You are on page 1of 20
(tre << CHUONG | Wh NHGNG VAN DE CO BAN VE NHA Nutr VA PHAP LuAt ; Oa ted % S, eo” Wye UTC ct “CF SX ha nudc va phap luat la cdc hién tugng x4 hoi phic tap, lién quan chat ché dén Igi ich cha giai cp, ting lép va dan tdc. Cac hién tugng trén cé chung nguén g6c, diéu kign phat sinh, phat trign, t6n tai va tiéu vong. Nha nude 1a mot 6 chite dic biét cia quyén lyc chinh tri, nhung quyén lyc dé chi cé thé trién khai va phat huy hiéu lyc trén co sé php luat. Vi vay, viéc nghién citu, tim hiéu cdc ndi dung cg ban cita nha nuéc va phap lugt trong moi giai doan la diéu kign cin thiét dé xay dung mét nha nuéc hoan thién va mét hé théng phap luat cé cin cit khoa hoc, thong nhit, cé tinh kha thi. 1.1. NHUNG VAN DE CO BAN VE NHA NUGC 1.1.1. Nguén géc, ban chat, khai niém va dac diém cua nha nude 1.1.1.1. Nguén géc cia nha nude Hién nay, t6n tai nhiéu quan diém vé sy ra di cla nha nuéc. Cé thé ké dén mét vai quan diém duéi day: * Thuyét than quyén Thuyét thin quyén (cdc dai dién tiéu biéu: Ph. Acvin, Masiten, Koct,...) cho ring nha nvéc la san phm cia mét ding t6i cao hoc dang sang thé va vi vay, ngudi ding dau nha nuéc cing la ngudi do dang t6i cao hoac ding sing thé chon Iya dé cai tri xa hdi. Vi du nhu cdc nha nuéc 6 Trung Hoa ll Fete ae lan can chu su anh huéng cia van hod Trung Hoa cho he . Ong dé tao ze tran gian va vua cdi tran gian 1a ngudi duge thugng a chon ~ duge goi la “thién tif’, tite la con ciia tréi. Giai cp théng trj dg loi dung thuyét than quyén nay dé phuc vy cho viéc cai tri x hdi va bat céc thanh vién trong xa hdi phai phyc tung minh nhu phyc ting ménh lénh cig dang tdi cao. * Thuyét gia truéng Thuyét gia trudéng (cdc dai dién tiéu biéu: Arixtét, Philmer, Mikhailép, Merdo¢c,...) cho rang nha nuéc la két qua sy phat trién cita gia dinh. Nha nué xuat hién dua trén sy lién két cia nhiéu gia dinh trong x4 hi. Cac nha tu tudng cia thuyét gia truéng cho ring ngudi nam véi ban chat ty nhién phi hop véi vaj trd chi huy trong bé may nha nuéc hon ngudi ni (ging nhu vai trd cha nguay cha trong gia dinh). * Thuyét khé wéc xa héi Thuyét khé wéc x4 hdi (cic dai dién tiéu biéu: Grooxi, Xpiréza, Gép, Lére,...) cho rang nha nuéc la két qua cia sy thoa thudn gitia nhiing con ngudj s6ng trong cong déng dudi hinh thttc mét khé udc hay hgp déng. Theo dé, nhiing con ngudi nay uy quyén mot phan quyén cita minh cho nha nuéc dé nhi nuéc thay mat ho quan ly x4 héi mét cach cé trat ty, an toan va bao vé dude céc thanh vién cita x4 hoi dé. Nhu vay, theo quan diém cia thuyét nay, nha nuéc ra 48i do ngudi dan uy quyén chit khong phai ty nhién xudt hién nhu thuyét thén quyén va thuyét gia trudng. Vi ly do dé, nha nuéc phai phuc tung xa hdi va cée thanh vién trong cong déng theo nhu khé wéc. Néu nha nudc khéng thuc hién dung nhiém vy cia minh theo khé udc, ngudi dan cé thé thoa thudn hujy bé khé wéc cit dé nha nuéc ci chdm dit va lap ra mét khé wéc moi dé nha nude méi ra déi. * Thuyét tam ly Thuyét tam ly (cdc dai dign tigu biéu: L. Petorazitki, Phoredo,...) cho ring nha nuéc ra déi do con ngudi nguyén thuy ty mong muén phy thudc vao cic thi linh cia ho. Mét sé quan diém theo trudng phai ciia thuyét tam ly cho mt nha nuéc lA luc Iigng ngoai vi tru du nh§p vao, la té chife cia nhiing ngudip thuéng dé quan ly xa hi. * Thuyét bao luc Thuyét bao luc (cdc dai dign tiéu biéu: Gumplovich, E. Duyrinh, Kauxky,...) cho ring nha nuiéc ra déi do két qua cia vige stt dung bao lyfe trong céc cuge chién tranh gitta cac thj toc. Nhu vay, theo thuyét nay thi nha nudc 14 bo may cai tri dé thi toc chién thing né dich cac thi toc chién bai. Cac hoc thuyét ké trén, do nhiéu ly do khac nhau ma chua giai thich dugc mét cach chinh xac vé sy ra doi dé tir dé rit ra duge ban chat cua nha nuéc. Hoc thuyét vé nha nuéc cia chi nghia Mac - Lénin da khac phyuc duge cac sai lam cha cdc thuyét ké trén, Cac nha tu tuéng cia chi: nghia Mac - Lénin da nghién cttu va gidi thich suf ra déi cia nha nudc trén co sé duy vat bién chiing va duy vat lich sti. Theo chit nghia Mac ~ Lénin, nha nudéc lA mot hign tugng xa hdi khong bat bién. Nha nuéc xuat hién khi cdc tién dé cho si ra déi cia nha nude xuat hién va bién mat khi cdc diéu kign cho sy t6n tai dé khong con nia. Trong lich sit x hdi loai ngudi, khdng phai lic nao cé x4 hoi cling déu xudt hign nha nuéc. Cu thé la trong hinh thai kinh té — x4 hoi cong sin nguyén thuy, hinh thai kinh té — xa hoi dau tién trong lich stt xa hdi loai ngudi, chua xudt hign nha nuéc. Trong xa h6i nay, do trinh 6 san xuat con kém, cng cy lao dong lac hau, nang suat lao dong thap, cudc séng cia con ngudi Iuén bj phy thudc vao ty nhién, con ngudi ludn cim thay bat htc va hoang sg truéc thién nhién, Chinh vile 46, con ngudi phai dya vio nhau, cing chung s6ng, lao dong va hung thy thanh qua. Moi ngudi déu binh dng véi nhau trong lao dong, khong ai c6 dic quyén, dac loi, ché dé tut hitu vé tut ligu sin xust chua xuét hién nu trong céc binh théi kinh té - x4 hdi tiép sau dé. CAch thitc t6 chite x4 h6i trong hinh théi cong san nguyén thuy kha don gidn, Té bao ciia xa h@i la thi toc bao gém mot s6 ngudi cd chung huyét thong. Mac di xa hdi chua xuét hién phan cong lao déng x4 hdi, nhuing dacé sy phan cong lao dng ty nhién gitia din dng, dan ba, ngudi-gia, tré nhé dé thyc hién céc cong viée cita cong déng. Co quan quyén Iiic cao nhit cita thi tc 18 héi déng thj toc, cd quyén quyét dinh nhiing van dé quan trong nhét cia thi toc. Ding dau thi tc 1a ta truéng hoac tha linh quan su duge toan thé thi toc bau ra trén co sd kinh nghiém, uy tin va miic d anh huéng dén cong déng. Viée digu hanh céng viéc hang ngay dya vio uy tin cha ngudi ding déu va tinh thén ty gidc cita cdc thanh vién cong déng chit'chua xudt hién b6 may cudng ché 13 dc biet. Cig véi su phat trign ctia cic thi t6c, céc thi tOc lién két v6i nhau thanh cdc don vi xa hdi khéc nhu bao t6c, bé lac, lién minh bé lac véi eg chug chic tuong ty thi tc. Lyc ugng san xust, dic biét ld cOng cy lao dong ngay cing phat trign dj, dén xudt hién sy phan céng lao déng theo hudng chuyén mén hoa hoat dén, lao d6ng, san xuit. Vao giai doan cudi cia hinh thai cOng sin nguyén thuy a xudt hién ba lin phan cOng lao dong Idn. Lan thif nhat, chan nuéi tach khg; tréng trot. Lan thif hai, thi: céng nghiép tach khéi néng nghiép. Va lan thy i thucng nghiép xudt hign, Nhiing lin phan c6ng lao dng xa hoi theo huting chuyén mén hod gitip thiic day hoat dong san xuat, nang suat lao dong duige cj thién dang ké, lam bat dau xuat hién san pham lao déng du thita. Khi san phdm lao déng du thia bat dau xudt hién, mot cau hdi duge dit rala “Ai sé ndm gitt nhitng cita cdi du thita nay?”. Day la van dé chua ting duge dat ra va gidi quyét. Truéc tinh hinh dé, mt s6 ngudi trudc day dude cong déng trao cho quyén lic x4 hdi nhu tu trudng, tha inh quan su da lgi dung quyén luc nay dé chiém doat tu liéu san xudt va sin phém lao dong du thita, dan téi sy xudt hién cia ché dé6 tu hitu vé tu liéu san xudt. Nhiing ngu6i di chiém doat tii san tré thanh giai cp béc lét, con nhiing ngudi bi chiém doat tai san tré thanh giai cp bi béc l6t. Giiia cdc giai cp nay xudt-hién d6i khang dan dén cdc mau thudn. Mau thuan gitia hai giai cdp ngay cang tram trong va khéng thé diéu hoi duge. V6i co c&u té chtic don gian, cdc thi toc, bao téc, bé lac, lién minh bé lac mat kha nang kiém soat va quan ly xa hdi. Vi vay, can c6 mét t6 chttc mdi diing ra kiém ché va kiém soat mau thuan gitta cdc giai cp d6i khang nay, bao vé quyén lgi cho giai cap théng tri. T6 chtic d6 chinh 1a nha nuéc. Nhu vay, cé hai tién dé cho sy ra ddi cia nha-nwéc. Trudc hét, tién dé kinh tla do su xudt hién cia ché dé tu hitu vé tu ligu san xudt. Tién dé kinh téla cob cho tién dé xa hoi, dé chinh la su xudt hién cia cdc giai cap déi khang khong thé diéu hoa dugc. Bén canh dé, trén thuic té, do cé sy khac biét vé dic diém kinh t6, x4 hoi, suf xudt hién nha nuéc 6 mot sé khu vuc khac nhau cing cé sy khdc nhav. Theo cdc nha tu twéng ciia chi nghia Mc - Lénin, cé ba hinh thiic xudt hie nha nuéc phé bién. Thit nhét la hinh thic xudt hién nha nuéc kigu Nha nile Aten. Theo d6, nha nuéc xuat hién chi: yéu do sy déi khang nghiém trons khong thé diéu hoa duge giita céc giai cp, Thi hai la hinh thite xudt hién nha nuéc kiéu Nha nuéc Roma. Theo d6, nha nudc ra doi tit suv thang Igi cha cudc cach mang xa héi cia gidi binh dan chong lai gidi quy toc, nhung sau dé gidi binh dan va quy téc hoa tan vao véi nhau. Thit ba la hinh thie xuat hién nha nuiéc kiéu Nha nude Giécmanh. Theo dé, nha nuée ra doi do nhu cdu quan ly, cai tri cc ving dat méi chiém duge tit cdc cuéc chién tran! sé Nha nuéc phuong Déng cé dai, nha nude ra doi do nhu nhién va chéng giac ngoai xam, h. Ngoai ra, & mot cau chinh phuc tu Te 7 He lich sit da ghi nhan sv hinh thanh Nha nuéc Van Lang la nha nudc dau tién xuat hién trong thoi dai Hing Vuong khoang thé ky III trudc Cong nguyén. Vao dau théi dai Hing Vuong, tuong ting véi giai doan van hod Phiing Nguyén, nén kinh té cia ngudi Viét cé con mang tinh chat don gian, so Khai véi phutong thitc sin xudt nguyén thuy. Cig véi nhu cu chéng ngoai xm va nhu cu trj thuj, trong thdi ky nay, cc b@ lac sinh sng gan gai nhau cé xu huéng tap hgp va théng nhit lai. Trong sé dé cé bé lac Van Lang 1a hing manh hon ca, da théng nhat cac bé lac Lac Viét, dung lén Nha nuéc Van Lang. Nhu vay, Nha nuéc Van Lang ra doi ti khi x4 hdi chua cé sy phan hod sau sic, nén bén canh chiic nang théng tri, Nha nuéc con dim dung cic chiic nang cng cng khéc la xay dung cdc cng trinh thuy Igi va chéng gidc ngoai xam. 1.1.1.2. Ban chét cia nha nuéc Ban chat ciia nha nuéc la téng hop céc mit, cdc méi lin hé, cdc thudc tinh cé tinh tét nhién, tuong d6i 6n dinh bén trong ciia nha nuéc, quy dinh sif ton tai va phat trién cia nha nuéc (Nguyén Minh Doan, 2017). TU nghién ctfu va phan tich vé sy ra'ddi cha nha nude, cé thé thay, nha nuéc ra ddi, tn tai va phat trién trong xa hdi cé giai cp. Ngoai ra, nha nuéc con la bé may tran dp dc biét do giai cap théng tri lap ra dé kiém sodt va kiém ché céc mau thudn giai cp khong thé diéw hoa dug. Hay néi cich khéc, nha nuéc la céng cy bao vé Ii ich cho cdc giai tang trong x4 héi, ma chi yéu la ciia giai cp théng tri hodc giai cp cm quyén, dé thyfc hién cac myc dich ma giai cap nay dé ra (Nguyén Minh Doan, 2017). Diéu nay thé hign ban chat tinh giai cép cia nha nuéc. N6i cach khac, tinh giai c4p cha nha nuéc thé hién nha nuéc do giai cap théng tri hoac giai cp cém quyén thanh lap ra va bio vé 15 quyén Igi cho céc giai cdp nay trong xa hoi. Nha nudc la cong cy cia giai cap théng tri hoac giai cp cém quyén dé thyc hign suf thong tri vé cac mt kinh té, chinh tri, tu twéng, Vé kinh té, tinh giai cp cia nha nuéc thé hién nhiing nhu céu kinh té ctia giai cp théng tri hodc giai cp cim quyén ‘trong san xuat, Théng qua nha nuéc, giai cp théng trj hoac giai cp cam auyén i higén thy hod y tuéng vé mét nén kinh té dim bdo duge quyén Igi cha ho va diéu hog cdc mau thudn vé kinh té véi cdc giai cp, tang lp khac trong xa hdi. Vé chink, tri, dé cé thé théng tri va xay dung nén kinh té dp ting duge nhu céu, loi fch cita giai cp théng tri hoa giai cp cém quyén, dic biét IA trong béi canh coy t6n tai mau thudn giai cp va d4u tranh giai cp, ddi di giai cap thong ty) hodc gai cfp cém quyén phai théng tri vé chinh tri thong qua nha nuéc, vg tu tudng, dé cé thé quan ly xa hoi mot cdch hiéu qua, giai cp théng tri hod giai c4p cém quyén xay ding hé tu tuéng cata minh thanh he tu tudng théng tri trong xa hi thong qua nha nudc va bit cdc giai cp, tang lop khac trong x3 hdi phai tuan theo. ‘Tinh giai cap 1a thudc tinh ban chat cia bat ct nha nude nao. Tuy nhién, tuy theo diéu kién, hoan canh, su tién bé cia méi nha nudc-ma sy thé hién cia n6 c6 su khéc nhau. Trong nhiing nha nuéc ma giai céip thOng tri 18 giai cp béc l6t, tinh giai cap cita nha nudéc duge thé hién rat r6 rang, mdi nha nuéc mét bé may bao hic, cng cu chuyén chinh cia giai cap théng tri déi véi giai cp bi tri va cdc giai cp, tang lép khdc trong x4 hi. Vi dy nhu nha nuéc tu sin 1a bé may quyén luc chinh trj do giai cp tu sn thiét lap, inh dao, lu6n thé hién y chi-va bao vé loi ich cia giai cp tu san d6i v6i giai cp vo sin va nhiing ngudi lao dong khéc. Tuy nhién, cing vi sy phat trién cita x4 hoi, nha nwéc ti ché céng khai thé hién tinh giai cap dan dan chuyén sang thé hién tinh giai cép kin dao hon va ting dan vai trd x3 hdi cia minh. Day 1A su thay déi pha hop V6i su tién bé cita x3 h6i loai nguéi ti chd dé man, Jac hau dén vin minh, nhin dao. Theo hoc thuyét cia C. Mac vé hinh thai kinh té = x4 hoi, cong san chi nghia la hinh thdi kinh té— x4 h6i phat trién cao nhat trong cdc hinh thai kinh t€ ~ xa héi da xuat hign trong lich sit loai ngudi, ma giai doan dau cita hinh thai kinh té ~ xa hdi nay la cha nghta xa hi. Vi vay, nha nuéc x4 hoi chi nghi cling co nhitng dic trung riéng, dic bigtla van dé thé hién tinh giai cp citanhi nuéc. Co sé kinh té cha nha nuéc x4 héi cha nghia dugc thiét lap trén cos! ché d6 cong hitu vé tu ligu sin xuét, Ichac véi cdc nha nude trude dé duge thié lap trén co sé ché d6 tu hitu vé tu liéu san xudt. Trong x4 hdi x4 hi chi nghi* khong thyc suf t6n tai mot giai cép théng tri r6 rang trong cdc hinh thai kinh té - xa hi trude dé ma chi cé su tén tai cita giai cép cm quyén dai dién cho quyén loi cia nhan dan lao dong chiém da s6 trong x4 hoi. Tif su khac biét d6, tinh giai cap ctta nha nudc x4 hdi cha: nghia cing dugc thu hep dan. Trén thyc tg, nha nude xa hdi chit nghia ciing la bo may cu@ng ché dé dim bao cho su tén tai ca nba nude trudc béi cAnh van tén tai dau tranh giai cp, dic biét IA giai doan dau sau khi cich mang thanh cong hay thai ky qué d6 di lén chit nghia xa hoi. Tuy nhién, sy tran dp cia nha nuéc chi dugc sit dung han ché, khi that cin thiét. Hay néi c4ch khéc, chuyén chinh v6 sn la nén chuyén chinh kiéu méi, sy chuyén chinh cita s6 dong chéng lai sé it céc luc lugng thi dich ca nhan dan lao dong (Nguyén Minh Doan, 2017). | Bén canh tinh giai cap, ban chat cita nha nuéc con thé hién tinh x4 héi. Trong xa hi cé giai cp, cdc giai cap di 1 théng tri hay bi tri cing déu JA thanh vién cita x4 hdi, 14 bd phan tao nén mét xa hoi thong nhat. Vi vay, tinh x4 hdi cia nha nuéc truéc hét thé hién bén canh viéc bao vé quyén Igi cho giai c4p théng tri hoac giai c4p cém quyén, nha nudc cing phai bao dam quyén Igi cho cdc giai cap, tng lép khdc 6 mitc do nhat dinh, trong gidi han ma Ii ich cota giai cp théng tri hoac giai cp cm quyén cho phép. Nhu vay, cé thé thay ring, nha nuéc la t6 chitc cé quyén hic céng dac biét, nhan danh xa hoi dé thyic hién viéc quan ly x4 hdi, dim bio Igi ich khéng chi cita giai cip théng tri hoac giai cp cm quyén ma con dam bio dugc loi ich, nguyén vong cia cdc giai cp, ting l6p khac trong xa héi trong khuén khé cho phép. Bén canh dé, x4 hoi muén t6n tai va phat trién cé trat tu va én dinh cn phai cé suf t6 chitc, quan ly chit ché. Bat cit x4 hdi nao cing déu cé hang loat cc vin dé mang tinh chat chung cia toan x4 hdi chit khéng phi ciia riéng mot cA nhan, t6 chitc hay giai c4p nao. Dé gidi quyét cdc van dé nay, cn cé mot thiét ché dai dign cho xa héi, mang quyén luc cong diing ra gidi quyét. Vi vay, nha nude 1a dai dign cia todn xa hdi dé giai quyét cdc vin dé chung nham muc dich dam bao cho xa hdi phat trién bén ving, 6n dinh. Cing véi sy phat trién cita xa hoi theo xu huéng toan cau hod, tinh xa héi cia nha nuédc cing ngay cang mé rong pham vi, tham chi con vugt khéi khéng gian mét quéc gia cu thé ra pham vi quéc té. Vi dy nhu cdc nha nwéc cé trach nhiém gidi quyét vin dé toi pham xuyén quéc gia bing Ach phéi hgp véi nhau trong cong tac phong, ch6ng toi pham. Hay luc higng gin git hoa binh Viét Nam dugc cit di lim nhiém vy quéc té tai cdc khu vc dang dién ra xung d6t vii trang. JAPHAP LUAT DAI CLinNe Mm Nhu vay, ban chat nha nuéc cé hai thuéc tinh la tinh giai cap va tinh xR héi cing tén tai trong m6t thé théng nhat va cé quan hé bién chiing v6i nhay, Trong méi nha nuéc khac nhau, tuy thuéc vao tiing thdi ky phat trigén cata xq h6i ma cach thtc thé hién ban chat tinh giai cp va tinh x4 héi cha nha Nude cing khdc nhau. Ngoai hai thudc tinh co ban 1a tinh giai cp va tinh xa hoi, bay, chat nha nudc cdn thé hién cdc thudc tinh khdc nhu tinh dan toc, tinh thai dai, tinh phap ché,... 1.1.1.3, Khdi ni¢m nha nude Trong cdc tai ligu nghién citu, t6n tai nhiéu Khai niém Kkhdc nhau vé nhy nuiéc. Theo Tran Vin Thang va cong suf (2009): “Nha nuléc la t6 chite disc biet ci auyén luc chink tri, mot bO may thiic hién chitc nding quan ly ddic bigt nha dy tri trat tu xa hdi, bdo vé dia vi cia giai cdp thong tri hodc giai cap cdm quyén yj thé hién Igi ich chung cia toan xa hgi”. Hay theo Nguyén Van Déng (2010), “nhé nuéc la san phdm cita xa hdi da phat trién dén mét trinh do nhat dinh, trong dj da xudt hign nhiing tién dé (hay tac nhan) vé kinh té, xa héi, tu nhién,... dé lan, ndy sinh mé6t t6 chiic quyén luc chinh tri dac biét cia mét hay nhiéu giai cap ma i chute quyén luc chinh tri dé cé b6 mdy chuyén nghiép vita thitc hién tran ap bain bao luc, vita quan ly xa hi va diéu tiét cdc nhu céu, Igi ich cha cdc giai cap, ting lép xa h6i khéc nhau nhdm dam bdo cho xa hoi lun 6n dinh, trat tu va an toar Trong khi dé, Doan Trong Truyén (1992) lai cho rang: “Nha nuéc 1d 6 chit quyén luc chinh tri cha x hi, do mét hay nhiéu giai cdp t6 chitc ra thanh mot i chite cng quyén (hay goi la quyén Ine nha nuébc), ding ddu cd mot chinh phii nhiém vu quan ly dat nuéc, thuc hién dudng I6i chinh tri va cdc chinh sdch kinl t€ — xa hGi, nham bdo dam an ninh quéc gia, Sitt viing trat ty xa hdi dé nhan dén dude séng yén 6n va hanh phic”. Cac dinh nghia nay cé céc diém chung 1a déu cho rang nha nuéc lat chic quyén luc chinh trj dic biét, c6 bo may chuyén nghiép dé thuc hién chit nang quan ly x4 héi nhim dam bao trat tu xa hi theo y chi cita giai cap thén; tri hoc giai cap cim quyén. Tém Iai, tii céc phan tich néu trén, cé thé hiéu: Nha nuéc la mét t6 chit dic biét ctta quyén luc chinh tri, cé mét b6 may chuyén lam nhiém vu cuéng ci va thuc hién chitc nang quan ly dac biét, nham duy tri trat tu xa hi, thuc hit muc dich bdo vé dia vi cita giai cp thong tri hodc giai cap céim quyén va dai dit cho Igi ich chung toan xa hdi.

You might also like