Tap ché Dén tc hoc s6' 3 - 2007 VAI NET VE BGI SONG VAN HOA - TAM LINH CUA CU DAN VAN BO GiGi thigu Viet Nam [A mot trong nhimg quéc gia Ién & Dong Nam A véi dién tich dat dai xap xi 330.363km’, c6 dign tich ving bién gap 3 lan dign tich dat lién; vi 29/61 tinh va thanh ph6 ven bién, chiém 17% dién tich ca nude. Ben canh dé, nhiéu tinh cdn c6 song, ngdi, hd... Néu tinh ca cdc dia phuong c6 Khai thc va nudi tréng thuy sin thi 6 dén 217/631 quan, huyén, thi (chiém 34,4%) c6 oat dong lign quan dén thu sin, BO biér, Vigt Nam di 3.260km tir vinh Bac BO t6i vink Théi Lan, gitta vi tuyén 23° va 7°B, doc theo bs bién Dong. Trung binh cit L00km? dat Llién Viet Nam o6 1km bé bign, trong khi ty Ie trung binh trén thé gidi 1A 600km’/km. Chi sO tinh bién cha Viét Nam (chiéu dai bo bién/dién tich dat lién) 14 0,01, ding dau Dong Duong, tren Thai Lan (0,007) va xap xi Malaysia. Theo Téng diéu tra dan sé va nha & (1999), Viet Nam cé s6 dan 1a 76,354 tri¢u ngudi', mat do dan cu trung binh - 231 ngudi/km?, trong khi 46, cé khoang 1/4 dan s6 sng tai cdc ving ven bién. Mat d6 dan cu ving ven bién 1a 281 ngudi/km’, tite 1,34% - cao hon so vi mat d6 dan cu trung binh cha ca nuéc. Mitc tang truong dan sO trong khu vuc ven bién cing cao hon nhiéu so véi " Dén cudi nam 2005, dan x6 Viet Nam 1a 84 trigu neuai. HOANG BA THINH cdc ving khdc, khodng 4%/nim’. Riéng vé lao dong trén bién, u6c tinh c6 khodng 5-6 trigu ngudi; trong luc lugng nay phy nit cé vai tro to 16n. Day la nguén nhan lye 6 vai td quan trong quyét dinh viée thyc hién chién luge phét trién kinh té& bién cia Chinh phil. V6i cu dan van dd, day 1a déi tugng aac thit, con ft dugc quan tam trong céc chuong trinh phat trién kinh té - xa hoi va ca trong nghién cttu khoa hoc xa hoi. Nhém cu dan nay dang cn c6 su d4u tu cia xa hoi khong chi vé kinh t€ - ky thuat, van hod, gido duc ma con cin cé nhing nghién cifu khoa hoc nghiém tic dé cé duge nh4n thite ding va toan dign vé ho, lam co sé cho viéc tao Jap chinh s4ch vé cur dan van dd trong chién luge phat trign kinh té - x3 hi cia dat nude. Bai viét nay dya wen két qua nghien ctu cia Dy an “Nang cao hiéu biét vé cw dan van dd va nhimg dich vu co ban cho cu dan van dd” cia Trung tam Nghien ctu Gidi, Gia dinh va M6i trudng trong phat trién (CGFED). Du dn nay duge xay dumg dé tham gia cudc thi “Nhing ¥ tuéng méi trong phat tién chong d6i nghéo” do Ngan hang Thé gidi t6 chtic vao nam 2001. Trong cu6c thi 6 2.400 dy dn tir 122 quéc gia tham du, véi 2 Global Environmemt Facitity/UNDP/liternational Maritime Organization(2000): Regional Programme for the Prevention and management of Marine Pollution in the East Asian Seas, Assessement of National Marine Pollution in East Asia.16 Hoang Bé Think 205 dur an duge vao vong chung ket va chi c6 34 du én gidinh dugc gidi thudng, trong 46 06 gidi thudng cho Dy én cha CGFED. Dé trién khai Dy dn, trong nam 2002, nhom nghién ctu cla CGFED da thyc hien PRA tai 6 xa va thi trén: dé ta 3 xa Thing Loi, Ngoc Vimg va Quan Lan cia huyén Van Dén, tinh Quang Ninh va 2 x4 Phi Xuan, Phd An va thj tan Thuan An thugc huyén Pht Vang, tinh Thita Thien - Hué. Trong qué trinh nghién cutu thyc dia, cdc can bo nghién ctu da thyc hién 15 cude thao luan nhém va 214 cugc phong van bén cau tric. Téng s6 déi tuong tham gia thao luan va phong van 1a 442 luot ngudi voi nhiing khéc biet vé Ita tudi, nhém xa hoi, nghé nghiép, mic sng, gidi tinh va tinh trang hon nhan. Tir nhig thong tin da dang thu thap duge, bai viét nay phdc thao vai nét vé doi sOng van hod - tam linh cia cu dan van dd, nhém cu dan dac thi cila nude ta hién nay. Khi xem xét doi séng van hod cia ho, bai viét cing chi méi tap trung tim hiéu Khia canh van hod tinh than. 1, Vé ddi sng van hod tinh thin C6 thé ndi, ddi song van hod tinh than ca cu dan van dd cdn khd nghdo nan. Hau hét céc hd gia dinh van dd khong c6 cdc phuong tién nghe nhin, ngoai chiéc radio ré tién (khoang 50.000 dén 100.000déng/chiéc) dé nghe tin tic trong nuGe va quéc té, dic biet Ia nghe dir béo thd tiét Tien quan dén viée danh, bat cd. Gia dinh nao kha gia thi cé thém chiéc tivi den trang hoc mau nhung thuge loai dé cil. Sich béo, tap chi cho ngudi lon va truyén tranh cho tré em rat hiém khi cé trong nhimg con dd. Véi ngudi dan van dd phai lo timg bita An thi viéc mua sdch bdo, tap chi 1a su xa xi, lng phi. Diéu nay khong chi ding v6i cu dan van dd, ma cling phé bién voi nhiing ngudi nghto Viet Nam néi chung. Nghién cau vé mic sng dan cw Vigt Nam cho thay: ngudi nghto khong dé tham gia vao Finh vuc di song van hod tinh than vi ho Khong c6 kha nang chi tré. Chi c6 1% ho nghéo cé chi tigu cho sch béo, tap chi trong nam 1998, trong khi 46 c6 48% ho giau cd chi tiéu cho nhu cdu nay. Béi véi nhu clu vui choi, gidi tri nhu xem phim, video, thé thao... cic con sé so sénh tuong ting [&: hd nghéo 5% va_ho gidu 24% (UNDP - TCTK: 2001 : 43). Mot ngu dan 6 Van Dé (xa Thang Loi) cho biét: “Moi nguéi lao dong xong thi vé an com ciing véi nhau. Cd van chi c6 vai chiée dai dé nghe thoi tiét va mét chiéc tivi den trdng, think thodng cé dién (de quy hode chay may nd) thi moi duge xem” (Nam gidi, 30 tui). Van dd Lé Binh (xa Phi Xuan) cing rat it phuong ti¢n nghe nhin: sé tivi chi cé tir 5 dén 6 cai; dai nha nao cling cd, nhung bdo chi thi khong, vi ngudi dan khong. biét chit do truée day khong di hoc. Mot phy ni 6 van a3 Thuy Dién ndi ring “C6 tivi dau ma xem, dai ciing khéng cé. Ho thdp den déu, hon nita ngti dé dén khuya ma day di lam” (Nit, 30 tui). Chinh vi thé, ngudi dan van dd thuémg khong cé hoac cé rat ft thong tin vé ddi song x4 hoi - van hod & dat lién. Voi ngudi dan van dd, quan niém di lam cing Ia hinh thiic gidi tri, nhu mot thanh nién 6 cu dan Van Do (xd Thang Lgi) cho biét: “Gidi a thi bon em di lam thé’ nay trén song née citing la gidi tré réi” (Nam gidi, 26 tuéi). Vé ddi s6ng van hod tinh thn, cn ké dén 1 hoi hang nam cia cong déng, nhu 1é hoi nong nghiép (céu mua thudn gid hod, duoc mia cdy tréng, chan nudi), 1é hoi cauTap chi Dan toc hoc sé 3 - 2007 17 ngu (cdu cho ra khoi may man, dénh bat duge nhiéu cé, tom). Nhing 1é hdi nay thyc su [a sinh hoat van hod dam mau sac truyén théng, loi cuén dong dao cac thanh vién & moi Itta tuéi trong cong déng tham gia. Vi du, té hoi Cau ngw cia cong déng ngu dan cdc x4 thudc huyén Phi Vang thuéng duoc t6 chite tit 3. dén 5 nam mot lan, Mot phy nit van dd cho biét “Khodng 3 dén 5 nam cé mé- hGi 1é cdu ngu, cing tai miéu dng ngu. Chit 16 déng gdp tit 50.000 dén 200.000 déng ty theo 16 chite 1é hoi lén hay nhé. Noi dung la dua ghe, ciing té sau dé chit hé dén du tige. T6 chite 18 hoi rét vui vé, méc dit cé déng gép t6n kém nhung thich vi phdi tan theo tp thé, phong tuc. Khi c6 1é hoi, cd nha 16i di xem. Déi voi van do, tdt cd déu tham gia dong di, khong thiéu mét ai? (Nit, 40 tudi, thon Lé Binh). Cling cé thé nghi ring, diéu kien vui choi, gidi trf trong d0i s6ng tinh thin cita ngudi van dd ty cdn nghéo nan nhung ho chua: phai déi dign véi nhing thach thie quyét liét cla cdc biéu hién van hod tiéu cue thudc mat tréi cha nén kinh té thi truong nhu 6 nhiéu noi khdc, nhat 14 cdc ving d6 thi va ven dé thi hién nay & nuéc ta. 2. Vé doi song tam linh 2.1, Gidi va vige tho cing - tin nguéng Cing gidng nhw bao ngudi dan Viet Nam, cu dan van dd déu thd cting 16 tien. Trén méi con dd déu cé ban thé t6 tién, hang ngay truéc khi ra khoi danh bat cé, ngudi dan thdp huong khan vi cdu mong may mén. Theo mét ngu dan cao tuéj & thon Yén Hai (x4 Quan Lan), “Thuong vao dip ngay 10 va 15 théng giéng, cdc gia dink lam mam cé cdu cdc than bién. Ong chit tau dem mam cé gém cé x6i, ga trong ludc, thit, ruou, huong, ra miéi ven bién va khéin” (Nam giéi, 67 tuéi). Véi nhiéu ngw dan van chai & xa ‘Thing Loi, ngay 1 va 15 am lich hang thang déu tré vé dé thdp huong khdn vai cdu mong may man trong lam an va trong cudc séng. Tuy nhien, ciing cé nhing biéu hin khéc nhau trong viéc thd ciing lién quan dén song nuée. Véi ngu dan thon Son Hao (xi Quan Lan), vao ddu nam méi (am lich) ho thutng kigng di dénh c4 vao cdc ngay 7 va ngay 3, hode kiéng xu6ng thuyén méi. Vao nhing ngiy kém muée (myc nude thép hon lich thuy trigu), ho khong cho ngudi khée xin mudi, lia, gao, déu dét vi quan niém ring, mdi vao nhiing ngdy déu con nude, chua cé thu nhap nén khong duge cho céc thi nay. Néu c6 “cho” thi ngudi xin phai bé ra 1.000 dén 2.000 déng, véi ham ¥ 14 “mua”. Viéc 1é bai dién ra kha phé bién 6 cdc cong déng ngu dan. Phu nif thudng nang khan vdi hon nam gidi. Nhmg hanh vi tin nguéng trong doi séng tam linh cing thudng thay trong sinh hoat cha ngu dan. Dan di bién phai cing 1€ vao ngay mudi bén hodc - hom rim. Ho thutng phai cing 1é dng séng ba bé khi di lam 6 dau 46, Khi 6 ri ro trong cudc séng, ngudi dan van dd thudng tim dén luc Ivong siéu nhién, nhu xem déng, bdi todn. Ngu dan & cac diém nghién ctu thudc huyén Van Dén thuong gidi han vao nam tuéi, tte phai cé hinh nhan thé mang dé di dau sé duge may man hon, Véi ngudi dan cc x4 Thach Ha, Thang Loi, vio dip khoang 20 dén 30 thang chap, ho phai cling Ong song ba bé. Ciing xong, thiic cling phdi duge bd xudng song m6t ft, con lai mdi thu Idc. D6i voi mot quéc gia cé rién van minh nOng nghiép Ia nuéc nhu Viet Nam, nhing18 Hoang Ba Think 18 hoi mang dam dau &n cha mot nén sin xudt nong nghiép véi sur the ciing thn song, than nii, than bién,...8 nhimg vi thdn biéu tugng cia sinh s6i, rat duoc ngudi dan coi trong. Véi ngudi dan van chai cling vay, ho déu c6 th’ vi thin cia minh. “O' day tho tién su bén mang, mong mudn lam an ra nhiéu cd, cit méng 9 thang giéng dm lich thi citing. Ai c6 tién thi cting ga, ai khong c6 thi cling ché, xdi, chudi, hoa” (Nit, 30 tuéi, thon Thuy Dien). Vé ma chay, véi cur dan van dd 6 ci hai huyén duge khdo sét déu c6 chung nhan xét, khi gia dinh c6 ngudi chét ho thudng dia idng. Day [a hinh thie mai téng phd bign cha cu dan néng nghiép tréng lia nuéc. Theo mot gido vign & xa Thing Loi, “Liic chét thi dia tdng. Dan khong dam thiéu dau vi thuong lém! Nhin chung tdt cd nhimg ngudi song lénh dénh trén bién khi chét déu duoc dua lén bo hét. Néu chon thi phong tuc cia dia phuong 1a ba bon néim sé cdi ting. Vita réi cé mét nha thiéu duoc xdy & trén tinh, nhung dan o day sé khong thiéu vi nhin thy xét xa lam. Chdy thanh tro di réi tht con gi?” (Nit, 35 tudi). Ngudi dan van chai van gift tap quén dia tang cho di ho gap khé khan vé dat dai, bude phai mua dat hoac thay vao dé IA phai ch6n cat ngudi chét trén nui, trong cac hang, dong gita bién khoi. Can c6 nhiing tac dong dé lam thay déi tam Iy, théi quen dia tang nay. Boi vay, nén gido duc, tuyén truyén ngudi dan van chai thy duge loi ich cita viec hoa ting (vé sinh m6i trudng, khong ton dat dai, khong t6n kém vé kinh té nhu dja téng). Binh tro sau hoa tang lai c6 thé dé tho cing trén thuyén/dd dé dang. Vite mai thy dén cting b4i vao dip ma chay, gid chap IA mot nghi 1é ma ngu dan & x4 Thdng Lei rat coi trong (cdn cu dan van dd & buyén Phi Vang khong thay c6 hién tugng nay), cho dit chi phf cho viée fam nay rat ton kém, 6 khi én dén hang trigu déng, khong phai gia dinh n&o cing cé kha nang chi tra. “Gid mot tram ngay & day kiéu gi ciing phdi moi thdy. G dat lién chua chdc dé cé moi thay ciing gid mét tram ngay dau”. Vic dua dén thay cing cling phai chi phi t6n kém, vi dudng s4 xa x6i, céch tr nén “Nha nao & Thdng Loi muda cing bai thudng phdi chay tau di dén cdc thay ddy. Khi cting thi ga hay ngéng séng déu dugc, néu cdc thay phdi di (vé) xa thi (ho) chi mang thi lon vé cting thank & nha thoi” (Nam gidi, 45 tudi). Hién tugng th cling néi trén mac div khong duge su déng y cita chink quyén dia phuong, nhung mot s6 gia dinh vin thuc hién “Bay gid dang bj cdm ddy, vi bay gid tin nguéng nhiéu qué dam ra loan. Cong nhén cé dam thi phdi dén thay, cé dém thi khong cén don thdy cing”. Ben canh d6, cdn 66 stic ép cita dur luan cong déng tao nén Ap luc 46% v6i cdc thanh vién phai thyc hién nghilé the cting. “O day hdu nh da s& dan lam nhu thé. C6 nha khong lain thi bj dan lang néi théing nay lam an duoc ma khong lam cho b& me dé bdo hiéie’. Dang chit ¥ 18, thai gian gan day ngudi dan quan tam dén viéc xay dung, tv sta mé ma hon. Duong nhu cau ndi “Song vé mé vé ma...” duftoc thé hién rd nhat trong théi ky Viet Nam chuyén sang nén kinh t€ thi trugng. “Tink khodng nam sdu ndm vé day nguoi ta lam nhiéu lam! Nhiéu nha nghéo nhung van phdi xdy md md cho cde cu, dp lat rt dep! Nhw nha em namTap cht Dén t0c hoc s6’3 - 2007 19 ngodi xdy ba cdi md hét mudi mdy triéu...Nguéi ta cit dua nhau...” (Nam gidi, 37 tuéi, can b6 van hod x4). Chuyén tin vao thén linh, cting bai khi ma chay, gid chap 1a mot hién tuong xd hdi, Khong chi c6 6 cu dan van dd. Nhing viec lam nay hét site tn kém, chiém ty I khong nhé trong ngan séch chi tiéu cia gia dinh, va khodn chi ti¢u nay tén gap nhiéu Lan so voi chi tiéu khdéc cho doi séng van hod - tinh thin, Mot nghién ctu cho thay: d6i véi nhing ho nghéo, chi tigu cho cudi xin, ma chay nhiéu g&p 30 lan so véi cfc kho’n chi tigu cho séch bdo, tap chi. Va cdc nha nghién cfu binh luan ring “Day [a mét chi béo manh cho thdy dnh hudng ctia niém tin vao thdn linh, hodc cita dp luc x hi dd trim lén long uée mudn vé ti thitc, hiéu biét vé khoa hoc k§ thuge” (UNDP- TCTK; 2001: 44). Nhumg theo quan diém nghién ctu cia ching t6i, c6 thé gidi thich sy khdc biet vé co cdu chi tigu n6i trén cia nhimg h6 nghéo tir g6c d6 sau; a) Chi phi cho cut6i xin, ma chay: MBi khi c6 vic lién quan dén chuyén vui (cui xin) hay chuyén buén (ma chay, cing véi nhimg chuyén sau d6 1a gié chap), do “tinh lang nghia xém”, véi truyén thong “t6i lita tét dén cé nhau” nén ngudi dan trong cdc cong déng nong thon 6 Viet Nam déu tham gia vao nhing viéc lien quan dén hidu, hy. Khi da tham gia cdc hoat dong nay, viée gidip dé (ngudi dan néng thon hay goi [a 4d) hay miing gia dinh c6 cong viéc hiéu/hy Ia tuy theo kha nang cia méi ngudi. Vé thyc chat, day c6 thé xem nhu mot loai hinh “tit kiem khong lai suat” cha ngudi dan cong déng, dé sau dé ho nhan lai khi cé cong viéc tong ty. Phong tuc, I6i s6ng ngudi dan cdc ving nong thon Viét Nam tir xua van thé. Vi thé, hiém 6 chuyén ngudi dan s6ng trong céc cong déng nay lai c6 thé “xa Iénh” hoat dong lien quan dén hiéu/hy cia ho hang, lang giéng. Giai thich hién tuong nay tr ly thuyét phat tin, ching toi goi 46 1a nhitng phi tén dé duy tri von xd héi (quan hé xa h6i) cha ngudi dan cdc cong déng khéc nhau. Mite phi tén nay, duong nhién sé cao hay thap tuy thuoc vao diéu kién kinh té, van hod va phong te cia méi ving, mién. b) Chi phi cho séch, béo: néu nhw nhting chi phi lién quan dén hiéie, hy la chi phi cé tinh bat bude (khong hiém trudng hop ngudi nghéo phai di vay muon dé tham gia vao viéc hiéu, hy) thi nguoc lai déi véi chi phi cho doi séng van hod tinh than lai la chi phi khéng cé tinh bét buéc, Tuy theo nhu cau vé déi séng van hod tinh than va diéu kien kinh té cia ngudi dan ma ho chi phi cho mén 4n tinh thén ra sao, Vé co ban, nguvi nghéo chua thé quan tam ho&c uu tién cho di sng van hod tinh than. Thém nifa, cdc loai hinh dich vy van hod 6 nhimg ving noéng thon ciing chua phat trién: hiém thay cdc qudy ban sdch, bao tap chi tai cdc trung tam cla x4. Dé 1A chua ndi dén trong nhém dan 86 nghéo thuéng cé hoc vn thap, tham chi khong it ngudi chua biét chit. Boi vay trong co cau chi tiéu, phan danh cho sch bdo thap cling 18 diéu dé hiéu. 2.2. Van dé gidi trong kiéng ky Ngudi ta thudng cho rang, cu dan van dd hay kiéng ky dé wanh gp nhing rii ro wén song nuéc. Nhung khdo sat cla ching toi cho thay khong phai nhu ching ta van nghi vé ho. Ngay chuyén an udng cia ngudi dan van dd, ngudi ta thuémg cho ring phai cb nhiéu ki¢ng ky, song thc ra “An udng hang ngay cé gi thi dn ndy, do gia dinh tdi khong c6 tau to di bién nén cing khéng phdi kiéng20 Hoang Bé Think gi mdy. Chi kiéng nhu méng mét ddu thang thi khong din tring vit, ngodi ra thit gi ciing dn, Cdc ngdy lé tét & day nhut tét Nguyén dan, 1ét méng 5 thang 5, 15 thang 7, méng 10 thang 10 1a tét cita nguoi néng dan chit khéng phdi cita dan bién nung nhiéu ngudi d day van cting” (Nam gidi, 39 tudi, hoc dén 16p 2, x8 Thang Loi). Trén day a ¥ kién cia gia dinh it kiéng trong n udng - ho dai dién cho nhém cu dan nudi tréng thuy sin va dénh bit ven bd. Trong cu dan van dd con c6 nhig tap tue kieng ky 461 v6i phy nit. Néu ohur voi nhing tau 16n danh bat c4 xa bd, “thong thudng phy nit khong dugc budc xudng tau vi xui”, chiing t0i cn thay nhiéu diéu kieng ky Hien quan dén phy nit, nhu khi hanh kinh, khi cd thai hay mdi sinh con khong duge bude sang tau, thuyén cia ngudi khdc; khong duge buéc dén miii thuyén cia gia dinh minh dé tranh dem lai diéu xdu. “Phu nit cd chita khéng duge buéc xudng thuyén, va ngudi phu nit phdi giit § khi moi sinh dé con dang trong cit “thong long” hodc “via ‘nghén". Vi néiu phu nit c6 thai hodic mai sinh con ma bude xudng thuyén sé dem lai diém ri cho chit thuyén, dé la khong may man khi dénh bat cd, thuyén sinh ra réc r6i (may héng, thdy od ri lai nung khong danh duge cd). Khi db chit thayén sé c “bai dénh meo” (mot hink thite tra dita nguei dé gay cho mink sy ri ro) khigh cho nguéi phy nit dé sdy thai hoge con dau dm” (Nam gidi, 65 tuéi, x4 Quan Lan). Cling dé c4p dén su kiéng cit nay, mot ngu dan & thon Yén Hai, xd Quan Lan néi ring: “Kiéng cit phu nit thai nghén khong cho xudng thuyén, vi quan niém bong cao (via cao) thi dénh cé khéng may mén. Nhung con chéu trong nha thi khong kiéng, chi gitt déi voi ngudi ngodi. Néu cé riti ro khong may mén thi vé nha nén huong, chén nuée xin cho cd hai”, R6i Ong két luan “Nhung t6i it gdp truéng hop nay, kiéng thé thei”. Tay nhién, khi héi ong vé céch ting xir khi gap trudng hop ngudi phy ni mang thai hoac méi sinh con bude xuéng thuyén mang lai riti ro thi chit thuyén img xir thé nao, ong néi dén bai danh meo: “Ding miti cay dua vdo mang nuéc gidi (nuéc tiéu) ngdm, dita con sinh ra da nhot nhat, ngudi phy nit sinh nd sé khé khéin, nguy hiém dén tinh mang”. Nhung 6ng ciing n6i them “Dé la ede cu xua truyén lai, doi 101 chua thay” (Nam gidi, 60 tuéi, x4 Quan Lan). Lien quan dén diéu kiéng ky phu ni, tai cdc cong déng van dd & Pha Vang lai co dng xir khac. Vi du, cdch gidi quyét rii/ van den do phu nit lo mac trong théi gian hanh kinh hay trong théi gian & cif, nhw sau: Lay mu6i cing vi ot bot vit vao bép cho né lép bép va van vai (khan vai): “Con chau nha ai (kéu tén cha me c6 gai) cd tha thi tha cho mua may ban dat”. Néu khong hét ri thi kéu ba mé cd gai d6 sang nét (dd/thuyén) keu con vé: “Lay vong link con, chit me qua nét nay, con theo vé véi me” (Nam giéi, 49 tudi, khong biét chit, xa Phi An). Nhidu ngudi dan & cdc van dd khéc nhau khi dugc héi déu cé dé cap dén diéu kiéng ky mang dam mau séc phan biét gidi nay. Nhiéu phy nit va céc em gai cling biét didu kiéng cit néi trén thong qua con duéng x hOi hod khong chinh thitc “Em nghe ma em ndi lai”. Diéu nay cho thay, phu nit trong cdc cng déng van dd van con phai d6i dién véi mot s6 phong tue, tap quan va niém tinTap chi Dan 9c hoc s63 ~ 2007 21 mang dinh kién gidi. Nhing dinh kién nay Jai chi lign quan dén chic nang sinh sn cla ngudi phy nif, do cu tric sinh hoc quy dinh. Két luan Nghién citu cho thay, doi s6ng tam linh cla nguéi dan Viet Nam noi chung va cu dan van dd ndi rieng 1a mot dac diém trong nén van hod ciia dan t6c. Mét khi di sOng van hod tinh thn cang nghéo nan thi ddi sng tam linh cang néi troi. V6i cu dan van dd, khia canh gidi trong doi séng tam linh cing phan 4nh mot thuc té xd hoi hién nay: van cOn nhiing dinh kien gidi d6i véi phu nit trong cugc s6ng sinh hoat va trong lao déng sdn xuat, 46 1a nhing “rao can” v6 hinh ngan can phu nét phat trién. Trén day chi 1a vai nét phc thao vé ddi, song van hod - tam linh cha cu dan van dd. Con nhiéu diéu can tim hiéu mot céch ky ludng, nghiém tic va cong phu dé thy duoc nhing tac dong (tich cyc va tiéu cyc) cia nd 46i vOi doi song cu dan van dd trong qué trinh phét tién hién nay. Tai ligu tham khao 1. Trung tam Nghien ctu Gidi, Gia dinh va Moi truémg trong phat tién (OGFED): Tai lieu Dy an Nang cao hidu biét vé cu dan van dé va dich vu co bdn cho cut din van do, 2002-2003. 2. Hoang Ba Thinh - Lé Thi Nham Tuyét: Household Cultural Life of Floating People in Vietnam; Ky yu Hoi thao: The First Conference on Values of Women Divers World Jamnyeology and their Cultural Heritage, Korea, 9- 11/6/2002. 3. Hoang Ba Thinh (2006): Cu dain van do - Tiém nding va Thach thie, Nxb Dai hoc Quéc gia Ha NOi. 4. UNDP - Téng cuc Théng ke (2001): Mite séng trong thai ky bing no kinh té’ Viét Nam, Nxb Thong ké, Ha Noi. 5. UNDP (2000): Report of Viet Nam, Hanoi. 6. Global UNDPiliternational Organization(2000): Regional Programme for the Prevention and Management of Environmemt Facility/ Maritime Marine Pollution in the East Asian Seas, National Marine Pollution in East Asia. Assessement of