ક્ષારયક્ુ ત જમીનન ુંુ સુંચાલન કેવી રીતે કરવ?

ુંુ

જીપ્સમ @ 5 ટન/હેક્ટર લગાવ્યા પછી

ુ ારો
ઘઉંની વૃદ્ધિમાું સધ

ડૉ. પી.સી.પટેલ
પ્રોફેસર અને મખ્ુ ય જમીન આરોગ્ય નનષ્ણાત,
આણુંદ કૃનિ યનુ નવનસિટી અને પારૂલ યનુ નવનસિટી
અને Mati Mate Agromart Pvt. Ltd, આણુંદ, ગજ ુ રાત, ભારત
હાલમાાં ગજ ુ રાતમાાં 58.41 લાખ હેક્ટર ખારી જમીન છે . તે મખ્ ુ યત્વે ખેડત ૂ ો દ્વારા
ઉપયોગમાાં લેવાતી ખામીયક્ુ ત માટી અને સ િંચાઈ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીને કારણે
હત.ુાં ખારી જમીનને કારણે પાકની ઉત્પાદકતામાાં ઘટાડો થયો છે . ખારી જમીનને
કારણે દરે ક ખેડત ૂ ોએ દર વર્ષે લગભગ 3.0 ટન અનાજ ગમ ુ ાવ્ય ુાં છે . ખારી જમીન
અમદાવાદ, આણાંદ, ભરૂચ, સરુ ત, નવ ારી, સરુ ે ન્દ્ર નગર, મોરબી, દ્વારકા,
રાજકોટ, જામનગર અને કચ્છમાાં વધ ુ જોવા મળે છે . આ મસ્યાવાળી જમીનમાાં
ોડડયમ લ્ફેટ, ક્લોરાઇડ, મેગ્નેસિયમના ક્ષાર વધ ુ હોય છે .
ખેડત ૂ ોએ પ દ ાં ગીના મીઠા પ્રસતકારક પાકો ઉગાડવા જોઈએ અને ઊંડી ખેડાણ
અને લીલા ખાતરન ુાં પાલન કરવ ુાં જોઈએ અને જમીનમાાં વધ ુ ેન્દ્રીય ખાતર
ઉમેરવાથી વધ ુ ખારી જમીન બનવાન ુાં બાંધ થઈ જિે.
સનષ્ણાત વૈજ્ઞાસનકોએ આગાહી કરી છે કે 2050માાં ગજ ુ રાતમાાં 90 લાખ હેક્ટર
ક્ષારગ્રસ્ત થઈ જિે અને તેના કારણે ખોરાકની અછત જાાિે.

દૈ સનક માચાર પત્ર-ગુજરાત માચાર-02-06-2023

આલ્કલી ોઈલ, જેને ોલોનેટ્ઝ અથવા ોડડક
ોઈલ અથવા ોડા-ક્ષારવાળી જમીન તરીકે પણ
ઓળખવામાાં આવે છે તે એવી છે કે જેમાાં ત ૃ
ાં પ્ત
માટીની પેસ્ટન ુાં pH >8.2 અને સવસનમયક્ષમ ોડડયમ
ટકાવારી > 15 હોય
 આલ્કલાઇન માટીને કે વી રીતે ઓળખવી/ડફક્ કરવી

જમીનની મસ્યાને ઓળખવા માટે માટી પરીક્ષણ

જરૂરી છે . માટી pH, સવદ્યતુ વાહકતા અને અન્દ્ય
બ ૃ
ાં સાં ધત પડરમાણોને માપો. ૌથી ચોટ પથ્થકરણ
માટે, પ્રસતષ્ષ્ઠત માટી પરીક્ષણ પ્રયોગિાળામાાં
તમારી જમીનના નમના ૂ મોકલો.

પોિક તત્તત્તવો માટે માટી, પાણી અને છોડન ું ુ

પરીક્ષણ અહીં કરો:
સેવામા-એગ્રી ક્ક્લનનક અને એગ્રી
લેબોરે ટરી, ભાવનગર, ગજુ રાત, ભારત.
https://sevama.in/
હેલ્પ લાઇન નુંબર 91-63 59 59 59 5
સોડડક જમીનની પાક ઉત્તપાદકતા:
કૃસર્ષના દૃષ્ષ્ટકોણથી ોડડક જમીન એ છે કે તેમાાં પયાાપ્ત સવસનમયક્ષમ ોડડયમ હોય છે જે
મોટાભાગના પાકના છોડના સવકા ને પ્રસતકૂ ળ અ ર કરે છે . ોડડક જમીનની ઉત્પાદકતા મયાાડદત
છે , મુખ્યત્વે તેન ા ભૌસતક ગુણધમોમાાં બગાડને કારણે, જે નબળી વાયુસમશ્રણનુાં કારણ બને છે , મ ૂળના
સવકા ને પ્રસતબાંસધત કરે છે અને મ ૂળના રોગોમાાં વધારો કરે છે .
ોડડક જમીનની નબળી ઉત્પાદકતાના કારણો:
1.સોડડયમ ટોક્ક્સસીટી: અસતિય ોડડયમ છોડ માટે ઝેર ી હોઈ િકે છે , જે તેમના મ ૂળના સવકા ને
અ ર કરે છે અને પોર્ષક તત્વોના િોર્ષણને અટકાવે છે . ોડડયમની ઝેર ી અ ર છોડમાાં જરૂરી પોર્ષક
તત્ત્વોના ત ુ નને સવક્ષેસપત કરી િકે છે , જેનાથી વ ૃદ્ધિ અટકી જાય છે અને ઉત્પાદકતામાાં ઘટાડો થાય
ાં લ
છે .
2. ઘટેલી પોિક ઉપલબ્ધતા: ોડડક જમીનમાાં ઉચ્ચ pH પોર્ષક તત્ત્વોની ઉણપ અથવા પોર્ષક
તત્ત્વોની ઉપલબ્ધતામાાં ઘટાડો તરફ દોરી િકે છે . આલ્કલાઇન પડરસ્સ્થસતઓ ફોસ્ફર , આયના, જ ત
અને મેંગેનીઝ જેવા આવશ્યક પોર્ષક તત્વોની ઉપલબ્ધતા અને િોર્ષણને મયાાડદત કરી િકે છે , જે
છોડના સવકા અને ઉત્પાદકતા માટે સનણાાયક છે . આ પોર્ષક તત્ત્વોના અ ત ાં ુલન અને ખામીઓમાાં
પડરણમી િકે છે , જે પાકની ઉપજને નકારાત્મક અ ર કરે છે .
3. ક્ષનતગ્રસ્ત જમીનન ું ુ માળખ:ું ુ ોડડયમના ઉચ્ચ સ્તરની હાજરીને કારણે ોડડક જમીન ઘણીવાર
નબળી જમીનની રચના દિાાવે છે . વધારાનુાં ોડડયમ માટીના કણોને સવખેર વા માટેન ુ ાં કારણ બને છે ,
પડરણામે કોમ્પેક્ટેડ, ખત અને ખરાબ રીતે સનકાલવાળી જમીનની રચના થાય છે . કોમ્પેક્ટેડ માટી
મ ૂળના પ્રવેિને પ્રસતબાંસધત કરે છે , પાણીની ઘ ૂ ણખોરી અને ડ્રેનેજને મયાાડદત કરે છે અને વાયુઓના
સવસનમયમાાં અવરોધે છે . આ સ્સ્થસતઓ મ ૂળના નબળા સવકા , પોર્ષક તત્ત્વોના િોર્ષણમાાં ઘટાડો અને
ક્ષસતગ્રસ્ત પાણી વ્યવસ્થાપન તરફ દોરી િકે છે , જે ઉત્પાદકતામાાં ઘટાડો કરવામાાં ફાળો આપે છે .
4. ઉચ્ચ pH ક્ષારત્તવ: ોડડક જમીનમાાં ામાન્દ્ય રીતે ઉચ્ચ pH સ્તર હોય છે , જે ક્ષારત્વમાાં
પડરણમી િકે છે . આલ્કલાઇન પડરસ્સ્થસતઓ જમીનમાાં અમુક આવશ્યક પોર્ષક તત્વોની
રાવ્યતા ઘટાડીને પોર્ષક તત્વોની ઉપલબ્ધતાને ીધી અ ર કરી િકે છે . આનાથી
છોડની આ પોર્ષક તત્ત્વોને એક્ ે કરવાની અને િોર્ષવાની ક્ષમતામાાં ઘટાડો થાય છે ,
જે ઉત્પાદકતાને વધુ અવરોધે છે .
5.પાણીન ું ુ અસુંતલન:
ુ ોડડક ભ ૂસમ ઘણીવાર નબળી પાણીની ઘ ૂ ણખોરી અને ડ્રેનેજથી
પીડાય છે કારણ કે તેમની ક્ષસતગ્રસ્ત જમીનની રચના છે . વધુ પડતા ોડડયમને
કારણે જમીન ઓછી અભેદ્ય બની જાય છે , જેના કારણે પાણી ભરાઈ જાય છે અને
વાયુસમશ્રણ ખરાબ થાય છે , જે ઓસ્ક્ જનથી વાંચચત કરી િકે છે , અને મ ૂળના સ્વાસ્થ્ય
કાયા પર નકારાત્મક અ ર કરે છે .
6. ઓછી માઇક્રોબાયલ પ્રવ ૃનિ: ોડડક જમીનમાાં ઉચ્ચ pH અને ોડડયમ ામગ્રી
સ ૂક્ષ્મજીવાણુઓની પ્રવ ૃસિને દબાવી િકે છે , જેમાાં ફાયદાકારક માટીના સુક્ષ્મ જીવોનો
માવેિ થાય છે જે પોર્ષક તત્ત્વોની ાયકચલિંગ અને જમીનના સ્વાસ્થ્યમાાં સનણાાયક
ભ ૂસમકા ભજવે છે . માઇક્રોબાયલ પ્રવ ૃસિમાાં ઘટાડો પોર્ષક તત્ત્વોના ખસનજીકરણ અને
કાબાસનક પદાથોના સવઘટનને મયાાડદત કરે છે , જે છોડ માટે પોર્ષક તત્ત્વોની પ્રાપ્યતા
અને એકાંદર જમીનની ફળદ્ર ુપતાને અ ર કરે છે .
ક્ષારયક્ુ ત માટીના પન
ુ ઃપ્રાક્પ્તની નવનવધ પિનતઓ
1.લીચચિંગ: લીચચિંગમાાં વધારાન ુાં ક્ષાર દૂર કરવા અને જમીનની આલ્કલાઇસનટી
ઘટાડવા માટે જમીનને પાણીથી ફ્લિ કરવાનો માવેિ થાય છે . આ પિસત ક્ષારને
અ રકારક રીતે રુટ ઝોનથી નીચે અને દૂર ખ ેડવા માટે યોગ્ય સ િંચાઈ અને ડ્રેનેજ
સ સ્ટમ પર આધાર રાખે છે . લીચચિંગ સનયસમત પાણીથી કરી િકાય છે અથવા જો
ઉપલબ્ધ હોય તો ઓછા ોડડયમ પાણીના સ્ત્રોતનો ઉપયોગ કરી િકાય છે .
2. જીપ્સમ એક્પ્લકેશન:
જીપ્ મ (કે લ્લ્િયમ લ્ફટ ે ) ોડડયમ આયનોને સવસ્થાસપત
કરવા અને જમીનની રચના સધ ુ ારવા માટે ક્ષારવાળી
જમીનમાાં લાગ ુ કરી િકાય છે . જીપ્ મ માટીના કણોને
ુ ેટ કરવામાાં મદદ કરે છે . તે કેલ્લ્િયમ
ફ્લોક્યલ ાથે
ોડડયમના સવસનમયને પણ વધારે છે , જે છોડના સવકા માટે
ઓછાં નક ુ ાનકારક છે . જીપ્ મ ામાન્દ્ય રીતે જમીનના
ૃ
પથ્થકરણના આધારે ભલામણ કરે લ દરે લાગ ુ કરવામાાં આવે
છે .
ઝેરી ોડડયમ કાબોનેટ અને બાયકાબોનેટ ૌપ્રથમ જીપ્ મ
(CaSO4.2H20) ના ભારે ઉપયોગથી માટીની ારવાર કરીને
ોડડયમ લ્ફેટમાાં રૂપાાંતડરત થાય છે . ત્યારબાદ પડરણામી
ોડડયમ લ્ફેટને સ િંચાઈના પાણી વડે મ ૂળ ઝોનમાાંથી બહાર
કાઢવામાાં આવે છે .
3. કાબબનનક પદાર્થોનો ઉમેરો:
ક્ષારવાળી જમીનમાાં કાબાસનક રવ્યોનો માવેિ કરવાથી જમીનની રચનામાાં સધ ુ ારો
થાય છે , પાણી-હોષ્લ્ડિંગ ક્ષમતા વધે છે અને પોર્ષક તત્વોની ઉપલબ્ધતા વધે છે .
ખાતર, ખાતર, કવર પાક અથવા લીલો ખાતર માટીમાાં ઉમેરી િકાય છે જેથી
કાબાસનક પદાથોન ુાં પ્રમાણ વધે. કાબાસનક રવ્ય પણ બફર તરીકે કામ કરે છે , pH ને
સનયાંસત્રત કરવામાાં અને ક્ષારત્વ ઘટાડવામાાં મદદ કરે છે .
4. એનસડીકરણ:
એનસડીકરણમાું માટીના pH ઘટાડવા અને ક્ષારત્તવ ઘટાડવા માટે
એનસડડડફકેશન સામગ્રીનો સમાવેશ ર્થાય છે . એચલમે ન્ટલ સલ્ફર,
એલ્યનુ મનનયમ સલ્ફેટ, આયનબ સલ્ફેટ અર્થવા એમોનનયમ આધાડરત
ખાતરો જેવી સામગ્રીનો ઉપયોગ જમીનને એનસડડફાઇ કરવા માટે કરી
શકાય છે . આ સામગ્રીઓ એનસડડક ઘટકોને મક્ુ ત કરે છે અને વધ ુ તટસ્ર્થ
pH પન ુ ઃસ્ર્થાનપત કરવામાું મદદ કરે છે .
એમોનનયમ સલ્ફેટનો પ્રાર્થનમક ઉપયોગ આલ્કલાઇન જમીન માટે ખાતર
તરીકે ર્થાય છે . જમીનમાું એમોનનયમ આયન મક્ુ ત ર્થાય છે અને તે
ુ
એનસડની ર્થોડી માત્રા બનાવે છે , જે જમીનના pH સુંતલનને ઘટાડે છે .
સલ્ફરનો ઉપયોગ સોડડક જમીનમાું તીવ્ર ક્ષારતાને પણ ઘટાડે છે .
સલ્ફેટમાું સલ્ફર ઓક્ક્સડેશનની પ્રડક્રયા દરનમયાન હાઇડ્રોજન આયન (H
) ન ુંુ ઉત્તપાદન ર્થાય છે જે જમીનના pH ને ઘટાડવા તરફ દોરી જાય છે .
 5. પાકની પસુંદગી: ક્ષાર- ડહષ્ણુ પાકની પ દ
ાં ગી એ ક્ષારવાળી જમીનનુાં ચાં ાલન
કરવાની અ રકારક રીત છે . કેટલાક પાકો, જેમ કે જવ, સુગર બીટ, કુસમ ુ અને
હલે ોફાઈટ્ (મીઠુ-ાં ડહષ્ણુ છોડ), જમીનની ક્ષારતાના ઊંચા સ્તરને હન કરી િકે છે અને
ક્ષારવાળી જમીનની સ્સ્થસતમાાં ારુાં પ્રદિાન કરી િકે છે . ફરતી પાક જમીનની ક્ષારતાને
સનયાંસત્રત કરવામાાં પણ મદદ કરી િકે છે .
પાકો ખારાિ અને ખારાિની હનિીલતામાાં વ્યાપકપણે બદલાય છે . સવસનમયક્ષમ
ોડડયમ (%) માટે ાપેક્ષ પાક ડહષ્ણુત ા કોષ્ટક 3 માાં આપવામાાં આવી છે . ારા
ઉત્પાદન અને ખારી જમીન માટે આસથિક વળતર માટે પાકની અંદર હનિીલ જાતોની
પ દ ાં ગી જરૂરી છે .
કોષ્ટક 3: જમીનમાું નવનનમયક્ષમ સોડડયમ (%) માટે સાપેક્ષ પાક સહનશીલતા
 પાકની પસુંદગી/પાક વ્યવસ્ર્થાપન:
ચોખાને આલ્કલાઇન/ ોડડક જમીનમાાં પ્રાધાન્દ્ય આપવામાાં આવે છે કારણ કે જ્યારે
તે ડબૂ ી જાય ત્યારે તે ઉગી િકે છે . જવ એ ૌથી વધ ુ મીઠુાં હન કરત ુાં અનાજ પાક
છે . કૃસર્ષ-વનીકરણ પ્રણાલીઓ જેમ કે સ લ્વીકલ્ચર, સ લ્વીપાચર વગેરે લાાંબા
ગાળાના ધોરણે વધારાના વળતર ાથે જમીનના ભૌસતક અને રા ાયચણક
ુ ધમોને સધ
ગણ ુ ારી િકે છે .
 ુ ારાઓ: અન્ય જમીન/માટી સધ
6. જમીન સધ ુ ારાઓ, જેમ કે એચલમેન્ટલ
સલ્ફર, એનસડડફાનયિંગ ખાતરો, અર્થવા કાબબનનક એનસડ્સનો ઉપયોગ જમીનનો
ુ ારાઓ માટી
pH ઘટાડવા અને ક્ષારત્તવ ઘટાડવા માટે ર્થઈ શકે છે . આ સધ
પરીક્ષણ ભલામણો અને ઉગાડવામાું આવનાર પાકની ચોક્કસ જરૂડરયાતોને
આધારે લાગ ુ કરી શકાય છે .
જો ખારાશની સમસ્યા હોય, તો ક્લોરાઇડ ધરાવતા ખાતરો ટાળો. મ્યડુ રએટ
ઓફ પોટાશ (પોટેનશયમ ક્લોરાઇડ) ને સલ્ફેટ ઓફ પોટાશ સાર્થે બદલો અને
પોટાશના સલ્ફેટ ધરાવતા NPK ખાતરોનો ઉપયોગ કરો.
પોિણ વ્યવસ્ર્થાપન:
નાઈટ્રોજન: એમોનનયમ સલ્ફેટનો ઉપયોગ યડુ રયા અને CAN કરતાું વધ ુ સારો
છે .
ફોસ્ફરસ: ફોસ્ફરસની ઉચ્ચ pH પ્રાપ્યતા વધ ુ છે અને તેર્થી પ્રારું ચભક તબક્કામાું
પન ુ ઃપ્રાક્પ્તમાું લાગ ુ ખાતરોને કોઈ પ્રનતસાદ મળતો નર્થી પરું ત ુ ધીમે ધીમે
ફોસ્ફરસની ઉપલબ્ધતા ઘટતી જાય છે .
પોટેનશયમ: ઉચ્ચ Na અને અલ્કલી જમીનમાું કેક્લ્શયમની ઉણપને કારણે
પોટેનશયમન ુંુ શોિણ ઘટે છે .
 જીપ્સમ એપ્લીકેશન દ્વારા ક્ષારયક્ુ ત જમીનન ુંુ પન
ુ ઃપ્રાક્પ્ત
આકૃસત 1 અને 2 જીપ્ મ એલ્પ્લકેિનના એક જ વર્ષામાાં પાક તફાવત દિાાવે છે . ોડડક
બ ોઇલની ારવાર કરવાની ૌથી ઝડપી અને અ રકારક રીત એ છે કે ઊંડી ખેતીનો
ઉપયોગ કરીને જમીનમાાં ીધા જ જીપ્ મ ઉમેરવુ.ાં

આકૃનત 1: જીપ્સમ ઉમેયાબ નવના સોડડક જમીન પર ઘઉંના આકૃનત 2: 5 ટન/હેક્ટરના દરે જીપ્સમ લાગ ુ કરીને સોડડક
પાકમાું પાકની વદ્ધૃ િમાું ઘટાડો ુ ારો
જમીન પર ઘઉંના પાકમાું પાકની વદ્ધૃ િમાું સધ
7. સબસોઇચલિંગ અર્થવા ડીપ પ્લોઇંગ: ઊંડી ખેડાણ અથવા બ ોઇચલિંગ જમીનની
રચનાને સુધારવામાાં અને પાણીની ઘ ૂ ણખોરી વધારવામાાં મદદ કરી િકે છે . કોમ્પેક્ટે ડ
સ્તરોને તોડવાથી મ ૂળમાાં વધુ ારી રીતે પ્રવેિ અને ડ્રેનેજ થઈ િકે છે , જે આલ્કલી
જમીનની અ રોને ઘટાડી િકે.
8. નનયુંનત્રત ડ્રેનેજ: સનયાંસત્રત ડ્રેનેજ સ સ્ટમનો અમલ કરવાથી ક્ષારવાળી જમીનમાાં
પાણીના સ્તરને અ રકારક રીતે ચ ાં ાચલત કરી િકાય છે . આ પિસતમાાં પાણીના ટે બલના
સ્તરને સનયાંસત્રત કરવા માટે ગટર અથવા ખાડાઓ સ્થાસપત કરવા, રુટ ઝોનમાાં વધુ પડતા
ક્ષારના ચ ાં યને ઘટાડવાનો માવેિ થાય છે .
ડ્રેનેજ સ સ્ટમ વર ાદ અથવા સ િંચાઈ ાથે ક્ષારને નીચે તરફ જવા દે છે . ક્ષારને દૂર
કરવાના ફાયદાઓમાાં સુધારે લ અંકુરણ, ઉન્નત પાકની ઉપજ અને ઓછા ક્ષાર હન કરતા
પાક માટે સુધારેલ વ ૃદ્ધિ વાતાવરણનો માવેિ થાય છે .

કાાંકરી-મુક્ત ફ્રેન્દ્ચ ડ્રેનેજ

સ સ્ટમ ઇન્દ્સ્ટોલ કરવી
9. જમીન વ્યવસ્ર્થાપન પ્રર્થાઓ: યોગ્ય માટી વ્યવસ્થાપન પિસતઓ જેમ કે વધુ પડતી
સ િંચાઈ ટાળવી, યોગ્ય ખાતર પિસતઓ અપનાવવી અને માટીમાાં રહેલા ેષ્ન્દ્રય પદાથાનાાં
રજકણનુ ાં ચાં ાલન(managing soil organic matter) ક્ષારવાળી જમીનના પુનઃપ્રાલ્પ્તમાાં
યોગદાન આપી િકે છે . આ પિસતઓ ત ાં ચુ લત પોર્ષક તત્ત્વોની ઉપલબ્ધતાને પ્રોત્ ાહન
આપે છે અને છોડના સવકા માટે શ્રેષ્ઠ જમીનની સ્સ્થસત જાળવી રાખવામાાં મદદ કરે છે .

અનતશય નસિંચાઈ
 નસિંચાઈ વ્યવસ્ર્થાપન

• ખારા પાણીમાાં ારી ગણ ુ વિા (જો

ઉપલબ્ધ હોય તો) પાણીને પ્રમાણ ર
ભેળવીને સ િંચાઈ માટે વાપરવાથી
ખારાિની અ ર ઓછી થાય છે . વૈકલ્લ્પક
ફયરુ ો સ િંચાઈ છોડના સવકા ને પરૂ કરતાાં
વધ ુ તરફેણ કરે છે .
ે ી છું ટકાવ નસિંચાઈ
મગફળીની ખત
• ટપક સ િંચાઈ અન્દ્ય ડડચલવરી પિસતઓ
કરતાાં વધ ુ મીઠુાં ામગ્રી ાથે પાણીનો
ઉપયોગ કરવાની માંજૂરી આપે છે , કારણ
કે બાષ્પીભવનન ુાં નકુ ાન ન્દ્યનતમ
ૂ છે .
• ટપક સ િંચાઈ છોડના મળની ૂ આજુબાજુ
તત ભેજવાળી જમીન જાળવી રાખીને
અને ભેજવાળી જમીનની ડકનારે ક્ષારન ુાં
તત લીચચિંગ પ્રદાન કરીને ખારાિની
અ રોને ઘટાડી િકે છે .
કપાસમાું ટપક નસિંચાઈ
 લીલા ખાતરના પાક
• FYM નો ઉપયોગ લાગ ુ
જીપ્ મની રાવ્યતા વધારે છે
અને પન ુ ઃપ્રાલ્પ્ત
(reclamation) પ્રડક્રયાને
ઝડપી બનાવે છે .
• ક્ષારવાળી જમીનના
પન ુ ઃપ્રાલ્પ્ત માટે (ઇક્કડ)
ધૈંચા, ે બસનયા જેવા
લીલા ખાતરના પાકોનો
ઉપયોગ કરવો.
• કનાલ ગ્રા , રોડ્ ગ્રા
ક્ષારવાળી જમીનને હન
આકૃનત 4. સરસ્વતી શ્રેણીના જ ુંગલ નવસ્તારમાું
કરી િકે છે . આકનૃ ત 3. ખારી અને ક્ષારવાળી
ુ ઃપ્રાક્પ્તમાું ધૈં ચા (ઇક્કડ)
ઉચ્ચ સોડડક જમીનમાું પ્રોસોનપસ જુલીફ્લોરાન ુું
જમીનના પન વાવેતર
 ુ નબ/રજકો પાક આલ્કલાઇન જમીનને સધ
લ્યસ ુ ારવામાું
મદદ કરે છે .
રજકો ઉચ્ચ પાણીના કોષ્ટકોને (water table) ઘટાડવાની ક્ષમતા, જેનાથી
ખારાિની ભાં સવત અ રોમાાં ઘટાડો થાય છે . રજકો જમીનની રચના સધુ ારવા
અને ધોવાણને સનયાંસત્રત કરવામાાં પણ મદદ કરે છે , ખા કરીને ઘા ની
પ્રજાસતઓ ાથેના ગોચર સમશ્રણના ભાગરૂપે.
ક્ષાર-અસરગ્રસ્ત જમીનમાું કૃનિ વનીકરણ
એ આશાસ્પદ નવકલ્પ છે
આભાર