Professional Documents
Culture Documents
ْـخنَا ْال ِميـ ِه ِّى ِذي ْالكَما ِل َســ َّميتُــهُ بِتُحفَـة اَأل ْ
طفَا ِل * ع ْ
َـن َشي ِ
ف
ْر ِ ت ُرتِّبَ ْ
ت فَلـتَـع ِ ُف * لِ ْل َح ْـل ِ
ـق ِسـ ٍ ْ
اإلظـهَا ُر قَـبْـ َل َأحْ ـر ِ فَـاَأل َّو ُل
لَـ ِكنَّهَا قِسْـ َما ِن قِسْــ ٌم يُـ ْدغَـ َما * فِـي ِه بِـ ُغـنّـ َ ٍة بِيَـ ْنـ ُمو ُعلِـ َمـا
ِإالَّ ِإ َذا كَـانَـا بِـكــِ ْل َمـ ٍة فَــالَ * تُـ ْد ِغـ ْم َك ُد ْنـيَا ثُ َّم ِ
صـ ْن َوا ٍن تَـالَ
ـالـث اِإل ْقـالَبُ ِع ْنـ َد ْالبَـا ِء * ِميــما ً بِ ُغـنَــ ٍة َمـ َع اِإل ْخـفَـا ِء
وَّالثَ ُ
ـن ِميـما ً ثُـ َّم نُونـا ً ُشــ ِّددَا * َو َســ ِّم ُكـالً َحـرْ فَ ُغـنَّ ٍة بَـدَا
َو ُغ َّ
الميم الساكنة
ى لِ ْلـقُــرَّا ِء فَـاَأل َّو ُل اِإل ْخـفَـا ُء ِع ْنـ َد ْالبَــا ِء * َو َسـ ِّمـ ِه ال َّش ْف ِ
ــو َّ
ـن َأحْ ـر ٍ
ُف َو َسـ ِّمـهَا َش ْف ِويَّـ ْه ـث اِإل ْ
ظـهَا ُر فِـى ْالبَقِيَّـ ْة * ِم ْ َوالثـَّالِ ُ
ف
ـر ِ َواحْ ـ َذرْ لَدَى َوا ٍو َوفَـا َأ ْن ت َْخت ِ
َـفى* لِـقُـرْ بِــهَا َوالتحا ِد فَا ْع ِ
الم آل والم الفعل
ك َو َخ ْ
ـف َعقِيـمـهُ ـع َم ْع َع ْش َر ٍة ُخ ْـذ ِع ْل َمـهُ * ِمنَ اب ِ
ْـغ َحجَّـ َ قَب َْل ارْ بَ ٍ
ج اتَّفَـ ْق * َحـرْ فَا ِن فَ ْال ِم ْثـالَ ِن فِـي ِهـ َما َأ َحـ ْق صفَا ِ
ت َوال َم َخ ِ
ـار ِ ِإ ْن فِي ال ِّ
اختَـلَـفَا يُلَقَّــبَا
ت ْ َوِإ ْن يَ ُكـونَا َم ْخـ َرجـا ًتَـقَـا َربَـا * َوفـي ال ِّ
صـفَا ِ
ت ُحقِّـقَا
صفَا ِ
ج ُدونَ ال ِّ اربَـ ْي ِن َأوْ يَ ُكــونَا اتَّفَـقَا * فِـي َم ْ
ـخ َر ٍ ُمـ ْتـقَ ِ
ك ال َحـرْ فَـا ِن فى ُك ٍّل فَقُـلْ * ُكـ ٌّل َكبِــي ُر وا ْفهَ َمـ ْنـهُ بِ ْال ُمـثُلْ
َأوْ حُـرِّ َ
أقسام المد
ـى َو فَـرْ ِعــ ٌّى لَـهُ * َو َســ ِّم َأ َّوالً طَبِيـ ِعـيّا ً َوهُـــو
َوالمـ َ ُّد َأصْ لِ ُّ
َمـاالَ تَ َوقُّ ٌ
ـف لَـهُ عَـلـى َسـبَبْ * َوالبِـدُونِ ِه الحُـرُوفُ تُجْ ـتَـلَـبْ
أحكام المد
َأوْ قُـ ِّد َم ْالهَ ْمـ ُز عَـلَـي ال َمـ ِّد َو َذا * بَـ َدلْ كَـآ َمـنُوا َوِإيَـمانا ً ُخــ َذا
َوالَ ِز ٌم ِإ ِن السُّـ ُكـونُ ُأصِّ ــــالَ * َوصْ الَ َو َو ْقـفا ً بَعْـ َد َمـ ٍّد طُــ ّوالَ
ك ِك ْـل ِم ُّ
ـي َو َحرْ فِـ ٌّي َم َعــ ْه َأ ْق َســا ُم الَ ِز ٍم لَـدَيهم َأرْ بَـ َعـ ْة * َوتِ ْـل َ
يـعـيَّا ُألِ ْ
ــف ف الثُّالَثِي الَ َألِ ْ
ـف * فـ َ ُمـ ُّده َمـ ّداً طَبِ ِ الحرْ ِ
َو َما ِس َوي َ
الخاتمة
ثُـ َّم الصَّـالَةُ َوالسَّــالَ ُم َأبَـــداَ * ِعـلـى ِخـت َِام اَأل ْنبِـيَا ِء َأحْ ـ َمـدَا
المقدمة
Pendahuluan
Berkata Sulaiman Al Jamzury, orang yang senantiasa mengharapkan rahmat sang Maha Pengampun..
Segala puji bagi Allah, Shalawat atas Muhammad beserta keluarga dan orang yang mengikutinya..
ين َو ْال ُمدُو ِد ْ ََّوبَعْـ ُد هـ َذا الن
ِ ـظـ ُم لِ ْلـ ُم ِريــ ِد * فــي النُـو ِن والتَّـ ْن ِو
Bait syair ini adalah untuk orang yang menginginkan (pembahasan) pada masalah nun, tanwin, dan mad-
mad..
ْـخنَا ْال ِميـ ِه ِّى ِذي ْالكَما ِل ْ َســ َّميتُــهُ بِتُحفَـة اَأل
ْ طفَا ِل * ع
ِ َـن َشي
Aku namakan dengan Tuhfatul Athfal.. dari (riwayat) Syaikh kami, Al Mihiy yang memiliki kesempurnaan
(ilmu)..
Aku berharap (kitab ini) bermanfaat untuk penuntut ilmu.. dan Aku berharap amalan ini diterima,
mendapatkan balasan dan pahala..
Nun Sukun dan Tanwin memiliki empat hukum, maka perhatikanlah penjelasanku..
ف
ِ ْر ْ َت ُرتِّب
ِ ت فَلـتَـع ِ ُف * لِ ْل َح ْـل
ٍ ـق ِسـ ْ
ِ اإلظـهَا ُر قَـبْـ َل َأحْ ـر فَـاَأل َّو ُل
Pertama, Idzhar (jika ada nun sukun / tanwin) sebelum enam huruf halqy (tenggorokan) yang tersusun
maka ketahuilah..
Hamzah ( )أ, Ha besar ()هـ, ‘Ain ()ع, Ha kecil ()ح, kemudian Gha ()غ, dan Kha ()خ..
Kedua, Idgham yang memiliki 6 huruf yang datang kemudian, terhimpun dalam kata:
لَـ ِكنَّهَا قِسْـ َما ِن قِسْــ ٌم يُـ ْدغَـ َما * فِـي ِه بِـ ُغـنّـ َ ٍة بِيَـ ْنـ ُمو ُعلِـ َمـا
Akan tetapi Idgham ada dua jenis; yang pertama didengungkan (Idgham bighunnah) untuk huruf yang
dikenal terangkum dalam kata
(يَ ْن ُموْ )ي – ن – م – و
ِ ِإالَّ ِإ َذا كَـانَـا بِـكــِ ْل َمـ ٍة فَــالَ * تُـ ْد ِغـ ْم َك ُد ْنـيَا ثُ َّم
َصـ ْن َوا ٍن تَـال
Kecuali jika (nun sukun/tanwin bertemu huruf ini) dalam satu kata, maka jangan didengungkan tetapi
bacalah seperti “ ” ُد ْنـيَاdan “صـ ْن َوا ٍن
ِ ”
ِ َوالثَّـانـي ِإ ْدغَــا ٌم بِ َغي
ْــر ُغـنَّ ْة * فـي الـالَّ ِم َوالـرَّا ثُـ َّم كَـ ّر َرنَّـ ْه
Jenis yang kedua adalah idgham bilaa (bighairi) ghunnah yaitu untuk huruf lam ( )لdan ra ( )رyang dibaca
Takrir (bergetar)
ـالـث اِإل ْقـالَبُ ِع ْنـ َد ْالبَـا ِء * ِميــما ً بِ ُغـنَــ ٍة َمـ َع اِإل ْخـفَـا ِء
ُ َوَّالث
Ketiga, Iqlab yaitu ketika (Nun sukun / tanwin bertemu) huruf Ba ( )بmaka dibaca mim yang
didengungkan serta disamarkan.
Keempat, Ikhfa yaitu untuk sisa huruf hijaiyah yang wajib menurut Ulama Qirooah
Aku telah menyusun rumus 15 huruf ikhfa yang terangkum dalam kalimat bait ini:
ـن ِميـما ً ثُـ َّم نُونـا ً ُشــ ِّددَا * َو َســ ِّم ُكـالً َحـرْ فَ ُغـنَّ ٍة بَـدَا
َّ َو ُغ
Dengungkanlah mim dan nun yang bertasydid.. dan namakanlah kedua huruf tersebut dengan huruf
ghunnah dan tampakkanlah
الميم الساكنة
Mim Sukun
Jika Mim sukun itu terletak sebelum semua huruf hijaiyah selain alif layyinah (alif sukun) bagi orang yang
berakal
ْ َظـهَـا ٌر فَق
ــط ْ ـط * ِإ ْخـفَا ٌء ا ْدغَـا ٌم َوِإ
ْ َ ضب ْ َأحْ ـكَا ُمـهَا ثَـالَثَـةٌ لِ َم
َ ـن
Hukumnya ada tiga saja bagi yang menetapkannya.. yaitu Ikhfa, Idgham, dan Idzhar
ى لِ ْلـقُــرَّا ِء ِ فَـاَأل َّو ُل اِإل ْخـفَـا ُء ِع ْنـ َد ْالبَــا ِء * َو َسـ ِّمـ ِه ال َّش ْف
َّ ــو
Pertama, Ikhfa yaitu ketika huruf Ba (didahului mim sukun).. Ahli Qiroah menyebutnya Ikhfa Syafawy
ف
ِ ـر ِ َواحْ ـ َذرْ لَدَى َوا ٍو َوفَـا َأ ْن ت َْخت
ِ َـفى* لِـقُـرْ بِــهَا َوالتحا ِد فَا ْع
Berhati-hatilah pada huruf Wa dan Fa karena kesamarannya (dengan ba).. karena kedekatan (fa) dan
kesamaan makhraj (wa) maka kenalilah..
Hukum lam sebelum huruf-huruf (hijaiyah selain alif) itu ada dua; pertama dibaca idzhar (jelas) lam nya
maka kenalilah..
ْ ك َو َخ
ُـف َعقِيـمـه ِ ـع َم ْع َع ْش َر ٍة ُخ ْـذ ِع ْل َمـهُ * ِمنَ اب
َ ْـغ َحجَّـ ٍ َقَب َْل ارْ ب
keempat belas huruf yang dibaca jelas, maka ambillah ilmunya dari kalimat berikut:
ْ ك َو َخ
]2[ُـف َعقِيـمـه َ ْـغ َحجَّـ
ِ اب
Kedua, dibaca idgham yaitu melebur (lam nya tidak dibaca, tetapi langsung dibaca hurufnya) yang juga
14 huruf dengan rumus:
َ َريـفَا ً لِ ْلك
]3[َـرم ِ ف َذا نِ َعم َد ْع سُـو َء ظَ ٍن ُزرْ ش
ْ ض
ِ ـز ِ ِطبْ ثُ َّم
ْ ُصلْ رُحْ َما ً تَف
Lam pertama disebut alif lam qomariyyah.. Lam kedua disebut Alif lam Syamsiyyah
ـو قُلْ نَ َع ْم َوقُ ْلـنَا َو ْالتَقَـى ْ وأظـ ِهـ َر َّن الَ َم فِـعْــ ٍل ُم
ِ ْطلَــقا ً * فـى نَح ْ
Adapun lam fi’il semuanya secara mutlak dibaca jelas contohnya ْ قُلdan َ قُ ْلـنَاdan اِ ْلتَقَـى
ج اتَّفَـ ْق * َحـرْ فَا ِن فَ ْال ِم ْثـالَ ِن فِـي ِهـ َما َأ َحـ ْق ِ صفَا
ِ ت َوال َم َخ
ِ ـار ِّ ِإ ْن فِي ال
Jika (pada dua huruf) Sifat dan Makhraj hurufnya sama, maka ia disebut Mitslain (Mutamatsilain)
اختَـلَـفَا يُلَقَّــبَا
ْ ت ِّ َوِإ ْن يَ ُكـونَا َم ْخـ َرجـا ًتَـقَـا َربَـا * َوفـي ال
ِ صـفَا
JIka makhrajnya (berdekatan) dan Sifat hurufnya berbeda, maka ia disebut Mutaqoribain
ت ُحقِّـقَا
ِ صفَا
ِّ ج ُدونَ ال ْ اربَـ ْي ِن َأوْ يَ ُكــونَا اتَّفَـقَا * فِـي َم
ٍ ـخ َر ِ َُمـ ْتـق
Jika Makhrajnya sama, sifat huruf nya berbeda, maka ia disebut sebagai Mutajanisain
Kemudian jika awal semua jenis ini (Mitslain, Mutaqaribain, Mutajanisain) hurufnya sukun, maka disebut
dengan Shaghir..
ْك ال َحـرْ فَـا ِن فى ُك ٍّل فَقُـلْ * ُكـ ٌّل َكبِــي ُر وا ْفهَ َمـ ْنـهُ بِ ْال ُمـثُل
َ َِّأوْ حُـر
Dan jika kedua hurufnya berharokat pada semua jenis (Mitslain, Mutaqariain, Mutajanisain) maka
disebut dengan Kabir dan fahamilah yang kabir itu dengan mengambil contoh (talaqqy)
أقسام المد
Pembagian mad
ـى َو فَـرْ ِعــ ٌّى لَـهُ * َو َســ ِّم َأ َّوالً طَبِيـ ِعـيّا ً َوهُـــو
ُّ َِوالمـ َ ُّد َأصْ ل
Mad itu ada dua; Mad Ashly dan Mad Far’iy.. Mad Ashly disebut juga Mad Thabi’iy
ٌ َُّمـاالَ تَ َوق
ْـف لَـهُ عَـلـى َسـبَبْ * َوالبِـدُونِ ِه الحُـرُوفُ تُجْ ـتَـلَـب
Mad Thabi’iy itu tidak tergantung kepada sebab dan tidak pula ketiadaan huruf yang didapat
Setiap huruf selain hamzah dan sukun yang datang setelah huruf mad (alif, waw,ya) maka ia adalah mad
thabi’iy
Kedua Mad Far’iy yang terjadi karena adanya sebab seperti adanya hamzah atau sukun secara mutlak.
Huruf mad ada tiga maka hafalkanlah.. dari lafaz “ اى ِ ُن
ٍ ” َوcontohnya وحـيـهَا
Syarat nya harus senantiasa ada kasroh sebelum ya, Dhammah sebelum waw, dan fathah sebelum alif
أحكام المد
Hukum Mad
Hukum Mad selalu ada tiga, yaitu Mad Wajib, Mad Jaiz, dan Mad Lazim
Mad wajib terjadi jika ada hamzah setelah mad dalam satu kalimat yang bersambung (mad wajib
muttashil)
Mad Jaiz itu boleh dipanjangkan (seperti mad wajib muttashil) boleh pula dibaca pendek (seperti mad
thabi’iy) yaitu jika (mad dan hamzah) masing-masing dalam kalimat terpisah dan ini disebut mad jaiz
munfashil. .
ُض السُّـ ُكـونُ * َو ْقـفَا ً َكتَعْـلَـ ُمـونَ نَسْـت َِعــين َ َو ِمثـْ ُل َذا ِإ ْن ع
َ َـر
Contoh ini (mad munfashil yang boleh dibaca panjang atau pendek atau tawassuth/pertengahan) jika
ada huruf yang disukunkan karena waqaf seperti َ َ تَعْـلَـ ُمـونdan ُ( نَسْـت َِعــينMad ‘Aridh Lissukun)
َأوْ قُـ ِّد َم ْالهَ ْمـ ُز عَـلَـي ال َمـ ِّد َو َذا * بَـ َدلْ كَـآ َمـنُوا َوِإيَـمانا ً ُخــ َذا
Jika Hamzah ada sebelum mad, maka ini adalah mad badal contohnya آ َمـنُواdan ً ِإيَـمانا
ََوالَ ِز ٌم ِإ ِن السُّـ ُكـونُ ُأصِّ ــــالَ * َوصْ الَ َو َو ْقـفا ً بَعْـ َد َمـ ٍّد طُــ ّوال
JIka sukun bersambung setelah mad baik secara washal atau waqaf maka ini adalah mad lazim
ُّ ك ِك ْـل ِم
ـي َو َحرْ فِـ ٌّي َم َعــ ْه َ َأ ْق َســا ُم الَ ِز ٍم لَـدَيهم َأرْ بَـ َعـ ْة * َوتِ ْـل
Mad Lazim menurut ulama qiroah ada empat jenis yaitu mad lazim kilmiy dan mad lazim harfiy
Setiap dari keduanya (kilmy dan harfy) itu bisa mukhaffaf dan mutsaqqal maka ini adalah pembagian
yang empat[4]
jika sukun bersama huruf mad berkumpul dalam satu kata, maka terjadilah mad lazim kilmy
ِ َأوْ فـي ثُـالَثِـ ِّي ال ُحر
ُوف ُو ِجـدَا * َوال َمـ ُّد َوسْـطُهُ فَ َحـرْ فِــ ٌّي بَـدَا
apabila dijumpai ada tiga huruf dan ditengahnya itu adalah mad maka itu merupakan mad lazim harfiy
َ ـي َأو ََّل السُّــ َورْ * ُوجُـو ُدهُ َوفِـي ثَ َمـا ٍن ان َح
ْصــر ُّ َِوالـالَّ ِز ُم ْال َحـرف
Mad Lazim harfiy ada di awal surat dan hurufnya terkumpul dalam delapan huruf
Huruf ‘ain memiliki dua jalan (mad dan tawassuth) akan tetapi yang masyhur adalah memanjangkannya
(mad).. Berkumpul huruf (mad lazim harfy) dalam kalimat ” ْ” َك ْم َع َسلْ نَقَص..
ْ ِيـعـيَّا ُأل
ــف ْ ِف الثُّالَثِي الَ َأل
ِ ِـف * فـ َ ُمـ ُّده َمـ ّداً طَب ِ ْالحر
َ َو َما ِس َوي
Dan apa yang selain huruf (mad) yang tiga selain alif, maka mad nya disebut mad thabi’iy..
Begitupula pada ayat pembuka surat-surat Al Quran yang terkumpul dalam kalimat
الخاتمة
Penutup
Telah selelasi nadzham ini dengan memuji nama Allah atas kesempurnaannya yang tak terbatas
Bait-baitnya tampak serasi bagi yang berakal… Tanggal pembuatan (kitab ini) adalah “menggembirakan
bagi orang yang menguasainya”[5]
ثُـ َّم الصَّـالَةُ َوالسَّــالَ ُم َأبَـــداَ * ِعـلـى ِخـت َِام اَأل ْنبِـيَا ِء َأحْ ـ َمـدَا
Kemudian shlawat serta salam semoga selalu tercurah atas penutup para nabi, Muhammad
[1] Huruf ikhfa nya ada di awal setiap kata yaitu س, ق, س, ج, ك, ث, ذ, ظ ص, ض, ت, ف, ز, ط,د
[2] Setiap huruf dari kalimat ini yang berjumlah 14 adalah huruf-huruf yang termasuk alif lam
qamariyyah
[3] Huruf pertama dari 14 kata dalam kalimat ini adalah huruf-huruf yang termasuk alif lam syamsiyyah
[4] Mad lazim mutsaqqal kalimiy, Mad lazim mutsaqqal harfiy, Mad lazim mukhaffaf kalimiy, Mad lazim
mukhaffaf harfy
[5] Kalimat ini mengandung rahasia terkait waktu pembuatan matan ini. Silahkan merujuk ke kitab-kitab
syarah yang menjelaskan masalah ini