Lekovito bilje Goča

Piše: mr Branislav Šarčević, mr Dragana Grujić Šarčević

Od kada postoji ljudski rod biljke se koriste za lečenje i kao baza za mnoge lekove. Nauka je samo omogućila da
biljne supstance postanu delotvornije. Treba znati; biljke nisu alternativa, biljke su zdravlje i lek!

Područje opštine Vrnjačka Banja, pogotovo planina Goč ekstrahovane lekovite supstance kao farmaceutska
izuzetno je bogato biljnim pokrivačem. Samim tim ovo sirovina, rasadni i semenski materijal, kao i kultura tkiva
područje je bogato aromatičnim i lekovitim biljem, te in vitro, za regeneraciju i umnožavanje.
šumskim plodovima i pečurkama.
Procenjuje se da na Goču ima oko 630 biljnih vrsta, od
kojih preko 200 lekovitih i aromatičnih (Gajić M. i
sar.,1984). O bogatsvu Goča lekovitim i aromatičnim
biljkama govori činjenica da u flori Srbije je
registrovano preko 400 vrsta lekovitih biljaka.

Od ukupno zabeleženog broja biljnih vrsta na Goču,

30% vrsta se upotrebljava u zvaničnoj farmakope
Ekološke specifičnosti, kompleksnost abiotičkih i
biotičkih faktora, specifični klimatski uslovi i raznovrsna
geološka podloga stvorili su uslove za bujanje
raznovrsnog biljnog potencijala sa jedinstvenom
produkcijom specifičnih sastojaka lekovitih biljaka.
Aktivne supstance u lekovitom bilju su sekundarni
produkti metabolizma; one su u ekološkom smislu
biohemijski deo adaptivnog mehanizma vrste. Imaju
veoma značajnu ulogu u odnosima među biljkama i
biljaka sa drugim organizmima.
Neke vrste zastupljene su u velikom broju, ali ima vrsta
kojih je sve manje, kao što je recimo lincura (Gentiana
lutea). U cilju sačuvanja biljne raznovrsnosti kao i zbog
činjenice da se neke lekovite biljke prekomerno koriste,
ukazuje na potrebu da se organizuje gajenje i
proizvodnja lekovitog bilja.
Ne samo na Goču, već na teritoriji cele opštine postoje
povoljni uslovi za organizovanu proizvodnju lekovitog i
aromatičnog bilja. Taj posao u svakom slučaju može biti
finansijski isplativ, zato što su lekovite biljke izuzetno
važan komercijalni artikal kako u unutrašnjoj, tako i
međunarodnoj trgovini. U trgovinskom opticaju su;
lekovite biljke u sirovom ili osušenom stanju,
Lekovitost bilja potiče od jedinjenja koje imaju određeno
fiziološko dejstvo. To su razni alkaloidi, heterozidi,
saponini, fenolna i polifenolna jedinjenja, etarska ulja itd.
Prema sadržaju aktivnih supstanci lekovite i
aromatične biljke Goča moguće je podeliti u nekoliko
grupa (Gajić M., Pavlović S.) :
Alkaloidne biljke: Atropa beladona (velebilje), Capsellla bursa
pastoris (rusomača), Colchicum autumnale (mrazovac).
Heterozidne biljke: Anthoxanthum odoratum (mirišavka),
Asperula odorata (lazarkinja), Betula pendula (breza), Crataegus
monogyna (glog), Gentiana lutea (lincura), Frangula alnus
(krkavina), Helleborus odorus (kukurek), Sambucus nigra
(zova), itd.
Saponinske biljke: Hedera helix (bršljan), Verbascum
phlomoides (divizma), Primula verris (jagorčevina).
Biljke sa fenolnim i polifenolnim jedinjenjima: Agrimonia
eupatoria (petrovac), Alnus glutinosa (jova), Fragaria vesca
(jagoda), Quercus petraea ( kitnjak), Salix alba (bela vrba),
Urtica dioica (kopriva), Vaccinium myrtillus (borovnica) itd.
Aromatične biljke: Picea abies (smrča), Pinus nigra (crni bor),
Thymus sp. (majčina dušica), Valeriana officinalis (odoljen),
Juniperus communis (kleka)i sl.
Biljke sa ugljenim hidratima: Fraxinus excelsior (beli jasen),
Fraxinus ornus (crni jasen).
Biljke koje sadrze sluzi: Malva silvestris (crni slez),
Trifolium pratense (livadska detelina), Orchis morio (kaćun)
itd.
Lekovite i aromatične biljke Goča prema
terapijskom dejstvu razvrstane su u nekoliko grupa
(Gajić M., Pavlovič S.):
Biljke koje deluju na kardiovaskularni sistem: Achillea
millefolium (stolisnik), Allium ursinum (sremuš), Calamintha
officinalis (divlji bosiljak), Capsella bursa pastoris(rusomača),
Crataegus monogyna (glog), Frangula alnus (krkavina),
Prunus spinosa (trnjina), Quercus petrae (kitnjak), Helleborus
odorus (kukurek), Valeriana officinalis (odoljen), Viscum
album (imela) itd.
Biljke koje deluju na organe za varenje: Acer tataricum
(žeslja), Achillea millefolium (hajdučka trava), Anemone
nemorosa (šumarica), Frangula alnus (krkavina), Taraxacum
officinale (maslačak), Rubus ideus (malina), Euphorbia
amygdaloides (mlečika), Fragaria vesca (šumska jagoda),
Valeriana officinalis (odoljen).
Biljke koje deluju na organe za disanje: Abies alba (jela),
Juniperus communis, Prunus spinosa, Thymus sp.( majčina
dušica), Viola sp.(ljubičica), Crataegus monogyna (glog),
Inula helenium (oman) itd.
Biljke koje deluju na centralni i periferni nervni sistema:
Colchicum autumnale (mrazovac), Valeriana officinalis
(odoljen)
Biljke koje deluju na urogenitalne organe:Agrimonia
eupatoria (petrovac), Achillea millefolium (hajdučka trava),
Betula pendula (breza), Fraxinus ornus (crni jasen), Fraxinus
excelsior (beli jasen), Taraxacum officinale (maslačak),
Juniperus communis (kleka), Pinus nigra (crni bor), Capssella
bursa pastoris (rusomača).
Biljke koje se koriste za lečenje kožnih bolesti: Abies alba
(jela), Allium ursinum (sremuš), Betula pendula (breza), Cotinus
coggygria (običan ruj), Fraxinus ornus (crni jasen), F. excelsior
(beli jasen), Helleborus odorus (kukurek), Orchis morio
(kačunak), Populus nigra (crna topola), Primula verris
(jagorčevina), Picea abies (smrča), Q. petraea (kitnjak),
Sambucus nigra (zova), Salix sp. (vrba), Sedum acre (žednjak),
Urtica dioica (kopriva) itd.
Biljke za regulisanje prometa materije: Betula pendula
(breza), Frangula alnus (krkavina), Pinus nigra (crni bor),
Populus nigra (crna topola), Salix sp. (vrba), Urtica dioica
(kopriva), Taraxacum officinalis (maslačak)i sl.
Biljke koje se koriste za lečenje šečerne bolesti: Achillea
millefolium (hajdučka trava), Gentiana lutea (lincura), Urtica
dioica (kopriva), Taraxacum officinalis (maslačak), Vaccinium
myrtillus (borovnica)
Biljke sa antibakterijskim sastojcima:Achillea millefolium
(hajducka trava), Allium ursinum (sremuš), Betula pendula
(breza), Euphorbia amygdaloides (mlečika), Plantago lanceolata
(bokvica) itd
Biljke za jačanje i oporavak organizma: Achillea millefolium
(hajdučka trava), Fragaria vesca (jagoda), Q. petraea (kitnjak),
Taraxacum officinalis (maslačak), Rosae pseudofruktus
(šipurak), Urtica dioica (kopriva), Verbena officinalis (verbena ).
Često ista biljka u narodnoj u službenoj farmakopeji koristi
se višenamenski.
Iz navedenog jasno je sa kojim prirodnim bogatstvom
raspolaže okolina Vrnjačke Banje, ali iz toga proizilazi i
obaveza da sačuvamo to bogatstvo i da ga koristimo
racionalno.
Opšte poznato je da osim lekovitog bilja na Goču ima
dosta jestivog bilja (jagode, kupine, borovnice, sremuš), ili
biljaka koje su dobra zamena za neke druge proizvode, tj
druge biljke (na primer koren cikorije može da služi kao
zamena za kafu, a list i stabljika kao lekovito bilje).
Iako su pečurke posebna tema, i njih treba da pomenemo
jer ima dosta jestivih pečuraka kao što je vrganj,
đurđevača, biserka, lipika, bukovača i slicno. Neke su i
lekovite kao na primer đurđevača, jer između ostalog
sadrži antikancerogenu supstancu kalvacin.