(tre
<< CHUONG |
Wh
NHGNG VAN DE CO BAN VE NHA Nutr
VA PHAP LuAt
; Oa ted % S,
eo”Wye
UTC
ct
“CF
SX
ha nudc va phap luat la cdc hién tugng x4 hoi phic tap, lién quan chat ché dén
Igi ich cha giai cp, ting lép va dan tdc. Cac hién tugng trén cé chung nguén
g6c, diéu kign phat sinh, phat trign, t6n tai va tiéu vong. Nha nude 1a mot 6 chite
dic biét cia quyén lyc chinh tri, nhung quyén lyc dé chi cé thé trién khai va phat
huy hiéu lyc trén co sé php luat. Vi vay, viéc nghién citu, tim hiéu cdc ndi dung
cg ban cita nha nuéc va phap lugt trong moi giai doan la diéu kign cin thiét dé xay
dung mét nha nuéc hoan thién va mét hé théng phap luat cé cin cit khoa hoc,
thong nhit, cé tinh kha thi.
1.1. NHUNG VAN DE CO BAN VE NHA NUGC
1.1.1. Nguén géc, ban chat, khai niém va dac diém cua nha nude
1.1.1.1. Nguén géc cia nha nude
Hién nay, t6n tai nhiéu quan diém vé sy ra di cla nha nuéc. Cé thé ké
dén mét vai quan diém duéi day:
* Thuyét than quyén
Thuyét thin quyén (cdc dai dién tiéu biéu: Ph. Acvin, Masiten, Koct,...)
cho ring nha nvéc la san phm cia mét ding t6i cao hoc dang sang thé va
vi vay, ngudi ding dau nha nuéc cing la ngudi do dang t6i cao hoac ding
sing thé chon Iya dé cai tri xa hdi. Vi du nhu cdc nha nuéc 6 Trung Hoa
llFete ae lan can chu su anh huéng cia van hod Trung Hoa cho
he . Ong dé tao ze tran gian va vua cdi tran gian 1a ngudi duge thugng
a chon ~ duge goi la “thién tif’, tite la con ciia tréi. Giai cp théng trj dg
loi dung thuyét than quyén nay dé phuc vy cho viéc cai tri x hdi va bat céc
thanh vién trong xa hdi phai phyc tung minh nhu phyc ting ménh lénh cig
dang tdi cao.
* Thuyét gia truéng
Thuyét gia trudéng (cdc dai dién tiéu biéu: Arixtét, Philmer, Mikhailép,
Merdo¢c,...) cho rang nha nuéc la két qua sy phat trién cita gia dinh. Nha nué
xuat hién dua trén sy lién két cia nhiéu gia dinh trong x4 hi. Cac nha tu tudng
cia thuyét gia truéng cho ring ngudi nam véi ban chat ty nhién phi hop véi vaj
trd chi huy trong bé may nha nuéc hon ngudi ni (ging nhu vai trd cha nguay
cha trong gia dinh).
* Thuyét khé wéc xa héi
Thuyét khé wéc x4 hdi (cic dai dién tiéu biéu: Grooxi, Xpiréza, Gép,
Lére,...) cho rang nha nuéc la két qua cia sy thoa thudn gitia nhiing con ngudj
s6ng trong cong déng dudi hinh thttc mét khé udc hay hgp déng. Theo dé,
nhiing con ngudi nay uy quyén mot phan quyén cita minh cho nha nuéc dé nhi
nuéc thay mat ho quan ly x4 héi mét cach cé trat ty, an toan va bao vé dude céc
thanh vién cita x4 hoi dé. Nhu vay, theo quan diém cia thuyét nay, nha nuéc ra
48i do ngudi dan uy quyén chit khong phai ty nhién xudt hién nhu thuyét thén
quyén va thuyét gia trudng. Vi ly do dé, nha nuéc phai phuc tung xa hdi va cée
thanh vién trong cong déng theo nhu khé wéc. Néu nha nudc khéng thuc hién
dung nhiém vy cia minh theo khé udc, ngudi dan cé thé thoa thudn hujy bé
khé wéc cit dé nha nuéc ci chdm dit va lap ra mét khé wéc moi dé nha nude
méi ra déi.
* Thuyét tam ly
Thuyét tam ly (cdc dai dign tigu biéu: L. Petorazitki, Phoredo,...) cho ring
nha nuéc ra déi do con ngudi nguyén thuy ty mong muén phy thudc vao cic
thi linh cia ho. Mét sé quan diém theo trudng phai ciia thuyét tam ly cho mt
nha nuéc lA luc Iigng ngoai vi tru du nh§p vao, la té chife cia nhiing ngudip
thuéng dé quan ly xa hi.* Thuyét bao luc
Thuyét bao luc (cdc dai dign tiéu biéu: Gumplovich, E. Duyrinh, Kauxky,...)
cho ring nha nuiéc ra déi do két qua cia vige stt dung bao lyfe trong céc cuge
chién tranh gitta cac thj toc. Nhu vay, theo thuyét nay thi nha nudc 14 bo may
cai tri dé thi toc chién thing né dich cac thi toc chién bai.
Cac hoc thuyét ké trén, do nhiéu ly do khac nhau ma chua giai thich dugc
mét cach chinh xac vé sy ra doi dé tir dé rit ra duge ban chat cua nha nuéc. Hoc
thuyét vé nha nuéc cia chi nghia Mac - Lénin da khac phyuc duge cac sai lam
cha cdc thuyét ké trén, Cac nha tu tuéng cia chi: nghia Mac - Lénin da nghién
cttu va gidi thich suf ra déi cia nha nudc trén co sé duy vat bién chiing va duy
vat lich sti.
Theo chit nghia Mac ~ Lénin, nha nudéc lA mot hign tugng xa hdi khong
bat bién. Nha nuéc xuat hién khi cdc tién dé cho si ra déi cia nha nude xuat
hién va bién mat khi cdc diéu kign cho sy t6n tai dé khong con nia. Trong lich
sit x hdi loai ngudi, khdng phai lic nao cé x4 hoi cling déu xudt hign nha nuéc.
Cu thé la trong hinh thai kinh té — x4 hoi cong sin nguyén thuy, hinh thai kinh
té — xa hoi dau tién trong lich stt xa hdi loai ngudi, chua xudt hign nha nuéc.
Trong xa h6i nay, do trinh 6 san xuat con kém, cng cy lao dong lac hau, nang
suat lao dong thap, cudc séng cia con ngudi Iuén bj phy thudc vao ty nhién,
con ngudi ludn cim thay bat htc va hoang sg truéc thién nhién, Chinh vile 46,
con ngudi phai dya vio nhau, cing chung s6ng, lao dong va hung thy thanh
qua. Moi ngudi déu binh dng véi nhau trong lao dong, khong ai c6 dic quyén,
dac loi, ché dé tut hitu vé tut ligu sin xust chua xuét hién nu trong céc binh théi
kinh té - x4 hdi tiép sau dé.
CAch thitc t6 chite x4 h6i trong hinh théi cong san nguyén thuy kha don
gidn, Té bao ciia xa h@i la thi toc bao gém mot s6 ngudi cd chung huyét thong.
Mac di xa hdi chua xuét hién phan cong lao déng x4 hdi, nhuing dacé sy phan
cong lao dng ty nhién gitia din dng, dan ba, ngudi-gia, tré nhé dé thyc hién
céc cong viée cita cong déng. Co quan quyén Iiic cao nhit cita thi tc 18 héi
déng thj toc, cd quyén quyét dinh nhiing van dé quan trong nhét cia thi toc.
Ding dau thi tc 1a ta truéng hoac tha linh quan su duge toan thé thi toc bau
ra trén co sd kinh nghiém, uy tin va miic d anh huéng dén cong déng. Viée
digu hanh céng viéc hang ngay dya vio uy tin cha ngudi ding déu va tinh thén
ty gidc cita cdc thanh vién cong déng chit'chua xudt hién b6 may cudng ché
13dc biet. Cig véi su phat trign ctia cic thi t6c, céc thi tOc lién két v6i nhau
thanh cdc don vi xa hdi khéc nhu bao t6c, bé lac, lién minh bé lac véi eg chug
chic tuong ty thi tc.
Lyc ugng san xust, dic biét ld cOng cy lao dong ngay cing phat trign dj,
dén xudt hién sy phan céng lao déng theo hudng chuyén mén hoa hoat dén,
lao d6ng, san xuit. Vao giai doan cudi cia hinh thai cOng sin nguyén thuy a
xudt hién ba lin phan cOng lao dong Idn. Lan thif nhat, chan nuéi tach khg;
tréng trot. Lan thif hai, thi: céng nghiép tach khéi néng nghiép. Va lan thy i
thucng nghiép xudt hign, Nhiing lin phan c6ng lao dng xa hoi theo huting
chuyén mén hod gitip thiic day hoat dong san xuat, nang suat lao dong duige cj
thién dang ké, lam bat dau xuat hién san pham lao déng du thita.
Khi san phdm lao déng du thia bat dau xudt hién, mot cau hdi duge dit
rala “Ai sé ndm gitt nhitng cita cdi du thita nay?”. Day la van dé chua ting duge
dat ra va gidi quyét. Truéc tinh hinh dé, mt s6 ngudi trudc day dude cong déng
trao cho quyén lic x4 hdi nhu tu trudng, tha inh quan su da lgi dung quyén
luc nay dé chiém doat tu liéu san xudt va sin phém lao dong du thita, dan téi sy
xudt hién cia ché dé6 tu hitu vé tu liéu san xudt. Nhiing ngu6i di chiém doat tii
san tré thanh giai cp béc lét, con nhiing ngudi bi chiém doat tai san tré thanh
giai cp bi béc l6t. Giiia cdc giai cp nay xudt-hién d6i khang dan dén cdc mau
thudn. Mau thuan gitia hai giai cdp ngay cang tram trong va khéng thé diéu hoi
duge. V6i co c&u té chtic don gian, cdc thi toc, bao téc, bé lac, lién minh bé lac
mat kha nang kiém soat va quan ly xa hdi. Vi vay, can c6 mét t6 chttc mdi diing
ra kiém ché va kiém soat mau thuan gitta cdc giai cp d6i khang nay, bao vé
quyén lgi cho giai cap théng tri. T6 chtic d6 chinh 1a nha nuéc.
Nhu vay, cé hai tién dé cho sy ra ddi cia nha-nwéc. Trudc hét, tién dé kinh
tla do su xudt hién cia ché dé tu hitu vé tu ligu san xudt. Tién dé kinh téla cob
cho tién dé xa hoi, dé chinh la su xudt hién cia cdc giai cap déi khang khong thé
diéu hoa dugc.
Bén canh dé, trén thuic té, do cé sy khac biét vé dic diém kinh t6, x4 hoi,
suf xudt hién nha nuéc 6 mot sé khu vuc khac nhau cing cé sy khdc nhav.
Theo cdc nha tu twéng ciia chi nghia Mc - Lénin, cé ba hinh thiic xudt hie
nha nuéc phé bién. Thit nhét la hinh thic xudt hién nha nuéc kigu Nha nile
Aten. Theo d6, nha nuéc xuat hién chi: yéu do sy déi khang nghiém tronskhong thé diéu hoa duge giita céc giai cp, Thi hai la hinh thite xudt hién nha
nuéc kiéu Nha nuéc Roma. Theo d6, nha nudc ra doi tit suv thang Igi cha cudc
cach mang xa héi cia gidi binh dan chong lai gidi quy toc, nhung sau dé gidi
binh dan va quy téc hoa tan vao véi nhau. Thit ba la hinh thie xuat hién nha
nuiéc kiéu Nha nude Giécmanh. Theo dé, nha nuée ra doi do nhu cdu quan ly,
cai tri cc ving dat méi chiém duge tit cdc cuéc chién tran!
sé Nha nuéc phuong Déng cé dai, nha nude ra doi do nhu
nhién va chéng giac ngoai xam,
h. Ngoai ra, & mot
cau chinh phuc tu
Te 7 He lich sit da ghi nhan sv hinh thanh Nha nuéc Van Lang
la nha nudc dau tién xuat hién trong thoi dai Hing Vuong khoang thé ky III
trudc Cong nguyén. Vao dau théi dai Hing Vuong,
tuong ting véi giai doan
van
hod Phiing Nguyén, nén kinh té cia ngudi Viét cé con mang tinh chat don
gian, so Khai véi phutong thitc sin xudt nguyén thuy. Cig véi nhu cu chéng
ngoai xm va nhu cu trj thuj, trong thdi ky nay, cc b@ lac sinh sng gan gai
nhau cé xu huéng tap hgp va théng nhit lai. Trong sé dé cé bé lac Van Lang
1a hing manh hon ca, da théng nhat cac bé lac Lac Viét, dung lén Nha nuéc
Van Lang. Nhu vay, Nha nuéc Van Lang ra doi ti khi x4 hdi chua cé sy phan
hod sau sic, nén bén canh chiic nang théng tri, Nha nuéc con dim dung cic
chiic nang cng cng khéc la xay dung cdc cng trinh thuy Igi va chéng gidc
ngoai xam.
1.1.1.2. Ban chét cia nha nuéc
Ban chat ciia nha nuéc la téng hop céc mit, cdc méi lin hé, cdc thudc tinh
cé tinh tét nhién, tuong d6i 6n dinh bén trong ciia nha nuéc, quy dinh sif ton
tai va phat trién cia nha nuéc (Nguyén Minh Doan, 2017).
TU nghién ctfu va phan tich vé sy ra'ddi cha nha nude, cé thé thay, nha
nuéc ra ddi, tn tai va phat trién trong xa hdi cé giai cp. Ngoai ra, nha nuéc
con la bé may tran dp dc biét do giai cap théng tri lap ra dé kiém sodt va
kiém ché céc mau thudn giai cp khong thé diéw hoa dug. Hay néi cich khéc,
nha nuéc la céng cy bao vé Ii ich cho cdc giai tang trong x4 héi, ma chi yéu
la ciia giai cp théng tri hodc giai cp cm quyén, dé thyfc hién cac myc dich
ma giai cap nay dé ra (Nguyén Minh Doan, 2017). Diéu nay thé hign ban chat
tinh giai cép cia nha nuéc. N6i cach khac, tinh giai c4p cha nha nuéc thé hién
nha nuéc do giai cap théng tri hoac giai cp cém quyén thanh lap ra va bio vé
15quyén Igi cho céc giai cdp nay trong xa hoi. Nha nudc la cong cy cia giai cap
théng tri hoac giai cp cém quyén dé thyc hign suf thong tri vé cac mt kinh
té, chinh tri, tu twéng, Vé kinh té, tinh giai cp cia nha nuéc thé hién nhiing
nhu céu kinh té ctia giai cp théng tri hodc giai cp cim quyén ‘trong san xuat,
Théng qua nha nuéc, giai cp théng trj hoac giai cp cam auyén i higén thy
hod y tuéng vé mét nén kinh té dim bdo duge quyén Igi cha ho va diéu hog
cdc mau thudn vé kinh té véi cdc giai cp, tang lp khac trong xa hdi. Vé chink,
tri, dé cé thé théng tri va xay dung nén kinh té dp ting duge nhu céu, loi fch
cita giai cp théng tri hoa giai cp cém quyén, dic biét IA trong béi canh coy
t6n tai mau thudn giai cp va d4u tranh giai cp, ddi di giai cap thong ty)
hodc gai cfp cém quyén phai théng tri vé chinh tri thong qua nha nuéc, vg
tu tudng, dé cé thé quan ly xa hoi mot cdch hiéu qua, giai cp théng tri hod
giai c4p cém quyén xay ding hé tu tuéng cata minh thanh he tu tudng théng
tri trong xa hi thong qua nha nudc va bit cdc giai cp, tang lop khac trong x3
hdi phai tuan theo.
‘Tinh giai cap 1a thudc tinh ban chat cia bat ct nha nude nao. Tuy nhién,
tuy theo diéu kién, hoan canh, su tién bé cia méi nha nudc-ma sy thé hién cia
n6 c6 su khéc nhau. Trong nhiing nha nuéc ma giai céip thOng tri 18 giai cp
béc l6t, tinh giai cap cita nha nudéc duge thé hién rat r6 rang, mdi nha nuéc
mét bé may bao hic, cng cu chuyén chinh cia giai cap théng tri déi véi giai
cp bi tri va cdc giai cp, tang lép khdc trong x4 hi. Vi dy nhu nha nuéc tu sin
1a bé may quyén luc chinh trj do giai cp tu sn thiét lap, inh dao, lu6n thé
hién y chi-va bao vé loi ich cia giai cp tu san d6i v6i giai cp vo sin va nhiing
ngudi lao dong khéc. Tuy nhién, cing vi sy phat trién cita x4 hoi, nha nwéc ti
ché céng khai thé hién tinh giai cap dan dan chuyén sang thé hién tinh giai cép
kin dao hon va ting dan vai trd x3 hdi cia minh. Day 1A su thay déi pha hop
V6i su tién bé cita x3 h6i loai nguéi ti chd dé man, Jac hau dén vin minh, nhin
dao. Theo hoc thuyét cia C. Mac vé hinh thai kinh té = x4 hoi, cong san chi
nghia la hinh thdi kinh té— x4 h6i phat trién cao nhat trong cdc hinh thai kinh
t€ ~ xa héi da xuat hign trong lich sit loai ngudi, ma giai doan dau cita hinh
thai kinh té ~ xa hdi nay la cha nghta xa hi. Vi vay, nha nuéc x4 hoi chi nghi
cling co nhitng dic trung riéng, dic bigtla van dé thé hién tinh giai cp citanhi
nuéc. Co sé kinh té cha nha nuéc x4 héi cha nghia dugc thiét lap trén cos!
ché d6 cong hitu vé tu ligu sin xuét, Ichac véi cdc nha nude trude dé duge thié
lap trén co sé ché d6 tu hitu vé tu liéu san xudt. Trong x4 hdi x4 hi chi nghi*khong thyc suf t6n tai mot giai cép théng tri r6 rang trong cdc hinh thai kinh
té - xa hi trude dé ma chi cé su tén tai cita giai cép cm quyén dai dién cho
quyén loi cia nhan dan lao dong chiém da s6 trong x4 hoi. Tif su khac biét d6,
tinh giai cap ctta nha nudc x4 hdi cha: nghia cing dugc thu hep dan. Trén thyc
tg, nha nude xa hdi chit nghia ciing la bo may cu@ng ché dé dim bao cho su tén
tai ca nba nude trudc béi cAnh van tén tai dau tranh giai cp, dic biét IA giai
doan dau sau khi cich mang thanh cong hay thai ky qué d6 di lén chit nghia xa
hoi. Tuy nhién, sy tran dp cia nha nuéc chi dugc sit dung han ché, khi that cin
thiét. Hay néi c4ch khéc, chuyén chinh v6 sn la nén chuyén chinh kiéu méi, sy
chuyén chinh cita s6 dong chéng lai sé it céc luc lugng thi dich ca nhan dan
lao dong (Nguyén Minh Doan, 2017).
| Bén canh tinh giai cap, ban chat cita nha nuéc con thé hién tinh x4 héi.
Trong xa hi cé giai cp, cdc giai cap di 1 théng tri hay bi tri cing déu JA thanh
vién cita x4 hdi, 14 bd phan tao nén mét xa hoi thong nhat. Vi vay, tinh x4 hdi
cia nha nuéc truéc hét thé hién bén canh viéc bao vé quyén Igi cho giai c4p
théng tri hoac giai c4p cém quyén, nha nudc cing phai bao dam quyén Igi cho
cdc giai cap, tng lép khdc 6 mitc do nhat dinh, trong gidi han ma Ii ich cota
giai cp théng tri hoac giai cp cm quyén cho phép. Nhu vay, cé thé thay ring,
nha nuéc la t6 chitc cé quyén hic céng dac biét, nhan danh xa hoi dé thyic hién
viéc quan ly x4 hdi, dim bio Igi ich khéng chi cita giai cip théng tri hoac giai
cp cm quyén ma con dam bio dugc loi ich, nguyén vong cia cdc giai cp, ting
l6p khac trong xa héi trong khuén khé cho phép. Bén canh dé, x4 hoi muén t6n
tai va phat trién cé trat tu va én dinh cn phai cé suf t6 chitc, quan ly chit ché.
Bat cit x4 hdi nao cing déu cé hang loat cc vin dé mang tinh chat chung cia
toan x4 hdi chit khéng phi ciia riéng mot cA nhan, t6 chitc hay giai c4p nao.
Dé gidi quyét cdc van dé nay, cn cé mot thiét ché dai dign cho xa héi, mang
quyén luc cong diing ra gidi quyét. Vi vay, nha nude 1a dai dign cia todn xa hdi
dé giai quyét cdc vin dé chung nham muc dich dam bao cho xa hdi phat trién
bén ving, 6n dinh. Cing véi sy phat trién cita xa hoi theo xu huéng toan cau
hod, tinh xa héi cia nha nuédc cing ngay cang mé rong pham vi, tham chi con
vugt khéi khéng gian mét quéc gia cu thé ra pham vi quéc té. Vi dy nhu cdc
nha nwéc cé trach nhiém gidi quyét vin dé toi pham xuyén quéc gia bing Ach
phéi hgp véi nhau trong cong tac phong, ch6ng toi pham. Hay luc higng gin git
hoa binh Viét Nam dugc cit di lim nhiém vy quéc té tai cdc khu vc dang dién
ra xung d6t vii trang.
JAPHAP LUAT DAI CLinNe MmNhu vay, ban chat nha nuéc cé hai thuéc tinh la tinh giai cap va tinh xR
héi cing tén tai trong m6t thé théng nhat va cé quan hé bién chiing v6i nhay,
Trong méi nha nuéc khac nhau, tuy thuéc vao tiing thdi ky phat trigén cata xq
h6i ma cach thtc thé hién ban chat tinh giai cp va tinh x4 héi cha nha Nude
cing khdc nhau. Ngoai hai thudc tinh co ban 1a tinh giai cp va tinh xa hoi, bay,
chat nha nudc cdn thé hién cdc thudc tinh khdc nhu tinh dan toc, tinh thai dai,
tinh phap ché,...
1.1.1.3, Khdi ni¢m nha nude
Trong cdc tai ligu nghién citu, t6n tai nhiéu Khai niém Kkhdc nhau vé nhy
nuiéc. Theo Tran Vin Thang va cong suf (2009): “Nha nuléc la t6 chite disc biet ci
auyén luc chink tri, mot bO may thiic hién chitc nding quan ly ddic bigt nha dy
tri trat tu xa hdi, bdo vé dia vi cia giai cdp thong tri hodc giai cap cdm quyén yj
thé hién Igi ich chung cia toan xa hgi”. Hay theo Nguyén Van Déng (2010), “nhé
nuéc la san phdm cita xa hdi da phat trién dén mét trinh do nhat dinh, trong dj
da xudt hign nhiing tién dé (hay tac nhan) vé kinh té, xa héi, tu nhién,... dé lan,
ndy sinh mé6t t6 chiic quyén luc chinh tri dac biét cia mét hay nhiéu giai cap ma i
chute quyén luc chinh tri dé cé b6 mdy chuyén nghiép vita thitc hién tran ap bain
bao luc, vita quan ly xa hi va diéu tiét cdc nhu céu, Igi ich cha cdc giai cap, ting
lép xa h6i khéc nhau nhdm dam bdo cho xa hoi lun 6n dinh, trat tu va an toar
Trong khi dé, Doan Trong Truyén (1992) lai cho rang: “Nha nuéc 1d 6 chit
quyén luc chinh tri cha x hi, do mét hay nhiéu giai cdp t6 chitc ra thanh mot i
chite cng quyén (hay goi la quyén Ine nha nuébc), ding ddu cd mot chinh phii
nhiém vu quan ly dat nuéc, thuc hién dudng I6i chinh tri va cdc chinh sdch kinl
t€ — xa hGi, nham bdo dam an ninh quéc gia, Sitt viing trat ty xa hdi dé nhan dén
dude séng yén 6n va hanh phic”.
Cac dinh nghia nay cé céc diém chung 1a déu cho rang nha nuéc lat
chic quyén luc chinh trj dic biét, c6 bo may chuyén nghiép dé thuc hién chit
nang quan ly x4 héi nhim dam bao trat tu xa hi theo y chi cita giai cap thén;
tri hoc giai cap cim quyén.
Tém Iai, tii céc phan tich néu trén, cé thé hiéu: Nha nuéc la mét t6 chit
dic biét ctta quyén luc chinh tri, cé mét b6 may chuyén lam nhiém vu cuéng ci
va thuc hién chitc nang quan ly dac biét, nham duy tri trat tu xa hi, thuc hit
muc dich bdo vé dia vi cita giai cp thong tri hodc giai cap céim quyén va dai dit
cho Igi ich chung toan xa hdi.