Hướng dẫn đồ án động cơ đốt trong

h-íng dÉn ®å ¸n m«n häc
®éng c¬ ®èt trong
2
lêi nãi ®Çu
Khi thùc hiÖn ®å ¸n m«n häc §éng c¬ ®èt trong, çc ®ång chÝ häc viªn
ngµnh xe cã dÞp ®-îc cñng cè, më réng vµ n©ng cao mét b-íc kiÕn thøc çc
m«n häc vÒ ®éng c¬ ®èt trong.
§å ¸n cßn trang bÞ cho häc viªn ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu mét ®éng c¬
®èt trong cô thÓ. Néi dung ®å ¸n gåm:
- T×m hiÓu, giíi thiÖu vµ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm kÕt cÊu cña ®éng c¬ nãi
chung, çc c¬ cÊu vµ hÖ thèng cña ®éng c¬ nãi riªng.
- TÝnh to¸n kiÓm tra çc tham sè ®Æc tr-ng cho tÝnh kinh tÕ vµ hiÖu
qu¶ cña ®éng c¬.
- TÝnh to¸n ®éng lùc häc.
- TÝnh to¸n nghiÖm bÒn mét sè chi tiÕt chñ yÕu cña ®éng c¬.
3
4
5
Quy ®æi ®¬n vÞ ®o B¶ng 1
§¬n vÞ ®o Quy ®æi gi÷a hai hÖ

Th«ng sè ®¬n vÞ ®o
Cò Hîp
ph¸p
Lùc, träng l-îng, P KG N 1KG= 9,81N
¸p suÊt, p KG/cm 2
N/m 2 KG
 ,
. N / m
cm 
(Pa)
 ,MN / m 
C«ng, L KGm J 1KGm =9,81J
C«ng suÊt, N M· lùc W 1 m· lùc = 735,5W
(ml) 0,736 KW
M« men, M KGm Nm 1KGm = 9,81 Nm
NhiÖt ®é t, T 0
C, 0K 0
K
Dung tÝch (thÓ tÝch), V m 3
m3
m3 m3
Dung tÝch riªng, v
kg kg
Träng l-îng riªng, 

KG N 1KG N
m3  9,81 3
m3 m 3
m
KGs  kg KGs 
kg
Khèi l-îng riªng,   , 
m m3 m 
m
NhiÖt dung riªng, C
Kcalo J 1Kcalo J
kg dé  4187
kg dé kg dé kg dé
NhiÖt l-îng, Q Calo J 1calo = 4,187 J
HÖ sè to¶ nhiÖt, 
Kcalo W 1Kcalo W
m 2 . h . dé  1163
,
m 2 dé m h dé
2
m 2 dé
HÖ sè truyÒn nhiÖt, K
Kcalo W 1Kcalo W
m 2 . h . dé  1163
,
m 2 dé m h dé
2
m 2 dé
H»ng sè tæng hîp cña
KGm J KGm J
Kmoldé Kmoldé 1  9,81
Kmol dé Kmol dé
chÊt khÝ ,R
SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu

g g 1g g
ml. h KW. h  0,7355
m. h KWh
gi, ge.
6
Mét sè ký hiÖu dïng trong tµi liÖu
: HÖ sè d- l-îng kh«ng khÝ, gãc quay cña trôc khuûu (khuûu trôc).
: HÖ sè thay ®æi ph©n tö thùc tÕ.
0: HÖ sè thay ®æi ph©n tö lý thuyÕt.

 KJ 
- C: NhiÖt dung riªng ®¼ng ¸p cña kh«ng khÝ,  .
 kg dé 
m
CTB: VËn tèc trung b×nh cña pÝt t«ng,   .
s
D: §-êng kÝnh xy lanh, [m; dm ].
: Tû sè d·n në muén ë ®éng c¬ diesel.
CT: Gãc c«ng t¸c cña ®éng c¬, [®é GQTK].
: HÖ sè n¹p phô cña ®éng c¬ t¨ng ¸p.
: Tû sè nÐn.
th: Tû sè nÐn thùc ë ®éng c¬ hai kú.
hh: Tû sè nÐn h×nh häc ë ®éng c¬ hai kú.
gC: Thµnh phÇn cña nguyªn tè Çc bon chøa trong 1 kg nhiªn liÖu, [kg].
 g 
ge: SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých,  .
 KWh 
gH: Thµnh phÇn cña nguyªn tè Hy®r« chøa trong 1 kg nhiªn liÖu [kg].
 g 
gi: SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu chØ thÞ,  .
 KWh 
g0: Thµnh phÇn cña nguyªn tè ¤ xy chøa trong 1 kg nhiªn liÖu, [kg].
r: HÖ sè khÝ sãt.
i: Sè xy lanh cña ®éng c¬.
k: ChØ sè ®o¹n nhiÖt.
: HÖ sè va ®Ëp.
: HÕ sè kÕt cÊu.
7
p: Tû sè t¨ng ¸p suÊt.
l: ChiÒu dµi tÝnh to¸n cña thanh truyÒn, [m].
m: ChØ sè nÐn ®a biÕn trung b×nh cña kh«ng khÝ.
m1: Khèi l-îng quy dÉn cña thanh truyÒn vÒ t©m ®Çu to, [kg].
mj: Khèi l-îng cña çc chi tiÕt tham gia chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn qua l¹i
cña c¬ cÊu khuûu trôc-thanh truyÒn (CCKT-TT), [kg].
mK: Khèi l-îng tham gia chuyÓn ®éng quay ch-a ®-îc c©n b»ng cña
CCKT-TT, [kg].
mtt : Khèi l-îng cña thanh truyÒn, [kg].
M0: L-îng kh«ng khÝ lý thuyÕt cÇn thiÕt ®Ó ®èt ch¸y hoµn toµn 1 kg
 Kmol 
nhiªn liÖu,  .
 kgnl 
 Kmol 
M2: L-îng s¶n vËt ch¸y,  .
 kgnl 
Me: M« men xo¾n cã Ých cña ®éng c¬, [Nm].
Memax : M« men xo¾n cã Ých lín nhÊt, [Nm].

 Kmol 
M1: L-îng kh«ng khÝ thùc tÕ n¹p vµo xy lanh ®éng c¬,  .
 kgnl 
CVc: NhiÖt dung riªng trung b×nh ®¼ng tÝch cña hçn hîp c«ng t¸c ë
 KJ 
®iÓm c,  .
 Kmol dé 
CVz: NhiÖt dung riªng trung b×nh ®¼ng ¸p cña s¶n vËt ch¸y ë ®iÓm Z,
 KJ 
 Kmol dé  .
 
 kg 
nl: Träng l-îng ph©n tö cña nhiªn liÖu,  .
 Kmol 
v
n: Tèc ®é trôc khuûu,   .
 ph 
n1: ChØ sè nÐn ®a biÕn trung b×nh cña qu¸ tr×nh nÐn hçn hîp c«ng t¸c.
8
n2: ChØ sè d·n në ®a biÕn trung b×nh cña qu¸ tr×nh d·n në s¶n vËt ch¸y.
N: Lùc ngang, [N, MN].
Ne: C«ng suÊt cã Ých cña ®éng c¬ , [W, KW].
Ne®m: C«ng suÊt cã Ých ®Þnh møc cña ®éng diesel, [W, KW].
Nemax: C«ng suÊt cã Ých lín nhÊt cña ®éng c¬ x¨ng, [W, KW].
c¬: HiÖu suÊt c¬ khÝ.
e: HiÖu suÊt cã Ých.
i: HiÖu suÊt chØ thÞ.
K : HiÖu suÊt ®o¹n nhiÖt cña b¬m t¨ng ¸p.

 dn
r: HÖ sè quÐt buång ch¸y cña b¬m t¨ng ¸p.
v: HÖ sè n¹p.
 thK : HÖ sè n¹p thùc tÕ cña ®éng c¬ hai kú.
 N MN 
p0: ¸p suÊt m«i tr-êng,  2 ; MPa  2  .
m m 
 N MN 
pa: ¸p suÊt cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh n¹p,  2 ; 2  .
m m 
 N MN 
pb: ¸p suÊt cña s¶n vËt ch¸y ë cuèi qu¸ tr×nh d·n në,  2 ; 2  .
m m 
 N MN 
pc: ¸p suÊt cña hçn hîp c«ng t¸c ë cuèi qu¸ tr×nh nÐn,  2 ; 2  .
m m 
 N 
pi: ¸p suÊt chØ thÞ trung b×nh thùc tÕ,  2 ; MPa .
m 
 N 
p'i: ¸p suÊt chØ thÞ trung b×nh lý thuyÕt,  2 ; MPa .
m 
 N 
pk: ¸p suÊt t¨ng ¸p,  2 ; MPa .
m 
 N 
pkt: ¸p suÊt khÝ thÓ,  2 ; MPa .
m 
9
 N 
pr: ¸p suÊt khÝ sãt,  2 ; MPa  .
m 
 N 
pp: ¸p suÊt khÝ th¶i ë cöa vµo tua bin khÝ,  2 ; MPa .
m 
 N 
pz: ¸p suÊt cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh ch¸y,  2 ; MPa .
m 
Pj: Lùc qu¸n tÝnh cña khèi l-îng tham gia chuyÓn ®éng th¼ng tÞnh
tiÕn,  N; MN .
Pr: Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña çc khèi l-îng tham gia chuyÓn ®éng
quay,  N; MN .
Pr2: Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña khèi l-îng thanh truyÒn quy dÉn vÒ t©m
®Çu to,  N; MN .
q: Lùc t¸c dông vu«ng gãc lªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch bÒ mÆt tiÕp xóc
 N 
®éng (¸p suÊt riªng bÒ mÆt, ¸p suÊt tiÕp xóc ),  2 ; MPa  .
m 
a: HÖ sè quÐt khÝ cña ®éng c¬ hai kú.
®: HÖ sè ®iÒn ®Çy ®å thÞ c«ng.
: HÖ sè tæn hao hµnh tr×nh cña ®éng c¬ hai kú.
Fpt: DiÖn tÝch tiÕt diÖn ngang cña ®Ønh pÝt t«ng, [m2].
 KJ 
QT: Tæn thÊt nhiÖt do ch¸y kh«ng hoµn toµn nhiªn liÖu,  .
 kg nl 
 KJ 
QT: NhiÖt trÞ thÊp cña nhiªn liÖu,  .
 kg nl 
Qch: VÐc t¬ phô t¶i t¸c dông lªn cæ khuûu, [N; MN].
R: B¸n kÝnh quay cña khuûu trôc, [m].

 KJ 
R: H»ng sè cña chÊt khÝ,  .
 Kmol dé 
: Tû sè d·n në sím ë ®éng c¬ diesel.
10
S: hµnh tr×nh cña pÝt t«ng, [m].
T: Lùc tiÕp tuyÕn, [N, MN].
T0: NhiÖt ®é cña m«i tr-êng, [0K].
Ta:NhiÖt ®é cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh n¹p, [0K].
Tb: NhiÖt ®é cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh d·n në, [0K].
Tc: NhiÖt ®é cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh nÐn, [0K].
Tk: NhiÖt ®é khÝ n¹p sau b¬m quÐt khÝ cña ®éng c¬ hai kú hoÆc sau
b¬m t¨ng ¸p ®èi víi ®éng c¬ bèn kú, [0K].
Tr: NhiÖt ®é khÝ sãt, [0K].
Tz: NhiÖt ®é cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh ch¸y, [0K].
T: §é sÊy nãng khÝ n¹p, [0K].
 : Sè kú cña ®éng c¬, ë ®éng c¬ bèn kú  = 4 vµ ë ®éng c¬ hai kú  = 2.
Vh: ThÓ tÝch c«ng t¸c cña mét xy lanh ®éng c¬, [dm3; m3].
z: HÖ sè sö dông nhiÖt.
Z: Lùc ph¸p tuyÕn, [N; MN].

 rad 1 
: Tèc ®é gãc,  ; .
 s s
PhÇn I
giíi thiÖu chung vÒ ®éng c¬
11
Môc ®Ých:
Cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ çc tham sè, ®Æc tÝnh, n¬i s¶n xuÊt, ®Þa
chØ øng dông vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm, kÕt cÊu c¬ b¶n cña ®éng c¬.
Yªu cÇu:
Ph¶i nªu ®-îc nh÷ng tham sè, tÝnh n¨ng kü thuËt c¬ b¶n cña ®éng c¬,
n¬i s¶n xuÊt vµ ph¹m vi øng dông. MÆt kh¸c häc viªn ph¶i tham kh¶o tµi
liÖu, t×m hiÓu kÕt cÊu thùc ®Ó n¾m ch¾c ®-îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®éng c¬ vÒ
mÆt ®éng häc, ®éng lùc häc vµ kÕt cÊu còng nh- nguyªn lý ho¹t ®éng vµ ®Æc
®iÓm, kÕt cÊu cña çc c¬ cÊu, hÖ thèng vµ çc côm bæ trî ®-îc trang bÞ trªn
®éng c¬.
§Ó ®¹t yªu cÇu trªn, trong mçi môc sau häc viªn cÇn ph¶i t×m hiÓu vµ
tr×nh bµy trong thuyÕt minh nh÷ng vÊn ®Ò d-íi ®©y:
1.1. Tham sè kü thuËt cña ®éng c¬:
- Tªn, ký hiÖu ®éng c¬.
- Chñng lo¹i, çch bè trÝ xy lanh, ph-¬ng thøc lµm m¸t.
- N¬i s¶n xuÊt.
- §Þa chØ øng dông.

S
- Çc tham sè , , i, Vh.
D
- C«ng suÊt cùc ®¹i Nemax (®éng c¬ x¨ng) hoÆc Ne®m (®éng c¬ diesel).
v 
- Tèc ®é trôc khuûu t-¬ng øng n,   .
 ph 
- M« men xo¾n lín nhÊt Memax.

v 
- Tèc ®é trôc khuûu t-¬ng øng ,   .
 ph 
 g 
- SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu thÊp nhÊt ge,  .
 KW h 
12
 g 
- SuÊt tiªu hao dÇu b«i tr¬n gdÇu nhên ,   .
 KW h 
- Çch bè trÝ, dÉn ®éng xu p¸p.
- Pha phèi khÝ.
- Gãc ®¸nh löa sím hoÆc gãc phun sím nhiªn liÖu.
- Nh÷ng trÞ sè ®iÒu chØnh (khe hë nhiÖt....).
- Nh÷ng tham sè kh¸c (nh- gãc nhÞ diÖn, nhiªn liÖu....).
1.2. C¬ cÊu khuûu trôc thanh truyÒn.
1.2.1. Nhãm chi tiÕt cè ®Þnh.
- Çch bè trÝ çc xy lanh, çc khèi xy lanh.

- Hép trôc khuûu (cã chia hai nöa, liÒn víi khèi th©n xy lanh hay
kh«ng), biÖn ph¸p t¨ng cøng.
- Cã sö dông lãt kh«ng, chñng lo¹i, kÕt cÊu lãt xy lanh.
- Nguyªn lý chÞu lùc khÝ thÓ.
- Tæ chøc lµm m¸t, b«i tr¬n, bao kÝn.
- Çc æ b¹c cæ trôc.
- VËt liÖu chÕ t¹o.
- Ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.

- §¸nh gi¸ chung nh÷ng -u nh-îc ®iÓm chÝnh vÒ kÕt cÊu, c«ng nghÖ,
th¸o l¾p, b¶o d-ìng, söa ch÷a.
- KÕt cÊu cña n¾p xy lanh.
- VËt liÖu, ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.
- Tæ chøc lµm m¸t, b«i tr¬n.
- Tæ chøc l¾p ghÐp víi çc côm, chi tiÕt kh¸c.
- §¸nh gi¸ -u nh-îc ®iÓm vÒ çc mÆt nh- ®èi víi xy lanh, hép trôc khuûu.
1.2.2. Nhãm pÝt t«ng.
13
+ PÝt t«ng
- VËt liÖu, ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.
- KÕt cÊu.
- Ph-¬ng ph¸p bè trÝ çc r·nh xÐc m¨ng.
- Ph-¬ng ph¸p chèng bã kÑt.
- Tæ chøc viÖc b«i tr¬n, dÉn h-íng dßng khÝ, t¹o xo¸y lèc, tr¸nh kÝch næ.
- Ph-¬ng ph¸p l¾p ghÐp víi chèt pÝt t«ng.
- Çch t¹o hiÖu øng lÖch t©m.
+ Chèt pÝt t«ng:
- VËt liÖu, kÕt cÊu, c«ng nghÖ nhiÖt luyÖn.
- BiÖn ph¸p h¹n chÕ chuyÓn dÞch däc trôc, gi¶m khèi l-îng.
+ XÐc m¨ng:
- Chñng lo¹i, sè l-îng, vËt liÖu, kÕt cÊu, çc biÖn ph¸p gi¶m mµi mßn,
t¨ng chÊt l-îng rµ tr¬n.
- Sè l-îng vµ çch bè trÝ xÐc m¨ng dÇu, kÕt cÊu.
...v.v......
1.2.3. Nhãm thanh truyÒn.
- D¹ng thanh truyÒn (®Çu nhá, th©n, ®Çu to).
- Lo¹i b¹c sö dông vµ kÕt cÊu b¹c.
- VËt liÖu, ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o, çch gi¶m khèi l-îng.
- KÕt cÊu phÇn ®Çu to ®Ó ®¶m b¶o viÖc l¾p ghÐp b¹c, gi¶m øng suÊt
uèn, gi¶m ¸p suÊt bÒ mÆt tiÕp xóc, ®¶m b¶o ®Þnh vÞ bÒ mÆt l¾p ghÐp... chèng
xoay cho b¹c tr-ît, luån qua lç xy lanh....
- Tæ chøc b«i tr¬n b¹c vµ b«i tr¬n mÆt g-¬ng xy lanh.

- Sè l-îng, çch bè trÝ vµ kÕt cÊu çc bu l«ng thanh truyÒn, çch chèng
hiÖn t-îng tù th¸o....
- §Æc ®iÓm kÕt cÊu ®Çu to thanh truyÒn chÝnh - phô vµ thanh truyÒn
14
h×nh n¹ng - trung t©m.
1.2.4. Nhãm trôc khuûu:
- Ph©n lo¹i.
- VËt liÖu vµ ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.
- KÕt cÊu cæ trôc, biÖn ph¸p h¹n chÕ chuyÓn dÞch däc trôc.
- KÕt cÊu cæ khuûu, m¸ khuûu, ®Çu trôc, ®u«i trôc.
- Ph-¬ng thøc ®¶m b¶o b«i tr¬n vµ läc dÇu b«i tr¬n.
- BiÖn ph¸p t¨ng cøng bÒ mÆt.
- BiÖn ph¸p t¨ng søc bÒn trôc khuûu.
- Chñng lo¹i b¹c cæ trôc vµ kÕt cÊu, çch th¸o l¾p.
- Chøc n¨ng vµ çch bè trÝ, l¾p r¸p çc ®èi träng.
- ..v.v....
1.3. C¬ cÊu phèi khÝ.
- Chñng lo¹i.
- Nh÷ng côm, chi tiÕt chÝnh vµ çch bè trÝ.
- Sè l-îng vµ çch bè trÝ xu p¸p, çc cöa n¹p, th¶i, quÐt.
- Sè l-îng, çch bè trÝ vµ dÉn ®éng trôc cam.
- ViÖc ®iÒu chØnh khe hë nhiÖt, pha phèi khÝ.
- Tæ chøc b«i tr¬n.

- VÊn ®Ò gi¶m tèc ®é mµi mßn vµ gi¶m tiÕng ån, t¨ng chÊt l-îng bao
kÝn, t¨ng v, gi¶m r.
- ..v.v..
1.4. HÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ.
- Chñng lo¹i bé chÕ hoµ khÝ, (hoÆc b¬m cao ¸p).
- B¬m nhiªn liÖu thÊp ¸p vµ çch dÉn ®éng.
15
- Vßi phun.
- BÇu läc nhiªn liÖu vµ bÇu läc kh«ng khÝ.
- B¶o d-ìng, ch¨m sãc hÖ thèng.
- ..v.v...
1.5. HÖ thèng lµm m¸t v¸ sÊy nãng.
- Nguyªn lý vµ chñng lo¹i.
- M«i chÊt lµm m¸t.
- Nh÷ng côm chÝnh.
- Qu¹t giã: kÕt cÊu, çch bè trÝ vµ dÉn ®éng.
- B¬m n-íc: kÕt cÊu, çch bè trÝ vµ dÉn ®éng.
- KÐt m¸t: kÕt cÊu, çch bè trÝ, chiÒu dßng khÝ thæi qua.
- Van h»ng nhiÖt.
- Ph©n phèi, dÉn h-íng m«i chÊt lµm m¸t.
- Chøc n¨ng sÊy nãng ®éng c¬ nguéi tr-íc khi khëi ®éng.
- Ch¨m sãc b¶o d-ìng hÖ thèng.
- ..v.v...
1.6. HÖ thèng b«i tr¬n vµ th«ng giã çc te.
- S¬ ®å nguyªn lý vµ ph-¬ng ph¸p b«i tr¬n.
- Nh÷ng côm chÝnh.
- B¬m dÇu: kÕt cÊu, çch bè trÝ vµ dÉn ®éng.
- Nh÷ng biÖn ph¸p ®¶m b¶o æn ®Þnh ¸p suÊt dÇu b«i tr¬n trong hÖ thèng
vµ ®¶m b¶o an toµn.
- VÊn ®Ò läc dÇu, bè trÝ çc ®-êng dÉn dÇu.
- VÊn ®Ò lµm m¸t dÇu.
- VÊn ®Ò th«ng giã çc te.
16
- Ch¨m sãc, b¶o d-ìng hÖ thèng.
- ...v.v.........
1.7. HÖ thèng khëi ®éng.
- Chñng lo¹i vµ sè l-îng hÖ thèng khëi ®éng ®-îc trang bÞ cho ®éng c¬.
- Chó ý trong vËn hµnh.
- Ch¨m sãc b¶o d-ìng hÖ thèng.
- ...v.v......
1.8. §¸nh gi¸ chung vÒ ®éng c¬.

- Møc ®é hoµn thiÖn vÒ çch bè trÝ çc xy lanh, vÒ kÕt cÊu chi tiÕt, côm
vµ çc hÖ thèng bæ trî.
- Møc ®é hoµn hiÖn vÒ tÝnh kinh tÕ vµ tuæi thä, sù thuËn tiÖn trong vËn
hµnh vµ b¶o d-ìng.
- Sù phï hîp ®èi víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam.
1.9. Nh÷ng th«ng sè kü thuËt vµ kinh tÕ cña mét sè ®éng c¬ cô
thÓ. (xem trong çc b¶ng phô lôc ë cuèi s¸ch).
PhÇn II
17
tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c cña ®éng c¬.
§1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung
1.1. Môc ®Ých tÝnh to¸n.
Môc ®Ých cña viÖc tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c lµ x¸c ®Þnh çc chØ tiªu
vÒ kinh tÕ, hiÖu qu¶ cña chu tr×nh c«ng t¸c vµ sù lµm viÖc cña ®éng c¬.
KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho phÐp x©y dùng ®å thÞ c«ng chØ thÞ cña chu t×nh
®Ó lµm c¬ së cho viÖc tÝnh to¸n ®éng lùc häc, tÝnh to¸n søc bÒn vµ sù mµi
mßn çc chi tiÕt cña ®éng c¬.
Ph-¬ng ph¸p chung cña viÖc tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c cã thÓ ¸p
dông ®Ó kiÓm nghiÖm ®éng c¬ s½n cã, ®éng c¬ ®-îc c¶i tiÕn hoÆc thiÕt kÕ
míi.
ViÖc tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm ®éng c¬ s½n cã cho ta çc th«ng sè ®Ó kiÓm
tra tÝnh kinh tÕ vµ hiÖu qña cña ®éng c¬ khi m«i tr-êng sö dông hoÆc chñng
lo¹i nhiªn liÖu thay ®æi. §èi víi tr-êng hîp nµy ta ph¶i dùa vµo kÕt cÊu cô
thÓ cña ®éng c¬ vµ m«i tr-êng sö dông thùc tÕ ®Ó chän çc sè liÖu ban ®Çu.
§èi víi ®éng c¬ ®-îc c¶i tiÕn hoÆc ®-îc thiÕt kÕ míi, kÕt qu¶ tÝnh to¸n
cho phÐp x¸c ®Þnh sè l-îng vµ kÝch th-íc cña xy lanh ®éng c¬ còng nh- møc
®é ¶nh h-ëng cña sù thay ®æi vÒ mÆt kÕt cÊu ®Ó quyÕt ®Þnh ph-¬ng ph¸p
hoµn thiÖn çc c¬ cÊu vµ hÖ thèng cña ®éng c¬ theo h-íng cã lîi. Khi ®ã ph¶i
dùa vµo kÕt qu¶ cña viÖc ph©n tÝch thùc nghiÖm ®èi víi çc ®éng c¬ cã kÕt
cÊu t-¬ng tù ®Ó chän çc sè liÖu ban ®Çu.
ViÖc tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c cßn ®-îc ¸p dông khi c-êng ho¸ ®éng
c¬ vµ x©y dùng ®Æc tÝnh tèc ®é b»ng ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch lý thuyÕt nÕu
çc chÕ ®é tèc ®é kh¸c nhau ®-îc kh¶o s¸t.
1.2. ChÕ ®é tÝnh to¸n.
ChÕ ®é lµm viÖc cña ®éng c¬ ®-îc ®Æc tr-ng b»ng çc th«ng sè c¬ b¶n
nh- c«ng suÊt cã Ých, m« men xo¾n cã Ých, tèc ®é quay vµ nhiÒu th«ng sè
kh¸c. Çc th«ng sè Êy cã thÓ æn ®Þnh hoÆc thay ®æi trong mét ph¹m vi réng
tïy theo c«ng dông cña ®éng c¬.
18
Mçi chÕ ®é lµm viÖc cña ®éng c¬ cã ¶nh h-ëng nhÊt ®Þnh ®Õn tÝnh kinh
tÕ, hiÖu qu¶, tuæi thä, søc bÒn cña çc chi tiÕt vµ çc chØ tiªu kh¸c.
ChÕ ®é ®-îc chän ®Ó tÝnh to¸n gäi lµ chÕ ®é tÝnh to¸n. ChÕ ®é tÝnh to¸n
ph¶i lµ nh÷ng chÕ ®é cã ¶nh h-ëng nhiÒu ®Õn søc bÒn vµ tuæi thä cña çc chi
tiÕt ®èi víi tõng lo¹i ®éng c¬ cô thÓ vµ chÕ ®é phô t¶i. Do ®ã viÖc chän chÕ ®é
tÝnh to¸n ph¶i ®-îc c©n nh¾c kü.
§èi víi ®éng c¬ tÜnh t¹i, chÕ ®é tÝnh to¸n th-êng lµ chÕ ®é c«ng suÊt
®Þnh møc. §èi víi ®éng c¬ trªn xe, ng-êi ta th-êng tÝnh ®èi víi c¶ hai chÕ ®é
m« men xo¾n cã Ých lín nhÊt vµ c«ng suÊt cã Ých lín nhÊt (®èi víi ®éng c¬
x¨ng) hoÆc c«ng suÊt cã Ých ®Þnh møc (®èi víi ®éng c¬ diesel). ChÕ ®é c«ng
suÊt th-êng ®-îc chän ®Ó tÝnh ®èi víi ®éng c¬ cao tèc, v× ë ®ã çc lùc khÝ thÓ
vµ qu¸n tÝnh ®Òu lín. Çc chÕ ®é tÝnh to¸n ph¶i tiÕn hµnh ®èi víi phô t¶i
toµn phÇn øng víi l-îng cung cÊp nhiªn liÖu lín nhÊt, v× ë ®ã tr¹ng th¸i
nhiÖt cña ®éng c¬ vµ phô t¶i c¬ häc cao nhÊt.
Nh÷ng chÕ ®é tÝnh to¸n kh¸c nh-: chÕ ®é t¶i côc bé, khi thay ®æi thµnh
phÇn hçn hîp ch¸y, thay ®æi gãc ®¸nh löa hoÆc gãc phun sím nhiªn liÖu chØ
®-îc tiÕn hµnh khi cÇn kh¶o s¸t riªng biÖt.
Th«ng th-êng ng-êi ta gi¶ thiÕt r»ng ®éng c¬ lµm viÖc æn ®Þnh ë chÕ ®é
tÝnh to¸n. Nh-ng thùc nghiÖm cho thÊy lµ ë cïng mét chÕ ®é lµm viÖc cña
®éng c¬ çc chu tr×nh x¶y ra kh«ng hoµn hoµn gièng nhau. Gi¸ trÞ cña ¸p
suÊt lín nhÊt vµ ¸p suÊt trung b×nh cã thÓ chªnh lÖch nhau kho¶ng 510%.
§iÒu ®ã do çc yÕu tè nh- ®iÒu kiÖn khÝ ®éng, sù biÕn ®éng cña qu¸ tr×nh
cung cÊp nhiªn liÖu, t¹o hçn hîp vµ ch¸y v.v... chi phèi. Nh- vËy çc sè liÖu
ban ®Çu vµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n thu ®-îc còng chØ lµ nh÷ng gi¸ trÞ trung b×nh
mµ th«i.
1.3. Çc dù kiÕn ban ®Çu.
Çc dù kiÕn ban ®Çu ®èi víi ®éng c¬ ®-îc dïng lµm c¬ së ®Ó chän çc sè
liÖu ban ®Çu ®èi víi ®éng c¬ ®-îc c¶i tiÕn hoÆc thiÕt kÕ míi. §èi víi ®éng c¬
kiÓm nghiÖm th× nh÷ng dù kiÕn Êy ®· ®-îc biÕt tr-íc.
Çc dù kiÕn ban ®Çu quan träng nhÊt ®èi víi ®éng c¬ nh- sau:
- M«i tr-êng sö dông:

19
- KiÓu, c«ng dông, sè kú vµ çch bè trÝ çc xy lanh;
- KiÓu lµm m¸t, hÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ;
- KiÓu buång ch¸y vµ ph-¬ng ph¸p t¹o hçn hîp;
- CÊu t¹o vµ çch bè trÝ çc ®-êng èng n¹p vµ th¶i;
- S¬ ®å t¨ng ¸p (®èi víi ®éng c¬ t¨ng ¸p), s¬ ®å quÐt khÝ (®èi víi ®éng c¬
hai kú).
- Lo¹i nhiªn liÖu sö dông.

1.4. Chän çc sè liÖu ban ®Çu.
ViÖc chän çc sè liÖu ban ®Çu ®Ó tÝnh to¸n çc qu¸ tr×nh cã thÓ tr×nh
bµy thµnh mét môc chung ë ®Çu phÇn tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c hoÆc
tr×nh bµy r¶i r¸c ë ®Çu phÇn tÝnh to¸n cña mçi qu¸ tr×nh. §Ó tiÖn theo dâi,
tµi liÖu nµy tr×nh bµy viÖc chän çc sè liÖu ban ®Çu thµnh mét môc riªng.
Khi chän çc sã liÖu ®ã, häc viªn cÇn ph©n tÝch kü ®Ó cã sè liÖu hîp lý nh»m
tiÕt kiÖm thêi gian tÝnh to¸n vµ n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña phÐp tÝnh. Çc sè
liÖu ban ®Çu chñ yÕu bao gåm:
1- C«ng suÊt cã Ých lín nhÊt (®èi víi ®éng c¬ x¨ng)Nemax hoÆc c«ng suÊt
cã Ých ®Þnh møc (®èi víi ®éng c¬ diesel) Ne®m.
Gi¸ trÞ cña c«ng suÊt ®-îc chuÈn ho¸ ®èi víi ®éng c¬ ®-îc c¶i tiÕn hoÆc
thiÕt kÕ míi vµ ®-îc cho tr-íc ®èi víi ®éng c¬ ®-îc tÝnh to¸n kiÓm tra.
2- M« men xo¾n cã Ých lín nhÊt Memax.
Gi¸ trÞ cña Memax ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬.
3- Sè vßng quay trong mét phót cña trôc khuûu n.

Sè vßng quay ®Æc tr-ng cho vËn tèc gãc cña trôc khuûu vµ ®-îc tÝnh
b»ng sè vßng quay trong mét phót [v/ph](tøc lµ tèc ®é trôc khuûu hoÆc
th-êng gäi t¾t lµ sè vßng quay). Sè vßng quay ®-îc chän ®Ó tÝnh to¸n th«ng
th-êng lµ nh÷ng gi¸ trÞ øng víi nh÷ng gi¸ trÞ cña c«ng suÊt hoÆc m« men
®-îc chän tr-íc.
Gi¸ trÞ cña n cã ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh ®Õn gi¸ trÞ c«ng suÊt lÝt cña ®éng
c¬. NÕu n cao th× sè chu tr×nh c«ng t¸c trong mét ®¬n vÞ thêi gian sÏ nhiÒu
nªn c«ng suÊt lÝt cao. Tuy nhiªn viÖc t¨ng n ®Ó n©ng cao c«ng suÊt lÝt bÞ h¹n
20
chÕ bëi nhiÒu yÕu tè nh- t¨ng mµi mßn, t¨ng øng suÊt nhiÖt vµ c¬ nªn tuæi
thä cña çc chi tiÕt gi¶m. Bªn c¹nh ®ã viÖc t¨ng sè vßng quay cßn lµm gi¶m
hÖ sè n¹p v, t¨ng hÖ sè khÝ sãt r, gi¶m thêi gian t¹o hçn hîp vµ ch¸y kiÖt
nhiªn liÖu nªn chÊt l-îng cña chu tr×nh c«ng t¸c gi¶m. ViÖc t¨ng sè vßng
quay cßn ¶nh h-ëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ vµ t¨ng c«ng suÊt dÉn
®éng b¬m quÐt khÝ kiÓu c¬ khÝ ë ®éng c¬ hai kú (hoÆc b¬m t¨ng ¸p dÉn ®éng
c¬ khÝ ë ®éng c¬ 4 kú t¨ng ¸p). Sè vßng quay cña mét sè lo¹i ®éng c¬ ®-îc
giíi thiÖu ë b¶ng 2.
Tèc ®é trôc khuûu cña mét sè lo¹i ®éng c¬ B¶ng 2.
TT C«ng dông cña ®éng c¬ Giíi h¹n sè vßng quay

[v/ph]
1 §éng c¬ xe xÝch vµ m¸y kÐo 10001800
2 §éng c¬ xe vËn t¶i h¹ng n¨ng 20003000
3 §éng c¬ xe vËn t¶i h¹ng trung 27003400
4 §éng c¬ xe vËn t¶i h¹ng nhÑ vµ xe du lÞch 32004200
5 §éng c¬ xe du lÞch lo¹i to 38005400(®Õn 6000)
6 §éng c¬ xe ®ua, xe m¸y 500011.000
4- Tèc ®é trung b×nh cña pÝt t«ng CTB.
Gi¸ trÞ cña CTB ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua hai th«ng sè ®· biÕt theo biÓu
thøc sau:
Sn m 
C TB  S 
30  
Trong ®ã:
S: Hµnh tr×nh cña pÝt t«ng [m].

v 
n: Sè vßng quay cña trôc khuûu ®éng c¬   .
 ph 
CTB ®-îc chän theo b¶ng c«ng dông cña ®éng c¬, ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 3.
21
Gi¸ trÞ cña vËn tèc trung b×nh CTB. B¶ng 3.
Lo¹i ®éng c¬ C«ng dông cña ®éng c¬ Giíi h¹n vËn tèc
trung b×nh [m/s]
§éng c¬ x¨ng Trªn xe vËn t¶i 913
Trªn xe du lÞch 1015
§éng c¬ diesel Trªn xe vËn t¶i 812
Trªn xe t¨ng 1014
5- Sè xy lanh cña ®éng c¬ i.
Sè xy lanh cã ¶nh h-ëng ®Õn nhiÒu chØ tiªu kh¸c nhau cña ®éng c¬.
NÕu thÓ tÝch c«ng t¸c cña ®éng c¬ kh«ng ®æi mµ t¨ng sè xy lanh i th× thÓ tÝch
c«ng t¸c Vh cña mçi xy lanh gi¶m, ®éng c¬ ®-îc lµm m¸t tèt h¬n nªn cho
phÐp t¨ng tû sè nÐn. §iÒu ®ã lµm t¨ng c«ng suÊt lÝt, gi¶m khèi l-îng çc chi
tiÕt chuyÓn ®éng nªn lùc qu¸n tÝnh vµ ®é mµi mßn cña chóng còng gi¶m.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc t¨ng sè xy lanh cßn lµm cho m« men xo¾n vµ tèc ®é cña
trôc khuûu ®ång ®Òu h¬n. Tuy nhiªn viÖc gi¶m thÓ tÝch c«ng t¸c cña mçi xy
lanh qu¸ nhiÒu sÏ lµm t¨ng sè chi tiÕt cña ®éng c¬ nªn kÕt cÊu cña ®éng c¬
phøc t¹p h¬n, gi¸ thµnh chÕ t¹o t¨ng, viÖc b¶o d-ìng vµ söa ch÷a ®éng c¬
phøc t¹p h¬n. Bªn c¹nh ®ã viÖc t¨ng qu¸ nhiÒu sè xy lanh sÏ lµm gi¶m ®é
cøng v÷ng cña hÖ trôc khuûu ®èi víi ®éng c¬ mét hµng xy lanh nªn ®é tin
cËy vµ an toµn gi¶m.
Do ®ã ®Ó chän sè l-îng vµ kÝch th-íc xy lanh mét çch hîp lý ph¶i

c¨n cø vµo nhiÒu yÕu tè nh- c«ng suÊt cã Ých, møc ®é c-êng ho¸ ®éng c¬,
sè vßng quay cña trôc khuûu vµ tèc ®é trung b×nh cña pÝt t«ng th× míi ®¹t
yªu cÇu.
Sè xy lanh cña çc lo¹i ®éng c¬ th-êng ®-îc chän trong çc kho¶ng
sau:
§éng c¬ trªn xe « t«: i = 48;
§éng c¬ trªn xe bäc thÐp: i = 68;
§éng c¬ trªn xe t¨ng: i = 812;

22
6- Tû sè gi÷a hµnh tr×nh cña pÝt t«ng vµ ®-êng kÝnh xy lanh a  S / D
Gi¸ trÞ a cã ¶nh h-ëng lín ®Õn nhiÒu chØ tiªu kh¸c nhau cña ®éng c¬.
NÕu gi¶m gi¸ trÞ cña a trong khi vÉn gi÷ nguyªn tèc ®é trung b×nh cña pÝt
t«ng th× ta cã thÓ t¨ng c«ng suÊt cã Ých cña ®éng c¬ b»ng çch t¨ng sè vßng
quay cña trôc khuûu. NÕu gi÷ nguyªn thÓ tÝch c«ng t¸c Vh vµ sè vßng quay n
mµ gi¶m a th× vËn tèc trung b×nh cña pÝt t«ng gi¶m. §iÒu ®ã lµm gi¶m lùc
ma s¸t gi÷a nhãm pÝt t«ng vµ v¸ch xy lanh nªn hiÖu suÊt c¬ khÝ c¬ t¨ng,
gi¶m hao mßn çc chi tiÕt, nhÊt lµ xÐc m¨ng vµ t¨ng tuæi thä cña chóng. Bªn
c¹nh ®ã, viÖc gi¶m a cßn cho phÐp h¹ thÊp chiÒu cao cña ®éng c¬, n©ng cao
®é cøng v÷ng cña trôc khuûu vµ t¨ng hÖ sè n¹p v. Tuy nhiªn viÖc gi¶m a
qu¸ giíi h¹n cho phÐp còng dÉn ®Õn mét sè hËu qu¶ xÊu nh- chiÒu dµi cña
®éng c¬ t¨ng, chÊt l-îng cña qu¸ tr×nh t¹o hçn hîp vµ trao ®æi nhiÖt gi¶m do
viÖc gi¶m chiÒu cao cña buång ch¸y g©y ra, chÊt l-îng cña qu¸ tr×nh trao ®æi
khÝ ë ®éng c¬ hai kú gi¶m. V× vËy khi c¶i tiÕn hoÆc thiÕt kÕ míi ®éng c¬
ng-êi ta ph¶i ph©n tÝch toµn diÖn ®Ó chän gi¸ trÞ cña a mét çch hîp lý. Tïy
theo kiÓu ®éng c¬ mµ gi¸ trÞ cña a th-êng n»m trong çc kho¶ng sau:
§éng c¬ x¨ng: a = 0,8  1,2
§éng c¬ diesel buång ch¸y kh«ng ph©n chia: a = 0,91,2
§éng c¬ diesel buång ch¸y ph©n chia: a = 1,0  1,3
§-êng kÝnh xy lanh D th-êng n»m trong çc giíi h¹n sau:
§éng c¬ x¨ng « t« : D = 710 dm
§éng c¬ diesel trªn xe vËn t¶i: D = 813 dm
§éng c¬ diesel trªn xe t¨ng: D = 1216,5 dm
7- HÖ sè kÕt cÊu .
HÖ sè kÕt cÊu lµ tû sè gi÷a b¸n kÝnh quay cña trôc khuûu R (kho¶ng
çch tõ ®-êng t©m cña cæ trôc ®Õn ®-êng t©m cña cæ khuûu) vµ chiÒu dµi
cña thanh truyÒn L (kho¶ng çch tõ ®-êng t©m cña ®Çu to ®Õn ®-êng t©m
cña ®Çu nhá thanh thuyÒn).
23
Gi¸ trÞ cña  ¶nh h-ëng ®Õn mét sè chØ tiªu quan träng cña ®éng c¬.
Gi¸ trÞ cao cña  cho phÐp gi¶m chiÒu cao cña ®éng c¬ nh-ng lµm t¨ng gãc
max (t¹o bëi ®-êng t©m thanh truyÒn vµ ®-êng t©m xy lanh) nªn lùc t¸c
dông ngang N vµ lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng th¼ng tÞnh tiÕn ®Æc biÖt lµ lùc
qu¸n tÝnh tÞnh tiÕn cÊp 2 còng t¨ng. §iÒu ®ã lµm t¨ng ®é mµi mßn cña v¸ch
xy lanh vµ xÐc m¨ng nªn tuæi thä cña chóng gi¶m. Ngoµi ra gi¸ trÞ cao cña 
cßn g©y khã kh¨n cho viÖc bè trÝ ®èi träng trªn m¸ khuûu vµ g©y va quÖt cña
thanh truyÒn vµo ®u«i cña lãt xy lanh khi ®-êng kÝnh xy lanh nhá. §Ó kh¾c
phôc nh-îc ®iÓm nµy ®«i khi ng-êi ta ph¶i v¸t bít phÇn ®u«i cña lãt xy lanh
trong mÆt ph¼ng quay cña khuûu trôc.
1 1
Gi¸ trÞ cña  th-êng n»m trong kho¶ng    .
5,1 3,2
8- Tû sè nÐn :
Tû sè nÐn lµ tû sè gi÷a thÓ tÝch toµn phÇn trong xy lanh Va (khi pÝt t«ng
ë §CD) vµ thÓ tÝch buång ch¸y Vc (thÓ tÝch trong xy lanh khi pÝt t«ng ë §CT)
V V  Vc Vh
nghÜa lµ:   a  h  1.
Vc Vc Vc
Gi¸ trÞ cña  ph¶i b¶o ®¶m dÔ khëi ®éng ®èi víi ®éng c¬ diesel ë tr¹ng
th¸i nguéi víi nhiÖt ®é m«i tr-êng thÊp vµ chèng ch¸y kÝch næ tèt ®èi víi
®éng c¬ x¨ng. TÝnh chèng ch¸y kÝch næ cña ®éng c¬ x¨ng phô thuéc vµo
nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh-: lo¹i nhiªn liÖu sö dông, d¹ng buång ch¸y, sè
vßng quay, phô t¶i, ®-êng kÝnh xy lanh, kiÓu lµm m¸t ®éng c¬, çch bè trÝ
c¬ cÊu ph©n phèi khÝ, vËt liÖu chÕ t¹o pÝt t«ng v.v...
Gi¸ trÞ cao cña  cho phÐp t¨ng hiÖu suÊt nhiÖt t cña chu tr×nh c«ng
t¸c nªn c«ng suÊt cã Ých t¨ng vµ suÊt tiªu hao nhiªn liÖu gi¶m. Tuy nhiªn
nÕu  qu¸ cao sÏ lµm t¨ng øng suÊt nhiÖt vµ c¬ ®èi víi ®éng c¬ diesel, nªn
lµm gi¶m tuæi thä cña çc chi tiÕt vµ lµm cho ®éng c¬ x¨ng dÔ bÞ ch¸y kÝch næ.
Gi¸ trÞ cña  th-êng n»m trong çc kho¶ng sau:
- §éng c¬ x¨ng víi xu p¸p ®Æt  = 5,6 7,5, víi xu p¸p treo  = 6,510.
- §éng c¬ diesel víi buång ch¸y kh«ng ph©n chia  = 1316, víi buång
ch¸y xo¸y lèc  = 15 17 (tíi 21), víi buång ch¸y tr-íc  = 1222.
24
Gi¸ trÞ cña  ®èi víi mét sè lo¹i ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 4.
Gi¸ trÞ cña  B¶ng 4.
KiÓu ®éng c¬ Tû sè nÐn  KiÓu ®éng c¬ Tû sè nÐn 
MeM3-968 7,2 Ä-37M 16,5
M3MA-407, 408 7,0 Ä-240 17
M-20 6,2 Ä-35 17,0
M-21 7,0 Ä-54 16,0

ÃÀÇ-51 6,2 ÊÄÌ-46,50 15,5
ÇÈÌ 6,7 ßMÇ-236, 238 16,5
ÃÀÇ-51 7,5 Ä-6 14-15
ÇÈÑ-110 6,8 B-2 14-15
ÇÈË-110 7,5 ßÀÇ-M204 vµ 206 17
ÇÈÑ-120 6,0 ÓÒÄ-20 15,8
ÇÈË-129,130 6,5 TATRA 930 16
SKODA-781-136 9,7 KAMAZ 740 17
LADA 2106 8,5 SANSING D-495 21
TOYOTA COROLLA 12 KAMAZ-740 17

GT/16V
GTD,GTS 9,5 Ä-50 16
M3MA-412 8,8 ALFA ROME0 9,5

TS/3
OK 9,9 BMW5 10,5

ÃÀÇ-53,66 6,7 IVECO 8140.27S 18,5
ÃÀÇ-13 8,5 B-46 14
Çc th«ng sè 18 võa nªu ®· ®-îc biÕt tr-íc hoÆc suy tõ çc sè liÖu ®·
biÕt ®èi víi ®éng c¬ cÇn tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm. Khi c¶i tiÕn hoÆc thiÕt kÕ
25
®éng c¬ míi th× ph¶i ph©n tÝch toµn diÖn çc dù kiÕn ban ®Çu ®Ó chän mét
çch hîp lý. Çc th«ng sè tiÕp theo ®-îc ph©n tÝch chän mét çch hîp lý ®èi
víi c¶ ®éng c¬ ®-îc kiÓm nghiÖm, c¶i tiÕn hoÆc thiÕt kÕ míi.
9- HÖ sè d- l-îng kh«ng khÝ .
HÖ sè d- l-îng kh«ng khÝ lµ tû sè gi÷a l-îng kh«ng khÝ n¹p thùc tÕ vµo
xy lanh L1 vµ l-îng kh«ng khÝ lý thuyÕt cÇn thiÕt ®Ó ®èt ch¸y hoµn toµn 1 kg
nhiªn liÖu L0, nghÜa lµ:
L1

L0
Gi¸ trÞ cña  phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh- kiÓu ®éng c¬, ph-¬ng
ph¸p t¹o hçn hîp c«ng t¸c, c«ng dông vµ chÕ ®é sö dông cña ®éng c¬.
ChÕ ®é sö dông cña ®éng c¬ cã ¶nh h-ëng ®Õn  c¶ khi "ch©n ga" (cÇn
cung cÊp nhiªn liÖu) kh«ng thay ®æi vÞ trÝ. ë chÕ ®é m« men xo¾n lín nhÊt
Memax,  cã gi¸ trÞ kh«ng gièng nh- ë chÕ ®é c«ng suÊt lín nhÊt (®èi víi ®éng
c¬ x¨ng) hoÆc c«ng suÊt ®Þnh møc (®èi víi ®éng c¬ diesel). §iÒu ®ã do nhiÒu
nguyªn nh©n vÒ khÝ ®éng trong hÖ thèng cung cÊp kh«ng khÝ vµ thñy ®éng
trong hÖ thèng cung cÊp nhiªn liÖu g©y ra. Nh-ng sù kh¸c nhau Êy kh«ng
lín nªn khi tÝnh to¸n ta cã thÓ bá qua, nghÜa lµ coi gi¸ trÞ cña  nh- nhau ë
c¶ hai chÕ ®é. Gi¸ trÞ cña  th-êng n»m trong çc kho¶ng sau:
- §éng c¬ x¨ng:
+ Khi cã bé lµm ®Ëm:  = 0,850,90 (ë chÕ ®é Ne max);
+ Khi kh«ng cã bé lµm ®Ëm:  = 1,01,1 (ë chÕ ®é Memax).

- §éng c¬ diesel:
+ Víi buång ch¸y kh«ng ph©n chia:  = 1,41,9,
+ Víi buång ch¸y ph©n chia:  = 1,31,4.
§èi víi ®éng c¬ diesel t¨ng ¸p, gi¸ trÞ cña  ph¶i cao h¬n ®Ó gi¶m çc
phô t¶i c¬ vµ nhiÖt cña çc chi tiÕt. Gi¸ trÞ cña  ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬
®-îc ghi ë b¶ng 5.
Gi¸ trÞ cña  ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬ B¶ng 5.
26
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña  KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña 
Ä-35 1,31,4 ßÀÇ-M204 vµ
Ä-54 1,7,75 ßÀÇ-M206 1,71,75
ÊÄÌ-46 vµÊÄÌ-50 1,351,40 ßÀÇ-204Â vµ 1,41,6

ßÀÇ-206B
B-2 vµ Ä-6 kh«ng 1,751,90 ßÀÇ-Ì204 Ä 1,551,65

c-êng ho¸
B-2 vµ Ä-6 toµn t¶i 1,41,6
10- NhiÖt ®é m«i tr-êng T0.
NhiÖt ®é cña m«i tr-êng còng cã ¶nh h-ëng ®Õn chÊt l-îng cña qu¸
tr×nh trao ®æi khÝ. T0 cµng cao th× kh«ng khÝ cµng lo·ng nªn khèi l-îng
riªng cµng gi¶m. Gi¸ trÞ cña T0 thay ®æi theo mïa vµ theo vïng khÝ hËu. §Ó
tiÖn tÝnh to¸n, ng-êi ta lÊy gi¸ trÞ trung b×nh cña T0 cho c¶ n¨m. Gi¸ trÞ
trung b×nh cña T0 ë n-íc ta theo thèng kª cña nha khÝ t-îng lµ 240C, tøc lµ
2970K.
11- ¸p suÊt cña m«i tr-êng p0.
Gi¸ trÞ cña p0 phô thuéc vµo ®é cao so víi mùc n-íc biÓn. Cµng lªn cao
th× p0 cµng gi¶m nªn kh«ng khÝ cµng lo·ng. §Ó tiÖn sö dông trong tÝnh to¸n,
ng-êi ta th-êng lÊy gi¸ trÞ cña p0 ë ®é cao cña møc n-íc biÓn lµ:
 MN 
po = 0,103  2 
m 
12- HÖ sè n¹p v vµ ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh n¹p pa.
HÖ sè n¹p v lµ tû sè gi÷a l-îng khÝ thùc tÕ ®-îc n¹p vµo xy lanh ®éng
c¬ vµ l-îng khÝ cã thÓ n¹p vµo xy lanh trong mét hµnh tr×nh cña pÝt t«ng khi
nhiÖt ®é, ¸p suÊt trong xy lanh b»ng nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt tr-íc cöa n¹p. Gi¸
trÞ cña v < 1 v× khÝ n¹p bÞ lo·ng do bÞ sÊy nãng trªn ®-êng vµo xy lanh ®éng
c¬ vµ do tæn thÊt thñy lùc trong ®-êng èng n¹p.
27
Khi tÝnh to¸n, ng-êi ta cã thÓ chän tr-íc gi¸ trÞ cña v råi tÝnh gi¸ trÞ
cña pa hoÆc chän tr-íc pa råi tÝnh v.Gi¸ trÞ cña v cña çc ®éng c¬ ë chÕ ®é
Ne max (hoÆc Ne®m) th-êng n»m trong çc kho¶ng sau:
§éng c¬ x¨ng: víi xu p¸p ®Æt v = 0,670,75
víi xu p¸p treo v = 0,75  0,82.
§èi víi ®éng c¬ hai kú, do ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n ch-a ®-îc hoµn h¶o
nªn ng-êi ta chän tr-íc pa råi tÝnh v. Gi¸ trÞ cña pa ë ®éng c¬ hai kú ®-îc
chän theo gi¸ trÞ cña ¸p suÊt khÝ quÐt pk.
pa =  a pk [MPa]
trong ®ã:  a: HÖ sè quÐt khÝ.
Gi¸ trÞ cña a ®-îc chän tïy thuéc vµo gi¸ trÞ t-¬ng øng cña pk ®· ®-îc
chän tr-íc (xem b¶ng 6).
Sù phô thuéc cña a vµo pk. B¶ng 6.
GÝa trÞ cña pk, [MPa] Gi¸ trÞ cña a
0,130,15 0,880,95
0,20 0,950,98
trªn 0,20 1
Gi¸ trÞ cña pa ®èi víi çc ®éng c¬ ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ -206 nh- sau:
pa = (0,900,96) pk. [MPa]
HÖ sè n¹p ®èi víi ®éng c¬ hai kú th-êng n»m trong çc kho¶ng sau:
+ §èi víi hµnh tr×nh cã Ých cña pÝt t«ng:

 thv  0, 75  0,90
+ §èi víi toµn bé hµnh tr×nh cña pÝt t«ng:
v = 0,700,85
Gi¸ trÞ cña v ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬ ë chÕ ®é Nemax (Ne®m) ®-îc giíi
thiÖu ë b¶ng 7.
28
Gi¸ trÞ cña v ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 7
KiÓu ®éng c¬ HÖ sè n¹p v KiÓu ®éng c¬ HÖ sè n¹p v
ÌÇÌÀ-400 0,690,70 Ì-21 0,750,76
Ì-20 0,680,70 ÇÈË-120 0,760,77
ÃÀÇ-51 0,730,075 ÇÈË-130 0,760,77
ÇÈC-120 0,720,74 ÇÈË-111 0,750,76
ÇÈÑ-121 0,720,74 ÇÈË-134 0,760,77
ÇÈÑ-110 0,700,72 Ä-35 0,770,78
ÓÐÀË-ÇÈÑ 0,60,7 Ä-54 0,790,81
ÇÈÌ 0,700,72 Ä-6 0,790,80
ÇÈÑ-5M 0,680,70 Â-2 0,790,80
ÇÈÑ-5 0,67 ÊÄÌ-46 0,770,82
ÃÀÇ-Ì 0,67 ÊÄÌ-50 0,830,85
ÌÇÌÀ-403 0,720,73
13- ¸p suÊt khÝ thÓ cuèi qóa tr×nh th¶i c-ìng bøc pr.
Gi¸ trÞ cña pr phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã thêi ®iÓm b¾t ®Çu
më xu p¸p th¶i, sè vßng quay cña trôc khuûu vµ søc c¶n trªn ®-êng èng th¶i
lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh.
NÕu xu p¸p th¶i më qu¸ sím th× pr gi¶m nh-ng t¨ng tæn hao c«ng cña
chu tr×nh c«ng t¸c. Ng-îc l¹i nÕu xu p¸p th¶i b¾t ®Çu më qu¸ muén th× tuy
cã lîi mét phÇn c«ng cña chu tr×nh c«ng t¸c nh-ng pr cao. Sè vßng quay cña
®éng c¬ cµng cao th× vËn tèc dßng khÝ th¶i cµng lín, søc c¶n trªn ®-êng th¶i
cµng t¨ng nªn pr cµng cao.
KÕt cÊu cña ®-êng èng th¶i vµ b×nh gi¶m ©m còng nh- tr¹ng th¸i kü
thuËt cña chóng còng ¶nh h-ëng ®Õn gi¸ trÞ cña pr.
Tïy theo kiÓu ®éng c¬, çc gi¸ trÞ cña pr n»m trong çc kho¶ng sau:
29
§éng c¬ x¨ng:
pr = 0,11 0,12 [MPa]
§éng c¬ diesel bèn kú kh«ng t¨ng ¸p:
pr = 0,106 0,115 [MPa]
§éng c¬ diesel hai kú:
pr = 0,150,120 [MPa]
§éng c¬ diesel bèn kú t¨ng ¸p tua bin khÝ:
pr = (0,1050,115) pr [MPa].
Trong ®ã:
pT: lµ ¸p suÊt khÝ th¶i tr-íc cöa vµo tua bin khÝ. Khi chän pT,
pk p
ng-êi ta ph¶i c¨n cø vµo tû sè , ë ®©y pk lµ ¸p suÊt t¨ng ¸p. Tû sè k cã
pT pT
thÓ chän trong giíi h¹n phï hîp víi çc chØ tiªu kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ nhÊt:
pk
= 1,25 1,30
pT
Khi tÝnh to¸n ë chÕ ®é cã sè vßng quay cao th× ph¶i chän pr vÒ phÝa giíi
h¹n trªn.
14- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh th¶i Tr.
Khi tÝnh to¸n, ng-êi ta th-êng lÊy gi¸ trÞ Tr ë cuèi qu¸ tr×nh th¶i c-ìng bøc.
Gi¸ trÞ cña Tr phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh- tû sè nÐn ,
thµnh phÇn hçn hîp , sè vßng quay n, gãc ®¸nh löa sím (ë ®éng c¬ x¨ng)
hoÆc gãc phun sím nhiªn liÖu (ë ®éng c¬ diesel).
Gi¸ trÞ cña  cµng cao th× khÝ ch¸y cµng d·n në nhiÒu nªn Tr thÊp.
Thµnh phÇn hçn hîp cµng phï hîp th× qu¸ tr×nh ch¸y x¶y ra cµng nhanh, Ýt
ch¸y rít nªn Tr gi¶m.
NÕu çc gãc phun sím nhiªn liÖu hoÆc ®¸nh löa sím qu¸ nhá th× qu¸
tr×nh ch¸y rít t¨ng nªn Tr cao.
30
Gi¸ trÞ cña Tr cã thÓ chän trong çc ph¹m vi sau:
§éng c¬ x¨ng: Tr = 9001100 0K;
§éng c¬ diesel bèn kú: Tr = 700900 0K;
§éng c¬ diesel hai kú: Tr = 650700 0K.
NÕu cïng kiÓu ®éng c¬ mµ  cao,  thÊp, n thÊp vµ gãc ®¸nh löa sím
hoÆc gãc phun sím nhiªn liÖu ®Æt ®óng th× chän Tr vÒ phÝa giíi h¹n d-íi. Gi¸
trÞ cña Tr ë chÕ ®é ®Þnh møc cña mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng
8.
Gi¸ trÞ cña Tr theo kiÓu ®éng c¬. B¶ng 8.
KiÓu ®éng c¬ HÖ sè n¹p v KiÓu ®éng c¬ HÖ sè n¹p v
ÌÇÌÀ-400 vµ 403 9801020 Ä-35 770825
Ì-20 vµ Ì-21 10001050 Ä-54 750800
ÃÀÇ-51 9501000 ÊÄÌ-46 675700
ÇÈÌ 10501100 ÊÄÌ-50 625670
ÇÈÑ-5 10001080 B-2 vµÄ-6 680750

kh«ng c-êng ho¸
ÇÈÑ-5Ì 10001080 B-2 730780
ÓÐÀË- ÇÈÑ 920980 ßÀÇ-204 vµ 206 670700
ÇÈÑ-120 vµ ÇÈÑ-121 10001020 ßÀÇ-204B vµ 730750

206B
ÇÈÑ-110 10501100 ßÀÇ-206Ä 700730
15- §é sÊy nãng khÝ n¹p T.
Trªn ®-êng vµo xy lanh ®éng c¬, khÝ n¹p tiÕp xóc víi çc chi tiÕt cã
nhiÖt ®é cao cña ®éng c¬ nªn nhiÖt ®é cña nã t¨ng. §é t¨ng nhiÖt ®é ®ã gäi lµ
®é sÊy nãng khÝ n¹p T.
31
Gi¸ trÞ cña T phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh-: kÕt cÊu cña thiÕt bÞ sÊy
nãng, kÕt cÊu vµ çch bè trÝ cña çc ®-êng èng n¹p vµ th¶i, sè vßng quay n,
hÖ sè d- l-îng kh«ng khÝ , v.v... Trong çc yÕu tè Êy th× sè vßng quay vµ
çch bè trÝ çc ®-êng èng n¹p vµ th¶i cã ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh ®Õn gi¸ trÞ
cña T.
ë chÕ ®é lµm viÖc cña ®éng c¬ víi n cao th× vËn tèc dßng khÝ n¹p lín, thêi
gian tiÕp xóc gi÷a khÝ n¹p vµ çc chi tiÕt nãng gi¶m nªn T cã gi¸ trÞ
thÊp.
ë ®éng c¬ x¨ng, ®Ó mµng x¨ng bay h¬i hoµn toµn tr-íc khi vµo xy lanh
®éng c¬, ®-êng n¹p ®-îc sÊy nãng b»ng nhiÖt l-îng cña n-íc trong hÖ thèng
lµm m¸t hoÆc b»ng nhiÖt l-îng khÝ th¶i (khi ®ã çc ®-êng èng n¹p vµ th¶i
®-îc bè trÝ vÒ mét phÝa cña ®éng c¬, çc èng nh¸nh n¹p vµ th¶i ®-îc bè trÝ
xen kÏ nhau). §iÒu ®ã lµm cho T t¨ng vµ lµm gi¶m hÖ sè n¹p v. ë ®éng c¬
diesel, çc ®-êng èng n¹p vµ th¶i ®-îc bè trÝ vÒ hai phÝa cña ®éng c¬ ®Ó
kh«ng lµm gi¶m hÖ sè n¹p.
TrÞ sè T cña çc lo¹i ®éng c¬ nh- sau:
§éng c¬ x¨ng T = 1030 0K;
§éng c¬ diesel bèn kú kh«ng t¨ng ¸p T = 1025 0K;
§éng c¬ diesel hai kú : T = 515 0K;
§éng c¬ diesel bèn kú t¨ng ¸p: T = 520 0K.
Gi¸ trÞ T cña mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 9.
Gi¸ trÞ cña ®é sÊy nãng khÝ n¹p T B¶ng 9.
KiÓu ®éng c¬ TrÞ sè cña KiÓu ®éng c¬ TrÞ sè cña T

T (0K)
(0K)
ÌÇÌÀ-400 1820 Ä-54 1618
Ì-20 vµ M-21 1518 ÊÄÌ-46 1416
ÃÀÇ-51 1820 ÊÄÌ-50 1416
32
ÇÈÌ 1518 Ä-6 1416
ÇÈÑ-5 vµÓÐÀË- 20+25 B-2 1416

ÇÈÑ
ÇÈÑ-120 vµ ÇÈÑ- 1822 ßÀÇ-204 vµ 57

121 ßÀÇ 206
ÇÈÑ-110 vµ 1518 ßÀÇ-204Â vµ 810

ÇÈÑ-111 ßÀÇ-206
ÇÈË-130 vµÇÈË-134 1820 ßÀÇ-206Ä 6+9
Ä-35 1517
16- ChØ sè nÐn ®a biÕn trung b×nh n1.

ChØ sè nÐn ®a biÕn cña qu¸ tr×nh nÐn thùc tÕ n 1 thay ®æi trong mét
'
kho¶ng réng tõ §CD ®Õn §CT. §Ó thuËn tiÖn trong tÝnh to¸n mµ vÉn b¶o
®¶m mét ®é chÝnh x¸c nhÊt ®Þnh, ng-êi ta dïng gi¸ trÞ trung b×nh n1 cña nã
víi ®iÒu kiÖn lµ c«ng nÐn ®èi víi n 1 vµ n1 b»ng nhau. Gi¸ trÞ cña n1 ®-îc x¸c
'
®Þnh b»ng nhiÒu ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau nh- dïng c«ng thøc kinh nghiÖm
vµ chän b»ng sè liÖu thùc nghiÖm.
Khi chän b»ng sè liÖu thùc nghiÖm, ta ph¶i ph©n tÝch sù ¶nh h-ëng cña
nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh-: sè vßng quay, phô t¶i, kÝch th-íc xy lanh, kiÓu
lµm m¸t ®éng c¬, møc ®é c-êng ho¸ ®éng c¬, v.v... YÕu tè nµo lµm cho khÝ
thÓ nhËn nhiÒu nhiÖt hoÆc h¹n chÕ sù mÊt nhiÖt ®Òu lµm cho n1 t¨ng. Khi
t¨ng sè vßng quay, phô t¶i vµ ®-êng kÝnh xy lanh th× chän n1 víi gi¸ trÞ cao.
§éng c¬ ®-îc lµm m¸t tèt th× chän n1 thÊp.
Gi¸ trÞ n1 ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ n»m trong çc kho¶ng sau:
§éng c¬ x¨ng: n1 = 1,341,37
§éng c¬ diesel: n1 = 1,341,39 (®Õn 1,41).
Gi¸ trÞ cña n1 cßn cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc kinh nghiÖm cña
Pªtrèp.
33
100
n 1  1, 41 
n
Trong ®ã: n lµ sè vßng quay cña ®éng c¬ ë chÕ ®é tÝnh to¸n.
Gi¸ trÞ n1 cña mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 10.
Gi¸ trÞ cña n1 cña mét sè kiÓu ®éng c¬ B¶ng 10.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña n1 KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña n1
ÌÇÌÀ-400 vµ 403 1,361,37 Ä-35 1,341,35
Ì-20 vµ M-21 1,361,37 Ä-54 1,341,35
ÃÀÇ-51 1,351,36 ÊÄÌ-46 1,321,34
ÇÈÑ-5 vµÇÈÑ 5M 1,351,36 ÊÄÌ-50 1,361,38
ÇÈÑ-120 vµ 1,351,36 Ä-6 vµ B-2 kh«ng 1,321,34
ÇÈÑ-121 c-êng ho¸
ÇÈÑ-110 vµÇÈÌ 1,351,37 ßÀÇ-204 vµ 1,371,39(®Õ

ßÀÇ 206 n 1,41)
17- HÖ sè sö dông nhiÖt z.
HÖ sè sö dông nhiÖt lµ tû sè gi÷al-îng nhiÖt biÕn thµnh c«ng chØ thÞ vµ

tæng l-îng nhiÖt cung cÊp tõ ®Çu qu¸ tr×nh ch¸y do ®èt ch¸y nhiªn liÖu
(®iÓm C) cho ®Õn ®iÓm Z. HÖ sè nµy ®· tÝnh ®Õn çc d¹ng tæn hao nhiÖt kh¸c
nhau nh- truyÒn nhiÖt cho n-íc lµm m¸t, do lät khÝ qua khe hë gi÷a nhãm
pÝt t«ng vµ v¸ch xy lanh, do ch¸y rít vµ ph©n gi¶i çc ph©n tö nhiªn liÖu.
Gi¸ trÞ cña z cña çc lo¹i ®éng c¬ nh- sau:
§éng c¬ x¨ng z = 0,850,92
§éng c¬ diesel z = 0,650,85.
Gi¸ trÞ cña z ë ®éng c¬ diesel thÊp h¬n so víi ®éng c¬ x¨ng lµ do ch¸y
rít vµ trao ®æi nhiÖt víi n-íc lµm m¸t ë ®éng c¬ diesel nhiÒu h¬n. z ®-îc
chän vÒ phÝa giíi h¹n trªn nÕu ®éng c¬ cã kÕt cÊu b¶o ®¶m chÊt l-îng t¹o
hçn hîp tèt, tèc ®é ch¸y lín vµ qu¸ tr×nh ch¸y hoµn h¶o, l-îng nhiÖt truyÒn
34
cho n-íc lµm m¸t vµ ch¸y rít Ýt. Gi¸ trÞ z cña mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi
thiÖu ë b¶ng 11.
Gi¸ trÞ cña z ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 11.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña z KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña z
Ä-35 0,680,75 Ä-54 0,750,85
ÊÄÌ-46 vµ 0,830,85 ßÀÇ- 204 vµ 0,70,8

ßÀÇ -206
ÊÄÌ -50
B-2 vµ Ä-6 kh«ng 0,830,85 ßÀÇ -204B vµ 0,670,77

c-êng ho¸ ßÀÇ- 206B
18- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh ch¸y ë ®éng c¬ diesel pz.
Trong ph-¬ng tr×nh nhiÖt ®éng cña qu¸ tr×nh ch¸y (gäi t¾t lµ ph-¬ng
tr×nh ch¸y) cña ®éng c¬ diesel cã hai Èn sè lµ nhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh ch¸y Tz
vµ tû sè t¨ng ¸p suÊt  p  . §Ó ®¬n gi¶n phÐp tÝnh mµ vÉn b¶o ®¶m mét
pz
pc
®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt, gi¸ trÞ cña p th-êng ®-îc chän tr-íc th«ng qua viÖc
chän tr-íc gi¸ trÞ cña pz. Tïy theo ph-¬ng ph¸p t¹o hçn hîp vµ møc ®é
c-êng ho¸ cña ®éng c¬ mµ gi¸ trÞ cña pz ®-îc chän theo çc sè liÖu thùc
nghiÖm sau:
 MN 
§éng c¬ víi buång ch¸y kh«ng ph©n chia: pz = 79  2  MPa  ;
m 
 MN 
§éng c¬ víi buång ch¸y ph©n chia : pz = 57  2  MPa 
m 
Gi¸ trÞ cña pz ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 12.
Gi¸ trÞ cña pz ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 12.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña pz KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña pz
[MPa] [MPa]
35
Ä-35 66,5 ßÀÇ-204 vµ 77,5
ßÀÇ-206
Ä-54 55,3 ßÀÇ -204B vµ 8,08,5
ßÀÇ-206B
ÊÄÌ-46 vµ-54 4,85,2 ßÀÇ-204 7,58
Ä-6 7,07,5 B-2 toµn t¶i 8,59,0
B-2 kh«ng c-êng ho¸ 7,58,0
Gi¸ trÞ p ®èi víi ®éng c¬ diesel n»m trong kho¶ng sau:p = 1,2 2,4
19- NhiÖt trÞ thÊp cña nhiªn liÖu QT.
NhiÖt trÞ thÊp cña nhiªn liÖu lµ nhiÖt l-îng to¶ ra khi ®èt ch¸y hoµn
toµn mét ®¬n vÞ khèi l-îng hoÆc thÓ tÝch nhiªn liÖu kh«ng kÓ ®Õn nhiÖt Èm
ho¸ h¬i cña n-íc chøa trong s¶n vËt ch¸y. Víi nhiªu liÖu thÓ láng, QT th-êng
®-îc tÝnh víi 1 kg nhiªn liÖu. Gi¸ trÞ QT cã thÓ chän theo sè liÖu thùc nghiÖm
hoÆc c«ng thøc gÇn ®óng. Khi chän theo sè liÖu thùc nghiÖm, gi¸ trÞ cña QT
n»m trong kho¶ng:
 KJ 
§èi víi x¨ng: QT = 44.103  ;
 kgnl 
 KJ 
§íi víi nhiªn liÖu diesel: QT = 42,5.103  .
 kgnl 
Khi tÝnh gÇn ®óng ta cã thÓ dïng c«ng thøc kinh nghiÖm cña Men ®ª lª Ðp:
 KJ 
QT = [34,013C +125,6H -10,9(0-S)-2,512 (9H+W)].103  .
 kgnl 
Trong ®ã C, H, 0, S, W lµ thµnh phÇn nguyªn tè tÝnh theo khèi l-îng

cña çc bon, hy®r«, « xy, l-u huúnh vµ h¬i n-íc.
§èi víi x¨ng: C = 0,855; H = 0,145.
§èi víi nhiªn liÖu diesel: C = 0,860; H = 0,130; 0 = 0,01.
20- ChØ sè d·n në ®a biÕn trung b×nh n2.
36
ChØ sè d·n në ®a biÕn thùc tÕ n'2 thay ®æi trong mét kho¶ng réng suèt
qu¸ tr×nh d·n në. §Ó thuËn tiÖn trong viÖc tÝnh to¸n vµ vÉn ®¶m b¶o mét ®é
chÝnh x¸c nhÊt ®Þnh, ng-êi ta dïng gi¸ trÞ trung b×nh n2 cña nã sao cho c«ng
d·n në ®èi víi n  vµ n2 b»ng nhau. Gi¸ trÞ cña n2 ®-îc x¸c ®Þnh b»ng sè liÖu
'
thùc nghiÖm hay c«ng thøc kinh nghiÖm. Khi chän b»ng sè liÖu thùc
nghiÖm, ta ph¶i xem xÐt ®Æc ®iÓm cÊp nhiÖt cho s¶n vËt ch¸y trªn ®-êng
d·n në. §Æc ®iÓm Êy l¹i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh- sè vßng
quay, kÝch th-íc xy lanh, phô t¶i, møc ®é lµm m¸t v.v... YÕu tè nµo lµm cho
s¶n vËt ch¸y ®-îc cÊp nhiÖt hoÆc h¹n chÕ sù mÊt nhiÖt ®Òu lµm cho n2 gi¶m
vµ ng-îc l¹i.
Khi sè vßng quay cña ®éng c¬ cao th× tæn thÊt nhiÖt do truyÒn nhiÖt cho
m«i chÊt lµm m¸t vµ do lät khÝ gi¶m, ch¸y rít kÐo dµi nªn khÝ thÓ ®-îc cÊp
thªm nhiÖt. TÊt c¶ çc yÕu tè Êy lµm gi¶m n2 nªn ta ph¶i chän n2 vÒ phÝa giíi
S S
h¹n d-íi. Khi t¨ng ®-êng kÝnh xy lanh vµ gi÷ nguyªn gi¸ trÞ hoÆc gi¶m
D D
vµ gi÷ nguyªn thÓ tÝch c«ng t¸c Vh ®Òu lµm gi¶m tæn thÊt nhiÖt nªn n2 gi¶m.
§éng c¬ ®-îc lµm m¸t cµng tèt (nhiÖt ®é ®Çu ra cña n-íc lµm m¸t
thÊp) th× tæn hao nhiÖt cho n-íc lµm m¸t cµng nhiÒu nªn n2 cao.
Khi t¨ng phô t¶i ë ®éng c¬ diesel th× hçn hîp ®Ëm dÇn, ch¸y rít kÐo dµi
nªn n2 gi¶m. ë ®éng c¬ x¨ng, n2 thay ®æi víi quy luËt phøc t¹p h¬n. Khi
gi¶m t¶i tõ 100% xuèng 50% th× n2 hÇu nh- kh«ng ®æi. NÕu tiÕp tôc gi¶m t¶i
tõ 50% xuèng ®Õn 20% th× bé sím löa b»ng ch©n kh«ng ho¹t ®éng (t¨ng gãc
®¸nh löa), ch¸y rít gi¶m nªn n2 t¨ng. NÕu tiÕp tôc gi¶m t¶i tõ 20% xuèng ®Õn
0% th× lµm cho r t¨ng, tèc ®é ch¸y gi¶m, ch¸y rít kÐo dµi nªn n2 gi¶m.
CÇn l-u ý r»ng n2 cã quan hÖ mËt thiÕt víi z. NÕu ®· chän gi¸ trÞ cña
z lín th× ph¶i chän n2 cao vµ ng-îc l¹i.
Kho¶ng thay ®æi cña n2 ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ nh- sau:
§éng c¬ x¨ng n2 = 1,231,27;
§éng c¬ diesel cã buång ch¸y ph©n chia: n2 = 1,151,23;
37
§éng c¬ diesel cã buång ch¸y kh«ng ph©n chia: n2 =1,141,22.
Gi¸ trÞ n2 cña mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 13.
Gi¸ trÞ cña chØ sè d·n në ®a biÕn trung b×nh
®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 13.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña n2
Ä-35 1,191,22
Ä-54 1,201,21
ÊÄÌ-46 c-êng ho¸ 1,211,23
B-2 vµ Ä-6 kh«ng c-êng ho¸ 1,211,23
B-2 vµ Ä-6 1,191,20
ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ-206 1,181,19
ßÀÇ-204B vµ ßÀÇ-206B 1,161,18
ßÀÇ-206Ä 1,171,18
§èi víi ®éng c¬ hai kú ph¶i chän thªm mét sè th«ng sè sau:
21- ¸p suÊt khÝ quÐt pk.
Gi¸ trÞ pk phô thuéc vµo kiÓu quÐt khÝ cña ®éng c¬ nh- sau:
§èi víi ®éng c¬ th¶i qua xu p¸p: pk = 0,14 0,20 MPa.
§èi víi ®éng c¬ th¶i qua cöa th¶i: pk = 0,130,15 MPa
Khi lµm viÖc ë chÕ ®é c«ng suÊt ®Þnh møc cã thÓ chän trong kho¶ng sau:
pk = 0,1450,155 MPa
22- ChØ sè nÐn ®a biÕn trung b×nh cña kh«ng khÝ m.
Gi¸ trÞ cña m phô thuéc vµo kiÓu b¬m quÐt khÝ vµ chÕ ®é lµm viÖc cña
khÝ quÐt. §èi víi b¬m quÐt khÝ kiÓu ly t©m vµ vá ®-îc lµm m¸t th× m =
1,41,8; khi vá kh«ng ®-îc lµm m¸t th× m = 1,42,0. §èi víi b¬m quÐt khi
kiÓu thÓ tÝch th× m = 1,551,75.
23- HÖ sè khÝ sãt r.

38
Gi¸ trÞ cña r ®èi víi ®éng c¬ hai kú ®-îc chän trong çc kho¶ng sau:
§èi víi ®éng c¬ quÐt th¼ng qua xu p¸p: r = 0,08  0,15;
§èi víi ®éng c¬ quÐt th¼ng qua cöa th¶i: r = 0,03 0,07;
§èi víi ®éng c¬ quÐt vßng: r = 0,15 0,30.
Víi ®éng c¬ bèn kú t¨ng ¸p cÇn chän thªm çc th«ng sè sau:
24- ¸p suÊt t¨ng ¸p pk.
Gi¸ trÞ cña pk nh- sau:
ë ®éng c¬ diesel vµ ®éng c¬ x¨ng t¨ng ¸p thÊp: pk = 0,15 [MPa].
ë ®éng c¬ diesel t¨ng ¸p trung b×nh: pk = 0,15 0,20 [MPa]
ë ®éng c¬ diesel t¨ng ¸p cao: pk = 0,20,25 [MPa].
25- HÖ sè n¹p phô .
Gi¸ trÞ cña  n»m trong kho¶ng sau:  = 1,021,07.
26- HÖ sè quÐt buång ch¸y r.
HÖ sè quÐt buång ch¸y lµ tû sè gi÷a l-îng khÝ n¹p ®-îc ®-a vµo xy lanh
®éng c¬ trong mét chu tr×nh c«ng t¸c vµ l-îng khÝ n¹p cßn l¹i trong xy lanh
sau khi quÐt buång ch¸y. Gi¸ trÞ r n»m trong kho¶ng sau:
r = 1,051,15
27- ChØ sè nÐn ®o¹n nhiÖt cña kh«ng khÝ k.
Gi¸ trÞ cña k nh- sau:
k = 1,41.
28- H»ng sè khÝ cña kh«ng khÝ R.
Gi¸ trÞ cña R nh- sau:

 KJ 
R = 0,288  
 kgdé 
29- NhiÖt dung riªng ®¼ng ¸p cña kh«ng khÝ Cp.
39
 KJ 
Gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Cp nh- sau: Cp  1,003  
 kgdé 
30- ¸p suÊt cña khÝ th¶i tr-íc cöa vµo tua bin khÝ dïng ®Ó dÉn ®éng
b¬m t¨ng ¸p pp:
Gi¸ trÞ cña pp ®-îc chän trong kho¶ng sau:
pp = (0,85 0,92) pk [MPa].

31. HiÖu suÊt ®o¹n nhiÖt cña b¬m cao ¸p  K .
dn
Gi¸ trÞ cña  K ®-îc chän theo kÕt cÊu cña b¬m t¨ng ¸p.
dn
Khi b¬m t¨ng ¸p cã çnh dÉn h-íng:

 dn
K
= 0,72  0,78
Khi b¬m t¨ng ¸p kh«ng cã çnh dÉn h-íng:

 dn
K = 0,68  0,74.
1.5. Ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c.
Khi tÝnh to¸n chu tr×nh c«ng t¸c, ta lÇn l-ît tÝnh çc qu¸ tr×nh nèi tiÕp
nhau nh- trao ®æi khÝ, nÐn, ch¸y, vµ d·n në. KÕt qu¶ chän vµ tÝnh çc th«ng
sè ë nh÷ng phÇn tr-íc ®-îc ¸p dông ®Ó tÝnh tiÕp çc phÇn sau.
KÕt qu¶ tÝnh to¸n çc qu¸ tr×nh ®-îc dïng ®Ó tÝnh çc th«ng sè ®¸nh
gi¸ chu tr×nh c«ng t¸c vµ sù lµm viÖc cña ®éng c¬ còng nh- dùng ®å thÞ c«ng
chØ thÞ. Sau khi tÝnh xong tõng th«ng sè, ta cÇn cã nhËn xÐt kÕt qu¶ thu ®-îc.
§2. TÝnh to¸n çc qu¸ tr×nh cña chu tr×nh c«ng t¸c.
2.1. TÝnh to¸n qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ.
Môc ®Ých cña viÖc tÝnh to¸n qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ lµ x¸c ®Þnh çc th«ng
sè chñ yÕu cuèi qu¸ tr×nh n¹p chÝnh (ë ®iÓm a) nh- ¸p suÊt pa vµ nhiÖt ®é
Ta.
Qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ ë çc lo¹i ®éng c¬ kh¸c nhau cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng nªn ë ®©y tr×nh bµy ®èi víi tõng tr-êng hîp cô thÓ.
a- ë ®éng c¬ bèn kú kh«ng t¨ng ¸p.
40
Thø tù tÝnh to¸n phô thuéc vµo ph-¬ng ph¸p tÝnh ®-îc chän tr-íc NÕu
chän tr-íc hÖ sè n¹p v th× tÝnh theo thø tù sau:
- HÖ sè khÝ sãt r.
HÖ sè khÝ sãt lµ tû sè gi÷a l-îng s¶n vËt ch¸y Mr chøa trong thÓ tÝch
buång ch¸y Vc ë cuèi qu¸ tr×nh th¶i c-ìng bøc vµ l-îng khÝ n¹p míi, nghÜa lµ:
Mr
r 
M1
Khi tÝnh to¸n, gi¸ trÞ cña r ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
p r T0
r 
  1p 0 Tr  v
Gi¸ trÞ cña r phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh- tû sè nÐn , sè
vßng quay n, ¸p suÊt cña khÝ sãt pr vµ nhiÖt ®é Tr ë cuèi qu¸ tr×nh th¶i c-ìng
bøc.
Khi tû sè nÐn  cao th× khÝ ch¸y ®-îc d·n në nhiÒu nªn Tr gi¶m vµ r
t¨ng. Nh-ng khi ®ã l-îng khÝ n¹p M1 còng t¨ng nªn r gi¶m.
Sè vßng quay n cµng cao th× vËn tèc cña çc dßng khÝ n¹p vµ th¶i ®Òu
cao nªn søc c¶n trong çc ®-êng èng n¹p vµ th¶i ®Òu lín. §iÒu ®ã lµm gi¶m
hÖ sè n¹p v vµ t¨ng pr nªn r cao.
Gi¸ trÞ cña r th-êng n»m trong çc kho¶ng sau:
ë ®éng c¬ x¨ng bèn kú: r = 0,05  0,15
ë ®éng c¬ diesel bèn kú: r = 0,03  0,07
Gi¸ trÞ cña r ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 14.
Gi¸ trÞ cña r B¶ng 14.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña r KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña r
ÌÀÇ-400 0,080,09 Ä-35 0,0370,040
Ì-20 0,0790,085 Ä-54 0,0350,040
ÃÀÇ-51 0,0780,083 ÊÄÌ-46 0,0320,045
41
ÇÈÌ 0,0790,085 (®Õn 0,05)
ÇÈË-5Ì,ÓÐÀË- 0,090,11 ÊÄÌ-50 0,0320,045
(®Õn 0,05)
ÇÈÑ
ÇÈÑ-120, ÇÈÑ-121 0,0790,083
ÇÈÑ-110 0,0770,085 Ä-6 vµ B-2 0,0350,042
Ì-21 0,070,08 ßÀÇ-204 vµ- 0,050,08
(®Õn 0,10)
ßÀÇ -206
ÇÈË-129,-130 vµ 0,0670,075 ßÀÇ-204B vµ 0,050,08

134
(®Õn 0,10)
ßÀÇ-206B
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh n¹p Ta:
Gi¸ trÞ cña Ta ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:

T0  T   r Tr
Ta  [0K]
1 r
Râ rµng gi¸ trÞ cña Ta phô thuéc chñ yÕu vµo ®é sÊy nãng khÝ n¹p T vµ
nhiÖt ®é khÝ sãt Tr. Mµ T l¹i phô thuéc vµo phô t¶i vµsè vßng quay cña
®éng c¬. Phô t¶i cµng lín th× nhiÖt ®é cña çc chi tiÕt ®éng c¬ cµng cao nªn
T cao. Sè vßng quay cµng cao th× vËn tèc dßng khÝ n¹p cµng lín, thêi gian
tiÕp xóc gi÷a khÝ n¹p vµ çc chi tiÕt nãng cµng gi¶m nªn T còng gi¶m theo.
Khi sè vßng quay t¨ng, nÕu kh«ng cã bé tù ®éng ®iÒu chØnh gãc phun sím
nhiªn liÖu (ë ®éng c¬ diesel) hoÆc gãc ®¸nh löa sím (ë ®éng c¬ x¨ng) th× qu¸
tr×nh ch¸y rít kÐo dµi. KÕt qu¶ lµ Tr t¨ng nªn Ta còng t¨ng. Thùc tÕ cho thÊy
¶nh h-ëng cña T ®Õn Ta cao h¬n so víi Tr.
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh n¹p pa:

  11   r  v p 0 Ta
pa 
T0
MPa  hoÆc
   1  v p 0 p r  Ta
pa     [MPa]
 T0 Tr  
42
NÕu chän tr-íc ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh n¹p pa th× thø tù tÝnh to¸n
nh- sau:
r 
T0  T p r
Tr  p a  p r 
- HÖ sè n¹p:
p a T0
v 
  1p 0 T0  T   r Tr 
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh n¹p Ta: ®-îc tÝnh theo biÓu thøc nh- ë ph-¬ng
ph¸p trªn.
b- ë ®éng c¬ diesel bèn kú t¨ng ¸p.
Thø tù tÝnh to¸n nh- sau:
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh n¹p:
pa = (0,88 0,96) pk [MPa]
Trong ®ã: pk- ¸p suÊt cña kh«ng khÝ sau m¸y nÐn, MPa.
Khi kiÓm nghiÖm ®éng c¬ cã s½n, gi¸ trÞ cña pk ®· ®-îc biÕt tr-íc, khi
thiÕt kÕ th× ph¶i chän pk trong çc kho¶ng:
t¨ng ¸p thÊp pk < 1,5 MPa.
t¨ng ¸p trung b×nh pk = 1,52,0.
t¨ng ¸p cao pk = 2,0 +2,8.
- NhiÖt ®é cña kh«ng khÝ sau m¸y nÐn:

m 1
p  m
T k  T0  k 
 p0 
Trong ®ã:
m = 1,551,65- chØ sè ®a biÕn trung b×nh cña kh«ng khÝ trong m¸y nÐn.
- HÖ sè n¹p:
 1 1 pa  
  1  k  1   1 
pk
v    
 k (  1) p k  pa 
43
Trong ®ã: : hÖ sè n¹p phô
Tk  T
: hÖ sè sÊy nãng khÝ n¹p:  
Tk
 
Tû sè n»m trong kho¶ng sau = 0,98 1,02
 

Gi¸ trÞ cao cña n»m ë miÒn cã n vµ pk cao.

k = 1,4 : chØ sè ®o¹n nhiÖt cña kh«ng khÝ.
 = 0,80,88: hÖ sè quÐt buång ch¸y. Gi¸ trÞ cña  phô thuéc vµo gi¸ trÞ
cña pk vµ çc gãc më sím, ®ãng muén cña çc xu p¸p. Buång ch¸y cµng ®-îc
quÐt s¹ch th× gi¸ trÞ cña cµng thÊp.
1 = 850,92: hÖ sè c«ng n¹p.Víi ®éng c¬ cã n cao vµ pk trung b×nh, chän

1 = 0,88.
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh n¹p:

p a T k
Ta 
Tk
 v p k    1  p r
Tr
Khi t¨ng ¸p b»ng tua bin khÝ, ta cã thÓ coi ¸p suÊt pT vµ nhiÖt ®é TT cña
khÝ khi vµo tua bin b»ng ¸p suÊt pr vµ nhiÖt ®é Tr cña khÝ sãt.
CÇn chó ý chän çc trÞ sè pr, Tr, cho ph-¬ng ¸n t¨ng ¸p tua bin khÝ mét
çch hîp lý. Sau ®©y lµ mét thÝ dô:
ë ®éng c¬ buång ch¸y thèng nhÊt víi  = 14, n = 1500 v/ph vµ p k =

0,136 MPa th× p r = p T = 0,127 MPa; T r = T T = 850 0 K; n 0 = 1,6;  1 = 0,88;

 = 0,85;  1,01 .

- HÖ sè khÝ sãt
1 1 p 0 Tk
r 
 v   1 p K Tr
c- ë ®éng c¬ hai kú
Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n ®-îc tiÕn hµnh theo thø tù sau:
44
- NhiÖt ®é khÝ n¹p sau b¬m quÐt khÝ:
m 1
p 
Tk  T0  k   K
m
o
 p0 
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh n¹p:

Tk  T   r Tr
Ta  [0K]
1  r
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh n¹p:
pa = a.pk [MPa]
- HÖ sè a trong biÓu thøc trªn ®-îc chän theo gi¸ trÞ cña ¸p suÊt khÝ
quÐt (xem b¶ng 15)
Sù phô thuéc cña a vµo pk. B¶ng 15.
¸p suÊt khÝ quÐt pk (MPa) HÖ sè a
0,130,15 0,880,95
0,20 0,950,98
trªn 0,21 1,05
- HÖ sè n¹p ®èi víi hµnh tr×nh cã Ých cña pÝt t«ng.

 th p a Tk
 thv 
 th  1p k Tk  T   r Tr 
Trong ®ã:th lµ tû sè nÐn thùc tÕ øng víi hµnh tr×nh cã Ých cña pÝt t«ng.
Gi¸ trÞ cña th trªn çc ®éng c¬ ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ-206 lµ: th = 15.
- Quan hÖ gi÷a tû sè nÐn thùc th vµ tû sè nÐn h×nh häc øng víi toµn bé
hµnh tr×nh cña pÝt t«ng hh
th = hh (1-) + 
Trong ®ã:  lµ hÖ sè tæn hao hµnh tr×nh cña pÝt t«ng.
Gi¸ trÞ cña  ®èi víi çc ®éng c¬ ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ-206 lµ:  = 0,12
- HÖ sè n¹p ®èi víi toµn bé hµnh tr×nh cña pÝt t«ng:
45
 v   thv    
2.2. TÝnh to¸n qu¸ tr×nh nÐn.
a- Môc ®Ých cña viÖc tÝnh to¸n qu¸ tr×nh nÐn lµ x¸c ®Þnh çc th«ng sè
nh- ¸p suÊt pc vµ nhiÖt ®é Tc ë cuèi qu¸ tr×nh nÐn. Ph-¬ng ph¸p chung ®Ó
tÝnh to¸n qu¸ tr×nh nÐn ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ t-¬ng tù nhau. Nh-ng ë
®éng c¬ hai kú ph¶i dïng tû sè nÐn thùc ®Ó tÝnh çc th«ng sè.
b- Thø tù tÝnh to¸n:
+ §èi víi ®éng c¬ bèn kú:
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh nÐn:
pc = pa  [MPa].
n
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh nÐn:
Tc = Ta.  [0K].
n 1 1
+ §èi víi ®éng c¬ hai kú:
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh nÐn:
pc = pa  th [MPa].
n
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh nÐn:
Tc = Ta  nth1 [0K]
Gi¸ trÞ cña pc vµ Tc ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ nh- sau:
§éng c¬ x¨ng:
pc = 0,61,2 [MPa]
Tc = 600700 [0K]
§éng c¬ diesel buång ch¸y kh«ng ph©n chia:
pc = 46 [MPa]
46
Tc = 750900 [0K]
§éng c¬ diesel buång ch¸y ph©n chia:
pc = 34 [MPa]
Tc = 8501050 [0K]
Gi¸ trÞ cña pc ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 16.
Gi¸ trÞ cña pc ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 16.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña pc, [MPa]
Ä-35 3,63,8
Ä 54 3,94,0
ÊÄÌ-46 3,94,0
ÊÄÌ-50 3,94,0
B-2 vµ Ä-6 kh«ng c-êng ho¸ 3,53,7
ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ-206 5,25,4
ßÀÇ-204B vµ ßÀÇ-206B 5,45,7
2.3. TÝnh to¸n qu¸ tr×nh ch¸y.
a- Môc ®Ých tÝnh to¸n qu¸ tr×nh ch¸y lµ x¸c ®Þnh çc th«ng sè cuèi qu¸
tr×nh ch¸y nh- ¸p suÊt pz vµ nhiÖt ®é Tz.
b- Thø tù tÝnh to¸n:
ViÖc tÝnh to¸n ®-îc chia lµm hai giai ®o¹n nh- sau:
+ TÝnh to¸n t-¬ng quan nhiÖt ho¸
Môc ®Ých viÖc tÝnh to¸n t-¬ng quan nhiÖt ho¸ lµ x¸c ®Þnh nh÷ng ®¹i
l-îng ®Æc tr-ng cho qu¸ tr×nh ch¸y vÒ mÆt nhiÖt ho¸ ®Ó lµm c¬ së cho viÖc
tÝnh to¸n nhiÖt ®éng. Thø tù tÝnh to¸n nh- sau:
- L-îng kh«ng khÝ lý thuyÕt cÇn thiÕt ®Ó ®èt ch¸y hoµn toµn 1 kg nhiªn
liÖu thÓ láng:
47
1  g C g H g O   Kmol 
M0      
0,21  12 4 32   kgnl 
Trong ®ã:
gC, gH vµ g0: lµ thµnh phÇn nguyªn tè tÝnh theo khèi l-îng cña çcbon,
hy®r« vµ « xy t-¬ng øng chøa trong 1 kg nhiªn liÖu. TrÞ sè çc thµnh phÇn
Êy ®èi víi x¨ng cã thÓ lÊy gÇn ®óng theo çc gi¸ trÞ sau:
gc = 0,855; gH = 0,145; gO = 0 ;
vµ ®èi víi nhiªn liÖu diesel:
gc = 0,86; gH = 0,13; gO = 0,01.
- L-îng kh«ng khÝ thùc tÕ n¹p vµo xy lanh ®éng c¬ øng víi 1 kg nhiªn
liÖu Mt:
 Kmol 
Mt = Mo  kgnl 
 
- L-îng hçn hîp ch¸y M1 t-¬ng øng víi l-îng kh«ng khÝ thùc tÕ Mt ®èi
víi ®éng c¬ diesel:
 Kmol 
M1 = Mt = Mo  kgnl 
 
vµ ®èi víi ®éng c¬ x¨ng:

  Kmol 
M1 = Mo   
 nl  kgnl 
Trong ®ã:
nl: lµ träng l-îng ph©n tö cña nhiªn liÖu (hay träng l-îng 1 Kmol
 Kg 
h¬i nhiªn liÖu). §èi víi x¨ng nl = 110 114  
 Kmol 
Râ rµng viÖc tÝnh to¸n M1 ë hai lo¹i ®éng c¬ cã kh¸c nhau. Trong ®éng
c¬ diesel, qu¸ tr×nh t¹o hçn hîp x¶y ra bªn trong xy lanh víi kho¶ng thêi
gian rÊt ng¾n nªn thÓ tÝch chiÕm chç cña h¬i nhiªn liÖu kh«ng ®¸ng kÓ so víi
thÓ tÝch cña kh«ng khÝ. Do ®ã ta cã thÓ bá qua thÓ tÝch chiÕm chç cña h¬i
48
nhiªn liÖu. Ng-îc l¹i, trong ®éng c¬ x¨ng hçn hîp ch¸y ®-îc t¹o ë bªn
ngoµi xy lanh víi thêi gian dµi, x¨ng kÞp bay h¬i gÇn nh- hoµn toµn nªn thÓ
tÝch chiÕm chç cña h¬i x¨ng lín nªn ta ph¶i tÝnh ®Õn thÓ tÝch Êy.
- Sè mol cña s¶n vËt ch¸y M2:

gH gO  Kmol 
Khi   1: M 2  M 0    kgnl  .
4 32  
gC gH  Kmol 
Khi  < 1: M 2    0, 79M 0  .
12 2  kgnl 
- HÖ sè thay ®æi ph©n tö lý thuyÕt o:

M2
0 
M1
- HÖ sè thay ®æi ph©n tö thùc tÕ:

0   r

1 r
Gi¸ trÞ cña  phô thuéc chñ yÕu vµo  mµ Ýt phô thuéc vµo thµnh phÇn
cña nhiªn liÖu. Sù phô thuéc Êy nh- sau:
 = 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4
 = 1,11 1,08 1,05 1,04 1,035
+ TÝnh to¸n t-¬ng quan nhiÖt ®éng.
Qu¸ tr×nh ch¸y ®èi víi tõng lo¹i ®éng c¬ cã ®Æc ®iÓm riªng nªn ta xÐt
viÖc tÝnh to¸n t-¬ng quan nhiÖt ®éng ®èi víi tõng tr-êng hîp cô thÓ sau:
* §èi víi ®éng c¬ diesel
Thø tù tÝnh çc th«ng sè nh- sau:
- NhiÖt dung mol ®¼ng tÝch trung b×nh cña hçn hîp c«ng t¸c ë cuèi qu¸
tr×nh nÐn cvc.
§Ó x¸c ®Þnh cvc ta cã thÓ tra b¶ng, x¸c lËp quan hÖ gi¶i tÝch gi÷a nhiÖt
dung riªng vµ nhiÖt ®é ®èi víi çc chÊt khÝ kh¸c nhau trong hçn hîp hoÆc
tÝnh theo c«ng thøc gÇn ®óng. C«ng thøc tÝnh to¸n gÇn ®óng cã d¹ng sau:
49
 KJ 
cvc = 20,223 + 1,742.10-3 Tc  Kmol. dé 
 
Theo ®¬n vÞ cò: cvc = 4,83.4,187 + 4,187.0,416.10-3 Tc =

 Kcal 
= 4,83 + 0,416 .10-3 Tc  Kmol. dé 
 
- NhiÖt dung mol ®¼ng tÝch trung b×nh cña khÝ thÓ t¹i ®iÓm z.
Ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n chung t-¬ng tù nh- ®èi víi cvc. NÕu tÝnh gÇn
®óng, ta dïng c«ng thøc sau:
0,921  1,38  3  KJ 
cvc  20,098   1,55  10 T Z  Kmol dé 
     
- NhiÖt dung mol ®¼ng ¸p trung b×nh t¹i ®iÓm z:

 KJ 
cpz = cvz + 8,314  
 Kmol dé 
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh ch¸y Tz ®-îc x¸c ®Þnh theo ph-¬ng tr×nh nhiÖt
®éng cña qu¸ tr×nh ch¸y sau:
QT  Z
M 1 1   T 
 
 8,314  p   cv c TC   cpz T Z
Sau khi thay çc gi¸ trÞ ®· biÕt vµo ph-¬ng tr×nh trªn, ta cã d¹ng
ph-¬ng tr×nh bËc hai nh- sau:
T z2  BT Z  C  0
Gi¶i ph-¬ng tr×nh trªn vµ bá qua nghiÖm ©m v« nghÜa ta ®-îc gi¸ trÞ
cña Tz.
Gi¸ trÞ cña Tz ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ kh¸c nhau n»m trong çc kho¶ng sau:
ë ®éng c¬ diesel cã buång ch¸y kh«ng ph©n chia:
Tz = 1950 2100 [0K]
ë ®éng c¬ diesel cã buång ch¸y ph©n chia:
Tz = 1750  1950 [oK]
- Tû sè d·n në sím :
50
T Z

 P TC
Gi¸ trÞ cña  th-êng n»m trong kho¶ng sau:
 = 1,21,7
TrÞ sè cña  ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 17.
Gi¸ trÞ cña  ®èi víi mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 17.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cña 
Ä-35 1,51,6
Ä-54 1,51,65
ÊÄÌ-46 1,61,7
B-2 vµ Ä-6 kh«ng c-êng ho¸ 1,21,35
ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ-206 1,21,3
ßÀÇ-204B vµ ßÀÇ-206B 1,31,35
ßÀÇ-206 Ä 1,251,3
* §èi víi ®éng c¬ x¨ng:
Cã hai tr-êng hîp tÝnh to¸n ®èi víi nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c nhau cña .
Khi  > 1 th× gi¸ trÞ cña cvc vµ cvz ®-îc x¸c ®Þnh theo çc biÓu thøc nh-
ë ®éng c¬ diesel vµ QT = 0
Khi 0,7    1 th× gi¸ trÞ cña cvz ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc gÇn
®óng sau:
 KJ 
cvz= 18,423 + 2,596  + (1,55 +1,38) 10-3 Tz  Kmol dé 
 
ë tr-êng hîp nµy ta cÇn tÝnh tæn thÊt nhiÖt do ch¸y nhiªn liÖu kh«ng
hoµn toµn theo biÓu thøc:
 KJ 
QT = 120.103 (1-) M0  
 kgnl 
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh ch¸y ®-îc x¸c ®Þnh theo ph-¬ng tr×nh nhiÖt
®éng sau:
51
QT QT  Z
  cvc Tc   cvz TZ
M 1 1   r 
ViÖc gi¶i ph-¬ng tr×nh nhiÖt ®éng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña Tz còng t-¬ng
tù nh- ë ®éng c¬ diesel.
- Tû sè t¨ng ¸p suÊt:
Tz
P  
Tc
Gi¸ trÞ cña p n»m trong kho¶ng sau: P = 34,5

- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh ch¸y:
pz =  P pc [MPa]
Gi¸ trÞ cña Tz vµ pz n»m trong çc kho¶ng sau:
Tz = 24002700 [0K]
pz = 3,55 [MPa]
2.4. TÝnh to¸n qu¸ tr×nh d·n në.
Môc ®Ých viÖc tÝnh to¸n qu¸ tr×nh d·n në lµ x¸c ®Þnh çc gi¸ trÞ ¸p suÊt
pb vµ nhiÖt ®é Tb ë cuèi qu¸ tr×nh d·n në. Ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n ®èi víi
tõng lo¹i ®éng c¬ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng nªn ta lÇn l-ît xÐt tõng tr-êng
hîp cô thÓ theo çc thø tù tÝnh to¸n sau:
* §èi víi ®éng c¬ x¨ng:
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh d·n në:
pz
pb  [MPa]
 n2
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh d·n në:
TZ
Tb  [0K]
 n 2 1
* §èi víi ®éng c¬ diesel:
ë ®éng c¬ diesel, qu¸ tr×nh ch¸y kÕt thóc trªn hµnh tr×nh d·n në vµ
52
qóa tr×nh d·n në cßn l¹i ®-îc tÝnh trªn mét phÇn cña hµnh tr×nh pÝt t«ng
V
øng víi tû sè d·n në muén   b . Do ®ã çc th«ng sè cña qu¸ tr×nh d·n në
Vz
®-îc tÝnh víi .
- ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh d·n në:

pz
pb  [MPa]
 n2

Trong ®ã:   ;

Khi tÝnh  ®èi víi ®éng c¬ hai kú, ta ph¶i lÊy tû sè nÐn thùc th.
- NhiÖt ®é cuèi qu¸ tr×nh d·n në:

Tz
Tb  [0K]
 n 2 1
Gi¸ trÞ cña pb vµ Tb ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ kh¸c nhau nh- sau:
§èi víi ®éng c¬ x¨ng:
pb = 0,350,5 [MPa]
Tb = 15001700 [0K]
§èi víi ®éng c¬ disel:
pb = 0,20,4 [MPa]
Tb = 10001400 [0K]
2.5. KiÓm tra kÕt qu¶ tÝnh to¸n.
Sau khi kÕt thóc viÖc tÝnh to¸n çc qu¸ tr×nh cña chu tr×nh c«ng t¸c, ta
cã thÓ dïng c«ng thøc kinh nghiÖm sau ®©y ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ viÖc chän vµ
tÝnh çc th«ng sè.
Tb
Tr 
pb
3
pr
Riªng ®èi víi ®éng c¬ x¨ng, ta cã thÓ dïng c«ng thøc kinh nghiÖm cña
gi¸o s- Pªtrèp ®Ó kiÓm tra:
53
Khi   1 :
1450 1092
Tr    0,14 n  494
 
Khi  < 1:
1450 738
Tr    0,14 n  1336
 
Trong ®ã: n- lµ sè vßng quay ë chÕ ®é tÝnh to¸n [v/ph].
So s¸nh gi÷a gi¸ trÞ ®· chän cña Tr vµ kÕt qu¶ thu ®-îc theo çc biÓu
thøc kiÓm tra võa nªu. NÕu sai sè v-ît qu¸ 3% th× ph¶i chän çc th«ng sè vµ
tÝnh l¹i tõ ®Çu çc qu¸ tr×nh cña chu tr×nh c«ng t¸c cho ®Õn khi ®¹t kÕt qu¶
mong muèn.
§3. X¸c ®Þnh çc th«ng sè ®¸nh gi¸ chu tr×nh

c«ng t¸c vµ sù lµm viÖc cña ®éng c¬
3.1. Çc th«ng sè chØ thÞ.
§ã lµ nh÷ng th«ng sè ®Æc tr-ng cho chu tr×nh c«ng t¸c cña ®éng c¬. Khi
x¸c ®Þnh çc th«ng sè chØ thÞ, ta ch-a kÓ ®Õn çc d¹ng tæn thÊt vÒ c«ng mµ
chØ xÐt çc tæn thÊt vÒ nhiÖt. Çc th«ng sè cÇn tÝnh bao gåm:
a- ¸p suÊt chØ thÞ trung b×nh lý thuyÕt pi':
+ §èi víi ®éng c¬ x¨ng:

pc   p  1  1  1 
p'i   1  n 2 1   1  n11   [MPa]
  1  n 2 1    n1  1   
+ §èi víi ®éng c¬ diesel:

pc   p  1  1  1 
p'i   p   1   1  n 2 1   1  n11   [MPa]
 1  n 2 1    n1  1   
Khi tÝnh p' i ®èi víi ®éng c¬ hai kú, ta ph¶i thay  b»ng th.
Gi¸ trÞ cña p' i ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 18.
b- ¸p suÊt chØ thÞ trung b×nh thùc tÕ pi , [MPa]:
+ §èi víi ®éng c¬ 4 kú:

54
pi = p'i ® [MPa]
+ §èi víi ®éng c¬ hai kú:
pi = p'i ® (1-) [MPa]
Trong ®ã: ® lµ hÖ sè ®iÒn ®Çy ®å thÞ c«ng. HÖ sè nµy chØ râ sù kh¸c

nhau gi÷a ®å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt vµ ®å thÞ c«ng chØ thÞ thùc tÕ. Gi¸ trÞ
cña ® phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh- gãc ®¸nh löa sím hoÆc gãc
phun sím nhiªn liÖu, thµnh phÇn hçn hîp, tèc ®é quay, gãc më sím su p¸p
x¶ v.v.... Gi¸ trÞ cña ® ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ nh- sau:
§éng c¬ x¨ng bèn kú: ® = 0,900,96
§éng c¬ diesel bèn kú víi buång ch¸y thèng nhÊt: ® = 0,930,96
§éng c¬ diesel bèn kú víi buång ch¸y ph©n chia: ® = 0,900,94
§éng c¬ diesel hai kú: ® = 0,971,0
Gi¸ trÞ cña pi ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ ®-îc ghi ë b¶ng 18.
c- SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu chØ thÞ:
+ §èi víi ®éng c¬ bèn kú:

423p 0  v 10 3  g 
gi   KWh 
M 1 p i To  
+ §èi víi ®éng c¬ hai kú vµ ®éng c¬ t¨ng ¸p:

423p k  v 10 3  g 
gi   KWh 
M 1 p i Tk  
Kho¶ng thay ®æi cña gi ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 18.
d- HiÖu suÊt chØ thÞ.

3600
i 
QT gi
Trong ®ã: QT ®-îc tÝnh b»ng [KJ/kgnl ] vµ gi [kg/KWh ].
Kho¶ng thay ®æi cña i ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ ghi trong b¶ng 18.
55
Kho¶ng thay ®æi cña pi, p'i, i ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬. B¶ng 18
Lo¹i ®éng c¬ p'i [MN/m2] p'i [MN/m2] g [g/KWh] i [%]
X¨ng bèn kú 0,751,2 0,71,1 230340 2540
Diesel bèn kú 0,701,0 0,60,9 170200 4350
Diesel hai kú 0,81,2 0,701.0 180220 4048
3.2. Çc th«ng sè cã Ých.

Çc th«ng cã Ých lµ nh÷ng th«ng sè ®Æc tr-ng cho sù lµm viÖc cña ®éng
c¬. §Ó x¸c ®Þnh çc th«ng sè ®ã, ta sö dông kÕt qu¶ tÝnh to¸n çc th«ng sè
chØ thÞ ë môc trªn vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña ¸p suÊt tæn hao c¬ khÝ trung b×nh pc¬.
¸p suÊt tæn hao c¬ khÝ trung b×nh lµ ¸p suÊt gi¶ ®Þnh, kh«ng ®æi, t¸c
®éng lªn pÝt t«ng trong mét hµnh tr×nh vµ g©y ra c«ng tæn hao b»ng c«ng
tæn hao cña trao ®«Ø khÝ, dÉn ®éng çc c¬ cÊu phô, tæn hao do ma s¸t ë çc bÒ
mÆt c«ng t¸c (vµ quÐt khÝ ®èi víi ®éng c¬ hai kú).
Thø tù tÝnh to¸n çc th«ng sè cã Ých nh- sau:
+ ¸p suÊt tæn hao c¬ khÝ trung b×nh pc¬ ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çc c«ng
thøc kinh nghiÖm theo vËn tèc trung b×nh cña pÝt t«ng CTB [m/s] vµ çc th«ng
sè kh¸c cña ®éng c¬ (b¶ng 19).
+ ¸p suÊt cã Ých trung b×nh:
pe = pi -pc¬ [MPa]
+ HiÖu suÊt c¬ khÝ:

pe
c¬ 
pi
Gi¸ trÞ thùc nghiÖm cña c¬ ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ n»m trong çc
kho¶ng sau:
§éng c¬ x¨ng bèn kú: c¬ = 0,700,82;
§éng c¬ diesel bèn kú: c¬ = 0,700,80;
56
§éng c¬ diesel hai kú: c¬ = 0,660,75.
X¸c ®Þnh ¸p suÊt c¬ khÝ trung b×nh [MPa] B¶ng 19
Lo¹i déng c¬ vµ th«ng sè kÌm theo C«ng thøc tÝnh pc¬

S 0,05 + 0,0155 CTB
§éng c¬ x¨ng víi i < 6 vµ > 1 khi më hÕt b-ím ga
D
S 0,04 + 0,0135 CTB
§éng c¬ x¨ng víi i=8 vµ < 1 khi më hÕt b-ím ga
D
§éng c¬ diesel bèn kú i=4 vµ i=6, D=90120 mm, 0,09 + 0,012 CTB
buång ch¸y kh«ng ph©n chia
§éng c¬ diesel bèn kú vµ hai kú víi i=12, D 150 mm. 0,03 + 0,012 CTB
§éng c¬ diesel bèn kú víi i=6, D=90120 mm, buång 0,09 + 0,0138 CTB
ch¸y xo¸y lèc
§éng c¬ diesel bèn kú víi buång ch¸y ph©n chia 0,015+ 0,0156 CTB
Gi¸ trÞ cña c¬ ®èi víi mét sè ®éng c¬ ®-îc ghi ë b¶ng 20.
Gi¸ trÞ cña c¬ ë mét sè ®éng c¬. B¶ng 20.
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cñac¬ KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cñac¬
M-20 0,72 Ä -54 0,720,73
A3-51 0,75 KÄM-46 0,75
ÇÈÑ-120 0,73 KÄM-50 0,75
ÇÈÑ-110 0,75 B-2 vµ Ä-6 0,80
ÇÈM 0,72 ßÀÇ-204, 206 0,690,71
Ä-35 0,690,72 ßÀÇ-204B, 206B 0,690,71
¸p suÊt cã Ých trung b×nh pe cßn ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
 MN 
p e  p i .  co  2 
m 
57
Gi¸ trÞ cña pe ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 21 vµ ®èi
víi mét sè kiÓu ®éng c¬ ghi ë b¶ng 22.
Gi¸ trÞ cña pe, ge vµ e cña çc lo¹i ®«ng c¬. B¶ng 21
Lo¹i ®éng c¬ pe [MPa] ge [g/KWh] e (%)

§éng c¬ x¨ng 0,550,75 285380 2028
§éng c¬ diesel bèn kú 0,50,7 220285 2938
§éng c¬ diesel hai kú 0,530,66 220285 2738
Gi¸ trÞ pe cña mét sè kiÓu ®éng c¬. B¶ng 22
KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cñac¬ KiÓu ®éng c¬ Gi¸ trÞ cñac¬
M3MA 0,520,56 Ä-35 0,5750,585
M-21 0,590,64 Ä-54 0,500,51
A3-51 0,620,64 KÄM-46 0,6150,625
ÇÈÑ-120 0,550,57 KÄM-50 0,620,63
ÇÈÑ-121 0,570,59 Ä-6 vµ B-2 0,670,68
ÇÈÑ-110 vµ 0,590,61 ßÀÇ-204 vµ ßÀÇ- 0,530,54

M3MA-403 206
ÇÈM 0,670,69 ßÀÇ-204B vµ 0,600,62

ßÀÇ-206B
SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých:

gi  g 
ge   KWh 
 co  
Gi¸ trÞ cña ge ë chÕ ®é c«ng suÊt lín nhÊt (®èi víi ®éng c¬ x¨ng) vµ c«ng
suÊt ®Þnh møc (®èi víi ®éng c¬ diesel) ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 21.
- HiÖu suÊt cã Ých:
e = i c¬
Gi¸ trÞ cña e ®èi víi çc lo¹i ®éng c¬ ®-îc giíi thiÖu ë b¶ng 21.
- C«ng suÊt cã Ých cña ®éng c¬ ë sè vßng quay tÝnh to¸n:
58
P e Vh i n
Ne  [KW]
30
§¬n vÞ tÝnh cña çc th«ng sè trong biÓu thøc trªn nh- sau:
 MN 

p e :  2  ; Vh : dm 3
m 
 v
; n:   ;   4 ®èi víi ®éng c¬ bèn kú vµ  = 2 ®èi
 ph 
víi ®éng c¬ hai kú.
- M« men xo¾n cã Ých cña ®éng c¬ ë sè vßng quay tÝnh to¸n :

3.10 4 N e
Me  [Nm]
. n
v 
Trong ®ã: Ne ®-îc tÝnh b»ng [KW] vµ n:  
 ph 
KÕt qña tÝnh Ne hoÆc Me ph¶i ®-îc so s¸nh víi gi¸ trÞ cho tr-íc cña
®éng c¬ kiÓm nghiÖm. NÕu sai sè qu¸ 3% th× cÇn xem xÐt l¹i viÖc chän çc
th«ng sè vµ møc ®é chÝnh x¸c cña viÖc tÝnh to¸n tõng th«ng sè ®Ó kh¾c phôc
sai sãt hoÆc rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt.
3.3. X¸c ®Þnh çc kÝch th-íc c¬ b¶n cña ®éng c¬.
Khi thiÕt kÕ ®éng c¬ míi, ta cã thÓ dùa vµo kÕt qu¶ tÝnh to¸n chu tr×nh
c«ng t¸c ®Ó x¸c ®Þnh çc kÝch th-íc c¬ b¶n cña ®éng c¬ nh- ®-êng kÝnh xy
lanh D vµ hµnh tr×nh cña pÝt t«ng S.
Çc kÝch th-íc ®ã ®-îc x¸c ®Þnh theo thø tù sau:
- ThÓ tÝch c«ng t¸c cña xy lanh;

30  N e
Vh  [dm3]
pe i n
 MN  v 
Trong ®ã thø nguyªn cña çc th«ng sè nh- sau: p e  2  ; N e  KW  ; n  
m   ph 
- §-êng kÝnh xy lanh D ®-îc tÝnh theo mét trong hai ph-¬ng ph¸p sau:
S
NÕu ®· chän tr-íc tû sè a  th× D vµ S ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
D
D3 [dm];
4Vh
a
59
NÕu ®· chän tr-íc tèc ®é trung b×nh cña pÝt t«ng CTB [m/s] th× D ®-îc
x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:

Vh . n
D [dm];
75. C TB
300C TB 30C TB
S [dm] hay S  [m]
n n
Trong çc biÓu thøc trªn CTB ®-îc tÝnh b»ng [m/s].
3.4. Dùng ®å thÞ c«ng chØ thÞ cña chu tr×nh c«ng t¸c.
a- Kh¸i qu¸t:
§å thÞ c«ng chØ thÞ lµ ®å thÞ biÓu diÔn çc qu¸ tr×nh cña chu tr×nh c«ng
t¸c x¶y ra trong xy lanh ®éng c¬ trªn hÖ to¹ ®é p-V. ViÖc dùng ®å thÞ ®-îc
chia lµm hai b-íc: dùng ®å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt vµ hiÖu chØnh ®å thÞ ®ã
®Ó ®-îc ®å thÞ c«ng chØ thÞ thùc tÕ.
§å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt ®-îc dùng theo kÕt qu¶ tÝnh to¸n chu
tr×nh c«ng t¸c khi ch-a xÐt çc yÕu tè ¶nh h-ëng cña mét sè qu¸ tr×nh lµm
viÖc thùc tÕ trong ®éng c¬.
§å thÞ c«ng chØ thÞ thùc tÕ lµ ®å thÞ ®· kÓ ®Õn çc yÕu tè ¶nh h-ëng
kh¸c nhau nh- gãc ®¸nh löa sím hoÆc gãc phun sím nhiªn liÖu, gãc më sím
vµ ®ãng muén çc xu p¸p còng nh- sù thay ®æi thÓ tÝch khi ch¸y.
b- Dùng ®å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt
* §èi víi ®éng c¬ diesel bèn kú:
ë ®å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt, ta thay chu tr×nh thùc tÕ b»ng chu tr×nh
kÝn a-c-y-z-b-a (h×nh 1). Trong ®ã qu¸ tr×nh ch¸y nhiªn liÖu ®-îc thay b»ng
qu¸ tr×nh cÊp nhiÖt ®¼ng tÝch c-y vµ cÊp nhiÖt ®¼ng ¸p y-z, qu¸ tr×nh trao ®æi
khÝ ®-îc thay b»ng qu¸ tr×nh rót nhiÖt ®¼ng tÝch b-a. Thø tù tiÕn hµnh dùng
®å thÞ nh- sau:
- Thèng kª gi¸ trÞ cña çc th«ng sè ®· tÝnh ë çc qu¸ tr×nh nh- ¸p suÊt
khÝ thÓ ë çc ®iÓm ®Æc tr-ng pa, pc, pz, pb, chØ sè nÐn ®a biÕn trung b×nh n1,
60
chØ sè d·n në ®a biÕn trung b×nh n2, tû sè nÐn , thÓ tÝch c«ng t¸c Vh, thÓ tÝch
buång ch¸y Vc vµ tû sè d·n në sím .
- Dùng hÖ to¹ ®é p-V víi gèc to¹ ®é 0 trªn giÊy kÎ ly (h×nh 1) vµ theo
mét tû lÖ xÝch ®-îc chän tr-íc cña thÓ tÝch vµ ¸p suÊt, ta x¸c ®Þnh çc ®iÓm
a, (pa, Va), c (pc, Vc), y (py, Vc), z (pz, Vz) vµ b (pb, Va) trªn hÖ to¹ ®é ®ã.
Vh
Gi¸ trÞ cña Vc ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc Vc  vµ Vz theo biÓu
 1
thøc Vz = .Vc.
Khi dùng ®å thÞ, ta cÇn chän çc tû lÖ xÝch phï hîp ®Ó ®å thÞ ®-îc c©n
®èi tèt nhÊt lµ nªn x¸c ®Þnh çc ®iÓm "biªn" y vµ a sao cho chiÒu cao ®å thÞ
1,5 lÇn chiÒu ngang ®å thÞ.
- Nèi çc ®iÓm c vµ y, y vµ z, b vµ a b»ng çc ®o¹n th¼ng, ta ®-îc çc

®-êng biÓu diÔn qu¸ tr×nh cÊp nhiÖt vµ rót nhiÖt. C«ng viÖc tiÕp theo lµ
dùng çc ®-êng nÐn ®a biÕn a-c vµ d·n në ®a biÕn z-b. §Ó dùng çc ®-êng
Êy, ta cã thÓ dïng ph-¬ng ph¸p lËp b¶ng hoÆc ph-¬ng ph¸p h×nh häc cña
Brauª. Nh×n chung, çc ph-¬ng ph¸p Êy cho kÕt qu¶ t-¬ng ®-¬ng nhau. §Ó
tiÖn tham kh¶o, ë ®©y tr×nh bµy c¶ hai ph-¬ng ph¸p:
Ph-¬ng ph¸p lËp b¶ng dùa vµo ph-¬ng tr×nh cña qu¸ tr×nh nÐn vµ d·n
në ®a biÕn.
Víi qu¸ tr×nh nÐn ®a biÕn, ta cã:

p n Vnn 1  p a Van1
Víi qu¸ tr×nh d·n në ®a biÕn, t a cã:

p d Vdn 2  p b Van 2
Trong ®ã: pn, pd, Vn vµ Vd lµ çc gi¸ trÞ biÕn thiªn cña ¸p suÊt vµ thÓ
tÝch trªn ®-êng nÐn vµ d·n në. Ta cã thÓ ®-a çc ph-¬ng tr×nh trªn vÒ d¹ng:
p n  p a e 1n1 vµ p d  p b e 2n 2
Trong ®ã:
Va V
e1  vµ e 2  a lµ nh÷ng tû sè biÕn thiªn (tû sè nÐn tøc thêi).
Vn Vd
61
NÕu chän tr-íc çc gi¸ trÞ cña e1 (biÕn thiªn trong giíi h¹n 1) vµ e2
(biªn thiªn trong giíi h¹n 1), ta cã thÓ x¸c ®Þnh çc cÆp gi¸ trÞ (pn, Vn) vµ
(pd, Vd) t-¬ng øng. Mçi cÆp gi¸ trÞ Êy cho mét ®iÓm t-¬ng øng trªn ®å thÞ p -
V. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®-îc thèng kª trong b¶ng 23. §-a kÕt qu¶ tÝnh to¸n
®-îc lªn ®å thÞ vµ nèi çc ®Óm cña cïng qu¸ tr×nh b»ng mét ®-êng liÒn nÐt,
ta cã ®å thÞ cÇn dùng. Sè ®iÓm ®-îc chän cµng nhiÒu th× ®å thÞ cµng chÝnh
x¸c. Tuy nhiªn kh«ng nªn chän sè ®iÓm qu¸ nhiÒu v× khèi l-îng tÝnh to¸n sÏ
t¨ng vµ ®å thÞ bÞ rèi.
§Ó viÖc x¸c ®Þnh çc ®iÓm øng víi tû sè nÐn trung gian e 1 (còng nh- e2)
D 2 s
trªn trôc hoµnh ®-îc dÔ dµng, ta nªn chän Vc + Vh'  Vc  cã nh÷ng trÞ
4
sè t-¬ng øng víi sè « ly nguyªn (s- chuyÓn vÞ t-¬ng øng cña pÝt t«ng).
Nh- vËy e1 vµ e2 sÏ lµ nh÷ng sè thËp ph©n, song viÖc tÝnh e 1n1 khi c¶ e1
vµ n2 lµ nh÷ng sè thËp ph©n còng nh- viÖc tÝnh e 2n 2 khi c¶ e 2 vµ n2 lµ nh÷ng
sè thËp ph©n th× l¹i qu¸ ®¬n gi¶n khi dïng m¸y tÝnh kü thuËt.
X¸c ®Þnh çc ®iÓm trªn ®-êng nÐn vµ d·n në ®a biÕn. B¶ng 23
Thø tù çc ®iÓm trªn ®-êng nÐn e1 Va p n  p a . e1n 1

Vn 
e1
1 1 ... ...
2 2 ... ...
3 3
... ...
... ...
... 
Thø tù çc ®iÓm trªn ®-êng e2 Va p d  p b . e 2n 2

Vd 
e2
d·n në
1 1 ... ...
2 2 ... ...
3 3
... ...
... 
62
H×nh 1. §å thÞ c«ng chØ thÞ cña
®éng c¬ diesel bèn kú
Ph-¬ng ph¸p h×nh häc cña Brauª ®-îc tiÕn hµnh nh- sau (h×nh 2).
H×nh 2. Dùng çc ®-êng nÐn vµ

d·n në ®a biÕn b»ng ph-¬ng
ph¸p ®å thÞ Brauª.
63
Tõ gèc to¹ ®é 0 cña hÖ to¹ ®é p - V, kÎ tia Ox vÒ phÝa d-íi vµ t¹o víi
trôc hoµnh mét gãc nhän  bÊt kú.
Gi¸ trÞ cña  th-êng ®-îc chän theo gi¸ trÞ cña n1 vµ n2. NÕu çc gi¸ trÞ
Êy n»m trong kho¶ng 1,01,3 th× tg = 0,2 vµ nÕu chóng n»m trong kho¶ng
1,21,45 th× chän tg = 0,25.
- Còng tõ gèc to¹ ®é 0 ta kÎ vÒ bªn tr¸i trôc tung çc tia 0y vµ 0z t¹o
víi trôc tung çc gãc t-¬ng øng  1 vµ 2. Trong ®ã gãc 1dïng ®Ó dùng ®-êng
nÐn ®a biÕn vµ 2- d·n në ®a biÕn. Gi¸ trÞ cña chóng ®-îc x¸c ®Þnh theo çc
quan hÖ sau:
tg1 =  tg  1 1 -1
n
tg 2 =  tg  1 2 -1
n
- Dùng çc ®-êng nÐn vµ d·n në ®a biÕn xuÊt ph¸t tõ ®iÓm ®Çu hoÆc
®iÓm cuèi cña tõng qu¸ tr×nh Êy. Sau ®©y ta xÐt thÝ dô th«ng qua çch dùng
®-êng nÐn ®a biÕn xuÊt ph¸t tõ ®iÓm c.
Tõ c kÎ ®-êng vu«ng gãc víi trôc hoµnh c¾t tia 0x t¹i A vµ ®-êng vu«ng
gãc víi trôc tung vµ c¾t trôc tung t¹i K. Tõ A kÎ tia Am t¹o víi trôc hoµnh
mét gãc 450 vµ c¾t trôc hoµnh t¹i m. Tõ K kÎ tia KP t¹o víi trôc tung mét
gãc 450 vµ c¾t tia Oy t¹i P. Tõ m kÎ ®-êng song song víi trôc tung vµ tõ P kÎ
®-êng song song víi trôc hoµnh. Giao ®iÓm 1 cña chóng lµ ®iÓm n»m trªn
®-êng nÐn ®a biÕn. XuÊt ph¸t tõ ®iÓm 1 ta t×m çc ®iÓm kh¸c nh- 2, 3, v.v...
còng theo çch dùng t-¬ng tù nh- trªn. Çch dùng ®-êng d·n në ®a biÕn
còng tiÕn hµnh t-¬ng tù nh- ®èi víi ®-êng nÐn ®a biÕn. Nèi çc ®iÓm t-¬ng
øng cña cïng qu¸ tr×nh b»ng mét ®-êng liÒn nÐt, ta cã ®å thÞ muèn dùng.
§Ó tr¸nh sai sè tÝch lòy, ta nªn b¾t ®Çu dùng ®ång thêi tõ çc ®iÓm ®Çu
vµ ®iÓm cuèi cña mçi qu¸ tr×nh råi khíp khÐp kÝn ë khu vùc gi÷a ®-êng cong
cña qu¸ tr×nh.
* §èi víi ®éng c¬ x¨ng bèn kú:
Ph-¬ng ph¸p dùng çc ®-êng nÐn vµ d·n në ®a biÕn còng t-¬ng tù nh-
ë ®éng c¬ diesel bèn kú. Nh-ng ë ®éng c¬ x¨ng kh«ng cã qóa tr×nh cÊp nhiÖt
®¼ng ¸p yz nªn ®iÓm z trïng víi ®iÓm y (h×nh 3); nghÜa lµ e2 biÕn thiªn
64
trong giíi h¹n 1 nh- ®èi víi e 1.
* §èi víi ®éng c¬ hai kú:
PhÇn trªn cña ®å thÞ ®-îc dùng gièng nh- ë ®éng c¬ diesel bèn kú (®èi
víi ®éng c¬ x¨ng vµ diesel).
ë ®©y çch dùng chØ kh¸c ë phÇn d-íi cña ®å thÞ (h×nh 4) biÓu diÔn ®å
thÞ c«ng chØ thÞ cña ®éng c¬ hai kú. Çc ®iÓm b vµ a øng víi çc thêi ®iÓm b¾t
®Çu më vµ ®ãng hoµn toµn cöa quÐt. ThÓ tÝch c«ng t¸c thùc tÕ Va' ®-îc x¸c
®Þnh theo biÓu thøc :
Va'  Va  Vh"
Trong ®ã: Vh" lµ thÓ tÝch t-¬ng øng víi tæn hao hµnh tr×nh cña pÝt t«ng.
Gi¸ trÞ cña Vh" ®-îc suy tõ hÖ sè tæn hao hµnh tr×nh .
Khi vÏ cÇn l-u ý lµ ®o¹n th¼ng b - a song song víi trôc tung vµ øng víi
thÓ tÝch Va' trªn trôc hoµnh.
c- HiÖu chØnh ®å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt hµnh thµnh ®å thÞ c«ng chØ
thÞ thùc tÕ.
* §èi víi ®éng c¬ diesel bèn kú:
§Ó ®-îc ®å thÞ c«ng chØ thÞ thùc tÕ a' - c' - c" - z' - z" - b' - b" - b"’ - a'
(h×nh 1), ta g¹ch bá çc diÖn tÝch I, II, III, IV trong ®å thÞ lý thuyÕt.
DiÖn tÝch I xuÊt hiÖn do gãc phun sím nhiªn liÖu g©y ra. Khi ®ã mét
phÇn nhiªn liÖu ®-îc ch¸y tr-íc trªn ®-êng nÐn nªn ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh
nÐn thùc tÕ p c' cao h¬n ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh nÐn thuÇn tuý pc.
§iÓm c' n»m trªn ®-êng nÐn thuÇn tuý. VÞ trÝ cña nã ®-îc x¸c ®Þnh bëi
gãc phun sím nhiªn liÖu vµ ®-îc dùng theo vßng trßn BrÝch.
§iÓm c" ®-îc x¸c ®Þnh b»ng çch l-în ®Òu tõ ®iÓm c' cho ®Õn khi c¾t
trôc tung øng víi thÓ tÝch Vc.
DiÖn tÝch II tån t¹i lµ do qu¸ tr×nh ch¸y diÔn ra víi thÓ tÝch lu«n lu«n
thay ®æi. Qu¸ tr×nh ch¸y thùc tÕ diÔn ra kh«ng theo lý thuyÕt vµ theo ®-êng
cong c' - c" - z' - z". ë ®éng c¬ diesel, ¸p suÊt lín nhÊt p 'z ®¹t gi¸ trÞ cña pz, v×
trong qu¸ tr×nh ch¸y th× nhiªn liÖu vÉn ®-îc phun tiÕp vµo xi lanh ®éng c¬.
65
®éng c¬ x¨ng bèn kú

®éng c¬ hai kú
66
Khi vÏ ®å thÞ, ta lÊy ®iÓm z' ë gi÷a ®o¹n th¼ng yz, cßn ®iÓm z" ®-îc
chän trªn ®-êng d·n në sao cho ®-êng cong z' z" b" kh«ng bÞ g·y khóc ë
®iÓm z".
DiÖn tÝch III biÓu diÔn tæn hao cña c«ng d·n në do xu p¸p th¶i më sím.
Khi ®ã ¸p suÊt trong xi lanh gi¶m nhanh vµ qu¸ tr×nh d·n në diÔn ra theo
®-êng cong thùc tÕ. Thêi ®iÓm b¾t ®Çu më xu p¸p th¶i ®-îc chän sao cho
diÖn tÝch III kh«ng lín mµ vÉn b¶o ®¶m th¶i s¹ch s¶n vËt ch¸y vµ tæn hao Ýt
c«ng cho qu¸ tr×nh th¶i chÝnh. §èi víi ®éng c¬ ®-îc kiÓm nghiÖm, gi¸ trÞ cña
gãc më sím xu p¸p th¶i ®· ®-îc cho tr-íc vµ vÞ trÝ cña ®iÓm b' trªn ®-êng
d·n në ®-îc x¸c ®Þnh theo vßng trßn BrÝch.
DiÖn tÝch IV biÓu diÔn mét phÇn cña c«ng tæn hao cho qu¸ tr×nh trao
®æi khÝ. PhÇn cßn l¹i cña c«ng tæn hao cho qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ (giíi h¹n
bëi diÖn tÝch a'raa' ®· ®-îc kÓ ®Õn khi xÐt hiÖu suÊt c¬ khÝ c¬. Do ®ã khi tÝnh
to¸n c«ng cña chu tr×nh thùc tÕ ta kh«ng xÐt ®Õn n÷a. Tuy nhiªn, ®Ó tÝnh
to¸n ®éng lùc häc, ta vÉn ph¶i dùng ®-êng n¹p r-a vµ th¶i b"-r. Thø tù dùng
çc ®-êng ®ã nh- sau:
Dùng ®iÓm b" ë gi÷a ®o¹n th¼ng a-b. Tõ a vµ r, kÎ çc ®-êng song song
víi trôc hoµnh. Chän ®iÓm b"’ trªn ®-êng th¶i c-ìng bøc sao cho ®-êng cong
kh«ng bÞ gÊp khóc. Dùng ®iÓm r" theo gãc ®ãng muén cña xu p¸p th¶i nhê
vßng trßn BrÝch. VÏ ®-êng cong l-în ®Òu tõ r" lªn r vµ ®-êng cong l-în ®Òu
qua çc ®iÓm b', b", b"’ sao cho çc ®-êng cong Êy kh«ng bÞ g·y khóc.
* §èi víi ®éng c¬ x¨ng bèn kú.
§Ó dùng ®å thÞ c«ng chØ thÞ thùc tÕ a' - c' - c" - z' - b' - b" - b”’ - a', ta g¹ch
bá çc diÖn tÝch I, II, III vµ IV trong ®å thÞ c«ng chØ thÞ lý thuyÕt (h×nh 3).
DiÖn tÝch I do viÖc ®¸nh löa sím ë ®iÓm c' g©y ra. Khi ®ã mét phÇn hçn
hîp bÞ ch¸y sím nªn ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh nÐn thùc tÕ p "c (øng víi ®iÓm c")
lín h¬n ¸p suÊt cuèi qu¸ tr×nh nÐn thuÇn tuý pc (øng víi ®iÓm c). §iÓm c'
®-îc x¸c ®Þnh theo gãc ®¸nh löa sím vµ nhê vßng trßn BrÝch. §iÓm c" ®-îc
x¸c ®Þnh theo quan hÖ sau:
p "c = ( 1,15  1,25) pc [MPa]
67
DiÖn tÝch III xuÊt hiÖn do qu¸ tr×nh ch¸y x¶y ra víi thÓ tÝch t¨ng dÇn
trong khi l-îng hçn hîp ch¸y vµ tèc ®é to¶ nhiÖt cña ph¶n øng ch¸y gi¶m
dÇn. KÕt qu¶ lµ ¸p suÊt trong xi lanh ®éng c¬ thay ®æi tõ tõ theo mét ®-êng
cong liªn tôc vµ gi¸ trÞ cña ¸p suÊt lín nhÊt p 'z nhá h¬n gi¸ trÞ pz ë chu tr×nh
lý thuyÕt. Gi¸ trÞ cña p 'z ®-îc x¸c ®Þnh trong kho¶ng sau:
p 'z = (0,85 0,90) pz [MPa]
Çc diÖn tÝch cña phÇn d-íi ®å thÞ còng ®-îc hiÖu chØnh t-¬ng tù nh- ë
®éng c¬ diesel bèn kú.
* §èi víi ®éng c¬ hai kú:
PhÇn trªn cña ®å thÞ ®-îc hiÖu chØnh nh- ®èi víi ®éng c¬ bèn kú. PhÇn
d-íi ®-îc hiÖu chØnh theo ®Æc ®iÓm riªng cña ®éng c¬ hai kú. §å thÞ ®-îc
hiÖu chØnh th«ng qua thÝ dô ®èi víi ®éng c¬ hai kú cã qu¸ tr×nh th¶i s¶n vËt
ch¸y qua xu p¸p (h×nh 4). ¸p suÊt trong xi lanh ®éng c¬ gi¶m theo ®-êng
cong b'- b" - r tõ khi më xu p¸p th¶i (®iÓm b') cho ®Õn khi pÝt t«ng xuèng ®Õn
§CD (®iÓm r). Sau ®ã ¸p suÊt khÝ quÐt vÉn gi÷ mét gi¸ trÞ kh«ng ®æi cho ®Õn
khi cöa quÐt ®ãng (®iÓm a).
§å thÞ ®-îc hiÖu chØnh b»ng çch g¹ch bá diÖn tÝch I vµ bæ sung diÖn
tÝch II. Trong ®ã diÖn tÝch I lµ c«ng tæn hao do më sím xu p¸p th¶i, diÖn tÝch
II biÓu diÔn c«ng d·n në cña khÝ quÐt vµ khÝ th¶i. §iÓm b' øng víi thêi ®iÓm
b¾t ®Çu më xu p¸p th¶i, ®iÓm b" ®-îc lÊy ë gi÷a ®o¹n th¼ng b-a. §-êng cong
b'- b"- r ®-îc l-în ®Òu nh- h×nh vÏ vµ ®o¹n r-a song song víi trôc hoµnh øng
víi ¸p suÊt pr.
§. 4. Dùng ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬.
4.1. Kh¸i qu¸t
§Æc tÝnh ngoµi lµ ®å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc cña çc chØ tiªu nh-
c«ng suÊt cã Ých Ne, m« men xo¾n cã Ých Me, l-îng tiªu hao nhiªn liÖu trong
mét giê Gnl vµ suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých ge vµo sè vßng quay cña trôc
khuûu n [v/ph] khi thanh r¨ng b¬m cao ¸p ch¹m vµo vÝt h¹n chÕ (®èi víi
®éng c¬ diesel) hoÆc b-ím ga më hoµn toµn (®èi víi ®éng c¬ x¨ng).
68
§å thÞ nµy ®-îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù thay ®æi çc chØ tiªu chÝnh cña
®éng c¬ khi sè vßng quay thay ®æi vµ chän sè vßng quay sö dông mét çch
hîp lý khi khai th¸c.
§Æc tÝnh ngoµi ®-îc dùng b»ng çc ph-¬ng ph¸p nh- thùc nghiÖm,
c«ng thøc kinh nghiÖm hoÆc b»ng viÖc ph©n tÝch lý thuyÕt. ë ®©y giíi thiÖu
ph-¬ng ph¸p dùng b»ng çc c«ng thøc kinh nghiÖm cña Kh¬-l--stèp L©y-
®Ðc-man. D¹ng ®-êng ®Æc tÝnh phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh-
kiÓu ®éng c¬, ph-¬ng ph¸p t¹o hçn hîp, v.v... nªn ta xÐt riªng ®èi víi tõng
tr-êng hîp cô thÓ.
4.2. Thø tù dùng çc ®-êng ®Æc tÝnh.
a- §èi víi ®éng c¬ x¨ng:
§Ó dùng ®-êng ®Æc tÝnh, ta chän tr-íc mét sè gi¸ trÞ trung gian cña sè
vßng quay n trong giíi h¹n gi÷a nmin vµ nmax råi tÝnh çc gi¸ trÞ biÕn thiªn
t-¬ng øng cña Ne, Me, Gnl , ge theo çc biÓu thøc sau:
 n  n 2  n 3
N e  N e max       [KW]
 n N  n N   n N  
 n  n  
2
M e  M 1 
N
   [Nm]
nN  nN  
e
 
 n  n  
2
 g 
g e  g 1,2 
N
 0,8    KWh 
nN  nN  
e
   
Trong ®ã:
Ne max lµ c«ng suÊt cã Ých lín nhÊt tÝnh ®-îc, [KW];
nN:sè vßng quay øng víi c«ng suÊt lín nhÊt, [v/ph];
M Ne : m« men xo¾n cã Ých øng víi sè vßng quay nN, [Nm];
g Ne : suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých øng víi sè vßng quay n N,
 g 
 KWh 
 
Ne, Me, ge: lµ çc gi¸ trÞ biÕn thiªn cña c«ng suÊt, m« men xo¾n vµ suÊt
69
tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých øng víi tõng gi¸ trÞ sè vßng quay ®-îc chän tr-íc.
Gi¸ trÞ Me cßn cã thÓ ®-îc x¸c ®Þnh theo cÆp gi¸ trÞ cña Ne vµ n t-¬ng
øng theo biÓu thøc:
3.10 4 N e
Me  [Nm]
n
v
Trong ®ã: Ne [KW] ; n   .
 ph 
Gi¸ trÞ biÕn thiªn cña Gnl ®-îc x¸c ®Þnh theo tõng cÆp gi¸ trÞ t-¬ng øng
cña ge vµ Ne theo biÓu thøc:
 kg 
Gnl = ge Ne  
h
 kg 
Trong ®ã: ge ®-îc tÝnh b»ng   vµ Ne: [KW].
 KWh 
KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®-îc thèng kª thµnh b¶ng (xem b¶ng 24) th«ng qua
thÝ dô ®èi víi ®éng c¬ x¨ng. Dùa vµo çc sè liÖu thu ®-îc, ta dùng ®-êng ®Æc
tÝnh lªn giÊy kÎ ly.
KÕt qu¶ tÝnh to¸n çc chØ tiªu. B¶ng 24.
Sè vßng quay [v/ph]

600 800 1000 ... 2300 3400
Çc th«ng sè
Ne [KW]
Me [Nm]
ge  g / KWh 
Gnl  kg / h
H×nh 5. Giíi thiÖu ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬ x¨ng víi nmin= 600 v/ph
vµ nN = 3400 v/ph.
Trªn ®©y lµ nh÷ng c«ng thøc dïng khi tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm ®éng c¬ ë
chÕ ®é c«ng suÊt lín nhÊt. NÕu tÝnh to¸n ë chÕ ®é m« men xo¾n lín nhÊt
70
H×nh 5. §Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬ x¨ng
th× çc th«ng sè Nemax , M Ne , g Ne vÉn cßn lµ nh÷ng Èn sè. §Ó x¸c ®Þnh çc
th«ng sè Êy, ta dïng çc c«ng thøc ®· nªu ë trªn ®Ó lµm bµi to¸n ng-îc.
Muèn thÕ, ta lÊy çc th«ng sè ®· tÝnh Memax , N M
e vµ nM, ®ång thêi lÊy thªm
gi¸ trÞ nN theo tÝnh n¨ng kü thuËt cña®éng c¬ ®Ó tÝnh çc gi¸ trÞ Nemax,
M Ne , g Ne . C«ng thøc tÝnh çc th«ng sè Êy trong bµi to¸n ng-îc nh- sau:
NM
N e max  e
[KW]
n  nM 
2
 nM  
3
 M
    
 n N  n N   nN  

71
M e max
M Ne  [MNm]
 nM nM  nM  
2
1     
 nN nN  nN  

ge  g 
M
g Ne   KWh 
 n n 
2
  
1,2  M  0,8 M  
 nN  nN  
Sau ®ã thùc hiÖn bµi to¸n xu«i, lËp b¶ng vµ dùng ®å thÞ theo thø tù ®·
tr×nh bµy.
b-- §èi víi ®éng c¬ diesel
Ph-¬ng ph¸p tÝnh çc chØ tiªu vµ dùng çc ®-êng ®Æc tÝnh ®èi víi ®éng
c¬ diesel còng t-¬ng tù nh- ®èi víi ®éng c¬ x¨ng. Riªng çc biÓu thøc dïng
®Ó tÝnh to¸n th× tïy theo ph-¬ng ph¸p t¹o hçn hîp cña ®éng c¬.
* §èi víi ®éng c¬ diesel cã buång ch¸y thèng nhÊt (kh«ng ph©n chia)
 n  n 
2
 n  
3
N e  N e dm 0,5  1,5     [KW]

 n dm  n dm   n dm  

 n  n  
2
M e  M 0,5  1,5
N
   [MNm]
n dm  n dm  
e
 
 n  n  
2
 g 
g e  g 1,55  1,55
N
    KWh 
e
 
Trong ®ã:
Ne®m: c«ng suÊt ®Þnh møc thu ®-îc trong tÝnh to¸n
v
n®n: sè vßng quay øng víi c«ng suÊt ®Þnh møc  
 ph 
M Ne , g Ne : m« men xo¾n cã Ých [MNm] vµ suÊt tiªu hao nhiªn liÖu
 g 
cã Ých  ë sè vßng quay ®Þnh møc n®m.
 KWh 
Ne, Me, ge lµ gi¸ trÞ t-¬ng øng cña c«ng suÊt cã Ých, m« men xo¾n
72
cã Ých vµ suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cã Ých øng víi tõng sè vßng quay trung
gian ®-îc chän tr-íc.n- gi¸ trÞ cña biÕn sè ®-îc chän tr-íc [v/ph].
* §éng c¬ diesel cã buång ch¸y tr-íc

 n  n 
2
 n  
3
Ne = Nedm  0, 6  1, 4     [KW]
 n dm  n dm   n dm  

 n  n  
2
M e  M 0,6  1,4
N
   [MNm]
e
 
 n  n    g 
2
g e  g 1,2  1,2
N
  
n dm  n dm    KWh 
e
 
* §èi víi ®éng c¬ cã buång ch¸y xo¸y lèc

 n  n 
2
 n  
3
Ne = Ne®m 0, 65  1, 35      [KW]

 n dm  n dm   n dm  

 n  n  
2
M e  M Ne 0,65  1,35    [MNm]

 n dm  n dm  

 n  n  
2
 g 
g e  g Ne 1,35  1,35     KWh 
 n dm  n dm  

Gi¸ trÞ cña Gnl ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc chung nh- ë ®éng c¬ x¨ng.
Khi tÝnh to¸n ë chÕ ®é c«ng suÊt ®Þnh møc, viÖc lËp b¶ng ®Ó thèng kª
kÕt qu¶ tÝnh to¸n còng nh- dùng ®å thÞ ®-îc tiÕn hµnh t-¬ng tù nh- ë ®éng
c¬ x¨ng.
NÕu tÝnh ë chÕ ®é m« men xo¾n lín nhÊt, çc gi¸ trÞ cña Ne®m, M Ne , g Ne
còng ®-îc x¸c ®Þnh nhê bµi to¸n ng-îc t-¬ng tù nh- ë ®éng c¬ x¨ng.
73
PhÇn III
tÝnh to¸n ®éng lùc häc
§1. Môc ®Ých vµ néi dung
PhÇn tÝnh to¸n ®éng lùc häc cña ®å ¸n nh»m x¸c ®Þnh quy luËt biÕn
thiªn cña lùc khÝ thÓ, lùc qu¸n tÝnh vµ hîp lùc t¸c dông lªn pÝt t«ng còng
nh- çc lùc tiÕp tuyÕn vµ ph¸p tuyÕn t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu. Trªn c¬
së ®ã sÏ x©y dùng ®å thÞ vÐc t¬ lùc (phô t¶i) t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu, cæ
trôc vµ b¹c ®Çu to thanh truyÒn còng nh- ®å thÞ mµi mßn bÒ mÆt. Tõ çc ®å
thÞ vÐc t¬ phô t¶i ta biÕt ®-îc mét çch ®Þnh tÝnh t×nh tr¹ng chÞu lùc cña bÒ
mÆt vµ møc ®é ®ét biÕn cña t¶i th«ng qua hÖ sè va ®Ëp.
PhÇn nµy gåm nh÷ng néi dung chÝnh sau ®©y:
a- TriÓn khai ®å thÞ c«ng chØ thÞ thµnh ®å thÞ lùc khÝ thÓ t¸c dông lªn
®Ønh pÝt t«ng.
b- X©y dùng ®å thÞ lùc qu¸n tÝnh cña çc khèi l-îng tham gia chuyÓn
®éng tÞnh tiÕn.
c- X¸c ®Þnh ®å thÞ hîp lùc cña lùc khÝ thÓ vµ lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng
tÞnh tiÕn ;
d- Ph©n tÝch hîp lùc ra çc lùc thµnh phÇn nh- lùc ngang N, lùc tiÕp
tuyÕn T, lùc ph¸p tuyÕn Z.
e- X¸c ®Þnh çc lùc qu¸n tÝnh ly t©m Pr2 vµ Pr.
f- X©y dùng ®å thÞ vÐc t¬ phô t¶i (®tvtpt) cæ khuûu.
g- TriÓn khai ®tvtpt cæ khuûu thµnh ®å thÞ d¹ng: Qck -  vµ x¸c ®Þnh hÖ
sè va ®Ëp.
h- X©y dùng ®tvtpt b¹c ®Çu to thanh truyÒn.
i- X©y dùng ®å thÞ mµi mßn.
k- H-íng dÉn çch tr×nh bµy çc ®å thÞ trªn tê giÊy « ly khæ A0 vµ
khung tªn theo TCVN 3821-83.
74
Do tÝnh phæ biÕn vµ -u thÕ hÇu nh- tuyÖt ®èi cña çc lo¹i ®éng c¬ 4 kú
trong lÜnh vùc qu©n sù nªn néi dung chñ yÕu ®-îc dµnh cho çc ®éng c¬ 4
kú. Häc viªn cÇn tham kh¶o thªm s¸ch gi¸o khoa khi tÝnh to¸n cho ®éng c¬ 2
kú.
§2. TriÓn khai ®å thÞ c«ng chØ thÞ p -V thµnh ®å thÞ lùc
khÝ thÓ Pk t¸c dông lªn pÝt t«ng. theo gãc quay

§å thÞ c«ng chØ thÞ thÓ hiÖn sù biÕn thiªn ¸p suÊt tuyÖt ®èi bªn trong xy
lanh theo sù thay ®æi thÓ tÝch cña xy lanh trong suèt mét chu tr×nh c«ng t¸c
(hai vßng quay cña trôc khuûu - t-¬ng øng víi 4 hµnh tr×nh cña pÝt t«ng ®èi
víi ®éng c¬ 4 kú hoÆc mét vßng quay trôc khuûu - t-¬ng øng víi 2 hµnh
tr×nh cña pÝt t«ng ®èi víi ®éng c¬ 2 kú).
Lùc khÝ thÓ ®-îc t¹o bëi sù chªnh ¸p suÊt gi÷a mÆt trªn vµ mÆt d-íi
®Ønh pÝt t«ng vµ ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
D 2
Pk   p  p 0  [MN]
4
Trong ®ã:
p: ¸p suÊt khÝ thÓ trong xy lanh, [MPa];
p0: ¸p suÊt phÝa d-íi ®Ønh pÝt t«ng, [MPa];
D: ®-êng kÝnh danh nghÜa cña pÝt t«ng, [m].
§èi víi ®éng c¬ 4 kú ta th-êng chän p0 lµ ¸p suÊt m«i tr-êng (0,1

MPa). §éng c¬ 2 kú quÐt th¼ng kiÓu. ßÀÇ-204, 206 còng ®-îc chän t-¬ng tù.
§èi víi ®éng c¬ 2 kú quÐt vßng kiÓu ®éng c¬ xe m¸y th× viÖc chän phøc t¹p
h¬n bëi khi cöa quÐt vµ cöa n¹p ®ãng th× ¸p suÊt phÝa d-íi ®Ønh sÏ t¨ng cao
h¬n ¸p suÊt m«i tr-êng do bÞ nÐn. Còng t-¬ng tù nh- vËy khi cöa n¹p ®ãng
vµ cöa quÐt më. Cßn khi cöa quÐt ®ãng, cöa n¹p më th× phÝa d-íi ®Ønh l¹i
xuÊt hiÖn ®é ch©n kh«ng. Môc ®Ých cña viÖc t¹o ®é ch©n kh«ng lµ ®Ó hót
c-ìng bøc x¨ng vµ kh«ng khÝ qua bé chÕ hoµ khÝ. Do pÝt t«ng chuyÓn ®éng cã
gia tèc nªn ®é ch©n kh«ng còng nh- ¸p suÊt d- phÝa d-íi ®Ønh pÝt t«ng thay
®æi liªn tôc. Do vËy, ®èi víi ®éng c¬ hai kú kiÓu nµy cÇn chän ba trÞ sè ¸p
75
suÊt trung b×nh t-¬ng ®-¬ng øng cho ba giai ®o¹n ®Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c
cho kÕt qu¶.
Çc trÞ sè ¸p suÊt t-¬ng øng biÕn thiªn liªn tôc vµ phô thuéc vµo nhiÒu
yÕu tè nh- tèc ®é pÝt t«ng, møc ®é lät khÝ, c¶n trë khÝ ®éng cña bé chÕ hoµ
khÝ vµ bÇu läc. Ta cã thÓ chän s¬ bé nh- sau:
- Giai ®o¹n cöa quÐt vµ cöa n¹p ®ãng : 0,130,18 MPa;
- Giai ®o¹n cöa quÐt ®ãng, cöa n¹p më: 0,050,09 MPa;
- Giai ®o¹n cöa quÐt më, cöa n¹p ®ãng: 0,120,15 MPa.
ViÖc chän nh- vËy sÏ lµm cho kÕt qu¶ tÝnh lùc khÝ thÓ chÝnh x¸c h¬n
song sÏ phøc t¹p cho viÖc tÝnh to¸n. V× vËy ta th-êng chän po lµ ¸p suÊt m«i
tr-êng (coi nh- phÝa d-íi ®Ønh pÝt t«ng lu«n th«ng víi m«i tr-êng bªn ngoµi)
®Ó ®¬n gi¶n cho viÖc tÝnh to¸n. Khi x¸c ®Þnh hiÖu suÊt c¬ khÝ ta chän vÒ phÝa
thÊp h¬n ®Ó tÝnh c¶ tiªu tèn c«ng suÊt dÉn ®éng b¬m nÐn khÝ quÐt vµo c«ng
tæn hao c¬ khÝ.
Lùc Pk ®-îc coi nh- tËp trung thµnh mét vÐc t¬ t¸c dông däc theo
ph-¬ng ®-êng t©m xy lanh vµ c¾t ®-êng t©m chèt pÝt t«ng (bá qua hÖ sè lÖch
t©m k ®Ó ®¬n gi¶n ho¸ viÖc tÝnh to¸n).
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc triÓn khai ®å thÞ c«ng thµnh ®å thÞ lùc khÝ thÓ
theo gãc quay  cña khuûu trôc th× ph¶i lµm nh- sau:
- Dùng trôc hoµnh (trôc gãc quay ) ngang b»ng víi ®-êng n»m ngang
thÓ hiÖn ¸p suÊt p0 cña m«i tr-êng trªn ®å thÞ c«ng. §èi víi ®éng c¬ 2 kú
quÐt vßng khi tÝnh to¸n biÓu thøc Pk vµ khi vÏ ®å thÞ ta còng coi nh- ¸p suÊt
phÝa d-íi ®Ønh pÝt t«ng lµ kh«ng ®æi vµ b»ng p0 cho ®¬n gi¶n.
D 2  MN 
- Trôc tung thÓ hiÖn lùc Pk víi tû lÖ xÝch P =p .  mn 
4  
Trong ®ã:
 MPa 
p   lµ tû lÖ xÝch ¸p suÊt trªn ®å thÞ c«ng. ViÖc chän tû lÖ xÝch lùc
 mm 
nh- vËy, tuy ph¶i chÊp nhËn ch÷ sè lÎ sau dÊu ph¶y song ®¶m b¶o chiÒu cao
®å thÞ ¸p suÊt vµ ®å thÞ lùc khÝ thÓ b»ng nhau, thuËn lîi cho viÖc triÓn khai
76
vµ kiÓm tra trªn tê « ly khæ A0. ViÖc ph©n bè vÞ trÝ vµ kÝch th-íc cña çc ®å
thÞ trªn tê A0 sÏ ®-îc ®Ò cËp tû mû trong môc §.9 ë cuèi phÇn nµy.
ViÖc x¸c ®Þnh quan hÖ gi÷a chuyÓn vÞ pÝt t«ng vµ gãc quay  cã thÓ thùc
hiÖn b»ng ph-¬ng ph¸p vßng trßn BrÝch, çc b-íc nh- sau:
- VÒ phÝa d-íi trôc hoµnh ®å thÞ c«ng p - V vÏ nöa d-íi vßng trßn BrÝch
(®Ó tiÕt kiÖm diÖn tÝch) ®-êng kÝnh AB b»ng kho¶ng çch tõ §CT tíi §CD
trªn ®å thÞ p - V, t©m 0, (®-êng kÝnh AB nµy t-¬ng øng víi S = 2R cña ®éng
c¬ thùc); A t-¬ng øng víi §CT.
AB. 
- VÒ phÝa ®iÓm chÕt d-íi, x¸c ®Þnh ®iÓm 0' sao cho 00 ' 
4
- Tõ 0' dùng tia t¹o gãc  víi 0'A, tia nµy c¾t vßng trßn BrÝch t¹i mét
®iÓm. Tõ ®iÓm ®ã dùng ®-êng song song víi trôc ¸p suÊt, c¾t ®å thÞ c«ng t¹i
®iÓm t-¬ng øng (víi qu¸ tr×nh n¹p, nÐn, d·n në hoÆc th¶i). Tõ giao ®iÓm ®ã
giãng ngang sang ®å thÞ lùc khÝ thÓ vµ c¾t ®-êng th¼ng ®øng t-¬ng øng
giãng tõ trôc  lªn. Giao ®iÓm ®ã chÝnh lµ ®é lín cña lùc khÝ thÓ t¹i gãc 
t-¬ng øng trªn ®å thÞ lùc khÝ thÓ Pk-.
- LÇn l-ît dùng gãc  lín dÇn (vÝ dô  = 150, 300, 450, 600, ...) vµ tiÕn
hµnh t-¬ng tù nh- trªn ta ®-îc tËp hîp çc giao ®iÓm trªn ®å thÞ Pk - .
- Nèi çc giao ®iÓm nhËn ®-îc b»ng ®-êng cong liªn tôc ta ®-îc ®å thÞ
biÕn thiªn cña lùc khÝ thÓ theo gãc quay  cña khuûu trôc trong mét chu
tr×nh c«ng t¸c cña xy lanh.
- §èi víi ®éng c¬ 4 kú, trôc hoµnh thÓ hiÖn gãc  tõ 00 ®Õn 7200, cßn ®èi
víi ®éng c¬ hai kú th× trôc hoµnh ®-îc bè trÝ øng víi gãc quay tõ -1800 tíi
+1800 (vµ nh- vËy trôc tung, t-¬ng øng víi lùc khÝ thÓ, lùc qu¸n tÝnh Pj vµ
lùc tæng P sÏ n»m ë gi÷a « N02). ViÖc chän tû lÖ xÝch  ®-îc quy ®Þnh cô
thÓ trong môc §9.
- Cã thÓ sö dông biÓu thøc chuyÓn vÞ thay cho vßng trßn BrÝch, th«ng
qua tû lÖ xÝch t-¬ng øng víi AB (hoÆc víi thÓ tÝch tøc thêi Vx) ®Ó x¸c ®Þnh ¸p
suÊt trong xy lanh t¹i vÞ trÝ gãc quay  bÊt kú cña khuûu trôc.Th«ng th-êng,
çch tÝnh nµy ®-îc thùc hiÖn trªn m¸y vi tÝnh vµ nh- vËy tõ chuyÓn vÞ ta cã
thÓ tÝch tøc thêi t-¬ng øng, th«ng qua ®å thÞ c«ng p - V lµ x¸c ®Þnh
77
H×nh 6. Nguyªn lý triÓn khai p - V b»ng vßng trßn BrÝch
®-îc ¸p suÊt trong xy lanh mµ kh«ng ph¶i vÏ vßng trßn BrÝch. Víi nh÷ng
ch-¬ng tr×nh tÝnh to¸n nhiÖt tiªn tiÕn h¬n th× ng-êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh trùc
tiÕp trÞ sè ¸p suÊt theo tõng gãc  mµ kh«ng cÇn ph¶i vÏ ®å thÞ c«ng.
- Cho dï lµ c¬ cÊu KTTT th-êng ë d¹ng lÖch t©m (®éng c¬ x¨ng) th×
trong ®å ¸n m«n häc ta vÉn coi lµ CCKTTT giao t©m ®Ó ®¬n gi¶n khi tÝnh to¸n.
- §èi víi ®éng c¬ V sö dông thanh truyÒn chÝnh-phô nh- hä ®éng c¬
B - 2 cña Liªn X« cò, do khã x¸c ®Þnh ®-îc ®å thÞ c«ng cña xy lanh d·y phô
nªn cho phÐp ®¬n gi¶n ho¸ trong ph¹m vi ®å ¸n m«n häc b»ng çch coi ®å thÞ
c«ng, hµnh tr×nh, chuyÓn vÞ, tû sè nÐn ë d·y phô còng gièng nh- ë d·y
chÝnh.
Thùc ra th× khã x¸c ®Þnh ®-îc hµnh tr×nh pÝt t«ng d·y phô còng nh-
khã x¸c ®Þnh ®-îc quy luËt biÕn thiªn cña chuyÓn vÞ vµ tû sè nÐn cña d·y ®ã
nªn quy luËt biÕn thiªn ¸p suÊt, nhiÖt ®é còng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c
78
®-îc. Víi nh÷ng phÐp tÝnh to¸n gÇn ®óng, ta biÕt r»ng hµnh tr×nh pÝt t«ng
d·y phô lín h¬n. Bëi vËy buéc ng-êi thiÕt kÕ ph¶i chän çc trÞ sè 1 vµ l1 sao
cho sù kh¸c biÖt lµ nhá nhÊt (vÝ dô 3,6% ®èi víi hä ®éng c¬ B - 2). Ngoµi ra
cßn ph¶i thiÕt kÕ n¾p m¸y d·y phô cã thÓ tÝch buång ch¸y Vc kh¸c ®i nh»m
môc ®Ých ®¹t gi¸ trÞ  gÇn b»ng nhau ®èi víi c¶ hai d·y. Cho dï lµ tû sè nÐn 
cã b»ng nhau ®i ch¨ng n÷a th× hµnh tr×nh, chuyÓn vÞ vµ quy luËt ch¸y còng
kh«ng thÓ gièng nhau nªn ®å thÞ c«ng sÏ kh«ng hoµn toµn nh- nhau. VÒ
mÆt c«ng nghÖ, do hai n¾p m¸y cã thÓ tÝch buång ch¸y kh¸c nhau nªn kh«ng
thÓ l¾p lÉn cho nhau ®-îc.
§3. quy dÉn khèi l-îng chuyÓn ®éng
3.1. Khèi l-îng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn mj.
Khèi l-îng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn mj ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
mj = mp + mc + mg + m1+mx [kg]
Trong ®ã:
mp: khèi l-îng toµn bé pÝt t«ng, [kg];
mx: khèi l-îng çc xÐc m¨ng, [kg];
mc: khèi l-îng chèt pÝt t«ng vµ kho¸ h·m, [kg];
mg: khèi l-îng guèc tr-ît (nÕu cã), [kg].;
m1: khèi l-îng thanh truyÒn quy dÉn vÒ ®-êng t©m chèt pÝt t«ng, [kg].
Çc khèi l-îng thµnh phÇn nµy th-êng ®-îc cho s½n ®èi víi tõng lo¹i
®éng c¬ trong phô lôc kÌm theo. NÕu kh«ng cho s½n th× ph¶i t×m tµi liÖu,
catalog hoÆc dïng çc ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau (nh- ph-¬ng ph¸p c©n,
ph-¬ng ph¸p tÝnh qua thÓ tÝch vµ tû träng, ph-¬ng ph¸p ®a gi¸c lùc... ) ®Ó
x¸c ®Þnh.
NÕu pÝt t«ng cã khoang chøa dÇu lµm m¸t hoÆc víi môc ®Ých kh¸c th×
ph¶i tÝnh thªm khèi l-îng dÇu chøa trong khoang.
Khèi l-îng mj coi nh- ®-îc tËp trung t¹i giao ®iÓm t©m chèt pÝt t«ng
víi ®-êng t©m th©n thanh truyÒn, vµ do ta coi CCKTTT lµ c¬ cÊu giao t©m
79
nªn ®-êng t©m chèt pÝt t«ng còng c¾t ®-êng t©m xy lanh. Nh- vËy khèi
l-îng mj sÏ chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn qua l¹i däc theo ®-êng t©m xy lanh víi
chuyÓn vÞ, vËn tèc vµ gia tèc nh- cña pÝt t«ng.
3.2. Khèi l-îng thanh truyÒn vµ khuûu trôc.
+ Toµn bé khèi l-îng thanh truyÒn ®-îc quy dÉn vÒ ®-êng t©m ®Çu
nhá (tham gia chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn) vµ vÒ ®-êng t©m ®Çu to (tham gia
chuyÓn ®éng quay) theo nguyªn lý sau:
mth = m1 + m2
m1l1 = m2 l2.
PhÇn khèi l-îng quy dÉn m2 coi nh- tËp trung t¹i t©m cæ khuûu, quay
xung quanh trôc khuûu víi vËn tèc , b¸n kÝnh R g©y nªn lùc Pr2.
+ Khèi l-îng khuûu trôc
PhÇn khèi l-îng kh«ng c©n b»ng cña hai m¸ khuûu vµ cæ khuûu (sau
khi trõ bá phÇn khèi l-îng g©y lùc qu¸n tÝnh t-¬ng ®-¬ng víi çc ®èi träng)
®-îc quy dÉn vÒ ®-êng t©m cæ khuûu vµ ký hiÖu lµ mkh; mkh còng quay
quanh ®-êng t©m trôc khuûu víi vËn tèc gãc  vµ b¸n kÝnh quay R g©y nªn
lùc qu¸n tÝnh ly t©m Prk nh-ng chØ t¸c dông lªn çc b¹c cæ trôc mµ thæi.
Trong khi ®ã Pr2 võa t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu võa t¸c dông lªn b¹c cæ
trôc.
Khi quy dÉn khèi l-îng thanh truyÒn, cÇn chó ý ba tr-êng hîp sau:
a- Tr-êng hîp thanh truyÒn kiÓu chÝnh-phô(vÝ dô trªn hä ®éng c¬ B-2

cña Liªn X« cò).
Khèi l-îng thanh truyÒn chÝnh vµ thanh truyÒn phô ®-îc quy dÉn vÒ
t©m ®Çu to vµ t©m ®Çu nhá cña tõng thanh truyÒn t-¬ng øng gièng nh- ®·
nªu ë phÇn trªn. Sau ®ã, phÇn khèi l-îng quy dÉn vÒ ®-êng t©m ®Çu to
thanh truyÒn phô m2p ®-îc quy dÉn tiÕp vÒ ®-êng t©m ®Çu nhá thanh
truyÒn chÝnh vµ ®-êng t©m ®Çu to thanh truyÒn chÝnh theo çc biÓu thøc
d-íi ®©y:
mcp + m 2 p  m 2' p  m "2 p
80
m '2 p . l 3  m "2 p l 4
Trong ®ã mcp lµ khèi l-îng cña b¶n th©n chèt phô kho¸ h·m chèt vµ
l-îng dÇu b«i tr¬n chøa trong khoang rçng phÝa trong lßng chèt phô.
H×nh.7. S¬ ®å nguyªn lý quy

dÉn thanh truyÒn chÝnh - phô
Nh- vËy khèi l-îng quy dÉn vÒ t©m ®Çu nhá thanh truyÒn chÝnh sÏ lµ
m1 + m '2 p [kg] vµ tham gia chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cïng pÝt t«ng d·y chÝnh.
Cßn khèi l-îng quy dÉn vÒ t©m ®Çu to thanh truyÒn chÝnh sÏ lµ m2 + m "2 p [kg].
b- Tr-êng hîp thanh truyÒn ®ång d¹ng l¾p nèi tiÕp (nh- kiÓu l¾p trªn
ÇÈË 130, ÃÀÇ 53,66, ßÌÇ 238...)
V× çc thanh truyÒn cã kÕt cÊu gièng nhau, mçi ®Çu to tiÕp xóc riªng
biÖt víi mét phÇn nhÊt ®Þnh cña bÒ mÆt cæ khuûu chung nªn lùc thanh
truyÒn d·y nµy kh«ng t¸c dông lªn phÇn bÒ mÆt cæ khuûu tiÕp xóc víi ®Çu to
thanh truyÒn d·y kia. Bëi vËy viÖc quy dÉn khèi l-îng thanh truyÒn ®éng c¬
kiÓu nµy gièng nh- ®èi víi ®éng c¬ mét hµng xy lanh.
c- Tr-êng hîp thanh truyÒn h×nh n¹ng-thanh truyÒn trung t©m
NÕu b¹c ®Çu to thanh truyÒn h×nh n¹ng vµ b¹c ®Çu to thanh truyÒn
trung t©m tiÕp xóc trùc tiÕp víi tõng phÇn riªng biÖt nhÊt ®Þnh cña cæ
khuûu nh- thÓ hiÖn trªn s¬ ®å (h×nh 8) th× viÖc quy dÉn gièng hÖt nh-
tr-êng hîp ®éng c¬ V thanh truyÒn ®ång d¹ng l¾p nèi tiÕp. NÕu ®Çu to
thanh truyÒn h×nh n¹ng - trung t©m cã kÕt cÊu nh- trªn s¬ ®å sau (®éng c¬
81
ÓÒÄ 20).
H×nh.8. S¬ ®å ghÐp nèi ®Çu to

kiÓu tiÕp xóc trùc tiÕp
H×nh.9. S¬ ®å ghÐp nèi ®Çu to

kiÓu gi¸n tiÕp
Theo s¬ ®å kÕt cÊu nµy, bÒ mÆt ngoµi cña cèt b¹c ®Çu to thanh truyÒn
h×nh n¹ng ®-îc nhiÖt luyÖn vµ gia c«ng tinh ®Ó t¹o thµnh bÒ mÆt trô ®ång
t©m víi bÒ mÆt cæ khuûu. B¹c ®Çu to thanh truyÒn trung t©m sÏ tiÕp xóc
trùc tiÕp víi bÒ mÆt nµy vµ th«ng qua b¹c ®Çu to thanh truyÒn h×nh n¹ng,
çc lùc khÝ thÓ vµ qu¸n tÝnh cïng t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu chung. Bëi
vËy tæng khèi l-îng quy dÉn cña hai ®Çu to çc thanh truyÒn sÏ ®-îc x¸c
®Þnh theo biÓu thøc sau:
m 2   m 2i
2
82
Khèi l-îng quy dÉn m2 nµy coi nh- tËp trung t¹i ®-êng t©m b¹c ®Çu
to thanh truyÒn h×nh n¹ng, ®-îc coi nh- ®ång t©m víi cæ khuûu vµ sÏ g©y
nªn lùc qu¸n tÝnh ly t©m Pr2 t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu khi trôc khuûu
quay víi vËn tèc , b¸n kÝnh R.
§4. Lùc qu¸n tÝnh vµ tæng lùc, lùc tiÕp tuyÕn

vµ ph¸p tuyÕn
Lùc qu¸n tÝnh do khèi l-îng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn mj g©y nªn th-êng
®-îc gäi t¾t lµ lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn vµ ký hiÖu lµ Pj.
Pj = - mj. R2 (cos +  cos 2).10-6 [MN]
Trong ®ã:
R: b¸n kÝnh quay cña khuûu trôc, [m];
: vËn tèc gãc trôc khuûu, [ 1 / s ];
: hÖ sè kÕt cÊu cña ®éng c¬.
Lùc Pj thay ®æi trong suèt chu tr×nh c«ng t¸c cña ®éng c¬ vµ ®-îc coi
nh- cã ph-¬ng t¸c dông trïng víi ph-¬ng cña lùc khÝ thÓ Pk.
DÊu (-) cã ý nghÜa t-îng tr-ng vÒ sù ng-îc chiÒu gi÷a gia tèc vµ lùc
qu¸n tÝnh.
Lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng quay Pr do çc khèi l-îng chuyÓn ®éng
quay víi vËn tèc , b¸n kÝnh R g©y nªn, ta cã:
Pr2 = m2 R2.10-6 [MN]
Prk = mkh R2.10-6 [MN]
Pr = Pr2 + Prk [MN]
mkh gåm cã khèi l-îng mck vµ çc khèi l-îng quy dÉn cña m¸ khuûu m.
mkh = mck + m [kg]


m   2m m [kg]
R
83
2mm- phÇn khèi l-îng kh«ng c©n b»ng cña hai m¸ khuûu coi nh- ®-îc tËp
trung t¹i träng t©m çch ®-êng t©m trôc khuûu víi b¸n kÝnh .
Tuy Pr2, Prk cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi khi ®éng c¬ lµm viÖc ë chÕ ®é  = const
nh-ng ph-¬ng t¸c dông l¹i quay víi vËn tèc  vµ lu«n trïng víi ph-¬ng
®-êng t©m çc m¸ khuûu (nãi chÝnh x¸c lµ ph-¬ng cña b¸n kÝnh quay).
Tæng lùc khÝ thÓ vµlùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn.
P = Pk + Pj [MN]
§Ó thuËn tiÖn ta lËp b¶ng biÕn thiªn sau:
B¶ng biÕn thiªn cña çc lo¹i lùc. B¶ng 25
 pK Pk Pj P sin    T cos   Z Qck

cos  cos 
[GGTK] [MPa] [MN] [MN] [MN] [MN] [MN] [MN]
00
150
Pr2 = m2 R. 2 .10-6 = ......... ............................[MN]
Khi lËp b¶ng biÕn thiªn cña çc lùc cÇn chó ý tíi thø nguyªn cho phï
hîp. Lùc qu¸n tÝnh ly t©m h-íng tõ t©m quay ra ngoµi.
§èi víi lùc qu¸n tÝnh Pj vµ Pr2, Prk, do ¸p dông çc thø nguyªn [kg] cho
khèi l-îng, [1/s] cho  nªn ph¶i nh©n thªm víi 10-6 ®Ó ®æi thµnh [MN].
Çc hµm l-îng gi¸c ®-îc tÝnh s½n trong çc b¶ng cho ë phÇn phô lôc.
Dùa trªn kÕt qu¶ tÝnh lùc Pj trong b¶ng 25, ta x©y dùng ®-êng cong
biÕn thiªn lùc Pj trªn ®å thÞ P- víi cïng tû lÖ xÝch P nh- ®èi víi lùc khÝ thÓ.
Sau ®ã cã thÓ céng trùc tiÕp hai ®å thÞ Pk vµ Pj hoÆc dùa vµo b¶ng biÕn
thiªn P ®Ó x©y dùng ®å thÞ lùc P (víi cïng tû lÖ xÝch).
Sau khi cã P cÇn tra b¶ng l-îng gi¸c trong phÇn phô lôc ®Ó x¸c ®Þnh
sin    cos  
çc trÞ sè cña hµm vµ vµ ®iÒn vµo b¶ng trªn.
cos  cos 
84
R
Víi mçi ®éng c¬ cô thÓ, hÖ sè kÕt cÊu   cã mét trÞ sè nhÊt ®Þnh. Ta
l
cã thÓ x¸c ®Þnh  cña ®éng c¬ cÇn tÝnh to¸n råi tra b¶ng l-îng gi¸c víi gi¸ trÞ
 xÊp xØ gÇn nhÊt.
§Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c ta cã thÓ lËp tr×nh cho m¸y tÝnh vµ x¸c ®Þnh
theo çc biÓu thøc sau:
cos   1  sin 2 
  arc sin   sin  
Khi lËp tr×nh cÇn chó ý nh- sau:

 0 
NÕu   th×  > 0
 2     3 
 2     
NÕu   th×  < 0
 4     3 
sin   
Sau khi cã gãc , ta lËp tr×nh tÝnh tiÕp çc hµm l-îng gi¸c
cos 
cos  
vµ .
cos 
Do x¸c ®Þnh ®-îc  chÝnh x¸c nªn çc trÞ sè cña gãc  thu ®-îc sÏ gÇn
víi thùc tÕ h¬n. NhÊt lµ®èi víi ®éng c¬ sö dông CCKTTT lÖch t©m, nÕu biÕt
e
®-îc hÖ sè lÖch t©m k  th× kÕt qu¶ lËp tr×nh  = arc sin [sin ( - k)] sÏ
R
cµng chÝnh x¸c h¬n. Sau khi cã kÕt qu¶ cña çc hµm l-îng gi¸c, ta x¸c ®Þnh
çc trÞ sè tøc thêi cña lùc tiÕp tuyÕn T vµ lùc ph¸p tuyÕn Z vµ ®iÒn vµo b¶ng
theo çc biÓu thøc sau:
sin(   )
T  P . [MN]
cos 
cos(  )
Z  P . [MM]
cos 
Dùa vµo b¶ng biÕn thiªn ta x©y dùng ®å thÞ biÕn thiªn cña lùc tiÕp
tuyÕn T vµ lùc ph¸p tuyÕn Z. Çch bè trÝ ®å thÞ nµy nh- sau:
85
- §å thÞ ®-îc bè trÝ vÒ phÝa d-íi ®å thÞ lùc tæng, lùc khÝ thÓ vµ lùc
qu¸n tÝnh.
- ChiÒu dµi trôc hoµnh (thÓ hiÖn gãc quay ) ®óng nh- ®èi víi ®å thÞ lùc
tæng, nãi çch kh¸c lµ tÞnh tiÕn trôc hoµnh cña ®å thÞ lùc xuèng phÝa d-íi.
- Trôc tung thÓ hiÖn lùc T vµ Z cã ph-¬ng trïng víi ph-¬ng trôc tung
cña ®å thÞ lùc tæng.
- ChiÒu cao cña toµn bé ®å thÞ chiÕm kho¶ng 1/3 chiÒu réng tê « ly A0.
 MN 
- Sö dông tû lÖ xÝch T , Z   phï hîp vµ kh«ng ngoµi hai tr-êng
 mm 
hîp: T = Z hoÆc Z = 2 T ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc kiÓm tra.
§Ó tr¸nh nhÇn lÉn vµ sai sãt khi x©y dùng ®å thÞ lùc khÝ thÓ, lùc qu¸n
tÝnh, lùc tæng còng nh- lùc tiÕp tuyÕn vµ ph¸p tuyÕn ph¶i chó ý nh÷ng
®iÓm sau:
- Tr¸nh nhÇm lÉn dÊu ®¹i sè khi lËp b¶ng biÕn thiªn;
- Chó ý thø nguyªn cña lùc vµ ¸p suÊt;
- Chó ý nh÷ng ®iÓm ®Æc tr-ng khi hµm l-îng gi¸c ®æi dÊu hoÆc tiÕp
nhËn trÞ sè b»ng kh«ng;
- §Ó t¨ng thªm ®é chÝnh x¸c cã thÓ x¸c ®Þnh thªm mét sè ®iÓm xung
quanh vïng mµ hµm l-îng gi¸c ®æi dÊu.
- Khi triÓn khai ®å thÞ p - V thµnh ®å thÞ Pk-, th-êng bÞ sai sãt ë vïng
3503900; ®Æc biÖt lµ trong kho¶ng 3503750 khi mµ qu¸ tr×nh ch¸y m·nh
liÖt x¶y ra vµ ¸p suÊt trong xy lanh ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i, bëi vËy cÇn tÝnh thªm
nh÷ng ®iÓm trung gian vÝ dô øng víi 3550, 3620, 3650, 3700, 3720, 3750...;
Ngoµi ra, do cã viÖc hiÖu chØnh ®å thÞ c«ng t¹i vïng më sím xu p¸p th¶i
nªn còng cÇn tÝnh thªm çc ®iÓm trung gian trªn ®å thÞ lùc. TÝnh chÝnh x¸c
cña viÖc x¸c ®Þnh çc ®å thÞ lùc sÏ ¶nh h-ëng tíi sai sè men xo¾n cã Ých Me ë
phÇn sau.
§5. §å thÞ vÐc t¬ phô t¶i t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ

khuûu.
86
§å thÞ vÐc t¬ phô t¶i (®tvtpt) t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu hoÆc chèt
khuûu (nÕu chÕ t¹o rêi) gäi t¾t lµ ®tvtpt cæ khuûu. §å thÞ nµy ph¶n ¸nh sù
t¸c dông cña lùc T, Z, vµ Pr2 lªn bÒ mÆt cæ khuûu th«ng qua b¹c trong mét
chu tr×nh c«ng t¸c cña xy lanh, ta cã:
Q CK  T  Z  Pr 2 [MN]
CÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau:
- Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña b¶n th©n khuûu trôc Prk kh«ng cã t¸c dông
nµo lªn bÒ mÆt cæ khuûu cña nã.
- §èi víi ®éng c¬ "V" thanh truyÒn ®ång d¹ng l¾p nèi tiÕp th× ®tvtpt cæ
khuûu chØ ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng t¸c dông cña çc lùc thµnh phÇn lªn bÒ mÆt
cã tiÕp xóc víi thanh truyÒn t-¬ng øng mµ th«i.
- §èi víi ®éng c¬ V thanh truyÒn chÝnh - phô vµ ®éng c¬ V thanh truyÒn
h×nh n¹ng-trung t©m (cã kÕt cÊu nh- kiÓu ®éng c¬ ____-20) th× ®tvtpt cæ
khuûu sÏ ph¶n ¸nh sù t¸c dông ®ång thêi cña çc thµnh phÇn lùc ph¸p
tuyÕn vµ tiÕp tuyÕn còng nh- lùc qu¸n tÝnh cña khèi l-îng quy dÉn tæng thÓ
vÒ t©m ®Çu to g©y nªn, tøc lµ:
Q ck  T   Z   P r 2
[MN]
§tvtpt cæ khuûu ®-îc bè trÝ ë phÝa d-íi ®å thÞ c«ng, víi chiÒu cao
[1/23/5] chiÒu réng tê giÊy « ly A0. CÇn ph¶i chän tû lÖ xÝch çc lùc cho phï
hîp, nh-ng b¾t buéc T = Z = Pr2.
Dùng hÖ trôc vu«ng gãc TOZ; OT lµ trôc tung h-íng sang ph¶i, OZ lµ
trôc hoµnh h-íng xuèng phÝa d-íi. Dùa theo kÕt qu¶ tÝnh ë b¶ng biÕn thiªn
x¸c ®Þnh çc giao ®iÓm øng víi vÐc t¬ T  Z . Nèi çc giao ®iÓm ®ã b»ng mét
®-êng cong, ta ®-îc ®å thÞ lùc thanh truyÒn Pth trong hÖ to¹®é mµ trôc
khuûu ®øng yªn, cßn thanh truyÒn quay t-¬ng ®èi gãc  +  so víi trôc
khuûu vÒ phÝa tr¸i.
Tõ 0, vÒ phÝa chiÒu d-¬ng trôc OZ, x¸c ®Þnh ®iÓm 01sao cho O 1 O  Pr 2
(chó ý tíi tû lÖ xÝch (Pr2 = T = Z ). VÏ vßng trßn b¸n kÝnh bÊt kú t-îng
tr-ng cho bÒ mÆt cæ khuûu, vÏ kÐo dµi m¸ khuûu t-îng tr-ng vÒ phÝa chiÒu
87
d-¬ng trôc OZ. §å thÞ nhËn ®-îc øng víi gãc O1 chÝnh lµ ®tvtpt cæ khuûu víi
tû lÖ xÝch Qck = T.
D¹ng cña ®å thÞ ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh sau:
H×nh.10. §å thÞ vÐc t¬ phô

t¶i cæ khuûu ®éng c¬ mét
hµng xy lanh
Ta thÊy phÇn ®u«i ®å thÞ nµy (øng víi vïng 36003800 GQTK) ë chÕ ®é
m« men sÏ dµi h¬n so víi chÕ ®é c«ng suÊt bëi hai lý do:
- Lùc qu¸n tÝnh nhá h¬n;
- ¸p suÊt cùc ®¹i trong xy lanh lín h¬n.
88
§©y lµ d¹ng ®å thÞ ®Æc biÖt, kh«ng hoµn toµn lµ d¹ng ®éc cùc thuÇn
tóy. Bëi vËy, ®Ó cã h×nh ¶nh trùc quan h¬n, ta triÓn khai thµnh ®å thÞ trong
hÖ to¹ ®é §Ò çc :Qck-. §tvtpt cæ khuûu triÓn khai ®-îc bè trÝ ë phÝa d-íi ®å
thÞ lùc tiÕp tuyÕn vµ ph¸p tuyÕn, víi chiÒu cao kho¶ng 1/3 chiÒu réng tê A0.
Trôc hoµnh thÓ hiÖn gãc quay  ®-îc tÞnh tiÕn tõ trôc hoµnh cña hai ®å thÞ
trªn xuèng phÝa d-íi. Nh- vËy trôc tung thÓ hiÖn Qck ph¶i bè trÝ trïng
ph-¬ng víi çc trôc tung cña hai ®å thÞ ë phÝa trªn.
øng víi trÞ sè gãc  cô thÓ trªn trôc hoµnh ta x¸c ®Þnh trÞ sè t-¬ng øng
cña vÐc t¬ Q ck trªn ®tvtpt cæ khuûu vµ th«ng qua tû lÖ xÝch Q (chän thÝch
hîp cho ®å thÞ Qck- ) ta x¸c ®Þnh ®-îc mét ®iÓm nhÊt ®Þnh trªn ®å thÞ Q ck .
LÇn l-ît tiÕn hµnh t-¬ng tù ®èi víi çc trÞ sè tiÕp theo cña gãc  ta ®-îc tËp
hîp çc giao ®iÓm. Nèi chóng l¹i b»ng mét ®-êng cong liªn tôc ta ®-îc ®å thÞ
Qck- .
+ X¸c ®Þnh trÞ sè t¶i träng trung b×nh t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu:
Q
i
Q ckTB 
cki
i
[MN]
i
§Ó t¨ng ®é chÝnh x¸c cÇn dïng ph-¬ng ph¸p tÝch ph©n ®-êng cong ®Ó
t×m diÖn tÝch. Sau ®ã lÊy diÖn tÝch chia cho chiÒu dµi sÏ ®-îc chiÒu cao cña
h×nh ch÷ nhËt t-¬ng øng.
ChiÒu cao ®ã, th«ng qua tû lÖ xÝch Q, chÝnh lµ trÞ sè vÐc t¬ t¶i träng
trung b×nh QckTB. ViÖc sö dông tê « ly cho phÐp ta dÔ dµng x¸c ®Þnh diÖn tÝch
b»ng ph-¬ng ph¸p ®Õm « mm2.
CÇn chó ý lµ nh÷ng h×nh thang vu«ng ®¸y lín 1 mm, ®¸y nhá d¹ng
®-êng cong ph¶i ®-îc "bï trõ diÖn tÝch" khi ®Õm «. Sau khi x¸c ®Þnh QckTB, ta
kÎ mét ®-êng song song víi trôc hoµnh thÓ hiÖn QckTB (tû lÖ lÖ xÝch Q) lªn ®å
thÞ Qck- .
+ HÖ sè va ®Ëp :
T×m trªn ®å thÞ Qckmax vµ tÝnh  

Q ck max
Q ckTB
89
+ X¸c ®Þnh t¶i träng riªng:
Q ck  MN 
qc 
lC . d C  m2  .
 
Trong ®ã: lc- chiÒu dµi tiÕp xóc vµ dc lµ ®-êng kÝnh cña cæ khuûu, [m].
Sau khi x¸c ®Þnh , qcmax, qctb th× so s¸nh chóng víi çc gi¸ trÞ cho phÐp
cho s½n trong çc s¸ch gi¸o khoa ®Ó kÕt luËn vÒ t×nh tr¹ng chÞu t¶i cña bÒ
mÆt.
+ VÞ trÝ khoan lç dÇu b«i tr¬n.
VÞ trÝ khoan lç dÇu b«i tr¬n tèi -u cho chÕ ®é ®-îc tÝnh to¸n vµ vÏ
®tvtpt ë cæ khuûu cã thÓ x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®å thÞ mµi mßn t-îng tr-ng hoÆc
cã thÓ x¸c ®Þnh trùc tiÕp trªn ®tvtpt cæ khuûu. Çch tiÕn hµnh nh- sau:
- Tõ t©m O1 vÏ çc vßng trßn ®ång t©m t-îng tr-ng cho bÒ mÆt cæ
khuûu rçng. NÕu cæ khuûu ®Æc th× chØ cÇn mét vßng trßn.
- VÏ t-îng tr-ng m¸ khuûu vÒ phÝa chiÒu d-¬ng trôc OZ.
- Tõ O1 kÎ hai ®-êng tiÕp tuyÕn víi ®å thÞ .
- §-êng ph©n gi¸c víi gãc t¹o bëi hai tiÕp tuyÕn chÝnh lµ ph-¬ng khoan
lç dÇu nhên, çch t×m ®-êng ph©n gi¸c ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 11.
- Çch vÏ nh- ®· nªu chØ phï hîp cho tr-êng hîp ®tvtpt kh«ng ®i qua
phÝa bªn tr¸i ®iÓm t©m O1. Tr-êng hîp ®tvtpt ®i qua phÝa bªn tr¸i ®iÓm O
th× x¸c ®Þnh ®iÓm B nµo ®ã n»m trªn ®o¹n ®å thÞ ®i qua phÝa bªn tr¸i ®iÓm
O1 sao cho kho¶ng çch O1B lµ nhá nhÊt. Nèi BO1 vµ kÐo dµi tíi khi c¾t vßng
trßn t-îng tr-ng cho bÒ mÆt cæ khuûu, ®ã chÝnh lµ vÞ trÝ khoan lç dÇu b«i
tr¬n hîp lý nhÊt cho chÕ ®é ta ®ang tÝnh to¸n.
+ Ngoµi ph-¬ng ph¸p x©y dùng ®tvtpt cæ khuûu nh- ®· tr×nh bµy, ta cã
thÓ tÝnh vµ lËp b¶ng biÕn thiªn lùc t¸c dông däc theo thanh truyÒn:
P
P th 
cos
90
H×nh.11. Çch x¸c ®Þnh vÞ
trÝ khoan lç dÇu b«i tr¬n.
Sau ®ã dïng ph-¬ng ph¸p hai vßng trßn lÖch t©m (vßng trßn lín h¬n
t©m O cã b¸nh kÝnh b»ng chiÒu dµi l cña thanh truyÒn, vßng trßn nhá 0' cã
b¸n kÝnh bÊt kú, cã t©m çch vßng trßn lín mét kho¶ng çch 00' = R, chó ý lµ
tû lÖ xÝch cña l vµ R nh- nhau). H·y tù tham kh¶o thªm trang 29, 30, 31 tËp
1 cuèn "KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n ®éng c¬ ®èt trong" cña Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc vµ
Trung häc chuyªn nghiÖp. Hµ Néi 1972..
§6. §å thÞ vÐc t¬ phô t¶i b¹c ®Çu to thanh truyÒn.
Dùa trªn ®tvtpt cæ khuûu ta cã thÓ x©y dùng ®tvtpt b¹c ®Çu to thanh
truyÒn theo ph-¬ng ph¸p truyÒn thèng. Çc b-íc tiÕn hµnh nh- sau:
- VÏ d¹ng ®Çu to thanh truyÒn víi t©m 0 lªn tê giÊy bãng mê.
- VÏ vßng trßn t©m 0, b¸n kÝnh bÊt kú. X¸c ®Þnh ®iÓm 0o lµ giao ®iÓm
cña vßng trßn ®ã víi ®-êng t©m cña th©n thanh truyÒn.
- Tõ 00 ®¸nh dÊu çc ®iÓm 15, 30, 45 ... trªn vßng trßn ®ã theo chiÒu
quay trôc khuûu t-¬ng øng víi çc gãc 150 +  15
0
, 300 +  030 , ... ®Ó thuËn tiÖn
ng-êi ta th-êng lËp b¶ng biÕn thiªn cña  vµ  +  theo .
91
- §Æt chång tê giÊy bãng mê lªn ®tvtpt cæ khuûu sao cho t©m 0 trïng
víi t©m 01 cña cæ khuûu t-îng tr-ng, ®iÓm 00 trïng víi chiÒu d-¬ng trôc 0Z.
§¸nh dÊu ®iÓm 7200 hiÖn lªn tê giÊy bãng mê b»ng ®iÓm 720 (tøc 0).
Nh- vËy, vÐc t¬ tæng lùc t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu t¹i vÞ trÝ  = 00 ®·
®-îc chuyÓn ®æi t-¬ng ®-¬ng thµnh vÐc t¬ tæng lùc t¸c dông lªn bÒ mÆt b¹c
®Çu to t¹i vÞ trÝ t-¬ng øng víi gãc quay  Êy cña khuûu trôc. V× trÞ sè cña
hai vÐc t¬ lµ nh- nhau, chØ cã chiÒu lµ ng-îc nhau nªn ®Ó khái ph¶i thay ®æi
dÊu cña trÞ sè lùc, ta x©y dùng hÖ to¹ ®é T'0Z' trªn tê gÊy bãng mê (xem h×nh
d-íi) cã chiÒu 0Z' h-íng vÒ phÝa ®Çu nhá.
- LÇn l-ît xoay tê gÊy bãng mê cho çc ®iÓm 15, 30, 45... trïng víi
chiÒu d-¬ng trôc 0Z vµ ®¸nh dÊu çc ®iÓm t-¬ng øng hiÖn lªn tõ phÝa d-íi
tê giÊy bãng mê.
- Nèi çc ®iÓm ®ã l¹i, ta ®-îc ®tvtpt b¹c ®Çu to thanh truyÒn trªn tê
giÊy bãng mê.
+ Còng gièng nh- víi tr-êng hîp ®tvtpt cæ khuûu mÆc dï cã hÖ to¹ ®é
§Ò Çc nh-ng ®©y lµ ®å thÞ d¹ng Èn chø kh«ng ph¶i d¹ng ®éc cùc thuÇn tuý
vµ còng kh«ng ph¶i ®å thÞ trong hÖ to¹ ®é vu«ng gãc.
Ngoµi ph-¬ng ph¸p vÏ truyÒn thèng nh- ®· ®Ò cËp, ngµy nay ta cã thÓ
vÏ ®-îc trùc tiÕp ®å thÞ nµy trªn m¸y tÝnh mµ kh«ng cÇn ph¶i vÏ ®tvtpt cæ
khuûu. Sau khi tÝnh to¸n ®éng lùc häc, lËp b¶ng biÕn thiªn vµ vÏ çc ®å thÞ
b»ng ch-¬ng tr×nh (kÌm theo trong phÇn phô lôc) ta cã b¶ng biÕn thiªn cña
lùc T, Z vµ x¸c ®Þnh ®-îc gãc  t-¬ng øng.
Ph-¬ng ph¸p vÏ trªn m¸y dùa trªn çc luËn cø sau :
- Gi¶ thiÕt r»ng trôc khuûu ®øng yªn, xy lanh quay víi vËn tèc  theo
chiÒu ng-îc l¹i.
- S¬ ®å KTTT ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 13.
92
H×nh.12. §tvtpt b¹c ®Çu
to thanh truyÒn
- Khi xy lanh quay quanh ®-êng t©m 02 cña trôc khuûu gãc  = A1020
th× thanh truyÒn quay t-¬ng ®èi víi bÒ mÆt cæ khuûu gãc  +  = A1010. Lóc
®ã vÐc t¬ 01 E  Q ck lµ vÐc t¬ tæng lùc t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ khuûu vµ vÐc t¬
ph¶n lùc Q B   Q ck lµ vÐc t¬ lùc t¸c dông lªn b¹c ®Çu to thanh truyÒn.
Gäi gãc  = A1O1E vµ  = EO1O ta cã quan hÖ:

=+-
93
H×nh.13. S¬ ®å khuûu
trôc thanh truyÒn vµ
çc lùc t¸c dông
Khi vÐc t¬ Q ck t¹o víi chiÒu ©m trôc 0Z gãc  th× vÐc t¬ Q B còng t¹o víi
chiÒu ©m trôc 01Z1 gãc  sao cho  = 
Gãc  ®-îc x¸c ®Þnh b»ng biÓu thøc sau:
  arctg
T
Z  Pr 2
Trong biÓu thøc nµy T vµ Z lÊy víi dÊu ®¹i sè cña chóng, cßn Pr2 lÊy víi
dÊu d-¬ng.
94
Çc ®iÒu kiÖn kÌm theo khi lËp tr×nh nh- sau:

a) T  0 ; Z - Pr2 < 0 0
2

b) T  0 ; Z - Pr2 = 0 
2

c) T  0; Z - Rr2 > 0 
2
3
d) T > 0 ; Z - Pr2 > 0 
2
3
e) T > 0 ; Z - Pr2 = 0 
2
3
f) T > 0; Z - Pr2 < 0    2
2
NÕu gi¶ thiÕt r»ng thanh truyÒn ®øng yªn cßn khuûu trôc quay quanh
t©m 01 víi vËn tèc tt nµo ®ã ®Ó t¹o thµnh gãc +  t-¬ng øng th× ta cã thÓ
thiÕt lËp hÖ to¹ ®é cè ®Þnh T101Z1 nh- trªn h×nh .13.

§é dµi vÐc t¬ Q B  T 2  Z  Pr 2  [MN]
2
Quy chiÕu vÐc t¬ Q B lªn hai trôc cña hÖ T101Z1, ta ®-îc:
 
T1  Q B .sin 
Z   Q . cos 
B
§Ó thuËn tiÖn, ta lËp b¶ng biÕn thiªn sau:
B¶ng biÕn thiªn cña çc thµnh phÇn lùc B¶ng 26
  + QB  = T1 Z1
[0GQTK] [0GQTK] [0GQTK] [MN] [0] [0] [MN] [MN]
00
...
...
7200
95
Khi lËp tr×nh cÇn l-u ý chuyÓn ®æi gãc tõ ®¬n vÞ radian thµnh [0]
LËp hÖ to¹ ®é T101Z1 vµ vÏ s¬ ®å ®Çu to thanh truyÒn t©m 01, ®Çu nhá
quay vÒ phÝa chiÒu d-¬ng trôc 01Z1 nh- h×nh d-íi.
Theo trÞ sè ®· tÝnh thùc hiÖn viÖc vÏ ®å thÞ. Toµn bé çc b-íc tÝnh vµ vÏ
®· ®-îc lËp tr×nh (xem phô lôc), kÕt qu¶ cã d¹ng ®óng nh- cña ph-¬ng ph¸p
dïng tê giÊy bãng mê ®· nªu ë phÇn tr-íc.
H×nh.14. HÖ täa ®é ®å thÞ vÐc

t¬ phô t¶i b¹c ®Çu to
§7. ®å thÞ mµi mßn cæ khuûu.
§å thÞ mµi mßn thÓ hiÖn mét çch t-îng tr-ng møc ®é mµi mßn bÒ mÆt
cæ khuûu sau mét chu tr×nh t¸c dông cña lùc. §Ó cã thÓ x©y dùng ®-îc ®å thÞ
mµi mßn, ph¶i cã ®tvtpt cæ khuûu. §å thÞ nµy ®-îc bè trÝ ë « gi÷a, phÝa bªn
ph¶i tê A0. ¤ phÝa trªn cã chiÒu cao kho¶ng 1/3 chiÒu réng tê « ly A0 dïng
cho ®å thÞ ®-êng ®Æc tÝnh ngoµi. Cã hai ph-¬ng ph¸p vÏ. Ph-¬ng ph¸p thø
nhÊt phøc t¹p, tèn thêi gian h¬n (tù tham kh¶o trong tËp 1 cuèn kÕt cÊu
tÝnh to¸n ®éng c¬, Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp).
Ph-¬ng ph¸p thø hai gåm çc b-íc sau:
- Trªn ®tvtpt cæ khuûu, vÏ vßng trßn t-îng tr-ng cho bÒ mÆt vµ chia
thµnh 2n phÇn b»ng nhau, vÝ dô chia thµnh 24 phÇn vµ ®¸nh sè nh- trªn
h×nh sau:
96
H×nh.15. Chia vßng
trßn t-îng tr-ng bÒ mÆt
cæ khuûu thµnh 24
®iÓm, çch ®¸nh sè vµ
x¸c ®Þnh ph¹m vi t¸c
dông cña lùc.
- TÝnh hîp lùc Q' cña tÊt c¶ çc lùc t¸c dông lÇn l-ît lªn çc ®iÓm 0, 1,
2, 3... , ký hiÖu t-¬ng øng lµ Q0' , Q1' ; Q '2 , ghi trÞ sè lùc vµ ph¹m vi t¸c
dông lªn b¶ng sau víi gi¶ thiÕt lµ lùc Q' t¸c dông ®Òu lªn tÊt c¶ çc ®iÓm
trong ph¹m vi 1200, tøc lµ vÒ mçi phÝa cña ®iÓm chia lµ 600.
B¶ng x¸c ®Þnh hîp lùc t¸c dông lªn çc ®iÓm cña bÒ mÆt cæ khuûu.
B¶ng 27
§iÓm
0 1 2 3 ........ 21 22 23
Hîp lùc [MN]
Q' 0 = ......... x x x x x...x x x x
Q' 1 = .......... x x x x x...x x x x
.......
Q' 23 = .... x x x x x...x x x x
Q'i = Q0= Q1= Q2= Q3= Q'i= Q21= Q22= Q23=
97
- X¸c ®Þnh tæng lùc t-¬ng ®-¬ng Qi cña tÊt c¶ çc hîp lùc Q' t¸c dông
lªn ®iÓm thø i vµ ghi vµo çc « hµng d-íi cïng.
- Trªn ®å thÞ, vÏ vßng trßn t-îng tr-ng vµ m¸ khuûu nh- trªn h×nh.15.
vµ còng chia thµnh 2n phÇn b»ng nhau t-¬ng øng (vÝ dô nh- trªn h×nh lµ 24
phÇn b»ng nhau) ®¸nh sè tõ 0 tíi 2n-1. Chän mét tû lÖ xÝch lùc thÝch hîp,
®Æt çc ®o¹n th¼ng t-¬ng øng víi Qi tõ vßng trßn theo h-íng kÝnh vµo phÝa
t©m.
- Nèi çc ®iÓm cuèi cña çc ®o¹n th¼ng Êy b»ng mét ®-êng cong liªn tôc
råi g¹ch nghiªng phÇn diÖn tÝch n»m gi÷a vßng trßn vµ ®-êng cong liªn tôc
khÐp kÝn võa nhËn ®-îc, ta ®-îc ®å thÞ mµ phÇn g¹ch nghiªng ®-îc coi nh-
tû lÖ thuËn víi møc ®é mßn cña bÒ mÆt sau mét chu tr×nh t¸c dông cña lùc.
Tõ ®å thÞ nµy, ta chän vÞ trÝ mßn Ýt nhÊt ®Ó khoan lç dÇu b«i tr¬n.
§8. ®å thÞ tæng lùc tiÕp tuyÕn vµ m« men tæng.
Ta biÕt r»ng lùc tiÕp tuyÕn g©y nªn m« men lµm quay çc khuûu cña
trôc khuûu vµ truyÒn ra ngoµi mµ ta quen gäi lµ m« men xo¾n Me, ta cã:
Me = Mi.c¬ = T. R. c¬.
Do ta gi¶ thiÕt r»ng c¬ ®èi víi mçi ®éng c¬ t¹i mçi chÕ ®é lµm viÖc lµ
h»ng sè nªn quy luËt biÕn thiªn cña T chÝnh lµ quy luËt biÕn thiªn cña Mi vµ
Me. Bëi vËy, ®èi víi ®éng c¬ 1 xy lanh, ®å thÞ biÕn thiªn cña lùc tiÕp tuyÕn T
 MN 
víi tû lÖ xÝch  T   sÏ chÝnh lµ ®å thÞ biÕn thiªn cña Me víi tû lÖ xÝch:
 mm 
 Nm 
Me = T.R. c¬. 106  
 mm 
Trong ®ã: Me [Nm]; R [m]. Nh- vËy ta kh«ng cÇn x©y dùng ®å thÞ lùc T
n÷a mµ chØ cÇn tÝnh tû lÖ xÝch míi Me.
§èi víi ®éng c¬ nhiÒu xy lanh th× ph¶i x¸c ®Þnh mét chu tr×nh biÕn
thiªn cña lùc T dùa trªn thø tù c«ng t¸c vµ s¬ ®å c¬ cÊu khuûu trôc
thanh truyÒn.
NÕu ®éng c¬ chØ cã mét trÞ sè gãc lÖch pha c«ng t¸c, tøc lµ:
98
180 0 . 

i
th× chu tr×nh biÕn thiªn cña lùc T còng lµ .
Cßn ®èi víi ®éng c¬ cã tõ hai trÞ sè gãc lÖch pha c«ng t¸c trë lªn th× viÖc
x¸c ®Þnh chu tr×nh biÕn thiªn cña lùc T sÏ phøc t¹p h¬n.
§Ó ®¬n gi¶n cho viÖc lµm ®å ¸n, nh- trªn ®· gi¶ thiÕt r»ng coi CCKTTT
lµ c¬ cÊu giao t©m vµ thanh truyÒn chÝnh - phô nh- lµ thanh truyÒn h×nh
n¹ng-trung t©m. Víi gi¶ thiÕt nh- vËy, T, Z do çc xy lanh g©y nªn lµ nh-
nhau vµ dÔ tÝnh T, Z .
Trôc hoµnh cña ®å thÞ T -  kÐo dµi 00 tíi 0 cßn trôc tung th× ph¶i
dïng tû lÖ xÝch  T phï hîp ®Ó thÓ hiÖn T.
Ta chia ®å thÞ T thµnh i phÇn b»ng nhau t-¬ng øng víi chu kú lÆp l¹i
cña T råi lÇn l-ît ®Æt chång i phÇn cña ®å thÞ T víi tû lÖ xÝch T lªn ®å thÞ
T -  råi céng ®å thÞ vµ ta ®-îc T . Çch lµm nµy võa phøc t¹p vµ khã chän
T phï hîp. Bëi vËy ta tiÕn hµnh theo ph-¬ng ph¸p lËp b¶ng tÝnh T cho
mét chu kú biÕn thiªn cña nã, råi chän T phï hîp ®Ó vÏ.
ViÖc lËp b¶ng ®-îc tiÕn hµnh dùa trªn b¶ng biÕn thiªn lùc tiÕp tuyÕn T
cña mét xy lanh mµ ta ®· lËp ë trªn vµ thø tù c«ng t¸c cña ®éng c¬. Çch
tiÕn hµnh cô thÓ nh- sau:
- X¸c ®Þnh gãc c«ng t¸c , vÝ dô ®èi víi ®éng c¬ mét hµng, 4 kú, 6 xy lanh:
180 . 4
  120 0
6
- Tõ thø tù c«ng t¸c ta x¸c ®Þnh vÞ trÝ tøc thêi cña çc pÝt t«ng:
1 5 3 6 2 4
00 6000 4800 3600 2400 1200
Tõ ®ã suy ra r»ng:
99
Khi lùc T1 cña xy lanh 1 biÕn thiªn tõ 00 1200 [GQTK] th× lùc T5 cña
xy lanh thø 5 biÕn thiªn tõ 6000  7200, lùc T3 tõ 4800 6000, T4 tõ 1200
2400 .v.v....
- LËp b¶ng biÕn thiªn, vÝ dô ®èi víi ®éng c¬ mét hµng 6 xy lanh 4 kú
kiÓu ÇÈË 157...
B¶ng biÕn thiªn cña çc lùc tiÕp tuyÕn ÇÈË 157 . B¶ng 28
1 T1 2 T2 3 ........ 6 T6 T
[®é GQTK] [MN] [®é] [MN] [®é] [®é] [MN] [MN]
00 . 2400 . 4800 3600 .
150 . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
1200 3600 6000 4800 .

Çc lùc thµnh phÇn T1, T2, T3... Ti coi nh- cã cïng quy luËt biÕn thiªn
nh- nhau vµ trÞ sè ®-îc lÊy tõ b¶ng lùc T ®· lËp tr-íc.
CÇn chó ý tíi dÊu ®¹i sè cña çc lùc Ti khi tÝnh T = T1 + T2 + T3.... + Ti.
 MN 
Dùa trªn kÕt qu¶ tÝnh, chän tû lÖ xÝch  T    phï hîp råi vÏ ®å thÞ.
 mm 
Dïng ph-¬ng ph¸p ®Õm « ly ®Ó tÝnh diÖn tÝch. Nh÷ng « n»m d-íi trôc
hoµnh cã diÖn tÝch ©m. LÊy diÖn tÝch chia cho chiÒu dµi ®o¹n trôc hoµnh øng
víi (00 - 0) ta ®-îc chiÒu cao cña h×nh ch÷ nhËt, ®ã chÝnh lµ Ttb [MN]
X¸c ®Þnh m« men xo¾n cã Ých Metb:
Metb = Ttb. R. c¬. 106 [Nm]
Thùc ra ®å thÞ T -  chÝnh lµ ®å thÞ Me -  víi tû lÖ xÝch míi:
 Nm 
Me = T c¬. R. 106  
 mm 
100
So s¸nh trÞ sè Metb x¸c ®Þnh b»ng ®å thÞ víi Me trong phÇn tÝnh nhiÖt.
NÕu sai sè thÊp h¬n 10% lµ ®¹t yªu cÇu. NÕu sai sè lín h¬n, ph¶i kiÓm tra
l¹i viÖc x©y dùng vµ hiÖu chØnh ®å thÞ c«ng, viÖc triÓn khai ®å thÞ c«ng vµ
viÖc x¸c ®Þnh lùc qu¸n tÝnh Pj.
§9. Çch bè trÝ çc ®å thÞ trªn tê « ly a0.
ViÖc sö dông tê « ly nh»m môc ®Ých:
- §Ó thuËn tiÖn cho viÖc vÏ còng nh- ®Ó kiÓm tra viÖc giãng çc ®-êng
song song víi trôc tung vµ trôc hoµnh khi t×m giao ®iÓm, tr¸nh nhÇm lÉn vµ
t¨ng ®é chÝnh x¸c.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn cho viÖc tÝch ph©n ®-êng cong b»ng çch
®Õm « ®Ó tÝnh diÖn tÝch.
§Ó thÓ hiÖn çc ®å thÞ trªn tê A0 mét çch hîp lý vµ thuËn tiÖn nhÊt,
sau khi chõa lÒ 25 mm ë phÝa tr¸i vµ 5 mm ë ba phÝa cßn l¹i, ta chia diÖn
tÝch cßn l¹i thµnh 8 « nhá b»ng çc ®-êng ch× mê. Çc ®-êng ch× nµy sÏ ®-îc
tÈy bá ®i sau khi vÏ xong çc ®å thÞ. VÞ trÞ vµ kÝch th-íc çc « nh- sau:
H×nh.16. S¬ ®å bè trÝ çc ®å thÞ trªn tê « ly A0.
101
Gäi L lµ chiÒu dµi tê A0 sau khi trõ 30 mm,
W lµ chiÒu cao tê A0 sau khi trõ 10 mm.
Ta ph©n chia kÝch th-íc çc ®o¹n theo L vµ W:
1 - 2 = 3 - 4 = L/4
2 - 3 = L/2
1 - 5 = 5 - 10 = W/2
2 - 6 = 6 - 8 = 8 - 11 = W/3
7 - 9 = W/4
Çch bè trÝ çc ®å thÞ theo vÞ trÝ çc «:
- §å thÞ c«ng chØ thÞ p - V trªn « N01.
- §å thÞ lùc khÝ thÓ, lùc qu¸n tÝnh vµ tæng lùc trªn « N0 2.
- §å thÞ lùc tiÕp tuyÕn vµ ph¸p tuyÕn trªn « N05.
- §å thÞ vÐc t¬ phô t¶i cæ khuûu trªn « N04.
- §å thÞ vtpt cæ khuûu triÓn khai trªn « N07.
- §å thÞ ®-êng ®Æc tÝnh ngoµi trªn « N03.
- §å thÞ mµi mßn trªn « N06.
- §å thÞ lùc T (m« men xo¾n, trªn « N08).
+ §å thÞ c«ng chØ thÞ p - V.

 MPa   m3 
CÇn chän tû lÖ xÝch ¸p suÊt p   theo trôc tung vµ  V   theo
 mm   mm 
trôc hoµnh sao cho tû lÖ gi÷a chiÒu cao / chiÒu réng ®å thÞ vµo kho¶ng3/2,
tËn dông ®-îc hÕt chiÒu cao « giÊy, ®ñ chç ®Ó vÏ nöa vßng trßn BrÝch ë phÝa
d-íi vµ ®-êng thÓ hiÖn ¸p suÊt m«i tr-êng p0 trïng ph-¬ng víi trôc hoµnh
®å thÞ lùc trªn « N02.
+ Víi çc « N02, 5, 7: cÇn bè trÝ çc trôc tung trïng ph-¬ng nhau vµ chän çc
tû lÖ xÝch p, T, Z, Qck phï hîp ®Ó çc ®å thÞ kh«ng c¾t nhau mµ vÉn tËn
dông hÕt chiÒu cao cña «. Trôc hoµnh cña çc ®å thÞ trªn ba « nµy cã cïng tû
102
lÖ xÝch vµ b»ng 1,5 [®é/mm] ®èi víi ®éng c¬ 4 kú, 0,75 [®é/mm] ®èi víi ®éng
c¬ hai kú.
Ngoµi ra ®èi víi ®éng c¬ hai kú th× trôc hoµnh thÓ hiÖn tõ -1800 ®Õn
1800 GQTK chø kh«ng ph¶i tõ 00 ®Õn 7200 GQTK nh- ®èi víi ®éng c¬ bèn kú.
+ Chän tû lÖ xÝch T = Z trªn « N04 sao cho cã thÓ tËn dông hÕt chiÒu
cao vµ ®å thÞ n»m c©n ®èi gi÷a «.
+ Trªn « N03 lµ çc ®å thÞ ®Æc tÝnh ngoµi cña ®éng c¬, ®ã lµ: c«ng suÊt
Ne, m« men xo¾n Me, suÊt tiªu hao nhiªn liÖu riªng ge vµ suÊt tiªu hao nhiªn
liÖu trong mét giê Gnl. Trôc hoµnh chØ thÓ hiÖn tèc ®é quay trôc khuûu n
v 
 ph  . §Ó tËn dông hÕt diÖn tÝch « giÊy vµ ph©n bæ hîp lý bèn ®å thÞ ®Æc tÝnh
 
Ne, Me, ge vµ Gnl cÇn ph¶i chän çc tû lÖ xÝch hîp lý. Cã thÓ dùng 4 trôc tung
ë phÝa gãc tr¸i (thay v× mét trôc tung nh- ta th-êng lµm) vµ trÞ sè cña ®¹i
l-îng mµ trôc tung thÓ hiÖn t¹i giao ®iÓm víi trôc hoµnh cã thÓ ®-îc chän 
0. Cã thÓ chän trôc tung ë c¶ hai phÝa.
+ Vßng trßn thÓ hiÖn bÒ mÆt ngoµi cæ khuûu trªn « N06 cÇn cã b¸n kÝnh
hîp lý vµ n»m ë chÝnh gi÷a «.
+ Trªn « N08 ta bè trÝ ®å thÞ lùc tiÕp tuyÕn tæng T biÕn thiªn trong mét
chu tr×nh biÕn thiªn cña nã dùa vµo kÕt qu¶ cña b¶ng ®· lËp trong môc 8.
NÕu ®éng c¬ chØ cã 1 xy lanh th× ®ã chÝnh lµ ®å thÞ T -  (trªn « sè 5).
NÕu ®éng c¬ nhiÒu xy lanh mµ chØ cã mét gi¸ trÞ gãc lÖch pha c«ng t¸c 
th× trôc hoµnh thÓ hiÖn gãc quay cña khuûu trôc tõ 00 ®Õn 0.
NÕu ®éng c¬ nhiÒu xy lanh cã tõ hai gi¸ trÞ gãc lÖch pha c«ng t¸c trë lªn
th× ph¶i dùa vµo thø tù c«ng t¸c ®Ó x¸c ®Þnh. VÝ dô, víi ®éng c¬ ßÌÇ 236, tån
t¹i trÞ sè  = 900 vµ 2 = 1500 th× trôc hoµnh ®å thÞ T kÐo dµi tõ 00 ®Õn
2400.
CÇn chän tû lÖ xÝch  vµ T hîp lý ®Ó tËn dông hÕt diÖn tÝch cña « vµ
khi ®Õm « ly tÝnh diÖn tÝch cña « ®Ó x¸c ®Þnh Ttb cÇn chó ý lµ phÇn diÖn tÝch
n»m phÝad-íi trôc hoµnh cã gi¸ trÞ ©m. §-êng th¼ng n»m ngang thÓ hiÖn
Ttb cã cïng tû lÖ xÝch T. Sau ®ã ta x¸c ®Þnh Metb th«ng qua Ttb vµ c¬ råi so
s¸nh víi gi¸ trÞ Me trong phÇn tÝnh nhiÖt.
+ Khung tªn: ®-îc bè trÝ ë gãc d-íi, phÝa ph¶i cña tê « ly theo TCVN
103
3821-83.
Çc kÝch th-íc [mm] theo h×nh d-íi ®©y:
H×nh 14. Khung tªn theo TCVN 3821-83
Çch ®iÒn çc « nh- sau:
(1) §å thÞ ®éng lùc häc; mÆt c¾t ngang; mÆt c¾t däc...;
(2) Ký hiÖu tµi liÖu theo TCVN 223-66; ta ®Ó trèng;
(3) Ký hiÖu vËt liÖu theo TCVN; ta ®Ó trèng;
(4) Ch÷ ký hiÖu tµi liÖu theo TCVN 3820-83, ta ®Ó trèng;
(5) Ghi khèi l-îng theo TCVN; ta ®Ó trèng;
(6) Ghi tû lÖ theo TCVN-74, ®èi víi b¶n vÏ ®å thÞ ®éng lùc häc ta
®Ó trèng; çc b¶n vÏ c¬ khÝ th× ghi.;
(7) Sè thø tù cña tê, nÕu ®å ¸n chØ gåm 1 b¶n vÏ th× « nµy ®Ó trèng;
(8) Tæng sè tê (chØ ghi trªn tê thø nhÊt mµ th«i);
(9) Tªn hoÆc ký hiÖu c¬ quan chñ qu¶n tµi liÖu (ë ®©y ghi:
HVKTQS);
104
(10) LÇn l-ît ghi chøc danh cña nh÷ng ng-êi ký tªn vµo tµi liÖu.
VÝ dô ng-êi h-íng dÉn, ng-êi thùc hiÖn;
(11) Hä vµ tªn tõng ng-êi;
(12) Ch÷ ký cña tõng ng-êi;
(13) Ngµy th¸ng ký tªn;
Tõ (14) ®Õn (18) ghi nh÷ng söa ®æi theo TCVN 3827-83.;
(19) Tªn gäi theo ký hiÖu cña s¶n vËt ®-îc vÏ trªn tê giÊy nµy, ë
®©y ta ghi: §å ¸n m«n häc §C§T (ÇÈË 130, ÃÀÇ 66...) cßn khi lµm ®å ¸n
tèt nghiÖp th× ta ghi ®å ¸n tèt nghiÖp.
Sau khi x©y dùng xong çc ®å thÞ trªn c¬ së çc b¶ng biÕn thiªn ®-îc
thiÕt lËp vµ hoµn thµnh khung tªn th× phÇn tÝnh to¸n ®éng lùc häc ®-îc kÕt
thóc. Tïy theo yªu cÇu cô thÓ ®èi víi tõng ®å ¸n m«n häc, theo h-íng dÉn
cña gi¸o viªn, häc viªn cã thÓ ph¶i thùc hiÖn thªm nh÷ng phÇn sau:
a- X©y dùng ®tvtpt b¹c ®Çu to thanh truyÒn;
b- X©y dùng ®tvtpt bÒ mÆt cæ trôc;
c- X©y dùng ®tvtpt b¹c cæ trôc (æ trôc).
ViÖc x©y dùng ®tvtpt bÒ mÆt cæ trôc cã thÓ tiÕn hµnh b»ng ph-¬ng
ph¸p ®å thÞ hoÆc ph-¬ng ph¸p gi¶i tÝch (lËp b¶ng biÕn thiªn). Trong s¸ch
gi¸o khoa ®· tr×nh bµy cô thÓ çch x©y dùng ®tvtpt cæ trôc ®Ó häc viªn cã thÓ
tham kh¶o. Trong ph¹m vi cuèn h-íng dÉn nµy sÏ kh«ng ®Ò cËp n÷a bëi
th«ng th-êng, trong ®å ¸n m«n häc, häc viªn kh«ng ph¶i x©y dùng ®å thÞ
nµy. Sau khi x©y dùng ®-îc ®tvtpt cæ trôc ta cã thÓ tiÕn hµnh viÖc x©y dùng
®tvtpt b¹c cæ trôc theo nguyªn lý t-¬ng tù nh- ®· ®-îc tr×nh bµy trong môc
6. cña phÇn nµy.
Ghi chó: Ngoµi tê vÏ çc ®å thÞ ®éng lùc häc, häc viªn cßn cã nhiÖm vô
vÏ çc b¶n vÏ c¬ khÝ hoÆc s¬ ®å kh¸c theo yªu cÇu cña nhiÖm vô ®å ¸n. §èi
víi b¶n vÏ c¬ khÝ l¾p ghÐp, vÉn dïng khung tªn nh- ®· giíi thiÖu. NÕu lµ
b¶n vÏ mÆt c¾t ®éng c¬ th× kh«ng cÇn ph¶i cã b¶ng liÖt kª danh ®iÓm çc
chi tiÕt.
105
PhÇn IV
tÝnh to¸n nghiÖm bÒn çc chi tiÕt chÝnh

cña ®éng c¬
§1. Kh¸i qu¸t.
Khi thiÕt kÕ, çc chi tiÕt cña ®éng c¬ ®-îc lùa chän vÒ h×nh d¹ng, kÝch
th-íc vµ vËt liÖu còng nh- çc yªu cÇu kü thuËt kh¸c. Sau khi chÕ t¹o ë
d¹ng mÉu thö vµ thö nghiÖm, chóng ®-îc hoµn chØnh vÒ mÆt thiÕt kÕ vµ
c«ng nghÖ råi míi ®-îc ®-a vµo s¶n xuÊt hµng lo¹t. Bëi vËy, trong ph¹m vi
®å ¸n m«n häc theo ch-¬ng tr×nh gi¶ng d¹y hiÖn nay t¹i Häc viÖn KTQS,
chóng t«i chØ dõng ë néi dung tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm søc bÒn cña mét sè chi
tiÕt chñ yÕu cña ®éng c¬ b»ng çc c«ng thøc vµ ph-¬ng ph¸p tÝnh kinh ®iÓn
®· ®-îc ®Ò cËp trong m«n häc kÕt cÊu tÝnh to¸n ®éng c¬. Môc ®Ých cña phÇn
nµy lµ giíi thiÖu viÖc ¸p dông çc kiÕn thøc vÒ søc bÒn vËt liÖu vµo chuyªn
ngµnh §éng c¬ trªn c¬ së nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña çc chi tiÕt thùc ë çc
®iÒu kiÖn chÞu lùc thùc tÕ.
V× çc chi tiÕt thùc cã h×nh d¹ng kÕt cÊu phøc t¹p h¬n so víi çc chi tiÕt
mÉu trong m«n søc bÒn vËt liÖu vµ mèi l¾p ghÐp phøc t¹p gi÷a çc chi tiÕt
còng nh- tÝnh chÊt ®a d¹ng cña çc lo¹i t¶i träng nªn viÖc x¸c ®Þnh chÝnh
x¸c øng suÊt, chuyÓn vÞ vµ biÕn d¹ng ®èi víi çc chi tiÕt lµ rÊt khã kh¨n. Do
vËy buéc ta ph¶i dïng çc gi¶ thiÕt, ®¬n gi¶n ho¸ h×nh d¹ng chi tiÕt còng
nh- sö dông çc hÖ sè phô ®Ó ®¬n gi¶n ho¸ phÐp tÝnh. Çc c«ng thøc ®-îc sö
dông còng nh- çc kÕt qu¶ thu ®-îc sÏ chØ cã ý nghÜa ®Þnh tÝnh mµ th«i.
Khi ®éng c¬ lµm viÖc, xuÊt hiÖn çc lo¹i lùc sau ®©y:
+ Lùc khÝ thÓ, ®¹t trÞ sè cùc ®¹i ë ®Çu qu¸ tr×nh ch¸y d·n në (3703900
GQTK) nh-ng ta quy -íc lµ Pkmax t¹i thêi ®iÓm pÝt t«ng ë §CT, ®Çu hµnh
tr×nh ch¸y d·n në.
106
Khi ®éng c¬ lµm viÖc ë nh÷ng chÕ ®é kh¸c nhau th× lùc khÝ thÓ cã trÞ sè
lín nhÊt ë chÕ ®é m« men xo¾n cùc ®¹i.
+ Lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng quay Pr vµ tÞnh tiÕn Pj:
Lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn thay ®æi trÞ sè vµ ®¹t gi¸ trÞ cùc

trÞ khi pÝt t«ng ë §CT, §CD, cßn ®èi víi ®éng c¬ cã hÖ sè   th× cã thªm

gi¸ trÞ cùc trÞ thø ba ë vïng gÇn §CD. Khi pÝt t«ng ë §CT th× lùc qu¸n tÝnh
tÞnh tiÕn cã trÞ sè tuyÖt ®èi lµ lín nhÊt (gi¸ trÞ thùc sÏ nhá nhÊt vµ cã
dÊu ©m).
Lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng quay cã trÞ sè kh«ng ®æi nh-ng ph-¬ng t¸c
dông quay víi vËn tèc  (trïng ph-¬ng víi b¸n kÝnh quay cña m¸ khuûu).
+ Lùc ma s¸t: xuÊt hiÖn khi cã sù chuyÓn ®éng t-¬ng ®èi gi÷a hai bÒ
mÆt t-¬ng t¸c, vÝ dô pÝt t«ng - xy lanh, b¹c - cæ trôc... §é lín cña lùc phô
thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, ®ã lµ: ¸p lùc, hÖ sè ma s¸t, tèc ®é chuyÓn ®éng
t-¬ng ®èi.
+ Träng lùc: v× çc chi tiÕt thùc ®Òu cã khèi l-îng nªn ®Òu bÞ träng lùc
t¸c dông. §Ó ®¬n gi¶n viÖc tÝnh to¸n ng-êi ta th-êng bá qua. Còng víi môc
®Ých nh- vËy, ta bá qua ph¶n lùc cña khÝ th¶i còng nh- cña khÝ n¹p vµo xy
lanh. Ngoµi ra, ®éng c¬ cßn chÞu nh÷ng phô t¶i sau:
+ Phô t¶i nhiÖt: xuÊt hiÖn khi cã sù chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a çc phÇn
cña mét chi tiÕt hoÆc khi cã sù chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a çc chi tiÕt th× sÏ
lµm thay ®æi dung sai l¾p ghÐp nÕu chóng cã hÖ sè d·n në nhiÖt kh¸c nhau,
thËm chÝ cho dï c¶ hai chi tiÕt ®Òu cã cïng nhiÖt ®é nh-ng ë nh÷ng chÕ ®é
nhiÖt kh¸c nhau th× øng suÊt do dung sai l¾p ghÐp g©y nªn còng kh¸c nhau.
+ Phô t¶i do dao ®éng ®µn håi vµ dao ®éng c«ng h-ëng: Do çc chi tiÕt
thùc kh«ng thÓ cøng v÷ng tuyÖt ®èi nªn d-íi t¸c dông cña t¶i träng biÕn
thiªn sÏ xuÊt hiÖn çc d¹ng dao ®éng. Nh÷ng dao ®éng nµy g©y nªn øng suÊt
phô vµ khi cã hiÖn t-îng céng h-ëng th× øng suÊt céng h-ëng cã thÓ lµm
g·y, vì, háng hãc chi tiÕt.
+ Phô t¶i do lùc siÕt bu l«ng hoÆc mèi Ðp c¨ng khi l¾p ghÐp çc chi tiÕt
víi nhau. D¹ng phô t¶i nµy th-êng ®-îc xÐt ®Õn d-íi d¹ng çc hÖ sè. Ngoµi
107
ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng tíi t×nh tr¹ng chÞu lùc thùc tÕ
cña chi tiÕt vÝ dô nh- øng suÊt d- (lu«n tån t¹i sau qóa tr×nh gia c«ng c¬
khÝ, th-êng ng-êi ta ph¶i cã çc biÖn ph¸p nh- ñ ®Ó gi¶m bít lo¹i øng suÊt
nµy) hoÆc møc ®é mµi mßn kh«ng ®ång ®Òu còng nh- kh¶ n¨ng gia c«ng
chuÈn x¸c bÒ mÆt. Nh÷ng yÕu tè nµy ®-îc gia t¨ng ¶nh h-ëng bëi khuyÕt tËt
vµ møc ®é kh«ng ®ång ®Òu cña hîp kim khi t¹o ph«i.
Do tÝnh chÊt phøc t¹p cña t¶i träng vµ cña t×nh tr¹ng chi tiÕt nªn viÖc
tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm th-êng ®-îc tiÕn hµnh theo çc néi dung sau:
- TÝnh to¸n søc bÒn;
- TÝnh theo ®é cøng v÷ng vµ møc ®é mµi mßn;
- TÝnh to¸n theo øng suÊt nhiÖt;
- TÝnh to¸n theo dao ®éng ®µn håi vµ dao ®éng céng h-ëng.
ViÖc tÝnh to¸n søc bÒn chi tiÕt gåm çc b-íc: x¸c ®Þnh chÕ ®é lµm viÖc
nguy hiÓm nhÊt, t¶i träng øng víi chÕ ®é ®ã, vÞ trÝ tÝnh to¸n vµ cuèi cïng lµ
b-íc tÝnh theo øng suÊt cho phÐp hoÆc tÝnh theo giíi h¹n mái cña vËt liÖu
(th«ng qua hÖ sè an toµn).
Nh÷ng chi tiÕt chÞu t¶i träng thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú víi tÇn sè cao
nh- trôc khuûu, chèt pÝt t«ng, thanh truyÒn... ®-îc tÝnh theo giíi h¹n mái.
ViÖc tÝnh to¸n theo ®é cøng v÷ng ®«i khi cßn quan träng h¬n viÖc tÝnh
to¸n søc bÒn bëi nÕu chi tiÕt kh«ng ®ñ cøng v÷ng th× sÏ bÞ biÕn d¹ng nhiÒu
khi chÞu t¶i vµ nh- vËy viÖc tÝnh to¸n søc bÒn sÏ gÆp nhiÒu sai sè. §Ó ®¶m
b¶o ®é cøng v÷ng ta th-êng chän gi¸ trÞ thÊp cña øng suÊt cho phÐp khi tÝnh
bÒn vµ ¸p dông çc gi¶i ph¸p t¨ng cøng t¹i nh÷ng vïng träng yÕu.
Khi tÝnh to¸n theo møc ®é mµi mßn ta gi¶ thiÕt r»ng tèc ®é mµi mßn tû
lÖ thuËn víi ¸p suÊt bÒ mÆt vµ tèc ®é tr-ît t-¬ng ®èi gi÷a hai bÒ mÆt. Néi
dung tÝnh to¸n gåm viÖc x¸c ®Þnh ¸p suÊt riªng lín nhÊt vµ trung b×nh trªn
çc bÒ mÆt lµm viÖc. §Ó t¨ng thªm møc ®é chÝnh x¸c, ta tÝnh ®Õn çc yÕu tè
phô nh- tr¹ng th¸i bÒ mÆt, chÊt l-îng b«i tr¬n, ®é cøng v÷ng, tr¹ng th¸i
nhiÖt, tèc ®é tr-ît t-¬ng ®èi v.v... . Tuy nhiªn kÕt qu¶ cña ph-¬ng ph¸p tÝnh
108
to¸n nµy chØ cã ý nghÜa ®Þnh tÝnh bëi cã qu¸ nhiÒu yÕu tè ¶nh h-ëng mµ ta
l¹i kh«ng thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®-îc.
TÝnh to¸n theo dao ®éng ®µn håi bao gåm viÖc x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn c«ng
h-ëng, biªn ®é céng h-ëng vµ øng suÊt céng h-ëng tõ ®ã kÕt luËn vÒ søc bÒn
cña chi tiÕt. NÕu thÊy cÇn thiÕt th× ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p gi¶m t¸c h¹i
cña hiÖn t-îng céng h-ëng.
Khi tÝnh to¸n theo øng suÊt nhiÖt cÇn x¸c ®Þnh tr-êng nhiÖt ®é vµ
tr-êng øng suÊt nhiÖt cña chi tiÕt, ®é biÕn d¹ng nhiÖt, trªn c¬ së ®ã chän
khe hë nhiÖt cÇn thiÕt. NÕu cÇn thiÕt th× ¸p dông çc biÖn ph¸p t¨ng c-êng
lµm m¸t ®èi víi chi tiÕt hoÆc ng¨n chÆn bít ¶nh h-ëng cña sù d·n në nhiÖt
tù do. Nh÷ng chi tiÕt lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thay ®æi liªn tôc nh-
pÝt t«ng, lãt xy lanh, xÐc m¨ng, xu p¸p, n¾p m¸y ... cÇn ®-îc tÝnh to¸n bÒn
theo c¶ t¶i träng c¬ vµ t¶i träng nhiÖt bëi v× ®èi víi nh÷ng chi tiÕt träng yÕu
nµy, t¶i träng nhiÖt ®ãng vai trß rÊt quan träng vµ hai lo¹i t¶i träng cïng t¸c
dông nµy lu«n cã t¸c ®éng gia t¨ng hiÖu øng cña nhau.
§èi víi nh÷ng chi tiÕt chÞu t¶i thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú th× cÇn tÝnh
theo hÖ sè an toµn. Tr-íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh øng suÊt lín nhÊt vµ øng suÊt
nhá nhÊt, sau ®ã tÝnh øng suÊt trung b×nh m, m vµ øng suÊt biªn ®é a, a
nh- sau:
 max   min
m 
2
 max   min
m 
2
 max   min
a 
2
 max   min
a 
2
Giíi h¹n bÒn cña vËt liÖu trong tr-êng hîp nµy ®-îc ®Æc tr-ng b»ng
giíi h¹n mái. Giíi h¹n mái trong chu kú kÐo nÐn, uèn ®èi xøng  max   min
®-îc ký hiÖu lµ -1, ®èi víi tr-êng hîp xo¾n ®èi xøng lµ -1. Trong chu tr×nh
m¹ch ®éng (khi mµ max hoÆc min = 0); khi chÞu xo¾n m¹ch ®éng: min = 0) th×
®-îc ký hiÖu lµ 0 vµ 0).
109
B¶n th©n trÞ sè giíi h¹n mái l¹i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c nh-
h×nh d¹ng, kÝch th-íc, ®é bãng bÒ mÆt cña chi tiÕt, tÝnh chÊt (møc ®é) ®èi
xøng cña chu tr×nh t¶i träng .... nªn ta ph¶i x¸c ®Þnh søc bÒn cña chi tiÕt
th«ng qua hÖ sè an toµn n ®èi víi øng suÊt ph¸p tuyÕn vµ n ®èi víi øng
suÊt tiÕp tuyÕn. HÖ sè an toµn lµ tû sè gi÷a øng suÊt giíi h¹n vµ øng suÊt
thùc tÕ lín nhÊt cña chu tr×nh ®ã. BiÓu thøc ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
 
n 
k
. a   . m

 
n 
k
a   .m

Trong ®ã:
k vµ k: lµ hÖ sè thÓ hiÖn møc ®é tËp trung øng suÊt do h×nh d¹ng
phøc t¹p cña chi tiÕt thùc.
 vµ : lµ hÖ sè kÓ ®Õn ¶nh h-ëng cña kÝch th-íc vµ ®é bãng bÒ

mÆt cña chi tiÕt thùc (so víi mÉu thö søc bÒn).
 vµ : lµ hÖ sè quy dÉn chu tr×nh kh«ng ®èi xøng vÒ chu tr×nh
®èi xøng t-¬ng ®-¬ng.
     
 

     
 

NÕu chi tiÕt chÞu ®ång thêi c¶ hai d¹ng øng suÊt ph¸p tuyÕn vµ øng
suÊt tiÕp tuyÕn thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú th× hÖ sè an toµn chung ®-îc x¸c
®Þnh nh- sau:
n .n
n 
n   n 
110
§èi víi çc chi tiÕt cña ®éng c¬ n, n vµ n n»m trong kho¶ng 2,55.
Víi çc tham sè vµ hÖ sè cã thÓ tham kh¶o çc tµi liÖu t-¬ng øng.
§2. tÝnh to¸n çc chi tiÕt chÝnh cña nhãm pÝt t«ng
2.1. PÝt t«ng.
Khi kiÓm nghiÖm, çc kÝch th-íc chñ yÕu cña pÝt t«ng theo h×nh d-íi
®©y ®-îc cho tr-íc trong çc b¶ng phô lôc, nÕu thiÕu th× ph¶i ®o trªn chi tiÕt
thùc. Khi thiÕt kÕ pÝt t«ng míi, çc kÝch th-íc chñ yÕu ®-îc chän theo kinh
nghiÖm vµ çc s¸ch h-íng dÉn çc b¶ng phô lôc råi chÕ taä thö, thö nghiÖm.
Trªn c¬ së ®ã tiÕn hµnh hiÖu chØnh ®Ó cã kÝch th-íc hîp lý nhÊt.
H×nh.18. S¬ ®å pÝt t«ng
111
a- §Ønh pÝt t«ng.
TÝnh theo øng suÊt uèn (ph-¬ng ph¸p Back) víi nh÷ng gi¶ thiÕt sau:
- Coi ®Ønh lµ ®Üa trßn, dµy ®ång ®Òu vµ ®Æt tù do trªn èng h×nh trô rçng;
- ¸p suÊt khÝ thÓ pzmax t¹i §CT, cuèi nÐn vµ ph©n bè ®ång ®Òu;
- Bá qua lùc qu¸n tÝnh vµ träng lùc;
§Ønh sÏ chÞu uèn lín nhÊt t¹i t©m ®Üa (mÆt d-íi chÞu kÐo) do çc lùc
Pz' max
vµ g©y nªn. Lùc khÝ thÓ:
Pz max
2 2
P z max D 2 D 2
  p z max  p o .  p z max [MN]
2 8 8
víi ®iÓm ®Æt lµ träng t©m cña nöa ®Üa trßn ®-êng kÝnh D:
 D
y  . [m]
 
Pz' max
Ph¶n lùc cã trÞ sè ®óng b»ng vµ çch t©m ®Üa mét kho¶ng y2:
Pz max
2 2
D  D2
y2  [m]
4
M« men uèn:
1
Mu  p z max . D i3 [MNm]
24
Trong ®ã:
D  D
Di  [m]

øng suÊt t¹i t©m ®Üa:

D 2i
 u  p z max [MPa]
4 2
Trong ®ã: : chiÒu dµy ®Ønh [m]
So s¸nh øng suÊt u víi øng suÊt uèn cho phÐp [u]. §èi víi hîp kim nh«m:
- §Ønh kh«ng cã g©n [u] = 20 25 MPa;
112
- §Ønh cã g©n: [u] = 25 190 MPa;
§èi víi pÝt t«ng b»ng gang:
- §Ønh kh«ng g©n: [u]= 40 45 MPa;
- §Ønh cã g©n [u] = 90 200 MPa.
Ngoµi ph-¬ng ph¸p Back, ®Ønh pÝt t«ng cã thÓ ®-îc coi nh- ®Üa máng
ngµm cøng vµo ®Çu èng h×nh trô vµ ®-îc tÝnh uèn theo çc c«ng thøc søc
bÒn vËt liÖu (ph-¬ng ph¸p Orlin), häc viªn tù tham kh¶o.
b- §Çu pÝt t«ng.
TiÕt diÖn nguy hiÓm nhÊt chÞu kÐo vµ chÞu nÐn th-êng lµ tiÕt diÖn
ngang x - x n»m phÝa trªn chèt chøa çc lç tho¸t dÇu b«i tr¬n tõ r·nh xÐc
m¨ng dÇu.
+ øng suÊt kÐo (cuèi hµnh tr×nh th¶i, ®Çu hµnh tr×nh n¹p):
P jp* m 1p . j
K   [MPa]
Fx  x Fx  x
+ øng suÊt nÐn (®Çu hµnh tr×nh ch¸y d·n në)

p z . D 2
n  [MPa]
4 Fx  x
Trong ®ã:
m1p: phÇn khèi l-îng pÝt t«ng tÝnh tõ tiÕt diÖn x - x trë lªn, [kg];
Fx-x: diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang x - x trõ bít diÖn tÝch qua ®-êng t©m
cña çc lç tho¸t dÇu b«i tr¬n, [m2].
øng suÊt cho phÐp:

   10
K MPa ®èi víi hîp kim nh«m;
   25 MPa ®èi víi hîp kim nh«m;

n
  ; 
K n
= 40 MPa ®èi víi gang.
Víi ®Çu pÝt t«ng cña ®éng c¬ hai kú, chØ cÇn tÝnh øng suÊt nÐn.
c- PhÇn dÉn h-íng
113
X¸c ®Þnh ¸p suÊt riªng trªn bÒ mÆt tiÕp xóc víi mÆt g-¬ng xy lanh.
[MPa]
N max
qp 
DL th
Trong ®ã:
Lth: chiÒu dµi phÇn dÉn h-íng, [m].
Nmax: lùc ngang lín nhÊt, [MN].
§èi víi ®éng c¬ diezel:

D 2
N max  0,8  1,3
4
p z max MN
§èi víi ®éng c¬ x¨ng:
N max  0,3 16,25   . p z max  16. D 2  MN 

R

TrÞ sè cho phÐp cña qp nh- sau:
§éng c¬ « t« m¸y kÐo :
[qp] = 0,3 0,6 MPa
§éng c¬ « t« cao tèc:
[qp] = 0,6 1,2 MPa
d- BÖ chèt:
¸p suÊt riªng trªn bÒ mÆt cña nöa trªn lç bÖ chèt ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
D 2
. p z  P jp
qb  4
2 d C . 1
MPa 
Trong ®ã:
Pjp = mn jp 10-6 [MN] : lùc qu¸n tÝnh do khèi l-îng nhãm pÝt t«ng mn g©y
nªn; qb sÏ ®¹t trÞ sè lín nhÊt khi pÝt t«ng ë §CT cuèi nÐn,®Çu ch¸y d·n në.
T-¬ng tù nh- vËy, khi pÝt t«ng ë §CT nh-ng t¹i thêi ®iÓm ®Çu n¹p
®èi víi ®éng c¬ 4 kú th× ¸p suÊt trªn bÒ mÆt nöa d-íi cña lç bÖ chèt ®-îc x¸c
®Þnh nh- sau:
114
Pjp
q b1  [MPa]
2d c . 1
Trong ®ã:
dc: ®-êng kÝnh chèt pÝt t«ng, [m];
l1: chiÒu dµi tiÕp xóc gi÷a chèt vµ bÖ chèt, [m].
So s¸nh qb vµ qb1 víi trÞ sè ¸p suÊt cho phÐp. §èi víi pÝt t«ng b»ng hîp
kim nh«m, chèt b¬i :
[q] = 20 30 MPa
PÝt t«ng b»ng gang, b¹c ®ång, chèt b¬i:
[q] = 35 MPa.
Trong ph¹m vi ®å ¸n m«n häc, häc viªn kh«ng ph¶i tÝnh to¸n khe hë
nhiÖt gi÷a pÝt t«ng vµ xy lanh còng nh- kh«ng ph¶i tÝnh to¸n øng suÊt nhiÖt
v× tÝnh chÊt phøc t¹p cña t¶i träng nhiÖt. Çc yÕu tè ¶nh h-ëng nh- øng
suÊt nhiÖt, ¶nh h-ëng cña sù tËp trung øng suÊt vµ ®Æc tÝnh biÕn thiªn cña
çc lo¹i phô t¶i ®· ®-îc ®Ò cËp ®Õn khi chän øng suÊt cho phÐp.
2.2. Chèt pÝt t«ng.
Ngµy nay hÇu nh- tÊt c¶ çc chèt pÝt t«ng l¾p trªn ®éng c¬ xe m¸y, « t«,
xe xÝch, xe t¨ng sö dông kÕt cÊu chèt b¬i d¹ng trô rçng víi môc ®Ých gi¶m
khèi l-îng, tr¸nh øng suÊt tËp trung vµ ®Ó chèt mßn ®Òu theo chu vi. S¬ ®å
l¾p ghÐp chèt vµ çc kÝch th-íc c¬ b¶n ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 19:
Çc sè liÖu cã liªn quan ®-îc ghi trong b¶ng phô lôc. NÕu thiÕu th× häc
viªn cÇn tù tham kh¶o thªm tµi liÖu chuyªn ngµnh. Thêi ®iÓm tÝnh to¸n: khi
pÝt t«ng ë §CT, ®Çu hµnh tr×nh ch¸y d·n në.
a- øng suÊt uèn chèt.
Víi gi¶ thiÕt sù ph©n bè t¶i träng riªng lªn çc vïng cña bÒ mÆt nh-
h×nh trªn, øng suÊt lín nhÊt xuÊt hiÖn gi÷a chèt vµ ®-îc tÝnh nh- sau:
115
H×nh.19. S¬ ®å l¾p ghÐp chèt pÝt t«ng vµ s¬ ®å ph©n bè t¶i träng
 
 P  P     2 b  1,5a 
 z jp 
MPa 
 
u 
1,2 d c3 1   o4
Trong ®ã:
dc: ®-êng kÝnh ngoµi cña chèt, [m];
b: kho¶ng çch gi÷a hai bÖ chèt, [m];
a: chiÒu dµi tiÕp xóc víi b¹c ®Çu nhá, [m];
 t : chiÒu dµi chèt pÝt t«ng, [m];
dt: ®-êng kÝnh trong cña chèt; [m].

dt
0 
dc
116
D 2
Pz  p z [MN] lùc khÝ thÓ ®Çu hµnh tr×nh d·n në (coi nh- t¹i vÞ trÝ
4
øng víi §CT).
Pjp = + (mp +mx + mk+ mc) jp .10-6 [MN]
Lùc qu¸n tÝnh do pÝt t«ng xÐc m¨ng, kho¸ h·m vµ chèt g©y nªn. T¹i
§CT, pÝt t«ng cã gia tèc:
m
jp = R 2 (1 + )  2 
s 
b- øng suÊt c¾t chèt.
Chèt pÝt t«ng chÞu c¾t t¹i tiÕt diÖn n»m gi÷a bÖ chèt vµ b¹c ®Çu nhá vµ
®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:

 
, P Z  P jp        

d c     
Çc trÞ sè øng suÊt uèn vµ c¾t cho phÐp ®-îc nªu trong b¶ng sau:
B¶ng trÞ sè øng suÊt cho phÐp ®èi víi chèt pÝt t«ng. B¶ng 29
VËt liÖu chèt [u] [MPa] [ ] [MPa]
ThÐp çc bon 60 120 50 60
ThÐp hîp kim 150 250 50 70
ThÐp hîp kim cao cÊp 350 450 80 120
c- TÝnh ®é biÕn d¹ng cña chèt
Khi chÞu lùc, do sù ph©n bè ¸p lùc kh«ng ®ång ®Òu theo chu vi, ng-êi ta
th-êng gi¶ thiÕt ¸p lùc ph©n bè theo quy luËt h×nh cosin hoÆc d¹ng h×nh «
van theo chu vi tiÕt diÖn ngang cña chèt nh- ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 20:
TiÕt diÖn gi÷a cña chèt cã ®é biÕn d¹ng lín nhÊt vµ ®-îc x¸c ®Þnh theo
biÓu thøc:
d max 

0,09 P Z  P jp  1   0 
3
  . k [ mm ]
E.  1   0 
117
Trong ®ã:
E: m« ®un ®µn håi, ®èi víi thÐp: E = 2.105 [MPa];
 : chiÒu dµi chèt, [m],
HÖ sè hiÖu chØnh k theo 0 x¸c ®Þnh nh- sau:
k =1,5 -15 (0 - 0,4)3
§é biÕn d¹ng cho phÐp [dmax]=0,2 dc [mm], trong c«ng thøc nµy dc [m],
H×nh.20. S¬ ®å ph©n bè ¸p lùc theo chu vi tiÕt diÖn ngang cña chèt
d- øng suÊt biÕn d¹ng
øng suÊt biÕn d¹ng cùc ®¹i n»m trong hai mÆt ph¼ng n»m ngang vµ
th¼ng ®øng (theo ®-êng t©m xy lanh) t¹i çc ®iÓm 1, 2, 3, vµ 4 nh- trªn h×nh
21:
øng suÊt kÐo trªn bÒ mÆt ngoµi t¹i ®iÓm 1 (=00):
 
P Z  P jp 
 ,
            k [MPa]
cd c 
         

øng suÊt nÐn trªn bÒ mÆt trong t¹i ®iÓm 2 (=00):
118
2 
 
 P Z  P jp 
0,19
1  2  0 1   0 

1 
k [MPa]
cd c  1   0   o 1   0 
2
øng suÊt nÐn trªn bÒ mÆt ngoµi t¹i ®iÓm 3 ( = 900)
 
 
 P Z  P jp            ,  k [MPa]
, 
cdc           
øng suÊt kÐo trªn bÒ mÆt trong t¹i ®iÓm 4 ( = 900):
P z  P jp            ,  k
  , [MPa].
cd c 
       .       
Theo tÝnh to¸n, øng suÊt nÐn t¹i ®iÓm 2 vµ øng suÊt kÐo t¹i ®iÓm 4 cã
trÞ sè lín nhÊt.
H×nh 21. §é biÕn d¹ng vµ øng suÊt biÕn d¹ng theo chu vi tiÕt diÖn ngang.
§èi víi chèt cã 0 = 0,40,8, øng suÊt biÕn d¹ng cùc ®¹i cho phÐp n»m
trong kho¶ng 60170 MPa; víi thÐp hîp kim cao cÊp cho ®éng c¬ c-êng ho¸
c«ng suÊt, trÞ sè øng suÊt biÕn d¹ng cho phÐp n»m trong ph¹m vi 120225
MPa.
119
e- ¸p suÊt tiÕp xóc víi (b¹c) ®Çu nhá thanh truyÒn
PZ  P jp
qd    q d  ; trÞ sè cña [q®] xem thªm s¸ch gi¸o khoa
ld .d c
2.3. XÐc m¨ng
Ngµy nay xÐc m¨ng kh«ng ®¼ng ¸p ®-îc sö dông réng r·i trªn çc lo¹i
®éng c¬ do nh÷ng ®Æc tÝnh -u viÖt tuyÖt ®èi cña nã so víi xÐc m¨ng ®¼ng ¸p.
ViÖc tÝnh to¸n xÐc m¨ng ®¼ng ¸p ®-îc tr×nh bµy trong çc s¸ch gi¸o
khoa. D-íi ®©y lµ ph-¬ng ph¸p Ghinsburg dïng ®Ó tÝnh to¸n xÐc m¨ng
kh«ng ®¼ng ¸p. §èi víi lo¹i xÐc m¨ng nµy, quy luËt ph©n bè ¸p suÊt theo
d¹ng “h×nh qu¶ lª” ®-îc ¸p dông. ¸p suÊt çc lo¹i xÐc m¨ng vµ çc kÝch
th-íc tÝnh to¸n ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh sau.
H×nh 22. KÝch th-íc c¬ b¶n cña xÐc m¨ng vµ biÓu ®å ph©n bè ¸p suÊt.
120
+¸p suÊt trung b×nh cña xÐc m¨ng lªn mÆt g-¬ng xy lanh:
A
0,15E
p tb 
t
DD 
3
  1
t  t 
Trong ®ã:
E: m« ®un ®µn håi cña vËt liÖu xÐc m¨ng, [MPa]; gang x¸m: E =1.105
MPa, thÐp hîp kim: 2,2.105 MPa;
A: khe hë miÖng xÐc m¨ng ë tr¹ng th¸i tù do, [m];
t: chiÒu dµy h-íng kÝnh cña xÐc m¨ng, [m].
TrÞ sè cña ptb trong kho¶ng 0,10,25 MPa ®èi víi xÐc m¨ng khÝ vµ 0,2
0,4 MPa ®èi víi xÐc m¨ng dÇu.
Dùa vµo hÖ sè ph©n bè cho trong b¶ng (s¸ch gi¸o khoa) ta cã thÓ x¸c
®Þnh ¸p suÊt lªn bÒ mÆt g-¬ng xy lanh ë vÞ trÝ bÊt kú.
+ øng suÊt uèn lµm viÖc sÏ lín nhÊt t¹i tiÕt diÖn ®èi xøng I-I (øng suÊt
kÐo bÒ mÆt ngoµi):
 u1  [MPa]
0,385 A. E
D 
D   1
t 
+ øng suÊt uèn l¾p ghÐp lín nhÊt t¹i bÒ mÆt trong, tiÕt diÖn ®èi xøng I-
I (øng suÊt kÐo bÒ mÆt trong):
 A
4 E 1  0,11 
 t
 u2  [MPa]
DD 
m   1,4
t  t 
Trong ®ã: m- hÖ sè phô thuéc vµo ph-¬ng ph¸p l¾p xÐc m¨ng vµo r·nh
(tham kh¶o s¸ch gi¸o khoa).
Çc trÞ sè cña øng suÊt cho phÐp nh- sau:
- §èi víi ®éng c¬ kh«ng c-êng ho¸ c«ng suÊt:
[  u1] = 300  400 MPa ; [  ] = 400  450 MPa

u2
121
- §èi víi ®éng c¬ c-êng ho¸ c«ng suÊt:
[  u1] = 200  300 MPa; [ ] = 300  350 MPa

u2
Ngoµi ra, khi thiÕt kÕ ph¶i chän s¬ bé khe hë miÖng, khe hë mÆt ®Çu vµ
khe hë h-íng kÝnh råi tÝnh to¸n kiÓm tra l¹i khe hë khi ®éng c¬ chÞu toµn
t¶i. Khi tÝnh to¸n kiÓm tra trong ph¹m vi §AMH ®èi víi ®éng c¬ cã s½n, häc
viªn kh«ng ph¶i tiÕn hµnh phÇn nµy.
§3. TÝnh to¸n nhãm thanh truyÒn
3.1. TÝnh to¸n ®Çu nhá thanh truyÒn
§Çu nhá thanh truyÒn chÞu lùc kÐo nÐn thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú,
ngoµi ra nÕu ®-îc Ðp b¹c tr-ît th× ®Çu nhá cßn chÞu øng suÊt biÕn d¹ng (kÐo)
do mèi Ðp c¨ng g©y nªn. Víi ®éng c¬ tÜnh t¹i vµ ®éng c¬ cã tèc ®é trôc khuûu
d 
thÊp cã thÓ cã kÕt cÊu ®Çu nhá dµy  2  1,5 cßn ®èi víi çc ®éng c¬ cao tèc,
 d1 
d 
phæ biÕn lµ kÕt cÊu ®Çu nhá máng  2  1,5 . Çc kÝch th-íc vµ s¬ ®å thanh
 d1 
truyÒn ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 23 vµ trong b¶ng phô lôc kÌm theo.
 d2 
a- TÝnh to¸n ®Çu nhá dµy   1,5
 d1 
T¹i thêi ®iÓm khi pÝt t«ng ë §CT cuèi th¶i, ®Çu hµnh tr×nh n¹p, ®Çu
nhá bÞ kÐo trªn tiÕt diÖn trung t©m ngang:
P j* m *j R     . 
k   [MPa]
F d   d  l d
Trong ®ã:
m *j khèi l-îng cña c¶ nhãm pÝt t«ng vµ nöa trªn cña ®Çu nhá thanh
truyÒn, [kg].
 
k
= 3060 [MPa]. §èi víi çc lo¹i thÐp hîp kim, chän øng suÊt cho
phÐp vÒ phÝa trÞ sè lín.
122
H×nh 23 . S¬ ®å thanh truyÒn
Ngoµi ra nÕu coi lùc p *j ph©n bè ®Òu trªn mÆt trong cña ®Çu nhá th× cã
thÓ tÝnh theo c«ng thøc Lame:
d 22  d 12
k  p [MPa]
d 22  d 12
Trong ®ã:
p: lµ ¸p suÊt ph©n bè ®Òu theo h-íng kÝnh trªn bÒ mÆt trong cña ®Çu
nhá vµ do thµnh phÇn lùc sau g©y nªn:
a- Lùc qu¸n tÝnh cña khèi l-îng nhãm pÝt t«ng;
b- Lùc c¨ng do mèi l¾p ghÐp cã ®é d«i víi b¹c;
c- Lùc c¨ng do d·n në nhiÖt gi÷a b¹c vµ ®Çu nhá.
123
m np R 2 1   .10 6   t
p  [MPa]
l d . d1  d 2  d1 d 12  d c2 
2 2
 d2  d2    
d  dc
2 2
d1  2 1
 1 
 E Eb 
 
 
Trong ®ã:
mnp: khèi l-îng toµn bé nhãm pÝt t«ng, [kg];
: ®é d«i mèi l¾p ghÐp b¹c - ®Çu nhá, [m];
t = dc. t0 (b -) [m];
dc: ®-êng kÝnh trong cña b¹c ®Çu nhá, [m];
E: m« ®un ®µn håi vËt liÖu ®Çu nhá, chän: 2,2.105 MPa ®èi víi thÐp;
Eb: m« ®un ®µn håi vËt liÖu b¹c, chän: 2,2.105 MPa ®èi víi ®ång thau;
 = 0,3 : hÖ sè Po¸t x«ng.
øng suÊt kÐo lín nhÊt xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt trong (theo c«ng thøc
Lame):
d   d 
k  p [MPa]
d   d 
So s¸nh trÞ sè tÝnh ®-îc víi øng suÊt cho phÐp.

d 
b- TÝnh to¸n ®Çu nhá máng  2  1,5 theo Kinasoshvili
 d1 
+ Khi chÞu kÐo (ë §CT cuèi th¶i, ®Çu n¹p)
Trªn c¬ së thùc nghiÖm vµ tÝnh to¸n gi¸o s- Kinasoshvili ®-a ra gi¶

thiÕt tÝnh to¸n vµ çc c«ng thøc nh- sau:
- Coi lùc qu¸n tÝnh P* j (bá qua khèi l-îng nöa trªn ®Çu nhá) ph©n bè
®Òu theo h-íng kÝnh trªn ®-êng chu vi trung b×nh cña ®Çu nhá:
Pj
p [MPa]
2
d  d 
 [m]

124
H×nh.24. S¬ ®å tÝnh to¸n ®Çu nhá máng
- Coi ®Çu nhá lµ mét dÇm cong ®èi xøng ngµm t¹i tiÕt diÖn C-C vÒ mçi
phÝa nh- h×nh vÏ trªn víi gãc ngµm  ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
H

  90  arccos
0 2 [®é]
d2
 1
2
- Coi b¹c Ðp c¨ng vµo ®Çu nhá còng biÕn d¹ng t-¬ng ®-¬ng nh- ®Çu nhá.
- C¾t dÇm cong t¹i tiÕt diÖn ®èi xøng A-A vµ thay b»ng lùc kÐo vµ m«
men uèn t-¬ng øng NA vµ MA:
NA = Pj (0,572 - 0,0008 ) [MN]

MA = Pj  (0,00033  - 0,0297) [MNm]
Trªn c¬ së nh- vËy, bµi to¸n chuyÓn sang d¹ng ®¬n gi¶n vµ cã thÓ x¸c
125
®Þnh lùc ph¸p tuyÕn vµ øng suÊt uèn t¹i tiÕt diÖn bÊt kú gi÷a A - A vµ C - C.
Qua kh¶o s¸t ng-êi ta thÊy r»ng tiÕt diÖn C-C lµ nguy hiÓm. T¹i ®ã øng
suÊt kÐo trªn bÒ mÆt ngoµi, tøc lµ t¹i vïng chuyÓn tiÕp lµ lín nhÊt.
øng suÊt tæng céng trªn bÒ mÆt ngoµi lµ:

   s  
 nj   M jc   Nj c . [MPa]
 s  s  s. l d
T-¬ng tù, ®èi víi bÒ mÆt trong:

   s  
 tj   M jc   N jc . [MPa]
 s   s  s. l d
Trong ®ã:
d 2  d1
s , chiÒu dµy ®Çu nhá, [m];
2
Mjc = MA + NA. (1-cos ) - 0,5 Pj (sin  - cos) [MNm]
Njc = NAcos + 0,5 Pj (sin  - cos) [MN]
: gãc ngµm, lµ gãc gi÷a tiÕt diÖn C-C vµ tiÕt diÖn A - A
: hÖ sè phô, kÓ ®Õn ¶nh h-ëng cña øng suÊt nÐn d- ®èi víi b¹c lãt ®Çu nhá:
E d Fd

E d Fd  E b Fb
E®, Eb: m« ®un ®µn håi vËt liÖu ®Çu nhá vµ b¹c, F®,F6; tiÕt diÖn däc cña
®Çu nhá vµ cña b¹c.
Khi tÝnh ®Çy ®ñ cho çc tiÕt diÖn ta cã thÓ vÏ ®-îc biÓu ®å øng suÊt bÒ
mÆt trong vµ ngoµi cña ®Çu nhá trong tr-êng hîp chÞu kÐo, vµ khi thay ®æi
gãc ngµm  th× øng suÊt bÒ mÆt còng thay ®æi theo. BiÓu ®å øng suÊt d-íi
®©y thÓ hiÖn râ h¬n ®iÒu ®ã .
+ Khi chÞu nÐn ( ë §CT, ®Çu hµnh tr×nh d·n në )
Lùc nÐn - theo Kinasoshvili - ®-îc ph©n bè trªn nöa d-íi ®Çu nhá theo
quy luËt cosin vµ lµ tæng cña lùc khÝ thÓ vµ lùc qu¸n tÝnh:
Pn = Pz - mnp .R.2 ( 1+ ).10-6 [MN]
126
H×nh 25. øng suÊt bÒ mÆt trong tj vµ øng suÊt bÒ mÆt ngoµi nj trong
tr-êng hîp chÞu kÐo.
Còng vÉn víi nh÷ng gi¶ thiÕt gièng nh- tr-êng hîp chÞu kÐo, m« men
uèn MA vµ lùc ph¸p tuyÕn NA t¹i tiÕt diÖn ®èi xøng A-A cã thÓ x¸c ®Þnh theo
®å thÞ trªn h×nh 26:
T¹i tiÕt diÖn nguy hiÓm C-C:

sin  
Mnc = MA +NA. (1-cos) -Pn.  (  sin   cos  ) [MNm]
1
2  
sin  
Nnc = NA.cos  +  Pn ( [MN]
1
 sin   cos  )
2  
Trong hai c«ng thøc trªn  tÝnh b»ng ra®ian.

   s  
 nZ   M n c   Nnc  [MPa]
 s  s  sl d
 6  s  1
 tZ  2 M nc   N nc  [MPa]
 s 2  s  sl d
Sau khi tÝnh to¸n cho çc tiÕt diÖn trung gian kh¸c ta sÏ ®-îc biÓu ®å
øng suÊt nh- ®-îc thÓ hiÖn ë h×nh trªn.
+ øng suÊt biÕn d¹ng:
XuÊt hiÖn do mèi l¾p ghÐp c¨ng gi÷a b¹c vµ lç ®Çu nhá (nÕu cã) vµ do
d·n në nhiÖt khi ®éng c¬ lµm viÖc. NhiÖt ®é lµm viÖc cña ®Çu nhá kho¶ng
3704500K.
127
H×nh 26. S¬ ®å tÝnh to¸n ®Çu nhá, ®å thÞ thùc nghiÖm vµ øng suÊt trªn
çc bÒ mÆt ®Çu nhá khi chÞu nÐn.
§é d«i do d·n në nhiÖt ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
t = (b - ) t0.d1 [m]
: hÖ sè d·n në nhiÖt cña ®Çu nhá, víi çc lo¹i thÐp cã thÓ chän  =
1.10-5 [1/®é].
b: hÖ sè d·n në nhiÖt vËt liÖu b¹c, víi ®ång thau: 1,8 .10-5 [1/®é].
Tæng ®é d«i +t g©y ¸p suÊt lªn bÒ mÆt l¾p ghÐp vµ ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau:
  t
p [MPa]
 d 22  d 12 d 12  d 2c 
 2   2  
d 2  d1 d1  d c
d1  
2 2

 E Eb 
 
 
128
Çc tham sè: tham kh¶o phÇn tÝnh ®Çu nhá dµy.
øng suÊt biÕn d¹ng do p g©y nªn ®-îc tÝnh theo c«ng thøc Lame:
Trªn bÒ mÆt ngoµi ®Çu nhá:

d 
 n  p [MPa]
d   d 
Trªn bÒ mÆt trong ®Çu nhá:

d 22  d 12
 t  p [MPa]
d 22  d 12
øng suÊt biÕn d¹ng (kÐo) cã thÓ ®¹t tíi 100150 MPa.
+ HÖ sè an toµn chung cho ®Çu nhá:
Do ®Çu nhá chÞu kÐo, nÐn víi øng suÊt thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú vµ
kh«ng ®èi xøng nªn ph¶i tÝnh bÒn theo hÖ sè an toµn chung.
øng suÊt cùc ®¹i cña chu tr×nh:
max = nj + n.
øng suÊt cùc tiÓu cña chu tr×nh:
min = nz + n.

T¹i tiÕt diÖn nguy hiÓm C-C vµ t¹i ®iÓm nguy hiÓm n»m trªn bÒ mÆt
ngoµi cña ®Çu nhá hÖ sè an toµn ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc sau:
 1 2  1
n  

 a    .  m  nj   nz     n j   n Z  2   n 
TrÞ sè cña n ph¶i n»m trong kho¶ng 2,55
(  1  180 250 MPa ®èi víi thÐp çc bon vµo kho¶ng 340380 MPa ®èi
víi çc lo¹i thÐp hîp kim):
+ §é biÕn d¹ng cña ®Çu nhá theo h-íng kÝnh 
8PJ .  3    90 0 
2
 [mm]
10 8 EJ
Trong ®ã: Pj [MN];  [ m];  [®é]; E [MPa];
129
l d s3
J [m4] : m« men qu¸n tÝnh tiÕt diÖn däc cña ®Çu nhá.
12
§Ó tr¸nh kÑt chèt pÝt t«ng, khi mµ khe hë l¾p ghÐp gi÷a chèt vµ b¹c
n»m trong kho¶ng 0,04 0,06 [mm] nªn []  0,02 0,03 mm.
3.2. TÝnh to¸n th©n thanh truyÒn.
Khi ®éng c¬ lµm viÖc th©n thanh truyÒn chÞu kÐo bëi lùc qu¸n tÝnh,
chÞu nÐn do lùc khÝ thÓ vµ chÞu lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng l¾c (song ph¼ng).
Bëi thÕ tr¹ng th¸i chÞu lùc cña th©n thanh truyÒn lµ:
-ChÞu kÐo;
- ChÞu nÐn vµ uèn däc th©n;
- ChÞu uèn ngang d-íi t¸c ®éng cña lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng l¾c.
Khi tÝnh søc bÒn th©n ta chia thµnh hai tr-êng hîp:
a- Th©n thanh truyÒn ®éng c¬ thÊp tèc vµ trung tèc
Khi ®éng c¬ cã tèc ®é trôc khuûu  thÊp hoÆc trung b×nh ta bá qua çc
lo¹i lùc qu¸n tÝnh mµ chØ tÝnh theo lùc khÝ thÓ t¹i vÞ trÝ §CT khi pÝt t«ng ë
®Çu hµnh tr×nh ch¸y d·n në.
+ øng suÊt nÐn t¹i tiÕt diÖn nhá nhÊt I-I theo s¬ ®å trªn h×nh 27.
Pz
 n max  [MPa]
Fmin
+ øng suÊt nÐn vµ uèn däc t¹i tiÕt diÖn trung b×nh Ftb.
Ngoµi hiÖu øng nÐn, lùc khÝ thÓ cßn g©y hiÖu øng uèn däc th©n. øng
suÊt uèn däc lín nhÊt ë vïng tiÕt diÖn trung b×nh n»m kho¶ng gi÷a th©n
thanh truyÒn.
Theo c«ng thøc Nove-Rankin, ta cã:
[MPa]
Pz
x  .k
Ftb x
[MPa]
Pz
y  .k
Ftb y
Trong ®ã: Ftb- diÖn tÝch trung b×nh ngang th©n [m2].
Mét çch gÇn ®óng, ta cã thÓ chän kx  ky  1,11,15.
130
H×nh 27. S¬ ®å tÝnh th©n thanh truyÒn ®éng c¬ tèc ®é thÊp.
TrÞ sè øng suÊt cho phÐp n»m trong giíi h¹n sau:
[] = 80120 MPa ®èi víi thÐp çc bon;
[] = 120 180 MPa ®èi víi thÐp hîp kim.
Sau khi tÝnh  , x vµ y, cÇn so s¸nh víi trÞ sè øng suÊt cho phÐp. NÕu
cÇn thiÕt th× kiÓm tra hÖ sè æn ®Þnh uèn däc (trong ph¹m vi §AMH th×
kh«ng cÇn tÝnh, trõ tr-êng hîp ®Æc biÖt).
b- Th©n thanh truyÒn ®éng c¬ cao tèc.
131
Khi tÝnh to¸n cÇn xÐt tíi çc lo¹i lùc qu¸n tÝnh ®Ó tÝnh søc bÒn mái theo
t¶i träng thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú.
Lùc t¸c dông khi thanh truyÒn chÞu nÐn vµ uèn däc t¹i tiÕt diÖn trung
b×nh khi pÝt t«ng ë vÞ trÝ §CT:
P = Pk - (mnp + mtt1) R2 (1+).10-6 [MN]
Lùc qu¸n tÝnh tÞnh tiÕn do khèi l-îng cña nhãm pÝt t«ng mnp vµ phÇn
khèi l-îng phÝa trªn tiÕt diÖn trung b×nh cña th©n mtt1 g©y nªn.
øng suÊt tæng theo c«ng thøc Nave-Rankin:

P
x  .kx [MPa]
F tb
P
y  .ky [MPa]
F tb
Còng t¹i vÞ trÝ §CT cña pÝt t«ng ë cuèi hµnh tr×nh th¶i, ®Çu hµnh tr×nh
n¹p, lùc qu¸n tÝnh ®· nªu trªn g©y ra øng suÊt kÐo tiÕt diÖn trung b×nh :
P j
k  .kx [MPa]
Ftb
Pj1 = (mnp + mtt1) R 2 (1+)10-6 [MN] , lÊy víi dÊu d-¬ng
HÖ sè an toµn t¹i tiÕt diÖn trung b×nh cña th©n:

 
n x 
  x   k      x   k 
thay x b»ng y vµo biÓu thøc trªn ta ®-îc ny.
Trong ®ã:
2 1   0
 
0
Ngoµi tiÕt diÖn trung b×nh ta cßn ph¶i x¸c ®Þnh hÖ sè an toµn cña tiÕt
diÖn nhá nhÊt. Çc b-íc tÝnh to¸n còng t-¬ng tù nh- ®èi víi tiÕt diÖn trung
b×nh nh-ng cÇn l-u ý nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- Lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn khi pÝt t«ng ë vÞ trÞ §CT do khèi
132
l-îng nhãm pÝt t«ng vµ khèi l-îng phÝa trªn tiÕt diÖn nhá nhÊt cña th©n g©y
nªn:
Pj2 = (mnp + mtt2) R 2 (1+).10-6 [MN]
- T¹i tiÕt diÖn nhá nhÊt kx = ky = 1 vµ x = y =  .
Trªn c¬ së ®ã ta sÏ x¸c ®Þnh ®-îc hÖ sè an toµn n cña tiÕt diÖn nhá nhÊt.
TrÞ sè nx , ny vµ n th-êng n»m trong kho¶ng 2,5  3.
Víi nh÷ng ®éng c¬ cã tèc ®é trôc khuûu kho¶ng tõ 3000 v/phót trë lªn
ta ph¶i xÐt thªm tíi ¶nh h-ëng cña m« men lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng l¾c
quanh chèt pÝt t«ng.
Do th©n thanh truyÒn th-êng cã kÕt cÊu tiÕt diÖn chÞu lùc ®ång ®Òu
(diÖn tÝch vµ kÝch th-íc t¨ng dÇn vÒ phÝa ®Çu to) nªn cã thÓ coi gÇn ®óng lµ
lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng l¾c (tÝnh theo mét ®¬n vÞ chiÒu dµi th©n) ph©n bè
theo quy luËt h×nh tam gi¸c nh- h×nh d-íi ®©y
H×nh. 28. Sù ph©n bè lùc qu¸n tÝnh l¾c ®¬n vÞ däc theo th©n
Lùc qu¸n tÝnh l¾c nµy ®-îc x¸c ®Þnh theo gia tèc gãc cña thanh truyÒn.
TÊt nhiªn ta ph¶i chÊp nhËn sai sè tÝnh to¸n bëi ta quy dÉn khèi l-îng
133
thanh truyÒn vÒ ®-êng t©m ®Çu nhá (®Ó tham gia chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn) vµ
vÒ ®-êng t©m ®Çu to, mçi phÇn khèi l-îng cña th©n thanh truyÒn ®Òu ®ång
thêi thùc hiÖn hai chuyÓn ®éng cã gia tèc ®ã lµ chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn theo
ph-¬ng ®-êng t©m xy lanh vµ chuyÓn ®éng quay quanh t©m chèt pÝt t«ng.
Bëi vËy lùc qu¸n tÝnh l¾c ®¬n vÞ t¹i ®iÓm A ®-îc x¸c ®Þnh gÇn ®óng nh- sau:
MN
q = mt R210-6
m
Trong ®ã: mt  kg / m  : khèi l-îng thanh truyÒn tÝnh theo mét ®¬n vÞ
chiÒu dµi.
M« men lùc qu¸n tÝnh uèn ngang th©n thanh truyÒn ®¹t trÞ sè lín nhÊt
ë tiÕt diÖn F çch ®Çu nhá mét kho¶ng lµ 0,577  t¹i vÞ trÝ thanh truyÒn
vu«ng gãc víi khuûu trôc. øng suÊt tæng céng uèn vµ nÐn x¸c ®Þnh nh- sau:
  [MPa]
Pth M u max

F Wu
Trong ®ã:
P
P th 
cos
MN ;  +  = 900
F vµ Wu: lµ diÖn tÝch vµ m« men chèng uèn cña tiÕt diÖn tÝnh to¸n, çch
®Çu nhá 0,577  .
 P jt . 
M u max   ,  P Jt [MNm]
 
q
P jt  [MN]

TrÞ sè  th-êng kh«ng v-ît qu¸ 30 MPa nªn th-êng ®-îc bá qua.
3.3. TÝnh bÒn ®Çu to thanh truyÒn.
Do kÕt cÊu thùc tÕ cña ®Çu to nªn chØ cÇn tÝnh to¸n cho tr-êng hîp
chÞu kÐo tøc lµ khi pÝt t«ng ë §CT cuèi th¶i, ®Çu n¹p. Tæng lùc kÐo ®Çu to lµ
lùc qu¸n tÝnh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn do mj g©y nªn vµ lùc qu¸n tÝnh chuyÓn
®éng quay cña phÇn khèi l-îng quy dÉn vÒ t©m ®Çu to m2 (bá qua phÇn khèi
l-îng cña n¾p ®Çu to mn) g©y nªn:
134
PJ = PJ + Pr’ = [mj .R.2 (1+) + (m2 - mn) R2] .10-6 [MN]
Gi¸o s- Kinasoshvili ®· gi¶ thiÕt:
- Khi l¾p c¨ng b¹c vµo ®Çu to th× b¹c vµ ®Çu to ®Òu biÕn d¹ng nh-
nhau. Do vËy m« men t¸c dông lªn b¹c vµ ®Çu to tû lÖ víi m« men qu¸n tÝnh
tiÕt diÖn Jb cña b¹c vµ cña tiÕt diÖn n¾p ®Çu to J®.
- N¾p vµ nöa trªn cña ®Çu to coi nh- mét khèi nguyªn, kh«ng cßn bÞ
¶nh h-ëng cña mèi ghÐp.
- N¾p ®Çu to vµ b¹c ®-îc coi nh- mét dÇm cong cã tiÕt diÖn ngang
kh«ng ®æi (b»ng tæng tiÕt diÖn A-A) vµ ®-îc ngµm hai ®Çu t¹i çc tiÕt diÖn B-
B víi b¸n kÝnh cong lÊy b»ng nöa kho¶ng çch gi÷a hai ®-êng t©m bu l«ng
thanh truyÒn c, [m].
H×nh.29. S¬ ®å tÝnh to¸n søc

bÒn ®Çu to thanh truyÒn
- Lùc qu¸n tÝnh Pj ®-îc ph©n bè theo quy luËt c«sin.
4 PJ  MN 
p'  p cos   cos  
. c  m 
C¾t dÇm cong t¹i A-A vµ thay t¸c dông t-¬ng ®-¬ng b»ng m« men MA
vµ lùc ph¸p tuyÕn NA:
M A  PJ
c
2
0,0127  0,00083 0   MNm
N A  PJ
c
2
0,522  0,003 0   MN 
135
0: gãc ngµm tiÕt diÖn B-B, [®é].
øng suÊt tæng céng lín nhÊt (uèn vµ kÐo) t¹i bÒ mÆt ngoµi tiÕt diÖn A-A
cã xÐt tíi ¶nh h-ëng cña b¹c lãt.
 
c0,127  0,00083 0  0,522  0,003 0 
 

   PJ  
 Jb   Jb  
 2Wu  1   F 1   
  Jd   J d  
Trong ®ã:
 d . 
M« men chèng uèn: Wu  [m3]

 d . 
M« men qu¸n tÝnh tiÕt diÖn n¾p: J d  [m4]

 b . 2
M« men qu¸n tÝnh tiÕt diÖn b¹c: J b  [m4]
12
 d vµ : chiÒu réng vµ chiÒu dµy tiÕt diÖn n¾p, [m];
 b vµ b: chiÒu réng vµ chiÒu dµy tiÕt diÖn b¹c, [m];
TrÞ sè cña [] nh- sau:

Thanh truyÒn b»ng thÐp th-êng cho ®éng co tÜnh t¹i vµ ®éng c¬ tµu thñy:
[] = 60100 MPa ;
Thanh truyÒn ®éng c¬ « t« m¸y kÐo, t¨ng xÝch vµ tµu thñy cao tèc:
[] = 150200 MPa;
§éng c¬ c-êng ho¸ c«ng suÊt víi thanh truyÒn b»ng thÐp hîp kim tèt:
[] = 200300 MPa;
NÕu trÞ sè  tÝnh ®-îc gÇn b»ng trÞ sè [] th× cÇn ph¶i kiÓm tra ®é
biÕn d¹ng theo h-íng kÝnh ® cña ®Çu to theo biÓu thøc sau:
0,0024 P j c 3
d  [mm]
E J b  j d 
TrÞ sè tÝnh ®-îc ph¶i nhá h¬n khe hë h-íng kÝnh gi÷a b¹c ®Çu to vµ bÒ
mÆt cæ khuûu. §èi víi ®éng c¬ « t« m¸y kÐo, xe xÝch [®] = 0,060,1 mm.
136
Trªn ®©y lµ çc néi dung chÝnh cña phÇn tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm thanh
truyÒn ®éng c¬ 4 kú. §èi víi ®éng c¬ hai kú, viÖc tÝnh to¸n sÏ kh¸c bëi v×
kh«ng cã tr¹ng th¸i thanh truyÒn chÞu kÐo khi pÝt t«ng ë ®iÓm chÕt trªn mµ
thanh truyÒn lu«n chÞu tæng lùc khÝ thÓ vµ qu¸n tÝnh g©y nÐn vµ uèn däc
mçi khÝ pÝt t«ng tíi vÞ trÝ §CT. Nh- vËy viÖc tÝnh to¸n thanh truyÒn ®éng c¬
hai kú sÏ thiªn vÒ tÝnh nÐn ®Çu nhá, nÐn vµ uèn däc th©n còng nh- uèn
ngang th©n.
3.4. TÝnh bÒn bu l«ng thanh truyÒn
Bu l«ng thanh truyÒn cè ®Þnh n¾p víi ®Çu to nªn khi siÕt chÆt bu l«ng
(hoÆc ®ai èc) bu l«ng bÞ kÐo vµ xo¾n. Ngoµi ra, khi ®éng c¬ lµm viÖc, bu l«ng
cßn chÞu øng suÊt kÐo thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú do lùc qu¸n tÝnh cña
nhãm pÝt t«ng vµ thanh truyÒn (kh«ng kÓ n¾p ®Çu to) PJ g©y nªn. Thêi ®iÓm
tÝnh bÒn lµ vÞ trÝ øng víi pÝt t«ng ë §CT cuèi hµnh tr×nh th¶i, ®Çu n¹p. Lùc
PJ x¸c ®Þnh theo biÓu thøc khi tÝnh to¸n ®Çu to thanh truyÒn. Lùc kÐo mçi
bu l«ng:
[MN]
PJ
Pb 
z
Trong ®ã: z- sè bu l«ng cho mçi thanh truyÒn.
Lùc xiÕt bu l«ng thanh truyÒn PA ph¶i ®ñ lín ®Ó khi ®éng c¬ lµm viÖc
mèi ghÐp vÉn ®¶m b¶o chÆt nh-ng kh«ng qu¸ lín ®Ó tr¸nh biÕn d¹ng dÎo, chän:
PA = (24) Pb [MN]
Khi chÞu lùc Pb, bu l«ng chØ chÞu thªm mét phÇn cña lùc Pb th«ng qua
hÖ sè  bëi c¶ bu l«ng vµ phÇn ®Çu to tiÕp xóc víi bu l«ng ®Òu biÕn d¹ng tiÕp
nªn lùc siÕt PA thùc tÕ gi¶m.
Fb

Fb  Fd
Fd
Víi    5 th×  = 0,15 0,25
Fb
137
VËy tæng lùc kÐo bu l«ng lµ:
Pbt = (2,15 4,25) Pb [MN]
øng suÊt kÐo khi lµm viÖc:

p bt
k  [MPa]
Fmin
Fmin: diÖn tÝch tiÕt diÖn ngang nguy hiÓm nhÊt cña bu l«ng.
Ngoµi øng suÊt kÐo, bu l«ng cßn bÞ xo¾n do siÕt víi lùc PA. øng suÊt
xo¾n x:
[MPa]
0,1PA . d tb
x 
0,4. d 3o
dtb: ®-êng kÝnh trung b×nh cña ren
d0: ®-êng kÝnh ch©n ren (hoÆc ®-êng kÝnh cña tiÕt tiÖn ngang nhá nhÊt
chÞu xo¾n cña bu l«ng).
øng suÊt tæng:
    2k  4  2x [MPa]
TrÞ sè øng suÊt cho phÐp [] nh- sau:
- §éng c¬ tÜnh t¹i vµ tµu thñy, bu «ng b»ng thÐp çc bon:
[] = 80120 MPa
- §éng c¬ « t«, m¸y kÐo, xe xÝch, tµu thñy tèc ®é cao, bu l«ng b»ng thÐp
hîp kim:
[] = 120180 MPa
- §éng c¬ c-êng ho¸ c«ng suÊt cao, bu l«ng b»ng thÐp hîp kim cao cÊp:
[] = 180250 MPa
§èi víi lo¹i n¾p ®Çu to thanh truyÒn mµ bÒ mÆt ph©n chia nghiªng gãc
 so víi bÒ mÆt ngang th× viÖc x¸c ®Þnh Pb cÇn chó ý tíi cos  theo nguyªn t¾c
ph©n tÝch lùc.
138
§.4. TÝnh bÒn trôc khuûu.
Çc kÝch th-íc c¬ b¶n cña trôc khuûu theo h×nh d-íi ®©y ®-îc cho s½n
trong çc b¶ng phô lôc.
H×nh .30. S¬ ®å tÝnh

to¸n trôc khuûu
Do trôc khuûu cña ®éng c¬ nhiÒu xy lanh gåm nhiÒu khuûu ghÐp nèi
tiÕp nªn vÒ b¶n chÊt ®ã lµmét dÇm siªu tÜnh vµ rÊt khã tÝnh to¸n. §Ó ®¬n
gi¶n ho¸ viÖc tÝnh to¸n ta gi¶ thiÕt r»ng trôc khuûu cøng v÷ng tuyÖt ®èi, çc
lùc t¸c dông tËp trung t¹i ®iÓm gi÷a cña cæ trôc vµ cæ khuûu. Trªn c¬ së ®ã
ta dïng ph-¬ng ph¸p ph©n ®o¹n ®Ó tÝnh to¸n. HÖ sè an toµn tÝnh theo
ph-¬ng ph¸p nµy cã trÞ sè nhá h¬n 58 % ®èi víi cæ khuûu, 3040% ®èi víi cæ
trôc vµ m¸ khuûu so víi kÕt qu¶ tÝnh theo ph-¬ng ph¸p dÇm siªu tÜnh. Bëi
vËy cÇn chän hÖ sè an toµn cho phÐp thËt hîp lý.
Ta chia trôc khuûu thµnh nhiÒu ®o¹n, mçi ®o¹n lµ mét khuûu råi x¸c
®Þnh tÊt c¶ çc lo¹i lùc vµ m« men t¸c dông lªn khuûu ®ã. S¬ ®å tÝnh to¸n
®èi víi khuûu trôc thø i nh- h×nh 31. Çc lùc t¸c dông lªn khuûu trôc:
- Lùc ph¸p tuyÕn:

cos   
Z i  P [MN]
cos 
- Lùc tiÕp tuyÕn:

sin   
Ti  P [MN]
cos 
139
H×nh.31. S¬ ®å tÝnh to¸n ®o¹n trôc thø i
- Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña khèi l-îng tËp trung t¹i cæ khuûu:
Prc = (m2 + mck) R2.10-6 [MN]
- Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña hai m¸ khuûu:
Pm = 2 mm.2.10-6 [MN]
- Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña hai ®èi träng:
P® = 2m.® 2.10-6 [MN]
Së dÜ ph¶i thªm 10-6 vµo çc biÓu thøc tÝnh lùc qu¸n tÝnh ly t©m bëi v×
khèi l-îng tÝnh theo ®¬n vÞ [kg], kho¶ng çch theo ®¬n vÞ [m] nªn cÇn ph¶i
®æi lùc thµnh thø nguyªn [MN].
Lùc qu¸n tÝnh ly t©m cña hai m¸ vµ hai ®èi träng ®-îc ph©n bè nh- ë
h×nh vÏ trªn.
Çc lùc nµy g©y nªn çc ph¶n lùc t¸c dông lªn bÒ mÆt hai cæ trôc tõ
phÝa b¹c æ trôc. Khi gi¶i phãng æ ®ì ta thay b»ng çc ph¶n lùc Ti’, Zi ’ cho cæ
trôc bªn tr¸i vµ Ti" ; Z "i cho cæ trôc bªn ph¶i cña khuûu.
140
P rc  Z i  P mr  P d 
Z 'i  Z "i  
2
T 
Ti'  Ti"  i  [MN]
2 


ViÖc x¸c ®Þnh çc ph¶n lùc trªn cã thÓ ®-îc thùc hiÖn rÊt dÔ dµng th«ng
qua çc kho¶ng çch a vµ b.
Ngoµi ra, cæ trôc bªn tr¸i chÞu m« men xo¾n Mi.
§©y chÝnh lµ tæng m« men (hay cßn gäi lµ m« men tÝch lòy) cña tÊt c¶
çc khuûu trôc phÝa tr-íc nã truyÒn ®Õn.
Cæ trôc bªn ph¶i chÞu m« men xo¾n Mi+1, ®©y chÝnh lµ m« men t¸c ®éng
ng-îc trë l¹i tõ çc khuûu phÝa bªn ph¶i nã.
Ta cã:
M i   Ti R [MNm]
i1
M i 1   Ti R  M i  Ti R [MNm]
i
Chó ý r»ng trªn s¬ ®å tÝnh to¸n ta ®· ®æi chiÒu cña ph¶n lùc vµ m«
men ng-îc nªn kh«ng ®æi dÊu ®¹i sè cña biÓu thøc tÝnh Ti' , Z "i vµ Mi+1 n÷a.
Khi tÝnh to¸n cho khuûu bªn ph¶i (thø i + 1) th× ta ph¶i vÏ ng-îc l¹i
chiÒu cña vÐc t¬ m« men Mi+1 ®èi víi cæ trôc chung víi khuûu ph¶i. Nh- vËy
vÒ thùc chÊt, cæ trôc chung gi÷a hai khuûu chÞu ph¶n lùc do hai khuûu g©y
nªn. Nh-ng b»ng çch ph©n ®o¹n, nghÜa lµ chia ®«i cæ trôc chung vµ ph¶n
lùc tõ phÝa khuûu nµo th× do nöa cæ trôc phÝa khuûu ®ã chÞu, kh«ng liªn
quan g× tíi nöa cæ trôc kia-chÝnh v× thÕ míi cã sai sè tíi 3040% so víi
ph-¬ng ph¸p gi¶i dÇm siªu tÜnh.
Do tÊt c¶ çc lùc Ti, Zi, Ti' , Ti" , Z 'i , Z "i , M i , M i 1 ®Òu biÕn thiªn cã tÝnh chÊt
chu kú nªn sÏ ph¶i tÝnh bÒn theo hÖ sè an toµn.
4.1. TÝnh bÒn cæ trôc.
Cæ trôc chÞu uèn vµ chÞu xo¾n nh-ng do cæ trôc cã ®-êng kÝnh lín h¬n
141
vµ chiÒu dµi nhá h¬n so víi cæ khuûu nªn th-êng bá qua kh«ng tÝnh uèn mµ
chØ tÝnh theo øng suÊt xo¾n. Tr×nh tù nh- sau. LËp b¶ng biÕn thiªn m« men
xo¾n tÝch luü cho tÊt c¶ çc cæ trôc cña trôc khuûu, vÝ dô ®èi víi ®éng c¬ 4 kú.
B¶ng biÕn thiªn çc m« men xo¾n tÝch luü cña çc cæ trôc B¶ng.29.
1 M1 M2 M3 ............... Mi+1
[MNm] [MNm] [MNm] [MNm]
00
150
300
7200
B¶ng trªn thÓ hiÖn sù biÕn thiªn cña m« men xo¾n tõng cæ trôc riªng
biÖt cña trôc khuûu gåm i khuûu vµ i + 1 cæ trôc.
M1 lµ m« men xo¾n cæ trôc thø nhÊt. Th«ng qua cæ trôc nµy mét phÇn
m« men xo¾n ®-îc truyÒn ®Õn çc côm, c¬ cÊu phô nh- trôc cam, b¬m n-íc,
qu¹t giã, b¬m dÇu.... . NÕu biÕt ®-îc tæng c«ng suÊt tiªu tèn cho çc bé phËn
nµy th× ta dÔ dµng x¸c ®Þnh ®-îc M1 bëi ta biÕt tèc ®é quay cña trôc khuûu
lµ . Tuy vËy rÊt khã x¸c ®Þnh c«ng suÊt tiªu tèn nµy, bëi cã rÊt nhiÒu yÕu tè
¶nh h-ëng. Bëi vËy, çch ®¬n gi¶n nhÊt lµ x¸c ®Þnh gÇn ®óng. XuÊt ph¸t tõ
luËn cø sau:
- Khi tÝnh to¸n nhiÖt ta ®· chän hiÖu suÊt c¬ khÝ c¬. §iÒu ®ã cã nghÜa
lµ trong tæng sè c«ng suÊt chØ thÞ Ni cña tÊt c¶ çc xy lanh sinh ra, chØ cã Ni
c¬ = Ne truyÒn ra ngoµi tíi bé phËn tiªu thô c«ng suÊt. PhÇn c«ng suÊt cßn
l¹i (1-c¬) Ni dïng ®Ó tiªu tèn cho viÖc th¾ng tæng hao ma s¸t vµ dÉn ®éng çc
côm, c¬ cÊu phô cña ®éng c¬. Mét çch gÇn ®óng ta cã thÓ gi¶i thÝch r»ng
kho¶ng 3040% cña (1-c¬ ) Ni ®-îc truyÒn qua cæ trôc thø nhÊt tíi b¬m
142
n-íc, qu¹t giã, b¬m dÇu vµ trôc cam... Nh- vËy tïy theo kÕt cÊu cô thÓ cña
®éng c¬ mµ chän trÞ sè hîp lý. Tuy r»ng m« men xo¾n truyÒn qua cæ trôc thø
nhÊt tíi çc côm nµy thay ®æi liªn tôc (mµ lý do chñ yÕu lµ viÖc ®ãng më xu
p¸p) nh-ng ®Ó ®¬n gi¶n ta coi nh- M1 lµ mét th«ng sè cè ®Þnh trong suèt chu
tr×nh c«ng t¸c cña ®éng c¬ (M1lÊy víi dÊu ©m).
M« men xo¾n cæ trôc thø hai: M2= M1+T1 R vµ t-¬ng tù nh- vËy ta cã:
M3 = M2 + T2.R,
Mét çch tæng qu¸t: Mi+1 = Mi + Ti .R [MNm]
Chó ý:
- M« men M 1 lu«n cã mét trÞ sè d-¬ng vµ ng-îc chiÒu quay víi 

cña trôc khuûu.
- Khi lËp b¶ng ph¶i chó ý tíi gãc lÖch pha c«ng t¸c trªn c¬ së thø tù
c«ng t¸c vµ cã thÓ gi¶ thiÕt r»ng T cña çc xy lanh cã trÞ sè vµ quy luËt biÕn
thiªn nh- nhau, chóng chØ lÖch pha t-¬ng ®èi so víi nhau mµ th«i.
Víi çc cæ trôc cã ®-êng kÝnh nh- nhau th× ta chØ cÇn x¸c ®Þnh cæ trôc
nµo cã trÞ sè Mmax-Mmin lín nhÊt sau ®ã tÝnh hÖ sè an toµn cho cæ trôc ®ã lµ ®ñ:
M max
 x max  [MPa]

,d C     
M min
 x min  [MPa]

,d C     
 : tû sè gi÷a®-êng kÝnh trong vµ ®-êng kÝnh ngoµi cña cæ trôc.
db
dc
 x max   x min
a  [MPa]

 x max   x min
 tb  [MPa]

HÖ sè an toµn theo xo¾n ®èi víi cæ trôc:
143
 1
n 
.    . tb
k
 a
Trong ®ã:
-1 = 180  200 MPa ®èi víi thÐp çc bon;
= 280  300 MPa ®èi víi thÐp hîp kim
k
 , ;    ,  , 

Gi¸ trÞ cho phÐp cña n nh- sau:
[n] = 3 4 ®èi víi ®éng c¬ x¨ng « t«;
[n] = 4  5 ®èi víi ®éng c¬ m¸y kÐo, xe xÝch;
[n] = 2 3 ®èi víi ®éng c¬ c-êng ho¸ cao.
Ngoµi viÖc tÝnh theo hÖ sè an toµn xo¾n, ®«i khi cßn ph¶i kiÓm tra cæ
trôc chÞu xo¾n nhiÒu nhÊt.
Tõ b¶ng m« men tÝch lòy, chän ra trÞ sè m« men xo¾n Mmax. Cæ trôc
chÞu Mmax sÏ bÞ xo¾n nhiÒu nhÊt. §èi víi cæ trôc ®ã, ®Ó t¨ng tÝnh chÝnh x¸c
cña phÐp tÝnh, ng-êi ta cã thÓ tÝnh thªm c¶ hiÖu øng uèn do çc ph¶n lùc T”,
Z” g©y nªn. TiÕt diÖn chÞu uèn vµ xo¾n nguy hiÓm nhÊt lµ tiÕt diÖn chuyÓn
tiÕp tõ m¸ khuûu bªn ph¶i tíi cæ trôc, cÇn kiÓm tra:
øng suÊt uèn theo ph-¬ng ph¸p tuyÕn:

a. z"
 uz  [MPa]

,d    

C 
øng suÊt uèn theo ph-¬ng tiÕp tuyÕn:
a. T "
 uT  [MPa]

,d    

C 
øng suÊt xo¾n lín nhÊt :
M max
 x max  [MPa]

,d C     
144
øng suÊt tæng céng:
   2u  4  2x max  [] [MPa]
TrÞ sè cña [] nh- sau:
50 80 MPa ®èi víi ®éng c¬ tÜnh t¹i vµ tµu thñy;
60100 MPa ®èi víi ®éng c¬ « t«, xe xÝch çc lo¹i.
4.2. TÝnh bÒn cæ khuûu

Do ®-êng kÝnh cæ khuûu th-êng nhá h¬n trong khi chiÒu dµi l¹i lín h¬n
so víi cæ trôc nªn ph¶i tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm theo c¶ uèn vµ xo¾n.
V× m« men uèn vµ m« men xo¾n ®Òu thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú nªn
ph¶i tÝnh hÖ sè an toµn theo xo¾n vµ theo uèn riªng biÖt, sau ®ã xÐt hÖ sè an
toµn chung.
a- TÝnh cæ khuûu theo xo¾n
H×nh.32. S¬ ®å tÝnh to¸n

cæ khuûu thø i
TiÕt diÖn ngang ë gi÷a cæ khuûu chÞu øng suÊt uèn lín nhÊt nªn lµ tiÕt
diÖn nguy hiÓm nhÊt. Gi¶ sö r»ng khuûu trôc ®-îc ngµm cøng t¹i tiÕt diÖn
nguy hiÓm ®ã. Ta cã m« men xo¾n cæ khuûu:
Mck = Mi + Ti’.R[MPa]
Çc trÞ sè ®-îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc trªn vµ ®iÒn vµo b¶ng sau:
145
B¶ng biªn thiªn m« men xo¾n cæ khuûu B¶ng 30
1 M1 T1’ Mck1 M2 T2’ .. .. Mcki
[®é GQTK] [MNm] [MN] [MNm] [MNm] [MN] .. [MN

m]
00
150
7200
Chän cæ khuûu cã (Mckmax - Mckmin) lín nhÊt sau ®ã tÝnh øng suÊt xo¾n
lín nhÊt vµ nhá nhÊt theo çc biÓu thøc sau:
M ck max
 x max  [MPa]

,d Ck     
M ck min
 x min  [MPa]

,d Ck     
Trong hai biÓu thøc nµy  lµ tû sè gi÷a ®-êng kÝnh trong vµ ®-êng kÝnh
ngoµi dck cña cæ khuûu.
X¸c ®Þnh tb vµ a råi tÝnh hÖ sè an toµn theo xo¾n n t-¬ng tù nh- ®·
thùc hiÖn ®èi víi cæ trôc.
Chó ý:
* Khi x¸c ®Þnh çc ph¶n lùc t¸c dông lªn bÒ mÆt cæ trôc ta ®· tu©n thñ
nguyªn lý, ph¶n lùc vµ lùc g©y ra chóng trïng (song) ph-¬ng vµ ng-îc chiÒu.
Trªn s¬ ®å tÝnh to¸n ta ®· ®Æt vÐc t¬ ph¶n lùc ng-îc chiÒu víi lùc t¸c nh©n
(lùc g©y ra çc ph¶n lùc). VÝ dô ë çc h×nh trªn ta cã lùc tiÕp tuyÕn Ti song
song nh-ng ng-îc chiÒu víi Ti”. Bëi vËy ta kh«ng ®æi dÊu cña trÞ sè cñalùc
n÷a. Do ®ã mµ cã çc c«ng thøc:
146
Ti '  Ti "  [MN]
Ti
2
Mcki = Mi + Ti’ R [MNm]
Khi lËp b¶ng cÇn hÕt søc chó ý, tr¸nh nhÇm dÊu ®¹i sè.
* Khi tÝnh m« men xo¾n cæ khuûu thø i Mcki, ph¶n lùc Ti 1
'
®· ®-îc tÝnh
vµo Mi theo c«ng thøc : Mi = Mi-1 + Ti-1. R
* Ngoµi çch tÝnh Mcki nh- trªn ta cã thÓ x¸c ®Þnh Mcki th«ng qua m«
men xo¾n cæ trôc bªn ph¶i vµ ph¶n lùc t¸c dông lªn cæ trôc ®ã theo biÓu thøc
sau:
Mcki = Mi+1 - Ti" R [MNm]
* TÝnh theo lµ cã sai sè v× thùc ra lùc Pr2 vµ Prk lµ çc lùc ph©n bè.
Pr
2
b- TÝnh cæ khuûu theo uèn:
- M« men uèn t¸c dông trong mÆt ph¼ng Z (mÆt ph¼ng chøa khuûu trôc):
Pr  Pd
M Zi  Z i;  a  b  .b [MNm]
2
M« men uèn t¸c dông trong mÆt ph¼ng T (mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi
mÆt ph¼ng chøa khuûu trôc):
MTi = Ti’ (a+b) [MNm]
- Trong mÆt ph¼ng ®i qua ®-êng t©m lç dÇu b«i tr¬n (nÕu cã), t¹o gãc 
víi chiÒu d-¬ng trôc Z m« men uèn x¸c ®Þnh nh- sau:
Mi = MZi cos + MTi sin [MNm]
- Chän cæ khuûu thø i nµo ®ã cã trÞ sè (Mmax - Mimin) lín nhÊt ®èi víi
lo¹i cæ khuûu cã lç dÉn dÇu b«i tr¬n råi tÝnh øng suÊt uèn theo c«ng thøc sau:
M  i max
 u max  [MPa]
,d Ck


  
M  i min
 u min  [MPa]
0,1d 3Ck 1   4 
- §èi víi cæ khuûu kh«ng cã lç dÇu b«i tr¬n:
147
TÝnh hiÖu (MZimax-MZimin) cña tõng cæ khuûu råi so s¸nh víi nhau ®Ó
chän cæ khuûu chÞu uèn nguy hiÓm nhÊt. Sau ®ã còng tÝnh umax vµ umin theo
çc biÓu thøc trªn tiÕn hµnh t-¬ng tù ®èi víi (MTmax -MTmin).
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc so s¸nh, lùa chän cÇn lËp b¶ng biÕn thiªn cña
MT, MZ vµ M cña tõng cæ khuûu.
B¶ng biÕn thiªn m« men uèn çc cæ khuûu B¶ng 31.
1 MT1 MZ1 M1 .. .. .. Mi
[®é GQTK] [MNm] [MNm] [MNm] [MNm]
00
150
7200
NÕu nh- çc khuûu trôc hoµn toµn gièng nhau th× chØ cÇn lËp b¶ng
biÕn thiªn cho mét khuûu mµ th«i.
- Tõ øng suÊt uèn max vµ min , x¸c ®Þnh øng suÊt biªn ®é a vµ øng
suÊt tb.
- X¸c ®Þnh hÖ sè an toµn uèn cña cæ khuûu:

 
n 
k
.  a    .  tb

Trong ®ã:
-1 = 250 350 MPa ®èi víi thÐp çc bon;
= 500  550 MPa ®èi víi thÐp hîp kim.
k = 1,9  2 - hÖ sè tËp trung øng suÊt;
 = 0,70,8 - hÖ sè kÝch th-íc;

148
 = 0,1 - hÖ sè quy dÉn chu tr×nh.
c- HÖ sè an toµn chung cña cæ khuûu.

nn
n
n 2  n 2
§èi víi ®éng c¬ « t«, xe t¶i: [n] = 2,53
§èi víi ®éng c¬ xe xÝch : [n] = 33,5
* Chó ý: ph¶i tÝnh riªng cho tõng cæ khuûu råi so s¸nh n ®Ó t×m cæ
khuûu nµo cã n thÊp nhÊt trong ®éng c¬ nhiÒu khuûu trôc.
4.3. TÝnh to¸n m¸ khuûu.
M¸ khuûu lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn phøc t¹p: chÞu kÐo, nÐn, xo¾n vµ
uèn (theo hai ph-¬ng).KÕt cÊu m¸ khuûu cã tÝnh chÊt ®a d¹ng, d-íi ®©y chØ
giíi thiÖu viÖc tÝnh to¸n m¸ khuûu cña lo¹i trôc khuûu ®ñ cæ trôc.
TiÕt diÖn nguy hiÓm cÇn tÝnh to¸n lµ tiÕt diÖn I-I trong tr-êng hîp trôc
khuûu kh«ng cã ®é trïng ®iÖp vµ II-II khi cã ®é trïng ®iÖp.
H×nh 33. TiÕt diÖn nguy

hiÓm cña m¸ khuûu trong
tr-êng hîp cã ®é trïng ®iÖp
vµ kh«ng cã ®é trïng ®iÖp.
§Ó tÝnh to¸n, ta c¾t bá phÇn khuûu trôc tõ tiÕt diÖn nguy hiÓm trë ®i
vµ ngµm phÇn cßn l¹i t¹i tiÕt diÖn nguy hiÓm ®ã nh- ®-îc thÓ hiÖn ë h×nh
trªn.
M« men tÝch lòy Mi ®-îc truyÒn tíi cæ trôc thø i + 1 hoµn toµn cã thÓ
149
®-îc x¸c ®Þnh nhê b¶ng biÕn thiªn khi tÝnh cæ trôc. NÕu nh- tÊt c¶ çc
khuûu trôc cã kÕt cÊu gièng nhau, tøc lµ P®, Pr, a, b nh- nhau th× ph¶n lùc
Ti’ = Ti” vµ Zi’ Zi” víi mäi i. KÕt qu¶ lµ çc m¸ chØ chÞu hiÖu øng uèn kh¸c
nhau do çc m« men tÝch luü Mi kh¸c nhau g©y nªn mµ th«i, cßn çc hiÖu
øng kÐo, nÐn, uèn vµ xo¾n do Ti ’ , Z’ vµ g©y nªn lµ nh- nhau. Trªn thùc
Pd
2
tÕ, víi ®éng c¬ nhiÒu xy lanh th× khuûu trôc th-êng kh«ng tuyÖt ®èi gièng
nhau nªn ng-êi thiÕt kÕ ph¶i tÝnh to¸n cho tõng lo¹i m¸ khuûu riªng biÖt,
cßn trong ph¹m vi §AMH ta gi¶ thiÕt r»ng çc khuûu trôc hoµn toµn
gièng nhau ®Ó cho viÖc tÝnh to¸n ®-îc ®¬n gi¶n.
Víi gi¶ thiÕt nh- vËy, tiÕt diÖn nguy hiÓm sÏ ph¶i chÞu nÐn (hoÆc kÐo)
do Zi’ vµ d g©y nªn, uèn trong mÆt ph¼ng chøa khuûu vµ uèn theo ph-¬ng
P
2
vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chøa khuûu trôc.
+ øng suÊt nÐn (kÐo) tiÕt diÖn nguy hiÓm:

Pd
 Z'
 n( k )  [MPa]
2
FA
Trong ®ã: FA lµ diÖn tÝch tiÕt diÖn ngµm, [m2].
+ øng suÊt uèn trong mÆt ph¼ng chøa khuûu trôc (do Z g©y nªn):
z'. a  Z' a
 uz   [MPa]
WuZ hb 
+ øng suÊt uèn trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng khuûu trôc
(do lùc T’ vµ Mi g©y nªn):
6 T ' . r  6M i
 uT  [MPa]
bh 2
Trong ®ã: r- kho¶ng çch tõ t©m cæ trôc tíi tiÕt diÖn ngµm, [m].
+ øng suÊt xo¾n tiÕt diÖn ngµm (do T’ g©y nªn):
T' . a
x  [MPa]
k. hb 
HÖ sè k phô thuéc vµo tû sè vµ vÞ trÝ çc ®iÓm riªng biÖt trªn tiÕt diÖn.
h
b
150
Nguyªn lý chung lµ ®iÓm cµng gÇn t©m tiÕt diÖn cµng chÞu øng suÊt
xo¾n lín. Ta cã thÓ tÝnh hÖ sè k th«ng qua hÖ sè g1 vµ g2 theo h×nh XII-19,
trang 150 cuèn kÕt cÊu tÝnh to¸n ®éng c¬ ®èt trong, tËp 2 cña NXB §¹i häc
vµ Trung häc chuyªn nghiÖp.
Cho dï lµ víi nh÷ng gi¶ thiÕt nh- trªn th× vÊn ®Ò cßn phøc t¹p ë chç
çc øng suÊt ®Òu thay ®æi cã tÝnh chÊt chu kú vµ lÖch pha nhau, tøc lµ khi
øng suÊt nµy ®¹t cùc ®¹i th× lo¹i øng suÊt kh¸c t¹i cïng ®iÓm ®ã cña tiÕt
diÖn ch-a h¼n ®· ®¹t trÞ sè cùc trÞ, h¬n n÷a ®iÓm nµo cña tiÕt diÖn chÞu øng
suÊt biªn ®é hoÆc øng suÊt tæng lín nhÊt vµ t¹i thêi ®iÓm nµo? V× nh÷ng khã
kh¨n trªn ta gi¶ thiÕt lµ cã 8 ®iÓm nguy hiÓm nhÊt cÇn kiÓm tra, ®ã lµ çc
®iÓm trªn h×nh 33.
+ T¹i çc ®iÓm 1, 2, 3 vµ 4: øng suÊt xo¾n x = 0 chØ cßn hiÖu øng kÐo
nÐn do uèn vµ kÐo nÐn g©y nªn, Ta cã:
1 = n(k)1 =uz1 +uT1
2 = n(k)2 + uz2 + uT2
.. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. ..
Chó ý: øng suÊt nÐn (hoÆc kÐo) n(k) t¹i tÊt c¶ çc ®iÓm ®Òu nh- nhau.
øng suÊt uèn uz t¹i çc ®iÓm 1, 6, 2 nh- nhau vµ t-¬ng tù ®èi víi uz
t¹i çc ®iÓm 3, 4, 8.
øng suÊt uèn theo ph-¬ng tiÕp tuyÕn uT t¹i çc ®iÓm 1,4, 5 lµ nh-
nhau vµ t-¬ng tù ®èi víi uT t¹i çc ®iÓm 2, 3 vµ 7.
+ T¹i çc ®iÓm 6 vµ 8 : øng suÊt xo¾n x lín nhÊt nh-ng uT = 0
+ T¹i çc ®iÓm 5 vµ 7, øng suÊt uèn uz = 0.
§Ó kh¶o s¸t sù biÕn thiªn øng suÊt t¹i mçi ®iÓm ta ph¶i lËp b¶ng biÕn
thiªn øng suÊt cho 8 ®iÓm ®ã.
151
B¶ng biÕn thiªn øng suÊt ,  [MPa] B¶ng 32
§iÓm 1 §iÓm 8
0
GQTK n1 uT1 uz1 x1 1 .. .. .. n8 uT8 uz8 x8 8
00
3600
7200
Trong b¶ng trªn, øng suÊt  ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:
    2  4 2
Dùa vµo b¶ng biÕn thiªn ta sÏ t×m ®-¬c ®iÓm nµo ®ã cña m¸ chÞu øng
suÊt  lín nhÊt ®Ó kiÓm tra ®iÒu kiÖn bÒn max  [], ®ång thêi x¸c ®Þnh
  max    min
®iÓm chÞu øng suÊt biªn ®é  a  lín nhÊt.
2
Sau ®ã tÝnh tiÕp tb cña ®iÓm ®ã vµ tÝnh hÖ sè an toµn chung n. HÖ sè
an toµn chung cña nã n»m trong ph¹m vi 2,53,5 lµ ®¶m b¶o ®ñ bÒn.
Ngoµi çch tÝnh  vµ tÝnh n, ng-êi ta cã thÓ tÝnh n vµ n råi tÝnh n
theo biÓu thøc: n   cho tõng ®iÓm, nh-ng nh- thÕ sÏ l©u h¬n do
nn
n 2  n 2
ph¶i tÝnh to¸n nhiÒu h¬n.
152
Thùc tÕ cho thÊy ®iÓm 6 vµ ®iÓm 8 cã hÖ sè an toµn thÊp nhÊt bëi vËy
ta cã thÓ kh«ng lËp b¶ng biÕn thiªn øng suÊt cho c¶ 8 ®iÓm nh- ®· nªu ë
trªn mµ sÏ lµm theo çch ng¾n gän nhÊt víi tr×nh tù sau.
a- Dùa trªn b¶ng tÝnh m« men xo¾n tÝch luü ®Ó chän xem trÞ sè Mimax ë
cæ trôc nµo råi quyÕt ®Þnh tÝnh bÒn cho m¸ khuûu ë bªn ph¶i cæ trôc ®ã (v×
®· nãi ë trªn, ta sÏ tÝnh cho ®iÓm 6, vµ 8 mµ t¹i ®ã hiÖu øng uèn do Mi vµ T’
g©y nªn kh«ng ph¸t huy t¸c dông nªn nÕu kÕt cÊu çc m¸ gièng nhau th×
chän m¸ nµo còng ®-îc).
b- X¸c ®Þnh uzmax theo Z’max (tõ b¶ng biÕn thiªn cña lùc T vµ Z ta cã
b¶ng Z’ vµ Z’ còng nh- T’ vµ T”). Z" ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i t¹i ®Çu hµnh tr×nh
ch¸y-d·n në. Sau ®ã b»ng çch t-¬ng tù ta x¸c ®Þnh ®-îc uzmin qua Z’ min.
c- Tõ Z’ max vµ Z’min x¸c ®Þnh n max vµ k min.
d- TÝnh øng suÊt ph¸p tuyÕn cùc ®¹i max vµ min

Pd
 Z 'min 
  a. Z mim
'
 max (  ) 
FA bh 

T¹i thêi ®iÓm cuèi hµnh tr×nh th¶i, ®Çu hµnh tr×nh n¹p lùc Z’ (cña ®éng
c¬ bèn kú) cã trÞ sè ©m nªn c«ng thøc trªn ®óng cho ®iÓm 8, tøc lµ ®iÓm n»m
gÇn cæ trôc bªn ph¶i nhÊt. Víi ®iÓm 6 th× øng suÊt lín nhÊt (chÞu kÐo) sÏ x¸c
®Þnh nh- sau:
Pd
 Z 'min  6a. Z 'mim
 max ( 6 )  
2
FA bh 2
øng suÊt cùc tiÓu (øng suÊt nÐn) t¹i ®iÓm 8 vµ 6 xuÊt hiÖn t¹i ®Çu
hµnh tr×nh ch¸y-d·n në ®-îc tÝnh nh- sau:
Pd
 Z 'max  6. a. Z 'max
 min ( 8 )  
2
FA bh 2
Pd
 Z 'max 
  . a . Z mam
'
 min (  ) 
FA bh 
153
e- TÝnh øng suÊt trung b×nh vµ øng suÊt biªn ®é cho tõng ®iÓm råi x¸c
®Þnh hÖ sè an toµn cña çc ®iÓm ®ã.
f- Tõ T’max vµ T’min tÝnh øng suÊt tiÕp tuyÕn (øng suÊt xo¾n) t¹i çc
®iÓm 6 vµ 8 (hai ®iÓm nµy lu«n cã øng suÊt xo¾n nh- nhau), sau ®ã x¸c ®Þnh
øng suÊt biªn ®é a vµ øng suÊt trung b×nh tb råi x¸c ®Þnh hÖ sè an toµn theo
xo¾n. §Ó ®¬n gi¶n phÐp tÝnh, cã thÓ dïng c«ng thøc gÇn ®óng sau ®©y:
   
n   ,
k a
.a   . m

n n»m trong ph¹m vi 2,0  3,5
g- X¸c ®Þnh hÖ sè an toµn chung n cho tõng ®iÓm:
  1,3  2,5
n.n
n 
n 2  n 2
4.4. Mét sè vÊn ®Ò cÇn l-u ý khi tÝnh bÒn trôc khuûu
a- Tr-íc ®©y ta ®· gi¶ thiÕt r»ng khuûu trôc chÞu lùc víi s¬ ®å cã tÝnh
chÊt ®èi xøng. Nh-ng trªn thùc tÕ , cã thÓ gÆp tr-êng hîp phi ®èi xøng vÝ dô
nh- ®Çu to thanh truyÒn ®éng c¬ ÃÀÇ-51 hoÆc çc m¸ khuûu kh«ng ph¶i
hoµn toµn gièng nhau hay tr-êng hîp cã m¸ kh«ng cã ®èi träng hoÆc ®èi
träng kh«ng gièng nhau v.v..
S¬ ®å tæng qu¸t cña khuûu trôc trong nh÷ng tr-êng hîp ®ã nh- sau:
Çc ph¶n lùc t¸c dông lªn cæ trôc:
T e  f  g  d  T e  f  g  d 
T'   ; T” = T - T’
a bcde f g 
P d 1  c  d  e  f  g   P d 2  f  g  Zd  e  f  g  Pm 1    a
Z' 

Z" = Z + P®1 + P®2 - (Pm1 + Pm2 + Pck + Z’)
Pck: lùc qu¸n tÝnh ly t©m do m2 vµ khèi l-îng cæ trôc khuûu mc g©y nªn.
154
H×nh 34. S¬ ®å khuûu
trôc kh«ng ®èi xøng
b- Tr-êng hîp sö dông ®èi träng ®Ó c©n b»ng m« men lùc qu¸n tÝnh nªn
l¾p lÖch gãc  so víi mÆt ph¼ng chøa khuûu trôc: vÝ dô nh- m¸ khuûu thø
nhÊt cña çc ®éng c¬ V-8 ,  = 4, ÇÈË 130 ch¼ng h¹n th× ta ph¶i dïng
ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch lùc, çch tiÕn hµnh nh- sau:
P®z: thµnh phÇn lùc ly t©m do ®èi träng g©y nªn, t¸c dông trong mÆt
ph¼ng chøa khuûu trôc, sÏ gãp phÇn g©y nªn ph¶n lùc Z’ vµ Z”.
P®t: thµnh phÇn lùc ly t©m t¸c dông trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt
ph¼ng chøa khuûu trôc vµ sÏ gãp phÇn g©y nªn ph¶n lùc T’ vµ T”.
Nh- vËy khi tÝnh Z’ (hoÆc Z”) thay cho P® lµ P®z. Cßn khi tÝnh T’, ngoµi
lùc tiÕp tuyÕn T, ta cßn ph¶i thªm lùc P®T qua çnh tay ®ßn t-¬ng øng.
c- Tr-êng hîp trôc khuûu thiÕu cæ trôc
Trªn çc ®éng c¬ x¨ng, ®Æc biÕt lµ ®éng c¬ x¨ng cho xe du lÞch th-êng
gÆp kÕt cÊu nµy. Khi ®ã m¸ khuûu chung cã kÕt cÊu kh¸ ®Æc biÖt. S¬ ®å tÝnh
to¸n khuûu trôc nh- sau:
H×nh 35. S¬ ®å trôc

khuûu thiÕu cæ trôc
155
M¸ khuûu chung ®-îc chia thµnh 2 phÇn (®èi xøng nhau qua ®-êng
t©m trôc khuûu). Mçi phÇn cã khèi l-îng nhÊt ®Þnh, ®-îc coi nh- tËp trung
t¹i träng t©m cña phÇn ®ã, quay víi vËn tèc gãc  vµ g©y nªn lùc qu¸n
tÝnh ly t©m P’ m vµ Pm".
Khi biÕt çc kho¶ng çch (çnh tay ®ßn) ta dÔ dµng x¸c ®Þnh ®-îc ph¶n
lùc t¸c dông lªn çc cæ trôc.
ViÖc tÝnh to¸n m¸ khuûu trong tr-êng hîp nµy sÏ phøc t¹p h¬n vµ do
vËy hÇu nh- kh«ng cã trong ph¹m vi ®å ¸n m«n häc. Trong tr-êng hîp cÇn
thiÕt, häc viªn tù tham kh¶o s¸ch gi¸o khoa vµ çc tµi liÖu cã liªn quan.
§5. nh÷ng tr-êng hîp tÝnh to¸n kh¸c
Trong nh÷ng môc trªn ®· tr×nh bµy mét çch tãm t¾t çc néi dung tÝnh
to¸n nh÷ng chi tiÕt chuyÓn ®éng c¬ b¶n cña c¬ cÊu khuûu trôc thanh truyÒn.
§ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ häc viªn th-êng ph¶i gi¶i quyÕt trong ph¹m vi
§AMH vÒ §C§T. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng tr-êng hîp ç biÖt, vÝ dô cÇn
tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm c¬ cÊu phèi khÝ, hÖ thèng b«i tr¬n, hÖ thèng lµm m¸t,
bÇu läc kh«ng khÝ .. .. cña mét ®éng c¬ cô thÓ nµo ®ã.
NÕu gÆp çc bµi to¸n Êy th× ng-êi lµm §AMH cÇn tham kh¶o çc tµi
liÖu cã liªn quan vµ s¸ch gi¸o khoa d-íi sù chØ dÉn cña ng-êi h-íng dÉn ®Ó
hoµn thµnh nhiÖm vô ®-îc giao.
156
kÕt luËn
Trong bèn phÇn cña néi dung cuèn: ‘H-íng dÉn çc b-íc thùc hiÖn
§AMH §C§T dïng cho häc viªn ngµnh xe, xe m¸y c«ng binh vµ t¨ng thiÕt
gi¸p ®· tr×nh bµy ®Çy ®ñ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n mµ häc viªn cÇn n¾m v÷ng
vµ biÕt çch vËn dông vµo §AMH cña m×nh. Ngoµi ra, häc viªn ph¶i tham
kh¶o thªm s¸ch gi¸o khoa vµ çc tµi liÖu cã liªn quan ®Ó n¾m ch¾c ®Æc ®iÓm
kÕt cÊu, c¬ së, gi¶ thiÕt trong tÝnh to¸n vµ khi chän çc tham sè còng nh-
çc hÖ sè.
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc hoµn thµnh §AMH, d-íi ®©y lµ nh÷ng phô lôc
chñ yÕu. Ngoµi ra cßn cã mét ch-¬ng tr×nh viÕt b»ng ng«n ng÷ PASCAL mµ
cã thÓ sö dông ®Ó tÝnh nhiÖt, tÝnh to¸n ®éng lùc häc vµ tÝnh bÒn mét sè chi
tiÕt c¬ b¶n. Tuy nhiªn ph¶i chó ý r»ng ch-¬ng tr×nh m¸y tÝnh chØ lµ c«ng cô,
cßn b¶n th©n con ng-êi ph¶i biÕt çch sö dông vµ ®iÒu quyÕt ®Þnh lµ chän
çc tham sè thÕ nµo, chän ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n nµo cho hîp lý. Ngoµi
ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n kiÓm nghiÖm søc bÒn theo ph-¬ng ph¸p truyÒn
thèng ®-îc sö dông trong ph¹m vi §AMH nµy, ngµy nay nh÷ng ph-¬ng
ph¸p tÝnh bÒn tiªn tiÕn h¬n ®ang ®-îc nghiªn cøu vµ tõng b-íc ¸p dông cho
®éng c¬. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy ®-îc tr×nh bµy trong çc tµi liÖu míi xuÊt b¶n
mµ ta cã thÓ tham kh¶o thªm.
157
tµi liÖu tham kh¶o
1- NguyÔn V¨n Ch©u.
H-íng dÉn ®å ¸n m«n häc ®éng c¬ ®èt trong. Häc viÖn KTQS- 1988.
2- Hå TÊn ChuÈn, NguyÔn §øc Phó vµ çc t¸c gi¶ kh¸c.
KÕt cÊu vµ tÝnh to¸n ®éng c¬ ®èt trong tËp 1, 2, 3.
Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp. 1979.
3-Àâòîìîáèëüíûå äâèãàòåëè. Måòîäèêà êóðñîâîãî ïðîåêòà äëÿ

ñòóäåíòîâ ñïåöèàëüíîñòè "Aâòîìîáèëüíîé òðàíñïîðò". Ìîñêâà, Âûñøàÿ
øêîëà. 1965.
4- Äúÿ÷åíêî Í.Õ.
Òåîðèÿ äâèãàòåëåé âíóòðåííåãî ñãîðàíèÿ. Ëåíèíãðàä, 1974.
5- Ïîïûê Ê.Ã.
Êîíñòðóèðîâàíèå è ðàñ÷åò àâòîòðàêòîðíûõ äâèãàòåëåé.

Ìîñêâà, Âûñøàÿ øêîëà, 1973.
158
KÝch th-íc xÐc m¨ng dÇu (theo h×nh 22) B¶ng 13P
M· hiÖu ®éng Sè lç §-êng kÝnh lç

h (mm) t(mm) A(mm) A0(mm) a(mm) b(mm)
dÇu (mm)
c¬ dÇu
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
M3MA-400 4,9884,975 2,782,62 - 0,760,41 1,0 2,0 8 1,5
M3MA-407 3,993,97 3,323,08 6,84,9 0,760,41 - - 8 1,5
MeM3-965 4,03,98 3,12,9 13,210,0 0,60,35 - - 8 1,5
M-20 1,03,988 3,,63,8 - 0,20,4 0,6 2,5 8 0,9
M-21 5,04,988 4,023,78 13,29,3 0,50,9 1,10,9 3,12,9 8 1,5
ÃÀÇ-12 4,03,988 3,63,8 - 0,20,4 0,6 2,5 9 0,9
ÃÀÇ -13 5,04,988 4,424,18 4,810,0 0,50,3 1,10,9 3,12,9 8 1,5
ÇÈË-110 5,04,988 3,23,18 - 0,150,40 0,8 3,4 6 1,2
ÇÈË-111 5,04,988 4,424,16 12,4 0,40,15 1,31,1 3,12,9 8 1,5
ÇÈË-120 4,7554,735 4,14,3 - 0,150,45 0,75 2,7 10 1,0

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
ÃÀÇ-51 4,03,988 3,63,8 - 0,20,4 0,6 2,5 9 0,9
ÃÀÇ -66 5,04,988 4,023,78 13,29,3 0,50,3 1,10,9 3,12,9 8 1,5
ÃÀÇ -41 5,04,988 4,424,18 14,810,0 0,50,3 1,10,9 3,12,9 8 1,5
ÓÐÀË-5M 4,7554,73 4,0 10,9 0,150,45 - - 8 1,2
ÇÈË-130 5,04,988 4,424,18 10,9 0,60,25 1,31,1 3,12,9 8 1,5
ÇÈË-375 5,04,988 4,424,18 10,9 0,60,25 1,31,1 3,12,9 8 1,5
Ä-16 5,04,988 3,853,55 6,55,0 0,40,2 1,20,8 3,12,9 8 1,61,1
Ä-20 5,9835,965 5,34,9 - 0,80,6 1,270,85 4,0 12 2,11,9
Ä -30 5,04,982 3,823,68 7,08,15 0,550,3 1,20,9 3,0 8 1,61,4
Ä -35 5,04,985 4,24,03 150 0,650,40 1,0 2,5 10 1,61,5
Ä -37 5,04,982 4,44,1 14,2 0,550,3 1,20,9 3,0 8 1,5
Ä -48 6,05,8 4,44,1 14,7 0,80,9 1,10,8 2,0 10 2,13,0
160
Ä -54 5,985,96 5,154,85 14,2 0,40,6 1,150,85 4,0 12 2,02,1
ÑÌÄ-7 5,97 4,94,7 10,9 0,70,5 1,00,7 4,0 8 2,11,9
Ä -75 5,985,96 5,154,85 14,2 0,40,6 1,150,85 4,0 12 2,02,1
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
ÑÌÄ-14 5,975,95 4,94,7 10,9 0,50,3 1,00,7 4,0 8 2,11,9
ÊÄÌ-46 5,965,94 5,55,1 21,0 0,50,9 0,70,5 4,23,8 12 2,02,25
6ÊÄÌ-50 5,965,94 5,55,1 21,0 0,50,9 0,70,5 4,23,8 12 2,02,5

Ä-6, Ä- 12A 2,352,33 3,893,37 19,0 0,250,5 - 6 0,35
vµ Ä-12-525 2,382,36 4,76 19,0 0,60,4 - - - -
ßÌÇ-236,238 vµ 6,4876,473 5,85,6 18,814,2 0,650,45 1,551,4 4,6 10 2,6

240
ÓÄ-1, ÓÄ-2 4,03,98 3,12,9 - 0,60,35 - - 8 1,5

ÓHÄ -5 vµ ÓÍÄ-
10
ÓÍÄ-7 4,03,98 3,12,9 - 0,60,36 - - 8 1,5
161
TrÞ sè (cos  +  cos 2) theo  vµ  B¶ng 1P
0 DÊu  DÊu 0
1/3,2 1/3,3 1/3,4 1/3,5 1/3,6 1/3,7 1/3,8 1,3,9 1/4,0 1/4,1 1/4,2
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
0 + 1,312 1,303 1,294 1,286 1,273 1,270 1,263 1,256 1,250 1,244 1,238 + 360
5 + 1,304 1,295 1,286 1,278 1,270 1,262 1,255 1,249 1,242 1,235 1,231 + 355
162
10 + 1,278 1,270 1,261 1,246 1,253 1,239 1,232 1,226 1,220 1,214 1,208 + 350
15 + 1,247 1,228 1,221 1,213 1,206 1,200 1,194 1,188 1,182 1,177 1,172 + 345
20 + 1,179 1,172 1,165 1,159 1,152 1,147 1,141 1,136 1,131 1,126 1,122 + 340
25 + 1,107 1,101 1,095 1,090 1,085 1,080 1,075 1,071 1,067 1,063 1,059 + 335
30 + 1,022 1,017 1,013 1,009 1,005 1,001 0,998 0,994 0,991 0,988 0,985 + 330
35 + 0,926 0,923 0,920 0,917 0,914 0,912 0,909 0,907 0,905 0,903 0,901 + 325
40 + 0,820 0,819 0,817 0,816 0,814 0,815 0,812 0,811 0,809 0,808 0,807 + 320
45 + 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 + 315
50 + 0,588 0,590 0,592 0,593 0,594 0,596 0,597 0,598 0,599 0,600 0,601 + 310
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
55 + 0,467 0,470 0,473 0,476 0,479 0,481 0,481 0,486 0,486 0,490 0,492 + 305
60 + 0,344 0,348 0,353 0,357 0,361 0,365 0,386 0,372 0,375 0,378 0,381 + 300
65 + 0,222 0,228 0,234 0,239 0,244 0,249 0,253 0,258 0,262 0,266 0,270 + 295
70 + 0,103 0,110 0,117 0,123 0,129 0,135 0,140 0,146 0,150 0,155 0,160 + 290
163
75 + 0,012 0,004 0,004 0,011 0,018 0,025 0,031 0,037 0,042 0,048 0,053 + 285
80 + 0,120 0,111 0,103 0,095 0,087 0,080 0,074 0,067 0,061 0,055 0,050 + 280
85 - 0,221 0,211 0,202 0,194 0,186 0,179 0,172 0,165 0,159 0,153 0,147 - 275
90 - 0,312 0,303 0,294 0,286 0,278 0,271 0,263 0,256 0,250 0,244 0,238 - 270
95 - 0,395 0,386 0,377 0,368 0,361 0,355 0,346 0,340 0,333 0,327 0,322 - 265
100 - 0,467 0,458 0,450 0,442 0,435 0,428 0,421 0,415 0,409 0,403 0,397 - 260
105 - 0,529 0,521 0,513 0,506 0,499 0,493 0,487 0,481 0,475 0,470 0,465 - 255
110 - 0,581 0,574 0,567 0,561 0,555 0,549 0,544 0,536 0,533 0,529 0,524 - 250
115 - 0,623 0,617 0,612 0,606 0,601 0,596 0,592 0,587 0,583 0,579 0,576 - 245
120 - 0,656 0,651 0,647 0,643 0,635 0,635 0,632 0,628 0,625 0,622 0,619 - 240
125 - 0,680 0,677 0,674 0,671 0,669 0,666 0,664 0,661 0,659 0,657 0,655 - 235
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
130 - 0,697 0,695 0,694 0,692 0,691 0,690 0,688 0,687 0,686 0,685 0,684 - 230
135 - 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 0,707 - 225
164
140 - 0,712 0,713 0,715 0,716 0,718 0,719 0,720 0,721 0,723 0,724 0,725 - 220
145 - 0,712 0,715 0,719 0,721 0,724 0,727 0,729 0,731 0,734 0,736 0,738 - 215
150 - 0,710 0,714 0,719 0,723 0,727 0,731 0,734 0,738 0,741 0,744 0,747 - 210
155 - 0,705 0,711 0,717 0,723 0,728 0,733 0,737 0,741 0,746 0,749 0,753 - 205
160 - 0,700 0,708 0,714 0,721 0,727 0,733 0,738 0,743 0,748 0,753 0,757 - 200
165 - 0,695 0,703 0,711 0,718 0,725 0,732 0,738 0,744 0,749 0,755 0,760 - 195
170 - 0,691 0,700 0,708 0,716 0,724 0,731 0,737 0,744 0,750 0,756 0,761 - 190
175 - 0,688 0,698 0,706 0,715 0,723 0,730 0,737 0,744 0,750 0,756 0,762 - 185
180 - 0,687 0,697 0,706 0,714 0,722 0,730 0,737 0,744 0,750 0,756 0,762 - 180
165
sin(   )
TrÞ sè theo  vµ  B¶ng 2P
cos 
1/3,2 1/3,3 1/3,4 1/3,5 1/3,6 1/3,7 1/3,8 1/3,9 1/4,0 1/4,1 1/4,2
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
0 + 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 - 360
5 + 0,1144 0,1135 0,1126 0,1120 0,1112 0,1106 0,1100 0,1095 0,1089 0,1083 0,1077 - 355
10 + 0,2273 0,2255 0,2240 0,2226 0,2212 0,2199 0,2187 0,2175 0,2164 0,2154 0,2144 - 345
15 + 0,3371 0,3348 0,3326 0,3303 0,3284 0,3266 0,3246 0,3230 0,3216 0,3199 0,3185 - 345
20 + 0,4430 0,4399 0,4370 0,4343 0,4317 0,4293 0,4269 0,4247 0,4227 0,4207 0,4187 - 340
25 + 0,5433 0,5400 0,5360 0,5328 0,5299 0,5270 0,5240 0,5214 0,5189 0,5165 0,5141 - 335
30 + 0,6369 0,6327 0,6288 0,6250 0,6215 0,6181 0,6150 0,6120 0,6091 0,6064 0,6038 - 330
35 + 0,7229 0,7182 0,7138 0,7097 0,7058 0,7021 0,6987 0,6953 0,6923 0,6894 0,6865 - 325
40 + 0,7998 0,7949 0,7903 0,7859 0,7818 0,7779 0,7743 0,7708 0,7675 0,7644 0,7614 - 320
166
45 + 0,3673 0,3621 0,8574 0,3529 0,8489 0,8447 0,8411 0,8375 0,8341 0,8310 0,8280 - 315
50 + 0,9245 0,9194 9,9147 9,9102 0,9060 0,9021 0,8983 0,8948 0,8915 0,8883 0,8854 - 310
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
55 + 0,9711 0,9661 0,9615 0,9572 0,9532 0,9483 0,9458 0,9423 0,9392 0,9360 0,9332 - 305
60 + 1,0066 1,0020 0,9977 0,9937 0,9899 0,9864 0,9831 0,9799 0,9769 0,9741 0,9714 - 300
65 + 1,0311 1,0269 1,0232 1,0196 1,0162 1,0131 1,0102 1,073 1,0046 1,0021 0,9996 - 295
70 + 1,0448 1,0413 1,0381 1,0350 1,0322 1,0295 1,0270 1,0246 1,0224 1,0202 1,0182 - 290
75 + 1,0479 1,0452 1,0430 1,0404 1,0381 1,0359 1,0340 1,0320 1,0303 1,0287 1,0271 - 285
80 + 1,0409 1,0391 1,0374 1,0357 1,0342 1,0328 1,0314 `,0301 1,0289 1,0278 1,0267 - 280
85 + 1,0247 1,0237 1,0229 1,0220 1,0213 1,0206 1,0199 1,0192 1,0186 1,0180 1,0175 - 275
90 + 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 - 270
95 + 0,9677 0,9685 0,9696 0,9703 0,9712 0,9719 0,9725 0,9732 0,9738 0,9743 0,9749 - 265
100 + 0,92871 0,9305 0,9323 0,9339 0,9354 0,9369 0,9382 0,9395 0,9407 0,9410 0,9429 - 260
105 + 0,8840 0,8867 0,8892 0,8916 0,8936 0,8960 0,8978 0,8998 0,9016 0,9032 0,9047 - 255
167
110 + 0,8346 0,8381 0,8413 0,8444 0,8472 0,8499 0,8524 0,8548 0,8570 0,8592 0,8611 - 250
115 + 0,7815 0,7857 0,7894 0,7930 0,7963 0,7995 0,8025 0,8054 0,8079 0,8105 0,8129 - 245
120 + 0,7255 0,7301 0,7343 0,7383 0,7421 0,7457 0,7490 0,7522 0,7551 0,7580 0,7607 - 240
125 + 0,6672 0,6722 0,6768 0,6811 0,6852 0,6890 0,6925 0,6960 0,6991 0,7022 0,7051 - 235
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
130 + 0,6076 0,6126 0,6174 0,6219 0,6261 0,6300 0,6337 0,6373 0,6406 0,6438 0,6447 - 230
135 + 0,5469 0,5521 0,5567 0,9613 0,5654 0,5695 0,5731 0,5767 9,5801 0,5832 0,5862 - 225
140 + 0,4858 0,4907 0,4953 0,4997 0,5038 0,5077 0,5113 0,5148 0,5181 0,5212 0,5242 - 220
145 + 0,4242 0,4289 0,4333 0,4375 0,4415 0,4451 0,4485 0,4519 0,4548 0,4577 0,4606 - 215
150 + 0,3631 0,3673 0,3713 0,3750 0,3785 0,3819 0,3851 0,3881 0,3909 0,3936 0,3962 - 210
155 + 0,3020 0,3054 0,3092 0,3124 0,3154 0,3183 0,3212 0,3239 0,3263 0,3287 0,3311 - 205
160 + 0,2410 0,2441 0,2470 0,2498 0,2523 0,2548 0,2571 0,2593 0,2614 0,2634 0,2653 - 200
165 + 0,1805 0,1828 0,1850 0,1873 0,1893 0,1910 0,1929 0,1946 0,1961 0,1978 0,1992 - 195
170 + 0,1200 0,1218 0,1233 0,1247 0,1261 0,1274 0,1286 0,1298 0,1309 0,1319 0,1329 - 190
168
175 + 0,0599 0,0608 0,0616 0,0622 0,0631 0,0637 0,0642 0,0648 0,0654 0,0660 0,0666 - 185
180 + 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 0,0000 - 180
cos(  )
TrÞ sè theo  vµ  B¶ng 3P
cos 
1/3,2 1/3,3 1/3,4 1/3,5 1/3,6 1/3,7 1/3,8 1/3,9 1/4,0 1/4,1 1/4,2
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
0 + 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 + 360
5 + 0,9938 0,9938 0,9939 0,9940 0,9941 0,9942 0,9942 0,9942 0,9943 0,9943 0,9944 + 355
10 + 0,9754 0,9757 0,9759 0,9762 0,9764 0,9767 0,9769 0,9771 0,9773 0,9775 0,9776 + 350
169
15 + 0,9449 0,9455 0,9461 0,9468 0,9474 0,9478 0,9483 0,9488 0,9491 0,9495 0,9499 + 345
20 + 0,9029 0,9041 0,9051 0,9061 0,9070 0,9079 0,9086 0,9096 0,9103 0,9111 0,9118 + 340
25 + 0,8500 0,8515 0,8534 0,8549 0,8563 0,8577 0,8590 0,8603 0,8614 0,8625 1,8636 + 335
30 + 0,7870 0,7894 0,7917 0,7939 0,7958 0,7978 0,7997 0,8014 0,8030 0,8046 0,8061 + 330
35 + 0,7146 0,7178 0,7209 0,7239 0,7266 0,7292 0,7316 0,7340 0,7360 0,7380 0,7401 + 325
40 + 4363 0,6384 0,6423 0,6460 0,6494 0,6527 0,6557 0,6586 0,6614 0,6640 0,6665 + 320
45 + 0,5469 0,5521 0,5567 0,5614 0,5654 0,5695 0,5731 0,5767 0,5801 0,5832 0,5862 + 315
50 + 0,1539 0,4600 0,4656 0,4710 0,4760 0,4807 0,4851 0,4893 0,4933 0,4971 0,5006 + 310
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
55 + 0,3566 0,3638 0,3704 0,3765 0,3822 0,3877 0,3927 0,3978 0,4022 0,4067 0,4106 + 305
60 + 0,2566 0,2645 0,2719 0,2789 0,2854 0,2915 0,2973 0,3028 0,3079 0,3129 0,3175 + 300
65 + 0,1550 0,1639 0,1718 0,1798 0,1863 0,1936 0,2000 0,2061 0,2117 0,2173 0,223 + 295
70 + 0,0532 0,0629 0,0718 0,0801 0,0879 0,0953 0,1022 0,1087 0,1149 0,1208 0,1261 + 290
75 + 0,0470 0,0368 0,0273 0,0184 0,0103 0,0024 0,0049 0,0120 0,0185 0,0246 0,1305 + 285
170
80 + 0,1447 0,1343 0,1244 0,1151 0,1064 0,0983 0,0906 0,0834 0,0765 0,0700 0,0640 - 280
85 + 0,2391 0,2282 0,2181 0,2985 0,1998 0,1913 0,1835 0,1760 0,1689 0,1625 0,1560 - 275
90 + 0,3291 0,3180 0,3077 0,2981 0,2891 0,2807 0,2728 0,2653 0,2593 0,2515 0,2453 - 270
95 - 0,4134 0,4026 0,3924 0,3828 0,3741 0,3656 0,3378 0,3503 0,3432 0,3368 9,3303 - 265
100 - 0,4920 0,4816 0,4717 0,4624 0,4537 0,4456 0,4379 0,4307 0,4238 0,4173 0,4113 - 260
105 - 0,5646 0,5545 0,5450 0,5361 0,5279 0,5200 0,5129 0,5056 0,4991 0,4931 0,4872 - 255
110 - 0,6307 0,6211 0,6123 0,6039 0,5961 0,5886 0,5819 0,5753 0,5691 0,5633 0,5578 - 250
115 - 0,6902 0,6814 0,6734 0,6655 0,6584 0,6517 0,6452 0,6391 0,6335 0,6280 0,6230 - 245
120 - 0,7434 0,7355 0,7281 0,7212 0,7146 0,7085 0,7027 0,6972 0,6921 -.6871 0,6825 - 240
125 - 0,7905 0,7834 0,7768 0,7707 0,7649 0,7594 0,7544 0,7495 0,7450 0,7405 0,7365 - 235
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
130 - 0,8317 0,8256 0,8199 0,8146 0,8096 0,8049 0,8004 0,7962 0,7923 0,7885 0,7850 - 230
135 - 0,8673 0,8621 0,8574 0,8529 0,8489 0,8447 0,8411 0,8375 0,8341 0,8310 0,8280 - 225
171
140 - 0,8978 0,8937 0,8998 0,8861 0,8827 0,8794 0,8764 0,8735 0,8707 0,8681 0,8655 - 220
145 - 0,9237 0,9204 0,9173 0,9144 0,9118 0,9092 0,9068 0,9044 0,9023 0,9002 0,8982 - 215
150 - 0,9451 0,9427 0,9404 0,9382 0,9362 0,9342 0,9324 0,9307 0,9290 0,9275 0,9259 - 210
155 - 0,9626 0,9609 0,9592 0,9577 0,9563 0,9550 0,9536 0,9523 0,9512 0,9500 0,9490 - 205
160 - 0,9764 0,9753 0,9743 0,9733 0,9723 0,9714 0,9706 0,9698 0,9690 0,9683 0,9767 - 200
165 - 0,9869 0,9864 0,9857 0,9851 0,9846 0,9842 0,9836 0,9832 0,9828 0,9823 0,9819 - 195
170 0,9943 0,9940 0,9937 0,9934 0,9932 0,9930 0,9928 0,9928 0,9924 0,9922 0,9920 - 190
175 - 0,9996 0,9985 0,9984 0,9984 0,9983 0,9983 0,9982 0,9981 0,9981 0,9980 0,9980 - 185
180 - 0,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 1,0000 - 180
+ Çc sè mang dÊu céng
172
TrÞ sè  theo  vµ  B¶ng 4P
1/3,2 1/3,3 1/3,4 1/3,5 1/3,6 1/3,7 1/3,8 1/3,9 1/4,0 1/4,1 1/4,2
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
0 + 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' 0000' - 360
5 + 134 131 128 126 123 121 119 117 115 113 111 - 355
10 + 307 301 256 251 246 241 137 233 229 226 222 - 350
15 + 438 430 422 414 407 401 354 348 343 337 332 - 345
20 + 608 557 546 536 527 518 510 502 454 447 440 - 340
25 + 735 722 798 656 645 634 623 613 604 555 546 - 335
30 + 859 843 827 813 759 746 734 722 711 700 650 - 330
35 + 1020 1001 943 926 910 855 841 827 815 803 751 - 325
40 + 1135 1114 1054 1035 1017 1000 944 929 915 901 848 - 320
173
45 + 1246 1222 1200 1139 1120 1101 1044 1027 1011 956 942 - 320
50 + 1351 1325 1301 1239 1217 1157 1138 1120 1102 1046 1031 - 310
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
55 + 1450 1422 1356 1332 1309 1247 1227 1207 1149 1131 1115 - 305
60 + 1542 1513 1445 1420 1355 1332 1310 1250 1230 1212 1154 - 300
65 + 1627 1556 1528 1500 1435 1411 1348 1326 1306 1426 1228 - 295
70 + 1705 1633 1603 1534 1508 1443 1419 1357 1335 1315 1256 - 290
75 + 1734 1701 1630 1601 1534 1508 1419 1357 1335 1315 1256 - 285
80 + 1755 1722 1650 1621 1558 1526 1501 1438 1415 1354 1334 - 280
85 + 1808 1734 1702 1632 1604 1537 1512 1448 1425 1404 1343 - 275
90 + 1813 1738 1706 1636 1608 1541 1515 1451 1429 1407 1347 - 270
95 + 1808 1734 1702 1632 1604 1537 1512 1448 1425 1404 1343 - 265
100 + 1755 1722 1650 1621 1553 1526 1501 1438 1415 1354 1334 - 260
174
105 + 1734 1701 1630 1601 1534 1508 1444 1420 1358 1338 1318 - 255
110 + 1705 1633 1603 1534 1508 1443 1419 1357 1335 1315 1256 - 250
120 + 1542 1513 1445 1420 1355 1338 1310 1250 1230 1212 1154 - 240
125 + 1450 1422 1356 1332 1309 1247 1227 1207 1149 1131 1115 - 235
130 + 1351 1325 1301 1239 1247 1157 1138 1120 1102 1046 1031 - 130
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15)
135 + 1246 1222 1200 1139 1120 1101 1044 1027 1011 956 942 - 225
140 + 1135 1114 1054 1035 1017 1000 944 929 915 901 848 - 220
145 + 1020 1001 943 926 910 855 841 827 815 803 751 - 215
150 + 859 843 827 813 759 746 734 722 711 700 650 - 210
155 + 735 722 708 656 645 634 623 613 604 555 546 - 205
160 + 608 557 546 536 527 518 510 502 454 447 440 - 200
165 + 438 430 422 414 407 401 354 348 343 337 332 - 195
175
170 + 307 301 256 251 246 241 237 233 229 226 222 - 190
175 + 134 131 128 126 123 121 119 117 115 113 111 - 185
180 + 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 - 180
Çc th«ng sè cña mét sè ®éng c¬ B¶ng 24
N0 Tªn xe Chñng lo¹i Sè xy S/D  Ne/n [KGm]/[v/ph]

Tªn ®éng c¬ lanh [ml/v/ph]
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
1 ÌÎÑÊÂÈ×-401 §éng c¬ x¨ng, 4 kú , L-4 75/67,5 6,2 26/4000 5,8/2200

ÌÇÌÀ-401 lµm m¸t b»ng n-íc
2 ÌÎÑÊÂÈ×-402 -nt- L-4 75/72 7,0 35/4200 7,1/2400
ÌÇÌÀ-402
3 ÌÎÑÊÂÈ×-407 -nt- L-4 75/76 7 45/4500 8,8/2600
176
ÌÇÌÀ-407
4 ÇÈË-111Ã -nt- V-8 95/100 9 200/4200 45/22002400
ÇÈË-111Ã
5 ÂÎËÃÀ -nt- L-4 92/92 6,7 75/4000 17/2200
ÃÀÇ-21
6 ÇÀÇ-965À -nt- L4 54,5/72 6,5 27/4000 5,3/24002600
ÌåÌÇ-968
7 ÇÀÇ-966 -nt- L-4 66/76 7,2 43/424400 7,8/27002900
ÌåÌÇ-968
8 ÃÀÇ-51À §éng c¬ x¨ng 4 kú lµm L-6 110/82 6,2 70/2800 20,5/151700
ÃÀÇ-51 (1955-1975) m¸t b»ng n-íc
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
9 ÓÐÀË-352 §éng c¬ x¨ng, 4 kú lµm L-6 114,3/ 7 45/2400 18/101200

ÓÐÀË-352 m¸t b»ng n-íc 101,6
10 ÓÐÀË-355 §éng c¬ x¨ng 4 kú lµm L-6 114,3/ 5,7 85/2600 29,5/201200

ÓÐÀË-355 m¸t b»ng n-íc 101,6
11 ÊÀÇ-602Â §éng c¬ x¨ng 4 kú lµm L-6 114,3/ 6,2 97/2600 33/111400
177
ÇÈË-164 m¸t b»ng n-íc 101,6
12 ÓÀÇ-469 §éng c¬ x¨ng, 4 kú, L-4 92/92 6,7 75/4000 17/222570

3M3- 451Ì çcbuarat¬ 1.2. 3.4
(1972-1973) lµm m¸t b»ng n-íc
13 ÃÀÇ-52 §éng c¬ x¨ng, 4 kú L-6 110/82 6,2 75/2600 21/1600
çcbuarat¬ 1-5.3.6.2.4
ÃÀÇ-52(1973-1975)
xu p¸p ®Æt, lµm m¸t
b»ng n-íc
14 ÃÀÇ-53À §éng c¬ x¨ng, 4 kú V-8 80/92 6,7 115/3200 29/202200
ÇÌÇ-53 (1965) cacbuaret¬, xu p¸p treo

lµm m¸t b»ng n-íc
15 ÇÈË-130 -nt- V-8 95/100 6,5 150/3200 41/182000
ÇÈË-130(1962)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
16 ÓÐÀË-377Í -nt- V-8 95/108 6,5 180/3200 47,5/182000
ÇÈË-375(1965-1974)
178
17 ÃÀÇ-66 §éng c¬ x¨ng , 4 kú lµm V-8 80/92 6,7 115/3200 20/102200
m¸t b»ng n-íc
ÇÌÇ-66(1964)
18 ÇÈË-157Ê ®éng c¬ x¨ng 4 kú, xu L-6 114,3/ 6,5 110/2500 34,5/111400
ÇÈË-157Ê(1961) p¸p ®Æt, lµm m¸t b»ng 101,6

n-íc 1.5.3.6.2.4
19 ÇÈË-131 §éng c¬ x¨ng 4 kú, xu V-8 95/100 6,5 150/3200 41/182000

ÇÈË-131 p¸p treo 1.5.4.2.6.3.7.8
(1966) lµm m¸t b»ng n-íc
20 ÃÀÇ-69 §éng c¬ 4 kú lµm m¸t L-4 100/82 6,5 52/3600 12,5/2000

ÃÀÇ-69 b»ng n-íc, xu p¸p ®Æt
21 ÌÎÑKÂÈ×-2140,412 ®éng c¬ 4 kú, lµm m¸t L-4 70/82 8,8 75/5800 11,4/303500
412(1976) b»ng n-íc, cacbuaret¬
22 ÃÀÇ-24 §éng c¬ x¨ng, 4 kú, L-4 92/92 8,2 96/4500 18/222400

24Ä cacbuarat¬ xu p¸p treo,
(19701972) lµm m¸t b»ng n-íc
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
179
23 ÃÀÇ-13(14) §éng c¬ x¨ng 4 kú V-8 88/100 8,5 195/4200 42/222400
ÃÀÇ-13 (14) cacbuarat¬, lµm m¸t
220/4400 46/252600
b»ng n-íc
24 B-54 Diesel 4 kú, 12 xy lanh V-12 180(186 141

lµm m¸t b»ng n-íc 7)/150 5
25 B-46 Diesel 4 kú, 12 xy lanh V-12 180(186, 141 520/2000

lµm m¸t b»ng n-íc 7)/150 5
26 ÇÈÑ-154 §éng c¬ diesel 2 kú lµm L-4 127/108 16 110/2000 48/12001450

ßÀÇ-204 m¸t b»ng n-íc
27 ßÀÇ-210 §éng c¬ diesel, 2 kú lµm L-6 127/108 16 165/2000 70,5/121400

ßÀÇ-206 m¸t b»ng n-íc
28 ÌÀÇ-525 §éng c¬ diesel, 4 kú lµm V-12 180(186 141 300/1500 150/111200

Ä-12À m¸t b»ng n-íc .7)/150 5
29 Ä-50 Diesel 4 kú, lµm m¸t L-4 125/110 16 50/1700

b»ng n-íc
30 Ä -240 Diesel 4 kú, lµm m¸t L-4 125/110 17 80/1800
180
b»ng n-íc
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
31 KAMA3-5320 §éng c¬ diesel, 4 kú, xu V-8 120/120 17 210/2600 65/141700

KAMA3-740 p¸p treo 1.5.4.2.6.2.7.8
(1976) lµm m¸t b»ng n-íc
32 MA3-500A §éng c¬ diesel 4 kú V-6 140/130 16,5 180/2100 95/1500
ßÌÇ-236(1970) 1.4.2.5.3.6
lµm m¸t b»ng n-íc
33 ÌÀÇ-516Á §éng c¬ diesel, 4 kú V-8 140/130 16,5 210/2100 90/1500
ßÌÇ-238(1973) 1.5.4.2.6.3.7.8. lµm m¸t
b»ng n-íc
34 IFA W50 L/K §éng c¬ diesel, 4 kú lµm L-4 145/120 18 125/2300 43/1350
4VD 14,5/12-13RW m¸t b»ng n-íc
33 VOLVO F89-32 §éng c¬ diesel, 4 kú lµm L-6 150/130, 15 330/2200 127/1300

TD-120A m¸t b»ng n-íc 175
34 Â-55 §éng c¬ diesel, 4 kú lµm V8 180(186, 15 580/2000 230/1200
181
m¸t b»ng n-íc 7)/150
182
Khèi l-îng nhãm pÝt t«ng B¶ng5P
Khèi l-îng nhãm pÝt t«ng (g)

M· hiÖu PÝt XÐc XÐc Vßng Chèt Vßng Khèi
®éng c¬ t«ng m¨ng m¨ng ®µn pÝt h·m l-îng
khÝ dÇu håi t«ng chung
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
M3Ma-400 224 1,20 15,0 - 66,5 1,0 331,5
M3MA-407 310 11,3 12,0 - 95 1,0 441,6
MeM3-965 194 8,5 10,0 - 64 11,0 287
M-20 448 15,0 18,5 - 110 1,0 627
M-21 578 19,0 22,0 - 100 3,0 722
ÃÀÇ-12 448 15,0 18,5 - 110 1,0 627
ÃÀÇ -13 630 25,0 38,0 - 210 3,0 908
ÇÈË-110 568 23,5 23,5 - 113 1,7 786
ÇÈË-111 720 20,0 28,0 10,0 210 3,0 1034
ÇÈË-120 825 27,5 33,0 - 217 1,7 1161
ÃÀÇ -51 448 15,0 18,5 - 110 1,0 627
ÃÀÇ -66 578 19,0 22,0 - 100 3,0 722
ÃÀÇ -41 630 25,0 38,0 - 210 3,0 908
ÓÐÀË-5M 827 28,0 30,0 - 270 1,5 1216
ÇÈË-130 892 19,0 22,0 10,0 210 3,0 1187
ÇÈË-375 968 25,0 38,0 10,0 210 3,0 1307
Ä-6 vµÄ- 30 920 24,0 21,0 - 300 2,0 1330
Ä -20 2700 40,0 40,0 - 860 6,0 3732
Ä -35 - - - - - - 1956
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Ä -37 1730 33,0 31,0 - 512 2,0 2407
Ä -54 4293 50,0 50,0 - 860 4,3 5362
Ä -75 4293 50,0 50,0 - 860 4,5 5362
ÊÄÌ-46 vµ 4300 90,0 73,0 - 1275 14,0 5931

ÊÄÌ-50
ßÀÇ-204 vµ 2480 29,5 16,0 4,0 456 2,5 3040

ßÀÇ-206
Ä-6 2409 37,0 65,0 - 1034 - 3721
ßÌÇ- 2180 43,0 52,0 - 1105 3,0 3524

236;238 vµ
240
Ä-12A , 2409 37,0 65,0 - 1134 - 3821
Ä -12-525
ÓÄ-1 ÓÄ -2 286 8,0 14,0 - 80 1,0 396

vµ ÓÍÄ-5
ÓÍÄ-7 149 8,5 10,0 - 64 1,0 287
ÓÍÄ-10 286 8,0 14,0 - 80 1,0 396
184
Khèi l-îng nhãm thanh truyÒn B¶ng 6P
Khèi l-îng nhãm thanh truyÒn (g)

M· hiÖu B¹c Quy dÉn ®Õn
®éng c¬ Thanh lãt N¾p B¹c Bu Tæng §Çu §Çu
truyÒn ®Çu ®Çu lãt l«ng nhá to
nhá to
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
M3MA-400 390 30,0 150 - 35,0 640 170 470
M3MA-407 456 12,0 235 27 40,4 838,4 230 604
MeMP-965 228 11,0 96 18 21,2 439 125 314
M-20 575 11,0 238 31 51,0 988 273 715
M-21 532 19,0 285 39 38,0 1021 277 744
ÃÀÇ-12 575 11,0 238 31 51,0 988 273 751
ÃÀÇ -13 690 19,0 315 47 38,0 1196 341 855
ÇÈË -110 761 10,0 281 39 58,0 1266 425 814
ÇÈË-111 775 22,0 275 40 60,0 1195 285 910
ÇÈË-120 575 11,0 238 - - 1530 - -
ÃÀÇ-51 575 11,0 238 31 51,0 988 273 715
ÃÀÇ-66 532 19,0 197 26 38,0 950 270 680
ÃÀÇ-41 690 19,0 315 47 38,0 1196 341 855
ÓÐÀË-5M - - - - - 1500 - -
ÇÈË-130 755 22,0 275 47 63 1212 353 949
ÇÈË-375 755 22,0 285 47 63 1282 353 929
Ä-16 vµ 920 70,0 380 62 52,0 1598 447 1151
Ä -30
Ä -20 3620 240,0 1384 152 224,0 5830 1632 1498
Ä -35 2082 61,0 1038 146 85,0 3535 987 2548
185
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
Ä -37 1400 94,0 387 62 52,0 2109 592 1517
Ä -54 3620 240,0 1384 152 222,0 5828 1630 4198
Ä -75 3620 240,0 1384 152 222,0 5828 1630 4198
ÊÄÌ-46 5440 382,0 1950 415 330,0 9262 2600 6662
6 ÊÄÌ-50 5440 382,0 1950 415 330,0 9262 2600 6662
ßÀÇ-204 vµ 1985 66,5 596 163 64,0 3140 1230 1900
206
Ä -6 3281 390,0 1172 162 38,0 5205 1115 4090
ßÌÇ-
236,238 - 2838 70,0 897 150 115,0 6370 1420 4950
240
Ä -12A;12- 4366 3900 1172 162 38,0 6370 1420 4950
525
ÓÄ-1 ÓÄ-2 560 10,0 96 - 28,0 722 197 525
ÓÍÄ-5; 7; 228 11,0 96 18 21,2 439 125 314
10
186
Khèi l-îng çc bé phËn cña trôc khuûu B¶ng 7P
M· hiÖu ®éng c¬ Khèi l-îng nhãm trôc khuûu (g)
Trôc khuûu §èi träng B¸nh ®µ
(1) (2) (3) (4)
M3MA-400 9722 - 9700
M3MA-407 10485 - 8350
MeM3 6620 - 5327
M-20 24400 - 13700
M-21 16900 - 12500
ÃÀÇ-12 30800 - 26500
ÃÀÇ -13 28300 - 26500
ÇÈË-110 40000 - 24300
ÇÈË -111 38400 - -
ÇÈË-120 4400 - 27060
ÃÀÇ -51 30800 - 15750
ÃÀÇ -66 30000 - 13700
ÃÀÇ -41 28300 - 15700
ÓÐàË-5M 44000 - 33800
ÇÈË-130 38440 - 21200
ÇÈË -175 38400 - 21200
Ä-16 10000 - 32600
Ä -20 26580 - 95100
Ä -30 25340 - 24420
Ä -35 57500 - 600050
187
(1) (2) (3) (4)
Ä -37 27040 - 24420
Ä -54 vµ Ä -75 62050 2754 85740
ÑÌÄ-7 - - 45500
ÑÌÄ-14 - - 455000
ÊÄÌ-46 123000 2723 165000
6 ÊÄÌ-50 184723 - 77400
ßÀÇ-204 52130 2858 76000
ßÀÇ-206 76086 - 77600
Ä -6 84400 - -
ßÌÇ-236 72500 2900 66100
ßÌÇ-238 94130 2900 6500
Ä 12A vµ Ä-12-525 102500 - -
ÓÄ-1 4438 - 8159
ÓÄ-2 6954 - -
188
KÝch th-íc pÝt t«ng (theo h×nh18) B¶ng 8P
XÐc m¨ng
M· hiÖu VËt H h Lth Sè xÐc dÇu
®éng c¬ liÖu (mm) (mm) (mm) m¨ng ë ë
khÝ ®Çu th©n
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
M3MA-400 AC 80,0 4344 57,0 2 1 -
M3MA-407 * ËC 76,0 41,942 48,0 3 1 -
MeM3-965 AC 70,0 33,633,7 50,5 2 1 -
M-20 AC 94,0 50,9451,06 65,0 2 2 -
M-21 AK-4 100 50,9551,05 74,0 2 1 -

ÃÀÇ-12 AK-4 94,0 50,9451,96 65,0 2 2 -
ÃÀÇ -13 AK-4 102,0 53,9454,06 73,5 2 1 -
ÇÈË-110 AË-1 98 53,9454,06 74,0 2 1 -
ÇÈË -111 AK-4 110 62,4462,6 77,75 3 1 -
ÇÈË -120 AC 106,0 55,9256,08 75,0 3 1 -
ÃÀÇ -51 AC 94,0 50,9451,06 65,0 2 2 -
ÃÀÇ -66 AK-4 100,0 50,9551,06 74,0 2 1 -
ÃÀÇ -41 AK-4 102,0 53,9454,06 73,5 2 1 -
ÓÐàË-5M Ñ× 116,0 55,5555,80 90,0 3 1 -
12-88
ÇÈË-130 AK-4 110,0 62,4462,56 77,75 3 1 -
ÇÈË-375 AK-4 110,0 62,4462,56 77,75 3 1 -
Ä-16 ÀË 10B 110,0 69,8569,95 76,0 3 1 -
Ä -20 ÀË 10B 150,0 92,50592,5 86,0 3 1 -
Ä -30 AC 110,0 70,1 61,4 3 1 1
Ä -35 ÀË-25 150 94,9295,0 98,0 4 3 1
189
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Ä -37 ÑÈË-0 127,0 77,077,08 73,0 3 1 1

Ä -48 ÀË 10B 150 94,9295,0 97,0 4 1 1
Ä -54 Ñ× 155,0 96,0596.0 98,0 4 1 1
21-40
ÑÌÄ-7 ÀË 10B 145,0 75,4275,50 102,0 3 1 1
Ä -75 ÀË 10B 155,0 96,096,05 98,0 4 1 1
ÑÌÄ-14 ÀË 10B 143,0 78,6478,7 89,0 3 1 1
ÊÄÌ-46 AC 234,0 131,9132,0 1730 3 2 -
6 ÊÄÌ-50 AC 234,0 131,9132,0 173,0 3 2 -
ßÀÇ-204 ×Ê 152,0 89,2889,32 110,0 4 - 2
ßÀÇ-206 ×Ê 152,0 89,2889,32 110,0 4 - 2
Ä -6 ÀË 10B 120,0 75,5 66,4 4 1 1
ßÌÇ-236 AK4 175,0 99,9100 117 3 1 1
ßÌÇ-238 AK4 175,0 99,9100 117 3 1 1
ßÌÇ-240 AK4 175,0 99,9100 117 3 1 1
Ä -12A ÀË 10B 120,0 75,5 66,4 4 1 1
Ä -12-525 ÀË 10B 120,0 75,5 66,4 4 1 1
ÓÄ-1 ÀË 25 85,0 45,0 53,0 2 2 -
ÓÍÄ-5 ÀË 25 85,0 45,0 53,0 2 2 -
ÓÄ-2 ÀË 25 85,0 45,0 53,0 2 2 -
ÓÄ-7 ÀË 25 70,0 33,633,7 50,5 2 1 -
ÓÍÄ-10 ÀË 85,0 45,0 53,0 2 2 -
190
KÝch th-íc pÝt t«ng (theo h×nh 18) B¶ng 9P
M· hiÖu  D d1 d2 d3 d4 C a
®éng c¬ (mm) (mm) (mm) (mm) (mm) (mm) (mm) (mm)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
M3MA-400 3,5 67,295 61,3 54,0 62,0 67,44 5,5 3,025
67,265 561,1 67,31 3,015
M3MA-407 5,0 75,475 68,2 58,0 69,0 78,885 7,9 2,25
75.375 67,95 78,805 2,23
MeM3-965 5,5 6,7 59,0 50,0 62,0 65,97 7,6 2,06
65,1 58,8 65,95 2,04
M-20 8,0 81,2 72,7 59,0 77,0 81,88 7,3 2,47
M-21 7,5 91,45 82,5 60,0 84,0 92,0 6,0 2,555
91,31 82,25 91,88 2,59
ÃÀÇ-12 8,0 81,2 72,7 59,0 77,0 81,88 7,3 2,47
81,08 72,45 81,08 2,45
ÃÀÇ -13 8,0 96,6 88,6 72,0 92,0 99,972 8,5 2,07
96,46 88,35 99,991 2,05
ÇÈË-110 6,0 89,3 80,0 70,0 85,0 89,98 7,6 2,57
89,18 79,8 89,72 2,55
ÇÈË-111 9,0 96,6 88,6 - 94,0 100,02 11,0 2,07
96,46 88,4 99,96 2,05

ÇÈË-120 7,5 100,89 92,0 68,0 94,0 101,48 6,0 3,06
100,78 91,77 101,50 3,055
ÃÀÇ -51 8,0 81,2 72,7 59,0 77,0 81,88 7,3 2,47
81,08 72,45 81,08 4,45
191
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
ÃÀÇ -66 7,5 91,45 82,5 60,5 84,0 92,0 6,0 2,555
91,31 82,25 91,88 2,59
ÃÀÇ -41 8,0 96,6 88,6 72,0 92,0 99,972 6,5 2,07
96,46 88,35 99.994 2,05
ÓÐAË-5M 5,0 101,15 92,7 86,0 97,0 101,48 5,0 4,8
100,95 92,4 101,50 4,77
ÇÈË-130 9,0 96,6 88,6 - 94,0 100,02 11,0 2,07
96,46 88,4 99,96 2,05
ÇÈË -375 9,0 104,6 96,0 - 102,0 108,02 11,0 2,07
104,46 95,8 107,96 2,05
Ä-16 12,0 94,4 85,5 - 85,0 94,82 15,0 2,595
94,27 84,4 94,76 2,575
Ä -20 9,4 124,45 113,4 - 115,0 124,86 - 3,12
14,37 113,2 124,78 2,905
Ä -30 12,0 94,38 84,5 52,0 85,0 95,0 17,5 2,615
94,32 84,27 94,84 2,595
Ä -35 14,0 94,4 90,4 65,0 84,0 98,81 10,9 3,015
94,32 90,15 99,5 3,08
Ä -37 12,0 104,38 98,01 42,0 98,0 104,80 19,0 3,046
104,32 97,98 104,74 3,095
Ä -48 14,0 104,4 95,0 47,0 84,0 104,54 19,0 3,105
104,92 94,75 104,41 3,08
Ä -54 12,0 124,4 113,27 104,0 120,0 124,92 22,0 4,1
124,32 113,04 124,86 4,125
192
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
ÑÌÄ-7 11,7 114.0 103,17 76,0 - 114,82 18,0 3,105
113,93 102,94 114,76 3,08
Ä-75 12,0 124,4 113,27 104,0 120,0 124,92 22,0 4,1
124,32 113,04 124,86 4,125
ÑÌÄ-14 14,5 119,0 - - 112,0 120,0 21,0 3,105
118,93 3,08
ÊÄÌ-46 24,0 144,05 130,95 110,0 139,0 144,75 27,0 5,0
143,95 130,67 144,74 5,02
6ÊÄÌ-50 24 144,05 130,95 110,0 139,0 144,75 27,0 5,0
143,95 130,67 144,74 5,02
ßÀÇ-204 14,5 107,25 98,13 102,0 102,0 107,81 19,0 3,46
107,15 97,87 107,8 3,42
ßÀÇ-206 14,5 107,25 98,13 102,0 102,0 107,81 19,0 3,46
107,15 97,87 107,8 3,42
Ä-6, Ä-12A 11,0 148,8 137,8 120,0 143,0 149,0 20,6 2,5
vµ 12-525 148,75 137,54 149,5
ßÌÇ-236, 20,0 129,83 117,5 62,0 118,0 130,02 23,0 3,55
238 vµ 240 129,8 117,73 129,8
ÓÄ-1 ,YÄ-2 5,5 71,7 66,0 44,0 67,0 71,97 6,0 3,025
vµ ÓÍÄ-5 71,1 71,95 3,015
ÓÍÄ-7 5,5 71,7 66,0 44,0 67,0 71,97 6,0 3,025
65,54 58,8 65,95 7,6 2,06
ÓÍÄ-10 5,5 71,7 66,0 44,0 67,0 71,97 6,0 3,025
71,1 71,95 3,015
193
KÝch th-íc pÝt t«ng (theo h×nh 19) B¶ng 10
§-êng
M· hiÖu ®éng d(mm) db(mm) b(mm) Sè lç kÝnh lç
c¬ dÇu dÇu
(mm)
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
M3MA-400 19,8619,857 28,0 26,0 2 r·nh 2,5
M3MA-407 22,00222,102 32,0 29,0 12 3,0
MeM3-965 19,99519,85 26,0 26,0 4 4,0
M-20 21,99521,985 30,0 33,0 13 3,0
ÃÀÇ -21 vµ 24,99524,988 36,0 35,0 4 3,0
ÃÀÇ 66
ÃÀÇ-12 21,99521,985 30,0 33,0 13 3,0
ÃÀÇ -13 28,01528,005 47,0 40,0 4 3,0
ÇÈË-110 21,99521,992 32,0 36,0 12 4,0
ÇÈË -111 28,01528,005 64,0 40,0 6 2,5
ÇÈË -120 27,99527,992 40,0 42,4 10 3,5
ÃÀÇ -51 21,99521,985 40,0 33,0 13 3,0
ÃÀÇ-41 28,01528,005 47,0 40,0 4 3,0
ÓÐAË-5M 28,5828,56 42,0 28,0 - 3,5
ÇÈË -130 vµ 28,01528,005 64,0 40,0 6 2,5
ÇÈË -375
Ä-16 29,98229,97 50,0 40,0 8 3,0
Ä -20 47,9147,85 - 50,0 8 4,0
Ä -30 29,99129978 50,0 40,0 8 4,5
Ä -35 37,99637,988 50,0 41,5 12 3,0
Ä -37 34,99134,978 50,0 42,0 8 3,0
Ä -48 37,99237,98 64,0 42,0 12 3,0
194
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
Ä -54 vµ Ä -75 47,99547,98 62,0 52,0 10 5,0
ÑÌÄ-7 39,99539,991 - 45,0 10 3,0
ÑÌÄ-14 41,99541,991 - 45,0 12 4,0

ÊÄÌ-46 vµ
59,9959,98 84,0 57,0 14 5,0
6 ÊÄÌ-50
ßÀÇ-204 vµ 38,0738,06 57,0 48,0 8 2,5
ßÀÇ-206
Ä -6, Ä -12A
47,98847,972 62,0 56,0 18 4,0
vµ Ä -12-525
YÄ -1YÄ -2-
ÓÍÄ-5 19,8619,85 27,0 33,0 12 2,5
vµÓÍÄ 10
ÓÍÄ-7 19,99519,985 26,0 26,0 4 4,0
ßÌÇ-236, 49,99449,972 79,0 50,0 10 4,0

ßÌÇ-238 vµ
ßÌÇ-240
195
KÝch th-íc chèt pÝt t«ng (theo h×nh 19) B¶ng 11
M· hiÖu M· d dt l bb a(mm)
®éng c¬ hiÖu (mm) (mm) (mm) (mm)
thÐp
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
M3MA-400 20 19,85819,855 14,0 56,856,7 15,5 22,0
M3MA-407 45 21,99821,988 16,0 65,665,56 17,56 29,0
MeM3-965 15X 20,019,99 14,0 55,054,99 14,0 26,0
M-20 45 22,022,997 14,8 70,169,8 18,5 29,0
M-21 45X 25,024,997 14,8 80,179,9 23,0 30,0
ÃÀÇ-12 45 22,022,997 14,8 70,169,9 18,5 29,0
ÃÀÇ -13 45X 28,027,997 19,0 82,181,9 21,5 35,0
ÇÈË-110 15XH 22,021,997 16,0 76,175,9 20,0 32,0
ÇÈË -111 15X 28,027,997 19,0 82,181,9 20,5 37,0
ÇÈË -120 15X 28,027,997 22,0 88,087,77 23,0 38,0
ÃÀÇ -51 45 22,021,997 16,0 70,169,9 18,5 29,0
ÃÀÇ -66 45X 25,024,997 14,8 80,179,9 23,0 30,0
ÃÀÇ -41 45X 28,027,997 19,0 82,181,9 21,5 35
ÓÐAË-5M 20X 28,55228,560 - 91,090,5 31,0 22,0
ÇÈË -130 15X 28,027,997 19,0 82,181,9 20,0 37,0
ÇÈË -375 15X 29,027,997 19,0 84,183,9 21,0 37,0
Ä-16 12XH 30,029,991 16,0 77,877,4 38,0 40,0

3A
Ä -20 12XH 48,00547,990 32,0 105,0 61,0 44,0
3A 104,54
Ä -30 12XH 39,029,991 16,0 77,877,4 38,0 40,0
3A
196
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
Ä -35 20X 38,037,995 26,0 82,081,67 20,5 38,0
Ä -37 12XH 35,034,991 17,0 88,7988,3 23,0 42,0
3A
Ä -48 20X 38,037,992 24,0 87,086,77 49,0 38,0
Ä -54 12XH 48,00547,999 31,0 107,5 27,5 47,0
3A 107,27
ÑÌÄ-7 12XH 40,039,991 26,0 97,096,77 52,0 45,0
3A
Ä -75 12XH 48,00547,99 31,0 107,5 27,5 47,0
3A 107,27
ÑÌÄ-14 12XH 42,041,99 24,0 102,0 57,0 45,0
3A 197,77
ÊÄÌ-46 20 Ã 60,059,994 43,0 120,0 31,5 54,0
119,54
6ÊÄÌ-50 20 Ã 60,059,994 43,0 120,0 31,5 54,0
119,54
ßÀÇ-204 vµ 12XH 38,037,990 31,0 92,292,06 21,0 45,5
ßÀÇ-206 3A
Ä-6, Ä-12A, 12XH 42,041,989 30,0 132,131,74 41,5 50,0
Ä-12A-525 3A
ßÌÇ-236, 12XH 50,049,988 29,0 110109,77 28,0 48,0
238 vµ 240 3A
ÓÄ-1 ÓÍÄ-
5- ÓÄ-2 vµ - 15X 20,019,990 14,0 60,0 14,0 29,0
ÓÍÄ-10
ÓÍÄ-7 15X 20,019,990 14,0 55,054,99 14,0 26,0
197
KÝch th-íc xÐc m¨ng khÝ (theo h×nh 22) B¶ng 12P
 m b
M· hiÖu ®éng h t A AC
(®é) (m (m
c¬ (mm) (mm) (mm) (mm)
m) m)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
M3MA-400 2,9882,975 2,782,62 4,96,8 0,760,41 15 - -
M3MA-407 2,1852,173 3,43,0 4,96,8 0,760,41 - 0,5 1,0
MeM3-965 2,01,988 3,12,9 13,210,0 0,60,35 - 0,5 1,0
M-20 2,42,388 4,13,9 13,29,3 0,40,2 27 1,4 -
M-21 2,52,488 4,424,18 13,29,3 13,20,3 - 0,6 1,3
ÃÀÇ-12 2,12,388 4,13,9 - 0,20,4 27,0 1,4 -
ÃÀÇ -13 2,01,988 1,04,7 14,810,0 0,40,15 - 0,6 1,3
ÇÈË-110 2,52,488 4,54,3 - 0,150,14 0,05 0,05 1,0
ÇÈË -111 2,01,988 5,04,85 12,4 0,40,15 0,582 0,5 1,2
ÇÈË -120 3,02,988 4,14,3 - 0,250,45 0,83 0,5 0,9
ÃÀÇ -51 2,42,388 4,13,9 - 0,20,4 27,0 1,4 -
ÃÀÇ -66 2,52,488 4,424,18 13,29,3 0,50,3 - 0,6 1,3
ÃÀÇ -41 2,01,988 5,04,7 14,810,0 0,40,15 - 0,6 1,3
ÓÐAË-5M 4,7554,73 3,8 13,8 0,150,45 - - -
ÇÈË-130 2,01,988 5,04,85 12,4 0,40,15 0,582 0,5 1,2
ÇÈË -375 2,01,988 4,45-93 13,110,9 0,250,15 0,582 0,5 1,2
Ä-16 2,52,495 4,03,85 10,6 0,60,2 - 0,6 1,0
Ä -20 3,02,982 5,34,9 14,2 0,80,6 - 0,5 1,35
Ä -30 vµ Ä -37 2,52,492 4,123,88 7,08,5 0,30,55 - 0,6 1,0
Ä -35 3,03,985 4,24,03 15,0 0,650,4 - - -
Ä -48 3,02,98 4,44,3 10,6 0,80,5 - - -
198
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Ä -54 3,9833,965 5,14,9 - 0,40,6 - - -
Ä -7 3,02,98 4,84,7 - 0,705 30 - -
Ä -75 3,8833,965 5,14,9 - 0,40,6 - - -
ÑÌÄ-14 3,02,98 4,94,7 - 0,550,35 - 0,8 1,3

ÊÄÌ-46 vµ 4,924,90 6,25,8 20,0 0,71,0 - - -
6ÊÄÌ-50
ßÀÇ-204 vµ 3,153,135 4,244,08 19,0 0,50,65 - - -

206
Ä-6, Ä -12A vµ 2,382,36 4,76 16,0 0,70,5 - - -

Ä -12-525
ßÌÇ-236,238 3,53,452 5,35,1 18,814,2 0,650,45 10,16 - -

vµ 240
ÓÄ-1, ÓÍÄ-6
2,01,998 3,12,9 4,96,8 0,60,35 - 0,4 0,7
ÓÄ-2 vµ
ÓÍÄ-10
ÓÍÄ-7 2,01,998 3,12,9 13, 0,10 0,60,35 - 0,4 0,7
199
KÝch th-íc ®Çu nhá thanh truyÒn (theo h×nh 23) B¶ng 14P
M· hiÖu VËt liÖu Lt d2 d1 dl l®

®éng c¬ thanh (mm) (mm) (mm) (mm) (mm)
truyÒn
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
ÌÇÌÀ-400 ThÐp 40 160,05 32,0 32,813 3 22,0
159,95 23,775
ÌÇÌÀ -407 - 40 140,15 35,0 23,33 3 25,2
139,85 23,7 24,8
MeM3-965 40P 115,04 34,0 27,7 4 21,0
114,96 27,?? 20,8
M-20 45Ã2 202,05 32,0 23,2 3 29,15
M-21 45 Ã 2 169,05 38,0 26,5 6 30,0
168,95 26,27 29,91
ÃÀÇ-12 45 Ã 2 202,05 32,0 23,27 3 29,15
201,95 23,29 28,85
ÃÀÇ -13 45-2 168,05 42,0 29,523 6 35,0
ÇÈË-110 40XH 235,05 37,0 23,5 - 32,0
234,95 23,52
ÇÈË -111 40XHMA 175,05 41,5 29,028 5 27,0
174,95 29,0 36,87
ÇÈË -120 38XA 217,05 42,0 29,5 3 38,0
216,95 29,523 37,83
ÃÀÇ -51 45 Ã2 202,05 32,0 23,27 3 29,15
201,95 23,9 28,85
200
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
ÃÀÇ -66 45 Ã 2 156,05 38,0 26,5 6 30,0
155,95 26,27 29,986
ÃÀÇ -41 45 Ã 2 168,05 42,0 29,523 6 35,0
167,95 29,5 34,85
ÓÐAË-5M 38XA 231,85 - 28,57 - 22,4
231,70 28,5 22,0
ÇÈË-130 40P 185,05 41,5 29,238 5,0 37,0
184,95 29,0 36,87
ÇÈË -375 40P 185,05 411,5 29,238 5,0 37,0
184,95 29,0 36,87
Ä-16 40X 215,05 50,0 35,027 8,0 35,0
214,95 35,0 34,83
Ä -20 45 250 70,0 55,03 6,0 44,0
249,95 55,0 43,66
Ä -30 45X 215,05 50,0 35,027 8,0 35,0
214,95 35,0 34,83
Ä -35 45 260,05 62,0 44,0 5,0 38,0
259,95 44,027 37,66
Ä -37 45X 215,05 55,5 40,081 8,0 41,83
214,95 40,01 41,66
Ä -48 45 260,0 60,0 44,027 6,0 38,0
259,9 44,0 37,48
Ä -54 45 330,05 74,0 55,0 - 44,0
201
329,95 55,03 43,66
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
ÑÌÄ-7 45 230,0 66,0 46,027 5,0 42,0
229,9 46,0
Ä -75 45 330,05 74,0 55,0 - 44,0
329,03 55,03 43,66
ÑÌÄ-14 40X 250,0 66,0 48,027 5,0 42,0
249,973 48,0
ÊÄÌ -46 45 380,1 95,0 68,0 2x1,5 54,0
379,9 68,03
6ÊÄÌ-50 45 380,1 95,0 68,0 2õ1,5 54,0
379,9 68,03
ßÌÇ-204 45 Ã2 257,2 64,0 44,0 8,0 45,5

vµ 206 257,15 44,027 45,4
Ä -6 18XHBA 320,05 64,0 52,7 6x8,5 50,0
319,95
ßÌÇ-236 40X 265,03 78,0 56,03 5,0 47,6
vµ 238 264,97 56,0 47,28
Ä -12A vµ 18XHBA 320,05 64,0 52,7 6x8,5 50,0

Ä-12A-525 319,95
ÓÄ -1 vµ
40P 154,0 30,0 23,8 4,0 29,0
ÓÄ-2
ÓÍÄ-5-7 40P 115,04 34,0 27,17 4,0 21,0

vµ -10 114,96 27,11 20,8
202
KÝch th-íc th©n vµ ®Çu to thanh truyÒn (theo h×nh 23) B¶ng 15 P
M· hiÖu Hmin HTB B t D1  
®éng c¬ (mm) (mm) (mm) (mm) (mm) (mm (mm)

)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
M3MA-400 16,0 16,0 13,0 - 44,45 5,5 31,65
42,2 31,599
M3MA -407 16,0 20,0 15,0 3,5 51,524 5,0 31,55
51,512 31,5
MeM3-965 15,0 26,0 12,0 3,0 48,515 5,0 20,96
48,5 20,85
M-20 18,5 21,5 17,0 2,5 55,012 5,0 31,85
55,0 31,8
M-21 22,0 25,0 17,0 4,0 63,512 9,1 35,85
63,5 35,78
ÃÀÇ-12 28,5 21,5 17,0 2,5 55,012 5,5 31,85
55,0 31,8
ÃÀÇ -13 22,0 27,0 17,0 4,0 63,512 9,1 25,85
63,5 25,78
ÇÈË-110 22,0 22,0 16,0 2,5 61,518 7,0 34,85
61,5 34,8
ÇÈË -111 27,0 29,0 18,5 4,0 85,0 8,0 28,94
28,87
ÇÈË -120 15,0 29,0 18,0 4,0 65,5 8,0 37,925
65,482 37,84
ÃÀÇ-51 18,5 21,5 17,0 2,5 55,012 5,5 31,85
203
55,0 31,8
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÃÀÇ -66 22,0 25,0 17,0 4,0 63,512 9,1 25,85
63,5 25,78
ÃÀÇ -41 22,0 27,0 17,0 4,0 63,512 9,1 25,85
63,5 25,78
ÓÐAË-5M 30,0 30,0 19,0 - 60,7 5,5 37,95
59,9 37,85
ÇÈË-130 vµ 27,0 29,0 18,5 4,0 85,0 8,0 28,94
ÇÈË-375
28,78
Ä-16 26,0 30,0 25,0 5,6 66,018 10,0 41.83
6,5 66,0 41,66
Ä -20 40,0 40,0 30,0 7,1 91,021 7,5 59,0
6,5 91,0 59,6
Ä -30 26,0 30,0 25,0 6,5 76,018 11,0 41,83
5,6 76,0 41,66
Ä -35 33,0 35,0 28,0 5,5 76,018 11,0 41,83
76,0 41,66
Ä -48 34,0 40,0 28,0 4,5 81,015 14,5 53,75
81,0 53,65
Ä -54 40,0 45,0 32,0 5,0 91,0 12,0 59,8
91,015 59,6
ÑÌÄ-7 - 36,0 26,0 5,5 81,021 8,5 53,8
81,0 53,6
Ä -75 40,0 45,0 32,0 5,0 91,015 12,0 59,8
91,0 59,6
ÑÌÄ-14 33,0 36,0 26,0 5,0 84,02 9,0 49,83
84,0 49,66
204
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÊÄÌ-46 vµ 40,0 42,5 35,0 6,0 100,021 15,0 86,77
6ÊÄÌ-50 100,0 86,69
ßÀÇ-204 vµ 35,0 35,0 22,0 4,0 77,79 11,0 53,75
ßÀÇ-206 53,7
Ä -6 50,0 54,0 30,0 5,4 90,0 10,0 70,0
ßÀÇ-236 , 42,0 42,0 30,0 7,5 93,021 13,0 41,325
238 vµ -240 93,0 41,285
Ä -12A vµ 50,0 54,0 30,0 5,1 90,0 10,0 70,0
Ä 12A-525
ÓÄ-1 vµ 16,0 20,0 13,5 3,5 - 5,5 31,65
ÓÄ-2 31,59
ÓÍÄ-5 vµ 16,0 20,0 13,0 5,5 47,989 5,0 20,96
ÓÍÄ -10 47,78 20,85
ÓÍÄ-7 15,0 20,0 12,0 3,5 47,989 5,5 20,96
47,78 20,85
205
KÝch th-íc b¹c ®Çu nhá vµ ®Çu to thanh truyÒn (h×nh 23) B¶ng 16
M· hiÖu ®éng d1 db D1 b b
c¬ (mm) (mm) (mm) (mm) (mm)

(1) (2) (3) (4) (5) (6)
ÌÇÌÀ-400 23,864 19,865 - 0,675 -

23,839 19,862
ÌÇÌÀ -407 58,0 48,055 527,25 1,744 25,4
48,035 51,025 1,737 25,06
MeM3-965 27,2 22,0 48,0 1,744 20,0
1,737
M-20 23,47 21,095 55,012 1,744 25,8
23,44 21,092 1,737 25,55
M-21 23,47 24,999 63,512 2,237 23,3
23,44 24,997 2,23 23,1
ÃÀÇ-12 23,47 21,095 55,012 1,744 25,8
23,44 21,092 1,737 25,55
ÃÀÇ -13 31,2 28,095 63,512 2,237 23,3
ÇÈË-110 31,1 28,092 2,23 23,1
23,7 22,007 61,512 1,744 31,8
23.67 22,004 1,737 31,55
ÇÈË -111 31,2 28,007 69,5 1,987 27,5
31,1 27,997 1,98 27,22
ÇÈË -120 29,7 28,007 65,515 1,744 32,0
29,67 28,004 1,737 31,66
ÃÀÇ -51 23,47 21,095 55,012 1,744 25,8
23,44 21,092 1,737 25,55
ÃÀÇ -66 23,47 24,999 63,512 2,231 23,3
206
23,44 24,997 2,23 13,1
(1) (2) (3) (4) (5) (6)

ÃÀÇ -41 31,2 28,095 63,912 2,231 23,3
31,1 28,092 2,23 23,1
ÓÐAË-5M - - - 1,744 -
1,737
ÇÈË-130 31,2 28,007 69,5 1,987 27,5
vµ-375 31,1 27,997 1,98 27,22
Ä-16 35,115 30,021 66,7 2,875 33,0
35,065 30,01 66,4 2,861 32,66
Ä -20 55,015 48,045 92,4 2,87 49,0
55,009 48,030 91,4 2,86 48,66
Ä -30 35,115 30,021 66,7 2,874 33,0
35,065 30,01 66,4 2,861 32,66
Ä -35 44,125 38,01 81,5 3,0 44,0
44,075 38,003 81,2 2,992 43,983
Ä -37 40,0 35,021 71,28 2,874 30,0
39,63 35,01 2,861 32,66
Ä -48 44,125 38,02 82,4 2,88 42,0
44,075 38,008 81,5 2,87 41,75
Ä -54 55,15 48,045 91,0 3,0 51,0
55,09 48,03 2,99 50,8
ÑÌÄ-7 46,125 40,083 82,4 2,88 41,66
46,075 40,018 81,5 2,77 42,0
Ä -75 55,15 48,045 91,1 2,88 51,0
55,09 48,03 91,2 2,77 50,8
ÑÌÄ-14 48,125 42,033 85,4 2,88 39,0
48,075 42,018 84,5 2,77 38,66
207
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
ÊÄÌ-46 vµ 68,12 60,018 100,019 4,0 81,0
6ÊÄÌ-50 68,09 60,0 100,003 80,54
ßÀÇ-204 vµ 44,13 38,074 77,788 3,949 47,6
ßÀÇ- 206 44,1 38,064 3,942 47,4
Ä -6 - 42,035 90,0 2,5 60,0
42,055 59,8
ßÌÇ-236, 238 56,0 50,026 94,2 1,472 34,2
vµ -240 55,97 50,02 93,7 3.465 34,03
Ä-12A vµ Ä - 48,035 90,0 2,5 60,0
12-525 48,055 59,8
ÓÄ-1 vµ ÓÄ -2 23,8 19,86 - - -
ÓÍÄ-5 vµ 23,8 19,86 48,0 1,744 20,0
ÓÍÄ -10
1,737
ÓÍÄ-7 27,2 22,0 48,0 1,744 20,0
1,737
208
KÝch th-íc bu l«ng thanh truyÒn (h×nh 23) B¶ng 17P
M· hiÖu dmin lb lr l® ®® h ChiÒu cao

mò èc
®éng c¬ (mm) (mm) (mm) (mm) (mm) (mm
(mm)
)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
M3MA-400 8,37 60,5 17,0 21,0 9,75 5,0 10,0
8,23 59,0 9,25
M3MA -407 9,6 68,0 20,0 28,0 11,0 6,5 10,0
9,5 10,7
MeM3-965 6,0 53,0 15,0 18,0 7,0 7,0 10,0
M-20 9,5 68,0 20,0 23,0 11,5 6,0 13,0
9,4
M-21 9,6 62,0 20,0 26,0 11,5 6,5 13,0
9,5
ÃÀÇ-12 9,5 68,0 20,0 23,0 11,5 6,0 13,0
9,4
ÃÀÇ -13 9,6 62,0 20,0 26,0 11,5 6,5 13,0
9,5
ÇÈË-110 9,6 82,0 22,0 11,0 14,0 7,0 13,0
9,4
ÇÈË -111 11,9 70,5 25,0 22,0 15,0 6,0 11,0
11,8
ÇÈË -120 11,895 74,5 25,0 26,0 15,0 6,5 14,5
11,955
ÃÀÇ -51 9,4 68,0 20,0 23,0 11,5 6,0 13,0
9,5
ÃÀÇ -66 9,6 62,0 20,0 23,0 11,5 6,5 13,0
9,5
209
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÃÀÇ -41 9,6 62,0 20,0 23,0 11,5 6,5 13,0
9,5
ÓÐAË-5M 11,88 63,0 21,0 31,0 16,0 5,0 14,5
11,94
ÇÈË-130 vµ 11,9 70,5 25,0 22,0 15,0 6,0 11,0
ÇÈË -375 11,8
Ä-16 vµ 10,0 67,36 28,0 30,0 - 9,36 -
Ä -30 9,8 67,0
Ä -20 14,7 131,4 47,0 85,0 - 15,0 27,70
14,0 130,9
Ä -35 11,9 63,0 25,0 - 22,0 13,0 -
11,78
Ä -37 10,0 81,0 28,0 14,0 - 9,36 -
9,8
Ä -48 14,7 65,0 23,0 30,0 21,0 12,0 -
14,5
Ä -54 14,7 127,0 34,0 57,0 19,0 10,0 27,0
14,0 59,0
ÑÌÄ-7 12,7 117,4 300 50,1 190 10,0 20,0
12,0 116,0
Ä-75 14,7 127,4 34,5 58,0 19,0 10,0 27
14,0 125,0 33,5
ÑÌÄ-14 12,7 113,64 27,5 51,0 19,0 10,0 30,0
12,0 113,5 49,0
ÊÄÌ-46 17,5 137,0 33,0 63,0 24,5 14,0 24,0
6ÊÄÌ-50 136,0
210
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ßÀÇ-204 vµ 9,7 94,0 22,0 10,0 14,5 8,0 13,0
ßÀÇ-206 9,6
Ä-6, Ä-12 10,5 21,0 - - - 15,0
Ä-12-525
ßÌÇ-236- 9,6 95 21,5 15,0 24,0 11,0 -
ßÌÇ-238 vµ 9,5 75 19,5
ßÌÇ -240
ÓÄ-1 vµ ÓÄ- 6,0 58,0 21,0 20,0 10,5 6,0 12,0
2
ÓÍÄ-5
ÓÍÄ-7 vµ 6,0 48,0 15,0 18,0 10,5 6, 12,0
ÓÍÄ-10
211
KÝch th-íc trôc khuûu (theo h×nh 30) B¶ng 18P
B¸n §-êng ChiÒu dµi cæ trôc (mm)

M· hiÖu kÝnh ChiÒu kÝnh cæ
®éng c¬ quay R dµi L trôc dc Tr-íc Gi÷a Sau Trung
(mm) (mm) (mm) Lc1 gian
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÌÇÌÀ 400 37,5 545,88 45,976 54,77 59,9 61,0 -
45,951 59,825
ÌÇÌÀ 407 37,55 542,0 51,0 54,5 50,0 61,0 -
37,45 50,975
ÌåÌÇ 965 27,3 350,0 50,0 28,0 24,0 39,25 -
27,2 49,989 38,75
M-20 50,05 577,0 64,0 36,5 48,5 32,3
M-21 46,05 577,0 64,0 36,5 32,0 48,8 32,3
ÃÀÇ -12 50,05 735,0 64,0 636,7 - 50,3 32,3
ÃÀÇ-13 44,05 692,5 70,0 30,5 30,5 30,5 30,5
43,95 60,987 29,45 20,45 2,45 29,43
ÇÈË-110 59,0 1059,0 70,0 34,0 44,05 58,1 36,1
58,95 69,987 33,75 44,0 58,0 36,0
ÇÈË -111 47,55 787,0 75,0 32,16 31,17 45,17 31,17
47,45 74,987 31,925 31,0 45,0 31,0
ÇÈË -120 57,25 598,0 66,0 43,6 70,4 60,0 38,34
57,05 65,98 43,55 70,0 83,0
ÃÀÇ-51 55,05 728,0 64,0 36,5 - 50,3 32,3
54,95 63,987 36,49 50,0 38,0
212
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÃÀÇ-66 40,05 692,5 70,0 30,5 30,5 30,5 30,5
39,95 69,987 29,45 29,45 29,45 29,45
ÃÀÇ-41 44,05 692,5 70,0 30,5 30,5 30,5 30,5
43,95 69,987 29,45 29,45 29,45 29,45
ÓÐÀË-5M 57,25 949,0 66,0 44,7 70,1 69,9 38,3
57,0 66,625 44,2 69,9 69,825 37,9

ÇÈË-130 47,55 784,0 75,0 32,16 31,17 45,17 31,7
vµ 375 47,45 74,987 31,925 31,0 45,0 31,0
Ä-16 60,05 416,55 60,185 40,67 42,1 42,34 -
59,95 416,45 60,170 39,83 42,0 42,0 -
Ä-20 70,00 411,0 95,026 43,0 - 96,21 -
69,95 409,45 95,003 42,38 - 96,0 -
Ä-30 60,05 725,0 70,18 38,17 46,05 42,17 42,17
59,95 70,165 38,0 46,0 42,0 42,0
Ä-35 65,0 805,0 84,92 53,0 60,20 60,05 46,2
64,9 84,905 60,0 60,0 46,0
Ä-37 60,5 735 70,18 38,17 46,05 42,17 42,17
59,95 70,165 39,0 46,0 42,0 42,0
Ä-48 72,2 805,5 85,17 58,0 60,4 60,1 46,34
71,8 85,15 60,0 60,0 46,0
Ä-54 76,0 1004,0 84,92 61,20 66,5 85,09 60,0
1001,0 84,905 61,0 66,0 85,0
ÑÌÄ-7 65,0 846,0 85,15 57,7 60,1 65,4 42,34
64,9 85,145 57,5 60,0 64,8 41,8
213
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Ä-75 76,0 1004,0 84,92 61,2 66,5 85,09 60,0
1001,0 84,905 61,0 66,0 85,0
ÑÌÄ-14 70,0 860,0 88,15 57,7 60,1 65,4 42,34
69,92 88,145 57,5 60,0 64,9 41,8
ÊÄÌ-46 102,5 1438,0 94,96 91,4 126,0 126,0 65,0
1436,0 94,925 90,6
6ÊÄÌ-50 102,5 1926,0 94,96 91,4 126,0 126,0 65,0
1924,0 94,925 90,6
ßÌÇ-204 63,55 889,0 88,9 38,25 38,25 38,25 38,25
63,45 88,885 38,1 38,1 38,1 38,1
ßÌÇ-206 63,55 1081,0 88,9 38,25 38,25 38,25 38,25
63,45 88,885 38,1 38,1 38,1 38,1
Ä-6 90,1 1094,0 94,93 50,1 56,1 164,0 56,1
89,65 94,91 49,9 55,9 55,9
ßÌÇ-236 70,05 - 105,0 56,2 56,2 56,2 56,2
69,95 104,985 56,0 56,0 56,0 56,0
ßÌÇ-238 70,05 1394 105,0 56,2 56,2, 56,2 56,2
69,95 104,985 56,0 56,0 56,0 56,0
ßÌÇ-240 trôc th¸o rêi
Ä-12A vµ 90,1 1394,0 94,93 50,1 56,1 164,0 56,1
Ä-12-525 89,85 94,91 49,9 55,9 55,9
ÓÄ-1 37,5 260,0 33,0 18,0 - 20,0 -
ÓÍÄ-5 27,25 317,0 36,0 18,0 - 18,0 -
ÓÄ-2 37,5 467,0 33,0 18,0 - 20,0 -
ÓÍÄ-7 vµ 27,25 425,0 36,0 18,0 - 20,0 -

10
214
KÝch th-íc chèt khuûu, m¸ khuûu, ®èi träng (theo h×nh 30) B¶ng
19P
M· hiÖu dch lch bm BÒ réng m¸ Sè ®èi b® (mm)

®éng c¬ (mm) (mm) (mm) khuûu träng
(mm)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
ÌÇÌÀ 400 41,975 31,789 17,46 66,0 - -
41,950 31,713
ÌÇÌÀ 407 48,0 30,5 16,0 67,0 - -
47,975
ÌåÌÇ 965 45,0 21,1 12,15 67,0 4 19,5
44,989 21,0 11,85 12,0

,
M-20 51,5 32,1 21,5 84,4 6
,
, 
M-21 60,0 36,1 18,1 87,0 7
, 
59,987 36,0 16,9

, 
ÃÀÇ-12 51,5 32,1 17,5 113,0 4
,
51,487 32,0
, 
ÃÀÇ-13 60,0 52,1 18,25 87,0 6
,
59,987 52,0
ÇÈË-110 58,0 35,1 17,55 85,0 8 19,0
57,987 35,0 17,45

,
ÇÈË-111 65,5 58,12 23,12 73,0 6
, 
65,487 58,0 23,0
ÇÈË-120 62,0 38,1 20,75 104,0 12 15,0
61,98 38,0 20,25
215
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
,
ÃÀÇ-51 51,5 32,1 20,5 90,0 4
,
51,487 32,0 19,0

, 
ÃÀÇ-66 60,0 52,1 18,25 87,0 6
,
59,987 52,0
, 
ÃÀÇ-41 60,0 52,1 18,25 87,0 6
,
59,987 52,0
ÓÐÀË-5M 57,075 38,15 21,0 102,0 - -
57,050 38,05 20,2

,
ÇÈË-130 65,5 58,12 23,12 73,0 6
, 
vµ 375 65,487 58,0 23,0
Ä-16 60,185 42,17 28,14 120,0 - -
60,17 42,0 27,46
Ä-20 84,92 60,4 25,0 92,0 2 32,0
84,90 60,0
Ä -30 60,185 42,1 26,15 116,0 - -
60,17 42,0 25,0
Ä -35 74,94 57,12 20,5 120,0 8 19,0
79,925 54,0 20,25
Ä -37 65,189 42,1 26,15 120 4 25,0
65,17 42,0 26,85
Ä -48 75,185 54,2 20,5 - - -
75,165 54,0
216
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
Ä -54 84,92 60,2 31,5 132,0 4 28,0
84,94 60,0
ÑÌÄ -7 75,165 54,12 28,0 136,0 - -
75,14 53,88
Ä -75 84,92 60,2 31,5 132,0 4 28,0
84,905 60,0
ÑÌÄ -14 88,15 50,1 30,0 150,0 - -
88,135 50,0
ÊÄÌ-46 89,5 87,23 46,0 134,0 8 46,0
98,0 87,0
6ÊÄÌ-50 89,5 87,23 46,0 134,0 8 46,0
89,0 87,0
ßÌÇ-204 69,85 54,025 27,25 110,0 4 26,0
69,385 53,925 26,75
ßÌÇ-206 69,85 54,029 27,25 110,0 4 26,0
69,835 53,925 26,75
Ä -6 84,94 70,195 24,5 182,0 12 22,0
84,92 70,095 24,3
ßÌÇ-236 85,0 83,14 30,0 103,0 6 27,2
84,985 83,0
ßÌÇ-238 85,0 83,14 30,0 103,0 8 27,2
85,0 83,14 - - - -
84,985 83,0
Ä -12 vµ 84,94 70,195 24,5 182,0 - -
217
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
Ä -12-525 84,92 70,095 24,3
ÓÄ-1 45,0 21,1 22,0 40,0 2 22,0
44,989 21,0
ÓÍÄ-5 45,0 21,1 19,0 56,0 2 22,2
44,989 21,0
ÓÄ-2 45,0 21,1 22,0 40,0 2 22,0
44,989 21,0
,
ÓÍÄ-7 vµ 45,0 21,1 19,0 56,0 3
,
ÓÍÄ-10 44,989 21,0
218
KÝch th-íc ®Çu, ®u«i vµ lç ®Çu cña trôc khuûu (h×nh 30) B¶ng 20P
M· hiÖu l® (mm) ®br lb dmb db KiÓu lç ®®

®éng c¬ (mm) (mm) (mm) (mm) dÇu (mm)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÌÇÌÀ 400 54,0 25,385 23,8 117,454 - Khoan 7,5
25,365 117,429
ÌÇÌÀ 407 53,0 27,0 34,0 117,454 93,5 - 5,0
26,95 117,429
ÌåÌÇ 965 82,5 40,0 10,0 - - - 5,0
39,983
M-20 71,0 40,035 35,0 122,014 - - 6,5
39,982 121,986
M-21 85,0 40,02 37,0 122,0 - - 5,0
40,003 121,986
ÃÀÇ-12 70,0 40,035 42,0 122,014 100,0 Khoan 65
39,982 121,986
ÃÀÇ-13 85,0 40,02 37,0 122,01 100,0 - 6,0
40,003 121,986
ÇÈË-110 106,0 35,0 40,0 124,014 100,0 - 6,0
34,975 - 123,986
ÇÈË -111 120,0 45,98 62,0 140,02 116,0 - 60,0
45,95 139,99
ÇÈË -120 114,0 50,034 24,0 140,0 - - 6,0
50,009 139,96
ÃÀÇ-51 71,0 40,035 35,0 122,014 - - 6,5
219
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
ÃÀÇ -66 85,0 40,02 37,0 122,01 100,0 - 5,0
ÃÀÇ -41 85,0 40,02 37,0 122,01 100,0 - 5,0
ÓÐÀË-5M 120,0 49,225 16,0 138,1 - - 6,0
ÇÈË-130 120,0 45,98 62,0 140,02 116,0 - 6,0
vµ 375 45,95 139,99
Ä-16 70,0 36,008 39,0 82,0 65,0 - 7,6
Ä -20 133,0 50,008 96,23 - - - 8,0
Ä -30 83,0 38,035 34,5 87,5 68,0 - 8,0
38,018 33,5 87,27
Ä -35 114,0 44,975 53,5 144,98 - - 6,0
44,95 144,96
Ä -37 88,0 38,035 39,5 87,5 68,0 - 8,0
38,018 38,5 87,27
Ä -48 205,0 44,75 52,5 143,08 120,02 Khoan 7,0
Ä -54 184,0 45,035 56,3 159,955 - - 9,0
vµ Ä 75 45,016 159,982
ÑÌÄ-7 130,0 - 22,0 129,95 105,0 - 7,0
129,91
ÑÌÄ -14 125,5 56,042 30,0 129,95 105,0 - 7,0
123,5 55,983 129,91
ÊÄÌ 46 vµ 220,0 75,04 14,0 189,978 160,0 - 10,0
ÊÄÌ 50 75,02 189,948
ßÌÇ-204 178,0 63,988 89,12 119,035 - - 8,0
vµ 206 63,968 119,012
220
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Ä-6 283,0 94,94 128,5 - - èng -
94,925 muèng
ßÌÇ-236 101,0 65,0 47,0 140,0 112,0 khoan 5,0

vµ -238
139,986
Ä-12 vµ 283,0 94,94 128,5 - - èng -
Ä-12 -523 94,925 muèng
ÓÄ-1 81,0 - 119,65 - - khoan 5,0
ÓÍÄ-5 62,5 - 118,5 - - - 5,0
ÓÄ-2 810 - 119,5 - - - 5,0
ÓÍÄ-7 63,0 - 118,5 - - - 5,0
ÓÍÄ-10 63,0 - 118,5 - - - 5,0
221
KÝch th-íc c¬ b¶n cña pÝt t«ng, chèt pÝt t«ng vµ xÐc m¨ng. B¶ng 21
TT Th«ng sè kÝch th-íc §éng c¬ §îng c¬ x¨ng

diesel
1 ChiÒu dµy ®Ønh pÝt t«ng: (0,10,2) (0,030,09)
+ kh«ng lµm m¸t ®Ønh
+ Cã lµm m¸t ®Ønh (0,050,1)D
2- Kho¶ng çch tõ ®Ønh ®Õn xÐc m¨ng (1,02,0) (0,51,5)

thø nhÊt;
3 ChiÒu dµy s cña phÇn ®Çu (0,050,1)D
4 ChiÒu cao H cña pÝt t«ng (®èi víi ®éng (1,01,6)D (1, 1,4)D
c¬ bèn kú)
5 VÞ trÝ chèt pitston (tÝnh tõ ch©n H - h (0,51,2)D
6 §-êng kÝnh chèt pÝt t«ng d (0,3+0,45)D (0,22+0,3)D
7 §-êng kÝnh bÖ chèt db (1,31,6)d
8 §-êng kÝnh trong cña chèt dt (0,60,8)d
9 ChiÒu dµy phÇn th©n d4 - d3 25 mm
10 Sè xÐc m¨ng khÝ 34 24
11 ChiÒu dµy h-íng kÝnh t cña xÐc m¨ng  1 1

  D
 22 23 
khÝ
12 ChiÒu cao h cña xÐc m¨ng khÝ 22  4 mm
13 Sè xÐc m¨ng dÇu 13
222
B¶ng 22 P
KÝch th-íc c¬ b¶n cña thanh truyÒn, bu l«ng thanh truyÒn
vµ trôc khuûu (theo h×nh 32)
TT Th«ng sè kÝch th-íc TrÞ sè
(1) (2) (3)
1 ChiÒu dµy b¹c ®Çu nhá thanh truyÒn d1-db (0,080,085)db
2 d
ChiÒu dµy ®Çu nhá thanh truyÒn
d
- Khi cã gia c«ng c¬ khÝ mÆt ngoµi 1,2  1,3
- Khi kh«ng gia c«ng c¬ khÝ mÆt ngoµi 1,35 1,45
3 ChiÒu dµi th©n thanh truyÒn Lt ®-îc chän theo  = 0,24  0,30
R

Lt
4 ChiÒu dµy b¹c ®Çu to b
- Víi gép b¹c b»ng thÐp 1 + 30 mm
- Víi gép b¹c b»ng ®ång 3  8 mm
5 ChiÒu réng ®Çu to Ii
- Khi l¾p hai bu l«ng (1,5  1,6) dch
- Khi l¾p bèn bu l«ng (1,3  1,4) dch
6 Kho¶ng çch gi÷a hai ®-êng t©m bu l«ng l2
- Khi l¾p hai bu l«ng (1,21,25)du
- Khi l¾p bèn bu l«ng (1,15 1,5)dch
7 ChiÒu dµi ®Çu to thanh truyÒn 1 (0,51,5)dch
8 §-êng kÝnh bu l«ng thanh truyÒn dbl
- Khi l¾p hai bu l«ng víi ®éng c¬ bèn kú (0,180,25)dch
- Khi l¾p bèn bu l«ng víi ®éng c¬ 4 kú (0,130,16)dch
223
(1) (2) (3)
- Khi l¾p hai bu l«ng víi ®éng c¬ hai kú (0,13 0,16)dch
9 §-êng kÝnh cæ trôc khuûu ®c
- §èi víi ®éng c¬ x¨ng (0,65 0,8) D
- §èi víi ®éng c¬ diesel (0,7 0,85)D
10 ChiÒu dµi cæ trôc lc (0,50,6)®c
11 §-êng kÝnh cæ khuûu dch
- §èi víi ®éng c¬ x¨ng mét hµng (0,60,7)D
- §èi víi ®éng c¬ x¨ng ch÷ V (0,57 0,66)D
- §èi víi ®éng c¬ diesel mét hµng (0,64 0,72)D
- §èi víi ®éng c¬ dezel ch÷ V 0,7D
12 ChiÒu dµi chèt khuûu lch
- §èi víi ®éng c¬ x¨ng + mét hµng (0,45 0,60) dch
+ ch÷ V (0,81,0)dch
- §èi víi ®éng c¬ diesel + mét hµng -
+ ch÷ V (0,81,0)dch
13 ChiÒu réng m¸ khuûu
- §èi víi ®éng c¬ x¨ng (1,01,25)D
- §èi víi ®éng c¬ diesel (1,051,30)D
14 ChiÒu dµy cña khuûu bm
- §èi víi ®éng c¬ x¨ng (0,2 0,22)D
- §èi víi ®éng c¬ diesel (0,24  0,27)D
224
môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu 3

B¶ng quy ®æi ®¬n vÞ ®o 6
Giíi thiÖu chung vÒ ®éng c¬ 12
Çc tham sè thuéc chu tr×nh c«ng t¸c cña ®éng c¬ 18
TÝnh to¸n çc qu¸ tr×nh cña chu tr×nh c«ng t¸c 40
TÝnh to¸n çc th«ng sè cã Ých cña chu tr×nh c«ng t¸c 56
Dùng ®å thÞ c«ng cña chu tr×nh c«ng t¸c 60
§å thÞ lùc khÝ thÓ, lùc qu¸n tÝnh 75
§å thÞ vÐc t¬ phô t¶i bÒ mÆt cæ khuûu 87
§å thÞ vÐc t¬ phô t¶i b¹c ®Çu to thanh truyÒn 91
§å thÞ mµi mßn 96
Çch bè trÝ çc ®å thÞ trªn tê « ly A0 101
TÝnh to¸n nghiÖm bÒn nhãm pÝt t«ng 111
TÝnh to¸n nghiÖm bÒn nhãm thanh truyÒn 122
TÝnh to¸n nghiÖm bÒn trôc khuûu 139
Tµi liÖu tham kh¶o 158
Çc phô lôc 159
225

Hướng dẫn đồ án động cơ đốt trong

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hướng dẫn đồ án động cơ đốt trong

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

h-íng dÉn ®å ¸n m«n häc

®éng c¬ ®èt trong

- TÝnh to¸n ®éng lùc häc.

§¬n vÞ ®o Quy ®æi gi÷a hai hÖ

Träng l-îng riªng, 

SuÊt tiªu hao nhiªn liÖu

: HÖ sè thay ®æi ph©n tö thùc tÕ.

0: HÖ sè thay ®æi ph©n tö lý thuyÕt.

D: §-êng kÝnh xy lanh, [m; dm ].

: Tû sè d·n në muén ë ®éng c¬ diesel.

CT: Gãc c«ng t¸c cña ®éng c¬, [®é GQTK].

: HÖ sè n¹p phô cña ®éng c¬ t¨ng ¸p.

th: Tû sè nÐn thùc ë ®éng c¬ hai kú.

hh: Tû sè nÐn h×nh häc ë ®éng c¬ hai kú.

r: HÖ sè khÝ sãt.

i: Sè xy lanh cña ®éng c¬.

k: ChØ sè ®o¹n nhiÖt.

l: ChiÒu dµi tÝnh to¸n cña thanh truyÒn, [m].

m: ChØ sè nÐn ®a biÕn trung b×nh cña kh«ng khÝ.

Me: M« men xo¾n cã Ých cña ®éng c¬, [Nm].

Memax : M« men xo¾n cã Ých lín nhÊt, [Nm].

N: Lùc ngang, [N, MN].

Ne: C«ng suÊt cã Ých cña ®éng c¬ , [W, KW].

c¬: HiÖu suÊt c¬ khÝ.

e: HiÖu suÊt cã Ých.

i: HiÖu suÊt chØ thÞ.

K : HiÖu suÊt ®o¹n nhiÖt cña b¬m t¨ng ¸p.

r: HÖ sè quÐt buång ch¸y cña b¬m t¨ng ¸p.

®: HÖ sè ®iÒn ®Çy ®å thÞ c«ng.

: HÖ sè tæn hao hµnh tr×nh cña ®éng c¬ hai kú.

R: B¸n kÝnh quay cña khuûu trôc, [m].

: Tû sè d·n në sím ë ®éng c¬ diesel.

T: Lùc tiÕp tuyÕn, [N, MN].

T0: NhiÖt ®é cña m«i tr-êng, [0K].

Ta:NhiÖt ®é cña khÝ thÓ cuèi qu¸ tr×nh n¹p, [0K].

T: §é sÊy nãng khÝ n¹p, [0K].

 : Sè kú cña ®éng c¬, ë ®éng c¬ bèn kú  = 4 vµ ë ®éng c¬ hai kú  = 2.

z: HÖ sè sö dông nhiÖt.

Z: Lùc ph¸p tuyÕn, [N; MN].

giíi thiÖu chung vÒ ®éng c¬

1.1. Tham sè kü thuËt cña ®éng c¬:

- Tªn, ký hiÖu ®éng c¬.

- Chñng lo¹i, c¸ch bè trÝ xy lanh, ph-¬ng thøc lµm m¸t.

- N¬i s¶n xuÊt.

- §Þa chØ øng dông.

- M« men xo¾n lín nhÊt Memax.

- C¸ch bè trÝ, dÉn ®éng xu p¸p.

- Pha phèi khÝ.

- Nh÷ng trÞ sè ®iÒu chØnh (khe hë nhiÖt....).

- Nh÷ng tham sè kh¸c (nh- gãc nhÞ diÖn, nhiªn liÖu....).

1.2. C¬ cÊu khuûu trôc thanh truyÒn.

1.2.1. Nhãm chi tiÕt cè ®Þnh.

- Çch bè trÝ çc xy lanh, çc khèi xy lanh.

- Nguyªn lý chÞu lùc khÝ thÓ.

- Tæ chøc lµm m¸t, b«i tr¬n, bao kÝn.

- C¸c æ b¹c cæ trôc.

- VËt liÖu chÕ t¹o.

- Ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.

- VËt liÖu, ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.

- Tæ chøc lµm m¸t, b«i tr¬n.

- Tæ chøc l¾p ghÐp víi c¸c côm, chi tiÕt kh¸c.

1.2.2. Nhãm pÝt t«ng.

- VËt liÖu, ph-¬ng ph¸p chÕ t¹o.

- Ph-¬ng ph¸p bè trÝ c¸c r·nh xÐc m¨ng.