Chapter 3 Phuong Trinh VI Phan

Giải tích 1 - Analysis (Economics)
Nguyễn Hữu Hiếu
12/10/2020
N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 1 / 73

Nội dung
Phương trình vi phân cấp 1

Nội dung

Phương trình vi phân cấp 2 giảm cấp được

Nội dung

Phương trình vi phân cấp 2 với hệ số hằng

Phương trình vi phân
Ta bắt đầu bằng một bài Toán đơn giản. Giả sử chu kỳ phân rã của một
nguyên tố Hóa học là T năm, nghĩa là cứ sau T năm thì khối lượng của vật
thể tạo từ nguyên tố đó giảm đi một nửa. Hỏi nếu ban đầu có một vật thể có
khối lượng M làm từ nguyên tố Hóa học đó thì sau bao lâu khối lượng nó đạt
giá trị m0 .

giá trị m0 .
Bài Toán có thể diễn giải một cách tổng quát như sau.
- Gọi m(t) là khối lượng vật thể đó sau thời gian t năm.
- Khi đó, hàm khối lượng m của vật thể thỏa mãn phương trình.
dm M
= α.m(t), m(0) = M, m(T ) = (∗)
dt 2
trong đó, α là hằng số.

giá trị m0 .
Bài Toán có thể diễn giải một cách tổng quát như sau.
- Gọi m(t) là khối lượng vật thể đó sau thời gian t năm.
- Khi đó, hàm khối lượng m của vật thể thỏa mãn phương trình.
dm M
= α.m(t), m(0) = M, m(T ) = (∗)
dt 2
trong đó, α là hằng số.
Phương trình (∗) được gọi là phương trình vi phân và việc tìm hàm số m thỏa
mãn (∗) được gọi là giải phương trình vi phân.

Định nghĩa 1
(Phương trình vi phân) Phương trình vi phân là phương trình có dạng

F x, y, y 0 , y 00 , . . . , y (n) = 0
trong đó x là biến số độc lập, y = f (x) là hàm số phải tìm, y 0 , y 00 , . . . , y (n) là

các đạo hàm của nó và vế trái là một hàm của các biến x, y, y 0 , . . . , y (n) .
Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân là hàm số, hay một phương trình
xác định bởi {x, y, C} thỏa mãn phương trình ấy. Mỗi hàm số, hay một
phương trình xác định bởi {x, y} thỏa mãn phương trình được gọi là nghiệm
riêng của phương trình vi phân và nếu nghiệm riêng đó không được chuẩn hóa
từ nghiệm tổng quát thì ta gọi là nghiệm riêng kỳ dị của phương trình.

Giải một phương trình vi phân là tìm tất cả các nghiệm riêng của nó. Về mặt
hình học, mỗi nghiệm của phương trình vi phân xác định một đường gọi là
đường tích phân của phương trình. Giải một phương trình vi phân là tìm tất
cả các đường tích phân của nó. Các đường đó được xác định ở dạng hàm hiện
y = f (x) hoặc dưới dạng hàm ẩn F (x, y) = 0, hoặc dưới dạng phụ thuộc tham
số x = φ(t), y = ψ(t).

Chú ý 1
(Cấp phương trình vi phân - Phương trình vi phân tuyến tính)
(i) Cấp cao nhất của đạo hàm của y có mặt trong phương trình được gọi là
cấp của phương trình.

Chú ý 1
(Cấp phương trình vi phân - Phương trình vi phân tuyến tính)
(i) Cấp cao nhất của đạo hàm của y có mặt trong phương trình được gọi là
cấp của phương trình.
(ii) Phương trình vi phân được gọi là tuyến tính nếu F là bậc nhất đối với
y 0 , y 00 , . . . , y (n) . Một phương trình vi phân tuyến tính cấp n có dạng tổng
quát là
y (n) + a1 (x)y (n−1) + · · · + an−1 (x)y 0 + an (x)y + b(x)
trong đó a1 (x), a2 (x), . . . , an (x), b(x) là các hàm cho trước.

Trong nội dung tiếp theo, chúng ta khảo sát sơ bộ về các phương trình vi
phân và hạn chế chỉ xét phương trình vi phân cấp 1 có thể giải được qua một
số bước cầu phương.
F(x, y, y 0 ) = 0

F(x, y, y 0 ) = 0
Phương trình vi phân cấp 1 với biến số phân ly (phương trình tách biến) là
phương trình có dạng.
f (x)dx + g(y)dy = 0.

F(x, y, y 0 ) = 0
Phương trình vi phân cấp 1 với biến số phân ly (phương trình tách biến) là
phương trình có dạng.
f (x)dx + g(y)dy = 0.
Cách giải.
Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình,
Z Z
f (x)dx + g(y)dy + C = 0.

Chú ý 2
Một số phương trình vi phân đưa về được dạng biến số phân ly.
(i) Đối với phương trình vi phân có dạng.
f1 (x)g1 (y)dx + f2 (x)g2 (y)dy = 0.

Chú ý 2
(i) Đối với phương trình vi phân có dạng.
f1 (x)g1 (y)dx + f2 (x)g2 (y)dy = 0.
Ta xét riêng trường hợp g1 (y)f2 (x) = 0, ngược lại khi g1 (y)f2 (x) 6= 0, chia cả
hai vế phương trình cho g1 (y)f2 (x) ta được phương trình vi phân dạng biến số
phân ly.
f1 (x) g2 (y)
dx + dy = 0.
f2 (x) g1 (y)

Ví dụ 1
Giải các phương trình phân ly biến số sau.
ey − 1 dy log x x log2 y
1
y
= . 3 y(x3 − 1) log xdx + dy = 0.
e − y dx x 1 + log y
xdx ydy log x
2 + = 0. 4 p dx − xydy = 0.
x2 + 1 y 2 + 1 1 + y2

xdx ydy
2
+ 2 =0
x +1 y +1

xdx ydy
2
+ 2 =0
x +1 y +1
Lấy tích phân

Z tổng quát Zta được
xdx ydy
+ +C =0
x2 + 1 y2 + 1

xdx ydy
2
+ 2 =0
x +1 y +1
Lấy tích phân

xdx ydy
2+1
+ 2+1
+C =0
Z x Z y
2xdx 2ydy
⇔ + +C =0
x2 + 1 y2 + 1

xdx ydy
2
+ 2 =0
x +1 y +1
Lấy tích phân

xdx ydy
2+1
+ 2+1
+C =0
Z x Z y
2xdx 2ydy
⇔ 2+1
+ 2+1
+C =0
x y
d(x2 + 1) d(y 2 + 1)
Z Z
⇔ 2
+ +C =0
x +1 y2 + 1

xdx ydy
2
+ 2 =0
x +1 y +1
Lấy tích phân

xdx ydy
2+1
+ 2+1
+C =0
Z x Z y
2xdx 2ydy
⇔ 2+1
+ 2+1
+C =0
x y
d(x2 + 1) d(y 2 + 1)
Z Z
⇔ 2
+ +C =0
x +1 y2 + 1
⇔ log(x2 + 1) + log(y 2 + 1) + C = 0.

xdx ydy
2
+ 2 =0
x +1 y +1
Lấy tích phân

xdx ydy
2+1
+ 2+1
+C =0
Z x Z y
2xdx 2ydy
⇔ 2+1
+ 2+1
+C =0
x y
d(x2 + 1) d(y 2 + 1)
Z Z
⇔ 2
+ +C =0
x +1 y2 + 1
⇔ log(x2 + 1) + log(y 2 + 1) + C = 0.
Vậy nghiệm tổng quát của PTVP là
log(x2 + 1) + log(y 2 + 1) + C = 0.

ey − 1 dy log x
=
ey − y dx x

ey − 1 dy log x
=
ey − y dx x
ey − 1 log x
PT ⇔ dy − dx = 0
ey − y x

ey − 1 dy log x
=
ey − y dx x
ey − 1 log x
PT ⇔ dy − dx = 0
ey − y x
Lấy tích phân
Z tổng quát taZđược
ey − 1 log x
dy − dx + C = 0
ey − y x

ey − 1 dy log x
=
ey − y dx x
ey − 1 log x
PT ⇔ dy − dx = 0
ey − y x
Lấy tích phân
ey − 1 log x
y −y
dy − dx + C = 0
e Z x
y
d(e − y)
Z
⇔ − log xd(log x) + C = 0
ey − y

ey − 1 dy log x
=
ey − y dx x
ey − 1 log x
PT ⇔ dy − dx = 0
ey − y x
Lấy tích phân
ey − 1 log x
y −y
dy − dx + C = 0
e Z x
y
d(e − y)
Z
ey − y
1
⇔ log(ey + y) − log2 x + C = 0.
2

ey − 1 dy log x
=
ey − y dx x
ey − 1 log x
PT ⇔ dy − dx = 0
ey − y x
Lấy tích phân
ey − 1 log x
y −y
dy − dx + C = 0
e Z x
y
d(e − y)
Z
ey − y
1
⇔ log(ey + y) − log2 x + C = 0.
2
1
log(ey + y) − log2 x + C = 0.
2

log x
p dx − xydy = 0.
1 + y2

log x
p dx − xydy = 0.
1 + y2
log x p
PT ⇔ dx − y 1 + y 2 dy = 0
x

log x
p dx − xydy = 0.
1 + y2
log x p
PT ⇔ dx − y 1 + y 2 dy = 0
x
Lấy tích phânZ tổng quát ta
Z được
log x p
dx − y 1 + y 2 dy + C = 0
x

log x
p dx − xydy = 0.
1 + y2
log x p
PT ⇔ dx − y 1 + y 2 dy = 0
x
Lấy tích phânZ tổng quát ta
Z được
log x p
dx − y 1 + y 2 dy + C = 0
Z x Z
1
⇔ log xd(log x) − (1 + y 2 )1/2 d(1 + y 2 ) + C = 0
2

log x
p dx − xydy = 0.
1 + y2
log x p
PT ⇔ dx − y 1 + y 2 dy = 0
x
Lấy tích phânZ tổng quát taZ được
log x p
dx − y 1 + y 2 dy + C = 0
Z x Z
1
⇔ log xd(log x) − (1 + y 2 )1/2 d(1 + y 2 ) + C = 0
2
1 1
⇔ log2 x − (1 + y 2 )3/2 + C = 0.
2 3

log x
p dx − xydy = 0.
1 + y2
log x p
PT ⇔ dx − y 1 + y 2 dy = 0
x
Lấy tích phânZ tổng quát taZ được
log x p
dx − y 1 + y 2 dy + C = 0
Z x Z
1
⇔ log xd(log x) − (1 + y 2 )1/2 d(1 + y 2 ) + C = 0
2
1 1
⇔ log2 x − (1 + y 2 )3/2 + C = 0.
2 3
1 1
log2 x − (1 + y 2 )3/2 + C = 0.
2 3

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y
(x3 − 1) log x log2 y
PT ⇔ dx + dy = 0
x y(1 + log y)

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y
PT ⇔ dx + dy = 0
x y(1 + log y)
Lấy tích phân
Z tổng quát ta đượcZ
dx + dy + C = 0 (∗)
x y(1 + log y)

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y
PT ⇔ dx + dy = 0
x y(1 + log y)
Lấy tích phân
dx + dy + C = 0 (∗)
x y(1 + log y)
(x3 − 1) log x
Z
Tính tích phân dx
x Z
3
(x − 1) log x
Z Z
log x
Ta có dx = x2 log xdx − dx = I1 − I2
x x

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y
PT ⇔ dx + dy = 0
x y(1 + log y)
Lấy tích phân
dx + dy + C = 0 (∗)
x y(1 + log y)
(x3 − 1) log x
Z
x Z
3
(x − 1) log x
Z Z
log x
x x

u = log x
Đặt
dv = x2 dx

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y
PT ⇔ dx + dy = 0
x y(1 + log y)
Lấy tích phân
dx + dy + C = 0 (∗)
x y(1 + log y)
(x3 − 1) log x
Z
x Z
3
(x − 1) log x
Z Z
log x
x  x
1
du = dx

u = log x x
Đặt ⇒ 3
dv = x2 dx  v= x

3

x log2 y
y(x3 − 1) log xdx + dy = 0
1 + log y
PT ⇔ dx + dy = 0
x y(1 + log y)
Lấy tích phân
dx + dy + C = 0 (∗)
x y(1 + log y)
(x3 − 1) log x
Z
x Z
3
(x − 1) log x
Z Z
log x
x  x
1
du = dx

u = log x x
Đặt ⇒ 3
dv = x2 dx  v= x

3
Áp dụng công thức tích phân từng phần ta được.
x3 x2 x3 x3
Z Z
I1 = x2 log xdx = log x − dx = log x − + C.
3 3 3 9
log2 x
Z Z
log x
I2 = dx = log xd(log x) = + C.
x 2

log2 x
Z Z
log x
x 2
log2 y
Z
Tính tích phân dy.
y(1 + log y)

log2 x
Z Z
log x
x 2
log2 y
Z
y(1 + log y)
dy
Đặt t = log y ⇒ dt = . Ta được
y
log2 y t2
Z Z Z Z
1
dy = dt = (t − 1)dt + dt
y(1 + log y) 1+t 1+t

log2 x
Z Z
log x
x 2
log2 y
Z
y(1 + log y)
dy
y
log2 y t2
Z Z Z Z
1
dy = dt = (t − 1)dt + dt
y(1 + log y) 1+t 1+t
2
t
= − t + log(1 + t) + C
2

log2 x
Z Z
log x
x 2
log2 y
Z
y(1 + log y)
dy
y
log2 y t2
Z Z Z Z
1
dy = dt = (t − 1)dt + dt
y(1 + log y) 1+t 1+t
2
t
= − t + log(1 + t) + C
2
log2 y
= − log y + log(1 + log y) + C.
2

log2 x
Z Z
log x
x 2
log2 y
Z
y(1 + log y)
dy
y
log2 y t2
Z Z Z Z
1
dy = dt = (t − 1)dt + dt
y(1 + log y) 1+t 1+t
2
t
= − t + log(1 + t) + C
2
log2 y
= − log y + log(1 + log y) + C.
2
Nghiệm tổng quát của PTVP là
x3 x3 log2 x log2 y
log x − − + − log y + log(1 + log y) + C = 0.
3 9 2 2
Chú ý 3
(ii) Đối với phương trình vi phân có dạng.
dy = f (ax + by + c)dx
trong đó a, b, c là các hằng số.

Chú ý 3
(ii) Đối với phương trình vi phân có dạng.
dy = f (ax + by + c)dx
trong đó a, b, c là các hằng số.

dz dy
Ta đặt, z = ax + by + c, khi đó = a + b , phương trình trở thành.
dx dx
dz − (bf (z) + a)dx = 0
là phương trình có thể đưa về dạng phương trình vi phân với biến số phân ly.

Ví dụ 2
Giải các phương trình vi phân sau.
dy dy 2
1 = 6x + y − 1. 2 = (4x + y + 1) .
dx dx

dy
= 6x + y − 1
dx

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
Đặt z = 6x + y − 1 ⇒ =6+ , PT trở thành.
dx dx

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
dx dx
dz
−6=z
dx

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
dx dx
dz dz
−6=z ⇔ − dx = 0
dx z+6

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
dx dx
dz dz
−6=z ⇔ − dx = 0
dx z+6
Tích phân tổng quát phương trình ta được
Z Z
dz
− dx + C = 0
z+6

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
dx dx
dz dz
−6=z ⇔ − dx = 0
dx z+6
Z Z
dz
− dx + C = 0
z+6
⇔ log(z + 6) − x + C = 0

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
dx dx
dz dz
−6=z ⇔ − dx = 0
dx z+6
Z Z
dz
− dx + C = 0
z+6
⇔ log(z + 6) − x + C = 0
⇔ log(6x + y + 5) − x + C = 0

dy
= 6x + y − 1
dx
dz dy
dx dx
dz dz
−6=z ⇔ − dx = 0
dx z+6
Z Z
dz
− dx + C = 0
z+6
⇔ log(z + 6) − x + C = 0
⇔ log(6x + y + 5) − x + C = 0
log(6x + y + 5) − x + C = 0.

dy 2
= (4x + y + 1)
dx

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
Đặt z = 4x + y + 1 ⇒ =4+ , phương trình trở thành.
dx dx

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
dx dx
dz
− 4 = z2
dx

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
dx dx
dz dz
− 4 = z2 ⇔ 2 − dx = 0
dx z +4

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
dx dx
dz dz
− 4 = z2 ⇔ 2 − dx = 0
dx z +4
Z Z
dz
− dx + C = 0
z2 + 4

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
dx dx
dz dz
− 4 = z2 ⇔ 2 − dx = 0
dx z +4
Z Z
dz
− dx + C = 0
z2 + 4
1 z
⇔ arctan − x + C = 0
2 2

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
dx dx
dz dz
− 4 = z2 ⇔ 2 − dx = 0
dx z +4
Z Z
dz
− dx + C = 0
z2 + 4
1 z
2 2
4x + y + 1
⇔ arctan − 2x + C = 0
2

dy 2
= (4x + y + 1)
dx
dz dy
dx dx
dz dz
− 4 = z2 ⇔ 2 − dx = 0
dx z +4
Z Z
dz
− dx + C = 0
z2 + 4
1 z
2 2
4x + y + 1
⇔ arctan − 2x + C = 0
2
4x + y + 1
arctan − 2x + C = 0.
2
Định nghĩa 2
(Hàm thuần nhất) Hàm số hai biến f được gọi là hàm thuần nhất bậc k (k là
số tự nhiên) nếu f là hàm thỏa mãn điều kiện
f (αx, αy) = αk f (x, y), ∀t ∈ R.

Định nghĩa 2
(Hàm thuần nhất) Hàm số hai biến f được gọi là hàm thuần nhất bậc k (k là
số tự nhiên) nếu f là hàm thỏa mãn điều kiện
f (αx, αy) = αk f (x, y), ∀t ∈ R.
Định nghĩa 3
Phương trình vi phân được gọi là phương trình vi phân thuần nhất nếu
có dạng.
dy
= f (x, y),
dx
trong đó f là hàm thỏa mãn điều kiện f (αx, αy) = f (x, y), ∀t ∈ R, nghĩa là f
là hàm thuần nhất bậc 0.

Cách giải.
dy dz
Ta đặt y = xz, ta được = z + x . Khi đó, phương trình trở thành.
dx dx
dz
z+x = ψ(z),
dx
y
trong đó ψ là hàm số theo biến z được xác định bởi ψ(z) = f 1, , là
x
phương trình vi phân với biến số phân ly.

Cách giải.
dy dz
dx dx
dz
z+x = ψ(z),
dx
y
x
Nếu ψ(z) − z 6= 0 phương trình trở thành,
Z
dx dz dz
= ⇒ log |x| = = φ(z) + C
x ψ(z) − z ψ(z) − z
y
⇒ x = Ceφ(z) ⇔ x = Ceφ( x ) .

Cách giải.
dy dz
dx dx
dz
z+x = ψ(z),
dx
y
x
Z
dx dz dz
= ⇒ log |x| = = φ(z) + C
x ψ(z) − z ψ(z) − z
y
⇒ x = Ceφ(z) ⇔ x = Ceφ( x ) .
dy y
Nếu ψ(z) − z = 0, ∀z ⇒ = ⇒ y = Cx.
dx x

Cách giải.
dy dz
dx dx
dz
z+x = ψ(z),
dx
y
x
Z
dx dz dz
= ⇒ log |x| = = φ(z) + C
x ψ(z) − z ψ(z) − z
y
⇒ x = Ceφ(z) ⇔ x = Ceφ( x ) .
dy y
Nếu ψ(z) − z = 0, ∀z ⇒ = ⇒ y = Cx.
dx x
Nếu ψ(z) − z = 0 tại z0 , có thể thử dễ dàng hàm số y = z0 x cũng là
nghiệm của phương trình.
Chú ý 4
Đối với phương trình có dạng

dy a1 x + b1 y + c1
=f .
dx a2 x + b2 y + c2

Chú ý 4
Đối với phương trình có dạng

dy a1 x + b1 y + c1
=f .
dx a2 x + b2 y + c2

a b1
Nếu định thức 1 6= 0, hệ phương trình
a2 b2

a1 x + b1 y + c1 = 0
a2 x + b2 y + c2 = 0
có nghiệm duy nhất (x, y) = (α, β). Ta thực hiện đổi biến như sau.

x=ϕ+α
y = ψ + β.
Khi đó, phương trình trở thành.


dψ a1 ϕ + b1 ψ
=f
dϕ a2 ϕ + b2 ψ
là phương trình vi phân thuần nhất.


dψ a1 ϕ + b1 ψ
=f
dϕ a2 ϕ + b2 ψ
là phương trình vi phân thuần nhất.

= 0 ⇔ a1 = b1 = λ.
a1 b1
Nếu định thức
a2 b2 a2 b2
Đặt z = a2 x + b2 y, phương trình trở thành.

dz λz + c1
=f ,
dx z + c2
là phương trình vi phân với biến số phân ly.

Ví dụ 3
Giải các phương trình vi phân cấp 1 thuần nhất sau.
1 (x − y) ydx − x2 dy = 0. 2 xydy + (x2 − y 2 )dx = 0.

(x − y) ydx − x2 dy = 0.

(x − y) ydx − x2 dy = 0.
Nhận thấy x = 0 là nghiệm của phương trình, nếu x 6= 0
dy (x − y)y
PT ⇔ =
dx x2

(x − y) ydx − x2 dy = 0.
dy (x − y)y
PT ⇔ =
dx x2
dy dz
Đặt y = xz ⇒ = z + x , phương trình trở thành.
dx dx
dz (x − xz)xz dz dx
z+x = ⇔− 2 =
dx x2 z x
1
⇔ = log x + C
z
x
⇔ log x − + C = 0
y

(x − y) ydx − x2 dy = 0.
dy (x − y)y
PT ⇔ =
dx x2
dy dz
dx dx
dz (x − xz)xz dz dx
z+x = ⇔− 2 =
dx x2 z x
1
⇔ = log x + C
z
x
⇔ log x − + C = 0
y
Vậy, PT có nghiệm kỳ dị x = 0 và nghiệm tổng quát của PTVP là
x
log x − + C = 0.
y
xydy + (x2 − y 2 )dx = 0.

xydy + (x2 − y 2 )dx = 0.
Nhận thấy x = 0 là một nghiệm của PT, y = 0 không là nghiệm của phương
trình, khi xy 6= 0
dy x2 − y 2
PT ⇔ =−
dx xy

xydy + (x2 − y 2 )dx = 0.
trình, khi xy 6= 0
dy x2 − y 2
PT ⇔ =−
dx xy
dy dz
dx dx
dz x2 + x2 z 2 zdz dx
z+x =− ⇔ =−
dx x.xz 1 + 2z 2 x
1
⇔ log(1 + 2z 2 ) = − log x + C
4
2y 2

⇔ 4 log x + log 1 + 2 + C = 0
x

xydy + (x2 − y 2 )dx = 0.
trình, khi xy 6= 0
dy x2 − y 2
PT ⇔ =−
dx xy
dy dz
dx dx
dz x2 + x2 z 2 zdz dx
z+x =− ⇔ =−
dx x.xz 1 + 2z 2 x
1
⇔ log(1 + 2z 2 ) = − log x + C
4
2y 2

⇔ 4 log x + log 1 + 2 + C = 0
x
Vậy, PT có nghiệm kỳ dị x = 0 và nghiệm tổng quát của PTVP là
2y 2

4 log x + log 1 + 2 + C = 0.
x
Định nghĩa 4
Phương trình vi phân được gọi là phương trình vi phân tuyến tính cấp 1 nếu
có dạng
dy
+ p(x)y = q(x)
dx
trong đó p, q là các hàm số liên tục. Đặc biệt, nếu phương trình trên với
q(x) = 0, ∀x được gọi phương trình tuyến tính thuần nhất, trái lại gọi là không
thuần nhất.

Cách giải.
∗ Với phương trình vi phân tuyến tính thuần nhất.
dy
+ p(x)y = 0.
dx

Cách giải.
dy
+ p(x)y = 0.
dx
dy
(i) Nếu y 6= 0 ⇒ = −p(x)dx. Đây là phương trình vi phân với biến số
y
phân ly. Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình
Z Z
log |y| = − p(x)dx + C ⇔ y = C exp − p(x)dx .

Cách giải.
dy
+ p(x)y = 0.
dx
dy
(i) Nếu y 6= 0 ⇒ = −p(x)dx. Đây là phương trình vi phân với biến số
y
phân ly. Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình
Z Z
log |y| = − p(x)dx + C ⇔ y = C exp − p(x)dx .
(ii) Nếu y = 0, dễ thấy đây cũng là nghiệm của phương trình. Nghiệm này
cũng được biểu diễn theo công thức nghiệm tổng quát ứng với C = 0.
Vậy nghiệm tổng quát của phương trình là.
Z
y = C exp − p(x)dx .

∗ Đối với phương trình vi phân tuyến tính tổng quát.
dy
+ p(x)y = q(x).
dx

dy
+ p(x)y = q(x).
dx
Phương pháp biến thiên hằng số Lagrange.

dy
+ p(x)y = q(x).
dx
B1. Trước tiên từ phương trình vi phân
R tuyến
tính thuần nhất tương ứng, ta
tìm được nghiệm y = C exp − p(x)dx .

dy
+ p(x)y = q(x).
dx
R tuyến
B2. Ta thử tìm nghiệm của phương trình tổng Rquát có dạng
trên trong đó C
được xem là một hàm số. y = C(x) exp − p(x)dx .

dy
+ p(x)y = q(x).
dx
R tuyến
B2. Ta thử tìm nghiệm của phương trình tổng Rquát có dạng
trên trong đó C
được xem là một hàm số. y = C(x) exp − p(x)dx .
Cụ thể như sau, lấy đạo hàm y 0 và thế vào phương trình ta được.
R R R
e− p(x)dx
C 0 (x) − C(x)p(x)e− p(x)dx
+ p(x)C(x)e− p(x)dx
= q(x)
R
Z R
p(x)dx
Do đó, C 0 (x) = q(x)e p(x)dx
⇒ C(x) = q(x)e dx + C, trong đó C là
một hằng số tùy ý. Vậy nghiệm tổng quát của phương trình là.
R R
Z R
− p(x)dx − p(x)dx
y = Ce +e . q(x)e p(x)dx dx.

Ví dụ 4
Giải các phương trình vi phân tuyến tính sau.
dy y dy
1 − = x2 sin x. 2 + 2xy = x.
dx x dx

dy y
− = x2 sin x
dx x

dy y
− = x2 sin x
dx x
Xét phương trình thuần nhất tương ứng.
dy y R 1
− = 0 ⇔ y = ce x dx
dx x
⇔ y = cx

dy y
− = x2 sin x
dx x
dy y R 1
− = 0 ⇔ y = ce x dx
dx x
⇔ y = cx
Ta sẽ tìm nghiệm của PTVP dạng y = c(x)x. Thay vào phương trình ta được.
c(x)x
c0 (x)x + c(x) − = x2 sin x
x

dy y
− = x2 sin x
dx x
dy y R 1
− = 0 ⇔ y = ce x dx
dx x
⇔ y = cx
c(x)x
c0 (x)x + c(x) − = x2 sin x ⇔ c0 (x) = x sin x
x

dy y
− = x2 sin x
dx x
dy y R 1
− = 0 ⇔ y = ce x dx
dx x
⇔ y = cx
c(x)x
Z x
⇒ c(x) = x sin xdx = x cos x + sin x + C

dy y
− = x2 sin x
dx x
dy y R 1
− = 0 ⇔ y = ce x dx
dx x
⇔ y = cx
c(x)x
Z x
⇒ c(x) = x sin xdx = x cos x + sin x + C
y = x2 cos x + x sin x + Cx.

Z
∗ Tính tích phân I = x sin xdx

Z

u=x
Đặt
sin xdx = dv

Z

u=x du = dx
Đặt ⇒ , ta được
sin xdx = dv v = − cos x

Z

u=x du = dx
Đặt ⇒ , ta được
sin xdx = dv v = − cos x
Z
I = −x cos x + cos xdx = −x cos x + sin x + C

dy
+ 2xy = x
dx

dy
+ 2xy = x
dx
dy R
+ 2xy = 0 ⇔ y = ce− 2xdx
dx
2
⇔ y = ce−x

dy
+ 2xy = x
dx
dy R
+ 2xy = 0 ⇔ y = ce− 2xdx
dx
2
⇔ y = ce−x
2
Ta sẽ tìm nghiệm của PTVP dạng y = c(x)e−x . Thay vào phương trình ta
được.
2 2 2
c0 (x)e−x + c(x)(−2x)e−x + 2xc(x)e−x = x

dy
+ 2xy = x
dx
dy R
+ 2xy = 0 ⇔ y = ce− 2xdx
dx
2
⇔ y = ce−x
2
được.
2 2 2 2
c0 (x)e−x + c(x)(−2x)e−x + 2xc(x)e−x = x ⇔ c0 (x) = xex

dy
+ 2xy = x
dx
dy R
+ 2xy = 0 ⇔ y = ce− 2xdx
dx
2
⇔ y = ce−x
2
được.
2 2 2 2
c0 (x)e−x + c(x)(−2x)e−x
Z + 2xc(x)e
−x
= x ⇔ c0 (x) = xex
2 1 2
⇒ c(x) = xex dx = ex + C
2

dy
+ 2xy = x
dx
dy R
+ 2xy = 0 ⇔ y = ce− 2xdx
dx
2
⇔ y = ce−x
2
được.
2 2 2 2
c0 (x)e−x + c(x)(−2x)e−x
Z + 2xc(x)e
−x
= x ⇔ c0 (x) = xex
2 1 2
⇒ c(x) = xex dx = ex + C
2
1 2
y= + Ce−x .
2
Phương pháp thừa số tích phân

Từ phương pháp biến thiên hằng số, ta có thể rút gọn phương pháp giải
phương trình vi phân tuyến tính như sau, được gọi là phương pháp thừa số
tích phân.
R
B1. Nhân cả hai vế phương trình với thừa số exp p(x)dx , phương trình trở
thành,
dy R p(x)dx R R
e + p(x)ye p(x)dx = q(x)e p(x)dx .
dx

Từ phương pháp biến thiên hằng số, ta có thể rút gọn phương pháp giải
phương trình vi phân tuyến tính như sau, được gọi là phương pháp thừa số
tích phân.
R
B1. Nhân cả hai vế phương trình với thừa số exp p(x)dx , phương trình trở
thành,
dy R p(x)dx R R
e + p(x)ye p(x)dx = q(x)e p(x)dx .
dx
B2. Để ý thấy rằng,

d R p(x)dx dy R p(x)dx R
ye = e + p(x)ye p(x)dx .
dx dx
Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình là.
R
Z R
ye p(x)dx = q(x)e p(x)dx dx + C.

Ví dụ 5
Giải các phương trình vi phân tuyến tính sau.
dy y dy
1 + = x2 . 2 x + log x = y.
dx x + 1 dx

dy y
+ = x2
dx x + 1

dy y
+ = x2
dx x + 1
1
R
Thừa số tích phân e x+1 dx = elog(x+1) = x + 1. Nhân hai vế của phương trình
với thừa số tích phân ta được.

dy y
+ = x2
dx x + 1
1
R
y 0 (x + 1) + y = x2 (x + 1) ⇔ [y(x + 1)]0 = x3 + x2
Z
⇔ y(x + 1) = (x3 + x2 )dx
x4 x3
⇔ y(x + 1) − − +C =0
4 3
Vậy nghiệm tổng quát của phương trình vi phân là
x4 x3
y(x + 1) − − + C = 0.
4 3
dy y
+ = x2
dx x + 1
1
R
y 0 (x + 1) + y = x2 (x + 1) ⇔ [y(x + 1)]0 = x3 + x2
Z
⇔ y(x + 1) = (x3 + x2 )dx
x4 x3
⇔ y(x + 1) − − +C =0
4 3

dy y
+ = x2
dx x + 1
1
R
y 0 (x + 1) + y = x2 (x + 1) ⇔ [y(x + 1)]0 = x3 + x2
Z
⇔ y(x + 1) = (x3 + x2 )dx
x4 x3
⇔ y(x + 1) − − +C =0
4 3
x4 x3
y(x + 1) − − + C = 0.
4 3

dy
x + log x = y
dx

dy
x + log x = y
dx
y log x
PT ⇔ y 0 − =−
x x

dy
x + log x = y
dx
y log x
PT ⇔ y 0 − =−
x xR
1 1
Thừa số tích phân e− x dx = e− log x = . Nhân hai vế của phương trình với
x
thừa số tích phân ta được.

dy
x + log x = y
dx
y log x
PT ⇔ y 0 − =−
x xR
1 1
x
1 1 log x y 0 log x
y 0 − y. 2 = − 2 ⇔ =− 2
x x x x Z x
y log x
⇔ = − 2 dx
x x
y log x 1
⇔ = + + C.
x x x
y log x 1
− − + C = 0.
x x x
dy
x + log x = y
dx
y log x
PT ⇔ y 0 − =−
x xR
1 1
x
1 1 log x y 0 log x
y 0 − y. 2 = − 2 ⇔ =− 2
x x x x Z x
y log x
⇔ = − 2 dx
x x
y log x 1
⇔ = + + C.
x x x

dy
x + log x = y
dx
y log x
PT ⇔ y 0 − =−
x xR
1 1
x
1 1 log x y 0 log x
y 0 − y. 2 = − 2 ⇔ =− 2
x x x x Z x
y log x
⇔ = − 2 dx
x x
y log x 1
⇔ = + + C.
x x x
y log x 1
− − + C = 0.
x x x
Z
log x
∗ Tính tích phân I = − dx.
x2
(
log x = u
Đặt 1
− 2 dx = dv
x

Z
log x
∗ Tính tích phân I =− 2 dx.
 x
du = 1 dx
(
log x = u 
Đặt 1 ⇒ x , ta được
− 2 dx = dv 1
x

 v =
x

Z
log x
∗ Tính tích phân I =− 2 dx.
 x
du = 1 dx
(
log x = u 
Đặt 1 ⇒ x , ta được
− 2 dx = dv 1
x

 v =
x
Z
log x 1 log x 1
I= − 2
dx = + + C.
x x x x

Định nghĩa 5
Phương trình Bernowlli là phương trình vi phân cấp 1 có dạng.
dy
+ p(x)y = q(x)y α .
dx
trong đó p, q là các hàm liên tục, α là hàng số.

Cách giải.
Nếu α = 0 hoặc α = 1 thì phương trình trở thành phương trình vi phân
tuyến tính cấp 1.

Cách giải.
Nếu α khác 0 và 1. Nhân cả hai vế phương trình với y −α ta được.
dy −α
y + p(x)y 1−α = q(x).
dx

Cách giải.
Nếu α khác 0 và 1. Nhân cả hai vế phương trình với y −α ta được.
dy −α
y + p(x)y 1−α = q(x).
dx
dz dy
Đặt z = y 1−α ta có, = (1 − α)y −α . Phương trình trở thành.
dx dx
dz
+ (1 − α)p(x)z = (1 − α)q(x)
dx
là phương trình vi phân tuyến tính cấp 1.

Ví dụ 6
Giải các phương trình Bernowlli sau.
dy y y3 dy y y2
1 + = 2. 2 + 2 = 2.
dx x x dx x x

dy y y3
+ = 2
dx x x

dy y y3
+ = 2
dx x x
Nhận thấy y = 0 là một nghiệm của phương trình.

dy y y3
+ = 2
dx x x
Với y 6= 0, phương trình tương đương với phương trình
dy 1 1 1
+ 2 = 2 (∗)
dx y 3 xy x

dy y y3
+ = 2
dx x x
dy 1 1 1
+ 2 = 2 (∗)
dx y 3 xy x
1 dz 1 dy
Đặt z = 2
⇒ = −2 3 . Phương trình trở thành
y dx y dx

dy y y3
+ = 2
dx x x
dy 1 1 1
+ 2 = 2 (∗)
dx y 3 xy x
1 dz 1 dy
Đặt z = 2
y dx y dx
1 dz z 1
− + = 2
2 dx x x

dy y y3
+ = 2
dx x x
dy 1 1 1
+ 2 = 2 (∗)
dx y 3 xy x
1 dz 1 dy
Đặt z = 2
y dx y dx
1 dz z 1 1 1
− + = 2 ⇔ z 0 − 2z = − 2 .
2 dx x x x x

dy y y3
+ = 2
dx x x
dy 1 1 1
+ 2 = 2 (∗)
dx y 3 xy x
1 dz 1 dy
Đặt z = 2
y dx y dx
1 dz z 1 1 1
− + = 2 ⇔ z 0 − 2z = − 2 .
2 dx x x x x
R 2 1
Thừa số tích phân e − x dx = e−2 log x = 2 . Nhân hai vế phương trình với
x

dy y y3
+ = 2
dx x x
dy 1 1 1
+ 2 = 2 (∗)
dx y 3 xy x
1 dz 1 dy
Đặt z = 2
y dx y dx
1 dz z 1 1 1
− + = 2 ⇔ z 0 − 2z = − 2 .
2 dx x x x x
R 2 1
Thừa số tích phân e − x dx = e−2 log x = 2 . Nhân hai vế phương trình với
x
z0 1 1 z 0 1
2
− 2z 3
= 4
⇔ 2
=− 4
x x x x x
Z
z 1
⇔ 2 =− dx
x x4
z 1
⇔ 2 = 3 +C
x 3x
1 1
⇔ 2 2 = 3 +C
y x 3x

Z
z 1
⇔ 2 =− dx
x x4
z 1
⇔ 2 = 3 +C
x 3x
1 1
⇔ 2 2 = 3 +C
y x 3x
Do đó, nghiệm tổng quát của phương trình (∗) là

1 1
= +C
y 2 x2 3x3

Z
z 1
⇔ 2 =− dx
x x4
z 1
⇔ 2 = 3 +C
x 3x
1 1
⇔ 2 2 = 3 +C
y x 3x

1 1
= +C
y 2 x2 3x3
Vậy phương trình đã cho có nghiệm tổng quát

1 1
= 3 +C
y 2 x2 3x
và một nghiệm kỳ dị y = 0.
dy y y2
+ 2 = 2
dx x x

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x
dy 1 1 1
2
+ 2 = 2 (∗)
dx y x y x

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x
dy 1 1 1
2
+ 2 = 2 (∗)
dx y x y x
1 dz 1 dy
Đặt z = ⇒ =− 2 . Phương trình trở thành
y dx y dx

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x
dy 1 1 1
2
+ 2 = 2 (∗)
dx y x y x
1 dz 1 dy
y dx y dx
dz z 1
− + = 2
dx x2 x

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x
dy 1 1 1
2
+ 2 = 2 (∗)
dx y x y x
1 dz 1 dy
y dx y dx
dz z 1 1 1
− + = 2 ⇔ z0 − z 2 = − 2 .
dx x2 x x x

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x
dy 1 1 1
2
+ 2 = 2 (∗)
dx y x y x
1 dz 1 dy
y dx y dx
dz z 1 1 1
− + = 2 ⇔ z0 − z 2 = − 2 .
dx x2 x x x
− x12 dx
R
1
Thừa số tích phân e = e x . Nhân hai vế phương trình với thừa số tích
phân ta được.

dy y y2
+ 2 = 2
dx x x
dy 1 1 1
2
+ 2 = 2 (∗)
dx y x y x
1 dz 1 dy
y dx y dx
dz z 1 1 1
− + = 2 ⇔ z0 − z 2 = − 2 .
dx x2 x x x
− x12 dx
R
1
Thừa số tích phân e = e x . Nhân hai vế phương trình với thừa số tích
phân ta được.
1 1 1 1 1 1 0 1 1
z0e x − z e x = − e x ⇔ ze x = − 2 e x
x2 x2 x
Z
1 1 1
⇔ ze x = − e x dx
x2
1 1
⇔ ze x = e x + C
1 1 1
⇔ ex = ex + C
y

Z
1 1 1
x2
1 1
⇔ ze x = e x + C
1 1 1
⇔ ex = ex + C
y

1 1 1
ex = ex + C
y

Z
1 1 1
x2
1 1
⇔ ze x = e x + C
1 1 1
⇔ ex = ex + C
y

1 1 1
ex = ex + C
y
Vậy phương trình đã cho có nghiệm tổng quát

1 1 1
ex − ex + C = 0
y
và một nghiệm kỳ dị y = 0.
Định nghĩa 6
Phương trình vi phân toàn phần là phương trình có dạng
p(x, y)dx + q(x, y)dy = 0
∂p ∂q
trong đó p, q là các hàm có các đạo hàm riêng liên tục thỏa mãn = .
dy dx

Định nghĩa 6
∂p ∂q
dy dx
Cách giải.
Chọn một điểm (x0 , y0 ) mà thuộc miền xác định của p, q (thông thường
ta chọn điểm sao cho thuận lợi tính tích phân nhất).

Định nghĩa 6
∂p ∂q
dy dx
Cách giải.
Chọn một điểm (x0 , y0 ) mà thuộc miền xác định của p, q (thông thường
ta chọn điểm sao cho thuận lợi tính tích phân nhất).
Lấy tích phân hai vế ta được nghiệm tổng quát của phương trình.
Z x Z y
p(x, y)dx + q(x0 , y)dy + C = 0.
x0 y0

Ví dụ 7
Giải các phương trình vi phân toàn phần sau
1 (x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
2 (3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.
1 1
3 (xy 2 + 2 )dx + (x2 y − 2 )dy = 0.
x y
4 (2xy + arctan x)dx + (x2 + arctan y)dy = 0.

(x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.

(x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
Đặt P (x, y) = x − y − 1 và Q(x, y) = x + y − 1, ta có

(x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
∂P
(x, y) = 1
∂x

(x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
∂P ∂Q
(x, y) = 1 (x, y) = 1.
∂x ∂y
∂P ∂Q
⇒ = , nên phương trình là phương trình vi phân toàn phần.
∂x ∂y
Lấy (x, y) = (0; 0), tích phân tổng quát hai vế phương trình ta được

(x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
∂P ∂Q
(x, y) = 1 (x, y) = 1.
∂x ∂y
∂P ∂Q
∂x ∂y
Z y Z x
P (x, y)dy + Q(x, y)dx = 0 ⇔ P (x, y)dy + Q(x, 0)dx + C = 0
Z0 y Z x0
⇔ (x − y + 1)dy + (x − 1)dx + C = 0
0 0
y2 x2
⇔ xy − +y+ −x+C =0
2 2

(x − y + 1)dy + (x + y − 1)dx = 0.
∂P ∂Q
(x, y) = 1 (x, y) = 1.
∂x ∂y
∂P ∂Q
∂x ∂y
Z y Z x
P (x, y)dy + Q(x, y)dx = 0 ⇔ P (x, y)dy + Q(x, 0)dx + C = 0
Z0 y Z x0
⇔ (x − y + 1)dy + (x − 1)dx + C = 0
0 0
y2 x2
⇔ xy − +y+ −x+C =0
2 2
Vậy, nghiệm tổng quát của phương trình vi phân là
y2 x2
xy − +y+ − x + C = 0.
2 2
(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.

(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.
Đặt P (x, y) = 3x2 + 6xy 2 và Q(x, y) = 6x2 y + 4y 3 , ta có

(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.

∂P
(x, y) = 12xy
∂y

(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.

∂P ∂Q
(x, y) = 12xy (x, y) = 12xy.
∂y ∂x
∂P ∂Q
∂x ∂y

(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.

∂P ∂Q
(x, y) = 12xy (x, y) = 12xy.
∂y ∂x
∂P ∂Q
∂x ∂y
Z x Z y
P (x, y)dy + Q(x, y)dx = 0 ⇔ P (x, y)dx + Q(0, y)dy + C = 0
Z0 x 0
Z y
⇔ (3x2 + 6xy 2 )dx + 4y 3 dy + C = 0
0 0
⇔ x3 + 3x2 y 2 + y 4 + C = 0

(3x2 + 6xy 2 )dx + (6x2 y + 4y 3 )dy = 0.

∂P ∂Q
(x, y) = 12xy (x, y) = 12xy.
∂y ∂x
∂P ∂Q
∂x ∂y
Z x Z y
P (x, y)dy + Q(x, y)dx = 0 ⇔ P (x, y)dx + Q(0, y)dy + C = 0
Z0 x 0
Z y
⇔ (3x2 + 6xy 2 )dx + 4y 3 dy + C = 0
0 0
⇔ x3 + 3x2 y 2 + y 4 + C = 0
Vậy, nghiệm tổng quát của phương trình vi phân là

x3 + 3x2 y 2 + y 4 + C = 0.
Bài tập
BT1. Giải các phương trình phân ly biến số sau.

1 x2 − yx2 dy + (y + xy)dx = 0.

2 y 2 − 1)(x2 + 1 dy + (y 2 − xy 2 )dx = 0.
3 (x3 + y 2 x3 )dx + x2 (y 5 + y 3 − y − 1)dy = 0.
y−1
4 y 2 + 1 e2x dx − dy = 0.
x
BT2. Giải các phương trình vi phân cấp 1 thuần nhất sau.

1. x2 + y 2 ydx + x2 − y 2 xdy = 0.

2. (x − y) y 2 dx + x2 + y 2 xdy = 0.

3. (x − y) (x2 + y 2 )dx + x3 − y 3 dy = 0.

Bài tập
BT3. Giải các phương trình vi phân tuyến tính sau.
dy dy
1 + x2 y = x. 4 + y tan x = sin2 x.
dx dx
dy y dy y
2 − = x2 sin x. 5 − = x2 sin x.
dx x dx x
dy
3 + 2xy = x.
dx
BT4. Giải các phương trình Bernowlli sau.
√
dy 2x y dy
1 x + 2y = . 3 x + y = y 2 log x.
dx cos2 x dx
dy
2 x2 − xy = x2 y 3 . dy
dx 4 x2 + y = x2 y 2 .
dx

Định nghĩa 7
(Phương trình khuyết y, y 0 ) Phương trình vi phân cấp 2 khuyết y, y 0 là phương
trình có dạng
y 00 = f (x)
Cách giải.
Lấy tích phân hai lần ta được nghiệm tổng quát của phương trình.
Z
y 0 = f (x)dx = F (x) + C1
Z
y = F (x)dx + C1 x + C2

Ví dụ 8
Giải các phương trình vi phân cấp 2.
a. y 00 = x3 + ex .

Ví dụ 8
a. y 00 = x3 + ex .
b. (x2 + 1)y 00 = 1.

Ví dụ 8
a. y 00 = x3 + ex .
b. (x2 + 1)y 00 = 1.
c. xy 00 + y 0 = 2x.

y 00 = x3 + ex
Lấy tích phân hai vế phương trình ta được

Z
y 00 = x3 + ex ⇔ y 0 = (x3 + ex )dx + C1
x4
⇔ y0 = + ex + C1
4
x4
Z
x
⇔y= + e + C1 dx
4
x5
⇔y= + ex + C1 x + C2
20

y 00 = x3 + ex

Z
y 00 = x3 + ex ⇔ y 0 = (x3 + ex )dx + C1
x4
⇔ y0 = + ex + C1
4
x4
Z
x
⇔y= + e + C1 dx
4
x5
⇔y= + ex + C1 x + C2
20
x5
y= + ex + C1 x + C2 .
20

(x2 + 1)y 00 = 1

1
(x2 + 1)y 00 = 1 ⇔ y 00 = 2+1
Zx
0 1
⇔y = dx + C1
x2 + 1
⇔ y 0 = arctan x + C1
Z
⇔ y = (arctan x + C1 ) dx
1
⇔ y = x arctan x − log(x2 + 1) + C1 x + C2
2

(x2 + 1)y 00 = 1

1
(x2 + 1)y 00 = 1 ⇔ y 00 = 2+1
Zx
0 1
⇔y = dx + C1
x2 + 1
⇔ y 0 = arctan x + C1
Z
⇔ y = (arctan x + C1 ) dx
1
⇔ y = x arctan x − log(x2 + 1) + C1 x + C2
2
1
y = x arctan x − log(x2 + 1) + C1 x + C2 .
2
xy 00 + y 0 = 2x
xy 00 + y 0 = 2x ⇔ (xy 0 )0 = 2x
Z
⇔ xy 0 = 2xdx + C1
⇔ xy 0 = x2 + C1
C1
⇔ y0 = x +
Z x
C1
⇔y= x+ dx
x
x2
⇔y= + log |x|C1 + C2
2

xy 00 + y 0 = 2x
xy 00 + y 0 = 2x ⇔ (xy 0 )0 = 2x
Z
⇔ xy 0 = 2xdx + C1
⇔ xy 0 = x2 + C1
C1
⇔ y0 = x +
Z x
C1
⇔y= x+ dx
x
x2
⇔y= + log |x|C1 + C2
2
x2
y= + log |x|C1 + C2 .
2
Định nghĩa 8
(Phương trình vi phân tuyến tính cấp 2) Phương trình vi phân tuyến tính cấp
hai là phương trình vi phân có dạng
y 00 + p(x)y 0 + q(x)y = r(x)
Đặc biệt, nếu p, q là các hằng số thì ta gọi là phương trình vi phân tuyến tính
cấp 2 với hệ số hằng, nếu r(x) = 0 thì ta gọi là phương trình thuần nhất.

Giải phương trình thuần nhất hệ số hằng:
y 00 + py 0 + qy = 0

y 00 + py 0 + qy = 0
Bước 1: Giải phương trình đặc trưng:
λ2 + pλ + q = 0.

y 00 + py 0 + qy = 0
λ2 + pλ + q = 0.
Bước 2: Kết luận nghiệm.

y 00 + py 0 + qy = 0
λ2 + pλ + q = 0.

(i) Nếu PTĐT có hai nghiệm phân biệt λ1 , λ2 thì PTVP có nghiệm tổng
quát là:
y = C1 eλ1 x + C2 eλ2 x .

y 00 + py 0 + qy = 0
λ2 + pλ + q = 0.

quát là:
y = C1 eλ1 x + C2 eλ2 x .
(ii) Nếu PTĐT có nghiệm kép λ0 thì PTVP có nghiệm tổng quát là:
y = (C1 x + C2 )eλ0 x .

y 00 + py 0 + qy = 0
λ2 + pλ + q = 0.

quát là:
y = C1 eλ1 x + C2 eλ2 x .
(ii) Nếu PTĐT có nghiệm kép λ0 thì PTVP có nghiệm tổng quát là:
y = (C1 x + C2 )eλ0 x .
(iii) Nếu PTĐT có hai nghiệm phức liên hợp α ± βi thì PTVP có nghiệm tổng
quát là:
y = eαx (C1 sin βx + C2 cos βx).

Ví dụ 9
a. y 00 − 6y 0 + 5y = 0.

Ví dụ 9
a. y 00 − 6y 0 + 5y = 0.
b. y 00 − 2y 0 + 5y = 0.

Ví dụ 9
a. y 00 − 6y 0 + 5y = 0.
b. y 00 − 2y 0 + 5y = 0.
c. y 00 − 4y 0 + 4y = 0.

y 00 − 6y 0 + 5y = 0.

y 00 − 6y 0 + 5y = 0.
Xét phương trình đặc trưng
λ2 − 6λ + 5 = 0

y 00 − 6y 0 + 5y = 0.

λ=1
λ2 − 6λ + 5 = 0 ⇔
λ=5

y 00 − 6y 0 + 5y = 0.

λ=1
λ2 − 6λ + 5 = 0 ⇔
λ=5
Nghiệm tổng quát của phương trình là
y = C1 ex + C2 e5x .

y 00 − 2y 0 + 5y = 0.

y 00 − 2y 0 + 5y = 0.

λ2 − 2λ + 5 = 0

y 00 − 2y 0 + 5y = 0.

λ2 − 2λ + 5 = 0 ⇔ λ = 1 ± 2i

y 00 − 2y 0 + 5y = 0.

λ2 − 2λ + 5 = 0 ⇔ λ = 1 ± 2i
y = ex (C1 sin 2x + C2 cos 2x).

y 00 − 4y 0 + 4y = 0.

y 00 − 4y 0 + 4y = 0.

λ2 − 4λ + 4 = 0

y 00 − 4y 0 + 4y = 0.

λ2 − 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = 2.

y 00 − 4y 0 + 4y = 0.

λ2 − 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = 2.
y = e2x (C1 x + C2 ).

Giải phương trình tuyến tính hệ số hằng:
y 00 + py 0 + qy = r(x)

y 00 + py 0 + qy = r(x)
Phương pháp biến thiên hằng số Lagranger. Từ nghiệm của PTVP thuần nhất
liên kết, ta xem C1 , C2 là một hàm số biến thiên. Đồng nhất với phương trình
và tìm C1 (x), C2 (x) thỏa mãn PT ta được nghiệm của PT.

y 00 + py 0 + qy = r(x)
Bước 1: Giải phương trình thuần nhất liên kết y 00 + py 0 + qy = 0. ta được
nghiệm.
y = C1 y1 + C2 y2

y 00 + py 0 + qy = r(x)
nghiệm.
y = C1 y1 + C2 y2
Bước 2: Biến thiên hằng số Lagrange: Tìm nghiệm PTVP tuyến tính từ
nghiệm của PTVP thuần nhất liên kết bằng cách xem C1 , C2 là các hàm số
biến thiên.

y 00 + py 0 + qy = r(x)
nghiệm.
y = C1 y1 + C2 y2
biến thiên.
C10 (x), C20 (x) được suy ra từ hệ PT (Gọi là hệ phương trình Wronsky).
C10 (x)y1 (x) + C20 (x)y2 (x) = 0

C10 (x)y10 (x) + C20 (x)y20 (x) = f (x)

y 00 + py 0 + qy = r(x)
nghiệm.
y = C1 y1 + C2 y2
biến thiên.
C10 (x), C20 (x) được suy ra từ hệ PT (Gọi là hệ phương trình Wronsky).
C10 (x)y1 (x) + C20 (x)y2 (x) = 0

C10 (x)y10 (x) + C20 (x)y20 (x) = f (x)

Bước 3: Kết luận nghiệm tổng quát PTVP
y = C1 (x)y1 (x) + C2 (x)y2 (x)
Ví dụ 10
a. y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

Ví dụ 10
a. y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.
b. y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

λ2 + 4λ + 4 = 0

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

λ2 + 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = −2.

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

λ2 + 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = −2.
Nghiệm tổng quát của phương trình thuần nhất liên kết là
y = C1 xe−2x + C2 e−2x .

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

λ2 + 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = −2.
y = C1 xe−2x + C2 e−2x .
Ta sẽ tìm nghiệm của phương trình vi phân dạng
y = C1 (x)xe−2x + C2 (x)e−2x .

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

λ2 + 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = −2.
y = C1 xe−2x + C2 e−2x .
y = C1 (x)xe−2x + C2 (x)e−2x .
Giải hệ phương trình Wronsky.
C10 (x)xe−2x + C20 (x)e−2x = 0

0
C10 (x) xe−2x + C20 (x)(e−2x )0 = e−2x log x

y 00 + 4y 0 + 4y = e−2x log x.

λ2 + 4λ + 4 = 0 ⇔ λ = −2.
y = C1 xe−2x + C2 e−2x .
y = C1 (x)xe−2x + C2 (x)e−2x .
C10 (x)xe−2x + C20 (x)e−2x = 0

0
C10 (x) xe−2x + C20 (x)(e−2x )0 = e−2x log x
C10 (x)xe−2x + C20 (x)e−2x = 0

⇔ 0 −2x
C1 (x)e − 2C10 (x)xe−2x − 2C20 (x)e−2x = e−2x log x

C10 (x)x + C20 (x) = 0

⇔
C10 (x) − 2C10 (x) − 2C20 (x) = log x

C10 (x)x + C20 (x) = 0

⇔
C10 (x)
− 2C10 (x) − 2C20 (x) = log x
C10 (x) = log x

⇔
C20 (x) = −x log x

C10 (x)x + C20 (x) = 0

⇔
C10 (x)− 2C10 (x) − 2C20 (x) = log x
C10 (x) = log x

⇔
C20 (x) = −x log x
 Z

 C1 (x) = log xdx = x log x − x + C
Từ đó, ⇔ Z 2 2
C2 (x) = −x log xdx = − x log x + x + C

2 4

C10 (x)x + C20 (x) = 0

⇔
C10 (x)− 2C10 (x) − 2C20 (x) = log x
C10 (x) = log x

⇔
C20 (x) = −x log x
 Z

 C1 (x) = log xdx = x log x − x + C
Từ đó, ⇔ Z 2 2
C2 (x) = −x log xdx = − x log x + x + C

2 4
2
x2

−2x −2x −2x x
y = C1 xe + C2 e + (x log x − x)xe + − log x + e−2x .
2 4
1 2 3
⇔ y = C1 xe−2x + C2 e−2x + x log x − x2 e−2x .
2 4

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .
λ2 − 3λ + 2 = 0

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
y = C1 (x)ex + C2 (x)e2x .

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
y = C1 (x)ex + C2 (x)e2x .
C10 (x)ex + C20 (x)e2x = 0

0
C1 (x) (ex ) + C20 (x)(e2x )0 = ex
0

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
y = C1 (x)ex + C2 (x)e2x .
C10 (x)ex + C20 (x)e2x = 0

0
C1(x) (ex ) + C20 (x)(e2x )0 = ex
0
C1 (x)ex + C20 (x)e2x = 0

0
⇔
C10 (x)ex + 2C20 (x)e2x = ex
C10 (x) + C20 (x)ex = 0

⇔
C20 (x)e2x = ex

C10 (x) + C20 (x)ex = 0

⇔ 0 2x
C2 (x)e = ex
C10 (x) = −1
⇔
C20 (x) = e−x

C10 (x) + C20 (x)ex = 0

⇔ 0 2x
C2 (x)e = ex
C10 (x) = −1
⇔
C20 (x) = e−x
 Z
 C1 (x) = −dx = −x + C

Từ đó, ⇔ Z
C2 (x) = e−x dx = −e−x + C


C10 (x) + C20 (x)ex = 0

⇔ 0 2x
C2 (x)e = ex
C10 (x) = −1
⇔
C20 (x) = e−x
 Z
 C1 (x) = −dx = −x + C

Từ đó, ⇔ Z
C2 (x) = e−x dx = −e−x + C


y = C1 ex + C2 e2x − xex − e−x e2x .
⇔ y = C1 ex + C2 e2x − xex .

Ta có định lý sau.
Định lý 1
Giả sử PTVP tuyến tính cấp hai hệ số hằng ay 00 + by 0 + cy = r(x) có một
nghiệm riêng y = u∗ (x) thì nó có nghiệm tổng quát dạng
y = u(x) + u∗ (x)
trong đó, y = u(x) là nghiệm tổng quát của PTVP tuyến tính thuần nhất liên
kết.

Ta có định lý sau.
Định lý 1
Giả sử PTVP tuyến tính cấp hai hệ số hằng ay 00 + by 0 + cy = r(x) có một
nghiệm riêng y = u∗ (x) thì nó có nghiệm tổng quát dạng
y = u(x) + u∗ (x)
trong đó, y = u(x) là nghiệm tổng quát của PTVP tuyến tính thuần nhất liên
kết.
Phương pháp hệ số bất định. Như vậy, đối với một PTVP tuyến tính cấp 2 hệ
số hằng mà ta nhẩm trước được một nghiệm riêng thì ta sẽ giải được nhờ
Th(1) trên. Một số PTVP có r(x) là những hàm có thể nhẩm được nghiệm
riêng nhờ một số mệnh đề, ta gọi là phương pháp hệ số bất định!

Mệnh đề 1
Xét PTVP cấp hai tuyến tính hệ số hằng
ay 00 + by 0 + cy = p(x)eαx (∗)
(i) Nếu α không phải là nghiệm của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = q(x)eαx

Mệnh đề 1
ay 00 + by 0 + cy = p(x)eαx (∗)
y = q(x)eαx
(ii) Nếu α là nghiệm đơn của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = xq(x)eαx .

Mệnh đề 1
ay 00 + by 0 + cy = p(x)eαx (∗)
y = q(x)eαx
(ii) Nếu α là nghiệm đơn của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = xq(x)eαx .
(iii) Nếu α là nghiệm kép của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = x2 q(x)eαx .
Trong đó, q(x) là đa thức cùng bậc với p(x).

Mệnh đề 2
ay 00 + by 0 + cy = eαx (p1 (x) cos(βx) + p2 (x) sin(βx)) (∗)
(i) Nếu α + βi không là nghiệm của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = eαx (q1 (x) cos(βx) + q2 (x) sin(βx)).

Mệnh đề 2
ay 00 + by 0 + cy = eαx (p1 (x) cos(βx) + p2 (x) sin(βx)) (∗)
(i) Nếu α + βi không là nghiệm của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = eαx (q1 (x) cos(βx) + q2 (x) sin(βx)).
(ii) Nếu α + βi là nghiệm của PTĐT thì nghiệm riêng của PTVP (∗) là
y = xeαx (q1 (x) cos(βx) + q2 (x) sin(βx)).
Trong đó, q1 (x), q2 (x) là các đa thức cùng bậc với đa thức có bậc cao hơn
trong hai đa thức p1 (x), p2 (x).

Khi sử dụng phương pháp hệ số bất định, ta nên chú ý.
Chú ý 5
Đối với PTVP ay 00 + by 0 + cy = p(x)eαx . cos(βx) thì ta sẽ tìm nghiệm riêng có
dạng y = u(x).eαx . Khi đó, u sẽ thỏa mãn hệ thức.
au00 + (2aα + b)u0 + (aα2 + bα + c)u = p(x) cos(βx)

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .
λ2 − 3λ + 2 = 0

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
Ta sẽ tìm một nghiệm riêng của phương trình vi phân dạng y ∗ = αxex .

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
Thế ngược vào phương trình ta được
(2.1.1 − 3)α = 1

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
(2.1.1 − 3)α = 1 ⇔ α = −1

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
(2.1.1 − 3)α = 1 ⇔ α = −1
⇒ y ∗ = −xex là một nghiệm riêng của PTVP.

y 00 − 3y 0 + 2y = ex .

λ=1
λ2 − 3λ + 2 = 0 ⇔
λ=2
y = C1 ex + C2 e2x .
(2.1.1 − 3)α = 1 ⇔ α = −1
⇒ y ∗ = −xex là một nghiệm riêng của PTVP.

⇔ y = C1 ex + C2 e2x − xex .
Bài tập
BT1. Giải các phương trình vi phân cấp 2.

a. y 00 − 5y 0 + 4y = 0.
b. 3y 00 + 2y 0 + y = 0.
c. y 00 + 2y 0 + 5y = 0.
d. y 00 + 2y 0 + y = 0.
c. 4y 00 + 4y 0 + y = 0.
BT2. Giải các phương trình vi phân cấp 2.
a. y 00 − 6y 0 + 9y = cos 3x.
b. 2y 00 + 3y 0 + y = xe−x .
c. y 00 + 2y 0 + 2y = ex sin x.

Chapter 3 Phuong Trinh VI Phan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chapter 3 Phuong Trinh VI Phan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Giải tích 1 - Analysis (Economics)

Nguyễn Hữu Hiếu

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 1 / 73

Phương trình vi phân cấp 1

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 2 / 73

Phương trình vi phân cấp 1

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 2 / 73

Phương trình vi phân cấp 1

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 2 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 3 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 3 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 3 / 73

trong đó x là biến số độc lập, y = f (x) là hàm số phải tìm, y 0 , y 00 , . . . , y (n) là

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 4 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 5 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 6 / 73

y (n) + a1 (x)y (n−1) + · · · + an−1 (x)y 0 + an (x)y + b(x)

trong đó a1 (x), a2 (x), . . . , an (x), b(x) là các hàm cho trước.

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 6 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 7 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 7 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 7 / 73

f1 (x)g1 (y)dx + f2 (x)g2 (y)dy = 0.

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 8 / 73

f1 (x)g1 (y)dx + f2 (x)g2 (y)dy = 0.

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 8 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 9 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 10 / 73

Lấy tích phân

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 10 / 73

Lấy tích phân

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 10 / 73

Lấy tích phân

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 10 / 73

Lấy tích phân

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 10 / 73

Lấy tích phân

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 10 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 11 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 11 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 11 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 11 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 11 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 11 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 12 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 12 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 12 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 12 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 12 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 12 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 13 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 13 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 13 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 13 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 13 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 13 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 14 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 14 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 14 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 14 / 73

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 14 / 73

trong đó a, b, c là các hằng số.

N. H. Hiếu Giải tích 1 - Analysis (economics) 12/10/2020 15 / 73