Ya flfla

as›n
Gökbilim
‹lkö¤retim ö¤rencileri için...
 Haz›rlayan: Tu¤ba Can
Grafik Tasar›m: Hülya Y›lmazcan
Gökbilim denince akl›na neler geliyor, kutu lar› n
içine yaz.

Peki, gökbilimle
u¤raflanlara ne denir?
1
 Y›ld›zlar›n Alt›nda
Bulutsuz, karanl›k bir gecede gökyüzüne bak,
neler görüyorsun? Gördüklerini afla¤›ya çiz ya
da yaz.

2
Gökyüzüne b ak›nca y›ld›zlar birer nokta gibi
görünürler. Asl›nda y›ld›zlar dev boyutlardad›r.
Y›ld›zlar, çekirde¤inde tepkimeler olan böylece
›s› ve ›fl›k üreten çok s›cak gaz toplar›d›r.
Gezegenimizi ›s›tan ve ayd›nlatan Günefl de bir
y›ld›zd›r. Hem de bize en yak›n y›ld›z!

Günefl, bizden 150

milyon kilometre
uzakl›ktad›r. Peki, neden
gökyüzündeki di¤er
y›ld›zlar Günefl’ten çok
daha küçük görünür?

Sence y›ld›zlar›n flekli

nedir? Buraya bir y›ld›z
çizer misin?
3
 Gökyüzündeki y›ld›zlar bize ayn› uzakl›kta gibi
görünürler! Ancak, gezegenimize en yak›n ikinci
y›ld›z›n yaklafl›k 40 trilyon kilometre uzakl›kta
oldu¤u düflünülecek olursa y›ld›zlar›n ayn›
uzakl›kta olmad›klar› anlafl›labilir.

Y›ld›zlar›n uzakl›klar›n› trilyonlarca kilometreyle söyle-

mek yerine gökbilimciler “›fl›k y›l›” denilen bir uzunluk
ölçüsü birimi gelifltirmifller. Bir ›fl›k y›l›, yaklafl›k 10
trilyon kilometredir. Afla¤›da baz› y›ld›zlar›n gezegeni-
mize olan uzakl›klar› yaklafl›k olarak verilmifltir.
Bunlar›n birimini ›fl›k y›l›na çevir.

Y›ld›z›n ad› Uzakl›¤› (km) fl›k y›l›)

Uzakl›¤› (›fl›
Kapella 41 trilyon
Sirius 90 trilyon
Vega 250 trilyon
Aldebaran 600 trilyon
Kanopus 740 trilyon
Hadar 3200 trilyon
Kutupy›ld›z› 4200 trilyon
Rigel 8150 trilyon

4
 Gökbilimciler, y›ld›zlar›n renklerini de araflfltt›r›rlar.
Y›ld›zlar ilk bak›flta beyaz renkte görünebilir. Ancak,
çok karanl›kta onlara dikkatlice bakarsan baz›lar›n›n
k›rm›z›, baz›lar›n›n sar›, baz›lar›n›n da mavi renkte
oldu¤unu görürsün. Bu renkler,
y›ld›zlar›n s›cakl›¤›n› gösterir.

Mavi y›ld›zlar
çok ama çok
s›cakt›r. Beyaz
y›ld›zlar çok
s›cakt›r. Sar› y›ld›zlar
daha s›cakt›r.
K›rm›z› y›ld›zlar
s›cakt›r.
Günefl’in s›cakl›¤›, s›cak
y›ld›zlarla çok s›cak y›ld›zlar
aras›ndad›r. Bu durumda Günefl
ne renktir?

Gökyüzündeki
baz› y›ld›zlar›n daha parlak olduk-
lar›n› fark ettin mi? Baz› y›ld›zlar parlakt›r,
çünkü çok s›cakt›r. Baz› y›ld›zlar çok ama çok
büyük olduklar› için parlak görünür. Baz› y›ld›zlarsa gezegen-
imize yak›n olduklar› için parlak görünür.
5
 Tak›my›ld›zlar
Eski ça¤larda yaflayan insanlar, y›ld›zlar›n bir-
tak›m flekiller oluflturduklar›n› düflünmüfller ve
bunlara isimler vermifller. Böylece
tak›my›ld›zlar ortaya ç›km›fl. Afla¤›daki bul-
macada 16 tak›my›ld›z var. Haydi onlar› bul!
Ancak dikkat et, tak›my›ld›zlar sa¤dan sola,
soldan sa¤a, afla¤›dan yukar›, yukar›dan afla¤›
dizilmifl olabilir.
H A Y T Z E K R A G I Y N Y A I
B A T A E J D E R H A A K K Ö A
A L A B Ü J A Y C I Ç E A A J S
I A K P E R ‹ A H A N A I fi U Ö
K A R T A L A Y A Y A A ⁄ A A E
A T E J Y Ü Ç A L A B A B B A Ç
U Z P fi U L G R T A O A Y G I ‹
I U Z D K A I G L A Ç V C N S L
A ⁄ A I A K U Z E Y T A C I Y A
‹ U A C A E J Ö Z M A V C I T R
K K R A L fi N A R A B A C I V K
T K Ö B R T A L U J S B Ü K R A
A Ç G Y A Y P A N K L Y U N U S
C E H R A Z A A U U A A K L A N
I P P A ‹ C B Ü Y Ü K A Y I E Ç
K A L V C S A R A L Ç N A L S A
Akrep Arabac› Aslan Avc›
Baflak Büyükay› Çalg› Çoban
Ejderha Kartal Kral Kraliçe
Ku¤u Kuzey tac› Yay Yunus

6
Afla¤›da bir tak›my›ld›z var. Noktalar› birlefltir
ve hangi tak›my›ld›z oldu¤unu bul.

7
6
5
2 3 8
1 4

9
10

11 13
12 14

Gökyüzündeki
y›ld›zlar› birkaç saat
gözlemlersen hareket ettiklerini
görürsün. T›pk› Günefl gibi gökyüzünde
gördü¤ümüz y›ld›zlar da do¤udan do¤ar ve bat›dan
batarlar. Asl›nda bu bir yan›lsamad›r. Çünkü, hareket
eden Dünya’d›r. Dünya kendi çevresinde döner. 7
 Afla¤›daki tak›my›ld›zlar›n adlar›yla flekillerini
efllefltirebilir misin?

Aslan

Küçük Ay›

Ejderha

Kral

Kuzey Tac›

Kraliçe

Gökyüzüne bak›ld›¤›nda y›ld›zlar

birbirlerine çok yak›n görünebilir-
ler. Asl›nda, birbirlerinden çok
ama çok uzak olabilirler.

8
Kutupy›ld›z›
Kuzey yar›kürede sürekli ayn› yerde görünen bir
y›ld›z vard›r. Ayn› yerde görünür, çünkü
Dünya’n›n dönme ekseniyle neredeyse ayn›
do¤rultudad›r. Bu y›ld›za “Kutupy›ld›z›” denir.

Kutupy›ld›z›, yön
bulmak için kul- Kraliçe
lan›l›r; kuzeyi gös-
terir. Yerini bulmak Küçük Ay›
için önce Büyük
Ay› tak›my›ld›z› Kutupy›ld›z›
bulunur. Bu
tak›my›ld›z bir
cezveye benzer.
Cezvenin sa¤ Büyük Ay›
yan›ndaki iki y›ld›z
izlenirse kutup
y›ld›z›na ulafl›l›r.
Güney
yar›kürede kutup
y›ld›z›na benzer bir y›ld›z yoktur.
Ancak burada yaflayan insanlar yönlerini
bulmak için “Güney Haç›” ad› verilen bir
tak›my›ld›zdan yararlan›rlar.
9
 Afla¤›da kuzey yar›kürenin en parlak y›ld›zlar›
bulunuyor. Bunlar›, içinde bulunduklar›
tak›my›ld›zlarla efllefltirir misin?

Y›ld›zlar Tak›my›ld›zla
r

Arkturus Orion

Vega Bo¤a

Kapella Çoban

Procyon Aslan

Altair ‹kizler

Aldebaran Ku¤u

Polluks Küçük Köpek

Deneb Çalg›

Regulus Kartal

Bellatrix Arabac›

10
Gökyüzünde milyonlarca y›lld›zz var! Y›ld›zlar, bulutsu
denilen dev toz ve gaz bulutlar›ndan oluflur. Baz›
bulutsulardaki toz ve gaz bulutlar› s›k›fl›r. Bu, on bin-
lerce y›l sürer. Ard›ndan s›cak bir çekirdek oluflur. Bu
çekirdek, nükleer tepkimeler bafllayana kadar
›s›nd›kça ›s›n›r. Sonra da yeni bir y›ld›z do¤ar. Bir
y›ld›z›n nas›l do¤du¤unu afla¤›ya çizer misin?

Baz› y›ld›zlar›n
parlakl›¤›n›n zaman zaman
de¤iflti¤i görülür. Bu y›ld›zlara
“de¤iflken y›ld›zlar” ad› verilir.
11
 Bir Y›ld›z›n Yaflfla
am›

K›rm›z› dev

Y›ld›z

Y›ld›zlar›n enerjileri en sonunda

tükenir ve ölürler. Günefl büyük-
Günefl
büyüklü¤ündeki lü¤ündeki bir y›ld›z, ölürken
Bulutsu y›ld›zlar›n öyküsü genifller ve k›rm›z› bir renk al›r.
farkl›d›r. Bu aflamadaki y›ld›za “k›rm›z›
dev” denir.

Dev y›ld›z
Bir y›ld›z›n
yaflam› baz›
bulutsular›n Süper k›rm›z›
bulutlar›n›n
çökmesiyle
bafllar.

Günefl’den daha Dev y›ld›zlar da

büyük y›ld›zlar›n enerjileri tükenince “süper
öyküsü farkl›d›r. k›rm›z› devler”e dönüflürler.
Bundan sonra öykü
etkileyici hale gelir.

12
 Gezegenimsi
bulutsu
K›rm›z› devler d›fl katman-
lar›ndaki gaz› uzaya salarlar
ve “gezegenimsi bulutsular”
ortaya ç›kar.
Süpernova
Süper k›rm›z› devler,
“süpernova” denilen
büyük bir patlamayla
patlarlar.
Karadelik
Beyaz cüce
En sonundaysa geriye
“beyaz cüceler” kal›r. Beyaz
cüceler afl›r› derecede yo¤un
ve a¤›rd›rlar. Yavafl yavafl
so¤ur ve sönükleflirler.
Nötron y›ld›z›
Patlama sonunda,
beyaz cücelerden
bile daha yo¤un ve
a¤›r “nötron
y›ld›zlar›” ortaya
ç›kar.
Y›ld›z›n
kütlesi yeterince büyükse, patla-
ma sonunda çöken y›ld›z öyle
küçülür ki “karadelik” denilen
son derece yo¤un dipsiz kuyuya
dönüflür. 13
 Günefl Sistemi
Günefl, çevresinde bulunan tüm gökcisimlerine
“kütle çekimi” denilen bir çekme kuvveti
uygular. Bu nedenle Günefl’in
çevresinde gezegenler, bunlar›n
uydular›, cüce gezegenler, aster-
oitler ve kuyrukluy›ld›zlar Asteroid
bulunur. ‹flte Günefl ve çevresinde
belli bir yörüngede dolanan gök-
cisimlerin tümüne Günefl Sistemi
ad› verilir.

Günefl çevresinde dolanan gezegen-

Dünya
ler birbirlerinden farkl›d›r. Günefl’e
yak›n gezegenler küçük,
yo¤unluklar› fazla ve kayal›kt›r.
Bunlar, Merkür, Venüs, Dünya ve Mars
Mars’t›r. Jüpiter, Satürn, Uranüs
ve Neptün’se Günefl’e uzak geze-
genlerdir. Bunlar, daha büyüktür ve
kaya-metal bir çekirdek, gaz, buz ve
s›v›lardan oluflurlar.

Gezegenlerin ço¤u, çevrelerinde dönen Jüpiter

uydulara sahiptir. Dünya’n›n uydusu
Ay’d›r. Satürn’ünse tam 31 uydusu vard›r.
Gezegenlerin uydular› da Günefl çevresinde
döner mi, ne dersin?

14
Günefl Sistemi’ni boya ve
bu sistemin nas›l
olufltu¤unu afla¤›daki
sat›rlara yaz.

Merkür

Venüs
Kuyrukluy›ld›z
.......................................................
...........................................................
..............................................................
................................................................
...................................................................
.......................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
..................................................................................
........................................................................
..........................................................
.............................................
.................................
Satürn

Uranüs
Neptün 15
 Afla¤›da gezegenler kar›fl›k halde bulunuyor.
Bunlar› Günefl Sistemi’ndeki yerlerine yerlefltirir
misin?

Günefl

Venüs
Satürn

Dünya
Neptün

16
 Gezegenlerin yerleri ölçekli belirtilmemifltir!

Merkür
Jüpiter
Mars
Uranüs

Gezegenler
aras›nda gözünüz Plüton’u
arayabilir. Ancak, o art›k bir gezegen
de¤il. Uluslararas› Gökbilim Birli¤i’nin 24
A¤ustos 2006 tarihli karar›yla gezegen
s›n›fland›r›lmas›ndan ç›kar›ld› ve “cüce gezegen” olarak
s›n›fland›r›ld›. Günefl Sistemi’nde Plüton d›fl›nda Ceres ve Eris de
cüce gezegen olarak kabul ediliyor. 17
 Günefl
Günefl, orta büyüklükte bir y›ld›zd›r. Bu büyüklükteki
y›ld›zlar›n ömürleri yaklafl›k 10.000 milyon y›ld›r.
Günefl’in enerjisi tepkimelerden, yani hidrojen atom-
lar›n›n parçalanarak helyuma dönüflmesinden kay-
naklan›r. Bu enerji Dünya’m›z› ›s›t›r ve ayd›nlat›r.
Günefl’in merkezindeki bölgeye
“çekirdek” denir. Burada s›cakl›k,
15 milyon derecenin üzerin-
dedir. Çekirde¤i “›fl›n›m”
bölgesi çevreler.
Çekirdekte üretilen ›s›,
dalgalar halinde burada
yay›l›r. Günefl’in enerjisi
“tafl›n›m” bölgesinden
yüzeye tafl›n›r. Hareket
eden gazlardan oluflan en
d›fl bölgeyse ›fl›kküredir.

Günefl’in yüzeyinde “günefl

lekeleri” denilen, çevrelerine
göre daha so¤uk bölgeler
vard›r. Günefl lekerinin üzerinde
günefl parlamalar› olur. Günefl parla- Günefl’i
malar› sonucu oluflan ›fl›n›m yeryüzüne boyar
ulafl›r ve kutup bölgelerinde kutup ›fl›¤› m›s›n?
denilen etkileyici görünümün ortaya
ç›kmas›na yol açar.
18
Ay, tam olarak Dünya ve Günefl aras›nda
kald›¤›nda, elbette di¤er baz› özel koflullarla bir-
likte “Günefl tutulmas›” gerçekleflir. Bunun nas›l
oldu¤unu afla¤› çiz.

Ay, Dünya’dan 400

kat küçüktür. Peki nas›l olur da tutulma
s›ras›nda Günefl ›fl›¤›n›n Dünya’ya
ulaflmas›n› önler?

Günefl’e asla ç›plak gözle bak›lmaz.

Bir anl›k bak›fl bile gözlere zarar verebilir.

19
 Merkür
Merkür, çok küçük bir gezegendir. Üstelik
Günefl’e en yak›n gezegen oldu¤u için hem çok
s›cakt›r hem de daha k›sa bir yörüngeye
sahiptir.

Gezegen Dedektifi
Merkür’ü daha iyi
keflfetmek için afla¤›daki
sorular› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›
neler oluflturur?

2. Günefl çevresinde
kaç Dünya gününde
dolan›r?

3. Kendi çevresinde kaç

Dünya gününde döner?
Merkür’ü
boyar
m›s›n?

20
4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Merkür’ün en ilginç özelli¤i

nedir?

Merkür’de gündüz s›cakl›k 427

derece olabilir. Geceyse s›cakl›k -183
dereceye inebilir.
21
 Venüs

Venüs, Dünya’yla ayn› boyuttad›r. Günefl

›fl›nlar›n› yans›tan yo¤un sülfürik asit bulutlar›,
gezegende sera etkisi oluflturur ve s›cakl›¤›n
artmas›na yol açar. Gökyüzünde parlakl›¤›yla
onu kolayca ay›rt edebilirsiniz.
Gezegen Dedektifi
Venüs’ü daha iyi keflfet-
mek için afla¤›daki soru-
lar› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›
neler oluflturur?

2. Günefl çevresinde
kaç Dünya gününde
dolan›r?

3. Kendi çevresindeki kaç

Dünya gününde döner?
Venüs’ü
boyar
m›s›n?

22
4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Venüs’ün en ilginç özelli¤i

nedir?

Venüs’de s›cakl›k 480 dereceye

ç›kabilir.

23
 Dünya
Dünya, Günefl Sistemi’nde yaflam›n var oldu¤u
bilinen tek gezegendir. Bunda gezegenimizin
Günefl’e 150 milyon kilometre uzakl›kta
olmas›n›n da pay› vard›r.

Gezegen Dedektifi
Dünya’y› ne kadar
tan›yorsun? Afla¤›daki
sorular› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›
neler oluflturur?

2. Günefl çevresinde-
ki dolan›fl›n› kaç
günde tamamlar?

3. Kendi çevresindeki
dönüflünü kaç günde
Dünya’y›
tamamlar?
boyar
m›s›n?

24
4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Dünya’n›n en ilginç özelli¤i

nedir?

Sence gezegenimizde yaflam›n varol-

mas› için hangi uygun koflullar var?

25
 Dünya’n›n Uydusu Ay

Dünya’n›n tek bir uydusu vard›r. O da Ay’d›r.

Ay, Dünya’ya 384.400 kilometre uzakl›ktad›r.
Ay, Dünya’n›n dörtte biri büyüklü¤ündedir.

Dünya’n›n kütleçekimi nedeniyle

Ay, gezegenimizin çevresinde
dolan›r. Yine ayn› nedenle
Ay’›n kendi çevresinde
dönmesi ve Dünya
çevresinde dolanmas›
ayn› sürede
gerçekleflir. Bu da
Ay’›n hep ayn› yüzünü
görmemize yol açar.

Ay’›n nas›l olufltu, bu

konuda bir tahminde
bulun! Yandaki
kutuya tahminini
yaz.

26
 Ay, dolunay evresindeyken Dünya’n›n göl-
gesinin bir k›sm›ndan geçerse “Ay
tutulmas›”gerçekleflir. Bunun nas›l oldu¤unu
afla¤› çiz.

Gezegenimiz çevresinde
dolan›rken Günefl’e göre konumunun de¤iflimi Ay’›n
belirli evrelerde görünmesine neden olur. Bu evreler
yeniay, hilal, ilkdördün, dolunay, sondördün,
hilal ve tekrar yeniay fleklinde
birbirini izler.

Yeniay Dolunay
‹lkdördün Hilal

Hilal Sondördün
27
 Mars
Mars, gökyüzünde ç›plak gözle k›rm›z›ms›
rengiyle kolayca gözlemlenebilir. fiu an geze-
gende uzay araflt›rmalar› devam ediyor.
Gelecekte oraya bir yolculu¤un yap›lmas›yla
ilgili haz›rl›klar da sürüyor.

Gezegen Dedektifi
Mars’› daha iyi keflfet-
mek için afla¤›daki
sorular› yan›tla.

1. Gezegenin
yap›s›n› neler
oluflturur?

2. Günefl çevresinde
kaç Dünya gününde
dolan›r?

Mars’›
3. Kendi çevresindeki kaç Dünya boyar
gününde döner? m›s›n?

28
4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Mars’›n en ilginç özelli¤i

nedir?

Mars’ta bulunan
robotlar gezegenle ilgili
bilgi topluyorlar.
29
 Jüpiter
Jüpiter, Günefl Sistemi’nin en büyük
gezegeni. Gezegenin çok say›da
uydusu var. Bunlar aras›nda en
büyük olanlar›n adlar›: Ganimed, ‹o,
Kalisto ve Europa Ganimed
Gezegen Dedektifi Kalisto
Jüpiter’i daha iyi
keflfetmek için
‹o
afla¤›daki sorular›
yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›
neler oluflturur?

2. Günefl çevresinde
kaç Dünya gününde
dolan›r?

3. Kendi çevresindeki
kaç Dünya gününde
döner?

Jüpiter’i
boyar
m›s›n?
30
 4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

Europa

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Jüpiter’in en ilginç özelli¤i

nedir?

Jüpiter ve sonraki
gezegenler, hem büyük oranda
gazlardan olufltuklar› hem de büyük
olduklar› için “gaz devleri” olarak
adland›r›l›rlar. 31
 Satürn
Satürn, Günefl Sistemi’nin en büyük ikinci
gezegenidir. Gezegen, çevresindeki toz ve
buz parçalar›ndan oluflan halkalar› nedeniyle
“halkal› gezegen” olarak da adland›r›l›r.

Gezegen Dedektifi
Satürn’ü daha iyi keflfetmek için afla¤›daki
sorular› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n› neler

oluflturur?

2. Günefl çevresinde kaç Dünya

gününde dolan›r?

3. Kendi çevresinde kaç

Dünya gününde döner?

Satürn’ü
boyar
m›s›n?

32
 4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Satürn’ün en ilginç özelli¤i

nedir?

Uranüs ve Neptün
gezegenlerinin de çevrelerinde toz,
kaya ve buz parçalar›ndan oluflan hal-
kalar› vard›r.

33
 Uranüs
Uranüs, Günefl’in yörüngesinde oldukça yavafl
hareket eder. Öyle ki h›z›, saniyede yaklafl›k 7
kilometredir. Üstelik, ço¤u gezegen Günefl
çevresinde bir topaç gibi dolan›rken, Uranüs bir
f›ç› gibi yuvarlanmaktad›r.

Gezegen Dedektifi
Uranüs’ü daha iyi keflfet-
mek için afla¤›daki soru-
lar› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›
neler oluflturur?

2. Günefl çevresinde
kaç Dünya gününde
dolan›r?

3. Kendi çevresindeki kaç

Dünya gününde döner? Uranüs’ü
boyar
m›s›n?

34
4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Uranüs’ün en ilginç özelli¤i

nedir?

Gökbilimciler, Uranüs’ün
hâlâ keflfedilmeyi bekleyen uydular›
oldu¤unu söylüyorlar.

35
 Neptün
Neptün, Uranüs’ten daha küçük bir
gezegendir. Ç›plak gözle gözlemlenemez.
Ancak, teleskopla mavimsi bir daire olarak
görülebilir. Gezegene mavi rengi, atmosferinde
bulunan metan gaz› verir.

Gezegen Dedektifi
Neptün’ü daha iyi
keflfetmek için
afla¤›daki sorular›
yan›tla.

1. Gezegenin
yap›s›n› neler
oluflturur?

2. Günefl çevresinde
kaç Dünya gününde
dolan›r?

Neptün’ü
3. Kendi çevresindeki kaç Dünya boyar
gününde döner? m›s›n?

36
4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Neptün’ün en ilginç özelli¤i

nedir?

Uzay
araçalar› taraf›ndan
görüntülenen gezegende koyu
lekeler gözlemlenmifltir. Bunlar›n Dünya
büyüklü¤ünde fliddetli f›rt›nalar oldu¤u
düflünülmektedir.
37
 Asteoroit Nedir?
Asteroitler, büyük kaya ya da kaya ve metal
parçalar›d›r. ‹lk kez bir ‹talyan gökbilimci
taraf›ndan 1801 y›l›nda keflfedilmifllerdir.
Asteroitlerin ço¤u Mars ve Jüpiter aras›nda
“Asteoroit kufla¤›” denilen bir bölgede
bulunurlar. Onlar da Günefl
çevresinde dolan›rlar. Yanda
görülen Gaspra, bu kuflaktaki en
büyük asteroitlerden biridir. Bir
uçtan di¤erine uzunlu¤u 19
kilometredir. Resme dikkatle
bak. Üzerinde çukurlar görü-
yorsun. Bunlar nas›l oluflmufl Asteroi
olabilir, bu konuda ne
düflünüyorsun?

Meteoroid (Göktaflfl››) Nedir?

Meteoroidler, çok küçük uzay tozu parçac›klar›d›r.
Bunlar, kuyrukluy›ld›zlardan ya da asteroitlerden
parçalanm›fl olabilirler. Kimi zaman Dünya ve
meteoroidlerin yolu keflisir ve bunlar atmosfere gire-
rek yanarlar. Bu s›rada ›fl›k çizgisi halinde
hofl bir görünüm ortaya ç›kar. Peki
meteoroidler, Dünya’ya
düflebilir mi?
Meteroid

38
 Kuyrukluy›ld›z

id

Kuyrukluy›ld›z
Nedir?
Kuyrukluy›ld›zlar, kirli buz
toplar›d›r. Onlar da Günefl çevresinde
dolan›rlar. Ancak, kuyrukluy›ld›zlar›n yörüngeleri
çok genifltir. Öyle ki bir kuyruklu y›ld›z›n dolan›m›
binlerce y›l sürebilir. Bu arada düflün bakal›m,
kuyrukluy›ld›z›n kuyru¤u nas›l oluflur?

Günefl
Sistemi’nde asteroit,
meteoroid, kuyrukluy›ld›z gibi milyonlarca
gökcisminin, Günefl Sistemi’nin do¤umundan arta kalan
parçac›klar oldu¤u düflünülmektedir.
39
 Samanyolu
Dünya, Günefl Sistemi içinde yer al›yor. Peki
Günefl Sistemi nerede yer al›yor? Bu sorunun yan›t›
için karanl›k ve bulutsuz bir gecede gökyüzüne bir
daha bak›n. Ne kadar çok y›ld›z var de¤il mi?
Biliyor musunuz, asl›nda bu y›ld›zlar›n bile
ötesinde hayal etmesi olanaks›z büyüklükte bir
“dünya” var. Bu dünyaya “evren” deniyor. Evren,
gökcisimleri, uzay denilen boflluk ve enerjiden
olufluyor. Gökbilimciler, evrende
dev y›¤›nlarda bir araya
gelmifl milyarlarca
y›ld›zdan oluflan
gökadalar
oldu¤unu
keflfetmifller.
Günefl Sistemi
de bu
gökadalardan
birinde
bulunuyor.
Günefl
Sistemi’nin bulun-
du¤u gökadan›n Günefl
ad›, Samanyolu.

40
 Evrenin nas›l
olufltu¤unu merak ediyor
musun? “Büyük patlama”dan söz
edildi¤ini duydun mu? Evrenin nas›l olufltu¤unu
yukar›daki kutuya çizer misin?41
 Gökadalar
Gökbilimciler tam 15.000 milyon ›fl›k y›l›
uzakl›¤›ndaki gökadalar›n varl›¤›ndan söz ediyor-
lar. Anlayaca¤›n›z evrende milyonlarca gökada
var. Her gökada da milyarlarca y›ld›z var.

Eliptik
gökadalar›n
flekilleri yuvarlak ve
elips aras›nda Burada gökada
de¤iflir. çeflitleri tan›t›l›yor.
Bunlar› resimleriyle
efllefltirebilir misin?
Düzensiz
gökadalar›n
belirli bir flekilleri
yoktur.

Sarmal
gökadalar›n Çubuklu
y›ld›zlardan oluflan sarmal
parlak bir merkezi gökadalar›n çubu¤a
benzer bir merkezleri
ve k›vr›lan kollar›
ve bunun iki ucun-
vard›r. da birer kollar›
vard›r.

42
 Y›ld›zlar, gökadalar›n içinde kümeler halinde
bulunurlar. Bir kümedeki y›ld›zlar ayn› do¤rultu
ve h›zda hareket ederler. ‹ki tip y›ld›z kümesi
vard›r.

Aç›k kümeler, da¤›n›k halde

yay›lm›fl genç ve parlak
y›ld›zlardan oluflurlar.

Küresel kümeler, öbek

halinde toplanm›fl
y›ld›zlardan oluflur. Aç›k
kümelerden daha
büyüktürler.

Samanyolu’na
en yak›n gökadalar Büyük
ve Küçük Magellan Bulutlar›’d›r. Peki
kuzey yar›küreden ç›plak gözle görülebilen
Samanyolu’na en yak›n gökada hangisidir?
43
 Uzay› Keflflffetmek
‹nsano¤lu gökyüzünü hep merak etti ve
gözlemledi. O karanl›k bofllukta neler oldu¤unu
anlamak için gökyüzünü gözlemlemekle
yetinmedi, çeflitli aletler, araçlar gelifltirdi.

Bu bir optik
teleskop, ›fl›¤›
kullanarak görün-
tü oluflturur.

Bu bir radyo
teleskop.
Uzaydaki cisim-
lerin yayd›¤›
düflük radyo
sinyallerini
toplar.

44
Bu bir uzay
teleskopu.
Atmosfer,
görüflünü
engellemedi¤inden
çok daha uza¤›n
görülebilmesini
sa¤lar.

Bu bir uydu. Uydular,

bir gezegen ya da
y›ld›z›n yörünge-
sine girerler ve
uzaydan bilgi
toplarlar.

Gökbilimciler,
uzay›n derinliklerini daha iyi
görebilmek için dev teleskoplar kullan›rlar.
Bu teleskoplar› bar›nd›ran yap›lara “gözlemevi”denir.
Yukar›daki kutuya bir gözlemevi çizer misin?
45
 Uzaya Ǜkmak
Uzaya ç›kmak bir zamanlar düfltü. Ancak insan-
o¤lunun merak› ve gelifltirdi¤i bilim ve teknoloji
sayesinde uzaya insans›z araç göndermek, uzaya
ç›kmak, Ay’a ayak basmak, uzay istasyonlar›
kurmak, uzay mekikleri yapmak gerçek oldu.
Bakal›m sen bu konuda neler biliyorsun?

1. Uzaya
gönderilen in-
sans›z araçlara
ne ad verilir?
3. Uzaya ilk
ç›kan
astronotun ad›
nedir?

2. Astronot
nedir?
4. En son
insanl› Ay görevi
yapan uzay
arac›n›n ad›
nedir?

46
 5. Ay’a ilk
kez ayak basan
astronotun ad›
nedir? 6.
Kat› yak›tl›,
paraflütlerle denize
inebilen, yeniden kul-
lan›labilen uzay
araçalar›n›n ad›
nedir?

8. Kimler
astronot
olabilir?

7.
Astronotlar
uzay istasyo-
nunda ne kadar
kalabilirler?

47
 Uzayda E¤lence!
Bu oyunu iki kifli oynayabilirsiniz. Oyunun amac›,
noktalar› birlefltirerek kareler oluflturmak. Farkl›
renk kalemler kullan›n ve yapt›¤›n›z kareleri
oluflturdukça içine ad›n›z›n baflharfini yaz›n. Bofl
kareler 1, içinde Dünya olan kareler 2, içinde uydu
olan kareler 3 puan de¤erinde. ‹yi e¤lenceler...

48
Uzayda Bir Gün
Afla¤›da bir uydu var. Bu uydu, uzaydan
Dünya’n›n foto¤raflar›n› çekiyordu, ancak göre-
vi bitti. Bu uyduyu dünyaya indirin bakal›m...

49
 Uzayda Ne Yenir?
Astronotlar›n, uzayda sa¤l›kl› kalabilmeleri için
beslenmeleri önemli. Öyle bir uzay yeme¤i
haz›rlay›n ki, astronotlar›n bütün besin
gereksinimlerini karfl›las›n!

50
Uzay ‹stasyonunda Sorun Var?
Önemli bir görev için uzaya ç›kt›n›z. Ancak,
istasyonda önemli bir sorun var. Nedir bu sorun
ve nas›l çözersiniz?

51
 Benim Güzel Uzay Arkadaflfl››m
Bir uzay keflfinde yan›n›zda hangi hayvan›n
olmas›n› isterdiniz, neden?

52
Büyük Yolculuk!
Tarihi bir uzay yolculu¤una ç›k›yorsunuz.
Nereye gidiyorsunuz? Yolculu¤un amac›n›
aç›klay›n.

53
 Ay’da Yaflfla
am
Ay'da yaflamla ilgili afla¤›daki sorular›
yan›tlay›n.

Ay'da
basketbol Ay'da
oynamak kolay tuvaletini yap-
m› olur, zor mu? mak kolay m›
Neden? olur, zor mu?
Neden?

Ay'da
bitki yetifltirmek
kolay m› olur,
zor mu? Neden?

54
Uzay Çad›r› Tasarla!
Astronotlar›n, Ay keflif gezileri s›ras›nda içinde
kalabilecekleri bir "uzay çad›r›" tasarlad›¤›n›z›
düflünün. Televizyoncular, sizinle bu konuda
söylefli yap›yor. Sorular› yan›tlay›n.

Çad›r›n
Çad›r,
içine havay› nas›l
güçlü Ay rüzgâr-
sa¤l›yorsunuz?
lar›na nas›l
dayan›yor?

Uzay çad›r›n›
hangi
malzemelerden
yapt›n›z?

55
 Gökbilimle u¤raflmak ister misin? ‹stiyorsan
neler yapmay› planl›yorsun?

Örne¤in, okulunda
Gözlem fienli¤i yap›lmas› için
çal›flmalara bafllayabilirsin.

56