIV
Lëctiô II: ex. 6-8 14 Lëctiô I: ex. 1-3 48
Lëctiô grammatica: ex. 9-11 15 Lëctiô Il: ex. 4-6 49
Lëctiô III: ex. 7-10 50
Cap. VI
Lëctiô I: ex. 1-5 16
Lëctiô II: ex. 6-11 18 Cap. XV
Lëctiô grammatica: ex. 12 19 Lëctiô I: ex. 1-3 52
Lëctiô II: ex. 4-6 53
Cap. VII
Lëctiô III: ex. 7-10 21 Cap. XVI
Lëctiô grammatica: ex. 11 22 Lëctiô I: ex. 1-3 56
Cap. VIII
Lëctiô Il: ex. 5-7 23
Lëctiô III: ex. 8-11 24 Càp. XVII
Lëctiô grammatica: ex. 12-15 25 Lëctiô 1: ex. 1-3 59
Cap. IX
Lëctiô grammatica: ex. 9-11 29
Cap. XVIII Cap. XXVII
Lëctiô 1: ex. 1-5 64 Lëctiô 1: ex. 1-3 100
Lëctiô II: ex. 6-11 65 Lëctiô Il: ex. 4-6 101
Cap. XIX Cap. XXVIII
Lëctiô grammatica: ex. 12 72 Lëctiô grammatica: ex. 11-12 108
Cap. XX Cap. XXIX
Lëctiô 1: ex. 1-4 73 Lëctiô I: ex. 1-3 109
Lëctiô grammatica: ex. 11 76 Lëctiô grammatica: ex. 11 113
Cap. XXI Cap. XXX
Lëctiô 1: ex. 1-4 76 Lëctiô I: ex. 1-3 113
Cap. XXII Cap. XXXI
Cap. XXIII
Lëctiô 1: ex. 1-3 85 Cap. XXXII
Lëctiô II: ex. 4-6 86 Lëctiô 1: ex. 1-2 121
Lëctiô III: ex. 7-11 87 Lëctiô II: ex. 3-6 121
Cap. XXIV
Lëctiô 1: ex. 1-4 89 Cap. XXXIII
Lëctiô II: ex. 5-8 90 Lëctiô I: ex. 1-3 125
Lëctiô grammatica: ex. 9-10 92 Lëctiô II: ex. 4-6 126
Cap. XXV
Lëctiô Il: ex. 3-5 93 Cap. XXXIV
Lëctiô III: ex. 6-9 94 Lëctiô 1: ex. 1-3 130
Lëctiô grammatica: ex. 10-11 95 Lëctiô Il: ex. 4-6 131
Cap. XXVI Lëctiô III: ex. 7-9 132
Lëctiô 1: ex. 1-3 96
Lëctiô Il: ex. 4-6 97 Cap. XXXV
Lëctiô III: ex. 7-9 98 Lëctiô 1: ex. 1 134
Lëctiô grammatica: ex. 10-11 99 Lëctiô Il: ex. 2 134
Page 129 is missing (Chapter 33, exercices 11,12,13)
NOTAE
abl. ablâtivus
ace. accüsàtivus
âct. âctivum
adi. adiectïvum
adv. adverbium
cët. cëteri -ae -a
cornp. comparâtlvus
coni. coniünctivus
dat. dativus
dëcl. dëclinâtio
dëp. dëponens
ex. exercitium
f., fern. fëmininum
fut. futùrum
gen. genetïvus
imp. imperatlvus
imperf. imperfectum
ind. indicàtïvus
inf. ïnfinitivus
m., masc. masculïnum
n., neutr. neutrum
nom. nominâtivus
p. pagina
part. participium
pas s. passïvum
perf. perfectum
pers. persona
plür., pl. plürâlis
plüsquamperf. plüsquamperfectum
pos. positivus
praes. praesëns
sing., sg. singulâris
sup. superlativus
voc. vocâtivus
[1, 2, 3, 4] coniugâtio 1, n, III, IV
1, 2, 3 persona 1, II, m
thema praesentis
thema perfectï
thema supïnï
1 finis the matis
1 sïve
< factum ex
EXERCITIA 1-4 CAP.I
EXERCITIA LATINA
CAPITVLVM PRIMVM Cap.l

Lëctio prïma (versüs 1-21) Lëctio I
Exercitium 1
1. ltalia in Eurôpâ _ __ est
2. Gallia in Eurôpâ _ __ su nt
3. Italia et Gallia in Eurôpà _ __
4. Arabia in Eurôpâ nôn _ __
5. Arabia in Asiâ _ __
6. Syria quoque in Asia _ __
7. Syria et Arabia in Asiii. _ __
8. Hispania in Asia non _ __
9. Hispania et Gallia et Italia in Eurôpâ _ __
Exercitium 2
1. Italia Eurôpâ est; Graecia in Europa est. et
2. Italia Graecia in Europà sunt. fluvius
3. Est Arabia in Eurôpa? Arabia in Eurôpâ est. in
4. est Arabia? In Asia est Arabia. -ne
5. Arabia non est in Europa, in Asia. nôn
6. Germania in Asia, in Eurôpa est. quoque
7. Rhënus est in Germânia. Rhënus est. sed
Exercitium 3 ubi
1. Ubi est Roma? ... ubi? in ...
2. Ubi est Italia? ... nôn est
3. Estne Graecia in Eurôpa? ...
4. Ubi est Aegyptus? ...
5. Estne Hispania in Euro pa? ...
6. Estne Syria in Eurôpâ? ...
7. Ubi est Syria? ...
8. Est ne Gallia in Asiâ? ...
9. Ubi est Gallia? ...
10. Estne Germania in Eurôpâ? ...
Lëctio secunda (versüs 22-61) Lëctio II
Exercitium 4
1. Corsica ïnsul _ _ est. Corsica et Sardinia ïnsul _ _ sunt. -us -ï
2. Rhënus fluvi _ _ est. Rhënus et Danuvius fluvi _ _ sunt. -a -ae
3. Brundisium oppid _ _ est. Brundisium et Tüsculum oppid _ _ sunt. -um -a
4. Sicilia ïnsula magn __ est. fluvius fluvii
5. Nïlus est fluvius magn __ . magnus magni
6. Brundisium oppidum magn _ _ est. ïnsul,i! ïnsul~
7. Tüsculum non oppid _ _ magn _ _ , sed oppid __ parv _ _ est. magn~ magnae
8. Melita non est ïnsul _ _ magn _ _ , sed ïnsul _ _ parv _ _ . oppidum oppid_g
9. Tiberis nôn fluvi __ magn _ _ , sed fluvi __ parv __ est. magnYm magn~
10. Rhënus et Nïlus fluviï magn _ _ sunt

11. Sicilia et Sardinia ïnsulae magn _ _ su nt.
12. Brundisium et Sparta oppida magn _ _ sunt.
1
CAP. I EXERCITIA 5-8
Exercitium 5
fluvius est 1. Sicilia insula est. Sicilia et Sardinia sunt.
t1uviï sunt 2. Rhenus fluvius est. Rhenus et Danuvius - - - - - -
insula est 3. Tü.sculum oppidum est. Tü.sculum et Brundisium - - - - - -
Insulae sunt 4. Cm·sica et Sardinia insulae sunt. Sicilia quoque ______ est.
oppidum est 5. Nllus et Tiberis fluvil sunt. Danuvius quoque _ _ _ _ __
oppida sunt 6. Sparta et Delphi oppida sunt. Brundisium quoque - - - - - -
Exercitium 6
Graecus 1. Tü.sculum non oppidum Graecum, sed oppidum ______ est.
imperium 2. Sparta est oppidum - - - - - -
multi 3. Nllus oppidum est? Nllus non est oppidum.
num 4. est Nilus? Nilus fluvius est.
paucï 5. In Arabia non multi, sed fluvil sunt.
prôvincia 6. Quid est Gallia? Gallia est Romana.
quid 7. In imperio Romano non paucae, sed provinciae sunt.
Romanus 8. Magnum est Romanum.
Exercitium 7
est-ne... ? est 1. Estne Aegyptus in Africa? ...
nôn est 2. Estne Hispania in Africa? ...
num... est? non est 3. Ubi est Hispania? ...
4. Num Arabia in Europa est? ...
5. Ubi est Arabia? ...
6. Ubi est Sparta? ...
7. Num Sparta insula est? ...
8. Quid est Sparta? ...
9. Num Euboea oppidum est? ...
10. Quid est Euboea? ...
11. Quid est Tü.sculum? ...
12. Num Tü.sculum oppidum Graecum est? ...
13. Num Nilus fluvius parvus est? ...
14. Estne Creta insula Graeca? ...
15. Suntne Rhodus et Naxus insulae Graecae? ...
16. Suntne multae lnsulae in Graecia? ...
17. Suntne multi fluviï in Arabia? ...
18. Quid est Tiberis? ...
Lectio III Lëctio tertia (versüs 62-83)
duo Exercitium 8
Latinus 1. III _ _ _ _ _ _ Romanus est. r et rr ______ sunt.
littera 2. Non Latïnum est. Non et sed ______ sunt.
mïlle 3. f - - - - - - Graeca est. r et ô - - - - - - su nt.
numerus 4. A et B litterae sunt. c quoque est.
primus 5. In et num Latina sunt. Et quoque est.
sec und us 6. [r] et [n] numerï sunt. [m] quoque est.
sex 7. In vocabulo Latïna sunt [vr]litterae et [m] _ _ __
syllaba syllaba La-, -ti-, -na.
tertius 8. In capitulo primo sunt [M] vocabula.
trës
tl nus
vocabulum
2
EXERCITIA 9-11 CAP.I
Exercitium 9
1. Quid est B? ...
2. Quid est n? ...
3. Quid estfluvius? ...
4. Num c littera Graeca est? ...
5. Num jluvius vocâbulum Graecum est? ...
6. Estne D littera Latina? ...
7. Quid est il? ...
8. Suntne A et B litterae Latïnae? ...
9. Num ret illitterae Latinae sunt? ...
10. Num c littera prima est? ...
11. Num A littera secunda est? ...
12. Estne B littera secunda? ...
Exercitium 10
1. Itali __ in Europâ est.
2. Roma in Itali _ _ est. -a
3. Itali __ et Graeci _ _ in Europ _ _ sunt. in -â
4. Roma non in Graeci _ _ , sed in Itali _est. -um
5. Imperi __ Rômân _ _ magnum est. in -ô
6. In imperi __ Rômân _ _ multae provinciae sunt.
7. Gallia est prôvinci _ _ Romana.
8. In prôvinci _ _ Galliâ sunt multi fluviï.
9. Ubi est vocàbul _ _ Latïnum.
10. In vocabul _ _ ubi sunt trës litterae.
11. Capitul _ _ prïmum: IMPERIVM ROMANVM.
12. In capitul __ prïm __ multa vocàbula sunt.
LëctiO grammatica (versus 84-106) Lëctio grammatica
Exercitium 11
1. Fluvius singulâris est. Fluvif est. singulâris (sing.)
2. lnsulae plürâlis est. Ïnsulf! est. plürâlis (plür.)
3. Oppidum est. Oppidfl----- est. sing. plür.
4. Singularis: fluvius; plürâlis: ------ -us -i
-a -ae
5. Plüralis: insulae; singularis: - - - - - - -um -a
6. Singulâris: oppidum; plürâlis: - - - - - -
7. Plüralis: numeri; singulâris: - - - - - -
8. Singularis: littera; plüralis: - - - - - -
9. Plüralis: vocabula; singulâris: - - - - - -
10. Singulâris: insula magna; plüralis: - - - - - - - - - - - -
11. Plürâlis: oppida magna; singulâris: - - - - - - - - - - - -
12. Singularis: numerus Romanus; plüralis: - - - - - - - - - - - -
13. Plüralis: litterae Graecae; singularis: - - - - - - - - - - - -
14. Singulâris: vocabulum Latïnum; plürâlis: - - - - - - - - - - - -
15. Plürâlis: exempla; singulâris: - - - - - -
3
CAP. II EXERCITIA 1-5
Cap. II CAPITVLVM SECVNDVM

Lëctio I Lectio prrma (versüs 1-24)
Exercitium 1
v ir virî 1. Marcus puer Romanus est; lülia est Romana.
fern ina feminae 2. Iülius est vir Romanus; Aemilia Romana est.
puer puerî 3. Marcus non puella, sed est.
pu ella puellae 4. Marcus et Quintus sunt , non puellae.
5. Iülius et Mëdus non pueri, sed sunt; Davus quoque ____ est.
6. Non virï, sed sunt Aemilia et Dëlia; Syra quoque ____ est.
Exercitium 2
pater 1. Iülius pater est. Aemilia est ____
mater 2. Iülia filia est. Marcus et Quïntus sunt ____
filius 3. Marcus et Quïntus et Iülia sunt trës ____
fïlia 4. Iülia non mater, sed est.
lïberî 5. Non pater, sed est Marcus.
Marcill! 6. Marcus filius Iülii est: Iülius est pater Marc _ _ __
pater Marcï 7. Quïntus filius Iüliï est: Iülius est pater Quint _ _ __
lü lia 8. lülia fïlia Iüliï est: Iülius est pater Iüli _ _ __
pater Iuli~ 9. Marcus et Quintus filiï Aemiliae sunt: Aemilia est mater Marc et
Iülius Quint _ _ __
filius Iüliï 10. Iülia tllia Aemiliae est: Aemilia est mater Iüli _ _ __
Aemilia 11. Iülia est fïlia Iüli et Aemili _ _ __
filius Aemiliae 12. Iülius est pater Marc et Quint et Iüli _ _ __
13. Mâter Marc et Quint et Iüli est Aemilia.
Exercitium 3
quis? 1. ____ est Quïntus? Quïntus puer Romanus est.
quae? 2. ____ est pater Quïntï? Pater Quïntï est Iülius.
quid? 3. ____ est mater Quïntï? Aemilia est mater Quïntï.
quï? 4. ____ est fïlia Iüliï et Aemiliae? FI lia Iülii et Aemiliae Iülia est.
5. ____ sunt filiï? Fïliï sunt Marcus et Quint us.
6. ____ est Tüsculum? Tüsculum oppidum est.
7. ____ est r? r est littera Graeca.
Exercitium 4
...que= et ... Exemplwn: fïlii et fïliae = fïliï fïliaegue .
1. Litterae et numerï = - - - - - - - - - -
2. Marcus et Quintus = - - - - - - - - - -
3. Pueri et puellae = __________
4. Fëminae puerique = _________ - - - - -
5. Servi ancillaeque = - - - - - _________
6. Üna filia duoque fïliï = ___ - - - - - ___________
LectiO II Lectio secunda (versüs 25-61)

Exercitium 5
dominus 1. Mëdus non est fïlius Iüliï, Mëdus Iülii est.
domina 2. Dëlia non est fi:lia Aemiliae, Dëlia Aemiliae est.
servus servi 3. Iülius Mëdï est. Aemilia Dëliae est.
servï servôrum 4. Davus et Mëdus non su nt domini, sed _ _ __
ancilla ancillae 5. Syra et Dëlia non sunt dominae, sed _ _ __
ancill~ ancillarum 6. Iülius dominus Davi est: Iülius est dominus serv _ _ __
lïberï 7. Iülius dominus Davi et Mëdï est: Iülius est dominus serv _ _ __
liberorum 8. Aemilia domina Syrae est: Aemilia est domina ancill _ _ __
4
EXERCITIA 6-9 CAP. II
9. Aemilia domina Syrae et Dëliae est: Aemilia est domina ancill ____
10. Mârcus, Quintus Iüliaque nôn servi, sed sunt.
11. Iülius dominus serv est et pater liber _ _ __
Exercitium 6
1. Quis est pater Mârcï? ... quis est... ?
2. Quae est mâter Mârcï? ... quae est...?
3. Quae est fïlia Iüliï et Aemiliae? .. . qui sunt...?
4. Qui sunt fïlii Iülii et Aemiliae? .. . cuius? -ï
5. Quis est Mëdus? ... -ae
6. Qui sunt Mëdus et Dâvus? ...
7. Quae est Dëlia? ...
8. Quis est dominus servôrum? ...
9. Quae est domina ancillârum? .. .
10. Cuius servus est Mëdus? .. .
11. Cuius filius est Mârcus? ...
Exercitium 7
1. Iülius est dominus mult serv _ _ __ -orum
2. Numerus serv est centum. -arum
3. Aemilia est domina mult ancill _ _ __
4. Numerus serv et ancill ____ magnus est.
5. In familia est magnus numerus serv et ancill _ _ __
6. Numerus liber est tres.
7. In familiâ Iülii est parvus numerus liber _ _ __
8. In Graeciâ est magnus numerus insul ____
9. In Arabiâ est parvus numerus fluvi - - - -
10. In Italiâ est magnus numerus oppid ____
Exercitium 8
Exemplum:
Multï/paucï servi = magnus/parvus numerus servôrum. magnus numerus -arum
= multï -i 1 multa -a
1. Multae lnsulae =- - - - - - - - - - _____
2. Pauci fluviï =- - - - - _____ - - - - - magnus numerus -arum
= multae -ae
3. Multa oppida=----- - - - - - - - - - -
4. Paucillberï = - - - - - - - - - - - - - - - parvus numerus -orum
= pauci -ï 1 pauca -a
5. Magnus numerus vocâbulôrum = _____ - - - - -
6. Magnus numerus litterârum =- - - - - - - - - - parvus numerus -arum
= paucae -ae
7. Parvus numerus exemplôrum = - - - - - - - - - -
Exercitium 9
1. servï sunt in familiâ Iülii? [c] servi. quot?
2. Mëdus et Davus [n] servi sunt. ünus -a -um
3. Syra et Dëlia sunt [n] ancillae. duo duae duo
4. Tüsculum et Brundisium [n] oppida sunt. tres tria
5. lïberï in familiâ sunt? [m] liberi. centum
6. In familia nôn [n] filiae, sed [1] fïlia est. mille
7. In familia nôn [r] filius, sed [II] fïliï sunt.
8. Vir, puer, puella [III] vocâbula sunt.
9. Rhënus et Dânuvius et Tiberis [m] fluviï sunt: [u] fluvii
magnï et [r] fluvius parvus.
10. Brundisium et Sparta et Delphï [III] oppida sunt: [u] oppida
magna et [1] oppidum parvum.
5
CAP. II EXERCITIA 10-12
11. Sardinia et Sicilia et Melita sunt [m]ïnsulae: ___ [n] insulae

magnae et [r] insula parva.
12. In Graecia insulae sunt? In Graecia sunt ___ [M] insulae
parvae magnaeque.
Lectio III LectiO tertia (versus 62-92)
Exercitium 10
melus -a -um ... 1. Cornelius: "Estne Medus filius---- ?"
tulus -a -um ... 2. Iülius: "Medus non est filius ____ "
3. Cornelius: "Estne Delia fïlia ____ ?"
4. Iülius: "Delia non est fïlia ____ "
5. Cornelius: "Suntne ancillae ____ Dëlia et Syra?"
6. Iülius: "Delia et Syra sunt ancillae ____ "
7. Cornelius: "Qui sunt fïlii ""
8. Iülius: "Fïliï sunt Marcus et Quïntus."
9. Cornelius: "Quot servi sunt in familia ?"
10. Iülius: "In familia sunt centum servi. Numerus servorum
____ est centum. Familia magna est."
11. Cornelius: "Centum servï! Magnus est numerus servorum ____ '"
Exercitium 11
antiquus 1. duo lib ___ Latini: liber ____ [H novus] et liber _ _ __
cëteri -ae -a 2. Numerus lib ____ Latlnorum magnus est.
ecce 3. 'LINGVA LATINA est lib tuï Latini.
nov us 4. In LINGVA LATINA sunt multae (pag. 1, 2, 3, ceterae) et
pagina multa capitul (cap. r et II et III et ).
titulus 5. Numerus capitulest magnus.
liber libri 6. IMPERIVM ROMANVM est capitu prïmum.
librï librôrum 7. Titulus capitu prïmi est 'rMPERIVM ROMANVM'.
capitul!!.!ll capitulg 8. In capitulo primo mul vocabu sunt.
capitulï capitulorum 9. Numerus vocabul magnus est.
R ='er' 1O. Roma est vocabu prïmum capitu primL___
11. Rest littera prima vocabul prïml.
Lectio grammatica Lectio grammatica (versüs 93-121)
Exercitium 12
masculinum (masc.,m.) 1. Servus vocâbulum masculïnum est. Ancilla vocâbulum - - - - - -
fëmininum (fëm., f.) est. Oppidum vocabulum est.
neutrum (neutr., n.) 2. Puer non est vocabulum feminïnum, sed _ _ _ _ __
masc. -us (~r) 3. Servus et dominus vocabula sunt; fluvius quoque
fëm. -a ____________ est.
neutr. -um 4. Ancilla et domi11a vocabula ______ sunt; ï11sula quoque
- - - - - - ------est.
5. Oppidum et imperium vocabula ______ sunt; exemplum quoque

- - - - - - ------est.
6. Masculinum: vir Roman,___
7. Feminïnum: jëmi11 Roma11.___
8. Neutrum: imperi Romall:___
6
EXERCITIA I3 1 I-3 CAP. II 1 III
Exercitium 13
1. Iülius pater Miirci est: Marci est. genetlvus (gen.)
2. Iülius pater Iüliae est: Iuliae quoque est. sing. plür.
3. Iülius dominus servi est: servi singularis est. masc. -t -orum
4. Iülius do minus servorum est: servorum est __________ fern. -ae -arum
5. Aemilia domina ancillae est: ancillae - - - - - -----est. neutr. -1 -orum
6. Aemilia domina ancillarum est:ancillarum e s t - - - - - - - - - -
7. Titu[us capitulf est FAMILIA ROMANA : capitu[f - - - - - -----est.
8. Numerus capitulorum magnus est: capitulorum est _____ - - - - -
9. Genetivus: singularis serv , plüralis serv_ _ __
10. Genetivus: singularis ancill , plürâlis ancill_ _ __
11. Genetivus: singularis capitul , plürâlis capitul._ _ __
CAPITVLVM TERTIVM Cap. Ill

Exercitium 1 cantat
1. I n - - - - - prima sunt tres----- : Iülia, Marcus, Quintus. iam
2. Iiilia :"Lalla, lalla!" Iülia est. iratus
3. Marc us laetus nôn 'est, Ma reus est. la et us
4. Màrcus Iüliam - - - - - persona
5. Iülia nôn cantat, sed - - - - - plôrat
6. Marcus : "Hahahae!" pulsat
7. Iülia: "Ubi est mater?" Iülia Aemiliam nôn _ _ _ __ rïdet
8. Iülia Aemiliam : "Mamma!" scaena
9. Aemilia - - - - - venit
Exercitium 2 videt
1. Mârcus Iül' pulsat. vocat
2. Ma reus Quln nôn videt, sed Quint us Marc.____ videt.
3. Qulntus: "Quid? Mârcus puel pulsat?" -um
4. Quïntus Marc pulsat, et Mârcus pulsat Quin.___ __ -am
5. Iülia nôn videt Aemili_ _ __ me
6. lülia Aemil' vocat: "Mamma!"
7. Mârcus ïrâtus Iüli____ pulsat.
8. Iülia: "Mamma! Mârcus pulsat!"
Lectio secunda (versüs 22-48) Lëctio II
Exercitium 3
1. Iülia cant:_ , et Mârcus eam puls_ _ ! -at
2. lam Iülia nôn cant_, sed plôr__ . -et
3. Iülia Aemiliam nôn vid_; Iülia Aemiliam voc_ _ . -it
4. Aemilia ven__ et interrog_ : "Ubi est Iülius?''
5. Marcus respond_ : "Pater dorm__ ."
6. Quintus Iülium voc_ _ .
7. Iülius dorm_ _ neque Quintum aud_.
8. Mârcus rïd__ , quia Iülius nôn ven __ .
9. Aemilia Marcum verber_ _ .
7
CAP. III EXERCITIA 4-7
Exerdtium4
audit 1. Aemilia Quintum - - - - - - : "Quis më vocat?"
cür 2. Quintus : "Iülia vocat."
dormit 3. Aemilia : "_____ Iülia plorat?"
eam 4. Quintus - - - - - - : "I ülia plorat, Marc us ____ pulsat."
eum 5. Aemilia: "Marcus puer est! Ubi est Iülius?"
hic 6. Quintus: "Pater n o n - - - - - - est, sed Marcus - - - - - - est."
improbus 7. Quintus Iülium vocat; Iülius [: Quintum) n o n - - - - - -
interrogat 8. Marcus: "Pater neque të audit."
neque 9. Iülius Quintum non audit venit.
probus 10. Aemilia Marcum : tuxtax!
quia 11. Marcus plorat. Iülius Marcum - - - - - ; iam Iülius n o n - - - - - -
respondet 12. Marcus non puer , sed puer improbus est.
të
Exerdtium 5
verberat Exemplum: Cür Iülia cantat? Iülia cantat quia laeta est.
1. Cür Marcus Iüliam pulsat? ...
cûr? quia 2. Cür Iülia plorat? ...
3. Cür Marcus ridet? ...
4. Cür Iülia non pulsat Marcum? ...
5. Cür Aemilia venit? ...
6. Cür Iülius Quintum non audit? ...
7. Cür Marcum verberat Aemilia? ...
8. Cür Marcus plorat? ...
9. Cür venit Iülius? ...
Lëctio III Lectio tertia (versüs 49-82)
Exercitium 6
-us -um -at 1. Marc Iül' pulsat, quia Iül' cantat.
-a -am -et 2. Iül' plorat, quia Marcus e pulsat.
eum -it 3. Iülia Aemil' vocat. Aemil· venit.
eam 4. Aemil' Quin videt ete interrogat: "Quis _ _ vocat?"
me 5. Quïn respondet: "Iül ' vocat."
të 6. Aemilia: "Ubi est Iülius?" Aemil' lü l' non videt.
7. Quïn Iül' vocat: "Pater!"
8. Iül' Quïn non audit.
9. Aemil' irata Marc verberat.
10. Marc plorat, quia Aemil' e___ verberat.
11. Iül' Marc audit, et venit.
12. Iülius Aemil' et Marc et Quin..__ _ et Iüli___ videt.
13. Aemilia: "Marc puer improb est."
14. Quïntus: "Marc parv puel._l___ pulsat!"
15. Iül' puer improb verberat.
16. Iül' prob_ __
Exercitium 7
-us qui -um -at 1. Puella cantat laeta est.
-a quae -am -et
-it
2. Puer puellam pulsat improbus est.
3. Iülia, cantat, puella proba est.
-us quem -us -at 4. Marcus, puer improbus est, puellam et puerum pulsat.
-a quam -a -et 5. Puella Marcus pulsat est Iülia.
-it
6. Puer Màrcus pulsat est Quïntus.
8
EXERCITIA 8-10 CAP. III
7. Iülia, parva puella est, Aemiliam vocat.

8. Aemilia, _ _ _ Iülia vocat, venit.
9. Aemilia, _ _ _ mater est lïberorum, f:ilium improbum verberat.
10. Fïlius Aemilia verberat est Marcus.
11. Quïntus, _ _ _ filius probus est, Iülium vocat.
12. Iülius, Quintus vocat, nôn venit.
13. Marc us, _ _ _ Aemilia verberat, plorat.
14. Iülius, iam non dormit, puerum audit.
15. Puer Iülius audit est Marcus.
Exercitium 8
1. Quis Iüliam pulsat? ... quis? -us
2. Quis plôrat? ... -a
. n-det"....
3. Q UIS quem? -um
4. Quem Quïntus videt? ... -am
5. Quem Iülia vocat? ...
. vem't<'....
6 . Q UIS
7. Quem Aemilia interrogat? ...
8. Quis vocat Iülium? ...
9. Quem Aemilia verberat? ...
10. Quis iam plôrat? ...
11. Quem audit Iülius? ...
12. Quem Iülius verberat? ...
Exercitium 9
1. Iüliam pulsat? Marcus Iüliam pulsat. quis?
2. Marcum videt? Quintus Marcum videt. quem?
3. Quintus pulsat? Marcum Quïntus pulsat.
4. Aemiliam vocat? Iülia Aemiliam vocat.
5. Aemilia interrogat? Quïntum Aemilia interrogat.
6. respondet? Quintus respondet.
7. vocat Quïntus? Iülium vocat Quintus.
8. verberat Iülius? Marcum verberat Iülius.
Lectio grammatica (versüs 83-118) Lectio grammatica
Exercitium 10
Exempla: Qulntus Marcum videt. Marcus Quïntum non videt.
Iülig Aemiliam vocat. Aemilig Iüliam audit.
1. Qulntus nôminativus est. Marcum e s t - - - - - - nominâtïvus (nom.)
2. Qulntum accüsativus est. Quïntus e s t - - - - - - accüsatïvus (ace.)
3. Iülia est. Aemiliam - - - - - - : est. masc.
4. Iüliam - - - - - - e s t . Aemilia ______ est. nôm. -us (-r)
ace. -um
5. Nominatlvus: Marcus. Accüsatïvus: Marc _ _ __
6. Nôminatïvus: Aemilia. Accüsatïvus: Aemili_ _ __ fëm.
7. Accüsatïvus: Iülium. Nôminatïvus: Iüli_ _ __ nôm. -a
ace. -am
8. Accüsatïvus: Iüliam. Nôminatïvus: Iüli_ _ __
9. Nôminatïvus: puer improbus. Accüsativus: puer_ _ _ _ improb_ _ __
10. Nôminatïvus: parva puella. Accüsatïvus: parv puell._ _ __
9
CAP. IV EXERCITIA 1-4
Cap. IV CAPITVLVM QVARTVM

LectiO I Lectiô prima (versüs 1-43)
Exercitium 1
decern 1. I = - - -
duo 2. II=
novem 3. III=
octô 4. IV:::::
quattuor 5. V=
quïnque 6. VI=
septem 7. VII=
sex 8. VIII=
tres 9. IX=
ünus 10. X=
Exercitium 2
2+2=4 1. Quot sunt II et II? II et II sunt _ _ _ __
3+3=6 2. Quot sunt III et III? ...
4+4=8 3. Quot sunt IV et Iv? .. .
5+5=10 4. Quot sunt v et v? ...
2+3=5 5. Quot sunt II et m? .. .
3+4=7 6. Quot sunt III et Iv? ...
4+5=9 7. Quot sunt IV et v? ...
Exercitium 3
abest absunt 1. In sacculô Iüliï est.
adest adsunt 2. Iülius pecüniam in sacculô - - - - -
eius 3. In sacculô ____ [: Iülii] multï _______ sunt.
habet 4. Iülius pecüniam : "I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X."
numerat 5. Iülius: "Quid? Decem ?"
nummus 6. Iülius pecüniam suam numerat: "r, II, m ..... x."
pecünia 7. In Iüliï nôn centum, sed decem nummi sunt.
rürsus 8. Iülius: "Ubi est servus meus?" Iülius servum Dâvum nôn videt.
sacculus Davus _ _ _ __
salütat 9. Mëdus nôn abest; Mëdus - - - - -
salvë 10. Dâvus venit. lam duo servi-----; cëteri servi-----
suus 11. Davus dominum _____ : "Salvë, domine!"
tacet 12. Iülius Dâvum salütat:" , Dave! Ubi est pecünia mea?"
tantum 13. Davus nôn respondet: Dâvus - - - - -
Exercitium 4
1. Quot persônae adsunt in scaenâ prïmâ? ...
2. Quot viri et quot fëminae adsunt? ...
3. Quid Iülius in sacculô habet? ...
4. Centumne nummi in sacculô sunt? ...
5. Adestne Davus? ...
6. Quot servï adsunt? ...
7. Quis est servus quï adest? ...
8. Quem vocat Mëdus? ...
9. Quem Davus salütat? ...
10. Quot servï iam adsunt? ...
10
EXERCITIA 5-8 CAP. IV

Exercitium 5
Exempla: Iülius pecüniam ~ numerat. eius
Mëdus pecüniam eius [: Iüliï] habet. suum -am -ô
1. Ubi est pecünia IüliH Pecünia in sacculô est. p e cüni~~
2. Iülius pecüniam in mënsâ ponit. pecüniâ.W. eius
3. Aemilia pecüniam [: lülii] videt. saccul~~
4. Adestne servus lüliï? Servus adest. saccul.um eius
5. Iülius servum videt. in sacculQ eius
6. Dâvus venit et dominum ____ salütat. pecüni.iill! SU.iill!
7. Dàvus sacculum in mënsà ponit. saccul.wn suum
8. In sacculo pecünia non est: sacculus _ _ _ _ vacuus est. in sacculQ suQ.
9. Dâvus nüllam pecüniam in sacculô habet.
10. lülius ünum nummum in sacculo [: Dâvi] pônit.
11. Iülius: "Süme sacculum tuum!" Dâvus sacculum _ _ _ _ sümit.
12. Mëdus non pecüniam, sed Iüliï in sacculo habet.
Exercitium 6
1. Mëdus Dâvum vocat: "Dâv_ _ !" -e
2. Dâvus Mëdum interrogat: "Quid est, Mëd__ ?"
3. Mëdus: "St! Tacë, Dav_ _ ! Dominus adest."
4. Servus dominum salütat: "Salvë, domin_ !"
5. Dominus servum salütat: "Salvë, serv_ _ ! "
6. Iülius: "Ubi est pecünia mea, Dàv_ _ ?"
7. Davus: "Ecce sacculus meus, domin_ _ ."
8. Iülius: "Discëde, bon_ _ serv_ _ !"
9. Iülius Mëdum vocat: "Mëd_! Venï, improb_ _ serv_ _ !"
Exercitium 7
1. Iülius Mëdum interrogat: "Ubi sunt nummï mei?" Mëdus _ _ __ accüsat
verbum respondet. baculum
2. Mëdus Davum : "In sacculô Dâvï sunt nummï tuï!'' bonus
3. Dàvus: " sacculus meus." Dâvus sacculum suum in - - - - pônit. discedit
4. In sacculô Dâvi nülla pecünia est: sacculus est. ecce
5. Dàvus servus [=probus] est. is
6. Iülius ünum nummum in sacculô Davï _ _ __ mens a
7. Dàvus laetus sacculum suum et _ _ __ nüllus
8. Quid Mëdus videt in mënsa? Mëdus Iülii videt. pônit
9. Mëdus baculum, in mënsâ est, videt et discëdit. quod
10. Mëdus discëdit, quia pecüniam domini habet. sümit
vacuus
Exercitium 8
1. Iülius: "Dàvum voc_ _ , Mède!" [1] -a -at
2. Mëdus Davum voc_ _ : "Dàve, ven_!" Dàvus ven_. [2] -ë -et
3. Mëdus: "Salüt_ dominum!" Davus dominum salut_. [3] -e -it
4. Dominus: "Tac_ _ et aud__, serve!" Servus tac_ _ et aud__ . [4] -I -it
5. Dominus: "Respond__, serve!" Servus respond__.
6. Dominus: "Sacculum tuum in mënsa pon_ !" Servus sacculum suum in
mënsàpon_.
7. Servus: "Vid__, domine: sacculus meus vacuus est." Dominus sacculum
vacuum vid_.
8. Do minus: "Süm_ _ sacculum tuum et discëd_ ! " Servus sacculum suum
süm__ et discëd__ .
11
CAP. IV EXERCITIA 9-11
Exercitium 9
l. Quot persônae adsunt in scaena secunda? ...
2. Quem Mëdus accüsat? ...
3. Quid Davus in mënsa pônit? ...
4. Quot nummï in sacculô Davï sunt? ...
5. Estne Davus servus improbus? ...
6. Cür Davus laetus discëdit? ...
7. Quid Mëdus viclet in mënsâ? ...
8. Adestne Mëdus in scaenâ tertiâ? ...
9. Cür Mëdus abest? ...
10. Num Mëdus servus probus est? ...
LectiO grammatica Lëctio grammatica (versüs 99-122)

Exercitium 10
Exempla: Mëdus Dâvum vocat: "Davg_!"
Servus dominum salütat: "Salvë, doming!"
vocàtivus (voc.) 1. Davg non nominâtïvus, sed est.
nom. -us 2. Doming quoque est.
voc. -e 3. Nôminâtïvus: Davus. Vocâtïvus: Dav_ _ .
4. Nôminâtivus: dominus. Vocât:ivus: domin _ _ .
5. Vocâtïvus: Mëde. Nôminatïvus: Mëd_ _ .
6. Nôminâtïvus: servus. Vocatïvus: serv_ _ .
7. Nominâtïvus: Marcus. Vocâtïvus: Marc_ _ .
8. Vocâtïvus: Quinte. Nôminâtïvus: Quint_ _ .
9. Nôminâtïvus: -us. Vocatïvus: - _ _ .
Exercitium 11
Exempla: Dominus: "Salüt4 më!" Servus dominum salùtat.
imlerativus (im).) Dominus: "Tac~ et audi!'' Servus tacet et audit.
in icâtïvus (ind. Dominus: "Discëd~ serve!" Servus discëdit.
[1] imp. -a 1. Salütat indicatïvus est. Salüt4 e s t - - - - - -
ind. -at 2. Tacet et audit. non imperatïvus, sed - - - - - - e s t .
[2] imp. -ë 3. Tacg et audï non indicâtivus, sed est.
ind. -et 4. Discëdg quoque est. Discedil. - - - - - - est.
[3] imp. -e 5. Indicatïvus: vocat. Imperatïvus: voc_ _ .
ind. -it 6. Indicatïvus: videt. Imperâtïvus: vid_ _ .
[4] imp. -ï 7. Imperâtïvus: po ne. Indicativus: pon_ _ .
ind. -it 8. Imperâtïvus: veni. Indicatïvus: ven_ _ .
9. Indicâtïvus: audit. Imperâtïvus: aud_ _ .
10. Indicâtïvus: sumit. Imperâtivus: sùm_ _ .
11. Indicativus: -at. Imperâtivus: - _ _ .
12. Indicatïvus: -et. Imperatïvus:- _ _ .
13. Imperâtïvus: -e. Indicatïvus: - _ _ .
14. Imperâtïvus. -ï. Indicâtïvus: - _ _ .
12
EXERCITIA 1-3 CAP. V
CAPITVLVM QVINTVM Cap. V
Lectio prima (versüs 1-46) Lëctio 1

Exercitium 1
1. Serv___ abest; dominus serv___ vocat. -us -I
2. Serv___ absunt; dominus serv vocat. -um -os
3. Ancil abest; domina ancil vocat. -a -ae
4. Ancil absunt; domina ancil.___ _ vocat. -am -as
5. Marc et Quin m· Iüliï sunt. -um -a
6. Iülius non un fïl' , sed duos fil,_·___ hab et.
7. Iülia fil' Iülil est.
8. Iülius nôn duas fïli , sed ûn m· habet.
9. Iûlius numm s numerat: in sacculo sunt decem numm_ _ .
10. Iülius ûn numm in sacculo Davï ponit.
11. lam ûn numm in sacculo Davï est.
12. Davus ûn numm__ habet. Iülius mul numm'--- habet.
13. Bacul Iüliï in mënsa est; Mëdus bacu videt.
14. Iülius interrogat. Mëdus nül verb respondet.
15. In horto sunt mult_ _ ros_ _ et mult_ lïli._.
16. Iülia mult_ ros_ _ et mult_ lili__ videt in hortô.
Exercitium 2 a mat
1. Iülius in magna habitat. aqua
2. Iülius magnam vïllam cum magno habet. atrium
3. lülius familia sua in vïlla _ _ _ __ cubiculum
4. In horto sunt multae et multa - - - - - cum
5. Hortus Iûliï est magnus e t - - - - - ea
6. Nasus Syrae nôn pulcher, sed est. etiam
7. Syra fëmina nôn est, quia magnum et foedum habet. fenestra
8. Iülius Aemiliam , quia pulchra et proba fëmina est. foedus
9. Iülius non , sed cum magna familia in vïlla habitat. habitat
10. In vïlla duo et multae fenestrae sunt. hortus
11. In atrio nüllae _____ sunt. li!ium
12. Impluvium in est. ln impluvia _____ est. niisus
13. In est parvus hortus. ostium
14. lülia in parvô dormit; _____ Marcus [=M. quoque] in peristylum
parvo cubiculô dormit. pulcher
rosa
Exercitium 3 sol us
1. Iülius in vïlla habit_ . villa
2. Iülius et Aemilia in vïlla habit_.
3. Aemilia trës lïberôs hab__ .
4. Iülius et Aemilia trës liberos hab__ . [1] -at -ant
5. Aemilia Iülium am__ et Iülius Aemiliam am __ . [2] -et -ent
6. Iülius et Aemilia liberôs suôs am_ _ . [4] -it -iunt
7. Servi dominum salüt_ et dominus servôs salüt_ .
8. Dominus imper__ ; servi par__ .
9. Puella cant_ _ . Pueri non cant_ , sed rïd_ .
10. Marcus in parvô cubiculo dorm__ .
11. Iülius et Aemilia in magnô cubiculô dorm __ .
13
CAP. V EXERCITIA 4-6
Exercitium 4
-o -îs 1. lülius in magn_ vïll_ habitat cum Aemil.i_ et cum lïber_ et serv_ .
-a 2. Iülius et Aemilia cum Mârc_ et Quint_ et Iüli_ in vïll_ habitant.
3. Iülius vïllam cum magn_ hort_ habet.
4. In hort_ multae rosae sunt.
5. Iülius hortum habet cum mult_ ros_ .
6. In Itali_ multae vïllae cum magn_ hort_ sunt.
7. In hort_ vïllârum sunt rosae.
8. In vïll_ Italiae magna âtria sunt.
9. lülius vïllam cum magn_ âtri_ habet.
10. In âtri_ impluvium est; in impluvi_ est aqua.
11. Iülius cum Aemili_ in magn_ cubicul_ dormit.
12. Mârcus et Quïntus in parv_ cubicul_ dormiunt.
Exercitium 5
1. Ubi habitat lülius? ...
2. Num Iülius sôlus habitat? ...
3. Quot fïliôs et quot fïliâs habet Iülius? ...
4. Quot servôs habet? ...
5. Ubi sunt rosae et lilia? ...
6. Ubi est impluvium? ...
7. Quot fenestrae in âtriô sunt? ...
8. Ubi dormit Quîntus? ...
9. Servî ubi dormiunt? ...
10. Estne Iülius in villa? ...
11. Estne Aemilia in oppidô cum virô suô? ...
12. Sôlane est Aemilia in peristylô? ...
Lectio II LëctiO secunda (versus 47-105)
Exercitium 6
is iî 1. Mëdus servus est; dominus _____ est Iülius.
ea eae 2. Mëdus et Davus servi sunt; dominus ____ est Iülius.
id ea
3. Servi dominum suum vident et salütant.
eum eos 4. Dominus servôs suôs videt et salütat.
eam eas 5. Syra ancilla est; domina ____ est Aemilia.
eius eorum 6. Syra et Delia ancillae sunt; domina ______ est Aemilia.
earum 7. Ancillae dominam suam vident et _____ salütant.
eo iïs 8. Domina ancillâs suâs videt et salütat.
ea 9. Estne sôla Aemilia? __ sôla nôn est, lïberï cum ___ sunt.
10. Estne sôlus Iülius? Neque __ sôlus est, servi cum ___ sunt.
11. Suntne ancillae cum Aemiliâ? cum domina nôn su nt.
12. Iülia in peristylô est; mâter ___ cum __ est.
13. Ubi sunt pueri? ___ quoque in peristylô sunt.
14. Lïberi sôli nôn sunt: mâter _______ cum ____ est neque ___ ab
discëdit.
15. Hortus pulcher est, in ___ sunt multae rosae.
16. Estne pulchrum peristylum? ___ quoque pulchrum est; in ___ parvus
hortus est.
17. Vïlla magna est; in ___ sunt multa cubicula.
18. Servi in cubiculis dormiunt; cubicula ______ nôn magna sunt.
19. Suntne parva cubicula liberôrum? ___ quoque parva sunt.
14
EXERCITIA 7-9 CAP. V
Exercitium 7
1. Iülia ab Aemilia disced_; puer! non disced_. [1] -â -âte
2. Aemilia imperat: "Iüliam voc__ , puerï!" -at -a nt
3. Puerï lüliam voc__ : "Iülia! Ven__ !" [2] -ë -ete
4. Iülia eos non aud_ neque ven_ . -et -ent
5. Iülia pueros voc__ : "Marce et Quinte! Ven__ !" (3] -e -ite
6. Puer! Iüliam aud_ neque ab Aemilia disced_. -it -unt
7. Quintus: "Carp_ _ rosas, Iülia!" lülia rosas carp__ et ex horto ven_ (4] -Ï -ïte
cum quïnque rosis. -it -iunt
8. lülia: "V i d _ rosas meas, mamma! Vi d _ , puerï!"
9. Puerï rosas viel_ . Aemilia: "Ecce puella pulchra!"
10. lülia: "Aud_, Marce et Quinte!"
11. Marcus: "Mater nasum tuum foedum non viel_ !"
12. Iülia plor__ . Marcus riel_. Aemilia: "Tac__ , Marce!"
13. Marcus non tac__ . Marcus et Quintus rïd_ .
14. Aemilia: "Tac_ _ , puerï improbï!" Puerï tac_ _ .
15. Iülia: "Süm_ _ rosas, mamma, easque in aqua pon__ !"
16. Quid ag....__ Iülia? Ea ünam rosam süm_ et disced_.
17. Aemilia: "Disced_, puerï! Ag....__! Süm__ cëteras rosas easque in
-
aquapon - __ 1,.
18. Puerï rosas süm__ , disced_ , et rosas in aqua pon__ .
19. Aemilia: "Ven__ , ancillae!" Ancillae ven__ .
20. Aemilia: "Quid ag....__ pueri? Ag....__, Delia! Disced_ et interrog__ eos!'
Exercitium 8
1. Aemilia _ _ peristyl__ est _ _ liber__ , sed _ _ vir__ su_. ab -ô
2. Iû.lia rosas _ _ hort__ videt et _ _ Aemili__ discedit. eum -a
3. Puerï _ _ Aemili__ sunt neque ___ e_ _ discedunt. ex -ÏS
4. Iû.lia _ _ hort__ venit _ _ quïnque ros__ . in
5. Rident puerL Iulia _ _ ün__ ros_____ i__ discëdit. sine
6. __ vïll__ magnum atrium est _ _ impluvi__ .
7. __ atri__ pueri aquam sû.munt _ _ impluvi__ rosâsque _ _
aqu_ pônunt.
8. lülius _ _ oppid_ est _ _ quattuor serv__ , sed_ Aemili__ .
Lectio grammatica (versus 106-156) Lëctio grammatica
Exercitium 9
Exempla: Iülius non ü.num servum, sed multOs servas habet. aeeüsatïvus singularis
Aemilia non imam ancillam, sed mu/tas ancillas habet. et plürâlis
Villa non ümtm cubiculum, sed mu/ta cubiculf! habet.
1. Servum non nôminâtivus, sed ______ est. Servas quo que aecüsâtïvus
______ est. lli!g. plür.
2. Servas non accû.sati:vus singularis, sed - - - - - - - - - - - - est. m.nôm. -us -Ï
ace. -um -os
3. Servum est accû.satïvus - - - - - -
4. Ancillam accû.satïvus est. Ancillas quoque est. f. nom. -a -ae
5. Ancillam est; ancillas est ace. -am -as
n. nô m. -um -a
ace. -um -a
6. Cubiculum nôminatïvus e t - - - - - - est. Cubiwlf! quoque
______ et ______ est.
7. Cubiculum nôminatïvus et accüsatïvus - - - - - - est.
8. Cubicula est et------ ------
9. Singularis: nôminati:vus servus, accû.sâtivus serv_ _ .
15
CAP. V /VI EXERCITIA 10-11/1
10. Plüràlis: nominâtïvus servf., accüsativus serv_ __

11. Singulâris: nominatïvus ancill[i, accüsâtïvus ancill___
12. Plürâlis: nominâtïvus ancill~ accüsâtivus ancill_ __
13. Singulâris: nominâtïvus et accüsatïvus cubicul_ __
14. Plürâlis: nominâtïvus et accusâtïvus cubicul___
Exercitium 10
ablatïvus (abl.) Exempla: Cum üno serv.Q. Cum multïs servis.
sing. plür. Cum üna ancillâ.
- Cum multts ancillïs.
-
m. nôm. -us -ï Cum üno cubiculo. Cum multïs cubiculïs.
abl. -0 -ïs
1. Serv.Q non nominâtivus, sed est.
f. nôm. -a -ae 2. Serv.Q singulâris est; servïs - - - - - - - - - - - - est.
abl. -ii -fs
3. Ancillg ablâtivus est; ancillïs est.
n. nô m. -um -a 4. Cubiculo - - - - - - - - - - - - · est; cubiculïs e s t - - - - - -
abl. -a -fs
5. Singulâris: nominatïvus servus, ablâtïvus serv__ .

6. Plürâlis: nominâtïvus servï, ablâtïvus serv__ .
7. Singulâris: nominâtivus ancilla, ablâtivus ancill__ .
8. Plürâlis: nominâtïvus ancillae, ablâtïvus ancill__ .
9. Singulâris: nominatïvus cubiculum, ablatïvus cubicul__ .
10. Plürâlis: nominâtïvus cubicula, ablâtivus cubicul__ .
Exercitium 11
imperatlvus et indicatlvus 1. Vocg imperàtïvus singulâris est; vociite est.
singularis et plüralis 2. Vocat indicâtïvus est; vocant est plürâlis.
sing. plür 3. Vid~, pon~, ven[ est; vidëte, ponik, venïte
[1] imp. -ii -a te - - - - - - ------est.
ind. -at -a nt 4. Videt, pëmfl., venfl. - - - - - - - - - - - - e s t ; vident, ponunt, veniunt
[2] imp. -ë -ëte - - - - - - ------est.
ind. -et -ent 5. Imperâtïvus singulâris: cantâ, tac__ , ag__ , aud__ .
[3] imp. -e -ite 6. Imperativus plürâlis: cant__ , tac__ , ag__ , aud__ .
ind. -it -unt 7. Indicatïvus singulâris: cantat1 tac__ 1ag__ , aud__ .
(4] imp. -i -ïte 8. Indicâtïvus plürâlis: cant__ 1tac__ , ag__ , aud__ .
ind. -it -iunt
Cap. VI CAPITVLVM SEXTVM

Lëctio I Léctio prima (versüs 1-45)
Exercitium 1
ad 1. _____ Flâminia est Romam et Ariminum.
am bulat 2. Villa Iülii Tüsculum est, neque à Roma.
arnïcus 3. Ab oppido vlllam non longa via est.
ante 4. Iülius ab oppido ad villam _ _ _ __
apud 5. Villa est eum, oppidum _____ eum est.
autem 6. Dominus et quattuor servi ad vïllam - - - - -
circum 7. Servi in via ; dominus in _____ est neque ambulat.
duodecim 8. Duo servi lectïcam cum domino - - - - -
inimïcus 9. Syrus et Leander duos in _____ portant.
inter 10. _____ venit Iülius? Ab oppido venit.
it eunt 11. - - - - - it Iülius? Ad vïllam it.
itaque 12. Duo servi dominum ab oppidô ad villam [= portant].
lectïca 13. Dominus solus non est, quattuor servi eum sunt.
16
EXERCITIA 2-5 CAP. VI
14. Mëdus nummos Iülii habet; - - - - - is non est cum domino. longus
1S. Mëdus dominum ïrâtum malus
16. Mëdus servus est. Davus [=sed D.] servus bonus est. mürus
17. Davus Mëdum non amat: Davus Mëdi non est. nam
18. Dâvus et Mëdus non amicï, sed sunt. porta
19. Via Latina nôn tarn est quam via Appia. portat ·
20. In Românô antique sunt [xii] - - - - - post
21. Tüsculum mürus non longus est ___ circum Rômam. procul
Exercitium 2 prope
1. Ubi est via Latîna? ... quam
2. Quid est Capua? ... quo
3. Num fluvius Tiberis tarn longus est quam Nilus? ... saccus
4. Estne Tüsculum procul â Rômâ? ... tarn
S. Ubi est villa Iülii? ... timet
6. Ubi est Iülius? ... umerus
7. Am bu1atne lü 1ius? ... unde
8. Quot servi apud dominum sunt?.... vehit
9. Quï lectïcam portant? ... via
10. Quid portant Syrus et Lëander? ...
11. Quo it Iülius? ...
12. Unde venit lülius? ...
13. Cür Mëdus apud dominum non est? ...
14. Suntne amïcï Mëdus et Dâvus? ...
Exercitium 3
1. Iülius non __ villa, sed _ _ oppido venit. ab ante a- e- i- o· u- h-
2. Iülia __ Aemiliâ et _ _ pueris discëdit. a/ab ante cëteras
3. Iülius __ ünô ad decem numerat, neque _ _ decem ad centum. litteriis
4. Mëdus __ domino discëdit, Davus __ eô non discëdit.
5. Britannia est procul _ _ Italia et __ Roma.
6. Imperium Rômànum est __ Hispâniâ ad Arabiam et _ _ Britanniâ ad
Africam.
Exercitium 4
l. Via Appia est inter Rom_ et Brundisi__ .
2. Inter oppid__ sunt viae. Circum multa oppid__ sunt müri.
3. Villa Iülii est prope oppid__ Tüscul__ . ad -um ab/a -ô
4. Inter oppid__ et vïll__ non longa via est. ante -am ex -a
5. Iülius ab oppid__ Tüscul__ ad vïll__ su__ it. post -os in -is
6. Dominus in lectïc__ est inter du__ serv_ _ . inter -as cu rn
7. Ursus est ante domin_ _ , Dâvus post e__ est. prope -a sine
8. Quattuor servï apud domin__ (= cum domin__ ) sunt. cucu rn
9. Aemilia in vïll__ est sine vir_ _ su__ Iüli._ . apud
10. Pueri apud Aemili_ sunt neque ab e_ _ discëdunt.
11. Iülia ex hort__ ad Aemili_ venit cum quïnque ros__ .
12. Ab, non a, ante litter_ _ a-, e-, i-, o-, u-, h-!
Exercitium 5
1. Servi ____ saccos portant su nt Syrus et Lëander. qui qui
2. Sacci servï portant non parvï sunt. quem quos
3. Saccus Leander portat est magnus.
4. Servus magnum saccum portat laetus non est.
S. Dominus servï vehunt est Iülius.
17
CAP. VI EXERCITIA 6-9
6. Servi---- Iiilium vehunt sunt Ursus et Dàvus.

7. Servi dominus vocat ad euni veniunt.
8. Dominus verberat servos non parent.
9. Servï dominus verberat improbi sunt.
10. Nummï Medus in sacculo suo habet liilii sunt.
LectiO Il Lëctio secunda (versüs 46-95)
Exercitium 6
quo? -um 1. Quo it Medus? Mëdus Rom __ it, nam amïca eius Rom_ habitat.
-am 2. Unde venit Cornëlius? Cornëlius Rom __ venit.
unde? -6 3. Quo it Cornëlius? Cornelius Tüscul_ it, nam is Tüscul_ habitat.
-a 4. Unde venit Mëdus? Mëdus Tüscul_ venit.
ubi? -i 5. Mëdus Tiiscul._ Rom_ it.
-ae 6. Cornelius Rom__ Tiiscul_ it.
7. lam Mëdus Rom_ _ apud amïcam suam est.
8. Ubi est Cornëlius? Tiiscul._ est apud familiam suam.
Exercitium 7
[1] -at -a nt 1. Dominus non ambul.__ _ , sed a servis porL----
-àtur -antur 2. Iülius Aemiliam am et ab Aemiliâ aml__ _
[2] -et -ent 3. Iülius et Aemilia liberas suos am___ et ab iis am,_ __
-ëtur -entur 4. Servi mali dominum tim neque â domino tim'---
[3] -it -unt 5. Quïntus Mârcum vid neque ab eo viclu.._ __
-itur -untur 6. Quïntus Mârcum puis et ab eo puis,_ __
[4] -it -iunt 7. Quintus Iülium voc neque ab eo aud....__ __
-ïtur -iuntur 8. Pueri Iüliam voc neque ab eâ aud....__ __
9. Equus Cornelium veh ; Iiilius non equo, sed lecticâ veh_ __
10. Domini veh , servi ambu..__ _
11. Fëminae rosis dëlec.___ _
12. Iülius numm6s in mënsâ pon___ et numer_ __
13. Nummi â lülio in mensâ pon___ et numer_ __
Exercitium 8
-us
f
tl-om-?s
-um
-as
-t
-nt
1.
2.
3.
Exemplum: Dominus servum voca! = Servus ~ domin2 vocâtur.
Ancilla dominum salütat =Dominus ...
Dominus a servis salütatur = Servi ...
Dominus servos interrogat = ...
-us ab/a -6 -tur 4. Dâvus accüsâtur â Mëdo = ...
~-·
5. Dâvus sacculum in mènsâ ponit = ...
F
e
-ïs 6.
7.
8.
9.
Iülius à Mëdo timetur = ...
Iülius Mëdum vocat = ...
Iülia â pueris vocâtur = ...
Iülia pueros non audit = ...
10. Pueri vocantur â lüliâ = ...
11. Servi improbï dominum irâtum timent = ...
12. Servi improbi a domino irato verberantur = ...
Exercitium 9
-6 1. Cornëlius equ_ vehitur.
-à 2. Iülius lectïc_ _ vehitur.
-ïs 3. Iülia verb_ _ Aemiliae dëlectâtur.
4. Dominus servum improbum bacul__ verberat.
5. Servi saccos umer_ _ portant.
18
EXERCITIA 10-121 1 CAP. VI /VII
6. Servi dominum lee tic_ _ vehunt.

7. Mëdus vi__ Latin_ _ Tusculo Romam it.
Exercitium 10 arnica
1. Cornélius non ambulat, sed vehitur. equus
2. Tüsculum, Cornëlius habitat, prope Romam est. fessus
3. Servi quï magnam lectïcam portant sunt. intrat
4. Lydia est Mëdï, quae Romae habitat. per
5. Médus ostium Lydiae . Lydia: " l" pulsat
6. Mëdus ôstium intrat et amïcam suam salutat. ubi
Exercitium Il
1. Ubi habitat Cornélius? ...
2. Unde Cornëlius venit et quô it? ...
3. Ambulatne Cornélius? ...
4. Cur Médus equô nôn vehitur? ...
5. Cûr laetus est Mëdus? ...
6. Quae est Lydia? ...
7. Ubi Lydia habitat? ...
8. Cür Ursus et Davus fessï sunt? ...
9. Cür Iülius fessus nôn est? ...
10. Quï Iü.lium salütant? ...
Lëctiô grammatica (versüs 96-139) Lëctio grammatica
Exercitium 12 actïvum (act.)
1. Amatur, amantur non verbum actïvum, sed est. passïvum (pass.)
2. Amat, amant nôn verbum passïvum, sed est. sing. plür.
3. Videt, vident quoque verbum est; vidëtur, videntur est [1] act. -at -ant
pass. -atur -antur
verbum - - - - -
4. Ponfl., ponunt actïvum est; ponitur, ponuntur est. [2] act. -et -ent
5. Audfl., audiunt est; auditur, audiuntur est _ _ _ __ pass. -ëtur -entur
6. Activum: singulâris voc_ _ , tim _ _ , veh_ _ , aud__ ; plürâlis voc_ _ , [3) act. -it -unt
tim_ _ , veh_ _ , aud_ _ . pass. -itur -untur
7. Passïvum: singularis voc_ _ , tim_ _ , veh_ _ , aud_ _ ; plüralis [4] act. -it -iunt
voc_ _ , tim_ _ , veh_ _ , aud_ _ . pass. -ïtur -iuntur
CAPITVLVM SEPTIMVM Cap. VII
Lectio prima (versüs 1-29) Lëctio I

Exercitium 1 aperit
1. In peristyle Aemilia virum suum ____ claudit
2. Iülia in cubiculô suo rosam ante nâsum - - - - es
3. Iülia non rïdet, sed : in eius sunt ____ exspectat
4. Iülia ante oculos tenet et in speculo videt. formosus
5. Syra ôstium pulsat. Iülia: "Intrâl" Syra ôstium et in cubiculum immo
intrat. la cri ma
6. Syra ôstium post së - - - - la cri mat
7. Iülia: "Num nâsus meus foedus est?" Syra:" ____ nâsus tuus oculus
____ est." se
8. Iülia sé ____ et Syra lacrimâs eius videt. speculum
9. Syra:" oculos! laetal" tenet
terget
vertit
19
CAP. VII EXERCITIA 2-6
Exercitium 2
1. Quid agunt Marcus et Quïntus? ...
2. Estne Aemilia apud fïliôs? .. .
3. Cür Aemilia laeta non est? ...
4. Ubi est lü lia? ...
5. Quid Iülia ante nasum tenet? ...
6. Rïdetne Iülia? ...
7. Cür Iülia lacrimat? ...
8. Quid lülia in specula videt? ...
9. Estne formôsus nasus Iüliae? .. .
10. Quis in cubiculum eius intrat? .. .
11. Cür Syra lacrimas Iüliae non videt? ...
12. Quid Iülia ante Syram tenet? ...
13. Cür Syra ocul6s claudit et tacet? ...
Exercitium 3
së 1. Iülia in cubiculô suô est; ante est speculum.
eum 2. Iülia speculum ante tenet et in speculô videt.
eam 3. Iülia interrogat: "Estne foedus nàsus meus?"
4. Syra intrat; Iülia post in specula videt.
5. Syra Iüliam ante videt; Iülia ante est.
6. Iülia vertit, et Syra interrogat: "Quid est, Iülia?"
7. Iülius intrat neque ôstium post claudit.
8. Iülius intrat et ôstiàrius ôstium post claudit.
9. Dominus servum ad vocat et interrogat.
Lectio II Lëctio secunda (versüs 30-60)
Exercitium 4
1. Iülia in cubicul_ s u _ est.
in vil!~ in villam 2. Syra in cubicul_ Iüliae intrat.
in hortQ. in bort.!.!!!! 3. Syra: "Venï in hort_, Iülia! In hort_ sunt rosae."
in atri.Q in atrium 4. In vïll_ Aemilia virum suum exspectat.
5. Iülius in vïll__ intrat; iam Iülius in âtri_ est.
6. Aemilia in àtri_ intrat.
Exercitium 5
1. Unde venit Iülius? ...
2. Ubi servi lectïcam pônunt? ...
3. Qui Iülium salütant ante 6stium? ...
4. Quô lülius et puerï intrant? ...
5. Quis ôstium post eôs claudit? ...
6. Ubi Lëander saccum pônit? ...
7. Estne vacuus saccus Lëandrï? ...
8. Quid Iülius ë sacco sümit? ...
9. Quid Iülius Marco et Quintô clat? ...
10. Quid inest in sacco Syrï? ...
11. Fïliïsne tantum Iülius mala et pira clat? ...
12. Adestne Iülia? ...
Exercitium 6
non solum... sed 1. Iülius nôn [= tantum] Marcô, sed Quïnto malum clat.
etiam... 2. Iülius Marco Quinto malum clat.
et... et... 3. Pater fïliïs nôn sôlum mala, pira clat.
neque... neque ... 4. lam puerï __ mala _ _ pira habent, sed servi __ mala _-_ pira habent.
20
EXERCITIA 7-9 CAP. VII
5. ___ Syrus ___ Leander rnalurn habet.

6. Iulius ____ Syro, sed etiarn Leandro rnalurn dat.
7. larn servi fïliï mala habent.
8. Non solurn Iulia, - - - - ____ Syra abest.
9. Iulia ___ Syra absunt: ___ Iulia ___ Syra adest.
10. Julia ___ in atrio in horto est.
Lëctio tertia (versüs 61-104) Lectio III

Exercitium 7
1. Julius: "Ecce rnalurn tuurn, Marce." Iülius Marc__ rnalurn dat: pater fili_ -ô -ïs
rnalurn dat. -ae
2. Iülius Marco et Quinto mala dat: pater fili_ mala dat. ei -iis
3. Dorninus servurn vocat ete__ rnalurn dat. cui
4. Iülius Syr__ serv__ s u _ rnalurn dat. -us -6 -um dat
· 5. Dorninus servos vocat et i _ mala dat. -a -ae -am
6. Dorninus Syr__ et Leandr__ serv__ s u _ mala dat. -i -is -ôs dant
7. Iülius Aemiliarn sahitat ete__ osculum dat. -ae ei -as
8. Aemilia Iüli_ vir__ s u _ osculurn clat. is -a
9. Iülius non solurn Aernili_ osculum clat, sed etiarn Iüli_ fïli_ s u _
osculurn et malurn clat.
10. lülia rnàl_ s u _ osculurn dat!
11. Domina ancillarn vocat et e__ rnalurn dat.
12. Aernilia Deli_ ancill_ s u _ rnalurn clat.
13. Domina ancillas vocat et i _ mala clat.
14. Aernilia Deli_ et Syr__ ancill_ s u _ mala dat.
15. Iülius: "Ecce nummus tuus, Dave." Dorninus serv_ _ nurnrnurn clat.
16. C__ Iii.lius nummum clat? Servus c__ Iii.lius nurnrnurn clat est Davus.
17. C__ Iii.lius osculum clat? Fernina c__ Iülius ôsculurn dat est Aernilia.
Exercitium 8
1. Saccus qui hïc est = h _ saccus. hic qui
2. Rosa quae hic est = h _ rosa. haec quae
3. Malurn quod hic est = h _ rnalurn. hoc quod
4. Puella qu_ hic est = h _ puella.
5. Speculum qu_ hic est = h _ speculum.
6. Equus qu_ hic est= h _ equus.
Exercitium 9 a dit
1. Iülius ad villarn et filios salii.tat: " ____ , filiï!" advenit
2. Ostiurn aperitur ab _ _ __ currit
3. In saccis quos servi portant et sunt. dat
4. Sacci non vacuï, sed sunt. ë
5. Quid in saccis? In sacco Leandri mala _ _ __ exit exeunt
6. Iülius Marco rnalurn : "Ecce rnàlurn tuum, Marce." illïc
7. Aemilia ad Iii.liurn et ei dat. inest insunt
8. Delia: "Veni in atrium, Iülia! pater tuus të exspectat." ma1um
9. Iülia [= ex] cubiculo ; ancillae quo que _ _ __ nonne
10. Iii.lia in atrium , non arnbulat. ôscu1um
11. Iii.lia: "Ecce rosa. pulchra est haec rosa?" ôstiârius
pirum
p1ënus
salvëte
21
CAP. VII 1 VIII EXERCITIA 10-11 1 1
Exercitium 10
1. Cui Julius osculum clat? ...
2. Uncle venit Aemilia? ...
3. Cur Julia non aclest? ...
4. Quo puerï currunt? .. .
5. Estne Julia in horto? .. .
6. Quo it Delia? ...
7. Estne sola 1ulia in cubiculo suo? ...
8. Quo Julia currit? ...
9. Qui sunt in atrio? ...
10. Cui Iülia osculum clat? ...
11. Quicl Julius filiae suae clat? ...
Lectio grammatica Lectio granunatica (versüs 105-121)

Exercitium 11
datïvus (dat.) Exempla: Dominus serv.Q malum dat: dominus ef malum dat.
sing. pl ur Dominus ancillae malum dat: dominus ei malum dat.
m. nom. -us -Ï Fluvius oppidQ. aquam dat.
clat. -0 -ÏS
Dominus servis - et ancillls
- mala dat: dominus ils mala dat.
f. nom. -a -ae Fluvii oppidis aquam dant.
clat. -ae -ïs
1. ServQ., ancillae, oppidQ., ef non nominativus, secl est. Etiam
n. nom. -um -a servis, ancillïs, oppidïs, iïs est.
dat. -0 -ïs
2. ServQ., ancillae, oppidQ., ef est clativus - - - - -
prônômen 3. Servis, ancillls, oppidls, ils non singularis, secl - - - - -
nom. m. is if _____ est.
f. ea eae 4. Singularis: nominativus servus, clatïvus serv___
clat. m./f. eï ifs 5. Pluralis: nominativus servï, clativus serv_ __
6. Singularis: nominatïvus ancilla, clatïvus ancill___
7. Plüralis: nominativus ancillae, clativus ancill___
8. Singularis: nominatïvus oppidum, clatïvus oppid_ __
9. Pluralis: nominativus oppida, clatïvus oppid_ __
10. Singularis: nominatïvus is ea, clativus e___
11. Plüralis: nominatïvus iï eae, datïvus i___
Cap. VIII CAPITVLVM OCTAVVM

Lëctio I Lectio prima (versus 1-35)
abit abeunt Exercitium 1
accipit 1. In _____ Albïnï sunt multae _____ et _____ et alia
alius
anulus 2. Albïnus est tabernarius qui ornamenta _ _ _ __
aspicit 3. tabernariï mala et pira venclunt.
collum 4. tabernam habet est.
cônsistit 5. Multae feminae ante tabernam Albïni - - - - -
digit us 6. Eae quae pecuniam habent ornamenta _ _ _ __
emit 7. pecuniam non habent ornamenta _____ et rursus _ _ __
gemma 8. Aemilia multa ornamenta a viro suo _ _ _ __
margarita 9. Aemilia in digito et margaritas i n - - - - - habet.
6rnamentum 10. Margarïtae callum Aemiliae _ _ _ __
ornat 11. Aemiliae anulo ornatur.
pecüniôsus 12. Qui magnam pecuniam habet est.
22
EXERCITIA 2-6 CAP. VIII
Exercitium 2 qui
1. Quis est Albïnus? ... quae
2. Quid vendit Albïnus? ... taberna
3. Alii tabernariï quid vendunt? ... tabernarius
4. Cür feminae ôrnamenta emunt? ... vendit
5. Num ôrnâmentum est lïnea sine margaritïs? ...
6. Cür Aemilia multa ôrnàmenta habet? ...
7. Ubi sunt margaritae Aemiliae? .. .
8. Quid digitum Aemiliae ornat? .. .
9. Estne Medus cum domino suo? .. .
10. Quod ornamentum habet Lydia? ...
11. Cür Lydia nul la alia ôrnamenta habet? ...
Exercitium 3
Exemplum: Iülia Iüliô rosam dat = Iülius rosam accipit a lülià. accipit accipiunt
1. Iülius Davo nummum dat = Davus...
2. Aemilia anulum accipit à lüliô = ...
3. Viri feminïs ornamenta dant = ...
4. Servus malum accipit a domino = ...
5. Medus Lydiae rosam dat = ...
6. Servi nummos accipiunt â domino = ...
Exercitium 4
1. Iülius ad vïllam _____ ; quattuor servi cum eô - - - - - ad-venit ad-veniunt
2. Aemilia ë peristylo et in atrium intrat. ad-it ad-eunt
3. Aemilia ad virum suum - - - - - ab-it ab-eunt
4. Iülia ab Aemilia ; etiam pueri _ _ _ __ ex-it ex-eunt
5. Servi in atrium intrant et rürsus _ _ _ __ ad-est ad-sunt
6. Multae feminae ad tabernam et rürsus - - - - - ab-est ab-sunt
7. Quid in sacculô? ln sacculo nummï - - - - - in-est in-sunt
8. Quot servi sunt in âtrio? Duo servi _____ , cëteri - - - - -
9. Mëdus nôn , Mëdus - - - - -
Exercitium 5
1. Iülia:" nâsus meus foedus est?" num ... ?
2. Syra: "Quid? formosus est nâsus meus?" -
non-ne ....(
3. Iülius: "Ubi est Iülia? më exspectat?"
4. Iülia: " haec rosa pulchra est?"
5. Aemilia: " hic centum nummi sunt?"
6. Albïnus: " pulchrï sunt hï ânulï?"
7. Mëdus:" ànulus sine gemma vigintï sëstertiis constat?"
8. Hispânia insula est?
9. magnum est imperium Rômânum?
Exercitium 6
1. Albïnus :"Or-na-men-ta!" d a mat
2. Lydia: "Aspice tabernam, Mede!" constat
3. Lydia tabernam Albinï digitô - - - - - convenit
4. Lydia: "0, pulchra sunt - - - - - ornâmenta!" gemmatus
5. Albinus Lydiae et Mëdo anulôs : "Aspicite hôs anulôs!" ille
6. Mëdus: "Quot nummîs _____ anulus - - - - - ?" [<gemma]. monstrat
octoginta
23
CAP. VIII EXERCITIA 7-11
ostendit 7. Albïnus: " - - - - - huius anulï est centum [= nummï].

pretium Haec gemma sola [Lxxx] sëstertiïs constat."
quam 8. Mëdus: " [==tarn magna] gemma ad tarn parvum anulum non
sëstertius "
tant us
Exercitium 7
1. Cür Lydia consistit? .. .
2. Quid aspicit Lydia? ...
3. Quo eunt Mëdus et Lydia? ...
4. Quae ornamenta Albïnus iïs ostendit? ...
5. Cür Mëdus ornamenta non emit? ...
6. Quid est anulus gemmatus? ...
7. Quot sëstertiis constat anulus gemmatus? ...
8. Quot sëstertiïs constat gemma sola? ...
9. Quid Mëdus videt post Albïnum? ...
10. Quid Lydia ante oculos tenet? ...
Exercitium 8
-e -ite 1. Lydia: "Aspic illam tabernam, Mëde!" Mëdus tabernam aspic_ __
-it -iunt 2. Mëdus et Lydia ornamenta aspic_ __
accipe accipite 3. Albinus iïs anulum ostendit: "Aspic hune anulum!"
accipit accipiunt 4. Iülia Iülio rosam ostendit: "Aspic hanc rosam, pater!" Iülius rosam
aspice aspicite aspic_ __
aspicit aspiciunt 5. Iülia: "Accip___ ros am, pater!" Pater ros am accip·___ a filia sua.
6. Iülius: "Accip mala, servi!" Servi mala accip___ a domino.
Exercitium 9
aut 1. _____ pecünia est in sacculo Mëdi? [xc] sëstertiï.
medius 2. Albin us: "Id non est. Pretium anuli est sëstertii centum_"
ni mis 3. Mëdus: "Id est magnum pretium. Accipe nonaginta sëstertios
nonaginta _____ nüllos!"
quantus 4. Ànulus non in digito _____ , sed in digito _____ ponitur.
quartus 5. Digitus quartus non [= tarn magnus] est digitus
satis medius.
tantus quantus 6. Decem et decem sunt -----[xx].
vïgintï
Exercitium 10
-ô -is 1. Mëdus: "Quot numm constat anulus gemmatus?"
(ablatïvus ~ 2. Albïnus: "Hic anulus centum sësterti constat."
3. Mëdus: "Aliï anulum gemmatum octoginta sësterf vëndunt."
4. Quan pref Mëdus ânulum emit?
5. Mëdus anulum emit sësterf nonaginta.
6. Albinus Mëdô ânulum vëndit sëstert · nônagintâ.
7. Nôn magn pret Mëdus ânulum emit.
Exercitium 11
1. Quid Lydia Mëdô ostendit? ...
2. Cür lacrimat Lydia? ...
3. Quid Mëdus in mënsâ ponit? .. .
4. Estne vacuus sacculus Mëdi? ...
5. Quantô pretio Mëdus anulum emit? ...
6. Cür Mëdus Albino centum sëstertiôs nôn dat? ...
24
EXERCITIA 12-13 CAP. VIII
7. Cui Mëdus ânulum novum dat? ...

8. In quô digito Mëdus ânulum pônit? ...
9. Cür ânulus ad digitum medium non convenit? ...
10. Ad quem digitum ânulus convenit? ...
Il. Cürlaeta est Lydia? ...
12. Mëdusne Lydiae viam mônstrat? ...
Lëctio grammatica (versus 134-223) Lëctio grammatica
Exercitium 12 pronômina
1. Qu_ Rômam it? Servus Rômam it. Qu_ servus? Servus qu_ masculinum:
Romam it est Mëdus, servus improbus. Is servus Rômam it.
2. C__ servus est Mëdus? Mëdus est servus Iülii. Dominus c_ _ nom. quis/qui qui
servus Rômam it est lülius. Iülius est dominus e_ _ servi. ace. quern quos
3. Qu_ servum Iülius vocat? Mëdus est servus qu_ _ Iülius vocat. gen. cui us quorum
E__ servum vocat dominus. clat. CltÎ qui bus
4. C__ servo lülius nummum dat? Dâvus est servus c _ lülius nummum abl. quo quibus
dat. E__ servô dominus nummum dat. nom. is ii
5. A qu_ servo amâtur Lydia? Servus â qu_ Lydia amatur est Mëdus. Ab ace. eurn eos
e__ servo amatur Lydia. gen. eius eorum
6. Qu_ servi Iülium vehunt? Servi qu_ Iülium vehunt sunt Ursus et dat. eï iïs
Dâvus. l _ _ servi Iülium vehunt. abl. eo ils
7. Qu_ servorum I ülius dominus est? Servi qu__ dominus est
lülius sunt Mëdus, Dâvus, Ursus, Syrus, cëterï. Iülius est dominus
e__ servôrum.
8. Qu__ servos vocat Iülius? Servi qu__ Iülius vocat sunt Dâvus et
Syrus. E_ _ servôs vocat dominus.
9. Qu__ servis Iülius nummôs dat? Dâvus et Syrus sunt servi qu__
Iülius nummôs dat. 1__ servis dominus nummos dat.
10. A qu_ servis Iülius vehitur? Urs us et Davus sunt servi â qu_ _
Iülius vehitur. Ab i _ _ servis dominus vehitur.
Exercitium 13
l. Qu_ fëmina cum Mëdô ambulat? Fëmina qu_ cum Mëdô ambulat femininum:
est Lydia. E_ _ femina am bulat cum Medo. sing. plür.
2. C_ _ fëminae amïcus est Mëdus? Lydia est fëmina c__ amïcus est nôm. quae quae
Mëdus. Mëdus e__ fëminae amicus est. ace. qua rn quas
3. Qu_ fëminam amat Mëdus? Femina qu_ Mëdus amat est Lydia. gen. cui us qua ru rn
E_ _ fëminam amat Mëdus. dat. cui quibus
4. C__ fëminae Mëdus ânulum dat? Fëmina c_ _ Medus ânulum dat est abl. qua quibus
Lydia. E_ _ feminae Medus ânulum dat. nom. ea eae
5. A qu__ feminà Mëdus amàtur? Femina â qu_ Mëdus amâtur est Lydia. ace. eam eas
Ab e__ feminâ amâtur Mëdus. gen. eius earum
6. Qu_ ancillae absunt? Ancillae qu_ absunt sunt Delia et Syra. E_ _ dat. ei iïs
ancillae absunt. abl. ea iis
7. Qu__ ancillârum Aemilia domina est? Delia et Syra sunt ancillae
qu_ domina est Aemilia. Ea domina e_ _ ancillârum est.
8. Qu_ ancillâs vocat Aemilia? Ancillae qu_ Aemilia vocat sunt Delia
et Syra. E_ _ ancillas vocat domina.
9. Qu_ ancillïs Aemilia mala dat? Ancillae qu_ Aemilia mala dat
sunt Delia et Syra. 1__ ancillïs domina mala dat.
10. A qu__ ancillïs domina salütatur? Ancillae â qu__ salütâtur
domina sunt Delia et Syra. Ab i _ _ ancillis domina salütâtur.
25
CAP. IX EXERCITIA 14-15
Exercitium 14
neutrum: 1. Qu_ est Capua? Capua est oppidum. Qu_ oppidum prope vïllam hilii
sing. pliir. est? Tüsculum est oppidum qu_ prope vïllam est. I_ oppidum est prope
nom. quid!quod quae vïllam.
ace. quid!quod qrwe 2. Qu__ emit Medus? Ornamentum emit. Qu_ ornamentum emit Medus?
gen. cui us quorum Ornamentum qu_ Medus emit est a nul us gemma tus. l __ ornamentum
dat. cui quibus emit Mëdus.
ab!. quo quibus 3. FAMILIA ROMANA est titulus capituli. C capituli? Capitulum
nom. id ea c titulus est FAMILIA ROMANA est capitulum secundum. Titulus
ace. id ea e capitulï est FAMILIA ROMANA.
gen. eius eorum 4. C capitulo titulus datur IMPERIVM ROMANVM? Capitulum c__ hic
clat. el ils titulus datur est capitulum prïmum. E__ capitulo datur hic titulus.
ab!. ei5 ils 5. Lydia ornamento suo delectatur. Qu_ ornamento? Ornamentum qu_
Lydia delectatur est anulus. E_ _ ornamento dëlectatur Lydia.
6. Qu_ vocabula neutra sunt? Neutra sunt vocabula qu_ -um habent.
E__ vocabula neutra sunt.
7. Qu_ ornamenta vëndit Albïnus? Ornamenta qu_ Albïnus vendit
sunt anulï et margarïtae. E_ _ ornamenta vendit Albïnus.
8. Q vocabulorum plùralis -a habet? Vocabula q plüralis
-a habet neutra sunt. Plüralis e vocabulorum -a habet.
9. Qu oppidïs fluviï Padus et Tiberis aquam dant? Oppida q...__ _
ii fluvii aquam dant sunt Placentia et Ostia et cetera multa. I__ oppidïs
fluviï Padus et Tiberis aquam dant.
10. Q verbis dëlectatur Julia? Verba q Iülia dëlectatur sunt
"Ecce puella pulchra!" I_ _ verbis dëlectatur puella.
Exercitium 15
m. f. n. 1. H __ servus est Leander, ill__ servus est Syrus.
hic haec hoc 2. Leander h_ _ saccum portat, ill__ saccum portat Syrus.
hune hanc hoc 3. H __ saccus portatur ab h _ servo, ill__ ab ill__ .
hui us huius huius 4. Saccus h __ servï magnus est, ill__ est parvus.
huic huic huic 5. In h _ sacco mala sunt, in ill__ pira.
hoc hiic hoc 6. Iülius h__ servo malum dat, ill__ dat pirum.
hi hae haec 7. H __ fëmina est Lydia, ill__ femina est Dorippa.
hi5s has
haec 8. Medus h _ fëminam amat, non ill__ .
horum hârum horum 9. Ab h__ fëmina Mëdus amatur, non ab ill__.
his his his 10. Medus amïcus h__ feminae est, non ill__ .
ille ill a illud 11. Medus h__ feminae anulum dat, non ill__.
ilium il/am illud 12. H __ cubiculum magnum est, ill__ est parvum.
illlus illhts illlus 13. Fenestra h__ cubiculï non tarn parva est quam ill__ .
illi il/1 illl 14. Iülius et Aemilia in h __ cubiculo dormiunt, non in ill__.
illi5 illâ illi5 15. Lydia: "Aspice ill__ ornamenta, Mede, ill__ anulos et ill__ gemmas!
illl illae illa Nonne pulchrï sunt ill__ anulï et ill__ gemmae?"
ill os illas ilia 16. Albïnus: "Aspicite h __ ornamenta, h __ anulos eth__ gemmas!
illorum illiirum illorum Nonne pulchrï sunt h__ anulï eth_ gemmae?"
illls illls illls 17. Lydia: "Quantum est pretium h _ anulorum eth__ gemmarum?"
18. Medus: "Nec in h_ _ anulïs nec in ill__ gemmae sunt."
26
EXERCITIA 1-3 CAP. IX
CAPITVLVM NONVM Cap. IX
Lectio prïma (versus 1-38) Lëctio I

Exercitium 1
1. Ecce pastor cum can _ _ et centum ov_ _ . -is -ës
2. Pastor ünum can et centum ov_ _ habet. -em -es
3. Pastor est dominus can_ _ et ov_ _ . -is -ium
4. Pastor can_ _ et ov_ _ cibum clat. -i -ibus
5. Can et ov_ _ a pastôr_ _ cibum accipiunt. -e -ibus
6. Dominus huius pastôr_ _ est Iülius. -es
7. Iülius pâstôr_ _ suô pânem clat. -em -ës
8. lülius nôn ünum pâstôr_ _ , sed multôs pâstôr_ _ habet. -is -um
9. Iü~ius est dominus multôrum pâstôr_ _ . -ï -ibus
10. Iülius pâstor_ _ suis pânem clat. -e -ibus
11. Pâstor_ _ pânem accipiunt a domino suô.
12. Ovës a pâstôr_ _ suis nôn abeunt.
Exercitium 2
1. Pastor in est cum et centum - - - - - albus
2. Üna ovis est, cëterae sunt _ _ _ __ arbor
3. ovibus suis aquam et clat. bibit
4. Cibus ovium est ; ovës herbam , et aquam - - - - caelum
ë _ _ _ __ campus
5. Cibus pastôris est ; pâstor pânem _ _ _ __ canis
6. Post campum sunt; inter montës sunt - - - - - cibus
7. ln campo est parvus , in quo una est. collis
8. In multae arborës sunt. dücit
9. In silvis et in montibus sunt , qui ovës edunt. ëst edunt
10. lücet; nülla nübës in est. herba
11. Caelum e s t - - - - - terram. iacet
12. In sunt campi et silvae, montës et vallës. lücet
13. Sôl ; nülla ante sôlem est. lupus
14. arbore non sol, sed est. môns
15. Pas tor ad arborem it: pastor umbram - - - - - niger
16. Pâstor ovës suâs ad arborem - - - - - nübës
17. Iam pâstor et ovës sub arbore----- ovis
panis
Exercitium 3
1. Ubi est pâstor? ... pas tor
petit
2. Quot ovës apud eum sunt? ...
3. Quid inest in sacco pastoris? ... rivus
4. Ovësne panem edunt? ... silva
5. Cür canis pastôrem amat? ... sôl
6. Quis est dominus pâstôris? ... sub
7. Quid vidëtur post campum? ... supra
8. Inter montës quid est? ... terra
9. Quot arborës in colle sunt? ... umbra
vallis
10. Cür pastor et ovës in silvam non intrant? ...
11. Quid est in caelo? ...
12. Quô pàstor ovës dücit? ...
13. Cür pàstor umbram petit? ...
14. Ubi iacet pâstor? ...
27
CAP. IX EXERCITIA 4-7
Exercitium 4
pàstor bon~ (m.) 1. Pâstor bon_ _ ab ovibus nôn abit.
ovis albg (j) 2. Ovës pastôrem bon_ _ amant.
3. Iülius est do minus pastôris bon _ _ .
-(is) -us/-a 4. Iülius pastôrï bon__ panem dat
-em -um/-am 5. Oves a pastore bon__ nôn abeunt.
-is -ï/-ae 6. Pastores bon__ ab ovibus su__ nôn abeunt.
-i -ô/-ae 7. Iülius mult.__ pastôrës habet.
-e -of-a 8. Iülius est dominus mult.__ pastôrum.
-és -i/ -ae 9. Iülius pastôribus su__ panem dat.
-és -ôs/-âs 10. Ovës a pastôribus su__ nôn abeunt.
-(i)um -ôrum/-ârum 11. In campô sunt mult.__ ovës alb_ _ et ün__ ovis nigr_ _ .
-ibus -ÏS 12. Pastor mult__ ovës alb_ _ et ün__ ovem nigr_ _ habet.
13. Pastor est dominus ovium alb_ _ et ovis nigr__ .
14. Pastor ovibus alb_ _ et ovi nigr__ cibum dat.
15. Pâstor in campô est cum mult_ ovibus alb_ _ et ün_ ove nigr_ _ .
Exercitium 5
iina niibes 1. In caelô nüllae nüb_ _ sunt.
duae niibës 2. Nüll_ nüb_ _ ante sôlem est.
3. Pastor mill__ m1bem in caelô videt.
vallis magna. 4. In campô est coll__ parv_ _ cum magn_ _ arbor_.
niibës 5. Coll__ est môns parv_ _ .
arbor 6. Post campum sunt magn_ mont__.
7. In parv_ _ coll__ ün_ _ arbor est.
pànis magn~ 8. In magna silva mult_ _ arbor__ sunt.
collis 9. Pâstor ov_ _ su__ ad parv_ _ coll__ dücit.
canis 10. Pastor fess_ _ cum ov_ _ su__ in umbrâ magn_ arbor_ _ iacet.
môns 11. Arbor pâstôr_ _ fess _ _ et ov_ _ fess_ _ umbram dat.
LëctiO II Lëctio secunda (versus 39-86)

Exercitium 6
eum relinquit Exemplum: Mëdus ~ Iüli.Q. abit = Mëdus Iüli!!!J.l relinguit.
==ab eô abit 1. Servus improbus a domino su6 abit= Servus improbus...
2. Servi probi dominos suos non relinquunt = Servi probï...
3. Mëdus et Lydia a tabernâ abeunt = Mëdus et Lydia ...
4. Iülia ab Aemiliâ et pueris abit = Iülia...
5. Ovis nigra pâst6rem suum relinquit = Ovis nigra ...
6. Canis â pâstore non abit = Canis ...
7. Pastor ovës albas relinquit = Pastor...
8. Lupus ab ove et cane abit = Lupus ...
Exercitium 7
accurrit 1. pâstor dormit, ovis nigra abit.
ba lat 2. Canis ovem videt et : "Baubau!"
clamor 3. Pastor ovës et silvam petit.
dëns 4. Ovis nigra in magna silva-----
du rn 5. In terrâ sunt lupi; lupus nôn procul abest.
errat 6. Lupus in silva cibum - - - - -
impônit 7. Pâstor ovem quaerit, neque eam _ _ _ __
ipse 8. Lupus : "Uhuhü!" Ovis : "Baba!"
lâtrat 9. Ovis cônsistit et exspectat lupus venit.
28
EXERCITIA 8-10 CAP. IX
10. Oculï lupï in umbra lücent gemmae. petit

11. Lupus suôs albôs ostendit! quaerit
12. Sed ecce canis et sine (< timëre] lupum petit! relinquit
13. Pastor clamat; canis eius audit. reperit
14. Pastor parvam ovem in umerôs _ _ _ __ timor
ululat
Exercitium 8
ut
1. Quo abit ovis nigra? ...
vestigium
2. Dormitne canis? .. .
3. Quid agit pastor? .. .
4. Ubi ovis nigra errat? ...
5. Quid ovis videt in terra? ...
6. Quid lupus in silva quaerit? ...
7. Quid pâstor et canis quaerunt? ...
8. Ululatne canis? ...
9. Quid ovis ante së in umbra videt? ...
10. Cür lupus ovem relinquit? ...
11. Quô pastor ovem nigram portat? ...
12. Ceterae oves quid agunt? ...
Lëctio grammatica (versüs 87-127) Lëctio grammatica
Exercitium 9
Dëclïnâti6 prïma dëclïnatio I (dëcl. 1)
Exemplum: vïllla, gen. sing. -ae, f. (gen. sing. -ae)
Sing. Plür. sing. plür.
1. Nôm. vïll vïll._ __ nom. -a -ae
2. Ace. vïll vïll_ __ ace. -am -iis
3. Gen. v ill vïll _ __ gen. -ae -arum
4. Dat. v ill vïll_ __ dat. -ae -ïs
5. Abl. v ill vïll_ __ abl. -ii -is
6. Villa - - - - - singulâris est.
7. Vïlla - - - - - singulâris est.
8. Vïllae a ut _ _ _ _ _ singulâris est a u t - - - - - plürâ.lis.
9. Villam _____ _____ est.
10. Villarum est.
11. Vïllas est.
12. Vïllis - - - - - aut - - - - - est.
Exercitium 10
Dëclïnatiô secunda dëclïnatio II
Exempla: dominlus, gen. sing. -i, m. (gen. sing. -i)
verblum, gen. sing. -ï, n. masc.
Sing. Plür. Sing. Plür. sing. plür.
1. Nom. domin__ domin _ _ verb_ _ verb_ _ nom. -us -i
2. Ace. do min_ _ dom i n _ verb_ _ verb_ _ ace. -um -os
3. Gen. do min_ _ dom in_ _ verb_ _ verb_ _ gen. -i -orum
4. Dat. dom in_ _ dom in_ _ verb_ _ verb_ _ clat. -0 -is
5. Abl. dom in_ _ dom in_ _ verb_ _ verb_ _ abl. -0 -is
6. Voc. do min_ _ voc. -e
29
CAP. IX/X EXERCITIA 11 1 1
declïnatio II 7. Domine singulâris est.

(gen. sing. -ï) 8. Do mini singulâris est aut - - - - - - plürâlis.
neutr. 9. Dominïs et verbïs aut ______ plüralis est.
sing. plür 10. Domino et verbô aut - - - - - - singularis est.
nôm. -um -a 11. Dominôrum et verborum ______ est.
ace. -um -a 12. Dominos------ - - - - - - e s t .
gen. -i -arum Do~i3'.~'"------ - - - - - - est.
dat. -i5 - fs 14. Domhzus ______ ______ est.
ab!. -6 -is 15. Verba aut plürâlis est.
16. Verbï - - - - - - singularis est.
17. Verbum aut ____________ est.
Exercitium 11
dëclïnatiô m Dëclïnâtiô tertia
(gen. sing. -is) Exempla: pastor, gen. sing. -or!is, m.
masc./fëm. ov!is, gen. sing. -is, f.
sing. plür. Sing. Plür. Sing. Plür.
nom. - -ës 1. Nô m . pastor pastor__ ov__ ov__
ace. -em -ës 2. Ace. pastor__ pastor_·_ ov__ ov__
gen. -is -um 3. Gen. pastor__ pastôr__ ov__ ov__
dat. -i -ibus 4. Dat. pàstor__ pas tor__ ov__ ov__
abl. -e -ibus 5. Abi. pas tor__ pastor__ ov__ ov __
nôm. -is -ës 6. Pas tor singularis est.
ace. -em -ës 7. Pastore et ove est.
gen. -is -ium 8. Pastorem et ovem est.
dat. -ï -ibus 9. Pastores et oves a ut plürâlis est.
ab!. -e -ibus 10. Pastori et ovï est.
11. Pastoribus et ovibus aut plürâlis est.
12. Pastoris est.
13. Ovis a ut singulâris est.
14. Pastorum et ovium est.
C~p.X CAPITVLVM DECIMVM

Lëctio I Lëctio prïma (versüs 1-34)
Exercitium 1
aër 1. Lupus et canis et ovis sunt.
ala 2. Virï et fëminae sunt.
aquila 3. Lupus est bëstia ; etiam -----hestia fera est.
a sinus 4. In Africâ sunt multi leônës et aliae [= bëstiae ferae].
avis 5. - - - - - sunt bëstiae quae in aquâ - - - - -
bëstia 6. - - - - - sunt bëstiae quae in aere_____ .
capit 7. est magna avis fera quae parvas avës - - - - - e t est.
cauda 8. Avis quae volat âlâs ; piscis quï natat movet.
cum 9. Homô quï ambulat movet.
deus 10. - - - - - homô am bulat, pedës moventur.
facit 11. Cum avis in volat, moventur.
fera 12. Avis âlâs habet, itaque avis vol a r e - - - - -
ferus 13. Leô vola re non potest, [= quia] alas non habet.
homo 14. Hominës, qui pedës habent, ambulare - - - - -
leô 15. Quï ambulat vestïgia in terra-----
mercator 16. Non sôlum equus, sed etiam hominem vehere potest.
30
EXERCITIA 2-5 CAP. X
17. Mercurius est merccltorum et _____ deorum. movet

18. est homo quï emit et vendit. natat
nüntius
Exercitium 2
pës
1. Quid est leo? ...
piscis
2. Quid bestiae ferae edunt? ...
potest possunt
3. Cür leones ab hominibus timentur? ...
quod
4. Quae bestiae in aqua natant? ...
volat
5. Quae bestiae volant? ...
6. Quid movetur cum avis volat? ...
7. Quot pedes habet homo? ...
8. Equus quot pedes habet? .. .
9. Cür equus volare non potest? ...
10. Cür pisces ambulare non possunt? ...
11. Hominesne natare possunt? ...
12. Quis est Mercurius? ...
13. In pedibus et in petaso Mercuriï quid est? ...
14. Quorum deus est Mercurius? ...
15. Quid est mercator? ...
Exercitium 3
1. In Africa sunt multï leo_ __ leQ leônlis
2. In Africa magnus numerus leo est. homQ hominlis
3. Multï hom Romae habitant.
4. Romae habitat magnus numerus hom_ __
5. Leo non est amïcus hom , neque homo amïcus leo,___ est.
6. Homo leo timet, et hom timet leo.
7. Leo ab hom timetur, et hom timetur a leo,___
8. Leo timentur ab hom , et hom a leô,___ timentur.
Exercitium 4
1. Aves vo possunt; pisces na possunt. -re
2. Equus ambu et curr potest. [1] -are
3. Oves lupum aud possunt, neque eum vi du.___ possunt. [2] -ëre
4. Iülia centum numer non potest. (3] -ere
5. Homo mortuus se mov non potest. [4] -ire
6. Sub aqua homo non potest spïr_ __
7. Sine anima nemo potest vïv_ __
8. Animam dü- necesse est hominï.
9. Necesse non est gemmas hab,_ __
10. Quï gemmâs vëndit pecüniam fac potest.
Exercitium 5
Exempla: Iülius Iüliam portare/vehere potest. -re -rï/-1
Iülia a Iülio portarï/veh! potest. [1] -are -a ri
1. Iülia magnum saccum port non potest. [2] -ëre -ëri
2. Magnus saccus â parvâ puella por non potest. [3] -ere -Ï
3. Homines deos neque vid neque aud possunt. [4] -ire -!ri
4. Deï neque vid neque aud possunt ab hominibus.
5. Nëmo piscës numer potest: pisces numer non possunt.
6. Quï pecüniam habet cibum em potest.
31
CAP. X EXERCITIA 6-8
7. Sine pecünia cibus em nôn potest.

8. Mârcus et Quintus nôn possunt lecticam veh_ __
9. A parvis puerïs lectïca veh nôn potest.
10. Canis ôstium neque aper neque clauu.d___ potest.
11. àstium a cane neque aper neque claud potest.
anima Exercitium 6
animal 1. Magnum est Nïlus.
tlümen 2. Oceanus Atlanticus magnum est.
folium 3. Pisces nôn in terra, sed in aqua _ _ _ __
mare 4. Cum homô , anima in intrat et rürsus exit.
mortuus 5. est aër qui in pubnônës dücitur.
necesse 6. Qui spirat est, quï nôn spirat est - - - - -
nëmô 7. Sine anima et cibô vivere potest.
nïdus 8. Spirare et ësse hominibus est.
ôvum 9. Hominës et bëstiae sunt.
parere 10. Avës in arboribus faciunt.
pull us 11. Nidi sunt inter e t - - - - - arborum.
pu lm ô 12. In nidis sunt aut pulli.
ramus 13. Avës ôva , ex quibus - - - - - exeunt.
spïrâre 14. Ovis nôn ôva, sed pullôs vïvôs - - - - -
vivere 15. Fëminae quae pecüniam facere _____ ornamenta sua vëndunt.
vivus
Exercitium 7
volunt
1. Nïlus magn flum est.
2. Nilus et Rhënus magn flüm._ _ _ sunt.
flümen tlüminja 3. Marcus et Quintus in parvô flüm natant.
flüminlis tlüminlum 4. Puerï in aquâ flüm natant.
flüminli flüminJibus 5. Parva flüm magnô flüm.__ _ aquam dant.
flüminle tlüminJibus 6. àceanus magn mar est.
marje marjia 7. Inter Eurôpam et Africam mul mar sunt.
marjis marjium 8. In Oceanô et in cëterïs mar multi sunt piscës.
marjï marli bus 9. In flüm quoque magnus numerus piscium est.
animal animallia 10. Nëmô pisces mar et flüm numerâre potest.
animaljis animaljium 11. Piscës sunt anima quae vivunt in mar_ __
animaljï animaljibus 12. Leo est animal q in terra vivit.
13. Magnus numerus animal in terrâ vivunt.
14. Parv animal â magnïs anima eduntur.
Lectio III Lectio tertia (versus 74-131)
ascendere Exerdtium 8
audëre 1. Iülia cum pueris lüdere ____ , neque ii cum puella ____ volunt.
cadere 2. Pueri Iüliam [= cantâre] audiunt.
ca nere 3. lülia pulchram habet: - - - - - Iüliae pulchra est.
crassus 4. Avës - - - - - su nt neque canunt; puerï _____ [= nam puerï]
eni rn nïdôs quaerunt.
ergô 5. Avës perterritae interfolia arborum së - - - - -
esse 6. Quïntus in arborem ; Marcus eum aspicit neque ipse in
lectus arborem ascendere - - - - -
lüdere 7. Nôn , sed tenuis est ramus quô nidus - - - - -
occultare 8. Ramus puerum crassum sustinëre non potest.
perterritus 9. Quïntus ad terram - - - - -
32
EXERCITIA 9-II CAP. X
10. Puer spïrat; vivit, nam qui spïrat mortuus - - - - - nôn potest. sustinëre
11. Pater fïlium in vïllam portat et in pônit. tenuis
vox
Exercitium 9
vult
Exempla: Albïnus clâmat. Lydia Albïnum clâmâre audit.
Sace us â Syrô aperïtur. Puer sace.!!!!! â Syrô aperïrï videt.
Saccus plënus est. Puer saccum plënum esse videt.
1. Iülia canit. Puerï lüli ca1 audiunt. -us -um -re videt
2. lülia â Mârcô pulsâtur. Quintus Iül" â Mârcô puls videt. -a -am -rl audit
3. Iülia plôrat et Mârcus ridet. Quïntus Iül' plôr et Mârc. _ __ -is -em -ï
rïd audit.
4. Aemilia venit. Puerï Aemir ven vident. -ï -ôs vident
5. Aemilia ïrâta est. Mârcus Aemili ïrâ es videt. -ae -as audiunt
6. Pullï mortuï sunt. Iülia pull mortu es videt. -ës -es
7. Dâvus â Iüliô interrogâtur et â Mëdô accüsâtur. Aemilia Dâv â lüliô -a
interrog et â Mëdô accüs audit.
8. Mëdus â Iüliô vocâtur neque venit. Aemilia Mëd â Iüliô voc aud·
neque e ven videt.
Exercitium 10
1. Quid pueri in hortô agunt? ...
2. Quid agit Iülia? ...
3. Cür avës hortï nôn canunt? ...
4. Cür Mârcus Quïntum vocat? ...
5. Mârcusne in arborem ascendit? ...
6. Quid est in nidô ad quem Quïntus ascendit? ...
7. Cür râmus tenuis Quïntum sustinëre nôn potest? ...
8. Quid Mârcus perterritus videt? ...
9. Estne mortuus Quïntus? ...
10. Pullïne mortuï sunt? ...
11. Quid facit Mârcus? ...
12. Quô pater currit et quid videt? ...
13. Quô Iülius fïlium suum portat? ...
14. Quid videt Aemilia? ...
Lëctio grammatica (versùs 132-183) Lectio grammatica
Exercitium 11
1. Voca imperâtïvus est. Vocajre e s t - - - - - ïnfïnïtïvus (ïnf.)
2. Vidëjre, ponjere, audïjre nôn imperâtïvus, sed est. imp. ïnf.
3. Imperâtïvus: intra. Ïnfïnïtïvus: intr __ _ [1] -a -are
4. Imperâtïvus: tacë. Ïnfïnïtïvus: tac___ [2] -ë -ëre
S. Imperatïvus: discëde. Ïnfinïtïvus: disced_ __ [3] -e -ere
6. Imperâtïvus: venï. Ïnfinïtivus: ven ___ [4] -ï -ire
7. Vocal re est infinïtivus âctivï. Vocajrï passïvi est. ïnfinltivus
8. Vidëjrï, ponjï, audïjrï nôn infïnitïvus âctivï, sed - - - - - act. pass.
_____ est. [1] -are -ar!
9. Ïnfinïtivus: âctïvum voc___ , passïvum voc_ __ [2] -ëre -ërl
10. Ïnfïnïtivus: activum vid , passïvum vid_ __ [3] -ere -i
11. Ïnfïnïtïvus: actïvum pon , passivum pon _ __ [4] -ire -irï
12. Ïnfinïtïvus: actïvum aud , passïvum aud___
33
CAP. XI EXERCITIA 1-3
Cap. XI CAPITVLVM VNDECIMVM

Lëctio 1 Lëctio prima (versûs 1-41)
Exercitium 1
os orlis 1. In corp_ _ hümano nôn ü n _ crûs, sed duo crür__ sunt.
crus cruri is 2. Corp__ hüman_ duo bracchia et duo crür_ _ habet.
corpus corpm:lis 3. In crür__ pedës sunt.
caput capillis 4. In corp__ hürnanô iin_ ca put est, nôn duo capit_.
5. In capit_ est ün_ os, non duo ôr__ .
6. Quot capit_ et quot or__ habent duo corp__ ?
Exercitium 2
aeger 1. In hürnàno sunt quattuor : duo _____ et
atque duo _ _ _ __
auris 2. In bracchiô est, in criire pës.
bene 3. In sunt duo oculi, duae , ünus nasus, ünurn _ __
bracchium 4. Os est inter duo ; in ore sunt dentes et _ _ _ __
capillus 5. Lingua et labra sunt ut rosae.
cap ut 6. Supra oculos e s t , - - - - - oculos su n t - - - - -
color 7. caput capillus est.
cor 8. virorum nôn tarn longus est quam fëminârum.
corpus 9. Qui oculos bonas habet videt.
crus 10. Qui oculos malos habet videt.
flue re 11. infra collum est , in quo----- et pulmones su nt.
frans 12. In corde est , cuius _____ ruber est.
gena 13. Sanguis per ad c o r - - - - -
iecur 14. infra pulmonés est , in quô cibus est.
ïnfra 15. Cor, pulmonés, , venter sunt _____ hiimàna.
labrum 16. Qui ventrem malum habet nôn e s t - - - - - , sed _ _ _ __
ling ua 17. est vir quï hominës aegrôs [= sànos facit].
male 18. Aemilia apud lectum Quïnti - - - - -
manus 19. Syra quoque adest, neque ea sedet, sed - - - - -
medicus 20. Mâter filiô suô aquam in dat ____ [= et] filius aquam bibit.
membru rn
Exercitium 3
os
1. Quot membra sunt in corpore hümànô? ...
pectus
2. Quid est in bracchio? ...
poculum
3. In crüre quid est? ...
ruber
4. Quot aurës et quot oculi sunt in capite? ...
sana re
5. Quid est in ôre? ...
sanguis
6. Cür Syra male audit? -··
sanus
7. Ubi sunt pulmonés? ...
sedere
8. In corde et in venis quid est? ...
stare
9. Qui color est sanguinis? ...
super
10. In ventre quid est?
vena
11. Q uid est medicus? ...
venter
12. Estne sànus Quintus? ...
viscera
13. Estne sôlus in cubiculo suô? ...
14. Ubi sedet Aemilia? ...
15. Sedetne Syra?
16. Quid mâter fïliô aegrô dat? ...
17. Cür Quintus màlum nôn est? ...
34
EXERCITIA 4-7 CAP. XI
Exercitium 4
1. Syra pulch_ nôn est neque nasus eius pulch_ _ est. -er -ra -rum
2. Üna ovis nig....__ est, ceterae sunt albae. pulcher aeger
3. Canis pastôris nôn est albus, sed nig....__ . pulchrla aegrla
4. Quïntus aeg....__ est, Iülia aeg....__ nôn est. pulchrium aegrlum
S. Mater filio aeg_ malum rub_ _ dat. niger ruber
6. Quintus dentem nig_ habet. nigrla rubrla
7. Dens nig_ nôn est sanus, sed aeg_ . nigrlum rubrlum
8. Capillus Mëdï nôn rub_ _ , sed nig_ est.
Lëctio secunda (versüs 42-91) Lëctioll
Exercitium 5
Exempla: Dominus: "Tacë, serve!" Dominus servum tacëre iubet. -us -um -re \ubet
Dominus: "Tacëte, servi!" Dominus servôs tacëre iubet. -a -am
1. Medicus: "Os aper_ _ , puer, et linguam os tend_ !" Medicus puer_ _ ôs -em
aper__ et linguain ostend_ iubet. -is -os
2. Lydia: "Cônsist_, Mëde! Aspic_ _ tabernam!" Lydia Mëd_ côn- -i -as iubent
sist_ et tabernam aspic_ _ iubet. -ae -ës
3. lülius: "Curr_ _ in hortum, pueri!" Iülius puer__. in hortum curr_ _ -ës
iubet.
4. Iülius: "Curr_ _ , Marce!" lülius Marc_ curr_ _ iubet.
5. Domina: "Aper__ fenestras, ancillae!" Domina ancill_ fenestras
aper__ iubet.
6. Aemilia: "Claud___ oculôs atque dorm__, Quinte!" Aemilia Quint_
oculôs claud___ atque dorm_ iubet.
7. Syra: "Terg__ oculôs, Iülia! Es laeta!" Syra Iüli_ oculôs terg_ et
laetam es_ _ iubet.
Exercitium 6
Exempla: Iüli~ can!!. Mârcus Iüliam canere audit.
Marcus: "Iüli~ can_!!." Marcus 'Iüli~ canere' dïcit.
1. Puer dorm__ . Medicus puer_ _ dorm_ _ videt. -us -um -re di:cit
2. Medicus: "Puer dorm__ ." Medicus 'puer_ _ dorm__' dïcit. -a -am
3. Lingu__ pueri rubr_ _ est. Medicus lingu__ eius rubr__ es__ videt. - -em
4. Medicus: "Lingu_ eius rubr_ _ est." Medicus 'lingu__ eius rubr__ -is
es_ _ ' dïcit. -1 -os dieu nt
5. Pës dol__. Quintus ped_ dol_ sentit. -ae -âs
6. Quïntus: "Pes dol__ !" Quintus 'ped_ dol_ ' dïcit. -ës -a
7. Servi clam__ et rïd_ . Aemilia serv__ clam__ et rïd_ audit.
8. Aemilia: "Servi clam__ et rid_ !" Aemilia 'serv__ clam__ et
rid___ ' dïcit.
9. Saccul_ Dâvi vacu__ est. lülius saccul_ vacu__ es_ _ videt.
10. Iülius: "Saccul_ Davi vacu__ est." lülius dïcit 'saccul_ Davi
vacu__ es__ '.
Exercitium 7
1. Ubi habitat medicus? ...
2. Quo lülius servum suum ire iubet? ...
3. Ambulatne servus qui medicum arcessit? ...
4. Quo it Iülius cum medicô? ...
S. Quid medicus videt? ...
6. Quid dïcit medicus? ...
35
CAP. XI EXERCITIA 8-10
7. Cür Syra verba medicï audïre nôn potest? ...

8. Quid medicus Quïntum facere iubet? ...
9. Qui color est linguae? ...
10. Quid dïcit medicus? ...
11. Quid medicus videt inter dentës albôs? ...
12. Suntne sani dentes Quintï? ...
13. Quid dïcit Quïntus? ...
14. Quid medicus tangit? ...
15. Quid sentit Quïntus et quid dïcit? ...
Lectio III Lëctio tertia (versus 92-139)
Exercitium 8
1. Iülia bene can_ _ , sed Marcus e_ _ male can_ putat.
2. Quint_ mortu_ nôn est, sed Syra putat Quint_ mortu_ esse.
3. lülius et Aemilia medic_ _ stult_ es_ _ putant.
4. Quint_ oculôs claud_ neque dorm__ ; Aemilia Quint__ oculôs
claud__ videt et e_ _ dorm_ _ putat.
5. Da vus Mëd_ putat nummôs Iülii hab_ _ .
6. Medus preti_ anulï ni mis magn __ es__ putat.
7. Lydia putat ànul_ gemmât_ pulchr_ _ es_ _ .
8. Pueri nas_ _ Iüliae foed_ es_ _ pu tant atque dicunt!
9. Vi__ long_ non est, sed servï qui lecticam portant v i _ long_
es__ putant.
10. Romani de_ _ Neptün__ in mari viv_ _ pu tant; Mere uri_ autern
putant inter caelum et terram vol__ .
aegrotare Exercitium 9
appônere 1. Servus Iüliï Tüsculurn it atque medicum - - - - -
arcessere 2. Servus cum rnedicô ad vïllarn [= rürsus venit].
cuiter 3. Medicus interrogat: "Quis [= aeger est]?"
de 4. Medicus linguam Quïntï [= aspicit].
detergëre 5. Medicus digitum in pedem pueri impënit: medicus pedem eius - - - - -
dicere 6. Quintus digitum medicï in pede suô - - - - -
dolere 7. Quïntus: "Ei! Pës !" Quïntus 'pedern dolëre' _ _ _ __
gaudere 8. Medicus puerum oculos claudere iubet, et sümit.
horrere 9. Medicus cultrurn ad bracchium Quintï - - - - -
modo 10. Puer sanguinem bracchiô fluere sentit; capilli - - - - - , cor
nec
noster 11. Quint u s - - - - - iacet - - - - - [= neque] oculos aperit; itaque Syra
palpita re eum mortuum esse-----
put are 12. Mater [= laeta est] quod filius vivit.
quietus 13. Aernilia sanguinem dë bracchiô Quïnti - - - - -
revenïre 14. Iülius: "lam filius [=meus et tuus] nôn - - - - - [= solum]
senti re pede, sed etiam bracchio aeger est."
spectare
Exercitium 10
tangere
Exemplum: Mater gaudet quod fïlius vlvit = Mater fïlium vîvere gaudet.
1. Quïntus gaudet quod medicus abest = Quïntus medic ab._ __
gaud et.
2. Lydia gaudet quod Mëdus Romam venit = Lydia Med Romarn
ven gaudet.
36
EXERCITIA 11-13 CAP. XI
3. lülius gaudet quod Davus servus probus est = Iülius Dav_ _ serv_ _
prob_ _ es_ _ gaudet.
4. Lydia gaudet quod Mëdus pecüniam habet = Lydia Mëd_ pecüniam
hab_ _ gaudet.
5. Aemilia gaudet quod Iülius adest = Aemilia Iüli_ a d _ gaudet.
6. Pâstor gaudet quod ovis nigra vivit = Pâstor ov_ _ nigr_ _ viv_ _
gaudet.
Exercitium 11
1. Cür medicus Quintum oculôs claude re iubet? ...
2. Quid Aemilia tenet sub bracchiô Quïntï? ...
3. Quid facit medicus? .. .
4. Cür Quintus horret? .. .
5. Cür nôn potest movëre bracchium? .. .
6. Quid dë bracchiô in pôculum fluit? ...
7. Cür Syra putat Quïntum esse mortuum? ...
8. Quô medicus manum appëmit et quid sentit? ...
9. Quid dicit medicus? ...
10. Cür Syra gaudet? ...
11. Quid Aemilia dë bracchiô Quïntï dëterget? ...
12. Quid dicit Quintus? ...
13. Quid Aemilia Syram arcessere iubet? ...
14. Cui Aemilia aquam dat? ...
15. Cür Quïntus medicum abesse gaudet? ...
Lectio grammatica (versüs 140-179) Lëctio grammatica
Exercitium 12
Dëclïnâtiô tertia: neutrum. dëclïnâtiô m
Exempla: corpus, corporlis; marle, marjis. neutrum
Sing. Plür. Sing. Plür. sing. plür.
1. Nôm. corpus corpor __ mar__ mar__ nôm . - -a
2. Ace. corpus corpor:__ mar:__ mar__ ace. -a
3. Gen. corpor__ corpor__ mar:__ mar:__ gen. -is -um
4. Dat. corpor__ corpor__ mar:__ mar:__ dat. -i -ibus
S. Abl. corpor__ corpor__ mar__ mar__ ab!. -e -ibus
6. Corpora et maria------ aut - - - - - - plüralis est.
7. Corpore e s t - - - - - - - - - - - - sing. plür.
8. Corporï e s t - - - - - - - - - - - - nôm. -e -ia
9. Corporibus et mari bus e s t - - - - - - aut - - - - - - plürâlis. ace. -e -ia
10. Corporis et maris------ - - - - - - e s t . gen. -is -ium
11. Corporum et marium e s t - - - - - - - - - - - - dat. -Ï -ibus
12. Corpus et mare ______ aut ______ singularis est. abl. -ï -ibus
13. Mari e s t - - - - - - aut - - - - - - singulâris.
Exercitium 13
Exemplum: Medicus 'Quintum dormïre' dïcit: "Quintus dormit."
1. Quïntum non nôminâtïvus, sed est; dormïre non indica- accüsatïvus cum ïnfï-
tïvus, sed est. nitïvô (ace.+ inf.)
2. Quïntum dormire est cum - - - - - - -
3. Accüsâtivus cum ïnfïnïtivô pônitur apud haec verba: iubëre, - - - - -
est, cëtera. Exempla:
37
CAP. Xl 1 XII EXERCITIA 1-3
4. Marcus Quintum in arborem ascendere - - - - - - :"In arborem ascende,

Quinte!"
5. Quïntus in terra iacet nec së movet; itaque Marcus eum mortuum esse
6. Marcus clamat. Iülius Marcum clamare - - - - - e t accurrere _ _ __

7. Marcus: "Quintus mortuus est." Mârcus 'Quintum mortuum
esse.'
8. Pater manum in pee tus fïliï imponit et cor eius palpitare - - - - -
9. Iülius laetus est: pater fïlium vïvere _ _ _ __
10. Quintus ambulare non potest, ergo est eum â Iülio portiirï.
Cap. XII CAPITVLVM DVODECIMVM

Lëctio 1 Lëctio prïma (versüs 1-35)
Exercitium 1
dat +nom +est/sunt = Exemplum: Marcus ünam sororem habet =MarcQ (dat) üna soror est.
nom +acc+habe(n)t 1. Iülius trës liberos habet = lülio ...
2. Aemiliae ünus frater est = ...
3. Davus multos amïcôs habet = ...
4. Hominï improbô pauci sunt amici = ...
5. Homo duos oculôs et duas aurës habet = ...
6. Corporï hümano quattuor membra sunt =...
7. Hominës alas nôn habent = ...
8. Mercurio alae in pedibus sunt = ...
9. Vir Românus tria nômina habet = ...
10. Romanis multï dei sunt = ...
Exercitium 2
pater parr lis 1. Marcô pa.___ et mâ , fra.___ et soror su nt.
mater marrlis 2. Mârcus pa.___ et mât , frat.__ _ et sorôrem habet.
frakl: fratrlis 3. Iüliae duo fra..___ sunt: Iülia duos fra.___ habet.
4. Nômina fra sunt Mârcus et Quintus.
5. Iülia mât_ _ et fra suis rosas ostendit.
6. Iülia â mât et â frà suis discëdit.
7. lülia rosam dat pa filiae ôsculum clat.
8. lülia pa suum amat et â pat suô amâtur.
9. Avunculus non est fra pa , sed mat.___
10. , sed â pat_ _ suïs nomina habent.
arma Exerctium 3
arma tus 1. Marco et Quïntô üna _____ est: Iülia.
avunculus 2. Iüliae duo _____ sunt: Marcus et Quïntus.
cognômen 3. Frater Aemiliae, cui est Aemilius, _____ lïberorum
fert est.
frater 4. Püblius - - - - - - e s t ; alia - - - - - - sunt Marcus, Quïntus,
gladius Titus.
mïles 5. Paulus nôn praenomen, sed est.
nômen 6. Aemilia est quod frater eius procul ab ea abest.
pilum 7. Lïberï: "Ubi est avunculus noster?" lülius: "Avunculus - - - - - e s t in
praenômen Germania."
sciitum 8. - - - - - Rômânus pilum e t - - - - - et scütum ____ [= portat].
38
EXERCITIA 4-6 CAP. XII
9. et gladius et sunt - - - - - mïlitis Rômânï. soror

10. Miles est vir [=qui arma fert]. trïstis
vester
Exerdtium 4
1. Quis est frater Mârci? ...
2. Quae soror Marci est? .. .
3. Quot frâtrës sunt Iüliae? .. .
4. Mârcô quot sorôres sunt? .. .
5. Quot filiï et quot filiae Iüliô sunt? ...
6. Quod nômen est filiae? ...
7. Filiis quae nomina sunt? .. .
8. Quod nômen matri est? .. .
9. Quod cognomen est Iülio? ...
10. Num 'Quintus' cognômen est? ...
11. Quot nômina virô Rômanô sunt? ...
12. Quid est praenômen? ...
13. Quis est avunculus Marci? .. .
14. Quot frâtrës sunt Aemiliae? .. .
15. Cür Aemilia trïstis est? ...
16. Ubi est frater Aemiliae? ...
17. Estne Aemilius mercator Românus? ...
18. Quid miles Romanus fert? ...
Lëctio secunda (versus 36-91) Lectio II
Exerdtium 5
1. Mil Rômânus bona arma fert. mil~ mïli.tlis
2. Bona arma â mil Rômano feruntur. pedes pedi!lis
3. Arma mil Rômâni sunt gladius, scütum, pilum. eques equi!lis
4. In Germâniâ multï mil sunt, et ped et eq,....., _ _
5. In Germania magnus numerus mï1 est, et peel...__ _ et
eq'u...l_ _
6. Equ est mil qui equô vehitur; qui pedibus it ped est.
7. Pilum ped Romani nôn tam longum est quam hasta equ___
8. Pilum â ped Rômanô fertur, hasta ab eqn fertur.
Exerdtium 6
Exempla: Gladius longus. Gladius brevis. -us -us -us -is
Hasta long~. Hasta brevis. -a -a -a -is
1. Gladius long nôn tarn lev_ _ est quam gladius brev_ _ .
2. Hasta brev nôn tam grav_ _ est quam hasta longo---
3. Saccus Lëandri magn et grav_ _ est, saccus Syri est parv_ _ et
lev_ _ .
4. Quintus est puer crass_ _ , Mârcus puer tenu est.
5. Aemilia nôn laet_ _ , sed tris est.
6. Capillus Aemiliae nôn brev_ _ , sed long est.
7. Haec linea long et ten est: [ ].
8. Haec linea est brev_ _ et crass_ _ : [- ].
39
CAP. XII EXERCITIA 7-11
Exercitium 7
A non tarn -us/-a/-is est Exemplum: Marcus non tarn crassus nec tarn gravis est quam Quïntus
qua rn B = B -ior est =Quïntus crassior et gravior est quam Mârcus.
quamA 1. Via Latina non tarn longa est quam via Appia = ...
2. Cornëlius non tarn pecüniosus est quam Iülius = ...
3. Syra non tarn formosa est quam Aemilia = ...
4. Quïntus non tarn levis est quam Marcus = ...
5. Saccus Syri non tarn gravis est quam Lëandri = ...
6. Capillus Iüliae non tarn brevis est quam Mard = .. .
7. Mëdus non tarn probus est quam Davus = ...
8. Digitus quartus non tarn longus neque tarn crassus est quam digitus
medius== ...
Exercitium 8
genetfvus partïtivus Exemplum: Provincia est pars imperi! Roman!.
(<pars) 1. Littera est pars vocabul_ .
2. Umeri et pectus partës corpor__ hümân__ sunt.
3. Manus pars bracchi__ est ut pës pars crür__ est.
4. Atrium et peristylum partës viii__ Roman_ sunt.
5. Praenomen est pars prima nomin__ Roman__ .
6. Aegyptus pars Afric__ est.
7. Magna pars Europ __ est in imperio Romano.
Exercitium 9
imperare/parëre + dat Exempla: Pater fili.Q et fïliae imperat; lïberi patr! su.Q parent.
1. Dominus serv__ suo imperat; servus domin_ su__ pâret.
2. Domina ancill_ suae imperat; ancilla domin__ s u _ paret.
3. Iülius Mëd__ imperat: "Venï!" nec Mëdus e__ paret.
4. Marcus soror__ su__ imperat: "Tacë, Iülia! " neque ea fratr_ _ su__
pa ret.
S. Dux mïlit_ imperat, mïlitës duc__ su__ parent.
6. Romani Gall_ imperant, Gallï Roman__ parent.
7. C__ domino Dâvus pâret? Dominus c__ Dâvus pâret est Iülius.
Exercitium 10
-us -us 1. In Germania magnus exercit_ Roman us est.
-um -us 2. In exercit_ Romano multï mïlitës sunt.
-ÜS -uum 3. Dux exercit_ est qui exercit_ dücit.
-ui -ibus 4. Dux Romanus magno exercit_ imperat.
-ü -ibus S. In Germania et in Britannia magnï exercit_ Romani sunt, quï contra
magnos hostium exercit_ pugnant.
6. Graeci et Galli iam exercit_ Romanis parent.
7. Multi Graecï et Gallï in exercit__ Romanis militant.
8. Ducës exercit__ Românorum â mïlitibus suis non discëdunt.
ac Exercitium 11
arc us 1. Mïlitës pïlïs et gladiïs - - - - - -
barbarus 2. Puerï non armis, sed pugnant.
bellum 3. est miles qui ex equo pugnat.
brevis 4. Aemilius non eques, sed est.
contra S. Gladius qui a pedite non est longus e t - - - - - -
dividere sed et levis.
du x 6. Gladius brevis non gravis, sedsed - - - - - - est.
40
7. Pedes hastam longam et gravem - - - - - - [= porta re] nôn po test. eques

8. Graecï et Rômànï nôn sunt hominës ut Germàni - - - - exercitus
[=at-que] Britanni, quï Germaniam et Britanniam - - - - - - ferre fertur
9. Prôvincia est imperiï Rômànï. finis
10. Dànuvius flümen Germaniam ab imperiô Rômànô _ _ _ _ __ gravis
11. Dànuvius est imperiï Rômànï. hostis
12. Graecia Graecôrum est. incolere
13. Rômànï Germànôs pugnant; Germânï enim - - - - - - levis
Rômânôrum sunt, ac est inter Rômânôs et Germanôs. metuere
14. Hostës exercitum Rômànum [= timent]. mïlitare
15. Qui exercituï imperat exercitüs est. pars
16. Hispânï, qui in Rômànô ------[=milités sunt], nôn patria
modo gladiôs et pila, sed etiam que ferunt. pedes
pugnâre
Exerdtium 12
pugnus
1. Quid agunt mïlitës Rômâni in Germâniâ? ...
sagitta
2. Quibus armïs milités Rômânï pugnant? ...
3. Quid est eques? ...
4. Aemiliusne eques est? ...
5. Quam longum est pïlum Aemilii? ...
6. Est ne longus gladius eius? ...
7. Suntne Graecï homines barbari? ...
8. Estne Germania prôvincia Rômâna? ...
9. Quid est prôvincia? ...
10. Quam prôvinciam Galli incolunt? ...
11. Quod flümen Germàniam à Gallià dïvidit? ...
12. Quae flümina fïnés sunt imperiï Rômânï? ...
13. Quae est patria Germânôrum? ...
14. Cür Rômàni contra Germànôs pugnant? ...
15. Cui exercitus Rômânus pâret? ...
Lëctio tertia (versüs 92-142) Lecti6 III
Exerdtium 13 gladius/hasta grav~
1. Aemilius, qui miles fort_ est, gladium brev_ _ et lev_ _ fert. scütum grave
2. Militï fort__ Roman_ est gladius brev_ _ et lev__ . -us/-a -is
3. Mïles Rômàn_ gladiô brev_ _ et lev_ _ armâtus est. -um/-am -em
4. Rômànï, milités fort_ , gladiôs brev_ _ et lev_ _ ferunt. -ï/-ae -is
5. Mïlitibus fort_ Rôman__ sunt gladiï brev__ et lev_ _ . -ô/-ae -i
6. Mïlités Rôman_ gladiïs brev_ _ et lev_ _ armàti sunt. -ô/-'â -Ï
7. In anulô Aemiliae est gemma magn_ et grav__ .

8. Aemilia gemmam habet magn_ et grav_ _ . -um -e
9. Aemilia gemma magn_ et grav_ _ ôrnâtur.
10. Pretium gemmae magn__ et grav_ _ est séstertii centum. -ï/ -ae -ës
11. Aemilia mult_ gemmas grav_ _ habet. -ôs/-'âs -ës
12. Magnum est pretium gemmàrum grav__ . -ôrum/-arum -ium
13. ôs vocâbulum nôn long_ , sed brev__ est; in hôc vocabulô brev_ _ -ïs -ibus
duae litterae sunt.
14. Ôs et pès vocâbula nôn long_, sed brev_ _ sunt. -a -ia
41
CAP. XII EXERCITIA 14-16
Exercitium 14
gladius/hasta graviQr l. Via Appia long et la est quam via Latïna.
scütum grav~ 2. Multae viae long et la sunt quam via Latïna.
3. Saccus Syri lev est quam saccus Léandri.
-ior -iôrës 4. Syrus saccum lev portat quam Lëander.
-i<irem -iôrës 5. In sacco lev sunt pira.
-iôris -iorum 6. Iülius nomen brev est quam Cornëlius.
-iorï -ioribus 7. Litterae Graecae nomina long habent quam Latinae.
-iore -ioribus 8. Romani pïlis brev et lev pugnant quam Germanï.
-ius -iôra 9. Milités Romani for sunt quam Germani et ducï for parent
quam illï.
1O. Dux Romanus for est quam clux Germanôrum et mïlitibus
for imperat quam ille.
11. Cornélius equum formôs habet quam Iülius; Cornélius dominus
equï formôs est.
12. Ornamenta fëminam pulchram pulchr facere possunt.
13. Quod ornamentum pulchr est quam anulus gemmatus?
Exercitium 15
altus 1. Mïlitës Romani in habitant.
castra 2. Circum castra vallum et - - - - - - est.
defendere 3. Vallum prope x pedës est et d u o - - - - - [MM]-----
dïvidere longum.
equitatus 4. Via quae castra in duas partës centum pedës - - - - - est.
expugnare 5. Cum hostës castra , Romani ascendunt.
tortis 6. Hostes castra non possunt, quia Rômâni castra-----
fossa 7. Hostés pila in castra nôn possunt.
fugere 8. [=equites] in hostës - - - - - facit. -
iacere 9. Hostés arma ad terram iaciunt ac - - - - - -
impe tus 10. Miles non fugit et sine - - - - - [= timore] hostës oppugnat.
lat us 11. Rhénus est flümen longum et latum e t - - - - - -
metus Exercitium 16
milia 1. Ubi habitant mïlitës Romani? ...
oppugnare 2. Ubi sunt castra in quibus Aemilius habitat? ...
passus 3. Cür nüllï puerï in castrïs habitant? ...
vallum 4. Quid est circum castra Româna? ...
5. Quam altum et quam longum est vallum castrôrum? ...
6. Quot portae in castra dücunt? ...
7. Quam lâta via est inter duâs portas? ...
8. Cum castra oppugnantur, quid agunt Rômanï? ...
9. Quibus armïs vallum dëfenditur? ...
10. Quid facit miles fortis qui ab hoste petitur? ...
11. Quo fugiunt Gennani? ...
12. Cür pila Germânorum procul iaci nôn possunt? ...
13. Cür Germania â Romanis nôn expugnâtur? ...
14. Num Roma ab hostibus expugnari potest? ...
42
Exercitium 17
Dëclïnàtiô quarta dëclïnatio 1v
(gen. sing. -üs)
Exemplum: manlus, gen. sing. -üs, f.
Sing. Plür. sing. plür.
1. Nom. man _ _ man_ _ nom. -us -üs
2. Ace. man_ _ man_ _ ace. -um -ÜS
3. Gen. man _ _ man_ _ gen. -üs -uum

4. Dat. man _ _ man_ _ dat. -uï -ibus
...:J. Abl. man _ _ man_ _ abl. -ü -ibus
6. Manibus est aut plüràlis.
7. Manü singularis est.
8. Manuï est.
9. Manum est.
10. Manus est.
11. Manüs est singulàris aut aut
- - - - - - plüràlis.
12. Manuum ______ ______ est.
Exercitium 18
Exemplum: Mürus a/tus. Porta altf!:.. Vallum altum. adiectïvum
1. Altlus -a -um est prïmae et secundae dëclïnàtiônis. dëd. ret 11
Singulàris Plüràlis masc. sing. plûr.
Masc. Fern. Neutr. Masc. Fëm. Neutr. nom. -us -ï
2. Nôm. alt__ ait__ alt__ ait__ ait__ ait_ ace. -um -os
3. Ace. alt__ ait__ ait__ ait__ alt__ ait__ gen. - Ï -orum
4. Gen. ait__ alt__ ait__ alt__ alt__ ait__ dat. -a -ÏS
5. Dat ait__ ait__ ait__ ait__ ait__ alt__ abl. -o -ïs

6. Abl. ait__ ait__ alt__ ait__ ait__ ait__ voc.-e
7. Voc. ait__ fëm.
8. Masculinum: altus e s t - - - - - - - - - - - - , altum nom. -a -ae
- - - - - - - - - - - - , altos------ plüràlis, altï ace. -am -as
- - - - - - singulàris aut - - - - - - plüràlis, al te gen. -ae -arum
dat. -ae -ïs
9. Fëminïnum: alta e s t - - - - - - singulàris, altam - - - - - - a bi. -a -ÏS
- - - -- - , altas , altae - - - - - - neutr.

au t - - - - - - singularis a u t - - - - - - plüralis, alta nôm. -um -a
- - - - - - - - - - - - , altarum - - - - - - - - - - - - ace. -um -a
10. Neutrum: altum e s t - - - - - - aut - - - - - - singularis, alta gen. -ï -arum
- - - - - - aut plüràlis. dat. -0 -ïs
11. Masculinum et neutrum: alti est singulàris, alto abl. -0 -ïs
- - - - - - aut singu laris, altorum - - - - - -
12. Altis - - - - - - aut - - - - - - plüràlis est.
43
CAP. XII 1XIII EXERCITIA 19-201 1
Exerdtium 19
adiectïvum Exemplum: Sace us gravis. Gemma gravis. Scütum gravf.
dëcl. lll 1. Gravlis -e est adiectïvum dëclïnâtionis.
masc./fèm. Singulâris Plürâlis
sing. plür. Masc./Fëm. Neutr. Masc./Fëm. Neutr.
nôm. -is -ës 2. Nom. grav__ grav__ grav__ grav__
ace. -em -ës 3. Ace. grav __ grav __ grav __ grav__
gen. -is -ium 4. Gen. grav__ grav__ grav__ grav__
dat. -ï -ibus 5. Dat. grav __ grav__ grav__ grav__
abl. -Ï -ibus 6. Abl. gr av__ grav __ grav__ grav__
neutr. 7. Masculïnum et fëmininum: gravis est aut
nôm. -e -ia singularis, gravem , graves
ace. -e -ia aut plürâlis.
gen. -is -ium 8. Neutrum: grave est a ut singularis,
clat. -ï -ibus gravia aut plürâlis, gravis
abl. -1 -ibus singularis.
9. Gravï aut singularis est.
10. Gravibus a ut plüralis est.
11. Gravium est.
Exercitium 20
comparâtïvus (camp.) Cornpa râ tivus
masc./fëm. Exemplum: Gladius longior. Via longior. Pïlum longius.
sing. plür. 1. Longior -ius -iôrlis est adiectivï.
nôm. -ior -iorës Singulâris Plüralis
ace. -iorem -iorës Masc./Fem. Neutr. Masc./Fëm. Neutr.
gen. -ioris -iorum 2. Nom. longior longius longiôr__ longiôr__
dat. -iori -ioribus 3. Ace. longiôr__ longius longior__ longior__
abl. -iore -ioribus 4. Gen. longiôr __ longiôr__ longiôr__ longior__
neutr. 5. Dat. longiôr__ longior__ longior__ longior__
nom. -ius -iora 6. Abl. longior__ longior_ longior__ longior__
ace. -ius -iora 7. Masculinum et fëmininum: longior est singulâris,
gen. -ioris -iorum longiorem , longiorës
clat. -iorï -ioribus aut plürâlis.
abl. -iore -ioribus 8. Neutrum: longius est aut singulàris,
longiora a ut plüralis.
9. Longiore singulâris est.
10. Longiori est.
11. LongiOribus est a ut plüràlis.
12. LongiOris est.
13. Longiorum est
Cap. XIII CAPITVLVM TERTIVM DECIMVM

Lëctio I Lectio prima (versüs 1-45)
decimus Exercitium 1
duodecimus 1. - - - - - - mënsis - - - - - - [1] est.
nô nus 2. _ _ _ _ _ _ mënsis _ _ _ _ _ _ [n].
oetavus 3. - - - - - - mënsis - - - - - - [111].
primus 4. - - - - - - mënsis [Iv].
quartus 5. _ _ _ _ _ _ mënsis [v].
quïntus 6. - - - - - - mënsis [v1] .
44
EXERCITIA 2-3 CAP. XIII
7. mënsis [vu]. secundus

8. mënsis [vm]. septimus
9. mensis (IX]. sextus
10. mënsis [x]. tertius
11. mënsis [xi]. ündecimus
12. mënsis [xn].
Exercitium 2 aequus
1. dividitur in duodecim mënsës. annus
2. Ianuarius anni prïmus est. dies
3. December est mënsis anni - - - - - - dimidius
4. In anno sunt quinque [cccLxv] _ _ _ __ ducenti
5. est centum annï; duo saecula su nt [cc] annï. duodëtrïginta
6. Centum anni saeculum est longum - - - - - - er at
7. Mënsis lânuarius a deo lano [= nomen habet]. faciës
8. !anus est deus Romanus cui duae sunt. finis
9. Tempore antiquo Martius mënsis primus------ hôra
10. [= illo tempore] October mënsis octavus erat. igitur
11. autem Ianuarius est mensis primus; October - - - - - [= ergo initium
October] mënsis decimus est. item
12. Februarius [xxvm] aut [xxix] mane
dies habet. mënsis
13. Ceteri [xi] menses longiores sunt. merïdiës
14. Aprilis [xxx] diës habet; Iiinius xxx diës habet. nôminare
15. Sex menses sunt pars annï. nunc
16. Prima pars dieï e s t - - - - - - nox
17. Diës est tempus a mane a d - - - - - - postrëmus
18. est tempus a vespero ad mane. saeculum
19. Mane est dieï, vesper dieï est. sexaginta
20. Diës in duodecim dividitur. tempus
21. Hora sexta, quae - - - - - - no min atur, diem dïvidit in duas trecenti
------partes. trîginta
tune
Exercitium 3
iindecim
1. Quot mensës sunt in anno? .. .
iindetrïginta
2. Qui mensis annï primus est? .. .
vel
3. Quis est mënsis annï postrëmus? ...
vesper
4. Quot dies habet annus? ...
5. Num homo ducentos annos vïvere potest? ...
6. A quo nominâtur mënsis Januarius? ...
7. Quot oculos et quot ora habet deus lânus? ...
8. Ciir mënsis nonus September nominatur? ...
9. Quot diës habet mensis September? ...
10. Quam longus est mensis October? .. .
11. Estne mënsis Februârius longior quam Martius? ...
12. Quae est pars dieï postrema? ...
13. In quot horâs dividitur diës? ...
14. Quot mênsës sunt dïmidia pars anni? ...
45
CAP. XIII EXERCITIA 4-7
Exercitium 4
accüsiitïvus temporis Exemplwn:Iulia duas horas dormit.
1. Homo sanus centum ann_ vïvere potest.
2. Nem6 ducent_ ann__ vïvit.
3. Canis duodecim ann_ _ vïvere potest.
4. Medus mult_ hor__ in sole ambulat.
S. Aemilius sex mens_ _ militat in Germania.
6. Quïntus tres di_ _ et trës noct_ in lect6 iacet.
7. Milites pauc_ _ hor__ dormiunt.
Lectio II Lëctio secunda (versüs 46-101)

Exercitium 5
-ior -issimus 1. Nüllus mensis brev_ _ _ est quaro Februarius: is mensis annï
-issima brev est.
-ius -issimum 2. Sol est stëlla clar_ _ _ quam cëterae stëllae: sol stëlla cae!I clar_ __
-iôrës -issimi est.
-issimae 3. Nïlus flümen lon& a _ _ _ et la est quaro cetera flümina Africae: id
-iôra -issima flümen Africae Jona et la est.
4. Nulll m!litës for sunt quaro Romani: Romani mïlitës
for sunt.
5. Tiberius praenëmen long,_ _ _ est quaro cetera praenëmina: id prae-
nomen Latïnum long_ _ _ est.
6. Verba ïre et dare brev sunt quaro cëtera verba Latïna: ea verba
Latina brev sunt.
7. Meridie sol al in caelo est quaro ante et post merïdiem: merïdië sol
al est in caelo.
8. Mëdus: "Nùlla fëmina tarn formosa aut tarn proba est quaro Lydia: ea
fëmina formes ac prob est!"
Exercitium 6
-ës -ës 1. n· est tempus a mane ad vesperum.
-em -ës 2. Hora sexta d · d!vidit in duas aequas partës.
-ël -ërum 3. Vesper est finis di _ __
-ël -ëbus 4. n· prïm6 mënsis Septembris nëmen est kalendae Septembres.
-ë -ëbus S. D" quïnto decime post lünam novam lüna plëna est.
6. Aestate d · longiorës sunt qua rn noctës.
7. Annus cccLxv di habet; numerus di magnus est.
8. Pr!mis mensium di nëmina sunt kalendae Ianuariae, Februariae,
Martiae , Aprïles, cëtera.
9. Mënsës incipiunt ab iïs d" quï kalendae dicuntur.
Exercitium 7
aequinoctium 1. Non sol, sed et lücent nocte.
a estas 2. lünae a sole venit; itaque lüna non tarn est quaro sol.
atque 3. Sol terra rn et lünam lüce suâ _ _ _ __
autumnus 4. Non lüna lüce solis illüstratur; ea pars lünae quae non illüstratur
cal id us _____ est.
da rus S. Cum lüna nova e s t , - - - - - (= parva] pars eius vidëtur.
exigu us 6. Luna dïmidia habet litterae D.
fôrma 7. Dies mensis r dkitur , v aut vn ____ , xrrr aut xv _ _ __
frlgidus 8. A. d. vrrr kal. Apr. et a. d. vm kal. Oct. dicuntur, nam
glaciës iïs diëbus nox aequa est diës.
46
EXERCITIA 8-11 CAP. XIII
9. Tempora annï sunt vër, , autumnus, - - - - - hi ems

10. a Martio, a Septembri [= initium facit]. idüs
11. Aestas non tempus , sed tempus est. illüstrare
12. Eo tempore multl Romani [: Romam] relinquunt. imber
13. Hieme nôn solum , sed etiam dë nübibus cadit. incipere
14. Hieme Germaniae glacie - - - - - kalendae
15. German! puer! super lacuum lüdunt. lac us
Exercitium 8 lü na
1. Unde venit lüx lünae? ... lüx
2. Num tota luna sole illustratur? ... nix
3. Quis dicitur diës tertius decimus mënsis Aprïlis? ... nonae
4. Quo mënse longissimi sunt diës? ... obscürus
S. Quae sunt quattuor tempora annï? ... operïre
6. A quo mënse incipit annus? ... stëlla
7. Quod annï tempus incipit a mënse Decembrï? ... tot us
8. Qui mënsis annï frïgidissimus est? ... urbs
9. Cur multi hominës urbem relinquunt aestate? ... vër
10. Quando folia dë arboribus cadunt? ...
11. Quando arborës novis foliïs ornantur? ...
12. Qui diës annl brevissimus est? ...
Lëctio tertia (versüs 102-149) Lectio III
Exercitium 9
1. Antiquis temporibus Martius mënsis primus _ _ __ (nunc) est su nt
2. September, qui nunc mensis nonus , tune mënsis septimus _ _ __ (tune) erat erant
3. Tune Roma urbs non tarn pulchra quam nunc----
4. Tune Romani pauciores quam nunc _ _ __
5. Ante tempus Caesaris mënsï septimô nomen Qulntilis.
Exercitium 10
l. Aestat:_ diës longiorës sunt quam hiem_ . ablatïvus temporis
2. Mens__ Marti_ et mëns_ _ Septembr_ _ diës aequi sunt ac noctes.
3. Hôr__ sext:_ vel merïdi__ sol altissimus est.
4. Quandô lücet luna? Luna noct__ lucet.
S. Di_ octav_ _ post lunam novam luna dimidia est.
6. Ver__ arbores novïs foliïs ornantur.
7. E_ _ tempor_ _ avës nïdos faciunt.
Exercitium Il
1. Estne Quintus in cubiculô suo? ...
2. Estne obscûrum cubiculum Quïnti? ...
3. Cür Aemilia fenestram claudit? ...
4. Cür Quintus horas longas esse putat? ...
5. Quod tempus est annï? ...
6. A quô nominatur mensis Iülius? ...
7. Quod nomen eï rnënsï erat ante tempus Caesaris? ...
8. Num Iülius vel Quïntïlis mënsis quïntus est? ...
9. Cür Qulntus dormïre nôn potest? .. .
10. Ubi sollucet cum nox est in Italia? ...
11. Quandô hominës dormiunt? ...
12. Quae urbs est caput imperiï Romani? ...
47
CAP. XIII 1 XIV EXERCITIA 12-13 1 1
Lectio grammatica LectiO grammatica (versüs 150-176)

Exercitium 12
dëclïnatio v Declïnatio quïnta
(gen. sing. -ëi) Exemplum: dilës, gen. sing. -ëï, m.
sing. plür. Sing. Plür.
nom. -ës -ës 1. Nom. di__ di__
ace. -em -ës 2. Ace. di__ di__
gen. -ëi -ërum 3. Gen. di__ di__
clat. -ëï -ëbus 4. Dat. di__ di__
abl. -ê -ëbus 5. Abl. di__ di__
6. Dië est singularis.
7. Diëbus a ut plüralis est.
8. Diël est a ut singularis.
9. Diem est.
10. Diërum est.
11. Diës est singularis aut a ut
plüralis.
Exercitium 13
Exempla: Februarius mënsis brevg est, brevior quam cëterï mënsës:
Februiirius më11sis annï brevissimus est.
positïvus (pos.) 1. Brevlis -e positïvus est; brevior -ius est; brevissimlus
comparatïv us (comp.) -a -um est
superlatïvus (sup.)
Ma sc. Fern. Neutr.
pos. -us -a -um 1 -is-e 2. Pos. alt__ alt__ alt__
comp. -ior -ius 3. Comp. alt__ ait__ alt__
sup. -issimJus -a -um 4. Sup. alt__ ait__ alt__
5. Pos. brev__ brev__ brev__
6. Corn p. brev__ brev__ brev__
7. Sup. brev__ brev__ brev__
Cap. XIV CAPITVLVM QVARTVM DECIMVM

LectiO 1 Lectio pr!ma (versüs 1-32)
Exercitium 1
Exempla:
uter utra utrum? Uter servus, Davusne an Medus?
A-ne an B? Uterque servus: et Davus et Mëdus.
alter-era -erum: Alter servus: aut Davus aut Medus.
autA aut B Neuter servus: nec Davus nec Medus.
uter- utra- utrum-que: 1. Duo puerï in hortum eunt, puer ambulat, - - - - - currit.
et A et B 2. e duobus puerïs currit? Quïntus currit. ambulat?
neuter -tra -trum: Marcus ambulat.
nec A nec B 3. Iülius: "Curre, Marce!" Iam puer currit, et Marcus et
Quïntus; puer ambulat, nec Marcus nec Quintus.
4. Aemilia et Lydia sunt duae feminae: femina Romana est,
- - - - - Graeca.
5. e duabus feminis est Graeca? Lydia est Graeca.
6. femina pulchra est, et Aemilia et Lydia; femina
foeda est, nec Aemilia nec Lydia.
48
EXERCITIA 2-4 CAP. XIV
7. Nilus et Rhenus sunt duo flümina: - - - - - flümen in Africâ est,

- - - - - i n Europà.
8. - - - - - e duo bus flüminibus in Africâ est, Nilusne an Rhenus? Nilus in
Africâ est.
9. fh1men magnum est, et Nïlus et Rhenus; flümen
parvum est, nec Nïlus nec Rhenus.
Exercitium 2
1. Uterque puer in lecto [= iacet]. an
2. Uter puer dormit, Marcusne Quïntus? apertus
3. Mârcus dormit, sed Quïntus - - - - - clausus
4. Marcus non aegrotat, sed _ _ _ __ cubâre
5. Aer frigidus per fenestram intrat. gallus
6. Fenestra Quïnt1 non aperta, sed est. habere, së h.
7. Puer vigilans canere audit: "Cucurrü!" hodie
8. Davus:" pes tuus se habet [=hoc die]?" mihi
9. Quintus: "Pes male se . Da aquam, Dave!" Davus ei quômodo
aquam dat. valere
vigilâre
Exerdtium 3
1. Ciir Mârcus quietus in lecto suo cubat? ...
2. Cur alter puer vigilat nec dormïre potest? ...
3. Uter e duobus puerïs aegrotat? ...
4. Pesne solum dolet Quïnto? ...
5. Suntne magna cubicula puerorum? ...
6. Uter puer fenestra apertâ dormit? ...
7. Quid per fenestram apertam intrat? ...
8. Cür fenestra Quïntï clausa est? ...
9. Quid audit Quïntus? ...
10. Cür Marcus gallum non audit? ...
11. Quid gallus canëns saliitat? ...
12. Quem vocat Quintus? ...
13. Quomodo së habet pës Quinti hodië? ...
14. Cür Quintus noctem longam esse putat? ...
15. Quid Davus puero aegro clat? ...
Lëctio secunda (versus 33-74) Lëctio II
Exerdtium4
Exempla:
Servus ambulans = servus qui ambulat; servi ambulantes = servi qui [1] -ans -antës
ambulant. -antia
Membrum dolens = membrum quod dolet; membra dolentia = membra (2] -ëns -entës
quae dolent. -entia
Puella canens = puella quae canit; puellae canentes = puellae quae canunt. [3]-ëns -entës
Puer dormiens = puer quï dormit; pueri dormientes = pueri quï dormiunt. -entia
1. Puella plor [= quae plorat]; puellae plor [= quae plorant]. [4] -iëns -ientës
2. Puer rld [=qui ridet]; pueri rid [=qui rident]. -ientia
3. Cor palpi [= quod palpitat]; corda palpi [= quae palpitant].
4. Equus curr [=qui currit]; equi curr [=qui currunt].
5. Pastor dorm [= quï dormit]; pastores dorm [=qui dormiunt].
6. Ovis err [= quae errat]; ovës err [= quae errant].
7. Canis latr [=qui lâtrat]; canes lâtr [=qui lâtrant].
49
CAP. XIV EXERCITIA 5-7
8. Animal vo,___ _ _ [= quod volat]; animalia vo..___ _ _ [= quae volant] .

9. Stëlla lüc [= quae lücet] ; stëllae lüc [= quae lücent].
Exercitium 5
adhüc 1. lam bora prima est, sed Marcus dormit.
afferre 2. Servus damans puerum dormientem _ _ _ __
deinde 3. Marcus ë Jecto ac servum aquam iubet.
excita re 4. Servus eï aquam et Marcus manüs _ _ _ __
frïgëre 5. lam manüs eius non , sed sunt.
indue re 6. Marcus primum manüs, faciem lavat.
in quit 7. Davus eum caput totum in aquam iubet.
lavare 8. [= ho ra prima] puer manüs et faciem a qua frïg ida lavat.
mane 9. Quïntus, quï ante Marcum surgere , hodië non surgit, quod pës
mer gere et caput eï dolet.
nüdus 10. "Mihi quoque caput dolet" Marcus, et Davus " _ _ _ __
poseere caput non dolet!" inquit.
prïmum 11. Marcus , quia aër frigidus est et corpus eius est.
pürus 12. Tunica et toga sunt Marci.
solëre 13. Marcus vestïmenta sua a servo :"Da mihi et
sordidus _ _ _ _ _ , Dave! më!"
surgere 14. Marcus - - - - - tunicam, deinde togam _ _ _ __
ti bi
Exercitium 6
toga
1. Quo it Davus Quïntum relinquëns? ...
tunica
2. Vigilatne Marcus? ...
vestïmenta
3. Quomodo Davus puerum excitat? .. .
vestlre
4. Quid Marcus Davum afferre iubet? .. .
5. Estne calida aqua guam Davus affert? ...
6. Quid Marcus prïmum lavat? ...
7. Totumne corpus lavat Marcus? ...
8. Estne frïgida aqua qua Romani post merïdiem lavantur? ...
9. Cür non surgit Quïntus? ...
10. Doletne caput Marco? ...
11. Cür Marcus frïget? ...
12. Quid Marcus a Davo poscit? ...
13. Quae sunt vestïmenta Mard? .. .
14. Num Davus Marcum vestit? .. .
Lëctio III Lëctio tertia (versüs 75-132)

Exercitium 7
-ans -antës 1. Ancilla can et rïd a puella dorm..__ _ _ non audïtur.
-antem 2. Puella dormi ancillam ca et rï....__ _ _ non audit, sed
-antis -antium servum clam audit.
-an ti -antibus 3. Servus clam puellam dormi excitat.
-ante/-anti 4. Puella dorm· non ab ancilla can et rïu __ _ _ ,seda
-ans -antia servo clam excitatur.
-ëns -entës d _ _ _ _ non audit, sed vocem
5. Puella vocem ancillae can_ _ _ _ et rï....
-entem servi clam audit.
-entis -entium 6. Ancillae ca et rïd_ _ _ _ a puellïs dorm,_·____ non
-enU -entibus audiuntur.
-ente/ -en ti 7. Puellae dorm,_· ____ ancillas can.__ _ _ et rï'-'---- non audiunt,
-ëns -entia sed servos clam.__ _ _ audiunt.
50
EXERCITIA 8-10 CAP. XIV
8. Servï clam'---- puellâs dorm._·____ excitant.

9. Puellae dorm · non ab ancillïs can et rïrl.....____ , sed a
servïs clam excitantur.
10. Puellae vocës ancilHirum can.__ _ _ et rïrl.....____ non audiunt, sed
vocës servorum clam.__ _ _ audiunt.
11. Davus non puero val , sed puero aegro aquam dat.
12. Servus domino imper paret. Servï dominïs imper parent.
13. Quïntus nec crüs do nec bracchium do movet.
14. membra do non movet.
15. sunt; ovis non est animal vo.__ __
Exercitium 8 calceus
1. Virï Romani togam - - - - - dexter
2. Mïles gladium gerit manü , scütum manü - - - - - gere re
3. Vir [= togam gerëns] mïlitare non potest. mëcum
4. Marcus, cui pedës frïgent, induit. multum
5. Davus puerum cum venïre iubet: "Venï më '" nihil
6. In atrio lïberos suos exspectant. parentes
7. Quïntus, quï ësse solet, hodië esse potest. praeter
8. Davus Mârcô librum et et et rëgulam affert. rës
9. lülius: "Hodië Mëdus cum ïre nôn potest, Marce." secum
10. Mëdus librum et tabulam et cëteras Marcï ferre solet. sinister
11. Marcus ipse nihil ferre solet malum. stilus
12. Fïlius discëdëns " , pater!" inquit. tabula
têcum
Exercitium 9
togatus
l. Sine pecünia nülla r [= nihil] emï potest.
valë
2. Mëdus Lydiae r pulchram emit.
3. Pretium eius r est centum sëstertiï. rës rës
4. Eï r nômen est 'ânulus gemmâtus'. rem rës
5. Ea r ôrnatur digitus. reï rërum
6. In tabernïs Rômanïs multae r emï possunt. rei rëbus
7. Qui magnam pecüniam habet multâs r emere potest. re rebus
8. Magnus est numerus earum r quae Romae emï possunt.
9. Villa Iülil multïs r pulchrïs ornatur.
Exercitium 10
1. Quid est toga? ...
2. Utrum bracchium viro togato nüdum est? ...
3. Cür mïles Rômanus togam nôn gerit? ...
4. Quid mïles manü sinistra gerit? ...
5. Cür Mârcus calceôs poscit? .. .
6. Quo eunt Davus et Marc us? .. .
7. Qui sunt in atriô? ...
8. Quid est ante parentes? ...
9. Quo it Aemilia? ...
10. Quid mater fïliô aegrotantï dat? ...
11. Quid pater dat filiô valentï? ...
12. Quâs rës Marcus sëcum fert? .. .
13. Quis cum puerïs ïre solet? ...
14. Quid dicit puer discëdëns? .. .
15. Quid pater respondet? ...
51
CAP. XIV /XV EXERCITIA Il 1 1
Uctio grammatica Lëctio grammatica (versüs 133-150)

participium (part.) Exercitium Il
1. ''ocalre ïnfinïtïvus est. Vocalns e s t - - - - - -
[1] -alru -aintlis 2. Vidëlns, ponlens, audilëns sunt.
[2) -ëllli elmlis 3. Ïnfïnïtïvus volare, participium vol_ _ .
[3) -till. -entlis 4. Ïnfïnïtïvus sedere, participium sed_ _ .
(-ilëns -ilentlis) 5. Participium dücëns, ïnfïnïtivus düc_ _ .
[4) -ilëns -ilentlis 6. Participium veniëns~ ïnfinïtivus ven_ _ .
7. Participium faciëns, ïnfinïtivus fac _ _ ; item participium capiëns,
masc./fëm. iaciëns, fugiëns, pariëns, accipiëns, aspiciëns, ïnfinïtivus cap_ _ ,
sing. pl ur. iac_ _ , fug_ _ , par_ _ , accip _ _ , aspic_ _ .
nom. -ns -ntles Singularis Plüralis
ace. -ntlem -ntlés Masc./Fëm. Neutr. Masc./Fëm. Neutr.
gen. -ntlis -ntlium 8. Nom. voliins vol_ _ vol_ _ vol_ _
dat. -ntlf -ntlibus 9. Ace. vol_ _ vol_ _ vol_ _ vol_ _
ab!. -ntle!ï -ntlibus 10. Gen. vol_ _ vol_ _ vol_ _ vol_ _
neutr. 11. Dat. vol_ _ vol_ _ vol_ _ vol_ _
nom. -ns -ntlia 12. Abl. vol vol vol_ _ vol_ _
ace. -ns -ntlia 13. Nom. canens can _ _ can _ _ can__
gen. -ntlis -ntlium 14. Ace. can_ _ can_ _ can_ _ can_ _
dat. -ntl-ï -ntlibus 15. Gen. can_ _ can _ _ can _ _ can_ _
ab!. -ntieli -ntlibus 16. Dat. can_ _ can _ _ can _ _ can_ _
17. Abl. can can _ can_ _ can_ _
18. Masculïnum et fëminïnum: volans, canens est - - - - - - singulâ-
ris, volantem, canentem - - - - - - - - - - - - , volantes,
canentës au t - - - - - - pliirâlis.
19. Neutrum: volans, canëns aut - - - - - - singularis
est, volantia, canentia aut pliirâlis.
20. Vola nte, canente - - - - - - - - - - - - e s t .
21. Volantï aut singularis est, volantibus
______ aut ______ - - - - - -
22. Volantis, canentis e s t - - - - - - - - - - - - , volantium,
canentium - - - - - - plüralis.
Cap. XV CAPITVLVM QVINTVM DECIMVM

LectiO I Lëctio prïma (versüs 1-40)
Exercitium 1
ego su rn habe.Q 1. Delia: "Ego laeta _ _ . Nonne tü laeta _ _ ,Syra?"
tû es habëâ 2. Syra: " _ _ laeta non _ _ . Ciir tiilaeta _ _ , Dëlia?"
is/ea est ha be! 3. Delia: "Laeta _ _ , quia Lëander më amat: _ _ amicus meus _ _ ;
_ _ am1ca - ems. _ _ ."
4. Dëlia amïcum habe_ _ , itaque _ _ laeta _ _ .
5. Delia: "Nonne tü amkum habë_ _ , Syra?"
6. Syra: "Ego amïcum non habe_ _ ."
7. Delia: "Cür amicum non habë_ _ ?"
8. Syra: "Amïcum non habe_ _ , quia formos a non _ _ . _ _ amicum
habë_ _ , quia fëmina formosa _ _ ."
52
EXERCITIA 2-4 CAP. XV
Exercitium 2 antequam
1. Diodôrus - - - - - - Marcï est; Marcus Diodôri est. at
2. Diodôrus puerôs verberat; eô modô magister discipulôs considere
improbôs solet. discipulus
3. Diodôrus enim magister est. exclama re
4. Sextus primus ad advenit. ianua
5. Magister intrans discipulum salutat eumque - - - - - - iubet: lüdus
"Salvë, Sexte! !" magister
6. [= deinde] Sextus in sua cônsïdit. nôndum
7. Discipulus [= tacëns] ante magistrum sedet. pünïre
8. Sextus iam adest, [= sed] ceteri discipuli adsunt. sella
9. Magister ïratus : "0, discipulôs improbôs ... !" sevërus
10. Titus [= ôstium] pulsat ludum intrat. statim
11. Titus nôn intrat, sed primum iânuam pulsat. tacitus
Exercitium 3 tu rn
1. Quô it Marcus? ... virga
2. Quis est Diodorus? ...
3. Cur Marcus magistrum suum metuit? ...
4. Quômodo magister discipulôs improbôs punit? ...
5. Cui discipuli parent? ...
6. Quis discipulus primus ad ludum advenit? ...
7. Quid facit Sextus cum magister intrat? ...
8. Cur iratus est magister? ...
9. Estne Sextus discipulus improbus? ...
10. Quid facit Titus antequam lüdum intrat? ...
11. Quid magister eum facere iubet? ...
12. Cür Titus librum suum nôn habet? ...
13. Tune magister/magistra an discipulus/discipula es? ..
Exercitium 4
1. Leander saccum por ; item Syrus saccum por,____ [1) -ô -amus
2. Davus et Ursus lectlcam cum domino por,____ -as -atis
3. Lëander: "Saccus quem tu port , Syre, levior est quaro is quem ego -at -ant
por,____ JJ
4. Davus: "Sacci quôs vôs por , Syre et Leander, leviôrës sunt quam [2) -eô -ëmus
lectica quaro nôs por " -ës -ëtis
5. Iülia can_ _ . Puerï nôn can_ _ , sed rïd , quod lüliam canere -et -ent
aud , nam puerï eam male canere pu.____ [JI -ô -imus
6. Julia: "Cur vôs rid , pueri, cum më canere aud ? Nonne më -is -itis
bene canere pu.____ ?" -it -unt
7. Marcus: "Nôs rid
canere pu..___ .
,, cum të canere auu.d_ _ , Iülia, quia te male [41 -iô
-is
-imus
-ïtis
8. Quintus: "Ego nôn rid cum të canere aud " -it -iunt
9. Iülia: "Aud ne, Marce? Quintus nôn rid cum më canere aud.___
Cür tu nôn rid , Quinte? Tüne më bene canere pu ?"
10. Quintus: "Ego pu të vôcem satis pulchram habëre. Nôn male can.___
ut parva puella."
11. lü lia: "Ego bene can.___ , at vôs male can.___ t"
12. Quïntus: "Nôn male can , ut magnï pueril"
53
CAP. XV EXERCITIA 5-7
Exercitium 5
convenïre 1. Marcus (ad Sextum et Titum): " _ _ _ _ _ magistrum non salütatis ..."
dësinere 2. Sextus et Titus: "Id non est: magistrum salütamus."
domï 3. Magister: "Vërum dïcitis. -----Marc us dicit verum non est."
ïnferior 4. Magister iratus _ _ _ _ _ Marcï verberat.
ni si 5. Tergum est pars corporis _ _ _ __
nos 6. Marcus non lacrimat, neque eni rn lacrimare puero Romano _ _ _ __
posterior 7. Magister eum verbe rare , atque puer ad sellam sua rn _ _ __
quid 8. _____ [= cür] Marcus non consïdit? Non consïdit, quia pars tergï
quod _ _ _ _ _ eï dolet.
reddere 9. Quïntus non in ludo, sed est.
redire 10. Marcus: "Quïntus dïcit ' aegrum esse'."
së 11. Magister:" frater tuus aeger est, in lüdum ïre non potest."
si 12. Magister Marcum Tito tabulam iubet.
tergum 13. Magister: "Necesse est të pünïre, tabulam nunc reddis Tito!"
verum
Exercitium 6
vos
1. Quis discipulus postremus advenit? ...
2. Marcusne magistrum salütat? ...
3. Cür magister Marcum verberat? ...
4. Cür Marcus non lacrimat? ...
5. Quo magister puerum redire iubet? ...
6. Cür Marcus non considit? ...
7. Quid est tergum? ...
8. Ubi est frater Marc!? ...
9. Cür Quintus in lüdum ire non potest? ...
10. Quid magister pueros iubet? ...
11. Cür Marcus librum Titi habet? ...
12. Cür Titus non potest malum reddere Marco? ...
Lëctio III Lectio tertia (versus 96-128)

Exerci tium 7
ego nos 1. Davus et Ursus, qui dominum vehunt, iam fessi _ _ __
tu VÔS 2. Syrus et Leander saccos vehunt; nondum fessï _ _ __
is il 3. Davus: "Nos fessï . Nonne vôs fessï , Syre et Leander?"
4. Syrus: " fessi non . Cür fessï , Dave et Urse?"
su rn sumus 5. Ursus: "Nos fessï , quia dominus gravis---- "
es estis 6. Davus: "St! Dominus dormit; quoque fessus---- "
est su nt 7. Ursus: " qui vehitur fessus esse non pot_ _ _ _ "
8. Servi, quï dominum portare iam non pos_ _ _ _ , lectïcam in via ponunt.
possum possumus Dominus excitatur.
potes potestis 9. Iülius: "Cür hic consistimus? Ubi _ _ _ _ ?"
potest possunt 10. Davus: "In monte . lam të portare nôn pos,_ _ _ _ , domine."
11. Iülius: "Quid më portare non pot ?"
12. Davus: "Të portare nôn pos , quia nimis gravis _ _ _ _ "
13. Iülius: "Ego gravis non , nec lectïca gravis _ _ __
14. Ursus: "Sine të lectïca gravis nôn . Tüne apud lectkam ambulare
po..__ __ ?"
15. Iülius: "Fessus : ambulare nôn pos_ _ _ _ "
16. Davus: " nôn tarn fessus _ _ _ _ quam nôs _ _ _ _ "
17. lülius: "Vërum dicis: ego nôn tarn fessus _ _ _ _ quam vôs _ _ _ _ , sed
_ _ _ _ dominus _ _ __ _ _ _ _ servi _ _ _ _ '"
54
EXERCITIA 8-10 CAP. XV
Exercitium 8
1. Magister librum aperit ac ______ incipit. lectulus
2. Dum magister recitat, discipulï dormiunt [= nüllus discipulus licëre
vigilat]. nôs (ace)
3. Discipuli tarn bene dormiunt quam domï i n - - - - - - [ = parvis lectïs]. omnes
4. Ergo posteriorem librï partem non audiunt, sed tantum - - - - - - prior
partem. recita re
5. Magister eos verberat. Discipull:: "Cür - - - - - - verberàs?" vôs (ace)
6. Magister: " verbero, quod alio modo excitare non possum."
7. In lüdo dormïre n o n - - - - - -
Exercitium 9
1. Quid facit magister antequam recitare incipit? ...
2. Totumne librum audiunt discipulï? ...
3. Cür non audiunt posteriorem librï partem? ...
4. Cür magister recitâre dësinit? ...
5. Quomodo magister discipulos excitat? ...
6. Quid Marcus dïcit magistro irâto? ...
7. Quomodo magister discipulos pünit? ...
8. Cür discipulï non considunt? ...
9. Cür magister eos ante sellas stâre iubet? ...
10. Quid recitat magister sedëns? ...
11. Num in lüdo dormïre licet? ...
12. Quid est lectulus? ...
13. Tüne stans dormire potes? ...
14. Ubi vos dormïre solëtis, discipuli? ...
Exercitium 10
1. Vocio, vocaimus prima est. persona (pers.)
2. Vocais, vocaltis est. sing. pliir
3. Vocait, vocaint est. pers. 1 -6 -mus
4. Vocio persona singulâris est; vocal mus est pers. 2 -s -tis
plürâlis. pers. 3 -t -nt
5. Vocais secunda est; vocaltis est [l] l -6 -al mus
2 -ais -altis
6. Vocait persona est; vocal nt est 3 -ait -aint
[2] 1 -elo -ëlmus
Sing. Plür. Sing. Plür. Sing. Plür. 2 -ëls -ëltis
7. Pers. 1 am_ am_ vid_ vid_ aud_ aud_ 3 -eit -elnt
8. Pers. 2 am_ am_ vid_ vid_ aud_ aud_ [3] 1 -(i)o -imus
9. Pers. 3 am_ am_ vid_ vid_ aud_ aud_ 2 -is -itis
10. Pers. 1 düc_ düc_ fac_ fac_ s_ s_ 3 -it -(i)unt
11. Pers. 2 düc_ düc_ fac_ fac_ es es_ [4] l -il6 -il mus
12. Pers. 3 düc_ düc_ Jac_ fac_ es_ s_ 2 -ils -iltis
3 -ilt -ilunt
55
CAP. XVI EXERCITIA 1-3
Cap. XVI CAPITVLVM SEXTVM DECIMVM

Lëctio I LëctiO prïma (versüs 1-40)
appellare Exercitium 1
egredï 1. Italia inter duo maria-----
fla re 2. Id mare quod suprâ ltaliam est 'mare _ _ _ __
flüctus [= vel] 'mare Hadriâticum' [= nôminâtur].
implëre 3. Ïnfrâ Italiam situm est mare sive Tüscum.
ïnferus 4. In Tiberi flümine nôn multum, sed aquae est.
ïnfluere 5. Itaque magnae Rômam adire nôn possunt.
interesse 6. Ostia est oppidum quod magnum habet.
locus 7. In maritimâ multi sunt portüs.
maritimus 8. Os flüminis est quô tlümen in mare-----
mergere 9. Rës quâs mercâtôrës emunt ac vëndunt dicuntur.
merx 10. Cum nüllus flat, mare est.
nauta 11. Cum magnus ventus , mare est.
navigare 12. est magnus ventus.
navis 13. Tempestâs mare atque altôs facit, quï nâvem aquâ
opperïri - - - - - possunt.
ara 14. Nâvis quae aquâ implëtur in mare cum nautïs.
paulum 15. !taque tempestâtës metuunt nec mari turbidô - - - - -
portus volunt.
secundus 16. Is quï nâvigare vult ventum secundum [=exspectat].
situs 17. Ventus est ventus qui â tergô flat.
sïve 18. Ventô secundo navës ë portü [= exeunt).
superus 19. nâvium ventô implentur.
te rn pestas
Exercitium 2
tranquillus
1. Inter quae maria sita est Italia? ...
turbare
2. Cür magnae nâvës Rômam adïre nôn possunt? ...
turbidus
3. Ubi sita est Ostia? ...
vëlum
4. Quid dicitur locus quo tlümen in mare influit? ...
ventus
5. In quod mare Tiberis intluit? ...
6. Ubi sita sunt oppida Brundisium, Puteolï, Genua? ...
7. Quid est portus? ...
8. Quômodo merces ex Africâ in Italiam vehuntur? ...
9. Num merces tantum vehuntur navibus? ...
10. Quid facit is qui nâvigâre vult? .. .
11. Quandô tranquillum est mare? ...
12. Quid est tempestâs? ...
13. Cür nautae tempestâtës metuunt? ...
14. Quid nautae in portü opperiuntur? ...
Exercitium 3
ablativus absolütus 1. Vent_ secund_ naves ë portü ëgrediuntur.
1: cum adiectivo 2. Naves plën_ vël_ per mare vehuntur.
3. Nautae neque mar_ tranquill_ neque mar_ turbid_ nâvigâre volunt.
4. Mârcus fenestr_ _ apert_ dormit, Quintus fenestr __ claus__ cubat.
5. Puer ocul_ claus_ _ in lectô cubat.
6. Mârcus surgit ac ped_ nüd_ ante lectum stat.
7. Marcus manüs lavat atque man_ pürïs ë cubiculô exit.
8. Quint_ aegr_ _ três tantum discipulï adsunt.
56
EXERCITIA 4-6 CAP. XVI
9. Patr_ _ vïv_ _ filius pecüniosus non est.

10. Lün_ plën_ _ nox obscüra non est.
Lëctiô secunda (versûs 41-95) Lëctio II

Exercitium 4 ·
Exempla: verëri = timëre
verëtur = timet, verentur = timent [1) -ari
verëns =timëns -atur -antur
1. In portü necesse est ventum opper_ __ -ans
2. Nautae ventum secundum opper_ __ [2] -ëri
3. Mëdus, qui dominum sevërum ver , ex Italia in Graeciam -etur -entur
profi.cisc vult. -ens
4. Vento secundo navis ë portü ëgredu__ _ [3] -i
S. Sol or ; Mëdus et Lydia solem or int1....1 _ __ -itur -untur
6. Mëdus lae quia cum arnica sua proficisc_ __ -ens
7. Lydia Roma profi.cisc lae non po test; dë oculïs eius lacrimae [4] -iri
lab._ _ -itur -iuntur
8. Mëdus amicam suam trïstem complec atque cônsôl.__ __ -iens
9. Quïntus oculïs clausis cultrum medicï opper_ __ (oritur)
10. Parentes fïlium vïvere lae.___ _
11. Ovës pastôrem suum seqn ; canis ovës seq1....1 _ __
12. Omnës nautae Neptünum, deum maris, ver_ __
13. Oculï hümanï sôlem intu nôn possunt.
Exercitium 5
Exemplum: Julius nummôs suôs numerat Aemili~ spectant~ abliitïvus absolütus
(= dum Aemilia spectat). II: cum participiô
1. Sôl__ orient_ navis proficïscitur mult_ homin_ spectant_ . (-nt~ -ntibus)
2. Magistr_ _ recitant__ discipuli dormiunt.
3. Mârcus rïdet plôrant__ sorôr_ _ !
4. Sôl__ lücent__ pâstor umbram petit.
S. Pastor__ dormient__ ovis abit, sed pâstor lâtrant__ can_ excitàtur.
6. Cëter_ _ tacent__ et audient_ _ medicus Quïntum oculôs
claudere iubet.
7. Gall__ canent__ excitâtur puer.
Exercitium 6 cernere
1. est pars nâvis posterior. complecti
2. Illïc sedet - - - - - - , is est nauta qui nàvem - - - - - - conscendere
3. ______ est ea pars caeli un de sôl hôrâ prïmâ - - - - - - consolari
4. est ea caeli pars quô sôl hôrà duodecimâ - - - - - - contrarius
S. Oriëns et occidëns partës caeli sunt. dextra
6. Ea caeli pars ubi sôl meridië stat appellâtur - - - - - - gubernare
7. Pars contraria dïcitur a septem stëllïs quae gubernator
- - - - - - in ea parte caeli stant. intuerï
8. Nautae ad occidentem navigantï merïdiës à - - - - - est, a - - - - - labi
septentriônës, oriëns a tergô. laetâri
9. Vento secundo atque caelô ______ multae nâvës - - - - - - [= ünô merïdies
tempore] ë portü ëgrediuntur. occidens
10. Mëdus et Lydia navem et ex Italià occidere
11. Lydia Mëdum in puppim ascendentem oriens
oriri
57
CAP. XVI EXERCITIA 7-10
proficïscï 12. Lydia trïstis est, sed Mëdus _____ [= gaudet] nec iam dominum
puppis
semper 13. Mëdus faciem Lydiae _____ [= spectat]: dë oculïs eius lacrimae
septentriônës
sequï 14. Mëdus amïcam suam - - - - - eamque multïs verbïs
serënus
simul 15. Parvae rës quae procul absunt oculïs - - - - - n o n possunt.
sinistra
Exercitium 7
verërl
1. Ubi sedet gubernator et quid agit? ...
2. Quid est puppis? ...
3. Quae sunt quattuor partes caelï? ...
4. Quae dïcitur ea caelï pars unde sol oritur? ...
5. Pars contraria quae est? ...
6. Unde Mëdus et Lydia nâvem conscendunt? ...
7. Quo proficïscuntur? ...
8. Cür in Graeciam ïre volunt? .. .
9. Quid sëcum ferunt in nâve? .. .
10. Quid Mëdus et Lydia ë nâve spectant? ...
11. Cür hominës in portü vix cernï possunt? ...
12. Num trïstis est Mëdus? ...
13. Cür Lydia non laetâtur? ...
14. Quomodo Mëdus amïcam suam consolatur? ...
15. Quam in partem navigant? ...
Exercitium 8
multum -ï Exemplum: Puer aeger multum aquae bibit et paulum cib! ëst.
paulum -ae 1. In Tiberï non multum, sed paulum aqu_ _ est.
-is 2. lülius multum pecüni_ _ habet.
3. Ovës multum herb_ _ edunt.
4. Pâstor non paulum pan_ _ sëcum fert.
5. In corde et in vënïs multum sanguin est.
6. Post paulum tempor_ _ discipuli dormiunt.
Exercitium 9
multum 1. Quintus, quï mul ësse solet, hodië paul ëst.
paulum 2. Quïntus mult_ crassior est quam Mârcus et paul__ crassior quam Iülia.
mult.Q -ior -ius 3. Nâvis proficïscitur; pau post terra cernï non potest.
paul.Q post 4. Nübës oriuntur, nec mul post tempestâs oritur.
ante 5. lam flüctüs mul altiorës sunt quam paul _ _ ante.
6. Nautae mult_ _ aquae ë nâve hauriunt.
7. Navis paul_ _ levior fit.
8. Danuvius t1ümen mul longius est quam Tiberis et paul _ _ longius
quam Rhënus.
Exercitium 10
ater 1. Dum gubernâtor [H tacet), Mëdus caelum spectat.
cônarl 2. Ab occidente nübës oriuntur non albae, sed - - - - -
fierï fit 3. Nauta deum Neptünum : "0 Neptüne["
fulgur 4. Paulo post caelum et mare illüstrat, et statim magnus
haurïre - - - - - audïtur.
iactare 5. Simul tempestas oritur; mare turbidum _____ [=esse incipit].
58
EXERCITIA 11-12 1 1 CAP. XVI 1 XVII
6. Navis flüctibus _____ ac ____ [= prope non] gubernâri potest. invocare

7. Necesse est aquam et mercës iacere. iterum
8. Gubernator Neptünum invocat timorem [=quia timet]. loqui
9. Lydia Chrïstum invocat: "0 Christe! nos!" propter
10. Medus Lydiam labentem sustinere , nec [= sed non] servare
ipse stâre potest. tonitrus
11. Lydia [= rürsus] Chrïstum invocat: "0 Chrïste! lube mare vëro
tranquillum !" vix
Exerdtium 11
1. Quid Mëdus in occidente videt? ...
2. Quid gubernâtor opperïtur? ...
3. Cür Neptünum invocant nautae? ...
4. Cür nâvis gubernâri vix potest? ...
5. Quid nautae ë nâve hauriunt? ...
6. Cür mercës in mare iaciuntur? ...
7. Ubi est mercator cuius mercës iaciuntur? ...
8. Quem dominum Lydia invocat? ...
9. Quid tum agit Mëdus? ...
10. Cür Medus loquï non potest? ...
11. Cür nautae aquam haurïre dësinunt? ...
12. Mergiturne nâvis? ...
Exerdtium 12
1. Timëlre verbum âctïvum est; timëlrï verbum - - - - - - e s t . verbum dëponëns
2. Verëlri est verbum ; verëlrï et labllverba - - - - - - verbum activum:
sunt. inf. -re
3. Ïnfinïtïvus verbi dëpônentis nôn in -re dësinit, sed in -rl/-i ut ïnfïnïtivus pers.3 -t -nt
verbi _ _ _ __ verbum passivum et
4. înfinïtivus: con_ _ , in tu_ _ , loqu_ _ , opper_ _ . dëponens:
5. Persôna tertia verbi dëpônentis nôn in -t, -nt dësinit, sed in -tur, -ntur ut ïnf. -ri -i
persona tertia verbï - - - - - pers. 3 -tur -ntur
6. Persona tertia: singulâris: con_ _ , intu_ _ , loqu _ _ , opper_ _ ; verbum activum et
plüralis: con_ _ , in tu_ _ , loqu_ _ , opper_ _ . dëponëns:
7. Participium verbï dëponentis dësinit in -ns ut participium verbï - - - - - part. -ns -ntis
8. Participium: nom. sing. con_ _ , in tu_ _ , loqu , opper_ _ .
CAPITVLVM SEPTIMVM DECIMVM Cap. XVII
Lëctio prïma (versüs 1-41) Lectio I
Exerdtium 1
1. Quot sunt x et m? ... duodëtrigin ta
2. Quot sunt x et Iv? ... duodëviginti
3. Quot sunt x et v? ... quattuordecim
4. Quot sunt x et vi? ... quïndecim
5. Quot sunt x et vu? .. . sëdecim
6. Quot sunt x et vm? ... septendecim
7. Quot sunt x et Ix? ... trëdecim
8. Quot sunt xx et vm? ... trigintâ
9. Quot sunt xx et Ix? .. . ündetrïginta
10. Quot sunt xx et x? ... ündëvigintï
59
CAP. XVII EXERCITIA 2-4
Exercitium 2
centësimus 1. Discipulus est puer quï - - - - - -
discere 2. Quï discipulos ------magister est.
docëre 3. Magister est vir , quï multâs rès - - - - - -
doctus 4. Discipulï sunt puerï , quï multâs rès ______ [= nôn
indoctus sciunt].
industrius 5. Discipulus quï nihil discere vult - - - - - - est.
interpella re 6. Sextus nec stultus nec piger est, sed atque - - - - - -
nesclre 7. Magister: "Dïc numeros â decem ad centum!"
nongenti 8. discipulus manum , prïmum Sextus, deinde Titus,
octingentï - - - - - - Marcus.
piger 9. Titus numeros dïcit a x ad xxn, tum magister eum - - - - - -
postrëmô 10. Titus decimum numerum dïcit â xx ad c: "Vïgintï, trïgintâ,
prave - - - - - - , sexagintâ, - - - - - -
pravus octoginta, nonagintâ, centum."
prüdëns 11. Sextus, quï numeros â c ad M dïcere iubëtur, [=tarn multos]
quadraginta numeros dïcere nôn vult.
quadringenti 12. Sextus [c] quemque numerum tantum dïcit: "Centum,
quingenti ducentï, trecenti, - - - - - -
quïnquagintâ ------,mille."
quisque quemque 13. Magister: "Quot sunt [xL] et decem?" Sextus:
rëctë - - - - - - [L]." Marcus: "Sexâgintâ."
rëctus 14. Quod Sextus respondet est.
respônsum 15. Marcï nôn réctum, sed - - - - - - e s t .
sel re 16. Sextus------ respondet; Màrcus - - - - - - respondet.
sescentï Exercitium 3
septingentï 1. Quid magister pueros docet? ...
septuaginta 2. Num doctï sunt discipul:i? ...
tollere 3. Qui discipulus multâs res discit? ...
tot 4. Sedentne discipulï magistro recitante? ...
üsque 5. Quid faciunt discipulï antequam respondent? ...
6. Omnèsne simul manum tollunt? ...
7. Quos numeros dïcit Titus? ...
8. Num Sextus omnes numeros dicit â centum ad mille? ...
9. Estne Sextus puer stultus? ...
10. Omnësne discipuli rëctë respondent? ...
11. Cür Màrcus pràvë respondet? ...
Léctio II Lëctio secunda (versüs 42-87)

Exercitium 4
-6 -mus 1. Bonus discipulus magistrum salüt...
a _ _ cum eum vide_ _ et â magistro
-s -tis salüta cu rn ab eo vide_ _ .
-t -nt
2. Sextus: "Ego magistrum salut_ cum eum vide_ _ et à magistrô salut_
-or -mur cum ab eô vide_ _ ."
-ris -mini 3. Mârcus: "Ego numquam à magistrô salüt "
-tur -nt ur
4. Sextus: "Tu non saluta à magistro cum ab eo vide_ _ , quia ipse
magistrum non saluta cum eum vide_ _ ."
5. Boni discipulï magistrum salüta cum eum vide_ _ et a magistro
salüta cum ab eô vide_ _ .
60
EXERCITIA 5-7 CAP. XVII
6. Sextus et Titus: "Nôs magistrum salüta cum eum vidë_ _ et ii

magistrô salüta cum ab eô vidë_ _ ."
7. Marcus: "Vërum dïcitis: vôs magistrum salüta cum eum vidë_ _
et ii magistro salüta cum ab eo vidë_ _ , quia magister
amïcus patribus vestris est!"
Exercitium 5
1. Syra Iüliam vocat = Iülia ii Syra voc_ __ [1] -or -âmur
2. Syra Iüliam quaerit nec eam reperit = _ __ -âris -âminï
-atur -antur
3. Iülia: "Syra më vocat" ="(Ego) _ _ " [2] -eor -emur
4. Iülia: "Syra me quaerit nec me reperit" = "(Ego) _ _ -eris -emini
nec " -et ur -entur
5. Mârcus: "Syra të vocat" = "(Tü) __ " [3] -or -imur
6. Mârcus: "Syra të quaerit nec të reperit" = "(Tü) _ _ -eris -imini
nec " -itur -untur
7. Syra puerôs vocat = [4] -ior -ïmur
8. Syra puerôs quaerit nec eôs reperit = -iris -ïminï
nec _ _ _ _ __ ·ïtur -iuntur
9. Puerï: "Syra nôs vocat" = "(Nôs) _ _ _ _ _ - - - - - - "
10. Puerï: "Syra nôs quaerit nec nôs reperit" = "(Nôs) _ _ _ _ _ - - - - -
nec _ _ _ _ __ "
11. Iülia: "Syra vôs vocat" = "(Vôs) _ _ _ _ _ - - - - - - "
12. Iülia: "Syra vos quaerit nec vos reperit" = "(Vôs) _ _ _ __
------nec------ "
Exercitium 6
1. Magister Sextum : "Bonus es discipulus, Sexte. Semper rëctë, cogita re
- - - - - - pravë respondes." difficilis
2. Miircus nôn laudiitur, sed _ _ _ _ __ duodëquadrâgintâ
3. Quod magister interrogat nôn difficile, sed est. facilis
4. Miircus vërô semper prave respondet, facile est quod lauda re
interrogatur; neque enim antequam respondet. numquam
5. Mârcus: "Quod ego interrogor nimis est, neque alii quamquam
discipulï tarn interrogantur quam ego." reprehendere
6. xxx et vm su nt ______ , xxx et I X - - - - - - saepe
ündëquadraginta
Exercitium 7
1. Cür Sextus et Titus laudantur ii magistrô? ...
2. Estne difficile quod magister interrogat? ...
3. Quem magister reprehendit? ...
4. Cür Marcus numquam laudatur?
5. Num Marcus semper interrogatur? ...
6. Estne magister amïcus patribus discipulôrum? ...
7. Quïntusne a magistrô reprehenditur? ...
8. Quot sunt quadraginta et octô? ...
9. Estne facile quod vôs interrogamini, discipulï? ...
10. Tüne saepe â magistrô/magistrâ laudâris? ...
11. Tüne Marcum stultum esse putas? ...
61
CAP. XVII EXERCITIA 8-10
Lëctio III Lëctio tertia (versus 88-152)

Exercitium 8
[1] -or -âmur Exempla: vereor = timeo verëmur = timëmus
-a ris -âmini verëris =timës verëminï = timëtis
- = timet verentur
verëtur - - = timent
-atur -antur
[2] -eor -emur 1. Nauta_non proficisc_ _ , quia ventum secundum opper_ _ .
-ëris -ëmini 2. Mëdus: "Ciir non proficisc_ _ , nauta? Quid opper_ _ ?"
-etur -entur 3. Nauta: "Non proficïsc_ _ , quia ventum secundum opper_ _ ."
[3] -or -imur 4. Nautae non proficisc_ _ , quia ventum secundum opper_ _ .
-eris -iminï 5. Mëdus: "Cür non proficïsc_ _ , nautae? Quid opper_ _ ?"
-itur -untur 6. Nautae: "Non proficïsc , quia ventum secundum opper_ _ ."
[4] -ior -imur 7. Mëdus lae nec iam dominum ver_ __
-ïris -imini 8. Mëdus: "Ego laet nec iam dominum ver_ _ . Cür tü non lae..___
-ïtur -iuntur Lydia? Quid ver_ _ ?"
9. Nautae non laet , quia tempestatem ver_ _ .
10. Mëdus: "Nonne vento secundo lae , nautae? Cur caelum
intu ? Quid ver_ _ ?"
11. Nautae: "Non lae , quia tempestatem ver_ _ . Nübës atras
procul in caelo intu...__ _ "
Exercitium 9
A: ''(~) :tl." Exempla:
AA:"~)-~" Magister: "Ego bene recit.Q." Magister dïcit 'së bene recitare.'
Discipulï: "Nos bene recitamus." Discipulï dieu nt 'së bene recitare.'
A dïcit 1 '~ ~· Iülius: "Servus meus abest.'' Iülius dïcit 'serv.!!ill ~ abesse.'
AA dïcunt Iülius: "Servum meum quaer.Q." Iülius dïcit 'së servum suum quaerere.'
Discipulï: "Probï sumus ac magistro nostro parëmus.'' Discipuli dicunt 'së
probos esse ac magistro suo pârë~.'
1. Iiilia: "Ego bene cano." Iiilia dicit ' _ _ bene ca ...__ __
2. Albinus: "Ornamenta vëndo." Albïnus dïcit _ _ ôrnamenta vën.... d_ __
3. Servus: "Fessus sum." Servus dicit' fess es._ _ __
4. Servi: "Fessï sumus." Servi dïcunt ' _ _ fess es_ _ __
S. Nauta: "Ventum secundum opperior." Nauta dicit ' _ _ ventum
secundum opper_ _ __
6. Nautae: "Neptünum verëmur.'' Nautae dicunt ' _ _ Neptiinum ver_ __
7. Iiilius: "Filius meus aegrotat." liilius dicit 'Fili_ aegro.__ _
8. Titus: "Ego librum meum non habeo." Titus dïcit ' _ _ librum _ __
non hab._ __
9. Sextus: "Laudor a magistro meo." Sextus dicit ' _ _ lau....d___ â magistrô
10. Servus: "Domino meô pareo." Servus dïcit ' _ _ domino _ _ pâr_ __
11. Lydia: "Cum amïcô meô proficïscor." Lydia dïcit '___ cum amïcô ___ _
proficïsc_ __
12. Milites: "Nos patriam nostram dëfendimus." Militës dicunt ' _ _ patriam
______ dëknd~----
Exercitium 10
absens 1. Quintus, qui hodië abest, etiam - - - - - - a magistrô laudâtur.
as 2. Magistro suô pârëre - - - - - -
certus 3. Magister ë sacculo suô - - - - - - duos nummôs, et
computâre
62
EXERCITIA 11-12 CAP. XVII
4. Magister: "Quot sëstertii sunt sex dënâriï?" Titus digitis - - - - - - demënstrare

- ... duo dec1m
"...quat t uor, ...octo, . ...)) denarius
5. Titus: "Sunt sëstertii... vïgintï? an trïgintâ?" Titus n o n - - - - - - , sed incertus
- - - - - - est. Sextus autem rëctë respondet. largïri:
6. Magister Sexto assem dat, et dënarium in sacculo - - - - - - largus
7. Magister non est neque pecüniam suam discipulïs oportëre
parti ri
8. Marcus: " - - - - - - [= cür] nos computare docës, magister?" prômere
9. Magister: "Id exemplo possum: Si sëdecim asses cum quarë
ami co tuo [= dividis] ..." repônere
Exercitium 11
1. Quid magister e sacculo suo promit? ...
2. Quot assës est ünus sëstertius et quot sëstertiï ünus dënarius? ...
3. Quomodo parvi discipuli computant? ...
4. Cür Titus magistro interroganti non statim respondet? ...
5. Quid dïcit Sextus manum tollëns? .. .
6. Cür incertum est responsum Titï? .. .
7. Sextusne incertus est? ...
8. Quid magister Sexto dat? ...
9. Estne largus magister Diodorus? ...
10. Quâre pueri computâre discunt? ...
11. Cür Marcus decem assës non habet? ...
12. Cür magister Mârcum nihil docëre potest? ...
13. Tüne pecüniam tuam partiris cum amicis? .. .
LectiO grammatica (versus 153-193) Lëctio grammatica
Exercitium 12
1. Laudjor, laudajmur est persona verbï passivi. Persônae verbi passivi
2. Laudajris, laudajmi11ï est persona verbi passïvi. et dëpônentis
3. Laudajtur, laudajntur est persona verbi passïvi. sing. plür.
4. Personae verbi passivï: persona tertia -tur, -ntur; persona pers. 1 -or -mur
secunda - - - , ---;persona prima - - - , - - - . pers. 2 -ris -minï
Sing. Plür. Sing. Plür. pers. 3 -tur -ntur
s. Pers. 1 vocor voc_ _ v id_ _ v id_ _ [1) 1 -or -ai mur
6. Pers. 2 voc_ _ voc_ _ vid_ _ vid_ _ 2 -ajris -ajminï
7. Pers. 3 voc_ _ voc_ _ vid_ _ vid_ _ 3 -ajtur -ajntur
8. Pers. 1 düc_ _ düc_ _ aud_ _ aud_ _ [2) 1 -ejor -ëlmur
9. Pers. 2 dü düc_ _ aud_ _ aud_ _ 2 -ëjris -elminï
10. Pers. 3 düc_ _ düc_ _ aud_ _ aud_ _ 3 -ëltur -elntur
11. Laetjor, laetajmur est persona verbi dëponentis. [3] 1 -or -imur
12. Laetalris, laetalmini est persona verbï dëponentis. 2 -eris -iminï
13. Laetajtur, laetajntur est persona verbï dëponentis. 3 -itur -untur
Sing. Plür. Sing. Plür. [4] 1 -ijor -ijmur
14. Pers. 1 co nor con_ _ ver_ _ ver_ _ 2 -ïlris -ïjminf
15. Pers. 2 con_ _ con_ _ ver_ _ ver_ _ 3 -ïjtur -ijuntur
16. Pers. 3 con_ _ con _ _ ver_ _ ver_ _
17. Pers. 1 loqu_ _ loqu _ _ part_ _ part_ _
18. Pers. 2 loqu_ _ loqu _ _ part_ _ part_ _
19. Pers. 3 loqu_ _ loqu_ _ part_ _ part_ _
63
CAP. XVIII EXERCITIA 1-4
Cap. XVIII CAPITVLVM DVODEVICESIMVM

Lectio 1 Lectio prïma (versus 1-61)
Exercitium 1
Idem eadem idem 1. Davus et Ursus sunt servi __dem dominL
eundem eandem idem 2. Dâvus et Ursus _ _dem dominum habent.
eiusdem 3. Dâvo et Urso __ dem dominus est.
eidem 4. Dâvus et Ursus _ _dem domino parent.
eôdem eâdem eôdem 5. Dâvus et Ursus cum _ _dem domino habitant.
6. Délia et Syra sunt ancillae _ _dem dominae.
7. Dëlia et Syra _ _dem dominarn habent.
8. Dëliae et Syrae _ _dem domina est.
9. Delia et Syra _ _dem dominae parent.
10. Délia et Syra cum __dern domina habitant.
11. Patrï et filio __ dem cognomen est.
12. Pater et filius _ _dem cognomen habent.
13. Mare Ïnferum et Tüscum sunt duo nomina __dem maris.
14. __dem marï duo nornina sunt.
15. Pater et mâter in _ _dem cubiculo dormiunt.
Exercitium 2
coniungere 1. Ex litterïs Latinis sex sunt, ceterae sunt - - - - - -
consonâns 2. In Latïnâ k littera non , sed - - - - - - e s t .
dicta re 3. Consonans semper cum vocâlï _ _ _ _ __
erus 4. Cum vocâbula [= iunguntur], fiunt.
frequëns S. Haec vocàbula dominus et eundern hominem - - - - - -
intellegere 6. Magister libros et Graecos et Latinos potest.
ita 7. Mârcus vocabula Graeca n o n - - - - - -
iungere 8. Discipulï in tabulïs id quod magister iïs - - - - - -
legere 9. [= eo modo] puerï scribere discunt.
lingua 10. Marc us vocâbulum homo scribit [= hoc modo]: OMO.
rârus 11. Barbarïs non eadem lingua, sed linguae sunt.
scrïbere
Exercitium 3
sententia
1. Quot sunt litterae Latïnae? ...
sic
2. Quot sunt vocales et quot consonantes? ...
signifieare
3. Estne b vocalis an consonâns? ...
varius
4. Suntne vocales an consonantes litterae e et o? ...
vôcâlis
S. In quibus vocâbulïs reperiuntur litterae y et z? ...
6. Quid est zephyrus? ...
7. Num k littera frequens est in lingua Latina? ...
8. Quid est Kaeso? ...
9. In vocàbulô familia quot litterae et quot syllabae sunt? ...
10. Utrum vocâbulum rarius est dominus an erus? ...
11. Quôs libros magister legere potest? ...
12. Quômodo parvus discipulus legit? ...
13. Quid scrïbunt discipulï? ...
14. Omnesne discipulï rëctë scrïbunt? ...
Exercitium 4
facere 1. Vôcâlis perse syllabam - - - - - - potest.
facit faciunt 2. Sine vôcâli syllaba nôn potest.
3. Cônsonans per së syllabam nôn - - - - - -
64
EXERCITIA 5-7 CAP. XVIII
4. Sï consonans cum vocalï iungitur, syllaba - - - - - - fi eri

5. Cum syllabae coniunguntur, vocabula - - - - - - fi t fïunt
6. Ornamenta fëminam pulchram etiam pulchriorem - - - - - -
7. Ornamentls fëmina pulchra etiam pulchrior - - - - - -
Exercitium 5
1. In tabula sua que discipulus eandem sententiam scrïbit. quis- quae- quod -que
2. Magister que discipulum ad së vocat, prïmum Sextum, tum quem- quam- quod -que
Titum, postrëmo Marcum. cuius-que
3. Magister tabulam que discipulï aspicit. cui-que
4. Magister suam que discipulo tabulam reddit. quo- qua- quü -que
5. Parvus discipulus cum legit que litteram que syllabae et
______ que sylla barn que vocabulï dïcit.
6. lta que vocabulum a que discipulo legitur.
7. In vocabulo September que syllaba vocalem habet: in que
syllaba eadem vocalis est.
8. In lingua Graeca suum que litterae nomen est, ut A alpha, B bëta,
r gamma, tJ. delta, cët.
Lectiô secunda (versüs 62-118) Lëctio II
Exercitium 6
1. Titus non tarn stultus nec tarn pig est quam Marcus. -er
2. Marcus stultior et pig est quam cëterï discipulï. -rior
3. Marcus discipulus stultissimus et pig est. -errimns
4. Anulus sine gemma non tarn pulch est quam anulus gemma tus.
5. Anulus quem Mëdus emit pulch est quam cëterï anulï Albïnï.
6. Mëdus anulum Albïnï pulch emit.
7. Capillus Sextï et Titï non tarn nig est quam Marcï.
8. Capillus Marcï nig est quam cëterorum puerorum.
9. Capillus Marcï nig est.
Exercitium 7
Exempta: Qualis mïles est Aemilius? Miles probus et fort~ est. -us -a -um
Quomodo pugnat? Aemilius prob~ et fortiter pugnat. -~
1. Qualis discipulus est Marcus? Marcus discipulus stul est. -is-e
2. Quomodo Marcus respondet? Marcus stul respondet. -iter
3. Quale est responsum Sextï? Responsum eius rëc est. bonus -a -um
4. Quomodo Sextus respondet? Sextus rëc respondet. bene
5. Qualës sunt litterae Marcï? Litterae eius non pulchr sunt, sed malus -a -um
foed (= turp ). male
6. Quomodo scrïbit Marcus? Marcus non pulchr , sed foeu.d_ _ __
(= turp ) scrïbit.
7. Magister libros Lat! et Graec legere potest.
8. Magister et Latin et Graec legere potest.
9. Marcus lev manu scrïbit: Marcus lev scrïbit.
10. Mïlitës for non fugiunt, sed for pugnant.
11. Aemilius long abest a sorore sua.
12. Pater pecuniam suam aeq partïtur inter fi:lios.
13. Cert Aemilia fëmina pulchrior est quam Syra.
14. Mënsës annï non aeq longï sunt.
15. Syra mal aurës habet: Syr audit.
16. Aquila bon oculos habet: aquil videt.
65
CAP. XVIII EXERCITIA 8-11
Exercitium 8
Exemplurn:
A non tarn -ë/-iter -t Sextus non tarn pravë nec tarn turpiter scrïbit quam Marcus =
quam B = B -ius -t Marcus pravius et turpius scrïbit quam Sextus.
quamA 1. Luna non tarn clar_ _ lucet quam sol= Sol clar_ _ lucet quam luna.
2. Hostës non tarn fort_ pugnant quam Romani = Romani fort _ _
pugnant quam hostës.
3. Manus fëminae non tarn grav_ _ pulsat quam viri = Manus virï
grav_ _ pulsat quam fëminae.
4. Marcus non tarn pulchr_ _ scribit quam Sextus = Sextus pulchr_ _
scrïbit quam Marcus.
5. Titus non tarn stult respondet quam Marcus nec tarn sevër_ __
reprehenditur = Marcus stult respondet quam Titus et sevër_ __
reprehenditur.
6. Titus non tarn foed__ nec tarn lev scrïbit quam Marcus = Marcus
foed et lev scrïbit quam Titus.
Exercitium 9
-ior -ius 1. Nulla stëlla clar_ _ _ est quam sol: sol stella clar est.
-ius 2. Nu lia stella clar_ _ _ lucet quam sol: sol clar lücet.
-issimus -a -mn 3. Marcus stul .___ _ est quam cëteri discipulï: Marcus discipulus
(-rimus -a -um) stul est.
-issimê (-rimè) 4. Nëmo stult respondet quam Marcus: Marcus stul.___ _
respondet.
5. Nullï mïlitës fort _ _ _ sunt quam Romani; Romani milites
for sunt.
6. Nullï milites for .___ _ pugnant quam Romani; mïlitës Romani
fort _ _ _ pugnant.
7. Nëmo rëct_ _ _ aut pulchr_ _ _ scribit quam Sextus: is rëc.___ _
ac pulcher scribit.
8. Marcus turp et prav_ _ _ scribit quam cëterï discipuli: is
turp_ _ _ et prav_ _ _ scrïbit.
Exercitium 10
addere 1. Magister litteras Marcï cum litteris Titï - - - - - -
apis 2. sunt litterae eorum? Aequë - - - - - - [= foedae] sunt.
bëstiola 3. litterae VIX legi possunt.
cëra 4. Id quod Marcus parva voce dïcit a magistro _ _ _ _ __
comparâre 5. In tabula Marcï IV sunt, nam IV litterae - - - - - -
corrigere 6. Magister litteras quae desunt ; ita menda - - - - - -
deesse 7. Tabulae operiuntur , id est molli quam _ _ __
dürus _ _ _ _ _ _ [= parvae bëstiae] industriae, faciunt.
efficere 8. Cëra non est materia , sed - - - - - -
exaud:ire 9. - - - - - - e s t materia dura ex qua gladii - - - - - -
ferrum 10. Si cëra nimis dura est, necesse est stilum _ _ _ _ __
mâte ria
Exercitium 11
mendum
1. Qualës sunt litterae Sexti? ...
mollis
2. Cür difficile est litteras Titi et Marci legere? ...
premere
3. Titusne pulchrius scrïbit quam Marcus? ...
qualis
4. Cür facile est rectius qua rn Marcus scrïbere? ...
tâlis
5. Cum quo discipulo së comparat Titus? ...
turpis
6. Uter sevërius reprehenditur, Titusne an Marcus? ...
66
EXERCITIA 12-14 CAP. XVIII
7. Cür Marcus OMO ABET scrïbit? ...

8. Quae littera in iïs vocabulïs deest? ...
9. Quot menda sunt in sententia Marcï? ...
lü. Quomodo magister menda Marci corrigit? ...
11. Cür tenuës sunt lïneae quas Marcus scrïbit? ...
12. Qua materia tabulae operiuntur? ...
13. Quae animalia cëram faciunt? ...
14. Cür Marcus aliam tabulam poscit? ...
15. Quid est ferrum? ...
Lëctio tertia (versüs 119-192) Lëctiô III
Exercitium 12
lülia cantat: "La-la-la ..." Estne la vocabulum Latïnum? La non est vodi-
bulum, sed syllaba nihil significans quam puella laeta iterum atque
iterum cantat. -iës
1. Quo Iülia la cantat? Iülia la cantat quotiës?
quïnqu : "La-la-la-la-la." semel (lx)
se :"La-la-la-la-la-la." bis (2x)
sept___ : "La-la-la-la-la-la-la." ter (3x)
oc :"La-la-la-la-la-la-la-la." quater (4x)
nov___ : "La-la-la-la-la-la-la-la-la." quïnquiës (Sx)
dec :"La-la-la-la-la-la-la-la-la-la." sexiës (6x)
2. Marcus, qui eandem syllabam to audïre non vult, puellam septiës (7x)
cantantem pulsat. octiës (8x)
3. Tum Quïntus Marcum pulsat. Quo ? [lx] tantum, nam noviës (9x)
Marcus item Quïntum pulsat. deciës (lOx)
4. Quot Iüliam pulsat Marcus? Marcus Iüliam [2x] pulsat. totiës
5. lülia [3x] matrem vocat: "Mamma! Mam-ma! Ma-am-ma!"
6. Magister Marcum interrogat [4x]: "Quot sunt xxx et x? xxx
et vm xxx et vm? xxx et rx?"
7. Marcus [lx] rectë et [3x] pravë respondet.
Exercitium 13
1. ln vocabulo HOCVLVS H littera _ _ _ _ __ animadvertere
2. Titus stilum vertens eam litteram - - - - - - calamus
3. Magister id quod Titus agit n o n - - - - - - charta
4. Sextus multas ad patrem suum absentem scrïbit. dëlëre
5. Sextus est discipulus [= industrius]. epistula
6. Magister non stilo in cëra, sed in scrïbit. impiger
7. Ea herba ex qua charta efficitur appellatur. imprimere
8. Kalendïs discipuli magistro sucS afferunt. mercës
9. Magister anulum suum in ceram : ita epistulam - - - - - - papyrus
signâre
Exercitium 14
superesse
1. Quoties M~1rcus eandem litteram scribit? ...
2. Quoties scrïbit tôtam sententiam? ...
3. Quid Titus in tabula Marci animadvertit? ...
4. Cür Titus nüllum verbum facit? ...
5. Quomodo Marcus vocabulum HOCVLOS corrigit? ...
6. Semperne domï est pater Marcï? ...
7. Stilone in cëra scrïbit magister? ...
8. Ubi papyrus reperïtur? ...
67
CAP. XVIII 1XIX EXERCITIA 15-16/1
9. Ad quem magister epistulam scrïbit? .. .

10. Quid magister in epistula sua scrïbit? .. .
11. Quid magister poscit a discipulïs? ...
12. Quid est mercës? ...
13. Quandë discipulï mercëdem afferre soient? ...
14. Quid magister addit antequam epistulam signat? ...
Lecti6 grammatica LëctiO grammatica (versüs 193-212)

Exercitium 15
Exempla: Discipulus stultus stult~ respondet.
- [eviter
Manus levis - scrïbit.
adiectïvum (adi.) 1. Stultus adiectïvum est; stultë est.
adverbium (adv.) 2. Stultus et levis non adverbia, sed sunt.
adi. -us -a -um 3. Stultë et !eviter non sunt , sed _ _ _ __
adv. -e 4. Adiectïvum: rëctius -a -um; adverbium: rëct__ .
adi. -is -e 5. Adiectïvum: fort lis -e; adverbium: fort __ .
adv. -iter 6. Adverbium: longg,; adiectïvum: long__ - __ - __
7. Adverbium: graviter; adiectïvum: grav__ - __ .
8. Adiectïvum: pulcher -chrla -chrlum; adverbium: pulchr__ .
Exercitium 16
Exempla: Miircus prav~ et turpiter scrïbit.
Nëmo priivius aut turpius scrïbit quam Miircus.
comparatlvus et super- Mëtrcus pravissimë et turpissimë scrïbit.
latlvus adverbiï 1. Priivë et turpiter positïvus adverbiï est; priivius et turpius est
pos. -ël-iter - - - - - , priivissimë et turpissimë adverbiï.
comp. -ius 2. Positïvus: rëctë; comparâtïvus: rëct__ ; superlatïvus: rëct____
sup. -issime (-rime) 3. Positïvus: [eviter; comparatïvus: lev__ ; superlatïvus: lev_ _ __
4. Positïvus: pulchrë; comparatïvus: pulchr__ ; superlâtïvus:
pulcher_ _ __
Cap. XIX CAPITVLVM VNDEVICESIMVM

Lecti61 Lëctio prïma (versüs 1-58)
bonus -a -um Exercitium 1
melior -ius 1. Magister: "Sextus bonus discipulus est; nëmo discipulorum meorum
optimus -a -um - - - - - e s t quam ille: Sextus discipulus meus est."
malus -a -um 2. Magister: "Mârcus malus discipulus est; nëmë discipulorum meorum
pëior -ius - - - - - e s t quam ille: Marcus discipulus meus est."
pessimus -a -um 3. Sicilia ïnsula magna est, quam Corsica et Sardinia; Sicilia
magnus -a -um _____ hârum ïnsulârum est.
mâior -ius 4. Melita ïnsula parva est, multo _____ quam Sicilia et Sardinia;
màximus -a -um Melita harum ïnsularum est.
parvus -a -um 5. Digitus quârtus est quam digitus medius e t - - - - - quam
mi nor minus digitus quïntus, qui est ex quïnque digitïs.
minimus -a -um 6. Ostia est magnum oppidum, quam Tüsculum, sed _ _ _ __
multï -ae -a quam Roma.
plürës -a 7. Iülius multës servas habet, - - - - - quam Cornëlius aut Fabius; ex
plürimï -ae -a
tribus dominïs lülius - - - - - servas habet.
68
EXERCITIA 2-4 CAP. XIX
Exerdtium2
1. Aemilia Iüliï est; Iülius Aemiliae est. adulëscëns
2. Marïtus et uxor sub eôdem habitant. amantës
3. Inter altas , quae tëctum sustinent, tria stant. amor
4. Iünô, [= uxor] Iovis, est mâtrônarum. columna
5. Venus dea ac est, neque alia dea coniunx
pulchrior est quam illa; Veneris ab omnibus laudâtur. convenire
6. Venus et Cupïdô ab invocantur. dea
7. Ante decem annôs Aemilia nôn , sed erat, quae dom us
apud parentes suôs in Rômâna habita bat. for um
8. Tune Iülius vigintï duôrum annôrum erat. magnificus
9. Iuppiter 'Optimus Maximus' [= appellâtur]. maritus
10. In Capitôliô est Iovis Optimï Mâximï. mâtrôna
11. In Palâtiô sunt domüs [= magnae et pulchrae]. pulchritiidô
12. In Rômânum multi hominës - - - - - signum
tëctum
Exerdtium 3
templum
1. Cuius marïtus est Iülius? ...
üllus
2. Ubi sunt marïtus et uxor et quid agunt? .. .
uxor
3. Quômodo sustinëtur tëctum peristylï? .. .
virgô
4. Quibus signïs peristylum ôrnâtur? ...
vocâre
5. Quae sunt Venus et Iünô? ...
6. Cuius uxor est Iünô? ...
7. Num Iuppiter bonus marïtus est? ...
8. Cür amantës Venerem et Cupïdinem invocant? ...
9. Quot lïberôs habent Iülius et Aemilia? ...
10. Uter filius minor est, Marcusne an Quïntus? ...
11. Quis est maximus lïberôrum? ...
12. Quot annôs habet Iülia? ...
13. Ante decem annôs ubi habitâbat Aemilia? ...
14. Ubi est templum lovis Optimï Mâximï? ...
15. Estne Tüsculum oppidum mâius quam Ostia? ...
16. Quae est urbs maxima imperiï Rômânï? ...
Exerdtium4
1. Iülius nôn d'"'-'--- fïlias, sed ün.___ fïliam habet. unus -a -um
2. Cornélius nôn du...___ fïliôs, sed ün.__ _ fïlium habet. ünum -am -um
3. Cornëliô ün fïlius est, nôn du , neque eï d,...._,___ fïliae sunt, unlus
ünô -a -ô
sed ün tantum.
4. lüliô sunt tr lïberï: d fïliï et ün___ filia. duo -ae -o
5. lülius est pater tr lïberôrum: du fïliôrum et ün,__ _ filiae. duôs-as-o
6. Mâter in âtriô est cum tr lïberïs et d ancillïs. duôrum -arum -ôrum
duôbus- abus-ôbus
7. Iülius â du servis vehitur.
8. In peristylô sunt tr signa: ün Cupïdinis, d altera trës tria
Iünônis et Veneris. trium
9. In peristylô sunt signa du deârum et ün deï. tribus
10. Signum Cupïdinis est minimum hôrum tr signôrum (= ex hïs
tr signïs).
11. Via Aurelia, Flâminia, Appia sunt tr viae Italiae.
12. Via Appia longissima est harum tr viârum (=ex hïs tr viïs).
69
CAP. XIX EXERCITIA 5-7
Lëctio II Lectio secunda (versüs 59-88)

Exercitium 5
(nunc) (tune) 1. Sextus, filius Cornëliï, est discipulus probus, quï magistro par_ _, bene
est erat comput__, pulchrë scrïb_ _neque in lüdo dorm_ .
sunt er ant 2. Itaque Sextus saepe a magistrô laud_, numquam reprehend_.
[ 1] -at -abat 3. Ante vïgintï annôs Cornëlius, pater Sextï, ipse puer , qui Rômae
-a nt -abant habit_ .
[2] -et -ebat 4. Tune is discipulus tarn probus ___ quam filius eius nunc _ _ .
-ent -ebant 5. Cornëlius magistrô par , bene compu , pulchrë scrïb_ __
[3) -it -ebat neque in lüdo dorm_ __
-unt -ebant 6. Omnia verba magistri a discipulô industriô aud...__ __
[4] -it -iebat 7. Itaque Cornëlius saepe a magistrô laud , numquam
-iunt -iebant reprehen..._d_ __
[1] -atur -abatur 8. Marcus et Titus discipulï improbi sunt, qui in lüdô dorm___ , male
-antur -abantur comput , foedë scrïb nec magistrô par_ __
[2] -et ur -ebat ur 9. Itaque saepe a magistro reprehend ac verber_ __
-entur -ebantur 10. Ante vigintï annôs Iülius, pater Mareï, et Fabius, pater Titï, ipsi puerï
[3] -itur -ebatur ___ , qui Rômae habi.__ _
-untur -ebantur 11. Tune iï discipulï tarn improbï ___ quam filiï eôrum nunc ___
[4] -ïtur -iebatur 12. Iülius et Fabius male compu , foedë scrïb , nec magistrô
-iuntur -iebantur par _ _ _
13. In lüdô Iülius et Fabius aut dorm_ _ _ a ut clam___ et rïu__ _
14. Vôx magistrï ab illïs discipulïs nôn audu__ _
15. Iülius et Fabius magistrum suum nôn tim___ , quamquam saepe ab eô
reprehen ac verber___
16. In illôlüdô magister a discipulïs nôn tim___ , sed discipulï impro-
bissimi a magistrô tim !
Exercitium 6
beatus 1. Pater Iüliï homo-----[= pecüniosus] erat.
cotïdie 2. Pater Aemiliae homo _____ erat, quï ünam domum exiguam
dïves
dônum 3. Aemilia Iülium nôn amabat, sed Iülius multa _____ eï
flos dabat et [= omnï dië] epistulas ad eam scribëbat.
miser 4. Aemilia dona eius nôn accipiëbat, sed omnia _ _ _ __
mittere 5. Quï fëminam amat nec ab ea amatur nôn , sed - - - - - e s t .
pauper 6. Virï epistulas et rosas aliôsque ad arnicas suas soient.
possidere Exercitium 7
remittere 1. Vïvitne pater Iüliï? ...
tarn en 2. Ubi habitabat pater Aemiliae? ...
3. Num Iülius propter pecüniam Aemiliam amabat? ...
4. Cür tune miser erat Iülius? ...
5. Quem virum Aemilia amabat? ...
6. Cür misera erat Aemilia? ...
7. Cür Crassus Aemiliam nôn amabat? .. .
8. Quid Iülius ad Aemiliam mittëbat? .. .
9. Omniane dona Iüliï ab Aemilia remittëbantur? ...
10. Cür Iülius et Aemilia hodië beatï sunt? ...
70
EXERCITIA 8-10 CAP. XIX
Lëctio tertia (versüs 89-153) Lëctio III
Exercitium 8
1. Ante xx annôs Iülius ipse malus discipulus erat, qui in lüdô aut eram era mus
dorm· aut clam- et rïde et alias rës ag~---- erâs eratis
2. Ergô Iülius a magistrô non laud- , sed reprehenli....____ ac erat erant
pün..._·_ _ __ [1, 2]
3. Iülius nihil dise , quamquam ii bonô magistrô docë.____ -barn -bâmus
4. Mârcus: "Num tü melior discipulus , pater, quam ego sum?" -bas -batis
5. Iülius: "Ego discipulus multô melior quam tü nunc es!" -bat -bant
6. Mârcus: "Nonne tû in lüdô dorm· aut clam- et ridë___ et [3, 4]
alias rës ag ?" -ëbam -ëbamus
7. Iülius: "Ego numquam in lüdô dorm._·____ aut clam.... - ____ et -ëbâs -ëbâtis
rïdë aut alias res ag " -ebat -ëbant
8. Iûlius: "Ego multum dise , quia a bonô magistrô docë , neque [1, 2]
ab eô reprehend aut pûn · , sed semper laud- " -bar -barnur
9. Mârcus: "Sï numquam reprehend aut pün · , sed semper -baris -baminï
laud- , certë ii malô magistrô docë !" -bâtur -bantur
10. Ante xx annôs Iûlius et Fabius mali discipuli , qui in lüdô [3, 4]
dorm· aut clam- et rïdë et alias rês ag,_ _ __ -ëbar -ëbamur
11. !taque Iülius et Fabius a magistrô suô non laud- , sed -ëbâris -ëbaminï
reprehen ac pün..._·- - - - - -ëbâtur -ëbantur
12. li discipulï nihil dis , quamquam ii bonô magistrô docë_ _ __
13. Quintus: "Num vôs meliorês discipuli quam nôs sumus?"
14. Iülius: "Nos discipulï multo meliores quam vos nunc estis!"
15. Quïntus: "Nonne vôs in lüdo dormi aut clam- et
rïdê et alias rës ag ?"
16. Iülius: "Nos numquam in lüdo dorm,_·- - - - - aut dama.-_____ et
ride aut alias rës a!';g_____ "
17. Iülius: "Nôs multum dis , quia â bonô magistrô doce._ _ _ __
neque ab eô reprehen aut pün · , sed semper
lauda "
18. Quïntus: "Si vôs numquam reprehen aut pün..._·- - - -
sed semper laud- , certe a mal ô magistro doce !"
Exercitium 9
Exemplum: Fabius suum Lücium filium vocat: "Venï, Lü ci.. fil! mi!" -ius
1. Iülius Cornêlium salütat: "Salve, Cornel_ !" -ï! (voc)
2. Aemilia virô suô "0 Iül__ " inquit, " r n _ optime vir!" filius
3. Aemilia, cum fratrï Aemiliô epistulam scribit, sïc fïnem facit: "Vale, fllï!
Aemil__, rn__ frater optime!" meus
4. Aemilia: "6 Quinte, rn__ fil__, doletne pes?" ml!
Exercitium 10 augëre
1. Iülius Aemiliae ôsculum dat = Iülius Aemiliam - - - - - dë
2. Aemilia: "Amor meus te tempore nôn - - - - - [= mi nor fit], dignus
immô vêrô " erga
3. Iülius semper Aemilia côgitâbat. gracilis
4. Aemilia: "Tü sôlus amôre meô es, Iülï." minuere
5. Aemilia matrôna [= tenuis] est quam virgô erat. minus
6. Aemilia nec minus nec est quam est[= necesse est]. opus esse
osculâri
plüs
71
CAP. XIX EXERCITIA 11-12
Exercitium 11
1. Amome coniugum tempore minuitur? ...
2. Quid Aemilia dïcit? ...
3. Cür rïdet Iülius? ...
4. Cür Crassus amôre Aemiliae dignus nôn erat? ...
5. Cür Aemilia hodie femina beata est? ...
6. Quibus rëbus Aemilia cotïdië dëlectatur? ...
7. Quômodo Iülius pulchritüdinem Aemiliae laudat? ...
8. Cür Aemilia signum Veneris aspicit? ...
9. Estne Aemilia tarn gracilis quam Venus? ...
10. Cür Aemilia Iülium virum stultum vocat? ...
Lectiô grammatica Lëctio grammatica (versus 154-208)

Exercitium 12
Actïvum
tempus praesèns 1. Vocal!, videlt, dïcli!, audil! tempus est.
tempus praeteritum 2. Vocal bat, vidëlbat, dïclëbat, audilëbat est tempus _ _ __
3. Praeteritum: persona tertia: [1, 2] -bat, -ballt, [3, 4] -ëbat, -ébmzt;
praeteritum per sôna secunda: [1, 2] - , [3, 4] - - - -
persona prïma: [1, 2] - , [3, 4] - - - -
âctïvum Sing. Plür. Sing. Plür.
[1, 2] sing. plur. 4. Pers. 1 voca voca vidë vidé_ __
1 -balm -bal mus 5. Pers. 2 voca voca vidé vidë._ __
2 -bais -baltis 6. Pers. 3 voca voca vide vidé_ __
3 -bait -balnt 7. Pers. 1 dtïc dtïc audi audi_ __
[3, 4] audi audi_ __
8. Pers. 2 düc düc
1 -ëbalm -ebaimus
9. Pers. 3 düc düc audi audi_ __
2 -ëbals -ëbaltis
3 -ëbait -ebalnt 10. Praeteritum verbï esse: singularis: pers. 1 eram, 2 er__ , 3 er__ ;
plüralis: pers. 1 er , 2 er , 3 er_ __
Passïvum
11. Vocalbatur, vidëlbatur, düclëbatur, audilëbatur tempus _ _ _ __
passïvï est.
passïvum 12. Praeteritum passïvi: persona tertia: [1, 2] -batm~ -bantur, [3, 4] -ëbatur,
[1,2] sing. p1ür. -ëbantur; persona secunda: [1, 2] - , [3, 4] - - - -
1 -balr -baimur ----;persona prima: [1, 2] - , [3, 4] -- - -
2 -bâlris -balminï
3 -ba ltur -balntur Sing. Plür. Si ng. Plür.
[3,4] 13. Pers. 1 voca voca vidë vidë
1 -ëbalr -ëbalmur 14. Pers. 2 vociï voca vidë vidé
2 -ëbalris -ëbalminï 15. Pers. 3 voca voeil vidë vidé
3 -ëbaltur -ëbalntur 16. Pers. 1 düc düc au di au di
17. Pers. 2 düc düc au di au di
18. Pers. 3 düc düc au di au di
72
EXERCITIA 1-4 CAP. XX
CAPITVLVM VICESIMVM Cap. XX
Lëctio prïma (versüs 1-46) Lectio I

Exercitium 1
l. In Italiâ Mëdus miser er_ _ , quia dominum timë_ _ ac procul ab arnica er at er a nt
sua habitu..-_ _ -bat -ba nt
2. In Graeciâ Mëdus beatus er_ _ , quia cum arnica suâ habita nec erit erunt
dominurn tirnë_ _ . -bit -bunt
3. In Italiâ Mëdus et Lydia miseri er_ _ , quia dominum Mëdï
tirnë_ _ nec in eâdem urbe habita..-_ _
4. In Gr<~:eciâ Mëdus et Lydia beâtï er_ _ , quia in eâdem domô
habita nec dominum Rômânum time._·__ .
Exercitium 2
l. Cras Marcus rû.rsus in ludô pugna..-____ nec magistrô pârë_ _ __ cras =dië post hune
aut dorm · nec verba magistri aud.__·_ _ __ diem
2. Cras Marcus tarn male comput- ac scrib____ quam hodië. [1, 2]
3. Ergô Marcus rürsus â magistrô reprehen ac verber- aut -bit -bunt
aliô modô puni_ _ __ -bitur -buntur
4. Cras discipulï pigri rû.rsus in ludô pugna nec magistrô [3, 4]
pare , aut dorm · nec verba magistrï aud.__·_ _ __ -et -ent
5. Cras discipulï tarn male comput- ac scrib____ quarn hodië. -ëtur -entur
6. Ergô discipuli nirsus â magistrô reprehenti..._____ ac
verber- aut aliô modo pün,_·_ _ __
Exercitium 3 alere
l. Puer qui nôndurn (= loqui] potest dicitur. aliënus
2. Ïnfâns qui ambulare nôndurn potest in iacet. carëre
3. (=parvus] ïnfans multâs hôrâs dormit; enim cünae
ïnfanti nôn minus est quam cibus. farï
4. Ïnfâns qui cibô magna vôce ; ita parvulus infâns cibum gradus
_ _ _ _ (= poscit]. Infans
5. Parvulus infans non pane, sed vivit. lac
6. Nôn omnës mâtrës ïnfantës suos ipsae volunt. mox
7. Multi infantes nôn â mâtribus suis, sed à aluntur. roulier
8. Nû.trïx est [= fëmina] quae nôn suum, sed - - - - - necessarius
ïnfantem alit. nütrîx
9. Ïnfâns prima verba discit antequam primôs facere potest. parvu1us
10. lû.lius et Aemilia novum infantem habëbunt. postula re
Exercitium 4 somnus
1. Quid est infâns? ... vagïre
2. Estne Quïntus ïnfans? ...
3. Num infâns in magnô lectô dormit? ...
4. Quômodo parvulus inîans cibum postulat? ...
5. Quid tum facit mater? ...
6. Quo cibo alitur ïnfâns parvulus? ...
7. Quid est nütrix? ...
8. Cür tot infantes Rômanï a nû.tricibus aluntur? ...
9. Iüliane parvula infans est? ...
10. Cür vacuae sunt cünae Aemiliae? ...
11. Quando Aemilia rürsus infantem habëbit? ...
12. Quot liberi tum erunt Iüliô et Aemiliae? ...
13. Quae verba ïnfâns prïrnurn dicere solet? ...
73
CAP. XX EXERCITIA 5-7
Uctio II Lëctio secunda (versüs 47-102)

Exercitium 5
ero erimus 1. Post decem annos Marcus miles er_ _ et arma ger__ ut avunculus eius.
eris eritis 2. Tum Marcus fortiter pugna_, hostem non timë_ _ nec ab eo fugi_ .
erit erunt 3. Marcus cum magno exercitü in Italiam reven.._·_ __
[1, 2) 4. Marcus: "Ego miles er_ _ ut avunculus meus; bona arma ger_ _ ,fortiter
-ho -bi mus pugn , hostem non timë nec ab eo fug· ; cum magno
-bis -bitis exercitü in ltaliam reveni "
-bit -bu nt
5. Marcus: "At tü numquam miles tortis er , Sexte. Etiam si bona arma
[3, 4) ger_ _ , non fortiter pugna_, nam hostem timë_ _ atque ab eo
-am -ëmus fug· et ad matrem tuam reven· !"
-ës -ëtis 6. Marcus et Quïntus militës er et arma ger ut avunculus eorum:
-et -ent
fortiter pugn- , hostem non timë nec ab eo fug._·_ __
[1, 2) cum magno exercitü in ltaliam reven._·_ _ __
-bor -bi mur 7. Marcus: "Ego et frater meus mïlitës er ut avunculus noster; bona
-be ris -biminï arma ger , fortiter pugn- , hostem non timë.____
-bitur -buntur
nec ab eo fug· ; cum magno exercitü in Italiam reveni.____ "
[3, 4) 8. Marcus: "At vos numquam mïlitës tortës er Sexte et Tite! Etiam
-ar -ëmur si bona arma ger , non fortiter pugn- , nam hostem
-ëris -ëminï timë atque ab eo fug· et ad matrës vestras reveni !"
-ëtur -entur
9. Lydia: "Nolï timëre, Mëde! Dominus nos serva_ et in portum veh_ :'
10. Mëdus: "Egone quoque a domino tuo servâ_ et in portum veh _ _ ?"
11. Lydia: "Certë tü quoque serv- , Mëde, et mëcum in portum
veh . Nautae quoque serv- "
12. Nautae: "Nos a Neptüno serv- ; ab illo cleo in portum
ve..._____ "
13. Lydia: "Non a Neptüno, sed a Domino nostro serva.______ , nautae,
et in portum veh "
Exercitium 6
ad versus 1. Iülius et Aemilia iam non dë rëbus praeteritis - - - - - , sed dë
colloquï rëbus ---..,.--
colloquium 2. lülius: " [= certël parvulam fïliam amabo."
cürare 3. Aemilia: "Sed tuam Iüliam [= parvam filiam] minus amas
dëbëre guam fïlios."
fïliola 4. Iülius: "Ego nëminem amô quam fïliam meam."
futürus 5. Aemilia: "Fïlios saepe laudas, Iüliam laudas."
ma gis 6. Aemilia, quae abire vult, gradum ostium tàcit.
manëre 7. lülius: " abïre, Aemilia!"
no li 8. Aemilia a lülio non abit neque cum eo colloquï dësinit: apud maritum
officium - - - - - atque cum eô colloquï - - - - -
pergere 9. [< colloquïl est inter duos.
profecto 10. Aemilia: "Mater ïnfantem suum alere :id est ma tris
raro
sermo 11. Nëmo ïntàntem melius - - - - - potest quam mater.
Exercitium 7
1. Estne sermô parentum dë tempore praeterito? ...
2. Cür parentes iam dë rëbus futürïs colloquuntur? ...
3. Fïliumne an flliam vult Aemilia? ...
4. Cür Aemilia gradum adversus ôstium facit? ...
5. Disceditne Aemilia? ...
74
EXERCITIA 8-10 CAP. XX
6. Num ïnfans Aemiliae â mitrice alëtur? ...

7. Cür Aemilia ipsa ïnfantem suum cürare vult? ...
8. Quid Aemilia officium matris esse dïcit? ...
9. In quo cubiculo novus ïnfans nocte dormiet? ...
10. Cür Iülius in eodem cubiculô dormïre non vult? ...
11. Quid Iülius officium patris esse dicit? ...
Exerdtium 8
1. Iülius et Aemilia in viâ ante tabernam consistunt, quia flôrës emere velle
vol ô volumus
2. Tabernarius rosas et lïlia aliôsque flôrës iïs ostendit et "Quôs flôrës vis vultis
_____ ?" . mqmt.
. . vult volunt
3. Iülius: "Non rosas, sed lïlia _____ " nôlle
4. Tabernarius: "Cür vôs rosas non _____ ?" nôlô nôlumus
5. Iülius: "Nôs rosas tuas emere , quia in hortô nostrô multae nôn vis nôn vultis
nôn vult nôlunt
sunt rosae."
6. Aemilia: "Sed hae rosae pulchriorës sunt. Ego rosas , lïlia nôli nôlite
_____ ." Aemilia dicit 'së rosas , lïlia - - - - -
7. Iülius: "Si tü lïlia nôn , ego nec rosas nec lilia emere ____ "
8 Iülius, quï nüllôs flôrës emere , a tabernâ abit.
9. Aemilia " më relinquere" inquit eumque sequitur.
10. Tabernârius: "Manëte! abïre!"
11. Hominës quï flôrës emere ad tabernam adeunt, quï
tlôrës emere â tabernâ abeunt.
Exerdtium 9
1. Aemilia, quae exïre vult, Syrae in ôstiô - - - - - advehere
2. Syra cum Iüliâ ex hortô venit. cras
3. Iülius et Aemilia [= tacent]; lül i a - - - - - parentum de cere
animadvertit et "Cür silëtis?" inquit. diligere
4. Iülius Romam ïbit et mox _____ [= ad domum suam] domum
_ _ _ _ [= redïbit]. occurrere
5. Parentës lïberôs suôs [=amant]. reverti
6. Sermô ïnfantium Iüliam non _ _ _ __ silentium
7. Qui per imbrem ambulat fit. silëre
8. Nautae mercës ex terris aliënis in Italiam _ _ _ __ ümidus
üna
Exercitium 10
1. Cui Aemilia in ôstiô occurrit? ...
2. Cür Syra et Iulia ex hortô exeunt? ...
3. Estne caelum serënum? ...
4. Quô tum it Iülius? ...
5. Sôlusne Iülius in atrium it? ...
6. In atriône colloquuntur coniugës? ...
7. Quid silentës aspiciunt? ...
8. Quis silentium eôrum animadvertit? ...
9. Quid Aemilia Iüliae interroganti respondet? ...
10. Cür miserï sunt liberï nautârum? ...
11. Quandô Iülius â vïlla proficïscëtur? ...
12. Quam saepe Iülius Rômâ ad vïllam revertëtur? ..
13. Cür Iülia patre suô carëre nôn vult? ...
14. Utrum Iülia vult, fratrem an sorôrem? ...
75
CAP. XX/ XXI EXERCITIA 11 1 1
Lectio grammatica LëctiO grammatica (versüs 165-207)

Exercitium 11
Activum
tempus praesëns 1. Voca!t, vide!t, düclit, audilt tempus est.
tempus praeteritum 2. Voca!bat, vidëlbat, düclëbat, audijëbat tempus est.
tempus futürum 3. Vocal bit, vidëlbit, düciet, audijet est tempus - - - -
4. Futürum: persôna tertia: [1, 2] -bit, -hunt, [3, 4] -et, -ent; persona
secunda: [1. 2] - , [3, 4] - ; persona prima:
futürum [1, 2] - , [3, 4] - · - -
act. sing. plür. Sing. Plür. Sing. Plür.
[1, 2] 1 -bio -blimus 5. Pers. 1 voca,___ voca,_ __ vidë vidé
2 -blis -blitis 6. Pers. 2 voca,___ voca,_ __ vidé vidë
3 -blit -blunt 7. Pers. 3 voca ,
___ voca, _ _ _ vidé vidë
[3, 4] 1 -a lm -elmus 8. Pers. 1 düc düc _ _ _ au di audi
2 -els -ëltis 9. Pers.2 düc düc_ __ au di au di
3 -elt -elnt 10. Pers. 3 düc düc _ _ _ au di au di
pass. sing. plür. 11. Futürum verbï esse: singularis: pers. l ero, 2 er , 3 er_ __
[1, 2]1 -blor -bjimur plüralis: pers. 1 er , 2 er , 3 er_ __
2 -bleris-blimini Passïvum
3 -blitur-bluntur 12. Vocajbitur, vidëjbitur, dücjëtur, audijëtur est tempus pass1v1.
[3, 4] 1 -air -ëlmur 13. Futürum passïvï: persona tertia: [1, 2] -bitur, -buntur, [3, 4] -ëtur, -entur;
2 -ëlris -elmini persona secunda: [1, 2] - , [3, 4] - - - -
3 -eltur -elntur persona prima: [1, 2] - , [3, 4] - - - -
Sing. Plür. Sing. Plür.
14. Pers. l voca voca vidë vidë_ __
15. Pers.2 voca vocii vide vide_ __
16. Pers. 3 voca voca vidë vidé._ __
17. Pers. 1 duc düc audi audi_ __
18. Pers. 2 düc düc audi audi._ __
19. Pers.3 düc düc audi audi._ __
Cap. XXI CAPITVLVM VNVM ET VICESIMVM

Lëctio 1 Lëctio prima (versüs 1-26)
Exercitium 1
-it -erunt 1. Tergum Marcô dolet: magister eum bis verber_ __
[1) -are 2. Oculi puellae rubrï sunt: puella lacrim.___
-avit -avërunt 3. Oculï puellarum rubrï sunt: puellae lacrim._ __
[2] -ëre 4. Sextus ümidus est, quod per imbrem ambul _ __
-uit -uërunt 5. Sextus sordidus est, quod humi iac ; Titus et Mârcus eum
[4] -ire ten , alter bracchium eius ten , alter crüra.
-ivit -ïvërunt 6. Puerï ü.midï sunt, quod per imbrem ambul , et sordidï, quod
humiiac_ __
7. Puella iam non dormit: ancilla eam exci~.__ _
8. Neque puerï iam dormiunt: servi eos exci~.__ _
9. Puella fessa non est, nam bene dorm.___
10. Item pueri bene dorm.___ neque fessï sunt.
11. Iülia, quae pueros iam voc , iterum eos vocat, nec enim pueri eam
auu.d_ __
76
EXERCITIA 2-4 CAP. XXI
12. Pueri, quï Iüliam iam voc , iterum eam vocant, nec enim lülia
eôs auri...._ __
13. Syra litterâs nescit: nëmô eam litterâs doc_ __
Exercitium 2
Exempla: Pater filium vocâvit = Filius a patre vocatus est. [1] -at i
Pater fïliam vocavit = Filia a patre vocâta est. ·atus est
Pater filiôs vocâvit = Fïlii â patre vocâti sunt. -âta
Pater filiâs vocâvit = Filiae â patre vocâtae sunt. -âtum
Ventus mare turbâvit = Mare ventô turbatum est. -ati sunt
Venti maria turbavërunt =Maria ventis turbata sunt. -âtae
Fïlius â patre vocatus est nec eum audivit = Pater filium vocâvit -à ta
nec ab eô audïtus est. (4]
1. Servus puerum excitâvit = ... -itus est
2. Mârcus Iüliam pulsâvit = .. . ·ita
3. Domina ancillas vocâvit = .. . -itum
4. Dominus servôs interrogavit = ... -ïtï su nt
5. Mëdus Dâvum accüsâvit = ... -itae
6. Mëdus vocem domini non audïvit = ... -ita
7. Magister litterâs Sexti laudâvit = ...
8. Magister discipulum pigrum pünïvit = ...
9. Rômânï oppidum hostium expugnâvërunt = ...
10. Hostës castra Rômâna oppugnavërunt = ...
11. Verba Iüliï Aemiliam dëlectavërunt = ...
12. Fulgur caelum illüstrâvit = ...
13. Pueri Iüliam vocavërunt nec ab eâ auditï sunt = .. .
14. Puerï a Iüliâ vocâtï sunt nec eam audivêrunt = ...
Exercitium 3
1. Hodië mane Mârcus non sordidus, sed [= pürus] erat. angustus
2. Vestimenta eius tarn erant guam nix nova. candidus
3. Nunc vëro eius sordida est. cognôscere
4. Non modo vestis Mârci, sed etiam faciës et manüs et sordida ferre
sunt, Mârcus enim iacuit. genü
5. [=terra] propter imbrem ümida est. humi
6. Pater fïlium suum sordidum non statim - - - - - humus
7. Via quae ad vïllam [= dücit] nôn lata, sed _ _ _ _ _ est. mu ndus
vestis
Exercitium 4
1. Unde Mârcus revertitur? ...
2. Estne facile Mârcum cognôscere? ...
3. Cür vestis eius ümida est? ...
4. Quid dë nâsô Mârci fluit? .. .
5. Quis nasum eius pulsavit? ...
6. Nonne Sextus â Marco pulsâtus est? ...
7. Quis est maximus ex tribus discipulïs? ...
8. Ubi pueri pugnâvërunt? ...
9. Cür tarn sordidus est Marcus? ...
10. Quis Marcum humï iacentem tenuit? ...
11. Quem Mârcus vocavit? ...
12. À quô Sextus oppugnatus est? ...
13. Quôs vocâvit Sextus? ...
14. À quibus vôx Sextï audïta est? ...
77
CAP. XXI EXERCITIA 5-7
Lëctio II Lëctio secunda (versüs 27-78)

Exerdtium 5
cornü cm·nua 1. In fronte bovis nôn ünum corn , sed duo corn'--- sunt.
genü genua 2. Bôs duo corn in fronte gerit.
-ü -ua 3. Bôs est animal duôrum corn _ __
-üs -uum 4. Animal unius corn rarissimum est.
-li -ibus 5. Ex corn bovis pôculum efficï pot est.
6. Homines barbarï e magnïs con bibunt.
7. Gen est pars crüris.
8. Gen Mard sordida sunt: in gen eius sunt sordes.
9. Marcus gen__ lavat, prïmum gen__ dextrum, tum gen_ _ sinistrum.
10. Color gen sordidôrum est âter.
Exerdtium6
-ï -imus 1. Aemilia: "Voca puerôs, Syra!" Iülia: "Ego eôs iam vocav "
-istï -istis 2. Aemilia: "Tune puerôs iam vocav , Iülia? Ego te non audïv nec
-it -ërunt puerï te audiv "
3. Pueri veniunt, quia Iülia eôs vocâv_ __
-us sum -i sumus 4. Iülia: "Nônne vôs me vocâre audïv , pueri?"
-a es -ae estis 5. Puerï: "Certe te audïv . Cur nôs vocâv ?"
est su nt 6. Aemilia: "Voca Iüliam, Syra!" Puerï: "Nôs eam iam vocav "
7. Aemilia: "Vosne eam iam vocav ? Ego vôs non audïv__ , nec Iülia
vôs audïv "
8. Iülia venit, quia pueri eam vocav_ __
9. Pueri: "Nônne tü nôs vocâre audïv , lülia?"
10. Iülia: "Certe vôs audïv . Cür më vocâv ?"
11. Sextus Marcum pulsav et ipse a Marcô et Titô pulsa..__ _ , neque
ii deinde a Sextô pulsa..__ _
12. Titus: "Ego et Mârcus Sextum pulsav___ , nec nôs deinde ab eô
pulsa "
13. Quïntus: "Vosne Sextum pulsâv___ nec ab eô pulsa..__ _ ?"
14. Titus: "Ego sôlus pulsa non___ "
15. Quïntus: "Cür tu pulsa nôn , Tite?"
16. Puella plôrat, quia a puerô improbô pulsa..__ _
17. Mâter fïliam interrogat: ''A quô pulsa..__ _ ?"
18. Fïlia respondet: "A puerô improbô pulsa..__ _ "
19. Puellae plôrant, quia a puerïs improbïs pulsa..__ _
20. Mater fïlias interrogat: "A quibus pulsa..__ _ ?"
21. Fïliae respondent: "A pueris improbis pulsa..__ _ "
Exerdtium 7
.'
am 1. Pater [= sanguinem] in facië filii [= videt] .
aio ais ait 2. Nôn sine Sextus Marcum pulsavit.
aliquis 3. Sextus, quï tarn est quam bos, a duôbus puerïs pulsatus est;
bos neque enim Marcus sôlus puerum validiôrem potest.
causa 4. Mârcus së cônatur: "Sextus est puer maior et validior."
conspicere 5. est animal quod gerit in fronte.
cornü 6. Marcus tarn sordidus est quam - - - - -
cruor 7. Tülius iam satis audïvit dë puerôrum.
excüsâre 8. Julius: "Nôli mihi plus dë ilia pugna t"
indignus 9. Tn cubicu16 suô Mârcus vestem sordidam et aliam vestem
interim püram induit: Mârcus vestïmenta - - - - -
78
10. - - - - [= dum haec aguntur] Aemilia atrium intrat. mütare

11 Solum àtrii sordidum est; mâter in solô cônspicit. narra re
12. Aemilia:" pedibus sordidïs in mundô ambulàvit!" pônere
13. Iülius 'porcum atrium intrâvisse' [== dïcit]. porc us
14. Aemilia: "Quid ?" Iülius: "Porcum intrâvisse - - - - - " pugna
15. Aemilia: " _____ tü?" solum
sardes
Exercitium 8
validus
1. Quid Iülius in facie filiî cônspicit? ...
vince re
2. Num bôs Mârcum pulsàvit? ...
3. Cür Marcus sôlus Sextum vincere nôn potest? ...
4. Qui Sextum humï iacentem tenuerunt? ...
5. Cür Iülius pugnam puerorum 'indignam' dicit? ...
6. Quô Iülius Mârcum ire iubet? ...
7. Quid agit Màrcus in cubiculô suô? ...
8. Quis puerô novam vestem dat? .. .
9. Quid Aemilia in solo cônspicit? .. .
10. Quid tum ait Iii.lius? ...
11. Cür Iülius filium suum 'porcum' appellat? ...
12. Tune hâc nocte bene dormïvisti? ...
Lectio tertia (versüs 79-149) Lëctio III
Exercitium 9
Exempta: Dâvus: Dâvus dïcit A:
"Fïlius/a dormïvit" 'fïlium/am dormïvisse' "is 1 pugnavit"
-- - "ea
"Fïlii/ae dormiverunt"
"Filius vocâtus est"
'fïliôs/âs
'filium
- vocâtum - esse' :ii
eae
1 pugnàverunt"
"Fïlia
-
vocâta- 'filiam
-
vocâtam
- ''ego pugnàvï"
"Fïlii- vocâtï- sunt" 'filiôs vocatôs
"Filiae vocàtae 'filiâs vocâtas A dicit
- -
1. Iii.lius: "Mârcus intrâvit." Iülius 'Marc___ intr___ ' dïcit. 'eum pugnàvisse'
2. Iülius: "Puerï in via pugnaverunt et humï iacuerunt." Iii.lius dicit 'eam
'puer in via pugn et humi iac_ __ 'eôs
'eàs
3. Syra: "Iülia â Marco pulsata est." Syra dïcit 'Iii.l,_·___ â Mârcô 'se
puis______
4. Sextus: "Magistrô paruï." Sextus dïcit ' - - - magistrô par_ __ A:
5. Sextus: "A magistrô laudâtus sum." Sextus' â magistrô lau..._d_ __ :is voc~tus 1 est"
___ 'dïcit. ea vocata
6. Dâvus: "Quintus tôtam noctem vigilâvit nec hôram dormivit." Dâvus ::ii vocàt~ 1su nt"
eae vocatae
dïcit 'Quïn tôtam noctem vigil nec hôram dorm.__ _ "ego vocatus/a sum"
7. Mârcus: "Ego bene dormïvï, sed à Dâvô excitâtus sum." Mârcus dïcit
___ bene dorrn , sed a Dàvô exci.__ _ _ __ A dicit
8. Iiilia. "A Syrâ excitata su m." Iülia dicit' â Syra exci..__ _ _ __ 'eum vocatum esse'
9. Aemilia: "Discipulï â magistrô lauda ti sunt." Aemilia dïcit 'discipu.__ _ à 'eam vocatam
magistrô laud....__ _ _ __ 'eôs vocatôs
10. Iii.lius: "Màrcus nôn laudàtus, sed pii.nïtus est à magistrô." Iii.lius dïcit 'eàs voditàs
'Marc nôn laud , sed pii.n â magistrô.' 'se vocatum/am
11. Aemilia: "Màrcus pulchrë scrïpsit." Aemilia 'Marc pulchrë
scrips 'dïcit.
12. Iii.lius: "Eae litterae nôn à Mârcô scrïptae sunt." Iii.lius dicit 'e_ __
litter nôn a Mârcô scrip..__ _
79
CAP. XXI EXERCITIA 10-12
13. Iülius: "Marcus puer improbus fuit." Iülius 'Marc puer_ __

improb f ' dïcit.
14. Magister: "Epistula mea iam scrïpta et signata est." Magister dicit
'epistu s iam scrïp et sign esse.'
Exercitium 10
[1] numer~Jre 1. Magister: "Scribe M deciës, Marce!" Marcus, postquam MM MM MM MM M
numeravJisse scrïps : "lam tibi par : deciës M scrïps "
[2] par~Jre 2. Magister, postquam litteras numer _ _ : "Non par __ , puer pigerrime!
paryJisse Noviës tantum M scrïps_ _ , ego litteras numer__ . Nonne au-...d_ __
[3] scrïb.Jere quod dï ?"
scrïll§Jisse 3. Marcus: "Certë aud quod dï . At tü pravë numer !"
(4] auùïJre 4. Magister: "Vos numerate litteras, Tite et Sexte! ... Quid agitis? Non më
auùïvJisse aud ?"
esJse 5. Titus et Sextus "Certë të aud " inquiunt, et postquam litteras
fu lisse numer : "Litteras numer : decem sunt."
-Ï -imus 6. Magister: "Pravë numer ! lpsï M deciës scrïbite!"
-istî -istis 7. Uterque puer M M M M M scrïbit. Titus: "lam tibi par "
-it -ërunt 8. Magister: "Non par , puerï pigerrimï! Quïnquiës tantum M
scrïps.___ "
9. Titus: "At quïnque et quïnque sunt decem: ergo deciës M scrïps.___ "
10. Titus et Sextus magistro par , quod bis quïnquiës M scrïps.___
nam bis quïnquiës sunt deciës.
11. Marcus vëro magistro non par , quod noviës tantum M scrïps.___
12. Sed tamen Marcus dïcit 'së magistro par et deciës M scrïps.___ , at
magistrum pravë numer !'
13. Magister discipulos verba sua non au...,d___ putat, sed Titus et Sextus
omnia au.. .,d_ __
14. Iülius: "Hodiëne probus discipulus fu , Marce?"
15. Marcus: "Certë probus f . Nos omnës probï discipulï fu__ _ "
16. Iülius: "Id nôn crëdo! Vos omnës discipulï improbï f l"
17. Iülius 'omnës discipulôs improbos f 'dïcit, sed Marcus sôlus

improbus fu , cëterï probï f...__ _
Exercitium 11
aliquid 1. Marcus in atrium redit, vestem mütavit.
credere 2. Marcus: "Magister [= multas rës] nôs docuit; prïmum
dubitare _____ recitavit, nesciô quid."
fa !lere 3. Marcus parentibus [= parvam tabulaml ostendit, quam
falsum 'suam esse' dïcit.
inter 4. Tabella vërô Sextl est, Marc us enim tabellas mütavit - - - - - pugnam.
mentïrï 5. Non vërum, sed est id quod Marcus dïcit: puer-----
multa 6. Mater fïlio suô , sed pater dë verbïs eius - - - - -
nôbïs 7. Marcus patrem suum non potest.
omnia 8. Iülius: "Falsa sunt [= omnës rësl quae narravistï! "
postquam 9. Marcus: "Omnia quae narravï, pater et mater, vëra sunt!"
ta bella Exercitium 12
vôbïs 1. Quo it Marcus postquam vestem mütàvit? ...
2. Quem Marcus in atriô salütat? ...
3. Cur Aemilia fïlium suum laudat? ...
4. Num Màrcus dïcit 'së malum discipulum fuisse'? ...
5. Estne vërum id quod dïcit Marcus? ...
80
6. Cür puerï magistrum recitantem nôn audïvërunt? ...

7. Cür tergum dolet Marcô? ...
8. Quômodo Marcus màtrem fallit? ...
9. Cuius est tabella quam Mârcus ostendit? ...
10. Quis eâs litterâs pulcherrimas scripsit? ...
11. Quid Marcus dicit mâtri? ...
12. Num magister litteras Marcï laudâvit? ...
13. Quid Marcus dïcit de cëterïs discipul:ïs? ...
14. lüliusne filiô suô crëdit? ...
15. Cür lülius Aemiliae interrogantï nôn respondet? ...
Exercitium 13
Exempla:
Ljidia trïstis domï sedebat nec Mëdum exspectabat. Tum Medus ostium praeteritum perfectum
pulsavit et intravit. Ljidia laeta amïcum salütavit et ab eo salütata est. et imperfectum
Iülius adulëscëns saepe Aemiliam salütabat nec ab ea salütabatur.
1. Salütabat non tempus praesëns, sed tempus est; salütavit
quoque tempus est.
2. Sedëbat, exspectabat, salütâbat, salütabâtur non est praeteritum perfectum,
sed _ _ _ _ __
3. Pulsâvit, intrâvit, salütâvit, salütâta est nôn praeteritum imperfectum,
sed est.
Exerdtium 14
Actïvum
1. Infïnïtïvus: praesëns: vocal re, perfectum: lisse; praesëns: parëlre, perfectum
perfectum: lisse; praesëns: scrïblere, perfectum: lisse; act.
praesëns: audïlre, perfectum: lisse. Inf. - isse
2. Personae perfecti: singulâris: pers. 1 - ï, 2 - ,3- ; plüralis: [1) vocavlisse
pers. 1 - ,2- , 3 ---- [2] paru lisse
Sing. Plür. Sing. Plür. [3) scrïps!isse
3. Pers. 1 vocav __ vocav _ _ paru __ paru __ [4] audïvlisse
4. Pers. 2 vocav__ vocav_ _ paru__ paru_ _ ind. sing. plür.
s. Pers. 3 vocav __ v oc av_ _ paru __ paru_ _ l -ï - imus
6. Pers. 1 scrïps__ scrips_ _ audïv__ audïv_ _ 2 -istï -istis
7. Pers. 2 scrïps__ scrïps_ _ audïv__ audïv_ _ 3 -it -ërunt
8. Pers. 3 scrïps__ scrïps _ _ audïv__ audïv_ _ pass.
Passivum ïnf. ~um/am/os/iis/a esse
9. Infïnitïvus: praesëns: vocalrï, perfectum: ___ um esse; praesëns: [1] vocatlum esse
audïlrï, perfectum: um esse. [4) au dïtlum esse
Sing. Plür. Sing. Plür. ind. sing. plür.
10. Pers.1 vocatus __ vocat_ _ audïtus __ audit __ ::us/a ::ï/ae
11. Pers.2 vocat__ vocat_ _ audit__ audït_ _ 1 sum sumus
12. Pers.3 vocat__ vocat_ _ audït__ audït_ _ 2 es estis
13. Participium perfectï: nom. sing.: masc. voc_ _ , aud_ _ , fëm. voc_ _ , 3 · est sun t
aud , neutr. voc , aud___ participium perfectï
[1] vocat!us -a -um
[4] audïtius -a -um
81
CAP. XXII EXERCITIA 1-3
Cap. XXII CAPITVLVM ALTERVM ET VICESIMVM

Lëctio I Lêctiô prima (versüs 1-55)
Exercitium 1
-eus 1. Anulus ex aurô factus = anulus aur_ __
-ea 2. Baculum é lignô factum = baculum lign_ __
-eu rn 3. Caténa ex ferro facta = caténa ferr_ __
4. Nummï ex aurô factï = nummï aur_ __
5. Stilus ferreus = stilus - - - - - - - - - - - -
6. Pôculum aureum = p.ô culum ___ - - - - - - - - -
7. Forés ligneae =forés ___ - - - - - - - - -
Exercitium 2
admittere 1. Magna iànua _____ é duabus _____ , quae in _ _ _ __
antea vertuntur.
aurum 2. Sub foribus e s t - - - - -
ca rdô 3. [= ôstiârius] dicitur servus qui hominës advenientés in
catëna atrium-----
cônstare 4. Ianitor cum cane suô villam dominï - - - - -
cüstôdire 5. Canis, qui prope tarn est quam lupus, caténâ _ _ _ __
extra 6. nôn modo canés, sed etiam iânitorës vinciébantur.
fa ber 7. constaté multis ânulis ferreis q u i - - - - - coniunguntur.
ferôx 8. Anulus Lydiae non ex ferro, sed e x - - - - - factus est.
foris 9. Anulus aureus magnï est.
heus 10. Iànua é facta est [=ut] baculum Iüliï.
ianitor 11. Servus qui epistulas fert appellàtur.
inter së 12. Tabellàrius clamat: " ianitor! - - - - - aperis?
intra Num [= aliquis] hic est?"
lignum 13. iânitor surgit et tabellârium - - - - - [= multa interrogat].
lïmen 14. Tabellârius:" admitte mé! [= deinde] respondébo."
poste a 15. Hastés nôn sunt vâllum, sed vallum.
pretium 16. Vulcânus est deus-----
prius Exerdtium 3
quïn 1. Ex quibus partibus constat iânua villae? ...
(num) quis 2. Quid scriptum est in limine? ...
rogitare 3. Quis dïcitur servus qui iânuam cüstôdit? ...
sïcut 4. Quid facit is qui villam intrâre vult? ...
ta bella rius 5. Ubi sedet iânitor? ...
tandem 6. Cür canis iânitôris catënâ vincitur? ...
vin cire 7. Ex quâ màteriâ catëna facta est? ...
8. Num ânulus Lydiae ex ferro factus est? ...
9. Utrum dürius est, lignumne an ferrum? ...
10. Quis dïcitur vir qui rés ferre as efficit? ...
11. Cür 'tabellârii' dïcuntur servi qui epistulâs ferunt? ...
12. Quômodo iânitor é somnô excitatur? ...
13. Cür tabellârius non statim iânitorï respondet? ...
14. Quid huic tabellario nômen est? .. .
15. Unde Tlëpolemus sé venïre dïcit? .. .
16. Quid Iülius post merïdiem agere solet? ...
82
EXERCITIA 4-6 CAP. XXII
Exercitium 4
1. Post merïdiem Iülius ambulâ_ ïre solet. -tu rn
2. Postquam ambulavit, lava_ it. -tü
3. Vesperï hominës dormï_ eunt.
4. Mane amicï ad villam veniunt dominum salütâ_ .
5. Mëdus et Lydia in Graeciam eunt habita_.
6. Hostës castra oppugna_ veniunt.
7. Tabellârius non mittitur pecüniam postula_ .
8. Facile est vocem magistrï audire = Vôx magistri est facilis audi_.
9. Difficile est no mina barbara dïcere = Nômina barbara diffi.cilia sunt die_ _ .
10. Quae est dea pulcherrima? Id difficile sei__ est.
Lëctio secunda (versûs 56-121) Lectio II
Exercitium 5
1. Mëdus, quï rës Mârcï fer solet, hodië abest. ferre
2. !taque Marcus ad lüdum ambulâns rës suas ipse fer____ ferô ferimus
3. Titus et Sextus semper rës suas ipsï fer_ _ __ fers fertis
4. Titus: "Cür tü ipse rës tuas fer____ hodië, Marce?" fert ferunt
5. Mârcus: "Ipse rës meas fer , quia Mëdus abest; sed cür vos semper fer! ferte!
rës vestras ipsï fer ?" ferrï
6. Titus: "Nos rës nostrâs ipsï fer____ , quia in ipsô oppido Tüsculô fertur feruntur
habitâmus, non procul ab oppido."
7. Mârcus: "Venïte mëcum ac res meâs fer____ !"
8. Sextus: "Rës tuas fer ____ nolumus. Ipse rës tuâs,____ , Marce!"
9. Tabula, quae â Mëdô fer solet, hodië â Mârcô fer_ _ __
10. Epistulae a tabellâriïs fer _ _ __ accëdere
arbitra ri
Exercitium 6
cavëre
1. Canis, qui tabellârium _____ stantem videt, dentës ostendit
cëdere
a c - - - - - : "Rrrr..."
dëridëre
2. Canis tabellârium - - - - - vult, sed catënâ - - - - -
foras
3. Iânitor eum dë cane feroci " ! Canis të mordëbit."
forïs
4. Tabellarius non intrat, sed in lïmine - - - - -
fremere
5. "Nôli canem tuum _____ !" inquit.
imago
6. In solo intrâ lïmen est canis ferocis.
iste
7. Tabellârius propius ad canem [= adïre] audet; neque imago
monëre
canis neque canis vërus eum _ _ _ __
mordëre
8. Canis catënam et vestem tabellarii dentibus - - - - -
nüper
9. novum, quod Tlëpolemus [=paulo ante] emit, â
pallium
cane ferocï - - - - -
pelle re
10. Tabellârius ex ostio - - - - - n o n potest, quia canis eum tenet.
prehendere
11. Homô territus nec nec audet.
prôcëdere
12. Canis eum locô së movëre n o n - - - - -
recëdere
13. Iânitor virum territum : "Hahahae! Quïn intrâs?"
removëre
14. Tlëpolemus intrare cônatur, sed canis ïrâtus eum ex ostiô - - - - -
resistere
15. "Vincï [=ilium tuum] canem!" inquit tabellârius tôtô
retinëre
corpore - - - - -
ru rnpere
16. Iânitor: "Nôli [= putare] më canem solvisse!"
scindere
17. Iânitor catënam prehendit et canem â Tlëpolemo - - - - -
si nere
18. Tlëpolemus:" më intrâre! Nolï më in imbrem pellere!" solvere
terrëre
tremere
83
CAP. XXII EXERCITIA 7-10
Exercitium 7
1. Cür tabellârius in lïmine resistit? ...
2. Quae imâgô in solô intrâ lïmen vidëtur? .. .
3. Quae verba ïnfrâ imâginem scrïpta sunt? .. .
4. Num Tlëpolemus imagine canis terrëtur? .. .
5. Quid agit canis cum Tlëpolemus ad eum accëdit? ...
6. Cür canis excurrëns catënâ nôn retinëtur? .. .
7. Cür tabellârius nôn audet locô së movëre? .. .
8. Quômodo canis eum foras pellit? ...
9. Cür tremit Tlëpolemus? ...
1O. Cür tabellârius iânitôrï pallium suum ostendit? ...
Il. Quid tabellârius sëcum fert? ...
12. Quis epistulam in atrium ad Iülium fert? ...
Lectio grammatica Lëctio grammatica (versüs 122-135)

Exercitium 8
Exempla: Dominus cotidie ambulatwn it.
Vox tabellârii difficilis auditü est.
supïnum 1 1. Ambulâtjum est. Audïtlü quoque est.
supinum 11 2. Supïnum alterum in ::::: dësinit, alterum in ::::: _ _ __
rzttm 3. Supïnum in :::::um dësinëns pônitur apud verba , venïre, mittere, cët.
Il""lÎ 4. Alterum supïnum, quod in :::::ü dësinit, apud adiectiva et
difficilis et pauca alia pônitur.
Exercitium 9
Themata verbi
thema -atis n I11ema dicitur prior verbï pars ad quam adduntur variae litterae vel syllabae
terminatio -onis f (terminâtiônës quae vocantur), ut -re, -o, -isse, -i, -istï, -us, -a, -um, cet.
Verbi themata sunt tria:
thema praesentis [-] (1) thema praesentis (= ïnfïnïtïvus praesentis âctïvi sine -re, -ere), ut amâ-, monë-,
scrib-, audï-;
thema perfectï H (2) thema perfectï (= infïnïtïvus perfectï âctivï sine -isse), ut amâv-, monu-, scrïps-,
audïv-;
thema supïnï [::::] (3) thema supïnï (= supïnum sine -um sive participium perfectï sine -us -a -um),
ut amât-, monit-, script-, audit-.
ïnfïnitïvus: 1. infinïtïvï: vocâlre, vocâvjisse, vocâtlum esse: voca- thema est,
praes. act.: - rel- ere vocav- thema , vocât- - - - - - - - - - -
perf. act.: -isse 2. Infïnitïvi: terrejre, terrujisse, territjum esse: thema praesentis: - - - - -
perf. pass.: zum esse thema perfectï: -, thema supïnï: - - - - -
3. Ïnfïnitivï: dïcjere, dixjisse, dictjum esse: thema praesentis: -, thema
perfecti: -, thema supïnï: _ __
4. lnfïnïtïvï: pünïlre, pünivjisse, pünïtjum esse: thema praesentis: -,
thema perfect:i: -, thema supinï: _ __
Exercitium 10
Ïnflnïtïvï (adde themata perfecti et supïnï):
1. aperïre, isse, um esse
2. claudere, isse, um esse
3. emere, isse, um esse
4. pellere, isse, um esse
5. posse, isse
6. rumpere, ___isse, ___ um esse
84
EXERCITIA 1-3 CAP. XXII 1XXIII
7. scinde re, isse, um esse

8. solvere, isse, um esse
9. vincïre, isse, um esse
10. venïre, isse
CAPITVLVM VICESIMVM TERTIVM Cap. XXIII

Lëctiô prima (versüs 1-40) Lëctio I
Exerdtium 1
Müta tempus praesëns [...] in per(ectum. Exemplum: dïclere, dïxlisse,
lanitor ostium [claudit] clausit = Ostium [clauditur] clausum est a iânitore. dictlum esse
1. Magister epistulam [scrïbit] = Epistula â magistro [scribitur] ferlre, tullisse,
_____ est. latium esse
2. Magister tabellârium ad Iülium [mittit] =Tabellârius ad Iülium leglere, lëglisse,
[mittitur] est â magistro. lëctlum esse
3. Tabellârius epistulam ad Iülium [fert] =Epistula ad Iülium mittlere, mislisse,
[fertur] est a tabelHirio. misslum esse
4. Canis iânitoris pallium tabellarii [scindit) = Pallium tabellârii â rumpjere, rii.pjisse,
cane iânitoris [scinditur] est. ruptlum esse
5. Iülius signum [rumpit] = Signum â Iülio [rumpitur] est. scriblere, scripslisse,
6. Iülius litteras [legit] = Litterae a Iülio [leguntur] sunt. scriptlum esse
7. Iülius nüllum verbum [dïcit] = Nüllum verbum â Iülio scindlere, scidlisse,
[dïcitur] est. scisslum esse
8. Aemilia epistulam [sümit] = Epistula ab Aemilia sii.mjere, siimpslisse,
[sümitur] est. sümptlum esse
9. Cuiter medicï puerum [terret] =Puer cultro medicï terrëlre, terrulisse,
[terrëtur] est. territlum esse
Exercitium 2
1. "Tabellarius Tüsculo vënit; ecce epistula quam - - - - - [: Tüsculo] ad të continêre
tulit" inquit iânitor epistulamque domino suo - - - - - dëbëre
2. Iülius: "Quid hoc est? Quis epistulam ad më mïsit?" dimittere
3. lülius iânitorï imperat: "Recëde ad canem tuum!" His verbïs for tasse
ianitorem [= â së mittit]. hinc
4. Iülius magistrï cognoscit. illinc
S. Signum non ruptum, sed est. integer
6. "Certë magister postulat pecüniam quam eï - - - - - " inquit Iülius, sed -nam
Aemilia epistulam alias rës putat. ob
7. Aemilia: "Quis scit? magister aliquid scrïpsit dë Mârco?" pallëre
8. Epistula sic incipit: "Diodorus Iülio dïcit." pallidus
9. Diodorus scribit <Mârcum male recitâre neque - - - - - [= et num- saliitem dïcere
quam] rëctë respondëre.' signum
10. lülio legente, - - - - - [= faciës] Mârcï colorem mütat. trâdere
11. lam Marcus vultum gerit [: habet]. umquam
12. Mârcus _____ et tremit _____ [= propter] timorem. vultus
Exercitium 3
1. Quid iânitor Iülio tradit? ...
2. Quid dicit iânitor? ...
3. Quomodo Iülius scit litterâs â Diodoro missâs esse? ...
4. Quid est signum magistrï? ...
S. Cür Iülius litterâs magistri legere non vult? ...
85
CAP. XXIII EXERCITIA 4-6
6. Quid Iülius magistro debet? ...

7. Quid Aemilia magistrum scrïpsisse arbitratur? ...
8. Quomodo Iülius epistulam aperit? .. .
9. Quid magister dë Marco scrïpsit? ...
10. Quo dië epistula scrïpta est? ...
11. Dë qua rë hic diës magistrum monuit? ...
12. Cü.r Marcus patrem aspiciëns pallet? ...

Exercitium 4
Exempla:
non- neque Puer rubet 1 ... non respondet = Puer rubet neque respondet.
nüllus- neque üllus Puer rubet 1 ... nüllum verbum respondet =Puer rubet negue üllum verbum
numquam- neque respondet.
umquam Puer rïdet 1 ... numquam plorat = Puer rïdet negue umguam plorat.
1. Puella plorat 1 ... non rldet = Puella plorat rldet.
2. Aemilia Iülium 1 ... nüllum alium virum amat = Aemilia Iülium _ _ __
____ alium virum amat.
3. Mëdus ex Italia proficïscitur 1 ... numquam revertëtur =Mëdus ex ltalia
proficïscitur revertëtur.
4. Syra nüllam pecüniam /... nülla ornamenta habet = Syra nüllam pecü.niam
_ _ _ _ _ _ _ _ ornamenta habet.
5. Puer vigilat 1 ... dormïre non potest = Puer vigilat dormïre potest.
6. Mater ïnfantem suum bene cürat 1 ... numquam eum relinquit =Mater
lnfantem suum bene cürat eum relinquit.
Exercitium 5
avertere 1.Marcus [= epistula] magistrï non laudatur.
factum 2.Epistula magistrï totam rem facit.
fatërï 3.lam Iülius intellegit Marcum falsum dïxisse.
lnscrïbere 4.Puer piger atque improbus nüllam meret.
laus 5.Marcus vultum a patre _ _ _ __
litterae 6.Nomen 'Sextï' est in parte tabulae - - - - -
merëre 7.lam Marcus nihil , sed omnia _ _ _ __
negare 8.Marcus ipse suum indignum esse intellegit.
perdere 9.Tarn Marcus non ob timorem pallet, sed ob _ _ _ __
planë 10.Marcum factï suï _ _ _ __
plânus 11.Iülius Diodoro mercëdem non vult, quia is male docet nec
pudëre mercedem suam - - - - -
pudor 12. Magna tempestas et navës et mercës - - - - - [H servare] potest.
rubëre
Exercitium 6
sol vere
1. Estne tota epistula de pecünia quam Iülius debet? .. .
su perior
2. Cü.r Aemilia magistrum mercëdem merere putat? .. .
3. Num magister Marcum litterïs suis laudat? ...
4. Cü.r Marcus laudem non meret? ...
5. Qualis discipulus laudem meret? ...
6. Quid Iülius dïcit dë Marco? ...
7. Quomodo pater intellegit tabulam Sextl esse? ...
8. Num Marcus hoc negat? ...
9. Quid Marcus fatëtur? ...
10. Cür mater nescit pueros in via pugnavisse? ...
86
EXERCITIA 7-9 CAP. XXIII
11. Quid pater Sextï putâbit? ...

12. Cür Marcus iam rubet? ...

Exercitium 7
1. Iülius baculum sümëns "ô Marce!" inquit, "iam të verbera sum ""Ürus sum
[= ver berabo]!" :::::üra es
2. lülius dïcit 'se Marcum verbera esse.' est
3. Marcus: "Nolï më verberàre! lam bonus puer fu sum [= ero] nec ==ürï sumus
umquam sororem meam pulsàbo." zii:rae estis
4 . Marcus promittit 'së iam bonum puerum fu esse nec umquam su nt
sororem suam pulsât esse. zürum esse
5. Iülius nôn crëdit eum promissum fac esse.
6. Magister virgam promit ac discipulos verbera est[= verberabit] . eum z ürum esse
7. Discipulï: "Nolï nos verberare, magister! lam tibi pari su mus eamzüram
r= parëbimus]." id ""Ürum
8. Discipulï promittunt 'së iam magistro pari esse.' eôs ""Ürôs
9. Magister non crëdit eos promissum fac esse. eàs züràs
10. Magister calamum promit quia scrïp est [= scrïbet]. ea ""Üra
11. Marcus interrogat: "Quid tü script es, magister?"
12. Magister respondet 'së litteras ad patrem Mârcï script esse': së ::::ürum esse
"Litteras ad patrem tuum scrïp sum." ::::üram
13. Tandem lülius intellegit uxorem suam rürsus matrem fu esse. ::::ürôs
14. Aemilia dïcit 'së semper ïnfantem sëcum habi esse. ::::üràs
15. Syra: "Quïntus numquam ab eo medicô sanabitur." Syra dïcit 'Quintum
numquam ab eo medico sana ïrï.' ::::um ïrï
Exerdtium 8
Exempla: Can~ vïnct.Q tabellàrius intrat (= Postquam canis vïnctus est...) abliitïvus absolütus m:
Marc us vest~ mütat~ in atrium redit (= postquam vestis mütata cum participio perfectï
est rab eo]: postquam vestem mütàvit).
1. Epistul trâdi discëdit tabellàrius.
2. lanitor_ _ dimiss_ _ lülius signum rumpit.
3. Sign rup epistula legitur.
4. Mârcus pallet nom in_ _ magistrï audï.___
5. Mârc_ _ in cubiculum duc et indüs_ _ , Dàvus in atrium redit.
6. Aemilia, litter_ _ magistri lëct , Màrcum non laudat.
7. Iülius: "Mercëdem solvere nolo!" H die Iülius epistulam magistri
sein dit.
Exercitium 9
1. Pater fïlium suum vërum dïcere iubet: "Vërum _ _ , mï filï!" die!
2. Pâstor canem së ad ovem dücere iubet: "- - më ad ovem, canis! " düc!
3. Dominus servum officium facere iubet: " - - officium tuum! " fac!
4. Iülius Mârcum alterum mâlum tune ësse, alterum sëcum ferre iubet: fer!
"Alterum malum nunc _ _ , alterum tëcum _ _ , Mârce!" ës!
5. Syra lüliam laetam esse iubet: "_ _ laeta, Iülia!" es!
87
CAP. XXIII EXERCITIA 10-12
Exercitium 10
antehac 1. Marcus: " semper bonus puer erô. Hoc vôbis - - - - - "
davis 2. Iülius vërô nôn crëdit Marcum factürum esse.
cornes 3. Màrcus enim hoc idem saepe prômïsit.
comitârï 4. Iulius: "Profectô [verberare <] meruisti, Marce!"
he ri 5. Davus puerum in cubiculum ducit eumque - - - - -
inclüdere 6. Màrcô inclusô, Davus cubiculi Iüliô reddit.
nôlie 7. Hodië Mëdus Marcum ad ludum nôn potuit, quia _ _ _ __
perdere domô fugit; hodië Màrcus sine ambulavit.
posthac 8. Iulius magistrô respondëbit 'së mercëdem solvere - - - - -
prômissum 9. Ililius pecüniam suam nôn vult.
prômittere
Exercitium Il
verbe ra
1. Quid Màrcus parentibus suis prômittit? ...
2. Cur pater non crëdit eum prômissum facturum esse? ...
3. Verberatne Iülius Marcum? ...
4. Quid Iulius Davum facere iubet? ...
5. Cur Mëdus hodië Marcum comitari nôn potuit? ...
6. Quis Marcum comitabitur cras? ...
7. Quid Aemilia Iülium factürum esse putat? ...
8. Num Iulius crëdit Marcum iam mütàtum esse? ...
9. Ad quem Iülius epistulam scrïptürus est? ...
10. A quô epistula Iüliï tradëtur magistrô? ...
11. Quid Iülius magistrô respondëbit? ...
12. Cur Iülius magistrô mercëdem negat? ...
13. Cur magister Màrcum nihil docëre potest? ...
Lëctio grammatica Lëctio grammatica (versüs 156-178)

Exercitium 12
Actïvum
participium futürï 1. Scrïblëns participium praesentis est; scrïptlürus est participium - - - - -
""urjus -a -um 2. Participium futurï dësinit in ==ürlus -a -um, quod ad thema supïnï additur:
futürum in praesentï amat , monit , lect , audït_ __
z ürus sum 3. Participium futùri verbi esse: fut___
""Üra es 4. Cum participium futürï coniungitur cum tempore praesenti verbï esse, fit
est futürum alterum ('futürum in praesenti' quod vocatur): ürlus
;::;;ürï sumus sum = scrïbam, = scrïbës, =
;::;;ürae estis scrïbet.
su nt 5. Cum participium futürï cum ïnfinïtïvô esse coniungitur, - - - - -
futürï fit: scrïptürlum esse.
Infïnïtivus futürï 6. Ïnfïnïtlvus praesentis: vocare; infïnïtïvus futüri: ürum esse.
act. Passïvum
:::ürjum esse 7. Cum supinum 1 cum ïrï (inf. praes. pass. verbï ïre) iungitur,
pass. - - - - - futürï passivi fit: scrïptum irï.
zum ïrï 8. Scrïbï ïnfinïtivus praesentis passïvï est; scriptum ïrï e s t - - - - -
- - - - - passivi
9. Ïnfinïtïvus praesentis passïvï: mütarï; ïnfïnïtïvus futüri passivi: - - - - -
um _ _ _ __
88
EXERCITIA 13/1-2 CAP. XXIII 1 XXIV
Exercitium 13
ïnfinltïvi:
1. afferre, isse, urn esse.
2. dücere isse, urn esse.
3. ferre, isse, urn esse.
4. fa cere, isse, urn esse.
5. fu gere, isse. facio -iunt
6. inclüdere, in isse, in urn esse. fugiO -iunt
7. legere, isse, urn esse.
8. mittere, isse, urn esse.
9. ostendere, isse.
10. perdere, isse.
11. tradere, isse, urn esse.
CAPITVLVM VICESIMVM QVARTVM Cap. XXIV
Lëctio prima (versus 1-51) Lëctio 1

Exercitium 1
1. Marcus: "Ecce tabula rnea. ipse hoc scripsï. Nonne litterae meae ego nôs
pulchrae v_ _ dëlectant? Cür non laudor a v_ _ ?" më nôs
2. Iülius: "N_ _ t : _ non crëdimus, Marce. T_ _ hoc non scripsisti." mi hi nôbïs
(ii)më (à)nôbïs
3. Marcus: "Cür v_ _ r n _ non crëditis? Nonne r n _ pulchrë scribere
putatis?" tü VÔS
4. lülius: "Scïrnus t : _ foedë scribere! Hae litterae pulchrae â t : _ scriptae të VÔS
esse non possunt." tibi vôbïs

(ii) të (ii)vôbïs
5. Mârcus: "Certë a rn _ _ scriptae sunt!" Marcus 'litterâs a sscriptâs esse'
dïcit.
6. Iülius: "N __ fallere non potes. Nurn t : _ Sextus nomen est?"
7. Tandem Mârcus fatëtur 's_ _ tabulas rnütâvisse' neque s_ _ excüsâre së
conâtur.
8. Iülius: "Nonne t _ pudet ita fëcisse?" sibi
(ii) së
9. Mârcus: "Noli r n _ verberâre, pater! Magister rn_ _ iarn bis verberâvit:
tergum adhüc m __ dolet."
10. Mârcus dïcit 'tergum adhüc s_ _ dolëre.'
11. Mârcus: "Posthâc v__ parëbo, pater et mâter; id v__ promitto."
12. Iülius: "Id saepe antehâc n _ _ promisistï. Nôn crëdimus t : _ n_ _
pâritürum esse. Discede â n __ , puer!"
Exercitium 2
l. Puer [= aeger] in lectô së - - - - - nec dormïre po test aegrôtus
sive in dextrô cubat sive in latere [= sinistrô]. aliter
2. Puer surgere cônâtur, sed [= statim] in lectô - - - - - continuo
3. Pes [= rürsus] dolëre incipit: propter -----puer surgere convertere
nôn potest. cupere
4. Quintus - - - - - quod pedës nôn - - - - - [= aequi], sed - - - - - dënuô
su nt. dolor
5. Ornnia quieta sunt, nüllus auditur, avës nôn canunt, quia etsi
tempestâte magna et territae sunt. flëre
6. At silentium clâmôre e t - - - - - mâximô rumpitur! frangere
7. Marc us eni rn clâmâre ac forem - - - - - [= pulsâre] incipit. ignôriire
8. Cür Màrcus ita clarnat forernque tarn percutit? impiir
89
CAP. XXIV EXERCITIA 3-5
intus 9. Ita Marcus inclüsus forem conatur, neque enim - - - - -

iüxta [= alio modo] ë cubiculo exïre potest.
laev us 10. Cubiculum Màrcï cubiculum Quïnti situm est.
lat us 11. Quïntus crüris fràctum esse putat, sed Syra dïcit 'omnia _ __
mïrari eius integra esse.'
nôscere 12. Non decet puerum Romanum [=lacrimàre], _ _ _ __
os ossa [= quam-quam] gravem dolorem - - - - -
par 13. Quïntus [= nescit] Marcum â Sexto pulsâtum esse.
pati 14. Quïntus enim [H forïs] in lecto cubàns nihil _ _ _ __
percutere potest, etsï omnia scire [= vult].
recumbere
Exercitium 3
son us
1. Quiëtëne iacet Quïntus in lecto? ...
strepitus
2. Cür dormïre non potest? ...
subito
3. Quid puer facere conàtur? ...
subitus
4. Quid mïratur Quïntus? ...
valdë
S. Uter pës maior est? ...
6. Cür avës in horto silent? ...
7. Quo sono silentium rumpitur? ...
8. Unde venit ille strepitus? ...
9. Quem vocat Quïntus? ...
10. Quid dïcit Quïntus dë pede suo aegro? ...
ll. Estne fractum crüs eius? ...
12. Quarë Quïntus flëre incipit? ...
13. Quid agunt aliï puerï, dum Quïntus intus cubat? ...
14. Marcusne cum aliïs puerïs lüdit? ...
15. Cür Quïntus ignorat Marcum inclüsum esse? ...
Exerdtium4
ïnf imp. Exemplum: Iülius servum së opperïrï iubet: "Opperïre më, serve!"
-rï/-ï -re/-ere Iülius servum së sequ! iubet: "Sequere më, serve!"
[1] -ar! -are! 1. Syra Quïntum laetarï iubet: "Lae , Quinte! "
[2] -eri -ere! 2. Quïntus Syram së consol et sëcum loq1u.1___ iubet: "Conso,_l_ __
[3] -Ï -ere! më, Syra! Loqu mëcum! "
[4] -ïrï -ire! 3. Mëdus Lydiam së comi iubet: "Comit___ më, Lydia!"
4. Nauta Mëdum caelum in tu iubet: "Intu caelum!"
S. Mëdus nautam ventum secundum opper iubet: "Ventum secundum
opper l"
, nauta.
Exerdtium 5
-erat -erant 1. Màrcus ë lüdo rediëns ümidus erat, quod per imbrem ambu,___ _ _ et
::::us erat ::::i erant sordidus quod humï iac.____
::::a "'ae 2. Puerï enim pugn , et Màrcus et Sextus humï iac_ _ __
::::um 3. Sextus Mârcum puls et a Marco et Tito puis erat.
4. Pueri a magistro verber erant, quod in lüdo dorm_ _ __
5. Mater Marcum discipulum improbum fuisse nesciëbat, neque enim
lëg litteras quas magister scrïps._ _ __
6. Aemilia virgo remittëbat flores quos Iülius eï mis_ _ __
7. Ancilla gaudëbat quod a domino laud erat.
8. Ancillae gaudëbant quod â domino laud erant.
9. Etsï pës dolëbat, os frac non erat.
90
EXERCITIA 6-8 CAP. XXIV
Exercitium 6
1. Heri Mëdus Marcum ad lüdum comi est. =::us sum o::ï sumus
2. Tabella ri us canem ian i toris ver est [= timuit]. =::a es =::ae estis
est sunt
3. Mëdus Lydiam 6scu est et Lydia Mëdum 6scu.__ _ _ est.
4. Syra Quïntum mortuum esse arbitr est [= putavit]. =um esse
5. Parentes filiam lacrimantem c6ns6 sunt. =am
=ôs
6. Syra: "Tüne ë lect6 surgere con es, Quinte?"
==âs
7. Quint us fatëtur 'së surgere con esse': "Surgere con____ sum."
8. Mârcus tabulam Sextï 'suam esse' dïxit: ita puer men est.
9. Falsa sunt omnia quae Mârcus locü est.
10. Tandem Marcus 'së men esse' fass est: "Men..__ __
sum, pater. Falsa sunt omnia quae locü sum."
11. Servi: "Semper vërum locü sumus: numquam men..__ _ sumus."
12. Servi dïcunt 'së semper vërum locüL-- esse nec umquam men esse.'
Exercitium 7
1. Marcus a patre verberatus non est, quia iam verberât:_ â magistr6, -eram -eramus
sed in cubiculum inclüsus est. -erâs -erlHis
2. Puer enim non modo malus discipulus f et in lüdo dormiv___ -erat -erant
sed etiam in via pugnav et falsum dix (=mentit_ ).
3. Marcus: "Tü me in cubiculum inclüsistï, pater, etsi iam a magistro =us eram ::::ï eramus
verberat_ ! Nonne satis pünit_ a magistro?" :::::a eras zae eratis
4. Iülius: "Ego të inclüsi, etsi iam a magistro verberat_ , quia non erat erant
modo malus discipulus fu et in lüd6 dormïv , sed etiam in via
pugnav ac falsum dix . Certë non satis pünit_ _ __
a magistro!"
S. Marcus (ad Quintum): "Pater më in cubiculum inclüsit, quia nôn sôlum
malus discipulus f et in lüdô dormiv , sed etiam in via
pugnav ac falsum dix "
6. Herl magister puerôs verberâvit, quia mali discipuli fu et in lüdo
dormiv_ __
7. Malï discipuli bonis: "Herï magister nôs verberavit, quia mali discipuli
fu et in lüdo dormïv ; at vôs laudavit, quia boni discipuli
fu atque omnia verba eius audïv "
8. Marcus et Titus Sextum pulsavërunt, quia ab eô 'barbarï' appella..__ _
9. Iülius: "Cür Sextum pulsâvistis? Vosne ab eô pulsât:_ ?"
10. Marcus: "Sextum pulsâvimus, quod ab eô 'barbari' appellat__ ___ "
Exercitium 8
Exempla: Pater prüdentior est fili.Q = Pater prüdentior est guam filius. abliitïvus
Leôn~ fortior = fortior guam leo. compariitionis
1. Digitus quârtus minor est digit_ medi_ [= quam digitus medius]. (comparâtio -onis f
2. Môns Aetna altior est mont_ Vesuvi__ [= quam mons Vesuvius]. < comparare)
3. Via Appia cëter_ _ v i _ longior est [= longior est quam cëterae viae] .
4. Quae dea Vener__ pulchrior est[= pulchrior est quam Venus]?
S. Quod 6rnamentum pulchrius est ânul_ gemmât__ ?
6. Nüllus discipulus Marc_ _ pigrior est.
7. Canis iânitoris lup__ ferocior est.
8. Toga Mârcï niv_ _ candidior erat.
9. Nüllum mare maius est ocean__ .
10. Nülla stëlla sol_ clarior est.
91
CAP. XXIV EXERCITIA 9-10
Lëctio granmwtica Lëctio grammatica (versus 118-162)

Exercitium 9
Actïvum
1. Vocav!it est praeteritum - - - - - - , vocav!erat praeteritum
2. Plüsquamperfectum (pers. 3 sing.) dësinit in -erat, quod ad thema

_ _ _ _ _ additur, ut dïx!erat.
plüsquamperfectum 3. Plüsquamperfectum: singularis: pers. 1 -eram, 2 - _ _, 3 - _ _ ;
act. plüralis: pers. 1 - _ _, 2 - _ _ , 3 - - - ·
sing. plür Sing. Plur. Sing. Plur.
1 -eralm -erâlmus 4. Pers. 1 anuïv__ amav__ monu__ monu_ _
2 -erâls - erâltis 5. Pers. 2 amav_ _ am av_ _ monu__ monu_ _
3 -emit -emlnt 6. Pers. 3 amav_ _ am av_ _ monu__ monu_ _
7. Pers. 1 dïx_ _ dïx_ _ audïv__ audïv_ _
8. Pers. 2 dïx__ dïx__ audiv__ audïv_ _
9. Pers. 3 dïx__ dïx__ audïv__ audïv_ _
10. Plüsquamperfectum verbï esse: singularis: pers. 1 fu _ _, 2 fu _ _ ,
3 fu _ _; pluralis: pers. 1 fu _ _ , 2 fu _ _ , 3 fu _ _.
Passïvum
pass. 11. Vocat!us est praeteritum perfectum passïvï est; vocat!us erat est praeteritum
sing. plür. passivi.
"'US -a -um ""Ï -ae -a 12. Plusquamperfectum passivï constat ex perfecti et praeteritô
eram eramus verbi esse (eram, eras, erat... ).
2 eriis ertïtis Sing. Plur.
3 erat emnt 13. Pers. 1 vocatus vocat_
14. Pers. 2 vocat vocat_
15. Pers. 3 vocat vocat_
Exercitium 10
1. cadere, isse
2. cognoscere, isse, um esse
cupio -iunt 3. cupere, isse
4. da re, lSSe, um esse
5. fatërï, um esse
6. frangere, isse, um esse
eo eu nt 7. ïre, isse
8. lavare, isse, um esse
9. loquï, um esse
10. lüdere, isse
11. mordëre, isse, um esse
12. nos cere, isse
red-eo -eunt 13. redïre, red isse
14. reprehendere, re isse, re um esse
15. velle, isse
16. vidëre, isse, um esse
92
EXERCITIA 1-3 CAP. XXV
CAPITVLVM VICESIMVM QVINTVM Cap. XXV

Exerdtium 1
1. et lupus _ _ _ _ [= sine causa] ad eundem rivum vënërunt. aedificare
2. Quattuor equi currum Solis ; nec facile est equos Solis aedificium
agnus
3. Achilles corpus Hectoris post suum trâxit. complüres
4. Romulus prima Romana aedificavit et fratrem _ _ _ __ currus
5. Moenia, quae Romulus , non alta, sed - - - - - - erant. fabula
6. Quintus dë Romulo et Remo iam audivit. forte
7. Nunc fabulam dë ferocï quod hominës vivos humilis
audire cupit. interficere
8. Tale monstrum - - - - - - [= ferox] Quintum non terrëbit, neque enim mirabilis
is puer est. moenia
9. In Crëta [= tempore antiquo] vivëbat monstrum, monstrum
nomine Minotaurus, cui corpus viri, sed caput erat. olim
10. [= plürës quam duo] adulescentës virginësque Athëniënsës pate re
- - - - - - [= omni annô] ad Minôtaurum mittëbantur. quotannis
11. Labyrinthus est magnum , unde nëmô potest exire, quam- regere
quamianua _ _ _ _ ___ saevus
12. Daedalus complürës rës - - - - - - - [< miràri] effëcerat praeter taurus
labyrinthum. terribilis
timidus
Exerdtium 2
trahere
1. Quid Quïntus Syram sibi narrare iubet? ...
vorare
2. Quid fëcit Achilles? ...
3. Quis primôs mürôs Rômânos aedificavit? ...
4. Quem Romulus interfecit?
5. Cür Quintus fabulam dë Romulô audire nôn vult? ...
6. Qualem fabulam Quïntus audire cupit? ...
7. Quam fàbulam Syra puerô narrat? ...
8. Quale monstrum erat Minotaurus? ...
9. Ubi illud mônstrum habitabat? ...
10. Quid est labyrinthus? ...
11. Clausane erat iânua labyrinthï? ...
12. Quis.illum labyrinthum aedificâverat? ...
13. Unde veniëbant hominës quos edëbat Minôtaurus? ...
14. Quâlia vëla gerëbat nâvis eôrum? .,.
Lëctio secunda (versus 42-88) Lëctiô II
Exercitium 3
1. Iülia: "Manë h apud nôs, pater! Nolï h abïre!" (ubi?) hk illl&
2. Iülius: "Cras necesse erit më h Rômam proficïsci, sed brevï h_ _ ad (unde?) hi ne ill~
vos redibô." (quo?) huc illli&
3. Iülia: "Quârë rürsus Romam ïbis? Necesse nôn est totiës ill ire nec tot
diës il1 manêre."
4. Iülius: "Rômae vïvere më nôn dëlectat; itaque post paucôs diës il,_l_ _
discëdam atque h _ _ revertar."
5. Iülia: "Quod dônum mihi ill afferës?"
93
CAP. XXV EXERCITIA 4-7
Exercitium 4
auxilium 1. Minôs, Crëtae, Athënas expugnaverat.
brevi 2. Post urbis rëx et pecüniam et hominës postulavit.
cïvis 3. !taque quotannis complùrës Athëniënsës ad certam
cônstituere mittëbantur.
cupidus 4. Mïnôs enim et pecüniae et sanguinis erat.
exit us S. Thëseus, vir cupidus, Mïnôtaurum [= interficere]
expugnati6 atque suôs servare - - - - - -
fi:lum 6. Thëseus, qui gladium gerëbat, ad pugnam erat.
gloria 7. Ariadna Thëseô longum dedit; ita fïlia rëgis ei tulit.
mora 8. Thëseus: " [= mox] huc redïbô, nec poste a të relinquam, Ariadna:
mors hoc tibi [= prômittô]."
necare 9. Tum Thëseus sine [=continuo] labyrinthum intravit atque
occldere Mïnôtaurum [= necavit!interfëcit].
paratus 10. Postea filum Ariadnae secütus labyrinthi facile repperit.
pollicëri
Exercitium 5
rëx
1. Cùr Athëniënsës in Crëtam mittëbantur? ...
2. Cür Mïnôs Athëniënsibus inimïcus erat? ...
3. Ubi Thëseus vïvëbat? ...
4. Quam bëstiam Thëseus iam necaverat? ...
S. Quid Thëseus tum agere constituit? ...
6. Sôlusne Thëseus in Crëtam profectus est? ...
7. Quô rëx Mïnôs Thëseum dücï iussit? ...
8. Quae fuit Ariadna? ...
9. Cür ea Thëseum servare constituit? ...
10. Quômodo Ariadna Thëseô auxilium tulit? ...
11. Quid Thëseus Ariadnae prômisit? .. .
12. Quid fëcit Thëseus in labyrinthô? ...
13. Quômodo exitum labyrinthï repperit? ...
Lëctio III Lëctio tertia (versus 89-144)
Exercitium 6
-re -mini 1. lülius: "Nolo solus ambulare. Comi më, Syre et Leander!
[1] -are -amini Opper më ante porta rn!"
[2) -ëre -ëmini 2. Lydia: "Nolï më dëserere, Mede! Hoc mihi pollic !"
[3] -ere -imini 3. Mëdus: "Proficïsc mëcum, Lydia! Comi më in Graeciam!"
[4]-ire -imini 4. Mëdus: "Navem solvite, nautae! Int caelum! Proficïsc !"
5. Davus: "Seq më in cubiculum tuum, Marce!"
6. Dux: "Laet , mïlitës! Hostës fugiunt. Seq eôs, sed
brevï hüc rever l"
7. Lydia: "Nôlï deôs Rômanôs verërï, Mëde! Ünum sôlum Deum ver_ __
Eius auxilium opper !"
Exercitium 7
cônspectus 1. Post [> necare] Minôtauri Thëseus navem atque
dëscendere cum Ariadna profectus est.
dëserere 2. Naxï Thëseus Ariadnam [= reliquit] .
ibi 3. Primo Ariadna amicum in quaesivit.
litus 4. Deinde in altum ascendit, unde nâvem
maerëre Thëseï procul in mari vïdit.
94
EXERCITIA 8-10 CAP. XXV
5. Postquam navis ë _ _ _ _ _ eius abiit, Ariadna dë saxo in narràtio

lïtus _ _ _ __ nex
6. [= illic] puella misera capillum et vestem scindëbat, sic ut agunt oblivisci
hominës q u i - - - - - prospicere
7. Post mortem Aegei Theseus multos annos Athënàs - - - - - regere
8. Hic Syra fi:nem facit. saxum
9. Syra virum improbum amavit, neque tarnen illius viri potest. (navem) solvere
Exercitium 8
Exernpla: Fabulas nàrràre me dëlectat = Narratio fàbularum me dëlectat. acc.lgen.
Vir quï pecüniam cupit = vir pecüniae cupidus.
1. Difficile fuit urb_ _ expugnare: Expugnatio urb_ _ difficilis fuit.
2. Vocabul Latin_ _ declinare debemus: Declinàtio vocàbul _ _
Latin_ _ facilis non est.
3. Thëseus patr· amabat atque glor· cupiëbat: ille vir patri_ _
amans atque glori_ _ cupidus in Crëtam profectus est.
4. Thëseus mort_ _ nôn timëbat. Sine timore mort labyrinthum intravit.
5. Thëseus ob amorem patri_ _ atque glôr· cupiditatem Mïnotaur_ _
nec avit.
6. Post necem Mïnotaur_ _ Thëseus in patriarn revertit.
7. Magister Mârc_ _ nôn laudat: in epistula eius nülla laus Marc_ _ est.
Exercitium 9
1. Quid Thëseus civibus suis ostendit? ...
2. Num Thëseus solus e Creta profectus est? ...
3. Ubi Ariadnam relïquit Theseus? ...
4. Ubi amïcum suum Ariadna quaesïvit? ...
5. Quid puella e saxo prospiciëns vïdit? ...
6. Quid facere soient hominës qui maerent? ...
7. Cür Syra viris non crëdit? ...
8. Quo Theseus Nâxo profectus est? ...
9. Unde Aegeus rex in mare prospiciebat? ...
10. Cür Aegeus filium suum mortuum esse arbitràbatur? ...
11. Quid tum fecit Aegeus? ...
12. Quod mare ab Aegeo rege appellatum est? ...
13. Ubi situm est mare Aegaeum? ...
14. Quis rex Atheniensium factus est post Aegeum? ...
Lëctio grammatica (versüs 145-154) LectiO grammatica
Exercitium 10
Exernpla: Dorninus servurn se cornitari iubet: "Cornitare më, serve!" imperàtïvus verbï
Dorninus servas se cornitari iubet: "Cornitaminï me, servi!" deponentis
1. Comitairï infi:nitïvus verbi dëponentis est. Comitaire non est infi:nïtïvus, [l] -aire -almini
sed verbi dëponentis. [2] -ël re -ëlmini
2. Comitaire est singularis; comitalminï imperatïvus [3] -lere -limini
_ _ _ _ _ est. [4] -il re -ilminï
3. Ïnfïnïtïvus: conarï; imperatïvus: sing. con_ _ , plür. con_ __
4. Ïnfinitïvus: verëri; imperatïvus: sing. ver_ _ , plür. ver_ __
5. infïnitïvus: loquï; imperatïvus: sing. loqu _ _ , plür. loqu_ __
6. Ïnfinitivus: partïri; imperâtïvus: sing. part_ _ , plür. part_ __
95
CAP. XXV 1 XXVI EXERCITIA 11 1 1-2
Exercitium 11
1. accëdere, ac_ _ _ isse
2. conscendere, con_ _ _isse
a- de-scendere 3. conspicere, con isse, con um esse
côn-spiciô -iunt 4. constituere, con isse, con um esse
5. dëserere, de isse, dë um esse
6. gerere, isse, um esse
iacio -iunt 7. iacere, isse, um esse
in-cipio -iunt 8. incipere, isse, um esse
inter-:ficiô -iunt 9. interfzcere, inter isse, inter_ _ _ um esse
10. iubëre, isse, um esse
11. oblïvïscï, ob · um esse
12. occïdere, oc_ _ _isse, oc_ _ _um esse
13. petere, isse, um esse
14. profic'iscl, pro um esse
15. quaerere, _ _ _isse, um esse
16. reddere, red isse, red um esse
17. regere, isse, um esse
18. relinquere, re isse, re um esse
19. reperïre, _ _ _ isse, _ _ _ um esse
20. sequï, um esse
21. trahere, isse, _ _ _ um esse
Cap. XXVI CAPITVLVM VICESIMVM SEXTVM

Li.!ctio I Lëctio prïma (versus 1-31)
Exerdtium 1
celer -eris -ere 1. Asinus nôn tarn ce est quam equus.
equus celer (m) 2. Aquila est avis magna et ce..__ _
navis celeris (j) 3. Nüllus deus tarn ce est quam Mercurius.
pilum celere (n) 4. Fuga cel hostes perterritôs servavit.
5. Ventus ce et subitus mare turbavit.
6. Nihil tarn ce est quam fulgur.
audax Exercitium 2
carcer 1. Rëx Mïnôs Thëseum fugientem - - - - - - e s t.
celer 2. Navis Mïnôis nôn tarn - - - - - - fuit quam Thëseï.
cônficere 3. !taque rex Thëseum nôn potuit.
cônsequï 4. Daedalus, quï fïlum et Ariadnae dederat, a rëge in
cônsilium labyrinthum inclü.sus est sïcut in - - - - - -
cônsümere 5. Hic Syra, quae [= nôn] paulum temporis iam - - - - - - i n
effugere nârrandô, fïnem facere vult.
fu ga 6. - - - - [= sed] Quintus, qui magnam fabulae partem iam audïvit, partem
baud - - - - - - quoque audïre cupit.
invenire 7. Syra igitur dë Daedali et Ïcarï narrat.
iuvare 8. Daedalus exitum labyrinthï [= reperïre] nôn potuit, neque
paene - - - - - [ = e t nëmô] eum [= ei auxilium tulit].
persequï 9. - - - - - - igitur alia via exïre nôn potuit, vir [= audëns] per
quisquam aera ______ cônstituit.
quoniam 10. Hoc adhuc ab Ïcarô ignôrabatur.
reliquus 11. Puer fessus ' s e - - - - - - [= prope] mortuum esse' dïxit.
vërum
96
EXERCITIA 3-5 CAP. XXVI
Exercitium 3
1. Cür rëx Thëseum fugientem consequï non potuit? ...
2. Quo Mïnos Daedalum inclüdï iussit? ...
3. Quid Daedalus confëcerat et Ariadnae dederat? ...
4. Quis cum Daedalo in labyrinthum inclüsus est? ...
5. Cür Syra hic fïnem facere vult? ...
6. Qua via Daedalus effugere constituit? ...
7. Cür Ïcarus labyrinthum 'carcerem' appellavit? ...
8. Quarë fessus erat Ïcarus? ...
9. Multumne cibï iïs reliquum erat? ...
10. Quorum auxilium Ïcarus opperiëbatur? ...
Exercitium 4
1. Nautae parati sunt ad navig&----- -ndlum -ï -ô
2. Syra fïnem narr facit quia fessa est narr_ _ _ __ [1] -andum -i -ô
3. Puer autem cupidus est au neque paratus ad dorm~__ _ __ [2] -endum -i -ô
4. Stilus necessarius est ad scrïb_ _ _ __ [3] -endum -i -ô
[4] -iendum -i -ô
5. Sextus industrius est in scrïb·---- et in leo-g_ _ _ et in compu.___ __
is enim cupidus dise est. narrâre
6. Puerï scrïbere discunt scrïb ; ars scrïb.____ haud facilis est. ad nârrallilw:n
7. Capitulum xvi est dë mari et dë navi&g_ _ _ __ ... nârrandi
8. Iülia dëlectatur in horto ambu et florës aspic._·- - - - (in/de) narrandô
9. Mëdus consilium a domino fug· excogitaverat.
10. Daedalus fïlium, quï vo..___ _ _ studiosus erat, artem vol____ docuit.
11. Paulum satis est ad beatë vïv_ _ _ __
12. Quomodo loquï discimus? Loquï discimus alios loquentës au.... d _ _ _ __
et imi.__ _ __ ars
cautus
Exercitium 5 deorsum
1. Qui in carcere inclüsus est non e s t - - - - - evolare
2. Avis montés et flümina volare potest. excôgiUire
3. Aquila circum labyrinthum in magnum volabat. fige re
4. Daedalus cônsilium fugae iam : alas facere cônstituerat ignis
atque ë labyrintho - - - - - imitârï
5. Alâs conficere difficile est, sed Daedalus alas - - - - - infimus
[= mâximâs] cônfëcit ex , quâs cërâ in lacertïs _ _ _ __
ingens
6. Ille [= certë] deus non erat, sed tamen arte sua ipsam lacertus
- - - - - mütare poterat. levare
7. "Opus iam est" inquit Daedalus, "Ecce exemplum - - - - - liber
meae novissimum. lam avës in volando possumus." mollire
8. Puer, etsï erat volandï, së suprâ humum _____ nôn potuit.
na tura
9. Pater fïlium alas movëre docuit - - - - - opus
[=sic ut] avis. orbis
10. Tum fïlium sic monuit: "Nôlï volâre in _____ aere prope mare neque
penna
i n - - - - - aere prope sôlem, nam _____ sôlis cëran1 - - - - - perficere
ac pennas poterit. _____ estô!"
quidem
11. - - - - - e s t pars bracchiï superior. studiôsus
summus
sürsum
tamquam
trans
û.rere
97
CAP. XXVI EXERCITIA 6-8
Exercitium 6
1. Quid Daedalus excogitaverat? ...
2. Quae via sola iïs patebat ad fugiendurn? ...
3. Quid Daedalus supra se vïdit? ...
4. Quae anirnalia natüra volare possunt? ...
5. Cür homo volare non potest? ...
6. Quas res rnïrabiles Daedalus iarn confecerat? ...
7. Quornodo Daedalus alas confecit? ...
8. Ubi fïxae sunt alae? ...
9. Cür Icarus non statirn volare potuit? .. .
10. Quid Daedalus fïliurn suurn docuit? .. .
11. Ubi pater Ïcarurn volare iussit? ...
12. Cür eï non licebat in summum caelurn ascendere? ...
Lêctio III Lëctio tertia (versüs 83-145)
Exercitium 7
Exempla: Theseus, postquarn e Creta profectus est, Naxurn venit
= Theseus e Creta profectus Naxurn venit.
Quintus, quî cultrurn rnedicî verebatur, oculos dausit
cultrum veritus : = Quîntus cultrurn rnedici veritus oculos clausit.
cultrum verens 1. Minos Theseurn [= postquarn Theseurn persecütus est]
dornurn revertit.
2. Daedalus fîliurn - - - - - - [= postquarn flliurn osculatus est] "larn
sequere me!" inquit.
3. Ita [ = Postquarn ita locütus est] Daedalus curn filio evolavit.
4. Fîlurn Ariadnae [= Postqua rn filurn Ariadnae secütus est]
Theseus exiturn labyrinthî repperit.
5. Tabellarius canern [=qui canern verebatur] intrare noluit.
6. Aegeus fïliurn rnortuurn esse [= qui fïliurn rnortuurn esse
arbitrabatur] in mare se iecit.
Exercitium 8
aberrare 1. Peloponnesus non ïnsula, sed est.
accidere 2. Daedalus et Îcarus ë labyrintho ëvolantës nova gaudëbant
casus ac [= magnum nurnerurn] ïnsularurn rnïrabantur.
dëspicere 3. Icarus [= deorsurn aspiciëns] paene toturn _ _ _ _ __
causa (-ndï) terra ru rn vidëre poterat, [= sürsurn aspiciëns] sole rn
lïbertas lücentern vïdit.
maximë 4. Puer [= nirnis audax] in summum caelurn ascendit.
multitüdo 5. Turn [= factum est] id quod pater timuerat: sol _ _ _ _ __
orbis (terrarum) [< prope] cërarn rnollîvit et pennas ussit.
paenlnsula 6. Puer, lacertos nüdos , in mare cecidit.
propinquus 7. Haec fabula non solurn delectandï, [= sed] etiarn rnonendi
quatere ______ narràtur.
revocare 8. Ex omnibus fabulïs haec dë ____ [< cadere] Ïcarï Quïnturn _ _ __
sin dëlectat.
suspicere 9. Puer fessus Syrarn abeuntern non - - - - - -
temerarius 10. Rës quae procul absunt parvae esse _ _ _ _ __
vërum (etiam) 11. In sornnïs Quïntus volare sibi [= së vola re putat].
vidërï 12. Sï industrius es, rnulturn discis, [= sî autern] piger es, nihil discis.
13. Nolï a rëcta v i a - - - - - -
98
EXERCITIA 9-11 CAP. XXVI
Exerdtium 9
1. Quis fugam Daedalï et Ïcarï animadvertit? ...
2. Quid arbitratus est pastor qui eos volare vïdit? ...
3. Cür pater et fïlius nôn recta via Athënas volavërunt? ...
4. Quid volantës sub së vïdërunt? ...
5. Quid est Peloponnësus? ...
6. Quomodo Peloponnësus cum reliqua Graecia coniungitur? ...
7. Quid est Corinthus? ...
8. Quare Ïcarus ad sôlem ascendit? ...
9. Quid tum puerô temerariô accidit? ...
10. Quid appellatur id mare quô Ïcarus cecidit? ...
11. In qua ïnsula inventum est corpus pueri? ...
12. Cür Quïntus fessus non est fabulas audiendo? ...
13. Quarë narratur haec fabula? ...
Exercitium 10
Exempla: Niïvigare necesse est. Nautae navigare cupiunt.
Navës necessariae sunt ad niïvigandum.
Nautae cupidï sunt navigandï.
Nautae pecüniam faciunt navigando.
1. Navigare ïnfïnïtïvus est. Navigandum non ïnfïnïtïvus, sed - - - - - - gerundium
est. [1, 2] [3, 4]
2. Navigandum accüsatïvus gerundiï est; navigandf e s t - - - - - - ace. -ndum -endum
navigandQ. gerundiï. gen. -ndi -en di
3. Ïnfïnïtïvus: vocâre. Gerundium: accüsatïvus voca_____ , genetïvus ahl. -ndo -endo
voca , ablatïvus voca_ _ _ __
4. Ïnfïnïtïvus: vidëre. Gerundium: accüsativus vide_____ , genetïvus
vide , ablatïvus vide._ _ _ __
5. Ïnfïnïtîvus: legere. Gerundium: accüsatïvus leg_____ , genetïvus
leg , ablatïvus leg_ _ _ __
6. Ïnfïnïtïvus: audïre. Gerundium: accüsâtïvus audi_____ , genetivus
audi , ablâtivus audi_ _ _ __
Exerdtium Il
1. accidere, ac isse
2. capere, isse, um esse capio -iunt
3. considere, con isse
4. -ficere, - isse, - um esse -ficio -iunt
5. jzgere, isse, um esse
6. invenïre, in isse, in um esse
7. iungere, ISSe, um esse
8. iuvare, isse, um esse
9. mergere, isse, um esse
10. movëre, isse, um esse
11. -spicere,- isse, - um esse -spicio -iunt
12. ürere, isse, um esse
99
CAP. XXVII EXERCITIA 1-3
Cap. XXVII CAPITVLVM VICESIMVM SEPTIMVM

Lëctio I Lëctio prïma (verszïs 1-49)
Exercitium 1
ablatfvus fnstrümentf Exempta: QuQ. instrüment.Q agricola metit? Falc~ metit.
Qui metit falc~ ütitur.
1. Discipulus stil_ in tabula scrlbit.
2. Discipulus qui scrïbit stil_ et tabul_ _ ütitur.
3. Miles gladi_ _ et scüt_ et ali _ _ arm _ _ pugnat.
4. Miles pugnans gladi_ _ et scüt_ et ali_ _ arm _ _ ütitur.
5. Qui in aliam terram it a ut nav_ _ aut curr_ _ aut equ_ _ vehitur.
6. Avis volans a l _ ütitur; homo ambulans ütitur peel_.
7. In loquendolingu_ ûtimur, aur_ _ ûtimur in audiendo.
Exercitium 2
a ger 1. Hortus Iüliï [= pulcher] agris-----
agere 2. Mënse Augusto metitur; deinde _ _ _ _ _ arantur.
agricola 3. Vir cuius est agros colere dïcitur.
amoenus 4. Agricola quï aratro - - - - -
a rare 5. Aratrum est quo agricola arat.
ara tor 6. [= quï arat] duos bovës, quï _ _ _ _ _ trahunt, _ _ _ __
aratrum [=ante] së _ _ _ __
cingere 7. Agricola quï serit sëmen manu-----
co lere 8. Novum frümentum ex parvis-----
copia 9. Agricolae mënse Augusto frümentum soient, quia eo mënse
crescere frümentum est.
dénique 10. est ïnstrümentum quo frümentum metitur.
fa lx 11. Agricolae prïmum arant, deinde [= postrëmo]
fertilis metunt: ita agricolae agros suos _ _ _ __
frügës 12. Agri Iüliï, quï magnas ferunt, sunt.
frümentum 13. In campïs qui non arantur ovës, porcî, bovës - - - - -
instrümentum 14. Facilius est pâscere quam agros colere.
invehere 15. In Italiâ [=non satis] frümentï metitur; itaque magna _ _ __
matürus frümentï ex Africain Jtaliam _ _ _ __
metere 16. Aegyptii bis ter [= bis vel ter] in anno metunt.
neg6tium 17. Latium dïcitur ea in qua urbs Roma sita est.
paru rn 18. Antïquï Latini hominës [= indoctï] ac barbari erant.
pascere 19. VIneae sunt agri qui ferunt.
pecus 20. efficitur ex frügibus vitium, quae dïcuntur.
prae
Exercitium 3
regio
1. Quid Iülius post merïdiem facere solet? ...
rudis
2. Quid crëscit in agris qui hortum cingunt? ...
semen
3. Quo mënse metitur frümentum? ...
serere
4. Quid est agricolae negotium? ...
spargere
5. Quid est aratrum?
ütï
6. Quae bëstiae arâtrum trahunt? ...
üva
7. Quomodo serit agricola? ...
-ve
8. Quo ïnstrümento ütitur agricola quï metit? ...
vinum
9. Cuius pater est Saturnus? ...
vïtis
10. Quid fëcit Sâturnus postquam ë caelo pulsus est? ...
11. Cür magna Italiae pars non arâtur? ...
100
EXERCITIA 4-6 CAP. XXVII
12. Quid est negotium pastoris? ...

13. Unde frümentum Romam invehitur? .. .
14. Cür necesse est solum Africae rigare? .. .
15. Quotiës in anno Aegyptiï metere possunt? ...
Lectio secunda (versüs 50-114) Lécti611
Exercitium 4
Exempla: Pater fïlium surgere et stare, tacëre et audïre iubet =
Pater fïlio imperat ut surgat et stet, taceat et audiat. [1] -et -ent
1. Magister discipulos considere et tacëre iubet = Magister discipulïs [2, 3, 4,] -at -ant
imperat ut... .. [1] -are
2. Magister Marcum surgere et respondëre iubet = ..... -et -ent
3. Domina ancillam intrare iubet = ..... [2] -ëre
4. Gubernator nautas aquam haurïre iubet = .... . -eat -eant
5. Dominus servas industrie laborare iubet = .... . [3] -ere
6. Iülius ianitorem vigilare et domum bene cüstodire iubet =......... . -at -a nt
ï. Dux mïlitës oppidum hostium oppugnare iubet = ......... . [4] -ïre
8. Iülius servum medicum arcessere iubet = ..... -iat -iant
9. Medicus Quïntum ôs aperire et linguam ostendere iubet = ......... .
10. Medicus lülium bracchium puerï tenëre iubet = ......... .
11. Iülius servas consistere et manëre iubet = ......... .
Exercitum 5
1. lülius [= vïllam cum agris] hab et sub monte Albano. abs
2. Multi dominï Romani, qui ipsï in agris n o n - - - - - cüra
[= opus] agricolarum indignum esse [= pu tant]. cënsëre
3. Iülius in praediô suo [= sub urbe sito] non laborat, ci rea
sed _ _ _ __ colon us
4. ltaque së ag rico lis beatum esse [= existimat]. exîstimare
5. Romae Iülius multa negotia [< urbs] cürare dëbet, neque gravida
üllum eï est. la bor
6. Post merïdiem do minus l= circum] agros et vineas am bulat. laborare
7. Nôn urbs, sed amoenum et quiëtum lülium dëlectat. në ... quidem
8. est agricola qui aliënos agros domino colit. neglegere
9. colonus Dccc sëstertios Iülio dëbet. or are
10. lülius colono imperat mercëdem solvat: "Solve mercëdem, quam iam 6tium
saepe të l= a të] poposcï!" patiëns
11. Colonus pauperrimus, quï nummum possidet, së ad pedës patientia
dominï ; miser colonus dominum ut patientiam habeat. prae
12. Iülius: "Vir sum, sed hic finis est patientiae meae!" praedium
13. Colonus: "Noli më ab uxore gravida ! Per omnës deos të oro." precës
14. Iülius colonï movëtur: colono imperat ut uxôrem - - - - - pro
cüret ac mercëdem intra [xxx] diem solvat. pr6icere
15. ïnfantium multum temporis magnamque postulat. quïdam
16. Bona mater ïnfantës suos nôn , sed bene cürat. quiëscere
rapere
Exercitium 6
rüs
1. Ubi ambulat lülius? ...
suburbanus
2. Qualës sunt vïllae quibus lacus Albanus cingitur? ...
trïcësimus
3. ln qua Italiae regione plürimae sunt vïllae? ...
urban us
4. Quos lülius ambulâns aspicit in agris? ...
ut
5. Cür Iülius së prae agricolis beatum esse cënset? ...
101
CAP. XXVII EXERCITIA 6-8
6. Quid est colonus? ...

7. Omnesne coloni mercedem ad diem solverunt? ...
8. Quot sëstertios quidam colonus Iülio debet? ...
9. Quid Iülius illi colono imperat? ...
10. Quid colonus Iülium orat? ...
11. Cür colonus mercëdem statim solvere non potest? ...
12. Quot lïberï illi colono sunt? ...
13. Cür uxor colonï lïberos cünlre non potest? ...
14. Quid Iülius colonum monet? ...
Lëctiô III Lectio tertia (versus 115-180)

Exercitium 7
Exempla:
[Il Dominus servum monet ut industrius sit: ut laboret nëve quiëscat: "Moneo
-em -ëmus të ut industrius sis: ut laborës nëve quiëscas!" Servus: "Opus non est më
-ës -ëtis monëre ut industrius sim: ut laborem nëve quiëscam."
-et -ent Dominus servas monet ut industriï sint: ut laborent nëve quiëscant:
[2, 3, 41 "Moneo vos ut industriï sïtis: ut laborëtis nëve quiëscatis." Servi: "Opus
-am -amus non est nos monëre ut industrii sïmus: ut laborëmus nëve quiëscamus."
-as -atis 1. Iülius colono imperat ut mercëdem solv_ _ : "Impero tibi ut mercëdem
-at -a nt solv_ _ !"
sim si mus 2. Iülius: "His litterïs magister me monet ut mercëdem solv__ ."
sis sïtis 3. Dux mïlitës monet ut fortiter pugn_ _ et hostës vine_ _ : "Moneo vos ut
sit sint fortiter pugn_ _ et hostës vine_ _ !"
4. Miles fortissimus: "Audite, amïci: clux nos monet ut fortiter pugn_ _ et
hostës vine__ ."
5. Iülius ad amïcum absentem scrïbit: "Të oro ut ad më scrïb_ _ aut ipse
veni__ . Cüra ut vale_ _ et më am_ _ !"
6. Iülia: "Mater semper më monet ut cauta s_ _ , nec umquam monet vos,
puerï, ut cautï s_ _ ."
7. Marcus: "Mater të monet ut cauta s_ _ quia tü cauta non es; nos vëro cautï
sumus: itaque opus non est nos monëre ut cautï s_ _ ."
Exercitium 8
Exempla:
[l] Dominus imperat ut servus verberëtur et inclüdatur (= Dominus servum
-er -ëmur verberarï et inclüd! iubet). Servus: "Cür imperas ut ego verberer et
-ëris-ëminï inclüdar?" (= "Cür më verberarï et inclüdi iubës?") Dominus: "Më rïdës!
-ëtur -entur
Itaque impero ut verberëris et inclüdaris!" (="!taque të verberari et inclüdi
[2, 3, 4] iubeo!")
-ar -amur Dominus imperat ut servi verberentur et inclüdantur (= D. servos verberari
-aris-aminï et inclüdi iubet). Servi: "Cür imperâs ut nos verberëmur et inclüdamur?"
-atur -antur (= "Cür nos verberari et inclüdi iubës?") Dominus: "Më ridëtis! !taque
impero ut verberëminï et inclüdâmini!" (="!taque vos verberâri et inclüdi
iubeo!")
1. Dom inus imperat ut servus voc___ et interrog___ (= Dominus
servum voc___ et interrog___ iubet).
2. Iülius imperat ut pâstor prehend et tene_ _ (= Iülius pâstorem
prehend_ _ et ten_ _ iubet) .
3. Colonus: "Cüra ut ovës tuae ab agris prohibe_ _ !"
4. Dux nüntium monet ut cautë ex castris ëgredi___ et oret ut sine mora
sibi auxilium mit..___
102
EXERCITIA 9-11 CAP. XXVII
5. Dux: "Cavë në vide_ _ nëve aud.~...·_ _ ab hostibus!"

6. Mater filium monet ut bene lav_ _ : "Cura ut bene lav_ _ , Marce, neve
sordidïs mani bus proficïsc_ _ !,
7. Mârcus: "Davus semper curat ut ego bene lav neve sordidïs mani bus
proficïsc_ _ ."
8. Mater fïlios monet ut bene lav : "Cürâte ut bene lav , fïlii,
neve sordidïs manibus proficïsc_ __
9. Marcus: "Davus semper curat ut nôs bene lav nëve sordidïs manibus
pro fi cise._ _ __ »
Exercitium 9
1. Iulius ag rico las interrogat de rebus [< rus]. ca lor
2. solis efficit ut vïnum bonum fiat. frigus
3. Nihil vïneïs magis quam sôl et calor, neque _ _ _ __ grex
[= ülla res] iïs magis quam imber et _ _ _ __ immàtürus
4. Solum nôn umidum, sed est. inhümanus
5. est magnus numerus bestiarum quae simul pâscuntur. në
6. Pâstor cl"n·at oves ë grege aberrent â lupô rapiantur. nëquam
7. Servus qui officium suum neglegit [= improbus] est. nëve
8. Pâstor oves, quae frumentum [H mâturum] carpere noe ère
volunt, ab agris dëbet. prôdesse
9. Canis cavet ulla ovis e grege aberret. prohibëre
10. Iulius, quamquam severus exïstimatur, tamen nôn est. quidquam
rüsticus
Exerdtium 10
siecus
1. De quibus rebus Iulius agricolas interrogat? ...
2. Cur agricola censet vinum bonum futurum esse? ...
3. Quid vïneis mâximë prôdest? ...
4. Quid Iulius agricolas monet? ...
5. Cur agri lülii arte rigarï nôn possunt? ...
6. Quid est officium pastôris? ...
7. Cur ovis nigra e grege aberrâvit? ...
8. Quomodo servata est ovis? ...
9. Quid Iülius de illo pastôre existimat? ...
10. Cur necesse nôn est pâstôrem arcessere? ...
11. Quid pastor dominum ôrat? ...
12. Quid Iülius duôbus agricolïs imperat? ....
13. Quid faciunt ovës dum pâstor ita tenëtur? ...
14. Agricolae hoc videntës quid agunt? ...
15. Tune lülium dominum severum esse cënsës? ...
Lectio grammatica (versus 181-235) Lècti{J grammatica
Exerdtium 11
Activum indicâtivus et
1. Intrat est tempus praesëns; intret quoque tempus est. coniünctivus
2. Intralt est indicâtïvus praesentis; intrlet non indicatlvus, sed coniünctivus
_ _ _ _ _ praesentis est. praesentis
3. Tacelt, claudlit, dormilt est indicatïvus praesentis; tacelat, claudlat,
dormilat est.
4. Coniünctivus praesentis: persona tertia: [1] -et, -ent, [2, 3, 4] -at, -ant;
persona secunda: [1] - , [2, 3, 4] - ; persona
prima: [1] - , [2, 3, 4] - - -
103
CAP. XXVII 1 XXVIII EXERCITIA 121 1

act. sing. plür. 5. Pers. 1 voc voc vide vide
[l] -eim -ëimus 6. Pers. 2 voc voc vide vide
-ëis -ëitis 7. Pers. 3 voc voc vide vide
-eit -eint 8. Pers. 1 düc düc au di au di
[2, 3, 4]-aim -ai mus 9. Pers. 2 düc duc au di audi
-ais -aitis 10. Pers. 3 düc duc audi au di
-ait -ain t 11. Coniünctïvus praesentis verbï esse: singulâris: pers. 1 sim, 2 s_ __
3s , pluralis: pers. 1 s ,2s , 3 s_ __
Passïvum
12. Ama!tur est indicâtïvus praesentis passïvï; amlëtur _ _ _ __
praesentis passïvï est.
13. Tenëltur, scrïblitur, pünïltur est indicâtïvus praesentis passïvï; tenelatur,
scrïblatur, pünilatur est.
14. Coniünctïvus praesentis passïvï: persôna tertia: [1] -ëtur, -entur, [2, 3, 4]
-atur, -antur; persona secunda: [1] - , [2, 3, 4] _, _ __
___;persona prïma: [1] - , [2, 3, 4] - - - -
pass. sing. plür. Sing. Plür. Sing. Plür.
[1] -eir -ëimur 15. Pers. 1 voc voc vide vide_ __
-ëiris -ëiminï 16. Pers. 2 voc voc_ _ _ vide_ __ vide; _ __
-ëltur -eintur 17. Pers. 3 voc voc_ __ vide_ __ vide_ __
[2, 3, 4]-alr -aimur 18. Pers. 1 düc duc_ __ audi_ __ au di_ __
-alris -aiminï 19. Pers. 2 duc düc_ __ audi_ __ au di_ __
-altur -aintur 20. Pers. 3 duc düc_ __ au di_ __ au di_ __
Exerdtium 12
1. crëscere, ____isse.
2. dësinere, dë isse.
3. neglegere, isse, ____um esse.
4. poscere, isse.
pro-sum -sumus -sunt 5. prodesse, isse.
-sim -sis -sit... 6. quiëscere, isse.
rapio -iunt 7. rapere, isse, ____ um esse.
8. spargere, isse, um esse.
Cap. XXVIII CAPITVLVM DVODETRICESIMVM

Lëctio I Lëctio prïma (versüs 1-55)
Exercitium 1
-ësimius -a -um Exemplum: vïgintï annïs post = vïcësimô annô post.
40,50,60, 70,80,90: 20. vîcësimus -a -um 80. octôgësimus 500. quïngentësimus
-gin ta 30. trïcësimus 90. nônâgësimus 600. sescentësimus
-gësimius -a -um 40. quadragësimus 100. centësimus 700. septingentësimus
200, 300,600: 50. quïnquagësimus 200. ducentësimus 800. octingentësimus
-centlï -ae -a 60. sexagësimus 300. trecentësimus 900. nôngentësimus
-centësimlus -a -um 70. septuagësimus 400. quadringentësimus 1000. mïllësimus
400,500,700,800,900: 1. - - - - - - - [xxx] annïs p o s t = - - - - - - - annô post.
-gentiï -ae -a 2. - - - - - - - [xL] annïs post = annô post.
-gentësimius -a -um 3. - - - - - - - [L] annïs post= annô post.
4. - - - - - - - [Lx] annïs post = annô post.
5. - - - - - - - [Lxx] annïs p o s t = - - - - - - - an nô post.
6. - - - - - - - [Lxxx] annïs post= annô post.
104
EXERCITIA 2-3 CAP. XXVIII
7. [xc] annïs post= annô post.

8. [c] annïs post = annô post.
9. [cc] annïs post= annô post.
10. [ccc] annïs post = annô post.
11. [ecce] annïs post = annô post.
12. [D] annïs post= annô post
13. [oc] annïs post= annô post.
14. [Dcc] annïs post= annô post.
15. [Dccc] annïs post= annô post.
16. [cM] annïs post= annô post.
17. [M] annïs post= annô post.
Exercitium 2
1. _ _ _ _ _ angustum Siciliam ab Italia - - - - - - [= dïvidit]. adôrare
2. Tempestate maxima necesse fuit mercës ë nave------ animus
3. Mëdï verbïs Lydiae turbatus est. apprehendere
4. Mëdus: " ------deus an homô est iste dominus tuus, cui ventï caecus
- - - - - - [= parëre] videntur?" claud us
5. Iësüs Christus est in oppido Bethlehem; ___ [= illüc] vënërunt dictum
rëgës ex oriente, quï ïnfantem [= sïcut] deum - - - - - - disiungere
6. Magna hominum Chrïstum docentem sequëbatur. ëicere
7. Ex [= tôta] Iüdaea hominës aegrï, quï - - - - - - dë factïs eo
eius mïrabilibus audiverant, ad Chrïstum conveniëbant. extendere
8. Deus, quï semper vïvit, nôn , sed - - - - - - est. fa ma
9. Hominës, quï ac , mortalës sunt. fretum
10. est qui vidëre nôn potest, qui audïre nôn potest, immortalis
- - - - - - quï loqui nôn potest, qui ambulare nôn potest. libellus
11. Mëdus manum et [= parvum librum] Lydiae memorare
morï
12. Matthaeus facta e t - - - - - Chrïstï - - - - - - [= nàrrat]. mortalis
mütus
Exerdtium 3
nascï
1. Quô navigant Mëdus et Lydia? .. .
natus
2. Estne mare adhüc turbidum? .. .
oboedire
3. Ubi est fretum Siculum? ...
surdus
4. Qua dë causâ gaudent nautae? ...
turba
5. Cür nôn gaudet mercator? ...
üniversus
6. Dë quibus rëbus côgitat Mëdus? ...
utrum
7. Cür Lydia Mëdum aegrôtàre putat? ...
velut
8. Ubi natus est Christus? ...
9. Ubi sita est Iüdaea? ...
10. Qui Christum parvulum adôrâvërunt? ...
11. Cür hominës aegrï ad Chrïstum conveniëbant? ...
12. Quid Lydia Mëdô ostendit? ...
105
CAP. XXVIII EXERCITIA 4-6
Lëctioll Lectio secunda (versüs 56-108)

Exerdtium4
Exempla:
-ret -rent Dominus servô imperavit ut taceret et audiret, tum eum monuit ut laboraret
-rëtur -rentur neve quiësceret: ut industrius esset.
[1] -aret -ârent Dominus servis imperavit ut tacerent et audirent, tum eôs monuit ut
-ârëtur -ârentur labôrarent neve quiescerent: ut industrii essent.
[2] -ëret -ërent Dominus imperavit ut servus improbus vocaretur, prehenderëtur, tenërëtur,
-ërëtur -ërentur pünïretur.
[3] -eret -erent Dominus imperavit ut servi improbi vocârentur; prehenderentur, tenerentur,
-erëtur -erentur pünïrentur.
[4] -iret -irent 1. Iësüs viro claudo imperavit ut surg et ambul_ __
-irëtur -irentur 2. Medicus Quinto imperâvit ut ôs aper et linguam ostenllu._ __
esset essent 3. Dux milites monuit ut fortiter pugn neve hostës tim_ __
4. Mïnôs postulàvit ut Athëniënsës ad Minotaurum mitt_ __
5. Ariadna Thëseum monuit ut cav ne a mônstrô occid....__ _
6. Thëseus Ariadnam rogâvit ut së ante iânuam opper_ __
7. Minôs imperavit ut Daedalus in labyrinthum indüu.d_ __
8. Daedalus fïlium suum monuit ut cautus es in volando.
9. Christus efficere poterat ut hominës caecï v id , surdi auu.d_ __
mütï loqu , atque ut aegri sâni es_ __
anima Exerdtium 5
cessare 1. Mëdus Lydiam [=orat] ut aliquid sibi legat.
cônstâre 2. Lydia librum [= aperit] et legit de Iairo, - - - -
ëvolvere lüdaeorum, cuius filiam mortuam Iësüs [== excitavit].
habërï 3. Mëdus: " deôs immortâlës! Deus tuus mâximam - - - - -
Ïnferï habëre vidëtur!"
mundus 4. Très diï üniversum inter së dïvisisse dïcuntur.
na vieu la 5. Iuppiter deus maximus [= exïstimâtur].
per 6. Plütô [= rëx est] apud , ubi - - - -
potestas mortuôrum velut umbrae dicuntur.
prïnceps 7. Quarta noctis discipuli, qui in [=parvâ nâve]
rëgnare erant, Iësum super mare ambulantem vïdërunt.
rogare 8. Discipulis turbâtis Christus " estote!" ait.
saivus 9. Incipiëns mergi Petrus clâmâvit: "Domine, më fac!"
suscita re 10. Paulo post ventus - - - - -
versarï
Exercitium 6
vigilia
1. Cür Mëdus Lydiae libellum reddit neque ipse legit? ...
2. Quid Iësüs viro claudô imperavit? ...
3. Quid Iaïrus rogâvit lësum? ...
4. Quid fëcit Iësüs in domo Iairi? ...
5. Potestne Iuppiter hominës mortuos suscitare? ...
6. Qui dii mundum inter së dïvïsërunt? ...
7. Quis deus rëx maris est? ...
8. Quis apud Ïnferos rëgnat? ...
9. Quômodo lësüs ad nâviculam discipulôrum vënit? ...
10. Cür turbâti sunt qui in nâvicula erant? ...
11. Quid Iësüs Petrum facere iussit? ...
12. Num Petrus mersus est? ...
13. Quid dixërunt discipuli postquam lësüs in naviculam ascendit? ...
106
EXERCITIA 7-8 CAP. XXVIII
Lëctio ter ti a (versüs 109-189) Lëctio III
Exercitium 7
Exempla:
Mater tlliam monuit ut caveret ne in fluvium caderet ac mergeretur; nec verô [1, 2, 4]
opus erat monere tllios ut caverent ne in fluvium caderent ac mergerentur. -rem -remus
Fïlia: "Mater me monuit ut cavërem në in fluvium caderem ac mergerer; sed -res -retis
cür non monuit vos, puerï, ut caverëtis ne in fluvium caderetis ac -ret -rent
mergerëminï?" [3]
Fïlïi: "Mater te monuit ut caveres ne in fluvium caderes ac mergereris, quia -erem -eremus
cauta non es; nec vëro opus erat nos monëre ut cavëremus ne in fluvium -eres -eretis
caderemus ac mergerëmur." -eret -erent
1. Medus: "Dominus a me postulabat ut semper industrius es___ " [1, 2, 4]
2. Lydia: ''Amïcae meae më orabant ut Romae sëcum mane , sed tü mihi -rer -re mur
. ut tecum venï._ __ "
persuas1stl -reris -reminï
3. Mëdus: "Gaudeo quod amïcae tuae tibi persuadere non potuërunt ut Romae -ret ur -rentur
mane neve mecum ven-.__ _ " [3]
4. lülius: "Nonne vos monueram, filiï, në arborem ascenc1...,___ "" -erer -eremur
5. Quïntus: "Certe nos monueras ut cautï es nëve arborem -ereris -eremini
ascend , sed Marcus mihi persuasit ut arborem ascenc1...,___ " -eretur -erent ur
6. lülius: "Quomodo Marcus tibi persuadëre potuit ut arborem ascend.....__ _ essern essemus
sï ego te monueram ut cautus es neve id fac ?" esses essetis
7. Lydia: "Laetaminï, nautae! Christus cl"u·avit ut vos salvï es___ atque e esset esse nt
maximo perïculo serv- "
8. Nauta: "Fortasse Christus cüravit ut tü serva.___ , at certe Neptünus
cüravit ut ego serv- !"
9. Lydia: "Christus cüravit ut nos omnes serva..-___ "
Exercitium 8
Exempla:
Quare Medus Romam venit? Romam venit, ut amïcam suam videat coniünctïvus post
[= ...quia amïcam suam vidëre vult]. ut, ne finale
Quare Medus fugit? Medus fugit, ne serviat [= ...quia servïre non vult]. (<finis : id quod
Quare Medus Romam venit? Romam venit, ut amïcam suam vidëret petitur)
[= ... quia amïcam suam videre volëbat].
Quare Medus fügit? Mëdus fügit, ne servïret [= ... quia servïre nol ebat].
1. Magister calamum promit, scrïb [= quia scrïbere vult].
2. Mercatores merces vendunt, pecüniam faci [=quia pecüniam
fa cere volunt].
3. Pastor umbram petit, in sole ambu [=quia in sole ambulare
non vult] .
4. Homines vestimenta gerunt, ___ frïg [=quia frïgëre nolunt].
5. Ariadna Theseo fïlum dedit, eum serv [= quia eum servare
volebat].
6. Daedalus al as contècit, e labyrintho evo [= quia e labyrintho
evolare volëbat].
7. Lydia ocu los clausit, _ _ fulgura v id [= quia fulgura videre nolëbat].
8. Multï hominës aegrï ad Chrïstum conveniebant, ab eo san.__ _
[=quia ab eo sanarï volebant]
107
CAP. XXVIII EXERCITIA 9-11
Exercitium 9
admlrari 1. Discipulï ad lësum accessërunt dïcentës: "Domine, _ _ _ _ [= salvos fac]
attentus nos! !"
eundï 2. Iësüs ventïs imper avit et facta est [< tranquillus] magna.
impendere 3. Non solum tempestâtës, sed multa alia nautîs - - - - -
malle malo mavult 4. maritimï nâvës persequuntur ut mercës rapiant.
pecülium 5. Nüllum mare est a praedonibus.
perïculôsus 6. Scylla dïcitur saxum [< perïculum] quo nâvës franguntur.
periculum 7. est lqcus quo nâvës flüctibus vorantur.
perl re 8. Difficile est omnia maris perïcula - - - - -
persuadere 9. Mëdus së salvum in Graeciam perventürum esse.
pervenïre 10. Is enim in Graeciâ liber vïvere quam in Italia domino severo
po tius - - - - - ; itaque cupidus est in Graeciam [<ire].
pra edo 11. Gubernator dïcit 'së morï quam servire': "Ego morï - - - - -
salvare quam servire."
servire 12. Intra sex vel _____ octo diës amici nos tri in Graeciam - - - - -
spërare 13. Haud facile fuit Lydiae ut Roma pro:ficiscerëtur.
tranquillitas 14. Gubernator pulchritüdinem anulï [=mir atur].
tütus 15. Discipulus est qui studiôsë audit.
v!tare 16. - - - - - e s t pecünia domini quae servo datur.
vorago
Exercitium 10
1. Quem gubernâtor putat potestâtem maris habëre? ...
2. !amne nâvis extra periculum est? ...
3. Quarê praedonës maritimï nâvës persequuntur? ...
4. Quae pericula in freto Sicul6 nautis impendent? ...
5. Cür Mëdus in Graeciâ vïvere mâvult quam in Italia? ...
6. Cui domino Mëdus serviëbat? ...
7. Quid dominus Românus â Mëdo postulâbat? ...
8. Quârë Mëdus ë villa dominï Romam fügit? ...
9. Quomodo Mëdus Lydiae persuâsit ut sëcum venïret? ...
10. Quid Lydia gubernatorï ostendit? ...
11. Cür gubernator Mëdum ânulum emisse mïrâtur? ...
12. CO.r Mêdus rubet neque respondet? ...

Exerdtium 11
Âctivum
coniüncnvus imper- 1. Amalbat est indicatïvus imperfectï; amalret non indicativus, sed
fee ti imperfectï est.
2. Taceibat, leglebat, dormilebat est indicàtïvus imperfecti: taceiret, legieret,
dormilret est.
3. éoniO.nctïvus imperfectï: singulâris: pers. 1 -rem, 2 - '3-
act. plO.ràlis: 1 - , 2- , 3-
sing. plür. Sing. Plür. Sing. Plür.
[1,2,4] -relm -rel mus 4. Pers. 1 voca vocii vidë vidë
-reis -reltis 5. Pers. 2 voca vocii vidë vidë
-relt -rej nt 6. Pers. 3 vocâ voca vide vidë
[3] -erelm -erëjmus 7. Pers. 1 düc düc au di au di
-erels -erëjtis 8. Pers. 2 düc düc au di audi
-erejt -erejnt 9. Pers. 3 düc düc au dl au dl
108
EXERCITIA 12/1-2 CAP. XXVIII 1 XXIX
10. Coniünctïvus imperfectï verbi esse: singularis: pers. 1 essem, 2 es___

3. es ; plüralis: pers. 1 es , 2 es , 3 es_ __
Passïvum pass.
11. Amajbaturest indicativus imperfectï passivï; amajretur _ _ _ _ __ sing. plür.
imperfectï passïvï est. [1.2] -reir -reimur
12. Tenelbàtur, leglebàtur, pïmilebatur est indicatïv us imperfectï passïvï; [4] -rëlris -rëlminï
tenëlretur, legierëtur, pünïjretur _ _ _ _ _ _ _ - - - - - - - -rëitur -reintur
______ est. [3] -ereir -erëlmur
13. Coniünctïvus imperfectï passïvï: singularis: pers. 1 -rer, 2 - - - - -erëiris -erëlminï
-erëitur -erelntur
3- ; plüralis: pers. 1 - ,2- , 3 ----
14. Pers. 1 vocà voca vide vide_ __
15. Pers. 2 voet:l voca vidë vide_ __
16. Pers.3 voca voca.___ vidë vidë
17. Pers. 1 düc düc _ _ _ au di audï
18. Pers. düc
2 düc _ _ _ au di audï
19. Pers. 3 düc düc __ _ audï audï
Exercitium 12
1. discere, isse
2. dïvidere, isse, ____umesse
3. ëicere, ë isse, ë____umesse ë-iciô -iunt
4. mort, um esse morior -iuntur
s. nascï, um esse
6. persuadëre, per isse
7. promere, isse, ____ umesse
8. surgere, isse
9. vïvere, isse
CAPITVLVM VNDETRICESIMVM Cap. XXIX
Lëctio prïma (versüs 1-59) Lëctiô 1
Exercitium 1
Exempla: Vir turbatus exclamat: "Quid faciam? Quid spërem?" coniünctïvus
Vir turbatus nescit quid faciat aut quid spëret. dubitiUïvus (< dubitare)
1. Mercator queritur: "Quid fac· ? Quômodo uxôrem et lïberôs al_ _ ?
Quômodo nôs vïv sine peciinia?"
2. Mëdus së interrogat: "Quid Lydiae responde_ _ ? Utrum vërum dïc_ _
an tace ? Quômodo më exciis ?"
3. Mëdus nescit quid Lydiae responde._ _ _
4. Ariadna: "Quid nunc ag ? Nesciô quô më ver . Unde auxilium
pe ? Quem deum invoc ?"
5. Ïcarus: "Incliisi sumus, pater. Quid fac· ? Quômodo exitum
inveni ? A quô auxilium pe ?"
6. Lydia: "Utrum Rômae mane_ _ an proficïsc_ _ ? Utrum ride_ _ an
plôr ?"Lydia së interrogat utrum ride an plôr_ __
Exercitium 2
1. Multae navës mersae in ------maris iacent. adicere
2. Nautae, quamquam [= haud paucï] in marï pereunt, a aestimâre
nàvigandô nôn - - - - - - a fficere
3. Mercâtôrës pericula maris adïre nôlunt, sed domï - - - - - - âmittere
109
CAP. XXIX EXERCITIA 3-4
dëterrëre 4. Nôn decet mercës plüris quam vïtam nautarum.

dïvitiae S. Mercës vendendô mercator magnum së factürum esse spërabat,
fëlïx sed ea iam periit, postquam mercës ëiectae sunt.
früstrâ 6. Mercator sic : "Heu, më miserum! Omnës mercës meas
______ !"
fundus
iactüra 7. Gubernator: "Hominës - - - - - - sumus quod adhii.c vivimus: nëmô
laetitia - - - - - - [= ë nô bis] amïsit."
lucrum 8. Ita nauta mercatôrem [= trïstem] cônsôlarï cônatur, sed
maestus
mirus 9. - - - - - [< iacere] mercium mercator maximas _____ [<dives]
nonnülli amisit.
nostrum 10. Mercator: "Nëmô - - - - - [= ë vôbis] assem âmïsit. - - - - - nôn
perturbare est vôs laetarï."
precârï 11. [< laetus] nautarum mercâtôrem nôn ______ , neque
querï - - - - - - [< trïstis] mercatôris nautas afficit.
remanëre 12. Vir [= valdë turbâtus] deôs _ _ _ _ _ [= ôrat] ut
spës mercës sibi reddant.
trïstitia 13. Adverbium ad verh u m - - - - - - [=additur].
vestrum
Exercitium 3
vita
1. Ubi sunt eae navës quae in mare mersae sunt? ...
2. Cii.r mercâtôrës domï remanëre soient? .. .
3. Quômodo lucrum faciunt mercâtôrës? .. .
4. Quid mercator Ostiâ proficïscëns spërabat? ...
S. Quômodo mercator iam pauper factus est? ...
6. Quâ dë causa queritur mercator? ...
7. Quôs mercator alere dëbet? ...
8. Quômodo gubernator mercâtôrem cônsôlâtur? ...
9. Quem accii.sat mercator? ...
10. Cür nautae së fëlïcës esse cënsent? ...
11. Quid mercator deôs precâtur? ...
12. Quid së interrogat miser mercator? ...
Lëctio II LectiO secunda (versus 60-126)
Exercitium 4
coniünctïvus post Exempla: Nëmô tarn stultus est ut haec nôn intellegat.
ut cônsecütïyum înfans ita vagit ut mâter excitëtur.
(< côn-sequi) Tanta erat potestas rëgis ut omnës eum metuerent.
1. Sôl tarn clarus est ut omnës terras lüce sua illüstr___
2. Marcus tarn piger est ut nihil dise_ __
3. Sextus tarn industrius est ut cotïdië laud â magistrô.
4. Marcus ita së laudat ut pater eï nôn crëdu--_ _
5. Canis tantus ac tarn ferôx est ut omnës eum time.___
6. Marcus tarn sordidus erat ut pater eum vix cognôsc_ __
7. Orpheus tanta arte canëbat ut ferae ad eum accë~.~,d_ __
8. Arïôn tarn pulchrë canëbat ut alter Orpheus appella..-_ __
9. Tantus erat numerus hostium ut Rômânï in castris remanë___
10. Magna tempestas facta est, ita ut nâvis oper· flüctibus.
110
EXERCITIA 5-7 CAP. XXIX
Exercitium 5
1. Orpheus omnibus est: nemo tam est ut eum ignoret. abstinëre
2. Arïon quoque fidicen [= multïs notus] fuit. allicere
3. Medo Arïon est [= Medus Arionem non novit]. appârëre
4. Tam pulchre canebat Orpheus ut fluviï [= celerrimï] cantus
consisterent, ne eius turbarent. carmen
5. Arïon nautas precatus est ut si bi : "Nolite me necare! celsus
_____ mi hi [= sinite me] in patriam reverti!" confitërï
6. Nautae precibus eius ita sunt ut manüs ab eo - - - - - dësilïre
7. Antequam in mare , Arion cepit et in - - - - - dëspërâre
[= alta] puppï stans cecinit. dorsum
8. Delphïnus, qui cantü erat, Arionem natantem - - - - - exponere
eumque in suo sedentem vexit et in lïtus Graeciae - - - - - fallâx
9. [= illinc] Arion [= statim] Corinthum iit. fidës
10. Rex Arïonem [= tamquam] virum [< fallere] ignârus
cüstodïrï iussit. ignotus
11. Dum rex nautas interrogat, Arïon [= subito] iïs - - - - - inde
12. Tum nautae suum sunt [= fassï sunt]. maleficium
13. Haec est fabula de mïrabili Arïonis. nô bi lis
14. Noli ! Spës est, dum anima est. not us
parcere
Exercitium 6
permittere
1. Quid Orpheus cantü suo efficiëbat? ...
permovëre
2. Quarë Orpheus ad Ïnferos descendit? ...
protinus
3. Quam fabulam narrat gubernator? ...
quasi
4. Cür nautae Arïonï invidëbant? ...
rapidus
5. Quid Arion nautas precatus est? ...
repente
6. Quid nautae Arïoni imperaverunt? ...
sa lus
7. Quid fëcit Arion antequam in mare dësiluit? ...
subïre
8. Quo modo servatus est Arion? ...
9. Cui Arion de salüte sua narravit? ...
10. Num rëx Periander Arïonï crëdidit? ...
11. Quid rëx nautas interrogavit? ...
12. Vërumne iï respondërunt? ...
13. Cür nautae maleficium suum confessi sunt? ...
14. Quid nos monet haec fabula? ...
Lectio tertia (versus 127- 202) Lëctio III
Exercitium 7
1. Cum Arïon in patriam suam nâvig magnasque dïvitias sëcum coniunctïvus post
hab , nautae eum necare constituërunt. (1) cum narriitïvum
2. Cum Ariadna nocte dorm , Thëseus eam dëseruit. (< nârrâre)
3. Aegeus, cum vëla atra vid , in mare së iëcit.
4. Cum Ïcarus soli appropinqu , pennae ustae sunt.
5. Ariadna, cum Thëseum abiisse intelleg , vestem scindëbat.
6. Aemilia virgo Tülium salütâre nôlëbat, cum alium virum am [= quia (2) cum causale
alium virurn amabat]. (< causa)
7. Lydia Roma proficïscëns et gaudëbat, cum amïcum sëcum hab , et
tristis erat, cum amïc~ts relinqt.___ _
8. Cum navis flüctibus iac , nautae mercës ëiecërunt.
9. Perturbatï sunt discipulï, cum Tësum super mare ambulantem vi€1...__ __
111
CAP. XXIX EXERCITIA 8-10
10. Polycrates, cum nimis fëlïx es,___ et invidiam deôrum metnu._ __

anulum suum abiëcit.
11. Volare nôn possum, cum alas nôn hab___ [= quia alas nôn habeô].
Exercitium 8
Exempta: Iülius: "Ubi est Mëdus? Rômaene est?"
Iülius interrogat/nescit ubi Mëdus sit: num Rômae/Rômaene sit.
Iülius interrogavit/nesciëbat ubi Mëdus esset: num Rômae/Rômaene esset.
1. Aemilia: "Cür Iülia plôrat?" Aemilia interrogat cür lülia plôr_ _ __
2. Mercator: "Quis est Arïôn?" Mercator nescit quis Arïôn ____
3. Medicus: "Doletne pës?" Medicus interrogâvit num pës do.__ __
4. Syra: "Quid dïcit medicus?" Syra interrogabat quid medicus die_ _ __
5. Aemilia: "Medicus interrogat num pës do "
6. Magister Titum interrogat cür librum nôn hab_ _ __
7. Sextus: "Audi, Tite: Magister të interrogat cür librum nôn hab,____ "
8. Mëdus Lydiam iam interrogaverat quis es dominus eius.
9. Rëx nautas interrogavit num sc- ubi es_ _ Arïôn et quid fac _ _ .
10. Syra dubitabat num Quïntus vïv_ _ __
Exercitium 9
abicere 1. Lydia Mëdum appellat, quia is nummôs dominï - - - - -
appropinquâre 2. Mëdus [< für] fëcit, ut Lydiae anulum [=claret].
beneficium 3. Lydia anulum dë digitô , ut eum in mare-----
detrahere 4. Tanta fuit [< fëlïx] regis ut di immortalës eï _ _ _ __
dona re 5. Polycratës anulum [= magnï pretii] abiëcit, ut _ _ _ __
felicitas deôrum a [= së] averteret.
fin ire 6. Anulus autem inventus est a servô qui piscem - - - - -
fortüna 7. [= haud rarô] vïta beata morte miserrima - - - - -
für 8. Vir prüdëns bonam et malam aequo animô fert.
fürtum 9. Mëdus, quï navem [= celerem] [= propius venïre]
invidere videt, gubernatôrï ut negôtium suum cüret.
invidia 10. Tum gubernator imperat ut nâvis agatur.
nônnumquam 11. Mïnôtaurum occïdere nôn maleficium, sed fuit.
pretiosus
Exercitium 10
rëmus
1. Quid Lydia Mëdum interrogaverat? ...
secâre
2. Quid nunc respondet Mëdus? ...
sese
3. Quid Mëdus appellatur â Lydia? ...
suadëre
4. Quômodo Mëdus së excüsat? ...
surripere
S. Quârë Mëdus fürtum fëcit? ...
velox
6. Cür Lydia ânulum suum abicere vult? ...
7. Cür Polycratës anulum suum abiëcit? ...
8. Ubi inventus est ânulus Polycratis? ...
9. Quômodo mortuus est ille tyrannus? ...
10. Quid nôs docet fortûna eius? ...
11. Cür Mëdus gubernatôrem prôspicere iubet? ...
12. Cür pallet gubernator? ...
13. Quômodo navis celerrimë vehi potest? ...
14. Cür altera navis celerius vehitur? ...
112
EXERCITIA 11 1 1-3 CAP. XXIX 1 XXX
Exerdtium Il
1. allicere, isse, ____umesse allicio -iunt
2. âmittere, ii isse, ii____ umesse
3. ca nere, isse
4. confiterl, con um esse
5. crëdere, isse
6. dësilire, de isse
7. ëripere, ë isse, ë____umesse ëripio -iunt
8. la bi, um esse
9. po nere, isse, ____um esse
10. secare, isse, um esse
11. suadere, isse
12. vehere, isse, um esse
CAPITVLVM TRICESIMVM Cap. XXX
Exerdtium 1
l. Vir prüdëns negotia sua prüd agit. -ens -entis
2. Agricola dlligëns agros dilig colit. -enter (adv)
3. Pâstor neglegëns ovës suas negleg cürat. -ans -antis
4. Sextus non raro, sed freq laudâtur. -anter (adv)
5. Homo constans et patiëns dolorës cons ac pati_ _ _ _ fert.
Exerdtium 2
1. - - - - - dicitur cibus qui hôrâ decima sümitur. balneum
2. Cornelius et Orontës, amïci et Iülii, ab Aemilia ce na
_____ [= accipiuntur], dum Tülius in lavatur. circiter
3. Aemilia marîtum suum excüsat: "Iülius tardë revertit ex agris, contrahere
quod nimis ambulâvit." demu rn
4. Tum [= dënique] Iülius intrat et amkôs - - - - - iubet: diligens
"Salvete, amïci!" diü
5. Cornelius Iülium prius - - - - - n o n potuit prae negotiis urbânïs. frui
6. In vïlla sua dominus oti6 [= delectatur] atque post negotia hospes
iter
7. lülius, qui ipse in agris non laborat, vitam rüsticam non _ _ _ __ iücundus
sed esse existimat. moles tus
8. Qui ex longo revertit, res novas [< nüntius] potest. niintiare
9. Qui omnia negôtia sua bene cürat homô est. praeesse
10. Dux magnï exercitüs multis militibus _ _ _ __ recipere
11. Quï ïrâtus est frontem - - - - - requiescere
salvere
Exercitium 3
tard us
1. Quid agit Iülius ex agris reversus? ...
visere
2. Lavâturne Iulius aquâ frïgidâ tantum? ...
3. Qui adveniunt dum Iülius vestem novam induit? ...
4. Qui sunt Cornëlius et Orontës? ...
5. Fabia et Paula quae sunt? ...
6. Quarë hospitës eâ horà adveniunt? .. .
7. Quis hospitës advenientës recipit? .. .
8. Quômodo Aemilia marïtum suum tardum excüsat? ...
113
CAP. XXX EXERCITIA 4-7
9. Quid Iülius intrans Cornelium interrogat? ...

10. Quid respondet Cornelius? ...
11. Quando Orontes ex itinere revertit? ...
12. Quid lülius audire cupit? ...
13. Num lülius ipse in agris laborat? ...
14. Tüne vitam rüsticam molestam esse censes? ...
15. Utrum rürï an in urbe vivere mavis? ...
LëctiO II LëctiO secunda (versüs 39-85)
Exercitium 4
Exempla: Discipulus scrib!! id quod magister dictav!!.
Discipulus scribebat id quod magister dictaverat.
Discipulus scribet id quod magister dictaverit.
-it -ërunt 1. Dominus servum laudat quod industrie laborav_ __
-erat -era nt 2. Heri servus laudatus est quod industrie laborav_ __
-erit -erint 3. Cras rürsus laudabitur si industrie laborav_ __
4. Dominus serves laudat quod industrie laborav___
5. Herï servi laudatï sunt quod industrie laborav_ __
6. Cras rürsus laudabuntur si industrie laborav_ __
Exercitium 5
-erit -erint 1. Cenabimus, cum primum cocus cenam parav___ et servi triclinium
exornav_ __
::::us erit ::::i erunt 2. Cenabimus, cum prïmum triclinium exornat_ _ __
za zae 3. Pueri ümidi erunt, si per imbrem ambulav___
zum ::::a 4. Puellae plorabunt, si a pueris pulsat_ _ __
5. Cum Iülius ünam horam dormiv , ambulabit, cum satis diü
ambulav , lavatum ibit.
6. Mïlites a duce laudabuntur, sï fortiter pugnav_ __
7. Pater gaudebit, si fïlius industrius fu et a magistro laudat_ _ __
accubâre Exercitium 6
binï 1. Romani ch-citer ho ra decima [= cenam sümunt].
bonum 2. Sï quis nihil est nec bibit, et patitur.
cënare 3. Sine aqua [= paulum tempo ris) vîvere possumus.
cocus 4. Oron tes: " [= ego quidem] sine vïno vïvere non possum.
convïva Magnum est vinum."
convïvium 5. Ex malis minimum oportet.
coquere 6. est locus ubi cibus et cena paratur.
culïna 7. Quï cibum coquit et cenam in culina, dïcitur.
ëligere 8. vocantur servi qui cibum et vïnum in triclinium ferunt.
equidem 9. Ante triclinium floribus [= ornatur] et
exôrnâre vestis pretiosa super lectos _ _ _ __
famës 10. In sunt tres lectï: lectus summus, medius, _ _ _ __
ïmus 11. Quot in singulïs lectïs <_ _ _ _ _ aut _ _ __
minister aut _ _ _ __
para re 12. Iülius: "Cenam iam _____ paratam esse oportuit! "
paulisper
Exercitium 7
prïdem
1. Utrum malum maius est, famesne an sitis? ...
sin gull
2. Quid Orontes bibere mâvult quam aquam? .. .
sitis
3. Quare homines edunt et bibunt? ...
sternere
4. Ubi coquitur cibus? ...
114
EXERCITIA 8-10 CAP. XXX
5. Cuius negotium est cibum coquere? ... ternï

6. Quot lectï et quot mënsae sunt in triclïnio? ... triclinium
7. Quibus rebus exornâtur triclinium? ...
8. Num convivae in sellis sedentës cenant? ...
9. Quot convïvae in singulis lectis accubant? .. .
10. Quando convivae in triclinium intrabunt? .. .
11. Quot sunt bis bina? ...
Lëctio tertia (versus 86-158) Lëctio III
Exercitium 8
1. Discipulus verberâbitur, sï piger f : si male computâv_ __ -erô -erimus
foedë scrips atque in lüdo dormïv_ __ -eris -eritis
2. Magister: "Të verberâbo, si piger fu ac dormiv l"
-erit -erint
3. Discipulus: "Quid mihi dabis, si industrius fu ? si bene ~om~tav_ _ ,
pulchrë scrïps nec in lüdo dormïv ?" =us erit :::::i erimus
4. Magister: "Nihil tibi dabo, sed laudâbo te, si bene computâv et :::::a eris :::::ae eritis
pulchrë scrips " erit erunt
5. Discipulï verberabuntur, si pigri fu : si male computâv , foedë
scrïps atque in lüdo dormïv___
6. Magister: "Vos verberâbo, si pigri f ac dormiv !"
7. Discipuli: "Quid nobis dabis, si industrii fu ? si bene
computâv et pulchre scrïps ?"
8. Magister: "Nihil vobis dabo, sed laudâbo vos, si bene computav et
pulchre scrips "
9. Quïntus: "Quid tü facies, Marce, si ab alio puero pulsât_ ?"
10. Mârcus: "Si ego ab alio puero pulsât_ ,ipse eum puerum pulsabo:'
11. Quintus: "Quid vos facietis, Marce et Tite, si ab aliis pueris pulsât_ _ _ ?"
12. Marcus: "Si ab aliïs pueris pulsât_ , ipsi eos pulsabimus."
Exercitium 9
Exemplum: Discëdamus! = Quin discëdimus? coniunctîvus horta-
1. "Quin ambulâmus?" = "Ambul !" tïvus (< hortari)
2. "Quin gaudemus?" ="Gaud l"
3. "Quïn bibimus atque canimus?" = "Bib atque can !"
4. "Quïn pocula exhaurïmus?" = "Pocula exhaur !"
5. "Quin equos conscendimus ac proficiscimur?" = "Equos c3ruc;en t:l ____
~ -eMtprofiscïsc 1"
Exercitium 10 accumbere
1. Convivae triclinium intrant atque in lectis - - - - - acerbus
2. In mensâ sunt et pocula (=ex _____ facta). acutus
3. Ministri optimum cibum - - - - - apponere
4. Ova, pisces cum porcï, varia _____ malorum apportare
convïvis _ _ _ __ argente us
5. Servus carnem secat cultro - - - - - argentum
6. Orontës, cum prïmum carnem - - - - - , salem----- ; nec enim asperge re
caro sine Oront i - - - - - caro
7. Rômânï vïnum cum aqua _____ soient; Orontës vëro vinum complere
_ _ _ _ [=sine aquâ] [= bibit]. dulcis
8. _____ est vir qui servus fuit e t - - - - - [= liber factus] est. exhaurire
9. - - - - - est quod apes ex floribus quaerunt. fundere
10. Vinum cum melle mixtum non , sed _____ est. genus
115
CAP. XXX EXERCITIA 11-12
glôriôsus 11. Iülius ministrum Falernum _ _ _ _ _ et in pôcula - - - - - iubet.

gus tare 12. Orontës iam prïdem pôculum suum - - - - -
bolus 13. lam pôcula Falernô [= implentur].
libera re 14. Omnës sentiunt vïnum Falernum [= certë] melius esse Albânô,
libertïnus nec quisquam suam dïcere audet.
mel 15. Qui dïvitiâs suas ostendit et ipse së laudat -----est.
merus
Exercitium 11
miscere
1. Utrum preti6sius est, aurumne an argentum? ...
place re
2. Num convivae Iüliï ë vâsis aureïs cënant? .. .
pôtare
3. In qu6lectô accumbit dominus convïviï? ...
prôferre
4. Quid convïvïs Iüliï appônitur? ...
sal
5. Quid est caput cënae? ...
sa ne
6. Quarë Orontës salem carni aspergit? ...
sententia
7. Quid ministri in pôcula fundunt? ...
vas
8. Quid p6tat Orontës? ...
9. In quô lectô accubant lïbertïni? ...
10. Quid est Falernum? ...
11. Quômodo Paula vïnum suum duke facit? ...
12. Quid Iülius Orontem interrogat? ...
13. Cür Orontës sententiam suam dïcere nôn vult? ...
14. Quid tum Iülius proferrï iubet? ...
15. Utrum vïnum convïvis magis placet? ...
Lectio grammatica LectiO grammatica (versus 159-201)
Exercitium 12
futürum perfectum Actïvum
1. Laudalbit tempus - - - - - e s t ; laudavlerit est tempus futürum
2. Futürum perfectum (pers. 3 sing.) dësinit in -erit, quod ad thema

- - - - - adicitur, ut scripslerit.
activum 3. Futürum perfectum: singularis: pers. 1 -ero, 2 - , 3 ----
sing. pl ur. plürâlis: pers. 1 - ,2- , 3 ----
1 -erlo -erilmus Sing. Plür. Sing. Plür.
2 -erils -eriltis 4. Pers. 1 arnav__ arnav__ rnonu__ rnonu_ _
3 -erilt -erilnt 5. Per.s ...2 .. ama.v_ _ am av_ _ monu_ _ mou_ _
6. Pers. 3 amav_ _ am av_ _ mo nu_ _ mo nu_ _
7. Pers. 1 düx_ _ düx_ _ audïv_ _ audïv_ _
8. Pers. 2 düx_ _ düx_ _ audïv_ _ audïv_ _
9. Pers. 3 düx__ düx__ audïv__ audiv_ _
10. Futürum perfectum verbï esse: singulâris: pers. 1 fulero, 2 fu _ _ ,
3 fu _ _, plürâlis: pers. 1 fu _ _, 2 fu _ _ , 3 fu _ _.
passivum Passivum
sing. plur. 11. Laudalbitur passivi est; laudat!us erit est futürum
::::usla/um ""ï/ae/a
1 erà en mus 12. Futürum perfectum passivi constat ex perfectï et tempore
2 eris eritis verbï esse (ero, eris, erit...).
3 erit erunt Sing. Ph.ir.
13. Pers. 1 vocâtus vocat_ _
14. Pers. 2 vociit__ vocat__
15. Pers. 3 vocat _ _ vocat__
116
EXERCITIA 13/1-2 CAP. XXX 1XXXI
Exercitium 13
1. coque re, isse, um esse
2. ëligere, isse, um esse
3. exhaurïre, ex isse, ex um esse
4. fundere, isse, um esse
5. induere, isse, um esse
6. miscëre, isse, um esse
7. revertf, re isse/re um esse
8. sternere, isse, um esse
9. ua, um esse
CAPITVLVM VNVM ET TRICESIMVM Cap. XXXI
Lectio prima (versüs 1-58) Lectiol
Exercitium 1
1. In ___ dam urbe Asiae vïvëbat rex dam. quidam quidam
2. dam ïnsula Graeca ab ïcarô appellata esse dïcitur. quendam quôsdam
3. Graeci putant dam Insulam ab Ïcaro appellatam esse. cuiusdam quôrundam
4. Etiam mare dam ab Ïcarô appellatum est. cuidam quibusdam
5. Icarus dam mari et dam ïnsulae nômen dedit. quôdam quibusdam
6. Syra ôlim virum dam ïnfïdum amavit. quaedam quaedam
7. Polycratës est nômen dam tyranni, qui a ___ dam amïcô suô quandam quàsdam
monitus est ut rem pretiosissimam abiceret. cuiusdam quàrundam
8. Christus in dam oppido Iii.daeae natus est. cuidam quibusdam
9. dam mënsës â dam diïs Rômânïs nôminantur. quàdam q uibusdam
10. dam mënsibus a dil:s nômina sunt. quoddan1 quaedam
11. Romani dam stëllâs 'errantës' appellant. cuiusdam quôrundam
12. In dam vocabulïs cônsonantës desunt, ut a, ë, iï, eô. cuidam quibusdam
13. dam verba 'dëpônentia' dïcuntur. quodam quibusdam
14. Nômina dam oppidôrum et dam ïnsularum plii.ralia
sunt, ut Athenae, Delphï, Pompëiï, Capreae. aliquantum
asinïnus
Exercitium 2
auferre
1. Cornelius, cui mala est, nomen Mëdï oblitus est.
aufugere
2. Homô nihil magis [= cu pit] quam dïvitias.
avarus
3. a rëge tâctum erat in aurum mii.tâbatur.
confidere
4. Hoc (= dëmumJ mïrabile eï dederat deus Bacchus.
fïdere
5. Etiam cibus et â rëge tacta aurum fïëbat.
fides
6. Iulius [H patiëns], quia plii.ra de Mëdo cognoscere cupit,
fi dus
Orontem dë Midae auribus narrantem interpellat.
impatiens
7. Mëdus, qui herï domo _ _ _ __ - - - - - pecüniae sëcum
ln felix
ïnfïdus
8. [= qua rn multum} pecüniae abstulit Mëdus? xc sëstertiôs.
memoria
9. Iülius, quï früstra Mëdo [= credëbat], 'ii.num sibi servum
münus
_ _ _ _ esse' dïcit, 'cëterôs omnës nec sua dignôs!'
op tare
10. Posthâc lülius nii.lli servô Graecô [= fïdet] .
pô tiô
11. Dominus servum [= quï adest] laudâre nôn vult.
praesens
12. Mëdus pecüniam dominï surripuit? Ob amôrem Lydiae.
quamobrem
13. militës Rômàni apparuërunt, hostës fügërunt.
quantum
14. Quï malâ fortünâ afficitur [H felix] est.
quidquid
simul atque
117
CAP. XXXI EXERCITIA 3-5
Exercitium 3
1. Dë quibus rëbus est sermo convïvârum? ...
2. Quid Iülius hospitës suos interrogat? ...
3. Cür paucâs epistulâs accipit Iülius? ...
4. Quem Cornëlius in viâ Latïnâ vïdit? .. .
5. Quam fâbulam nârrat Orontës? ...
6. Cür Iülius Orontem interpellat? .. .
7. Quomodo Midâs rës in aurum mutare poterat? ...
8. Quis rëgi hoc münus dederat? ...
9. Num Midas illô münere mïrâbilï dëlectabâtur? ...
10. Quid Bacchus rëgï suâsit? ...
11. Quid accidit cum rëx in flümine lavâretur? ...
12. Quid Iülius Mëdum fëcisse nârrat? ...
13. Omnësne servi Iülii infïdï sunt? ...
Lëctiô II Lectio secunda (versüs 59-131)

Exercitium 4
tarn ... quam Exempla: Bonus sermô rnë tarn dëlectat guam bonum vinum.
[tarn valdë ... quam] Numerus hostium tantus erat guantus Românorum.
tantus ... quantus Cornëlius non tantum bibit quantum Orontes.
[tarn magnus ... quam] Tot ancillae sunt guot servi: guot servi, tot ancillae.
tantum ... quantum Tâlis est filia quâlis mâter: quâlis mâter, tâlis filia.
[tarn multum ... quam] 1. Pater filiam suam tarn amat mater.
tot ... quot 2. Aemilia tot ânulôs habet digitos.
[tarn multi: ... quam] 3. Villa Cornëlii nôn tanta est Iüliï.
Uilis ... quâlis 4. Iülius tantum pecüniae prômittit Mëdus abstulit.
[tarn (bonus/malus) ... 5. Tot sententiae sunt hominës: hominës, sententiae.
quam] 6. dux, tâlës militës.
7. caelum stëllâs, habet tua Rôma puellâs.
Exercitium 5
clemëns 1. Facile est Romae [= occultâri].
côram 2. Iülius magnum dabit ei qui Mëdum ë fuga _ _ _ __
cruciâre _____ [= antequam] Italiam reliquerit.
crüdelis 3. Servus - - - - - [< fugere] sevërë pünïtur: in fïgitur vel
crux alio modo [= ob eam rem] paucï servi aufugiunt.
fugitivus 4. Nôn seve rus, sed - - - - - e s t dominus qui servô improbo _ _ _ __
idee 5. Dominus _ _ _ _ _ est qui numquam sine causâ servum pünit.
ignoscere 6. _ _ _ _ _ [H iüstus] est quï facit.
iniüria 7. Servi dominum iniüstum nôn amant, sed - - - - -
iniüstus 8. Nex hominis est quod sevërë pünitur, sed servum suum scelestum
iüs - - - - - [= poenâ capitis] afficere est domini Romani.
iüstus 9. Necesse est homines [< scelus] sevërë pünïre.
iuvenis 10. Solô, vir , qui Athëniënsibus scrïpsit, nüllam
latêre _ _ _ _ _ in parricidâs _ _ _ __
lex 11. Pater fuit Manlius, qui filium exercitü necârï iussit.
nimius 12. Iulius servas clâmâre : "Nolïte clâmâre, servi!"
ôdisse 13. Mëdus c sestertiôs [= nimis magnum] pretium esse censebat.
poe na 14. Vir quadrâgintâ annôrum adhüc est.
praemium
priusquam
retrahere
118
EXERCITIA 6-9 CAP. XXXI
Exercitium 6 sapiëns
1. Quid Iülius faciet Medo sï eum invenerit? ... scelestus
2. Ubi Cornelius Medum latere putat? ... scelus
3. Estne facile servum fugitivum Romae reperire? ... statuere
4. Quid Iülius dabit ei qui Medum retraxerit? ... supplicium
5. Quid Aemilia viro suo suadet? ... veta re
6. Utrum clemens an severus dominus est Iülius? ...
7. Cür domino severo tot hostes sunt quot servi? ...
8. Cür Iülius se dominum iüstum esse censet? ...
9. Quare servi fugitivi severe püniuntur? ...
10. Cür Solo nüllam poenam statuit in parricidâs? ...
11. Quid fecit Titus Manlius Torquatus? ...
LectiO tertia (versus 132-204) Lëctio III
Exercitium 7
1. Servi probï laud sunt, improbi sunt pün____ -ndlus -a -um
2. Vir qui accüsatur diligenter interrog est. [1) -andus
3. Omnia menda corrig sunt: stilus saepe ver.__ __ est. [2)-endus
4. De sunt omnês litterae quae supersunt. [3)-endus
S. De mortuïs nihil nisi bene die est. [4) -iendus
6. Dolores graves aequo animo fer sunt.
7. Ad amicum abst:ntem frequentes epistulae scrlb sunt. -ndus est -ndi su nt
8. Dâvus 'manüs sordidas lav esse' dicit. -nda -ndae
9. Orontës Christiânos ad bestiâs mit esse cënset. -ndum -nda
10. Aemilia putat pecüniam debitam ad diem solv esse.
11. Nunc est bib , dorm non est! -ndum esse -ndôs esse
12. Tac est cum dominus loquitur. -ndam -ndas
13. Puella plorâns conso est. -ndum -nda
14. Malum exemplum seq non est.
15. Semper verum die est, numquam men.__ _ _ est.
Exercitium 8
Exempla: Oves pastor! [=â pâstore] cüstôdiendae sunt. dativus agentis apud
"Cum dominus loquitur, tacendum est tibi, serve!" gerundïvum
1. Villa iânitor cüstodienda est. (agëns -entis rn = is
2. Quidquid dominus imperâvit serv faciendum est. qui: agit)
3. Multa nova vocabula n discenda sunt.
4. Iülius: "Laetor quod rn in agris laborandum non est."
S. Mârcus: "Quid rn scribendum est?" Magister: "Littera H .___ _
scribenda est deciës."
6. Servi: "Quid n agendum est?" Dominus: "V in horto
laborandum est."
7. Agricola est vir c.___ agrï colendï sunt.
8. Discipulus piger cëter imitandus non est.
9. Omn moriendum est.
Exercitium 9
1. infantes _ _ _ _ _ [= invalidos] exponere inhümânus erat. abdücere
2. Quod [=de] conviviïs Christiânorum nârrâtur - - - - - dëbilis
falsus est. ëbrius
3. Paris ïnfàns inventus â pâstoribus cum liberîs eorum - - - - - est. ëducare
119
CAP. XXXI EXERCITIA 10-12
fabulari 4. Paris iuvenis Helenam a marïtô - - - - - -----[=nam] ea

funditus fëmina erat omnium pulcherrima.
invalidus 5. Nestor [H adulëscëns] ad [xc] annum vïxit.
rn os 6. Orontës pôculum suum [= a fundô] exhausit.
nam que 7." amat valeat!" cantat Orontës.
nirniurn 8. Orontës est, quia [= nimis multum] vïni bibit.
nonagesimus 9. Itaque ab ôvô üsque ad mala [= loquitur].
nügae 10. Aemilia tales [= rës stultas] audïre nôn vult.
quidquid 11. Vïnum novum nôn tarn bonum est quam vïnum - - - - -
quisquis 12. clux imperavit mïlitibus faciendum est.
rümor 13. Senex [H validus] pugnare nôn potest.
sen ex
Exercitium 10
super
1. Qualës infantes olim ad bëstias expônëbantur? ...
vet us
2. Qui homines ad bestiâs mittuntur? ...
3. Num omnes infantes expositï perïbant? ...
4. Cuius filius fuit Paris? ...
5. Quômodo Paris infans servâtus est? ...
6. Quid fëcit Paris iuvenis? ...
7. Nestor quis fuit? ...
8. Cür cëterï convïvae Orontem tacëre iubent? ...
9. Quid Orontes dicit Aemiliae? ...
10. Quid Aemilia respondet? ...
11. Quid cantat Orontës? ...
12. Cür Orontes carminis finem nôn facit? ...
Exercitium 11
gerundîvurn 1. Laudandus -a -um e s t - - - - - - , quod est adiectïvum prïmae et
[1, 2) secundae dëclïnatiônis.
-ndius -a -um 2. Gerundïvum (nôm. sing. masc.) dësinit in -ndlus [1, 2] aut -endlus [3, 4],
[3, 4] quod ad thema praesentis adicitur: lauda , mone , leg_ __
-endius -a -um au di___
3. Gerundïvum cum verbô esse coniünctum significat id quod fierï oportet:
epistula scrïb = epistulam scrïbï oportet.
Exercitium 12
1. accipere, ac isse, ac um esse
2. audere, um esse
3. auferre, isse, um esse
4. bibere, isse
5. statuere, isse, um esse
6. tangere, isse, um esse
120
EXERCITIA 1-3 CAP. XXXII
CAPITVLVM ALTERVM ET TRICESIMVM Cap. XXXII
Lëctio prïma (versus 1-59) Lectio I

Exercitium 1 adversus
1. Olim [= omnia] maria erant praedônibus. aliquot
2. Qui navigabant mortem aut [< servus] metuebant. audâcia
3. Multae ïnsulae ab perterritls deserëbantur. cârus
4. Tanta erat [= potestas] et [< audax] praedônum ut dassis
etiam classem Rômanam [= nôn timërent] . commünis
5. Tum classï Romanae est Pompeius, clux----- contemnere
[= optimus], qui praedônes [= omnibus locis] vicit. clinctus
6. Nuntius de Pompeii ëgregia cünctô Rômanô ëgregius
[= omnibus civibus Romanis] fuit [= placuit]. gëns
7. Frümentum, quod tarn fuerat ut [= complüres] grâtus
hominës pauperës cibi perirent, rürsus [H carumJ fuit. incola
8. Populus Pompeium [=qui vicerat] mâximis laudibus affêcit. infëstus
9. Mare Tüscum est mare Rômae - - - - - inopia
10. Rômana, quae cuncta maria-----, navës mercatorius
-----[<mercator] a praedônibus - - - - - mibilus
11. Galli, Hispâni, Graeci, lüdaei sunt imperii Romani. percurrere
12. Maria omnium gentium sunt. populus
13. Caelum [< nübes J et vent u s - - - - - [H secundus] est. praepônere
14. lam necesse est omnibus [<vis] [= rëmis üti] . proximus
Exercitium 2 rëmigâre
1. Cür praedones â nautis timentur? ... servit us
2. Quomodo Caesar a praedonibus lïberâtus est? ... tuërï
3. Cür nônnullae insulae ab incolis deserëbantur? ... ubïque
4. Quamobrem inopia frumenti facta est Rômae? ... victor
5. Quid tum populus Românus postulavit? ... victoria
6. Quis classi Rômanae praepositus est? ... vïlis
7. Unde praedônes prïmum pulsi sunt a Pompëiô? ... virës
8. Quid victoria Pompeiï effectum est Rômae? ... vis
9. Quare classis Romana cüncta maria percurrit? ...
10. Quid mare Internum appellatur a Romanis? ...
11. Quamobrem perturbatï sunt amicï nostri? ...
Lectio secunda (versüs 60-129) Lectio II
Exercitium 3
Exempla: Julius Cornëli!!!!l interrogat quid sentiat = ab aliquô quaerere =
Iülius ~ Cornëli.Q. quaerit quid sentiat. aliquem interrogare
Julia fratrem ôrat/rogat ut se adiuvet = ab aliquô petere=ali-
lülia ~ fr;3.tr~ petit ut se adiuvet (= Iülia a fratre auxilium petit). quem ôrâre/rogâre
1. Iülius _ _ _ _ _ _ - - - - - - [= servôs interrogat] ubi nummi sint.
2. Rëx _ _ [= nautâs interrogavit] ubi esset Ariôn.
3. Syra__ [= Aemiliam interrogabat] quid
medicus diceret.
4. Quintus _ _ _ _ _ _ - - - - - [= Syram rogat] ut sibi fabulam nârret.
5. Mëdus __ [= amicam ôravit] ut sëcum veniret.
6. "Si nihil__ [=âme petis], nihil tibi nego!"
121
CAP. XXXII EXERCITIA 4-6
Exercitium 4
-erim -erimus 1. Pater a fïliô quaerit cür verberat_ ___ â magistrô: "Dïc mihi, filï, cür
-eris -eritis tü a magistrô verberât_ r>
-erit -erint 2. Fïlius respondet: "Nesciô cür verberât_ ___ , ego enim bonus disci-
"'US sim "'ÏS imus pulus fui."
=.t sis "'ae sitis 3. Pater dubitat num filius vërum dix eumque interrogat num vërë
sit sint bonus fu ac magistrô paru . Filius nôn respondet.
4. Pater: "Quin respondës? Quaerô a të num bonus discipulus fu ___ ac
magistrô paru ,,
5. Filius: "Cür â më quaeris num bonus discipulus fu ac magistrô
par ? lam tibi dïxï 'më bonum discipulum fuisse,."
6. Pater: "Id quaerô quia dubitô num vërum dix "
7. Filius: "Tüne dubitâs num vërum dïx ? Nonne fïliô tuô crëdisf,
8. Pater a fïliis quaerit cür verberât_ ___ â magistrô: "Dïcite mihi,
fïliï, cür vôs â magistrô verberat_ ___ ?"
9. Fïliï respondent: "Nescïmus cür verberat_ ___ , nôs enim bonï
discipulï fuimus."
10. Pater dubitat num filii vërum dïx eosque interrogat num vërë
bonï fu ac magistrô par . Fïlii nôn respondent.
11. Pater: "Quin respondëtis? Quaerô â vôbïs num boni discipulï 6..._1_ __
ac magistro paru ,,
12. Filiï: "Cür â nôbis quaeris num boni discipuli fu ac magistrô
par ? lam tibi diximus 'nos bonôs discipulôs fuisse,."
13. Pater: "Id quaero quia dubitô num vërum dix ,,
14. Fïliï: "Quid? Tüne dubitâs num nôs vërum dix ,.,,
Exercitium 5
amïcitia 1. Dominus servôs monet ut laborent [= neve] quiëscant.
deesse 2. Mëdus gladium , në [=sine armis] occïdâtur, sed
dissuadere gubernâtor ei [Hpersuâdet] në praedônibus - - - - -
do nec 3. Mëdus:" ego vïvam, nëmô tibi nocëbit, Lydia!"
edücere 4. [= interim] Lydia, genibus , Deum precâtur: "Pater
flectere noster, quï es in caelïs! Fiat tua!"
gratia 5. Gubernâtor praedônibus magnam pecüniam vult, namque is
grâtias agere libertâtem omnibus rëbus - - - - -
grâtiam habere 6. Sï ipse satis pecüniae nôn habet, amici eum ë servitüte - - - - -
grâtiam referre possunt; hanc [= benefîcium] ab amicis suis petet.
inermis 7. Hoc audiëns mercator duos versus quôs scripsit
interea _ _ _ _ _ quidam Rômânus.
meminisse 8. Gubernâtor nômen poëtae oblïtus est, sed mercator nômen eius
neu - - - - - [= memoriâ tenet].
otferre 9. Vërus amïcus numquam amïcô suô _ _ _ _ , sed vëra - - - - - rës
poeta râra est.
praeferre 10. Qui tibi - - - - - habet [= grâtus est] prô beneficiô, non solum tibi
re di mere grâtiâs - - - - - , sed etiam grâtiam dëbet.
remi nisei
Exercitium 6
resistere
1. Quid agit Lydia cum nâvem appropinquare videat? ...
voluntiis
2. Quômodo Mëdus praedônibus resistere potest? ...
3. Cür Lydia â Mëdô auxilium petere nôn vult? ...
4. Cür gubernâtor Mëdô dissuâdet në gladiô ütatur? ...
5. Quômodo gubernâtor së servâtum irï spërat? ...
122
EXERCITIA 7-10 CAP. XXXII
6. Cür Mëdus nüllam sibi spem esse arbitratur? ...

7. Num mercator amicis suis cônfidit? .. .
8. Quid Ovidius dë amicis existimabat? .. .
9. Cür gubernator putat amicôs sibi gratiam habëre? ...
10. Quandô vërus amicus cognôscitur? ...
Lëctio tertia (versüs 130-224) Lectio Ili
Exercitium 7
Exempla: Nol! dëspërare! = Në dëspëraveris! nôli -re = né -eris
Nôlite dëspërare! = Në dëspëraveritis! nôlïte -re = në --eritis
1. Nôli plorare! = !
2. Nolïte da mare! = ___ - - - - -
3. Nôlite timëre! = ___ - - - - -
4. Nôl1 fürtum facere! = fürtum _ _ _ __
5. Në fügeritis! = - - - - - - - - - -
6. Në më relïqueris! = - - - - më - - - - -
Exercitium 8
1. Mëdus [= aliquô temporel amïcum captum redëmit. aliquando
2. Pecüniam quam ipse non.habëbat sümpsit ea _ _ _ __ amphitheâtrum
ut anno post omnis pecünia redderëtur. armâre
3. Mëdus optat ut patriam videat: " - - - - - patriam videam!" condicio
4. _ _ _ _ _ [= praedonës maritimï] vïgintï a Caesare cursus
postulavërunt. dësistere
5. Caesar, vir - - - - - , quinquaginta talenta piratis obtulit, ac simul i1s etiamnunc
supplicium - - - - - e s t . minâri
6. Redëmptus Caesar naves - - - - - [< arma] et ipse piratas cëpit. mütuus
7. Nautae rëmigare [= dësinunt] ac rëmos tollunt. në
8. Servus fugitivus timet a militibus capiatur, ut ad bëstias pïrâta
mittatur in Rômanô. superbus
9. In magna tempestate difficile est [< currere] tenëre. talentum
10. Mënsis decimus [= adhüc] Octôber appellatur. utinam
Exercitium 9
Exempta: Diï nos servent! conifmctfvus optattyus
Utinam p!ratae nob!s parcant! (< optâre)
Utinam në a piraUs interficiamur!
1. Quisquis amat vale ! Pere qui nescit amare!
2. Utinam di omnia bona tibi nu__ __
3. Vale cives meil BeaU s omnes!
4. Iuppiter të perd , homo scelestissime!
5. Bene ambula, amïce! Utinam ne err_ __
6. Utinam ego salvus in patriam rever'---
7. Utinam ne navis merg ! Quod di prohibe_ __
Exercitium 10
Exemplum: Nauta: "Utinam në peream!" Nauta timet në pereat. ne+ C011Î. post
1. Pâstor: "Utinam në oves aberrent!" Pastor timet oves aberr_ __ verba timendl
2. Parentes timent quid (: aliquid) mali lïberis suis accidu__ _
3. Ariadna timebat Thëseus â Minôtaurô occïd ....._ __
4. Daedalus metuëbat lcarus sôli appropinqua._ __
5. Vidëns ventum validum Petrus timuit mergFr---
123
CAP. XXXII EXERCITIA 11-13
6. Nautae: "Utinam pericula vitëmus!" Nautae verentur ___ pericula non

vï (=ut perïcula vïtent).
Exercitium Il
1. Quomodo Mëdus servus factus est? ...
2. Cür non antea id narravit? ...
3. Quid optat Mëdus? ...
4. Quantum pretium pïratae a Caesare postulavërunt? ...
5. Quantum pecüniae Caesar pïratis obtulit? ...
6. Quomodo Caesar piratas pünïvit? ...
7. Cür Mëdus anulum reddit Lydiae? ...
8. Quid tum Lydia intellegit? ...
9. Quae sunt navës persequentës? ...
10. Quomodo nautae navës longas salütant? ...
11. Quid Mëdus a mïlitibus timet? ...
12. Quomodo Lydia eum consolatur? ...
13. Quo classis cursum flectit? ...
14. Quid amicis nostris optamus? ...
Lëctio grammatica Lëctio grammatica (versus 225-273)
Exercitium 12
Actïvum
coniünctïvus perfectï 1. Laudavlit est indicatïvus perfecti; laudavierit non indicativus, sed
- - - - - - perfectï est.
2. Coniünctivus perfecti (pers. 3 sing.) dësinit in -erit, quod ad thema
- - - - - - adicitur, ut scrïps!erit.
3. Coniünctivus perfectï: singularis: pers. 1 -erim, 2 - - - - , 3 - - - -
plüralis: pers. 1 - ,2- , 3 -----
âctïvum 4. Pers. 1 am av am av mo nu moHu
sing. plür. 5. Pers. 2 am av amâv mouu monu
1 -erilm -erilmus 6. Pers. 3 am av mnâv monu mo/lu
2 -er ils -eriltis 7. Pers. 1 dii.x düx audïv audiv
3 -erilt -erilnt 8. Pers. 2 düx dii.x audïv audïv
9. Pers. 3 dii.x düx audïv audïv_ __
10. Coniünctivus perfectï verbï esse: singularis: pers. lfuierim, 2fu_ __
3 fu ; plüralis: pers. 1 fu , 2 fu , 3 fu _ __
passïvum Passivum
sing. plür. 11. Lauda ti us est indicatïvus perfectï passivi est; laudâtlus sit est
==us!a! um ==ï!ae/a ___________ passivï.
1 sim simus 12. Coniünctïvus perfectï passïvi constat ex _____ perfectï et
2 sïs sJtis - - - - - - praesentis verbï esse (sim, sis, sit...).
3 sit sint Sing. Plür.
13. Pers. 1 vocàtus vocâ.t_·_ _ __
14. Pers. 2 vocât_ _ vociU_ _ ___
15. Pers. 3 vociU_ _ vociU_ _ ___
Exercitium 13
1. adesse, isse
2. agere, isse, _ _ _ um esse
3. flectere, isse, _ _ _um esse
4. oiferre, isse, _ _ _um esse
124
EXERCITIA 1-2 CAP. XXXII 1 XXXIII
5. redimere, red isse, red um esse

6. tollere, isse, um esse
7. vmcere, ___ isse, ___ um esse
CAPITVLVM TRICESIMVM TERTIVM Cap. XXXIII

Exercitium 1
1. Bis _ _ _ _ _ sunt quattuor [2 x 2 = 4]. singull -ae -a (I)
2. Bis _ _ _ _ _ sunt sex [2 x 3 = 6]. bïnï -ae -a (n)
3. Ter sunt duodecim [3 x 4 = 12]. terni -ae -a (III)
4. Quater sunt vigintï [4 x 5 = 20]. quaternï -ae -a (Iv)
5. Quinquiës sunt trïginta [5 x 6 = 30]. quïnï -ae -a (v)
6. Deciës sunt centum [10 x 10 = 100]. sënï -ae -a (vi)
7. Legiones Romanae i n - - - - - [x] cohortes dïviduntur.
8. In singulls legionibus sunt [rv] vel [v] vel _ _ __ dënï -ae -a (x)
[vr] mïlia militum.
9. In lectïs _ _ _ _ [r] aut _ _ _ _ [n] aut _ _ _ _ [rn]
convïvae accubant.
10. Hom ines digites habent, nam in utraque manü _ _ _ _ digiti
su nt.
11. Hominibus _____ manüs sunt et _____ pedes.
Exercitium 2
1. Romana in decem dividitur. aciës
2. Exercitui Romano [= adiciuntur] - - - - - ex adiungere
prëvinciis. aetas
3. In itinere cohortes a lia post aliam in longo _____ procedunt. agmen
4. Exercitus qui ita [= procedit] dïcitur. argenteus
5. Ante agmen fertur legionis, aquila - - - - - aux ilia
6. Cum tempus est ad pugnandum, cohortes in tres ërdines caedere
circumdare
7. Exercitus ad [= pugnam] ïnstrüctus - - - - - dïcitur. co gere
8. Ante proelium clux milites ut fortiter pugnent. cohors
9. Tum pedites et pila in hostes mittunt, tum eos gladiïs commemorare
- - - - - [= occidunt]. fatïgare
10. Dux qui hostes magno proelië vïcit - - - - - nëminatur. horta ri
11. Castra, quae fossa et vallo [= cinguntur], bene idoneus
_____ sunt. imperator
12. Aemilius, qui in capitula XII , est miles fortissimus, ïnstruere
cuius egregia ab omnibus laudatur. legio
13. lam puer septem annos Aemilius cum aliïs puerïs eiusdem milita ris
_____ proelia lüdëbat. münïre
14. Adulescens nihil nisi rem----- discere volebat, neque pater, na tus
qui ipse litterïs , fïlium ad litterârum - - - - - ordo
potuit. poster us
15. Ergo filius ad exercitum missus est, u t - - - - - mereret. praecipuë
16. Epistulae quas pater ad fïlium clat sunt [= mâximë] de prïdië
rebus , sed Aemilia scrïbit de rebus _ _ _ __ prïvatus
17. - - - - - [= dië ante] kalendâs Iünias Aemilia litteras accëpit, quas procurrere
- - - - - dië [= die post] in convïvië recitavit. proelium
18. Bonus miles longo itinere non [=fessus fit]. progredï
125
CAP. XXXIII EXERCITIA 3-5
püblicus Exercitium 3
signum 1. Quot cohortës sunt in singulïs legionibus? ...
stipendium 2. Quae sunt arma auxiliorum? ...
studëre 3. Quod signum ante legionem fertur? ...
studium 4. Quid vocatur exercitus qui in itinere est? .. .
virtüs 5. Quomodo legio ad proelium Instruitur? .. .
6. Quid agit dux ante proelium? ...
7. Quo nomine appellatur dux post magnam victoriam? ...
8. Quomodo castra Romana müniuntur? ...
9. Quarë Aemilius puer gladios ligneos sibi faciebat? ...
10. Cui reï studëbat Aemilius adulescens? ...
11. Ad quod studium pater fïlium hortabatur? ...
12. Quo Aemilius a patre missus est? ...
13. Qualis mïles est Aemilius? ...
14. De quibus rebus Aemilia ad fratrem scrïbere solet? ...
15. Quid apparet ex epistulis Aemiliï novissimïs? ...
Exercitium 4
Exempla: paratus ad scrïbendum: paratus ad epistulam scrïbendam
cupidus scrïbend!: cupidus epistulae scrïbendae
(= cupidus epistulam scrïbendï)
fessus scrïbend.Q: fessus epistul~ scrïbend~
(= fessus epistulam scrïbendo)
1. Quïntus Syram hortatur ad nan·and : Quïntus Syram hortatur ad
fabu narranrlu._ __
2. Syra finem narrand_ facit quia fessa est narrand_: Syra finem facit
fabul _ _ narrand_ (= fabulam narrandï) quia fessa est fabul __
narrand (= fabulam narrando).
3. Aemilius tempus ad scrîbend non habet: Aemilius nüllum tempus
habet ad epistulas scrïbenrlu._ __
4. Aemilia industria est in scrïbend : Aemilia industria est in epistulis
scribe nd....__ _
5. Exercitia necessaria sunt ad discend : exercitia necessaria sunt non
modo ad grammaticam discend_, sed etiam ad vocabula discend_.
6. Sextus studiosus est legend :Sextus studiosus est librorum
legend (= lib ros legendï).
7. Pastor canem sëcum habet ovium cüstôdiend causa (= oves
cüstodiendï causa).
8. Canis necessarius est ad oves cüstodienrlu._ __
9. Pastor ipse neglegens est in ovibus cüstodiend.___
10. Equitës mittuntur ad hostes persequend....__ __
11. Mëdus cupidus est patr· videnu..d_ __
Exercitium 5
amnis 1. Alpes sunt montës celsï e t - - - - - -
ardu us 2. xv [= circiter] diëbus tabellârius public us Roma in Germaniam
citrâ - - - - - - [= celeriter ïre] po test.
dëslderâre 3. Difficile est exercitum ex Italia in Germaniam - - - - - -
effundere 4. Aemilius patriam et amïcos, quï [= procul] absunt, _ _ __
ferë 5. Aemilius scrïbit: "Magno cum ex epistulâ tua cognôvï vos
gaudium omnës bonâ fruï [= bene valere]."
126
EXERCITIA 6-7 CAP. XXXIII
6. Lacrimas - - - - - - militem nôn decet. longë

7. Milites Rômanï Danuvium sunt, hostes sunt - - - - - Dânu- praestâre
vium neque [= flümen] possunt. properare
8. Exercitus Rômanus in Germania remanebit quamdiu
hostes armâtï ibi erunt. ridiculus
9. Aemilius officium suum erga patriam [=facere] cupit. tamdiü
10. Aemilia litterâs [= trës epistulâs] ad fratrem misit et transferre
litteras [= ünam epistulam] ab eô accëpit. transire
11. 'Vïvimus ut bibâmus' est dictum [< rïdere]. trïnï
ultra
Exercitium 6
üni
1. Ubi sunt Alpës? ...
valëtüdô
2. Quid Aemilius cognôvit ex epistula sorôris? .. .
3. Cür Aemilius permovetur epistulïs legendïs? ...
4. Quod flümen praeter castra Aemiliï fluit? ...
5. Quis deus trans montes amnesque volare potest? ...
6. Quarë legiônës Rômanae in Germania sunt? ...
7. Quamdiü legiônes in Germania remanëbunt? ...
8. Quot litteras Aemilius a sorôre accëpit? ...
9. Cür ipse neglegëns fuit in scrïbendô? ...
10. Cür iam nüllus hostis armatus citra flümen est? ...
11. Estne tibi ôtium ad multas epistulas scrïbendas? .. .

Exercitium 7
1. Heri magister epistulam ad lülium scrïpsit, cum filius eius in lüdô -issem -issëmus
dormiv , prave scrïps nec magistrô pan..._1_ __ -issës -issëtis
2. Iülius, cum epistulam magistrï accep et leg , à fïliô quae- -isset -issent
sivit cür malus discipulus fu _ __
3. Cum Marcus se malum discipulum fuisse negav , pater "Profectô" ""US essem
inquit "malus discipulus fuistï! Nam si bonus discipulus fu ac ~ essës
magistrô paru , haec epistula a magistrô tuô scrïp nôn ""llffi esset
___ ." Filius tacet.
4. Pater: "Si attente audïv et rëcte scrips , tü a magistrô ::=i essëmus
laudat_ neque ego hanc epistulam accëp " ::=ae essëtis
5. Filius: "Etiam si bonus discipulus fu ac magistrô partu.l_ __ ::=a essent
lauda nôn . Si attente audiv et recte scrips_ __
tü eandem epistulam a magistrô accep !"
6. Aliquandô, cum puerï in lüdô dormiv , prave scrips nec
magistrô paru , magister litteras ad parentes eôrum scrïpsit.
7. Parentes, cum litteras magistrï accep et leg , a fïliis
quaesiverunt cür mali discipulï f1u.1_ __
8. Cum filiï se malôs discipulôs fuisse negav , parentes "Profectô"
inquiunt "mali discipuli fuistis! Nam si boni discipulï fu ac
magistrô paru , hae litterae a magistrô vestrô scrïp..__ _ nôn
___ ." Filii tacent.
9. Parentes: "Si attente audïv et recte scrips , vôs a
magistrô laudat_ neque nôs has litteràs accep_ __
10. Filii: "Etiam si boni discipulï fu ac magistrô pàflu.l_ __
lauda nôn . Si attente audiv et rëctë
scrïps , vôs easdem litteras a magistrô accëp·--- "
127
CAP. XXXIII EXERCITIA 8-11
11. Romulus, cum murôs aedificav [= postquam ... aedificavit], fra-

trem suum necavit. Cum fratrem necav , sôlus regnavit.
coniünctivus irreiilis Exercitium 8
[nunc] Exempla: Aquam bibô quia vïnum nôn habeô. Utinam vïnum haberem!
Sï vïnum haberem, aquam nôn biberem.
[tune] Aquam bibi quia vinum nôn habebam. Utinam vinum habuissem!
Si vinum habuissem, aquam nôn bibissem!
1. Cornelius: "Utinam ego tot servôs habe quet Iulius habet. Sï tot
servôs habe , numquam sôlus ambul- "
2. Sextus: "Utinam ego linguam Graecam sc- ac doctus es___ ut
magister; multôs librôs Graecôs leg , sï eam linguam sc-..____ "
3. Dominus: "Ëbrius es!" Servus: "Nôn sum, sed utinam ita es.___ ,,
caedës 4. Daedalus: "Nisi ego illas alas fee , Icarus etiamnunc vïv_ __
citerior Utinam ne alas fee ! Utinam filius meus vïv '"
convocare 5. Leander: "Utinam ego liber es et tu libera es , Delia! Sï nôs
copula re liberï es , in Graeciam- "
dirus 6. Quïntus: "Doleô quia arborem ascendï. Nisi arborem ascend...__ _
diütius nunc sanus es neque hïc euh- . Utinam ne eam arborem
ënsis ascend ! Utinam sanus es !"
ërumpere
Exercitium 9
etenim
1. Germa ni, cum naviculïs et _ _ _ _ _ _ _ _ [= coniunctïs] flu-
excurrere
men transiissent, celeriter flumen ad castra prôgressï sunt.
fore
2. Romani, quï statim sunt, hostes e silvïs _ _ _ __
horrendus
vïderunt.
incolumis
3. Equites porta dextra atque hostes perturbaverunt.
lëgatus
4. Cum diu pugnavissent, Germani impetum Rômanôrum - - - - -
lü x
sustinere nôn potuerunt; [= namque] omnës fugerunt.
otiosus
5. Multï in flumen se prôiecerunt, ut ad [< ultra]
pax
natarent, alïi in ripa ab equitibus nostrïs caesi sunt.
plërïque
6. Aemilius tantam hostium aspicere horruit.
ratis
7. Ipse sagitta in bracchiô erat, nec grave erat _ _ _ __
rïpa
8. [= prope omnes] Rômanï [= salvi] erant.
ulterior
9. Germanï in castra mïserunt ut peterent.
secundum
10. Post longum helium omnes sperant pacem [= futuram esse].
vulnerare
11. Tibullus mortem' ' et [= gladiôs]' 'vocat.
vulnus
12. Is quï semper ôtiô fruitur esse dïcitur.
Exercitium 10
[1, 2, 4] 1. Industrius es , discipule! Semper magistrô pare_ __
-to -tate 2. Industriï es , discipulï! Semper magistrô pare_ __
[3] 3. Responde ad id quod te interrogaverô! Verum dïc_ __
-ito - itote 4. Fac quidquid dominus imperaverit, servi!
esto estote 5. Cum te vocaverô, statim ven-..__ __
6. Sï quid novï audïveris, mihi nuntia _ __
7. Posthac plures litteras ad me scrïb , mï frater!
Exercitium 11
1. Quid media nocte in castra nuntiatum est?
2. Cur milites Rômanï dubitabant an verum dïxisset nuntius? ...
3. Quid tàctum est paulo ante lucem? ...
4. Num Germanï vallum ascendere potuerunt? ...
128
Page missing
CAP. XXXIII 1 XXXIV EXERCITIA 14 1 1-3
Exercitium 14
1. caedere, ___ isse, ___um esse
2. cijgere, ___ isse, um esse
3. dësistere, de___ isse
4. effundere, ef. isse, ef. um esse
5. instruere, in isse, in um esse
percutio -iunt 6. percutere, per isse, per um esse
7. intellegere, intel isse, intel um esse
8. procurrere, pro isse
-gredior -iuntur 9. progredï, pro um esse
Cap. XXXIV CAPITVLVM TRICESIMVM QVARTVM

Lëctiô 1 Lectià prïma (versüs 1-58)
Exercitium 1
fore= futürum -am 1. Marc us promittit 'së bonum puerum ' (= futür esse).
-os -as -a esse 2. Omnës patriam salvam (=futur esse) spëramus.
3. Nautae ventos secundos (= futür esse) spërant.
=M. spërabat së salvum 4. Mëdus id (= futürum esse) spërabat ut salvus in patriam
reversüru m esse reverterëtur.
= spërabat Mïnotaurum 5. Ariadna spërabat _ _ _ (= futürum esse) ut Mïnotaurus a Thëseo
aThëseô occisum ïrï occïderëtur.
Exercitium 2
acer 1. Qui hominï surdo fabulam narrat, suam perdit.
au riga 2. Medicus suo [= miserum] puerum - - - - -
certamen [= vulneravit], cum eï sanguinem mitteret.
certare 3. Puerïs lüdentibus paulum interest inter ______ e t - - - - - -
circënsis [= pugnam].
ci reus 4. Sextus facile vincit, - - - - - - cum singulïs - - - - - - [= pugnet].
comoedia 5. ln amphitheatro armatï pugnant, dum - - - - - -
dummodo dëlectatï clâmant et manibus - - - - - -
favëre 6. Quidam gladiatorës - - - - - - gerunt tamquam piscatorës.
geminï 7. Alter gladiator alterum in rëte - - - - - - conatur.
gladiator 8. Gladiator victus [= prope semper] occïditur, nisi specta-
implicare torës eï ------[=bene volunt]; victor accipit.
ingenium 9. I ülio non · [= placet] gladiatorës spectare; cursüs equorum in
iuvare ______ aut lüdos in spectare mavult.
laedere 10. - - - - - - e s t vir quï lüdis [< circ us] equos regit.
libere 11. Fïlio mortuo, parentës [= maerent].
lüdus 12. Fabia spectavit Plautï dë Amphitryone, d u c e - - - - - -
lügëre [ = impigro] et fortï, cui us uxor peperit.
misellus 13. Ovidius, qui mulierum bene noverat, - - - - - -
opera [= causam] reddit cür mulierës [= dëlectet) spectatum ire.
palma
Exercitium 3
plaudere
1. Quid Aemilia Fabiae narrat? ...
plërumque
2. Num Aemilia medicum prüdentem esse cënset? ...
ratio
3. Quid Fabia narrat Aemiliae? ...
rëte
4. Cum quibus puerïs pugnavit Sextus? ...
scaenicus
5. Quomodo Sextus, puer validus, vincï potuit? ...
scalpellum
6. Iisdemne rëbus student Marcus et Sextus? ...
130
EXERCITIA 4-6 CAP. XXXIV
7. Dë qua rê Cornëlius loquï incipit? .. . spectâtor

8. Quid Aemilia quaerit a Cornëliô? ... theâtrum
9. Semperne occïditur gladiâtor victus? ...
10. Quid Rômânï in circum spectâtum eunt? ...
11. Quid Fabia spectâre mavult? ...
12. Quis est Plautus? ...
Lëctio secu11da (versus 59-154) Lëctio II
Exercitium 4
1. Syra: "Nesciô quômodo Mëdus fëminam Rômânam nôscere potuerit; tantum nôscere nôvisse
sciô eum fëminam Rômânam nôv " nôvisse H ignôrâre
2. Quïntus dïcit 'së fabulam dë Rômulô iam nôv ': "Illam fabulam iam nôvï H ignôrô
nôv___ , nôveram H ignorâbam
3. Canis Quintum bene nôv , tabellârium ignôrat. ôdisse H amâre
4. Ovidius ingenium mulierum bene nôv_ __ ôdïH amô
5. "Od et amô!" incipit versus CatullL ôderam H amabam
6. Quômodo poëta eandem fëminam a mare et oc!....___ poterat? meminisse H oblïtus
7. Iülius: "Servi mê metuunt, nec vêrô ôd " esse
8. Medus dominum nôn modo timëbat, sed etiam ôd...__ _ meminï H oblïtus sum
memineram H oblïtus
9. Gubernâtor: "Tüne nô men eius poêtae me min ?"
eram
10. Virï versüs Ovidiï memin et ê memoria dïcunt.
11. Difficile est beneficia aliôrum memin.__ _
Exercitium 5 accendere
1. Iülius, qui artis studiôsus est, [= initium] affirma re
carminis Ovidiï [= cum gaudiô] recitat. aranea
2. Ovidius carmen scrïpsit dë puella [=bella] quae in _ _ _ __ bâsium
poëtae sedëns mïlle [= ôscula] ei dedit. bellus
3. Puella eum prohibëbat carmen scrïbere dë rëgis Priamï. dëliciae
4. Vesperi, postquam factae sunt, servi lucernâs - - - - - - dëvorâre
5. accënsïs, Iülius carmen recitat dë Lesbiae: dubius
"Passer mortuus est meae puellae, passer, - - - - - - meae puellae." fatum
6. Catullus dicit 'Orcum omnia [= vorâre].' gremium
7. Versüs [= postrêmi] sunt dë [= oculis] Lesbiae libenter
- - - - - - rubentibusque. lucerna
8. Catullus, qui 'amôrem suum fore'------, Lesbiam mëns
uxôrem cupiëbat, illa vërô nolëbat Catullô - - - - - - nübere
9. "Odi et arno!" His verbïs dëmônstrâtur [= animus] poëtae ocellus
------[=incerta] inter amôrem e t - - - - - - odium
10. Catullus carmina scrïpsit et et iocôsa, ut carmen illud ad passer
Fabullum dë sacculô suô plënô - - - - - - perpetuus
poëticus
Exercitium 6
prïncipium
1. Quârê Ovidius in circum vënerat? ...
sërius
2. Cür equôs nôn spectabat? ...
tenebrae
3. Num Ovidius bellum Trôianum cecinit? ...
turgidus
4. Cuius poëtae carmina Fabia audire cupit? ...
ultimus
5. Quod carmen Iülius prïmum recitat? ...
uxôrem dücere
6. Quamobrem ocellï Lesbiae turgidi rubëbant? ...
venustus
7. In Catullï carmine quid signifi.cat 'nox perpetua'? ...
8. Cür Catullus Lesbiam ux6rem nôn düxit? ...
9. Quâlis fëmina erat Lesbia? ...
131
CAP. XXXIV EXERCITIA 7-9
10. Versibus recitatïs quid faciunt convïvae? ...

11. Quâlës versus Paula audire mavult? ...
12. Quômodo Ca tullus Fabullum ad cënam vocâvit? ...
13. Cür hospitem suum rogâvit ut ipse cënam afferret? ...
LectiO III Lëctio tertia (versüs 155-217)
Exercitium 7
datïvus ad verba: 1. Dominus mult_ serv_ _ imperat, servi domin_ _ s u _ parent.
appropinquare nocëre 2. Mëdus domin__ sevër_ _ serviëbat neque e__ oboediëbat.
adesse nubere 3. Opera sua medicus puer_ _ nôn prôfuit, sed potius e__ nocuit.
cônfidere oboedire 4. Mëdus Lydi_ persuâsit ut sëcum proficïscerëtur.
crëdere parcere
parëre
5. Si perïcula naut_ impendent, Neptunus i_ _ adest.
deesse
favëre permittere 6. Nautae Arion_invidëbant e__que mortem minâtï sunt, sed AriOn ôrâvit
fidere persuadëre ut s _ parcerent: "Parcite rn_! Permittite r n _ domum redire!"
ignôscere placé re 7. Hostës castr_ _ Rômân_ appropinquant, sed clux quï castr_ _ praeest
impendëre plaudere milit__ s u _ (côn)fïdit.
imperare praeesse
8. Difficile est amie_ _, quï t__ dëfuit, ignôscere.
invidëre prodesse
libëre resistere 9. Gubernâtor Mëd__ suasit në praedôn__ resisteret.
licëre servire 10. Spectâtôrës gladiâtôr_ _ qu_ favent plaudunt.
minari suadëre 11. Iulius litter__ studet neque e_ _ libet gladiâtôrës spectare.
12. Idem nôn omn__ placet, neque idem omn_ _ licet.
13. Lesbia dïxit 'së Catull__ nubere velle', neque Catullus amïc_ _ s u _
crëdidit.
Exercitium 8
anus 1. Versüs sunt quï ______ [< ridëre] movent.
epigramma 2. Mârtiâlis versus iocôsôs, - - - - - - quae vocantur, scripsit.
ërubëscere 3. Cornëlius semper libellôs Martialis in fert.
ioc6sus 4. Qui fessus est audiendô, incipit.
nil 5. Nëmô [= parvôs versüs] Cinnae legit.
niveus 6. "Quod petô [= nihil] est" inquit Cinna.
opes 7. dïcitur rës quae tarn candida est qua rn nix.
oscitare 8. Paula, quae nübere cupiëbat, nôn puella, sed - - - - - - erat.
prosilïre 9. Ille [= sapiëns est] cui paulum satis est.
ris us 10. Versibus dë Bassa recitâtïs, Paula [= rubëre incipit].
sapere 11. Sine Gellia patrem mortuum nôn flet; si quis adest,
sinus lacrimae - - - - - -
testis 12. Poëtae pauperï [= dïvitiae] nôn dantur
versiculus
Exercitium 9
1. Qualës versus scrïpsit Martialis? ...
2. Num omnës Romani libellôs eius laudâbant? ...
3. Cür Mârtiâlis Pontilianô libellôs suas nôn misit? ...
4. Cür nëmô carmina Cinnae legëbat? ...
5. Num Sabidius amicus Mârtiâlis erat? ...
6. Quid til Faustum puellïs scribere putas? ...
7. Cür dentes nive6s, non nigrôs habëbat Laecânia? ...
8. Cür Priscus Paulam uxôrem dücere nôlëbat? ...
9. Qualis fëmina 'së formôsam et puellam esse' dicit? ...
10. Num Gellia patrem mortuum vërë lugëbat? ...
11. Quamobrem vir pauper numquam dives erit? ...
12. Quot epigrammata recitat Cornelius? ...
132
EXERCITIA 10 CAP. XXXIV
Lëctio grammatica (versü.s 218-287) Lëctio grammatica
Exerdtium 10
1. Non arno te, Sabidï, nec possum dïcere quarë. littera: cônsonans
Hic versus ex xv constat: no-n11a-mo- te- sa-bi-di- nec- pos- vôcâlis
[v] aut longae [-). diphthongus
sum- di-ce-re- quâ-rë. Syllabae sunt aut
2. Syllaba brevis est quae in brevem (a, e, i, o, u, y) dësinit. syllaba:brevis [u]
3. Syllaba est quae dësinit in vocâlem longam (â, ë, i, o, ü, y) aut longa[-)
in (ae, oe, au, eu, ei, ui) aut i n - - - - - -
4. Ex quïndecim syllabïs no-na-mo-të-sa-bi-dï-nec-pos-sum-dï-ce-re-quâ-rë
__ __ __ __ __ __ __
breves sunt sex: __, __ , __, __, __ , __, longae novem: __,
, , , , , , , --·
5. Dïvide hune versum in sylla bas brevës et longas appositïs notïs [v et-]:
Implicuitque suos circum mea colla lacertos
im-vli-cu-it-.....
-'v v-
6. Eodem modo dïvide hune versum in syllabâs brevës et longas iungendo
consonantes vocâbulorum ultimâs cum vocâlibus sequentibus [11]:
Quisquis amat valeat! Pereat quï nescit amâre!
. . n
qms-qm-s a-.....
- v v
7. Item hune versum divide in syllabâs brevës et longas dëletïs vocâlibus dëlëlre -ëvlisse -ëtlum
quae elïduntur [']:
Odi et arno! Quârë id faciam, fortasse requïris?
0-d'e-t11a-mo-.....
-v v-
8. Non arno të, Sabidï, nec possum dicere quâre.
Ïdem versus in sex dïviditur hoc modo:
11
no-n a-moj të sa-bijdï necj pos-sumj di-ce-rel qua-re pës: trochaeus [-u]
9. Ex his pedibus tres sunt dactylï [ - v v]: ________ , ________, dactylus [ - uu]
________,tres spondeï [--]: _____ , _____, _____. spondëus [--]
10. Pës constat ex syllaba longa et duabus brevibus [-v v].
11. Pës qui ë duâbus syllabïs longis [--] constat dicitur - - - - -
12. Qui constat ex syllabâ longa et brevi [-v] dicitur pës - - - - - -
13. Versus constat ex sex pedibus, quorum quattuor sunt versus: hexameter
dactylï aut , quïntus , sextus aut pentameter
hendecasyllabus
trochaeus:
- -u vl- -vvl- -vvl- -vu! - v v j -u -
Exemplum: Quot caellum stëljlas te{~~jbet su~j Romua p~~~
14. Versus üno pede brevior qui hexametrum sequitur - - - - - -
vocâtur; utraque versüs pars constate binïs pedibus et dïmidio:
- u u / - uu /-11- vu j-uv / -
Exemplum: sï nïl,l Cinna, peltis jlnil tibi,j Cinna, nelo-o
-~ - u uE.~ uv - v v~
15. Versus ündecim syllabârum appellâtur:

Solës occidere et redire possunt
so-lë-s oc-c~-d~-r'et-r~-dï-r~ ~-sunt
11
133
CAP. XXXIV 1 XXXV EXERCITIA 11 1 1-2
16. Versüs qui sequuntur dïvidendi sunt in pedës dactylos et

spondëôs appositïs notïs:
Nil m~hj 1das vï vus, dï cis 'post fa ta da türum.'
Lauda t/ amat, cantat nostrôs mea Rôma libellôs.
Cui lë gis se sa tis nô n{Îest epigrammata centum,
nïl illi satis{Îest, Caediciane, mali!
Exerdtium Il
1. accendere, isse, um esse.
2. dëlëre, isse, um esse.
3. implicâre, isse, um esse.
4. laedere, isse, um esse.
paria -iunt 5. parere, isse, um esse.
6. plaudere, isse.
7. retinëre, re isse, re um esse.
sapio -iunt 8. sapere, sse.
9. sedëre, sse.
Cap. XXXV CAPITVLVM TRICESIMVM QVINTVM

Lëctio I Lëctio prima (versus 1-56)
appellatïvum Exerdtium 1
casus 1. Partës - - - - - - sunt: nômen, prônomen, verbum, adverbium,
compara re - - - - - - [< coniungere], praepositiô, - - - - - -
coniünctio 2. Cornelius, Capua, Aetna sunt nomina , vir, oppidum,
dëmônstrâtivum mons no mina------ sunt.
genus 3. est vir quï- aut fëmina quae- dils servit.
gradus 4. Adiectïva quae (< quâlis] significant non modo dëclïnâri,
ïnflectere sed etiam possunt, ut celer, celerior, celerrimus
interiectiô 5. comparatiônis sunt: , comparâtïvus,
interrogatïvum superlâtïvus.
ôrâtiô 6. - - - - - - nôminum sunt masculïnum, fëminïnum, neutrum.
persônale 7. Nominativus, accüsatïvus, genetïvus, cët. sunt nôminum.
positivus 8. Ego, tü, nos, vôs sunt prônômina - - - - - -
possessivum 9. Meus, tuus, suus, noster, vester prônômina sunt.
proprium 10. Hic, iste, ille, ipse pronômina sunt.
qualitâs 11. ... quï quae quod est prônômen - - - - - -
relatïvum 12. Quis? et uter? sunt pronômina - - - - - -
sacerdos 13. Difficile est prônômen hic haec hoc [= dëclinâre).
Lectio II Lëctio secunda (versus 57-221)
admïratiô Exerdtum 2
affect us 1. ____ verbôrum su nt indicâtïvus, coniünctivus, imperâtïvus, ïnfïnitivus.
causâlis 2. Loquor est prima singularis praesentis indicâtivi verbi dë-
copulâtivus pônentis; si-r [H additur], hoc verbum Latinum nôn est.
dëmere 3. Adverbium verbô adicitur et [< significàre] eius
disiünctïvus - - - - - [= plànum facit].
expHinàre 4. Et coniünctiô est [< côpulâre], aut - - - - - -
ira [< disiungere], quia [<causa].
mentionem facere 5. Ab, cum, dë, ex, prae, prô, sine sunt - - - - - - casüs ablatïvï.
modus
134
EXERCITIA3 CAP. XXXV
6. In iungitur accüsàtivô [= cum] 'nôs in locum ïre' dicimus. persona

7. Cornëlius Solônis facit [= Solônem memorat]. praepositio
8. Odium et amor sunt mentis contrarii; est affectus eius quandô
qui iràtus est, eius qui admïratur. significatiô
9. Numero plüralï casibus datïvô et ablativô fôrmae sunt. similis

Exercitium 3
1. Nômina dïviduntur in v , quarum genetïvus singularis dëclinationës I-v
dësinit in [1) - - - , [2] - - - , [3] - - - , [4] - - - , [5] - - - .
2. Dëclina haec nômina: via, annus, ôvum, leô, pars, opus, lacus, rës! .....
3. Verba in IV dïviduntur, quarum infinitîvus (praes. coniugationës 1-1v
act.) dësinit in [1] - , [2] - , [3] - , [4] - - - -
4. Declina haec verba: laudô, claudô, audeô, audio, nüntiô, rapiô! .....
5. Adverbia, praepositiônës, coniünctiônës, interiectiônës sunt partes ôrâ-
tiônis [= quae nôn dëclinantur]; sed multa adver- in-dëcünabilis -e
bia comparantur, ut celeriter, celer , celer_ __
6. Vocàbula quae idem significant vocantur, ut fëmina et synônymum -1 n
mulier, gladius et ënsis, ôrâre et rogare, fortasse et - - - - - -
7. Verba anômala [= quae exemplis nôn conveniunt]: dëmere, sse, anômalus -a -um
____um esse; adicere, ad isse, ad um esse. ad-iciO -iciunt
135
INDEX GRAMMATICVS
A D imperfectum (incl.) 19.5,8,12;
ab/â 6.3; (quaerere/petere - ) 32.3 dativus 7.7, 11 (coni.) 28.4,7,11
ablâtïvus 1.10; 5.4,10 - (possessivus: esse) 12.1 - /perfectum 21.13
-(=ab/ex-) 6.6 -(ad verba: pàrëre... ) 12.9; 34.7 in(+ abl.) 1.10; 5.4; (+ acc./abl.) 7.4
- (absolütus) 16.3,5; 23.8 - (agentis, ad gerundivum) 31.8 infinïtivus (praes.) 10.4,5,11
- (ad comp., ante/post) 16.9; 28.1 dëdinâtiô 1 9.9 - (perf.) 21.9
- (comparâtiônis) 24.8 - I l 9.10 -(fut.) 23.7,12
- (ïnstriimentï) 6.9; 27.1 - 111 (m., f.) 9.1,5,11; 10.3; 12.2,5; is ea id 5.6; 8.12-14
- (post praep.) 1.10; 5.4,8 (n.) 10.7; 11.1,12 L
- (pretiï) 8.10 -IV (m., f.) 12.10,17; (n.) 21.5
locativus 6.6
- (temporis) 13.10 -v 13.6,12; 14.9
M
accüsativus 3.2,6,10; 5.1,9 dëpônentia, verba 16.4,12; 17.8;
magnus maior maximus 19.1
-(=ad-) 6.6 (imp.) 24.4; 25.6,10; (perf.) 24.6;
malus pëior pessimus 19.1
- (post praep.) 6.4 (perf. part.) 26.7
masculinum/fëminïnum 2.12; 9.4,5
-/ablatïvus (post in) 7.4 duo -ae -o 2.9; 19.4 meminisse 34.4
- cum ïnfinïtivô 10.9; 11.5,6,8,10, E multï plürës plürimï 19.1
13; 17.9; 21.9 -er -ra -rum 11.4
- (temporis) 13.4 multô (+ comp., ante, post) 16.9
-errimus (sup.) 18.6
actïvum/passivum 6.7,8,11; 10.5; N
esse 1.1; 15.1,7; 19.8; 20.5; 27.7;
17.5; 21.2 në (finale) 28.8
28.7
adiectivum (dëcl. r/n) 1.4; 9.4; në (timëre -) 32.10
et/-que 2.4; et... et 7.6
12.13,18 në -eris! 32.7
-eus 22.1 -ne/num (... ?) 1.7
- (dëcl. m) 12.6,13,19
F neque 23.4; n . ... n. 7.6
- (comparâtiô) 13.5,13; 19.1
fëmininum 2.12 neuter 14.1
adverbium (-ë,-iter) 18.7,15
ferre 22.5 neutrum 2.12; 10.7; 11.12; 21.5
- (-nter) 30.1
fierï/facere 18.4 nôlï -ite 20.8; 32.7
- (comparâtiô) 18.8,9,16
fore 34.1 nôlle (praes. ind.) 20.8
- (locï) 25.3
futürum 20.2,5,11 nôminativus/accüsâtïvus 3.6,10
- (numerale) 18.12
-/praeteritum 20.1 nôvisse 34.4
alter 14.1 -(part., ïnf.) 23.7,12 num/nônne 8.5
futürum perfectum 30.5,8,12 numerï 4.1,2; 17.1,2; 28.1
B
bonus melior optimus 19.1 - -/perfectum/plüsquamperf. 30.4 -(linus, duo, trës) 2.9; 19.4
G - (primus ... -ësimus) 13.1; 28.1
c genetïvus 2.3,5,11,13 - (singulï, binï...) 33.1
celer -eris -ere 26.1 -(numerus-) 2.7.8 - (adv. semel... -iës) 18.12
comparâtiô (adiectivi) 13.5,13; - (locâtivus) 6.6 0
18.6; 19.1 - (partitivus) 12.8 ôdisse 34.4
- (adverbii) 18.9,16 - (multum/paulum -) 16.8
optâtivus (coni.) 32.9
comparâtivus (adiectlvi) 2.7,14,20 - /accüsâtivus (amor -, cupidus -) p
- (adverbiï) 18.8,16 25.8
partidpium (praes.) 14.4,7,11;
coniugâtiônës r-rv 35.3 gerundium 26.4,10
coniünctivus (praes.) 27.4,7,8,11 (perf.) 21.9,14; 26.7; (fut.)
gerundivum 31.7,11
23.7,12
- (imperf.) 28.4,7,11 - /gerundium 33.4
- (perf.) 32.4,7,12 parvus minor minimus 19.1
H passïvum 6.7,8,11; 17.5,12
- (plüsquamperf.) 33.7,1 2 hic haec hoc 7.8; 8.15
-(post verba cürandi +ut/në) 27.4,7 paulo(+ comp., ante, post) 16.9
hïc, hinc, hüc 25.3 perfectum (ind.) 21.1,2,6,10,14;
-(post ut/në fïnale) 28.8
1 23.1 ; (inf.) 21.9; (coni.) 32.4,7,11
- (post ut cônsecütïvum)29.4
-(post cum) 29.7 idem eadem idem 18.1 - (verbi dëp.) 24.6; 26.7
ille -a -ud 8.15 - /imperfectum 21.13
- (interrogat... num/-ne/qu- -) 29.8
illic, illinc, illüc 25.3 persônae verbi (act.) 15.1,4,7,10;
- (dubitâtivus) 29.1
- (hortâtïvus: -ëmus!-âmus!) 30.9 imperâtivus (praes.) 4.8,11; 5.7,11; (pass.) 17.4,5,12
- (irreâlis) 33.8 (die, duc, fac, fer, ës, es) 23.9 plüsquamperfectum (ind.) 24.5,7,
- (verbï dëp.) 24.4; 25.6,10 9; (coni.) 33.7,12
- (optativus) 32.9
-(fut.) 33.10,13 posse (praes. ind.) 15.7
-(post verba timendi +në) 32.10
praepositiônës (+ab!.) 5.7; (+ace.) quia 3.5 u
6.4; (+ abl./acc.: in) 7.4 quidam 31.1 tres tria 2.9; 19.4
praesëns (ind. act.) 15.1,4,7,10; quis/qui quae quid/quod 2.6; 3.8,9; üllus, neque u. 23.4
(ind. pass.) 17.4,5,12; 8.12-14 umquam, neque u. 23.4
(coni.) 27.4,7,8,11 quisque 18.5 ünus -a -um 2.9; 19.4
-/praeteritum (imperf.) 13.9; 19.5 quot 2.9; 31.4 ut + coni. 27.4,7; 28.8; 29.4
praeteritum (imperfectum) uter, uterque 14.1
19.5,8,12 R utinam + coni 32.9
prônômina 8.12-15 res rei (decl. v) 14.9
- (demônstràtlva: hic, ille) 7.8; 8.15 v
- (interrogàtïva) 3.8,9; 8.12-14; 14.1 s velle (praes. ind.) 20.8
- (persônàlia) 15.1,7; 24.1 se 7.3; 17.9; 24.1
verba 3.3
- (possessiva) 2.10; 4.5 si, nisi + coni. 33.8
verba anômala 22.10; 23.13; 24.10;
- (reflexiva: së, suus) 4.5; 7.3; 17.9; singulâris/plüralis 1.4,5,11
25.11; 26.11; 27.12; 28.12; 29.11;
24.1 - 1- (verbi) 1.1; 5.3,7,11
30.13; 31.12; 32.12; 33.15; 34.11;
- (relàtiva) 3.7; 6.5; 8.12-14 superlatîvus (adiectivi) 13.5,13; 18.6
35.3; (-ere -iô -iunt) 8.8; 15.10
- (is ea id) 5.6; 8.12-14 - (adverbil) 18.9,16
verba depônentia 16.4,12; 17.8;
supinum 22.4,8
(imp.) 24.4; 25.6,10; (perf.) 24.6;
Q suus 4.5; 17.9 (perf. part.) 26.7
qualis, quam, quant us 31.4 T
vocàtivus 4.6,10; 19.9
-que 2.4 talis, tarn, tantus, tot... qu- 31.4
qui quae quod 3.7; 6.5; 8.12-14 themata verbi 22.9; 23.1,13

Lingua Latina Per Se Exercitia I (2005)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lingua Latina Per Se Exercitia I (2005)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hans H.

Copyright© 2005 Hans 0rberg

ISBN 10: 1-58510-212-1

CAPITVLVM PRIMVM Cap.l

10. Rhënus et Nïlus fluviï magn _ _ sunt

LëctiO grammatica (versus 84-106) Lëctio grammatica

Cap. II CAPITVLVM SECVNDVM

LectiO II Lectio secunda (versüs 25-61)

11. Sardinia et Sicilia et Melita sunt [m]ïnsulae: ___ [n] insulae

5. Oppidum et imperium vocabula ______ sunt; exemplum quoque

CAPITVLVM TERTIVM Cap. Ill

Lëctio prïma (versüs 1-21) Lëctio I

7. Iülia, parva puella est, Aemiliam vocat.

Lectio grammatica (versüs 83-118) Lectio grammatica

Cap. IV CAPITVLVM QVARTVM

Lëctio secunda (versüs 44-98) Lëctio II

LectiO grammatica Lëctio grammatica (versüs 99-122)

CAPITVLVM QVINTVM Cap. V

Lectio prima (versüs 1-46) Lëctio 1

Lectio grammatica (versus 106-156) Lëctio grammatica

10. Plüràlis: nominâtïvus servf., accüsativus serv_ __

5. Singulâris: nominatïvus servus, ablâtïvus serv__ .

Cap. VI CAPITVLVM SEXTVM

6. Servi---- Iiilium vehunt sunt Ursus et Dàvus.

6. Servi dominum lee tic_ _ vehunt.

CAPITVLVM SEPTIMVM Cap. VII

Lectio prima (versüs 1-29) Lëctio I

5. ___ Syrus ___ Leander rnalurn habet.

Lëctio tertia (versüs 61-104) Lectio III

Lectio grammatica Lectio granunatica (versüs 105-121)

Cap. VIII CAPITVLVM OCTAVVM

ostendit 7. Albïnus: " - - - - - huius anulï est centum [= nummï].

7. Cui Mëdus ânulum novum dat? ...

CAPITVLVM NONVM Cap. IX

Lectio prïma (versus 1-38) Lëctio I

LëctiO II Lëctio secunda (versus 39-86)

10. Oculï lupï in umbra lücent gemmae. petit

Lëctio grammatica (versüs 87-127) Lëctio grammatica

declïnatio II 7. Domine singulâris est.

C~p.X CAPITVLVM DECIMVM

17. Mercurius est merccltorum et _____ deorum. movet

7. Sine pecünia cibus em nôn potest.

Lëctio grammatica (versùs 132-183) Lectio grammatica

Cap. XI CAPITVLVM VNDECIMVM

Lëctio secunda (versüs 42-91) Lëctioll

7. Cür Syra verba medicï audïre nôn potest? ...

est, cëtera. Exempla:

4. Marcus Quintum in arborem ascendere - - - - - - :"In arborem ascende,

6. Marcus clamat. Iülius Marcum clamare - - - - - e t accurrere _ _ __

Cap. XII CAPITVLVM DVODECIMVM

9. et gladius et sunt - - - - - mïlitis Rômânï. soror

7. Pedes hastam longam et gravem - - - - - - [= porta re] nôn po test. eques

7. In anulô Aemiliae est gemma magn_ et grav__ .

Lëctio grammatica (versüs 143-225) Lëctio grammatica

3. Gen. man _ _ man_ _ gen. -üs -uum

5. Dat ait__ ait__ ait__ ait__ ait__ alt__ abl. -o -ïs

9. Fëminïnum: alta e s t - - - - - - singulàris, altam - - - - - - a bi. -a -ÏS

- - - -- - , altas , altae - - - - - - neutr.

12. Altis - - - - - - aut - - - - - - plüràlis est.

Cap. XIII CAPITVLVM TERTIVM DECIMVM

7. mënsis [vu]. secundus

Lectio II Lëctio secunda (versüs 46-101)

9. Tempora annï sunt vër, , autumnus, - - - - - hi ems

Lectio grammatica LectiO grammatica (versüs 150-176)

5. _ Syrus _ Leander rnalurn habet.

5. Dat ait ait ait ait ait alt abl. -o -ïs

6. Navis flüctibus _ ac [= prope non] gubernâri potest. invocare