Aplikimi i GiS për studimin e rreziqeve natyrore në qytetin e Shkodrës

Dr. Ervis Krymbi

Universiteti i Shkodres “Luigj Gurakuqi”
Departamenti i Gjeografise

Përmbledhje

Qëllimi i këtij punimi është të analizojë organizimin hapësinor të qytetit të Shkodrës dhe
trendin e tij të ardhshëm, në raport me karakteristikat e peisazhit natyral, gjeografik, territorial,
mjedisore dhe me vendosjen e tyre të sistemuar. Ky punim do të ekzaminojë edhe impaktin
e ndryshimeve të fundit natyrore, të cilat kanë lënë gjurmë thellë në zhvillimet e fundit të
proçesit të urbanizimit, duke perdorur teknologjitë GiS dhe sistemimin e tyre database(të dhënat
bazë). Një gjeodatabase mund të përkufizohet, si një database që magazinon, menaxhon dhe
kryen detyra të ndryshme, duke i lidhur të dhënat gjithashtu me informacionin gjeografik.
Kështu, krijimi i një database kërkon së pari ekzistencën ose identifikimin e të dhënave
ekzistuese, së dyti vlerësimin e nevojave të projektit GiS.
Kjo është veçanërisht e rëndësishme, për të paraqitur strukturen përfundimtare (modelin
e të dhenave) të gjeodatabase-it, si rezultat i përputhjes së të dhënave ekzistuese me objektivat e
projektit
.
1. Pozita gjeografike dhe kushtet natyrore të qytetit të Shkodrës

Qyteti i Shkodrës ndodhet në veriperëndim të Shqipërisë me një sipërfaqe prej 19.7 km 2

dhe një popullsi prej 113.781 (viti 2018). Qyteti dhe rrethinat e tij të tanishme shtrihen në një
rrafshire aluviale, ultësire, ardhur nga lëvizjet tektonike gjatë Pliocenit. Kjo ultësirë është e
mbushur me materiale nga lumenjtë. Në veri dhe perëndim të qytetit shtrihet Liqeni i Shkodrës
nga i cili merr rrjedhën lumi i Bunës 44 km i gjatë, i cili derdhet pastaj në detin Adriatik. Pjesa e
ulët e lumit shërben si kufi me Malin e Zi.
Regjimi hidrologjik i kompleksit hidrografik të Shkodrës është i lidhur ngushtë dhe
përcaktohet nga ndikimi i kushteve klimatike. Zona dallohet për një klimë tipike subtropikale
mesdhetare, që karakterizohet nga verë e thatë dhe zgjatur dhe dimër i ngrohtë e me lagështi.
Numri i ditëve me temperature të lartë (Tmax ≥ 250C) ndryshon nga 110 në 130 ditë në vit. Për të
gjithë sipërfaqen e pellgut të Liqenit të Shkodrës, shtresa mesatare e reshjeve atmosferike është
2170 mm, duke patur ndryshime të theksuara në shpërndarjen gjeografike, përkatësisht nga 1600
deri 4000 mm. Ky është pellgu me reshje më të mëdha në kontinentin evropian.Lumenjtë e
Bunës dhe të Drinit takohen në jug-perëndim të qytetit. Në lindje, qyteti kufizohet nga lumi Kir,
një lum sezonal që rrjedh në jug të qytetit të Shkodrës. Të gjithë këta lumenj shërbejnë si vend-
grumbullimi për plehrat dhe janë objekt i gërmimit të pakontrolluar për lëndë të para ndërtimi. Si
rezultat ata nuk janë vetëm të ndotur dhe të çnatyruar por shkaktojnë dhe përmbytje dhe
grumbullim të ujrave të shiut në qytet. Në veri dhe veri-perëndim të qytetit të Shkodrës, është
zona e Mbishkodrës, që kufizohet me Alpet Shqiptare. Rreth 30 km në jug-perëndim të qytetit
është Velipoja, një plazh me vlera në brigjet e Adriatikut.
 Harta 1. Qyteti i Shkodrës, i përpunuar përmes ARCGiS (E. Krymbi)

2.Analizimi i Ortofotove të qytetit të Shkodrës, ne lidhje me risqet natyrore

Duke përdorur Ortofoton e qytetit të Shkodrës, ne mund të kryejmë një digjitalizim

korrekt, të shpejtë dhe me kosto të ulët. Gjithashtu, saktësia e informacionit që ne gjenerojmë
prej saj, plotëson të gjitha parametrat teknike topografike për shkallen e hartës që kërkohet
(1:2000). Fokusimi paraprak i punës bëhet në materialin bazë, i cili është Ortofoto-ja, ajo mund
të paraqitet në disa formate, ndër të cilat mund të përmendim:1.Formati .TIF+.TIFW, 2. Formati
.JPG+.JPGW. Pjesa e parë e formatit të Ortofotos (.JPG/.TIF) konsiston në imazhin e prodhuar
nga fotografimi ajror. Në rastet punës mbi ortofoto nevojiten koordinata gjeografike të cilat janë
të specifikuara në baze të një Sistemi Gjeoreferencimi.

Harta 2. Ortofotoja e qytetit të Shkodrës (ALUIZNI-2008)

 Pikërisht këto koordinata janë të vendosura në file-t që shoqërojnë File-Imazhet, këto
janë respektivisht formatet (.TIFW/.JPGW). Mundësia e dixhitalizimit të materialit
Fotogrametrik (Ortofoto qyteti i Shkodrës) dhe krijimi i hartës Vektoriale mund të kryhet në
disa variante dhe me disa lloje programesh specifike: Autodesk Map 3D, Arc GIS, ERDAS
Image, MapInfo, Stereo Analyst.
Start button, klikon tek ARGIS – ARCATALOG, hapet dritarja e mëposhtme: Në file-n ku kemi punimin
në autocad dhe file-n në excel duhet paraprakisht të kemi edhe file të emërtuar Nomeklatura si dhe
Koordinata.mdb

Në anën e majtë zgjedh file ku është ruajtur informacioni i kërkuar (vizatimi dhe formati i të
dhënave në Excel). E selektojme në anën e djathtë, por duhet të pozicionohemi në CONTENTS
(butoni i parë lart). Na shfaqen file-t e kërkuar më sipër.
Tek Input Features shënojme pozicionin e FILE-s. Kjo realizohet duke shkuar ne te djathte te
Look In dhe zgjedhim File ku kemi vizatimin, zgjedhim Annotation Opsion si me poshtë, japim
Add Shkodra 1:2000:

Bëjme Add Data për të futur layers sërish dhe arrijmë në këto pamje.

Harta 3. Imazhe të përftuara nga ortofotoja e qytetit të Shkodrës (E.Krymbi)

 Cilësia e mjedisit vizual të një zone varet nga kushtet e pejsazheve rrethuese, ndërsa
cilësia e mjedisit të jetesës, e cila është kryesisht e lidhur me kushtet e shëndetit publik varet
kryesisht nga cilësia e ajrit, ujit, dheut dhe mbulesës vegjetative të zonës. Nga kjo pikëpamje,
cilësia e mjedisit të Shkodrës, ka qenë subjekt i ndotjeve serioze të ajrit, ujit dhe tokës.
Ujrat e zeza që derdhen direkt në liqen apo lumenj pa asnjë trajtim sjellin një rrezik
serioz për shëndetin e njeriut si dhe për jetën nënujore (peshqit). Mënyrat për reduktimin e
ndotjes është trajtimi i ujrave urbane(ujrave të zeza) të qytetit të Shkodrës, përpara se të derdhen
në liqenin e Shkodrës, në lumin Buna dhe në Drin. Rrjeti i ujrave të zeza mbulon afersisht 65%-
70% të hapësirës së populluar të qytetit. Sidoqofte ky rrjet është i papërshtatshëm dhe vuan nga
probleme të ndryshme në sistemin e daljes. Sasia totale vjetore e ujrave të përdorura nga qyteti
është 9.6 million m3 dhe momentalisht nuk ka nje impjant trajtimi.

Harta 4. Harta e cilësisë së ujrave Harta 5. Harta e cilësisë së ajrit

për qytetin e Shkodrës (E.Krymbi) për qytetin e Shkodrës
(E.Krymbi)
Të dhëna të hedhura nga matjet në lumin Buna dhe lagjen Bahcallek

Burimet dhe faktorët kryesore që përkeqësojnë cilësine e ajrit në qytetin e Shkodrës janë:
 aktivitetet e ndërtimit, qarkullimi i motorizuar. Firmat e ndërtimit operojnë pa mbrojtjen e
përshtatshme për të ndaluar pluhurin dhe mbetjet si në kantjer ashtu edhe gjatë
transportit. Tymrat nga makinat e vjetra e tejkalojnë nivelin e lejuar të ndotjes.
 Djegja e mbeturinave si brenda konteinerëve dhe në vend grumbullimet brenda qytetit
nxjerr gaze të dëmshme sidomos djegja e plastikës, vegjetalet e dekompozuara,
mbeturinat e spitaleve, djegja e gomave .
Erozioni i tokës është një problem i madh në zonat përreth brigjeve të lumenjve.Lumi
Buna, Drini dhe Kiri takohen në një bashkë-rrjedhje në jug të liqenit të Shkodrës. Në dimër këtu
uji arrin një nivel me të lartë (kryesisht në sezonin e shirave) dhe pengon rrjedhjen e ujit nga
Liqeni i Shkodrës. Kjo gjë shkakton përmbytje por pengon gjithashtu edhe derdhjen e ujrave të
zeza dhe të shiut, nga zona urbane duke shkaktuar grumbullime të medha të ujit brenda qytetit.
Kjo situatë është përkeqesuar edhe nga depozitimi i materialeve në shtratin e lumenjve duke
reduktuar kështu kapacitetin e tyre. Mënyrat për reduktimin e këtyre rreziqeve:
 Skarpatat e lumenjve duhet të mbrohen me diga sidomos përgjatë lumenjve të Drinit dhe
Kirit kur kalojnë pranë qytetit të Shkodrës.
 Ndalimi i gërmimeve të shtrateve të lumenjve për nxjerrjen e materialeve të ndërtimit.
 Kryerja e pastrimeve dhe prishja e ndërtimeve abuzive në shtratin e lumit Buna.
Zonat e bregut të Liqenit të Shkodrës ka qenë vlerësuar shumë si një zonë me vlerë të lartë, por i
eshte nenshtruar zhvillimit spekulativ nga ndërtimet pa kriter. Këto ndërtesa janë ndërtuar pa një
vlerësim si të faciliteteve strukturore e sanitare, ashtu dhe të vlerave estetike te peisazhit ose
cënueshmërinë prej rrezikut të permbytjeve. Këto tipe të vendbanimeve përgjatë brigjeve të
Liqenit të Shkodres, shpesh krijojnë degradime mjedisore të konsiderueshme të tokës dhe ujit,
gjithashtu të peisazheve dhe të biodiversitetit të liqenit.

3.Vështrim mbi situatën që prodhoi përmbytjen në qytetin e Shkodës-Janar 2010

Gjatë ditëve të fundit të Dhjetorit 2009 dhe janarit 2010 situata meteorologjike u
karakterizuan nga shira të pandërprera. Në disa ditë, në zonat e larta malore pati dhe reshje
debore që arritën një lartësi shtrese prej 50-100 cm. Shirat dhe ngritja e temperaturave shkrinë
brenda pak kohësh gjithë borën e rënë.

Harta 5. Harta e parashikimit të reshjeve te shiut nga data 11-12 janar 2010(Marre nga
www2.ipta.demokritos.gr)

Kjo situatë u përsërit dy herë dhe u reflektua në krijimin e rrjedhjeve të shumta e të vazhdueshme
ujore të përrenjve e lumenjve si dhe furnizim të vazhdueshëm të tyre edhe nga burimet
nëntokësorë. Kofiçenti i rrjedhjes sipërfaqësore kaloi vlerat 90% që njihet si vlera maksimale për
zonën malore të Drinit dhe pellgut të Liqenit. Kjo çoi në rritjen e shpejtë të nivelit të liqeneve të
kaskadës së Drinit. Rrjedhja intensive sipërfaqësore e nëntokësore u reflektua me një prurje
shumë të shpejtë dhe ngritje të shpejt të nivelit të liqeneve duke zënë, në një farë mënyre, në
befasi menaxhuesit e kaskadës së Drinit.
Lumenjtë Kir dhe Gjadër paraqesin një burim të rrezikshëm përmbytjeje për shkak të
sedimenteve të mëdha që ata përcjellin me vete. Prita në Malin e Rrëzuar është prishur dhe lumi
Gjadër paraqet rrezik serioz për fushën e Zadrimës. Lumi Kir ka dëmtuar shumë argjinaturën e tij
dhe, gjatë reshjeve të mëdha, ai paraqet rrezik serioz për fshatrat përreth, por edhe për vetë
qytetin e Shkodrës. Fryrja e Liqenit të Shkodrës që derdh ujë në Bunë për shkak të dominimit
të tij nga shirat dhe bora e një pellgu të gjerë e të lartë hidrografik (pjesa më e madhe e territorit
të Malit të Zi dhe Alpet Perëndimore etj, zonë e njohur për reshje shumë të mëdha në Europë), ka
sjellë shkarkimin e sasive të mëdha uji në Bunë. Pra, Bunës i është dashur të tërheq ujërat e dy
furnizuesëve të mëdhenj (Drinit dhe Moracës + të Kirit e Gjadrit), por që praktikisht nuk mund ta
realizojë për shkak të volumit të madh dhe paaftësisë së përhershme te Bunës për të tërhequr.
Buna e ka kapacitetin maksimal për tërheqje 1800 m kub në sekond, ndërkohë që i duhet të
tërheq rreth 3 fishin në raste të tilla, në kushtet kur rrjedhjen e saj e bllokon edhe rryma e fortë e
Drinit që krijon rrymën e penguar si dhe atë të kundërt në raste të veçanta.
Kohëzgjatja e bllokimit të shkarkimit të Liqenit nëpërmjet Bunës për shkak të niveleve të
larta që krijohen dhe rolit të rrymës së fortë të Drinit mbi të, favorizon shumë rritjen e mëtejshme
të nivelit të liqenit të Shkodrës dhe përhapjen e ujërave drejt qytetit të Shkodrës  dhe fushave të
ulëta në lindje të liqenit. Liqeni arrin deri në dyfishim të sipërfaqes së tij duke shkaktuar
përmbytje të mëdha. Ai është një liqen i cekët, me brigje të ulëta dhe reflekton shpejt duke u
zgjeruar shumë jashtë brigjeve.

Foto 1.Përmbytja në lagjet hyrëse të qytetit të Shkodrës (Bahcallek dhe Xhabije)

Mund të themi se Liqeni i Shkodrës gjatë 20 vjetëve të fundit është bërë dhe më i cekët
sidomos në pjesët lindore e juglindore për shkak të proceseve të atrofizimit që kanë ndodhur nga
ndotjet. Po kështu pjesa fundore e tij pranë Urës së Bunës është mbushur shumë me inerte të
hedhura me qëllim krijimin e territoreve për shfrytëzim për ndërtim. Ndërtime të shumta në
brigjet e tij e në shtratin e tij kanë zënë gjithashtu mjaft volum që duhej ti takonte ujit, i cili
detyrohet pastaj të zerë hapësira të tjera drejt qytetit duke përmbytur një pjesë të mirë të qytetit
siç e kemi në rastin aktual.
Fusha vetë, kanalet kulluese dhe shtrati i Bunës kanë pësuar mbushje me materiale inerte 
sidomos gjatë këtyre 25 vjetëve të fundit duke rritur paaftësinë tërheqëse të ujërave dhe derdhjen
e tyre në det. Mund të vlerësojmë se kanalet kullues mund të kenë punuar me 50% të kapacitetit
të tyre tërheqës. Këtyre u duhen shtuar shumë ndërhyrje në terren në zonën fushore siç janë
shumë ndërtime në vende që janë të ulëta të cilat luajnë rolin e barrierave si dhe zënë volum
hapësire që mund t’i takonte një pjese të masës ujore.
Rekomandime

 Largimi i gjithë atyre ndërtimeve në territore që janë të dominuara nga ujërat të cilët jo
vetëm janë në rrezik por edhe pengojnë, janë barriera për tërheqjen e ujërave dhe zenë
volum që duhet t’i takojë ujërave në raste të tilla. Nuk mund të ndërtohet në atë hapësirë
që është territor i ulët dhe i krijuar nga vet uji sespse ai territor, edhe pse i thatë, është
lumore e lumit, i cili në raste të rralla kthehet aty dhe e përdor atë.
 Thellimi e zgjerimi i grykëderdhjes së Bunës dhe zgjerimi i shtratit saj, sidomos në
kthesat e forta (meandret) të cilat bëhen veçanarisht pengesë për rrjedhjen, thellimi e
zgjerimi i shtratit të Bunës deri te Ura e Bunës dhe ndërtim argjinature në brigjet lindore
të liqenit. Por duhet studim kujdeshëm në këtë aspekt sepse mund të krijohen pasoja të
tjera zinxhir si ulja e nivelit mesatar të liqenit dhe dëmtim i biodiversitetit i cili është më
shumë i përqëndruar në brigje dhe cekinat pranëbregore, përmbytje të pjesëve të tjera të
ulëta të pambrojtura me argjinaturë në bregun  lindor, verior e verilindor në periudha
plotash të larta.

Burimet e shfrytëzuara

1. Akademia e Shkencave, Fjalori Enciklopedik i Shqipërisë, Tiranë 2009.

2. Gruda, Gjovalin, Gjeomorfologjia, SHBLU, Tiranë 2002.
3. HIDMET 1964, Ngjarjet e jashtëzakonshme hidrometeorologjike të dimrit 1962-1963 në
Republikën e Shqipërisë.
4. Pano. N. & Saraçi. R. 1963, Bilanci hidrik për liqenin e Shkodrës dhe per rrjedhën e
Bunës pas bashkimit me Drin. Studime hidrometeorologjike, 3: 75-91.
5. Pano. N, Pasuritë ujore të Shqipërisë, Tiranë 2008.
6. MMPAU, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave.
7. Keith C.Clarke, Getting started with Geographic Information Systems, Fourth Edition.
Prentice Hall Series in Geographic Information Science,2003, Faqe.3.
8. www.zki.dlr.de/applications/2010/Albania/, Qëndra satelitore per krizat natyrore.
9. www.disasterscharter.org/, Qendra informative ne lidhje me hapësirën dhe fatkeqësitë e
mëdha.

Summary

The purpose of this paper is to analyze the spatial organization of the town of Shkoder and its
future trend, in relation to natural landscape features, geographical, territorial, environmental and
arranged their placement. This paper will examine the impact of recent natural changes, which have left
deep traces recent developments in the process of urbanization, using GIS technologies and their system
database (data base). A geodatabase can be defined as a database that stores, manage and performs
various tasks, by linking the data also with geographical information. The creation of a database first
requires the existence or identification of existing data, secondly the assessment of the needs of the GIS
project. According to the datas we have taken from the terrain, the archives and literature, we try to make
evidence of the factors, related to each other, that played role and caused the 2010 flood. I also, have
made efforts to give some recommendations in order to prevent the natural hazards as much as possible,
in the future, by managing efficintly the factors.