मौद्रिक नीति २०८०/८१

२० बुँदामा मौद्रिक नीति

१. विस्तत
ृ मुद्राप्रदाय १२.५ प्रततशत र बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट तिजी क्षेत्रतर्फ जािे कजाफ
११.५ प्रततशतसम्मले िद्
ृ धि हुिे लक्ष्य ।

२. अतििायफ िगद अिप

ु ात र िैिातिक तरलता अिप
ु ातलाई यथाित राख्दै िीततगत दरलाई ०.५
बबन्दल
ु े घटाई ६.५ प्रततशत कायम गररएको छ । बैंकदरलाई ७.५ प्रततशतमा यथाित राखी तिक्षेप
संकलि बोलकबोल दरलाई ५.५ प्रततशतबाट घटाएर ४.५ प्रततशत कायम ।

३. बैककङ कसुर ऐि, २०६४ मा समसामतयक संशोिि प्रकिया अगाडि बढाइिे ।

४. पहहलो आिासीय घर कजाफको सीमा १ करोि ५० लाखबाट िद्

ृ धि भई २ करोि |

५. बैंक तथा वित्तीय संस्थाको सुझाि समेतको आिारमा चालु पूँजी कजाफसम्बन्िी मागफदशफिमा
आिश्यक पुिरिलोकि गिे।

६. प्राकृततक प्रकोप िा अन्य विशेष पररस्स्थततले समस्यामा परे का ऋणीहरुको कजाफ पुिसफरचिा
गिफ स्रे स्ि लोि ररजोलसुि फ्रेमिकफ जारी गिे ।

७. िाणणज्य बैंकको सम्पवत्तको गण

ु स्तर पि
ु ः मलयांकि गिे र बैंक तथा वित्तीय संस्थाको
आन्तररक कजाफ जोणखम िगीकरण गिे सम्बन्िी मागफदशफि तजुम
फ ा गरी कायाफन्ियि गिे ।

८. िेपाल लेखामाि अिस

ु ार 'एक्सपेक्टे ि िेडिट लस्ट मोिल कायाफन्ियिका लाधग आिश्यक िीतत
तजुम
फ ा गिे ।

९. तोककएका क्षेत्रमा कजाफ लगािी गिप

ुफ िेसम्बन्िी विद्यमाि व्यिस्थामा आिश्यक पुिरािलोकि।

१०. प्राइभेट इक्िीटी र्ण्ि / भेञ्चर क्यावपटल मा बैंक तथा वित्तीय संस्थाले गिे लगािीलाई
सहजीकरण गिफ लगािीसम्बन्िी व्यिस्थामा पुिरािलोकि हुिे।
११.वित्तीय गहहराई मापिको लाधग बैंक वित्तीय संस्था, लघुवित्त, बीमा, िागररक लगािी कोष
कमफचारी सञ्चय कोष सहहतका गैर बैंककङ वित्तीय संस्थाको िासलात समािेश गरी वित्तीय
सिेक्षण गिे ।

१२. सेयर धितो कजाफ, ररयल स्टे ट कजाफ तथा हायर पचेज कजाफको जोणखम भार पुिरािलोकि
गिे।

१३. िेपाल राष्ट्र बैंक विदे शी लगािी तथा विदे शी ऋण व्यिस्थापि वितियमािलीमा आिश्यक
संशोिि हुिे ।

१४. विदे श भ्रमणमा जािे िेपालीलाई राहदािी सुवििािापत एक िषफमा दई

ु पटकसम्म अमेररकी
िलर १५०० सम्म सटही सुवििा उपलब्ि गराउूँ दै आएकोमा अब २५०० िलर सम्म उपलब्ि
गराउिे ।

१५. केन्द्रीय बैंक विद्युतीय मुद्रा जारी गिे सम्बन्िमा भएको अध्ययिको आिारमा थप कायफ
अगाडि बढाउिे ।

१६. सचिा प्रविधि लगायतका सेिा तियाफत गिे उद्दे श्यले सञ्चाललत उद्योगले गरे को विदे शी
मद्र
ु ा आजफिको तिस्श्चत प्रततशतसम्म विदे शी मद्र
ु ा सटही सवु ििा तोककएका कागजातहरुको
आिारमा िाणणज्य बैंकमार्फत िै उपलब्ि हुिे व्यिस्था हुिे ।

१७. ड्राफ्ट / टीटी र िीएपी / िीएए को माध्यमबाट हुिे आयातसम्बन्िी व्यिस्थामा आिश्यक
पुिरिलोकि हुिे ।

१८. हिाई सेिा प्रदायकले १ लाख िलर िा सो बराबरको अन्य पररिर्तयफ विदे शी मुद्रासम्मको
रकम िाणणज्य बैंकहरुमार्फत पठाउि सक्िे ।

१९. कोलभि - १९ को प्रकोप र प्रभाि न्यि हुूँदै गएको हुूँदा विदे शी मुद्रामा ललएको ऋण िेपाली
रुपैयाूँमा भक्
ु तािी गिफ सककिे व्यिस्था हट्िे ।

२०. बैंकहरुले राष्ट्र बैंकको स्िीकृततमा लभत्र्याएको बाह्य ऋणमा अन्ततिफहहत विदे शी वितिमय
जोणखम व्यिस्थापिका लाधग स्िाप लगायतका उपकरणहरु उपलब्ि हुिे ।
Q) मौद्रिक नीतिको परिचय द्रददै आर्थिक बर्ि २०८०/८१ को मौद्रिक नीतिका
बबशेर्िा लेखी मौद्रिक नीतिका प्रमख उदे श्य उल्लेख गनह
ि ोस ? [ 2+4+4=10]

- कुिै पति मुलक

ु को केन्द्रीय बैंकले समग्र मुद्राको पुततफ, बैंक दर, - बैंक कजाफलाई व्यिस्थापि गदै बजेटले
ललएका आधथफक पररलक्ष्य हालसल गिे उदे श्य लाई थप सहयोग पुयाफउिे गरर केन्द्रीय बैंक द्िारा तजम
ुफ ा
गररएको िीतत लाई मौहद्रक िीतत भतिन्छ ।

आर्थिक बर्ि २०८०/८१ को मौद्रिक नीतिका बबशेर्िा हरु यस प्रकाि छन :

1. मुलय र बाह्य क्षेत्र स्थातयर्ति कायम राख्न, अथफतन्त्रलाई चलाएमाि बिाउि बबस्तारकारी मौहद्रक
िीततको लसद्िान्त लाई तिरन्तरता हदएको छ ।

2. बैंक तथा बबत्तीय संस्थाको अन्तर बैंक कारोबारको भाररत औसत ब्याजदरलाई सञ्चालि लक्ष्यको
रुपमा यथाित राणखएको छ ।

3. कस्म्तमा ७ महहिाको बस्तु तथा सेिा आयात िान्ि पग्ु िे गरर बबदे शी बबतिमय सस्ञ्चतत कायम
राख्नमा यस िीततले जोि हदएको छ ।

4. मद्र
ु ास्स्र्तत दरलाई ६.५ प्रततशत कायम राख्ने मौहद्रक व्यिस्थापि गररएको छ ।

5. स्थायी तरलता सबु बिा लगायतका अन्य सबु बिा उपलब्ि गराउि यस िीततले तिरन्तरता हदएको छ ।

6. बैंक दरलाई ७.५ प्रततशतमा झारी, िमश अतििायफ िगद अिप

ु ात र बैिातिक तरलता अिप
ु ात दर लाई
यथाित राणखएको छ ।

मौद्रिक नीतिका प्रमख उदे श्य हरु तनम्नानसाि िहे का छन:

1. आधथफक गततविधिमा सि
ु ार गरर मल
ु य स्तरमा स्थातयर्ति कायम राख्निु ।

2. अथफतन्त्रका उर्तपादिलशल क्षेत्रमा तियलमत कजाफ लगािी गरी उच्च रोजगारीका अिसर लसजफिा गिुफ ।

3. आन्तररक उर्तपादि स्तरमा सि

ु ार गदै उच्च आधथफक बद्
ृ हददरका लक्ष्य हालसल गिुफ ।

4. बैदेलशक व्यापार प्रणाललमा सन्तल

ु ि कायम राखी बबदे शी बबतिमय दर र शोिान्तर स्स्थततमा
स्थायीतब कायम राख्नु ।
5. बबपन्ि िगफ कजाफ, कृवष कजाफ, सािा एिम ् मझौला उद्यम सञ्चालिका लाधग प्रिाह गररिे कजाफ
सहुललयतपणफ ढं गबाट उपलब्ि गराई आधथफक असमािता िलमक रुपमा कम गिुफ ।

6. दे शको ितफमाि आधथफक स्स्थतत समेत बबश्लेषणका आिारमा उपयक्

ु त मौहद्रक िीततको लसद्िान्त लाग
गरर (inflation र deflation) जस्ता आधथफक समस्या समािाि गिुफ ।
Q. नेपाल िाष्ट्र बैंकले २०८०/८१ को मौद्रिक तनति सार्िजतनक गिे को छ। मौद्रिक तनतिका मख्य
३० बुंदाहरु:

Answer:

१.मुद्रास्र्ीततलाई ६.५ प्रततशतलभत्र कायम राख्ने लक्ष्य।

२. ६ प्रततशतको आधथफक िद्

ृ धि हालसल गिफ सहयोग पग्ु िे गरी वित्तीय स्रोतलाई उर्तपादिशील क्षेत्रतर्फ
प्रिाहहत गिे ।

३. विस्तत
ृ मुद्राप्रदाय १२.५ प्रततशत र बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट तिजी क्षेत्रतर्फ जािे कजाफ ११.५
प्रततशतसम्मले िद्
ृ धि हुिे प्रक्षेपण।

४. अतििायफ िगद अिुपात र िैिातिक तरलता अिुपातलाई यथाित िीततगत दरलाई ५० आिार बबन्दल
ु े
घटाई ६.५ प्रततशत कायम गररएको छ । बैंकदरलाई ७.५ प्रततशतमा यथाित राखी तिक्षेप संकलि
बोलकबोल दरलाई ५.५ प्रततशतबाट घटाएर ४.५ प्रततशत कायम ।

५.वित्तीय क्षेत्रको स्थातयर्तिलाई असर पुयाफउिे गैर-व्यािसातयक तथा उच्छृङ्खल गततविधिलाई समेत
तियन्त्रण गिफ सहयोग पुग्िे गरी विद्यमाि बैककङ्ग कसुर ऐि, २०६४ मा समसामतयक संशोिि प्रकिया
अगाडि बढाइिे ।

६.पहहलो आिासीय घर कजाफको सीमा रु.१ करोि ५० लाखलाई िद्

ृ धि गरी रु. २ करोि पुयाफईिे ।

७.चालुपूँज
ु ी कजाफसम्बन्िी मागफदशफिमा आिश्यक पुिरािलोकि गररिे ।

८. लगािीसम्बन्िी प्रकियालाई सरलीकरण र सहजीकरण गिफ िेपाल राष्ट्र बैंक विदे शी लगािी तथा
विदे शी ऋण व्यिस्थापि वितियमािलीमा आिश्यक संशोिि गररिे ।

९.भारतबाहे क अन्य मुलुकहरूको भ्रमणमा जािे िेपाली िागररकहरूलाई राहदािी सुवििािापत ् एक िषफमा
दई
ु पटकसम्म अमेररकी िलर १५०० सम्म सटही सवु ििा उपलव्ि गराइिे विद्यमाि व्यिस्थालाई
पररमाजफि गरी अमेररकी िलर २५०० सम्म उपलब्ि गराइिे व्यिस्था गररिे ।

१०. कस्म्तमा ७ महहिाको िस्तु तथा सेिा आयात िान्ि पुग्िे गरी विदे शी वितिमय सस्ञ्चतत कायम गिुफ
मौहद्रक िीततको लक्ष्य रहे को छ ।

११. ब्याजदर कररिोरलाई प्रभािकारी बिाउि ब्याजदर कररिोरको तललो सीमामा स्थायी तिक्षेप संकलि
सवु ििा उपलव्ि गराउिे व्यिस्था गररिे ।
१२. प्राकृततक प्रकोप िा अन्य विशेष पररस्स्थततजन्य कारणले समस्यामा परे का ऋणीहरुको कजाफ
पुिरसंरचिा लगायतका व्यिस्था गरे र पुिरुर्तथाि तथा अन्य व्यिस्थापिका लागी Stressed Loan
Resolution Framework जारी गररिे ।

१३. िाणणज्य बैंकहरुको सम्पवत्तको गुणस्तर पुिःमलयाङ्कि गिक

ुफ ो साथै बैंक तथा वित्तीय संस्थाको
आन्तररक कजाफ जोणखम िगीकरण गिेसम्बन्िी मागफदशफि तजम
ुफ ा गरी कायाफन्ियिमा लयाइिे ।

१४. रास्ष्ट्रय स्तरका विकास बैंकहरुले समेत पणफ रुपमा Capital Adequacy Framework, 2015
अिुसार पूँज
ु ीकोष कायम गिुफ पिे व्यिस्था लागु गररिे ।

१५. िेपाल लेखामािअिुसार Expected Credit Loss Model (ECL) कायाफन्ियिका लाधग आिश्यक
िीतत तजम
ुफ ा गररिे ।

१६. कजाफ प्रिाहको ितफमाि अिस्था समेतको विश्लेषणको आिारमा तोककएका क्षेत्रमा कजाफ लगािी
गिुप
फ िेसम्बन्िी विद्यमाि व्यिस्थामा आिश्यक पुिरािलोकि गररिे ।

१७. आधथफक िषफ २०८०/८१ को िेपाल सरकारको बजेटमा उललेख भएबमोस्जम बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट
तिस्श्चत सीमाभन्दा बढी कजाफ/सुवििा उपयोग गिे ऋणीहरुले अतििायफ रुपमा स्थायी लेखा िम्बर ललिु
पिे व्यिस्था पुिरािलोकि गररिे छ ।

१८. धितोपत्र बोिफबाट स्िीकृतत प्राप्त गरे का Private Equity Fund / Venture Capital Fund मा बैंक
तथा वित्तीय संस्थाबाट हुिे लगािीलाई सहजीकरण गिफ विद्यमाि लगािीसम्बन्िी व्यिस्थामा
पुिरािलोकि गररिे ।

१९. िेडिट स्कोरीङ्ग मापि गिे प्रणालीको विकास गिफ सम्बस्न्ित तिकायसूँग आिश्यक समन्िय गररिे।

२०. बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाको प्रभािकारी तियमि तथा सुपररिेक्षणका लाधग छुट्टै विलशस्ष्ट्टकृत
तियामक तिकाय स्थापिा गिफ आिश्यक सहजीकरण गररिे ।

२१. बैंक तथा वित्तीय संस्था तथा अन्य भक्

ु तािीसम्बन्िी कायफ गिफ अिुमततपत्रप्राप्त संस्थाहरुबीच
ग्राहकको सचिा आदािप्रदाि गिे कायफलाई सहज बिाउि र िेपाल सरकारले जारी गरररहे को रास्ष्ट्रय
पररचयपत्र (National ID) समेतलाई केन्द्रीय ग्राहक पहहचाि (Centralised KYC) आिद्ि हुिे गरी
केन्द्रीय ग्राहक पहहचाि प्रणालीको तिमाफण तथा कायाफन्ियि गिफ सम्बस्न्ित तिकायसूँग आिश्यक
समन्िय गररिे ।

२२. बैककङ्ग प्रणालीको स्थातयर्तिको लाधग सक्षम जिशस्क्तको व्यिस्थापि र कायफसम्पादि सुदृढ बिाउि
आिश्यक भएकोलेबकैं कङ्ग क्षेत्रको समग्र जिशस्क्त विकास र व्यिस्थापिका सम्बन्िमा अध्ययि गररिे
छ । िेशिल बैंककङ्ग ईस्न्स्टच्यट जस्ता संस्थाहरुसूँगको सहकायफमा बैंककङ्ग सेिामा प्रिेश गिफ प्रिेश
परीक्षा र िवृ त्त विकासका लाधग सहटफकर्केशि कोषफ परा गरे कालाई प्राथलमकता हदिेसम्बन्िी व्यिस्था
गररिे ।

२३. २०८१ असार मसान्तसम्म एकीकृत कारोबार संचालि गरे मा विद्यमाि सवु ििाहरु उपलब्ि हुिे गरी
लघुवित्त वित्तीय संस्थाहरुकोमजफर र प्रास्प्तलाई प्रोर्तसाहि गररिे ।

२४. केन्द्रीय बैक विद्युतीय मुद्रा (CBDC) जारी गिे सम्बन्िमा भएको अध्ययिको आिारमा थप कायफ
अगाडि बढाईिे ।

२५. सचिा प्रविधि लगायतका सेिा तियाफत गिे उद्दे श्यले सञ्चाललत उद्योग/व्यिसायलाई तेस्रो मुलुकमा
सम्पकफ कायाफलय स्थापिा गिफ, विदे शी तिकायलाई भक्
ु तािी गिफ आफ्िै विदे शस्स्थत बैंक खातामा
रकमान्तर गिफ र सफ्टिेयर िा प्रोग्राम खररद तथा उपकरण जिाि गिफ उद्योग/ व्यिसायले गरे को विदे शी
मुद्रा आजफिको तिस्श्चत प्रततशतसम्म विदे शी मुद्रा सटही सुवििा तोककएका कागजातहरुको आिारमा
िाणणज्य बैंकमार्फत िै उपलब्ि हुिे व्यिस्था गररिे ।

२६. ड्राफ्ट / टी. टी. र DAP / DAA को माध्यमबाट हुिे आयातसम्बन्िी विद्यमाि व्यिस्थामा
आिश्यक पुिरािलोकि गररिेछ ।

२७. राहदािी सुवििािापत ् एक िषफमा दई

ु पटकसम्म अमेररकी िलर १,५०० सम्म सटही सुवििा उपलव्ि
गराइिे विद्यमाि व्यिस्थालाई पररमाजफि गरी अमेररकी िलर २,५०० सम्म उपलब्ि गराइिे व्यिस्था
गररिेछ ।

२८. हिाई सेिा प्रदायकहरुलाई आिश्यक पिे विलभन्ि सेिा शुलकको भुक्तािी विदे शमा गदाफ तियामक
तिकायको स्िीकृतत’लसर्ाररस र तोककएका कागजात समेतको आिारमा अमेररकी िलर एक लाख िा सो
बराबरको अन्य पररित्र्य विदे शी मुद्रासम्मको रकम इजाजतपत्रप्राप्त “क” िगफका िाणणज्य बैंकहरुमार्फत
पठाउि सककिे व्यिस्था गररिे ।

२९. कोलभि-१९ को प्रकोप र प्रभाि न्यि हुूँदै गएको हुूँदा विदे शी मद्र
ु ामा ललएको ऋण िेपाली रुपैयामा
भुक्तािी गिफ सककिे विद्यमाि व्यिस्था हटाइिे ।

३०. बैंक तथा वित्तीय संस्थाले यस बैंकको स्िीकृततमा लभत्र्याएको बाह्य ऋणमा अन्ततिफहहत विदे शी वितिमय
जोणखम व्यिस्थापिका लाधग स्िाप ( SWAP) लगायतका उपकरणहरुका सम्बन्िमा गररएको अध्ययिका
आिारमा यस्ता उपकरणहरु उपलब्ि हुिे व्यिस्था गररिे |
यस मौहद्रक िीततको कायाफन्ियिबाट समस्ष्ट्टगत आधथफक स्थातयर्ति प्रिद्र्िि हुिे, वित्तीय स्रोतको उर्तपादिशील
उपयोग अलभिद्
ृ धि हुिे, वित्तीय पहुूँच विस्तार हुिे र उच्च तथा हदगो आधथफक िद्
ृ धिको लक्ष्य हालसल गिफ सहयोग
पुग्िे अपेक्षा िेपाल राष्ट्रबैंकले राखेको छ ।

मौहद्रक तिततले कुिै खास ियां तिततगत व्यबस्थामा पररमाजफि गिे अपेक्षा गररएको धथएि । बषफ २०७९/८० को तेस्रो
त्रैमालसक सलमक्षा मार्फत केही बद
ुूँ ाहरु मार्फत तर्तकालीि समस्या समािाि गररसकेको अबस्था र केही यता तरलता
मा सहजता रहे का कारण िेपाल राष्ट्र बैंक थप खक
ु ु लो हुि िचाहे को दे णखन्छ । समस्याहरु पहहचाि भइसकेको तर
तियामककय व्यिस्था मा तिततगत पररितफि गिप
ुफ िे अिस्था भएमा केही पछी गररिे गरी पि
ु रािलोकि गररिे भन्िे
िाक्यांश सहहत ढािस हदि खोजेको दे णखन्छ । आधथफक बद्
ृ हददर को लक्ष्य बजेट मै उललेख भएकाले मौहद्रक तिततले
बोलेको दे णखन्छ तर चि
ु ौततपणफ छ। उर्तपादिशील क्षेत्रतर्फ कजाफ प्रिाह लाइ प्रोर्तसाहहत गिे लक्ष्य ललएको दे णखन्छ,
आधथफक बद्
ृ हददर बढाउि जरुरी पति छ तर बतफमाि अबस्थाले गदाफ लक्ष्य परु ा हुिे गरी उर्तपादिशील क्षेत्रतर्फ कजाफ
माग हुिे अिस्था दे णखूँदैि। मौहद्रक तितत स्जम्मेिारीबोि सहहत काम गरे र बिाईएको, अपेक्षक्षत अिी पखफ र हे र भन्िे
आसय सहहत आएको दे णखन्छ।