' (0N3Ca5 Premlr Higher Education stitution inthe Bicol Repon. Republic of the Philippines puss" CAMARINES NORTE STATE COLLEGE ‘The Camarines Norte State olege sl provide higher and advanced tudes ere CE EDUCATION teamgemcte fan, acomneng, Dudes and puke. stniseraton ABANO CAMPUS Acheron agile natural resouroes developnent and management and Daet, Camarines Norte Indeed oases shal so respond research extension a production services adherent to progressive leadership towards sutanable development, Mga Batayang Konsepto sa Pag-aaral ng Wika ‘Ang wika: Katuturan at Kalikasan at iba't ibang Kahulugan na inihain ng iba’t ibang awtoridad Ano nga ba ang wik Wika ca Nagmula sa salitang Latin na “lengua” na ang kahulugan ay dila. Ito'y isang masistemang gamit sa pakikipagtalastasan na binubuo ng mga simbolo at Panuntunan. Ito'y paraan ng pagpapahayag ng damdamin at opinyon sa pamamagitan ng mga salita upang magkaunawaan ang mga tao (Panganiban), ca Ang wika ay tumutukoy sa mga tiyak na lingguwistik na sistema na ang kabuuan ay pinangalanan ng tiyak na katawagan tulad ng Filipino, ingles at iba pa. Kahulugan (Katuturan) a Henry Gleason “Ang wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pinili at isinaayos sa paraang arbitraryo upang magamit ng mga taong kabilang sa isang kultura.” ca George Lakoff “Ang wika ay politika, nagtatakda ng kapangyarihan, kumukontrol ng kapangyarihan kung paanong magsalita ang tao at kung paano sila maunawaan."eee (CN3Ca8 a Premler Higher Education Institution inthe Bicol Reson. Republic ofthe Philippines a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE he Camarines Norte St Caley sal poi hger ad adaned mis COLLEGE OF EDUCATION ee eee lara ‘ABANO CAMPUS Theres, agiulture natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Indeed ures sala espe tore eeson and reer servicer sdherent to proressiveadership towards sestinble development © Jose Villa Panganiban “Ang wika ay paraan ng pagpapahayag ng damdamin at opinyon sa pamamagitan ng mga salita upang magkaunawaan ang mga tao.” c@ Nenita Papa “Wika ang ginagamit natin upang malayang maipahayag ang ating iniisip at nadarama.” ca Pamela Constantino at Monico Atienza " Ang wika ay mahalagang kasangkapan sa pag-unlad kapwa ng indibidwal at ng bansa.” ca Ayon kay Archibal A. Hill sa kanyang papel na "What is Languange?" na binanggit sa aklat ni Alcomtiser P. Tumangan etal. - “Ang wika ay ang pangunahin at pinakaelaboreyt na anyo ng simbolikong gawaing pantao.” a Ang simbulong ito ay binubuo ng mga tunog na naliikha ng aparato sa pagsasalita at isinasaayos sa mga Klase at patern na lumilika sa isang komplikado at simetrikal sa estraktura. ca Ayon kay Bienvenido Lumbera (2007) “Gumagamit ng wika ang mga tao upang kamtin ang bawat pangngailangn nila” c@ Ayon kay Alfonso O. Sa go (2003) “Wika ang sumasalamin sa mga mithiin, lunggati, pangarap at mga kaugalian ng tao sa lipunan. @ Ponciano Pineda “Ang wika ay kasangkapan ni ng manunulat sa paglikha ng kanyang sining.”(4S Premier Higher Education Instintion inthe Bio Region Republic ofthe Philippines — CAMARINES NORTE STATE COLLEGE te Canorne Nor Shi a sl rove ea ara sues ChLLeGr OF EDUCATION Inthe feds of education, arts and sciences economics, bealth engineering Management. finance. accunting. business and. publ administration ABANO CAMPUS fevetenogicare tur reonteesdeeopnst sad manage aod Daet, Camarines Norte Tadic curses shal so respnd to eseareh, extension and production services adherent to progressive adership towards sustainable development c@ Vilma Resuma at Teresita Semorlan “Ang wika ay kaugnay ng buhay at instrumento ng tao upang matalino at efisyanteng makalahok sa lipunang kinabibilangan.” ca Ayon kay Bernales, et.al. (2003) " Ang wika ay proseso ng pagdadala at pagtanggap ng mensahe sa pamamagitan ng simbolikong cues na mamaring berbal o di-berbal, c@ Ayon kay Mangahis, etal. (2005) “ Ang wika ay midyum ng pakikipagtalastasan, ginagamit sa maayos na paghahatid at pagtanggap ng mensahe na susi sa pagkakaunawaan. Kalikasan ca Ang wika ay pantaong tunog a Ang wika ay masistemang balangkas. ct Ang wika ay arbitraryo. ca Ang wika ay patuloy na nagbabago o daynamiko. ca Ang wika ay kabuhol ng kultura. a Ang wika ay komunikasyon a Ang wika ay malikhain, ca Ang wika ay natatangiVISION (SCs Premier Higher Education Institution nthe Bicol Region Republic ofthe Philippines mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Norte State Colege sal provide higher and advanced studies (COLLEGE OF EDUCATION fmumgeoet, Snes, oman Dads, aod. poke sissies ‘ABANO CAMPUS {shee apicture,naural resources development and management id Daet, Camarines Norte ladderized courses, esall als respond research extension and production services adherent to progressive esdership towards sustainable development Kahalagahan ‘@ Ang pangunahing kahalagahan ng wika ay ginagamit ito bilang istrumental sa komunikasyon. ca Wika ang nagsisilbing tagapag-ingat at tagapagpalaganap ng mga kurunungan at kaalaman. «@ Mahala ang wika bilang lingua franca o bilang tulay para magkausap at magkaunawaan ang iba't ibang grupo ng taong may kani-kaniyang wikang ginagamit. ca Naging mahalagang instrumento para maunawaan ng daigdig ang nilalaman ng Bibliya at maipakilala ang Kristiyanismo sa mundo, @ Mahalaga rin ang wika dahil ito ang nagpapanatili, nagpapayabong at nagpapalaganap ng kultura ng bawat grupo ng tao. ‘@ Ang wika ang nagpapakita na ang isang bansa ay malaya at may soberanya «@ Ang pagkakaroon ng wika ay resulta ng isang maunlad at masigiang sangkatauhan bukas sa pakikipagkasundo sa isa't isa. MGA TEORYA NG PINAGMULAN NG WIKA 1. Tore ng Babel. Batay sa istorya ng Bibliya, jisa lang ang wika noong unang panahon kaya't walang suliranin sa pakikipagtalastasan ang tao.vision NSC. a Premier Higher Edson otto nthe iol Reon Republic ofthe Philippines mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Norte State Callge sal provide higher and advanced tudes COLLEGE OF EDUCATION ine lef earn tan scence, eo, ath egg ABANO CAMPUS shee agricture natural rescurces development and management and Daet, Camarines Norte Terie eourses it shal ss respond to researc, extension and preducton services adherent to progressive leadership towards sustainable development 2. Bow-wow. Ayon sa teoryang ito, maaaring ang wika raw ng tao ay mula sa Panggagaya sa mga tunog ng kalikasan. Ang mga primitibong tao diumano ay kulang na kulang sa mga bokabularyong magagamit. 3. Ding-dong. Ayon sa teoryang ito, lahat ng bagay ay may sariling tunog na siyang kumakatawan sa bawat isa at ang tunog niyon ang siyang ginagad ng mga sinaunang tao na kalaunaly nagpabagu-bago at nilapatan ng iba't ibang kahulugan. Tinawag din ito ni Max Muller na simbolismo ng tunog. 4. Pooh-pooh. Unang natutong magsalita ang mga tao, ayon teoryang ito, nang hindi sinasadya ay napabulalas sila bunga ng mga masisidhing damdamin tulad ng sakit, tuwa, sarap, kalungkutan, takot, pagkabigla at iba pa. Pansinin nga naman ang isang Pilipinong napapabulalas sa sakit, 5. Yo-he-ho. Ang tao ay natutong magsalita bunga diumano ng kanyang pwersang pisikal. 6. Yum-yum. sinasabi rito na ang tao ay tutugon sa pamamagitan ng pagkumpas ‘sa alinmang bagay na nangangallangan ng aksiyon. Ang pagtugong ito ay isinasagawa sa pamamagitan ng bibig ayon sa posisyon ng dila 7. Tata. Ayon naman sa teoryang ito, ang kumpas o galaw ng kamay ng tao na kanyang ginagawa sa bawat partikular na okasyon ay ginaya ng dila at naging sanhi ng pagkatuto ng taong lumikha ng tunog at kalauna'y nagsalita, 8. Sing-song. Iminungkahi ng linggwistang si Jesperson na ang wika ay nagmula sa paglalaro, pagtawa, pagbulong sa sarili, panliligaw at iba pang mga bulalas- emosyunal. Iminungkahi pa niya na taliwas sa iba pang teorya, ang mga unangVISION (KSC a8 Premier Higher Eduction tnsttaton nthe Bicol Reson. Republic of the Philippines fo CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines None Stat College sal provide higher and advanced studies COLLEGE OF EDUCATION In the fields of education. arts and sciences econamic, health. engneeni Managemene finance, accountng, business and’ puble adnstaton ABANO CAMPUS Tse, agriculture. natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Inddersed courses shal lo respond to research, extension and prodction services adherent taprogrest leadership toward sustainable development salita ay sadyang mahahaba at musikal, at hindi maiikling bulalas na pinaniniwalaan ng marami 9. Hey youl. Hawig ito ng teoryang pooh-pooh. Iminungkahi ng linggwistang si Revesz na bunga ng interpersonal na Kontak ng tao sa kanyang kapwa tao ang wika. Ayon kay Revesz, nagmula ang wika sa mga tunog na nagbabadya ng pagkakakilanian (Ako!) at pagkakabilang (Tayo!). Napapabulalas din tayo bilang pagbabadya ng takot, galit o sakit (Saklolo!). Tinatawag din itong teoryang kontak, 10.Co0 Coo. Ayon sa teoryang ito, ang wika ay nagmula sa mga tunog na nalilikha ng mga sanggol. 11.Hocus Pocus. Ayon kay Boeree (2003), maaaring ang pinanggalingan ng wika ay tulad ng pinanggalingan ng mga mahikal 0 relihiyosong aspeto ng pamumuhay ng ating mga ninuno. 12. Eureka!. Sadyang inimbento ang wika ayon sa teoryang ito, 13.La-la. Mga pwersang may kinalaman sa romansa. Ang salik na nagtutulak sa tao upang magsalita 14, Ta-ra-ra-boom-de-ay. Likas sa mga sinaunang tao ang mga ritwal. Sila ay may mga ritwal sa halos lahat ng gawain tulad ng sa pakikidigma, pagtatanim, pag- ani, pangingisda, pagkakasal, pagpaparusa sa nagkasala, panggagamot, maging sa paliligo at pagluluto.CNSCas a Premier Higher Education Institution in the Bicol Region. Republica the Philippines joa CQOARDES NORTE STATE COLIOGST ‘metres semocncamy inet rarer snecelcame COLLEGE OF EDUCATION eee ABANO CAMPUS face eae ee a ee “series adherent to progressive lendershiptowardssustalnale development 15.Charles Darwin. Nakikipagsalaparan ang tao kung kaya't nabuo ang wika. Survival of the fittest, elimination of the weakest. Ito ang simpleng batas ni Darwin. 16.Wikang Aramean. May paniniwalang ang kauna-unahang wikang ginagamit sa daigdig ay ang lenggwahe ng mga Aramean. Sila ang mga sinaunang taong nanirahan sa Syria (Aram) at Mesopotamia. Tinatawag na Aramaic ang kanilang wika, GAMIT NG WIKA SA LIPUNAN 1. Ang wika ay instrumental kung tumutugon sa pangngailangan ng isang gawain tulad ng pagsulat ng liham pangangalakal. Kasama rito ang pakikiusap. 2. Ang paggamit na requlatori ay pagkontro! at paggabay sa kilos 0 at ng iba pa Ito ay kinabibilangan ng pagbibigay panuto, paalala, babala, direksyon 3. Tumutukoy sa relasyong sosyal ang interaksyunal. Kasama ito ang pangangamusta, pagbibiro, pagbati, pagpapakilala, pagpapasalamat at paghingi ng paumanhin, 4. Kapag nagbabahagi ng sariling damdamin, ang gamit ng wika personal. Kasama rito pagsangayon, pagsalungat, paglibak ay paninisi. 5. Sa pagkalap o pagkuha ng impormasyon sa pamamagitan ng pagtatanong, pagsasagawa ng sarbey, pagsasaliksik, ang gamit ng wika ay_heuristiko. 6. Ang gamit imahinatibo ay pagbuo o paglikha ng imahe. Ang malikhaing pagbuo ng iba't ibang genre ng panitikan o literari ay kasama nito.VISION (NSCasa Premier Higher Education Istiution nthe Bicol Reon Republic ofthe Philippines Mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the camarnes Nore tate College sal provide ibs and danced suis caLieGr Ge apeciaion ine hd ofertas rd cet ec eh ren ‘ABANO CAMPUS Tenees spicata, nar resorces development and maagemen ad Daet, Camarines Norte Inddrzed courses shal iso rexpond oes eneraon and educon services adherent to progressive leadership towards sstainabe development 7. Kung nagbibigay ng impormasyon sa pamamagitan ng pag-uulat, pagtalakay at Pagpapaliwanag, ang gamit. +ng = wika_~—say_—impormatibo.(OnSCara Premier Higher Education istution nthe Biol Region, Republic ofthe Philippines assion CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the canarines Norte tate College shal provide higher and advanced tudes COLLEGE OF EDUCATION Inher a ad scence conic heath ern ‘ABANO CAMPUS fisheries agrciture, rural resuices development and management and Daet, Camarines Norte Taeried courses It shal alo respond researe, everson and prosucton “Services adherent progressive lenershiptowards sustainable development DEPENISYON NG WIKANG FILIPINO AYON SA KOMISYON SA WIKANG FILIPINO, 4. Ang Filipino ay Pambansang LINGGWA FRANKA ng Pilipinas + Ang Linggwa Franka ay pangkaraniwang wika na ginagamit ng mga nagsasalita ng iba't-ibang wika. ‘+ Ang wikang Filipino ay tumutulong sa mga taong nagmula sa iba'tibang lugar o rehiyon upang sila ay magkaintindihan 2. Ang Wikang Filipino ang Wikang Pambansa ng Pilipinas ‘+ Ito ay nakasaad sa 1987 konstitusyon ng pilipinas sa Art. XIV, Sek. 6 “Ang Wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipind™ 3. Ang Filipino ay Wika sa Opisyal na Komunikasyon ‘© Ang wikang Filipino bilang wikang opisyal ay higit na nauunawaan ng Pilipino sa mga opisyal na talakayan at transaksyon 4. Ang Filipino ay Opisyal na Wikang Panturo at Pagkatuto ‘+ Bilang opisyal na wika, ito ang ginagamit na wikang panturo ng Pilipinas ‘+ Mas mabilis matuto ang mga estudyante kung Filipino ang midyum ng pagtuturo.vision (NSCasa Premier Higher Eaton Instttionin the Bical Region Republic ofthe Philippines — CAMARINES NORTE STATE COLLEGE —1ycnuinsnone Scag le rset aes COLLEGE OF EDUCATION acpi ice hctadigtetea el pane are ABANO CAMPUS fisheries, agriculture, natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Inderzed courant shal alo Fespond to reoares etesion and production services adherent to progressive leadership towards sutalnabe development (© Ang pagkakaroon ng sariling wika ng isang bansa ay taas-noo para sa ‘mamamayan nito, dahil tayo'y nagkaisa noon na magkaroon ng wikang pambansa upang makisabay sa gulong ng buhay at maipagmalaki ang ating lahi © Ang wikang pambansa ay kayamanan ng isang bansa, hindi ito matutumbasan ng ginto o salapi, hindi rin mananakaw dahil kakalat lang ito at lalago pa ang magbibigkas nito. DALAWANG PARAAN NG PAGDULOG SA PAGAARAL NG PAGLINANG NG WIKANG; DIAKRONIK at SINKRONIK - 1. PAGDULOG NOSYONAL/FUNCTIONAL, Estratihiyang komunikatibo Tunay na paggamit ng wika sa tulong lamng ng mga kaalaman at tuntuning pambalarila, ayon sa konteksto ng hangarin, sitwasyon at pangangailangan. Leamer-centered Komunikatibo ang dulog kapag nalilinang ang apat na makrong kasanayan (isama ang panunuod) v Pagbasa ¥ Pagsulat 10vision (SC as Premier Higher Education lstitution nthe Bicol Region. Republic ofthe Philipines a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE cso us il fc her ane a COLLEGE OF EDUCATION ee aeea ele eee ABANO CAMPUS ee eh ee eee eee rd services adherent progressive leadership toward sustainable development v Pagsalita ¥ Pakikinig + SPIRAL PROGRESSION 0 BINABALANGKAS na PAGUNLAD ¥ Maingat na binabalangkas ang pagtuturo ng panitikan upang magkaroon ng lubusang kasanayan(mastery) sa ibat ibang anyo/uri ng panitikan + DOMEYN PANGKABATIRAN/KOGNITIB Y Nakatuon sa paglipat 0 transmisyon ng kabatiran at kasanayan - ¥ Pagkatuto ng batayang kabatiran, konsepto, paglalahat at mga teorya bago ang manipulasyon at proseso sa Paggamit ng kabatiran sa mga itwasyong lumulunas ng suliranin. ANTAS NG KOGNITIB + Kaalaman * Pagunawa + Aplikasyon 0 Paggamit © Pagsusuri + Paglilinaw o sintesis, + Ebalwasyon uuvision ‘0¥SCa5 Premier Higher Education stitution nthe Bicol Reon. Republic ofthe Philippines = CAMARINES NORTE STATE COLLEGE Te camarnes Nore Se alepesal pose ihe a advanced studies COLLEGE OF EDUCATION tuangenet, Guan, sunt buco, and. pele dered ABANO CAMPUS fishers price, natural resources development and management and Inder ores sala repent rsarh eenson so praton Daet, Camarines Norte ‘Services adherent to progressive lendershi towards sustainable development + DOMEYN NA PANDAMDAMIN ¥ Nahihingil sa mga saloobin, emosyon, kawilihan at pagpapahalaga ¥ Pumapasok ang pagpapahalagang pangkatuahan LIMANG KATEGORYA + Pagtanggap(receiving) * Pagtugon(responding) + Pagpapahalaga(valuing) + Pagoorganisa(organization) " Karakterisasyon(charcaterization) + DOMEYN NA SAYKOMOTOR v toy mga kasanayang motor at manipulado na nangangailangan ng koordinasyong neuromascular ¥ Pumapasok ang inaasahang pagganap + PAMAMARAAN ¥ Walang isang pamamaraan lamang na masasabing sadyang mabisa sa lahat ng uri ng paksang-aralino isang Pamamaraan kaya na angkop gamitin ang lahat ng Pagkakataon. * PABUOD o INDUCTIVE 2vision (NSCasa Premier Higher dation Isitution nthe Bicol Reon Republic ofthe Philippines = CAMARINES NORTE STATE COLLEGE oe canuors Noe Sct Ne rnd ane ses COLLEGE OF EDUCATION ee i ee ABANO CAMPUS fisheries, agriculture, natural resources development and management and Paap a ler ¥ Tinatawag din itong “Herbatian method”; nagsisimula sa nalalaman patungo sa halimbawa patungo sa tuntunin. LIMANG PORMAL NA HAKBANG * Paghahanda(preparaption) + Paglalahad(presentation) + Paghahambing at paghalaw(comparison and abstraction) + Paglalahat(generalization) + Paggamit(application) + PASAKLAW 0 DEDUCTIVE ¥ Nagsisimula sa pagbuo ng tuntunin patungo sa pagbibigay ng mga halimbawa. Tinatawag din itong “ruleg’ o rule example. + Panimula + Pagbibigay-tuntunin * Pagpapaliwanag + Halimbawa = Pagsubok + PABALAK(PROJECT) ¥ Nilalayong magsagawa ng proyekto * Paglalayon(purposing) * Pagbabalak(planning) 3vision (NSCasa Premier Higher Education Insti a the Beal Region Republic of the Philippines oo CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Cassio: Norte tte College sal roid higher and advanced sts COLE Or Boao arupomcne names secrantng, baness and peble.sdeisiorstos ABANO CAMPUS fisheries agriculture nfralrenurces development ad management td Daet, Camarines Norte Indeed courses shal slo respondeo esearch extension snd product services adherent to progressive leadership towards sustalnae development + Pagsasagawa(executing) * Pagpapasiya(Evaluating/Judging) * PATUKLAS(DISCOVERY) Y Aktibong kasangkot ang mga mag-aara sa pagtuklas ng karunungan; ang guro ay tagasubaybay lamang. 2. PAGDULOG KONSEPTWAL ‘+ Pagdulog pangkaisipang ginagamit sa pagtuturo ng Araling Paniipunan + Nakatutulong sa pagbubuo at pagkatuto kung paano ‘matututo(learning how to learn) = ‘+ Tinatawag din itong concept-centered at spiral curriculum(payak patungo sa masalimuot na kaisipan) + Ang paraan ng pagbuo o interdisciplinary 0 multidisciplinary- heograpiya, kasaysayan, — pamahalaan, —_antropolohiya, sosyolohiya at ekonomiks, SIMULA AT PAG-UNLAD NG WIKANG FILIPINO 1. PANAHON NG KATUTUBO (ALIBATA) * Ang tawag sa katutubong paraan/sistema ng pagsulat + Ito ay binubuo ng 17 titi 4vision (NSCasa Premier Higher Eaton Insttation inthe Bical Region Republic ofthe Philippines = CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Norte Stat ole shal provide igh and advanced sties COLLEGE OF UU CATION mangers han, swt buses an poe aden ABANO CAMPUS fisheries, agriculture, natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Tndderized courses It shal also respond to research, eerson and production ‘+ S.ang patinig, 14 katinig ‘+ Ang kanilang panitikan ay nakasulat sa mga balat ng puno, kawayan o dahon. Gumamit sila ng anumang matulis na bagay bilang pangukit o pagsulat ng mga simbolo 2. PANAHON NG KASTILA + Sa pagdating ng kastila pinalitan nila ang alibata ng alpabetong romano na siyang naman ang pinagbatayan ng ABAKADANG tagalog + Nagsagawa ng maraming pagaaral sa wika * Ang mag prayle ang unang nagsulat ng diksyunaryo at gramatika tungkol sa ibat-ibang wika ng Pilipinas “= 3. PANAHON NG PROPAGANDA AT HIMAGSIKAN + Wikang kastila ang ginagamit ng mga propagandista sa Pagpapahayag ng damdamin at mga hinaing laban sa mga kastila ‘+ Tagalog naman ang ginagamit ng mga manghihimagsik sa Paglikha ng tula, sanaysay, liham at talumpati 4, PANAHON NG AMERIKANO ‘+ Wikang ingles ang ginagamit na midyum sa pagututro at ang mga aklat sa pagtuturo ay nasa wikang ingles din 15vision cNsCasa Premier Higher Education istittion nthe Bio Region, Republic ofthe Philippines oo CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The camarinos norte tte Cologe sal roid her and advanced studies COLLESE OR EDUCATION management inane, necoantng, tunes an poe. admission ABANO CAMPUS fisheries agriculture, rar resources development and management nd Daet, Camarines Norte Inddertaed courses shall Yespond to resatch exten snd production ‘services adherent to progressive leadership towards sustalnae development + Nagpahayag ng sariling pananaw ang marami hinggil sa kong anong wika ang midyum ng pagtuturo. Subalit sa kabila ng Jahat, wikang ingles parin ang nanatiling wikang panturo, at pantulong naman ang mga wikang rehiyunal 5. PANAHON NG KOMONWELT/MALASARILING PAMAHALAAN Itinatag noong 1936 ang surian ng wikang pambansa at ang pamuan nito sa pamamagitan ng Batas Komonwelt Big. 184 ‘+ Nagsimula nang gumawa ng wika sa pilipinas upang makapili ng wikang pambansa ‘+ Naging bahagi ng kurikulum ang pagtuturo ng wikang pambansa sa mataas na paaralan at paaralang pang-edukasyon “= © Simula noong Hulyo 4, 1950, sa pamamagitan ng batas komonwelt big. 570, pormal nang kinilala ang wikang pambansa bilang isa sa mga opisyal na wika ng pilipinas 6. PANAHON NG HAPON + Sapilitang pinaturo ang wikang hapon at inalis ang wikang ingles + Pinagamit ang mga katutubong wika lalo na ang tagalog + Naging masgla ang mga Pilipino at umunlad nang malaki ang mga panitiakng rehiyunal gayundin ang sirkulasyon ng mga local publikasyon tulad ng pahayagan at magasin 16vision (NSCasa Premier Higher Education stitution nthe Bical Region Republic of the Philippines at CAMARINES NORTE STATE COLLEGE 1h cman Nat Sun Calne oni ihe a afro es COLLEGE OF EDUCATION Inte ils of eduration ars 2d sciences economies, heh engineering, Z Imanagemene finance, accounting. business and pubic adninistston ABANO CAMPUS frberies agricuere, catia resctrces development and managerent ad Daet, Camarines Norte Iaddertzed courses shall sso respond a research, etesion apd prodicon servicer adherent to progressive leadership towards sustainable development 7. PANAHON NG REPUBLIKA + Pinagtibay ng kongreso ang batas Komonwelt Big. 570 na nagtatadhana na ang wikang pambansa ay maging isa sa mga wikang opisyal ng Pilipinas + Marami ang pagaaral na isinagawa sa wika upang magamit itong panturo, big. 7, na nagsasaad na kailanma’t tutukuyin ang wikang pambansa, ang salitang Pilipino ang siyang gagamitin 8. PANAHON NG BAGONG LIPUNAN + Noong Hunyo 19, 1940, nilagdaan ng kalihim Juan L. Manuel ng edukasyon at kultura ang kautusang pangkagawaran Big. 25 na nagtatadhana ng mga panuntunan sa pagpapatupad ng patakarang edukasyon bilinggwal sa mga paaralan na nagsisimula taong aralan 1974-1975. Ang kautusang ito ay alinsunod sa mga tadhana ng saligang batas ng 1972 + Sa panahong ito sumusulong at umuunlad nang malaki ang wikang pambansa. 9. PANAHON NG DEMOKRASYA * _Itinadhana ng kontitusyon ng 1987 ang probisyong pangwika. v7vision (NSC ar Premier Higher Eduatonisitation nthe Bis Rion. Republic ofthe Philippines mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Nore State alee sal provide higher and advanced tues COLLEGE OF EDUCATION: lhe he of edn a ad cet, conic, eh ren ‘ABANO CAMPUS fsheresagrciture, natural resorces developmen and management snd Daet, Camarines Norte [nddertaed eourses shal ao respond wo research extension an production "services adherent to progressive letdership towards sstalnae development EBOLUSYON NG ALPABETONG PILIPINO 1. Alibata/ Baybayin Hango sa salitang "baybay” na ang ibig sabihin sa salitang ingles ay “to spell’ Tinatawag na alibata noong 20" dekada ni Paul Versoza Matandang alpabeto ‘Ang mga titik ay kadalasang isinisulat sa dahon ng saging o inuukit sa mga puno Ayon kay Miguel Lopez de Legazpi, ang mga bisaya ay nagsusulat katulad ng ating mga ninunong Malayo kung saan nila ito unang natutunan ‘Ayon kay Rev. Padre Chirino, ito ay pinaghelong kebihasnang Malayo, Arabe, Kambodya, Tsina, Sayam, Borneo at India. ‘Ayon kay Jose Villa Panganiban (1944), noong 1300 ang alibata ay laganap sa mga pulo sa Luzon at Visayas; Sanskrito naman sa Mindanao at Sulu Ito ay binubo ng 3 patinig (a, ef, ofu) at 14 na katinig (b,d,g,h.k,.m,n.p.rs.tw.y) 2. Alpabetong Abecedario Ito ay may 29 na letrang hango sa Romanong paraan ng pagsulat at pagbigkas. 18vision NSCasa Premier Higher Edcaton stitution nthe Bicol Rion, Republic of the Philippines on (4) CAMARINES NORTE STATE COLLEGE he Camarines Norte State College shall provide higher and advanced studies COLLEGE OF EDUCATION Inthe fede of education arts and sence econtme, health. engineering Management, finance, acousting, business and. puble administration ABANO CAMPUS fisheries agiclre, natural cesaurces development nd management and Inderseed courses Isha so respond to research, extension ana production Daet, Camarines Norte “stlcesnherent to progressive leadership toward sustainable development ‘+ Tinatawag din itong “Alpabetong Kastila” mula sa alpabetong Romano. + Ito ay tinuturo lamang sa mga piling mag-aaral (caton) sa kumbento. 3. Abakada ‘+ Ito ay mula kay Lope K. Santos (1940) Ito ay binubuo ng 20 na letra 4. Alpabetong Pilipino (1976) + Ito ay may 31 na titik * Ang dating Abakada na binubuo ng 20 titik ay diangdagan ng 11 pang titik mula sa Abecedario. 5. Alpabetong Filipino (1987) + Ito ay may 28 na titik ‘+ Ang paraan ng pagbigkas ay hango sa Ingles Ortograpiyang Filipino Ano nga ba ang Ortograpiyang Filipino? * Ito ay isang paraan ng pagbibigay simbolo sa wikang pasalita sa paraang pasulat a. Alibata - kauna-unahang abakada o alpabetong Filipino, ito ay may binubuo ng 17 na titik, 3 patinig at 14 na katinig b. Alpabetong Tagalog - 5 patinig at 15 na katinig 19vIsION (SCasa Premier Higher EdvatonIaitation nthe Biol Reon Republic ofthe Philippines — CAMARINES NORTE STATE COLLEGE he Camariws Norte Stat Colege sl provide higher an avanced sues COLLEGS CEEDU CATON mmanogenene ance, conning Deane and. pole adminoraten ABANO CAMPUS fisheries apricuure, natural eesourees development abd management ad Daet, Camarines Norte Indeed eourses shall aso respond a research, extension ana produto ¢. Modermisasyon ng Alpabeto ng Wikang Pambansa - (SWP) Surian ng wikang pambansa itinatag noong Oktubre 4, 1974 4d. 1987 Alpabeto at Patnubay sa Pagbaybay - karagdagang 11 na alpabeto, 20 na letra at ginawang 28 na letra €. 2001 Alpabeto at Binagong Patnubay sa Pagbaybay - Pangunguna ni Dr. Rosario E. Maminta natuklasan ang 8 na letra na hinati sa 2 pangkat ngunit may limitasyon ang gamit 2 Pangkat UA IMZ 2.6,f1,q,x 20‘VISION cNSCasa Premier Higher Bducation Institution inthe Bio Region Republic ofthe Philippines 7 CAMARINES NORTESTATE COLLEGE hs canras Now sun cag oer andar ae COLLEGE OF EDUCATION ine lo en os ee ABANO CAMPUS npc ieee tennis Duct Camarines Norte focisece are reece mieten “services adherent progress leadership towards sistanabe development MGA KAUTUSAN AT PROBISYONG PANGWIKA KAUGNAY NG PAGSULONG NG WIKANG FILIPNO SALIGANG BATAS NG 1935 ARTIKULO XIV SEKSYON 3 ‘Ang Kongreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagkakaroon ng isang Wikang Pambansa na ibabatay sa isa sa umiiral na katutubong wika. Hangga'titinatadhana ng batas, ang Ingles at Kastila ay patuloy na magiging wikang opisyal SALIGANG BATAS NG 1974 ARTIKULO XIV SEKSYON 3. (1) ‘Ang Pambasang Asembleya ay gagawa ng mga hakbang tungo sa paglinang at pormal na adapsyon ng isang wika na tatawaging Filipino. Hangga't walang ibang itinatadhana ang batas, patuloy na wikang opisyal ang Ingles at Pilipino. SALIGANG BATAS NG 1987 ARTIKULO XIV SEKSYON 6 ‘Ang Wikang Pambansa ng Plipinas ay Filipino. Samantalang niliinang, ito'y dapat pagyabungin at pagyamanin pa sa umiiral na mga wika ng Pilipinas at iba pang mga wika. Alinsunod sa tadhana ng batas at sang-ayon ‘sa Nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso , dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at puspusang itaguyod ang Paggamit ng Filipino bilang medium ng opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang-edukasyon PROKLAMA BILANG 12 (1954) Nilagdaan ni Pangulong Ramon Magsaysay na nagpapahayag ng pagdiriwang ng Lingo ng Wika simula sa Marso 29 hanggang Abril 4 ayon sa ‘Surian ng Wikang Pambansa PROKLAMA BILANG 186 (1955) Nilagdaan ni Pangulong Ramon Magsaysay at sunod sa Proklama Bilang 12 (1954). Itinakda ang pagdiriwang ng Lingo ng Wika simula sa Agoto 13 hanggang 19 taon-taon, KAUTUSA: NG TAGAPAGPALAGANAP BILANG 60 (1963) Nilagdaan ni Pangulong Diosdado Macapagal na nag-uutos na awitin ‘ang Pambansang Awit sa titik nitong Filipino. KAUTUSANG TAGAPAGPALAGANAP BILANG 96 (1967) Nilagdaan ni Pangulong Ferdinand Marcos at nagtatadhana na ang lahat ng edipisyo, gusali at tanggapan ng pamahalaan ay pangalanan sa Filipino, MEMORANDUM SIRKULAR BILANG 172 (1968) avision ENSCasa Premier Higher Beaton Institution nthe Bia Region Republic of the Philippines mass0n CAMARINES NORTE STATE COLLEGE ‘The Camarines Nore Stat olege sl provide higher and advanced tudes OLLEGH OF EDUCATION mangement foam, comming Hoacet and pole eae ABANO CAMPUS fisheries agriculture, ratral resources development and management and Daet, Camarines Norte Inderee erurses shall respond researh extension an prediction services adherent progressive leadership towards sustainable development Nilagdaan ni Kalihim Tagapagpalaganap Rafael Salas at ipinag-uutos na ang mga letterhead ng mga tanggapan ng pamahalaan ay isulat sa Filipino. Kalakip ang kaukulang teksto sa Ingles. Ipinag-utos na din na ang pormularyo sa panunumpa sa tungkulin ng mga pinuno at kawaning Pamahalaan ay sa Filipino gagawin, MEMORANDUM BILANG 139 (1968) ltinatagubilin ang pagdalo sa seminar sa Filipino ng mga kawani ng pamahalaan. Ang seminar ay idaraos ng Surian ng Wikang Pambansa sa ibat'tibang rehiyong linggwistiks ng kapuluan. KAUTUSANG TAGAPAGPALAGANAP BILANG 187 (1969) Nilagdaan ni Pangulong Marcos at nag-uutos na sa lahat ng kagawaran, kawanihan, tanggapan at sa iba pang sangay ng pamahalaan na gamitin ang wikang Filipino hangga't maaari sa Linggo ng Wikang Pambansa at pagkaraan man nito sa lahat ng opisyal na komunikasyon at transaksiyon MEMORANDUM SIRKULAR BILANG 384 (1970) Pinalabas ni Kalihim Tagapagpalaganap Alejandro Melchor na nagtatalaga ng mga may kakayahang tauhan upang mamahala ng lahat ng komunikasyon sa Filipino sa lahat ng kagawaran, kawanihan, tanggapan at iba pang sangay ng pamahalaan kabilang ang mga korporasyon ari 0 kontrolado ng pamahalaan. KAUTUSANG TAGAPAGPALAGANAP BILANG 304 (1971) Nilagdaan ni Pangulong Marcos na nagpapanauli sa dating kayarian ng Surian ng Wikang Pambansa at nililwanag ang mga kapangyarihan at tungkulin nito. ATAS NG PANGULO BILANG 73 (1972) Nilagdaan ni Pangulong Marcos at nag-aatas sa Surian ng Wikang Pambansa (na ngayon ay kilala bilang Komisyon sa Wikang Filipino) na isalin ‘ang teksto ng Saliang Batas sa mga wikang sinasalita ng mga 50,000 mamamayan alinsunod sa Probisyon ng Saligang Batas Artikulo XV Seksyon 3 MEMORANDUM PANGKAGAWARAN BILANG 25 (1974) Nilagdaan ni Kalihim Juan Manuel na itinatagubilin sa mga guro ang mga bagong tuntunin sa ortograpiyang Filipino, KAUTUSANG PANGKAGAWARAN BILANG 22 (1987) Paggamit ng katagang Filipino sa pagtukoy sa Wikang pambansa ng Pilipinas na nilagdaan ni Kalihim Lourdes R. Quisumbing ng Kagawaran ng Edukasyon , Kultura at isports. 2vision ‘©W3C a5 Premier Higher Eduction stitution nthe Bicol Reon Republic of the Philippines oe CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte Stat Coleg sal provide Nghe and advanced studies CoLisce OR EDUCATION ttumpemen nase, noon, busness and poe admitsrctes ‘ABANO CAMPUS fsheres, agriculture, natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Indderiaed courses Itshll ao respondto esearch extension snd pogo servis adherent to progressive leadership towards sustainable development. KASANAYANG LINGGWISTIKA Ano ang Linggwistika? ‘+ Ito ang masining na pag-aaral sa wika ng tao ‘© Ang linggwistika ay ang pagsasaalang alang at pag gamit ng mga maagham na paraan sa pagaaral at pagsusuri ng wika. * Maagham na paraan sa pagtuklas ng impormasyon at kaalaman tungkol sa wika. + Ang maagham na paraan ay nagdaraan sa hindi kukulangin sa limang proseso, tulad ng mga sumusunod 1. PROSESO NG PAGMAMASID + Paraan ng pagsasam -sama ng mga tunog upang bumuo ng pantig + Paraan ng pagsasama-sama ng mga pantig upang bumuo ng salita + Paraan ng pagsasama-sama ng mga salita upang bumuo ng pangungusap + Pagbabago bago ng tunog o mga tunog dahil sa impluwensiya ng kaligiran at iba pa 2. PROSESO NG PAGTATANONG ‘Ang tinatangka lamang itanong ng isang linggwista ay ang mga tanong na masasagot niya sa pamamagitan ng maagham na paraan 3. PROSESO NG PAGKLASIPIKA 2BVISION (4SCasa Premier Higher dation Inetitution nthe Bia Region. Republic the Pitppines = CAMARINES NORTESTATE COLLEGE he anos Noe Scatter nd ave ses COLLEGE OF EDUCATION netgear nd ABANO CAMPUS fisheries, agriculture, natural resources development and management and ‘ervies adherent to progressive leaershiptowards stale devlepment * Maiaayos ang bunga ng kaniyang pananaliksik 0 pagsusuri sa isang sistematikong paraan 4, PROSESO NG PAGLALAHAT * Ang proseso ng pagklasipika ay dapat humantong sa pagbuo ng nasabing mga abstraksyon ayon sa naging resulta o kinalabasan ng ‘obserbasyon at pagsusuring isinasagawa sa mga datos 5. PROSESO NG PAGBERIPIKA AT PAGREBISA * Ang anumang paglalahat, hypothesis, teorya at prinsipyo, mga tuntunin © batas na nabuo ng isang linggwista ay kailangang patuloy na mapailalim sa pagsubok upang ma modipika 0 marebisa kung kailangan. ‘Ano ang tawag sa dalubhasa sa linggwistika? * Linguista lingguwista ang tawag sa mga dalubhasa sa mga dalubhasa sa lingguwista o dalubwikaan Tatlong malalaking aksis: 1. Synchronic at Diachronic 2. Teoretiko at nilapat 3. Kontekstuwal at malaya 24vision (NSCasa Premier Higher Education Istiution nthe Biol Reon Republic ofthe Philippines i CAMARINES NORTE STATE COLLEGE he Camarines Norte Stat College sl roid higher an advanced studies COLE OE Eon inant. ane, scan buses and poesia ‘ABANO CAMPUS Taher spice natural resurees development and management snd Daet, Camarines Norte Tadderinedeourses shall aso respond a research, etersion apd producto ‘services adherent to progressive leadership toward sustainable development Singkronikong lingguwistika Ito ay timatawag ring “Descriptive linguistics” sa ingles. Ito ang sangay ng lingguwistika na naglalarawan sa wika sa isang partikular na panahon, Dayakronikong lingguwistiks ‘Ang pagaaral ng mga pagbabago sa isang wika sa loob ng maraming taon ay ang paksa ng diachroic or historical linguistics. Sa makatuwid, tinitingnan ng mga historical linguist ang ebolusyon ng isang wika. Teoretikong Lingguwistika Ang sangay ng linggwistika na sumisiyasat sa likas na katangian ng wika 0 mga wika nang walang pagtatanggi para sa mga praktikal na mga paggamit. Binabahala nito ang pagbuo ng mga teorya ng wika o mga wika. Lingguwistikang nilalapat Ito ay tinatawag na “Applied linguistics” sa ingles. Ang nilalapat ng lingguwistikang nilapat ay ang mga teoriya ng wika sa ibang larangan. Ang larangan ng edukasyo, sikolohiya at computer scoence ay may kaugnayan sa lingguwistikang nilapat Lingguwistikang Kontekstuwal 25‘oNSC05 Premier Higher Education Lstituton inthe Bicol Reson Republic of the Philippines “MISSION CAMARINES NORTE STATE COLLEGE Ths camarins Nore Sat ogy shal poi and ands COLLEGE OF EDUCATION arganc, duane, soning busca and. pues ABANO CAMPUS {aberen agriculture, natural resorees development and management and Daet, Camarines Norte Inder ores saa espn ora eeson pen ‘services adherent progressive leadership towards sustainable development Binabahala ng lingguwistikang kontekstuwal kung paano iangkop ang wika sa mundo: ang kanyang tungkulin sa lipunan, paano ito nakuha, paano ito nilikha at namataan, Malayang Lingguwistika Binabahala naman ng malayang lingguwistika ang wika para sa kanyang sariling kapakinabangan, maliban sa panlabas na kaugnay ng wika. Gamit ng Lingguwistika + Pagsalin ng isang salita sa ibang wika + Pag-aaral ng kasaysayan ng wika + Basehan sa paggawa ng bagong salita 0 sa pagpapalago ng isang wika + Basehan sa tamang paggawa at paggamit ng mga pangungusap Mga dapat alamin ng tao: ‘Tamang ayos ng sabihin Dapat sabinin Dapat pag-usapan Kanino lamang pwedeng sabihin Saan sasabihin Paano sasabihin DELL HYMES (1972) Isang lingguwista at antropologo, hindi lamang dapat sinasaklaw ng kasanayan ang pagiging tama ng pagkakabuo ng mga pangungusap, kundi ang pagiging angkop ng mga ito, depende sa sitwasyon. KAKAYAHANG KOMUNIKATIBO. 26vision (O4SCa84 Premier Higher Education lastitution nthe Bicol Reson Republic of the Philippines MISSION CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Nore state College shal provide higher and advanced stdles In the fede of education arts and sciences, econemics, health, engineerin COLLEGE OF EDUCATION Ramponen tnone necting tosnes and ile admits ABANO CAMPUS fehaten apices iar recotros devlpmen od natageett aed Daet, Camarines Norte Ise ros sala pond tosuch enn ed precen ‘Services nderent to ropressve leadership towards sustalnabe development -ito ay sumasaklaw sa kasanayan na nakatuon sa mga tuntunin at dapat iasal sa paggamit ng wika NOAM CHOMSKY -Naniniwala na isinilang ang tao na may Language Acquisition Device o LAD na responsible sa natural na paggamit ng wika. LAD. dahil dito nagagawa ng taong masagap ang wika, maiintindihan at ‘magamit ito at matiyak na tama ang ayos nito upang madaling maintindihan KAKAYAHANG LINGGUWISTIKO -Ito ay ang natural na kaalaman ng tao sa sistema ng kaniyang wika, dahilan kaya nagagamit niya ito nang tama at mabisa ayon kay Chomsky. -Ito rin ang pundasyon ng Kaniyang generative grammar-generate na nangangahulugang “lumikha’,"bumuo” o “magbigay” at grammar o ang “sistema ng isang wika’. SAVIGNON (1997) -Sa kaniyang pagpapaliwanag, ang kakayahang gramatikal, sa kaniyang pinakarestriktibong kahulugan ayon sa paggamit ni Chomsky (1965) at iba pang estrukturalistang lingguwistika, ay tinatawag ding kakayahang linggwistik. KAKAYAHANG LINGGUWISTIKA. ‘+ Ito ay tumutukoy sa abilidad ng isang tao na makabuo at makaunawa ng maayos at makabuluhang pangungusap. Pinag-iiba ng mga lingguwistika at mananaliksik sa wika ng bata ang nasabing kakayahan sa tinatawag na kakayahang komunikatibo, na nangangahulugan namang abilidad sa angkop na paggamit ng mga pangungusap batay sa hinihingi ng isang interaksyong sosyal (Hymes 1972). + Ang kakayaha ng lingguwistika ay isang ideyal na sistema ng di-malay o likas na kaalaman ng tao hinggil sa gramatika na nagbibigay sa 27‘CNSCasa Premier Higher Education stitution nthe Bicol Reon. Republic of the Philippines Mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE COLLEGE OF EDUCATION ABANO CAMPUS Daet, Camarines Norte kanya ng kapasidad na gumamit at makaunawa ng wika. (Noam Chomsky, 1965) KAKAYAHANG LINGGUWISTIKA SA WIKANG FILIPINO Kakabit ng kakayahang lingguwistika ng Filipino ang wastong pagsunod sa tuntunin ng balarilang Filipino. Mga Salitang Pang-nilalaman * Mga Nominal ‘a. Pangngalan- nagsasaad ng pangalan ng tao, bagay, hayop, pook, atbp. b. Panghalip- pamalit o panghalili sa pangngalan. * Pandiwa- nagsasaad ng kilos 0 nagbibigay buhay sa pangkat ng mga salita * Mga Panuring 1. Pang-uri- nagbibigay turing o naglalarawan sa pangngalan at panghalip. 2. Pang- abay- nagbibigay turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri, at kapwa pang-abay. Mga Salitang Pangkayarian 1. Mga Pang-ugnay a. Pangatnig- nag-uugnay ng dalawang salita parirala o sugnay Halimbawa: at, pati, ni, subalit, ngunit b. Pang- angkop- katagang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan Halimbawa: Na, ng ¢. Pang-ukol- nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita Halimbawa: sa, ng 2. Mga Pananda + Pantukoy- salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip Halimbawa: si, ang mga 28 The Camarines Nort State College shal provide hgher and advanced studies Inthe flls of education ants and scenes, economics, heath, englnering ‘management. nance, accounting. business and. public administration Jadderized courses I shall also respond to research, extension and production “services adherent progressive leadership towards sustainable developmenvision (NSCs a Premier Higher Education Ientitution a the Bia Region Republicofthe Pitippines = CAMARINES NORTE STATE COLLEGE tx conn ore sn colegSa tinder hanced mes COLLEGE OF EDUCATION ep hecreeelgeer tne oan ABANO CAMPUS fisheries, agriculture, natural resources development and management and Soh comets ee eee es services adherent to progressive lenership towards ssaiable development ‘+ Pangawing o pangawil- salitang nagkakawing ng paksa 0 simuno at panag-uri PONOLOHIYA * Ang Ponolohiya o Palatunugan ay sangay ng lingguwistika na nag-aaral ng mga tunog 0 ponema ng isang wika, ang pagkukumpara ng ‘mga ito sa mga tunog ng iba pang wika at ang sistema ng paggamit ng mga tunog na may kahulugan. ¢ + to ay pag-aaral sa espisipikong tinig at mga kombinasyon nito na bumubuo sa mga salita ng isang wika. * Pag-aaral sa mga ponema(tunog), paghinto Guncture), pagtaas-pagbaba ng mga pintig (pitch), diin (stress) at pagpapahaba ng tunog {prolonging/lengthening). PONOLOHIKAL- ay tumutukoy sa pamilyaridad sa tunog ng wika MORPOLOHIKAL- ay napabibilang sa kakayahan sa pagbuo ng mga salita ‘sa pamamagitan ng mga ibat-ibang proseso na ipinahintulot sa isang partikular na wika, SINTAKTIK- tumutukoy sa kakayahan ng isang indibidwal na makabuo ng mga makabuluhang pahayag mula sa pag-uugnay sa mga salita na nakabubuo ng mga parirala, mga sugnay at mga pangungusap. 2 URING PONEMA SA FILIPINO 1. PONEMA SEGMENTAL- Ito ay tumutukoy sa indibidwal na tunog ng wikang filipino. Ang mga tunog na ito ay narerepresenta ng mga simbolong Penemiko na halos katulad din ng titik. Mega ponemang segmental: a) Mga patinig sa Filipino b) Mga katinig sa Filipino 29vision (AsCas4 Premier Higher Education lstution nthe Biol Reon Republic of the Philippines — CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The canarne Nort State Clleg sl provide higher nd advanced studies COLLEGE OF EDUCATION Inte ff can ahd sec, oc hee ‘ABANO CAMPUS shores agrcture tral resource devsopmen and management snd Daet, Camarines Norte Inddertad courses shall aso respond to research extension and prodecion ‘erviees adherent to progressive leadership towards sistainabe developmen ©) Diptonggo sa Filipino d) Mga Digrapo sa Filipino ) Mga Klaster sa Filipino f) Mga Pares Minimal 2. PONEMANG SUPRASEGMENTAL a)Haba — tumutukoy sa haba ng bigkas sa patinig ng isang pantig. Maaaring gumagamit ng simbotong tuldok para sa pagkilala sa haba. b) Tono ~ Ito ay tumutukoy sa pagbaba at sa lakas ng bigkas ng pantig. Nagpapalinaw ng mensahe o intensyong nais ipahatid sa kausap, tulad ng Pag-awit, sa pagsasalita ay may mababa, katamtaman at mataas na tono. ) Din ~Ang lakas o bigat sa pagbigkas ng isang salita o bigat sa pagbigkas 1g isang salita 0 pantig ay makatutulong sa pag-unawa sa kahalagahan ng mga salita d) Antala — tumutukoy ito sa pansamantalang pagtigil ng ating ginagawa sa pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensahe, 30(ASCs Premier Higher Education istution inthe Biol Reson Republic of the Philippi ae CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte state College sal provide higher ant advanced studies Coe Eee tmamgeneet nace, scontng boone tnd ale sdeie ‘ABANO CAMPUS fisher aprcuare, natural reaurces development and management snd Daet, Camarines Norte Indriaed courses shal ia rerpond to research extersen snd producton ‘Services adherent to progressive letdershiptowards sustainable develapment MORPOLOHIYA ‘Ang morpolohiya ay ang pag-aaral ng mga morpema ng isang wika at ng pagsasama-sama ng mga ito upang makabuo ng salita. Anupa't kung ang ponolohiya ay tungkol sa pag-aaral ng set ng mga tunog na bumubuo ng mga salita sa isang wika, ang morpolohiya ay ang pag-aaral sa pagbuo ng mga salita sa pamamagitan ng iba't ibang morpema. Ang morpema ay ang pinakamalit na yunit ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan. Nabubuo ito sa pamamagitan ng kombinasyon ng mga ponema upang makabuo ng mga kabuluhang yunit ng wika, maaafiitong nasa anyo ng panlapi, salitang-ugat at ponema. Halibawa: ‘Ang salitang ‘mabuhangin’ ay may dalawang morpema. Ang [ma-] ay isang panlapi — unlapi dahil ito ay nasa unahan at ang [buhangin] naman ay ang salitang-ugat. Ngayon, tinataglay ng unlaping [ma-] ang kahulugan na "marami ng isinasaad ng salitang-ugat’, at ang magiging kahulugan ng salitang mabuhangin ay “maraming buhangin’. Maaari natin itong gamitin sa pangungusap: Sa dagat ay mabuhangin. MGA PARAAN NG PAGBUBUO NG SALITA 1. PAGLALAPI -ito ay paraan ng pagkakabit ng paniapi sa salitang-ugatmision ‘ONSCas.a Premier Higher Eduction istution nthe Bis! elon Republic ofthe Philippines poe CAMARINES NORTE STATE COLLEGE —rhecamye now se cae ee pers a ses COLLEGE OF EDUCATION Ce eee ce ABANO CAMPUS oslo Daet, Camarines Norte Tadertaed courses shall als resjond esearch, exersion aod production ‘services adherento progressive leadership towards sustalnabe development a. Pag-uunlapi -Sa pag-uunlapi makikita na ang panlapi ay inilalagay sa unahan ng salitang-ugat b. Paggigitlapi -Sa paggigitiapi makikita na ang panlapi ay nakalagay sa gitna ng salitang-ugat. . Paghuhulapi -Makikita na sa hulihan inilalagay ang panlapi d. Pag-uunlapi at Paghuhulapi -Dito makikita na inilalagay ang panlapi sa unahan at hulihan ng salitang-ugat. e. Pah-uunlapi at paggigitiapi —Makikita dito na ang panlapi ay inilalagay sa unahan at gitna ng salitang-ugat. {. Paggigitlapi at Paghuhulapi -Inilalagay ang paniapi sa gitna at hulihan ng salitang-ugat 9. Pay-uunlapi; Paggigitlapi at Paghuhulapi o Laguhan —Dito ikinakabit ang panlapi sa unahan, gitna at hulihan ng salitang- gat. 2. PAG-UULIT -Sa pag-uulit ng salitang-ugat at nakabubuo ng bagong salita na may bagong kahulugan. a. Pag-uulit na Parsyal -bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit, May mga salitang maylapi na ang inuulit ay ang unang katinig 0 patinig ng salitang-ugat. May mga salitang ang likas na kayarian ay may pag-uulit, b. Pag-uulit na Ganap —Dito makikita na inuulit ang buong salita na maaaring gamitan ng pang-angkop o Hindi. c. Kombinasyon ng Parsyal at Ganap 45vision ‘ONSC asa Premier Higher Education institution nthe Bla Region. Republica the Philippines a CAMARINES NORTE'STATE COLLEGE —Thecanaras ore sae calgon hr snare COLLEGE OF EDUCATION capes ante spans mmea tat ee sacle ABARO CAMPUS eee ee cere eee Daet Camarines Norte endocrine services adherent to progressive leadership towards sustainable development. 3. PAGTATAMBAL -Pagsasamba ng dalawang payak na salitang-ugat pang makabuo ng bagong salita, a. Pagtatambal na Di-ganap —nananatili ang kanyang kahulugan sa dalawang salitang pinagsama. b. Pagtatambal na Ganap -magkakaroon ng kahulugang iba sa dalawang salitang pinagsama. 4, PINAGSANIB —Ang dalawa o higit pa kaysa nauuna. 46vision (NSCasa Premier Higher Eaton Institution nthe Bicol Region Republic of the Philippines MISSION CAMARINES NORTE STATE COLLEGE ricanuins ae sate cae de ihr slau nae COLLEGE OF EDUCATION co tig ag aed ABANO CAMPUS ele ees services adherent to progressive leadership towards sustainable development Paggamit ng mga Salitang -Ugat Salitang - Ugat + ito ay isang salita na walang dagdag, samakatuwid , ito ay salitang buo ang kaniyang kilos 0 diwa Halimbawa’ -takbo talon -awit ~sayaw -laba -luto Pagbubuo ng mga Salita: Maylapi Isang paraan ng pagbuo ng salita ay ang pagdagdag ng isa, dalawa, 0 tationg panlapi sa salitang ugat. Ang paniapi ay isa o ilang pantig na idinaragdag sa unahan, gitna, o hulihan ng isang salitang-ugat upang makabuo ng bagong salita Unlapi ‘Ang unlapi ay panlapi na idinaragdag sa unahan ng salitang- gat. May ilang pagbabago rin sa mga salitang-ugat na nagsisimula sa mga titi b, p, d, |r, , 0 tkapag ang mga ito ay inuunlapian, ‘Ang mga unlaping nagtatapos sa ng tulad ng ipang-, kasing-, magkasing-, at iba pa, ay nagiging ipam-, kasim-, magkasim-, at iba pa, kapag ang mga ito ay kinakabit sa mga salitang-ugat na nagsisimula sa titik b/ 0 /p. a7‘eN3Casa Premier Higher Education Institution inthe ic! Kegon. Republic ofthe Philippines = TANARIS HOME IAT) eo nee ee COLLEGE OF EDUCATION sata get we no res ABANO CAMPUS SS Sa es services adherence progressive leadership toward sustainable development Kapag idinaragdag naman ang mga unlaping nagtatapos sa ng sa mga salitang-ugat na nagsisimula sa mga titk d, I, r, 8, 0 t, ang ng ay pinapalitan n. Ang mga unlaping ipang-, kasing-, magkasing-, ay nagiging ipan-, kasin-, magkasin- Kapag inuunlapian ang ibang mga salitang-ugat na nagtatapos sa 4d, ang d ay pinapalitan ng r. Halimbawa, ang salitang-ugat na dumi ay nagiging marumi (ma- + dumi), at ang dami ay nagiging marami (ma- + dami), May mga salitang-ugat na nagsisimula sa titik d na hindi pinapalitan ng r kapag ang mga ito ay inuunlapian. Halimbawa, ang salitang-ugat na damo ay nagiging madamo (mat damo) at hindi maramo, Gitlapi Ang gitlapi ay panlapi na idinaragdag sa gitna ng salitang-ugat. Ang gitlaping -in- 0 -umay idinaragdag sa unang pantig ng salitang-ugat. Mga halimbawa ng salitang may gittapi “ine binaboy, binagyo, binaligtad, binalita, binalot, binaon, binasa, binili, binisita, binuksan, dinala, dinalaw, ginamit at iba pa. -um- bumagyo, bumaha, bumaho, bumalik, bumaliktad, bumangon, bumata, bumati, bumato, bumawi, bumisita, bumuo, bumusina, at iba pa 48.vision (SCs Premier Higher cation Instiin in the Bes Region Republic ofthe Philippines rao CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Nort Stat alg shal provide higher nd advaoed ses COLLAGE OF EDUCATION imamponent nance scot Conse ani pubbeadmasoaton ‘ABANO CAMPUS fesece price ata eres development nd managment sd Daet, Camarines Norte Inddetaed ores shell rrpod to rennth eterscn se redoton ‘Services adherent to progressive leadership towards sstinble development Hulapi ‘Ang hulapi ay panlapi na idinaragdag sa hulihan ng salitang- ugat Kapag ang salitang-ugat na may titk o sa huling pantig ay hinuhulapian, ang titik o ay pinapalitan ng ttik u Naunit kapag ang huling pantig ay may sinundang pantig na may titik 0 rin, hindi pinapalitan ang o ng u Kapag hinuhulapian ang ibang salitang-ugat na nagtatapos sa titik d, ang d ay pinapalitan ng tik r. Halimbawa, ang salitang-ugat na lakad ay nagiging lakarin. Minsan ay tinatanggal ang huling titk ng salitang-ugat kapag ito ay hinuhulapian. Halimbawa, ang salitang-ugat na bili ay nagiging bilhin (bili + -hin), Kapag hinuhulapian ang ibang salitang-ugat na nagtatapos sa titik € 0 may e sa huling pantig, ang e ay pinapalitan ng titik i. Halimbawa, ang salitang-ugat na kape ay nagiging kapihan (kape + -han) ‘May mga salitang-ugat na din na hindi pinapalitan ng i ang e kapag ito ay hinuhulapian. Halimbawa, ang salitang-ugat na sine ay nagiging sinehan (sine + -han). Mga halimbawa ng salitang may hulapi “ane abangan, aklatan, alisan, apakan, bakasyunan (bakasyon), bagalan, balatan, balikan 49vision ‘©x8C a5 Premier Higher Education Institution nthe Bio! Reson Republi ofthe Philippines a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE —hecamrns es pil neat stats COLLEGE OF EDUCATION ae ae ane ar aa ears ABANO CAMPUS fishers S : Feros agrcaltere meferal reoctioes develope and sarmgenest a Daet, Camarines Norte Taderized courses shal ao espn t esearch extension aa production services adherento progressive leadership towards sustainable developnent. -han- agahan, anihan, asahan, bakahan, baguhan (bago), basehan, basurahan, damuhan (damo) chin anihin, apihin, baguhin (bago), bagyuhin (bagyo) -in- abutin (abot), alamin, alisin, amain, aminin,, antukin (antok), aratin, awitin, babuyin (baboy) Kabilaan Kapag dalawang paniapi ang idinaragdag sa salitang-ugat, ang Uri ng panlaping ito ay tinatawag na kabilaan. Sa mga sumusunod na halimbawa, ang posisyon ng salitang-ugat ay tinutukoy ng (SU). Tandaan na ang titik 0 sa huling pantig ng mga salitang-ugat ay pinapalitan ng titik u kapag ito ay hinuhulapian. Ang titik d sa hulihan ng ibang salitang-ugat ay pinapalitan ng ttik r kapag ito ay hinuhulapian. (a) Uniapi at hutapi ka-(SU)-an, ka-(SU)-han kaabalahan, kaalaman, kaanyuan (anyo), kaapihan, kaarawan, kaartihan (arte), kaawaan, kaayusan (ayos) in-(Su)-an inabutan, inagawan, inalagaan, inalisan, iniwanan, inupuan (upo), inutangan, inutusan (utos) (b) Unlapi at gitlapi tin 50vision (NSCs Premier Higher Eaveation stitution nthe Bical Region Republic ofthe Philippines ae CAMARINES NORTE STATE COLLEGE ‘he Camarines Norte Sat allot provide higher a adancd stdin COLLEGE OR EDUCATION Inthe tld of ncaa Sd tes sonic, hat, ego management ance, srontng_ boner and pubic admse at ABANO CAMPUS fires sgricikue, tural actrees development and ianagerent and Daet, Camarines Norte Inder eores shal se respond tocar eure an ren services adherent to propessiv leaershiptowardssstinale development ibinaba, ibinabad, ibinalik, ibinalot, ibinangga, ibinanggit, ibinangon, ibinawas, ibinigay, ibinli, ibinuka, idinamay, idinulot, idinura, iginalaw, iginamot, iginapos, iginaya, ipinadpad, ipinahid, ipinako (c) Gitlapi at hulapi in-an binawasan, binalikan, binalitaan, binantayan, binawalan, binawian, binayaran (bayad), binentahan, binitawan, binuhusan (buhos), dinaanan, dinalian, dinamihan, dinapuan (dapo), diniligan, ginamitan, ginantimpalaan, ginastusan (gastos) Laguhan Kapag ang salitang-ugat ay may panlapi sa unahan, gitna, at sa hulihan nito, ang uri ng panlaping ito ay tinatawag na laguhan. ‘Mga halimbawa ng salitang may laguhan ipagsumigawan (salitang-ugat. sigaw, unlapi: ipag-, gitlapi: -um-, hulapi: -an) magbinagoongan (salitang-ugat: bagoong, unlapi: mag-, gitlapi: -in-, hulapi: -an) magsinampalukan (salitang-ugat: sampalok, unlapi: mag-, gitlapi: -in-, hulapi: -an) 51vision ‘ONSC aba Premier Higher Eduction Institution nthe Bicol Region. Republic ofthe Philippines =a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The camarines Nore Sat Calo hl poi hgher a aanced sts COLLEGE OF EDUCATION ee ee eee ‘ABANO CAMPUS fahertes agrctare, rural rescrces development and mnagement and Daet, Camarines Norte {thre rss saan espn oar eueson pecan ‘services adherento progressive leadership towards sustainable development MORPOLOHIYA Paglalapi, Pag wulit, Pagtatambal Kayarian ng salita May apat na kayarian ng mga salita. Ito ang mga sumusunod + payak - salitang-ugat + maylapi - salitang-ugat at may panlapi + inuulit - kapag ang salitang-ugat ay inuulit + tambalang-salita - dalawang magkaibang salitang pinagsama upang makabuo ng bagong kahulugan PAGLALAPI Ito ang mga morpemang ikinakabit sa salitang-ugat. ‘May limang paraan ng paglalapi upang makabuo ng pandiwa Q Unlapi ikinakabit ang panlapi sa unahan ng salita Halimbawa ma-+ganda — maganda mag-+ bili — — magbili mag- + sayaw —> magsayaw 52vision ‘ONSC a8 Premier Higher Eduction fstiuton nthe Bicol Repon. Republic ofthe Philippines — CAMARINES NORTE STATE COLLEGE —Thecnsnes none scatter nati er COLLEGE OF EDUCATION ae een acreage ABANO CAMPUS fisheries, agriculture, natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Tnderzed courses shal ala respond vo eaare,etenion and predation services adperentto progressive leadership towards sustainable deVelopment Q Gitlapi isinisingit sa pagitan ng unang katinig at kasunod nitong patinig. Nagagamit lamang ang gitiapi kung nagsisimula sa katinig ang salitang-ugat Halimbawa um- — sagot = sumagot in- — tanong = tinanong in- + sabi = sinabi O Hulapi ikinakabit sa hulihan ng salitang-ugat Halimbawa ~in — tawag = tawagin -hin — basa = basahin -an—lapit = lapitan Q Kabilaan ‘may unlapi at hulapi; ang salita'y nagigitnaan ng mga paniapi. Halimbawa ma— tulong — an = matulungan pag — aral —- an = pag- aralan 53vision (2452s Premier Higher Education Institution nthe Bicol Kegon. Republic ofthe Phil oy CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte State Clege shal provide ge ad advaned stds (COLLEGE OE EDUCATION tmanagenatt finance neu, tines sod pute. sdiloean ABANO CAMPUS sherts agriculture, natural resources development and management and Daet, Camarines Norte Indderiaed cures shall io rspondtoresearchentesionand precio services adherent to progressive leadership towards sustainable development mag — awit an = mag-awitan INUULIT ‘Ang kabuuan nito 0 ang isa o higit pang pantig nito sa dakong unahan. May dalawang pangkahalatang uri ng pag-uulit a) pag-uulit na ganap - kung ang buong salitang-ugat ang inuulit Walang pagbabago sa diin: gabi — gabi-gabi tan — tadn- taon May pagbabago sa diin’ bahay — bahay-bahay araw — araw-araw b) pag-uulit na di-ganap o parsyal - ang isang salita ay nasa pag-uulit na PARSYAL kapag ang bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit Halimbawa alis + aalis sulat — susulat usok —> uusok 54Mision (o45Cas. Premier Higher Education Isiution nthe Bo! Reson Republic ofthe Philippines mssion CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Note state College shal provide higher ant advanced studies CML EGE OF EDUCATION inthe ed eat at nd cern eo, eat nen ‘ABANO CAMPUS fisheries agricokure,raturl resources development and management and Daet, Camarines Norte Inder eouaes shall sn respond to reseach eaension aod production Serves adherent to progressive eadershiptowards sstainae development balita + bali-balita TAMBALAN ‘Ang pagbubuo ng salitang-ugat -dalawang salitang pinagsasama para makabuo ng isang salita -may dalawang uri ng tambalan ang tambalang ganap at di-ganap a) Tambalang Di-ganap -ang taglay na kahulugan ng bawat dalawang salitang pinagtambal ay hindi mawawala -Tambalang salitang nanatili ang kahulugan Halimbawa * bahay-kubo — bahay = tirahan ng tao — kubo. = maliit na bahay + bahay-ampunan * asa-hayop + kulay-dugo © pamatid-unaw b) Tambalang Ganap - ang dalawang salitang pinagtambal ay nakabubuo ng ikatlong kahulugang iba kaysa isinasaad ng mga salitang pinagsama. -Tambalang salitang nagbibigay ng bagong kahulugaan 55vision (eXSC a8. Premier Higher Eduction Institution nthe Bicol Reon Republic ofthe Philippines sssion CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The Camarines Norte State College sl provide higher at advanced studies COLLEGE OF EDUCATION front fea, oncunting tases ad. pane aera ABANO CAMPUS ‘aber grcuture, tara esorces development an management bd Daet, Camarines Norte Inert courses sala respon research extension a predtion serices adherent progressive leadership toward sustainable development Halimbawa + hampas + lupa —> hampaslupa ‘vagabond’, ‘bum’ + patay-gutom - timawa, palaging gutom, matakaw + akyat-bahay - magnanakaw, mang-uumit sa bahay ng iba + Agaw-pansin - madaling makakuha ng pansin o atensiyon, takaw-pansin, agaw-eksena + Sirang-piaka - paulitulit ang sinasabi 56VISION (isCasa Premier Higher Education Istution inthe Biol Reson Republicof the Philippines ‘a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE aeconon Now scoters stmen as COLLEGE OF EDUCATION pe eee (een ABANO CAMPUS ee gelling) services adherent to progressive leadership towards sustainable development. Morpema - ito ay ang pinakamaliit na yunit ng wika na may kahulugan. Ito'y hindi na maaari pang mahati nang hindi nawawala ang kahulugan ng isang salita Uri ng Morpema ‘+ Malayang Morpema- ito ang mga salitang-gat o tinatawag ding payak ang anyo o kayarian dahil may taglay itong tiyak na kahulugan. + Di Malayang Morpema- kinakailangan pa nitong ilapi sa ibang morpema upang maging malinaw at tiyak ang kahulugan ‘Anyo ng Morpema 3. Morpemang binubuo ng salitang-ugat, Ito ay ang mga salitang payak, walang paniapi. Halimbawa: tanim, sulat,itlog, bahay atbp 4, Morpemang binubuo ng panlapi Kilala din ito bilang di-malayang morpema sapagkat inilalapi sa ibang morpema. Halimbawa: alamin, antukin, hikain atbp 5. Morpemang binubuong isang ponema Ito ay nangangahulugan kasariang pambabae na isinanasaad ng salitang-ugat Halimbawa: duktor-duktora 57‘SION (SCs Premier Higher EdatonIsitution nthe Bicol Region Republic ofthe Philippines mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The cans Note Ste Clee hl oie Nhe a aval COLLEGE OF EDUCATION Inthe elds of education ars and scence, economies, bea, engoeeing f Imanagement.innce, scooting, basess and pc. admeiscron ‘ABANO CAMPUS {sheen agit ature eeourcs deveopment and management and Daet, Camarines Norte Indderized ouraes sal ao respond to esarh eterson an proton services adherent eo progressive leadership towards sustainable development Mga Pagbabagong Morpoponemiko MORPOPONEMIKO > Karamihan sa mga bagbabago sa anyo at bigkas ng mga salita ay dulot ng pagdaragdag ng panlapi o pagsasama ng dalawa o higit pang morpema upang bumuo ng salita Ang naganap na pagbabago ay tinatawag na pagbabagong morpoponemiko. ASIMILASYON Ito ay tumutukoy sa pagbabagong anyo ng morpema dahil sa impluwensiya ng katabing tunog nito. © Panlaping nagtatapos sa —ng katulad ng sing- na maaaring maging sin osim Pang- na maaring maging pan- 0 pam- dahil sa impluwensiya ng kasunod na katinig Ang mga salitang nagsisimula sa d, |, r, s, t ay inuunlapian ng sin- at pan Halimbawa: + Sing + tindi = sin + tindi = sintindi + Pang + laban = pan + laban = panlaban 58vision (NSCasa Premier Higher Education institution nthe Bio! Rion Republic of the Philippines a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte Sat College sal provide higher ant advanced studies COLLEGE OF EDUCATION Inthe elds of eduction ars and tienes, economics, health engineering u management fiance, aceunting, bonnes. and plc admis ABANO CAMPUS fener agctare ural stro: developer and managenent ae Dast, Camarines Norte Inder cures sal ao Tespond to reserch exenscn proton serces adherent progres lesdenhp towards sean devlpaent ‘Ang mga salitang nagsisimula sa b, p ay inuunlapian ng sim- at pam- Halimbawa: Pang + pilosopiya = pam + pilosopiya = pampilosopiya ‘Ang mga salitang nagsisimula sa patinig /a.e,i,o,u/ at katinig na 1k,g,h,n,y,w/ ay inuunlapian ng sing- at pang- Dito ay walang pagbabagong nagaganap sa mga salita. Halimbawa: Sing + ganda = sing + ganda = singganda DALAWANG URI NG ASIMILASYON ‘A. Asimilasyong Parsyal o di ganap — ang pagbabagong nagaganap lamang ditto ay nasa pinal na paniaping -ng. Halimbawa’ sing + tindi = sin + tindi = sintindi B. Asimilasyong ganap — nagaganap ang asimilasyong ito kapag matapos na ‘maging /n/ at /m/ ng panlapi dahil sa pakikibagay sa kasunod na tunog ay nawawala pa ang sumusunod na unang titik ng salitang-ugat at nananatili na lamang ang tunog na /n/o/m. Halimbawa pang + baril = pam + baril = pamaril 59vision (NSCasa Premier Higher Education Institution inthe Blo Region Republic ofthe Philippines Mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Nort State Cllege shal provide higher and advanced studies Coetnes OF EDUCA TON tmamgenect,faanee,scontig, beans, soc) poke admires ‘ABANO CAMPUS Asher spiutue rtural resources developmen and management snd Daet, Camarines Norte Indeed courses shal als respond to research, exersion and production services adierent te progressive leadershiptowards stainable development 2. PAGPAPALIT Ito ay tumutukoy sa ponemang nagbabago o napapalitan sa pag buo ng mga salita + [ol at Jul. Sa ngayon, ayon sa ortograpiyang Pambansa 2013, sa pag uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na o hindi ito pinapalitan ng letrang u. Kinakabitan ng pang-ugnay na (-ng) at ginagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-ugat Halimbawa: linggo-lingo ano-ano + Je/ at fi. Ganoon din sa pag-uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa e, hindi ito pinapalitan ng letrang i. Kinakabitan ng pang-ugnay na (-ng) at ginagamitan din ito ng gitiing sa pagitan ng salitang-ugat. Halimbawa: babae — babaeng-babae salbahe ~ salbaheng-salbahe + Id! at /rl, Napapalitan ng /t/ at /d/ kapag patinig ang tunog ng sinusundan ng /dl. Halimbawa: dito Fito. ma + dapat = marapat 3. PAGLILIPAT‘visION ‘0482s Premier Higher Education Institution nthe Biol Region. Republic ofthe Philippines = CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Nore Stat Caos sha provide higher nd adsaced stats COLLEGE OF EDUCATION inthe eof ato ar aden cera ah oe ‘ABANO CAMPUS fishers sgricuture,raturl resources development and management and Daet, Camarines Norte Indeed Sours sal eo rspondta rosea exeraion and prseion ‘services adherent to progressive leadership towards sustainable development lto ay tinatawag ding metatesis na nagangahulugan ng paglilipat ng posisyon ig mga ponema. + Kapag nagsisimula sa Mloly/ ang salitang-ugat nito at nilagyan ng gitlaping. + -in-, nagkakapalit ang /i/ at /n/ at nagiging /ni-/. Halimbawa’ y + -in + akag = yinakag = niyakag 4. PAGDARAGDAG Nangangahulugan ito ng pagdaragdag ng isa pang morpema sa hulihan ng salitang-ugat (hulapi) kahit mayroon nang dating hulapi sa salitang-ugat Halimbawa’ pa + bula + han = pabulahan >pabula(h)an + an = pabulaanan 5. PAGKAKALTAS Ito ay pagkawala ng isang ponema o morpema sa isang salita. Maaari itong maganap sa unahan o gitna ng salita. May mga salita ring nakakaltas ang Ponema o morpema sa gitna, at napapalitan ng ponema ang nasa hulihang morpema, Halimbawa’ 61Republic of the Philippines CAMARINES NORTE STATE COLLEGE COLLEGE OF EDUCATION ABANO CAMPUS Daet, Camarines Norte dala + hin falahin > dalhin vision (NSCasa Premier Higher Education institution nthe Bicol Region, Mission “The Camarines Nort State College shall provide higher aed advanced studies inthe elds of education arts and sienes economics, health. enpoeerng, Management, finance, scousting, business and pubic administration fisheries agrcure, natural resources development ‘nd management and Jaderied eoutses shall respond to research extension and production services adherent progressive leadership towards sustanable developmen bukas + an = bukasan > buksan 6. PAGPAPA-IKLI O MAY ANGKOP- Pagkakaltas sa isa sa dalawang salitang magkasunod at kung pag-papalit Halimbawa: ng mga titi. mayroon ——~- meron hintay ka ——- teka tingnan mo —-- tamo 62(©4sCasa Premier Higher Education Istution nthe Biel Reon Republic ofthe Philippines foo CAMARINES NORTE STATE COLLEGE “he Camaries Norte Stat olee stl provide higher an advanced studies COLLEGE OF EDUCATION Inthe eds eatin tan cnr eso, beh cei ‘ABANO CAMPUS fearon, agicire, ata eave dvelopnet nd rarest ed Daet, Camarines Norte Inder courses shall also responds research, etersion and production services adherent to progrestveletdership towards sustainable develapment. “IBA'T IBANG URI NG PAKSA” MGA LAYUNIN: Alamin ang dalawang bahagi ng pangungusap. Mabigyang linaw patungkol sa paksa Maunawaan ang iba't ibang uri ng paksa Matutong gumawa ng pangungusap gamit ang iba’t ibang uri ng paksa. pene PAKSA — bahagi ng pangungusap na pinagtutuunan ng pansin o pinag-uusapan. + PANAGURI — bahagi ng pangungusap na nagbibigay ng impormasyon tungkol sa paksa o simuno. Halimbawa: Si Aling Ana ay naglalaba aksa/simuno —_panaguri + SURING PAKSA 1. PAKSANG PANGNGALAN ~ ang paksa ay isang pangngalan. Halimbawa’ Si Dr. Jose Rizal ang ating pambansang bayani 2. PAKSANG PANGHALIP ~ ang paksa ay isang panghalip. Halimbawa: Siya ay mapagmahal na anak 3. PAKSANG PANG-URI - ang paksa ay isang pang-ur Halimbawa: ‘Ang sakim na tao ay hindi kuntento at masaya sa buhay. 4. PAKSANG PANDIWA ~ ang paksa ay isang pandiwa, Halimbawa: ‘Ang naghihirap ay tinutulungan ng Diyos, 5. PAKSANG PANG-ABAY ~ ang paksa ay isang pang-abay 63NSCs py erg SON VISION gion inthe Bicol RET as arene ger avs Republic ofthe Philippines massion CAMARINES NORTE STATE COLLEGE The camavines Norte stat College sal provide higher and svanced studies COLLEGE OF EDUCATION Inte Re of edn dc, cm heath ern ABANO CAMPUS faheres arctare, tara resorcer development and management and Daet, Camarines Norte {nkerzed ures shal a respond research extension and production ‘services adherent progressive leadership towards sustainable development. Halimbawa’ Kahapon umalis si Rina. SINTAKSIS ANO BA ANG SINTAKSIS ‘Ang sintaksis ay isang pormasyon ng mga pangungusap sa isang wika na kung saan sa filipino , maaaring mauna ang paksa sa panaguri at pwede ring baligtarin ito. HALIMBAWA: ‘Ang dagat ay malalim (PAKSA) — (PANAGURI) PANGUNGUSAP ‘Ay kalipunan ng mga salita na nagpapahayag ng isang buong kaisipan. PAYAK — kung ang pangungusap ay nagbibigay ng iisang kaipan lamang. + Ang Pllipinas ay isang mayamang bansa (Nagsasaad ng isang kaisipan 0 paksa) 64vision enScasa Premier Hip eton nsttton nthe cl Reon Republic ofthe Philippines a CAMARINES NORTE STATE COLLEGE he camarinos Nore Sat Calg sl provide higher ad advan cies COLLEGE OR EDUGa un Searapencecfnnce, stoning, business and pole admeltaton ABANO CAMPUS Theres, aicurure,ratural restrces developmen and management an Daet, Camarines Norte Teter ores cao eed ore euraon std proton Services adherent to progressive leadership towards sustainable develepment TAMBALAN ‘Ang pangungusap ay binubuo ng dalawa o higit pang sugnay na makapag-isa at pinag-uugnay ng mga pangatnig na panimbang tulad ng ( ato , ngunit, habang, samantalang , pero) 0 ng tuldok-kuwit(:) HALIMBAWA: Nag- aaral siya ng mabuti ; naipasa niya ang kanyang pagsusulit. HUGNAYAN Binubuo ng isang punoong sugnay at isa 0 higit pantulong pangatnig (nagng,kung, kapag, sapagkat, dahil...) HALIMBAWA, Iniwan niya ako nang malaman niyang nagsisinungaling ako sa kanya. LANGKAPAN Binubuo ng dalawa o higit pang malayang sugnay at isa o higit pang pantulong na sugnay. HALIMBAWA Umalis na ako ng bahay nang tumila ang ulan at dumating ang hinihintay kong sasakyan. 65The Camarines Norte State College shall provide higher and advanced sues Republic of the Philippines CAMARINES NORTE STATE COLLEGE COLLEGE OF EDUCATION Ince ie ot eitn = ABANO CAMPUS fsheres, agricur, natural Daet, Camarines Norte laiecized courses. shall ab respond t esearch extension and prodction services adherent to progressive leadership towards sustainse development PANAGURI (PREDICATE) Ito ay ang bahagi ng pangungusap na nagbibigay ng kaalaman o impormasyon tungkol sa paksa. Ito ay naglalahad ng mga bagay hinggil sa simuno. IBAT-IBANG URI NG PANAGURI 1. PANAGURING PANGNGALAN ‘Ang pangngalang ginagamit sa panaguri ay nagpapakilala kung sino o ano ang simuno. HALIMBAWA: -Si Lydia ay anak ng isang manggagamot. - Ang matalik niyang kalbigan ay si Myrna. 2. PANAGURING PANDIWA Ito ay nangyayari sapagka't ang pandiwa ay siyang nagpapahayag ng kilos at gawain ng isang simuno. HALIMBAWA: - Si Alex ay nagtanim ng sitaw,talong, at kamatis. - Siya ay bumili nga pataba. 3. PANAGURING PANG - URI ‘Ang pang-uri sa gayong gamit ay nagsasaad, hindi ng kilos ng simuno, kundi 1g uri nito, HALIMBAWA: - Ang mga talulot ng sampaguita ay puti. - Ang bulaklak na ito ay mabango. 4, PANAGURING PANGHALIP Ito ay humahalili sa pangngalan. 66vision (O4SCas. Premier phe Editon Inston nthe Bol Reson Republic of the Philippines Mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte state Colley shal provide higher an advanced tues COLLEGE OF EDUCATION inte fei of eatin ats a city conic, ah net Lt ‘management nance, accounting business and. public admiisauon ABANO CAMPUS ‘sheres, agriculture, natural resources development and management and Daet, Camarines Norte taderierd courses shall ela respond ta reseatch extension aed production services adherent wo projressve leadership towards sustainable developmen HALIMBAWA: ~ Ang aklat na ito ay kanya. - Ang nakuha mong lapis ay akin, 5. PANGURING PANG-ABAY Ito ay bahagi ng pananalitang nagbibigay turing sa pandiwa, pang-uri,o kapwa pang-abay. Ito rin ay nagsasabi kung paano,kailan,saan, at gaano. HALIMBAWA: - Taimtim na pinakinggan ang kanyang awitin hanggang huling nota. - Ika-9 ng hulyo ang aking kaarawan. 6. PANAGURING PAWATAS ‘Ang anyong pawatas ng pandiwa ay ginagamit din sa bilang panaguri ng pangungusap. Ito ay binubuo ng panlaping makadiwa at salitang-ugat na nilalapian. HALIMBAWA: - Umawit ang kinalilibangan ni Lea - Manggagamot ang naging trabaho niya sa lungsod. 67vision (xSCasa Premier Higher Edvation Isitution inthe Bicol Reson Republic of the Philippines mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte state Colley sal provide higher ant avancedstudes Inthe ide of education, arts and tienen, economic, heath, engineering, Cee ene management, finance, sccuntng business and public administration ABANO CAMPUS Fisheries, agicuture, natural resourees development and management te Daet, Camarines Norte Taderined courses, shall alk respon esearch extension and production ‘services adherent to progressive leadership towards sutainabe develepment HALIMBAWA: ~ Ang aklat na ito ay kanya, ~ Ang nakuha mong lapis ay akin, 5. PANGURING PANG-ABAY Ito ay bahagi ng pananalitang nagbibigay turing sa pandiwa, pang-uri,o kapwa pang-abay. Ito rin ay nagsasabi kung paano,kailan,saan, at gaano. HALIMBAWA: - Taimtim na pinakinggan ang kanyang awitin hanggang huling nota. - Ika-9 ng hulyo ang aking kaarawan, 6. PANAGURING PAWATAS ‘Ang anyong pawatas ng pandiwa ay ginagamit din sa bilang panaguri ng Pangungusap. Ito ay binubuo ng panlaping makadiwa at salitang-ugat na nilalapian. HALIMBAWA: - Umawit ang Kinalilibangan ni Lea. - Manggagamot ang naging trabaho niya sa lungsod. 67vision ‘©43Casa Premier Higher Education Istiution nthe Biol Repon. Republic of the Philippines Mission CAMARINES NORTE STATE COLLEGE the Camarines Norte State College sal provide higher and advanced tues Inthe elds of education, arts apd sciences, economic, heath engineerin COLLEGE OF EDUCATION ranagemeat, finanen, aceounting. snes and puble administration ABANO CAMPUS Fshertesagicuture, natural resources development and management Daet, Camarines Norte laerized courses. shal also respond t esearch extenson snd production services adherent to progressive leadershiptowardssstainabedevelapment AYOS NG PANGUNGUSAP. Talakayan: Mayroong dalawang uri ng pagkaayos ng pangungusap, ito ang Karanwan at Di-Karaniwang Ayos, Karaniwang Ayos ‘Ang karaniwang ayos ng pangungusap ay nauuna ang panag-uri kaysa simuno 0 paksa. Halimbawa’ * Masayahin ang mga Pilipino, + Napakaganda naman ng anak ni Gng. Sanchez. ‘© Matalino si Miriam, Di-Karaniwang Ayos ‘Ang di-karaniwang ayos ng pangungusap ay kung nauuna ang paksa at ginagamit ang panandang ‘ay’ Halimbawa: * Si Maria ay maraming laruan, ‘+ Ang kapatid ni Boyet ay magaling sa larong basketball ‘+ Ako ay matutulog na ng maga 68