Elektrohidrolik Sistemler

T.C.
MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI
ELEKTRĠK-ELEKTRONĠK TEKNOLOJĠSĠ
ELEKTROHĠDROLĠK SĠSTEMLER
523EO0050
Ankara, 2011
 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme
materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
 PARA ĠLE SATILMAZ.

ĠÇĠNDEKĠLER
AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii

GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 3
1. ELEKTROHĠDROLĠK DEVRE ELEMANLARI YAPISI VE ÇALIġMA ÖZELLĠKLERĠ
.................................................................................................................................................. 3
1.1. Butonlar......................................................................................................................... 3
1.2. ġalterler ......................................................................................................................... 4
1.3. Sınır Anahtarları............................................................................................................ 4
1.4. Basınç ġalterleri ............................................................................................................ 5
1.5. Selenoid Valfler ............................................................................................................ 5
1.6. Trafo ve Doğrultmaçlar ................................................................................................. 5
1.7. Röleler ........................................................................................................................... 7
1.8. Kontaktörler .................................................................................................................. 7
1.9. Uyarı Ölçü Cihazları ve Test Cihazları ......................................................................... 8
1.9.1. Basınç Ölçer .......................................................................................................... 8
1.9.2. AkıĢ Ölçer .............................................................................................................. 9
1.9.3. Sıcaklık Ölçer ........................................................................................................ 9
1.9.4. Debi Ölçer............................................................................................................ 10
1.9.5. Seviye Göstergesi ................................................................................................ 11
1.9.6. Kirlilik Göstergesi ............................................................................................... 11
1.9.7. Test Cihazları ....................................................................................................... 12
1.10. Potansiyometre .......................................................................................................... 12
1.11. Amplifikatörler ......................................................................................................... 13
1.12. Oransal Valfler .......................................................................................................... 13
1.12.1. Yön Kontrol Valfleri.......................................................................................... 13
1.12.2. Basınç Emniyet Valfleri .................................................................................... 14
1.12.3. AkıĢ Kontrol Valfleri ......................................................................................... 15
1.12.4. Oransal Valflerin Kumanda Tablosu ................................................................. 16
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 18
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 21
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 22
2. ELEKTROHĠDROLĠK KUMANDA BĠLGĠSĠ ................................................................. 22
2.1. ElektroHidrolik Malzeme Sembol Bilgisi ................................................................... 22
2.1.1. Elle Kumanda Sembolleri .................................................................................... 22
2.1.2. Elektrikli Anahtarlama Sembolleri ...................................................................... 23
2.1.3. Röle Bobini ve Kontaklar Ġçin Sembolleri .......................................................... 23
2.1.4. Role ve Bobin Sembolleri.................................................................................... 23
2.1.5. Mekanik ve Elektrikle Kumanda Sembolleri....................................................... 23
2.1.6. Elektrik Bağlantı Sembolleri ............................................................................... 24
2.1.7. Elektrik Güç Kaynağı Sembolleri ........................................................................ 24
2.2. ElektroHidrolik Devre Elemanları Sembolleri ve Ġçerdiği Mantık ............................. 24
2.3. ElektroHidrolik Devre Elemanlarının Devre Üzerinde............................................... 26
2.3.1. Rakamla Tanımlandırılması................................................................................. 26
2.3.2. Harfle Tanımlandırılması..................................................................................... 26
2.4. Teknolojik ġema ......................................................................................................... 27
2.5. Fonksiyon Blok Diyagramı ......................................................................................... 28
i
2.6. Hidrolik Devre ġeması ................................................................................................ 28
2.7. Hidrolik Devre Çiziminde Elemanların Numaralandırılması ..................................... 28
2.8. Elektrik Kumanda ġeması ........................................................................................... 28
3. TEK ETKĠLĠ SĠLĠNDĠRLERĠN KONTROLÜ.................................................................. 33
3.1. Paralel ÇalıĢan Valflerin Devre ġeması ...................................................................... 33
3.2. Seri ÇalıĢan Valflerin Devre ġeması .......................................................................... 34
3.2.1. ÇalıĢma Diyagramı .............................................................................................. 35
3.2.2. Hidrolik Devre ġeması ve Uygulaması ............................................................... 35
3.2.3. Elektrik Devre ġeması ve Uygulaması ................................................................ 36
3.3. GiriĢin ve ÇıkıĢın Kısılması ile Ilgili Devre ġeması ve Uygulaması .......................... 37
3.3.2. Hidrolik Devre ġeması ........................................................................................ 37
3.3.3. Elektrik Devre ġeması ......................................................................................... 38
3.4. Oransal Valfler Çift Etkili Silindirin Kontrolü ........................................................... 38
3.4.1. Yön Kontrol Valfleri Devre ġeması ve Uygulaması ........................................... 38
3.4.2. AkıĢ Kontrollu Oransal Valf Devre ġeması ve Uygulaması ............................... 41
3.4.3. Basınç Kontrollu Oransal Valf Devre ġeması ve Uygulaması ............................ 43
4. BĠRDEN FAZLA SĠLĠNDĠRĠN KONTROLÜ .................................................................. 50
4.1. Paralel Bağlantılı Devreler ve Uygulaması ................................................................. 50
4.2. Seri Bağlantılı Devreler ve Uygulaması ..................................................................... 52
4.3. Basınç Kademeli Devre ġeması ve Uygulaması ......................................................... 54
4.4. Kombinasyonlu Devreler ............................................................................................ 56
PERFORMANS DEĞERLENDĠRME .............................................................................. 64
MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 66
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 68
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 72
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 523 EO 0050
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri
MODÜLÜN ADI Elektrohidrolik Sistemler
Bu modül elektro-hidrolik sistem elemanlarının yapıları,
çeĢitleri, bağlantıları, özellikleri ve bu sistemlerde kullanılan
MODÜLÜN TANIMI
kumanda teknikleri ile uygulamaya yönelik bilgi ve becerileri
kazandıran öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32
ÖN KOġUL Hidrolik Sistemler modülünü tamamlamıĢ olmak.
Elektrohidrolik devre elemanlarını tanımak ve elektrohidrolik
YETERLĠK
devreleri kurmak.
Genel Amaç
Gerekli atölye ortamı ile el, güç aletleri donanımları
sağlandığında elektro-hidrolik sistemleri tanıyarak güvenli,
verimli, amaca ve tekniğine uygun çalıĢtırabileceksiniz.
Amaçlar
1. Elektro-hidrolik devre elemanlarını tanıyıp özelliklerini
öğreneceksiniz ve Elektro-hidrolik devrelerde ölçme
yapabileceksiniz
MODÜLÜN AMACI 2. Elektro-hidrolik devreyi tekniğine uygun
tasarlayabileceksiniz. Sembolleri çizip tanıyabileceksiniz.
3. Elektro-hidrolik devre elemanları arasındaki bağlantıyı
yapıp sistemi hatasız çalıĢtırabileceksiniz.
4. Uygun atölye ortamı ve gerekli techizat sağlandığında
oransal hidrolik devre elemanlarını kullanarak devreyi
oluĢturup hatasız çalıĢtırabileceksiniz.
Atölye ortamı, otomatik kumanda deney setleri, kumanda

EĞĠTĠM ÖĞRETĠM devre elemanları, hidrolik motorlar, ölçü aletleri, hidrolik deney
ORTAMLARI VE seti, kumanda malzeme katalokları, hidrolik malzeme
DONANIMLARI katalokları, elektro-hidrolik çizim progranı, tepegöz,
projeksiyon, bilgisayar va temel el takımları
Ders geçme yönetmeliğine uygun olarak modül ve ders sonunda
ölçme araçları kullanılarak ölçme ve değerlendirme
yapılacaktır. Öğretmen, kendinizi modül sonunda size ölçme
ÖLÇME VE aracı (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modül uygulamaları
DEĞERLENDĠRME ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.
Her faaliyet sonrasında faliyetle ilgili değerlendirme sorularıyla
değerlendireceksiniz.
iii
GĠRĠġ
GĠRĠġ
Sevgili Öğrenci,
Bu modülün amacı sizlere elektro-hidrolik sistemi ve elektro-hidroliğin endüstrideki

kullanım alanları hakkında bilgi sunmaktır. Elektro-hidrolik, otomasyon sistemlerinin
ayrılmaz bir parçasıdır.
Önceki yıllarda elektro-hidrolik alanlarında çeĢitli düĢünceler vardı. Pek çok düĢünce
elektro-hidroliğin yerini, teknolojinin geliĢmesi ile baĢka bıranĢların alacağı kanısındaydı.
Fakat özellikle son yıllarda elektro-hidroliğin çok daha fazla geliĢtiği görüldü. Özellikle PLC
‘lerin daha fazla kullanılmasıyla elektro-hidrolik uygulamada çok daha fazla yer buldu.
Hidrolik yöntemle çok büyük güçlerin elde edilme imkânı vardır. Oransal valflerin
kullanılmasıyla bu büyük güçler çok daha verimli ve çok daha fazla kontrollü
kullanılmaktadır. Sistemlerde oluĢabilecek hatalar çok daha az seviyelere indirilmiĢtir.
Ağır iĢ makineli hidroliğin önemi yatsınamaz bir gerçektir. Ağır iĢ makineleri,

madencilikte, otomotiv sanayisinde, kalıp ve döküm tezgâhlarında özellikle tercih edilir.
Günümüzde, modern toplumların ekonomilerinin ve büyümelerinin temelini oluĢturan

sanayileĢme, sağladığı yararların yanı sıra çözüm bekleyen pek çok problemi de beraberinde
getirmektedir. Bu çözümlerden biri de elektro-hidroliktir.
Bu modülde konular basitten karmaĢığa doğru sıralanmıĢ ve sizin anlayabileceğiniz

sadelikte hazırlanmıĢtır.
1
2
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
AMAÇ
Elektrohidrolik devre elemanlarını tanıyıp özelliklerini öğreneceksiniz. Elektro-

hidrolik devrelerde ölçme yapabileceksiniz.
ARAġTIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak için öncelikle elektro-hidrolik devre elemanlarını iyi
tanımamız gerekmektedir. Bunun için çevrenizdeki iĢ yerlerinden elektro-hidrolik devre
elemanlarına ait kataloğları temin ediniz. Bir dosya halinde öğretmeninize sununuz.
1. ELEKTROHĠDROLĠK DEVRE
ELEMANLARI YAPISI VE ÇALIġMA
ÖZELLĠKLERĠ
1.1. Butonlar
ġekil 1.1: Buton
Butonları elektrik devrelerinde kullanılan temel devre elemanlarıdır. Elektrik

devrelerinde açma, kapama yaparlar. Butonlardan büyük akımlar geçirilmez. Butonlarda
sabit ve hareketli kontaklar bulunur. Mekanik olarak hareketli kontaklara kumanda edilir.
Butonlar kalıcı ve temaslı olarak iki Ģekildedir. Temaslı butonlarda, butona temas kalktıktan
sonra kontaklar eski konumunu alır.
3
Tüm butonların elektriksel bağlantısı aynı Ģekildedir. Ancak yapılarına bakıldıklarında
çok çeĢitli oldukları görülür. Bir devrede buton kullanırken kontak yapısına ( normalde açık-
normalde kapalı ) ve nereye ne Ģekilde monte edileceğine dikkat edilmelidir.
1.2. ġalterler
Elektriksel yapı olarak butonlar ve Ģalterler benzer yapıdadır. ġalterlerin butonlardan
farkı, üzerlerinden yüksek akımların geçirilebilmesidir. ġalterler genelde bir sistemin veya
bir devrenin enerjisini vermek veya kesmek için kullanılır. Devrelerin giriĢinde bulunur.
a) b)
ġekil 1.2: a) Açma kapama Ģalter , b) Kutup değiĢtirici Ģalter
1.3. Sınır Anahtarları

Mekanik sınır anahtarları iĢ parçalarını belirli son konumlara ulaĢtığında kumanda
eden elektrik bir anahtardır. IĢ parçalarını belirlenen sınırlar içinde çalıĢtırır. Bu iĢlem
kumanda kolunu kontrol ve tahrik eden bir kam ile gerçekleĢir. Sınır anahtarları kapama,
açma veya değiĢtirme iĢlemleri yaparak devreye kumanda eder. Sınır anahtarlarında dikkat
edilmesi gereken en önemli husus hareketli kontaklardan aĢırı akım geçirilmemesidir.
AĢırı yüklenme, toz ve yağdan dolayı sınır anahtarlarının kontakları kısa devre
olabilir. Bunun için temassız algılayıcılar kullanılabilir. Temassız algılayıcılar endüktif veya
kapasitif olarak imal edilir.
a) b)
ġekil 1.3: a) Endüktif sınır anahtarı b) Mekanik sınır anahtarı
4
1.4. Basınç ġalterleri
FlanĢlı ve diĢli bağlantılı olarak 3–40, 10–100, 10–160, 20–250 bar basınç ayar
aralığında imal edilir. Basınç Ģalterlerinin basınç kapasitesi genelde 315 bara kadardır.
Ayarlamalar vida veya skalalı düğme ile yapılabilir. AC veya DC gerilimle çalıĢabilir.
Basınç Ģalterleri ayarlanmıĢ basınç değeri aĢıldığı zaman kontağını kapayarak sinyal verir
veya kontağını açarak sistemin enerjisini keser.
ġekil 1.4: Basınç Ģalteri
1.5. Selenoid Valfler
ġekil 1.5: Selenoid valfler
Bir selenoidin yardımıyla, yönlendirme valflerinin anahtarlama konumları

değiĢtirilebilir. Ön görülen gerilimin bobine verilmesiyle bir manyetik alan oluĢur. Bu
manyetik alandan dolayı kolda meydana gelen kuvvet yönlendirme valfinin pistonunu yay
kuvvetinin zıt yönünde iter ve böylelikle anahtarlama konumu değiĢtirilmiĢ olur. Gerilimin
ortadan kalkmasıyla manyetik alan kaybolur ve hiçbir kuvvet etki etmez. Kurma yayı pistonu
eski durumuna getirir. Hidrolik valflere en çok 24 V DC gerilimle kumanda edilir. Bu
yüzden iĢaret kontrol biriminin gerçekleĢtirilebilmesi için güç kaynağına ihtiyaç duyulur.
1.6. Trafo ve Doğrultmaçlar

Hidrolik devrelerde genellikle 24 V DC gerilim kullanılır. Bu gerilim trafo ve
doğrultmaçlar tarafından sağlanır. Trafolar giriĢine uygulanan alternatif gerilimin değerini
kolaylıkla değiĢtirir. ÇıkıĢtaki gerilim yine alternatif gerilimdir. Trafo gücü çıkıĢı
karĢılayabilecek Ģekilde seçilmelidir. Elektro-hidrolik uygulamalarda, trafolar 220 Volt AC
gerilimi 24 Volt AC gerilime çevirir.
5
ġekil 1.6: Trafo
Doğrultmaçlar, trafo çıkıĢındaki alternatif akımı doğru akıma çevirir. Bunu diyotlar,
bobin ve kondansatörlarden oluĢan filtre devreleri ile gerçekleĢtirirler. Trafo çıkıĢındaki
alternatif gerilimin negatif alternansları diyotlar yardımıyla pozitif alternans haline getirilir.
Kondansatör ise gerilimi filtre eder ve istenilen doğru gerilim elde edilmiĢ olur. Kondansatör
çıkıĢı DC gerilimdir.
ġekil 1.7: Doğrultmaç devresi
6
1.7. Röleler
ġekil 1.8: Röleler
Elektro-manyetik anahtarlara röle denir. Selenoid bir gövdeden ve selenoide

bağlanmıĢ hareketli kontaklardan oluĢur. Selenoid bobine gerilim verilince manyetik alan
oluĢur. OluĢan bu manyetik alan kontakların bulunduğu paleti bobin nüvesine doğru çeker.
Röle üzerindeki kontaklar konum değiĢtirir. Açık olanları kapanır , kapalı olanları açılır.
Bobinin gerilimi kesilince kontaklar eski konumuna gelir.
1.8. Kontaktörler
ġekil 1.9: Kontaktör
Kontaktörlerin çalıĢma prensibi rölelerle aynıdır. Rölelerden farklı olarak kontaktörler

yüksek güçler için kullanılan anahtarlardır. Yüksek güçler için kullanılan güç kontakları
daha büyük imal edilir. Yüksek akımlar için imal edilen kontaklara ana kontak, diğerlerine
ise yardımcı kontak denir. Rölelerden farklı olarak kontaktörlerde ark söndürücüler bulunur.
Ark söndürücüler ana kontakların hemen üzerinde bulunur.
7
1.9. Uyarı Ölçü Cihazları ve Test Cihazları
1.9.1. Basınç Ölçer
Basınç ölçme aletleri bir yüzeye etki eden basıncın bir kuvvet oluĢturması prensibine
göre çalıĢır. Hatlarda veya iĢ elemanlarının giriĢ ve çıkıĢlarındaki basıncı ölçmek için basınç
göstergesi monte edilir. Pistonlu basınç ölçme aletlerinde basınç piston üzerinde bulunan bir
yay kuvvetine karĢı etki eder. Piston bu basınç değerini kendi göstergesi ile doğrudan veya
mekanik olarak dıĢarıda bulunan bir göstergeye taĢıyarak değer gösterir.
ġekil 1.10: Analog basınç ölçer
Diğer bir çeĢit basınç ölçerde boru yaylı basınç ölçme aletleridir. Yarım ay Ģeklinde
bükülmüĢ bir boruya basınçlı akıĢkan girerse her yerde aynı basınç olduğundan, yay Ģeklinde
bükülmüĢ olan borunun iç ve dıĢ yüzey alanları arasında bir fark bulunduğundan boru yay,
açılarak düzelmek ister. Bu hareketi bir göstergeye aktarılarak basınç ölçülür. Ancak bu
aletler aĢırı yüklenmeye dayanıklı değillerdir.
Diğer bir basınç sensörleri ise piezo teknolojisi ile imal edilir. Paslanmaz çelikten
yapılır. 600 bar basınca kadar ölçme yapabilir. Günümüzde tercih edilen basınçölçerlerdir.
Basınç ve sıcaklık sensörü birlerĢik bir yapıda bulunabilir.
ġekil 1.11: Piezo basınç ölçerler
8
1.9.2. AkıĢ Ölçer
Hidrolik sistemlerde akıĢkanın geçtiği tüm elemanlar ve hatlar ile akıĢkanlar arasında
bir sürtünme meydana gelir. Sürtünme akıĢkanın ve buna bağlı olarak elemanların
ısınmasına sebep olur. Bunun sonucu olarak gerekli basınç azalır. Ġç direnç akıĢkan hızının
karesi ile yükseldiğinden iç direnci daha çok akıĢkanın hızı etkiler. AkıĢ hızı belirli değerleri
aĢmamalıdır.
ġekil 1.12: AkıĢ ölçer
1.9.3. Sıcaklık Ölçer
Yüksek sıcaklık (60 dereceden fazla) hidrolik akıĢkanının erken bozulmasına neden
olacağından sıcaklık ölçümü önemlidir. Ayrıca akıĢkanın viskositesi de sıcaklığa bağlı olarak
değiĢir. Sıcaklık uygulamada en çok analog sıcaklık ölçerlerle yapılır. ġekil 1. 13’ deki
Ģekildeki sıcaklık ölçer tank üzerine monte edilir. AkıĢkan gösterge içine dolar. Yağın ısısı
gösterge içindeki termometre ile direk ölçülür. Sıcaklık ölçer aynı zamanda akıĢkanın
seviyesini de gösterir.
Yüksek basınçlarda çalıĢan sıcaklık sensörleri ise çok geniĢ bir yelpazeye sahiptir.
Yuva ve sensör iki parçadan oluĢur( ġekil 1.14 ). Yuva monte edildiği sistem üzerinde sabit
kalırken sensör basınçlı durumda bile sökülüp takılabilir.
9
ġekil 1.13: Termometreli sıcaklık ölçer
ġekil 1.14: Sıcaklık ölçer

1.9.4. Debi Ölçer
Ölçülecek olan yağ debisi hareketli bir orfis üzerinden akar. Alet sabit duran bir konik
eleman ve bir yaya sabitlenmiĢ uzun bir pistondan ibarettir. Geçen debiye göre piston yaya
bastırır. Debi ölçme aletinin hassasiyeti % 4 civarındadır. Daha hassas ölçmeler için ölçme
türbinleri; diĢli çarklı ölçme aletleri kullanılır. Sürekli ölçümler için ölçme türbini tavsiye
edilir. Ölçme türbininin devir sayısı akıĢın değerini gösterir. Türbinin devir sayısı ile akıĢ
değiĢimi doğru orantılıdır.
ġekil 1.15: Debimetre
10
1.9.5. Seviye Göstergesi
ġekil 1.16: Seviye göstergesi
Hidrolikte kullanılan yağın seviyesi çok önemlidir. Seviye göstergesi tank içindeki
yağın seviyesini gösterir. Bir yağ tankının seviye değiĢimlerini engellemek için % 15’ i
oranında hava boĢluğu bırakılır. Yağ seviyesi azalırsa sistemde oluĢan kovitasyon etkisi
artar. Elemanların aĢınma hızları artar. Yağ seviye göstergesine dolar ve yağ seviyesi
görünür.
Derin tanklar ısı atmak, geniĢ tanklar hava ayırmak için daha kullanıĢlıdır. Derin
tanklarda akıĢkan azaldıkça, akıĢkanın ısısı artar. AkıĢkanın daha çabuk bozulmasına sebep
olur. GeniĢ tanklarda akıĢkan azaldıkça, akıĢkan içindeki hava miktarı artar. Bu da
elemanların daha çabuk aĢınmalarına sebep olur.
Seviye göstergesi tank üzerine monte edilir. Tanktaki yağ, seviye göstergesine dolar.
Yağın seviyesi gösterge üzerinden görülür. Seviye göstergesi tankın tankın üst seviyesinden
%15 kadar aĢağı kısma monte edilir.
1.9.6. Kirlilik Göstergesi
Hidrolik sistemlerde kullanılan filtreler çok küçük parçacıkların akıĢkana geçmesine

engel olur. Ancak yağ kullanımlar sonucu kirlenir. Kirlilik derecesinin bir gösterge
üzerinden denetimi önemlidir. Kirlilik genelde filtreler üzerinden ölçülür. Bir filtrenin
kirlilik derecesi filtrenin oluĢturduğu basınç kaybı ile ölçülür. Artan kirlilik derecesi ile
filtrenin önündeki basınç yükselir. Bu basınç yay yüklemeli bir silindire etki eder. Artan
basıncın etkisiyle piston yaya doğru hareket eder. Pistonun hareketi bir elektrik kontağı
üzerinden elektriksel veya görsel göstergeye dönüĢtürülür.
11
ġekil 1.17: Tank ve üzerinde kirlilik göstergesi
1.9.7. Test Cihazları
ġekil 1.18: Test cihazı
Atölye dıĢında yapılan ölçmeler için mobilitesi arttırılmıĢ cihazlarla sıvının her türlü
özelliği test cihazları ile ölçülebilir. Test cihazları pratik kullanıma sahiptir. PC ya da
yazıcıya bağlanabilir..
1.10. Potansiyometre
Direnci mekaniki olarak değiĢen elemanlara potansiyometre denir. Potansiyometreler
aĢağıdaki üç grup altında toplanabilir:
 Karbon Potansiyometreler
 Telli Potansiyometreler
 Vidalı Potansiyometreler
12
ġekil 1.19: ÇeĢitli potansiyometreler
1.11. Amplifikatörler
Elektrik devrelerinde amplifikatörler güç yükseltmek için kullanılır. Bazı hidrolik
devrelerde ise akıĢkandaki güç değiĢimlerini minimize eder.
1.12. Oransal Valfler

1.12.1. Yön Kontrol Valfleri
Yön kontrol valfleri birbiri ardına sıralanmıĢ karelerle gösterilir. Kare sayısı bir valfin
mümkün olan anahtarlama konumlarının sayısını gösterir. Karelerin içindeki oklar akıĢ
yönünü belirtir. Çizgiler farklı anahtarlama konumlarında bağlantı kapılarının birbirleri ile
nasıl bağlanacağını gösterir. Yönlendirme valflerinin gösterilmesinde daima önce bağlantı
kapılarının sayısı ve daha sonra anahtarlama konumlarının sayısı verilir. Yönlendirme
valflerinin en az iki konumu vardır.
Yön kontrol valfleri hidrolik akıĢkanın akıĢ yönünü, dolayısı ile hareket yönünü ve iĢ
elemanlarını kontrol eder. Yönlendirme valfleri elle, mekanik olarak, elektriksel ve hidrolik
olarak kumanda edilebilir. Bunlar sinyalleri iletir veya güçlendirir. Böylece enerji kontrol
birimi ile sinyal kontrol birimi arasında arabirimi oluĢturur. ġekil 1.20’ deki Ģekil oransal
yön kontrol valfidir. ġekil 1.21.deki Ģekil mekanik ve selenoidli yön kontrol vafidir.
13
ġekil 1.20: Oransal yön kontrol valfi
ġekil 1.21: Mekanik ve selenoidli yön kontrol valfi
1.12.2. Basınç Emniyet Valfleri
ġekil 1.22: Basınç emniyet valfi
Basınç emniyet valflerinin görevi, hidrolik sistemin tamamında veya sistemin bir
bölümünde basıncı etkilemektir. Sistem basıncının, valf içinde bir yüzeye etki ettirilmesi bu
valflerin çalıĢma prensibinin esasını teĢkil eder. Bu Ģekilde meydana gelen kuvvet, karĢı
yönde etki eden bir yay kuvveti ile dengelenir.
14
Basınç emniyet valfi giriĢ basıncını önceden belirlenmiĢ bir çıkıĢ basıncına düĢürür.
Böyle bir kullanım farklı basınçların gerekli olduğu yerlerde kullanılır. Sürgülü basınç
emniyet valflerinin özel tasarımı ile daha hassas ayarlama yapılabilir.
ġekil 1.23: ÇeĢitli basınç emniyet vafleri
Ayrıca basıncı sınırlamak için basınç sınırlama valfleri kullanılır. Basınç sınırlama
valflerinin içine sık olarak yasyıklama pistonu veya oturmalı bir valf konur. Yastıklama
düzeneği hızla açılma ve yavaĢ kapanma özelliği gösterir. Bu Ģekilde basınç darbelerinin
vereceği zararlar önlenmiĢ olur.
1.12.3. AkıĢ Kontrol Valfleri
ġekil 1.24: AkıĢ kontrol valfi
AkıĢ kontrol valfleri, basınç kontrol valfleri ile birlikte hacimsel debiye etki eder.
ÇalıĢma elemanlarının hareket hızının kontrolü veya ayarlanması bu valflerle mümkün olur.
Sistemin sabit bir hacimsel debi ile beslenmesi durumunda akıĢın bölünmesi gerekir. Bu,
çoğu kez akıĢ kontrol valfinin bir basınç kontrol valfi ile birlikte çalıĢması Ģeklinde
gerçekleĢir.
Tek yönlü akıĢ kontrol valfinin açma derecesi bir ayarlanabilir kısıcı yardımıyla
ayarlanır. Yeterli basınç olması durumunda ayarlanmıĢ çıkıĢ miktarı ok yönünde sabit
tutulur.
15
DıĢarıya çıkan piston kolu yüke rastlamaktadır. Ġki yollu akıĢ kontrol valfi buna
rağmen silindir ilerleme hızının sabit kalmasını sağlar. Piston kolu yük altında, yüksüz
durumdaki hızla dıĢarı itilir. Tek yönlü akıĢ kontrol valflerinde ters yöndeki akıĢta akıĢ
azalmaz. Çünkü tek yönlü akıĢ kontrol valfinin içinde bulunan bilye hattı açık tutar.
ġekil 1.25: ÇeĢitli akıĢ kontrol valfleri
1.12.4. Oransal Valflerin Kumanda Tablosu
1.12.4.1. Elektronik Kart
Elektronik kartlar genelde dijital imal edilmektedir. Hidrolik devrelerde her elemanı
kontrol ve kumanda edebilirler.
ġekil 1.26: Elektronik kart
1.12.4.2. Kart Tutucu
Elektronik kartların gövdeye bağlandığı kısım kart tutuculardır.
1.12.4.3. Kart Elemanları
Kart elemanları elektronik malzemelerden oluĢur.
16
1.12.4.4. Oransal Valf Ölçüm Seti
Oransal valf ölçüm seti basınç, sıcaklık, debi ölçümü için kullanılır. Oransal valf
ölçüm cihazlarının mobilitesi arttırılmıĢtır. Paket olarak pek çok aparatla isteğe göre sistem
geniĢletilebilir. Sıvının her özelliğini ölçebilecek Ģekilde imal edilenleri de mevcuttur.
Oransal valf ölçüm setlerine istendiğinde sensörlerde takılabilir.
ġekil 1.27: Oransal valf ölçüm seti
17
UYGULAMA FAALĠYETĠ
Uygulama 1:Elektro-hidrolik devre elemanlarının tanıtılması
ĠĢlem Basamakları Öneriler

Öncelikle atölyenizde bulunan elektro-hidrolik
devre elemanlarını gruplandırınız (Oransal valfler,
ölçü ve kontrol cihazları ve diğer elemanlar
 Atölyenizde bulunan elektro-
olarak.).
hidrolik devre elemanlarını
Gruplandırdığınız devre elemanlarının özelliklerini
inceleyiniz. Bir rapor haline
ve çalıĢma gerilimlerini kaydediniz.
getirip öğretmeninize sununuz.
Kararsız kaldığınız, tanımlandıramadığınız
elemanları öğretmeninize danıĢabileceğinizi
unutmayınız.
Uygulama 2: Elektro-hidrolik devre elemanlarının özelliklerinin kavranması

Bir önceki faaliyette elektro-hidrolik devre
elemanlarını gruplandırmıĢtınız. Her gruptan
bir devre elemanını seçiniz.
Seçtiğiniz devre elemanının özelliklerini,
Atölyenizde bulunan elektro-hidrolik
çalıĢmasını ve bağlantı Ģeklini internetten,
devre elemanlarından 5 tanesinin
kitaplardan veya bu konuda çalıĢma yapan
özelliklerini rapor haline getirip
firmalardan öğreniniz.
öğretmeninize sununuz.
Planlı ve organize olunuz. Her öğrenci mümkün
olduğunca farklı eleman seçmelidir.
ÇalıĢmalarınızı bir rapor halinde öğretmeninize
sununuz.
18
Uygulama 3: Oransal valflerin bağlantılarının kavranması

 ġekilde oransal valflere ait temel  Oransal valflerin bağlantısı ve özellikleri
bağlantı Ģeması verilmiĢtir. semboller halinde elemanların üzerinde
 Bu uygulama faaliyetinde sisteme bulunur.
akıĢkan bağlantısı yapılmayacaktır.  Sisteme tank giriĢini bağlamayınız.
 Devrede yer alan elemanların  Devre elemanlarının çalıĢma Ģartlarını
çalıĢma Ģartlarını tespit ediniz. tespit ederken Uygulama 2’ den
 ġekildeki bağlantıyı kurunuz. faydalanabilirsiniz.
 Bağlantılarınızı öğretmeninize  ĠĢ alıĢkanlıklarını unutmayınız.
gösteriniz.  Bağlantıları dikkat ve titizlikle yapınız.
 Kararsız kaldığınız konuları
öğretmeninize danıĢınız. Sabırlı olunuz.
19
PERFORMANS DEĞERLENDĠRME
Öğrencinin
Adı Soyadı:…………………..
Numarası:……………………
Açıklama:
AĢağıda listelenen iĢlem basamaklarındaki davranıĢları öğrencide gözlemlediyseniz EVET

sütununa, gözlemlemediyseniz HAYIR sütununa X iĢareti koyunuz.
DEĞERLENDĠRME ÖLÇÜTLERĠ Evet Hayır

Elektro-hidrolik devre elemanlarını inceleyip rapor halinde
öğretmeninize sundunuz mu?
Elektro-hidrolik devre elemanlarının özelliklerini kavradınız mı?
Hidrolik devre Ģemasını doğru çizdiniz mi?
Elektrik devre Ģemasını doğru çizdiniz mi?
Hidrolik devre elemanlarını doğru seçtiniz mi?
Hidrolik devreyi doğru kurdunuz mu?
Elektrik devre elemanlarını çalıĢma gerilimine göre doğru seçtiniz

mi ?
Elektrik devre Ģemasını doğru kurdunuz mu?
Sistemi belirtilen koĢullara göre doğru çalıĢtırabildiniz mi?

ĠĢ güvenliğine, süreye, iĢ disiplinine ve atölye kurallarına uydunuz
mu?
20
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
OBJEKTĠF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
AĢağıdaki cümleleri doğru veya yanlıĢ olarak değerlendiriniz.
1. ( ) Sınır anahtarları iĢ parçalarının belirli sınırlar içinde çalıĢmasını sağlar.

2. ( ) Basınç Ģalterleri ayarlanmıĢ basınç değeri aĢıldığı zaman kontağını kapayarak
sinyal verir veya kontağını açarak sistemin enerjisini keser.
3. ( ) Buton ve Ģalterlerde hareketli kontak bulunmaz.
4. ( ) AkıĢkanın yüksek sıcaklıklara ulaĢması sistemin kararlı çalıĢmasını sağlar.
5. ( ) Hidrolik devrelerde genellikle 24 V DC gerilim kullanılır.
6. ( ) Bir yağ tankının seviye değiĢimlerini engellemek için % 15’ i oranında hava
boĢluğu bırakılır.
7. ( ) Oransal valf ölçüm seti basınç, sıcaklık, debi ölçümü için kullanılır.
8. ( ) Kirlilik göstergesi çalıĢma ortamının kirliliğini gösterir.
9. ( ) AkıĢ kontrol valfleri akıĢkanın akıĢ yönünü değiĢtirir.
10. ( ) Basınç kontrol valfi, giriĢ basıncını önceden belirlenmiĢ bir çıkıĢ basıncına
düĢürür.
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karĢılaĢtırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaĢadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
21
AMAÇ
Elektro-hidrolik devreyi tekniğine uygun tasarlayabileceksiniz. Sembolleri çizip

tanıyabileceksiniz.
ARAġTIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak için öncelikle elemanların sembollerini iyi bilmeniz

gerekmektedir. Bunun için;
 Uygulamadaki sembol kataloğlarını inceleyerek sembollerini çizip anlamlarını

ve görevlerini yazınız.
 Bu devrelerdeki elemanların isimlerini ve görevlerini yazıp sınıfta sununuz.
 AraĢtırma iĢlemleri için uygulamadaki örneklerden faydalanabilirsiniz.
Böylelikle sistemi daha iyi kavrayıp uygulamaları daha rahat yapabilirsiniz.
2. ELEKTROHĠDROLĠK KUMANDA
BĠLGĠSĠ
2.1. ElektroHidrolik Malzeme Sembol Bilgisi
2.1.1. Elle Kumanda Sembolleri
22
2.1.2. Elektrikli Anahtarlama Sembolleri
2.1.3. Röle Bobini ve Kontaklar Ġçin Sembolleri
2.1.4. Role ve Bobin Sembolleri
2.1.5. Mekanik ve Elektrikle Kumanda Sembolleri
 Mekanik kontrollü valfler
23
 Bobin kontrollü valfler
2.1.6. Elektrik Bağlantı Sembolleri
___________ : Basınç iĢ ve geri dönüĢ hatları
_ _ _ _ _ _ _ _ : Kontrol hattı
__ __ __ _ : UzaklaĢtırma veya kaçak hattı
2.1.7. Elektrik Güç Kaynağı Sembolleri
2.2. ElektroHidrolik Devre Elemanları Sembolleri ve Ġçerdiği

Mantık
Hidrolik devrelerde tank; yağın bulunduğu, depo edildiği yerdir. Kirlilik, seviye,
sıcaklık göstergeleri tankın üzerinde bulunur. Ayrıca akıĢkanın basıncının pompa ile
yükseltildiği yer yine tanktır.
24
Tüm hidrolik devre elemanlarında akıĢkan bağlantı noktaları gösterilir. Silindirlerin
tek etkili veya çift etkili oldukları bağlantı noktalarından anlaĢılır Basınç ayar ve sınırlama
valflerindeki oklar akıĢkanın yönünü verir. Çek valfteki akıĢ yönü oktan yaya doğrudur. Yön
kontrol valflerinin bağlantı noktası ilk sayıyı oda sayısı ikinci sayıyı gösterir.
4/3 pompa dönüĢlü yön kontrol valfi
25
2.3. ElektroHidrolik Devre Elemanlarının Devre Üzerinde
2.3.1. Rakamla Tanımlandırılması
ġekil 2.1: Elektro-hidrolik devre
Tüm elektro-hidrolik devre elemanlarının Ģekil üzerinde tanımlandırılması

gerekmektedir. Tanımlandırmanın devre yapımı ve devrelerin arıza takipleri sırasında
faydaları vardır.
Her hidrolik devre elemanına bir numara verilir. Bu elemanların birbiri ile
karıĢtırılmalarını engeller. Özellikle valf selenoidlerine ayrı ayrı numara verilmelidir.
2.3.2. Harfle Tanımlandırılması
Hidrolik devrelerin tanımlandırılmasında aĢağıdaki harfler kullanılır.
P Basınç hattı bağlantısı

T DönüĢ hattı bağlantısı
A ĠĢ bağlantıları
B ĠĢ bağlantısı
L Kaçak yağ bağlantısı
26
2.4. Teknolojik ġema
Güç birimi
ĠĢaret kontrol birimi
Arabirim
Tank
ġekil 2.2: Teknolojik Ģemanın hidrolik devre üzerinde gösterimi
Tank akıĢkanın bulunduğu, basınçlı bir Ģekilde sisteme uygulandığı kısımdır.

AkıĢkanın dönüĢü yine tankadır. Arabirim akıĢkana yön verilen kısımdır. Sistemin
çalıĢmasını etkileyen temel unsurdur. Güç biriminin ne Ģekilde çalıĢacağını denetler. ĠĢaret
kontrol birimi akıĢkanı denetler ve güç birimine iletir. Güç birimi hidrolik sistemlerde iĢin
yapıldığı kısımdır. Silindirler burada bulunur.
27
2.5. Fonksiyon Blok Diyagramı
Tahrik
birimi
Enerji
sinyal Sinyal kontrol
giriĢi iĢlemcisi birimi
Enerji
besleme
Kontrol enerjisi birimi
besleme birimi
ġekil 2.3: Hidrolik devrelere ait fonksiyon blok diyagramı
Enerji besleme birimi akıĢkanı enerji kontrol birimine aktarır. Enerji kontrol birimi
akıĢkanı kontrol ederek silindirlere uygular. Enerji kontrolü valfler, uyarı ve ölçü aletleri ile
yapılır.
2.6. Hidrolik Devre ġeması

Hidrolik devre Ģemalarında akıĢkan tankı, basınç sınırlayıcılar, basınç ayarlayıcılar,
kontrol valfleri, silindirler, ölçü ve kontrol aletleri bulunur. Hidrolik devre Ģemaları
akıĢkanın aldığı yolu gösterir. Hidrolik devrelerin yavaĢ ve kuvvetli oldukları
unutulmamalıdır.
2.7. Hidrolik Devre Çiziminde Elemanların Numaralandırılması

Tüm elektro-hidrolik devre elemanlarının Ģekil üzerinde numaralandırılması
gerekmektedir. Numaralandırmanın devre yapımı ve devrelerin arıza takipleri sırasında
faydaları vardır. Her hidrolik devre elemanına bir numara verilir. Bu elemanların birbiri ile
karıĢtırılmalarını engeller. Özellikle valf selenoidlerine ayrı ayrı numara verilmelidir.
2.8. Elektrik Kumanda ġeması

Elektrik kumanda Ģemaları hidrolik devreye elektrik olarak kumanda Ģemalarını
gösterir. Elektrik kumanda Ģemalarında anahtarlar, röleler, zamanlayıcılar, sınır anahtarları,
selenoidler ve her devrenin özelliğine uygun kumanda elemanları bulunur. Her kumanda
elemanına bir numara verilir. Verilen numaraların hidrolik devrelerdeki numaralarla uyumlu
olması önemlidir.
28
Uygulama 1 : Elektro-hidrolik devre elemanlarının sembollerinin öğrenilmesi
 Elektro-hidrolik devre elemanlarının

sembolleri üzerlerinde bulunmaktadır.
 Kararsız kaldığınız, tanımlandıramadığınız
 Atölyenizde bulunan elektro- elemanları öğretmeninize danıĢabileceğinizi
hidrolik devre elemanlarının unutmayınız. Planlı ve organize olunuz.
sembollerini bir tablo haline  Atölyenizde bulunan elektro-hidrolik devre
getirip öğretmeninize sununuz. elemanlarının sembollerini bir tablo haline
getirip öğretmeninize sununuz.
 Dikkatli ve titiz bir Ģekilde çalıĢmalarınızı
gerçekleĢtiriniz. Sorumluluklarınızı biliniz.
 ĠĢ alıĢkanlıklarını unutmayınız.
Uygulama 2. : Elektro-hidrolik devre elemanlarının elektriksel bağlantılarının

kavranılması
 Atölyenizde bulunan elektro-  Elektro-hidrolik devre elemanlarını liste

hidrolik devre elemanlarını bir haline getirirken Uygulama 1 den
liste haline getiriniz. yararlanabilirsiniz.
 Elektro-hidrolik devre  Elektro-hidrolik devre elemanlarının
elemanlarının elektriksel elektriksel bağlantıları elemanların
bağlantılarını bu listeye üzerlerinde bulunmaktadır.
çiziniz.  Selenoidlerin üzerlerindeki çalıĢma
 Devre elemanlarına bağlantı gerilimlerine göre uygun gerilimleri vererek
Ģekillerine göre uygun gerilim selenoid bobinlerini kontrol edebilirsiniz.
verip çalıĢma Ģeklini not Diğer elektriksel elemanların çalıĢma
ederek sağlamlık kontrollerini Ģekillerini de aynı yöntemle kavrayabilirsiniz.
yapınız.
29
Uygulama 3: Elektro-hidrolik sistem planının çıkarılması (Projenin çizilmesi )
Bir elektro-hidrolik sistem aĢağıdaki koĢullara göre çalıĢacaktır. Sistemin elektriksel

bağlantısını ve hidrolik devre Ģemasını çiziniz. Uygulamasını yapınız.
 Sistemde iki adet tek etkili silindir bulunacak.

 Her iki silindire de selenoid bobinli valflerle kumanda edilecek.
 Silindirler birbirinden bağımsız olarak hareket edecektir.
 Birinci buton birinci silindire, ikinci buton ikinci silindire kumanda edecek.
 Devrede durdurma butonu bulunmayacak. (Silindirlerin geri hareketini yük
sağlamaktadır. )

 Sistemin hidrolik devre  Sistemin hidrolik devre Ģemasını 1.
Ģemasını normlara uygun Uygulama Faaliyetinde tablo haline
olarak çiziniz. getirdiğiniz sembollerden faydalanarak
 Sistemin elektriksel bağlantı çizebilirsiniz.
Ģemasını çiziniz.  Semboller tablosundan faydalanabilirsiniz.
 Öğretmeninizden devre  Devre elemanlarının uygun özellikte olup
elemanlarını temin ediniz. olmadığını kontrol ediniz.
 Hidrolik devreyi kurunuz.  Süreyi dikkatli kullanınız. ĠĢ alıĢkanlıklarına
Elektriksel bağlantısını uyunuz. Uygun el takımı kullanmaya özen
yapınız. gösteriniz.
 Devrelenizi kontrol ediniz.  Hidrolik devreyi kurarken sistemde basınçlı
 Sisteme öğretmeninizin akıĢkan olacağını unutmayınız. Açık bağlantı
kontrolünde enerji veriniz. kalmamasına özen gösteriniz.
 Elektrik bağlantısını yaparken elemanların
çalıĢma gerilimine dikkat ediniz.
 Öğretmeninizin gözetimi olmadan devreye
enerji vermeyiniz.
30
Öğrencinin
Açıklama:

Elktro-hidrolik devre elemanlarının sembollerini bir tablo haline

getirdiniz mi?
Atölyenizde bulunan elektro-hidrolik devre elemanlarının listesini
çıkardınız mı?
Elktro-hidrolik devre elemanlarının elektriksel bağlantılarını

çizdiniz mi?
Elktro-hidrolik devre elemanlarının sağlamlık kontrollerini yaptınız

mı?
Sistemin hidrolik devre Ģemasını doğru olarak çizdiniz mi?
Sistemin elektrik bağlantı Ģemasını doğru çizdiniz mi?
ĠĢ güvenliğine, süreye, iĢ disiplinine ve atölye kurallarına uydunuz

mu?
31
AĢağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Elektro-hidrolik devrelerde kullanılan P, T, A, B sembollerinin anlamlarını yazınız.

2. Hidrolik devre Ģemalarında bulunan elemanları yazınız.
3. Yön kontrol valflerinde bulunan 1. ve 2. sayı neyi temsil eder?
4. Elektrik kumanda Ģemalarında bulunan elemanları yazınız.
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karĢılaĢtırınız. Doğru cevaplarınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaĢadığınız
sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
32
AMAÇ
Elektro-hidrolik devre elemanları arasındaki bağlantıyı yapıp sistemi hatasız

çalıĢtırabileceksiniz.
ARAġTIRMA
Bu faaliyeti tamamlamak için öncelikle silindir ve valfleri iyi tanımamız

gerekmektedir. Bunun için;
 Tek etkili silindirlere ait bir Ģemayı, rapor haline getirip sınıfta sununuz.
 Çift etkili silindirle ait bir Ģemayı, rapor haline getirip sınıfta sununuz.
 Silindirlerin valflere nasıl bağlandığını araĢtırınız.
AraĢtırma iĢlemleri için uygulamadaki örneklerden, internetten ve hidrolik iĢlem

yapan firmalarından faydalanabilirsiniz. Böylelikle sistemi daha iyi kavrayıp uygulamaları
daha rahat yapabilirsiniz.
3. TEK ETKĠLĠ SĠLĠNDĠRLERĠN

KONTROLÜ
3.1. Paralel ÇalıĢan Valflerin Devre ġeması
Paralel çalıĢan valfler arasında elektriksel veya mekaniki bir bağlantı
bulunmamaktadır. Valfler sadece bağlandıkları silindirlere kumanda eder. Valflerin ve
silindirlerin çalıĢmaları birbirlerini etkilemez. AkıĢkan tek bir hat üzerinden devresini
tamamlar. 3/2 yön kontrol valfi 1. Silindiri, 4/2 elle kumandalı yön kontrol valfi 2. silindire;
4/2 bobin kumandalı yön kontrol valfi sadece 3.silindire kumanda eder.
33
ġekil 3.1: Paralel çalıĢan valflerin devre Ģeması
3.2. Seri ÇalıĢan Valflerin Devre ġeması

Seri bağlı valflerin çalıĢmaları birbirlerini etkiler. AkıĢkan iki veya daha fazla valf
veya devre malzemesi üzerinden devresini tamamlar. Her valfin çalıĢma durumu diğerini
etkiler. Uygulamada daha çok mekanik ve bobin kontrollü valflerin seri bağlantısı ile
silindirler kontrol edilir.
ġekil 3.2. (a) daki devrede elle kontrollü valfe öncelik verilmiĢtir. Elle kontrollü valfe
kumanda etmeden bobin kontrollü valf silindiri hareket ettiremez.
Ġkinci devrede ise 4/2 ve4/3’lük bobin kontrollü yönlendirme valfler bulunmaktadır.
4/2 yönlendirme valfinden geçen akıĢkanı 4/3 yönlendirme valfi sınırlar. Ancak 4/3
valfinden akıĢkan, 4/2’lik valfe geçince valf silindiri kontrol edebilir.
(a) (b)
ġekil 3.2: Seri çalıĢan valflere ait devreler
34
3.2.1. ÇalıĢma Diyagramı
Tek etkili silindir uzaktan kumandalı olarak çalıĢacaktır. Uzaktan kumanda iĢlemini
mekanik ve bobin kontrollü valfler yapacaktır. Silindirin ileri hareketi istenirse mekanik,
istenirse elektriki olarak kontrol edilecektir. Sistem basıncı 60 barla sabit tutulacaktır.
ÇalıĢma diyagramında iki valfin uzaktan kumanda vazifesi görerek silindiri hareket
ettirdikleri görülmektedir. Hem 1.valf ve hemde 2. valf silindiri ileri hareket ettirebilir. Tek
etkili silindirin geri hareketini ise yük yapmaktadır.
ġekil 3.3: Seri bağlı devrenin çalıĢma diyagramı
3.2.2. Hidrolik Devre ġeması ve Uygulaması
ġekil 3.4’te yük tek etkili silindiri geri getirmiĢtir. iki valften her hangi birine
kumanda edildigi taktirde silindir hareket eder. 3/2 yön kontrol valfine ne kadar basarsak
silindir o kadar hareket eder. Elinizi valften çektiğimiz anda silindir geri hareket eder. 4/2
bobin kumandalı valfe enerji verilince silindir sona kadar hareket eder. Valfin enerjisi
kesilince silindir geri hareket eder.
35
ġekil 3.4: Valflerin seri bağlantısına ait devre
3.2.3. Elektrik Devre ġeması ve Uygulaması
ġekil 3.5’teki S0 anahtarına basılınca K1 rölesi açık olan kontağını kapatır. 1Y

selenoidi enerjilenir. Silindir hareket eder. ġekil 3.3’ teki çalıĢma anı diyagrama bakılırsa S0
anahtarına bırakılmıĢ silindir geri hareket ettirilmiĢtir. Silindirin geri hareketi mekaniki valfle
sağlanmıĢtır. Bunun için solenoid valf enerjili görülmektedir. S0 anahtarı açılınca veya
mekanik valfe basılınca silindir ileri yönde hareket eder.
ġekil 3.5: Seri bağlı devrenin elektrik devre Ģeması
36
3.3. GiriĢin ve ÇıkıĢın Kısılması ile Ilgili Devre ġeması ve
Uygulaması
Tek etkili silindirin giriĢi ve çıkıĢı, akıĢ kontrol valfleri ile kısılacaktır. Silindirin ileri
hareketi % 60, geri hareketi % 90 oranında kısılacaktır. Sisteme aynı zamanda mekenik ve
elektriksel olarak uzaktan kumanda edilecektir. Sistemin giriĢ basıncı 60 barla sabit
tutulacaktır.
ÇalıĢma diyagramına dikkat edilirse valfin geri hareketi, ileri hareketine göre daha
fazla kısılmıĢtır. Ġleri hareketin yatayla yaptığı açı daha fazladır. AkıĢ kontrol valfleri ile bu
açı istenen değerlere ayarlanabilir.
ġekil 3.6: GiriĢ ve çıkıĢın kısılmasını ait devrenin çalıĢma diyagramı
3.3.2. Hidrolik Devre ġeması
Tek etkili silindirin giriĢine konulan akıĢ kontrol valfi giriĢi kısar. GiriĢteki akıĢ
kontrol valfi % 60’a ayarlanmıĢtır. AkıĢı % 60 oranında kısar. Tank ile 4/2 yön kontrol valfi
arasına konulan akıĢ kontrol valfi çıkıĢı kısar. ÇıkıĢ % 90 oranında oranında kısılmıĢtır.
GiriĢ ve çıkıĢtaki akıĢ kontrol valfleri ile kısma iĢlemi istenilen değerlere ayarlanabilir.
37
ġekil 3.7: GiriĢ ve çıkıĢın kısılmasını ait hidrolik devre Ģeması
3.3.3. Elektrik Devre ġeması
ġekil 3.8: GiriĢ ve çıkıĢın kısılmasını ait elektrik devre Ģeması
S0 anahtarına basılınca K1 rölesi ve 1Y selenoidi enerjilenir. Silindir ileri hareket

eder. S0 anahtarı açılınca yük, silindiri geri getirir.
3.4. Oransal Valfler Çift Etkili Silindirin Kontrolü

3.4.1. Yön Kontrol Valfleri Devre ġeması ve Uygulaması
ġekil 3.10’daki devrede iki adet yön kontrol valfi ve iki adet çift etkili silindir
bulunmaktadır.1. Silindir normalde geri yönde duracak valfe enerji verince silindir ileri,
valfin enerjisi kesilince silindir geri yönde hareket edecek. 2. Silindir normalde ileri yönde
duracak valfe enerji verince silindir geri, valfin enerjisi kesilince silindir ileri yönde hareket
edecek. Silindirlerin kontrolleri yön kontrol valfleri ile sağlanır.
38
 ÇalıĢma diyagramı
Valfe enerji verilince silindir ileri yönde hareket eder. 1. Valfin enerjisi kesilince
silindir geri yönde hareket eder. 2. valfe enerji verilince silindir geri yönde hareket eder. 2.
valfin enerjisi kesilince silindir tekrar ileri yönde hareket eder. Yön kontrol valfleri
silindirlerin yönlerini tayin eder.
ġekil 3.9: ÇalıĢma diyagramı
 Hidrolik devre Ģeması
ġekil 3.11 de 1. silindir geri, 2. silindir ileri Ģekilde konumlandırılmıĢtır. Bu iĢlem yön
kontrol valflerinin, silindirlere bağlantısındaki farkla sağlanmıĢtır. Farklı 4/2 selenoid valf
kullanarak da bu iĢlem gerçekleĢtirilebilir. 1. nolu selenoide enerji verilince silindir ileri
yönde hareket eder, valfin enerjisi kesilince silindir geri yönde hareket eder. 2. valfe enerji
verilince silindir geri yönde hareket eder, valfin enerjisi kesilince silindir tekrar ileri yönde
hareket eder.
39
ġekil 3.10: Hidrolik devre Ģemaları
 Elektrik Devre ġeması
ġekil 3.11: Elektrik devre Ģeması
Elektrik devre Ģeması Ģekil 3.10’ daki hidrolik devrelerin ikisi içinde ortaktır. ġekil
3.11’ deki S1 anahtarına basılınca K1 rölesi ve dolayısı ile solenoid enerjilenir. Solenoid
enerjilenerek akıĢkanın, akıĢ yönünü değiĢtirir. S1 anahtarı bırakılınca valfler enerjisiz kalır.
Silindirler eski konumuna gelir. S1 anahtarı tutmalı tip seçilirse silindirlerin eski konumuna
gelme iĢlemini S0 anahtarı yapar.
40
3.4.2. AkıĢ Kontrollu Oransal Valf Devre ġeması ve Uygulaması
Çift etkili silindire 4/3 selenoid kumandalı valf ile kumanda edilecektir. Silindirin ileri
hareket hızı akıĢ kontrol valfi ile ayarlanacaktır. AkıĢ kontrol valfi % 50 oranında
kısılacaktır. Sistem giriĢ basıncı dıĢarıdan kontrollü basınç sınırlama valfi ile
sınırlandırılacaktır.
 ÇalıĢma Diyagramı
ÇalıĢma diyagramında görüldüğü gibi silindirin ileri hareketini selenoidin B bobini,

geri hareketini A bobini gerçekleĢtirir. Silindir giriĢine akıĢ kontrol valfi yerleĢtirilmiĢtir.
AkıĢ kontrol valfi % 50 oranında kısılmıĢtır. Bundan dolayı silindirin ileri hareketi yavaĢtır.
Silindirin yatayla yaptığı açı azdır. AkıĢ kontrol valfinin oranı değiĢtirildikçe silindirin ileri
hareket hızı da değiĢir. AkıĢ kontrol valfinin oranı düĢürüldükçe silindir daha yavaĢ ileri
yönde hareket eder. Silindirin geri hareketi akıĢ kontrol valfinden etkilenmez.
ġekil 3.12: AkıĢ kontrollü oransal valf devresi çalıĢma diyagramı
0-1 Saniye aralığında silindirde hareket görülmemiĢtir. Silindir zaten geri konumdadır.
3. Saniye’de 1Y bobininin enerjisi kesilmiĢtir.
4-12 Saniye aralığında, 2Y selenoidi enerjilenerek silindir ileri yönde hareket

etmektedir. Ancak ileri hareketi 6 saniye sürmüĢtür. Bunun sebebi akıĢın %50 oranında
kısılmasıdır.
12. Saniye’de 2Y bobininin enerjisi kesilmiĢtir.
14. Saniye’de 1Y bobini enerjilenmiĢ ve silindir 1 saniye içinde geri hareket etmiĢtir.
41
ġekil 3.13: AkıĢ kontrollu oransal valf hidrolik devre Ģeması
Devrede çift etkili silindir, % 50 oranında kısılmıĢ akıĢ kontrol valfi, 4/3 bobin
kontrollu selenoid valf, tanktan çıkan basıncın kontrolü için basınç sınırlama valfi
kullanılmıĢtır. Selenoidin 2Y bobini enerjilenince akıĢ kontrol valfinin oranı doğrultusunda,
silindir ileri doğru hareket eder. Silindirin hareket hızı akıĢ kontrol valfi ile istenen değerlere
ayarlanabilir. Silindirin geri hareketini selenoidin 1Y bobini sağlar.
 Elektrik devre Ģeması
ġekil 3.14: AkıĢ kontrollü oransal valf elektrik devre Ģeması
42
S2 butonu silindirin ileri hareketini, S1 butonu geri hareketini gerçekleĢtirir. S2
butonuna basılınca, K2 rölesi ve selenoidin 2Y bobini enerjilenir. S2 butonundan elimizi
çekersek K2 rölesinin enerjisi kesilir. Silindir durur. S1 butonuna basılırsa K1 rölesi ve
selenoidin 1Y bobini enerjilenir. Silindir geri yönde harekete baĢlar. S1 butonundan elimizi
çekersek silindirin geri hareketi de durur.
3.4.3. Basınç Kontrollu Oransal Valf Devre ġeması ve Uygulaması
Çift etkili silindir 4/3 selenoid kumandalı valf ile kumanda edilecektir. Silindir basınç
kontrollü oransal valf ile kontrol edilecektir. Basınç kontrol valfi 30 bara ayarlanacak.
Sistem giriĢ basıncı dıĢarıdan kontrollü basınç sınırlama valfi ile 50 barda sabit tutulacaktır.
GiriĢ basıncı 50 barın altına düĢerse basınç kontrol valfi akıĢkanın geçiĢini durdurur.
 ÇalıĢma diyagramı
ġekil 3.16’ daki selenoid valfin 1Y bobini enerjilenince silindir ileri, 2Y bobini
enerjilenince silindir geri yönde hareket eder. ÇalıĢma diyagramından görüldüğü gibi
silindirin geri hareketi daha uzun bir sürede gerçekleĢmektedir. Bu süre basınç kontrol valfi
ile ilgilidir. Basınç kontrol valfinin değeri arttıkça silindirin geliĢ süreside artar. Ancak
basınç kontrol valfinin değeri 37 barın üzerine çıkarsa silindir geri yönde hareket etmez (
GiriĢ basıncı 50 bar ). Aynı durum giriĢ basıncının düĢmesi ile de gerçekleĢir. Eğer basınç
kontrol valfi 30 bara ayarlanmıĢsa, devre giriĢ basıncı da 50 barın altına düĢerse silindir geri
gelmez. Böylelikle basınç kontrol edilmiĢ olur.
ġekil 3.15: Basınç kontrollü oransal valf devresi çalıĢma diyagramı
0-3 saniye aralığında 1Y bobini enerjilenmiĢ ve silindir ileri hareket etmiĢtir.
3-6 saniye aralığında silindir ileri yönde durmuĢtur.
6-22 saniye aralığında 2Y bobini enerjilenerek silindir geri yönde hareket etmiĢtir.
Silindirin geri hareketi 15 saniye gibi uzun bir zaman aralığında gerçekleĢmiĢtir. Bunun
sebebi basınç kontrol valfinin 30 bara ayarlanmasıdır.
43
ġekil 3.16: Basınç kontrollu oransal valf hidrolik devre Ģeması
Devrede çift etkili silindir, 30 bara ayarlanmıĢ basınç ayar valfi, 4/3 bobin kontrollü
selenoid valf, tanktan çıkan basıncın kontrolü için basınç sınırlama valfi kullanılmıĢtır.
Selenoidin 1Y bobini enerjilenince silindir ileri doğru hareket eder. Silindirin geri hareketini
selenoidin 2Y bobini sağlar. Devre giriĢ basıncı 50 bardır. Devre basıncı 50 barın altına
düĢerse basınç kontrol valfi akıĢkanın geçiĢini durdurur.
 Elektrik devre Ģeması
S1 butonu silindirin ileri hareketini, S2 butonu geri hareketini gerçekleĢtirir. S1

butonuna basılınca, K1 rölesi ve selenoidin 1Y bobini enerjilenir. S1 butonundan elimizi
çekersek K1 rölesinin enerjisi kesilir. Silindir durur. S2 butonuna basılırsa K2 rölesi ve
selenoidin 2Y bobini enerjilenir. Silindir geri yönde harekete baĢlar. S2 butonundan elimizi
çekersek silindirin geri hareketi de durur. K1 ve K2 rölelerinin kapalı kontakları elektriksel
kilitleme için konmuĢtur. K1 rölesi çalıĢırken K2 rölesi ; K2 rölesi çalıĢırken de K1 rölesi
çalıĢmaz.
44
ġekil 3.17: Basınç kontrollü oransal valf elektrik devre Ģeması
45
Bir hidrolik sistemin hidrolik devre Ģeması, elektrik bağlantı Ģeması ve durum
diyagramı verilmiĢtir. Sistemin çalıĢmasını açıklayarak, uygulamasını yapınız.
Hidrolik devre Ģeması
Elektrik bağlantı Ģeması
46
DURUM DĠYAGRAMI

 Hidrolik devrenin çalıĢmasını valflerin
bağlantısına bakarak açıklayabilirsiniz. Dikkat
 Hidrolik devrenin çalıĢmasını
edilirse iki valf paralel bağlanmıĢtır.
açıklayınız.
 Hidrolik devrenin çalıĢmasını durum
diyagramına bakarak açıklayabiliriz.
 Elektrik devresindeki anahtarlar tutmalı tip

anahtar olduğu göz önüne alınmalıdır.
 Elektriksel devrenin  Selenoidlere yardımcı rölelerin enerji verdiği
çalıĢmasını açıklayınız. unutulmamalıdır.
 Hidrolik devrenin çalıĢması sistemin elektrik
bağlantısı hakkında da bilgi verir.
 Hidrolik devreyi kurarken size verilen

elemanların doğruluğunu tespit ediniz. Bunu
elemanların üzerlerindeki sembollere bakarak
 Hidrolik devre uygulamasını
yapabilirsiniz.
yapınız.
 AkıĢkanın basıncının azalmaması ve yağ
kaçaklarını engellemek için yaptığınız
bağlantıları kontrol ediniz.
 Elektrik devre uygulamasını yaparken

elemanlara uygulanacak gerilimin
 Elektrik devre uygulamasını
doğruluğunu çalıĢma gerilimine bakarak
yapınız.
kontrol ediniz.
 Bağlantıları kontrol ediniz.
 Sisteme enerjiyi öğretmeninizin kontrolünde

 Sisteme enerji veriniz.
veriniz.
47
Öğrencinin
Açıklama:
AĢağıda listelenen iĢlem basamaklarındaki davranıĢları öğrencide gözlemlediyseniz
EVET sütununa, gözlemlemediyseniz HAYIR sütununa X iĢareti koyunuz.
Hidrolik devrenin çalıĢmasını doğru yaptınız mı?
Elektrik devrenin çalıĢmasını doğru yaptınız mı?

mi?
Sistemi doğru çalıĢtırabildiniz mi?

ĠĢ güvenliğine, süreye, iĢ disiplinine ve atelye kurallarına uydunuz
mu?
48
OBJEKTĠF ÖLÇME SORULARI
SORU: AĢağıdaki devrenin hidrolik ve elektrik devre Ģemalarını çiziniz.

 BaĢlatma butonuna basılınca silindir 15 cm ileri yönde gidecek.
 15 cm sonra silindir sınır anahtarına çapacak ve geri dönecek.
 Silindir tamamen geri gelince devrenin enerjisi kesilecek.
Cevabınızı doğru cevap ile karĢılaĢtırınız. Bir sorunun birden fazla çözüm yolu
olduğunu unutmayınız. Eğer hatalarınız varsa yanlıĢlarınızı tartıĢınız.
DEĞERLENDĠRME
Öğrenme faaliyeti için her uygulamayı ayrı ayrı değerlendiriniz. Bir uygulamayı
tamamlamadan diğer uygulamaya geçmeyiniz. Sorunun doğru cevabını çizip uygulamasını
yaptıktan sonra diğer faaliyete geçebilirsiniz.
49
AMAÇ
Uygun atölye ortamı ve gerekli techizat sağlandığında oransal hidrolik devre

elemanlarını kullanarak devreyi oluĢturup hatasız çalıĢtırabileceksiniz.
ARAġTIRMA
Birden fazla silindirin kullanıldığı bir iĢ makineli hidrolik bağlantı Ģemasını
inceleyiniz. AraĢtırma iĢlemleri için uygulamada hidrolik iĢ makinelerının arıza ve
bakımlarını yapan firmalardan faydalanabilirsiniz. Böylelikle sistemi daha iyi kavrayıp
uygulamaları daha rahat yapabilirsiniz.
4. BĠRDEN FAZLA SĠLĠNDĠRĠN KONTROLÜ

4.1. Paralel Bağlantılı Devreler ve Uygulaması
ġekil 4.2’deki devrede iki adet çift etkili silindir bulunmaktadır. Bir adet 4/2 selenoid
yön kontrol valfi silindirleri aynı anda ileri ve aynı anda geri yönde hareket ettirmektedir.
Sistem giriĢ basıncı dıĢarıdan kontrollü basınç sınırlama valfi ile sabit tutmaktadır.
Selenoid valfe enerji verildiğinde akıĢkan 1. ve 2. Silindire aynı anda gider. Çünkü 1.
ve 2. silindir paralel bağlanmıĢtır. Iki silindir birden ileri yönde hareket etmeye baĢlar.
ÇalıĢma diyagramından görüleceği gibi 1. Silindir’in hareket hızı 2. Silindir’den daha
fazladır. Bunun sebebi 2. Silindir’e etki eden yükün daha fazla olamasıdır. Selenoid valfin
enerjisi kesildiği anda silindirler geri yönde hareket ederler. Geri yönde 2. Silindirin yükü
fazla olduğu için hareket hızı da fazla olur.
ġekil 4.1: Paralel bağlı silindirlerin çalıĢma diyagramı

50
0-5 Saniye’de silindirler ileri yönde hareket etmiĢlerdir. 1. Silindirin daha hızlı ileri
yönde hareket ettiği görülmektedir. Bunun sebebi 2. Silindire etki eden yükün daha fazla
seçilmesindendir.
5-10 saniyede selenoid bobinine enerji verildiğinde silindirler geri yönde hareket
etmiĢdir. Fakat bu sefer 2. Silindirin tepki hızı 1. Silindirden daha fazladır. Çünkü 2.
Silindire daha, fazla yük etki etmektedir
10-20 saniyede iĢlem tekrar ettirilmiĢtir.
Hidrolik devrede birbirine paralel bağlı iki adet çift etkili silindir, 4/3 selenoid yön
kontrol valfi, tanktan çıkan basıncı kontrol için basınç sınırlama valfi kullanılmıĢtır (ġekil
4.2). Selenoid valfin bobinine her enerji verildiğinde silindirlerin ikisi birden aynı yönde ve
aynı zamanda ileri ve geri hareket ederler. Zira silindirler paralel bağlıdır.
ġekil 4.2: Paralel bağlı silindirlerin hidrolik devre Ģeması
51
ġekil 4.3: Paralel bağlı silindirlerin elektrik devre Ģeması
ġekil 4.3’teki elektrik devresinde selenoid bobinine gerilim verilmediğinde silindirler

dıĢarı konumdadır. Selenoid bobinine gerilim verilince K1 rölesi ve 1Y selenoid bobini
enerjilenir. Silindirler geri gelir. Bobinin enerjisi kesilince silindirler tekrar ileri yönde
hareket eder.
4.2. Seri Bağlantılı Devreler ve Uygulaması

ġekil 4.5’ teki hidrolik devrede iki adet çift etkili silindire 4/3 mekanik ve 4/2 selenoid
valfle kumanda edilmektedir. Mekanik valf 1. Silindiri bağımsız olarak kontrol etmektedir.
2. Silindiri 2. Valf 1. Valfe bağımlı olarak kumanda edebilir. 1. Silindir A ve B konumlarına
alındığında 2. Silindir çalıĢmamaktadır. 1. Valf 0 konumundayken ancak ikinci valf ikinci
silindire kumanda edebilir. Ileri veya geri getirebilir. Sistem giriĢ basıncı dıĢarıdan kontrollü
basınç sınırlama valfi ile sabit tutulmaktadır.
Valf 0 konumundayken 2. Valfe enerji verildiğinde 2. Silindir hareket edebilir. 2.

Valfin enerjisi kesildiğinde 2. Silindir geri gelir. 2. Silindirin hareketi 1. ve 2. Valflere
bağlıdır.1. Valf A konumundayken 1. Silindir ileri B konumundayken geri hareket eder. 1.
Silindirin hareketi sadece 1. Valfe bağlıdır. Bu devrede 1. Mekanik valf ile 1.Silindire
öncelik verilmiĢtir.
52
ġekil 4.4: Seri bağlı silindirlerin çalıĢma diyagramı
0-5. Saniye’de 1. Mekanik valf 0 konumundadır. 2. Valf selenoidine enerji verilerek

silindir ileri, enerjisi kesilerek silindir geri hareket ettirilebilmektedir.
5-10 Saniye’de 1. Mekanik valf A konumuna alınmıĢ ve 1. Silindir ileri hareket

etmiĢtir. Birinci valf A konumundayken 2. Valfe enerji verilmiĢ fakat 2. Silindir hareket
etmemiĢtir.
10-15 Saniyede 1. Mekanik valf B konumuna alınmıĢ ve 1. Silindir geri hareket

etmiĢtir. Ardından 1. Valf tekrer 0’a alınmıĢtır.
15-20. Saniyede 1. Valf 0 konumundayken 2. Valfin 2. Silindiri ileri-geri hareket

ettirebildiği görülür.
Devrede iki adet çift etkili silindir, bir adet 4/2 bobin kontrollü yön kontrol valfi , 4/3
mekanik kontrollü yön kontrol valfi ve tanktan çıkan basıncı kontrol için basınç sınırlama
valfi kullanılmıĢtır. 2.Valf 2. Silindir’i kumanda eder. 1. Valf 1. ve 2. Silindiri kumanda
eder.
ġekil 4.5: Seri bağlı silindirlerin hidrolik devre Ģeması
53
ġekil 4.6: Seri bağlı silindirlerin elektrik devre Ģeması
Anahtar kapatıldığında K1 rölesi ve 1Y selenoidi enerjilenir. 2. Valfte akıĢ varsa 2.

Silindir ileri yönde hareket eder. Anahtar açıldığında 2. Silindir geri hareket eder. 1. Valf
mekanik kumandalıdır.
4.3. Basınç Kademeli Devre ġeması ve Uygulaması

ġekil 4.8. de 1. ve 2. silindir basınç kademeli olarak çalıĢmaktadır. Her iki silindirede
4/3 selenoid valf ile kumanda edilmektedir. Silindirlerin giriĢlerine basınç kontrol valfleri
eklenmiĢtir. 1. Basınç kontrol valfi 20 bara 2. Basınç kontrol valfi 30 bara ayarlanmıĢtır.
Sistem giriĢ basıncı dıĢarıdan kontrollü basınç sınırlama valfi ile 50 barda sabit tutulmuĢtur.
Ancak sistem basıncı düserse 1. ve 2. silindirler kademeli olarak geri gelmeyecektir.
1.Silindir ve 2. Silindir devreye paralel bağlanmıĢtır. 1. Silindir giriĢine bağlanan

basınç ayar valfi 20 bara, 2. Silindir giriĢine bağlanan basınç ayar valfi 30 bara ayarlanmıĢtır.
1. Valfin B bobinine enerji verilince silindir ileri, 2. Valfin A bobinine enerji verilince
silindir ileri yönde hareket eder. 2. Basınç ayar valfi 30 bara ayarlandığından 2. Silindirin
geri gelme süresi daha uzundur. 1. ve 2. silindir basınç kademeli olarak çalıĢır.
GiriĢ basıncı 50 barın altına düĢerse 2. Silindir geri yönde hareket etmez. GiriĢ
basıncının 35 barın altına düĢmesi halinde ise 1. Silindir geri yönde hareket etmez.
54
ġekil 4.7: Basınç kademeli devrenin çalıĢma diyagramı
0-10. Saniye’de 1. Valf A konumuna alınmıĢ ancak birinci silindir hareket etmemiĢtir.
10-20. Saniyede 1. Valf B konumuna alınmıĢ ve 1. Silindir ileri yönde hareket

etmiĢtir. Ancak devre basınç kademeli olduğundan 1. Silindirin ileri yönde tepki hızı yavaĢ
olmuĢtur.
20-30. Saniyede 2. Valf Akonumuna alınmıĢ ve 2. Silindir kısa bir sürede ileri yönde
hareket etmiĢtir.
30-40. Saniyede 1. ve 2. Silindirler ileride kalmıĢlardır.
40-60. Saniyede 2. Valf B konumuna alınmıĢ ve 2. Silindir geri yönde hareket

etmiĢtir. Ancak devre basınç kademeli olduğundan 2. Silindirin geri yönde tepki hızı yavaĢ
olmuĢtur. 1. Valf A konumuna alındığında 1. Silindirin geri yönde hareket ettiği görülür.
ġekil 4.8: Basınç kademeli devrenin hidrolik devre Ģeması

55
Devrede iki adet çift etkili silindir, iki adet 20 ve 30 bara ayarlanmıĢ basınç ayar valfi,
iki adet 4/3 bobin kontrollü yön kontrol valfi ve tanktan çıkan basıncı kontrol için basınç
sınırlama valfi kullanılmıĢtır. 2Y ve 3Y bobinleri silindirlerin ileri hareketini sağlar. 1Y ve
4Y bobinleri silindirlerin geri hareketini sağlar.
Birinci ve ikinci basınç kontrol valfleri kademeli olarak silindirlerin geri geliĢlerini
kontrol eder. 50 bardan sonra 2. Silindir, 35 bardan sonra 1. Silindir geri gelmez.
S1 anahtarı K2 rölesini enerjilendirir. K2 rölesi 1.Selenoid valfinin 2Y bobinini

enerjilendirir. Silindir ileri yönde hareket eder. S0 anahtarı ise K1 - 1Y bobinini
enerjileyerek 1. silindir’i geri getirir. S0 ve S1 anahtarlarına aynı anda basılmamalıdır.
S2 anahtarı K3 rölesini enerjilendirir. K3 rölesi 2.selenoid valfinin 3Y bobinini

enerjilendirir. 2. Silindir ileri yönde hareket eder. S3 anahtarı ise K4 - 4Y bobinini
enerjileyerek 2. Silindiri geri getirir. S2 ve S3 anahtarlarına aynı anda basılmamalıdır.
ġekil 4.9: Basınç kademeli devrenin elektrik devre Ģeması
4.4. Kombinasyonlu Devreler

ġekil 4.11’deki bir matkap tezgâhı Ģu Ģekilde çalıĢmaktadır:
 Devreye enerji verildiğinde silindir delinecek parçayı matkap tezgâhının altına

itecek.
 Parça matkabın altına gelince silindir parçayı tutacak.
 Matkap hidrolik motoru 10 saniye süresince dönecek.
 10 saniye sonra hidrolik motor duracak ve silindir parçayı geri götürecek.
 Devrenin enerjisi silindir baĢlangıç konumuna gelince kesilecek.
56
Devreye enerji verildiğinde silindir ileri hareket eder. Silindir tamamen gittiği anda
hidrolik motor dönmeye baĢlar. Hidrolik motor 10 sn döner ve durur. Hidrolik motorun
durmasıyla silindir geri hareket eder. Silindir tamamen geri gelince devrenin enerjisi kesilir.
ġekil 4.10: Kombinasyonlu devrenin çalıĢma diyagramı
0-5. Saniye’de 1. Valfe enerji verilir verilmez silindir ileri yönde hareket etmiĢ ve
durmuĢtur. Silindir ileri yönde hareketini tamamladığı anda S1 konumundaki sınır anahtarı 2.
Valfi enerjilendirmiĢ ve hidrolik motorun dönmesini sağlamıĢtır.
5-10. Saniye’de hidrolik motor dönmesine devam etmiĢtir. Zira motor 10 saniye
çalıĢmasına devam etmelidir. Bu durumda silindir ileri konumda durmaktadır.
10-15. Saniye’de hidrolik motor 10 saniye çalıĢmıĢ ve Z1 zaman rölesi 2. Valfin

enerjisini kesmiĢ, motor durmuĢtur. Motor durur durmaz 1. Valfin B bobini enerjilenmiĢ ve
silindir geri gelmiĢtir. Silindir geri geldiğinde S0 konumundaki sınır anahtarı 1. Valfin de
enerjisini kesmiĢtir.
15-20. Saniye’de devrenin enerjisinin kesildiği görülmektedir.
57
ġekil 4.11: Kombinasyonlu devrenin hidrolik devre Ģeması
Devrede çift etkili silindir, silindirin baĢlangıç ve bitiĢ noktalarında iki adet sınır
anahtarı, iki adet 4/3 selenoid yön kontrol valfi, hidrolik motorun devir sayısını ayarlamak
için akıĢ kontrol valfi, debimetre, hidrolik motor ve tanktan çıkan basıncı kontrol için basınç
sınırlama valfi kullanılmıĢtır.
Anahtar kapatıldığı anda S0 sınır anahtarı açıktır. 1Y selenoid bobini enerjilendiği için
silindir hareket eder ve S0 sınır anahtarı kapanır. Silindir S1 sınır anahtarına gelince sınır
anahtarı kontakları kapanır. Z1 zaman rölesi çalıĢır. K2 rölesi çalıĢır. K2 rölesi 3Y
selenoidini enerjilendirir. Motor döner. 1Y selenoidi enerjili kaldığı için silindir parçayı
tutar. Zaman rölesi 10 saniye sonra kontağını kapatır. K1 rölesi enerjilenir. K1 rölesi
selenoidin 1Y bobininin enerjisini keser. 2Y bobinini enerjilendirir. Silindir geri yönde
harekete baĢlar. Bu anda S1 sınır anahtarının kontakları açılır. K2 bobini ve dolayısı ile
motor durur. Silindir baĢlangıç konumuna geldiğinde S0 sınır anahtarı açılır 2Y bobininin
enerjisi , dolayısıyla devrenin enerjisi kesilir.
58
ġekil 4.12: Kombinasyonlu devrenin elektrik devre Ģeması
59
Hidrolik devre Ģeması ve elektrik bağlantı Ģeması verilen devrenin çalıĢmasını yazarak
uygulamasını yapınız..
Hidrolik devre Ģeması
Elektrik bağlantı Ģeması
60
 Hidrolik devrenin çalıĢmasını
valflerin bağlantısına bakarak
açıklayabilirsiniz. Dikkat edilirse iki
 Hidrolik devrenin çalıĢmasını valf paralel bağlanmıĢtır.
açıklayınız.
 Hidrolik devrenin çalıĢmasını durum
diyagramına bakarak da
açıklayabiliriz.
 Elektrik devresindeki anahtarlar

tutmalı tip anahtar olduğu göz önüne
alınmalıdır.
 Elektriksel devrenin çalıĢmasını
 Selenoidlere yardımcı rölelerin enerji
açıklayınız.
verdiği unutulmamalıdır.
 Hidrolik devrenin çalıĢması sistemin

elektrik bağlantısı hakkında da bilgi
verir.
elemanların doğruluğunu tespit ediniz.
Bunu elemanların üzerlerindeki
 Hidrolik devre uygulamasını yapınız. sembollere bakarak yapabilirsiniz.
 AkıĢkanın basıncının azalmaması ve

yağ kaçaklarını engellemek için
yaptığınız bağlantıları kontrol ediniz.
 Elektrik devre uygulamasını yapınız. doğruluğunu çalıĢma gerilimine
bakarak kontrol ediniz.

 Sisteme enerji veriniz.  Sisteme enerjiyi öğretmeninizin
kontrolünde veriniz.
61
Öğrencinin
Açıklama:

Hidrolik devrenin çalıĢmasını doğru yaptınız mı?
Elektrik devrenin çalıĢmasını doğru yaptınız mı?
Hidrolik devreyi doğru olarak kurdunuz mu?

mi?
Sistemi doğru çalıĢtırabildiniz mi?

mu?
62
OBJEKTĠF ÖLÇME SORULARI
SORU: AĢağıdaki devrenin hidrolik ve elektrik devre Ģemalarını çiziniz.

 BaĢlatma butonuna basılınca 1. Silindir 10 cm ileri gidecek ve duracak.
 1. Silindir durunca 2. Silindir 15 cm ileri gidecek ve duracak.
 2. Silindir durduktan hemen sonra 1. ve 2. silindir tamamen geri gelecek ve
devrenin enerjisi kesilecek.
Cevabınızı doğru cevap ile karĢılaĢtırınız. Bir sorunun birden fazla çözüm yolu
olduğunu unutmayınız. Eğer hatalarınız varsa yanlıĢlarınızı tartıĢınız.
DEĞERLENDĠRME
Öğrenme faaliyeti için her uygulamayı ayrı ayrı değerlendiriniz. Bir uygulamayı
tamamlamadan diğer uygulamaya geçmeyiniz. Sorunun doğru cevabını çizip uygulamasını
yaptıktan sonra Modülü Değerlendirme’ye geçiniz.
63
Modül ile öğrenciye kazandıracağınız yeterliliği aĢağıdaki kriterlere göre
değerlendiriniz.
Öğrencinin
Açıklama:

Uygun elektro-hidrolik devre elemanlarını doğru seçmek
A)Elektro-hidrolik devre elemanlarının yapısını öğrendiniz mi?
B)Elektro-hidrolik devre elemanlarının çalıĢmasını öğrendiniz mi?
C)Uyarı, ölçü ve test cihazlarını kullanabildiniz mi?
D)Oransal valf çeĢitlerini öğrendiniz mi?

Elektro-hidrolik devre tasarımını tekniğine uygun kurmak
A)Elektro-hidrolik malzemelerin sembollerini öğrendiniz mi?
B)Elektro-hidrolik sembollerin içerdiği mantığı öğrendiniz mi?
C)Elektro-hidrolik elemanları Ģema üzerinde numaralandırdınız mı?
D)Hidrolik devre Ģemalarını çizebiliyor musunuz?

E)Elektrik kumanda Ģemalarını çizebiliyor musunuz?
Devre elemanları arasındaki bağlantıyı yapıp devreyi çalıĢtırmak
A)Seri çalıĢan valflerin hidrolik ve elektrik devresini çalıĢtırdınız mı?
B)GiriĢ ve çıkıĢın kısılması ile ilgili devreyi çalıĢtırdınız mı?
C)Yön kontrol valfleri ile ilgili devreyi çalıĢtırdınız mı?
64
D)AkıĢ kontrol valfleri ile ilgili devreyi çalıĢtırdınız mı?
E)Basınç kontrol valfleri ile ilgili devreyi çalıĢtırdınız mı?

Oransal devre elemanlarını ile devreyi kurup çalıĢtırmak
A)Paralel devre uygulamasını yaptınız mı?

B)Seri devre uygulamasını yaptınız mı?
C)Basınç kademeli devre uygulamasını yaptınız mı?
D)Kombinasyonlu devre uygulamasını yaptınız mı?
DEĞERLENDĠRME
Yaptığınız değerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili öğrenme faaliyetlerini

tekrarlayınız.
65
MODÜL DEĞERLENDĠRME
MODÜL DEĞERLENDĠRME
Bir hidrolik sistem, aĢağıdaki kriterlere uygun olarak çalıĢacaktır. Sistemin hidrolik ve
elektrik bağlantı Ģemalarını çiziniz. Uygulamasını yapınız.
 BaĢlatma butonuna basıldığında tek etkili silindir, bir kazanın kapağını

kaldıracak.
 Kapak açılınca çift etkili silindir, parçayı kazanın içine itecek.
 Parça kazanın içinde 45 saniye duracak.
 Ardından çift etkili silindir parçayı geri çıkaracak.
 Parça çıkınca kazan kapağı kapanacak ve sistemin enerjisi kesilecek.

 Hidrolik devreyi çizerken hidrolik
 Modül değerlendirmede verilen
devre elemanlarının sembollerini ve
hidrolik devre Ģemasını çiziniz.
bağlantı Ģeklini tekrar ediniz.
 Devrenin elektrik bağlantı Ģemasını

çizerken önceki çalıĢmalarda yapılan
 Devrenin elektrik bağlantı Ģemasını normlara uyunuz. Elektrik devresinin
çiziniz. doğruluğunu sadece kumanda
devresini uygulayarak tespit
edebilirsiniz.

elemanların doğruluğunu tespit ediniz.
Bunu elemanların üzerlerindeki
 Hidrolik devre uygulamasını yapınız. sembollere bakarak yapabilirsiniz.
 AkıĢkanın basıncının azalmaması ve
yağ kaçaklarını engellemek için
yaptığınız bağlantıları kontrol ediniz.

 Elektrik devre uygulamasını yapınız. doğruluğunu çalıĢma gerilimine
bakarak kontrol ediniz.
 Sisteme enerjiyi öğretmeninizin

 Sisteme enerji veriniz.
kontrolünde veriniz.
66
Öğrencinin
Açıklama:
Hidrolik devre Ģemasını doğru çizdiniz mi?
Elektrik devre Ģemasını doğru çizdiniz mi?

mi?

mu?
DEĞERLENDĠRME
Yaptığınız değerlendirme sonunda eksikleriniz varsa ilgili öğrenme faaliyetlerini

tekrarlayınız.
Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeĢitli ölçme araçları

uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletiĢime geçiniz.
67
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALĠYETĠ -1 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 D
3 Y
4 Y
5 D
6 D
7 D
8 Y
9 Y
10 D
1. P Basınç hattı bağlantısı, T DönüĢ hattı bağlantısı, A ĠĢ bağlantıları, B ĠĢ bağlantısı

2. Hidrolik devre Ģemalarında akıĢkan tankı, basınç sınırlayıcılar, basınç ayarlayıcılar,
kontrol valfleri, silindirler, ölçü ve kontrol aletleri bulunur.
3. Yön kontrol valflerinin bağlantı noktası ilk sayıyı, oda sayısı ikinci sayıyı gösterir.
4. Elektrik kumanda Ģemalarında anahtarlar, röleler, zamanlayıcılar, sınır anahtarları,
selenoidler ve her devrenin özelliğine uygun kumanda elemanları bulunur.
68
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3 CEVAP ANAHTARI
Hidrolik Devre ġeması
Elektrik Bağlantı ġeması
69
Hidrolik Devre ġeması
Elektrik Bağlantı ġeması
70
ÖNERĠLEN KAYNAKLAR
ÖNERĠLEN KAYNAKLAR
 Kumanda Devre Elemanları Katalogları
 Elektro-Hidrolik Devre Elemanları Katologları
71
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 GÜNDOĞDU Azem ( Mak. Müh. ), Adana Hidrosan
 OLCAY Cengiz ( Mak. Müh. ), Adana Hidromatik Bölge Müdürü
 TEKĠN Uğur ( Makine Teknikeri ), Adana Hidroser Proje-SatıĢ
 TUNALI Gürcan, Adana FESTO Bölge Müdür Yrd.
72

Elektrohidrolik Sistemler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektrohidrolik Sistemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI

 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.

 PARA ĠLE SATILMAZ.

AÇIKLAMALAR ................................................................................................................... iii

Atölye ortamı, otomatik kumanda deney setleri, kumanda

Bu modülün amacı sizlere elektro-hidrolik sistemi ve elektro-hidroliğin endüstrideki

Ağır iĢ makineli hidroliğin önemi yatsınamaz bir gerçektir. Ağır iĢ makineleri,

Günümüzde, modern toplumların ekonomilerinin ve büyümelerinin temelini oluĢturan

Bu modülde konular basitten karmaĢığa doğru sıralanmıĢ ve sizin anlayabileceğiniz

Elektrohidrolik devre elemanlarını tanıyıp özelliklerini öğreneceksiniz. Elektro-

ġekil 1.1: Buton

Butonları elektrik devrelerinde kullanılan temel devre elemanlarıdır. Elektrik

1.3. Sınır Anahtarları

ġekil 1.4: Basınç Ģalteri

1.5. Selenoid Valfler

ġekil 1.5: Selenoid valfler

Bir selenoidin yardımıyla, yönlendirme valflerinin anahtarlama konumları

1.6. Trafo ve Doğrultmaçlar

ġekil 1.7: Doğrultmaç devresi

ġekil 1.8: Röleler

Elektro-manyetik anahtarlara röle denir. Selenoid bir gövdeden ve selenoide

ġekil 1.9: Kontaktör

Kontaktörlerin çalıĢma prensibi rölelerle aynıdır. Rölelerden farklı olarak kontaktörler

ġekil 1.10: Analog basınç ölçer

ġekil 1.11: Piezo basınç ölçerler

ġekil 1.12: AkıĢ ölçer

1.9.3. Sıcaklık Ölçer

ġekil 1.14: Sıcaklık ölçer

ġekil 1.15: Debimetre

ġekil 1.16: Seviye göstergesi

1.9.6. Kirlilik Göstergesi

Hidrolik sistemlerde kullanılan filtreler çok küçük parçacıkların akıĢkana geçmesine

1.9.7. Test Cihazları

ġekil 1.18: Test cihazı

1.12. Oransal Valfler

ġekil 1.21: Mekanik ve selenoidli yön kontrol valfi

1.12.2. Basınç Emniyet Valfleri

ġekil 1.22: Basınç emniyet valfi

ġekil 1.23: ÇeĢitli basınç emniyet vafleri

1.12.3. AkıĢ Kontrol Valfleri

ġekil 1.24: AkıĢ kontrol valfi

ġekil 1.25: ÇeĢitli akıĢ kontrol valfleri

1.12.4. Oransal Valflerin Kumanda Tablosu

1.12.4.1. Elektronik Kart

ġekil 1.26: Elektronik kart

1.12.4.2. Kart Tutucu

Elektronik kartların gövdeye bağlandığı kısım kart tutuculardır.

1.12.4.3. Kart Elemanları

Kart elemanları elektronik malzemelerden oluĢur.

ġekil 1.27: Oransal valf ölçüm seti

ĠĢlem Basamakları Öneriler

Uygulama 2: Elektro-hidrolik devre elemanlarının özelliklerinin kavranması

ĠĢlem Basamakları Öneriler

ĠĢlem Basamakları Öneriler

AĢağıda listelenen iĢlem basamaklarındaki davranıĢları öğrencide gözlemlediyseniz EVET

DEĞERLENDĠRME ÖLÇÜTLERĠ Evet Hayır

Elektro-hidrolik devre elemanlarının özelliklerini kavradınız mı?

Hidrolik devre Ģemasını doğru çizdiniz mi?

Elektrik devre Ģemasını doğru çizdiniz mi?

Hidrolik devre elemanlarını doğru seçtiniz mi?

Hidrolik devreyi doğru kurdunuz mu?

Elektrik devre elemanlarını çalıĢma gerilimine göre doğru seçtiniz

Elektrik devre Ģemasını doğru kurdunuz mu?

__ _ : UzaklaĢtırma veya kaçak hattı