Świętokrzyski Matematyczny Maraton Maturalny — Politechnika Świętokrzyska

Fundacja im. Jerzego Zaremby — Fundacja Św. Marcina Patria et Misericordia

WSM1: wzory skróconego mnożenia 1
W pracy studiujemy wzory skróconego mnożenia:
(1) a2 − b2 = (a − b)(a + b) różnica kwadratów
(2) (a + b)2 = a2 + 2ab + b2 kwadrat sumy
(3) (a − b)2 = a2 − 2ab + b2 kwadrat różnicy
Geometryczne wyprowadzenie wzoru (1) na różnicę kwadratów i wzoru (2) na kwadrat sumy podał już Euklides w dziele „elementy” (ok. 300 lat przed
Chr.). Poniżej przedstawione są przykładowe uzasadnienia geometryczne tych wzorów. Uzasadnienie wzoru (3) na kwadrat różnicy jest poleceniem
w zadaniu 1.40. Starożytni Grecy nie przekształcali wyrażeń algebraicznych, tak jak to robimy dzisiaj. Dlatego ich geometryczne rozważania różnią się
od dzisiejszych wyprowadzeń algebraicznych (zadanie 1.41). Jednak studiowanie wyprowadzeń geometrycznych tych wzorów może być wartościowym
ćwiczeniem ułatwiającym ich zapamiętanie. Wzory skróconego mnożenia dostarczają ilustracji zjawiska, że na obiekty matematyczne można spojrzeć
z dwóch perspektyw: geometrycznej – przestrzennej i algebraicznej – czasowej (praca OBL).
Przykład 1 Uzasadnimy wzór (1) na różnicę kwadratów przy założeniu 1.41 Wyprowadź wzory stosując algebraiczne własności działań.
a > b > 0. Z kwadratu o boku a i polu a2 usuwamy (w prawym dolnym (I) Wzór (1) na różnicę kwadratów.
narożniku) kwadrat o boku b i polu b2 (rys.1). Otrzymana figura jest sześ-
(II) Wzór (2) na kwadrat sumy.
ciokątem wklęsłym o polu a2 − b2 . Przedłużając poziomy bok sześciokąta
o długości b, odcinamy od niego prostokąt o podstawie a−b i wysokości b. Od- (III) Wzór (3) na kwadrat różnicy.
cięty prostokąt odbijamy symetrycznie, tak aby kierunek poziomy zamienił
(IV) Wzór (ab)2 = a2 b2 na kwadrat iloczynu.
się z poziomym i odwrotnie. Następnie doklejamy przekształcony prostokąt
z prawej strony pozostałego po odcięciu prostokąta o podstawie a i wysokości Wpisywanie odpowiedzi w systemie Do punktów (I), (II), (III), (IV)
a − b (rys.2). W rezultacie otrzymujemy prostokąt o podstawie a + b oraz odpowiadamy t lub n na trzy pytania dotyczące wyprowadzenia wzoru
wysokości a − b. Zatem a2 − b2 = (a + b)(a − b). tworząc kod odpowiedzi. (a) Czy korzysta się z przemienności mnożenia?
(b) Czy po redukcji pewnych dwóch wyrazów otrzymano zero? (c) Czy ko-
a a b a b rzysta się z rozdzielności mnożenia względem dodawania? Kod ma trzy litery
(np. ntn) zgodnie z kolejnością pytań. Spr. Łącznie cztery kody mają 8t,4n.
a−b a−b a a2 ab HIPOTEZA Pewien sposób nauczania wzoru (IV) z zadania 1.41 może
„psychologicznie” utrudniać poprawne zapamiętywanie wzorów skróconego
b ((
mnożenia. Zdarza się, że ktoś stosuje błędne wzory ( (a ( (2(
+ b) =(a2 + b2 lub
b2
b b ab 2 2 ( (2
(a (
( − b)
(( = a − b . Powodem może być to, że taka osoba uczyła się wzoru
(
a−b (IV) na kwadrat iloczynu z użyciem „kropki” (a · b)2 = a2 · b2 . W niek-
rys. 1 rys. 2 rys. 3 tórych opracowaniach kropki są dodatkowo powiększane: np.„•”. Może się
zdarzyć, że ta nadmiernie akcentowana kropka pozostawia w pamięci „czarne
Przykład 2 Uzasadnimy wzór (2) na kwadrat sumy zakładając: a > 0, b > 0. miejsce”, w które wpadają inne działania: np. dodawanie lub odejmowanie,
Wielkość (a + b)2 , występująca po lewej stronie wzoru, jest polem kwadratu jak w fałszywych wzorach przytoczonych wyżej. Dostarcza to argumentu, do
o boku a + b (rys. 3). Kwadrat ten rozcinamy linią pionową w odległości minimalizowania użycia kropki do zapisu mnożenia w wyrażeniach, w których
a od lewej krawędzi oraz linią poziomą w odległości a od górnej krawędzi. użyto zapisów literowych. Oczywiście nie da się pominąć kropki w zapisie
Otrzymujemy kwadraty o polach a2 i b2 oraz 2 prostokąty o polu ab. Zatem mnożenia liczb np. 7 · 8.
(a + b)2 = a2 + 2ab + b2 . Dyskusja wokół wzorów skróconego mnożenia
1.40 Uzasadnij geometrycznie wzór (3) na kwadrat różnicy przy założeniu Czasami błędy opisane w hipotezie tak bardzo niepokoją nauczycieli, że za-
a > b > 0. W kolejnych krokach wybierz właściwy wariant rozumowania. lecają oni uczniom każdorazowe „mnożenie nawiasów” zamiast wzorów skró-
conego mnożenia. Jest to ważna opinia, którą warto rozważać jako jedną
z możliwości. Z drugiej strony warto, aby każdy wypracował sobie indy-
widualną strategię obliczeń, która pozwoli unikać błędów. Należy też pod-
kreślić, że w niektórych zadaniach znajomość wzorów skróconego mnożenia
jest bardzo przydatna, a czasem niezbędna. W niniejszej pracy są przed-
q q p p stawione dwie propozycje, które mogą pomóc w poprawnym zapamiętywaniu
wzorów skróconego mnożenia. Pierwszą propozycją jest zapoznanie się z geo-
metryczną interpretacją wzorów skróconego mnożenia. Drugą propozycją
jest unikanie kropki we wzorze na kwadrat iloczynu, we wzorze (ab)n = an bn
rys. 4 rys. 5 rys. 6 i ogónie w zapisie mnożenia w wyrażeniach, w których użyto liter.
Na rys. 4 są dwa kwadraty złączone podstawami, jeden o boku a i drugi 1.42 Oblicz za pomocą „mnożenia nawiasów” oraz metodą substytucji.
2 2
o boku b. Kwadraty te tworzą figurę F1 o polu a + b .
(I) (5b + d + 3e)(5b − d + 3e), (II) (5b − 2d + e)(5b + 2d − e).
1 Górny kwadrat ma pole b2 , zaś dolny kwadrat ma pole a2 Spr. W obu przykładach wynik powinien dać się zapisać w postaci sumy
(I) 2 Górny kwadrat ma pole a2 , zaś dolny kwadrat ma pole b2 sześciu składników. Każdy składnik powinien mieć postać „stała” pomnożona
przez jedno z wyrażeń: b2 , d2 , e2 , bd, be, de. W punkcie (I) suma stałych
Pogrubiono górny prawy wierzchołek dolnego kwadratu oraz dolny prawy powinna być równa 63, zaś punkcie (II) suma stałych powinna być równa 24.
wierzchołek górnego kwadratu (rys. 4). Wpisywanie wyników w systemie: należy wpisać stałe przy odpowied-
nich wyrażeniach (znak i bezwzględną całość).
Odległość pogrubionych punktów jest równa 1.43 Wykonaj działania. Zredukuj wyrazy podobne.
(II) 1 a+b 2 a 3 b 4 b−a 5 a−b (I) (5a + d)2 + (−3a + 5d)2 , (II) (−5a − 2d)2 − (a − 5d)2 .
Spr. W obu przykładach wynik powinien dać się zapisać w postaci sumy
Na rys. 5 połączono dwa identyczne prostokąty o bokach a i b, które tworzą trzech składników. Każdy składnik powinien mieć postać „stała” pomnożona
figurę F2 w kształcie odwróconej litery L. przez jedno z wyrażeń: a2 , ad, d2 . W punkcie (I) suma stałych powinna być
równa 40, zaś punkcie (II) suma stałych powinna być równa 33.
Pole figury F2 jest równe Dalsze zadania Zakładając wykonalność wszystkich potrzebnych działań,
(III) 1 a2 2 b2 3 ab 4 2ab
uprość podane wyrażenie poprzez przekształcenie do ułamka (maksymal-
nie skróconego) z jedną kreską ułamkową. Wyrażenia końcowe w liczniku i
Na rys. 6 figura F2 została nałożona na figurę F1 . Część nieprzykryta jest w mianowniku powinny mieć postać zredukowaną i uproszczoną, zawierającą
tylko symbole powiązane mnożeniem, dodawaniem lub odejmowaniem (nie
1 kwadratem powinny zawierać nawiasów, potęg i dzielenia). Ponadto wyrażenia końcowe
(IV) 2 prostokątem o różnych bokach
znajdujące się w liczniku i w mianowniku powinny spełniać zaproponowane
w każdym zadaniu wstępne sprawdzenie.
o polu równym Wpisywanie wyników w systemie (jak w pracy U01)
(V) 1 (a − b)2 2 a2 3 b2 4 ab 5 (a + b)2 uprość powinno być
1.44 wyrażenie DLA licznik mianownik
Finalny wzór otrzymamy wpisując odpowiednie wyrażenia w puste miejsca 
5b + e 5b − e

5b + e
(I) + b = 11 e = 14 2 41
pole nieprzykryte pole F1 pole F2 5b − e 5b + e 25b2 + e2
3d + 5e 3d − 5e 1 1
  
(II) − − d = 13 e = 14 4 109
= − . 3d − 5e 3d + 5e 5e 3d
2c d
Wpisywanie wyników w systemie d
− 2c
(III) c = 12 d = 13 11 37
W systemie wpisujemy numery właściwych wariantów stwierdzeń przedsta- 2c
+ d
+2
d 2c
wionych w tabelach (I), (II), (III), (IV), (V). Spr. Suma numerów 1 1
poprawnych odpowiedzi powinna być równa 13. 3c
− 5a
(IV) 5a 3c
a = 10 c = 12 1 86
3c
− 5a

Sporządzono w systemie LATEX