2ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας

2ïõ ÓÕÍÅÄÑÉÏÕ ÖÈÉÙÔÉÊÇÓ ÉÓÔÏÑÉÁÓ
(Éóôïñßá - Áñ÷áéïëïãßá - Ëáïãñáößá)
20 - 21 Óåðôåìâñßïõ 2003
ËÁÌÉÁ 2005
ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ Óõíåäñßïõ:
Ðñüåäñïò: Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò, ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí

Áíôéðñüåäñïò: ÇñáêëÞò ÊõñïäÞìïò, Ðñüåäñïò ôïðéêïý óõìâïõëßïõ Ä.Ä. Óôáõñïý
ÃñáììáôÝáò: ÉùÜííçò ÌáêñÞò, ìÝëïò ôïõ Ä.Ó. ôïõ Ð.Ê. Óôáõñïý
Ôáìßáò: Ëïõêßá Óôåñãßïõ, õðÜëëçëïò ÄÞìïõ ËáìéÝùí
ÌÝëç: Çëßáò ÐáëéÜëÝîçò, Äçìïôéêüò Óýìâïõëïò,
×ñßóôïò ÃáëÜíçò, ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò, Ãåþñãéïò ÓáêêÜò ìÝëç ôïõ Ä.Ó. ôïõ Ð.Ê.
êáé ÌÜñèá ËéÜëéïõ, ãñáöåßï äçì. ó÷Ýóåùí Íïì. Áõôïä/óçò Öèéþôéäáò
ÔéìçôéêÞ ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ:
Ìçôñïðïëßôçò Öèéþôéäïò, ê.ê. Íéêüëáïò

Ã.Ã. ÐåñéöÝñåéáò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò, ê. Âáóßëçò ¸îáñ÷ïò
ÍïìÜñ÷çò Öèéþôéäïò, ê. ÁèáíÜóéïò ×åéìÜñáò
ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí, ê. Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò
Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý:
Ðñüåäñïò: Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò, ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí

Áíô/äñïò: Çñáêëçò ÊõñïäÞìïò, Ðñüåäñïò Ô.Ó. Ä.Ä. Óôáõñïý, äçìïô. óýìâïõëïò
ÌÝëç: Çëßáò ÐáëéáëÝîçò, äçìïôéêüò óýìâïõëïò, ×ñßóôïò ÃáëÜíçò, ÁíáóôÜóéïò
ÊáñáíáóôÜóçò êáé Ãåþñãéïò ÓáêêÜò
Óýíèåóç åîþöõëëïõ: ÌðÜìðçò ÔóÝëïò
ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò: ÉùÜííçò ÌáêñÞò, Êýðñïõ 89, 35100 Ëáìßá - Ôçë.: 22310 32709
ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò, ÄéÜêïõ 26, 35100 Ëáìßá - Ôçë.: 22310 21959
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
Ðñüëïãïò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Óåë. 5
Óýíôïìï éóôïñéêü ôïõ óõíåäñßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
×áéñåôéóìïß - ðñïóöùíÞóåéò - êÞñõîç åñãáóéþí óõíåäñßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
1ç óõíåäñßáóç
Ìðïýãéá ÐïëõîÝíç: «Ïé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé ôçò êïéëÜäáò
ôïõ Óðåñ÷åéïý ìå áöïñìÞ ôçí åýñåóç åíüò íÝïõ óôï Áñãõñï÷þñé ÕðÜôçò » . . . . . . .12
Ðáðáíáãéþôïõ ÔñéáíôÜöõëëïò: «Ç ôéìùñßá ôïõ Áßáíôá Ëïêñïý êáé ïé åî áõôÞò
óõíÝðåéåò ãéá ôïõò Ëïêñïýò ùò áöåôçñßá ìéáò Üëëçò èåþñçóçò ôçò Ýêâáóçò
ôïõ Ôñùúêïý ðïëÝìïõ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
ÊáíÝëëïò Âáóßëåéïò: «ÏîõÜ - ÓáñÜíôáéíá» (Éóôïñßá - èñýëïé - ðáñáäüóåéò) . . . . .32
ÆÞóçò ÉùÜííçò Â.: «Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ» . . . . . . . . . . . . . .36
Óïýëéïò Ãåþñãéïò: «Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò ÌáÀïõ 1897: Ìéá "Üôõ÷ç"
ìÜ÷ç åíüò "Üôõ÷ïõ" ðïëÝìïõ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Óôáìïýäç Áéêáôåñßíç: «ÁíáóêáöÝò óôçí ðáñáëßá Ðåëáóãßáò.
Ï äñüìïò öÝñíåé óôï öùò ìéá îå÷áóìÝíç êëáóéêÞ ðüëç». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
Äåëçìðïýñáò ×ñÞóôïò: «ÅëëÜò - ¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò» (Öèéþôåò,
ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
ÐáôñéêáñÜêïõ - Èåïäþñïõ Áöñïäßôç: «Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü
ÖñáíôæÞ óôá áìÝóùò ìåôåðáíáóôáôéêÜ ÷ñüíéá âÜóåé ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ
óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Óðáíüò Âáóßëåéïò: «ÓõìâïëÞ óôïí Åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôïõ Èáõìáêïý» . . . . . . .87
Óðáíüò Êþóôáò: «Ïé áöéåñùôÝò ôçò ÊáÀôóáò (ÌáêñõñÜ÷çò) ôçò ðñþôçò
ãñáöÞò (1640 ci) óôçí ðñüèåóç ôçò Ñåíôßíáò» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
ÔæéâåëÝêç - Ðïëõìåñïðïýëïõ Ìáñßá: «×Üíéá êáé ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò»
(19ïò - 20ïò áé.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112
Óðõñüðïõëïò Çëßáò: «Éóôïñßá êáé äñáóôçñéüôçôåò ôïõ Óõëëüãïõ
Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí ÕðáëëÞëùí Íïìïý Öèéþôéäáò» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145
ÆÞóçò Êþóôáò: «Ìåôïéêåóßá áãùíéóôþí ôïõ 1821: Áðü ôá ¢ãñáöá
óôç Öèéþôéäá» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
Ôïõìáíßäïõ - Ðáôóéíáêßäïõ ÓõìÝëá: «Ç êáôÜ êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ÅëëÞíùí
Ðïíôßùí ðñïóöýãùí ôïõ Ðüíôïõ êáé ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá» . . . . . . . . . . . . . . . .152
ÔæïõìÝêçò ÈïäùñÞò: «ÐñïóöõãéêÝò åãêáôáóôÜóåéò óôç Öèéþôéäá êáôÜ
ôï á' ìéóü ôïõ 20ïý áé.» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178
ÊõñïäÞìïò ÇñáêëÞò: «¸èéìá êáé ÷ïñïß Íåïìïíáóôçñéùôþí Öèéþôéäáò» . . . . . . .184
ÔóÝëïò ÌðÜìðçò: «ÌåôáóôÝãáóç ïéêéóìïý Í. ÂñÜ÷áò óôï Óôáõñü Öèéþôéäáò» . .196
ÊáëïäÞìïò ÈùìÜò Ã.: «Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá Óáñáêáôóáíáßùí
óôç Öèéþôéäá» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
×ñéóôüðïõëïò Åõèýìéïò Í.: «Ïé ìÞíåò óôçí áñ÷áßá Ëáìßá. Ïíïìáóßá ôïõò,
áöéåñþóåéò óå èåïýò, åïñôáóôéêÝò - ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò» . . . . . . . . . . . . . . . . .217
ËÝëçò Ãåþñãéïò Ê.È.: - «Äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ èåóìïý ôùí Äçìïãåñïíôéþí
Æçôïõíßïõ êáé Ðáôñáôæéêßïõ êáé óõíåäñéáêÞ óýíáîç áõôþí óôç äéÜñêåéá ôçò
Ôïõñêïêñáôßáò»
- «Ìéá éäéüìïñöç ðþëçóç - ðáñá÷þñçóç ôùí êôçìÜôùí ôùí ÷ùñéþí Ðåëáóãßáò,
Ìýëùí êáé ôïõ ïéêéóìïý Ìá÷áëÜ, óôïí Á÷ìÝô åöÝíôé ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1821» . . .227
ÐïëõìÝñïõ Ðüðç: «ÐïëéôéóôéêÞ Öèéþôéäá, æçôÞìáôá
ôáõôüôçôáò êáé áíÜðôõîçò» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246
ÍÜôóéïò ÄçìÞôñéïò È.: «Ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôïõ Éåñïý Íáïý ôçò
"Áñ÷ïíôéêÞò" Ëáìßáò 18ïò áé.» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257
Êïõëôïýêçò ËÜìðñïò Óôåö.: «Ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ
Óôõëßäáò» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265
ÄáâáíÝëëïò Íéêüëáïò: «Ðëáíüäéïé êáé óôåãáóìÝíïé öùôïãñÜöïé ôçò Ëáìßáò,
19ïò - 20üò áé.» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281
Ìé÷åëÞò ÁèáíÜóéïò É.: «Ç éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò,
(1921 - 1944)» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .290
ÆáìðåèÜíçò ÂÜéïò: «Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò
êáôáãñáöÞò ôçò. Ôï óõíáéóèçìáôéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí ôçò ôïðéêÞò
éóôïñßáò - Ç ðåñßðôùóç ôçò Öèéþôéäáò» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .298
Ôï 3ï ÓõíÝäñéï
ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò
èá ðñáãìáôïðïéçèåß
óôéò 4,5 êáé 6 Íïåìâñßïõ 2005
ÐÑÏËÏÃÏÓ
Ô
ï Ä.Ó. ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý âñßóêåôáé óôçí åõ÷Üñéóôç èÝóç íá
ðáñáäþóåé ìå ìåãÜëç ÷áñÜ êáé éêáíïðïßçóç ôïí ðáñüíôá ôüìï ôùí
ðñáêôéêþí ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôéò 20 êáé
21 Óåðôåìâñßïõ 2003.
Ðáñáäßäïíôáò óôç äçìïóéüôçôá ôá ðñáêôéêÜ ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò
Éóôïñßáò, ðéóôåýïõìå üôé âïçèÜìå êáé äßíïõìå ôç äõíáôüôçôá, ü÷é ìüíï óå üóïõò
áãáðïýí ôçí éóôïñßá, áëëÜ êáé óôïí êáèÝíá íá ðñïóåããßóåé ëåðôïìåñÝóôåñá êáé
ðñïóåêôéêüôåñá ôçí ôïðéêÞ ìáò éóôïñßá.
Ðéóôåýïõìå üôé ï ôüìïò áõôüò áëëÜ êáé ï ðñïçãïýìåíïò ôïõ 1ïõ Óõíåäñßïõ èá
äþóåé Ýíá åðß ðëÝïí åñÝèéóìá óôïõò åñåõíçôÝò íá ìåëåôÞóïõí êáé íá åñåõíÞóïõí
êáëýôåñá ôçí ôïðéêÞ ìáò éóôïñßá, íá öÝñïõí óôï ðñïóêÞíéï íÝá óôïé÷åßá, áðü ôéò íÝåò
êáôáãñáöÝò, íá ôáîéíïìÞóïõí êáé íá îáíáöÝñïõí óôï ðñïóêÞíéï ôá Þäç ãíùóôÜ
üìùò îå÷áóìÝíá êáé ðáñáìåëçìÝíá.
Ìå ôçí åõ÷Þ ç ðñïóðÜèåéá áõôÞ íá óõíå÷éóôåß, åìåßò õðïó÷üìáóôå ôç óõíÝ÷åéá, ìå
ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôïõ 3ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, ðïõ ðñïãñáììáôßóôçêå
ãéá ôéò 4, 5 êáé 6 Íïåìâñßïõ 2005.
Ôï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï
ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý Ëáìßáò
6 ÐñáêôéêÜ 2ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò
ÓÕÍÔÏÌÏ ÉÓÔÏÑÉÊÏ
ÔÏÕ 2ïõ ÓÕÍÅÄÑÉÏÕ ÖÈÉÙÔÉÊÇÓ ÉÓÔÏÑÉÁÓ
Ô ï 2ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôï Óõíåäñéáêü

ÊÝíôñï ôïõ ÊÜóôñïõ Ëáìßáò óôéò 20 êáé 21 Óåðôåìâñßïõ 2003. Ãéá ôç
äéïñãÜíùóç ôïõ Óõíåäñßïõ áõôïý ç ïñãáíùôéêÞ åðéôñïðÞ áðçýèõíå ðñüóêëçóç ðñïò
êÜèå åíäéáöåñüìåíï ç ïðïßá äçìïóéåýèçêå óôï ðåñéïäéêü ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ
Óôáõñïý «ÓÔÁÕÑÏÄÑÏÌÉ» êáé áíáêïéíþèçêå áðü ôá ôïðéêÜ Ì.Ì.Å.
ÕðÞñîå áîéüëïãç áíôáðüêñéóç åê ìÝñïõò ôùí åíäéáöåñïìÝíùí íá åéóçãçèïýí
êÜðïéï èÝìá. ÁîéïðïéÞèçêå óå ìåãÜëï âáèìü ôï íôüðéï åðéóôçìïíéêü äõíáìéêü.
Ôï ÓõíÝäñéï äéïñãÜíùóå ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý õðü ôçí áéãßäá ôïõ
ÕÐ.ÐÏ. ôçò Í.Á. Öèéþôéäáò êáé ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí.
Ôï ðñüãñáììá ôïõ óõíåäñßïõ åß÷å ùò åîÞò:
ÓÁÂÂÁÔÏ 20 ÓÅÐÔÅÌÂÑÉÏÕ 2003
08.15 - 09.00 ÐñïóÝëåõóç óõíÝäñùí
1ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: ÃéÜííçò ÌáêñÞò - Çëßáò ÐáëéáëÝîçò)
09.00 - 09.30 ¸íáñîç åñãáóéþí óõíåäñßïõ - ×áéñåôéóìïß

09.30 - 09.45 Ìðïýãéá ÐïëõîÝíç
«Ïé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé ôçò êïéëÜäáò ôïõ Óðåñ÷åéïý
ìå áöïñìÞ ôçí åýñåóç åíüò íÝïõ óôï Áñãõñï÷þñé ÕðÜôçò»
09.45 - 10.00 Ðáðáíáãéþôïõ ÔñéáíôÜöõëëïò
«Ç ôéìùñßá ôïõ Áßáíôá Ëïêñïý êáé ïé åî áõôÞò óõíÝðåéåò ãéá ôïõò
Ëïêñïýò ùò áöåôçñßá ìéáò Üëëçò èåþñçóçò ôçò Ýêâáóçò ôïõ
Ôñùúêïý ðïëÝìïõ»
10.00 - 10.15 ÊáíÝëëïò Âáóßëåéïò
«ÏîõÜ - ÓáñÜíôáéíá» (Éóôïñßá - èñýëïé - ðáñáäüóåéò)
10.15 - 10.30 ÆÞóçò ÉùÜííçò Â.
«Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ»
10.30 - 10.45 Óïýëéïò Ãåþñãéïò
«Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò ÌáÀïõ 1897: Ìéá "Üôõ÷ç" ìÜ÷ç åíüò
"Üôõ÷ïõ" ðïëÝìïõ»
10.45 - 11.15 ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò
11.15 - 11.45 ÄéÜëåéììá - êáöÝò
2ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: Çëßáò ÐáëéáëÝîçò - ×ñßóôïò ÃáëÜíçò)
11.45 - 12.00 Óôáìïýäç Áéêáôåñßíç

«ÁíáóêáöÝò óôçí ðáñáëßá Ðåëáóãßáò. Ï äñüìïò öÝñíåé óôï öùò
ìéá îå÷áóìÝíç êëáóéêÞ ðüëç»
ÐñáêôéêÜ 2ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò 7
12.00 - 12.15 Äåëçìðïýñáò ×ñÞóôïò

«ÅëëÜò - ¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò» (Öèéþôåò, ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò)
12.15 - 12.30 ÐáôñéêáñÜêïõ - Èåïäþñïõ Áöñïäßôç
«Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ óôá áìÝóùò
ìåôåðáíáóôáôéêÜ ÷ñüíéá âÜóåé ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ óôï ÂÜóï
Ìáõñïâïõíéþôç».
12.30 - 12.45 Óðáíüò Âáóßëåéïò
«ÓõìâïëÞ óôïí Åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôïõ Èáõìáêïý»
12.45 - 13.00 Óðáíüò Êþóôáò
«Ïé áöéåñùôÝò ôçò ÊáÀôóáò (ÌáêñõñÜ÷çò) ôçò ðñþôçò ãñáöÞò
(1640 ci) óôçí ðñüèåóç ôçò Ñåíôßíáò»
13.00 - 13.15 ÔæéâåëÝêç - Ðïëõìåñïðïýëïõ Ìáñßá
«×Üíéá êáé ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò» (19ïò - 20ïò áé.)
13.15 - 13.30 Óðõñüðïõëïò Çëßáò
«Éóôïñßá êáé äñáóôçñéüôçôåò ôïõ Óõëëüãïõ Óõíôáîéïý÷ùí
Äçìïóßùí ÕðáëëÞëùí Íïìïý Öèéþôéäáò».
13.30 -14.00 ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò.
3ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: ×ñßóôïò ÃáëÜíçò - Ãåþñãéïò ÓáêêÜò)
17.30 - 17.45 ÆÞóçò Êþóôáò

«Ìåôïéêåóßá áãùíéóôþí ôïõ 1821: Áðü ôá ¢ãñáöá óôç Öèéþôéäá»
17.45 - 18.00 Ôïõìáíßäïõ - Ðáôóéíáêßäïõ ÓõìÝëá
«Ç êáôÜ êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ðñïóöýãùí ôïõ
Ðüíôïõ êáé ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá»
18.00 - 18.15 ÔæïõìÝêçò ÈïäùñÞò
«ÐñïóöõãéêÝò åãêáôáóôÜóåéò óôç Öèéþôéäá êáôÜ ôï á' ìéóü ôïõ
20ïý áé.»
18.15 - 18.30 ÊõñïäÞìïò ÇñáêëÞò
«¸èéìá êáé ÷ïñïß Íåïìïíáóôçñéùôþí Öèéþôéäáò»
18.30 - 18.45 ÔóÝëïò ÌðÜìðçò
«ÌåôáóôÝãáóç ïéêéóìïý Í. ÂñÜ÷áò óôï Óôáõñü Öèéþôéäáò»
18.45 - 19.00 ÊáëïäÞìïò ÈùìÜò Ã.
«Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá Óáñáêáôóáíáßùí óôç Öèéþôéäá»
19.00 - 19.15 ×ñéóôüðïõëïò Åõèýìéïò Í.
«Ïé ìÞíåò óôçí áñ÷áßá Ëáìßá. Ïíïìáóßá ôïõò, áöéåñþóåéò óå
èåïýò, åïñôáóôéêÝò - ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò».
19.15 - 19.30 ËÝëçò Ãåþñãéïò Ê.È.
- «Äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ èåóìïý ôùí Äçìïãåñïíôéþí Æçôïõíßïõ
êáé Ðáôñáôæéêßïõ êáé óõíåäñéáêÞ óýíáîç áõôþí óôç äéÜñêåéá ôçò
Ôïõñêïêñáôßáò»
- «Ìéá éäéüìïñöç ðþëçóç - ðáñá÷þñçóç ôùí êôçìÜôùí ôùí ÷ùñéþí
Ðåëáóãßáò, Ìýëùí êáé ôïõ ïéêéóìïý Ìá÷áëÜ, óôïí Á÷ìÝô åöÝíôé ôï
ÄåêÝìâñéï ôïõ 1821»
19.30 - 20.00 ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò.
ÊÕÑÉÁÊÇ 21 ÓÅÐÔÅÌÂÑÉÏÕ 2003
4ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò - Ãåþñãéïò ÓáêêÜò)
10.30 - 10.45 ÐïëõìÝñïõ Ðüðç

«ÐïëéôéóôéêÞ Öèéþôéäá, æçôÞìáôá ôáõôüôçôáò êáé áíÜðôõîçò»
10.45 - 11.00 ÍÜôóéïò ÄçìÞôñéïò È.
«Ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôïõ Éåñïý Íáïý ôçò "Áñ÷ïíôéêÞò"
Ëáìßáò 18ïò áé.»
11.00 - 11.15 Êïõëôïýêçò ËÜìðñïò Óôåö.
«Ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò»
11.15 - 11.30 ÄáâáíÝëëïò Íéêüëáïò
«Ðëáíüäéïé êáé óôåãáóìÝíïé öùôïãñÜöïé ôçò Ëáìßáò,
19ïò - 20üò áé.»
11.30 - 11.45 Ìé÷åëÞò ÁèáíÜóéïò É.
«Ç éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, (1921 - 1944)»
11.45 - 12.00 ÆáìðåèÜíçò ÂÜéïò
«Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò
êáôáãñáöÞò ôçò. Ôï óõíáéóèçìáôéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí
ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò - Ç ðåñßðôùóç ôçò Öèéþôéäáò».
12.00 - 12.30 ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò
12.30 - 13.00 ÊñéôéêÞ ôïõ óõíåäñßïõ - óõìðåñÜóìáôá
13.00 - 13.15 ÁðïíïìÞ ôéìçôéêþí ðëáêåôþí óôïõò åéóçãçôÝò
13.15 - 14.15 ÎåíÜãçóç ôùí óõíÝäñùí óôï Áñ÷áéïëïãéêü Ìïõóåßï ôïõ ÊÜóôñïõ.
Ôï ðñüãñáììá ôçñÞèçêå ìå ðëÞñç áêñßâåéá êáé óõíÝðåéá.
Ç ïñãáíùôéêÞ åðéôñïðÞ ôïõ óõíåäñßïõ áðïôåëïýíôáí:

Ðñüåäñïò: Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò, ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí.
Áíôéðñüåäñïò: ÊõñïäÞìïò ÇñáêëÞò, Ðñüåäñïò Ôïðéêïý Óõìâïõëßïõ Ä.Ä. Óôáõñïý.
ÃñáììáôÝáò: ÌáêñÞò ÉùÜííçò, ìÝëïò ôïõ Ä.Ó. ôïõ Ð.Ê. Óôáõñïý
Ôáìßáò: Óôåñãßïõ Ëïõêßá, õðÜëëçëïò ÄÞìïõ ËáìéÝùí
ÌÝëç: ÐáëéáëÝîçò Çëßáò, Äçìïôéêüò Óýìâïõëïò, ÃáëÜíçò ×ñÞóôïò,
ÊáñáíáóôÜóçò ÁíáóôÜóéïò, ÓáêêÜò Ãåþñãéïò, ìÝëç ôïõ Ä.Ó.
ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý
Ëéüëéïõ ÌÜñèá, õðÜëëçëïò ãñáöåßïõ äçìïóßùí ó÷Ýóåùí Í.Ä. Öèéþôéäáò
Óôçí åíáñêôÞñéá óõíåäñßáóç ðáñÝóôçóáí åêðñüóùðïé ôùí åêêëçóéáóôéêþí,

ðïëéôéêþí êáé óôñáôéùôéêþí áñ÷þí ôïõ ôüðïõ.
Ïé ê.ê. ÍïìÜñ÷çò Öèéþôéäáò êáé ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí äåí êáôÝóôç äõíáôüí íá
ðáñåõñåèïýí ôçí ðñþôç çìÝñá ôïõ óõíåäñßïõ, åðåéäÞ áðïõóßáæáí áðü ôç Ëáìßá,
ëüãù áíåéëçììÝíùí õðçñåóéáêþí õðï÷ñåþóåùí. ¹ôáí ðáñüíôåò ôç äåýôåñç çìÝñá
ôïõ óõíåäñßïõ üðïõ áðçýèõíáí ÷áéñåôéóìü.

Åê ìÝñïõò ôçò ïñãáíùôéêÞò åðéôñïðÞò êáëùóüñéóå ôïõò åðéóÞìïõò
ðñïóêåêëçìÝíïõò, ôïõò óõíÝäñïõò êáé ôïõò åéóçãçôÝò ç ê. ÓôÝëëá Êïõíïýêëá -
ÐáëéáëÝîç.
Ôçí Ýíáñîç ôùí åñãáóéþí ôïõ óõíåäñßïõ êÞñõîå ï Áíôéðñüåäñïò ôïõ Ð.Ê.
Óôáõñïý ê. ÇñáêëÞò ÊõñïäÞìïò.
Ôç ëÞîç ôùí åñãáóéþí ôïõ óõíåäñßïõ êÞñõîå ï ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí êáé Ðñüåäñïò
ôïõ Ð.Ê. Óôáõñïý ê. Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò.
Ëüãù ôå÷íéêïý ðñïâëÞìáôïò äåí êáôÝóôç äõíáôÞ ç ìáãíçôïöþíçóç ôçò Ýíáñîçò
ôïõ óõíåäñßïõ êáé ìÝñïõò ôçò ðñþôçò óõíåäñßáóçò.
Ôï 3ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ïñßóôçêå ãéá ôéò 4, 5 êáé 6 Íïåìâñßïõ 2005.
ÉùÜííçò ÌáêñÞò - ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò

Õðåýèõíïé Ýêäïóçò ôùí Ðñáêôéêþí
ÊÞñõîç ôçò Ýíáñîçò ôùí åñãáóéþí ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò
áðü ôïí áíôéðñüåäñï ôïõ Ð.Ê. Óôáõñïý ê. ÇñáêëÞ ÊõñïäÞìï
Ö ßëåò êáé ößëïé ôçò éóôïñßáò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý óáò êáëùóïñßæïõìå êáé
÷áéñüìáóôå ðïõ óôçñßæåôå ìå ôçí ðáñïõóßá óáò ôï 2ï óõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò
Éóôïñßáò ðïõ äéïñãáíþíåé ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí.
Ôï Ð.Ê. Óôáõñïý óõìðëçñþíåé äåêáôñßá (13) ÷ñüíéá äçìéïõñãéêÞò ðïñåßáò óôá
ðïëéôéóôéêÜ äñþìåíá ôçò ðåñéï÷Þò ìáò. Óôï óýíôïìï áõôü äéÜóôçìá ôçò ëåéôïõñãßáò
ôïõ Ý÷åé íá åðéäåßîåé Ýíá óçìáíôéêü Ýñãï óôá ãñÜììáôá, óôéò ôÝ÷íåò êáé óôçí
ðáñÜäïóç ìå óôü÷ï ôçí ðïëéôéóôéêÞ áíáâÜèìéóç ôùí êáôïßêùí ôçò ðåñéï÷Þò.
Ç ðïëýìïñöç äñáóôçñéüôçôá ôïõ Ð.Ê. ðïõ áíáðôý÷èçêå óôá ÷ñüíéá ëåéôïõñãßáò
ôïõ ïöåßëåôáé óôçí áãÜðç ðïõ Ý÷ïõí ïñéóìÝíïé Üíèñùðïé ãéá ôïí ôüðï ôïõò.
ÊÜíïíôáò ðñÜîç ôï ðíåýìá ôïõ åèåëïíôéóìïý äïýëåøáí êáé äïõëåýïõí ìå ìåñÜêé ãéá
íá äçìéïõñãÞóïõí Ýíá ðïëéôéóôéêü êýôôáñï. Åëðßæïõìå üôé èá Ý÷åé óõíÝ÷åéá, äéüôé ï
êüóìïò ôï Ý÷åé áãêáëéÜóåé êáé ôï óôçñßîåé.
Ðñéí äõï ÷ñüíéá ôï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôïõ Ð.Ê. ïðëßóôçêå ìå èÜññïò êáé
áõôïðåðïßèçóç êáé äéïñãÜíùóå Ýíá åîåéäéêåõìÝíï Åðéóôçìïíéêü ÓõíÝäñéï
ðáìöèéùôéêÞò åìâÝëåéáò, ôï 1ï Óõíåäñßï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò.
ÌåôÜ ôçí åðéôõ÷ßá êáé ôá åõìåíÞ ó÷üëéá ôïõ 1ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò
ðñáãìáôïðïéïýìå óÞìåñá Ýíá óçìáíôéêü ðïëéôéóôéêü êáé ðíåõìáôéêü ÓõíÝäñéï ôï 2ï
ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, Ýíá óõíÝäñéï áöéåñùìÝíï óôçí ÐïëéôéóôéêÞ
ÏëõìðéÜäá ôïõ 2004.
Óôü÷ïò ôïõ óõíåäñßïõ åßíáé íá åñåõíçèåß, íá êáôáãñáöåß, íá áíáäåé÷èåß êáé íá
ãßíåé åõñýôåñá ãíùóôÞ ç ìáêñáßùíç éóôïñéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ äéáäñïìÞ ôïõ öèéùôéêïý
ëáïý, êáèþò êáé ç ðñïóôáóßá êáé áíÜäåéîç ôùí áñ÷áéïëïãéêþí ÷þñùí ôçò Öèéþôéäáò.
Ðéóôåýïõìå ðùò ç éóôïñéêÞ ìíçìåéáêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ ìáò êëçñïíïìéÜ åßíáé ç
êáëýôåñç åðÝíäõóç ãéá ôï ðáñüí êáé ôï ìÝëëïí ôïõ ôüðïõ ìáò, ôçò ðáôñßäáò ìáò.
¸÷ïõìå ÷ñÝïò íá äþóïõìå ìÝëëïí óôï éóôïñéêü ìáò ðáñåëèüí.
Óôçí øçöéáêÞ åðï÷Þ ðïõ äéáíýïõìå, ó’ Ýíá áíÜóôáôï äéåèíïðïéçìÝíï êáé
ðïëõðïëéôéóìéêü ðåñéâÜëëïí, áð’ ôï äéêü ìáò ìåôåñßæé ðñÝðåé íá äþóïõìå ôï äéêü ìáò
áãþíá óôçñéæüìåíïé ãåñÜ óôéò éóôïñéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò ñßæåò, ãéá íá ìðïñïýìå íá
óõíåñãáóôïýìå éóüôéìá êáé ìå Üëëïõò ðïëéôéóìïýò ÷ùñßò íá ÷Üóïõìå ôï ýöïò êáé ôï
Þèïò, ôçí ßäéá ìáò ôçí ôáõôüôçôá, ðïõ åßíáé ï åèíéêüò ìáò ðëïýôïò.
Ðéóôåýù ðùò óôï äéÞìåñï ôùí åñãáóéþí ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ èá êáôáôåèïýí
åíäéáöÝñïíôá éóôïñéêÜ, áñ÷áéïëïãéêÜ, èñçóêåõôéêÜ óôïé÷åßá áðü Ýíá íôüðéï êáé
áîéüëïãï åðéóôçìïíéêü äõíáìéêü, åéêïóéÝîé (26) Ýãêñéôùí åñåõíçôþí ðïõ ìå ìåñÜêé
êáé áãÜðç åôïßìáóáí ôéò åéóçãÞóåéò ôïõò ãéá ôï óõíÝäñéï áõôü.
Ößëåò êáé ößëïé óýíåäñïé
Ðéóôåýïíôáò üôé áõôü ôï óõíÝäñéï áíôáðïêñßíåôáé óôéò äéêÝò óáò ðñïóäïêßåò
êçñýóóù ôçí Ýíáñîç ôïõ 2ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò.
1ç Óõíåäñßáóç
Ðñïåäñåßï:
ÉùÜííçò ÌáêñÞò - Çëßáò ÐáëéáëÝîçò
ÅÉÓÇÃÇÔÅÓ - ÈÅÌÁÔÁ
ÐïëõîÝíç Ìðïýãéá
«Ïé êôéóôïß êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé ôçò êïéëÜäáò ôïõ Óðåñ÷åéïý
ìå áöïñìÞ ôçí åýñåóç åíüò íÝïõ óôï Áñãõñï÷þñé ÕðÜôçò»
ÔñéáíôÜöõëëïò Ðáðáíáãéþôïõ
«Ç ôéìùñßá ôïõ Áßáíôá Ëïêñïý êáé ïé åî áõôÞò óõíÝðåéåò ãéá ôïõò Ëïêñïýò
ùò áöåôçñßá ìéáò Üëëçò èåþñçóçò ôçò Ýêâáóçò ôïõ Ôñùúêïý ðïëÝìïõ»
Âáóßëåéïò ÊáíÝëëïò
«ÏîõÜ - ÓáñÜíôáéíá» (Éóôïñßá - Èñýëïé - Ðáñáäüóåéò)
ÉùÜííçò Â. ÆÞóçò
«Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ»
Ãåþñãéïò Óïýëéïò
«Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò ÌáÀïõ 1897»
Ìßá "Üôõ÷ç" ìÜ÷ç åíüò "Üôõ÷ïõ" ðïëÝìïõ
ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò

åðß ôùí åéóçãÞóåùí ôçò 1çò Óõíåäñßáóçò
ÅÉÓÇÃÇÔÑÉÁ
áñ÷áéïëüãïò, äñ. öéëïóïößáò
ÈÅÌÁ
Oé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé ôçò êïéëÜäïò ôïõ Óðåñ÷åéïý
ìå áöïñìÞ ôçí åýñåóç åíüò íÝïõ óôï Añãõñï÷þñé YðÜôçò*
T ï 168/7 ð.X. ç YðÜôç, ðñùôåýïõóá ôçò Aéíßäïò êáé ôï âïñåéüôåñï

ðñïðýñãéï ôùí Aéôùëþí óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý, áíáêçñý÷èçêå
áðü ôïõò Pùìáßïõò Ýäñá ôïõ áíáóõóôáèÝíôïò Kïéíïý ôùí AéíéÜíùí. O
Oêôáâéáíüò õðÞãáãå áõôü óôï Èåóóáëéêü Kïéíü ìåôÜ ôç íßêç ôïõ óôï ¢êôéï
(31 ð.X.). H áñ÷Þ ôçò áêìÞò ôçò YðÜôçò áíÜãåôáé óôïõò ÷ñüíïõò ôïõ
áõôïêñÜôïñïò áõôïý1. Tçí ðåñßïäï, ôçí ïðïßá óçìáôïäïôïýí ôá åí ëüãù
ãåãïíüôá, êáôáóêåõÜóèçêå êáé ëåéôïýñãçóå ï êáôÜãåéïò, êôéóôüò,
êáìáñïóêåðÞò ôÜöïò ôïõ ëåãïìÝíïõ «ìáêåäïíéêïý» ôýðïõ2 óôç è. Aãßá
Óïößá ôïõ Añãõñï÷ùñßïõ YðÜôçò (Eéê. 1, Ó÷Ýäéá 1-2). Tïí Ýöåñå óôï öùò ç
äéÜíïéîç ìßáò ôÜöñïõ ãéá
ôçí áðáãùãÞ õäÜôùí. Tï
ìïíïèÜëáìï ìíçìåßï êá-
ëõðôüôáí áðü ôçí ðá÷åéÜ
åðß÷ùóç ôïõ åðéðÝäïõ
áãñïý ôïõ ÈùìÜ Ãïõñ-
ãéþôç. TÜöïé áõôïý ôïõ
åßäïõò éäñýïíôáí êáôÜ
ìÞêïò äñüìùí3 óå ðåäéíÝò
ðåñéï÷Ýò4. EðåéäÞ óõíÞ-
èùò ôüóï óôç Máêåäïíßá
üóï êáé óôçí KåíôñéêÞ
EëëÜäá áðïôåëïýóáí
Åéê. 1 Añãõñï÷þñé YðÜôçò. O êôéóôüò, êáìáñïóêåðÞò
ôìÞìá åëëçíéóôéêþí íå-
ôÜöïò. Aðü B. êñïôáöåßùí , åßíáé ðïëý
5
* Tï çìåñïëüãéï ôçò áíáóêáöÞò ôÞñçóáí ïé óõíÜäåëöïé ê.ê. AñéóôÝá Ðáðáóôáèïðïýëïõ êáé EëÝíç
Óðõñïðïýëïõ. Tïí ôÜöï óôï Añãõñï÷þñé áðïôýðùóå ç ê. Óïýëá Öïýíôá, üëïõò ôïõò õðïëïßðïõò ç ê.
AëåîÜíäñá Tóåêïýñá. Tïõò ôïðïãñÜöçóå ï ê. Kùíóôáíôßíïò ÄéáìáíôÞò. H åíïðïßçóç ôùí ó÷åäßùí
ïöåßëåôáé óôçí õðïìïíÞ êáé óôçí êáëáéóèçóßá ôïõ ê. Nßêïõ ÓïõãëÝ. Tï ìíçìåßï öýëáîå êáôÜ ôç äéÜñêåéá
ôçò áíáóêáöÞò ôïõ ï áñ÷áéïöýëáêáò ê. Kùíóôáíôßíïò Ðáãþíçò èÝôïíôáò óå êßíäõíï ôçí õãåßá ôïõ. Óå
üëïõò áõôïýò êáèþò êáé óôï åñãáôïôå÷íéêü ðñïóùðéêü ôçò Eöïñåßáò åßìáé åõãíþìùí ãéá ôçí õðïìïíÞ êáé
ôçí áìÝñéóôç âïÞèåéá.
1. S. Lauffer (åêä.), Griechenland. Lexikon der historischen Stätten (Müíá÷ï 1989) ë. Ypati 713-714 [H.
Kramolisch-F. Hild].
2. Ãéá ôïí ó÷åôéêü ïñéóìü âë. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 149 óçì. 3.
3. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 150 êáé óçì. 1.
4. Äáêïñþíéá 1986, 155.
5. Ö. ÐÝôóáò, «O ìáêåäïíéêüò ôÜöïò ðáñÜ ôï ÷ùñßïí Tïýìðá ôçò Ðáéïíßáò», XáñéóôÞñéïí åéò AíáóôÜóéïí
Oé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé ôçò êïéëÜäïò ôïõ Óðåñ÷åéïý 13
Ó÷. 1 H êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý ìå ôéò èÝóåéò åýñåóçò ôùí êôéóôþí, êáìáñïóêåðþí ôÜöùí.
ðéèáíüí íá áíÞêå êáé ï íåïáðïêáëõöèåßò ôÜöïò óå ìßá Üãíùóôç ìÝ÷ñé

óÞìåñá áñ÷áßá íåêñüðïëç. ¸íáò çìéêõëéíäñéêÞò ôïìÞò ðùñüëéèïò (Eéê. 2) -
üðùò áõôïß õðåñÜíù ôùí áíùöëßùí ôùí ìáêåäïíéêþí ôÜöùí- êáé ìßá âÜóç
óôÞëçò (Eéê. 3) A ôïõ ôÜöïõ áëëÜ êáé äýï êéâùôéüó÷çìïé ôÜöïé óôç ãåéôïíéêÞ
ðåñéï÷Þ Äåëéìðáóßíá6 óõíéóôïýí Ýíá åðé÷åßñçìá õðÝñ ôçò Üðïøçò áõôÞò êáé
Ýíäåéîç ãéá ýðáñîç åíüò -ôïõëÜ÷éóôïí- áêüìç ôÜöïõ ôïõ éäßïõ ôýðïõ. Tá
êôåñßóìáôá (Eéê. 4) ÷ñïíïëïãïýí ôçí áíÝãåñóç ôïõ ôÜöïõ óôï Áñãõñï÷þñé
óôï â´ìéóü ôïõ 2ïõ áé. ð.X. êáé ôç ëÞîç ôçò ÷ñÞóçò ôïõ óôá ôÝëç ôïõ 1ïõ áé. ð.X.
Þ óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1ïõ áé. ì.X. Eßíáé, åðïìÝíùò, ôï õóôåñüôåñï äåßãìá áðü ôá
ðÝíôå, ôá ïðïßá Ý÷ïõí åíôïðéóèåß óôçí Aéíßäá. Oé Üëëïé ôÜöïé áõôÞò ôçò
êáôçãïñßáò áëëÜ ôïõ 3ïõ áé. ð.X. (Ó÷Ýäéá 1, 3, 4) Ý÷ïõí âñåèåß óôçí YðÜôç7 ,
óôéò MåîéÜôåò (2)8 êáé óôï Ðåñéâüëé9 . Tï ïìüëïãï -êáé ìïíáäéêü ìÝ÷ñé
OñëÜíäïí Ã´234 êáé óçì. 6^ Óô. Óáìáñôæßäïõ, «NÝá åõñÞìáôá áðü ôçí áñ÷áßá Aìößðïëç» AEMÈ 1 (1987)
330-335^ Aéì. Káñáðáó÷áëßäïõ, Máêåäïíéêüò ôÜöïò óôï Kïôñþíé Eñåôñåßáò (AèÞíá 1989) 17, 19. Ãéá ôç
ó÷åôéêÞ ðëçñïöïñßá áíáöïñéêÜ ìå ôïõò ôÜöïõò óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý âë. êáôùôÝñù ôéò ïéêåßåò
ðáñáðïìðÝò.
6. Ë. Ëáìðñïðïýëïõ, «Añãõñï÷þñé YðÜôçò. ÈÝóç Äåëéìðáóßíá, Aãñüò K. Ðáãþíç», AÄ:Xñïí. 37 (1982)
199.
7. Ö. Äáêïñþíéá, «YðÜôç», AÄ:Xñïí. 33 (1978) 137 (ôùí áñ÷þí ôïõ 3ïõ áé. ð.X.).
8. Ö. Äáêïñþíéá, «MåîéÜôåò», AÄ:Xñïí. 35 (1980) 247 êáé M.Ö. Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, «MåîéÜôåò»,
AÄ:Xñïí. 40 (1985) 159 (÷ñÞóç ôÜöïõ: 3ïò áé. ð.X. - 3ïò áé. ì.X.).
9. ÐÜíôïò 1987, 414-421 (÷ñÞóç ôÜöïõ: åëëçíéóôéêïß ÷ñüíïé- 6ïò áé. ì.X.).
14 ÐïëõîÝíç Ìðïýãéá
óôéãìÞò- êôßóìá ôïõ ôÝëïõò

ôïõ 3ïõ-áñ÷þí 2ïõ áé. ð.X.
óôï Nïôéïáíáôïëéêü Nå-
êñïôáöåßï ôçò Ëáìßáò10,
ðñùôåýïõóáò ôçò Máëßäïò,
áí êáé êïëïâùìÝíï åßíáé ôï
ìåãáëýôåñï üëùí.
Tá õðüãåéá ýäáôá äéÜ-
âñùóáí ôá ðùñïëéèéêÜ
ôïé÷þìáôá ôçò êáôáóêåõÞò
êáé åíäå÷ïìÝíùò ôï óêå-
Åéê. 2. Añãõñï÷þñé YðÜôçò. Ëßèïò áðü çìéêõëéíäñéêü ëåôéêü õëéêü, áðü ôï ïðïßï
ôýìðáíï êôßóìáôïò. âñÝèçêáí ìüíïí õðïëåßì-
ìáôá ôùí ìáêñþí ïóôþí
êáé ìÜëéóôá óå õøçëüôåñï
åðßðåäï áðü áõôü ôùí
ôáöþí. H äñáóôéêÞ áðï÷ù-
ìÜôùóç ðñéí ôïí åíôïðéóìü
ôïõ ìíçìåßïõ êáé ç Ýíôïíç
äéÜâñùóç äåí åðÝôñåøáí
ôç äéÜêñéóç ôïõ äñüìïõ, ï
ïðïßïò Þôáí áðáñáßôçôïò
óå Ýíá ïéêïãåíåéáêü ìíç-
ìåßï, ðñïïñéóìÝíï íá äå÷-
èåß äéáäï÷éêïýò åíôáöéá-
Åéê. 3. Añãõñï÷þñé YðÜôçò. Ëéèüðëéíèïò ìå åíôïñìßá
ãéá óôÞñéîç óôÞëçò.
óìïýò11, êáèþò êáé ôïõ
êáëõðôçñßïõ ôå÷íçôïý ôýì-
âïõ . O ìç÷áíéêüò åêóêáöÝáò êáôÝóôñåøå ôï íïôéïäõôéêü ôìÞìá ôïõ ôÜöïõ.
12
H ïðÞ óôçí âüñåéá üøç ôçò ïñïöÞò äåí áðïêëåßåôáé íá óõíäÝåôáé ìå

ôõìâùñõ÷ßá ðáëáéüôåñçò åðï÷Þò. Må áõôÞí ôç äñÜóç èá Þôáí äõíáôüí íá
óõíäåèåß êáé ç áðïõóßá ïóôþí.
¼ðùò êáé ïé ëïéðïß «ìáêåäïíéêïý» ôýðïõ ôÜöïé ôçò Aéíßäïò áõôüò óôï
Añãõñï÷þñé åßíáé ìéêñüôåñç, áìåëÝóôåñç, åðáñ÷éáêÞ ìßìçóç ôùí áíáëüãùí
ìíçìåßùí óôç Máêåäïíßá. KáôÜ ôï ðñüôõðï ðïëëþí áðü ôïõò ôåëåõôáßïõò, ïé
ïðïßïé êáôÜ ôïí 3ï êáé 2ï áé. ð.X. åßíáé óôçí ðëåéïíüôçôÜ ôïõò ìïíïèÜëáìïé13,
10. Ö. Äáêïñþíéá, «Oäüò Èåñìïðõëþí 9-11», AÄ:Xñïí. 50 (1995) 322-3 (÷ñÞóç ôÜöïõ: ôÝëç 3ïõ/áñ÷Ýò 2ïõ
áé. ð.X. - 4ïò áé. ì.X.). Tï åóùôåñéêü ìÞêïò ôïõ åßíáé 4,42ì., åíþ ôï åêôéìþìåíï ðëÜôïò ôïõ åßíáé ð. 3,92ì.
11. Káñáðáó÷áëßäïõ, ü.á. óçì. 5, 30 êáé óçì. 44. O ìáêåäïíéêüò ôÜöïò óôçí Ðáëáéï÷þñá Ëáñßóçò
(Añâáíéôüðïõëïò 1909, 31) äåí äéÝèåôå äñüìï. Eß÷å üìùò öéëïîåíÞóåé ôï ôåöñïäü÷ï áããåßï åíüò êáé
ìüíïí íåêñïý.
12. H óõíå÷Þò êáëëéÝñãåéá êáé ç åíäå÷ïìÝíç áðïõóßá ðåñéâüëïõ áðü ëßèïõò óôçí ðåñéöÝñåéá ôïõ ôýìâïõ
äõó÷åñáßíïõí ôçí áíáãíþñéóÞ ôïõ. ÐÜíôùò ï ôÜöïò óôçí Tïýìðá Eñåôñßáò (P. Auberson - K. Schefold,
EñÝôñéá. Añ÷áéïëïãéêüò ïäçãüò [AèÞíá 1973] 197) äåí åß÷å ëßèéíï ðåñßâïëï.
13. Äçìáêüðïõëïò 2000, 151.
Ó÷. 2. Añãõñï÷þñé YðÜôçò. Káôüøåéò êáé ôïìÝò (êáé ìå åðáëëçëßá ó÷åäßïõ åãêáñóßáò ôïìÞò êáé
15
ðñüóïøçò) ôïõ êôéóôïý, êáìáñïóêåðïýò ôÜöïõ.

ðáñïõóéÜæåé óôï åóùôåñéêü

ôïõ ôåôñáãùíéêÞ êÜôïøç.
Tï ìÞêïò ôçò A. ðëåõñÜò
åßíáé 1,95ì., åêåßíï ôçò Ä.
1,93ì. Tï ðëÜôïò ôïõ èáëÜ-
ìïõ åßíáé 1,95ì. êáé ôï ýøïò
ôïõ 1,92ì. Óå üëïõò ôïõò
ôÜöïõò ôïõ åßäïõò óôçí
Aéíßäá ôï ýøïò ôïõò
åëáöñþò õðïëåßðåôáé ôïõ
Åéê. 4. Añãõñï÷þñé YðÜôçò. Tá êåñáìåéêÜ êôåñßóìáôá ðëÜôïõò. Ãåíéêþò, üìùò
áðü ôïí êôéóôü, êáìáñïóêåðÞ ôÜöï. áðïêëßóåéò áõôÞò ôçò ôÜîçò
åßíáé áíáìåíüìåíåò14, åíþ
äåí åßíáé áðßèáíï íá ïöåßëïíôáé êáé óôç äéÜâñùóç ôïõ ìíçìåßïõ. Tï ãåãïíüò
áõôü êáé ç óõìâáôüôçôá ôùí áñ÷áßùí ìïíÜäùí ìÝôñçóçò ìÞêïõò15
äõó÷åñáßíåé ôçí Ýêöñáóç ôùí óõãêåêñéìÝíùí ôéìþí óå áñ÷áßïõò ðüäåò. Aí
êáé Ý÷åé ðñïôáèåß üôé ïé êáôáóêåõáóôÝò ôùí «ìáêåäïíéêþí» ôÜöùí
óôçñßæïíôáí óôï áôôéêïåõâïúêü ìåôñçôéêü óýóôçìá ìå ðüäá ßóï ìå 29,6 åê.16,
äåí åßíáé äõíáôüí íá áðïêëåéóèåß êáé ôï äùñéêü-öåéäþíåéï ìå ðüäá 32,5-32,8
åê., äåäïìÝíïõ üôé ç ÷ñÞóç ôïõ Ý÷åé äéáðéóôùèåß óôçí åõâïúêþí êáôáâïëþí
¼ëõíèï17 -áðü êïéíïý ìå ôï ðñþôï- áëëÜ êáé óå Üëëá ìáêåäïíéêÜ êôßóìáôá,
üðùò óôçí ï÷ýñùóç ôïõ Äßïõ18.
¼ðùò óõíçèßæåôáé, ôï ïéêïäïìéêü õëéêü ôïõ ìíçìåßïõ åßíáé ðùñüëéèïò19.
H ðåñßðôùóç ôçò ÷ñÞóçò ðùñïëßèïõ ãéá ôçí êáìÜñá áëëÜ áóâåóôïëßèïõ ãéá
ôïí öÝñïíôá ïñãáíéóìü óôï Ðåñéâüëé20 åßíáé ìïíáäéêÞ áëëÜ áðïêáëõðôéêÞ ôçò
âáèéÜò êáôáíüçóçò ôùí áñ÷þí ôçò ôïîùôÞò èïëïäïìßáò. H ôïé÷ïðïéÀá ôïõ
ôÜöïõ óôï Añãõñï÷þñé áêïëïõèåß ôï áêáíüíéóôï ïñèïãþíéï óýóôçìá. ¸÷åé
äçë.ôïõò äüìïõò áíéóïûøåßò êáé ôïõò ïñèïãùíßïõò óå áõôïýò ëßèïõò
áíéóïìÞêåéò. ¸íäåêá äñïìéêïß èïëßôåò óõíéóôïýí ôçí çìéêõëéíäñéêÞ
êáìÜñá21. EðåéäÞ ôï ðëÜôïò ôïõò (äçë. ôï ìÞêïò ÷ïñäÞò ôïõò) ðïéêßëëåé, äåí
14. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 151 óçì. 1.
15. A. Frazer, Samothrace 10. The Propylon of Ptolemy II (Bollingen Series LX 10) 45-46 óçì. 20. Bë. ãéá
áñ÷áßåò ìïíÜäåò ìÞêïõò êáé ôéò õðïäéáéñÝóåéò ôïõò H. Busing, «Metrologische Beiträge», JdI 97 (1982) 1-
45 áëëÜ êõñßùò 3, 9, 25.
16. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 172^ Äçìáêüðïõëïò 2000, 125.
17. D.M. Robinson - J.W. Graham, Olynthus VIII. The hellenic house (Báëôéìüñç-Ëïíäßíï-Oîöüñäç 1938)
50-51.
18. È. Óôåöáíßäïõ-Téâåñßïõ, AíáóêáöÞ Äßïõ 1. H ï÷ýñùóç (Èåóóáëïíßêç 1998) 96-97 óçì. 47.
19. Añâáíéôüðïõëïò 1909, 31.
20. ÐÜíôïò 1987, 417.
21. Óôç äçìïóéåõèåßóá åãêáñóßá ôïìÞ ôïõ ôÜöïõ óôçí YðÜôç ç ïñïöÞ ðáñïõóéÜæåôáé ùò áðëþò ôïîùôÞ
êëåéäùôÞ êáé ü÷é ôïõ óõíÞèïõò ôýðïõ, äçë. çìéêõëéíäñéêÞ. Aõôü ðñáêôéêþò óçìáßíåé üôé áðáéôåßôï èÜëáìïò
ìåãáëõôÝñïõ ðëÜôïõò ãéá íá åããñáöåß åíôüò ôïõ ï êýêëïò, ìÝñïò ôïõ ïðïßïõ åßíáé ôï ôüîï ôçò ïñïöÞò. Ãéá
ôï ãåùìåôñéêü ðñïóäéïñéóìü êáé ôçí êáôáóêåõÞ ôïõ çìéêõêëéêïý ôüîïõ áðü óöçíïëßèïõò óôçí áñ÷áéüôçôá
âë. Äçìáêüðïõëïò 2000, 155-159. Ãéá ôçí êáô’ åîáßñåóç -ðåéñáìáôéêÞ;- ÷ñÞóç ìç çìéêõêëéêþí ôüîùí óå
åßíáé åõ÷åñÞò ç áíáãíþñéóç ôïõ êïñõöáßïõ ëßèïõ, ôïõ áñ÷áßïõ "ïöèáëìïý".

Tï ýøïò ôïõò åßíáé ó÷åäüí ïìïéüìïñöï 0,38-0,42ì. Óôç äõôéêÞ ãÝíåóç ôïõ
ôüîïõ, üìùò, ïé èïëßôåò åßíáé åìöáíþò õøçëüôåñïé. TÝôïéåò áíùìáëßåò óôï
åîùññÜ÷éï åêëáìâÜíïíôáé ùò Ýíäåéîç ãéá ôçí êÜëõøç ôïõ ìíçìåßïõ ìå ÷þìá22
áëëÜ êáé ùò ìÝôñï ãéá ôçí áóöáëÝóôåñç áãêýñùóÞ ôïõ óôá õëéêÜ åðß÷ùóçò
åíôüò ôïõ ïñèïãùíßïõ ïñýãìáôïò, áöïý óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ êáôáëÞãïõí ïé
ùèÞóåéò áðü ôçí êáìÜñá23. EÜí ôï ðÜ÷ïò ôùí áöáíþí áðü ôçí åîùôåñéêÞ
ðëåõñÜ ìáêñþí ðëåõñþí åßíáé ôçò ôÜîåùò ôùí ð. 0,40ì., ôüôå ï ãåùìåôñéêüò
ðñïóäéïñéóìüò ôïõ õðáêïýåé óôïí êáíüíá ðåñß åíäåäåéãìÝíïõ ðÜ÷ïõò24.
Ðñüêåéôáé üìùò ãéá õðåñâïëéêÞ ôéìÞ, åÜí ëçöèåß õð’ üøéí üôé ïé áíÜëïãïé
ôÜöïé ìå äéÜìåôñï êáìÜñáò ðåñß ôá 3ì. Ý÷ïõí ôïß÷ïõò 0,50ì. ðá÷åßò, äçë. ôï
1/6 ôçò äéáìÝôñïõ25.
MåãÜëïé áñãïß ëßèïé âñÝèçêáí óõóóùñåõìÝíïé åêáôÝñùèåí ôçò èýñáò êáé
åìðñüò áðü ôïí ôïß÷ï ôçò ðñüóïøçò. Óôï äÜðåäï ôïõ ôáöéêïý èáëÜìïõ
äéáöáßíïíôáé ïé áêìÝò áñãþí ëßèùí. EðåéäÞ ïé äßäõìïé ôÜöïé óôéò MåîéÜôåò
åäñÜæïíôáí óå áñãïëéèïäïìÞ, ç ïðïßá ðåñéÝâáëëå êáé åîùôåñéêÜ ôïõò
èáëÜìïõò26, äåí áðïêëåßåôáé íá éäñýèçêå ï ôÜöïò ôïõ Añãõñï÷ùñßïõ óå Ýíá
ôÝôïéï õðüóôñùìá. MÝñéìíá ãéá èåìåëßùóç óå åéäéêÜ äéáìïñöùìÝíç êïßôç
Ý÷åé äéáðéóôùèåß êáé óôç Máêåäïíßá27.
Óå áíôßèåóç ìå ôçí ðëåéïíüôçôá ôùí ôáöéêþí ìíçìåßùí óôç Máêåäïíßá ìå
ôéò ïñèïãþíéåò, óõ÷íüôáôá äéáêïóìçìÝíåò èõñáßåò ðëåõñÝò, ç ðñüóïøç ôïõ
íÝïõ ôÜöïõ åßíáé ëéôÞ.¼ðùò êáé ôá ëïéðÜ äåßãìáôá áðü ôçí KåíôñéêÞ EëëÜäá,
ðáñáðÝìðåé óôç äïìéêÞ óõãêñüôçóç ôïõ êôßóìáôïò, áöïý óå áõôüí åßíáé
ïñáôÞ ç ðëïêÞ ôùí ëßèùí. O áêñùôçñéáóìüò ôçò âüñåéáò ðáñõöÞò ôçò
êáìÜñáò óôï Añãõñï÷þñé äåí åðéôñÝðåé ôç óõíáãùãÞ óõìðåñáóìÜôùí ãéá ôçí
áêñéâÞ óýíèåóç ôùí ëßèùí óôï óçìåßï áõôü. MíçìåéùäÝóôåñï ðÜíôùò
äçìéïýñãçìá áõôÞò ôçò ðñáêôéêÞò áðïôåëåß ç ðñüóïøç ôïõ ôÜöïõ ðáñÜ ôçí
Ðáëáéï÷þñá Ëáñßóçò ôùí áñ÷þí ôïõ 3ïõ áé. ð.X.28, åíþ óôïí ìáêåäïíéêü
÷þñï ï ðåñéïñéóìüò ôçò äéáêüóìçóçò óôçí åðéìåëÞ ëÜîåõóç ôçò åðéöáíåßáò
ôùí ëßèùí óõíáíôÜôáé óôïí ôÜöï ôçò Tïýìðáò ôçò Ðáéïíßáò (â´ìéóü 4ïõ áé.
åëëçíéóôéêÝò êáôáóêåõÝò âë. P. Bougia, Ancient bridging methods and constructions in Greece and coastal Asia
Minor (Äéä. äéáôñéâÞ óôç ÖéëáäÝëöåéá/H.Ð.A. 1996) 365. ÐÜíôùò, ç öùôïãñáößá ôçò BA åóùôåñéêÞò
ðëåõñÜò ôïõ èáëÜìïõ ìå áñ. öùô. áñ÷åßïõ 252 ôçò IÄ´ EÐKA áëëÜ êáé ôï ãåãïíüò üôé ç êåíôñéêÞ ðåñéï÷Þ
ôçò êáìÜñáò åß÷å äéáëõèåß åíéó÷ýïõí ôçí åíôýðùóç üôé êáé áõôüò ï ôÜöïò óôåãáæüôáí ìå çìéêõëéíäñéêÞ
êáìÜñá.
23. Äçìáêüðïõëïò 2000, 132-133 êáé óçì. 19.
24. Óôï ßäéï 136 êáé óçì. 22: ôï éäåþäåò ðÜ÷ïò ðñïêýðôåé áðü ôç ÷Üñáîç åðß ôïõ åäÜöïõò ïñèïãùíßïõ
ôñéãþíïõ ìå ìÞêïò êáèÝôùí ðëåõñþí ôçí áêôßíá ôïõ çìéêõêëßïõ ôçò êáìÜñáò äïèÝíôïò ôÜöïõ êáé ôçí, åí
óõíå÷åßá, áöáßñåóç áðü ôï ìÞêïò ôçò õðïôåßíïõóáò åêåßíï ôçò ìßáò áðü ôéò êÜèåôåò ðëåõñÝò.
25. Eîáßñåóç áðïôåëåß ï äéáìÝôñïõ 4,80ì. TÜöïò ôùí Ëåõêáäßùí I, «ôçò Kñßóåùò», ï ïðïßïò ðáñïõóéÜæåé
ðëåõñéêïýò ôïß÷ïõò ðÜ÷ïõò 0,90ì. Bë. óôï ßäéï 137.
26. Äáêïñþíéá ü.á. óçì. 7^ Äáêïñþíéá 1986, 148.
27. Äçìáêüðïõëïò 2000, 128 êáé óçì. 8.28. Añâáíéôüðïõëïò 1909, 31 åéê. 1.
28. Añâáíéôüðïõëïò 1909, 31 åéê. 1.
ð.X)29 êáé óå æåýãïò ôÝôïéùí

ìíçìåßùí óôï ËÜêêùìá Xá-
ëêéäéêÞò (ôÝëïõò 3ïõ-áñ÷þí
2ïõ áé. ð.X.)30. ¸íáò ðáñü-
ìïéïò ôÜöïò ð. 500ì. B. ôùí
ôåëåõôáßùí åß÷å åðé÷ñéóìÝíç
ìå ëåõêü êïíßáìá ôçí ðñü-
óïøç êáé åðßèåôï óôç ãÝíåóç
ôïõ èüëïõ Ýíá ÷áìçëü, áíÜ-
ãëõöï áÝôùìá31. Óôéò ðñï-
áíáöåñèåßóåò ðåñéðôþóåéò ôï
Åéê. 5. Añãõñï÷þñé YðÜôçò. H åßóïäïò ôïõ ôÜöïõ ìå äåóðüæïí óôïé÷åßï óôçí ðñü-
ôéò óôëåããßäåò óôç âÜóç ôïõ èõñïöýëëïõ. Aðü B. óïøç åßíáé ôï õðÝñèõñï, ï
áñ÷áßïò ïõäüò. Káé óôï
Añãõñï÷þñé ôï áíþöëéï åßíáé
ï ðá÷ýôåñïò ëéèüðëéíèïò
üëùí. ¼ðùò êáé áõôüò óôçí
YðÜôç, ðëáéóéþíåôáé áðü
ìéêñïôÝñïõò åããùíßïõò. Óôéò
MåîéÜôåò ç Ð-ó÷çìç Üíù
áðüëçîç ôïõ èõñáßïõ áíïß-
ãìáôïò Ý÷åé áðïêïðåß óôï
êÜôù Üêñï ôïõ áíùöëßïõ.
Óôï Añãõñï÷þñé, üðùò êáé
óôï Ðåñéâüëé32 êáé óôçí Ðá-
Åéê. 6. Añãõñï÷þñé YðÜôçò. Oé êëßíåò óôï åóùôåñéêü ëáéï÷þñá Ëáñßóçò33, åãêïðÝò
ôïõ ôÜöïõ ìå ôá åõñÞìáôá êáôÜ ÷þñáí. Aðü N.
óôçí åîùôåñéêÞ áêìÞ ôùí
ðáñáóôÜäùí äéåõêüëõíå ôçí ðñïóáñìïãÞ ôïõ ìåôáêéíïõìÝíïõ èõñïöýëëïõ.
Tï ðþñéíï èõñüöõëëï ôïõ Añãõñï÷ùñßïõ (Eéê. 5), ýøïõò ôïõëÜ÷éóôïí 1,20ì.,
ðëÜôïõò 080ì. êáé ðÜ÷ïõò 0,20ì. áí êáé óôçñéæüôáí óôç âÜóç ôïõ åîùôåñéêÜ
áðü óùñü ëßèùí, åß÷å áðïêñïõóìÝíç êáé ðñïò ôá Ýîù ðëáãéáóìÝíç ôçí
áíþôåñç Üêñç ôïõ ëüãù ôçò èñáýóçò ôïõ óå äýï ôìÞìáôá. Tï èõñüöõëëï ôùí
ôÜöùí ôçò YðÜôçò êáé Ëáìßáò åöáðôüôáí ðñïåîÝ÷ïíôïò ðåñéèõñþìáôïò åí
åßäåé áðüëçîçò Þ áôñïöéêïý ôáöéêïý äñüìïõ34.
¸íá Ð-ó÷çìï èñáíßï ýøïõò ð. 0,50ì. êáé ðëÜôïõò 0,55ì. êáôÜ ìÞêïò ôùí
29. ÐÝôóáò ü.á. óçì. 5, 235-236 Ó÷. 1, 240 Ó÷. 4.

30. M. Aíäñüíéêïò, «"Máêåäïíéêïß" ôÜöïé Îåñïêþìçò Ëáêêþìáôïò», AÄ:Xñïí. 16 (1960) 214-7 êáé ðßí.
183á-ä^ B. Gossel, Makedonische Kammergräber (Äéä. äéáôñ. óôï Båñïëßíï 1980) 20.
31. M. Tóéìðßäïõ-Aõëùíßôç, «AíáóêáöéêÝò Ýñåõíåò óå ôáöéêïýò ôýìâïõò ôùí íïìþí Èåóóáëïíßêçò êáé
XáëêéäéêÞò», AEMÈ 1 (1987) 263-4 êáé ðßí. 268, áñ. 9.
32. ÐÜíôïò 1987, 417.
34. Äáêïñþíéá ü.á. óçì. 9, 323.
åóùôåñéêþí ôïß÷ùí ôïõ èáëÜìïõ öéëïîÝíçóå ôéò ôáöÝò (Eéê. 6). ¸÷åé êôéóèåß
áðü ìåóáßïõ ìåãÝèïõò áñãïýò ëßèïõò óôï ìÝôùðï ìå ëÜóðç ùò óõíäåôéêü
õëéêü êáé ÷þìá êáé ëéèÜñéá óôï åóùôåñéêü. Ëßèïé ìåóáßïõ ìåãÝèïõò Ý÷ïõí
âõèéóèåß óôïí ðõñÞíá ôçò N. êåñáßáò óôç íïçôÞ óõíÝ÷åéá ôçò A. êáé Ä.
ðáñåéÜò ôïõ èñáíßïõ. TïõëÜ÷éóôïí ç ðñïò ôïí äéÜäñïìï åðéöÜíåéá ôïõ
ôåëåõôáßïõ Þôáí åðé÷ñéóìÝíç, üðùò õðáéíßóóïíôáé ôá êáôÜ ôüðïõò
óðáñÜãìáôá õðïëåýêïõ êïíéÜìáôïò. Ðëáêïåéäåßò ëßèïé êáëõììÝíïé ìå
áóâåóôïêïíßáìá äçìéïõñãïýóáí ôçí ðñïò ôïí äéÜäñïìï üøç ôùí áíáëüãùí
êáôáóêåõþí êáé óôïõò Üëëïõò ôÜöïõò ôçò Aéíßäïò. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí
áðëïðïéçìÝíç áðüäïóç ôùí ôáöéêþí êëéíþí, ëéèßíùí óôçí ðëåéïíüôçôÜ ôïõò,
ïé ïðïßåò áöèïíïýí óå «ìáêåäïíéêïý» ôýðïõ ôÜöïõò óôç Büñåéá EëëÜäá êáé
Eýâïéá. Aðü ôá 40 ðåñßðïõ ãíùóôÜ ðáñáäåßãìáôá áõôþí ôùí ôÜöùí ìå
êëßíåò êáé êëéíïåéäåßò êáôáóêåõÝò ìüíïí áõôüò óôçí Ðëáôåßá Óõíôñéâáíßïõ
(Èåóóáëïíßêçò II, 3ïõ áé. ð.X.)35 ìå ôñåéò êôéóôÝò êëßíåò óå óåéñÜ êáé åêåßíïò
óôçí TåñðíÞ Néãñßôáò ìå ôñåéò èÞêåò36 ðáñïõóéÜæïõí Ð-ó÷çìç äéáññýèìéóç37.
¸÷ïõí, üìùò, Ýíáí êåíü ÷þñï áìÝóùò äåîéÜ ãéá ôïí åéóåñ÷üìåíï óôï
èÜëáìï38. AõôÞ åßíáé êáé ç äéÜôáîç ôïõ ôáöéêïý åäñÜíïõ óôï Ðåñéâüëé êáé
ðéèáíüôáôá óôç Ëáìßá (ó÷.3). Oé ìåìïíùìÝíåò êëßíåò åêáôÝñùèåí äéáäñüìïõ
ìå áöåôçñßá ôçí åßóïäï, üðùò óôïõò äýï ôÜöïõò ôùí Måîéáôþí êáé óå åêåßíïí
óôçí YðÜôç (ó÷.4), âñßóêïõí ìïíáäéêü ðáñÜëëçëï óôïí ôÜöï ôçò Ðáëáôßôóáò
(ôåëåõôáßï ôñßôï ôïõ 4ïõ Þ â´ìéóü-áñ÷Ýò 2ïõ áé. ð.X.)39. H óåéñÜ ôùí ëßèùí óôá
óçìåßá Ýíùóçò ôùí êåñáéþí ôùí êëéíþí óôï Añãõñï÷þñé ßóùò äçëþíåé üôé
áõôÝò ðñïÝêõøáí áðü ôçí óýíäåóç ôùí äýï ðáñáëëÞëùí êëéíþí ìå ôç âïÞèåéá
ôïõ åãêáñóßïõ ôïß÷ïõ. EíäÝ÷åôáé ìÜëéóôá áõôüò ï ôïß÷ïò íá äÝ÷èçêå ìüíïí
êôåñßóìáôá, áöïý ç åêåß åìöÜíéóÞ ôïõò åßíáé ðõêíüôåñç. Tï ãåãïíüò üôé óôçí
YðÜôç40 êáèåìßá áðü ôéò êëßíåò ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ãéá ìßá ìüíïí ôáöÞ, èá
õðÝâáëëå ôçí éäÝá üôé áõôÝò åðåëÝãçóáí ãéá íá åîõðçñåôÞóïõí ìüíïí ôï
35. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 179 áñ. 11 êáé ðáñÝíèåôïò ðßí. Óéóìáíßäçò 1997, 156.
36. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 179 áñ. 19^ Óéóìáíßäçò 1997, 167 ó÷Ýä. 8.
37. Oñèþò ï Óéóìáíßäçò 1997, 183-185 èåùñåß üôé ç åîáéñåôéêþò ìåìïíùìÝíç ÷ñÞóç ôùí ôñéþí ôáöéêþí
êëéíþí óå êÜôïøç Ð óõíéóôÜ Ýíá ïõóéþäåò åðé÷åßñçìá êáôÜ ôçò èåùñßáò ðåñß ìßìçóçò ôùí áéèïõóþí
óõìðïóßùí (ôñéêëßíùí ïßêùí) óôçí ôáöéêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ. YðÝñìá÷ïé ôçò èåùñßáò áõôÞò õðÞñîáí ïé L.
Heuzey êáé H. Daumet, (Mission archeologique de Macedoine (Ðáñßóé 1876, 250 ê.å.), ï K.G. Vollmoeller,
Griechische Kammergräber mit Totenbetten (Büííç 1901) 6 êáé ç Gossel, ü.á. óçì. 30, 35. O F. Studniczka,
Das Symposion Ptolemaios II nach der Beschreibung des Kallixenos wiederhergestellt (Abhandlungen der
Philologisch-historischen Klasse der Koniglich-Sachsischen Gesellschaft der Wissenschaften XXX.II, Ëåéøßá
1914) 134, 136-7 éó÷õñßóèçêå üôé óõãêåêñéìÝíç äéÜôáîç ïöåßëåôáé óå ñùìáúêÞ åðéññïÞ. ÐåñáéôÝñù Ýñåõíá
ôïõ èÝìáôïò óõíéóôÜ ç J.-M. Dentzer, Le motif du banquet couche dans le proche-Orient et le monde grec du
VIIe au IVe siecle avant J.C. (Bibliotheque des Ecoles Francaises dÁthenes et de Rome 246, Pþìç 1982) 536,
áöïý áõôÞ ç äéÜôáîç åßíáé áðëÞ êáé ëåéôïõñãéêÞ, åíþ ï ÐáíôåñìáëÞò 1972, 173 áíôéìåôùðßæåé ìå ðåñßóêåøç
ôç èåùñßá ôïõ ôñéêëéíßïõ.
38. O ÷þñïò åßíáé äõíáôüí íá öéëïîåíïýóå èñüíï Þ êßóôç Þ îýëéíç ôñÜðåæá ìå ðñïóöïñÝò ãéá ôïõò íåêñïýò
Þ, ôÝëïò, ãéá óðïíäÝò. Bë. ãéá áõôü Óéóìáíßäçò 1997, 189.
39. ÐáíôåñìáëÞò 1972, 181 áñ. 5^ Gossel ü.á. óçì. 30, 61^ Óéóìáíßäçò 1997, 126.
40. Äáêïñþíéá ü.á. óçì. 7.
20
Ó÷. 3. Oé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý

ìå êëßíåò óå Ð-ó÷çìç äéÜôáîç.
Ó÷. 4. Oé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý

21
ìå êëßíåò åêáôÝñùèåí ôïõ äéáäñüìïõ ôïõ èáëÜìïõ.

óõæõãéêü æåýãïò41. Oé áëëåðÜëëçëïé üìùò åíôáöéáóìïß óôïõò äéäýìïõò

ôÜöïõò ôùí Måîéáôþí, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé áõôïß áíÞêáí óôçí ßäéá
ïéêïãÝíåéá Þ ãÝíïò äåäïìÝíïõ üôé åßíáé óýã÷ñïíïé, üìïñïé, üìïéïé êáé
êáëýðôïíôáé áðü êïéíü ôýìâï42, áðïäåéêíýïõí üôé Þ ç áñ÷éêÞ ðñüèåóç ãéá
áôïìéêüôåñç ÷ñÞóç õðï÷þñçóå óôçí áíáãêáéüôçôá ôùí ðïëëþí èáíÜôùí43 Þ
üôé ç ðåñßðôùóç ôçò YðÜôçò äåí Þôáí ï êáíüíáò. Aðü ôçí áíôéðáñáâïëÞ ìå
ôõðéêïýò åêðñïóþðïõò ôïõ åßäïõò ðñïêýðôåé üôé ìïñöïëïãéêÜ ç äéÜôáîç ôùí
êëéíþí ôùí "ìáêåäïíéêþí" ôÜöùí óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý êéíåßôáé óôï
÷þñï ôùí åîáéñÝóåùí. H ðïëõìïñößá -ðáñÜ ôï ïëéãÜñéèìï ôïõ äåßãìáôïò-
åðéâåâáéþíåé ôçí äéáðéóôùìÝíç êáé áëëïý åõåëéîßá êáé åëåõèåñßá ôùí
êáôáóêåõáóôþí óôç äéáìüñöùóç ëýóåùí. ÐÜíôùò, ìÝ÷ñé óôéãìÞò, ôï åíéáßï,
êôéóôü Ð-ó÷çìï èñáíßï ôïõ ôÜöïõ ôïõ Añãõñï÷ùñßïõ åßíáé ìïíáäéêü ãéá
êôéóôü, êáìáñïóêÝðáóôï ìíçìåßï44. Óáöþò äéáìïñöþèçêå ãéá ôïí
åíôáöéáóìü ðïëëþí ìåëþí ôçò ïéêïãåíåßáò åðß ìáêñüí. ÓõíÞèùò ïé ëáîåõôïß
èáëáìùôïß ôÜöïé áðü ôï â´ôÝôáñôï ôïõ 2ïõ áé. ð.X. ê.å., áñêåôïß áðü ôïõò
ïðïßïõò Ý÷ïõí áíáóêáöåß êáé óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý45, äéáèÝôïõí Ð-
ó÷çìï ôáöéêü èñáíßï, ëáîåõìÝíï óôï öõóéêü ðÝôñùìá. ºóùò ç åðéëïãÞ ôçò
óõãêåêñéìÝíçò ìïñöÞò êëéíþí óôï Añãõñï÷þñé êáôáäåéêíýåé --ìå ôïí
åðïðôéêüôåñï ôñüðï-- ôçí êáôÜëçîç ìßáò ìáêñÜò êáé óõíå÷ïýò äéáäéêáóßáò
ðñïóáñìïãÞò ðñïôýðùí êáé áðïôåëåß ôïí óõíäåôéêü êñßêï ìåôáîý ôùí äýï
ôýðùí. H ÷ñïíïëüãçóç ôùí ðñùúìïôÝñùí áðü ôá ôáöéêÜ äþñá -ã´ôÝôáñôï ôïõ
2ïõ áé. ð.X.- ìáñôõñåß üôé ï ôÜöïò ôïõ Añãõñï÷ùñßïõ åßíáé åðß ôïõ ðáñüíôïò
ôï ïøéìüôåñï äçìéïýñãçìá ôçò êáôçãïñßáò óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý. Aí
êáé ïé "ìáêåäïíéêïý" ôýðïõ ôÜöïé äÝ÷èçêáí ôáöÝò ìÝ÷ñé ôïõò ñùìáúêïýò
÷ñüíïõò, ôá öèçíüôåñá õðïêáôÜóôáôÜ ôïõò, ïé ëáîåõôïß èáëáìùôïß,
áíáäåß÷èçêáí êáôÜ ôïõò õóôÝñïõò åëëçíéóôéêïýò ÷ñüíïõò ùò êáô´åîï÷Þí
ôáöéêÜ ìíçìåßá ôùí åðéöáíþí. H áíÝãåñóç ìÜëéóôá ôïõ ôÜöïõ óôï
Añãõñï÷þñé óå êáôÜ ðïëý ìåôáãåíÝóôåñç ôçò ìáêåäïíéêÞò êõñéáñ÷ßáò åðï÷Þ
äåß÷íåé üôé áõôïý ôïõ åßäïõò ôá ìíçìåßá Þôáí ðñïóöéëÞ óôçí åã÷þñéá Üñ÷ïõóá
41. Ãéá áõôÞí ôçí ðñáêôéêÞ âë. Óéóìáíßäçò 1997, 186, 187.
42. Ãéá æåýãïò áíáëüãùí ôÜöùí âë. á. óçì. 30, Aíäñüíéêïò 1960 (ËÜêêùìá XáëêéäéêÞò). KáôÜ ôçí
ðåñßïäï ôçò ìåãÜëçò ïéêïíïìéêÞò áêìÞò óôç Máêåäïíßá (ýóôåñïò 4ïò-3ïò áé. ð.X.) ìßá ïéêïãÝíåéá
êáôáóêåýáæå ðåñéóóïôÝñïõò ôïõ åíüò ôÜöïõò ìå ìåìïíùìÝíïõò íåêñïýò, ïé ïðïßïé êáëýðôïíôáí áðü ôïí
ßäéï ôýìâï. Ãéá áõôü Óéóìáíßäçò 1997, 187.
43. Káé óôç Máêåäïíßá ïé õóôåñüôåñïé, ìéêñüôåñïé êáé ðôù÷üôåñïé ôÜöïé åß÷áí ìåãáëýôåñï áñéèìü êëéíþí
Þ êëéíïåéäþí êáôáóêåõþí. Ãéá áõôü âë. Óéóìáíßäçò 1997, 185.
44. Xáìçëü èñáíßï êáôÜ ìÞêïò ôùí äýï ìáêñþí ðëåõñþí, ôï ïðïßï ðëáéóßùíå ôçí ëßèéíç êëßíç óôçí
áðÝíáíôé ôçò åéóüäïõ ðëåõñÜ, äéáðéóôþèçêå óå áâåâáßáò ÷ñïíïëüãçóçò «ìáêåäïíéêïý» ôýðïõ ôÜöï óå
áñ÷áßï íåêñïôáöåßï ôçò Xáëêßäïò (A. XùñÝìçò, «EéäÞóåéò åî Eõâïßáò. Añ÷áßïí íåêñïôáöåßïí åéò ¢ãéïí
ÓôÝöáíïí Xáëêßäïò», AAA 7 [1974] 28-29 êáèþò êáé êáôÜ ìÞêïò ôùí ôñéþí ðëåõñþí óôï ôÜöï óôï Kïôñþíé
Eñåôñßáò (ôïõ ôÝëïõò ôïõ 4ïõ-áñ÷þí 3ïõ áé. ð.X., Káñáðáó÷áëßäïõ, ü.á. óçì.5, 20-21). O ôåëåõôáßïò åß÷å
êôéóôÞ ëßèéíç êëßíç -óôçñéæüìåíç óôï èñáíßï- óôçí ðëåõñÜ áðÝíáíôé ôçò åéóüäïõ.
45. Äáêïñþíéá 1986, 153. ËáîåõôÝò êëßíåò óå ó÷Þìá Ð åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ìßáò åíüôçôáò ôùí ëáîåõôþí
ôÜöùí óôç BÝñïéá (Ó. Äñïýãïõ-Ã. TïõñÜôóïãëïõ, Eëëçíéóôéêïß ëáîåõôïß ôÜöïé Båñïßáò, ÄAÄ 28, AèÞíá
1980, 109) áëëÜ êáé óôçí ÐÝëëá (M. ËéëéìðÜêç-AêáìÜôç, Ëáîåõôïß èáëáìùôïß ôÜöïé ôçò ÐÝëëáò, ÄAÄ 53,
AèÞíá 1994, 95).
ôÜîç êáé ü÷é ìüíïí ÷þñïé ôáöÞò Máêåäüíùí46 Þ öéëïìáêåäüíùí

õðïóôçñéêôþí ôïõò.
Kôåñßóìáôá åß÷áí áðïôåèåß óôéò ôñåéò êåñáßåò ôïõ Ð-ó÷çìïõ èñáíßïõ áëëÜ
êáé óôïí ïñèïãþíéï äéÜäñïìï ìåôáîý ôïõò (Eéê. 4, 6). Tï êõñßáñ÷ï áããåßï óå
üëåò ôéò ïìÜäåò Þôáí ôá ìõñïäï÷åßá. AôñáêôïåéäÞ ôïõ ã´ôåôÜñôïõ ôïõ 2ïõ áé.
ð.X.47 âñÝèçêáí ìáæß ìå áðéüó÷çìá ôïõ 1ïõ áé. ð.X.-áñ÷þí 1ïõ áé. ì.X.48
(óôçí A. êëßíç) Þ ìå ëåðôïêÝëõöï åñõèñïâáöÞ êÜíèáñï ôïõ õóôÝñïõ 1ïõ áé.
ð.X.-áñ÷þí 1ïõ áé. ì.X. 49 áðü êïéíïý ìå áóêü ôýðïõ guttus êáé áðéüó÷çìï
(óôç Ä. êëßíç). Äýï áðéüó÷çìá ìõñïäï÷åßá ðëáéóßùíáí Ýíáí ëý÷íï
÷ñïíïëïãïýìåíï óôç óôñïöÞ ôïõ 2ïõ ðñïò ôïí 1ï áé. ð.X. 50 (óôç N. êëßíç).
AíÜëïãç åßíáé êáé ç ÷ñïíéêÞ êëéìÜêùóç ôùí åõñçìÜôùí óôï äéÜäñïìï. Eêôüò
áðü ôá Ýîé ìõñïäï÷åßá -ôñßá áôñáêôïåéäÞ êáé ôñßá áðéüó÷çìá-
ðåñéóõëëÝ÷èçêáí äýï åöèáñìÝíïé õðåñìåãÝèåéò ëý÷íïé, ç êáôáóêåõÞ ôùí
ïðïßùí Üñ÷éóå áðü ôá ôÝëç ôïõ 3ïõ êáé óõíå÷ßóèçêå óôïí 2ï áé. ð.X.51, Ýíáò
áíÜãëõöïò óêýöïò ôïõ â´ìéóïý ôïõ 2ïõ áé. ð.X. 52, ìßá ìåëáìâáöÞò ëÜãçíïò53
êáé Ýíá ìåëáìâáöÝò óöáéñéêü ðñï÷ïÀäéï. ÈñáõóìÝíá óå ìåãÜëá ôìÞìáôá Ýîé
ìõñïäï÷åßá -áðü ôá áôñáêôüó÷çìá ôñßá ìå óùëçíùôü óþìá54 êáé Ýíá
áðéüó÷çìï- êáé äýï ïîýâáöá ðéíÜêéá ôïõ õóôÝñïõ 2ïõ-ðñùÀìïõ 1ïõ áé. ð.X.55
ðåñéóõëëÝ÷èçêáí óôçí åðß÷ùóç ôïõ èáëÜìïõ. Tï ìïíáäéêü ìåôáëëéêü
46. Ãéá ôçí éäÝá ÷ñÞóçò ôùí êôéóôþí êáìáñïóêåðþí ôÜöùí áðü ìáêåäüíåò åãêáôåóôçìÝíïõò óôç Nüôéá
EëëÜäá âë. K. Kïõñïõíéþôçò, «TÜöïé êáìáñùôïß Eñåôñßáò», AE 1899, 233^ K.G. Vollmoeller, «Uber zwei
euboische Kammergraber mit Totenbetten», AM 26 (1901) 365.
47. Bë. ãéá ôïí ôýðï M.-Ö. Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, «E÷ßíïò», EëëçíéóôéêÞ KåñáìéêÞ áðü ôç Èåóóáëßá (AèÞíá
2000) 208 áñ. K 5950, 210 åéê. 10á (ìåôÜ ôá ìÝóá ôïõ 2ïõ áé. ð.X.)
48. V.R. Anderson-Stojanovic, «The chronology and function of ceramic unguentaria», AJA 91 (1987) 113?
E. Dusenbery, Samothrace 11. The nekropoleis. Catalogues of objects by categories (Bollingen Series LX.11,
1998) 800-801.
49. Ðñüêåéôáé ãéá ôïðéêÞ ðáñáëëáãÞ ëåðôïêåëýöùí êáíèáñïåéäþí ôïõ õóôÝñïõ 1ïõ áé. ð.X.-áñ÷þí ôïõ 1ïõ
áé. ì.X. Ãéá ôïí ôýðï âë. Ð. Mðïýãéá, «Óýíïëá êåñáìåéêþí êôåñéóìÜôùí áðü ôï åëëçíéóôéêü íåêñïôáöåßï
ôïõ A÷éíïý», ÓT´ EëëKåñ áñ. K 8910 êáé K 8387 (ÁèÞíá 2004) 159.
50. R.H. Howland, The Athenian Agora IV. Greek lamps and their survivals (Princeton 1958) 124 áñ. 517 ðßí.
19, 45.
51. P. Bruneau, Dëlos XXVI. Les lampes (Ðáñßóé 1965) 22 áñ. 47 (ôÝëç 3ïõ-ã´ôÝôáñôï 2ïõ áé. ð.X.), ðßí. 2.
E. Mðáæéùôïðïýëïõ-BáëáâÜíç, «EëëçíéóôéêÞ êåñáìéêÞ ôçò AéôùëéêÞò Káëëéðüëåùò», ÃÉëëKåñ
(BéâëéïèÞêç ôçò åí AèÞíáéò Añ÷áéïëïãéêÞò Eôáéñåßáò 137, AèÞíá 1994) 48 áñ. 11711, ðßí. 17ã^ A.
ÄïõëãÝñç-Iíôæåóßëïãëïõ, óôï ßäéï 372 áñ. BE 8581 ðßí. 286 (2ïò áé. ð.X. áëëÜ êõñßùò á´ìéóü ôïõ). Öáßíåôáé
ùò õâñßäéï ôùí ôýðùí EX1 êáé EX2 ôïõ A÷éíïý (2ïò-á´ìéóü ôïõ 1ïõ áé. ð.X.)^ âë. ãéá áõôü M.-Ö.
Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, «Tá åëëçíéóôéêÜ ëõ÷íÜñéá ôïõ E÷ßíïõ», EÉëëKåñ (AèÞíá 2000) 335-337 ðßí. 167â-ã.
ÐÜíôùò ëý÷íïé äåí êôÝñéóáí ôáöÝò ôïõ 2ïõ áé. ð.X. óôïõò ëáîåõôïýò ôÜöïõò ôçò êïéëÜäïò ôïõ Óðåñ÷åéïý.
Bë. ãéá áõôü Äáêïñþíéá 1986, 156.
52. Ãéá äéáêüóìçóç óêýöùí ìå ïìüêåíôñá çìéêýêëéá êáé óôéãìÝò (shield bowls) âë. G. Roger Edwards,
Corinth VII.III. Corinthian Hellenistic pottery (Princeton-New Jersey 1975) 182 ðßí. 36, 80-81 (ð. 150-146
ð.X.)^ S.I. Rotroff, The Athenian Agora XXII. Hellenistic pottery: Athenian and imported moldmade bowls
(Princeton-New Jersey 1982) 38 ðßí. 68 áñ. 400-402? A. Záïýñç - E. MÝëëéïõ, «EëëçíéóôéêÞ êåñáìéêÞ áðü
ôá íåêñïôáöåßá ôçò ËÜñéóáò», EëëçíéóôéêÞ KåñáìéêÞ áðü ôç Èåóóáëßá (AèÞíá 2000) 94 (ôÜöïò 11 åéê. VII,
ìÝóá 2ïõ Þ â´ìéóü 2ïõ áé. ð.X.)
53. Ãéá ôïí ôýðï óôçí ðåñéï÷Þ âë. Mðïýãéá ü.á. óçì. 49, 157.
54. Ðáðáêùíóôáíôßíïõ ü.á. óçì. 47, 208 áñ. K 5943 êáé K 5940, 210 åéê. 9á-â (â´ìéóü 2ïõ-1ïò áé. ð.X.).
55. Ãéá ôïí ôýðï óôçí ðåñéï÷Þ âë. Mðïýãéá ü.á. óçì. 49, 155.
êôÝñéóìá, ìßá ìéêñÞ ÷Üëêéíç óðáèïìÞëç (spatula), áðü ôç N. êëßíç

÷ñçóßìåõóå åßôå óôçí øéìõèßùóç, ôç ëÞøç äçë êáëëõíôéêÞò óêüíçò, áðü Ýíá
ãõíáéêåßï ìÝëïò ôçò ïéêïãåíåßáò, åßôå óå éáôñéêÝò ðñÜîåéò åíüò áíäñéêïý56.
Tñßá áðéüó÷çìá ìõñïäï÷åßá óõãêïëëÞèçêáí áðü üóôñáêá óôéò ôáñáãìÝíåò
åðé÷þóåéò åîùôåñéêþò ôïõ ìíçìåßïõ. MåôÜ ôïí åíôáöéáóìü ôïõ ôåëåõôáßïõ
íåêñïý êáé ôç óöñÜãéóç ôïõ ôÜöïõ ìå ôï èõñüöõëëï, äýï óôëåããßäåò
áöÝèçêáí óôç âÜóç ôïõ A. êáé Ä. Aí êáé ïé ãõíáßêåò ìåôá÷åéñßæïíôáí ãéá ôïí
êáëëùðéóìü ôïõò óôëåããßäåò, áõôÝò óõíéóôïýóáí áðáñáßôçôï åîïðëéóìü
õãéåéíÞò ãéá ôïõò Üíäñåò üëùí ôùí çëéêéþí57.
O ðïéêßëïò ðñïóáíáôïëéóìüò ôùí êôéóôþí, êáìáñïóêåðþí ôÜöùí ïñèþò
óõíäÝåôáé ìå ôçí ðñüóâáóÞ ôïõò áðü õöéóôáìÝíïõò äñüìïõò. Óôïõò
áðëïõóôÝñïõò åëëçíéóôéêïýò ôÜöïõò -êéâùôéïó÷Þìïõò, ëáêêïåéäåßò- ôçò
êïéëÜäïò ôïõ Óðåñ÷åéïý ïé íåêñïß ôïðïèåôïýíôáí ðÜíôïôå ìå ôçí êåöáëÞ
ðñïò Ä. Eß÷áí äå ôá ðåñéóóüôåñá äþñá óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ðïäþí, üðïõ üìùò
óõóóùñåýïíôáí êáé åêåßíá ôùí áíáêïìéäþí. Óôïí ôÜöï ôçò YðÜôçò ïé íåêñïß
Ý÷ïõí ôçí êåöáëÞ ðñïò A. ¹ôáí äçë. óôñáììÝíïé ìå ôï ðñüóùðï ðñïò ôïí
ïðßóèéï ôïß÷ï ôïõ èáëÜìïõ, áí êáé õðÞñ÷å ç äõíáôüôçôá ãéá áíôßóôñïöç
ôïðïèÝôçóç. EÜí ëçöèåß õð´üøéí üôé óôï åðßðåäï ôùí êëéíþí óôï Añãõñï÷þñé
ç ìåãáëýôåñç óõãêÝíôñùóç ôùí êôåñéóìÜôùí ðáñáôçñåßôáé óå üëï ôï ìÞêïò
ôçò N. êåñáßáò, äåí áðïêëåßåôáé íá åß÷áí åíôáöéáóèåß ïé áðïèáíüíôåò ìå ôçí
êåöáëÞ ðñïò B., üðéóèåí äçë. ôïõ èõñáßïõ ôïß÷ïõ. AõôÞ ç ôïðïèÝôçóç åßíáé
óõíÞèçò áëëÜ áíôßóôñïöç ðñïò åêåßíç ôçò ðñüèåóçò ôïõ íåêñïý óôçí ïéêßá
ôïõ. KáôÜ ôïí Hóý÷éï ïé åêôåèåéìÝíïé ãéá ýóôáôï áóðáóìü "ìÜêáñåò" åß÷áí
ôá ðüäéá ôïõò ðñïò ôçí åîþèõñá, åðåéäÞ åãêáôÝëåéðáí ïñéóôéêþò ôçí åóôßá
ôïõò ãéá ôçí áéþíéá êáôïéêßá ôïõò, ôïí ôÜöï58.
Tï íÝï ôáöéêü ìíçìåßï ôùí õóôÝñùí åëëçíéóôéêþí ÷ñüíùí óôï
Añãõñï÷þñé YðÜôçò áðïêÜëõøå Ýíáí íÝï áñ÷áéïëïãéêü ÷þñï. Aõôüò
âñßóêåôáé 1 ÷ëì. BA ôçò YðÜôçò êáé ð. 800ì. NÄ ôùí Báñêþí êáé êáôÜ ìÞêïò
äñüìïõ, ï ïðïßïò óõíÝäåå ôçí YðÜôç ìå ôïí áñ÷áßï ïéêéóìü óôéò MåîéÜôåò êáé
äéåñ÷üôáí áðü ôéò íüôéåò ðáñõöÝò ôçò áñ÷áßáò åãêáôÜóôáóçò óôá BáñêÜ. Äåí
åßíáé üìùò âÝâáéï üôé ç íåïáðïêáëõöèåßóá íåêñüðïëç åîõðçñåôïýóå ôçí
YðÜôç ìÝóù ôçò BA ðýëçò ôçò, áí êáé ç åðéêñÜôåéá ôçò ðüëçò áõôÞò êÜëõðôå
ìßá ìåãÜëç Ýêôáóç. KáôÜ ôïí 2ï áé. ì.X. -üðùò ðñïêýðôåé áðü ìßá ëáôéíéêÞ
åðéãñáöÞ ó÷åôéêÜ ìå ôá üñéá ìåôáîý YðÜôçò êáé Ëáìßáò- Ýöèáíå ìÝ÷ñé ôéò
MåîéÜôåò59. EðåéäÞ ïé AéíéÜíåò Üñãçóáí íá óõíïéêßóïõí ôéò êþìåò ôïõò óå
56. Ãéá ôéò åéêáæüìåíåò ÷ñÞóåéò âë. W. Deonna, Délos XVIII. Le mobilier délien (1938) 223-224, ðßí.
LXXIV. Ãéá éáôñü óôçí YðÜôç ôïí 2ï áé. ð.X. âë. IG IX 2, 11.
57. M. Ðùëïãéþñãç, «TÜöïé ôïõ Ùñùðïý», AÄ:Måë. 43 (1988) êõñßùò 128-129 êáé óçì. 63. E. Kotera-
Feyer, Die Strigilis (Europäische Hochschulschriften óåéñ. 38, 43, Frankfurt am Main-Berlin-Bern-New York-
Paris-Wien 1993) 6.
58. Óéóìáíßäçò 1997, 231, 237.
59. CIL III 586. Suppl. 12306^ Y. Bequignon, La vallée du Spercheios des origines au IVe siècle (Ðáñßóé 1937)
339-340^ Ð. ÐÜíôïò, «La vallée du Spercheios -Lamia exceptée- aux époques hellénistique et romaine», óôï
Èåóóáëßá, ÄåêáðÝíôå ÷ñüíéá áñ÷áéïëïãéêÞò Ýñåõíáò 1975-1990. AðïôåëÝóìáôá êáé ðñïïðôéêÝò. ÐñáêôéêÜ
Äéåèíïýò Óõíåäñßïõ, Ëõþí 17-22 Aðñéëßïõ 1990, 2 (AèÞíá 1994) 226.
ðüëåéò60 äåí áðïêëåßåôáé íá õðÞñ÷áí äïñõöïñéêÝò êþìåò óôçí äéêáéïäïóßá

ôçò YðÜôçò óôçí íüôéá ü÷èç ôïõ Óðåñ÷åéïý. Yößóôáíôï üìùò êáé áíåîÜñôçôá
ðïëßóìáôá óôçí ðåñéöÝñåéá ôçò ðñùôåýïõóáò, üðùò ðñïêýðôåé áðü ìßá
åðéãñáöÞ ôïõ 2ïõ áé. ð.X. áíáöïñéêÜ ìå ìåèïñéáêÞ Ýñéäá ôçò YðÜôçò ìå ôéò
EñõèñÝò61, ìßá ìéêñüôåñç ðüëç ôùí AéíéÜíùí ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôùí
Èåñìïðõëþí. Oé åíôïé÷éóìÝíåò åëëçíéêÝò åðéãñáöÝò óôçí ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞ
âáóéëéêÞ ôùí Báñêþí YðÜôçò62 -áëëÜ êáé Ýíáò êéâùôéüó÷çìïò ôÜöïò ôïõ 4ïõ
áé. ð.X. 300ì. Ä ôçò âáóéëéêÞò63 õðáéíßóóïíôáé ôçí åêåß ýðáñîç åãêáôÜóôáóçò
áðü ôïõò êëáóéêïýò ÷ñüíïõò êáé åîÞò. ÐåñáéôÝñù Ýñåõíá èá äåßîåé ðéèáíÞ
ó÷Ýóç ôïõ íåêñïôáöåßïõ óôï Añãõñï÷þñé ìå ôçí åãêáôÜóôáóç óôá BáñêÜ.
Tá äéáðéóôùèÝíôá ôáöéêÜ Ýèéìá êáé áñ÷éôåêôïíéêÝò áñ÷Ýò óôïí ôÜöï ôïõ
Añãõñï÷ùñßïõ ìáñôõñïýí üôé ïé ó÷åôéêÝò áíôéëÞøåéò äåí áðïôåëïýóáí
áðïêëåéóôéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ðïëéôéêÞò ïñãÜíùóçò ôùí AéíéÜíùí êáé äåí
äéÝöåñáí áðü åêåßíåò ôçò ãåéôïíéêÞò Máëßäïò, ôçò Èåóóáëßáò, ôçò Eõâïßáò
êáé ôçò Máêåäïíßáò. ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé ç áðüäïóç ôùí íåíïìéóìÝíùí
óôïõò ÷ñçóôïýò ðïëßôåò õðïëåéðüôáí óå ëáìðñüôçôá ôùí ðëïõóßùí ïìïëüãùí
ôïõò óôçí EñÝôñéá êáé óôç Máêåäïíßá ï åíôáöéáóìüò óå êôéóôïýò ôÜöïõò ìå
êëßíåò64 áðïêáëýðôåé ôçí ßäéá ìåôáöõóéêÞ áíçóõ÷ßá ãéá ôïí èÜíáôï, ôçí
åðéèõìßá ãéá ôçí áèáíáóßá ôçò øõ÷Þò êáé ôçí åëðßäá ãéá ôçí ìåôáèáíÜôéá æùÞ.
Béâëéïãñáößá
Añâáíéôüðïõëïò 1909. A.Ó Añâáíéôüðïõëïò, «Káìáñùôüò ôÜöïò ðáñÜ ôçí ËÜñéóáí ôçò
Èåóóáëßáò», AE 1909, 29-43.
Äáêïñþíéá 1986. Ö. Äáêïñþíéá, «"Máêåäïíéêïý ôýðïõ" ôÜöïé óôçí êïéëÜäá ôïõ
Óðåñ÷åéïý», Añ÷áßá Máêåäïíßá 4 (ºäñõìá Måëåôþí XåñóïíÞóïõ ôïõ Aßìïõ 204, Èåóóáëïíßêç
1986) 147-157.
Äçìáêüðïõëïò 2000. I. Äçìáêüðïõëïò, «O êýêëïò êáé ôï ôåôñÜãùíï óôç ãåùìåôñßá, ôçí
ðñüóïøç êáé ôçí Ýäñáóç ôùí ìáêåäïíéêþí ôÜöùí», AE 2000, 125-159.
ÐáíôåñìáëÞò 1972. Ä. ÐáíôåñìáëÞò, «O íÝïò ìáêåäïíéêüò ôÜöïò ôçò Båñãßíáò»,
MáêåäïíéêÜ 12 (1972) 149-182.
ÐÜíôïò 1987. Ð. ÐÜíôïò, «Añ÷áéïëïãéêÜ åõñÞìáôá áðü ôçí NÄ. Aéíßäá», ÄéåèíÝò ÓõíÝäñéï
ãéá ôçí áñ÷áßá Èåóóáëßá óôç ìíÞìç ôïõ ÄçìÞôñç P. Èåï÷Üñç 1987, (AèÞíá 1992) 414-421.
Óéóìáíßäçò 1997. K. Óéóìáíßäçò, Këßíåò êáé êëéíïåéäåßò êáôáóêåõÝò ôùí ìáêåäïíéêþí
ôÜöùí (Äçìïóéåýìáôá ôïõ Añ÷áéïëïãéêïý Äåëôßïõ 58, AèÞíá 1997).
60. RE 9A (1914) 237 ë. ^H ^YðÜôá [F. Stahlin].

61. IG IX 2, Add. VII áñ. 7. O Stahlin, ü.á. óçì. 60, ÷ñïíïëïãåß ôçí åðéãñáöÞ óôïí 2ï áé. ð.X., åíþ ï A.
Wilhelm, "Inschrift aus Hypata"OJ 8 (1905) 288 óôïí 3ï áé. ð.X.^ B. Helly, "Erythrees d' Ionie ou Erythrees
des Thermolyles?", ZPE 29 (1978) êõñßùò 153-154.
62. Ð. Ëáæáñßäçò, "Ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞ âáóéëéêÞ åéò ËïõôñÜ YðÜôçò", AÄ:Xñïí. 23 (1968) 252.
63. Ö. Äáêïñþíéá. "BáñêÜ YðÜôçò. Aãñüò Néê. Kùí. Öñïýôá", AÄ:Xñïí. 42 (1987) 223.
64. Ãéá ôçí åó÷áôïëïãéêÞ óçìáóßá ôùí êëéíþí âÜóåé ôçò äéïíõóéáêÞò èåìáôïãñáößáò óôçí äéáêüóìçóÞ ôïõò
âë. Óéóìáíßäçò 1997, 212-215.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÔñéáíôÜöõëëïò Ä. Ðáðáíáãéþôïõ
öéëüëïãïò - óõããñáöÝáò
ô. äéåõèõíôÞò ôçò ÐáéäáãùãéêÞò Áêáäçìßáò Ëáìßáò,
åéä. ÐÜñåäñïò ôïõ Ðáéä/êïý Éíóôéôïýôïõ å.ô.
ÈÅÌÁ
Ç ôéìùñßá ôïõ Áßáíôá Ëïêñïý êáé ïé åî áõôÞò óõíÝðåéåò ãéá ôïõò Ëïêñïýò
ùò áöåôçñßá ìéáò Üëëçò èåþñçóçò ôçò Ýêâáóçò ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ
ÅÉÓÁÃÙÃÇ
¼ ôé ïé Á÷áéïß åîüñìçóáí ðáíóôñáôéÜ êáôÜ ôçò Ôñïßáò åßíáé ãåãïíüò

áíáìöéóâÞôçôï. ÁõôÞí ôçí «êïéíÞí åñãáóáìÝíç ç ÅëëÜò» åêóôñá-
ôåßáí äåí ôçí áìöéóâçôïýóáí ïé ¸ëëçíåò ôùí éóôïñéêþí ÷ñüíùí.
¼ôé áéôßá ôïõ äåêáåôïýò áõôïý ðïëÝìïõ óôÜèçêå ç áñðáãÞ ôçò ùñáßáò
ÅëÝíçò åßíáé áðßóôåõôï. Ïé ¸ëëçíåò äåí Þôáí ôüóï çëßèéïé, þóôå íá
åîïñìÞóïõí ðáíóôñáôéÜ ìüíï êáé ìüíï ãéá ôçí ðñïóâïëÞ ôïõ ÌåíåëÜïõ.
Ïýôå ï Ðñßáìïò êáé ïé Ôñþåò èá ðñïôéìïýóáí ôçí áéìáôï÷õóßá áðü ôï íá
åîáðïóôåßëïõí ôçí åëáöñüìõáëç ÅëÝíç óôïí Üíôñá ôçò.
¼ôé óôü÷ïò áõôÞò ôçò åêóôñáôåßáò ôùí Ðáíá÷áéþí Þôáí ï Ýëåã÷ïò ôùí
óôåíþí ôùí Äáñäáíåëßùí, ðïõ áðïôåëïýóáí ôçí ðýëç ôïõ èáëÜóóéïõ äñüìïõ
ðñïò ôçí Ðñïðïíôßäá êáé åêåßèåí ðñïò ôïí ¢îåíï (ôüôå) Ðüíôï, óõíÜãåôáé
áâßáóôá. Ãéá ôïí çãÝôç ôùí Á÷áéþí ÁãáìÝìíïíá ç åðé÷åßñçóç êáôÜ ôçò
ÔñùÜäáò áðåôÝëåóå Ýñãï ßóçò óôñáôçãéêÞò áîßáò ìå ôçí áðüâáóç ôùí
ÅëëÞíùí óôç Óìýñíç ôï 1919. Ç óõíôñéâÞ ôçò Ôñïßáò áðïôåëïýóå óêëçñÞ
áíÜãêç ãéá ôçí åðéâßùóç ôïõ åëëçíéóìïý.
¼ôé ïé Ðáíá÷áéïß íßêçóáí ôïõò Ôñþåò êáé êáôÝóôñåøáí ôï ºëéï ìðïñåß íá
áìöéóâçôçèåß, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé üëïé ìáò, áðëïß Üíèñùðïé, ìáèçôÝò,
äÜóêáëïé êáé éóôïñéêïß åßìáóôå âÝâáéïé ãéá ôç óõíôñéâÞ ôïõ ÐñéÜìïõ êáé ôùí
óõììÜ÷ùí ôïõ.
Ðñéí üìùò ðñï÷ùñÞóïõìå óôçí åðßêëçóç ôùí åíäåßîåùí ðåñß ôïõ
áíôéèÝôïõ, èá áíáöåñèïýìå óôçí áöåôçñßá ôïõ ðñïâëçìáôéóìïý ìáò.
Áéöíéäéáóìüò ôùí Ôñùþí, ç áíßåñç ðñÜîç ôïõ Áßáíôá

Ïé óôß÷ïé ôïõ Åèíéêïý ìáò ÐïéçôÞ ðïõ äéåêôñáãùäïýí ôç öïíéêÞ íý÷ôá ôùí
Ôïýñêùí ôçò ÔñéðïëéôóéÜò ìðïñïýí íá áðïäþóïõí ôçí åéêüíá ôçò íý÷ôáò
åêåßíçò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ïðïßáò «Üëëïò ýðíïò äåí åãßíç ðÜñåî èÜíáôïõ
ðéêñüò».
Ïé Ôñþåò áéöíéäéÜæïíôáé, ðéÜíïíôáé óôïí ýðíï. Ïé ãåííáéüôåñïé ôùí
Á÷áéþí âãáßíïõí áðü ôï Äïýñåéï ºððï êáé óöÜæïõí áíåëÝçôá. Ç ìÜíá ÷Üíåé
ôï ðáéäß êáé ôï ðáéäß ôï ìÜíá. Ç ìÜíôéóóá ÊáóóÜíôñá, êüñç ôïõ ÐñéÜìïõ,
Ç ôéìùñßá ôïõ Áßáíôá Ëïêñïý 27
îáöíéáóìÝíç áð' ôïõò ¸ëëçíåò, ðïõ åéóïñìïýí óôï ðáëÜôé, êáé ôñïìáãìÝíç,
áíáæçôåß êáôáöýãéï ãéá íá óùèåß.
Êáôáöåýãåé óôï íáü ôçò ÁèçíÜò êáé áãêáëéÜæåé ôï îüáíï ôçò èåÜò, ãéá íá
ôçí ðñïóôáôÝøåé. Ïýôå üìùò áõôü ôçí ãëéôþíåé áðü ôçí áôßìùóç. Ï ôá÷ýðïõò
Ëïêñüò Áßáò ñß÷íåôáé ðÜíù ôçò, ôçí áñðÜæåé áðü ôá ìáëëéÜ, ôç ñß÷íåé êÜôù,
ðáñáóÝñíïíôáò êáé ôï Üãáëìá ôçò ÁèçíÜò, êáé ôç âéÜæåé. ÌðñïóôÜ óå ìéá
ôÝôïéá êáé ôüóï áíßåñç ðñÜîç, ôï îüáíï æùíôáíåýåé êáé óôõëþíåé ôá ìÜôéá ôïõ
óôïí ïõñáíü.
ÔñïìáãìÝíïé áð' ôçí êáêïóçìáäéÜ ïé Á÷áéïß, ãéá íá ìç ÷Üóïõí ôçí áãÜðç
ôçò ÁèçíÜò, ðïõ ôïõò óõìðáñáóôåêüôáí äÝêá ÷ñüíéá óôçí ðïëéïñêßá ôïõ
Éëßïõ, áðïöáóßæïõí íá ëéèïâïëÞóïõí ôïí Áßáíôá. Åêåßíïò üìùò êáôáöåýãåé
éêÝôçò óôï âùìü ôçò ÁèçíÜò êáé ãëéôþíåé ðñïóþñáò ôï èÜíáôï.
Ç ÁèçíÜ åêäéêåßôáé, ï Ðïóåéäþíáò ôéìùñåß

ÁëëÜ ï èõìüò ôçò ÁèçíÜò äåí Ý÷åé ðåñÜóåé. Ï Áßáò èá ôéìùñçèåß^ äåí èá
ãõñßóåé óôçí ðáôñßäá ôïõ. ÊáôÜ ôï ôáîßäé ôïý ãõñéóìïý óôçí Åþá Ëïêñßäá,
óôïí Ïðïýíôá, âñßóêåé, êáé íá ðþò, ôñáãéêü èÜíáôï: Êáèþò ôáîéäåýåé, ìå ôïí
ÁãáìÝìíïíá, êáé öôÜíåé óôç èÜëáóóá ìåôáîý Åýâïéáò êáé Ìõêüíïõ, ç ÁèçíÜ
ñß÷íåé êåñáõíü êáé ôïõ âïõëéÜæåé ôï êáñÜâé. Ôçí þñá ðïõ ï Áßáò ðáëåýåé
áðåãíùóìÝíá ìÝóá óôç öïõñôïõíéáóìÝíç èÜëáóóá, ôïí óðëá÷íßæåôáé ï
Ðïóåéäþíáò êáé âÜæåé ôá êýìáôá íá ôïí óðñþîïõí êáôÜ ôéò ÃõñÝò, óå êÜðïéá
îåñïíÞóéá êïíôÜ óôç Ìýêïíï, üðïõ êáôïñèþíåé ìå êüðï íá óêáñöáëþóåé ó'
Ýíá âñÜ÷ï êáé íá óùèåß. Êáõ÷éÝôáé üìùò ï áíüçôïò ðùò îÝöõãå ôïí ðíéãìü óå
ðåßóìá ôçò ÁèçíÜò, ðïõ ãýñåõå ôï ÷áìü ôïõ. Ïñãßæåôáé ôüôå ï Ðïóåéäþíáò
ãéá ôçí áëáæïíåßá ôïõ, áñðÜæåé ôçí ôñßáéíÜ ôïõ êáé ì' Ýíá ÷ôýðçìá óêßæåé óôá
äõï ôï âñÜ÷ï, êáé ôï êïììÜôé ðÜíù óôï ïðïßï óôåêüôáí ï êáõ÷çóéÜñçò Áßáò
÷Üíåôáé ìáæß ìå ôï Ëïêñü Áßáíôá, ôïí «ÐáíåëëÞíùí êé Á÷áéþí åéò ôï êïíôÜñé
ðñþôïí». Ï áíïóéïõñãüò âñßóêåé ôç äßêáéç ôéìùñßá ôïõ.
Ç ìÝ÷ñé ôüôå üìùò óýììá÷ïò ôùí Á÷áéþí äåí ôïí óõã÷þñçóå ïýôå ìåôÜ
èÜíáôïí. Êé ï èõìüò ôçò îÝóðáóå óôïõò Ëïêñïýò. Ôñßá ÷ñüíéá ìåôÜ ôï
ãõñéóìü ôïõ ëïêñéêïý óôñáôïý áðü ôçí ÔñùÜäá óôç Ëïêñßäá, ôá äÝíäñá äåí
êáñðßæïõí, ôá óôÜ÷õá äå ìåóôþíïõí. Ïé Ëïêñïß ëéìïêôïíïýí. ÌÝóá óôç
óõìöïñÜ ôçò óéôïäåßáò êáôáöåýãïõí óôï äåëöéêü ìáíôåßï êé áõôü ôïõò
áðáíôÜåé: «Áí èÝëåôå íá åîéëåþóåôå ôç èõìùìÝíç ÁèçíÜ, èá ðñÝðåé íá óôÝëíåôå
áäéÜêïðá óôï íáü ôçò, óôï ºëéï, äõï ðáñèÝíåò, äéáëåãìÝíåò ìå êëÞñï áðü ôéò
åêáôüí áñéóôïêñáôéêÝò ïéêïãÝíåéåò ôçò Ëïêñßäáò, ãéá íá ôçí õðçñåôïýí. Êé
áõôüò ï öüñïò íá êñáôÞóåé ü÷é ëéãüôåñï áðü ÷ßëéá ÷ñüíéá». ¸ôóé êé Ýãéíå. Ïé
ðñþôåò ðïõ êëçñþèçêáí, ãéá íá õðçñåôÞóïõí ôç èåÜ, Þôáí ç Ðåñßâïéá êáé ç
ÊëåïðÜôñá.
×ßëéá ÷ñüíéá êñÜôçóå ï âáñýò áõôüò öüñïò, üðùò åß÷å ïñßóåé ï èåüò ôùí
Äåëöþí Áðüëëùí. Ìüëéò ìåôÜ ôï 150 ð.×. Ýðáøáí ïé Ëïêñïß íá óôÝëíïõí ôéò
êüñåò ôïõò óôçí Ôñïßá. Ç ÁèçíÜ åß÷å ðÜñåé ðéá ôçí éêáíïðïßçóÞ ôçò.
28 ÔñéáíôÜöõëëïò Ä. Ðáðáíáãéþôïõ
Áðü ôï ôßìçìá ôùí Ëïêñþí óôï öüñï áßìáôïò ôùí Áèçíáßùí

Áõôü ôï ïäõíçñü ãéá ôïõò Ëïêñïýò ôßìçìá êáé ôï ãåãïíüò üôé ïé Ôñþåò
ðñïóðáèïýóáí íá óêïôþóïõí ôéò Ëïêñßäåò ðáñèÝíåò, ðñéí ðñïëÜâïõí íá
ìðïõí óôï íáü ôçò ÁèçíÜò, êé áí ôéò óêüôùíáí, ï äÞìïò ôùí Ôñþùí, ü÷é ìüíïí
äåí ôéìùñïýóå ôï öïíéÜ, áëëÜ ôïí ôéìïýóå éäéáßôåñá, ìïõ èýìéóå ôç
èáëáóóïêñÜôåéñá ÌéíùéêÞ ÊñÞôç. ¼ðùò îÝñïõìå ï Ìßíùáò åß÷å
õðï÷ñåþóåé ôïõò Áèçíáßïõò íá óôÝëíïõí ùò ôñïöÞ óôï Ìéíþôáõñï åðôÜ
íÝïõò êáé åðôÜ íÝåò. Áí áõôüò ï öüñïò áßìáôïò ôùí Áèçíþí õðïäçëþíåé ôçí
õðïôáãÞ ôùí Á÷áéþí óôïõò Ìéíùßôåò êáé áí ôï êáôüñèùìá ôïõ ÈçóÝá, í'
áðáëëÜîåé äçëáäÞ ôïõò Áèçíáßïõò áðü áõôÞ ôçí áéìáôçñÞ õðï÷ñÝùóç,
õðïêñýðôåé ôçí êáôÜëõóç ôçò ìéíùéêÞò äýíáìçò êáé ôçí åðéêñÜôçóç ôçò
ìõêçíáúêÞò ðáíôïäõíáìßáò óôï Áéãáßï, ôüôå ãéáôß êáé ç êáôáäßêç ôùí Ëïêñþí
íá óôÝëíïõí ôéò äõï ðáñèÝíåò áñ÷ïíôïðïýëåò óôçí Ôñïßá, êáé ïé Ôñþåò íá
Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá ôçò áôéìùñçôß åîüíôùóÞò ôïõò, íá ìçí óõíéóôÜ Ýíäåéîç
íßêçò ôïõ ÐñéÜìïõ óå âÜñïò ôùí ÅëëÞíùí;
Ï Äßùí êáôáëïãßæåé ðñüèåóç…

Ôçí Üðïøç ãéá Þôôá ôùí Ðáíá÷áéþí óôçí Ôñïßá õðïóôÞñéîå ï Äßùí
×ñõóüóôïìïò, çèéêïöéëüóïöïò êáé ñçôïñïäéäÜóêáëïò, ðïõ Ýæçóå óôá ôÝëç
ôïõ 1ïõ ì.×. áéþíá, ìå ôï ëüãï ôïõ: «Ôñùéêüò: õðÝñ ôïõ ºëéïí ìç áëþíáé». Ï
åê Ðñïýóçò Äßùí êáôáëïãßæåé óôïí ¼ìçñï ðñüèåóç áðïóéþðçóçò ôïõ ôÝëïõò
ôïõ ôñùéêïý ðïëÝìïõ, åðåéäÞ (ï ¼ìçñïò) Þèåëå «åéðåßí ôá êÜëëéóôá êáé
ìÝãéóôá ôùí ãåãïíüôùí, åÜóáé äå êáé ìçäÝ ôçí Üëùóéí ôïõ Éëßïõ äéåëèåßí». ÊáôÜ
ôïí ñçôïñïäéäÜóêáëï, ëïéðüí, ï ¼ìçñïò óêïðßìùò áðÝöõãå ôçí áíáöïñÜ óôï
ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ. Êé áõôü ãéáôß ç óåëßäá ôçò Éóôïñßáò óôñÝöåôáé óå âÜñïò
ôùí ÅëëÞíùí.
Ç èÝóç ôùí åìðüëåìùí

Áò äïýìå ôþñá ðïéá Þôáí ç èÝóç ôùí åìðüëåìùí áðü ðëåõñÜò óõíèçêþí
äéåîáãùãÞò ôïõ ðïëÝìïõ. Ïé ðïëéïñêïýìåíïé Ôñþåò äåí Þôáí ïõóéáóôéêÜ
áðïêëåéóìÝíïé. Åß÷áí ôçí äõíáôüôçôá íá âãáßíïõí áð' ôï êÜóôñï êáé íá
åðéôßèåíôáé óôïõò ¸ëëçíåò. ÄéÝèåôáí ìéá óçìáíôéêÞ óõììá÷éêÞ åíäï÷þñá,
ðïëýôéìç ãéá ôïí áíåöïäéáóìü ôïõò óå Üøõ÷ï êáé Ýìøõ÷ï õëéêü. Ãéá ôïõò
Á÷áéïýò ç äåêáåôÞò äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ, ç èáëÜóóéá áðüóôáóç ðïõ ôïõò
÷þñéæå áðü ôçí ÅëëÜäá, ç áäõíáìßá ôïõò íá áíåöïäéÜæïíôáé êáé ïé
áíõðÝñâëçôåò äõóêïëßåò óôçí áðïóôïëÞ åöåäñåéþí êÜèå Üëëï ðáñÜ åõíïúêÝò
Þôáí. ÊÜôù áð' áõôÝò ôéò áíôßîïåò ãéá ôïõò ¸ëëçíåò óõíèÞêåò ç åêðüñèçóç
ôçò Ôñïßáò ìüíï ìå ãåíéêÞ åðßèåóç èá ìðïñïýóå íá åðéôåõ÷èåß. ¸íá ôÝôïéï
üìùò åã÷åßñçìá Þôáí ðïëý äýóêïëï Ýùò áäýíáôï ìå óôñáôü åîáíôëçìÝíï áðü
ôçí áôÝñìïíç êáé áíáðïôåëåóìáôéêÞ ðïëéïñêßá. ÌÞðùò, ëïéðüí, ôï åöåýñçìá
ôïõ Äïýñåéïõ ºððïõ åßíáé ï áðü ìç÷áíÞò èåüò, ãéá íá óõãêáëõöèåß ç óêëçñÞ
ðñáãìáôéêüôçôá, äçëáäÞ ôï Üäïîï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ ðïõ äåí áíáöÝñåôáé

óôçí ÉëéÜäá; ¹ôáí ôüóï çëßèéïé ï Ðñßáìïò êáé ïé Üëëïé óýììá÷ïé çãÝôåò, þóôå
íá ãêñåìßóïõí ôï ôåß÷ïò óôéò ÓêáéÝò Ðýëåò, í' áöÞóïõí ïõóéáóôéêÜ ôçí ðüëç
áðñïóôÜôåõôç, ãéá íá ìåôáöÝñïõí ôï áöéÝñùìá ôùí Á÷áéþí óôçí ÁèçíÜ, ôç
óôéãìÞ ìÜëéóôá ðïõ ïé Á÷áéïß ìüëéò åß÷áí áíá÷ùñÞóåé êáé ôßðïôá äåí ôïõò
åìðüäéæå íá ãõñßóïõí áìÝóùò;
Ï íéêçôÞò áîéïðïéåß ôç íßêç

Ç Éóôïñßá ìÜò Ý÷åé äéäÜîåé üôé ï óôñáôüò ðïõ åîÝñ÷åôáé íéêçôÞò áðü ìéá
ôüóï ìåãÜëçò åêôÜóåùò êáé óðïõäáéüôçôáò ðïëåìéêÞ ðåñéðÝôåéá äåí «ôá
ìáæåýåé êáé öåýãåé». ÁíôéèÝôùò ìÜëéóôá áîéïðïéåß ôç íßêç. ÅãêáèéóôÜ öñïõñÜ,
êáôáóêåõÜæåé ï÷õñÜ, åëÝã÷åé ôçí êáôÜóôáóç. Áí, ëïéðüí, íéêïýóáí ïé
ÐáíÝëëçíåò, åßíáé âÝâáéï üôé èá áîéïðïéïýóáí ôç íßêç, äçìéïõñãþíôáò
áðïéêßá ðïõ íá åëÝã÷åé ôç èáëÜóóéá ïäü ðñïò ôçí Ðñïðïíôßäá êáé ôç ÷åñóáßá
ïäü ðñïò ôçí åíäï÷þñá.
Óôçí Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò ôçò ÅêäïôéêÞò Áèçíþí äéáâÜæïõìå
ó÷åôéêþò: «Ç åêóôñáôåßá êáôÝëçîå óôçí êáôÜëçøç êáé ëåçëáóßá ìåñéêþí
ðüëåùí, ü÷é üìùò êáé óôçí åãêáôÜóôáóç ôùí Á÷áéþí - üðùò äåß÷íïõí ôá
ðïñßóìáôá ôùí áíáóêáöþí êáé ç ðáñÜäïóç ðïõ ðåñéãñÜöåé ôá ôáîßäéá ôçò
åðéóôñïöÞò ôïõò - ðéèáíþò åðåéäÞ äåí ìðüñåóáí íá êáôáâÜëïõí ïëüêëçñï ôï
óõíáóðéóìü». (ÉÅÅ, ô.Á´, ó. 284).
Ïõáß ôïéò çôôçìÝíïéò!

ÊÜèå ðüëåìïò Ý÷åé ôá ðïëéôéêÜ ôïõ åðáêüëïõèá. ¼ôáí áðïâåß íéêçöüñïò,
óôáèåñïðïéåß êáé åíéó÷ýåé ôçí åîïõóßá åêåßíïõ Þ åêåßíùí ðïõ çãïýíôï. ¼ôáí
üìùò êáôáëÞîåé óå Þôôá, ôüôå ç åîïõóßá áõôïý Þ áõôþí ðïõ ôçí õðÝóôçóáí,
êáôÜ êáíüíá, áíáôñÝðåôáé. Èá ìðïñïýóáìå íá áíáöÝñïõìå ðëåßóôá üóá
ó÷åôéêÜ ðáñáäåßãìáôá. Ðåñéïñéæüìáóôå üìùò, ëüãù åëëåßøåùò ÷ñüíïõ, óôá
áêüëïõèá:
Ç èÝóç ôïõ âáóéëéÜ ôçò Ðñùóóßáò ÃïõëéÝëìïõ åäñáéþíåôáé óôï åóùôåñéêü
ôçò Ãåñìáíßáò ìåôÜ ôç íßêç ðïõ êáôÞãáãå åíáíôßïí ôùí ÃÜëëùí êáé ôïõ
ÁõôïêñÜôïñÜ ôïõò ÍáðïëÝïíôïò Ã´, ôï 1870 - 71. ÍéêçôÞò ï ÃïõëéÝëìïò
åãêáèßóôáôáé óôçí áßèïõóá ôùí êáôüðôñùí ôïõ áíáêôüñïõ ôùí Âåñóáëëéþí,
äéáðñáãìáôåýåôáé ìå ôïõò çãåìüíåò ôùí ãåñìáíéêþí êñáôéäßùí áðü èÝóåùò
éó÷ýïò, åðéâÜëëåé ôçí åîïõóßá ôïõ ó' áõôïýò êáé áíáãïñåýåôáé ùò ÃïõëéÝëìïò
ï Á´ áõôïêñÜôùñ (êÜéæåñ) ôçò åíùìÝíçò ðëÝïí Ãåñìáíßáò.
Ç Þôôá ôçò Ãåñìáíßáò êáôÜ ôïí ðñþôï ðáãêüóìéï ðüëåìï áðïóôá-
èåñïðïéåß ôçí áõôïêñáôïñéêÞ ìïíáñ÷ßá, äßíåé ôï óýíèçìá ôçò åðáíÜóôáóçò. Ï
çôôçìÝíïò áõôïêñÜôùñ ôçò Ãåñìáíßáò ÃïõëéÝëìïò Â' åãêáôáëåßðåé ôç ÷þñá
ôïõ êáé óôéò 11 Äåêåìâñßïõ 1918 êáôáñãåßôáé ôï áõôïêñáôïñéêü êáèåóôþò êáé
êçñýóóåôáé ç Äçìïêñáôßá.
30 ÔñéáíôÜöõëëïò Ä. Ðáðáíáãéþôïõ
Ôé óõíÝâç üìùò óôç ìõêçíáúêÞ ÅëëÜäá ìåôÜ ôá ÔñùéêÜ; Ïé çãÝôåò

åäñáßùóáí ôç èÝóç ôïõò óôá êñáôßäéÜ ôïõò Þ Ý÷áóáí ôçí åîïõóßá êáé åß÷áí
ïéêôñü ôÝëïò; ¼óïé áðü ôïõò çãÝôåò ôçò ôñùéêÞò åêóôñáôåßáò äåí Ýðåóáí óôï
ðåäßï ôçò ìÜ÷çò êáé ãýñéóáí, âñÝèçêáí Ýñìáéïé ôùí åóùôåñéêþí
áíáóôáôþóåùí êáé ôùí óõíùìïóéþí. Óôï âéâëßï ìïõ «Éóôïñßá êáé Ìíçìåßá
Öèéþôéäáò» êáé óôç óåëßäá 69 äéáâÜæïõìå: «Ç õðåñðüíôéïò áõôÞ åêóôñáôåßá
õðÞñîå êáé ìéá ìåãÜëç áéìïññáãßá äéá ôïõò Á÷áéïýò, ôùí ïðïßùí áé
áîéïëïãüôåñáé äõíÜìåéò å÷Üèçóáí êáé ôá ëáìðñüôåñá ðáëëçêÜñéá
åöïíåýèçóáí åéò ôá ðåäßá ôùí ìá÷þí åíáíôßïí ôïõ Éëßïõ. ÉäéáéôÝñùò
êáôáóôñåðôéêüôåñïò ï ðüëåìïò áõôüò öáßíåôáé íá õðÞñîå äéá ôïõò Á÷áéïýò
ôçò Öèßáò, ¸ëëçíáò ôïõ Óðåñ÷åéïý, Ìõñìéäüíáò êáé Ëïêñïýò êáé ôïõò
Öùêåßò. Äéüôé ïé ãåííáéüôåñïé Üíäñåò áõôþí, ï ÐÜôñïêëïò, ï Á÷éëëÝáò, ï
Ó÷åäßïò ôùí ÖùêÝùí Ýðåóáí åéò ôï ðåäßïí ôçò ôéìÞò…».
Ôï ôÝëïò ôïõ ðáíôïäýíáìïõ âáóéëéÜ ôùí ðáíßó÷õñùí Ìõêçíþí
ÁãáìÝìíïíá êáé ôùí Üëëùí çãåôþí ôçò ôñùéêÞò åêóôñáôåßáò áðïäåéêíýåé ôçí
áäõíáìßá ôïõò í' áíôéäñÜóïõí óôéò óõíùìïóßåò ðïõ áíôéìåôþðéóáí. Ï
ÁãáìÝìíùí äïëïöïíåßôáé.Ï ÄéïìÞäçò áíôéìåôùðßæåé óõíùìïóßá ôçò ãõíáßêáò
ôïõ, åãêáôáëåßðåé ôï ¢ñãïò êáé óþæåôáé éäñýïíôáò áðïéêßá óôçí Éôáëßá. Ï
ÖéëïêôÞôçò äåí åðéóôñÝöåé êáèüëïõ óôçí ðáôñßäá ôïõ. Ç áíáóôÜôùóç óôï
åóùôåñéêü ôçò Èáõìáêßçò ôïí õðï÷ñåþíåé íá ìåßíåé ìáêñéÜ áð' ôçí ðáôñßäá
ôïõ. Ï Éäïìåíåýò, âáóéëéÜò ôçò ÊñÞôçò, áíôéìåôùðßæåé óõíùìïóßá êáé
äéþ÷íåôáé áðü ôçí ðáôñßäá ôïõ. Êáêü ôÝëïò åß÷å êáé ï ãéïò ôïõ Á÷éëëÝá
Íåïðôüëåìïò. Ïé ãéïé ôïõ ¢êáóôïõ, ôïõ âáóéëéÜ ôçò Éùëêïý, åß÷áí êáôáëýóåé
ôçí åîïõóßá ôïõ ÐçëÝá êáé áíÜãêáóáí ôï Íåïðôüëåìï íá áíáæçôÞóåé
âáóßëåéï óôç ÷þñá ôùí Ìïëïóóþí.
Áí, ëïéðüí, ãýñéæáí íéêçôÝò áðü ôçí Ôñïßá, èá ôïëìïýóáí ïé ïðïéïéäÞðïôå
óõíùìüôåò íá óôñáöïýí åíáíôßïí ôïõò; Ôï óõìðÝñáóìá åßíáé üôé ç åóùôåñéêÞ
êáôÜóôáóç óôïí åëëáäéêü ÷þñï åß÷å áëëÜîåé. Ç öèïñÜ ôùí äõíÜìåùí ôùí
Á÷áéþí óôçí Ôñïßá êáé ç åðß äÝêá Ýôç áðïõóßá ôùí çãåôþí åß÷å
áðïäõíáìþóåé ôçí åîïõóßá ôïõò óôï åóùôåñéêü ôùí êñáôþí ôïõò, ìå
áðïôÝëåóìá íá Ý÷åé äçìéïõñãçèåß ðñüóöïñï Ýäáöïò ãéá äéåßóäõóç Üëëùí
óôïé÷åßùí, ãéá áíáôáñá÷Ýò êáé áíáóôáôþóåéò. Ï ÐëÜôùí óôïõò Íüìïõò, (Ã´,
682 d - e) ãñÜöåé ó÷åôéêþò: «Ïõêïýí åí ôïýôù ôù ÷ñüíù, üíôé äåêÝôåé, üí ôï
ºëéïí åðïëéïñêåßôï, ôá ôùí ðïëéïñêïýíôùí åêÜóôùí ïßêïé êáêÜ ðïëëÜ
óõíÝâáéíïí ãéãíüìåíá ðåñß ôáò óôÜóåéò ôùí íÝùí, ïß êáé áöéêïìÝíïõò ôïõò
óôñáôéþôáò åéò ôáò áõôþí ðüëåéò ôå êáé ïéêßáò ïõ êáëþò ïýä', åí äßêç
õðåäÝîáíôï, áëë' þóôå èáíÜôïõò ôå êáé óöáãÜò êáé öõãÜò ãåíÝóèáé
ðáìðüëëáò…».
Åß÷å äßêéï ï êáèçãçôÞò...

Êõñßåò êáé êýñéïé, óôï ðñïáíáöåñèÝí âéâëßï ìïõ êáé óôçí ßäéá óåëßäá
ãñÜöù ìå âåâáéüôçôá: «Ï Ôñùéêüò ðüëåìïò Ýëçîå õðÝñ ôùí ÅëëÞíùí. Ïé
Á÷áéïß åäçìéïýñãçóáí óôáèåñüí ðñïãåöýñùìá åðß ôçò ìéêñáóéáôéêÞò
áêôÞò…». Áí ôï Ýãñáöá óÞìåñá ôï âéâëßï áõôü, äåí èá Þìïõí ôüóï
êáôçãïñçìáôéêüò. Åß÷å äßêéï ï áåßìíçóôïò êáèçãçôÞò Áðüóôïëïò
ÄáóêáëÜêçò, üôáí ìáò Ýëåãå üôé ôá éóôïñéêÜ Ýñãá äåí æïõí ðïëëÜ ÷ñüíéá…
Âéâëéïãñáößá
1. ÁèçíïãÝíïõò «Ï Ìåßæùí Åëëçíéóìüò», ÔñùéêÜ.
2. Áéó÷ýëïõ, «ÁãáìÝìíùí», óô. 648 ê.å.
3. Áðïëëïäþñïõ, «ÅðéôïìÞ», 6,1 6,5 ê.å.
4. Äßùíïò ×ñõóïóôüìïõ, «Ôñùéêüò: õðÝñ ôïõ ºëéïí ìç áëþíáé».
5. ÅêäïôéêÞ Áèçíþí Á.Å., «Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò», ô. Á´, óåë. 282 & 284.
6. Åõñéðßäïõ, «ÅëÝíç», óô. 766 ê.å. êáé «ÁíäñïìÜ÷ç».
7. Èïõêõäßäïõ, «Éóôïñßá», É, 3.
8. ÊáêñéäÞ ÉùÜííïõ, «ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá», ô. 5 (ÅêäïôéêÞ Áèçíþí Á.Å.).
9. ËáæÜñïõ Áíáóôáóßïõ, «Éóôïñßá ÍåùôÜôùí ×ñüíùí» (ÏÅÄÂ, 1963)
10. ÏìÞñïõ, «ÉëéÜò» Â êáé «Ïäýóóåéá», ã, ä, ë, ê, å.
11. Ðáõóáíßïõ, «ÅëëÜäïò ÐåñéçãÞóåéò», 1, 11, 1.
12. ÐëÜôùíïò, «Íüìïé» Ã´ 682 d - e.
13. ÑéóðÝí ÉùÜííïõ, «ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá», ô. Â´.
14. ÓôñÜâùíïò, «ÃåùãñáöéêÜ», 6, 1, 3.
15. Ðáðáíáãéþôïõ Ôñéáíô. «Éóôïñßá êáé Ìíçìåßá Öèéþôéäïò» (1971).
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Âáóßëåéïò ÊáíÝëëïò
äÜóêáëïò - óõããñáöÝáò
ÈÅÌÁ
ÏîõÜ êáé ÓáñÜíôáéíá
Éóôïñßá - èñýëïé - ðáñáäüóåéò
Ó ôá íïôéïäõôéêÜ óýíïñá ôïõ íïìïý Öèéþôéäáò, áíÜìåóá óôï Âåëïý÷é êáé

óôá Âáñäïýóéá, õøþíåôáé åðéâëçôéêÜ ç ÏîõÜ. Âïõíü ìå óðïõäáßá
öõôïãåùãñáöéêÞ óçìáóßá êáé ìå õøüìåôñï ðïõ ðñïóåããßæåé ôá 2000 ìÝôñá.
Åêåß õðÜñ÷åé ôï íïôéüôåñï äÜóïò ôçò ïîõÜò óôçí Åõñþðç. Áðü ôï äÝíôñï áõôü
ðÞñå ôï üíïìÜ ôçò. ÐáíÝìïñöï âïõíü, «áðåßñïõ öõóéêïý êÜëëïõò», ðïõ ç
äçìïôéêÞ ìáò ìïýóá ôï ðñüóåîå éäéáßôåñá êáé ôï ôñáãïýäçóå: «Âåëïý÷é ìïõ
ðáñÜìïñöï êé ÏîõÜ æùãñáöéóìÝíç…», åßíáé Ýíá áðü ôá ãíùóôüôåñá äçìïôéêÜ
ìáò ôñáãïýäéá.
Óåñãéáíßæïíôáò óôá ìïíïðÜôéá ôçò éóôïñßáò, ôïõ èñýëïõ êáé ôçò
ðáñÜäïóçò ðïëëÜ èá ìðïñïýóå íá êáôáãñÜøåé êáíåßò ãéá ôï âïõíü áõôü êáé
ãéá ôá ÷ùñéÜ ðïõ áêïõìðÜíå óôçí ðëÜôç ôïõ. Áîßæåé ôïí êüðï íá
áíáöåñèïýìå óå ìåñéêÜ:
¸íáò ÷áñéôùìÝíïò èñýëïò ëÝåé ðùò ç ÏîõÜ êáé ï ¸ëáôïò Þôáí áäÝëöéá
êáé ôáîßäåøáí êÜðïôå áðü ôéò ðáãùìÝíåò ÷þñåò ôïõ âïñÜ ðñïò ôï íüôï.
ÄéÜâçêáí ÷þñåò êáé âïõíÜ êé ýóôåñá áðü ìáêñý ôáîßäé Ýöôáóáí êáé óôïí
ôüðï ìáò. ÓêáñöÜëùóáí óôá ðáíÝìïñöá çðåéñùôéêÜ âïõíÜ, äéÜâçêáí óôéò
ñÜ÷åò êáé óôéò ðëáãéÝò ôçò Ðßíäïõ êé ýóôåñá áíÝâçêáí óôá ¢ãñáöá. Ç ÏîõÜ
áíçöïñßæïíôáò óôá êáêïôñÜ÷áëá âïõíÜ ôçò Ðßíäïõ, ôùí ÔæïõìÝñêùí êáé ôùí
ÁãñÜöùí áðüêáìå áðü ôçí êïýñáóç. ÖôÜíïíôáò êÜðïôå óôç ÓáñÜíôáéíá,
áðÜíù áðü ôç ÓôÜãéá êé áíôßêñõ áðü ôï Ãáñäßêé, Ýñéîå… Üãêõñá. «Ùò åäþ êáé
ìç ðáñÝêåé…» öùíÜæåé êáôÜêïðç óôïí áäåëöü ôçò. Ï ¸ëáôïò Ýâáëå üëá ôá
äõíáôÜ ôïõ íá ôçí êáôáöÝñåé íá óõíå÷ßóïõí ôï ôáîßäé ôïõò. Êáé ôé ðëÜíá ëüãéá
äåí ôçò åßðå êáé ôé êáëïýäéá äåí ôçò Ýôáîå! ¢äéêá üìùò ôçí ðáñáêáëïýóå.
Ïýôå âÞìá äåí Ýêáìå åêåßíç ðéï ðÝñá. Áõôüò óõíÝ÷éóå ôüôå ìïíá÷üò ôçí
ðïñåßá ôïõ ùò ôïí ÐÜñíùíá êáé ôïí Ôáàãåôï, åíþ ç ÏîõÜ ñßæùóå ãéá ðÜíôá
åäþ, óêáñöáëþíïíôáò ùò ôéò êïñöÝò ôçò ÓáñÜíôáéíáò ãéá íá áãíáíôåýåé áðü
åêåß üóï ìðïñåß ìáêñýôåñá êáôÜ ôéò ÷þñåò ôïõ íüôïõ, ðïõ äåí ôçò Þôáíå
ãñáöôü íá ôéò ãíùñßóåé ðïôÝ.
¸íá ôìÞìá ôçò ÏîõÜò ïíïìÜæåôáé ÓáñÜíôáéíá. Óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç
ïöåßëåé ôï üíïìÜ ôçò óôï äñÜìá ìéáò ãáìÞëéáò ðïìðÞò áðü óáñÜíôá Üôïìá,
ðïõ äéÜâáéíå ïëüñá÷á ôï âïõíü ðñéí áðü ðïëëÜ ÷ñüíéá êé Ýðåóå áðÜíù óå
ìéá îáöíéêÞ ÷éïíïèýåëëá ðïõ Ýãéíå ôï ôñáãéêü ìíÞìá ôçò. Áðü ôïí Üäéêï áõôü
÷áìü, óõíå÷ßæåé ç ôïðéêÞ ðáñÜäïóç, ïíïìÜóôçêå «Êëáøß» ôï ÷ùñéü ðïõ
âñßóêåôáé ðñïò ôç ìåñéÜ ôïõ Êáñðåíçóéïý êáé «Óõìðåèåñéêü» ìéá êïíôéíÞ
ÏîõÜ êáé ÓáñÜíôáéíá 33
áðüêñçìíç ðëáãéÜ ôïõ Âåëïõ÷éïý, óôá âñÜ÷éá ôçò ïðïßáò öáßíåôáé ùò ôá

óÞìåñá ç ìïñöÞ ôçò Üìïéñçò åêåßíçò ðïìðÞò.
ÊáôÜêïñöá, áíáêÝöáëá ôùí Ðïõãêáêßùí êáé óôï æõãü ðïõ åíþíåé ôçí
ÏîõÜ ìå ôï Âåëïý÷é, âñßóêåôáé ç ôïðïèåóßá «ÊïêÜëéá». Ç ðáñÜäïóç
áíáöÝñåé üôé åêåß, ôï 279 ð.×., ïé Áéôùëïß íßêçóáí ýóôåñá áðü öïíéêüôáôç
ìÜ÷ç ôïõò åéóâïëåßò ÃáëÜôåò, ðïõ åðÝóôñåöáí áðü ôï áéôùëéêü ÷ùñéü ÊÜëëéï
óôç Öèéþôéäá. ÌÜëéóôá ëÝãåôáé üôé ïé ÃáëÜôåò õðÝóôçóáí ðñáãìáôéêÞ
ðáíùëåèñßá êáé üôé áêüìá êáé óÞìåñá îåèÜâïíôáé êüêáëá áíèñþðéíá êáé
êïììÜôéá üðëùí (ðåñéêåöáëáßåò, áóðßäåò, äüñáôá ê.Ü.). Ëåßøáíá áñ÷áßïõ
ï÷õñïý óôï Ãáñäßêé êáèþò êáé äéÜöïñá áñ÷áéïëïãéêÜ åõñÞìáôá ôçò
ðåñéüäïõ åêåßíçò, êáôÜ ôçí ïðïßá ïé Áéôùëïß Þôáí ïé êõñßáñ÷ïé üëçò ó÷åäüí
ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò, áðïôåëïýí éó÷õñÞ Ýíäåéîç ü÷é ìüíïí ãéá ôï ðñáãìáôéêü
ãåãïíüò áõôÞò ôçò ìÜ÷çò áëëÜ êáé ãéá ôç óõìâïëÞ ôùí êáôïßêùí ôçò ðåñéï÷Þò
óôï éóôïñéêü ãßãíåóèáé ôçò ðáôñßäáò.
Óôç äéÜñêåéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò ç ÏîõÜ Þôáí ëçìÝñé êëåöôáñìáôùëþí.
Åêåß ðÜíù äïîÜóôçêáí ï öïâåñüò áñ÷éêëÝöôçò ÔóÜì Êáëüãåñïò êáé ïé
ïðëáñ÷çãïß Áíäñßôóïò ÓéáöÜêáò êáé ÓêáëôóïäÞìïò. ÁñéóôåñÜ áðü ôï
äéÜóåëï ðñïò ôç ÃñáììÝíç ÏîõÜ, ðÜíù áðü ôç ÓôÜãéá, óþæïíôáé áêüìá óùñïß
áðü ðÝôñåò. Åßíáé ôïõ «ÓéáöÜêá ôá ôáìðïýñéá». Áíåêôßìçôåò õðçñåóßåò óôïí
Áãþíá ðñüóöåñáí êáé ôá îáêïõóôÜ ôüôå ìïíáóôÞñéá ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá
Ðáëáéï÷ùñßïõ êáé ôçò ÓôÜãéáò. ¹ôáí ôá êáôáöýãéá ôùí êáôáôñåãìÝíùí
ñáãéÜäùí, êñõöÜ ó÷ïëåéÜ, áëëÜ êáé ëçìÝñéá êáé ïñìçôÞñéá ôçò êëåöôïõñéÜò.
ÁõôÞ ôçí êëåöôïõñéÜ èÝëçóå íá ÷áëÜóåé êáé ï ÁëÞðáóáò ðïõ ôçí Ýâëåðå óáí
åìðüäéï óôá äüëéá ó÷ÝäéÜ ôïõ.
ËÝåé ç éóôïñßá ðùò ôçí Üíïéîç ôïõ 1794 ï ÁëÞò Ýóôåéëå ôï óõããåíÞ ôïõ,
áéìïâüñï óôñáôçãü Ãéïõóïýö ÁñÜðç, ìå 3.000 Ôïõñêáëâáíïýò, ãéá íá
îåðáóôñÝøåé ôïõò áñìáôùëïýò åêåßíïõò ðïõ èåùñïýóå ýðïðôïõò êáé
áíôéóôÝêïíôáí óôéò âëÝøåéò ôïõ. ÁíÜìåóá ó' áõôïýò êáé ïé Êïíôïãéáííáßïé,
áñìáôùëïß ôïõ Ðáôñáôæéêßïõ (óçìåñéíÞò ÕðÜôçò). Êáôåâáßíïíôáò ðñïò ôç
Ñïýìåëç ï Ãéïõóïýö ãÝìéóå ôá âïõíÜ áðü ðôþìáôá ðáëïõêùìÝíùí êáé
óöáãìÝíùí áíäñþí, êõñßùò ÷ùñéêþí êáé âïóêþí. ÊÜðïéïé êëåöôáñìáôùëïß
ðñïóêýíçóáí, ïé ðåñéóóüôåñïé üìùò ôïí ðåñéöñüíçóáí êé åôïéìÜóôçêáí íá
ôïí ðïëåìÞóïõí. ¾óôåñá áðü ìéá áìõíôéêÞ, ìá êáé ðåéóìáôéêÞ ìÜ÷ç óôï
äéÜóåëï ôçò ÏîõÜò ïé êëÝöôåò åóêïñðßóáíå áëëÜ äå ÷áëáóôÞêáíå. Ç
ðáñÜäïóç ëÝåé ðùò êáé ôï ìïíáóôÞñé ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá, üðïõ ðïëëÝò öïñÝò
ëçìÝñéáæå ìå ôïí ôáúöÜ ôïõ ï Ôóáì Êáëüãåñïò, äÝ÷ôçêå ôçí ïñãÞ ôïõ
áéìï÷áñÞ ÁñÜðç êáé ôõëß÷ôçêå óôéò öëüãåò. Ç ïñãÞ ôïõ ÄåñâÝíáãá, óõíå÷ßæåé
ç ðáñÜäïóç, äå óôáìÜôçóå åêåß. Áöïý äå ÷Üëáóå ôïõò êëÝöôåò âÜëèçêå íá
÷áëÜóåé ôï ëçìÝñé ôïõò, ôï äÜóïò ôçò ÏîõÜò. Ìå ôï ôóåêïýñé êáé ôç öùôéÜ
êüâåé êáé êáßåé, ìá Üäéêïò ï êüðïò. Ôï äÜóïò öïýíôùíå îáíÜ óôç óôéãìÞ êé
Ýêñõâå ôïõò êëÝöôåò. ¸ôóé ìÝóá áðü ôçí õðåñöõóéêÞ ìïñöÞ ôïõ ìýèïõ
34 Âáóßëåéïò ÊáíÝëëïò
îåðçäÜ ìéá ìåãÜëç éóôïñéêÞ áëÞèåéá: Ðùò ôçí êëåöôïõñéÜ ôá âïõíÜ êáé ôá
äÜóç ôçí åîÝèñåøáí êáé ôçí öýëáîáí. ËÝíå ðùò óôï óçìåßï ðïõ ï ÁãÜò
óôáìÜôçóå ôç ìÜôáéç ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá ÷áëÜóåé ôï äÜóïò Ý÷ôéóå ìéá
âñõóïýëá ðïõ ìÝ÷ñé óÞìåñá öÝñíåé ôï üíïìÜ ôïõ: «Ôïõ Óïýöáãá ç âñýóç».
¢ëëç ôïðéêÞ ðáñÜäïóç ëÝåé ðùò óôç âñõóïýëá áõôÞ, êïõñáóìÝíïò, Ýóêõøå
íá ðéåé íåñü êáé ðÝèáíå. ÈáììÝíç ìÝóá óôá ÷þìáôá êáé óôá îåñÜ öýëëá
áíáâëýæåé áèüñõâá ôï ãÜñãáñï êáé êñýï íåñü ôçò, ëåò êáé êëáßåé ôïí Üäéêï
÷áìü ôçò êëåöôïõñéÜò. Óå ìéá ðëáãéÜ ôçò ÏîõÜò îåøý÷çóå, ëßãï ðñéí ôï
ìåãÜëï îåóçêùìü, ï Ôóáì Êáëüãåñïò. Ôñáõìáôßóôçêå èáíÜóéìá óå ìéá
öïíéêÞ óõìðëïêÞ ìå ôïýñêéêï áóêÝñé óôç Æåëßóôá (óçìåñéíÞ ÊõäùíéÜ
Íáõðáêôßáò). Ôïí ìåôÝöåñå åêåß óôïõò þìïõò ôïõ, âáñéÜ ôñáõìáôéóìÝíï êáé
ìå êßíäõíï ôçò æùÞò ôïõ, ï íåáñüò ôüôå êëÝöôçò êáé ýóôåñá Þñùáò ôçò
ÁëáìÜíáò ÁèáíÜóéïò ÄéÜêïò. Ôçí áõôïèõóßá êáé ôï áðáñÜìéëëï èÜññïò ôïõ
ÅèíïìÜñôõñá åðáßíåóå ìå óõãêéíçôéêÜ ëüãéá, êëåßíïíôáò ôá ìÜôéá ôïõ ï
ðñùôïêáðåôÜíéïò êáé ôïí õðÝäåéîå ùò äéÜäï÷ü ôïõ.
ÊÜìðïóá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1828, óôï äéÜóåëï ðñïò ôç
Íáõðáêôßá, Ýãéíå ìéá óçìáíôéêÞ ìÜ÷ç, Üãíùóôç ãéá ðïëëïýò, ðïõ óôç ÃåíéêÞ
Åöçìåñßäá ôïõ ÊñÜôïõò ôçò åðï÷Þò åêåßíçò êáôáãñÜöôçêå ùò «ÌÜ÷ç ôçò
ÃñáììÝíçò ÏîõÜò». Ôï ÷ñïíéêü áõôÞò ôçò ìÜ÷çò, ìå óõíôïìßá, Ý÷åé ùò åîÞò:
Éó÷õñÞ ôïõñêéêÞ äýíáìç áðïôåëïýìåíç áðü 3.000 Ôïõñêáëâáíïýò êáé ìå
áñ÷çãü ôïí ÁóëÜìðåç îåêßíçóå áðü ôï Ðáôñáôæßêé ãéá íá ðñïóöÝñåé âïÞèåéá
êáé íá áðåëåõèåñþóåé ôïõò ðïëéïñêçìÝíïõò Ôïýñêïõò ôçò ËïõìðïôéíÜò. Ç
ËïõìðïôéíÜ (¢íù ×þñá óÞìåñá) Þôáí ôüôå ç ðñùôåýïõóá ôùí ÊñáâÜñùí, ìå
óðïõäáßá óôñáôçãéêÞ óçìáóßá ãéá ôçí åîÝëéîç ôïõ Áãþíá óôç ÄõôéêÞ ÅëëÜäá
êáé ãéá ôïýôï åðß Ýíá ÷ñüíï ðïëéïñêïýíôáí áóöõêôéêÜ áðü åëëçíéêÜ
óôñáôåýìáôá. Ïé Ôïõñêáëâáíïß ó÷åäßáæáí íá öôÜóïõí óôç ËïõìðïôéíÜ
äéåñ÷üìåíïé ìÝóù Ãáñäéêßïõ êáé ÃñáììÝíçò ÏîõÜò, ôóáêßæïíôáò óôï äéÜâá
ôïõò êÜèå å÷èñéêÞ áíôßóôáóç. Óôï äéÜóåëï óôñáôïðÝäåõóáí, öôéÜ÷íïíôáò
ðñïìá÷þíåò, öïâïýìåíïé åëëçíéêÞ åðßèåóç. Åêåßíï ôïí êáéñü âñéóêüôáí óôçí
ðåñéï÷Þ áõôÞ ï Óïõëéþôçò ÷éëßáñ÷ïò ËÜìðñïò ÔæáâÝëáò Ý÷ïíôáò åíôïëÞ áðü
ôïí ÄçìÞôñéï ÕøçëÜíôç íá áðåëåõèåñþóåé ðÜóç èõóßá ôéò ðåñéï÷Ýò
ÊñáâÜñùí êáé Ëéäïñéêßïõ. Ï ÔæáâÝëáò èåùñþíôáò ôç ÷ñïíéêÞ óôéãìÞ áëëÜ
êáé ôçí ôïðïèåóßá êáôÜëëçëç åðéôÝèçêå ìå äýíáìç 400 ðåñßðïõ áíäñþí óôï
å÷èñéêü óôñáôüðåäï. Ç ìÜ÷ç êñÜôçóå 4 þñåò. Ïé Ôïõñêáëâáíïß íéêÞèçêáí,
õðï÷þñçóáí ðñïò ôï Ãáñäßêé êáé áíáóõíôÜ÷èçêáí óôïõ Âëá÷éþôç ôï ìíÞìá,
ãéá íá óõíå÷ßóïõí ëßãï áñãüôåñá ôçí ðïñåßá ôïõò äõôéêüôåñá. Ïé áðþëåéåò
Þôáí ãéá ôïõò Ôïõñêáëâáíïýò 100 íåêñïß êáé ðïëëïß ôñáõìáôßåò, åíþ ãéá ôïõò
¸ëëçíåò 1 íåêñüò êáé 3 ôñáõìáôßåò.
Ç êïñõöïãñáììÞ ôçò Þôáí êáé ôï óýíïñï ôçò åëåýèåñçò ÅëëÜäáò, üðùò
üñéæå ôï Ðñùôüêïëëï ôïõ Ëïíäßíïõ ôçò 22áò Öåâñïõáñßïõ / 3çò Ìáñôßïõ
1830, ðïõ áíáãíþñéæå ôçí áíåîáñôçóßá ôçò ðáôñßäáò ýóôåñá áðü ôï
ÏîõÜ êáé ÓáñÜíôáéíá 35
ìáêñü÷ñïíï ôïõñêéêü æõãü.

¸ôóé ðåñÞöáíç êé áíõðüôá÷ôç Ýìåéíå êáé óôá ÷ñüíéá ôçò ãåñìáíïúôáëéêÞò
êáôï÷Þò. Óôéò öéëüîåíåò ðëáãéÝò ôçò ðåñðÜôçóå êáé îáðüóôáóå Ýíá ðëÞèïò
áðü áíôáñôïìÜäåò êáé óôá ÷ùñéÜ ôçò äïýëåøå ìõóôéêÜ ç Áíôßóôáóç. Óôéò 22
Íïåìâñßïõ ôïõ 1942, ï êáðåôÜíéïò ôïõ ÂÜëôïõ ÍáðïëÝùí ÆÝñâáò êáé ï
ðñùôïêáðåôÜíéïò ôïõ ÅËÁÓ ¢ñçò Âåëïõ÷éþôçò ìå ôá ðáëéêÜñéá ôïõò, ðñéí
îåêéíÞóïõí ãéá ôï Ãïñãïðüôáìï, áíôáìþóáíå êáé óôÞóáíå áäåëöùìÝíïé ôï
÷ïñü óôçí ðëáôåßá ôïõ Ãáñäéêßïõ, üðïõ óýíôïìá áíåãåßñåôáé ìíçìåßï ÅèíéêÞò
Áíôßóôáóçò.
¸íá ðåôñü÷ôéóôï êáôáöýãéï, ÷ôéóìÝíï óôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßáò ôïõ
åâäïìÞíôá áðü ôïí Ïñåéâáôéêü Óýëëïãï Ëáìßáò, äåóðüæåé óôçí êïñõöÞ ôïõ
âïõíïý. Ìðïñåß åýêïëá íá öôÜóåé ï åðéóêÝðôçò åêåß, áíçöïñßæïíôáò ôïõò
äáóéêïýò äñüìïõò ðÜíù áðü ôï Ãáñäßêé ðñïò ÃñáììÝíç ÏîõÜ êáé ¢ìðëéáíç,
óå ìéá åõ÷Üñéóôç ìÝóá óå ïîõÝò êáé Ýëáôá äéáäñïìÞ ðñïò ôçí ïñåéíÞ
Íáõðáêôßá, ôç Äùñßäá êáé ôçí Åõñõôáíßá. Ïé åíáëëáóóüìåíåò ìïñöÝò ôçò
Üãñéáò ÷ëùñßäáò óå óõíäõáóìü ìå ôïõò áñìïíéêïýò êõìáôéóìïýò ôïõ åäÜöïõò
óõíèÝôïõí ìéá óõìöùíßá ãñáììþí, ÷ñùìÜôùí êáé ìïñöþí, áðáñÜìéëëç óå
áéóèçôéêÞ áðüëáõóç. Áôßìçôç ðáñáêáôáèÞêç, ç ïìïñöéÜ ôçò êáé ç éóôïñßá
ôçò, ðïõ ôç ÷ñùóôÜìå, üðùò ëÝåé ï ðïéçôÞò, ó' áõôïýò ðïõ ðÝñáóáí êáé ó'
áõôïýò ðïõ èá 'ñèïõí.
Âéâëéïãñáößá:
ÉùÜííïõ ÂïñôóÝëëá: «Ç Öèéþôéò»
Âáóéëåßïõ ÊáíÝëëïõ: ¢ñèñï óôçí åöçì. «ÃñáììÝíç ÏîõÜ» áñ. ö. 30
ÍéêïëÜïõ Êáóïìïýëç: «ÓôñáôéùôéêÜ ÅíèõìÞìáôá»
ÁíäñÝá Êáñêáâßôóá: «ÉóôïñéêÜ - ÔáîéäéùôéêÜ»
ÉùÜííïõ Ðáðáíáãéþôïõ: «Ï ÁúëéÜò ôïõ Ðáëáéï÷ùñßïõ»
ÔñéáíôÜö. Ðáðáíáãéþôïõ: «ÎåíÜãçóéò åéò ôç Öèéþôéäá»
Åëåõèåñßïõ ÑÞãá: ¢ñèñï óôï ðåñéïäéêü «ÓôåñåÜ ÅëëÜò» áñ. ô. 372
Óåñáöåßì ÔóéôóÜ: ¢ñèñï óôï ðåñéïäéêü «Öèéþôéò», áñéè. ôåý÷ïõò 9
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÉùÜííçò Â. ÆÞóçò
óõããñáöÝáò, åêðñüóùðïò ôçò ÌÊÏ «ÓÏËÙÍ»
ÈÅÌÁ
Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ
Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò, äåí Ý÷åé áíáäåé÷èåß óôçí äéÜóôáóç ðïõ ôïõ

áñìüæåé ôüóï óáí Ýíá ìÝñïò ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò üðùò åðßóçò êáé óáí
Ýíá ìÝñïò ôçò åèíéêÞò áëëÜ êáé ôçò ðáãêüóìéáò.
Áõôü óõíÝâç ãéá äýï ëüãïõò:
Ðñþôïí åßíáé Ýíá ãåãïíüò ôï ïðïßï áðïôåëåß ìéá èëéâåñÞ ìáñôõñßá êáé
åß÷å èëéâåñÝò åðéðôþóåéò óôçí åèíéêÞ ìáò éóôïñßá êáèþò óõíäÝèçêå ìéá ìßá
óåëßäá áìöéóâçôïýìåíçò óýíåóçò ãéá ôçí åîÝëéîç ôùí æçôçìÜôùí ôçò
ÅëëÜäáò.
Äåýôåñïí ãéáôß ôáõôü÷ñïíá ìå ôïí Ëáìéáêü ðüëåìï, õðÞñîáí Üëëá
óçìáíôéêÜ ãåãïíüôá ðñéí êáé ìåôÜ áðü áõôüí ôá ïðïßá áðïôåëïýí Ýíá ðåäßï
éóôïñéêÞò Ýíôáóçò, Ýíáí éóôïñéêü ìåãÜêïóìï ìÝóá óôïí ïðïßï ï Ëáìéáêüò
ðüëåìïò öáíôÜæåé Ýíá ðåñéïñéóìÝíï êáé ìåìïíùìÝíï ðåäßï ãåãïíüôùí.
Ùóôüóï ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò áðïôåëåß ìßá áðü ôéò ôñåéò ìåãáëýôåñåò êñßóåéò
óôçí ðåñßïäï ôçí åããýò ðñéí êáé ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Ì. ÁëåîÜíäñïõ.
Áíáöåñüìáóôå óôçí åîÝãåñóç ðïõ Ýãéíå óôçí ÂáêôñéáíÞ, óôçí óõíÝ÷åéá óôïí
ðüëåìï ðïõ Ýãéíå ìå ôá ÈñáêéêÜ öýëá êáé ôïí ïðïßï åß÷å áíáëÜâåé ï
Ëõóßìá÷ïò êáé ôÝëïò óôïí ßäéï ôïí Ëáìéáêü ðüëåìï.
Áðü ôá ôñßá ãåãïíüôá, áõôü ðïõ åß÷å ôçí ìåãáëýôåñç âáñýôçôá,
óôñáôéùôéêÜ êáé ðïëéôéêÜ áêüìç ðåñéóóüôåñï, Þôáí ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò. Ï
óõíäõáóìüò áõôþí ôùí ôñéþí ãåãïíüôùí áðïôÝëåóå ôçí êñßóç ôçò ìåôÜâáóçò
ðñïò ôïõò ðïëÝìïõò ôùí Åðéãüíùí êáé ôï ðñïáíÜãêñïõóìá ôùí ðïëéôéêþí
åîåëßîåùí ìåôÜ áðü ôïí èÜíáôï ôïõ Ì. ÁëåîÜíäñïõ ìå äåäïìÝíï ôï
áíïëïêëÞñùôï ôïõ Ýñãïõ ôïõ.
Ôï óôñáôéùôéêü ìÝãåèïò ôçò óýãêñïõóçò ôïõ Ëáìéáêïý ðïëÝìïõ áðü ôçí
ìÜ÷ç óôçí ÇñÜêëåéá ùò ôçí ìÜ÷ç óôçí Êñáííþíá ôçò Èåóóáëßáò Ý÷åé ìéá
äéáêýìáíóç, áí êáé Þôáí ó÷åäüí ðÜíôá áñéèìçôéêÜ åããýò óôçí óôñáôéùôéêÞ
äýíáìç ôçò ìÜ÷çò ôïõ Ãñáíéêïý. Ç äýíáìç ôùí åìðëåêïìÝíùí óõíïëéêÜ
ðëçóßáóå ôéò 90.000, éäéáßôåñá óôç ìÜ÷ç óôï Èåóóáëéêü ðåäßï, áí êáé ç áñ÷éêÞ
åìðëïêÞ ôùí äõíÜìåùí ôçò êåíôñéêÞò êáé íüôéáò ÅëëÜäáò, Þôáí ðåñßðïõ
óôáèåñÞ ìå åîáßñåóç ôï äéÜóôçìá ðïõ áðï÷þñçóáí ïé Áéôùëïß áðü ôçí
ðïëéïñêßá ôïõ êÜóôñïõ ôçò Ëáìßáò.
Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò ãéá ôçí Öèéþôéäá, óçìáßíåé ôçí áíÜäåéîç ãéá ìßá
áêüìç öïñÜ ôçò ðåñéï÷Þò óáí ðåäßïõ óôñáôçãéêïý. Ôï ðÝñáóìá ôùí
Èåñìïðõëþí, ôï êÜóôñï ôçò Ëáìßáò ùò ï÷õñÞ èÝóç, óôçí óõíÝ÷åéá ïé ìÜ÷åò
Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ 37
óôçí ÇñÜêëåéá êáé óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Äïìïêïý êáé óôï Èåóóáëéêü ðåäßï ôçò
Öèéþôéäáò, áðïôÝëåóáí, ãéá ìéá áêüìç öïñÜ ìáñôõñßá ôïõ ðüóï óçìáíôéêÞ,
ëüãù ôïõ áíáãëýöïõ, åßíáé óôñáôçãéêÜ ç ðåñéï÷Þ.
Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò áðïôÝëåóå Ýíá ðåäßï åðßóçò ãéá ôçí äéáìüñöùóç ôïõ
ôïðßïõ ôçò áíáìÝôñçóçò êáé ôçò óýãêñïõóçò, ìåôáîý ôùí Åðéãüíùí. ¸äùóå
ôçí áöåôçñßá óôïí Áíôßðáôñï íá åíåñãÞóåé ùò áíáâáèìéóìÝíïò åêöñáóôÞò
ôçò ÌáêåäïíéêÞò çãåìïíßáò, óôïí êõñßùò åëëáäéêü ÷þñï ðïõ åß÷å óôñáôçãéêÞ
óçìáóßá, ìÝóá áðü ôçí äéáäéêáóßá åðßóçò áíÜðôõîçò ó÷Ýóåùí ìå ôïí
ËåùííÜôï êáé ìå ôïí Êñáôåñü.
Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò ðÝñáí ôùí Üëëùí, óõíäÝèçêå êáé ìå äýï óçìáíôéêÝò
íáõìá÷ßåò, ðïõ áðïôÝëåóáí ôï ôÝëïò ôçò íáõôéêÞò äõíÜìåùò ôçò ÁèÞíáò, ôéò
íáõìá÷ßåò ôçò Áâýäïõ êáé ôçò Áìïñãïý, ðïõ äéåîÞ÷èçóáí ìå óçìáíôéêü
íáõôéêü óôüëï êáé áðü ôéò äýï ðëåõñÝò. ÐáñÜëëçëá ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò
Ýäåéîå üôé ãéá ìéá ôåëåõôáßá öïñÜ, ç ÍïôéïêåíôñéêÞ ÅëëÜäá, ìðïñïýóå íá
ðáßîåé óôñáôçãéêÜ ìå ôï óôñáôéùôéêü ôçò ìÝãåèïò êáèüôé Þôáí éäéáßôåñá
åðéôõ÷Þò ç óõãêÝíôñùóç ìéáò äõíÜìåùò ðïõ õðåñÝâáéíå ôéò 40.000 óõíïëéêÜ.
Ç áíÜðôõîç áõôïý ôïõ óôñáôçãéêïý ñüëïõ Ýãéíå ìå ëÜèïò ÷ñïíéêÞ áöåôçñßá
êáèþò äåí áêïýóôçêå ç åéóÞãçóç ôïõ Öùêßùíïò ãéá áíáâïëÞ ôçò ëÞøçò ôçò
áðüöáóçò óå ìåôáãåíÝóôåñç öÜóç, üðïõ óýìöùíá ìå üëåò ôéò åíäåßîåéò, èá
åß÷áí îåóðÜóåé ïé åìöýëéïé ðüëåìïé ôùí Åðéãüíùí êáé äåí èá Þôáí åõ÷åñÝò
óôïí Áíôßðáôñï, ìå äåäïìÝíåò ôéò åðéöõëÜîåéò ðïõ õðÞñ÷áí ãéá ôïí äéêü ôïõ
ñüëï, íá óõóðåéñþóåé ôéò äõíÜìåéò ôïõ Êñáôåñïý êáé ôïõ ËåùíÜôïõ, êáé íá
óõìðñÜîåé åðßóçìá ìáæß ôïõ ï óôüëïò áëëÜ êáé Üëëïé åê ôùí Åðéãüíùí.
ºóùò Ýíá óçìáíôéêü ñüëï Ýðáéîå ãéá ôçí ÷ñïíéêÞ åêêßíçóç ç áâÝâáéç,
ìÝ÷ñé åêåßíç ôçí óôéãìÞ êáé óýìöùíá ìå ôïí ÷ñüíï ðëçñïöüñçóçò ôùí
Áèçíáßùí, åîÝëéîç ôçò åîÝãåñóçò óôá ÂÜêôñá, ðÝñáí âÝâáéá ôçò èõìéêÞò
Ýîáñóçò êáé ôçò äçìáãùãßáò. Åäþ ðñÝðåé íá ôïíßóïõìå üôé åíäå÷ïìÝíùò
õðÞñîå ìéá óïâáñÞ åíèÜññõíóç ôùí Áèçíáßùí óå áõôÞ ôçí êßíçóç êáé óôçí
ôá÷ýôçôá áíÜðôõîçò ôçò ðïëåìéêÞò äéáäéêáóßáò, ìÝóá êáé áðü ôïí ñüëï ôçò
ÏëõìðéÜäáò óå ó÷Ýóç êáé ìå ôïõò Èåóóáëïýò êáé ìå ôïõò Ìïëïóóïýò, êáèüôé
ìåôÜ áêñéâþò áðü ôï èÜíáôï ôïõ Ì. ÁëåîÜíäñïõ, ç ÏëõìðéÜäá ìå ôéò
áñíçôéêÝò ó÷Ýóåéò ðïõ åß÷å ìå ôïí Áíôßðáôñï êáé ìå ôçí áðüäïóç ôïõ èáíÜôïõ
ôïõ ãéïý ôçò óå äïëïöïíßá åðÝëåîå íá ëåéôïõñãÞóåé åíÜíôéá óôç Ìáêåäïíßá.
Áõôü äåí ðñÝðåé íá ìáò åêðëÞóóåé åðåéäÞ áêüìç êáé óôçí ðåñßïäï ôïõ
Öéëßððïõ, ç ÏëõìðéÜäá åß÷å îáíáêáôáöýãåé óôï âáóßëåéï ôùí Ìïëïóóþí êáé
áðïôåëïýóå Ýíá åðßêåíôñï áíôéðáñÜèåóçò ãéá ôçí äéáäï÷Þ óôï âáóßëåéï ôçò
Ìáêåäïíßáò.
Ìéá óçìáíôéêÞ äéÜóôáóç ôïõ Ëáìéáêïý ðïëÝìïõ áíáäåéêíýåôáé áðü ôéò
óõììá÷ßåò ôùí ðáñáôáóóïìÝíùí üðïõ áðü ôç ìßá Ý÷ïõìå âÝâáéá ôïõò
Ìáêåäüíåò êáé ôïí óôñáôü ðïõ Þñèå áðü ôçí Áóßá, åíþ óôï ðëáßóéï áõôü
ôÞñçóáí ìéá ïõäåôåñüôçôá öéëïìáêåäïíéêÞ ïé Ðåëëéíáßïé, ïé Çñáêëåéþôåò, ïé
38 ÉùÜííçò Â. ÆÞóçò
Ëáìéåßò êáé ïé Èçâáßïé áðü ôéò ÌéêñïèÞâåò ôçò Öèßáò, åíþ áðü ôï áíôßèåôï
óôñáôüðåäï ðáñáôÜ÷èçêáí ïé Áèçíáßïé, ïé Áéôùëïß, ïé Èåóóáëïß, ïé Ïéôáßïé
(ðëçí ôùí Çñáêëåéùôþí ðïõ ðñïáíáöÝñáìå) ïé Ìáëéåßò (ðëçí ôùí ËáìéÝùí),
ïé Á÷áéïß ôçò Öèéþôéäáò, ïé Ëïêñïß, ïé Öùêåßò, ïé ÁéíéÜíåò, ïé Áëõæáßïé, ïé
Äüëïðåò, ïé ÁèáìÜíåò, ïé ËåõêÜäéïé, ïé Ìïëïóóïß ôïõ Áñýâá, ïé Êáñýóôéïé,
ïé Áñãåßïé, ïé Óõêéþíéïé, ïé Çëåßïé, ïé ÌåóóÞíéïé êáé Ýíá ìÝñïò áðü êáé
ÉëëõñéêÜ ÈñáêéêÜ öýëëá.
Ôþñá åßíáé óôéãìÞ íá åðéóêïðÞóïõìå ôá âáóéêÜ óôñáôçãéêÜ ëÜèç, Þ
ìÜëëïí áõôÜ ôá óôïé÷åßá, ðïõ åðÝäñáóáí óôçí óôñáôéùôéêÞ áíÜðôõîç ôùí
ãåãïíüôùí.
Ç êßíçóç ôùí Áèçíáßùí íá äåß÷íïõí üôé äåí Ý÷ïõí ðÜñåé óõëëïãéêÞ
áðüöáóç êáé üôé ï ËåùóèÝíçò ëåéôïõñãåß ìïíïìåñþò ãéá Ýíá äéÜóôçìá,
öáßíåôáé üôé áñ÷éêÜ áðÝäùóå êáñðïýò. Óôç óõíÝ÷åéá üìùò ïé äéáäéêáóßåò ãéá
ôçí óõììåôï÷Þ Üëëùí ðüëåùí ìå áíôéðñïóùðåßåò, ìå ðñÝóâåéåò êáé ìå
äéáäï÷éêÝò óõæçôÞóåéò, áöýðíéóå ôïí Áíôßðáôñï ìðñïóôÜ óôïí êßíäõíï.
Ç ôá÷ýôçôá, èá ìðïñïýóå íá ðåé êáíåßò, üôé Þôáí õðÝñ ôùí Áèçíáßùí êáé
ôùí óõììÜ÷ùí ôïõò, ðëçí üìùò ðñÝðåé íá ôçí äïýìå åíôáãìÝíç ìÝóá óôï
ðëáßóéï ôçò äéáìÜ÷çò ãéá ôçí äéáäï÷Þ ôïõ èñüíïõ ôïõ ÁëåîÜíäñïõ, éäéáßôåñá
êáèþò áíáðôõóóüôáí ç óýãêñïõóç ìå ôïí Ðåñäßêêá, óôçí ïðïßá
ðñùôáãùíéóôïýóå êõñßùò ï Áíôßãïíïò, áëëÜ êáé Üëëïé åê ôùí óôñáôçãþí ôïõ
ÁëåîÜíäñïõ.
Ôï äåýôåñï óôïé÷åßï ßóùò ðïõ ìðïñïýìå íá óçìåéþóïõìå ðÝñá áðü ôïí
Ýëåã÷ï ôïõ ðåñÜóìáôïò ôùí Èåñìïðõëþí, åßíáé ôï óôïé÷åßï ôïõ áí êáé êáôÜ
ðüóï ëåéôïýñãçóå áðïôåëåóìáôéêÜ, ç áìõíôéêÞ óôñáôçãéêÞ ôùí Áèçíáßùí.
Åßíáé öáíåñü üôé áñ÷éêÜ õðÞñ÷å Ýíáò áìõíôéêüò ó÷åäéáóìüò ãé' áõôü êáé ç
äýíáìç åãêáôáóôÜèçêå óôéò Èåñìïðýëåò ãéá íá åìðïäßóåé ôçí êÜèïäï.
¸ôóé ç áñéèìçôéêÞ õðåñï÷Þ äåí ìðüñåóå íá êåöáëáéïðïéçèåß åíþ óôç
óõíÝ÷åéá, ç ìÜ÷ç ðïõ Ýãéíå óôï áíïé÷ôü ðåäßï ôçò ÇñÜêëåéáò, äåí åß÷å Ýíá
ðëÞñåò áðïôÝëåóìá, êõñßùò åîáéôßáò ôçò éó÷ýïò ôçò ÌáêåäïíéêÞò öÜëáããáò
ôùí Óáñéóóïöüñùí, êáèþò åðÝôñåøå óôïí Áíôßðáôñï íá ï÷õñùèåß óôçí
Áêñüðïëç ôçò Ëáìßáò. Åíäå÷üìåíá, áí ãéá ðáñÜäåéãìá äåí åß÷å êáôáëçöèåß
ôï ðÝñáóìá ôùí Èåñìïðõëþí, - ôï ïðïßï üìùò ëåéôïõñãïýóå êáé óáí
óôñáôçãéêüò ðüëïò óõóðåßñùóçò ãéá ôçí êåíôñéêÞ ÅëëÜäá, - êáé áí ç
áíáìÝôñçóç ãéíüôáí óôï áíïé÷ôü ðåäßï ôçò Âïéùôßáò, èá åß÷áìå Üëëá
áðïôåëÝóìáôá ôá ïðïßá èá ìðïñïýóáí íá åðçñåÜóïõí êáé óõíïëéêüôåñá ôçí
åîÝëéîç, êáèþò óå ìßá ôÝôïéá ìÜ÷ç èá ìðïñïýóáí íá áðùëÝóïõí ôç æùÞ ôïõò
áêüìá êáé ïé çãÝôåò ôïõ Ìáêåäïíéêïý óôñáôïý êáé íá õðÜñîåé äçëáäÞ ìéá
áíôßññïðç åîÝëéîç áðü ôçí ìÜ÷ç ôçò ×áéñùíåßáò.
Ï ËåùóèÝíçò ðáñÜ ôá ó÷üëéá ôïõ Öùêßùíïò, öáßíåôáé üôé ëåéôïýñãçóå
óáí Ýíáò ðáñÜãïíôáò éêáíÞò óôñáôçãéêÞò áëëÜ êáé åíèïõóéáóìïý ãéá ôï
óôñÜôåõìá, ðëçí üìùò ôï áôõ÷Ýò ðåñéóôáôéêü óôï ïðïßï Ý÷áóå ôç æùÞ ôïõ,
öáßíåôáé üôé Ýðáéîå Ýíáí áñêåôÜ êáèïñéóôéêü ñüëï. Êáíåßò äåí îÝñåé áí åß÷å
åðéëåãåß ç çãåóßá ôïõ Öùêßùíïò ðïéá èá Þôáí ç åîÝëéîç åßôå óôçí ðñþôç öÜóç
åßôå éäéáßôåñá óôçí äåýôåñç êáèüôé ôüôå åðåëÝãç ï Áíôßöéëïò, Ýíáò Üãíùóôïò
ùò óôñáôçãüò, Ýíáíôé ôïõ Öùêßùíïò, åðåéäÞ áêñéâþò äåí õðÞñ÷å ðïëéôéêÞ
åìðéóôïóýíç ãéá ôï ÷åéñéóìü êáé ôçí óôÜóç ðïõ èá ôçñïýóå ï Öùêßùí.
Ï Áíôßöéëïò, óôï óôñáôéùôéêü óêÝëïò, ëåéôïýñãçóå ìå áñêåôÞ óýíåóç, åß÷å
üìùò ìßá âáóéêÞ áðïôõ÷ßá ðáñÜ ôçí áñ÷éêÞ åðéôõ÷ßá ôïõ óôçí áíôéìåôþðéóç
ôïõ ËåùííÜôïõ. Äåí ìðüñåóå íá áðïêüøåé ôïí Áíôßðáôñï áðü ôï íá äéáóþóåé
ôéò äõíÜìåéò ôïõ êáôÜ ôçí õðï÷þñçóÞ ôïõ áðü ôçí Áêñüðïëç ôçò Ëáìßáò êáé
ôçí ìåôÝðåéôá óõíÝíùóÞ ôïõ ìå ôï óôñáôü ôïõ Êñáôåñïý ê áé ôéò õðüëïéðåò
äõíÜìåéò ôïõ ËåùííÜôïõ.
ÐñÝðåé åðßóçò åäþ íá óçìåéþóïõìå ôï ãåãïíüò, üôé êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò
ðïëéïñêßáò óôçí Áêñüðïëç ôçò Ëáìßáò áðü ðëåõñÜò ËåùóèÝíç, åðéäåß÷èçêå
óôï áßôçìá äéáðñáãìÜôåõóçò ôçò óõíèçêïëüãçóçò áðü ðëåõñÜò ÁíôéðÜôñïõ
ìéá áäéáëëáîßá Þ Ýíá ðíåýìá ïëïêëçñùôéêÞò íßêçò êÜôé ðïõ åðçñÝáóå
ìåôáãåíÝóôåñá êáé ôïõò üñïõò ìå ôïõò ïðïßïõò Ýãéíå ç ðáñÜäïóç ôçò ÁèÞíáò
êáé ôç äéá÷åßñéóç ôùí åîåãåñìÝíùí ðåñéï÷þí, ìå ôçí åðÜíïäï ôçò
ÌáêåäïíéêÞò êõñéáñ÷ßáò.
¸íá áðü ôá ðëÝïí êáèïñéóôéêÜ óçìåßá ãéá ôçí åîÝëéîç ôïõ Ëáìéáêïý
ðïëÝìïõ, Þôáí ç áðï÷þñçóç ôùí 7.000 ðåñßðïõ Áéôùëþí ðïëåìéóôþí, ðïõ
áðïôåëïýóáí êáé Ýíáí áðü ôïõò óêëçñïýò ðõñÞíåò ôïõ óôñáôåýìáôïò, ìå ôçí
ãíùóôÞ Ýêöñáóç: «äéÜ ôéíáò åèíéêÜò ÷ñåßáò», ãéá êÜðïéá åóùôåñéêÜ æçôÞìáôá
äçëáäÞ, ïé Áéôùëïß áðï÷þñçóáí óå ìéá êñßóéìç öÜóç ðïõ èá ìðïñïýóå íá
åß÷å åðçñåÜóåé ôçí íéêçöüñá Ýêâáóç ôçò ðïëéïñêßáò.
ÐïëëÝò öïñÝò êáèïñéóôéêü ñüëï ðáßæïõí êáé ïé ðñþéìåò íßêåò. ÁõôÝò ïé
íßêåò ðïõ äéáìïñöþíïõí ìéá õðåñâïëéêÞ áéóéïäïîßá êáé ôåëéêÜ ðåñéïñßæïõí
ôï ñüëï ôçò óôñáôçãéêÞò óýíåóçò. ¸íá ôÝôïéï óýìðôùìá Þôáí êáé ç íßêç óôçí
ÇñÜêëåéá. Ïé åîåãåñèÝíôåò êáôÝ÷ïíôáí áðü Ýíá óýìðëåãìá çôôçìÝíïõ êáé
áðü ìßá áßóèçóç áÞôôçôïõ ãéá ôï Ìáêåäïíéêü óôñáôü, åíüò áÞôôçôïõ ðïõ
Þèåëáí íá áíôéóôñÝøïõí. ¸ôóé ëïéðüí åñìÞíåõóáí ôçí áñ÷éêÞ íßêç óôçí
ÇñÜêëåéá, èñéáìâåõôéêÜ.
Áõôü âïÞèçóå ìåí óôçí óýìðñáîç êáé Üëëùí óôçí óõììá÷ßá ôïõò, üìùò
ïäÞãçóå óôçí õðïôßìçóç ôçò äõíÜìåùò ôïõ áíôéðÜëïõ êáé êõñßùò åêåßíçò ôçò
äõíÜìåùò ðïõ èá ìðïñïýóáí íá ðáñáôÜîïõí ïé Ìáêåäüíåò óå ìÞêïò ÷ñüíïõ.
Ôáõôü÷ñïíá áõôÞ ç Þôôá óõóðåßñùóå ðïëý ðåñéóóüôåñï ôéò åê ôïõ
ìáêñüèåí ìáêåäïíéêÝò äõíÜìåéò êáèþò êáé ôçí âïýëçóç ôùí åðéãüíùí ãéá ôçí
óõíôñéâÞ ôçò åîÝãåñóçò ôçò êåíôñéêÞò ÅëëÜäáò. Äçìéïýñãçóå åðßóçò Ýíá
ðñüóèåôï Üã÷ïò ãéá ôïí êßíäõíï ôçò ðñïþèçóçò ôùí äõíÜìåùí ôïõ ËåùóèÝíç
ðñïò ôçí Ìáêåäïíßá ãåãïíüò ðïõ èá ìðïñïýóå íá áðïäéïñãáíþóåé ôçí
åðéêñÜôåéá üëùí ôùí êôÞóåùí êáé ôåëéêÜ íá äþóåé ôï óýíèçìá ìéáò
ãåíéêüôåñçò åîÝãåñóçò óôçí åðéêñÜôåéá üëùí ôùí êôÞóåùí.
ÐáñÜëëçëá óôá ëÜèç ðñÝðåé íá óõìðåñéëÜâïõìå êáé æçôÞìáôá ðïõ

áöïñïýóáí ôçí çèéêÞ ôÜîç óôçí óõìðåñéöïñÜ ôùí Áèçíáßùí êáé ôï êáôÜ
ðüóï áõôÞ åðçñÝáóå ôçí ìåôáãåíÝóôåñç óôÜóç ôùí Ìáêåäüíùí.
Ç ÷ñÞóç ôùí õðïëïßðùí ôùí ÷ñçìÜôùí ôïõ ´Áñðáëïõ ãéá ôçí
óôñáôïëüãçóç 8.000 ìéóèïöüñùí ãéá ôïí Ëáìéáêü ðüëåìï, áðïôÝëåóå Ýíá
ìåëáíü óçìåßï ìáæß ìå ôçí áäéáëëáîßá ôïõ ËåùóèÝíç Þ áêüìç ôéò
äçìáãùãéêÝò õðåñâïëÝò óôçí äéáäéêáóßá ôçò ëÞøçò ôùí áðïöÜóåùí óôçí
Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ.
Ïé óõíÝðåéåò Þôáí êáé áõôÝò áíÜëïãåò ìå ôçí çèéêÞ ðïñåßá ôùí
óõìðåñéöïñþí. ¸ôóé ïé Ìáêåäüíåò áðü ôçí äéêÞ ôïõò ìåñéÜ, áîßùóáí ôïí
ôåñìáôéóìü ôïõ èåóìïý óôñÜôåõóçò, ôïõ ãíùóôïý ùò «åöçâåßá», åíüò èåóìïý
ðïõ Ýðáéîå óçìáíôéêü ñüëï óôçí Üìõíá ôçò áôôéêÞò ãçò êáé åäþ áîßæåé íá
óçìåéþóïõìå üôé ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò, óýìöùíá ìå ôïí Óôáúí÷Üïõåñ,
áðïôÝëåóå ôçí áöåôçñßá ãéá ôçí ðñþôç ïëïêëçñùôéêÞ ðáñáâßáóç ôïõ
áìõíôéêïý óõóôÞìáôïò ôçò ÁôôéêÞò.
Óôï åðßðåäï ôþñá ôùí ôå÷íéêþí ôçò ðïëéïñêßáò, ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé ç
ðïëéïñêßá ôçò Ëáìßáò, áðïôÝëåóå ôçí ôåëåõôáßá Ýíäïîç öÜóç ôçò ðáèçôéêÞò
ðïëéïñêçôéêÞò ôÝ÷íçò, ôçí ïðïßá áíÝôñåøáí ïé Ìáêåäüíåò áðü ôçí åðï÷Þ ôçò
ðïëéïñêßáò ôçò Ïëýíèïõ áðü ôïí Ößëéððï, êáèþò ïé Ìáêåäüíåò áíÝðôõîáí
åðß Ì. ÁëåîÜíäñïõ ïëïêëÞñùóáí ôçí åíåñãçôéêÞ ðïëéïñêçôéêÞ ôÝ÷íç.
Ç åðéíïçôéêüôçôá êáé ç ôå÷íéêÞ åñãáëåéáêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ðïëéïñêßáò
óôçí Ëáìßá, áðïôÝëåóáí ôï êñßóéìï ðáñÜãïíôá êáé ôï ëüãï ãéá ôçí óçìáíôéêÞ
áðþëåéá ÷ñüíïõ ðïõ åðÝôñåøå óôïõò Ìáêåäüíåò íá áíáðôýîïõí óå âÜèïò
÷ñüíïõ ôçí óôñáôéùôéêÞ ôïõò êáé óôñáôçãéêÞ õðåñï÷Þ.
Ç êýñéá öÜóç ôïõ Ëáìéáêïý ðïëÝìïõ ÷ñïíéêÜ áíáðôýóóåôáé áðü ôïí
ÖåâñïõÜñéï ôïõ '22 Ýùò ôéò 7 Áõãïýóôïõ, êáôÜ ôñáãéêÞ óýìðôùóç óôçí
åðÝôåéï ôçò ìÜ÷çò ôçò ×áéñùíåßáò, üðïõ çôôþíôáé, ïé äõíÜìåéò ôùí
åîåãåñìÝíùí óôï ðåäßï ôçò Êñáííþíáò.
ÐñÝðåé íá óçìåéþóïõìå üôé ï ðüëåìïò áõôüò áðáßôçóå ìßá ðáíóôñáôéÜ áðü
ðëåõñÜò ôùí Áèçíáßùí êáé ôùí åîåãåñìÝíùí êáèþò ìüíï óôá ðëçñþìáôá ôïõ
óôüëïõ åíåðëÜêç ï áñéèìüò ôùí 70.000 áíäñþí ãéá ôéò áíÜãêåò ôïõ íáõôéêïý.
Ç áñ÷áßá ÁèÞíá êõñßùò áëëÜ êáé ïé óýììá÷ïß ôçò óõíåéóÝöåñáí ðÜíù áðü
90.000 Üíäñåò óôéò áíÜãêåò ôïõ ðïëÝìïõ.
Áõôü êáé ìüíï äåß÷íåé ôçí äõíáìéêÞ áëëÜ êáé ôçí óçìáóßá ôùí ãåãïíüôùí.
Õðü Üëëåò óõíèÞêåò êáé óôï ðëáßóéï ôçò åìöýëéáò áíôéðáñÜèåóçò ìåôáîý ôùí
åðéãüíùí, ïé äõíÜìåéò áõôÝò èá ìðïñïýóáí íá åß÷áí áðïäåé÷èåß
êáèïñéóôéêüôáôåò ãéá ôçí åîÝëéîç êáé åðßóçò ãéá ôçí äéáôÞñçóç ôïõ ñüëïõ
óôçí Íüôéá êáé ÊåíôñéêÞ ÅëëÜäá.
ÐñÝðåé íá ðïýìå üìùò êáé äýï ëüãéá ãéá ôçí ôáêôéêÞ ôïõ ÁíôéðÜôñïõ.
Ï Áíôßðáôñïò Ýðñáîå óå üëá ôá ìÝôùðá ìå óýíåóç êáé åõöõÀá, óýíåóç ðïõ
åíåöÜíç áêüìç êáé óôçí áíôéìåôþðéóç ôçò êáôï÷Þò êáé ôçò ðáñÜäïóçò ôçò
ÁèÞíáò. Êõñßùò ç éêáíüôçôÜ ôïõ öÜíçêå óôçí ðáñåëêõóôéêüôçáôá óôçí

áíôéìåôþðéóç ôïõ ËåùóèÝíç. ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé åß÷å éó÷íüôçôá äõíÜìåùò
ãýñù óôïõò 13.000 Üíôñåò, - óôçí áñ÷éêÞ åðéóôñÜôåõóç - ìáæß ìå 600 éððåßò,
äåí ðåñßìåíå ôïí ËåùóèÝíç, ïýôå óôïí Èåóóáëéêü êÜìðï êáé Ýäåéîå óèÝíïò
êáé áðïöáóéóôéêüôçôá ç ïðïßá åíäå÷ïìÝíùò ðñïêÜëåóå ìéá áìç÷áíßá
óôñáôçãéêÞ óôïõò åîåãåñèÝíôåò. Óôç óõíÝ÷åéá äåí áíáäéðëþèçêå óå ìéá
Üôáêôç õðï÷þñçóç ìåôÜ áðü ôçí Þôôá óôçí ÇñÜêëåéá áëëÜ áíôßèåôá êÝñäéóå
÷ñüíï ï÷õñùìÝíïò óôçí Áêñüðïëç ôçò Ëáìßáò.
Õðï÷þñçóå ôçí êáôÜëëçëç óôéãìÞ êáé åêìåôáëëåýôçêå ôçí ôá÷åßá êáé
ðñÜãìáôé áñêåôÜ áðïôåëåóìáôéêÞ êßíçóç ôïõ Áíôéößëïõ ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç
ôïõ ËåùíÜôïõ. ¸ôóé äåí åîáíôëÞèçêå ï Áíôßðáôñïò óå ìßá êáôÜ ìÝôùðï
óýãêñïõóç ìå ôéò õðÝñôåñåò äõíÜìåéò ôïõ Áíôßöéëïõ. Áíôß ãéá áõôü ðñïôßìçóå
íá áðïóýñåé ôéò äõíÜìåéò ôïõ ìÝóá áðü áôñáðïýò êáé íá ðåñéìÝíåé ôçí
ðñïóÝëåõóç ôùí äõíÜìåùí ôïõ Êñáôåñïý.
Ç óèåíáñÞ áëëÜ êáé ðáñåëêõóôéêÞ óå ÷ñüíï ôáêôéêÞ ôïõ Áíôßðáôñïõ
áðïäåß÷èçêå áðïôåëåóìáôéêÞ êáé éêáíÞ íá áíôéóôñÝøåé ôçí áñ÷éêÞ äõíáìéêÞ
åðéôõ÷ßáò ðïõ åß÷áí ïé åîåãåñèÝíôåò. Áí ëÜâïõìå åðßóçò õðüøç ìáò üôé ç
ðëåéïøçößá ôùí Öèéùôþí ôçò åðï÷Þò åß÷å óõìðáñáôá÷èåß ìå ôïõò
åîåãåñèÝíôåò, ìðïñïýìå íá åêôéìÞóïõìå êáé ôéò ôïðéêÝò åðéðôþóåéò, äçëáäÞ
ôçí ðåñéèùñéïðïßçóç ðëÝïí óôçí éóôïñéêÞ åîÝëéîç ôùí ðñáãìÜôùí, ôùí
êáôïßêùí ôçò Öèéþôéäáò ýóôåñá áðü ôïí Ëáìéáêü ðüëåìï.
Ï ñüëïò âÝâáéá ôùí Öèéùôþí öáßíåôáé íá åßíáé ìéêñüò ðáñÜ ôï ãåãïíüò
üôé áíáöÝñïíôáé åðéãñáììáôéêÜ ïé óõãêåêñéìÝíåò óõììåôï÷Ýò, ìå ôçí
óõììåôï÷Þ äçëáäÞ ôùí Ïéôáßùí, ôùí ÌáëéÝùí, ôùí Á÷áéþí ôçò Öèéþôéäáò,
ôùí Ëïêñþí, ôùí ÁéíéÜíùí êá, óôï óõììá÷éêü ìÝôùðï.
Ç áðïôõ÷ßá ÷ñåþèçêå óôçí çãåóßá ôçò ðüëçò ôùí Áèçíþí ðïõ
ðñùôïóôÜôçóå. ¸ôóé ôá ìÝôñá ôùí Ìáêåäüíùí áðïäõíÜìùóáí ðëÝïí áðü
êÜèå ñüëï ôïõò Áèçíáßïõò. Ç åîÝëéîç áõôÞ ýóôåñá êáé áðü ôçí ðáëáéüôåñç
Þôôá ôùí Óðáñôéáôþí, åðÝôñåøå ôçí äéáìüñöùóç ôïõ ðïëéôéêïý ìåôþðïõ ãéá
ôéò äýï Óõìðïëéôåßåò ìå ôéò ïðïßåò åêöñÜóôçêå ï ñüëïò ôçò ÊåíôñéêÞò êáé
Íüôéáò ÅëëÜäáò ìÝ÷ñé ôçí ÑùìáúêÞ êáôï÷Þ, ýóôåñá áðü ôçí Þôôá ôùí
ÅëëÞíùí áðü ôïõò Ñùìáßïõò.
Ôïí Ëáìéáêü ðüëåìï ðñÝðåé íá ôïí äïýìå êáé óáí Ýíá ðñþôï âÞìá, ãéá ôéò
ðïëéôéêÝò êáé ôïõò ñüëïõò ðïõ äéáäñáìÜôéóáí êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôùí ðïëÝìùí
ôùí Åðéãüíùí, ï ÐïëõðÝñ÷ùí, ï ÊÜóóáíäñïò, ï ÄçìÞôñéïò ï ÐïëéïñêçôÞò
êáé Üëëïé ìéêñüôåñçò óçìáóßáò óõíôåëåóôÝò áõôïý ôïõ ðïëÝìïõ üðïõ
âëÝðïõìå ìéá åíáëëáãÞ óõìðåñéöïñþí êáé óõìðáñáôÜîåùí ìÝóá áðü ôïí
êáéñïóêïðéóìü ðïõ åðÝäåéîáí ïé Åðßãïíïé êáé áðü ôçí åíáëëáãÞ ôùí
ðïëéôéêþí óõìöåñüíôùí ôïõò.
Äõóôõ÷þò Þ åõôõ÷þò ç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäïò ðïõ áêïëïýèçóå åßíáé ìßá
ðåñßïäïò ãåìÜôç áðü äñáìáôéêÜ êáé ìåãÜëçò óçìáóßáò ãåãïíüôá, ìÝóá óôá
ïðïßá äåí áðïìïíþíåôáé åýêïëá ç êáèïñéóôéêüôçôá ôïõ Ëáìéáêïý ðïëÝìïõ.

Èá êáôáíïÞóïõìå êáëýôåñá ôïí Ëáìéáêü ðüëåìï óôçí ìåãÜëç ôïõ
óçìáóßá áí ôïí äïýìå óáí óçìåßï ðëÞñïõò êáôÜññåõóçò ôïõ Áìöéêôõïíéêïý
ìïíôÝëïõ, óáí óçìåßï êáìðÞò óôçí ðáñáêìÞ ôïõ Çãåìïíéêïý ìïíôÝëïõ êáé
óáí ôçí áöåôçñßá ôïõ ó÷åôéêÜ âñá÷ýâéïõ ìïíôÝëïõ ôçò Óõìðïëéôåßáò.
Ôï ìßóïò ôçò Íüôéáò ÅëëÜäáò ëüãù ôçò áðùëåóèåßóáò çãåìïíßáò êáé
éóüôçôáò áðïôÝëåóå âáóéêü êáôáëýôç ãéá ôçí äéÜëõóç ôïõ Áìöéêôõïíéêïý
ðíåýìáôïò.
ÖÜíçêå ôï ìßóïò ðïõ õðÞñ÷å, óôïí êõñßùò åëëáäéêü ÷þñï êáé óôéò ðüëåéò
ðïõ çãåìüíåõáí óôï ðáñåëèüí, áðÝíáíôé óôïõò Ìáêåäüíåò, Ýíá ìßóïò ðïõ èá
ëÝãáìå üôé óôéãìÜôéóå áêüìç êáé ôïí ÷áñáêôçñéóìü ôçò Ìáêåäïíßáò ùò
åëëçíéêÞò Þ ü÷é, ùò áíÞêïõóáò Þ ü÷é óôïí êõñßùò åëëáäéêü ÷þñï.
ÔåëéêÜ êõñéÜñ÷çóáí ôá ðÜèç êáé äåí õðÞñîå áõôü ðïõ æçôïýóå ìå
áðüãíùóç ï ÉóïêñÜôçò óáí óõíåßäçóç ôïõ êïéíïý ôùí ÅëëÞíùí. Ãéá Üëëç ìéá
öïñÜ âÝâáéá áíáäåß÷ôçêå ï óôñáôçãéêüò ÷áñáêôÞñáò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ
ðåñÜóìáôïò ôùí Èåñìïðõëþí, áõôÞ ôç öïñÜ óå åðßðåäï åìöýëéáò
óýãêñïõóçò äåß÷íïíôáò ðùò ïé ìíÞìåò óôï åðßðåäï ôçò éäåïëïãéêÞò åñìçíåßáò
ôçò óýãêñïõóçò áðü ôïõò Ìçäéêïýò ðïëÝìïõò ùò ôçí åðéêñÜôçóç ôùí
Ìáêåäüíùí åß÷áí åîáóèåíßóåé ðïëý.
Ìðïñïýìå íá ðáñáôçñÞóïõìå üôé ç èåþñçóç ôùí åëëáäéêþí åîåëßîåùí
÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôá ôñßá ìïíôÝëá, ôï Áìöéêôõïíéêü ìïíôÝëï åðßëõóçò ôùí
äéáöïñþí ôï ïðïßï Ýêëåéóå ôïí êýêëï ôïõ ìå ôïõò ðïëÝìïõò ôïõ Öéëßððïõ, ôï
ìïíôÝëï ôçò Çãåìïíßáò ðïõ êëåßíåé ôïí êýêëï ôïõ ìå ôï ôÝëïò êáé ôçò
ÌáêåäïíéêÞò çãåìïíßáò êáé ôï ìïíôÝëï ôçò Óõìðïëéôåßáò ðïõ óõìðßðôåé êáé
óõíõðÜñ÷åé ìå ôï ôÝëïò ôçò åðï÷Þò ôçò çãåìïíßáò áëëÜ êáé ôùí áìöéêôõïíéþí
ðïõ Ý÷ïõí ðåñéïñßóåé ðëÝïí êáôÜ ðïëý ôï ñüëï ôïõò.
Ôï ìïíôÝëï ôçò ðåñéöåñåéáêÞò Óõìðïëéôåßáò ëåéôïýñãçóå ìå ôéò äýï
âáóéêÝò åêöñÜóåéò ôïõ.
Ç Óõìðïëéôåßá äåí ìðüñåóå íá ëåéôïõñãÞóåé åðïéêïäïìçôéêÜ ãéá ôçí
óõíï÷Þ ôçò ÅëëÜäáò êáèüôé åß÷å Ýíáí ÷áñáêôÞñá ðåñéöåñåéáêþí
áíôáãùíéóìþí êáé äéáéþíéæå ìå ôá êýñéá óçìåßá ôçò ôï çãåìïíéêü ìïíôÝëï
êáé ôéò çãåìïíéêÝò ìíÞìåò ôçò ÐåëïðïííÞóïõ êáé ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò. Ïé
áìöéêôõïíßåò åß÷áí ìéá ÷áëáñÞ óõíåéóöïñÜ ðïõ üìùò áðïäåß÷ôçêå
êáèïñéóôéêÞ ãéá ôçí óõíï÷Þ ôïõ åëëáäéêïý ÷þñïõ óå ðñïãåíÝóôåñåò
ðåñéüäïõò. Ïé Çãåìïíßåò áíôßèåôá ðñïêÜëåóáí áíôéóõóðåéñþóåéò êáé
îåêßíçóáí íá ðáßñíïõí ôçí êõñßáñ÷ç ÝêöñáóÞ ôïõò ìåôÜ ôçí åðéôõ÷Þ Ýêâáóç
ôùí Ìçäéêþí ðïëÝìùí êáèþò ç áðåëåõèÝñùóç áðü ôïí åîùôåñéêü êßíäõíï
Ýöåñå óôï ðñïóêÞíéï ôéò öéëïäïîßåò êáé ôïõò ðåéñáóìïýò ôçò åóùôåñéêÞò
êõñéáñ÷ßáò.
ÓõìðåñáóìáôéêÜ ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé ôá êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ

Ëáìéáêïý ðïëÝìïõ, Þôáí:
- ç Ýëëåéøç äéïñáôéêüôçôáò åèíéêÞò, ðïëéôéêÞò êáé óôñáôçãéêÞò
- ç Ýëëåéøç áìïéâáßáò åêôßìçóçò ìåôáîý Ìáêåäüíùí êáé Üëëùí Åëëáäéêþí
ðüëåùí
- ç êõñéáñ÷ßá ôçò äçìáãùãßáò
- ç ìåéùìÝíç óôñáôçãéêÞ áîéïëüãçóç ôçò óõãêõñßáò
- ç áëáæïíåßá ôïõ íéêçôÞ ï ïðïßïò äåí äéáôÞñçóå óôç ìíÞìç ôïõ ôçí
ðñüôåñç äéáðñáãìáôåõôéêÞ ôïõ äéÜèåóç ìåôÜ áðü ôçí åðéêñÜôçóÞ ôïõ
- ìðïñïýìå êáé ðñÝðåé íá óçìåéþóïõìå üôé ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò, áöáßñåóå
êÜèå äõíáôüôçôá áðü ôçí Íüôéá êáé ÊåíôñéêÞ ÅëëÜäá, ãéá ôçí äéáäñáìÜôéóç
åíüò óçìáíôéêïý ñüëïõ, ôüóï óôéò óõíå÷éæüìåíåò åîåëßîåéò ôùí åðéãüíùí üóï
êáé ôçí ìåôáãåíÝóôåñç ÑùìáúêÞ åðéññïÞ êáé êáôÜêôçóç.
- äéáìüñöùóå ôï ôïðßï ôçò äéåßóäõóçò ôùí Ñùìáßùí ðïõ åêìåôáëëåýèçêáí
ôá ñÞãìáôá ôïõ Ìáêåäïíéêïý çãåìïíéóìïý êáé ôùí Óõìðïëéôåéþí
- åðÝäñáóå óôïí áãþíá ôùí Åðéãüíùí áëëÜæïíôáò êáé äéáìïñöþíïíôáò
ó÷Ýóåéò êáé äõíáìéêÝò åíþ ðáñÜëëçëá Ýíáò åê ôùí åðéöáíåóôÝñùí Åðéãüíùí
Ý÷áóå ôç æùÞ ôïõ ôñïðïðïéþíôáò áêüìá ðåñéóóüôåñï ôïõò óõó÷åôéóìïýò.
1. N.G.L. Hammond - F. W. Walbank, Éóôïñßá ôçò Ìáêåäïíßáò ôüìïò Ã´, åêäüóåéò
ÌáëëéÜñçò Ðáéäåßá
2. Ã. Óôáúí÷Üïõåñ. Ï ðüëåìïò óôçí Áñ÷áßá ÅëëÜäá, åêäüóåéò ÐáðáäÞìá.
3. Ê. Ðáðáññçãïðïýëïõ. Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò - ôüìïò 7ïò, åêäüóåéò Ãáëáîßá
4. Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò ôüìïò Ä´, åêäïôéêÞ Áèçíþí
4. Johann Gustav Drousen. Éóôïñßá ôùí äéáäü÷ùí ôïõ ÌåãÜëïõ ÁëåîÜíäñïõ. Ôïì 1 Ìåô. Ñ.-
Ç.-Ó. Áðïóôïëßäçò - Åëåõèåñïôõðßá
5. Nicholas Hammond. Ôï èáýìá ðïõ äçìéïýñãçóå ç Ìáêåäïíßá. Åêäüóåéò ÐáðáäÞìá
6. Corrado BarbaGallo. Ôá áßôéá ðáñáêìÞò ôçò Áñ÷áßáò ÅëëÜäáò. Åêäüóåéò Äçìéïõñãßá -
×áñßóçò
7. ÐëïõôÜñ÷ïõ Âßïé ÐáñÜëëçëïé. Ôüìïò 7ïò Åêäüóåéò ÐÜðõñïò
8. Äéüäùñïò Óéêåëéþôçò, Üðáíôá 14ïò ôüìïò. Åêäüóåéò ÊÜêôïò
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Ãåþñãéïò Óïýëéïò
êáèçãçôÞò Áñéóôïôåëåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíßêçò
ÈÅÌÁ
Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò Ìáßïõ 1897:
Ìéá «Üôõ÷ç» ìÜ÷ç åíüò «Üôõ÷ïõ» ðïëÝìïõ
Ç 5ç Áðñéëßïõ 1896 Þôáí ìéá åõôõ÷Þò çìÝñá ãéá ôçí ÅëëÜäá êáé ãéá ôçí
áíèñùðüôçôá: áñ÷ßæïõí óôçí ÁèÞíá ïé ðñþôïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò
ôçò óõã÷ñüíïõ ðåñéüäïõ.
Ç 5ç Áðñéëßïõ 1897 Þôáí ìéá Üôõ÷ç çìÝñá ãéá ôçí ÅëëÜäá: Üñ÷éæå ï
ðñþôïò, ìåôÜ ôç äçìéïõñãßá ôïõ åëåýèåñïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò,
åëëçíïôïõñêéêüò ðüëåìïò, ï ãíùóôüò ùò «Üôõ÷ïò» ðüëåìïò ôïõ ’97.
Ç 5ç ÌáÀïõ 1897 Þôáí ç ðéï êñßóéìç çìÝñá áõôïý ôïõ ðïëÝìïõ. ¸ãéíå ç
ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý, ðïõ Þôáí êáé ç ôåëåõôáßá ìÜ÷ç. ÓÞìåñá 100 ïëüêëçñá
÷ñüíéá ìåôÜ, ìðïñïýìå óõíïðôéêÜ íá ñßîïõìå ìéá øý÷ñáéìç êáé êñéôéêÞ ìáôéÜ
óôá ôüôå ðïëéôéêÜ êáé óôñáôéùôéêÜ ãåãïíüôá êáé óôçí ßäéá ôç ìÜ÷ç.
Ç ðïëéôéêÞ êáôÜóôáóç óôçí ÅëëÜäá. Ôï 1895 óçìáäåýåé Ýíá óçìáíôéêü
ðïëéôéêü ãåãïíüò: ç Þôôá êáé áðï÷þñçóç áðü ôï ðïëéôéêü óêçíéêü ìéáò
óçìáíôéêÞò ðïëéôéêÞò öõóéïãíùìßáò ôçò íåùôÝñáò ÅëëÜäáò: ôïõ ×. Ôñéêïýðç.
Ìéá ìáêñÜ ðïëéôéêÞ áóôÜèåéá èá åðéêñáôÞóåé óôç óõíÝ÷åéá.
Ç ÅëëÜäá áðü ôï 1893 åß÷å ÷ñåïêïðÞóåé (åßíáé ãíùóôÞ ç öñÜóç ôïõ ×.
Ôñéêïýðç «äõóôõ÷þò åðôù÷åýóáìå») êáé äåí ìðïñïýóå íá ðëçñþíåé ôá ÷ñÝç
ôçò óôïõò äáíåéóôÝò, äçë. óôéò ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò.
Ôï 1897 Ý÷ïõìå ÊõâÝñíçóç È. ÄçëéãéÜííç. Ôï Êñçôéêü ðñüâëçìá ìå ôïõò
óõíå÷åßò áãþíåò ôùí çñùéêþí Êñçôþí âñßóêåôáé óå êñßóéìç êáìðÞ. Õðü ôçí
ðßåóç ôçò êïéíÞò ãíþìçò ç ÅëëÜäá óôÝëíåé óôñáôéùôéêÝò ìïíÜäåò óôç
Ìåãáëüíçóï. Ç åíÝñãåéá áõôÞ èåùñÞèçêå áðü ôéò ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò
«áðáñÜäåêôç» êáé ïé åëëçíéêÝò óôñáôéùôéêÝò ìïíÜäåò (ôáêôéêÝò êáé Üôáêôåò)
«êáôï÷éêÝò»!...Ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò áëëçëïàðïâëåðüìåíåò êáé
áëëçëïûðïíïìåõüìåíåò äåí ìðüñåóáí íá Ý÷ïõí êïéíÞ ðïëéôéêÞ. ÊÜðïéá áðü
áõôÝò, ç ÁõôïêñáôïñéêÞ Ãåñìáíßá, õðïøéáæüìåíç åîåëßîåéò ìç åëåã÷üìåíåò
áðü ôçí ßäéá óõíÝóôçóå óôçí ÏèùìáíéêÞ Ôïõñêßá íá åðéôåèåß óôçí ÅëëÜäá.
Óôçí ßäéá ôçí ÅëëÜäá åðéêñáôïýóå ðåñßðïõ ðïëåìéêü ðíåýìá.
Äéáäçëþóåéò, ïñãáíþóåéò äéÜöïñåò ùèïýóáí ôçí ÊõâÝñíçóç óå ðïëåìéêÞ
áíáìÝôñçóç ìå ôçí Ôïõñêßá, áãíïþíôáò ôçí ðñáãìáôéêÞ êáôÜóôáóç êáé ôç
èÝóç ôçò ÷þñáò. Ç ëåãüìåíç «ÅèíéêÞ ÅðéôñïðÞ» åíåñãïýóå áõèáßñåôá ùò
êñÜôïò.
Ç óôñáôéùôéêÞ êáôÜóôáóç óôçí ðåñéï÷Þ. ¼óï êáé áí ðïëéôéêÜ ç
ÏèùìáíéêÞ Ôïõñêßá Þôáí ï ìåãÜëïò áóèåíÞò, åíôïýôïéò äåí Ýðáõå íá åßíáé
ìéá áõôïêñáôïñßá ôçò åðï÷Þò ìå åðéêñÜôåéá ôåñÜóôéá, áðü ôïí Ðåñóéêü
Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò Ìáßïõ 1897 45
êüëðï ìÝ÷ñé ôçí ÁäñéáôéêÞ. Óôá óýíïñÜ ôçò ìå ôçí ÅëëÜäá äéÝèÝôå
óôñáôéùôéêÝò äõíÜìåéò áñéèìçôéêÜ õðÝñôåñåò óå ó÷Ýóç ìå ôéò åëëçíéêÝò,
åêðáéäåõìÝíåò êõñßùò áðü ôçí ÁõôïêñáôïñéêÞ Ãåñìáíßá, åîïðëéóìÝíåò ìå
üðëá ðïëý ðéï óýã÷ñïíá, óå ó÷Ýóç ìå ôçí ÅëëÜäá. Ð.÷. ïé Ôïýñêïé äéÝèåôáí
åðáíáëçðôéêÜ üðëá ìÜïõæåñ, åíþ ïé ¸ëëçíåò «ãêñÜäåò». Áêüìá ïé Ôïýñêïé
äéÝèåôáí ðéï óýã÷ñïíá ðõñïâüëá ìå ìåãáëýôåñï âåëçíåêÝò, ìåãáëýôåñç
åõóôï÷ßá ê.ëð. Ï Åëëçíéêüò Óôñáôüò Þôáí áíåêðáßäåõôïò êáé áíïñãÜíùôïò óå
óçìåßï ìÜëéóôá ðïõ ï ×. Ôñéêïýðçò óå êÜðïéá ïìéëßá ôïõ íá äçëþóåé óôç
ÂïõëÞ: «Äåí Ý÷ïìåí Óôñáôüí. Ï Åëëçíéêüò Óôñáôüò ôçò óÞìåñïí åßíáé áãÝëç».
Ç êñéôéêÞ áõôÞ, üóï ïîåßá êáé íá åßíáé, áðç÷åß óå êÜðïéï âáèìü ôçí
êáôÜóôáóç. Ôï Åëëçíéêü ÊñÜôïò ìå ðëçèõóìü ðåñßðïõ 2.000.000 Ýöèáíå
ìÝ÷ñé ôç Ìåëïýíá.
Óôá ôÝëç Ìáñôßïõ 1897, ýóôåñá áðü ôéò åíéó÷ýóåéò ðïõ åß÷áí öèÜóåé, ï
Åëëçíéêüò Óôñáôüò óôç Èåóóáëßá, óôá ôüôå óýíïñá ìå ôçí ÏèùìáíéêÞ
Ôïõñêßá, áñéèìïýóå 42.000 Üíäñåò ìå 96 ðõñïâüëá êáé 600 éððåßò. Óôéò 15
Ìáñôßïõ Ýöèáóå óôç ËÜñéóá ï ôüôå ÄéÜäï÷ïò Êùíóôáíôßíïò êáé áíÝëáâå ôçí
Áñ÷éóôñáôçãßá ôïõ Åëëëçíéêïý Óôñáôïý ãéá øõ÷ïëïãéêïýò ëüãïõò.
Ç äýíáìç ôïõ áíôéðáñáôéèÝìåíïõ Ôïýñêéêïõ Óôñáôïý Þôáí 62.000 Üíäñåò
ìå 204 ðõñïâüëá êáé 1.300 éððåßò. Áñ÷éóôñÜôçãïò åß÷å ïñéóèåß áðü ôç Ðýëç ï
ÅôÝì ÐáóÜò åíüøåé ôïõ ðñïâëåðüìåíïõ åëëçíïôïõñêéêïý ðïëÝìïõ. ÂÝâáéá ç
ÏèùìáíéêÞ Ôïõñêßá äéÝèåôå ðïëëÝò åöåäñåßåò êáé åß÷å ó÷åäüí áíåîÜíôëçôåò
ìåãÜëåò äõíáôüôçôåò ãéá åðéóôñáôåýóåéò.
ÄéðëùìáôéêÞ êáôÜóôáóç. ÌðñïóôÜ óå áõôÞ ôçí óôñáôéùôéêÞ êáôÜóôáóç ç
ÅëëÜäá äåí Ýêáíå êáìßá äéðëùìáôéêÞ êßíçóç, êáíÝíá äéÜâçìá óôéò ÌåãÜëåò
ÄõíÜìåéò, êáìßá ðñïóðÜèåéá óõíåíüçóçò ìå ôçí Ôïõñêßá, êáìßá óôñáôéùôéêÞ
Þ äéðëùìáôéêÞ óõììá÷ßá þóôå íá áðïôñáðåß ï åðåñ÷üìåíïò ðüëåìïò Þ áõôüò
íá ãßíåé êÜôù áðü êáëýôåñåò ãéá ôçí ÅëëÜäá óõíèÞêåò. Áíôßèåôá êáôÜ ôçí
çìÝñá êÞñõîçò ôïõ ðïëÝìïõ áðü ôçí Ôïõñêßá êáôÜ ôçò ÅëëÜäáò ï
Ðñùèõðïõñãüò äÞëùóå óôç ÂïõëÞ: «Ç Ôïõñêßá ìÜò Ý÷åé êçñýîåé ôïí ðüëåìïí
ôïí ïðïßïí Ý÷ïìå êáèÞêïí íá äå÷èþìåí êáé ôïí åäÝ÷èçìåí». ÊÜðïéïò éóôïñéêüò
óçìåéþíåé üôé åêåßíç ç Óõíåäñßáóç ôçò ÂïõëÞò êáôÝ÷åé ìßá óåëßäá óôçí
éóôïñßá áðü ôçí ïðïßá åëëåßðåé ðáíôåëþò ç óõíáßóèçóç ôçò ðñáãìáôéêüôçôáò
áðü ôçí ÊõâÝñíçóç êáé ôçí Áíôéðïëßôåõóç.
Ç ÏèùìáíéêÞ Ôïõñêßá Þôáí ï «ìåãÜëïò áóèåíÞò», üìùò ãéá ôéò ìåãÜëåò
äõíÜìåéò äåí åß÷å âñåèåß åíáëëáêôéêÞ ëýóç, óõìâéâáóôÞ ìå ôá óõìöÝñïíôÜ
ôïõò. Ç ÅëëÜäá äåí åß÷å êáôïñèþóåé íá åêìåôáëëåõèåß ôéò áíôéèÝóåéò ôùí
ÌåãÜëùí, äåí åß÷å äçìéïõñãÞóåé ìåôáîý ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí êáíÝíá
ñÞãìá ðñéí áðü ôïí ðüëåìï, þóôå íá ôï åêìåôáëëåõèåß.
Áêüìç ïé ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, ðñïêåéìÝíïõ íá åéóðñÜîïõí ôï äÜíåéï ðïõ
ôïõò þöåéëå ç ÅëëÜäá, áíáæçôïýóáí ôñüðï íá ôçò åðéâÜëïõí Ïéêïíïìéêü
¸ëåã÷ï, áöïý ç ßäéá áñíïýíôáí ñýèìéóç ôùí ÷ñåþí ôçò õðü êáèåóôþò
äéïìïëüãçóçò.
46 Ãåþñãéïò Óïýëéïò
Ôá ðïëåìéêÜ ãåãïíüôá ðñï ôçò ìÜ÷çò Äïìïêïý. Ç ÅèíéêÞ Åôáéñåßá, ßóùò

óå óõíåííüçóç ìå ôïí Ðñùèõðïõñãü, üðëéóå Üôáêôïõò êáé óôéò 27 êáé 28
Ìáñôßïõ 1897 Ýóôåéëå 3.000 áðü áõôïýò óôï äõôéêü ôìÞìá ôïõ ìåôþðïõ ôçò
Èåóóáëßáò. Áõôïß åéóÝâáëáí óôï ôïõñêïêñáôïýìåíï ôìÞìá êáé óôçí áñ÷Þ
åß÷áí åðéôõ÷ßá åêäéþêïíôáò ôéò ôïõñêéêÝò öñïõñÝò. Óôç óõíÝ÷åéá üìùò ïé
Ôïýñêïé áíáóõãêñïôÞèçêáí êáé ôïõò äéåóêüñðéóáí. ¸ôóé áíáãêÜóèçêáí íá
åðéóôñÝøïõí ðßóù. Ôï ãåãïíüò áõôü Ýäùóå óôçí Ôïõñêßá ôï êáôÜëëçëï
ðñüó÷çìá ãéá ôçí êÞñõîç ðïëÝìïõ êáôÜ ôçò ÅëëÜäáò ôçí 5ç Áðñéëßïõ 1897,
ïðüôå Üñ÷éóáí ïé ðñþôåò áøéìá÷ßåò. ÊáôÜ ôï äéÜóôçìá 6 Ýùò 11 Áðñéëßïõ
Ýãéíå ç ìÜ÷ç ôùí óõíüñùí. Åêåß öÜíçêå ç Ýëëåéøç ïñãáíùôéêÞò óõãêñüôçóçò
ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý êáé ç áðïõóßá éêáíÞò Äéïßêçóçò. Ôçí êáôÜññåõóç ôçò
ãñáììÞò ôùí óõíüñùí áêïëïýèçóå ìßá ó÷åäüí Üôáêôç õðï÷þñçóç ôïõ
Åëëçíéêïý Óôñáôïý. Óôñáôéþôåò êáé Üìá÷ïò ðëçèõóìüò áíÜìéêôá,
õðï÷ùñïýóáí óå ðëÞñç óýã÷õóç êáé áôáîßá. Ïõäåìßá áíôßóôáóç ðñïâëÞèçêå
ðñïò ôçò ËÜñéóáò. ¸ãéíå ìßá ðåñéïñéóìÝíçò êëßìáêáò, ó÷åäüí õðïôõðþäçò,
áíôßóôáóç ðñï ôùí ÖáñóÜëùí (23/4/1897) êáé ìéá ó÷åôéêÜ áîéüëïãç óôï
Âåëåóôßíï áðü ôï ÓõíôáãìáôÜñ÷ç ÓìïëÝíóêç (16-24/4/1897). ¸ôóé óôéò 24
Áðñéëßïõ 1897 ïé Ôïýñêïé âñéóêüôáí ðñï ôïõ Äïìïêïý.
Óôï ìåôáîý êáé ëüãù ôçò äõóìåíïýò åîÝëéîçò ôïõ ðïëÝìïõ, ç ÊõâÝñíçóç È.
ÄçëéãéÜííç åðáýèç êáé ïñßóèçêå íÝá ÊõâÝñíçóç õðü ôïí Ä. ÑÜëëç (óôçí
ïðïßá ìåôåß÷å ùò Õðïõñãüò Ðáéäåßáò ï Áè. Åõôáîßáò).
Ç ìÜ÷ç Äïìïêïý. Óå áíôßèåóç ìå ôçí ðåäéíÞ ðåñéï÷Þ ôçò Èåóóáëßáò, ç
ðåñéï÷Þ Äïìïêïý óõíéóôÜ ìéá Üñéóôç áìõíôéêÞ ôïðïèåóßá. Åßíáé ïé âüñåéåò
ðáñõöÝò ôçò ¼èñõïò ðïõ äõôéêÜ óõíáñìüæïíôáé ìå ôçí ïñïóåéñÜ ôçò Ðßíäïõ
êáé áíáôïëéêÜ öèÜíïõí ìÝ÷ñé ôïí Áëìõñü. ¹ôáí ç ðëÝïí ðñüóöïñç ãñáììÞ
íá äïèåß ç êýñéá áìõíôéêÞ ìÜ÷ç ôïõ ðïëÝìïõ. Áí ç ãñáììÞ áõôÞ ìðïñïýóå íá
êñáôçèåß, ôüôå óå åðüìåíç öÜóç ï ôïõñêéêüò óôñáôüò ìçí Ý÷ïíôáò öõóéêÜ
áìõíôéêÜ åñåßóìáôá ìÝóá óôç Èåóóáëßá, Þôáí äõíáôü ìå áíôåðßèåóç íá
áðùèçèåß ìÝ÷ñé ôï óçìåßï åêêßíçóÞò ôïõ, ôá ôüôå åëëçíïôïõñêéêÜ óýíïñá. Ç
ÅëëÜäá ïõóéáóôéêÜ èá åß÷å êåñäßóåé ôïí ðüëåìï. Áí ç ìÜ÷ç áõôÞ ÷áíüôáí, ç
êáôÜóôáóç ðëÝïí èá ðñïäéáãñáöüôáí äñáìáôéêÞ ãéá ôçí ÅëëÜäá.
Ï Áñ÷éóôñÜôçãïò ÄéÜäï÷ïò Êùíóôáíôßíïò ìå ôï Åðéôåëåßï ôïõ
åãêáôáóôÜèçêå áðü ôéò 24 Áðñéëßïõ óôï Äïìïêü (ïéêßá Åõóô. ÊáñáôæÜ) êáé
Ýäùóå äéáôáãÝò ãéá ôç äéÜôáîç ôùí äõíÜìåþí ôïõ. Óôç ìÜ÷ç Äïìïêïý ï
Åëëçíéêüò Óôñáôüò äéÝèåôå 139 ëü÷ïõò ðåæéêïý, 3 ëü÷ïõò ìç÷áíéêïý êáé 7 ßëåò
ìå 85 ðõñïâüëá.
Óôç ìÜ÷ç Äïìïêïý õðÞñ÷áí ôñßá ìÝôùðá:
é. Ôï áíáôïëéêü, áðü ôéò äõôéêÝò ðáñõöÝò ôçò Ãïýñáò (äçë. ôïõ ôìÞìáôïò
ôçò êåíôñéêÞò-âüñåéáò ¼èñõïò) ìÝ÷ñé ôéò áíáôïëéêÝò ðáñõöÝò ôïõ Íáñèáêßïõ
(ÊáóéäéÜñç), üðïõ âñßóêïíôáé ôá ÷ùñéÜ Ðåôñùôü, Á÷ëáäéÜ, ÓêïðéÜ, Áã.
Áíôþíéïò, ÊáëëéèÝá, Äåíäñï÷þñéï, äçë. ç ðåñéï÷Þ åêáôÝñùèåí ôçò êïßôçò ôïõ
Üíù ñïõ ôïõ ÅíéððÝá.
Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò Ìáßïõ 1897 47
éé. Ôï êåíôñéêü óôéò ðåñéï÷Ýò ôùí ÷ùñéþí ÐïõñíÜñé, ÊÜôù Äïìïêüò,

ÓïöéÜäá, Èáõìáêüò Ýùò ÅêêÜñá.
ééé. Ôï äõôéêü áðü ÃáâñÜêéá Ýùò ÊÝäñï, äçë. áðü ôá üñéá ôïõ Íïìïý
Öèéþôéäáò Ýùò ôçí êïßôç ôïõ Óïöáäßôç (Ïíü÷ùíïõ).
Ç åêôßìçóç Þôáí üôé ï å÷èñüò èá Ýêáíå ôçí êýñéá åðßèåóç áðü ôï
áíáôïëéêü ìÝôùðï ãéáôß åêåß åß÷å êáëýôåñåò åäáöéêÝò óõíèÞêåò êáé ãéáôß áí
äéáóðïýóå áõôü ôï ôìÞìá ôïõ ìåôþðïõ èá âñéóêüôáí óôá íþôá ôïõ Åëëçíéêïý
Óôñáôïý ôïí ïðïßï Ýôóé èá ðåñéêýêëùíå êáé èá äéÝëõå. Ðáñüëç áõôÞ ôçí
åêôßìçóç öáßíåôáé üôé äåí äüèçêå ç áíÜëïãç âáñýôçôá óôï ìÝôùðï áõôü.
¸ôóé óôï áíáôïëéêü ìÝôùðï ôÜ÷èçêå ç 2ç Ôáîéáñ÷ßá ìå õðåýèõíï ôïí
ÌáóôñáðÜ êáé åöåäñåßá ïñßóèçêå ç 1ç Ôáîéáñ÷ßá ôïõ Äçìüðïõëïõ. Áðü ôï
Ãåíéêü Åðéôåëåßï èåùñÞèçêå ëÜèïò ç áíÜèåóç ôïõ êñéóßìïõ ìåôþðïõ óôïí
ÌáóôñáðÜ, ï ïðïßïò äåí åèåùñåßôï ï ðëÝïí êáôÜëëçëïò. Áêüìá êëÞèçêå áðü
ôïí Áëìõñü ç Ôáîéáñ÷ßá ÓìïëÝíóêç íá êáëýøåé ôéò äõôéêÝò ðáñõöÝò ôçò
Ãïýñáò. Áôõ÷þò ç Ôáîéáñ÷ßá áõôÞ äåí êáôÝëáâå ôéò èÝóåéò ôçò åêåß.
Ôï ðñùß ôçò 5çò ÌáÀïõ 1897 Ýãéíå ç åðßèåóç êáé óôá ôñßá ìÝôùðá.
Óôï äõôéêü ôìÞìá ìå ôï óõãêñüôçìá Ôåñôßðç ìå ôç óõììåôï÷Þ êáé óþìáôïò
Éôáëþí ÖéëåëëÞíùí ðïõ ðïëÝìçóáí ãåííáßá, ïé Ôïýñêïé áðïêñïýóèçêáí êáé
ìÜëéóôá óå áõôü ìüíï ôï ìÝôùðï åíåñãÞèçêå áíôåðßèåóç êáé ïé Ôïýñêïé
áíáãêÜóèçêáí íá õðï÷ùñÞóïõí.
Óôï êåíôñéêü ìÝôùðï ðáñüôé ï å÷èñüò åðéôÝèçêå ìå ôåñÜóôéåò äõíÜìåéò
(ðÜíù áðü 20.000 óôñáôéþôåò), ôá åëëçíéêÜ ôìÞìáôá õðü ôïí Ìáõñïìé÷Üëç,
õðåñÜóðéóáí ãåíéêÜ ôéò èÝóåéò ôïõò, áí êáé óå ïñéóìÝíá óçìåßá
áíáãêÜóèçêáí íá õðï÷ùñÞóïõí ðñïò ðéï øçëÝò, ðéï ï÷õñÝò èÝóåéò, üðùò óôï
Ãõíáéêüêáóôñï ôçò ÅêêÜñáò. ¼ôáí íý÷ôùóå óôáìÜôçóáí ïé ðõñïâïëéóìïß,
ôåëåßùóáí ôá ðõñïìá÷éêÜ.
Óôï êñßóéìï áíáôïëéêü ìÝôùðï óôçí áñ÷Þ êáé ìÝ÷ñé ôï ìåóçìÝñé ç
êáôÜóôáóç åëåã÷üôáí. Áðïêñïýóèçêáí ïé åðéèÝóåéò óôçí Á÷ëáäéÜ, óôï
Äåíäñï÷þñé ê.ëð. Âáèìéáßá üìùò ï å÷èñüò õðåñöáëÜããéóå áðü äåîéÜ ìå
óõíÝðåéá ôçí êëéìáêùôÞ õðï÷þñçóç ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý ðñéí
÷ñçóéìïðïéçèïýí åöåäñåßåò. Ôï ìÝôùðï õðï÷ùñïýóå ñáãäáßá åíþ äåí åß÷áí
ëÜâåé ìÝñïò óôç ìÜ÷ç ïýôå ïé ìéóÝò äõíÜìåéò ðïõ Þôáí ôáãìÝíåò åêåß. Åßíáé
óáöÝò üôé õðÞñ÷å ëÜèïò äéÜôáîç Þ ëÜèïò ôáêôéêÞ Þ ëÜèïò åëéãìïß. Ôç óôéãìÞ
ôçò õðï÷þñçóçò óõæçôïýóáí ãéá Üìõíá óôç ãñáììÞ Âïýæé-ÌáíôáóéÜ Þ Âïýæé-
ÐáëáìÜò, äçë. ðáñÜëëçëá ðñïò ôçí ïäü Äïìïêïý-Ëáìßáò. ¢ñ÷éóå üìùò íá
ðáñáôçñåßôáé ó÷åäüí Üôáêôç õðï÷þñçóç.
Óôï ìåôáîý ðëçèõóìïß ìåôáêéíïýíôáí ðñïò íüôéá. ÌðñïóôÜ óå áõôÞ ôçí
êáôÜóôáóç êáé óôïí êßíäõíï õðåñöáëÜããéóçò ôïõ Åëëçíéêïý Óôñáôïý áðü ôá
äåîéÜ ôïõ (áðü ôï áíáôïëéêü ìÝôùðï) ï Áñ÷éóôñÜôçãïò Êùíóôáíôßíïò óôéò 9
ì.ì. õðïãñÜöåé äéáôáãÞ ïðéóèï÷þñçóçò ãéá íá êñáôçèåß ç êïñõöïãñáììÞ ôçò
¼èñõïò (Ãïýñá-Ëïããßôóé-ÄåñâÝí Öïýñêá, Ìïó÷ïêáñõÜ-Ãéáííéôóïý). Ï
ßäéïò ìå ôï Åðéôåëåßï ôïõ öèÜíåé îçìåñþìáôá ôçò 6çò ÌáÀïõ óôç ÌïíÞ ôçò
48 Ãåþñãéïò Óïýëéïò
Áíôßíéôóáò. Ïé Ôïýñêïé üìùò óõíÝ÷éóáí ôçí ðßåóç êáé ï Óôñáôüò óõìðôý÷èçêå

ðñïò ÔáñÜôóá ãéá íá åôïéìÜóåé ôçí Üìõíá ôçò Ëáìßáò.
Ç áíáêù÷Þ. Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý õðÞñîå ôï áðïêïñýöùìá, áëëÜ
ïõóéáóôéêÜ êáé ôï ôÝëïò ôïõ ÐïëÝìïõ. Ìå ðáñÝìâáóç ôïõ ÔóÜñïõ ôçò Ñùóßáò
(áäåëöïý ôçò Âáóßëéóóáò ¼ëãáò ôçò ÅëëÜäáò), ï ÓïõëôÜíïò áðïäÝ÷èçêå
ðñüôáóç ðñïóùñéíÞò áíáêù÷Þò. Ç õðïãñáöÞ ôïõ Ðñùôïêüëëïõ ôçò
áíáêù÷Þò ìåôáîý ôùí óôñáôþí Ýãéíå ôçí 8ç ÌáÀïõ 1897 óôç èÝóç ÔáñÜôóá,
ðåñßðïõ óôï 8ï ÷éëéüìåôñï ôçò ÅèíéêÞò ïäïý Ëáìßáò-Äïìïêïý, üðïõ óÞìåñá
õðÜñ÷åé ó÷åôéêü ìíçìåßï. Óôï ìåôáîý ãéá ëüãïõò ðñüíïéáò ï Åëëçíéêüò
Óôñáôüò ïñãÜíùíå Üìõíá óôç ãñáììÞ Èåñìïðõëþí.
Ïé óõíÝðåéåò ôçò Þôôáò. ÌåôÜ ôçí ðñïóùñéíÞ áíáêù÷Þ Ýãéíáí óõíïìéëßåò
óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç üðïõ ç ÅëëÜäá áíôéðñïóùðåõüôáí áðü ôéò ÌåãÜëåò
ÄõíÜìåéò, äßêçí êçäåìïíßáò!... Ï ÓïõëôÜíïò öõóéêÜ åðùöåëÞèçêå íá
åðéâÜëåé áëëáãÝò óôá óýíïñá, þóôå 395 ôåôñ. ÷éëéüì. ôïõ Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò
íá ðåñéÝëèïõí óôçí ÏèùìáíéêÞ Ôïõñêßá êáé åðßóçò íá åðéâÜëåé ñõèìßóåéò óå
èÝìáôá äéáêñáôéêþí ó÷Ýóåùí. Ôï óðïõäáéüôåñï üìùò åßíáé üôé êáé ïé
ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò åðùöåëÞèçêáí þóôå íá ñõèìßóïõí ôá ÷ñÝç ôçò ÅëëÜäáò
ðñïò õðçêüïõò ôïõò êáé åðÝâáëáí ôç ÄéåèíÞ ÏéêïíïìéêÞ ÅðéôñïðÞ, äçë.
åðÝâáëáí ïõóéáóôéêÜ ïéêïíïìéêü Ýëåã÷ï óôçí ÅëëÜäá! Ãéá ðïëëïýò, ïé
ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, ðñïêåéìÝíïõ íá äéáóöáëßóïõí ôçí ðëçñùìÞ ôùí äáíåßùí
ôçò ÅëëÜäáò åðåäßùîáí áõôüí ôïí ðüëåìï, þóôå íá ìðïñïýí ðéï Üíåôá íá
åðéâÜëïõí ïéêïíïìéêü Ýëåã÷ï ôçò ÅëëÜäáò.
Ç ó÷åôéêÞ óýìâáóç åéñÞíçò ðïõ ðáñïõóéÜóèçêå óôç ÂïõëÞ (18-9-1897)
åß÷å ùò óõíÝðåéá êáé ôçí áðïìÜêñõíóç ôçò ÊõâÝñíçóçò ÑÜëëç êáé ôï
äéïñéóìü Üëëçò õðü ôïí ÆáÀìç.
Åðßëïãïò. Ôï óêçíéêü ôïõ 1897 ìÞðùò èõìßæåé êÜôé áðü ôï óçìåñéíü
óêçíéêü; ÌÞðùò êáé ôþñá ç ÅëëÜäá äåí ðñüêåéôáé íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôïõò
åðüìåíïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò; ÌÞðùò êáé ôþñá ìéá Üëëç åëëçíéêÞ íÞóïò,
ç Êýðñïò, äåí ðáëåýåé ãéá ôçí åëåõèåñßá ôçò; ÌÞðùò êáé ôþñá ïé ìåãÜëåò
«Óõììá÷éêÝò» ÄõíÜìåéò äåí Ý÷ïõí óôçí Êýðñï óõìöÝñïíôá áíôéôéèÝìåíá óôá
åëëçíéêÜ; ÌÞðùò êáé ôþñá äåí õðÜñ÷ïõí äéáöïñÝò ìå ôçí Ôïõñêßá ãéá ôï
Áéãáßï; ÌÞðùò êáé ôþñá ç ÅëëÜäá äåí Ý÷åé Ýíá õðÝñïãêï åîùôåñéêü
äáíåéóìü ðïõ åõôõ÷þò ìðïñåß ôþñá íá áðïðëçñþíåé;
¼ìùò üëá áõôÜ ðñÝðåé íá áíôéìåôùðéóèïýí ìå óýíåóç êáé ìå ãíþóç ôçò
ðñáãìáôéêÞò êáôÜóôáóçò. Óôïí ðüëåìï ðçãáßíåé êáíåßò åßôå üôáí Ý÷åé ôçí
áðüëõôç óôñáôéùôéêÞ õðåñï÷Þ, åßôå üôáí ôïõ ôïí åðéâÜëëïõí êáé åßíáé
õðï÷ñåùìÝíïò íá áìõíèåß, áöïý Ý÷åé åîáíôëÞóåé êÜèå ðïëéôéêü êáé
äéðëùìáôéêü ìÝóï. ÓÞìåñá ç ÅëëÜäá Ý÷åé áðÝíáíôé óôçí Ôïõñêßá ìéá
ðáíßó÷õñç ðïëéôéêÞ öáñÝôñá. Ç óôñáôçãéêÞ åðéâÜëëåé íá äßíåé ôç ìÜ÷ç åêåß
üðïõ Ý÷åé ôï ðëåïíÝêôçìá. Óôçí ðïëéôéêÞ êáé ôç äéðëùìáôßá óÞìåñá ç ÅëëÜäá
Ý÷åé éó÷õñü ðëåïíÝêôçìá, ðéï éó÷õñü ðáñÜ ðïôÝ.

Óçìåßùóç: Ôá êåßìåíá ôùí åñùôÞóåùí - áðáíôÞóåùí - áðüøåùí üëùí ôùí óõíåäñéÜóåùí

ðñïÝêõøáí áðü áðïìáãíçôïöþíçóç ôùí ðñáêôéêþí. Ôá üðïéá êåíÜ õðÜñ÷ïõí ïöåßëïíôáé
êõñßùò óå ìç åíåñãïðïßçóç ôïõ ìéêñïöþíïõ.
É. ÌáêñÞò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. Óïýëéï ãéá ôçí åéóÞãçóÞ

ôïõ, ðáñüëï üôé ìáò èýìéóå äõóÜñåóôá ãåãïíüôá, êáé êáëïýìå üëïõò ôïõò
åéóçãçôÝò ôçò ðñþôçò óõíåäñßáóçò, ç ïðïßá èá ïëïêëçñùèåß ìåôÜ áðü ôç
óõæÞôçóç, íá Ýñèïõí óôï ôñáðÝæé ãéá íá äå÷ôïýí åñùôÞóåéò, íá äþóïõí
áðáíôÞóåéò êáé íá äéáôõðùèïýí ïé áðüøåéò ôùí óõíÝäñùí.
Ðáñáêáëþ, ðïéïò èá Þèåëå íá ðÜñåé ôï ëüãï. Ç ê. Ôïõìáíßäïõ -
Ðáôóéíáêßäïõ.
ÓõìÝëá Ôïõìáíßäïõ - Ðáôóéíáêßäïõ: Ï áîéüôéìïò êýñéïò Ãåþñãéïò

Óïýëéïò óôçí åìðåñéóôáôùìÝíç åéóÞãçóÞ ôïõ ìå èÝìá «Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý
ôçò 5çò ÌáÀïõ 1897. Ìéá Üôõ÷ç ìÜ÷ç åíüò "Üôõ÷ïõ" ðïëÝìïõ», áíÝöåñå ôá
áßôéá ðïõ ïäÞãçóáí óôçí Þôôá ìáò êáôÜ ôïí Åëëçíïôïõñêéêü ðüëåìï ôïõ 1897.
Ç Þôôá ìáò Þôáí áíáðüöåõêôç, áöïý ôá äåäïìÝíá ôá óôñáôéùôéêÜ, ôá
êïéíùíéêÜ, ôá ïéêïíïìéêÜ êáé ôá äéåèíÞ Þóáí ãéá ìáò áñíçôéêÜ.
Óáò ìåôáöÝñù üìùò êáé ìéá Üëëç Üðïøç, ðïõ ãñÜöåé óôï âéâëßï ôïõ
«Ìåôïéêåóßá Êáõêáóßùí (óôçí ÅëëÜäá) 1875 - 1907» ï áåßìíçóôïò êáé
áïßäéìïò ÉóáÜê Ëáõñåíôßäçò, Ðüíôéïò äéáíïïýìåíïò êáé ðïëéôéêüò.
ÁíáöÝñåé üôé, üôáí åðß ðñùèõðïõñãßáò ÁëÝîáíäñïõ Êïõìïõíäïýñïõ ôï
1881 åíóùìáôþèçêå ç Èåóóáëßá óôïí êïñìü ôçò Åëåýèåñçò ÅëëÜäáò êáé
áðï÷þñçóå ï ôïõñêéêüò ðëçèõóìüò, êÜëåóå ôïõò ¸ëëçíåò Ðïíôßïõò ôïõ
ÊáõêÜóïõ íá åãêáôáóôáèïýí óôéò åýöïñåò, áêáëëéÝñãçôåò êáé
áñáéïêáôïéêçìÝíåò ðåñéï÷Ýò ôçò.
¼ìùò ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1881 ï Áëåî. Êïõìïõíäïýñïò Ý÷áóå ôéò åêëïãÝò
êáé ôï ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1883 ðÝèáíå. Ç åãêáôÜóôáóÞ ôïõò äåí
ðñáãìáôïðïéÞèçêå.
Ôï 1894 ï ðñùèõðïõñãüò ×áñßëáïò Ôñéêïýðçò êÜëåóå ðÜëé ôïõò ¸ëëçíåò
Ðïíôßïõò ôïõ ÊáõêÜóïõ íá åãêáôáóôáèïýí óôçí åëåýèåñç ðáôñßäá «üðïõ
ôïõò áíáìÝíïõí ç óôïñãÞ ôçò ðáôñßäïò ôùí êáé áíåêìåôÜëëåõôïé åðéäåêôéêáß
êáëëéåñãåßáò ÷Ýñóïé åêôÜóåéò. Åê ôïõ ðñïúüíôïò ôçò êáëëéåñãåßáò ôùí ïðïßùí
éäßá ôïõ êáðíïý, èá æïýí åí áíÝóåé ïé ßäéïé, áëëÜ êáé ôçí åèíéêÞí ïéêïíïìßáí
ôïõ ¸èíïõò ôùí èá åíéó÷ýóïõí».
ÁëëÜ ôï 1895 ï ×áñéë. Ôñéêïýðçò Ý÷áóå ôéò åêëïãÝò êáé ôï 1896 ðÝèáíå. Ç
åêêñåìüôçôá ôçò åãêáôÜóôáóçò ôùí ïìïãåíþí ìáò ôïõ ÊáõêÜóïõ ðáñÝìåéíå.
ÃñÜöåé, ëïéðüí ï ÉóáÜê Ëáõñåíôßäçò, åÜí åß÷å ðñïåôïéìáóèåß ôï Ýäáöïò
êáôáëëÞëùò áðü ôï 1881 Þ Ýóôù ôï 1894 êáé åãêáèßóôáíôï êáôÜ äåêÜäåò
÷éëéÜäåò ïé ¸ëëçíåò Ðüíôéïé ôïõ ÊáõêÜóïõ óôç Èåóóáëßá, ï Åëëçíï-

Ôïõñêéêüò ðüëåìïò äåí èá áðÝâáéíå åéò âÜñïò ôùí ÅëëÞíùí. Ç Üêñá
öéëïðáôñßá ôïõò èá ôïí áðÝôñåðå. ÁëëÜ êáé ç ðáñáäåéãìáôéêÞ åñãáôéêüôçôÜ
ôïõò, ç öéëïôéìßá êáé ç åõóõíåéäçóßá ôïõò èá óõíôåëïýóáí, þóôå ç Èåóóáëßá
íá áîéïðïéçèåß ðïëý åíùñßôåñá.
Åõ÷áñéóôþ
É. ÌáêñÞò (óõíôïíéóôÞò): Êá Ðáôóéíáêßäïõ åõ÷áñéóôïýìå ðïëý. Ôï ëüãï

Ý÷åé ï ê. Óïýëéïò ãéá ìéá óýíôïìç áðÜíôçóç, ãéáôß ôçí áðÜíôçóç ìÜëëïí ôçí
Ýäùóå ç êá Ðáôóéíáêßäïõ.
Ã. Óïýëéïò: Óáöþò åßíáé áõôü ê. ÌáêñÞ, êáé âåâáßùò ïé Ðüíôéïé åßíáé Ýíá
öýëëï Åëëçíéêü, ðÜñá ðïëý ãåííáßï êáé åãþ ôï ëÝù, ðïõ óõìâáßíåé íá åßìáé
êáé êáôá...ðïíôéóìÝíïò. Áí êáôáëÜâáôå êáëÜ áõôü óçìáßíåé åßìáé
ðáíôñåìÝíïò ìå Ðüíôéá. Ðñïöáíþò èá âïçèïýóáí íá áëëÜîåé ôï óêçíéêü.
¼ìùò ç äéáöïñÜ ç ðïëåìéêÞ Þôáí ðïëý ìåãÜëç. Äåí ìðïñþ íá ðù üôé èá
ãéíüôáí áõôü ðïõ ëÝåé ï Ëáõñåíôßäçò, Þ êÜôé Üëëï, åãþ äåí Ý÷ù ãíþìç åð'
áõôïý.
É. ÌáêñÞò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý. ¢ëëïò óýíåäñïò ðïõ èá

Þèåëå íá êÜíåé êÜðïéá åñþôçóç; Äåí åðéèõìåß êáíåßò; Áõôü óçìáßíåé üôé èá
ðñÝðåé íá ðÜìå óå äéÜëåéììá.
Ðñïåäñåßï:
Çëßáò ÐáëéáëÝîçò - ×ñßóôïò ÃáëÜíçò
Áéêáôåñßíç Óôáìïýäç
«ÁíáóêáöÞ óôç èÝóç Áã. Êùíóôáíôßíïò - Ðåëáóãßá»
×ñÞóôïò Äåëçìðïýñáò
«ÅëëÜò - ¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò»
(Öèéþôåò, ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò)
Áöñïäßôç Èåïäþñïõ
«Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ
óôá áìÝóùò ìåôåðáíáóôáôéêÜ ÷ñüíéá
âÜóåé ôïõ ðáñá÷ùñçôçñßïõ óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç»
Âáóßëçò Ê. Óðáíüò
«Ðëçñïöïñßåò ãéá åðéóêüðïõò ôïõ Èáõìáêïý (1542 - 1886)»
Êþóôáò Óðáíüò
«Ïé áöéåñùôÝò ôçò ÌáêñõñÜ÷çò (ÊáÀôóáò) ôçò ðñþôçò ãñáöÞò (1640 ci)
ôçò ðñüèåóçò ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò»
Ìáñßáò ÔæéâåëÝêç - Ðïëõìåñïðïýëïõ

«×Üíéá êáé ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò, 19ïò êáé 20üò áéþíáò»
Çëßáò Óðõñüðïõëïò
Óýëëïãïò Ðïëéôéêþí Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí
ÕðáëëÞëùí Öèéþôéäáò

Áéêáôåñßíç Óôáìïýäç
áñ÷áéïëüãïò ÉÄ´ ÅÐÊÁ
ÈÅÌÁ
ÁíáóêáöÞ óôç èÝóç Áã. Êùíóôáíôßíïò - Ðåëáóãßá
Ó ôï ðëáßóéï ôçò
äéáðëÜôõíóçò ôïõ
áõôïêéíçôïäñüìïõ ÐÁ-
ÈÅ, óôï ýøïò ôïõ 252ïõ
÷ëì., óôï ýøùìá ôïõ Áã.
Êùíóôáíôßíïõ óôçí ðáñá-
ëßá ôçò Ðåëáóãßáò, áíá-
óêÜöçêå áñ÷áßïò ïéêé-
óìüò (Öùôï).
Ç áíáóêáöÞ äéåíåñ-
ãÞèçêå êáôÜ ôï ÷ñïíéêü
äéÜóôçìá áðü ôï èÝñïò
Öùô. 1. Ðáñáëßá Ðåëáóãßáò 1998. ôïõ 1995 Ýùò ôéò áñ÷Ýò ôïõ
ÄéÜíïéîç åèíéêÞò ïäïý. Áåñïöùôïãñáößá. 1998 êáé êÜëõøå ÷þñï
ÃåíéêÞ Üðïøç ôïõ áíáóêáöéêïý ÷þñïõ óôï ëüöï Ýêôáóçò 230 ì. (Á - Ä) x
Áã. Êùíóôáíôßíïõ áðü Í. 25ì. (Â - Í) óå üëï ôï
ìÞêïò ôçò íüôéáò ðëáãéÜò ôïõ õøþìáôïò.
Áðïêáëýöèçêáí ïéêïäïìéêÜ ëåßøáíá äýï (2) ôïõëÜ÷éóôïí öÜóåùí,
êëéìáêïýìåíá áðü ôï á´ ìéóü ôïõ 5ïõ áé. Ýùò êáé ôïí 4ï áé. ð.×. Ôï íïôéüôåñï
ôìÞìá ôïõ ïéêéóôéêïý óõíüëïõ, ðñïò ôçí ðáñáëßá, êáôáóôñÜöçêå êáôÜ ôçí
áñ÷éêÞ äéÜíïéîç ôçò ÅèíéêÞò Ïäïý, üðùò ðéóôïðïéïýí êáé ôá áðïóðáóìáôéêÜ
óùæüìåíá êáé äéåñåõíçèÝíôá ïéêïäïìéêÜ ëåßøáíá óôçí ðáñÜðëåõñç áñôçñßá
ôïõ áõôïêéíçôïäñüìïõ áëëÜ êáé Üëëá åðéöáíåéáêÜ äéáêñéíüìåíá
ïéêïäïìÞìáôá ìÝóá óôç èÜëáóóá. Áðü ôçí áíáóêáììÝíç óôçí ðëáãéÜ ôïõ
ëüöïõ æþíç, ôï áíáôïëéêüôåñï ôìÞìá Þôáí éäéáßôåñá êáôåóôñáììÝíï, ëüãù
êáé ôçò ìåãÜëçò êëßóçò ôïõ åäÜöïõò óå áõôÞ ôçí ðåñéï÷Þ. Óôï äõôéêüôåñï,
åíôïýôïéò, áðïêáëýðôåôáé ðéï ïëïêëçñùìÝíç ç êÜôïøç, þóôå íá åßíáé ó÷åôéêÜ
áóöáëÞò ç ôáýôéóç ôïõ ÷þñïõ.
Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ðåñéï÷Þ êáôïßêçóçò åíüò ïéêéóìïý ïñãáíùìÝíïõ óå
ïéêïäïìéêÜ ôåôñÜãùíá (ìÜëëïí óå éóïäïìéêü óýóôçìá), ìå ðñïóáíáôïëéóìü
Á - Ä. Ïé åîùôåñéêïß ôïß÷ïé, ðïëõãùíéêÞò ôïé÷ïäïìßáò, åäñÜæïíôáí óôï
öõóéêü âñÜ÷ï, åß÷áí ðÜ÷ïò - êõñßùò - 0,65 - 0,75 ì., êáé óôçí ðåñßðôùóç ðïõ
ëåéôïõñãïýóáí ùò Üíäçñá 0,90 ì. ¹ôáí ïéêïäïìçìÝíïé áðü ëåéáóìÝíïõò
ïãêüëéèïõò êáé ãÝìéóìá áðü ìéêñüôåñïõò ëßèïõò êáé ÷þìá. Óôï åóùôåñéêü
ÁíáóêáöÞ óôç èÝóç Áã. Êùíóôáíôßíïò - Ðåëáóãßá 53
ëåðôüôåñïé ôïß÷ïé, ðÜ÷ïõò 0,45 ì., ïéêïäïìçìÝíïé - êáôÜ ôï øåõäïúóüäïìï

óýóôçìá - áðü ìéêñïýò áäñÜ ðåëåêçìÝíïõò ëßèïõò óôéò üøåéò, êáëÞò áñìïãÞò,
÷ùñßò óõíäåôéêü õëéêü, êáé ãÝìéóìá áðü áñãïýò ëßèïõò, äéáìïñöþíïõí ôá
äùìÜôéá ôçò êÜèå îå÷ùñéóôÞò éäéùôéêÞò êáôïéêßáò1 . Áõôïß ïé ôïß÷ïé óþæïíôáé
óå ìåñéêÜ óçìåßá óå ýøïò ìåãáëýôåñï áðü 1 ì. êáé Ýöåñáí ðëéíèüêôéóôç
áíùäïìÞ, üðùò õðïäåéêíýïõí ïé ìÜæåò ðçëïý, ïé ïðïßåò åíôïðßóôçêáí óå
áñêåôïýò ÷þñïõò ôïõ ïéêéóìïý.
Ôá ïéêïäïìéêÜ ôåôñÜãùíá äéá÷ùñßæïíôáé ìå áíïßãìáôá - ïäïýò. Ç
áíß÷íåõóç áõôþí ôùí ôåëåõôáßùí Þ åëåýèåñùí ÷þñùí áíÜìåóá óôá
ïéêïäïìÞìáôá äåí åßíáé åýêïëç ëüãù ôçò ìåãÜëçò êëßóçò ôïõ åäÜöïõò êáé ôçò,
ùò óõíÝðåéá, ìåôáôüðéóçò ôùí åðé÷þóåùí êáé ôùí áñ÷éêþí åðéðÝäùí áðü Â.
ðñïò Í. Ìßá ïäüò, óå áñêåôü ìÞêïò åêôåéíüìåíç, ðëÜôïõò 2,70 - 3ì., ç ïðïßá
óôáäéáêÜ ìåéþíåôáé (1,70ì.) åßíáé ó÷åôéêÜ åýêïëá äéáêñéôÞ óôï âüñåéï ôìÞìá
ôïõ áíáóêáììÝíïõ ÷þñïõ, ìå äéåýèõíóç Á - Ä. Ìßá Üëëç, ìå äéåýèõíóç Â - Í,
ðëÜôïõò 2,5 ì., äçìéïõñãåß ìßá óáöÝóôåñç áíôßëçøç ãéá ôï ïäéêü óýóôçìá ôïõ
ïéêéóìïý. Óôåíüôåñåò, ðëÜôïõò 0,50 - 0,80 ì., åìöáíåßò óå ìåñéêÜ óçìåßá, ìå
äéåýèõíóç Â - Í, áðïôåëïýóáí ßóùò óôåíùðïýò ãéá ôïí åîáåñéóìü êáé ôç
äéÝëåõóç ôùí õäÜôùí. Óùæüìåíåò áóâåóôïëéèéêÝò ðëÜêåò óå ìåñéêÜ óçìåßá
ôïõ ïéêéóìïý, ôïðïèåôçìÝíåò ãåéôïíéêÜ áëëÜ óå äéáöïñåôéêÜ åðßðåäá,
õðïäçëþíïõí ôçí ýðáñîç ëéèüóôñùôùí ðåñáóìÜôùí, âáèìéäùôÜ
äéáìïñöùìÝíùí, ðïõ áêïëïõèïýí ôç öõóéêÞ êëßóç. ÅîÜëëïõ, áíïé÷ôïß ÷þñïé
ìåôáîý ôùí ïéêïäïìçìÜôùí, ìå ðïëëïýò âñá÷þäåéò ó÷çìáôéóìïýò êáé
áíéóïûøÝò ôïðßï, öáßíåôáé üôé Ýöåñáí ìåãÜëï üãêï åðß÷ùóçò êáé
ëåéôïõñãïýóáí ùò ôå÷íçôÜ Üíäçñá êáé «ðëáôåßåò». Ïé åßóïäïé óôá ïéêïäïìéêÜ
ôåôñÜãùíá äåí öáßíåôáé íá áêïëïõèïýí Ýíá óôáèåñü ðñïóáíáôïëéóìü. Ïé
ôñåéò óùæüìåíåò êëßìáêåò ìå äéåýèõíóç Â - Í åßíáé ßóùò äçëùôéêÝò, áëëÜ ü÷é
âåâáéùôéêÝò, üôé ïé ïéêßåò ðñïóÝâëåðáí óôï íüôï, óõíÞèçò ðñïóáíáôïëéóìüò
ôùí óðéôéþí êáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá.
Ç äéáññýèìéóç ôïõ åóùôåñéêïý ôùí êáôïéêéþí áíáãíùñßæåôáé áðü ìåñéêÜ
ëåßøáíá ïéêïäïìéêþí óôïé÷åßùí. Óýìöùíá ìå áõôÞ êáé ìå ôç ó÷åôéêÜ êáëÞ
äéáôÞñçóç ïñéóìÝíùí ÷þñùí, ðñïêýðôåé, ìå áñêåôÞ âåâáéüôçôá, üôé ïé ïéêßåò
åß÷áí ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ áõôþí ìå ôçí «ðáóôÜäá»2, äçëáäÞ Ýíáí ðñïóôþï
÷þñï, ðßóù áðü ôïí ïðïßï, óõíÞèùò ðñïò âïññÜ, áíáðôýóóïíôáí ï ïßêïò ìå
ôñßá êõñßùò äùìÜôéá, åíþ åêåßíï ôïõ óõìðïóßïõ, ï áíäñþí, âñéóêüôáí
óõíÞèùò ðëåõñéêÜ.
Ôá äÜðåäá êáôáóêåõÜæïíôáí áðü ðáôçìÝíï ÷þìá Þ - óðáíéüôåñá - áðü
øéëü ÷áëßêé. Ëéèüóôñùôåò ìéêñÝò åêôÜóåéò óå Üìåóç ãåéôíßáóç ìå êÜðïéï
1. Ãéá ôç ìïñöÞ ôÝôïéùí ïéêéóôéêþí óõíüëùí áíôéðñïóùðåõôéêüò åßíáé êáé ï ðáñáëëçëéóìüò ìå ôçí
åëëçíéóôéêÞ ¢ëï, âë. H. Reinder Reinders, New Halos, A Hellenistic Town in Thessalia (Utrecht 1988),
óó. 108 êåî.
2. Ãéá áõôüí ôïí ôýðï âë. C. Krause, «Grundformen des griechischen Pastashaus», AA 92 (1977), 164 - 179,
H Drerup, «Prostashaus und Pastashaus», Marburger - Wincelmann Programm (1967), 6 êåî.
54 Áéêáôåñßíç Óôáìïýäç
Üíïéãìá Þôáí ìÜëëïí áõëÝò (áíïé÷ôÝò;). Ïé ôñåéò (3) óùæüìåíåò ðçëüêôéóôåò

åóôßåò âñßóêïíôáí ðéèáíüí ìÝóá óå áõôÝò, áí êáé ìüíï óå ìéá ðåñßðôùóç ç
ó÷åôéêÞ êáôáóêåõÞ óõíäÝåôáé ìå Ýíá ëéèïóôñùìÝíï ÷þñï. Ïé åßóïäïé
îå÷ùñßæïõí áðü ôá ëßèéíá êáôþöëéá, ïñèïãùíéóìÝíá êáé ÷ùñßò ðåñáéôÝñù
äéáìüñöùóç. Ìüíï óôï ðëáôýóêáëï ôçò áíáôïëéêüôåñçò óùæüìåíçò êëßìáêáò
äéáêñßíåôáé áýëáêá ãéá ôçí áðïññïÞ ôùí õäÜôùí, äåßãìá üôé óôïí ïéêéóìü
åß÷å ðñïâëåöèåß óýóôçìá áðï÷Ýôåõóçò. Ôñåéò (3) ôåôñáãùíéóìÝíïé ïãêüëéèïé,
ôïðïèåôçìÝíïé óå êáíïíéêÝò áðïóôÜóåéò, óôÞñéæáí áíôßóôïé÷ïõò êßïíåò êáé
áöÞíïõí ôçí õðüíïéá üôé óå áõôü ôï óçìåßï õðÞñ÷å ìéá ðñüóôõëç áõëÞ.
ÐÜíôùò, åêôüò áðü Ýíá ôìÞìá ëßèéíïõ êéïíßóêïõ êáé äýï Üëëåò ðéèáíÝò
âÜóåéò, äåí äéáôçñÞèçêå êáíÝíá Üëëï áîéïìíçìüíåõôï áñ÷éôåêôïíéêü
óôïé÷åßï. Ôï ðëÞèïò ôùí êåñáìßäùí áðü ôá óôñþìáôá êáôáóôñïöÞò
õðïäåéêíýïõí ôïí ôñüðï óôÝãáóçò ôùí êáôïéêéþí.
Ç áêñéâÞò ÷ñÞóç ôùí áíáóêáììÝíùí äùìáôßùí äåí åßíáé, ðñïò ôï ðáñüí,
äéáãíþóéìç åðåéäÞ Ý÷ïõí, óå ìåãÜëï ðïóïóôü, êáôáóôñáöåß. Ï ïéêéóôéêüò,
üìùò, ÷áñáêôÞñáò ôïõò äéáöáßíåôáé áðü ôï ðëÞèïò ôùí Üâáöùí ïéêéáêþí
áããåßùí (ðßèùí, áìöïñÝùí, ëåêáíþí, ÷õôñþí, ëïðÜäùí ê.Ü.). ÐáñÜëëçëá
Ý÷ïõí áíåõñåèåß êáé üóôñáêá áðü ëåðôüôåñá ìåëáìâáöÞ áããåßá (êýëéêåò,
öéÜëåò, êýðåëëá, ðõîßäåò, üëðåò, êÜíèáñïé, ê.Ü.). ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç
óõóóþñåõóç áãíõèþí óå ïñéóìÝíïõò ÷þñïõò, óå ìåñéêïýò áðü ôïõò ïðïßïõò
õðÞñîå äõíáôÞ êáé ç áíß÷íåõóç ôçò èÝóçò ôïõ áñãáëåéïý.
Áðü ôá Üëëá åõñÞìáôá áîßæåé íá óçìåéùèïýí ôï ðëÞèïò ôùí óéäåñÝíéùí
êáñöéþí (ãéá ôéò îõëïäåóéÝò ðïõ óõãêñáôïýóáí ôçí áíùäïìÞ), ôùí
åëáóìÜôùí êÜèå åßäïõò (ìåñéêþí äéáêïóìçôéêþí ðñïóáñôçìÜôùí), ôá
÷Üëêéíá Üãêéóôñá êáé ôá âáñßäéá øáñéêÞò áðü ìüëõâäï, ðïõ õðáéíßóóïíôáé
ìßá áðü ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôùí êáôïßêùí (ôçí áëéåßá), ôá óéäåñÝíéá åñãáëåßá
(ìá÷áßñéá, ìéêñÜ äñÝðáíá, óìßëåò, ëáâßäá;), ìåñéêÜ êïóìÞìáôá (÷Üëêéíïé
äáêôýëéïé, ðüñðåò, ðåñüíåò), ïé ëßèéíïé ôñéðôÞñåò êáé ôá ôñéâåßá êáèþò êáé
êÜðïéá íïìßóìáôá.
Ôï ðéï áîéüëïãï êéíçôü åýñçìá áðïôåëåß Ýíáò åñõèñüìïñöïò
êáëõêüó÷çìïò êñáôÞñáò, ï ïðïßïò åíôïðßóôçêå, óå èñáýóìáôá, óå ìéá
êïéëüôçôá, óôï åóùôåñéêü åíüò ðïëý êáôåóôñáììÝíïõ äùìáôßïõ.
×ñïíïëïãåßôáé óôï ìÝóï ôïõ 5ïõ áé. ð.×., áíÞêåé óôï åñãáóôÞñéï ôïõ
æùãñÜöïõ ôùí Íéïâéäþí êáé äéáêïóìåßôáé ìå ôçí Áðïëëþíéá ôñéÜäá óôç ìßá
üøç êáé ôç Èåïîåíßá ôùí Äéïóêïýñùí óôçí Üëëç. Ç èåìáôïëïãßá ôïõ åßíáé
ðñùôüôõðç êáé áðïôåëåß ôï ìïíáäéêü áããåßï ôüóï Üñôéáò áôôéêÞò ðáñÜäïóçò
óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Öèéþôéäáò. Ç áîßá ôïõ Þôáí áñêåôÜ ìåãÜëç áêüìá êáé óôçí
áñ÷áéüôçôá, üðùò åðéóçìáßíåôáé êáé áðü ôï ãåãïíüò üôé åðéóêåõÜóôçêå ìå
÷Üëêéíïõò óõíäÝóìïõò.
¼óïí áöïñÜ óôçí éóôïñßá ôïõ ïéêéóìïý ðáñáôçñåßôáé ìéá áíáäéáìüñöùóÞ
ôïõ ìÝóá óôïí 5ï áé. ð.×. Óå áñêåôÜ óçìåßá Ý÷ïõí ðáñáôçñçèåß ß÷íç öùôéÜò,
ÁíáóêáöÞ óôç èÝóç Áã. Êùíóôáíôßíïò - Ðåëáóãßá 55
áëëÜ äåí åßíáé âÝâáéï üôé áõôÞ ðñïÝñ÷åôáé áðü áíèñþðéíç ðáñÝìâáóç. Óå
êÜðïéá ôìÞìáôá õðÞñîáí ìéêñÞò Ýêôáóçò åðéóêåõÝò êáé ìåôáóêåõÝò ôùí
åðéìÝñïõò ÷þñùí ôùí äùìáôßùí ðÜíù áðü óôñþìáôá êáôáóôñïöÞò, åìöáíÞ
éäéáßôåñá óôéò äõôéêüôåñåò êëßìáêåò. Áîéïóçìåßùôåò åßíáé êáé ïé ìåôáôïðßóåéò
ïéêïäïìéêïý õëéêïý, óõ÷íÜ åíôïðéóìÝíïõ óôçí áñ÷éêÞ èÝóç ðôþóçò,
ðñïåñ÷üìåíåò åìöáíþò áðü óåéóìéêÞ åðßäñáóç, üðùò õðïäåéêíýïõí êáé
Üëëåò ðáñáìïñöþóåéò, êáé ü÷é áðü ìåôáãåíÝóôåñåò êáôáðôþóåéò. Ìéá
éóôïñéêÜ ìáñôõñïýìåíç ó÷åôéêÞ êáôáóôñïöÞ, ç ïðïßá åíÝóêçøå óå üëç ôçí
Ýêôáóç ôùí ðáñáëßùí ôïõ Ìáëéáêïý, ÷ñïíïëïãåßôáé óôï 426 ð.×.3
Ï ÷þñïò «ëåéôïýñãçóå» êáôÜ ôïõò ýóôåñïõò åëëçíéóôéêïýò (2ïò áé. ð.×. -
1ïò áé. ð.×.) êáé óôïõò ñùìáúêïýò ÷ñüíïõò, ìåôÜ ôçí åãêáôÜëåéøç ôïõ
ïéêéóìïý, ùò ôáöéêüò, éäéáßôåñá óôï áíáôïëéêüôåñï ôìÞìá ôïõ êáé ëéãüôåñï
óôï óùæüìåíï óÞìåñá äõôéêü. Áñêåôïß áðü ôïõò áíáóêáììÝíïõò ôÜöïõò
÷ñçóéìïðïßçóáí ôï õðÜñ÷ïí ïéêïäïìéêü õëéêü Þ äéáíïß÷ôçêáí åíôüò ôùí
ðñïãåíÝóôåñùí ïéêéþí. ÄéåñåõíÞèçêáí êåñáìïóêåðåßò, êáëõâßôåò,
êéâùôéüó÷çìïé êôéóôïß (êáôÜ ôï óýóôçìá opus mixtum), ôáöÝò ìÝóá óôéò
äéáìïñöùìÝíåò öõóéêÝò êïéëüôçôåò ôïõ âñÜ÷ïõ êáé Ýíáò åã÷õôñéóìüò. Ïé
ðåñéóóüôåñïé áðü áõôïýò ôïõò ôÜöïõò ÷áñáêôçñßæïíôáí áðü ðïëëáðëÝò
ôáöÝò êáé áíáêïìéäÝò. ÁðÝäùóáí ðïëëÜ êáé ðïéêßëá åõñÞìáôá: áããåßá
(ëõ÷íÜñéá, äáêñõäü÷ïé, ðñü÷ïé, ðéíÜêéá, ëÜãõíïé, êõÜèéá, óêõößäéá),
êïóìÞìáôá (åíþôéá, äáêôõëßäéá), óéäåñÝíéåò áé÷ìÝò äïñÜôùí êáé âåëþí, Ýíáò
óöñáãéäüëéèïò, íïìßóìáôá. Ìïíáäéêüò åßíáé Ýíáò êôéóôüò ìå êüã÷ç êáé
áøéäùôÞ ïñïöÞ, ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞò, ìÜëëïí, ðåñéüäïõ.
Ç èÝóç ôùí ðåñéãñáöÝíôùí ëåéøÜíùí óôï ýøùìá ôïõ Áã. Êùíóôáíôßíïõ
äåí åßíáé äõíáôüí íá ôáõôéóèåß ìå êÜðïéá áðü ôéò áñ÷áßåò ðüëåéò ðïõ
ðáñáäßäïíôáé áðü ôéò ðçãÝò, ëüãù Ýëëåéøçò åðéãñáöéêþí ìáñôõñéþí. Ï
áíáóêáììÝíïò ïéêéóìüò áðÝ÷åé 3,5 ÷ëì. áðü ôïí áñ÷áéïëïãéêü ÷þñï ôçò
ËÜñéóáò ÊñåìáóôÞò, ìéáò áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò ðüëåéò ôçò Á÷áÀáò
Öèéþôéäáò, ðïõ âñßóêåôáé óôçí åíäï÷þñá, ðñïò ÂÁ. Åßíáé ðéèáíüí üôé
áðåôÝëåóå êáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá ôï åðßíåéï ôçò ãíùóôÞò ðüëçò ôùí Á÷áéþí Þ
ðñüäñïìü ôçò (ìå éäéáßôåñï ÷áñáêôÞñá, üðùò ìáñôõñïýí ü÷é ìüíï ôá
åõñÞìáôá, áëëÜ êáé ç óçìáíôéêÞò Ýêôáóçò ï÷ýñùóç, ç ïðïßá äéáôçñåßôáé
ïñáôÞ, áí êáé ðïëý êáôåóôñáììÝíç, óå üëï ôï ìÞêïò ôçò ÂÁ ðëáãéÜò ôïõ
õøþìáôïò) [Öùôï 1], åö' üóïí ç äåýôåñç (ËÜñéóá ÊñåìáóôÞ), óýìöùíá ìå ôá
ìÝ÷ñé óôéãìÞò äåäïìÝíá, Üíèéóå áðü ôïí 4ï áé. ð.×. êáé åîÞò, üôáí ç ðáñÜëéá
ðüëç Üñ÷éóå íá ðáñáêìÜæåé4.
3. ÓôñÜâùí É, 60 êáé 1.3.20.

4. S. Stählin, Das Hellenische Thessalien, (Amsterdam 1967), óó. 182 - 4.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
×ñÞóôïò Äåëçìðïýñáò
ó÷ïëéêüò óýìâïõëïò Á/èìéáò Åêðáßäåõóçò
ÈÅÌÁ
ÅëëÜò - ¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò
(Öèéþôåò: ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò)
Å = åíÝñãåéá Å = åíÝñãåéá
Ë = çëéáêÞ Ë = çëéáêÞ
Ë = óå áôÝíéóç Ë = óå áôÝíéóç
Á = Áñ÷éêÞò Äýíáìçò (Èåïý) Ç = äéðëÞò êáèüäïõ
Ó = öáíåñùìÝíç Í = ìå Íïõ êáé Íüìï
Ö = öùò
È = èåÜìåíï
É = íá êáôÝñ÷åôáé
Á = áðü ôï Èåü
Áîéüôéìåò Áñ÷Ýò ôïõ ôüðïõ ìáò.

Óåâáóôü áêñïáôÞñéï.
Åêëåêôü ðñïåäñåßï.
Åõ÷áñéóôþ êáé åãþ ìå ôç óåéñÜ ìïõ ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý ãéá

ôçí ôéìçôéêÞ ðñüóêëçóç ðïõ ìïõ Ýãéíå áðü ôïí Ðñüåäñï êáé ôá ìÝëç ôïõ
Äéïéêçôéêïý Óõìâïõëßïõ íá åßìáé åéóçãçôÞò óôï 2ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò
Éóôïñßáò êáé íá óáò óõã÷áñþ ãéá ôçí ðñùôïâïõëßá óáò áõôÞ.
Íá åõ÷çèþ «êáëÞ åðéôõ÷ßá» óôéò åñãáóßåò ôïõ óõíåäñßïõ êáé ôá
áðïôåëÝóìáôÜ ôïõ íá áîéïðïéçèïýí áðü üëïõò ìáò.
«Íüìïò éóôïñßáò åßíáé ìçäåìßáí áëÞèåéáí áðïêñýðôåéí ìçäÝ øåýäïò
óéùðÜí». ÔÜêéôïò.
Áõôü ôï áðüöèåãìá èá ðñÝðåé íá åßíáé ôï âáóéêü êñéôÞñéï ðáíôüò
áó÷ïëïýìåíïõ ìå ôçí éóôïñßá ôïõ ôüðïõ ôïõ êáé ãåíéêþò ìå ôçí éóôïñßá.
Ç ðüëç «ÅëëÜò» åßíáé ç áñ÷áéüôåñç ðñïúóôïñéêÞ ðüëç ôïõ ôÝùò äÞìïõ

Ìåëéôáßáò, óÞìåñá Äïìïêïý, åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, íïìïý Öèéþôéäáò.
Âñéóêüôáí âüñåéá ôçò ïñïóåéñÜò ôçò ¼èñçò êáé åðß ôïõ åõñý÷ùñïõ ôüðïõ
ôïõ ¢íù ÅíéðÝá ðïôáìïý, íüôéá ôçò áñ÷áßáò ðüëçò Èáõìáêïý Þ ïìçñéêÞò
Èáõìáêßçò, áðåß÷å 10 óôÜäéá (1850 ì.) âüñåéá ôçò Ìåëéôáßáò (Áâáñßôóáò)
ðñïò ÊáñõÝò, óôç èÝóç ÑÜ÷åò.
Ç ðüëç ÅëëÜò, ôçí ïðïßá êáèþò ëÝãåôáé, Ýêôéóå ï ¸ëëçíáò, ï ãéïò ôïõ
ÅëëÜò - ¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò 57
Äåõêáëßùíá, Þôáí ïíïìáóôÞ ãéá ôéò êáëÝò ãõíáßêåò. Ï ¼ìçñïò óôçí ÉëéÜäá
(Â' 681 - 685) áíáöÝñåé: «Íõí áõ ôïõò üóóïé ôï Ðåëáóãéêüí ¢ñãïò Ýíáéïí, ïé ô'
¢ëïí, ïé ô' Áëüðçí, ïé ôå Ôñç÷ßíá íÝìïíôï, ïé ô' åß÷ïí Öèßçí çä' ÅëëÜäá
êáëëéãýíáéêá, Ìõñìéäüíåò äå êáëåýíôï êáé ¸ëëçíåò êáé Á÷áéïß^ ôùí áõ
ðåíôÞêïíôá íåþí çí áñ÷üò Á÷éëëåýò».
ÌåôÜöñáóç: «Êáé ôþñá áõôïß ðïõ êáôïéêïýóáí óôï Ðåëáóãéêü ¢ñãïò êáé
áõôïß ðïõ æïýóáí óôçí ¢ëï êáé óôçí Áëüðç êáé óôçí Ôñá÷ßíá êáé üóïé åß÷áí ôç
Öèßá êáé ôçí ÅëëÜäá ìå ôéò üìïñöåò ãõíáßêåò, êáé êáëïýíôáí (ïé ëáïß áõôïß)
Ìõñìéäüíåò êáé ¸ëëçíåò êáé Á÷áéïß^ áõôïß ìå ðåíÞíôá ðëïßá åß÷áí áñ÷çãü ôïí
Á÷éëëÝá».
Ï éóôïñéêüò Èïõêõäßäçò åßíáé ï ðñþôïò, ï ïðïßïò áó÷ïëÞèçêå åéäéêÜ ìå
ôï èÝìá áõôü, óôï êåö. «ÅëëÜò» ôçò óõããñáöÞò (Á, 3) ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý
ðïëÝìïõ ãñÜöåé: «ÂëÝðù êáé ìéá Üëëç áðüäåéîç ôçò áäõíáìßáò ôùí ðáëáéþí
ÅëëÞíùí êáé óôï åîÞò: üôé ðñéí áð' ôïí Ôñùéêü ðüëåìï ïé ¸ëëçíåò äåí åß÷áí
åðé÷åéñÞóåé ôßðïôå áðü êïéíïý. Íïìßæù, ìÜëéóôá, üôé ôï üíïìá ÅëëÜò äåí åß÷å
êáí äïèåß ó' üëç ôç ÷þñá êáé ïýôå êáí õðÞñ÷å ðñéí áðü ôïí ¸ëëçíá, ãéï ôïõ
Äåõêáëßùíá. Ôá äéÜöïñá öýëëá, êáé êõñßùò ïé Ðåëáóãïß, Ýäéíáí ô' üíïìÜ ôïõò
óôá ìÝñç ðïõ êáôïéêïýóáí. Ï ¸ëëçíáò, üìùò êáé ïé ãéïé ôïõ åðéêñÜôçóáí óôç
Öèéþôéäá êáé ïé Üëëåò ðüëåéò Üñ÷éóáí íá ôïõò æçôïýí âïÞèåéá êáé, óéãÜ - óéãÜ,
íá ÷ñçóéìïðïéïýí ç êáèåìéÜ ôïí üñï ¸ëëçíåò^ áëëÜ ðÝñáóå ðïëýò êáéñüò
ðñïôïý ôï üíïìá áõôü åðéêñáôÞóåé ãåíéêÜ. Ôïýôï ôï ìáñôõñåß ï ¼ìçñïò, ï
ïðïßïò, áí êáé Ýæçóå ðïëý ìåôÜ ôïí Ôñùéêü ðüëåìï, ðïõèåíÜ äå ÷ñçóéìïðïéåß
ôç ãåíéêÞ ïíïìáóßá ¸ëëçíåò, áëëÜ ôç ìåôá÷åéñßæåôáé ìüíï ãéá üóïõò åß÷áí
áêïëïõèÞóåé ôïí Á÷éëëÝá áðü ôç Öèéþôéäá, ïé ïðïßïé Þôáí êáé ïé ðñþôïé
¸ëëçíåò. Óôá Ýðç ôïõ ÷ñçóéìïðïéåß ôéò ïíïìáóßåò Äáíáïß, Áñãåßïé êáé Á÷áéïß».
Êáèþò âëÝðïõìå ï Èïõêõäßäçò áíÜãåé ôï üíïìá ¸ëëçíáò, áêïëïõèþíôáò
ôï ìýèï, óôï ãåíÜñ÷ç ¸ëëçíá, ôï ãéï ôïõ Äåõêáëßùíá, ôïí ïðïßï èåùñåß ùò
éóôïñéêü ðñüóùðï.
Ï Äéêáßáñ÷ïò áðü ôç ÌåóóÞíç ôçò Óéêåëßáò, ðåñéðáôçôéêüò öéëüóïöïò,
ìáèçôÞò ôïõ ÁñéóôïôÝëç, ï ïðïßïò áó÷ïëÞèçêå ìå ôá ðïëéôéêÜ êáé åèíïëïãéêÜ
êáé óõíÝãñáøå ôï «Âßïò ÅëëÜäïò», äçë. éóôïñéêïãåùãñáöéêÞ ðåñéãñáöÞ ôçò
ÅëëÜäáò ãñÜöåé: «ç ðüëéò ÅëëÜò Ýêåéôï áíÜ ìÝóïí ÖáñóÜëïõ êáé ôçò ôùí
Ìåëéôáßùí ðüëåùò», üðïõ óÞìåñá ôïðïèåôåßôáé áíÜìåóá ôçò Ìåëéôáßáò
(Áâáñßôóáò) êáé Êáñõþí óôç èÝóç ÑÜ÷åò.
Óôç óõíÝ÷åéá áíáöÝñåé: «Ïé Ìõñìéäüíåò êáëïýíôáí êáé ¸ëëçíåò êáé
Á÷áéïß», èåùñþíôáò ùò Ìõñìéäüíåò áõôïýò ðïõ êáôïéêïýóáí ôç ÈåóóáëéêÞ
Öèßá, åíþ ¸ëëçíåò áõôïýò ðïõ êáôïéêïýóáí ôç Ìåëéôáßá (êáé ËÜñéóá ôçí
êáëïýìåíç ÊñåìáóôÞ êáé ôéò Á÷áÀäåò ÈÞâåò, ïé ïðïßåò ðñùôýôåñá êáëïýíôáí
ÖõëÜêç, áðü ôçí ïðïßá Þôáí êáé ï Ðñùôåóßëáïò ðïõ åêóôñÜôåõóå óôçí Ôñïßá.
Ï Åõñéðßäçò ìáñôõñåß: «ÅëëÜò åßíáé ç áðü ôï ãéï ôïõ Äßá ¸ëëçíá
êôéóèåßóá, åê ôïýôïõ äå Ýëáâå êáé ôçí ðñïóùíõìßá ¸ëëçíåò ïé áðü ôïí
58 ×ñÞóôïò Äåëçìðïýñáò
¸ëëçíá, åßíáé áõôïß ï Áßïëïò êáé ï Óßóõöïò, áêüìç êáé ï ÁèÜìáò êáé ï
ÓáëìùíÝáò êáé ïé áðüãïíïé áõôþí.»
Ï ÓôñÜâùíáò, ¸ëëçíáò óôùéêüò öéëüóïöïò, éóôïñéêüò êáé ãåùãñÜöïò,
ðïõ Ýæçóå áðü ôï 68 - 63 ð.×. ìÝ÷ñé ôï 20 - 25 ì.×., óôá ðåñßöçìá
«ÃåùãñáöéêÜ» ôïõ, óôç óåë. 370, ðáñ. 26 - 35, ëÝãåé: «Öèßáí ôå ïé ìåí áõôÞí
åßíáé ôç ÅëëÜäé êáé Á÷áÀá, ôáýôçò ä' åßíáé äéáôåìíïìÝíçò ôçò óõìðÜóçò
Èåôôáëßáò èÜôåñïí ìÝñïò ôï íüôéïí^ ïé äå äéáéñïýóéí^ Ýïéêå ä' ï ðïéçôÞò äõï
ðïéåßí ôçí ôå Öèßáí êáé ôçí ÅëëÜäá, üôáí ïýôïò öç.
Ïé ô' åß÷ïí Öèßçí çä' ÅëëÜäá
ùò äõïßí ïõóþí. êáé üôáí ïýôïò.
öåýãùí Ýðåéô' áðÜíåõèå äé' ÅëëÜäïò åõñõ÷þñïéï,
Öèßçí ä' åîéêüìçí» êáé üôé
«Ðïëëáß Á÷áÀäåò åéóßí áí' ÅëëÜäá ôå Öèßçí ôå».
ÌåôÜöñáóç: "¢ëëïé ôáõôßæïõí ôç Öèßá ìå ôçí ÅëëÜäá êáé Á÷áÀá, åíþ
áðïôåëåß áõôÞò äéáôåìíüìåíçò ôçò üëçò Èåóóáëßáò, ôï Üëëï ìÝñïò ôï íüôéï.
¢ëëïé áíôßèåôá äéáóôÝëëïõí áõôÞí^ öáßíåôáé üôé ï ðïéçôÞò (¼ìçñïò)
õðïëáìâÜíåé äõï êáé Öèßá êáé ôçí ÅëëÜäá, üôáí ëÝãåé üôé: «¸öåõãáí Ýðåéôá
ìáêñéÜ äéá ìÝóïõ ôçò åõñý÷ùñçò ÅëëÜäáò êáé Ýöèáóáí óôç Öèßá», êáé üôé
«ÐïëëÝò Á÷áúêÝò ðüëåéò åßíáé áíÜ ôçí ÅëëÜäá êáé ôç Öèßá».
Åðßóçò, ï ÓôñÜâùíáò óôï (É×, 431) ëÝãåé: «Ïé ìåí ÖáñóÜëéïé åäåßêíõïí
áðü 60 óôáäßùí ôçò åáõôþí ðüëåùò êáôåóêáììÝíçí ðüëéí, "çí ðåðéóôåýêáóéí
åßíáé ôçí ÅëëÜäá" êáé äõï êñÞíáò ðëçóßïí, ÌåóóçÀäá êáé ÕðÝññåéáí».
Ïé äå Ìåëéôáéåßò Ýëåãáí «Üðùèåí åáõôþí üóïí äÝêá óôáäßïõò ïéêåßóèáé ôçí
ÅëëÜäá ðÝñáí ôïõ ÅíéðÝùò, çíßêá ç åáõôþí ðüëéò Ðýññá ùíïìÜæåôï, åê äå ôçò
ÅëëÜäïò åí ôáðåéíþ ÷ùñßù êåéìÝíçò åéò ôçí åáõôþí ìåôïéêÞóáé ôïõò ¸ëëçíáò,
ìáñôýñéïí ä' åßíáé ôïí åí ôç áãïñÜ ôç óöåôÝñá ôÜöïí ôïõ ¸ëëçíïò ôïõ
Äåõêáëßùíïò, õéïý êáé ôçò Ðýññáò» (Öèéþôéò, Ã. ÂïõñôóÝëá, óåë. 72,
ÓôñÜâùíïò ×, 5, 10 êáé 414).
Ï Ðáõóáíßáò (2ïò ì.×. áéþíáò) ðåñéçãçôÞò êáé éóôïñéêüò óõããñáöÝáò óôç
óåë. 209 (3.20.7) ãñÜöåé: «Ôï äå ïéêåôéêüí ôï åðéêôçèÝí ýóôåñïí, Äùñéåßò
Ìåóóçíßïõò üíôáò ïíïìáóèÞíáé êáé ôïýôïõò åîåíßêçóåí Åßëùôáò, êáèüôé êáé
¸ëëçíåò ôï óýìðáí ãÝíïò áðü ôçò åí Èåóóáëßá ðïôÝ êáëïõìÝíçò ÅëëÜäïò».
ÌåôÜöñáóç: «Ïé äå áñãüôåñá êáôáêôçèÝíôåò êáé äïõëùèÝíôåò, ïé ïðïßïé
Þôáí Äùñéåßò ÌåóóÞíéïé, åðéêñÜôçóå íá ïíïìáóôïýí êé áõôïß Åßëùôåò, ìå ôïí
ôñüðï ðïõ ïíïìÜóôçêáí ¸ëëçíåò ôï üëï ãÝíïò áðü ôïõ ïíüìáôïò óôç
Èåóóáëßá êÜðïôå êáëïýìåíçò ÅëëÜäáò».
Ï ÃÜëëïò åëëçíéóôÞò ôïõ 19ïõ áéþíá Alexis Pierron åðéêáëïýìåíïò ôéò
ðåñéêïðÝò, (Â, 681 - 685), áðü ôçí ÏìÞñïõ ÉëéÜäá ãñÜöåé: «Ðåëáóãéêüí
¢ñãïò» õðïíïåß ïëüêëçñç ôç Èåóóáëßá, üðùò «Á÷áúêüí» õðïíïåß ïëüêëçñç
ôçí Ðåëïðüííçóï.
Öèßç Þ ÖÜñóáëá: ðñùôåýïõóá ôïõ âáóéëåßïõ ôïõ ÐçëÝá.
«ÅëëÜò», ðüëç ôçò ïðïßáò áãíïåßôáé ç áêñéâÞò èÝóç^ ïíïìÜæïõí ì' áõôü ôï
üíïìá ôçí ðåñéï÷Þ ìåôáîý ôïõ Áóùðïý êáé ôïõ ÅíéðÝá êáé áõôÞ ç ïíïìáóßá
åðåêôÜèçêå óå ïëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá. ¼ìùò, óöÜëëåé óôçí ôïðïèÝôçóç ôçò
ðáíÜñ÷áéáò ðüëçò, êáèüôé, üðùò ðñïåßðáìå, áõôÞ âñßóêåôáé óôçí ðåñéöÝñåéá
ôïõ ôÝùò äÞìïõ Ìåëéôáßáò, åðáñ÷ßáò Äïìïêïý.
Ï Í. ÃåùñãéÜäçò, Èåóóáëüò éóôïñéïãñÜöïò, óôçí éóôïñßá ôçò Èåóóáëßáò
(óåë. 53 - 58) êáé óôï êåö. «¸ëëçíåò êáé Ìõñìéäüíåò» ãñÜöåé: «Õéïß ôïõ
Äåõêáëßùíá Þôáí ï ¸ëëçíáò, áðü ôïí ïðïßï êáé üëåò ïé öõëÝò, õðü äéÜöïñá
ïíüìáôá, ðïõ êáôïéêïýóáí ôçí åëëçíéêÞ ÷åñóüíçóï, ïíïìÜóôçêáí, ìåôÜ ôïõò
ïìçñéêïýò ÷ñüíïõò, ¸ëëçíåò (Èïõêõä. É. 3) êáé ï Áìöéêôýïíáò, ï éäñõôÞò ôïõ
Áìöéêôéïíéêïý Óõíåäñßïõ^ þóôå ü÷é ìüíï ôï üíïìá, áëëÜ êáé ï ìüíïò êáé ï
áñ÷áéüôåñïò äåóìüò, ï ïðïßïò óõíÝíùíå ìåôáîý ôïõò ôéò äéÜöïñåò åëëçíéêÝò
öõëÝò, (Ýëêïõí ôçí áñ÷Þ ôïõò áðü ôçí åýöïñç ðåñéöÝñåéá ôïõ ¢íù ÅíéðÝá,
ôÝùò äÞìïõ Ìåëéôáßáò, åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, üðïõ ç ìéêñÞ ðüëç ÅëëÜò)».
Åðß ôïõ Äåõêáëßùíá óõíÝâç êáôÜ ôá ìõèïëïãïýìåíá êáé ï ïìþíõìïò
êáôáêëõóìüò, ôïí ïðïßï äéêáéïëïãåß åðáñêþò ç äéáññýèìéóç ôçò èåóóáëéêÞò
ãçò.
Ïé Ìõñìéäüíåò êáé ïé ¸ëëçíåò êáôïéêïýóáí ôï íïôéïáíáôïëéêü ìÝñïò ôçò
Èåóóáëßáò, ðïõ ïíïìáæüôáí áðü ôïí ¼ìçñï, Öèßá êáé ÅëëÜò^ êáôÜ ôïõò
éóôïñéêïýò ÷ñüíïõò ÈåóóáëéêÞ Á÷áÀá, êáé ìå ôï üíïìá áõôü ìíçìïíåõüìåíç
óõ÷íÜ áðü ôïõò áñ÷áßïõò óõããñáöåßò, ùò ÷þñá ðïõ áíÞêåé óôç Èåóóáëßá, ü÷é
üìùò êáé åíôåëþò åîáñôçìÝíç áð' áõôÞí (Çñïä. 7, 173). Êáé ôï üíïìá ôùí
Ìõñìéäüíùí åêëåßðåé óôïõò éóôïñéêïýò ÷ñüíïõò, êáé ïé Á÷áéïß êáëïýíôáé
Á÷áéïß Öèéþôåò ðñïò áíôéäéáóôïëÞ ôùí ïìùíýìùí óôçí Ðåëïðüííçóï.
Ôï äå üíïìá ôùí ÅëëÞíùí ðïõ áðïäéäüôáí êáô' áñ÷Þí ó' áõôïýò ðïõ
êáôïéêïýóáí óå ìéá ìéêñÞ êáé Üóçìç ãùíßá (Ìåëéôáßá Äïìïêïý), åðéêñÜôçóå
óéãÜ - óéãÜ óôçí åëëçíéêÞ ÷åñóüíçóï êáé Þôáí ãñáììÝíï áðü ôç ìïßñá íá ãßíåé
ôï áíôéêåßìåíï ôçò ëáôñåßáò êáé ôïõ óåâáóìïý üëïõ ôïõ ðïëéôéóìÝíïõ êüóìïõ.
Óôç Ìåã. Åëëçí. Åãêõêëïðáßäåéá ôïõ «ÐÕÑÓÏÕ» óôï 10 ôüìï, óåë 1 óôï
êåö. «ÅËËÁÓ» áíáãñÜöåé: «Ïé ¸ëëçíåò åí ôïéò ïìçñéêïßò Ýðåóé êáëïýíôáé
Äáíáïß êáé Áñãåßïé êáé Á÷áéïß, ç äå ëÝîéò ¸ëëçíåò áðáíôÜ åí áõôïßò Üðáî
ìüíïí (åí ôù êáôáëüãù ôùí íåþí, ÉëéÜä. Â, 684) êáé äç åí ôç óôåíÞ åííïßá,
óçìáßíïõóá ôïõò êáôïßêïõò ôçò åéò ôï êñÜôïò ôïõ ÐçëÝùò áíçêïýóçò
ÈåóóáëéêÞò ÅëëÜäïò. ¢ðáî äå áðáíôÜ åí áõôïßò êáé ç ëÝîéò ÐáíÝëëçíåò, Þôïé
åí ôç öñÜóåé "ÐáíÝëëçíáò êáé Á÷áéïýò" (Éë. Â 530), äé' çò ðñïöáíþò
óçìáßíåôáé ôï óýíïëï ôùí ÅëëÞíùí, ï óôß÷ïò üìùò ïýôïò çèåôåßôï Þ äç õðü ôïõ
ÁñéóôÜñ÷ïõ. ÐÜíôùò ç ëÝîéò ÐáíÝëëçíåò, ùò ôïõ óýìðáíôïò åëëçíéêïý ãÝíïõò
äçëùôéêÞ, áðáíôÜ áíáíôéññÞôùò ôï ðñþôïí ðåñß ôá ìÝóá ôçò Æ´
åêáôïíôáåôçñßäïò ðáñÜ ôù Çóéüäù (Åñã. & Çì. 528) êáé ôù Áñ÷éëü÷ù (áð.
52/87).
ÊáôÜ ôáò áñ÷Üò ôçò ÓÔ´ åêáôïíôáåôçñßäïò ôï üíïìá ¸ëëçíåò õðÞñ÷åí åí
ðáãêïßíù ÷ñÞóåé õðü ôï ñçèÝí ãåíéêü íüçìá, äéüôé Þäç ðñï ôïõ 580 åß÷åí
åðéêñáôÞóåé ç ëÝîéò Åëëáíïäßêáé, óçìáßíïõóá ôïõò êñéôÜò ôùí Ïëõìðéáêþí
áãþíùí. Ôçí áéôßáí äé' çí ôï üíïìá ¸ëëçíåò (êáé ÅëëÜò) êáé ïõ÷ß ôï üíïìá
Üëëçò ôéíïò ôùí ðïëëþí åëëçíéêþí ÷ùñþí åîåêßíçóå êáé åðåîåôÜèç åö' üëïí ôï
åëëçíéêüí Ýèíïò çãíüïõí ïé ðáëáéïß, ïõäÝ ïé íåþôåñïé áíåêÜëõøáí. Ç õðüèåóéò
üôé ôïýôï óõíÝâç õðü ôçí åðßäñáóéí ôçò äåëöéêÞò áìöéêôéïíßáò ïëßãçí Ý÷åé ôçí
ðéèáíüôçôá.
Ï ¸ëëçí, ï åðþíõìïò Þñùò ôùí ÅëëÞíùí, åßíáé Üãíùóôïò åéò ôá ÏìçñéêÜ
Ýðç, êáôÜ äå ôïõò ìåè' ¼ìçñïí ÷ñüíïõò, üôå áíåöÜíç ç ôÜóéò, ßíá
äçìéïõñãþíôáé åðþíõìïé Þñùåò äéá ôá äéÜöïñá åëëçíéêÜ ãÝíç, åðëÜóèç ùò
åðþíõìïò ôïõ üëïõ åëëçíéêïý ãÝíïõò ôï Ü÷ñïõí ôïýôï ðñüóùðïí åéò ï
åäüèçóáí äéÜöïñïé åêÜóôïôå ãåííÞôïñåò. ÁðáíôÜ äå ôï ðñþôïí åí ôù
Çóéïäåßù êáôáëüãù, üóôéò åðïéÞèç êáôÜ ôçí ÓÔ' åêáôïíôáåôçñßäá ùò õéüò ôïõ
Äåõêáëßùíïò êáé ôçò Ðýññáò».
Óôï åãêõêëïðáéäéêü Ëåîéêü «Çëßïõ» óåë. 65 áíáãñÜöåôáé: «"ÅËËÁÓ ": Ôï
üíïìá ÅëëÜò åìöáíßæåôáé ôï ðñþôïí ðáñ' ÏìÞñù ùò äçëùôéêüí ôìÞìáôïò ôçò
Á÷áÀáò Öèéþôéäïò åéò ôçí íüôéïí Èåóóáëßáí (ðáñÜ ôçí åðáñ÷ßáí Äïìïêïý).
ÊáôÜ ôçí áñ÷Þí ôùí ÏëõìðéÜäùí (776 ð.×.) ôï üíïìá åîáðëïýôáé áðü ôçò
Öèéþôéäïò ôùí Èåñìïðõëþí ðñïò Íüôïí, ëáìâÜíåé äå êáèïëéêÞí óçìáóßáí
êáôÜ ôïõò Ìçäéêïýò ðïëÝìïõò, ïðüôå ï âáóéëåýò ôçò ÓðÜñôçò Ðáõóáíßáò,
ìåôÜ ôçí åí Ðëáôáéáßò ìÜ÷çí, áíåêçñý÷èç "ÅëëÜíùí" (= ÅëëÞíùí) áñ÷çãüò,
Þôïé ôùí Ðåëïðïííçóßùí, ôùí Íçóéùôþí êáé ôùí êáôïßêùí ôçò ÓôåñåÜò, üóïé
ìåôÝó÷ïí ôçò ìÜ÷çò åêåßíçò.
¸ëëçí ðëçè. ¸ëëçíåò: Ïé êÜôïéêïé ôçò áñ÷áßáò êáé ôçò óçìåñéíÞò ÅëëÜäïò.
Ôï üíïìá ¸ëëçí, ùò åèíéêüí ôùí åí ÅëëÜäé êáôïéêïýíôùí, áðáíôÜôáé Þäç áðü
ôïõ 10ïõ áéþíïò ð.×. Ïé ðáñ' ÏìÞñù åê ôçò Öèßáò ôçò Íïôßïõ Èåóóáëßáò
(åðáñ÷ßáò Äïìïêïý) êáôÜ ôçò Ôñïßáò åêóôñáôåýóáíôåò õðü ôçí áñ÷çãßáí ôïõ
Á÷éëëÝùò åêáëïýíôï ¸ëëçíåò, Ìõñìéäüíåò êáé Á÷áéïß.
Ðüëéò ÅëëÜò áíáöÝñåôáé õðü ôïõ ÏìÞñïõ ùò áíÞêïõóá åéò ôçí åðéêñÜôåéáí
ôïõ Á÷éëëÝùò, öáßíåôáé äå üôé åê ôáýôçò ôï üíïìá ¸ëëçí åðåîåôÜèç åðß ðÜíôùí
ôùí êáôïßêùí ôçò êáôÜ ôçí Èåóóáëßáí êáé Ìáêåäïíßáí ðåñéï÷Þò, âáèìçäüí äå
êáé íïôéþôåñïí åéò ôçí ÓôåñåÜí, Ðåëïðüííçóïí, ôáò íÞóïõò ôïõ Éïõíßïõ êáé ôçí
ÊñÞôçí. Ï Çóßïäïò ïíïìÜæåé ÐáíÝëëçíáò üëïõò ôïõò êáôïßêïõò ôçò ÅëëÜäïò».
¼ôáí, ëïéðüí, Ý÷ïõìå áõôÜ ôá éóôïñéêÜ êáé ãåùãñáöéêÜ äåäïìÝíá, êáìßá
áìöéâïëßá äå ãåííÜôáé, üôé ç ìéêñÞ êáé áóÞìáíôç ãùíßá ôçò óçìåñéíÞò
åëëçíéêÞò ÷åñóïíÞóïõ, ðïõ ïíïìÜæåôáé «ÅëëÜò» âñéóêüôáí óôçí åðáñ÷ßá
Äïìïêïý, ôÝùò äÞìïõ Ìåëéôáßáò, ç ïðïßá êáôÝ÷åé ôï âüñåéï ôìÞìá ôçò ¼èñçò
ðáñÜ ôçí åõñý÷ùñç ðåäéÜäá ôïõ ¢íù ÅíéðÝá.
Ãéá åìÜò ï ìýèïò ôïõ ¸ëëçíá õðÜñ÷åé êáé ç ðüëç ÅëëÜò âñéóêüôáí âüñåéá
ôçò ïñïóåéñÜò ôçò ¼èñçò, ðëçóßïí ôçò åõñý÷ùñçò ðåäéÜäáò ôïõ ¢íù ÅíéðÝá,
áíÜìåóá êáé ðëçóßïí ôùí áñ÷áßùí ðüëåùí Ìåëéôáßáò - Öéëéáäþíáò
(åðáñ÷ßáò Äïìïêïý), üðïõ óþæïíôáé ôá áñ÷áßá ôåß÷ç.

Ç óêáðÜíç ôïõ áñ÷áéïëüãïõ êáëåßôáé íá âïçèÞóåé ãéá ôçí áíåýñåóç ôïõ
ôÜöïõ ôïõ ¸ëëçíá êáèþò êáé ôùí ëïéðþí áñ÷áéïôÞôùí.
ÁÍÔÉÈÅÔÅÓ ÅÊÄÏ×ÅÓ
1. ¢ëëïé áñ÷áßïé óõíÞøáí ôï üíïìá ¸ëëçíåò ðñïò ôï Åëëïß áëëÜ á) ôï
Åëëïß äåí åßíáé üíïìá öõëÞò, â) áðü ôï Åëëïß (=ïé êÜôïéêïé) ìðïñåß íá
ðëáóôåß ôï ÅëëÜò (åíéê. ãç, ðüëç) ü÷é üìùò êáé ôï ¸ëëçí, ãéáôß áõôü èá Þôáí
ðåñéôôü, ã) áðü ôï ÅëëÜò ï êÜôïéêïò èá ïíïìáæüôáí Åëëáäéêüò êáé ðïôÝ
¸ëëçí.
2. ¢ëëïé äÝ÷ïíôáé, åóöáëìÝíùò âÝâáéá, üôé Ýëáâå ôï üíïìá áðü êÜðïéï
ðïôáìü, ðïõ öÝñåé ôï üíïìá áõôü, áëëÜ ôÝôïéïò ðïôáìüò ðïõ íá ïíïìÜæåôáé
¸ëëçí Þ ÅëëÜò äåí õðÞñ÷å óôçí ðåñéöÝñåéá ôùí íïìþí Èåóóáëßáò êáé
Öèéþôéäáò.
Ôï üíïìá Óðåñ÷åéüò ðáñÜãåôáé áðü ôï ñÞìá óðÝñ÷ù (=ñÝù, ïñìçôéêþò
öÝñïìáé) êáé óõíå÷þò ïíïìÜæåôáé ï ðïôáìüò ì' áõôü ôï üíïìá, åêôüò åðß
Öñáãêïêñáôßáò ðïõ ïíïìáæüôáí ï ðïôáìüò ÅëëÜäá êáé áêüìç óôï èñÞíï ôçò
Êùíóôáíôéíïýðïëçò (óôé÷. 770 êáé 980) êáé ôï 1706 óôçí ðåñéÞãçóç ôïõ
Ðáýëïõ ËïõêÜ (Ôïì. Á' êåö. 30 åêä. 1714).
3. ¢ëëïé óôçí åôõìïëïãßá ðñïò ôï Óåëëïß, üìùò äå äéêáéïëïãåßôáé.
4. Óôï Ìåã. Åôõìïëïãéêü Ëåîéêü áíáöÝñåôáé, üôé õðÜñ÷åé «¸ëëçí ðáñÜ ôï
ÅëëÜò» ôï ïðïßï óçìáßíåé ôçí ðüëç, ç ïðïßá áêïëïõèåß ôï ìýèï ôïõ ¸ëëçíá,
óýìöùíá ðñïò ôçí Üðïøç ôïõ ìýèïõ.
5. Ç åôõìïëïãßá ç ïðïßá óõíÜðôåé ôï ¸ëëçí ðñïò ôç ñßæá Óåë (¸ëëçí =
ëáìðñüò) áðïññßðôåôáé, ãéáôß ôï ¸ëëçí Ý÷åé äéðëü ë.
6. Êáé ðñïò ôï åðßèåôï Ýëëïò (Ýëëïø = Üöèïããïò) üôé ðáñÜãåôáé ôï ¸ëëçí
äåí åßíáé ïñèü, ãéáôß ôï Ýëëïò (Ýëëïø) øéëïýôáé.
7. Êáé ðñïò ôï óåëëßæù (øåëëßæù) ôï ¸ëëçí äåí åßíáé åôõìïëïãéêÜ êáé
åðéóôçìïíéêÜ ïñèü.
8. Ôï ¸ëëçí, üôé ðñïÞëèå áðü ôï óÝëáò - óåëÞíç - åëÜíç åßíáé ðáíôåëþò
áóôÞñéêôï.
9. Ïìïßùò áðü ôï Åëëïðßá äåí åßíáé äõíáôü íá ðñïÝëèåé ôï ¸ëëçí, ïýôå
êÜðùò äéêáéïëïãåßôáé.
10. Ïýôå ðñïò ôç ëÝîç ¸ëïò ìðïñåß íá óõíáöèåß, ãéáôß åêôüò ôïõ üôé
ãñÜöåôáé ìå Ýíá ë åßíáé ðáíôåëþò áóôÞñéêôï.
11. Ïýôå áðü ôç ëÝîç óåë Ãá (ëáôéí. SILVA) Ýãéíå ôï Óåë-ÃÜíåò, ÅëëÜíåò
- ¸ëëçíåò ê.ô.ë. åßíáé êé áõôü áóôÞñéêôï.
ÁíáöÝñïõìå êáé ìåñéêÝò Üëëåò åêäï÷Ýò:
á) Óôï Ìåã. Åôõìïë. Ëåîéêü óåë. 311, 14 äéáâÜæïõìå: «ÅëëÜò áðü ôçò
¸ëëçò, èõãáôñüò ôïõ Îïýèïõ… êëð». Ðþò üìùò ç ¸ëëç, ç èõãáôÝñá ôïõ
ÁèÜìáíôá (Îïýèïõ), Ýäùóå ôï üíïìá áõôü, äåí ìðïñåß íá äéêáéïëïãçèåß.
â) Ï Äéêáßáñ÷ïò, áðüóð. (111 - 2) ëÝãåé: «Ç ãáñ ÅëëÜò … áö' ¸ëëçíïò ôïõ

Áéüëïõ åêëÞèç». ÄÝ÷åôáé äçë. ôç ìõèéêÞ ðáñÜäïóç êáé áíÜãåé áõôü óå
éóôïñéêü üíïìá.
ã) Ï Ang Fic Vorglschiscne Orysmamen 1905, óåë. 116 - 157 óõíÜðôåé ôï
ÅëëÜò êáé ¸ëëçí ðñïò ôï Åèíéêü ¸ëëïðåò (Äéüò éåñü óôç Äùäþíç ôçò
Çðåßñïõ) Çóý÷. êáé Åëëïß ùò ÅëëÜ - ôçí ïðïßá ãíþìç ôïõ áóðÜóèçêáí êáé
ìåñéêïß áðü åìÜò, éäßùò ïé êáôáãüìåíïé áðü ôçí ¹ðåéñï, áëëÜ êáíÝíá
åðé÷åßñçìá äåí ðñïóÜãåé ãéá ôçí åôõìïëïãßá ôùí ëÝîåùí áõôþí. Ìåñéêïß
Üëëïé íåüôåñïé óõããñáöåßò êáé ìåëåôçôÝò åðéêáëïýíôáé, ìåôÜ ôï 1680,
íåüôåñïõò åñìçíåõôÝò êáé ïìéëçôÝò üðùò:
á) Ï Ðá÷þìéïò ÑïõóÜíïò, ï ïðïßïò óôç óåë. 294, óôß÷. 12 ëÝãåé: «Ï
Óðåñ÷åéüò ùò ðáñÜ Öèéþôáéò ÅëëÜò åã÷ùñßùò êáëåßôáé íõí ïìùíýìùò ôç
÷þñá».
â) Ï Paul Lucas (voyage 1712 - 1719)áíáöÝñåé ôï üíïìá ÅëëÜäá (=
Óðåñ÷åéüò).
ã) Ï ÌåëÝôéïò, Ìçôñïðïëßôçò Áèçíþí 1714, ëÝãåé: «Óðåñ÷åéüò ùò êïéíþò
ôï ðïôÜìé ôçò ÅëëÜäïò».
ä) Ôï Åãêõêë. Ëåîéêü ÅëåõèåñïõäÜêç óôç ëÝîç «ÅëëÜò êáé ÅëëÜäá» óåë.
291 ëÝãåé: «Ï Óðåñ÷åéüò õðü ôïõ ëáïý êïéíþò êáëåßôáé ÅëëÜäá».
å) Ï Á. ×áôæÞò, êáèçãçôÞò ÖéëïóïöéêÞò Ó÷ïëÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí, óôçí
åðåôçñßäá ôçò Ó÷ïëÞò 1935 - 36, óåë. 128 - 160, áöïý áó÷ïëÞèçêå ìå ôï èÝìá
áõôü äÝ÷åôáé ôçí Üðïøç, üôé áðü ôïí ðïôáìü Óðåñ÷åéü ðïõ ïíïìáæüôáí
«ÅëëÜò» êáé áêüìç áðü ôçí ¸ëëç, âáóßëéóóá ôçò Öèßáò, Ýãéíå ôï üíïìá
¸ëëçí - ÅëëÜò, ôïðïèåôåß ìÜëéóôá êáé ôçí áñ÷áßá ðüëç «ÅëëÜò» óôï ôìÞìá
ôçò íüôéáò ¼èñçò ðáñÜ ôïí ðïôáìü Óðåñ÷åéü.
Äå íïìßæù üôé èá Ýðñåðå íá áäéáöïñÞóïõí êáé áãíïÞóïõí ôçí ðñïúóôïñßá
(Ìõèïëïãßá) êáé ôçí áñ÷áßá éóôïñßá êáèþò êáé ôïõò áó÷ïëçèÝíôåò åéäéêþò ìå
ôï èÝìá áõôü áñ÷áßïõò óõããñáöåßò, éóôïñéêïýò êáé ãåùãñÜöïõò (¼ìçñï,
Çóßïäï, Èïõêõäßäç, Äéêáßáñ÷ï, ÓôñÜâùíá, Ðáõóáíßá, Alexis Piesson ê.ô.ë.)
êáé íá óôçñé÷ôïýí óå ïìéëßåò êáé åñìçíåßåò, áí êáé åðéêáëïýíôáé ôéò ðåñéêïðÝò
áõôþí, ôéò ïðïßåò áðïññßðôïõí êáé óöÜëëïõí ìÜëéóôá äå÷üìåíïé, üôé ïé
áñ÷áßïé óõããñáöåßò åîáðáôÞèçêáí. Áíôßèåôá, áó÷ïëÞèçêáí åéäéêüôåñá ìå ôï
èÝìá áõôü, ó÷åäüí, üëïé.
Åìåßò åðéêáëïýìåíïé êáé áðïäå÷üìåíïé ôçí ðñïúóôïñßá (Ìõèïëïãßá) ôéò
éóôïñéïãåùãñáöéêÝò ðåñéãñáöÝò, åñìçíåßåò êáé ìåëÝôåò ôùí åéäéêþí
áó÷ïëçèÝíôùí ìå ôï èÝìá áõôü åôõìïëïãéêþò, ìõèïëïãéêþò, éóôïñéêþò êáé
ãåùãñáöéêþò, ôïðïèåôïýìå ôçí ðüëç «ÅëëÜò» óôçí åõñý÷ùñç ðåäéÜäá ôïõ
¢íù ÅíéðÝá ðïôáìïý, âüñåéá ôçò ¼èñçò êáé ðëçóßïí ôùí áñ÷áßùí ðüëåùí
Ìåëéôáßáò êáé Ðýññáò ôïõ ôÝùò äÞìïõ Ìåëéôáßáò, óÞìåñá Äïìïêïý êáé
åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, åðéêáëïýìåíïé áêüìç êáé ôá åîÞò: (¼ìçñ. Éë. É 478 - 80).
Ï Öïßíéêáò, ï ãéïò ôïõ Áìýíôïñá, ï ðáéäáãùãüò ôïõ Á÷éëëÝá êáé Þäç ãçñáéüò
âáóéëéÜò ôùí Äïëüðùí, äéçãåßôáé ôá ó÷åôéêÜ ìå ôç öõãÞ ôïõ áðü ôç Âïéùôßá

ðñïò ôï âáóéëéÜ ÐçëÝá.
«Öåýãùí Ýðåéô' áðÜíåõèå ä' ÅëëÜäá åõñõ÷þñïéï
Öèßçí äé' åîéêüìçí åñéâþëáêá ìçôÝñá ìÞëùí
åò ÐçëÞ Üíá÷è' ï äå ìå ðñüöñùí õðüäåêôï». ÄçëáäÞ:
Áöïý Ýöõãå Ýðåéôá áðü ôç Âïéùôßá ï Öïßíéêáò, äéÝñ÷åôáé ôçí åõñý÷ùñç
ÅëëÜäá êáé öèÜíåé óôç ÷þñá Öèßá, ç ïðïßá åßíáé ôìÞìá ôçò Èåóóáëßáò (ôïõ
ÐçëÝá). Ç ÅëëÜò Üñá âñßóêåôáé âüñåéá ôçò ¼èñçò.
Áõôü äÝ÷ôçêå êáé ï ¢ããëïò Welter Leal óåë. 1114 åð. Ïé ðåñéóóüôåñïé áðü
ôïõò áñ÷áßïõò óõããñáöåßò âñÞêáí ôïí åõñý÷ùñï ôüðï ôçò ðüëçò «ÅëëÜò» êáé
êáèüñéóáí ôç èÝóç áõôÞò áíÜìåóá ÐáëáéïöáñóÜëïõ êáé ôçò áñ÷áßáò
Ìåëéôáßáò êáé ìÜëéóôá 10 óôÜäéá Þ 1850 ì. ðåñßðïõ âüñåéá áõôÞò. Ïìïßùò êáé
ïé åéäéêþò áó÷ïëçèÝíôåò ìå ôï èÝìá áõôü, üðùò ï Wilamowitz (der glaure der
hellenen, Berlin 1931) óåë. 66 ðáñáôçñåß üôé ç ÅëëÜò âñéóêüôáí ðáñÜ ôç
âüñåéá ¼èñç. Ôï óõìðÝñáóìÜ ôïõ åîÜãåôáé áðü ôïõ üôé ç óýæõãïò ôïõ
ìõèéêïý ãåíÜñ÷ç ¸ëëçíá ëåãüôáí Ïèñçßäá (Ïèñçßò).
Óôïí ¼ìçñï ¸ëëçíåò ìíçìïíåýïíôáé ïé õðü ôïí ÐçëÝá êáôïéêïýíôåò ôç
÷þñá ÅëëÜäá. (¼ìçñ. Éë. Â 681 - 685).
«Íõí áõ ôïõò üóóïé ôï Ðåëáóãéêüí ¢ñãïò Ýíáéïí, ïé ô' ¢ëïí, ïé ô' Áëüðçí, ïé
ôå Ôñç÷ßíá íÝìïíôï, ïé ô' åß÷ïí Öèßçí çä' ÅëëÜäá êáëëéãýíáéêá, Ìõñìéäüíåò äå
êáëåýíôï êáé ¸ëëçíåò êáé Á÷áéïß^ ôùí áõ ðåíôÞêïíôá íåþí çí áñ÷üò
Á÷éëëåýò». Óõíåðþò ôï «ÅëëÜò» ÷þñá Ý÷åé ôçí ðñïÝëåõóÞ ôïõ áðü ôçí áñ÷áßá
ïìþíõìç ðüëç.
Ó÷åôéêïß åßíáé êáé ïé åðüìåíïé ïìçñéêïß óôß÷ïé ðïõ âåâáéþíïõí ôá
ðáñáðÜíù ðåñß Öèßáò êáé ÅëëÜäáò:
Óôé÷. 480. Êé' áõôüò ìïõ áðïëïãÞèçêå "Ðåñßëáìðñå ÏäõóóÝá, ôï èÜíáôï
ìç ìïõ æçôÜò ìå ëüãéá íá ãëõêÜíåéò.
Óôé÷. 490. ÊÜëëéï óôç ãçò íá âñéóêüìïõí, êé áò äïýëåõá ó' áíèñþðïõò
ìéêñïýò ìå äß÷ùò âéïò ðïëý, ðáñÜ óôïí ¢äç íá åßìáé, êáé âáóéëéÜò íá ëÝãïìáé
ôùí ðåèáìÝíùí üëùí.
Ùò ôüóï ãéá ôïí Üîéü ìïõ ôï ãéï äõï ëüãéá ðåò ìïõ, áí âãÞêå áõôüò óôïí
ðüëåìï ðñþôïò ãéá íÜíáé Þ ü÷é.
Óôß÷. 495. Êáé äïò ìïõ ôïõ áøåãÜäéáóôïõ ÐçëÝá ìáíôÜôá, áí Ý÷åéò, áêüìç
ôÜ÷á ôïí ôéìÜåé ï ëáüò ôùí Ìõñìéäüíùí, Þ êáôáöñüíéï ãßíçêå ôçò Öôßáò êáé
ôçò ÅëëÜäáò.
Óôé÷. 498. Tþñá ðïõ ÷åñïðüäáñá ôá ãçñáôåéÜ ôïí ðéÜóáí.
(Ñáøùäßá Ë. ÌåôÜöñáóç Áñ. Åöôáëéþôç).
ÅÐÅÊÔÁÓÇ ÔÏÕ ÏÍÏÌÁÔÏÓ

Ðñþôïò ï Èïõêõäßäçò (âéâë. Á, 3) ùò åîÞò åñìçíåýåé: «¸ëëçíïò äå êáé ôùí
ðáßäùí áõôïý åí ôç Öèéþôéäé éó÷õóÜíôùí, çò åðáãïìÝíùí áõôïýò åð' ùöåëåßá
åéò ôáò Üëëáò ðüëåéò, êáè' åêÜóôïõò ìåí Þäç ôç ïìéëßá ìÜëëïí êáëåßóèáé
¸ëëçíåò, ïõ ìÝíôïé ðïëëïý ãå ÷ñüíïõ çäýíáôï êáé Üðáóéí åêíéêÞóáé».
Óõíåðþò äÝ÷åôáé ôï ìýèï, üôé ç ÅëëÜò Ýëáâå ôï üíïìá áðü ôïí ¸ëëçíá ôï
ãéï ôïõ Äåõêáëßùíá êáé ôçò Ðýññáò. Ç åðÝêôáóç ôïõ ïíüìáôïò ãßíåôáé
ðåñéóóüôåñï ìå ôéò êáôáêôÞóåéò ôùí åäáöþí, áëëÜ êáé ìå Üëëïõò ôñüðïõò.
Ãéá ìáò ç åðÝêôáóç Ýãéíå ãéá ôïõò åîÞò ëüãïõò:
1. Ïé ¸ëëçíåò, ðïõ êáôïéêïýí âüñåéá ôçò ¼èñçò êáé ðáñÜ ôïí ÅíéðÝá,
êáôÝ÷ïõí áêñáßá êáé ïñåéíÞ ÷þñá ðáñÜ ôá Êïßëá. Ç ¼èñç åßíáé ìåãÜëçò
óçìáóßáò áðü öõóéêÞò Üðïøçò äéá÷þñéóìá, óýíïñï åðéâëçôéêü.
2. Ç áðü ôç ìéá ðëåõñÜ ôçò ¼èñçò ÷þñá ðñïò Èåóóáëßá åßíáé åíôåëþò
äéÜöïñç ôçò ÷þñáò ðñïò íüôéá. Ïé ¸ëëçíåò, ðïõ êáôïéêïýóáí ôç âüñåéá
¼èñç (åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, ôÝùò äÞìïõ Ìåëéôáßáò) åßíáé áêñáßïò ëáüò,
ïñåóßâéïò, ðïëåìéêüò ðéèáíþò äå êáé ðåéñáôéêüò. Áõôü êáôáíüçóå êáëÜ ï
êñéôéêüò éóôïñéêüò Èïõêõäßäçò (âéâë. Á, 3).
3. Ï Çóßïäïò (¸ñã. & Çì. 27 áð.) êáëåß ôï ãåíÜñ÷ç ¸ëëçíá öéëïðüëåìï.
4. Ï ¼ìçñïò, ïíïìÜæåé ôïõò Ìõñìéäüíåò (¸ëëçíåò ôïõ ÅíéðÝá ðïôáìïý)
öéëïðüëåìïõò (ðñâ. Éë. ÉÉ 65, Ø 129). ¸ôóé ãéá ôéò ðïëåìéêÝò ôïõò åðé÷åéñÞóåéò
êáôÜ ôùí ãåéôüíùí, ïé ¸ëëçíåò ôçò âüñåéáò ¼èñçò ôïõ ôÝùò äÞìïõ
Ìåëéôáßáò, åðáñ÷ßáò Äïìïêïý Ýãéíáí ãíùóôïß ðáíôïý êáé ðÝñáí ôçò ¼èñçò
êáé ðáñÜ ôç èÜëáóóá. Ïé ãåßôïíåò, ëïéðüí, Ýäùóáí êáé óôï íïôéüôåñï ôìÞìá
ôçò ¼èñçò êáé ðÝñáí áõôïý ðñïò ôéò ðáñáèáëÜóóéåò ðåñéï÷Ýò ôï ßäéï üíïìá,
êáèþò êáé ó' áõôïýò ðïõ äå ìéëïýóáí ôçí ßäéá ãëþóóá. Ç åðÝêôáóç ôïõ
ïíüìáôïò åßíáé áêüìç áñ÷áéüôåñç ôçò ðïßçóçò ôçò Ïäýóóåéáò êáé ôïõ
êáôáëüãïõ ôùí ðëïßùí (íåþí) ôçò ÉëéÜäáò (ñáø. Â), ôïõ Çóéüäïõ êáé ôïõ
Áñ÷ßëï÷ïõ. ÐÜíôùò áãùíßóôçêå óêëçñÜ êáôÜ ôùí áíôéðÜëùí ôï üíïìá, ãéá íá
åðéêñáôÞóåé êáé äéÞñêåóå ðïëëÜ ÷ñüíéá, Ýðåéôá êáé ìå ôçí êïéíÞ åðéìåéîßá
ìåôáîý áõôþí ðïõ ìéëïýóáí ôçí ßäéá ãëþóóá êáé åêåßíùí ðïõ êáôïéêïýóáí
ìáêñéÜ (äçë. ôïõò áðïßêïõò) ùò êïéíü åèíéêü üíïìá ôï åëëçíéêü (ðáò ìç
¸ëëçí âÜñâáñïò).
ÅËËÇÍÁÓ
Ï ìõèéêüò ãåíÜñ÷çò, çãåìüíáò êáé éäñõôÞò ôçò áñ÷áßáò ðüëçò «ÅëëÜò» ðïõ
âñéóêüôáí ìåôáîý ÖáñóÜëùí êáé Ìåëéôáßáò êáé åéäéêüôåñá âüñåéá ôçò
¼èñçò ðáñÜ ôïí åõñý÷ùñï ôüðï ôïõ ¢íù ÅíéðÝá ðåñß ôá 10 óôÜäéá (1850 ì.)
âüñåéá ôçò Ìåëéôáßáò ðñïò ÊáñõÝò.
ÊáôÜ ôçí åëëçíéêÞ ìõèïëïãßá (Áðïëëüäùñïò, âéâë. Á´) Þôáí ãéïò ôïõ
Äåõêáëßùíá (ãéïõ ôïõ ÐñïìçèÝá) êáé ôçò Ðýññáò, èõãáôÝñáò ôïõ ÅðéìçèÝá.
¸ãéíå åðþíõìïò Þñùáò ôùí ÅëëÞíùí.
Áðü ôç íýìöç Ïñóçßäá (Þ Ïèñçßäá) áðÝêôçóå ôñåéò (3) ãéïõò ôï Äþñï, ôïí
Îïýèï êáé ôïí Áßïëï, óôïõò ïðïßïõò äéÝíåéìå ôç ÷þñá, êáé ïíüìáóå ôïõò
êáôïßêïõò ¸ëëçíåò.
Óýìöùíá ìå Üëëç áñ÷áßá ðáñÜäïóç ï ¸ëëçíáò Þôáí ãéïò ôïõ Äßá êáé ôçò
Ðýññáò, êáô' Üëëåò ðçãÝò Þôáí ãéïò ôïõ ÐñïìçèÝá êáé óõíåðþò áäåëöüò ôïõ
Äåõêáëßùíá.
Áðü ôïõò ôñåéò ãéïõò ôïõ, ï Áßïëïò âáóßëåõóå óôç Èåóóáëßá, ï Îïýèïò
óôçí Ðåëïðüííçóï êáé áðü ôçí ÊñÝïõóá áðÝêôçóå ôïí ºùíá êáé ôïí Á÷áéü,
åíþ ï Äþñïò âáóßëåõóå óôçí ðåñéï÷Þ ôçí áðÝíáíôé ôçò ÐåëïðïííÞóïõ êáôÜ
ôç âüñåéá ðëåõñÜ ôïõ Êïñéíèéáêïý êüëðïõ.
¸ôóé ï ¸ëëçíáò èåùñåßôáé ãåíÜñ÷çò üëùí ôùí öõëþí ðïõ êáôïéêïýóáí
ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ïëýìðïõ.
Óôïí ¼ìçñï äåí áíáöÝñåôáé ï ¸ëëçíáò ùò åðþíõìïò Þñùáò ôùí ÅëëÞíùí
êáé ìüíï óôçí ÉëéÜäá (Â' 684 - 685 êáé Ð 595) áíáöÝñïíôáé ïé ¸ëëçíåò ìáæß
ìå ôïõò Ìõñìéäüíåò êáé ôïõò Á÷áéïýò üôé êáôïéêïýóáí óôç Öèßá êáé ôçí
êáëëéãýíáéêá ÅëëÜäá ôçò Èåóóáëßáò, óôïõò ïðïßïõò áñ÷çãüò Þôáí ï ÐçëÝáò
êáé ï ãéïò ôïõ Á÷éëëÝáò.
Ï Çñüäïôïò ìéëþíôáò ãéá ôç öõëÞ ôùí Ìáêåäüíùí, áíáöÝñåé ôïí ¸ëëçíá
ùò ðáôÝñá ôïõ Äþñïõ, áðü ôïí ïðïßï ïíïìÜóôçêáí ïé Äùñéåßò ôçò
Ìáêåäïíßáò êáé ôçò ÐåëïðïííÞóïõ.
Ï Èïõêõäßäçò êÜíïíôáò ëüãï ðåñß ôçò êáôáãùãÞò ôùí ÅëëÞíùí ðéóôåýåé
üôé ïé ¸ëëçíåò äåí åßíáé üëïé áðüãïíïé ôïõ ¸ëëçíá, ôïõ ãéïõ ôïõ
Äåõêáëßùíá, áëëÜ ïíïìÜóôçêáí Ýôóé áðü ôçí åðéêñÜôçóç ôïõ ¸ëëçíá êáé
ôùí ôÝêíùí ôïõ óôç Öèéþôéäá êáé áðü ôçí åðéêïéíùíßá ìå ôéò Üëëåò ãåéôïíéêÝò
öõëÝò.
Ðñïò åíßó÷õóç ôçò ãíþìçò ôïõ ï éóôïñéêüò åðéêáëåßôáé êáé ôç ìáñôõñßá ôïõ
ÏìÞñïõ, ï ïðïßïò áí êáé åßíáé ìåôáãåíÝóôåñïò ôïõ ¸ëëçíá, üìùò áðïêáëåß
¸ëëçíåò ìüíï áõôïýò ðïõ áêïëïýèçóáí ôïí Á÷éëëÝá óôçí Ôñïßá áðü ôç
Öèéþôéäá, ïé ïðïßïé Þôáí êáé ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò.
Óôç Ìåëéôáßá Þ Ìåëßôåéá, ðüëç ôçò Öèéþôéäáò, åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, ç ïðïßá
Þôáí ç ðåñéï÷Þ ìåôáîý ¼èñçò (¼èñõïò), Ðáãáóçôéêïý êáé Ìáëéáêïý êüëðïõ
áíáöÝñåôáé üôé õðÞñ÷å Üãáëìá ôïõ ¸ëëçíá, ðïõ Þôáí óôçìÝíï óôçí áãïñÜ
áõôÞò.
ÁíáöÝñåôáé, åðßóçò, êé Üëëïò ¸ëëçíáò, ï ãéïò ôïõ Öèßïõ, ôñéóÝããïíïò ôïõ
ðñïçãïýìåíïõ êáé åããïíüò ôïõ Á÷áéïý, êáôÜ ôï Óôåö. ÂõæÜíôéï, üìùò áõôüò,
ï ãéïò ôïõ Öèßïõ, Þôáí åããïíüò ôïõ Ðïóåéäþíá êáé ôçò ËÜñéóáò.
¸ëëçíáò, áêüìç, áíáöÝñåôáé ãéïò ôïõ Öñßîïõ êáé ôçò êüñçò ôïõ ÁéÞôç,
Åõçíßáò Þ Íçíßáò. ÊáôÜ ôïõò íåüôåñïõò ÷ñüíïõò ï ëáüò ðñïóùðïðïéþíôáò
ôïí áñ÷áßï åëëçíéêü êüóìï öáíôÜóôçêå Ýíáí Þñùá, ï ïðïßïò ïíïìÜóôçêå
¸ëëçíáò êáé ï ïðïßïò Þôáí ôüóï ðåëþñéïò, þóôå ôï ìíÞìá ôïõ ðïõ Þôáí óôçí
áóéáôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ Åëëçóðüíôïõ Þôáí «ðÝíôå ìÝôñá ìÜêñïò êáé äõüìéóé
ðëÜôïò».
ÓÞìåñá ¸ëëçíáò åßíáé áõôüò ðïõ êáôÜãåôáé áðü ôçí ÅëëÜäá. ÊáôÜ ôçí
áñ÷áßá åðï÷Þ Þôáí êïéíü üíïìá üëùí ôùí åëëçíéêþí öõëþí, êáô'
áíôéäéáóôïëÞ ðñïò ôïõò Éïõäáßïõò. ïé ÷ñéóôéáíïß óõããñáöåßò ÷ñçóéìï-

ðïéïýóáí ôç ëÝîç ìå ôç óçìáóßá ôïõ åéäùëïëÜôñçò.
Ùò åðßèåôï åßíáé ôáõôüóçìï ðñïò ôï åëëçíéêüò: «¸ëëáíá óôñáôüí» (Ðßíä.
ÍÝìåïí 10 - 46). «¸ëëáíá óôïëÞí» (Åõñéð. Çñáêë. 130). «¸ëëçíá öÜôéí»
(Áéó÷. Áãáì. 1254).
Ôï üíïìá ¸ëëçíáò ùò åèíéêü ôùí êáôïéêïýíôùí óôçí ÅëëÜäá Þäç
áðáíôÜôáé áðü ôïí 10ï áéþíá ð.×. Óôïí ¼ìçñï ïé áðü ôç Öèßá ôçò Èåóóáëßáò
êáôÜ ôçò Ôñïßáò åêóôñáôåýóáíôåò õðü ôçí áñ÷çãßá ôïõ Á÷éëëÝá êáëïýíôáí
¸ëëçíåò, Ìõñìéäüíåò êáé Á÷áéïß, åíþ ïé õðüëïéðïé êÜôïéêïé ôçò ÅëëÜäáò
ïíïìÜæïíôáí Á÷áéïß, Áñãåßïé, Äáíáïß.
Ðüëç «ÅëëÜò» áíáöÝñåôáé áðü ôïí ¼ìçñï (ÉëéÜä. Â´ 683) üôé áíÞêåé óôçí
åðéêñÜôåéá ôïõ Á÷éëëÝá êáé ç ðåñß ôçí ðüëç ðåñéï÷Þ ìåôáîý Áóùðïý êáé
ÅíéðÝá ìáæß ìå ôç Öèßá, ç ïðïßá áðïôåëïýóå ôï êñÜôïò ôïõ ÐçëÝá (ÉëéÜä. É.
395 êáé Ïäýó. Ë. 496), âñéóêüôáí ìåôáîý ÖáñóÜëùí êáé Ìåëéôáßáò.
Öáßíåôáé üôé áðü ôç ìéêñÞ áõôÞ ðåñéï÷Þ ôï üíïìá ¸ëëçíáò åðåêôÜèçêå óå
üëïõò ôïõò êáôïßêïõò ôçò Èåóóáëßáò êáé Ìáêåäïíßáò (Çñüä. Á, 56), óéãÜ -
óéãÜ êáé íïôéüôåñá óôç ÓôåñåÜ, ôçí Ðåëïðüííçóï êáé óå üëá ôá íçóéÜ ôïõ
Éïíßïõ êáé Áéãáßïõ ðåëÜãïõò êáé ôçí ÊñÞôç.
Ï Çóßïäïò (¸ñã. & ÇìÝñ. 528) ÷ñçóéìïðïéåß ôç ëÝîç ÐáíÝëëçíåò ãéá
üëïõò ôïõò êáôïßêïõò ôçò ÅëëÜäáò.
Ôï üíïìá ¸ëëçíåò ùò åèíéêü Üñ÷éóå, êáèþò öáßíåôáé, íá óôáèåñïðïéåßôáé
áðü ôïí 8ï áéþíá ð.×., åíþ êáôÜ ôïõò Ðåñóéêïýò ðïëÝìïõò ðëÝïí ôï üíïìá
åß÷å åðéêñáôÞóåé, ãéáôß ìåôÜ ôç íßêç ôùí Ðëáôáéþí óôïí ôñßðïäá ðïõ
áöéåñþèçêå óôïõò Äåëöïýò, êáôÜ ôï Èïõêõäßäç (Á,132), ãñÜöôçêå ôï
åðßãñáììá:
«ÅëëÞíùí áñ÷çãüò åðåß óôñáôüí þëåóå ÌÞäùí
Ðáõóáíßáò Öïßâù ìíÞì' áíÝèçêå ôüäå».
ÊáôÜ ôïõò ìáêåäïíéêïýò ÷ñüíïõò ¸ëëçíåò êõñßùò ïíïìÜæïíôáí ïé
êÜôïéêïé êÜôù ôçò Èåóóáëßáò, åíþ ç óôçí êõñßùò ÅëëÜäá áóêïýìåíç ôÝ÷íç
ëåãüôáí åëëáäéêÞ, óå áíôßèåóç ðñïò ôçí éùíéêÞ ôçò ÌéêñÜò Áóßáò.
ÊáôÜ ôç ñùìáúêÞ ðåñßïäï, ¸ëëçíåò ïíïìÜæïíôáí êáé ïé êÜôù ôùí
Èåñìïðõëþí êáôïéêïýíôåò, áëëÜ êáé üëïé ïé âïñåéüôåñá óôç Èåóóáëßá,
¹ðåéñï, Ìáêåäïíßá, ÈñÜêç, ÌéêñÜ Áóßá êáé ïé íçóéþôåò.
Áðü ôçí åðéêñÜôçóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý, ¸ëëçíåò êõñßùò ëÝãïíôáé ïé êÜôù
ôçò ¼èñçò êÜôïéêïé ôçò ÅëëÜäáò, áëëÜ ç ëÝîç áðïêôÜ èñçóêåõôéêÞ óçìáóßá,
ãéáôß ì' áõôÞ äçëþíïíôáé ïé åèíéêïß, ïé åéäùëïëÜôñåò.
ÊáôÜ ôç âõæáíôéíÞ ðåñßïäï ¸ëëçíåò êõñßùò ïíïìÜæïíôáí ïé õðÞêïïé ôïõ
Âõæáíôßïõ, áõôïß ðïõ êáôïéêïýóáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ïìþíõìïõ èÝìáôïò
(åðáñ÷ßáò) Üëëïôå åõñýôåñïõ êáé Üëëïôå óôåíüôåñïõ, êáëïýìåíïé êáé
Åëëáäéêïß.
Ôï üíïìá ¸ëëçíáò, äéá ìÝóïõ ôùí áéþíùí, åðÝæçóå êáé êáôÜ ôïí 12ï ì.×,
áéþíá ãßíåôáé êïéíü, ìåôÜ ôçí Üëùóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò, áí êáé

åðéóÞìùò áðü ôïõò Ôïýñêïõò êáé ôï Ðáôñéáñ÷åßï ïíïìÜæïíôáí Ñùìéïß, üìùò
éäßùò áðü ôïõò ëüãéïõò ÷ñçóéìïðïéåßôáé ôï åèíéêü ¸ëëçíáò.
ÔÝëïò, áðü ôçí åðáíÜóôáóç ôïõ 1821 êáèéåñþíåôáé ðëÝïí åðéóÞìùò ç ëÝîç
ùò åèíéêü üíïìá.
Ç åèíéêÞ óõíÝëåõóç ôçò Åðéäáýñïõ ðïõ óõíÝôáîå ôï «ðñïóùñéíü
ðïëßôåõìá ôçò ÅëëÜäïò», êÞñõîå ôçí 1ç Éáíïõáñßïõ 1822 åðéóÞìùò «åíþðéïí
Èåïý êáé áíèñþðùí ôçí ðïëéôéêÞí ýðáñîéí êáé áíåîáñôçóßáí» ôïõ åëëçíéêïý
Ýèíïõò êáé áíáãíþñéóå ùò ¸ëëçíåò «ðÜíôáò ôïõò åéò ×ñéóôüí ðéóôåýïíôáò
áõôü÷èïíáò êáôïßêïõò» ôçò åëëçíéêÞò åðéêñÜôåéáò.
ÅËËÇÍÉÓÌÏÓ
Ç ëÝîç ðáñÜãåôáé áðü ôï «åëëçíßæåéí» êáé êõñéïëåêôéêþò óçìáßíåé
«ìéìåßóèáé» ôá ôùí ÅëëÞíùí êáé éäßùò «ëáëåßí êáé ãñÜöåéí» åëëçíéóôß.
ÏíïìÜóôçêå áðü ôïõò íåüôåñïõò éóôïñéïãñÜöïõò ç ðåñßïäïò åêåßíç ôïõ
åëëçíéêïý ðíåõìáôéêïý âßïõ êáôÜ ôçí ïðïßá ï âßïò áõôüò äéáäüèçêå, ðÝñá
áðü ôéò ÷þñåò ðïõ êáôïéêïýíôáí áðü ¸ëëçíåò, óå ëáïýò îÝíïõò.
Ç éóôïñßá ôïõ Åëëçíéóìïý ðïëý ëßãï åðÝóõñå ôçí ðñïóï÷Þ ôùí éóôïñéêþí,
êáé ìÝ÷ñé ôá ìÝóá ôïõ 19ïõ áéþíá äåí åß÷å êáèüëïõ ìåëåôçèåß. Ùóôüóï, ï
Åëëçíéóìüò áðïôåëåß ïëüêëçñç åðï÷Þ ôçò áñ÷áßáò éóôïñßáò êáé êáëýðôåé
ôñåéò áéþíåò.
Áðü ôï 336 ð.×. (÷ñüíï ðïõ áíÝâçêå óôï èñüíï ï Ì. ÁëÝîáíäñïò) ùò ôï
31 - 30 ð.×. (÷ñüíï ðïõ êáôáêôÞèçêå áðü ôç Ñþìç êáé ôï ôåëåõôáßï
åëëçíéóôéêü êñÜôïò, ç Áßãõðôïò).
Êáëýðôåé, ó÷åäüí, üëï ôïí ôüôå ðïëéôéóìÝíï êüóìï áðü ôç Óéêåëßá ùò ôéò
Éíäßåò êáé áðü ôç Íïõâßá ùò ôï Âüóðïñï êáé ôç Óêõèßá. Ç åðéññïÞ ôïõ
áðëþèçêå óôç Äýóç ùò ôçí Éôáëßá êáé ôçí Éóðáíßá, êáé óôçí ÁíáôïëÞ ùò ôçí
Êßíá.
Ìðïñïýìå íá ðïýìå, üôé ç éóôïñßá ôïõ Åëëçíéóìïý åßíáé ðáãêüóìéá
éóôïñßá ôçò ôüôå åðï÷Þò. Óôçí åðï÷Þ áõôÞ ãåííÞèçêáí éäÝåò - åðéóôçìïíéêÝò,
öéëïóïöéêÝò, çèéêÝò, èñçóêåõôéêÝò - ðïõ åðß áéþíåò êõñéÜñ÷çóáí óôïí êüóìï.
¸ãéíå óçìáíôéêÞ ðñüïäïò óôçí ïéêïíïìßá, óôïõò ðïëéôéêïýò
ó÷çìáôéóìïýò, óôçí êïéíùíéêÞ óõíåßäçóç, óôïí ðïëéôéóìü ê.Ü. Ïé èçóáõñïß
áõôïß Ýãéíáí êôÞìá üëçò ôçò äéáíïïýìåíçò áíèñùðüôçôáò. ËÝãåé êáé ï
ìåãÜëïò Áèçíáßïò ñÞôïñáò êáé öéëüóïöïò ÉóïêñÜôçò, ï óýã÷ñïíïò, ðåñßðïõ,
ôïõ ÁëåîÜíäñïõ êáé ôïõ ÁñéóôïôÝëç, üôé ç ÁèÞíá (ÁèÞíáé) ìå ôïõò
ðíåõìáôéêïýò èçóáõñïýò êáé ôéò ðáíôüò åßäïõò ãíþóåéò Ýêáíå, þóôå ôï
åëëçíéêü üíïìá íá ìçí åßíáé ðëÝïí ãíþñéóìá ôïõ ãÝíïõò áëëÜ ãíþñéóìá ôçò
äéáíïßáò, êáé ¸ëëçíåò íá êáëïýíôáé ü÷é ôüóï ïé óôçí åëëçíéêÞ öýóç
áíÞêïíôåò, üóï ïé ìåôÝ÷ïíôåò ôçò åëëçíéêÞò äéáíïßáò.
Áêñéâþò óôç íÝá áõôÞ åðï÷Þ åìöáíßæïíôáé äõï Þñùåò êïóìïêñÜôïñåò, ï
ÁëÝîáíäñïò, êýñéïò ôïõ îßöïõò êáé êáôáêôçôÞò ôïõ êüóìïõ, êáé ï

ÁñéóôïôÝëçò, êïóìïêñÜôïñáò óôï ðåäßï ôçò ãíþóçò êáé ôçò åðéóôÞìçò.
ÓõíÞèùò ôÝëïò ôïõ Åëëçíéóìïý èåùñïýí ôï 146 Þ ôï 31 ð.×. Óôïõò
åêêëçóéáóôéêïýò óõããñáöåßò ç ëÝîç, åíþ ìÝ÷ñé ôüôå åß÷å ôçí Ýííïéá ôïõ êáëþò
«ëáëåßí êáé ãñÜöåéí» ôçí åëëçíéêÞ, ðñïóÝëáâå êáé èñçóêåõôéêÞ
áíôé÷ñéóôéáíéêÞ Ýííïéá êáé óÞìáéíå èñçóêåßá åíáíôßïí ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò
åêêëçóßáò.
¸ôóé, äçìéïõñãÞèçêáí ïé üñïé Éïõäáúóìüò êáé Åëëçíéóìüò óå áíôßèåóç
ðñïò ôï ×ñéóôéáíéóìü. Ç ëÝîç Åëëçíéóìüò äéáôÞñçóå ôç èñçóêåõôéêÞ Ýííïéá
ôçò ëáôñåßáò ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí, Þôïé ôçò åéäùëïëáôñßáò, êáé ôï üíïìá
¸ëëçíáò óôç ÷ñéóôéáíéêÞ åêêëçóßá óÞìáéíå ôïí åéäùëïëÜôñç, üðùò êáé ôï
áðü ôï åâñáúêü Êüãéì (Ýèíç ìç ðéóôåýïíôá óôïí áëçèéíü Èåü). Ôç óõíþíõìç
ðñïò ôïõò åèíéêïýò êáé åéäùëïëÜôñåò Ýííïéá äéáôÞñçóå ç ëÝîç Åëëçíéóìüò
ìÝ÷ñé ôïõò ÷ñüíïõò ôçò ôÝëåéáò íßêçò óôçí ÁíáôïëÞ ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý.
Óôïõò Âõæáíôéíïýò, ÷ùñßò ôç ëÝîç íá åßíáé óå êïéíÞ ÷ñÞóç, ¸ëëçíáò êáé
Åëëçíéóìüò óÞìáéíáí ðåñßðïõ ôï ßäéï. áëëÜ óôïõò íåüôåñïõò ÷ñüíïõò ç ëÝîç
Ýëáâå êáèïëéêÞ ðíåõìáôéêÞ éóôïñéêÞ Ýííïéá. ×Üñç óôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü
ôï üíïìá ¸ëëçíáò (¸ëëçí) óçìáßíåé ðéá ü÷é êáôáãùãÞ, áëëÜ ðíåõìáôéêÞ
éäéïóõãêñáóßá (äéÜíïéá). Ôþñá ïíïìÜæïõí áêüìç ¸ëëçíåò ü÷é ìüíï ôïõò
áíèñþðïõò ðïõ óõíäÝïíôáé ìå óõããåíéêü áßìá, áëëÜ åêåßíïõò ðïõ
ðñïó÷þñçóáí óôïí ðïëéôéóìüò ìáò (Ðáíçãõñéêüò ÉóïêñÜôïõò, êåö. 50 óåë. 20
ÑÜíïâéôò).
ÅËËÇÍÉÓÌÏÓ ÁÐÏÄÇÌÏÓ
Ìå ôïí üñï áõôüí åííïïýìå ôïõò ¸ëëçíåò ðïõ åêðáôñßóôçêáí êáé
åãêáôáóôÜèçêáí óôï åîùôåñéêü.
Ôï åëëçíéêü êñÜôïò åßíáé ìïíïåèíéêü áðü ôá ðéï ïìïéïãåíÞ ôïõ êüóìïõ,
ôüóï áðü ãëùóóéêÞ üóï êáé áðü èñçóêåõôéêÞ Üðïøç.
Äåí ðåñéêëåßåé üìùò óôïõò êüëðïõò ôïõ üëïõò ôïõò ¸ëëçíåò.
Ï Åëëçíéóìüò Þôáí ðÜíôïôå Ýííïéá åõñýôåñç ôçò Ýííïéáò «ÅëëÜäá».
Ï Åëëçíéóìüò áõôüò (áðüäçìïò), ôïí êïñìü ôïõ ïðïßïõ áðïôåëïýí ïé
åëëçíéêÞò êáôáãùãÞò ðïëßôåò ôùí Ç.Ð.Á., õðïëïãßæåôáé üôé óÞìåñá îåðåñíÜ
ôá 6.000.000 êáé ðåñéëáìâÜíåé ôïõò ¸ëëçíåò ôçò ÁìåñéêÞò, ôïõò ìåôáíÜóôåò
ôçò Äõô. Ãåñìáíßáò, ôçò Áõóôñáëßáò êáé üëï ôïí Åëëçíéóìü ðïõ Ý÷åé
óêïñðßóåé óôá ðÝñáôá ôïõ êüóìïõ. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá åëáôôþèçêå
óçìáíôéêÜ ç áíôßóôñïöç ìÝôñçóç ìå áðïôÝëåóìá íá Ý÷ïõìå óôç ÷þñá ìáò
åêáôïììýñéá ìåôáíÜóôåò êõñßùò áðü ÷þñåò ôïõ ëåãüìåíïõ Ôñßôïõ êüóìïõ.
ÅðåéäÞ ç éóôïñéêÞ áëÞèåéá äýóêïëá åîáêñéâþíåôáé, åëðßæïõìå üôé èá

êéíçèåß ôï åíäéáöÝñïí êáé ôçò áñ÷áéïëïãéêÞò õðçñåóßáò ôïõ êñÜôïõò, þóôå íá
Ýñèåé ç óêáðÜíç ôïõ áñ÷áéïëüãïõ íá áðïêáëýøåé êáé âåâáéþóåé ôá ìÝ÷ñé
óÞìåñá éóôïñéêÜ äåäïìÝíá êáé óõìðëçñþóåé ôçí éóôïñßá ôïõ ôüðïõ ìáò, ãéá
ôï êáëü êáé ôçí ðñüïäï üëùí ìáò.
«¼ëâéïò üóôéò ôçò éóôïñßçò Ýó÷å ìÜèçóéí».
ÐçãÝò - Âéâëéïãñáößá:
1. Áðïëëüäùñïò: «Ovid». Ìåôáì. Á.7, 2 - 1, 260 - Á
2. Áñ÷ßëï÷ïò: áðüóð. 52.
3. Áñ÷åßïí Õðïõñã. Åóùô. Õðçñåóßá ÓôáôéóôéêÞò
4. ÂïñôóÝëáò É.: «Öèéþôéò» 1907 åêä. Êáóôáëßá, ÁèÞíá óåë. 4 - 5, 11, 28, 61, 63 - 68, 70,
72, 77, 150, 160, 181, 269, 279 ,311, 336, 339, 364, 397, 412.
5. ÂõæÜíôéïò Óôåö. 111, 18
6. ÃåùñãéÜäçò Í.: «Èåóóáëßá» óåë. 52, 54, 58, 70, 73, 84, 85, 88, 142, 143, 157, 200, 213,
216, 218.
7. Äéêáßáñ÷ïò: «Öùêßäá» óåë. 62, 108, 481, 574.
8. Äéüäùñïò: Ôüì. 15 - 18.
9. ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá: É. ÑéóðÝí (åðéìÝë. Ó. ÌáñéíÜôïõ) Ôüì. Á - Â Ýêäïóç Â.
1953 ÁèÞíá.
10. ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá: P. Decharme (Ìåôáöñ. É. ÖñáãêéÜ) ¸êäïóç 1959. Ôüì. Á´ - Â´.
11. Çñüäïôïò: Âéâë. Á êåö. 57, Âéâë. Â' êåö. 57, Âéâë. Æ êåö. 129.
12. Çóßïäïò: ¸ñãá êáé ÇìÝñáé (áðüóð. 27 êáé 528).
13. Èïõêõäßäçò: «ÎõããñáöÞ» Á3 âéâë. Á êåö. 107, âéâë. Ä´. êåö. 58, âéâë. Ç êåö. 3.
14. Ëåîéêü ÅëåõèåñïõäÜêç: 1926 Ôüì. Â´ - Ä´.
15. Ëåîéêü Çëßïõ: Ôüì. Â´ - È´ - É´ - ÉÄ´.
16. Ëåîéêü Åôõìïëïãéêü: óåë. 14, 331, 333, 334.
17. Ëåîéêü Ðõñóïý: Ôïì. 9 - 10 - 12 - 20.
18. ¼ìçñïò: ÉëéÜäá Á´ - Â´ - É´ - Ð´ - ×´ - Ø´.
19. ¼ìçñïò: Ïäýóóåéá: Ë - Ð.
20. Ðáðáñçãüðïõëïò Ê.: «Éóôïñßá Åëëçí. ¸èíïõò», Ôïì. ÓÔ´
21. Ðáõóáíßáò: óåë. 209 (3 - 20 - 7).
22. Ðïëýâéïò: Êåö. Å´ - È´ - ÊÈ´.
23. Óïõßäáò: Ôüì. 11 óåë. 465.
24. ÓôñÜâùíáò: Á´, 60, É×,320, É× 433, óåë. 371 ðáñ. 5, 10, 15, 20, 25, É× 431, 435, É× 440,
È´ ðáñ. 53, óåë. 511, ÃåùãñáöéêÜ: óåë. 370 ðáñ. 26, 35, ðáñ. 40, 50.
25. ×áôæÞò Á: Åðåôçñßò Öéëïë. Óõë. Ðáíåð. Áèçíþí 1935 - 36.
26. ×ñéóôüðïõëïò Åõè. «Áìöéêôõïíßåò», Ëáìßá 2003.
ÎÝíïé Óõããñáöåßò:
27. Leake: «ÐåñéÞãçóéò åéò Äïìïêüí» 1805. ¸êä. 1835.
28. Lucas Paul: «Voyage (1712 - 1779)».
29. Miller: «Öñáãêïêñáôßá óôçí ÅëëÜäá» ¸êä. 1909 ÁèÞíá
30. Pierron Alexis: Paris 1883 óåë. 87 êáé Â' ÉëéÜä. 681 - 685.
Õ.Ã. Ôá ðåñéóóüôåñá óôïé÷åßá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôï âéâëßï ôïõ Èåüä. ÊáñáíôæÜ: «Éóôïñßá ôçò
åðáñ÷ßáò Äïìïêïý», ÁèÞíá 1962.
Áöñïäßôç Èåïäþñïõ
öéëüëïãïò
ÈÅÌÁ
Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ
âÜóåé ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç
Ç Íáõìá÷ßá ôïõ Íáõáñßíïõ ôï 1827 ìåôáîý ôïõ óõììá÷éêïý óôüëïõ ôùí

ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí ôçò åðï÷Þò, Áããëßáò, Ãáëëßáò, Ñùóßáò, êáé ôïõ
Ôïõñêïáéãõðôáêïý óôüëïõ, ïäÞãçóå, áíáðüöåõêôá, óôçí áðüöáóç ôùí
ÄõíÜìåùí ãéá äçìéïõñãßá áíåîÜñôçôïõ Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò ìå ôç ÓõíèÞêç
ôïõ Ëïíäßíïõ ôçò 3çò Öåâñïõáñßïõ 1830.
Áêïëïýèçóå Ýíôïíç êáé åðßðïíç äéðëùìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá ãéá ôç
ñýèìéóç ôùí óõíüñùí ôïõ íåïóýóôáôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò, ôá ïðïßá
êáèïñßóôçêáí ìå ôï Ðñùôüêïëëï ôïõ Ëïíäßíïõ ôçò 26çò Óåðôåìâñßïõ 1831
êáé ðåñéåëÜìâáíáí ôçí Ðåëïðüííçóï, ôçí Åýâïéá, ôéò ÓðïñÜäåò íÞóïõò, ôéò
ÊõêëÜäåò êáé ôç ÓôåñåÜ ÅëëÜäá ìå ôá ðñïò âïññÜí óýíïñá óôç íïçôÞ
ãñáììÞ Áìâñáêéêïý- Ðáãáóçôéêïý êüëðïõ, åëÜ÷éóôá âïñåéüôåñá ôçò Ëáìßáò.
Ôá óýíïñá áõôÜ áðåäÝ÷èç êáé ç Ôïõñêßá ìå ôç ÓõíèÞêç ôçò
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò ôïí Éïýëéï ôïõ 1832, áöïý ïñßóôçêå ç áðïæçìßùóÞ ôçò
åê ìÝñïõò ôçò ÅëëÜäïò óå 40 åêáô. ãñüóéá.
Ç ðåñéï÷Þ ìáò, åðïìÝíùò, ç Åðáñ÷ßá Æçôïõíßïõ, ðåñéåëÞöèç åíôüò ôùí
óõíüñùí ìå óõíèÞêç. Óýìöùíá üìùò ìå ôï Ðñùôüêïëëï ôïõ Ëïíäßíïõ ïé
ôåëåõôáßïé Ôïýñêïé ìðÝçäåò êáé áãÜäåò áíá÷ùñïýíôåò åß÷áí ôï äéêáßùìá íá
åêðïéÞóïõí ôçí êôçìáôéêÞ ôïõò ðåñéïõóßá. Ïé íôüðéïé êÜôïéêïé Þóáí ðôù÷ïß
áêôÞìïíåò êáé ðñïóÝôñåîáí ïìïãåíåßò, áðü ôéò âïñåéüôåñåò áêüìç
ôïõñêïêñáôïýìåíåò ðåñéï÷Ýò, ãéá íá áãïñÜóïõí áðü ôïõò Ôïýñêïõò, ïé
ïðïßïé óõ÷íÜ ðùëïýóáí êáé êôÞìáôá ðïõ äåí ôïõò áíÞêáí, Þ äõï êáé ôñåéò
öïñÝò ôá ßäéá êôÞìáôá óå íÝïõò êÜèå öïñÜ áãïñáóôÝò.
Âåâáßùò, ôá êôÞìáôá áõôÜ, åèíéêÝò ãáßåò, ðëÝïí, óýìöùíá ìå ôéò
ðñïóäïêßåò ôùí ÅëëÞíùí áãùíéóôþí êáé ôéò ðñáãìáôéêÝò áíÜãêåò ôçò
åëëçíéêÞò êïéíùíßáò èá Ýðñåðå íá äéáíåìçèïýí óôïõò áêôÞìïíåò, ïðüôå êáé
Ýíá êïéíùíéêü ðñüâëçìá èá Ýâñéóêå ôç ëýóç ôïõ êáé èá áõîáíüôáí ç
ðáñáãùãÞ êáé ç áðüäïóç ôçò öïñïëïãßáò. ÐñÜãìá ðïõ äåí Ýãéíå.
Ç Åðáñ÷ßá Æçôïõíßïõ ìå ôï ôÝëïò ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíáóôÜóåùò
ðåñéåëÜìâáíå óáñÜíôá åííÝá (49) ÷ùñéÜ, áðü ôá ïðïßá ôá ôñéÜíôá åðôÜ (37)
Þôáí ôïýñêéêá ôóéöëßêéá êáé ôá äþäåêá (12) êåöáëï÷þñéá, ïñåéíÜ êõñßùò
÷ùñéÜ ðïõ ôá êáôïéêïýóáí ìéêñïúäéïêôÞôåò åëåýèåñïé ãåùñãïß. Óýìöùíá ìå
«ÊáôÜëïãï ôùí åí ôç ðáëáéÜ Åðáñ÷ßá Æçôïõíßïõ ðñþçí Ïèùìáíéêþí
êôçìÜôùí» ôùí Ãåíéêþí Áñ÷åßùí ôïõ ÊñÜôïõò, ôá ÷ùñéÜ áõôÜ äéáêñßíïíôáé óå
Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ 71
åíôåýèåí ôïõ Óðåñ÷åéïý ðïôáìïý, ôá ðñïò Íüôïí, êáé óå åêåßèåí ôïõ

Óðåñ÷åéïý, ôá ðñïò âïññÜí.
Ôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ áíÞêåé óôá åíôåýèåí ôïõ Óðåñ÷åéïý, êáé áðïôåëïýóå
ôóéöëßêé, éäéïêôçóßá ôïõ óôñáôéùôéêïý äéïéêçôïý ôçò Ëáìßáò êáôÜ ôï 1821, ôïõ
äéáâüçôïõ ×áëÞë ìðÝç, óôï óåñÜú ôïõ ïðïßïõ ïäçãÞèçêå äÝóìéïò ï
ÁèáíÜóéïò ÄéÜêïò. Ï ×áëÞë ìðÝçò ðÝèáíå ôï 1822 êáé ç ôåñÜóôéá ðåñéïõóßá
ôïõ, áðïôåëïýìåíç áðü 13 ÷ùñéÜ ôïõ Æçôïõíßïõ, ìåñßäéá ôñéþí Üëëùí êáé
ðïëëÜ áêßíçôá, ðåñéÞëèå óôï ãõéü ôïõ, Ôåößê ìðÝç. Ç ðåñéïõóßá Þôáí
êáôá÷ñåùìÝíç, áëë' ï Ôåößê ìðÝçò, ðáñüëïí üôé åß÷å áðïðïéçèåß ôçí
êëçñïíïìéÜ ëüãù ôùí ÷ñåþí, äéá ðëçñåîïõóßùí ôïõ, êáé, öõóéêÜ, åí áãíïßá
ôùí áãïñáóôþí, ðùëïýóå áäéáêñßôùò.
Ôï ÖñáíôæÞ óýìöùíá ìå ôïí ðñïáíáöåñèÝíôá ÊáôÜëïãïí, áãïñÜóôçêå
áðü ôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç ãéá 325.000 ãñüóéá, ôùí ïðïßùí ìÝñïò
72 Áöñïäßôç Èåïäþñïõ
êáôÝâáëå ôï 1837. Óôéò ÐáñáôçñÞóåéò ôïõ éäßïõ Êáôáëüãïõ áíáöÝñåôáé üôé

«áí êáé ï éäéïêôÞôçò Ïèùìáíüò áðü ôïõ 1837 åß÷å ëÜâåé ìÝñïò ôïõ ôéìÞìáôïò,
ôï äå Äçìüóéïí õðÝóôç ðïëëÜò äáðÜíáò åê ìÝñïõò ôùí äáíåéóôþí ôïõ
×áëÞëìðåú, êáé ì' üëá ôáýôá ôá ìåí åéóïäÞìáôá ôïõ 1842 åäüèçóáí åéò
÷ñÞìáôá, ôá äå ôïõ 1843 áõôïýóéá. Ï áãïñáóôÞò äå ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò
åéóÝðñáîå ôçí åðéêáñðßáí 1844».
Ï ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò åßíáé ï ãíùóôüò áãùíéóôÞò ôïõ 1821 ðïõ
êáôáíßêçóå ôï óôñáôü ôïõ Ìá÷ìïýô ðáóÜ ôï 1829 óôç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñôßíïõ.
Åß÷å ëÜâåé ìÝñïò êáé áãùíßóôçêå çñùéêÜ êáôÜ ôùí Ôïýñêùí óå 36 ìÜ÷åò óôçí
Åýâïéá, óôçí ÁèÞíá, óôç ÈÜóï, óôçí Ðåëïðüííçóï, óôç ÓôåñåÜ ÅëëÜäá êáé
áëëïý êáé Ýöåñå ôï âáèìü ôïõ óôñáôçãïý.
Ôï åðßóçìï Ýããñáöï, ðïõ ãéá ðñþôç öïñÜ äçìïóéåýåôáé óÞìåñá, åßíáé ç
¸êèåóç åãêáôáóôÜóåùò, êáôÜ ôïí üñïí ôïõ éäßïõ åããñÜöïõ, ìå ôçí ïðïßá
ðáñá÷ùñåßôáé ôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ áðü ôï Åëëçíéêü Äçìüóéï óôï óôñáôçãü
ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç ùò éäéïêôçóßá ôïõ ôï ÌÜéï ôïõ 1846.
Ôï Ýããñáöï áõôü õð' áñéè. 1833 ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò ÉùÜííïõ
ÐÝôñïõ áðïôåëåßôáé áðü 24 ÷åéñüãñáöåò óåëßäåò êáé ðáñïõóéÜæåé åîáéñåôéêü
åíäéáöÝñïí áðü ðïëëÝò áðüøåéò. Áðü íïìéêÞò ðëåõñÜò ìáò åðéôñÝðåé íá
ãíùñßóïõìå ôç äéáäéêáóßá ðïõ áêïëïõèåßôï óôéò áíÜëïãåò ðåñéðôþóåéò, ôéò
ðñïûðïèÝóåéò, ôéò ôõ÷üí åðåìâÜóåéò, ôá åìðëåêüìåíá êáé åíäéáöåñüìåíá,
Ýììåóá Þ Üìåóá, ðñüóùðá. Ìáò ðáñÝ÷åé ðëçñïöïñßåò ôçò äéïéêçôéêÞò
äéÜñèñùóçò, ôçò ïéêïíïìéêÞò êáôÜóôáóçò, óôïé÷åßá ãéá ôéò áó÷ïëßåò ôùí
êáôïßêùí, ôï ìïñöùôéêü ôïõò åðßðåäï, ôç èñçóêåõôéêÞ áíôßëçøç.
Ðïëý óçìáíôéêüò åßíáé ï êáèïñéóìüò ôùí ïñßùí, ï ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï
ãéíüôáí åðß ôüðïõ êáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïðùíýìéá, ôá ïðïßá åßíáé ðÜñá
ðïëëÜ, ðåñßðïõ 80, Ý÷ïõí ôáîéíïìçèåß áíÜëïãá ìå ôçí ðñïÝëåõóç ôçò
óõãêåêñéìÝíçò ïíïìáóßáò êáé ï ðßíáêáò èá êáôáôåèåß ãéá ôá ÐñáêôéêÜ.
Ôïðùíýìéá ìå âÜóç ôá äÝíäñá ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ óçìåßïõ, ð.÷. óôéò
ÃêïñôóéÝò, óôá ÊåäñÜêéá ê.á., Þ ôïí êÜôïéêï Þ êÜôï÷ï åíüò ôüðïõ, ð.÷. ç ëÜêá
ôïõ ÌðáëïìÝíïõ, ôá Ðáõëéáíßôéêá êáëýâéá, ôç ÷ñÞóç åíüò ôüðïõ, üðùò
íåñïôñéâÞ, ìýëïò, Þ ôï ðÝñáóìá ôïõ íåñïý, üðùò ÊáíÜëéá, óïýäá, áõëÜêé êáé
ðïëëÜ Üëëá.
Áêüìç êáé áðü ãëùóóéêÞò ðëåõñÜò, åßíáé áîéïðñüóåêôïò ï öõóéêüò êáé
áõôïíüçôïò ôñüðïò áíÜìéîçò, óå Ýíá êáèáñÜ íïìéêü êåßìåíï, ôçò ïñïëïãßáò
êáé ôçò åðßóçìçò ãëþóóáò ôçò åðï÷Þò ìå ôéò êáèçìåñéíÝò ÷ñçóôéêÝò ëÝîåéò ôçò
Ñïõìåëéþôéêçò íôïðéïëáëéÜò.
Óôçí ðñþôç Þäç óåëßäá Ý÷ïìå óçìáíôéêÝò ðëçñïöïñßåò. ÄéáâÜæïõìå: «Åí
ôç ðåñéöåñåßá ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóßïõ ôïõ ÄÞìïõ Çñáêëåéùôþí…» ÄéïéêçôéêÜ
ëïéðüí ôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ ôï 1846 áíÞêåé óôï ÄÞìï Çñáêëåéùôþí. Áðü Üëëåò
ðçãÝò ãíùñßæïõìå üôé ôï ÖñáíôæÞ áñ÷éêÜ óõíáðåôÝëåóå ìå ôá ÷ùñéÜ
ÊïìðïôÜäåò, Áëðüóðçôá, ÂáñäÜôåò, Äõï ÂïõíÜ, ÄÝëöéíï êáé ÊùóôáëÝîç ôï
ÄÞìï Äñõüðùí, ï ïðïßïò ìå Âáóéëéêüí ÄéÜôáãìá åíþèçêå ìáæß ìå ôïõò

ÄÞìïõò Ïéôáßùí êáé Ñïäïõíôßùí óå Ýíá, ðïõ ïíïìÜóôçêå «ÄÞìïò
Çñáêëåéùôþí», õðáãüìåíïò óôï Åéñçíïäéêåßï Ëáìßáò ìå Ýäñá ÷åéìåñéíÞ ìåí
-áðü Ïêôþâñéï ìÝ÷ñé Áðñßëéï- ôá Áëðüóðçôá, èåñéíÞ äå - áðü ÌÜéï ìÝ÷ñé
ÓåðôÝìâñéï- ôï Ìïó÷ï÷þñé.
Ôï êåßìåíï óõíå÷ßæåôáé êáé ï ãñÜöùí ÷ñçóéìïðïéåß ôéò ëÝîåéò «ìåôáâÜò»
êáé ðéï êÜôù «ìåôáâÜíôåò». Êáé ðëçñïöïñïýìåèá ðñþôïí ôá ðáñéóôÜìåíá
ðñüóùðá êáé äåýôåñïí üôé, ãéá íá ãßíåé ç ðáñÜäïóç ôïõ ÷ùñéïý óôïí
åíäéáöåñüìåíï, äõíÜìåé áðïöÜóåùò ôçò 28çò Ìáñôßïõ 1846, ìåôÝâçóáí åðß
ôüðïõ, ãéá íá ïñßóïõí åðáêñéâþò ôá üñéÜ ôïõ, ïé åðßóçìïé åêðñüóùðïé ôïõ
ÊñÜôïõò: Ï Íïìáñ÷éáêüò Ãñáììáôåýò ôïõ Íïìïý Öèéþôéäïò êáé Öùêßäïò
ÐÜíïò Ìïíáóôçñéþôçò, ï Ïéêïíïìéêüò ¸öïñïò Öèéþôéäïò ÉùÜííçò
×áôóüðïõëïò êáé, öõóéêÜ, ï ðñïáíáöåñèåßò ÓõìâïëáéïãñÜöïò ôçò
ðåñéöåñåßáò ôïõ Åéñçíïäéêåßïõ Ëáìßáò ÉùÜííçò ÐÝôñïõ, ðïõ åßíáé êáé ï
óõíôÜêôçò ôïõ åããñÜöïõ.
Ðáñßóôáíôáé åðßóçò ï óôñáôçãüò ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò êáé äýï
ìÜñôõñåò, êÜôïéêïé ôïõ ÷ùñéïý ÖñáíôæÞ, ãéá íá êáôáäåßîïõí ôá üñéÜ ôïõ, ï
Íéêüëáïò Ìáíßêáò êáé ï Íéêüëáïò Ðïëý÷ñïíïò, áìöüôåñïé ãåùñãïß.
Ïé ìÜñôõñåò ïñêßóôçêáí åðß ôïõ Éåñïý Åõáããåëßïõ üôé èá åðéäåßîïõí
«áöüâùò, áðáèþò êáé åõóõíåéäÞôùò ôá ðáëáéÜ üñéá ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóéïý, ôá
äéá÷ùñßæïíôá ôï ÷ùñßïí áõôü áðü ôá ëïéðÜ ãåéôïíéêÜ ÷ùñßá».
Îåêßíçóáí ôçí ïñéïèÝôçóç áðü ôïí ðïôáìü Óðåñ÷åéü êáé áðü ôçí èÝóç
ÊáíÜëéá ðïõ âñßóêåôáé äõôéêÜ ôïõ ÷ùñéïý, êáé áðü êåé êáô' åõèåßáí ðñïò
íüôï, óõíå÷ßæïõí áíáôïëéêÜ êáé êëåßíïõí ôïí êýêëï ðÜëé óôç èÝóç ÊáíÜëéá.
¼ôáí Ýöèáóáí óôá ïñåéíÜ êáé óôç èÝóç ÐáëáéïðáíáãéÜ êáé ðëÝïí áíÝâáéíáí
óôï ðáñáêåßìåíï âïõíü, ïé äýï ìÜñôõñåò äÞëùóáí üôé ôá ïñåéíÜ ôïõ ÷ùñéïý
üñéá äåí ôá ãíþñéæáí, ïðüôå ïé õðåýèõíïé åêðñüóùðïé ôïõ Äçìïóßïõ êÜëåóáí
Üëëï ìÜñôõñá, ôïí ðïéìÝíá ÁèáíÜóéï ÃõðôÜêç, êÜôïéêï ôïõ ÷ùñéïý
ÊùóôáëÝîé, ôïí üñêéóáí óôï ÅõáããÝëéï åðßóçò êáé áíÝëáâå áõôüò ðëÝïí íá
äåßîåé ôá ïñåéíÜ üñéá, ðïõ Ýöèáíáí áíáôïëéêÜ ìÝ÷ñé ôï Ãïñãïðüôáìï êáé
ôïõò Áëðïóðçôéüôéêïõò ðüñïõò. Áðü êåé êáé ðÝñá áíÝëáâáí ðÜëé ïé äýï
ðñþôïé ìÜñôõñåò.
Ìüëéò Ýêëåéóå ï êýêëïò, Ýãéíå ìßá ðáñÝìâáóç: ÐáñåôçñÞèç üôé óôçí
Ýêèåóç åãêáôáóôÜóåùò ôïõ áãïñáóôÞ Ðáíáãéþôïõ ÓêïõìðïõñäÞ óôï ÷ùñéü
Ìïó÷ï÷þñé áðü ôïí ðÜñåäñï ôïõ Åéñçíïäéêåßïõ Èåüäùñï ×áôóéêùóôüðïõëï
áíáöÝñåôáé ùò ôï üñéï ðïõ äéá÷ùñßæåé ôá ÷ùñéÜ ÖñáíôæÞ êáé Ìïó÷ï÷þñé ç
óïýäá ôïõ Éóïýöìðåú. Ï ¸öïñïò Öèéþôéäáò åðïìÝíùò æÞôçóå íá ôåèåß ç
óïýäá ôïõ Éóïýöìðåú ùò üñéï, äéüôé äåí ìðïñåß ôï Äçìüóéï íá ðáñáäßäåé ü,ôé
Ý÷åé Þäç ðáñáäþóåé êáé ðñÝðåé íá õðÜñ÷åé óõìöùíßá áíÜìåóá óôá äýï
åðßóçìá Ýããñáöá.
ÁëëÜ ï óôñáôçãüò ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò áíôÝäñáóå ëÝãïíôáò üôé
êáôÝ÷åé ôá êôÞìáôá ìÝ÷ñé ôç óïýäá ôïõ ÁëÜ÷ìðåú, üñéï, ðñïöáíþò åõñýôåñï,

êáé äåí ðñüêåéôáé íá ðáñáéôçèåß õðÝñ Üëëïõ êáé üôé ç äéáöïñÜ ìåôáîý ôùí
äéåêäéêçôþí èá ëõèåß óôá äéêáóôÞñéá. ¹äç áíáöÝñáìå üôé áðü Üëëï Ýããñáöï
ãíùñßæïõìå üôé ï Ìáõñïâïõíéþôçò åß÷å áãïñÜóåé ôï ÖñáíôæÞ áðü ôï 1837 êáé
åäþ ðñïóèÝôïõìå üôé ï ÓêïõìðïõñäÞò áãüñáóå ôï Ìïó÷ï÷þñé ôï 1841. ÌåôÜ
áðü áõôÜ ï ê. ¸öïñïò Öèéþôéäïò ðáñÝäùóå óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç, ôï
÷ùñéü ÖñáíôæÞ, ìå åðßóçìïõò ôßôëïõò êáé áðüöáóç ôçò ÌéêôÞò ÅðéôñïðÞò ìå
üëá ôá êôÞìáôá åíôüò ôùí ïñßùí ðïõ õðåäåß÷èçóáí, äçëáäÞ ÷ùñÜöéá
êáëëéåñãÞóéìá êáé ìç, äÜóç, âïóêïôüðéá êáé ëïéðÜ êáé ôïí åãêáôÝóôçóå ùò
éäéïêôÞôç áíôß ôïõ Äçìïóßïõ.
¼ìùò, åîáéñåß üëá ôá ìïíáóôçñéáêÜ êôÞìáôá ôá ïðïßá ðáñáìÝíïõí óôçí
êõñéüôçôá ôïõ Äçìïóßïõ êáé áíÞêïõí óôç ÌïíÞ ÐñïöÞôïõ Çëéïý êáé óôç
ÌïíÞ ôçò Ðáíáãßáò. Ôá êôÞìáôá áõôÜ áíáãñÜöïíôáé óôï Ðáñá÷ùñçôÞñéï
Ýíá ðñïò Ýíá ìå ôçí Ýêôáóç êáé ôá üñéÜ ôïõò êáé óõíïëéêÜ åßíáé 47
áãñïôåìÜ÷éá äéáöüñùí åêôÜóåùí áèñïéæüìåíá óå 940 óôñÝììáôá êáé Ýíá
áêüìç ëéâÜäé, ôçò Ðáíáãßáò, éêáíü ãéá ôñåéò ÷éëéÜäåò áéãïðñüâáôá.
Êáé ðÜëé ï Ìáõñïâïõíéþôçò áíôÝäñáóå êáé åßðå üôé äåí ðáñáäÝ÷åôáé
êáíÝíá áðü ôá êôÞìáôá áõôÜ üôé áíÞêåé óôï Åêêëçóéáóôéêü Ôáìåßï, äéüôé
óýìöùíá ìå ôïõò ôßôëïõò ðïõ åß÷å, èåùñåß áõôÜ áíáöáßñåôç éäéïêôçóßá ôïõ,
üôé ôï Äçìüóéï «äéá ðñÜîåþí ôïõ» ðßóôç äåí ðáñÝ÷ïõí ôá êáôÜóôé÷á êÜðïéùí
ðñáãìáôïãíùìüíùí, ïé ïðïßïé ïýôå êáí åß÷áí ãíþóç ôïõ ôüðïõ, êáé, áêüìç,
åßðå üôé ìïíáóôÞñéá ìå ôï üíïìá Ðáíáãßá êáé ÐñïöÞôçò Çëßáò äåí õðÞñîáí,
ïýôå õðÜñ÷ïõí.
ÐÜíôùò, ï Ïéêïíïìéêüò ¸öïñïò äÞëùóå üôé èåùñåß üôé ôá êôÞìáôá áõôÜ
áíÞêïõí óôï Åêêëçóéáóôéêü Ôáìåßï êáé, åðïìÝíùò, äåí ôá óõìðåñéëáìâÜíåé
óôçí ðáñÜäïóç ôïõ ÷ùñéïý ÖñáíôæÞ. Óôï óçìåßï áõôü ðáñïõóéÜæåôáé êáé
Üëëï ðñüóùðï, ï Ôáóóßêáò Í. Êõñßôóçò, êôçìáôßáò, êÜôïéêïò Ëáìßáò ðïõ
æÞôçóå íá ðñïóôåèïýí åê ìÝñïõò ôïõ üôé «äýï áëåõñïìýëïõò, Ýíá ìáíôÜíé,
ìßáí íåñïôñéâÞí ìåôÜ ôùí ðåñéï÷þí ôùí êáé ôåôñáêüóéá ðåíÞíôá ðåñßðïõ
ôïõñêéêÜ óôñÝììáôá çãüñáóåí áðü ôïí ïèùìáíüí Ìå÷ìÝô ÊáúôáãÜí êáé ôá
Ý÷åé õðü ôçí êáôï÷Þí ôïõ».
ÁëëÜ ï óôñáôçãüò ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò áíôÝôáîå üôé èåùñïýíôáé
éäéïêôçóßá ôïõ êáè' üóïí ìÜëéóôá ðñïçãïõìÝíùò ôá êáôåß÷å ôï Äçìüóéïí êáé
äåí ðáñåäüèçóáí íïìßìùò óôïí Ôáóóßêá Êõñßôóçí êáé üôé ï ßäéïò, ùò
ðáëáéüôåñïò áãïñáóôÞò, áíáãíùñéóìÝíïò ìå ôçí õð' áñéè. 69 áðüöáóç ôçò
ÌéêôÞò ÅðéôñïðÞò ôçò ÁèÞíáò èåùñåß ôçí áãïñÜ ôïõ Êõñßôóç ðáñÜíïìç êáé
áöÞíåé íá åííïçèåß üôé èá õðåñáóðéóèåß äéá ôçò äéêáóôéêÞò ïäïý ôá
äéêáéþìáôÜ ôïõ.
ÌåôÜ ôáýôá ï Ïéêïíïìéêüò ¸öïñïò ôåëåßùóå ôç äéáäéêáóßá. Ôï êåßìåíï
ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ äéáâÜóôçêå, êáôÜ ôï ôõðéêüí ôïõ Íüìïõ «ìåãáëïöþíùò
êáé åõêñéíþò» åíþðéïí üëùí êáé äýï áêüìç ìáñôýñùí ãéá ôçí õðïãñáöÞ, ôïõ
Äçìçôñßïõ Äáóêáëïðïýëïõ êáé ôïõ ëï÷áãïý ÊùóôÞ Ëéáíïý, êáôïßêùí

Ëáìßáò.
ÕðïãñÜöôçêå áðü üëïõò óôéò 5 Ìáúïõ 1846, ðëçí ôùí ôñéþí ïñéïäåéêôþí,
Ìáíßêá, Ðïëý÷ñïíïõ êáé ÃõðôÜêç, ðïõ äÞëùóáí üôé äåí Þîåñáí ãñÜììáôá
êáé ôïõ Ôáóóßêá Êõñßôóç ðïõ áñíÞèçêå íá õðïãñÜøåé.
Ç ðåñéðÝôåéá ôïõ ãáéïêôçôéêïý êáèåóôþôïò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ äåí
ôåëåßùóå ôüôå âÝâáéá. Ï ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò ðÝèáíå ôï åðüìåíï Ýôïò
1847 áðü ðíåõìïíßá óôçí ÁèÞíá, êáé ç ãõíáßêá ôïõ êáé ôá ðáéäéÜ ôïõ, ùò
êëçñïíüìïé ôïõ, åðéäüèçêáí óå áãïñáðùëçóßåò êáé åíåðëÜêçóáí óå ìáêñïýò
äéêáóôéêïýò áãþíåò.
ÅîÜëëïõ, ïé êÜôïéêïé ôùí ÷ùñéþí åíôåýèåí ôïõ Óðåñ÷åéïý ìå áíáöïñÝò
ôïõò ðñïò ôçí Åðß ôùí Åóùôåñéêþí ÂáóéëéêÞí Ãñáììáôåßáí ôçò Åðéêñáôåßáò,
üðùò ëåãüôáí åðß ¼èùíïò ôï Õðïõñãåßï Åóùôåñéêþí, æçôïýóáí íá ôïõò
äïèåß ôï äéêáßùìá íá áãïñÜóïõí ïé ßäéïé ôá êôÞìáôá «äéá óõíäñïìÞò ôçò
ÓåâáóôÞò ÊõâåñíÞóåþò ìáò», ãñÜöïõí, «ç ïðïßá åÜí äåí åõêïëýíåôáé äé'
Üëëáò áíÜãêáò ôïõ ¸èíïõò íá ìáò âïçèÞóç ÷ñçìáôéêþò, åßìåèá Ýôïéìïé íá
áöÞóùìåí êáé áõôÜ ôá ðïëõáãáðçôÜ ìáò ôÝêíá åíÝ÷õñïí ðñïóùñéíþò, äéá íá
ìç ôá áöÞóùìåí ðáíôïôåéíÜ åéò ôï óêüôïò ôçò äïõëåßáò ýóôåñïí, áöïý
åèõóéÜóáìåí êáé æùÞí êáé êáôÜóôáóéí äéá íá åëåõèåñþóùìåí êáé ôïí Åáõôüí
ìáò êáé áõôÜ».
Áðü ôá ÷ùñéÜ áõôÜ ìüíï ôá ÊùóôáëÝîé, Êïõìáñßôóé, ÓêëçèñÜêé êáé
Êïýâåëïò, ðïõ éäéïêôÞôçò ôïõò Þôáí ï Ïèùìáíüò Óáúô ÁãÜò êáôüñèùóáí Þäç
áðü ôï 1837 íá ôá áãïñÜóïõí ïé êÜôïéêïé, ôùí õðïëïßðùí üìùò, ìåôáîý ôùí
ïðïßùí êáé ôá ÖñáíôæÞ, Áëðüóðçôá, ÊïìðïôÜäåò, ÂáñäÜôåò, Ìïó÷ï÷þñé êáé
Üëëá óõíïëéêÜ 10, ïýôå êáí ç áßôçóÞ ôïõò äåí ðñïùèÞèçêå ðñïò ôçí
ÊõâÝñíçóç áðü ôïí ¸ðáñ÷ïí Öèéþôéäïò.
Ç ðñþôç áõôÞ ðñïóÝããéóç ðåñéïñßóôçêå ãéá ôéò áíÜãêåò ôïõ Óõíåäñßïõ
óôçí ðáñïõóßáóç ôïõ ðëáéóßïõ ôçò Ýñåõíáò ôùí âáóéêüôåñùí óôïé÷åßùí ðïõ
ðñïÝêõøáí êáôÜ ôçí ðïñåßá ôçò êáé ôïõ ãåíéêüôåñïõ ðñïâëçìáôéóìïý ðÜíù
óôï èÝìá ôçò ãáéïêôçóßáò.
¼óá óáò áíÝöåñá áðïôåëïýí ìÝñïò åíüò åõñýôåñïõ ðïíÞìáôïò ðïõ
âñßóêåôáé óå åîÝëéîç, åíüò âéâëßïõ óôï ïðïßï ðñáãìáôåýïìáé ôçí éóôïñßá ôïõ
÷ùñéïý ÖñáíôæÞ êáé ðïõ åëðßæù óýíôïìá íá ïëïêëçñþóù.
Áñéè. 1833
ÁíÞêåé åéò ôçí áðü ôçò ôñßôçò Ìáúïõ ôïõ ôñÝ÷ïíôïò Ýôïõò ÷ßëéá ïêôáêüóéá
ôñéÜêïíôá ôñßá Ýêèåóéí åãêáôáóôÜóåùò åðß ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóéïý,
óõíôá÷èåßóáí õðü ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò åö' áðëïý ÷Üñôïõ äé'
Ýëëåéøéí ôïõ áñìïäßïõ ÷áñôïóÞìïõ,-----
Ëáìßá, ôçí ðÝìðôçí Ìáúïõ 1846
Ï Ôáìßáò Öèéþôéäïò
(óöñáãßò- õðïãñáöÞ)
Ôï Ðáñá÷ùñçôÞñéï óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç
Åí ôç ðåñéöåñåßá ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóßïõ ôïõ ÄÞìïõ Çñáêëåéùôþí, üðïõ

ðñïóåêëÞèçí ìåôáâÜò ðñïò óýíôáîéí ôçò ðáñïýóçò åêèÝóåùò, óÞìåñïí ôçí
ôñßôçí ôïõ ìçíüò Ìáúïõ ôïõ ÷éëéïóôïý ïêôáêïóéïóôïý ôåóóáñáêïóôïý Ýêôïõ
Ýôïõò, çìÝñáí ÐáñáóêåõÞí êáé þñáí åíäåêÜôçí ðñï ìåóçìâñßáò, ïé
õðïöáéíüìåíïé ÉùÜííçò ÐÝôñïõ, óõìâïëáéïãñÜöïò ôçò ðåñéöåñåßáò ôïõ
Åéñçíïäéêåßïõ Ëáìßáò, êÜôïéêïò Ëáìßáò, ÐÜíïò Ìïíáóôçñéþôçò,
Íïìáñ÷éáêüò Ãñáììáôåýò ôïõ Íïìïý Öèéþôéäïò êáé Öùêßäïò, êÜôïéêïò
Âïíßôóçò, ÉùÜííçò ×áôóüðïõëïò, Ïéêïíïìéêüò ¸öïñïò Öèéþôéäïò, êÜôïéêïò
Êáñðåíçóßïõ êáé ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò, õðïóôñÜôçãïò, êÜôïéêïò
Óôõëßäïò, ìåôáâÜíôåò åéò ôï ÷ùñßïí Öñáíôóß äéá íá ðáñáäüóùìåí ôï ÷ùñßïí
áõôü ðñïò ôïí ê.ÂÜóïí Ìáõñïâïõíéþôçí, äõíÜìåé ôçò áðü åéêïóôÞò ïãäüçò
Ìáñôßïõ ôñÝ÷ïíôïò Ýôïõò õð'áñéè. åðôÜ ÷éëéÜäáò åííåáêïóßáò åîÞêïíôá, áëë'
åðåéäÞ ôá üñéá ôïõ ñçèÝíôïò ÷ùñßïõ Öñáíôóéïý äåí áíáöÝñïíôáé
äéáêåêñéìÝíùò åéò ôá Ýããñáöá ôçò éäéïêôçóßáò ôïõ õðïóôñáôÞãïõ ÂÜóïõ
Ìáõñïâïõíéþôïõ, ðñïóåëÜâïìåí ôïõò Íéêüëáïí Ìáíßêáí êáé Íéêüëáïí
Ðïëý÷ñïíïí, ãåùñãïýò, êáôïßêïõò ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóéïý, äéá íá ìáò
åðéäåßîùóé ôá üñéá áõôïý, ôá áíÝêáèåí. Áöïý äå ùñêßóáìåí áõôïýò ðñþôïí
åðß ôïõ Éåñïý Åõáããåëßïõ ùò åîÞò: «Ïñêéæüìåèá åðß ôïõ Éåñïý Åõáããåëßïõ ßíá
åðéäåßîùìåí áöüâùò, áðáèþò êáé åõóõíåéäÞôùò ôá ðáëáéÜ üñéá ôïõ ÷ùñßïõ
Öñáíôóéïý, ôá äéá÷ùñßæïíôá ôï ÷ùñßïí áõôü áðü ôá ëïéðÜ ãåéôïíéêÜ ÷ùñßá»
áêïëïýèùò çñ÷ßóáìåí íá êáôáãñÜöïìåí ôá åðéäåéêíõüìåíá çìßí üñéá õðü
ôùí ïñéïäåéêôþí ùò åîÞò. Ôá üñéá, åßðïí ïé ïñéïäåßêôáé, Üñ÷ïíôáé áðü ôïí
ðïôáìüí Óðåñ÷åéüí áðü ôçí èÝóéí ÊáíÜëéá, êåéìÝíçí äõôéêþò ôïõ ÷ùñßïõ
Öñáíôóéïý, åêåßèåí ðñïâáßíïõí êáô'åõèåßáí ðñïò Ìåóçìâñßáí åéò ôçí
äçìüóéáí ïäüí, Üãïõóáí áðü ôï îõëïãÝöõñïí ôïõ Öñáíôóéïý åéò ôï ÷ùñßïí
ÊïìðïôÜäåò, åíôáýèá óôñÝöïíôáé ðñïò ÁíáôïëÜò, öèÜíïíôá äéá ôçò éäßáò
ïäïý åéò ôï ÁõëÜêé ÊïêêéíéÜ, åíôåýèåí öåñüìåíá ôïí áíÞöïñïí, êáôÜ
Ìåóçìâñßáí äéåõèõíüìåíá, öèÜíïõí åéò ôçí ëÜêáí ôïõ ÌðáëïìÝíïõ, ôçí
ïðïßáí ÷ùñßæïíôá åéò ôçí ìÝóçí êáé óôñåöüìåíá äõôéêþò, áíÝñ÷ïíôáé åéò ôï
÷ùñÜöé ôïõ Êáóéäïãåþñãïõ, üðåñ äéá÷ùñßæïõí åéò ôï ìÝóïí, åêåßèåí ôçí
áõôÞí äõôéêÞí äéåýèõíóéí Ý÷ïíôá öèÜíïõóéí åéò ôï Üêñïí ôçò ëÜêáò ôïõ
Ìðáêñáôóéþôïõ, ç ïðïßá ìÝíåé ðñïò ôï ÷ùñßïí Öñáíôóß, êáé åíôåýèåí
Ýñ÷ïíôáé åéò ôï óçìåßïí ÄÝìá ëåãüìåíïí (üðåñ åßíáé óåéñÜ óõíå÷þò ðåôñþí
ðïëëþí) êáé öèÜíïíôá åéò ôçí êïñõöÞí áõôïý ôïõ ÄÝìáôïò, êáôáðßðôïõóéí åéò
ôï ðáñáêåßìåíïí ñåýìá, Üíùèåí ôïõ ÷åéìåñéíïý ìáíäñéïý ôïõ ÃõðôÜêç
ìÝíïíôïò ðñïò ôï ÷ùñßïí ÊùóôáëÝîé. Áð'åäþ ôá üñéá Ý÷ïíôá ôçí ðñïò ÄõóìÜò
äéåýèõíóéí, áíÝñ÷ïíôáé åðß ôçò ñÜ÷åùò ôçò ðáñáêåéìÝíçò ôçò ëÜêáò ôïõ
Êõñßôóç êáé äéåõèõíüìåíá äéá ôçò ñÜ÷åùò áõôÞò êáôÜ ôçí ñïÞí ôùí âñï÷ßíùí
õäÜôùí, öèÜíïõí åéò ôï Êïôñüíé ôïõ Êõñßôóç, êáé áðü ôïýôïõ êëßíïíôá åéò ôï
äõôéêþôåñïí ðñïâáßíïõí åéò ôçí Üêñáí ôïõ ðáëáéïöñáíôóß åéò ôïí ðÜôïí åéò
ôá êïôñüíéá ôùí ãÜìùí, êáé åêåßèåí öèÜíïíôá åéò ôá êïôñüíéá ôùí
ðáëáéïìáíäñéþí, Ýñ÷ïíôáé åéò ôçí ðáëåéïðáíáãéÜí. Áðü ôáýôçò äå ôçò èÝóåùò
ôá üñéá áíÝñ÷ïíôáé ðñï÷ùñïýíôá åéò ôï ðáñáêåßìåíïí üñïò, áëëÜ ïé
ïñéïäåßêôáé Íéêüëáïò Ìáíßêáò êáé Íéêüëáïò Ðïëý÷ñïíïò ìáò áíÝöåñïí üôé
ôá ïñåéíÜ ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóéïý üñéá äåí ôá ãíùñßæïõí ðáíôåëþò. ÅðïìÝíùò
ðñïóêáëÝóáìåí ôïí åíôáýèá ðáñáôõ÷üíôá ÁèáíÜóéïí ÃõðôÜêçí, ðïéìÝíá,
êÜôïéêïí ÊùóôáëÝîé êáé ùñêßóáìåí áõôüí ùò Ýðåôáé "ïñêßæïìáé íá
ïìïëïãÞóù áðáèþò, áöüâùò êáé åõóõíåéäÞôùò ôá ïñåéíÜ ôïõ ÷ùñßïõ
Öñáíôóéïý üñéá" áêïëïýèùò åîÝèåóåí áõôÜ ùò åöåîÞò. Áðü ôçò èÝóåùò
ÐáëáéïðáíáãéÜò ôá üñéá áíÝñ÷ïíôáé åéò ôï üñïò åéò ôçí èÝóéí áëïãïâïñïýò
óôï óôåöÜíé êáé ôïõ ìáëÜ ôï ñüããé, åêåßèåí öèÜíïõí åéò ôçí ôóïýêáí êáé åéò
ôï ñåýìá âïõôóåëÜ åäþèåí ðñï÷ùñïýíôá ôïí áíÞöïñïí Ýñ÷ïíôáé åéò ôïí
ðÜôïí ôçò ÍôñáìðÜëáò åéò ôïí ìõëüêåäñïí, åíôåýèåí ìåóçìâñéíïáíáôïëéêþò
óôñÝöïíôá Ýñ÷ïíôáé åéò ôçí ôóïýìáí êáé åêåßèåí êáôáöåñüìåíá, åííïýíôáé ìå
ôïí âñÜ÷ïí ôïõ ÃïñãïðïôÜìïõ êáé äéá ôïõ ÃïñãïðïôÜìïõ öèÜíïõí åéò ôïõò
Áëðïóðçôéüôéêïõò ðüñïõò äéåõèõíüìåíá áíáôïëéêþò. [ Áêïëïýèùò ïé äýï
ïñéïäåßêôáé Íéêüëáïò Ìáíßêáò êáé Íéêüëáïò Ðïëý÷ñïíïò åðáíáëáâüíôåò
ôçí åðßäåéîéí ôùí ïñßùí åîÝèåóáí áõôÜ ùò åöåîÞò.] Áðü ôïõò ðüñïõò ôïõ
ôïýôïõ ÃïñãïðïôÜìïõ ôá üñéá óôñÝöïíôá ìåóçìâñéíþò Ýñ÷ïíôáé åéò ôçí èÝóéí
ðáëáéï÷þñé åéò ôçí óõêéÜí. Åíôåýèåí ëáìâÜíïíôá áíáôïëéêÞí äéåýèõíóéí
êáôáðßðôïõóéí åíôüò ìéáò ìåãÜëçò óïýäáò, ïíïìáæïìÝíçò ôïõ ÁëÜ÷ìðåú,
÷ùñéæïýóçò ôï Öñáíôóß áðü ôï ÷ùñßïí Áëðüóðçôá, êáé äéá ôçò ìåãÜëçò áõôÞò
óïýäáò ðñïâáßíïíôá, Ýñ÷ïíôáé åéò ôçí èÝóéí Ëáìðßóôñáéò, üðïõ ôåëåéþíïõí
ôá üñéá ôïõ ÷ùñßïõ Áëðüóðçôá. Áðü äå ôçò èÝóåùò Ëáìðßóôñáéò
ðñï÷ùñïýíôá, áö'çò Üñ÷ïíôáé ôá üñéá ôïõ ÷ùñßïõ Ìïó÷ï÷ùñßïõ,
êáôáðßðôïõóéí åéò ôïí Óðåñ÷åéüí ðïôáìüí äéá ôçò óïýäáò ôïõ ÁëÜ÷ìðåú, Ýíèá
ôåëåõôþóé ôá üñéá ôïõ Ìïó÷ï÷ùñßïõ, ôá äå üñéá ôïõ Öñáíôóéïý óôñÝöïíôá
äõôéêþò ðñïâáßíïõí äéá ôïõ Óðåñ÷åéïý ðïôáìïý åéò ôçí èÝóéí ÊáíÜëéá, üðïõ
êáé ôåëåõôþóéí. Åíôáýèá ðáñåôçñÞèç üôé êáôÜ ôçí áðü äåêÜôçò åâäüìçò
Ïêôùâñßïõ 1844 ôåóóáñáêïóôïý ôåôÜñôïõ Ýôïõò Ýêèåóéí åãêáôáóôÜóåùò ôïõ
Ðáíáãéþôïõ ÓêïõìðïõñäÞ åðß ôïõ ÷ùñßïõ Ìïó÷ï÷ùñßïõ, óõíôá÷èåßóáí õðü
ôïõ åéñçíïäéêéáêïý ðáñÝäñïõ Èåïäþñïõ ×áôóéêùóôïðïýëïõ üôé åìðåñéÝ÷åé

ùò üñéïí äéá÷ùñßæïí ôá ÷ùñßá Öñáíôóß êáé Ìïó÷ï÷þñé, ôçí óïýäáí
ïíïìáæïìÝíçí Éóïýöìðåú, öèÜíïõóáí åéò ôçí ÕøçëÞí ÉôÝáí ðëáãßùò.
Åíôåýèåí ï ê. ¸öïñïò Öèéþôéäïò åæÞôçóå íá ôåèÞ ùò üñéïí ôïõ Öñáíôóéïý ç
óïýäá Éóïýöìðåú äéá íá õðÜñ÷åé ìåôáîý ôçò ðáñïýóçò êáé ôçò ôïõ
ÓêïõìðïõñäÞ åãêáôáóôÜóåùò óõìöùíßá êáé ôáõôüôçò êáé äéüôé ôï Äçìüóéïí
äåí äýíáôáé íá ðáñáäüóåé ü,ôé Üëëïôå ðáñÝäùêåí, áëë' ï Óôñáôçãüò ÂÜóïò
Ìáõñïâïõíéþôçò áíôÝôåéíå ðáñáôçñÞóáò üôé ðñüêåéôáé íá ôåèïýí ôá
áíÝêáèåí üñéá ôïõ ÷ùñßïõ êáé üôé åðß ôùí ãáéþí ìÝ÷ñé ôçò óïýäáò ôïõ
ÁëÜ÷ìðåú Ý÷åé êáôï÷Þí êáé äåí äýíáôáé íá ðáñáéôÞóç áõôÞí õðÝñ Üëëïõ ôéíüò
ç äå ðåñß ôïýôùí öéëïíéêßá èÝëåé äéáëõèåß äéá ôùí Äéêáóôçñßùí ìåôáîý ôùí
áíôéðïéïõìÝíùí åðß ôùí ãáéþí äéêáéþìáôá êáé ïýôùò ï ê. ¸öïñïò Öèéþôéäïò
ðáñÝäùêåí åî ïíüìáôïò ôïõ Äçìïóßïõ ðñïò ôïí Óôñáôçãüí ÂÜóïí
Ìáõñïâïõíéþôçí õðïäåé÷èÝíôá éäéïêôÞôçí ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóéïý äé'
åðéóÞìùí ôßôëùí êáé äé' áðïöÜóåùò ôçò ÌéêôÞò ÅðéôñïðÞò üëá ôá åí ôù ÷ùñßù
Öñáíôóß êôÞìáôá åéò ôçí Üìåóïí áõôïý éäéïêôçóßáí, ïßïí ãáßáò
êáëëéåñãçóßìïõò êáé ìç, âïóêçóßìïõò, äÜóç êáé ëïéðÜ åí ãÝíåé, üóá
äéáêáôåß÷å ìÝ÷ñé ôïýäå ôï Äçìüóéïí åí ïíüìáôé ôïõ áãïñáóôïý,
åãêáôáóôÞóáò áõôüí åðß ôùí åéñçìÝíùí êôçìÜôùí áíôß ôïõ Äçìïóßïõ. Åîáéñåß
äå ñçôþò ôçò ðáñáäüóåùò ôá åöåîÞò ìïíáóôçñéáêÜ êôÞìáôá, Üðåñ ìÝíïõí åéò
ôçí Üìåóïí êõñéüôçôá êáé êáôï÷Þí ôïõ Äçìïóßïõ, êåßìåíá åíôüò ôùí
åêôåèÝíôùí ïñßùí ôïõ Öñáíôóéïý êáé ðåñéãñáöüìåíá ùò åîÞò: áãñüò ôçò
ìïíÞò ôïõ ÐñïöÞôïõ Çëéïý, êåßìåíïò ðëçóßïí ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóß åêôÜóåùò
óôñåììÜôùí âáóéëéêþí äåêáôñéþí êáé ìÝôñùí äéáêïóßùí, ïñïèåôïýìåíïò êáô'
ÁíáôïëÜò, ÄõóìÜò êáé ¢ñêôïí ìå ãáßáò ôïõ ×áëßëìðåú êáé êáôÜ Ìåóçìâñßáí
ìå áãñüí ôïõ ÐñïöÞôïõ Çëéïý. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò, êåßìåíïò åéò
ôçí áõôÞí èÝóéí, åêôÜóåùò óôñåììÜôùí åêáôüí åéêïóéÝî, ïñïèåôïýìåíïò ðñïò
ÁíáôïëÜò ìå ðïôáìüí ëåãüìåíïí Ãïñãüí, ÄõóìÜò ìå áýëáêá ôïõ ìýëïõ, ðñïò
¢ñêôïí ìå áãñüí ôïõ Ìïíáóôçñßïõ êáé Ìåóçìâñßáí ìå ÷áëéÜí Ìïíáóôçñßïõ.
¸ôåñïò áãñüò ôçò éäßáò ìïíÞò åéò ôçí áõôÞí èÝóéí, åêôÜóåùò óôñåììÜôùí
åßêïóé êáé ìÝôñùí ôñéáêïóßùí äþäåêá êáé çìßóåùò, ïñïèåôïýìåíïò áð'
ÁíáôïëÜò ìå ãçí ÷áëéÜí êáé êáíáðßôóáí ôïõ Áãßïõ, ÄõóìÜò ìå áýëáêá ôïõ
ìýëïõ, ¢ñêôïí ìå ãçí ÷áëéÜí êáé êáíáðßôóáí ôïõ ìïíáóôçñßïõ êáé ÷ùñÜöé
ôïõ éäßïõ êáé Ìåóçìâñßáí ìå ãçí ðåôñþäç ÷áëéÜí ùò ðïôáìüí. ¸ôåñïò áãñüò
ôçò áõôÞò ìïíÞò, êåßìåíïò åéò èÝóéí Êáëýâéá Ðáõëéáíßôéêá, åêôÜóåùò
óôñåììÜôùí ïêôþ êáé ìÝôñùí ôåôñáêïóßùí ðåíôÞêïíôá, ïñïèåôïýìåíïò êáô'
ÁíáôïëÜò ìå ðïôáìüí, ÄõóìÜò ìå áýëáêá ôïõ ìýëïõ, ÁñêôéêÜ ìå ãçí ôïõ
Áãßïõ êáé Ìåóçìâñßáí ìå Êáëýâéá Ðáõëéáíßôéêá. ¢ëëïò áãñüò ôçò éäßáò
ìïíÞò åéò ôçí áõôÞí èÝóéí, åêôÜóåùò óôñåììÜôùí ôåóóÜñùí êáé ìÝôñùí
ðåíôáêïóßùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå Ãïñãïðüôáìïí, äõôéêþò ìå áýëáêá
ôïõ ìýëïõ, áñêôéêþò ìå áãñüí ôïõ Áãßïõ êáé ìåóçìâñéíþò ìå áýëáêá ôïõ
ìýëïõ. ¸ôåñïò áãñüò åéò ôçí áõôÞí èÝóéí ôçò éäßáò ìïíÞò åê óôñåììÜôùí
ôåóóÜñùí êáé ìÝôñùí äéáêïóßùí, óõíïñåýùí ìå Ãïñãïðüôáìïí áíáôïëéêþò,
ìå áãñüí ôïõ Áãßïõ äõôéêþò, ìå ôá êáëýâéá ôá Ðáõëéáíßôéêá áñêôéêþò êáé ìå
ëáéìüí ôïõ ðïôáìïý êáé áýëáêá ôïõ ìýëïõ ìåóçìâñéíþò. ¢ëëïò áãñüò ôçò
áõôÞò ìïíÞò åéò ôçí éäßáí èÝóéí, åê óôñåììÜôùí äýï óõíïñåýùí áðü
Áíáôïëþí êáé Ìåóçìâñßáò ìå ðïôáìüí, áðü Äõóìþí ìå âñÜ÷ïõò âïõíïý êáé
Üñêôïõ ìå áýëáêá ôïõ ìýëïõ. ¸ôåñïò áãñüò ôçò éäßáò ìïíÞò åéò ôçí èÝóéí
Áãßá ÐáñáóêåõÞ, åê óôñåììÜôùí ôñéþí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ëüöïí,
äõôéêþò, áñêôéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá. ¸ôåñïò áãñüò åéò ôçí áõôÞí
èÝóéí ôçò éäßáò ìïíÞò åê óôñåììÜôùí åêáôüí ôñéþí êáé ìÝôñùí åîáêïóßùí,
óõíïñåýùí áíáôïëéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá, äõôéêþò ìå ëüöïí, áãñüí
ôïõ Áãßïõ êáé äñüìïí êáé áñêôéêþò ìå ëüöïí êáé âñýóç. ¢ëëïò áãñüò åéò ôçí
áõôÞí èÝóéí ôçò áõôÞò ìïíÞò åê óôñåììÜôùí äýï, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò êáé
áñêôéêþò ìå ëüöïí, êáé ìåóçìâñéíþò ìå áãñüí ôïõ Áãßïõ. ¼ìïéïò áãñüò åéò
ôçí áõôÞí èÝóéí, åê óôñåììÜôùí åâäïìÞêïíôá åðôÜ êáé ìÝôñùí åðôáêïóßùí,
óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå áãñüí ôïõ ìïíáóôçñßïõ, äõôéêþò ìå áãñüí ôïõ
×áëßëìðåú, áñêôéêþò ìå ãçí [(ðåôñþäç) *åóâýóôç ç ëÝîéò ðåôñþäç ] ÷åñóþäç
ôïõ ìïíáóôçñßïõ êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò
åéò èÝóéí Êïôñüíéá ÄÝíäñïõ åê óôñåììÜôùí ïãäïÞíôá ïêôþ êáé ìÝôñùí
ôåôñáêïóßùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ëüöïí ðåôñþäç, äõôéêþò ìå áãñüí
ôïõ ×áëßëìðåú, áñêôéêþò ìå áãñüí ôïõ ×áëßëìðåú, åéò Ðáëáéïöñáíôóß êáé
ìåóçìâñéíþò ìå áãñüí ôïõ ìïíáóôçñßïõ. ¢ëëïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò
èÝóéí Ãêïñôóéáßò åê óôñåììÜôùí åßêïóé åíüò êáé ìÝôñùí ôåôñáêïóßùí
ðåíôÞêïíôá, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ñåýìá, äõôéêþò ìå âáñêüí üðïõ
åõãáßíåé ôï íåñüí ÐëáôÜíïõ, áñêôéêþò ìå áýëáêá üðïõ ðçãáßíåé åéò
ÊùóôáëÝîé êáé ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí âïõíü. ¢ëëïò áãñüò êáôÜ ôçí áõôÞí
èÝóéí ôçò éäßáò ìïíÞò åê óôñåììÜôùí äýï êáé çìßóåùò, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò
ìå âáñêüí, äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå ñåýìá êáé ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí.
¸ôåñïò áãñüò åéò ôçí éäßáí èÝóéí ôçò áõôÞò ìïíÞò, åê óôñåììÜôùí äåêáôñéþí
êáé ìÝôñùí åîáêïóßùí åíåíÞêïíôá ðÝíôå, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ãçí
êáëëéåñãçìÝíçí ôïõ ìðÝç, äõôéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå áýëáêá ôïõ
ÊùóôáëÝîé êáé áñêôéêþò ìå âáñêüí. ¢ëëïò áãñüò ôçò éäßáò ìïíÞò åéò èÝóéí
Ðáíüâëáêéá Ãêïñôóéáßò åê óôñåììÜôùí äåêáðÝíôå êáé ìÝôñùí åêáôüí
åâäïìÞíôá, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ãçí ÷åñóþäç êáé ëüöïí, äõôéêþò ìå
ñåýìá, áñêôéêþò ìå áýëáêá ôïõ ÊùóôáëÝîé êáé ìåóçìâñéíþò ìå ãçí ÷åñóþäç
êáé ëüöïí. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò èÝóéí Ðáëåéüìõëïò, åê
óôñåììÜôùí åî êáé ìÝôñùí ôåôñáêïóßùí, óõíïñåýùí ðáíôá÷üèåí ìå ãçí ôïõ
×áëßëìðåú ùò Ýôåñïò ôçò éäßáò ìïíÞò åê óôñåììÜôùí äåêáïêôþ êáé çìßóåùò,
óõíïñåýùí åðßóçò ðáíôá÷üèåí ìå ãçí ôïõ ×áëßëìðåú. ¸ôåñïò áãñüò ôçò
áõôÞò ìïíÞò åéò èÝóéí Êïýöéá ñÜ÷ç, åê óôñåììÜôùí ôñéÜêïíôá óõíïñåýùí
áðü ìåóçìâñßáò ìå äñüìïí äçìüóéïí, åê äå ôùí ëïéðþí ìåñþí ìå ãçí ôïõ
×áëßëìðåú. ¢ëëïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åê óôñåììÜôùí ôñéÜêïíôá ôñéþí êáé
ìÝôñùí åîáêïóßùí, óõíïñåýùí áðü ìåóçìâñßáò ìå ãçí ôïõ ìïíáóôçñßïõ êáé
áðü ôá ëïéðÜ ìÝñç ìå ãçí ôïõ ×áëßëìðåú. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò
êåßìåíïò êáôÜ ôçí èÝóéí ôïõ äñüìïõ üóôéò ðçãáßíåé åéò Ðáëáéïöñáíôóß, åê
óôñåììÜôùí ôåóóÜñùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ëüöïí ìéêñüí, äõôéêþò ìå
ðïõñíÜñéá åéò ãçí ìðÝç, áñêôéêþò ìå ôïí óçìåéùèÝíôá äñüìïí êáé ðñïò
ìåóçìâñßáí ìå ëüöïí. ¢ëëïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò ïíïìáæüìåíïò ìåôü÷é ôïõ
ÐñïöÞôïõ Çëéïý êáôÜ ôçí èÝóéí ¢ãéïò Ãåþñãéïò, óõíïñåýùí áðü ìåóçìâñßáò
ìå êáëôçñßìé ôçò åêêëçóßáò êáé áðü ôá ëïéðÜ ìÝñç ìå ñåýìá âáñêüí,
óõíéóôÜìåíïò åê óôñåììÜôùí ôñéþí êáé ìÝôñùí ôåôñáêïóßùí äþäåêá êáé
çìßóåùò. ¸ôåñïò áãñüò ôçò Ðáíáãßáò, êåßìåíïò åéò èÝóéí Ðáíáãßôóá Ý÷ùí
Ýêôáóéí óôñÝììáôïò åíüò êáé ìÝôñùí åðôáêïóßùí êáé óõíïñåýùí áðü
áíáôïëÜò ìå ÐïõñíáñãéÜ, áðü äõóìÜò ìå ëüöïí ×áëêïìÜôáò, áð'Üñêôïí ìå
ÐïõñíáñãéÜ êáé áðü ìåóçìâñßáò ìå êôßñéïí ôçò Ðáíáãßáò. ¸ôåñïò áãñüò ôçò
ÐáíáãéÜò åéò èÝóéí Ðáëáéïöñáíôóß åê óôñåììÜôùí ðåíÞíôá äýï êáé ìÝôñùí
ïêôáêïóßùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ñåýìá êáé ãçí ×áëßëìðåú ÷åñóþäç,
äõôéêþò ìå âñÜ÷ïí êáé ñåýìá, áñêôéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá. ¸ôåñïò
áãñüò ôçò Ðáíáãßáò åéò ôçí áõôÞí èÝóéí åê óôñåììÜôùí äýï êáé ìÝôñùí
åðôáêïóßùí äþäåêá, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ëüöïí âïõíïý, äõôéêþò ìå
êôßñéïí ôçò Ðáíáãßáò, áñêôéêþò ìå ñåýìá êáé ìåóçìâñéíþò ìå âïõíüí.
¸ôåñïò áãñüò ôçò Ðáíáãßáò åéò èÝóéí åðÜíù ìÝñïò Ðáëáéïöñáíôóß åê
óôñåììÜôùí ôñéþí êáé ìÝôñùí ïêôáêïóßùí ðåíÞíôá, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò
êáé ìåóçìâñéíþò ìå ÐïõñíáñãéÜ, äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå ñåýìá. ¸ôåñïò
áãñüò ôçò Ðáíáãßáò êáôÜ ôçí áõôÞí èÝóéí åê óôñåììÜôùí ïêôþ êáé ìÝôñùí
åâäïìÞêïíôá ðÝíôå, óõíïñåýùí ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí êáé åê ôùí ëïéðþí
ìåñþí ìå ãçí êáé ÐïõñíáñãéÜí ôïõ Áãßïõ. ¢ëëïò áãñüò ôçò Ðáíáãßáò åéò
èÝóéí Öôéëéáßò êáé äñüìïí ôçò íåñïôñéâÞò, åê óôñåììÜôùí ôåóóÜñùí êáé
ìÝôñùí äéáêïóßùí åâäïìÞêïíôá ðÝíôå, óõíïñåýùí ðáíôá÷üèåí ìå ãçí êáé
ÐïõñíáñãéÜí ôïõ Áãßïõ. ¸ôåñïò áãñüò ôçò Ðáíáãßáò êåßìåíïò åéò èÝóéí
ÊåäñÜêéá êáôÜ ìÝñïò ôùí ðáëéáìðåëéþí åê óôñåììÜôùí åî, óõíïñåýùí
áíáôïëéêþò ìå ñåýìá ìéêñüí, äõôéêþò ìå ãçí ôïõ Áãßïõ, áñêôéêþò ìå ñåýìá
êáé âñÜ÷ïõò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí. ¸ôåñïò áãñüò ôçò Ðáíáãßáò êáôÜ
ôçí áõôÞí èÝóéí åê ìÝôñùí åííåáêïóßùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ñåýìá,
äõôéêþò ìå ÷ùñÜöé ôïõ Áãßïõ, áñêôéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå âñÜ÷ïõò. Áãñüò
ôïõ ÐñïöÞôïõ Çëéïý åê óôñåììÜôùí äåêáïêôþ êáé ìÝôñùí åîáêïóßùí,
êåßìåíïò åéò èÝóéí ÊåäñÜêéá êáôÜ ìÝñïò ôùí ðáëáéïáìðÝëùí, óõíïñåýùí
áíáôïëéêþò ìå ãçí ôïõ Áãßïõ êáé ÐïõñíáñãéÜ, äõôéêþò ìå ñåýìá ìéêñüí,
áñêôéêþò ìå ñåýìá êáé ìåóçìâñéíþò ìå äÜóïò êáé ðïõñíáñãéÜ. ¸ôåñïò áãñüò
ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò ôçí áõôÞí èÝóéí ÐáëéÜìðåëá åê óôñÝììáôïò åíüò êáé
ìÝôñùí åîáêïóßùí ðÝíôå, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá,
äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå ëüöïí. ¢ëëïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò êáôÜ ôçí áõôÞí
èÝóéí åê óôñÝììáôïò åíüò êáé ìÝôñùí åîáêïóßùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò,

äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå ëüöïí êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá. ¸ôåñïò áãñüò ôçò
éäßáò ìïíÞò êáôÜ ôçí áõôÞí èÝóéí, åê óôñåììÜôùí åâäïìÞêïíôá äýï,
óõíïñåýùí áíáôïëéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ñåýìá, äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå
ðïõñíáñãéÜ. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò êáôÜ ôçí éäßáí èÝóéí, åê
óôñåììÜôùí åßêïóé åðôÜ êáé ìÝôñùí ôåóóáñÜêïíôá, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò
ìå âñÜ÷ïí, äõôéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí âïõíïý êáé áñêôéêþò ìå
ëüöïí. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò èÝóéí ÍåñïôñéâÞò åê óôñåììÜôùí
äþäåêá, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ðïôáìüí ÐëáôáíéÜ, äõôéêþò ìå âïõíüí
ìåëßóôñáéò áñêôéêþò ìå ðáëéüâñõóéí êáé ÐëáôÜíéá êáé ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí
ìåëßóôñáéò. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò êáôÜ ôçí áõôÞí èÝóéí, åê
óôñåììÜôùí ïêôþ óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå âñÜ÷ïí, äõôéêþò êáé
ìåóçìâñéíþò ìå ðåôñþäåò âïõíüí êáé áñêôéêþò ìå ðáëéïõñãéÜí. ¸ôåñïò
áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò ôçí èÝóéí Ìåëßóôñáéò åê óôñåììÜôùí åííÝá,
óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ðïôáìüí êáé ðëáôáíéÜí, äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå
âïõíüí ðåôñþäåò êáé ìåóçìâñéíþò ìå âñÜ÷ïí êáé ðïôáìéÜí êÜôù. ¸ôåñïò
áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò èÝóéí Êïêêéíüâñá÷ïò, åê óôñåììÜôùí äÝêá ïêôþ,
óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå ðïõñíáñãéÜí, äõôéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå
Êïêêéíüâñá÷ïí, êáé áñêôéêþò ìå ðïôáìüí êáé ðïõñíáñãéÜ. ¸ôåñïò áãñüò ôçò
áõôÞò ìïíÞò åéò èÝóéí Ìåëßóôñáéò, åê óôñåììÜôùí äýï, óõíïñåýùí
áíáôïëéêþò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ðïõñíáñãéÜ êáé âñÜ÷ïí, äõôéêþò êáé
áñêôéêþò ìå âïõíüí ðåôñþäåò. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò êáôÜ ôçí áõôÞí
èÝóéí åê óôñåììÜôùí äýï êáé ìÝôñùí ôñéáêïóßùí äåêáåðôÜ êáé çìßóåùò,
óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå áãñüí ôïõ ìïíáóôçñßïõ, äõôéêþò ìå ãçí
ìïíáóôçñéáêÞí, áñêôéêþò ìå âïõíüí ðåôñþäåò êáé ìåóçìâñéíþò ìå
ðïõñíáñãéÜ êáé ðïôáìüí. ¢ëëïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò êáôÜ ôçí áõôÞí èÝóéí
åê óôñåììÜôùí ôñéþí êáé ìÝôñùí åßêïóé äýï êáé çìßóåùò, óõíïñåýùí
áíáôïëéêþò ìå ëüöïí êáé ðïõñíáñãéÜ, äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå âïõíüí
ðåôñþäåò êáé ìåóçìâñéíþò ìå ðïõñíáñãéÜ êáé ðïôáìüí. ¸ôåñïò áãñüò ôçò
áõôÞò ìïíÞò êáôÜ ôçí èÝóéí ìá÷áëÜò åê óôñåììÜôùí äåêáðÝíôå êáé ìÝôñùí
åêáôüí ïãäïÞíôá åðôÜ êáé çìßóåùò, óõíïñåýùí ìå ãçí ôïõ ìðÝç, äõôéêþò ìå
ñåýìá êáé âñýóéí, áñêôéêþò ìå ãçí ðåôñþäç êáé ìåóçìâñéíþò ìå ãçí
äçìüóéïí. ¸ôåñïò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò èÝóéí óõêéÜ êáé ñïúäß åê óôñåììÜôùí
ôñéþí êáé çìßóåùò, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå êáíáðßôóáò êáé ãçí ôïõ ìðÝç,
äõôéêþò ìå áãñüí ôïõ ìïíáóôçñßïõ, áñêôéêþò ìå êáíáðßôóá êáé ìåóçìâñéíþò
ìå îéöÜñáí êáé äñüìïí. ¸ôåñïò áãñüò ôçò éäßáò ìïíÞò åéò ôçí áõôÞí èÝóéí, åê
óôñåììÜôùí äåêáôåóóÜñùí êáé ìÝôñùí äéáêïóßùí ðåíÞíôá, óõíïñåýùí
áíáôïëéêþò ìå áãñüí ìïíáóôçñßïõ, äõôéêþò ìå ãçí ôïõ ìðÝç, áñêôéêþò ìå
ðëÜôáíïí êáé ìåóçìâñéíþò ìå äñüìïí. ¸ôåñïò áãñüò ôçò áõôÞò ìïíÞò åéò
èÝóéí ðáëéüóôáíç, åê óôñåììÜôùí Ýíäåêá óõíïñåýùí áíáôïëéêþò ìå áýëáêá
ôïõ ìýëïõ, äõôéêþò êáé áñêôéêþò ìå ëüöïí êáé ìåóçìâñéíþò ìå ëüöïí
ÐïõñíáñãéÜ. ¸ôåñïò áãñüò êåßìåíïò ðëçóßïí åéò ôïí ¢ãéïí ÄçìÞôñéïí, åê

óôñåììÜôùí ôñéÜêïíôá ïêôþ êáé ìÝôñùí äéáêïóßùí, óõíïñåýùí áíáôïëéêþò
ìå ñåýìá ôçò åêêëçóßáò, äõôéêþò ìå áãñüí ôïõ ìðÝç êáé óýñá÷ïí, áñêôéêþò ìå
ãçí ôïõ ìðÝç êáé ü÷ôïõò êáé ìåóçìâñéíþò ìå äñüìïí êáé ðëÜôáíïí âáñêïý.
ÐñïóÝôé äå ôï åíôüò ôùí ïñßùí ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóß õðÜñ÷ïí ëåéâÜäéïí ôçò
ìïíÞò Ðáíáãßáò ÄáìÜóôáò, èåñéíüí êáé ÷åéìåñéíüí, ÷ùñçôéêüôçôïò ôñéþí
÷éëéÜäùí áéãïðñïâÜôùí êáé óõíïñåýïí ùò áêïëïýèùò. Ôá üñéÜ ôïõ Üñ÷ïíôáé
áðü ôá öñáíôóéþôéêá êáëýâéá êáé ðçãáßíïõí åéò ôïí Ãïñãïðüôáìïí êáé åéò ôï
ãåöýñé, êáé áêïëïõèïýí ôïí ßäéïí ðïôáìüí Ýùò ôïõ óôüìùóç êáé áðü ôïõ
óôüìùóç ãõñßæåé åéò ôïí âñÜ÷ïí êáé êáô'åõèåßáí ðçãáßíåé åéò ôçí ÄñáìðÜëáí
êáé áðü ôçí ÄñáìðÜëáí ãõñßæåé åéò ôï Êùóôáëåîéþôéêï ñåýìá êáé ðñï÷ùñåß
êáô'åõèåßáí ôïõ ñåýìáôïò êáé öèÜíåé åéò ôçí Ðáíáãßáí, êáé áðü ôçí
Ðáíáãßáí ðáßñíåé ôïõò ü÷ôïõò êáé åõãáßíåé åéò ôçí ëïýôóáí åéò ôï
ðáëáéïöñáíôóß, êáé ðáßñíåé ôï ÷áíäÜêé ðëåõñÜí åéò ôïí ¢ãéïí Ãåþñãéïí êáé
ðßðôåé åéò ôïí ëáéìüí åéò ãïõëÝìé êáé áðü ôï ãïõëÝìé ðåñíÜåé åéò Üëëï ÷áíäÜêé
êáé ðßðôåé åéò ôï ìõëáýëáêï êáé ðçãáßíåé ôï ìõëáýëáêïí êáô'åõèåßáí åéò ôï
Ãïñãïðüôáìïí êáé åêåß êëåßåé êáé ôåëåéþíåé. Ï äå óôñáôçãüò ÂÜóïò
Ìáõñïâïõíéþôçò äåí ðáñáäÝ÷åôáé õðÜñ÷ïí åíôüò ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóß êáíÝí
åê ôùí óçìåéùèÝíôùí êôçìÜôùí ùò áíÞêïí åéò ôï åêêëçóéáóôéêüí ôáìåßïí áëë'
åííïåß ôáýôá áíáöáßñåôïí éäéïêôçóßáí ôïõ êáôÜ ôïõò ïðïßïõò öÝñåé áíÜ
÷åßñáò ôßôëïõò, êáé ôüóïí ðåñéóóüôåñïí êáè' üóïí ôï Äçìüóéïí äéá ðñÜîåþí
ôïõ áíáãíùñßæåé åí ìÝñåé äéáêÜôï÷ïí ôùí åéñçìÝíùí êôçìÜôùí ôïí åéñçìÝíïí
ÂÜóïí Ìáõñïâïõíéþôçí, üóôéò äåí èÝëåé åðéôñÝøåé åéò êáíÝíá íá äéáóåßóç
ôçí åðß ôùí êôçìÜôùí ôáýôçí äéáêáôï÷Þí ôïõ, ïõäÝ ðáñÝ÷ïõóé ðïóþò ðßóôéí ôá
êáôÜóôé÷á ðñáãìáôïãíùìüíùí ôéíþí. Åî ùí çñýóèç ôï åêêëçóéáóôéêüí
ôáìåßïí üôé åßíáé éäéïêôçóßá ôïõ ôá êôÞìáôá ôáýôá, ìÜëéóôá ïé åí ôù êáôáóôß÷ù
ôïýôù õðïãåãñáììÝíïé ðñáãìáôïãíþìïíåò äåí Þóáí Üíèñùðïé Ý÷ïíôåò
åðéôïðßïõò ãíþóåéò êáé üôé ìïíáóôÞñé õðü ôï üíïìá Ðáíáãßá êáé ÐñïöÞôçò
Çëßáò äåí õðÞñîáí ðþðïôå ïýôå Þäç õðÜñ÷ïõóéí. Ï äå Ïéêïíïìéêüò ¸öïñïò
áíôåðÝöåñåí üôé üëá ôá áíùôÝñù óçìåéùèÝíôá êôÞìáôá èåùñåß ùò õðÜñ÷ïíôá
õðü ôçí êõñéüôçôá êáé äéáêáôï÷Þí ôïõ Åêêëçóéáóôéêïý ôáìåßïõ êáé äåí
óõìðåñéëáìâÜíåé áõôÜ åéò ôçí ðáñÜäïóéí ôïõ ëïéðïý ÷ùñßïõ Öñáíôóß. [(Ôçí
äå åðáðåéëïõìÝíçí)* åóâýóôçóáí ôñåéò ëÝîåéò êáé ôßèåíôáé áíô'áõôþí áé
åîÞò:] ÐÜóáí äå Üëëïõ ôéíüò åðÝìâáóéí åéò áõôÜ èåùñåß ðáñÜíïìïí êáôÜ ôçí
óýíôáîéí ôçò ðáñïýóçò åêèÝóåùò åìöáíéóèåßò êáé ï ê. Ôáóóßêáò Í. Êõñßôóçò,
êôçìáôßáò, êÜôïéêïò Ëáìßáò, ãíùóôüò ìïé, åæÞôçóåí íá ðñïóôåèïýí åíôáýèá
åê ìÝñïõò ôïõ ôá åîÞò. ¼ôé êáôÜ ôá áíÜ ÷åßñáò ôïõ Ýããñáöá äýï
áëåõñïìýëïõò, Ýíá ìáíôÜíé, ìßáí íåñïôñéâÞí ìåôÜ ôùí ðåñéï÷þí ôùí êáé
ôåôñáêüóéá ðåíÞíôá ðåñßðïõ ôïõñêéêÜ óôñÝììáôá ãáéþí çãüñáóåí áðü ôïí
ïèùìáíüí Ìå÷ìÝô ÊáúôáãÜí êáé ôá Ý÷åé õðü ôçí êáôï÷Þí ôïõ áðü ôçò áãïñÜò
ìÝ÷ñé ôçò óÞìåñïí. Áëë' ï óôñáôçãüò ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò áíôÝôáîåí åéò
ôáýôá üôé, ðñïêåéìÝíïõ ëüãïõ ðåñß ðáñáäüóåùò ôïõ ÷ùñßïõ Öñáíôóß , ìç

åîáéñïýìåíá ðáíôÜðáóéí áðü ôáò åããñÜöïõò ëÝîåéò ôïõ, èåùñïýíôáé ùò
éäéïêôçóßá ôïõ, êáé ôüóïí ðåñéóóüôåñïí êáè' üóïí ôáýôá ôá êôÞìáôá ïýôå
ðñüôåñïí õðü ôçí êáôï÷Þí ôïõ Äçìïóßïõ äåí ðáñåäüèçóáí íïìßìùò êáôÜ ôçí
óýìâáóéí åéò ôïí Ôáóóßêáí Í. Êõñßôóçí êáé üôé ùò áñ÷áéüôåñïò áãïñáóôÞò,
áíáãíùñéóèåßò äéá ôçò õð' áñéè. åîÞêïíôá åííÝá áðïöÜóåùò ôçò åí ÁèÞíáéò
ÌéêôÞò ÅðéôñïðÞò, èåùñåß ôçí áãïñÜí ôïõ Ôáóóßêá Í. Êõñßôóçí ùò
ðáñÜíïìïí êáé åáõôüí êýñéïí, ùò åññÝèç, ôùí äéáëçöèÝíôùí êôçìÜôùí, ïýôå
äýíáôáé íá êáôéó÷ýóç áðÝíáíôé ôùí ôßôëùí ôïõ ôïýôùí, ç õð' áñéè. ÷ßëéá
åîÞíôá áðüöáóéò ôçò åðß ôùí ðùëÞóåùí ôùí Ïèùìáíéêþí éäéïêôçóéþí
ÅîåôáóôéêÞò ÅðéôñïðÞò, äéüôé áýôç áíáöÝñåé üôé ôï äçìüóéïí äåí Ý÷åé
êáììßáí ìåôï÷Þí ùò ðñïò ôá êôÞìáôá ôá ïðïßá åíäéáëáìâÜíïõí ïé åí áõôÞ
åîåôáóèÝíôåò ôßôëïé. Eê ôïõ åíáíôßïõ åðéöõëÜôôåé ðáí ïðïéïíäÞðïôå äéêáéùìÜ
ôïõ êáè' ïýôéíïò áíÞêåé. Ï äå Ïéêïíïìéêüò ¸öïñïò Öèéþôéäïò åßðåí üôé,
åðåéäÞ åîçãÞèç áñêåôÜ åðß ôçò åíåñãïõìÝíçò ðáñáäüóåùò äåí Ý÷åé íá
ðñïóèÝóåé ôßðïôå Üëëï. Ðåñáôùèåßóçò ôçò óõíôÜîåùò ôçò ðáñïýóçò åêèÝóåùò
ìÝ÷ñé ôçò åíÜôçò þñáò ðñï ìåóçìâñßáò ôçò ôåôÜñôçò Ìáúïõ ôïõ, ùò áíùôÝñù,
Ýôïõò 1846 ôåóóáñáêïóôïý Ýêôïõ, åðß ðáñïõóßá ôùí ìáñôýñùí Äçìçôñßïõ
Äáóêáëïðïýëïõ, Üíåõ åðáããÝëìáôïò, ÊùóôÞ Ëéáíïý, ëï÷áãïý, êáôïßêùí
Ëáìßáò, ðïëéôþí ÅëëÞíùí, ãíùóôþí ìïé, áó÷Ýôùí óõããåíåßáò ìåô' åìïý êáé
ôùí ëáâüíôùí ìÝñïò åéò ôçí óýíôáîéí ôçò ðáñïýóçò ìåñþí, ãíùóôþí ìïé
åðßóçò êáé áó÷Ýôùí ìïé óõããåíåßáò, áíåãíþóèç ìåãáëïöþíùò êáé åõêñéíþò ç
ðáñïýóá Ýêèåóéò êáé õðåãñÜöç, åêôüò ôùí ôñéþí ïñéïäåéêôþí ÍéêïëÜïõ
Ìáíßêá, ÍéêïëÜïõ Ðïëõ÷ñüíç êáé Áèáíáóßïõ ÃõðôÜêç, ðñïóêëçèÝíôùí íá
õðïãñÜøïõí êáé ïìïëïãçóÜíôùí Üãíïéáí ãñáììÜôùí, êáé ôïõ Ôáóóßêá Í.
Êõñßôóç, ðñïóêëçèÝíôïò íá õðïãñÜøç êáé áñíçèÝíôïò ôçí õðïãñáöÞí ôïõ.-
(Õðïãñáöáß) Ïé ìÜñôõñåò
ÂÜóïò Ìáõñïâïõíéþôçò Ê. Ëéáíüò
…Ìïíáóôçñéþôçò Ä. Äáóêáëüðïõëïò
É. ×áôóüðïõëïò
Ï óõìâïëáéïãñÜöïò Ëáìßáò
ÉùÜííçò ÐÝôñïõ
(óöñáãßò)
ÐñïóåôÝèç ôï íüìéìïí ÷áñôüóçìïí

åê äñá÷ìþí äåêáïêôþ êé åî öýëëá
÷áñôïóÞìïõ --------------------------
Ëáìßá, ôçí ðÝìðôçí Ìáúïõ 1846
Ï Ôáìßáò Öèéþôéäïò
(õðïãñáöÞ äõóáíÜãíùóôïò)
ÐÉÍÁÊÁÓ ÔÙÍ ÔÏÐÙÍÕÌÉÙÍ*

ðïõ êáèïñßæïõí ôá üñéá ôïõ ÷ùñßïõ ÖñáíôæÞ
óôï Ðáñá÷ùñçôÞñéï óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç
Ôïðùíýìéá ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç Ôïðùíýìéá ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç

ìå ôï íåñü ìå äÝíôñá
ÊáíÜëéá ìõëüêåäñï
ÁõëÜêé óõêéÜ
ñåýìá âïõôóåëÜ õøçëÞ ÉôÝá
ðüñïé (Áëðïóðçôéüôéêïé) êáíáðßôóá
óïýäá (ÁëÜ÷ìðåú) ãêïñôóéáßò
óïýäá (Éóïýöìðåú) ðïõñíÜñéá
Ãïñãüò (ðïôáìüò) ðïõñíáñãéÜ
áýëáî ôïõ ìýëïõ öôéëéáßò
ëáéìüò ôïõ ðïôáìïý ÊåäñÜêéá
âñýóç ÐëáôÜíéá
âáñêüí, Ü ðáëéïõñãéÜ
Ðáíüâëáêéá ñïúäß
íåñïôñéâÞ
ðïôáìéÜ
ëïýôóá
ìõëáýëáêï
ãïõëÝìé
Ôïðùíýìéá áíÜëïãá ìå ôç ÷ñÞóç Ôïðùíýìéá áíÜëïãá ìå ôïí êÜôï÷ï
ÎõëïãÝöõñï ëÜêá ôïõ ÌðáëïìÝíïõ
êïôñüíéá ôùí ãÜìùí ÷ùñÜöé ôïõ Êáóéäïãåþñãïõ
áëïãïâïñüò ëÜêá ôïõ Ìðáêñáôóéþôïõ
(ôïõ ìáëÜ) ôï ñüããé ìáíäñß ôïõ ÃõðôÜêç
äñüìïò ëÜêá ôïõ Êõñßôóç
êáëôçñßìé êïôñüíé ôïõ Êõñßôóç
ìá÷áëÜò Êáëýâéá Ðáõëéáíßôéêá
êïôñüíéá ÄÝíäñïõ
Ôïðùíýìéá áíÜëïãá ìå ôç ìïñöÞ Åêêëçóßåò ùò ôïðùíýìéá

ôïõ åäÜöïõò
ÄÝìá (óùñüò áðü ðÝôñåò) ÐáëáéïðáíáãéÜ
ôóïýìá Áãßá ÐáñáóêåõÞ
âñÜ÷ïò ¢ãéïò Ãåþñãéïò
÷áëéÜò Ðáíáãßôóá
ëüöïò Ìåôü÷é ôïõ ÐñïöÞôïõ Çëéïý
Êïýöéá ñÜ÷ç
Êïêêéíüâñá÷ïò
óýñá÷ï
ü÷ôïò
óôüìùóç
ÐëáôáíéÜò ðïôáìüò
Ìå ðñþôï óõíèåôéêü: ðáëáéüò Áäéåõêñßíéóôá

ÐáëáéïìáíäñéÜ (ðéèáíüí óå ó÷Ýóç
ðáëáéï÷þñé ìå ôï ó÷Þìá Þ ôï öùò)
ÐáëáéïöñáíôæÞ ÍôñáìðÜëá
ðáëåéüìõëïò ÄñáìðÜëá
ðáëéÜìðåëá Ëáìðßóôñá
ðáëéüâñõóç Ìåëßóôñá
ðáëéüóôáíç ×áëêïìÜôá
* Óçìåßùóç: Óôïí ðßíáêá ôùí ôïðùíõìßùí äéáôçñåßôáé ç ïñèïãñáößá ôïõ ðñùôïôýðïõ.
Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ

âÜóåé ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç
Åßíáé ç ðñþôç äçìïóßåõóç ôïõ åããñÜöïõ ìå ôï ïðïßï ôï Äçìüóéï

ðáñå÷þñçóå ôï 1846 ìå åðßóçìïõò ôßôëïõò éäéïêôçóßáò ôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ
Ëáìßáò óôï óôñáôçãü ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç.
Áñ÷éêÜ Ýãéíå ôïðïèÝôçóç ôïõ éóôïñéêïý ðëáéóßïõ ôùí ãåãïíüôùí êáôÜ ôï
ôÝëïò ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíáóôÜóåùò êáé ôçò êáôÜóôáóçò óôá áìÝóùò åðüìåíá
Ýôç êáé óôç óõíÝ÷åéá áíáëýèçêå ôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ.
Ôï Ýããñáöï áõôü áðïôåëåßôáé áðü 24 ÷åéñüãñáöåò óåëßäåò êáé
ðáñïõóéÜæåé ìåãÜëï éóôïñéêü åíäéáöÝñïí áðü ðïëëÝò áðüøåéò.
Áðü íïìéêÞò ðëåõñÜò ìáò åðéôñÝðåé íá ãíùñßóïõìå ôç äéáäéêáóßá óôéò
áíÜëïãåò ðåñéðôþóåéò, ôéò ðñïûðïèÝóåéò, ôéò ôõ÷üí åðåìâÜóåéò êáé
ðáñåìâÜóåéò, ôá åìðëåêüìåíá êáé åíäéáöåñüìåíá, Üìåóá Þ Ýììåóá,
ðñüóùðá.
Ìáò ðáñÝ÷åé ðëçñïöïñßåò ôçò äéïéêçôéêÞò äéÜñèñùóçò, ôçò ïéêïíïìéêÞò
êáôÜóôáóçò, óôïé÷åßá ãéá ôéò áó÷ïëßåò ôùí êáôïßêùí, ôï ìïñöùôéêü ôïõò
åðßðåäï, ôç èñçóêåõôéêÞ áíôßëçøç.
Ðïëý óçìáíôéêüò åßíáé ï êáèïñéóìüò ôùí ïñßùí, ï ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï
ãéíüôáí åðß ôüðïõ êáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïðùíýìéá, áíÜëïãá ìå ôçí
ðñïÝëåõóç ôçò óõãêåêñéìÝíçò ïíïìáóßáò.
Ç ðåñéãñáöÞ ôùí ãåãïíüôùí óôï êåßìåíï ôïõ åããñÜöïõ Ý÷åé
äñáìáôéêüôçôá, ìáò ìåôáöÝñåé æùíôáíÜ óôïí ôüðï ôïõ ÷ùñéïý ÖñáíôæÞ êáé
óôá ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Âáóßëçò Ê. Óðáíüò
äñ. Éóôïñßáò
ÈÅÌÁ
Ðëçñïöïñßåò ãéá åðéóêüðïõò ôïõ Èáõìáêïý (1542 - 1886)
Ç óýíôáîç åíüò åðéóêïðéêïý êáôáëüãïõ åßíáé ìßá åñãáóßá åðßðïíç, ðïõ

áðáéôåß ðïëý÷ñïíç Ýñåõíá êáé ðïõ, ó÷åäüí, ðïôÝ äåí áðïæçìéþíåé
ðëÞñùò ôïí ìåëåôçôÞ. Ó÷åäüí ðÜíôá, ôï áðïôÝëåóìá åðéäÝ÷åôáé ðñïóèÞêåò,
äéïñèþóåéò, ôéò ïðïßåò ìðïñåß íá êÜíåé ï óõíôÜêôçò ôïõ êáôáëüãïõ Þ êÜðïéïò
Üëëïò åñåõíçôÞò ðïõ áó÷ïëåßôáé ü÷é áðáñáßôçôá ìå ôçí óýíôáîç åðéóêïðéêþí
êáôáëüãùí, áëëÜ ìå ïðïéáäÞðïôå ðôõ÷Þ ôçò ôïðéêÞò åêêëçóéáóôéêÞò êáé ìç
éóôïñßáò.
¼óïí áöïñÜ ôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò ôçò Èåóóáëßáò, ìåôÜ áðü
ìáêñü÷ñïíç åíáó÷üëçóç ìå ôçí ôïðéêÞ èåóóáëéêÞ éóôïñßá, äéáðéóôþóáìå üôé
äåí õðÜñ÷åé åðéóêïðéêüò êáôÜëïãïò ðëÞñçò, ÷ùñßò âÝâáéá áõôü íá áðïôåëåß
ìïìöÞ ðñïò üóïõò Ý÷ïõí, ìÝ÷ñé óôéãìÞò, áó÷ïëçèåß ìå ôï èÝìá. ¢ëëùóôå, êáé
ï ãñÜöùí Ý÷åé ôñåéò öïñÝò «ôïëìÞóåé» íá óõíôÜîåé ôïõò êáôáëüãïõò
éóÜñéèìùí èåóóáëéêþí åðéóêïðþí1, ãíùñßæïíôáò üôé, êïìßæïíôáò êÜðïéá íÝá
óôïé÷åßá, óõìðëÞñùíå ôïõò õðÜñ÷ïíôåò êáôáëüãïõò êáé óõã÷ñüíùò ðáñÝäéäå
óôá ÷Ýñéá ôùí Üëëùí åñåõíçôþí Ýíá êåßìåíï óôï ïðïßï ìå åõ÷áñßóôçóç èá
Ýâëåðå íá ãßíïíôáé äéïñèþóåéò êáé ðñïóèÞêåò.
Ìßá ãñÞãïñç èåþñçóç ôùí õðáñ÷üíôùí åðéóêïðéêþí êáôáëüãùí,
áðïêáëýðôåé ôçí ýðáñîç êåíþí, åóöáëìÝíùí Þ áëëçëïóõãêñïõüìåíùí
÷ñïíïëïãÞóåùí, ôçí ðáñÜëåéøç õðáñêôþí ðñïóþðùí êáé ôçí ìíçìüíåõóç
áíýðáñêôùí, êáèþò êáé ðëÞèïò Üëëùí áôåëåéþí, ïé ïðïßåò äåí ïöåßëïíôáé
óôçí åëëéðÞ äéÜèåóç ãéá Ýñåõíá, áëëÜ óôçí Ýíäåéá ôùí ðçãþí êáé óôï ãåãïíüò
üôé ó÷åôéêÝò ðëçñïöïñßåò, åðéìåëþò êñõììÝíåò, áðïêáëýðôïíôáé óõíå÷þò.
ÓõãêåêñéìÝíá, åðéãñáöÝò íáþí Þ ìïíþí, åíèõìÞóåéò, êþäéêåò, Ýããñáöá ôçò
ðåñéüäïõ ôçò Ôïõñêïêñáôßáò - ãéá ôçí ÂõæáíôéíÞ åðï÷Þ åßíáé ïðùóäÞðïôå
äõóêïëüôåñç ç áíåýñåóç óôïé÷åßùí - áäçìïóßåõôá Þ äçìïóéåõìÝíá óôá
ðëáßóéá ìåëåôþí ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò, êáèþò êáé óôïé÷åßá áðü ôá áñ÷åßá ôïõ
Ïéêïõìåíéêïý Ðáôñéáñ÷åßïõ, óõìðëçñþíïõí óõíå÷þò ôïõò õðÜñ÷ïíôåò
êáôáëüãïõò2.
ÈÝëïíôáò, ëïéðüí, íá áîéïðïéÞóïõìå õëéêü ðïõ åíôïðßóáìå åäþ êáé êáéñü,
áðïöáóßóáìå íá ðáñïõóéÜóïõìå êÜðïéá óôïé÷åßá ðïõ áöïñïýí ôçí
ÅðéóêïðÞ ôïõ Èáõìáêïý3, óõìðëçñþíïíôáò Ýôóé ôïõò õðÜñ÷ïíôåò åðéóêï-
ðéêïýò êáôáëüãïõò4. Ôá óôïé÷åßá áõôÜ èá ðáñáôåèïýí êáôÜ åðßóêïðï êáé
êáôÜ ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ.
88 Âáóßëçò Ê. Óðáíüò
- ÉùÜóáö Á´. ÁíáöÝñåôáé êáôÜ ôçí ðåñßïäï ðñï ôïõ 1542 - 1556 êáé
åðÝêåéíá5. ÕðÝãñáøå, ìå Üëëïõò åðéóêüðïõò, ôï ãñÜììá áíáóýóôáóçò ôçò
ÅðéóêïðÞò ôïõ Ãáñäéêßïõ ôï 15426. Óå Ýíá óéãßëëéï ôïõ ÐáôñéÜñ÷ç
Áëåîáíäñåßáò ÓáìïõÞë Á´ (ÉáíïõÜñéïò 1720) áíáöÝñåôáé üôé åß÷å õðïãñÜøåé
Ýíá óéãßëëéï ôïõ Éåñåìßá ôçò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ
ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ðñéí áðü 174 Ýôç, äçëáäÞ ôï 1545/467. Ôïí Áðñßëéï
ôïõ 1556, õðÝãñáøå éäéü÷åéñç åíèýìçóç óå Ýíáí êþäéêá ôïí ïðïßï äþñéóå
óôçí ÌïíÞ ôïõ ÌåãÜëïõ Ìåôåþñïõ8.
- Óõìåþí Á´. Äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò.
ÓõíõðÝãñáøå ôïí Éïýëéï ôïõ 1558, ìå Üëëïõò èåóóáëïýò åðéóêüðïõò, Ýíá
åêêëçóéáóôéêü Ýããñáöï9.
- Êýñéëëïò Á´. ÁíáöÝñåôáé ôï 157210. Óôï ðñïìíçìïíåõèÝí óéãßëëéï ôïõ
Áëåîáíäñåßáò ÓáìïõÞë, ôïõ 1720, áíáöÝñåôáé üôé õðÝãñáøå êáé áõôüò: «(…)
ôïõ Èáõìáêïý êýñ ÉùÜóáö (…) êáé åôÝñïõ ìåôÜ ôáýôá Èáõìáêïý êýñ
Êõñßëëïõ (…)»11.
- ÉùÜóáö Â´. Äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò. Ôïí
Áýãïõóôï ôïõ 1617, óõììåôåß÷å ìå ôïí ÑáöáÞë ôçò ¢ñôáò óôçí ðáôñéáñ÷éêÞ
áðïóôïëÞ ðïõ áíÝëáâå íá áíáêñßíåé ôïõò Éùáííßôåò ïé ïðïßïé åß÷áí
êáôçãïñÞóåé ôïí Éùáííßíùí Íåüöõôï12. Óôéò 26 Éïõíßïõ ôïõ 1619, åîåëÝãç
åðßóêïðïò Æçôïõíßïõ êáé Ðôåëåïý13. Áðü ôïí ÐáôñéÜñ÷ç Ôéìüèåï Â´
(ÍïÝìâñéïò 1612 - 3.9.1620)14, áðïäüèçêå ìå óéãßëëéï ç óôáõñïðçãéáêÞ áîßá
óôïí íáü ôïõ Áãßïõ ÉùÜííç ôïõ Ðñïäñüìïõ, ôïí ïðïßï åß÷å éäñýóåé ï ÉùÜóáö
ìå ôïõò ìïíá÷ïýò ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ Âëáóßïõ óôçí Óôõëßäá, êïíôÜ óôçí
ìïíÞ ôïõò15.
- ÉÜêùâïò Á´. ÁíáöÝñåôáé êáôÜ ôï Ýôïò 1624, ïðüôå êáé êáèáéñÝèçêå16.
Ìíçìïíåýåôáé óôï «×ñïíéêüí ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Áèáíáóßïõ ôçò ÏìâñéáêÞò»
ôï 161917. Ï ëüãïò ôçò êáèáßñåóÞò ôïõ ôï Ýôïò æñëâ' = 1623 / 24 åßíáé üôé äåí
õðÜêïõóå óôïí ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñéóáò Ãñçãüñéï êáèþò êáé ôï üôé åß÷å
óõíåííïçèåß ìå ôïí åðßóçò êáèáéñåìÝíï ÁñóÝíéï ôçò ËéôæÜò êáé ìå êÜðïéïí
Üëëïí êáé «Ýðëáóå êáé óõíÝññáøå ìç÷áíÜò, êáé åðéâïõëÞí åðéæçìßáí ÷ñÝïõò
ðïëëïý êáé áöïñÞôïõ êáô' áõôïý ôïõ ãÝñïíôïò áõôïý Ëáñßóçò»18.
- Æá÷áñßáò Á´. ÁíáöÝñåôáé ãéá ôçí ðåñßïäï 1640 - 164819. Ç ìíåßá ôïõ óôçí
åðéãñáöÞ áãéïãñÜöçóçò ôïõ êáèïëéêïý ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò ÷ñïíïëï-
ãåßôáé óôá 1639 / 40: «Ýôïõò ÆÑÌÇ áíåêåíÞóèç ç êåíïýñéá ç åêëéóßá ôïýôç
(…) áñ÷éåñáôåýâïíôïò æá÷áñßïõ áñ÷é[åñÝùò]»20 êáé ü÷é óôá 164021. Ùò ðñþçí
Èáõìáêïý, Þôáí õðïøÞöéïò (äåýôåñïò óôç óåéñÜ) ãéá ôçí åêëïãÞ åðéóêüðïõ
ôïõ Ñáäïâéóäßïõ ôï 164722. Ôï ßäéï Ýôïò, áíáöÝñåôáé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò
ôïõ ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí ùò ðñþçí23.
- ÃáâñéÞë. Óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò, áíáöÝñåôáé ùò ôåëåõôÞóáò ôï
Ýôïò 165924. Óôïí êþäéêá 1472 ôçò ÅèíéêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÅëëÜäïò, ôïí
ÌÜéï ôïõ Ýôïõò á÷íè´, äçëáäÞ ôïõ 1659, áíáöÝñåôáé ï ÃáâñéÞë ùò
Ðëçñïöïñßåò ãéá åðéóêüðïõò ôïõ Èáõìáêïý (1542 - 1886) 89
«ôåëåõôÞóáò ðñï ïëßãïõ»25.

- Óõìåþí Â´. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1659 - 166326.
Ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ, óôïí Êþäéêá 1472 ôçò Å.Â.Å.27. ÐÝèáíå ôï 166328.
- ÉùÜóáö Ã´. Óôïõò êáôáëüãïõò, áíáöÝñåôáé ôï Ýôïò 166329. Ôï õðüìíçìá
åêëïãÞò ôïõ, ôïõ 1663, óôïí Êþäéêá 1472 ôçò Å.Â.Å.30 Ôïí ÓåðôÝìâñéï ôïõ
1663, õðÝãñáøå óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Äéïíõóßïõ ôçò ÄçìçôñéÜäáò31 êáé
ôïí Ïêôþâñéï ôïõ éäßïõ óôï õðüìíçìá ôïõ Ðáãêñáôßïõ ôïõ Ëïéäïñéêßïõ32.
- ÐáëÜôéïò. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé üôé ôï 1683 ìåôáôÝèçêå óôçí
ÅðéóêïðÞ ôçò Ëéôßôæçò33. Íá ðñïóèÝóïõìå üôé áíáöÝñåôáé óôçí åðéãñáöÞ
éóôüñçóçò ôïõ êáèïëéêïý ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò ôï 167634, ïðüôå ç ðåñßïäïò
ôçò áñ÷éåñáôåßáò ôïõ áñ÷ßæåé ôïõëÜ÷éóôïí áðü ôï 1676. Ìíåßá ôçò ðáñáßôçóÞò
ôïõ óôïí Êþäéêá 1472 ôçò Å.Â.Å.35
- ¢íèéìïò. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé ãéá ôï äéÜóôçìá 1683 - 1686,
ïðüôå ðáñáéôÞèçêå36. Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1687, õðÝãñáøå, ùò ðñþçí Èáõìáêïý,
óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Åðéóêüðïõ Óôáãþí ÄáíéÞë37. Óôïí Êþäéêá 1472
ôçò Å.Â.Å., ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ, ôïõ Ýôïõò 168338.
- ÉùÜóáö [Ä´]. Äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò.
ÕðÝãñáøå, ìå Üëëïõò, óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Êáëëéíßêïõ ôçò
ÄçìçôñéÜäáò óôéò 13-10-168839, êáèþò êáé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Éåñåìßá
ôïõ Æçôïõíßïõ, óôéò 19-1-168940. Äåí ðñÝðåé íá åßíáé ï ßäéïò ìå áõôüí ôïõ 1663.
- Óåñáöåßì Á´. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé üôé åîåëÝãç ôï 169441 êáé üôé
ìåôáôÝèçêå óôçí Ñáäïâéóäßïõ ôï 170542. Ï áêñéâÞò ÷ñüíïò ìåôÜèåóÞò ôïõ
åßíáé ôïí ÌÜñôéï ôïõ 170543.
- ÁñóÝíéïò. Óôïõò êáôáëüãïõò, áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï 1710 - 171144. ¹äç,
üìùò, óôéò 11-2-1706, ìíçìïíåýåôáé óå êùäéêïãñáöéêü óçìåßùìá ùò
áñ÷éåñáôåýùí45, åíþ ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1705, õðïãñÜöåé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò
ôïõ Óåñáöåßì ôïõ Ñáäïâéóäßïõ46. Óôéò 29-10-1698, ùò ðñþçí Èáõìáêïý,
õðïãñÜöåé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ ÖéëïèÝïõ ôïõ Æçôïõíßïõ47 êáé óôéò 3-2-
1700, ðÜëé ùò ðñþçí, õðïãñÜöåé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ ÊëÞìåíôá ôçò
ÓêéÜèïõ êáé ÓêïðÝëïõ48. ÐñÝðåé íá Þôáí åðßóêïðïò ôïõ Èáõìáêïý ðñéí áðü
ôçí Üíïäï óôïí èñüíï ôïõ Óåñáöåßì êáé íá åðáíÞëèå ìåôÜ ôçí ìåôÜèåóç
áõôïý óôçí Ñáäïâéóäßïõ.
- ÆùóéìÜò Â´. Óôïõò êáôáëüãïõò, áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï 1717 - 172749. Ìíåßá
ôïõ ãßíåôáé óôçí Ðñüèåóç ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò, á÷ñïíïëüãçôá50. Óôéò 21-
12-1720, õðÝãñáøå óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Áíèßìïõ ôïõ Æçôïõíßïõ51.
Ìíçìïíåýåôáé åðßóçò óôçí åðéãñáöÞ åãêáéíßùí ôïõ íáïý ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ
ôçò Ñåíôßíáò óôéò 18-7-172252, óå åðéãñáöÞ ôçò Áã. ÐáñáóêåõÞò ôçò ãåéôïíéêÞò
×ïõôáßíáò óôéò 8-7-172253, åíþ ôï 1721 äþñéóå Ýíá ëåéôïõñãéêü âéâëßï óôïí
íáü ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ ôçò Ñåíôßíáò54. Áðåâßùóå ðñéí áðü ôéò 21-10-1727,
çìÝñá åêëïãÞò ôïõ Äéïíõóßïõ55.
- Äéïíýóéïò. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé ìüíï üôé åîåëÝãç ôï 172756.
¼ðùò ðñïåßðáìå, áõôü Ýãéíå óôéò 21 Ïêôùâñßïõ57. Ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1732,
õðÝãñáøå óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Äéïíõóßïõ ôçò ÓêéÜèïõ58. Óôçí ðñüèåóç
ôçò Ñåíôßíáò, áíáöÝñïíôáé ï ßäéïò êáé óõããåíåßò ôïõ á÷ñïíïëüãçôá: «Ýãñáøåí
ï Èáõìáêïý Äéïíýóéïò ôñßá ïíüìáôá / Äéïíõóßïõ áñ÷éåñÝùò êáé ôùí ãïíÝùí,
ÃåùñãÜíáò ðñ(åóâõôÝñáò) / (…) Ýãñáøå ï Üãéïò Èáõìáêïý ôïí ãáìâñüí ôïõ
ôïí Êüíóôá ÆçôæÝñëÞ åéò ôá êéíïâçÜôéêá»59.
- ÁñóÝíéïò [Ã´]. Äåí áíáöÝñåôáé óôïõò êáôáëüãïõò. Áðü ìßá åðéóôïëÞ ðñïò
ôïí ÐáñèÝíéï Óôáãþí, ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ðáñáéôÞèçêå, ëüãù áóèåíåßáò,
ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 175360.
- Äéïíýóéïò. Äåí áíáöÝñåôáé óôïõò êáôáëüãïõò. Óôéò 14-3-1758, õðïãñÜöåé
óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Èåïäïóßïõ ôïõ Ëïéäïñéêßïõ61. ÐñÝðåé íá åßíáé
Üëëïò áðü ôïí åêëåãÝíôá ôï 1727.
- Óåñáöåßì Â´. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1763 -
177362. Óôéò ãíùóôÝò ìíåßåò ôïõ, íá ðñïóèÝóïõìå üôé áíáöÝñåôáé óôï óéãßëéï
ôïõ ÐáôñéÜñ÷ç ÓáìïõÞë, õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò óôéò 26-6-1764, óôï
ïðïßï õðÝãñáøå63.
- Êýñéëëïò Â´. ÁíáöÝñåôáé êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1773 - 1777, ïðüôå êáé
áðåâßùóå64. Ï áêñéâÞò ÷ñüíïò åêëïãÞò ôïõ åßíáé ç 14 Ïêôùâñßïõ 1773 êáé
èáíÜôïõ ôïõ ï Áðñßëéïò 1777 (áñ÷Ýò)65.
- ÅõãÝíéïò. ÁíáöÝñåôáé üôé ôï 1777 áíÞëèå óôï èñüíï ìåôáôåèåßò áðü ôçí
Ñáäïâéóäßïõ êáé üôé ôï 1783 ìåôáôÝèçêå óôçí Ìçôñüðïëç ôùí ÍÝùí
Ðáôñþí66. ÌÜëéóôá, Üëëïò åñåõíçôÞò ðñïóäéïñßæåé ôçí ìåôÜèåóÞ ôïõ óôçí
ÍÝùí Ðáôñþí ìåôÜ ôïí Éïýíéï ôïõ 1783, åíþ áíáöÝñåé üôé áðåâßùóå ôïí
Ïêôþâñéï ôïõ 178567. Ôá ôçò åêëïãÞò ôïõ óôçí Èáõìáêïý, óôéò 5 Áðñéëßïõ ôïõ
1777, ìåôÜ ôçí áðïäï÷Þ ôçò áéôÞóåþò ôïõ ãéá ìåôÜèåóç áðü ôïí ìçôñïðïëßôç
ôçò ËÜñéóáò, ðåñéãñÜöïíôáé óôïí Êþäéêá 1472 ôçò Å.Â.Å.68 ¼ìùò,
ðéèáíüôáôá ç åêëïãÞ ôïõ óôçí ÍÝùí Ðáôñþí íá Ýãéíå ôï 1781 êáé ü÷é ôï 1783,
äåäïìÝíïõ üôé ôï 1781 áíáöÝñåôáé ùò Èáõìáêïý ï ÉÜêùâïò Â´, üðùò èá
öáíåß óôç óõíÝ÷åéá.
- ÉÜêùâïò Â´. Óôïõò êáôáëüãïõò, áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1784 -
180269, åíþ áðü Ýíáí åñåõíçôÞ êáôÜ ôï 1784 - 178970. Ùóôüóï ç åêëïãÞ ôïõ
ðñÝðåé íá åß÷å ãßíåé íùñßôåñá. Óþæåôáé åðéóôïëÞ ôïõ, ôïõ 1781, ðñïò
Üãíùóôï71, åíþ óôéò 21-5-1782 åðéêõñþíåé Ýããñáöï ðþëçóçò ïéêßáò óôçí
Ãïýñá ôïõ Áëìõñïý72 êáé óôéò 2 ÌáÀïõ 1783 óõíõðïãñÜöåé óôï õðüìíçìá
åêëïãÞò ôïõ Ðáúóßïõ ôïõ Ãáñäéêßïõ73. Óôï åîÞò, áíáöÝñåôáé ðïëëÝò öïñÝò
óôéò ðçãÝò. Óôéò 6-12-1786, åîÝäùóå åðéôßìéï êáôÜ ôùí êáôïßêùí ôçò Ñåíôßíáò74.
Ôï 1788, áíáöÝñåôáé óôçí êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ ôïõ
Ìåóï÷ùñßïõ75. Ôï 1802, áíáöÝñåôáé óôçí åðéãñáöÞ éóôüñçóçò ôïõ íáïý ôïõ
Áã. Áèáíáóßïõ ôçò ÁíÜâñáò ôïõ Áëìõñïý76. Óôéò 5-8-1783, áíáöÝñåôáé óôï
õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Ðáñèåíßïõ ôïõ Ñáäïâéóäßïõ77. Óôéò 15-7-1793,
áíáöÝñåôáé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ ÄïóéèÝïõ ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí78.
Óôéò 11-5-1784, õðïãñÜöåé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Óôáãþí Ðáúóßïõ79 êáé
ôçí 1-5-178[.] õðïãñÜöåé óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Æçôïõíßïõ Áíèßìïõ80.
Áðåâßùóå ìåôÜ áðü ìáêñï÷ñüíéá áóèÝíåéá, ðñéí áðü ôéò 22-7-1802, çìÝñá
êáôÜ ôçí ïðïßá åîåëÝãç ï äéÜäï÷üò ôïõ ÁèáíÜóéïò81.
- Íåüöõôïò. Äåí ìíçìïíåýåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò. Ôçí 1-6-
1793, õðïãñÜöåé ùò ðñþçí Èáõìáêïý óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ
Ëïéäïñéêßïõ Äéïíõóßïõ82. Åßíáé äýóêïëï íá ôïðïèåôÞóïõìå ôï äéÜóôçìá ôçò
áñ÷éåñáôåßáò ôïõ óôïí ÷ñüíï ìå âåâáéüôçôá, áöïý ï ÅõãÝíéïò ôïðïèåôåßôáé
óôï äéÜóôçìá 1777 - 1781 êáé ï ÉÜêùâïò Â´ óôï äéÜóôçìá 1781 - 1802. Íá
õðïèÝóïõìå üôé ãéá êÜðïéï äéÜóôçìá, ðñéí áðü ôçí 1-6-1793, Üãíùóôï ãéáôß, ç
áñ÷éåñáôåßá ôïõ Íåïöýôïõ äéáêüðçêå áðü ìßá óýíôïìç ðáñåìâïëÞ ôïõ
Íåïöýôïõ;
- ÁèáíÜóéïò. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï 180283, 1802 - 181084,
1802 - 1815(;)85. ÅîåëÝãç óôéò 22-7-1802. ¸ùò ôüôå, Þôáí ðñùôïóýããåëïò ôïõ
Èáõìáêïý Áèáíáóßïõ86. Óôéò 23-8-1804, åðéêýñùóå ôï Ýããñáöï äéïñéóìïý ôïõ
Èåïäþñïõ ËïãïèÝôç ùò ðñïåóôïý ôçò Ãïýñáò87. Óôéò 21-11-1804, õðÝãñáøå
óå Ýíá âåâáéùôéêü ãñÜììá ãéá ôçí ðþëçóç ôïõ ìåôï÷ßïõ ôçò ÌïíÞò ôïõ
ÖïõñíÜ óôïõò ÓïöÜäåò88. Óôéò 25-9-1807, õðÝãñáøå, ìå Üëëïõò, ôï õðüìíçìá
åêëïãÞò ôïõ Êáëëéíßêïõ ôçò ÐåñéóôåñÜò89. Ôåëåõôáßåò ãíùóôÝò ìíåßåò ôïõ
áõôÝò óôéò åðéãñáöÝò ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Áèáíáóßïõ ôçò ÏìâñéáêÞò êáé ôïõ
íáïý ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ óôçí Ãïýñá, ôï 181090.
- Æá÷áñßáò Â´. ÁíáöÝñåôáé óôïõò êáôáëüãïõò êáôÜ ôï 181591 êáé êáôÜ ôï
äéÜóôçìá 1815 - 1820, ïðüôå ðáñáéôÞèçêå92. Ìáò åßíáé ãíùóôÞ ìíåßá ôïõ óå
Ýíá åêêëçóéáóôéêü Ýããñáöï, ôï 1819, ìå Üëëïõò åðéóêüðïõò93. ÐáñáéôÞèçêå
«áâéÜóôùò» óôéò 11-4-182094.
- Êýñéëëïò Ã´. Óôïõò êáôáëüãïõò, áíáöÝñåôáé ãéá ôéò ðåñéüäïõò 1848 -
185495 êáé 1820 - 185496. ÅîåëÝãç ôçí ßäéá çìÝñá ðïõ ðáñáéôÞèçêå ï
ðñïêÜôï÷üò ôïõ Æá÷áñßáò (11-4-1820)97. Ìáò åßíáé ãíùóôÜ äýï åðéôñïðéêÜ
ãñÜììáôá ðïõ åðåêýñùóå óôïí Äïìïêü, óôéò 14-4-1838 êáé 18-9-184398. Óôéò 4-
8-1839, óõíõðÝãñáøå ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ åðéóêüðïõ Áíèßìïõ Â´ ôïõ
Ãáñäéêßïõ99. Ëüãù ôçò ìíåßáò ôïõ åðïìÝíïõ åðéóêüðïõ, ôïõ Áñóåíßïõ, ï
ïðïßïò ðáñáéôÞèçêå ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1821, èá äéáêéíäõíåýáìå ôçí õðüèåóç
üôé ìÜëëïí ðñüêåéôáé ãéá äýï ðñüóùðá: ôïí Êýñéëëï, ðïõ åîåëÝãç óôéò 11-4-
1820 êáé ôïí ïðïßï äéáäÝ÷èçêå - Üãíùóôï ðüóï ðñéí áðü ôïí Ïêôþâñéï ôïõ
1821 - ï ÁñóÝíéïò, êáèþò êáé Ýíáí Üëëï, óõíïíüìáôü ôïõ, ðïõ åîåëÝãç ðñéí
áðü ôéò 14-4-1838 êáé áðåâßùóå óôéò áñ÷Ýò Ìáñôßïõ ôïõ 1854100. ºóùò, âÝâáéá,
íá ðñüêåéôáé ãéá ôï ßäéï Üôïìï, ôïõ ïðïßïõ ç ìáêñÜ èçôåßá äéáêüðçêå.
- ÁñóÝíéïò. Äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò. Ôïí
Ïêôþâñéï ôïõ 1821, åõñéóêüìåíïò óå ìåãÜëç áóèÝíåéá, «ìç äõíÜìåíïò
êõâåñíÞóáé ôïí èñüíïí ôçò áãéùôÜôçò åðéóêïðÞò Èáõìáêïý êáé ü÷é áðü Üëëïí
ôéíÜ ôñüðïí Þ ôéíÜò âßáò, áëëÜ ïéêåéïèåëþò», ðáñáéôÞèçêå, æçôþíôáò áðü ôïí
ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñéóáò ÐáñèÝíéï íá ÷åéñïôïíÞóåé Üëëïí áíô' áõôïý101.

- Íéêçöüñïò ï Ñéíüôìçôïò. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé êáôÜ ôçí
ðåñßïäï 1854 - 1857102. ¹ôáí ðñùôïóýãêåëïò ôçò Ìçôñüðïëçò Çñáêëåßáò êáé,
áñãüôåñá, ôéôïõëÜñéïò åðßóêïðïò ôïõ ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñéóáò ÓôåöÜíïõ.
Óôéò 10-3-1854, äéáäÝ÷èçêå ôïí áðïâéþóáíôá Êýñéëëï103. Óôéò 13-7-1854,
õðÝãñáøå óôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Áíèßìïõ ôçò Ôñßêêçò104. ÁíáöÝñåôáé óå
Ýíá ãñÜììá ôïõ ïéêïõìåíéêïý ÐáôñéÜñ÷ç Êõñßëëïõ ôçò 5-2-1857 ãéá ôçí
åéóöïñÜ ôçò ÅðéóêïðÞò Èáõìáêïý óôïí ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñéóáò êáé óôï
Ïéêïõìåíéêü Ðáôñéáñ÷åßï105. ÐÝèáíå ðñéí áðü ôéò 22-12-1857, ïðüôå åîåëÝãç
ï ×ñýóáíèïò Á´.
- ×ñýóáíèïò Á´. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1857 -
1867106. ¹ôáí åðßóêïðïò ôçò Äéïêëåßáò, ôéôïõëÜñéïò ôïõ ìçôñïðïëßôç ôçò
ËÜñéóáò. ÄéáäÝ÷èçêå, óôéò 22-12-1857, ôïí Íéêçöüñï ðïõ áðåâßùóå107. ¸íáò
åñåõíçôÞò ôïðïèåôåß ôçí åêëïãÞ ôïõ óôéò 22-12-1858108, üìùò ôï ó÷åôéêü öýëëï
ôïõ Êþäéêá 1472 ôçò Å.Â.Å. åßíáé óáöÝò. Óôéò 15-3-1860, óõíõðÝãñáøå ôï
õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ ÉåñïèÝïõ ôïõ Ãáñäéêßïõ109. ÐÝèáíå ôïí Áýãïõóôï ôïõ
1867110.
- ×ñýóáíèïò Â´. Óôïõò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1867 -
1877111 êáé 1867 - 1878112. ÅîåëÝãç óôéò 22.8.1867, äéáäå÷üìåíïò ôïí
áðïèáíüíôá óõíïíüìáôü ôïõ. ¸ùò ôüôå, Þôáí åðßóêïðïò ôçò ÅõäïîéÜäáò113.
¼óï äéÜóôçìá õðçñÝôçóå óôçí ÅðéóêïðÞ ôïõ Èáõìáêïý, áíÝðôõîå Ýíôïíç
äñáóôçñéüôçôá óôçí êáôåýèõíóç ôçò ßäñõóçò ó÷ïëåßùí114. Óôéò 12-4-1868,
åðåêýñùóå Ýíá éäéùôéêü Ýããñáöï115. ÐÝèáíå ðñéí áðü ôçí 1-10-1877,
çìåñïìçíßá åêëïãÞò ôïõ äéáäü÷ïõ ôïõ116.
- Éåñüèåïò ï áðü Ãáñäéêßïõ. Óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò áíáöÝñåôáé
êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1877 - 1880117. Ç áêñéâÞò çìåñïìçíßá åêëïãÞò ôïõ åßíáé ç 1-
10-1877118.
- ÌéóáÞë ï áðü ðñþçí ÊéóóÜìïõ êáé Óåëßíïõ. Óôïõò êáôáëüãïõò,
áíáöÝñåôáé êáôÜ ôï äéÜóôçìá 1880 - 1899. Ìå ôçí êáôÜñãçóç ôçò ÅðéóêïðÞò
ôïõ Èáõìáêïý ìåôáôÝèçêå óôçí Èåóóáëéþôéäáò êáé ÖáíáñéïöáñóÜëùí.
ÐÝèáíå óôéò 24-3-1900119. Ùò óõíïäéêüò, õðÝãñáøå óå åãêõêëßïõò ôçò ÉåñÜò
Óõíüäïõ ôçí 10-3-1886 êáé 25-4-1886120.
ÓõíïëéêÜ, åíôïðßóáìå ðëçñïöïñßåò ãéá 32 åðéóêüðïõò ôïõò Èáõìáêïý.

Áðü áõôïýò, ïé 8 äåí áíáöÝñïíôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò, åíþ ïé
õðüëïéðïé 24 åßíáé ãíùóôïß. Ãéá 6 áðü ôïõò 24, ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ
åíôïðßóáìå êáé ðáñáèÝôïõìå äéïñèþíïõí ôá äéáóôÞìáôá óôá ïðïßá ïé
êáôÜëïãïé ïñßæïõí ôçí áñ÷éåñáôåßá ôïõò, åßôå èÝôïíôáò íÝá óáöÞ üñéá åßôå
èÝôïíôáò êÜðïéá terminus, åíþ, ãéá ôïõò õðüëïéðïõò 18, ïé ðëçñïöïñßåò
áöïñïýí ìíåßåò ôïõò óôéò ðçãÝò. Ðéóôåýïõìå üôé ç ðáñïýóá ìåëÝôç èá öáíåß
÷ñÞóéìç óå üðïéïí åðé÷åéñÞóåé íá áíáóõíôÜîåé ôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôïõ
Èáõìáêïý.
Óçìåéþóåéò:
1. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, ÉóôïñéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôçí èåóóáëéêÞ ÅðéóêïðÞ ôçò
ÐåñéóôåñÜò, ÐñáêôéêÜ Á´ ÅðéóôçìïíéêÞò Çìåñßäáò ôïõ Éóôïñéêïý Áñ÷åßïõ ôçò Ìçôñïðüëåùò
ÄçìçôñéÜäïò, Ôñßêáëá-Âüëïò, 2004, 173-196, ï ßäéïò, ÐñïóèÞêåò êáé äéïñèþóåéò óôïí
åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôçò ËÜñéóáò (1799 - 1870), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 41 (ËÜñéóá 2001)
145 - 160. ï ßäéïò, Ç ÅðéóêïðÞ ôïõ Ãáñäéêßïõ ôùí ÔñéêÜëùí, ÅðôÜêõêëïò, Öèéíüðùñï 2003
(ÁöéÝñùìá óôçí Èåóóáëßá), õðü Ýêäïóéí.
2. Âë. êáé Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, Ïé ïéêéóìïß ôçò ÂïñåéïäõôéêÞò Èåóóáëßáò êáôÜ ôçí
Ôïõñêïêñáôßá (áðü ôïí ÉÄ' Ýùò ôïí ÉÈ' áéþíá), äéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ, ëÞììá ãéá ôçí
ÅðéóêïðÞ ôçò Ôñßêêçò, õðü Ýêäïóéí.
3. Ç ÅðéóêïðÞ ôïõ Èáõìáêïý ðñùôïáíáöÝñåôáé óôá ôáêôéêÜ ôïõ É´ áéþíá, ùò õðáãüìåíç
õðü ôçí Ìçôñüðïëç ôçò ËÜñéóáò. ¸äñá ôçò Þôáí ï Äïìïêüò êáé áñãüôåñá ç Ãïýñá. Ôï 1882,
ëüãù ôçò áðåëåõèÝñùóçò ôçò Èåóóáëßáò, áðïóðÜóèçêå (üðùò êáé Üëëåò åðáñ÷ßåò) áðü ôï
Ïéêïõìåíéêü Ðáôñéáñ÷åßï êáé õðÞ÷èç óôçí ÅëëáäéêÞ Åêêëçóßá. Ôï 1900, êáôáñãÞèçêå êáé
ôï ìåãáëýôåñï ôìÞìá ôçò õðÞ÷èç óôçí Ìçôñüðïëç ôçò Öèéþôéäáò åíþ ôï õðüëïéðï õðÞ÷èç
óôçí Èåóóáëéþôéäáò êáé ÖåíáñéïöåñóÜëùí. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé
Èåóóáëßáò, Åðåôçñßò Öéëïëïãéêïý Óõëëüãïõ Ðáñíáóóüò, 10, (åí. ÁèÞíáéò 1915), 294 - 296. ï
ßäéïò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé Èåóóáëßáò. Äéïñèþóåéò êáé ðñïóèÞêáé, Èåïëïãßá,13, (åí
ÁèÞíáéò 1935), 28 - 29. Åìì. É. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý ÅðéóêïðÞ, ÈñçóêåõôéêÞ ÇèéêÞ
Åãêõêëïðáßäåéá, (1965) 123 - 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß åéò ôçí Ýñåõíáí ôçò Éóôïñßáò ôùí åí
ÅëëÜäé Åðéóêïðþí, É, ÁèÞíáé 1969, 38 - 40. Âáóßëåéïò Ã. ÁôÝóçò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé ôçò
Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò áð' áñ÷Þò ìÝ÷ñé óÞìåñïí (Áíáôýðùóéò åê ôïõ Åêêëçóéáóôéêïý
ÖÜñïõ), åí ÁèÞíáéò 1975, 279 - 280. Èåüäùñïò Ê. ÊáñáôæÜò, Éóôïñßá Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý -
Èáõìáêïý. Áðü ôùí áñ÷áéïôÜôùí ìÝ÷ñé ôçí êáè' çìÜò ÷ñüíùí, ÁèÞíáé 1962, 51 - 57.
4. Âë. ôá Ýñãá ôçò óçì. 3 áíùôÝñù.
5. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý, ü.ð.,
124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ü.ð., ó. 40. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 279.
6. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28. Í. Ê. Ãéáííïýëçò, Êþäéêáò Ôñßêêçò,
ÁèÞíá 1980, 25.
7. Âë. ÈåïôÝêíç ìïíá÷Þ, Ôñßá Ðáôñéáñ÷éêÜ óéãßëëéá áíÝêäïôá, ¢ãéá ÌåôÝùñá 1995, ó. 35.
Ìíåßá ôïõ óéãéëëßïõ ôïõ Éåñåìßá óôï ÌáíïõÞë É. Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêïß Ðßíáêåò, Ýêä.
Óõëëüãïõ ðñïò äéÜäïóéí ùöåëßìùí âéâëßùí, ÁèÞíáé 1996, 385.
8. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 294. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 54. ÉùÜííçò
Óáêêåëßùí - ÁëêéâéÜäçò É. Óáêêåëßùí, ÊáôÜëïãïò ôùí ÷åéñïãñÜöùí ôçò ÅèíéêÞò ÂéâëéïèÞêçò
ôçò ÅëëÜäïò, åí ÁèÞíáéò 1892, 17. Í. Á. ÂÝçò, Ôá ÷åéñüãñáöá ôùí Ìåôåþñùí, Ýêäïóç
Ê.Å.Ì.Í.Å. ôçò Áêáäçìßáò Áèçíþí, ô. Á´, ÁèÞíáé, 68.
9. Âë. Êþäéêáò 59 ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ, ó. 73.
10. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 294. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý…,
ü.ð., 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ó. 40. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 279. Ç áíáöïñÜ ôïõ Ýôïõò 1527 óôïí È.
ÊáñáôæÜ (ü.ð., ó. 54) ïöåßëåôáé óßãïõñá óå ôõðïãñáöéêü ëÜèïò.
11. Âë. óçì. 7, áíùôÝñù.
12. Âë. Ä.Ã. Áðïóôïëüðïõëïò - Ð.Ä. Ìé÷áçëÜñçò, Ç ÍïìéêÞ ÓõíáãùãÞ ôïõ ÄïóéèÝïõ. Ìßá
ðçãÞ êáé Ýíá ôåêìÞñéï, ÁèÞíá 1987, 251. ÔÜóïò Ãñéôóüðïõëïò, Ï Éùáííßíùí Íåüöõôïò,
ÇðåéñùôéêÞ Åóôßá, 2 (ÉùÜííéíá 1953) 906 - 907. ÌáíïõÞë Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêáß Åöçìåñßäåò,
ÁèÞíáé 1936 - 1938, 90.
13. Âë. Áè. Ðáðáäüðïõëïò - Êåñáìåýò, ÉåñïóïëõìéôéêÞ ÂéâëéïèÞêç, ô. IV, Ðåôñïýðïëç
1913, 10. Â. Á. Ìõóôáêßäçò, ÈåôôáëéêÜ óçìåéþìáôá åê ÷åéñïãñÜöùí, Êùíóôáíôéíïýðïëéò 1923,
ó. Í. Ì. Âáðüñçò (ìåôÜöñáóç ÓôáìÜôçò Óðáíüò), Ýíá óõíïäéêü ãñÜììá ãéá ôçí åðéóêïðÞ
Æçôïõíßïõ êáé Ðôåëåïý ôï 1617, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 35 (ËÜñéóá 1999) 6. Í. Ì. Vaporis,
codex (b) Beta of the ecumenical Patriarchate of Constantinople: Aspects of the history of the
church of Constantinople, Holy Cross Orthodox Press, Brookline, Massachussetts, 1975, ó. 161.
14. Âë. Ìáí. Ãåäåþí, ü.ð., ó. 426 - 429.

15. Âë. Ä. Ã. Áðïóôïëüðïõëïò - Ð. Ä. Ìé÷áçëÜñçò, ü.ð., ó. 261.
16. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 294. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý…,
ü.ð., ó. 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ü.ð., ó. 40. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 54. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 279.
17. Âë. Ê. Ôóïõôóïõëüðïõëïò, ÉåñÜ ÌïíÞ Áã. Áèáíáóßïõ ÏìâñéáêÞò, ×ñïíéêÜ ôçò
Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, 2 (1982) 92 - 93, üðïõ ìíåßá äçìïóéåýìáôïò ôïõ Í. É. Ãéáííüðïõëïõ óôçí
Áñìïíßá, 3 (ÁèÞíá 1900 - 1909).
18. Âë. Â. Ìõóôáêßäçò, ü.ð., ó. 4. Ä. Ã. Áðïóôïëüðïõëïò - Ð. Ä. Ìé÷áçëÜñçò, ü.ð., ó. 258.
124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ü.ð., ó. 40. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 279.
20. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá ïíüìáôá ôùí Óìïêïâéôþí ôïõ 1640 óôçí ðñüèåóç ôçò ÌïíÞò ôçò
Ñåíôßíáò, ÐñáêôéêÜ ôïõ Á´ Óõíåäñßïõ ãéá ôçí Êáñäßôóá êáé ôçí ðåñéï÷Þ ôçò, Êáñäßôóá 1996,
124.
21. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 294. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 54.
22. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò ÅèíéêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÅëëÜäïò, ö. 149á.
23. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 166á.
124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ó. 40. Â. ÁôÝóçò (ü.ð., ó. 279) ôïí áíáöÝñåé ãéá ôï Ýôïò 1659.
26. Âë. ôá Ýñãá ôçò óçì. 19, áíùôÝñù.
29. Âë. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß…, ó. 40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý…, ü.ð., ó. 124. Â. ÁôÝóçò
(ü.ð., ó. 279) ãéá ôï 1663 áíáöÝñåé ôïí ÉùÜííç Þ ÉùÜóáö. Ï Í. É. Ãéáííüðïõëïò (Äéïñèþóåéò…,
ü.ð., ó. 28) áíáöÝñåé ãéá ôïí ÉùÜóáö üôé áíÞëèå óôïí èñüíï ôï 1663.
30. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 9á. Óôï ö. 8â, ç ïìïëïãßá ôïõ.
31. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá õðïìíÞìáôá åêëïãÞò ôñéþí åðéóêüðùí ôçò ÄçìçôñéÜäáò. 1651
- 1688, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 35 (ËÜñéóá 1999) 231.
32. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 11â.
33. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß…, ü.ð.,
ó. 40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124.Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 279.
34. Âë. Áí. ÏñëÜíäïò - Ìáñßá Èåï÷Üñç, Áé åðß ôçò Ðßíäïõ Éåñáß Ìïíáß ÂñÜ÷áò êáé
Ñåíôßíçò, Áñ÷áéïëïãéêÞ Åöçìåñßò 1958, åí ÁèÞíáéò 1961, Áñ÷áéïëïãéêÜ ×ñïíéêÜ, ó. 10.
Ãåþñãéïò Ïéêïíüìïõ, Ç Ñåíôßíá ôùí ÁãñÜöùí êáé ôá ìåôáâõæáíôéíÜ ôçò ìíçìåßá [ÁèÞíá 1997],
64.
35. Âë. Êþäéêáò ôçò Å.Â.Å., ö. 24á.
38. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 24á - 24â (üðïõ êáé ç ïìïëïãßá ôïõ).
39. Âë. Ê. Óðáíüò, Ôá õðïìíÞìáôá…, ü.ð., ó. 234.
41. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß..., ó.
40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124.
42. Âë. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 279.
44. Âë. ôá Ýñãá ôçò óçì. 33, áíùôÝñù. Åðßóçò, Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 294
- 295. ÔñéáíôÜöõëëïò Äçì. ÐáðáæÞóçò, Ïé ôïé÷ïãñáöçìÝíåò åêêëçóßåò ôçò ÁíÜâñáò ôïõ
Áëìõñïý, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 8 (ËÜñéóá 1985) 93.
45. Óå ÷åéñüãñáöç «Èåßá Ëåéôïõñãßá ôïõ åí áãßïéò ðáôñüò çìþí ÉùÜííïõ ×ñõóïóôüìïõ»
áíáöÝñïíôáé ôá åîÞò: «åãñÜöçóáí äéÜ ÷åéñüò åìïý Äáìáóêçíïý éåñïìïíÜ÷ïõ åê ôçò ÌïíÞò ôçò
Õðåñáãßáò ÊïéìÞóåùò Èåïôüêïõ ôçò åðïíïìáæïìÝíçò Ñåíäßêçò (!), åí ôç åðáñ÷ßá ôïõ
Èáõìáêïý, äéÜ óõíäñïìÞò ôïõ ÐáíïóéïôÜôïõ ðáðÜ êõñ Ðáúóßïõ åê ôçò áõôÞò ìïíÞò êáé
áñ÷éåñáôåýïíôïò Áñóåíßïõ. Éá' Öåâñïõáñßïõ áøóô'». Âë. Ãåþñãéïò Ðëïõìßäçò, ÊáôÜëïãïò
Áñ÷åßïõ É. Ìçôñïðüëåùò ÐñåâÝæçò, ÇðåéñùôéêÜ ×ñïíéêÜ, 35 (ÉùÜííéíá 2001) 216.
49. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 28. ï ßäéïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 294. Åì.
Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. ï ßäéïò Óõìâïëáß…, ó. 40. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 54. Â.
ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280. Íá ðñïóèÝóïõìå üôé áíáöïñÜ ôçò ìíåßáò ôïõ óôçí åðéãñáöÞ éóôüñçóçò ôïõ
Áã. Ãåùñãßïõ ôçò Ñåíôßíáò (Í.É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 294. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð.,
ó. 54) ãßíåôáé êáé áðü ôïõò Åõôõ÷ßá Ðñ. Êïõñêïõôßäïõ [ÌåóáéùíéêÜ ìíçìåßá Èåóóáëßáò,
Áñ÷áéïëïãéêüí Äåëôßïí, 22 (1967), ×ñïíéêÜ Â2]. Íéê. Ê. Óðõñüðïõëï [Ôá ¢ãñáöá ôçò
Èåóóáëßáò, ÈåóóáëéêÜ ×ñïíéêÜ, 2 (1931) 182], Êþóôá ÊáíÝëëï (Ôï ìïíáóôÞñé êáé ïé
åêêëçóßåò ôçò Ñåíôßíáò, ÁèÞíá 1993, 43).
50. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé êáñäéôóéþôéêïé ïéêéóìïß óôçí Ðñüèåóç ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò.
1640 ca - 19ïò áé., Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 25 (ËÜñéóá 1994) 132.
52.Âë. Í. Óðõñüðïõëïò, ü.ð., ó. 181. ÉåæåêéÞë [Âåëáíéäéþôçò], ìçôñïðïëßôçò ôçò
Èåóóáëéþôéäïò êáé ÖáíáñéïöåñóÜëùí, Ç ÉåñÜ Ìçôñüðïëéò ÖáíáñéïöåñóÜëùí äéÜ ìÝóïõ ôùí
áéþíùí, Èåïëïãßá, 7 (1929)16.
53. Âë. Ê. ÊáíÝëëïò, ü.ð., ó. 44. Ã. Ïéêïíüìïõ, Ç Ñåíôßíá ôùí ÁãñÜöùí êáé ôá
ìåôáâõæáíôéíÜ ôçò ìíçìåßá, ÁèÞíá 1988, 106.
54. Âë. ÉåæåêéÞë, ü.ð., ó. 16.
56. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß..., ó.
40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
57. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 51â - 52á, üðïõ ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ êáé ç
ïìïëïãßá ðßóôåþò ôïõ.
59. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé êáñäéôóéþôéêïé…, ü.ð., ó. 132.
60. Âë. Ìáßñç ÂÝç, Äýï åðéóôïëáß ðñïò ôïí ÐáñèÝíéïí Óôáãþí ôïõ Áãßïõ ÊïóìÜ ôïõ
Áéôùëïý (…), ÈåóóáëéêÜ ×ñïíéêÜ, 17 (ÁèÞíáé 1984) 176.
63. Âë. ä. á. Æáêõèçíüò, ÁíÝêäïôá ðáôñéáñ÷éêÜ Ýããñáöá ôùí ÷ñüíùí ôçò Ôïõñêïêñáôßáò
(1593 - 1798) åêäéäüìåíá åê ðáñéóéáêþí êùäéêþí. ÌÝñïò ôÝôáñôï, ÅëëçíéêÜ, 2/3 (ÁèÞíáé 1930)
446.
64. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß…, ó.
40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
65. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 68á (üðïõ ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ), 68â (üðïõ ôï
õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ äéáäü÷ïõ ôïõ Åõãåíßïõ).
66. Âë. Âáó. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280. Ïé Åì. Êùíóôáíôéíßäçò (Èáõìáêïý…, ü.ð., ó. 124.
Óõìâïëáß …, ó. 40) êáé Í. É. Ãéáííüðïõëïò (ü.ð., ó.28) äåí ðñïóäéïñßæïõí ôï ðÝñáò ôçò
áñ÷éåñáôåßáò ôïõ.
67. Âë. Âáóßëåéïò Á. Ìõóôáêßäçò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé, Åðåôçñßò Åôáéñåßáò Âõæáíôéíþí
Óðïõäþí, 12 (ÁèÞíáé 1936) 207.
68. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 68â - 69á.
69. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28 - 29. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß…,
ü.ð., ó. 40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
70. Âë. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 55.
71. Âë. ÉùÜííçò Ïéêïíüìïõ - Ëáñéóóáßïò Ëïãéþôáôïò, Åðéóôïëáß Äéáöüñùí (öéëïëïãéêÞ

ðáñïõóßáóç Ì.Ì. ÐáðáúùÜííïõ), ÉóôïñéêÞ ôïðïãñáößá åíüò ìÝñïõò ôçò Èåôôáëßáò, Ýêä.
ÄÞìïõ ËÜñéóáò, ÁèÞíá 1964. Ìíåßá ôïõ, âë. ÉùÜííçò Ïéêïíüìïõ-Ëïãéþôáôïò, ÉóôïñéêÞ
ôïðïãñáößá ôçò ôùñéíÞò Èåôôáëßáò, åéóáãùãÞ-ó÷üëéá-åðéìÝëåéá, Êþóôáò Óðáíüò, ËÜñéóá
2005, 93.
72. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ¸ããñáöá ÅðéóêïðÞò Èáõìáêïý, Äåëôßïí ôçò ÉóôïñéêÞò êáé
ÅèíïëïãéêÞò Åôáéñåßáò ôçò ÅëëÜäïò, ÍÝá óåéñÜ, ôüì. Á´, ôåý÷ïò Â´, Åí ÁèÞíáéò 1928, 140.
73. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá õðïìíÞìáôá åêëïãÞò Ýîé åðéóêüðùí ôïõ Ãáñäéêßïõ, 1707 - 1860,
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 26 (ËÜñéóá 1994) 212, 215.
74. Âë. ÉåæåêéÞë, ìçôñïðïëßôçò Èåóóáëéþôéäïò êáé ÖáíáñéáöáñóÜëùí, Áñ÷éåñáôéêüí
åðéôßìéïí, Èåïëïãßá, 10 (1932) 355 - 357.
75. Âë. Ôñ. ÐáðáæÞóçò, ü.ð., ó. 96.
76. Âë. Ôñ. ÐáðáæÞóçò, ü.ð., ó. 91, 96. Íá óçìåéþóïõìå üôé ìíåßá ôçò åðéãñáöÞò
áíáêáßíéóçò ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ ôçò Ñåíôßíáò ôçò 26-10-1789 ãßíåôáé, åêôüò áðü ôïõò Í. É.
Ãéáííüðïõëï (êáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 295) êáé È. ÊáñáôæÜ (ü.ð., ó. 55) óôïõò Ê. ÊáíÝëëï (ü.ð., ó.
45) êáé Ã. Ïéêïíüìïõ (ü.ð., ó. 106).
77. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 71â, üðïõ áíáöÝñåôáé üôé ï Ãáñäéêßïõ åß÷å êáé ôçí
ãíþìç ôïõ Èáõìáêïý Éáêþâïõ.
78. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 77á. Ï ðñþçí […] åß÷å ôçí óýìöùíç ãíþìç ôïõ. Åðßóçò,
ÈÜíïò Áèáíáóüðïõëïò. Ï óïöáäßôçò Äïóßèåïò Ðáíáãéùôßäçò (1762 - 1842) åðßóêïðïò ËéôæÜò
êáé ÁãñÜöùí, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 22 (ËÜñéóá 1992) 85.
83. Âë. Âáó. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
84. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 28 - 29.
85. Âë. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý…, ü.ð., ó. 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ó. 40. Ç ãñáöÞ
1825 (;) ïöåßëåôáé óå ôõðïãñáöéêü ëÜèïò.
86. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 102á, üðïõ ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ êáé ö. 102â, üðïõ
åõ÷áñéóôÞñéïò åðéóôïëÞ ôïõ óôïí Ëáñßóçò. Óôï ö. 100á, ç ïìïëïãßá ôïõ.
87. Âë. Í.É. Ãéáííüðïõëïò, ÄÁÖÅÏ, 3 (ÁèÞíçóéí 1900) 15.
88. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, Ôï Ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ óôï Ìïó÷ïëïýñé êáé óôïõò
ÓïöÜäåò, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 38 (ËÜñéóá 2000) 127.
89. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, ÓõìâïëÞ óôçí éóôïñßá ôçò ÅðéóêïðÞò ÐåñéóôåñÜò. Ç åêëïãÞ
ôùí åðéóêüðùí Ðáúóßïõ (1800) êáé Êáëëéíßêïõ (1807), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 33 (ËÜñéóá
1998) 254.
90. Åêôüò áðü ôéò ãíùóôÝò ìíåßåò (Í.É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 295. È. Ê.
ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 55), âë. Êùí. Ôóïõôóïõëüðïõëïò, ÉåñÜ ÌïíÞ Áã. Áèáíáóßïõ ÏìâñéáêÞò,
×ñïíéêÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, 2 (1982) 93 - 94.
91. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 296. È. Ê. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 55.
92. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 29. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß…, ü.ð.,
ó. 40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
95. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 296. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 55. ÁíáöÝñåôáé
ùò Êýñéëëïò Â´.
96. Âë. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý…, ü.ð., ó. 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ó. 40 (ôïí
ìíçìïíåýåé ùò Êýñéëëï Â´). Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
98. Âë. Âáó. ÌðÜêáò, Äýï åðéôñïðéêÜ óõíôá÷èÝíôá óôçí ÅðéóêïðÞ ôïõ Èáõìáêïý,
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 40 (ËÜñéóá 2001) 271 - 272. ÄçìÞôñçò ÍÜôóéïò, Äýï Ýããñáöá ôçò
ÅðéóêïðÞò Èáõìáêïý (1843 êáé 1868), ×ñïíéêÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, 7 (1996) 14 êáé 16
(ãéá ôï äåýôåñï).
99. Âë. Ê. Óðáíüò, Ôá õðïìíÞìáôá åêëïãÞò Ýîé åðéóêüðùí ôïõ Ãáñäéêßïõ, ü.ð., ó. 219 - 220.
100. Âë. Ôá ó÷åôéêÜ ìå ôçí åêëïãÞ ôïõ Íéêçöüñïõ, óôçí óõíÝ÷åéá.
102. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 29. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Óõìâïëáß…,
ü.ð., ó. 40. ï ßäéïò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280. Ï È. ÊáñáôæÜò (ü.ð., ó. 55)
ìÜëëïí áêïëïõèþíôáò ôçí áñ÷éêÞ åóöáëìÝíç ÷ñïíïëüãçóç ôïõ Í. É. Ãéáííüðïõëïõ.
(ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 296) ôïí áíáöÝñåé ãéá ôï äéÜóôçìá 1854 - 1867.
103. Âë. Áéì. Ôóáêüðïõëïò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé êáôÜ ôïõò êþäéêáò ôùí õðïìíçìÜôùí
ôïõ Áñ÷åéïöõëáêßïõ ôïõ Ïéê. Ðáôñéáñ÷åßïõ, Ïñèïäïîßá, Ýô. ËÂ´, ôåý÷. Ã´ (Éïýëéïò -
ÓåðôÝìâñéïò 1957) 331. Óôï Êþäéêá 1472 ôçò Å.Â.Å., ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ (ö. 184â) êáé
ðáôñéáñ÷éêÞ ðñÜîç ãéá ôçí åêëïãÞ ôïõ (ö. 185â - 186â).
105. Âë. Êþäéêáò 1472 ôçò Å.Â.Å., ö. 190á - 190â.
106. Âë. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý…, ü.ð., ó. 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…,ó. 40. Â. ÁôÝóçò,
ü.ð., ó. 28. Ç ÷ñïíïëüãçóç áðü ôïõò Í. É. Ãéáííüðïõëï (Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 29) êáé È.
ÊáñáôæÜ (ü.ð., 6.55) åßíáé åëëéðÞò êáé åóöáëìÝíç.
108. Âë. Áéì. Ôóáêüðïõëïò, ü.ð., Ýô. ËÂ´, ôåý÷. Ä´ (Ïêôþâñéïò - ÄåêÝìâñéïò 1957) 466.
109. Âë. Ê. Óðáíüò, Ôá õðïìíÞìáôá (…) ôïõ Ãáñäéêßïõ…, ü.ð., ó. 220 - 221.
110. Âë. Áéì. Ôóáêüðïõëïò, ü.ð., Ýô. ËÂ´, ôåõ÷. Ä´, ó. 466.
111. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 296. ï ßäéïò Äéïñèþóåéò…, ü.ð., ó. 29. Åì.
Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý, ü.ð., 124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ó. 40. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280.
112. Âë. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 55.
113. Âë. Áéì. Ôóáêüðïõëïò, ü.ð., Ýô. ËÂ´, ôåõ÷. Ä´, ó. 482.
114. Âë. ÄçìÞôñéïò È. ÍÜôóéïò, Ï Åðßóêïðïò Èáõìáêïý ×ñýóáíèïò (1867 - 1878), ×ñïíéêÜ
ôçò Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý, 2 (1982) 89 - 90.
115. Âë. Äçì. ÍÜôóéïò, Äýï Ýããñáöá…, ü.ð., ó. 14, 15, 17.
116. Âë. Áéì. Ôóáêüðïõëïò, ü.ð., Ýô. ËÃ´, ôåõ÷. Á´ (ÉáíïõÜñéïò - ÌÜñôéïò 1958) 151.
117. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ÊáôÜëïãïé…, ü.ð., ó. 296. Åì. Êùíóôáíôéíßäçò, Èáõìáêïý, ü.ð.,
124. ï ßäéïò, Óõìâïëáß…, ü.ð., ó. 40. Â. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 280. È. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 55.
120. Âë. Ã. É. Ðáðáäüðïõëïò, Éóôïñßá ÅêêëçóéáóôéêÞò ÌïõóéêÞò, ÁèÞíáé 1890, ó. 474, 476.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Êþóôáò Óðáíüò
óõíôáîéïý÷ïò åêðáéäåõôéêüò, éóôïñéêüò,
åêäüôçò ôïõ ðåñéïäéêïý «Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï»
ÈÅÌÁ
Ïé áöéåñùôÝò ôçò ÌáêñõñÜ÷çò (ÊáÀôóáò) ôçò ðñþôçò ãñáöÞò (1640 ci)
ôçò ðñüèåóçò ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
¼ ðùò áíáöÝñáìå êáé óôçí áíáêïßíùóç ôïõ 1ïõ óõíåäñßïõ1, ç ðñüèåóç

ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò åßíáé Ýíá ðëïýóéï áñ÷åßï ïíïìÜôùí,
åðùíýìùí êáé ôïðùíõìßùí ôçò ðåñéüäïõ 1640 ci - 19ïò áéþíáò. Óôá 272 öýëëá
ôçò Ý÷ïõí êáôá÷ùñéóèåß, ìå äýï Þ ðåñéóóüôåñåò ãñáöÝò, ôá ïíüìáôá ðïëëþí
áöéåñùôþí áðü ïéêéóìïýò ôïõ èåóóáëéêïý êáé ôïõ öèéùôéêïý ÷þñïõ êõñßùò.
ÊáôÜ êáéñïýò Ý÷ïõìå ðáñïõóéÜóåé áñêåôÝò óåëßäåò ôçò ðñüèåóçò ìå
ïíüìáôá áöéåñùôþí áðü ôïí èåóóáëéêü êáé ôïí öèéùôéêü ÷þñï2. Óôá ðëáßóéá
ôçò óçìåñéíÞò áíáêïßíùóÞò ìáò èá ðáñïõóéÜóïõìå ôïõò áöéåñùôÝò ôçò
ÌáêñõñÜ÷çò (ðñþçí ÊáÀôóáò) ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, äçëáäÞ ôïõ Ýôïõò 1640 ci,
ïé ïðïßïé åßíáé êáôá÷ùñéóìÝíïé óôá ö. 47á - 49á. Ðñüêåéôáé ãéá 94 Üôïìá, áðü
ôá ïðïßá ôá 64 åßíáé Üíäñåò êáé ôá 30 ãõíáßêåò. Ðñþôá èá ðáñïõóéÜóïõìå ôá
ïíüìáôÜ ôïõò êáé ìåôÜ ôá åðþíõìá. Ãéá ôá ðñáêôéêÜ ôïõ óõíåäñßïõ èá
äþóïõìå ôïí áëöáâçôéêü êáôÜëïãï ôùí áöéåñùôþí êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí ö.
47á - 49á3.
ÌÅÑÏÓ ÐÑÙÔÏ
Ôá ïíüìáôá ôùí áöéåñùôþí ôçò ÌáêñõñÜ÷çò ôïõ 1640 ci
1. Ôá ïíüìáôá ôùí áíäñþí
Ïé 64 Üíäñåò áöéåñùôÝò áðü ôçí ÌáêñõñÜ÷ç öÝñïõí 31 ïíüìáôá, óôá

ïðïßá ôçí êõñßáñ÷ç èÝóç êáôÝ÷ïõí ï ÉùÜííçò (15 Üíäñåò) êáé ï ÄçìÞôñçò (11
Üíäñåò). Ôá 31 áõôÜ ïíüìáôá ôá êáôáôÜîáìå óôéò ðáñáêÜôù 4 ïìÜäåò:
á) Ïíüìáôá áðü ôçí åêêëçóéáóôéêÞ ðáñÜäïóç (17/31).
ÁíäñÝáò. Áðïóôüëçò. Ãåþñãéïò. ÄçìÞôñéïò. ÅõóôÜèéïò. Æá÷áñÞò<
Æá÷áñßáò. ÉùÜííçò. ÊõñéáæÞò<ÊõñéÜêïò. Êþóôáò. ËÜæïò<ËÜæáñïò.
Ìáíüëçò. Ìé÷áÞë. Íåüöõôïò. Íéêüëáïò. Ðáñïýóçò<Ðáñçóßá. ÐÝôñïò.
Óðýñïò<Óðõñßäùíáò.
â) Ïíüìáôá áðü ôçí ëáúêÞ ðáñÜäïóç (6/31).
ÊáñáôæéÜò < ôïõñ. Karaca^ æáñêÜäé4. Ðïýëïò<ÐïõëçìÝíïò. Ñßæïò<
ñéæþíù. ÓôáìÜôçò. Ößëçò<Ôñéáíôáöýëëçò<ÔñéáíôÜöõëëïò. Öëþñïò < âëá÷.
flori^ Üíèïò.
Ïé áöéåñùôÝò ôçò ÌáêñõñÜ÷çò ôçò ðñüèåóçò ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò 99
ã) Ïíüìáôá áðü ôçí Éóôïñßá (5/31).

Êüìíïò<Êïìíçíüò. Óßìïò5. ÓêáñëÜôïò. Óõñüðïõëïò6. Óýñïò.
ä) ÎÝíá êáé áêáôÜôá÷ôá ïíüìáôá (3/31).
ÊÜíïò. ÌÝîéáò7. Ðåôïýíçò.
2. Ôá ïíüìáôá ôùí ãõíáéêþí
Ïé 30 ãõíáßêåò áöéåñùôÝò öÝñïõí 20 ïíüìáôá, ôá ìéóÜ áðü ôá ïðïßá

ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí ëáúêÞ ðáñÜäïóç êáé ôá öÝñïõí ïé ìéóÝò, ðåñßðïõ,
ãõíáßêåò. Ôá ïíüìáôá ôçò åêêëçóéáóôéêÞò ðáñÜäïóçò åßíáé 6 êáé ôá öÝñïõí 7
ãõíáßêåò, ãåãïíüò ðïõ äåß÷íåé üôé, üðùò ðáíôïý, ïé ãõíáßêåò äåí åß÷áí
ïíïìáóôéêÞ åïñôÞ. Ôá 20 ãõíáéêåßá ïíüìáôá ôá êáôáôÜîáìå óôéò ðáñáêÜôù 5
ïìÜäåò:
á) Ïíüìáôá áðü ôçí åêêëçóéáóôéêÞ ðáñÜäïóç (6/20).
Áííïýäá<¢ííá. Áèáíáóßá. ÂáóéëéêÞ. ÄÝóðù<ÄÝóðïéíá. Èåïäþñá.
Ìáñßá.
â) Ïíüìáôá áðü ôçí ëáúêÞ ðáñÜäïóç (10/20).
Áãüñù<áãüñé. Äñüóù<äñïóéÜ.Åõãåíïý<Åõãåíþ<Åõãåíßá. ÊñõóôÜëëù.
Ðáãþíá. Ðëïýìù<ìåó. ðëïõìß (óôïëßäé). Ñßæù<ñéæþíù. ÓôáìÜôá. ×éïíïý<
×éüíé. ×ñõóÜöù.
ã) Ïíüìáôá áðü ôçí Éóôïñßá (2/20).
Êüìíù<ÊïìíçíÞ. ÖñÜãêù<ÖñÜãêïò.
ä) Ïíüìáôá áðü áîéþìáôá (1/20).
Áñ÷üíôù<Üñ÷ïíôáò.
å) ÁêáôÜôá÷ôá ïíüìáôá (1/20).
ÁíôáìÞ.
Ï áëöáâçôéêüò êáôÜëïãïò ôùí ïíïìÜôùí
á) Ôùí áíäñþí 8. ÊÜíïò 1

1. ÁíäñÝáò 4 9. ÊáñáôæéÜò 1
2. Áðïóôüëçò 1 10. Êüìíïò 1
3. Ãåþñãéïò 1 11. ÊõñéáæÞò 1
Ãåþñãçò 5 12. Êþíóôáò 3
4. ÄçìÞôñéïò 1 13. ËÜæïò 1
ÄçìÞôñçò 8 14. Ìáíüëçò 1
ÄÞìïò 2 15. ÌÝîéáò 1
5. ÅõóôÜèéïò 16. Ìé÷áÞë 2
6. Æá÷áñÞò 1 17. Íåüöõôïò 1
7. ÉùÜííçò 12 18. Íéêüëáïò 2
Ãêßíïò 3 Íéêüëáò 2
100 Êþóôáò Óðáíüò
Íßêïò 1 26. Óðýñïò 1

19. Ðáñïýóçò 4 27. ÓôáìÜôçò 2
20. Ðåôïýíçò 1 ÓôÜìïò 1
21. ÐÝôñïò 1 28. Óõñüðïõëïò 1
22. Ðïýëïò 1 29. Óýñïò 2
23. Ñßæïò 8 30. Ößëçò 1
24. Óßìïò 8 31. Öëþñïò 1
25. ÓêáñëÜôïò 1
â) Ôùí ãõíáéêþí
1. Áãüñù 1 11. Êüìíù 3
2. Áííïýäá 1 12. ÊñõóôÜëëù 1
3. ÁíôáìÞ 1 13. Ìáñßá 2
4. Áèáíáóßá 1 14. Ðáãþíá 5
5. Áñ÷üíôù 3 15. Ðëïýìù 1
6. ÂáóéëéêÞ 1 16. Ñßæù 1
7. ÄÝóðù 1 17. ÓôáìÜôá 1
8. Äñüóù 1 18. ÖñÜãêù 2
9. Åõãåíïý 1 19. ×éïíïý 1
10. Èåïäþñá 1 20. ×ñõóÜöù 1
ÌÅÑÏÓ ÄÅÕÔÅÑÏ
Ôá åðþíõìá ôùí áöéåñùôþí ôçò ÌáêñõñÜ÷çò ôïõ 1640 ci
Áðü ôïõò 94 êáôïßêïõò - áöéåñùôÝò ôçò ÌáêñõñÜ÷çò ïé 80 öÝñïõí

åðþíõìï êáé ïé 14 ìíçìïíåýïíôáé ìå ôï âáöôéóôéêü ôïõò: ÁíäñÝáò, ãáìðñüò
ôçò Êüìíùò. Êüìíïò, ðáôÝñáò ôïõ Óßìïõ, ÌÝîéáò, Ìé÷áÞë ê.ë.ð.
Óõíïëéêþò áðïäåëôéþóáìå, ãéá ìåëÝôç, 41 åðþíõìá, ôá ïðïßá êáôáôÜîáìå
óôéò ðáñáêÜôù ïìÜäåò:
á) Ðáôñùíýìéá (20/41).
Ãêßíïõ. Êáñáêþíóôá<ôïõñ. Êárá (ìáýñïò) + Êþíóôáò. Êáñáìé÷Üëçò.
Êáñáíßêïò. ÊïëÝôáò<ÊïëÝôçò<ÍéêïëÝôçò.Êüìíïõ<Êïìíçíïý. ÊõñéáêÜêçò.
Êþíóôá. Ìáêñõêßíçò<Ìáêñõãêßíçò. ÌáêñõóôáìÜôçò. ÌáíïõÞë. Ìáíüëç.
Íåïöýôïõ. Íßêáò<Íßêïò. ÐÝôñïõ. Ðïýëïõ<Ðïýëïò<ÐïõëçìÝíïõ. ÑÜíôïõ
<ÑÜíôïò<óëáâ. rad^ ðñüèõìïò8. Óßìïõ<Óßìïò. ÓêåíôÝñçò<ÉóêåíôÝñçò, ï
ÁëÝîáíäñïò óôá áñáâéêÜ.
â) ÅðáããåëìáôéêÜ (3/41).
ÊÜðåëáò, ï ôáâåñíéÜñçò
ÌõëùíÜò
ÑÜöôçò.
ã) Ðáôñéäùíýìéá (3/41)
Âïýñãáñçò, ï êáôáãüìåíïò áðü ôçí Âïõëãáñßá Þ ï óëáâüöùíïò.
Ìðïýãáò, áðü ôçí áñâáíßôéêç öÜñá ôùí Ìðïýá9.

ÎÝíïò, ï ìÝôïéêïò óôïí ïéêéóìü.
Ðïëßôçò, ìÜëëïí ï Êùíóôáíôéíïõðïëßôçò.
ä) Ðáñùíýìéá (14/41).
ÁëáôæéÜò < ôïõñ. alacia, ÷ñùìáôéóôü ýöáóìá10.
ÊáñÜôæçëïò, äõóåôõìïëüãçôï.
ÊáñÝíôæçò, äõóåôõìïëüãçôï.
ËÜðáò, äõóåôõìïëüãçôï.
ÌáêñÞò, ï ìåãáëüóùìïò.
ÌðïêïóéÜò < ìðïõêïóéÜ, ìðïõêéÜ.
ÍôåëÞò < ôïõñ. deli^ ôñåëüò11.
Ðåôïýíáò, äõóåôõìïëüãçôï.
Ðßôæéïò, äõóåôõìïëüãçôï.
ÐïõãÜò < ÌðïõãÜò.
Ñåðüäçò < ñáéâï - ðüäçò, óôñáâïðüäçò.
Óðáíüò, ï óðáíïðþãùí.
ÔåôÝôæçò, äõóåôõìïëüãçôï.
ÖáãêùôÜò < öáãùôÜò < öÜãïò, ï ëáßìáñãïò
Ï áëöáâçôéêüò êáôÜëïãïò ôùí áöéåñùôþí ôçò ÌáêñõñÜ÷çò (ÊáÀôóáò)
ÁëáôæéÜò ÓôáìÜôçò
ÁíäñÝáò, ãáìðñüò ôçò Êüìíùò
ÁíäñÝáò ôïõ ðáðÜ
Âïýñãáñçò ÉùÜííçò
Âïýñãáñçò ÊáñáôæéÜò
Ãêßíïò
Ãêßíïõ Áñ÷üíôù, ìçôÝñá ôïõ ÊÜíïõ
Ãêßíïò ÊÜíïò
ÉùÜííçò, ðáôÝñáò ôïõ Ñßæïõ
ÊÜðåëáò Ìé÷áÞë
ÊÜðåëáò Óßìïò ôïõ Ìé÷áÞë
Êáñáêþíóôá Áñ÷üíôù, ãõíáßêá ôïõ ÄçìÞôñç
Êáñáêþíóôáò Ñßæïò ôïõ ÄçìÞôñç
Êáñáìé÷Üëç ÉùÜííçò
Êáñáíßêïò
Êáñáíßêïõ Áííïýäá ãõíáßêá ôïõ Ê.
ÊáñÜôæçëïò ÄçìÞôñçò - ÄÞìïò
ÊáñÜôæçëïò ÅõóôÜèéïò, èåßïò ôïõ ÄÞìïõ
ÊáñÜôæçëïò ÉùÜííçò
ÊáñÜôæçëïò Óýñïò ôïõ ÉùÜííç
ÊáñÜôæçëïõ Ðáãþíá, ãõíáßêá ôïõ ÉùÜííç

ÊáñÝíôæçò Íéêüëáò
ÊïëÝôá ÄÝóðù, ìçôÝñá ôïõ Ãåþñãç
ÊïëÝôáò Ãåþñãçò ôïõ Ðïýëïõ
ÊïëÝôáò Ðïýëïò
Êüìíïò, ðáôÝñáò ôïõ Óßìïõ
Êüìíïõ Óßìïò
Êüìíù, ðåèåñÜ ôïõ ÁíäñÝá
ÊñõóôÜëëù, ìçôÝñá ôïõ Ñßæïõ
ÊõñéáêÜêçò ÊõñéáæÞò, áäåëöüò ôïõ ËÜæïõ
ÊõñéáêÜêçò ËÜæïò
Êþíóôá ÁíäñÝáò
Êþíóôá Óßìïò ôïõ ÁíäñÝá
Êþíóôá ÉùÜííçò
Êþíóôá Ðáãþíá, ãõíáßêá ôïõ ÉùÜííç
Êþíóôá Ñßæïò ôïõ ÉùÜííç
Êþíóôá Ñßæù ôïõ ÉùÜííç
Êþóôá Ñßæïò
ËÜðáò Ãêßíïò
ÌáêñÞ Ðáãþíá, ãõíáßêá ôïõ Íßêïõ
ÌáêñÞò Íßêïò
Ìáêñõêßíçò
Ìáêñõêßíçò, ÄçìÞôñéïò ãéïò ôïõ Ì.
ÌáêñõóôáìÜôçò ÉùÜííçò
ÌáíïõÞë ÄçìÞôñçò
Ìáíüëç ÄçìÞôñçò
Ìáíüëç ÄÞìïò
Ìáíüëç Ñßæïò, áäåëöüò ôïõ ÄÞìïõ
Ìáíüëç, ÓôáìÜôá ãõíáßêá ôïõ Ì.
Ìáíüëç ×ñõóÜöù, ãõíáßêá ôïõ ÄçìÞôñç
Ìáíüëçò, Üíäñáò ôçò ÓôáìÜôáò
ÌÝîéáò
Ìé÷áÞë
Ìé÷áÞë, Êüìíù ãõíáßêá ôïõ Ì.
Ìé÷áÞë, Ðáñïýóçò ãéïò ôïõ Ì.
ÌðïêïóéÜ (;) Ðáñïýóçò
ÌðïêïóéÜ (;) Äñüóù, ìçôÝñá ôïõ Ðáñïýóç
Ìðïýãáò Ãêßíïò
ÌðñáÞìðåç, Ìáñßá ìçôÝñá ôïõ Ìð.
ÌõëùíÜ, Èåïäþñá áäåëöÞ ôïõ Ì.
ÌõëùíÜ, ÖñÜãêù áäåëöÞ ôïõ Ì.
ÌõëùíÜ Ðáãþíá, ãõíáßêá ôïõ Åõóôáèßïõ

ÌõëùíÜò ÄçìÞôñçò
ÌõëùíÜò ÅõóôÜèéïò
Íåüöõôïò éåñÝáò
Íåïöýôïõ éåñÝá ÉùÜííçò
Íßêá Áñ÷üíôù, ìçôÝñá ôïõ Ãåþñãç
Íßêáò Ãåþñãçò
Íßêáò Íéêüëáò ôïõ Ãåþñãç
Íéêüëáïò éåñÝáò
ÍôåëÞ Ãåþñãéïò ôïõ ÉùÜííç
ÍôåëÞ ÉùÜííçò
ÍôåëÞ Êþíóôáò ôïõ ÉùÜííç
ÍôåëÞ ×éïíïý, ãõíáßêá ôïõ ÉùÜííç
ÎÝíïò ÁíäñÝáò
Ðåôïýíáò Ðáñïýóçò
Ðåôïýíáò Ñßæïò
Ðåôïýíç, ÖñÜãêù ãõíáßêá ôïõ Ð.
Ðåôïýíçò
ÐÝôñïò, ðáôÝñáò ôïõ ÓôÜìïõ
ÐÝôñïõ ÓôÜìïò
Ðßôæéïò ÄÞìïò
Ðßôæéïõ Áèáíáóßá, ìïíá÷Þ, ãõíáßêá ôïõ ÄÞìïõ
Ðïëßôçò Ãåþñãçò
ÐïõãÜ Ðáãþíá, ãõíáßêá ôïõ ÉùÜííç
ÐïõãÜò ÉùÜííçò
ÐïõãÜò Ñßæïò ôïõ ÉùÜííç
Ðïýëïõ Ößëçò
ÑÜíôïõ, ÁíôáìÞ ìçôÝñá ôïõ ÍéêïëÜïõ âïóêïý ôïõ Óßìïõ ÑÜíôïõ
ÑÜíôïõ ÂáóéëéêÞ, ãõíáßêá ôïõ Ãåþñãç
ÑÜíôïõ Ãåþñãçò ôïõ Óßìïõ
ÑÜíôïõ ÄçìÞôñçò ôïõ ÉùÜííç
ÑÜíôïõ, ÄçìÞôñçò - ÄÞìïò øõ÷ïãéüò ôïõ Óßìïõ
ÑÜíôïõ ÉùÜííçò, áäåëöüò ôïõ Óßìïõ
ÑÜíôïõ Êüìíù, ãõíáßêá ôïõ Óßìïõ
ÑÜíôïõ, Íéêüëáïò âïóêüò ôïõ Óßìïõ
ÑÜíôïõ Óßìïò
ÑÜíôïõ Óýñïò ôïõ Óßìïõ
ÑÜöôç Ìáñßá, ãõíáßêá ôïõ Êþíóôá
ÑÜöôçò Êþíóôáò
ÑÜöôçò Óßìïò
ÑÜöôçò ÓôáìÜôçò ôïõ Êþíóôá
Ñåðüäçò ÉùÜííçò
Ñåðüäçò Êþíóôáò
Ñåðüäçò Æá÷áñÞò ôïõ ÉùÜííç
Ñßæïò
Óßìïõ Áãüñù, ìçôÝñá ôïõ Ãåþñãç
Óßìïõ Ãåþñãçò
ÓêåôÝñçò Ðáñïýóçò ôïõ Ñßæïõ
ÓêåôÝñçò Ñßæïò
Óðáíüò Áðïóôüëçò
Óðýñïò éåñåÜò
Óõñüðïõëïò éåñÝáò
ÔåôÝôæç Ðëïýìù, ãõíáßêá ôïõ Óßìïõ
ÔåôÝôæçò Óßìïò
ÖáãêùôÜ Åõãåíïý, ìçôÝñá ôïõ ÄçìÞôñç
ÖáãêùôÜò ÄçìÞôñçò
ÖáãêùôÜò ÉùÜííçò
ÖáãêùôÜò ÓêáñëÜôïò ôïõ ÉùÜííç
Öëþñïò
Ç Ýêäïóç ôùí ö.47á - 49á
ö. 47á
×ùñßùí ÊáÀôæá
+ ÌÝîéá éåñÝùò. ô´. + ÍéêïëÜïõ éåñÝùò ô´ 12.
+ Óõñüðïõëïõ éåñÝùò. ô´. + Áðïóôüëéò Óðáíüò ô´
+ ÁíäñÝ(áò) ôïõ ðáð(Ü). ô´.+ Êþíóôáò ñÜõôçò êáé ç ãõíÞ ôïõ
Ìáñß(áò) êáé ï õéüò ôïõò ÓôáìÜôéò 13
+ Êþíóôá Ñåðüäé. ô´.+ Óßìïò ñÜõôçò ô´. ÁíäñÝáò ÎÝíïò ô´

+ Êüìíï, ç ðåíèåñÜ ôïõ ÁíäñÝá. ô´. Ñßæï Ðåôïýíá
+ ÖñÜããï, ç áäåëöÞ ôïõ ÄçìÞôñé. ô´. ÄçìÞôñéò ìéëïíÜò.
+ Ãåþñãé Ðïëýôé áðü ôïí Öëüñùí ô´
+ Éù(Üííçò), ï õéüò ôïõ ðáð(á) - Íåþöõôïõ. ô´. Ìé÷áÞë ï ð(áô)Þñ ôïõ
Óßìïõ ôïõ êÜðåëá. ô´. Ìáñßá, ç ì(Þô)çñ ôïõ ÌðñáÞìðååú ô. + Áèáíáóß(áò)
(ìïí)á÷(Þò), ç ãõíÞ ôïõ ÄÞìïõ ôïõ Ðßôæéïõ ô´.
+ ï Ðáñïýóçò ôïõ Ñßæïõ ôïõ ÓêåôÝñé ô´
+ Ããßíï ËÜðá. ô. Ããßíï Ìðïýãá ô´
+ Éù(Üííçò) ôïõ Êþíóôá, êáé ç ãõíÞ ôïõ Ðáãþíá ×14
+ Èåïäþñá, ç áäåëöÞ ôïõ ìõëïíÜ.
ö. 47â
+ Íéêüëáò ÊáñÝíôæç. ô´. + ËÜæïò ï ÊõñéÜêçò, êáé ï áäåëöüò ôïõ
ÊõñéáæÞò.÷´. ÍéêïëÜïõ ôïõ Ãåþñãé ôïõ Íßêá ôï ð(áô)Þñ ôïõ êáé ôçí ì(Þô)çñ
ôïõ Áñ÷üíôï.
+ Éù(Üííçò) ôïõ ÌáêñéóôáìÜôé. ô´. + ÄçìÞôñéò ôïõ ÌáíïÞë ô´
+ ÖñÜããï, ç ãõíÞ ôïõ Ðåôïýíé. ô´. + ×ñõóÜöïò, ç ãõíÞ ôïõ ÄçìÞôñé ôïõ
Ìáíüëç. ô. ÅõóôÜèéïò ï ìéëïí(Üò) êáé ç ãõíÞ ôïõ Ðáãþ(íá). ô´. Éù(Üííçò)
ÖáããïôÜ, ÓêáñëÜôï ÖáñêùôÜ. ÷´
+ Ðáñïýóçò ôïõ Ðåôïýíá. ô´. Êüìíï, ï ð(áô)Þñ ôïõ Óßìïõ. ô´. + ï ÊÜíïò
ôïõ Ããßíïõ, ï ð(áô)Þñ ôïõ êáé ç ì(Þô)çñ ôïõ Áñ÷üíôïò. + Ñßæïò ôïõ
Êáñáêþíóôá, êáé ï ð(áô)Þñ ôïõ ÄçìÞôñéïò, êáé ç ì(Þô)çñ ôïõ Áñ÷üíôï.
+ Ñßæïò ôïõ Êüóôá, ôïí Ýãñáøåí ï Óßìïò ôïõ ÑÜíôïõ. ô´
+ Ìé÷áÞë êáé ç ãõíÞ ôïõ Êüìíï, êáé ï õéüò ôïõò Ðáñïýóçò.
+ Óßìïò ôïõ ÑÜíôïõ, åßíáé ãñáìÝíïò ðáñéóßá ÷éëéÜäåò ã´.15
+ Áíïýäá, ç ãõíÞ ôïõ Êáñáíßêïõ. ô´
+ Öýëé Ðïýëï ôïõò Ýãñáøáé ï Ðáñïýóéò. ÷´
ö. 48á
+ ÐÝôñïõ, ôïí Ýãñáøåí ï õéüò ôïõ ï ÓôÜìïò. ô´
+ Áãþñï, ç ì(Þô)çñ ôïõ Ãåþñãé ôïõ Óßìïõ. ô´
+ ÓôáìÜôéò áëáôæçÜò ô´ + ÄçìÞôñéïò ÖáãêïôÜò êáé ç ì(Þô)çñ ôïõ
Åõãåíïý. ÷ + Ãåþñãéò ôïõ ÃêïëÝôá êáé ï ð(áô)Þñ ôïõ Ðïýëïò. ÷´. + Ãåþñãéò
ôïõ Óßìïõ ôïõ ÑÜíôïõ êáé
+ ç ãõíÞ ôïõ ÂáóéëéêÞ ÷´. ô´. + Óßìïò, ï õéüò ôïõ ÁíäñÝá ôïõ Êþíóôá. ô´. +
Éù(Üííçò) ÊáñÜôæçëïò êáé ç ãõíÞ ôïõ Ðáãþ(íá). ÷´
+ ÄçìÞôñéïò, õéüò ôïõ Ìáêñéêßíç. ô´
+ Óßìïò ôïõ ÑÜíôïõ, ôïí Ýãñáøåí ï øõ÷ïúüò ôïõ ï ÄÞìïò. ô´
+ ÄÞìïò ôïõ ðáðá-Óýñïõ. ô. + ÊáñáôæçÜò ï Âïýñãáñéò, ôïí Ýãñáøåí ï
ÄÞìïò ôïõ Ìáíüëé. ô´
+ Éù(Üííçò), ï áäåëöüò ôïõ Óßìïõ ôïõ ÑÜíôïõ, êáé ç ãõíÞ ôïõ Êüìíï êáé
ï õéüò ôïõò ÄçìÞôñéò.
+ Íßêïò Ìáêñßò, êáé ç ãõíÞ ôïõ Ðáãþíá. ÷´
+ Éù(Üííçò) ôïõ Êáñáìé÷Üëé åßíáé óôá êéíïâéÜôéêá. ÷´
+ Éù(Üííçò) ÖáãêïôÜò, êáé ï õéüò ôïõ ÓêáñëÜôïò. ÷´
ö.48â
+ Íéêüëáïò, êáé ç ì(Þô)çñ ôïõ Áíôáìß, ï ôæçïðÜíçò ôïõ Óßìïõ ôïõ ÑÜíôïõ. ÷´
+ ÄçìÞôñéïò ï øõ÷ïúüò ôïõ Óßìïõ ôïõ ÑÜíôïõ. ô. + Äñüóï, ç ì(Þô)çñ ôïõ
Ðáñïýóé ôïõ ÌðïêõóéÜ (;) ô´
+ Ñßæïò, ï ÐïõãÜò, Ýãñáøåí ôïí ð(áô)Þñ ôïõ Éù(Üííç) êáé ôçí ì(Þô)çñ ôïõ
Ðáãþíá. ÷´. + Ñßæïò, Ýãñáøåí ôïí ð(áô)Þñ ÉùÜííçí, êáé ôçí ì(Þô)çñ ôïõ
ÊñïõóôÜëï. ÷´
+ Óýñïò, ï õéüò ôïõ Óßìïõ ôïõ ÑÜíôïõ åéò ôá êéíïâéÜôéêá.16 á
+ Ðëïýðï, ç ãõíÞ ôïõ Óßìïõ ôïõ ÔåôÝôæç. ô´ ´
+ Æá÷áñÞò, õéüò ôïõ Éù(Üííç) ôïõ Ñåðüäç, ôïí Ýãñáøåí ï ÄÞìïò ôïõ
Ìáíüëç. ô´. + ÄÝóðù, ç ì(Þô)çñ ôïõ Ãåþñãé ôïõ ÊïëÝôá. ô´. + Ýãñáøåí ï
ÄÞìïò, ï ÊáñÜôæçëïò ôïõ èßïõ ôïõ ÅõóôÜèéïí. ô´
+ Ñßæïò, ç èõãÜôçñ ôïõ Éù(Üííïõ) ôïõ Êþíóôá. ô´
+ ï ÄÞìïò ôïõ Ìáíþëç, Ýãñáøáé ôïí ð(áô)Þñ ôïõ Ìáíþëé êáé ç ì(Þô)çñ
ôïõ ÓôáìÜôá, êáé ï áäåëöüò ôïõ Ñßæïò.
+ Ñßæïò, ï Ðïýãáò. ô´. + Ãåþñãéïò, êáé ï ð(áô)Þñ ôïõ Éù(Üííçò) êáé ç
ö.49á
ì(Þô)çñ ôïõ ×úïíïý, êáé ï áäåëöüò ôïõ Êþíóôáò ôïõ ÍôåëÞ. áó´17. + Óßñïò
ôïõ ÊáñÜôæçëïõ,êáé ï ð(áô)Þñ ôïõ Éù(Üíí)ïõ, êáé ôçí ì(Þô)çñ ôïõ Ðáãþíá. ÷´
+ ÄçìÞôñéò, ï ÊáñÜôæçëïò. ô´. + Éù(Üíí) Âïýñãáñé. ô´
Õðïóçìåéþóåéò:
1. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé áöéåñùôÝò ôçò Ãéáííéôæïýò ôçò ðñþôçò ãñáöÞò (1640 ci) óôçí
ðñüèåóç ôçò ÌïíÞò ôçò Ñåíôßíáò, ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá. ÐñáêôéêÜ 1ïõ Óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò
Éóôïñßáò, 3 - 4.11.2001, Ëáìßá 2002, 80.
2. Ôá ó÷åôéêÜ äçìïóéåýìáôá ìðïñåß íá äåé ï åíäéáöåñüìåíïò óôçí áíáêïßíùóÞ ìáò ôïõ 1ïõ
Óõíåäñßïõ, ó. 93 êáé óôéò óçìåéþóåéò 2 - 3.
3. Óôï ö.49 á ìüíï ïé ðñþôïé óôß÷ïé åßíáé ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò. Ïé õðüëïéðïé åßíáé áðü
äåýôåñï ÷Ýñé, ìÜëëïí ôïõ â' ìéóïý ôïõ 1ïõ áéþíá.
4. Âë. F. Tuncax - Ë. ÊáñáôæÜò, Ôïõñêïåëëçíéêü ëåîéêü, ÁèÞíá 2000, 382.
5. Áðü ôï ïìþíõìï áñ÷áéïåëëçíéêü, ôï ïðïßï ìáñôõñåßôáé êáé óôéò åðéãñáöÝò ôçò
Èåóóáëßáò.
6. Áðü ôï ïìþíõìï âõæáíôéíü üíïìá.
7. Áðü ôï åðþíõìï ôçò áñâáíßôéêçò öÜñáò ôùí ÌÝîçäùí, ìÝëç ôçò ïðïßáò åãêáôáóôÜèçêáí
óôéò ÓðÝôóåò. Âë. Êþóôáò Ìðßñçò, Áñâáíßôåò. ïé Äùñéåßò ôïõ íåþôåñïõ Åëëçíéóìïý, åêäüóåéò
«ÌÝëéóóá», ÁèÞíá 1997, 275, 282.
8. Âë. Ìáí. Ôñéáíôáöõëëßäçò, Ôá ïéêïãåíåéáêÜ ìáò ïíüìáôá, Èåóóáëïíßêç 1982, 80. Ôï
âáöôéóôéêü ÑÜíôïò ôï Ý÷ïõìå óõíáíôÞóåé óôïí èåóóáëéêü ÷þñï. Âë. ð.÷. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé
èåóóáëéêïß ïéêéóìïß óôïí éåñïóïëõìéôéêü êþäéêá 509 (1649 - 1669), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 40
(ËÜñéóá 2001) 324.
9. Âë. Êþóôáò Ìðßñçò, ü.ð., ó. 37, 39 ê.ë.ð.
10. Âë. F. Tuncay - Ë. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 19.
11. Âë. Ìáí. Ôñéáíôáöõëëßäçò, ü.ð., ó. 72.
12. ô^ ôñéáêüóéá Üóðñá, äçëáäÞ 2,5 ãñüóéá.
13. ^åííéáêüóéá Üóðñá, äçëáäÞ 7,5 ãñüóéá.
14. ÷^ åîáêüóéá Üóðñá, äçëáäÞ 5 ãñüóéá.
15. ã^ ôñåéò ÷éëéÜäåò Üóðñá, äçëáäÞ 25 ãñüóéá.
16. á^ ÷ßëéá Üóðñá, äçëáäÞ 8 ãñüóéá êáé 40 Üóðñá.
17. ´áó^ 1.200 Üóðñá, äçëáäÞ 12 ãñüóéá.
Ìáñßá ÔæéâåëÝêç - Ðïëõìåñïðïýëïõ
óõããñáöÝáò-åñåõíÞôñéá
ÈÅÌÁ
×Üíéá êáé ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò, 19ïò êáé 20üò áéþíáò
Ó ôçí Áñ÷áßá ÅëëÜäá, ïé ïäïéðüñïé êáé ïé îÝíïé åýñéóêáí öéëïîåíßá óå

óðßôéá. Áõôü Þôáí éåñü êáèÞêïí ðñïò ôïí îÝíï ï ïðïßïò Þôáí
áðåóôáëìÝíïò ôïõ ÎÝíéïõ Äßá.
¼ôáí üìùò ïé óõãêïéíùíßåò Ýãéíáí óýììá÷ïé ôçò åðéêïéíùíßáò,
äçìéïõñãÞèçêáí äçìüóéïé îåíþíåò, éäéáßôåñá óôá ìÝñç üðïõ õðÞñ÷áí ÷þñïé
ëáôñåßáò Þ èåÜìáôá, ãéïñôÝò, áèëçôéêïß áãþíåò. Óôçí Ïëõìðßá ð.÷. êáé óôïí
Éóèìü ôçò Êïñßíèïõ, õðÞñ÷áí êáé éäéùôéêÜ åðáããåëìáôéêÜ ðáíäï÷åßá.
Ôï «Ðáíäï÷åßï», «üðïõ üðïéïò ðÜåé ãßíåôáé äåêôüò», Þôáí óôáèìüò,
îåíïäï÷åßï, óõíÞèùò óå åñçìéêü ôüðï Þ óå ïäïýò, ãéá óôÜèìåõóç êáé
áíÜðáõóç ôùí ïäïéðüñùí. ÊáôÜ ôïí Ìåóáßùíá, ïé ôáîéäéþôåò, ïé ðåñéçãçôÝò,
ïé ðñïóêõíçôÝò ðïõ îåêéíïýóáí áðü ôç ÄõôéêÞ Åõñþðç ãéá ôçí ÁíáôïëÞ,
Ýðáéñíáí ìáæß ôïõò êé Ýíá åßäïò ôïõñéóôéêïý ïäçãïý (ôïí ðåñßöçìï
«ÌðáúíôÝêåñ»). Ï Çñüäïôïò, ï ÓôñÜâùí, ï Ðëßíéïò, ï ÌÜñêïò ÁõñÞëéïò ê.Ü.
Þôáí ïé êõñéüôåñåò ðçãÝò áñ÷áéïãíùóßáò. «ÐÞñáìå ôç Ãåùãñáößá ôïõ
ÓôñÜâùíïò», ëÝåé ãéá ôçí ðåñéÞãçóÞ ôïõ ï Ãåñìáíüò åõãåíÞò HANS JACOB
MREUNING. Áõôïß ïé «Ïäçãïß», ðåñéÝãñáöáí äéáäñïìÝò, áîéïèÝáôá,
ïäçãßåò, ðñáêôéêÝò óõìâïõëÝò êáé ÷þñïõò óôÜèìåõóçò (Ðáíäï÷åßá). ÊáôÜ
ôïí Çñüäïôï, õðÞñ÷áí åêáôüí Ýíôåêá êáëÜ ðáíäï÷åßá óôçí ïäü «áðü
ÓÜñäåùí åéò Óïýóá», êáé óôï Áñôåìßóéïí ôçò Âüñåéáò Åýâïéáò, õðÞñ÷áí
ðáíäï÷åßá üðïõ ïé ðåëÜôåò äåí åýñéóêáí ìüíï «óôÝãçí êáé êëßíçí» áëëÜ êáé
«Üëáò, Ýëáéïí êáé üîïò, Ýôé äå êáé ëý÷íïí êáé ôñÜðåæáí». ¢ëëáæáí Üëïãá,
ðáñÝäéäáí êáé ðáñáëÜìâáíáí ôá÷õäñïìåßï.
Ôï ôáîßäé óôç ÌåóáéùíéêÞ êáé ôçí Ôïõñêïêñáôïýìåíç ÅëëÜäá, èáëáóóéíü
Þ óôåñéáíü, Þôáí åðéêßíäõíï. Óôç óôåñéÜ ìå ôçí áíáóöÜëåéá óôïõò äñüìïõò
êáé ìå ôïí óõíå÷Þ öüâï ôùí ëçóôþí. Ôá ðáíäï÷åßá, ðïëëÝò öïñÝò, Þôáí
ðáãßäåò. Ïé ðåñéóóüôåñïé ôáîéäéùôéêïß ïäçãïß, óõìâïýëåõáí ôïõò ôáîéäéþôåò
íá ìåôáìöéÝæïíôáé óå êïõñåëÞäåò êáé íá êñýâïõí ôï ðïõãêß ôïõò. Ôá
ðáíäï÷åßá óôá ëéìÜíéá Þôáí åðßóçò êáêüöçìá. Ç áíÜãêç, êáìéÜ öïñÜ,
áíÜãêáæå ôïõò åõãåíåßò, ðáðÜäåò, åðéóêüðïõò, ðñïóêõíçôÝò, íá êáôáöåýãïõí
ó' áõôÜ, üðùò óõíÝâáéíå ìå ôï óðßôé ôçò ÌáíôÜì ÏñôÜíò, ôçò Ãåñìáíßäáò
ðáôñüíáò, ðïõ äéáôçñïýóå Ýíá ôÝôïéï óôïí ×Üíäáêá (ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò).
Óôçí Âåíåôßá, ðïõ êáôÜ ôïí 15ï áéþíá Þôáí ï ôåëåõôáßïò óôáèìüò ôïõ
çðåéñùôéêïý ôáîéäéïý, ï ôáîéäéþôçò âñéóêüôáí áõôïìÜôùò õðü ôçí ðñïóôáóßá
ôïõ êñÜôïõò ôçò ÃáëçíïôÜôçò Äçìïêñáôßáò, ôï ïðïßï åß÷å äçìéïõñãÞóåé
×Üíéá êáé ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò, 19ïò êáé 20üò áéþíáò 113
åéäéêÝò Õðçñåóßåò ãéá ôçí åîõðçñÝôçóç ôùí îÝíùí. Ï ôáîéäéþôçò åýñéóêå

ðáíäï÷åßá ãéá íá êáôáëýóåé, óôá ïðïßá ôçí Üäåéá ãéá íá ëåéôïõñãÞóïõí
÷ïñçãïýóå áðïêëåéóôéêÜ ç Ãåñïõóßá.
Ìéá Üëëç Ýêöñáóç, Ýíáò Üëëïò üñïò ãéá ôá ðáíäï÷åßá ôùí áñ÷áßùí êáé
ôùí âõæáíôéíþí, Þôáí «Êáôáãþãéá». ÁõôÜ îåêßíçóáí óáí öéëáíèñùðéêÜ
éäñýìáôá óôéò ìåãÜëåò áñôçñßåò ôçò õðáßèñïõ. Åêåß ïé äéåñ÷üìåíïé åß÷áí
ôñïöÞ, óôÝãç êáé óôïé÷åéþäç ðåñéðïßçóç.
Ôá ðåñéóóüôåñá ðáíäï÷åßá Þôáí öôù÷Ü, ãéáôß ïé åðéóêÝðôåò ôïõò
áñêïýíôáí åéò ôá ïëßãá, êáé ðéï ðáëéÜ Þôáí áðëÜ êáôáëýìáôá, åðåéäÞ ïé
ïäïéðüñïé åß÷áí ìáæß ôïõò óêåðÜóìáôá êáé ôñïöÞ. ¹ôáí êáôÜ êýñéï ëüãï
êáôáöýãéá êïéíþí áíèñþðùí, áìáîçëáôþí, çìéïíçãþí, íáõôþí êáé Þôáí
áêÜèáñôá, ãåìÜôá æùýöéá. ÐïëëÜ Þôáí ôüðïé åêðïñíåýóåùò êáé äéáöèïñÜò.
Ïé ðáíäï÷åßò äåí Ý÷áéñáí ìåãÜëçò åêôéìÞóåùò, åèåùñïýíôï áéó÷ñïêåñäåßò
êáé áðáôåþíåò. Ðïëëïß öéëïîåíïýìåíïé ëçóôåýïíôáí. Ïé áñ÷áßïé óõããñáöåßò
ôá ðåñéÝãñáöáí êáðíéóìÝíá, âñùìåñÜ, êáêþò åðéðëùìÝíá. ÕðÞñ÷áí âÝâáéá
íüìïé ðïõ õðï÷ñÝùíáí ôïõò ðáíäï÷åßò íá ôçñïýí ôéò õðï÷ñåþóåéò ðïõ
áíáãñÜöïíôáí óôçí ¢äåéá Ëåéôïõñãßáò. ¹ôáí õðåýèõíïé ãéá ôç âëÜâç êáé
ôçí áðþëåéá ôùí ðñáãìÜôùí ôùí ðåëáôþí, ôá ïðïßá åéóÞ÷èçóáí åí ãíþóåé
ôïõò óôï ðáíäï÷åßï ê.Ü. Ôï Ñùìáúêü Äßêáéï Þôáí áõóôçñü ãéá ôá ðáíäï÷åßá
ôçò åðï÷Þò. Óôçí ÅëëÜäá, ôï Íïìïèåôéêü ÄéÜôáãìá ôïõ 1926, êáèüñéæå ôéò
õðï÷ñåþóåéò ôùí ðáíäï÷Ýùí: Íá äçëþíïõí êÜèå åéêïóéôåôñÜùñï óôçí
ÁóôõíïìéêÞ Áñ÷Þ ôçí ðñïÝëåõóç ôïõ åðéóêÝðôç, õðïâÜëëïíôáò äåëôßï ãéá ôïí
êáèÝíá. Óå ðåñßðôùóç ðáñáëåßøåùò åðåâÜëåôï ðñüóôéìï êáé öõëÜêéóç.
Óôç äéáäñïìÞ ìåôáîý Ëáìßáò êáé ËéâáäåéÜò, Þôáí ôï ÷Üíé ôçò Äåñíßôóáò,
öçìéóìÝíï, ôï ïðïßï üìùò ï ÃÜëëïò Henrie Belle, Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò ôçò
ÃáëëéêÞò Ðñåóâåßáò óôçí ÁèÞíá êáé áñãüôåñá Ãåíéêüò Ðñüîåíïò óå
äéÜöïñåò ðüëåéò êáé ÁíáðëçñùôÞò Õðïõñãüò Åîùôåñéêþí ôçò Ãáëëßáò,
Ôï ×Üíé ôçò Äåñíßôóáò

114 Ìáñßá ÔæéâåëÝêç - Ðïëõìåñïðïýëïõ
ðåñéãñÜöåé ìå ìåëáíÜ ÷ñþìáôá, êáé óôï ôÝëïò óõìâïõëåýåé ôïí ôáîéäéþôç:

«Ößëå ôáîéäéþôç, öõëÜîïõ áðü ôï ÷Üíé ôçò Äåñíßôóáò». Ôï 1889 ï ÃÜëëïò
ëüãéïò êáé öéëÝëëçí Ãêáóôüí ÍôåóÜí Ýêáíå ðåñéçãÞóåéò ó' ïëüêëçñç ôçí
ÅëëÜäá êáé äçìïóßåõóå ôï âéâëßï «Ç ÅëëÜò ôçò óÞìåñïí», ðïõ âñáâåýôçêå
áðü ôç ÃáëëéêÞ Áêáäçìßá. ÃñÜöåé ëïéðüí ãéá ôçí ¢ìöéóóá: «Áãáðçôïß
áíáãíþóôåò áí ðïôÝ êÜíåôå ôáîßäé óôçí ¢ìöéóóá óáò îïñêßæù ó' üëïõò ôïõ
áñ÷áßïõò èåïýò í' áðïöýãåôå üóï óáò åßíáé äõíáôüí ôï Ðáíäï÷åßï - ×Üíé ôïõ
Äçìçôñßïõ Ìáýñïõ. ÊáíÝíá îåíïäï÷åßï ó' ïëüêëçñç ôç ãç äåí Ý÷åé ôüóá ñåêüñ
ôçò ðåñéöñüíçóçò óôéò áíÝóåéò üóï áõôü, êáé ìÜëéóôá óôïí ôïìÝá ôçò
êáèáñéüôçôáò...»
Ôá Ýîïäá ãéá ôçí êáôÜëõóç Þôáí ìéêñÜ. ¼óá ðáíäï÷åßá Þôáí õðáßèñéá êáé
óå åñçìéêÜ ìÝñç, åß÷áí åðéãñáöÝò êáé êáôÜëëçëá óÞìáôá. ÂñÝèçêå åðéãñáöÞ
óå áíÜãëõöï, ðïõ ðáñßóôáíå ôïí ÅñìÞ êáé ôïí Áðüëëùíá. Ï ðñþôïò
óõìâüëéæå ôï øùìß êé ï äåýôåñïò ôçí õãåßá.
ÁõôÞ åßíáé ãåíéêÜ ìéá ìéêñÞ éóôïñéêÞ áíáäñïìÞ ãéá ôïõò ëüãïõò ðïõ
åðÝâáëáí ôç äçìéïõñãßá ôùí ðáíäï÷åßùí êáé ôç ÷ñÞóç ôïõò. ÄçëáäÞ, íá
îåêïõñÜæïíôáé, íá äéáíõêôåñåýïõí ïé ôáîéäéþôåò, íá åðéäéïñèþíïõí ôéò
áâáñßåò ôùí áìáîéþí ôïõò, íá ðåñéðïéïýíôáé Þ íá áëëÜæïõí ðïëëÝò öïñÝò
Üëïãá. Ç êïéíÞ ïíïìáóßá åßíáé «×Üíé», ëÝîç ÔïõñêéêÞ. Óôçí ÁíáôïëÞ, áõôïýò
ôïõò ÷þñïõò ôïõò ïíüìáæáí «Ìïõóáößñ - Ïíôáóßí». Óôï ÊÜéñï õðÜñ÷åé êáé
óÞìåñá äñüìïò ðïõ ëÝãåôáé «×Üíé - ×áëßëé» (ôï ÷Üíé ôïõ ×áëßëé). ¹ôáí ôï
ðñþôï ÷Üíé ðïõ Ýöôéáîå ï ×áëßëé åêåß, óôç óõíÝ÷åéá Ýãéíáí ðïëëÜ. ÓÞìåñá
åßíáé îåíïäï÷åßá êáé êáôáóôÞìáôá.
Ãéá ôïõò ×ñéóôéáíïýò, ôï ðéï óçìáíôéêü ÷Üíé ôïõ êüóìïõ åßíáé ôï ×Üíé ôçò
ÂçèëåÝì, üðïõ ç ÐáñèÝíïò Ìáñßá «Ýôåêåí ôïí õéüí áõôÞò, ôïí ðñùôüôïêïí
êáé åóðáñãÜíùóåí áõôüí êáé áíÝêëéíåí áõôüí åí ôç öÜôíç ïõ ãáñ çí áõôïßò
ôüðïò åí ôù êáôáëýìáôé», äåí õðÞñ÷å ãé' áõôïýò ôüðïò óôï ðáíäï÷åßï üðïõ
óôÜèìåõóáí ãéá íá ðåñÜóïõí ôç íý÷ôá (êáôÜ ËïõêÜí ÅõáããÝëéï, êåöÜëáéï â´,
óôß÷ïò 7).
Óôïõò Üèëéïõò ôïõ Âßêôïñïò Ïõãêþ, ç Öáíôßíá, áöÞíåé ôçí êüñç ôçò Ôéôßêá
óôï ÷Üíé ôïõ ÈåñíáäéÝñïõ üðïõ ðëÞñùíå ðáñáìïíÞ êáé äéáôñïöÞ.
Óôç Èåóóáëïíßêç, öçìéóìÝíï Þôáí ôï ÷Üíé «ÊáñáâÜí ÓáñÜé», ðáíäï÷åßï
ðïõ óõãêÝíôñùíå êé üëá ôá áðáñáßôçôá åñãáóôÞñéá. Åðßóçò ôï ÷Üíé ôïõ Ìðåò
ÔóéíÜñ. Áêüìá, ðïëëÜ ÷Üíéá âñßóêïíôáí óôï Öñáãêïìá÷áëÜ, åß÷áí öôçíÝò
ôéìÝò, áëëÜ öéëïîåíïýóáí óõíÞèùò õðüðôïõò. Îå÷ùñéóôü óôç Èåóóáëïíßêç,
ôï «×Üíé ôçò ÌÜëôáò», üðïõ ôïí 16ï áéþíá êáôÝëõáí ÌáëôÝæïé ðåéñáôÝò.
Îáêïõóôü êáé ôï ÷Üíé ÌðïóíÜê, üðïõ ãéíüíôïõóáí áãïñáðùëçóßåò
áé÷ìÜëùôùí êïñéôóéþí.
Óôç íåüôåñç ÅëëçíéêÞ éóôïñßá, óçìåßï áíáöïñÜò åßíáé ôï ×Üíé ôçò
ÃñáâéÜò, üðïõ óôéò 12 ÌáÀïõ ôïõ 1821, ôáìðïõñþèçêå ï ÏäõóóÝáò
Áíäñïýôóïò ìå ôá ðáëéêÜñéá ôïõ êáé áíôéóôÜèçêáí óôïõò Ôïýñêïõò.

Íùñßôåñá, óôéò 23 Áðñéëßïõ, ïé ïðëáñ÷çãïß Êáëýâáò êáé ÌðáêïãéÜííçò ìå ôá
ðáëéêÜñéá ôïõò ï÷õñþèçêáí óôï ×Üíé ôçò ÁëáìÜíáò êáé ñß÷ôçêáí ìå ôá
óðáèéÜ íá åëåõèåñþóïõí ôïí ÁèáíÜóéï ÄéÜêï, üôáí ôïí Ýðéáóáí æùíôáíü ïé
Ôïýñêïé.
Óôï âßáéï èÜíáôï ôïõ Áèáíáóßïõ ÄéÜêïõ, óôéò 23 Áðñéëßïõ 1821, ùò ðñïò
ôïí ôüðï ôïõ ìáñôõñßïõ ôïõ áíáöÝñåôáé: «Ôïí ùäÞãçóáí åéò ìßáí Üêñçí, êáôÜ
ôï áíáôïëéêü ìÝñïò ôçò ðüëåùò, ãåìÜôçí êïðñéÜí, åéò Ýíá ÷Üíé, åêåß üðïõ åßíáé
óÞìåñá ôï êåíïôÜöéüí ôïõ, åðß ôçò óçìåñéíÞò ïäïý Êáëýâá êáé ÌðáêïãéÜííç,
ôïí Ýñéîáí áíÜóêåëá åðÜíù åéò Ýíá óáìÜñé êáé ôïõ åðÝñáóáí Ýíá óïõâëß… ôïí
åóÞêùóáí üñèéïí ìå ôï óïõâëß… åâýèéóáí ôï êÜôù ìÝñïò ôçò óïýâëáò ìÝóá åéò
ôçí êüðñïí, þóôå ôá ðüäéá ôïõ íá åããßæïõí ôç ãç. Ãýñù ôïõ êáé ðÜíù åéò ôçí
êüðñïí, åôïðïèÝôçóáí ïãäüíôá êåöÜëéá óõìðïëåìéóôþí ôïõ…» (Ãåùñãßïõ Áë.
ÐëáôÞ «Ëáìßá, ÉóôïñéêÞ Êáé ÊïéíùíéêÞ ¸ñåõíá» óåë. 101 - 102).
Ìå ôï ôÝëïò ôçò ôïõñêïêñáôßáò, êáèþò ïé äñüìïé áíïßãïõí êáé ôï åìðüñéï
ìåãáëþíåé, åêáôïíôÜäåò Üíèñùðïé ôáîéäåýïõí. ×Üíéá îåöõôñþíïõí óå üëåò
ôéò ïäéêÝò áñôçñßåò. Ôá ÷Üíéá ôçò ðåñéï÷Þò ìáò Þôáí Ôïýñêéêá. Ôï ÷Üíé ôçò
ÁëáìÜíáò áíÞêå óôïí ÌïõóôáöÜ ÌðÝç, êáé ðïõëÞèçêå óôïí Äçìïëéïýëéá
ãéá 7.000 ãñüóéá.
Ãéá ôá áóôéêÜ ÷Üíéá ôçò Ëáìßáò ðñïåðáíáóôáôéêÜ, Ý÷ïõìå ôç ìáñôõñßá ôïõ
Ôïýñêïõ ðåñéçãçôÞ ÅâëéÜ ÔóåëåìðÞ, ï ïðïßïò ðåñéçãÞèçêå ôçí ðåñéï÷Þ ôçò
ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò ôï 1668 (åäþ ðáßæïíôáé ïé ÷ñïíïëïãßåò áðü 1666 - 1668).
Áíáöåñüìåíïò óôçí ðüëç Éæíôßí - Æçôïýíé, ãñÜöåé ìåôáîý Üëëùí üôé
õðÜñ÷ïõí «÷Üíéá åìðüñùí». Ï Áñãýñçò Öéëéððßäçò áðü ôï ÐÞëéï, éóôïñéêüò
- ðåñéçãçôÞò, ï ïðïßïò åðéóêÝöôçêå ôç Ëáìßá ìåôáîý ôïõ 1795 - 1800, ëÝåé ãéá
ôï Æçôïýíé: «Ðïëéôåßá êáôïéêçìÝíç áðü ×ñéóôéáíïýò êáé Ïèùìáíïýò»,
ðåñéãñÜöåé ëüöïõò, êáôáóôÞìáôá, äñüìïõò, ãÝöõñåò, óðßôéá, ôï öñïýñéï,
ôæáìéÜ êáé «÷Üíéá áñêåôÜ íá êïíåýïõí ïé ðñáìáôåõôáß êáé äéáâÜôáé».
Áêüìá, ï ÉÜêùâïò Ìðáñôüëíôõ, Ðñþóïò ðåñéçãçôÞò êáé äéðëùìÜôçò, ï
ïðïßïò ðåñéüäåõóå ôçí ÅëëÜäá êáé Ýãñáøå ôï «Ôáîßäéïí åéò ÅëëÜäá êáôÜ ôá
Ýôç 1803 êáé 1804», áíáöÝñåé ðùò «óôï Æçôïýíé äéáíõêôÝñåõóá óå ÷Üíé». Ôï
1840 - 41, ï ÃÜëëïò áñ÷áéïëüãïò J. Buchon, åðéóêÝöèçêå ôç Ëáìßá êáé
áíáöÝñåé üôé: «ÓõíÜíôçóá åíäéáöÝñïíôá ðñüóùðá… Ýíá êáëü åóôéáôüñéï,
ëßáí õðïöåñôüí êáé öèçíüí». Ðáñáôçñåß üìùò üôé «ç Ëáìßá äåí Ýöèáóå áêüìç
åéò ôçí ðïëõôÝëåéáí åíüò ÷áíéïý (Auberge = Ðáíäï÷åßï)» êáé üôé «äåí Þôï
äõíáôüí íá åîåýñç ôéò, ðáñÜ Ýíá äùìÜôéï ìéêñüí êáé Ýíá ìüíïí óôñþìá».
Óôï üñïò Êáëëßäñïìï, õðÜñ÷åé ôïðïèåóßá ìå ôï üíïìá «ÁëëáãÞ».
Âñßóêåôáé ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôùí Èåñìïðõëþí. Åêåß ãéíüôáí áëëáãÞ áëüãùí
êáé ôá÷õäñïìåßïõ áðü Ëáìßá ãéá ËéâáäåéÜ.
Ïé Ôïýñêïé, ìåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç, ðïýëçóáí êáôïéêßåò, êôÞìáôá,
ôóéöëßêéá, áíÜìåóá ó' áõôÜ êáé ÷Üíéá, áð' ôá ïðïßá ôá ðåñéóóüôåñá Þôáí óå
êåíôñéêÜ óçìåßá ôçò ðüëçò.

Óôçí Ýñåõíá êáôáãñÜöïíôáé 17 ÷Üíéá óôï êÝíôñï ôçò Ëáìßáò,
áíáöÝñïíôáé ïé äñüìïé ðïõ âñßóêïíôáí, ôï üíïìá ôùí éäéïêôçôþí êáé ï
÷ñüíïò ëåéôïõñãßáò ôïõò. Ãéá ôá ìåãáëýôåñá êáé ôá áñôéüôåñá, ãßíåôáé
ðåñéãñáöÞ ôùí ÷þñùí, óôÜâëùí áðïèçêþí, á÷õñþíùí, îåíþíùí êëð. Ôï
õëéêü ðñïÝñ÷åôáé áðü âéâëéïãñáößá, ìáñôõñßåò ðåñéçãçôþí, áñ÷áéïëüãùí êáé
éóôïñéêþí, áðü ðáëéÜ óõìâüëáéá êáé ðñïóùðéêÝò ìáñôõñßåò. ÊáôáãñÜøáìå:
Óôçí ïäü ÊáñáúóêÜêç ôï ÷Üíé ôïõ Äçìçôñßïõ ÂïãéáôæÞ (êáôüðéí Äçì.
Êùóôáñßêá) êáé äßðëá ôï ÷Üíé ôïõ Ëüíôæïõ. Óôçí ïäü Êáñáãéáííïðïýëïõ, ôï
÷Üíé ðïõ áãüñáóå ï Êáñáãéáííüðïõëïò êáé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ôï îÝñáìå
óáí ÷Üíé Áèáíáóßïõ ËáúíÜ. ÁðÝíáíôé, óôç ãùíßá Êáñáãéáííïðïýëïõ êáé
ÈåìéóôïêëÝïõò, Þôáí ôï ÷Üíé ôïõ Çëßá ËáúíÜ, îÜäåëöïõ ôïõ ÈáíÜóç. Óôç
ÈåìéóôïêëÝïõò Þôáí êáé ôï ÷Üíé ôïõ ÍéêïëÜïõ Ôáóüðïõëïõ. Óôçí ïäü
×áôæïðïýëïõ Þôáí äõï ÷Üíéá, ôïõ Âáó. ×áôæÞ êáé ôïõ ÓôÜèç ÃáëÜíç. Óôçí
ïäü Êáðïäéóôñßïõ, áðÝíáíôé áðü ôá ÄéêáóôÞñéá, ôï ÷Üíé ôïõ Äçì. ÐåðÝñá.
Ëßãï ðéï êÜôù, óôá äåîéÜ ôçò Êáðïäéóôñßïõ, åßíáé ìéá ðÜñïäïò ÷ùñßò üíïìá
(áäéÝîïäï). Åêåß Þôáí ôï ÷Üíé ôçò ÂáóéëéêÞò Êüíôïõ êáé ôïõ ãéïõ ôçò ÄçìÞôñç
ðïõ Þôáí êáé óáìáñÜò. Óôçí ïäü Áãßïõ ÍéêïëÜïõ 6 ôï ÷Üíé ôïõ ×ñ.
×ñéóôüðïõëïõ. Óôçí ïäü ËåùóèÝíïõò ôï ÷Üíé ôïõ ÂïõëãáñÜêç, êáé óôç
óõìâïëÞ ôçò ìå ôçí ïäü Ðáôñüêëïõ, ôï ÷Üíé ôïõ Íéêïëïýëá. Óôçí ïäü
ÓáôùâñéÜíäïõ ôï ÷Üíé ôùí Áñêïõìáíáßùí, óôçí ïäü ÁâÝñùö êáé ÂåíéæÝëïõ
ôï ÷Üíé ôïõ Êïõôóüâïõëïõ. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, áðÝíáíôß ôïõ, Þôáí ôï
÷Üíé ôïõ Óéëáßïõ. Óôçí ïäü ÁâÝñùö Þôáí ôï ÷Üíé ôïõ ÔáîéÜñ÷ïõ Þ «Íôïýæá».
ÔÝëïò, óôç ãùíßá ôùí ïäþí Ëåùíßäïõ êáé Ðáëáéïëüãïõ Þôáí ôï ÷Üíé ôïõ Ê.
Ñéæïêþóôá.
¼ëá áõôÜ ôá ÷Üíéá åß÷áí ðåôáëùôÞ (áëìðÜíç) - ìÝóá Þ óå îå÷ùñéóôü ÷þñï
- êáé óáìáñÜ (óáãìáôïðïéü).
Ðïëýò êüóìïò Ýôñùãå øùìß óôá ÷Üíéá. Ôï ìåãáëýôåñï âéâëßï ôïõ ÷áíéïý,
Þôáí áõôü ìå ôá âåñåóÝäéá. ¼ëïé ïé ÷áíôæÞäåò ôçò ðüëçò ìáò Þôáí
íïéêïêõñáßïé, êáëïß åðáããåëìáôßåò, êïéíùíéêïß, êáé åß÷áí ôç öÞìç áíèñþðùí
ðïõ âïçèïýóáí ôïõò áíÞìðïñïõò êáé öéëïîåíïýóáí öôù÷ïýò äß÷ùò áìïéâÞ.
×ÁÍÉ ÊÙÓÔÁÑÉÊÁ
Óôçí ïäü ÊáñáúóêÜêç, äßðëá áðü ôç ãùíßá ìå ôçí ïäü ÌáêñÞ, üðïõ
ðñïðïëåìéêÜ Þôáí ôï Êáöåíåßïõ ÖÝëïõ, äéÜóçìï óôçí åðï÷Þ ôïõ (óÞìåñá
ïéêïäïìÞ ÌðñéÜíç), êïíôÜ óôéò ÅöôÜ Âñýóåò, Þôáí ôï ÷Üíé ôïõ ÌðïãéáôæÞ (Þ
ÂïãéáôæÞ), ìå êáôáãùãÞ áðü ôç Ãïýñá. Ï ÂïãéáôæÞò óôï ôÝëïò ôïõ 19ïõ
áéþíá, áíáãêÜóôçêå íá åãêáôáëåßøåé ôç Ãïýñá, ãéáôß ìåãáëïíïéêïêýñçò
üðùò Þôáí, êéíäýíåõå áðü ôïõò ëçóôÝò ðïõ ëõìáßíïíôáí ôçí ðåñéï÷Þ. Ðïýëçóå
ôçí ðåñéïõóßá ôïõ óôç Ãïýñá êé áãüñáóå óôç Ëáìßá äéÜöïñá ÷ùñÜöéá êáé
áêßíçôá ìå âáóéêÞ áãïñÜ ôï ðáëéü ôïýñêéêï ÷Üíé óôçí ïäü ÊáñáúóêÜêç.
Ç áãïñÜ Ýãéíå ìå ôï õð' áñéè. 11119 ôçò

11/2/1912, áðü ôïõò áäåëöïýò Íéêüëáï,
Åõèýìéï êáé ×ñÞóôï Ìïõôóüðïõëï, ïé ïðïßïé
Þôáí ðáíäï÷åßò. Ïé ÷þñïé ôïõ ÷áíéïý, êýñéïé
êáé âïçèçôéêïß, ìåôÜ ôùí ðáñáñôçìÜôùí êáé
ðáñáêïëïõèçìÜôùí, ðåñéãñÜöïíôáé óôï
óõìâüëáéï. ÁíáöÝñïíôáé êé ïñéóìÝíá êéíçôÜ
áíôéêåßìåíá: «… ìåôÜ 5 ðïôçñßùí ïßíïõ, 3
ìðïõêáëßùí ðïôþí, 1 ãñáöåßïõ ÷áíßïõ, 1
ðïôéóôçñßïõ (êáôïóôáñßïõ), 3 ìéóÞò ïêÜò
ôåíåêåäÝíéùí, 5 ôñáðåæßùí… 5 êáñåêëéÜ
ðáëáéÜ, 4 óêáìíéÜ, 2 óéäçñÜ áðëÜ êñåââÜôéá,
8 ìéêñÜ êáé ìåãÜëá öáíÜñéá… 1 ëáäéêïý, 2
äáìéæáíþí, êáíáôßùí êåñáìéäßùí, 1 âáñåëßïõ
ïýæïõ».
Óôá 1900 ðåñßðïõ, ï ìéêñüò ôüôå, çëéêßáò
11 åôþí ÌÞôóïò Êùóôáñßêáò, áöïý ôÝëåéùóå
ôï ó÷ïëåßï, óõíïäåõüìåíïò áðü ôïí èåßï ôïõ,
áäåëöü ôçò ìçôÝñáò ôïõ, öåýãïõí áðü Ýíá Äçì. Êùóôáñßêáò
÷ùñéü ôçò Çðåßñïõ, ãéá êáëýôåñç ôý÷ç óôçí
ÐáëáéÜ ÅëëÜäá. Ôï ÷ùñéü ôïõò, ÐñïóâÜëá ôüôå, óÞìåñá ïíïìÜæåôáé
Âáèýðåäï. ¼ðùò ï ßäéïò Ýëåãå Þôáí ôüóï Üãïíï ðïõ «ðÞãáéíå ôï ìð'ëáñ' ìå
êáéíïýñéá ðÝôáëá êáé ãýñíáãå ê'ôóáßíïõíôá, ÷ïñôÜñ' äå öýôñùíå, ðÝôñá ðáí'
óôçí ðÝôñá». ¸öõãå ìå ôá êáèçìåñéíÜ ôïõ ñïý÷á, êáé ìå ãïõñ'íïôóÜñïõ÷á,
ðïäáñÜäá, ì' Ýíá ôáãÜñé óôïí þìï êé Ýíá æåõãÜñé ðáðïýôóéá óôïí ôïñâÜ, íá
ôá öïñÜåé üôáí öôÜíáíå óôéò ðüëåéò. ¹ôáí ç åðï÷Þ ðïõ ïé Çðåéñþôåò
îåíéôåýïíôáí êáôÜ êýìáôá, ìå ôéò óõíôå÷íßåò ôïõò óôá ÂáëêÜíéá êáé ôçí
åëåýèåñç ÅëëÜäá, ãéá áíåýñåóç äïõëåéÜò, ãéá íá ãëéôþóïõí áðü ôçí
êáôáðßåóç ôùí Ôïýñêùí êáé ðÜíù áð' üëá áðü ôçí Ýëëåéøç áóöÜëåéáò, ãéáôß
ëçóôñéêÝò óõììïñßåò ôïõñêáëâáíþí ëõìáßíïíôáí Ìáêåäïíßá êáé ¹ðåéñï.
Ôüôå Ýöôáóáí óôç Öèéþôéäá, ìåôáîý Üëëùí, êôßóôåò ôçò ðÝôñáò, ìõëùíÜäåò êé
Üëëïé ôå÷íßôåò.
Ï ìéêñüò ôüôå ÌÞôóïò Êùóôáñßêáò, Ýöôáóå ìå ôï èåßï ôïõ óôç Ëáìßá êáé
êáôÝëõóáí óôï ÷Üíé ôïõ ÌðïãéáôæÞ. Åêåß, áñ÷ßæåé íá äïõëåýåé ìéêñüò
õðÜëëçëïò ãéá üëåò ôéò äïõëåéÝò. Êáèáñéüôçôá, ðáñáëáâÞ êáé ðáñÜäïóç
æþùí, ôÜéóìá, ðüôéóìá, äéÜöïñá èåëÞìáôá, êïõâÜëçìá ðñáãìÜôùí óôï óðßôé
ôïõ áöåíôéêïý. Ìåãáëþíåé ìÝóá óôï ÷Üíé. ÅêôéìÜåé ï ÌðïãéáôæÞò ôï
÷áñáêôÞñá êáé ôçí åíôéìüôçôÜ ôïõ êáé ôïõ ðñïôåßíåé íá áãïñÜóåé ôï ÷Üíé,
áöïý ôá ðáéäéÜ ôïõ ßäéïõ Ýêáíáí Üëëåò äïõëåéÝò. Ãßíåôáé ç áãïñáðùëçóßá,
ðëçñþíïíôáò ï Êùóôáñßêáò ôá ìéóÜ ëåöôÜ, ôá ïðïßá åß÷å óõãêåíôñþóåé áðü
ôçí åñãáóßá ôïõ ìå ìåãÜëç ïéêïíïìßá, åíþ ôá õðüëïéðá èá ôá Ýäéíå áñãüôåñá.
Åí ôù ìåôáîý ðáíôñåýåôáé, êáé óå ìéáí åðï÷Þ óïâáñÞò áññþóôéáò ôçò

ãõíáßêáò ôïõ, áíáãêÜæåôáé íá ðïõëÞóåé ðÜëé ôï ÷Üíé óôï ÂïãéáôæÞ, êáé íá ôï
äïõëåýåé ìå åíïßêéï ãéá ÷ñüíéá, ìÝ÷ñé ðïõ ôï ÷Üíé Ýêëåéóå.
Ï Êùóôáñßêáò êñÜôçóå ôï ÷Üíé óå õøçëü åðßðåäï ðáñüôé, ï äñüìïò êáé ç
ðåñéï÷Þ óôéò ÅðôÜ Âñýóåò, óõãêÝíôñùíå ïßêïõò áíï÷Þò ôçò åðï÷Þò, ðñÜãìá
âÝâáéá ðïõ áóöáëþò èá äéåõêüëõíå ïñéóìÝíïõò ðåëÜôåò.
Ïé ÷þñïé óôï ÷Üíé Þôáí ïé áðáñáßôçôïé, ìåãÜëïé êáé âïëéêïß. Ìéá äéðëÞ
îýëéíç ðüñôá Þôáí ç êýñéá åßóïäïò, ìå ìÜíôáëá êáé óéäåñéÝò áóöÜëéæå ôï
âñÜäõ êáëÜ. Åß÷å êáëíôåñßìé óôï äéÜäñïìï êáé äåîéÜ Ýíá êáìáñÜêé
÷ñçóßìåõå ãéá ãñáöåßï. Åêåß Üöçíáí ïé ðåëÜôåò ôá ôñïâÜäéá. ¢ëëïò ÷þñïò
äßðëá, Þôáí ãéá ôá óáìÜñéá, ôá ÷Üìïõñá, ôéò ëáéìáñéÝò, ôá ìåãÜëá óáêéÜ,
äÝìáôá, êéâþôéá êáé Üëëá ÷ïíôñÜ øþíéá. Äßðëá, ìå îýëéíç óêÜëá, áíÝâáéíåò
óôá äùìÜôéá ãéá ýðíï. Ï óôÜâëïò Ýöôáíå ìÝ÷ñé ôçí ïäü Áíäñïýôóïõ, ðßóù
áðü ôï Ìçôñïðïëéôéêü Íáü, üðïõ õðÞñ÷å êáé äåýôåñç ðüñôá, âñýóåò,
ðïôßóôñåò, ðá÷íéÜ óôç óåéñÜ êáé áðïèÞêåò ìå æùïôñïöÝò, äéáöüñùí åéäþí,
áãïñáóìÝíåò óôïí êáéñü ôïõò, ðïõ õðïëïãßæïíôáí êáé æõãßæïíôáí ãéá ôçí
ðëçñùìÞ.
Ôï êáèÜñéóìá îåêéíïýóå ìå ôï ìÜæåìá ôçò êïðñéÜò, ìå ôéò ôóïõãêñÜíåò,
ìåôÜ óêïýðéóìá êáëü ìå ôéò áöÜíåò, óêïýðåò áðü öõóéêü èÜìíï ðïõ
îåñßæùíáí êáé Þôáí áíôï÷Þò, ãéá ìåãÜëç ÷ñÞóç. Ôçí êïðñéÜ ôçí ðïõëïýóå
óôïõò ðåñéâïëÜñçäåò ôùí Ðçãáäïõëßùí êáé óå Üëëïõò ãåùñãïýò.
Ôï ÷Üíé Ýêëåéóå ôï 1962, ìå ôçí óõíôáîéïäüôçóç ôïõ ÌÞôóïõ Êùóôáñßêá,
ï ïðïßïò ðÝèáíå óå çëéêßá 93 ÷ñüíùí. Ïé ðåñéóóüôåñïé ðåëÜôåò Þôáí áðü ôá
÷ùñéÜ ôïõ Äïìïêïý, ôç Ãïýñá êáé ôá ÷ùñéÜ ôçò ¼èñõïò. ÕðÞñ÷áí üìùò êáé
ðñïóùðéêïß ðåëÜôåò, ößëïé áðü ÷ùñéÜ ôïõ êÜìðïõ êáé ôçò õðüëïéðçò
ðåñéï÷Þò.
Óôá ×Üíéá ôá ÷ñüíéá ôïõ åìöýëéïõ ðïëÝìïõ îÝìåéíáí æþá. Ôï 1948 Þ 1949
ï äÜóêáëïò ÄçìÞôñéïò Ãñ. Ðéðåñßãêïò áãüñáóå Ýíá ìïõëÜñé áðü ôá
«áæÞôçôá» óôï ×Üíé Êùóôáñßêá. Ôï âÜðôéóå «ÌÜóôïñá». ¹ôáí êá÷åêôéêü ìå
ðëçãÝò óôç ñÜ÷ç áðü ôéò êáêïõ÷ßåò, ôï áíÝëáâå ï êôçíßáôñïò ÔóÝëéïò êé üôáí
óõíÞëèå ï äÜóêáëïò ôï ÷Üñéóå óôçí áäåëöÞ ôïõ ÁããåëéêÞ ÊáñäÜêïõ óôç
Ñïäßôóá, âïçèü óôéò ãåùñãéêÝò åñãáóßåò.
×ÁÍÉ ÌÁÕÑÁÃÁÍÇ (Ëüíôæïõ)

Óôçí ïäü ÊáñáúóêÜêç êáé äßðëá óôï ÷Üíé ÌðïãéáôæÞ (Êùóôáñßêá), Þôáí
ôï ÷Üíé ÌáõñáãÜíç. Ãéá ÷ñüíéá ôï ëåéôïõñãïýóå ìå åíïßêéï ï Ëüíôæïò. ¼ôáí
ðÝèáíå, ôï äïýëåøå ç Ëüíôæáéíá ìå ôá ðáéäéÜ ôçò.
×ÁÍÉ ÃÉÁÍÍÇ ÊÏÕÔÓÏÂÏÕËÏÕ

Óôéò 21/2/1931, ï ÉùÜííçò Êïõôóüâïõëïò áãüñáóå ìå ôï õð' áñéè. 7633
óõìâüëáéï ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ ÍéêïëÜïõ Áè. ÊáñäÜêïõ, áðü ôïõò
«Ãåþñãéïí Äçì. Óýøáí, Ìáñßá óýæõãïò Áè.

Ôñïýöá êáé ÁèáíÜóéïí Íéê. Ôñïýöáí, ôï Þìéóõ
ôçò åéò ôçí óõíïéêßáí ÔñïõìðÝ, åðß ôçò ïäïý
Ëáìßáò - Êáñðåíçóßïõ áíùãåßïõ ïéêßáò, Þìéóõ
êáôùãåßïõ ïéêßáò ðåñéâïëßïõ êáé óõíå÷ïìÝíïõ
ðáíäï÷åßïõ». Ôçí ßäéá ìÝñá ìå ôï õð' áñéè. 7634
óõìâüëáéï, áãüñáóå áðü ôïí ÉùÜííç Ôñïýöá, ôï
õðüëïéðï Þìéóõ, ôï áíáôïëéêü ìÝñïò ðïõ Ýâëåðå
óôçí ïäü ÃêïõáëÝí, (óÞìåñá ïäüò ÂåíéæÝëïõ),
êáé óôçí ïäü Êáñðåíçóßïõ. (Ðåñßëçøç
Óõìâïëáßùí).
Óôç ãùíßá ôùí ïäþí ÂåíéæÝëïõ êáé ÁâÝñùö
(üðïõ óÞìåñá ç ÊëéíéêÞ Ôóåêïýñá), ó' Ýíá
ðÝôñéíï ìåãÜëï óðßôé, Þôáí ôï ìðáêÜëéêï ôïõ ÃéÜííçò Êïõôóüâïõëïò
ÃéÜííç Êïõôóüâïõëïõ. Óõíå÷üìåíç, óôï ðßóù
ìÝñïò, Þôáí ç êáôïéêßá ôïõ, ðïõ Ýâëåðå ðñïò ôçí ïäü ÂåíéæÝëïõ êáé ôïí
êÜìðï. Áõôü, üðùò âëÝðáìå ôçí ïéêïäïìÞ áðü ôï äñüìï, Þôáí ôï áñéóôåñü
ìéóü ôçò, åíþ óôï õðüëïéðï, ôï äåîß, óôï ßäéï ýøïò, óôï éóüãåéï, åß÷å ôïí
îåíþíá ôïõ ðáíäï÷åßïõ êáé áêñéâþò áðü êÜôù Þôáí ï óôÜâëïò ôùí æþùí êáé
áðïèÞêç ìå æùïôñïöÝò. Áõôïß Þôáí ïé ÷þñïé ôïõ ÷áíéïý.
Óôï ÷Üíé êáôÝâáéíåò ìå äñüìï áðü êáëíôåñßìé, áêñéâþò äßðëá óôç
ìåóïôïé÷ßá ìå ôçí ïéêßá ÔóáíôÞëá. Åêåß äåîéÜ, Þôáí ôá ðá÷íéÜ, âñýóç êáé
êïõâÜäåò ãéá ðüôéóìá, ðáôÜñé ìå ôñéöýëëé, óáíü êáé áðïèçêïýëá ìå Üëëåò
æùïôñïöÝò óå êáñðü. Ôï êÜôù ìÝñïò, ðïõ óõíüñåõå ìå ôéò éäéïêôçóßåò ôùí
Êáñðïõæáßùí, ðñþôá åß÷å öñÜ÷ôç áðü óáíßäéá êé áñãüôåñá, åðåéäÞ ôá ìéêñÜ
ôçò ãåéôïíéÜò ðáñáâßáæáí ôï ÷þñï âãÜæïíôáò ôá îýëá, áíáãêÜóôçêå íá êÜíåé
ôïß÷ï áðü ôóéìÝíôï ãéá íá ìçí êéíäõíåýïõí ôá ðáéäéÜ áðü ôá æþá. Åêåß ðïõ
óôÜëéæáí ôá æþá, åß÷å óôÝãáóôñï ìå óôýëïõò îýëéíïõò ãéá íá äÝíïíôáé. Ôá
âñÜäõ ôï ÷Üíé Ýêëåéíå ìå ðüñôåò êáé êëåßäùíå.
Ï Êïõôóüâïõëïò Þôáí áðü ôçí Êáóôñéþôéóóá, ÷ùñéü ôçò Ðáñíáóóßäáò.
ÐåëÜôåò ôïõ, åêôüò ôùí êáôïßêùí ãåéôïíéêþí ÷ùñéþí ôïõ êÜìðïõ êé áõôþí óôá
ñéæÜ ôçò Ïßôçò, Þôáí êé áð' ôá ïñåéíüôåñá Äõï ÂïõíÜ, ÄÝëöéíï, Êïõìáñßôóé,
Ðáýëéáíç, ÌáõñïëéèÜñé êé Üëëá ÷ùñéÜ ôçò Ðáñíáóóßäáò, üëïé
êïíôïðáôñéþôåò, ößëïé, óõããåíåßò, êïõìðÜñïé. ¼óïé Ýñ÷ïíôáí áðü ìáêñéÜ,
îåêéíïýóáí ôçí ÐáñáóêåõÞ ôï ìåóçìÝñé, Þ êáé íùñßôåñá, áðü ôá ÷ùñéÜ ôïõò,
áíÜëïãá ìå ôçí áðüóôáóç. ¸öôáíáí óôç Ëáìßá ôï âñÜäõ êáé êïéìüíôïõóáí
óôï ÷Üíé ãéá íá åßíáé ôï ÓÜââáôï ðñùß-ðñùß óôï ðáæÜñé íá ôåëåéþóïõí
äéÜöïñåò äïõëåéÝò. Ôï ìüíï ìåôáöïñéêü ìÝóï, ôüôå, Þôáí ôá Üëïãá,
ãáúäïýñéá, ìïõëÜñéá, Üìáîåò.
Ìüëéò Ýöôáíáí ôá æþá óôï ÷Üíé, ôá îåöüñôùíáí ìðñïóôÜ óôçí áõëÞ ôïõ
îåíþíá êáé ôïõ ìðáêÜëéêïõ, Ýðáéñíáí ü,ôé åß÷áí ìáæß ôïõò ãéá öáãçôü êáé
óôñùóßäéá áí åðñüêåéôï íá äéáíõêôåñåýóïõí. ÌåôÜ, îåóáìÜñùíáí ôá æþá, íá

îåúäñþóïõí êáé ôá ðáñáëÜìâáíå Üíèñùðïò ôïõ ÷áíéïý íá ôá ðïôßóåé êáé íá
ôïõò âÜëåé ôñïöÞ.
Ï îåíþíáò äåí åß÷å êñåâÜôéá ïýôå óôñùóßäéá êáé ôï ðÜôùìá Þôáí ôóéìÝíôï,
ï ÷þñïò áâÝñôïò, ÷ùñßò äéáéñÝóåéò. Ìå ôá êñýá, Ýíá ôæÜêé óôç ãùíéÜ êáé ëßãá
êÜñâïõíá óôï ìáãêÜëé ðñüóöåñáí õðïôõðþäç èÝñìáíóç. Ç áõëÞ, óôï ìéóü
ôìÞìá ôçò Þôáí óêåðáóìÝíç ìå ôóßãêïõò, ôï õðüëïéðï ìéóü åß÷å êëçìáôáñéÜ.
Ãéá êáèßóìáôá õðÞñ÷áí îýëéíá ôïõñÜêéá, êïýôóïõñá, óêáìíéÜ êáé êáìéÜ
êáñÝêëá áíÜìåóá. Ìéá âñýóç Ýôñå÷å ìÝñá - íý÷ôá, ãéá ÷ñÞóç ôùí åðéóêåðôþí
áëëÜ êáé ôùí äéåñ÷ïìÝíùí ãåíéêÜ.
Ïé êáëýôåñïé ðåëÜôåò ôïõ Êïõôóüâïõëïõ, Þôáí ïé ìðïëéÜñçäåò,
äéáêïíéáñáßïé. Áõôïß êáíüíéæáí, üôáí ôÝëåéùíáí ôéò ðåñéïäåßåò ôïõò åíôüò êáé
åêôüò ÅëëÜäáò, íá Ýñ÷ïíôáé ôçí åðï÷Þ ôùí åôÞóéùí åìðïñïðáíçãýñåùí ôçò
Ëáìßáò, ðïõ ãßíïíôáí äõï öïñÝò ôï ÷ñüíï. Ôï öèéíüðùñï âïëåýïíôáí
êáëýôåñá ãéáôß åêôüò ôçò åðáéôåßáò, åß÷áí ôçí åõêáéñßá íá ðïõëÞóïõí óôï
ðáæÜñé ü,ôé óõãêÝíôñùíáí ëÜäé, óéôÜñé, áëåýñé. Êáèüôáíå êáíÝíá ìÞíá. Ìå
ôçí áñ÷Þ ôïõ ÷åéìþíá ðáßñíáíå ôá ìáôóïýêéá ôïõò, ôáêôïðïéïýóáí ôá ìÝëç
ôïõò êáé, áñôéìåëåßò ðëÝïí, åðÝóôñåöáí óôá ÷ùñéÜ ôïõò. Ìüíéìç êáé ãíùóôÞ
åêåßíá ôá ÷ñüíéá, ç ÐáñáóêåõÞ ìå ôçí ôõöëÞ ìÜíá ôçò. Îå÷åéìþíéáæáí óôï
÷Üíé êé üëç ìÝñá Ýâãáéíáí óôç ãýñá.
ÊÜèå ÓÜââáôï, ìåôÜ ôçí áíá÷þñçóç ôùí æþùí, ãßíïíôáí êáèáñéüôçôá.
Óêïýðéóìá êáëü êáé ìÜæåìá ôçò êïðñéÜò, ìå ôçí ïðïßá âïëåýïíôáí ãëÜóôñåò
êáé êÞðïé ôçò ãåéôïíéÜò. Ïé ìåãÜëåò ðïóüôçôåò ðÞãáéíáí óôá ðåñéâüëéá êáé
óôá ÷ùñÜöéá ôçò ðüëçò, ãéáôß ç Ëáìßá ôüôå åß÷å ðïëëÝò áãñïôéêÝò ïéêïãÝíåéåò.
Óôçí áõëÞ, ìðñïóôÜ óôï ÷Üíé, åß÷å ôïí ðÜãêï ôïõ ï ÊáíôÞëáò, ï
ìðáëùìáôÞò. Åêôüò ôçò ãåéôïíéÜò, åß÷å ðåëÜôåò áðü ôï ÷Üíé êáé äéåñ÷üìåíïõò
ðïõ áíÝâáéíáí óôçí ðüëç áðü óõíïéêßåò êáé ðåñß÷ùñá. ÁðÝíáíôé áðü ôï ÷Üíé
Þôáí ôï óáìáñÜäéêï ôïõ Ìðïëþôá. ÃíùóôÞ öéãïýñá ï Ìðïëþôáò åß÷å ìéáí
áíáðçñßá êáé êõêëïöïñïýóå ðÜíù óå ãÜéäáñï, ì' áõôüí Ýêáíå øþíéá óôçí
áãïñÜ ôçò ðüëçò, Ýìðáéíå óôá ìáãáæéÜ êáâÜëá.
¼ôáí ðÝèáíå ï ãåñï-Êïõôóüâïõëïò, ôï 1956, ôï ÷Üíé ôï áíÝëáâå ç êüñç
ôïõ Áöñïäßôç êáé ï ãáìðñüò ôïõ. Ôüôå óôïí îåíþíá êÜíáíå îýëéíá
÷ùñßóìáôá, óáí êáìáñÜêéá áíïé÷ôÜ ìðñïóôÜ. ÓôáìÜôçóáí ãýñù óôá 1960.
Ãéá Ýíá äéÜóôçìá ìåôÜ, ðñéí ôï ðïõëÞóïõí óôï ãéáôñü Êþóôá Ôóåêïýñá, êé
áöïý ïé óõãêïéíùíßåò åß÷áí åîåëé÷èåß óôá ÷ùñéÜ, ìå ôá öïñôïåðéâáôçãÜ
áõôïêßíçôá, ç äïõëåéÜ êüðçêå. ¸ãéíå ëïéðüí åêåß, ôï ðñþôï Ðñáêôïñåßï
Ìáõñïëéèáñßïõ, ôï ïðïßï åîõðçñåôïýóå üëá ôá ÷ùñéÜ ôçò ãñáììÞò.
×ÁÍÉ ÓÔÁÈÇ ÃÁËÁÍÇ (ïäüò ×áôæïðïýëïõ êáé Âýñùíïò)

Ï ÄçìÞôñçò ÃáëÜíçò, åß÷å ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ôïõ 19ïõ áéþíá, ÷Üíé
óôï ÓôáñïðÜæáñï (Ðëáôåßá ÐÜñêïõ). ¸ðéáíå üëç ôçí ðñüóïøç ðñïò ôçí
Ðëáôåßá ìåôáîý ôùí ïäþí ÔæáâÝëá êáé

Êïëïêïôñþíç, üðïõ óÞìåñá ç Eurobank. Åðüìåíç
èÝóç, ìå ôïí ßäéï éäéïêôÞôç, óôï äõôéêü ðÜíù ìÝñïò
ôçò Ðëáôåßáò, åêåß üðïõ Þôáí áñãüôåñá ôï
åóôéáôüñéï ÌðéëÜëç. Åß÷å åßóïäï ìåãÜëç, óá óôïÜ
êáé ðáñÜèõñá ìåãÜëá ìå óôáõñùôÜ ÷ïíôñÜ óßäåñá
êáé ÷ïíôñÝò ðïäéÝò. Åêåß, ç ðéôóéñéêÜäá, ìáæß ìå ôá
ðáéäéÜ ôïõ ÃáëÜíç, áíÝâáéíáí íá ÷áæÝøïõí óôá
ðáæÜñéá êáé íá ðáñáêïëïõèÞóïõí äéÜöïñåò
ôåëåôÝò. Áõôü ôï ÷Üíé ðáñÝëáâå ï ãéïò ôïõ ÓôÜèçò,
ôï 1913.
Ï ÄçìÞôñçò ÃáëÜíçò, åß÷å êáôáãùãÞ áðü ôçí
ÌðåêÞ (Óôáõñüò). Ôï êáíïíéêü ôïõò åðßèåôï Þôáí
ÊáñáíáóôÜóçò. Ï ÓôÜèçò Ýöõãå áðü ôç ÌðåêÞ ÓôÜèçò ÃáëÜíçò
êáé åãêáôáóôÜèçêå óôç ÓáñáìïõóáêëÞ (Ñïäßôóá).
¹ôáí îáíèüò, øçëüò, åðéâëçôéêüò, üìïñöïò ìå ãáëáíÜ ìÜôéá. ÁõôÜ ôá
÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ 'äùóáí ôï üíïìá ÃáëÜíçò, åíþ ïé äéêïß ôïõ ðïõ Ýìåéíáí
óôç ÌðåêÞ, ëÝãïíôáí Êáñáíáóôáóáßïé. Ï ÓôÜèçò ôåëåßùóå ôï Ó÷ïëáñ÷åßï,
áëëÜ äåí Þèåëå Üëëåò óðïõäÝò. ¸ìåéíå óôï ÷Üíé ôï ïðïßï ôï 1933
ìåôáóôåãÜóôçêå óôçí ïäü Âýñùíïò êáé ×áôæïðïýëïõ, åêåß üðïõ áñãüôåñá
Ýãéíå ç êëéíéêÞ Óðõñßäùíá.
¼ôáí ï ÓôÜèçò ðÞãå óôï Óôñáôü, õðçñÝôçóå óôï Éððéêü óôç Èåóóáëïíßêç.
ÊïíôÜ óôïí Êôçíßáôñï ôïõ Óôñáôïý Ýìáèå ðïëëÜ ãéá ôçí ðñáêôéêÞ
êôçíéáôñéêÞ, ðïõ ôïí âïÞèçóáí óçìáíôéêÜ óôçí åðáããåëìáôéêÞ ôïõ äéáäñïìÞ.
ËÝíå üôé Þôáí ôüóï êáëüò, ðïõ üôáí ðÞãáéíáí Üññùóôá æþá óôïí ÌáñêïõëÞ,
ôïí åðéóôÞìïíá ãåßôïíá êôçíßáôñï, êé áõôüò äåí Ýâëåðå áðïôÝëåóìá, ôïõò
Ýëåãå: «¢íôå ôþñá, ðçãáßíåôå êáé óôï ÃáëÜíç».
Ôï ÷Üíé áõôü, åß÷å ìåãÜëç åßóïäï áð' ôçí ïäü Âýñùíïò, áð' ôçí ïðïßá
ðåñíïýóå êÜñï öïñôùìÝíï! Áðü åêåß Þôáí ç åßóïäïò ðåëáôþí êáé æþùí. Áðü
ôçí ïäü ×áôæïðïýëïõ, åß÷å ôçí åßóïäï ãéá ôï ðåôáëùôÞñéï, ãéá ôéò áðïèÞêåò
êáé ãéá ôïí á÷õñþíá. ¼ëï ôï óõãêñüôçìá åß÷å Ýêôáóç, äõôéêÜ ìÝ÷ñé ôçí
éäéïêôçóßá ÊÜðá êáé âüñåéá ìÝ÷ñé ôïõ ÐáðÜ-ËáíáñÜ. Ôï äÜðåäï Þôáí
êáëíôåñßìé, ôï êôßóìá åß÷å äõï ðáôþìáôá, áõëÞ ìåãÜëç, ÷þñï áíïé÷ôü ìå íåñü
êáé ðÝôñéíåò ðïôßóôñåò. ÁíÝâáéíåò óôï åðÜíù ðÜôùìá ìå îýëéíç óêÜëá êé
Ýöôáíåò óôï ðáôÜñé, Ýíá áâÝñôï óêåðáóìÝíï, áëëÜ áíïé÷ôü ðñïò ôçí áõëÞ.
Åêåß Þôáí ôá ðñü÷åéñá êáôáëýìáôá ãéá óôñùìáôóÜäá. Óôç óõíÝ÷åéá, åß÷å ôñßá
äùìÜôéá ÷ùñßò éäéáßôåñç åðßðëùóç, êÜðïéï êñåâÜôé, êÜðïéá óôñþìáôá.
Ï êÜôù ÷þñïò, ãéá ôç öéëïîåíßá ôùí æþùí, Þôáí ðéï ìåãÜëïò. Ðá÷íéÜ óôç
óåéñÜ óôï âÜèïò ôïõ ôïß÷ïõ êáé ôá æþá äÝíïíôáí óôá ÷ïíôñÜ äïêÜñéá ðïõ
óôÞñéæáí ôï ðáôÜñé. Ìüëéò Ýöôáíáí ïé ðåëÜôåò, ðáñÝäéäáí ôá æþá óôïí ÷áíôæÞ
Þ ôïí õðÜëëçëï, ôïí ðáñêáäüñï ôçò åðï÷Þò, áöïý ðñïçãïõìÝíùò Ýðáéñíáí
ôïñâÜäåò êé Üëëåò áðïóêåõÝò ôá ïðïßá åìðéóôåýïíôáí óôïí éäéïêôÞôç ãéá

öýëáîç óôï ÷þñï ðïõ åß÷å ôï ãñáöåßï ôïõ Þ óå áðïèÞêç äßðëá. Ôá æþá ôá
îåóáìÜñùíáí, ôïõò Ýäéíáí íåñü êáé ôñïöÞ áíÜëïãá ìå ôçí ðáñáããåëßá ôïõ
ðåëÜôç. ¼óá ÷ñåéáæüíôïõóáí ðåôÜëùìá, ìå ôç óåéñÜ èá ðåñíïýóáí áð' ôïí
ðåôáëùôÞ.
Ôï ÷Üíé Þôáí éäéïêôçóßá ôïõ Íßêïõ Áèáíáóßïõ ôïõ ãéáôñïý, êáé ôïõ
áäåëöïý ôïõ. Óôçí êáôï÷Þ, ôï áãüñáóå ï ÈáíÜóçò ÄéáìáíôÞò,
ÓõìâïëáéïãñÜöïò.
Ôï 1940, ìå ôçí åðéóôñÜôåõóç, Ýãéíå åðßôáîç ôùí ìåãÜëùí æþùí. ¸ðñåðå
üëá íá ìáæåõôïýí ó' Ýíá ÷Üíé ôçò ðåñéï÷Þò ãéá íá ãßíåé áîéïëüãçóç. Ï
ÃáëÜíçò åß÷å åðéëåãåß ãé' áõôÞ ôç äéáäéêáóßá. Ðïëëïß ÷ùñéêïß, êáé
ðåñéóóüôåñï ïé Ý÷ïíôåò ìåãáëýôåñï âéüò, åðé÷åßñçóáí íá ôïí äùñïäïêÞóïõí.
ÐÞãáéíáí óôï óðßôé ôïõ íá ôïõ äþóïõí ìßæá ãéá íá åîáéñåèïýí ôá æþá ôïõò.
¸îù öñåíþí ï êõñ-ÓôÜèçò ôïõò Ýâñéæå: «Äå íôñÝðåóôå âñå, ðÜíå ôá
ðáëéêÜñéá óôïí ðüëåìï êáé óêïôþíïíôáé êé åóåßò äåí Ý÷åôå öéëüôéìï, ëõðÜóôå
ôá ðáëéïìïýëáñÜ óáò ãéá ôï óõìöÝñïí!» êáé ôïõò ôá 'ðáéñíå íùñßôåñá ðïëëÝò
öïñÝò. ¼ôáí üìùò, êáôáëÜâáéíå üôé Þôáí öôþ÷åéá Þ ÷Þñá ìå ðïëëÜ ðáéäéÜ,
ôïõò Üöçíå ôï æþï.
Åêôüò ôùí ðåñáóôéêþí, êáëïß ðåëÜôåò Þôáí ïé æùÝìðïñïé, ïé ôóáìðÜóçäåò,
áõôïß ðïëëÝò öïñÝò êïõâáëïýóáí ïëüêëçñç ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõò. ÊÜðïôå
Ýíáò ðëïýóéïò ôóáìðÜóçò íïßêéáóå äùìÜôéï üðïõ Ýìåíå êáéñü ìå ôçí
ïéêïãÝíåéÜ ôïõ ãéáôß Ýóôåëíå ôï ãéï ôïõ óôï ÃõìíÜóéï. Ïé ðåëÜôåò ôçò çìÝñáò
Þôáí áðü ôá ãýñù ÷ùñéÜ êé Ýñ÷ïíôáí íá øùíßóïõí, íá ôåëåéþóïõí äïõëåéÝò
óôéò õðçñåóßåò, ãéá äéêáóôÞñéá, ãéá ãéáôñïýò êáé Üëëåò áíÜãêåò. Ôçò çìÝñáò
ðåëÜôåò Þôáí êáé ôáîéäéþôåò ìéêñþí äéáäñïìþí. Ïé ìáêñéíïß ðïõ èá
äéáíõêôÝñåõáí ÷ñåéáæüôáí êáôÜëõìá.
ÄïõëåéÜ õðÞñ÷å óôá ðáæÜñéá ôá âäïìáäéÜôéêá êáé éäéáßôåñá êáôÜ ôçí
åìðïñïðáíÞãõñç ðïõ ãéíüôáí ôüôå äõï öïñÝò ôï ÷ñüíï êáé Þôáí êáé
æùïðáíÞãõñç. Óôá ÷Üíéá ãéíüíôïõóáí äéáðñáãìáôåýóåéò, ïéêïíïìéêÝò
óõíáëëáãÝò, áãïñáðùëçóßåò, õðïãñÜöïíôáí óõìöùíßåò. ÐïëëÝò öïñÝò, óå
óõìâüëáéá, âñßóêïõìå ÷áíôæÞäåò, ðåôáëùôÝò, óáìáñÜäåò (áíèñþðïõò ôïõ
÷áíéïý) óáí ìÜñôõñåò. Äßíïíôáí êáé ðñáêôéêÝò óõìâïõëÝò ãéá ôéò áóèÝíåéåò
ôùí æþùí êáé äéÜöïñá èåñáðåõôéêÜ âüôáíá (áëïãï÷üñôé, áãñéïêÜóôáíï êé
Üëëá êáôáðüôéá). ¸öåñíáí «ãåííçìÝíåò» ãáúäïýñåò ÷ùñßò ôï ìéêñü ôïõò, êáé
ôéò êñáôïýóáí ëßãåò þñåò íá ìáæÝøïõí ôá ìáóôÜñéá ôïõò ãÜëá ôï ïðïßï
èåùñïýíôáí öÜñìáêï ãéá ôïí êïêßôç. ÐÞãáéíáí ïé åíäéáöåñüìåíïé, ìå êÜðïéï
êáèáñü óêåýïò, Üñìåãáí ìðñïóôÜ ôïõò ôï æþï êáé ôïõò ðïõëïýóáí ôï ãÜëá.
¸èéìï Þôáí, üôáí ðïõëïýóáí ìåãÜëï æþï, ìå Ýíá ìéêñü ðïóü áãüñáæáí Ýíá
÷Üëêùìá, óêåýïò ðïõ èá ìåßíåé óôï óðßôé. Ìå ôçí áíá÷þñçóç ôïõ æþïõ
ãéíüôáí ç ðëçñùìÞ, êé áí õðÞñ÷å ìéêñüò ðïõ ðáñÝäéäå ôï æþï, ôïõ 'äéíáí Ýíá
ìéêñü öéëïäþñçìá.
Óôçí óõíïéêßá ÔñïõìðÝ ôçò ðüëçò ìáò, ðåñéï÷Þ ìå ôá ðåñéóóüôåñá ÷Üíéá,

õðÞñ÷áí ìáãáæéÜ ìå åðáããÝëìáôá ðïõ ÷Üèçêáí ìå ôçí êáéíïýñãéá
ôå÷íïëïãßá. Åêåß åýñéóêåò üóá åßäç êáé áíôéêåßìåíá åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôïí
åîïðëéóìü ôùí æþùí. ¸íá êáôÜóôçìá ôÝôïéï, ìå ðëïýóéá óõëëïãÞ Þôáí ôïõ
ÓùôÞñç Êñáíéþôç.
Ôï ÷Üíé ôïõ ÃáëÜíç, üëá ôá ÷ñüíéá åß÷å áëìðÜíéêï ãéá ôï ðåôÜëùìá ôùí
æþùí êáé ðáñáäßðëá óáìáñÜäéêï. ÓáìáñÜò, ìÝ÷ñé ðïõ Ýêëåéóå ôï ÷Üíé ôï
1960 - 61, Þôáí ï Ãåùñãáêüðïõëïò êáé ðåôáëùôÞò Þôáí ï Áñãõñßïõ.
Äßðëá óôï ÷Üíé Þôáí êáé ôï ìáãåéñåßï ôïõ Ãéþñãïõ Ôáêôéêïý, áäåëöïý ôïõ
Êþóôá, ðïõ åß÷å ôï ìáãåéñåßï ôïõ óôï ÷Üíé ôïõ Áè. ËáúíÜ.
×ÁÍÉ ÇËÉÁ ËÁÚÍÁ

Óôç ãùíßá ôùí ïäþí Êáñáãéáííïðïýëïõ êáé
ÈåìéóôïêëÝïõò, ï ×ñÞóôïò Áóçìáêüðïõëïò
áðü ôçí ÕðÜôç, áãüñáóå ôïýñêéêï ÷Üíé, ôï
ïðïßï ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá åêìåôáëëåõüôáí ï
ßäéïò. ¹ôáí ïé ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ôïõ 19ïõ
áéþíá, ïé äõï ãéïé ôïõ ìåôáíÜóôåõóáí óôçí
ÁìåñéêÞ. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, Þñèå ï
óõìðáôñéþôçò ôïõ áðü ôçí ÕðÜôç Çëßáò
ËáúíÜò êáé íïßêéáóå ôï ÷Üíé.
Åßóïäï åß÷å áðü ôçí ïäü Êáñáãéáí-
íïðïýëïõ, ìåãÜëç, îýëéíç êáé áóöáëÞ. ¹ôáí
ìåãÜëïò ï óôÜâëïò ôïõ, ï ïðïßïò Ýöôáíå äõôéêÜ
Çëßáò ËáúíÜò
ìÝ÷ñé ôçí éäéïêôçóßá Ãáñäßêç êáé âüñåéá ìÝ÷ñé
ôïõ Ôóéñéãêïýëç. Ç åßóïäïò êáé ï áýëéïò
÷þñïò Þôáí êáëíôåñßìé, üðùò óôá ðåñéóóüôåñá ÷Üíéá, ãéá íá ìçí êñáôÜåé
ëÜóðç êáé íá êáèáñßæåôáé åõêïëüôåñá. Ôá æþá äÝíïíôáí ìå ôïí êáëü êáéñü
óå äéÜöïñá óçìåßá ôçò áõëÞò Þ, áí ôï åðéèõìïýóáí ïé ðåëÜôåò, óå óôÝãáóôñï
êÜôù áð' ôïí îåíþíá, üðïõ õðÞñ÷áí ðá÷íéÜ, îýëéíá äïêÜñéá êáé ðïôßóôñåò.
Ôï ÷Üíé, óôï óôåãáóìÝíï ÷þñï ðñïò ôç ÈåìéóôïêëÝïõò, åß÷å ìåãÜëá
ðáñÜèõñá ìå ÷ïíôñÝò óôáõñùôÝò óéäåñéÝò. Åêåß õðÞñ÷å ðáôÜñé ìå æùïôñïöÝò
êáé ÷þñïò íá áöÞíïõí ôá óáìÜñéá êáé ôá óáêéÜ ìå ôá ðñïúüíôá ðïõ Ýöåñíáí
íá ðïõëÞóïõí Þ ðïõ áãüñáæáí áðü ôï ÓôáñïðÜæáñï. Ôï ðáíäï÷åßï, ìå ôïõò
÷þñïõò ãéá ýðíï, Þôáí óôïí åðÜíù üñïöï. ÁíÝâáéíåò ìå îýëéíç óêÜëá ìÝóá
áðü ôï ÷Üíé. Åß÷å ôñßá äùìÜôéá ìå ðáñÜèõñá óôçí Êáñáãéáííïðïýëïõ êáé
äéÜäñïìï öáñäý, ìå ôæáìáñßá ðñïò ôç ìåñéÜ ôïõ óôÜâëïõ. Ôá ðáôþìáôá Þôáí
îýëéíá.
Ôï ðáíäï÷åßï ôï ëåéôïõñãïýóå ç ÁñãõñÞ ÊáñáãéÜííç áðü ôçí ÕðÜôç,
÷Þñá ìå ðáéäéÜ. ÐåëÜôåò Ýñ÷ïíôáí áð' üëç ôç «ãïýñíá» êé åéäéêüôåñá áðü ôçí
ÕðÜôç, ôçí ÊáóôáíéÜ êáé ôá ãýñù ÷ùñéÜ, ôá ïñåéíÜ êáé ôïõ êÜìðïõ ôçò
ÕðÜôçò, üðïõ åß÷áí êáé ðïëëïýò óõããåíåßò. Ìüíéìï êáôÜëõìá óôï ðáíäï÷åßï
åß÷å êáé ï çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ÁãÜèùíïò üôáí åß÷å ëüãï íá êáôåâåß óôç
Ëáìßá. Ïé ðåñáóôéêïß ãéá ìáêñéÜ, äéáíõêôÝñåõáí. Íïßêéáæáí äùìÜôéï, åêåßíá
ôá ÷ñüíéá óôá ÷Üíéá, êáé üóïé ìáèçôÝò - äõï êáé ôñåéò ìáæß - áðü ÷ùñéÜ
öïéôïýóáí óôï ÃõìíÜóéï Ëáìßáò. Óôïõ ËáúíÜ åß÷áí êáé ìéáí áêüìá åõêïëßá.
ÊÜôù áð' ôï îåíïäï÷åßï, äßðëá óôçí åßóïäï ãéá ôï ÷Üíé, ï ËáúíÜò
ëåéôïõñãïýóå ìáãåéñåßï. Åêåß åýñéóêáí æåóôü öáãçôü êáé ìå ðßóôùóç. Äåí
åß÷å ï êüóìïò íá ðëçñþóåé áìÝóùò. Ôï ìåãáëýôåñï âéâëßï óôï ÷Üíé, Þôáí
åêåßíï ìå ôá âåñåóÝäéá. ÏñéóìÝíïé Ýìåéíá ÷ñåùìÝíïé ìÝ÷ñé ðïõ Ýêëåéóå ôï
÷Üíé.
Ôï 1917 ðáíôñåýôçêå ï Çëßáò ËáúíÜò. ¸êáíå ìåãÜëç ïéêïãÝíåéá. Ôá
êáëïêáßñéá êáé ôéò åðßóçìåò çìÝñåò, Ýðáéñíå ç ãõíáßêá ôïõ ôá ðáéäéÜ êáé
êáôÝâáéíáí íá êáèßóïõí ìðñïóôÜ óôï ÷Üíé, íá ðáßîïõí ôá ðáéäéÜ Þ íá
÷áæÝøïõí ìå ôïõò ðáæáñéþôåò. Åß÷å ìåãÜëç êßíçóç ôüôå, ïé ðñáìáôåõôÜäåò
Ýöôáíáí ìÝ÷ñé ôçí Ðëáôåßá ÄéÜêïõ. Áðü Ýíá óçìåßï êáé ðÜíù, Þôáí áõôïß ðïõ
ðïõëïýóáí óêïõôéÜ, êÜðåò, ôñáãüôóïëá. Óôçí åßóïäï ôïõ ÷áíéïý, üôáí Þôáí
Üëïãï ãéá ðåôÜëùìá, ôï ôñáâïýóå ï ÓùôÞñçò ÃÜêéïò, ï ðåôáëùôÞò, êáé ôïõ
Üëëáæå ôá ðÝôáëá.
ÊÜèå ÷Üíé åß÷å êáé ôïí «ôýðï» ôïõ, ðüôå áëáöñïÀóêéùôï, ðüôå æáâü, ðüôå
íåõñéêü. Óôï ÷Üíé ôïõ Çëßá ËáúíÜ, êáèçìåñéíÞ öéãïýñá, ï ×ñÞóôïò ÁñÜðçò,
ôýðïò ôçò åðï÷Þò, ìåãÜëïò ðëáêáôæÞò, ôïí ðåñßìåíáí ðþò êáé ðþò, éäßùò ïé
íåüôåñïé.
Ç äïõëåéÜ óôï ÷Üíé Þôáí êáëÞ, Üöçíå ëåöôÜ. Ï ËáúíÜò - áíÜëïãá ìå ôçí
êßíçóç ðïõ åß÷å - ëïãÜñéáæáí üôé Ýðñåðå íá êÜíåé ðïëëÜ ëåöôÜ. Ôüôå üìùò,
üðïéïò åß÷å, êïßôáæå ôïõò óõããåíåßò, ôïõò õðïóôÞñéæå. ¸ôóé êé åêåßíïò
èåùñïýóå, ðáñÜ ôç ìåãÜëç ôïõ ïéêïãÝíåéá, ÷ñÝïò ôïõ íá ôïõò âïçèÜåé.
Åß÷å áíèñþðïõò íá ðáñáëÜâïõí ôá æþá, íá ôá ðåñéðïéçèïýí ìå ôñïöÞ,
íåñü êëð. Ç êáèáñéüôçôá, êáèçìåñéíÞ öñïíôßäá. Äïýëåøå ìÝ÷ñé ôï 1938
ðåñßðïõ. ÌåôÜ, óôï óçìåßï áõôü, Ýãéíå ôï Ðñáêôïñåßï ÕðÜôçò. ÓÞìåñá, ç
ÔñÜðåæá ¢ëöá.
×ÁÍÉ ÁÈÁÍÁÓÉÏÕ ËÁÚÍÁ

Ôï ôåëåõôáßï, êé áðü ôá ìáêñïâéüôåñá ÷Üíéá ôçò Ëáìßáò, Þôáí óôçí ïäü
Êáñáãéáííïðïýëïõ óôïí áñéèìü 3, ôï ÷Üíé ôïõ ÈáíÜóç ËáúíÜ. Êôßóìá áðü
Ôïõñêïêñáôßáò. Ðñþôïò ¸ëëçíáò éäéïêôÞôçò êáé ÷áíôæÞò, ï Êùóôáëåîéþôçò.
ÌåôÜ ï Äçì. Êáñáãéáííüðïõëïò, óáìáñÜò ôï åðÜããåëìá, áãüñáóå ôï ÷Üíé êé
üëá ôá êôßóìáôá ìÝ÷ñé ôçí ïäü Âýñùíïò êáé óôç óõíÝ÷åéá ìÝ÷ñé ôïõ ËáæÜñïõ
(ãùíßá Âýñùíïò êáé ×áôæïðïýëïõ).
Ðïýëçóå ï Êáñáãéáííüðïõëïò ôï ÷Üíé óôïí ÉùÜííç ÓêïâïëÜ êáé ôï 1942
ôï áãüñáóå ï ÉùÜííçò Äñüóïò ðïõ Þñèå áðü ôçí ÁìåñéêÞ. Óôá ÷ñüíéá ôïõ
ÓêïâïëÜ êáé ôïõ Äñüóïõ, ôï ëåéôïõñãïýóå ìå åíïßêéï ï Èáí. ËáúíÜò, ï
ïðïßïò Þñèå áðü ôçí ÕðÜôç ìåôÜ ôïí

ðüëåìï ôïõ 1922. Áðü ôá ÷Üíéá ôçò
åðï÷Þò, Þôáí ôï ìåãáëýôåñï êáé ôï ðéï
ïñãáíùìÝíï. Ï ËáúíÜò, óôï óõìöùíçôéêü,
åß÷å ôï äéêáßùìá õðåíïéêßáóçò ôùí ÷þñùí
ôïõ. ÊáôáëÜìâáíå ìéá ìåãÜëç Ýêôáóç óôï
êÝíôñï ôçò ðüëçò.
ÁñéóôåñÜ ôçò åéóüäïõ, Þôáí ç ôáâÝñíá
ôïõ Ôáêôéêïý ðïõ áíÞêå óôï ßäéï
óõãêñüôçìá. Ïé ÷áíüðïñôåò, ìåãÜëåò,
îýëéíåò êáé øçëÝò Üíïéãáí óôç êáëíôåñé-
ìÝíéá óôïÜ ðïõ ïäçãïýóå óôá åñãáóôÞñéá
êáé óôïõò ÷þñïõò óôáâëéóìïý ôùí æþùí.
ÄåîéÜ Þôáí ôï óáìáñÜäéêï, äßðëá ôïõ
îýëéíï ðáôÜñé, üðïõ Ýâáæáí ôá óáìÜñéá
ôá ïðïßá, üôáí õðÞñ÷å áíÜãêç ëüãù ôùí
ÁñéóôåñÜ ÁèáíÜóéïò ËáúíÜò ðïëëþí åðéóêåðôþí, ôá êáôÝâáæáí êáé ìå
êáé äßðëá ôïõ ï ÐÜíïò ÊáìÜñáò. îýëéíç óêÜëá áíÝâáéíáí êáé êïéìü-
íôïõóáí ðÜíù óôéò êÜðåò Þ óå êÜðïéï ôóüëé, üóïé äå ìðïñïýóáí íá ðáí óôï
ðáíäï÷åßï. Äßðëá óôï ðáôÜñé,
Þôáí á÷õñþíáò ìÝ÷ñé ôç ãùíßá
ôçò âüñåéáò ðëåõñÜò. ÓõíÝ÷åéá,
óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ, óôïí ôïß÷ï
ðïõ óõíüñåõå ìå ôïõ Êáñáãéáí-
íüðïõëïõ, Þôáí ðá÷íéÜ óôç
óåéñÜ ìå óôÝãáóôñï êáôåâáôü
îýëéíï. ÌðñïóôÜ, ç ðñþôç áõëÞ,
óôá íüôéá, åß÷å äõï ÷ùñßóìáôá,
ìå ðá÷íéÜ áíÜìåóÜ ôïõò êáé
åßóïäï ðñïò ôçí ðßóù áõëÞ ç
ïðïßá Þôáí äéðëÜóéá ôçò ðñþ-
ôçò. Óôçí äåýôåñç áõëÞ, ôç
ìåãáëýôåñç, êáô' åõèåßáí áðü
ôçí åßóïäï, ðÞãáéíáí êÜñá öï-
ñôùìÝíá. Åêåß ìðïñïýóáí íá
îåæÝøïõí ôá æþá êáé íá äéáíõ-
êôåñåýóïõí. Ï ßäéïò ï ËáúíÜò,
åß÷å ôåôñÜôñï÷ï äéêü ôïõ êÜñï.
ÕðÞñ÷áí êé åêåß, óôç äõôéêÞ
ðëåõñÜ á÷õñþíáò, êáé óôá íüôéá Áðü áñéóôåñÜ ç óýæõãïò ôïõ ËáúíÜ Áéêáôåñßíç,
ï ãéïò ôïõò Ãéþñãïò, ï ÅõóôÜèéïò ÃáëÜíçò
ðá÷íéÜ. Ï ËáúíÜò Þôáí óáìáñÜò óõíÜäåëöïò, ï Íéêüëáïò Áêñßäáò âïçèüò
êáé ðåôáëùôÞò ï ßäéïò. Ôñá- êáé ï ÈáíÜóçò ËáúíÜò ðåôáëþíåé Ýíá Üëïãï.
âïýóáí ôá Üëïãá ìðñïóôÜ óôï óáìáñÜäéêï êáé ôá ðåôÜëùíå.

Åß÷å ìåãÜëç êßíçóç ôï ÷Üíé üëç ìÝñá, ìÝ÷ñé ôï âñÜäõ ðïõ èá 'êëåéíáí ïé
÷áíüðïñôåò. Åß÷å ðñïóùðéêü íá ôá âãÜæåé ðÝñá. ¸ìðéóôï êáé ãéá íá ìÜèåé
ôçí ôÝ÷íç (óáìÜñéá, ðåôÜëùìá), ôïí áíåøéü ôïõ Áð. ÐáôÞèñá, ôïí Äçì. ÆÞêá,
ðáôñéþôç ôïõ áð' ôçí ÕðÜôç êáé ôï Íßêï Áêñßäá, åñãÜôç áðü ôçí ÁíèÞëç.
¸íáò Üëëïò ðáôñéþôçò, ðïõ Þñèå óôç Ëáìßá üôáí êÜçêå ç ÕðÜôç, êáé ôïõ
ðáñá÷þñçóå ï ËáúíÜò óôÝãç ãéá ôïí ßäéï, ôç ìÜíá ôïõ êáé ôç èåßá ôïõ, Þôáí ï
Êþóôáò ØçìÝíïò. Âïçèïýóå êé áõôüò ðáíôïý.
Óôá æþá Ýäéíáí æõãéóìÝíåò ôñïöÝò. Ïé æùïôñïöÝò åß÷áí ôéìïëüãéï. Ôá
Ü÷õñá ðéï öôçíÜ, ìåôÜ ï óáíüò êáé ðéï áêñéâü ôï ôñéöýëëé. Ïé êáñðïß,
êñéèÜñé, âñþìç æõãßæïíôáí êé Ýìðáéíáí óå «êèáñïôñïõâÜ», ðïõ ôïí
ðåñíïýóáí óôï ëáéìü ôïõ æþïõ. ÂÜæáí áõôÜ ôç ìïõóïýäá ôïõò ìÝóá êáé
ôñþãáí. ÊÜèå ìÝñá êáèáñßæáíå, ìáæåýáíå ôéò óâïõíéÝò, ôéò öüñôùíáí óôï
êÜñï êáé ôéò ðÞãáéíáí óôá ÷ùñÜöéá ôïõ ËáúíÜ. ÕðÞñ÷áí ðåñéðôþóåéò, ôüôå
óôïí Åìöýëéï, ðïõ öéëïîåíïýóáí êáé ìéêñÜ êïðÜäéá, áðü ôï öüâï ôçò êëïðÞò
ôç íý÷ôá óôçí ýðáéèñï. ÊáèïñéóìÝíç Þôáí êáé ç ôéìÞ ãéá ôç äéÜñêåéá
ðáñáìïíÞò ôïõ æþïõ, Üëëç ãéá ôá ìéêñüôåñá, Üëëç ãéá ôá ðéï ìåãÜëá.
Ôï ÷Üíé áõôü åß÷å îåíþíá ðÜíù áðü ôç óôïÜ êáé ôï ìáãÝñéêï ôïõ Ê.
Ôáêôéêïý1. ÁñéóôåñÜ, åêåß ðïõ ôÝëåéùíå ç óôïÜ óôç ãùíßá êáé Üñ÷éæå ç áõëÞ,
ìå ôóéìåíôÝíéá óêÜëá áíÝâáéíåò óå ìéá ôáñÜôóá. ¸íá ìÝñïò ôçò Þôáí êïõæßíá,
äßðëá áðï÷ùñçôÞñéï. ¸ìðáéíåò óôï Îåíïäï÷åßï. Óôç ìÝóç õðÞñ÷å äéÜäñïìïò
ðïõ Ýâãáéíå óå îýëéíï ìðáëêüíé óôçí ïäü Êáñáãéáííïðïýëïõ. ÄåîéÜ êé
áñéóôåñÜ áðü äõï äùìÜôéá óôç óåéñÜ. ÌÝ÷ñé ôçí Êáôï÷Þ, ç ÷ñÞóç ôïõò Þôáí
ãéá äéåñ÷üìåíïõò. ¼ôáí ïé Ãåñìáíïß ðõñðüëçóáí ôçí ÕðÜôç, Þñèáí áðü êåé
óõããåíåßò êáé ößëïé, êáé âñÞêáí óôÝãç óôï ÷Üíé.
Ôï ðñþôï äåîéÜ äùìÜôéï, ðïõ Þôáí ìåãÜëï êé åß÷å ôæÜêé, ôï
÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá õðíïäùìÜôéï êáé ìáãåßñåõáí ìÝóá. Åêåß Ýìåíå ç
ïéêïãÝíåéá Ã. Ðïëýæïõ áðü ôçí ÕðÜôç. Ï Ðïëýæïò åß÷å ôï ðáñáãêþìé Ãñßâáò.
¸íáò ðáíýøçëïò ãåñüò êáé äõíáôüò Üíôñáò, ðïõ Þôáí ìüíéìá ôüôå
öïñôïåêöïñôùôÞò óôï ðñáêôïñåßï ÕðÜôçò, áêñéâþò áðÝíáíôé áðü ôï ÷Üíé,
óôï êáöåíåßï ôïõ ×áôæüðïõëïõ. Åß÷å ôñßá áãüñéá, ôçí êüñç ôïõ ôçí Ôïýëá, ôç
ãõíáßêá ôïõ ôçí êõñÜ-ÎáíèÞ êáé ôçí êïõíéÜäá ôïõ ôçí Êáôßíá. Óôï äéðëáíü,
ìå ðáñÜèõñï ðñïò ôï äñüìï, Ýìåíå ï ØçìÝíïò ìå ôç ìÜíá ôïõ êáé ôç èåßá ôïõ.
ÁñéóôåñÜ, ôï ðñþôï äùìÜôéï êïíôÜ óôçí åßóïäï, Þôáí ãéá ôïõò îÝíïõò. Ôï
êñáôïýóå ï ËáúíÜò êáé ôï íïßêéáæå óôïõò ðåëÜôåò ôïõ ÷áíéïý. Óôï Üëëï, ðñïò
ôï äñüìï, Ýìåíå ï ÁëÝêïò ï åëáéï÷ñùìáôéóôÞò ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ. Ïé
Ýíïéêïé áõôïß, Þôáí ðõñïðáèåßò, üëïé áðü ôçí ÕðÜôç.
Ìéá ïëüêëçñç êïéíùíßá Ýìåíå óôï ÷Üíé, ìüíéìïé êáé ðåñáóôéêïß. ÊáèÝíáò
ìå ôçí éóôïñßá ôïõ êáé ôá ðñïâëÞìáôÜ ôïõ. Åêåß ôñÜìðåò ìå ôïõò
1. Åß÷å êáôáãùãÞ áðü ôï Ðáëáéï÷þñé ÃñáâéÜò.

ôóáìðÜóçäåò2, åêåß áãïñáðùëçóßåò êáé óõíïéêÝóéá, ãÝííåò, áññþóôéåò,

èÜíáôïé. Äéáôçñïýóå êáé ëßãá æþá ï ËáúíÜò óôï ÷Üíé, Ýíá - äõï ãïõñïýíéá,
ìáíÜñéá, êüôåò, ðåñéóôÝñéá. Ôá âñÜäéá óôç ÷áíüðïñôá, óåéñÜ ôá êáñåêëÜêéá,
ôá ìéêñÜ ðáéäéÜ êÜôù óôï ÷þìá. ¹ôáí êáé ìéá ðÝôñá ñéæùìÝíç äßðëá óôçí
ðüñôá. ÊÜíáí êïõâÝíôá ïé ìåãÜëïé êáé ôá ðáéäéÜ ðáé÷íßäéá.
Óôç óôïÜ, ðñéí êëåßóïõí ôï âñÜäõ ôçí ðüñôá, Üöçíáí ïé ãýöôïé
êáñïôóÜêéá, êáóåëÜêéá, üðùò êáé ïé ÷ùñéÜôåò, äéÜöïñá ðñïúüíôá ðïõ èá
ðïõëïýóáí ôçí Üëëç ìÝñá óôçí áãïñÜ, ãéá áóöÜëåéá. Óôá ðáæÜñéá, Ýñ÷ïíôáí
ãýöôïé, æùÝìðïñïé, ëåöôÜäåò. ¸ñ÷ïíôáí üìùò êáé ìåóßôåò, êé Üëëïé ðïõ
ðïõëïýóáí êáé äéüñèùíáí ìýëïõò ôïõ êáöÝ. Ïé ôåëåõôáßïé êÜíáíå êáé
ìðáãáðïíôéÝò. ÐÞãáéíáí ïé ãõíáéêïýëåò íá ôïõò öôéÜîïõí ôï ìýëï ðïõ äåí
Ýêïâå. «¸ëá áýñéï» ôïõò ëÝãáíå, Ýðáéñíáí ôïí êáëü ìýëï êáé ôïõò Ýäéíáí Ýíá
ãõáëéóìÝíï («êõñÜ, ôïí ãõÜëéóá êéüëáò») ðïõ äåí Ýêïâå. Ôïí åß÷áí áëëÜîåé.
2. ÆùÝìðïñïé.
Óôïí ðüëåìï ï ËáúíÜò, åß÷å áíáëÜâåé íá öôéÜ÷íåé óáìÜñéá ãéá ôï óôñáôü.

¹ôáí êáé ðñáêôéêüò ãéáôñüò ãéá ôá æþá ï ìðÜñìðá-ÈáíÜóçò. Ôïõò Ýêáíå
êáôáðüôéá. Óå üóá åß÷áíå ôÝôáíï, Ýêáéãå ôï ìá÷áßñé êáé ôïõò ÷Üñáæå âáèéÜ ôï
ëáéìü. Ôï ìåãÜëï åã÷åßñçìá Þôáí üôáí ðñïóðáèïýóáí íá èåñáðåýóïõí ôá
óðáóìÝíá ðüäéá ôùí æþùí. Ôïõò Ýâáæáí êëÜðåò óôï óðáóìÝíï óçìåßï ãéá íá
ìÝíïõí áêßíçôá ôá ðüäéá, ìåôÜ ôá 'äåíáí êáé ìå éìÜíôåò ðåñáóìÝíïõò êÜôù
áð' ôçí êïéëéÜ ôá êñåìïýóáí óôá äïêÜñéá ãéá ôñåéò ìÝñåò.
Ôï 1970 ìå 1971, ï Ôïõñéóìüò Ýóôåéëå Ýããñáöï: «Áðáãïñåýåôáé ôá æþá íá
êïðñßæïõí ôï äñüìï». Ëéãüóôåøáí êáé ôá æþá, ðëçèýíáí ôá áõôïêßíçôá. Ôï
ôåëåõôáßï ÷Üíé ôçò Ëáìßáò Ýêëåéóå ïñéóôéêÜ.
Ïé ôåëåõôáßïé ðïõ Ýöõãáí, áöïý Ýêëåéóå ôï ÷Üíé êáé êÜíáíå ÷ñÞóç ôïõ
óðéôéïý, Þôáí ï Ãñßâáò ìå ôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõ. Óôï óçìåßï áõôü ôþñá åßíáé ôï
óïõðåñ-ìÜñêåô Âåñüðïõëïò.
×ÁÍÉ ÂÁÓÉËÅÉÏÕ ×ÁÔÆÇ

Óôçí ïäü ×áôæïðïýëïõ, óôç ãùíßá ìå ôçí Ðëáôåßá ÐÜñêïõ, ï Âáóßëåéïò
×áôæÞò, ìå ÷ñÞìáôá ðïõ Ýöåñå áðü ôçí ÁìåñéêÞ, áãüñáóå äéþñïöç ïéêïäïìÞ.
Ôï óõìâüëáéï, ìå áñéèìü 2763, óõíôÜ÷èçêå óôéò 22/8/1920. ÓõíéäéïêôÞôåò êáé
ðùëçôÝò Þôáí ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò ÌåëÝôç ÃåùñãéÜäç, ôçò ïéêïãÝíåéáò
Á÷éëëÝá Áãáèïíßêïõ êáé ç Åõáíèßá, ÷Þñá ôïõ Ã. ×áëçíüðïõëïõ. Ôï äå
áêßíçôï áíáöÝñåôáé «êåßìåíïí åéò èÝóéí ÐáëáéÜ ÔïõñêïìíÞìáôá ðáñÜ ôçí
Ðëáôåßáí Ïìïíïßáò (åâäïìáäéáßá áãïñÜ)3».
Óôá ðáëéÜ ÷ñüíéá, óôï éóüãåéï Þôáí ôï ìðáêÜëéêï Êïõëôïýêç, áñãüôåñá
ÆåÀíç êáé ôþñá ç ÁãñïôéêÞ ÔñÜðåæá. Óôïí åðÜíù üñïöï, Ýìåíå ï ßäéïò ìå ôç
ãõíáßêá ôïõ êáé ôéò ôÝóóåñéò êüñåò ôïõ áäåëöïý ôïõ, ïé ïðïßåò Ýìåéíáí
ïñöáíÝò áðü ãïíåßò êáé ôéò ðñïóôÜôåõå óáí äéêÜ ôïõ ðáéäéÜ, ìéá êáé ï ßäéïò
äåí åß÷å.
Äßðëá óôï óðßôé, Þôáí ôï ÷Üíé ìå åßóïäï áðü ôçí ïäü ×áôæïðïýëïõ. Ç
ðüñôá ìåãÜëç, îýëéíç üðùò üëåò ïé ÷áíüðïñôåò. Óôç óõíÝ÷åéá, ìå êáëíôåñßìé
ðÞãáéíáí ôá æþá óôï óôÜâëï. ÐÜíù áðü ôï óôÜâëï, õðÞñ÷å îýëéíï ðáôÜñé,
ðïõ óå üëç ôïõ ôçí åðéöÜíåéá Þôáí óôñùìÝíï ì’ Ýíá ðá÷ý óôñþìá áðü Ü÷õñá.
Åêåß áíÝâáéíáí ìå óêÜëá üóïé Þèåëáí íá äéáíõêôåñåýóïõí. Äåí åß÷å Üëëåò
âïëÝò ãéá ýðíï, óôñþìá ô' Ü÷õñá êáé óêÝðáóìá ü,ôé åß÷å ï êáèÝíáò, êÜðá,
÷ñÜìé, êïõñåëïý. Óôçí áõëÞ åß÷å âñýóç êáé êïýðåò ãéá íá ðïôßæïõí ôá æþá.
Óôï âÜèïò, á÷õñþíá ìå æùïôñïöÝò.
ÄåîéÜ ôçò ÷áíüðïñôáò, áíåâáßíïíôáò 5 - 6 óêáëéÜ, õðÞñ÷å Ýíá
õðåñõøùìÝíï ìáãáæÜêé. Åêåß Þôáí ôï óáìáñÜäéêï. Ôåëåõôáßïò óáìáñÜò, ðïõ
ôïí èõìÜìáé êé åãþ êáëÜ, Þôáí ï Óïëïìüò.
ÁñéóôåñÜ, Þôáí ôï áëìðÜíéêï (ðåôáëùôÞñéï). Ðïëëïß óáìáñÜäåò êáé
ðåôáëùôÝò ðÝñáóáí áð' áõôü ôï ÷Üíé, üðùò êáé åíïéêéáóôÝò. Åêôüò ôçò èÝóçò
ôïõ óôï ÊÝíôñï Þôáí êáé ðïëý ðáëéü. ¸íáò ðåôáëùôÞò ðïõ Üöçóå åðï÷Þ åêåß,
Þôáí áðü ôç Ñïäßôóá. Ãéá Ýíá äéÜóôçìá, áñãüôåñá, ï ßäéïò åß÷å íïéêéÜóåé ôï
÷Üíé ôïõ ×áôæÞ. Áõôüò åß÷å Ýíá êïõóïýñé. ¸ðáéñíå ôá ìéêñÜ áãüñéá ôçò
ãåéôïíéÜò, ôïõò Ýäéíå 1 - 2 äåêÜñåò, ôá ìÜèáéíå Ýíá óôé÷Üêé êé üôáí ðåñíïýóå
êáìéÜ êïðÝëá ðïõ ôïõ Üñåóå, áõôÜ ôçò öþíáæáí: «Óå èÝëù ìåôÜ, ç þñá åðôÜ,
óôïí ¢ãéï ËïõêÜ, ôá öþôá óâçóôÜ, êáé ôá ëïéðÜ êáé ôá ëïéðÜ».
Äßðëá óôçí åßóïäï ôïõ óðéôéïý ôïõ ×áôæÞ, óå ìéá åóï÷Þ áðü ðáñÜèõñï ôïõ
éóïãåßïõ ðïõ Þôáí ó÷åôéêÜ âáèéÜ, åß÷å ôï ìáãáæÜêé ôïõ ï ÊïõñåëéÜò ï
ÅìâáëùìáôÞò. Ìüëéò ðïõ ÷þñáãå ôï êáñåêëÜêé ôïõ êáé ï ìéêñüò ôïõ ðÜãêïò.
(Ìáñßáò Ðïëõìåñïðïýëïõ «Óáúðáßéêá» 1994).
×ÁÍÉ ×ÑÉÓÔÏÕ ×ÑÉÓÔÏÐÏÕËÏÕ

Ï ×ñÞóôïò Ä. ×ñéóôüðïõëïò Þ ÁíáãíùóôÜêïò êáé ï áäåëöüò ôïõ
Áñéóôåßäçò Ä. ×ñéóôüðïõëïò, áãüñáóáí áðü ôçí ÅëÝíç, ÷Þñá Óð. ÃåìåíÞ, ôçí
3. Ðëáôåßá ÐÜñêïõ.
Áéêáôåñßíç èõãáôÝñá Óð. ÃåìåíÞ êáé áðü ôá áíÞëéêá áäÝëöéá ôçò Áìáëßá,
ÁëåîÜíäñá êáé ÂáóéëéêÞ Óð. ÃåìåíÞ, óôéò 11/4/1927, ìå ôï õð' áñéè. 12256
óõìâüëáéï ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò ÉùÜííïõ Ã. Êõñéôóüðïõëïõ,
ïéêüðåäï 750 ô.ì. åðß ôçò ïäïý Áãßïõ ÍéêïëÜïõ êáé ÑïæÜêç ÁããåëÞ, üëç ôç
ãùíßá. ÌåôÜ ï Áñéóôåßäçò áðå÷þñçóå.
Ìüëéò Üñ÷éóå ç Êáôï÷Þ, ï ×ñ. ×ñéóôüðïõëïò, ðïõ åß÷å êáôáãùãÞ áðü ôçí
Êüìíçíá Ìþëïõ êáé Þôáí ÷ïíäñÝìðïñïò ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí, âëÝðïíôáò
ðùò äå ìðïñïýóå íá äéáêéíÞóåé ôá åìðïñåýìáôÜ ôïõ üðùò ðñþôá, áðïöáóßæåé
íá áíïßîåé ÷Üíé óôç Ëáìßá, óôçí ïäü Áãßïõ ÍéêïëÜïõ, üðïõ åß÷å ìåãÜëç
éäéïêôçóßá êáé ìÝñïò êáôÜëëçëï.
Óôï ÷þñï ðïõ âñßóêïíôáí êÜôù êáé ðßóù áðü ôá Ýîé êáôáóôÞìáôá ôá ïðïßá
åß÷áí ðñüóïøç ðñïò ôçí ïäü Áã. ÍéêïëÜïõ, Ýêáíå ôéò åãêáôáóôÜóåéò ôïõ
óôÜâëïõ. ÄåîéÜ, óôçí ìåóïôïé÷ßá ìå ôç äéðëáíÞ ïéêïäïìÞ, Ýíáò öáñäýò,
êáôçöïñéêüò äéÜäñïìïò, óå ïäçãïýóå óôïí ðåñßâïëï ôïõ ÷áíéïý. Åêåß Þôáí
âñýóåò, ðïôßóôñåò êáé áðïèÞêç ìå æùïôñïöÝò. Ôá æþá äÝíïíôáí óå ðá÷íéÜ
áðü óôýëïõò óôç óåéñÜ, óôï áâÝñôï êÜôù áðü ôá ìáãáæéÜ. Äåí äéÝèåôå
äùìÜôéá ãéá ýðíï. ÐåëÜôåò åß÷å ðåñáóôéêïýò, åìðüñïõò, êáôïßêïõò ôïõ
êÜìðïõ, ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ìþëïõ êáé ôçò Óôõëßäáò. ÅðåéäÞ îõðíïýóå ðñùß,
ãéá íá áíïßîåé ôï ÷Üíé, ôá ìåóçìÝñéá îÜðëùíå - Þôáí êáé êÜðïéáò çëéêßáò - êáé
Üöçíå ôá ðáéäéÜ ôïõ íá ìáæåýïõí ôá ÷ñÞìáôá áðü üðïéïõò äåí åß÷å áõôüò
åéóðñÜîåé. ÊÜèå áðüãåõìá ãéíüôáí åðéìåëÞò êáèáñéüôçôá. Äåí äïýëåøå
ðïëëÜ ÷ñüíéá. ÓôáìÜôçóå ãýñù óôï 1950.
Ôï áëïãïðÜæáñï ôçò Ëáìßáò ÷ñüíéá ðñéí ôï 1950 ãéíüôáí ãýñù áðü ôá
ÄéêáóôÞñéá. Êñáôïýóå ï êáèÝíáò ôï æþï ôïõ ìïõëÜñé, Üëïãï, ãáúäïýñé,
ðñüâáôï, êáôóßêá êáé ô' Üöåñíå ãýñïõò óáí ìéá óõíå÷üìåíç ðáñÝëáóç. Óôï
åðÜíù ìÝñïò ðñéí ôçí áñ÷Þ ôçò ïäïý ËåùóèÝíïõò ðáñÜëëçëá óôïí ôïß÷ï ôùí
Äéêáóôçñßùí Þôáí ôá äçìïôéêÜ ïõñçôÞñéá.
×ÁÍÉ ÂÏÕËÃÁÑÁÊÇ
Óôçí ïäü ËåùóèÝíïõò ôçò Ëáìßáò êáé óôç èÝóç «ÐáëáéÜ Áëþíéá», ï
ÁëÝîáíäñïò ÂïõëãáñÜêçò, áíôéóõíôáãìáôÜñ÷çò êáé ìåãáëïêôçìáôßáò, ìå ôï
õð. áñéè. 23045/1883 ðñïéêïóýìöùíï, åß÷å éäéïêôçóßá. ¼ðùò áíáöÝñåôáé óôï
ðáñáðÜíù óõìâüëáéï «Üëëïôå óôñáôþíåò ôïõ ìåôáãùãéêïý üðïõ õðÞñ÷å
ìåãÜëç ïéêßá, ëéèüêôéóôïò åí ìÝñåé êáé åí ìÝñåé áðü ôóáôìÜ, ìåôÜ ôïõ
óõíå÷ïìÝíïõ áõôÞò ìåãÜëïõ èáëÜìïõ, ôùí êÜôùèé áõôïý óôÜâëùí, ôïõ ðñïò
áíáôïëÜò óõíå÷ïìÝíïõ êáé åêôåéíïìÝíïõ ÷áìçëïý óôÜâëïõ, îýëéíçò ðáñÜãêáò
óêåðáóìÝíçò ìå ôóßãêïõò, ìáãåéñåßïõ, áõëÞò, ôçò ðåñéï÷Þò ôçò êáé ëïéðþí
ðáñáñôçìÜôùí êáé ðáñáêïëïõèçìÜôùí».
ÁõôÜ ìåôÜ áðü áãïñÝò ôïõ Äçì. Áëåîßïõ áðü ôïí Áë. ÂïõëãáñÜêç ôï 1917,
êáé ôïõ óõíå÷ïìÝíïõ ïéêïðÝäïõ êáé äõï á÷õñþíùí áðü ôï Íéê. Ôóþíïõ Þ
ÓáðïõíÜ ôï 1918, ãßíïíôáé éäéïêôçóßá Äçì. Áëåîßïõ ìÝ÷ñé ôï 1932 ïðüôå ìå ôï
óõìâüëáéï 8094/27-4-1932, áãïñÜæåé ôï ìéóü ï ÉùÜííçò Êáôóáíéþôçò. Ôï

1934, ï Ä. Áëåîßïõ ìå ôï õð. áñéè. 91/29-3-1934 óõìâüëáéï ðïýëçóå êáé ôï
Üëëï ìéóü óôïí É. Êáôóáíéþôç, ï ïðïßïò ôï ÷ñçóéìïðïßçóå ùò âïõóôÜóéï.
Èõìïýíôáé ïé ðáëéïß ãåßôïíåò, üôé ðÞãáéíáí åêåß ìå êáôóáñüëåò êé áãüñáæáí
ãÜëá.
Áí áõôüò ï ÷þñïò, ðñéí ôï Äçì. Áëåîßïõ êáé ôïí ÉùÜííç Êáôóáíéþôç åß÷å
÷ñçóéìïðïéçèåß óá ÷Üíé, äåí áíáöÝñåôáé óôá óõìâüëáéá. Ôá ìüíá óôïé÷åßá
ðïõ óõíçãïñïýí óôï íá Þôáí ðáëéü ÷Üíé, åßíáé ç áíáöïñÜ óôá óõìâüëáéá, ôçò
ýðáñîçò óôïí ßäéï ÷þñï «ôñéþí óõíå÷ïìÝíùí ìáãáæéþí. Óáãìáôïðïéåßïõ,
Ðåôáëïõñãåßïõ êáé Óéäçñïõñãåßïõ», åðáããÝëìáôá ìå ìåãÜëç ó÷Ýóç ìå ôá
÷Üíéá, êáé ç ðåñéãñáöÞ ôùí óôÜâëùí. ÌÜëéóôá èõìïýíôáé óáìáñÜ åêåß, ôïí
Äçì. Áñãõñßïõ. Åðßóçò Ýíá Üëëï óôïé÷åßï, åßíáé ç áíáöïñÜ óôï óõìâüëáéï ìå
áñéè. 10859/15-5-1917, ùò ìÜñôõñá óôç óýíôáîç ôïõ óõìâïëáßïõ, ôïí ÉùÜííç
Äçì. Ìáíþëç, Ðáíäï÷Ýá.
¸ãéíå êáé óôï óçìåßï áõôü ç Ýñåõíá, ãéáôß ïñéóìÝíïé ëÝíå üôé åêåß õðÞñîå
÷Üíé.
×ÁÍÉ ÐÅÐÅÑÁ
Óôçí ïäü Êáðïäéóôñßïõ óôç Ëáìßá, áðÝíáíôé
áðü ôá ÄéêáóôÞñéá, Þôáí ôï ÷Üíé ôïõ Äçìçôñßïõ
ÐåðÝñá (óÞìåñá õðïäÞìáôá ×ñéóôüðïõëïõ). Ï
Äçì. ÐåðÝñáò êáôáãüôáí áðü ôçí Êáóôñéþôéóóá,
÷ùñéü ôçò Ðáñíáóóßäáò.
Ï ðáôÝñáò ôïõ Ãåþñãéïò åß÷å ÷Üíé ìåôÜ ôç
ãÝöõñá ôçò ÁëáìÜíáò ðñïò ôéò Èåñìïðýëåò.
¸ìåéíå ç ôïðïèåóßá «óôá ÷Üíéá ôïõ ÐåðÝñá».
ÁíáãêÜóôçêå íá ôï ðïõëÞóåé áð' ôï öüâï ôùí
ëçóôþí. Áí äåí ôïõò Ýäéíå áõôÜ ðïõ ôïõ
æçôïýóáí, ôïõ Ýâáæáí öùôéÜ óôïõò á÷õñþíåò. Ãéá
íá ãëéôþóåé ôç æùÞ ôïõ, ìå ôçí Ýöïäï ôùí ëçóôþí
Äçì. ÐåðÝñáò êñõâüôáí ìÝóá óôéò óïýäåò. Ìå ôá ëåöôÜ áðü ôçí
ðþëçóç, ï ãéïò ôïõ ÄçìÞôñçò, áãüñáóå óôç
Ëáìßá ïéêüðåäï óôç èÝóç «Óêáôüñåìá».
Óôï Óôñáôü, ï Äçì. ÐåðÝñáò Þôáí éððïêüìïò ó' Ýíáí áîéùìáôéêü ï ïðïßïò
ôïí óõìâïýëåøå íá êÜíåé ìéá êáëÞ áãïñÜ ìå ôá ÷ñÞìáôá ðïõ åß÷å. Íá
áãïñÜóåé Ýíá ìåãÜëï ïéêüðåäï óôï óçìåßï üðïõ êáôÜëçãå ôï ñÝìá ðïõ
Ýñ÷ïíôáí áðü ôá Ðçãáäïýëéá êáé ÷þñéæå ôçí ðüëç ó÷åäüí óôá äõï. Ç ãç, åêåß
ôüôå, äåí åß÷å ìåãÜëç áîßá. Ôïõ Ýëåãå: «Ç Ëáìßá Ý÷åé ðñïïðôéêÞ ìåãÜëçò
áíÜðôõîçò, ôþñá ç áãïñÜ ðïõ èá êÜíåéò èá åßíáé óõìöÝñïõóá, áñãüôåñá ó'
áõôü ôï óçìåßï ç ãç èá åßíáé ÷ñõóÜöé».
Óôï õð' áñéè. 39732 óõìâüëáéï ôçò 4/8/1910, ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ
Ìáõñßêá, ðåñéëáìâÜíåôáé óõìðëçñùìáôéêÞ áãïñÜ ïéêïðÝäïõ åê. 345 ô.ì. áðü

ôïí Äçì. ÐåðÝñá, äßðëá óå éäéüêôçôç êáôïéêßá ôïõ, ìå ðùëçôÞ ôïí Ðáíáãéþôç
Ìé÷áëüðïõëï, óôç èÝóç «Óêáôüñåìá», üðïõ ï Ìé÷áëüðïõëïò åß÷å ïéêüðåäï
ìåãÜëï.
Áãüñáóå ï Ä. ÐåðÝñáò ôï ìÝñïò êé Ýêáíå ôï ÷Üíé, ìéáí åðé÷åßñçóç ðïõ
áíèïýóå ôá ÷ñüíéá åêåßíá. ¸êáíå ìéá äïõëåéÜ ðïõ ôïõ Üñåóå, ãéáôß óáí
éððïêüìïò, ãíþñéæå ôá æþá, åß÷å ìÜèåé íá ô' áãáðÜåé, íá ôá óÝâåôáé, íá
öñïíôßæåé ôç äéáôñïöÞ ôïõò, ôçí êáèáñéüôçôá êáé ôçí õãåßá ôïõò, áöïý åß÷å
áðïêôÞóåé êáé ðñáêôéêÝò ãíþóåéò êôçíéáôñéêÞò. ¸êáíå Ýíá ÷þñï ìå üëåò ôéò
ðñïäéáãñáöÝò ôçò åðï÷Þò ôïõ.
Åß÷å óôÜâëï êáé ðá÷íéÜ, áðïèÞêåò, âñýóåò êáé ìå äõï - ôñßá óêáëéÜ óôï
äõôéêü ìÝñïò ôçò áõëÞò áíÝâáéíåò êáé õðÞñ÷áí óôç óåéñÜ ôñßá - ôÝóóåñá
êáìáñÜêéá. Åêåß Ýìåíå ï ßäéïò êáé öéëïîåíïýóå ôïõò îÝíïõò. Ôá ÷ôßóìáôá ôïõ
÷áíéïý, ðßóù áðü ôï êáéíïýñéï óðßôé ôïõ Ã. ×ñéóôüðïõëïõ, Ýìåéíáí ãéá ÷ñüíéá.
Ôá èõìïýíôáé êáé ôá åããüíéá ôïõ ÐåðÝñá.
Óôçí ðåñéï÷Þ, ëüãù ôïõ ñÝìáôïò, Þôáí ôüóï óáèñü ôï ÷þìá, ðïõ Ýóêáâáí
ãéá êáéñü óå âÜèïò ìÝ÷ñé íá âñïõí óôÝñåá ãç ãéá ôá èåìÝëéá. Ìå ôá
íõ÷ôïöÜíáñá Ýóêáâáí óå âÜèïò êáé ôá ÷þìáôá ôá áíÝâáæáí ìå áíÝìç.
Åêåß, ìå ôïí âïìâáñäéóìü ôçò Ëáìßáò áðü ôïõò Ãåñìáíïýò, Ýðåóå âüìâá
êáé ôï êáôÝóôñåøå.
×ÁÍÉ ÓÉËÁÉÏÕ (Ðñþçí ×Üíé Ìüó÷ïõ)

Áðü ôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áéþíá êáé ìÝ÷ñé ôéò ðñþôåò äåêáåôßåò ôïõ åéêïóôïý,
óôçí ïäü ÂåíéæÝëïõ, ðñéí ôç ãùíßá ìå ôçí ïäü Êáñðåíçóßïõ, âñéóêüôáíå ôï
÷Üíé ôïõ Óéëáßïõ áðü ôçí Ðáýëéáíç. Äåí Þôáí ìåãÜëï, åß÷å üìùò åêôüò ôïõ
óôÜâëïõ, êáé ðáíäï÷åßï ãéá ýðíï. Ó' áõôü ôï ÷Üíé óý÷íáæáí äéáêïíáñáßïé.
¹ôáí, ëÝíå, áðü ôá ðéï ðáëéÜ. ¼ôáí Ýêëåéóå áõôü, Ýãéíå áðÝíáíôé ôïõ
Êïõôóüâïõëïõ.
×ÁÍÉ ÍÉÊÏËÁÏÕ ÔÁÓÏÐÏÕËÏÕ

Óôçí ïäü ÈåìéóôïêëÝïõò, êïíôÜ óôç óõìâïëÞ ôçò ìå ôçí ïäü ÑÞãá
Öåñáßïõ, äßðëá óôï ôüôå Êáöåíåßï ÓáíéäÜ, ëåéôïõñãïýóå ôï ÷Üíé ôïõ Í.
Ôáóüðïõëïõ. Ôï èõìïýíôáé ìÝ÷ñé ôï 1921.
×ÁÍÉ ÔÁÎÉÁÑ×ÏÕ Þ ÍÔÏÕÆÁ Þ ÍÔÏÕÆÃÁ

Óôçí ïäü ÁâÝñùö, óôç ãùíßá ìå ôç Íéêçöüñïõ Ïõñáíïý, Þôáí ôï ×Üíé ôïõ
ÔáîéÜñ÷ïõ Þ Íôïýæá Þ «Íôïýæãá» (ðáñáãêþìé). Åêåß áðü ôç ìåñéÜ ôçò
ÁâÝñùö, õðÞñ÷å êáé ìðáêÜëéêï. Ãéá ôï ÷Üíé, êáôÝâáéíåò áðü äñïìÜêé
êáôçöïñéêü, åêåß üðïõ óÞìåñá åßíáé ôá óêáëÜêéá ôçò Íéêçöüñïõ Ïõñáíïý,
ðßóù áðü ôï 9ï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï. ×áìçëüôåñá Þôáí ïé óôÜâëïé êáé ïé
åãêáôáóôÜóåéò ôïõ. Äïýëåøå ôïõëÜ÷éóôïí ìÝ÷ñé ôï 1920 ëÝíå ïé ðáëéïß
Ëáìéþôåò.
×ÁÍÉ ÍÉÊÏËÏÕËÁ
Óôç ãùíßá ËåùóèÝíïõò êáé Ðáôñüêëïõ, Þôáí Ýíá ìéêñü ÷Üíé ôïõ
Íéêïëïýëá. Åêåß Þôáí ðåôáëùôÞò, ãéá áñêåôÜ ÷ñüíéá, ï ×ñÞóôïò ÔóáëäÜñçò.
Õðçñåôïýóå ëï÷ßáò óôç öñïõñÜ Ëáìßáò, ðáíôñåýôçêå ìå Ëáìéþôéóóá êé
Ýìåéíå åäþ. ÊáôÜ äéáóôÞìáôá äïýëåøå ðåôáëùôÞò êáé óå Üëëá ÷Üíéá ôçò
ðüëçò.
×ÁÍÉ ÂÁÓÉËÉÊÇÓ ÊÏÍÔÏÕ

Ôï ÷Üíé áõôü Þôáí óôçí êáôçöïñéêÞ ðÜñïäï (áäéÝîïäï êáé ÷ùñßò üíïìá)
ôçò ïäïý Êáðïäéóôñßïõ, ìåôÜ ôçí Åãíáôßá ÔñÜðåæá, ðßóù áðü ôçí ïéêßá
ÐáðáíÜãíïõ. Ôï äïýëåõå ç ÷Þñá ÂáóéëéêÞ Êüíôïõ êáé ï ãéïò ôçò ÄçìÞôñéïò
Êüíôïò ðïõ Þôáí óáãìáôïðïéüò. Ó' áõôÞ ôç ìéêñÞ ðÜñïäï Þôáí äéÜöïñåò
ðáñÜãêåò, ìáãáæÜêéá. Óôç ãùíßá, ôï Êáñïðïéåßï ôïõ Áñãýñç ÁäÜì. ÌåôÜ ôï
Óéäçñïõñãåßï ôïõ Íßêïõ ÃáóðáñéíÜôïõ ðïõ Ýöôéá÷íå êáé ðÝôáëá êáé ôï
Ðåôáëïõñãåßï ôïõ ÃéÜííç Íéêïëüðïõëïõ (ÌðáñìðáãéÜííç). Óôï ÷Üíé åß÷áí
Ýíá ôñÜãï åðéâÞôïñá. Åêåß ðÞãáéíáí áðü ôçí êÜôù ãåéôïíéÜ ôéò êáôóßêåò êáé
ðëÞñùíáí. Óôç èÝóç áõôÞ äßðëá, åßíáé ôï óðßôé ôïõ Óðõñüðïõëïõ.
×ÁÍÉ Ê. ÑÉÆÏÊÙÓÔÁ
Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, ï Êùíóôáíôßíïò Ñéæïêþóôáò áãüñáóå
ïéêüðåäï óôçí ïäü Ëåùíßäïõ êáé Ðáëáéïëüãïõ. Åêåß Ý÷ôéóå ÷Üíé. ÐåëÜôåò
åß÷å áð' ôá ÷ùñéÜ ôïõ Ìþëïõ, ¢íôåñá, Êáéíïýñéï, Áã. Óåñáöåßì. ¸ëåãáí üôé
ïé êÜôïéêïé áõôþí ôùí ÷ùñéþí Þôáí ðïëý ìåëá÷ñéíïß, Þôáí ãýöôïé ðïõ Ýöõãáí
áð' ôçí Åýâïéá êáé åãêáôáóôÜèçêáí ó' áõôÜ ôá ÷ùñéÜ. Óôç äõôéêÞ áõëÞ ôïõ
óôÜâëïõ åß÷å êáìáñÜêéá êáé öéëïîåíïýóå ôáîéäéþôåò. Åêåß Ýìåíáí êáé
ìáèçôÝò áðü áõôÜ ôá ÷ùñéÜ, ïé ïðïßïé ðÞãáéíáí óôï ÃõìíÜóéï Ëáìßáò.
Äïýëåøå ìÝ÷ñé ôï 1925. Ôï 1927 ðÝèáíå ï Êùí. Ñéæïêþóôáò.
¼ôáí áãïñÜóôçêáí ôá ðñþôá áõôïêßíçôá, üóïé äåí Þèåëáí íá ôá
ðáñêÜñïõí óôï äñüìï êé áðü óõíÞèåéá ôá ðÞãáéíáí óôá ×Üíéá. Ï ÐÝôñïò
Âáóéëåßïõ êôçìáôßáò áðü ôïí ¢ãéï Êùíóôáíôßíï ðïõ åß÷å ìéá áðü ôéò ðñþôåò
Ford êáé ôçò åß÷å äþóåé ôï üíïìá Æþæá üôáí åñ÷üôáí óôç Ëáìßá ôçí Ýâáæå
ìÝóá óôï ×Üíé ôïõ Ñéæïêþóôá.
×ÁÍÉ ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÕ ÁÑÊÏÕÌÁÍÇ

Óôçí ïäü ÓáôùâñéÜíäïõ áðü ôï 1906 êáé ãéá ÷ñüíéá, Þôáí óå áêìÞ ôï ÷Üíé
ôùí Áñêïõìáíáßùí áðü ôçí ÐõññÜ Ðáñíáóóßäáò (÷ùñßïí Ãêïýñá, ÄÞìïõ
Êáëëéáßùí). Ôï áêßíçôï áãüñáóå ôï 1906 ï Êùíóôáíôßíïò ÁñêïõìÜíçò áðü
ôïí Çëßá ÊáëêÜíç ìå ôï õð' áñéè. 5786 ôçò 2/10/1906, ôïõ óõìâïëáéïãñÜöïõ
Åõèõìßïõ ÊïíôïìÞôñïõ.
Ôï ôåëåõôáßï óôïé÷åßï ðïõ Ýìåéíå áêüìá óôçí ðüëç ìáò áðü ôá ðáëéÜ
÷Üíéá, åßíáé ç ìåãÜëç åßóïäïò áõôïý ôïõ ÷áíéïý, óôï ßäéï óçìåßï üðùò ðáëéÜ.
Ìå ôç óôïÜ, ôï êáôçöïñéêü äñïìÜêé ðïõ ïäçãïýóå óôïõò óôÜâëïõò êáé ôïõò

á÷õñþíåò ðïõ âñßóêïíôáí óå ÷áìçëüôåñï åðßðåäï. Áõôü ôï ïéêüðåäï üðïõ
Þôáí ïé óôÜâëïé, áðü ÷ñüíéá Ý÷åé ïéêïäïìçèåß. ¼ôáí ëåéôïõñãïýóå ôï ÷Üíé, ç
ìÜíôñá ôïõ Ýöôáíå ìÝ÷ñé ôçí ïäü ËåùóèÝíïõò.
Áí õðïëïãßóïõìå ôçí Ýêôáóç êáé ôïí ðëçèõóìü ôçò ðüëçò ìáò êáé ôçò
ðåñéï÷Þò, ôá ÷ñüíéá åêåßíá, ôá 17 ÷Üíéá ðïõ ìðïñÝóáìå íá êáôáãñÜøïõìå,
åßíáé Ýíáò ðïëý ìåãÜëïò áñéèìüò, ðïõ äåß÷íåé ôçí áíÜãêç ôçò ëåéôïõñãßáò
ôïõò. Ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ôïõ 20ïõ áéþíá ç öõóéïãíùìßá ôçò ðüëçò
Üëëáîå. Óõãêïéíùíéáêüò êüìâïò, ç Ëáìßá áðÝêôçóå ðñüóâáóç ó' üëá ôá
÷ùñéÜ ôçò ðåñéï÷Þò, áêüìç êáé óôá ðéï ïñåéíÜ, ìå äñüìïõò ðïõ óõíå÷þò
âåëôéþíïíôáé. Ìå ôçí åêâéïìç÷Üíéóç ôçò ãåùñãßáò, ôá æþá ðïõ üñãùíáí ôç ãç
÷Üèçêáí. ¹ñèáí ôá ôñáêôÝñ êáé ôá ãåùñãéêÜ ìç÷áíÞìáôá. Ôþñá äå ìáò
öôÜíïõí ôá ãêáñÜæ, ìåôñÜìå ôçí éððïäýíáìç ôùí ôñï÷ïöüñùí. Ôá ÷Üíéá
ðÝñáóáí óôçí Éóôïñßá.
ÓõìðëçñùìáôéêÜ: Äýï óõìâüëáéá ãéá ìßóèùóç ÷áíßùí. ÐåñéãñÜöïõí
èÝóç, ÷þñïõò, ÷ñüíï ìßóèùóçò, ìßóèùìá êáé õðï÷ñåþóåéò ôùí
óõìâáëëïìÝíùí. ¸÷ïõí óõíôá÷èåß ôï Ýôïò 1837 êáé ôï 1838 óôç Ëáìßá.
Áñéèì. 419 Åí ïíüìáôé ôïõ ÂáóéëÝùò ¼èùíïò
ï åêðëçñþí êáé ôá óõìâïëáéïãñáöéêÜ Åéñçíïäßêçò Ëáìßáò
Áñéèì. Óõìâ. 674.- Ôçí äåêÜôçí Áõãïýóôïõ ôïõ ÷éëéïóôïý ïêôáêïóéïóôïý

ôñéáêïóôïý åâäüìïõ Ýôïõò, çìÝñáí Ôñßôçí ìåôÜ ìåóçìâñßáí. Ðáñïõóéáóèåßò
åéò ôï Åéñçíïäéêåßïí ôïýôï Ëáìßáò ï êýñéïò Çëßáò Óôáìáôüðïõëïò êÜôïéêïò
åíôáýèá Ýìðïñïò, ùìïëüãçóåí åíþðéïí åìïý ôïõ åêðëçñïýíôïò ôá
óõìâïëáéïãñáöéêÜ Åéñçíïäßêïõ Ëáìßáò Âáóéëåßïõ Ä. Ðåññáéâïý, åðß
ðáñïõóßá êáé ôùí õðïöáéíïìÝíùí ìáñôýñùí êõñßùí Ãåùñãßïõ Æáöåéñßïõ êáé
Ðáíáãéþôïõ Áíáóôáóßïõ êáôïßêùí Ëáìßáò åìðüñùí ãíùóôüí ìïé üôé
óõíáéíÝóåé êáé ôïõ óõíôñüöïõ ôïõ Áíáãíþóôïõ Êå÷áãéÜ êáôïßêïõ Áìößóóçò,
åíïéêßáóå ôï éäéüêôçôüí ôïõ ÷Üíé, êåßìåíïí åéò ôï ×ïõíéãêéÜñ* ôæáìß, ðñïò
ôïõò áõôáäÝëöïõò ê.ê. ÄÞìïí êáé ÃåùñãÜêçí Íôåëéäçìüðïõëïé åî Áìößóóçò
êáé äéáìÝíïíôåò åíôáýèá îåíïäü÷ïé, äéÜ äñá÷ìÜò ðåíôáêüóéåò äÝêá áñéè. 510
åíïßêéïí åíïïýìåíïí áðü óÞìåñïí ìÝ÷ñé ðñþôçò ÌáÀïõ ôïõ åëåõóïìÝíïõ
1838 Ýôïõò, ôáò ïðïßáò äñá÷ìÜò õðüó÷ïíôáé ïé åíïéêéáóôáß íá ðëçñþóïõí åéò
ôñåéò ßóáò äüóåéò êáôÜ ôñéìçíßáí. õðüó÷ïíôáé ðñïóÝôé ïé ñçèÝíôåò åíïéêéáóôáß
íá ðáñáäþóïõí ðñïò ôïõò éäéïêôÞôáò ôï ÷Üíé êáèþò ôï ðáñáëáìâÜíïõí ìå
ôçí áõôÞí êáôÜóôáóçí, ìå ôñåéò ïíôÜäåò Ýóùèåí, ïé äõï åéò ôçí êÜôù ðüñôáí,
êáé ï Üëëïò åéò ôçí åðÜíù ðüñôáí äéá á÷ïýñé, áðü äå ôï áëìðáíáñéü Ýîùèåí
ôïõ ÷áíßïõ äåí åíÝ÷ïíôáé, áëë' åßíáé äéá ëïãáñéáóìüí ôùí éäéïêôçôþí.
Õðüó÷ïíôáé ïé åíïéêéáóôáß íá áðïæçìéþíïõí ôïõò éäéïêôÞôáò åéò êÜèå
* ×ïõíéãêéÜñ - Ôæáìß üëá óõíçãïñïýí üôé Þôáí óôçí ïäü ÑÞãá Öåññáßïõ óÞìåñá,
ÓôñáôéùôéêÞ ËÝó÷ç.
ðáñáìéêñÜí æçìßáí, üðïõ Þèåëå ðñïêýøåé Ýíåêá ôçò áìåëåßáò ôùí.

Ôåëåóèåßóçò ôçò óõìöùíçèÞóçò ðñïèåóìßáò ôùí èÝëïõí êáèáñßóåé ôáò
áêáèáñóßáò ôïõ ÷áíéïý êáé ðáñáäßåé áõôü êáèáñüí åéò ôïõò éäéïêôÞôáò. Ôáò
äå êüðñïõò üðïõ óÞìåñïí åõñßóêïíôáé Ýìðñïóèåí ôïõ ÷áíßïõ, õðï÷ñåþèçóáí
ïé áíùôÝñù åíïéêéáóôáß íá ôïõò ìåôáêïìßóïõí. Ôáýôá óõìöùíÞóáíôåò ïé
ñçèÝíôåò óõìâáëëüìåíïé, åãÝíåôï ôï ðáñüí óõìöùíçôéêüí êáé áíáãíùóèÝí
åíþðéïí áõôþí êáé ôùí ìáñôýñùí õðåãñÜöåé ðáñ' áõôþí êáé åìïý ôïõ
óõíôÜîáíôïò áõôü åéñçíïäßêïõ Ëáìßáò åíåñãïýíôïò êáé ÷ñÝç
ÓõìâïëáéïãñÜöïõ. Ïé äå ÄÞìïò êáé ÃåùñãÜêçò Äåëéäçìüðïõëïé
ðñïóêëçèÝíôåò íá õðïãñÜøùóéí ïìïëüãçóáí Üãíïéáí ãñáììÜôùí êáé ãßíåôáé
ìíåßá.
ÕðïãñáöÝò
Áñéèì. 293.- Ôçí åéêïóôÞí üãäïçí ôïõ Ìçíüò Ìáñôßïõ ôïõ ÷éëéïóôïý
ôñéáêïóôïý ïãäüïõ Ýôïõò çìÝñá ÄåõôÝñáí ðñï Ìåóçìâñßáò ðáñïõóéáóèåßò
åéò ôï Åéñçíïäéêåßï ôïýôï Ëáìßáò ï êýñéïò Íßêïò Ãéáííáêïý Ñåíôéíéþôçò
êÜôïéêïò åíôáýèá éäéïêôÞôçò, ùìïëüãçóåí åíþðéïí åìïý ôïõ åêðëçñþíôïò ôá
óõìâïëáéïãñáöéêÜ Åéñçíïäßêïõ Ëáìßáò, åðß ðáñïõóßá êáé ôùí
õðïöáéíïìÝíùí ìáñôýñùí êõñßùí Èåïäþñïõ ×ñçóôßäïõ Öáñìáêïðïýëïõ
êáé ÉùÜííïõ Áíáãíþóôïõ åìðüñùí êáôïßêùí åíôáýèá ãùíóôþí ìïé, üôé
åíïéêßáóåí áðü ôï îåíïäï÷åßïí êåßìåíïí åéò èÝóéí Êïõñóïýì* Ôæáìß, ðñïò
ôïí êýñéïí Ãåþñãéïí Áíáãíþóôïõ êÜôïéêïí åíôáýèá Îåíïäü÷ïí, ôá á÷ïýñéá
ôïõ ×áíßïõ ôïýôïõ, åî êÜìáñáéò, õðïêÜôù áðü ôï êáöåíåßïí, Ýíá á÷ïýñé åêåß
üðïõ åßíáé ï öïýñíïò äéá ÷üñôïí, Ýíá ìðáêÜëéêïí ìå ôï õðüãáéïí êáé ìßáí
êáëýâçí åéò ôá áëþíéá. Ôáýôá üëá åíïéêßáóå ðñïò ôïí ñçèÝíôá Ãåþñãéïí
Áíáãíþóôïõ äéá åí ïëüêëçñïí Ýôïò ëïãéæüìåíïõ áðü ôçí ðñþôçí ôïõ
åëåõóïìÝíïõ ÌáÀïõ ìÝ÷ñé ôÝëïõò Áðñéëßïõ ôïõ ÷éëéïóôïý ïêôáêïóéïóôïý
ôñéáêïóôïý åííÜôïõ Ýôïõò, åðß óõìöùíßá åíïéêßïõ Äñá÷ìþí åííåáêïóßùí
áñéè. 900 ôáò ïðïßáò èÝëåé ðëçñþóåé áíáëüãùò êáôÜ ôñéìçíßáí. ÅÜí äå åí ôù
äéáóôÞìáôé ôïýôù Þèåëïí êáèßóç ôá ÂáóéëéêÜ óôñáôåýìáôá åéò ôï üóïí ÷Üíé
Ý÷åé åíïéêéáóìÝíïí ìÝ÷ñé åßêïóé çìåñþí, èÝëåé åííïåßôáé åéò âÜñïò ôïõ
åíïéêéáóôïý Ãåùñãßïõ Áíáãíþóôïõ, áé äå ðåñéðëÝïí çìÝñáò èÝëåé åííïïýíôáé
åéò âÜñïò ôïõ éäéïêôÞôïõ Íßêïõ Ãéáííáêïý, ÷ùñßò íá õðï÷ñåïýôáé ï
åíïéêéáóôÞò åéò ôï åíïßêéïí äé' üóïí êáéñüí êáèßóïõí ôá óôáôåýìáôá. Ôáýôá
óõìöùíçóÜíôùí ôçí óõìâáëëïìÝíùí, óõíåôÜ÷èç ôï ðáñüí åíïéêéáóôÞñéïí,
êáé áíáãíùóèÝí åíþðéïí áõôþí êáé ôùí ìáñôýñùí õðåãñÜöç ðáñ' áõôþí êáé
åìïý ôïõ óõíôÜîáíôïò áõôü åéñçíïäßêïõ Ëáìßáò.
ÕðïãñáöÞ ÕðïãñáöÞ
Ï åêðëçñþí êáé ôá ÓõìâïëáéïãñáöéêÜ Åéñçíïäßêçò Ëáìßáò Âáó. Ä.
Ðåññáéâüò
* ¹ôáí óôçí ïäü ÕøçëÜíôïõ üðïõ ôï ÐÝôñéíï ÃõìíÜóéï.

ÐçãÝò
- ÌåãÜëç ÅëëçíéêÞ Åãêõêëïðáßäåéá, ôüìïé ÉÈ´ êáé ÉÄ´.
- Åðåôçñßò Åôáéñåßáò Óôåñåïåëëáäéêþí Ìåëåôþí, ôüìïò Â, ÁèÞíá 1969-1970, (Ç
ÐåñéÞãçóéò ôïõ ÅëâéÜ ÔóåëåìðÞ áíÜ ôçí ÓôåñåÜí ÅëëÜäá).
- Henri Belle, «Ôáîßäé óôçí ÅëëÜäá 1861 - 1874».
- ÉùÜííïõ Åõáã. ÌáêñÞ, «Ôï ×Üíé (óôç ÃÝöõñá) ôçò ÁëáìÜíáò», «ÖèéùôéêÜ ×ñïíéêÜ» 1999.
- Åãêõêëïðáéäéêü Ëåîéêü «Çëßïõ», ôüìïé 10ïò, 13ïò êáé 15ïò.
- ÊõñéÜêïõ Óéìüðïõëïõ, «ÎÝíïé ôáîéäéþôåò óôçí ÅëëÜäá», Ôüìïò Á´, ÁèÞíá 1984.
- ÂïñôóÝëá ÉùÜííç, «Öèéþôéò».
- Åöçì. «ÊáèçìåñéíÞ» ôçò 21/10/2000, Ýíèåôï «ÅðôÜ ÇìÝñåò», «ÐáëáéÜ îåíïäï÷åßá ôçò
Èåóóáëïíßêçò».
- Ãåùñãßïõ ÐëáôÞ, «Ëáìßá, ÉóôïñéêÞ êáé ÊïéíùíéêÞ ¸ñåõíá», Ëáìßá.
- Ìáñßáò ÔæéâåëÝêç - Ðïëõìåñïðïýëïõ, «Ôá Óáúðáßéêá», Ëáìßá 1994.
- Èåïäüóç ÓðåñÜíôóá, «Ôá ÐåñéóùèÝíôá Ýñãá ôïõ Áñãýñç Öéëéððßäç», ÁèÞíá 1978.
Ôá äýï ó÷Ýäéá ãéá ôï ÷Üíé ôïõ Áèáíáóßïõ ËáúíÜ Ýêáíå ï Íéêüëáïò Ð.

Ðïëõìåñüðïõëïò óýìöùíá ìå ôéò ðåñéãñáöÝò ôïõ Áðïóôüëç ËáúíÜ êáé áðü Ýíá áðëü
óêáñßöçìá.
Åõ÷áñéóôþ ôçí ÂáóéëéêÞ Ê. Óôáìáôïðïýëïõ, êüñç ôïõ Çëßá ËáúíÜ. Ôç

Ìðïýá Ãáâñéþôç, åããïíÞ ôïõ Âáóßëç ×áíôæÞ. Ôïí Áðïóôüëç Áè. ËáúíÜ. Ôçí
ÅëÝíç Ê. Ðáðáèáíáóßïõ, êüñç ôïõ Äçì. Êùóôáñßêá. Ôçí ÅëÝíç É. ÆåÀíç, êüñç
ôïõ ÓôÜèç ÃáëÜíç. Ôçí Ãåùñãßá Ã. ×ñéóôïðïýëïõ, êüñç ôïõ ÄçìÞôñç ÐåðÝñá.
Ôïí Ãéþñãï Ñéæïêþóôá êáé ôçí Âïýëá ×. Ñéæïêþóôá. Ôïí ×áñÜëáìðï
ÊïêêáëÜêç. Ôçí Öñüóù Êáñðïýæá. Ôïí ÔÜêç ÊáñáíáóôÜóç. Ôïí Åõèýìéï
Êáôóáíéþôç êáé ôïí ÌÞôóï Êüíôï, ãéï ôçò ÂáóéëéêÞò Êüíôïõ êáé ôï Ä/íôÞ ôïõ
Éóôïñéêïý Áñ÷åßïõ ê. Äçì. ÍÜôóéï ãéá ôçí âïÞèåéá óôçí áíåýñåóç ôùí
óõìâïëáßùí.
×Üñôçò ôçò Ëáìßáò ìå ôá óçìåßá ðïõ Þôáí ôá ×Üíéá.

ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Çëßáò Óðõñüðïõëïò
Ðñüåäñïò óõëëüãïõ Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí
ÈÅÌÁ
Óýëëïãïò Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí
Ôï ïäïéðïñéêü ôïõ êáé ç ðñïóöïñÜ ôïõ óôá ìÝëç ôïõ Óõëëüãïõ,
ôïõò óõíôáîéïý÷ïõò ãåíéêüôåñá êáé óôïí êïéíùíéêü ôïõ ðåñßãõñï
Êýñéïé óýíåäñïé.
È á îåêéíÞóù åêöñÜæïíôáò ôéò èåñìÝò ìïõ åõ÷áñéóôßåò óôçí

ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ ôïõ óõíåäñßïõ ìáò ç ïðïßá ìå ôç óçìåñéíÞ ôçò
ðñïóöïñÜ Ýöåñå ôçí Éóôïñßá ìðñïóôÜ ìáò, ìáò ãýñéóå óå ðáëéïýò ÷ñüíïõò,
ìáò áíáâÜðôéóå éóôïñéêÜ êáé ðíåõìáôéêÜ êÜíïíôÜò ìáò ðåñÞöáíïõò, ãéáôß
êáôïéêïýìå ôï óðïõäáßï ôïýôï ôüðï, ðïõ ëÝãåôáé ÖèéùôéêÞ ãç êáé ç ïðïßá áðü
ôá âÜèç ôùí áéþíùí äéåäñáìÜôéóå óðïõäáßï ñüëï óôï éóôïñéêü ãßãíåóèáé ôçò
ðáôñßäáò ìáò áëëÜ êáé ðÝñáí áõôÞò.
Ìáò áíáíÝùóå üëåò ìáò ôéò éóôïñéêÝò êáôáâïëÝò, ïé ðñïâëçìáôéóìïß ìáò
äå ðÜìðïëëïé, åßíáé óßãïõñï üôé èá ìáò ïäçãÞóïõí óå êáéíïýñãéïõò ÷þñïõò,
èá äþóïõí ìåãáëýôåñç ðëçñüôçôá óôá éóôïñéêÜ ìáò âéþìáôá, ó' áõôÜ ðïõ
âéþóáìå áðü ôçí ðáéäéêÞ ìáò çëéêßá ôùí Üãïõñùí ÷ñüíùí ìÝ÷ñé óÞìåñá ðïõ
êáé ç êñßóç êáé ï óõíáéóèçìáôéóìüò Ý÷ïõí ðÜñåé ôç èÝóç ôïõò, óå èÝóåéò êáé
ðéóôåýù.
Êýñéïé óýíåäñïé.
Ï Üíèñùðïò áðü ôç öýóç ôïõ, ìå ôïí åñ÷ïìü ôïõ óôïí êüóìï ìÝ÷ñé ôüôå
ðïõ ïé âéïëïãéêÝò ôïõ äõíÜìåéò ôïõ ôï åðéôñÝðïõí, óõìðïñåýåôáé ìå ðïëëÝò
êáé ðïéêßëåò äñáóôçñéüôçôåò.
Êáé åðåéäÞ ç æùÞ ìáò äßíåé åõêáéñßåò, ìáò ðñïêáëåß èá Ýëåãá ãéá
ðÜìðïëëåò äñáóôçñéüôçôåò, ï Üíèñùðïò äåí ìÝíåé áðáèÞò óôéò ðñïêëÞóåéò
áõôÝò. Áðåíáíôßáò ìÜëéóôá ðñïóðáèåß íá åêìåôáëëåõôåß ôá ãýñù ôïõ
äñþìåíá êáé íá äéï÷åôåýóåé ôç óùìáôéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ ôïõ êéíçôéêüôçôá óôï
êÜèå ôé ðïõ ôïí åíôõðùóéÜæåé êáé ôïí ðñïêáëåß.
Äåí åöçóõ÷Üæåé êáèüëïõ. Ìüíï ç ðëÞñçò âéïëïãéêÞ ãÞñáíóÞ ôïõ óôáìáôÜ
êÜèå åíäéáöÝñïí, ôïí áöïðëßæåé ãåíéêÜ.
Ó' üëåò ôéò ãýñù ôïõ ðñïêëÞóåéò ï Üíèñùðïò áíôéäñÜ èåôéêÜ,
áíôéðáñáèÝôïíôáò ôá ðéóôåýù ôïõ, ôá âéþìáôÜ ôïõ, ôç êñéôéêÞ ôïõ éêáíüôçôá
ìå üôé ôáõôßóôçêå óôç æùÞ ôïõ.
ÁíôéäñÜ êáé óáí Üôïìï ìåìïíùìÝíá áëëÜ êáé óõëëïãéêÜ ðåñéóóüôåñï
142 Çëßáò Óðõñüðïõëïò
ãéáôß áðü ôç öýóç ìáò åßìáóôå ðñïéêéóìÝíïé íá ìç æïýìå ìïíÞñç âßï, áëëÜ íá
æïýìå óôá ðëáßóéá ìéáò êïéíùíßáò ìéêñÞò áñ÷ßæïíôáò áðü ôçí ïéêïãÝíåéá êáé
öôÜíïíôáò óôçí êïéíùíßá ôùí åêáôïììõñßùí.
ÌÝóá óôá ðëáßóéá áõôÜ êéíïýìåíïò ï Üíèñùðïò åðåæÞôçóå êáé ðÝôõ÷å íá
ïñãáíùèåß óå êïéíùíßåò. ÌÝóá óôá ßäéá áõôÜ êïéíùíéêÜ ðëáßóéá äçìéïýñãçóå
ïìÜäåò, õðïïìÜäåò êáé ðåñáéôÝñù õðïïìÜäåò ôùí õðïïìÜäùí.
¸ôóé Ýöåñå óôá ìÝôñá ôïõ ôç óõëëïãéêÞ æùÞ, åîõðçñÝôçóå ôéò áíÜãêåò ôïõ
êáé ôá óõìöÝñïíôÜ ôïõ, Ýäùóå ëýóåéò ìå ìåãáëýôåñç åõêïëßá óôá ðñïâëÞìáôÜ
ôïõ.
Áêñéâþò ìÝóá áðü ôá ðëáßóéá áõôÜ ôçò æùÞò îåðÞäçóáí ïé óýëëïãïé,
ïñãáíùìÝíïé ÷ëéáñÜ óôçí áñ÷Þ, ìå ôçí ðÜñïäï üìùò ôùí ÷ñüíùí ç ïñãÜíùóç
Ýãéíå óöé÷ôÞ, Ýãéíå äõíáôÞ, áðÝäùóå êáñðïýò áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ êáé
óÞìåñá ìÜëéóôá ðåñéóóüôåñïõò êáé þñéìïõò.
Ìå áõôÞ ôçí ðñáêôéêÞ, ì' áõôÝò ôéò êïéíùíéêÝò äéáäéêáóßåò ýóôåñá áðü
æýìùìá ÷ñüíùí îåðÞäçóáí, åðéôñÝøôå ìïõ ôçí åðáíÜëçøç, ïé õðïïìÜäåò
ïñãáíùìÝíùí áôüìùí ìå ôï üíïìá ÓÕËËÏÃÏÉ. ¢ôïëìïé êáé õðïôïíéêïß
Ýêáíáí ôçí åìöÜíéóÞ ôïõò. Ï êáéñüò ðåñíÜ, ôá éäåïëïãéêÜ ñåýìáôá âïçèïýí,
ôçí áôïëìßá äéþ÷íåé ç æùçñÞ åíáôÝíéóç ôùí ðñáãìÜôùí êáé ïé ïëßãïé ãßíïíôáé
÷éëéÜäåò. ¸ôóé îåêßíçóå ç éóôïñßá ôùí óõëëüãùí. ¸ôóé îåêßíçóå êáé ï
óýëëïãïò ôùí Ðïëéôéêþí óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí ÕðáëëÞëùí Öèéþôéäáò ôïõ
ïðïßïõ Ý÷ù ôçí ôéìÞ íá åßìáé ðñüåäñïò êáé ãéá ôïí ïðïßï èá êëÝøù åëÜ÷éóôï
áðü ôï ÷ñüíï óáò íá óáò êáôáèÝóù ôï éóôïñéêü ôïõ, ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ óôá
ìÝëç ôïõ êáé ãéáôß ü÷é óôçí ðüëç ìáò êáé óôï Öèéùôéêü ÷þñï ãåíéêüôåñá.
Ôï Ýôïò 1945 ìéêñÞ ïìÜäá óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí õðáëëÞëùí ôçò
Öèéþôéäáò èÝëïíôáò íá ðñïáóðßóåé ôá óõìöÝñïíôá ôùí óõíôáîéïý÷ùí ôïõ
Äçìïóßïõ áëëÜ êáé íá ðñïóöÝñåé õðçñåóßåò ó' áõôïýò áðïöÜóéóå íá éäñýóåé
Óýëëïãï Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí õðáëëÞëùí. Ç ßäñõóÞ ôïõ ãñÞãïñá Ýãéíå
ðñáãìáôéêüôçôá êáé ï Óýëëïãïò ìå ðñþôï ðñüåäñï ôïí áåßìíçóôï
ÃõìíáóéÜñ÷ç êáé êáôüðéí Ãåíéêü ÅðéèåùñçôÞ ÌÝóçò Åêðáßäåõóçò Ìüó÷ï
×ñÞóôï, îåêßíçóå ôç ëåéôïõñãßá ôïõ êáé óôåãÜóôçêå óôï ðáëáéü ïßêçìá ôïõ
áåßìíçóôïõ Ìüó÷ïõ óôç èÝóç ôïõ óçìåñéíïý Ôá÷õäñïìåßïõ óôçí ðëáôåßá
ÄéÜêïõ.
Äõóôõ÷þò äåí õðÜñ÷åé áñ÷åßï ôïõ éäñõèÝíôïò Óõëëüãïõ, üìùò ï Üñôé
áðïâéþóáò õðÝñãçñïò äÜóêáëïò ÉùÜííçò Ìáñãéþôçò, ìå ôéò áôÝñìïíåò
äéçãÞóåéò ôïõ, ðïëëÜ ìáò Ýäùóå ãéá ôá ôüôå äñþìåíá ôïõ Óõëëüãïõ, ãéá ôéò
äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ ãéá ôéò ðñïóðÜèåéÝò ôïõ íá áíáêïõößóåé ôïõò
Óõíôáîéïý÷ïõò óõíáäÝëöïõò, ìÜëéóôá äå êÜôù áðü óõíèÞêåò ðïëý äýóêïëåò
ãéáôß ïé åðï÷Ýò åêåßíåò Þôáí óêëçñÝò. ¼÷é ìüíï óêëçñÝò, áëëÜ êáé
åðéêßíäõíåò áíÜ ðÜóáí óôéãìÞí ãéá ôçí áíèñþðéíç æùÞ.
ÊáôÜöåñå üìùò íá åðéâéþóåé êáé íá ðñáãìáôïðïéÞóåé ôéò ðñþôåò åêëïãÝò
ôïõ ôï Ýôïò 1947 ìå ðñþôá ìÝëç 30. Ðñüåäñïò åîåëÝãç ï Íéê. ÐáñáñÜò. Ôüôå
Óýëëïãïò Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí ÕðáëëÞëùí Öèéþôéäáò 143
óõíåôÜ÷èç êáé ôï ðñþôï êáôáóôáôéêü ôïõ Óõëëüãïõ. Äéá ôçí Éóôïñßá áíáöÝñù
üôé óôï ðñáêôéêü 6/15-6-47 ôïõ Óõëëüãïõ ðïõ äéåóþèç áíáöÝñåôáé üôé ï
Óýëëïãïò äéÝíåéìå óôá ìÝëç ôïõ õðïäÞìáôá, êÜëôóåò êáé óáðïýíé
ðñïåñ÷üìåíá áðü ôï Ì.Ô.Ó.
Ï Íéê. ÐáñáñÜò, äéåôÝëåóå ðñüåäñïò ìÝ÷ñé ôçí 5-1-1953. Åðß ðñïåäñßáò
ôïõ ï Óýëëïãïò åíåôÜ÷èç êáé Ýãéíå ìÝëïò ôçò ÐáíåëëÞíéáò Ïìïóðïíäßáò
Ðïëéôéêþí Óõíôáîéïý÷ùí, ôçò ÐÏÐÓ, ôï ïðïßï âÝâáéá óõíå÷ßæåôáé êáé
óÞìåñá.
Ôçí åðï÷Þ áõôÞ Ýãéíå ç ìåôáóôÝãáóç ôïõ Ãñáöåßïõ ôïõ Óõëëüãïõ óôçí ïäü
Êáæïýëç üðïõ Ýìåéíå ðïëëÜ ÷ñüíéá êáé ôçí ôåëåõôáßá 25åôßá óôåãÜæåôáé óå
ãñáöåßï ðëÞñùò åîïðëéóìÝíï åðß ôçò ïäïý Âýñùíïò 12. ÐáñåíèåôéêÜ
áíáöÝñù üôé ãßíïíôáé ðñïóðÜèåéåò ãéá ôçí áãïñÜ éäéïêôÞôïõ óôÝãçò.
Ôá ïéêïíïìéêÜ Ý÷ïõí ó÷åäüí åîåõñåèåß.
Ç ÐáíåëëÞíéïò Ïìïóðïíäßá ìáò (ÐÏÐÓ) óôï Äéïéêçôéêü óõìâïýëéï ôçò
ïðïßáò ï ïìéëþí óõììåôÝ÷åé, ýóôåñá âÝâáéá êáé áðü ðñïóùðéêÝò
ðáñáêëÞóåéò, ìáò ÷ïñÞãçóå óåâáóôü ðïóüí ãéá ôçí áãïñÜ Ãñáöåßïõ êáé Þäç
âñéóêüìáóôå óôï óôÜäéï åîåýñåóçò êáôáëëÞëïõ ÷þñïõ.
Óõíå÷ßæïíôáò ôï éóôïñéêü ôïõ Óõëëüãïõ, óáò áíáöÝñù üôé ìåôÜ ôïí
Íéêüëáïí ÐáñáñÜí Ðñüåäñïé äéåôÝëåóáí ïé ÉùÜííçò Óêïýñáò, Âáó.
ÊõñéáæÞò, Áñãõñüðïõëïò ÅõÜããåëïò óõíô. äÜóêáëïò ôï 1970 - 1974, ÄïíôÜò
ÐåñéêëÞò óõíôáî. ËõêåéÜñ÷çò áðü ôï 1974 - 1978, ÁíäñÝáò Æùçôüò óõíô.
ËõêåéÜñ÷çò 1978 - 1984, Âáóßëåéïò ÐáðáóôåöÜíïõ óõíô. ÅðéèåùñçôÞò Ðñùô.
Åêðáßäåõóçò 1984 - 1987.
Óôç óõíÝ÷åéá ãéá áñêåôÜ ÷ñüíéá åîåëÝãåôï ï óõíô. äÜóêáëïò
Êáñáãêïýíçò ÄçìÞôñéïò, Ýìðåéñïò êáé éêáíüò óõíäéêáëéóôÞò.
ÌåôÜ ôï Äçì. Êáñáãêïýíç åîåëÝãç ï ê. Ôóáðñïýíçò Ãåþñãéïò ôÝùò Ä/êüò
Ä/íôÞò ôïõ Ã.Í. Ëáìßáò, ãéá ìéêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ï äÜóêáëïò ê. Ñïýóêáò
Ãåþñãéïò êáé ôçí ôåëåõôáßá ôñéåôßá ï ïìéëþí Ý÷åé ôçí ôéìÞ íá åßíáé ðñüåäñïò
ôïõ Óõëëüãïõ.
Ï Óýëëïãïò õðïôïíéêüò óôçí áñ÷Þ, ÷Üñéò óôéò ðñïóðÜèåéåò ôùí åêÜóôïôå
Ä/êþí Óõìâïõëßùí, áíäñþèçêå, óôÜèçêå óôá ðüäéá ôïõ êáé åðß 60 ó÷åäüí
÷ñüíéá áãùíßæåôáé ãéá ôï êáëü ôùí ìåëþí ôïõ, ãéá ôç âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí
ôçò æùÞò ôïõò, ãéá êáëýôåñç õãåßá, ðñïáóðßæåé ôá óõìöÝñïíôá üëùí áëëÜ êáé
ôïõ êáèåíüò îå÷ùñéóôÜ êáé óõììåôÝ÷åé êáôÜ ôï äõíáôüí óôçí ðíåõìáôéêÞ æùÞ
ôçò ðüëçò ìáò äßíïíôáò ôï ðáñüí óå åêäçëþóåéò, åïñôáóìïýò, åèíéêÝò
åðåôåßïõò ê.ë.ð.
Ç óçìåñéíÞ ðáñïõóßá ôïõ ïìéëïýíôïò óôï ðáñüí óõíÝäñéï öáíåñþíåé ôïõ
ëüãïõ ôï áëçèÝò.
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ýóôåñá áðü ðñïóðÜèåéåò êáé áãþíá äéðëáóéÜóáìå
ôïí áñéèìü ôùí ìåëþí êáé Þäç ïé åããåãñáììÝíïé ðëçóéÜæïõí ôïõò 500.
Äõóôõ÷þò áíáöÝñù üôé ïé óõíôáîéïý÷ïé ôïõ Äçìïóßïõ óôç Öèéþôéäá
144 Çëßáò Óðõñüðïõëïò
õðåñâáßíïõí ôïõò 2.500 êáé Ýðñåðå ðïëëïß ðåñéóóüôåñïé íá åßíáé ìÝëç.

ÊÜèå ÷ñüíï ðñáãìáôïðïéïýìå çìåñÞóéåò êáé ðïëõÞìåñåò ìïñöùôéêÝò êáé
øõ÷áãùãéêÝò åêäñïìÝò, ãßíåôáé ãéïñôÞ êáé áñôïêëáóßá ðñïò ôéìÞí ôùí Áãßùí
ÐÜíôùí ðñïóôáôþí ôïõ Óõëëüãïõ, ìíçìüóõíïí ôùí áðïâéùóÜíôùí
óõíôáîéïý÷ùí êáé ï åôÞóéïò ÁðïêñéÜôéêïò ÷ïñüò ìáò. ÐÝñáí áõôþí ôùí
ðñïãñáììáôéóìÝíùí åêäçëþóåùí õðÜñ÷ïõí êáé ïé Ýêôáêôåò. ÁõôÝò âÝâáéá
äåí ðñïãñáììáôßæïíôáé.
Ìéá öïñÜ ôï ÷ñüíï êáôÜ ìÞíá ÌÜñôéï ðñáãìáôïðïéåßôáé ç åôÞóéá ÃåíéêÞ
ÓõíÝëåõóç, ãéá åíçìÝñùóç Þ ãéá åêëïãÞ íÝïõ Ä/êïý Óõìâïõëßïõ ê.ë.ð.
Åßìáóôå êïíôÜ óå êÜèå ìÝëïò ìáò, áëëÜ êáé óõíïëéêÜ óå üëïõò ôïõò
óõíôáîéïý÷ïõò, äßäïíôáò áãþíåò, ðáñáóôÜóåéò êáé ðïëëÝò öïñÝò
óõãêñïõüìáóôå ìå ôïõò áñìüäéïõò üôáí ðñïóðáèïýí íá öáëêéäåýóïõí ôá
óùóôÜ êáé ðëÞñùò ôåêìçñéùìÝíá áéôÞìáôÜ ìáò.
¼ðùò êáé ðáñáðÜíù ôüíéóá óõììåôÝ÷ïõìå óôá êïéíÜ ðáíôïý êáé ðÜíôïôå
êáé üôáí ìáò æçôçèåß êÜôé, ôñÝ÷ïõìå íá áíôáðïêñéèïýìå óôéò åêêëÞóåéò ôùí
áñìïäßùí.
¢ëëùóôå êáé åìðåéñßá Ý÷ïõìå êáé óïößá äéáèÝôïõìå êáé ðñïóöÝñáìå
ðïëëÜ óôïí ôüðï äïõëåýïíôáò åðß 35 ÷ñüíéá óôï Äçìüóéï ÔïìÝá. Áõôü äåí
ðñÝðåé íá ôï áãíïïýí ïé áñìüäéïé êáé áò ôéìïýí êáé êåßíïõò ðïõ Ýäùóáí
ðïëëÜ óå äýóêïëåò åðï÷Ýò êáé äåí åéóÝðñáîáí ôßðïôá.
Êýñéïé Óýíåäñïé.
Ïé óçìåñéíïß óõíôáîéïý÷ïé êáé ü÷é ìüíï ïé ôïõ Äçìïóßïõ ãéá íá ìçí
ìïíïðùëïýìå ôçí ðñïóöïñÜ, åßíáé ãåíéÜ ôïõ óêëçñïý áãþíá êáé ôçò
äçìéïõñãßáò. Êáé áí êáíåßò èÝëåé íá ôï áìöéóâçôÞóåé ôïí ðñïêáëþ ëÝãïíôÜò
ôïõ üôé åìåßò áðïôåëÝóáìå ôá ãñáíÜæéá ôçò êñáôéêÞò ìç÷áíÞò, íåáñÜ ðáéäéÜ
ôüôå, þóôå ôçí øùñïêþóôáéíá ôçò åðï÷Þò åêåßíçò íá ôçí ðáñáäþóïõìå
êñÜôïò óýã÷ñïíï êáé åõçìåñïýí.
Áðü ôçí ðëÜôç ìáò ðÝñáóáí äåéíÜ, ðïëëÜ äåéíÜ áðáíùôþí ðïëÝìùí, êáé
üìùò ðñï÷ùñÞóáìå ìðñïóôÜ. ÓÞìåñá ðïõ åìåßò âñéóêüìáóôå óôç èÝóç ôïõ
óõíôáîéïý÷ïõ êáìáñþíïõìå ôç íéêçöüñá ðïñåßá ìáò, ôçò åõçìåñßáò êáé ôçò
ðñïüäïõ.
Äåí æçôïýìå åðáßíïõò. Æçôïýìå ìéá ôõðéêÞ áíáãíþñéóç. ¢ëëùóôå ôï
êáèÞêïí ìáò åêðëçñþóáìå óôïí ôüðï ðïõ ìáò ãÝííçóå, óôïí Éåñü ôüðï ôçò
ÖèéùôéêÞò ãçò, óôïí éåñü ôüðï ôçò ðáôñßäáò ìáò ôçò ÅëëÜäáò.
ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò.

Çë. ÐáëéáëÝîçò (óõíôïíéóôÞò): Èá ðåñÜóïõìå óôï ôåëåõôáßï ìÝñïò ôçò

äåýôåñçò óõíåäñßáóçò. Ðáñáêáëþ ôïõò êõñßïõò åéóçãçôÝò íá áíÝâïõí óôçí
Ýäñá, ãéá íá áðáíôÞóïõí óôéò üðïéåò åñùôÞóåéò êáôáôåèïýí Þ íá äþóïõí
äéåõêñéíÞóåéò.
Ðáñáêáëþ ôïõò êõñßïõò óõíÝäñïõò íá áðåõèýíïõí åñùôÞóåéò áí Ý÷ïõí, Þ
íá æçôÞóïõí äéåõêñéíßóåéò áðü ôïõò êõñßïõò åéóçãçôÝò.
Á. ÂåëÝíôæáò: Èá Þèåëá íá óõã÷áñþ ôçí êá Áöñïäßôç Èåïäþñïõ ãéá ôï

èÝìá ðïõ ìåëåôÜ. Åß÷á óêåöèåß ðáëáéüôåñá íá áó÷ïëçèþ, áëëÜ äåí ìïõ
Ýìåéíå ÷ñüíïò, êáé áîßæåé íá áó÷ïëçèåß ðëçí ôùí Üëëùí, êáé ãéáôß ðñÝðåé íá
êñýâïíôáé ðïëëÝò äñáìáôéêÝò êáôáóôÜóåéò ïéêïãåíåéþí, éäéïêôçôþí êëð.
åêåßíçò ôçò åðï÷Þò.
Èá êáôáèÝóù ìßá ìáñôõñßá, êáé äåí îÝñù áí ôõ÷üí âñÞêáôå êÜðïéï
óôïé÷åßï, Þ íá ôï Ý÷åôå õðüøç óáò áí âñåßôå óôï ìÝëëïí. Áðü ìéêñüò
ó÷ïëßáæáí óôï ÷ùñéü ìïõ, ôï Ìïó÷ï÷þñé, ïé çëéêéùìÝíïé, üôé, üôáí Ýöåõãáí ïé
Ôïýñêïé, êÜëåóå ï Ôïýñêïò áãÜò ôïõ ÷ùñéïý - äåí Ý÷ù åîáêñéâþóåé áí
õðÞñ÷å, üðùò óáò åßðá äåí ìïõ Ýìåéíå ÷ñüíïò - êÜëåóå ôïõò íôüðéïõò êáé ôïõò
åßðå «áãïñÜóôå åóåßò ôçí êôçìáôéêÞ ðåñéïõóßá ôïõ ÷ùñéïý, ãéá íá ìçí ôçí
ðïõëÞóù óå Üëëïõò». Åêåßíïé ðÞãáí êáé óõìâïõëåýôçêáí ôïí Äõïâïõíéþôç,
äåí îÝñù ðïéïí áðü ôïõò äýï, êáé åêåßíïò ôïõò åßðå «íá ìç äþóåôå ôßðïôá, èá
öýãåé êÜðïéá óôéãìÞ áíáãêáóôéêÜ ï Ôïýñêïò êáé ôé èá êÜíåé, ìáæß ôïõ èá ôá
ðÜñåé ôá ÷ùñÜöéá;».
ÁðïöÜóéóáí ëïéðüí ïé ðñüãïíïß ìáò ïé Ìïó÷ï÷ùñßôåò íá ìçí áãïñÜóïõí
ôá ÷ùñÜöéá. ÊÜðïéïò üìùò áð' áõôïýò ðÞãå êáé ôï áíÝöåñå óôïí Ôïýñêï áãÜ,
êáé ôüôå åêåßíïò êÜëåóå áðü ôçí Áëâáíßá Ýíá ÌïóêÜìðåç êáé ôïõ
ìåôáâßâáóå ôçí ðåñéïõóßá. Êáé êÜðïéïò äÜóêáëïò Ýêáíå ôçí õðüèåóç üôé ãé'
áõôü ïíïìÜóôçêå Ìïó÷ï÷þñé. Ùóôüóï áõôü áðïäåéêíýåôáé ëáèåìÝíï, ãéáôß
Ý÷ïõìå ìáñôõñßá ôçò ëÝîçò Ìïó÷ï÷þñé ðñéí áðü ôçí åðáíÜóôáóç ôïõ '21.
Áõôüò ï ðñïäüôçò, üðùò ôïí ëÝíå áðü ôüôå, Ýöõãå êáé ðÞãå óôçí Ôïõñêßá
åííïþíôáò ôç Èåóóáëßá ôüôå. Èõìïýíôáé êÜðïéïé ÷ùñéáíïß üôé ïé óõããåíåßò
ôïõ Ýíéùèáí ìåãÜëç íôñïðÞ êáé ôïõò ðåñéöñïíïýóáí ïé óõã÷ùñéáíïß ìáò.
ÌÜëéóôá êÜðïéïé ìåñéêÝò öïñÝò æáëßæïíôáí áðü ôç óôåíï÷þñéá êáé Ýðåöôáí
óôéò óïýäåò. Ó÷üëéá áõôÜ ôùí êáôïßêùí, üðùò ôá èõìüíôáí, äåß÷íåé üìùò üôé ï
êüóìïò õðÝöåñå ôüôå, ðïõ äåí åß÷å êôÞìáôá, êáé áêôÞìïíåò õðÞñ÷áí ðÜñá
ðïëëïß, áêüìá êáé ìÝ÷ñé ôï 1925 ðïõ ãéíüôáí áãþíåò ðÜëé ìåôáîý ôùí
áêôçìüíùí êáé ôùí éäéïêôçôþí, ãéá ôï ðþò èá ãßíåé ç ìïéñáóéÜ êëð.
Áí âñåßôå êÜðïéá óôïé÷åßá èá åßíáé êáëü. Åõ÷áñéóôþ ðïëý.
Á. Èåïäþñïõ: Íá åõ÷áñéóôÞóù ôïí ê. ÂåëÝíôæá ãéá ôéò ðáñáôçñÞóåéò êáé

ôéò ðñïóèÞêåò, ðïõ óßãïõñá èá ìïõ åßíáé ÷ñÞóéìåò êáé èá ôïí óõìâïõëåõèþ.
Ãéáôß ï ê. ÂåëÝíôæáò åßíáé åêëåêôüò óõíÜäåëöïò êáé åñåõíçôÞò, êáé Ý÷åé
éäéáßôåñá áó÷ïëçèåß ìå ôá ôïðéêÜ èÝìáôá êáé èá ôïí ÷ñåéáóôþ ïðùóäÞðïôå.
Êáé ïé ðñïóùðéêÝò ìáñôõñßåò ïðùóäÞðïôå åßíáé ðïëý óçìáíôéêÝò ôùí
óõã÷ùñéáíþí. Êáëýôåñá îÝñïõí áõôïß áðü ôá âéâëßá êáìéÜ öïñÜ. Åõ÷áñéóôþ
ðïëý.
Ã. ËÝëçò: ¹èåëá íá ðù ôï åîÞò: üôé ãéá ôá 13 ÷ùñéÜ õðÜñ÷åé ðïëëÞ éóôïñßá

êáé ðïëý õëéêü. ÓõãêåêñéìÝíá, ç ïéêïãÝíåéá ÌùñáÀôç, Þôáí äõï áäÝëöéá, ï
Ýíáò ìÜëéóôá ÷ñçóéìïðïéÞèçêå êáé áðü ôçí ðñïóùñéíÞ êõâÝñíçóç ôüôå ôçò
ÅëëÜäïò. ¸÷åé êÜíåé ìßá ïëüêëçñç ìåëÝôç ðïõ ëÝåé ðþò Ýãéíáí ôá ðñþôá
óýíïñá, ï Ãïñãïðüôáìïò, ÁëáìÜíá, ìåôÜ ôç ìÜ÷ç ðïõ Ýãéíå óôç Âïéùôßá, ôçí
ôåëåõôáßá ìÜ÷ç ìå ôïí ÕøçëÜíôç. ÕðÜñ÷ïõí êáé ðñáêôéêÜ áõôÞò ôçò
ïñéïèåóßáò.
¼ìùò, öáßíåôáé üôé åß÷å äáíåéóôåß ÷ñÞìáôá ï Á÷ìÝô áðü ôïí ÌùñáÀôç êáé
óôï ôÝëïò ðñïóðÜèçóå ìÝóù ôçò êõâåñíÞóåùò íá äçìåýóåé ôá 13 ÷ùñéÜ, ãéá
íá ðÜñåé ôá ÷ñÞìáôÜ ôïõ. ÔåëéêÜ üìùò êáôÝëçîå ç ïéêïãÝíåéá áõôÞ íá Ý÷åé
Üó÷çìï ôÝëïò.
ÁëëáãÞ êáóÝôáò - Ìéêñü êåíü
Á. Èåïäþñïõ:… Ãéáôß ðñáãìáôéêÜ âñßóêïìáé óå åîÝëéîç ôçò Ýñåõíáò. ÁõôÜ

ôá ðåñéóôáôéêÜ ðïõ áíÝöåñå ï ê. ËÝëçò, üíôùò âñÞêá óôïé÷åßá óôéò ÝñåõíÝò
ìïõ, áëëÜ äåí ôá áíÝöåñá, ãéáôß ðåñéïñßóôçêá ìüíï óôï ðáñá÷ùñçôÞñéï.
Åõ÷áñéóôþ ðïëý.
Çë. ÐáëéáëÝîçò (óõíôïíéóôÞò): Êõñßåò êáé êýñéïé, ç äåýôåñç Óõíåäñßáóç

Ýöèáóå óôï ôÝëïò ôçò. Èá Þèåëá íá óõã÷áñþ ôïõò ê. åéóçãçôÝò ãéá ôçí
ðáñïõóßáóç ôùí åñãáóéþí ôïõò êáé ãéá ôá ôüóá íÝá óôïé÷åßá ðïõ êáôÝèåóáí
óôï óõíÝäñéü ìáò. Íá åõ÷áñéóôÞóù êé åóÜò ðïõ ðáñáìåßíáôå ùò ôï ôÝëïò.
¢ëëùóôå, ðáñáöñÜæïíôáò êÜðùò, èá ðù, üôé ç éóôïñßá äåí êáôáãñÜöåôáé ãéá
ôïõò ðáñüíôåò, áëëÜ ðåñéóóüôåñï ãéá ôïõò áðüíôåò. Êáé íá óáò õðåíèõìßóù
üôé ç åðüìåíç óõíåäñßáóç áñ÷ßæåé óôéò 5.30 ôï áðüãåõìá. Óáò åõ÷áñéóôþ ðïëý
êáé êáëü óáò ìåóçìÝñé.
Ðñïåäñåßï:
×ñßóôïò ÃáëÜíçò - Ãåþñãéïò ÓáêêÜò
Êþóôáò ÆÞóçò
«Áãñáöéþôåò áãùíéóôÝò ôïõ 1821
åãêáôáóôáèÝíôåò óôï Íïìü Öõèéþôéäáò»
ÓõìÝëá Ôïõìáíßäïõ - Ðáôóéíáêßäïõ

«Ç êáôÜ êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí
ðñïóöýãùí ôïõ Ðüíôïõ êáé ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá»
ÈïäùñÞò ÔæïõìÝêçò
«ÅãêáôáóôÜóåéò ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá êáôÜ ôï Á´ ìéóü ôïõ 20ïý áéþíá»
ÇñáêëÞò Ã. ÊõñïäÞìïò
«¸èéìá êáé ÷ïñïß íåïìïíáóôçñéùôþí Íïìïý Öèéþôéäáò»
ÌðÜìðçò ÔóÝëïò
«ÌåôåãêáôÜóôáóç ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò Åõñõôáíßáò óôï Óôáõñü Öèéþôéäáò»
ÈùìÜò Ã. ÊáëïäÞìïò
«Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá ôùí Óáñáêáôóáíáßùí
óôï Íåïåëëçíéêü ÊñÜôïò êáé åéäéêüôåñá óôçí åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ»
Åõèýìéïò Í. ×ñéóôüðïõëïò
«Ïé ìÞíåò óôçí áñ÷áßá Ëáìßá
Ïíïìáóßá - áöéåñþóåéò óå èåïýò - åïñôáóôéêÝò, ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò»
Ãåþñãéïò Ê. È. ËÝëçò
«- Äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ èåóìïý ôùí Äçìïãåñïíôéþí Æçôïõíßïõ, Ðáôñáôæéêßïõ
êáé óõíåäñéáêÞ óýíáîç áõôþí óôç äéÜñêåéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò.
- Ìéá éäéüìïñöç ðþëçóç-ðáñá÷þñçóç ôùí êôçìÜôùí ôùí ÷ùñéþí:
Ðåëáóãßáò, Ìýëùí êáé ôïõ ïéêéóìïý Ìá÷áëÜ, óôïí Á÷ìÝô åöÝíôé
ôïí Éïýëéï ôïõ 1820»

ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Êþóôáò É. ÆÞóçò
äñ. öéëïóïößáò, ðñïúóôÜìåíïò åðéóôçìïíéêÞò êáèïäÞãçóçò
Á/èìéáò åêðáßäåõóçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò
ÈÅÌÁ
Áãñáöéþôåò áãùíéóôÝò ôïõ 1821
åãêáôáóôáèÝíôåò óôï Íïìü Öèéþôéäáò
Ó õìâÜëëïíôáò óôçí ðñïóðÜèåéá ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí êáé ôïõ

Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý, íá Ýñèïõí óôï öùò íÝá éóôïñéêÜ,
ïéêïíïìéêÜ êáé ðïëéôéóôéêÜ óôïé÷åßá ôçò ðåñéöÝñåéáò êáé íá êáôáãñáöåß ç
ôïðéêÞ éóôïñßá ìáò, óõììåôÝ÷ïõìå ìå ôçí ðáñïýóá áíáêïßíùóç, åëðßæïíôáò
üôé ç Ýñåõíá èá óõíå÷éóôåß êáé ôï åíäéáöÝñïí èá ðáñáìåßíåé áìåßùôï.
Êõñßåò êáé Êýñéïé óýíåäñïé,
Ôá ÷ñüíéá ôçò ôïõñêéêÞò óêëáâéÜò Þôáí ðïëëÜ êáé ôá äåéíÜ ôïõ åëëçíéêïý
ëáïý äõóâÜóôá÷ôá. Ìïíáäéêü êáôáöýãéï ôïõ «Ýñìïõ ñáãéÜ» Þôáí ôá âïõíÜ
êáé éäéáßôåñá ç ïñïóåéñÜ ôùí ÁãñÜöùí, ðïõ åß÷å êáé ôï ðñïíüìéï ôçò
«åëåýèåñçò æþíçò» óýìöùíá ìå ôçí ðåñßöçìç óõíèÞêç ôïõ Ôáìáóßïõ ôïõ
1525. ¸ôóé ëïéðüí, ìáæåýôçêå ðïëýò ëáüò, ðïõ äåí áíå÷üôáí ôïí æõãü,
Ýöôéáîå ðåæïýëåò êáé ëïããÝò, îåóôñåììÜôéóå ôéò ðëáãéÝò, öýôåøå êáñðïýò êáé
æïýóå öôù÷Ü áëëÜ ëåýôåñá.
¼óåò öïñÝò êÜðïéïé ôïõò áíáðôÝñùíáí ôéò åëðßäåò ãéá ëåõôåñéÜ, Üöçíáí
ôï âéï ôïõò êáé Ýôñå÷áí ùò ðáíóôñáôéÜ áãñüôåò êáé ôóïðÜíçäåò, íïéêïêõñáßïé
êáé êëçñéêïß, áãùãéÜôåò êáé ìðéóôéêïß íá óõìâÜëëïõí, ìå áðïêïñýöùìá
âÝâáéá ôçí åðáíÜóôáóç ôïõ '21, üðïõ ô' ¢ãñáöá Þôáí óôï åðßêåíôñï ôïõ
áãþíá.
ÌåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç, üóïé ãëßôùóáí áð' ôéò ìÜ÷åò, ôéò êáêïõ÷ßåò êáé
ôçí áé÷ìáëùóßá, áíáæÞôçóáí êáëýôåñç ôý÷ç ðïñåõüìåíïé óôïí êÜìðï.
Óôçí áíáæÞôçóç íÝáò ðáôñßäáò óõíåôÝëåóáí êáé ôá ÂáóéëéêÜ ÄéáôÜãìáôá
9/1833, 28/1845 êáé 16/1846 «ðåñß áìïéâÞò ôùí õðÝñ ðáôñßäáò áãùíéóáìÝíùí
êáé èõóéáóÜíôùí». Äüèçêå äçëáäÞ ç äõíáôüôçôá óôïõò ÁãùíéóôÝò íá
õðïâÜëëïõí ôá «÷áñôéÜ» ôïõò êáé íá áðïêáôáóôáèïýí. Ëßãïé üìùò Þôáí áõôïß
ðïõ áíôáðïêñßèçêáí óôï áßôçìá, ëéãüôåñïé êáôáôÜ÷èçêáí óå ìéóèïëïãéêïýò
êáôáëüãïõò êáé åëÜ÷éóôïé ðÞñáí ìåôÜëëéá êáé áìïéâÝò, êõñßùò óå ìç
êáëëéåñãïýìåíá åäÜöç. Ôï èÝìá áõôü ìå ôéò äáóéêÝò ðåñéï÷Ýò ðïõ ðåñéÞëèáí
ùò áìïéâÞ óå áãùíéóôÝò ôïõ 1821 èá ìáò áðáó÷ïëÞóåé óå Üëëï ÓõíÝäñéï, áí
åßìáóôå êáëÜ.
ÅðåéäÞ üìùò ôá áéôÞìáôá ôùí áãùíéóôþí Ýìåéíáí «áíåíåñãÜ» ôï êñÜôïò
åðáíÞëèå ãéá íá äéïñèþóåé ôéò áäéêßåò ìå ôï Â.Ä. ðïõ äçìïóéåýèçêå óôï
Ö.Å.Ê. 112/1865.
Áãñáöéþôåò áãùíéóôÝò ôïõ 1821 åãêáôáóôáèÝíôåò óôï Íïìü Öèéþôéäáò 149
ÌÝóá ëïéðüí, áð' ôéò áéôÞóåéò ôùí Áãùíéóôþí êáé ôá õðüëïéðá ÷áñôéÜ
ôïõò, ðñïâÜëëåé Ýíáò áíåêôßìçôïò èçóáõñüò éóôïñéêÞò áëÞèåéáò ðïõ ïé
óýã÷ñïíïé ìåëåôçôÝò êáé åñåõíçôÝò áíáêáëýðôïõí ðëïýóéá éóôïñéêÜ,
éäåïëïãéêÜ êáé êïéíùíéêÜ óôïé÷åßá.
¸ôóé êé åãþ, ìåëåôþíôáò ôï ðáñáðÜíù õëéêü, ðáñïõóéÜæù óÞìåñá óôï
ÓõíÝäñéü ìáò ãéá ôç ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá, 29 áãùíéóôÝò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôùí
ÁãñÜöùí ðïõ Üöçóáí ôçí ðáôñéêÞ ôïõò ãç, ãéá ôçí ïðïßá ôüóï áãùíßóôçêáí,
êáé áíáæÞôçóáí êáëýôåñç ôý÷ç, êõñßùò ãéá ôá ðáéäéÜ ôïõò, óôï öéëüîåíï ÷þñï
ôçò ÖèéùôéêÞò ãçò.
Ðñüêåéôáé ãéá ôïõò: ÐÉÍÁÊÁÓ
ÁÃÑÁÖÉÙÔÅÓ ÁÃÙÍÉÓÔÅÓ ÔÏÕ 1821
ðïõ ìåôïßêçóáí óôï Íïìü Öèéþôéäáò ìåôÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç
Á/Á ÏÍÏÌÁÔÅÐÙÍÕÌÏ Ôüðïò êáôáãùãÞò Ôüðïò ìåôïéêåóßáò
1. Áãñáöéþôçò ÌÞôñïò ôïõ Å. ¢ãñáöá Ëáìßá

2. Áãñáöéþôçò ÌÞôñïò ôïõ Èåïë. ÔéôÜú (Ëáìðåñü) ÐÝëëá Ëïêñßäáò (ÁôáëÜíôç)
3. Áèáíáóßïõ ÓôÝñãéïò ¢ãñáöá Ëáìßá
4. Áðïóôüëïõ ÄçìÞôñéïò ÊáÀôóá ÁãñÜöùí ÕðÜôç
5. Áðïóôüëïõ Þ ÊáÀôóá ÁãñÜöùí Ìðïýöëéáíç Óðåñ÷åéÜäáò
Ìáôæáâüò ÃéáííÜêçò
6. Âëá÷Üêçò ÁèáíÜóéïò ÊáÀôóá ÁãñÜöùí Ãáñäßêé Óðåñ÷åéÜäáò
7. Âïõëðéþôçò Íéêïë. ôïõ ×ñ. Âïýëðç Ìðá÷Ýñé ÅëÜôåéáò
8. ÃêÝêáò ÆÞóçò ¢ãñáöá Ëáìßá
9. Ãñáììáôßêáò Íéê. ôïõ Áíáãí. Êñßêåëëï Êáëáðüäé
10. Ãñáììáôßêáò ×áñ. ôïõ Áíáãí. Êñßêåëëï ÅëÜôåéá
11. Äçìçôñßïõ ÁíäñÝáò
12. Äñïóüðïõëïò ÉùÜííçò Íåõñüðïëç ÁãñÜöùí Êáñáâßäéá Ëïêñ.
13. Êáñýôóáò ÃéÜííçò ôïõ Äçì. Íåõñüðïëç ÁãñÜöùí Êáñáâßäéá Ëïêñ.
14. Êáôóáñüò Ãåþñãéïò Êáñýôóá ÁãñÜöùí Ëáìßá
15. Êïõôñïýìðáò Ãåþñãéïò ¢ãñáöá Ìáõñßëëï
16. Êïõôñïýìðáò Þ ¢ãñáöá Ìåíäåíßôóá
Æá÷áñüðïõëïò ÄçìÞôñ. ÊáÀôóá ÁãñÜöùí ÍÝá ÌÜêñç Öè/äáò
17. Ëáãüò Þ ×áñìðÞò Êþóôáò
18. ËéÜêïò ÄçìÞôñéïò ð. ÁãñÜöùí Ëáìßá
19. ÌðåëÝ÷áò ÄçìÞôñéïò ÊáñðåíÞóé Ëáìßá (÷ùñéü ÔæáðáíåëÜôåò)*
20. ÐÜëáò Êþóôáò Äïìíßóôá Ìáêñáêþìç
21. Ðáðáæá÷áñßïõ Ãåþñãéïò ð. ÁãñÜöùí Óôýñöáêá
22. ÐáðáúùÜííïõ Ãåþñãéïò ð. ÁãñÜöùí Óðåñ÷åéÜäá
23. ÐáðÜò Áðüóôïëïò Íåõñüðïëç Ìåíäåíßôóá
24. Ðïëßôçò ÉùÜííçò ð. ÁãñÜöùí Ìåíäåíßôóá
25. ÓáñáíôæÞò Áíôþíçò ð. ÁãñÜöùí Ìåíäåíßôóá
26. ÓôÝöïò ÉùÜííçò ÊáÀôóá ÁãñÜöùí Áñ÷Üíé
27. ÔñáãïõäÜñáò Áíáãíþóôçò Ñåíôßíá ÁãñÜöùí Ìáêñáêþìç
28. Ôñéáíôáöýëëïõ Þ ¢ãéïò ÂëÜóçò Áìïýñé
Áìðëéáíßôçò Äçì. ¢ìðëéáíç Ìþëïò
29. ×ñáò ÉùÜííçò
¢ìðëéáíç Áãßá Ìáñßíá ÅëÜôåéáò (Äñá÷ìÜíé)
* ÔæáðáíåëÜôåò Þ ÔóïðáíëÜôåò Þ ÔóïðáëíÜôá: Ôóéöëßêé ôïýñêéêï ôï ïðïßï ìåôÜ ôçí

ÅðáíÜóôáóç áðïäüèçêå óôïõò ÁãùíéóôÝò êáé áñãüôåñá äçìéïõñãÞèçêå ôï ÷ùñéü ËõãáñéÜ.
150 Êþóôáò É. ÆÞóçò
Ïé áãùíéóôÝò áõôïß ó÷åäüí üëïé Þôáí óôï «íôáúöÜ», óôçí ïìÜäá, ôïõ
ÊáñáúóêÜêç. ÌåôÜ ôï èÜíáôü ôïõ áêïëïýèçóáí äéÜöïñïõò ïðëáñ÷çãïýò.
Äõï (2) ðïëÝìçóáí ìå ôïí Í. ÊïíôïãéÜííç, Ýíáò (1) ìå ôïí Äõïâïõíéþôç êáé
äõï (2), ãéá ôïõò ïðïßïõò êÜíù éäéáßôåñç ìíåßá, ùò åßäïò ìíçìüóõíïõ, óÞìåñá
ìå ôïí ÁèáíÜóéï ÄéÜêï óôç ìÜ÷ç ôçò ÁëáìÜíáò. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÁíäñÝá
Äçìçôñßïõ êáé ôïí ÉùÜííç Äñïóüðïõëï, ðïõ êáôÜãïíôáí áð' ôçí Íåõñüðïëç
ÁãñÜöùí êáé åãêáôáóôÜèçêáí óôá Êáñáâßäéá Ëïêñßäáò.
Äå èá Þèåëá íá óáò êïõñÜóù ðåñéóóüôåñï, áëëÜ ôï èåùñþ õðï÷ñÝùóç íá
ôïíßóù ôï åýñïò ôçò øõ÷éêÞò êáé óùìáôéêÞò äýíáìçò áõôþí ôùí áíèñþðùí
ðïõ ðÝñáóáí ìýñéá âÜóáíá ãéá íá ìáò ÷áñßóïõí ôçí åëåõèåñßá.
Èá ìïõ åðéôñÝøåôå íá áíáöåñèþ óôï âéïãñáöéêü åíüò ÁãùíéóôÞ, ôïõ
Äçìçôñßïõ Áãñáöéþôç ôïõ ÅõáããÝëïõ.
Áðü çëéêßá 19 ÷ñïíþí, áêïëïýèçóå ôïí îáêïõóôü êáðåôÜíéï Ãåþñãéï
ÊáñáúóêÜêç êáé êÜôù áðü ôéò äéáôáãÝò ôïõ ðïëÝìçóå óå ðïëëÝò ìÜ÷åò
(ÊáñðåíÞóé, ÁñÜ÷ùâá, Äßóôïìï êáé áëëïý). Óôéò ìÜ÷åò Ýîù áð' ôçí ÁèÞíá ï
ÊáñáúóêÜêçò ôïí ðñïÞãáãå óôï âáèìü ôçò 25áñ÷ßáò (ÌðïõëïõêôæÞò). Ìå ôï
ó÷çìáôéóìü ôùí ÷éëéáñ÷éþí êáôáôÜ÷èçêå óå áõôÝò êáé ðáñÝìåéíå ìÝ÷ñé ôï
1833.
ÌåôÜ ôï ÷áìü ôïõ Áñ÷çãïý ôïõ áêïëïýèçóå, êáôÜ ðåñßóôáóç, ôïõò
×ñéóôüäïõëïõ ×áôæçðÝôñïõ, ÈåïäùñÜêç Ãñßâá, Íéêüëáï Êñéåæéþôç, ÂÜóï
Ìáõñïâïõíéþôç, Êßôæïõ ÔæáâÝëá, ÓðõñïìÞëéï êáé ÄçìÞôñéï ÕøçëÜíôç,
ðïëåìþíôáò óå ðïëëÝò ìÜ÷åò.
Áðü ôéò ìÜ÷åò áõôÝò áðåêüìéóå ðïëëÝò ðëçãÝò óå äéÜöïñá ìÝñç ôïõ
óþìáôüò ôïõ, üðùò óôï ëáéìü, óôï áñéóôåñü ðüäé, ôçí áñéóôåñÞ ùìïðëÜôç êáé
ôï áñéóôåñü áõôß. Ôï 1828 óôç ìÜ÷ç ôçò ÐÝôñáò, óôçí ôåëåõôáßá ìÜ÷ç ôïõ
Áãþíá, êÜôù áð' ôéò äéáôáãÝò ôïõ Äçì. ÕøçëÜíôç ôñáõìáôßóôçêå êé Ýãéíå
ðëÝïí áíßêáíïò ãéá äïõëåéÜ. «¹ôáí áêñéâÞò, ðéóôüò, åõðåéèÞò êáé ðïëåìïýóå
ôïõò å÷èñïýò ìå áðáñÜìéëëï çñùéóìü, Ýäåé÷íå æÞëï, ãåííáéïøõ÷ßá êáé Ýñùôá
ðñïò ôçí ðáôñßäá». ¸ôóé áíáöÝñïõí ïé áñ÷çãïß ôïõ óôï ðéóôïðïéçôéêü ðïõ
÷ïñÞãçóáí óôç ãõíáßêá êáé óôéò ôñåéò èõãáôÝñåò ôïõ, óôéò 18-5-1858, êáé ôï
õðÝâáëáí óôçí ÅðéôñïðÞ Åêäïõëåýóåùí ìáæß ìå Üëëá ðéóôïðïéçôéêÜ.
Ç ÅðéôñïðÞ ôïí êáôÝôáîå ìüíï óôçí Ã´ ôÜîç ôùí Óôñáôéùôþí, åðåéäÞ
öáßíåôáé ðùò äåí åß÷å ðñïóôÜôåò. Áíôßèåôá Üëëïõò ôïõò êáôÝôáîå óôçí ôÜîç
ôùí Õðáîéùìáôéêþí Þ Áîéùìáôéêþí, áí êáé åß÷áí ëéãüôåñç óõììåôï÷Þ óôïí
Áãþíá.
ÔÝëïò ï Áãñáöéþôçò áõôüò, ï ÄçìÞôñéïò, åßíáé ï ãíùóôüò ÌÞôñïò
Áãñáöéþôçò, ï Ýìðéóôïò ôïõ ÊáñáúóêÜêç ðïõ áíáöÝñåôáé êáé óôç äéáèÞêç
ôïõ, ðïõ óõíÝôáîå ï êáðåôÜíéïò ôïõ ëßãåò þñåò ðñéí ðåèÜíåé.
ÅðáíáëáìâÜíù ôéò ôåëåõôáßåò åðéèõìßåò ôïõ ìåãÜëïõ áñ÷çãïý, üðùò ôéò
êáôÝãñáøå ç ãñáößäá ôïõ Êáóïìïýëç. «Åéò ôïí õéüí ìïõ», «ãýñéóå ôï êïßôáîå,
äÜêñõóå êáé åßðå», «áöÞíù ôï ôïõöÝêé ìïõ, ôçí ÂáóéëéêÞí, ôá ðëïýôç üðïõ
Áãñáöéþôåò áãùíéóôÝò ôïõ 1821 åãêáôáóôáèÝíôåò óôï Íïìü Öèéþôéäáò 151
áðÝêôçóá áðü ìéêñü ðáéäß åßíáé áõôü. Ôáò èõãáôÝñáò ìïõ, ôá ïðïßá åßíáé
áíÞëéêáé êáé áäýíáôïí íá êõâåñíçèïýí, ôáò áöéåñþíù åéò ôçí ðñïóôáóßáí óáò.
Åî (6) ÷éëéÜäåò ãñüóéá, áðü ôéò 44 ÷éëéÜäåò ãñüóéá ðïõ åßíáé óôï êåìÝñé ôïõ
ÌÞôñïõ (Áãñáöéþôç) êáé íá ôáéò ìïéñÜóåôå êáé åéò ôïõò ëïéðïýò üðïõ åßíáé
äéá÷ùñéóìÝíïé åéò ï÷õñþìáôá ôçò Ñïýìåëçò».
«¢ñ÷éóáí ðÜëé ôá êëÜõìáôá êáé áõôïß ïé äýï ÄçìÞôñéïé, ÓêõëïäçìÜêçò
êáé ÌÞôñïò Áãñáöéþôçò, åðéóôÞèéïß ôïõ».
ÓõìÝëá Ôïõìáíßäïõ - Ðáôóéíáêßäïõ
öéëüëïãïò
ÈÅÌÁ
Ç êáôÜ êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ðñïóöýãùí
ôïõ Ðüíôïõ êáé ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá
È Ýëù èåñìÜ íá óõã÷áñþ êáé íá åõ÷áñéóôÞóù ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï

Óôáõñïý Ëáìßáò, ðïõ ìïõ Ýäùóå ôçí åõêáéñßá íá ìéëÞóù ãéá ôçí êáôÜ
êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ðñïóöýãùí ôïõ Ðüíôïõ êáé
ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá êáé íá åõ÷çèþ ôï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò íá
ãßíåé åðéôõ÷çìÝíïò èåóìüò.
Ìå ôçí åñãáóßá ìïõ áõôÞ ãßíåôáé ðñáãìáôéêüôçôá ìéá ðáëéÜ ìïõ åðéèõìßá
íá êáôáãñÜøù ôçí éóôïñßá ôùí óõìðáôñéùôþí ìïõ ÅëëÞíùí Ðïíôßùí, ðïõ
åãêáôáóôÜèçêáí óôç Öèéþôéäá.
Óôçí ðñïóðÜèåéÜ ìïõ ãéá ôçí áíåýñåóç, ôç óõãêÝíôñùóç êáé êáôáãñáöÞ
ôïõ éóôïñéêïý õëéêïý, õðÜñ÷ïõí ïðùóäÞðïôå åëëåßøåéò êáé ðáñáëåßøåéò.
ÊÜðïéá óôïé÷åßá ßóùò íá áëëÜîïõí, üôáí ïëïêëçñùèåß ç Ýñåõíá.
Ç êáôÜ êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá 153
Óôç óõëëïãÞ ôïõ éóôïñéêïý õëéêïý áíáêÜëõøá Ýíèåñìïõò öéëïðüíôéïõò

åíôüò êáé åêôüò Ëáìßáò, ïé ïðïßïé ìå óõãêéíçôéêü ôñüðï ìå âïÞèçóáí êáé ìå
óõìðáñáóôÜèçêáí. Ôïõò åõ÷áñéóôþ êáé äçìüóéá ìÝóá áðü ôçí êáñäéÜ ìïõ.
Ç åñãáóßá ìïõ áõôÞ áò åßíáé Ýíá êÝíôñéóìá êáé Ýíá îåêßíçìá ãéá üóïõò
èåëÞóïõí íá ôç óõíå÷ßóïõí, íá ôç óõìðëçñþóïõí êáé íá ôçí áîéïðïéÞóïõí.
ÂáóéêÞ ðçãÞ ôçò åñãáóßáò ìïõ åßíáé ôï Ýñãï ôïõ Ðüíôéïõ äéáíïïýìåíïõ
êáé ðïëéôéêïý, áåßìíçóôïõ êáé áïßäçìïõ ÉóáÜê Ëáõñåíôßäç, ôï ïðïßï
óõìðåñéëáìâÜíåôáé óå áñêåôïýò ôüìïõò ôïõ «Áñ÷åßïõ ôïõ Ðüíôïõ». (ôïì.29ïò,
31ïò, ðáñÜñôçìá 15).
Åðßóçò ç åñãáóßá ôïõ ê. Êþóôá ÃáëëÞ, éáôñïý, ðñþçí âïõëåõôÞ,
êáôá÷ùñéóìÝíç óôá «×ñïíéêÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý» ôïì. 7ïò 1996 ìå ôßôëï
«Ìéá áðïôõ÷çìÝíç åãêáôÜóôáóç ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ ÊáõêÜóïõ ùò êáé ôùí
Éóñáçëéôþí ôï 1900 óôï ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäá)», êáé ôï âéâëßï ôïõ ê. Æá÷áñßá
ÐñÜðá, äáóêÜëïõ, óõããñáöÝá «ÎõíéÜäá Äïìïêïý Í. Öèéþôéäáò "Äáïõêëß"»
(Éóôïñßá-Ðïëéôéóìüò-¹èç êáé Ýèéìá) êáé ðëïýóéá âéâëéïãñáößá Ðïíôßùí
êõñßùò óõããñáöÝùí. Ôïõò åõ÷áñéóôþ ðïëý.
Åõ÷áñéóôþ èåñìÜ êáé ôïõò óõìðáôñéþôåò ìïõ, ïé ïðïßïé ìå ôéò æùíôáíÝò
ìáñôõñßåò ôïõò óõíÝâáëáí, þóôå íá ðñï÷ùñÞóåé ç åñãáóßá.
Ç éóôïñéêÞ ìïõ Ýñåõíá äåí ïëïêëçñþèçêå, óõíå÷ßæåôáé.
Ðñïôïý íá áíáöåñèþ óôï èÝìá ìïõ, èá ãñÜøù ìåñéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôïí ôüðï
üðïõ Ýæçóå êáé ìåãáëïýñãçóå ï ðïíôéáêüò Åëëçíéóìüò· åðßóçò ãéá ôç ìõèïëïãßá
ôïõ, ôçí ðïëéôéóôéêÞ ôïõ åðßäñáóç óå áëëïåèíåßò ëáïýò ôïõ ÊáõêÜóïõ ìå ôïõò
ïðïßïõò Ýæçóå, áêüìç ãéá ôçí éóôïñßá êáé ôéò ìåôïéêåóßåò ôïõ.
Ãåùãñáößá
Óýìöùíá ìå ðëçñïöïñßåò ðïõ ìáò äßíïõí ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò óõããñáöåßò,
ï Îåíïöþíôáò ï Áèçíáßïò óôï Ýñãï ôïõ «Êýñïõ ÁíÜâáóç», ï Áðïëëüäùñïò ï
Áèçíáßïò óôï Ýñãï ôïõ «ÂéâëéïèÞêç É» êáé ï ìåãÜëïò ãåùãñÜöïò ôçò
áñ÷áéüôçôáò ÓôñÜâùí, ï ïðïßïò êáôáãüôáí áðü ôçí ÁìÜóåéá ôïõ Ðüíôïõ, óôá
Ýñãá ôïõ «ÃåùãñáöéêÜ» êáé «ÅëëÜò êáé ç Ì. Áóßá», ï Ðüíôïò åêôåßíåôáé áðü
ôá íüôéá ðáñÜëéá ôïõ Åõîåßíïõ Ðüíôïõ ðñïò ôçí åíäï÷þñá ìå íüôéï óýíïñü
ôïõ ôç äõôéêÞ ü÷èç ôïõ ÅõöñÜôç ðïôáìïý, áíáôïëéêü óýíïñü ôïõ ôï ÖÜóç
ðïôáìü êáé äõôéêü ôïõ óýíïñï ôïí ¢ëõ ðïôáìü. ¸÷åé Ýêôáóç 70.000
ôåôñáãùíéêÜ ÷éëéüìåôñá, äçëáäÞ åßíáé ìåãáëýôåñïò áðü ôç ìéóÞ ÅëëÜäá. Óôçí
ðñáãìáôéêüôçôá ç ÝêôáóÞ ôïõ Þôáí ðïëý ìåãáëýôåñç, áöïý ïé ¸ëëçíÝò ôïõ
êõñéáñ÷ïýóáí óå üëá ôá ðáñÜëéá ôïõ Åõîåßíïõ Ðüíôïõ, óôçí áñ÷áßá ÔáõñéêÞ
÷åñóüíçóï, ôç óçìåñéíÞ Êñéìáßá êáé óå ìåãÜëåò ðåñéï÷Ýò ôïõ ÊáõêÜóïõ.
Ï Êáýêáóïò åßíáé ìéá ìåãÜëç ïñåéíÞ ðåñéï÷Þ ðïõ åêôåßíåôáé áðü âïññÜ
ðñïò íüôï óå ìÞêïò 1280 ÷éëéïìÝôñùí, áíÜìåóá óôéò äõï èÜëáóóåò, ôïí
Åýîåéíï Ðüíôï êáé ôçí Êáóðßá èÜëáóóá. ÌåãÜëåò ðåñéï÷Ýò ôïõ ÊáõêÜóïõ
Þôáí åëëçíéêÝò ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá ðñéí êõñéáñ÷Þóïõí ó' áõôÝò ïé Ñþóïé.
154 ÓõìÝëá Ôïõìáíßäïõ - Ðáôóéíáêßäïõ
Ìõèïëïãßá
ÐïëëÜ ìõèïëïãéêÜ óôïé÷åßá ìáñôõñïýí ãéá ôçí åëëçíéêüôçôá ôïõ Ðüíôïõ
êáé ôïõ ÊáõêÜóïõ.
- Ï Äßáò ãéá íá ôéìùñÞóåé ôïí ÐñïìçèÝá, ãéáôß ðÞñå ôï ðõñ áðü ôïí
¼ëõìðï êáé ôï Ýäùóå óôïõò áíèñþðïõò, ôïí Ýäåóå óôïí Êáýêáóï.1- 2
- Óôïí Êáýêáóï Ýöèáóå êáé ï ÇñáêëÞò, ãéá íá ëýóåé ôï äÝóìéï
ÐñïìçèÝá3.
- Óôçí Ôáõñßäá õðÞñ÷å ôï éåñü ôçò ÁñôÝìéäïò, üðïõ éåñïõñãïýóå ç
ÉöéãÝíåéá4.
- Óôçí Ôáõñßäá Ýöèáóáí ï ÏñÝóôçò êáé ï ÐõëÜäçò, ãéá íá ðÜñïõí ôï
îüáíï (îýëéíï Üãáëìá) ôçò èåÜò ÁñôÝìéäïò.
- Óôçí Êïë÷ßäá êáôåõèýíïíôáí ï Öñßîïò êáé ç ¸ëëç áíåâáóìÝíïé óôï
öôåñùôü êñéÜñé.
- Óôçí Êïë÷ßäá êáôåõèýíèçêå êáé ï ÉÜóïíáò ìå ôïõò Áñãïíáýôåò ôïõ5.
Ï Üîåíïò, Üãñéïò êáé ôñéêõìéþäçò Ðüíôïò, áðü ôïõò ¸ëëçíåò Ýãéíå
Åýîåéíïò (öéëüîåíïò) êáé ìåôáâëÞèçêå óå «ëßìíç åëëçíéêÞ», üðùò ãñÜöåé ï
×ñýóáíèïò, Ìçôñïðïëßôçò Ôñáðåæïýíôáò.
Áñãüôåñá áðü ôïõò Ìïããüëïõò êáé ÔáôÜñïõò ïíïìÜóèçêå «ÌÝëáò
Ðüíôïò» êáé áðü ôïõò îÝíïõò ðñïöÝñèçêå «Ìáýñç èÜëáóóá».
ÐïëéôéóôéêÞ åðßäñáóç6
Ç ðïëéôéóôéêÞ åðßäñáóç ðïõ Üóêçóáí ïé ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ óôïõò ëáïýò
ôïõ ÊáõêÜóïõ åßíáé ðïëý ìåãÜëç êáé ôï äåß÷íïõí ïé åêáôïíôÜäåò åëëçíéêÝò
ëÝîåéò ðïõ õðÜñ÷ïõí óôéò ãëþóóåò ôùí ëáþí ôïõ ÊáõêÜóïõ. Ïíüìáôá
ðñïóþðùí: ÉÜóùí, ÍÝóôùñ, ÔçëÝìá÷ïò, ÐëÜôùí, ÁñéóôïôÝëçò, ÁëÝîáíäñïò,
Ëåùíßäáò, ÄéïìÞäçò, Áðüëëùí, Áñßóôáñ÷ïò ê.Ü.
Ôá ïíüìáôá ôùí çìåñþí ôçò åâäïìÜäáò: ÊõñéáêÞ=Æåýò, ÄåõôÝñá=¢ñçò
ê.ë.ð. Ïíüìáôá âïõíþí, ðïôáìþí, ëéìáíéþí, ðüëåùí, ÷ùñéþí åßíáé åëëçíéêÜ.
Âáôïýì=ï âáèýò ëéìÞí ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí, Óôáõñïýðïëç, Óõìöåñïýðïëç,
Óåâáóôïýðïëç ê.ë.ð.
Ôá åõñÞìáôá ôùí áíáóêáöþí åßíáé ðÜìðïëëá. ÅëëçíéêÜ íïìßóìáôá,
êïóìÞìáôá, áããåßá êáé Üðåéñåò åëëçíéêÝò åðéãñáöÝò. ÐïëëÝò åêêëçóßåò åßíáé
÷ôéóìÝíåò áðü åëëçíéêÜ ÷Ýñéá, ðïëëÝò åéêüíåò, ðñáãìáôéêÜ áñéóôïõñãÞìáôá,
åßíáé æùãñáöéóìÝíåò áðü åëëçíéêÜ ÷Ýñéá, üðùò ìáñôõñåß ç âõæáíôéíÞ ãñáöÞ
ôïõò.
1. Áéó÷ýëïõ «Ðñïìçèåýò Ðõñöüñïò».

2. Áéó÷ýëïõ «Ðñïìçèåýò Äåóìþôçò».
3. Áéó÷ýëïõ «Ðñïìçèåýò Ëõüìåíïò».
4. Åõñõðßäïõ «ÉöéãÝíåéá ç åí Ôáýñïéò».
5. Åõñõðßäïõ «ÌÞäåéá».
6. «Áñ÷åßïí Ðüíôïõ» (ôüì. 31ïò. ÉóáÜê Ëáõñåíôßäç («Ìåôïéêåóßá Êáõêáóßùí 1885-1907»
óåë. 401).
Éóôïñßá
Ç åëëçíéêÞ Éóôïñßá óôïí Ðüíôï áñ÷ßæåé ôïí 8ï áéþíá ð.×. üôáí ïé ¸ëëçíåò
ôçò ÌéëÞôïõ ßäñõóáí óôá íüôéá ðáñÜëéá ôïõ Åõîåßíïõ Ðüíôïõ ôçí ÇñÜêëåéá
êáé ôç Óéíþðç êáé ç Óéíþðç ìå ôç óåéñÜ ôçò ßäñõóå ôçí Êåñáóïýíôá, ôá
Êïôýùñá, ôçò Ôñáðåæïýíôá.
Ç Ôñáðåæïýíôá éäñýèçêå ôï 756 ð.×. (åíþ ç Ñþìç ôï 753 ð.×.) êáé
åîåëß÷èçêå óå ìçôñüðïëç ôïõ ðïíôéáêïý åëëçíéóìïý êáé óå ìåãÜëï åìðïñéêü
êáé ðïëéôéóôéêü êÝíôñï.
Ïé Áèçíáßïé áñãüôåñá ßäñõóáí ôçí Áìéóü (ôç óçìåñéíÞ Óáìøïýíôá).
Ôçí åëëçíéêüôçôá ôïõ Ðüíôïõ êáé ôï õøçëü åëëçíéêü öñüíçìá ôùí
êáôïßêùí ôïõ ôùí ðáñáëéáêþí ðüëåùí öáíåñþíåé êáé ôï ðåñéóôáôéêü ìå ôïí
Îåíïöþíôá êáé ôïõò ìõñßïõò ôïõ. ÐåñéãñÜöåôáé óôçí «Êýñïõ ÁíÜâáóç»:
«Êáôåâáßíïíôáò ôï üñïò ÈÞ÷ç êáé åðéóêåðôüìåíïé ôéò ðüëåéò Êïôýùñá,
Óéíþðç, ÇñÜêëåéá ê.Ü. ðáíôïý ãíþñéóáí ôç æåóôÞ åëëçíéêÞ öéëïîåíßá êáé
ðáíôïý óõíåüñôáóáí ìå öáãïðüôé, ÷ïñïýò êáé áãþíåò».
Ôï 325 ð.×. ï Ì. ÁëÝîáíäñïò óõíå÷ßæïíôáò ôçí ðïñåßá ôïõ óôïí Êáýêáóï
åãêáôÝóôçóå óôçí Éâçñßá, ôç óçìåñéíÞ Ãåùñãßá 10.000 Ìáêåäüíåò ôïõ ìáæß ìå
åêáôïíôÜäåò ïéêïãÝíåéåò ÅëëÞíùí ôïõ Ðüíôïõ, ïé ïðïßåò ôïí áêïëïýèçóáí
ïéêåéïèåëþò.
Óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ìáñéïýðïëçò ìÝ÷ñé óÞìåñá õðÜñ÷åé ÷ùñéü ìå ôï üíïìá
Ìáêåäïíßá, åéò áíÜìíçóç ôùí Ìáêåäüíùí, ôùí ðñþôùí ïéêéóôþí ôïõ7.
Ôï 301 ð.×. ï Ðüíôïò ãßíåôáé âáóßëåéï ìå ðñùôåýïõóá ôçí Ôñáðåæïýíôá.
Åßíáé ç åðï÷Þ ôùí Ìéèñéäáôþí, Ðåñóþí óáôñáðþí ðëÞñùò åîåëëçíéóìÝíùí.
Åðß ÌéèñéäÜôïõ ôïõ ÓÔ´, ôïõ ÅõðÜôïñïò, (ç ìçôÝñá ôïõ Þôáí Åëëçíßäá, ï
ßäéïò ìéëïýóå, ëÝãåôáé, ôéò 22 ãëþóóåò ôùí êáôå÷ïìÝíùí áðü áõôüí ëáþí),
óôïõò ðïëÝìïõò ôïõ êáôÜ ôùí Ñùìáßùí, ôïõò ãíùóôïýò ìéèñéäáôéêïýò,
êáôáëýèçêå ôï 64 ð.×. ôï âáóßëåéï ôïõ Ðüíôïõ êáé ï Ðüíôïò Ýãéíå ÑùìáúêÞ
åðáñ÷ßá.
Åðß áõôïêñÜôïñïò Äéïêëçôéáíïý (284-305 ì.×.) êáé åðß Ì. Êùíóôáíôßíïõ
(306-337 ì.×.) ï Ðüíôïò åß÷å ðïëý óðïõäáßá èÝóç óôï Áíáôïëéêü ôìÞìá ôçò
ÑùìáúêÞò Áõôïêñáôïñßáò.
Ï Ðüíôïò ãßíåôáé «èÝìá» ôçò ÂõæáíôéíÞò Áõôïêñáôïñßáò êáé åðß
Éïõóôéíéáíïý ç Ôñáðåæïýíôá Þôáí óôñáôéùôéêü, ðíåõìáôéêü êáé ïéêïíïìéêü
êÝíôñï ôïõ Ðüíôïõ.
Óôçí Ôñáðåæïýíôá ï Éïõóôéíéáíüò êáôáóêåýáóå ôåß÷ç, õäñáãùãåßï, íáïýò,
ôï ëéìÜíé, ê.ëð.
Ï áõôïêñÜôïñáò ÇñÜêëåéïò (610-641 ì.×.) ôçí Ôñáðåæïýíôá åß÷å
ïñìçôÞñéü ôïõ óôéò åðé÷åéñÞóåéò ôïõ êáôÜ ôùí Ðåñóþí. ¼ôáí åëåõèÝñùóå ôéò
ðåñéï÷Ýò ôïõ ÊáõêÜóïõ áðü ôïõò ÐÝñóåò, ãéá íá åîáóöáëßóåé ôçí êáôï÷Þ
ôïõò åãêáôÝóôçóå ìå ôç èÝëçóÞ ôïõò ÷éëéÜäåò ïéêïãÝíåéåò ÅëëÞíùí ôïõ
7. È.Ã. Ðáíáãéùôßäç «Ï åí Ñùóßá åëëçíéóìüò». óåë.13

Ðüíôïõ, êõñßùò ìåôáëëïñý÷ùí áðü ôçí Áñãõñïýðïëç (Êéïõìïõó÷áíÝ), óôïí

Á÷ôáëÜ, ðåñéï÷Þ Ôéöëßäáò. (Ç Ôéöëßäá åßíáé ç ðñùôåýïõóá ôçò Ãåùñãßáò).
ÁõôÞ åßíáé ç ðñþôç ìåôïéêåóßá ÅëëÞíùí ôïõ Ðüíôïõ, ðïõ Ýãéíå åêïýóéá, ïé
Üëëåò Ýîé, ðïõ áêïëïýèçóáí, Ýãéíáí áêïýóéá.
Ôï 1204 ïé ÖñÜãêïé ôçò 4çò Óôáõñïöïñßáò êáôÝëáâáí ôçí Êùí/ðïëç.
Ïé Êïìíçíïß, ìå ðñþôïí ôïí ÁëÝîéï Á´ Êïìíçíü, ßäñõóáí ôçí
Áõôïêñáôïñßá ôçò Ôñáðåæïýíôáò. Åðß ôùí Êïìíçíþí ç ðíåõìáôéêÞ áíÜðôõîç
ôïõ Ðüíôïõ õðÞñîå ðïëý ìåãÜëç.
Ìáò äßäïõí ó÷åôéêÝò ðëçñïöïñßåò ï ëüãéïò Âçóóáñßùí ï Ôñáðåæïýíôéïò
óôï Ýñãï ôïõ «Åãêþìéïí Ôñáðåæïýíôïò», ï ÉùÜííçò Åõãåíéêüò, ï ×ùíéÜôçò,
ëüãéïò Êùíóôáíôéíïõðïëßôçò êáé ï Falmerayer.
Åäþ íá óçìåéþóïõìå üôé åðß ôùí Êïìíçíþí, ìÝóá 13ïõ áéþíá, ïé
ÃåíïõÜôåò êáé ïé Âåíåôïß áðïêôïýí åìðïñéêïýò óôáèìïýò óôçí Ôñáðåæïýíôá
êáé äéåîÜãïõí åìðüñéï ìå ôç Ìïããïëßá êáé ôçí Êßíá.
Ç óõìðåñéöïñÜ ôïõò ðñïò ôïõò ¸ëëçíåò Þôáí ôáðåéíùôéêÞ êáé ðéåóôéêÞ.
Ç æùÞ ôçò Áõôïêñáôïñßáò ôçò Ôñáðåæïýíôáò êñÜôçóå 257 ÷ñüíéá.
Óôéò 15 Áõãïýóôïõ 1461, 8 ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí ¢ëùóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò
ôï 1453, Ýðåóå êáé ç Ôñáðåæïýíôá óôá ÷Ýñéá ôïõ ÌùÜìåè Â', åðß Äáõßä
Êïìíçíïý, ôåëåõôáßïõ ÁõôïêñÜôïñá Ôñáðåæïýíôáò.
¸ôóé áñ÷ßæåé ç ìáêñÜ óêïôåéíÞ íý÷ôá ôçò óêëáâéÜò ôïõ Ðüíôïõ.
Ïé Ðüíôéïé åîïíôþíïíôáé êáé åîéóëáìßæïíôáé. ¼óïé ìðïñïýí öåýãïõí óôá
ðéï áðñüóéôá ìÝñç ôïõ Ðüíôïõ, êõñßùò ðñïò ôá ìåãÜëá ÌïíáóôÞñéá ôçò
Ðáíáãßáò ÓïõìåëÜ, ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Ðåñéóôåñåþôá, ôïõ Áãßïõ ÉùÜííïõ
Âáæåëþíá ê.Ü. Þ ðñïò ôïí Êáýêáóï, ôç íüôéá Ñùóßá, ôéò ÐáñáäïõíÜâéåò
Çãåìïíßåò, ôç Ì. Áóßá êáé ëéãüôåñï ðñïò ôïí Åëëáäéêü ÷þñï.
¸öåõãáí ïé ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ ãéá íá ãëõôþóïõí ôç óöáãÞ êáé ôçí
áôßìùóç ôùí Ôïýñêùí. ÓõíÝðåéá ïé ìåôïéêåóßåò, ïé ïìáäéêÝò ìåôáíáóôåýóåéò
ôïõò.
Ìåôïéêåóßåò
Ç ðñþôç ìåôïéêåóßá Ýãéíå åðß ôïõ Çñáêëåßïõ (610-641) êáé Þôáí åêïýóéá.
Ç äåýôåñç Ýãéíå áìÝóùò ìåôÜ ôçí ¢ëùóç ôçò Ôñáðåæïýíôáò, 15-8-
1461.ÄåêÜäåò ÷éëéÜäåò ¸ëëçíåò Ýöõãáí áðü ôïí Ðüíôï, Ýôóé ìåéþèçêå
óçìáíôéêÜ ï Åëëçíéóìüò ôïõ.
Ç ôñßôç ìåôïéêåóßá Ýãéíå ôï 1806, üôáí ïé ÍôåñåìðÝçäåò, ôïðéêïß Üñ÷ïíôåò,
Ëáæïß êõñßùò êáé ÔÜôáñïé, åðåéäÞ äõóáñåóôÞèçêáí áðü ôçí ÏèùìáíéêÞ
êõâÝñíçóç óôñáôïëüãçóáí ôïõò õðçêüïõò ôïõò êáé åðéôéèÝìåíïé êáôÜ ôùí
ðáñáëéáêþí ðüëåùí êáé ÷ùñéþí ôïõ Ðüíôïõ áðü ôç Ñéæïýíôá ìÝ÷ñé ôç
Óáìøïýíôá, Ýêáéãáí, êáôÝóôñåöáí, åñÞìùíáí êáé óêüôùíáí. ÅîáíÜãêáóáí
Ýôóé ôïõò ¸ëëçíåò íá åãêáôáëåßøïõí ôéò ðáôñïãïíéêÝò åóôßåò ôïõò êáé íá
êáôáöýãïõí óôç Ñùóßá.
Ç ôÝôáñôç ìåôïéêåóßá ôùí ÅëëÞíùí ôïõ Ðüíôïõ óôïí Êáýêáóï Ýãéíå ôï

1821 ìå ôçí êÞñõîç ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò êáôÜ ôùí Ôïýñêùí.
Áîßæåé íá óçìåéùèåß üôé óôçí åëëçíéêÞ åðáíÜóôáóç óõììåôåß÷áí ü÷é ìüíïí
ïé ðñùôïðüñïé ÕøçëÜíôçäåò, ðïíôéáêÞò êáôáãùãÞò, ï ÁëÝîáíäñïò
ÕøçëÜíôçò, ï ïðïßïò îåêßíçóå ôçí åëëçíéêÞ åðáíÜóôáóç áðü ôéò
ÐáñáäïõíÜâéåò ÷þñåò êáé ï áäåëöüò ôïõ ÄçìÞôñéïò, ï ïðïßïò ôåñìÜôéóå ôçí
åðáíÜóôáóç íéêçöüñá ìå ôçí ôåëåõôáßá ìÜ÷ç ðïõ Ýäùóå óôçí ÐÝôñá ôçò
Âïéùôßáò ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1829, áëëÜ êáé Üëëïé ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ, ïé
ïðïßïé áãùíßóèçêáí óôçí ¹ðåéñï, ôç ÓôåñåÜ êáé ôçí Ðåëïðüííçóï õðü ôéò
äéáôáãÝò ôïõ É. ÌáêñõãéÜííç, ôïõ ×áôæçêïóìÜ ÌðáúñáêôÜñç, ôïõ ÑÜäïâéôò
Ìáõñïâïõíéþôç ê.Ü.8
Ôüôå ï ÓïõëôÜíïò Ýäùóå åíôïëÞ íá åîïíôùèåß ï Åëëçíéóìüò ôïõ Ðüíôïõ
ãéá áíôßðïéíá.
Ï ÍôåñÝìðåçò ôçò Ôñáðåæïýíôáò, ÏóìÜí ðáóÜò ÓáôÞñæáôå, áëëÜ êáé
Üëëïé, ðñïóôÜôåøáí ôïí Åëëçíéóìü êáé äåí åðÝâáëëáí áíôßðïéíá.
ÁëëÜ êáé êáôÜ ôïõò ôñåéò ñùóïôïõñêéêïýò ðïëÝìïõò 1828-1832, ïé ïðïßïé
áêïëïýèçóáí ôçí åëëçíéêÞ åðáíÜóôáóç, ïé ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ õðÝóôçóáí
áðåñßãñáðôá ìáñôýñéá. Óáò ìåôáöÝñù, ìåôáãëùôôéóìÝíç, ôçí ðåñéãñáöÞ ôïõ
ÐáíÜñåôïõ Ôïðáëßäç áðü ôï Ýñãï ôïõ «Ï Ðüíôïò áíÜ ôïõò áéþíáò», ÄñÜìá
1927, ôçí ïðïßá ìíçìïíåýåé êáé ï ÉóáÜê Ëáõñåíôßäçò9: «Ôá ôïõñêéêÜ
óôñáôåýìáôá, ðïõ îåêéíïýóáí áðü ôéò Ýäñåò ôïõò, ìåôÝâáéíáí óôï ìÝôùðï ôïõ
ÊáõêÜóïõ ðåæÞ, åëëåßøåé Üëëùí ìÝóùí. ÄéÜíõáí åêáôïíôÜäåò ÷éëéüìåôñá ìåôÜ
áðü ðåæïðïñßá ðïëëþí çìåñþí.
Ôç íý÷ôá äéáíõêôÝñåõáí êáôÜ ðñïôßìçóç óå åëëçíéêÝò ðüëåéò, êùìïðüëåéò
êáé ÷ùñéÜ. Åêåß åðåéäÞ, ðïëëÝò öïñÝò, ç ðáñï÷Þ óôÝãçò êáé ôñïöÞò äåí ôïõò
éêáíïðïéïýóå, Þãåéñáí ôåñáôþäåéò áðáéôÞóåéò.
¢ñðáæáí ôá õðÜñ÷ïíôá ôùí éäéïêôçôþí, áããÜñåõáí ôá õðïæýãéÜ ôïõò êáé
ãéá íá êáëïðåñíïýí Ýóöáæáí ôá ðñüâáôá êáé ôéò áãåëÜäåò ôïõò, åóêüôùíáí
ôïõò ïéêïäåóðüôåò ôïõò, åìáóôßãùíáí êáé ôáëáéðùñïýóáí ôïõò ¸ëëçíåò, åéò ôá
óðßôéá ôùí ïðïßùí, üôáí Ýöåõãáí áõôïß êáôÝöèáíáí Üëëïé ôï âñÜäõ êáé áõôü
óõíå÷éæüôáí êáè' üëç ôç äéÜñêåéá ôùí ôñéþí ñùóïôïõñêéêþí ðïëÝìùí.
Ïé äõóôõ÷åßò ¸ëëçíåò áíáãêÜæïíôáí íá åãêáôáëåßðïõí ôá óðßôéá ôïõò, ôá
õðÜñ÷ïíôÜ ôïõò êáé íá êáôáöåýãïõí ïéêïãåíåéáêþò óôá äÜóç êáé Üöçíáí óôá
÷ùñéÜ ôïõò ãÝñïíôåò ãéá ôç öýëáîç ôùí óðéôéþí ôïõò êáé ôçí åîõðçñÝôçóç ôùí
óôñáôéùôþí. Åêôüò ôùí Üëëùí äåéíïðáèçìÜôùí áããáñåýïíôáí ïé ¸ëëçíåò íá
ìåôáöÝñïõí êáé ôá ðïëåìïöüäéá ìÝ÷ñé ôï ìÝôùðï, áêüìç êáé ôá ôçëåâüëá, ôá
ïðïßá Ýóõñáí óå Üâáôåò áôñáðïýò, ìÝóá áðü äÜóç, ÷áñÜäñåò êáé ìÝ÷ñé ôéò
êïñõöÝò ôïõ üñïõò ÐáñõÜäñõ, åðß âäïìÜäåò êáé ìÞíåò. ¸óõñáí ôá ôçëåâüëá
óáí õðïæýãéá ìÝ÷ñé ôç ãñáììÞ ôïõ ìåôþðïõ êáé ïé öñïõñïß, ðïõ óõíüäåõáí ôá
8. Ïä. Ëáìøßäïõ «¸ëëçíåò Ðüíôéïé åéò ôçí åèíåãåñóßáí ôïõ 1821» «Áñ÷åßïí Ðüíôïõ» ôüìïò 33ïò.
9. ÉóáÜê Ëáõñåíôßäç: «Áñ÷åßïí Ðüíôïõ» ðáñÜñôçìá 15 óåë.11.
ôçëåâüëá, åß÷áí ìáêñõÝò ñÜâäïõò (âïõêÝíôñåò) ìå ôéò ïðïßåò åêÝíôñéæáí

áõôïýò ðïõ Ýóõñáí ôá ôçëåâüëá, ãéá íá åîáíáãêáóèïýí íá ôá óýñïõí
ôá÷ýôåñá, åîáíôëþíôáò üëåò ôéò äõíÜìåéò ôïõò. Êáé Ýóõñáí ïé äõóôõ÷åßò êáé ôï
áßìá Ýôñå÷å áðü ôïõò ìçñïýò ôïõò óôá ðáðïýôóéá ôïõò êáé åðüôéæå ôéò
äéáâÜóåéò. ¸ôóé ôá ôçëåâüëá áðü ôçí Ôñáðåæïýíôá åóýñïíôáí åðÜíù óôçí
áðüôïìç, ó÷åäüí êÜèåôç áíÜâáóç ôïõ üñïõò ÊáñÜ-ÊáðÜí ìÝ÷ñé ôçí êïñõöÞ
ôïõ, ýøïõò 2.500 ìÝôñùí.
Ïé ïìïåèíåßò ìáò äåí ìðïñïýóáí ïýôå íá äõóáíáó÷åôïýí ïýôå íá
ãïããýæïõí, ãéá ôçí ôüóï ìåãÜëç óêëçñüôçôá êáé áãñéüôçôá, ãéáôß èá ôïõò
êáôáêñåïõñãïýóáí åðß ôüðïõ.»
ÌðñïóôÜ ó' áõôÞí ôçí áðåëðéóôéêÞ êáôÜóôáóç ïé ¸ëëçíåò ðïëëþí
ðåñéï÷þí ôïõ Ðüíôïõ, áìÝóùò ìåôÜ ôçí áðï÷þñçóç ôùí ñùóéêþí
óôñáôåõìÜôùí, ìå êÜèå èõóßá ðñïóðáèïýóáí íá öýãïõí áðü ôïí Ðüíôï. Ôüôå
óôç äéÜñêåéá ôïõ ðñþôïõ ñùóïôïõñêéêïý ðïëÝìïõ (1828-1829), Ýöõãáí 90.000
¸ëëçíåò Ðüíôéïé ðñïò ôïí Êáýêáóï êáé ôç íüôéá Ñùóßá êõñßùò.
Êáôáëáâáßíïõìå ðüóïé Üëëïé Ýöõãáí óôïõò Üëëïõò äõï ñùóïôïõñêéêïýò
ðïëÝìïõò ðïõ áêïëïýèçóáí.
Ç ðÝìðôç ìåôïéêåóßá (ïìáäéêÞ ìåôáíÜóôåõóç) ÅëëÞíùí áðü ôïí Ðüíôï
óôç Ñùóßá Ýãéíå ìåôÜ ôïí Êñéìáúêü ðüëåìï (1856-1866). 60.000 Ýöõãáí áðü
äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò ôïõ Ðüíôïõ êáé åãêáôáóôÜèçêáí óå äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò
ôçò Ñùóßáò.
Ç Ýêôç ìåôïéêåóßá ÅëëÞíùí ôïõ Ðüíôïõ óôç Ñùóßá Ýãéíå êáôÜ ôïí
Ñùóïôïõñêéêü ðüëåìï 1876, ï ïðïßïò äéÞñêåóå ìÝ÷ñé ôï 1884. ÊáôÜ ôçí
åðôáåôßá ôïõ ðïëÝìïõ ç ìåôáíÜóôåõóç ðÞñå ÷áñáêôÞñá öõãÞò. ¸öõãáí ôüóïé
ðïëëïß ¸ëëçíåò áðü ôïí Ðüíôï, ìå óõíÝðåéá ï Ðüíôïò ó÷åäüí íá åñçìùèåß.
Ãéá ðñþôç öïñÜ áíáôñÜðçêå ç ðëçèõóìéáêÞ õðåñï÷Þ ôïõ åëëçíéêïý
ðëçèõóìïý. Ãéá ðáñÜäåéãìá íá áíáöÝñù üôé óôçí åðáñ÷ßá Èåïäïóéïõðüëåùò
(Åñæåñïýì) Ýìåéíå ìüíïí ôï 1/10 ôïõ åëëçíéêïý ðëçèõóìïý.
Ç Ýâäïìç ïìáäéêÞ ìåôáíÜóôåõóç, ç ïðïßá åßíáé êáé ç ôåëåõôáßá, Ýãéíå ìå
ôï ôÝëïò ôïõ Á´ ðáãêïóìßïõ ðïëÝìïõ (1918) êáé ìåôÜ ôçí êïììïõíéóôéêÞ
åðáíÜóôáóç (ÍïÝìâñéïò 1917). ÁðïôÝëåóìá íá õðï÷ùñÞóïõí ôá ñùóéêÜ
óôñáôåýìáôá ðïõ êáôåß÷áí ôïí áíáôïëéêü Ðüíôï áðü ôï 1916. Ìáæß ôïõò
Ýöõãáí 60.000 ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ êáé ôïõ Êáñò, áöïý åãêáôÝëåéøáí ôéò
ïéêßåò ôïõò êáé ôéò ðåñéïõóßåò ôïõò åðåéäÞ öïâÞèçêáí ôá áíôßðïéíá ôùí
Ôïýñêùí, ãéáôß åß÷áí åêäçëùèåß õðÝñ ôùí Ñþóùí. Ïé Ôïýñêïé êáôáëÜìâáíáí
ôéò ðåñéï÷Ýò ðïõ åêêÝíùíáí ôá ñùóéêÜ óôñáôåýìáôá.
ÓõíïëéêÜ ï ðëçèõóìüò ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ðñïóöýãùí, ðïõ êáôÝöõãáí
ìÝ÷ñé ôï 1914 óôç Ñùóßá, áíåñ÷üôáí óå 650.000 Üôïìá10.
Ïé ¸ëëçíåò áõôïß óõãêñïôïýóáí óõìðáãåßò êïéíüôçôåò ìå åëëçíéêÜ
ó÷ïëåßá, ìå åëëçíéêÝò åêêëçóßåò, ìå ¸ëëçíåò äáóêÜëïõò êáé éåñåßò.
10. ÐáíÜñåôïò Ôïðáëßäçò «Ï Ðüíôïò áíÜ ôïõò áéþíáò».

ÁëëÜ áò Ýëèïõìå óôá ãåãïíüôá ðïõ áöïñïýí ôçí åãêáôÜóôáóç ôùí

ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá. Êáßôïé äåí ðñüêåéôáé ãéá ôçí
åãêáôÜóôáóç ðñïóöýãùí, Ý÷åé ðïëý ìåãÜëï åíäéáöÝñïí íá ôï áíáöÝñïõìå.
Ôï 1881, üôáí åíóùìáôþèçêå ç Èåóóáëßá óôçí åëåýèåñç ÅëëÜäá, ï
ðñùèõðïõñãüò ÁëÝîáíäñïò Êïõìïõíäïýñïò êÜëåóå ôïõò ¸ëëçíåò Ðïíôßïõò
ôïõ ÊáõêÜóïõ íá åãêáôáóôáèïýí óôçí áñáéïêáôïéêçìÝíç, ëüãù áðï÷þñçóçò
ôïõ ôïõñêéêïý ðëçèõóìïý, Èåóóáëßá êáé íá ëÜâïõí åýöïñåò áêáëëéÝñãçôåò
åêôÜóåéò. Æçôïýóå êõñßùò öõôåõôÝò êáé êáëëéåñãçôÝò êáðíïý, ãéá íá
äéäÜîïõí ôçí êáðíïêáëëéÝñãåéá óôïõò Èåóóáëïýò.
¼ìùò ï ÁëÝî. Êïõìïõíäïýñïò ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1881 Ý÷áóå ôéò åêëïãÝò
êáé ôï ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1883 ðÝèáíå. Ç õðüèåóç ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ
ÊáõêÜóïõ Ýìåéíå åêêñåìÞò.
Ôï 1894 ï ðñùèõðïõñãüò ×áñßëáïò Ôñéêïýðçò, ï ïðïßïò åðß 20 ÷ñüíéá
(1875-1895) êõñéÜñ÷çóå óôçí ðïëéôéêÞ óêçíÞ ôçò ÷þñáò êáé ï ïðïßïò
áíáäéïñãÜíùóå êáé áíáóõãêñüôçóå ôç ÷þñá, êÜëåóå ôïõò ¸ëëçíåò Ðïíôßïõò
ôïõ ÊáõêÜóïõ íá åãêáôáóôáèïýí óôçí åëåýèåñç ðáôñßäá «üðïõ ôïõò
áíáìÝíïõí ç óôïñãÞ ôçò ðáôñßäïò ôùí êáé áíåêìåôÜëëåõôïé åðéäåêôéêáß
êáëëéåñãåßáò ÷Ýñóïé åêôÜóåéò. Åê ôïõ ðñïúüíôïò ôçò êáëëéåñãåßáò ôùí ïðïßùí,
éäßá ôïõ êáðíïý, èá æïõí åí áíÝóåé ïé ßäéïé, áëëÜ êáé ôçí åèíéêÞí ïéêïíïìßáí
ôïõ ¸èíïõò ôùí èá åíéó÷ýóïõí». ÁëëÜ ôï 1895 ï ×áñ. Ôñéêïýðçò Ý÷áóå ôéò
åêëïãÝò êáé ôï 1896 ðÝèáíå. Ç åêêñåìüôçò ðáñÝìåéíå.
Ïé ¸ëëçíåò Ðüíôéïé ôïõ ÊáõêÜóïõ Ýóôåéëáí ôñåéò äéáäï÷éêÝò åðéôñïðÝò
ãéá íá åîáêñéâþóïõí ôçí êáôÜóôáóç óôçí ÅëëÜäá. Ãýñéóáí üëåò
áðïãïçôåõìÝíåò.
Äåí õðÞñ÷å êáô' áñ÷Üò íïìïèåôéêü ðëáßóéï, ðïõ íá êáôï÷õñþíåé ôçí
äùñåÜí Þ åðß ðéóôþóåé ðáñá÷þñçóç äçìïóßùí åêôÜóåùí. ÕðÞñ÷áí ìüíïí ïé
áãáèÝò ðñïèÝóåéò ôïõ ðñùèõðïõñãïý, ïé ïðïßåò ïäÞãçóáí ôïõò ¸ëëçíåò
Ðïíôßïõò ôïõ ÊáõêÜóïõ, ðïõ ôéò ðßóôåøáí, óå êüëáóç ôáëáéðùñéþí, êñáôéêÞò
åãêáôÜëåéøçò, êïéíùíéêÞò áíáëãçóßáò, ðåßíáò, ãýìíéáò êáé èáíÜôïõ.
Ôï 1898 ïé ¸ëëçíåò Ðüíôéïé ôïõ ÊáõêÜóïõ, ïé ïðïßïé åöëÝãïíôï áðü ôïí
ðüèï íá æÞóïõí óôçí åëåýèåñç ðáôñßäá ôïõò ôçí ÅëëÜäá, óôÝëíïõí óôçí
ÅëëÜäá ôÝóóåñåéò áíôéðñïóþðïõò ôïõò áðü äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò ôïõ
ÊáõêÜóïõ íá äéáëÝîïõí êáé íá áãïñÜóïõí Ýíá êáôÜëëçëï êôÞìá ãéá ôçí
åãêáôÜóôáóÞ ôïõò. Ç åðéôñïðÞ åðÝëåîå ôï êôÞìá ôïõ ÄáïõêëÞ (ôç óçìåñéíÞ
ÎõíéÜäá), ôï ïðïßï áíÞêå óôçí Ïèùìáíßäá ÖáôìÝ Æå÷Ü ÷áíïýì, êüñç ôïõ
ÓïõêñÞ åöÝíôç, ç ïðïßá ðÞñå äÜíåéï 370.000 äñ÷ áðü ôçí ÔñÜðåæá ôçò
Çðåéñïèåóóáëßáò, ìå õðïèÞêç ôï êôÞìá áõôü. Äåí ìðüñåóå üìùò íá
áðïðëçñþóåé ôï äÜíåéï êáé ç ÔñÜðåæá Ýâãáëå óå ðëåéóôçñéáóìü ôï êôÞìá êáé
ôï áãüñáóå ç ßäéá ç ÔñÜðåæá. Áöïý ôï áîéïðïßçóå ãéá ìéêñü ÷ñïíéêü
äéÜóôçìá, ôï ðïýëçóå óôï âïõëåõôÞ ÍáõðÜêôïõ Ãåþñãéï Ðëáôáíéþôç.
Ï Ã. Ðëáôáíéþôçò åðß 25 ÷ñüíéá Ýæçóå óôï åîùôåñéêü êáé áó÷ïëÞèçêå ìå
åðéôõ÷çìÝíåò ãåùñãéêÝò åðé÷åéñÞóåéò óôç Âåóóáñáâßá êáé ôç íüôéá Ñùóßá.

Åêåß ãíþñéóå ôïõò åñãáôéêïýò êáé ðñùôïðüñïõò ¸ëëçíåò Ðïíôßïõò
êáëëéåñãçôÝò.
Áöïý ï Ã. Ðëáôáíéþôçò ðïýëçóå ôá êôÞìáôá ðïõ åß÷å óôç Âåóóáñáâßá êáé
ôç íüôéá Ñùóßá, áãüñáóå áðü ôçí ôñÜðåæá ôçò Çðåéñïèåóóáëßáò ôï êôÞìá ôïõ
ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäáò).
¼ôáí ç ÅðéôñïðÞ ðëçñïöïñÞèçêå üôé ôï êôÞìá ðïõëÞèçêå, åðÝóôñåøå
Üðñáêôç óôïí Êáýêáóï.
Ï Ã. Ðëáôáíéþôçò üôáí Ýìáèå ôï ëüãï ôïõ åñ÷ïìïý ôçò ÅðéôñïðÞò ôùí
ïìïãåíþí ìáò ôïõ ÊáõêÜóïõ óôï ÄáïõêëÞ, ìå äçìïóéåýìáôÜ ôïõ óôéò
åëëçíéêÝò åöçìåñßäåò ôïõ ÊáõêÜóïõ êáëïýóå ôïõò ïìïåèíåßò ìáò ôïõ
ÊáõêÜóïõ íá Ýñèïõí íá åñãáóèïýí óôï ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäá) êáé áõôüò èá
ôïõò ðñüóöåñå Ýôïéìåò êáôïéêßåò, ãç, âüäéá, áãñïôéêÜ åñãáëåßá, óðïñÜ êáé
ôñïöÞ ìÝ÷ñé ôç íÝá åóïäåßá 1901.
110 ïéêïãÝíåéåò ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ ÊáõêÜóïõ, áöïý ðïýëçóáí ôéò
ðåñéïõóßåò ôïõò êáé ü,ôé äåí ìðïñïýóáí íá ìåôáöÝñïõí, îåêßíçóáí ãéá ôï
êôÞìá ôïõ ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäá).
Åßíáé ç ðñþôç åãêáôÜóôáóç ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ ÊáõêÜóïõ óôç
Öèéþôéäá. Äåí åßíáé åãêáôÜóôáóç ðñïóöýãùí, åðåéäÞ üìùò Ý÷åé ðïëý ìåãÜëï
åíäéáöÝñïí èá ôçí ðåñéãñÜøïõìå. Ç ðñþôç áõôÞ åãêáôÜóôáóç õðÞñîå ðïëý
áôõ÷Þò, áôõ÷Ýóôáôç êáé åß÷å óáí áðïôÝëåóìá ôçí åîüíôùóç ðïëëþí áðü
áõôïýò.
25 ïéêïãÝíåéåò êáôüðéí õðïäåßîåùò11, êáôÝâçêáí óôçí ÊñÞôç, üðïõ âñÞêáí
áäåëöéêÞ õðïäï÷Þ, äùñåÜí êáôïéêßá, ôñïöÞ êáé åñãáóßá ìå áìïéâÞ 7, 8 êáé 9
ãñüóéá êáé ôçí äéáâåâáßùóç ìüëéò èá åßíáé óå èÝóç ç ÊñçôéêÞ Ðïëéôåßá, äéá
íüìïõ èá ôïõò äþóåé êáëëéåñãÞóéìç ãç.
¼ôáí ï Ã. Ðëáôáíéþôçò Ýìáèå ãéá ôéò 25 ïéêïãÝíåéåò, ðïõ ðÞãáí óôçí
ÊñÞôç, óôÝëíåé áìÝóùò ôïí áíôéðñüóùðü ôïõ É. ÌçãéÜêç óôçí ÊñÞôç, ï
ïðïßïò ÌçãéÜêçò ôïõò Ýäùóå Ýíôõðåò ðñïóêëÞóåéò ãéá ôï ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäá)
êáé ôïõò õðïó÷üôáí «Ýôïéìç ëéèáóâåóôüêôéóôç êáôïéêßá, åëáöñÜ Üìáîá,
óéäåñÝíéá ãåùñãéêÜ åñãáëåßá, âüäéá, 1 óôñÝììá ãçò äùñåÜí åéò ëá÷áíüêçðïí,
1 óôñÝììá ãçò äùñåÜí åéò Üìðåëïí, ãçí êáëëéåñãÞóéìïí, óðïñÜí êáé äùñåÜí
äéáôñïöÞ ìÝ÷ñé ôçò êáéíïýñãéáò åóïäåßáò (1901)».
Ïé 25 ïéêïãÝíåéåò öéëüôéìá óêåðôüìåíåò äåí Þèåëáí íá åðéâáñýíïõí ôïõò
öéëüîåíïõò êñçôéêïýò áäåëöïýò êáé äÝ÷èçêáí ôéò ðñïôÜóåéò ôïõ Ã.
Ðëáôáíéþôç êáé åíçìÝñùóáí ôïí Õðïõñãü Åóùôåñéêþí Êïýíäïõñï. Ôï ßäéï
Ýêáíå êáé ï É. ÌçãéÜêçò åê ìÝñïõò ôïõ Ðëáôáíéþôç.
Ìå óýìöùíç ãíþìç ôïõ Õðïõñãïý Êïýíäïõñïõ êáé ìå Ýîïäá ôïõ
Äçìïóßïõ ïé 25 ïéêïãÝíåéåò ôùí ïìïãåíþí Êáõêáóßùí Ýöèáóáí óôï ÄáïõêëÞ
11. Ï Ðáí. Áêñßôáò, ðëïýóéïò Ðüíôéïò áðü ôï ÁéêáôåñéíïäÜñ, ìÝëïò ôçò ÅðéôñïðÞò ôùí
ôåóóÜñùí Êáõêáóßùí ðïõ Þñèå ôï 1898 óôçí ÅëëÜäá åßíáé áõôüò ðïõ õðÝäåéîå.
(ÎõíéÜäá). Åêåß áíôß íá ôïõò ðåñéìÝíïõí ïé Ýôïéìåò ëéèáóâåóôüêôéóôåò

êáôïéêßåò, ôïõò Ýñéîáí óå ìéá ìÜíôñá ãåìÜôç êïðñéÝò, üðïõ åß÷áí áññùóôÞóåé
êáé øïöÞóåé 50 âüäéá ðïõ Ýöåñå áðü ôç Ñùóßá ï Ã. Ðëáôáíéþôçò. Ôá ïóôÜ
ôïõò áêüìç êåßôïíôáí óå óùñïýò ãýñù áðü ôç ìÜíôñá. Ç åîáðÜôçóç ôùí
ïìïåèíþí ìáò áðü ôïí Êáýêáóï Þôáí öïâåñÞ.
Ç åãêáôÜóôáóç ôùí 55 ïéêïãåíåéþí ôùí ïìïåèíþí ìáò Êáõêáóßùí Þôáí
ôñéó÷åéñüôåñç. Ôïõò Ýñéîáí Üóôåãïõò óå ôüðï Üíõäñï. Äåí åß÷áí ðüóéìï íåñü,
ðßíáíå èïëÜ êáé áêÜèáñôá íåñÜ. Ï ôüðïò åß÷å êëßìá âáñý êáé íïóçñü, ôçí
çìÝñá âáóáíßæïíôáí áðü ôïí êáýóùíá êáé ôï âñÜäõ ðÜãùíáí.
Ïé õðüëïéðåò 30 ïéêïãÝíåéåò, üôáí ðëçñïöïñÞèçêáí ôçí êáêÞ
åãêáôÜóôáóç ôùí 80 ïéêïãåíåéþí ðïõ ðñïçãÞèçêáí, ìå êáíÝíá ôñüðï äåí
Þèåëáí íá ðÜíå óôï ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäá). 13 ïéêïãÝíåéåò ðÞãáíå óôïí Áëìõñü
Âüëïõ êáé 17 ìåßíáíå óôç Ëáìßá. Áðü áõôÝò 13 ïéêïãÝíåéåò, ìå äéêÜ ôïõò
÷ñÞìáôá, åðÝóôñåøáí áìÝóùò óôïí Êáýêáóï. 14 ïéêïãÝíåéåò öÝñíïíôáò ðïëý
âáñåéÜ ôçí åîáðÜôçóç ðïõ õðÝóôçóáí áðü ôïí Ã. Ðëáôáíéþôç, ìå äéêÜ ôïõò
÷ñÞìáôá ðÞãáíå óôï ÷ùñéü Áë÷áíÞ, áãüñáóáí âüäéá, ãåùñãéêÜ åñãáëåßá,
óðüñï êáé áíáóêïõìðþèçêáí óôç äïõëåéÜ, üìùò åß÷áí áññùóôÞóåé óôï
ÄáïõêëÞ êõñßùò áðü åëïíïóßá êáé ðÝèáéíáí. Ïé 10 ïéêïãÝíåéåò áðü áõôÝò ìå
äéêÜ ôïõò ÷ñÞìáôá åðÝóôñåøáí óôïí Êáýêáóï.
ÐáñÜ ôçí ôñáãéêÞ êáôÜóôáóç, äéÜöïñåò åöçìåñßäåò ìå õðïâïëéìáßá
äçìïóéåýìáôá åãêùìßáæáí ôïí Ã. Ðëáôáíéþôç, ãéáôß äçìéïýñãçóå ôÝóóåñá
÷ùñéÜ óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÄáïõêëÞ: ôçí Îõíßá, ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï, ôçí
ÊïñïìçëéÜ êáé ôçí Êáõêáóßá, ôùí ïðïßùí Ýêáìå ôá åãêáßíéá. «…åðïßçóå ìÝãá
Üëìá ðñïüäïõ ìåñéìíÞóáò íá áóöáëßóåé ðñï ðáíôüò ôçí åõæùßáí ôùí ãåùñãþí
ôïõ êáé êáôáèÝóáò ôïéïýôù ôñüðù ôïí èåìÝëéïí ëßèïí ôçò åðß ôá êñåßôù ôñïðÞò
ôïõ âßïõ ôùí åí Èåóóáëßá ãåùñãþí».
Ç ðñáãìáôéêüôçôá Þôáí üôé ï Ã. Ðëáôáíéþôçò áîßùóå áðü ôïõò
ÊáõêÜóéïõò íá ÷ôßóïõí ìüíïé ôïõò ôéò êáôïéêßåò ôïõò, íá áãïñÜóïõí ìå äéêÜ
ôïõò ÷ñÞìáôá ôá áñïôñéþíôá æþá êáé üëá üóá õðïó÷Ýèçêå êáé ôçí ðáñáãùãÞ
ðïõ èá ðáßñíáíå áðü ôçí êáëëéÝñãåéá èá ôçí ìïéñÜæïíôáí óå äõï ßóá ìÝñç ìå
ôïí áöÝíôç.
«ÁõôÞ åßíáé óêëáâéÜ», áðÜíôçóáí ïé ÊáõêÜóéïé.
ÌåôáöÝñù åäþ áðü ôçí åñãáóßá ôïõ ê. Êþóôá ÃáëëÞ êáôá÷ùñéóìÝíç óôá
«×ñïíéêÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý» ôüìïò 7ïò, ôïí ôßôëï ìüíïí, ï ïðïßïò üìùò
ëÝåé ðïëëÜ, åíüò äçìïóéåýìáôïò ôçò åöçìåñßäáò «ÐáíèåóóáëéêÞ» ôïõ Âüëïõ,
ôçò 5çò Éïõëßïõ 1900. «Ïé ÊáõêÜóéïé åí ÄáïõêëÞ» (Áé õðïó÷Ýóåéò ôïõ ê.
Ðëáôáíéþôïõ. Ïé Üíèñùðïé ïé ïìïãåíåßò ðåéíþóé, ìáóôéãþíïíôáé êáé
êáêïðïéïýíôáé). Ðáñáëåßðù ôï êåßìåíï, ãéá ôçí ïéêïíïìßá ôïõ ÷þñïõ. Ç
áðÜíôçóç ôùí áíèñþðùí ôïõ Ðëáôáíéþôç óôï äçìïóßåõìá Þôáí êõíéêÞ.
Óôï ÄáïõêëÞ ïé Üññùóôïé äïýëåõáí ìå çìåñïêÜìáôï êáé Ýðáéñíáí
áíôßôéìï ôçò åñãáóßáò ôïõò áëåýñé, êáôÜìáõñï áðü ôï äáõëßôç. ¼ôáí äåí
ìðïñïýóáí íá åñãáóèïýí óôåñïýíôáí êáé áõôü ôï áëåýñé. Ãéá íá

åîáóöáëßóïõí ôï øùìß ôïõò ðïõëïýóáí ôá êïóìÞìáôá ðïõ Ýöåñáí ìáæß ôïõò,
ôá ïéêïãåíåéáêÜ ôïõò êåéìÞëéá, ôá óêåýç êáé ôá ñïý÷á ôïõò.
Ç åöçìåñßäá ôùí Áèçíþí «Åìðñüò» óôéò 18 Äåêåìâñßïõ ôïõ 1900 Ýãñáöå:
«ÅëÜôå íá öñßîåôå ïëßãïí, ôé øùìß ôñþíå ïé ÊáõêÜóéïé. Áßó÷ïò êáé öñßêç».
ÌåôáöÝñù ôï êåßìåíï áðü ôï âéâëßï ôïõ ê. Æá÷áñßá Åõóôñáôßïõ ÐñÜðá,
äáóêÜëïõ êáé óõããñáöÝá «ÎõíéÜäá Äïìïêïý Í. Öèéþôéäáò "Äáïõêëß"
(Éóôïñßá-Ðïëéôéóìüò-¹èç êáé ¸èéìá)» óåë. 114: "ÌÝ÷ñé ôçò ÷èåò åíïìßæïìåí,
üôé ðëçí ôùí åí Ðåéñáéåß åéò áèëßáí åõñéóêïìÝíùí êáôÜóôáóéí äåí õðÜñ÷ïõí
Üëëïé åí ÅëëÜäé ÊáõêÜóéïé, èýìáôá êáé áõôïß ðåñéöñïíÞóåùò, óêëçñüôçôïò
êáé áóðëá÷íßáò ó÷åäüí ðÜíôùí.
Äõóôõ÷þò ìéá åðéóôïëÞ ôçí ïðïßá ÷èåò åê Ëáìßáò ðáñÜ ðñïóþðïõ, åéò ôçí
áîéïðéóôßáí ôïõ ïðïßïõ Ý÷ïìåí ðëçñåóôÜôçí ðåðïßèçóéí ìáò ðëçñïöïñåß, üôé
ðëçí ôùí åí Ðåéñáéåß õðÜñ÷ïõí êáé ïëßãïé ôéíÝò áêüìç ðåñéóùèÝíôåò
ÊáõêÜóéïé åéò ôï êôÞìá ÍôáïõêëÞ ôïõ ê. Ðëáôáíéþôïõ, óýñïíôåò ôçí áèëßáí
êáé êáôåóêëçêõßáí ýðáñîßí ôùí õðü êáëáìïóêåðåßò êáëýâåò åí ìÝóù
÷åéìþíïò!
ÁëëÜ ôï öïâåñüôåñïí äåí åßíáé ôïýôï, ôï üôé ïé äõóôõ÷åßò åêåßíïé
Üíèñùðïé áíáãêÜæïíôáé íá ôñÝìùóé êáé íá ñéãþóé êáé íá áðïèíÞóêùóé
äéáìÝíïíôåò õðü ôáò êáëáìïóêåðåßò êáëýâáò, ôáò ïðïßáò ç ìåãáëïäùñßá êáé
ìåãáëïøõ÷ßá ôïõ ðëïõóßïõ ôóéöëéêéïý÷ïõ åðÝôñåøå í'áíåãåßñïõí êáé åí ôáéò
ïðïßáéò ëéìíÜæïõí ôá ðáíôá÷üèåí åéóåñ÷üìåíá ýäáôá.
Ôï öñéêïäÝóôåñïí ðÜíôùí, åêåßíï ôï ïðïßïí êéíåß ôçí öñßêçí êáé ôçí
áãáíÜêôçóéí êáôÜ ôïõ êõñßïõ åêåßíïõ, åéò ôïí ïðïßïí Ýöåîå íá ãßíåé ìÝãáò êáé
ðïëýò êáé ðëïýóéïò êáé ôóéöëéêïý÷ïò, åßíáé ç ôñïöÞ ðïõ ðáñÝ÷åé åéò ôïí
Üèëéïí êïóìÜêçí, åßíáé ôï øùìß, ôï ïðïßïí ç ìåãÜëç ôïõ êáñäéÜ äßíåé íá öÜíå
ïé áôõ÷åßò åêåßíáé õðÜñîåéò, ïé ïðïßåò åðß ôùí ï÷èþí ôçò ÎõíéÜäïò
ðåñéöÝñïõóé ôïõò öáóìáôþäåéò óêåëåôïýò ôùí.
Ï ößëïò ôïõ «Åìðñüò» ï åðéóôÞëáò ðñïò çìÜò, åß÷å ôçí êáëÞí Ýìðíåõóéí
íá ìáò óôåßëç óõã÷ñüíùò êáé Ýíá êïììÜôé øùìß, áðü åêåßíï ðïõ ôñþíå ïé
ÊáõêÜóéïé «äéüôé ïéáäÞðïôå ðåñéãñáöÞ ôïõ Þèåëåí õðïëåéöèÞ ôïõ
ðñÜãìáôïò!».
Êáé åß÷å ðëçñÝóôáôá äßêáéïí.
Ðñïóêáëïýìå, ðáñáêáëïýìå ìÜëéóôá üëïí ôïí êüóìï íá ëÜâç ôïí êüðïí
íá äéÝëèç ôùí ãñáöåßùí ìáò äéá íá êáìáñþóç ôï ðåñßöçìïí áõôü øùìß êáé
öñßîç êáé áçäéÜóç êáé áãáíáêôÞóç ðñï ôïõ èåÜìáôïò. Ôï øùìß ôï Ý÷ïìåí
åêôåèåéìÝíïí åéò ôá ãñáöåßá ìáò.
Ôé íá óáò ðåñéãñÜøùìåí; Êáé íá ôï ïíåéñåõèÞôå äåí äýíáóèå. Áñêåß íá
óáò åßðùìåí, üôé åßíáé ïëüìáõñï óáí ôï ÷Üñï êáé óêëçñü óáí ãñáößôçò. Åßíáé
áõôü øùìß; Åßíáé êïðñéÜ; Åßíáé öáñìÜêé; Åßíáé ðÝôñá;
Êáé üìùò áõôÞ ôçí ðÝôñá, áõôü ôï öáñìÜêé, áõôÞí ôçí êïðñéÜ, Ýôñùãáí êáé
ôñþíå ïé ÊáõêÜóéïé ôïõ Íôáïõêëß, êôÞìáôïò ôïõ ìåãáëïêôçìáôßïõ ê.

Ðëáôáíéþôïõ, øùìß - ï ê. Ðëáôáíéþôçò íá ôï êÜìç - ôï ïðïßïí çäýíáôï
êÜëëéóôá í'áíôéêáôáóôÞóç ôáò ïâßäáò Êñïõð, êáé ôç âïõíéÜ ôùí âïäßùí, êáé
ü÷é íá åéóÝñ÷åôáé åéò ôá óôïìÜ÷éá áíèñþðùí!
¼ôáí ôáýôá Ýãéíáí ãíùóôÜ åéò ôçí Ëáìßáí, ç åêåß êïéíùíßá êáôåîáíÝóôç
êáôÜ ôçò äéáãùãÞò ôùí åí Íôáïõêëß, áìÝóùò äå Þñ÷éóáí óõëëÝãïíôåò
åñÜíïõò, üðùò äé áõôþí ôïõò áðïóðÜóïõí áðü ôïõò õãñïýò ôÜöïõò, åéò ïõò
êáôåäéêÜóèçóáí íá æïýíå ôñþãïíôåò êüðñïí. Ôá Ýìáèå äå êáé ï íïìÜñ÷çò
Ëáìßáò, åíþðéïí ôïõ ïðïßïõ êëçèåßò ï åðéóôÜôçò ïìïëüãçóåí, üôé ðñÜãìáôé
áõôüò åßíáé ï Üñôïò ï ðáñå÷üìåíïò ðñïò ôïõò ÊáõêÜóéïõò, ðñïóåðÜèçóå äå
íá äéêáéïëïãçèåß åéðþí üôé ïé ÊáõêÜóéïé äåí åêáèÜñéæáí ôïí óßôïí, åíþ åßíáé
âåâáéùìÝíïí üôé äåí ôïõò ðáñÝ÷åôáé óßôïò, áëëÜ ìüíïí áëåýñé ìïéÜæïí ìå
«ôáìðÜêï», áðü áõôü äå ôï áëåýñé ãßíåôáé ôï øùìß ôïõ ïðïßïõ ôï äåßãìá
Ý÷ïìåí åéò ôá ãñáöåßá ìáò.
ÅóêÝöèçìåí, áí äåí Ýðñåðå ôï øùìß áõôü íá ôï áöéåñþóùìåí åéò ôçí
åôáéñåßáí ôùí… æùïößëùí. Èá çäéêïýóáìåí üìùò óöüäñá ôïõò ößëïõò ôùí
æþùí êáé áõôÜ ôá æþá, äéüôé êáé áõôÜ åßìåèá âÝâáéïé,üôé è' áðÝóôñåöïí ôçí
êåöáëÞí áðü ôï ïëüìáõñï áõôü øùìß, ôï ïðïßïí üìùò, èÝëïõí äåí èÝëïõí,
ðñÝðåé í'áëÝèïõí ôá óôïìÜ÷éá ôùí Êáõêáóßùí. Êáé ôï áëÝèïõí ìåí, áëëÜ êáé
ï ×Üñïò êÜèå ìÝñá ôïõò èåñßæåé ìÝ÷ñéò åíüò, áí äåí óðåýóç ç öéëáíèñùðßá
ôùí ËáìéÝùí íá óþóç ôïõò åíáðïìåßíáíôáò."
ÏéêïãÝíåéåò ïëüêëçñåò åß÷áí ðåèÜíåé. Äåí õðÞñ÷å ïéêïãÝíåéá, ç ïðïßá
äåí Ý÷áóå 2 êáé 3 ìÝëç ôçò. ÔñáãéêÜ ðåñéóôáôéêÜ áíáöÝñåé ï ôýðïò åêåßíçò
ôçò åðï÷Þò. ÃñÜöåé ç «ÐáíèåóóáëéêÞ»: «¹ñèå óôï Ãñáöåßï Üíäñáò ðïõ åß÷å
ôï ÷ñþìá ôïõ èáíÜôïõ, åß÷å èÜøåé óôï ÄáïõêëÞ ôá 6 ðáëéêÜñéá ôïõ. Æçôïýóå
÷ñÞìáôá, ãéá íá åðéóôñÝøåé óôïí Êáýêáóï». ¢ëëï ðåñéóôáôéêü. «¹ñèå óôï
Ãñáöåßï ìÜíá ðáñÜöñùí, ãéáôß Ý÷áóå üëá ôá ìÝëç ôçò ïéêïãåíåßáò ôçò».
Ãéá ôçí êáôÜíôéá, ôçí åîáèëßùóç áõôþí ôùí ïìïãåíþí ìáò ïé åöçìåñßäåò
ôùí Áèçíþí, «Áêñüðïëéò», «¢óôõ», «Êáéñïß», ôï ðåñéïäéêü «ÎåíïöÜíçò» êáé
Üëëåò åöçìåñßäåò ôçò åðáñ÷ßáò, üðùò ç «ÐáíèåóóáëéêÞ», Ýãñáöáí ðïëýóôçëá
Üñèñá.
Ç áðÜíôçóç ôïõ Ðëáôáíéþôç óôá äçìïóéåýìáôá Þôáí: «Ôáò ðáñ' áõôþ 70
ïéêïãåíåßáò åßíáé áíáãêáóìÝíïò íá äéáôñÝöåé åðß 15 ìÞíáò, ìÝ÷ñé ôçò íÝáò
åóïäåßáò 1901». ØåõäÝóôáôïò ï ëüãïò ôïõ, áöïý ïé ÊáõêÜóéïé ðÝèáéíáí áðü
ôçí ðåßíá.
Äåí óõíåêéíåßôï êáíÝíáò, ïýôå ïé êñáôéêÝò õðçñåóßåò, ïýôå ç åêêëçóßá,
ïýôå ï Åñõèñüò Óôáõñüò. Ç áíáëãçóßá ôçò êïéíùíßáò Þôáí áðåñßãñáðôç
ìðñïóôÜ óôïí áöáíéóìü ôùí ïìïåèíþí ìáò. ÊáôÜ ôïõò ìåôñéüôåñïõò
õðïëïãéóìïýò ôïõ éåñÝá ôïõò ×áñÜëáìðïõ Ìáõñßäç, ôïõ ïðïßïõ ç ïéêïãÝíåéá
áðïäåêáôßóèçêå, ðÝèáíáí óôï ÄáïõêëÞ, óôá ðåñß÷ùñÜ ôïõ êáé óôïí ÐåéñáéÜ,
üðïõ êáôÝâçêáí ìå ôçí åëðßäá ôçò åðéóôñïöÞò ôïõò óôïí Êáýêáóï
ðåñéóóüôåñá áðü 110 Üôïìá. ×ùñßò íá õðïëïãßóåé áõôïýò ðïõ ðÝèáíáí óôï
ôáîßäé ôçò åðéóôñïöÞò Þ óå Üëëï ìÝñïò áðü ôçí ìåôáêßíçóÞ ôïõò áðü ôï
ÄáïõêëÞ óôïí ÐåéñáéÜ. Óôïí ÐåéñáéÜ ðÝèáíáí ðïëëïß áðü ôçí ðåßíá, ôçí
ãýìíéá, ôçí ðáãùíéÜ, ôéò êáêïõ÷ßåò êáé ôéò áññþóôéåò.
Ðïëý êáèõóôåñçìÝíá, ìüëéò óôéò 14 Íïåìâñßïõ 1900 ç õðüèåóç ôùí
áðïäåêáôéóìÝíùí Êáõêáóßùí Ýöèáóå óôç ÂïõëÞ ôùí ÅëëÞíùí. Ôçí Ýöåñå ï
âïõëåõôÞò ÐåëïðïííÞóïõ êáé éóôïñéêüò Ê. Ðáðáìé÷áëüðïõëïò ôïí ïðïßï
åðéóêÝöèçêå ÅðéôñïðÞ ôùí ïìïåèíþí ìáò ìå åðéêåöáëÞò ôïí éåñÝá Ìáõñßäç.
¹ôáí ôüóç ç åîÜíôëçóÞ ôïõò áðü ôçí ðåßíá, ôéò êáêïõ÷ßåò, ôçí áññþóôéá,
þóôå äåí áêïýãïíôáí ç öùíÞ ôïõò êáôÜ ôçí óõíïìéëßá óôï ãñáöåßï ôïõ.
Ï Ê. Ðáðáìé÷áëüðïõëïò ôïõò õðåñáóðßóèçêå êáé ôþñá ìå ðÜèïò üðùò êáé
ðñéí áðü 6 ÷ñüíéá åðß ×áñ. Ôñéêïýðç. Ôï ßäéï Ýêáíå êáé ï ÓôÝöáíïò
Äñáãïýìçò, ï ïðïßïò åãíþñéæå êáé óõìðáèïýóå ôïí áðüäçìï åëëçíéóìü.
ÕðïóôÞñéîáí ìå èÝñìç ôïõò ÊáõêÜóéïõò ï Á. ÐëáôÞò, ï É. Ößëéïò êáé Üëëïé
âïõëåõôÝò. ¼ìùò ï Ðñùèõðïõñãüò Ã. Èåïôüêçò êáé ï Õðïõñãüò Åóùôåñéêþí
Í. Ëåâßäçò Þóáí áñíçôéêïß êáé ó÷åäüí å÷èñéêïß.
¹ôáí ìåãÜëï êáôÜíôçìá ãéá ôïõò Êáõêáóßïõò áõôü, áõôïß ðïõ æïýóáí
ðëïõóéïðÜñï÷á êáé âïçèïýóáí Üëëïõò óôïí Êáýêáóï, ôþñá íá Ý÷ïõí ôçí
áíÜãêç ôùí Üëëùí! Êáé íá óêåöèåß êáíåßò üôé ï öôù÷üôåñïò ÊáõêÜóéïò
Ýöåñå ìáæß ôïõ óôçí ÅëëÜäá 1.000 Ñïýâëéá. 9 Ñïýâëéá éóïäõíáìïýóáí ìå ìéá
÷ñõóÞ ëýñá. Êáé íá óçìåéþóïõìå üôé ï Õðïõñãüò ïéêïíïìéêþí Á. Óéìüðïõëïò
ìå êáý÷çóç Ýëåãå üôé ôï 1899 åß÷å ðåñßóóåõìá ðåñßðïõ 7.000.000 äñ÷. êáé ãéá
ôï 10ìçíï ôïõ 1900 åß÷å ðëåüíáóìá 4,5 åêáôïììýñéá äñ÷.
¸íá ìéêñü ðïóü áí äéÝèåôå ãéá ôïõò áîéïèñÞíçôïõò ïìïãåíåßò ìáò èá
Ýóùæå ðïëëÝò æùÝò êáé ôçí õðüëçøç ôïõ ÊñÜôïõò, ðïõ ôþñá ðáñïõóéáæüôáí
áðÜíèñùðï, áíïñãÜíùôï, áðïëßôéóôï, áíßêáíï íá áíôéìåôùðßóåé êáé Ýíá
ìéêñü êïéíùíéêü ðñüâëçìá.
Ìáæß ìå ôïí áåßìíçóôï ÉóáÜê Ëáõñåíôßäç åêöñÜæïõìå üëïé ïé Ðüíôéïé
áéþíéá åõãíùìïóýíç ðñïò ôï Óýëëïãï Ìéêñáóéáôþí Áèçíþí «ÁíáôïëÞ» êáé
ôï öéëïãåíÝóôáôï ðñüåäñü ôïõ Ìáñãáñßôç Åõáããåëßäç, ÌéêñáóéÜôç,
êáèçãçôÞ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí ãéá ôçí áäåëöéêÞ óõìðáñÜóôáóÞ ôïõò
åðß 1,5 ìÞíá ðñïò ôïõò áíáîéïðáèïýíôåò ¸ëëçíåò Ðïíôßïõò ôïõ ÊáõêÜóïõ.
Áêüìç ðñïò ôï âïõëåõôÞ êáé éóôïñéêü Êùí/íï Ðáðáìé÷áëüðïõëï, ï ïðïßïò
áãùíßóèçêå ìå èÝñìç ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõò êáé áðïêáôÜóôáóÞ ôïõò êáé
ôïõò ôßìçóå ìå ôï âéâëßï ôïõ «ÐåñéÞãçóç óôïí Ðüíôï». Ôïí åêëåêôü ößëï ôïõ
Áðüäçìïõ Åëëçíéóìïý ÓôÝöáíï Äñáãïýìç, ôïí Áóôõíïìéêü ÄéïéêçôÞ
ÐåéñáéÜ Íáõðëéþôç, ï ïðïßïò ãéá ôïõò êéíäõíåýïíôáò íá ðåèÜíïõí óôïí
ÐåéñáéÜ Êáõêáóßïõò õðÞñîå «ç ðñüíïéá ôïõ Èåïý», ôçí öéëÜíèñùðç Ëïõúæá
Ñéáíêïýñ, ôç âáóßëéóóá ¼ëãá, ôçí ¸ãåñôïí, ãõíáßêá ôïõ ¢ããëïõ ÐñÝóâç
óôçí ÁèÞíá, ôïí Óðýñï Ìåñêïýñç, äÞìáñ÷ï Áèçíþí, ôïí Ìïõôóüðïõëï,
äÞìáñ÷ï ÐåéñáéÜ, ôïí ÊáñáíôæÜ, ÍïìÜñ÷ç ÁôôéêÞò êáé üóïõò åðþíõìïõò êáé
áíþíõìïõò ôïõò âïÞèçóáí.

ÁõôÜ óõíÝâáéíáí ôï 1900. Äõóôõ÷þò êáé ôï 1906 ç êáôÜóôáóç óôçí
ýðáéèñï ôïõ ÄáïõêëÞ Þôáí ðïëý äýóêïëç ãéá ôïõò ÊáõêÜóéïõò, áí êáé ç
ìåôá÷åßñéóÞ ôïõò áðü ôïí Ðëáôáíéþôç âåëôéþèçêå. ¸÷åé ìåãÜëï åíäéáöÝñïí
ç åðéóôïëÞ ôïõ Ó. Å. Óïõìåëßäç, ¸ëëçíá Ðïíôßïõ ôïõ ÊáõêÜóïõ, ï ïðïßïò
åñãáæüôáí âÜóåé ìéóèùôçñßïõ óôï êôÞìá ÄáïõêëÞ.
Ç åðéóôïëÞ óôÜëèçêå áðü ôï ÷ùñéü ¢ãéïò Ãåþñãéïò Äïìïêïý óôéò 19-9-
1906 ðñïò ôïí Ðñüåäñï ôïõ Ìéêñáóéáôéêïý Óõëëüãïõ «ÁíáôïëÞ» Ìáñãáñßôç
Åõáããåëßäç, ï ïðïßïò ó' åêåßíç ôçí äýóôõ÷ç åðï÷Þ õðÞñîå ç óêÝðç êáé ç
ðñïóôáóßá ôùí Êáõêáóßùí.
ÐáñáèÝôù áðïóðÜóìáôá ôçò åðéóôïëÞò, ç ïðïßá óÞìåñá âñßóêåôáé óôï
Áñ÷åßï ôçò Åóôßáò ôçò Í. Óìýñíçò. «…Ï Ðëáôáíéþôçò ëßáí öéëïöñüíùò
õðåäÝ÷èç êáé Ýäåéîåí åéò åêÜóôçí ïéêïãÝíåéáí åñãáóßáí, ìÜëéóôá êáé âüäéá
Ýäùêåí åéò åêÜóôçí ïéêïãÝíåéáí êáé üñãùóáí ðïëëÜ óôñÝììáôá ãçò. ÁëëÜ åê
ôùí êáêïðïéþí åíôáýèá óôïé÷åßùí öáßíåôáé, üôé äåí èá äõíçèþìåí íá æÞóùìåí,
äéüôé üóá æþá çãïñÜóáìåí åî éäßùí ìáò ÷ñçìÜôùí ôá çìßóç Ý÷ïõí êëÝøåé, äéüôé
åðß ðëÝïí ôùí 20 áéãïðñïâÜôùí å÷Üóáìåí ìïó÷Üñéá, ÷ïßñïõò ìáò åóêüôùóáí
ïé åíôüðéïé êáé ðëåßóôá Üëëá, Þôïé åê ôùí óðáñôþí üóá åóðåßñáìåí üëá ìáò
Ýêëåøáí, åâüóêçóáí öáíåñÜ ïé åíôüðéïé, êáé Üëëá ðÜíôá ôá ÷åßñéóôá
ìç÷áíåýïíôáé êáè' çìþí, ßíá ìáò áíáãêÜóùóéí, ßíá åãêáôáëåßøùìåí ôïí
ôüðïí.
Ï åðéóôÜôçò ôïõ êôÞìáôïò êáé ïýôïò öáßíåôáé ëßáí áäýíáôïò, ßíá ìáò
ãëõôþóåé åê ôùí êáêþí ôïýôùí, äéüôé, áí êáé åéò ôáò áñ÷Üò Äïìïêïý, üðïõ
áðåôÜèçìåí êáé åäåßîáìåí êáé ôïõò êëÝðôáò ôùí æþùí ìáò, áí êáé öáíåñÜ
ïìïëüãçóáí ôçí êëåøéÜ ôïõ áé áóôõíïìéêáß áñ÷áß ôïí Üöéóáí åëåýèåñïí.
ÊáôÞëèïí åéò ôçí Ëáìßáí åéò ôïí ÍïìÜñ÷çí êáé åêåß äåí åýñïí äßêáéïí… Ï âßïò
ìáò åíôáýèá, áí äåí ëçöèåß ìÝñéìíá êõâåñíçôéêÞ, êáôÝóôç åíôáýèá
áäýíáôïò… ÌåôÜ âáèõôÜôïõ Üëãïõò êáé óõíôåôñéììÝíçò øõ÷Þò áðïôéíüìåèá
ðñïò õìÜò ùò åëåõèåñùôÜò êáé áõôÞò ëÝãù ôçò æùÞò ìáò êáé ôçò áóöáëåßáò,
ôçò ðåíé÷ñÜò ðåñéïõóßáò ìáò…».
Áðü ôçí åðéóôïëÞ öáßíåôáé ç áðåëðéóôéêÞ êáôÜóôáóç ôïõ Óïõìåëßäç, ôïõ
êëÝâïõí ôá æþá, óõëëáìâÜíåé ôïõò êëÝöôåò, ôïõò ðáñáäßäåé óôéò áñ÷Ýò, áëëÜ
ïé êëÝöôåò ìÝíïõí áôéìþñçôïé êáé åëåõèåñþíïíôáé.
ÔåëéêÜ ï Ó. Å. Óïõìåëßäçò áíáãêÜóèçêå íá öýãåé ðñïò Üãíùóôç
êáôåýèõíóç. ÅðÝóôñåøå óôïí Êáýêáóï; ÐÞãå óå Üëëï ìÝñïò ôçò ÅëëÜäáò;
Äåí ôï îÝñïõìå.
Áí ëÜâïõìå õðüøç ìáò ôç æùïêëïðÞ êáé ôç æùïêôïíßá, ðïõ åðéêñáôïýóå,
ôçí åðéïñêßá êáé øåõäïñêßá, ôçí êëïðÞ êáé ôç ëçóôåßá, ôçí ôïêïãëõößá, ôá
öèçíÜ çìåñïêÜìáôá êáé ôï áêñéâü øùìß êáé ðüóï áðëçóßáóôá Þóáí ôá Üëëá
åßäç, ôüôå èá êáôáëÜâïõìå êáëýôåñá ôçí ðïëý äýóêïëç êáôÜóôáóç ôùí
ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ ÊáõêÜóïõ ðïõ åãêáôáóôÜèçêáí óôç Öèéþôéäá ôï 1900.
Ôçí Üãñéá êáôÜóôáóç ðïõ åðéêñáôïýóå óôçí ýðáéèñï ôçò

Öèéùôéäïöùêßäáò åêåßíç ôçí åðï÷Þ åðéâåâáéþíïõí êáé ôá Ýããñáöá ôïõ
Áñ÷åßïõ ôçò É. Ì. Öèéùôéäïöùêßäïò, ôá ïðïßá ìïõ åðÝôñåøå íá áíáäéöÞóù,
÷Üñéí ôçò åñãáóßáò ìïõ, ï óåâáóìéþôáôüò ìáò Ìçôñïðïëßôçò Öèéþôéäïò ê.ê.
Íéêüëáïò, ôïí ïðïßï èåñìÜ åõ÷áñéóôþ. Ôá ó÷åôéêÜ Ýããñáöá åõñßóêïíôáé óôï
Ö.2. ôïõ Áñ÷åßïõ êáé áöïñïýí ôéò åêèÝóåéò ôùí çñùéêþí Éåñïêçñýêùí ôçò É.
Ì. Öè/öùêßäïò 1) ÁëÝîáíäñïõ Óùôçñüðïõëïõ (Ëáìßá, 31-12-1899), 2)
Éùáêåßì ÓðåôóéÝñç (Ëáìßá, 10-1-1904) êáé 3) Óõìåþí ÌéôáôÜêç (Ëáìßá, 22-
12-1908, 30-12-1909, 10-1-1912), ïé ïðïßïé ìÝóá óå áðåñßãñáðôåò äõóêïëßåò
áãùíßóôçêáí íá êáëëéåñãÞóïõí êáé íá ðëÜóïõí çèéêÜ ôïí áãíü ëáü, êáé íá
ôïí ëõôñþóïõí áðü ôéò óïâáñÝò êáêßåò ôïõ. ÐáñáèÝôù áðïóðÜóìáôá ôùí
åêèÝóåþí ôïõò ðñïò ôçí ÉåñÜ Óýíïäï ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò. Ôá
öùôïôõðçìÝíá éäéü÷åéñá êåßìåíá ôùí åêèÝóåþí ôïõò õðÜñ÷ïõí óôï ôÝëïò ôçò
åñãáóßáò áõôÞò.
¸íá åíäåéêôéêü, ìéêñü áðüóðáóìá áðü ôçí Ýêèåóç ôïõ Áñ÷éìáíäñßôïõ
Áëåî. Óùôçñïðïýëïõ ÉåñïêÞñõêá Öèéùôéäïöùêßäïò, áöïñïýóá ôçí
èñçóêåõôéêÞí êáé çèéêÞí êáôÜóôáóéí ôùí êáôïßêùí ôïõ åí ëüãù Íïìïý, åßíáé
ôï åîÞò:
Åí Ëáìßá, 31 Äåêåìâñßïõ 1899.
«…ðëçí ôçò êáêßáò ôáýôçò (åííïåß ôç èñçóêåõôéêÞ áäéáöïñßá), õðÜñ÷åé êáé
ç æùïêëïðÞ (ç õðïãñÜììéóç ôïõ Áñ÷éìáíäñßôç). ¸í ôéóé äÞìïéò ôçò åðáñ÷ßáò
Öèéþôéäïò …äéá ôïýôï çíáãêÜóèçí íá ïìéëÞóù åéò ðïëëÜ ÷ùñßá êáôÜ ôçò
êáêßáò ôáýôçò êáé íá êáõôçñéÜóù áõôÞí ùò êáé ôçí øåõäïñêßáí ìåôÜ
äõíÜìåùò ëüãïõ».
Åßíáé åíôõðùóéáêü üôé ç Ýêèåóç ôïõ ÉåñïêÞñõêá Öèéþôéäáò Éùáêåßì
ÓðåôóéÝñç, ðïõ óôÜëèçêå áðü ôç Ëáìßá óôéò 30/12/1903, ðñïò ôçí ÉåñÜ óýíïäï
ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò, áíáöÝñåé 51 öïñÝò ôá áäéêÞìáôá ôçò êëïðÞò,
æùïêëïðÞò êáé åðéïñêßáò.
Ãéá ôéò ßäéåò ìÜóôéãåò ôçò õðáßèñïõ ãñÜöåé êáé ç åôÞóéá Ýêèåóç ôïõ
ÉåñïêÞñõêïò ôçò ÅðéóêïðÞò Öèéþôéäáò Óõìåþíïò ÌéôáôÜêç, Áñ÷éìáíäñßôïõ.
Åí Ëáìßá, 22 Äåêåìâñßïõ 1908. «…Åéò Üðáíôá áíåîáéñÝôùò ôïí Íïìüí
Öèéþôéäïò åíåñãïýíôáé ðáñÜ ôùí ÷ñéóôéáíþí áóõóôüëùò êáé áöüâùò ðëåßóôáé
üóáé êáêßáé ìåôáîý ôùí ïðïßùí ôçí Áçí êáé ÁíùôÜôçí âáèìßäá êáôÝ÷ïõóéí ç
æùïêëïðÞ êáé åðéïñêßá, åîáóêåßôáé äå åí ìÝñåé êáé áõôÞ ç åñçìïýóá ôïí ôüðïí
êáé êáôáðôïïýóá ôïõò áíèñþðïõò åðÜñáôïò Ëçóôåßá».
ºóùò áíáñùôçèïýí ïé áíáãíþóôåò ôé åßäïõò Üíèñùðïé Þóáí ïé ¸ëëçíåò
Ðüíôéïé ôïõ ÊáõêÜóïõ ðïõ Þñèáí óôç Öèéþôéäá ôï 1900 êáé õðÝóôçóáí ôá
ðÜíäåéíá.
Ï áåßìíçóôïò ÉóáÜê Ëáõñåíôßäçò, ðïõ ðñïåñ÷üôáí áðü áõôüí ôïí
Åëëçíéóìü ãñÜöåé óôçí åñãáóßá ôïõ «Ç êáôÜ ôï 1985-1907 ìåôïéêåóßá
ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ôïõ ÊáõêÜóïõ åéò ÅëëÜäá». Ç åñãáóßá ôïõ åõñßóêåôáé óôï
«Áñ÷åßïí ôïõ Ðüíôïõ» ôüìïò 31ïò. ÁíáöÝñåé: «Åßíáé ó÷åäüí åí ôç ïëüôçôß ôùí
ïé åí ôç ÓïâéåôéêÞ Åíþóåé ¸ëëçíåò ÐïíôéáêÞò êáôáãùãÞò åñãáôéêïß,
åõóõíåßäçôïé, ôßìéïé ïéêïãåíåéÜñ÷áé, óåìíïß, áðëïß êáé êáëïðñïáßñåôïé,
öéëüôéìïé ìå öéëÜíèñùðá áéóèÞìáôá êïéíùíéêÞò áëëçëåããýçò, Ý÷ïõí ôï èåßïí
ðåßóìá ôïõ õãéïýò êïéíùíéêïý åãùéóìïý åéò õðÝñôáôïí âáèìüí êáé åßíáé
öéëïðÜôñéäåò åéò ôï Ýðáêñïí. Ôåëïýíôåò ïýôïé õðü ôï êõñéáñ÷ïýí óõíáßóèçìá
ôçò ÅëëçíéêÞò ôùí êáôáãùãÞò, ôçò êïéíÞò ôùí ãëþóóáò, ôçò êïéíÞò ôùí
èñçóêåßáò êáé éóôïñßáò, ôùí êïéíþí ôùí çèþí êáé åèßìùí êáé ôïõ êïéíïý ôùí
ðïëéôéóìïý ðñïôßìçóáí ôáò ïéáóäÞðïôå ôáëáéðùñßáò ðáñÜ íá ôá áñíçèïýí.
Ìå áõôÞí ôçí åììïíÞí ôùí åéò ôá åèíéêÜ éäåþäç êáé ôá ðÜôñéá, áðÝöõãáí
ôçí áöïìïßùóéí êáé åðÝôõ÷áí íá äéáóþóïõí ôçí åèíéêÞí ôùí ôáõôüôçôá.
Áðïôåëïýí ïé ïìïåèíåßò ìáò ïé åí ôç ÓïâéåôéêÞ Åíþóåé äéáâéïýíôåò öùôåéíÜ
ðáñáäåßãìáôá æùôéêüôçôïò, óõíå÷åßáò ôïõ ãÝíïõò êáé äåóìþí ìå ôç ìçôÝñá
Ðáôñßäá. Åñãáôéêïß, öéëüôéìïé êáé ìå áßóèçìá áëëçëåããýçò áíåðôõãìÝíïí.
Ìå ôçí áîéïóýíçí, ôçí åñãáôéêüôçôá êáé ôçí öéëáëëçëßáí åîçóöÜëéæáí, ü,ôé
å÷ñåéÜæïíôï äéá ôçí æùÞí êáé åðß ðëÝïí óõíÝäñáìïí ìå äéáöüñïõò äùñåÜò
ïìïåèíåßò ôùí. ¸êôéæïí êáé óõíåôÞñïõí ó÷ïëåßá, åêêëçóßáò êáé åíßó÷õïí
áôõ÷ïýíôáò åê êáôáóôñïöþí».
¼óá ãñÜöôçêáí ìÝ÷ñé ôþñá áöïñïýí ôïõò ¸ëëçíåò Ðïíôßïõò ôïõ
ÊáõêÜóïõ ðïõ Þñèáí ïéêåéïèåëþò óôç Öèéþôéäá ôï 1900 áíôáðïêñéíüìåíïé
óôçí ðñüóêëçóç ôïõ âïõëåõôÞ Íáõðáêôßáò Ã. Ðëáôáíéþôç ãéá åãêáôÜóôáóÞ
ôïõò ó' áõôÞí.
Ç ôñáãùäßá ôçò ðñïóöõãéÜò áñ÷ßæåé êõñßùò ìå ôç ÌéêñáóéáôéêÞ
ÊáôáóôñïöÞ ôïõ 1922.
ÌåôÜ ôçí ãåíïêôïíßá ôïõò (1914-1923) áðü ôïõò âÜñâáñïõò Ôïýñêïõò,
îåñéæþíïíôáé ïé ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ áðü ôçí ôñéó÷éëéü÷ñïíç ðáôñßäá ôïõò.
Áêïëïõèåß ç õðï÷ñåùôéêÞ áíôáëëáãÞ ôùí ðëçèõóìþí êáé ç êáôáñáìÝíç
ðñïóöõãéÜ.
Ïé ¸ëëçíåò Ðüíôéïé öèÜíïõí óôçí ÅëëÜäá áöáíéóìÝíïé êáé
åîáèëéùìÝíïé. Ôïõò ìáóôßæåé ç äýóêïëç æùÞ óôéò ðáñÜãêåò, ç öôþ÷éá, ç
áññþóôéá, ç êáôáöñüíéá.
Ôï 1923 Þñèáí êáé ïé ðñþôïé ðñüóöõãåò óôç Öèéþôéäá.
Ç êáôÜôáóÞ ôïõò Þôáí Üèëéá áðü êÜèå Üðïøç.
Ôïõò áðïâßâáóáí óôï ëéìÜíé ôçò Óôõëßäáò êáé áðü åêåß ôïõò åãêáôÝóôçóáí
ðñïóùñéíÜ óôï ÊÜóôñï ôçò Ëáìßáò. Ï ôüðïò Þôáí Üíõäñïò. Ðñïìçèåýïíôáí
íåñü áðü ôéò «ÅöôÜ âñýóåò» óôçí «Ðëáôåßá Ëáïý». Ôïõò ãêåôïðïéÞóáíå.
Ïé óõíèÞêåò õãéåéíÞò ôïõò Þôáí êáêÝò. Ôïõò ìÜóôéæáí åðéäçìßåò. Ïé
õãåéïíïìéêÝò áñ÷Ýò ôçò Ëáìßáò, ï ÍïìÜñ÷çò, ïé äéÜöïñïé öïñåßò åóÞìáíáí
óõíáãåñìü. ¸ãéíå ðñüôáóç íá ôïõò ìåôáöÝñïõí óôïõò ìýëïõò ÖñáíôæÞ, ãéá
íá áðïöåõ÷èåß ï êßíäõíïò ìåôáäüóåùò åðéäçìéêþí íüóùí óôï ëáü.
«Óôï ÖñáíôæÞ õðÜñ÷ïõóéí ïéêÞìáôá êáé Üöèïíá ôá ðñïò êÜèáñóéí ìÝóá
êáé ï åðéóéôéóìüò êáèßóôáôáé åõ÷åñÞò».

ÔåëéêÜ ïé ðñüóöõãåò ðáñÝìåéíáí óôï ÊÜóôñï. Ùóôüóï ìåñéêïß Ëáìéþôåò
êñõöÜ êáé ìå áãÜðç ôïõò åðéóêÝðôïíôáí.
ÅëÜ÷éóôïé ðñüóöõãåò ðÜëé êñõöÜ âãáßíáíå áðü ôï êÜóôñï êáé äïõëåýáíå
êïíôÜ óå ìåñéêïýò Ëáìéþôåò åðáããåëìáôßåò.
Ç êáôÜóôáóç ôùí ðñïóöýãùí ôïõ ÊÜóôñïõ Þôáí ôñáãéêÞ.
Èåñìüò óõìðáñáóôÜôçò ôïõò óôç äõóôõ÷ßá ôïõò õðÞñîå ï Ðéóôùôéêüò
Óõíåôáéñéóìüò Ôå÷íåñãáôþí Ëáìßáò. Ï Óõíåôáéñéóìüò áõôüò éäñýèçêå ôï
1900 êáé Þôáí ï ðñþôïò êáé ìïíáäéêüò óôçí ÅëëÜäá. Åîåëß÷èçêå ìå åðéôõ÷ßá
óôç óçìåñéíÞ ÓõíåôáéñéóôéêÞ ÔñÜðåæá Ëáìßáò.
¼ëïé ïé Óõíåôáßñïé ôïõ êáé ðñïðÜíôùí ôï öùôéóìÝíï êáé öéëÜíèñùðï Ä.Ó.
Ýäåéîáí áãÜðç, áíèñùðéÜ, êïéíùíéêÞ åõáéóèçóßá êáé áëëçëåããýç êáé
óõìðáñáóôÜèçêáí ôïõò ðñüóöõãåò êáëýðôïíôáò ôéò Üìåóåò áíÜãêåò ôïõò ìå
ôï ðïóü ôùí 2.500 äñ÷. ôï ïðïßï ðñüóöåñáí áðü ôï Öéëáíèñùðéêü ôïõ
Ôáìåßï.
ÐáñáèÝôù Ýíá áðüóðáóìá áðü ôï âéâëßï ôïõ óõìðïëßôç ìáò ê. Åõèõìßïõ
Í. ×ñéóôïðïýëïõ, äáóêÜëïõ, óõããñáöÝá, (Ôï Éóôïñéêü ôïõ Ðéóôùôéêïý
Óõíåôáéñéóìïý Ôå÷íåñãáôþí Ëáìßáò 1900-1985). «… Ôç ðñïôÜóåé ôïõ ê.
ðñïÝäñïõ ôùí Óõíåëåýóåùí ó÷çìáôßæåôáé ÅðéôñïðÞ åê ôùí ê.ê. ÏäõóóÝá
Ãáñäßêç, ×ñ. Óéïðïýëïõ, ÉùÜííç ×ïíäñïðïýëïõ êáé Éóéäþñïõ Áíäñþíïõ, Þí
èÝëåé êáé ï Óôõë. Ãïõñãéþôçò (ËïãéóôÞò ôïõ Óõëëüãïõ), ßíá ìåôáîý ôùí
Óõíåôáßñùí ìüíïí, óõëëÝîç åñÜíïõò õðÝñ ôùí ðñïóöýãùí ôïõ Ðüíôïõ».
(ÐñÜî. 3, ôçò 18çò Ìáñôßïõ 1923). Áðüóðáóìá ôïõ áêñéâïýò
öùôïáíôéãñÜöïõ ôïõ ðñáêôéêïý õðÜñ÷åé óôï ôÝëïò ôçò åñãáóßáò áõôÞò.
Ãéá ðñþôç öïñÜ ôï ãåãïíüò ôï ðëçñïöïñçèÞêáìå ïé Ðüíôéïé ôçò Ëáìßáò
êáôáóõãêéíçìÝíïé, óôïí åôÞóéï ÷ïñü ìáò ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1999 áðü ôïí ôüôå
ðñüåäñï ôçò ÓõíåôáéñéóôéêÞò ÔñÜðåæáò Ëáìßáò ê. ÁèáíÜóéï
Ôñéáíôáöõëëüðïõëï, ôïí ïðïßï åõ÷áñéóôÞóáìå êáé ôéìÞóáìå.
Ïé ðñüóöõãåò ôïõ 1923, ðïõ Þñèáí óôç Öèéþôéäá äåí åãêáôáóôÜèçêáí åäþ
ìüíéìá. Ç Öèéþôéäá Þôáí áðëþò Ýíáò óôáèìüò ôïõò, Ýíá ðÝñáóìá, áð' üðïõ
ôïõò ðñïþèçóáí êáé ôïõò åãêáôÝóôçóáí ìüíéìá óôçí âüñåéá ÅëëÜäá. Ôï
ãåãïíüò ôï äéáóôáýñùóá ìå ðëçñïöïñßåò ðïõ ìïõ Ýäùóå ï ê. Êþóôáò
Ìïõñïõæßäçò, ï ðáëéüò ìáèçôÞò ìïõ óôï Ê. Íåõñïêüðé ÄñÜìáò, áðü ôï
×ñõóïêÝöáëï Ê. Íåõñïêïðßïõ. Óôï ÊÜóôñï Ëáìßáò Ýìåéíáí åðß 4 ìÞíåò ïé
ãïíåßò ôïõ, ðñüóöõãåò Ðüíôéïé,ðñéí ôçí ïñéóôéêÞ åãêáôÜóôáóÞ ôïõò óôï
×ñõóïêÝöáëï Ê. Íåõñïêïðßïõ, ðáñáìåèüñéï ÷ùñéü óôá åëëçíïâïõëãáñéêÜ
óýíïñá.
Êáé ïé ðñüóöõãåò ãïíåßò ôïõ ðáôÝñá Íåüöõôïõ Ñáöáçëßäç, ðñùèéåñÝá
ôïõ éåñïý Íáïý «ôùí Áãßùí Äçìçôñßïõ êáé Ãåùñãßïõ» Ëáìßáò, Ýìåéíáí
ðñïóùñéíÜ óôï ÊÜóôñï ôçò Ëáìßáò ðñéí åãêáôáóôáèïýí ïñéóôéêÜ óôï
Âáôåñü, ðáñáìåèüñéï ÷ùñéü ôçò Öëþñéíáò.
Ìå ïäçãü ôá óôïé÷åßá ðïõ äßäåé ï êýñéïò Åõèýìéïò Í. ×ñéóôüðïõëïò

æÞôçóá áðü ôïí ðñüåäñï ôçò ÓõíåôáéñéóôéêÞò ôñÜðåæáò Ëáìßáò ê. Íßêï
Äáóêáëüðïõëï, íá åñåõíÞóù ôá áñ÷åßá ôçò ôñÜðåæáò. Åõ÷áñéóôþ èåñìÜ ôïí
êýñéï ðñüåäñï êáé ôïõò õðåõèýíïõò õðáëëÞëïõò ôïõ áñ÷åßïõ, ðïõ ìïõ
åìðéóôåýôçêáí ôï áñ÷åßï êáé ìå äéåõêüëõíáí óôçí åñãáóßá ìïõ.
¸ëëçíåò Ðüíôéïé ðñüóöõãåò áðü ôçí ôÝùò ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç Þñèáí óôçí
ÅëëÜäá ôï 1939, åî áéôßáò ôùí Óôáëéíéêþí äéþîåùí. 80 ïéêïãÝíåéåò
ðñïóöýãùí Þñèáí óôç Öèéþôéäá, áðü ôéò ïðïßåò ìüíéìá åãêáôáóôÜèçêáí 40
ïéêïãÝíåéåò. Ïé Üëëåò Ýöõãáí ãéá ôç Âüñåéá ÅëëÜäá.
Ç åðï÷Þ Þôáí äýóêïëç. ¢ñ÷éóå ï Â´ ðáãêüóìéïò ðüëåìïò, ç êáôï÷Þ, ï
åìöýëéïò. Ïé ðñüóöõãåò áíôéìåôþðéóáí ðïëëÜ äåéíÜ. Åðéâßùóáí, ñßæùóáí,
äçìéïõñãÞèçêáí êáé ðñüêïøáí. Áðïôåëïýí óÞìåñá Ýíá æùíôáíü êýôôáñï ôçò
Ëáìéþôéêçò êáé ÖèéùôéêÞò êïéíùíßáò. Ç ðñþôç óôÝãç ðïõ ôïõò öéëïîÝíçóå
Þôáí ôï Åëáóóþíåéï, ðáëáéü óôñáôéùôéêü Íïóïêïìåßï, åãêáôáëåëåéììÝíï.
Åêåß Ýìåéíáí ìÝ÷ñé ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1961. ÌÝóá óôçí êáñäéÜ ôïõ ÷åéìþíá,
ãÝñïé, ãñéÝò, ëå÷þíåò, ìéêñÜ ðáéäéÜ, íÝïé êáé íÝåò åîáíáãêÜóèçêáí íá ôï
åãêáôáëåßøïõí ìå 10.000 äñ÷. óôï ÷Ýñé êÜèå ïéêïãÝíåéá. Ïé Áñ÷Ýò åßðáí üôé
Þôáí åðéêßíäõíï ôï êôßñéï, ïé ðñüóöõãåò ëÝíå, ôïõò Ýäéùîáí, ãéá íá ìçí
áðïêôÞóïõí äéêáßùìá ÷ñçóéêôçóßáò. Ôï Åëáóóþíåéï êáôåäáößóôçêå ãýñù
óôï 1965. Ïé ¸ëëçíåò Ðüíôéïé ðñüóöõãåò, ðïõ öéëïîåíÞèçêáí óôç æåóôÞ
áãêáëéÜ ôïõ óôá ðéêñÜ ÷ñüíéá ôçò ðñïóöõãéÜò ôïõò ìå äÜêñõá óôá ìÜôéá
ðáñáêïëïýèçóáí ôçí êáôåäÜöéóÞ ôïõ. Ôï ðáñÜðïíü ôïõò åßíáé, ãéáôß áõôü ôï
êáôÜãåñï êôßñéï íá ìçí ãßíåé Ýíá ðïëéôéóôéêü êÝíôñï; Ãéáôß íá ìçí
áîéïðïéçèåß äéáöïñåôéêÜ;
Áðü óôïé÷åßá ðïõ ìáò Ýäùóå ï áåßìíçóôïò Óôáýñïò Êïñõößäçò, ãéá íá ôá
÷ñçóéìïðïéÞóïõìå óôï ëåýêùìá ðïõ åîÝäùóå ç ¸íùóç Ðïíôßùí Öèéþôéäáò
ôï 1999 ìå áöïñìÞ ôç óõìðëÞñùóç 60 ÷ñüíùí áðü ôçí åãêáôÜóôáóç ôùí
Ðïíôßùí ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá (1939-1999), öáßíåôáé ç ïéêïãåíåéáêÞ
êáôÜóôáóÞ ôïõò êáé ðüóåò êáé ðïéåò ïéêïãÝíåéåò Ýôõ÷áí áãñïôéêÞò
áðïêáôÜóôáóçò ôï 1953.
ÏÉKÏÃÅÍÅÉÅÓ ÔÙÍ ÅËËÇÍÏÐÏÍÔÉÙÍ ÐÑÏÓÖÕÃÙÍ

ÔÏÕ 1939 ÓÔÇ ËÁÌÉÁ
1) ÃåùñãéÜäçò Áðüóôïëïò, óõæ. Ðåëáãßá, ðáéäéÜ ôïõ, ÁâñáÜì, ×áñÜëáìðïò, ÓôÜèçò,
ÁããÝëá êáé Óïößá.
2) ÃåùñãéÜäçò Kùí/íïò, óõæ. Áíáóôáóßá Kõñéáêßäïõ, áäåëöüò ôïõ Áðüóôïëïõ.
3) ÃåùñãéÜäçò Ðáíáãéþôçò, óõæ., ðáéäéÜ ôïõ, Çëßáò, ÁëÝîáíäñïò, Áñéóôåßäçò,
Áíáóôáóßá, ÅëéóÜâåô êáé ¢ííá.
4) ÃåùñãéÜäçò Çëßáò, óõæ. ÅëÝíç, ãéïò ôïõ Ðáíáãéþôç, ðáéäéÜ ôïõ, Ðáíáãéþôçò,
ÄçìÞôñéïò êáé Ãåùñãßá.
5) ÃåùñãéÜäçò ÁëÝîáíäñïò, óõæ. Ïõñáíßá, ãéïò ôïõ Ðáíáãéþôç, ðáéäéÜ ôïõ, Kùí/íïò,
Ðáíáãéþôçò êáé Åõèõìßá.
6) ÃåùñãéÜäçò Áñéóôåßäçò, óõæ. Kùíóôáíôßá, ãéïò ôïõ Ðáíáãéþôç, ðáéäéÜ ôïõ,

Ðáíáãéþôçò, Åõèõìßá êáé ÅëéóÜâåô.
7) ÃåùñãéÜäçò ÓÜââáò, óõæ. ÄÝóðïéíá, ðáéäéÜ ôïõ, Ãéþñãïò, ÐáñèÝíá êáé Ìáñßá.
8) Äáìéáíßäçò Ðïëõ÷ñüíçò, óõæ. Äüìíá, ðáéäéÜ ôïõ, ÁíÝóôçò, Èåüäùñïò, ÃéÜííçò,
ÁõãÞ êáé Óïößá.
9) Äáìéáíßäçò ÁíÝóôçò, óõæ. ËïõÀæá, ãéïò ôïõ Ðïëõ÷ñüíç, ðáéäéÜ ôïõ, Kùí/íïò êáé
Ãåùñãßá.
10) Äáìéáíßäçò Èåüäùñïò, óõæ. Óôáõñïýëá, ãéïò ôïõ Ðïëõ÷ñüíç, ðáéäéÜ ôïõ,
Ðïëõ÷ñüíçò, ÁèáíÜóéïò, ÅëÝíç êáé Äüìíá.
11) ÅõèõìéÜäçò Kùí/íïò, óõæ. ×áñßêëåéá, ðáéäéÜ ôïõ, ÉùÜííçò, Ðáíáãéþôçò, Ãåþñãéïò
êáé ÄçìÞôñéïò.
12) ÅõèõìéÜäçò ÉùÜííçò, óõæ. ÁããåëéêÞ, ãéïò ôïõ Kùí/íïõ, ðáéäéÜ ôïõ, Ðáíáãéþôçò,
Kùí/íïò êáé ×áñßêëåéá.
13) ÅõèõìéÜäçò Ãåþñãéïò, óõæ. Óùôçñßá, ãéïò ôïõ Kùí/íïõ, ðáéäéÜ ôïõ, Kùí/íïò êáé
×Üñçò.
14) ÅõèõìéÜäçò ÄçìÞôñéïò, óõæ. Åõáããåëßá, ãéïò ôïõ Kùí/íïõ, ðáéäéÜ ôïõ, Ðáíáãéþôçò
êáé ×áñßêëåéá.
15) ÅõóôáèéÜäçò ÉùÜííçò, óõæ. Åõôõ÷ßá, ðáéäéÜ ôïõ Kùí/íïò êáé ÐáñèÝíá.
16) ÅõóôáèéÜäïõ Áöñïäßôç, óõæ. Çëßá, ðáéäéÜ ôçò, ÅëåõèÝñéïò, ÌéëôéÜäçò, ÉùÜííçò êáé
Ãåþñãéïò.
17) Kåêåôóßäïõ ×áñßêëåéá, ÷Þñá, ðáéäéÜ ôçò, ÁíÝóôçò, Kùí/íïò, ÅëéóÜâåô, ¼ëãá.
Îáíèßððç, ÅëÝíç, KõñéáêÞ êáé Óïößá.
18) Kåêåôóßäçò ÄçìÞôñéïò, óõæ. ÅëÝíç.
19) Kïñõößäçò ÉùÜííçò, óõæ. Åëðßäá, ðáéäéÜ ôïõ, Óôáýñïò, ÅëÝíç, Èåüäùñïò êáé
ÁèçíÜ.
20) Kïñõößäçò Óôáýñïò, óõæ. Óïößá, ãéïò ôïõ ÉùÜííç.
21) Kïñõößäçò Èåüäùñïò, óõæ. Éïõëßá, ãéïò ôïõ ÉùÜííç, ðáéäéÜ ôïõ, Åëðßäá,
ÐáñáóêåõÞ êáé ÉùÜííçò.
22) Kõñéáêßäçò Kùí/íïò, óõæ. ÁãÜðç, ðáéäéÜ ôïõ, Áíáóôáóßá, ÅëÝíç, ÄÝóðïéíá êáé Çëßáò.
23) Kùíóôáíôéíßäçò ÐÝôñïò, óõæ. ÅéñÞíç, ðáéäéÜ ôïõ, ÌÜñèá, ÖùôåéíÞ, ÁèçíÜ êáé
Ãéþñãïò.
24) Kùíóôáíôéíßäçò Kùí/íïò, óõæ. ×ñõóïýëá, áäåëöüò ôïõ ÐÝôñïõ, ðáéäéÜ ôïõ, ÅëÝíç
êáé Ãéþñãïò.
25) Kùíóôáíôéíßäçò Èåüöéëïò, óõæ. Óïößá, áäåëöüò ôïõ ÐÝôñïõ, ðáéäß ôïõ ï Ãéþñãïò.
26) Kùíóôáíôéíßäçò Ãåþñãéïò, óõæ. Áíáóôáóßá, ãéïò ôïõ Èåüöéëïõ, ðáéäéÜ ôïõ,
Èåüöéëïò, Ðáíáãéþôçò, Åõèõìßá, Ðáíáãéþôá, Íéêüëáïò êáé ÔáìÜñá.
27) Ëáìðñéáíßäçò ÓôÝöáíïò, óõæ. Åõôõ÷ßá, ðáéäéÜ ôïõ, Óïößá, ÄÝóðïéíá, ÓôÝëéïò,
KõñéáêÞ êáé ÄçìÞôñéïò.
28) Ìáñáíôßäçò Ãåþñãéïò, óõæ. Óïößá, ðáéäéÜ ôïõ, ÁíäñÝáò, Çëßáò, Âáëåíôßíç êáé
ÄÞìçôñá.
29) Ïñöáíßäçò ÄçìÞôñéïò, óõæ. ÅëÝíç, ðáéäéÜ ôïõ, Áíèïýëá, Ðáýëïò, ÃéÜííçò,
Èåüäùñïò êáé Áíáóôáóßá.
30) Ðáðáäïðïýëïõ Åõôõ÷ßá, ÷Þñá, ðáéäéÜ ôçò, ÁíäñÝáò, Ðáíáãéþôçò, ÅëÝíç êáé
ÄÝóðïéíá.
31) Ðáðáäüðïõëïò ÁíäñÝáò, óõæ. ÁõãÞ, ãéïò ôçò Åõôõ÷ßáò, ðáéäéÜ ôïõ, Åõôõ÷ßá,
Äüìíá, Ñïýëá, Íßêïò, Öþôçò êáé ×ñÞóôïò.
32) Ðáðáäüðïõëïò Ðáíáãéþôçò, óõæ. Óïößá, ãéïò ôçò Åõôõ÷ßáò, ðáéäß ôïõ ï ×ñÞóôïò.
33) Óïõìåëßäïõ ÅëéóÜâåô, ÷Þñá, êüñç ôçò ç Óïößá, ðïõ ðáíôñåýôçêå ôï Íéêüëáï
Âåëéóóáñßäç êáé áðÝêôçóå äõï ðáéäéÜ ôï Ãéþñãï êáé ôçí ÅëÝíç.
34) Óôåöáíßäçò ÄçìÞôñéïò, óõæ. KõñéáêÞ, ðáéäéÜ ôïõ, ÉùÜííçò, Kùí/íïò, ÁíäñÝáò êáé
Ãéþñãïò.
35) Óôåöáíßäçò ÉùÜííçò, óõæ. ÅëÝíç, ãéïò ôïõ Äçìçôñßïõ, ðáéäéÜ ôïõ, ÄçìÞôñéïò êáé
Íéêüëáïò.
36) Ôóáúñßäçò Èåüäùñïò, Üãáìïò.
37) Ôóåêåñßäçò Kùí/íïò, óõæ. Óïößá, ðáéäéÜ ôïõ, ÃéÜííçò, ¸ëëç, ËåõêïèÝá,
Ðáíáãéþôçò, ÄçìÞôñéïò, ¢ííá êáé ÌåëðïìÝíç.
38) Ôóåêåñßäçò ÉùÜííçò, óõæ. ÅëÝíç ôï ãÝíïò Kïñõößäç, ãéïò ôïõ Kùí/íïõ, ðáéäß ôïõ ç
Óüíéá.
39) Ôóåëåêßäïõ ÅëÝíç, ÷Þñá, ðáéäéÜ ôçò, ÅëéóÜâåô, Âáóßëåéïò êáé Óïößá.
40) Ôóåëåêßäïõ ÅëéóÜâåô, óõæ. Äçìçôñßïõ Ãêïõæïýíç, êüñç ôçò ÅëÝíçò.
41) Ôóåëåêßäçò Âáóßëåéïò, óõæ. ÐáñèÝíá, ãéïò ôçò ÅëÝíçò, ðáéäéÜ ôïõ, ÅëÝíç, Åõôõ÷ßá,
Öþôçò êáé ÉùÜííçò.
ÁãñïôéêÞ áðïêáôÜóôáóç
ôùí Åëëçíïðïíôßùí ðñïóöýãùí ôïõ 1939
ÐáñáèÝôïõìå ôá ïíïìáôåðþíõìá ðïõ ìáò Ýäùóå ï êýñéïò Óôáýñïò

Kïñõößäçò, óåâáóôüò Ðüíôéïò ôçò ðñþôçò ðñïóöõãéêÞò ãåíéÜò, êÜôïéêïò ôçò
Í. ¢ìðëéáíçò Ëáìßáò.
1) ÃåùñãéÜäçò ÁëÝîáíäñïò 17) Kïñõößäçò Óôáýñïò

2) ÃåùñãéÜäçò Áðüóôïëïò 18) Kõñéáêßäçò Kùí/íïò
3) ÃåùñãéÜäçò Çëßáò 19) Kùíóôáíôéíßäçò Èåï÷Üñçò
4) ÃåùñãéÜäçò Kùíóôáíôßíïò 20) Kùíóôáíôéíßäçò ÐÝôñïò
5) ÃåùñãéÜäçò Ðáíáãéþôçò 21) Ëáìðñéáíßäçò ÓôÝöáíïò
6) ÃåùñãéÜäçò ÓÜââáò 22) Ìáñáíôßäçò Ãåþñãéïò
7) Äáìéáíßäçò Èåüäùñïò 23) Ìùñáâßôçò ÔñéáíôÜöõëëïò
8) Äáìéáíßäçò Ðïëõ÷ñüíçò 24) Ïñöáíßäçò ÄçìÞôñéïò
9) ÅõèõìéÜäçò Ãåþñãéïò 25) Ðáðáäïðïýëïõ Åõôõ÷ßá
10) ÅõèõìéÜäçò ÉùÜííçò 26) Ðáðáäüðïõëïò ÁíäñÝáò
11) ÅõèõìéÜäçò Kùí/íïò 27) Óôåöáíßäçò ÄçìÞôñéïò
12) ÅõóôáèéÜäïõ Áöñïäßôç 28) Óôåöáíßäçò ÉùÜííçò
13) ÅõóôáèéÜäçò ÉùÜííçò 29) Ôóáúñßäçò Èåüäùñïò
14) Kåêåôóßäïõ ×áñßêëåéá 30) Ôóåêåñßäçò ÉùÜííçò
15) Kåêåôóßäçò ÄçìÞôñéïò 31) Ôóåêåñßäçò Kùí/íïò
16) Kïñõößäçò ÉùÜííçò 32) Ôóåëåêßäçò Âáóßëåéïò -
ÅëéóÜâåô - Óïößá
Ôï 1957, ìåôÜ ôçí áðïóôáëéíïðïßçóç, Þñèáí äýï ïéêïãÝíåéåò áðü ôï

ÊáæáêóôÜí, ìå óýíïëï áôüìùí 10, êáé Ýíá Üôïìï, ôï ïðïßï Þôáí åîüñéóôï óôéò
öõëáêÝò ôçò Óéâçñßáò ôïõ ïðïßïõ ç ïéêïãÝíåéá æïýóå óôç Ëáìßá.
Óôç äåêáåôßá ôïõ 1990-2000 Ý÷ïõìå óôç Ëáìßá êáé óôï Í. Öèéþôéäáò íÝï
êýìá ðñïóöýãùí áðü ôçí ôÝùò ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç, ïé ïðïßïé åãêáôáóôÜèçêáí
ìüíéìá êáé óõíå÷ßæïõí íá åãêáèßóôáíôáé.
Ôï ðüóï Üëëáîå ç ÖèéùôéêÞ êïéíùíßá áðü ôçí Üðïøç ôçò êïéíùíéêÞò
áëëçëåããýçò ôï ìáñôõñåß ï åñ÷ïìüò 250 ÅëëÞíùí ðñïóöýãùí áðü ôï Óï÷ïýìé
(Ãåùñãßá), ïé ïðïßïé öéëïîåíÞèçêáí óôéò êáôáóêçíþóåéò ôçò ¢íù ÊáëëéèÝáò
Óðåñ÷åéÜäáò áðü 18 Áõãïýóôïõ ìÝ÷ñé ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1993.
ÓÞìáíå óõíáãåñìüò áãÜðçò ðñïò ôïõò ÷åéìáæüìåíïõò áäåëöïýò.
ÊéíçôïðïéÞèçêå ï ÍïìÜñ÷çò Öèéþôéäáò ê. ÁããåëÞò, ï ÄÞìáñ÷ïò
Óðåñ÷åéÜäáò ê. ÓôÜìïò ÊáëáìÜñáò Ýèåóå üëåò ôéò õðçñåóßåò ôïõ ÄÞìïõ ôïõ
óôçí åîõðçñÝôçóÞ ôïõò, ôï ßäéï Ýêáíáí êáé ïé êïéíïôÜñ÷åò ôùí ãýñù
êïéíïôÞôùí.
Ï ê. ÓôÜìïò ÊáëáìÜñáò Ýäùóå óôïí êáèÝíá 3.000 äñ÷. êáé âñéóêüôáí
óõíÝ÷åéá êïíôÜ ôïõò. Ç É. Ì. Öèéþôéäáò ôïõò ðñüóöåñå ôñßá öïñôçãÜ
ñïõ÷éóìü. Ï Íïìßáôñïò ê. Å. Ðáðáäçìçôñßïõ, ï éáôñéêüò Óýëëïãïò Ëáìßáò,
ôï Ãåíéêü Êñáôéêü Íïóïêïìåßï Ëáìßáò êáé ôï ÊÝíôñï Õãåßáò Ìáêñáêþìçò
ðåñéÝèáëøáí ôïõò ôáëáßðùñïõò ðñüóöõãåò áäåëöïýò ìáò. Ç öñïíôßäá ôùí
ãéáôñþí êáé ôïõ íïóçëåõôéêïý ðñïóùðéêïý Þôáí óõãêéíçôéêÞ. Ç ÁóôõíïìéêÞ
Äéåýèõíóç Óðåñ÷åéÜäáò ôïõò Ýäùóå ïéêïíïìéêÞ âïÞèåéá.
Ïé óõíôáîéïý÷ïé äÜóêáëïé áíôáðïêñßèçêáí óôï êÜëåóìá ôçò ÍÅËÅ êáé ìå
åíèïõóéáóìü îáíáìðÞêáí óôéò ôÜîåéò ãéá íá äéäÜîïõí óå ðáéäéÜ êáé ãïíåßò
íåïðñüóöõãåò ôá åëëçíéêÜ.
Ïé êáôáóôçìáôÜñ÷åò ôçò Ëáìßáò, ôùí êùìïðüëåùí êáé ôùí ÷ùñéþí ôçò
ðåñéï÷Þò ðñüóöåñáí ðñüèõìá ôá åßäç ôïõò.
Ðïëëïß Üëëïé ðïëßôåò, ïé «ËÜúïíò» êáé ðïëëïß Óýëëïãïé âñÝèçêáí êïíôÜ
ôïõò, ãéá íá ôïõò óõìðáñáóôáèïýí, íá ôïõò øõ÷áãùãÞóïõí êáé íá âáöôßóïõí
ôá ðáéäéÜ ôïõò, üðùò Ýêáíå ç ¸íùóç Ðïíôßùí Öèéþôéäáò.
¼ôáí Þñèáí ïé ðñüóöõãåò Þôáí ðïëý ôáëáéðùñçìÝíïé, ôñïìáãìÝíïé êáé
áíÞóõ÷ïé.
ÇñÝìçóáí óôï üìïñöï ðåñéâÜëëïí ôçò êáôáóêÞíùóçò. ¸öõãáí
åõ÷áñéóôçìÝíïé êáé ðïëý óõãêéíçìÝíïé áðü ôç æåóôáóéÜ êáé ôçí áãÜðç ìå ôçí
ïðïßá ôïõò ðåñéÝâáëáí ïé Öèéùôåßò.
Óôïí ¢ãéï Íéêüëáï ÍÜïõóáò, üðïõ ôïõò ìåôÝöåñáí, ìéëïýóáí ìå
èáõìáóìü êáé åõãíùìïóýíç ãéá ôï Öèéùôéêü ëáü.
Ïé Üíèñùðïé áõôïß, üðùò ìáèáßíïõìå, ðñüêïøáí, ïé ðåñéóóüôåñïé
áðÝêôçóáí äéêÜ ôïõò óðßôéá, Ý÷ïõí äéêÝò ôïõò äïõëåéÝò, ìüñöùóáí ôá ðáéäéÜ
ôïõò.
Èá êëåßóù ôçí åñãáóßá ìïõ ìå ìéá äéáðßóôùóç ôïõ áïßäçìïõ ÉóáÜê
Ëáõñåíôßäç: «Ç óýãêñéóç ôçò ü÷é êáé ôüóï ìáêñéíÞò åêåßíçò åðï÷Þò ìå ôç

óçìåñéíÞ, åí ó÷Ýóåé ìå ôçí áíèñùðéÜí êáé ôçí åí ãÝíåé êïéíùíéêÞí áëëçëåããýçí
êáé óõìðåñéöïñÜí ôùí ìåëþí ôçò êïéíùíßáò, áðïëÞãåé åéò ôçí äéáðßóôùóéí, üôé
åßìåèá Þäç áðåßñùò êáëëßôåñïé êáé áíèñùðéíüôåñïé ùò êïéíùíéêüí óýíïëïí.
Áíáìöéâüëùò äå åéò ôçí äéáìüñöùóéí åðß ôá âåëôßù ôïõ ÷áñáêôÞñïò ôçò
óçìåñéíÞò êïéíùíßáò óõíÝâáëåí áðïöáóéóôéêþò ôï íÝïí áßìá, üðåñ åéóÝñåõóåí
åéò ôáò öëÝâáò ôïõ Ýèíïõò ìáò, ìå ôçí åãêáôÜóôáóéí åêáôïíôÜäùí ÷éëéÜäùí
ÅëëÞíùí ôïõ ôÝùò áðïäÞìïõ åëëçíéóìïý, åíôüò ôùí ïñßùí ôçò åëåõèÝñáò
ðáôñßäïò ôïõ».
ÅãêáôÜóôáóç ïéêïãåíåéþí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí ðñïóöýãùí

êáôÜ êáéñïýò óôï íïìü Öèéþôéäáò
Ðüëç ¸ôïò Áñéèìüò Áñéèìüò Óõíïëéêüò

åãêáôÜóôáóçò ïéêïãåíåéþí ðïõ ïéêïãåíåéþí ðïõ áñéèìüò áôüìùí
ðñïóÞëèáí åãêáôáóôÜèçêáí
ÁôáëÜíôç 1924 1 ïéêïãÝíåéá 2

ÅëÜôåéá 1924 1 ïéêïãÝíåéá 2
Ëáìßá 1924 2 ïéêïãÝíåéåò 4
Óôõëßäá 1924
ÔéèïñÝá 1924 1 ïéêïãÝíåéá 3
1 Üôïìï
Ëáìßá 1933 1 Üôïìï
Ëáìßá 1939 80 ïéêïãÝíåéåò 26 ïéêïãÝíåéåò 121
Ëáìßá 1957 2 ïéêïãÝíåéåò 2 ïéêïãÝíåéåò 10
1 Üôïìï 1
Ëáìßá 1990-2000 16 ïéêïãÝíåéåò 46
ËéâáíÜôåò 1993 1 ïéêïãÝíåéá 3
ÅëÜôåéá 1990-2000 9 ïéêïãÝíåéåò 38
Óðåñ÷åéÜäá 1993 1
Óçìåßùóç: Ôá êåßìåíá ôùí åðéóôïëþí, ôùí åêèÝóåùí êáé ôïõ ðñáêôéêïý

ôïõ Ðéóôùôéêïý Óõíåôáéñéóìïý Ôå÷íåñãáôþí Ëáìßáò Ý÷ïõí ìåôáöåñèåß
áõôïýóéá ìÝóá óôçí åñãáóßá.
1) «Áñ÷åßïí ôïõ Ðüíôïõ», ôüìïé 29ïò, 31ïò ðáñÜñôçìá 15.

2) Ðáðáìé÷áëïðïýëïõ Êùí/íïõ «ÐåñéÞãçóéò åéò ôïí Ðüíôï», ÁèÞíáé 1903.
3) Falmeryer «Éóôïñßá ôçò áõôïêñáôïñßáò ôçò Ôñáðåæïýíôïò».
4) ÂáëáâÜíç Ê. Ãåùñãßïõ «Óýã÷ñïíïò ÃåíéêÞ Éóôïñßá ôïõ Ðüíôïõ», ÁèÞíáé 1925.
5) Ôïðáëßäç ÐáíÜñåôïõ «Ï Ðüíôïò áíÜ ôïõò áéþíåò», ÄñÜìá 1927
6) Ðáõëßäç Åëåõèåñßïõ «Ï åí Ñùóßá Åëëçíéóìüò êáé ôá 33 ÷ñüíéá ôïõ Óùìáôåßïõ ôùí åí
Ñùóßá ÅëëÞíùí», ÁèÞíáé 1953
7) ÖùôéÜäç Ã. ÍéêïëÜïõ «Ïäïéðïñéêü-ÌíÞìåò» (Êùí/ðïëç-Ðüíôïò-Êáððáäïêßá).
8) Óáìïõçëßäç ×ñÞóôïõ «Éóôïñßá ôïõ ðïíôéáêïý Åëëçíéóìïý», ÁèÞíá 1986.
9) ÌáëëéÜñç-Ðáéäåßá «Ðüíôïò» (Éóôïñßá, Ëáïãñáößá êáé ðïëéôéóìüò).
10) Åêäüóåéò Êåóüðïõëïò «Áëçóìüíçôåò ðáôñßäåò ôïõ Åëëçíéóìïý», ôüìïò 8: «Ïé ¸ëëçíåò
ôïõ Åõîåßíïõ êáé ôïõ ÊáõêÜóïõ», ôüìïò 9: «Ï çñùéêüò Ðüíôïò».
11) Ëáìøßäïõ ÏäõóóÝá «Ç Tïõñêïêñáôßá óôïí Ìéêñáóéáôéêü Ðüíôï», Áñ÷åßïí Ðüíôïõ
ôïì. 33ïò
12) Ëáõñåíôßäïõ ÉóáÜê «Ç åí ÅëëÜäé åãêáôÜóôáóéò ôùí ÅëëÞíùí ôïõ Ðüíôïõ», Áñ÷åßïí
Ðüíôïõ ôïì. 29ïò
13) Ëáõñåíôßäïõ ÉóáÜê «Ìåôïéêåóßá Êáõêáóßùí 1895-1907», Áñ÷åßïí Ðüíôïõ ôïì. 31ïò
14) Ëáõñåíôßäïõ ÉóáÜê «Ïé åê ÓïâéåôéêÞò Åíþóåùò ¸ëëçíåò ðïíôéáêÞò êáôáãùãÞò êáé ôá
åê ôçò ÓõíèÞêçò ôçò ËùæÜíçò äéêáéþìáôÜ ôùí», Áñ÷åßïí Ðüíôïõ ðáñÜñôçìá 15.
15) «Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò», ÅêäïôéêÞ Áèçíþí.
16) ÅõóôáèéÜäç ÓôÜèç «Ôá ôñáãïýäéá ôïõ ðïíôéáêïý Ëáïý» (ðïëýôéìï êåöÜëáéï ôçò
Ëáïãñáößáò ìáò).
17) ×áôæçåëåõèåñßïõ É. Ãåùñãßïõ «Ôåëåôïõñãéêïß ÷ïñïß êáé ãáìÞëéá ôñáãïýäéá ôùí
ÅëëÞíùí ôïõ Ðüíôïõ».
18) ÃáëëÞ Êùí/íïõ «Ìéá áðïôõ÷çìÝíç åãêáôÜóôáóç óôï ÄáïõêëÞ (ÎõíéÜäá) ôï 1900».
«×ñïíéêÜ ôçò Åðáñ÷ßáò Äïìïêïý» ôïì. 7ïò
19) ÐñÜðá Åõóô. Æá÷áñßá «ÎõíéÜäá Äïìïêïý Í. Öèéþôéäáò», «Äáïõêëß». (Éóôïñßá,
Ðïëéôéóìüò-¹èç êáé Ýèéìá).
20) ×ñéóôïðïýëïõ Í. Åõèõìßïõ «Ôï éóôïñéêü ôïõ Ðéóôùôéêïý Óõíåôáéñéóìïý Ôå÷íåñãáôþí
Ëáìßáò (1900-1950)».
21) Ëåýêùìá ôçò ¸íùóçò Ðïíôßùí Öèéþôéäáò (1939-1999).
22) ÄéÜöïñåò åöçìåñßäåò êáé ðåñéïäéêÜ ðïíôéáêÜ êáé ìç.
Ôçí åñãáóßá ìïõ áõôÞ ôçí áöéåñþíù óôïí áåßìíçóôï óýæõãü ìïõ Èåüäùñï
Ðáôóéíáêßäç, ï ïðïßïò ìå âïÞèçóå óôç áíåýñåóç, óõãêÝíôñùóç êáé êáôáãñáöÞ
ôïý éóôïñéêïý õëéêïý ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóá.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÈïäùñÞò ÔæïõìÝêçò
öéëüëïãïò
ÈÅÌÁ
ÅãêáôáóôÜóåéò ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá
êáôÜ ôï Á´ ìéóü ôïõ 20ïý áéþíá*
Á. ÅÃÊÁÔÁÓÔÁÓÅÉÓ ÊÁÔÁ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ 1900 - 1921
Ô ï 1900 óôçí ÎõíéÜäá (ÄáïõêëÞ) Äïìïêïý Ýñ÷ïíôáé ïéêïãÝíåéåò

ÅëëÞíùí áðü ôïí Êáýêáóï ìåôÜ áðü ðñüóêëçóç ôïõ ôïðéêïý âïõëåõôÞ
Ðëáôáíéþôç. Ç ôý÷ç ôïõò õðÞñîå ôñáãéêÞ, êáèþò áðïäåêáôßóôçêáí áðü
áóèÝíåéåò. ÕðÜñ÷åé áóõìöùíßá ìåôáîý ôùí ðçãþí ãéá ôïí áñéèìü ôùí
ïéêïãåíåéþí: áðü 70 - 80 ùò 140 Þ 170.
Ôï 1906 ïé áíèåëëçíéêïß äéùãìïß ôùí ÂïõëãÜñùí óôçí Áí. Ñùìõëßá
ðñïêÜëåóáí íÝá ðñïóöõãéêÜ ñåýìáôá óôï íïìü Öèéþôéäáò. ÓõãêåêñéìÝíá,
êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1906 - 1908 åãêáôáóôÜèçêáí óôéò ÊáñõÝò (ÁëÞöáêá)
Äïìïêïý 31 Þ 75 ïéêïãÝíåéåò áðü ôï Ìéêñü ÌïíáóôÞñé êáé 95 ïéêïãÝíåéåò
áðü ôç ÄñÜìá ôçò Áí. Ñùìõëßáò. Áêüìá, Üëëïé ðñüóöõãåò âñÝèçêáí óôï
Äïìïêü êáé ôç Óôõëßäá, üðïõ ôï Ôáìåßï ÐåñéèÜëøåùò ôïõò ðáñåß÷å
÷ñçìáôéêÜ åðéäüìáôá, éìáôéóìü, óðßôéá êáé õãåéïíïìéêÞ ðåñßèáëøç.
Ç ðåñßïäïò ôùí Âáëêáíéêþí êáé ôïõ Á´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ áðïôåëåß
ôçí åðüìåíç ÷ñïíïëïãßá Ýëåõóçò ðñïóöýãùí áðü ôç Âüñåéá ¹ðåéñï, ôçí Áí.
êáé ôç Äõô. ÈñÜêç êáé ôÝëïò ôç Ì. Áóßá. Ïé åðÞëõäåò Þôáí ãåùñãïß êáé
÷åéñþíáêôåò êáé äåí åß÷áí ó÷åäüí ôßðïôá ìáæß ôïõò. ÅãêáôáóôÜèçêáí êõñßùò
óôç Ëáìßá, ôç Óôõëßäá êáé ôçí ÁôáëÜíôç. Óôç Ëáìßá âñßóêïíôáí 2.600 Üôïìá
áðü ôçí Áí. ÈñÜêç êõñßùò, ôá ïðïßá óôåãÜóôçêáí óå äçìüóéá êáé éäéùôéêÜ
êôßñéá, íïóïêïìåßá Þ åðéôáãìÝíá. Ôï Õðïõñãåßï ÐåñéèÜëøåùò ôïõò ðáñåß÷å
õãåéïíïìéêÞ ðåñßèáëøç, ïéêïíïìéêÞ åíßó÷õóç êáé âïÞèåéá óôçí åîåýñåóç
åñãáóßáò. Ðïëëïß ðñüóöõãåò Þôáí êáðíïðáñáãùãïß êáé Ýôóé áó÷ïëÞèçêáí ìå
ôçí ðáñáãùãÞ êáé ôçí åðåîåñãáóßá êáðíïý óôç Ëáìßá êáé ôá ðåñß÷ùñÜ ôçò.
ÊÜðïéïé åãêáôáóôÜèçêáí êáé óå Üëëåò êïéíüôçôåò, üðïõ áó÷ïëÞèçêáí ìå
ãåùñãéêÝò åñãáóßåò. Áîéïóçìåßùôï åßíáé üôé óôç Óôõëßäá, üðïõ âñßóêïíôáí
400 ðñüóöõãåò, éäñýèçêå ôï 1918 ï óýëëïãïò «ÈñáêéêÞ ¸íùóéò - ¢ãéïò
ÐáíôåëåÞìùí». Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ óôç Ëáìßá éäñýèçêå ï «Óýíäåóìïò ôùí åí
Öèéùôéäïöùêßäé áëõôñþôùí ç Åëðßò».
Êëåßíïíôáò ôçí åîÝôáóç ôùí ðñïóöõãéêþí ñåõìÜôùí áõôÞò ôçò ðåñéüäïõ,
* Ç ðáñïýóá åéóÞãçóç áðïôåëåß ðåñßëçøç ôçò áíÝêäïôçò ìåôáðôõ÷éáêÞò åñãáóßáò ôïõ
ãñÜöïíôá ìå ôßôëï: ÐñïóöõãéêÝò åãêáôáóôÜóåéò óôç Öèéþôéäá êáôÜ ôï ðñþôï ìéóü ôïõ 20ïõ áé.,
Èåóóáëïíßêç 1998. Ãéá åõíüçôïõò ëüãïõò äåí ðåñéëáìâÜíïíôáé óôï êåßìåíï ôçò åéóÞãçóçò ïé
õðïóçìåéþóåéò ôïõ ðñùôüôõðïõ.
ÅãêáôáóôÜóåéò ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá êáôÜ ôï Á´ ìéóü ôïõ 20ïý áéþíá 179
èá ðñïóèÝôáìå üôé ç åéóñïÞ ðñïóöýãùí êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôùí Âáëêáíéêþí

êáé ôïõ Á´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ áêïëïõèÞèçêå áðü ìéá åêñïÞ êáôÜ ôçí
ðåñßïäï 1918 - 1919 êáé ìåôÜ ìå ôçí ðáëéííüóôçóç ðïëëþí óôéò åóôßåò ôïõò
óôçí Áí. êáé Äõô. ÈñÜêç êáé ôç Äõô. ÌéêñÜ Áóßá. Áíôßèåôá, ìåôÜ ôç
ÌéêñáóéáôéêÞ êáôáóôñïöÞ ïé ðñïóöõãéêÝò åãêáôáóôÜóåéò óôç Öèéþôéäá êáé
ïé áíáêáôáôÜîåéò ðïõ ðñïêÜëåóáí åß÷áí óáöþò ìïíéìüôåñï ÷áñáêôÞñá óå
ó÷Ýóç ìå ôçí ðñïãåíÝóôåñç ðåñßïäï.
Â. ÔÏ ÐÑÏÓÖÕÃÉÊÏ ÑÅÕÌÁ ÔÏÕ 1922
Áðü ôï öèéíüðùñï ôïõ 1922 ùò ôïõëÜ÷éóôïí ôï ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1923

åß÷áìå óõíå÷Þ ñïÞ ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá. Ðïëëïß áðü áõôïýò
áðïâéâÜæïíôáí óôá ëéìÜíéá ôçò Óôõëßäáò êáé ôçò Áã. Ìáñßíáò êáé óôç
óõíÝ÷åéá ìå ôñÝíï Ýöôáíáí óôç Ëáìßá. ÐñïÝñ÷ïíôáí êõñßùò áðü ôç Äõô. Ì.
Áóßá, õðÞñ÷áí üìùò ôüóï Ðüíôéïé üóï êáé Áíáôïëéêïèñáêéþôåò. Óýìöùíá ìå
ìéá ðñü÷åéñç áðïãñáöÞ ôïí Áðñßëéï ôïõ 1923 ï áñéèìüò ôùí ðñïóöýãùí óôçí
åðáñ÷ßá Öèéþôéäáò Ýöôáíå ôïõò 4.017.
Óôç Ëáìßá óôåãÜóôçêáí ðñïóùñéíÜ óôï óçìåñéíü ÌïõóôÜêåéï
(«ÃõìíÜóéïí» êáé «Åëëçíéêüí Ó÷ïëåßïí» ôüôå) êáé óôï 6ï ÃõìíÜóéï («Ó÷ïëÞ
ÈçëÝùí» ôüôå). Óôï öñïýñéï ôçò ðüëçò ðáñïõóéÜóôçêå ðýêíùóç Ðïíôßùí êáé
Ýôóé äçìéïõñãÞèçêå åêåß íïóïêïìåßï óå îýëéíá ðáñáðÞãìáôá ôï êáëïêáßñé
ôïõ 1923. ¢ëëïé äéÝìåíáí óôï óôñáôüðåäï ÔóáëôÜêç, ó' Ýíá ðáëéü
õöáíôïõñãåßï óôçí ðåñéï÷Þ «ÅöôÜ Âñýóåò» ðßóù áðü ôç Ìçôñüðïëç, óôï
Åëáóóþíåéï Íïóïêïìåßï, óå ÷Üíéá óôçí ðëáôåßá Ëáïý êáé óôçí ïäü Âýñùíïò
Þ ôÝëïò óå åíïéêéáæüìåíá äùìÜôéá.
Ï ÄÞìïò ËáìéÝùí ìðñïóôÜ óôï ïîý ðñïóöõãéêü ðñüâëçìá Ýëáâå ìÝôñá
ãéá íá áíáêïõößóåé ôïõò ïìïãåíåßò. ¸ôóé, åíÝêñéíå ðéóôþóåéò ýøïõò 15.000
äñá÷ìþí, ðñïÝâç óå áãïñÜ áðïëõìáíôéêþí êëéâÜíùí êáé åðéóêåýáóå
äçìïôéêÝò áðïèÞêåò ðïõ äéáìïñöþèçêáí óå áíáññùôÞñéá êáé áðïìïíùôÞñéá
(ãéá ðñüóöõãåò êáé ìç). Áêüìá, äéÝèåóå ôï ðïóü ôùí 100.000 äñá÷ìþí
ðåñßðïõ ãéá êáôáóêåõÞ ðáñáðçãìÜôùí, þóôå í' áñáéùèïýí ïé ðñüóöõãåò ðïõ
õðÞñ÷áí óôï öñïýñéï, ôç Ó÷ïëÞ ÈçëÝùí êáé áëëïý. ÔÝëïò, ïñãÜíùóå ìéá
ãéïñôÞ õðÝñ ôùí ðñïóöýãùí.
Óôçí áðïãñáöÞ ôïõ Áðñéëßïõ ôïõ 1923, ç ïðïßá Ýãéíå óå åèåëïíôéêÞ âÜóç,
ïé ðñüóöõãåò ôïõ íïìïý Öèéþôéäáò áíÝñ÷ïíôáí óå 4.834, åíþ ç áðïãñáöÞ ôïõ
1928, ðïõ åßíáé êáé ðéï áîéüðéóôç, äßíåé áñéèìü 3.500 ðåñßðïõ. Óýìöùíá ìå
óôïé÷åßá ôçò ÅðéôñïðÞò ÁðïêáôÜóôáóçò Ðñïóöýãùí (ÅÁÐ) ôï 1927 óôç
Íïìáñ÷ßá Öèéùôéäïöùêßäáò 256 ïéêïãÝíåéåò Ýìåíáí óå óðßôéá ÷ôéóìÝíá áðü
ôçí ÅÁÐ Þ ôï ÊñÜôïò, áðü ôéò ïðïßåò ïé 186 óå óðßôéá Üèëéáò êáôÜóôáóçò.
¢ëëåò 468 íïßêéáæáí äùìÜôéá Þ óðßôéá. Ôá ðåñéóóüôåñá ðñïâëÞìáôá óôç
óôÝãáóç ðáñïõóéÜæïíôáí óôç Ëáìßá êáé ôç Óôõëßäá.
180 ÈïäùñÞò ÔæïõìÝêçò
Ç ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÔÙÍ ÐÑÏÓÖÕÃÙÍ
ÁÃÑÏÔÉÊÇ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ
Ëßãá óôïé÷åßá ìáò åßíáé ãíùóôÜ ãéá ôçí áãñïôéêÞ áðïêáôÜóôáóç. ÃåíéêÜ ç
ÅÁÐ, ç ïðïßá åß÷å áíáëÜâåé ôï Ýñãï ôçò áðïêáôÜóôáóçò, Ýäåéîå ìéêñÞ
äñáóôçñéüôçôá óôïí ôïìÝá áõôü óôç Öèéþôéäá. Óôç Ëáìßá ðÜíôùò
ëåéôïõñãïýóå Ãñáöåßï Åðïéêéóìïý, åíþ ùò ôï ÌÜñôéï ôïõ 1925 åß÷áí
äéáíåìçèåß óå ðñüóöõãåò 10.300 óôñÝììáôá ãçò.
ÁÓÔÉÊÇ ÁÐÏÊÁÔÁÓÔÁÓÇ
×ñÞóéìá óõìðåñÜóìáôá èá åîÜãïõìå áðü ôç ëåðôïìåñÞ åîÝôáóç ôïõ
ðñïóöõãéêïý óõíïéêéóìïý ôçò ÍÝáò Ìáãíçóßáò, ï ïðïßïò áðïôÝëåóå Ýíá
åßäïò «ìïíôÝëïõ» ãéá ôçí áóôéêÞ áðïêáôÜóôáóç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò
äåêáåôßáò ôïõ '30.
ÉÄÑÕÓÇ - ÌÏÑÖÇ
Óýìöùíá ìå ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò ïé ðñüóöõãåò ôçò ÍÝáò Ìáãíçóßáò
ðñïÝñ÷ïíôáí áðü ôéò ðåñéöÝñåéåò Êõäùíéþí, ÐåñãÜìïõ êáé Óìýñíçò. Ôïí
Ïêôþâñéï ôïõ 1927 áðáëëïôñéþèçêå Ýêôáóç 101 óôñåììÜôùí, ç ïðïßá áíÞêå
óå Ñïäéôóéþôåò, ãéá ôçí áíÝãåñóç ôïõ óõíïéêéóìïý. Ç ôïðïèåóßá åß÷å ôá
ìåéïíåêôÞìáôá ôçò áðüóôáóçò áðü ôç Ëáìßá êáé ôçò ãåéôíßáóçò ìå ôá Ýëç ôçò
ÌåãÜëçò Âñýóçò. Áðü ôï ÍïÝìâñéï ôïõ 1927 ìÝ÷ñé êÜðïéá óôéãìÞ ìÝóá óôï
1929 áíåãÝñèçêáí 80 óðßôéá, áðü ðñüóöõãåò åñãïëÜâïõò áðü ôçí ÊïêêéíéÜ.
Ôá óðßôéá Þôáí ôùí 13,5 ôåôñáãùíéêþí ìÝôñùí (÷ïë, äùìÜôéï, êïõæßíá),
óõíÞèùò éóüãåéá êáé ìåñéêÜ ìïíþñïöá. Ôï 1930 ïé ðñüóöõãåò äåí Þôáí óå
èÝóç íá áðïðëçñþóïõí ôï ÷ñÝïò ãéá ôï óðßôé, ðñÜãìá ðïõ Ýêáíáí ìå
ðëçèùñéóôéêÜ ÷ñÞìáôá êáôÜ ôçí Êáôï÷Þ Þ ìå ôï íüìï 18/1944 ìåôÜ áðü áõôÞ.
Ï óõíïéêéóìüò áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ åß÷å óïâáñÜ ðñïâëÞìáôá õðïäïìÞò.
Ç ýäñåõóç áñ÷éêÜ ãéíüôáí ìå âõôßá ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí. Ôï äßêôõï
åðåêôÜèçêå áðü ôç Ëáìßá óôç ÍÝá Ìáãíçóßá ìåôáîý ôùí åôþí 1930 - 34,
ïðüôå ïé êÜôïéêïé Ýðáéñíáí íåñü áðü äçìüóéåò âñýóåò ìå ôç óåéñÜ. ÅðéðëÝïí,
ïé ÷ùìáôüäñïìïé ôïõ óõíïéêéóìïý ìåôáôñÝðïíôáí ôï ÷åéìþíá óå ìïíïðÜôéá
áðü ëÜóðç äõóêïëåýïíôáò Ýôóé ôç ìåôáêßíçóç.
Ç åêêëçóßá ôùí Áãßùí Êùíóôáíôßíïõ êáé ÅëÝíçò, ç ïðïßá
÷ñçóéìïðïéÞèçêå ðñïóùñéíÜ êáé ùò ó÷ïëåßï, ïéêïäïìÞèçêå ìå åñÜíïõò êáé
ðñïóùðéêÞ åñãáóßá ôùí êáôïßêùí. Áêüìá, ôï Ôáìåßï Áíôáëëáîßìùí
÷ïñÞãçóå ðïóü 20.000 äñá÷ìþí êáé éåñÜ óêåýç. Ôï ó÷ïëåßï óôåãáæüôáí óå
Ýíá óðßôé üðïõ Ýêáíáí ìÜèçìá ðïëëÝò ôÜîåéò.
ÃåíéêÜ, ï óõíïéêéóìüò ìåôÜ ôçí ßäñõóÞ ôïõ åß÷å åãêáôáëåéöèåß óôçí ôý÷ç
ôïõ êáé Ýôóé ïé ðñüóöõãåò óôçñß÷ôçêáí óôéò äéêÝò ôïõò äõíÜìåéò.
Ç ÅÍÔÁÎÇ ÓÔÇÍ ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ

Ïé ðñïóöõãéêÝò áðïæçìéþóåéò, ïé ïðïßåò èá ìðïñïýóáí íá åßíáé ìéá
ðñþôç âÜóç ôçò ïéêïíïìéêÞò áðïêáôÜóôáóçò ôùí ðñïóöýãùí, áíÝñ÷ïíôáí
êáôÜ ìÝóï üñï óå 23.000 äñá÷ìÝò êáé äüèçêáí êáôÜ ôá 4/5 óå ïìïëïãßåò êáé
êáôÜ ôï 1/5 óå ìåôñçôÜ. Ç áîßá ôïõò üìùò óå ó÷Ýóç ìå ôçí åãêáôáëåéììÝíç
ðåñéïõóßá Þôáí ìçäáìéíÞ.
Ç óêëçñÞ äïõëåéÜ Þôáí ìïíüäñïìïò ãéá ôéò ðñïóöõãéêÝò ïéêïãÝíåéåò:
åñãÜæïíôáí üëá ôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò, ãéá äÝêá êáé ðëÝïí þñåò, ÷ùñßò
áñãßá ôçí ÊõñéáêÞ êáé ìå çìåñïìßóèéï 20 - 50 äñ÷. Áðáó÷ïëïýíôáí ùò áðëïß
åñãÜôåò óå ÷åéñùíáêôéêÝò åñãáóßåò (êõñßùò óå ïéêïäïìÝò) êáé óå
êáëëéÝñãåéåò âáìâáêéïý, óéôáñéïý êáé êáðíïý óôç Ñïäßôóá. ÁõôÞ ç âéïðÜëç
ôïõò ôïðïèÝôçóå óôïí ðõèìÝíá ôçò êïéíùíéêïïéêïíïìéêÞò äïìÞò ôïõ
åëëáäéêïý êñÜôïõò.
Ó×ÅÓÅÉÓ ÃÇÃÅÍÙÍ - ÐÑÏÓÖÕÃÙÍ

Áñ÷éêÜ Þôáí áðü Üó÷çìåò ùò öáíåñÜ å÷èñéêÝò. Ïé áéôßåò Þôáí ïé
áêüëïõèåò: ç Üñíçóç ôçò åëëçíéêüôçôáò ôùí ðñïóöýãùí áðü ôïõò
áõôü÷èïíåò, ç áíôßëçøç üôé ïé ðñþôïé Þôáí ôåìðÝëçäåò êáé åß÷áí áêüñåóôåò
êáé õðåñâïëéêÝò áðáéôÞóåéò áðü ôïõò êñáôéêïýò öïñåßò, ï ìåôáîý ôïõò
ïéêïíïìéêüò áíôáãùíéóìüò (ìåßùóç çìåñïìéóèßùí êáé åõêáéñéþí ãéá
áðáó÷üëçóç) êáé ç âåíéæåëéêÞ ôïðïèÝôçóç ôùí åðÞëõäùí.
Ùóôüóï, ç óýóöéãîç ôùí ó÷Ýóåùí åðÞëèå ìå ìéêôïýò ãÜìïõò êáé ìå ôçí
êïéíÞ åìðåéñßá ôïõ Â´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ. ÔÝëïò, áîéïóçìåßùôï åßíáé ôï
óõíáßóèçìá ðïëéôéóôéêÞò áíùôåñüôçôáò ðïõ Ý÷ïõí ïé ðñüóöõãåò Ýíáíôé ôùí
ãçãåíþí.
Ç ÕÐÏËÏÉÐÇ ÖÈÉÙÔÉÄÁ
Ìå åîáßñåóç ôï ÍÝï ÌïíáóôÞñé êáé ôç ÍÝá Ìáãíçóßá, ïé Üëëïé

ðñïóöõãéêïß óõíïéêéóìïß Þôáí åðÝêôáóç - óõíÝ÷åéá ôùí ïéêéóìþí ôùí
ãçãåíþí, ðñÜãìá ðïõ ðñïìçíïýóå ãñÞãïñç áöïìïßùóç ôïõ ðñïóöõãéêïý
ðëçèõóìïý.
ÓÔÕËÉÄÁ
Ôï 1923 õðÞñ÷áí 590 ðñüóöõãåò êáé ôï 1928 303 áðü ôçí Áí. ÈñÜêç, ôç
Âïõëãáñßá êáé ôç Ì. Áóßá. Ôï 1927 áðáëëïôñéþèçêáí 25 óôñÝììáôá áðü
éäéþôåò êáé ðñïóöÝñèçêå äùñåÜí ãç ôïõ äÞìïõ ãéá áíÝãåñóç 40 "áóôéêþí"
ïéêéþí. Ôï ïéêéóôéêü ðñüãñáììá åß÷å ïëïêëçñùèåß ìÝ÷ñé ôï 1930, ôï
ðéèáíüôåñï üìùò åßíáé áõôü íá åß÷å ãßíå ìÝóá óôï 1929.
ÌÅÃÁËÇ ÂÑÕÓÇ
Ôï 1926 óõíáíôÜìå 30 áãñïôéêÝò ïéêïãÝíåéåò óôçí áðáëëïôñéùìÝíç ãç ôïõ
ôóéöëéêïý÷ïõ Óôåñãéüðïõëïõ. Ùóôüóï, ìÝ÷ñé ôï 1929 ôï ðéï åýöïñï ìÝñïò ôùí
182 ÈïäùñÞò ÔæïõìÝêçò
ãáéþí áõôþí êáôáêñáôïýíôáí ðáñÜíïìá áðü ôï Óôåñãéüðïõëï. Ç Ýêôáóç ôïõ

êÜèå êëÞñïõ Þôáí 59 óôñÝììáôá. ÃåíéêÜ, ï óõíïéêéóìüò ðáñïõóßáæå ôï 1930
ðïëëÝò åëëåßøåéò.
Á×ËÁÄÉ
Ôï 1922 - 23 åãêáèßóôáíôáé áãñüôåò ðñüóöõãåò áðü ôçí Áí. ÈñÜêç, Ýôóé
þóôå 168 áðü ôïõò 262 êáôïßêïõò ôï 1928 íá åßíáé ðñüóöõãåò. Ôï 1925
îåêßíçóå ç äéáäéêáóßá áðáëëïôñßùóçò êáé ôï 1930 Ýãéíå ç ïñéóôéêÞ äéáíïìÞ
40 êëÞñùí Ýêôáóçò 22 óôñåììÜôùí ï êáèÝíáò.
ËÏÊÑÉÄÁ (ÁÔÁËÁÍÔÇ - ÌÙËÏÓ - ÁÃ. ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ)

Ôï öèéíüðùñï ôïõ 1922 Þëèáí óôçí ÁôáëÜíôç 218 Üôïìá êõñßùò áðü ôç Ì.
Áóßá êáé êáôÜ äåýôåñï ëüãï áðü ôçí Áí. ÈñÜêç, ôá ïðïßá åß÷áí
åãêáôáëåéöèåß óôçí ôý÷ç ôïõò. Ïé ðñüóöõãåò ôïõ Ìþëïõ åß÷áí õðïâÜëåé
åðáíåéëçììÝíá áéôÞìáôá ãéá áðáëëïôñßùóç Ýêôáóçò ðïõ èá
÷ñçóéìïðïéïýíôáí ãéá áíÝãåñóç óõíïéêéóìïý êáé ãéá êáëëéÝñãåéá.
Áîéïóçìåßùôç åßíáé ç äñáóôçñéüôçôá ôïõ ôïðéêïý âïõëåõôÞ ÂáóéëåéÜäç õðÝñ
ôùí ðñïóöýãùí ìå åðåñùôÞóåéò óôç ÂïõëÞ. ÔåëéêÜ, áðáëëïôñéþèçêáí ôï
1931 ãéá óõíïéêéóìïýò Ýîé óôñÝììáôá óôï Ìþëï êáé ôñéÜíôá ãéá ôçí
ÁôáëÜíôç.
ÍÅÏ ÌÏÍÁÓÔÇÑÉ
Ôï 1925 200 ïéêïãÝíåéåò áðü ôï ÌåãÜëï ÌïíáóôÞñé êáé 15 ïéêïãÝíåéåò
áðü ôï Ìéêñü ÌïíáóôÞñé ôçò Áí. Ñùìõëßáò åãêáôáóôÜèçêáí ðñïóùñéíÜ óå
Ýêôáóç 65 óôñåììÜôùí ãéá êÜèå êëÞñï áðü êôÞìá ôùí áäåëöþí ÌáñáèÝá. Ç
ïñéóôéêÞ äéáíïìÞ Ýãéíå ôï 1934.
ÐÑÏÓÖÕÃÉÊÅÓ ÏÑÃÁÍÙÓÅÉÓ
Ç ëåéôïõñãßá ôùí ðñïóöõãéêþí ïñãáíþóåùí Þôáí ç äéåêäßêçóç ôùí
áðïæçìéþóåùí êáé ç óõììåôï÷Þ óå áíôßóôïé÷åò åðéôñïðÝò, ç Ýêäïóç
ðñïóöõãéêþí ôáõôïôÞôùí êáèþò êáé ç åýñåóç åñãáóßáò, êáé åðéðëÝïí ç
åíçìÝñùóç êáé ç áëëçëïûðïóôÞñéîç ôùí ìåëþí. Ïé ðñïóöõãéêÝò ïñãáíþóåéò
ðïõ äñáóôçñéïðïéÞèçêáí óôï íïìü Öèéþôéäáò Þôáí ïé áêüëïõèåò: ï
«Óýíäåóìïò ôùí åí Öèéþôéäé Áëõôñþôùí ç Åëðßò», ðïõ õðÞñ÷å áðü ôï 1918, ï
«Ðáìðñïóöõãéêüò Óýíäåóìïò Ëáìßáò ÍÝá ÆùÞ», ðïõ éäñýèçêå ôï 1928 áðü
äéáãñáöÝíôá ìÝëç ôïõ ðñïçãïýìåíïõ óõëëüãïõ, ï «Óýíäåóìïò ðñïóöýãùí
Ïéêéóôþí ÍÝáò Ìáãíçóßáò» ôï 1931, ï «Ðñïóöõãéêüò Óýëëïãïò ÁôáëÜíôçò êáé
Ðåñé÷þñùí» ôï 1926, ï «Óýíäåóìïò ôùí åí ôù äÞìù ÖáëÜñùí ðñïóöýãùí» ôï
1928 êáé ôï «Óùìáôåßïí Ðñïóöýãùí Óôõëßäáò» ôï 1932. Áõôïß ïé óýëëïãïé
óõììåôåß÷áí óå ðáíåëëÞíéá ðñïóöõãéêÜ óõíÝäñéá êáé ðñïþèçóáí áéôÞìáôá
óôç ÂïõëÞ áðü êïéíïý ìå Üëëåò ïñãáíþóåéò.
ÅÐÉÐÔÙÓÅÉÓ ÁÐÏ ÔÇÍ ÅÃÊÁÔÁÓÔÁÓÇ
ÐËÇÈÕÓÌÏÓ
Ç ðëçèõóìéáêÞ åðßðôùóç ôùí ðñïóöýãùí óôç Öèéþôéäá õðÞñîå åëÜ÷éóôç. Ôï
1923 ïé ðñüóöõãåò áðïôåëïýóáí ôï 4% ôïõ ðëçèõóìïý (4.834 óå óýíïëï
118.895). Áðü ôüôå ï áñéèìüò ôùí ðñïóöýãùí ìåéùíüôáí óõíå÷þò ãéá íá öôÜóåé
óôï 2,4% ôïõ ðëçèõóìïý ôï 1928. ÁõôÞ ôç ÷ñïíéÜ, ôï ½ ôùí ðñïóöýãùí
âñéóêüôáí óôçí åðáñ÷ßá Öèéþôéäáò, ôï ? óôçí åðáñ÷ßá Ëïêñßäáò êáé ôï ? óôçí
åðáñ÷ßá Äïìïêïý. Óôçí ôåëåõôáßá åðáñ÷ßá ïé ðñüóöõãåò áðïôåëïýóáí ôï 4%
ôïõ ðëçèõóìïý, åíþ óôéò Üëëåò äýï ôï 2%. Óôçí ßäéá åðáñ÷ßá ïé ðñüóöõãåò
ðñïÝñ÷ïíôáí êõñßùò áðü ôç Âïõëãáñßá, óå áíôßèåóç ìå ôéò Üëëåò äýï åðáñ÷ßåò
êáé ôçí ðüëç ôçò Ëáìßáò, üðïõ õðåñôåñïýóáí ïé ðñïåñ÷üìåíïé áðü ôç Ì. Áóßá.
Ìüíï ìéá êáéíïýñãéá êïéíüôçôá äçìéïõñãÞèçêå áðü ðñüóöõãåò, ôï ÍÝï
ÌïíáóôÞñé óôçí åðáñ÷ßá Äïìïêïý (ç ÍÝá Ìáãíçóßá õðáãüôáí äéïéêçôéêÜ óôçí
ðüëç ôçò Ëáìßáò). Óçìáíôéêüò áñéèìüò ðñïóöýãùí æïýóå ôï 1928 óôïí ¢ã.
Êùí/íï, ôçí ÁôáëÜíôç, ôçí ÅëÜôåéá, ôï Ìþëï, ôç Ëáìßá, ôç ÌåãÜëç Âñýóç, ôç
Ñïäßôóá, ôç Óôõëßäá, ôçí Áã. Ìáñßíá êáé ôï Á÷ëÜäé. Óôï Á÷ëÜäé êáé ôï ÍÝï
ÌïíáóôÞñé ïé ðñüóöõãåò ðëåéïøçöïýóáí óå áíôßèåóç ìå ôïõò Üëëïõò
ïéêéóìïýò. ÁõôÜ ôá äåäïìÝíá èá åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá ôç ãñÞãïñç áöïìïßùóç
ôùí ðñïóöýãùí áðü ôïõò ãçãåíåßò åêôüò áðü ôï ÍÝï ÌïíáóôÞñé, ôï Á÷ëÜäé êáé
ôïõò óõíïéêéóìïýò ôçò ÍÝáò Ìáãíçóßáò, ôçò Óôõëßäáò, ôçò ÁôáëÜíôçò êáé ôïõ
Ìþëïõ.
ÃÅÙÑÃÉÁ
Ôç äéåôßá 1924 - 25 Ý÷ïõìå óùñåßá áðáëëïôñéþóåùí ãéá ðñïóöõãéêÞ
áðïêáôÜóôáóç (áðü ôçí ïðïßá åðùöåëïýíôáé êáé ãçãåíåßò ôáõôü÷ñïíá), ùóôüóï
áðü ôüôå ùò ôï 1930 áõôÝò óõìâáßíïõí óðïñáäéêÜ, áöïý ïé éäéþôåò ðïõëÜíå
åêïýóéá. Ìåôáîý ôïõ 1925 - 1928 óçìåéþíåôáé áýîçóç ôùí êáëëéåñãïýìåíùí
åêôÜóåùí (áí êáé áõôü ïöåßëåôáé óôïõò ãçãåíåßò ðåñéóóüôåñï).
Ïé ðñüóöõãåò ôçò Óôõëßäáò êáé ôçò Ëáìßáò åðéäüèçêáí ìå åðéôõ÷ßá óôçí
ðáñáãùãÞ êáðíïý êáé ôï ðáñÜäåéãìÜ ôïõò áêïëïýèçóáí êáé ïé íôüðéïé. Áí êáé ï
ðáñáãüìåíïò êáðíüò Þôáí ìÝôñéáò Þ êáêÞò ðïéüôçôáò, ç Óôõëßäá åîåëß÷èçêå óå
åîáãùãéêü êÝíôñï êáðíïý. Ùóôüóï, ëüãù ðñïâëçìÜôùí óôéò åîáãùãÝò
áðáãïñåýôçêå ôï 1931 ç ðáñáãùãÞ ôïõ êáðíïý óôçí ÐáëéÜ ÅëëÜäá.
Óõíïøßæïíôáò, èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå üôé ç ðñïóöõãéêÞ åðßäñáóç äåí
õðÞñîå áðáñ÷Þ ñáãäáßùí åîåëßîåùí óôï äçìïãñáöéêü êáé óôï ãåùñãéêü ôïìÝá,
üðùò óõíÝâç áëëïý. Ùóôüóï, ç Üöéîç ôùí ðñïóöýãùí åõèýíåôáé ãéá ôçí ðáñïõóßá
äýï íÝùí ðáñáãüíôùí óôçí ïéêïíïìßá ôçò ðåñéï÷Þò, äçëáäÞ ôçí áíôéêáôÜóôáóç
ôùí ôóéöëéêéþí áðü ôç ìéêñïúäéïêôçóßá êáé ôçí áíÜðôõîç ôçò êáðíïêáëëéÝñãåéáò,
ðáñÜãïíôåò ïé ïðïßïé èá ìðïñïýóáí ìáêñïðñüèåóìá íá ðñïäéáãñÜøïõí íÝåò
ðñïïðôéêÝò ãéá ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôïõ íïìïý Öèéþôéäáò.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÇñáêëÞò Ã. ÊõñïäÞìïò
êáèçãçôÞò öõóéêÞò áãùãÞò
ÈÅÌÁ
¸èéìá êáé ÷ïñïß Íåïìïíáóôçñéùôþí Íïìïý Öèéþôéäáò
ÉÓÔÏÑÉÊÁ ÓÔÏÉ×ÅÉÁ
Ï é Íåïìïíáóôçñéþôåò åßíáé ðñüóöõãåò áðü ôï Ìéêñü êáé ÌåãÜëï

ÌïíáóôÞñé ôçò ÁíáôïëéêÞò Ñùìõëßáò (Âüñåéáò ÈñÜêçò). ÌÝ÷ñé ôá
÷ñüíéá ôçò ìåôáíÜóôåõóçò ôá ÷ùñéÜ áõôÜ êáôïéêïýíôáí áìéãþò áðü ¸ëëçíåò
áðü ôïí 6ï ð.×. áéþíá áðïìåéíÜñéá ôïõ áñ÷áßïõ êáé ìåóáéùíéêïý
Åëëçíéóìïý, ôùí áêñéôþí õðåñáóðéóôþí ôùí óõíüñùí. Áñ÷áéïëïãéêÜ
åõñÞìáôá, éóôïñéêÜ êåßìåíá, ðáñáäüóåéò áðïäåéêíýïõí ôçí åëëçíéêüôçôá ôçò
ðåñéï÷Þò. Ôá äþäåêá ÷ùñéÜ ðåñéï÷Þò Êáâáêëß ôï 1900 áñéèìïýóáí 20.000
êáôïßêïõò. Ç Áí. Ñùìõëßá ôï âüñåéï êïììÜôé ôçò ÈñÜêçò Þôáí ðñáãìáôéêÜ
Ýíáò Ñùìéüôïðïò. Ëüãù ôçò ìåãÜëçò óôñáôçãéêÞò èÝóçò ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ôçí
«ëéìðßæïíôáí» ïé ãýñù ëáïß äéüôé åßíáé ôï óôáõñïäñüìé ôñéþí çðåßñùí.
ÌåôÜ ôçí êáôÜëõóç ôçò ÅëëçíéêÞò áõôïêñáôïñßáò äïýëïé êáé ñáãéÜäåò ïé
¸ëëçíåò êáé Âïýëãáñïé Ýæçóáí ó÷åäüí ãéá (1361 - 1878) ðÝíôå áéþíåò
óõíáäåëöùìÝíïé ìå áñìïíßá êáé áãÜðç êÜôù áðü ôçí ðñïóôáóßá ôçò
Ïñèïäüîïõ ÅëëçíéêÞò Åêêëçóßáò êáé üëç ç ðåñéï÷Þ ïíïìÜóôçêå áðü ôïõò
Ôïýñêïõò Ñùìõëßá.
Áðü ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ÷þñáò áðü ôïõò Ôïýñêïõò ìå ôç óõíèÞêç ôïõ
Âåñïëßíïõ ôï 1878 áðïöáóßóôçêå áõôüíïìç ÂïõëãáñéêÞ çãåìïíßá áðü ôï
Äïýíáâç ìÝ÷ñé ôïí Áßìï, êáé áõôüíïìç åðáñ÷ßá ôçò ÁíáôïëéêÞò Ñùìõëßáò ìå
¸ëëçíá äéïéêçôÞ êáé ìå ðñùôåýïõóá ôç Öéëéððïýðïëç. ÔåëéêÜ üìùò ìå ôç
ÑùóéêÞ âïÞèåéá Ýãéíå ç ðñïóÜñôçóç óôç Âïõëãáñßá ôï 1885. ÕðÞñîå ìéá
êáôáäßùîç ôïõ åëëçíéóìïý ôçò ÈñÜêçò áðü ôïõò ÂïõëãÜñïõò êáé ôïõò
Ñþóïõò ðïõ ðñïùèïýóáí ôá äéêÜ ôïõò óõìöÝñïíôá ãéá êÜèïäï óôï Áéãáßï
êáé Ýëåã÷ï ôçò Í.Á. Åõñþðçò. Áðü ôï 1885 Üñ÷éóå Ýíá ðñüãñáììá
áíèåëëçíéóìïý áðü ôç ÂïõëãáñéêÞ êõâÝñíçóç ìå óôü÷ï í' áëëÜîïõí ôç
ðëçèõóìéáêÞ óýíèåóç ôçò ðåñéï÷Þò. Ôï 1906 êáôÝóôñåøáí åëëçíéêÜ ó÷ïëåßá
êáé åêêëçóßåò ìå áðïôÝëåóìá íá Ý÷ïõìå ôï ðñþôï ñåýìá ðñïóöõãéÜò. Ìå ôç
óõíèÞêç ôïõ Íåéãý (1919) «Ðåñß åèåëïõóßáò áíôáëëáãÞò ôùí ðëçèõóìþí»
áêïëïõèåß ôï äåýôåñï êýìá ðñïóöõãéÜò êáé ïé ðåñéóóüôåñïé ðñüóöõãåò
åãêáôáóôÜèçêáí óôçí ÊåíôñéêÞ Ìáêåäïíßá êáé ÈñÜêç áðü ôá ÃéáííéôóÜ
ìÝ÷ñé ôçí ÏñåóôéÜäá êé' áðü ôï Êéëêßò ìÝ÷ñé ôç ÂÝñïéá. Ôïí Áðñßëéï ôïõ 1925
215 ïéêïãÝíåéåò áðü ôï Ìéêñü êáé ÌåãÜëï ÌïíáóôÞñé åãêáôáóôÜèçêáí óôï
ÍÝï ÌïíáóôÞñé Öèéþôéäáò.
¸èéìá êáé ÷ïñïß Íåïìïíáóôçñéùôþí Íïìïý Öèéþôéäáò 185
Ç ëá÷ôÜñá ãéá åëåýèåñç æùÞ áðïäåß÷èçêå ðéï éó÷õñÞ áðü ôï ÷ùñéóìü áðü
ôá áãáðçìÝíá ÷þìáôá ôç óéãïõñéÜ ôçò êáëÞò ïéêïíïìéêÞò êáôÜóôáóçò êáé
áðü ôá åìðüäéá êáé ôéò äõóêïëßåò ôçò áðïêáôÜóôáóçò.
Ïé Íåïìïíáóôçñéþôåò îåñéæùìÝíïé áðü ôïí ôüðï êáôáãùãÞò ôïõò Üöçóáí
åêåß ôï âéïò ôïõò, ôá óðßôéá ôïõò, ôéò ðåñéïõóßåò ôïõò, ôá åéêïíïóôÜóéá ôïõò,
ôïõò äéêïýò ôïõò óôá êïéìçôÞñéá. Ôï ìïíáäéêü ðëïýôï ðïõ Ýöåñáí ìáæß ôïõò
åßíáé ôá Þèç, Ýèéìá, ïé ÷ïñïß êáé ôá ôñáãïýäéá ôïõò.
Ï ÌðÜñìðá ÓôÝñãéïò Ðáôóáëßäçò ìéêñü ðáéäß ôüôå (10 ÷ñïíþí) èõìÞèçêå
ôéò óôéãìÝò ôïõ îåñéæùìïý êáé ìïõ äéçãÞèçêå óõãêéíçìÝíïò êáé ìå ðáñÜðïíï
ãéá ôá õðÜñ÷ïíôÜ ôïõò ðïõ Üöçóáí åêåß. «Äåí ðÞñáìå ôßðïôá ìáæß ìáò, Ýíá
êÜñï åß÷å ï ðáôÝñáò ìïõ ðïõ äå ÷ùñïýóáìå åìåßò ôá åöôÜ (7) ðáéäéÜ ôïõ, ü÷é
íá öïñôþóïõìå êáé ðñÜãìáôá».
Ïé Íåïìïíáóôçñéþôåò ìéá âäïìÜäá ÷ñåéÜóôçêå íá öèÜóïõí óôá óýíïñá

êé' Üëëç ìéá ìÝ÷ñé ôçí Áëåîáíäñïýðïëç. Åêåß Üíèñùðïé, æþá êáé êÜñá
öïñôþèçêáí óå ôñáßíá êáé åãêáôáóôÜèçêáí üðïõ îå÷åéìþíéáóáí óôç
ÂåñëÜíôæá ôçò Ìáêåäïíßáò.
Ç ôïðéêÞ åðéôñïðÞ áðïêáôÜóôáóçò åðéóêÝöèçêå ðïëëÜ ôóéöëßêéá. ¹ôáí
äýóêïëï üìùò íá âñåèåß êôÞìá áñêåôÜ ìåãÜëï þóôå íá åãêáôáóôáèïýí 350
ïéêïãÝíåéåò. Ïé 150 ïéêïãÝíåéåò åãêáôáóôÜèçêáí óôá Ôñßêáëá ôçò ÂÝñïéáò.
Ìéá Üëëç åðéôñïðÞ Ýöèáóå óôï Õðïõñãåßï Ãåùñãßáò êáé áðÝóðáóå õðüó÷åóç
áðü ôïí ôüôå âïõëåõôÞ ôùí ÖéëåëåõèÝñùí êáé áñãüôåñá õðïõñãü ÓôÜèç
Ìáëáìßäá ðëÞñç áðáëëïôñßùóç ôïõ êôÞìáôïò ôùí áäåëöþí ÌáñáèÝá.
Ïé Íåïìïíáóôçñéþôåò åãêáôáóôÜèçêáí óôá ÷ùñéÜ Ôóüìðá êáé
ÌðåêñéëÝñ, ðïõ ïé êÜôïéêïß ôïõò Þôáí êïëëÞãïé óôïõò áäåëöïýò ÌáñáèÝá,
åß÷áí áíáãêáóôåß íá ôá åãêáôáëåßøïõí. Ïé êÜôïéêïé ôçò Ôóüìðáò ðÞãáí óôç
óçìåñéíÞ ÓïöéÜäá êáé ôïõ ÌðåêñéëÝñ óôï óçìåñéíü Ãñáììáôéêü. Ôï 1954
ìåôÜ ôï óåéóìü ìåôáöÝñèçêáí óôç óçìåñéíÞ ôïðïèåóßá.
ÅÈÉÌÁ ÍÅÏÌÏÍÁÓÔÇÑÉÙÔÙÍ
Ôá Ýèéìá ôùí Ìïíáóôçñéùôþí Þôáí ôáõôéóìÝíá ìå êÜðïéá èñçóêåõôéêÞ
ãéïñôÞ åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôçí åðï÷Þ ôïõ Ýôïõò êáé ôçí áðáó÷üëçóÞ ôïõò ðïõ
êõñßùò Þôáí ç ãåùñãßá áëëÜ êáé ç êôçíïôñïößá.
ÐÑÙÔÏ×ÑÏÍÉÁÔÉÊÁ ÅÈÉÌÁ
Ïé Ìïíáóôçñéþôåò õðïäÝ÷ïíôáé ôçí êÜèå ðñùôï÷ñïíéÜ ìå Ýèéìá ðïõ ìå
óåâáóìü êáé ìå åõëÜâåéá äéáôçñïýí ìÝ÷ñé ôéò ìÝñåò ìáò. Ôçí ðáñáìïíÞ ôçò
Ðñùôï÷ñïíéÜò ïé êõñÜäåò æõìþíïõí öñÝóêá øùìéÜ, ìéá êïõëïýñá ðïõ èá
ðñïóöÝñïõí óôç óÜñôá (ðáñÝá ôñáãïõäéóôþí), ôï ïíþøùìï (øùìß
áöéåñùìÝíï óôçí Ðáíáãßá) êáé ôç âáóéëüðéôá ðïõ èá êüøåé ï íïéêïêýñçò ôïõ
óðéôéïý ôçí ðáñáìïíÞ ôçò Ðñùôï÷ñïíéÜò ìåôÜ ôï âñáäéíü öáãçôü. Ôçí
186 ÇñáêëÞò Ã. ÊõñïäÞìïò
ðáñáìïíÞ ôçò Ðñùôï-

÷ñïíéÜò ïé Íåïìïíá-
óôçñéþôåò ìáæåýïíôáé
óôá óðßôéá ôïõò ãéá íá
õðïäå÷ôïýí êáé íá ãéï-
ñôÜóïõí ôïí êáéíïýñ-
ãéï ÷ñüíï ïéêïãå-
íåéáêÜ. ¼ëç ç ïéêï-
ãÝíåéá åßíáé óõãêåí-
ôñùìÝíç ãýñù áðü ôï
ôñáðÝæé. ÐÜíù óôï
ÊùìéêÞ óêçíÞ áðü ôï Ðñùôï÷ñïíéÜôéêï Ýèéìï ôñáðÝæé ôïðïèåôåßôáé ôï
«êáìÞëåò êáé íôéâéôæÞäåò» óôï Í. ÌïíáóôÞñé Öèéþôéäáò.
ïíþøùìï. Ôï ïíþøùìï
(öùô.áñ÷åßï: Íßêïõ Êáëôóïíïýäç)
åßíáé óôïëéóìÝíï ìå ôï
÷Ýñé ôçò Ðáíáãßáò, ìå äéÜöïñá ãåùñãéêÜ åñãáëåßá êáé ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá. Ï
íïéêïêýñçò ôïõ óðéôéïý, áöïý èá èõìéáôßóåé ôï ôñáðÝæé áóðÜæåôáé ôï ÷Ýñé ôçò
Ðáíáãßáò. Áöïý áóðáóèïýí êáé ôá õðüëïéðá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò ôï ÷Ýñé ôçò
Ðáíáãßáò ï íïéêïêýñçò èá ôïðïèåôÞóåé ôï ïíþøùìï óôï êåöÜëé ôïõ êáé
ìðñïóôÜ óôï åéêüíéóìá ôïõ óðéôéïý èá óðÜóåé ôï ïíþøùìï óôá ôÝóóåñá. Ôï
êïììÜôé ðïõ åßíáé óôïëéóìÝíï ìå ôï ÷Ýñé ôçò Ðáíáãßáò áöéåñþíåôáé óôç
Èåïôüêï ðïõ Ýöåñå óôïí êüóìï ôï íåïãÝííçôï ×ñéóôü. Ç âáóéëüðéôá
(ôõñüðéôá Þ ëá÷áíüðéôá) èá ìðåé óôï ôñáðÝæé ìåôÜ ôï öáãçôü. Ï íïéêïêýñçò
êüâåé óå êïììÜôéá ôç âáóéëüðéôá áíÜëïãá ìå ôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò. Áöïý
óôñßøåé ôñåéò öïñÝò óáí óâïýñá ôï ôáøß ðïõ ðåñéÝ÷åé ôç âáóéëüðéôá, ï
êáèÝíáò ðáßñíåé ôï êïììÜôé ðïõ èá âñåèåß
ìðñïóôÜ ôïõ. ÌÝóá óôç âáóéëüðéôá åêôüò
áðü ôïí «ðáñÜ» (íüìéóìá) Ý÷åé êáé Ü÷õñï,
âáìðáêéÜ, êëÞìá, ðïõñíÜñé êëð. ÁíÜëïãá ôé
èá ôý÷åé óôïí êáèÝíá ç ÷ñïíéÜ èá ôïí
åõíïÞóåé íá ðëïõôßóåé áðü ôçí êáëÞ óïäåéÜ
ôïõ óéôáñéïý, ôïõ âáìðáêéïý, ôïõ óôáöõëéïý
êáé áðü ôçí êáëÞ áíáðáñáãùãÞ ðñïâÜôùí,
ãåëáäéþí êáé ôçí ðëïýóéá ãáëáêôïìéêÞ
ðáñáãùãÞ. Ïé óÜñôåò ôçí ðáñáìïíÞ ôçò
Ðñùôï÷ñïíéÜò èá ôñáãïõäÞóïõí áðü óðßôé
óå óðßôé ó' ïëüêëçñï ôï ÷ùñéü. Êáíïíßæïõí
óå ðïéá óðßôéá èá ðÜåé ç êÜèå «óÜñôá». Ôá
ôñáãïýäéá ôçò Ðñùôï÷ñïíéÜò áíáöÝñïíôáé
óôïí ¢ãéï Âáóßëåéï, óå ðïëåìéêÜ ãåãïíüôá
×áñáêôçñéóôéêÞ ðáñïõóßá ôùí Ìåóáéùíéêþí ÷ñüíùí áëëÜ êáé óå
ÍôéâéôæÞ. (ÊáìçëéÝñç) ðáéíÝìáôá ãéá ôï êÜèå ìÝëïò ôçò ïéêïãÝíåéáò.
(öùô.áñ÷åßï: ÇñáêëÞ ÊõñïäÞìïõ)
Ç êõñÜ ôïõ óðéôéïý èá êåñÜóåé ôïõò ôñáãïõäéóôÝò êáé èá ôïõò ðñïóöÝñåé

ôçí êïõëïýñá ðïõ Ý÷åé öôéÜîåé åéäéêÜ ãé' áõôïýò.
Ï áöÝíôçò èá ôïðïèåôÞóåé ÷ñÞìáôá ðÜíù óôçí êïõëïýñá êáé áöïý êÜíåé
ìéá ðñïóåõ÷Þ ðñïò ôçí Ðáíáãßá äßíåé ôçí êïõëïýñá êáé ôá ÷ñÞìáôá óôïí
«óôáíßêç» (= ôáìßá) ôçò ðáñÝáò.
Ôçí ðáñáìïíÞ ôçò Ðñùôï÷ñïíéÜò îåêéíïýí êáé ïé ðñïåôïéìáóßåò ôùí
íôéâéôæÞäùí. ÖôéÜ÷íïõí ïìïéþìáôá áðü êáìÞëåò ðáëáéüôåñá ôïí óêåëåôü ôïí
«óôüëéæáí» ìå «ôóüëéá» (= õöáíôü ôñáãßóéï ìáëëß). ÓÞìåñá ôï «óôïëßæïõí» ìå
ëéíÜôóåò. Ï ìáêñüóôåíïò ëáéìüò êáé ôï êåöÜëé åßíáé áðü ðñïâéÜ êáé åß÷áí
êñåìáóìÝíá êïõäïýíéá. Ïé êáìçëéÝñçäåò Þ íôéâéôæÞäåò (= êáìçëéÝñçäåò áðü
ôç ëÝîç íôéâÝ ðïõ óôá áñáâéêÜ óçìáßíåé êáìÞëá) ìåôáìöéÝæïíôáé öïñþíôáò
êáôåñãáóìÝíåò ðñïâéÝò. Óôï êåöÜëé öïñïýí «ôï êáïýêé» ðïõ åßíáé êáðÝëï ìå
ìÜóêá ìáæß, óôïëéóìÝíï ìå êáèñåöôÜêéá (ãéá ôïí åîïñêéóìü ôùí ðíåõìÜôùí).
Óôç ìÝóç êáé óôá ðüäéá öïñïýí ìéêñÜ êïõäïýíéá ãéá íá îõðíïýí ôç öýóç.
×áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï «ôïðïýæé» (= îýëéíï ñüðáëï óå ó÷Þìá öáëëïý) ðïõ
êñáôÜ ï íôéâéôæÞò ðïõ åßíáé óýìâïëï ãïíéìüôçôáò. Ôï Ýèéìï áõôü ðáñáðÝìðåé
óôçí áñ÷áéüôçôá ðïõ ìåôáìöéåóìÝíïé ïé Üíèñùðïé ãéüñôáæáí êáé ôéìïýóáí ôï
Èåü Äéüíõóï ìå óÜôõñåò êáé ÷ïñïýò óå «îÝöñåíïõò» ñõèìïýò. Ìå ôçí
åðéêñÜôçóç ôçò ×ñéóôéáíéêÞò èñçóêåßáò ôá Ýèéìá äéáìïñöþèçêáí áíÜëïãá
ãéá íá ìðïñÝóïõí íá äéáôçñçèïýí ïé êáìÞëåò êáé ïé êáìçëéÝñçäåò
óõìâïëßæïõí ôá ðáëéÜ êáñáâÜíéá ðïõ Ýêáíáí ôï äéåèíÝò åìðüñéï. Êáé åðåéäÞ
ïé êáìÞëåò êáé ïé êáìçëéÝñçäåò óõìâüëéæáí ôçí åìðïñßá êáé Þôáí ìÝóá óôç
äéáäéêáóßá ôçò ðáñáãùãÞò ïé Ìïíáóôçñéþôåò ôïõò ôéìïýóáí ðïõ åñ÷üôáí áðü
ôá âÜèç ôçò Áóßáò. Ôï Ýèéìï óõíäÝèçêå ìå ôïí ¢ãéï Âáóßëç ðïõ öÝñíåé äþñá
áðü ôçí Êáéóáñåßá.
Åêôüò áðü ôéò óÜñôåò ôçí ðáñáìïíÞ ôçò Ðñùôï÷ñïíéÜò åðéóêÝðôïíôáé ôá
óðßôéá êé ï íôéâéôæÞò ìå ôç êáìÞëá ôïõò ïðïßïõò óõíïäåýåé êáé óôçñßæåé
ìïõóéêÜ Ýíáò ãêáúíôáôæÞò Þ öéïõñôæÞò (áõôüò ðïõ ðáßæåé öëïãÝñá).
Ï íôéâéôæÞò ðñïóðáèåß í' áíáêáëýøåé êáé íá áðïóðÜóåé ôïí ðáñÜ
(íüìéóìá) ôçò âáóéëüðéôáò áðü ôïí ôõ÷åñü ôçò âñáäéÜò Þ êÜðïéï ÷áñôæéëßêé.
ÉêáíïðïéçìÝíïé ÷ïñåýïõí êáé óôç óõíÝ÷åéá ðçãáßíïõí óå Üëëï óðßôé.
ÁíÞìåñá ôçò Ðñùôï÷ñïíéÜò üëïò ï èßáóïò êáìÞëåò, íôéâéôæÞäåò, óÜñôåò
ìïõóéêïß óõãêåíôñþíïíôáé óôç ðëáôåßá üðïõ ãßíåôáé ôï ìåãÜëï ãëÝíôé. Ïé
êáìçëéÝñçäåò ìÝóá áðü êéíÞóåéò êáé ðåéñÜãìáôá ðñïóðáèïýí íá êåñäßóïõí
ü÷é ìüíï ôï èáõìáóìü êáé ôï ãÝëéï ôùí ðáñåõñéóêïìÝíùí áëëÜ êáé êÜðïéï
öéëïäþñçìá. ¼ëåò áõôÝò ïé ìéìçôéêÝò ðñÜîåéò áðïâëÝðïõí óôï íá
ðñïêáëÝóïõí ôç ãïíéìüôçôá ôçò öýóçò, ôçí ðñïáãùãÞ ôçò âëÜóôçóçò êáé ôçò
êáñðïöïñßáò. Áõèüñìçôá êáé ÷ùñßò êáìéÜ ðñüóêëçóç áíÞìåñá ôçò
Ðñùôï÷ñïíéÜò ìåôÜ ôç äïîïëïãßá ïé Íåïìïíáóôçñéþôåò ìéêñïß êáé ìåãÜëïé
«êáôáêëýæïõí» ôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá. ÖõóéêÜ äåí èá ëåßøïõí êáé ïé
îåíéôåìÝíïé. ¼ëïò ï êüóìïò èá ìðåé óôï ÷ïñü, äéüôé ôï èåùñåß êáëü óçìÜäé íá
÷ïñÝøåé ôçí ðñþôç ìÝñá ôïõ ÷ñüíïõ. ×ïñåýïõí ãéá ôñåéò ôÝóóåñéò þñåò
áóôáìÜôçôá. ¼ôáí éêáíïðïéÞóïõí ôïí øõ÷éêü ôïõò êüóìï èá óçìÜíåé êáé ôï
ôÝëïò ôïõ ãëåíôéïý. Ãéá ïñéóìÝíïõò ìåñáêëÞäåò êáé ÷ïñåõôáñÜäåò ôï ãëÝíôé
Ý÷åé óõíÝ÷åéá. Ìåôáêïìßæïõí óå êëåéóôïýò ÷þñïõò (ôáâÝñíåò) ãéá íá
êáôáèÝóïõí ôá õðïëåßììáôá ôïõ êåöéïý ôïõò.
Ôï Ðñùôï÷ñïíéÜôéêï Ýèéìï ôçò êáìÞëáò êáé ôïõ íôéâéôæÞ óôï Í. ÌïíáóôÞñé
Ý÷åé ðñïêáëÝóåé ôï åíäéáöÝñïí óå åèíïëüãïõò, óå ëáïãñÜöïõò, óå
ìïõóéêïëüãïõò, óå ÷ïñïäéäáóêÜëïõò, óå áðëïýò åñáóôÝò ôçò ðáñÜäïóçò ðïõ
åðéóêÝðôïíôáé ôï Í. ÌïíáóôÞñé ãéá íá ôï ãíùñßóïõí, íá êáôáãñÜøïõí, íá
óõììåôÜó÷ïõí, íá «ðñïóêõíÞóïõí» áëëÜ êáé íá áíáâáðôéóèïýí ÷ïñåýïíôáò.
ÅÈÉÌÏ Ô' ÁÚ-ÃÉÁÍÍÉÏÕ

¸íá Ýèéìï ðïõ ãéíüôáí áíÞìåñá ô' Áú-Ãéáííéïý ìÝ÷ñé ôï 1965 ìÝó' ôçí
êáñäéÜ ôïõ ÷åéìþíá Þôáí êáé ôï «êïëýìðçìá ôùí íéüðáíôñùí».
ÁíÞìåñá ô' Áú-Ãéáííéïý ðñùß-ðñùß öéëéêÞ Þ óõããåíéêÞ ðáñÝá ôïõ
íéüðáíôñïõ (íá ìçí Ý÷åé óõìðëçñþóåé ÷ñüíï) ôïí ïäçãïýóáí óå ãïýñíá,
ðçãÜäé Þ êáé âñýóç ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá êáé ôïí êïëõìðïýóáí. ¼ôáí ç ôåëåôÞ
áõôÞ ãéíüôáí óå ðçãÜäé ôïí Ýäåíáí ìå ôñé÷éÜ, ãéá áóöÜëåéá. Ç áíÜäõóç êáé
êáôÜäõóç ãéíüôáí ôñåéò öïñÝò ðïõ óçìáßíåé ôç óõììåôï÷Þ ôïõ óôçí ôñéÞìåñç
ôáöÞ êáé ÁíÜóôáóç ôïõ ×ñéóôïý. Óõíïäåßá ôçò öéëéêÞò ðáñÝáò êáé ìå
ðåéñÜãìáôá ðÞãáéíáí óôï óðßôé ôïõ íéüðáíôñïõ ðïõ ôïõò ðåñßìåíå Ýíá
ðëïýóéï ôñáðÝæé.
Ìå ôï ëïõôñü áõôü ðßóôåõáí üôé öåýãïõí ôá äáéìüíéá, óõã÷ùñïýíôáé ôá
áìáñôÞìáôá êáé ï íéüðáíôñïò áíáãåííéÝôáé øõ÷éêÜ êáé óùìáôéêÜ.
ÁÌÐÅËÏÕÑÃÉÊÏ ÅÈÉÌÏ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÔÑÕÖÙÍÁ

Óôç ëáúêÞ ìáò ðáñÜäïóç ï ¢ãéïò Ôñýöùíáò ôéìÜôáé êõñßùò ùò ðñïóôÜôçò
ôçò ãåùñãßáò, åéäéêüôåñá ôçò áìðåëïõñãßáò, êáé ãåíéêüôåñá ôçò âëÜóôçóçò. Ç
ìíÞìç ôïõ ãéïñôÜæåôáé ôçí 1 Öåâñïõáñßïõ. ÐïëëÝò ëáúêÝò ðáñáäüóåéò
ðáñïõóéÜæïõí ôïí ¢ãéï Ôñýöùíá ôéìùñü áóåâþí ãåùñãþí áëëÜ êáé ôïí ßäéï
ôïí ¢ãéï íá ôéìùñåßôáé ëüãù áóÝâåéáò ðñïò ôçí Ðáíáãßá ìå áðïêïðÞ ôçò
ìýôçò ôïõ. Óôï Ì. ÌïíáóôÞñé áëëÜ êáé óôï Í. ÌïíáóôÞñé Þôáí áíåðôõãìÝíç
ç êáëëéÝñãåéá ôïõ áìðåëéïý. Ôï êëÜäåìá ãéíüôáí ïìáäéêÜ ìåôÜ ôç ãéïñôÞ ôïõ
Áãßïõ. ÁíÞìåñá ôçò ãéïñôÞò ìåôÜ ôç Èåßá ëåéôïõñãßá ìå ôïí áãéáóìü óôï ÷Ýñé
ðÞãáéíáí ðñþôá óðßôé ôïõò, öïñïýóáí ôá ñïý÷á ôçò äïõëåéÜò Ýðáéñíáí ôá
ãåùñãéêÜ ôïõò åñãáëåßá, öáãçôÜ, ðïôÜ êáé îåêéíïýóáí ãéá ô' áìðÝëéá ôïõò
óõíïäåßá ìïõóéêÞò. Áöïý ñÜíôéæáí ô' áìðÝëéá ôïõò êáé êëÜäåõáí ãéá ôï êáëü
3 êëÞìáôá óõãêåíôñþíïíôáí üëïé ìáæß ó' Ýíá áìðÝëé Ýôñùãáí, Ýðéíáí,
ôñáãïõäïýóáí êáé ÷üñåõáí. Ôï Ýèéìï áõôü óÞìåñá Ý÷åé ìåßíåé óôéò ìíÞìåò ôùí
ðáëéþí.
ÅÈÉÌÏ
ÔÇÓ ÑÏÕÌÐÁÍÁÓ
Ôï ÓÜââáôï ôïõ
ËáæÜñïõ ðñùß - ðñùß îåêé-
íïýóå ç ìéêñÞ ÑïõìðÜíá.
ÌéêñÝò ïìÜäåò êïñéôóéþí
(2 - 3) åðéóêÝðôïíôáé ôá
óðßôéá êáé ôñáãïõäïýí
ôñáãïýäéá áöéåñùìÝíá
óôï ËÜæáñï. Ëßãï áñãü-
ôåñá îåêéíïýí ìåãÜëåò Áðü ôï Ýèéìï ôçò ÑïõìðÜíáò.
êïðÝëåò óå äõï ïìÜäåò ãéá (öùô.áñ÷åßï: Äçìçôñßïõ Éôïýäç).
íá åðéóêåöôïýí üëá ôá
óðßôéá ôïõ ÷ùñéïý. Ç ìéá ïìÜäá ðïõ åßíáé ôåôñáìåëÞò (ç ìéá åî' áõôþí åßíáé
ç íïýíá êïñõöáßá áñ÷çãüò) åðéóêÝðôåôáé êÜèå óðßôé êáé êáëïýí ôç
íïéêïêõñÜ íá âãåé êáé íá ôñáãïõäÞóïõí. Ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí ôñáãïõäéþí
áíáöÝñåôáé óå êÜèå ìÝëïò ôçò êÜèå ïéêïãÝíåéáò ÷ùñéóôÜ ìå åðáéíåôéêÜ
ëüãéá. ÁíÜëïãá ôç èÝóç ðïõ êáôÝ÷åé êÜèå ìÝëïò ôçò ïéêïãÝíåéáò, ôï
åðÜããåëìá, ôï öýëï, ôçí çëéêßá. ÐáñÜëëçëá ìå ôçí ïìÜäá ôùí êïñéôóéþí ðïõ
ôñáãïõäïýí, Üëëç ïìÜäá êïñéôóéþí ôñáãïõäïýí êáé ÷ïñåýïõí Ýîù áðü êÜèå
óðßôé. ÔÝëïò ç êÜèå íïéêïêõñÜ äßíåé óôç íïýíá ôï ÷áíóÝ (÷áñôæéëßêé) êáé áõãÜ.
Áöïý ãõñßóïõí üëá ôá óðßôéá ôïõ ÷ùñéïý óõãêåíôñþíïíôáé óôçí ðëáôåßá êáé
óôÞíïõí ÷ïñü. Óôç ðëáôåßá ôéò ðåñéìÝíïõí ôá ðáëéêÜñéá üðïõ óõììåôÝ÷ïõí êé'
áõôÜ óôï ÷ïñü. Áðü åêåß êáôåõèýíïíôáé óôï óðßôé ôçò íïýíáò, ÷ïñåýïíôáò ôï
ÌðïãíôÜíï.
Ôï ÷ïñü áõôü óõíÞèùò ôïí óÝñíåé ï áãáðçôéêüò ôçò íïýíáò Þ ðáëéêÜñé
óõããåíéêü. ÌåñéêÝò öïñÝò ôïí ôßôëï ôçò íïýíáò ôïí äéåêäéêïýóå êé' Üëëç
êïðÝëá ðïõ åß÷å óáí áðïôÝëåóìá íá ãßíïíôáé äõï íïýíåò êáé äõï óÜñôåò
(÷ïñùäßåò) ðáñÝåò.
¼ôáí Ýöôáíáí óôï óðßôé ôçò íïýíáò óôÞíïíôáí ÷ïñüò êáé ç íïýíá
êåñíïýóå ôá ðáëéêÜñéá êáé ôïõò ðáñåõñéóêïìÝíïõò. Ôåëåéþíïíôáò ï ÷ïñüò
ãéíüôáí ç êáôáìÝôñçóç ôùí ÷ñçìÜôùí êáé ôùí áõãþí ðïõ óõãêÝíôñùíáí. Ôçí
ÊõñéáêÞ ôùí ÂáÀùí ôéò ðñþôåò ðñùéíÝò þñåò óõãêåíôñþíïíôáí óôçí ðëáôåßá
üðïõ ÷üñåõáí. Áðü ôï ÷þñï áõôü óõãêÝíôñùóçò ÷ïñåýïíôáò ìå ôï ÷ïñü
ÌðïãíôÜíï ìåôáêéíïýíôáí óôï óðßôé ôçò íïýíáò ãëåíôïýóáí êáé ÷üñåõáí
ìÝ÷ñé ôï ìåóçìÝñé. Ôçí ÊõñéáêÞ ôïõ ÐÜó÷á ç íïýíá ìå ôéò ôñåéò Üëëåò
êïðÝëåò êáé ìå ìéá "ìðïýêëá" êñáóß óôï ÷Ýñé êáëïýóáí üëá ôá êïñßôóéá ðïõ
óõììåôåß÷áí óôï Ýèéìï ôçò ÑïõìðÜíáò íá 'ñèïõí óôï óðßôé ôçò íïýíáò. Ôï
ìåóçìÝñé ôéò ößëåõå êáé ãéíüôáí ç ìïéñáóéÜ ìå ôá ëåöôÜ êáé ô' áõãÜ.
ÐÅÑÐÉÑÏÕÍÁ (ËÉÔÁÍÅÉÁ)
Óå ðåñßïäï áíïìâñßáò
óõíçèßæïíôáí êáé ôï Ýèéìï
ôçò Ðåñðéñïýíáò ãéá íá
ðñïêáëÝóïõí ôç âñï÷Þ êáé
íá åßíáé åõåñãåôéêÞ ãéá ôá
óðáñôÜ. (ÓõíÞèùò ãéíüôáí
ìéá ÐÝìðôç ìåôÜ ôï ÐÜó÷á).
Ïé êïðÝëåò åöïäéÜæïíôáí ìå
Ýíá «ìðáêñÜôóé» ãåìÜôï
íåñü êáé ìéá áíèïäÝóìç áðü
áãñéïëïýëïõäá Þ âáóéëéêü êé
üðïéïí óõíáíôïýóáí óôï
äñüìï ôïí ñÜíôéæáí åëáöñÜ
óôï ìÝôùðï. Ôïí ôßôëï ôçò
Ðåñðéñïýíáò Ýðáéñíå ç ðéï
öôù÷Þ êïðÝëá Þ ïñöáíÞ.
Íôýíïíôáí ìå ðáëéÜ ñïý÷á
ÁíáìíçóôéêÞ öùôïãñáößá ìåôÜ ôï Ýèéìï
êáé êÜëõðôå ôï ðñüóùðü ôçò
ôçò Ðåñðéñïýíáò.
(öùô.áñ÷åßï: ÓôÝñãéïõ Ðáôóáëßäç). ìå ìáíôßëá íá ìçí ôçí
áíáãíùñßóïõí. Ôïí èßáóï
ôùí êïñéôóéþí ðáñáêïëïõèïýóå åî' áðïóôÜóåùò ïìÜäá ðáëéêáñéþí ìå óôü÷ï
íá ðëçóéÜóïõí ôçí Ðåñðéñïýíá êáé íá ôçò áðïêáëýøïõí ôï ðñüóùðï. Áëëïß-
ìïíï üðïéïò ôï åðé÷åéñïýóå. Ïé êïðÝëåò Üäåéáæáí üëá ôá «ìðáêñÜôóéá»
ðÜíù ôïõ. Ôïí Ýêáíáí «ðáðÜêé».
Ï èßáóïò åðéóêÝðôïíôáí üëá ôá óðßôéá. Ç Ðåñðéñïýíá ìå äõï êïðÝëåò óå
êÜèå óðßôé, ìðñïóôÜ óôï åéêüíéóìá ðñïóåý÷ïíôáí óôï Èåü êáé ôñáãïõäïýóáí.
«Ðåñðéñïýíá ðåñðáôåß ôï Èåü ðáñáêáëåß
Ãéá íá ñßîåé ï Èåüò âñï÷Þ ìéá ëéáíÞ êáé óéãáíÞ
Ãéá íá ãßíïõí ôá óôÜñéá ìáò ôá êáëÜ êñéèÜñéá ìáò
ÐÜóá óôÜíá êáé êéëü ðåíÞíôá ïêÜäåò óôÜñé
ÐÜóá êëÞìá êáé êÜäç.»
ÊÜèå óðßôé ðñïóÝöåñå áðü Ýíá ðéÜôï áëåýñé ìå ôï ïðïßï Ýöôéá÷íáí
ðñüóöïñá êáé ôï ìïßñáæáí ôçí ÊõñéáêÞ óôçí Åêêëçóßá. Ôï õðüëïéðï
äßíïíôáí óôçí Ðåñðéñïýíá ðïõ Þôáí öôù÷Þ Þ ïñöáíÞ. Ìéá óõíÞèåéá ðïõ
Ýäåé÷íå ôï êïéíùíéêü ðñüóùðï ôçò ôïðéêÞò êïéíùíßáò. Óôü÷áóôñï ôïõ èéÜóïõ
Þôáí êáé ïé íåïðáíôñåìÝíåò ðïõ ôéò êáôÝâñå÷áí ãéá íá êáèáñéóôïýí áðü ô'
áìáñôÞìáôá. ¼ôáí ïëïêëçñþíïíôáí ç áðïóôïëÞ ôïõ èéÜóïõ ôçò Ðåñðéñïýíáò
îåóðïýóå åóùôåñéêüò íåñïðüëåìïò ðáñüìïéïò ì' áõôüí ôùí ìáèçôþí ôùí
Ó÷ïëåßùí ðïõ ãßíåôáé ìå ôçí ëÞîç ôùí ìáèçìÜôùí.
ÊÏÕÑÌÐÁÍÉ
Ôï ÊïõñìðÜíé åßíáé
Ýíá Ýèéìï ðïõ Ýöåñáí ïé
Íåïìïíáóôçñéþôåò áðü
ôçí ÁíáôïëéêÞ Ñùìõëßá,
ôçí áëýôñùôç ÏñöéêÞ ãç.
Áðü ôï 1925 ðïõ
áêïýìðçóáí êáé ñßæùóáí
óôç ÖèéùôéêÞ ãç êÜèå
÷ñüíï áíáâéþíïõí êáé
ãéïñôÜæïõí ôï ÊïõñìðÜíé
ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá. Åêôüò Íåïìïíáóôçñéþôåò âñÜæïõí ôï êñÝáò êáé ôï ìðëéãïýñé
áðü ôçí ðåñßïäï ôçò óå êáæÜíéá óôï ÊïõñìðÜíé ôçò ÁíáëÞøåùò.
äéêôáôïñßáò. (öùô.áñ÷åßï: ÇñáêëÞ ÊõñïäÞìïõ).
Ôï ÊïõñìðÜíé åßíáé
Ýíá Ýèéìï ðïõ ÷Üíåôáé óôá âÜèç ôùí áéþíùí êáé ðáíôñåýåé èñçóêåõôéêÜ êáé
åéäùëïëáôñéêÜ óôïé÷åßá. ÊïõñìðÜíé ãéá ôïõò Íåïìïíáóôçñéþôåò óçìáßíåé
èõóßá, ôÜìá, åßíáé äþñá óôçí åêêëçóßá, äþñá ãéá ôï Èåü, ãéá ôïõò Áãßïõò
åßíáé ãéïñôÞ ôùí ×ñéóôéáíþí. ¸ôóé áéóèÜíïíôáé ôç ãéïñôÞ áõôÞ ïé
Íåïìïíáóôçñéþôåò. Ìå ôçí êïéíÞ èõóßá êáé ôï êïéíü ôñáðÝæé Ýóìéãáí ïé
Üíèñùðïé óå êïéíÞ ëáôñåßá.
Ôï ÊïõñìðÜíé ðïõ áíáâéþíåé êÜèå ÷ñüíï ôçò ÁíáëÞøåùò ôïõ ×ñéóôïý
ãßíåôáé ãéá íá ðñïêáëÝóïõí ôç âñï÷Þ ðïõ åßíáé åõåñãåôéêÞ ãéá ôéò
êáëïêáéñéíÝò êáëëéÝñãåéåò êáé íá ðñïóôáôÝøåé, ï ×ñéóôüò êáé ïé ¢ãéïé ôá
óðáñôÜ ôïõò, ôç óïäåéÜ ôïõò áðü èåïìçíßåò, ðõñêáãéÝò, ÷áëÜæé.
Ðñéí ôï 1924 ãéíüôáí óôï äÜóïò ôïõ Ãêßôóéïõ ó' Ýíá ðáëéü íåêñïôáöåßï.
Áðü ôï 1926 ìÝ÷ñé êáé ôï 1954 ãéíüôáí óôï ðáëéü ÷ùñéü. ÌåôÜ ôï óåéóìü ôï
1954 ðïõ ôï ÷ùñéü ìåôáöÝñèçêå óôç óçìåñéíÞ ôïðïèåóßá ìÝ÷ñé êáé ôï 1998
ãéíüôáí óôïí áõëüãõñï ôçò åêêëçóßáò ìåôÜ ôç Èåßá ëåéôïõñãßá.
Óôï Ì. ÌïíáóôÞñé áëëÜ êáé óôï ðáëéü ÷ùñéü, ôï êáëïêáßñé ìåôÜ ô' áëþíéá
ôï åêêëçóéáóôéêü óõìâïýëéï ìÜæåõå óéôÜñéá áð' üëïõò ãéá í' áãïñÜóïõí
äáìÜëé (ôï ÷ùñéáíü üðùò ôï ïíüìáæáí) êáé åîáóöÜëéæáí ôï êñÝáò ãéá ôï
êïõñìðÜíé ôçò åðüìåíçò ÷ñïíéÜò. Ôï äáìÜëé áõôü ðåñéöåñüôáí êáé Ýâïóêå
åëåýèåñá.
Ôçí çìÝñá ôçò ÁíáëÞøåùò ôçí þñá ðïõ ãéíüôáí ç Èåßá Ëåéôïõñãßá, Ýîù
ãéíüôáí ç èõóßá. Áöïý ôï Ýãäåñíáí êáé ôï ôåìÜ÷éæáí ôüâñáæáí óå 12 ìåãÜëá
êáæÜíéá. Óôç óõíÝ÷åéá ï ðáðÜò ìå åéäéêÞ äÝçóç êáé åõ÷Ýò åõëïãïýóå ôï
öáãçôü êáé ôï åêêëçóéáóôéêü óõìâïýëéï áíáëÜìâáíå ôç äéáíïìÞ. ÌåôÜ áðü
Ýíá êáëü öáãïðüôé áêïëïõèïýóå ÷ïñüò ï ïðïßïò óõíå÷ßæïíôáí óôçí ðëáôåßá
êáé óôá ìáãáæéÜ.
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãéá ôçí áíáâßùóç ôïõ åèßìïõ, ôá óöá÷ôÜ êáé ôï
ìðëçãïýñé åßíáé äùñåÝò ôùí êáôïßêùí. ÓõíÞèùò ðñüâáôá. Ç óöáãÞ ôùí æþùí
ãéíüôáí áðïâñáäßò áðü ôïõò ßäéïõò ôïõò êáôïßêïõò.
Ôåëåõôáßá ìå ôç íüóï ôùí ôñåëþí áãåëÜäùí êáé ðñïâÜôùí óöÜæïíôáé óôá
óöáãåßá ãéá íá ìðïñïýí íá åëåã÷èïýí êáé íá ðëçñïýí ôïõò üñïõò õãéåéíÞò.
ÁíÞìåñá ôçò ÁíáëÞøåùò åèåëïíôÝò ìÜãåéñïé áíáëáìâÜíïõí ôï âñÜóéìï ôïõ
êñÝáôïò.
Ãéá íá íïóôéìßóåé ôï öáãçôü ñß÷íïõí êáé âñÜæïõí ôï ìðëçãïýñé ìå ôï æïõìß
áð' ôï âñáóìÝíï êñÝáò.
Ôï óïýñïõðï üëï ôï ÷ùñéü óõãêåíôñþíåôáé óôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá ãéá íá
ãéïñôÜóïõí üëïé ìáæß ôï êïõñìðÜíé. Áöïý 'âëïãÞóåé ï ðáðÜò ôï öáãçôü
ãßíåôáé äéáíïìÞ óå üëïõò ôïõò ðáñåõñéóêïìÝíïõò. ¼ëïé èá ãåõôïýí êáé èá
áðïëáýóïõí ôï êáëïìáãåéñåìÝíï öáãçôü. Êé' áöïý ðéïýí êáé ëßãï êñáóÜêé
Ýñ÷åôáé ç äéÜèåóç ãéá ÷ïñü.
Ìå ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôïõ êïõñìðáíéïý ôçò ÁíáëÞøåùò ïé
Íïåìïíáóôçñéþôåò áéóèÜíïíôáé ÷áñïýìåíïé êáé ðåñÞöáíïé ãéáôß
åêðëçñþíïõí Ýíá ÷ñÝïò óôïõò ðñïãüíïõò ôïõò. Åõ÷áñéóôéÝôáé ç øõ÷Þ ôïõò,
áëáöñáßíåé ç êáñäéÜ ôïõò. Óôç ìíÞìç êáé óôçí êáñäéÜ ôïõò åßíáé ç èýìçóç ôçò
÷áìÝíçò ðáôñßäáò. Ïé ßäéïé êÜôïéêïé ëÝíå: «Ôï Ýèéìï áõôü Ý÷ïõìå ÷ñÝïò íá ôï
óõíå÷ßóïõìå Ýôóé üðùò ôï âñÞêáìå, Ýôóé üðùò ìáò ôï Ýöåñáí ïé ðáððïýäåò
ìáò êáé ïé ðáôåñÜäåò ìáò áðü ôçí ÁíáôïëéêÞ Ñùìõëßá».
ÊïõñìðÜíé ãéíüôáí êáé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ðïõ åßíáé êáé ï ðïëéïý÷ïò ôùí
Íåïìïíáóôçñéùôþí. Ôï ÊïõñìðÜíé áõôü Þôáí áöéåñùìÝíï óôïõò ôóïðÜíçäåò
ãéá ôï êáëü ôùí êïðáäéþí. ÊÜèå ïéêïãÝíåéá Ýêáíå èõóßá Ýíá áñíß óôïí ¢ãéï.
Ôï Ýèéìï áõôü Ý÷åé ðÜøåé íá ãßíåôáé.
Ìáñôõñßåò áíáöÝñïõí ðùò êïõñìðÜíé ìðïñïýóå íá ôåëÝóåé êáé êÜèå
ïéêïãÝíåéá óå ïðïéáäÞðïôå åðï÷Þ ôïõ ÷ñüíïõ ãéá ïéêïãåíåéáêïýò ëüãïõò
(âáñéÜ áññþóôéá…).
ÌÏÕÓÉÊÁ ÏÑÃÁÍÁ
ÌïõóéêÜ üñãáíá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí ïé Ìïíáóôçñéþôåò óôéò
åêäçëþóåéò ôïõò êïóìéêïý êáé ôåëåôïõñãéêïý ÷áñáêôÞñá Þôáí: ç öëïãÝñá, ç
ãêÜéíôá, ôï êáâÜëé, ç ëýñá êáé ôï íôáïýëé. Ïé ðñþôåò ìáñôõñßåò ãéá ôï
áêïñíôåüí áñ÷ßæïõí ìéá äåêáåôßá ðñéí ôï ìåãÜëï äéùãìü. ÄåîéïôÝ÷íåò áêï-
ñíôåïíßóôåò ðÝñáóáí ìå ìåãÜëç åõêïëßá ôïõò ðáñáäïóéáêïýò ñõèìïýò êáé
ìåëùäßåò óôïõò Ìïíáóôçñéþôåò, êõñßùò óôïõò íåüôåñïõò, êÜíïíôáò ôïõò
óêïðïýò áõôïýò éäéáßôåñá áãáðçôïýò.
Áðü ôï 1950 êáé ìåôÜ óôïõò ðåñéóóüôåñïõò ãÜìïõò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôï
áêïñíôåüí êáé ôï âéïëß.
Ïé ðáëéïß ìïõóéêïß Þôáí áõôïäßäáêôïé áãñüôåò êáé âïóêïß êáé åêðáéäåýïíôáí
ìïõóéêÜ ìå åèéìéêÜ ìÝóá óôçí ßäéá ôçí êïéíùíßá. ¸ôóé ãíþñéæáí Üñéóôá íá
÷ñçóéìïðïéïýí ôï ñåðåñôüñéï ôçò ðåñéï÷Þò ãéá íá äéåãåßñïõí ôá óõíáéóèÞìáôá
ôùí ÷ïñåõôþí ðïõ ãåííéïýíôáé áð' ôç ìïõóéêÞ ôïõò.
Áðü ôéò áñ÷Ýò ôçò

äåêáåôßáò ôïõ '70 ï
áñéèìüò ôùí ðáñáäï-
óéáêþí ïñãáíïðáéêôþí
Üñ÷éóå íá ìåéþíåôáé. Ï
èÜíáôïò ôïõ ôåëåõôáßïõ
ãêáúíôáôæÞ ôïõ Ãéþñãïõ
Óôïãéáííïýäç ãíùóôïý
ùò ÆáíéÜ åíåñãïðïßçóå
ôçí ôïðéêÞ êïéíùíßá êáé
ôï 1996 äçìéïýñãçóå
Ýíá ðõñÞíá 20 íÝùí ãéá
åêìÜèçóç ôçò Ìïíáóôç- Íôüðéïé ìïõóéêïß ïñãáíïðáß÷ôåò ìå Íåïìïíáóôçñéþôéêá
ç÷ï÷ñþìáôá óôçñßæïõí ôá ÝèéìÜ ôïõò.
ñéþôéêçò ìïõóéêÞò ìå
ðáñáäïóéáêÜ üñãáíá.
Ç êßíçóç áõôÞ áðÝäùóå êáñðïýò. ÓÞìåñá ïé íÝïé áõôïß áðïäßäïõí Üñéóôá
ôç Ìïíáóôçñéþôéêç ìïõóéêÞ.
Áîßæåé íá åðéóçìÜíù ðùò ôá ðáéäéÜ áõôÜ áðÝóðáóáí ôï 1ï âñáâåßï ãéá
äõï óõíå÷üìåíåò ÷ñïíéÝò óå ÐáíåëëÞíéïõò ìáèçôéêïýò äéáãùíéóìïýò
ðáñáäïóéáêÞò ìïõóéêÞò.
Ïé íÝïé ìïõóéêïß åããõþíôáé ôç óõíÝ÷åéá ôçò ìïõóéêÞò ðáñÜäïóçò ôïõ Í.
Ìïíáóôçñßïõ.
Ç íÝá ãåíéÜ ëïéðüí ðáñáëáìâÜíåé ôç ìïõóéêÞ ôïõ ÷èåò êáé ôçí êÜíåé
óçìåñéíü âßùìá.
×ÏÑÏÉ Í. ÌÏÍÁÓÔÇÑÉÏÕ
Ôï ìïõóéêü ÷ïñåõôéêü ñåðåñôüñéï ôùí Ìïíáóôçñéùôþí åßíáé ðáñüìïéï ìå
ôï ñåðåñôüñéï üëçò ôçò ÈñÜêçò ìå ìéêñïäéáöïñÝò êáé ëßãåò áðïêëßóåéò. Ï
ñõèìüò ôï âáóéêü óôïé÷åßï ôçò ìïõóéêÞò Üíôåîå óôï ÷ñüíï. Ïé ìåëùäßåò üìùò
áëëÜæïõí êáé äéáöïñïðïéïýíôáé. Ï ÷ïñüò êáé ôï äçìïôéêü ôñáãïýäé
áðïôåëïýí ôçí ðéï æùíôáíÞ ðçãÞ ôçò ðáñÜäïóçò, åßíáé ç óõìðßêíùóç ôçò
éóôïñéêÞò ìáò äéáäñïìÞò êáé óõíå÷ßæïõí íá åêöñÜæïõí ôá óõíáéóèÞìáôá êáé
ôï ìåñÜêé ôïõ ëáïý ìáò.
Ôïõò Ìïíáóôçñéþôéêïõò ÷ïñïýò ôïõò ÷áñáêôçñßæåé ç ãñÞãïñç êéíçôéêÞ
óõìðåñéöïñÜ êáé ç êßíçóç ôùí ÷åñéþí.
ÆÙÍÁÑÁÄÉÊÏ (6/8)
Ï ðéï äçìïöéëÞò ÷ïñüò ãéá ôïõò Ìïíáóôçñéþôåò åßíáé ï ÆùíáñÜäéêïò Þ
Íôïýóêïò (ßóéïò, óôñùôüò). ×ïñåýåôáé áðü Üíôñåò êáé ãõíáßêåò óå üëåò ôéò
ðåñéóôÜóåéò åßôå Ý÷ïõí êïóìéêü ÷áñáêôÞñá, åßôå ôåëåôïõñãéêü. ¼ôáí
÷ïñåýïõí ìüíï Üíôñåò ï ÷ïñüò îå÷ùñßæåé êáé ëÝãåôáé óôï «íôüðï» üðïõ
êÜíïõí ðïëëÝò öéãïýñåò

êáé ÷ñçóéìïðïéïýí ôçí
ïíïìáóßá «ÔóÝóôï» (ìé-
êñÜ óâÝëôá âÞìáôá).
¼ôáí ôïí ÷ïñåýïõí ìüíï
Üíôñåò ïé öéãïýñåò åßíáé
ôÝôïéåò ðïõ êÜíïõí ôï
÷ïñü óõíáñðáóôéêü. Ãßíå-
ôáé áêüìç êáé Ýíáò
åõãåíÞò áíôáãùíéóìüò
(÷ïñåõôéêÝò êüíôñåò).
ÊÜèå ïìÜäá ÷ïñåýïíôáò
ÆùíáñÜäéêïò ÷ïñüò ðïõ êõñéáñ÷åß áíôéêñéóôÜ ðñïóðáèåß íá
óå üëåò ôéò ðåñéóôÜóåéò. (öùô.áñ÷åßï: Äçìçôñßïõ Éôïýäç).
åðéäåßîåé (êáôáèÝóåé) ôï
êáëýôåñï ÷ïñåõôéêü êéíçóéïëüãéï. Äçìéïõñãåßôáé ðñáãìáôéêÜ Ýíá ÷ïñåõôéêü
ìåãáëåßï. Ï ÔóÝôóïò ðïõ åßíáé ðáñáëëáãÞ ôïõ ÆùíáñÜäéêïõ ÷ïñåýåôáé ìå
äõï ðáñáëëáãÝò. Ç ìåí ðñþôç áðü Üíôñåò êáé ãõíáßêåò ìå ëáâÞ áðü ôéò
ðáëÜìåò êáé ëõãéóìÝíïõò ôïõò áãêþíåò Þ äå äåýôåñç ìå ôá ßäéá âÞìáôá óôçí
ßäéá ìïõóéêÞ ìüíï áðü Üíôñåò êáé ëáâÞ áðü ôá æùíÜñéá.
ÓÕÃÊÁÈÉÓÔÏÓ (7/8 Þ 9/8)

Åßíáé êáô' åîï÷Þí ÷ïñüò ôïõ ãÜìïõ ìå åëåýèåñç êéíçôéêÞ óõìðåñéöïñÜ.
×ïñåýåôáé ìåìïíùìÝíá üôáí óõíüäåõáí ôç íýöç óôçí Åêêëçóßá êáé óôï óðßôé
ôïõ ãáìðñïý. ×ïñåýåôáé åðßóçò êáé óå êëåéóôïýò ÷þñïõò áðü äõï Üíôñåò Þ
áðü äõï ãõíáßêåò Þ êáé ìéêôÜ áêüìç.
ÌÐÏÃÍÔÁÍÏÓ Þ ÌÐÏÃÄÁÍÏÓ (7/16 2.2.3)
Ìéêôüò ÷ïñüò ðïõ ðÞñå ôçí ïíïìáóßá áð' ôï âïõíü ÌðïãíôÜíï ðïõ
áíáöÝñåôáé óå ðïëëÜ ôñáãïýäéá. ×ïñåõüôáí êõñßùò óôï Ýèéìï ôçò ÑïõìðÜíáò
ðïõ ãéíüôáí ôï ÓÜââáôï ôïõ ËáæÜñïõ áëëÜ êáé óôï áìðåëïõñãéêü Ýèéìï ôïõ
Áãßïõ Ôñýöùíá.
ÌÅËÉÓÙ Þ ÌÉËÉÓÙ (7/16 2.2.3)

Ìéêôüò ÷ïñüò ÷ïñåýïíôáí óôï Ýèéìï ôçò ÑïõìðÜíáò, ôïõ Áãßïõ Ôñýöùíá
êáé ôï ÐÜó÷á. Ôï üíïìá ôïõ ÷ïñïý ðñïÝñ÷åôáé áðü Ýíá ôñáãïýäé ôçò áãÜðçò
ôç Ìåëßóù (üíïìá ãõíáßêáò).
ÌÐÁÚÔÏÕÓÊÁ (5/8 2.3)

×ïñåýåôáé óå üëåò ôéò ðåñéóôÜóåéò áëáôæÜäéêá, ðáñäáëÜ. Ç ïíïìáóßá
ðñïÞëèå áðü ôï Ìðáé = ðëÜãéá, íôïýóêïò = ßóéá. Ï ÷ïñüò ðÜåé ðëÜãéá êáé
ßóéá.
ÔÓ' ÔÑÅÉÓ Þ ÓÔÁ ÔÑÉÁ (2/4)

×ïñåýåôáé óå üëåò ôéò ðåñéóôÜóåéò êáé êõñßùò áðü Üíôñåò. ¸÷åé áñãÞ êáé
ãñÞãïñç êéíçôéêÞ óõìðåñéöïñÜ. Ôçí ïíïìáóßá ðÞñå áðü ôïí áñéèìü ôùí
âçìÜôùí ðïõ Ý÷åé ï ÷ïñüò.
ÊÏÊÊÏÍÉÔÉÊÏÓ (2óçìïò 2/4)

Åßíáé óõñôüò ÷ïñüò ìå Þðéåò êéíÞóåéò. Ôçí ïíïìáóßá ðÞñå áðü ôéò
êïêêüíåò (ãõíáßêåò) ðïõ ÷üñåõáí óåìíÜ. Ó' üëç ôç ÈñÜêç ôïí óõíáíôÜìå óáí
óõñôü Þ êáóôñéíü (Áðü ôçí Áäñéáíïýðïëç ðïõ ðáëéÜ ëåãüôáí ÊÜóôñï).
ÆÅÑÂÏÄÅÎÉÏÓ (6/8)
×ïñüò ðïõ ðÜåé æåñâÜ êáé äåîéÜ êáé ÷ïñåõüôáí óå üëåò ôéò ðåñéóôÜóåéò.
Ãéá Ýíá äéÜóôçìá åß÷å îå÷áóôåß äéüôé äåí óôçñßæïíôáí ìïõóéêÜ.
ÍÔÉÂÉÔÆÇÄÉÊÏÓ (9/8)
¸íá åßäïò óõãêáèéóôïý ÷ïñïý ðïõ ÷ïñåýåôáé áðü ôïí íôéâéôæÞ êáé ôçí
êáìÞëá óôï Ðñùôï÷ñïíéÜôéêï Ýèéìï.
Ôåëåéþíïíôáò èá Þèåëá íá åðéóçìÜíù ðùò óôçí øçöéáêÞ åðï÷Þ ðïõ

äéáíýïõìå ìÝóá ó' Ýíá áíÜóôáôï äéåèíïðïéçìÝíï êáé ðïëõ-ðïëéôéóìéêü
ðåñéâÜëëïí ïé Íåïìïíáóôçñéþôåò åðåíäýïõí ðïëéôéóôéêÜ ãéá ôï ðáñüí êáé ôï
ìÝëëïí ôïõ ôüðïõ ìáò ðåñé÷áñáêþíïõí ôçí ðïëéôéóôéêÞ ìáò êëçñïíïìéÜ.
- Ïé Ìïíáóôçñéþôåò ÁíáôïëéêÞò Ñùìõëßáò. Ìüó÷ïõ ×ñ. Ôåñæßäç ÁèÞíá 1980

- Æ´ ÓõíÜíôçóç. Ãéá ôçí ðáñÜäïóç ôïí êáéñü êáé ôï ¼ñáìá ×åéìþíáò ôïõ 1996-
ðåñßïäïò Ôñßôç- ôåý÷ïò 7
- ÐáñÜäïóç êáé ôÝ÷íç. Ìçíéáßá ¸êäïóç ôçò Ä.Ï.Ë.Ô
ÉáíïõÜñéïò - Áýãïõóôïò 1999
Éïýëéïò - Áýãïõóôïò 1998
ÓåðôÝìâñéïò - Ïêôþâñéïò 1998
ÌÜñôéïò - Áðñßëéïò 1999
- Óôáõñïäñüìé: ÐåñéïäéêÞ åíçìåñùôéêÞ êáé ÐïëéôéóôéêÞ Ýêäïóç Ðíåõìáôéêïý
ÊÝíôñïõ Óôáõñïý Ëáìßáò Ôåý÷ïò 5, 7
- Ëáìéáêüò Ôýðïò 1 Éáíïõáñßïõ 2002 (¢ñèñï ÇñáêëÞ ÊõñïäÞìïõ)
Ëáìéáêüò Ôýðïò 1 Éáíïõáñßïõ 2001 (¢ñèñï ÇñáêëÞ ÊõñïäÞìïõ)
ÓõììåôÝ÷ù óôá Ýèéìá ôùí Íåïìïíáóôçñéùôþí ðïõ óõíå÷ßæïíôáé ìÝ÷ñé óÞìåñá áðü ôï 1980.
¸÷ïõí êáôáãñáöåß êáé ðñïâëçèåß áðü ôçí ôçëåüñáóç ÅÍÁ ÊåíôñéêÞò ÅëëÜäáò
Ðëçñïöïñßåò: ÓôÝñãéïò Ðáôóáëßäçò, ×ñÞóôïò Æçôïýäçò, ÄçìÞôñéïò Éôïýäçò, ÅëÝíç Éôïýäç,

×ñõóïýëá Êáìçëïýäç, ÄÞìïò Ãåùñãïýóçò, Èüäùñïò Íáôïýäçò, ÓôáìÜôçò Äéìôóßäçò, ÅëÜíç
Äéìôóßäç, ÃéÜííçò Ìðñáôóßäçò, Êþóôáò ÄåëçãéÜííçò, Íßêïò Êáëôóïíïýäçò, Ãéþñãïò
Ëïõëáêïýäçò, ÃéÜííçò Ãêïõôóßäçò, ÄÞìïò Ãêáíßäçò.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÌðÜìðçò ÔóÝëïò
äÜóêáëïò - æùãñÜöïò
ÈÅÌÁ
ÌåôåãêáôÜóôáóç ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò
Åõñõôáíßáò óôï Óôáõñü Öèéþôéäáò
Ï Ïéêéóìüò ôçò Í. ÂñÜ÷áò äçìéïõñãÞèçêå óôéò áñ÷Ýò ôçò 10åôßáò ôïõ

1970 êáôüðéí ìåôåãêáôÜóôáóçò ôùí êáôïßêùí ôçò ÂñÜ÷áò Åõñõôáíßáò
óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Óôáõñïý Öèéþôéäáò, ëüãù ìåãÜëïõ êáôáóôñåðôéêïý óåéóìïý
ðïõ Ýãéíå ôï 1966.
Ç ÂñÜ÷á âñßóêåôáé óôçí ïñåéíÞ ðåñéï÷Þ ôçò Åõñõôáíßáò, âüñåéá ôïõ üñïõò
Ôõìöñçóôïý êáé áíáôïëéêÜ ôïõ ðïôáìïý ÌÝãäïâá. Óôçí áñ÷áßá ÷þñá ôùí
Äïëüðùí, ôïõ ÄÞìïõ Êôçìåíßùí êáé ôþñá ôïõ ÄÞìïõ ÖïõñíÜò.
Åßíáé ÷ùñéü ÷ôéóìÝíï áìöéèåáôñéêÜ óå õøüìåôñï 920 ìÝôñùí óôçí

áíáôïëéêÞ åëáôïóêÝðáóôç ðëáãéÜ ôïõ üñïõò Êüìðïëïò, ðïõ Ý÷åé õøüìåôñï
1442 ìÝôñá.
Ôï üíïìÜ ôçò ïöåßëåôáé óôïí áðÝíáíôé åðéâëçôéêü âñÜ÷ï, üðïõ áíÜìåóÜ
ôïõ ðåñíÜ ðïôáìüò êáé ó÷çìáôßæåôáé ôï ìåãáëüðñåðï öáñÜããé ôçò Øéëßíáò.
Óôéò 5-2-1966 çìÝñá ÓÜââáôï êáé þñá 4.30 ðñùéíÞ Ýãéíå êáôáóôñåðôéêüò
óåéóìüò ìåãÝèïõò 6,2 ôçò êëßìáêáò ñß÷ôåñ.
Áðü ôïõò óåéóìïãñÜöïõò ôïõ áóôåñïóêïðåßïõ Áèçíþí áíáêïéíþèçêå üôé:
«ôáò ðñþôáò ðñùéíÜò þñáò ôçò óÞìåñïí ôÝóóåñåò ëåßáí éó÷õñáß óåéóìéêáß
äïíÞóåéò åóçìåéþèçóáí ìå åðßêåíôñï 190 ÷éëéüìåôñá âïñåéïäõôéêþò ôùí
Áèçíþí, Þôïé ôçí 4.03 ôçí 4.12 êáé ôçí 4.58 þñáí.
Ùò åóôßá ôùí óåéóìéêþí äïíÞóåùí ÷áñáêôçñßæåôáé ç ðåñéï÷Þ ôïõ Íïìïý
Åõñõôáíßáò ìå áêôßíá ôéò ðåñéï÷Ýò ôùí üìïñùí íïìþí.»
Ôï áðïôÝëåóìá Þôáí íá ãßíïõí êáèéæÞóåéò, íá ôñáõìáôéóôïýí Üíèñùðïé,
íá êáôáóôñáöïýí ÷éëéÜäåò óðßôéá, ôá ïðïßá êáé ðñéí áðü ôï óåéóìü ìå êüðï
óêÝðáæáí ôç öôþ÷åéá ôùí ïñåéíþí áõôþí ðëçèõóìþí.
Ôï Ãåùäõíáìéêü Éíóôéôïýôï ôïõ Áóôåñïóêïðåßïõ Áèçíþí ìåëåôïýóå áðü

5ìÞíïõ ôïõò óåéóìïýò Áêáñíáíßáò - Åõñõôáíßáò ìå óåéóìïãñÜöïõò. Ôá
äåäïìÝíá óõãêñßèçêáí ìå ðåéñáìáôéêÜ äåäïìÝíá. Ç áðüôïìç áýîçóç ôïõ
áñéèìïý ôùí óåéóìþí áíÝöåñå üôé ðñÝðåé íá ðñïêáëåßôáé áðü ôçí ïìáëÞ
áýîçóç ôçò ðéÝóåùò ôçò ëßìíçò Êñåìáóôþí, üðïõ Þôáí ôá áñ÷éêÜ åðßêåíôñá
ôùí óåéóìþí, åíþ áñãüôåñá ôá åðßêåíôñá êáôáíÝìïíôáé ðñïò ôï åðßêåíôñï ôïõ
êõñßùò óåéóìïý, ðëçóßïí ôçò ÖïõñíÜò. Åðéóçìáßíåé åðßóçò üôé ôï åðéêßíäõíï
ãéá ôïõò êáôïßêïõò åßíáé ïé êáôïëéóèÞóåéò ïé ïðïßåò åßíáé áñìïäéüôçôá
ÌåôåãêáôÜóôáóç ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò Åõñõôáíßáò óôï Óôáõñü Öè/äáò 197
Ãåùëüãùí.
¸êèåóç õðïãåãñáììÝíç áðü ôïí ðñüåäñï ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò ×ïýðá
ÄçìïóèÝíç óôéò 12-2-66 áíáöÝñåé ôçí êáôáóôñïöÞ ôùí 212 ïéêéóìÜôùí, ôùí
íáþí, ôïõ ó÷ïëåßïõ, êáèþò êáé ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò ÂñÜ÷áò «Ìåôáìïñöþóåùò
ôïõ ÓùôÞñïò», éóôïñéêü äéáôçñçôÝï ìíçìåßï, ðïõ îáíá÷ôßóôçêå ôï 1745.
ÁíáöÝñåé åðßóçò ôéò äýóêïëåò êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò, ôçí ìÝ÷ñé ôüôå

ðáñáó÷åèåßóá âïÞèåéá êáé ðñïôåßíåé äéÜöïñåò ðñïóùñéíÝò ëýóåéò.
Óôï ôÝëïò áíáöÝñåé ôá åîÞò: «Äåí ðáñáäå÷üìáóôå áäõíáìßá áëëÜ
áäéáöïñßá. Ðéóôåýïõìå üôé ïé ¸ëëçíåò äåí èá ìáò êáôáäéêÜóùóéí åéò
ãåíïêôïíßá êáé áöáíéóìüí. ¢ëëùò ôï áßó÷ïò êáé ôï óôßãìá èá åßíáé áíåîßôçëïí
åéò ôï ìÝôùðï ôùí áñìïäßùí êáé áðïãüíùí ôùí. Êáé ìÝóá óôçí ðåßíá, óôïõò
ðÜãïõò, ÷éüíéá, âñï÷Ýò, èá åðéæÞóùóé åëÜ÷éóôïé åî çìþí ßíá ìåôáöÝñùóéí åéò
ôïõò ìÝëëïíôáò ôá åãêëÞìáôá åêÜóôïõ.»
ÁðïóôÝëëïíôáé åðßóçò ôçëåãñáöÞìáôá óôç Íïìáñ÷ßá êáé óôç ÂïõëÞ ôùí
ÅëëÞíùí ìå êïéíïðïßçóç óôïõò áñ÷çãïýò ôùí êïììÜôùí êáé ôïõò âïõëåõôÝò
Åõñõôáíßáò.
Ìåôáîý Üëëùí ôá ôçëåãñáöÞìáôá áíáöÝñïõí: «Çèéêü ðëçèõóìïý
÷áìçëüôáôïí. Õðåñéøýóôç åèíéêÞ áíÜãêç óùèåß ôïõëÜ÷éóôïí íåïëáßá.
Äéáâßùóçò õðü óêçíÜò áäýíáôïò åí Åõñõôáíßá. ÊÜôïéêïé äåí Ý÷ïõí çëéêßá
óôñáôéùôþí.»
Óôéò 10-3-66 ïé ãåùëüãïé õðÝâáëáí ôçí ÝêèåóÞ ôïõò ìå åéóÞãçóç ãéá ôç
ÂñÜ÷á: «Ï ïéêéóìüò íá ìåôáöåñèåß åêôüò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ».
¸ôóé Ýãéíå ôï ðñþôï âÞìá ãéá ìåôåãêáôÜóôáóç.
Ïé êÜôïéêïé ôçò ÂñÜ÷áò Þôáí êôçíïôñüöïé, ìéêñïãåùñãïß êáé
ìåôáêéíïýìåíïé åðï÷éêïß åñãÜôåò.
Óôïí ðáñáêÜôù ðßíáêá öáßíåôáé ï ðëçèõóìüò ôçò ÂñÜ÷áò áðü ôï 1830
ìÝ÷ñé ôï 1991.
1830 - 45 50 - 60 ïéêïãÝíåéåò
1862 80 ïéêïãÝíåéåò
1901 115 ïéê - 571 Üôïìá
1910 150 ïéêïãÝíåéåò
1920 825 Üôïìá
1928 850 Üôïìá
1940 857 Üôïìá
1951 629 Üôïìá
1961 560 Üôïìá
1971 340 Üôïìá
1981 233 Üôïìá
1991 169 Üôïìá
198 ÌðÜìðçò ÔóÝëïò
Ðáñáôçñïýìå üôé ìåôÜ ôï óåéóìü ôïõ 1966 Ý÷ïõìå óçìáíôéêÞ ìåßùóç ôïõ
ðëçèõóìïý.
ÄéÜöïñåò êïéíüôçôåò ðñïóöÝñèçêáí Þ õðïäåß÷èçóáí ãéá ìåôåãêáôÜóôáóç
ôçò ÂñÜ÷áò, üðùò: Ïé êïéíüôçôåò: Ìáêñáêþìçò, ÌðñÜëïõ, ÐáëáéïâñÜ÷áò,
Óðåñ÷åéÜäáò, Óôáõñïý. Åðßóçò ç ÁôáëÜíôç, ï Ïñ÷ïìåíüò, ÅëÜôåéá, ÁõëÜêé,
ÁãñéëéÜ êáé ç ðåñéï÷Þ ðÜíù áðü ôï óôñáôüðåäï Áèáíáóßïõ ÄéÜêïõ óôç
Ëáìßá.
Óôéò 8-7-1966 ïé êÜôïéêïé ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò óå áßôçóÞ ôïõò óôï
Õðïõñãåßï ÊïéíùíéêÞò Ðñüíïéáò áíáöÝñïõí üôé «êáôüðéí óõóôÜóåùò ôïõ
Õðïõñãïý, åðéôñïðÞ êáôïßêùí ôçò êïéíüôçôáò âñÞêáí éäéüêôçôï êôÞìá óôçí
ÁãñéëéÜ, 4 ÷éëéüìåôñá Ýîùèåí ôçò ðüëåùò Ëáìßáò áðïôåëïýìåíï áðü 3000
óôñÝììáôá, ëßáí êáôÜëëçëï ãéá ôçí áðïêáôÜóôáóç ôçò êïéíüôçôáò».
Óå óõíåäñßáóç ðïõ Ýãéíå óôçí ÁèÞíá, óôï ðñáêôéêü ìå áñéèìü 87/1966 ï
ðñüåäñïò ôïõ Áíáìïñöùôéêïý ÓõíäÝóìïõ Áðáíôá÷ïý Âñá÷éíþí Ôóéñþíçò
ÉùÜííçò áíáöÝñåé üôé ôï Ýããñáöï åßíáé õðïãåãñáììÝíï áðü 172
ïéêïãåíåéÜñ÷åò êáôïßêïõò êáé ôéò åíÝñãåéåò ôïõ éäßïõ ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò
áßôçóçò áõôÞò.
Óå ãñáðôÞ ìáñôõñßá ôïý ôüôå ðñïÝäñïõ ôçò êïéíüôçôáò ×ïýðá ÄçìïóèÝíç

áíáöÝñåôáé üôé: «óôï íá ÷áñáêôçñéóôåß ôï ÷ùñéü áêáôÜëëçëï áðü ôïõò
ãåùëüãïõò óõíÝâáëå êáé ï ðñüåäñïò ôïõ ÓõíäÝóìïõ Áðáíôá÷ïý Âñá÷éíþí ìå
ðáñÝìâáóÞ ôïõ óôï Ä/íôÞ óåéóìïëïãßáò».
Óôéò 12-6-67 óôÝëíåôáé áðü ôï êïéíïôéêü Óõìâïýëéï ìå ðñüåäñï ôïí Êùí/íï
É. ÃáëÜíç Ýããñáöï óôï ÍïìÜñ÷ç Åõñõôáíßáò ìå ôï ïðïßï æçôåßôáé áðüöáóç
ãéá ìåôåãêáôÜóôáóç. ÁíáöÝñåôáé åðßóçò üôé áõôü ôï æçôïýí, þóôå íá áñèïýí
áðü ôéò øõ÷Ýò ôïõò ôá óõíáéóèÞìáôá ôçò áðïãïÞôåõóçò êáé ôçò áíáóöÜëåéáò
êáé íá áöåèïýí áðåñßóðáóôïé óôéò åñãáóßåò ôïõò.
Óôéò 13-8-67 ôï êïéíïôéêü óõìâïýëéï ÂñÜ÷áò ìå õðüìíçìá óôïí Õðïõñãü,
ï ïðïßïò åðéóêÝöèçêå ôï ÊáñðåíÞóé, áöïý áíáëýåé ôç äñáìáôéêÞ êáôÜóôáóç
ôùí êáôïßêùí êáé ôçí áãùíßá ôïõò, áíáöÝñåé ìåôáîý Üëëùí: «Äå æçôÜìå
äñüìïõò, ïýôå öùò, ïýôå õäñáãùãåßï». Æçôïýìå ìüíï íá ìåëåôÞóåôå ôï èÝìá
ôçò ïñéóôéêÞò áðïêáôáóôÜóåþò ìáò, åíôüò Þ åêôüò ôùí ïñßùí ôçò ðåñéï÷Þò Þ
ôïõ Íïìïý ìáò.
Áðü ìáñôõñßá ôïõ áåßìíçóôïõ Âáóßëç Ôóïýôóéêá, ÃñáììáôÝá ôçò

êïéíüôçôáò, ôï öèéíüðùñï ôïõ 1967 óõíáíôÞèçêáí óôï ãñáöåßï ôïõ ÍïìÜñ÷ç
Åõñõôáíßáò ï Äçì. ÌÞôóéïõ, ðñüåäñïò êïéí. ÂñÜ÷áò, ï ÃñáììáôÝáò ôçò
êïéíüôçôáò, ï ÍïìÜñ÷çò Åõñõôáíßáò êáé ï ôüôå Õðïõñãüò Äçìïóßùí Ýñãùí
Êùí/íïò Ðáðáäçìçôñßïõ, ï ïðïßïò åß÷å êáôáãùãÞ áðü ôç ÂñÜ÷á. ÆÞôçóáí
áðü ôïí õðïõñãü Äçìïóßùí Ýñãùí ôç ìåôåãêáôÜóôáóç ôïõ ÷ùñéïý åðßìïíá
êáé ôåëéêÜ ðáñ' üëï ôïí áñ÷éêü ôïõ åíäïéáóìü, ðÞñáí ôçí õðüó÷åóç áðü ôïí
õðïõñãü üôé èá ìåôáóôåãáóôïýí.

Óôéò 25 Óåðôåìâñßïõ 1968 ï Õðïõñãüò Äçìïóßùí Ýñãùí Ê.
Ðáðáäçìçôñßïõ êáé ï Õðïõñãüò êïéíùíéêÞò Ðñüíïéáò åðéóêÝðôïíôáé ôç
ÂñÜ÷á üðïõ ôïõò åðåöýëáîáí õðïäï÷Þ.
Ç åðéëïãÞ ôçò ðåñéï÷Þò Óôáõñïý ãéá ìåôáóôÝãáóç, üðùò áíáöÝñåôáé óå
ðñáêôéêü ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò, Ýãéíå áðü ôçí ÕÐÁÁÓÅ, ýóôåñá áðü
áßôçìá êáé ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò.
Ï ôüôå ðñüåäñïò ôçò êïéíüôçôáò Óôáõñïý Äçì. ÃáëÜíçò áíáöÝñåé üôé ç
åãêáôÜóôáóç ôçò ÂñÜ÷áò óôï Óôáõñü Þôáí ôåëåßùò óõìðôùìáôéêÞ. Ôõ÷áßá Ýíá
áðïãåõìáôéíü ôïõ Öèéíïðþñïõ ôïõ 1967 óõíÜíôçóå õðçñåóßá ôïõ
Õðïõñãåßïõ ÐåñéöåñåéáêÞò áíÜðôõîçò, ç ïðïßá Þëåã÷å áìöéèåáôñéêÜ ôçí
ðåñéï÷Þ ÁãñéåëéÜò êáé ìå ðáñÝìâáóÞ ôïõ ôïõò õðÝäåéîå ôç óçìåñéíÞ èÝóç. Ìå
ôç èÝóç ôïõ óõìöþíçóáí áíåðßóçìá ïé êÜôïéêïé ôïõ Óôáõñïý êáé ôï êïéíïôéêü
Óõìâïýëéï.
Ôï êïéíïôéêü Óõìâïýëéï ÂñÜ÷áò, áöïý Ýëáâå õðüøç ôïõ ôçí áðüöáóç ôïõ
Õðïõñãåßïõ Äçì. ¸ñãùí (áñ. Å 18352/6370/22-5-68), áðïöÜóéóå ôç
ìåôáöïñÜ ôïõ ïéêéóìïý ÂñÜ÷áò óôç èÝóç Óôáõñïý Öè/äáò.
Ìå ôçí áðüöáóç Áñ 10/29-5-68, ôï êïéíïôéêü Óõìâïýëéï áðïöÜóéóå óôçí
áñ÷Þ üðùò áðïêáôáóôáèïýí óôçí êïéíüôçôá Óôáõñïý 150 ïéêïãÝíåéåò ôçò
êïéíüôçôáò ôùí ìïíßìùí äéáâéïýíôùí êáé åðéèõìïýíôùí íá åãêáôáóôáèïýí åéò
ôçí áíùôÝñù êïéíüôçôá. ÁìÝóùò ìåôÜ ìå ôçí 11/20-6-68 áðüöáóÞ ôïõ
áðïöÜóéóå ïìüöùíá, ìåôÜ áðü ôç óýìöùíç ãíþìç ôïõ êïéí. Óõìâïõëßïõ
Óôáõñïý êáé ÕÐÁÁÓÅ ôçí áðïêáôÜóôáóç áðáóþí ôùí 200 ïéêïãåíåéþí óôï
Óôáõñü Öè/äáò.
ÐáñÜëëçëá óôéò 2-6-68 ìå ôçí 19 áðüöáóç êáé ìå ôñïðïðïßçóç óôéò 20-6-
68 ç êïéíüôçôá Óôáõñïý áðïöáóßæåé íá äå÷èåß ôç ìåôåãêáôÜóôáóç 200
ïéêïãåíåéþí åê ÂñÜ÷áò, óôçñéæüìåíç êáé áõôÞ óôçí áðüöáóç ôïõ Õðïõñãïý
Äçìïóßùí Ýñãùí ç ïðïßá áíáöÝñåé üôé: «óôá ðëáßóéá ÷ùñïôáîéêÞò ìåëÝôçò ôçò
Åõñõôáíßáò êáé êáôüðéí áéôÞóåùò ôùí êáôïßêùí ôçò ÂñÜ÷áò ç ÕÐÁÁÓÅ
êáôüðéí åñåýíçò åðÝëåîå ôçí çìåôÝñáí êïéíüôçôá ãéá ôçí ìåôåãêáôÜóôáóç».
ÅêöñÜæåé ôç óýìöùíç ãíþìç ôïõ, «áöïý õößóôáíôáé êáôÜëëçëåò åêôÜóåéò äé
áóôéêÞ áðïêáôÜóôáóç áö åíüò êáé åõíïúêïý êëßìáôïò ìåôáîý ôùí êáôïßêùí
áö åôÝñïõ».
Áêïëïõèïýí ðñïóðÜèåéåò, þóôå íá ãßíïõí ïé åíÝñãåéåò ãéá áðáëëïôñßùóç
ôçò Ýêôáóçò ãéá ãñÞãïñç ìåôåãêáôÜóôáóç óôï Óôáõñü.
Ìå Ýããñáöï (ôçí áñ. ðñùô. Å 28322/6667) ôïõ Õðïõñãåßïõ Äçì. ¸ñãùí Ä.
Å. Õðçñ. Ïéêéóìïý Å7ã. êáé ìå èÝìá «ìåôáöïñÜ ïéêéóìïý ÂñÜ÷áò» äßíåôáé
áðÜíôçóç óå Ýããñáöï ôçò êïéí. ÂñÜ÷áò (áñ. 220/27-4-69) êáé Õð. Êïéíùíéêþí
Õðçñåóéþí (Ä4 10729/6-5-69) ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðßóðåõóç ôçò
êôçìáôïãñÜöçóçò Óôáõñïý. Ãßíåôáé ãíùóôü üôé áðïôõðïýôáé áðü
ôïðïãñáöéêü óõíåñãåßï, ìå áíÜäï÷ï ôïí Ð. Äçìçôñáêüðïõëï, ç ðåñéï÷Þ
áðïêáôÜóôáóçò. ÁíáöÝñåôáé åðßóçò üôé ç õðçñåóßá èá ðñïâåß óôç óýíôáîç

ñõìïôïìéêïý ó÷åäßïõ êáé èá õðïâÜëåé ðñüôáóç áðáë/óåùò óôï Õðïõñãåßï
Êïéí. Õðçñåóéþí ãéá ôçí Ýêäïóç ôçò ó÷åôéêÞò áðüöáóçò áðáëëïôñéþóåùò.
Ìå (ôçí áñ. Õ 514/2739) êïéíÞ õðïõñãéêÞ áðüöáóç (4-4-70 ÖÅÊ 67), ïé
Õðïõñãïß Ïéêïíïìéêþí êáé Êïéíùíéêþí Õðçñåóéþí áðáëëïôñéþíïõí ôçí
Ýêôáóç, êçñýóóïõí «áíáãêáóôéêÞ áðáëëïôñßùóç ëüãù äçìüóéáò ùöÝëåéáò äéá
ìåôáöïñÜ ôïõ êáôïëéóèÝíôïò ïéêéóìïý ÂñÜ÷áò åìâáäïý 209.273 ôì óôï
Óôáõñü Öè/äáò, áñ. 225/4/26-1-70 ôïðïãñáöéêü êáé êôçìáôïëïãéêü ðßíáêá ôçò
Õðçñåóßáò ïéêéóìïý ôïõ Õðïõñãåßïõ Äçì. ¸ñãùí».
Ç áðáëëïôñßùóç ÷áñáêôçñßæåôáé êáôåðåßãïõóá êáé õðÝñ äáðÜíåò
äçìïóßïõ, ôï ïðïßï õðï÷ñåïýôáé íá êáôáâÜëåé óôï Ôáìåßï ðáñáêáôáèçêþí
êáé äáíåßùí ôçí êáôÜ ôï íüìï ðñáãìáôéêÞ áîßá.
Óå áðÜíôçóç ôïõ Õðïõñãåßïõ Êïéí. Õðçñåóéþí (áñ. Ä 4ã/9932 áñ. ó÷.
4279/16-6-70) ðñïò ôï Óýíäåóìï Áðáíôá÷ïý Âñá÷éíþí, ï ïðïßïò æçôïýóå ìå
Ýããñáöü ôïõ (ôï Á.Ð. 141/10-6-70) áðü ôï Õðïõñãåßï Êïéí. Õðçñåóéþí íá
áðïêáôáóôáèïýí üëïé ïé êÜôïéêïé, áíáöÝñåôáé üôé äéêáéïý÷ïé óôåãÜóåùò
åßíáé ìüíï ïé ìüíéìïé êÜôïéêïé.
Ïé Âñá÷éíïß óõíå÷ßæïõí ôéò ðñïóðÜèåéåò ãéá åðßóðåõóç ôùí äéáäéêáóéþí.
Óå ãñáðôÞ ìáñôõñßá ôïõ ï É. ÌÜãêáò áíáöÝñåôáé óôçí ðáñÝìâáóç ôïõ Í.
ÌÜãêá õðáëëÞëïõ Õð. Êïéí. Ðñüíïéáò óôïí ê. ÁããåëÞ, Ä/íôÞ Õðïõñãåßïõ
Êïéí. Ðñüíïéáò, þóôå ôá óðßôéá ôçò Í. ÂñÜ÷áò íá ìç ãßíïõí
ðñïêáôáóêåõáóìÝíá áðü ôï óõíåñãåßï ôçò ÌÏÌÁ, áëëÜ ìå äçìïðñÜôçóç
êáé åñãïëáâßá.
Ï ÄçìïóèÝíçò ×ïýðáò áíáöÝñåé üôé óå ðáñüìïéá åñþôçóç ôïõ ÃéÜííç
Ôóéñþíç, ôïí óõìâïýëåøå üôé ôá óðßôéá êáëü åßíáé íá ÷ôéóôïýí ìå ôïýâëá.
Óôéò 29-10-70 Ýãéíå ç äçìïðñÜôçóç åíüò ïéêéóìïý 145 ïéêéþí. ÅñãïëÜâïò
ï ÁíäñÝáò Êñáââáñßôçò.
Óôéò 20-1-71 Ýãéíå ç èåìåëßùóç ôïõ ïéêéóìïý ÓåéóìïðëÞêôùí ÂñÜ÷áò
Åõñõôáíßáò áðü ôïí Ãåí. Ãñáì. Äçì. ¸ñãùí ê. Êáñýäá.
Ï Ôïðéêüò ôýðïò áíáöÝñåé üôé: «Ýãéíå åíþðéïí ÷éëéÜäùí ëáïý, ôïðéêþí
áñ÷þí, Äçìïóßùí áñ÷þí, ôïõ ÓåâáóìéùôÜôïõ Ìçôñïðïëßôç Öè/äáò êáé ôçò
ÖéëáñìïíéêÞò Ëáìßáò.»
Ï ðñüåäñïò ôçò êïéíüôçôáò Óôáõñïý ÃáëÜíçò ÄçìÞôñéïò, ìåôáîý Üëëùí
åßðå: «ÁíÜìåóá óôï ëáü áõôüí êáé åéò áõôÞí åäþ ôçí ôïðïèåóßáí, éóôÜìåèá,
çìåßò ïé êÜôïéêïé ôçò êïéíüôçôáò Óôáõñïý êáé Óôáèìïý Ëéáíïêëáäßïõ, óáò
áðåõèýíïìåí ôï êáëþò Þñèáôå, óáò õðïäå÷üìáóôå åéò ôïí ÷þñïí áõôüí, ï
ïðïßïò åíþ óÞìåñá ðáñïõóéÜæåé ôçí åéêüíá ôïõ ÷Ýñóïõ, ëßáí óõíôüìùò èá
ìåôáâëçèåß åéò ìßáí ùñáßáí êáé ðñüôõðïí êùìüðïëéí».
Ï äå ðñüåäñïò ôùí óåéóìïðëÞêôùí ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò Åõñõôáíßáò
ÄçìÞôñéïò ÌÞôóéïõ åîÝöñáóå ôç ÷áñÜ êáé ôç óõãêßíçóç ôùí ðáñéóôáìÝíùí
êáôïßêùí ôçò óåéóìüðëçêôçò ïñåéíÞò ÂñÜ÷áò, åêöñÜóáò ôçí åõãíùìïóýíç ãéá
ôçí áðïêáôÜóôáóç êáé åßðå ìåôáîý Üëëùí ôá åîÞò: «Åí áãáóôÞ óõìðíïßá ìåôÜ
ôùí êáôïßêùí ôïõ Óôáõñïý èá áðïôåëÝóïõìå ìéá ìåãÜëç ðñüôõðç ïéêéóôéêÞ
ìïíÜäá, åð ùöåëåßá üëùí ìáæß ôùí êáôïßêùí, áëëÜ êáé ôçò ÅèíéêÞò
ïéêïíïìßáò».
Ðñïâëåðüôáí ç áíÝãåñóç 248 ïéêéþí êáé Ýãéíå ìåëÝôç ãéá 145. Ôï Ýñãï èá
ðáñáäéíüôáí óå 17 ìÞíåò.
ÁíÜäï÷ïò ôïõ Ýñãïõ áíÝëáâå ç ïéêïäïìéêÞ åôáéñßá Áíäñ. Êñáââáñßôçò
êáé Ïéêïíüìïõ. Ôï Ýñãï åêôåëÝóôçêå áðü Áöïýò ÓáìáñÜ êáé Â.
Ôáóóüðïõëïò.
Óôéò 27-9-73 Ýãéíå ç êëÞñùóç ôùí ïéêéþí. Ìßëçóå ï ðñüåäñïò ÂñÜ÷áò êáé
ï Áíôéðñüåäñïò ÓõíäÝóìïõ áðáíôá÷ïý Âñá÷éíþí.
Ï ÍïìÜñ÷çò Öè/äáò áíÝöåñå üôé ôï Ýñãï óôïß÷éóå 26 åêáôïììýñéá êáé Ý÷åé
ðëÞñåò äßêôõï ýäñåõóçò, áðï÷Ýôåõóçò êáé çëåêôñïöùôéóìïý.
ÐëçñïöïñéáêÜ áíáöÝñù üôé ç êáôáóêåõÞ ôïõ ïäéêïý äéêôýïõ ôïõ ïéêéóìïý
Üñ÷éóå ôç äåêáåôßá ôïõ 90 ÷ùñßò íá Ý÷åé ôåëåéþóåé ïé äå êïéíü÷ñçóôïé ÷þñïé
ðáñáìÝíïõí ó÷åäüí óôçí êáôÜóôáóç ðïõ Þôáí êáôÜ ôçí áñ÷éêÞ ðáñÜäïóç.
Êëçñþèçêáí óðßôéá êáôáóêåõáóìÝíá ôï êáèÝíá óå ïéêüðåäï 352 ôì.
äéáóôÜóåùí (16x22 ì.). Óå ïéêïãÝíåéåò ìÝ÷ñé 3 Üôïìá êëçñþèçêáí óðßôéá åíüò
äùìáôßïõ êáé óå ïéêïãÝíåéåò ìå ðåñéóóüôåñá Üôïìá äõï äùìáôßùí. ¼ëá ìå
êïõæßíá, ëïõôñü êáé âïçèçôéêü ÷þñï, óõíïëéêïý åìâáäïý 44 ôì. Þ 60 ôì.
Ôá óðßôéá Þôáí ÷ñåùìÝíá ìå 124.120 äñá÷. Þ 145.120 äñ÷. Ôï 30% ìç
åðéóôñåðôÝï êáé ôï 70% ìå ÷ñÝïò ðñïò ôï Äçìüóéï. Ç åîüöëçóç èá ãéíüôáí
óå 40 åîáìçíéáßåò ôïêï÷ñåùóôéêÝò ëçîéðñüèåóìåò äüóåéò ìå åðéôüêéï 4%
åôçóßùò óôçí ÊôçìáôéêÞ ÔñÜðåæá ìå áñ÷éêÞ êáôáâïëÞ ôçò ðñþôçò äüóçò ôçí
1/7/78.
ÌåôÜ áðü áßôçìá ôçò êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò êáé Ýããñáöï ôçò ÊïéíùíéêÞò
Õðçñåóßáò Öè/äáò, ìå áðüöáóç ôïõ ÍïìÜñ÷ç Öè/äáò åðåôñÜðç ïìáäéêÞ
ðåñßöñáîç ôùí ïéêïðÝäùí ôïõ ïéêéóìïý.
Ðïëëïß áðü ôïõò õðüëïéðïõò Âñá÷éíïýò ðïõ äåí áðïêáôáóôÜèçêáí êáé ïé
ïðïßïé äå âñßóêïíôáí óôç ÂñÜ÷á ôï 1968 õðÝâáëáí ðñïóöõãÝò ãéá
áðïêáôÜóôáóç.
17 ïéêïãÝíåéåò ðïõ Þôáí óôç ÂñÜ÷á ôçí åðï÷Þ ôïõ óåéóìïý êáé äåí åß÷áí
áðïêáôáóôáèåß, åß÷áí ôçí ðñïôåñáéüôçôá üðùò áíáöÝñåé êáé Ýããñáöï ôçò
Íïìáñ÷ßáò Åõñõôáíßáò (áñ. ðñ. ÊÕ/Óñ/3/739 8-4-78).
Ï óýíäåóìïò áðáíôá÷ïý Âñá÷éíþí ìå Ýããñáöü ôïõ (áñ. 174/4-4-74) æçôÜ
ôçí áðïêáôÜóôáóç 67 íÝùí äéêáéïý÷ùí.
Óôéò 28-11-1975 Ýãéíå ç êëÞñùóç 70 ïéêïðÝäùí êáé óå äåýôåñç êëÞñùóç
ðÞñáí ïéêüðåäï Üëëïé 15.
Óôçí áñ÷Þ ïé íåïöåñìÝíïé êÜôïéêïé áó÷ïëÞèçêáí ìå áãñïôéêÝò åñãáóßåò
êáé áñãüôåñá óôéò âéïìç÷áíßåò ôçò ðåñéï÷Þò, óå ïéêïäïìÝò êëð.
ÕðÞñ÷áí ðïëëÝò äõóêïëßåò, ëüãù ôïõ üôé ï ãåùñãïêôçíïôñïöéêüò

ðëçèõóìüò ôçò ÂñÜ÷áò ðñïóáñìüóôçêå êáé óéãÜ óéãÜ ìåôáâëÞèçêå óå áóôéêü.
Óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ïéêéóìïý ÷ôßóôçêå ôï Äçìïôéêü Ó÷ïëåßï.
Åðßóçò ôï Íçðéáãùãåßï êáé ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý, Ýíá üíåéñï
ôïõ Óõëëüãïõ Íåïëáßáò ÂñÜ÷áò, ï ïðïßïò ðñùôïóôÜôçóå ìå ôïí Åîùñáúóôéêü
Óýëëïãï ãéá ôçí åýñåóç êáé ôïõ ïéêïðÝäïõ, óôï ïðïßï ôåëéêÜ éäñýèçêå ôï
1991 ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï áðü ôçí êïéíüôçôá Óôáõñïý.
Ôï 1979 Ýãéíå ç åíïñßá ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ êáé ÷ôßóôçêå ï áñ÷éêüò íáüò,
Ýíá åêêëçóÜêé ìå ðëßíèïõò, ôï ïðïßï ïé âñá÷éíïß ìå èõóßåò áðü ôï 1992 êáé ôï
üíåéñï ìéáò ãåíéÜò, ôï áíôéêáôÝóôçóáí ìå Ýíá ìíçìåßï, Ýíá ìåãáëüðñåðï íáü.
×ôßóôçêå áðü ôï 1988 ôï åêêëçóÜêé-Ìïõóåßï Ìåôáìüñöùóçò ôïõ
ÓùôÞñïò, üðïõ öõëÜóóïíôáé ôá éåñÜ êåéìÞëéá ôçò ÂñÜ÷áò.
ÄçìéïõñãÞèçêå: Ç ÅîùñáúóôéêÞ ÅðéôñïðÞ Í. ÂñÜ÷áò, ç ïðïßá
ìåôåîåëß÷èçêå óå Åîùñáúóôéêü êáé Ðïëéôéóôéêü Óýëëïãï Í. ÂñÜ÷áò, ìå
ðëïýóéá åîùñáúóôéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ äñáóôçñéüôçôá. Ï Óýëëïãïò Íåïëáßáò
ÂñÜ÷áò, ï ïðïßïò êáèéÝñùóå ôéò áðïêñéÜôéêåò åêäçëþóåéò, áíÝâáóå èåáôñéêÜ
Ýñãá, åîÝäùóå ôï ðåñéïäéêü ÂñÜ÷á êëð.
Ôï 1983 éäñýèçêå ï Á. Ï. ÂñÜ÷áò, Ýíá ðïäïóöáéñéêü óùìáôåßï, ôï ïðïßï
åðß ðïëëÜ ÷ñüíéá ðñùôáãùíéóôåß óôç Â' êáôçãïñßá Öè/äáò êáé äéáöçìßæåé ìå
ôï áãùíéóôéêü Þèïò ôïõ ôïí ïéêéóìü Í. ÂñÜ÷áò.
Óôçí Í. ÂñÜ÷á åðßóçò éäñýèçêå ôï Ðåéñáìáôéêü èåáôñéêü åñãáóôÞñé
ÁñéóôïöÜíçò, ðïõ ðñïóöÝñåé èåáôñéêÞ ðáéäåßá êáé áíáêáëýðôåé
ôáëáíôïý÷ïõò íôüðéïõò çèïðïéïýò.
ÔåëéêÜ ïé Âñá÷éíïß êáôÜöåñáí íá íéêÞóïõí ôéò áíôéîïüôçôåò. ÐÞñáí Ýíá

îåñü ôüðï êáé ôïí Üëëáîáí ïëüôåëá. Ðñïóáñìüóôçêáí, áãÜðçóáí êáé
áãáðÞèçêáí áðü ôïõò íôüðéïõò êáôïßêïõò êáé áãêÜëéáóáí ìå ôçí ðñüóèåôç
åõáéóèçóßá ðïõ áðÝêôçóáí êÜèå êáéíïýñéï êÜôïéêï ôçò ðåñéï÷Þò.
ÃñáðôÝò ðçãÝò:
Áñ÷åßï êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò Åõñõôáíßáò.
Áñ÷åßï êïéíüôçôáò Óôáõñïý.
Áðü ôï Éóôïñéêü êáé ëáïãñáöéêü áñ÷åßï Öè/äáò:
Åöçìåñßäá «Åèíéêüò Áãþí» 6-2-1966.
Åöçìåñßäá «Ñïýìåëç» ÖëåâÜñçò 1966 áñ. öýëëïõ 26.
Åöçìåñßäá «Ñïýìåëç» ÁèÞíá ÌÜñôéïò 1966 áñ. öýëëïõ 27.
Åöçìåñßäá «Ñïýìåëç» Áðñßëçò 1966 áñ. öýëëïõ 28.
Åöçìåñßäá ôçò ÊõâåñíÞóåùò áñ. öýëëïõ 67, 4-4-1970.
Åöçìåñßäá «Ëáìéáêüò Ôýðïò» áñ. öýëëïõ 8590 22-1-1971.
Åöçìåñßäá «Ôá íÝá ôçò Ñïýìåëçò» ÌÜñôéïò 1974.

«Óôáõñüò Öèéþôéäáò» ÌáêñÞò ÉùÜííçò
Ðåñéïäéêü «Óôáõñïäñüìé» ôåý÷ïò 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.
«ÂñÜ÷á Õóôåñïâõæáíôéíü ÷ùñéü ôùí ÁãñÜöùí»: Â. Ìáíôïýæáò.
Ðåñéïäéêü «ÂñÜ÷á» åêä. Óõëëüãïõ Íåïë. ÂñÜ÷áò, ôåý÷ç 1, 2, 3.
Ôï ìïíáóôÞñé ôçò ÂñÜ÷áò Åõñõôáíßáò (êåßìåíï ÉùÜí. ÌÜãêá).
Åõ÷áñéóôþ ôïõò:
Áíáãíþóôïõ Êùí/íï: ô. ìÝëïò êïéí. Óõìâïõëßïõ ÂñÜ÷áò
ÁèáíáóéÜäç ×áñÜëáìðï: Ðïëéôéêü ìç÷áíéêü
Áêñßâï ÓùôÞñç: Ðñüåäñï Ðïë. Óõëëüãïõ ÂñÜ÷áò
ÃáëÜíç Ãéþñãï: ìÝëïò åîùñáúóôéêïý Óõëëüãïõ Í. ÂñÜ÷áò
ÃáëÜíç ÄçìÞôñéï: ô. Ðñüåäñï êïéíüôçôáò Óôáõñïý
ÃáëÜíç ÃéÜííç: ìÝëïò åîùñáúóôéêïý Óõëëüãïõ Í. ÂñÜ÷áò
ÃáëÜíç Êùí/íï É.: ô. Ðñüåäñï êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò
ÃáëÜíç ×ñßóôï: ÌÝëïò ôïðéêïý Óõìâïõëßïõ Óôáõñïý,
ìÝëïò Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ, ô. ðñüåäñï åîùñ. Óõëëüãïõ Í. ÂñÜ÷áò.
Êáñáêþóôá ÓôÝöáíï Ç.: ô. ìÝëïò êïéí. Óõìâïõëßïõ ÂñÜ÷áò
ÊáñáíáóôÜóç Áðïóôüëç: Äçì. Óýìâïõëï Ä. ËáìéÝùí,
ô. Ðñüåäñï êïéí. Óôáõñïý êáé ô. ðñüåäñï Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ
ÊõñïäÞìï ÇñáêëÞ: Ðñüåäñï ôïðéêïý Óõìâïõëßïõ Óôáõñïý
êáé ìÝëïò Ä.Ó. Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý.
ÌÜãêá ÃéÜííç: Ðïëéôéêü ìç÷áíéêü
ÌáêñÞ ÉùÜííç: ìÝëïò Ä.Ó. Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý
Ìáíôïýæá Âáóßëç: ô. ìÝëïò Ä.Ó. ÓõíäÝóìïõ Áðáíôá÷ïý Âñá÷éíþí
ÍÜôóéï ÄçìÞôñéï: Ä/íôÞ éóôïñéêïý êáé ëáïãñáöéêïý áñ÷åßïõ Öè/äáò
ÑÜíôç Íéêüëáï: ô. ðñüåäñï åîùñáúóôéêïý Óõëëüãïõ Í. ÂñÜ÷áò
êáé ìÝëïò åñáíéêÞò áíÝãåñóçò É.Í. Ìåôáì/öùóçò ÓùôÞñïò.
ÑÜíôç Ðáíáãéþôç: Ðïëéôéêü ìç÷áíéêü
ÓáêêÜ Ãéþñãï: ÌÝëïò ôïðéêïý Óõìâïõëßïõ Óôáõñïý
êáé åêêëçóéáóôéêïý óõìâïõëßïõ.
ÔóÝëï ÄçìÞôñéï Áíáóô.
Ôóïýôóéêá ÂáããÝëç: öùôïãñÜöï
Ôóïýôóéêá Âáóßëç: ô. ÃñáììáôÝá êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò
×ïñôáñéÜ ÓôÝñãéï êáé ×ïñôáñéÜ - ×ïýðá Óáââïýëá
×ïýðá ÓùôÞñç: Ðñüåäñï ðåéñáìáôéêïý Èåáôñéêïý
Åñãáóôçñßïõ «ÁñéóôïöÜíçò» êáé ô. ðñüåäñï Óõëëüãïõ íåïëáßáò
ÂñÜ÷áò êáé
×ïýðá ÄçìïóèÝíç: ô. ðñüåäñï Êïéíüôçôáò ÂñÜ÷áò.
Êïéíïôéêü Óõìâïýëéï ÂñÜ÷áò (1966)

×ïýðáò ÄçìïóèÝíçò, Ðñüåäñïò
ÃáëÜíçò Êùí/íïò É., Áíôéðñüåäñïò
Êáñáêþóôáò ÓôÝöáíïò Ç., ìÝëïò
ÑÜíôçò ×ñßóôïò, ìÝëïò
ÖëÝãêáò Íéêüëáïò, ìÝëïò
Êïéíïôéêü Óõìâïýëéï ÂñÜ÷áò (1966-'67)

ÃáëÜíçò Êùí/íïò É., Ðñüåäñïò
Êáñáêþóôáò ÓôÝöáíïò Ç., Áíôéðñüåäñïò
ÑÜíôçò ×ñßóôïò, ìÝëïò
ÌÜëëéïò Óôõëéáíüò, ìÝëïò
Êïéíïôéêü Óõìâïýëéï ÂñÜ÷áò (1967-'73)

ÌÞôóéïõ ÄçìÞôñéïò, Ðñüåäñïò
Ôóïýôóéêáò Íéêüëáïò, Áíôéðñüåäñïò
Áíáãíþóôïõ Êùí/íïò, ìÝëïò
Êáñáêþóôáò ÓôÝöáíïò Ç., ìÝëïò
Êïéíïôéêü Óõìâïýëéï Óôáõñïý (1968)

ÃáëÜíçò ÄçìÞôñéïò, Ðñüåäñïò
ÐïõñíÜñáò ÄçìÞôñéïò, Áíôéðñüåäñïò
ÐáðÜñáò Êùí/íïò, ìÝëïò
ÊõñïäÞìïò Ãåþñãéïò Åõáãã., ìÝëïò
Óïýëéïò ÉùÜííçò Âáó., ìÝëïò
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÈùìÜò Ã. ÊáëïäÞìïò
öéëüëïãïò - óõããñáöÝáò,
åðßôéìïò ó÷ïëéêüò óýìâïõëïò öéëïëüãùí
ÈÅÌÁ
Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá ôùí Óáñáêáôóáíáßùí
óôï Íåïåëëçíéêü ÊñÜôïò êáé åéäéêüôåñá óôçí åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ
Ï é Óáñáêáôóáíáßïé, íïìÜäåò êôçíïôñüöïé áðü áìíçìüíåõôïõò

÷ñüíïõò, ìå êïéôßäá êáé ïñìçôÞñéï ôïí êïñìü ôçò Ðßíäïõ1 Ýöôáíáí
óôç ÂáëêáíéêÞ óôï ýøïò ôçò ãñáììÞò Ëßìíç Óêüäñáò, ¼ñâçëï, ÓêÜñäï,
Áßìï, Åýîåéíï Ðüíôï êáé äéá÷Ýïíôáí ðñïò Í. ðñïò ôéò èÜëáóóåò ôïõ Áäñßá,
ôïõ Éïõíßïõ ôïõ Áéãáßïõ êáé ôïõ Åýîåéíïõ, ãåìßæïíôáò ôïõò êÜìðïõò êáé ôá
ëéâÜäéá ôçò ìåßæïíïò Ìáêåäïíßáò êáé ÈñÜêçò, ôçò Èåóóáëßáò êáé ôçò
ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò êáé öôÜíïíôáò ùò ôçí ÁôôéêÞ, ôçí Åýâïéá êáé ôçí
Ðåëïðüííçóï ùò ôá ôÝëç ôïõ 19ïõ êáé ôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá2. ÊáôÜ ôçí
åðéêñáôÝóôåñç Üðïøç åßíáé íïìÜäåò áðü áñ÷áéüôáôïõò ÷ñüíïõò êáé êáô'
Üëëïõò ðñïçãïýíôáé áðü ôçí êÜèïäï ôùí Éíäïåõñùðáßùí êáé åßíáé
ðáëáéüôåñïé áðü ôïõò ÂÜóêïõò êáé ôïõò ËÜðùíåò3, åíþ êáô' Üëëïõò åßíáé Ýíá
Äùñéêü öýëï ðïõ åðÝæçóå ìÝ÷ñé óÞìåñá êáé óõíáñôÜôáé ìå ôçí êÜèïäï ôùí
ÄùñéÝùí óôçí ÅëëÜäá4. Ï éóôïñéêüò Çñüäïôïò ãñÜöïíôáò ãéá ôïõò Äùñéåßò
ëÝãåé: «Ôï Äùñéêüí ãÝíïò ðïëõðëÜíçôïí êÜñôá. åðß ìåí Äåõêáëßùíïò
âáóéëÝùò (Öèéþôéäïò) ïßêåå ãçí Öèéþôéí åðß äå Äþñïõ ôïõ ¸ëëçíïò ôçí õðü
ôçí ¼óóáí ôå êáé ôïí ¼ëõìðïí ÷þñáí, êáëåïìÝíçí äå Éóôéáéþôéí, åê äå ôçò
Éóôéáéþôéäïò ùò åîáíÝóôç õðü Êáäìåßùí ïßêåå åí Ðßíäù, Ìáêåäíüí
êáëåüìåíïí»5. Áðü ðñüóöáôåò Ýñåõíåò ðïõ Ýãéíáí ó÷åôéêÜ ìå ôç ãåíåôéêÞ
óýóôáóç ôùí Óáñáêáôóáíáßùí êáôáäåß÷ôçêå üôé ïé Óáñáêáôóáíáßïé Ý÷ïõí
ôçí ßäéá ãåíåôéêÞ óýóôáóç ìå ôïõò Üëëïõò êáôïßêïõò ôçò ÅëëÜäáò,6 ðñÜãìá
ðïõ åðéâåâáéþíåé ôç äåýôåñç åêäï÷Þ ãéá ôçí êáôáãùãÞ ôùí Óáñáêáôóáíáßùí.
Áõôïß ïé êáô' áðïêëåéóôéêüôçôá íïìÜäåò ìÝ÷ñé ðñüóöáôá ôçò Íüôéáò
ÂáëêáíéêÞò, óÞìåñá Þäç Ý÷ïõí åãêáôáóôáèåß ìüíéìá óôá ÷ùñéÜ êáé óôéò
1. ÁããåëéêÞ ×áôæçìé÷Üëç, ÓáñáêáôóÜíïé, ÌÝñïò Á´, ô. Á´, ÁèÞíá 1957, ó. êóô´.

2. Áðïóô. Å. Âáêáëïðïýëïõ, Éóôïñßá ôïõ ÍÝïõ Åëëçíéóìïý, ô. Â´, Ýêä. â´, Èåó/íßêç 1976, ó. 431.
3. ¢ñç Ðïõëéáíïý, ÓáñáêáôóÜíïé, ï áñ÷áéüôåñïò ëáüò ôçò Åõñþðçò, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ
Óåññþí, ÓáñáêáôóÜíïé Ýíáò åëëçíéêüò íïìáäéêüò êôçíïôñïöéêüò ðëçèõóìüò, ÁèÞíá 1985, óó.
22 ê.å.
4. Ê. ÆáöåéñÜôïõ - Ã. ÐáôáãéÜñç, ÖõóéêïáíèñùðïëïãéêÞ ìåëÝôç ôïõ ðëçèõóìïý ôùí
Óáñáêáôóáíáßùí óôçí ðåñéï÷Þ Æáãïñßùí Çðåßñïõ, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ Óåññþí, ü.ð., ó. 100.
5. Çñïäüôïõ, É, 56.
6. Ê. Ôñéáíôáöõëëßäç, Ç ãåíåôéêÞ óýóôáóç ôùí Óáñáêáôóáíáßùí, ÐñáêôéêÜ Ðñþôïõ
Óõíåäñßïõ Óáñáêáôóáíáßùí ÅëëÜäïò êáé ÄéáóðïñÜò, ÁèÞíá 1996 óó. 40 ê.å.
206 ÈùìÜò Ã. ÊáëïäÞìïò
ðüëåéò ôçò ðáôñßäáò ìáò êáé áó÷ïëïýíôáé ìå Üëëá åðáããÝëìáôá ðëçí ôçò
ðáôñïðáñÜäïôçò íïìáäéêÞò êôçíïôñïößáò.
Ç áðïíïìáäïðïßçóç ôùí Óáñáêáôóáíáßùí Üñ÷éóå ðñïïäåõôéêÜ áðü ôçí
ßäñõóç ôïõ Íåïåëëçíéêïý ÊñÜôïõò êáé ïëïêëçñþèçêå ìÝóá óå åêáôüí åßêïóé
÷ñüíéá ðåñßðïõ, ïõóéáóôéêÜ áðü ôüôå ðïõ áõôïß Üñ÷éóáí íá áðïêôïýí ìüíéìç
éäéüêôçôç èåñéíÞ Þ ÷åéìåñéíÞ äéáìïíÞ. ¸ôóé áðü íïìÜäåò ôþñá ãßíïíôáé
çìéíïìÜäåò êáé óéãÜ óéãÜ åãêáèßóôáíôáé ìüíéìá óôéò èåñéíÝò êáé êõñßùò óôéò
÷åéìåñéíÝò äéáìïíÝò ôïõò êáé ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ ÷ñüíïõ áðáñíïýíôáé ôçí
êôçíïôñïöéêÞ æùÞ ôïõò êáé áó÷ïëïýíôáé ìå Üëëá ãåùñãéêÜ Þ áóôéêÜ
åðáããÝëìáôá.
ÅðåéäÞ ðéóôåýïõìå üôé ç áðáñ÷Þ ôçò áðïíïìáäïðïßçóçò ôùí
Óáñáêáôóáíáßùí Ýãéíå óôç Öèéþôéäá, êáé åéäéêüôåñá óôçí ðáëáéÜ åðáñ÷ßá
ôïõ Æçôïõíßïõ, üðïõ áðïêôÞèçêå êáé ç ðñþôç ìåãÜëç ìüíéìç èåñéíÞ
éäéïêôçóßá ôùí Óáñáêáôóáíáßùí, êáé ìÜëéóôá áðü ôï ðñþôï Ýôïò ôçò ßäñõóçò
ôïõ Íåïåëëçíéêïý ÊñÜôïõò ëüãù ôùí åéäéêþí üñùí ìå ôïõò ïðïßïõò
óõìðåñéëÞöèçêå óôá üñéá ôïõ Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò ç åðáñ÷ßá áõôÞ, ãé' áõôü
êáé ç åéóÞãçóÞ ìïõ Ý÷åé ùò èÝìá ôçò: «Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá ôùí
Óáñáêáôóáíáßùí óôï Íåïåëëçíéêü ÊñÜôïò êáé åéäéêüôåñá óôçí åðáñ÷ßá
Æçôïõíßïõ», ðïõ ìåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç óõã÷ùíåýôçêå ìå ôçí åðáñ÷ßá ôïõ
Ðáôñáôæéêßïõ êáé áðïôÝëåóáí ôç ìÝ÷ñé óÞìåñá åðáñ÷ßá ôçò Öèéþôéäáò ôïõ
Íïìïý Öèéþôéäáò.
* * *
Ôï éäéïêôçóéáêü êáèåóôþò ðïõ ßó÷õå óôéò åðáíáóôáôçìÝíåò åëëçíéêÝò
ðåñéï÷Ýò ðñéí áðü ôçí ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1821 Þôáí ôï óýóôçìá ôùí ìåãÜëùí
éäéïêôçóéþí. Ôá 2/3 ôçò êáëëéåñãÞóéìçò ãçò áíÞêå óôïõò Ôïýñêïõò
ãáéïêôÞìïíåò êáé ôï 1/3 óôïõò ¸ëëçíåò Ðñïåóôïýò7. Ôüóï óôéò ÅèíéêÝò
Óõíåëåýóåéò üóï êáé óôá äéðëùìáôéêÜ ãñáöåßá ôùí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí, ìáæß
ìå ôçí åðßëõóç ôïõ Åëëçíéêïý æçôÞìáôïò áó÷ïëïýíôáí êáé ìå ôï éäéïêôçóéáêü
êáèåóôþò ôùí åðáíáóôáôçìÝíùí åëëçíéêþí ÷ùñþí. Ìíåßá ãéá ôçí éäéïêôçóßá
Ý÷ïõìå Þäç óôç äéáêÞñõîç ôçò Á´ ÅèíéêÞò ÓõíÝëåõóçò ôçò Åðéäáýñïõ óôéò 15
Éáíïõáñßïõ 1822, üðïõ ìåôáîý ôùí Üëëùí äéáêçñýóóåôáé üôé: «Ï êáôÜ ôùí
Ôïýñêùí ðüëåìïò çìþí (…) åßíáé åèíéêüò, ðüëåìïò éåñüò, ðüëåìïò ôïõ ïðïßïõ
ç ìüíç áéôßá ç áíÜêôçóéò ôïõ äéêáßïõ ôçò ðñïóùðéêÞò çìþí åëåõèåñßáò, ôçò
éäéïêôçóßáò êáé ôçò ôéìÞò…»8 . Óôçí ðáñÜãñáöï ëå´ ôçò Â´ ÅèíïóõíÝëåõóçò óôï
¢ñãïò (29/3 - 18/4/1823) «Ôï Âïõëåõôéêüí áðïöáóßæåé ðåñß äáíåßùí, ìå
åããýçóéí ôïõ ¸èíïõò ëáìâáíïìÝíùí êáé ðåñß åêðïéÞóåùò ìÝñïõò åî áðÜíôùí
ôùí åèíéêþí êôçìÜôùí áíáëüãïõ ìå ôçí ÷ñåßáí.»9
7. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ Á.Å., Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ô. ÉÂ´, ó. 59.

8. Äéïí. Á. Êüêêéíïõ, Ç ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóéò, ô. Ä´, ÁèÞíá 1960, ó. 74.
9. ¼.ð., ô. Óô´, ó. 222.
Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá ôùí Óáñáêáôóáíáßùí óôçí åðáñ÷ßá Æçôïõíßïõ 207
Ç ÅðáíÜóôáóç áêýñùóå êÜèå ôßôëï éäéïêôçóßáò ôïõ ÓïõëôÜíïõ, ôïõ

Ôïõñêéêïý Äçìïóßïõ êáé ôùí Ôïýñêùí ãáéïêôçìüíùí óôéò åðáíáóôáôçìÝíåò
ðåñéï÷Ýò êáé åèíéêïðïßçóå áõôÝò ôéò ãáßåò. Áðü ôéò åèíéêïðïéÞóåéò áõôÝò
ðñïÞëèáí ïé «åèíéêÝò ãáßåò». ¸ôóé ôï Åëëçíéêü ÊñÜôïò Ýãéíå éäéïêôÞôçò ôùí
2/3 ó÷åäüí ôçò ãçò. ¼ðïéïò üìùò áðü ôïõò ¸ëëçíåò åß÷å ôç íüìéìç íïìÞ óôéò
ðáñáìïíÝò ôçò ÅðáíÜóôáóçò, áõôüò èåùñÞèçêå êýñéïò êáé êÜôï÷ïò ôçò
óõãêåêñéìÝíçò ãçò10. Ôá åèíéêÜ êôÞìáôá üìùò Þôáí õðïèçêåõìÝíá óôïõò
¢ããëïõò ïìïëïãéïý÷ïõò ãéá ôá äýï äÜíåéá ôçò Áíåîáñôçóßáò ôïõ 1824 êáé
1825.11
Ìå ôï Ðñùôüêïëëï ôïõ Ëïíäßíïõ ôï ÌÜéï 1829 ôá êôÞìáôá ôùí Ôïýñêùí
óôéò åðáíáóôáôçìÝíåò ðåñéï÷Ýò áíáãíùñßæïíôáí ùò éäéïêôçóßá áõôþí êáé
ìÜëéóôá ðñïâëåðüôáí êáé ï ôñüðïò åêôßìçóçò, áðáëëïôñßùóçò, áðïæçìßùóçò
êáé êáôáâïëÞò ôïõ ïöåéëüìåíïõ ðïóïý ðñïò áõôïýò. Åõôõ÷þò ÷Üñç óôéò
Ýíôïíåò êáé åýóôï÷åò ðáñåìâÜóåéò ôïõ ÉùÜííç Êáðïäßóôñéá ðñïò ôéò
ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, ôï äõóâÜóôá÷ôï áõôü ðïóü ôçò áðïæçìßùóçò ôùí
ôïõñêéêþí éäéïêôçóéþí, ìå ôï Ðñùôüêïëëï ôïõ Ëïíäßíïõ ôçò 3çò
Öåâñïõáñßïõ 1832, ðåñéïñßóôçêå ìüíï ãéá ôéò éäéïêôçóßåò ôùí Ôïýñêùí óôéò
åðáíáóôáôçìÝíåò ðåñéï÷Ýò ðïõ êáôåß÷å ï ôïõñêéêüò óôñáôüò êáôÜ ôçí
õðïãñáöÞ ôïõ áíùôÝñù Ðñùôïêüëëïõ, Þôïé ôçí Åýâïéá êáé ôï ìåãáëýôåñï
ìÝñïò ôçò ÁôôéêÞò12. Ó' áõôü ôï éäéïêôçóéáêü êáèåóôþò ôçò áðïæçìßùóçò èá
õðá÷èåß ôåëéêÜ êáé ç åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ (Ëáìßáò), ðïõ ìáò áðáó÷ïëåß
éäéáßôåñá óôçí åéóÞãçóÞ ìáò.
Ãéá ôçí ßäñõóç êáé ôá üñéá ôïõ õðü ßäñõóç Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò
ðñïôÜèçêáí áðü ôéò ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò ðïëëÜ ó÷Ýäéá: Íá ðåñéëáìâÜíåé ôçí
Ðåëïðüííçóï, ôçí Åýâïéá êáé ôéò ÊõêëÜäåò Þ ôéò áíùôÝñù ðåñéï÷Ýò êáé
åðéðëÝïí ôéò ðåñéï÷Ýò ôçò ÁôôéêÞò êáé ôçò Ìåãáñßäáò Þ íá ðåñéëáìâÜíåé êáé
ôç ÓôåñåÜ áðü ôéò Èåñìïðýëåò ìÝ÷ñé ôï ìõ÷ü ôïõ Êïñéíèéáêïý Þ íá öôÜíåé
áðü ôïí Ðáãáóçôéêü ìÝ÷ñé ôéò åêâïëÝò ôïõ Á÷åëþïõ.13 Áí ó' áõôÜ
ðñïóèÝóïõìå êáé ôá äýï ó÷Ýäéá ðïõ õðÝâáëå ï ÉùÜííçò Êáðïäßóôñéáò óôéò
ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò êáé ôï ó÷Ýäéï ôùí Ðñåóâåõôþí óôïí Ðüñï ôçí 11/23
Óåðôåìâñßïõ 1828, ôüôå ôá ðñïôåéíüìåíá ó÷Ýäéá áíÝñ÷ïíôáé óå åðôÜ.14
Ç ôý÷ç ôçò åðáñ÷ßáò ôïõ Æçôïõíßïõ (Ëáìßáò) ðáßæåôáé ìÝ÷ñé ôçí ôåëåõôáßá
óôéãìÞ ôçò ÷Üñáîçò ôùí åëëçíéêþí óõíüñùí. Ìå ôï Ðñùôüêïëëï ôçò 22
Éáíïõáñßïõ (3 Öåâñïõáñßïõ) 1830 ç ÅëëÜäá áíáãíùñßæåôáé ùò áíåîÜñôçôï
ÊñÜôïò, áëëÜ ôá üñéÜ ôçò óõññéêíþíïíôáé ðñïò ÂïññÜ êáé ðåñéïñßæïíôáé óôç
ãñáììÞ áðü ôéò åêâïëÝò ôïõ Á÷åëþïõ ìÝ÷ñé ôéò åêâïëÝò ôïõ Óðåñ÷åéïý.15
10. Ã. ÊïñäÜôïõ, ÌåãÜëç Éóôïñßá ôçò ÅëëÜäáò, Ýêä. â´, ô. É´, 1821-1832, ó.ó. 665.
11. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ, ü.ð., ó. 615.
12. ¼.ð., ó. 615.
13. Äéïí. Á. Êüêêéíïõ, Éóôïñßá ôçò ÍåùôÝñáò ÅëëÜäïò, ô. Á´, ÁèÞíá 1970, ó. 308.
14. Ä. ÁðÝñãç - Ê. ÅììáíïõÞë & Óßá Ï.Å., ÍÝá ÃåíéêÞ Éóôïñßá ôùí ÅëëÞíùí, ÁèÞíá 1972, ô.
ÉÁ´, ó. 48.
15 ¼.ð., ó. 51 ê.å.
«… ç äéïñéóôéêÞ ãñáììÞ ôùí óõíüñùí ôçò ÅëëÜäïò, áñîáìÝíç áðü ôáò

åêâïëÜò ôïõ ÁóðñïðïôÜìïõ (…) èÝëåé êáôáëÞîåé åéò ôï üñïò Áñôïôßíá, åî ïõ
èÝëåé áêïëïõèÞóåé ôçí êïñõöÞí ôïõ üñïõò ¢îïõ (…), ôçí êïñõöÞí ôçò Ïßôçò
Ýùò åéò ôïí Êüëðïí ôïõ Æçôïõíßïõ, åéò ôïí ïðïßïí èÝëåé êáôáíôÞóåé ðñïò ôáò
åêâïëÜò ôïõ Óðåñ÷åéïý.»16 Ï ÉùÜííçò Êáðïäßóôñéáò äéáìáñôõñÞèçêå ðñïò ôéò
ÌåãÜëåò ÄõíÜìåéò, ãéáôß ç ðñïôåéíüìåíç ïñïèåôéêÞ ãñáììÞ äåí ðáñÝ÷åé
áóöÜëåéá, áöïý ïé äõï áõôïß ðïôáìïß åßíáé âáôïß êáé ç öñïýñçóÞ ôïõò èá
áðáéôïýóå ðïëëÝò ÷éëéÜäåò óôñáôéþôåò ãéá ôç öýëáîÞ ôçò.17 Ç åðáñ÷ßá
Æçôïõíßïõ ìå ôç íÝá ÷Üñáîç ôùí óõíüñùí ìÝíåé Ýîù áðü ôá üñéá ôïõ õðü
ßäñõóç Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò.
Åõôõ÷þò óôéò 14/26 Óåðôåìâñßïõ 1831 õðïãñÜöåôáé óôï Ëïíäßíï íÝï
Ðñùôüêïëëï ìå ôï ïðïßï áíáãíùñßæåôáé ç áíåðÜñêåéá ôùí Åëëçíéêþí
óõíüñùí êáé ç ïñïèåôéêÞ ãñáììÞ ïñßæåôáé óôï ýøïò ¢ñôáò - Âüëïõ.18 ÐáñÜ
ôéò áíôéäñÜóåéò ôçò Ôïõñêßáò, ýóôåñá áðü äéáâïõëåýóåéò ìåôáîý ôùí ôñéþí
ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí êáé ôçò Ôïõñêßáò, õðïãñÜöåôáé óôéò 27 Éïõíßïõ (9
Éïõëßïõ)1832 óôçí Êùí/ðïëç ï Äéáêáíïíéóìüò ãéá ôçí ïñéïèÝôçóç ôçò
ÅëëÜäáò.19 Óôçí åí ëüãù ÓõíèÞêç ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ
áíáöÝñåôáé: «Êáè' üóïí áöïñÜ ôçí ðñïò áíáôïëÜò ïñïèÝôçóéí, ôï Üêñïí
óçìåßïí ôçò äéá÷ùñßóåùò ôùí äýï åðéêñáôåéþí èÝëåé ðñïóäéïñéóèÞ åéò ôáò
åêâïëÜò ôïõ ðáñÜ ôïõ ÷ùñßïõ Ãñáäßôæáí ñÝïíôïò ðïôáìßïõ. Ôï üñéïí èÝëåé
áíáôñÝîåé ìåôÜ ôïõ ðïôáìßïõ ôïýôïõ ìÝ÷ñé ôùí ðçãþí áõôïý, êáé áêïëïõèÞóåé
Ýðåéôá ôçí óåéñÜí ôïõ üñïõò ¼èñõïò, áöéåìÝíçò åéò ôçí ÅëëÜäá ôçò äéüäïõ ôïõ
×ëùìïý, ÷ùñßò íá õðåñâáßíç ôçí ñÜ÷éí ôçò óåéñÜò áõôÞò êáè' üëçí ôçí Ýêôáóéí,
éäßùò åéò ôï Âáñéìðüðé, äéá íá öèÜóç ïýôùò åéò ôçí êïñõöïãñáììÞí ôïõ
Ôõìöñçóôïý (…).»
Óôçí ðåñßðôùóç üìùò ðïõ ç ðåñéï÷Þ ðñïò ôá áñéóôåñÜ ôïõ Óðåñ÷åéïý
ðáñáìåßíåé óôï Ïèùìáíéêü ÊñÜôïò, ôüôå «åí ôç õðïèÝóåé ôáýôç, ôï ðñïò
áíáôïëÜò üñéïí èÝëåé Üñ÷åôáé áðü ôùí åêâïëþí ôïõ Óðåñ÷åéïý êáé, áíáôñÝ÷ïí
ôçí áñéóôåñÜí áõôïý ü÷èçí ìÝ÷ñé ôïõ óçìåßïõ üðïõ ç åðáñ÷ßá Æçôïõíßïõ
ðñïóøáýåé ôçí ôïõ Ðáôñáôæéêßïõ, èÝëåé ðñï÷ùñåß ìÝ÷ñé ôçò êïñõöÞò ôçò
óåéñÜò ¼èñõïò, áêïëïõèåß ôï êïéíüí ôùí äýï åðáñ÷éþí üñéïí Þ ôçí åõèõôÝñáí
ãñáììÞí, åí ðåñéðôþóåé êáè' çí ôï êïéíüí ôïýôï üñéïí äåí Þèåëå öèÜóåé åéò ôçí
êïñõöÞí ôçò ¼èñõïò. ÈÝëåé äå åîáêïëïõèÞóåé (…) êáé êáôáëÞîåé åéò ôïí
Êüëðïí ôçò ¢ñôçò. Êáè' üóïí áöïñÜ ôçí áðïæçìßùóéí, áýôç ïñßæåôáé åéò
ôåóóáñÜêïíôá åêáôïììýñéá ôïõñêéêþí ãñïóßùí äéá ôçí ðåñßðôùóéí êáè' çí ôï
ðñïò áñéóôåñÜ ôïõ Óðåñ÷åéïý êåßìåíá ìÝñç ôçò åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ
ðñïóäéïñéóèþóéí, äéá áðïöÜóåùò ôïõ åí Ëïíäßíù Óõìâïõëßïõ, õðÝñ ôïõ
16. Óð. Ìáñêåæßíç, ÐïëéôéêÞ Éóôïñßá ôçò ÍåùôÝñáò ÅëëÜäïò, ô. Á´, ÁèÞíá 1966, ó. 340.
17. ÉùÜííïõ Ã. ÂïñôóÝëá, Öèéþôéò. ÁèÞíá 1907, óó. 447 ê.å.
18. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ Á.Å., ü.ð., óó. 562 ê.å.
19. ¼.ð., ó. 577.
Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò. Áí ôïõíáíôßïí, óõíåðåßá ôïõ åí Ëïíäßíù Óõìâïõëßïõ, ôá

ìÝñç ôáýôá ôçò åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ åîáêïëïõèþóé íá áíÞêïõí åéò ôï
Ïèùìáíéêüí ÊñÜôïò, ç åéò ôçí ÏèùìáíéêÞí Ðýëçí áðïäïôÝá áðïæçìßùóéò
ðñïóäéïñßæåôáé åéò ôñéÜêïíôá åêáôïììýñéá ôïõñêéêþí ãñïóßùí.»20
ÄçëáäÞ óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ç åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ èá ðáñÝìåéíå åêôüò
ôùí åëëçíéêþí óõíüñùí, ôüôå ç ïñïèåôéêÞ ãñáììÞ ìåôáîý ôùí äõï
åðéêñáôåéþí èá äéÞñ÷åôï óôï üñéï ôùí äýï åðáñ÷éþí ôïõ Æçôïõíßïõ êáé ôïõ
Ðáôñáôæéêßïõ, áíÜìåóá óôá ÷ùñéÜ ÔóïðáíëÜôåò (ËõãáñéÜ) ôçò åðáñ÷ßáò
Æçôïõíßïõ êáé Óôýñöáêá ôçò åðáñ÷ßáò Ðáôñáôæéêßïõ, êáé èá êáôÝëçãå óôçí
êïñõöïãñáììÞ ôçò ¼èñõïò.21
Óôï Üñèñï 7 ôïõ Äéáêáíïíéóìïý ôçò Êùí/ðïëçò ôïõ 1832 ó÷åôéêÜ ìå ôéò
ðåñéïõóßåò áíáöÝñåôáé: «Óôïõò éäéþôåò ðïõ Þèåëáí íá áíá÷ùñÞóïõí áðü ôéò
ðåñéï÷Ýò ðïõ áöïñÜ ï Äéáêáíïíéóìüò êáé íá ðïõëÞóïõí ôéò ðåñéïõóßåò ôïõò,
ðáñá÷ùñåßôáé ðñïèåóìßá äåêáïêôþ ìçíþí áðü ôçí çìÝñá óõìðëçñþóåùò ôùí
åñãáóéþí ôçò ïñïèåôÞóåùò, ìå äõíáôüôçôá ðáñáôÜóåùò ôçò ðñïèåóìßáò óå
åéäéêÝò ðåñéðôþóåéò».22 Ìå ôï Ðñùôüêïëëï ôïõ Ëïíäßíïõ óôéò 18/30
Áõãïýóôïõ 1832 åðéäéêÜæåôáé ç åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ óôçí ÅëëÜäá êáé óôéò
14/26 Äåêåìâñßïõ 1832 ç Ôïõñêßá áðïäÝ÷åôáé ôçí ôåëéêÞ ñýèìéóç ôùí
åëëçíïôïõñêéêþí óõíüñùí, óýìöùíá ìå ôçí Ýêèåóç ôùí ïñïèåôþí ðïõ
õðÝâáëáí ôçí ÝêèåóÞ ôïõò óôç ÄéÜóêåøç ôïõ Ëïíäßíïõ óôéò 13/25 Íïåìâñßïõ
1832.23 ¸ôóé Ýëçîå êáé ç ðåñéðÝôåéá ôçò åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ êáé ïñéóôéêÜ
óõìðåñéëÞöèçêå óôá üñéá ôïõ Íåïåëëçíéêïý ÊñÜôïõò. Óôçí åðáñ÷ßá ôïõ
Æçôïõíßïõ õðÞ÷èçóáí êáé ôá ÷ùñéÜ ôïõ ÄÞìïõ Ðôåëåáôþí, ðïõ áíÞêáí ìÝ÷ñé
ôüôå óôçí åðáñ÷ßá Áëìõñïý, êáé ôá ÷ùñéÜ Íåï÷þñé êáé Ðáëáéüêáóôñï ôïõ
Ôõìöñçóôïý ðïõ áíÞêáí óôçí åðáñ÷ßá ÁãñÜöùí.24
Óôéò 10 Öåâñïõáñßïõ 1833 åêäüèçêå ÂÄ ãéá ôçí êáôÜëçøç ôçò ÁôôéêÞò, ôçò
Åýâïéáò, ôïõ Æçôïõíßïõ êáé ôùí Üëëùí ìåñþí áðü ôá åëëçíéêÜ óôñáôåýìáôá,
ðïõ âñßóêïíôáí ìÝóá óôçí åëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá áëëÜ Þôáí áêüìá õðü
ôïõñêéêÞ äéïßêçóç. ÌÝ÷ñé ôçí 25ç Ìáñôßïõ ôá ìÝñç ôçò ÁôôéêÞò, ôçò Åýâïéáò
êáé ôïõ Æçôïõíßïõ êáôáëÞöôçêáí áðü ôá åëëçíéêÜ óôñáôåýìáôá.25
* * *
¼ôáí ôï 1833 áðåëåõèåñþèçêå ç åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ áðü ôïõò
Ôïýñêïõò ðåñéåëÜìâáíå 49 ÷ùñéÜ: 37 ôóéöëßêéá Ôïýñêùí êáé 12
êåöáëï÷þñéá, Üãïíá êáé ïñåéíÜ ðïõ êáôïéêïýíôáí áðü åëåýèåñïõò
ìéêñïêáëëéåñãçôÝò éäéïêôÞôåò. Ôá Äñýóôåëá äåí áíáöÝñïíôáé ïýôå óôá ÷ùñéÜ
20. Óð. Ìáñêåæßíç, ü.ð., ó. 369.

21. ÉùÜííïõ Ã. ÂïñôóÝëá, ü.ð., ó. 452.
22. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ Á.Å., ü.ð., ó. 577.
23. ¼.ð., ó. 577.
24. ÉùÜííïõ Ã. ÂïñôóÝëá, ü.ð., óó. 359 ê.å.
25.¼.ð., ó. 454.
- ôóéöëßêéá ïýôå óôá êåöáëï÷þñéá, åíþ áíáöÝñïíôáé ôá ðáñáêåßìåíá ÷ùñéÜ

ËéìïãÜñäé, Ëïããßôóé êáé ÍåñÜéäá.26 Óôïí ðßíáêá ìÜëéóôá ôùí äÞìùí êáé ôùí
åíïñéþí ôçò åðéóêïðÞò Öèéþôéäáò ôï 1834 áíáöÝñïíôáé ôá ÷ùñéÜ ËéìïãÜñäé,
Ëïããßôóé êáé Äñßóôåëá üôé áíÞêïõí óôï äÞìï ÖáëÜñùí êáé áðïôåëïýí ìßá
åíïñßá.27 Óôïí ßäéï ðßíáêá ôùí äÞìùí êáé ôùí åíïñéþí ôï 1835 ç ÍåñÜéäá,
ÓáðíÜ (ÓáðéíÜ), Äñßóôåëëá êáé Êáëýâéá Âëá÷ïðïéìÝíùí Ðåðüíá áíÞêïõí
óôï äÞìï ÖáëÜñùí êáé áðïôåëïýí ìßá åíïñßá.28
Ìå ôï ÂÄ ôçò 3/15 - 4 - 1833 ç ÷þñá äéáéñÝèçêå óå äÝêá Íïìïýò áðü ôïõò
ïðïßïõò Ýíáò Þôáí êáé «ôçò Öèéþôéäïò êáé Ëïêñßäïò» ôïõ ïðïßïõ ìßá áðü ôéò
åðáñ÷ßåò ôïõ Þôáí êáé ç åðáñ÷ßá ôçò Öèéþôéäáò, ðïõ ðñïÞëèå áðü ôéò
åðáñ÷ßåò Æçôïõíßïõ êáé ôïõ Ðáôñáôæéêßïõ, ìå ðñùôåýïõóá ôïõ Íïìïý ôá
ÓÜëùíá. ¼ôáí áñãüôåñá ç ÷þñá äéáéñÝèçêå óå ôñéÜíôá äéïéêÞóåéò ìå ôï ÂÄ
28/19 Éïõíßïõ (1 Éïõëßïõ) 1836, äçìéïõñãÞèçêå ç äéïßêçóç ôçò Öèéþôéäáò, ðïõ
ðåñéåëÜìâáíå ôéò åðáñ÷ßåò ôçò Öèéþôéäáò êáé ôçò Ëïêñßäáò ìå Ýäñá ôç
Ëáìßá.29 Ôüôå êáé ôï Æçôïýíé åðáíÝêôçóå ôï ðáëéü ôïõ üíïìá êáé
ìåôïíïìÜóôçêå óå Ëáìßá.30
Ïé Ôïýñêïé ôçò åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ èïñõâçìÝíïé áðü ôçí ßäñõóç ôïõ
Íåïåëëçíéêïý ÊñÜôïõò êáé áðü ôïí ðåñéïñéóìÝíï ðñïâëåðüìåíï ÷ñüíï ãéá
ôçí åêðïßçóç ôùí éäéïêôçóéþí ôïõò, Üñ÷éóáí íá ðùëïýí ôá êôÞìáôÜ ôïõò óå
äéÜöïñïõò áãïñáóôÝò. Ôï ðñþôï ôóéöëßêé ðïõ ðùëÞèçêå óôçí åðáñ÷ßá ôïõ
Æçôïõíßïõ åßíáé ôï ÷ùñéü Äñýóôåëá óôï äÞìï ÖáëÜñùí áðü ôïí Á÷ìÝô ÁãÜ
óôïí ÓáñáêáôóÜíï ôóÝëéãêá Ãåþñãéï Ðåðüíá. Óå åðéóôïëÞ äéáìáñôõñßáò ôùí
êáôïßêùí ôïõ ÷ùñßïõ ÄñõóôÝëùí ðñïò ôïí ¢íáêôá (¼èùíá) ìå çìåñïìçíßá
17 Óåðôåìâñßïõ 1834, ìåôáîý ôùí Üëëùí äéáâÜæïõìå: «…¼ôå ëïéðüí
åéóÞ÷èçóáí ôá ÂáóéëéêÜ ÂáâáñéêÜ óôñáôåýìáôá åéò ôçí Ëáìßáí31 êáé Ýëáâåí ç
26. ÉùÜííç ÌáêñÞ, Ôï éäéïêôçóéáêü êáèåóôþò ôùí ÷ùñéþí ôçò åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ êáôÜ ôá
ðñþôá ìåôáðåëåõèåñùôéêÜ ÷ñüíéá (1833 - 1840 ì.×.) óýìöùíá ìå ôá ðñáêôéêÜ ôçò ÌéêôÞò
ÄéêáóôéêÞò ÅðéôñïðÞò, Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý, ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ,
ô. Á´, Ëáìßá 2002, óó. 141 ê.å.
27. ÁëåîÜíäñáò È. Êïõëôïýêç, ÄéïéêçôéêÝò ìåôáâïëÝò ôçò åðéóêïðÞò Öèéþôéäáò áðü ôï 1833 -
1899. Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý, ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ, ô. Á´, Ëáìßá 2002,
ó. 178.
28. ¼.ð., ó. 184.
29. Ðáí. É. Ôóéþíç, Ï Íïìüò Öèéþôéäáò, ÁèÞíá 1983, óó. 116 ê.å.
30. ÉùÜííïõ Ã. ÂïñôóÝëá, ü.ð., ó. 455. Óôá ÷ñüíéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò ç Öèéþôéäá áðïôåëïýíôáí
áðü äýï åðáñ÷ßåò, ôïõ Ðáôñáôæéêßïõ, ðïõ áíÞêå óôï óáíôæÜêé ôçò ÍáõðÜêôïõ, êáé ôïõ
Æçôïõíßïõ, ðïõ áíÞêå óôï óáíôæÜêé ôïõ Åõñßðïõ (Åýâïéáò). Ç åðáñ÷ßá Æçôïõíßïõ Ýöåñå ôï
üíïìá áõôü áðü ôçí ðüëç Æçôïýíé (Ëáìßá). Ôï üíïìá áõôü Ýöåñå ç ðüëç áðü ôïõò âõæáíôéíïýò
÷ñüíïõò, ãéáôß óôéò Óõíüäïõò ôïõ 869 êáé 879 áíáöÝñïíôáé áíôßóôïé÷á ïé åðßóêïðïé Æçôïõíßïõ
Ãåþñãéïò êáé Ãñçãüñéïò. Ôï ôïðùíýìéï Æçôïýíé åßíáé óëáâéêÞò ðñïÝëåõóçò: ZEÚTUN,
Æçôþíéïí, Æéôïýíéïí, Æéôïýíé, êáé óçìáßíåé óéôïöüñïò ÷þñá, åýöïñïò ÷þñá, êáé ü÷é ôïõñêéêÞò
ðñïÝëåõóçò: ÆÅÚÔÏÕÍ ðïõ óçìáßíåé åëáßá, åëáéüôïðïò, ðñïò ôçí ðáñåôõìïëïãéêÜ ó÷åôßæåôáé.
Ðåñéóóüôåñá âë. ÉùÜííïõ ÂïñôóÝëá, Öèéþôéò 1907, óó. 248 ê.å.
31. Ôá ÂáõáñéêÜ óôñáôåýìáôá åéóÞëèáí óôç Ëáìßá ôçí 23/3/1833.
ÅëëçíéêÞ ÊõâÝñíçóéò ôçí êáôï÷Þí, ôüôå êáé ïé êÜôïéêïé ôïõ ñçèÝíôïò ÷ùñßïõ
åóõìöþíçóáí ìå ôïí éäéïêôÞôçí ôïõ ïèùìáíüí (ì' üëïí üôé åß÷ïí ðáñ' áõôïý
áðáéôÞóåéò) êáé çãüñáóáí ôï ÷ùñßïí ôùí äéá ãñüóéá 31.500 ìå óõìöùíßáí åéò
ôñåéò ìÞíáò íá ðëçñþóùóé ôá ÷ñÞìáôá êáé íá ëÜâùóé ôáêôéêÜ Ýããñáöá. Ôïýôï
ðëçñïöïñçèåßò ï ñçèåßò Ãåþñãéïò Ðåðüíáò åðÞãå ðñïò ôïí ïèùìáíüí êáé
ðñïóèÝóáò ôéìÞí ðåñéóóüôåñïí ôï çãüñáóå äéá ãñüóéá 42.200…»32.
¼ðùò äéáöáßíåôáé áðü ôç äéáìáñôõñßá ôùí êáôïßêùí ôùí ÄñõóôÝëùí ï
ôóÝëéãêáò Ãåþñãéïò Ðåðüíáò îåêáëïêáßñéáæå ìå ôá êïðÜäéá ôïõ êáé ôï
ôóåëéãêÜôï ôïõ óôá ÂïõíÜ ôçò Ãïýñáò (¼èñõïò), óôï ôóéöëßêé ôùí
ÄñõóôÝëùí, ìéá Ýêôáóç ãýñù óôá óáñÜíôá ÷éëéÜäåò óôñÝììáôá, óôçí êáñäéÜ
ôçò ¼èñõïò, ðïõ óõíüñåõå ìå ôá ÷ùñéÜ ÍåñÜéäá, ÓáðïõíÜ, ÁíÜâñá,
Íåï÷þñé, Ëïããßôóé, ÐáëáéïêåñáóéÜ êáé ôï ëéâÜäé ôïõ Äñïóïõíßïõ êáé
åêìåôáëëåýôçêå ôçí åõêáéñßá íá áãïñÜóåé áðü ôïí Á÷ìÝô ÁãÜ ôá Äñýóôåëá,
ðñïóöÝñïíôáò õøçëüôåñï ôßìçìá áðü ôïõò êáôïßêïõò ôïõ ÷ùñéïý. ÌÜëéóôá ç
áãïñïðùëçóßá, üðùò öáßíåôáé áðü ôç äéáìáñôõñßá ôùí êáôïßêùí, ðñÝðåé íá
Ýãéíå ìÝóá óôï 1833, ôçí Üíïéîç ìå êáëïêáßñé, ðñïöáíþò ãéá íá ìç ÷Üóåé ôï
ëéâÜäé ôùí ÄñõóôÝëùí ï ôóÝëéãêáò Ãåþñãéïò Ðåðüíáò, ðïõ ôï ãíþñéæå êáé
ðñïóöåñüôáí ãéá ôéò êôçíïôñïöéêÝò áíÜãêåò ôïõ. ËÝãåôáé ìÜëéóôá üôé ðñéí ï
ôóÝëéãêáò Ãåþñãéïò Ðåðüíáò ðñïâåß óôçí áãïñÜ ôùí ÄñõóôÝëùí ôïõ åß÷áí
õðïäåé÷èåß ôá ÷ùñéÜ - ôóéöëßêéá Á÷éíüò êáé ÁõëÜêé, áëëÜ áõôüò ôåëéêÜ
ðñïôßìçóå íá áãïñÜóåé ôá Äñýóôåëá.
* * *
Áðü ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò ðïõ Ý÷ïõìå ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ôçí áãïñÜ
ôùí ÄñõóôÝëùí ôçí áìöéóâçôïýóå êÜðïéïò «êëÝöôçò» ÐÜíïò ÊïõôóïêÝñáò
éó÷õñéæüìåíïò üôé ôá Äñýóôåëá åßíáé ôï ÷ùñéü ôïõ êáé üôé èá âéïðñáãÞóåé åéò
âÜñïò ôïõ Ãåùñãßïõ Ðåðüíá. Öáßíåôáé üôé ïé áðåéëÝò ôïõ åéóáêïýóôçêáí, ãé'
áõôü âëÝðïõìå üôé ýóôåñá áðü ìåñéêÜ ÷ñüíéá ôï 1837 ìåôáðþëçóå ï
ôóÝëéãêáò Ãåþñãéïò Ðåðüíáò ôï Þìéóõ ôïõ êôÞìáôïò ôùí ÄñõóôÝëùí ü÷é óôïí
ßäéï áëëÜ óôç óýæõãü ôïõ: «… ï Áñ÷éðïéìÞí êýñéïò Ãåþñãéïò Ðåðþíáò,
êÜôïéêïò Óôåëßäïò (…) üôé áðü ôï éäéüêôçôüí ôïõ ÷ùñßïí Ôñßóôåëá åê ôïõ üëïõ,
åðþëçóå ðñïò ôçí êõñßáí Ìáñßáí Åõóôáèßïõ Ìáíôïñïðïýëá, óýæõãïí ôïõ
ÐÜíïõ ÊïõôóïêÝñá êÜôïéêïí Óôåëßäïò ôï Þìéóõ ôïõ ÷ùñßïõ ôïýôïõ ìå ôçí
ðåñéöÝñåéáí ôùí óõíüñùí ôïõ, ùò ôá ðñùôüôõðá ïèùìáíéêÜ êáé åëëçíéêÜ
ðùëçôÞñéá äéáëáìâÜíïõí, äéá äñá÷ìÜò åî ÷éëéÜäåò äéáêïóßáò ïãäïÞíôá åî
(6286).»33
Óôï áñéè. 4111/17-12-1841 Óõìâüëáéï äéáâÜæïõìå üôé «… ç Êõñßá Ìáñßá
Åõóôáèßïõ Ëéïôýñç, óýæõãïò ôïõ Ðáíáãéþôïõ ÊïõôóïêÝñá, êÜôïéêïò Óôåëßäïò
32. Éóôïñéêüí Áñ÷åßïí Ëáìßáò, ÁíáöïñÜ ôùí êáôïßêùí ÄñõóôÝëùí ðñïò ôï ÂáóéëéÜ ¼èùíá ìå
çìåñïìçíßá êáé ôüðï: Ëáìßá, 17 Óåðôåìâñßïõ 1834.
33. Éóôïñéêüí Áñ÷åßïí Ëáìßáò, Óõìâüëáéï áñéè. 80/2-2-1837 ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò
Âáóéëåßïõ Ðåññáéâïý.
(…) ùìïëüãçóåí åíþðéïí åìïý ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ (…) üôé ôï Þìéóõ ÷ùñßïí
Íôñßóôåëëïí ôï ïðïßïí çãüñáóå áðü ôïí Ãåþñãéïí Ðåðþíáí ùò áðü ôçò 20
Öåâñïõáñßïõ ôïõ ÷éëéïóôïý ïêôáêïóéïóôïý ôñéáêïóôïý åâäüìïõ Ýôïõò õð.
áñéè. ïãäïÞêïíôá óõìâüëáéïí (…) ç åí ôù óõìöùíçèÝíôé ðùëçôçñßù åããñÜöù
áíáöåñïìÝíç åð' ïíüìáôé áõôÞò ðþëçóéò, åîåôÝèç åéêïíéêþò, áõôÞ äå ïõäåìßáí
Ý÷åé åðß ôïõ åéñçìÝíïõ çìßóåùò ÷ùñßïõ ìåôï÷Þí áëëÜ ôïýôï ùò åßñçôáé áíÞêåé
áäéáöéëïíéêÞôùò åéò ôïí åéñçìÝíïí óýæõãüí ôçò ùò äüíôá ôï ôßìçìá áõôïý êáé
ïýôïò äýíáôáé íá äéáèÝóç åëåõèÝñùò êáé áíåíï÷ëÞôùò êáô' éäßáí ôïõ
áñÝóêåéáí, áõôÞ äå ïýôå åß÷åí ðñáãìáôéêþò ïýôå Ý÷åé ôïõ ëïéðïý êáììßáí åð'
áõôïý áðáßôçóéí Þ äéêáßùìá. Ôáýôá ïìïëïãÞóáóá óõíåôÜ÷èç êáô' áßôçóéí ôïõ
Ð. ÊïõôóïêÝñá ç ðáñïýóá ðñÜîéò…».34
Ôï ½ ôïõ êôÞìáôïò ôùí ÄñõóôÝëùí ôïõ ÐÜíïõ ÊïõôóïêÝñá ìå ôï áñéè.
11834/13-9-1860 Óõìâüëáéï ðåñéÞëèå óôï ãéï ôïõ ÏäõóóÝá ÐÜíïõ35, ìå ôï
áñéè. 1539/11-8-1902 äüèçêå ðñïéêþï óôï ×áñÜëáìðï Åõôáîßá ðïõ ðÞñå ôç
×áñßêëåéá, êüñç ôïõ ÏäõóóÝá ÐÜíïõ36, êáé ìå ôï áñéè. 16392/4-9-1924
Óõìâüëáéï ðåñéÞëèå óå Óáñáêáôóáíáßïõò «óêçíßôáò êôçíïôñüöïõò» ìå
áãïñïðùëçóßá (óôïõò Êáëïäçìáßïõò, óôïõò Ôóáñáßïõò, óôïõò
Ôåìðëáëåîáßïõò, óôïõò Óïõöëåñáßïõò, óôïõò Ìðéêáßïõò, óôïõò Ôæïõíáßïõò,
óôïõò Ãåùñãïõóáßïõò, óôïõò Êáôóáñáßïõò, óôïõò Æùãáêáßïõò, óôïõò
Ìðåëôåãñáßïõò, óôïõò Ôæïõâáñáßïõò, óôïõò Ôóáëáãêáßïõò, óôïí Åðßóêïðï,
ÌðåêáñÞ, Êïýôñá, ÔóáãéÜííç êáé Êáðïýëá) êáé Ýôóé ïëüêëçñï ôï êôÞìá ôùí
ÄñõóôÝëùí, ýóôåñá áðü åêáôü ðåñßðïõ ÷ñüíéá áðü ôçí áãïñÜ ôïõ áðü ôïí
áñ÷éðïéìÝíá Ãåþñãéï Ðåðüíá ôï 1833, ðåñéÞëèå ðÜëé åî ïëïêëÞñïõ óå
Óáñáêáôóáíáßïõò.37
Åýëïãá üìùò ãåííéÝôáé ç áðïñßá, ãéáôß ï ÐÜíïò ÊïõôóïêÝñáò äåí
áãüñáóå åð' ïíüìáôß ôïõ ôï Þìéóõ ôïõ ÷ùñßïõ ÄñõóôÝëùí ôï 1837 áðü ôï
Ãåþñãéï Ðåðüíá êáé Ýêáíå ôçí åéêïíéêÞ áãïñÜ óôï üíïìá ôçò óõæýãïõ ôïõ ôï
1837 êáé ôçí êáíïíéêÞ áãïñÜ ôï 1841 ìå ôçí ïìïëïãßá ôçò åéêïíéêüôçôáò êáé
ôç ìåôáðþëçóç óôï üíïìÜ ôïõ áðü ôç óýæõãü ôïõ; Ôçí áðïñßá ìáò áõôÞ
íïìßæù üôé ôç ëýíåé ôï áñéè. 11834/13-9-1860 óõìâüëáéï, äéüôé åêåß óôï
óõìâüëáéï áíáöÝñåé ñçôÜ üôé «… åíåöáíßóèç ï ÐÜíïò ÊïõôóïêÝñáò ëï÷áãüò
ôçò öÜëáããïò…».38 ÅðïìÝíùò ï ÐÜíïò ÊïõôóïêÝñáò áíÞêå óôçí «ÅëëçíéêÞ
ÖÜëáããá», Ýíá ôéìçôéêü óôñáôéùôéêü óþìá ðïõ ßäñõóå ï ÂáóéëéÜò ¼èùíáò ôï
34. Éóôïñéêüí Áñ÷åßïí Ëáìßáò, Óõìâüëáéï áñéè. 4111/17-12-1841 ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ

Ëáìßáò Éù. Ïéêïíïìßäïõ.
35. ¼.ð., Óõìâüëáéï áñéè. 1860/13-9-1860 ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò ÁëåîÜíäñïõ
×áôæßóêïõ.
36. Óõìâüëáéï áñéè. 1539/11-8-1902 ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò Åõèõìßïõ ÊïõôóïìÞôñïõ
ôïõ Õðïèçêïöõëáêåßïõ ÖáëÜñùí.
37. Óõìâüëáéï áñéè. 16392/4-9-1924 ôïõ ÓõìâïëáéïãñÜöïõ Ëáìßáò Åðáìåéíþíäá Äçìïëéïýëéá
ôïõ Õðïèçêïöõëáêåßïõ ÖáëÜñùí, Ëáìßáò ÁëåîÜíäñïõ ×áôæßóêïõ.
38. ¼.ð., Óõìâüëáéï ÓõìâïëáéïãñÜöïõ ÁëåîÜíäñïõ ×áôæßóêïõ.
1835 áðü êáðåôáíáßïõò êáé ìéêñïêáðåôáíáßïõò ôïõ 1821 ðïõ Þôáí

áãñÜììáôïé êáé äåí ìðïñïýóáí íá êáôá÷ôïýí óôïí ôáêôéêü óôñáôü. ¹ôáí
äéáâáèìéóìÝíïé áðü áíèõðïëï÷áãü ìÝ÷ñé óõíôáãìáôÜñ÷ç êáé Ýðáéñíáí ìéóèü
êáé ðñïáãùãÝò åêôüò áðü åêåßíïõò ðïõ åß÷áí ðÜñåé ùò áìïéâÞ åèíéêÜ
êôÞìáôá.39 Óôï éäñõôéêü Ä/ãìá 6/1835 ôçò «ÅëëçíéêÞò ÖÜëáããáò» äéáâÜæïõìå
üôé óêïðüò ôçò ßäñõóÞò ôçò åßíáé: «Äéá íá äþóùìåí äåßãìá ôçò ÂáóéëéêÞò Çìþí
åõíïßáò êáé åõãíùìïóýíçò ôçò ðáôñßäïò åéò ôïõò ãåííáßïõò Üíäñáò, ïßôéíåò
å÷ñçóßìåõóáí ùò ïäçãïß ôùí óõóôñáôéùôþí ôùí åéò ôïí õðÝñ ôçò ÅëëçíéêÞò
áíåîáñôçóßáò áãþíá…». Óôï Üñèñï 6 áíáöÝñåôáé üôé: «Åéò ôï óþìá ôïýôï
áíÞêïõí ÷ùñßò ôéíá ðåñáéôÝñáí åîÝôáóéí üóïé áíåãíùñßóèçóáí åðéóÞìùò ðáñÜ
ôùí óõóôçèåéóþí ôçí 13 (25) Ìáñôßïõ êáé 21 Áðñéëßïõ (3 ÌáÀïõ) 1833
åîåôáóôéêþí åðéôñïðþí ùò Ý÷ïíôåò ôáò ñçèåßóáò éäéüôçôáò, åóçìåéþèçóáí åéò
ôï áíÞêïí ãåíéêüí ìçôñþïí êáé äéùñßóèçóáí Þäç ðáñ' Çìþí ùò áîéùìáôéêïß,
Þôïé å÷áñáêôçñßóèçóáí ùò ôïéïýôïé. Ç ôÜîéò ôùí áêïëïõèåß ôïí âáèìüí ôùí
äéðëùìÜôùí ôùí.»40
Óå ðñïçãïýìåíï Ä/ãìá 22/1834 óôï É Üñèñï áíáöÝñåôáé: «Ïé ðáëáéïß êáé
ðôù÷ïß áîéùìáôéêïß, õðáîéùìáôéêïß êáé óôñáôéþôáé ôùí áôÜêôùí êáé
ôáêôéêþí óôñáôåõìÜôùí ôçò îçñÜò êáé ôçò èáëÜóóçò, ïßôéíåò ìåôÝó÷ïí åíäüîùò
åéò ôïí õðÝñ áðåëåõèåñþóåùò ôçò ðáôñßäïò áãþíá ðñïò áíôáìïéâÞí ôùí
ðáëáéþí åêäïõëåýóåùí êáé åðß óêïðþ ôïõ íá åîáóöáëéóèÞ åéò ôáò ïéêïãåíåßáò
ôùí óôáèåñüò ðüñïò õðÜñîåùò, èÝëïõóé ëÜâåé áìÝóùò åéò ðëÞñç éäéïêôçóßáí
ôùí ìÝñïò ôùí áêáëëéåñãÞôùí ìåí, ðëçí êáëëéåñãçóßìùí åèíéêþí ãáéþí, êáè'
üóïí üìùò äåí ëáìâÜíïõóé Þäç åê ôïõ ôáìåßïõ ìéóèïýò åíåñãåßáò, óõíôÜîåéò Þ
ôñïöïäïóßáò». Óôï Üñèñï 4 áíáöÝñåôáé üôé: «Ì' üëïí üôé ôï ìÝãéóôïí üñïò ôçò
áîßáò (åííïåßôáé ôçò ðáñå÷ïìÝíçò ãçò) ðñïóäéùñßóèç åéò 7.000 äñá÷ìþí, äåí
óõã÷ùñåßôáé íá ðáñá÷ùñçèþóéí åéò ôïí áõôüí óôñáôéùôéêüí åðÝêåéíá ôùí
äéáêïóßùí ôåóóáñÜêïíôá óôñåììÜôùí».41
Óôï Ä/ãìá 1/1838 ìå ôï ïðïßï ðáñá÷ùñïýíôáé åèíéêÝò ãáßåò åéäéêÜ óôïõò
Öáëáããßôåò, óôçí åéóáãùãÞ ôïõ áíáöÝñåôáé: «ÈÝëïíôåò íá äþóùìåí áóöáëÞ
êáé äéáñêÞ ýðáñîéí åéò ôïõò Þäç åéò ôçí öÜëáããá êáôáôá÷èÝíôáò êáé åéò ôï
åîÞò êáôáôá÷èçóïìÝíïõò áîéùìáôéêïýò êáé åéò ôáò ïéêïãåíåßáò ôùí, äéá
ðáñá÷ùñÞóåùò åèíéêþí ãáéþí Þ Üëëùí áêéíÞôùí öèáñôþí êôçìÜôùí åéò
åíôåëÞ éäéïêôçóßáí ôùí, êáé Ý÷ïíôåò éäßùò ðñï ïöèáëìþí ôï ÇìÝôåñïí
äéÜôáãìá áðü 20 ÌáÀïõ (1 Éïõíßïõ) 1834 ðåñß ðáñá÷ùñÞóåùò áêáëëéåñãÞôùí
ìå, áëëÜ êáëëéåñãçóßìùí ãáéþí ðñïò ôïõò ìç åí åíåñãåßá åíäååßò áîéùìáôéêïýò
39. ×ñ. Óôáóéíüðïõëïõ, Ëåîéêü ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíáóôÜóåùò ôïõ 1821, ô. Ã´, ÁèÞíá 1976, ó.
609.
40. Åöçìåñßò ôçò ÊõâåñíÞóåùò, Ä/ãìá 6/18 (30) Óåðôåìâñßïõ 1835, Ðåñß ó÷çìáôéóìïý ôçò
ÅëëçíéêÞò ÖÜëáããïò.
41. Åöçìåñßò ôçò ÊõâåñíÞóåùò, Ä/ãìá 22/20 ÌáÀïõ (1 Éïõíßïõ) 1834, Ðåñß ôùí ìç åí åíåñãåßá
áîéùìáôéêþí, õðáîéùìáôéêþí, óôñáôéùôþí êáé íáõôþí ôïõ óôñáôïý ôçò îçñÜò êáé ôçò
èáëÜóóçò.
êëð. ôïõ ÇìåôÝñïõ êáôÜ ãçí êáé èÜëáóóáí óôñáôïý, ðñïò áìïéâÞí ôùí êáôÜ
ôùí õðÝñ ôçò áíåîáñôçóßáò áãþíá åêäïõëåýóåþí ôùí (…) áðåöáóßóáìåí: …
(Üñèñïí 1) ¸êáóôïò åéò ôçí öÜëáããá ðñï ôçò äçìïóéåýóåùò ôïõ ðáñüíôïò
íüìïõ Þäç êáôáôåôáãìÝíïò áîéùìáôéêüò, üóôéò ùò ôïéïýôïò ëáìâÜíåé ìéóèüí
áðü ôï åèíéêüí ôáìåßïí, äýíáôáé, åÜí èÝëç, ðáñáéôïýìåíïò ôïõ ìéóèïý ôïõ, íá
ëÜâç ùò ðëÞñç éäéïêôçóßáí, ãçí Þ êôÞìá ôé öèáñôüí ìÝ÷ñé ôïýäå åèíéêüí…».
Åðßóçò óôï Üñèñï 4 áíáöÝñåôáé üôé: «¼óïé ìåôÜ ôçí äçìïóßåõóéí ôïõ
ðáñüíôïò íüìïõ êáôá÷èþóéí ðáñ' Çìþí åéò ôçí öÜëáããá êáé áíáãíùñéóèþóéí
ùò åíäååßò, èÝëïõí ëÜâåé, êáôÜ ôïõò åéò ôï É Üñèñïí åìðåñéå÷ïìÝíïõò ïñéóìïýò,
åí ìÝñïò åèíéêÞò ãçò, Þ Üëëï öèáñôüí áíÜëïãïí ìå ôçí åéò ôïí ìéóèüí ôïõ
âáèìïý ôùí áíÞêïõóáí ÷ñçìáôéêÞí ðïóüôçôá».42
Áí óõíäõÜóïõìå ôþñá ôïõò üñïõò ìå ôïõò ïðïßïõò ðáñá÷ùñïýíôáí ôá
åèíéêÜ êôÞìáôá ðñïò ôïõò áãùíéóôÝò ôïõ 1821, áîéùìáôéêïýò êáé óôñáôéþôåò,
ìå ôá êáôÜ êáéñïýò óõìâüëáéá ìå ôá ïðïßá ìåôáðùëïýíôáí Þ ìåôáâéâáæüôáí
ôï ½ ôïõ ÷ùñéïý ôùí ÄñõóôÝëùí, ôüôå ìðïñïýìå íá áðáíôÞóïõìå êáé óôçí
åýëïãç áðïñßá ìáò, ãéáôß ï ôóÝëéãêáò Ãåþñãéïò Ðåðüíáò ìåôáðþëçóå
åéêïíéêÜ ôï 1837 ôï ½ ôïõ ÷ùñßïõ ÄñõóôÝëùí óôç óýæõãï ôïõ ÐÜíïõ
ÊïõôóïêÝñá Ìáñßá Åõóôáèßïõ êáé ü÷é êáôåõèåßáí ó' áõôüí ôïí ßäéï. Ï ÐÜíïò
ÊïõôóïêÝñáò óáí ðáëéüò êëÝöôçò êáé áãùíéóôÞò ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1821
êáôáôÜ÷ôçêå óôï ôéìçôéêü óþìá ôçò ÅëëçíéêÞò ÖÜëáããáò ðïõ éäñýèçêå ôï
1835 ùò áîéùìáôéêüò. Ôï Åëëçíéêü ÊñÜôïò ðáñá÷ùñïýóå ùò áíôáìïéâÞ ãéá
ôçí ðñïóöïñÜ ôïõò óôïí Áãþíá ôçò Áíåîáñôçóßáò åèíéêÝò ãáßåò óå «ðáëáéïýò
êáé ðôù÷ïýò áîéùìáôéêïýò, õðáîéùìáôéêïýò êáé óôñáôéþôáò» (Ä/ãìá 22/1834)
êáé óôïõò «åíäååßò áîéùìáôéêïýò» ôçò ÅëëçíéêÞò ÖÜëáããáò (Ä/ãìá 1838) êáé
ìÜëéóôá ü÷é ðáñáðÜíù áðü äéáêüóéá óáñÜíôá óôñÝììáôá. ÅðåéäÞ, öáßíåôáé,
ãßíïíôáí äéÜöïñåò æõìþóåéò êáé õðÞñ÷áí äéÜ÷õôåò ðëçñïöïñßåò ãéá ðáñï÷Þ
åèíéêþí ãáéþí óôïõò Öáëáããßôåò, ãé' áõôü, ôï ðéèáíüôåñï, ï áîéùìáôéêüò ôçò
ÅëëçíéêÞò ÖÜëáããáò ÐÜíïò ÊïõôóïêÝñáò áãüñáóå ôï ½ ôïõ ÷ùñßïõ
ÄñõóôÝëùí áðü ôïí ôóÝëéãêá Ãåþñãéï Ðåðüíá åéêïíéêÜ óôï üíïìá ôçò
ãõíáßêáò ôïõ Ìáñßáò Åõóôáèßïõ, ãéá íá ìç öáßíåôáé êÜôï÷ïò ãçò êáé ìÜëéóôá
ìåãÜëçò éäéïêôçóßáò ãýñù óôá 15.000 ìå 20.000 ÷éëéÜäåò óôñÝììáôá.
Áðï÷ùñþíôáò áñãüôåñá áðü ôï óþìá ôçò ÅëëçíéêÞò ÖÜëáããáò, ÷ùñßò êáìßá
äÝóìåõóç êáé õðï÷ñÝùóç ðñïò ôï Åëëçíéêü ÊñÜôïò ùò éäéþôçò ðéá, ìåôÝâáëå
ôçí åéêïíéêÞ áãïñÜ ôïõ 1837 óå êáíïíéêÞ êáé åð' ïíüìáôß ôïõ ôï 1841.
* * *
Ç ¼èñõò, ôá ãíùóôÜ ÂïõíÜ ôçò Ãïýñáò êáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá, ìå ôçí
çìåñüôçôá êáé ôç âáôüôçôÜ ôçò, ðåñéôñéãõñéóìÝíç áðü áðÜíåìá êáé æåóôÜ
÷åéìáäéÜ áðü ðïëý ðáëáéïýò ÷ñüíïõò ðñïóåßëêõóå ôçí ðñïóï÷Þ ôùí íïìÜäùí
42. Åöçìåñßò ôçò ÊõâåñíÞóåùò, Ä/ãìá 1/ 1 (13 Éáíïõáñßïõ) 1838, Ðåñß ðáñá÷ùñÞóåùò åèíéêþí
ãáéþí åéò ôïõò öáëáããßôáò.
Óáñáêáôóáíáßùí, ðïõ Þîåñáí íá åðéëÝãïõí ôá êáôÜëëçëá ëéâÜäéá ãéá ôá

êïðÜäéá ôïõò. Äåí åßíáé õðåñâïëÞ áí ôç ÷áñáêôçñßæáìå ùò êáô' åîï÷Þí
óáñáêáôóáíïâïýíé, áöïý óôç ¼èñõ äåí ðÜôçóáí âëá÷üöùíïé íïìÜäåò
óõìðáôñéþôåò ìáò êáé ìÝ÷ñé ôá ìÝóá ôïõ ðåñáóìÝíïõ áéþíá öéëïîåíïýóå
ðÜíù áðü åßêïóé óôÜíåò Óáñáêáôóáíáßùí.
Óôçí ¼èñõ, êáôÜ ôï ìýèï, Ýâïóêáí ôá êïðÜäéá ôïõò ï âáóéëéÜò ôçò
ÖõëÜêçò ºöéêëïò43, ï Åõñéóßíèùí ðïõ âáóßëåõå óôï Äþôéï Ðåäßï (óôïí
Áëìõñü)44 êáé ï ÊÝñáìâïò45. Ï ÊÝñáìâïò ìÜëéóôá Þôáí ðïëý öçìéóìÝíïò,
ãéáôß áõôüò ðñþôïò óõíáñìïëüãçóå ôï óïõñáýëé êáé ðñþôïò ÷ñçóéìïðïßçóå
ôç ëýñá. Âïóêïýóå ôá êïðÜäéá ôïõ åðÜíù óôç ¼èñõ ìå ôç âïÞèåéá ôùí
Íõìöþí ôïõ âïõíïý, ãéáôß ôéò äéáóêÝäáæå ìå ôá ãëõêÜ ôïõ ôñáãïýäéá. ËÝíå
ìÜëéóôá üôé êÜðïôå ðáñïõóéÜóôçêáí ïé ßäéåò ïé Íýìöåò êáé ÷üñåøáí ìðñïóôÜ
ôïõ ìå ôç óõíïäåßá ôçò ìïõóéêÞò ôïõ. Ï ÐÜíáò êÜðïôå ôïí óõìâïýëåøå íá
êáôåâÜóåé ôá êïðÜäéá ôïõ óôá ÷åéìáäéÜ, ãéáôß èá åñ÷üôáí âáñõ÷åéìùíéÜ,
áëëÜ áõôüò äåí ôïí Üêïõóå. ÐëÜêùóå üìùò âáñõ÷åéìùíéÜ êáé ãÝìéóáí ÷éüíéá
ïé ñÜ÷åò êáé ôá ëáãêÜäéá. Ôá êïðÜäéá ôïõ ÊÝñáìâïõ ðÜãùóáí êáé èÜöôçêáí
ìáæß ìå ôá äÝíôñá óôá ÷éüíéá!
¢ñáãå åßíáé ôõ÷áßï ôï ãåãïíüò üôé ç ðñþôç ìåãÜëç éäéïêôçóßá ôùí
Óáñáêáôóáíáßùí óôï Íåïåëëçíéêü ÊñÜôïò Ýãéíå óôçí ¼èñõ áðü ôïí
áñ÷éôóÝëéãêá Ãåþñãéï Ðåðüíá ôï 1833; ÌÞðùò áðïôåëåß Ýíäåéîç êáé
óõìâïëéóìü ôçò äéá÷ñïíéêÞò ðáñïõóßáò ôùí Óáñáêáôóáíáßùí óôçí ¼èñõ êáé
ãåíéêüôåñá óôç Öèéþôéäá; Äéüôé ìüíï Ýôóé ìðïñåß íá åñìçíåõôåß ôï ãåãïíüò
üôé ôï åíéáßï êôÞìá ôùí ÄñõóôÝëùí ðïõ áãïñÜóôçêå ïëüêëçñï ôï 1833 áðü ôï
ôóéöëéêïý÷ï Ìå÷ìÝô ÁãÜ,ðåñéÞëèå ôåëéêÜ ïëüêëçñï óôïõò Óáñáêáôóáíáßïõò
êáé öéëïîåíïýóå ìÝ÷ñé ôá ìÝóá ôïõ ðåñáóìÝíïõ áéþíá ôÝóóåñéò óôÜíåò
Óáñáêáôóáíáßùí óå éäéüêôçôá èåñéíÜ ëéâÜäéá: ôá Äñýóôåëá, ôç ÂïõñëéÜ, ôï
Áñêïäïðïýñíé êáé ôç Ìáõñßêá, üðïõ îåêáëïêáßñéáæáí ãýñù óôéò 15.000
÷éëéÜäåò ãéäïðñüâáôá êáé ðïëëÜ Üëïãá.
¸ôóé ç ðáëáéÜ åðáñ÷ßá ôïõ Æçôïõíßïõ êáé íõí åðáñ÷ßá Öèéþôéäáò
åðÝðñùôï íá ðñïäéáãñÜøåé ôç ìïßñá êáé ôçí ðïñåßá ôïõ íïìáäéêïý âßïõ ôùí
Óáñáêáôóáíáßùí êáé íá ïäçãÞóåé óå ó÷åôéêü âÜèïò ÷ñüíïõ ðñþôá óôçí
çìéíïìáäïðïßçóç êáé óôç óõíÝ÷åéá óôçí áðïíïìáäïðïßçóÞ ôïõò êáé óôç
óôñïöÞ ôïõò ðñïò Üëëá ìç êôçíïôñïöéêÜ åðáããÝëìáôá ìÝóá óå åêáôüí
ðåíÞíôá ðåñßðïõ ÷ñüíéá áðü ôçí ßäñõóç ôïõ Íåïåëëçíéêïý ÊñÜôïõò. Áðü ôç
óôéãìÞ ðïõ ï íïìÜäáò ðñïóäÝíåôáé ìüíéìá ìå Ýíá êïììÜôé ãçò, áðü ôüôå
áñ÷ßæåé êáé ç áðïíïìáäïðïßçóÞ ôïõ êáé ç óôñïöÞ ôïõ ðñïò Üëëá ãåùñãéêÜ êáé
áóôéêÜ åðáããÝëìáôá. ÂÝâáéá ãéá ôçí çìéíïìáäïðïßçóç êáé ôçí
áðïíïìáäïðïßçóç ôùí Óáñáêáôóáíáßùí êáé ôç ìüíéìç åãêáôÜóôáóÞ ôïõò óôç
43. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ, ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá, ô. Ã´, ó. 126.

44. ¼.ð., óó. 122 ê.å.
45. ¼.ð., óó. 346 ê.å.
Öèéþôéäá - ï Íïìüò Öèéþôéäáò Ý÷åé ðÜíù áðü 20.000 Óáñáêáôóáíáßïõò -

áëëÜ êáé óôçí õðüëïéðç çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá, ôçí Åýâïéá êáé ôçí
Ðåëïðüííçóï óõíåôÝëåóáí êáé Üëëïé éóôïñéêïß ëüãïé ðïõ äåí åßíáé ôïõ
ðáñüíôïò íá áíáëýóïõìå. ÐÜíôùò ç áðüêôçóç éäéüêôçôçò ìüíéìçò èåñéíÞò Þ
ðåäéíÞò äéáìïíÞò áðü ôïõò Óáñáêáôóáíáßïõò Þôáí áíáìöéóâÞôçôá ï
óïâáñüôåñïò ëüãïò. Õðü ôçí Ýííïéá áõôÞ ç áãïñÜ ôïõ ÷ùñéïý - ôóéöëéêßïõ
ÄñõóôÝëùí áðü ôïí áñ÷éðïéìÝíá ÓáñáêáôóÜíï Ãåþñãéï Ðåðüíá ôï 1833 áðü
ôï Ìå÷ìÝô ÁãÜ óõíéóôÜ ôïìÞ êáé íÝá áöåôçñßá ãéá ôïõò Óáñáêáôóáíáßïõò
êáé ôï íïìáäéêü ôïõò âßï.
1. ÁðÝñãç Ä. - ÅììáíïõÞë Ê. & Óßá Ï.Å., ÍÝá ÃåíéêÞ Éóôïñßá ôùí ÅëëÞíùí, ô. ÉÁ´, ÁèÞíá
1972.
2. Âáêáëïðïýëïõ Áðüóôïëïõ Å., Éóôïñßá ôïõ ÍÝïõ Åëëçíéóìïý, ô. Â´, åêä. â´, Èåó/íßêç 1976.
3. ÂïñôóÝëá ÉùÜííïõ Ã., Öèéþôéò, ÁèÞíá 1907.
4. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ Á.Å., Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ô. ÉÂ´, ÁèÞíá 1975.
5. ÅÊÄÏÔÉÊÇ ÁÈÇÍÙÍ Á.Å., ÅëëçíéêÞ Ìõèïëïãßá, ô. Ã', ÁèÞíá 1986.
6. Åöçìåñßò ôçò ÊõâåñíÞóåùò ôïõ Âáóéëåßïõ ôçò ÅëëÜäïò.
7. Êüêêéíïõ Äéïíõóßïõ Á., Ç ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóéò, ô. ÉÂ´, ÁèÞíá 1960.
8. Ôïõ éäßïõ, Éóôïñßá ôçò ÍåùôÝñáò ÅëëÜäïò, ô. Á´, ÁèÞíá 1970.
9. Êïõëôïýêç ÁëåîÜíäñáò È., ÄéïéêçôéêÝò ìåôáâïëÝò ôùí åðéóêïðþí Öèéþôéäïò áðü 1833 -
1899, ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý, ô. Á´, Ëáìßá
2002, óó. 173 ê.å.
10. ÌáêñÞ ÉùÜííç Åõáã., Ôï éäéïêôçóéáêü êáèåóôþò ôçò åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ êáôÜ ôá ðñþôá
ìåôáðåëåõèåñùôéêÜ ÷ñüíéá (1833 - 1840 ì.×. ðåñßðïõ) óýìöùíá ìå ôá ÐñáêôéêÜ ôçò ÌéêôÞò
ÅëëçíïôïõñêéêÞò ÅðéôñïðÞò, ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ
Óôáõñïý, ô. Á´, Ëáìßá 2002, óó. 141 ê.å.
11. ÆáöåéñÜôïõ Ê. - ÐáôáãéÜñç Ã., ÖõóéêïáíèñùðïëïãéêÞ ìåëÝôç ôïõ ðëçèõóìïý ôùí
ÓáñáêáôóÜíùí óôçí ðåñéï÷Þ Æáãïñßùí Çðåßñïõ, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ Óåññþí,
ÓáñáêáôóÜíïé, Ýíáò åëëçíéêüò íïìáäéêüò êôçíïôñïöéêüò ðëçèõóìüò, ÁèÞíá 1985, óó. 62 ê.å.
12. Ðïõëéáíïý ¢ñç, ÓáñáêáôóÜíïé, ï áñ÷áéüôåñïò ëáüò ôçò Åõñþðçò, ÐñáêôéêÜ Óõíåäñßïõ
Óåññþí, ÓáñáêáôóÜíïé, Ýíáò åëëçíéêüò íïìáäéêüò êôçíïôñïöéêüò ðëçèõóìüò, ÁèÞíá 1985, óó.
22 ê.å.
13. ÊïñäÜôïõ ÃéÜííç, ÌåãÜëç Éóôïñßá ôçò ÅëëÜäáò, ô. É´ 1821 - 1833.
14. Ìáñêåæßíç Óðýñïõ, ÐïëéôéêÞ Éóôïñßá ôçò ÍåùôÝñáò ÅëëÜäïò, ô. Á´, ÁèÞíá 1966.
15. Óôáóéíïý ×ñßóôïõ, Ëåîéêü ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíáóôÜóåùò ôïõ 1821, ô. Ã´, ÁèÞíá 1976.
16. Ôñéáíôáöõëëßäç Êùí/íïõ, Ç ãåíåôéêÞ óýóôáóç ôùí Óáñáêáôóáíáßùí, ÐñáêôéêÜ Ðñþôïõ
Óõíåäñßïõ Óáñáêáôóáíáßùí ÅëëÜäïò êáé ÄéáóðïñÜò, ÁèÞíá 1996, óó. 40 ê.å.
17. Ôóéþíç Ðáíáãéþôç É., Ï Íïìüò Öèéþôéäáò, ÁèÞíá 1983.
18. ×áôæçìé÷Üëç ÁããåëéêÞ, ÓáñáêáôóÜíïé, ÌÝñïò Á´, ô. Á´, ÁèÞíá 1957.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Åõè. Í. ×ñéóôüðïõëïò
äÜóêáëïò - äçìïóéïãñÜöïò
ÈÅÌÁ
Ïé ìÞíåò óôçí áñ÷áßá Ëáìßá
Ïíïìáóßá - áöéåñþóåéò óå èåïýò -
åïñôáóôéêÝò, ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò
ÅéóáãùãÞ
Á ñ÷áéüôáôç ç ðüëç ôçò Ëáìßáò, ðïõ ç ßäñõóÞ ôçò ÷Üíåôáé óôçí á÷ëý ôïõ
ìýèïõ êáé ôçò éóôïñßáò.
ÏéêïäïìçìÝíç óå äåóðüæïõóá èÝóç, ìïíáäéêü ðÝñáóìá, óôáõñïäñüìé ôçò
ÊåíôñéêÞò ÅëëÜäáò, Þôáí õðï÷ñåùìÝíç íá äÝ÷åôáé óõíå÷åßò åðéäñïìÝò êáé íá
åßíáé óå ìéá äéáñêÞ åìðüëåìç êáôÜóôáóç.
Ðáñüëá áõôÜ áíÝðôõîå Ýíáí äéêü ôçò åóùôåñéêü ðïëéôéóìü êáé äéáêñßèçêå
áíÜìåóá óôéò Üëëåò åëëçíéêÝò ðüëåéò ãéá ôï óùóôüôáôï äéá÷ùñéóìü ôïõ
÷ñüíïõ, áöïý óôçí ðåñéï÷Þ ãåíéêüôåñá äéáêñßíïíôáí ÷áñáêôçñéóôéêÜ ïé
ôñïðÝò ôïõ çëßïõ.
Ç ìÝôñçóç ôïõ ÷ñüíïõ Üñ÷éæå ôçí çìÝñá ôçò åáñéíÞò éóçìåñßáò êáé
âáóéæüôáí óôïí êýêëï ôçò óåëÞíçò.
Ç åáñéíÞ éóçìåñßá Þôáí ç óðïõäáéüôåñç, áöïý ç ðñïçãïýìåíÞ ôçò Þôáí ôï
ôÝëïò ôïõ èáíÜôïõ (÷åéìþíá), áõôÞ äå ç Ýíáñîç, ç áíÜóôáóç ôçò íÝáò æùÞò.
Ôï åôÞóéï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ôï ìåôñïýóáí óå ôÝóóåñá ßóá ìÝñç, ôï êáèÝíá
áð' ôá ïðïßá äéáéñïýóáí óå ôñßá ôìÞìáôá.
Ôá ôÝóóåñá åß÷áí âÜóç ôéò ôñïðÝò ôïõ çëßïõ, äçë. åáñéíÞ éóçìåñßá, èåñéíü
çëéïóôÜóéï, öèéíïðùñéíÞ éóçìåñßá êáé ÷åéìåñéíü çëéïóôÜóéï.
Ìå âÜóç ôçí åáñéíÞ éóçìåñßá, äéáêñßíïíôáí ôá äéáóôÞìáôá (ìÞíåò).
1. ËÕÊÅÏÓ (óåëÞíç Ìáñôßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá ôïõ óçìåñéíïý Ìáñôßïõ ìÝ÷ñé ôá
ìÝóá Áðñéëßïõ êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá ìßá çìÝñåò.
¹ôáí ç ðåñßïäïò ôïõ öùôüò êáé Þôáí áöéåñùìÝíç óôï Ëýêåï Áðüëëùíá,
áð' ôïí ïðïßï ðÞñå êáé ôï üíïìá.
Ìå ôçí áýîçóç ôùí öõôþí êáôÜ ôçí ðáíóÝëçíï, ïé Ëáìéåßò, üðùò êáé ïé
Üëëïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò, ðáñáëëÞëéæáí ôçí áíÜðôõîç ôçò øõ÷Þò. Áöïñïýóå
üìùò êáé ôçí åëåõèåñßá, ôç ëýôñùóç ôçò øõ÷Þò áðü ôï ãÞéíï ðåñéâÜëëïí.
Ôçí ðåñßïäï áõôÞ áñ÷ßæåé íá õðï÷ùñåß ç íý÷ôá, ðáñá÷ùñþíôáò üëï êáé
ìåãáëýôåñç äéÜñêåéá óôçí çìÝñá, óôï öùò ðïõ êõñéáñ÷åß éäéáßôåñá êáé
áðïäåéãìÝíá óôçí ðåñéï÷Þ.
218 Åõè. Í. ×ñéóôüðïõëïò
Ðåñßïäïò ðïõ ïé êõíçãïß åðé÷åéñïýí ôéò ìåãÜëåò åîïñìÞóåéò ôïõò, ìå ôéò

áíÜëïãåò èõóßåò êáé åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò êáé óôçí ÁñôÝìéäá, áðü ôçí
ïðïßá ðåñéìÝíïõí åýíïéá.
Ï Ìáëåáßïò Äñõìüò ðïõ õøùíüôáí ðÜíù áðü ôç Ëáìßá êõñéáñ÷þíôáò óôéò
íüôéåò ðëáãéÝò ôçò ¼èñçò, üðïõ åß÷å ðáñáìåßíåé ãéá áñêåôü äéÜóôçìá êáé ï
êÝíôáõñïò ×åßñùí êõíçãçìÝíïò áð' ôï ÐÞëéï áðü ôïí ÇñáêëÞ, ðáñåß÷å
ðëïýóéï êáé åîáéñåôéêü êõíÞãé.
Ôçí ßäéá ðåñßïäï êáé êáôÜ ôç ãéïñôÞ ôçò ðáíóåëÞíïõ, ôéìïýíôáí ìå
åîáéñåôéêÝò ôéìÝò êáé ïé «åöÞìåñïé Üìðåëïé» ðñïò ôéìÞí ôïõ Èåáíßïõ
Äéüíõóïõ, êáôÜ ôéò ïðïßåò, ìÝóá óå ìéá çìÝñá åêôåëåßôï óõìâïëéêÜ Ýíáò
ðëÞñçò êýêëïò áìðåëïêáëëéÝñãåéáò, üðïõ, ìåôÜ áðü ìõóôéêÝò éåñïðñáîßåò
êáé ïñãéþäåéò ÷ïñïýò ÌáéíÜäùí, ôùí áðïêáëïõìÝíùí Ìõóôßäùí, ôïõ Èåïý
Äéüíõóïõ, Ýíá èáõìáôïõñãü áìðÝëé Ýêáíå ôçí åìöÜíéóÞ ôïõ êáé ìÝ÷ñé ôç
íý÷ôá åß÷å ðáñá÷èåß áðü ôïõò ÷õìïýò ôïõ êüêêéíï êñáóß (åñõèñüò ïßíïò).
Ôçí ðåñßïäï áõôÞ êõñéáñ÷ïýóáí áãþíåò ìå áíÜëïãåò ðïëéôéóôéêÝò
åêäçëþóåéò, ðïõ óõìâüëéæáí ôçí áÝíáç êõêëéêÞ åíáëëáãÞ ôùí ìïñöþí ôçò
ðïëõåðßðåäçò æùÞò, ìå ôï ðÝñáóìá ôïõ åíéáõôïý áðü ôç íåêñÞ öÜóç ðñïò ôç
æþóá áíáâëÜóôçóç, ôï ðÝñáóìá ôïõ Þëéïõ ðÜíù áðü ôï öñÜãìá áíÜìåóá óôï
÷åéìþíá êáé óôï èÝñïò.
Áãþíåò êáé åêäçëþóåéò, ìéìïýíôáí, ü÷é ìüíï ôï ñõèìü ôïõ êüóìïõ, áëëÜ
ôéìïýóáí êáé ôçí ýëç ôïõ óþìáôïò äßíïíôÜò ôçò õãåßá, ðïõ Þôáí áðáñáßôçôç
ãéá ôçí ýðáñîç õãéïýò íïõ.
2. ÈÕÏÓ (óåëÞíç Áðñéëßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Áðñéëßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá ÌáÀïõ
êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá çìÝñåò.
¼ìïéü ôïõ óôç Èåóóáëßá áðïêáëïýóáí ÈõÀï êáé óôç Âïéùôßá Èõïýúï.
¹ôáí ç ðåñßïäïò ôùí ìåãÜëùí èõóéþí (üðùò ôï ðáó÷áëéíü áñíß
áñãüôåñá), ç äå ïíïìáóßá ôïõ ïöåéëüôáí óôï äÝíôñï èýï, ðïõ åõäïêéìïýóå
éäéáßôåñá êáé óå ìåãÜëåò åêôÜóåéò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ìáëåáßïõ Äñõìïý, ðñéí
áõôüò êáôáóôñáöåß áðü ðõñêáãéÜ.
Ôá êëáäéÜ ôïõ èýïõ, ôñõöåñÜ êáèþò Þôáí áõôÞ ôçí åðï÷Þ, êáéüìåíá óôá
èõóéáóôÞñéá áíÝäéäáí åîáéñåôéêÞ åõùäßá ðïõ ðëçììýñéæå ôïõò ÷þñïõò,
åõ÷áñéóôïýóå ôïõò ðÜíôåò êáé üóïõò ðáñÝìåíáí ðåñéóóüôåñï ÷ñüíï êïíôÜ
óôá èõóéáóôÞñéá ôïõò êëõäþíéæå êáé ôïõò Ýêáíå íá ÷ñçóìïäïôïýí.
Ïé èõóßåò, êáôåîï÷Þí áìíïåñéößùí, óõíïäåýïíôáí áðü åïñôáóôéêÝò
ðïìðÝò êáé åêäçëþóåéò, ðïõ åß÷áí áöåôçñßá ôçí ÊåíôñéêÞ ÁãïñÜ (áñ÷áßá ïäü
ôçí áðïêÜëåóáí óÞìåñá) ðïõ âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ïäïý ÁéíéÜíùí,
üðïõ óÞìåñá ç ðéíáêïèÞêç Áë. Êïíôüðïõëïõ.
ÊÜðïéåò áðü ôéò åêäçëþóåéò åêåßíåò äéáôçñÞèçêáí ìå ôç ìïñöÞ ôïõ
êëÞäïíá.
Ïé ìÞíåò óôçí áñ÷áßá Ëáìßá 219
3. ÁÑÅÏÓ (óåëÞíç ÌáÀïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá ÌáÀïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá Éïõíßïõ êáé
ìåôñïýóå ôñéÜíôá ìßá çìÝñåò.
Ìå ôçí ßäéá ïíïìáóßá ç ðåñßïäïò áõôÞ óõíáíôÜôáé êáé óôç Âéèõíßá.
¹ôáí ç Üëêéìç åðï÷Þ, ç ãåñÞ, ç äõíáôÞ, ç äïêéìáóìÝíç, áõôÞ ðïõ åíßó÷õå,
ðïõ ðáñåß÷å äõíÜìåéò, ðïõ ôüíùíå, ãé' áõôü ùò áðáñáßôçôï ìåôÜ ôï öáãçôü
Þôáí êáèçìåñéíÜ ôï ìÝëé ìå ôï ãÜëá.
¹ôáí îå÷ùñéóôÜ áöéåñùìÝíç óôï Äßá, ðïõ Þôáí ðñïóôÜôçò ôçò
ìåëéóóïêïìßáò êáé ôïõ áìðåëéïý êáé ôïí áðïêáëïýóáí óå ðïëëÜ ìÝñç êáé
Öåë÷áíü.
Áõôüí ôïí áãÝíéï Äßá ôïí êáëïýóáí ïé èñçóêåõôÝò íá öÝñåé ùò âéïäüôçò
êáé áíáâëáóôéêüò Èåüò, ôï ìÝãá äþñï ôçò êáñðïöïñßáò êáé ôçò åõôõ÷ßáò óå
üëïõò ôïõò áíèñþðïõò, óôïõò êáñðïýò, áêüìá êáé óôá æùíôáíÜ.
Óôç ãéïñôáóôéêÞ ðïìðÞ ðïõ ó÷çìáôéæüôáí êáé îåêéíïýóå áðü ôçí ðåñéï÷Þ
ôçò ðáëáßóôñáò (ãùíßá ôùí ïäþí Èåñìïðõëþí êáé Ìéáïýëç) ðÜíù áðü ôçí
ïðïßá âñßóêïíôáí êáé ôá íåêñïôáöåßá, êáé êáôåõèõíüôáí ðñïò ôçí ÊåíôñéêÞ
ÁãïñÜ, ðñïçãåßôï Ýíá áãüñé (ðáéò) «áìöéèáëÝò» (ðïõ æïýóáí äçë. êáé ïé äõï
ãïíåßò ôïõ), Þôáí ÷ñõóïóôåöáíùìÝíï êáé êñáôïýóå óôá ÷Ýñéá ôïõ ôçí «êùðü»,
Ýíá êëáñß äçë. äéáêïóìçìÝíï ìå êïóìïëïãéêÜ óýìâïëá (Þëéïò, óåëÞíç, ãç).
¼ëïé ïé Üëëïé ðïõ áêïëïõèïýóáí, áíôß ãéá Üíèç óôá ÷Ýñéá ôïõò êñáôïýóáí
êáé êïõíïýóáí, ôñõöåñïýò âëáóôïýò áðü Ýíá åßäïò ðïõñíáñéïý ðïõ äåí åß÷áí
áãêÜèéá ôá öýëëá ôïõ êáé öõüôáí óå ðïëý ìåãÜëåò óõóôÜäåò, óôéò íüôéåò
ðëáãéÝò ôçò ¼èñçò, êõñßùò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò ÔáñÜôóáò,
üðïõ ôçí ðñïçãïýìåíç ôçò åïñôÞò óáí åêäñïìåßò áíÝâáéíáí ïìáäéêÜ ïé
Ëáìéåßò êáé Ýêïâáí.
Åêåßíç ç åêäñïìÞ äéáôçñÞèçêå ìÝ÷ñé êáé ìåôÜ ôï 1940 ôçí ðñùôïìáãéÜ.
4. ×ÑÕÔÔÁÉÏÓ (óåëÞíç Éïõíßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Éïõíßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá Éïõëßïõ êáé
ìåôñïýóå ôñéÜíôá çìÝñåò.
Åðï÷Þ ðïõ ôç ÷áñáêôçñßæåé êáé ðáñïõóéÜæåé ç áðïîçñáìÝíç ãç, ç
ðõñþäçò, ç ãç ðïõ êáßãåôáé, ãé' áõôü óôç Ëáìßá Þôáí áöéåñùìÝíç óôïí ¹ëéï
êáé óôç ÄÞìçôñá, ç ïðïßá Þôáí ðñïóôÜôéäá ãåíéêÜ ôçò ðåñéï÷Þò.
Óôéò åïñôáóôéêÝò - ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò êõñéáñ÷ïýóáí ôá «áñôïöüñéá»,
ãéïñôÝò ðñïò ôéìÞí ôçò ÄÞìçôñáò ÌåãáëÜñôïõ Þ Áñôïöüñïõ, óôéò ïðïßåò
ôåëïýíôáí ðïìðÝò ìå ðåñéöïñÜ öñåóêïøçìÝíùí Üñôùí, óðïíäÝò êáé
áñôïêëáóßåò.
Îå÷ùñéóôÜ ôåëïýíôáí êáé ôá «ÌåãáëÜñôéá» êáèáñÜ ãõíáéêåßåò ãéïñôÝò, ìå
ëáìðñüôáôï åïñôáóìü, êáôÜ ôïí ïðïßï ðñáãìáôïðïéïýíôáí áíáßìáêôåò
èõóßåò ìå ðñïóöïñÜ óôç ÈåÜ áñôïóêåõáóìÜôùí öñåóêïøçìÝíùí ðïõ ôá
Ýëåãáí «á÷áÀíåò».
ÌÝóá óôç Ëáìßá õðÞñ÷å ìåãáëïðñåðÝóôáôïò Íáüò ôçò ÄÞìçôñáò, êïíôÜ

óôç óçìåñéíÞ ðëáôåßá ÐÜñêïõ Þ ÔóïëéÜ, üðùò âåâáéþíåé êáé ï ðáôñéÜñ÷çò
ôçò ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ÉùÜí.ÂïñôóÝëáò, ï ïðïßïò ôïí ôïðïèåôåß óôï
ôåôñÜãùíï ôùí ïäþí Êáñáãéáííïðïýëïõ - Âýñùíïò - ×áôæïðïýëïõ - ÄéÜêïõ,
åíþ íüôéá ôçò Ëáìßáò êáé ðåñß ôá 11 ÷éëì. Þôáí ôï êÝíôñï ôùí Áìöéêôõïíéþí
óå Íáü ôçò ÄÞìçôñáò, ìå ðáëáéüôåñç çìåñïìçíßá ýðáñîçò êáé ëåéôïõñãßáò
ôïõ ôï 1522 ð.×. ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ïðïßïõ îåêßíçóå ôï èÝñïò ôïõ 480 ð.×.
(ôçí ðåñßïäï ôçò ìåãáëýôåñçò åïñôÞò ôçò ÓðÜñôçò, ôçò áöéåñùìÝíçò óôïí
ÊÜñíéï Áðüëëùíá, ðïõ áðáãïñåõüôáí êÜèå Üëëç áó÷ïëßá åêôüò ôùí üóùí
áíáöÝñïíôáí ãé' áõôÞ), ï âáóéëéÜò ôçò ÓðÜñôçò Ëåùíßäáò ìå ôïõò 300
ÓðáñôéÜôåò, áöïý ï Íáüò êéíäýíåõå áðü ôïõò ÐÝñóåò êáé ç ÓðÜñôç ùò
áìöéêôõïíßäá ðüëç Þôáí õðï÷ñåùìÝíç áðü ôïí Áìöéêôõïíéêü Íüìï íá ôïí
õðåñáóðßóåé. (ÔÝëïò, ðëçñïöïñéáêÜ ðÜíôá, ï È. ÌáíéÜò óôï âéâëßï ôïõ «ôá
Üãíùóôá ÌåãáëïõñãÞìáôá ôùí Áñ÷áßùí ÅëëÞíùí» óåë. 76 áíáöÝñåé üôé ôï
Éåñüí ôçò ÁíèÞëçò áöéåñùìÝíï óôç Ðõëáßá ÄÞìçôñá Þôáí ç êïñõöÞ íïçôïý
éóïóêåëïýò ôñéãþíïõ ìå ôéò ßóåò ðëåõñÝò ôïõ ôéò áðïóôÜóåéò ÁíèÞëç -
Ïëõìðßá, ÁíèÞëç - Åðßäáõñïò).
Ôçí ðåñßïäï áõôÞ, ç ïðïßá Üñ÷éæå áðü ôï èåñéíü çëéïóôÜóéï, ïé
ðïëéôéóôéêÝò-åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò Þôáí êõñßùò íõ÷ôåñéíÝò, áíáðÝìðïíôáí
åõ÷áñéóôßåò ðñïò ôç ÈåÜ, ôçò ïðïßáò ðáñáêáëïýóáí ôçí åýíïéá ãéá êáëÞ
óïäåéÜ êáé éêåóßåò ãéá äéáöýëáîç ôçò ðüëçò êáé ôçò ðåñéï÷Þò áðü êáýóùíá
êáé îçñáóßá.
Ç çìÝñá ôïõ èåñéíïý çëéïóôáóßïõ, üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, Þôáí
áöéåñùìÝíç êáé óôïí ¹ëéï ôï ãéï ôïõ ÖáÝèïíôá, ðïõ ôéìïýóáí ìå åêäçëþóåéò
çìÝñáò, áöïý ï ¹ëéïò ôéìïýóå éäéáßôåñá ôçí ðüëç êáé ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ìå ôç
ìåãáëýôåñç åôÞóéá çëéïöÜíåéá. [ÊáèáñÜ ôïðéêüò ìýèïò áíáöÝñåé üôé ï
ÖáÝèùí åñùôïôñïðïýóå ìå ìßá ËÜìéá ðïõ êáôïéêïÀäñåõå óôï ËÜìï Þ Ëáìü,
ôï ìåãÜëï ñÝìá ðïõ ÷þñéæå ôïõò äýï ëüöïõò ôçò Ëáìßáò, ôïí áíáôïëéêü
(áêñïëáìßá Þ ÊÜóôñï) áðü ôïí äõôéêü (¢ãéï ËïõêÜ) êáé áð' ôï ïðïßï
áóöáëþò ðÞñå ôï üíïìÜ ôçò êáé ç Ëáìßá, ðáñáêáëïýóå ï ÖáÝèùí ôïí ðáôÝñá
¹ëéï íá óôÝêåé ðåñéóóüôåñï óôçí ðåñéï÷Þ, íá ëéÜæåé - èåñìáßíåé ôçí
áãáðçìÝíç ôïõ êáé ï ¹ëéïò ôïõ Ýêáíå ôï ÷áôßñé].
(ÐëçñïöïñéáêÜ êáé ðÜëé, áíáöÝñù üôé, ìå ôï óðÜóéìï ôïõ êþäéêá ôïõ
áñ÷áéïåëëçíéêïý áëöáâÞôïõ áðïäåß÷íåôáé üôé ç ëÝîç Ëáìßá óçìáßíåé: Ë =
Þëéïò, Á = èåúêüò, Ì = óôç öýóç, É = êáôÝñ÷åôáé, Á = ìå ôç âïÞèåéá ôïõ
Èåïý ðëïýóéá).
5. ÉÐÐÏÄÑÏÌÉÏÓ (óåëÞíç Éïõëßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Éïõëßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá Áõãïýóôïõ
êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá ìßá çìÝñåò.
¹ôáí îå÷ùñéóôÜ áöéåñùìÝíï óôïí Ðïóåéäþíá êáé ôç èÜëáóóá, ç ïðïßá
Ýöôáíå ìÝ÷ñé ôéò ðáñõöÝò ôçò Ëáìßáò, óôçí ðåñéï÷Þ ÍÝáò ¢ìðëéáíçò.
Ï Ðïóåéäþíáò Þôáí áðü ôïõò êáô' åîï÷Þí ôéìþìåíïõò Èåïýò óôç Ëáìßá
êáé, üðùò ãéá ôç ÄÞìçôñá, õðÞñ÷å ìåãáëïðñåðÝóôáôïò Íáüò, ï ïðïßïò
ðéèáíüí íá Þôáí íüôéá ôçò áðïêáëïýìåíçò óÞìåñá «áñ÷áßáò ïäïý» óôçí
ÐéíáêïèÞêç Áë. Êïíôüðïõëïõ, åêåß üðïõ õðÞñ÷å õðáßèñéï ðÜñêéíãê.
¼ðùò åßíáé ãíùóôü, ç Ëáìßá êõêëïöüñçóå êáé íïìßóìáôá áöéåñùìÝíá
óôïí Ðïóåéäþíá, áëëÜ êáé õðÜñ÷åé êáé ï, ÷ùñßò üìùò óõãêåêñéìÝíá óôïé÷åßá,
ìýèïò, üôé ç êüñç ôïõ Ëáìßá Ýäùóå ôï üíïìÜ ôçò óôçí ðüëç.
Ôçí ðåñßïäï áõôÞ ùñßìáæáí êáé ïé óêÝøåéò, ïé éäÝåò, ïé ãíþóåéò êáé ïé
áíôéëÞøåéò çèéêþí êáé óõíáéóèçìáôéêþí êáôáóôÜóåùí.
ÊáôÜ ôçí äéÜñêåéÜ ôçò ôåëïýíôáí ìåãÜëåò èõóßåò, ðïìðÝò, áñìáôïäñïìßåò,
èáëáóóéíïß áãþíåò ãõìíéêïß, ðáßäùí, áãåíßùí (åöÞâùí) êáé áíäñþí êáé
ðáñáôßèåíôï êáé äçìïôåëÞ ãåýìáôá êáé óõìðüóéá.
6. ÐÁÍÁÌÏÓ (óåëÞíç Áõãïýóôïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Áõãïýóôïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá
Óåðôåìâñßïõ êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá çìÝñåò.
Ìå ôçí ßäéá ïíïìáóßá ôï óõíáíôÜìå êáé óôçí Áéôùëßá, êáé óôç Âïéùôßá êáé
Þôáí ôï óðïõäáéüôåñï, áöïý Þôáí ðåñßïäïò âïçèçôéêÞ, ìåôáâáôéêÞ, åëåýèåñç,
áíáêïõöéóôéêÞ, ìå ôá ìåëôÝìéá íá êõñéáñ÷ïýí, íá áðïìáêñýíïõí ôç öëüãá
êáé íá öÝñíïõí ôçí ùñáéüôåñç, ãëõêýôåñç êáé óõìöåñüôåñç åðï÷Þ ôçò
ðáãêáñðßáò, ôï Öèéíüðùñï Þ ÌåôïðùñéíÞ åðï÷Þ.
¹ôáí áöéåñùìÝíç óôïí Ìåôáãåßôíéï Áðüëëùíá, ðïõ Þôáí ðñïóôÜôçò ôùí
ìåôïéêïýíôùí êáé ôçò åöáñìïãÞò ôùí êáëþí ó÷Ýóåùí ìåôáîý ôùí áíèñþðùí.
Óôç Ëáìßá, ôçí ðåñßïäï áõôÞ, ï åðéóêÝðôçò Ýâñéóêå ìéá öéëïîåíßá
éäéáßôåñçò ðñïóï÷Þò, áîßáò êáé óçìáóßáò, êáèþò êáé ðïëý êáëÝò ó÷Ýóåéò.
¹ôáí åðï÷Þ ðïõ áíÞêå óôïí êáèÝíá êáé óå üëïõò, ãé' áõôü êáé
áðïêáëÝóôçêå ðÜíáìïò, áðü ôç óýíèåóç ôùí ëÝîåùí ðáí = üëïò êáé áìüò
(åìüò) = äéêüò ìïõ (ìáò).
Ïé ôåëåõôáßåò çìÝñåò ôçò ðåñéüäïõ áõôÞò Þôáí åéäéêÜ áöéåñùìÝíåò óôç
ÄÞìçôñá, ãé' áõôü ôåëïýíôáí óôï Íáü ôçò Ðõëáßáò ÄÞìçôñáò óôçí ÁíèÞëç Þ
ÁíèçëÞ êïíôÜ óôá Èåñìïðýëéá, ç ÌåôïðùñéíÞ Áìöéêôõïíßá, áðü ôéò ðéï
óçìáíôéêÝò åêäçëþóåéò (ðáëáéüôåñç ãñáðôÞ ÷ñïíïëïãßá ôåëÝóåþò ôçò
áíáöÝñåôáé ôï 1522 ð.×.), ðïõ Þôáí ãíùóôÞ áíÜ ôï ÐáíåëëÞíéï, ìå ôçí
êõñéáñ÷ïýóá ó' áõôÞ õðï÷ñåùôéêÞ åêå÷åéñßá, ðïëý ðéï ðñéí êáèéåñùèåß áõôÞ
óôïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò.
7. ÉÔÙÍÉÏÓ (óåëÞíç Óåðôåìâñßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Óåðôåìâñßïõ (ÖèéíïðùñéíÞ
éóçìåñßá) ìÝ÷ñé ôá ìÝóá Ïêôùâñßïõ êáé áñéèìïýóå ôñéÜíôá ìßá çìÝñåò.
¹ôáí ç åðï÷Þ ôçò óðïñÜò êáé Þôáí áöéåñùìÝíï óôçí Éôùíßá ÁèçíÜ êáé
ôïí Äéüíõóï.
Ç ëáôñåßá ôçò Éôùíßáò ÁèçíÜò îåêßíçóå áðü ôçí ÈåóóáëéêÞ ðüëç ºôùí Þ
ÉôùíéÜò, íüôéá ôçò ðüëçò ÖõëÜêç, óôçí ðåñéï÷Þ äõôéêÜ ôïõ Áëìõñïý. ¹ôáí
ðüëç ôçò Á÷áÀáò Öèéþôéäïò, ðïõ óýìöùíá ìå ôç ìõèïëïãßá ôçí åß÷å êôßóåé êáé
Þôáí êáé ðñïóôÜôçò ôçò ï ºôùí, ãéïò ôïõ Áìöéêôýïíá êáé åããïíüò ôïõ
Äåõêáëßùíá êáé ôçò Ðýññáò êáé, üðùò ëÝãåôáé, Þôáí âáóéëéÜò ôùí Èåóóáëþí
êáé åõñÝôçò ôçò ÷ýóåùò ôïõ ÷áëêïý, ç äå Éôùíßá ÁèçíÜ Þôáí êüñç ôïõ.
Ïé ãéïñôÝò êáé åêäçëþóåéò ðïõ ôåëïýíôáí óôç Ëáìßá ôçí ðåñßïäï áõôÞ,
êáôÜ êýñéï ëüãï áöïñïýóáí êáé áíáöÝñïíôáí óôç óðïñÜ, áðü ôéò
ðñïåôïéìáóßåò, óôï üñãùìá êáé ãé' áõôü åß÷áí áíáöïñÜ êáé óôç ÄÞìçôñá.
ÁíáöÝñïíôáí üìùò êáé óôïí ôñýãï, ãé' áõôü åß÷áí êáé áöéåñþóåéò óôï
Äéüíõóï, ôïí ïðïßï ôéìïýóáí ìå ëáìðñüôçôá ãåíéêüôåñá óôçí «åõÜìðåëï
Öèßá» êáé óôç Ëáìßá, ÷ùñßò üìùò íá áíáöÝñïíôáé êáé ïñãéáóôéêÝò
åêäçëþóåéò ôüôå.
8. ÁÐÅËËÁÉÏÓ (óåëÞíç Ïêôùâñßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Ïêôùâñßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá
Íïåìâñßïõ êáé áñéèìïýóå ôñéÜíôá çìÝñåò.
¹ôáí ç ðåñßïäïò ôùí ìåãÜëùí Óõíåäñßùí, êáôÜ ôá ïðïßá, óôç Ëáìßá
ðñïóÝñ÷ïíôáí êáé êáôÝëõáí ìåôÜ ôç ÌåôïðùñéíÞ Áìöéêôõïíßá ðÜñá ðïëëïß
áîéüëïãïé îÝíïé êáé óõììåôåß÷áí óôá ÓõíÝäñéá, ôá ïðïßá ïõóéáóôéêÜ Þôáí
óõíÝ÷åéá ôçò Áìöéêôõïíßáò.
ÁíÜìåóá ó' áõôïýò óõìðåñéëáìâÜíïíôáí êáé ìåãÜëïé êáé îáêïõóôïß
ðïéçôÝò, ñÞôïñåò, éóôïñéêïß, ãåùãñÜöïé, ïé ïðïßïé Ýñ÷ïíôáí íá èáõìÜóïõí ôçí
ðüëç êáé ôçí éäéïìïñößá ôùí êáôïßêùí ôçò, ðïõ öçìßæïíôáí ãéá öõóéêÞ
áðüäïóç áðüëõôçò äéêáéïóýíçò.
Áõôïß, åðéóêåðôüìåíïé êáé ôçí ðáëáßóôñá, äßäáóêáí ôïõò áèëçôÝò óôéò
áßèïõóåò ðïõ áðïêáëýöèçêáí êáé ðïõ êñáôÞèçêå ìßá ìüíïí, ðëÜé óôç ìåéêôÞ
áßèïõóá ðïõ áðïôåëïýóå ôï êïíéóôÞñéï, ôï åëáéïèÝóéï êáé ôï øõ÷ñü ëïõôñü
(ãùíßá Èåñìïðõëþí êáé Ìéáïýëç), áöïý ó' åêåßíåò ôéò áßèïõóåò
ëåéôïõñãïýóå êáé äçìüóéï ó÷ïëåßï ãéá ôïõò áèëçôÝò, óýìöùíá ìå ôçí áñ÷Þ:
«íïõò õãéÞò åí óþìáôé õãéÝò» êáé ôïõ ÁíôéóèÝíç ôï: «Äåé ôïõò ìÝëëïíôáò
áãáèïýò Üíäñáò ãåíÝóèáé, ôï ìåí óþìá ãõìíáóßïéò áóêåßí, ôçí äå øõ÷Þí
ðáéäåýåéí» (ðñÝðåé, åêåßíïé ðïõ èÝëïõí íá ãßíïõí åíÜñåôïé Üíèñùðïé, ôï ìåí
óþìá ôïõò íá ãõìíÜæïõí óôá ãõìíÜóéá, ôçí äå øõ÷Þ ôïõò íá åêðáéäåýïõí).
Ç ðåñßïäïò áõôÞ Þôáí áöéåñùìÝíç éäéáßôåñá óôïí Áðüëëùíá, áðü ôïí
ïðïßïí ðåßñå êáé ôçí ïíïìáóßá ôçò, áðü ôïí äéáëåêôéêü ôýðï ÁðÝëëùí, áëëÜ
Þôáí áöéåñùìÝíç êáé óôç èåÜ ôïõ Êõíçãéïý, ôçí ¢ñôåìç, åðåéäÞ Þôáí êáé
ðåñßïäïò êõíçãéïý êáé áðü ôçí ðåñéï÷Þ, ðïõ Þôáí êáé åßíáé êé áêüìá ðÝñáóìá
áðïäçìçôéêþí ðïõëéþí, ðïõ êáôåâáßíïõí áðü ôéò øõ÷ñÝò ãéá ôéò èåñìÝò ÷þñåò
ãéá ôïí åñ÷üìåíï ÷åéìþíá.
Óôéò ãéïñôÝò êáé åêäçëþóåéò, ðñùôïóôáôïýóáí èõóßåò ðïõëéþí, êáèþò êáé

ãåýìáôá êáé äåßðíá êõñßùò ìå ðïõëéÜ, ìåôÜ áðü ôá ïðïßá õðï÷ñåùôéêÜ Þ êáô'
Ýèéìï äéáíÝìïíôáí âñáóìÝíïé óðüñïé, ðåñéâñåãìÝíïé ìå ãÜëá êáé ìÝëé.
ÓõìðåñéëáìâÜíïíôáí áêüìá åêäçëþóåéò ðïõ áíáöÝñïíôáí éäéáßôåñá óôçí
áýîçóç ôçò íý÷ôáò êáé ìåßùóç ôçò çìÝñáò.
9. ÈÅÌÉÓÔÉÏÓ (óåëÞíç Íïåìâñßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Íïåìâñßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá
Äåêåìâñßïõ êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá ìßá çìÝñåò.
¹ôáí ðåñßïäïò äéêáóôéêÞ êáé Þôáí åîáéñåôéêÜ áöéåñùìÝíç óôïí ðáôÝñá
ôùí Èåþí êáé ôùí áíèñþðùí, ôïí ÎÝíéï Äßá, Íáüò êáé âùìüò ôïõ ïðïßïõ
õðÞñ÷å óôçí ðåñéï÷Þ ðïõ ðåñéêëåßåôáé áðü ôéò ïäïýò: Âýñùíïò, ¸óëéí,
ÓáôùâñéÜíäïõ êáé Ðáôñüêëïõ, ëßãï ìÝóá áðü ôï íïôéïäõôéêü ôåß÷ïò ôçò
ðüëçò.
Ï ÎÝíéïò Äßáò ãéá ôïõò áñ÷áßïõò Ëáìéåßò, ëåéôïõñãïýóå ìå ôï
áíáöåñüìåíï óôçí Ïäýóóåéá Æ´ - 207: «Ðñïò ãáñ Äéüò åéóßí Üðáíôåò îåßíïß ôå
ðôù÷ïß ôå».
Ç öéëïîåíßá åêåßíç, äåí áíáöåñüôáí ìüíï óôéò ó÷Ýóåéò ðïõ åíþíïõí ãéá
ðïëëÝò ãåíéÝò ïéêïãÝíåéåò ðïõ êáôïéêïýí ìåí ìáêñéÜ ç ìßá áðü ôçí Üëëç,
óìßãïõí äå óå êÜðïéá ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá áðü áßôéá êõñßùò èñçóêåõôéêÜ,
áëëÜ åß÷å ãåíéêüôåñç êáé åõãåíÝóôåñç õðüóôáóç êáé Þôáí óõíÝ÷åéá êáôÜ
êÜðïéïí ôñüðï ôçò ðñïçãïýìåíçò ðåñéüäïõ, áöïý ç öéëïîåíßá ôïõ ÎÝíéïõ Äßá
Ýðñåðå íá ðñïóöÝñåôáé ÷ùñßò äéÜêñéóç ðñïò üëïõò áíåîáéñÝôùò, ãíùóôïýò
êáé áãíþóôïõò êáé ðéï ðïëý óå öôù÷ïýò êáé óå æçôéÜíïõò, ðïëëïß áðü ôïõò
ïðïßïõò Þôáí êáé ñáøùäïß.
Ç óõíÞèåéá áõôÞ êñáôÞèçêå áíáëëïßùôç óôç Ëáìßá ìÝ÷ñé êáé ìåôÜ ôç
ãåñìáíéêÞ êáôï÷Þ, ïðüôå Üñ÷éóå íá áôïíåß ìÝ÷ñé ðïõ ÷Üèçêå, ýóôåñá áðü ôçí
áëëïßùóç ôïõ ðëçèõóìïý ôçò ðüëçò ìå ôçí åßóïäï êáé åãêáôÜóôáóç ó' áõôÞí
ôùí êáôáäéùêüìåíùí.
ÁãáðçìÝíï éóôüñçìá óôçí áñ÷áßá Ëáìßá áõôÞ ôçí åðï÷Þ Þôáí ôï
áöçãïýìåíï ôçí öéëïîåíßá ôïõ Äßá êáé ôïõ ÅñìÞ áðü ôá äõï ãåñïíôÜêéá
ÖéëÞìïíá êáé Âáõêßäá.
Ôçí ðåñßïäï áõôÞ äéåîÜãïíôáí êáé ìåãÜëåò äßêåò, ðïõ åß÷áí
÷áñáêôçñéóôéêü ôïõò ôçí áðüäïóç áðüëõôçò äéêáéïóýíçò.
Ãé' áõôü êáé óôéò åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò áõôÞ ôçí ðåñßïäï, ðïõ Þôáí êáé
ðïëõðïßêéëåò, ôéìïýóáí éäéáßôåñá ôï Þèïò, ôçí ôÜîç, ôï äßêáéï, ôï íüìéìï, ôï
ïñèü, ôï üóéï êáé îå÷ùñéóôÜ ôï éó÷ýïí Ýèïò, ìå éäéáßôåñá âñáâåßá.
Ãáëïõ÷çìÝíïé ìå ôéò ðñïáíáöåñüìåíåò áñ÷Ýò êáé ïé Ëáìéåßò äéêáóôÝò,
äéáêñßèçêáí óå ÁìöéêôõïíéêÜ ÓõíÝäñéá ãéá ôï áðüëõôï ïñèü, äßêáéï êáé
áíôéêåéìåíéêü ôïõò ðíåýìá, ãé' áõôü êáé ôéìÞèçêáí êáôåðáíÜëçøç ìå ÷ñõóÜ
âñáâåßá.
Óôéò åêäçëþóåéò ðñïóöÝñïíôáí èõóßåò ãéá êáëÞ óðïñÜ, ãéá áðïäï÷Þ áðü
ôï Äßá ôçò ðñïóöåñüìåíçò ãåíéêÜ öéëïîåíßáò êáé ðáíôïý êõñéáñ÷ïýóå ç
äéáíïìÞ âñáóìÝíùí ðïëõóðüñùí êáé ìéá åîáéñåôéêÞ ðïéêéëßá
áñôïóêåõáóìÜôùí.
10. ÂÕÏÌÉÏÓ (ÓåëÞíç Äåêåìâñßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Äåêåìâñßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá
Éáíïõáñßïõ êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá çìÝñåò.
¹ôáí ç íåêñÞ ðåñßïäïò ìå ôç óõíå÷Þ õãñáóßá, ìå ÷éüíéá êáé êñýï êáé Þôáí
áöéåñùìÝíç óôïí Ðïóåéäþíá, ôïõ ïðïßïõ åðéäßùêáí ôçí åýíïéá, þóôå ç
õãñáóßá êáé ôá íåñÜ íá ìçí âëÜøïõí ôá óðáñôÜ êáé ôç âëÜóôçóç.
Ç ïíïìáóßá ôïõ ðñÝðåé íá ïöåßëåôï óôï ñÞìá âýù ðïõ óÞìáéíå âïõëþíù,
êëåßù, öñÜôôù, ãåìßæù, óôïõðþíù, áöïý ç ðåñßïäïò áõôÞ åßíáé êáôåîï÷Þí
êëåéóìÝíç áðü óõíå÷Þ êáêïêáéñßá.
ÐåñéïñéóìÝíåò ðïëý Þôáí êáé ç åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò, ðïõ åß÷áí
ðáíçãõñéêü ôüíï ìüíï êáôÜ ôçí çìÝñá ôïõ ÷åéìåñéíïý çëéïóôáóßïõ êáé Þôáí
íõ÷ôåñéíÝò.
11. ÈÑÕÎÁËËÉÏÓ (óåëÞíç Éáíïõáñßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá ðåñßðïõ ôïõ Éáíïõáñßïõ ìÝ÷ñé ôá
ìÝóá ôïõ Öåâñïõáñßïõ êáé ìåôñïýóå ôñéÜíôá ìßá çìÝñåò.
¹ôáí ç ðåñßïäïò ìå ôéò Áëêõïíßäåò ÇìÝñåò, áöïý åêåßíïé, ÷ùñßò üñãáíá
ðïõ õðÜñ÷ïõí óÞìåñá, åß÷áí âñåé áêñéâþò êáé ôçí çìÝñá ôïõ ÷åéìåñéíïý
çëéïóôáóßïõ êáé åß÷áí õðïëïãßóåé åöôÜ çìÝñåò ðñéí êáé åöôÜ çìÝñåò ìåôÜ ôçí
çìÝñá áõôÞ, áðïäßäïíôáò ôï öõóéêü öáéíüìåíï ðïõ ðáñáôçñïýíôáí óôï
äéÜóôçìá áõôü, ìå ôïí èáõìÜóéï ìýèï ôïõ Êýçêá êáé ôçò Áëêõüíçò, âáóéëÝùí
ôçò Ôñá÷ßíáò, ðïõ ôéìùñÞèçêáí áðü ôïí Äßá ãéá ôçí ïßçóç, ôçí ÝðáñóÞ ôïõò.
¹ôáí ç ðåñßïäïò ôçò âáèéÜò æåóôÞò áíÜóáò ìÝóá óôçí êáñäéÜ ôïõ ÷åéìþíá
ìå ôï åõ÷Üñéóôï Üããåëìá üôé èá îáíáñ÷ßóåé óýíôïìá ç íÝá æùÞ.
Ìéá åõ÷Üñéóôç áíÜðáõëá, ðïõ ïé Ëáìéåßò ôç äÝ÷ïíôáí ìå áðüëõôç
éêáíïðïßçóç, ìå êïéíÜ äåßðíá êáé óõìðüóéá, áð' ôá ïðïßá îåðçäïýóáí êáé
åõ÷Üñéóôåò ÷áñïýìåíåò åêäçëþóåéò.
Áêïëïõèþíôáò ôç óôáèåñÞ ìåôáìößåóç ôçò öýóçò, åðé÷åéñïýóáí êáé ïé
Ëáìéåßò ìåôáìöéÝóåéò êáé ìÜëéóôá áðüëõôá åíáñìïíéóìÝíåò ìå ôéò
èñçóêåõôéêÝò ôïõò äïîáóßåò.
¹ôáí áöéåñùìÝíç êé áõôÞ óôï Äéüíõóï êáé óôéò åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò
åðéêñáôïýóáí ðïìðÝò ìåôáìöéåóìÝíùí, ðïõ îåêéíïýóáí áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò
Ðáëáßóôñáò êáé áíÝâáéíáí ìå ôñáãïýäé, ãëÝíôé êáé ÷ïñü ðñïò ôçí êåíôñéêÞ
áãïñÜ.
ÁëëÜ áõôÝò ïé åêäçëþóåéò óõíå÷ßæïíôáí êáé óôçí áìÝóùò åðüìåíç
ðåñßïäï, êáëýôåñåò êáé óçìáíôéêüôåñåò.
12. ÃÅÕÓÔÏÓ (óåëÞíç Öåâñïõáñßïõ)

Áðïêáëïýóáí ôï äéÜóôçìá áðü ôá ìÝóá Öåâñïõáñßïõ ìÝ÷ñé ôá ìÝóá
Ìáñôßïõ êáé áñéèìïýóå ôñéÜíôá çìÝñåò.
¹ôáí ç ðåñßïäïò ôçò óðïõäáßáò Ýíùóçò, ôçò æùÞò ôçò ÷áìÝíçò ìå ôç æùÞ
ðïõ áñ÷ßæåé.
¹ôáí ç áñ÷Þ ôçò áíáãÝííçóçò ôçò Öýóçò, ðïõ åðéäñÜ êáôáëõôéêÜ êáé óôïí
Üíèñùðï.
Óôï äéÜóôçìá áõôü ãéïñôáæüôáí ç ìåãáëýôåñç åïñôÞ, ôá áíèåóôÞñéá,
êáèéåñùìÝíç áðü ôïí Áìöéêôýïíá, ôï ãéï ôïõ Äåõêáëßùíá êáé ôçò Ðýññáò êáé
áäåëöü ôïõ ¸ëëçíá, ôïí áíáìïñöùôÞ ôçò ðåñéï÷Þò êáé éäñõôÞ ôùí
Áìöéêôõïíéþí, ôçò ðñþôçò ïõóéáóôéêÜ êáèéåñùìÝíçò êáé õðï÷ñåùôéêÜ
ôçñïõìÝíçò åéñçíåõôéêÞò ðåñéüäïõ, ìå êõñßáñ÷ç ãéá ðñþôç öïñÜ ôçí
åöáñìïãÞ ôçò åêå÷åéñßáò.
Åêôüò áð' ôç óõíÝ÷åéá ôùí ìåôáìöéÝóåùí, ïé ïðïßåò ôþñá Þôáí
óõãêåêñéìÝíåò, áöïý öïñïýóáí ðñïóùðåßá èåþí, Þôáí êáé êïéíÞ åïñôÞ ôùí
ëïõëïõäéþí êáé ôùí áðïâéùóÜíôùí, ãé' áõôü áðü ôçí 11ç ìÝ÷ñé êáé ôç 13ç
çìÝñá ôïõ, åïñôÜæïíôáí êáôÜ óåéñÜ êáé çìÝñá:
á) Ôá «Ðéèïßãéá» Þ «çìÝñá ôïõ Áãáèïäáßìïíïò» êáôÜ ôçí ïðïßáí Üíïéãáí
ôïõò ðßèïõò ìå ôïõò «íåáíßåò ïßíïõò» (ôá êáéíïýñéá êñáóéÜ) êáé ìå èõóßåò êáé
óõìðüóéá óå êáèïëéêÞ óõììåôï÷Þ áóôþí êáé áãñïôþí, åëåõèÝñùí êáé
äïýëùí, óôåöÜíùíáí óõìâïëéêÜ ìå Üíèç ôá êåöÜëéá ôùí ðáéäéþí ðïõ åß÷áí
ãåííçèåß ôçí ðñïçãïýìåíç ÷ñïíéÜ, ìå ôçí Ýííïéá üôé ïé ðåèáìÝíïé ðñüãïíïé
îáíáãõñßæïõí ìå ôçí åðéóôñïöÞ ôùí ëïõëïõäéþí êáé ìå ôï íÝï ðáéäß, ôï ïðïßï
Ýðáéñíå ôç èÝóç ôïõ ÷áìÝíïõ ðñïãüíïõ.
â) Ïé «×üåò» (êýðåëëá), ìå ðïëõðïóßåò Üêñáôïõ ïßíïõ, áðü óõíäáéôõìüíåò
ïé ïðïßïé Þôáí óôåöáíùìÝíïé ìå Üíèç êáé óõíïäåýïíôáí áðü ãëõêßóìáôá ðïõ
áðïêáëïýíôáí «öáéíüäçìïé».
ÌåèõóìÝíïé Ýôóé åðé÷åéñïýóáí ìåôáîý ôïõò áíôáëëáãÝò óêùìÜôùí êáé
áóêùëéáóìïýò. (Óêþìáôá = ëåêôéêÜ ðåéñÜãìáôá êáé áóêùëéáóìïß =
ðçäÞìáôá êáé ðñïóðÜèåéåò óôáèåñïðïßçóçò ðÜíù óå öïõóêùìÝíá êáé
áëåéììÝíá ìå ëÜäé ôïìÜñéá ôñÜãùí Þ êáé óôï Ýíá ðüäé ìå ôï Üëëï íá
áéùñåßôáé.
Ôçí çìÝñá áõôÞ ôç èåùñïýóáí «áðïöñÜäá» áöïý Ýâãáéíáí ïé íåêñïß êáé
ï ëáüò êáôÝöåõãå óå ìéá óåéñÜ áðïôñïðéáóôéêþí ðñÜîåùí. Óõíå÷ßæåôáé áõôü
êáé óÞìåñá óå ðïëëÜ ìÝñç, ÷ùñéÜ êõñßùò, ôï ðñùß ôçò ÊáèáñïäåõôÝñáò.
ã) Ïé «÷ýôñïé» ðïõ Þôáí çìÝñá åðéìíçìüóõíç (øõ÷ïóÜââáôï) ìå äéáíïìÞ
âñáóìÝíùí ðáíóðåñìéþí (êüëëõâá) ðïõ üìùò ôá ìáãåßñåõáí êáé ìå ëá÷áíéêÜ
êáé ôá óÝñâéñáí ìå ôáõôü÷ñïíç äéáíïìÞ ëïõëïõäéþí.
Óôï ôÝëïò ôùí åïñôáóìþí ãéíüôáí ç åðÜíïäïò ôùí øõ÷þí ôùí íåêñþí óôïí
¢äç êáé áêïëïõèïýóå åîïñêéóìüò ôùí áñíçôéêþí øõ÷éêþí ïíôïôÞôùí ìå ôçí
ïìáäéêÞ êñáõãÞ «ÈÇÑÁÆÅ ÊÇÑÅÓ ÏÕÊÅÔ' ÁÍÈÅÓÔÇÑÉÁ».
Óôç äéÜñêåéá ôçò ôñßôçò çìÝñáò äéïñãáíþíïíôáí êáé áèëçôéêïß áãþíåò ðïõ
ëÝãïíôáí «÷ýôñéíïé» ìå áðïíïìÞ ôùí åðÜèëùí áðü ôïí ðñþôï Üñ÷ïíôá ôçò
ðüëçò (ç Ëáìßá åß÷å ôñåéò Üñ÷ïíôåò).
Óå üëç ôç äéÜñêåéá Ýêáíáí óðïíäÝò óôï Äéüíõóï.
Åðßëïãïò
¼ðùò óáöþò ãßíåôáé áíôéëçðôü, åêåßíï ðïõ åðéêñáôïýóå óå üëåò ôéò

åôÞóéåò åêäçëþóåéò Þôáí ç èåïóÝâåéá, ãýñù áðü ôçí ïðïßá êáèïñßæïíôáí ôá
äñþìåíá.
Åðßóçò, óõíÞèåéåò êáé åêäçëþóåéò ðïõ öáßíïíôáé îåíüöåñôåò, åßíáé
ãíçóéüôáôåò ôïðéêÝò áðü áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ïé
ìåôáìöéÝóåéò, üðïõ óôéò óçìåñéíÝò ìÜóêåò õðÞñ÷áí ôá ðñïóùðåßá, ïé
âñáóìÝíï óðüñïé ê.Ü.
ÊÝíôñá üëùí ôùí åêäçëþóåùí Þôáí ç êåíôñéêÞ áñ÷áßá áãïñÜ êáé
ðáëáßóôñá, ðïõ âñéóêüôáí óôï íïôéïáíáôïëéêü Üêñï ôùí íåêñïôáöåßùí.
ÔÝëïò ïé èáëáóóéíÝò åêäçëþóåéò ãßíïíôáí óôçí ðåñéï÷Þ êÜôù áðü ôçí
óçìåñéíÞ ïäü Êýðñïõ, áíáôïëéêüôåñá ôçò ïäïý Áìöéêôõüíùí, ìå âüñåéï Üêñï
ôï üñéï ôçò Ëåùöüñïõ Åëåõèåñßáò.
ÂïñôóÝëá ÉùÜí. ÖÈÉÙÔÉÓ

Ãáñäßêç Äçì. ÉÓÔÏÑÉÊÁ ×ÑÏÍÉÊÁ ÔÇÓ ËÁÌÉÁÓ
ÃåùñãáëÜ Ã. Ê. ÐÏÉÏÉ ÇÓÁÍ
ÃêñÝúâò Ñüìðåñô ÅËËÇÍÉÊÏÉ ÌÕÈÏÉ
ÄçìçôñÜêïõ ÌÅÃÁ ËÅÎÉÊÏ ÅËË. ÃËÙÓÓÇÓ (15 ÔÏÌÏÉ)
ÅêäïôéêÞ Åóôßá ÐÁÃÊÏÓÌÉÏ ËÅÎÉÊÏ ÔÙÍ ÅÑÃÙÍ (6 ÔÏÌÏÉ)
ÅëåõèåñïõäÜêç ÅÃÊÕÊËÏÐÁÉÄÅÉÁ (24 ÔÏÌÏÉ)
Êïõí Á. Ê. ÌÕÈÏÉ ÊÁÉ ÈÑÕËÏÉ ÔÇÓ ÁÑ×ÁÉÁÓ ÅËËÁÄÁÓ
ÌáíéÜ Èåïö. ÔÁ ÁÃÍÙÓÔÁ ÌÅÃÁËÏÕÑÃÇÌÁÔÁ ÔÙÍ ÁÑ×ÁÉÙÍ ÅËËÇÍÙÍ
Ìáñßíç Ðáí. ÈÅÏÃÏÍÉÁ
ÐáóóÜ ÉùÜí. ÁËÇÈÉÍÇ ÐÑÏÚÓÔÏÑÉÁ
ÑáóóéÜ ÂëÜóç ÅÏÑÔÅÓ ÊÁÉ ÉÅÑÏÐÑÁÎÉÅÓ ÔÙÍ ÅËËÇÍÙÍ
Ôóáôóüìïéñïò Ç. Ë. ÉÓÔÏÑÉÁ ÃÅÍÅÓÅÙÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÃËÙÓÓÁÓ
ÖéíÝáò ÃÉÏÑÔÅÓ ÁÑ×ÁÉÙÍ ÅËËÇÍÙÍ
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Ãåþñãéïò Ê. È. ËÝëçò
éóôïñéïäßöçò - óõããñáöÝáò
ÈÅÌÁ
Á. Äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ èåóìïý ôùí Äçìïãåñïíôéþí Æçôïõíßïõ,

Ðáôñáôæéêßïõ êáé óõíåäñéáêÞ óýíáîç áõôþí
óôç äéÜñêåéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò.
Â. Ìéá éäéüìïñöç ðþëçóç-ðáñá÷þñçóç

ôùí êôçìÜôùí ôùí ÷ùñéþí:
Ðåëáóãßáò, Ìýëùí êáé ôïõ ïéêéóìïý Ìá÷áëÜ,
óôïí Á÷ìÝô åöÝíôé ôïí Éïýëéï ôïõ 1820.
Êõñßåò êáé Êýñéïé Óýíåäñïé
êáé åêðñüóùðïé ðÜóçò Áñ÷Þò êáé Åîïõóßáò
ÈÝëù êáé áðü ôç èÝóç áõôÞ íá åêöñÜóù ôéò èåñìÝò ìïõ åõ÷áñéóôßåò, óôïí
Ðñüåäñï êáé ôá ÌÝëç ôïõ Äéïéêçôéêïý Óõìâïõëßïõ ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ
Óôáõñïý, ãéá ôçí ôéìçôéêÞ ðñüóêëçóç óõììåôï÷Þò ìïõ, ùò åéóçãçôïý, óôï 2ï
ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, êáé óõíÜìá íá ôïõò óõã÷áñþ ãéá ôçí
ðñùôïõâïõëßá ôïõò áõôÞ, åõ÷üìåíïò üðùò óõíå÷ßóïõí êáé ìåëëïíôéêÜ ÷ùñßò
ðñïóêüììáôá êáé äõóêïëßåò.
Åéóáãùãéêü óçìåßùìá
228 Ãåþñãéïò Ê. È. ËÝëçò
Äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ èåóìïý ôùí Äçìïãåñïíôéþí Æçôïõíßïõ - Ðáôñáôæéêßïõ 229

×ñ. ÃáëÜíçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ðïëý ôïí ê. ËÝëç, ðïõ êáé óôï
äåýôåñï óõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò Þôáí ðáñþí ìå èÝìáôá êáé åéóçãÞóåéò.
Ôåëåéþóáìå ãé' áðüøå, êáëïýíôáé ôþñá ïé åéóçãçôÝò ôçò áðïøéíÞò âñáäéÜò
íá Ýñèïõí óôçí Ýäñá ãéá íá ôïõò ôåèïýí åñùôÞìáôá êáé íá áðáíôÞóïõí, åö'
üóïí âÝâáéá õðÜñ÷ïõí.
×. ÐáðáäÞìïò: ¸÷ù äýï åñùôÞìáôá, ôá ïðïßá îåöåýãïõí âÝâáéá áðü ôç

èåìáôïëïãßá, áëëÜ ðéóôåýù üôé êÜðïéïò èá âñåèåß íá áðáíôÞóåé, Ýóôù êáé
óýíåäñïò. Ó÷åôéêÜ ìå ôïõò ìÞíåò, ãéáôß ï ÖåâñïõÜñéïò Ý÷åé 28 Þ 29 çìÝñåò êáé
ïé Üëëïé ìÞíåò Ý÷ïõí 31, ãéáôß äåí ôïí êÜíáìå 30 ìÝñåò êáé áõôüí; Êáé Ýíá
Üëëï, ç ÷ñïíïëïãßá ðþò ãéíüôáí óôïõò áñ÷áßïõò ÷ñüíïõò; Ðïéïò ðñïóäéüñéóå
üôé ôï 500 Þ 600 ð.×. Ýãéíå ôï ôÜäå ãåãïíüò; ÁõôÜ ôá äýï ðñÜãìáôá.
Åõ÷áñéóôþ.
Å. ×ñéóôüðïõëïò: Áð' ü,ôé Ý÷ù äéáâÜóåé, Þôáí ðÜíù áðü 15 ðüëåéò ôçò
áñ÷áßáò ÅëëÜäïò ðïõ åß÷áí äéêÜ ôïõò çìåñïëüãéá. Ôùí Áèçíþí, ôçò ÁôôéêÞò
äçëáäÞ, åß÷å 13 ìÞíåò. Åß÷å Ýíá Ðïóåéäéþíá â´. Êáé Üëëåò ðåñéï÷Ýò åß÷áí êáé
Üëëïõò ìÞíåò. Áð' üëá áõôÜ ôï ðéï ôÝëåéï çìåñïëüãéï Þôáí ôçò Ëáìßáò êáé
Þôáí ÷ùñéóìÝíï óå Ýîé ìÞíåò ìå ôñéÜíôá çìÝñåò êáé Ýîé ìÞíåò ìå 31 çìÝñåò,
åíáëëÜî. Óýíïëï äçëáäÞ 366 çìÝñåò. Ôþñá äåí êáôÜëáâá êáëÜ ôçí åñþôçóÞ
óáò. Ãéáôß Ý÷åé ï ÖåâñïõÜñéïò 28; ¸÷åé Üëëç áñßèìçóç ôþñá, Üëëï
äéá÷ùñéóìü, Üëëá, äéáöïñåôéêÜ ðñÜãìáôá. Åêåß êéíïýíôáí ôï çìåñïëüãéï ôçò
Ëáìßáò, üðùò åßðá, åß÷å âÜóç ôéò ôÝóóåñéò öÜóåéò ôïõ çëßïõ. Ôçí åáñéíÞ
éóçìåñßá, ôï èåñéíü çëéïóôÜóéï, ôç öèéíïðùñéíÞ éóçìåñßá êáé ôï ÷åéìåñéíü
çëéïóôÜóéï. ÁõôÝò ôéò åðï÷Ýò ôéò åß÷áí äéáéñÝóåé äéá 4 êáé óõìðåñéëÜìâáíáí
ôïõò áíÜëïãïõò ìÞíåò.
È. ÊáëïäÞìïò: Ïé áñ÷áßïé åß÷áí ôï óåëçíéáêü ìÞíá, 28 ìÝñåò ðïõ êÜíåé ï

êýêëïò ôçò óåëÞíçò. Ãé' áõôü, êáôÜ ôáêôÜ ÷ñïíéêÜ äéáóôÞìáôá ðñïóÝèåôáí êáé
13ï ìÞíá, ü÷é êÜèå ÷ñüíï, äéüôé äéáöïñåôéêÜ èá Ýöèáíå ï ÷åéìþíáò íá åßíáé
ôï êáëïêáßñé. Åß÷áí ôï ëåãüìåíï åìâüëéìï ìÞíá. Åìåßò âåâáßùò óÞìåñá äåí
Ý÷ïõìå åìâüëéìï ìÞíá, äéüôé Ý÷ïõìå õðïëïãßóåé âÜóåé ôçò ðåñéóôñïöÞò ôïõ
çëßïõ êáé åßìáóôå ðéï áêñéâåßò. Ðáñ' üëá áõôÜ ÷Üíïõìå êÜðïéá ëåðôÜ, êáé
ãßíåôáé ëüãïò ãéá íá ãßíåé Ýíá êáéíïýñãéï, ðéï áêñéâÝò çìåñïëüãéï.
ÓõìðÝñáóìá: åß÷áí óåëçíéáêïýò ìÞíåò êáé ãéá íá ìçí õðÜñ÷åé áõôü ôï
êåíü ôùí åðï÷þí óõìðëÞñùíáí êáé ôïí 13ï ìÞíá, êÜèå äåýôåñï Þ êÜèå ôñßôï
÷ñüíï, áíÜëïãá.
Å.×ñéóôüðïõëïò: Åãþ áíÝöåñá, íá åðáíáëÜâù, ãéáôß íïìßæù ðáñåîçãÞ-

èçêá, åß÷å 12 ìÞíåò, de facto.
É. ÌáêñÞò: Ç þñá åßíáé ðåñáóìÝíç, õðÜñ÷åé êïýñáóç êáé èá åßìáé
óýíôïìïò. Ðñþôá - ðñþôá èÝëù íá óõã÷áñþ üëïõò ôïõò åéóçãçôÝò êáé ôçò
óõíåäñßáóçò áõôÞò, êáé ôùí ðñïçãïõìÝíùí óõíåäñéÜóåùí, Þôáí üëïé
åîáßñåôïé. Èá Þèåëá ôþñá, ìüíï ãéá íá êáôáãñáöåß óôá ðñáêôéêÜ, íá ðù êÜôé
óõìðëçñùìáôéêÜ óôçí ðïëý ùñáßá êáé ðñùôüôõðç êáé ìå áäçìïóßåõôï õëéêü
åéóÞãçóç ôïõ ê. ËÝëç.
Åß÷á âñåé êé åãþ øÜ÷íïíôáò óôá ÃåíéêÜ Áñ÷åßá ôïõ ÊñÜôïõò, Ýíá Ýããñáöï
áðü ôïí Ýöïñï Öèéþôéäïò ôïí ÉåñïìíÞìïíá õðïãåãñáììÝíï, ìå çìåñïìçíßá 8
Áðñéëßïõ 1835. ÁíáöÝñåôáé üìùò áõôü ôï Ýããñáöï óôçí áñ÷éêÞ ßäñõóç áõôÞò
ôçò Äçìïãåñïíôßáò ðïõ áíÝöåñå ï ê. ËÝëçò üôé óõóôÜèçêå ôï 1830. Êáé åäþ
áíáöÝñåé ùò Ýôïò ôï 1829. ÄéáâÜæù ðïëý óýíôïìá ìüíï Ýíá áðüóðáóìá êáé
èá êáôáèÝóù ôï Ýããñáöï* ãéá ôá ðñáêôéêÜ. ÅðåéäÞ Ý÷åé ðÜñá ðïëëÝò Üëëåò
÷ñÞóéìåò ðëçñïöïñßåò, êáé ãéá ôçí ðåñßïäï åêåßíç áëëÜ êáé ãéá ôçí ðåñéï÷Þ.
«Ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1829 ï Ýêôáêôïò åðßôñïðïò Óáëþíùí ê. ÌåôáîÜò Þôïí
åéò åí ÷ùñßïí ôçò Åðáñ÷ßáò ÍÝùí Ðáôñþí, ïíïìáæüìåíïí ÓÝëéáíç, ç óçìåñéíÞ
ïíïìáóßá ÌÜñìáñá. Êáé åêåß óõãêÜëåóåí åðáñ÷éáêÞí óõíÝëåõóéí êáé
åóýóôçóåí ôçí åðáñ÷éáêÞí äçìïãåñïíôßáí áðü ôïõò ê. ÊùíóôáíôÞ Ãáñäßêçí,
×ñéóôüöïñïí ÔæÜðçí, ÉùÜííçí Æõãïýñçí êáé Íßêïí ÖôÝñçí, ôïí ïðïßï
åäéüñéóåí åí ôáõôþ êáé åéñçíïäßêçí. Ç óõóôáèåßá áýôç äçìïãåñïíôßá, åêáôÝâç
åéò ôï ÷ùñßïí ÖôÝñç ïíïìáæüìåíïí, üðïõ åêôåëïýóå ôá äçìïãåñïíôéáêÜ ÷ñÝç
êáé ç äéêáéïäïóßá ôçò åêôåßíåôï åéò üëá ôá âëá÷ï÷þñéá, ðïëéôï÷þñéá êáé
êÜìðïí, ðÝñáí ôïõ ðïôáìïý Âßóôñéæá êáé ðÜíùèåí ôïõ óôåíïý ðñïò ôï
äõôéêüí...».
ÁõôÜ ôïí Ïêôþâñéï ôïõ 1829. Åõ÷áñéóôþ.
ÏìéëçôÞò: Èá Þèåëá íá ðñïóèÝóù ôï åîÞò áêüìá: åßíáé Üîéïí áðïñßáò üôé
êáé óôç óõíÝëåõóç ðïõ Ýêáíå ç Äçìïãåñïíôßá óôï ÃáäñéêÜêé óôçí Ïßôç äåí
ðáñåõñÝèçêáí åêðñüóùðïé áðü ôç Ëáìßá. Ïìïßùò, êáé óôç óõíÝëåõóç ðïõ
Ýêáíáí ðÜëé óôç ÖôÝñç, äåí ðáñåõñÝèçêáí áðü ôçí ÕðÜôç åêðñüóùðïé, åíþ
õðáãüôáí áíôßóôïé÷á óôéò äýï äçìïãåñïíôßåò. Ôï ãéáôß ìÜëëïí ðéÝóåéò êáé
öüâïé…
Ð. ÐïëõìÝñïõ: ÈÝëù êáé åãþ ìå ôç óåéñÜ ìïõ íá óõã÷áñþ êáé ôï
ðñïåäñåßï êáé ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï Óôáõñïý, áëëÜ êáé üëïõò ôïõò êõñßïõò
êáé ôéò êõñßåò ðïõ åß÷áí óÞìåñá åéóÞãçóç, äéüôé ðñáãìáôéêÜ åßíáé ðÜñá ðïëý
óçìáíôéêü íá êáôáèÝôïõí ôç ãíþóç ôïõò ãé' áõôü ôïí ôüðï. ¹èåëá íá ðù, ðïõ
âãáßíåé áðü ôçí ðáñáôÞñçóç ôïõ ìåãáëýôåñïõ ìÝñïõò ôïõ óçìåñéíïý ðÜíåë,
åßíáé êÜôé ðïõ áöïñÜ ôá äéêÜ ìïõ ðñïóùðéêÜ åíäéáöÝñïíôá êáé Þèåëá íá ðù,
* Ôï Ýããñáöï ðáñáôßèåôáé óôç óåë. 321

üôé ðáñ' üëï ðïõ åõ÷áñéóôÞèçêá üëåò ôéò åéóçãÞóåéò, åãþ ðñïóùðéêÜ èá
Þèåëá íá óôáèþ óôéò åéóçãÞóåéò ôçò êáò Ôïõìáíßäïõ, ôïõ ê. ÊõñïäÞìïõ, ôïõ
ê. ÔóÝëïõ êáé ôïõ ê. ÊáëïäÞìïõ, ãéáôß Üðôïíôáé üðùò åßðá êáé ðñïçãïõìÝíùò
ôùí ðñïóùðéêþí ìïõ åíäéáöåñüíôùí.
ÄçëáäÞ, üëïé ìßëçóáí ãéá ôçí éóôïñßá ôçò Öèéþôéäáò, áëëÜ ãéá ôçí éóôïñßá
ôçò Öèéþôéäáò ðïõ Ý÷åé äéáìïñöùèåß áðü áíèñþðïõò åêôüò Öèéþôéäáò. Ôüóï
ïé Ðüíôéïé üóï êáé ïé êÜôïéêïé ôçò ÁíáôïëéêÞò Ñùìõëßáò, üóï êáé ïé Üëëïé
ðñüóöõãåò áêüìá êáé ðñüóöõãåò áðü Ýíáí Üëëï íïìü, åßíáé Üíèñùðïé ïé
ïðïßïé Þñèáí áðü áëëïý, ðüíåóáí áõôü ôïí ôüðï, ôïí áãÜðçóáí áõôü ôïí
ôüðï, æýìùóáí ôç äéêÞ ôïõò éóôïñßá ìå ôçí éóôïñßá ôïõ ôüðïõ êáé ôçí ðÞãáí
ðáñáðÝñá.
Ç áíèñþðéíç éóôïñßá ãåíéêüôåñá, åßíáé ìßá éóôïñßá ðáñáðëÞóéá, äçëáäÞ
áíèñþðùí ðïõ Ýñ÷ïíôáé, öåýãïõí, ðçãáßíïõí êÜðïõ áëëïý êëð. üðïõ ãçò êáé
ðáôñßò, ëÝåé ìßá ëáúêÞ ðáñïéìßá êáé öáíôÜæïìáé üôé Ý÷åé êé áõôÞ ôá äßêéá ôçò.
ÐñáãìáôéêÜ, ç éóôïñßá ôçò Öèéþôéäáò äåí åßíáé ìüíï ç éóôïñßá ôùí ãçãåíþí,
ôùí áõôï÷èüíùí, áëëÜ êáé áíèñþðùí ðïõ áãÜðçóáí áõôü ôïí ôüðï óá íá
Þôáí äéêüò ôïõò. ÖõóéêÜ, äåí èÝëù íá åîáéñÝóù ôéò õðüëïéðåò åîáéñåôéêÝò
åéóçãÞóåéò ðïõ Ýãéíáí, áðëÜ óôÝêïìáé ëßãï ó' áõôÝò, ãéáôß Üðôïíôáé ôùí
ðñïóùðéêþí ìïõ åíäéáöåñüíôùí, üðùò åßðá êáé ðñïçãïõìÝíùò.
Å. ×ñéóôüðïõëïò: Óôçí ðñþôç äåêáåôßá ôïõ 1900, õðÞñ÷å åäþ Óýëëïãïò

Ìáêåäüíùí, ôïí ïðïßï åß÷å éäñýóåé ï ãñáììáôÝáò ôïõ Ðéóôùôéêïý
Óõíåôáéñéóìïý Ôå÷íïåñãáôþí Ëáìßáò, óçìåñéíÞ ÔñÜðåæá, ÁíáóôÜóéïò
Êïôáæßêïò êáé áñéèìïýóå 75 ìÝëç. Åßíáé áõôü ðïõ ëÝôå.
Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1923 ï Óõíåôáéñéóìüò ðñïóöÝñåé áð' ôï Öéëáíèñùðéêü ôïõ
Ôáìåßï 2.500 äñ÷. óôïõò ðñüóöõãåò áðü ôïí Ðüíôï, ãéá áíôéìåôþðéóç áìÝóùí
áíáãêþí.
«ÐÉÓÔÙÔÉÊÏÓ ÓÕÍÅÔÁÉÑÉÓÌÏÓ ÔÅ×ÍÏÅÑÃÁÔÙÍ ËÁÌÉÁÓ
ÐñÜîéò 3ç ôçò 18çò Ìáñôßïõ 1923
...ôç ðñïôÜóåé ôïõ ê. ÐñïÝäñïõ ôùí Óõíåëåýóåùí ó÷çìáôßæåôáé åðéôñïðÞ
åê ôùí: Ïäõó. Ãáñäßêç, ×ñ. Óéïðïýëïõ, ÉùÜí. ×ïíäñïðïýëïõ êáé Éóéäþñïõ
Áíäñþíïõ, çí èÝëåé ðáñáêïëïõèÞóç êáé ï Óôõë. Ãïõñãéþôçò (ËïãéóôÞò ôïõ
Óõëëüãïõ) ßíá ìåôáîý ôùí Óõíåôáßñùí ìüíïí, óõëëÝîç åñÜíïõò õðÝñ ôùí
ðñïóöýãùí ôïõ Ðüíôïõ.
ÅÕÈÕÌÉÏÕ Í. ×ÑÉÓÔÏÐÏÕËÏÕ
ÔÏ ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÔÏÕ ÐÉÓÔÙÔÉÊÏÕ ÓÕÍÅÔÁÉÑÉÓÌÏÕ
ÔÅ×ÍÏÅÑÃÁÔÙÍ ËÁÌÉÁÓ
(1900 - 1985) óåëßò 25»
×ñ. ÃáëÜíçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå. Äåí õðÜñ÷åé Üëëç åñþôçóç.
ÊÜðïéïò áðü ôïõò åéóçãçôÝò èÝëåé íá ðåé êÜôé; ¼÷é. Êëåßíïõìå ëïéðüí ôçí
áðïøéíÞ âñáäéÜ åäþ, áíáíåþíïõìå ôï ñáíôåâïý ãéá áýñéï óôéò 10.30 ãéá ôçí
ôÝôáñôç êáé ôåëåõôáßá óõíåäñßá. Êáëçíý÷ôá óáò êáé êáëü âñÜäõ.
Ðñïåäñåßï:
ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò - Ãåþñãéïò ÓáêêÜò
ÐïëõìÝñïõ Ðüðç
«ÐïëéôéóôéêÞ Öèéþôéäá, æçôÞìáôá ôáõôüôçôáò êáé áíÜðôõîçò»
ÍÜôóéïò È. ÄçìÞôñéïò
«Ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôïõ Éåñïý Íáïý
ôçò Áñ÷ïíôéêÞò Ëáìßáò 18ïò áé.»
Êïõëôïýêçò Óôåö. ËÜìðñïò

«Ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò»
ÄáâáíÝëëïò Íéêüëáïò
«Ðëáíüäéïé êáé óôåãáóìÝíïé öùôïãñÜöïé ôçò Ëáìßáò, 19ïò-20üò áé.»
Ìé÷åëÞò É. ÁèáíÜóéïò
«Ç éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, (1921-1944)»
ÆáìðåèÜíçò ÂÜéïò
«Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò êáôáãñáöÞò ôçò.
Ôï óõíáéóèçìáôéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò -
Ç ðåñßðôùóç ôçò Öèéþôéäáò»

Ðüðç ÐïëõìÝñïõ
Õðïø. ÄéäÜêôùñ ôïõ ÔìÞìáôïò Åðéêïéíùíßáò,
ÌÝóùí êáé Ðïëéôéóìïý ôïõ Ðáíôåßïõ Ðáíåðéóôçìßïõ
ÈÅÌÁ
ÐïëéôéóôéêÞ Öèéþôéäá:
ÆçôÞìáôá ôáõôüôçôáò êáé áíÜðôõîçò
«Ôþñá ðïõ Ý÷ù ìðñïóôÜ óôá ìÜôéá ìïõ ô' áêñïãéÜëéá êáé ôéò âïõíïóåéñÝò,
ôïõò êüëðïõò êáé ôïõò üñìïõò, ôá íçóéÜ êáé ôéò ÷åñóïíÞóïõò, ôïõò âñÜ÷ïõò êáé
ôéò áììïõäéÝò, ôïõò èáìíüóêåðïõò ëüöïõò, ô' áðáëÜ ëéâÜäéá, ôá åýöïñá
÷ùñÜöéá, ôïõò óôïëéóìÝíïõò êÞðïõò, ôá ðåñéðïéçìÝíá äÝíôñá, ôéò êñåìáóôÝò
êëçìáôáñéÝò, ôá óõííåöéáóìÝíá âïõíÜ êáé ôïõò ðÜíôá ÷áñïýìåíïõò êÜìðïõò,
ôéò îÝñåò êáé ôéò óõñôÝò êáé ôç èÜëáóóá ïëïôñßãõñá ìå ôéò ôüóåò áëëáãÝò êáé
ðïéêéëßåò, ôþñá ìüëéò ç Ïäýóóåéá åßíáé ãéá ìÝíá æùíôáíÞ ëÝîç».
Goethe
H «éóôïñßá ôùí áíèñþðùí ôçò ðåñéãõñéÜò ìïõ»1 êáé áêüìá ðéï
óõãêåêñéìÝíá ç ðïëéôéóôéêÞ éóôïñéêÞ ôïõò äéÜóôáóç óå óõíäõáóìü ìå ôçí
ðïëéôéóôéêÞ ôïõò ðñïïðôéêÞ áðïôåëåß ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá áíôéêåßìåíï ôùí
1. Ç ðáôñüôçôá ôçò êïõâÝíôáò áíÞêåé óôïí ºùíá Äñáãïýìç. Ç ëÝîç ðåñéãõñéÜ óõíþíõìç ôçò
ëÝîçò ðåñßãõñïò, åìðåñéÝ÷åé êáôÜ ôçí ÜðïøÞ ìáò ôçí áéóèçôéêÞ áëëÜ êáé øõ÷ïëïãéêÞ ãïçôåßá
ôïõ åáõôïý ìáò ùò êÝíôñïõ ôïõ ìéêñüêïóìïý ìáò ðïõ äéáãñÜöåôáé ùò êýêëïò ãýñù ìáò.
ÏóïíäÞðïôå áíôéêåéìåíéêÜ êáé áí óôáèïýìå áðÝíáíôé óôïí ôüðï ìáò êáé óôïõò áíèñþðïõò ôïõ,
êáé ìüíç ç åíáó÷üëçóç ìå áõôüí êáé áõôïýò åêêéíåß áðü ìéá áíáìöéóâÞôçôç áãÜðç. Ðñüêåéôáé
âåâáßùò êáé ãéá ìéá öñÜóç õðåñâïëéêÞò ïéêåéüôçôáò êáé ãéá ìéá ãåíéêüôåñá öñÜóç õðåñâïëÞò.
Ùóôüóï áí ðñÝðåé íá áðåéêïíßóù "ôçí ðåñéãõñéÜ ìïõ", áõôÞ èá ðÜñåé ôï ó÷Þìá ôçò Öèéþôéäáò,
ðïõ ôçí Ý÷ù ãõñßóåé ïëüêëçñç ôïõëÜ÷éóôïí äõï êáé ôñåéò öïñÝò óôçí ðñïóðÜèåéÜ ìïõ íá ôç
ãíùñßóù: íá äù ôïí ôüðï, ôïõò áíèñþðïõò, ôá óçìÜäéá ôïõ ÷ñüíïõ. Ãéá íá ìðïñþ íá ìéëÜù êáé
áðü ðñþôï ÷Ýñé ãéá ôçí éóôïñßá êáé ôçí ðñïïðôéêÞ åíüò ôüðïõ ðïõ óõíåéäçôÜ ðéá áðïôåëåß
áíôéêåßìåíï Ýñåõíáò ãéá ìÝíá.
ÐïëéôéóôéêÞ Öèéþôéäá: ÆçôÞìáôá ôáõôüôçôáò êáé áíÜðôõîçò 247
åñåõíçôéêþí ìïõ äñáóôçñéïôÞôùí êáé áðü ðÜíôá Ýíá ìåãÜëï ìåñÜêé.

Ôï «æçí» áðïôåëïýóå áíÝêáèåí ôçí áíáãêáßá ðñïûðüèåóç ôïõ «åõ æçí»
êáé áõôü ìå ôç óåéñÜ ôïõ óõíéóôÜ óå áäñÝò ãñáììÝò ôïí ðïëéôéóìü. Ç
áíáæÞôçóç ëïéðüí ôïõ «åõ» óôï ðáñåëèüí êáé ôï ðáñüí ôïõ ôüðïõ åôïýôïõ
åßíáé ôï ðëáßóéï åíôüò ôïõ ïðïßïõ äñáóôçñéïðïéïýìáé åñåõíçôéêÜ ìå Ýíáí
ðåñéóóüôåñï åðßìïíï ðñïóáíáôïëéóìü óå æçôÞìáôá ôáõôüôçôáò, ðïõ ôá
ôåëåõôáßá ÷ñüíéá Ý÷ïõí ãßíåé åîáéñåôéêÜ åðßêáéñá ãéá ðïëëïýò êáé óïâáñïýò
ëüãïõò.
Ôáõôüôçôá -åðßóçò óå áäñÝò ãñáììÝò- åßíáé áõôü ðïõ ìáò ôáõôßæåé ìå êÜôé,
ðïõ ìáò êáôçãïñéïðïéåß, ìáò åíôÜóóåé êÜðïõ, Ýôóé þóôå íá ìðïñïýìå êáé
åìåßò íá áíáãíùñßæïõìå åáõôüí êáé áëëÞëïõò. Ìßá ëïãéêÞ åñþôçóç èá Þôáí
êáôÜ ðüóïí ïé Üíèñùðïé Ý÷ïõí áíÜãêç áðü ôÝôïéïõ åßäïõò
êáôçãïñéïðïéÞóåéò. Ç áðÜíôçóç äåí åßíáé ïýôå áðëÞ ïýôå åýêïëç ïýôå
áíáìöéóâÞôçôç Áí ìÜëéóôá óêåöôåß êáíåßò óå ðüóåò êáôçãïñßåò ôáõôï÷ñüíùò
ìðïñåß íá áíÞêåé ï êáèÝíáò áðü åìÜò, èá ìðïñÝóåé åõêïëüôåñá íá
êáôáíïÞóåé ãéáôß ç éóôïñßá ôçò áíèñùðüôçôáò äåí åßíáé ðáñÜ ç éóôïñßá ìéáò
áôåëåýôçôçò óåéñÜò êáôçãïñéïðïéÞóåùí. Êáé ìüíïí áí êñßíåé êáíåßò áðü ôï
áðïôÝëåóìá, ï êáèÝíáò áðü åìÜò äéáèÝôïíôáò Ýíáí éêáíü áñéèìü ôáõôïôÞôùí2
Ý÷åé ôïí ôñüðï áíÞêïíôáò êÜðïõ íá äéáöïñïðïéåßôáé áðü ôïõò õðïëïßðïõò.
Áõôü ðïõ ìå äéá÷ùñßæåé áðü ôïõò õðïëïßðïõò åßíáé ìå Üëëá ëüãéá áõôü ðïõ ìå
ôáõôßæåé ìå êÜðïéïõò. Äåí åßìáóôå ðáñÜ ç óõíéóôáìÝíç ôùí ôáõôïôÞôùí ìáò.
Óôï óõëëïãéêü ìáò âßï ìïéñáæüìáóôå áíáðüöåõêôá êáôáñ÷Þí êÜðïéïõ
åßäïõò ôáõôüôçôåò3, ôéò ïðïßåò óôç óõíÝ÷åéá åìðëïõôßæïõìå Þ áðåìðëïõôßæïõìå
êáôÜ êáíüíá áðü åðéëïãÞ. Ãéá ðáñÜäåéãìá ãåííÞèçêá áóõæçôçôß åëëçíßäá,
âáðôßóèçêá ÷ùñßò íá ôï óõíåéäçôïðïéþ ÷ñéóôéáíÞ ïñèüèïîç, ç êïéíùíéêÞ ìïõ
èÝóç êáé óõìðåñéöïñÜ, ôïõëÜ÷éóôïí ìÝ÷ñé êÜðïéá çëéêßá âñéóêüôáí óôçí
åõèýíç ôùí ãïíéþí ìïõ ôïõò ïðïßïõò åðßóçò äåí åðÝëåîá, åíþ óôç óõíÝ÷åéá
áöÝèçêá óå ìéá óåéñÜ êáôçãïñéïðïéÞóåùí, êõíÞãçóá êÜðïéåò Üëëåò êáé
áíôéóôÜèçêá óå áñêåôÝò.
ÅÜí áöáéñÝóåôå ôï ðñïóùðéêü óôïé÷åßï ôçò ðáñáðÜíù åîïìïëüãçóçò
ãåíéêåýïíôáò, åÜí ðñïóèÝóåôå ôá äéêÜ óáò ðáñáäåßãìáôá -ôá ïðïßá ìå ôç
óåéñÜ ôïõò ìðïñåßôå êÜëëéóôá íá ãåíéêåýóåôå- êáé åÜí ðñïóäþóåôå óôá
ðáñáäåßãìáôá ìéáí åíôïðéüôçôá «öèéùôéêÞ», ôüôå óõììåñßæåóôå êÜðïéïõò áðü
ôïõò ðñïâëçìáôéóìïýò ìïõ áíáöïñéêÜ ìå ôá æçôÞìáôá ôáõôüôçôáò.
Óå åðßðåäï ðñïóùðéêü êáé åñåõíçôéêü, ï ôüðïò ìïõ, ç Öèéþôéäá, ìå
åíäéáöÝñåé ðïëý ü÷é ìüíï áðü ôçí Üðïøç ôïõ «åßíáé» áëëÜ êõñßùò áðü ôçí
Üðïøç ôïõ «ãßãíåóèáé». Ç ñåõóôüôçôá ôïõ "ãßãíåóèáé" óå áíôßèåóç ìå ôçí
ðáãéüôçôá ôïõ «åßíáé» ìáò êáëåß íá âÜëïõìå Ýíá ÷åñÜêé óôï ìåëëïíôéêü
2. «Ç ãÞéíç ôáõôüôçôá ôïõ íÝïõ ðïëßôç ôïõ êüóìïõ ðåñéëáìâÜíåé Ýíá óýíïëï ïìüêåíôñùí
ôáõôïôÞôùí ðïõ îåêéíïýí áðü ôçí ïéêïãåíåéáêÞ, ôïðéêÞ, ðåñéöåñåéáêÞ, åèíéêÞ ôáõôüôçôá»
¸íôãêáñ ÌÏÑÅÍ - Áí Ìðñéæßô ÊÅÑÍ, Ãç-Ðáôñßäá, åêä. ÏäõóóÝáò, ÁèÞíá 1993.
3. ÁËÅÎÁÊÇÓ ÅëåõèÝñéïò, Ôáõôüôçôåò êáé Åôåñüôçôåò, óåë. 164
248 Ðüðç ÐïëõìÝñïõ
ðñïößë ôïõ ôüðïõ êáé áõôü óõíéóôÜ áöåíüò ìåí ôçí êëáóéêÞ áíèñþðéíç
ìáôáéïäïîßá: äéáìïñöþíù ôçí éóôïñßá Üñá õðÜñ÷ù êáé áöåôÝñïõ ìéá
ðáíáíèñþðéíç áëÞèåéá: Ýôóé üíôùò äéáìïñöþíåôáé ç éóôïñßá. ÊáèçìåñéíÜ
äéáðéóôþíïõìå ðùò ôï «åßíáé» äåí áðïôåëåß ðáñÜ ìéá áåíÜùò ðñïóáñìïóìÝíç
ìïñöÞ ôïõ «ãßãíåóèáé», Ýôóé þóôå ü,ôé ãßãíåôáé åßíáé.
Ïé ôáõôüôçôåò åßíáé Üìåóá óõíäåäåìÝíåò ìå ôï «åßíáé», åðß ôçò ïõóßáò
åìöáßíïõí ôçí ýðáñîç, üðùò åðßóçò êáé ôï áíôßèåôü ôçò ôçí áíõðáñîßá. Ïé
ôáõôüôçôåò åßíáé åê ðáñáëëÞëïõ óõíäåäåìÝíåò ìå ôï «ãßãíåóèáé», êáèïñßæïõí
ôï ìÝëëïí4. Ç ðñïóå÷ôéêÞ Ýñåõíá êáé ìåëÝôç ôùí ôáõôïôÞôùí åðïìÝíùò
óõíôåëåß óôç äçìéïõñãßá ôùí áíáðôõîéáêþí ðñïïðôéêþí åíüò ôüðïõ.
Óôï óçìåßï áõôü èá ãßíù ðåñéóóüôåñï ðáñáóôáôéêÞ êáé èá óáò èõìßóù ôçí
ðáëéÜ åêåßíç ëáìéþôéêç éóôïñßá - áíÝêäïôï ðïõ äéáäñáìáôßóôçêå ìÝóá óôç
äåêáåôßá ôïõ '50 - '60 ôï âñÜäõ ôçò ÌåãÜëçò ÐáñáóêåõÞò. Óôçí Ðëáôåßá
Ëáïý5 ï êüóìïò óõíùèåßôáé ãéá íá ðáñáêïëïõèÞóåé ìéá áðü ôéò êïñõöáßåò
åêäçëþóåéò ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò ëáôñåßáò, êïñõöáßá êáé ùò èÝìá êáé ùò èÝáìá,
ðïõ äéáäñáìáôßæåôáé ìÝóá óôï ãëõêý åëëçíéêü Ýáñ: ôçí ðåñéöïñÜ ôùí
åðéôáößùí áíÜ ôáò ïäïýò êáé ôáò ñýìáò ôçò ðüëåùò6. ÃëõêéÜ óôéãìÞ ãéá
ìéêñïýò êáé ìåãÜëïõò êáé êÜèå ôüóï áðü ôçí ðëáôåßá ðåñíÜ êé áðü 'íáò
åðéôÜöéïò ðïõ ôïí èáõìÜæåé ôï ðëÞèïò êáé ðéï ðïëý áð' üëïõò ôï äéêü ôïõ ôï
åêêëçóßáóìá. ÊÜðïéá óôéãìÞ îåðñïâÜëåé ï åðéôÜöéïò ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ,
ìéáò áñéóôïêñáôéêÞò ôüôå åíïñßáò ôçò Ëáìßáò- ôá ðåñéóóüôåñá
åíáðïìåßíáíôá äéáôçñçôÝá óðßôéá ôçò Ëáìßáò áíÞêïõí åêåß- ðïõ ãåéôïíåýåé
4. «Ç ôáõôüôçôá åßíáé Ýíá áðü ôá èÝìáôá ðïõ ÷ùñßæïõí ôçí êïéíùíßá ìáò óå éäåïëïãéêÜ
óôñáôüðåäá. Íïìßæù üôé õðÜñ÷ïõí êáß êÜðïéåò ðáñåîçãÞóåéò ãýñù áðü ôïí üñï, ðïõ âïçèïýí
áõôÝò ôéò óõãêñïýóåéò…Åãþ èá Ýëåãá üôé üðïéïò äåí ìðïñåß Þ äå èÝëåé íá äåé ôï æÞôçìá ôçò
ôáõôüôçôáò èá ìðïñïýóå ßóùò íá êáôáëÜâåé ôé èá ðåé «ëåßðåé ç ôáõôüôçôá». Ç ôáõôüôçôá äçëáäÞ
-åßíáé åñþôçìá- åßíáé ôñáãùäßá Þ êùìùäßá; ¼ðùò èá ðñïóðáèÞóù íá äåßîù, üôáí áíáäýåôáé
áõèåíôéêÜ, åßíáé äçìéïõñãßá.
Ôé äåí åßíáé ç ôáõôüôçôá; Ç ôáõôüôçôá äåí åßíáé ôáìðÝëá: "åãþ åßìáé áõôü". Áõôü ôï ðñÜãìá, ç
ôáìðÝëá, åßíáé ç ðáíïðëßá ìå ôçí ïðïßá êõêëïöïñåß ï áäýíáìïò, ï áíþñéìïò Üíèñùðïò, ãéá íá
ìç äåé ìÝóá ôïõ êáß íá ìç óõíäéáëå÷èåß ðñáãìáôéêÜ ìå ôïõò Üëëïõò. ¸ñ÷åôáé ìéá óôéãìÞ, üðïõ
áõôÞ ç ôáìðÝëá ðÝöôåé óå ìéá äéáäéêáóßá êáëëéôå÷íéêÞ, óå ìéá äéáäéêáóßá ðïëéôéêÞ, óå ìéá
äéáäéêáóßá øõ÷áíáëõôéêÞ êáß ç óôéãìÞ áõôÞ, üðïõ ç äïôÞ åßôå ç ðëáóôÞ ôáõôüôçôá ðÝöôåé, äåí
åßíáé õðï÷ñåùôéêÜ áñíçôéêÞ. Åßíáé äõíÜìåé ç þñá ôçò áíáäýóåùò ôïõ ðñïóþðïõ ìáò.
Áí áõôÜ ôá ôçëåãñáöÞìáôá ðïõ Þäç åîÝðåìøá óçìáßíïõí êÜôé, ôüôå ç ôáõôüôçôá äåí åßíáé ìéá
óôáôéêÞ åéêüíá, äåí åßíáé óôÜóç, åßíáé ðïñåßá. Ç ôáõôüôçôá âñßóêåôáé óå äéÜëïãï ìå ôçí øõ÷Þ
ìáò, ìå ôïõò Üëëïõò, ìå ôï óýíïëï. ¼ôáí áíáäõèåß áõèåíôéêÜ, åßíáé äçìéïõñãßá êáß ãé' áõôü
íïìéìïðïéïýìáóôå íá ìéëÜìå ãéá ôáõôüôçôá êáß ðïëéôéóìü» ÁÍÄÑÅÁÄÇÓ ÃéÜãêïò, «Ãßíå áõôüò
ðïõ åßóáé», ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé
Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë. 26-7
5. Ç ðéï ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôüôå (öïâïýìáé ìüíï ìÝ÷ñé ðïëý ðñüóöáôá) ðëáôåßá ôçò Ëáìßáò, ðïõ
Þôáí üíôùò ðëáôåßá (square) êáé ü÷é êýêëïò, ìå ôá ôñå÷ïýìåíá ü÷é áðü óéíôñéâÜíéá áëëÜ áðü
âñýóåò íåñÜ, êáé ôá ôåñÜóôéá ðëáôÜíéá íá óêéÜæïõí ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáöåíåßá, óôá ïðïßá
åêôüò áðü ôïõò íôüðéïõò îáðüóôáéíáí êáé ïé ôáîéäéþôåò.
6. Ïé ÅðéôÜöéïé åîáêïëïõèïýí íá ðåñéöÝñïíôáé êáé óÞìåñá áðü ôéò ôÝóóåñéò êåíôñéêÝò
ðëáôåßåò ôçò Ëáìßáò.
ìå ôçí åíïñßá ôùí Áãßùí Èåïäþñùí, åíïñßá áðü ôéò ðéï ëáúêÝò, ç
åðïíïìáæüìåíç ôá Ãýöôéêá, ãéáôß óå áõôÞí êáôïßêçóáí Ýðïéêïé åî Áéãýðôïõ
áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ ÉìðñáÞì. ÌÜëéóôá ïé äõï åêêëçóßåò âñßóêïíôáé ó÷åäüí
äßðëá. ÊÜðïéïé åíïñßôåò ôùí Áãßùí Èåïäþñùí âëÝðïíôáò ôïí ÅðéôÜöéï ôïõ
Áãßïõ ÍéêïëÜïõ áñ÷ßæïõí íá ìïõñìïõñßæïõí êáé íá êïéôïýí åíáãùíßùò ðñïò
ôçí êáôåýèõíóç ôïõ åðüìåíïõ åðéôáößïõ êáé ìüëéò îåêñßíïõí ôïí åðéôÜöéï ôïõ
Áãßïõ ÍéêïëÜïõ, ôïí äéêü ôïõò åðéôÜöéï äçëáäÞ , áñ÷ßæïõí íá öùíÜæïõí
÷áñïýìåíá êáé ðáèéáóìÝíá: «ÁðÜí' Áú-Èüäïõñïõò - êáô' Áú-Íéêüëáò».
Ôï ÷éïýìïñ -ôï áíÝêäïôï ôïõ ôüðïõ åí ðñïêåéìÝíù- ìáñôõñÜ ìå ôïí
êáëýôåñï ôñüðï ôçí áëÞèåéá ó÷åôéêÜ ìå ôéò ôáõôüôçôåò, êáé ôïõò üðïéïõò
äéáîéöéóìïýò óõíåðÜãåôáé ï áíôáãùíéóìüò óôïí ïðïßï óõíåéäçôÜ Þ
áóõíåßäçôá åìðëÝêïíôáé «ïé Ýôåñïé». ¸÷åé öõóéêÜ êé ï ôüðïò ìïõ ôéò äéêÝò ôïõ
åôåñüôçôåò . Äåí èá óôáèþ óå áõôÝò ôç óôéãìÞ åôïýôç, Üëëùóôå ðñüêåéôáé ãéá
Ýíá ìåãÜëï ôìÞìá ôïõ õðü ìåëÝôçí áíôéêåéìÝíïõ ìïõ. Ãåãïíüò åßíáé ðÜíôùò
üôé óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò éóôïñßáò ôçò ç Öèéþôéäá Þñèå áíôéìÝôùðç ìå
åôåñüôçôåò, êáô'áñ÷Þí ùò ôüðïò åýêïëá ðñïóâÜóéìïò -ôïõëÜ÷éóôïí óå Ýíá
ìåãÜëï ôçò ôìÞìá- êáé áðü ôç óôåñéÜ êáé áðü ôç èÜëáóóá.
Ç åôåñüôçôá ùò Ýíá âáèìü åßíáé êáé ìéá áíÜãêç åóùôåñéêÞ ôïõ áíèñþðïõ
ðñïêåéìÝíïõ íá ðñïóäéïñßóåé ôç äéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá. ÅëÝã÷ù ôïí åáõôü ìïõ
üôáí ôïí áíôéðáñáâÜëù ìå ôïí Üëëï, ôïí äéáöïñåôéêü. Ïäçãþ åðßóçò ôïí
åáõôü ìïõ óå êÜôé Üëëï, êÜôé äéáöïñåôéêü, áðü áõôü óôï ïðïßï ìå åãêëùâßæåé
ç ïìÜäá ìïõ. Ç áíÜãêç íá îå÷ùñßóù åßíáé êáô' áñ÷Þí ç áíÜãêç íá ÷ùñßóù
êáé óôç óõíÝ÷åéá íá äéá÷ùñßóù ôïí åáõôü ìïõ áðü ôïõò õðïëïßðïõò: áõôïß ïé
õðüëïéðïé åßíáé åðßóçò êáô'áñ÷Þí ïé äéêïß ìïõ ,ïé êÜèå ëïãÞò çìÝôåñïé, ïé
ïìÜäåò êáé ïé õðï-ïìÜäåò ðïõ ìå ðñïóäéïñßæïõí óôá åðéìÝñïõò óôïé÷åßá ôçò
ôáõôüôçôáò ìïõ. Ïé êÜèå ëïãÞò «óõí-» êáé «ïìü-» ìå ôïõò ïðïßïõò
ðïñåõüìáóôå óôçí ïéêïãÝíåéá, óôç äïõëåéÜ, óôç ãåéôïíéÜ, óôçí ðáñÝá, óôïí
ðïëéôéêü êáé óôïí èñçóêåõôéêü ÷þñï, óôçí åðéóôÞìç, óôïí óõíäéêáëéóìü, óôçí
ðüëç, óôç ÷þñá, óôïí êüóìï. Åßìáóôå åí ðïëëïßò êáé ìå ðïëëïýò: óõíÜäåëöïé,
óõíôïðßôåò, óõíäçìüôåò, óýíôñïöïé, ïìüèñçóêïé, ïìïúäåÜôåò, ïìïãåíåßò,
ïìïåèíåßò êáé öõóéêÜ ìå üëïõò óõíÜíèñùðïé.
Ï äÜóêáëüò ìïõ, ï êáèçãçôÞò ÃéÜãêïò ÁíäñåÜäçò7 áíáñùôéÝôáé: «Ðïéá
åßíáé ç ÅëëÜäá áõôÞ ðïõ óõíå÷þò ôáîéäåýåé êáé ðïõ ðñïóðáèïýìå üëïé ìáò íá
ðñïëÜâïõìå óáí ôïõò èáëáóóïðíéãìÝíïõò ðïõ êõíçãïýí êïëõìðþíôáò ôï
ìåãÜëï êáñÜâé;» ÓôÝêïìáé óôçí êïõâÝíôá ôïõ ãéáôß ì' áñÝóåé: ðñþôïí,
åìðåñéÝ÷åé ôçí áãùíßá åíüò åñåõíçôÞ ôïõ ïðïßïõ ôï áíôéêåßìåíï Ýñåõíáò
âñßóêåôáé óå Ýíá ðñïôóÝò äéáñêïýò áëëáãÞò^ äåýôåñïí, áíôéðáñáâÜëåé ôçí
ÅëëÜäá ìå Ýíá ìåãÜëï êáñÜâé- êëáóéêÞ åëëçíéêÞ ìåôáöïñÜ áðü ôá ÷ñüíéá
7. ÁÍÄÑÅÁÄÇÓ ÃéÜãêïò «Ðïëéôéóôéêüò Éìðåñéáëéóìüò êáé ÅèíéêÞ Ôáõôüôçôá» Ðñüëïãïò óôçí

åëëçíéêÞ Ýêäïóç ôïõ ô. Ï ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÏÓ ÉÌÐÅÑÉÁËÉÓÌÏÓ, Åêäüóåéò Çñüäïôïò, ÁèÞíá
1987, óåë.9 - 27
ôçò ïìçñéêÞò ðïßçóçò, õðáéíéóóüìåíïò ìå ôçí ðáñïìïßùóç «óáí ôïõò

èáëáóóïðíéãìÝíïõò ðïõ êõíçãïýí êïëõìðþíôáò ôï ìåãÜëï êáñÜâé» ðùò ßóùò
êÜðïéåò öïñÝò ôá ãåãïíüôá ìáò ðñïëáâáßíïõí ÷ùñßò íá Ý÷ïõìå ôçí åõ÷Ýñåéá
íá ôá ÷åéñéóôïýìå. Ì' Üëëá ëüãéá áãùíéÜ ãéá ôç öõóéïãíùìßá åíüò ôüðïõ, ôçí
ïðïßá âëÝðïõìå íá äéáìïñöþíåôáé äõóôõ÷þò êáé åñÞìçí ìáò. Áëëéþò
öïâÜôáé «ãéá üëá áõôÜ ðïõ èá ãßíïõí ãéá ìÝíá ÷ùñßò åìÝíá».
Ôçí ßäéá áãùíßá íïéþèïõìå êé åìåßò ãéá ôç Öèéþôéäá ôïõ 2003. ¸íá
êïììÜôé ôçò ÅëëÜäáò, áðü ôá ÷áñáêôçñéóôéêüôåñá, óôçí ðåñéöÝñåéá áëëÜ êáé
ðáñÜëëçëá óôï êÝíôñï ôçò, «ìéá ðåñßëçøç ÅëëÜäáò». ÐáñáöñÜæïíôáò ôçí
êïõâÝíôá ôïõ ÁíäñåÜäç èá áíáñùôçèþ ìå ôç óåéñÜ ìïõ: «Ðïéá åßíáé ç
Öèéþôéäá áõôÞ ðïõ óõíå÷þò ôáîéäåýåé êáé ðïõ ðñïóðáèïýìå üëïé ìáò íá
ðñïëÜâïõìå óáí ôïõò èáëáóóïðíéãìÝíïõò ðïõ êõíçãïýí êïëõìðþíôáò ôï
ìåãÜëï êáñÜâé;»
Áí èá 'ðñåðå íá ðåé êáíåßò äõï ëüãéá ãéá íá ÷áñáêôçñßóåé ôç Öèéþôéäá,
êáé áðü ôçí Üðïøç ôçò äéá÷ñïíßáò êáé áðü ôçí Üðïøç ôçò óõã÷ñïíßáò, áõôÜ
èá Þôáí: Ç Öèéþôéäá ìíçìïíåýåôáé áðü ôá ðñþôá êéüëáò ãñáðôÜ ìáò êåßìåíá
:áðü ôçí ÉëéÜäá êáé ôçí Ïäýóóåéá.ÓÞìåñá áðïôåëåß ôï êÝíôñï ôçò
çðåéñùôéêÞò ÅëëÜäáò (ç Ëáìßá áðïôåëåß Ýäñá ôçò ÐåñéöÝñåéáò ÁíáôïëéêÞò
ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò), åßíáé ìå Üëëá ëüãéá Ýíá óôáõñïäñüìé ïõóéáóôéêÜ, ìå ôá
ìåéïíåêôÞìáôá êáé ôá ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ ðáñïõóéÜæïõí ôá óôáõñïäñüìéá:
åßíáé åýêïëá áðü ôçí Üðïøç ôçò åðéêïéíùíßáò, óðÜíéá üìùò áðïôåëïýí ôïí
ðñïïñéóìü êÜðïéïõ. Åýêïëá ðñïóâÜóéìïò ôüðïò: äýï þñåò ìüíï ìáêñéÜ áðü
ôçí ðñùôåýïõóá êáé ôñåéò áðü ôçí óõìðñùôåýïõóá. Ìå ðáñÜêôéåò, áëëÜ êáé
ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò ðïõ ðñïóöÝñïíôáé ãéá åíáëëáêôéêü ôïõñéóìü, ìå Üöèïíåò
èåñìÝò ðçãÝò.
Áõôü ðïõ ðñÝðåé êõñßùò íá ôïíßóïõìå åßíáé üôé ç Öèéþôéäá Ý÷åé âéþóåé ìå
ôï äéêü ôçò ôñüðï Þäç áðü ôçí áñ÷áéüôçôá áëëÜ êáé óôç äéÜñêåéá ôùí
âõæáíôéíþí êáé ìåôáâõæáíôéíþí ÷ñüíùí ôçí ïéêïõìåíéêüôçôá ðïõ áðïêôÜ
Ýíáò ôüðïò ðïõ áðïôåëåß ðÝñáóìá, óôáèìü êáé óçìåßï áíáöïñÜò ãéá ôïõò
äéåñ÷üìåíïõò. ¸íáò êáëüò ôüðïò äçëáäÞ. ¸íáò ÷ñÞóéìïò ôüðïò, Ýíáò
ðïëéôéóìÝíïò ôüðïò, õðü ôçí Ýííïéá: Ýíáò ôüðïò ðïõ äéåõêïëýíåé. ÐÜíôá ç
Öèéþôéäá õðÞñîå áõôïý ôïõ åßäïõò ï ðïëéôéóìÝíïò ôüðïò, ãéáõôü êáé óå üëåò
ôéò éóôïñéêÝò ðåñéüäïõò ( ìáæß ìå ôç ãåéôïíéêÞ ôçò Âïéùôßá) Ý÷åé ìéá Ýíôïíç
ðáñïõóßá: äåí åßíáé ôõ÷áßåò ïýôå ïé Èåñìïðýëåò ôçò áñ÷áéüôçôáò, ïýôå ïé
ìÜ÷åò óôïí êÜìðï ôïõ Óðåñ÷åéïý ,îåêéíþíôáò áðü åêåßíåò ôçò åëëçíéêÞò êáé
ñùìáúêÞò áñ÷áéüôçôáò, ìÝ÷ñéò åêåßíåò ôùí âõæáíôéíþí êáé åðáíáóôáôéêþí
÷ñüíùí. ¼ðùò åðßóçò äåí åßíáé ôõ÷áßá ç åðéëïãÞ ôçò Öèéþôéäáò ùò Ýäñáò
ôïõ áíôÜñôéêïõ. ÓôáèÞêáìå ðñü÷åéñá óå áêñáßåò ÷ñïíéêÝò êáé éóôïñéêÝò
óôéãìÝò. Äåí åßíáé ïé ìüíåò. Áíáêåöáëáéþíïíôáò , áõôüò ï ôüðïò ðåñðáôéÝôáé
äéáñêþò.
Ðþò ðåñðáôéÝôáé; Áðü ðïéïõò ðåñðáôéÝôáé; «ÌÝóá óå ðüëåéò äß÷ùò ìíÞìç
êõêëïöïñïýí ðïëßôåò ÷ùñßò ôáõôüôçôá», åðáíÝñ÷åôáé óå ìéáí áðïóôñïöÞ ôïõ

êáé ðÜëé ï ÁíäñåÜäçò. Ç ìíÞìç üìùò åßíáé Ýíá ðáæë ðïõ ðñÝðåé íá ôï
óõíôáéñéÜîïõìå êïììÜôé êïììÜôé - ðñÜãìá åîáéñåôéêÜ äýóêïëï ðñþôïí ãéáôß
ùò Ýíá âáèìü äåí áðïôÝëåóå áñ÷éêü ôïõëÜ÷éóôïí óôü÷ï áõôÞò ôçò äéáôñéâÞò.
ÁíôéèÝôùò áõôÞ ç äéáôñéâÞ èá Ýðñåðå íá áíáæçôÞóåé ôç ìíÞìç óå Üëëåò
åéäéêüôåñåò åðéóôçìïíéêÝò éóôïñéêÝò åñãáóßåò áíáöïñéêÜ ìå ôçí ðåñéï÷Þ.
Äõóôõ÷þò äåí õðÜñ÷ïõí. Áöèïíïýí ïé åîáßñåôïé éóôïñéïäßöåò8, üìùò
ïõóéáóôéêÞ ìåëÝôç êáé Ýñåõíá ôçò ðåñéï÷Þò äåí Ý÷åé ãßíåé^ äåýôåñïí ç ìíÞìç
óêáëßæåé ðëçãÝò, áíáìï÷ëåýåé ðÜèç, èõìÜôáé êáé èõìßæåé^ ôñßôïí èá ìðïñïýóå
ßóùò êÜðïéïò íá áíôéôÜîåé: óå ìéá åðï÷Þ ðïëõðïëéôéóìéêüôçôáò óå ôé
åîõðçñåôåß ç ìíÞìç ðïõ åðéìÝíåé óôç äéáôÞñçóç ôçò éäéáéôåñüôçôáò; Ï
ðëïõñáëéóìüò9 åããõÜôáé Üñáãå ôçí áíáíÝùóç êáé ôçí áíáâÜèìéóç; Óôï
åðßðåäï ôùí èåôéêþí åðéóôçìþí áõôü üíôùò óõìâáßíåé. Óôï åðßðåäï ôçò
êïéíùíéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò ôá ðñÜãìáôá äõóôõ÷þò öáßíåôáé ðùò äåí åßíáé
ïýôå ôüóï áéóéüäïîá êáé êõñßùò ïýôå ôüóï åýêïëá. Ç äéáôÞñçóç ôçò
éäéáéôåñüôçôáò åßíáé Ýíá öëÝãïí æÞôçìá: áðü ôç ìßá åßíáé áðáñáßôçôç ãéáôß
«Ýíáò êüóìïò áëëåñãéêüò óôï ðáñåëèüí ôïõ åßíáé Ýíáò êüóìïò ÷ùñßò
ôáõôüôçôá, åõÜëùôïò óôéò ìéìÞóåéò, áíßêáíïò íá äçìéïõñãÞóåé áëëÜ êáé íá
õðåñáóðéóôåß ðïëéôéêÜ ôéò äçìéïõñãßåò ôïõ10» êáé áðü ôçí Üëëç ïé
éäéáéôåñüôçôåò áðïôåëïýí óçìåßï ôñéâÞò.
Ïé éäéáéôåñüôçôåò åßíáé ãåíéêþò åëêõóôéêÝò. Ï êáèÝíáò ìáò åßíáé åõÜëùôïò
óôï îå÷ùñéóôü -üñá ôéò ãáóôñéìáñãéêÝò óðåóéáëéôÝ. Ç Öèéþôéäá Ý÷åé Üñáãå
ôéò äéêÝò ôçò ðïëéôéóôéêÝò óðåóéáëéôÝ êáé ðïý; Ùò Ýíá ðïëý ìåãÜëï âáèìü ïé
ðïëéôéóôéêÝò óõëëïãéêÝò (êõñßùò) äñáóôçñéüôçôåò åßíáé óõíäåäåìÝíåò ìå ôç
ëáïãñáößá: óõëëïãÞ êáé Ýêèåóç ðáëáéüôåñùí ëåéôïõñãéêþí óêåõþí,
êåíôçìÜôùí, ôïðéêÝò åíäõìáóßåò, ôïðéêÝò ãéïñôÝò, ðáíçãýñéá, Ýèéìá
áðïêñéÜôéêá, åêèÝóåéò øùìéïý ê. Ü. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá êïììÜôé ðïëéôéóôéêþí
äñáóôçñéïôÞôùí ðïõ äåí áöïñÜ üìùò ïýôå óôçí êáèçìåñéíüôçôá ïýôå óôï
ðáñüí : áíôéêáôïðôñßæïõí Ýíá êïììÜôé æùÞò ðáñåëèïýóçò ùò åðß ôï ðëåßóôïí.
8. «…Áõôü ðïý óõíôåëÝóôçêå êáôÜ ôéò ôåëåõôáßåò äýï äåêáåôßåò áðïôåëåß ðñáãìáôéêÞ
åðáíÜóôáóç óôçí åëëçíéêÞ Éóôïñéïãñáößá. ÐáñÜ ôéò äõóêïëßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí åîáóöÜëéóç
ðüñùí Þ ìå ôç äõíáôüôçôá ðñüóâáóçò óå áñ÷åéáêü õëéêü (ç êáôÜóôáóç ôùí áñ÷åßùí åßíáé
åëÜ÷éóôá éêáíïðïéçôéêÞ óôçí ÅëëÜäá) êáé ðáñÜ ôçí åëëéðÞ åíçìÝñùóç ãýñù áðü ôéò åîåëßîåéò
óôçí åõñùðáúêÞ êáé âïñåéïáìåñéêáíéêÞ Éóôïñéïãñáößá, ç åëëçíéêÞ éóôïñéïãñáößá óôçí ÅëëÜäá
ðñïðïñåýåôáé ðéá áíáíôßññçôá ôçò áíôßóôïé÷çò Ýñåõíáò óôï åîùôåñéêü» ÁëÝîáíäñïõ
ÊÉÔÑÏÅÖ, «ÓõíÝ÷åéá êáé áëëáãÞ óôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ éóôïñéïãñáößá» áðü ôïí ô. ÅèíéêÞ
ôáõôüôçôá êáé Åèíéêéóìüò óôç íåüôåñç ÅëëÜäá, ÅéóáãùãÞ ÅðéìÝëåéá ÈÜíïõ ÂÅÑÅÌÇ,
Ìïñöùôéêü ºäñõìá ÅèíéêÞò ÔñáðÝæçò, ÁèÞíá 1999
9. ÂÁÊÁËÉÏÓ ÈáíÜóçò, «Ðëïõñáëéóìüò -Ïéêïõìåíéêüò Ðëïõñáëéóìüò. Ôï ðñüâëçìá
äéáìüñöùóçò íÝïõ ðïëéôéóìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò», ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ
Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ , ÊïìïôçíÞ 8-9 Éïõëßïõ 1994
ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÉÄÇÓ ÓôÝöáíïò, «ÅèíïðïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá êáé ðëïõñáëéóìüò» ÐïëéôéóôéêÞ
Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ , ÊïìïôçíÞ 8-9 Éïõëßïõ 1994
10. Ã.Á. ü. ð.
Ïé ëáïãñáöéêÝò åêäçëþóåéò åßíáé âåâáßùò óåâáóôÝò, ðáñüëá áõôÜ

ëåéôïõñãïýí in vitro, ôåëåôïõñãéêÜ, ìïõóåéáêÜ^ åßíáé ðñïöáíÝò üôé âïçèïýí
Ýíáí ëáü íá êïéíùíÞóåé ôùí á÷ñÜíôùí ìõóôçñßùí ôïõ, üðùò åßíáé ðñïöáíÝò
üôé êÜèå ëáüò Ý÷åé áíÜãêç áðü ôçí ýðáñîç áõôþí ðïõ ïíïìÜæïõìå Þèç êáé
Ýèéìá ãéá íá áéóèáíèåß ôçí ßäéá ôçí ýðáñîÞ ôïõ, ôçí ôáõôüôçôÜ ôïõ. Õð' áõôÞí
ôçí Ýííïéá ïé ëáïãñáöéêïý ôýðïõ åêäçëþóåéò ðáñáðÝìðïõí óôïõò
êáâáöéêïýò ÐïóåéäùíéÜôáò^ ìÝóá áðü ôçí õðáéíéêôéêüôçôá êáé ôïí
óõìâïëéóìü ôçò ðïéçôéêÞò ãñáöÞò áíáäýåôáé üëç ç ôñáãéêüôçôá åíüò ëáïý
ðïõ áðëþò øçëáößæåé ôá ôåëåõôáßá áðïìåéíÜñéá ìéáò ôáõôüôçôáò - ðñïóþðïõ
ðïõ ÷Üíåôáé.
Èá êëåßóù ìå Ýíá ðáñÜäåéãìá Ý÷ïíôáò ðëÞñùò ôç óõíáßóèçóç üôé óôïí
åëÜ÷éóôï ÷ñüíï ôçò åéóÞãçóçò ìüíï íýîåéò ìðïñïýóá íá êÜíù ðÜíù óå Ýíá
èÝìá ìå ôï ïðïßï áó÷ïëïýìáé ÷ñüíéá êáé ôï ïðïßï âñßóêåôáé áêüìá õðü
ìåëÝôçí:
Ìéá áðëïõóôåõôéêÞ11 êáé êïíôüèùñç ìáôéÜ âëÝðåé ôïõò Öèéþôåò
ìðáóôïõíüâëá÷ïõò, ìå ôï ÷áñáêôçñéóôéêü «áîÜí» ðïõ óõãêüðôåé ôéò ëÝîåéò ,
ìå ìéá åðßóçò ÷áñáêôçñéóôéêÞ áöÝëåéá - ìßãìá êáëïóýíçò êáé åõÞèåéáò, ìå
ôçí Ýðáñóç ôïõ ðáëáéïåëëáäßôç êáé ôçí ðáôÝíôá ôïõ áðáßäåõôïõ. Âåâáßùò äåí
åßíáé Ýôóé ïé Öèéþôåò. Åßíáé âåâáßùò êáé Ýôóé ïñéóìÝíïé Öèéþôåò. Êõñßùò áí
ðñüêåéôáé ãéá óõãêåêñéìÝíç èåáôñéêÞ ÷ñÞóç. ¼÷é üìùò ìüíïí Ýôóé. Ïýôå
ðÜíôá Ýôóé , ïýôå êõñßùò Ýôóé, ïýôå ãéá ðÜíôá Ýôóé. Êáé áõôü äéüôé ïé Üíèñùðïé
åßíáé Ýíá åîåëßîéìï êáé åîçãÞóéìï åßäïò, ðïõ óçìáßíåé: ç óõìðåñéöïñÜ ôïõò
åßíáé êáé æÞôçìá óõíèçêþí. Óôçí áíáæÞôçóç ôùí óõíèçêþí ëïéðüí
äéáðéóôþóáìå üôé ç óõëëïãÞ ôùí ðëçñïöïñéþí åßíáé áñêåôÜ êïðéþäçò,
áêñéâþò åðåéäÞ ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí ôüðï ðïõ äéáäñáìÜôéóå óçìáíôéêü ñüëï
óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò åëëçíéêÞò éóôïñßáò ÷ùñßò ðáñÜëëçëá íá Ý÷åé
åðéôåõ÷èåß óå éêáíïðïéçôéêü êáé åðáñêÞ âáèìü ç éóôïñéêÞ Ýñåõíá êáé ìåëÝôç
ôçò ðåñéï÷Þò.
Åëðßæïõìå íá ìáò áîéþóåé ï èåüò íá âÜëïõìå üëïé ôï ëéèáñÜêé ìáò üðùò
åóåßò ìå ôïýôï ôï óõíÝäñéï12.
11. Edward W. SAID, Äéáíïïýìåíïé êáé Åîïõóßá, ó.50 «Ôßðïôá äåí óõíáíôÜôáé óõ÷íüôåñá óôï
äçìüóéï ëüãï áðü ôéò öñÜóåéò ôïõ ôýðïõ "ïé ¢ããëïé", "ïé ¢ñáâåò", "ïé Áìåñéêáíïß", "ïé
Áöñéêáíïß", êáèåìéÜ áðü ôéò ïðïßåò äåí öÝñíåé áðëþò óôï íïõ ìéá ïëüêëçñç êïõëôïýñá, áëëÜ
óõã÷ñüíùò êáé ìéá ðïëý óõãêåêñéìÝíç íïïôñïðßá». Ðáñüìïéá áíáöïñÜ ãéá ôïí ñüëï ôùí
óôåñåïôýðùí ãßíåôáé êáé óôï âéâëßï ôïõ ßäéïõ ORIENTALISM - Western conceptions of the
orient, Penguin Books, reprinted with new afterward 1995, p. 26
12. Ôï 2ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, åßíáé ìéá ðñùôïâïõëßá ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ
Óôáõñïý (äçìïôéêü äéáìÝñéóìá ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí). Ìå ôç Öèéþôéäá Ý÷ïõí áó÷ïëçèåß ðïëëïß
íôüðéïé êõñßùò éóôïñéïäßöåò, îåêéíþíôáò áðü ôç ëáïãñáößá, ôçí éóôïñßá, ôçí åêðáßäåõóç, ôéò
ôÝ÷íåò, ôçí áñ÷áéïëïãßá, ôç ãëþóóá, ôç èñçóêåßá. Ç åñãáóßá ôïõò åßíáé êõñßùò åñãáóßá
êáôáãñáöÞò êáé ç ðñïóöïñÜ ôïõò åßíáé ðïëýôéìç ãéá ôçí éóôïñßá ôïõ ôüðïõ êáé ôçí Ýñåõíá.
Ìåëåôþíôáò ôïõò éóôïñéïäßöåò ôçò ðåñéï÷Þò äéêáéïëïãåß êáíåßò åí ðïëëïßò ôï ãåãïíüò üôé
èåùñïýí ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá êÜôé óáí ðñïóùðéêÞ ôïõò õðüèåóç. Ùò Ýíá ìåãÜëï âáèìü åßíáé
ÁÃÃÅËÏÐÏÕËÏÓ Ãéþñãïò, «ÅèíïôéêÝò ÏìÜäåò êáé ôáõôüôçôåò», óôá Óýã÷ñïíá èÝìáôá, 1997,63:
18-25.
ÁÃÑÁÖÉÙÔÇÓ ÄçìïóèÝíçò, «Ðïëéôéóìéêü / Ðïëéôéóôéêü: Ôï ÁâÝâáéïí ôçò ÏñéïèÝôçóçò», áðü ôïí
ô. «Åìåßò êáé ïé ¢ëëïé» - ÁíáöïñÜ óôéò ÔÜóåéò êáé ôá Óýìâïëá, Åèíéêü ÊÝíôñï Êïéíùíéêþí
Åñåõíþí, Åêäüóåéò ôõðùèÞôù ÃÉÙÑÃÏÓ ÄÁÑÄÁÍÏÓ, ÁèÞíá, 1999, óåë.39-46
ÁÃÑÁÖÉÙÔÇÓ ÄçìïóèÝíçò, ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÅÓ ÁÍÁÄÉÐËÙÓÅÉÓ, Åêäüóåéò ÈÅÙÑÉÁ, ÁèÞíá
1983
ÁËÅÎÁÊÇÓ ÅëåõèÝñéïò Ð. , Ôáõôüôçôåò êáé åôåñüôçôåò: óýìâïëá, óõããÝíåéá, êïéíüôçôá óôçí
ÅëëÜäá - ÂáëêÜíéá , Åêäüóåéò Äùäþíç, ÁèÞíá 2001
ÁÍÄÑÅÁÄÇÓ ÃéÜãêïò, «Ãßíå áõôüò ðïõ åßóáé», óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ
Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë.87 - 99
ÁÍÄÑÅÁÄÇÓ ÃéÜãêïò, «Ï ðïëéôéóìüò êáé ïé äéåèíåßò ó÷Ýóåéò», Ôï ÂÞìá, Ãíþìåò, 30 -03 1997
ÁÍÄÑÅÁÄÇÓ ÃéÜãêïò, «Ï ðïëéôéóìüò ðñÝóâçò óå äõóìÝíåéá», Ôï ÂÞìá, Ãíþìåò, 16- 11- 1997
ÁÍÄÑÅÁÄÇÓ ÃéÜãêïò, «Ðïëéôéóôéêüò Éìðåñéáëéóìüò êáé ÅèíéêÞ Ôáõôüôçôá» -Ðñüëïãïò óôçí
åëëçíéêÞ Ýêäïóç ôïõ ô. Ï ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÏÓ ÉÌÐÅÑÉÁËÉÓÌÏÓ, Åêäüóåéò Çñüäïôïò, ÁèÞíá 1987,
óåë. 9 - 27
ÁÍÔÅÑÓÏÍ ÌðÝíåíôéêô, ÖáíôáóéáêÝò Êïéíüôçôåò. Óôï÷áóìïß ãéá ôéò áðáñ÷Ýò êáé ôç äéÜäïóç
ôïõ åèíéêéóìïý, Åêäüóåéò ÍåöÝëç, ÁèÞíá 1997
ÂÁÊÁËÉÏÓ ÈáíÜóçò, «Ðëïõñáëéóìüò -Ïéêïõìåíéêüò Ðëïõñáëéóìüò. Ôï ðñüâëçìá äéáìüñöùóçò
íÝïõ ðïëéôéóìéêïý ðåñéâÜëëïíôïò», óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý,
IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995,óåë. 58-73
BALIBAR Etienne êáé WALLERSTEIN Immanuel, ÖõëÞ, ¸èíïò, ÔÜîç: Ïé Äéöïñïýìåíåò
Ôáõôüôçôåò, Ï Ðïëßôçò, ÁèÞíá 1991 [ðñþôç ãáëëéêÞ Ýêäïóç 1988].
ðñïóùðéêÞ ôïõò õðüèåóç ãéáôß ÷Üñéò óôçí ðñïóùðéêÞ ôïõò åñãáóßá, óôçí ðñïóùðéêÞ ôïõò
ðñïóðÜèåéá êáé óôï ðñïóùðéêü ôïõò åíäéáöÝñïí Ý÷åé äéáóùèåß ôï ÷èåò áõôÞò ôçò ðåñéï÷Þò. Óôï
2ï ÓõíÝäñéï óõììåôåß÷áí ìå åéóçãÞóåéò ôïõò ïé:
ÄÁÂÁÍÅËËÏÓ Íéêüëáïò, «Ðëáíüäéïé êáé óôåãáóìÝíïé öùôïãñÜöïé ôçò Ëáìßáò, É9ïò-20ïò áé.»
ÄÅËÇÌÐÏÕÑÁÓ ×ñÞóôïò, «ÅëëÜò - ¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò» (Öèéþôåò, ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò)
ÆÁÌÐÅÈÁÍÇÓ ÂÜéïò, «Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò êáôáãñáöÞò
ôçò. Ôï óõíáéóèçìáôéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò - Ç ðåñßðôùóç ôçò
Öèéþôéäáò»
ÆÇÓÇÓ ÉùÜííçò Â., «Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ».
ÆÇÓÇÓ Êþóôáò, «Ìåôïéêåóßá áãùíéóôþí ôïõ 1821: Áðü ôá ¢ãñáöá óôç Öèéþôéäá»
ÊÁÍÅËËÏÓ Âáóßëåéïò, «ÏîõÜ - ÓáñÜíôáéíá» (Éóôïñßá - èñýëïé - ðáñáäüóåéò )
ÊÏÕËÔÏÕÊÇÓ ËÜìðñïò Óôåö., «Ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò»
ÊÕÑÏÄÇÌÏÓ ÇñáêëÞò, «¸èéìá êáé ÷ïñïß Íåïìïíáóôçñéùôþí Öèéþôéäáò»
ËÅËÇÓ Ãåþñãéïò Ê. È., o «Äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ èåóìïý ôùí Äçìïãåñüíôùí Æçôïõíßïõ êáé
Ðáôñáôæéêßïõ êáé óõíåäñéáêÞ óýíáîç áõôþí óôç äéÜñêåéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò» o «Ìéá
éäéüìïñöç ðþëçóç - ðáñá÷þñçóç ôùí êôçìÜôùí ôùí ÷ùñéþí Ðåëáóãßáò, Ìýëùí êáé ôïõ
ïéêéóìïý Ìá÷áëÜ, óôïí Á÷ìÝô åöÝíôé ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1821»
ÌÉ×ÅËÇÓ ÁèáíÜóéïò É., «Ç éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, (1921-1944)»
ÌÐÏÕÃÉÁ ÐïëõîÝíç, «Ïé êôéóôïß, êåñáìïóêåðåßò ôÜöïé ôçò êïéëÜäáò ôïõ Óðåñ÷åéïý ìå
áöïñìÞ ôçí åýñåóç åíüò íÝïõ óôï Áñãõñï÷þñé ÕðÜôçò»
ÍÁÔÓÉÏÓ ÄçìÞôñéïò È., «Ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôïõ Éåñïý Íáïý ôçò "Áñ÷ïíôéêÞò" Ëáìßáò
18ïò áé.»
ÐÁÐÁÍÁÃÉÙÔÏÕ ÔñéáíôÜöõëëïò, «Ç ôéìùñßá ôïõ Áßáíôá Ëïêñïý êáé ïé åî áõôÞò óõíÝðåéåò
ãéá ôïõò Ëïêñïýò ùò áöåôçñßá ìéáò Üëëçò èåþñçóçò ôçò Ýêâáóçò ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ».
ÐÁÔÑÉÊÁÑÁÊÏÕ - ÈÅÏÄÙÑÏÕ Áöñïäßôç, «Ôï ãáéïêôçôéêü êáèåóôþò óôï ÷ùñéü ÖñáíôæÞ
óôá áìÝóùò ìåôåðáíáóôáôéêÜ ÷ñüíéá âÜóåé ôïõ Ðáñá÷ùñçôçñßïõ óôï ÂÜóï Ìáõñïâïõíéþôç».
ÐÏËÕÌÅÑÏÕ Ðüðç, «ÐïëéôéóôéêÞ Öèéþôéäá: ÆçôÞìáôá ôáõôüôçôáò êáß áíÜðôõîçò»
ÂÅËÔÓÏÓ Ãéþñãïò, «Ç óçìåéùôéêÞ ôçò åëëçíéêüôçôáò», áðü ôïí ô. ¼øåéò ôçò ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò
ôïõ 19ïõ áéþíá, åðéìÝëåéá Ä. Ã. ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí ôçò «ÅÓÔÉÁÓ», ÁèÞíá 1981, óåë.
225 - 233
ÂÅËÔÓÏÓ Ãéþñãïò, «Ìðïñïýìå íá åßìáóôå äéáíïïýìåíïé óÞìåñá óôçí ÅëëÜäá;» áðü ôïí ô. Ç
ÅëëÜäá óå åîÝëéîç, Åêäüóåéò ÅîÜíôáò , ÁèÞíá 1986
ÂÅÑÅÌÇÓ ÈÜíïò, «Áðü ôï åèíéêü êñÜôïò óôï Ýèíïò äß÷ùò êñÜôïò. Ôï ðåßñáìá ôçò ÏñãÜíùóçò
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò», áðü ôïí ô. ÅèíéêÞ ôáõôüôçôá êáé Åèíéêéóìüò óôç íåüôåñç ÅëëÜäá,
ÅéóáãùãÞ - ÅðéìÝëåéá ÈÜíïõ ÂåñÝìç, Ìïñöùôéêü ºäñõìá ÅèíéêÞò ÔñáðÝæçò, ÁèÞíá 1999, óåë. 27 -
49
ÂÑÕÆÁÓ Ê., Ðáãêüóìéá Åðéêïéíùíßá êáé ÐïëéôéóôéêÝò Ôáõôüôçôåò, Gutenberg, 1997, ÁèÞíá.
BRAUDEL F., Ç Ìåóüãåéïò: Üíèñùðïé êáé ðïëéôéóìéêÞ êëçñïíïìéÜ [Fernard BRAUDEL,
Georges DUBY; [óå óõíåñãáóßá ìå] Roger ARNALDEZ ... [ê.Ü.] ìåôÜöñáóç Êþóôáò ÁÍÔÕÐÁÓ,
Åêäüóåéò ÁëåîÜíäñåéá ÁèÞíá, 1990
ÃÁÂÑÉÇË, ÃéÜííçò , «ÐïëéôéóìéêÞ èåþñçóç ôùí ïñãáíþóåùí», óôïí ô. ÄñÜóç êáé óýóôçìá,
ÅðéìÝëåéá É. ÔÓÉÂÁÊÏÕ, Åêäüóåéò ÈåìÝëéï, 1995, óåë. 185-265
ÃÅÑÌÁÍÏÓ ÄçìÞôñçò, «×þñïò êáé ÐïëéôéóìéêÞ Ôáõôüôçôá óôï Åëëçíéêü Ó÷ïëåßï» áðü ôïí ô.
«Åìåßò êáé ïé ¢ëëïé»- ÁíáöïñÜ óôéò ÔÜóåéò êáé ôá Óýìâïëá, Åèíéêü ÊÝíôñï Êïéíùíéêþí Åñåõíþí,
Åêäüóåéò ôõðùèÞôù ÃÉÙÑÃÏÓ ÄÁÑÄÁÍÏÓ, ÁèÞíá, 1999
ÃÉÁÍÍÁÑÁÓ ×ñÞóôïò, «Åëëçíéóìüò êáé ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç», óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé
ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995,óåë. 150 - 154
ÃÉÁÍÍÁÑÁÓ ×ñÞóôïò, «Èñçóêåßá êáé Åëëçíéêüôçôá», áðü ôïí ô. ¼øåéò ôçò ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò
ôïõ 19ïõ áéþíá, åðéìÝëåéá Ä. Ã.ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí ôçò «ÅÓÔÉÁÓ», ÁèÞíá 1981, óåë. 243 - 248
ÃÊÅÖÏÕ - ÌÁÄÉÁÍÏÕ ÄÞìçôñá, «Áíèñùðïëïãßá ïßêïé: Ãéá ìéá êñéôéêÞ ôçò Ãçãåíïýò
Áíèñùðïëïãßáò», ðåñ. ÄÉÁÂÁÆÙ 323, óåë. 44-51, 1993
ÄÇÌÁÑÁÓ Á., «Ç åêðáßäåõóç öïñÝáò äéáìüñöùóçò êáé åã÷Üñáîçò ôçò åëëçíéêüôçôáò»,
áðü ôïí ô. ¼øåéò ôçò ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò ôïõ 19ïõ áéþíá, åðéìÝëåéá Ä. Ã.ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí
ôçò «ÅÓÔÉÁÓ», ÁèÞíá 1981, óåë. 235 - 241
ÄÉÁÌÁÍÔÏÕÑÏÓ Ð. - Í. É., «Åëëçíéóìüò êáé Åëëçíéêüôçôá», áðü ôïí ôüìï ÅËËÇÍÉ-
ÓÌÏÓ - ÅËËÇÍÉÊÏÔÇÔÁ -Éäåïëïãéêïß êáé âéùìáôéêïß Üîïíåò ôçò íåïåëëçíéêÞò êïéíùíßáò,
åðéìÝëåéá Ä. Ã. ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí ôçò "ÅÓÔÉÁÓ" É. Ä. ÊÏËËÁÑÏÕ & ÓÉÁÓ Á.Å., ÁèÞíá
1983, óåë. 51 - 58
EGAN ÄÞìçôñá, «Ï Åëëçíéóìüò óôá ðëáßóéá ôïõ ðïëõðïëéôéóìïý óôçí Áõóôñáëßá» óôïí ô.
ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ»,
1995,óåë.87 - 99
ÓÏÕËÉÏÓ Ãåþñãéïò, «Ç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò 5çò ÌáÀïõ 1897: Ìéá "Üôõ÷ç" ìÜ÷ç åíüò
"Üôõ÷ïõ" ðïëÝìïõ»
ÓÐÁÍÏÓ Âáóßëåéïò, «ÓõìâïëÞ óôïí Åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôïõ Èáõìáêïý»
ÓÐÁÍÏÓ Êþóôáò, «Ïé áöéåñùôÝò ôçò ÊáÀôóáò (ÌáêñõñÜ÷çò) ôçò ðñþôçò ãñáöÞò (1640 ci)
óôçí ðñüèåóç ôçò Ñåíôßíáò»
ÓÐÕÑÏÐÏÕËÏÓ Çëßáò, «Éóôïñßá êáé äñáóôçñéüôçôåò ôïõ Óõëëüãïõ Óõíôáîéïý÷ùí Äçìïóßùí
ÕðáëëÞëùí Íïìïý Öèéþôéäáò»
ÓÔÁÌÏÕÄÇ Áéêáôåñßíç, «ÁíáóêáöÝò óôçí ðáñáëßá Ðåëáóãßáò», «Ï äñüìïò öÝñíåé óôï öùò
ìéá îå÷áóìÝíç êëáóéêÞ ðüëç»
ÔÆÉÂÅËÅÊÇ - ÐÏËÕÌÅÑÏÐÏÕËÏÕ Ìáñßá, «×Üíéá êáß ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò» (19ïò -
20ïò áé.)
ÔÆÏÕÌÅÊÇÓ ÈïäùñÞò, «ÐñïóöõãéêÝò åãêáôáóôÜóåéò óôç Öèéþôéäá êáôÜ ôï á´ ìéóü ôïõ 20ïý áé.»
ÔÏÕÌÁÍÉÄÏÕ - ÐÁÔÓÉÍÁÊÉÄÏÕ ÓõìÝëá, «Ç êáôÜ êáéñïýò åãêáôÜóôáóç ÅëëÞíùí
Ðïíôßùí ðñïóöýãùí ôïõ Ðüíôïõ êáé ÊáõêÜóïõ óôç Öèéþôéäá»
ÔÓÅËÏÓ ÌðÜìðçò, «ÌåôáóôÝãáóç ïéêéóìïý Í. ÂñÜ÷áò óôï Óôáõñü Öèéþôéäáò»
ÊÁËÏÄÇÌÏÓ ÈùìÜò Ã., «Ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá Óáñáêáôóáíáßùí óôç Öèéþôéäá»
×ÑÉÓÔÏÐÏÕËÏÓ Åõèýìéïò Í., «Ïé ìÞíåò óôçí áñ÷áßá Ëáìßá. Ïíïìáóßá ôïõò, áöéåñþóåéò óå
èåïýò, åïñôáóôéêÝò - ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò»
ÆÏÕÑÁÑÉÓ Êþóôáò, «Ðåñß áëáëïýì áôáñáîßáò Þ … ðåñß íôïëìÜ» áðü ôïí ô. Ç ÅëëÜäá óå
åîÝëéîç, Åêäüóåéò ÅîÜíôáò, ÁèÞíá 1986
¹ÖÁÉÓÔÏÓ Ðáíáãéþôçò, «ÐïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá», óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé
ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë. 30 - 47
ÉÙÁÊÅÉÌÉÄÇÓ Ð., ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç êáé Åëëçíéêü ÊñÜôïò, ÁèÞíá 1998
ÊÁÆÁÊÏÓ ÐÜíïò, Ç ÅëëÜäá óôç ìåôáâáëëüìåíç Åõñþðç, ÁèÞíá 1995
ÊÁÑÁÐÏÓÔÏËÇÓ Âáóßëçò, «Ôï ðñüâëçìá ôçò áõôïêáôÜöáóçò», ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé
ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý,
IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë. 132 - 140
ÊÁÓÉÌÇÓ Ã. - ËÏÕËÏÕÄÇÓ Ë., «ÅéóáãùãÞ» óôïí ô. ÕÐÁÉÈÑÏÓ ×ÙÑÁ-Ç ÅëëçíéêÞ ÁãñïôéêÞ
Êïéíùíßá óôï ôÝëïò ôïõ Åéêïóôïý Áéþíá, Åêäüóåéò ÐËÅÈÑÏÍ êáé ÅÊÊÅ 1999, óåë. 11 - 31
ÊÁÕÔÁÍÔÆÏÃËÏÕ Ñ. - ÊÏÂÁÍÇ Ó., «ÐïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá êáé åíóùìÜôùóç óôçí áãñïôéêÞ
ÅëëÜäá», áðü ôïí ô. ÕÐÁÉÈÑÏÓ ×ÙÑÁ-Ç ÅëëçíéêÞ ÁãñïôéêÞ Êïéíùíßá óôï ôÝëïò ôïõ Åéêïóôïý
Áéþíá, Åêäüóåéò ÐËÅÈÑÏÍ êáé ÅÊÊÅ 1999, óåë.285 - 302
ÊÉÔÑÏÌÇËÉÄÇÓ Ðáó÷Üëçò Ì., «ÍïåñÝò êïéíüôçôåò» êáé ïé áðáñ÷Ýò ôïõ åèíéêïý æçôÞìáôïò óôá
ÂáëêÜíéá, áðü ôïí ô. ÅèíéêÞ ôáõôüôçôá êáé Åèíéêéóìüò óôç íåüôåñç ÅëëÜäá, ÅéóáãùãÞ -ÅðéìÝëåéá
ÈÜíïõ ÂÅÑÅÌÇ, Ìïñöùôéêü ºäñõìá ÅèíéêÞò ÔñáðÝæçò, ÁèÞíá 1999
ÊÏÍÄÕËÇÓ Ðáíáãéþôçò (1997). «Óõãêñïýóåéò åñÞìçí ôïõ ðïëéôéóìïý», óôï: Ôï ÂÞìá. ÍÝåò
Åðï÷Ýò, 26 Éáíïõáñßïõ '97: 34-35.
ÊÏÍÄÕËÇÓ Ðáíáãéþôçò (1997). «Áðü ôç ìáæéêÞ óôçí ðáãêüóìéá êïõëôïýñá», óôï: Ôï ÂÞìá,
ÍÝåò Åðï÷Ýò, 19-7-1998
ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÉÄÇÓ ÓôÝöáíïò, «ÅèíïðïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá êáé ðëïõñáëéóìüò», óôïí ô.
ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ.êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995,
óåë.74-87
ÊÙÍÓÔÁÍÔÏÐÏÕËÏÕ ×ñõóïýëá, «ÅéóáãùãÞ: ÁíáöïñÜ óôçí ¸ííïéá êáé óôéò ¼øåéò ôùí
Óýã÷ñïíùí Áðïêëåéóìþí, áðü ôïí ô. «Åìåßò êáé ïé ¢ëëïé» -ÁíáöïñÜ óôéò ÔÜóåéò êáé ôá
Óýìâïëá, Åèíéêü ÊÝíôñï Êïéíùíéêþí Åñåõíþí, Åêäüóåéò ôõðùèÞôù ÃÉÙÑÃÏÓ ÄÁÑÄÁÍÏÓ, ÁèÞíá,
1999, óåë.11-30
ËÁÂÂÁÓ Ã. (1993). ÐïëéôéóôéêÞ ÊëçñïíïìéÜ. Åèíéêü êáß Êáðïäéóôñéáêü ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí,
ÔìÞìá Åðéêïéíùíßáò êáé ÌÝóùí ÌáæéêÞò ÅíçìÝñùóçò, ÁèÞíá
LEVI-STRAUSS Cl., Áíèñùðïëïãßá êáé Ìýèïò, ÌÝñïò 1ï, Åêäüóåéò Êáñäáìßôóá, ÁèÞíá, 1990
ËÉÁÊÏÓ Áíôþíçò, «Ï äéÜëïãïò ôùí ðïëéôéóìþí», Ôï ÂÞìá, ÍÝåò Åðï÷Ýò, 16-12- 2001
LOIZOS Peter and PAPATAXIARCHIS Evthymios, Contested Identities, PRINCETON U N I -
VERSITY PRESS, PRINCETON, NEW JERSEY, 1991
ÌÏÑÅÍ ¸íôãêáñ - ÊÅÑÍÙ Áí Ìðñéæßô, Ãç-Ðáôñßäá, åêä. ÏäõóóÝáò, ÁèÞíá 1993.
ÌÏÓÊÙÖ ÊùóôÞò (1995), «Ï Åëëçíéêüò ôñüðïò: Ï äéÜëïãïò ìå ôïí ëáü», óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ
Ôáõôüôçôá êáé ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë. 126 -
132.
ÌÏÕÆÅËÇÓ Íßêïò - ËÉÐÏÂÁÔÓ ÈÜíïò - ÓÐÏÕÑÄÁËÁÊÇÓ Ìé÷Üëçò, Ëáúêéóìüò êáé
ÐïëéôéêÞ, ÅéóáãùãÞ Êþóôá ÓÇÌÉÔÇ, Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», ÁèÞíá 1989
ÌÏÕÆÅËÇÓ Íßêïò , «Ï ëáúêéóìüò. ÍÝïò ôñüðïò Ýíôáîçò ôùí ìáæþí óôéò ðïëéôéêÝò äéáäéêáóßåò;»
áðü ôïí ô. Ëáúêéóìüò êáé ÐïëéôéêÞ ôùí Íßêïõ ÌÏÕÆÅËÇ-ÈÜíïõ
ËÉÐÏÂÁÔÓ- Ìé÷Üëç ÓÐÏÕÑÄÁËÁÊÇ, ÅéóáãùãÞ Êþóôá ÓÇÌÉÔÇ, Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ»,
ÁèÞíá1989, óåë. 21 - 45
ÌÏÕÆÅËÇÓ Íßêïò, ÍåïåëëçíéêÞ Êïéíùíßá:¼øåéò õðáíÜðôõîçò, Åêäüóåéò ÅîÜíôáò, 1978
ÌÏÕÆÅËÇÓ Íßêïò, Ï Åèíéêéóìüò óôçí ýóôåñç áíÜðôõîç, ÁèÞíá, ÈåìÝëéï, 1994
ÌÏÕÆÅËÇÓ Íßêïò, ÏñãÜíùóç êáé ãñáöåéïêñáôßá : áíÜëõóç ôùí óõã÷ñüíùí èåùñéþí, Á.
ÌÁÈÉÏÕÄÁÊÇÓ/Ð.ÁÍÄÑÏÍÏÐÏÕËÏÓ , ÁèÞíá 1991
ÌÐÁÌÐÉÍÉÙÔÇÓ Ã., «Ï ðïëéôéóìéêüò ñüëïò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ», Ôï ÂÞìá, ÍÝåò Åðï÷Ýò, 2-7-
2000
ÍÅÃÑÅÐÏÍÔÇ- ÄÅËÇÂÁÍÇ Ìáñßá, ÅëëçíéêÞ Ïéêïíïìßá, Êïéíùíßá, Ðáéäåßá êáé
ÐïëéôéêÞ… Áõôü ôï ÷Üïò (Þ ôï ðáñåëèüí ìáò ðñïóäéïñßæåé ôï ðáñüí ìáò): ÓõëëïãÞ Üñèñùí
1980 - ’89, Åêäüóåéò ÐáðáæÞóç, 1990

ÍÅÓÔÏÑÏÓ - ÊÕÑÉÁÊÉÄÏÕ Á., «Ç ëáúêÞ ðáñÜäïóç: óýìâïëï êáé ðñáãìáôéêüôçôá» áðü ôïí ô.
¼øåéò ôçò ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò ôïõ 19ïõ áéþíá, åðéìÝëåéá Ä. Ã. ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí ôçò
«ÅÓÔÉÁÓ», ÁèÞíá 1981, óåë. 249 - 256
ÍÉÔÓÉÁÊÏÓ Âáóßëçò, ÐáñáäïóéáêÝò ÊïéíùíéêÝò äïìÝò, ÏäõóóÝáò, 1991
ÍÏÕÔÓÏÓ Ð. , «Ãéá ôçí ðïëéôéóôéêÞ ðïëõìïñößá», Ôï ÂÞìá, ÍÝåò Åðï÷Ýò, 11-8-2002
ÏÉÊÏÍÏÌÏÕ Èåüäùñïò, «Ôçò Èåóóáëïíßêçò ïé Êïéíüôçôåò - ×áñôïãñáöþíôáò
Êïóìïðïëßôéêïõò Ìéêñüêïóìïõò» áðü ôïí ô. «åìåßò êáé ïé Üëëïé» - áíáöïñÜ óôéò ôÜóåéò êáé ôá
óýìâïëá, Åèíéêü ÊÝíôñï Êïéíùíéêþí Åñåõíþí, Åêäüóåéò ôõðùèÞôù ÃÉÙÑÃÏÓ ÄÁÑÄÁÍÏÓ, óåë. 393
- 419
ÐÏÔÁÌÉÁÍÏÓ ÃåñÜóéìïò, «ÐïëéôéóôéêÞ ôáõôüôçôá», óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé
ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë.48-57.
ÐÑÕÂÅÍÔÕ Æáêý, «ÐïëéôéóìéêÞ Ôáõôüôçôá: Ìåôáîý Ìýèïõ êáé Ðñáãìáôéêüôçôáò, áðü ôïí ô.
«Åìåßò êáé ïé ¢ëëïé»- ÁíáöïñÜ óôéò ÔÜóåéò êáé ôá Óýìâïëá, Åèíéêü ÊÝíôñï Êïéíùíéêþí Åñåõíþí,
Åêäüóåéò ôõðùèÞôù ÃÉÙÑÃÏÓ ÄÁÑÄÁÍÏÓ,ÁèÞíá, 1999, óåë.49-60
SAID Edward W., Äéáíïïýìåíïé êáé Åîïõóßá, Åêäüóåéò SCRIPTA, ÁèÞíá 1997
SAID Edward W., Êïõëôïýñá êáé éìðåñéáëéóìüò : [ìéá óõóôçìáôéêÞ êáé ãïçôåõôéêÞ áíß÷íåõóç ôùí
ñéæþí ôïõ éìðåñéáëéóìïý óôïí ðïëéôéóìü ôçò Äýóçò], Åêäüóåéò ÍåöÝëç, ÁèÞíá 1996
SAID Edward W., ORIENTALISM - Western conceptions of the orient, Penguin B o o k s ,
reprinted with new afterward, 1995
ÓÊËÁÂÏÕÍÏÓ Ãéþñãïò, «Öéëåëëçíéóìüò, Áíèåëëçíéóìüò» óôïí ô. ÐïëéôéóôéêÞ Ôáõôüôçôá êáé
ÓôñáôçãéêÞ ôïõ Åëëçíéóìïý, IÍ.ÅÑ.ÐÏ.ÓÔ. êáé Åêäüóåéò «ÃÍÙÓÇ», 1995, óåë. 164-198
ÔÓÁÏÕÓÇÓ Ä. Ã., «Åëëçíéóìüò êáé Åëëçíéêüôçôá-ôï ðñüâëçìá ôçò ÍåïåëëçíéêÞò ôáõôüôçôáò», áðü
ôïí ôüìï ÅËËÇÍÉÓÌÏÓ - ÅËËÇÍÉÊÏÔÇÔÁ -Éäåïëïãéêïß êáé âéùìáôéêïß Üîïíåò ôçò íåïåëëçíéêÞò
êïéíùíßáò, åðéìÝëåéá Ä. Ã. ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí ôçò «ÅÓÔÉÁÓ» É. Ä. ÊÏËËÁÑÏÕ & ÓÉÁÓ Á.Å.,
ÁèÞíá 1983, óåë. 15 - 25
ÔÓÁÏÕÓÇÓ Ä. Ã., ¼øåéò ôçò ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò ôïõ 19ïõ áéþíá, åðéìÝëåéá Ä. Ã. Ôóáïýóç,
Âéâëéïðùëåßïí ôçò «ÅÓÔÉÁÓ», ÁèÞíá1981
ÔÓÏÕÊÁËÁÓ Êùíóôáíôßíïò, Ôáîßäé óôï ëüãï êáé óôçí Éóôïñßá. Êåßìåíá 1969-1996, (åðéì.
Ðáíáãéþôçò ÊÁÖÅÔÆÇÓ) Ôüì. Á, Â, Åêäüóåéò ÐËÅÈÑÏÍ, 1996
ÔÓÏÕÊÁËÁÓ Êùíóôáíôßíïò. «ÐáñÜäïóç êáé åêóõã÷ñïíéóìüò: ÌåñéêÜ ãåíéêüôåñá åñùôÞìáôá»
áðü ôïí ôüìï ÅËËÇÍÉÓÌÏÓ - ÅËËÇÍÉÊÏÔÇÔÁ -Éäåïëïãéêïß êáé âéùìáôéêïß Üîïíåò ôçò
íåïåëëçíéêÞò êïéíùíßáò, åðéìÝëåéá Ä. Ã. ÔÓÁÏÕÓÇ, Âéâëéïðùëåßïí ôçò «ÅÓÔÉÁÓ» É. Ä. ÊÏËËÁÑÏÕ
& ÓÉÁÓ Á.Å., ÁèÞíá 1983, óåë. 37 - 48
ÖÉËÉÁÓ Âáóßëçò, «ÊïéíùíéêÝò äïìÝò óôçí ÅëëÜäá ôïõ 19ïõ áéþíá» áðü ôïí ô. ¼øåéò ôçò
ÅëëçíéêÞò êïéíùíßáò ôïõ 19ïõ áéþíá, åðéìÝëåéá Ä. Ã. Ôóáïýóç, Âéâëéïðùëåßïí ôçò «ÅÓÔÉÁÓ», ÁèÞíá
1981 ×ÁÍÔÉÍÃÊÔÏÍ ÓÜìéïõåë, «Ç ÅëëÜäá äåí áíÞêåé óôçí Äýóç», óõíÝíôåõîç óôïí ÁëÝîç
ÐÁÐÁ×ÅËÁ, Ôï ÂÞìá, 24-5-98
«Ïé êñéôéêïß ëÝíå üôé ï Ëåùíßäáò èá Ýðñåðå í' áðïóõñèåß·

åêåßíï ðïõ åßíáé âÝâáéï åßíáé üôé ïé êñéôéêïß èá åß÷áí áðïóõñèåß».
×Üéíñé÷ ËÝï
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÄçìÞôñéïò È. ÍÜôóéïò
öéëüëïãïò, ðñïúóôÜìåíïò ôùí «Ãåíéêþí Áñ÷åßùí ôïõ ÊñÜôïõò -
Áñ÷åßùí Íïìïý Öèéþôéäïò»
ÈÅÌÁ
Ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôçò åêêëçóßáò:
«Ç Áñ÷ïíôéêÞ» Ëáìßáò (18ïò áé.)
Óåâáóôü éåñáôåßï,
áîéüôéìï áêñïáôÞñéï.
áãáðçôü ðñïåäñåßï.
Ó ôéò íüôéåò ðëáãéÝò ôçò Áêñïëáìßáò, ðëçóßïí ôïõ ÷þñïõ, üðïõ ãßíïíôáé
ïé åñãáóßåò ôïõ óõíåäñßïõ ìáò, âñßóêåôáé É. Íáüò, ï ïðïßïò åßíáé
ãíùóôüò ìå ôï üíïìá: åêêëçóßá «ç Áñ÷ïíôéêÞ» êáé ðáíçãõñßæåé óôéò 21
Íïåìâñßïõ, óôç ãéïñôÞ ôùí Åéóïäßùí ôçò Èåïôüêïõ. Óôçí åêêëçóßá áõôÞ
áíáöÝñåôáé ç öôù÷Þ ìïõ åéóÞãçóç. Äåí èá ðù üìùò üôé åßíáé Ýíá áð' ôá
óðïõäáéüôåñá ìåôáâõæáíôéíÜ ìíçìåßá ôïõ öèéùôéêïý ÷þñïõ üôé óôç äéÜñêåéá
ôçò ÅðáíáóôÜóåùò ôïõ 1821 êáé áñãüôåñá áêüìç Þôáí Ýíá áð' ôá äÝêá
íåêñïôáöåßá ôçò Ëáìßáò üôé óôá áìÝóùò ìåôåðáíáóôáôéêÜ ÷ñüíéá (ôïõ 1821)
Þôáí ãéá óýíôïìï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá íáüò åíïñéáêüò üôé åíôüò áõôïý âñßóêåôáé
ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá ÊñÞôçò êáé üôé óÞìåñá åßíáé åîùêêëÞóéï ôïõ
åíïñéáêïý êáé Üëëïôå ìçôñïðïëéôéêïý íáïý ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ôçò ðüëçò
ìáò.
Äåí èá áíáöåñèþ ëïéðüí óôçí éóôïñßá ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò», áëëÜ èá ãßíåé
ëüãïò ìüíï ãéá ôïí áãéïãñáöéêü äéÜêïóìï áõôÞò, ï ïðïßïò áðïôåëåßôáé áðü
ôïé÷ïãñáößåò êáé áðü öïñçôÝò (= ìåôáêéíïýìåíåò) åéêüíåò.
* * *
Åê ðñïïéìßïõ áíáöÝñåôáé üôé ïé ôïé÷ïãñáößåò ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò» Ý÷ïõí
ïñéóìÝíá éäéáßôåñá ãíùñßóìáôá: Ðñþôá - ðñþôá ï áãéïãñÜöïò ñÝðåé ðñïò ôïí
Üöèïíï äéÜêïóìï êáé ðñïóðáèåß íá ðñïîåíÞóåé áéóèçóéáêÞ ÷áñÜ ìå ôá
ðïëëÜ êáé åíôõðùóéáêÜ ÷ñþìáôá, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß.
Ôá èÝìáôá óôï óýíïëü ôïõò åßíáé èñçóêåõôéêÜ, åêôüò áðü ìéá ôïé÷ïãñáößá,
ðïõ âñßóêåôáé óôï åðÜíù áêñéâþò óçìåßï ôçò äõôéêÞò åéóüäïõ ôïõ íáïý, üðïõ
åéêïíßæåôáé óáñêïöÜãïò ìå ôçí åðéãñáöÞ: «ÔÜöïò ÁëåîÜíäñïõ ôïõ âáóéëÝùò».
Áõôïý ôïõ åßäïõò ïé ðáñáóôÜóåéò åßíáé ëáúêÞò Ýìðíåõóçò óôçí ðåñßïäï ôçò
Ôïõñêïêñáôßáò.
Ïé æùçñÝò óôÜóåéò ôùí ðñïóþðùí Ý÷ïõí êáôáöáíÝóôáôï ëáúêü
÷áñáêôÞñá, åéêïíßæïíôáé äå ìåôùðéêÜ êáé óðáíßùò êáôÜ êñüôáöïí. ÐçãÞ
Ýìðíåõóçò åßíáé ïé äõï ðçãÝò ôçò ïñèïäüîïõ ðßóôçò, Þôïé ç Áãßá ÃñáöÞ êáé ç
258 ÄçìÞôñéïò È. ÍÜôóéïò
ÉåñÜ ÐáñÜäïóç. Ï ëáúêüò áãéïãñÜöïò èÝëåé íá åéêïíïãñáöÞóåé ôï äüãìá ôçò

åíóÜñêùóçò, ôç æùÞ êáé ôá èáýìáôá ôïõ ×ñéóôïý êáé ôïõò áãþíåò ôçò
Åêêëçóßáò. Áñ÷ßæåé áð' ôçí ÐáëáéÜ, ðåñíÜåé óôçí ÊáéíÞ ÄéáèÞêç êáé
êáôáëÞãåé óôçí ÉåñÜ ÐáñÜäïóç. Åêìåôáëëåýåôáé ôïí æùãñáöéêü ðëïýôï ôçò
âõæáíôéíÞò áãéïãñáöéêÞò ôÝ÷íçò êáé ãßíåôáé ðáñáäïóéáêüò óôçí Ýêöñáóç.
Óêïðüò ôçò ôÝ÷íçò ôïõ åßíáé äéäáêôéêüò. ÈÝëåé íá äéäÜîåé ôï ×ñéóôéáíéóìü óå
ìéá ôïõñêïêñáôïýìåíç ðüëç. Ôïõ áíþíõìïõ åêåßíïõ áãéïãñÜöïõ äåí
áíáãíùñßæåôáé õøçëÞ ôÝ÷íç, áëëÜ äåí ìðïñåß êáíåßò íá ìç ôïõ áíáãíùñßóåé
ôï åèíéêü êáé èñçóêåõôéêü Ýñãï. Áõôü åðéäßùêáí ïé áãéïãñÜöïé óôá Ýôç ôçò
äïõëåßáò, äçë. íá äéäÜîïõí ôï ×ñéóôéáíéóìü ìå ôï ÷ñùóôÞñá, äéüôé «æùãñáößá
óéùðþóá åí ôïß÷ù ëáëåß ðëåßïíá êáé ùöåëéìþôåñá» êáôÜ ôïí Ãñçãüñéï ôïí
Íýóóçò. Ïëüêëçñïò ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò Ý÷åé åíüôçôá. Ïé ïëüóùìïé
Üãéïé áóöáëþò äåí åßíáé ôõ÷áßï öáéíüìåíï, áëëÜ åßíáé ìéá ðñïóðÜèåéá ãéá íá
ôïíéóèåß üôé êáé ç ÉåñÜ ÐáñÜäïóç åßíáé ðçãÞ ðßóôåùò êáé éóüôéìç ôçò Áãßáò
ÃñáöÞò, ðñÜãìá, ðïõ áðïññßðôåé ç ÄõôéêÞ Åêêëçóßá. ¸ôóé åðß äõï áéþíåò
óôçí ôáðåéíÞ åêêëçóßá ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò» ãßíåôáé ôï ðéï ðåéóôéêü êÞñõãìá ãéá
ôçí ×ñéóôéáíéêÞ èñçóêåßá êáé éäéáßôåñá ãéá ôï Ïñèüäïîï äüãìá.
* * *
Óôç äéÜôáîç ôïõ áãéïãñáöéêïý äéáêüóìïõ ðáñáôçñåßôáé ìéá óõììåôñßá êáé
ó' üëá ôá ìÝñç ôïõ íáïý óõíáíôÜìå ôÝóóáñåò áãéïãñáöéêÝò æþíåò, åêôüò áð'
ôç äõôéêÞ ðëåõñÜ, üðïõ õðÜñ÷ïõí «áíïßãìáôá» (ðáñÜèõñá êáé êåíôñéêÞ
åßóïäïò óôïí íáü). Óôçí ðñþôç áãéïãñáöéêÞ æþíç åéêïíßæïíôáé ïëüóùìïé
«êáôÜ ðñüóùðïí» Üãéïé, óôç äåýôåñç åéêïíßæïíôáé ðñïóùðïãñáößåò áãßùí
êáé óôéò õðüëïéðåò äõï áãéïãñáöéêÝò æþíåò óõíáíôÜìå ðïëõðñüóùðåò
ôïé÷ïãñáößåò. Óôç èåìáôïëïãßá üìùò ðáñáôçñåßôáé ìéá «áôáîßá», äçëáäÞ
«åðåéóüäéá» áð' ôçí ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç âñßóêïíôáé óôï ßäéï óçìåßï, üðïõ
åéêïíßæïíôáé èÝìáôá, åéëçììÝíá áð' ôçí ÊáéíÞ ÄéáèÞêç.
ÁëëÜ áò äïýìå ôéò ôïé÷ïãñáößåò, áñ÷ßæïíôáò ôç èåþñçóç áõôþí áðü ôï
ìÝóïí ðåñßðïõ ôïõ ìåóçìâñéíïý ôïß÷ïõ: Óôçí ðñþôç ôïé÷ïãñáößá åéêïíßæåôáé
ï ÁäÜì óôïí ÐáñÜäåéóï, óôç óõíÝ÷åéá ç äçìéïõñãßá ôçò Åýáò, ãéá í'
áêïëïõèÞóåé ç «áðÜôç õðü ôïõ üöåùò». Óôéò ôñåéò áõôÝò ôïé÷ïãñáößåò
åéêïíßæïíôáé ãõìíïß ïé ðñùôüðëáóôïé. ÌåôÜ Ýñ÷åôáé ç áãéïãñáöéêÞ åðéãñáöÞ,
ç ïðïßá èá ìáò áðáó÷ïëÞóåé åêôåíÝóôåñá óå Üëëï óçìåßï ôçò åéóçãÞóåùò
ôïýôçò.
Óôç óõíÝ÷åéá åéêïíßæåôáé ç «åîïñßá ôïõ ÁäÜì» êáé ìåôÜ «ÅêÜèéóåí ÁäÜì
Ýíáíôé ôïõ Ðáñáäåßóïõ» ëÝåé ç åðéãñáöÞ. Óôçí ôïé÷ïãñáößá ôçò åîïñßáò ïé
ðñùôüðëáóôïé ìå öýëëï óõêÞò êáëýðôïõí ôç ãõìíüôçôÜ ôïõò, äéüôé
áíôåëÞöèçêáí áõôÞ ìåôÜ ôçí ðáñáêïÞ ôçò åíôïëÞò ôïõò Èåïý. ÁíÜëïãåò
ðáñáóôÜóåéò óõíáíôÜìå êáé óôá èñçóêåõôéêÜ äßðôõ÷á, üðùò óôï ÌðáñãêÝëëï
ôçò Öëùñåíôßáò. Ç ôïé÷ïãñáößá áõôÞ åßíáé êáé ç ðñþôç ôçò äõôéêÞò ðëåõñÜò
Ï áãéïãñáöéêüò äéÜêïóìïò ôçò åêêëçóßáò: «Ç Áñ÷ïíôéêÞ» Ëáìßáò (18ïò áé.) 259
ôïõ íáïý. ÌåôÜ áêïëïõèåß óôçí áñéóôåñÞ ðëåõñÜ ôïõ åóùôåñéêïý ôïõ
ðáñáèýñïõ ï Ïíïýöñéïò êáé óôç äåîéÜ ðëåõñÜ ôïõ åóùôåñéêïý ôïõ
ðáñáèýñïõ åéêïíßæåôáé ï ¢ãéïò Åõöñáßì ï Óýñïò. Óôç óõíÝ÷åéá åéêïíßæåôáé ï
ÁäÜì íá åñãÜæåôáé ôç ãç êáé ç Åýá íá ãíÝèåé ìå ôç ñüêá. ÌåôÜ óõíáíôÜìå ôç
äõôéêÞ èýñá ôïõ íáïý êáé óôï åðÜíù áêñéâþò ôìÞìá áõôÞò ôç óáñêïöÜãï ìå
ôçí åðéãñáöÞ «ôÜöïò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ ôïõ âáóéëÝùò».
ÌåôÜ åéêïíßæåôáé ïëüóùìïò Üãéïò êáé áêïëïõèåß ðáñÜèõñï, óôçí
áñéóôåñÞ ðëåõñÜ ôïõ åóùôåñéêïý ôïõ åéêïíßæåôáé «ï Üãéïò Óõìåþí ï Óôõëßôçò»
êáé óôç äåîéÜ Üëëïò Üãéïò, ãéá íá áêïëïõèÞóåé «ï Üãéïò…», åßíáé
êáôåóôñáììÝíç ç ôïé÷ïãñáößá êáé äåí öáßíåôáé.
¸ðåéôá áð' áõôÜ åñ÷üìáóôå íá åîåôÜóïõìå ôç âïñåéíÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý.
Óôçí áñ÷Þ ìüëéò äéáêñßíåôáé «ç ãÝííçóéò ôïõ ¢âåë», ìåôÜ áêïëïõèåß Üëëç
ðáñÜóôáóç ìå ôçí åðéãñáöÞ «… ðïéìÝíùí ôá ðñüâáôá», óôç óõíÝ÷åéá ï ÊÜúí
óêïôþíåé ôïí ¢âåë êáé ï ÁäÜì êáé Åýá èñçíïýí áõôüí. Åäþ Ý÷ïõìå ëáúêÞ
ôå÷íïôñïðßá êáé ïé ôïé÷ïãñáößåò åßíáé çìéêáôåóôñáììÝíåò. ÐñÝðåé áêüìç íá
óçìåéþóïõìå üôé ôï ôìÞìá áõôü ôùí ôïé÷ïãñáöéþí, äçë. áðü ôï ìÝóïí ôçò
ìåóçìâñéíÞò ðëåõñÜò ôïõ íáïý ìÝ÷ñé ôï ìÝóïí ôçò âïñåéíÞò, ðáñïõóéÜæïõí
ìüíïí ìßá áãéïãñáöéêÞ «æþíç», äéüôé ðñïò ôï åðÜíù ìÝñïò âñßóêåôáé ï
ãõíáéêùíßôçò êáé êáëýðôåé ìå ôçí ïñïöÞ ôïõ ôï ôìÞìá áõôü ôïõ íáïý, ðñïò ôï
êÜôù ìÝñïò ó÷çìáôßæåôáé «ðïäéÜ» óôïí ôïß÷ï, äçë. õðÜñ÷åé áðëÞ äéáêüóìéóç,
üðïõ ðïëëÝò ðéíåëéÝò ó÷çìáôßæïõí ôï ãñÜììá «×», (×ñéóôüò ìÜëëïí), áõôü
Üëëùóôå ðáñáôçñåßôáé óå ïëüêëçñïí ôïí êõñßùò íáü, äçë. ïé «ðïäéÝò» åßíáé ç
êáôþôåñç áãéïãñáöéêÞ, áò ôçí åéðïýìå, «æþíç», óôçí ðëåõñÜ ôïõ ôïß÷ïõ, üðïõ
êáé ï äéáêïóìçìÝíïò ÷þñïò.
Óõíå÷ßæïíôáò ôçí åîÝôáóç ôùí ôïé÷ïãñáöéþí ôïõ êõñßùò íáïý åñ÷üìáóôå
íá äïýìå åêåßíåò ôïõ ôïß÷ïõ ôçò âïñåéíÞò ðëåõñÜò. Ôüóï óôçí ðëåõñÜ áõôÞ,
üóï êáé óôéò Üëëåò ôïõ íáïý, ïé ôïé÷ïãñáößåò äéáéñïýíôáé óå ôÝóóåñåò (4)
åéêïíïãñáöéêÝò «æþíåò». Ïé ôïé÷ïãñáößåò ôçò âïñåéíÞò êáé ôçò ìåóçìâñéíÞò
ðëåõñÜò ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò» ðáñïõóéÜæïõí ïñéóìÝíá éäéáßôåñá ãíùñßóìáôá:
ÐáñïõóéÜæïíôáé ðïëëÜ âéâëéêÜ åðåéóüäéá êáé, êáôÜ êÜðïéïí ôñüðïí,
óõíáãùíßæïíôáé ìå ôï ðëïýóéï ìáñôõñïëüãéï ôçò Åêêëçóßáò ìáò. Ïé
ðñïóùðïãñáößåò åßíáé åíôåëþò ìåôùðéêÝò êáé êáôÜ ôç ãíþìç êÜðïéïõ
óýã÷ñïíïõ åñåõíçôÞ, óôçí áðëüôçôá áõôÞ ôïõ ó÷åäßïõ äýíáôáé êáíåßò íá
áíáãíùñßóåé ôï ÷Ýñé êáëëéôÝ÷íç, ï ïðïßïò áéóèáíüôáí áêüìç êáôÜ ôïí
Åëëçíïñùìáúêü ôñüðï ôç ãïçôåßá ôçò ìïñöÞò êáé ôïõ üãêïõ. Ïé ôïé÷ïãñáößåò
ôùí âéâëéêþí åðåéóïäßùí ðáñïõóéÜæïõí «áñ÷éôåêôïíéêüí âÜèïò», äçë.
ïñèþíïíôáé áñ÷éôåêôïíÞìáôá, ôá ïðïßá äéáìïñöþíïíôáé áðü ìéêñÜ
ïéêïäïìÞìáôá.
Ç âïñåéíÞ ðëåõñÜ äéáéñåßôáé óå ôÝóóåñåò (4) åéêïíïãñáöéêÝò æþíåò. Óôçí
êïñõöáßá æþíç åéêïíßæåôáé ï ðñïöÞôçò Çëßáò, ôï ìáñôýñéïí ôïõ Áñ÷ßððïõ, ç
Óôáýñùóç, êáôüðéí áêïëïõèåß Üëëç äõóäéÜêñéôç, ìåôÜ Ý÷ïõìå êáôáêüñõöç
Óôáýñùóç êáé óôç óõíÝ÷åéá áêïëïõèïýí êáé Üëëåò ðáñáóôÜóåéò áð' ôçí Áãßá
ÃñáöÞ êáé ôçí ÉåñÜ ÐáñÜäïóç (óõíïëéêÜ äþäåêá óôçí êïñõöáßá æþíç) ìå
ôåëåõôáßá ôçí Êïßìçóç ôçò Èåïôüêïõ.
Ç äåýôåñç æþíç ðáñïõóéÜæåé åíüôçôá èåìÜôùí. Ç ðñþôç ôïé÷ïãñáößá
ðáñïõóéÜæåé ôïí «éåñüí íéðôÞñá», áêïëïõèåß ç ðñïäïóßá ôïõ Éïýäá, ï Éçóïýò
ïäçãåßôáé óôï äéêáóôÞñéï, ôï üíåéñï ôçò ãõíáßêáò ôïõ ÐéëÜôïõ, ï Éçóïýò
åíþðéïí ôïõ ÐéëÜôïõ, åíþðéïí ôïõ ü÷ëïõ ï ÐéëÜôïò íßðôåé ôáò ÷åßñáò, ï
Éçóïýò ïäçãåßôáé óôï ÃïëãïèÜ, áêïëïõèåß ç Óôáýñùóç.
Óôç óõíÝ÷åéá Ý÷ïõìå ôçí åéêïíïãñÜöçóç ôçò áðïêáèçëþóåùò, ôçò ôáöÞò
êáé ôçò ÁíáóôÜóåùò.
Óôçí ôñßôç æþíç åéêïíßæïíôáé åßêïóé åðôÜ Üãéïé êáôÜ êñüôáöïí, áëëÜ êáé
êáôÜ ìÝôùðïí. Åäþ ïé Üãéïé ðáñßóôáíôáé áðü ôç ìÝóç ôïõ óþìáôüò ôïõò êáé
ðñïò ôá åðÜíù.
Óôçí ôÝôáñôç æþíç åéêïíßæïíôáé åßêïóé äýï ïëüóùìïé Üãéïé, ïé ïðïßïé åßíáé
ìåôùðéêïß, ôï äå åéêïíïãñáöéêü èÝìá åßíáé ðáñìÝíï áð' ôçí ÉåñÜ ÐáñÜäïóç.
¸ôóé ëïéðüí åäþ åéêïíßæïíôáé ï ¢ãéïò Óåâáóôéáíüò, ç Áãßá ÐáñáóêåõÞ, ç
Áãßá ÊõñéáêÞ, ç Áãßá Áéêáôåñßíç, ç Áãßá ÂáñâÜñá, ïé ¢ãéïé Êùíóôáíôßíïò
êáé ÅëÝíç, Ý÷ïíôáò óôç ìÝóç ôï Óôáõñü, ï ¢ãéïò ÂéêÝíôéïò, ï ¢ãéïò Âßêôùñ, ï
¢ãéïò ÐáíôåëåÞìùí, ï ¢ãéïò Ðñïêüðéïò, ï ¢ãéïò ÍéêÞôáò êáé Üëëïé Üãéïé,
ôåëåéþíåé äå ç åéêïíïãñáöéêÞ æþíç óôïõò áñ÷áããÝëïõò ÃáâñéÞë êáé Ìé÷áÞë.
Ïé Üãéïé öÝñïõí ðïäÞñç åíäõìáóßá, êáëýðôïõóá êáé ôïõò áóôñáãÜëïõò,
ðëåïíÜæïõí äå óôçí ðëåõñÜ áõôÞ ïé áãßåò, åíþ óôç ìåóçìâñéíÞ åéêïíßæïíôáé
êõñßùò Üãéïé.
Óôç ìåóçìâñéíÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý Ý÷ïõìå ðÜëé ôÝóóåñåò (4)
åéêïíïãñáöéêÝò æþíåò. Ç ðëåõñÜ áõôÞ äéáôñõðÜôáé áðü ðáñÜèõñá, ìå
áðïôÝëåóìá íá áíáêüðôåôáé ï åéêïíïãñáöéêüò äéÜêïóìïò.
Óôçí êïñõöáßá æþíç åéêïíßæïíôáé ìáñôýñéá áãßùí, üðùò ç áðïêåöÜëéóç
ôïõ Âáðôéóôïý êáé Üëëùí áãßùí, ãåíéêÜ êáé ôá èÝìáôá ôçò æþíçò áõôÞò Ý÷ïõí
ëçöèåß êõñßùò áð' ôçí ÉåñÜ ÐáñÜäïóç.
Óôç äåýôåñç æþíç Ý÷ïõìå ðáñáóôÜóåéò áð' ôçí ÊáéíÞ ÄéáèÞêç êáé Ý÷ïõí
×ñéóôïëïãéêü ðåñéå÷üìåíï. Åéêïíßæåôáé ï Åõáããåëéóìüò ôçò Èåïôüêïõ, ç
ÃÝííçóç, ç ÕðáðáíôÞ, äéÜöïñá èáýìáôá, ç Ýãåñóç ôïõ ËáæÜñïõ, ç âáúöüñïò,
ï ìõóôéêüò äåßðíïò, ï ÄáíéÞë óôï ëÜêêï ôùí ëåüíôùí. Ç óõíÝ÷åéá ôùí
èåìÜôùí âñßóêåôáé óôçí áíôßóôïé÷ç æþíç ôçò âïñåéíÞò ðëåõñÜò, ôçí ïðïßáí
åßäáìå ðñïçãïõìÝíùò.
Óôçí ôñßôç æþíç Ý÷ïõìå ìéá óåéñÜ åßêïóé «ìðïýóôùí» áãßùí.
Óôçí ôÝôáñôç åéêïíïãñáöéêÞ æþíç åéêïíßæïíôáé êõñßùò ïëüóùìïé Üãéïé ìå
ìåôùðéêÞ óôÜóç. Áñ÷ßæïõìå áð' áñéóôåñÜ ðñïò ôá äåîéÜ, Þôïé áð' ôï
áíáôïëéêü ðñïò ôï äõôéêü ìÝñïò ôçò ìåóçìâñéíÞò ðëåõñÜò. Óôçí áñ÷Þ
åéêïíßæåôáé ï Éùáêåßì êáé êáôüðéí ç ¢ííá, ç ïðïßá êñáôÜåé óôá ÷Ýñéá ôçò ôçí
Ðáíáãßá óå íçðéáêÞ çëéêßá. Áêïëïõèïýí ïé Üãéïé ÁíäñÝáò, ÐÝôñïò, Ðáýëïò,
ÉùÜííçò, Ãåþñãéïò, Èåüäùñïò, ÁñôÝìéïò, ÅõóôÜèéïò êáé Üëëïé Üãéïé,

ôåëåõôáßá äå åéêïíßæåôáé ç Ìáñßá Áéãõðôßá ìå ôç ãíùóôÞ êáé óõíÞèç
åêöñáóôéêüôçôÜ ôçò óå óôÜóç êáôÜ êñüôáöïí. Óôï åóùôåñéêü ìÝñïò ôùí
ðáñáèýñùí, ôá ïðïßá äéáôñõðïýí ôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ íáïý, åéêïíßæåôáé ôï
óçìåßï ôïõ óôáõñïý. Óôéò ôïé÷ïãñáößåò ôçò ìåóçìâñéíÞò ðëåõñÜò Ý÷ïõìå
ðëïýóéï äéÜêïóìï, ç åíäõìáóßá ôùí áññÝíùí áãßùí, ïé ïðïßïé êáé
ðëåïíÜæïõí, äåí êáëýðôåé ôïí áóôñÜãáëï, åíþ ç ðëïýóéá áíôßèåóç ôùí
÷ñùìÜôùí ðñïîåíåß óôïí ðñïóêõíçôÞ äÝïò.
â) Ïé ôïé÷ïãñáößåò ôïõ éåñïý.

Êáé åíôüò ôïõ éåñïý ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò» õðÜñ÷ïõí ôïé÷ïãñáößåò, üðùò
áêñéâþò êáé óôïí êõñßùò íáü. Óôç âïñåéíÞ ðëåõñÜ óõíáíôÜìå ôÝóóåñåò (4)
áãéïãñáöéêÝò æþíåò. Óôçí êïñõöáßá æþíç Ý÷ïõìå âéâëéêÜ åðåéóüäéá, ïé
ôïé÷ïãñáößåò ðáñïõóéÜæïõí «áñ÷éôåêôïíéêü âÜèïò» êáé åíôõðùóéÜæïõí ìå ôç
ëåðôÞ Ýêöñáóç ôùí ðñïóþðùí. Óôç äåýôåñç «æþíç» õðÜñ÷åé üìéëïò Ýîé
áããÝëùí, ìéá íåêñéêÞ êëßíç êáé Ýíá ðñüóùðï ðëçóßïí ôçò êëßíçò. Óôçí ôñßôç
æþíç Ý÷ïõìå åðôÜ áãßïõò óå «ìðïýóôï» êáé óôçí ôÝôáñôç æþíç åéêïíßæïíôáé
ðÝíôå ïëüóùìïé Üãéïé.
Êáé óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý õðÜñ÷ïõí ôÝóóåñåò åéêïíïãñáöéêÝò
æþíåò. Óôçí êïñõöáßá óõíå÷ßæïíôáé ôá âéâëéêÜ åðåéóüäéá, óôç äåýôåñç Ý÷ïõìå
ïëüóùìïõò áããÝëïõò êáé áãßïõò, óôçí ôñßôç «ìðïýóôïõò» áãßùí êáé óôçí
ôåôÜñôç óõíáíôÜìå ôéò ôñåéò êüã÷åò.
Óôçí êåíôñéêÞ êüã÷ç åéêïíßæåôáé ç ÐëáôõôÝñá, «ìðïýóôïé» áñ÷éåñÝùí êáé
ïé ïëüóùìïé Üãéïé: 1) Ï ¢ãéïò ÁèáíÜóéïò, 2) ï ÉùÜííçò ï ×ñõóüóôïìïò, 3) ï
ÌÝãáò Âáóßëåéïò êáé 4) ï Ãñçãüñéïò ï Èåïëüãïò. Óôçí áñéóôåñÞ êüã÷ç
åéêïíßæåôáé ç Óôáýñùóç êáé áíáãñÜöïíôáé ïíüìáôá ãéá ìíçìüíåõóç, üðùò
«ÄçìÞôñéïò, ×ñýóáíèïò, Äïýêáò ê.ë.ð.».
Óôç äåîéÜ êüã÷ç åéêïíßæåôáé ç ÁðïêáèÞëùóç êáé Üëëá ðñüóùðá. Ï
áãéïãñÜöïò, ðïõ öéëïôÝ÷íçóå ôéò ôïé÷ïãñáößåò, ìáò åßíáé Üãíùóôïò êáé,
ï,ôéäÞðïôå ëå÷èåß, èá åßíáé áðëÞ õðüèåóç.
Â´ ÖÏÑÇÔÅÓ ÅÉÊÏÍÅÓ
Óôï íáü ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò» óõíáíôÜìå ëßãåò öïñçôÝò åéêüíåò. Óôï ðñþôï
ðñïóêõíçôÜñé, ðïõ âñßóêåôáé óôïí íÜñèçêá õðÜñ÷åé ìåãÜëç åéêüíá ôùí
Åéóïäßùí ôçò Èåïôüêïõ ìå ôçí åðéãñáöÞ: «ÄáðÜíç ôçò óõíôå÷íßáò ôùí
óéäçñïõñãþí. ¸ôåé óùôçñßù áùîä', ÷åßñ Óåñãßïõ Äçì. åê ÊïæÜíçò», äçë. ç
åéêüíá ÷ñïíïëïãåßôáé áðü ôï 1864. Åðßóçò óôïí íÜñèçêá âñßóêïíôáé êáé ïé
åîÞò öïñçôÝò åéêüíåò: 1) Ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò, ìå ôçí åðéãñáöÞ: «ÄáðÜíç
Áíôùíßïõ Í. Îçñïý, åìðüñïõ 1881», 2) ôïõ Áãßïõ Ôñýöùíïò ôïõ
ÌåãáëïìÜñôõñïò ôïõ Èáõìáôïõñãïý ìå ôçí åðéãñáöÞ: «ÄÁÐÁÍÇ ÄÇÌ. Ê.
ÌÙËÉÙÔÏÕ, ¸ñãïí Áèáí. Áðïóôïëßäïõ. Åí Ëáìßá 1912», êáé 3) ç åéêüíá ôïõ
Áãßïõ Äéïíõóßïõ Áñ÷éåðéóêüðïõ Áéãßíçò.

Óôï ÐñïóêõíçôÜñé, ðïõ âñßóêåôáé óôïí êõñßùò íáü, õðÜñ÷åé ìéêñÞ åéêüíá
ôùí Åéóïäßùí ôçò Èåïôüêïõ, á÷ñïíïëüãçôç.
Åéêüíåò ôïõ ÔÝìðëïõ: Åêåß âñßóêåôáé åéêüíá ôùí Åéóïäßùí
(á÷ñïíïëüãçôç), ç Âñåöïêñáôïýóá (á÷ñïíïëüãçôç), Üëëç åéêüíá, ðïõ
ðáñéóôÜíåé ôïí Éçóïý åõëïãïýíôá êáé óôçí ïðïßá âñßóêåôáé ç åðéãñáöÞ:
«×åßñ Áíôùíßïõ Áãùñáóôïý ôïõ Êñçôüò ÁØÔ» (1703). Åðßóçò âñßóêåôáé êáé
åéêüíá ôïõ Áãßïõ ÉùÜííïõ ôïõ Ðñïäñüìïõ ìå ÷ñïíïëïãßá «1874».
Ã´ ÔÏ ÐÁÑÅÊÊËÇÓÉÏ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÁÍÄÑÅÁ

Óôïí óùæüìåíï óÞìåñá íáü ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò» Ý÷åé åíôá÷èåß êáé ôï
ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá. Ìüíï äõï óôïé÷åßá ìáñôõñïýí ôçí ýðáñîÞ
ôïõ: á) ÔìÞìá ôïõ Éåñïý êáé â) ôï äåîéü ôìÞìá ôïõ ÔÝìðëïõ.
á) Ôï éåñü: Óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ïéêïäïìÞìáôïò ôïõ íáïý êáé åíôüò
ôïõ éåñïý ï ôïß÷ïò äåí ðáñïõóéÜæåé åõèåßá ãñáììÞ, ìå áðïôÝëåóìá íá åßíáé
ìåãáëýôåñåò ïé äéáóôÜóåéò ôïõ éåñïý. Åêåßíïò ï ÷þñïò áíÞêåé óôï éåñü ôïõ
ðáñåêêëçóßïõ ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá. Ôüóï ç áíáôïëéêÞ, üóï êáé ç ìåóçìâñéíÞ
ðëåõñÜ ôïõ éåñïý åßíáé êáôáóôüëéóôåò áðü ôïé÷ïãñáößåò, ïé ïðïßåò
ðáñïõóéÜæïõí èåìáôéêÞ åíüôçôá.
Óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ Ý÷ïõìå ôñåéò áãéïãñáöéêÝò æþíåò. Óôçí êïñõöáßá
æþíç åéêïíßæåôáé ç Èåïôüêïò, ç ïðïßá ðåñéâÜëëåôáé áðü ìõñéÜäåò ðéóôïýò.
Óôç ìÝóç åéêïíßæåôáé êáé ðÜëé ç Èåïôüêïò ìå ôïí ×ñéóôüí êáé ðåñéâÜëëïíôáé
áðü áãßïõò, åéêïíéæüìåíïé óå «Ýíèåôåò» ôïé÷ïãñáößåò. Óôçí êÜôù æþíç Ý÷ïõìå
ïëüóùìïõò áãßïõò. Ðñïò ôï âüñåéï ìÝñïò ó÷çìáôßæåôáé ìéêñÞ ðëåõñÜ, ç ïðïßá
êáëýðôåôáé ìå ôïé÷ïãñáößåò.
Óôç ìåóçìâñéíÞ ðëåõñÜ, ç ïðïßá êáé äéáôñõðÜôáé áðü ðáñÜèõñï, ôï ïðïßï
áíïß÷èçêå áñãüôåñá, Ý÷ïõìå ôÝóóåñåò åéêïíïãñáöéêÝò æþíåò. Ôá èÝìáôá ôçò
êïñõöáßáò æþíçò åßíáé ðáñìÝíá áð' ôçí ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç (Ç èõóßá ôïõ
ÁâñáÜì, ï ÌùûóÞò êáé ïé 10 åíôïëÝò, ç êáéïìÝíç âÜôïò). Óôç äåýôåñç æþíç
êáé óôçí ôñßôç Ý÷åé êáôáóôñáöåß ìÝñïò ôùí ôïé÷ïãñáöéþí ìå ôçí äéÜíïéîç ôïõ
ðáñáèýñïõ. Åêåß Ý÷ïõìå âéâëéêÜ åðåéóüäéá êáé «ìðïýóôïõò» áãßùí.
â) Ôï ôÝìðëï: Óôï äåîéü ìÝñïò ôïõ ôÝìðëïõ ôïõ íáïý Ý÷åé áíïé÷èåß «Ùñáßá
Ðýëç». Óôï áñéóôåñü ìÝñïò áõôÞò õðÜñ÷åé åéêüíá ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá êáé óôï
äåîéü ï ×ñéóôüò åõëïãþí, ç ßäéá äå ç Ùñáßá Ðýëç óôïëßæåôáé ìå åéêüíá, ðïõ
ðáñïõóéÜæåé ôïí ×ñéóôüí Ýíèñïíïí êáé åõëïãïýíôá. Óôï ôÝìðëï áõôïý ôïõ
ðáñåêêëçóßïõ âñßóêåôáé ç åéêüíá ìå åðéãñáöÞ: «Ï ¢ãéïò Ìüäéóôïò
éåñïóïëýìïí (ó.ó. ìå ï) Äéá ÷åéñüò Áíáóôáóßïõ ÆùãñÜöïõ ôçí 26 Ìáñôßïõ
1876». Åðßóçò åíôüò ôïõ éåñïý õðÜñ÷åé Áãßá ÔñÜðåæá, ç ïðïßá åöÜðôåôáé ôïõ
ôïß÷ïõ. Óôïí ßäéï ÷þñï õðÜñ÷ïõí êáé åéêüíåò á÷ñïíïëüãçôåò ï ¢ãéïò
ÁíäñÝáò, ï ¢ãéïò Ôñýöùí êáé ï Éçóïýò åõëïãþí. Åðßóçò ðñÝðåé íá óçìåéùèåß

üôé óôïí íÜñèçêá, óôïí êõñßùò íáü êáé óôï Éåñü âñßóêïíôáé ðïëëÝò ìéêñÝò
åéêüíåò, áôÜêôùò áíçñôçìÝíåò êáé ôïðïèåôçìÝíåò, ðñïåñ÷üìåíåò áðü êáôÜ
êáéñïýò áöéåñþìáôá ðéóôþí.
Ä´ Ç ÁÃÉÏÃÑÁÖÉÊÇ ÅÐÉÃÑÁÖÇ
Ìéá áð' ôéò áóöáëÝóôåñåò ìáñôõñßåò, ðïõ Ý÷ïõìå ãéá ôçí éóôïñßá ôïõ íáïý
ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò», åßíáé ç óùæüìåíç óôï åðÜíù ìÝñïò ôçò ìåóçìâñéíÞò èýñáò
ôïõ íáïý, áãéïãñáöéêÞ åðéãñáöÞ. Ï áíþíõìïò ëáúêüò áãéïãñÜöïò, ðïõ äåí
åß÷å áãáèÝò ó÷Ýóåéò… ìå ôçí ïñèÞ ãñáöÞ ôùí ëÝîåùí êáé ôç óçìáóßá ôùí…
ðñïèÝóåùí, áíáöÝñåé ðüôå îáíá÷ôßóèçêå ï íáüò, ðïéïò Þôáí åðßóêïðïò ôüôå
óôï Æçôïýíé êáé ðüôå áãéïãñáöÞèçêå ç «Áñ÷ïíôéêÞ». Ç óðáíéüôçôá ôùí
ðçãþí ãéá ôï ìåôáâõæáíôéíü áõôü ìíçìåßï ôçò ðåñéï÷Þò, êáèéóôÜ ðïëý ðéï
áîéüëïãç êáé óðïõäáßá ôçí åðéãñáöÞ. Åßíáé ãñáììÝíç ìå ôçí
êåöáëïãñÜììáôç âõæáíôéíÞ ãñáöÞ êáé ãýñù ôçò ï áãéïãñÜöïò Ý÷åé
äçìéïõñãÞóåé ðëáßóéï ìå ùñáßá êïóìÞìáôá. Ç åðéãñáöÞ Ý÷åé ùò åîÞò:
«ÅÐÇ ÔÇÍ ÁÑ×ÉÅÑÁÔÉÁ ÔÏÕ ÈÅÏÖÉËÅÓÔÁÔÏÕ / ÅÐÉÓÊÏÐÏÕ
ÆÉÔÏÕÍÉÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÁÍÈÉÌÏÕ / Ï ÈÉÏÓ ÇÊÏÓ ÏÕÔÏÓ
ÅÐÏÍÏÌÁÔÇ ÔÇÓ ÇÐÅÑÁÃÉáò ÈÅÏÔÏÊÏÕ ÇÔÇ ÔÙÍ ÉÓÏÄÇÙÍ Ôçò ÅÊ
ÖÈÏÍÏÕÓ ÔÏÕ ÌÇÓÏÊÁËÏÕ / ÅÊÁÔÁÊÁÚ ÅÎ ÅÄÁÖÏÕÓ. ÇÄÏÕ ÐÁËÉÍ
ÈÅÏÕ ÅÕÄÏÊÏÕÍÔÏò ÁÍÁÊÅÍÇÈÉ ÅÐÇ ÅÔÏÕÓ ÁØÎ. / ÄÇÁ ÅÎÏÄÙÍ
ÔÏÕ ÅÍÔÇÌÏÔÁÔÏÕ ÁÑ×ÏÍÔÏÓ ÊÕÑÉÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÄÇÌÇÔÑÉÏÕ
ÐÁÐÁÄÇÌÇÔÑÏÃËÏÕ ÔÁÐÇÍÏÕ ÊÔÇÔÏÑ. ÄÇÁ ÄÅ / ÓÕÍÄÑÏÌÇÓ
ÔÙÍ ÅÍÔÇÌÏÔÁÔÙÍ ÁÑ×ÏÍÔÙÍ ÊÕÑÉÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÉÙÁÍÁÊÏÕ ÊÁÉ ÊÕÑ
ÄÏÕÊÁ ÊÁÉ ÔÙÍ ËÇÐÙÍ / ÊÁÉ ÁÍÇÓÔÏÑÉÈÉ ÄÇÁ ÅÎÏÄÙÍ ÔÏÕ
ÅÄÅÓÉÌÏÔÁÔÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÐÁÐÁ ÉÙ ÉÏÕ ÔÏÕ Ðáðáíáóôáóßïõ Éêïíüìïõ /
ÅÔÏÕÓ ÁØÎÂ ìçíüò Éïõíßïõ êá'».
ÔÁ ÓÔÏÉ×ÅÉÁ ÔÇÓ ÅÐÉÃÑÁÖÇÓ

á) Ôá ðñüóùðá ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí åðéãñáöÞ
1. ÄçìÞôñéïò Ðáðáäçìçôñüãëïõ: Åêåßíïò áíÝëáâå ôï ìåãáëýôåñï âÜñïò
ôùí åîüäùí ãéá íá îáíá÷ôéóèåß ç «Áñ÷ïíôéêÞ», ï ïðïßïò ìÜëéóôá êáôÝ÷åé
æçëåõôÞ èÝóç óôçí êïéíùíßá ôïõ Æçôïõíßïõ, ãé' áõôü êáé áðïêáëåßôáé
«åíôéìþôáôïò Üñ÷ùí».
2. ÉùáíÜêïò êáé Äïýêáò: Áóöáëþò õðÞñîåí áîéüëïãç ç óõíäñïìÞ ôïõò ãéá
ôï îáíá÷ôßóéìï ôïõ íáïý. Èá Þôáí êáé åêåßíá åõêáôÜóôáôá êáé åõõðüëçðôá
ìÝëç ôçò ôüôå êïéíùíßáò ôçò ðüëåùò Þ ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Æçôïõíßïõ.
3. Ï ãõéüò ôïõ Ðáðáíáóôáóßïõ: ÊáôÝ÷åé éåñáôéêü áîßùìá êáé ðñïåñ÷üôáí
áðü ëåõúôéêÞ ìÜëëïí ïéêïãÝíåéá.
4. ¢íèéìïò åðßóêïðïò Æçôïõíßïõ: Áðü 1721 ùò ôï 1751 óáí åðßóêïðïò
Æçôïõíßïõ áíáöÝñåôáé êÜðïéïò ¢íèéìïò.
â) Ôá áðñüóùðá óôïé÷åßá ôçò åðéãñáöÞò.

«… ÌÇÓÏÊÁËÏÕ…»: ÁõôÞ ç ëÝîç äçìéïõñãåß ùñéóìÝíá åñìçíåõôéêÜ
ðñïâëÞìáôá. Ôï üíïìá «ìçóüêáëïò» åßíáé åðßèåôï Þ ïõóéáóôéêü; ÕðÞñîå,
Üñáãå, êÜðïéïò, ðïõ ïíïìáæüôáí Ìçóüêáëïò êáé êáôÝóôñåøå ôïí
ðñïçãïýìåíï íáü; Þ åß÷å Üëëï üíïìá êáé åðåéäÞ ìéóïýóå ôï êÜëëïò, ôçí
ïìïñöéÜ, çèÝëçóå íá ìéìçèåß ôïí Çñüóôáôï; Ç ïõóßá åßíáé üôé õðÞñîå
éóôïñéêü ðñüóùðï, ôï ïðïßï óå Üãíùóôï ãéá ìáò ÷ñüíï Ýêáõóå ôïí
ðñïçãïýìåíï íáü ôçò «Áñ÷ïíôéêÞò», ï ïðïßïò áñãüôåñá îáíá÷ôßóôçêå êáé
óþæåôáé ùò ôéò ìÝñåò ìáò. Áõôüí ëïéðüí ôïí íáü åßäáìå áðü éóôïñéêÞò
áñ÷éôåêôïíéêÞò êáé áãéïãñáöéêÞò áðüøåùò. ºóùò «ìéóüêáëïò» (ôï ïñèü ìå
äýï ëë) íá Þôáí ï äéÜâïëïò, ï ïðïßïò õðÞñîå ï «çèéêüò áõôïõñãüò» ôçò
êáôáóôñïöÞò ôïõ ðñïçãïõìÝíïõ íáïý.
Êáé ôåëåéþíïíôáò åõ÷áñéóôþ ôïí êáëëéôÝ÷íç öùôïãñÜöï ê. ÃéÜííç

Óéìüðïõëï, äéüôé åõ÷áñßóôùò Ýöêéáîå ôéò äéáöÜíåéåò, ðïõ åßäáìå, åõ÷áñéóôþ
ôïí ê. ÔñéáíôÜöõëëï Ðáðáíáãéþôïõ, äéüôé áð' ôï âéâëßï ôïõ «Éóôïñßá êáé
Ìíçìåßá ôçò Öèéþôéäïò» Ýëáâá, ðñéí áðü ôñéÜíôá ÷ñüíéá, ôá ðñþôá
åñåèßóìáôá í' áó÷ïëçèþ ìå ôçí «Áñ÷ïíôéêÞ», áöïý óôç óõíÝ÷åéá Ýãñáøá êáé
åîÝäùóá åéäéêÞ ìåëÝôç ãé' áõôÞí, åõ÷áñéóôþ êáé üëïõò åóÜò, ðïõ ì' áêïýóáôå.
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ËÜìðñïò Óôåö. Êïõëôïýêçò
äÜóêáëïò, ó÷ïë. óýìâïõëïò Ä.Å. å.ô.
ÈÅÌÁ
Ôï Êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò
Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò
1.Ôïðïãñáößá ôïõ Ìïíáóôçñéïý
Ç Öèéþôéäá äåí öéëïîåíåß óôá ÷þìáôÜ ôçò ìüíï ìíçìåßá ôçò áñ÷áúêÞò,
ôçò áñ÷áßáò, ôçò âõæáíôéíÞò êáé ôçò íåþôåñçò Éóôïñßáò ìáò. ¸÷åé íá
åðéäåßîåé êáé ôüðïõò áãéáóìÝíïõò ìå ôçí ðßóôç êáé ôç äñÜóç åêëåêôþí êáé
åõóåâþí áíèñþðùí ôçò, ïé ïðïßïé åðÝëåîáí ôç æùÞ ôïõ åñçìßôç ìïíá÷ïý,
öüñåóáí ôï ôáðåéíü ñÜóï êáé áöéåñþèçêáí ìå üëåò ôïõò ôéò äõíÜìåéò óôç
ëáôñåßá ôïõ Èåïý. Ïé ðïëõäýíáìåò áõôÝò ðñïóùðéêüôçôåò óôüëéóáí ôçí
ðåñéï÷Þ ôçò Öèéþôéäáò ìå áîéüëïãá ìíçìåßá ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò ðßóôçò êáé
ðáñÜäïóçò. Ôá ìíçìåßá áõôÜ åßíáé ôá ÌïíáóôÞñéá, (Eéê.1), ðïõ Üëëá
ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá ÂõæáíôéíÜ ÷ñüíéá êáé Üëëá áðü ôçí ðåñßïäï ôçò
Ôïõñêïêñáôßáò.
¸íá áðü ôá ðïëëÜ
ÌïíáóôÞñéá ôçò Öèéþôéäáò
åßíáé êáé ç ÉåñÜ ÌïíÞ Áãßïõ
Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò.(1) Ôï
ÌïíáóôÞñé áõôü óôÝêåôáé
óêáñöáëùìÝíï óôéò íüôéåò
õðþñåéåò ôçò ¼èñõïò áíÜ-
ìåóá óôá ÷ùñéÜ ÍåñÜéäá êáé
¢íõäñï. (Åéê.2) ÁðÝ÷åé 26
÷éëéüìåôñá áðü ôç Ëáìßá êáé
âñßóêåôáé 10 ÷éëéüìåôñá, âï- Åéê.1. ×Üñôçò ìå ôá ÌïíáóôÞñéá ôïõ íïìïý Öèéþôéäáò.
ñåéïáíáôïëéêÜ, ôçò Óôõëßäáò.(2)
1. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: «Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÌõãäáëéÜò ÄÞìïõ Óôõëßäáò» Ðåñéïä.
«ÓôåñåÜ ÅëëÜò» Ôåý÷ïò 42/1973, óåë. 217-218
«ÁíÜìåóá óôá ìåôáâõæáíôéíÜ ìíçìåßá ôçò Öèßáò îå÷ùñéóôÞ èÝóç êáôåß÷å Üëëïôå êáé ôï ãñáöéêü
ìïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÌõãäáëéÜò ôïõ ÄÞìïõ ÖáëÜñùí (Óôõëßäïò). Âñßóêåôáé Â.Ä.
(Óçì: To óùóôü: Â.Á. ) ôçò êùìïðüëåùò Óôõëßäïò êõñéïëåêôéêÜ ðíéãìÝíï ìÝóá ó' Ýíá äÜóïò áðü
åëçÝò.»
2. Ëáæáñßäç, Ð.: «ÌåóáéùíéêÜ Öèéþôéäïò - Öùêßäïò - ÌïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÍåñÜéäáò»
Ðåñéïäéêüí «Áñ÷áéïëïãéêüí Äåëôßïí - ×ñïíéêÜ» 17/1961/2 óåë.168. ÁÈÇÍÁ
«ÌïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÍåñÜéäáò. ÄéáëåëõìÝíç ÌïíÞ åõñéóêïìÝíç ÂÄ ôçò Óôõëßäïò åíôüò
åëáéþíïò».
(Óçì.: ¼ëïé ïé óõããñáöåßò,åêôüò áðü ôçí ê.Áöñïä. ÐáóáëÞ, áíáöÝñïõí üôé ç ÉåñÜ ÌïíÞ
Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò âñßóêåôáé ÂÄ ôçò Óôõëßäáò. Ôï óùóôü åßíáé üôé âñßóêåôáé
âïñåéïáíáôïëéêÜ ôçò Óôõëßäáò).
266 ËÜìðñïò Óôåö. Êïõëôïýêçò
Åéê.2. Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Ýíá ÷ñüíï ìåôÜ ôçí åãêáôÜóôáóç
ôçò ìïíáóôéêÞò áäåëöüôçôáò ìå Çãïýìåíï ôïí ð. ÉãíÜôéï.
ÐáñáêáìðôÞñéïò âáôüò ÷ùìáôüäñïìïò, äýï ÷éëéïìÝôñùí, óõíäÝåé ôï
ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ìå ôïí áóöáëôïóôñùìÝíï äñüìï Óôõëßäáò -
ÍåñÜéäáò.
Ï ôüðïò ãýñù áðü ôï ÌïíáóôÞñé Þôáí êáôÜöõôïò áðü åëéÝò êáé ñïäéÝò.(3)
Áñãüôåñá öõôåýôçêáí óôçí ãýñù Ýêôáóç êáñõäéÝò, ðïõ Ý÷ïõí êÜìåé
êáôáðñÜóéíç ôçí ðåñéï÷Þ. Ôñßá êõðáñßóóéá, áíÜìåóá óôá êôßóìáôá,
ðñïóäéïñßæïõí ôçí ðåñéï÷Þ. Ôï Ýäáöïò åßíáé åðéêëéíÝò êáé ïé ãýñù ëüöïé
äéáãñÜöïõí ðåñéïñéóìÝíç ïñáôüôçôá. ÁöÞíïõí ìéêñü ïðôéêü ðÝñáóìá áðü ôá
íüôéá êáé ðñïò ôá ÊáìÝíá Âïýñëá.
2.ºäñõóç êáé ëåéôïõñãßá ôïõ Ìïíáóôçñéïý

Ôï ÌïíáóôÞñé, êáé ôï êáèïëéêü ôïõ, åßíáé êôßóìá ôïõ 18ïõ áéþíá.(4) Ïé
êôçôïñéêÝò åðéãñáöÝò ðïõ õðÜñ÷ïõí óôïí êõñßùò íáü êáé óôï ðáñåêêëÞóéï
áíáöÝñïõí ôï Ýôïò 1753.(Åéê. 3). Ùò êôÞôïñåò áíáöÝñïíôáé óôéò åðéãñáöÝò ïé
éåñïìüíá÷ïé ÐáñèÝíéïò êáé Áíáíßáò.(5) Ôüôå Ìçôñïðïëßôçò Æçôïõíßïõ Þôáí ï
3. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: ìí.Ýñã. óåë. 217
4. ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: «Éóôïñßá ôçò Óôõëßäáò» Óôõëßäá 1989 óåë.156
«Ç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÍåñÜéäáò: Áíôñéêü ìïíáóôÞñé, êôßóìá ôïõ 18ïõ áéþíá.Ç éóôïñßá
ôçò ÌïíÞò åßíáé Üãíùóôç.Ôá óðÜíéá üìùò áñ÷éôåêôïíéêÜ, ôïé÷ïãñáöéêÜ êáé äéáêïóìçôéêÜ ôçò
ìáñôõñïýí üôé Þôáí áîéüëïãï êáé ðëïýóéï ìïíáóôÞñé».
5. Ëáæáñßäç, Ð: ìí. Ýñã. óåë. 168
«ÕðÝñ ôçí åßóïäïí ôïõ êõñßùò íáïý áíåãíþóèç ç åðéãñáöÞ:
1) ÁíçãÝñèç êáé éóôïñÞèç ï èåßïò
2) Êáé ðÜíóåðôïò ïýôïò íáüò ôïõ Áãßïõ
3) Åíäüîïõ ÌåãáëïìÜñôõñïò Ãåùñãßïõ ôïõ Ôñïðáéïöüñïõ
4) Äéá óõíäñïìÞò ôïõ ÐáíïóéùôÜôïõ Áãßïõ ÊáèçãïõìÝíïõ Êõñ Ðáñèåíßïõ
5) ÉåñïìïíÜ÷ïõ Áëâáíßôïõ åê ÷þñáò Âõèéêïýêå êáé Áíáíßïõ ÉåïñìïíÜ÷ïõ
6) Åê ÷þñáò Ãáñäéêßïõ Áñ÷éåñáôåýïíôïò ôïõ ÈåïöéëåóôÜôïõ
7) Åðéóêüðïõ Êõñßïõ Êõñßïõ Áíèßìïõ äéá åîüäùí
8) ÉùÜííïõ Äçìçôñßïõ êáé ÍéêïëÜïõ
9) Åðß Ýôïõò 1753 åí ìçíß Éïõíßù ÊÂ´»
Ôï Êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò 267
åðßóêïðïò ¢íèéìïò.(6)
ÊáôÜ ôá ìåôåðáíáóôáôéêÜ
÷ñüíéá ëåéôïýñãçóå, ùò
êõñßáñ÷ï ìïíáóôÞñé, ìÝ÷ñé ôï
Ýôïò 1834. ÊáôÜ ôï Ýôïò áõôü
êáé ìå ôçí åöáñìïãÞ ôïõ
ïèùíéêïý äéáôÜãìáôïò ôïõ
1833 (25 Óåðôåìâñßïõ 1833)
ôï ÌïíáóôÞñé äéáëýèçêå,
ôõðéêÜ, êáé óôáìÜôçóå ôç
ëåéôïõñãßá ôïõ áöïý äåí
äéÝèåôå ôïõò áðáéôïýìåíïõò Åéê. 3. Ç êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ðÜíù
Ýîé ìïíá÷ïýò.(7) áðü ôçí åßóïäï óôïí êõñßùò íáü.
Áðü ôüôå, êáé ãéá 150 êáé ðëÝïí ÷ñüíéá, ãíþñéóå ôçí åãêáôÜëåéøç, ôçí
åñÞìùóç êáé ôç öèïñÜ.(8) Ïé êôéñéáêÝò åãêáôáóôÜóåéò êáôáóôñÜöçêáí. Ôá
6.ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: «Éóôïñßá ôçò ÌïíÞò Áãßïõ Âëáóßïõ Óôõëßäáò Óôõëßäïò» óåë. 105-106
Ëáìßá 1991. ÁíáöÝñåé: «Ï Åðßóêïðïò ¢íèéìïò: Ðñüêåéôá ãéá ôïí ôüôå åðßóêïðï Æçôïõíßïõ
(Ëáìßáò). Ï áåßìíçóôïò Íéêüëáïò É. Ãéáííüðïõëïò óôç ìåëÝôç (ÅðéóêïðÞ Æçôïõíßïõ, Åðåôçñßò
«Ðáñíáóóüò» óåë 308-312) áíáöÝñåé üôé áðü ôï 1721 Ýùò ôï 1760 ï åðßóêïðïò (Þ ïé åðßóêïðïé;)
Æçôïõíßïõ ïíïìáæüôáí «¢íèéìïò».
(Óçì. Åðéóçìáßíïõìå üôé ôï ßäéï üíïìá ôïõ åðéóêüðïõ Æçôïõíßïõ óõíáíôïýìå êáé óôéò
áãéïãñáöéêÝò åðéãñáöÝò ôçò ãåéôïíéêÞò É.Ì. Áãßïõ Âëáóßïõ êáé óôïí êõñßùò íáü ôïõ Áãßïõ
Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò. Åðßóçò óõíáíôïýìå ó÷åäüí ôéò ßäéåò ÷ñïíïëïãßåò áãéïãñÜöçóçò ôùí äýï
êáèïëéêþí. Ç ü÷é êáëÞ ó÷Ýóç ôïõ áãéïãñÜöïõ ôïõ Áãßïõ Âëáóßïõ ìå ôç óùóôÞ ãñáöÞ ôùí
ëÝîåùí ìáò ðåßèåé üôé, ðéèáíüí, äåí ðñüêåéôáé íá Ý÷åé áãéïãñáöÞóåé ü ßäéïò êáé ôï êáèïëéêü
ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ áëëÜ êÜðïéïò Üëëïò áíþíõìïò áãéïãñÜöïò. Íá óçìåéþóïõìå åðßóçò üôé
ôçí ßäéá ðåñßðïõ åðï÷Þ (1769) êáé åðß åðéóêüðïõ Æçôïõíßïõ Áíèßìïõ Ý÷åé êôéóèåß ç
«Áñ÷ïíôéêÞ» Ëáìßáò êáé ìå ðáñåêêëÞóéï áöéåñùìÝíï óôïí ¢ãéï ÁíäñÝá ÊñÞôçò, üðùò êáé
óôïí ¢ãéï Ãåþñãéï).
7.ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: ìí.Ýñã. ùò Üíù óåë. 74
Á) Ãíùóôü åßíáé ôï ãåãïíüò üôé ìå ôï Â.Ä. (Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá) ôçò 25çò Óåðôåìâñßïõ 1833
äéáëýèçêáí óôï ôüôå íåïúäñõèÝí åëåýèåñï Åëëçíéêü ÊñÜôïò 412 ÌïíáóôÞñéá êáé
äéáôçñÞèçêáí ìüíïí 85, áð' ôá ïðïßá ôá 82 Þôáí áíäñéêÜ êáé ôá õðüëïéðá ãõíáéêåßá. ÁíÜìåóá
ëïéðüí óôá êáôáñãçèÝíôá ìïíáóôÞñéá Þôáí êáé åêåßíï ôïõ Áãßïõ Âëáóßïõ ôïõ ÄÞìïõ
ÖáëÜñùí» (êáé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ôïõ ßäéïõ ÄÞìïõ).
8. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: ìí. Ýñã.
«Ôï ìïíáóôÞñé ôïõ Áç Ãéþñãç Þôáí ìéá üáóé óôçí ðåñéöÝñåéá ôùí ÖáëÜñùí. ÓÞìåñá äåí
ðáñáìÝíåé ôßðïôå áð' ôçí ðáëéÜ éóôïñßá ôïõ, ðáñÜ ôï êáèïëïêüí êé ç ãýñù ìáãåõôéêÞ
ôïðïèåóßá. Ôï óÞìáíôñü ôïõ Ý÷åé ÷ñüíéá íá êôõðçèÞ áðü ÷Ýñéá ìïíá÷ïý. ¸ôóé åñÞìùóå êé áõôü
ôï ìïíá÷éêü çóõ÷áóôÞñéï êé Ý÷åé ôïðïèåôçèåß óôçí êáôçãïñßá ôùí äéáëåëõìÝíùí Ìïíáóôçñéþí
ôçò Öèéþôéäïò (ÃåíéêÜ Áñ÷åßá ôïõ ÊñÜôïõò Ö 97.ÌïíÞ ¢ãéïò Ãåþñãéïò ÌõãäáëéÜò ÄÞìïõ
ÖáëÜñùí).¢ëëïôå ó' áõôü Ýóöõæå ç ìïíá÷éêÞ æùÞ, óÞìåñá äåí öéëïîåíåß ïýôå ìéá øõ÷Þ! Ðüóï
Üëëáîáí ôá áíèñþðéíá óôéò äßóå÷ôåò çìÝñåò ðïõ ðåñíïýìå! ¸ëåéøáí óôçí åðï÷Þ ìáò ïé
Üíèñùðïé ôùí âéùìÜôùí ðïõ ôñïöïäïôïýí ôéò ïÜóåéò áõôÝò "ôçò êáôÜ ×ñéóôüí ðåñéóõëëïãÞò».
Åéê. 4. Ôï ðáëáéü îõëüãëõðôï ôÝìðëï ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò,
ðïõ êïóìåß óÞìåñá ôï Êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò ÁãÜèùíïò.
êåéìÞëéá, ôá éåñÜ óêåýç, ôá ëåéôïõñãéêÜ âéâëßá, ôá ëåßøáíá áãßùí, ïé åéêüíåò
êáé ç åöÝóôéá åéêüíá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ìåôáöÝñèçêáí, ðñïò öýëáîç, óå
ãåéôïíéêÜ ìïíáóôÞñéá.(9) Ôï îõëüãëõðôï åéêïíïóôÜóé (Åéê.4), (ôÝìðëï),
9.Ôïõ éäßïõ ùò Üíù: «Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áç Ãéþñãç! ÓÞìåñá äåí ðáñáìÝíåé ôßðïôå áð' ôçí ðáëéÜ
éóôïñßá ôïõ ðáñÜ ç ðôù÷éêÞ ôïõ ÅêêëçóéÜ, ôï êáèïëéêüí, êé ç ãýñù ôïõ Þñåìç ìáãåõôéêÞ
ôïðïèåóßá. ÊáíÝíáò ìïíá÷üò! ÓõíôñïöéÜ Ý÷åé ôç ãýñù ìõñùìÝíç öýóç êáé ôï ãáëÜæéï èüëï ôïõ
ïõñáíïý, ðïõ óêåðÜæåé ôç ãç êáé ôá ìåãÜëá åðéôåýãìáôá ôïõ áíèñþðïõ. Ôá áãñéïëïýëïõäá
öõôñþíïõí êÜèå Üíïéîç êáé ìïó÷ïâïëïýí ôçí üëç ôïõ ðåñéï÷Þ ìå ôá áñþìáôÜ ôïõò, ëåò êáé
ìåôáäßäïõí ôï Üñùìá ôùí ëéâáíùôþí ôùí ìïíá÷þí ðïõ ðôåñõãßæïõí óôï Üãéï ôïýôï ðåñéâüëé ôçò
ÐáíáãéÜò êáé ôïõ Áç Ãéþñãç. Ï óçìåñéíüò åðéóêÝðôçò ( Óçì. Ðñéí áðü ôéò 2 Áðñéëßïõ ôïõ 1983
ðïõ áñ÷ßæåé ç íÝá ðåñßïäïò ôïõ Ìïíáóôçñéïý) áðï÷áéñåôÜ ôçí Ýñçìç êáé îå÷áóìÝíç ìïíá÷éêÞ
ðïëéôåßá ôïõ Áç Ãéþñãç. Ç øõ÷Þ ôïõ êáôÜöïñôç áðü åéêüíåò, ðåñáóìÝíåò êáé óýã÷ñïíåò,
ðñïóðáèåß íá äéáôçñÞóåé, óáí ðïëýôéìç äéäá÷Þ, áðü ôá ìíçìåßá áõôÜ, ðïõ êÜèå ìÝñá
åñçìþíïíôáé áðü ôçí áíèñþðéíç ðáñïõóßá êáé ãßíïíôáé áíôéêåßìåíï ôçò éóôïñßáò ðåñéóóüôåñï
ìåôáöÝñèçêå óôçí ÉåñÜ

ÌïíÞ ÁãÜèùíïò êáé
êïóìåß êáé óÞìåñá ôï
êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò.(10)
Ï íáüò ôïõ Áãßïõ
Ãåùñãßïõ, (Åéê.5) áðï-
ãõìíùìÝíïò, êáé ðáñ'
üôé åß÷å êáôáíôÞóåé
óôÜâëïò æþùí, Üíôåîå
óôç öèïñÜ êáé äéáôçñÞ-
èçêáí, ó÷åäüí áíÝðá-
öåò, ïé ôïé÷ïãñáößåò
ôïõ.(11)
Åéê. 5.Ôï êáèïëéêü ôçò É.ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò
üðùò ôï âñÞêáí ïé ðáôÝñåò ôçò ÌïíÞò ôï 1983. Åñãáóßåò
äéáìüñöùóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôá ÷þñïõ.
êáé îåãñÜöïíôáé "áðü ôá ìçôñþá ôçò æùÞò", ôçí áíèñùðéÜ ôùí, ðïõ åßíáé ç áíôáýãåéá ôïõ Ýóù
áíèñþðïõ.» (Óçì. Ìïõ åßíáé äýóêïëï íá öáíôáóèþ ôé èá ìðïñïýóå íá ãñÜøåé ç åõáßóèçôç
øõ÷Þ ôïõ Èåïêôßóôïõ ËáúíÜ ãéá ôï áíáóõãêñïôçìÝíï óÞìåñá ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ
Óôõëßäáò, ãéá ôéò ôåëïýìåíåò åêåß éåñÝò áêïëïõèßåò, ãéá ôá êôßñéá ðïý Ýãéíáí êáé ãßíïíôáé, ãéá
ôïõò åðéóêÝðôåò- ðñïóêõíçôÝò, ãéá ôç öéëïîåíßá ôïõò êáé ãéá ôçí ðíåõìáôéêÞ áêôéíïâïëßá
ôùí ðáôÝñùí ôçò ÌïíÞò óôï öèéùôéêü êáé ôïí åõñýôåñï åëëçíéêü ÷þñï).
10. Ðáðáíáãéþôïõ Ôñ.: «Éóôïñßá êáé ìíçìåßá ôçò Öèéþôéäïò» óåë. 159 ¸êäïóç ÄÞìïõ ËáìéÝùí,
ÁÈÇÍÁ 1971
Ìåôáîý ôùí Üëëùí ãñÜöåé ãéá ôï Êáèïëéêü ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò:
«Ôï ôÝìðëïí åßíáé îõëüãëõðôïí, áîéïóçìåßùôïò äå åßíáé ç öïñçôÞ åéêþí ôçò Öéëïîåíßáò».
(Óçì. ðñüêåéôáé ãéá ôçí öïñçôÞ åéêüíá «Öéëïîåíßá ôïõ ÁâñáÜì», ç ïðïßá äåí ãíùñßæïõìå ðïõ
âñßóêåôáé), êáé öÝñåé ôçí åðéãñáöÞí: «ÄÝçóéò Áíáíßïõ ÉåñïìïíÜ÷ïõ 1756».
10.1. Óéìïðïýëïõ Èåïößëïõ: «Ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÜ, ÂõæáíôéíÜ êáé ìåôáâõæáíôéíÜ ìíçìåßá ôçò
Öèéþôéäïò» óåë.325 Èåóóáëïíßêç 1985. ÁíáöÝñåé: Åéò ôï îõëüãëõðôïí ôÝìðëïí åóçìåéïýôï ôçí
öïñçôÞí åéêüíáí ôçò Öéëïîåíßáò ìå ôçí åðéãñáöÞí «ÄÝçóéò Áíáíßïõ ÉåñïìïíÜ÷ïõ 1756».
10.2. Ëáæáñßäç, Ð: ìí. Ýñã. ÁíáöÝñåôáé: Åéò ôï îõëüãëõðôïí ôÝìðëïí óçìåéïýìåí ôçí öïñçôÞí
åéêüíá ôçò Öéëïîåíßáò ìå ôçí åðéãñáöÞí «ÄÝçóéò Áíáíßïõ ÉåñïìïíÜ÷ïõ 1756».
10.3. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: «ÉåñÜ ÌïíÞ ÁãÜèùíïò»-Öùôïãñáößåò Óðýñïõ ÌåëåíôæÞ 24,25 êáé 60
ÁÈÇÍÁ 1984: ÁíáöÝñïíôáé:
«Ôï óçìåñéíü îõëüãëõðôï åéêïíïóôÜóé ôïõ Êáèïëéêïý (óçì. ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò ÁãÜèùíïò) åßíáé
Ýíá áëçèéíü ëåðôïýñãçìá ôçò ëáúêÞò ìáò îõëïãëõðôéêÞò êáé ðñïÝñ÷åôáé áðü ôá ìÝóá ôïõ 18ïõ
áéþíá. Ï äçìéïõñãüò ôïõ ðáñáìÝíåé Üãíùóôïò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýñãï ìåãÜëçò ëáúêÞò
îõëïãëõðôéêÞò áîßáò ó' ïëüêëçñç ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Öèéþôéäáò, ðïõ åíôõðùóéÜæåé ôïí ðñïóêõíçôÞ.
Ï áíþíõìïò ëáúêüò ôå÷íßôçò äïýëåøå ìå åðéìïíÞ, ìåñÜêé êáé óôü÷áóç ëáúêÞò åõóÝâåéáò. Ìáò
÷Üñéóå Ýíá èáõìÜóéï îõëïãëõðôéêü äéÜêïóìï, ìå Ýíá ðëÞèïò áðü îõëïãëõðôéêÝò ðáñáóôÜóåéò,
ðïõ äÝíïíôáé áñìïíéêÜ ìå ôç èåïëïãéêÞ äéÜóôáóç ôçò åííïßáò ôçò Åêêëçóßáò ùò êéâùôïý
óùôçñßáò ôïõ êüóìïõ. Åßíáé ìéá ôÝ÷íç áíèñþðéíç êáé ëåéôïõñãéêÞ. ÁëëÜ ðÜíù áð' üëá
ðñüêåéôáé ãéá ìéá ôÝ÷íç áðÝñéôôç êáé ëåðôÞ, ãåìÜôç ëáúêÞ åõùäéÜ êáé ÷Üñç. Ìå áõôÞ ï
áíþíõìïò Ïñèüäïîïò Ëáüò ìáò åñìÞíåõóå êáé õðçñÝôçóå ôçí ðßóôç ôïõ, ôéò ëåéôïõñãéêÝò
áéóèçôéêÝò åðéëïãÝò ôïõ, ôá üíåéñÜ ôïõ êáé ôç äýíáìç ôùí óõìâüëùí ôïõ. ÌÝóá ôçò êñýâåé
áíüèåõôï ôï ðïëýôéìï áéóèçôÞñéï ôçò Ïñèüäïîçò ôáõôüôçôÜò ôïõ».
(Óçì. Ï óõããñáöÝáò öáßíåôáé äåí ãíþñéæå ôçí ðñïÝëåõóç ôïõ ðåñéãñáöüìåíïõ
3. Ç áíáóýóôáóç ôïõ Ìïíáóôçñéïý

Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ðáñÝìåéíå äéáëõìÝíï áðü ôï 1834 ùò
ôéò 2 Áðñéëßïõ ôïõ 1983.(12) Áðü ôéò 2 Áðñéëßïõ ôïõ 1983 áñ÷ßæåé ç íÝá ðåñßïäïò
ëåéôïõñãßáò, ôõðéêÞò êáé ïõóéáóôéêÞò, ãéá ôï ÌïíáóôÞñé. Áðü ôçí çìåñïìçíßá
áõôÞ åãêáôáóôÜèçêå óôï ÌïíáóôÞñé íÝá ìïíá÷éêÞ áäåëöüôçôá ìå ôçí Üäåéá
ôïõ ôüôå Ìçôñïðïëßôç Öèéþôéäáò ìáêáñéóôïý êõñïý Äáìáóêçíïý êáé ìå
Çãïýìåíï ôïí Áñ÷éìáíäñßôç èåïëüãï êáèçãçôÞ ôïõ Ëõêåßïõ Óôõëßäáò ð.
ÉãíÜôéï (êáôÜ êüóìïí
ÉùÜííç Óôõë. ÓÜðéï).(13)
Ìå ôçí äçìéïõñãéêÞ
ðáñïõóßá ôïõ ð.Éãíáôßïõ
êáé ôçò óõíïäåßáò ôïõ
Üñ÷éóáí áìÝóùò, ôüôå, êáé
óõíå÷ßæïíôáé êáé óÞìåñá,
ïé åñãáóßåò áíáóýóôáóçò
êáé áíáóõãêñüôçóçò ôçò
ÌïíÞò.
¸ãéíå Ýíáò ðñþôïò åõ-
ðñåðéóìüò ôïõ íáïý åîùôå-
ñéêüò (Åéê.6) êáé, êõñßùò,
Åéê.6. ¸íáò ðñþôïò åõðñåðéóìüò ôïõ Êáèïëéêïý åóùôåñéêüò, åõðñåðßóôçêå
êáé ôïõ ðåñéâÜëëïíôá ÷þñïõ.
åéêïíïóôáóßïõ.
Ï ßäéïò óõããñáöÝáò óå Üëëï äçìïóßåõìÜ ôïõ «Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÌõãäáëéÜò
ÄÞìïõ Óôõëßäïò» Ðåñéïä.ÓôåñåÜ ÅëëÜò ôá 42/1972 óåë 217-218 áíáöÝñåé: «Åóùôåñéêþò ôï
êáèïëéêüí ôçò ÌïíÞò Ý÷åé áñêåôÝò ôïé÷ïãñáößåò. Ï Íáüò Ý÷åé éóôïñçèÞ (æùãñáöéóèÞ) êáôÜ ôï
Ýôïò 1753. Ôï ÅéêïíïóôÜóé åßíáé îõëüãëõðôï. Áîéïóçìåßùôç åßíáé ç öïñçôÞ åéêüíá ôçò Öéëïîåíßáò
ìå ôçí åðéãñáöÞ: «ÄÝçóéò Áíáíßïõ ÉåñïìïíÜ÷ïõ 1756».
Ï ê. Äçì. ÍÜôóéïò áíáöÝñåé óõãêåêñéìÝíá ãéá ôç ìåôáöïñÜ ôïõ îõëüãëõðôïõ åéêïíáóôáóßïõ
áðü ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò óôï Êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò ÁãÜèùíïò
êáé öõóéêÜ ãéá ôçí Éóôïñßáí… ÂëÝðå :ÍÜôóéïõ Äçì. Éóôïñßá ôçò Óôõëßäáò óåë. 156, Óôõëßäá
1989, ùò áíùôÝñù, ðïõ áíáöÝñåé:
«Èá Þôáí ðáñÜëåéøç áí äåí áíáöÝñáìå üôé óôï ìïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÌõãäáëéÜò ôïõ
ÄÞìïõ ÖáëÜñùí, üðùò åßíáé ãíùóôüí, õðÞñ÷å Üëëïôå Ýíá áðü ôá êáëýôåñá îõëüãëõðôá ôÝìðëá
ôïõ öèéùôéêïý ÷þñïõ, ôï ïðïßï ôï 1960 ìåôáöÝñèçêå êáé êïóìåß óÞìåñá Üëëï ìïíáóôÞñé ôçò
äõôéêÞò Öèéþôéäïò. Ç ëåðôïìÝñåéá áõôÞ äéá ôçí Éóôïñßáí…»
11. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: ìí. Ýñã. áñéè.1 áíáöÝñåé:
"Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áç Ãéþñãç! ÓÞìåñá äåí ðáñáìÝíåé ôßðïôå áð' ôçí ðáëéÜ éóôïñßá ôïõ ðáñÜ
ç ðôù÷éêÞ ôïõ ÅêêëçóéÜ, ôï êáèïëéêüí, êé ç ãýñù ôïõ Þñåìç ìáãåõôéêÞ ôïðïèåóßá.
12. ÍÜôóéïõ Äçì. ìí. Ýñã. áñéè. 6 óåë. 74
13. Éãíáôßïõ ÓÜðéïõ, ÊáèçãïõìÝíïõ ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò
«Çìåñïäåßêôçò 1999» ¸êäïóç É.Ì. Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò, 1999
«Óôéò 2 Áðñéëßïõ 1998 óõìðëçñþèçêáí äåêáðÝíôå ÷ñüíéá áðü ôüôå ðïõ, ìå ôç ÷Üñç ôïõ Èåïý,
ôéò ðñåóâåßåò ôïõ ÌåãáëïìÜñôõñïò Ãåùñãßïõ êáé ôçí åõëïãßá ôïõ ìáêáñéóôïý Ìçôñïðïëßôç
Öèéþôéäïò êõñïý-Äáìáóêçíïý, Üñ÷éóáí ïé åñãáóßåò ôçò áíáäçìéïõñãßáò ôçò äéáëåëõìÝíçò,
ìÝ÷ñé ôüôå, ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò.»
ôï Éåñü ÂÞìá êáé ç Áãßá

ÔñÜðåæá, Ýãéíå ðñïìÞ-
èåéá éåñþí óêåõþí êáé
ëåéôïõñãéêþí âéâëßùí, ôï-
ðïèåôÞèçêå åéêïíïóôÜóé
ìå ôéò ðñïâëåðüìåíåò
åéêüíåò, ìðÞêå óôç èÝóç
ôçò ç åöÝóôéá åéêüíá ôïõ
Áãßïõ Ãåùñãßïõ, ôïðïèå-
ôÞèçêáí áíáëüãéá, óôáóß-
äéá êáé äõï ðñïóêõíç-
ôÜñéá êáé ôï åóùôåñéêü
ôïõ íáïý ðÞñå ôçí Åéê.7.Ôï áíáíåùìÝíï åóùôåñéêü ôïõ êõñßùò íáïý ìå ôï
áðáñáßôçôç üøç ôïõ íåüôåõêôï îõëüãëõðôï ôÝìðëï êáé ôïí õðüëïéðï éåñü äéÜêïóìï.
÷þñïõ ëáôñåßáò.(14) (Åéê.7). Êáé üëá áõôÜ Ýãéíáí ìå ôçí áêëüíçôç ðßóôç, ôçí
éó÷õñÞ èÝëçóç, ôïí áêÜìáôï æÞëï, ôçí áíåîÞãçôç åñãáôéêüôçôá êáé ôïí
êáèçìåñéíü ìü÷èï ôùí ðáôÝñùí ôçò ÌïíÞò, ðÝñáí ôùí åðþäõíùí ìïíá÷éêþí
ôïõò êáèçêüíôùí, êáé ìå ôç óõíäñïìÞ êáé âïÞèåéá ôùí áðëþí áíèñþðùí ôçò
ãýñù ðåñéï÷Þò. ¸ôóé äéáóþèçêå ôï ìíçìåßï!(15)(16)(17)
Ìå ôï Ð.Ä. 202 ôçò 12çò ÌáÀïõ ôïõ 1984 (ÖÅÊ 69 21-5-1984 ô.Á´) ôï
ÌïíáóôÞñé ðÞñå êáé ôçí ôõðéêÞ ôïõ õðüóôáóç êáé ìå ôï Áñéè.Ðñùô. 359/5-6-
1984 Ýããñáöï ôïõ ôüôå Ìçôñïðïëßôç Öèéþôéäáò äéïñßóôçêå ùò Çãïýìåíüò ôïõ
14. Óéìïðïýëïõ Èåïößëïõ: ìí.Ýñã. ùò 10.2

«Ç ðáñïõóßá ôïõ ÇãïõìÝíïõ Éãíáôßïõ ÓÜðéïõ, Èåïëüãïõ Êáèçãçôïý, åéò ôçí ÌïíÞí áõôÞí. ìåôÜ
ôñéìåëïýò áäåëöüôçôïò, ðáñÝ÷åé üëá ôá å÷Ýããõá, äéá ôçí áíáâßùóéí ôçò ÌïíÞò êáé ôçí
åðáíáöïñÜí åéò áõôÞí ôçò ðáëáéÜò äüîçò ôçò êáé áêìÞò. Ôï ìïíá÷éêüí éäåþäåò áíèåß åí áõôÞ,
ìåôáóôïé÷åéïýìåíïí åéò ìåëÝôçí ÉåñÜò íõ÷èçìÝñïõò áêïëïõèßáò êáé ôåëåôïõñãßáò, ïõ ìçí áëëÜ
êáé ç áíïéêïäüìçóéò îåíþíùí êáé ìïíá÷éêþí óõãêñïôçìÜôùí áé áñîÜìåíáé åí ôáéò çìÝñáéò ôçò
çãïõìåíßáò áõôïý, åðéóöñáãßæïõí ôá ÜíùôÝñù»
15. ÌáêñÞ ÉùÜííç, Å: «Ðñïóêýíçìá óôçí ÉåñÜ ÌïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò» Ðåñéïäéêü
Óôáõñï-Äñüìé ô.5 óåë. 108 ÄåêÝìâñéïò 2001 ¸êä.Ðíåõì.ÊÝíôñï Óôáõñïý Ëáìßáò
«Äåí åßíáé ìüíï ôï åîùôåñéêü, åéäõëëéáêü ðåñéâÜëëïí ðïõ óå åëêýåé êáé óå êÜíåé íá óêÝöôåóáé
ôé ìðïñïýí íá êáôïñèþóïõí êÜðïéïé Üíèñùðïé ìå èÝëçóç, æÞëï êáé åñãáôéêüôçôá, üôáí
ìáèáßíåéò üôé ðñéí ëßãá ÷ñüíéá ôï ìïíáóôÞñé Þôáí åãêáôáëåëåéììÝíï êáé, áí áöçíüôáí Ýôóé, èá
êáôÝññåå. ¼ôáí ìáèáßíåéò üôé ðñéí áðü ëßãá ÷ñüíéá å÷ñçóéìïðïéåßôï ùò óôÜâëïò æþùí.
Åßíáé êáé ç øõ÷éêÞ áíÜôáóç, ç õðïâëçôéêÞ êáé êáôáíõêôéêÞ áôìüóöáéñá ðïõ åðéêñáôåß êáôÜ ôç
èåßá ëåéôïõñãßá, ç õðïäåéãìáôéêÞ ôÜîç óå üëåò ôéò öÜóåéò ôçò èåßáò ëåéôïõñãßáò êáé áðü ôçí
ðëåõñÜ ôùí åêêëçóéáæïìÝíùí. Åßíáé "ç ìÝèåîç", ç óõììåôï÷Þ ôùí ðéóôþí. Åßíáé êáé ðïëëÜ Üëëá
ðïõ áäõíáôþ íá ðåñéãñÜøù».
16. ÓÜðéïõ Éãíáôßïõ: ìí. Ýñã. ðïõ áíáöÝñåé: «Èá ìáò ìåßíåé áîÝ÷áóôï ôï îåêßíçìá áõôü, ü÷é
áðü ôéò öïâåñÝò åëëåßøåéò ôçò åãêáôáëåëåéììÝíçò ÌïíÞò ìáò ( äåí õðÞñ÷å äñüìïò, êåëëéÜ, íåñü,
çëåêôñéêü ñåýìá, ôçëÝöùíï) áëëÜ áðü ôçí ðëïýóéá ×Üñç ôïõ Ôñéáäéêïý Èåïý, ðïõ Üöèïíç áðü
ôçí ðñþôç óôéãìÞ ìáò êáèïäçãïýóå óôï ðñþôï ìáò îåêßíçìá.»
17. ÌáêñÞ ÉùÜííç,Å: ìí. Ýñã. ùò 15
ï íÝïò êôÞôïñÜò ôïõ ï ð.

ÉãíÜôéïò.(18)
Áñãüôåñá ôï 1995, êáé ìå ôçí
åðßâëåøç ôçò 7çò Åöïñåßáò
Âõæáíôéíþí Áñ÷áéïôÞôùí, Ýãé-
íáí åñãáóßåò áðïêáôÜóôáóçò
ôïõ ìíçìåßïõ, (Åéê.8) áöáé-
ñÝèçêáí ôá åîùôåñéêÜ åðé÷ñß-
óìáôá êáé áñìïëïãÞèçêå ï
ðùñüëéèïò ìå ôïí ïðïßï åßíáé
êôéóìÝíïò ï íáüò.(19) ¸ãéíáí ôá
Åéê.8.Ôï Êáèïëéêü ôçò É.Ì. Áãßïõ Ãåùñãßïõ áðáñáßôçôá êôßñéá, ôá ïðïßá
üðùò áðïêáôáóôÜèçêå ôï 1995. áñãüôåñá åðåêôÜèçêáí êáé
âåëôéþèçêáí: ôá êåëëéÜ ôùí
ìïíá÷þí, ç ôñÜðåæá, ôï áñ÷ïíôáñßêé, ç áßèïõóá âéâëéïèÞêçò, ç öéÜëç (Åéê.9),
ç åßóïäïò ìå ôï êùäùíïóôÜóéï êáé ï ðåñßâïëïò. Ïëïêëçñþèçêå ç åðßóôñùóç
ìå áêáíüíéóôåò ðëÜêåò ôïõ áõëåßïõ ÷þñïõ, ï ïðïßïò åõðñåðßóèçêå ìå
êáëëùðéóôéêÜ öõôÜ êáé äÝíäñá. ÕäñïäïôÞèçêå ôï ÌïíáóôÞñé áðü ôï äßêôõï
ðïõ õäñåýïíôáí êáôÜ ôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá ëåéôïõñãßáò ôïõ êáé óõíäÝèçêå
ìå ôï çëåêôñéêü êáé ôçëåöùíéêü äßêôõï(20). ¼ëï ôï ìïíáóôçñéáêü óõãêñüôçìá,
18. Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá õð' áñéè. 202 Ö.Å.Ê. 69/21-05-1984 ôåý÷ïò Ðñþôï óåë. 797. «ºäñõóç
áíäñéêÞò éåñÞò ìïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò ôçò ÉåñÞò Ìçôñüðïëçò Öèéþôéäáò».
«Ï ÐÑÏÅÄÑÏÓ ÔÇÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÁÓ
¸÷ïíôåò õðüøç:
1.Ôéò äéáôÜîåéò ôïõ Üñèñïõ 39 ðáñ. 3 ôïõ Í. 590/1977 «ðåñß ôïõ êáôáóôáôéêïý ÷Üñôïõ ôçò
Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò»
2.Ôç óýìöùíç ãíþìç ôïõ ÓåâáóìéùôÜôïõ Ìçôñïðïëßôç Öèéþôéäáò ðïõ ðåñéëáìâÜíåôáé óôï
958/11-12-83 Ýããñáöü ôïõ.
3. Ôçí Ýãêñéóç ôçò Äéáñêïýò É.Óõíüäïõ ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäáò (Ýããñáöï 4215/265/23-2-1984).
4. Ôçí 198/1984 ãíùìïäüôçóç ôïõ Óõìâïõëßïõ ôçò Åðéêñáôåßáò, ìå ðñüôáóç ôïõ Õðïõñãïý
ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí, áðïöáóßæïõìå:
¢ñèñï ìüíï
Éäñýåôáé éåñÞ áíäñéêÞ êïéíïâéáêÞ ìïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò ôçò ÉåñÞò Ìçôñüðïëçò
Öèéþôéäáò.
Óôïí Õðïõñãü ÅèíéêÞò Ðáéäåßáò êáé ÈñçóêåõìÜôùí áíáèÝôïõìå ôçí äçìïóßåõóç êáé
åêôÝëåóç ôïõ ðñïåäñéêïý ôïýôïõ äéáôÜãìáôïò.
ÁèÞíá, 12 Ìáúïõ 1984
Ï ÐÑÏÅÄÑÏÓ ÔÇÓ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÁÓ
ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ ÊÁÑÁÌÁÍËÇÓ
Ï ÕÐÏÕÑÃÏÓ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ
ÁÐÏÓÔÏËÏÓ ÊÁÊËÁÌÁÍÇÓ"
19.Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý,7ç Åöïñåßá Âõæáíôéíþí Áñ÷áéïôÞôùí: ÌåëÝôç áðïêáôÜóôáóçò
Êáèïëéêïý ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò «ÊÜôïøç ôïõ Êáèïëéêïý» 13 Öåâñïõáñßïõ
1995.
20. ÓÜðéïõ Éãíáôßïõ: ìí. Ýñã. ðïõ áíáöÝñåé: «Èá ìáò ìåßíåé áÝ÷áóôï ôï îåêßíçìá áõôü, ü÷é áðü
ôéò öïâåñÝò åëëåßøåéò ôçò åãêáôáëåëåéììÝíçò ÌïíÞò ìáò ( äåí õðÞñ÷å äñüìïò, êåëëéÜ, íåñü,
çëåêôñéêü ñåýìá, ôçëÝöùíï) áëëÜ áðü ôçí ðëïýóéá ×Üñç ôïõ Ôñéáäéêïý Èåïý, ðïõ Üöèïíç áðü
ôçí ðñþôç óôéãìÞ ìáò êáèïäçãïýóå óôï ðñþôï ìáò îåêßíçìá.»
19. ÊÜôïøç ôïõ Êáèïëéêïý ôçò É.Ì. Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò êáé ôïõ ðáñåêêëçóßïõ ôïõ.
ðïõ ðÞñå ðëÝïí ôç ìïñöÞ

âõæáíôéíïý êÜóôñïõ,(Åéê.10),
ïé öùôéóìÝíïé ÷þñïé åíôüò
êáé åêôüò ôïõ ðåñéâüëïõ êáé
éäéáßôåñá ï íáüò áðïôÝëåóáí
êáé áðïôåëïýí ðáñÜäåéãìá
ôÜîçò êáé åõðñÝðåéáò.(21)
Íá óçìåéþóïõìå êáé ðÜëé
ðùò ç óõíäñïìÞ êáé ç
âïÞèåéá ôùí áíþíõìùí êáé
ôùí åðþíõìùí ÷ñéóôéáíþí,
ôùí ößëùí ôçò ÌïíÞò êáé ôùí
Åéê.9. Ç öéÜëç óôá äõôéêÜ ôïõ êáèïëéêïý, üðïõ Õðçñåóéþí ôïõ Íïìïý Öèéþ-
ãßíïíôáé ïé ðáíçãõñéêÝò ôåëåôÝò ôçò ÌïíÞò ôéäáò êáé ôùí åêôüò áõôïý,
êáé ï áãéáóìüò.
õðÞñîå óçìáíôéêÞ.(22)
Åéê. 10.Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôç óçìåñéíÞ ôïõ ìïñöÞ.
4. Ç áñ÷éôåêôïíéêÞ ôïõ êáèïëéêïý

Ôï êáèïëéêü ôïõ Ìïíáóôçñéïý åßíáé íáüò ìåôáâõæáíôéíüò êáé
ðáñïõóéÜæåé áñ÷éôåêôïíéêÞ óõíÝ÷åéá óçìáíôéêÞò éóôïñéêÞò áîßáò. ÓõíäõÜæåé
áñ÷éôåêôïíéêÜ óôïé÷åßá ôçò ðñþéìçò ìåôáâõæáíôéíÞò ðåñéüäïõ, ôá ïðïßá
åðÝæçóáí áðü ôç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ, üðùò: ôï óôáõñïåéäÝò ó÷Þìá, ï áèùíéêüò
ôýðïò ôïõ íáïý, ïé ôñåéò êüã÷åò - ìéá ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò êáé äõï ôùí ÷ïñþí -
ï ôñïýëëïò óôïí êõñßùò íáü, ç óýíèåôç èïëïäïìßá, ç ïìïéïãåíÞò êÜëõøç ôùí
21. ÌáêñÞ ÉùÜííç, Å: ìí. Ýñã. ùò 15

22.ÓÜðéïõ Éãíáôßïõ: ìí. Ýñã. ùò 13, áíáöÝñåé:
«ÌÝóá ó' áõôÜ ôá äåêáðÝíôå ÷ñüíéá (Óçì. 20 ÷ñüíéá) æÞóáìå ôçí áãÜðç, ôç óôïñãÞ, ôçí
ðáñçãïñéÜ, ôç âïÞèåéá, ôç óõìðáñÜóôáóç, ôçí åíßó÷õóç. Áðü ôïõò ößëïõò ôïõ ïñèïäüîïõ
ìïíá÷éóìïý, êëçñéêïýò êáé ëáúêïýò, êáé ðïëëÝò öïñÝò áðü áíèñþðïõò áðü ôïõò ïðïßïõò äåí
ðåñéìÝíáìå âïÞèåéá êáé óõìðáñÜóôáóç.»
ãùíéáßùí äéáìåñéóìÜôùí, ç äéáôÞñçóç åíéáßáò óôÜèìçò ôùí äáðÝäùí ôïõ

íÜñèçêá, ôïõ êõñßùò íáïý êáé ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò, ôá ôõöëÜ áøéäþìáôá
äéðëÞò åóï÷Þò, ôá ãåßóá ôùí ôñïýëëùí ìå ðëßíèéíåò ïäïíôùôÝò ôáéíßåò êáé ï
íÜñèçêáò ìå ôñïýëëï. ÐáñïõóéÜæåé, åðßóçò, êáé óôïé÷åßá ôçò ýóôåñçò
ôïõñêïêñáôßáò êáé ôçò éóëáìéêÞò ðáñÜäïóçò, üðùò: ôá ëßãá êáé ìéêñÜ
ðáñÜèõñá óôïõò ÷ïñïýò êáé óôïõò ôñïýëëïõò, ôá åëáöñþò ïîõêüñõöá ôüîá,
ïé çìéêýëéíäñïé ôïìÞò ôüîùí ðïëëáðëÞò êáìðõëüôçôáò, ôá ÷áìçëÜ êáé
åëáöñþò ïîõêüñõöá õðÝñèõñá ôùí åéóüäùí ìå áâáèÞ õðï÷þñçóç, ïé
÷áìçëÝò åßóïäïé ê.Ü.(23) Ôá óôïé÷åßá áõôÜ õðïäçëþíïõí ôç óõíÝ÷åéá ôçò
áñ÷éôåêôïíéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò ìáò ðáñÜäïóçò.
Ïé åîùôåñéêÝò äéáóôÜóåéò ôïõ íáïý, ùò ðñïò ôçí ïñèïãþíéá êÜôïøç êáé
÷ùñßò ôéò êüã÷åò, åßíáé 12,20 × 7,10 ì. Ïé êüã÷åò ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò êáé ôùí
ðëÜãéùí ÷ïñþí åßíáé çìéêõëéíäñéêÝò êáé ìå Ýíá ôåôáñôïóöáßñéï, åðÜíù
åóùôåñéêþò, êáé ðåíôÜðëåõñåò ìå êåñáìïóêåðÞ, åîùôåñéêþò. Ïé êüã÷åò ôùí
ðáñáâçìÜôùí, ôçò ÐñïèÝóåùò êáé ôïõ Äéáêïíéêïý, åããñÜöïíôáé óôéò ãùíßåò
äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôïõ áíáôïëéêïý ôïß÷ïõ.
Ôï Éåñü ÂÞìá ÷ùñßæåôáé áðü ôïí êõñßùò íáü ìå ðåóóïýò, ôåôñáãùíéêÞò
äéáôïìÞò, áãéïãñáöçìÝíïõò óôéò ôñåéò ðëåõñÝò ôïõò. Óôéò äõôéêÝò ðëåõñÝò ôùí
ðåóóþí óôçñßæåôáé íåüôåõêôï îõëüãëõðôï ôÝìðëï. Ôï ðáëáéü îõëüãëõðôï
ôÝìðëï êïóìåß, üðùò áíáöÝñáìå, ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò ÁãÜèùíïò.
(ÉäÝ óçì. óåë. 268, 269, 270). ÅðÜíù áðü ôï ôÝìðëï åãêÜñóéá ôüîá åíþíïõí ôá
ìÝôùðá ôùí ðëÜãéùí ôïß÷ùí êáé Üëëá åíþíïõí ôïõò ðåóóïýò ìå ôï ìÝôùðï ôïõ
áíáôïëéêïý ôïß÷ïõ, äåîéÜ êáé áñéóôåñÜ ôçò êåíôñéêÞò êüã÷çò. Ôá ôüîá
åêôåßíïíôáé óôáõñïåéäþò áðü ôïõò ðåóóïýò êáé åíþíïõí ôïõò ôïß÷ïõò êáé ôïõò
äýï åóùôåñéêïýò êßïíåò ó÷çìáôßæïíôáò óôáõñùôïýò èüëïõò.
Ôï êáèïëéêü áðïôåëåß åíäéÜìåóï ôýðï äéêéüíéïõ êáé ôåôñÜóôõëïõ íáïý. Ôï
êõñßùò Éåñü ÂÞìá êáé ôá ðáñáâÞìáôá, ç Ðñüèåóç êáé ôï Äéáêïíéêü,
äéáöÝñïõí ùò ðñïò ôçí êÜëõøç, åíþ ùò ðñïò ôçí êÜôïøç ï ÷þñïò åßíáé
åíéáßïò.(23) Ôï êõñßùò Éåñü ÂÞìá, üðïõ åõñßóêåôáé ç Áãßá ÔñÜðåæá,
êáëýðôåôáé áðü ôçí áíáôïëéêÞ êåñáßá ôïõ óôáõñïý, ìå õðåñõøùìÝíï
çìéóöáéñéêü èüëï, áãéïãñáöçìÝíï êé' áõôüí üðùò åßíáé üëåò ïé åóùôåñéêÝò
23. ÐáóáëÞ Áöñïäßôç: «Ôï êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôçí ÍåñÜéäá Öèéþôéäáò».
ÐåñéëçðôéêÞ åéóÞãçóç óôï 21ï óõìðüóéï ÂõæáíôéíÞò êáé ìåôáâõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò êáé
ÔÝ÷íçò ôçò ×ñéóôéáíéêÞò Áñ÷áéïëïãéêÞò Åôáéñåßáò 4, 5 êáé 6 Ìáúïõ 2001 óåë. 80 êáé 81
ÐñáêôéêÜ, ÁèÞíá 2001
«Óôï ìíçìåßï ðáñáôçñåßôáé åðéâßùóç ôýðùí êáé ìïñöþí ôçò ðñþéìçò ìåôáâõæáíôéíÞò åðï÷Þò
ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôç âõæáíôéíÞ ðáñÜäïóç: áèùíéêüò ôýðïò, óýíèåôç èïëïäïìßá, ïìïéïãåíÞò
êÜëõøç ãùíéáßùí äéáìåñéóìÜôùí, äéáôÞñçóç åíéáßáò óôÜèìçò äáðÝäùí íÜñèçêá, êõñßùò íáïý,
Éåñïý, ôõöëÜ áøéäþìáôá äéðëÞò åóï÷Þò, ãåßóá ôñïýëëùí ìå ðëßíèéíåò ïäïíôùôÝò ôáéíßåò.
Óõíáíôþíôáé üìùò êáé óôïé÷åßá áñ÷éôåêôïíéêÞò ôçò ýóôåñçò Ôïõñêïêñáôßáò êáé ôïõ ÉóëÜì:
çìéêýëéíäñïé ôïìÞò ôüîïõ ðïëëáðëÞò êáìðõëüôçôáò, ôüîá åëáöñþò ïîõêüñõöá, ÷áìçëÜ
ðoëëáðëÞò êáìðõëüôçôáò, ôïîùôÜ õðÝñèõñá åéóüäùí óå áâáèÞ õðï÷þñçóç, ëßãá êáé ìéêñÜ
ðáñÜèõñá».
åðéöÜíåéåò ôïõ íáïý.

Ôá ðáñáâÞìáôá êáé ôá äõôéêÜ ãùíéáßá äéáìåñßóìáôá êáëýðôïíôáé ìå
çìéêõëßíäñïõò êáèÝôïõò óôïí êáôÜ ìÞêïò Üîïíá ôïõ íáïý. Ïé åãêÜñóéïé áõôïß
çìéêýëéíäñïé ÷ùñßæïíôáé áðü ôéò êåñáßåò ôïõ óôáõñïý ìå çìéêõêëéêÜ ôüîá. Ç
äõôéêÞ êåñáßá ôïõ óôáõñïý êáëýðôåôáé ìå ÷áìçëùìÝíï ôõöëü èüëï, ìéêñüôåñï
ôïõ çìéóöáéñßïõ, áãéïãñáöçìÝíï ìå ôïí ÌåãÜëçò ÂïõëÞò ¢ããåëï êáé ÷ùñßò
ôýìðáíï. Óôç äéáóôáýñùóç ôùí êåñáéþí ôïõ óôáõñïý õøþíåôáé ï ôñïýëëïò ìå
õøçëü áãéïãñáöçìÝíï ôýìðáíï êáé ÐáíôïêñÜôïñá, åóùôåñéêþò êõëéíäñéêü
êáé åîùôåñéêþò ïêôÜðëåõñï ìå óôåíüìáêñï ðáñÜèõñï öùôéóìïý óôçí êÜèå
ðëåõñÜ.
Ï íÜñèçêáò Ý÷åé åóùôåñéêü ìÞêïò 1,85 ì. ÓêåðÜæåôáé ìå çìéêõëéíäñéêü
èüëï êáôÜ ôïí åãêÜñóéï Üîïíá ôïõ íáïý. Ï èüëïò áõôüò äéáêüðôåôáé óôï
ìÝóïí ôïõ áðü ôñïýëëï, üìïéï ìå ôïí ôñïýëëï ôïõ êõñßùò íáïý, áëëÜ ëßãï
ìéêñüôåñï êáé ÷ùñßò áãéïãñÜöçóç. Óôïí íüôéï ôïß÷ï ôïõ íÜñèçêá õðÜñ÷åé
ìéêñÞ ó÷éóìÞ öùôéóìïý. Ç åßóïäïò óôï íáü åßíáé ÷áìçëÞ ìå ôïîùôü õðÝñèõñï.
ÐÜíù áðü ôçí åßóïäï åããñÜöåôáé óôïí ôïß÷ï êüã÷ç ìå áøéäùôÞ ðñïåîï÷Þ.
Åíôüò ôçò êüã÷çò åõñßóêåôáé ôïé÷ïãñáößá, ðïõ åéêïíßæåé ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï.
×áìçëüôåñç åßíáé êáé ç åßóïäïò áðü ôï íÜñèçêá óôïí êõñßùò íáü, ðïõ êëåßíåé
ìå ðáñáðÝôáóìá.
5. Ç åéêïíïãñÜöçóç ôïõ êáèïëéêïý

Ïé åóùôåñéêÝò åðéöÜíåéåò ôïõ êáèïëéêïý ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ
Ãåùñãßïõ êáé ôïõ ðáñåêêëçóßïõ, ðïõ åßíáé áöéåñùìÝíï óôïí ¢ãéï ÁíäñÝá
ÊñÞôçò, åßíáé êáôÜãñáöåò áðü ôïé÷ïãñáößåò, ðéèáíüí, ìå ôç ìÝèïäï ôçò
íùðïãñáößáò ("öñÝóêï") êáé ÷ñïíïëïãïýíôáé áðü ôïõ Ýôïõò 1753, üðùò
áíáöÝñïõí ïé ó÷åôéêÝò åðéãñáöÝò ðÜíù áðü ôéò åéóüäïõò óôïí êõñßùò íáü êáé
óôï ðáñåêêëÞóéï.(24)
Ç üëç åéêïíïãñÜöçóç åßíáé Ýñãï áíþíõìïõ áãéïãñÜöïõ ìå åíüôçôåò
èåìÜôùí, êáôÜ áãéïãñáöéêÝò æþíåò, áðü ôçí ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç, ôçí ÊáéíÞ
ÄéáèÞêç êáé ôçí ÐáñÜäïóç ôçò æùÞò ôùí Áãßùí. Äåí öáßíåôáé íá
ðáñïõóéÜæïõí éäéáßôåñç êáëëéôå÷íéêÞ áîßá.(25) Êáëýðôïõí üìùò, åðéôõ÷þò, ôï
24. Ëáæáñßäç,Ð. ìí.Ýñã. ùò áíùôÝñù 2
«Åéò ôï ðáñåêêëÞóéïí ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝïõ ÊñÞôçò áíåãíþóèç ç åðéãñáöÞ:
1. ÁíçãÝñèç ïýôïò ï èåßïò
2. Ïßêïò ôïõ åí Áãßïéò Ðáôñüò Çìþí ÁíäñÝïõ
3. ÊñÞôçò ôïõ Éåñïóïëõìßôïõ äéÜ åîüäùí ôïõ åíôéìïôÜôïõ
4. Êõñßïõ Äçìçôñßïõ õéïý ôïõ ×áíôæéïéêïíüìïõ
5. Åê ÷þñáò Ãïýñáò êáé Çãïõìåíåýïíôïò
6. Ðáñèåíßïõ ÉåñïìïíÜ÷ïõ
7. ÁØÍÃ (1753)»
25. ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: ìí. Ýñã. áñéè. 4. «Ç åéêïíïãñÜöçóç ôïõ íÜñèçêá (óçì. äåí åßíáé
åéêïíïãñáöçìÝíïò ï íÜñèçêáò), ôïõ êõñßùò íáïý êáé ôïõ ðáñåêêëçóßïõ åßíáé áñßóôç ìå
êáôáöáíÞ áãéïñåßôéêç åðßäñáóç, éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé êáé ç öïñçôÞ åéêüíá ôïõ
"1756".»
äéäáêôéêü óôü÷ï ôïõ áãéïãñÜöïõ êáôÜ ôçí ôïõñêïêñáôßá êáé ôïõò ìåôÝðåéôá
÷ñüíïõò. Ï íÜñèçêáò, üðùò áíáöÝñèçêå, äåí åßíáé áãéïãñáöçìÝíïò. Óôïí
áíáôïëéêü ôïõ ôïß÷ï, äåîéÜ ôçò åéóüäïõ óôïí êõñßùò íáü, åßíáé ïé öïñçôÝò
åéêüíåò ôïõ ×ñéóôïý êáé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ êáé áñéóôåñÜ ôçò Ðáíáãßáò êáé
ôïõ ÉùÜííç ôïõ Ðñïäñüìïõ.
6. Ôï ÐáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝá ÊñÞôçò

Ôï ðáñåêêëÞóéï åßíáé
ðñïóáñôçìÝíï óôç âïñåéï-
äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý ìå
åßóïäï áðü ôï íÜñèçêá.
Åßíáé ìïíüêëéôïò óôáõñï-
åéäÞò åããåãñáììÝíïò íáüò
ìå ôñïýëëï üìïéï êáé
áíÜëïãï, áëëÜ ëßãï ìéêñü-
ôåñï, áðü ôïí êåíôñéêü
ôñïýëëï.(26) Óôï ïñèïãþíéï
ôçò êÜôïøçò ðñïóêïëëÜôáé Åéê. 11.Ç êôçôïñéêÞ åðéãñáöÞ ðÜíù áðü ôçí åßóïäï ôïõ
ç êüã÷ç ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò Ðáñåêêëçóßïõ Áãßïõ ÁíäñÝá ÊñÞôçò ôïõ Êáèïëéêïý
ìå Ýíá êåñáìïóêåðáóìÝíï É.Ì. Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò.
ôåôáñôïóöáßñéï óôï åðÜíù
ìÝñïò êáé åßíáé çìéêõëéí-
äñéêÞ åóùôåñéêþò êáé
åîùôåñéêþò. Êáé åäþ ïé
êüã÷åò ôçò ÐñïèÝóåùò êáé
ôïõ Äéáêïíéêïý åããñÜöï-
íôáé óôï ðÜ÷ïò ôïõ áíá-
ôïëéêïý ôïß÷ïõ. Ôï ðáñåê-
êëÞóéï åßíáé äïìçìÝíï ìå
äéáöïñåôéêÞ ðÝôñá. Öáßíå-
ôáé üôé êôßóèçêå ìåôÜ áðü
ôïí íáü, ðïõ åßíáé äïìç-
Åéê.12. Ï ÐáíôïêñÜôïñáò óôï ÐáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ
ìÝíïò, åîùôåñéêþò, ìå ðù- ÁíäñÝá ÊñÞôçòôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò.
26.1 Ðáðáíáãéþôïõ,Ô. ìí. Ýñã. áíùôÝñù 10

«Åéò ôïí íáüí åßíáé ðñïóçñôçìÝíïí ìéêñüí ðáñåêêëÞóéïí ìåôÜ ôñïýëëïõ, ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝïõ
ÊñÞôçò.»
26.2 Óéìïðïýëïõ Èåïößëïõ: ìí. Ýñã. ïìïßùò ùò Üíù
26.3 Ëáæáñßäç, Ð. ìí. Ýñã.
«Ï íáüò åßíáé ôïõ áãéïñåéôéêïý ôýðïõ (ôñßêïã÷ïò), ìå ôñïýëëïí åéò ôïí êõñßùò íáüí êáé ôïí
íÜñèçêá êáé ìå ðñïóçñôçìÝíïí ìéêñüí ðáñåêêëÞóéïí ìåôÜ ôñïýëëïõ ôïõ Áãßïõ ÁíäñÝïõ
ÊñÞôçò, åéò ôçí âïñåßáí ðëåõñÜí ôïõ íÜñèçêïò.Åóùôåñéêþò åßíáé êáôÜãñáöïò ï íáüò êáé ôï
ðáñåêêëÞóéïí.»
ñüëéèï. Ïé åóùôåñéêÝò åðéöÜíåéÝò ôïõ åßíáé êáôÜãñáöåò áðü áãéïãñáößåò.

ÐÜíù áðü ôçí åßóïäï óôï ÐáñåêêëÞóéï (Åéê.11) õðÜñ÷åé åðéãñáöÞ ðáñüìïéá
ìå åêåßíç ðïõ õðÜñ÷åé óôçí åßóïäï ôïõ êõñßùò íáïý êáé áíáöÝñåôáé ôï Ýôïò
1753, ï êôÞôïñáò êáé Üëëá óôïé÷åßá. Ç åéêüíá ôïõ ÐáíôïêñÜôïñá óôïí ôñïýë-
ëï ôïõ ðáñåêêëçóßïõ âñßóêåôáé óå ðïëý êáëÞ êáôÜóôáóç (Åéê.12) óå áíôßèåóç
ìå áõôÞ ôïõ êõñßùò íáïý. Ïé ôïé÷ïãñáößåò áõôÝò ôïõ ðáñåêêëçóßïõ, ôïõ
êõñßùò íáïý êáé ôïõ Éåñïý ÂÞìáôïò, ðïõ åðÝæçóáí êáôÜ ôïõò ÷ñüíïõò
åãêáôÜëåéøçò ôçò ÌïíÞò, Ý÷ïõí áíÜãêç êáèáñéóìïý êáé åñãáóéþí
óõíôÞñçóÞò ôïõò.
7. Ç óôÝãç ôïõ Êáèïëéêïý

Ç åðéêÜëõøç ôïõ üëïõ êôéñéáêïý óõãêñïôÞìáôïò ôïõ Êáèïëéêïý ãßíåôáé
ìå åíéáßá äßññé÷ôç êåñáìïóêåðÞ óôÝãç, ç ïðïßá öÝñåé ëïîÞ áðüôìçóç óôç
äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ íáïý êáé óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ðáñåêêëçóßïõ. ÐÜíù
áðü ôç óôÝãç, ðïõ áíáêáôáóêåõÜóèçêå ôï 1995, áíáäýïíôáé ïé ôñåéò ôñïýëëïé:
ôïõ êõñßùò íáïý, ôïõ íÜñèçêá êáé ôïõ ðáñåêêëçóßïõ. Ïé ôñïýëëïé öÝñïõí
ïäïíôùôÝò äéáêïóìçôéêÝò ðñïåîï÷Ýò áðü óõìðáãÝò ôïýâëï óôï ðÜíù ìÝñïò.
Ôá äéáêïóìçôéêÜ ðéÜôá, ðïõ Ýöåñáí óå êÜèå ìßá áðü ôéò ïêôþ ðëåõñÝò ôïõò,
áöáéñÝèçêáí êáôÜ ôïí ÷ñüíï åãêáôÜëåéøçò ôïõ Ìïíáóôçñéïý. Ï èüëïò ôïõò
êáëýðôåôáé áðü êåñáìïóêåðÞ. Ïé êüã÷åò ôùí Éåñþí ÂçìÜôùí êáé ôùí ÷ïñþí
Ý÷ïõí áíåîÜñôçôåò êáé ÷áìçëüôåñåò êåñáìïóêåðÝò.
Ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò, ðáñÜ ôçí ýðáñîç
ôùí ôñéþí åðéâëçôéêþí ôñïýëëùí ôïõ, ôç óýíèåôç èïëïäïìßá ôïõ êáé ôçí
åðéìåëçìÝíç êáé ðñïóåêôéêÞ åõðñÝðåéÜ ôïõ, ðáñáìÝíåé Þóõ÷ï êáé ôáðåéíü.(27)
Åßíáé óõíäåäåìÝíï ìå ôçí ýðáñîç ôñéþí Üëëùí éåñþí íáþí ôçò ßäéáò ÷ñïíéêÞò
ðåñéüäïõ êáé óôçí ßäéá ðåñéï÷Þ ôçò Óôõëßäáò: Ôçò Ìåôáìïñöþóåùò ôïõ
ÓùôÞñïò (ôïõ Áãßïõ Âëáóßïõ), ôïõ Áãßïõ ÉùÜííç ôïõ Ðñïäñüìïõ êáé ôùí
Áãßùí Ðáììåãßóôùí Ôáîéáñ÷þí.(28) Áðïôåëåß äå áñ÷éôåêôïíéêü óýìðëåãìá ìå
ôá êáèïëéêÜ ôùí Éåñþí Ìïíþí ÁãÜèùíïò êáé Áíôßíéôóáò, ìå ôá ïðïßá
ãåéôíéÜæåé êáé åõñßóêåôáé êÜôù áðü ôçí ßäéá áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ
åðßäñáóç.
Ó÷åôéêÝò ìåëÝôåò ãéá ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ äåí Ý÷ïõí ãßíåé.
ÌéêñÝò áíáöïñÝò êáé äçìïóéåýìáôá - ðçãÝò áðü ôéò ïðïßåò áíôëÞóáìå
ðëçñïöïñéáêü õëéêü åßíáé áõôÝò ðïõ Ý÷ïõí äçìïóéåýóåé ï ê. ÔñéáíôÜöõëëïò
Ðáðáíáãéþôïõ, ï ìáêáñéóôüò Èåüöéëïò Óéìüðïõëïò, ï ê. Äçì. ÍÜôóéïò, ç
27. ÐáóáëÞ Áöñïäßôç: ìí. Ýñã. ùò áíùôÝñù
«Ôï óýíïëï (Êáèïëéêü ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò), ðáñÜ ôçí ðïëõìÝñåéá ôçò
èïëïäïìßáò êáé ôçí ýðáñîç ôñéþí ôñïýëëùí, ðáñáìÝíåé ôáðåéíü. ÅíôáãìÝíï óôç óöáßñá ôçò
åðéññïÞò ôùí êáèïëéêþí ôùí ìïíþí Áíôéíßôóçò êáé ÁãÜèùíïò ìå ôéò ïðïßåò âñéóêüôáí, ëüãù
ãåéôíéÜóåùò, óå óôåíÞ åðéêïéíùíßá êáé âåâáñõìÝíï ìå ôéò Ýíôïíåò áíáìíÞóåéò ôïõò, áðïôåëåß, ìå
ôçí åðáñ÷éáêÞ ôå÷íéêÞ ôïõ, óõíÝ÷åéá ôçò åêêëçóéáóôéêÞò ðáñáäüóåùò, üóï ôï åðÝôñåøáí ôá
ðåíé÷ñÜ ïéêïíïìéêÜ ìÝóá êáé ïé ðåñéïñéóìïß ðïõ åðÝâáëáí ïé êáôáêôçôÝò».
28. ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: ìí. Ýñã. ùò Üíù «Éóôïñßá ôçò Óôõëßäáò», Óôõëßäá 1989.
Áöñïäßôç ÐáóóáëÞ, ï Ð.Ëáæáñßäçò êáé Üëëïé üðùò áíáöÝñïíôáé óôç ó÷åôéêÞ

âéâëéïãñáößá ìáò.
ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åßêïóé ÷ñüíùí ëåéôïõñãßáò áðü ôçí åðáíáóýóôáóç
ôçò ÌïíÞò êáé ìå Çãïýìåíï ôïí ð. ÉãíÜôéï ôï êáèïëéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò
Áãßïõ Ãåùñãßïõ ôïõ Ôñïðáéïöüñïõ ãíþñéóå çìÝñåò ëáôñåßáò ìå
êáôáíõêôéêÝò ðáííõ÷ßäåò êáé áõèåíôéêÝò ëáôñåõôéêÝò ôåëåôÝò êáôÜ ôï
áãéïñåßôéêï ôõðéêü êáé ìå ôç óõììåôï÷Þ ðïëëþí ÷ñéóôéáíþí ôçò Ëáìßáò êáé
ôçò ãýñù ðåñéï÷Þò. Ïé ðáôÝñåò ôçò ÌïíÞò áðïäßäïõí ìåãÜëç óçìáóßá óôçí
ôÜîç êáé óôçí åõðñÝðåéá, óôç ìåëùäßá êáé êõñßùò óôï ðåñéå÷üìåíï ôùí éåñþí
êåéìÝíùí.
Áðëïß Üíèñùðïé êáé åðßóçìïé åðéóêÝðôïíôáé ôáêôéêÜ ôï
ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ. Ðáñáêïëïõèïýí ìå êáôÜíõîç ôéò
ëáôñåõôéêÝò áêïëïõèßåò, ëåéôïõñãïýíôáé, ðñïâëçìáôßæïíôáé ãéá ôç æùÞ ôïõò
áðü ôá öëïãåñÜ êçñýãìáôá ôïõ ÇãïõìÝíïõ ð. Éãíáôßïõ, èáõìÜæïõí ôçí
åõðñÝðåéá êáé ôçí éåñüôçôá ôïõ ÷þñïõ, áðïëáìâÜíïõí ôçí áãÜðç êáé ôç
öéëüîåíç äéÜèåóç ôùí ðáôÝñùí ôçò ÌïíÞò, áðéèþíïõí åêåß ôá âáóáíéóôéêÜ
ôïõò ðñïâëÞìáôá êáé åðéóôñÝöïõí áíÜëáöñïé óôéò êïóìéêÝò ôïõò
öñïíôßäåò.(29)
29. ÌáêñÞ ÉùÜííç, Å : ìí.Ýñã. ùò áíùôÝñù 15

«Ïé ðñïóêõíçôÝò åßíáé óõíÞèùò ëéãüôåñïé áðü üôé óå Üëëá - êïóìéêüôåñá - ìïíáóôÞñéá, áëëÜ
áéóèÜíïíôáé óáí ìéá ìåãÜëç ïéêïãÝíåéá. Ó' áõôÞ ôçí ïéêïãÝíåéá, áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ, äåí
áéóèáíèÞêáìå îÝíïé! Ç ÌïíÞ Ý÷åé ôïõò äéêïýò ôçò ðéóôïýò ðñïóêõíçôÝò, ðïõ Ýíáò ðõñÞíáò
åêêëçóéÜæåôáé áíåëëéðþò åêåß. ¸êôïôå ôçí åðéóêåöèÞêáìå ìåñéêÝò öïñÝò êáé ðÜíôá öåýãáìå ìå
ôçí ßäéá éêáíïðïßçóç êáé ôçí õðüó÷åóç - óôïõò åáõôïýò ìáò - üôé èá åßìáóôå ôáêôéêüôåñïé
åðéóêÝðôåò - ðñïóêõíçôÝò.»
É. Áñ÷åéáêÝò ðçãÝò
1.Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý,7ç Åöïñåßá Âõæáíôéíþí Áñ÷áéïôÞôùí: ÌåëÝôç áðïêáôÜóôáóçò
Êáèïëéêïý ÉåñÜò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò «ÊÜôïøç ôïõ Êáèïëéêïý» 13 Öåâñïõáñßïõ
1995.
2.Ðñïåäñéêü ÄéÜôáãìá õð' áñéè. 202 Ö.Å.Ê. 69/21-05-1984 ôåý÷ïò Ðñþôï óåë. 797. «ºäñõóç
áíäñéêÞò éåñÞò ìïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò ôçò ÉåñÞò Ìçôñüðïëçò Öèéþôéäáò».
Ôï öùôïãñáöéêü õëéêü Ý÷ïõí ðñïóöÝñåé áðü ôï áñ÷åßï ôïõò:
á) ïé ðáôÝñåò ôçò É.ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò êáé
â) ï Óôõëéäéþôçò áñ÷áéïëüãïò êáèçãçôÞò ê. ÉùÜííçò Êïýñôçò.
ÉÉ Âéâëßá
1.Ðáðáíáãéþôïõ ÔñéáíôÜöõëëïõ: «Éóôïñßá êáé ìíçìåßá ôçò Öèéþôéäïò», óåë. 159 ¸êäïóç
ÄÞìïõ ËáìéÝùí, ÁÈÇÍÁ 1971
2.Óéìïðïýëïõ Èåïößëïõ: «Ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÜ, ÂõæáíôéíÜ êáé ÌåôáâõæáíôéêÜ ìíçìåßá ôçò
Öèéþôéäïò», óåë. 325, Èåóóáëïíßêç 1985.
3.ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: «Éóôïñßá ôçò Óôõëßäáò», óåë. 156, Óôõëßäá 1989.
4. ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: «Éóôïñßá ôçò ÌïíÞò Áãßïõ Âëáóßïõ Óôõëßäïò», óåë. 105 êáé 106.
Ëáìßá 1991.
5. ÍÜôóéïõ Äçìçôñßïõ: «Åêêëçóßá ç Áñ÷ïíôéêÞ Ëáìßáò» (18ïò áéþíáò,) Ëáìßá 1982
6. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: «ÉåñÜ ÌïíÞ ÁãÜèùíïò» - Öùôïãñáößåò Óðýñïõ ÌåëåôæÞ, óåë. 24 , 25
êáé 60, ÁèÞíá 1984
ÉÉÉ. ÐåñéïäéêÜ äçìïóéåýìáôá

1.ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: «Ôá öèéùôéêÜ ìïíáóôÞñéá ìÝóá áðü ôá ÃåíéêÜ Áñ÷åßá ôïõ
ÊñÜôïõò»¸êäïóç «ÖèéùôéêÜ ×ñïíéêÜ», Ëáìßá1984
2. ËáúíÜ Èåïêôßóôïõ: «Ôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÌõãäáëéÜò ÄÞìïõ Óôõëßäïò»
Ðåñéïä. «ÓôåñåÜ ÅëëÜò» ôá 42/1973 Óåë. 217 - 218
3. ÐáóáëÞ Áöñïäßôç: «Ôï êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôçí ÍåñÜéäá Öèéþôéäáò».
ÐåñéëçðôéêÞ åéóÞãçóç óôï 21ï óõìðüóéï ÂõæáíôéíÞò êáé ìåôáâõæáíôéíÞò Áñ÷áéïëïãßáò êáé
ÔÝ÷íçò ôçò ×ñéóôéáíéêÞò Áñ÷áéïëïãéêÞò Åôáéñåßáò 4, 5 êáé 6 Ìáúïõ 2001 óåë. 80 êáé 81,
ÐñáêôéêÜ ÁèÞíá 2001
4.Ëáæáñßäç Ð. «ÌåóáéùíêéêÜ Öèéþôéäïò - Öùêßäïò - ÌïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ÍåñÜéäáò»
Ðåñéïä. «Áñ÷áéïëïãéêüí Äåëôßïí - ×ñïíéêÜ», 17 / 1961 óåë. 168 ÁèÞíá
5.ÌáêñÞ ÉùÜííç,Å: «Ðñïóêýíçìá óôçí ÉåñÜ ÌïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò», Ðåñéïäéêü
ÓÔÁÕÑÏ-ÄÑÏÌÉ ôåý÷ïò 5, ÄåêÝìâñéïò 2001, ¸êäïóç Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý
Ëáìßáò, Ëáìßá
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
Íéêüëáïò ÄáâáíÝëëïò
êáèçãçôÞò áããëéêÞò ãëþóóáò - óõããñáöÝáò
ÈÅÌÁ
Ðëáíüäéïé êáé óôåãáóìÝíïé öùôïãñÜöïé ôçò Ëáìßáò
19ïò - 20ïò áéþíáò
Á í êáé ç åöåýñåóç ôçò öùôïãñáößáò óáí ìéá ïëïêëçñùìÝíç ìÝèïäïò

ðáñïõóéÜóôçêå óôç Ãáëëßá ôïí ÉáíïõÜñéï ôïõ 1839 áðü ôï ÃÜëëï
æùãñÜöï Luis Danguere êáé åðéóçìïðïéÞèçêå áðü ôç ÃáëëéêÞ Áêáäçìßá
Ôå÷íþí êáé Åðéóôçìþí óôéò 19 Áõãïýóôïõ ôïõ éäßïõ Ýôïõò, åíôïýôïéò ç áñ÷Þ
óôçí ïðïßá âáóßæåôáé ç åöåýñåóç ôçò âñßóêåôáé óôéò ðáñáôçñÞóåéò ôçò
óõìðåñéöïñÜò ôùí áêôßíùí ôïõ öùôüò ôéò ïðïßåò Ýêáíå ï óðïõäáßïò ¸ëëçíáò
Öéëüóïöïò ÁñéóôïôÝëçò êáé ïé ïðïßåò âñßóêïíôáé óôï 15ï êåöÜëáéï ôïõ
óõãêñÜìáôüò ôïõ «ÐñïâëÞìáôá».
Âáóéæüìåíïò óôéò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ ÁñéóôïôÝëç, ï Battista della Porta ôï
Ýôïò 1569 ðåñéÝãñáøå ôéò áñ÷Ýò ôïõ óêïôåéíïý èáëÜìïõ (camera obscura), óôï
âéâëßï ôïõ «Magia Naturalis» äçëáäÞ ôçí åõèýãñáììç äéÜäïóç ôïõ öùôüò êáé
ôïõ ó÷çìáôéóìïý ôïõ åéäþëïõ åíüò áíôéêåéìÝíïõ ìÝóá áðü ìéá ìéêñÞ ôñýðá.
×ñåéÜóôçêå üìùò ìéóüò áéþíáò êáé Üëëá åêáôü ÷ñüíéá ãéá íá âãåé ç
öùôïãñáößá áðü ôïí áðïìïíùôéêü êýêëï ôùí ìõçìÝíùí êáé íá ãßíåé
áðïäåêôÞ áðü ôçí êïéíùíßá. ÁõôÞ ç ìåãÜëç Üíèçóç, üðùò ãéá ôéò Üëëåò ÷þñåò,
Ýôóé êáé ãéá ôçí ÅëëÜäá, èá áñ÷ßóåé íá ðñáãìáôïðïéåßôáé áðü ôï Ýôïò 1850.
Åßíáé ôüôå ðïõ èá éäñõèåß ç ÃáëëéêÞ Áñ÷áéïëïãéêÞ Ó÷ïëÞ üðïõ ðïëëïß ÃÜëëïé
èá öùôïãñáößóïõí óôéò áíáóêáöÝò, åßíáé ôüôå ðïõ Âáõáñïß öùôïãñÜöïé èá
áðïèáíáôßóïõí ôïí ¼èùíá, êáé ôçí Áìáëßá, ðïõ èá ãñáöôïýí êåßìåíá
ó÷åôéêÜ ìå ôç öùôïãñáößá, ðïõ èá ÷ñçóéìïðïéçèåß ç ðñþôç äáããåñïôõðéêÞ
ìç÷áíÞ áðü ¸ëëçíåò óôï Ðïëõôå÷íåßï ôçò ÁèÞíáò - Ó÷ïëåßï ôùí Ôå÷íþí -
ëåãüôáí ôüôå, åßíáé ôüôå ðïõ ï Ößëéððïò Ìáñãáñßôçò, êáèçãçôÞò óôï ðéï ðÜíù
ó÷ïëåßï - èá áíïßîåé ôï ðñþôï öùôïãñáöåßï óôçí ÁèÞíá.
Áðü ôï Ýôïò ëïéðüí, áõôü, ôï 1850, ç öùôïãñáöéêÞ ôÝ÷íç èá åîáðëùèåß ìå
ãïñãïýò ñõèìïýò êáé èá äéáäïèåß óå êÜèå ãùíéÜ ôçò ãçò. Ç óõìâïëÞ ôçò óôç
äçìéïõñãßá ôïõ êÝñäïõò, óôç äçìéïõñãßá èÝóåùí åñãáóßáò, óôç äéÜðëáóç
÷áñáêôÞñùí, óôçí áëëáãÞ íïïôñïðßáò êáé ôñüðùí æùÞò, óôéò åðéêïéíùíéáêÝò
ó÷Ýóåéò, óôïí ôñüðï ðñïþèçóçò ôùí ðñïúüíôùí, áëëÜ êáé ó÷åäüí ó' üëåò ôéò
åêöÜíóåéò ôçò æùÞò èá åßíáé åðáíáóôáôéêÞ. Ôá ðïñôñáßôá èá ðÜøïõí íá 'íáé
ðñïíüìéï ôùí áñ÷üíôùí. Èá ìðïñïýí, áðü äù êáé óôï åîÞò, êáé ïé Üíèñùðïé
ôùí ìåóáßùí êáé ÷áìçëþí ôÜîåùí íá äïõí ôï ðïñôñÝôï ôïõò íá êïóìåß ôïí
ôïß÷ï ôïõ öôù÷éêïý ôïõò. Õðïëïãßæåôáé üôé ôï Ýôïò 1849, ìüíï óôï Ðáñßóé,
Ýãéíáí ðåñéóóüôåñá áðü 100,000 ðïñôñáßôá êáé ðùò ðëåßóôïé ôùí æùãñÜöùí
Üöçóáí ôï ðéíÝëï êáé Ýðéáóáí ôç ìç÷áíÞ.
282 Íéêüëáïò ÄáâáíÝëëïò
Ç Ëáìßá - üðùò êáé ïé Üëëåò ðüëåéò - äåí Ýìåéíå «åêôüò íõìöþíïò». Áí êáé
äåí õðÜñ÷ïõí ðëïýóéåò áñ÷åéáêÝò ðçãÝò ôçò åðï÷Þò åêåßíçò, êáôïñèþóáìå
üìùò íá áíáóýñïõìå êáé íá öÝñïõìå óôï öùò - ìÝóá áðü äéêüãñáöá êáé
óõìâüëáéá - ìéá ïìÜäá öùôïãñÜöùí ïé ïðïßïé Ýæçóáí êáé äçìéïýñãçóáí óôç
Ëáìßá. Ìðïñïýìå ëïéðüí íá ôïõò ïíïìÜóïõìå óêáðáíåßò êáé ðñùôåñãÜôåò
ôïýôçò ôçò ðüëçò. Áõôïß åßíáé ïé: Ãñçãüñéïò ÁëåîéÜäçò, Ýôïò åñãáóéþí 1870.
Ðáíáãéþôçò ÈåñìïãéÜííçò, ôï Ýôïò 1875. ÁíáóôÜóéïò Ðáðáãåùñãßïõ áðü ôï
Ýôïò 1896 ìÝ÷ñé ôï 1903. ÉùÜííçò Êùíóôáíôßíïõ ôï Ýôïò 1889. ÐåñéêëÞò
×ñçóôÜêçò ôï Ýôïò 1893 êáé ï ÐÝôñïò ÃáëëÞò ôïõ Êùíóôáíôßíïõ áðü ôï 1897
ìÝ÷ñé ôï 1901.
ÃñáðôÝò ìáñôõñßåò áíáöÝñïõí ðùò ôï Ýôïò 1879 ï Êùíóôáíôßíïò
Äáìáóêçíüò Þôáí öùôïãñÜöïò óôç Ëáìßá. Ôïýôïò ãåííÞèçêå óôç Óôõëßäá ôï
Ýôïò 1838 êáé áðåâßùóå óôç Ëáìßá ôï Ýôïò 1903. Ôïí äéáäÝ÷èçêå ï ãéüò ôïõ
ÃéÜííçò Äáìáóêçíüò (1910 - 1954). Áó÷ïëÞèçêå ìå ôç öùôïãñÜöçóç
ðñïóþðùí. ÄéáôÞñçóå ôï áôåëéÝ ôïõ ìÝ÷ñé ôï Ýôïò 1920. Ðñùôïý öýãåé ãéá ôï
Âüëï èá óõíåñãáóôåß ìå ôï Ãéþñãï ÁëðïõäÜêç. Óôï Âüëï ôïí
ðñùôïóõíáíôïýìå óôïí «Åëëçíéêü Ïäçãü ÐáëáéÜò ÅëëÜäïò 1926» íá äéáôçñåß
öùôïãñáöåßï óôç óõíïéêßá ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ. Óôç óõíÝ÷åéá ìåôáöÝñèçêå
óôçí ïäü Äåõêáëßùíïò 34. Åîáêïëïýèçóå íá åñãÜæåôáé ùò öùôïãñÜöïò êáé
ìåôÜ ôïí Â' Ðáãêüóìéï Ðüëåìï. Óýìöùíá ìå ðëçñïöïñßá ôïõ ÉððïêñÜôç
ÆÞìåñç ðíßãçêå óôç ìåãÜëç ðëçììýñá ôïõ 1954.
Ïé Ã. ÌðáóäÝêçò, Áíáóô. Ðáðáãåùñãßïõ, ÓÜââáò ×áôæçâáóéëåßïõ êáé

Ìðáêáóáñüðïõëïò Þôáí ïé
öùôïãñÜöïé ôçò õøçëÞò êïéíùíßáò êáé
ôïõ êáëáßóèçôïõ ðïñôñáßôïõ. Ï
Ãéþñãïò ÌðáóäÝêçò åñãÜóôçêå óôç
Ëáìßá áðü ôï 1890 ìÝ÷ñé ôï 1910. Ôïí
äéáäÝ÷èçêå ï ãéïò ôïõ ×áñÜëáìðïò, ï
ïðïßïò áöïý åñãÜóôçêå ìÝ÷ñé ôï 1920
Ýöõãå ãéá ôï Âüëï. ¢íïéîå
öùôïãñáöåßï óôçí ïäü ÊáñôÜëç 82.
Áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí êáëëéôå÷íéêÞ
öùôïãñÜöçóç ðñïóþðùí êáé Þôáí
ðñùôïðüñïò óôçí åðé÷ñùìÜôéóç ôùí
öùôïãñáöéþí.
Ìéá ìåãÜëç ïéêïãÝíåéá
öùôïãñÜöùí, Þôáí ç ïéêïãÝíåéá
×áôæçâáóéëåßïõ. ÃåíÜñ÷çò ï ÓÜââáò
×áôæçâáóéëåßïõ. ÃåííÞèçêå ôï Ýôïò
1835 êáé áðåâßùóå óôç Ëáìßá ôï Ýôïò
Öùô.: Ã. ÌðáóäÝêçò.
Ðëáíüäéïé êáé óôåãáóìÝíïé öùôïãñÜöïé ôçò Ëáìßáò 19ïò - 20ïò áéþíáò 283
1903. (Ëßãïõò ìÞíåò ðñéí áðü ôï èÜíáôï ôïõ

Ê. Äáìáóêçíïý). Áí êáé äåí îÝñïõìå ôï
÷ñüíï Ýíáñîçò ôùí åñãáóéþí ôïõ, åíôïýôïéò
ãíùñßæïõìå ðùò äéáôÞñçóå öùôïãñáöåßï
óôç äéÜñêåéá ôùí åôþí 1893 - 1903. Ôïí
äéáäÝ÷èçêå ï ãéïò ôïõ Âáóßëçò
×áôæçâáóéëåßïõ, ï ïðïßïò ôï äéáôÞñçóå
ìÝ÷ñé ôï 1930 êáé óôç óõíÝ÷åéá ï ãéïò ôïõ
Âáóßëç, Ìé÷. ×áôæçâáóéëåßïõ ìå ôéò äýï
ôïõ áäåñöÝò. Ï Ìé÷Üëçò ôï êñÜôçóå ìÝ÷ñé
ôï 1940. Ïé áäåëöÝò ×áôæçâáóéëåßïõ Þôáí
ïé ìïíáäéêÝò ãõíáßêåò öùôïãñÜöïé åêåßíçò
ôçò åðï÷Þò. ÄéáôÞñçóáí ôï öùôïãñáöåßï
óôçí ïäü ÕøçëÜíôïõ ìÝ÷ñé êáé ìåôÜ ôïí
åìöýëéï. Äéáêñßèçêáí ãéá ôçí Üøïãç
ôå÷íéêÞ ôïõò êáé ôï ñåôïýò ôçò
öùôïãñáößáò.
Ï ×áñÜëáìðïò ÃåùñíÜò, ãåíÜñ÷çò ìéáò Öùô.: Áíáóô. Ðáðáãåùñãßïõ.
ïéêïãÝíåéáò ôçò ïðïßáò ôá ìÝëç êáé ôá
áíßøéá ìáèÞôåõóáí êïíôÜ óôï «äÜóêáëï» ðáôÝñá ôïõò, ðÞñáí ôç óêõôÜëç êáé
Üíïéîáí äéêÜ ôïõò öùôïãñáöéêÜ åñãáóôÞñéá. Ï ×áñÜëáìðïò ÃåùñíÜò
ãåííÞèçêå óôçí Êáñßôóá - ïñåéíü ÷ùñéü êïíôÜ óôï ÊáñðåíÞóé. Óå ðïëý ìéêñÞ
çëéêßá âñÝèçêå ìåôáíÜóôçò óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. Åêåß åñãÜóôçêå óå
ìðáêÜëéêï. Ôï 1922 åðÝóôñåøå óôçí ðáôñßäá êáé åãêáôáóôÜèçêå óôç
Èåóóáëïíßêç üðïõ êáé Ýìáèå ôçí ôÝ÷íç ôçò öùôïãñáößáò.
Ìå ôïí åñ÷ïìü ôïõ óôç Ëáìßá, áñ÷éêÜ åñãÜóôçêå óáí ðëáíüäéïò
öùôïãñÜöïò êáé áñãüôåñá Üíïéîå äéêü ôïõ åñãáóôÞñé. ÄéÜäï÷ïé ôïõ Þôáí ïé
ãéïé ôïõ: ï ÄçìÞôñéïò, ï ïðïßïò áðåâßùóå ôï 1986 êáé ï ËÜìðñïò ôï 1997,
áëëÜ êáé ï áíéøéüò ôïõ ÁíäñÝáò ÊáñáãéÜííçò. ÓÞìåñá ôï öùôïãñáöåßï ôïõ
ËÜìðñïõ óõíå÷ßæåé ôç ëåéôïõñãßá ôïõ êÜôù áðü ôç äéåýèõíóç ôçò ÄÞìçôñáò
ÊëåÜíèç ÃåùñíÜ óôçí ïäü Äñïóïðïýëïõ.
ÁíäñÝáò ÊáñáãéÜííçò (1928 - )

ÃåííÞèçêå ôï 1928 óôçí Êáñýôóá Åõñõôáíßáò, åßíáé Ýããáìïò êáé ðáôÝñáò
äõï ãéùí. Ôï 1946 êáé óå çëéêßá äåêáåðôÜ åôþí âñÝèçêå óôç Ëáìßá êïíôÜ
óôïí èåßï ôïõ ×áñÜëáìðï ÃåùñíÜ, åðáããåëìáôßá öùôïãñÜöï ï ïðïßïò ôïõ
äßäáîå ôçí ôÝ÷íç ôçò öùôïãñáößáò.
ÅñãÜóôçêå ãéá ëßãï êáéñü ìáæß ìå ôá îáäÝëöéá ôïõ ÄçìÞôñç êáé ËÜìðñï
ÃåùñíÜ öùôïãñáößæïíôáò ôïõò åðéóêÝðôåò ðïõ Ýñ÷ïíôáí ãéá íá äïõí ôïí
áíäñéÜíôá ôïõ ÁèáíÜóéïõ ÄéÜêïõ óôçí ïìþíõìç ðëáôåßá ôçò Ëáìßáò. Óôç
óõíÝ÷åéá áíïßãåé ôï öùôïãñáöåßï PHOTO SPECIAL óôç óôïÜ ÌïõóÜôïõ.
ÐáñÝìåéíå óôçí ðüëç ôçò Ëáìßáò Ýùò ôï 1958 áóêþíôáò ôï åðÜããåëìá ôïõ
öùôïãñÜöïõ ìå åðéôõ÷ßá. Äéåõñýíïíôáò ôïí åðáããåëìáôéêü ôïõ ïñßæïíôá
ïäçãåßôáé óôçí ÁèÞíá üðïõ óôçí ðëáôåßá Ëáõñßïõ áíïßãåé Ýíá studio
åðáããåëìáôéêÞò öùôïãñáößáò.
Åîåëßóóïíôáò ôéò ãíþóåéò ôïõ óôçí åðáããåëìáôéêÞ öùôïãñáößá ìåôÝâç ôï
1963 óôï Ìüíá÷ï ôçò Ãåñìáíßáò ãéá ôçí ðáñáêïëïýèçóç åéäéêþí ìáèçìÜôùí
óôçí ôå÷íéêÞ êáé ÷áñáêôéêÞ ìïñöÞ ðëÝïí ôçò öùôïãñáößáò.
Ç åîáéñåôéêÞ ôïõ åéäßêåõóç óôçí ôå÷íïëïãßá ôùí ãñáöéêþí ôå÷íþí ôïí
âïçèÜ íá áíáëÜâåé ôçí äéåýèõíóç ôïõ áôåëéÝ ôçò åôáéñåßáò ãñáöéêþí ôå÷íþí
ÊÏÍÔÏÃÙÍÇ - ÌÁËÉÊÏÕÔÇ. Ïé öéëïäïîßåò ôïõ äåí óôáìáôïýí åêåß.
Ôï 1969 éäñýåé ôçí åôáéñåßá ÊÕËÉÍÄÑÏÉ ÂÁÈÕÔÕÐÉÁÓ ÅÐÅ ìå
áíôéêåßìåíï åñãáóéþí, ôçí êáôáóêåõÞ êáé åìðïñßá êõëßíäñùí âáèõôõðéêþí
åêôõðþóåùí.
Áðü ôï Ýôïò 2001 åßíáé ìÝôï÷ïò ôçò Á.Å. EUROHELLENIC, ìéáò
åôáéñåßáò ïñüóçìï óôïí êëÜäï ôùí ãñáöéêþí ôå÷íþí.
Ç Âïýëá ÐáðáúùÜííïõ (1898 -

1990) ãåííÞèçêå óôç Ëáìßá. Óôçí
çëéêßá ôùí äþäåêá åãêáôáóôÜèçêå
óôçí ÁèÞíá. Áí êáé ðáñáêï-
ëïýèçóå ìáèÞìáôá æùãñáöéêÞò óôï
Ðïëõôå÷íåßï, ç ãíùñéìßá ôçò ìå ôï
öùôïãñÜöï ÃåñáëÞ ôçí ôñÜâçîå
ðåñéóóüôåñï. Ç Âïýëá ÐáðáúùÜí-
íïõ ýóôåñá áðü ôç öùôïãñÜöçóç
ôùí åêèåìÜôùí ôïõ Áñ÷áéïëïãéêïý
Ìïõóåßïõ Áèçíþí, êáôÝãñáøå ôéò
ôñáãéêÝò óôéãìÝò, êáé Ýãéíå ìÜñôõ-
ñáò êáé êïéíùíüò ôùí ôñáõìáôéþí,
ôçò ðåßíáò êáé ôçò äõóôõ÷ßáò ôùí
Öùô.: Âïýëá ÐáðáúùÜííïõ. ðáéäéþí ôïõ ðïëÝìïõ ôï 1940. Ôï
1945 äéåõèýíôñéá ôïõ öùôï-
ãñáöéêïý ôìÞìáôïò UNNRA, èá ôáîéäÝøåé áíÜ ôçí ÅëëÜäá ãéá ðÝíôå ÷ñüíéá
êáé èá êáôáãñÜøåé ôïí ôñüðï æùÞò ôùí êáôïßêùí. ¸ñãï ôåñáóôßáò óçìáóßáò.
Âáóßëçò Ê. Ìðßñôóáò (1899 - 1997)

Äýï áäÝñöéá, ï ÈáíÜóçò 15 ÷ñüíùí êáé ï Âáóßëçò 13, èá ìåôáíáóôåýóïõí
áðü ôï ìéêñü ÷ùñéü ôçò Öèéþôéäáò, Ðåñßâëåðôï, ãéá ôç ìáêñéíÞ - åêåßíç ôçí
åðï÷Þ - ÁèÞíá. Èá ìÜèïõí ôçí ôÝ÷íç ôçò öùôïãñáößáò óôï öùôïãñáöåßï ôïõ
ÃáæéÜäç, óôçí Ðë. ÓõíôÜãìáôïò. Ï ÈáíÜóçò èá öýãåé ãéá ôçí ÁìåñéêÞ, üðïõ
èá êáôáðéáóôåß ìå ôï åðÜããåëìá ôïõ öùôïãñÜöïõ. Ï Âáóßëçò, èá âñåèåß óôçí
ÅðéóôñÜôåõóç ôçò Ì. Áóßáò ôï 1919, èá ôñáõìáôéóôåß, êáé èá ãõñßóåé óôï

÷ùñéü ôïõ. Ìçí êáôÝ÷ïíôáò Üëëç äïõëåéÜ, èá ãßíåé ðëáíüäéïò öùôïãñÜöïò
ôùí ãÜìùí, âáðôßóåùí êáé ðáíçãõñéþí. Ôï 1947, èá áíáãêáóôåß íá Ýñèåé óôç
Ëáìßá. Èá åñãáóôåß ìå ôç ìç÷áíÞ ðÜíù óå ôñßðïäá óôéò äýï ðëáôåßåò: Ëáïý
êáé ÓéôáãïñÜò, ìÝ÷ñé ôï 1965 üôáí èá
óõíôáîéïäïôçèåß.
Íßêïò Êïõôóïäüíôçò (1899 - 1985)

ÕðÞñîå Ýíá óðïõäáßï üíïìá óôï
öùôïãñáöéêü ÷þñï. Ôáëáíôïý÷ïò öùôï-
ãñÜöïò ìå ðáãêüóìéåò äéáêñßóåéò. Ìùëéüôçò
óôçí êáôáãùãÞ. ÅãêáôáóôÜèçêå óôç Ëáìßá,
Üíïéîå öùôïãñáöåßï óôç ÑÞãá Öåñáßïõ ôï
ïðïßï äéáôÞñçóå ìÝ÷ñé ôï 1956. Óôç óõíÝ÷åéá
ôï áíÝëáâå ï Ê. Êïõôóïäüíôçò, ãéïò ôïõ, êáé
ôï êñÜôçóå ìÝ÷ñé ôá ðïëý ðñüóöáôá ÷ñüíéá.
ÔÜóïò ÓêáíÜôïâéôò
Öùô.: Íßêïò Êïõôóïäüíôçò.
(1905 - 1972)
Áí êáé îåêßíçóå óôçí ôÝ÷íç ôçò æùãñáöéêÞò ìå áîéüëïãïõò äáóêÜëïõò,
üðùò ôïí Ðáíáãéþôïõ êáé ôïí ÃåñáëÞ, Þôáí ç öùôïãñáößá ðïõ ôïí ôñÜâçîå.
Ï ÔÜóïò ÓêáíÜôïâéôò ãåííÞèçêå óôç Óìýñíç áðü ãïíåßò ÏõããñéêÞò
êáôáãùãÞò. Ôï 1922 âñÝèçêå ðñüóöõãáò óôç Ëáìßá. Ãéá íá åðéâéþóåé
÷ñåéÜóôçêå íá äïõëÝøåé óáí öùôïãñÜöïò. ¢íïéîå ôï ðñþôï ôïõ áôåëéÝ óôç
Ëáìßá üðïõ åñãÜóôçêå ìÝ÷ñé êáé ìåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç. Åäþ, óôçí ïäü
ÕøçëÜíôïõ, èá öùôïãñáöçèåß üëï ôï êïéíü ôçò Ëáìßáò, êõñßùò ïé Üíèñùðïé
ôùí ìåãÜëùí åéóïäçìÜôùí. Ôï 1950 èá öýãåé ãéá ôçí ÁèÞíá. Ôï 1951 èá ãßíåé
ðáãêüóìéá ãíùóôüò ìÝóá áðü ôá ó÷üëéá ôçò åöçìåñßäáò «Åèíéêüò Êýñçî» ôçò
Í. Õüñêçò. Öùôïãñáößá ôïõ âáóéëéêïý æåýãïõò Êùíóôáíôßíïõ êáé ¢ííáò
Ìáñßáò èá ÷ñçóéìïðïéçèåß áðü ôï ãëýðôç ÖáëçñÝá ãéá ôá áíáìíçóôéêÜ
30äñá÷ìá. ÐïëëÝò ïé áôïìéêÝò
åêèÝóåéò. ÐïëëÜ êáé êïëá-
êåõôéêÜ ôá åõìåíÞ ó÷üëéá áðü
áíèñþðïõò ôùí ãñáììÜôùí êáé
ôçò ôÝ÷íçò. Áãùíßóôçêå ãéá ôçí
ßäñõóç ôçò öùôïãñáöéêÞò ó÷ï-
ëÞò ìå ôçí åðïðôåßá ôçò ¸íùóçò
Êáëëéôå÷íþí ÖùôïãñÜöùí Á-
èçíþí. Ðñùôïðüñïò óå ðïëëïýò
ôïìåßò ôçò ôå÷íéêÞò ôçò öùôï-
ãñáößáò.
Öùô.: ÔÜóïò ÓêáíÜôïâéôò.
Ãåþñãéïò ÍÝëëáò (1883 - 1961)

Ëáìéþôçò åñáóéôÝ÷íçò öùôïãñÜöïò. Ôçí ðåñßïäï 1901 - 1909 áíÝëáâå
åðßóçìïò öùôïãñÜöïò ôçò ãáëëéêÞò åôáéñåßáò Batignolle, ðïõ åß÷å áíáëÜâåé
ôçí êáôáóêåõÞ ôçò óéäçñïäñïìéêÞò ãñáììÞò ÁèÞíáò - Ëáìßáò - ËÜñéóáò.
ÖùôïãñÜöçóå ôéò äéÜöïñåò öÜóåéò ôçò êáôáóêåõÞò, ôéò ãÝöõñåò êáé ôéò
óÞñáããåò ôïõ ôñáßíïõ, ôïõò õðáëëÞëïõò, ôç äéïßêçóç ôçò åôáéñåßáò, áëëÜ êáé
áðüøåéò ôçò Ëáìßáò. Öùôïãñáößåò ôïõ êïóìïýí ðïëëÜ öùôïãñáöéêÜ
ëåõêþìáôá. Ôï 1909 ìåôáíÜóôåõóå ãéá ôçí ÁìåñéêÞ. ÅðÝóôñåøå ôï 1924,
ðáíôñåýôçêå ôçí Áèáíáóßá ÌïõóÜôïõ, êüñç ôïõ ãéáôñïý ×áñßëáïõ
ÌïõóÜôïõ. Áðåâßùóå ôï 1961.
Íéêüëáïò ÆÜ÷ïò (1911 - 1962)

ÃåííÞèçêå óôçí ÁñÜ÷ïâá ôçò ïñåéíÞò Íáõðáêôßáò. Îåíéôåýôçêå ãéá ôçí
ÁèÞíá, üðïõ Ýìáèå ôçí ôÝ÷íç ôçò öùôïãñáößáò. ¹ñèå óôç Ëáìßá êáé ôï Ýôïò
1928 Üíïéîå öùôïãñáöåßï óôç ãùíßá ôùí ïäþí ×áôæïðïýëïõ êáé ÂåíéæÝëïõ,
åêåß ðïõ óÞìåñá óôåãÜæåôáé ôï öáñìáêåßï Êáôóïýäá. Óôç óõíÝ÷åéá Üíïéîå
ðáñáñôÞìáôá óôç ÈÞâá, ËåéâáäéÜ, ÁèÞíá êáé áëëïý. ÐñïóÝëáâå ôïõò
Ãéþñãï ÁëðïãéÜííç êáé Êþóôá Ìáñïýäá, ôïí Áíáãíùóôü êáé Üëëïõò óôïõò
ïðïßïõò äßäáîå ôçí ôå÷íéêÞ ôçò öùôïãñáößáò êáé ïé ïðïßïé áöïý áñ÷éêÜ
åñãÜóôçêáí óôá öùôïãñáöåßá ôïõ, áñãüôåñá Ýãéíáí ðëáíüäéïé öùôïãñÜöïé
êáé öùôïãñÜöïé ôùí ðëáôåéþí ôçò Ëáìßáò. ÌåôáðïëåìéêÜ ìåôÝöåñå ôï
öùôïãñáöåßï ôïõ óôç ãùíßá ôçò Ðë. ÐÜñêïõ êáé Äñïóïðïýëïõ.
Íßêïò Áíáãíùóôüò (1913 - 1963)

Óõíôïðßôçò êáé ìáèçôÞò ôïõ Íßêïõ ÆÜ÷ïõ. ÃåííÞèçêå óôïí ¢ãéï ÄçìÞôñéï
ôçò Íáõðáêôßáò. ÅñãÜóôçêå óáí õðáßèñéïò öùôïãñÜöïò ôùí ðëáôåéþí
ÐÜñêïõ êáé ÄéÜêïõ. Óôç äå èåñéíÞ ðåñßïäï óôá Èåñìïðýëéá üðïõ
öùôïãñÜöéæå ôïõò ôïõñßóôåò ìå öüíôï ôï ÓðáñôéÜôç Þñùá.
ÈáíÜóçò ×áñßóçò (1922 - 1976)

ÃåííÞèçêå óôï Êïõìáñßôóé Öèéþôéäáò. ÂñÝèçêå óôç Ëáìßá óå ðïëý ìéêñÞ
çëéêßá êáé áíáãêÜóôçêå íá åñãáóôåß. Áñ÷éêÜ óôï æá÷áñïðëáóôåßï ôïõ
Êïõôóïíßêá. Äåí óõìðÜèçóå üìùò ôïýôç ôçí ôÝ÷íç êáé Ýöõãå ãéá ôï Âüëï.
ÌáèÞôåõóå êïíôÜ óôïí áíåðáíÜëçðôï öùôïãñÜöï ÓôïõñíÜñá. ÅðÝóôñåøå
óôç Ëáìßá ôï 1946. ¢íïéîå äéêü ôïõ öùôïãñáöéêü áôåëéÝ óôçí ïäü
×áôæïðïýëïõ. Ôï 1951 ôï ìåôÝöåñå óôç ãùíßá ôùí ïäþí Âýñùíïò êáé
ÁéíéÜíùí. Ôï êñÜôçóå ìÝ÷ñé ôï èÜíáôü ôïõ ôï 1976.
ÃéÜííçò Óôáìüðïõëïò (1929 - 1958)

ÃåííÞèçêå óôç Ëáìßá êáé ðÝèáíå óôçí Áõóôñáëßá. ¸ìáèå ôçí ôÝ÷íç ôçò
öùôïãñáößáò áðü êÜðïéï ðåñáóôéêü áðü ôç Ëáìßá Ýöåäñï áíèõðïëï÷áãü -
öùôïãñÜöï. Ôï óôÝêé ôïõ Þôáí ïé ðëáôåßåò ÄéÜêïõ êáé ÐÜñêïõ, üðïõ ìå

ìç÷áíÞ ðÜíù óå ôñßðïäï Ýâãáæå óôéãìéáßåò öùôïãñáößåò. Äéáôçñïýóå,
åðßóçò, ìå ôïí áäåñöü ôïõ Áñéóôåßäç, ìáãáæß óôï óôïÜ ÍéêïëÜïõ ç ïðïßá
âñéóêüôáí óôçí ïäü ËåùóèÝíïõò.
Êùíóôáíôßíá ÑÞãá (1923 - 1973)

Ç ìüíç ìåôáðïëåìéêÞ öùôïãñÜöïò åßíáé ç Êùíóôáíôßíá ÑÞãá - ÌðñÝêç.
ÄéáäÝ÷ôçêå ôïí ðáôÝñá ôçò ÓùôÞñç ÑÞãá ôï Ýôïò 1942. Ôï êñÜôçóå ìÝ÷ñé ôï
ãÜìï ôçò. Ôï 1967, áíÞìåñá ôçò ÌåãÜëçò ÐáñáóêåõÞò, ðçãáßíïíôáò óôïí
åðéôÜöéï ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò ôçò åêêëçóßáò ôùí Ôåìðþí ôñáõìáôßóôçêå,
Ýìåéíå ðáñÜëõôç Ýîé ÷ñüíéá êáé ðÝèáíå ôï 1973.
ÕðÜñ÷åé üìùò ìéá áêüìç óåéñÜ áðü ïíüìáôá öùôïãñÜöùí ïé ïðïßïé,
üìïéá ìå åêåßíïõò ôïõ 19ïõ áéþíá, åßíáé êáé áõôïß ôïõ 20ïõ áéþíá, Ýæçóáí êáé
åñãÜóôçêáí óôç Ëáìßá ÷ùñßò íá Ý÷ïõìå âéïãñáöéêÜ óôïé÷åßá. Ôïõò
ðáñáèÝôù, ðñïôïý ðñïâþ óôçí ðáñïõóßáóç åêåßíùí ðïõ åñãÜóôçêáí ðïëý
ðñüóöáôá Þ óõíå÷ßæïõí áêüìá íá åßíáé åí åíåñãåßá.
Ï Íéê. Ìðñßêáò åíåñãüò öùôïãñÜöïò áðü ôï 1948 ìÝ÷ñé ôï 1953. Ï Äçì.
ÐáíôáæÞò áðü ôï 1929 ìÝ÷ñé ôï 1940. Ï Êùí. Ðáðáãéáííáêüò áðü ôï 1948
ìÝ÷ñé ôï 1953 êáé ï ÉùÜííçò Ñéæüðïõëïò áðü ôï 1937 ìÝ÷ñé ôï 1940.
Ãåþñãéïò ÁëðïãéÜííçò (1907 - 1985)

ÃåííÞèçêå óôï Íåï÷þñé Íáõðáêôßáò. ¹ñèå óôç Ëáìßá ôï 1920 êáé áöïý
Ýìáèå ôçí ôÝ÷íç áðü ôï Í. ÆÜ÷ï, åñãÜóôçêå ùò ðëáíüäéïò öùôïãñÜöïò óôá
ðáíçãýñéá. Áñãüôåñá, ìå ìç÷áíÞ óå ôñßðïäá, åñãÜóôçêå óôéò ðëáôåßåò ôçò
Ëáìßáò, êõñßùò óôçí Ðë. ÐÜñêïõ. Ôïí äéáäÝ÷ôçêáí ïé ãéïé ôïõ ÉùÜííçò êáé
ÓùôÞñçò. Ï ðñþôïò ìáèÞôåõóå êïíôÜ óôï Í. ÆÜ÷ï áðü ôï 1947 ìÝ÷ñé ôï 1955
êáé ôï 1956 Üíïéîå äéêü ôïõ óôç Âýñùíïò êáé áñãüôåñá ôï 1979 ôï ìåôÝöåñå
óôçí ÕøçëÜíôïõ. Ôï äéáôÞñçóå ìÝ÷ñé ôï Ýôïò 2002. Ï ÓùôÞñçò ÁëðïãéÜííçò
åñãÜóôçêå êïíôÜ óôïí áäåñöü ôïõ, üðïõ êáé Ýìáèå ôçí ôÝ÷íç êáé ôï 1979
Üíïéîå äéêü ôïõ. Ôï äéáôÞñçóå ìÝ÷ñé ôï Ýôïò 2000. Ôï áíÝëáâå ï ãéïò ôïõ
Âáóßëçò. ÓÞìåñá óõíå÷ßæåé íá ëåéôïõñãåß êÜôù áðü ôç äéåýèõíóç ôïõ ÃéÜííç
Êõñßôóç.
ÓôÝëéïò Ëåùí. Áíáãíùóôüðïõëïò (1930 - 1999)

ÃåííÞèçêå óôç Äßâñç. Óôçí ðåñßïäï ôïõ Åìöõëßïõ âñÝèçêå ìå ìéá
öùôïãñáöéêÞ ìç÷áíÞ óôïõò äñüìïõò ôçò Ëáìßáò. ¢íïéîå öùôïãñáöéêü
åñãáóôÞñé ôï ïðïßï êñÜôçóå ìÝ÷ñé ôï 1962. ÅãêáôÝëåéøå ôçí ôÝ÷íç êáé Ýãéíå
ôáîéôæÞò, äïõëåéÜ ðïõ Ýêáíå ìÝ÷ñé ôïí áéöíßäéï èÜíáôü ôïõ ôï 1999.
Áñéóôåßäçò Óôáìüðïõëïò
ÃåííÞèçêå óôç Ëáìßá ôï 1933. Áñ÷éêÜ õðÞñîå ðëáíüäéïò öùôïãñÜöïò êáé
öùôïãñÜöïò ôùí ðëáôåéþí. Ôï Ýôïò 1948, ìáæß ìå ôïí áäåñöü ôïõ ÃéÜííç
Üíïéîáí öùôïãñáöåßï óôç ÓôïÜ ÍéêïëÜïõ. Óôç óõíÝ÷åéá, êáé ýóôåñá áðü ôçí
áíá÷þñçóç ôïõ áäåñöïý ôïõ, ôï ìåôÝöåñå óå ðïëëÜ óçìåßá ôçò ðüëçò ãéá íá
êáôáëÞîåé óÞìåñá óôçí ïäü Êáðïäéóôñßïõ. Ôï äéáôçñåß ï ãéïò ôïõ
Ðáíáãéþôçò áðü ôï Ýôïò 1993.
Êùíóôáíôßíïò Óéìüðïõëïò
ÃåííÞèçêå ôï 1935 óôï Êïõìáñßôóé Öèéþôéäáò. ¹ñèå óôç Ëáìßá ôï 1946.
ÌáèÞôåõóå êïíôÜ óôï ÈáíÜóç ×áñßóç êáé áñãüôåñá ìå ôïí Êþóôá ÔóÝëéï
óôçí ÁèÞíá. Áñ÷éêÜ åñãÜóèçêå, ùò öùôïãñÜöïò ôïõ äñüìïõ ìáæß ìå ôï
ÃéÜííç ÁëðïãéÜííç, ôï Íßêï ÉùÜííç ÆÜ÷ï êáé ôïí Áñ. Óôáìüðïõëï. Ôï 1977
Üíïéîå äéêü ôïõ öùôïãñáöåßï üðïõ óõíåôáéñßóôçêå ìå ôïí áäåñöü ôïõ
ÈáíÜóç Óéìüðïõëï.
ÓÞìåñá ï Êþóôáò ìå ôá ðáéäéÜ ôïõ ÃéÜííç êáé ÂáóéëéêÞ åñãÜæïíôáé óôï
éäéüêôçôï êôßñéï ôïõò óôçí ïäü ÕøçëÜíôïõ, êáé ï ÈáíÜóçò ìå ôïõò ãéïõò ôïõ
ÃéÜííç êáé Óðýñï óôï äéêü ôïõò áôåëéÝ óôçí ïäü ÁéíéÜíùí.
Íéêüëáïò ÉùÜííïõ ÆÜ÷ïò
ÅñãÜóôçêå ùò öùôïãñÜöïò áðü ôï 1953 ìÝ÷ñé ôï 1990 äéáôçñþíôáò äéêü
ôïõ öùôïãñáöåßï óôçí ïäü ÕøçëÜíôïõ 4. ÕðÞñîå åðßóçò ìÝëïò ôçò
ÐáíåëëÞíéáò ¸íùóçò Öùôïñåðüñôåñò.
ÃéÜííçò Ôóáïýóçò
ÃåííÞèçêå óôï Óüëï Á÷áÀáò ôï 1955. ¹ñèå óôç Ëáìßá ôï 1977. ¸ìáèå ôçí
ôÝ÷íç êïíôÜ óôï ÈáíÜóç ×áñßóç êáé ôï 1982 Üíïéîå äéêü ôïõ ìáãáæß. Ôï
äéáôçñåß áêüìá óôçí ïäü Êáñáãéáííïðïýëïõ.
Ðáíáãéþôçò ÓåñåìÝôçò
Ëáìéþôçò óôçí êáôáãùãÞ. ÃåííÞèçêå ôï 1961. Áó÷ïëåßôáé ìå ôç
öùôïãñáößá áðü ôï 1981, ôï äå 1993 Üíïéîå öùôïãñáöåßï óôçí ïäü
Êïëïêïôñþíç. ÓÞìåñá ëåéôïõñãåß óôçí ïäü Êáëýâá ÌðáêïãéÜííç.
Ç ÁãáèÞ ÌçôóïãéÜííç êáé ï Íéêüëáïò Öïýíôáò åßíáé äýï óõíÝôáéñïé

öùôïãñÜöïé. Ç Á. ÌçôóïãéÜííç óðïýäáóå öùôïãñáößá óôá ÉÅÊ
Èåóóáëïíßêçò. ÅñãÜóôçêå óôï Studio Paul áðü ôï 1996 ìÝ÷ñé ôï 1998 üôáí
ìáæß ìå ôï Íéê. Öïýíôá Üíïéîáí äéêü ôïõò óôçí ïäü Áã. ÍéêïëÜïõ.
Ï ÂáããÝëçò ÊáñáëÞò áðü ôç Ëáìßá êáé ï Íéê. ÁîåëÞò áðü ôçí Ðåëáóãßá,
äéáôçñïýí öùôïãñáöéêü åñãáóôÞñé óôçí Ðáôñüêëïõ áðü ôï 2002. Ëåéôïõñãåß
áðü ôï Ýôïò 1999 üôáí åß÷å ôçí Ýäñá ôïõ óôçí ïäü ×áôæïðïýëïõ.
Ðáíáãéþôçò ÁããåëÞò, áðü ôï Ýôïò 1992 äéáôçñåß ôï Photo Flash óôçí ïäü
Ðáôñüêëïõ.
Áðïóôüëçò ÁíÜãíïõ
ÃåííÞèçêå ôï 1968 óôç Ìåëâïýñíç ôçò Áõóôñáëßáò. Áðüöïéôïò ôçò
ÈåïëïãéêÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíßêçò êáé êÜôï÷ïò ôïõ Proficiency
ôïõ Cambridge. ¢íïéîå ôï öùôïãñáöéêü ôïõ åñãáóôÞñé Studio Paul óôçí
¼èùíïò ôï Ýôïò 1996.
ËåìïíéÜ ÔóáñôóÜëç
Ëáìéþôéóóá óôçí êáôáãùãÞ. Óðïýäáóå äéáêïóìçôéêÞ êáé ðáñáêïëïýèçóå
ìáèÞìáôá öùôïãñáößáò óå éäéùôéêÞ ó÷ïëÞ ôùí Áèçíþí êáèþò åðßóçò êáé
óåìéíÜñéá óôç Ãåñìáíßá. Äéáôçñåß öùôïãñáöåßï áðü ôï 1991 óôçí ïäü Áã.
ÍéêïëÜïõ 1.
Âéâëéïãñáößá:
¢ëêç ÎáíèÜêç: «Ç Éóôïñßá ôçò Öùôïãñáößáò»

ÐëÜôùí ÑéâÝëëçò: Öùôïãñáößá
ÖáíÞ Êùíóôáíôßíïõ: ÅËËÇÍÅÓ ÖÙÔÏÃÑÁÖÏÉ , (ÅðôÜ ÇìÝñåò, ÊáèçìåñéíÞ)
'Åí Âüëù: Ôñéìçíéáßá ðåñéïäéêÞ: ¸êäïóç ÄÞìïõ Âüëïõ, Ôåý÷ïò 5ï
Áñ÷åéáêÝò ðëçñïöïñßåò: Ãåùñã. Óôáõñüðïõëïò
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÁèáíÜóéïò É. Ìé÷åëÞò
öõóéêüò - Äñ Ðáíåðéóôçìßïõ Éùáííßíùí
Ä/íôÞò ÄåõôåñïâÜèìéáò Ä/íóçò Í. Öèéþôéäáò
ÈÅÌÁ
Ç éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò
(1921 - 1944)
ÅéóáãùãéêÜ
Ç ðåñßïäïò ôïõ ìåóïðïëÝìïõ âñßóêåé ôç ÷þñá ìáò ìå ìåãÜëåò

áíáêáôáôÜîåéò. ÁíáêáôáôÜîåéò åèíéêÝò ìå óïâáñüôáôåò êïéíùíéêÝò
ðñïåêôÜóåéò. Áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá Ýùò ôç ÌéêñáóéáôéêÞ
êáôáóôñïöÞ, áëëÜ êáé ìåôÜ áð´ áõôÞ, Ý÷ïõìå ôéò ðñþôåò ðñïóðÜèåéåò
åêâéïìç÷Üíéóçò ôçò ÅëëÜäáò. Ïé ðñïóðÜèåéåò áõôÝò áñ÷éêÜ óôçñß÷èçêáí óå
îÝíá êåöÜëáéá. Áñãüôåñá, áìÝóùò ìåôÜ ôç ÌéêñáóéáôéêÞ êáôáóôñïöÞ, äýï
óçìáíôéêïß ðáñÜãïíôåò åðéôÜ÷õíáí ôç äéáäéêáóßá áõôÞ. Ïé ðáñÜãïíôåò áõôïß
Þôáí, áðü ôç ìéá ç åéóñïÞ óôç ÷þñá êåöáëáßùí êáé åìðåéñßáò áðü
ÌéêñáóéÜôåò ÂéïôÝ÷íåò-Âéïìç÷Üíïõò êáé áðü ôçí Üëëç ôï öèçíü êáé ó÷åôéêÜ
åîåéäéêåõìÝíï åñãáôéêü äõíáìéêü ðëÝïí, ôïõ ðëçèõóìïý ôùí 1,5
åêáôïììõñßùí ìåôáíáóôþí-êáôåóôñáììÝíùí ïéêïíïìéêÜ ÅëëÞíùí. Ç
óçìáíôéêüôáôç áýîçóç ôïõ ÁÅÐ, ôüôå, áðïôåëåß Ýíáí ÷áñáêôçñéóôéêü äåßêôç1.
Ôçí ßäéá ðåñßïäï Ý÷ïõìå áíôßóôïé÷ç êéíçôéêüôçôá êáé óôç Åêðáßäåõóç ìå
ôá ìåôáññõèìéóôéêÜ íïìïó÷Ýäéá ôïõ 1899 (Áè. Åõôáîßá) ðïõ ïõäÝðïôå
øçößóôçêáí áðü ôç ÂïõëÞ, ôïõ 1913 (ÉùÜí. Ôóéñéìþêïõ), ðïõ áêïëïýèçóáí
óåéñÜ áíáëüãùí äéáôáãìÜôùí Ýùò ôï 1917. Ôåëéêü áðïôÝëåóìá áõôþí Þôáí ç
ìåôáññýèìéóç ôïõ 1929, ç ðñþôç ïëïêëçñùìÝíç ìåôáññýèìéóç ðïõ øçößóôçêå
êáé Üñ÷éóå íá åöáñìüæåôáé2. ¼ëá ôá ðáñáðÜíù êéíÞèçêáí óå ìéá êáôåýèõíóç
åêóõã÷ñïíéóìïý ôçò ÅëëçíéêÞò Åêðáßäåõóçò óôéò áíÜãêåò åíüò óýã÷ñïíïõ,
ãéá ôçí åðï÷Þ, áóôéêïý êñÜôïõò ìå âéïìç÷áíéêÞ áíÜðôõîç3.
Áðü ôá êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ìåôáññõèìßóåùí áõôþí Þôáí: á) Ç
êáèéÝñùóç ôçò ÄçìïôéêÞò Ãëþóóáò, äçëáäÞ ìéáò ðéï ðñïóéôÞò óôá ëáúêÜ
óôñþìáôá ãëþóóáò, ðïõ íá ìçí áðïôñÝðåé áðü ôçí åêðáßäåõóç ðáéäéÜ ôùí
ëáúêþí óôñùìÜôùí4 êáé ç óõãêñüôçóç ôçò ôå÷íéêÞò-åðáããåëìáôéêÞò
åêðáßäåõóçò. Áõôü ôï ôåëåõôáßï áßôçìá èá åðé÷åéñçèåß íá ðñáãìáôïðïéçèåß
ìÝóá êáé áðü ôçí åéóáãùãÞ Þ ôçí åíßó÷õóç ôùí èåôéêþí ìáèçìÜôùí üðùò ôá
ÖõóéêïìáèçìáôéêÜ.
Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ðùò ôçí åðï÷Þ åêåßíç ï áõîçìÝíïò ñüëïò, ðïóïôéêÜ
êõñßùò óôï ùñïëüãéï ðñüãñáììá, áëëÜ êáé ðïéïôéêÜ, ôùí èåùñçôéêþí
(ãëùóóéêþí, éóôïñéêþí) ìáèçìÜôùí áíáäåéêíýåé ôï èåùñçôéêü êáé ìå Ýíôïíï
Ç éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò (1921 - 1944) 291
éäåïëïãéêü ÷áñáêôÞñá ôïõ áíáëõôéêïý ðñïãñÜììáôïò5. Ç ðáñáðÜíù åðéëïãÞ,

ôùí êõñßáñ÷ùí ðïëéôéêþí äõíÜìåùí, ìðïñåß íá öáßíåôáé üôé åîõðçñåôïýóå
ôçí êõñßáñ÷ç éäåïëïãßá, áðïôåëïýóå óïâáñü åìðüäéï óôçí ðñïóðÜèåéá åíüò
óôïé÷åéþäïõò áóôéêïý åêóõã÷ñïíéóìïý ôïõ Íåïåëëçíéêïý êñÜôïõò. ÏäÞãçóå
äå óå ìéá éóôïñéêÞ áíôßöáóç: Ðñùôïðüñïé êáé ðñùôåñãÜôåò ôùí
ìåôáññõèìßóåùí, äçëáäÞ ôïõ áóôéêïý åêóõã÷ñïíéóìïý óôçí åêðáßäåõóç,
õðÞñîáí êõñßùò ïé äéáíïçôÝò ôçò ÁñéóôåñÜò ïé ïðïßïé ãéá ôç äñÜóç ôïõò áõôÞ
äéþ÷èçêáí áð´ ôïõò ðïëéôéêïýò åêöñáóôÝò ôïõ êñÜôïõò, åíüò êñÜôïõò ðïõ
ðñïóðáèïýóáí, ü÷é íá «áíáôñÝøïõí», áëëÜ óôïé÷åéùäþò íá åêóõã÷ñïíßóïõí6.
Ó' áõôü áêñéâþò ôï åêðáéäåõôéêü ðåñéâÜëëïí, ðïõ êáèïñßóôçêå êáôÜ
êýñéï ëüãï áðü ôéò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéêÝò óõíèÞêåò, ðñïâÜëëåé ãéá ðñþôç
öïñÜ ç áíáãêáéüôçôá óõãêñüôçóçò, óôÞñéîçò êáé ïñãÜíùóçò ôçò
ôå÷íéêïåðáããåëìáôéêÞò åêðáßäåõóçò, Ýôóé þóôå íá ðáñá÷èåß ôï áðáéôïýìåíï
åðéóôçìïíéêü êáé åðáããåëìáôéêü äõíáìéêü ãéá ìéá áíÜðôõîç ôçò âéïìç÷áíßáò.
¸ùò ôüôå ôï ìüíï åêðáéäåõôéêü ßäñõìá ôï ïðïßï ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé
óôÞñéæå ìéá åíäå÷üìåíç âéïìç÷áíéêÞ áíÜðôõîç Þôáí ôï Åèíéêü Ìåôóüâåéï
Ðïëõôå÷íåßï ðïõ ëåéôïõñãïýóå áðü ôï äåýôåñï Þìéóõ ôïõ 19ïõ áéþíá. ¸íá
ßäñõìá ôñéôïâÜèìéï ÷ùñßò ôç ìåèïäéêÞ õðïóôÞñéîç ôçò ÄåõôåñïâÜèìéáò
Åêðáßäåõóçò (äéá ìÝóù ôå÷íéêþí-åðáããåëìáôéêþí ôìçìÜôùí Þ ó÷ïëåßùí Þ
êáôåõèýíóåùí). Ïé üðïéåò åðáããåëìáôéêÝò ó÷ïëÝò ëåéôïõñãïýóáí Ýùò ôüôå
åß÷áí áðïêëåéóôéêÜ óõãêåêñéìÝíï ÷áñáêôÞñá êáé óôü÷ï7.
Ôï óôü÷ï áõôü, äçëáäÞ ôçò äçìéïõñãßáò åíüò äéêôýïõ õðïóôÞñéîçò ôùí
èåôéêþí ìáèçìÜôùí óôç ÌÝóç Åêðáßäåõóç, ùò õðïäïìÞ ãéá ôñïöïäüôçóç ôïõ
ÅÌÐ Þ Üëëùí Ó÷ïëþí èåôéêþí åðéóôçìþí, ãéá ðñþôç öïñÜ ôï 1921
óõãêñïôçìÝíá Ýñ÷åôáé íá éêáíïðïéÞóåé ç ßäñõóç ôùí Ðñáêôéêþí Ëõêåßùí.
Ôï «Ðñáêôéêüí Ëýêåéïí - Åí Ëáìßá»

Éäñýåôáé ôï 19218 ìáæß êáé ìå Üëëá áíôßóôïé÷á, óå ðüëåéò ôçò üëçò ÅëëÜäáò.
¸ùò ôï 1938, Ýôïò ðïõ áñ÷ßæåé ç êáôÜñãçóÞ ôïõò, ëåéôïõñãïýí óõíïëéêÜ 15
åîáôÜîéá ÐñáêôéêÜ Ëýêåéá óôçí ÅëëçíéêÞ åðéêñÜôåéá9.
Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ôï ó÷ïëéêü äßêôõï Þôáí ôï åîÞò: Ç ÐñùôïâÜèìéá Þ
Óôïé÷åéþäçò Åêðáßäåõóç áðïôåëïýíôáí áðü ôá ÄçìïôéêÜ Ó÷ïëåßá ðïõ åß÷áí
ôÝóóåñéò ÔÜîåéò, ç ÄåõôåñïâÜèìéá Þ ÌÝóç Åêðáßäåõóç åß÷å äýï åðßðåäá, ôá
ÅëëçíéêÜ Ó÷ïëåßá (Þ Ó÷ïëáñ÷åßá), ðïõ åß÷áí ôñåéò ÔÜîåéò êáé ôá ÃõìíÜóéá
ðïõ åß÷áí ôÝóóåñéò ÔÜîåéò.
Êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôùí ó÷ïëéêþí ðñïãñáììÜôùí óå Óôïé÷åéþäç êáé
ÌÝóç Åêðáßäåõóç ôçí ðåñßïäï áõôÞ, Þôáí ç èåùñçôéêÞ ôïõò êáôåýèõíóç ìÝóá
áðü ôá ãëùóóéêÜ êáé Üëëá ìáèÞìáôá, ðïõ óå üëåò ôïõò ôéò ðáñáëëáãÝò
êÜëõðôáí ôï ìåãáëýôåñï ðïóïóôü ôùí ùñþí äéäáóêáëßáò. Ôá
öõóéêïìáèçìáôéêÜ ìáèÞìáôá Þôáí ðåñéïñéóìÝíá óå þñåò, óå âÜèïò ýëçò êáé
äå äéäÜóêïíôáí óå üëåò ôéò ÔÜîåéò10.
292 ÁèáíÜóéïò É. Ìé÷åëÞò
Ìå ôçí ßäñõóç ôùí Ðñáêôéêþí Ëõêåßùí, äçëáäÞ ó÷ïëåßùí ôïõ äåýôåñïõ

êýêëïõ ôçò ÌÝóçò Åêðáßäåõóçò, áíôßóôïé÷ùí ôïõ Ãõìíáóßïõ, ãéá ðñþôç öïñÜ
ôá ìáèÞìáôá èåôéêÞò êáôåýèõíóçò áðïêôïýí ìåãáëýôåñç âáñýôçôá (óå þñåò
êáé ðåñéå÷üìåíï, üðùò öáßíåôáé áðü ôçí ðïéêéëßá ôïõò) óôï áíáëõôéêü
ðñüãñáììá.
Ôï ó÷ïëåßï áõôü Ýùò êáé ôçí åöáñìïãÞ ôçò ìåôáññýèìéóçò ôïõ 1929,
ëåéôïýñãçóå üðùò ôá áíôßóôïé÷á ÃõìíÜóéá, äçëáäÞ ùò ôåôñáôÜîéï. Áðü ôçí
åöáñìïãÞ ôçò ìåôáññýèìéóçò ôïõ ’29 êáé ìåôÜ ìåôáôñÜðçêå óå åîáôÜîéï.
ÌåñéêÜ áðü ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ãíùñßóìáôá ôïõ ó÷ïëåßïõ áõôïý Þôáí: Ï
áõîçìÝíïò áñéèìüò ùñþí äéäáóêáëßáò ôùí öõóéêïìáèçìáôéêþí ìáèçìÜôùí,
ç ìç äéäáóêáëßá ôùí Èñçóêåõôéêþí óôçí Å´ êáé ÓÔ´ ÔÜîç êáé ìéêôÞ öïßôçóç
áãïñéþí êáé êïñéôóéþí êáé ìåôÜ ôçí ßäñõóç ôïõ Ãõìíáóßïõ ÈçëÝùí óôç
Ëáìßá11.
Áíáëõôéêüôåñá, ôá äéäáóêüìåíá ìáèÞìáôá óå êÜèå ÔÜîç Þôáí12:
ÔÜîç Á´: 1. ÈñçóêåõôéêÜ
2. ÍÝá ÅëëçíéêÜ
3. Áñ÷áßá ÅëëçíéêÜ (Áíáãíùóôéêü, Åêëïãáß åê ôçò
áíáâÜóåùò ÁëåîÜíäñïõ ôïõ Áññéáíïý êáé ôùí Íåêñéêþí
äéáëüãùí ôïõ Ëïõêéáíïý, ÃñáììáôéêÞ, ÏìÞñïõ Ïäýóóåéá)
4. Éóôïñßá
5. ÌáèçìáôéêÜ ( ÁñéèìçôéêÞ, ÐñáêôéêÞ Ãåùìåôñßá)
6. Öõóéêï÷çìéêÜ ( Óôïé÷åßá ÖõóéêÞò êáé ×çìåßáò,
Ãåùãñáößá)
7. ÙäéêÞ
ÔÜîç Â´: 1. ÈñçóêåõôéêÜ
3. Áñ÷áßá ÅëëçíéêÜ
4. Éóôïñßá
5. ÃáëëéêÜ
6. ÌáèçìáôéêÜ ( ÁñéèìçôéêÞ, ÐñáêôéêÞ Ãåùìåôñßá)
7. Öõóéêï÷çìéêÜ (Óôïé÷åßá Öõôïëïãßáò, Ãåùãñáößá)
8. ÙäéêÞ
ÔÜîç Ã´: 1. ÈñçóêåõôéêÜ
3. Áñ÷áßá ÅëëçíéêÜ ( Êýñïõ Ðáéäåßá, Ëõóßïõ Ëüãïé,
ÉóïêñÜôïõò Ëüãïé êáé ÉóïêñÜôïõò Ðáíçãõñéêüò, ÏìÞñïõ
Ïäýóóåéá, Óõíôáêôéêüí ôçò Áñ÷áßáò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóçò,
ÅëëçíéêÞ Ãñáììáôïëïãßá)
4. Éóôïñßá
5. ÃáëëéêÜ
6. ÌáèçìáôéêÜ (ÁñéèìçôéêÞ, Óôïé÷åßá Ãåùìåôñßáò, Óôïé÷åßá
¢ëãåâñáò)
7. Öõóéêï÷çìéêÜ (Óôïé÷åßá Æùïëïãßáò, Ãåùãñáößá)
8. ÙäéêÞ
ÔÜîç Ä´: 1. ÈñçóêåõôéêÜ
3. Áñ÷áßá ÅëëçíéêÜ (ÄçìïóèÝíïõò ï Á´ êáé Â´ Ïëõíèéáêüò
êáé ï Á´ êáôÜ Öéëßððïõ, Ëõêïýñãïõ êáôÜ ËåùêñÜôïõò
(ìåôáöñ), Åêëïãáß Èïõêõäßäïõ, ÏìÞñïõ ÉëéÜäá, Óõíôáêôéêüí
Áñ÷áßáò ÅëëçíéêÞò Ãëþóóçò, ÅëëçíéêÞ Ãñáììáôïëïãßá)
4. Éóôïñßá
5. ÃáëëéêÜ
6. ÌáèçìáôéêÜ (ÁñéèìçôéêÞ, Óôïé÷åéþäçò Ãåùìåôñßá,
Óôïé÷åéþäçò ¢ëãåâñá )
7. Öõóéêï÷çìéêÜ (Óôïé÷åßá Áíèñùðïëïãßáò, Óôïé÷åßá
Âéïëïãßáò, Ãåùãñáößá)
ÔÜîç Å´: 1. ÍÝá ÅëëçíéêÜ
2. Áñ÷áßá ÅëëçíéêÜ (ÐëÜôùíïò áðïëïãßá ÓùêñÜôïõò,
ÏìÞñïõ ÉëéÜäá, Åõñéðßäïõ ÌÞäåéá, ÓôñÜâùíïò
Ãåùãñáöéêþí Åêëïãáß, ¸ëëçíåò Ëõñéêïß Ðïéçôáß, ÅëëçíéêÞ
Ãñáììáôïëïãßá)
3. Éóôïñßá
4. ÃáëëéêÜ
5. ÌáèçìáôéêÜ ( Óôïé÷åéþäçò Ãåùìåôñßá, Óôïé÷åéþäçò
¢ëãåâñá, Åõèýãñáììïò Ôñéãùíïìåôñßá, ÐáñáóôáôéêÞ
Ãåùìåôñßá, Ëïãáñéèìéêïß ðßíáêåò)
6. Öõóéêï÷çìéêÜ (ÐåéñáìáôéêÞ ÖõóéêÞ êáé ÐåéñáìáôéêÞ
×çìåßá)
ÔÜîç ÓÔ´: 1. ÍÝá ÅëëçíéêÜ
2. Áñ÷áßá ÅëëçíéêÜ (ÏìÞñïõ ÉëéÜäá, ÓïöïêëÝïõò Áíôéãüíç,
ÐëÜôùíïò Ðñùôáãüñáò, ÓôñÜâùíïò Ãåùãñáöéêþí Åêëïãáß,
ÅëëçíéêÞ Ãñáììáôïëïãßá)
3. Éóôïñßá
4. ÃáëëéêÜ
5. ÌáèçìáôéêÜ (Óôïé÷åéþäçò ¢ëãåâñá, Óôïé÷åéþäçò
Ãåùìåôñßá, ÁíáëõôéêÞ Ãåùìåôñßá, ÐáñáóôáôéêÞ Ãåùìåôñßá,
Åõèýãñáììç Ôñéãùíïìåôñßá, Êïóìïãñáößá)
6. Öõóéêï÷çìéêÜ (ÖõóéêÞ , ×çìåßá, Ãåùëïãßá)
7. ÕãéåéíÞ
¼ðùò öáßíåôáé áðü ôá ðáñáðÜíù ï ñüëïò ôùí ãëùóóéêþí ìáèçìÜôùí
åîáêïëïõèåß íá åßíáé êõñßáñ÷ïò óôï ðñüãñáììá. Ùóôüóï âáñýíïõóá
óçìáóßá äßäåôáé êáé óôá ÖõóéêïìáèçìáôéêÜ ìáèÞìáôá. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞ
ç ðïéêéëßá ôùí ìáèçìÜôùí ôùí Ìáèçìáôéêþí ðïõ äéäÜóêïíôáé, üðùò êáé ç

åðéìïíÞ óôçí ÐåéñáìáôéêÞ ÖõóéêÞ êáé ×çìåßá.
×áñáêôçñéóôéêÜ åßíáé åðßóçò ç ðïéêéëßá ôùí ìáèçìÜôùí ôçò Áñ÷áßáò
ÅëëçíéêÞò Ãñáììáôåßáò êáé Ãëþóóáò. ÔÝëïò áîéïóçìåßùôï, ãéá ôç
ìïíáäéêüôçôÜ ôïõ, åßíáé ç ìç äéäáóêáëßá ôùí Èñçóêåõôéêþí óôéò äýï
ôåëåõôáßåò ÔÜîåéò, ðñïöáíþò ãéá åîïéêïíüìçóç ùñþí õðÝñ ôùí Üëëùí
ìáèçìÜôùí. Ç ìïíáäéêÞ îÝíç ãëþóóá, ôá ÃáëëéêÜ, êõñéáñ÷ïýóå ôçí åðï÷Þ
ôïõ ìåóïðïëÝìïõ, ùò åðáêüëïõèï ôçò ðáñÝìâáóçò ôïõ Ãáëëéêïý êåöáëáßïõ
óôç âéïìç÷áíéêÞ áíÜðôõîç ôçò ÁíáôïëéêÞò Ìåóïãåßïõ.
Ï áñéèìüò ôùí ìáèçôþí ðïõ öáßíïíôáé åããåãñáììÝíïé óôï Ðñáêôéêü
Ëýêåéï Ëáìßáò áðü ôéò áñ÷Ýò ôçò äåêáåôßá ôïõ 1930 êáé ìåôÜ, ðåñßïäï ðïõ
âñÝèçêáí óôïé÷åßá, åßíáé:
Ðßíáêáò: ÌáèçôÝò ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò áíÜ ó÷ïëéêü Ýôïò
Ó÷ïëéêü ¸ôïò13 Áãüñéá Êïñßôóéá Óýíïëï
1931 - 32 178 21 199
1932 - 33 165 36 201
1933 - 34 154 44 198
1934 - 35 142 40 182
1935 - 36 149 52 201
1936 - 37 160 39 199
1937 - 38 155 24 179
1938 - 39 172 15 187
1939 - 40 160 39 199
ÐçãÞ: «Çìåñïëüãéïí Ã´ ÅêðáéäåõôéêÞò ÐåñéöÝñåéáò», Ã.Á.Ê./Éóôïñéêü
Áñ÷åßï Ëáìßáò
Ôï ó÷ïëéêü Ýôïò 1935 éäñýåôáé êáé ëåéôïõñãåß ôï ÃõìíÜóéï ÈçëÝùí

Ëáìßáò. Ôüôå ï áñéèìüò ôùí êïñéôóéþí ðïõ óõíå÷ßæïõí íá öïéôïýí óôï
Ðñáêôéêü Ëýêåéï Ëáìßáò áñ÷ßæåé íá öèßíåé, ðáñáìÝíåé üìùò áîéïóçìåßùôïò.
Ôï ßäéï Ýôïò, ôï Ýùò ôüôå ïíïìáæüìåíï ÃõìíÜóéï Ëáìßáò ðïõ äÝ÷ïíôáí êáé
êïñßôóéá, ìåôïíïìÜæåôáé óå ÁññÝíùí. ÌåôÜ ôï 1938 ôï Ðñáêôéêü Ëýêåéï
ðáýåé íá äÝ÷åôáé ìáèçôÝò óôçí Á´ ÔÜîç, åðåéäÞ êáôáñãåßôáé ìå ôïí Ìåôáîéêü
Íüìï Á.Í. 770/1937. Ïðüôå ôï 1944, ìå ôçí áðïöïßôçóç ôùí ôåëåõôáßùí
ìáèçôþí ôçò ÓÔ´ ÔÜîçò, ðáýåé íá õðÜñ÷åé. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞ ìéá áðü ôéò
ôåëåõôáßåò óõíåäñéÜóåéò ôïõ óõëëüãïõ ôùí êáèçãçôþí ôïõ ôï ÍïÝìâñéï ôïõ
1944 (ÐñÜîç 9ç, ÐáñáóêåõÞ 10 Íïåìâñßïõ 1944), óôçí ïðïßá ï óýëëïãïò
êáèçãçôþí «..ëáâþí õð´ üøéí ôçí Ýíôïíïí áîßùóéí ôçò êïéíùíßáò ôçò Ëáìßáò
ðñïò åðáíáëåéôïõñãßáí ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ…» ðñïôåßíåé «…ôçí
áíáóýóôáóéí ôïõ Ëõêåßïõ õðü ìïñöÞí Â´ Ãõìíáóßïõ ìå ÐñáêôéêÞí
êáôåýèõíóéí (Ðñáêôéêüí Ëýêåéïí) Þ Üëëçí ïíïìáóßáí Þí Þèåëåí ôï Óåâáóôüí
Õðïõñãåßïí...». ¹ôáí ïé ôåëåõôáßïé ìÞíåò ëåéôïõñãßáò ôïõ, ðïõ áöïý Ýãéíáí
êáé ïé åîåôÜóåéò ôùí áíåîåôáóôÝùí ôï ó÷ïëåßï Ýðáøå íá õðÜñ÷åé.

Åðéóçìáßíïõìå üôé ôï áõôü óõíÝâç êáé ìå ôá õðüëïéðá 14, äåäïìÝíïõ üôé óôç
÷þñá ìáò ç áêïëïõèïýìåíç ðïëéôéêÞ ôçò åêðáßäåõóçò åß÷å ðÜíôá åíéáßï
÷áñáêôÞñá ãéá üëç ôçí åðéêñÜôåéá.
Ìåñéêïß áðü ôïõò äéåõèõíôÝò ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, êáôÜ
÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ, Þôáí ïé14:
1933: Ìçôóüðïõëïò Ãåþñãéïò
1935: Êáñáãéáííüðïõëïò ÉùÜííçò
1936: Óáñáêéþôçò Çëßáò (õðïäéåõèõíôÞò, Üóêçóå êáèÞêïíôá äéåõèõíôÞ)
1936: Ãáñýöáëïò ÉùÜííçò
1942: Ôóáðáëýñáò ÁñéóôïôÝëçò
Ìåñéêïß áðü ôïõò êáèçãçôÝò ôïõ ó÷ïëåßïõ Þôáí ïé: Óôåéñéþôçò É.,
Ãéáííéôóéþôçò Ã., ÊáñáèáíÜóçò Ä., ÄïíôÜò Ð., Óáñáêéþôçò Ç.,
Ãåùñãáêüðïõëïò Á., Ãéùôüðïõëïò È., ÊáøÜëçò×., Êáéíïýñãéïò Ô.,
Ðáðáëåùíßäçò ×., Æùçôüò Á., ÌðÜìðáëçò Ã., Ìðïõëéþôïõ Å., Ôáñáôóéþôïõ
Å., Ðéðåñßãêïò, Ëþëïò Ä., Ñçãüðïõëïò Ê., Îýäç É., Ìé÷áëüðïõëïò Â.
Ùò áîéïóçìåßùôá åêðáéäåõôéêÜ äåäïìÝíá, êïéíÜ âÝâáéá ãéá üëá ôá
ó÷ïëåßá ôüôå, áîßæåé íá áíáöåñèïýí ôá ðáñáêÜôù:
Ôá âéâëßá åðÝëåãå ï Óýëëïãïò êáèçãçôþí óå óõíåäñßáóÞ ôïõ óôçí ïðïßá
ï êÜèå êáèçãçôÞò - åéóçãçôÞò üöåéëå íá ôåêìçñéþóåé ôçí ÜðïøÞ ôïõ.
ÅðéëÝãïíôáí âÝâáéá áðü ìéá ëßóôá åãêåêñéìÝíùí âéâëßùí áðü ôï Õðïõñãåßï
(ôüôå ïíïìÜæïíôáí "Õðïõñãåßïí ÈñçóêåõìÜôùí êáé Ðáéäåßáò"). Ôá âéâëßá
áãüñáæáí ïé ìáèçôÝò áðü ôá âéâëéïðùëåßá.
Ïé ìáèçôÝò ðëÞñùíáí åããñáöÞ óôï ó÷ïëåßï êáé Üëëá ôÝëç, ãé´ áõôü êáé ï
óýëëïãïò óå óõíåäñßáóÞ ôïõ, ôïõò êáôÝôáóóå óå êáôçãïñßåò êáôÜ ïéêïíïìéêÞ
äõíáôüôçôá (Üðïñïé, ðïëýôåêíïé êëð). ÌÜëéóôá äå ôçí åðï÷Þ ôçò ÃåñìáíéêÞò
êáôï÷Þò 1940-44, ðïõ ôá ó÷ïëåßá õðïëåéôïõñãïýóáí, ôï Ðñáêôéêü Ëýêåéï
Ëáìßáò ëåéôïõñãïýóå ìå ùñÜñéï ãéá ôïõò êáèçãçôÝò 15 þñåò åâäïìáäéáßá êáé
ôï ìéóèü ôïõò ðëÞñùíáí êáé ïé ìáèçôÝò15.
Ùò åðßëïãïò: Ôï Ðñáêôéêü Ëýêåéï ðñïðïìðüò ôùí ðñáêôéêþí ôìçìÜôùí

¼ðùò áíáöÝñèçêå ôá ÐñáêôéêÜ Ëýêåéá êáôáñãÞèçêáí ôï 1937, Ýðáøáí
íá äÝ÷ïíôáé ìáèçôÝò óôçí Á´ Ãõìíáóßïõ áðü ôï 1938 êáé ìå ôçí áðïöïßôçóç
ôùí ôåëåõôáßùí ìáèçôþí ôï 1944 Ýðáøáí íá õðÜñ÷ïõí. ¸ùò ôüôå êáíÝíá
ÃõìíÜóéï (ôåôñáôÜîéï Ýùò ôï 1929 êáé åîáôÜîéï óôç óõíÝ÷åéá) äåí åß÷å
ôìÞìáôá ÐñáêôéêÞò êáôåýèõíóçò. Ôï áíáëõôéêü ðñüãñáììá Þôáí åíéáßï ìå
êýñéï âÜñïò, üðùò áíáöÝñèçêå, óôá ãëùóóéêÜ ìáèÞìáôá.
ÁìÝóùò ìå ôçí ðáýóç ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ áñ÷ßæåé íá
ëåéôïõñãåß ôìÞìá ÐñáêôéêÞò êáôåýèõíóçò óôçí ðñïôåëåõôáßá ÔÜîç ôïõ
åîáôáîßïõ Ãõìíáóßïõ, ôï ó÷ïëéêü Ýôïò 1943-44. ¹ôáí ç ÔÜîç Æ´ Þ Åâäüìç,
äåäïìÝíïõ üôé ôüôå ç áñßèìçóç ôùí Ýîé ÔÜîåùí ôïõ Ãõìíáóßïõ Üñ÷éæå áðü ôçí
Ã´ Þ Ôñßôç. Ôï åðüìåíï ó÷ïëéêü Ýôïò 1944-45 ëåéôïõñãïýí êáé óôéò äýï

ôåëåõôáßåò ÔÜîåéò ôïõ Ãõìíáóßïõ, ôéò Æ´ êáé Ç´, ôìÞìáôá ÐñáêôéêÞò
êáôåýèõíóçò. Ôá Üëëá ôìÞìáôá ôùí ðñïáíáöåñüìåíùí ÔÜîåùí, ðïõ
áêïëïõèïýí ðåñßðïõ ôï êëáóóéêü áíáëõôéêü ðñüãñáììá ïíïìÜæïíôáé
ÊëáóóéêÜ. Ôá ôìÞìáôá ÐñáêôéêÞò êáôåýèõíóçò ëåéôïõñãïýí óôéò äýï
ôåëåõôáßåò ôÜîåéò Ýùò ôï ó÷ïëéêü Ýôïò 1961-62. Áðü ôï åðüìåíï áñ÷ßæåé ç
ëåéôïõñãßá ôïõò óôéò ôñåéò ôåëåõôáßåò ôÜîåéò ôïõ åîáôáîßïõ Ãõìíáóßïõ16. Ìå
ôçí åöáñìïãÞ ôçò ìåôáññýèìéóçò Ã. ÐáðáíäñÝïõ- Å. Ðáðáíïýôóïõ, ôá
åîáôÜîéá ÃõìíÜóéá äéá÷ùñßæïíôáé óå ÔñéôÜîéá ÃõìíÜóéá êáé ÔñéôÜîéá
Ëýêåéá ïðüôå Ý÷ïõìå ÐñáêôéêÜ ÔìÞìáôá óôéò äýï ôåëåõôáßåò ÔÜîåéò ôùí
Ëõêåßùí. Áêïëïõèåß ç êáôÜñãçóç ôçò ìåôáññýèìéóçò (1967-68) áðü ôç
äéêôáôïñßá êáé ç åðáíáöïñÜ ôùí åîáôáîßùí Ãõìíáóßùí ìå ðñáêôéêÜ ÔìÞìáôá
óôéò ôñåéò ôåëåõôáßåò ÔÜîåéò. Ç ìåôáññýèìéóç ÑÜëëç åðáíáöÝñåé ôá ÔñéôÜîéá
ÃõìíÜóéá êáé ÔñéôÜîéá Ëýêåéá êáé ôá ÐñáêôéêÜ ÔìÞìáôá óôéò äýï ôåëåõôáßåò
ÔÜîåéò. Ôï ôÝëïò ôùí Ðñáêôéêþí ÔìçìÜôùí Ýñ÷åôáé ìå ôçí åöáñìïãÞ ôïõ
óõóôÞìáôïò ôùí Äåóìþí (1979-80)
Ç ðáñáðÜíù «ðåñéðÝôåéá» ôùí Ðñáêôéêþí ÔìçìÜôùí ðïõ áêïëïýèçóáí
ôï Ðñáêôéêü Ëýêåéï, îåêßíçóå óôçí áñ÷Þ (1943-44) êáé áêïëïýèçóå ìüíï ôï
ÃõìíÜóéï ÁññÝíùí Ëáìßáò. Áñãüôåñá êáé ìå áñãïýò ñõèìïýò ðÝñáóå êáé óå
Üëëá ÃõìíÜóéá ôïõ Íïìïý17. Åðß ôçò ïõóßáò, èá ìðïñïýóå íá ðåé êáíåßò ðùò
üëá áõôÜ åîõðçñåôïýóáí ôçí ßäéá áíÜãêç, ðïõ áñ÷éêÜ áíáöÝñáìå.
Õðïóçìåéþóåéò:
1. Âë: Ðåôìåæßäïõ-ÔóïõëïõâÞ, ÊïéíùíéêÝò ôÜîåéò êáé ìç÷áíéóìïß êïéíùíéêÞò áíá-
ðáñáãùãÞò, ÅîÜíôáò 1987, ó. 162-3
2. Âë: ÈåïöÜíçò ×áôæçóôåöáíßäçò, Éóôïñßá ôçò ÍåïåëëçíéêÞò Åêðáßäåõóçò (1821-1986),
ÐáðáäÞìáò, ÁèÞíá 1986, ×ñ. ËÝöáò, Éóôïñßá ôçò Åêðáéäåýóåùò, ÏÅÓÂ, Åí ÁèÞíáéò 1942.
3. Âë: Êùí-íïò ÔóïõêáëÜò, ÊñÜôïò-Êïéíùíßá - Åñãáóßá óôç ìåôáðïëåìéêÞ ÅëëÜäá,
ÈåìÝëéï, ÁèÞíá 1987 êáé ×áñÜëáìðïò Íïýôóïò, ÐñïãñÜììáôá ÌÝóçò Åêðáßäåõóçò êáé
êïéíùíéêüò Ýëåã÷ïò (1931-1973), ÈåìÝëéï, ÁèÞíá 1979.
4. Âë: ¢ííá ÖñáãêïõäÜêç, Êïéíùíéïëïãßá ôçò Åêðáßäåõóçò, ÐáðáæÞóçò, ÁèÞíá 1985,
ó.138-139, üðïõ áíáöÝñåôáé óôï Ýñãï ôïõ Basil Bernstein, ãéá ôï ñüëï ôïõ ãëùóóéêïý êþäéêá
óôç ó÷ïëéêÞ åðéôõ÷ßá Þ áðïôõ÷ßá. Êáé Pierre Bourdieu, Êïéíùíéïëïãßá ôçò ðáéäåßáò,
Êáñäáìßôóáò -Äåëößíé, ÁèÞíá 1994, üðïõ áíáöÝñïíôáé ïé áðüøåéò ôùí Bourdieu êáé Bernstein
ãéá ôï ñüëï ôçò ãëþóóáò. Ìåôáîý Üëëùí áíáöÝñïíôáé: «¼ëåò ïé åíäåßîåéò åíéó÷ýïõí ôçí
ðåðïßèçóç üôé ç áëëáãÞ ÷ñÞóçò ôçò ãëþóóáò-ãëùóóéêïý êþäéêá, èÝôåé óå êßíäõíï üëåò ôéò üøåéò
ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ áôüìïõ, ôïí ßäéï ôïí ÷áñáêôÞñá ôùí ó÷Ýóåùí ðïõ äéáôçñåß, ôéò ñßæåò
ôçò óêÝøçò ôïõ êáé ôïõ óõíáéóèÞìáôüò ôïõ, ôçí éäÝá ðïõ Ý÷åé ãéá ôïí åáõôü ôïõ…. Ç ãëþóóá ôïõ
ó÷ïëåßïõ áðÝ÷åé áðü ôçí ïìéëïýìåíç áðü êÜèå êïéíùíéêÞ ôÜîç. Ç áðüóôáóç áõôÞ åßíáé äåßêôçò
ìéáò üøçò ôïõ áíáðáñáãùãéêïý óõóôÞìáôïò».
5. Âë: ×áñÜëáìðïò Íïýôóïò, ÐñïãñÜììáôá ÌÝóçò Åêðáßäåõóçò êáé êïéíùíéêüò Ýëåã÷ïò
(1931-1973), ÈåìÝëéï, ÁèÞíá 1979.
6. Âë: ¢ííá ÖñáãêïõäÜêç, ÅêðáéäåõôéêÞ ìåôáññýèìéóç, ¢ãïíïé áãþíåò êáé éäåïëïãéêÜ
áäéÝîïäá óôï ìåóïðüëåìï, ÊÝäñïò, ÁèÞíá 1987.
7. ¼ðùò ð÷. Ç åéóáãùãÞ Íáõôéêþí ìáèçìÜôùí óôá ÅëëçíéêÜ Ó÷ïëåßá Óýñïõ êáé Íáõðëßïõ
(1856), ç ßäñõóç ðÝíôå Íáõôéêþí Ó÷ïëþí (1867), âë. ÁëÝîçò ÄçìáñÜò, Ç ìåôáññýèìéóç ðïõ
äåí Ýãéíå, 1821-1967, ÍÝá ÅëëçíéêÞ ÂéâëéïèÞêç, ÁèÞíá 1988.

8. ÐçãÞ: «Çìåñïëüãéïí Ã´ ÅêðáéäåõôéêÞò ÐåñéöÝñåéáò», Ã.Á.Ê./ Éóôïñéêü Áñ÷åßï Ëáìßáò.
9. Âë: ÅÓÕÅ, ÓôáôéóôéêÞ ôçò Åêðáßäåõóçò, Ýôïõò 1938.
10. ÁíáëõôéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôï èÝìá áõôü âë. ×áñÜëáìðïò Íïýôóïò, ÐñïãñÜììáôá ÌÝóçò
Åêðáßäåõóçò… ü.ð., ×ñ. ËÝöáò, Éóôïñßá ôçò Åêðáéäåýóåùò, ü.ð.
11. Ôï ãåãïíüò ôçò áðïõóßáò ôùí Èñçóêåõôéêþí, ùò ìÜèçìá ôùí äýï ôåëåõôáßùí ÔÜîåùí
åðß óåéñÜ åôþí, ïäçãåß óôç âÜóéìç õðüèåóç üôé ðéèáíÜ äåí ðñïâëÝðïíôáí áðü ôï áíáëõôéêü
ðñüãñáììá. Ç ìç äéäáóêáëßá ôùí Èñçóêåõôéêþí óôéò äýï ôåëåõôáßåò ÔÜîåéò ôïõ åîáôáîßïõ
Ãõìíáóßïõ äåí ãíùñßæïõìå áí Ý÷åé ðáñáôçñçèåß êáé óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò ó÷ïëåßùí óå üëç ôçí
éóôïñßá ôçò ÅëëçíéêÞò Åêðáßäåõóçò. Éäéáßôåñá áí ëçöèåß õðüøç ç åðï÷Þ ðïõ óõíÝâáéíå áõôü.
ÌÝãéóôçò óçìáóßáò åßíáé êáé ç ìéêôÞ öïßôçóç áãïñéþí, êïñéôóéþí êÜôé ðïõ ðáñáôçñåßôáé êáé
óôï ÃõìíÜóéï Ëáìßáò Ýùò ôçí ßäñõóç ôïõ Ãõìíáóßïõ ÈçëÝùí Ëáìßáò ôï 1936. ÐçãÝò á) Âéâëßïí
ÐñÜîåùí Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, â) Âéâëßá ÐñÜîåùí êáé Ãåíéêïß ¸ëåã÷ïé Ãõìíáóßïõ
Ëáìßáò, Ãõìíáóßïõ ÁññÝíùí Ëáìßáò êáé Ãõìíáóßïõ ÈçëÝùí Ëáìßáò, åðï÷þí ôçò äåêáåôßá ôïõ
´30.
12. Âë. Âéâëßï ÐñÜîåùí ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, Ýôç 1933 Ýùò 1944. Óôïé÷åßá ãéá
ôïí åâäïìáäéáßï áñéèìü ùñþí äéäáóêáëßáò êÜèå ìáèÞìáôïò äåí åßíáé êáôáãñáììÝíá óôï
âéâëßï áõôü. Ôá ìáèÞìáôá ðïõ äéäÜóêïíôáí êáôáãñÜöïíôáí óôï âéâëßï ÐñÜîåùí ôïõ Ó÷ïëåßïõ,
êÜèå ó÷ïëéêü Ýôïò, ðñïêåéìÝíïõ íá ãßíåé ç åðéëïãÞ ôùí âéâëßùí êÜèå ìáèÞìáôïò ìå áðüöáóç
ôïõ Óõëëüãïõ ôùí äéäáóêüíôùí. Åðéóçìáßíåôáé üôé ç ìïíáäéêüôçôá ôïõ åíüò âéâëßïõ, áõôïý ôïõ
ÏÅÓÂ Þ ÏÅÄÂ, äåí ßó÷õå ôüôå.
13. ÐçãÞ: Çìåñïëüãéá Ã´ ÅêðáéäåõôéêÞò ÐåñéöÝñåéáò, ü.ð
14. Âë: Âéâëßá ÐñÜîåùí Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, åôþí 1933-1944. ÕðÜñ÷åé êåíü,
ðéèáíÜ ëüãù ìåñéêÞò êáôáóôñïöÞò åíüò Âéâëßïõ, ôùí åôþí 1937-38 Ýùò 1942.
15. Âë: Âéâëßï ÐñÜîåùí ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ ü.ð. üðïõ áíáöÝñåôáé äéáôáãÞ, ôïõ
åðéèåùñçôÞ ôçò Ã´ ÅêðáéäåõôéêÞò ðåñéöÝñåéáò, ãéá ðåñéïñéóìü äéäáóêáëßáò ôùí êáèçãçôþí
óôéò 15 þñåò åâäïìáäéáßá. ÄåäïìÝíïõ üôé åêåßíç ôçí åðï÷Þ ôï ùñÜñéï åñãáóßáò ôùí êáèçãçôþí
Þôáí ðëÝïí ôùí 30 ùñþí åâäïìáäéáßá, äçëáäÞ üóç êáé ç ëåéôïõñãßá ôùí ó÷ïëåßùí, ìðïñåß íá
õðïèÝóåé êáíåßò üôé ç ëåéôïõñãßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ ðåñéïñßóôçêå óå þñåò.
16. ¹äç Ý÷åé áðïêáôáóôáèåß ç êáíïíéêÞ áñßèìçóç ôùí ÔÜîåùí êáé åðïìÝíùò
áíáöåñüìáóôå óôéò Ä´, Å´, ÓÔ´ ÔÜîåéò ôïõ Ãõìíáóßïõ. Áíáëõôéêüôåñá âë. ÁèáíÜóéïò Ìé÷åëÞò,
Åêðáßäåõóç êáé ÊïéíùíéêÝò Áíéóüôçôåò, Ç ðåñßðôùóç ôçò Öèéþôéäáò 1930-80, Äùäþíç ÁèÞíá
2000.
17. Áíáëõôéêüôåñá óôïé÷åßá âë. ÁèáíÜóéïò Ìé÷åëÞò, Åêðáßäåõóç êáé ÊïéíùíéêÝò
Áíéóüôçôåò, ü.ð. óôï êåöÜëáéï «Ï Äéáöïñéóìüò óôç ÌÝóç Åêðáßäåõóç».
ÅÉÓÇÃÇÔÇÓ
ÂÜéïò ÆáìðåèÜíçò
äñ öéëïóïößáò,
äéåõèõíôÞò Á/èìéáò åêðáßäåõóçò Í. Öèéþôéäáò
ÈÅÌÁ
Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò êáôáãñáöÞò ôçò
Ôï óõíáéóèçìáôéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò -
Ç ðåñßðôùóç ôçò Öèéþôéäáò
Ç éóôïñßá õðÜñ÷åé áðü ôçí åðï÷Þ ðïõ ï Üíèñùðïò èåþñçóå ÷ñÞóéìï íá

åêìåôáëëåõôåß ôéò åìðåéñßåò ôïõ ðáñåëèüíôïò, ãéá íá åðéëýåé
ðñïâëÞìáôá ôïõ ðáñüíôïò (×áñßôïò, 1999). Åßíáé äåäïìÝíï ðùò ôï ðáñåëèüí
êáé ïé äñáóôçñéüôçôåò ôïõ áíèñþðïõ äéáóþæïíôáé ìå ãñáðôÜ Þ õëéêÜ
ôåêìÞñéá ðïõ äéáôçñÞèçêáí áðü ôéò ðñïçãïýìåíåò ãåíéÝò. Ìå ìßá Üëëç
áíôßëçøç, ç éóôïñßá åßíáé áëëçëïõ÷ßá ãåãïíüôùí Þ áöÞãçóç ôçò áëëçëïõ÷ßáò
ôùí ãåãïíüôùí.
Ç ôïðéêÞ éóôïñßá åßíáé êëÜäïò ôçò éóôïñéêÞò åðéóôÞìçò ï ïðïßïò
ðñïóåããßæåé êáé ìåëåôÜ ôá ãåãïíüôá, Ý÷ïíôáò óõãêåêñéìÝíï åíôïðéóìü êáé
ïñéóìÝíá üñéá (×áñßôïò, 1999). ÏõóéáóôéêÜ, ç ôïðéêÞ éóôïñßá äåí
ðåñéïñßæåôáé óå Ýíá ÷ñïíéêü ðïëõìÜèåéáò åíüò ôüðïõ óôï ïðïßï êõñéáñ÷åß ç
óõëëïãÞ ãñáðôþí êáé ìç ãñáðôþí ìíçìåßùí. ÓõíäÝåôáé ìå üëåò ôéò åêöÜíóåéò
ôçò æùÞò, äçëáäÞ ôá ìåãÜëá ãåãïíüôá ôïõ ôüðïõ óôçí ðïñåßá ôïõ ÷ñüíïõ, ôéò
ðáñáäüóåéò, ôïõò èñýëïõò, ôá Ýèéìá, ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ôá ôïðùíýìéá, ôá
ãëùóóéêÜ éäéþìáôá, ôá ìíçìåßá, ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ, ôçí ïéêïíïìéêÞ æùÞ, ôç
óõãêïéíùíßá, ôéò äõíáôüôçôåò áíÜðôõîçò ê.Ü.
Ç Ýííïéá ôïõ ôïðéêïý äåí åßíáé åýêïëï íá ðñïóäéïñéóôåß. ¢ëëïôå
ó÷åôßæåôáé ìå ôïí ôüðï ãÝííçóçò, ôçí êïéíüôçôá Þ ôï äÞìï, Üëëïôå ìå ìéá
åõñåßá ãåùãñáöéêÞ ðåñéï÷Þ êé Üëëïôå ìå ìéá óôåíüôåñç ðåñéï÷Þ. Óôç äéåèíÞ
âéâëéïãñáößá äýóêïëá ðñïóäéïñßæåôáé ç Ýííïéá ôïõ ôïðéêïý.
Óõ÷íÜ, ï üñïò ôïðéêÞ éóôïñßá äéáöïñïðïéåßôáé áðü ôçí éóôïñßá ôçò
éäéáßôåñçò ðáôñßäáò. Ìå ôïí üñï éóôïñßá ôçò éäéáßôåñçò ðáôñßäáò
ðñïóäéïñßæåôáé ç áíáöïñÜ óôçí éóôïñßá åíüò ðïëý ðåñéïñéóìÝíïõ
ãåùãñáöéêïý ÷þñïõ (×áñßôïò, 1999), ìå ôïí ïðïßï ï óõããñáöÝáò áíáðôýóóåé
ìéá Üìåóç ðñïóùðéêÞ ó÷Ýóç, äçëáäÞ áíáðôýóóåé ìå ôïí ôüðï áõôü Ýíá
ðëïýóéï äßêôõï óõíáéóèçìáôéêþí êáé êïéíùíéêþí äåóìþí, åðåéäÞ óå áõôüí
ôïí ôüðï õðÜñ÷åé ç êáôïéêßá ôïõ, ôï ó÷ïëåßï ôïõ, ïé ãåéôïíéêïß ôüðïé ìå ôïõò
ïðïßïõò óõíäÝåôáé, åðåéäÞ åêåß êáôïéêïýí óõããåíåßò, ößëïé, ãíùóôïß.
ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ìå ôïí üñï ôïðéêÞ éóôïñßá åííïïýìå ôçí éóôïñßá ðïõ
áíáöÝñåôáé óôïí åõñýôåñï ÷þñï ìå ôïí ïðïßï ïé Üíèñùðïé óõíäÝïíôáé.
Óõíäåôéêïß äåóìïß åßíáé ôá êïéíÜ óôïé÷åßá, ç êïéíÞ äéïßêçóç, ôï êïéíü äßêáéï,
ôá êïéíÜ Ýèéìá, ïé êïéíïß èñçóêåõôéêïß äåóìïß êáé ôá ãåùãñáöéêÜ äåäïìÝíá
ôá ïðïßá åðçñåÜæïõí ü÷é ìüíï ôï óõãêïéíùíéáêü äßêôõï áëëÜ êáé üëåò ôéò
Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò êáôáãñáöÞò ôçò 299
åêäçëþóåéò ôçò æùÞò. Äåí Ý÷åé éäéáßôåñç áîßá íá áíáöåñèïýìå åêôåíÝóôåñá

óôçí Ýííïéá ôïðéêÞ éóôïñßá êáé íá äïýìå ôé ðåñéëáìâÜíåé ùò åðÜëëçëç êáé ôé
ùò õðÜëëçëç éóôïñéêÞ ãíþóç.
Áðü ôçí Üðïøç, üìùò, ôùí áíáãêþí ôïõ áíèñþðïõ ç ôïðéêÞ éóôïñßá
Ýñ÷åôáé íá ôïí êáëýøåé ìå ôçí åîáêñßâùóç ôùí éäéáßôåñùí ÷áñáêôçñéóôéêþí
ôçò ôáõôüôçôÜò ôïõ óôçí ôïðéêÞ ðåñéï÷Þ üðïõ æåé êáé íá áíáêáëýøåé ôç
ìïíáäéêüôçôá ôçò êïéíùíßáò ìÝóá óôçí ðïëõðëïêüôçôÜ ôçò. Áí áíáæçôÞóïõìå
ôéò ñßæåò ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò, èá äéáðéóôþóïõìå ðùò ïé áïéäïß êáé ïé
ñáøùäïß óõíÝâáëáí óôç äéáìüñöùóÞ ôçò. Ðñï÷ùñþíôáò, èá öôÜóïõìå óôïõò
ëïãïãñÜöïõò, ïé ïðïßïé ðñéí áðü ôïí ðáôÝñá ôçò éóôïñßáò, ôïí Çñüäïôï,
êáôÝãñáøáí ìå Ýíáí åíôåëþò áõèåíôéêü êáé ðñùôüôõðï ôñüðï éóôïñéêÜ
óôïé÷åßá ôïõ ôüðïõ ôïõò. Äåí åßíáé ôçò ðáñïýóçò íá ìåßíïõìå óôç ó÷Ýóç ðïõ
äéáìïñöþíåôáé áíÜìåóá óôç ãåíéêÞ éóôïñßá ìå ôçí ôïðéêÞ êáé óôçí åèíéêÞ
éóôïñßá ìå ôçí ôïðéêÞ.
Áðü ôï äÝêáôï Ýêôï áéþíá, åíþ åìöáíßæïíôáé ôá ðñþôá Ýñãá ôçò éóôïñßáò
óôçí Åõñþðç, ðáñÜëëçëá åìöáíßæïíôáé êáé ôá ðñþôá Ýñãá ôçò ôïðéêÞò
éóôïñßáò. Ç ôïðéêÞ éóôïñßá êáôáãñÜöåôáé áðü äéáíïïýìåíïõò, êëçñéêïýò Þ
êáé ãñáììáôåßò ôïõ âáóéëéÜ. Óôçí ôåëåõôáßá ðåñßðôùóç ç ôïðéêÞ éóôïñßá
áñ÷ßæåé íá áðïêôÜ ìéá äéáöïñåôéêÞ äéÜóôáóç ( ×áñßôïò, 1999). Ìéá
äéåéóäõôéêÞ ðñïóÝããéóç ôïõ èÝìáôïò èá áíáäåßîåé ôçí ýðáñîç ôçò ôïðéêÞò
éóôïñßáò ìÝóá áðü ôá êåßìåíá ôùí äéáíïïýìåíùí êáé áîéùìáôïý÷ùí ôçò
ÂõæáíôéíÞò Áõôïêñáôïñßáò. Ç ôïðéêÞ éóôïñßá õðÞñîå ç éåñÞ ìÞôñá ðïõ
êõïöüñçóå ôçí éóôïñßá ìå ôçí ìïñöÞ ðïõ ôçí ãíùñßæïõìå óÞìåñá. Ç
óçìáíôéêüôåñç åðï÷Þ ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò óôç Ãáëëßá
åíôïðßæåôáé óôç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï 1830-1895.
Ðñïóåããßæïíôáò ìåèïäïëïãéêÜ ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá, èåùñïýìå üôé ôï
áíôéêåßìåíü ôçò áíáöÝñåôáé óå Ýíá ÷ùñéü Þ ìéá ðåñéïñéóìÝíç ãåùãñáöéêÞ
ðåñéï÷Þ. ÊÜèå ôïðéêÞ éóôïñßá åßíáé ìéêñïúóôïñßá ìéáò ðåñéï÷Þò ðïõ
êáôáãñÜöåé áóÞìáíôá êáé ìçäáìéíÜ ãåãïíüôá, üðùò, åðßóçò, êáé êÜèå ôé ðïõ
áíáöÝñåôáé óôçí åîÝëéîç ôùí áíèñþðùí êáé ôùí èåóìþí. ÏõóéáóôéêÜ,
áðáéôåßôáé ç éêáíüôçôá ðñïóÝããéóçò êáé åñìçíåßáò ôùí éóôïñéêþí ãåãïíüôùí
êáé ç ìåëÝôç ôçò åìðëïêÞò ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò ìå Üëëåò óõíáöåßò
åðéóôçìïíéêÝò ðáñáìÝôñïõò.
Ç ó÷Ýóç ôùí ìåëåôçôþí ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò ìå ôïí ôüðï ôïõò äåí ðñÝðåé
íá åßíáé ìïíïäéÜóôáôç. ÐñÝðåé íá ðåñíÜ ìÝóá áðü ôá ößëôñá ôçò
åðéóôçìïíéêÞò ðñïóÝããéóçò êáé ôçò áíáæÞôçóçò ôçò éóôïñéêÞò áëÞèåéáò. Áõôü
Ýðñáîáí ìå óõíÝðåéá ïé Öèéùôåßò óêáðáíåßò ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò, ïé ïðïßïé
åßíáé áñêåôïß. Èá ðåñéïñéóôþ, üìùò, óôçí ðáñïõóßáóç ìüíï üóùí êáôÜ
êáéñïýò Ý÷ïõí ó÷ïëéÜóåé ôï Ýñãï ôïõò óôéò öéëüîåíåò óôÞëåò ôïõ ðåñéïäéêïý
«Óôáõñï-äñüìé».
Ðñïóåããßæïíôáò ôï øõ÷ïëïãéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí ôçò ôïðéêÞò
éóôïñßáò óôç Öèéþôéäá, Ý÷ïõìå íá ðáñáôçñÞóïõìå ðùò ïé óõããñáöåßò (Ãêßêáò
2001, ÌáêñÞò 1998, ÊáíÝëëïò 1997, ÐñÜðáò 1999, Óùôçñüðïõëïò, 2002,
ÐëáôÞò 1973) áéôéïëïãïýí ôï Ýñãï ôïõò êáôáèÝôïíôáò ï êáèÝíáò ìéá
300 ÂÜéïò ÆáìðåèÜíçò
äéáöïñåôéêÞ åñìçíåõôéêÞ ðñïóÝããéóç, ç ïðïßá Ýñ÷åôáé íá êáôáãñÜøåé áõôü

ðïõ ëåéôïõñãåß ùò ìíÞìç êõôôÜñïõ ìåôáîý ôïõ óõããñáöÝá êáé ôïõ ôüðïõ. Ùò
ðñïò áõôÞ ôç ó÷Ýóç, ï ÁèáíÜóéïò Ãêßêáò (2001) ãñÜöåé: «Ôá ËïõôñÜ ÕðÜôçò,
ãåíÝèëéïò ôüðïò, êáôÝ÷ïõí áêñéâÞ èÝóç óôçí êáñäéÜ ìïõ. Åßíáé ç ñßæá ðïõ ìå
ôñÝöåé. ÐéÜíù êïõâÝíôá ìå ü,ôé áíôéêñßæù ìÝóá óôïí ðëáôý ôïõò ïñßæïíôá êáé
âãáßíù ðÜíôá êåñäéóìÝíïò. Åîáêïëïõèïýí äå íá åõåñãåôïýí åìÝíá êáé ôïõò
óõã÷ùñéáíïýò ìïõ». Ï õðüôéôëïò äå ôïõ Ýñãïõ «ËïõôñÜ ÕðÜôçò»: «Éóôïñßá êáé
óôïñãéêÝò ìíÞìåò» Ýñ÷åôáé ðñïåîáããåëôéêÜ íá ðñïäéáèÝóåé ôïí áíáãíþóôç
ãéá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï áíôéìåôùðßæåé ï óõããñáöÝáò ôïí ôüðï ôïõ óôï
ðüíçìÜ ôïõ. Ç óýíäåóç ôïõ óõããñáöÝá ìå ôïí ôüðï ôïõ êáé ç óôïñãéêÞ
äéÜèåóç ìå ôçí ïðïßá ï ßäéïò ôïí áíôéìåôùðßæåé êáôáãñÜöïíôáé åìöáôéêÜ óôïí
õðüôéôëï.
Ï óõããñáöÝáò ÃéÜííçò ÌáêñÞò (1998) ãñÜöåé: «Ç ðñïóðÜèåéá ãéá ôç
óõããñáöÞ ôçò éóôïñßáò ôïõ ôüðïõ ðïõ ìå ãÝííçóå, ôïõ Óôáõñïý Öèéþôéäáò,
Üñ÷éóå ðñéí ôÝóóåñá ÷ñüíéá. ÐëçóéÜæïíôáò óôï ôÝëïò ôçò õðáëëçëéêÞò ìïõ
óôáäéïäñïìßáò, Ýêáíá Ýíáí áðïëïãéóìü ôçò äéáäñïìÞò ìïõ, ôçò üðïéáò
ðñïóöïñÜò ìïõ óôïõò äéÜöïñïõò ôïìåßò ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò.
ÊáôÝëçîá óôï óõìðÝñáóìá üôé üöåéëá íá ðñïóöÝñù êÜðïéá õðçñåóßá êáé
óôïí ôüðï ôçò éäéáßôåñçò êáôáãùãÞò ìïõ, Ýíáí ôüðï æõìùìÝíï ìå ôïí éäñþôá
ôùí êáôïßêùí ôïõ, ç éóôïñßá ôïõ ïðïßïõ ìüíï óå ðïëý ãåíéêÝò ãñáììÝò ìáò
Þôáí ãíùóôÞ. Ùò Üíèñùðïò ôïõ ðíåýìáôïò èåþñçóá üôé ðíåõìáôéêü Ýñãï
ìðïñþ íá ðñïóöÝñù óôçí éäéáßôåñç ðáôñßäá ìïõ, ôç óõããñáöÞ ôçò éóôïñßáò
ôçò.»
Ãéá ôï ßäéï èÝìá ï Ã. ÐëáôÞò (1973) ãñÜöåé: «Ðáñ' üëáò ôáò áíùôÝñù
åêôåèåßóáò äõó÷åñåßáò, áðåöÜóéóá íá áó÷ïëçèþ ìå ôçí óõããñáöÞí ôçò
éóôïñßáò ôçò ãåíÝôåéñÜò ìïõ, êáé åðß ðïëýí ÷ñüíïí åñãáóèåßò, áíåýñïí äéÜöïñá
óôïé÷åßá ÷ñÞóéìá äéá ôçí åîéóôüñçóéí ôçò ìáêñáßùíïò æùÞò ôçò Ëáìßáò, ìå ôçí
åðéèõìßáí áö' åíüò ìåí íá äþóù åéò ôïõò áãáðçôïýò Ëáìéåßò , êáé éäßùò åéò ôáò
íåùôÝñáò ãåíåÜò, ôçí åõêáéñßáí íá ãíùñßóïõí êÜðùò ëåðôïìåñÝóôåñïí ôá ôçò
ðáôñßäïò ôùí, áö' åôÝñïõ äå íá ôïðïèåôÞóù ìéáí øçößäá åéò ôï øçöéäùôüí ôçò
éóôïñßáò ôïõ ôüðïõ ìáò.»
Ãéá ôï ßäéï èÝìá ï Íßêïò Óùôçñüðïõëïò (2002) ãñÜöåé: «Ôá áðïäåéêôéêÜ
áõôÜ åõñÞìáôá ôçò ÉóôïñéêÞò êáé ÐïëéôéóôéêÞò ðïñåßáò ôïõ ÄéêÜóôñïõ äßíïõí
ôçí åíôýðùóç óôïí åðéóêÝðôç üôé ðåñéçãåßôáé ôç öýóç, ôç æùÞ êáé ôçí Éóôïñßá
ôïýôïõ ôïõ ôüðïõ, êáèþò ðåñéåñãÜæåôáé ôá ðïëëÜ åêèÝìáôá, ôá ïðïßá åßíáé
äçìéïõñãÞìáôá ðïëëþí áéþíùí êáé ãåíåþí, áðïêáëýðôïíôáò ôçí åéêüíá ôçò
Åíéáßáò ðïëéôéóôéêÞò ôáõôüôçôáò ôïõ ÷ùñéïý ìáò. Ìå ôçí åñãáóßá ìïõ áõôÞ
ôïëìþ Ýíá ôáîßäé - ðåñéÞãçóç óôï èáõìáóôü êüóìï ôïõ ðáñåëèüíôïò ìå áðëÞ
äéÞãçóç êáé éäéáßôåñï óåâáóìü óôç äçìéïõñãéêÞ äñÜóç ôùí áíèñþðùí, ùò
ìïíÜäùí êáé óõíüëùí ìå ôåëéêü óôü÷ï ôçí åíçìÝñùóç. Áîßæåé åäþ íá åîÜñù êáé
íá åðáéíÝóù ôï ñüëï ôçò Äéêáóôñéþôéóóáò ìÜíáò êáé óõæýãïõ ìÝóá óôçí
ïéêïãÝíåéá, ç ïðïßá Þôáí õðïäåéãìáôéêÞ, äéáêñéôéêÞ, éóïññïðçìÝíç êáé
ïõóéáóôéêÞ. ÐïôÝ ôçò äåí åðéäßùîå ôçí õðïêáôÜóôáóç ôïõ Üíôñá, ôïí ïðïßï
óÝâïíôáí êáé åêôéìïýóå . Ç èÝóç ôçò áõôÞ áðü ôç âÜóç ôçò èåôéêÞ, èåìåëéþíåé
Ç øõ÷ïëïãéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáé ôçò êáôáãñáöÞò ôçò 301
êáé óõíôçñåß Üñéóôåò êáé áðüëõôá áñìïíéêÝò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôùí ìåëþí ôçò
ïéêïãÝíåéáò. Åîïìáëýíåé ôéò äéáðñïóùðéêÝò åðáöÝò êáé åîáöáíßæåé ôá óçìåßá
óýãêñïõóçò êáé áíôéðáñÜèåóçò, üðïõ áõôÜ õðÜñ÷ïõí. Ç ðáñïýóá åñãáóßá
åßíáé ðüíçìá áíèñþðéíï êáé óêïðü Ý÷åé ôç äéÜóùóç ôïõ õëéêïý, éóôïñéêïý êáé
ëáïãñáöéêïý, ðïõ åðéâåâáéþíåé ôçí áíÜ ôïõò áéþíáò ðïñåßá ôïõ ÄéêÜóôñïõ,
êáé ðéóôåýù üôé èá âïçèÞóåé ôïõò íÝïõò íá ìÜèïõí ðïý êáé ðþò êáñðïöüñçóå
ï ìü÷èïò ôùí ðñïðáôüñùí ôïõò. Äåßôå ôá ãñáöüìåíá ìå åðéåßêåéá. Ôõ÷üí
äéáöïñåôéêÝò áðüøåéò åßíáé óåâáóôÝò.»
Ï Æá÷áñßáò ÐñÜðáò (1999) ãñÜöåé: «Óôçí ðñïóðÜèåéÜ ìïõ áõôÞ åßäá êáé
ãíþñéóá ðïëëÜ éóôïñéêÜ êáé Üëëá óôïé÷åßá ðïõ ìïõ Þôáí åíôåëþò Üãíùóôá.
ÐáñÜëëçëá, åßäá üôé ôï ÷ùñéü ìáò óôç äéá÷ñïíéêÞ ôïõ ðïñåßá Ý÷åé ìéá
ìáêñáßùíç éóôïñßá ðïëý óçìáíôéêÞ ãéá ôïí ôüðï ìáò êáé ðñïóðáèþ ìå áðëü
ôñüðï ìÝóá áð' ôéò óåëßäåò ôïõ ðáñüíôïò âéâëßïõ íá ôçí ðáñïõóéÜóù - üóï
ãßíåôáé ðéï áðëÜ - èÝëïíôáò Ýôóé íá óõíäåèïýìå ìå ôï ôüóï óçìáíôéêü
ðáñåëèüí ìáò, ìå ôçí ôáñá÷þäç éóôïñßá ôçò îå÷áóìÝíçò ÎõíéÜäáò (Äáïõêëß),
ç ïðïßá îåôõëßãåôáé áðü ôùí áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí, áðü ôçí áñ÷áßá "Îõíßá",
óõíå÷ßæåé ìå ôï "Äáïõêëß" êáé öôÜíåé ìÝ÷ñé ôéò ìÝñåò ìáò ìå ôç óçìåñéíÞ
ÎõíéÜäá. ÈÝëù, Ýôóé, íá óõíäåèïýìå éóôïñéêÜ ìå ôéò ñßæåò ìáò, ãéá íá ìç
÷áèïýìå ìÝóá óôïõò óýã÷ñïíïõò ôñüðïõò æùÞò ôçò åðáíáóôáôéêÞò ôå÷íïëïãßáò
êáé ôùí Ì.Ì.Å. îå÷íþíôáò ôçí éóôïñéêÞ êáôáãùãÞ ìáò êáé 'ìåéò - óáí áðüãïíïé
ôüóùí åíäüîùí ðñïãüíùí - íá óõíäåèïýìå ðåñéóóüôåñï ìåôáîý ìáò êáé íá
öáíïýìå áíôÜîéïé ôùí ðñïãüíùí ìáò.»
Ï Âáóßëåéïò ÊáíÝëëïò (1997) ãñÜöåé: «Åßíáé åðéôáêôéêÞ, íïìßæù, ç áíÜãêç
íá âñïýìå ôéò ñßæåò ìáò, í' áããßîïõìå ôç ãñáðôÞ êáé Üãñáöç éóôïñßá ôïõ ôüðïõ
ìáò øÜ÷íïíôáò óôï êïíôéíü Þ ìáêñéíü ðáñåëèüí, ìÝóá óôá óêïôÜäéá ôïõ
÷ñüíïõ. Ðüóï äýóêïëç ç ðñïóðÜèåéá êáé ðüóï ìåãÜëç ç åõèýíç! Óôçí
ðñïóðÜèåéÜ ìïõ íá óõããñÜøù ôçí éóôïñßá ôçò Óðåñ÷åéÜäáò, ðñïóÝöõãá
êõñßùò óôéò ãñáðôÝò ìáñôõñßåò, óôç ëáïãñáößá êáé óôçí ðñïöïñéêÞ
ðáñÜäïóç. Áîéïëïãþíôáò üëá ôá óôïé÷åßá ðïõ ôÝèçêáí õðüøç ìïõ Þ ðåñéÞëèáí
óôçí áíôßëçøÞ ìïõ, áñêÝóôçêá, üóï ìðïñïýóá, óôçí ðåñéãñáöéêÞ ðñïóÝããéóç
ôùí ãåãïíüôùí, ÷ùñßò êñßóåéò êáé ó÷üëéá. Ôïýôï áò åßíáé Ýñãï ôïõ áíáãíþóôç.
Óôçñß÷ôçêá, áíáðüöåõêôá, êáé óôéò ìíÞìåò ôùí çëéêéùìÝíùí êáôïßêùí, ìå
êÜèå åðéöýëáîç, ãéáôß, üðùò ÷áñáêôçñéóôéêÜ åðéóçìáßíåé ï Ôæùí Óôéë, "ïé
áíáìíÞóåéò ôùí áíèñþðùí åßíáé ðïëý ëåðôÝò êëùóôÝò ãéá íá êñåìÜóåé êáíåßò
áð' áõôÝò ôçí éóôïñßá"».
Ðïéá åßíáé, üìùò, ç øõ÷ïëïãéêÞ êáôÜóôáóç ôùí óõããñáöÝùí ôçò ôïðéêÞò
éóôïñßáò;
- ¸÷ïõí áãùíßá íá âñïõí ôéò ñßæåò ôïõò.
- ¸÷ïõí áíçóõ÷ßá íá äþóïõí óôéò ãåíéÝò ôá óôïé÷åßá ôïõ ðáñåëèüíôïò óôïí
ôüðï ôïõò.
- ¸÷ïõí áíÜãêç íá ðñïóöÝñïõí óôïí ôüðï ôïõò.
- ÁéóèÜíïíôáé ùñéìüôçôá ãéá åêðëÞñùóç ÷ñÝïõò.
- ÁéóèÜíïíôáé åõèýíç êáé åðé÷åéñïýí óçìáíôéêü êáé äýóêïëï Ýñãï.
Ç áíáæÞôçóç óôïé÷åßùí óõíáéóèçìáôéêÞò öüñôéóçò óôï êåßìåíï åßíáé
302 ÂÜéïò ÆáìðåèÜíçò
åõ÷åñÞò äéáäéêáóßá, üôáí ï óõããñáöÝáò åßíáé ëõñéêüò êáé ÷åéìáññþäçò. Ôï

óõíáéóèçìáôéêü õðüóôñùìá ôùí óõããñáöÝùí åßíáé áãÜðç ãéá ôçí ðáôñßäá,
èáõìáóìüò, âßùóç ÷ñÝïõò áëëÜ êáé åêðëÞñùóç ÷ñÝïõò. Ôï Ýñãï ôïõò åßíáé
ðñïóöïñÜ ðñïò ôçí ðáôñßäá êáé äåßãìá áíéäéïôåëïýò áãÜðçò.
ÅðéâÜëëåôáé ìéá óýíôïìç áíáöïñÜ ãéá ôï ñüëï ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò óôï
ðáñåëèüí. Ç ôïðéêÞ éóôïñßá áñ÷éêÜ óôü÷åõå óôçí åîýìíçóç çãåìüíùí êáé
áñ÷üíôùí, óôç äéáìüñöùóç áßóèçóçò ôçò åíüôçôáò, óôçí ðåñé÷áñÜêùóç
Ýíáíôé êéíäýíùí èñçóêåõôéêþí, ðïëéôéêþí ê.Ü. ÏõóéáóôéêÜ, åß÷å êáé ñüëï
êáèïäÞãçóçò êáé äéáìüñöùóçò ðëáéóßïõ õðïôáãÞò êáé áíÜäåéîçò
êáôåõèõíüìåíùí áñ÷üíôùí. ÁðïôÝëåóìá áõôþí ôùí óôï÷åýóåùí åßíáé ç
äéáìüñöùóç êñáôéäßùí óôçí Åõñþðç, ôá ïðïßá äéáôçñïýíôáé ìÝ÷ñé óÞìåñá.
Ç ôïðéêÞ éóôïñßá óÞìåñá åßíáé ç ôñïöüò ç ïðïßá ðñïóöÝñåé ôçí éóôïñéêÞ
ýëç óôç óõãêñüôçóç êáé óõããñáöÞ ôçò óýã÷ñïíçò éóôïñßáò, ðïõ ãéá áñêåôÝò
áããëïóáîùíéêÝò ÷þñåò åßíáé êáé óýã÷ñïíç åðéóôçìïíéêÞ åðéäßùîç.
Ôï 2ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò åßíáé ðëÝïí éóôïñéêü ãåãïíüò ðïõ
äçìéïõñãåß ôéò ðñïäéáèÝóåéò ãéá ôçí áíÜäåéîç ôçò éóôïñßáò ôïõ ôüðïõ ìáò êáé
ôçò ðáôñßäáò ìáò.
Èåùñþ ÷ñÞóéìï íá êëåßóù ìå ôá ëüãéá ôïõ ÃéÜííç ÌáêñÞ:
«Ôþñá ãõñßæù êáé êïéôÜæù
Êáé ôç æùÞ ìïõ (ôï Ýñãï ìïõ) áíáìåôñþ
Ðüóï ç öüñá Þôáí ìåãÜëç (ç ðñïóðÜèåéá)
Ðüóï ôï Üëìá ìïõ ìéêñü (ôï áðïôÝëåóìá)».
Ãêßêáò Äçì. ÁèáíÜóéïò: «ËÏÕÔÑÁ ÕÐÁÔÇÓ - Éóôïñßá êáé óôïñãéêÝò ìíÞìåò», ¸êäïóç ôïõ
ÄÞìïõ ÕðÜôçò, 2001.
ÊáíÝëëïò Ê. Âáóßëåéïò: «Ç ÓÐÅÑ×ÅÉÁÄÁ - ÉóôïñéêÞ, êïéíùíéêÞ êáé ïéêïíïìéêÞ ìåëÝôç»,
ÓÐÅÑ×ÅÉÁÄÁ, 1997.
ÌáêñÞò Åõáãã. ÉùÜííçò: «ÓÔÁÕÑÏÓ (ÌÐÅÊÇ) - ÖÈÉÙÔÉÄÁÓ - Ç ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÏÕ»,
Ëáìßá, 1998.
ÐëáôÞò Áëåî. Ãåþñãéïò: «ËÁÌÉÁ - ÉóôïñéêÞ êáé êïéíùíéêÞ Ýñåõíá», Åêäüóåéò ÄÞìïõ
ËáìéÝùí, ÁèÞíá 1973.
ÐñÜðáò Åõóô. Æá÷áñßáò: «ÎÕÍÉÁÄÁ ÄÏÌÏÊÏÕ Í. ÖÈÉÙÔÉÄÁÓ "ÄÁÏÕÊËÉ" - Éóôïñßá -
Ðïëéôéóìüò - ¹èç êáé ¸èéìá», ¸êäïóç ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ ÎõíéÜäáò, Ëáìßá 1999.
Óùôçñüðïõëïò Ã. Íßêïò: «ÔÏ ÄÉÊÁÓÔÑÏ (ÆÇÌÉÁÍÇ) - ÉóôïñéêïËáïãñáöéêÞ ÁíáäñïìÞ»,
¸êäïóç Ðïëéôéóôéêïý Óõëëüãïõ Áðáíôá÷ïý Äéêáóôñéùôþí, Ëáìßá 2002.
×áñßôïò Ã. ×áñÜëáìðïò: «Ç ÔÏÐÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ óôï ó÷ïëåßï», Âüëïò, 1999.

åðß ôùí åéóçãÞóåùí ôçò 4çò óõíåäñßáóçò
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. ÆáìðåèÜíç ãéá

ôçí üíôùò áîéïëïãüôáôç åéóÞãçóÞ ôïõ ãéá ôï èÝìá ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò.
Ãíùñßæïõìå ôçí ðñïóÞëùóÞ ôïõ ó' áõôÞ êáé ðéóôåýïõìå áðü ôç èÝóç ôçí ïðïßá
êáôÝ÷åé ùò ÄéåõèõíôÞò Åêðáßäåõóçò ÐñùôïâÜèìéáò ôïõ Íïìïý Öèéþôéäáò, íá
âïçèÞóåé þóôå íá åîáðëùèåß êáé óå üëá ôá ó÷ïëåßá.
Êáëùóïñßæïõìå ôï ÄÞìáñ÷ü ìáò, ôïí ê. ÊïôñùíéÜ, óôç óçìåñéíÞ ìáò
óõíåäñßáóç, ðïõ ÷èåò äåí ðáñåõñÝèçêå ëüãù áðïõóßáò ôïõ óôï åîùôåñéêü.
Êýñéå ÄÞìáñ÷å, óå ëßãï êçñýóóïíôáò ôç ëÞîç ôïõ óõíåäñßïõ èá ìáò
êáôáèÝóåôå êáé ôéò äéêÝò óáò óêÝøåéò êáé áðüøåéò.
Ôç óçìåñéíÞ óõíåäñßáóç ôéìÜ ìå ôçí ðáñïõóßá ôïõ áðü ôçí áñ÷Þ ôçò
óõíåäñßáóçò ï ê. Ôñ. ÌðÝëïò, ï ïðïßïò åßíáé ößëïò êáé äßðëá óôï Ðíåõìáôéêü
ÊÝíôñï Óôáõñïý êáé Ý÷åé âïçèÞóåé óôç äéïñãÜíùóç ôïõ ðñþôïõ óõíåäñßïõ
ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ôï 2001. Ôïí åõ÷áñéóôïýìå.
×áéñåôßæïõìå ôçí ðáñïõóßá ôïõ ÐáíïóéïëïãéùôÜôïõ êáèçãïõìÝíïõ
Éãíáôßïõ, êáé ôùí ðáôÝñùí Äáìáóêçíïý êáé ×ñõóïóôüìïõ ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò
Áã. Ãåùñãßïõ Óôõëßäïò, ôï Íïìáñ÷éáêü Óýìâïõëï ê. ÌðÝôóï, ôï Äçìïôéêü
Óýìâïõëï ê. ÔóéÜêáëï, ðïõ ôéìïýí ìå ôçí ðáñïõóßá ôïõò ôç óçìåñéíÞ ìáò
óõíåäñßáóç, üðùò åðßóçò êáé ôïí ê. ÍïìÜñ÷ç Öèéþôéäïò, ôïí ê. ÁèáíÜóéï
×åéìÜññá, ôïí ïðïßï ðáñáêáëþ, íá áðåõèýíåé Ýíáí óýíôïìï ÷áéñåôéóìü.
Á. ×åéìÜñáò: Êýñéå Ðñüåäñå, Êõñßåò êáé Êýñéïé,

¸÷ù óôá ÷Ýñéá ìïõ ôï ðñüãñáììÜ óáò. ÈÝëù êáô' áñ÷Üò íá óáò óõã÷áñþ
ãéá ôçí ðñùôïâïõëßá óáò. Ãé' áõôü ôï ðÜñá ðïëý ÷ñÞóéìï äéÞìåñï óõíÝäñéï
ôçò Éóôïñßáò ôçò Öèéþôéäáò. ×èåò, ìå åêðñïóùðïýóå ï ÁíôéíïìÜñ÷çò ï ê.
Ñßæïò, ï ïðïßïò ìå åíçìÝñùóå ãéá üóá ðåñßðïõ ëÝ÷èçêáí, áëëÜ Üêïõóá êáé
áðü ôá ÌÌÅ. Èåùñþ, âëÝðïíôáò ôï äßöõëëï åäþ ôïõ ðñïãñÜììáôüò óáò, üôé
ôüóï ïé åéóçãçôÝò Þôáí üëïé áîéüëïãïé, üóï êáé ôá èÝìáôá ðÜñá ðïëý óïâáñÜ.
Èá Þèåëá íá óáò ðù ê. Ðñüåäñå ôçò Óõíåëåýóåùò üôé ôï Ý÷åé áíÜãêç ç
Öèéþôéäá, Ý÷åé áíÜãêç íá ìÜèåé ôçí éóôïñßá ôçò, íá ôç ìÜèïõí ôá ðáéäéÜ ìáò
êõñßùò. Êáé èá óáò Ýëåãá, êáé ðïëëïß ìåãÜëïé, áðü ìáò, äåí ãíùñßæïõìå
êÜðïéåò êñõöÝò ðôõ÷Ýò ôçò éóôïñßáò. Êáé åóåßò áíáøçëáößóáôå óÞìåñá, áðü
áñ÷áéïôÜôùí ìÝ÷ñé íåïôÜôùí ÷ñüíùí ôçí éóôïñßá ìáò. Èá Þèåëá íá óáò êÜíù
ìßá ðñüôáóç, ãé' áõôü êáé áíÝâçêá íá ÷áéñåôßóù.
ÅðåéäÞ áêïýóôçêáí ðïëý óïâáñÜ êáé áîéüëïãá ðñÜãìáôá, êáé ôá ïðïßá
äåí ðñÝðåé íá ðåôá÷èïýí óôïí êÜëáèï ôùí á÷ñÞóôùí, Þ üóïé ôá Üêïõóáí ôá
Üêïõóáí, êáé áðü êåé êáé ðÝñá ôåëåéþóáìå. Íá ïñßóåôå ìßá åðéôñïðÞ, íá
áîéïëïãÞóåé ôá óçìáíôéêüôåñá áð' áõôÜ, íá ãßíåé Ýíá îåêáèÜñéóìá ôùí
óçìáíôéêüôåñùí ãåãïíüôùí, íá ìðïñÝóïõìå íá êÜíïõìå Ýíá âéâëßï, ôï ïðïßï
âåâáßùò ìåôÜ ìå åõèýíç êáé äéêÞ ìáò, íá óôáëåß óôá ó÷ïëåßá.

Ãéá üëá áõôÜ, ç Íïìáñ÷éáêÞ Áõôïäéïßêçóç èåùñþ üôé Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá
íá âïçèÞóåé ïéêïíïìéêÜ ê. Ðñüåäñå ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý. Èá
óáò âïçèÞóïõìå, èá óáò óôçñßîïõìå ïéêïíïìéêÜ, ãéá íá ìðïñÝóïõìå íá
êÜíïõìå áõôü ôï ÷ñÞóéìï ãéá ôç Öèéþôéäá Ýñãï, áëëÜ íá ôï áîéïëïãÞóåôå.
Åìåßò åßìáóôå óôç äéÜèåóÞ óáò, íá óõíåñãáóôïýìå ãéá ïôéäÞðïôå Üëëï
÷ñåéáóôåß íá åéðùèåß óôï ìÝëëïí.
Óáò åõ÷áñéóôþ ðïõ ìå êáëÝóáôå, óáò óõã÷áßñù ãéá ôçí ðñùôïâïõëßá óáò
êáé ãéá ôçí åðéôõ÷ßá áõôïý ôïõ äéÞìåñïõ óõíåäñßïõ. Íá åßóôå êáëÜ.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ÍïìÜñ÷ç Öèéþôéäïò

ôïí ê. ÁèáíÜóéï ×åéìÜññá ãéá ôá êáëÜ ôïõ ëüãéá, ðñïóâëÝðïõìå óôçí áñùãÞ
ôçò Íïìáñ÷éáêÞò Áõôïäéïßêçóçò. Ç éäÝá ôçí ïðïßá Ýñéîå óÞìåñá ãéá ôçí
äçìéïõñãßá åíüò âéâëßïõ ãéá ó÷ïëéêÞ ÷ñÞóç, åßíáé êáé äéêÞ ìáò åðéèõìßá, ôï
åß÷áìå æçôÞóåé óôï ðñþôï óõíÝäñéï, ðñüðåñóé. Ôá ðñáêôéêÜ, ïé åéóçãÞóåéò
äåí èá ðÜíå ÷áìÝíåò. Óå åýëïãï ÷ñüíï èá äçìéïõñãÞóïõìå ôï äåýôåñï ôüìï
ôùí ðñáêôéêþí ôçò ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, óå óõíÝ÷åéá ôïõ ðñþôïõ, êáé
åëðßæïõìå óôç óõíåñãáóßá óáò, ãéá íá öôéÜîïõìå áõôü ôï ïðïßï êáé åóåßò
ðñïôåßíáôå. Åõ÷áñéóôïýìå.
Ï âïõëåõôÞò Öèéþôéäïò ê. ÁèáíÜóéïò Ãéáííüðïõëïò Ýóôåéëå ôï åîÞò

ìÞíõìá, ôï ïðïßï èá óáò äéáâÜóù óôç óõíÝ÷åéá.
«Ðñïò ôï Ä.Ó. ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý
Åíôáýèá
Áîéüôéìïé êýñéïé,
ÐÞñá ôçí ðñüóêëçóÞ óáò, óáò åõ÷áñéóôþ ðïëý. ËõðÜìáé üìùò ðïõ äåí
ìðüñåóá íá áíôáðïêñéèþ ó' áõôÞ, ãéáôß ïé ðïëéôéêÝò ìïõ õðï÷ñåþóåéò ìå
áíÜãêáóáí ôï Óáââáôïêýñéáêï áõôü íá âñßóêïìáé åêôüò ôïõ íïìïý
Öèéþôéäáò. Ìå ôçí ðáñïýóá ìïõ èÝëù íá óáò óõã÷áñþ ãéá ôç óõíÝ÷éóç ôçò
áîéüëïãçò ðñùôïâïõëßáò óáò ãéá ôçí áíÜäåéîç êáé êáôáãñáöÞ ôçò éóôïñßáò ôçò
åñéâþëïõ Öèßáò, åíüò ôüðïõ ðïõ äåí åßíáé ìüíï éóôïñéêüò áðü ôá áñ÷áßá
÷ñüíéá, áëëÜ êáé ÷þñïò üðïõ äéáäñáìáôßóôçêáí óçìáíôéêÜ éóôïñéêÜ
ãåãïíüôá, åèíéêÞò êáé ðáãêüóìéáò óçìáóßáò, óôç ìåóáéùíéêÞ êáé íåüôåñç
éóôïñßá ìáò.
Óõã÷áßñïíôÜò óáò èåñìÜ, åý÷ïìáé åðéôõ÷ßá óôï óõíÝäñéü óáò.
Ìå åêôßìçóç
ÁèáíÜóéïò Ãéáííüðïõëïò, ÂïõëåõôÞò Öèéþôéäáò».
Íá óõíå÷ßóïõìå ôï ðñüãñáììÜ ìáò.

Ìéá ðáñÜêëçóç ðñïò üëïõò ôïõò åéóçãçôÝò, íá ðáñáäþóïõí ôéò åéóçãÞóåéò
ôïõò ãéá ìßá ðñþôç åðåîåñãáóßá ãéá ôçí Ýêäïóç ôùí ðñáêôéêþí. Ôï
ðñüãñáììá ðñïâëÝðåé åñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò. Êáëþ ôïõò

åéóçãçôÝò ôçò óçìåñéíÞò óõíåäñßáò íá Ýñèïõí óôï Ðñïåäñåßï ãéá íá
áíôáðïêñéèïýìå óôéò åñùôÞóåéò êáé ôéò áðüøåéò ôùí óõíÝäñùí.
Ðáñáêáëþ ôïõò óõíÝäñïõò íá áðåõèýíïõí ôéò åñùôÞóåéò ôïõò óôïõò
êõñßïõò åéóçãçôÝò, Þ íá êÜíïõí ìßá ìéêñÞ ôïðïèÝôçóç, íá ðïõí êÜðïéá Üðïøç
ãéá ôá èÝìáôá ôá ïðïßá áêïýóôçêáí óÞìåñá. Ï ê. ÔóéÜêáëïò Ý÷åé ôï ëüãï.
Å. ÔóéÜêáëïò: ÌåôÜ ôá óõã÷áñçôÞñéÜ ìïõ óôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï

Óôáõñïý, Þèåëá íá êÜíù ìßá åðéóÞìáíóç. Åðéóçìáßíù ôçí ðáíôåëÞ Ýëëåéøç
ìáèçôþí ðñùôïâÜèìéáò êáé äåõôåñïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò, êáèþò åðßóçò êáé
áíùôÝñáò åêðáßäåõóçò. Èá ðáñáêáëïýóá ôï Ðñïåäñåßï, óå óõíåñãáóßá ìå
ôïí ÄéåõèõíôÞ ôçò ðñùôïâÜèìéáò - äåõôåñïâÜèìéáò åêðáßäåõóçò, óôï ôñßôï
óõíÝäñéï ç áßèïõóá áõôÞ íá åßíáé ðëÞñçò áðü íÝïõò áíèñþðïõò. Åõ÷áñéóôþ
ðÜñá ðïëý.
Â. ÌÜñãáñçò: Ðáñáêïëïýèçóá êáé ôéò äýï ìÝñåò ôéò åñãáóßåò ôïõ

Óõíåäñßïõ. ÐñáãìáôéêÜ ôá êáëÜ ëüãéá ôá åßðáí üëïé, ïé åéóçãçôÝò êÜíáôå
ðñÜãìáôé ðÜñá ðïëý êáëÝò ôïðïèåôÞóåéò. ¸÷ù ìßá áðïñßá ìïíÜ÷á.
ÂëÝðù üôé ó÷åäüí üëïé ïé åéóçãçôÝò åßíáé åêðáéäåõôéêïß, êáé ìïõ Ýêáíå
åíôýðùóç ðùò Üëëïé êëÜäïé, üðùò áò ðïýìå ôï Ôå÷íéêü ÅðéìåëçôÞñéï, ðïõ
Ý÷åé ôïõò ìç÷áíéêïýò Þ áõôïýò ôïõò áíèñþðïõò ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå Ýíá
äéáöïñåôéêü ëéãÜêé áíôéêåßìåíï, êáé äåí Ý÷ïõí êÜíåé ìéá óõíåéóöïñÜ - ìéëÜù
ãé' áõôü ôï óõíÝäñéï - óôç ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá, ðáñ' üëï ðïõ åßíáé Ýíáò êëÜäïò
ðïõ ðáßæåé ðñáãìáôéêÜ ðïëý óçìáíôéêü ñüëï óôçí åîÝëéîç áõôïý ôïõ ôüðïõ.
Áêüìç êáé ðþò áëëÜæåé ç ðüëç, ðþò áëëÜæåé ï ôüðïò. ¹ ïé íïìéêïß… Äåí åßäá
Ýíá íïìéêü íá ìáò êÜíåé ìßá ôïðïèÝôçóç åäþ, ðþò áëëÜæïõí áõôÜ ôá
ðñÜãìáôá.
Ç ðáñÜêëçóÞ ìïõ åßíáé, áí åóåßò Ý÷åôå êÜðïéá åðáöÞ, áí ï ê.
ÆáìðåèÜíçò… êáé áð' áõôü ðÞñá êáé ôï åñÝèéóìá ðåñéóóüôåñï, áí Ý÷åé
êÜðïéá åîÞãçóç, ðþò êáé áõôïß ïé Üëëïé êëÜäïé, ü÷é ìüíï ïé äýï ðïõ áíÝöåñá,
äåí óõììåôÝ÷ïõí ó' áõôÞ ôç äéáäéêáóßá. Åõ÷áñéóôþ êáé óõã÷áñçôÞñéá ãéá ôç
äïõëåéÜ óáò.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. ÌÜñãáñç. Åêåßíï

ðïõ åê ìÝñïõò ôçò ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò ìðïñþ íá ðù åãþ, óôç óõíÝóåéá
êÜðïéïò áðü ôïõò åéóçãçôÝò áò äþóåé êáé ôç äéêÞ ôïõ Üðïøç åßíáé, üôé üôáí
ðñï åîáìÞíïõ ðåñßðïõ, íá ìç ðù ðáñáðÜíù, Ýãéíå ç ðñüóêëçóç, Þôáí áíïé÷ôÞ
ðñïò üëïõò ôïõò êáôïßêïõò ôïõ íïìïý ìáò. Êáé åñåõíçôÝò, éóôïñéïäßöåò,
éóôïñéêïýò êáé üðïéïí Þèåëå. ËÜâáìå ôéò ðñïôÜóåéò ôùí êõñßùí åéóçãçôþí, ôéò
áîéïëïãÞóáìå êáé ôéò äå÷èÞêáìå.
ÐñáãìáôéêÜ, êáé ìïõ Ýêáíå åíôýðùóç, ìç÷áíéêïß, íïìéêïß ðïõ èá
ìðïñïýóáí íá åß÷áí êáé êÜðïéá äéêÞ ôïõò Üðïøç áðü ìßá Üëëç ãùíßá, äåí
óõììåôÝ÷ïõí. ÂÝâáéá, åß÷áìå êáé áñ÷áéïëüãïõò, åß÷áìå åñåõíçôÝò, ôïí ê.
ÆÞóç, ôçí êá Ðïëõìåñïðïýëïõ, ðïõ äåí Þôáí üëïé åêðáéäåõôéêïß.
É. ÆÞóçò: ÐÜíù ó' áõôü èá Þèåëá íá ðñïôåßíù, ìéáò êáé õðÜñ÷åé êáé åí
åîåëßîåé ç ðéèáíüôçôá íá ó÷çìáôéóôåß Ýíá âéâëßï ôïðéêÞò éóôïñßáò, èá Þèåëá
íá ðñïôåßíù íá ó÷åäéáóôåß óôï ìÝëëïí ìßá åîÝëéîç ðïõ íá Ý÷åé èåìáôéêÜ
ðåäßá, ôá ïðïßá íá åßíáé áíïé÷ôÜ óôïõò ïìéëçôÝò.
ÁõôÞ ôç óôéãìÞ, êáé ðïëý óùóôÜ, êáé äåí åßíáé äéêü óáò ðñüâëçìá, ôçò
ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò, íá ôá ôåëåéþóïõìå áõôÜ ôá óýíäñïìá, äåí õðÜñ÷åé
ç ðáñáìéêñÞ õðïøßá, êÜíáôå ìßá çñùéêÞ äïõëåéÜ êáé êïõñáóôéêÞ, áëëÜ èá
ìðïñïýóå ìéáò êáé Ý÷åé îåêéíÞóåé êáé Ý÷åé ãßíåé ðëÝïí ðáñÜäïóç ôï óõíÝäñéï
ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, íá ó÷åäéáóôåß êÜðùò ç ïëïêëÞñùóç ìå èåìáôéêÜ ðåäßá.
Êáé ìå èåìáôéêÜ ðåäßá ôá ïðïßá èá âïçèÞóïõí óôç óõãêñüôçóç åíüò äïêéìßïõ
ôïðéêÞò éóôïñßáò, ôï ïðïßï èá äéáíåìçèåß óôá ó÷ïëåßá êáé ü÷é ìüíï óôá
ó÷ïëåßá áëëÜ êáé óå üëïõò ôïõò öïñåßò.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): ÅíäéáöÝñïõóá ç Üðïøç ôïõ ê. ÆÞóç.

Åãþ ðéóôåýù ðñïóùðéêÜ, êáé ðéóôåýù üôé åêöñÜæù êáé ôçí ÏñãáíùôéêÞ
ÅðéôñïðÞ, üôé ôñåéò åßíáé ïé öïñåßò ïé ïðïßïé ìðïñïýí íá ìðïõí ðñùôïðüñïé
óôï èÝìá áõôü. Ïé äýï áõôïäéïéêÞóåéò, Íïìáñ÷éáêÞ êáé ÔïðéêÞ, ìÝóù ôçò
ÔÅÄÊ, êáé ç åêðáßäåõóç. ÖõóéêÜ áõôïß èá æçôÞóïõí áñùãïýò êáé üëïõò ôïõò
Üëëïõò öïñåßò, ïé ïðïßïé ìðïñåß íá åìðëáêïýí.
Ç êá ÐïëõìÝñïõ èÝëåé íá êÜíåé ìéá ôïðïèÝôçóç ðÜíù óôï èÝìá áõôü ôï
ïðïßï áíïß÷ôçêå.
Ð. ÐïëõìÝñïõ: Èá Þèåëá íá ðù áíáöïñéêÜ êáé ìå ôïõò äýï êõñßïõò ïé
ïðïßïé ðÞñáí ôï ëüãï êáé Ýèåóáí èÝìá áðïõóßáò ãåíéêüôåñá, áðü ôç ìßá
áðïõóßáò ìáèçôþí êáé êáèçãçôþí, áðü ôçí Üëëç áðïõóßáò ãåíéêüôåñá
åðáããåëìáôéþí Ëáìéùôþí êëð.
ÈÝëù íá ðù üôé êáôÜ ôçí ÜðïøÞ ìïõ åßíáé Ýíá ãåíéêüôåñï ðïëéôéóìéêü
ðñüâëçìá áõôü, äåí åìöáíßæåôáé ìüíï óôç Ëáìßá, åßíáé ãåíéêüôåñï. Èá Ýëåãá
üôé óå ìéêñüôåñïõò ÷þñïõò óáí ôç Ëáìßá, êáé ðÜëé êáëÜ ðïõ åßìáóôå ôüóïé,
êáé èá Þèåëá íá ðù üôé áõôü åßíáé Ýíá åõñýôåñï ðñüâëçìá Ýëëåéøçò óùóôÞò
ëåéôïõñãßáò ôçò ðåñéâüçôçò êáé ðåñéëÜëçôçò êáé áðïýóáò êïéíùíßáò ôùí
ðïëéôþí. Åßíáé èÝìá ùñßìáíóçò ìéáò êïéíùíßáò.
Óå ü,ôé áöïñÜ ê. ÔóéÜêáëå ôïõò ìáèçôÝò, åêåßíï ðïõ èá Þèåëá íá ðù åßíáé
üôé èá Þèåëá íá ôï áíôéóôñÝøù. ÅðåéäÞ åßìáé åêðáéäåõôéêüò ìÝ÷ñé ôá ìðïýíéá,
åßìáé Üíèñùðïò ôçò ôÜîçò êáé ôçò äñÜóçò, êáé ìïõ ëåßðåé ôïí ôåëåõôáßï êáéñü,
åãþ åêåßíï ðïõ èá Þèåëá íá ðù åßíáé «ðïý åßíáé ïé Ëáìéþôåò üôáí êÜíïõí ïé
ìáèçôÝò åêäçëþóåéò;».
Ïé ìáèçôÝò êÜíïõí êáôáðëçêôéêÝò åêäçëþóåéò êáé óõíÞèùò ôï êïéíü åßíáé
áðüí. ÌÜëéóôá, üðùò ëÝãáìå êáé ìå ôïí ê. ÌáêñÞ óå ìßá ôçëåïðôéêÞ åêðïìðÞ
ðïõ åß÷å ôçí êáëïóýíç íá ìáò êáëÝóåé ï ê. ÆÞóçò, èá Þôáí êáëü óôï åðüìåíï
óõíÝäñéï ôçò éóôïñßáò, íá êëçèïýí êáé ïé ìáèçôÝò, ü÷é ìüíï ùò áêñïáôÞñéï,
áëëÜ êáé ùò åéóçãçôÝò, äéüôé êáé áõôïß êáé ðïëëïß áðü ôïõò áîéïëïãüôáôïõò
óõíáäÝëöïõò ìáò, êÜíïõí ðÜñá ðïëý óçìáíôéêÞ äïõëåéÜ óå åðßðåäï
ó÷ïëåßïõ, óå ü,ôé áöïñÜ ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá. Áõôü Þèåëá íá ðù, åõ÷áñéóôþ.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò) Ï ê. Ðáðáíáãéþôïõ Ý÷åé ôï ëüãï.
Ô. Ðáðáíáãéþôïõ: Ãßíåôáé ðïëýò ëüãïò ãéá ôïðéêÞ éóôïñßá. Ç ôïðéêÞ

éóôïñßá Ý÷åé äýï óêÝëç. Åßíáé ç éóôïñßá êÜèå ÷ùñéïý üðùò áíÝöåñå ï ê.
ÆáìðåèÜíçò, êÜðïéá ðáñáäåßãìáôá, êáé åßíáé êáé ç ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá ðïõ
åßíáé êáé áõôÞ ôïðéêÞ. ÕðïèÝôù üôáí ãßíåôáé ëüãïò ãéá ôïðéêÞ éóôïñßá
åííïïýìå ôç ÖèéùôéêÞ éóôïñßá, áëëÜ ãé' áõôÞ ôç ÖèéùôéêÞ éóôïñßá ðñÝðåé íá
îÝñåôå - êáé åðéôñÝøôå ìïõ áõôÞ ôçí õðïãñÜììéóç - êáôÜ êáíüíá Ý÷åé ãñáöôåß.
¸÷åé ãñáöôåß áðü ôïí ÂïõñôóÝëá, Ý÷åé ãñáöôåß áðü ôïí õðïöáéíüìåíï, ìå
ôá äýï âéâëßá ôïõ «Éóôïñßá êáé Ìíçìåßá Öèéþôéäïò» êáé «Ç Öèéþôéò ôï ’21», ôï
Öèéùôéêü 21, Ý÷åé ãñáöôåß áðü ôï ìáêáñßôç ôï Ãéþñãï ÐëáôÞ, ôïí áåßìíçóôï
Ãéþñãï ÐëáôÞ, âïõëåõôÞ, ÄÞìáñ÷ï êáé Áíôéðñüåäñï ôçò ÂïõëÞò. ¸÷åé
ãñáöôåß áðü ôïí Ðáðáãåùñãßïõ - Ôõìöñçóôüò êëð., êáé Üëëá, êáé áðü ôï
Ìç÷éþôç êáé óõíåðþò áõôÜ ôá âéâëßá èá ìðïñïýóáí ü÷é íá óõìðôõ÷èïýí,
áëëÜ íá ðáñèïýí áðü åêåß óôïé÷åßá ðïõ åßíáé åëåãìÝíá, êáé íá ãñáöåß ç
ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá. Áõôü ðéóôåýù üôé åííïïýóå ï ê. ÍïìÜñ÷çò, üôáí Ýëåãå ãéá
éóôïñßá íá ìïéñáóôåß óôá ó÷ïëåßá. Ãéáôß êáêÜ ôá øÝìáôá, äåí íïìßæù üôé ï
óõíôåëåóôÞò óðïõäáéüôçôïò ôçò éóôïñßáò ôïõ ÷ùñéïý ìïõ, åíäéáöÝñåé ðïëëïýò,
ðáñÜ åëÜ÷éóôïõò êáé ßóùò ìüíï åìÝíá, äõóôõ÷þò. Ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéá Üëëåò
éóôïñßåò ÷ùñéþí êáé ïéêéóìþí.
Åêåßíï, ëïéðüí, ðïõ ðñÝðåé íá ãßíåé åßíáé ç óõãêÝíôñùóç üëùí ôùí
äõíáìÝíùí ó' áõôü ôï óôü÷ï, óôç óõããñáöÞ ôçò ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò. ÓÞìåñá
ìÜëéóôá, ðïõ åäþ êáé 30 ÷ñüíéá ðåñßðïõ ëåéôïõñãåß ç Áñ÷áéïëïãéêÞ
Õðçñåóßá, ç ïðïßá ìáò Ý÷åé äþóåé ðïëëÜ óôïé÷åßá, ôá ïðïßá äåí ìðïñïýóáìå
ïýôå íá äéáíïçèïýìå, èá åßíáé áäéáíüçôï íá ìç óõììåôÝ÷åé ó' áõôÞ ôçí
ðñïóðÜèåéá êáé ç Åöïñßá Ðñïúóôïñéêþí êáé Êëáóóéêþí Áñ÷áéïôÞôùí.
Åõ÷áñéóôþ ðïëý.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Äåí èá äéáöùíÞóù óå üóá åßðå ï ê.

Ðáðáíáãéþôïõ. ÖõóéêÜ ç ãñáììÝíç ôïðéêÞ ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá õðÜñ÷åé óôá
âéâëßá ôá ïðïßá áíÝöåñå, áëëÜ èá Þèåëá íá ðñïóèÝóù üôé ç ìåëÝôç ôçò äåí
ôåëåéþíåé ðïôÝ. ÍÝá óôïé÷åßá Ýñ÷ïíôáé, ðïëý óùóôÜ åßðáôå ãéá ôçí
Áñ÷áéïëïãéêÞ Õðçñåóßá, íÝåò êáôáãñáöÝò ãßíïíôáé, êáé íïìßæù üôé áêüìá
êáé ðáëéÜ óôïé÷åßá ðñÝðåé íá öñåóêÜñïíôáé êáé íá Ýñ÷ïíôáé óôçí åðéöÜíåéá,
äéüôé ãßíïíôáé åõñÝùò ãíùóôÜ.

Óßãïõñá ç éóôïñßá ôùí ÷ùñéþí ìáò, áêüìá êáé ôùí óðéôéþí ìáò, ãéá ìÝíá
áðü êåé îåêéíÜåé ç ôïðéêÞ éóôïñßá, áðü ôï óðßôé ìïõ, áðü ôçí êáôáãùãÞ ìïõ,
áðü ôï ãåíåáëïãéêü ìïõ äÝíôñï, ôï ÷ùñéü, ôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ. Ç åðáñ÷ßá
Äïìïêïý Ý÷åé êáôáãñÜøåé ìå óõíÝäñéá êáé âéâëßá ôçí éóôïñßá ôçò, ç Ëïêñßäá
åðßóçò, ãíùñßæåôå ðïëý êáëýôåñá áðü ìÝíá. ÅðïìÝíùò ëïéðüí, ç ãñáöÞ åíüò
âéâëßïõ äåí åßíáé äýóêïëç, ìðïñïýìå íá âñïýìå ôá óôïé÷åßá, ôï èÝìá åßíáé íá
óôñùèïýìå íá ôï öôéÜîïõìå. ÈõìÜóôå, ôï åß÷áìå îáíáóõæçôÞóåé ôï èÝìá áõôü,
êáé íïìßæù üôé Þñèå ï êáéñüò. ¢ëëïé íïìïß, Üëëïé ÄÞìïé Ý÷ïõí ðñï÷ùñÞóåé ó'
áõôÞ ôçí Ýêäïóç.
ÏìéëçôÞò: Ôåëåéþíïíôáò ôçí åéóÞãçóÞ ìïõ áíáöÝñèçêá óôïí êáèçãçôÞ

ÄáóêáëÜêç, ðïõ ìáò åßðå üôé «ôá éóôïñéêÜ Ýããñáöá æïõí ðïëëÜ ÷ñüíéá».
Â. ÆáìðåèÜíçò: Áí êáé ãéá ôï èÝìá áõôü Ý÷ïõìå îåêéíÞóåé, åéäéêÜ äå ãéá

ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá óôçí ðñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç, èá Þèåëá íá êÜíù ìßá
äéåõêñßíéóç. ¼ôáí èá áñ÷ßóåé íá ëåéôïõñãåß áõôüò ï èåóìüò ìÝóá óôçí
äéáäéêáóßá ôùí ìáèçìÜôùí, åêåß èá õðÜñ÷åé äéáèÝóéìïò ÷ñüíïò êáé ôá ðáéäéÜ
óôïí ôüðï ðïõ æïõí íá âéþóïõí êáé íá åéóðñÜîïõí ìíÞìåò Üëëùí ãéá ôçí
ôïðéêÞ éóôïñßá, êáé âÝâáéá íá åóôéáóôåß ç äéäáóêáëßá óôçí ôïðéêÞ éóôïñßá, ç
ïðïßá áíáöÝñåôáé óôçí åõñýôåñç ðåñéöÝñåéá êáé áíáöÝñåôáé óôï íïìü.
ÕðÜñ÷åé üìùò êáé ìßá Üëëç ðôõ÷Þ. Ç ðôõ÷Þ ìÝóá áðü ôçí ïðïßá ïé ìáèçôÝò
èá âéþóïõí ôç äéáäéêáóßá ãéá íá áíôëïýí óôïé÷åßá ôá ïðïßá åêåßíá ôá
óôïé÷åßá èá ìðïñïýí íá åßíáé êÜðïéá óôéãìÞ ÷ñÞóéìá óôçí êáôÜèåóç üëùí
ôùí ãíþóåùí ðïõ èá áöïñïýí óôç óõãêñüôçóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò. Åßíáé
ëßãï ðáñÜäïîï, ðüóá åðáããÝëìáôá ÷Üíïíôáé, åßíáé áíôéêåßìåíï ðïõ ìðïñåß íá
ìåëåôÞóåé êÜðïéïò óå êÜðïéï ÷ùñéü. ÈÝôù áõôü ôïí ðñïâëçìáôéóìü, äåí èÝëù
íá ðù ôßðïôå Üëëï, èÝëù íá ðù äçëáäÞ üôé êáé óôçí ðñùôïâÜèìéá åêðáßäåõóç
õðÜñ÷åé Ýíáò ðñïâëçìáôéóìüò. Èá äïýìå ìå ðïéï ôñüðï áõôüò ï
ðñïâëçìáôéóìüò èá ìáò åðéôñÝøåé íá ðñïãñáììáôßóïõìå, íá êÜíïõìå ôï
åðüìåíï âÞìá, Ýôóé þóôå åêôüò áðü ôéò ãíþóåéò ôéò éóôïñéêÝò ðïõ åéóðñÜôôïõí
ïé ìáèçôÝò êáé ðïõ ìðïñïýí íá âéþóïõí, íá êÜíïõí êáé ôï åðüìåíï âÞìá ãéá
íá êåñäßóïõí áõôÜ ðïõ ðñÝðåé íá êåñäßóïõí áðü ôïí ôüðï ôïõò.
É. ÆÞóçò: ÐÜíù ó' áõôü ðïõ åßðå ï ê. ÆáìðåèÜíçò, êáé óå óõíÜñôçóç ìå

áõôü ðïõ åßðå ï ê. Ðáðáíáãéþôïõ ðñïçãïõìÝíùò, èá Þèåëá íá óçìåéþóù, íá
êëåßóù áðü ôç äéêÞ ìïõ ìåñéÜ, ìå ôá åîÞò: üôé áõôÞ ç ôïðéêÞ éóôïñßá ðñÝðåé íá
åßíáé êáé áíáðôõîéáêü åñãáëåßï. ÐñÝðåé íá Ý÷åé äéáóýíäåóç ìå ôá
åíäéáöÝñïíôá ôùí ìáèçôþí, ìå ôéò ðñïïðôéêÝò. Êáé ôï ëÝù áõôü - ï ê.
ÆáìðåèÜíçò åßðå êÜôé ôï ïðïßï áããßæåé ôç öéëïóïößá óå Ýíá óêÝëïò áðü
êïììÜôéá ôùí leader, ôùí ÏÐÁÊ êëð. Ç âéùóéìüôçôá åðáããåëìÜôùí. Ç
áíÜðôõîç ìå ðáñáäïóéáêü ÷ñþìá óôéò ðåñéï÷Ýò. Èá õðÜñîïõí åðáããåëìáôßåò

óôï ìÝëëïí êáé ðñÝðåé íá õðÜñîïõí åðáããåëìáôßåò, ðïõ èá áíáâéþóïõí ìå
óýã÷ñïíï ôñüðï ôï ðáñåëèüí.
ÔÝôïéá åñåèßóìáôá, ôÝôïéåò äõíáìéêÝò ðñÝðåé íá ðñïóöåñèïýí áð' áõôü ôï
äïêßìéï. Ôï äïêßìéï äåí ðñÝðåé íá åßíáé êáèáñÜ éóôïñéêü, èá ðñÝðåé íá åßíáé
Ýôóé þóôå íá ÷ñçóéìïðïéçèåß áðü üëåò ôéò ðëåõñÝò, íá õðÜñ÷åé êáôÜ êÜðïéï
ôñüðï ìßá äõíáìéêÞ ðñïò ôï ìÝëëïí.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Íá óôáìáôÞóïõìå ôï èÝìá ôçò êñéôéêÞò,

õðÜñ÷åé åñþôçóç ãéá ôïõò åéóçãçôÝò; Áí äåí õðÜñ÷åé èá ìïõ åðéôñÝøåôå íá
êÜíù ìßá åãþ óôïí ê. Êïõëôïýêç ðïõ áöïñÜ ôï ôÝìðëï ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ, ôï
ïðïßï âñßóêåôáé óôç ìïíÞ ÁãÜèùíïò. Áí æçôÞèçêå Þ áí õðÜñ÷åé áêüìá óôç
ìïíÞ ÁãÜèùíïò, Þ áí Ý÷åé æçôçèåß íá åðéóôñÝøåé óôï öõóéêü ôïõ ÷þñï.
Ë. Êïõëôïýêçò: Åõ÷áñéóôþ ãéá ôçí åñþôçóç. ¸øáîá ôï èÝìá, ãéáôß, üôáí

åðéóêÝöèçêá ìå ôïõò ìáèçôÝò ìïõ ôçí ÉåñÜ ÌïíÞ ÁãÜèùíïò, ï Çãïýìåíïò
ôçò ÌïíÞò, îåíáãþíôáò ôá ðáéäéÜ, áíÝöåñå: «ôï îõëüãëõðôï ôÝìðëï ðïõ
âëÝðåôå åßíáé áðü ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï Óôõëßäïò». Åñþôçóá ôïí Çãïýìåíï ôçò
ÌïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ ðáôÝñá ÉãíÜôéï ðþò Ý÷åé ôï èÝìá. «Íáé Ýôóé Ý÷åé»,
áðÜíôçóå. ¸øáîá ìåôÜ ãéá íá ôåêìçñéþóù ôï èÝìá ìå óôïé÷åßá áðü ôç
ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá.
Ï ê. Ä.ÍÜôóéïò, ðïõ Ý÷åé ãñÜøåé ôçí éóôïñßá ôçò Óôõëßäáò, üôáí
áíáöÝñåôáé óôï ÌïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ãñÜöåé: «…óôïí ¢ãéï
Ãåþñãéï Þôáí Ýíá îõëüãëõðôï ôÝìðëï, ìåãÜëçò êáëëéôå÷íéêÞò áîßáò,
ôïõëÜ÷éóôïí ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ôçò Öèéþôéäáò, êáé ôï ïðïßï ãéá íá äéáóùèåß, óôïí
êáéñü ôçò åñÞìùóçò ôçò ÌïíÞò, ìåôáöÝñèçêå ðñïò öýëáîç óôçí ÉåñÜ ÌïíÞ
ÁãÜèùíïò. ÔïðïèåôÞèçêå óôï ÷þñï ðïõ Ýðñåðå íá ìðåé êáé õðÜñ÷åé åêåß
óÞìåñá». Ï ê. Ä.ÍÜôóéïò åßíáé óáöÞò: «ôï ôÝìðëï ìåôáöÝñèçêå ãéá ëüãïõò
áóöáëåßáò» êáé êáôáëÞãåé: «…áõôÜ äéá ôçí éóôïñßáí!».
Ï ê. Èåüêôéóôïò ËáúíÜò, åðßóçò, Ý÷åé ãñÜøåé óå Üñèñï ôïõ óôï ðåñéïäéêü
«ÓôåñåÜ ÅëëÜò» ãéá ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï ÌõãäáëéÜò, üðùò ëÝåé ôïí ¢ãéï
Ãåþñãéï Óôõëßäáò, êáé áíáöÝñåôáé óôï ôÝìðëï êáé óôçí êáëëéôå÷íéêÞ ôïõ
áîßá, êáèþò êáé óôçí åéêüíá «Öéëïîåíßá ôïõ ÁâñáÜì», ìå ôçí åðéãñáöÞ
«ÄÝçóéò Áíáíßïõ ÉåñïìïíÜ÷ïõ, 1756». Áñãüôåñá ãñÜöïíôáò ôï âéâëßï
«Éóôïñßá ôçò É.Ì. ÁãÜèùíïò» ðåñéãñÜöåé ôï êáëëéôå÷íéêü áõôü ôÝìðëï ðïõ
êïóìåß ôï Êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò, ôï èåùñåß ùò êáëëéôå÷íéêü êôÞìá êáé
ðïëéôéóôéêü óôïé÷åßï ôçò É.Ì. ÁãÜèùíïò! Ðñïöáíþò ï ê. ËáúíÜò äåí åãíþñéæå
ôçí ðñïÝëåõóç ôïõ ôÝìðëïõ. Åêåß ôï âñÞêå êáé êáëþò ôï êáôÝãñáøå. ¸ôóé
Ý÷åé ôï èÝìá áðü ôç ó÷åôéêÞ åñåõíÜ ìáò êáé äåí Ý÷ïõìå óôïé÷åßá áí Ý÷åé
æçôçèåß, åðéóÞìùò, ç åðéóôñïöÞ ôïõ ôÝìðëïõ óôï öõóéêü ôïõ ÷þñï!
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. Êïõëôïýêç. ¢ëëç

åñþôçóç ãéá ôïõò åéóçãçôÝò; Ï ðáôÞñ Äáìáóêçíüò Ý÷åé ôï ëüãï.
ð. Äáìáóêçíüò: Ç åñþôçóç áðåõèýíåôáé áñ÷éêÜ óôïí ê. Êïõëôïýêç êáé

äåõôåñåõüíôùò óôïí ê. ÍÜôóéï. ÕðÜñ÷åé êÜðïéá ìáñôõñßá ðïõ íá óõíäÝåé ôï
ðáñåêêëÞóé ôïõ Áã. ÁíäñÝïõ ÊñÞôçò ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ ìå ôï ðáñåêêëÞóé ôçò
Áñ÷ïíôéêÞò, äåäïìÝíïõ üôé ðáëáéÜ ðáñåêêëÞóéá Þ íáïß ãåíéêÜ áöéåñùìÝíïé
óôïí ¢ãéï ÁíäñÝá ÊñÞôçò äåí õðÜñ÷ïõí óôïí Åëëáäéêü ÷þñï. Åßíáé ìüíï
óôçí Åñåóü óôç ËÝóâï, üðïõ åßíáé êáé ï ôÜöïò ôïõ Áãßïõ êáé õðÜñ÷åé êáé Ýíá
êáéíïýñãéï ðáñåêêëÞóé óôçí Áñ÷éåðéóêïðÞ ÊñÞôçò. ÌÞðùò ï ê. Êïõëôïýêçò
óôï øÜîéìü ôïõ Ý÷åé âñåé êÜôé, Þ ï ê. ÍÜôóéïò…
ÌÞðùò ìðïñïýìå, åðåéäÞ åßíáé êáé ôçò ßäéáò ÷ñïíïëïãßáò, äçëáäÞ 1753
óôïí Áã. Ãåþñãéï, 1769 áí äåí êÜíù ëÜèïò óôçí Áñ÷ïíôéêÞ, ìÞðùò ìðïñïýìå
íá óõíäÝóïõìå ôá äýï ðáñåêêëÞóéá áõôÜ.
Ä. ÍÜôóéïò: ÐñïóùðéêÜ äåí ìðïñþ íá åñìçíåýóù ôï öáéíüìåíï. Êáßôïé

Ý÷ù áó÷ïëçèåß. ÐÜíôùò åßíáé ãíþñéóìá ôùí íáþí ôçò ðåñéï÷Þò ìáò íá Ý÷ïõí
ðáñåêêëÞóéá. Ôþñá ãéáôß áõôÞ ç «ðñïôßìçóç» óôïí Áã. ÁíäñÝá ÊñÞôçò,
ðñïóùðéêÜ äåí ìðïñþ íá ôï åñìçíåýóù. Åäþ ìÜëéóôá óôçí Áñ÷ïíôéêÞ,
Ý÷ïõìå êáé éäéáßôåñç Ùñáßá Ðýëç åéóüäïõ áí êáé åßíáé åíéáßïò ï ÷þñïò óôï
éåñü, Ý÷ïõìå ôçí ÐñïóêïìéäÞ, ôçí Êüã÷ç, ôçí áãéïãñÜöçóç ôïõ ðáñåêêëçóßïõ
áõôïý. Äåí ìðïñþ íá ôï åñìçíåýóù. Äåí áðïêëåßåôáé êÜðïéï éóôïñéêü
ðñüóùðï, óôç ÷ñïíéêÞ åêåßíç ðåñßïäï íá åß÷å ëüãïõò óõíáéóèçìáôéêïýò Þ
êÜôé Üëëï, êáé íá ìåóïëÜâçóå íá Ý÷ïõìå ôï öáéíüìåíï áõôü, íá óõíáíôÜôáé ôï
ðáñåêêëÞóéï ôüóï óôïí ¢ãéï Ãåþñãéï ÌõãäáëéÜò, üóï êáé óôçí Áñ÷ïíôéêÞ
Ëáìßáò.
Ë. Êïõëôïýêçò: Ç áíÝãåñóç ôùí íáþí ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò êáé

ôçò Áñ÷ïíôéêÞò Ëáìßáò, ðïõ áíáöÝñèçêå ï ê. ÍÜôóéïò, åßíáé ó÷åäüí
ôáõôü÷ñïíç. Ôá ðáñåêêëÞóéá êáé ôùí äýï íáþí åßíáé áöéåñùìÝíá óôïí ¢ãéï
ÁíäñÝá ÊñÞôçò. Áðü ôçí åìðåéñßá ìáò óôéò ëáôñåõôéêÝò åêäçëþóåéò óôï
Êáèïëéêü ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò, öáßíåôáé üôé ôá ðáñåêêëÞóéá
åîõðçñåôïýí áíÜãêåò èÝñìáíóçò êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôïõ ×åéìþíá, áëëÜ êáé
êáëýôåñçò áõôïóõãêÝíôñùóçò ôùí ìïíá÷þí óôéò êáèçìåñéíÝò ëáôñåõôéêÝò
áêïëïõèßåò ôïõò.
Áðü ôçí åðéãñáöÞ ðïõ õðÜñ÷åé óôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ
Óôõëßäáò, ôï áöéåñùìÝíï óôïí ¢ãéï ÁíäñÝá , åðßóêïðï ÊñÞôçò, ðïõ ëÝåé:
«ÁíçãÝñèç ïýôïò ï èåßïò ïßêïò ôïõ åí áãßïéò ðáôñüò çìþí ÁíäñÝïõ ÊñÞôçò, äé'
åîüäùí ôïõ åíôéìïôÜôïõ ê. Äçìçôñßïõ õéïý ×áôæçïéêïíüìïõ åê ÷þñáò
Ãïýñáò… êëð», äéáöáßíåôáé üôé õðÜñ÷åé ÷ïñçãüò ãéá ôçí áíÝãåñóç ôïõ
ðáñåêêëçóßïõ êáé ïé ðáôÝñåò áðïöÜóéóáí íá ôï áöéåñþóïõí, ãéá äéêïýò ôïõò
ëüãïõò, óôïí ¢ãéï ÁíäñÝá ÊñÞôçò.

Ìéá ðñïóùðéêÞ ìáò Üðïøç ãéá ôçí ðñïôßìçóç ôùí ðáôÝñùí ôçò ÌïíÞò
óôïí ¢ãéï ÁíäñÝá ÊñÞôçò, ôçí ïðïßá äéáôõðþíïõìå ãéáôß ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç
óõììåôï÷Þ ìáò óôéò ëáôñåõôéêÝò ôåëåôÝò êáé åêäçëþóåéò ðïõ ãßíïíôáé åêåß
ôáêôéêÜ, åßíáé üôé ï ¢ãéïò ÁíäñÝáò åßíáé ï óõããñáöÝáò ôïõ ÌåãÜëïõ
Êáíüíïò, åíüò ìáêñïóêåëïýò ýìíïõ ðïõ ñõèìßæåé, êáôÜ êÜðïéïí ôñüðï, ôç
æùÞ êáé ôï Ýñãï ôùí ìïíá÷þí êáé ü÷é ìüíï.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Ç êá ÐïëõìÝñïõ ìßá åñþôçóç óôïí ê.

ÄáâáíÝëëï.
Ð. ÐïëõìÝñïõ: Êýñéå Íßêï, Þèåëá íá óáò ñùôÞóù áí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò

ìåëÝôçò êáé ôçò Ýñåõíáò ðïõ êÜíáôå, áí Ý÷åôå óôïé÷åßá ãéá ôéò ôéìÝò ôùí
öùôïãñáöéþí åêåßíçò ôçò åðï÷Þò, üðùò åðßóçò êáé ãéá ôç ìáôáéïäïîßá ôùí
áíèñþðùí ðïõ áðïèáíáôßæïíôáé. Ãéáôß Ý÷ù ìßá ðñïóùðéêÞ ìáñôõñßá áðü ôç
ìçôÝñá ìïõ, ðïõ ãåííÞèçêå êáé ìåãÜëùóå óôï ÷ùñéü óôçí Ðåëáóãßá, - ï
ÄÞìáñ÷ïò ôþñá ãåëÜåé ãéáôß êáé ç äéêÞ ôïõ ìáíïýëá Þôáí áðü êåé - Ýëåãå ç
ìáìÜ ìïõ ÄÞìáñ÷å, üôé ðÝñíáãå ï öùôïãñÜöïò êáé ìðáßíáíå óôçí ïõñÜ íá
âãÜëïõí üëïé öùôïãñáößåò. ÁëëÜ üôáí åñ÷üôáí ç åðï÷Þ íá öÝñåé ôéò
öùôïãñáößåò, ðïõ åß÷áí êáé ôï ó÷åôéêü ñåôïýò, äçëáäÞ êñÜôáãå Ýíá ÷ñïíéêü
äéÜóôçìá ç åðåîåñãáóßá ôïõò, ðïëëïß äåí åß÷áí íá ôéò ðëçñþóïõí.
Ç Ðåëáóãßá Ý÷åé Ýíáí êáôáðëçêôéêü ðëÜôáíï áêüìá, ðÜñá ðïëý ìåãÜëï,
óôï Ýìðá ôïõ ÷ùñéïý, êáé åêåß ëïéðüí óôïí ðëÜôáíï Þôáí ç ìåãÜëç
äéáðüìðåõóç, äçëáäÞ êñåìïýóáí ôéò öùôïãñáößåò. Åß÷áôå êáô' áñ÷Þí õðüøç
óáò áõôü; Íïìßæù üôé ðñïöáíþò óáò åíäéáöÝñåé, êáé üóï õðÜñ÷ïõí áêüìá
ðáëéïß Ðåëáóãéþôåò ðïõ ìðïñïýí íá ôï ìáñôõñÞóïõí èá Þôáí êáëü íá ðÜñåôå
áõôÞ ôçí ðëçñïöïñßá. Êáé êõñßùò íá ìÜèåôå ðþò ï êüóìïò õðïäå÷üôáí ôç
ìáôáéïäïîßá, ôçí ðëÞñùíå, äåí ôçí ðëÞñùíå…
ÁõôÞ ç åêäéêçôéêüôçôá ãéá ôïõò Ðåëáóãéþôåò ìüíï Þôáí, Þ üðïõ õðÞñ÷å
ðëÜôáíïò êñåìéüôáí êáé áðü Ýíáò; Óå üëá ôá ÷ùñéÜ ê. Ðáðáíáãéþôïõ.
ÏìéëçôÞò: ðáñåìâáßíåé åêôüò ìéêñïöþíïõ… õðÞñ÷å ôï… üôáí

ðñùôïãíùñßæïíôáí ôï æåõãÜñé ï Üíôñáò êÜèïíôáí óôçí êáñÝêëá êáé ç
ãõíáßêá üñèéá äßðëá ôïõ.
Í. ÄáâáíÝëëïò: Áõôü ôï üôé ç ãõíáßêá êáèüôáí Þ Þôáí üñèéïò ï Ýíáò, Þôáí

ãéá ëüãïõò áóöáëåßáò, íá ìç êïõíçèïýí ôçí þñá ôçò öùôïãñÜöçóçò. ÄçëáäÞ,
åðåéäÞ ôá öéëìò ôüôå, ïé ðëÜêåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí Þôáí ðïëý áñãÝò, ãéá íá
âãåé ìßá öùôïãñáößá - åíþ ôþñá åßíáé óå êëÜóìá ÷éëéïóôþí ôïõ
äåõôåñïëÝðôïõ Þ åêáôïììõñéïóôþí, ôüôå Ýðáéñíå ðïëý ÷ñüíï. Ïðüôå êáèüôáí
ï Ýíáò, ï Üëëïò áêïõìðïýóå ðßóù, åß÷áí óôï óâÝñêï ôïõò ëáéìïäÝôç êáé îýëï,
êáé óôçñßæïíôáí êáëÜ ãéáôß Ýðñåðå ï öùôïãñÜöïò íá êÜíåé ðïëëÞ þñá.

Èõìüóáóôå, Ýâãáæå ôï êáðÜêé êáé Ýëåãå, "Ýíá, äýï, ôñßá, ôÝóóåñá, ðÝíôå,
Ýîé…" êáé ôï Ýâáæå. Åðßóçò èÝëù íá ðù ãéá ôéò åâäïìáäéáßåò öùôïãñáößåò, ìå
áöïñìÞ áõôü, üôé äåí õðÞñ÷áí åâäïìáäéáßåò, áëëÜ ôé ãéíüôáí; ¼ðùò ôéò
Ýðáéñíå ï öùôïãñÜöïò óôçí ðëÜêá, ðÞãáéíå ìÝóá íá ôçí åìöáíßóåé, íá äåé
åßíáé óùóôÞ; Äåí åß÷áí öùôüìåôñá. Êáé áí Þôáí óùóôÞ ôïõò Ýëåãå ðåñÜóôå óå
ìßá åâäïìÜäá. Ãéáôß Ýðñåðå íá Ýñèåé ï ßäéïò, íá ôñáâÞîåé ôéò êïõñôßíåò, äåí
åß÷áìå öùò, ìéëÜìå ãéá ðïëý ðáëéÜ, íá ôõðùèåß, áëëÜ íá ðåñéìÝíåé ðüôå èá
Ýñèåé ï Þëéïò. Êáé áõôÝò ôéò ëÝãáìå åâäïìáäéáßåò êáé åß÷áí Ýíá ìåãÜëï
êüóôïò, ãéáôß ìßá âäïìÜäá Ýðñåðå íá äïõëÝøåé ôéò öùôïãñáößåò.
¼óïí áöïñÜ ãé' áõôü ðïõ åßðå ç êá ÐïëõìÝñïõ, ôï êüóôïò ôùí
öùôïãñáöéþí, âÝâáéá äåí õðÜñ÷ïõí óôïé÷åßá ðüóï óôïß÷éæå ìßá öùôïãñáößá.
Åêåßíï ðïõ Ý÷ïõìå üìùò óáí äåßãìá ü÷é ôïõ êüóôïõò, åßíáé üôé ïé ðëáíüäéïé
öùôïãñÜöïé ðïõ ðåñíïýóáí áðü ÷ùñéÜ, ðáßñíáíå ôéò ìéêñÝò êáé êÜíáíå ôéò
ìåãåèýíóåéò êáé ôéò öÝñíáíå ìåôÜ áðü Ýíá ìÞíá, äýï, öõóéêÜ õðÞñ÷å
ìáôáéïäïîßá êáé ìÜëéóôá óÞìåñá äåí ãßíåôáé, äåí áöÞíïõí íá öùôïãñáöçèåß
ï íåêñüò. Ðáëáéüôåñá öùôïãñáößæáíå ôï íåêñü, êáé Ý÷ïõìå ôÝôïéåò ùñáßåò
öùôïãñáößåò, ãéáôß ðéóôåýáíå üôé êñáôïýíå ôç ìíÞìç êáé ôçí øõ÷Þ ôïõ êáé
êñáôïýí ôï íåêñü.
Åãþ æÞôçóá ãéá êÜðïéï óçìáßíïí ðñüóùðï ðïõ ðÝèáíå, áðü ôçí
ïéêïãÝíåéÜ ôïõ íá öùôïãñáöÞóù, ãéáôß üðùò îÝñåôå êáôáãñÜöù üëá áõôÜ ôá
ðñÜãìáôá, ðïëëÝò öïñÝò - êñõöÜ âÝâáéá - ôá Ý÷ù öùôïãñáöÞóåé üëá, æÞôçóá
üìùò åëåýèåñá íá ôïí öùôïãñáöÞóù êáé äåí ìå Üöçóáí, åíþ óôçí ðáëéÜ
åðï÷Þ ãéíüôáí.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Ôåëåßùóå êáé ôï èÝìá áõôü. Ìðáßíïõìå

óôçí åíüôçôá ÊñéôéêÞ Óõíåäñßïõ - ÓõìðåñÜóìáôá. Ï ê. ËÝëçò Ý÷åé ôï ëüãï.
Ã. ËÝëçò: ¸÷ù äéáâÜóåé ôá âéâëßá ðïõ ðñïáíÝöåñå ï ê. Ðáðáíáãéþôïõ ôá

éóôïñéêÜ. ¼ìùò ðïõèåíÜ äåí åßäá íá åßíáé ãñáììÝíï ôï óýíïëï ôùí
áãùíéóôþí ôïõ 1821, ðïõ áíÝñ÷ïíôáé óå ÷éëéÜäåò, ðåèÜíáíå óôï ðåäßï ôçò
ìÜ÷çò ãéá íá åßìáóôå åëåýèåñïé. Äåí Ý÷ù âñåé ðïõèåíÜ ãñáììÝíïõò ôïõò
áé÷ìáëþôïõò ðïõ ðïõëÞèçêáí óôá óêëáâïðÜæáñá, äåí Ý÷ù âñåé ãéá ôç
ëçóôïêñáôßá, äåí Ý÷ù âñåé ãéá ôï êôçìáôïëïãéêü ðïõ ôáëÜíéóå 40 ïëüêëçñá
÷ñüíéá ôçí ðåñéï÷Þ ìáò. Êáé üìùò õðÜñ÷åé ðïëý õëéêü.
ÂÝâáéá, õðïêëßíïìáé ó' áõôïýò ðïõ áó÷ïëÞèçêáí, üìùò áðü ôï 1920 êáé
ìåôÜ íïìßæù üôé õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ êåíÜ, ðïõ ìðïñåß êáíåßò áêüìá - áêüìá åäþ
óôá äéêáóôéêÜ áñ÷åßá, ðïõ åßíáé óôï Éóôïñéêü Áñ÷åßï íá ìåëåôÞóåé. Èá âñåé
ìÝóá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá, ôá ïðïßá åêðëÞóóïõí. Óôá áñ÷åßá ôïõ Õð.
Åîùôåñéêþí, ôá ãåíéêÜ áñ÷åßá ôïõ êñÜôïõò, óôá áñ÷åßá ôçò éåñáñ÷ßáò ôçò
Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò, óôéò åöçìåñßäåò. Åãþ ðéóôåýù üôé ç íåüôåñç éóôïñßá
åßíáé ðïëý öôù÷Þ ãéá ôçí ðåñéï÷Þ ìáò. Åõ÷áñéóôþ.

Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò) Åõ÷áñéóôïýìå êáé åìåßò ôïí ê. ËÝëç, ï
ê. ÌáêñÞò êáé ï ê. Äåëçìðïýñáò óôç óõíÝ÷åéá.
É. ÌáêñÞò: Èá åßìáé ðïëý óýíôïìïò, åðéãñáììáôéêüò èá Ýëåãá, ãéáôß êáé

ï ÷ñüíïò ðÝñáóå. Ðñþôïí, ôï óõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò, êáèßóôáôáé ðëÝïí
- èá ôïëìïýóá íá ðù - èåóìüò. Êáôáîéþèçêå ðåñéóóüôåñï ìå ôçí åðáíÜëçøÞ
ôïõ, ãéáôß ìåñéêïß íüìéæáí üôé èá óôáìáôÞóåé óôï ðñþôï óõíÝäñéï.
Äåýôåñïí, Þèåëá íá åêöñÜóù ôá óõã÷áñçôÞñéÜ ìïõ ðñïò üëïõò ôïõò
åéóçãçôÝò, ïé ïðïßïé ìå åðéóôçìïíéêÞ ðëçñüôçôá áíÝðôõîáí ôá èÝìáôÜ ôïõò.
Ôñßôïí, ç ðñïóÝëåõóç ôùí óõíÝäñùí Þôáí áñêåôÜ éêáíïðïéçôéêÞ, ðáñ' üëï
üôé ôï óõíåäñéáêü êÝíôñï ôïõ ÊÜóôñïõ âñßóêåôáé ìáêñéÜ áðü ôï êÝíôñï ôçò
Ëáìßáò. Åß÷áìå ðåñßðïõ 300 óõíÝäñïõò ðïõ êáôÜ äéáóôÞìáôá Þñèáí êáé
Ýöõãáí êáé ôéò äýï ìÝñåò.
ÔÝôáñôïí, ç ôÞñçóç ôïõ ÷ñïíïäéáãñÜììáôïò, êáè' üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ
óõíåäñßïõ äåí Þôáí áêñéâÞò üðùò ôçí ðñþôç öïñÜ. Áõôü âÝâáé åßíáé åõèýíç
êáé äéêÞ ìáò, áëëÜ ïöåßëåôáé ðéï ðïëý óôçí êáèõóôåñçìÝíç ðñïóÝëåõóç ôùí
óõíÝäñùí óôéò åíÜñîåéò. ¼ìùò, ðñÝðåé íá áñ÷ßæïõìå åìåßò óôçí þñá ìáò, êáé
áò Ýñèåé üðïéïò Ýñèåé, üðïôå èÝëåé.
ÐÝìðôïí, äå÷üìáóôå êáé äå÷èÞêáìå óõã÷áñçôÞñéá êáé åðáßíïõò êáé áðü
áðëïýò óõíÝäñïõò êáé áðü ôïõò åêöñáóôÝò ôçò åîïõóßáò óôï íïìü ìáò êáé óôï
ðñþôï óõíÝäñéï êáé óôï äåýôåñï. Åäþ èá Þèåëá ðñïóùðéêÜ ôïõëÜ÷éóôïí,
ãéáôß äåí åêðñïóùðþ êáíÝíáí Üëëïí áõôÞ ôç óôéãìÞ, íá åêöñÜóù ìßá ðéêñßá.
Ãéáôß ôá ßäéá ôá áêïýóáìå êáé óôï ðñþôï óõíÝäñéï, áëëÜ üôáí ÷ñåéáóôÞêáìå
êÜðïéá ïéêïíïìéêÞ åíßó÷õóç ãéá ôï ÓõíÝäñéï, ãéáôß äåí âãÞêáìå óôá Ýîïäá,
äåí ìáò ôçí Ýäùóå êáíåßò. Êáé áíáãêáóôÞêáìå íá ðïõëÜìå 10 åõñþ ôïí êÜèå
ôüìï ôïõ ðñáêôéêïý, ãéá íá âãÜëïõìå ôï ÷ñÝïò ðïõ Ý÷ïõìå ìåßíåé óôïí
ôõðïãñÜöï. Èá ðáñáêáëïýóá, ãéáôß èÝëù íá ãñáöôåß óôá ðñáêôéêÜ êé' áõôü,
íá Ý÷ïõìå ìåãáëýôåñç óôÞñéîç. ÁíáãêáóôÞêáìå ãéá ôï åöåôéíü óõíÝäñéï íá
êáôáöýãïõìå óå ÷ïñçãïýò*.
Áõôü, åíþ óôçí áñ÷Þ ôï èåùñïýóá äõóôý÷çìá, ôþñá ôï èåùñþ åõôý÷çìá,
ãéáôß 30 ðåñßðïõ óõìðïëßôåò ìáò, áðëïß éäéþôåò Þ åðáããåëìáôßåò êëð.,
óôÞñéîáí ìå ôéò ìéêñÝò ôïõò Þ ìå ôéò ìåãáëýôåñåò ÷ïñçãßåò ôïõò ôï óõíÝäñéï
êáé åßìáóôå óå èÝóç íá ôï êÜíïõìå. ¸÷ù ôçí ðñïóùðéêÞ áãùíßá ãéá ôá
ðñáêôéêÜ, äåí èá ìáò öôÜóïõí ôá ëåöôÜ. Íá äïýìå ðïéïò èá âïçèÞóåé ãé'
áõôü.
Ôåëåéþíïíôáò èá Þèåëá íá ðù üôé ïé ðñïôÜóåéò - ðáñáôçñÞóåéò ðïõ
áêïýóôçêáí áðü ôïí ê. ÌÜñãáñç, ôïí ê. ÆÞóç êëð., áðïôåëïýóáí Þäç
ðñïâëçìáôéóìü ìáò. Èá ëçöèïýí óïâáñüôåñá õðüøç. Ôï ìüíï ðïõ èÝëù åãþ
íá áíáöÝñù åßíáé üôé - ôï åßðå ðåñßðïõ êáé ï Ðñüåäñïò ôçò óõíåäñßáóçò
* Ôá ïíüìáôá ôùí ÷ïñçãþí óôç óåë. 325
áõôÞò - áðåõèýíïõìå áíïé÷ôÞ åðéóôïëÞ ðñïò üëïõò ìÝóù ôùí ÌÌÅ, ôïõ
ðåñéïäéêïý ìáò êëð. äåí Ý÷ïõìå êáé åìåßò Üëëï ôñüðï. ¼óïé åíäéáöÝñèçêáí,
áõôïðñïôÜèçêáí, äå÷èÞêáìå ôéò ðñïôÜóåéò ôïõò. ÂÝâáéá ìßá êáëýôåñç
óõóôçìáôïðïßçóç óôï ìÝëëïí, æçôþíôáò ôç âïÞèåéá ôùí óõëëïãéêþí öïñÝùí,
íá ìáæåõôïýìå ìéá öïñÜ üëïé ìáæß, íá êïõâåíôéÜóïõìå ðþò ìðïñåß íá ãßíåé ôï
åðüìåíï óõíÝäñéï, áõôü èåùñþ üôé ðñÝðåé íá ãßíåé. Åõ÷áñéóôþ ðïëý.
×. Äåëçìðïýñáò: Ìå ëßãá ëüãéá ãéáôß «ôá ëßãá ëüãéá æÜ÷áñç, êáé ôá

êáèüëïõ ìÝëé». Êñßíïõìå ôá óõìðåñÜóìáôá ôïõ äåõôÝñïõ óõíåäñßïõ
ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò áðü ðïëý éêáíïðïéçôéêÜ Ýùò ðïëý êáëÜ, ôï Üñéóôá ôï
áöÞíïõìå ãéá ôï åðüìåíï óõíÝäñéï, ãéá íá õðÜñ÷åé êáé áñêåôü åíäéáöÝñïí
êáé íá åëðßæïõìå ãéá êÜôé êáëýôåñï.
Åðßóçò, ðñïóùðéêÞ ìïõ Üðïøç, åðåéäÞ ç éóôïñéêÞ áëÞèåéá äýóêïëá
åîáêñéâþíåôáé, åëðßæïõìå üôé èá êéíçèåß ôï åíäéáöÝñïí üëùí ôùí áñ÷þí ôïõ
ôüðïõ ìáò, êáé êõñßùò ôçò Áñ÷áéïëïãéêÞò Õðçñåóßáò þóôå íá Ýñèåé ç
óêáðÜíç ôïõ áñ÷áéïëüãïõ, íá áðïêáëýøåé êáé âåâáéþóåé Þ íá áðïññßøåé êáé
íá áöÞíåé óôá Ýãêáôá ôçò ãçò, ðïëëÜ áð' áõôÜ ðïõ áêïýóôçêáí,
ðáñïõóéÜóôçêáí óôéò åñãáóßåò ôïõ äåõôÝñïõ óõíåäñßïõ ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò
êáé íá óõìðëçñþóåé ôçí éóôïñßá ôïõ ôüðïõ ìáò, ãéá ôï êáëü êáé ôçí ðñüïäï
üëùí ìáò.
Ãéáôß, üôáí áðïêôÞóïõìå éóôïñéêïêïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá, ãéíüìáóôå
ðåñéóóüôåñï õðåýèõíïé êáé äçìïêñáôéêïß ðïëßôåò. Õðåñáóðéæüìáóôå
êáëýôåñá ôçí åäáöéêÞ ìáò áíåîáñôçóßá. Ôçí áêåñáéüôçôá ôçí åèíéêÞ ìáò.
Êáé ôçí êïéíùíéêÞ ìáò äéêáéïóýíç. Êáé ôÝëïò, ãéíüìáóôå Üíèñùðïé ãéá ôïõò
óõíáíèñþðïõò ìáò. ÈåñìÜ óõã÷áñçôÞñéá óå üëïõò. Åõ÷áñéóôþ.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå êáé åìåßò ôïí ê.

Äåëçìðïýñá.
Í. ÊïíôïãéÜííçò: Èá Þèåëá íá åêöñÜóù Ýíáí ðñïâëçìáôéóìü. ÓÞìåñá,

ðïõ üëá ôá ÷ùñéÜ ìáò áäåéÜæïõí, êáé õðÜñ÷åé ìßá âÜñâáñç áóôéêïðïßçóç,
èåùñþ üôé ç ôïðéêÞ éóôïñßá äåí ìðïñåß íá åßíáé ìüíï ç ÖèéùôéêÞ Éóôïñßá,
áëëÜ åßíáé åðéôáêôéêÞ áíÜãêç íá ãñáöôåß ç éóôïñßá êáé ôïõ êÜèå éäéáßôåñïõ
ôüðïõ, ôçò êÜèå ìéêñÞò éäéáßôåñçò ðáñôßäáò. Êáé áí ü÷é ìüíï ãéá éóôïñéêïýò
ëüãïõò, áëëÜ ãéá ëüãïõò ðïõ èá âïçèÞóïõí óôï ãåíéêüôåñï äÝóéìï áõôþí ðïõ
èá áðïõóéÜæïõí ðëÝïí áðü ôéò éäéáßôåñåò ðáôñßäåò, ãéá ëüãïõò
óõíáéóèçìáôéêïýò êáé ãéá ëüãïõò áíÜðôõîçò.
Ôé èÝëù íá ðù: óõíäõÜæïíôÜò ôï ìå ôçí åéóÞãçóç ôçò êáò ÐïëõìÝñïõ, üôé
óÞìåñá ðïõ üëïé êáôïéêïýí óôéò ðüëåéò Þ öåýãïõí ãéá ôéò ðüëåéò, õðÜñ÷åé ìßá
áðïõóßá ôáõôüôçôáò. Äåí ëåéôïõñãïýí ðëÝïí ïé ìéêñÝò êïéíùíéêÝò ïìÜäåò ôùí
ðáéäéêþí ÷ñüíùí, ðïõ äçìéïõñãïýí áõôÞ ôçí ðåñéëÜëçôç ôáõôüôçôá. Ðïëëïß
âëÝðïõìå üôé ãõñßæïõí óôá ÷ùñéÜ ôïõò Ýóôù óôéò ãéïñôÝò, Ýóôù ôï êáëïêáßñé,
êáé æïõí åêåß áõôÞ ôç ìéêñÞ ïìáäïðïßçóç ðïõ ÷ñåéÜæåôáé.
Ðéóôåýù üôé áñãÞóáìå ðïëý ùò Öèéþôéäá. ÁñãÞóáìå íá äçìéïõñãÞóïõìå
áõôÞ ôçí ôáõôüôçôá, áñãÞóáìå íá êáôáãñáöïýí êÜðïéá éóôïñéêÜ óôïé÷åßá,
áñãÞóáìå íá ãßíïõí èåóìüò êÜðïéá Þèç êáé Ýèéìá ôá ïðïßá èá
åðáíáëáìâÜíïíôáé ìå åêäçëþóåéò óôéò ìéêñÝò áõôÝò ðáôñßäåò êáé õðÜñ÷åé
áðïõóßá ôáõôüôçôáò óå ðïëëÜ áðü ôá ÷ùñéÜ ôïõ ôüðïõ ìáò. Ãéá ìÝíá,
ðñïôåßíù, íá ãñáöôåß êáé ç éóôïñßá ãéá êÜèå ôüðï îå÷ùñéóôÜ, Ýíá ìéêñü
ôåõ÷ßäéï ìÝóá óôçí üëç éóôïñßá, ìÝóá óôï üëï åã÷åßñçìá ôçò ÖèéùôéêÞò
Éóôïñßáò, íá ãñáöôåß ãéá êÜèå ÷ùñéü îå÷ùñéóôÜ. Èá âïçèÞóåé óôï íá
äçìéïõñãçèåß ìßá ôáõôüôçôá Ýóôù êáé ôþñá, ó' áõôü ôï ÷ñüíï, ðïõ åßíáé ßóùò
áñãÜ, êáé ßóùò ìå Ýíá êýìá ðáëéííüóôçóçò óôï ìÝëëïí ìÝóá áðü áíáðôõîéáêÜ
ðñïãñÜììáôá, ìÝóá áðü ÏÐÁ×, áðü Leader, êÜðïéïé Üíèñùðïé íá ãõñßóïõí
ðßóù óôïí ôüðï ôïõò, ìå êÜðïéåò Üëëåò áó÷ïëßåò, ìå ôïõñéóôéêÝò ßóùò, ìå
âéïëïãéêÝò êáëëéÝñãåéåò Þ äåí îÝñù ôé Üëëï, êáé íá öáíåß ÷ñÞóéìï óôï íá
õðÜñ÷åé Ýíáò óõíåêôéêüò êñßêïò ìå ôïí ôüðï ìáò.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå. Íá Ýíá ðåäßï äñÜóçò

ãéá ôïõò Êáðïäéáóôñéáêïýò ÄÞìïõò, ãéá íá ãñÜøïõí ôçí éóôïñßá ôùí
äçìïôéêþí ôïõò äéáìåñéóìÜôùí, áñêåß íá âñïõí ôïõò áíèñþðïõò åêåßíïõò ïé
ïðïßïé èá áó÷ïëçèïýí ìå ôï èÝìá.
Êõñßåò êáé êýñéïé, ìå ôï ðÝñáò ôùí åñãáóéþí ôïõ äåõôÝñïõ óõíåäñßïõ èá
Þèåëá åê ìÝñïõò ôçò ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò íá åõ÷áñéóôÞóù ôïõò êõñßïõò
åéóçãçôÝò ãéá ôçí áíôáðüêñéóÞ ôïõò óôçí ðñüóêëçóÞ ìáò íá óõììåôÜó÷ïõí
óôï óõíÝäñéï, êáé ôçí ðñùôïôõðßá ôùí èåìÜôùí êáé ôçí ðïéüôçôá ôùí
åéóçãÞóåþí ôïõò. Íá åõ÷áñéóôÞóù ôïõò óõíÝäñïõò, ïé ïðïßïé ìå ôçí ðáñïõóßá
ôïõò óôï ÷þñï áãêÜëéáóáí ôçí ðñïóðÜèåéÜ ìáò êáé áðÝäåéîáí ôçí áðÞ÷çóç
ôïõ äåõôÝñïõ óõíåäñßïõ.
Íá åõ÷áñéóôÞóù áêüìç ôïõò óõíôåëåóôÝò ôçò Üñôéáò áõôÞò ïñãÜíùóçò ôïõ
óõíåäñßïõ, éäéþôåò êáé õðáëëÞëïõò ôïõ ÄÞìïõ êáé ôçò Íïìáñ÷ßáò, ðïëýôéìïõò
óõíåñãÜôåò ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ.
Åõ÷áñéóôßåò óôá ÌÌÅ ãéá ôç äçìïóéüôçôá êáé ôç äçìïóéïãñáöéêÞ êÜëõøç
ôïõ óõíåäñßïõ.
Åõ÷áñéóôïýìå ôï Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý êáé éäéáßôåñá ôï óõìðïëßôç ìáò
Êþóôá ÃïõâÜëá ãéá ôç ÷ñçìáôïäüôçóç ôïõ óõíåäñßïõ, ôç Íïìáñ÷éáêÞ
Áõôïäéïßêçóç êáé ôï ÄÞìï ËáìéÝùí ãéá ôçí ïéêïíïìéêÞ êáé çèéêÞ
óõìðáñÜóôáóç ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ôïõ äåõôÝñïõ óõíåäñßïõ.
ÔÝëïò, åõ÷áñéóôïýìå ôïõò ÷ïñçãïýò áõôïý ôïõ óõíåäñßïõ, ïé ïðïßïé
áíôáðïêñßèçêáí óôçí ðñüóêëçóÞ ìáò êáé ìå ôéò ÷ïñçãßåò ôïõò âïÞèçóáí ôçí
ðñáãìáôïðïßçóç áõôÞò ôçò äéïñãÜíùóçò.
Êõñßåò êáé êýñéïé,
Óôü÷ïò ôïõ óõíåäñßïõ ìáò åßíáé ç óðïõäÞ êáé ç ìåëÝôç ôïõ Öèéùôéêïý
÷þñïõ óôçí éóôïñéêÞ ôïõ ðïñåßá, ðïõ ÷Üíåôáé óôï âÜèïò ôïõ ÷ñüíïõ êáé ôïõ
ìýèïõ. Ç äéïñãÜíùóç áõôÞ äßíåé åñÝèéóìá êáé óõã÷ñüíùò ôéò äõíáôüôçôåò
óôïõò åñåõíçôÝò íá åñåõíÞóïõí êáëýôåñá ôçí ôïðéêÞ ìáò éóôïñßá, Þ íá
öÝñïõí óôï ðñïóêÞíéï êáé íá ôáîéíïìÞóïõí, ãíùóôÜ ìåí áëëÜ åí ðïëëïßò
îå÷áóìÝíá êáé ðáñáìåëçìÝíá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá, óå ìßá åðï÷Þ ðïõ ãßíåôáé
ìßá óõíôïíéóìÝíç ðñïóðÜèåéá ãéá ôç äéäáóêáëßá ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò óôá
ó÷ïëåßá.
Ìßá óýíïøç ôùí åéóçãÞóåùí ôïõ óõíåäñßïõ.
Áíáêïéíþèçêáí 26 åíäéáöÝñïõóåò åéóçãÞóåéò, ïé ïðïßåò êáôÜ êïéíÞ
ïìïëïãßá Þôáí åðéóôçìïíéêÜ Üñôéåò êáé åìðåñéóôáôùìÝíåò, ðñüóèåóáí äå
ðïëëÜ íÝá óôïé÷åßá óå üëá áõôÜ ôá ïðïßá ãíùñßæáìå ãéá ôçí ôïðéêÞ éóôïñßá.
¸ôóé: ÅíäéáöÝñïíôá óôïé÷åßá êáôáôÝèçêáí ìå ôçí åéóÞãçóç «ÅëëÜò -
¸ëëçíáò - Åëëçíéóìüò - Öèéþôåò, ïé ðñþôïé ¸ëëçíåò». Ïñéïèåôåßôáé ç ÅËËÁÓ
ùò ç áñ÷áéüôåñç ðñïúóôïñéêÞ ðüëç óôï Í. Öèéþôéäáò, ðïõ éäñýèçêå áðü ôïí
¸ëëçíá, ãéï ôïõ Äåõêáëßùíá êáé ôçò Ðýñáò. Ôï üíïìá áõôü ôï ðÞñå óôç
óõíÝ÷åéá êáé ï õðüëïéðïò Åëëáäéêüò ÷þñïò.
ÐáñáôÝèçêáí åíäéáöÝñïõóåò ðëçñïöïñßåò êáé êáôáãñÜöçêå ìéá Üëëç
èåþñçóç ôçò Ýêâáóçò ôïõ Ôñùúêïý ÐïëÝìïõ, ìå áöïñìÞ ôçí éåñïóõëßá ôïõ
Áßáíôá ôïõ Ëïêñïý óôï íáü ôçò ÁèçíÜò.
ÁðïêáëõðôéêÜ óôïé÷åßá Þñèáí óôï öùò ãéá ôïõò êôéóôïýò êáìáñïóêåðåßò
ôÜöïõò ôçò êïéëÜäáò ôïõ Óðåñ÷åéïý üðùò åðßóçò êáé ãéá ôïí 5ï êáé 4ï ð.×.
áéþíá ýóôåñá áðü áíáóêáöÝò ðïõ Ýãéíáí óôçí ðáñáëßá ôçò Ðåëáóãßáò.
Ç Ëáìßá õðÞñîå áñ÷áéïôÜôç ðüëç êáé ç ßäñõóÞ ôçò ÷Üíåôáé óôï âÜèïò ôïõ
÷ñüíïõ êáé ôçí á÷ëý ôïõ ìýèïõ. ÁíÝðôõîå Ýíá äéêü ôçò åóùôåñéêü ðïëéôéóìü
êáé ìÝóá áðü ôá êïììÜôéá ðïõ äéáóþèçêáí, öáßíåôáé üôé äéáêñßèçêå ãéá ôï
óùóôü äéá÷ùñéóìü ôïõ åôÞóéïõ çìåñïëïãéáêïý ÷ñüíïõ.
Áêïýóáìå áñêåôÜ óôïé÷åßá ãéá ôï Ëáìéáêü ðüëåìï, ï ïðïßïò óçìÜäåøå
ü÷é ìüíï ôçí éóôïñßá ôçò áñ÷áßáò ÅëëÜäáò áëëÜ êáé ôéò åîåëßîåéò ôçò
ðáãêüóìéáò éóôïñßáò.
Áíáêïéíþèçêáí áñêåôÜ êáé åíäéáöÝñïíôá óôïé÷åßá ðïõ óõìâÜëïõí óôç
óõìðëÞñùóç ôïõ åðéóêïðéêïý êáôáëüãïõ ôïõ Èáõìáêïý, êáèþò åðßóçò êáé
ãéá ôïõò áöéåñùôÝò ôçò ìïíÞò Ñåíôßíáò, ôçò ïðïßáò ç ðñüèåóç åßíáé Ýíá
ðëïýóéï áñ÷åßï ïíïìÜôùí, åðùíýìùí êáé ôïðùíõìßùí.
ÐáñáôÝèçêáí Üãíùóôá óôïé÷åßá ãéá ôï ãåùêôçóéáêü êáèåóôþò ôïõ ÷ùñéïý
ÖñáíôæÞ ôá áìÝóùò ìåôåðáíåóôáôéêÜ ÷ñüíéá, üðùò êáé óôïé÷åßá ãéá ìéá
éäéüìïñöç ðþëçóç - ðáñá÷þñçóç êôçìÜôùí ôùí ÷ùñßùí Ðåëáóãßáò - Ìýëùí
êáé Ìá÷áëÜ ôï ÄåêÝìâñéï ôïõ 1821.
Ãíùñßóáìå ôç äéá÷ñïíéêÞ åîÝëéîç ôùí Äçìïãåñïíôéþí á) ôïõ Æçôïõíßïõ ìå
Ýäñá ôï Æçôïýíé (Ëáìßá), óôçí ïðïßá õðÜãïíôáí 50 ÷ùñéÜ êáé ïéêéóìïß êáé
óõíåäñßáóå óôï ÷ùñéü Ïßôç óôéò 16/6/1829 êáé â) ôïõ Ðáôñáôæéêßïõ ìå Ýäñá ôï
Ðáôñáôæßêé (ÕðÜôç) óôçí ïðïßá õðÜãïíôáí 72 ÷ùñéÜ êáé óõíåäñßáóå óôï

÷ùñéü ÖôÝñç óôéò 28/6/1830.
ÁñêåôÜ åíäéáöÝñïíôá óôïé÷åßá êáôáôÝèçêáí ãéá ôç ìÜ÷ç ôïõ Äïìïêïý ôçò
5çò ÌáÀïõ 1897, ìéá "Üôõ÷ç ìÜ÷ç åíüò Üôõ÷ïõ ðïëÝìïõ", ðïõ åß÷å ùò
áðïôÝëåóìá ôïí ïéêïíïìéêü Ýëåã÷ï ôçò ÅëëÜäáò áðü ôç ÄéåèíÞ ÏéêïíïìéêÞ
ÅðéôñïðÞ.
Ìå ãëáöõñüôçôá åêôÝèçêáí ïé èñýëïé, ïé ðáñáäüóåéò êáé ç éóôïñßá ðïõ
áíáöÝñïíôáé óôçí ÏîõÜ Ýíá ðáíÝìïñöï âïõíü áðåßñïõ êÜëëïõò êáé
óðïõäáßáò öõôïãåùãñáöéêÞò óçìáóßáò, óôï ïðïßï õðÜñ÷åé ôï íïôéüôåñï
äÜóïò ÏîõÜò óôçí Åõñþðç.
ÊÜíáìå Ýíá ïäïéðïñéêü êáé ðëçñïöïñçèÞêáìå óôïé÷åßá êáé ëåðôïìÝñåéåò
ãéá ôá ÷Üíéá êáé ôïõò ÷áíôæÞäåò ôçò Ëáìßáò (19ï êáé 20ï áéþíá). Ìå ôï
ïäïéðïñéêü áõôü îåäéðëþèçêå ìéá Üëëç Ëáìßá, ìéáò Üëëçò åðï÷Þò, ðïõ ðïëëïß
áðü ìáò ðñïëÜâáìå ôçí ýðáñîÞ ôçò.
ÐáñáêïëïõèÞóáìå ôï éóôïñéêü ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ Óõëëüãïõ
Óõíôáîéïý÷ùí Ä.Õ. Öèéþôéäáò, ôéò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ êáé ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ
óôá ìÝëç ôïõ êáé ôï êïéíùíéêü óýíïëï.
¸ãéíå ìéá óýíôïìç áíáöïñÜ óôï ãåùãñáöéêü ÷þñï, üðïõ Ýæçóáí êáé
ìåãáëïýñãçóáí ïé ¸ëëçíåò ôïõ Ðüíôïõ. ÊáôáôÝèçêáí óôïé÷åßá ãéá ôçí
ìåôïéêåóßá ôùí ÅëëÞíùí Ðïíôßùí êáé ôçí ïìáäéêÞ åãêáôÜóôáóÞ ôïõò óôç
Öèéþôéäá ìåôÜ ôï 1922.
ÐëçñïöïñçèÞêáìå ôá ðñïóöõãéêÜ ñåýìáôá óôç Öèéþôéäá áðü ôéò áñ÷Ýò
ôïõ 20ïõ áéþíá ùò ôï 1922 (ðñïÝëåõóç, ôüðïé åãêáôÜóôáóçò, êñáôéêÝò
ðñïóðÜèåéåò ãéá ôçí ðåñßèáëøç êëð.) üðùò åðßóçò êáé ôï ðñïóöõãéêü ñåýìá
ôïõ 1922.
Ãíùñßóáìå ôá Ýèéìá êáé ôïõò ÷ïñïýò ôùí êáôïßêùí ôïõ Í. Ìïíáóôçñßïõ
Öèéþôéäáò, ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí ÁíáôïëéêÞ Ñùìõëßá, êáé ïé ïðïßïé áí
êáé îåñéæùìÝíïé áðü ôïí ôüðï êáôáãùãÞò ôïõò, Ýöåñáí ìáæß ôïõò ôá Þèç, ôá
ÝèéìÜ ôïõò, ôïõò ÷ïñïýò êáé ôéò ðáñáäüóåéò ôïõò.
Ç ìåôáóôÝãáóç ôïõ ïéêéóìïý ôçò Í. ÂñÜ÷áò ôï 1973 óôï Óôáõñü
Öèéþôéäáò äüèçêå ìå óôïé÷åßá ðáñìÝíá áðü äéÜöïñåò Ä. Õðçñåóßåò.
ÌÝóá áðü ôçí áíáöïñÜ óôïõò ðëáíüäéïõò êáé óôåãáóìÝíïõò
öùôïãñÜöïõò ôçò ðüëçò ôïí 19ï êáé 20ï áéþíá ðåñéçãçèÞêáìå óôçí ðáëéÜ
Ëáìßá, óôç Ëáìßá ðïõ Ýöõãå.
Ôï èÝìá «ç ðñþôç Ýããåéïò éäéïêôçóßá ôùí Óáñáêáôóáíáßùí óôç Öèéþôéäá»,
ìáò ðáñïõóßáóå ôçí ðñïóðÜèåéá ôùí Óáñáêáôóáíáßùí, áõôþí ôùí
óõóôçìáôéêþí íïìÜäùí êôçíïôñüöùí, íá ñéæþóïõí óå Ýíá ìÝñïò áðü ôá
ðñþôá ÷ñüíéá ôïõ åëåýèåñïõ åëëçíéêïý âßïõ.
ÊáôáôÝèçêáí áñêåôÜ êáé åíäéáöÝñïíôá óôïé÷åßá:
á) ãéá ôï äéÜêïóìï ôïõ Éåñïý Íáïý ôçò Áñ÷ïíôéêÞò Ëáìßáò êáôÜ ôïí 18ï
áéþíá ðïõ áöïñïýí ôá éäéáßôåñá ãíùñßóìáôá ôçí ðçãÞ Ýìðíåõóçò êáé ôïí
óêïðü ôïõ áãéïãñÜöïõ êáé åðßóçò

â) ãéá ôçí éåñÜ ÌïíÞ Áãßïõ Ãåùñãßïõ Óôõëßäáò, üðùò ôïðïãñáößá ôïõ
ìïíáóôçñßïõ, ßäñõóç, ëåéôïõñãßá êáé áíáóýóôáóç áõôïý, ç áñ÷éôåêôïíéêÞ êáé
ç åéêïíïãñÜöçóç ôïõ êáèïëéêïý áêüìç äå áíáöïñÝò óôï ðáñåêêëÞóéï ôïõ
êáèïëéêïý.
Ç áíáöïñÜ óôçí éóôïñßá ôïõ Ðñáêôéêïý Ëõêåßïõ Ëáìßáò, åíüò áðü ôá 15
ðïõ éäñýèçêáí óôçí ÅëëÜäá, Þôáí Ýíá åíäéáöÝñïí íôïêïõìÝíôï Üãíùóôï óôçí
éóôïñßá ôçò Åêð/óçò ü÷é ìüíï óå ðïëëïýò áðü åìÜò áëëÜ êáé óôç ìåãÜëç
ðëåéïøçößá ôùí åêð/êþí.
Ç ðáñÜäïóç ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò êáëýðôåé áñêåôÜ ìåãÜëï ÷ñïíéêü
äéÜóôçìá. Óôçí ðïñåßá ôçò Ý÷åé ðñïóëÜâåé äéáöïñåôéêÝò äéáóôÜóåéò.
Îåêßíçóå áðü ðñïóðÜèåéá ðñïâïëÞò êáé êáôÝëçîå Ýêöñáóç áíáæÞôçóçò ôùí
áîéþí êáé ôùí áîéïìíçìïíåýôùí óôïé÷åßùí åíüò ôüðïõ äéá÷ñïíéêÜ.
Ç êáôÜëçîç åßíáé âÞìá ùñßìáíóçò êáé óõíáéóèçìáôéêÞò åêðëÞñùóçò.
Ôåëåéþíïíôáò, èá Þèåëá íá êÜíù ôéò åîÞò óêÝøåéò. Ìðïñïýìå íá ìéëïýìå
ãéá ðíåõìáôéêÞ ðáñÜäïóç êáé ðíåõìáôéêÞ æùÞ, üôáí õðÜñ÷åé ç áßóèçóç üôé
óõíå÷ßæïõìå ôï Ýñãï ðïõ ìáò ðáñÝäùóáí ïé ðáôÝñåò ìáò, üôáí áéóèáíüìáóôå
äåìÝíïé ì' áõôü êáé åñ÷üìáóôå ìå ôç óåéñÜ ìáò íá ôï óõæçôÞóïõìå êáé íá ôï
æÞóïõìå êáé íá ôï äïõëÝøïõìå ìå ôéò äéêÝò ìáò äõíÜìåéò.
Ãéá íá ðÜìå ðéï ðÝñá ðñÝðåé íá ãíùñßæïõìå ôé Ý÷åé ãßíåé. Êáé üóï
êáëýôåñá êáé âáèýôåñá ôï ãíùñßæïõìå, ôüóï êáëýôåñá ðñï÷ùñÜìå. Ìå
áóöÜëåéá, ìå ãíþóç êáé ìå âÜèïò. Áõôü åßíáé ðéóôåýù ôï âáèýôåñï ÷ñÝïò
üëùí ìáò, íá áíáêáëýðôïõìå ìå ôïí êáëýôåñï ôñüðï ôïõò ðíåõìáôéêïýò
èçóáõñïýò ôùí ðáôÝñùí ìáò, íá âïçèÜìå ôç óõãêñüôçóç ôçò æùíôáíÞò
ðáñÜäïóçò êáé ôçí ßäéá þñá ìå ôç äéêÞ ìáò óõìâïëÞ íá ôçí áíáíåþíïõìå.
Èá áêïëïõèÞóåé ç áðïíïìÞ ôéìçôéêþí ðëáêåôþí óôïõò åéóçãçôÝò. Ðñéí
ðñï÷ùñÞóïõìå ó' áõôü èá ðáñáêáëÝóù ôïí ê. ÄÞìáñ÷ï íá êçñýîåé ôç ëÞîç
ôïõ óõíåäñßïõ ìå ôéò äéêÝò ôïõ óêÝøåéò êáé óôç óõíÝ÷åéá íá äþóïõìå ôéò
ðëáêÝôåò óôïõò åéóçãçôÝò ôçò óçìåñéíÞò äéïñãÜíùóçò. Êýñéå ÄÞìáñ÷å.
ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí, Ã. Í. ÊïôñùíéÜò: Êõñßåò êáé êýñéïé, äåí áéóèÜíïìáé

âÝâáéá êáé ôüóï êáëÜ ðïõ óôï äåýôåñï óõíÝäñéï Þìïõíá ó÷åäüí áðþí, üìùò
ëüãïé ðïõ ìïõ åðÝâáëëáí ôçí áðïõóßá, ìå êñÜôçóáí ìáêñéÜ áðü Ýíá óõíÝäñéï
ôï ïðïßï êáôÜ ãåíéêÞ ïìïëïãßá Þôáí Ýíá åðéôõ÷çìÝíï óõíÝäñéï.
Åêåß ìáêñéÜ ðïõ Þìáóôáí, áõôïß ïé ìáêñéíïß ëáïß, Þîåñáí ãéá ôéò
Èåñìïðýëåò, Þîåñáí ãéá êÜðïéá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá ôçò ðåñéï÷Þò ìáò êáé
ðñáãìáôéêÜ ãåííÜôáé ôï åñþôçìá áí åßíáé äõíáôüí êÜðïéïé îÝíïé íá ôá
îÝñïõí êáé åìåßò äåí áñêåß ìüíï íá ôá îÝñïõìå, áëëÜ åìåßò èá ðñÝðåé íá ôá
ãíùñßæïõìå óå âÜèïò, íá ãíùñßæïõìå êáé ôï ãéáôß. Ãéáôß ç éóôïñßá êáé ç
ðáñÜäïóç åßíáé ðáñÜãïíôåò óçìáíôéêüôáôïé áõôïãíùóßáò.
Èá ðù êÜôé áêñáßï, ôï ïðïßï ôï ëÝù êáìéÜ öïñÜ, üôé êÜðïéïò óðïõäáßïò
ðíåõìáôéêüò Üíèñùðïò åß÷å ðåé üôé ïé ëáïß ïé ïðïßïé äåí ãíùñßæïõí ôçí
éóôïñßá ôïõò åßíáé êáôáäéêáóìÝíïé íá ôçí îáíáæÞóïõí, åííïþíôáò ôá êáêÜ
óçìåßá ôçò éóôïñßáò, ôá äõóÜñåóôá. Áõôü ìðïñåß íá åßíáé õðåñâïëéêü, äåß÷íåé
üìùò ôçí áîßá ôçò ãíþóçò ôçò ðáñÜäïóçò êáé ôçò éóôïñßáò ìáò. Ãéáôß áõôÜ ôá
äýï óôïé÷åßá óõíôåëïýí óôçí áðüêôçóç áõôïãíùóßáò, óôçí áðüêôçóç
ôáõôüôçôáò. ¸÷ïíôáò ëïéðüí áõôïãíùóßá êáé ôáõôüôçôá, ìðïñïýìå óôáèåñÜ
êáé óßãïõñá íá âáäßóïõìå ìÝóá óôï èïëü ôïðßï ôçò óçìåñéíÞò ðáãêüóìéáò
êáôÜóôáóçò.
Ï ÄÞìïò ËáìéÝùí Ý÷åé ìå ïìüöùíç áðüöáóç ôïõ Äçìïôéêïý ôïõ
Óõìâïõëßïõ áðïöáóßóåé íá áíáèÝóåé ôç óõããñáöÞ ôçò ôïðéêÞò ìáò éóôïñßáò
êõñßùò âÝâáéá ôçò éóôïñßáò ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí. Áõôü ìÝ÷ñé óÞìåñá äåí Ý÷åé
ãßíåé ðñáãìáôéêüôçôá êáé äåí Ý÷åé ãßíåé ðñáãìáôéêüôçôá ãéáôß äåí îÝñáìå
áêñéâþò ôïí ôñüðï. Èá Ýðñåðå íá áíáèÝóïõìå óå êÜðïéïí êáô' åðéëïãÞí, íá
ðïýìå «ãñÜøôå ôçí éóôïñßá ôçò ðåñéï÷Þò ìáò;» Þ èá Ýðñåðå íá êÜíïõìå Ýíá
åßäïò äéáãùíéóìïý ìå ðñïôÜóåéò, êáé êÜèå Ýíáò íá öÝñåé ôéò ðñïôÜóåéò ôïõ
êáé íá áîéïëïãçèïýí.
Åìåßò åß÷áìå êáôáëÞîåé óôï äåýôåñï, âñßóêïõìå üìùò üôé áõôü ôï äåýôåñï
ðñáêôéêÜ åßíáé ëßãï äýóêïëï. Ãéáôß üôáí êáèßóåé ï Üëëïò êáé ïõóéáóôéêÜ
åôïéìÜóåé ôï óêåëåôü ôïõ âéâëßïõ ôïõ åßíáé óáí íá ôï Ý÷åé ãñÜøåé, Ý÷åé ìðåé óå
Ýíáí ðïëý ìåãÜëï êüðï êáé äåí îÝñù áí ìåôÜ èá ðñÝðåé áõôüò ï Üíèñùðïò -
áí êñßíïõìå üôé êÜðïéï Üëëï åßíáé áîéïëïãüôåñï - íá ìçí áðïæçìéùèåß ãé'
áõôÞ ôïõ ôç äïõëåéÜ. ÐÜíôùò ç áðüöáóç õðÜñ÷åé, ç èÝëçóç õðÜñ÷åé, üëá áõôÜ
ôá óõìðåñÜóìáôá ôïõ óõíåäñßïõ ðñïöáíþò ìðïñïýí íá âïçèÞóïõí êáé íá
óõíèÝóïõí ìßá áñôéüôåñç åéêüíá ôçò éóôïñßáò ôçò ðåñéï÷Þò ìáò, íá
áíáäåßîïõí ðôõ÷Ýò ðïõ äåí ôéò îÝñáìå.
Ç ðñüôáóç ôïõ ÍïìÜñ÷ç, ðïõ Ýìáèá, åßíáé áîéüëïãç ãéá ôç óõããñáöÞ ôçò
ôïðéêÞò ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò. Íïìßæù üôé üëá áõôÜ ìðïñïýí íá óõíäõáóôïýí,
íá ãßíåé êÜðïéïò óõíôïíéóìüò íá óõíäõáóôïýí áõôÜ ôá ðñÜãìáôá, ãéá íá
ìðïñÝóïõìå íá Ý÷ïõìå åðéôÝëïõò Ýíá áðïôÝëåóìá. Ç åéóáãùãÞ åðßóçò ôïõ
ìáèÞìáôïò ôçò ôïðéêÞò éóôïñßáò âïçèÜåé ðÜñá ðïëý ðñïò áõôÞ ôçí
êáôåýèõíóç êáé Ý÷ù ôçí åíôýðùóç üôé ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï ôïõ Óôáõñïý
åßíáé Ýíá ðïëéôéóôéêü êýôôáñï óçìáíôéêüôáôï, ôï Ý÷åé áðïäåßîåé.
Åãþ ùò Ðñüåäñïò - ßóùò åõëïãïýìå ëßãï ôá ãÝíéá ìáò - áëëÜ ôýðïéò åßìáé
Ðñüåäñïò, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá üëç ôç äïõëåéÜ ôç öÝñïõí åéò ðÝñáò Üîéïé
óõíåñãÜôåò, ï Áíôéðñüåäñïò, ï ê. ÌáêñÞò, ï ê. ÐáëçáëÝîçò êáé üëá ôá ìÝëç
ôïõ äéïéêçôéêïý óõìâïõëßïõ, Üíèñùðïé ïé ïðïßïé åñãÜæïíôáé êáèçìåñéíÜ ãé'
áõôü ôï Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï ðïõ íïìßæù üôé ìå ôï äåýôåñï óõíÝäñéï ôçò
ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò äçìéïýñãçóå Ýíá èåóìü. ¸íáí èåóìü áðáñáßôçôï, Ýíá
åñãáëåßï ÷ñÞóéìï ãéá ôïí ôüðï ìáò êáé ì' áõôü ôïí ôñüðï êáôáîéþíåôáé ôï
Ðíåõìáôéêü ÊÝíôñï ôïõ Óôáõñïý ùò Ýíá óçìáíôéêüôáôï ðïëéôéóôéêü êýôôáñï
ôïõ ÄÞìïõ ËáìéÝùí.
ÈåñìÜ ëïéðüí óõã÷áñçôÞñéá, ìå óõã÷ùñåßôå áí óáò êïýñáóá ãéáôß ç þñá

åßíáé ðåñáóìÝíç, êáé ôåëåéþíïíôáò áõôü ôï óõíÝäñéï äåí Ý÷ù ðáñÜ íá åõ÷çèþ
Ýíá áêüìá êáëýôåñï ôñßôï óõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò. Åõ÷áñéóôþ.
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò (óõíôïíéóôÞò): Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. ÄÞìáñ÷ï êáé

ðáñáêáëïýìå ôüóï ôïí ßäéï ôïí ê. ÄÞìáñ÷ï ùò Ðñüåäñï üóï êáé ôïí ê.
ÊõñïäÞìï ùò Áíôéðñüåäñï íá áðïíåßìïõí ôéò ôéìçôéêÝò ðëáêÝôåò óôïõò
åéóçãçôÝò. Èá ôïõò äéáâÜæù ìå ôç óåéñÜ ðïõ åßíáé óôï ðñüãñáììá.
Áêïëïõèåß áðïíïìÞ ôéìçôéêþí ðëáêåôþí

…………………………………………………………………………………………..
Áí. ÊáñáíáóôÜóçò: Óáò åõ÷áñéóôþ üëïõò, áíáíåþíïõìå ôï ñáíôåâïý ìáò

ãéá ôï ôñßôï óõíÝäñéï ôçò ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ôï öèéíüðùñï ôïõ 2005. Íá
åßóôå üëïé êáëÜ. ¼óïé åðéèõìïýí, ç áñ÷áéïëüãïò ðåñéìÝíåé ãéá ìßá îåíÜãçóç
óôï Áñ÷áéïëïãéêü Ìïõóåßï.
(ÓÕÃÊÑÏÔÇÓÇ ÄÇÌÏÃÅÑÏÍÔÉÁÓ ÓÔÇ ÖÈÉÙÔÉÄÁ ÔÏ 1829)
Åí Ëáìßá ôç 4ç Áðñéëßïõ 1835

Ï ¸öïñïò Öèéþôéäïò Ðñïò ôçí ôïõ óåðôïý åöÝíôç
äéáðñáãìáôåõôéêÞí åðéôñïðÞí
ÅëÞöèç ôï áðü 26 Öïõñí. (Öåâñïõáñßïõ) Ýããñáöïí ôçò åðéôñïðÞò ôáýôçò

êáé åãíþóèçóáí ôá åíäéáëáìâáíüìåíá.
Ç Åöïñßá Öèéþôéäïò äåí äýíáôáé íá äþóåé êáôÜëïãïí üëùí ôùí åéò
åðáñ÷ßáí ôáýôçí Åèíéêþí êôçìÜôùí ôá ïðïßá åðþëçóáí åéò äéáöüñïõò.
ÅðåéäÞ äå áõôÜ äåí åðùëÞèçóáí ìå êáììßáí åéäéðïßçóéí ôçò åöïñßáò áëë´
Ýêáóôïò ôùí Ïèùìáíþí åõñßóêùí ôïí áãïñáóôÞí ìüíïò ôïõ åóõìöùíïýóå
ôçí ôéìÞí êáé êÜìíïíôáò ôá Ýããñáöá ðùëçôÞñéá, ôá åðéêýñùíáí áëëÜ Üðü ôï
åðáñ÷åßïí Üëëá áðü ôáò äçìïãåñïíôßáò êáé Üëëá áðü ôïõò åéñçíïäßêáò, ïé
ïðïßïé ü÷é ìüíïí åðþëçóáí åêåßíá ôá ïðïßá Þôïí éäéïêôçóßá ôùí áëëÜ êáé
ðïëëÜ áíÞêïíôá åéò ôï äçìüóéïí äéá ôá ïðïßá öéëïíéêïýí áêüìç ùò áôïìéêÜ
ôùí (;) êáé ç åöïñßá åðåñéïñßóèç ìüíïí åéò ôï íá ðáñáôçñåß êáé åîåôÜæåé
ìÞðùò êáé Þèåëå ðùëÞóïõí êáíÝíá êôÞìá áðü ôá áíÞêïíôá åéò ôï äçìüóéïí.
Äéá ôá ïðïßá åðïìÝíùò èÝëù êáôáóôñþóåé êáôÜëïãïí ÷ùñéóôüí ôùí
áíçêüíôùí åéò ôçí Ðüñôáí (éìëéÜêéá) êáé ÷ùñéóôüí äéá ôá áíÞêïíôá åéò ôá
âáêïýöéá ôïí ïðïßïí èÝëù ðÝìøåé åéò ôçí åðéôñïðÞí üóïí ôï äõíáôüí
ôá÷ýôåñïí.
ÊáôÜ ôï ðáñüí üìùò (…;) íá éäåÜóåé ôçí åðéôñïðÞí ôáýôçí ðåñß ôùí
êåéìÝíùí êáôÜ ôçí äåîéÜí ü÷èçí ôïõ Óðåñ÷åéïý ôá ïðïßá Þôïí õðü ôçí
êõñéüôçôá ôçò ÅëëçíéêÞò ÊõâåñíÞóåùò áðü ôï Ýôïò 1829 ìåôáîý ôùí ïðïßùí
åßíáé êáé ç ÊáñéÜ ôïõ ÉóìáÞëìðå(ã)ç ôçí ïðïßá áíáöÝñåé ç åðéôñïðÞ åéò ôï
Ýããñáöüí ôçò êáé åêôüò ôùí åéñçìÝíùí åéò ìÝñïò áðü ôá êáôÜ ôçí áñéóôåñÜí
ü÷èçí êåßìåíá åðÜíùèåí ôçò èÝóåùò ôïõ Óôåíïý ïíïìáæïìÝíçò (ôá ÓôåíÜ óôï
ýøïò ðåñßðïõ ôçò ÑïäùíéÜò).
Åéò ôá 1828 üôé âãÞêáí (;) ïé ÷éëßáñ÷ïé Êßôæéïò ÔóáâÝëáò êáé ÃéáííÜêçò
ÓôñÜôïò åéò ôçí ÓôåñåÜí ÅëëÜäá ðñïò êáôáäßùîéí ôùí Ïèùìáíþí ìåôÜ ôçí
ìÜ÷çí ôçò ÏîéÜò åêáôÝâçóáí åéò ôçí ðñüôåñïí åðáñ÷ßáí Ðáôñáôæéêßïõ åéò ôï
÷ùñßïí ÖôÝñç ïíïìáæüìåíïí üðïõ êáé åôïðïèåôÞèç ï ÷éëßáñ÷ïò ÃéáííÜêçò
ÓôñÜôïò êáé ÅõáããÝëçò ÊïíôïãéÜííçò êáé Ýëáâïí õðü ôçí åîïõóßáí ôùí üëá
ôá ðÝñáí ôïõ ðïôáìïý Â´´éóôñéæá (Þôéò ÷ýíåôáé êáô´Üñêôïí åéò ôïí Óðåñ÷åéüí)
êåßìåíá ÷ùñßá ðñïò ôçí äåîéÜí ôïõ Óðåñ÷åéïý (ðïôáìïý ü÷èçí). Êáé ïé
Ïèùìáíïß åéò åêåßíçí ôçí åðï÷Þí åêÜèéóáí êáôÜ ôçí áñéóôåñÜí ü÷èçí ôïõ
Óðåñ÷åéïý áðü ôï ÷ùñßïí Âáñõìðüðé ïíïìáæüìåíïí êáé êÜôù ðñïò ôï
áíáôïëéêüí ìÝñïò (åðåéäÞ êáé áðü ôï Âáñõìðüðé êé åðÜíù ðñïò ôï äõôéêüí
ùí äýóâáôïò êáé óôåíüò ï ôüðïò äåí åôüëìçóáí íá åéó÷ùñÝóïõí) êáé ïýôùò
ôïðïèåôçìÝíá ôá åëëçíéêÜ (ó)ôçí äåîéÜí êáé ôá ïèùìáíéêÜ óôñáôåýìáôá åî
áñéóôåñþí åóôÜèçóáí Ýùò åéò ôçí ðôþóéí ôïõ ÅðÜ÷ôïõ 1829. Åéò ôçí åðï÷Þí
ôáýôçí ï ÌÞôæéï ÊïíôïãéÜííçò, ï õéüò ôïõ ÂáããÝëçò êáé åê ôùí Ðñïêñßôùí
ôçò åðáñ÷ßáò ïé êýñéïé ÁèáíÜóéïò ÔæïõêáëÜò êáé Íßêïò ÖôÝñçò åðÞãáí åéò
¸ðá÷ôïí åéò ôïí Áõãïõóôßíïí êáé ôïõ åæÞôçóáí ôñïöÜò êáé ðïëåìïöüäéá
ðñïò ôïýôïéò êáé 100 éððåßò äéá íá êôõðÞóïõí ôçí ÍÝáí ÐÜôñáí êáé íá
óçêþóïõí êáé üëïõò ôïõò êáôïßêïõò ôùí ðåäéíþí ÷ùñßùí äéá íá ìçí
åõñßóêïõí ïé Ïèùìáíïß åí áêùëßá (áêùëýôùò;) ôá áíáãêáßá êáé óôÝêïíôáé. Ï
Áõãïõóôßíïò ëïéðüí ôïõò Ýäùóå ôçí Üäåéáí ðñïöïñéêþò íá åíåñãÞóïõí ü, ôé
äõíçèïýí. Êáé ìå ôçí åðéóôñïöÞí ôùí åéò Í. ÐÜôñáí óõíÜîáò ï êáðåôÜí
ÂáããÝëçò üóïõò åäõíÞèç åêáôÝâç åéò Âáñõìðüðé. Êáé åéò ìßáí íýêôá êáôÜ ôïí
ÌÜéïí åóÞêùóåí üëáò ôáò ïéêïãåíåßáò áðü ôá êáôÜ ôçí áñéóôñéóôåñÜí ü÷èçí
ôïõ Óðåñ÷åéïý êåßìåíá ÷ùñßá Ýùò ôï Óôåíüí ôáò ïðïßáò Ýðåìøáí åßò
¸ðá÷ôïí, Ëéäïñßêé, Ìáëáíäñßíïí êëð. êáé Ýêôïôå áõôü ôï ìÝñïò Ýìåéíåí õðü
ôçí êõñéüôçôá ôçò ÅëëçíéêÞò ÊõâåñíÞóåùò êáé ïé ¸ëëçíåò åðÝìåíïí êáé
Þñ÷ïíôï Ýùò ôïí Äïìïêüí ÷ùñßò íá áðáíôïýí (óõíáíôïýí) ìçäÝíá
Ïèùìáíüí.
Ôï áõôü Ýôïò óçêþíïíôåò ôïõò êáôïßêïõò ôùí åéñçìÝíùí ÷ùñßùí Ýìåéíáí
ôá ãåíÞìáôÜ ôùí åðÜíù åéò ôçí áêìÞí ôùí äéá èÝñéóìá, åðïìÝíùò åðéóôñÝøáò
ï ÂáããÝëçò ÊïíôïãéÜííçò ìå 700 ðåñßðïõ óôñáôéþôáò êáé ìå üëïõò ôïõò
êáôïßêïõò ôùí ïñåéíþí ÷ùñßùí åêáôÝâç åéò ôïí êÜìðïí Ýâáëåí êáé åèÝñéóáí
êáé áëþíéóáí üëïõò ôïõò êáñðïýò ôùí åéñçìÝíùí ÷ùñßùí êáé ôïõò
ìåôáêüìéóåí åéò ôá ïñåéíÜ ÷ùñßò íá áöÞóïõí ôïõò Ïèùìáíïýò íá ðÜñïõí
äéüëïõ (åêôüò;) ìåñéêïý ôï ïðïßïí ï ÂáããÝëçò äéá ôçí ìåôáîý áõôïý êáé
Ìá÷ìïýôìðåãé óôåíÞí ó÷Ýóéí ôïõ Ýäùóåí ðñïò áõôüí (Üðáí;) ôï ÷ùñßïí
Áñ÷Üíé.
Ôï äå åèíéêüí äéêáßùìá åê ôùí åéñçìÝíùí êáñðþí ôïõ áõôïý Ýôïõò Ýäùóåí
åéò ôïõò õðáëëÞëïõò ôïõ Äéïéêçôïý ÊñáâÜñùí êáé Êáñðåíçóßïõ ê.
ÅììáíïõÞë Óðõñßäùíïò ïßôéíåò Þôïí ôüôå äéïñéóìÝíïé åéò åðéôñïðÞí ÊÜðáñçí
×ßïí, ÂåëáñÜí åî Éùáííßíùí êáé ÄçìÞôñéïí ÓáñÜôæïãëïõ åê Ëåâáäåßáò üôå
êáé ï Ýêôáêôïò åðßôñïðïò Óáëþíùí ê. ÌåôáîÜò Þôïí åéò åí ÷ùñßïí ôçò
åðáñ÷ßáò Í. Ðáôñþí ïíïìáæüìåíïí ÓÝëéáíç (ÌÜñìáñá) ôï 1829 Ïêôþâñéïí
êáé åêåß óõãêÜëåóåí åðáñ÷éáêÞí óõíÝëåõóéí åóýóôçóåí ôçí åðáñ÷éáêÞí
Äçìïãåñïíôßáí áðü ôïõò ê. ÊùíóôáíôÞ Ãáñäßêçí, ×ñéóô. ÔæéÜðçí(;) ÉùÜííçí
Æõãïýñçí êáé Íßêïí ÖôÝñçí ôïí ïðïßïí åäéüñéóåí åí ôáõôþ êáé åéñçíïäßêçí.
Ç óõóôáèåßóá áýôç äçìïãåñïíôßá åêáôÝâç åéò ôï ÷ùñßïí ÖôÝñç
ïíïìáæüìåíïí, üðïõ åêôåëïýóå ôá äçìïãåñïíôéáêÜ ÷ñÝç. Êáé ç äéêáéïäïóßá
ôçò åêôåßíåôï åéò üëá ôá âëá÷ï÷þñéá, ðïëéôï÷þñéá êáé êÜìðïí ðÝñáí ôïõ
ðïôáìïý Âßóôñéôæá êáé åðÜíùèåí ôïõ Óôåíïý ðñïò ôï äõôéêüí.
Áõôüí ôïí ÷åéìþíá ïé Ýíäïí ôçò ÕðÜôçò åõñéóêüìåíïé Ïèùìáíïß çèÝëçóáí
íá ðùëÞóïõí ôá åðÜíùèåí ôïõ Óôåíïý ÷åéìåñéíÜ ëåéâÜäéá ôùí. Ç
äçìïãåñïíôßá Ýðåéóåí; ôïõò ðïéìÝíáò ðñïò ôïõò ïðïßïõò ôá åðþëçóáí ïé
Ïèùìáíïß íá ôá âïóêÞóïõí êáé ôá âüóêçóáí ïé êÜôïéêïé ôùí åëåõèÝñùí

÷ùñßùí êáôÜ äéáíïìÞí ôçò äçìïãåñïíôßáò.
Åéò ôï 1829 Ýôïò ôá ðåäéíÜ ÷ùñßá ôá ðÝñáí ôçò Âßóôñéôæáò êáé åðÜíùèåí
ôïõ Óôåíïý äåí Ýóðåéñáí åðåéäÞ êáé ïé êÜôïéêïé Þôïí öåõãÜôïé ùò åññÝèç
ðñïò äå ôá 1830 ðåñß ôïí Áðñßëéï åêáôÝâçóáí êáé Ýóðåéñáí ìüíïí
êáëáìðüêéá ôùí ïðïßùí ï Ýããõïò êáé åðéêáñðßáò öüñïò åðùëÞèç ðáñÜ ôïõ
äéïéêçôïý ê. ÐÝñâáëç ðñïò ôïõò êáôïßêïõò äéá ëïãáñéáóìüí (;) ôçò
êõâåñíÞóåùò ãñüóéá ôïýñêéêá 24.500 êáé ïé Ïèùìáíïß äåí Ýëáâáí ìçäüëùò
ìåôï÷Þí. ¿óôå áðü ôá 1828 Ýùò ôçò óÞìåñïí ôá åéñçìÝíá ÷ùñßá ðÝñáí ôçò
Âßóôñéôæáò êáé åðÜíùèåí ôïõ Óôåíïý Þôïí êáé åßíáé ðÜíôïôå õðü ôçí êáôï÷Þí
êáé åîïõóßáí ôçò ÅëëçíéêÞò êõâåñíÞóåùò.
Ðåñé äå ôùí æåõãïëáôßùí ôïõ ÁóëÜíìðåãç õéïý ôïõ Ìïõ÷ïõñäÜñ
Ìïõ÷áìÝô Ðïýíôæá ïíïìáæüìåíá Âáñõìðüðé, ÆÝëé êáé Óïöïý êåßìåíá êáôÜ
ôçí áñéóôåñÜ ü÷èç ôïõ Óðåñ÷åéïý êáé ôï Þìéóõ áõôïý æåõãïëáôßïõ ÁãÜ
ïíïìáæïìÝíïõ êåéìÝíïõ ðñïò ôçí äåîéÜí ü÷èç ôïõ Óðåñ÷åéïý åéò ôáò áñ÷Üò
ôïõ 1830 êáôÜ ÌÜñôéïí åóôÜëç ðáñÜ ôïõ ÓáôñáôæÜì Êéïõôá÷Þ êÜðïéïò Óáëß÷
ÁãÜò. Áíåøéüò ôïõ Áíá÷ôÜñáãá ôïõ Êéïõôá÷Þ, äéá íá êáôáãñÜøåé ôá
æåõãïëáôßá ôáýôá ùò éìëéÜêéá êáé ìÜëéóôá öéëéêþò åõãÞêáí ïìïý ìå ôïí
Óáëß÷ìðåãç (ð….;) åêáôÝâç êáé ï ÁèáíÜóéïò ÔæïõêáëÜò áðü ôï ãõöôï÷þñé
êáé ðåñéÞëèïí êáé ôá ïíüìáóáí äéá éìëéÜêéá ðëçí åðåéäÞ êáé ôá Þâñáí õðü
ôçí åîïõóßáí ôçò ÅëëçíéêÞò êõâåñíÞóåùò áíå÷þñçóáí ÷ùñßò íá åéðïýí ôé
ðåñéóóüôåñïí. Êáèþò ôï ïìïëïãåß êáé ï Ïèùìáíüò ×áëÞëáãáò ÌïõóÜãáò,
ôïõ ïðïßïõ ç åîïìïëüãçóéò åðÝìöèç ðñïò ôçí åðß ôùí ïéêïíïìéêþí ÂáóéëéêÞí
Ãñáììáôåßáí ôçò Åðéêñáôåßáò óõíïäåõïìÝíç ìå ôçí õð´áñéèì. 1491/10
Éáíïõáñßïõ áíáöïñÜí ôçò Åöïñßáò Öèéþôéäïò. ¼óá Üëëá Ýããñáöá
áíáöïñÜò ôùí êáôïßêùí ðåñß ôïõ áíôéêåéìÝíïõ ôïýôïõ êáé Üëëá ôïéáýôá
åðÝìöèçóáí ðñïò ôçí åðß ôùí ïéêïíïìéêþí Â(áóéëéêÞí) Ãñáììáôåßáí äéá ôçò
ÃåíéêÞò Åöïñßáò áðü ôá 1833. Êáé Üëëá åðßóçìá åäþ äåí õðÜñ÷ïõí. Ìå êÜèå
ëåðôïìÝñåéáí ðëçñïöïñßáí ç åðéôñïðÞ äýíáôáé íá ôçí ëÜâç áðü ôïí ôüôå
äéïéêçôÞí ÐÝñâáëçí êáé áðü ôïõò ôüôå äçìïãÝñïíôåò Ãáñäßêçí, ×ñ. ÔæéÜðçí,
ÉùÜííçí, ÉùÜííçí Æõãïýñçí êáé Íßêïí ÖôÝñçí.
Ðåñß äå ôùí ÷ùñßùí ôçò ðñüôåñïí åðáñ÷ßáò Æçôïõíßïõ ôùí êåéìÝíùí êáôÜ
ôçí äåîéÜí ü÷èçí ôïõ Óðåñ÷åéïý áõôÜ áð´ áñ÷Þò ôçò åðáíáóôÜóåùò åñÞìùóáí
êáé äåí Þôïí åéò áõôÜ êÜôïéêïé Ýùò ôçò åëåýóåùò ôïõ ÊõâåñíÞôïõ áðü ôï 1828.
¼ôé åóôÜëçóáí ùò ÷éëéáñ÷ßáé åéò ôáò Èåñìïðýëáò åäéïñßóèç ùò Ýêôáêôïò
åðßôñïðïò åéò ÓÜëùíá ï ê. Êùí. ÌåôáîÜò êáé åóýóôçóåí åðáñ÷éáêÞí
äçìïãåñïíôßáí ôïõ Æçôïõíßïõ ôüôå Üñ÷éóáí íá óõíÜæïíôáé (ïé êÜôïéêïé ôùí
ðåäéíþí ÷ùñßùí) êáé Ýêôïôå ïé Ïèùìáíïß äåí áðåñíïýóáí ðëÝïí äåîéÜí
ðÝñáí ôïõ Óðåñ÷åéïý ðïôáìïý êáé ôá åéóïäÞìáôá üëá åëáìâÜíïíôï áðü ôçí
ÅëëçíéêÞí ÊõâÝñíçóéí ìÝ÷ñé ôçò óÞìåñïí.
Ðåñéóôáôéêþôåñïí ôïéáýôáò ðåñß Æçôïõíßïõ ðëçñïöïñßáò ç åðéôñïðÞ áýôç
äýíáôáé íá ëÜâç ðÜñÜ ôïõ ôüôå åêôÜêôïõ åðéôñüðïõ Óáëþíùí ê. Êùí. ÌåôáîÜ
êáé ðáñÜ ôïõ äéïéêçôïý Ãñçãïñßïõ ÐÝñâáëç êáé ðáñÜ ôçò åðáñ÷éáêÞò
äçìïãåñïíôßáò Æçôïõíßïõ Áíáãíþóôçí Ðáðáëåîüðïõëïí åê Óôõëßäïò êáé
ÁèáíÜóéïí Ôæßêáí áðü ÊïìðïôÜäùí.
Äåí áðÜíôçóåí áìÝóùò ç Åöïñßá åðåéäÞ üôáí Ýëáâåí ôçí äéáôáãÞí ôçò
åõñßóêåôï Ýîù åéò ôá ÷ùñßá äéá ôçí êáôáìÝôñçóéí ôùí ðïéìíßùí êáé (ôá
óôïé÷åßá;) äåí çäýíáôï íá Ý÷åé ìáæß ôçò. ¼èåí ðáñáêáëþ íá Ý÷åé ôçí
óõããíþìçí ðáñ´áõôÞò.
Ï ¸öïñïò
ÉåñïìíÞìùí
ÅðåîçãçìáôéêÝò óçìåéþóåéò:
Áõôü ôï ÷åéñüãñáöï Ýããñáöï, ðïõ áíáöÝñåôáé óôç óåëßäá 242 ôùí
Ðñáêôéêþí, âñÝèçêå áðü ôïí ÃéÜííç ÌáêñÞ óôá ÃåíéêÜ Áñ÷åßá ôïõ
ÊñÜôïõò, öÜêåëïò 78-79, áñ. åããñÜöïõ 64, (ÐñáêôéêÜ ôçò ÌéêôÞò ÅðéôñïðÞò,
Â´ ÊôÞìáôá Öèéþôéäáò). ÖùôïôõðÞèçêå êáé ... áðïêñõðôïãñáöÞèçêå áðü ôïí
ßäéï.
(Öåâñïõáñßïõ): Ôá åíôüò ðáñåíèÝóåùò ìå ðëÜãéá ãñÜììáôá åßíáé
åðåîçãÞóåéò ôïõ áíôéãñáöÝá.
(...;) : ÄõóáíÜãíùóôï.
âãÞêáí (;) : ÄõóáíÜãíùóôï áëëÜ ìÜëëïí üðùò ðáñáôßèåôáé.
×ÏÑÇÃÏÉ
ÔÏÕ 2ïõ ÓÕÍÅÄÑÉÏÕ ÖÈÉÙÔÉÊÇÓ ÉÓÔÏÑÉÁÓ
CHIPITA INTERNATIONAL
ÁÖÏÉ ÁÍÔÆÏÕËÇ Á.Å., ÕäñáõëéêÜ - Åßäç õãéåéíÞò
«ÂÉÂËÉÁÃÏÑÁ», Óðýñïò ÌðÝôóçò
ÂÉÂËÉÏÐÙËÅÉÏ «ÊÅÍÔÑÉ», Æ & Á. Öýêáò
ÂÉÂËÉÏÐÙËÅÉÏ «ËÕ×ÍÁÑÉ», ÃéÜííçò ÊáæÜóçò
ÂÉÂËÉÏÐÙËÅÉÏ «ÏÉÙÍÏÓ», ÃéÜííçò Êïýôñáò
ÂÉÂËÉÏÐÙËÅÉÏ Íßêïõ Óïöéáíïý
ÂÉÂËÉÏÐÙËÅÉÏ «ÓÔÏÁ», Åõèõìßá Äçì. ÊáêÜâá
ÃáëÜíçò ×ñßóôïò, Ìç÷áíïëüãïò- Ìç÷áíéêüò
Ãåùñãáêüðïõëïò ÅëåõèÝñéïò, ËïãéóôÞò
ÊáñáíáóôÜóçò Áðïóôüëçò, Äçìïôéêüò Óýìâïõëïò
ÊñéêÝëëá ÂáóéëéêÞ, Çëåêôñïëüãïò - Ìç÷áíéêüò
ÐáëéáëÝîçò Çëßáò, Äçìïôéêüò Óýìâïõëïò
ÐÑÁÊÔÏÑÅÉÏ ÐÑÏ-ÐÏ, Ãéþôá Æáëþñá
ÅÍÙÓÇ ËÅÉÔÏÕÑÃÙÍ ÌÅÓÇÓ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÖÈ/ÄÁÓ
ÓÕËËÏÃÏÓ ÄÁÓÊÁËÙÍ & ÍÇÐÉÁÃÙÃÙÍ ÖÈ/ÄÁÓ
ÓÕËËÏÃÏÓ ÓÕÍÔÁÎÉÏÕ×ÙÍ ÄÇÌÏÓÉÙÍ ÕÐÁËËÇËÙÍ ÖÈ/ÄÁÓ
ÓÕËËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÏÓ «Ï ÁÃÉÏÓ ÌÁÑÊÏÓ» Ó.Ó. ËÉÁÍ/ÄÉÏÕ
ÓÕËËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÏÓ ÍÅÁÓ ÂÑÁ×ÁÓ
ÓÕËËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÏÓ ÓÔÁÕÑÏÕ
ÖÁÑÌÁÊÁÐÏÈÇÊÇ ËÁÌÉÁÓ, ÊÜéëáò Á.Å.
ÖÁÑÌÁÊÅÉÏ, ÊáëÝìç Áéêáôåñßíç
Ï ÖÏÕÑÍÏÓ ÓÔÏ ÓÔÁÈÌÏ, Ã. ÃéáííáêÜêçò - Ì. ÊáñáíáóôÜóç Ï.Å.
ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÏ «ÈÅÔÉÊÏ», È. ÌáêáñÝò
ÊÅÍÔÑÏ ÅÕÑÙÐÁÚÊÙÍ ÃËÙÓÓÙÍ, Ðåëáãßá Èåï÷Üñç
ÊÅÍÔÑÏ ÎÅÍÙÍ ÃËÙÓÓÙÍ ÄáâáíÝëëïò
ÊÅÍÔÑÏ ÎÅÍÙÍ ÃËÙÓÓÙÍ, Ôóéããïýäç Áéêáôåñßíç
ÖÑÏÍÔÉÓÔÇÑÉÁ «ÓÔÅÖÁÍÇ», ÂåããÝëçò & Ðáíáãéþôçò ÓôåöáíÞò
ÕÉÏÉ ÐÅÑÉÊËÇ ÌÐËÅÍÔÆÁ, ÔæÜìéá - Êñýóôáëëá - ×ñþìáôá - ÓéäçñéêÜ
ÐÁÐ PRESS, Áöïé Ó. Ðáðáèáíáóßïõ Ï.Å.
×ÏÑÇÃÏÓ ÅÐÉÊÏÉÍÙÍÉÁÓ: ÔÇËÅÏÑÁÓÇ «ÅÍÁ»

2ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2ïõ ÓÕÍÅÄÑÉÏÕ ÖÈÉÙÔÉÊÇÓ ÉÓÔÏÑÉÁÓ

(Éóôïñßá - Áñ÷áéïëïãßá - Ëáïãñáößá)

Ðñüåäñïò: Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò, ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí

ÔéìçôéêÞ ÏñãáíùôéêÞ ÅðéôñïðÞ:

Ìçôñïðïëßôçò Öèéþôéäïò, ê.ê. Íéêüëáïò

Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôïõ Ðíåõìáôéêïý ÊÝíôñïõ Óôáõñïý:

Ðñüåäñïò: Ãåþñãéïò ÊïôñùíéÜò, ÄÞìáñ÷ïò ËáìéÝùí

Óýíèåóç åîþöõëëïõ: ÌðÜìðçò ÔóÝëïò

Ô ï 2ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôï Óõíåäñéáêü

Ôï ðñüãñáììá ôïõ óõíåäñßïõ åß÷å ùò åîÞò:

ÓÁÂÂÁÔÏ 20 ÓÅÐÔÅÌÂÑÉÏÕ 2003

08.15 - 09.00 ÐñïóÝëåõóç óõíÝäñùí

1ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: ÃéÜííçò ÌáêñÞò - Çëßáò ÐáëéáëÝîçò)

09.00 - 09.30 ¸íáñîç åñãáóéþí óõíåäñßïõ - ×áéñåôéóìïß

2ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: Çëßáò ÐáëéáëÝîçò - ×ñßóôïò ÃáëÜíçò)

11.45 - 12.00 Óôáìïýäç Áéêáôåñßíç

12.00 - 12.15 Äåëçìðïýñáò ×ñÞóôïò

3ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: ×ñßóôïò ÃáëÜíçò - Ãåþñãéïò ÓáêêÜò)

17.30 - 17.45 ÆÞóçò Êþóôáò

ÊÕÑÉÁÊÇ 21 ÓÅÐÔÅÌÂÑÉÏÕ 2003

4ç óõíåäñßáóç (ðñïåäñåßï: ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò - Ãåþñãéïò ÓáêêÜò)

10.30 - 10.45 ÐïëõìÝñïõ Ðüðç

12.00 - 12.30 ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò

12.30 - 13.00 ÊñéôéêÞ ôïõ óõíåäñßïõ - óõìðåñÜóìáôá

13.00 - 13.15 ÁðïíïìÞ ôéìçôéêþí ðëáêåôþí óôïõò åéóçãçôÝò

Ôï ðñüãñáììá ôçñÞèçêå ìå ðëÞñç áêñßâåéá êáé óõíÝðåéá.

Ç ïñãáíùôéêÞ åðéôñïðÞ ôïõ óõíåäñßïõ áðïôåëïýíôáí:

Óôçí åíáñêôÞñéá óõíåäñßáóç ðáñÝóôçóáí åêðñüóùðïé ôùí åêêëçóéáóôéêþí,

ôïõ óõíåäñßïõ üðïõ áðçýèõíáí ÷áéñåôéóìü.

Ôï 3ï ÓõíÝäñéï ÖèéùôéêÞò Éóôïñßáò ïñßóôçêå ãéá ôéò 4, 5 êáé 6 Íïåìâñßïõ 2005.

ÉùÜííçò ÌáêñÞò - ÁíáóôÜóéïò ÊáñáíáóôÜóçò

ÅñùôÞóåéò - áðáíôÞóåéò - áðüøåéò

T ï 168/7 ð.X. ç YðÜôç, ðñùôåýïõóá ôçò Aéíßäïò êáé ôï âïñåéüôåñï

ðéèáíüí íá áíÞêå êáé ï íåïáðïêáëõöèåßò ôÜöïò óå ìßá Üãíùóôç ìÝ÷ñé

óôéãìÞò- êôßóìá ôïõ ôÝëïõò

H ïðÞ óôçí âüñåéá üøç ôçò ïñïöÞò äåí áðïêëåßåôáé íá óõíäÝåôáé ìå

ðñüóïøçò) ôïõ êôéóôïý, êáìáñïóêåðïýò ôÜöïõ.

ðáñïõóéÜæåé óôï åóùôåñéêü

åßíáé åõ÷åñÞò ç áíáãíþñéóç ôïõ êïñõöáßïõ ëßèïõ, ôïõ áñ÷áßïõ "ïöèáëìïý".

ð.X)29 êáé óå æåýãïò ôÝôïéùí

29. ÐÝôóáò ü.á. óçì. 5, 235-236 Ó÷. 1, 240 Ó÷. 4.

Ó÷. 3. Oé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý

Ó÷. 4. Oé êôéóôïß, êáìáñïóêåðåßò ôÜöïé óôçí êïéëÜäá ôïõ Óðåñ÷åéïý

ìå êëßíåò åêáôÝñùèåí ôïõ äéáäñüìïõ ôïõ èáëÜìïõ.

óõæõãéêü æåýãïò41. Oé áëëåðÜëëçëïé üìùò åíôáöéáóìïß óôïõò äéäýìïõò

ôÜîç êáé ü÷é ìüíïí ÷þñïé ôáöÞò Máêåäüíùí46 Þ öéëïìáêåäüíùí

êôÝñéóìá, ìßá ìéêñÞ ÷Üëêéíç óðáèïìÞëç (spatula), áðü ôç N. êëßíç

ðüëåéò60 äåí áðïêëåßåôáé íá õðÞñ÷áí äïñõöïñéêÝò êþìåò óôçí äéêáéïäïóßá

60. RE 9A (1914) 237 ë. ^H ^YðÜôá [F. Stahlin].

¼ ôé ïé Á÷áéïß åîüñìçóáí ðáíóôñáôéÜ êáôÜ ôçò Ôñïßáò åßíáé ãåãïíüò

Áéöíéäéáóìüò ôùí Ôñùþí, ç áíßåñç ðñÜîç ôïõ Áßáíôá

Ç ÁèçíÜ åêäéêåßôáé, ï Ðïóåéäþíáò ôéìùñåß

Áðü ôï ôßìçìá ôùí Ëïêñþí óôï öüñï áßìáôïò ôùí Áèçíáßùí

Ï Äßùí êáôáëïãßæåé ðñüèåóç…

Ç èÝóç ôùí åìðüëåìùí

ðñáãìáôéêüôçôá, äçëáäÞ ôï Üäïîï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ ðïõ äåí áíáöÝñåôáé

Ï íéêçôÞò áîéïðïéåß ôç íßêç

Ïõáß ôïéò çôôçìÝíïéò!

Ôé óõíÝâç üìùò óôç ìõêçíáúêÞ ÅëëÜäá ìåôÜ ôá ÔñùéêÜ; Ïé çãÝôåò

Åß÷å äßêéï ï êáèçãçôÞò...

Ó ôá íïôéïäõôéêÜ óýíïñá ôïõ íïìïý Öèéþôéäáò, áíÜìåóá óôï Âåëïý÷é êáé

áðüêñçìíç ðëáãéÜ ôïõ Âåëïõ÷éïý, óôá âñÜ÷éá ôçò ïðïßáò öáßíåôáé ùò ôá

ìáêñü÷ñïíï ôïõñêéêü æõãü.

Ï Ëáìéáêüò ðüëåìïò, äåí Ý÷åé áíáäåé÷èåß óôçí äéÜóôáóç ðïõ ôïõ