1. Педагогика ғылым ретінде. Педагогиканың пәні мен міндеттері.

Педагогиканың философиямен, мәдениет

тарихымен, азаматтық тарихпен, әлеуметтанумен, мәдениеттанумен, әдебиетпен және басқа ғылымдармен
байланысы.
Педагогика – тәрбие және білім берудің негіздері туралы пән. Осы саладағы іс-әрекет пен оның заңдылықтарын зерттеп,
жүзеге асыру жолдарын таныстырады. Екінші сөзбен айтқанда, педагогика пәні – тәрбие туралы ілім және терминнің
шығуы гректің paides – бала, ago – жетектеу, ал сөзбе сөз мәні «пайдагогос» - «бала жетектеу» ұғымынан бастау алған.
Кейіннен «педагогиканың» мән-мағыналық ауқымы кеңейіп баланың өсу, өркендеу жолын түсіндіретін өнер ретінде
танылып, оларды оқыту, тәрбиелеу арқылы рухани жетілуін білдіретін және оған бағдар беретін ұғымға ие болды. Осы
түсінік ХХ ғасырдың орта тұсына дейін көрсетілген шеңберде шектелсе, соңғы жылдар ішінде танымдық деңгейін,
ауқымын кеңейтіп, тек баланың ғана емес, ересек адамдардың мамандық саласындағы танымына жетекшілік ететін пәнге
айналды.
Педагогиканың ең басты міндеті – адам тәрбиелеу туралы танымдық білім жүйесінде қол жеткен ұстанымды ғылыми
тұрғыдан саралап, оның практикалық жолдары туралы бағдар нұсқау. Тәрбие мәселесі қай заманда болмасын күн
тәртібінен түспейтін мәңгілік категория. Педагогика пәні – тұлғаның дамуын танып, білуді қамтамасыз ететін тәлім-
тәрбиелік қарым-қатынасты білуге, меңгеруге, зерттеуге жол ашады, оқыту мен білім беру, өзін-өзі жетілдіріп, өрістетуге
бағдар беріп, бұл саладағы тағылымдар мен оның әдіс-тәсілдерімен таныстырады. Білім берудің игі тәжірибелерін,
теориясын білдіру арқылы адамның рухани байлығын табиғат пен қоғамдағы қарым-қатынаста белсенділік танытып,
шығармашылыққа бейімделуіне дем береді. Тұжырымдай келгенде педагогика - әрі ғылым, әрі өнер. Бір жағынан
теориялық, екінші жағынан тәжірибемен қауышатын практикалық мәндегі пән.
Педагогика пәнінің негізі – тәлім-тәрбиелік іс-әрекет пен педагогикалық жүйе. Тұлғаның сапалық қасиеттерінің
қалыптасуына әсер етуге бағытталған өзара бір-бірімен байланысты әрекет құралдары мен әдістері және тиісті процестегі
ықпалдастығының көздеген мақсатқа орай ұйымдастырылуы – педагогикалық жүйе болып табылады.
Педагогика гуманитарлық білімдер жүйесімен тығыз байланыста дамиды. Педагогика - адам туралы ғылымдар
жүйесінің құрамына енуіне қарай, педагогикалық мақсаттылық пен тұлғаның қалыптасуына ықпал ететін, педагогикалық
басшылықты зерттейтін бірден бір ғылыми пән болып саналады.
Адамзаттың даму тарихына назар аударсақ, алғашқы кезеңде педагогикалық ой жалпы философиялық білімдер жүйесі
мен діни ілімдерден басталып, кейіннен олардан бөлініп, басқа ғылым салаларымен байланыста дамыды. Педагогиканың
ғылым ретінде бөлініп шығуы ХVІІ ғасырдан басталып, педагогика ғылымдары жүйесінің дамуына алып келді. Онан
кейінгі кезеңдерде педагогика мен басқа да ғылым салаларының қарқынды дамуы, педагогиканың ғылым аралық
байланыстарының орныға бастағанын көрсетеді (И.П.Пидкасистый).
Педагогика психологиямен тығыз байланыста қызмет атақарады. Психология адам психикасының даму заңдарын,
ал педагогика – тұлғаның дамуын басқаруды зерттейді. Педагогика физиологиямен де тығыз байланысты, атап айтқанда
жоғарғы нерв қызметінің заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді. Физиологиялық білімді меңгеру,
танымдық іс-әрекет пен жеке тұлғаның әлеуметтену үрдістерінің мәнін түсінуге мүмкіндік береді.
Педагогиканың әлеуметтанумен жан–жақты байланысы өте маңызды. Әлеуметтану ғылымын қоғам туралы біртұтас
жүйе ретінде қарастырсақ, онда оған ықпал ететін әлеуметтік жағдай, түрлі топтар және т.б. ескеріледі. Педагогика
әлеуметтік жүйелерді ескере отырып, білім социологиясы, студенттер социологиясы және т.б. социологиялық зерттеулер
арқылы педагогтар, қоғамның әлеуметтік–экономикалық, құқықтық, демографиялық және мәдени ортаның жағдайы
туралы біліммен қаруланады.
Педагогика ғылымдарының даму мүмкіндіктерінің маңыздылығы, олардың медицинамен байланыстылығында,
себебі педагогикалық шындықтың бірқатар құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік, олақтық) балалардың
денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады. Сонымен бірге созылмалы дертке шалдыққан балалар
үшін, арнаулы оқыту және тәрбиелеу жүйесі қажет. Мұндай мәселелерді кешенді зерттеулер арқылы ғана шешуге
болады.
Бүгінгі философия ғылымының педагогика үшін әдіснамалық маңызы ерекше. Педагогика жеке пән ретінде философия
және оның салалары – білім беру фиолософиясы, ғылымдар философиясы, тәрбие философиясы, мәдениет
философиясының жетістіктеріне сай терең мәндегі ұғым нәтижесінде шешімін табады.Педагогиканың философиямен
байланысы өте бір ұзақ та өнімді болды, себебі философиялық идеялардан педагогикалық тұжырымдар мен теориялар
туындап отырды. Педагогикалық ізденістердің бағыттары белгіленді, сонымен бірге педагогиканың əдіснамалық негізі
осы философиялық көзқарастардан қалыптасты.
Педагогиканың ежелден келе жатқан дəстүрлі де аса бір құнды байланысы жантану (психология) ғылымымен
орныққан. Адам табиғатын білу, оның тума қасиеттері мен мүмкіндіктерін түсіну, тұлға дамуы мен оның жандүниелік
қозғалыстарында байқалатын заңдылықтар жəне оларды басқарушы тетіктерді ескеру, сонымен бірге оқу мен тəрбие
жүйесін осы психикалық заңдылық, қасиет-сапа, қажеттіктер мен мүмкіндіктерге негіздей отырып құрастыру талаптарын
елеулі ғұлама-педагогтардың бəрі де алға тартып отырған.
Педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы адамды тұлға ретінде зерттеуімен ортақ келетін философия жəне
психология аймағымен шектеліп қалмайды. Оның адамды тіршіліктегі сипатында танушы анатомия, физиология,
астрология жəне медицина ғылымдарымен де байланысы заңды құбылыс.
2. Алғашқы тәрбие генезисінің концепциялары. Іс-әрекеттің ерекше түрі ретіндегі тәрбиенің пайда болуы.
Отбасының пайда болуы. Отбасында балаларды тәрбиелеу. Тәрбиенің ұйымдасқан түрлерінің пайда болуы.
Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың
тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын
қоғамдыдтарихи өмірде жинаңталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие процесі арқылы береді.
Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш
- жеке тұлға. Адам жүйелі түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси және моральдық
көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардық өмір сүру тәртібін меңгереді.
Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбие және даму үшін қажетті жағдайларды анықтайды.
Тәрбиенің мақсаты мен жүйесі мемлекеттің саясаты мен экономикасына тәуелді. Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда
болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз қоғам өмірі ілгері дамымайды. Алғашңы қауымдық құрылыста ересектер
балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қауымның әдет-ғұрпын, салтын үйретті.
Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау қоғамның ең негізгі мақсатына айналды. Құл иеленуші қоғамдық құрылыста
құлдар, өндіріс құралдары (жер, еңбек құралдары) - құл иеленушілерінің жеке меншігі болды. Тәрбиенің мақсаты құл
иеленушінің мүддесіне бағындырылып, балаларды басқыншылық соғыс өнеріне тәрбиеледі.
Әрбір мемлекетте балаларға білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудық нақтылы мәселелері мен әдістері қарастырылады.
Мұғалім қандай адамды қалыптастыратынын дәл білуі керек. К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын мақсатын көрмейтін
тәрбиешіні құрылыс материалдарын бір жерге үйіп тастап, одан не алғысы келетінін білмейтін архитектормен
салыстырады. Тәрбиеші жас ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді біліп, жоспарлы, мақсатты
тәрбие жұмысын жүргізеді.
Я.А. Коменский "Тәрбие мақсаты және міндеттері, маңызы, жүзеге асыру жолдары адамның қоғамда алатын орнымен
анықталу керек", "Келесі ғасырдық қандай болатындығы сол ғасыр үшін тәрбиеленген азаматтарға байланысты. Дүние -
даналар-дық көптігімен баңытты" - деген ойлар айтты. Осы ойларын "Ана мектебінің" кіріспесінде өрбітеді.
"Тәрбие - адамды қалыптастыратын және жетілдіретін үйлесімді процесс" - деп Коменский тәрбие мақсатын төмендегі-
дей негізгі элементтерге бөлді:
• адамға барлық заттарды білгізу - "ғылыми білім";
• заттардың және өзінің қожасы ету - "адамгершілік";
• құдайға, заттарға құлшылық ету - "діни тәрбие";
• тән саулығы - "дене тәрбиесі".
И.Г. Песталоцци тәрбиенің мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек, ақыл-ой, дене тәрбиесін беріп, жан-жақты және
үйлесімді дамыту деген.
Неміс педагогы А. Дистервег педагогикалық мәселелерді шешудегі сословиелік және шовинистік саясатқа қарсы күресіп,
"Мектептің міндеті - адамзатты және өз халқын сүйетін саналы азаматтарды тәрбиелеу" - деген.
К.Д. Ушинский тәрбиенің мақсаты қоғамға пайдалы, адамшылығы бар адамды тәрбиелеу деген. Ол адамгершілік
тәрбиесін ақыл-ой, еңбек тәрбиесімен тығыз байланысты қарастырады.
П.П.Блонский тәрбие мақсаты балаға жалпы адамзаттың және ұлттың мәдениетті меңгеруге көмектесу, жеке тұлғаның
жалпы адамзаттық идеалдарын қалыптастыру деген.
Отбасылық тəрбиесіз баланың үйлесімді дамуы мүмкін емес, бұл тəрбие қоғамдық тəрбиемен бірлесіп нығая түсуі
керек. Отбасы мен қоғам – бір жүйенің кіші жəне үлкен үлгілері. В. Сатир жазғандай: «Отбасы қоғамдағы
біріктіретін күш болуы керек, оның алатын кеңістігі мен мүшелерінің санының шағындығы соншалықты, олар бір-бірі
туралы бəрін білетін, тіпті бір бөлмеге-ақ сыйып кететін қоғамның санаулы одақтарының бірі». Отбасы туралы жаңа
ұрпақтарды қоғамдық тəрбиелеудің бөлігі ретінде айта отырып, оның осы жүйедегі мəнділігін назардан тыс қалдырмау
керек. Ата-ана балаларының əлеуметтік құндылықтар кешенін, дүниеге деген көзқарасын, бағдарын, қажеттіліктерін,
қызығушылықтары мен əдеттерін қалыптастырады.
Отбасындағы алғашқы өмір сабақтары балаға əрекет жасаудың нұсқасы ретінде əлеуметтік ақпаратты таңдап қабылдауға,
өңдеуге, меңгеруге немесе қабылдамауына негіз болады. Балаға отбасы тарапынан əсер ету үдемелігі мен нəтижелілігі
бойынша теңдессіз. Себебі ол үздіксіз, бір мезгілде жүзеге асады, қалыптасып келе жатқан тұлғаға жан-жақты əсер етеді,
көп жылдарға жалғасады, отбасындағы байланыстардың тұрақтылығына, балалардың да, ата-аналардың да өзара
эмоционалдық қарымқатынасына негізделеді. Мұнда сүйіспеншілік пен сенім тəрізді табиғи сезімдер туралы ғана сөз
болып отырған жоқ, сонымен қатар балалардың өз қауіпсіздігін, қорғалғандығын, өзін мазасыздандырған ойлармен
бөлісу мүмкіндігін, көмек алатындығын сезіну туралы айтылады. Отбасылық қарым-қатынас, тəрбие барысында балаға
аға ұрпақтың өмірлік тəжірибесі, сезім мəдениеті мен мінез-құлқының деңгейі беріледі.
Отбасылық тəрбие айрықша, сондықтан өзінің келесідей ерекшеліктері бар:
үздіксіздік;
тəрбиелік əсер етудің көп факторлығы мен қайшылығы;
тəрбиелеуші микроортаның салыстырмалы тұйықтылығы;
тікелей əсер ету (көмекші бөлімшесіз, көмекші адамсыз);
қарым-қатынастың жекелігі;
өзара қарым-қатынастың табиғилығы мен көпқырлығы;
Ата-ананың міндеті – ескі өмірлік таптаурындардан бас тартып, адамдар өзара соғыспай, ынтымақтасатын жаңа
таптаурындар жасау.
«Жекеше» қаралатын əлеуметтендіру факторларының ішіндегі ең бастысы ата-ананың отбасы болып табылады, себебі
бала өзінің неғұрлым қабылдағыш кезеңінде отбасының əсерін бəрінен бұрын сезінеді. Отбасындағы жағдай, оның
ішінде ата-ананың əлеуметтік жағдайы, қызметі, материалдық деңгейі, білім деңгейі баланың өмірлік жолын едəуір
анықтауға мүмкіндік береді. Ата-ана баласына саналы түрде беретін тəрбиеден басқа балаға отбасындағы атмосфера да
əсер етеді. Бұл əсердің ізі жеке тұлғаның құрылымында көрініс тауып, оның жасы есейген сайын көбейе түседі.
Отбасылық тəрбиенің ерекшелігін оның анықтамасынан көруге болады. Отбасылық тəрбие дегеніміз – ата-ананың
баласының рухани жəне дене бітімінің қасиеттерін саналы түрде қалыптастыру үрдісі. Тəрбиелеу əдістерінің түрлі
топтамасынан да, оның ерекшеліктерін байқаймыз. Отбасылық тəрбиеде біз келесі əдістерді қолданамыз:
сендіру;
тіршілікті ұйымдастыру;
түзету;
марапаттау жəне жазалау;
Сендіру əдісінің басты мақсаты тəрбиеленушілердің саналығын дамытуда, көзқарастар мен пікірлер жүйесінің қалыптасу
үрдісін ұйымдастыруда, өзіндік ойлауды дамытуда (ақпараттық, іздестіру, өзара ағарту, дискуссиялық əдістерінің
көмегімен).
Тіршілікті ұйымдастыру дегеніміз баланың дене бітімінің, əлеуметтік жəне рухани қалыпты дамуы үшін ересектердің
тиімді жағдай жасауы. Бұл əлеуметтік, шаруашылықтұрмыстық, санитарлық-гигиеналық жағдай, отбасындағы еңбек
жəне рухани атмосфера, ата-ананың білімділік деңгейі.
3. Ежелгі Шығыс өркениеті жағдайында білім беру және оқыту. Ежелгі Египеттегі мектеп.
Ертедегі Египетте мектепте оқыту туралы алғашқы мәліметтер б.э.дейінгі 3 мың жылдықтарға жатқызуға болады.
Мыңдаған жылдар бойы Нил сағасында белгілі психологиялық жеке тұлға қалыптасты. Ертедегі египеттіктердің идеялы
көзге сараң, дағдырдың қиындығы мен соққысына шыдай білетін, табанды адам болып табылады. Осындай адамды
оқыту және тәрбиелеу мақсатын қойды. Ертедегі Египетте жанұя тәрбиесі мен оқыту әйелдер мен ерлердің өзара қарым-
қатынасының сипатын бейнелейді. Бұл қарым-қатынас тепе-теңдік негізінде құрылды. Сондықтан да ер балалар мен қыз
балаларға оқытуға бірдей көңіл бөлінді.
Мысырда алғашқы мектептердің пайда болуы адамзат өркениеті қалыптасқан кезеңге жатқызылады. Бұндай мектептерде
тек фараонның ұрпақтары, діни қызметкерлер мен жоғары лауазым иелерінің балалары оқи алатын болған. Оқушылар
дәптер ретінде папирусты қолданған, оқу аяқталған соң емтихан тапсыратын болған. Мысырлық тәлімгерлер міндетті
түрде театрландырылған діни қойылымдарға қатысқан. Сабақтар ғибадатханаларда өтетін болған.
Ежелгі Үндістандағы білім және мектеп.
Бұл елде оқу туралы айтсақ, тарих тақырыбын айналып өтуге болмайды. Өздеріңіз білетіндей, Үндістан әлемдегі ең ірі
мәдени және білім беру орталығы болған. 700 жж. Н.С. дәл осы жерде алғашқы университеттің негізі қаланды.
Үндістанда алгебра және тригонометрия сияқты маңызды ғылымдардың негізі қаланды. Бұл елдің аумағында санскрит
(ежелгі әдеби тіл) құрылып, көптеген басқа еуропалық тілдердің негізі болды.Үндістандағы білім беру тарихы
соншалықты алуан түрлі және ауқымды, сондықтан бәрін зерделеу мәңгілік қажет емес. Навигация өнері осында дүниеге
келген. Бір ғажабы, қазір «навигация» сияқты естілген сөз сол жерден шыққан. Сол күндері бұл «навгатих» естілді, бұл
«кеме навигациясы» дегенді білдіреді.
Ежелгі Үндістандағы білім сол кездегі ең жоғары сапа саналған. Жергілікті ғалым Шридхарачарья квадрат теңдеулер
ұғымын енгізді. Жыл сайын ашылулар жасалды, олар бүгінде өте құнды байлық болып табылады.
Ежелгі Қытайдағы мектеп ісі және педагогикалық ойдың пайда болуы.
Ежелгi Қытайдағы алғашқы педагогикалық идеялар мен ой-пiкiрлердiң пайда болу басында Конфуций тұрды. Оның
идеялары Шығыс және Оңтүстiк Шығыс Азия елдерiнде жаңадан қалыптасып, дами бастаған оқу-тәрбие жүйесi мен
тәжірибесіне нақты ықпалдар жасады.
Конфуций (шамамен б.з.д. 551-479 жылдар) сол замандағы этикалық-саяси iлiм түзген және ол iлiм Қытай
императорының құнды идеологиясына айналған, мемлекеттегi бiлiм беру саласында екi мыңжылдықтай мезгiлде бағыт-
бағдарын өзгертпеген.
Жер жүзiндегi философ, саясаттанушы, тарихшы, әлеуметтанушы, дiнтанушы мен педагогтар оның iлiмiн ерекше
бағалап, ғылыми еңбектерiнде пайдаланған.
Өйткенi Конфуцийдiң iлiмi Қытайда б.з.д. VI-V ғасырлардағы қалыптасып қалған экономикалық саяси-әлеуметтiк және
идеологиялық үрдiстердi жинақтап, бiр жүйеге келтiрген, бұл iлiм оқу-тәрбие мәселелерiне күштi ықпалын тигiзген.
Конфуций оқудың мазмұндық белгiлерiн анықтап, әлеуметтiк құрылыстағы, оның iшiндегi балаларды оқыту мен
тәрбиелеудегi адамдар арасындағы қарым-қатынастар адамгершiлiк құндылықтарға негiзделуi тиiс деп санаған.
Жерорта теңізінің ежелгі әлеміндегі білім және мектеп.
Ежелгі Грециядағы білім және мектеп.
Ежелгі Греция – көптеген құлиеленуші мемлекеттерді – полистерді біріктіретін ел. Греция тарихында екі мемлекеттің
(полистің) – Афина және Спартаның ерекше мәні, ықпылы зор болады. Олардың әрқайсысында ерекше тәрбие жүйесі
қалыптасты, олардың ерекшелігі мынандай жағдайларға байланысты болды: бір жағынан, құлиеленуші құрылыстың
жалпы заңдылықтарымен, екінші жағынан, сол елдің даму ерекшеліктерімен байланысты. Ежелгі Грецияда тәрбиенің екі
жүйесі қалыптасты: спартандық және афиналық. Кейбір жалпы ерекшеліктерімен қатар бір-бірінен елеулі
айырмашылықтары болады.
Спартандық тәрбие жүйесі. Спарта мемлекеті Ежелгі Грециядағы ең алғашқылардың бірі болды. Спартандық
құлиеленуші мемлекеттің негізгі шаруашылығы егіншілік еді. Құлдар мұнда мемлекеттің жекееншігіне айналды.
Спартандық және афиналық жүйенің айырмашылығы бұл мемлекеттердің экономикалық және саяси дамуның және
мәдениеті жағдайының кейбір ерекшеліктерімен байланысты.
Эллинизм дәуіріндегі тәрбие мен білім.
Элладада және негізінен Таяу Шығыста Александр Македонский империясы ыдырағаннан кейін (б.з.б. III-I ғғ.) мәдениет
пен білім гректердің білім беру дәстүрлерімен тығыз байланыста дамыды.
Ғылымда эллиндік дәуір атауын алған бұл кезеңде гректердің білім беру жүйесі тек Қара теңіз аймағына ғана емес,
Кавказға, Орта Азияға, Үндістанға да еніп кетті.
Грецияның өзінде эллиндік дәуірде тәрбие мен білім беру саласында маңызды өзгерістер болды.
Сонымен, Афинада мектеп жүйесі өзгерді. Төменгі білім беру саласында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді.
Музыка мектебі курсын 5 жылға дейін қысқартып, гимнастикалық оқуды ауыстырды. Білімді ұстаздар жұдырықпен,
қамшымен ұштады. «Әр қателігім үшін мен толық құйамын» дейді ұстаз эллинизм дәуіріндегі өлең жолдары.
Музыкалық және гимнастикалық білім берудің соңында оқушыларды мектептегі білім берудің жаңа кезеңі – гимназия
күтіп тұрды. Гимназия бағдарламасында жазуды, оқуды, дұрыс сөйлеуді үйрету, музыка туралы түсінік беру
қарастырылған.
Гимназиялардың жолы мен бағдарламалары өзгерді. Олар мемлекеттік институттарға айналды. Олар дене тәрбиесіне аз
көңіл бөле бастады, бірақ гимназияда элементтері игерілген теориялық білімнің көлемі артты.
Философиялық мектептер шын мәнінде жоғары оқу орындарына айналған білім берудің шыңы саналды. Афинада төрт
философиялық мектеп болды. Платон мен Аристотель негізін қалаған Академия – лицейден басқа тағы екі мектеп –
стоиктер мен эпикуршылар құрылды.
Білім берудің жалпы философиялық бағытымен мектептердің оқу бағдарламаларында белгілі бір екпіндер жасалды.
Академияда, мысалы, математикаға, лицейде - жаратылыстану, тарих және музыка теориясына қызығушылық
ынталандырылды.
Стоиктік мектептің негізін салушы Зенон (б.з.д. 335 - 262 жж.) тәрбиенің көмегімен адамды ізгілікке тәрбиелеуге болады
деп есептеген. Негізгі қасиеттердің ішінде байсалдылық, байсалдылық, өзін-өзі қамтамасыз ету деп аталды. Зеноннан
бастап жастарға физика, этика, риторика және диалектикамен логика кіретін философия оқытылды (соңғысы «сұрақ-
жауап түріндегі пайымдаудың көмегімен дұрыс дәлелдеу» ғылымы деп түсінілді).
Эллин дәуірінде білім берудің жаңа орталықтары пайда болды. Ең алдымен оларға Птолемей әулетінің (б.з.б. 305 - 30
жж.) Мысыр астанасы Александрияны жатқызу керек. Бүкіл эллиндік әлемде болғандай, грек білімі Александрияда
егілді, төменгі және орта типтегі мектептер болды.
Мұнда жоғары білімге ерекше көңіл бөлінді. Птоломей II (б.з.д. 308 - 246 ж.) Музейдің негізін қалады. Мұнда ең үздік
ғалымдар шақырылды. Мұражай мұғалімдері мен оқушыларының арасында бүкіл эллиндік әлемге белгілі есімдер болды:
Архимед, Евклид, Эратосфен және т.б.Ол кездегі барлық ғылымдарды зерттейді. Эллиндік педагогикалық дәстүр
бойынша математика, астрономия, филология, жаратылыстану, медина, тарих және т.б. оқу міндетті болды.Дәріс
оқытудың негізгі түрі болды.
Александрия эллиндік білім мен Рим арасында өзіндік көпір қызметін атқарды. Ежелгі грек тарихшысы Страбонның
айтуынша, Римде көптеген александриялық ұстаздар болған.
Ежелгі Римдегі білім және мектеп.
Римде ұжымдық оқыту ерте пайда болады. III ғасырда. BC. бірлескен білім беретін мектептер құрылуда. Білім 7 жастан
басталды. Ауқатты ата-ананың балалары бастауыш білімді үйде, қыздар да үйде, анасының жетекшілігімен білім алды,
бұл дәстүрге сай болды. Мектепке барғандардың үй мұғалімі (тәрбиеші және тәрбиеші) болды. Дереккөздер мен
мемлекеттік мектептерде атап өтілді, олар мемлекет есебінен ұсталды, бірақ ең көп таралғандары жекеменшік мектептер
болды. Гректер меншік иелері (азаттықтар, кейде құлдар) ретінде әрекет етті.
Рим мектебінің оқу бағдарламасына оқу, жазу, арифметика мен геометрияның бастаулары, латын грамматикасының
негіздері енгізілген. 5 ғасырда BC. тек екі сатылы мектеп туралы айтылады. Болашақта үш сатылы мектеп қалыптасады.
Бірінші кезең «жазушы мектебі», екіншісі «грамматика мектебі», үшіншісі «ритор» деп аталатын бастауыш мектеп
болды. Бірінші кезеңде негізгі ұстаз жазушы болды. Бұл деңгейдегі мұғалімдер негізінен грек текті құлдар немесе
бостандықтар болды. Оқу мен жазу қарабайыр әдіспен оқытылды. Бастапқыда олар әріптердің атын, орналасуын, кейін
сыртқы түрін жаттап алған.
Бұл процесс бірнеше жылға созылды. Осылайша, Квинтилиан осыған ұқсас тәсіл біздің эрамызға дейінгі 1 ғасырда
қолданылғанын куәландырады. BC. Бастауыш сыныпта оқытудың негізгі әдісі автоматты есте сақтау деңгейінде есте
сақтау болды.
4.Византиядағы білім және мектеп. Білім беру жүйесі. Византиядағы педагогикалық ойлар. Ортағасырлық
Шығыстағы білім және мектеп. Орта ғасырдағы Үндістан мен Қытайдағы тәрбие мен білім. Қайта өрлеу және
реформация дәуіріндегі педагогикалық ойлар.
395 жылы Рим империясы Батыс және Шығыс (Византия) деп бөлінді. Византияны 1453жылы түріктер жаулап алды. 4-5
ғасырларда антикалык педагогикалык дәстүр Византияға ыкпал етті. Оны Афина Академиясының жаңа Платон ілімін
жалғастырушы және Кіші Азияның, Сирияның, Александрияның жоғары мектептерінде жүмыс істеген мұғалімдер
дамытты. Платон ілімін дамытушылар тәрбие мен оқыту баланың рухани өміріне бағытталу керек деп санады. Төрбие
баланың өзін-өзі жетілдіріп, өзінің жан дүниесін тануға көмектесетін жүмыстарды ұйымдастыру керек болды. Бұл
жүмыстар діни тәрбиенің әдіс-тәсілдері арқылы жүргізілді.
Педагогикалық ой-пікірлерге христиан діні де ықпал етті. Византияның дінді зерттейтін ғалымдары VI-XV ғасырларды
діни тәрбие және оқытудың негізін қалаған көптеген ұсынбалар жазды. Мәселен, Авва Дорофей (VI ғ.) құдайды тану
жолы мемлекеттік мектептер ашу деп, оған деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу арқылы әр адамның басканы жақсы көру
сезімін тәрбиелеуге болады деген пікір айтты.
Максим Исповедник (VII ғ.) адамды шағын дүние деп қарап, тәрбие арқылы оның аспан әлемімен ынтымағын, онымен
жарасымды өмір сүруін тәрбиелеу керек деді. Адам мен аспан әлемі арасындағы үйлесімдікке жету үшін адам бойындағы
жаман касиеттермен күресу керектігін жазды.
Иоанн Дамаскин (675-753ж.) "Білімнің қайнар бүлағы", деген философиялық-педагогикалык еңбегінде жан-жакты,
энциклопедиялык білімнің жақсылығы туралы көзқарасты дамытты.Християн дінінің шығыс бөліміндегі ілімді
жалғастырушы Симеон Новый Богослов (949-1022 ж.) ғылыми білімдерге карсы болып, монастырда берілетін діни окыту
мен тәрбиені колдап, монастырды адамның жан дүниесінің үстазы деп санады.Мұндай біржакты көзкараска коғам
кайраткері және философ Михнил Псел (1018-1096ж.) оку бағдарламасына шіркеу кағидаларына қайшы келмейтін
ғылыми білімдерді және діни білімдерді енгізу керек деген пікірде болды. Ол жақсы адамның моделін жасады. Ол
қайырымды, ғылыми білімі бар, әсемдікті түсінетін, қайырымды, ақыдды адам.Византияның соңғы ірі ойшыддарының
бірі Георгий Гемист Плифон (1355-1452ж.). Тәрбиенің мақсаты — жетілген адам тәрбиелеу деп санаған ол, жетілдіретін
жолдың біріншісі- адамгершілік тәрбиесі, зұлымдықты жою деп түсінді. Бұл жолдан өту әр адамның өзін жетілдіруіне
күш салуына және өздігінен білім алуына байланысты деген.ХІУ-ХУ ғасырлардағы Визнтияның педагогикасында
клерикалдық бағыт күшейді. Бұл дәуірде монахтық бағыт кальштасты. Бұл бағыттың өкілдері ғылыми білімдерге батыл
қарсы шығып жеке тұлғаны дамытатын және қалыптастыратын адамгершілік — діни тәрбие деп білді. Гупт империясы
(Уғ) құлағаннан кейін орта ғасыр мәдениетінің элеменнттері Индияға да кедді. Қоғам кастаға бөлініп, халықтын кейбір
топтары білім ала алмады. Тіпті үш жоғары кастаның балаларына да білім бірдей берілмеді. Ең жоғары каста
брахманның балаларын діни кызметкер болуға әзірледі. Екі жоғары кастаның балаларын егінші болуға әзірлеп, оларға
геофафия негіздерін, шет тілін, сауданы үйретті. Олар мектептен де, ата- аналарынан да үйренді.Білім беретін буддалық
жүйенің демократиялык сипаты болды. Ол касталық айырмашылықтарға қарамады. Олар баланы үйде емес, монахтарға
окытқызды. Будда монастырларында балалар 10-12 жастан бастап оқыды. Окушылардан тәртіп талап етілді, оны
бұзғандарды монастырдан қуды. Оларға грамматиканы, лексиканы, медицинаны, философияны, логиканы
окытты.Брахман және будда жүйелері бірігіп бірыңғай мәдени - білімдік жүйе жасалды.Бұл жүйе XI - XII ғасырда
Индияның көп бөлігін мүсылмандар жаулап алғаннан кейін ыдырай бастады.Мұсылмандык педагогикалық
түжырымдамаларда білімнің адамға пайдасы насихатталды. Ақиқат білімнің меңгерілуіне екі нәрсе кедергі жасайды:
сөздердің нақты еместігі, ойдың анық айтылмауы. Төрбие мен оқытуда акиқат идеяларды білдіру үшін дәл сөз бен ойды
табуға назар аударылды. Ол үшін логика пәніне ерекше орын берілді.Әрбір мұсылман құранды араб тілінде оқыды,
сонымен қатар XV — XVII ғасырда кейбір мектептерде мемлекет қызметшілері мен ғалымдар қолданған парсы тілін
оқыта бастады.Білімді үй мүғалімдері жэне мектептерден алу керек болды. Мектептер мешіт, монастырь жанында
орналасты. Ақылы оку орындары басым болды.Төрт түрлі мұсылман мектебі болды: құран мектебі, парсы мектебі, парсы
тілі және құран мектебі, әдебиет мектебі. Мұсылмандар жоғары білімді медреселерде және монастырлық оқу орны —
даргабта алды. Олар міндетті түрде араб тілін оқып үйренді. Бағдарламаға грамматика, риторика, логика, метафизика,
теология, әдебиет, заң пәндері енді. Оқу көп ретте ауызша жүрді. Мектептерде ер адамдар оқыды, бірак, әрбір бай адам
мүғалім шақыртып, өз қызын оқыта алатын болды.Индиядағы ортағасырлық мұсылмандық білім беру жүйесін
реформалау XVI ғасырда басталды. Ұлы Монғол династиясының негізін салушы Бабур (1483-1530) мектепте мемлекетке
адал үрпақты тәрбиелеу мақсатын койды. Осыған сәйкес білім және тэрбие жүйесін өзгерту шаралары алынды. Бабур
саясатын қолдаушы, оның кеңесшісі Абдул Фазыл Аллаяси (1551-1602) өте қатаң отбасылык тәрбиеге, діни фанатизмге,
балаларды өлеуметтік шыққан тегіне қарай бөлуге қарсы шықты. Жаман тәрбие адамды бұзады деп санады.Әкбар (1542-
1605) реформасына сөйкес міндетті оқу жоспарына арифметиканы, алгебраны, геометрияны, медицинаны, агрономияны,
басқару негіздерін, астрономияны, бір сөзбен айтсақ ғылыми білімдерді енгізу керек болды. Себебі бұл пәндерді білуді
өмірдің өзі талап етгі. Әкбардың сарайында кыздарға арналған мектеп болды, онда гуманитарлық ғылым және парсы тілі
оқытылды. Әкбар мен Аллаясидың жоспарлары іске аспай қалды. Оған каржы да, педагогикалық білімдер де, қатаң
бақылау да жетіспеді.
Қайта өрлеу кезеңіндегі тәрбиенің мақсаты — үйлесімді жетілген тұлғаны тәрбиелеу, яғни тұлғаның физикалық
кемелділігі мен рухани байлығы үйлесімді дамуы тиіс. Қайта өрлеу дәуірі бірқатар жарқын ойшылдарды, педагог-
гуманистерді дүниеге алып келді. Педагогикалық ойдың тереңдеуіне үлкен үлес қосқан итальяндық Витторино да
Фельтре (1378-1448 ж.), француз ойшылы Франсуа Рабле (1494-1553 ж.), ағылшындық Томас Мор (1478-1535 ж.) т.б.,
олар балаларды қалай оқыту, тәрбиелеу туралы ілімдерді жүйеледі, тұлғаның жан-жақты дамуы мен оқуды еңбекпен
ұштастыру тұрғысында өз ойларын білдірді.
Тәрбиелік әсердің негізгі формасы діни уағыз болды. Уағыз айту қызметін молдалар атқарды. Дегенмен дін
қызметкерлерінің ішінде өз заманының оқыған философтары болғанымен, мысалға Августиннің (354-430 ж.), теолог
Фома Аквинскийдің, (1225-1274 ж.) т.б. педагогикалық теориясы жаңа идеялармен аз да болса дамытылды.
Догматтық білім берудің берік ұстанымдары, осы кезеңге сай бірнеше ғасырлар бойы тіршілік етті. Педагогикалық
ойдың дамуындағы маңызды кезең Қайта өркендеу (ХІV-ХVІ ғғ.) дәуірімен байланысты. Бұл уақытта педагогикалық
ойдың жаңа бетбұрыс кезеңі болды, ол антикалық мұраны меңгеруге, антикалық мәдениеттің қайта өркендеуіне
бағытталды. Қайта өркендеу кезеңі педагогиканың классикалық білім беруінің қайта құрылуына, адамның мүмкіндіктері
мен қабілеттерін жаңаша бағалауға мақсатталды. Қайта өркендеу дәуірінің гуманистерінің адам мүмкіндіктерінің
шексіздігіне деген сенімдері мол. Олардың көзқарастарына сәйкес адам -ғарыштың орталығы, еркін, өзіндік әрекетшіл
тіршілік иесі және өз тағдырын өзін-өзі жасаушы.
Мишель Монтень (1533-1592) өзінің атақты «Опыты» («Тәжірибелер») атты шығармасында құдайлық көрегендік туралы
діни ілімді сенімсіз бағалайды және адамның сарқылмас мүмкіндіктеріне сенімділіктерін білдіреді. Оның адамның дамуы
туралы идеялары қызықты. Монтень баланы (нәрестені) үлкендердің кішірейтілген көшірмесі ретінде емес, табиғи
дербес, тумысынан тазалыққа ие адам ретінде қарастырған. Нәресте (сәби) сыни талқылауға деген қабілетінің жетілуінің
өлшемі бойынша тұлғаға айналады.
Голландиялық Эразм Роттердамский (1467-1536) «О первоначальном воспитании детей» («Балаларды бастапқы
тәрбиелеу туралы») атты педагогикалық трактатында педагогикалық идеяларды туындату кезінде антикалық және діни
дәстүрлерді байланыстыру қажеттілігі туралы жазады. Оның ойынша, тәрбиенің негізінде белсенділік ұстанымы болуы
қажет, тәрбиелеуге баланың өмірінің алғашқы жылдарынан бастап кірісу керек. Оқыту бағдарламасы білім алушыларға
шамадан тыс қиындық алып келмеуі қажет, яғни олардың оқуға деген ынтасын жоғалтпауы қажет деп санаған.
Неміс педагогі Вольфганг Ратке (1571-1635) Еуропада алғашқылардың бірі болып балаларға арналған оқулықтар
мен оқытушыларға арналған оқу-әдістемелік құралдар жазған. Педагогикалық ойдың дамуына капиталистік қоғамдық
қатынастардың үлкен әсерін көрсете бастайды. Капиталистік өндірістің қажеттіліктері адамдардың ғылымға деген
қатынасын өзгертіп, олардың жаңаша мақсат айқындауға және таным мен білімнің мәнін түсінуге итермеледі.
XVII ғ. педагогі ағылшын философы Фрэнсис Беконның (1561-1626) идеялары да педагогиканың дамып, өркендеуіне
маңызын тигізді. Оның «білім — күш» деген афоризмі, тәжірибеге аса мән беруі, шынайы әлемді эмпирикалық тұрғыдан
тану мен білім берудің әдістемелерін жетілдіруге, дамытуға түрткі болды.
Сондай-ақ педагогикалық ойдың дамуына үлкен үлес қосқандар — орыс ойшылдары, философтары, педагогтарі. Киевтік
Русьтің педагогикалық ойы славян пұтқа табынушылық дәстүрі мен шығыс православ христиандығының өзара
әрекетінен туындаған. Русьте мэдениет пен ағартушылық ерекше тез дами бастады, 988 жылы христиандықты
қабылдағаннан кейін XI ғасыр ежелгі орыс мәдениетінің кең танымал ескерткіші —«Поучение князя Владимира
Монамаха детям» тұжырымы пайда болды. Монамахтың «Үйретуі» үш негізгі бағытқа бөлінді:
а) өз қызметтеріне қатысты адамгершілік көрсету;
э) орыс жерінің жауларымен күресте қайратты және батыл болу;
б) ғылымды сүю, кітаптық білімді құрмет тұту. Владимир Монамах құдайға тақуалықпен емес, ізгі істермен жағу керек
деп жазған. В. Монамах «кітап іліміне ие» адамдарды еліктеуге тұрарлық деп айтқан.
Таным мен білім беру мәселелері басқа да ежелгі орыс ойшылдарымен өңделген (Иоанн Златоуст, Кирилл Туровский,
Симеон Полоцкий, т.б.).
Педагогикалық ойдың дамуына үлкен үлес қосқан ұлы орыс ғалым-энциклопедисі Михаил Васильевич Ломоносов (1711-
1765) болған. Ол әртүрлі ғылыми, техникалық және мәдени бастаулардың көшбасшысы болған. Ломоносовтың
қызығушылығы мен жобасы бойынша Москва университеті ашылған. Қоғамның, ең бастысы, ғылым мен
ағартушылықтың дамуын көре отырып, М.В. Ломоносов ғылым академиясының дамуына оның жұмысын оқу-ғылыми
мекеменің жұмысы ретінде кеңеюіне деген күресте көп күш жұмсаған. Ол ана тілде оқытуды жақтаған, орыс тілінің
грамматикасы бойынша жазылған ғылыми еңбек соның иесінде («Российская грамматика»). М.В. Ломоносов алғашқы
болып студенттерге орыс тілінде дәріс оқыған. Ол саналы, бірізді, жүйелі, көрнекі білім беруді ұсынады және, ең
алдымен, ғылымилық принципті ұстануды ұсынды.
5.Батыс Еуропа елдеріндегі мектеп және педагогика (18 ғ-дың 17-ші ортасы). Жаңа заманның басындағы
педагогикалық ойлар. 17-18 ғасырлардағы Ағарту дәуірінің педагогикалық ой-пікірлері. Француз
революциясының мектеп дизайнындағы педагогикалық идеялар. Мектептегі білім берудің даму тенденциялары
және жаңа үлгідегі оқу орындары. Я.А.Каменскийдің педагогикалық теориясы. Дж.Локк пен Дж.Ж.Руссоның
педагогикалық көзқарастары. Гельвецийдің педагогикалық мұрасы. Мектептегі білім берудің даму
тенденциялары және жаңа үлгідегі оқу орындары (меценат мұғалімдерге арналған білім беру мекемелері).
Ортағасырлық дәуiрдiң басы Батыс Еуропадағы Рим империясының құлауымен байланыстырылады. Оның өрбу
кезеңдерi V ғасырдан бастап Х ғасыр – ерте ортағасыр, ХI-ХIII ғ. ғ. – дамыған орта ғасыр, яғни Қайта өрлеу дәуiрi деп
бөлiнедi.
Ерте ортағасырдағы шiркеу мәдениетiнiң дамуы жүйелi бiлiм беру iсiне, мектептiң пайда болуына тiкелей ықпал жасады.
Бұл кезеңдегi бiлiмнiң ұстаған бағыты – шiркеудiң догмалық идеяларын тарату болды.
Бiрiншi рет шiркеу оқу бағдарламасын дайындау қажеттiлiгiн, онда христиан дiнiнiң қағидаларын оқыту мәселесiн
көтерген философ және кейiнгi антикалық дiнтанушы Аврелий Августин (Блаженный Августин (353-430 ж.ж.)) едi.
VII ғасырдың басында Ұлыбритания мен Ирландияда монахтардың белсендiлiгi арқасында алғашқы шiркеу мектептерi
ашылды. Монастырлық мектептерде бiлiм мазмұны Августиннiң шығармалары негiзiнде құрылды. Сонымен бiрге
монастырь жанындағы мектептерде ежелгi қолжазбалар сақталғандықтан, олар оқу құралдары ретiнде пайдаланылды.
Оның бiлiм бағдарламалары әлемдiк бiлiмдермен толықтырылып, христиан дiнiн уағыздауға көмегi тиетiн пәндер:
тiлдердi игеру, тарих, диалектика, риторика, математика негiздерi оқытылды.
Мектептерде А.Августиннiң философиялық iлiмдерiмен қатар, христиан дiнiне сай келетiн Платон және оның
шәкiрттерiнiң шығармалары оқытылды.
Ерте ортағасырдағы монастырлық және кафедралық мектептердегi адамгершiлiк тәрбиеге ерекше назар аударылды. Дiни
тақырыптарға байланысты сұрақ-жауап түрiнде әңгiмелесу, дiни шығармаларды оқу, дiндi уағыздау басты орын алды.
Ерте ортағасыр мектептерiндегi оқыту үш түрлi негiзгi деңгейге бөлiндi: бес жыл бойы бастапқы деңгейде оқу, жазу,
есептеу, ән айту пәндерi оқытылды; орта деңгейде – латын грамматикасы, риторика және диалектика; жоғары деңгейде –
“жетi ерiктi өнер” және арифметика, геометрия, астрономия, музыка пәндерi оқытылды.
Атақты француз жазушысы, ағартушы-философ, педагог Жан Жак Руссо (1712-1778) ХVІІІ ғасырдағы төңкеріс
қарсаңындағы интеллигенцияның дарынды өкілінің бірі болды. Ол Париждегі алдыңғы қатарлы интеллигенцияның
өкілдері Дидро, Даламбар, Вольтер, т.б. байланыс жасап, солардың ықпалында “Адамдар арасындағы теңсіздіктің пайда
болуы туралы” (1754 ж.) және “Қоғамдық шарт” (1762 ж.) деген шығармалар жазып, әлеуметтік теңсіздікке қоғамдық
мәдениеттің төмендігіне, жай халықтың ауыр тұрмысының әсері барын айқын ашып береді. Ал 1762 жылы “Эмиль,
немесе оны тәрбиелеу” туралы соңғы шығармасында жаңа адамды тәрбиелеудің және оның тәрбиесінің педагогикалық
жүйесін ұсынады. Бұл атақты роман король шенеуніктері мен дін басыларының ыза-кегін туғызды. Соның нәтижесі,
Париж парламенті “Эмильді” өртеу туралы қаулы қабылдап, ақыры оны жойып тынды. “Қоғамдық шарт” шығармасында
халықтың қамын қамтамасыз ететін үкімет, сондықтан да шарт бойынша адамдар өз құқықтарын үкіметке тапсырады
делінген. Руссоның пікірінше, бастапқы қоғамдық шарт бойынша үкімет халыққа қызмет жасап отыруы тиіс, ал егер,
олай болмаса, корольдың бізге қажеті жоқ деген пікірді айтады. Адамды адам қанауы болмасын, оған бостандық, теңдік
және бауырмашылдық қарым-қатынастары бар қоғамдық құрылыс, яғни ұсақ жеке меншіктің, жер иелері мен
қолөнершілер қоғамдық құрылымы керек деп армандайды.
Бiрақ Д.Локктiң философиясы дуалистiк ерекшелiгiмен сипатталынады. Оның ойынша сыртқы тәжiрибемен бiрге
ақылдың өзiндiк әрекетi болып саналатын iшкi тәжiрибе де болады. Ол объективтiк дүниенiң бiздiң санамызда елестеуi
ақиқат-шындық бола алмайды деп күмәнданады.
Д.Локктың педагогикалық көзқарастары “Тәрбие жөнiндегi ойлар” және “Ақылды тәрбиелеу туралы” атты еңбектерiнде
ашылған. Оның пiкiрiнше, тәрбиенiң мақсаты өз жеке басының iсiн ойластырып, жүйелеп орындайтын, өз мүддесiн iске
асыруда бар мүмкiндiктерiн қосатын ақсүйектердiң балаларын тәрбиелеу. Ақсүйектердiң жас ұрпақтарына тәрбиенiң бiр
саласынан ғана тәрбие бермей, дене және адамгершiлiк тәрбиелері берiлуiн қолдады.
Д.Локк мектептердегi оқу-тәрбие жұмыстарына көңiлi толмай, қайта мектеп оқушыларды терiс мiнез-құлыққа
итермелейдi, сондықтан ақсүйек баласының үй тәрбиесiнен бiлiмдерi мен дағдылары мектептен артық деп санаған.
Ол дене тәрбиесiн ерекше бағалаған, “мықты дене, мықты рух” болса, дене күшi мықты, ауа-райының құбылысына
бейiм, қатаң режимге тәрбиелеудiң қажеттiлiгiн айтып, баланы ерлiкке және табандылыққа үйрететiндiгiн ескертедi.
Локк шығармаларында адамгершiлiк тәрбиенi кеңiрек қарастырады. Ол адамгершiлiк қасиеттер мен сапаларға:
кiшiпейiлдiлiкке, ұстамдылыққа, әдiлеттiлiкке және сақтыққа тәрбиелеу керек деп есептеді. Ол сондай-ақ, ақыл-ой
тәрбиесі білімді, іскер адамды қалыптастырады, еңбек тәрбиесі өнерді игеруге септігін тигізеді деп санады.
Я.А.Коменский оқу мен тәрбие жүйелерiн құруда таным үрдiсiне байланысты екi жақты көзқарасты ұстанды. Оның
түсiнiгiнше ақиқатты танудың бiр бағыты – логикалық ақыл-ойға негiзделген түсiнiк, оның көзi – дiни сенiм. Ақиқаттың
екiншi бағыты – табиғатты тану, ол тiршiлiктiң, байлықтың көзi, табиғатты қорғап, сақтай бiлу үшiн бiлiм қажет.
Я.А.Коменскийдiң педагогикалық көзқарастарына қарай және қайта өрлеу дәуiрiндегi гуманистiк бағыттың әсерiмен орта
ғасырлық мектеп жүйесiн сынға алып, мектептегi оқу-тәрбие жұмыстары балаға сүйiспеншiлiк пен адамгершiлiк
шеберхана орталығы болғанын қалаған. Я.А. Коменскийдің қоғамда байлығына немесе жыныс айырмашылығына
қарамай, жалпыға бiрдей, ана тiлiнде оқытатын мектептер ашуды қолдауы, ұлы педагогтың гуманистiк және
демократиялық ұстанымда болғандығын дәлелдейдi. Ол, әсiресе, қарапайым халықтың балаларының мектепке қолдары
жетпей отырғандығына, негiзiнде халық арасында көптеген дарынды балалардың таланты ашылмай, мемлекет
болашағына зиян келтiргендiгiне наразылық бiлдiрдi. Я.А.Коменский “Ұлы дидактика” деген еңбегiнде адамды
табиғаттың бiр бөлiгi ретiнде қарап, оны тәрбиелеу мен оқыту табиғи қабiлетi мен қасиеттерiн дамытуға бағытталуы тиiс
деп кеңес бередi.
ХVII ғасырдың ортасы мен ХVIII ғасырдың аралығында Англиядағы революция және ұлы Француз революциясы дәуiрi
болып есептелiндi. Олардың жалпы еуропалықтар үшiн мәнi – жаңа заман қоғамның ұстаған бағыт-бағдары – бостандық,
теңдiк және бауырластық адамның табиғи сұраныс құқығы деп есептелдi. Өйткенi, француз ағартушылары өздерiне тән
зор сенiммен жаңа заманның, яғни мәңгi ақыл-сананың үстемдiк құру кезеңiн күттi. Француз ағартушыларының iшiндегi
педагогикалық көзқарастарымен танымал болған К.А.Гельвеций (1715-1771) мен Дени Дидро (1713-1784) болды.
К.А.Гельвецийдiң ойынша барлық адамдардың табиғи қасиеттерi тең рухани қабiлеттiкпен туады, адамды адам ететiн тек
қана тәрбие дейдi. Азаматтардың барлығы бiрдей болатын тәрбиенiң бiртектi мақсат-мiндеттерiн анықтау, жан-жақты
тәрбиелеу қоғам алдындағы басты парыз деп есептейдi. Осындай тәрбие арқылы бүкiл қоғамды дұрыс жолға саламыз,
көпшiлiк адамдардың тұрмысын жақсартып, балаларын жаңа негiзде қалыптастырып, өз жеке басы мен ұлт қамқорлығын
байланыстыра бiлетiн патриоттарды тәрбиелеймiз деген пiкiрдi ұсынды.
Екiншiден, К.Гельвецийдiң педагогикалық идеясы балаларды сословиелiк тәрбие беру мақсатынан мүлдем өзгешiлiгiмен
сипатталады және тарихи жағынан алғанда бұрынғылардан көп iлгерi екенiн байқаймыз.
К.Гельвеций тәрбиенi шексiз құдiреттi, тек тәрбие арқылы әлеуметтiк құрылысты да өзгертуге болады деп есептедi.
Дени Дидро өзiнiң “Гельвецийдiң “Адам” атты шығармасына жүйелi түзетулер” деген еңбегiнде тәрбиенi ерекше
дәрiптеген, оның мүмкiндiгiн шектен тыс деп қарастырған. Гельвеций көзқарасын сынға алды. Ол тәрбиенiң адамға
жасайтын ықпалына жете мән бермедi, адам табиғаты өзгермейтiн абстрактiлiк зат деген түсiнiкте болды.
Гельвеций мен Дидро өздерiнiң педагогикалық еңбектерiнде схоластикалық оқу мен дiни үстемдiктердiң болашағы жоқ,
сондықтан мектептердi дiннен бөлiп, тәжiрибеге негiзделген жаңа ғылым мен ақыл-ой тәрбиесiне бағытталып, жан-
жақты адамды қалыптастыруы керек деп түйiндейдi. Мектеп діннен ажыратылып, мемлекетке берілуі қажет деп есептеді.
6.Батыс Еуропа елдеріндегі мектеп және педагогика (19-20 ғғ.). Жалпы көзқарас. Философиядағы педагогикалық
идеялар. Мектеп дамуының негізгі бағыты. 19 ғасырдағы педагогика классиктері. И.Г.Песталоцци,
Ф.А.Дистервегтің педагогикалық теориясы мен практикасы. Мектеп дамуының негізгі бағыты. Қазіргі мектеп
және шетелдегі педагогика. Педагогикалық ойдың дамуының негізгі бағыттары. Мектептегі оқыту мен тәрбиелеу
тәжірибесі. Білім беру мен тәрбиелеу жүйесін реформалау.
XVIII ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың бiрiншi жартысында Германияда философиялық қозғалыстың дамуына арқау
болған басты бағдар – диалектиканы шындықты танудың теориясы мен әдiсi ретiнде түсiндi. Ғылым тарихында бұл
қозғалысты “немiстiң классикалық философиясы” деп атады. Оның өкiлдерi (И.Кант, Ф.Шлейермахер, И.Финте,
Г.Гегель) жаңа заман педагогикасының дамуына ерекше үлес қосты. 
Иммануил Кант (1724-1804) Кенигсбергтегi университетте профессор мiндетiн атқарып, философия және педагогика
курстарына дәрiстер оқыды. 
Ол философияның мазмұндық мәнi – табиғат заңдылықтары тәрiздес адамдар ерiк-күйi бойынша заң нормаларын ұстап,
өмiрде өз орнын табу, өзiн-өзi жетiлдiруге талпынуы тиiс деп есептеді. И.Кант адамның адамгершiлiк сезiмiн
қалыптастыруда iшкi жан-дүниесiнiң ар-ожданын оятуға көңiл бөлдi.
И.Финте (1762-1814) болса педагогикалық тұрғыдан адамның жеке тұлғасы ешкімге тәуелсіз, белсенді болғанда қоғамға
пайдасы мол тиеді деген пікірде болды. Оның пікірінше, білім арқылы ұлттық мәдениетті адам ұғынып түсінеді, сол
арқылы жалпы адамзаттық мәдениетті игереді.
Ал, Ф.Шлейермахер (1768-1834) тәрбиенің дұрыс ұйымдастырылуы барысында үлкен мен кішінің арасында
келіспеушілік болмайды деп санады. Педагогика болса, бұл “өнер” дей келе тәрбие мен оқыту мазмұндарын этикамен
және саясатпен ұштастырады.
Гегель Георг Вильгельм Фридрих (1770-1831) жеке тұлғаны қалыптастыру жайлы айтқанда адам тарихтың нәтижесі,
ақыл мен өзін-өзі тану адамзат өркениетінің қызметінің жемісі деген қорытындыға келеді. Гегель тәрбиенің даму тарихы
мен адамзат өркениеті тарихын диалектикалық байланыста қарастыруға талпынды. Тәрбие арқылы жеке тұлға қоғамдық
мәдени өмірге белсенді қатысып, айналасын қоршаған ортамен қарым-қатынастар жасау арқылы қалыптасады деген
пікірді дәлелдеді. Ол тәрбие мен оқыту мәселелерін тарихи және жүйелілік тұрғыда қарастырды, қоғамның еркін мүшесі
білімді азамат қалыптастыруға ұмтылды, білім берудің элитарлық тұжырымдамаларына қарсы шықты. Тәрбиенің оқыту
мен тәртіп сияқты жақтарын бөліп көрсетті. Оқытудың мақсаты- өзіндік ойлау қалыптастыру екенін айтты. Баланы
отбасы мен мемлекет тәрбиелеуге міндетті деді.
Француз ағартушыларының тәрбие туралы ілімдері 1789-1794 жылдардағы төңкеріс қайреткерлері мен социал-
утопистердің (Сен-Симон, Фурье, Оуэн) педагогикалық идеяларына күшті әсерін тигізді
Адами өркениеттің бүкіл өне бойында еңбектің қоғамдық бөлінуінің құрылымында айрықша əлеуметтік (қоғамдық)
функция қалыптасып, қарқынды дамуға ие болды, сөйтіп, осының арқасында мұғалім мамандығы пайда болды, оның
мəн-мазмұны ерекше, өзіне тəн қызметті жүзеге асыра отырып, жеткіншек ұрпақты адам мəдениетінің құндылықтарына
үйретудің негізінде өмірге дайындау болды.
Педагогикалық ойлар алғашқыда философия, діни ілімдер жүйесінде, саясаттануда, құқықтануда, әдебиетте дамыды. 12
ғасырдың басында жеке ғылым болып бөлініп шықты. Ф.Бэконның, Я.Коменскийдің еңбектерінде Педагогиканың
дербестігі беки түсті. Олардың ізінше Джон Локк, Жан Жак Руссо, И.Песталоцци, И.Гербард, А.Дистерверг еңбектері
жарық көрді. Орта ғасырларда жастарға білім және тәрбие беру ісі діни орындардың қолында болды. Мешіт жанынан
медреселер, шіркеу жанынан приходтық, соборлық, монастырлық мектептер ашылды. Олардың бәрінде дерлік құдай
заңы, төрт амалды есеп, таза жазу, еңбекке үйрету пәндері оқытылды. Кейіннен өндіріс пен сауда-саттықтың өркендеуіне
орай гильдейлік мектептер ашылды, онда тауартану, заттың өзіндік құны мен сапасын анықтау, геодезия, топография
сабақтары енгізілді.
Педагогикалық мамандық — қазіргі уақыттағы ең белгілі мамандықтардың бірі, тіпті осы мамандық басқа да
мамандықтарды анықтайды деп айтуға болады, себебі еңбектің басқа түрлері арнайы ұйымдастырылған мақсатты
педагогикалық қызметтің барысында меңгеріледі. Педагогикалық мамандық – педагогикалық үдерісте тəрбиеленуші
тұлғасын тəрбиелеудің, дамытудың, оның өзінше дамуының оңтайлы жағдайларын тудыруға жəне өзін еркін жəне
шығармашылықта көрсетудің мүмкіндіктерін таңдауға бағытталған кəсіби қызмет. Педагогикалық мамандықтың негізгі
ерекшелігі мұғалімнің талаптары мен мақсаттарының оқушының мақсаттарымен, мүмкіндіктерімен, тілектерімен
сəйкестігі; педагогикалық қызметті сəтті жүзеге асыру мұғалімнің педагогикалық технологияны, педагогикалық
техниканы игеруімен, оның кəсіби санасынын деңгейімен байланысты.
Жаңа ұрпақтарды өмірге жəне еңбекке дайындау мақсатында қоғамдық тəжірибені бір ұрпақтан екінші ұрпаққа
жеткізудің қажеттілігі оқыту мен тəрбиелеу саласының қоғамдағы жеке, дербес функцияға айналуына себепші болды.
«Педагог» термині құл иеленушілік кезеңде Ежелгі Грецияда пайда болды, бұл термин кейін біртұтас ғылымның атауына
айналды. Ол кезде бұл термин құл иеленушілердің балаларын мектепке ертіп апаратын құл деген мағынаны білдіретін
еді. Мектеп туралы алғашқы мағлұматтар шамамен біздің заманымызға дейінгі 2500 жыл бұрынғы египеттік əдебиетте
кездеседі. Онда төрелердің балаларына арналған сарай мектебі туралы айталады. Кейін «мектеп» ұғымы Ежелгі Грецияда
белең алды. Бұл терминнің негізгі мағынасы осы уақытқа дейін өзгерген жоқ: мектеп дегеніміз — білім ордасы.
Педагогикалық мамандық қалыптаса бастағаннан-ақ мұғалімдерге, ең алдымен, тəрбиелеушілік, бірегей жəне
бөлінбейтін функция тəн болды. Мұғалім дегеніміз — тəрбиеші, тəлімгер. Оның азаматтық, адами маңызы да осы.
Тəрбиелік ықпал етпей оқытуға болмайтыны сияқты, тəрбиеленушілерді білімдердің, икемділіктер мен дағдылардың
күрделі жүйесімен қаруландырмастан, тəрбиелеу міндеттерін жүзеге асыру да мүмкін емес. Барлық замандарда алдыңғы
қатарлы ойшылдар оқыту мен тəрбиелеуді ешқашан қарама-қарсы қойған емес, тіпті олар мұғалім деп, ең алдымен,
тəрбиешіні атайтын болған.
Қазіргі сөздіктерде «тəрбиеші» дегеніміз — басқа бір адамның дамуы үшін жауаптылықты өз мойнына алған, сол адамды
тəрбиелеумен айналысатын адам ретінде анықталады. «Мұғалім»,«оқытушы» сөздері кейінірек пайда болды, өйткені
қоғам білімнің өз алдына құндылық екендігін, балаларға білім беретін арнайы ұйым қажет екендігін ұғынды. Мұндай
қызмет оқыту деп атала бастады.
Латынның «profiteor» деген сөзінен шығатын «рrofessio» сөзінің түпкі мағынасы — «өз ісім деп жариялаймын» дегенді
білдіреді. Яғни, мамандық дегеніміз — арнайы дайындықтың нəтижесінде алынған териялық білімдер мен практикалық
икемділіктері бар адамның «еңбек қызметінің түрі» [1].
Мамандық дегеніміздің өзі — тұтас бір əлем, онда адам өмір сүреді, білімін жетілдіреді, осы əлемді ол өзінің бүкіл өмірі
бойы біліп, танып өтеді, бұл əлемнің өзінің кəсіби заңдары, адамгершілік нормалары мен құндылықтары бар. Кез келген
мамандық адамнан белгілі бір жалпы жəне арнаулы білімділікті, икемділіктер мен дағдыларды, қасиеттерді талап етеді,
ал олар жалпы немесе арнаулы білім алу барысында жəне практикалық жұмыс істеу кезінде қалыптасады.
Қазіргі қоғамда еңбектің ондаған мың түрлері бар. Олардың əрқайсысын да адамға қоятын талаптарының жүйесіне қарап
кəсіп деп атауға болады. Кəсіп деп адамға белгілі бір талаптар жүйесін қоятын еңбек түрін атауға болады. Сонымен қатар
кəсіп дегеніміз — еңбек жолының бір түрі, ол адамнан арнайы дайындықты талап етеді, жəне өмір сүру көзі ретінде де
пайдаланылады. Кəсіптің атауы еңбектің сипаты мен мазмұны арқылы, қызметтік функцияларымен, қолданылатын еңбек
құралдары мен заттары арқылы анықталады
Мұғалім — өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, ізденуді тоқтатқанмен оның мұғалімдігі де
жойылады.К.Д.Ушинский.
Білім беру жүйесі — сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім
беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру
мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны.
Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк – экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады, сондай – ақ оны әрi қарай
айқындай түседi. Ал бiлiмнiң қалыптасып, дамуының жалпы шарттары философияның негiзгi мәселесi – рухтың
материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясының
басқа ғылыми теориялардан түбiрлi айырмашылығы – ол бiлiмнiң қалыптасуы мен негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын,
объективтiк қатынастарды қалыптастырады.
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды
сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ
тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-
бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә.
Назарбаев жолдауында айқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім
қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі
білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі
технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс – тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты — бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі —
мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс — оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол
таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау — әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз
пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі – педагогикалық
құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл
тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы
мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі,
әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған
әдіснамалық , зерттеушілік, дидактикалық — әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы
басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді,
сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды
және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу
қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік
іс- әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы
мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім
беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша
айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері
арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке
ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы «білікті адамға» бағытталған білімнен «мәдениет
адамына» бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру- оның философиялық ,
психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз
ету міндеті тұр.
7.17 ғасырдағы Ресейдегі тәрбие мен білім. Ағартушылықтың дамуының басталуы. Ресейдің шоқындыру рәсімі
және мектептердің дамуының басталуы. Шіркеу- діни педагогика. Отбасылық өмір және ата-ана тәрбиесі. Халық
педагогикасының құралдары. Оқыту түрлері. Оқыту (отбасы тәрбиесі бойынша нұсқаулық), бауырлас
мектептер, академиялар.
ХѴІІ ғасырда Ресейде иде ағарту ісінің дамуы ХѴІІ ғасырдың екінші жартысында, әсіресе, Москвада көтеріңкі білім
беретін мектептердің саны артты. Жаңа грек-латын мектептері ашылды, сонымен катар грамматикалық деп аталынатын
мектептер де жұмыс істеді, онда сауат ашу, ескі славян және грек грамматикасы риторикасы, математикасы пәндері
оқытылды. 1686 жылы Москва славян-грек-латын академия сы ашылды. Академияның көптеген шәкірттері оқулықтың
авторлары, академияның және басқа мектептердің оқытушылары болды, сонымен қатар ХVІІ ғ. Петрдің ағартушылық
реформаларының белсенді қатысушылары Академияда білім алғандардың ішінен орыс мәдениетінің көрнекті
қайраткерлері шықты. Олардың қатарында VІІІ ғ. бірінші жартысы да орыс мектептерінде кеңінен қолданылған
арифметикадан тамаша басшылықтың құрастырушысы Леонтий Магницкий, ұлы орыс ғалымы М.ВЛомоносов, белгілі
жазушы АД. Кантемир, архитектор жэне басқада белгілі мәдениет қайраткерлері оқыды. 1755 жылы Москва
университеттің ашылуымен жоғарғы оқу орны ретінде академия өз мәнін жойды және діни академияға айналды.
Ғылымның дамуы, білімді адамдардың санының типографияларды ұйымдастыру оқу әдебиетін шығаруға қолайлы әсер
етті. Ол көбейе түсті. Көп тиражбен әліппелер және т.б. мектептер үшін кітаптары шыға бастады. өсуі, Бірнеше рет қайта
бастырылып шыққан Василий әліппесі кеңінен пайдаланылды. XVII ғ.екінші жартысында Епифаний Славинецкий
"Балалар тәртібінің ережелері" атты белгілі педагогикалық кітапты құрастырған болатын. Бұл еңбек когамдағы мінез-
құлық ережелерінің жиынтығы болып табылады. режелер абылады. Ере негізінен балалар өздерін үйде, қонақта, баска
адамдармен қарым-қатынаста қалай ұстауы керектігі туралы ережелерге тоқталды. Епифаний Славинецкийдің кеңестері
сол кездің өзінде психологиялық тұрғыдан негізделген еді. Кітапта баланын дене жағынан дамуына, денсаулығын
нығайтуға, сергек көңіл-күйін сақтауға көмектесетін көптеген құнды гигиеналық ережелерден тұрады. Балалардың
моральдық қызықтары туралы айта отырып, Епифаний Славинецкий баланың сырткы мінез-құлқы оның ішкі
қасиеттерінің көрінісі болып табылатындығын атап көрсетті. М. В. Ломоноаштың Ресейде ағарту ісі мен педагогикалық
ой-пікірдің дамуындагы ролі (1711-1765) Ресей ғылимы МСЙ ага рту ісін дамыту үшін ғұлама орыс ғалымы Михаил
Васильевич Ломоносовтың қызметінің мәні ерекше болды. Шаруа-теңізшінің баласы, ол сауатын ерте ашты. Сол кездегі
басқа балалары сияқты ол білімін діни кітаптарды окудан бастады, оның алғашқы оқыған кітаптары Смотрицкийдіц
грамматика оқулы мен Магницкийдің арифметикасы болды. Ол 19 жасында жаяу келіп, өзінің шыққан тегін жасырып,
Славян-грек-латып академиясына окуға түседі. Ломоносовтың дара қабілеттілігі, ерекше еңбексүйгіштігі және тез
қалыптасқан жетістіктері Академия басшыларының оған көңіл аударуына себепші болады. 1736 жылы ол 32 үздік
шәкірттің бірі болып Петербургке жолдама алады, содан кейін білімін жалғастыру үшін шет елге жіберіледі. 1741
жылдан М.В Ломоносовтың белсенді, ерекше жемісті жан-жақты ғылыми және ағартушылық қызметі басталады. 174
жылы Петербург Ғылым академиясының химия профессоры академик болып сайланады. Ломоносов маль с полып
гағайындалады, кейіннен көптеген ғылымның негізін қалады. Оның жан-жақты ғұламаль ы туралы А.С.Пушкин өте
орынды бағалады: "Ғажайып күш-жігерді ғажайып ғұламалықпен ұштастыра отырып, Ломоносов агарту шөлдеу
жандуниесін барлық саласының дәмін татты. Ғылымға деген күшті құмарлығы еді. Тарихшы, шешен, механик, химик,
минеролог, суретші және ақын — ол бәрін сынап көрді бәріне бойлай білді". Ломоносов философиялық материализм
негізінде құрылған орыс салды. Ол бірінші рет әлемдік ғылым тарихында табиғаттың негізгі заңы материя мен
қозғалыстың сақталу заңының бірден-бір толық және дәл анықтамасын берді. М.В.Ломоносовтың ғылымга сіңірген
енбегін европа ғалымдарының замандастарының мойындауының объективтік дәлелі болып табылатын оның швеция
академиясының және Балон академиясьшың 1 гі мүшесі болып (1763ж.) сайлануы, ал француз ғалымы Н. Леклерктің
мойындауынша, М.В.
Ломоносовтың есімі "адамзат ақыл-ойының жылнамасында бір дәуірді құрайды" деп жоғары баға берген болатын
8.18 ғасырдағы Ресейдегі білім, мектеп және педагогика. Халық педагогикасының құралдары. Білім беру мен
тәрбиелеудің теориясы мен практикасы. Алғашқы мемлекеттік оқу орындары. Халықтық тәрбие және халық
мектебі.
Ертедегі славяндар қауымдық құрылыс жағдайында өмір сүрген барлық басқа халықтар сияқты қауымда балаларды
өмірге даярлай отырып, өскелең ұрпақты тербиелейді. Оларға жер шаруашылығының, ал кейінірек қолөнер еңбегінің
дағдыларын берді. Балалардың бойына ержүректікті, шыдамдылықты сіңіре отырып, әкелері оларды әскери істің
дағдыларына үйретті. Баланың жасы көмелетке толғанда әкесінің садақ пен жебені баласына сыйлау дәстүрі кеңінен
сақталды. Отбасында және рулық қауымда балаларды адамгершілікке тәрбиелеумен айналысты, оларды салт-дәстүрлерді
орындауға, құдайға құлшылық етуге, қауымның аға мүшелерін сыйлауға, бұрынғы өткендерді қастерлеуге үйретті.
Балаларды адамгершілікке тербиелеуде шығыс славяндардың, оның бай ауыз өдебиеті ерекше рөл атқарды: ертегілер,
өлендер, батырлар жырлар. К.Д. Ушинский ертегілер туралы былай деп жазды: "Ол халық ауыз әдебиеті
шығармаларынан орыс халық педагогикасының алғашқы және ғажап талпыныстарын көруге болады". ІХ ғасырда Батыс
Еуропа жерінде мықты Киев мемлекеті пайда болды, феодалдық құрылыс қалыптасты. Х ғасырдың аяғында княздердің
енгізген ресми мемлекеттік діні осыған көмектесті. христианство Княздер мен шіркеу халық арасыңца аударма
жинақтарды таратты, онда әртүрлі діни әдебиеттерден алынған мақалалар мен педагогикалық сипаттағы үзінділер болды.
Балаларда құдайдың алдында қорқыныш сезімін тәрбиелеу, үлкеңдердің, дшиелерінің және бастықтардың еркіне бағыну
ұсынылды. Балалардың жас кезінен бастап, діни салттарды орындау, құдайға құлшылық ету, ораза ұстау тәрбиенің
құралдары деп есептелді. XVII ғасырдың екінші жартысында, әсіресе, Москвада көтеріңкі білім беретін мектептердің
саны артты. Жаңа грек-латын мектептері ашылды, сонымен қатар грамматикалық деп аталынатын мектептер де жұмыс
істеді, оңда сауат ашу, ескі славян және грек грамматикасы, риторикасы, математикасы пәндері оқытылды. 1686 жылы
Москва славян-грек-латын академиясы ашылды. Академияның көптеген шәкірттері оқулықтың авторлары, академияның
және басқа мектептердің оқытушылары болды, сонымен қатар XVIII ғ. Петрдің ағартушылық реформаларының белсеңді
қатысушылары. Академияда білім алғандардың ішінен орыс мәдениетінің көрнекті қайраткерлері шықты. 1755 жылы
Москва университетінің ашылуымен жоғары оқу орны ретівде академия өз мөнін жойды және діни академияға айналды.
Ғылымның дамуы, білімді адамдардың санының өсуі, типографияларды ұйымдастыру оқу әдебиетін шығаруға қолайлы
әсер етті. Ол көбейе түсті. Көп тиражбен әліппелер және т.б. мектептер үшін балалар кітаптары шыға бастады. Бірнеше
рет қайта бастырылып шыққан Василий Бурцевтің әліппесі кеңінен пайдаланылды. XVII ғ.екінші жартысывда Епифаний
Славинецкий "Балалар тәртібінің ережелері" атты белгілі педагогикалық кітапты құрастырған болатын. Бұл еңбек
қоғамдағы мінез- құлық ережелерінің жиынтығы болып табылады. XVII ғасырдың екінші жартысында, әсіресе, Москвада
көтеріңкі білім беретін мектептердің саны артты. Жаңа грек-латын мектептері ашылды, сонымен қатар грамматикалық
деп аталынатын мектептер де жұмыс істеді, оңда сауат ашу, ескі славян және грек грамматикасы, риторикасы,
математикасы пәндері оқытылды
9.19-20 ғасырлардағы Ресейдегі тәрбие мен білім. Білім беру мекемесі. Педагогикалық теориялар және олардың
тәрбие мен білім беру тәжірибесіне енгізілуі. К.Д.Ушинский – ғылыми педагогиканың негізін салушы.
Л.Н.Толстойдың, Н.И.Пироговтың педагогикалық көзқарастары. П.Ф.Лесгафттың антропологиялық принципі.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Ресейдің ішкі жағдайы ең алдымен дами түскен капитализмнің әсерімен
крепостнойлық құрылыстьщ ыдырауының күшею үрдісімен сипатталды. Осыған байланысты елде таптық қарама-
қайшылықтар пшеленісе түсті, соның нөтижесінде шаруалар толқуының өсуін революциялық бағыттағы дворян
жастарының (декабристердің), ал одан кейін әртүрлі тектегі зиялылардың бой көтерулерін байқауға болады. Алдыңғы
қатарлы қоғамдық пікірге осындай шектеулі жеңілдіктерге мәжбүрлік еткен 1804 жылғы мектеп реформасы болып
есептеледі, бірнеше қалаларда (Харьков, Казань және т.б) университеттердің және арнаулы орта және жоғары оқу
орыңдарының ашылуы. Бұл мектеп реформасына француз буржуазиялық революциясынын ағартушылық идеялары
ерекше өсер еткен еді. 1804 жылғы мектеп жарғысы. 1802 жылы алғаш рет халық ағарту министрлігі ұйымдастырылды.
"Халық ағарту ісінің ережелері" жарияланды. Бұл ережелердің негізівде Ресейде жаңа мектеп жүйесін енгізу
қарастырылды. Барлық Ресей алты оқу округіне бөлінді. Әрбір округті мемлекеттік чиновник- оқу округінің попечителі
басқарды. Оқу жоспарына көптеген пендер енгізілді: шет тідцері (латын, француз жөне неміс), жағырапия және тарих,
жалпы жене Ресей статистикасы, философия ғылымдарының бастапқы курсы (метафизика, логика, дәстүрді үйрету), сөз
өнері, поэзия теориясы, эстетика, математика, физика, коммерция теориясы, технология және сурет салу. Гимназия
университеттерге бағынды. Гимназияның оқу жоспарына "құдай заңы" енгізілмеді. 1861-1862 жылдарда Л.Н.Толстойдың
ұйымдастыруымен "Ясная Поляна" журналы шығып тұрды, овда Ясная Поляна мектебінің тәжірибесі жарияланды, шетел
және патша үкіметі мектептерін өте қатты сынға алды. Николай Иванович Пирогов корнект орыс дерігері-хирургі, халық
ағарту ісінің қайраткері, белгілі педагог. Г.И.Пироговтың 1856 жылы "Морской сборник" журналында "Өмір мәселелері"
атты мақаласы жарияланды. Бұл мақала жұртшылықтың назарын өзіне аударды. Мақалада ол отбасы және қоғамдық
тәрбиенің негізгі мәселелерін күн тәртібіне қоя отырып, бұл мәселелерді басылымдарда, оқу орындарында, педагоггар
мен аналардың арасында кеңінен талқылауға себешпі болды. ата- Бұл мақаласында Пирогов педагогиканың ауқымынан
тыс қарастырылатын мәселелерді күн төртібіне қойды, атап айтқанда, азаматтын жеке тұлғасы және оның дамуының
толықтығы, адамзаттың парасатыняты. Төрбиеге қатысты оның мағынасы адамды тәрбиелеу қажет, ең алдымен жоғары
адамгершілік сезімдерді қалыптастыру; жалпы адамзатгық тәрбие арнаулы, кәсіби білім беруден бұрыш келуі қажет.
Н.И.Пирогов былай деп жазды: "Пайдалы азамат боламын деп ярланып жатқандардың барлығы, алдымен адам болуға
үйренуі "Өмір мәселелерінде" Пироговтың айтқан жұртшылықтан қолдау тапты. Пирогов білім берудің ресми курсыша
жалпы адамзаттық тәрбие идеясын қарсы қойды, ол жан-жақты ой-өрісі бар, жоғары адамгерші адамды қоғамдық өмірге
даярлаудың қажеттігін алға қойды. "Адам болу - бұл тәрбиенің негізгі мақсаты болуы керек",-деп жазды Пирогов.
Қоғамдық-педагогикалық қозғалыстьщ әсерімен бұл жылдары педагогикалық журналистика дамыды, журналдардың
беттерінде тәрбие мен оқытудың басты мәселелері қызу талқыланды. журналы" 1857 жарық көрді, 1860 жылдан бастап
бие деген атпен шығып тұрды, онда К.Д. Ушинскийдің бірнеше мақалалары басылды, 1860 жылдан 1870 жылға дейін
"Орыс педагогикалықхабаршысы", "Мұғалім" журналдары жарық көрді, бұл басылымдар негізінен халық мектебінің
мөселелеріне арналды
10.Ресейдегі кеңестік кезеңдегі мектеп және педагогика. С.Т.Шацкийдің, П.П.Блонскийдің педагогикалық
көзқарастары. А.С.Макаренконың педагогикалық қызметі және тәрбие жүйесі. В.В.Сухомлинскийдің
тәрбиелеудегі гуманистік көзқарасы. Алғашқы Наркомпрос тәжірибелік мектеп-станциялар.
А.С.Макаренко (1888-1939) ең алғашында педагогика ғылымына тәжірибелі педагог ретінде келді. Ол 1917-1918 ж. ж.
мектеп ісін меңгеруші, 1920 жылы Полтава түбіндегі балалар колониясын (кейіннен М.Горький атындағы колония)
басқарды. 1925-1935 ж. ж. Харьковтегі Дзержинский атындағы колонияда қызмет атқарды. Осы кезеңдерде оның
ұстаздық тәжірибесінен туындаған «Ұстаздық дастан”, «Мұнара үстіндегі тулар”, «Ата-аналарға арналған кітап” атты
еңбектері жарық көрді.
А.С.Макаренко тәрбие үдерісі ең алғашында педагогикалық жобалаудан басталуы керектігін айтты. Ол жеке тұлғаның
сапалық қасиеттерін қалыптастыруды екіге бөліп қарастырды. Бірінші, барлық тұлғаларға ортақ сапалар және екінші,
оқушының жеке даралық сапасын қалыптастыру үшін оның қабілеттері мен бейімділіктерін ескеру керектігін көрсетті.
А.С.Макаренко тәрбиенің басты мақсаты — белсенді, өмірлік ұстанымдарды жүзеге асыру деп санады. А.С.Макаренко
теориясының өзегі коллектив (ұжым) туралы ілім болды. Ол педагогикаға ”коллектив” деген терминді ендірді,
коллективтік тәрбиені ұйымдастыру теориясының негізін қалады. Мектеп коллективінің маңызын барынша жоғары
бағалап, коллективтің даму кезеңдерін үшке бөліп, оған сипаттама берді:
бірінші кезең, педагог ұжым мүшелеріне талап қойып, оның орындалуын қадағалайды;
екінші кезең, балалар арасынан белсенділер тобы бөлініп, өз еріктерімен түрлі жұмыстарға қатысады, педагогтың қойған
талаптарына қолдау көрсетеді;
үшінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқару деңгейіне жетіп, түрлі оқу-тәрбие, шаруашылық, мәдени мәселелерді шешуге
қатысады, ұжым атынан әр оқушыға міндет жүктеледі. П.П.Блонский өз еңбектерінде екі мәселеге ерекше назар аударды:
— бала психикасын дамытуды, психиканы эволюция нәтижесі деп қарастыруды ұсынды;
— баланы зерттегенде оған біртұтас көзқарас тұрғысынан (оның тәндік және психикалық қасиеттерін өзара байланыс пен
өзара әрекеттестікте) қарауды ұстанды.
В.А.Сухомлинский 1918 жылы 28 қыркүйекте Украинадағы Павлыш селосының жанындағы Кременчуг деген жердегі
шаруа отбасында дүниеге келді. В.А.Сухомлинскийдің еңбектері әлемдегі халықтардың 40 тіліне аударылды. Ол —
тәрбиенің теориясы мен тәжірибесіне, дидактика мен мектептануға зор үлес қосқан белгілі ұстаз. В.А.Сухомлинскийдің
басты назары жас ұрпаққа азаматтық тәрбие беру болды. Ол тәрбие үрдісінде ұжымды қалыптастыру теориясын
жетілдіріп, ұжымдағы жеке оқушымен жұмыс жасау әдістемесін жасады.
Ол “Оқушылардың ұжымдық тәрбиесі” (1956) атты еңбегінде: “Балалар ұжымы – ортақ мұратты көздеген, зияттық-
эмоциональдық жағынан ұйымдасқан қауым. 
П.П.Блонский (1884-1941) – 200-ге тарта педагогикалық, психологиялық және философиялық еңбектердің авторы.
П.П.Блонский өзінің педагогикалық көзқарастарын «Халық мектебінің мақсаттары мен міндеттері” (1916) атты еңбегінде
ұсынды. Кеңестік мектептерде оның сол көзқарастары мейілінше дамытылды. Оның еңбегіндегі елеулі жаңалықтар:
оқыту мен тәрбие беру ісін баланың жас ерекшелігіне лайықтап ұйымдастыру;
баланың жеке басын құрметтеу, баланың талабы мен ынтасын ескеру;
ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық және еңбек тәрбиесін жан-жақты жүргізу;
еңбек тәрбиесі мен политехникалық білім беру.
С.Т.Шацкий өз еңбектерінде адам өміріндегі балалық шақтың маңызын, оның ерекшеліктерін, заңдылықтарын, әр жас
кезеңінің оқу-тәрбиедегі мәнін — балалық шақтың құнды ұстанымдарынанықтауға арнады. Бұл ұстаным бойынша оқу-
тәрбие жұмысын ұйымдастыруда баланың дүниені сезінуін, оның ішкі жан дүниесін ескеру керектігі баса айтылды.
Т.Шацкийдің педагогикалық еңбектерінде баланы еңбекке тәрбиелеудің теориялық және тәжірибелік қыры жан-жақты
ашылып көрсетіледі. Ол баланың жас кезіндегі еңбегін өнермен және ойынмен тығыз байланысты дамыту қажеттігі
туралы құнды пікірлер ұсынады.
11.Ресейдегі қазіргі мектеп және педагогика. Ғылым және гуманизм, 3 мыңжылдықтың планетарлық
құндылықтары. Қазіргі педагогикалық технологиялар объективті қажеттілік ретінде. Педагогикалық
технологияларға шолу. Тұлғаға бағытталған білім беру технологиялары. Негізгі концептуалды идеялар.
Ынтымақтастық педагогикасы. Ш.А.Амонашвилидің гуманитарлық-тұлғалық технологиясы. Орта және жоғары
білім берудің даму тенденциялары. Қазіргі жағдайда үздіксіз білім берудің бастапқы жүйесін дамыту мәселелерін
дамыту.
Қазіргі уақытта Ресей Федерациясындағы мектептер балалар мен жасөспірімдер жалпы білім алатын оқу орындары
болып табылады. Олар Ресей Федерациясының Білім және ғылым министрлігі бекіткен міндетті бағдарламалық
талаптарға негізделген стандартты құрылымға ие. Ресейдің білім беру жүйесінде мемлекеттік мектептер, жеке мектептер
және гимназиялар сияқты мектептердің әртүрлі түрлері бар. Ресейдегі Педагогика-білім беру, оқыту және тәрбиелеу
әдістерін зерттейтін ғылым. Соңғы жылдары Ресей педагогикасында өзгерістер болды, соның ішінде жаңа білім беру
технологияларын енгізу, оқушылардың сыни ойлауы мен шығармашылық дағдыларын дамытуға баса назар аудару,
сонымен қатар оқу процесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды белсенді қолдану. Педагогикалық әдістер
мен тәсілдер белгілі бір мектепке немесе оқу орнына байланысты өзгеруі мүмкін. Кейбір педагогикалық ағымдар мен
әдістер, мысалы, проблемалық оқыту, құзыреттілік тәсіл, сараланған тәсіл және басқалары орыс педагогикасында кеңінен
қолданылады. Жалпы, Ресейдегі білім беру жүйесі мен педагогика сапалы білім беру мен жас ұрпақты қазіргі қоғамға
дайындауды қамтамасыз ету мақсатында даму және модернизация процесінде.
Ғылым және гуманизм 3 мыңжылдықтың планетарлық құндылықтарына арналған маңызды мәселелерді
қалыптастырады. Бұл кез-келген адамзаттық әрекетке арналған құндылықтары туралы ғылыми жан-жақты көзін ашуға
болады.
Ғылым, адамның тану және түсіну процесін жетекші рөл атқаратын жобаларды, ғылымдық мәліметтерді жинау және
белгілі тәсілдерді пайдалану арқылы артақтаратын дисциплинарлық жүйелер мен өнімдерді атауға арналған бір даму
қолданбасы. Ғылымның құндылықтары арқылы, білім, технология, медицина, экология, саясат және басқа көптеген
кескіндердің дамуы жасалады. Ғылым құндылықтарын артақтару, жаңа шешімдер табу және инновацияларды жасау үшін
маңызды мақсат етеді.
Гуманизм, адамдың адамзаттықтарын, әділеттік жақтығысын, азаматтыққа, жақындықка және адам жан-жақтығына
баулуына баулу мақсаттарын көрсететін философиялық құрамдылық. Гуманизм арқылы, адамның құқығы, жақтықтығы,
демократия, толеранттық, тәрбиелі құндылықтар және адамдық мәдениеттің дамуы үшін маңызды мәселелерді анықтауға
болады.
3 мыңжылдықтың планетарлық құндылықтары арқылы, Ғылым және гуманизм бірлесіп, адамдардың жан-жақтықтығын
жақсарту, ғылымның басты арқасында жаңа технологияларды, дисциплинарлық іс-әрекеттіліктерді және саяси,
экономикалық және социалды жағдайларды жаңарады. Гуманистік арқылы, адамдардың ағарту, басқару, тілеккерлік
және өзге азаматтық құндылықтарын дамыту, адамдық мәдениеттің дамуы және барлық адамдар арасында әрекеттестік
салыстыру үшін маңызды рөл атқарады.
Осы құндылықтар планеталық масштабта адамзаттықтың дамуына және ағартуына және өзге азаматтармен ағылшында,
экологиялық, иғтибарлы, білімді, толеранттық, өз ойларын айтуға, ғылымның басты өнімдерін дамытуға тиісті маңызды
етеді.
Қазіргі педагогикалық технологиялар объективті қажеттілік ретінде маңызды рөл атқарады. Осы технологиялар оқу-
оқыту процесін маңыздылықтарынан босату, оқушылардың қабілеттерін дамыту және жаңа білімдерді көмек көрсету
үшін қолданылатын құралдар мен әдістерді түсіндіреді.
Осы технологиялар арқылы педагогтар оқу-оқыту процесін бірқатар әдістемелер арқылы орналастыру, адам жайлы
білімнің жеткізуін жеткізу, жаңа технологияларды және деректерді пайдалану, оқушылардың ақпараттық ресурстарға қол
жеткізуі, оқушылардың творчылықты дамыту және критикалық ойлау қабілеттерін дамыту сияқты негізгі мақсаттарды
орындауға көмек көрсетеді.
Осы технологиялар арасында интерактивті қоғамдық платформалар, веб-сайттар, оқулықтар, білім жинақтамалары,
мультимедиа құралдар, ағылшын тілін оқыту бағдарламалары, веб-конференциялар, жазбалар жасау программалары,
онлайн сыныптар, вебинарлар және жаңа технологиялардың арнайы қолданбалары орналасқан. Бұл технологиялар
оқушыларға білімні оқыту және білімдік ресурстарға жету мүмкіндігін береді, интерактивтілік, коллаборативтік жұмыс,
бірлескен жұмыс және жаңа оқу әдістемелерін пайдалану мүмкіндігін арттырады.
Оқушылар қоғамдық технологияларды пайдалану арқылы ағылшын тілін оқу, басқа тілдерді жетілдіру, критикалық
ойлау, проблемалық шешім табу және коммуникациялық қабілеттерді дамыту кезінде маңызды әрекеттерді орындау
мүмкіндігіне иемделеді.
Тұлғаға бағытталған білім беру технологияларының бірнеше түрі бар. Кейбір технологиялар оқушылардың
академикалық білімін дамытуға арналған, басқа технологиялар танымдылық, творчылық және сауаттылықты дамыту
үшін қолданылады.
1.Қоғамдық платформалар: Онлайн оқу платформалары, сыныптық сайттар, жаңа педагогикалық социалдық желілер
орналасқан платформалар. Олар оқушылардың танымдылықты кеңейту, өзара байланысу жасау, түсіндіру және тәжірибе
алуға мүмкіндік береді.
2.Мультимедиа құралдар: Видео, суреттер, анимациялар, диаграммалар, интерактивті бейнелер және басқа мультимедиа
құралдарды пайдалану арқылы оқушылардың танымдылықты кеңейту, көрініс жасау және ойлау қабілеттерін дамыту
мүмкіндігі жариялайды.
3.Ақпараттық жетекшілер: Интернеттегі веб-сайттар, энциклопедиялар, электронды кітаптар, веб-журналдар, оқу
материалдары, электронды ресурстар және оқулықтар орналасқан онлайн ресурстар. Олар арқылы оқушылар білімдік
ресурстарға жету, ақпараттық іздеу және құрылымдарды пайдалану білімін дамыту мүмкіндігін береді.
4.Танымдылық технологиялары: Веб-конференциялар, вебинарлар, онлайн семинарлар және онлайн сыныптар арқылы
оқушылардың өзара байланысу, көрініс пайдалану, сұрақтар қою және басқаға жауап беру мүмкіндігін береді.
5.Шығармашылық технологиялар: Жазбалар жасау программалары, сценарий жазу, анимацияларды жасау
программалары, дизайн программалары, музыкалық құралдар және басқа творчылық технологиялар орналасқан әдістер.
Олар оқушылардың творчылық қабілеттерін дамыту, салыстырмалы анализ жасау және жаңа идеяларды дамыту
мүмкіндігін береді.
Ынтымақтастық педагогикасы, оқушылардың ынтымақтастықты дамыту, өзара тәжірибелермен байланысты түсіну,
сұрақ қою, салыстырмалы ойлау және өзара көмек көрсету арқылы оқу процесін жетілдіру құралдарын қолданатын
педагогикалық мәселе. Бұл тәжірибелерге негізделген педагогикалық әдістеме, ынтымақтастықтың басты мәнерлері мен
оқушылардың бір-бірімен жан-жақты байланысу қабілеттеріне қатысу арқылы жетілдіруі мақсатын құрады.
Ынтымақтастық педагогикасының аса мақсаты, оқушылардың ынтымақтастық, толеранттылық, байланыс, қарым-
қатынас және өзара көмек көрсету қабілеттерін дамыту үшін оқу-оқыту процесін жетілдіруге тәуелді педагогикалық
техникаларды пайдалану.
Оның негізгі құрамы:
Группалық жұмыстар: Оқушыларды группаларға бөлу, олардың бір-бірімен жұмыс жасау, байланысу және көмек
көрсету мүмкіндіктерін қалыптастыру.
Өзара әрекеттер: Оқушылардың өзара көмек көрсету, өзара көмек алу, байланыс, диалог және ішкі көмекті дайындау
арқылы тәжірибелерді жетілдіру
Ш.А. Амонашвилидің гуманитарлық-тұлғалық технологиясы, қазіргі педагогикада әлеуметтік-этикалық тәжірибелерді
дамыту, тұлғалардың жетілуін, өзара көмек көрсету қабілеттерін және адамгершілік негізгілерін қалыптастыру
мақсатында қолданылатын педагогикалық тәжірибелерді жинақтауға арналған.
Амонашвилидің гуманитарлық-тұлғалық технологиясының негізгі мәнерлері:
1.Оқушының танымдылығы мен ұғымын дамыту: Оқушылардың әлеуметтік-этикалық тәжірибесін дамыту, олардың өз
жеке меншіктікті, әлеуметтік рөлдерін түсіну, тұлғалықты көмек көрсету қабілеттерін арттыру.
2.Байланыс жасау: Оқушыларды тәжірибелестіру, жан-жақты өзара әрекеттесу, өзара көмек көрсету және байланыс
орнату жолын көрсету.
3.Креативті байланыс: Оқушылардың творчылық қабілеттерін, өзара көмек көрсету жолын дамыту, жаңа идеяларды
жасау мен алу процесін дестектеу.
4.Жетілдірілген күнделікті негізге алу:
Орта және жоғары білім берудің даму тенденциялары қазіргі заманда өзгерген, даму пайдасындағы жағдайлармен
байланысты. Білім беруде даму тенденцияларын қазіргі кезде ақпараттық технологиялар, жетілдіру және сақтау әдістері,
оқу-оқыту бағдарламалары, жетілдіруші оқу орталықтарының дамуы, қоғамдық сұрақтар мен талаптар, алғаш рет
оқушыларының қорытындысы және басқаларды тиімділікке дайындау кезеңдері аталуы мүмкін.
Қазіргі жағдайда үздіксіз білім берудің бастапқы жүйесін дамыту проблемаларын дамыту талқылаудың өзекті тақырыбы
болып табылады. Міне, қазіргі уақытта кездесетін кейбір мәселелер: Қол жетімділіктің біркелкі .стігі: кейбір аймақтарда
немесе ауылдық жерлерде инфрақұрылымның жеткіліксіздігі және үздіксіз білім беру үшін заманауи технологиялар мен
ресурстарға қол жетімділіктің шектеулі болуы мүмкін. Бұл халықтың әртүрлі топтары үшін сапалы білім алу
мүмкіндіктерінде теңсіздік тудыруы мүмкін.Оқу бағдарламаларын жаңарту қажеттілігі: тез өзгеретін әлем және білім
берудің жаңа сын-қатерлері жағдайында оқу бағдарламалары заманауи талаптар мен құзыреттіліктерді көрсету үшін
жаңартылуы тиіс. Жаңа бағдарламаларды әзірлеу және енгізу уақыт пен ресурстарды қажет етеді.Кадрларды даярлау:
үздіксіз білім беруді табысты енгізу жаңа технологиялармен жұмыс істеуге және оқытудың инновациялық әдістерін
қолдануға қабілетті кәсіби кадрларды талап етеді. Дегенмен, тиісті дағдылары мен біліктілігі бар кадрларды даярлауды
қамтамасыз ету қиын болуы мүмкін.Мониторинг және бағалау: бастапқы үздіксіз білім беру жүйесінің тиімділігін
бағалау оның дамуының маңызды аспектісі болып табылады. Білім беру бағдарламаларының жетістіктері мен
нәтижелерін өлшеу үшін сенімді бақылау құралдары мен тетіктерін әзірлеу қажет.Серіктестік және ынтымақтастық:
үздіксіз білім берудің бастапқы жүйесін дамыту мемлекеттік органдар, білім беру мекемелері, ата-аналар және
қоғамдастық сияқты әртүрлі мүдделі тараптар арасындағы ынтымақтастықты қажет етеді. Диалог пен тәжірибе алмасу
үшін платформалар құру қажет.Бұл проблемаларды шешу мемлекеттік қолдауды, қаржыландыруды, саясаттар мен
стратегияларды әзірлеуді, педагогтердің біліктілігін арттыруды және заманауи технологияларды пайдалануды қамтитын
кешенді тәсілді талап етеді.
12.Қазақстанның ежелгі дәуірден Қазақ хандығының құрылуына дейінгі (6-15 ғғ.) педагогикалық ой-пікірлері.
Қазақ халқының педагогикалық мәдениетінің даму тарихы. Қоғамдық прогрестің бастаулары мен пайда
болуының бастапқы кезеңдері (көне түркі жазба ескерткіштері, әл-Фараби мұрасы, Алтын Орданың ыдырауы
дәуіріндегі ойшыл ақындардың шығармашылығы) Қазақ халық педагогикасы. Ислам. Мұсылман мектептері
мен медреселері. Мұсылман мектептері мен медреселеріндегі оқу мақсаты, мазмұны, оқыту әдістемесі. Орта
ғасырлардағы ислам педагогикалық ой-пікірлері. Қорқыт-ата, Х.А.-Яссауи т.б ойшылдардың педагогикалық
ойлары.
Қазақстанның ежелгі дәуіріндегі педагогикалық ой сол кездегі мәдениет пен дәстүрлердің әсерінен қалыптасты.
Педагогикалық идеялар мен әдістердің жүйелі экспозициясы болмаса да, тәрбие мен білім берудің кейбір ерекшеліктерін
бөліп көрсетуге болады.Дәстүрлі қазақ мәдениетінде "атамекен" ұғымы - балалар аға ұрпақтан практикалық дағдылар
мен білім алған бос кеңістік болған. Бұған аң аулауға, мал өсіруге, қолөнерге және басқа да күнделікті жұмыстарға
қатысу кірді. Балалар бақылауды, еліктеуді үйренді және ата-аналары мен басқа отбасы мүшелерінен тәжірибе
алды.Педагогикалық ойдың маңызды құрамдас бөлігі рухани құндылықтар мен адамгершілік принциптерді
қалыптастыру болды. Адамгершілікке, адалдыққа, үлкендерді құрметтеуге, дәстүрлі әдет-ғұрыптар мен этикетке
тәрбиелеу отбасылық тәрбие және қоғаммен байланыс арқылы берілді.Сондай - ақ, ежелгі қазақ қоғамында білім мен
дағдыларды жас ұрпаққа беруде маңызды рөл атқарған арнайы адамдар-ата (данышпандар), Арыстан (дәстүрлерді
сақтаушылар) және Торғай (тәлімгерлер) болды. Олар ата-бабалардың мәдени тарихын, аңыздарын, даналығы мен
тәжірибесін жеткізді.Ежелгі Қазақстанда оқыту негізінен практикалық болды және күнделікті өмір мен еңбекке тікелей
қатысу арқылы жүзеге асырылды. Бұл практикалық дағдыларды, әлеуметтік дағдыларды дамытуға және дала мәдениеті
жағдайында өмірге бейімделуге көмектесті.Қазақстанның ежелгі дәуіріндегі педагогикалық ой жүйелі теория түрінде
сипатталмағанымен, тәрбие мен білім берудің бұл дәстүрлері мен әдістері қазіргі қазақстандық қоғамның мәдениеті мен
құндылықтарына әлі де әсер етеді
Қазақ педагогика ғылымы әлемдік педагогиканың құрамдас бөлігі
1.әл-Фараби, Ж.Баласағұни, М.Қашқари  педагогикалық ілімдері (ІХ-ХІ ғ.ғ.)
2. А.Иүгінеки, Қ.А.Иассауи, С.Бақырғани, Р.Хорезми, С.Сарай педагогикалық  ілімдері (ХІІ-ХІV ғ.ғ.)
3. Ө.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Қ.Жалайыр, т.б. педагогикалық ілімдері (ХV-ХVІІІ ғ.ғ.)
4. Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, т.б. педагогикалық ілімдері (ХІХ-ХХ ғ.ғ.)
5. Кеңестік дәуірдегі  педагогика ғылымы С.Торайғыров, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев,
Ж.Аймауытов, С.Сейфуллин, М.Әуезов, т.б.
С.Қожахметов, Т.Тәжібаев, С.Балаубаев, Р.Г.Лемберг, Қ.Бержанов, Ә.Сембаев,  т.б.
6. Қазіргі кездегі қазақ педагогика ғылымы (1991 ж. кейінгі кезең)  
Қазақ педагогикасы ең алдымен, түркі өркениетінен бастау алатын қазақ халқының ұрпақты тәрбиелеу, білім беру, оқыту
мәселелерімен айналысады,  қазақ ағартушыларының педагогикалық идеялары мен тұжырымдамалары негізінде
педагогика ғылымының заңдары мен заңдылықтарын, бағыттары мен ағымдарын, іргелі педагогикалық теориялары мен
қағидаларын айқындайды, сонымен бірге қазақ халқының ұлттық болмысына сай педагогика ғылымындағы барлық
ғылыми жетістіктер мен педагогикалық мұраларды қоғамдық құбылыстармен, ғылымдармен, идеологиямен, т.с.с.
байланыста зерттейді. Басқа кез келген ғылымдар сияқты, қазақ педагогика ғылымы да фактілерді тек ашып қана
қоймайды, оларды түсінуге мүмкіндік жасайды.  Ғылымға тән нағыз шынайы ерекшелік оның табиғаттың, қоғамның
және ойлаудың даму заңдарына қатысты болуы, оларды ашу және танып-білу болып табылады. Философияда заң,
заңдылықтар деп объективті, мәнді, тұрақты және қайталанатын себеп-салдар байланысты айтатыны белгілі. Осыдан
қазақ педагогикасы көшпелі мәдениет пен түркі өркениетінен рухани бастау алатын қазақ халқының ұлттық болмысына,
халықтық тәжірибесіне сай балалар мен ересектерді тәрбиелеу, білім беру және оқыту заңдары мен заңдылықтарын
зерттейтін ғылым деген қорытынды жасауға болады
Ұрпақтан-ұрпакқа мұра болған руникалық жазба ескерткіштер (VIII іт.) қазақ және өзге түркі халықтарыньщ көне
дәуірде мәдени деңгейінің өте жоғары болғандығын дәлелдейтін баға жетпес асыл қазына. Бүкіл әлемге танылған түркі
руникалық жазбалары атақгы Егапет перғауындарының қорғандарынан табылған шумер жазуларымен дәуірлес болып
келеді.
Ұлттық ғылым тәуелсіздік алған 10 жыл ішінде түркітану бағытында біршама жетістіктерге жетті. Қазақ және өзге де
түркі халықтарының этносы мен мемлекетігін, тілі мен графикалық жүйесін (жазбаларын), тарихи-мәдени және
этносаяси жағдайын ғылыми түрде жан-жақты әрі жүйелі зерттеу түркі тілдес халықгар үшін, оның келешек ұрпағы үшін
құнды қазына болып табылады.
Қазақстан мен Орталық Азия және Онтүстік Сібір жерлерін мекендеген түркі тілдес ру-тайпалар бірігіп, VI ғасырдың,
орта шенінде "Түрік кағанаты" деген атпен өз алдына мемлекет қүрғаны тарихтан белгілі. Осы кағанаттың құрамына
енген тайпалык, одақтар бір кездерде өз елі мен жерінің бостандығы, тәуелсіздігі үшін алапат қақтығыстар мен жойқын
соғыстарды басынан кешті. Тұс-тұстан қаумалаған дұшпандардың шапқыншылығынан қорғанған түркі ру-тайпаларының
жорықтары қол бастаған ержүрек, дана іскер басшылардың ерлік істерімен, оған тіреу болар ел бірлігімен жүзеге асты.
Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлтегін, Тоныкөк, Білге, Бумын кағандар әрі тарихи, әрі әдеби дастан жырлардың
кейіпкерлеріне, сомды тұлғаларына айналды. Ардақты есімдерді ел жадында сақтау үшін сол заманның данагөй
білімдарлары өркениеттің белгісі болып табылатын түркілік сына жазумен тас бетіне түсірді.
Әбу Насыр әл-Фараби – Аристотельдің және Платонның шығармаларына жазылған түсініктемелердің авторы. Осыған
байланысты әл-Фараби Аристотельден кейінгі «Екінші ұстаз» атанды. Әл-Фараби Аристотельдің «Категория»,
«Герменевтика», «Софистика», «Риторика», «Логика» және «Поэтика» сияқты туындыларына, сонымен қатар
Порфирийдің «Философияға кіріспе» сияқты туындысына және басқа да ойшылдардың туындыларына түсініктемелер
жазды. Фарабидің төл шығармаларының ішіндегі ең белгілілері – «Даналық маржандары», «Қайырымды қала
тұрғындарының көзқарастары туралы трактат», «Философиялық трактаттар» және «Музыка туралы үлкен кітап».
Еуропада XII-XIII ғасырларда әл-Фараби еңбектері латын және иврит тілдеріне аударыла бастады. 1930-1932 жж.
Парижде француз ғалымы барон Рудольф д’Эрланже «Музыка туралы үлкен кітаптың» бірінші бөлімін француз тіліне
аударып, жарыққа шығарды.
Алтын Орда дәуірінде өмір сүрген ақын-жазушылардың, жасалған жазба нұсқалардың, әдеби шығармалардың көбі
ұмытылып, жоғалып кеткен.
Аттары (кейде тек лақап есімдері) бірді-екілі шығармалары сақталған ақын-жазушылар:
Рабғұзи,Әли,Сайф Сарайи,Хорезми,Сайдахмет,Хусам Қатиб Құтб (14 ғ.) "Хисрау Шырын", "Фархад-
Шырын" дастандарын жазған Дүрбек "Жүсіп-Зылиқа" аңызын түркі тіліне дастан еткен Сақақи т.б.
Қазақ қоғамында халық педагогикасы – халқымыздың ұлттық салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, мақал-мәтелдерін, ырымдар
мен тыйым сөздерін және өнерін негізге алып, баланы жастай тәрбиелеуде үлкен рөл атқарған. Бүгінгі таңда осылардың
бәрін білмей тұрып, өскелең ұрпаққа ұлттық тәрбие беру мүмкін емес. Қай заманда болмасын, ұлттық өрлеудің ең негізгі
шарты тәрбие мен білім болған. Сондықтан жас ұрпақтың бойына халқымыздың төл мәдениетін, өнерін, салт-дәстүрін,
әдет-ғұрпын, халықтық қағидалар өсиеттерін сіңіру үшін ұстаздар қауымы, ата-аналар және бүкіл қоғам болып қолға
алатын мезгіл жетті. Ғасырлар бойы өмір сүріп, қазақ халқының рухани азығы болып келе жатқан халықтық педагогика
өнегелерін қазіргі заманға бейімдеп, шығармашылық бағытта бір жүйеге келтіріп Білім және ғылым министрлігі мектеп
бағдарламасына енгізсе, жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беруде үлкен жетістік болар еді. Халықтың айтқандарын жаңа өмірге
пайдалану жөнінде ақын М. Мақатаев:
«Ақынмын деп мен қалай айта аламын,
Халқымның өз айтқанын қайталадым.
Күпі киген қазақтың қара өлеңін,
Шекпен жауып өзіне қайтарамын», – деп жырлаған.
Халықтың тілі, ділі, діні, салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы болмаса ұлт сақталмайды, ал мектеп ұлттың да, ұлттық мәдениеттің де
өмір сүруі мен дамуының негізі болып табылады. Әрине, халық педагогикасын оқу-тәрбие жұмысында пайдалану – Білім
және ғылым министрлігі бекіткен оқу бағдарламасына сәйкес жүргізілуі қажет. Өкінішке орай, бұл бағдарламада халық
педагогикасы туралы бір ауыз сөз айтылмайды. Оқу бағдарламасын жасау – өте жауапты әрі ғылыми-практикалық
жағынан аса күрделі жұмыс екенін білеміз. Қазіргі білім беру процесіне қаншама жаңалықтар енгізіліп жатса да, ежелден
қалыптасқан баланы тәрбиелеудегі халықтың тәжірибесін пайдалану – өз нәтижесін берері анық. Өйткені, қазақ
халқының бала тәрбиесі жөнінде ерте заманнан бері жиып-терген мол тәжірибесі бар. Оны халқымыз ең жақсы деген
қасиеттермен байытып, ұл-қыздарының бойына сіңіртіп отырған. Халық педагогикасы ғасырдан ғасырға сараланып,
жұртшылықтың ой-арманымен, тіршілік тынысымен, шаруашылық кәсібімен, отбасылық, қоғамдық, ұлттық тәлім-тәрбие
дәстүрімен тығыз байланысты туып, өсіп-өркендеп, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып жеткен тарихи және мәдени мұра.
Исламның мән-мазмұны • Ислам (арабша:‫إسالم‬-(әлемдік монотеисттік-ибраһимдік дін. Христиандықтан кейін әлемде көп
таралған дін. «Ислам» сөзі «бейбітшілік», (Алланың заңдарына) «мойынсыну, бағыну» мағыналарын қамтиды. Ал
шариғат терминологиясында «ислам» — толық мойынсыну, Алланың алдында парыздарды орындау, одан басқа
құдайларға табынбау болып есептеледі. Ислам дінін ұстанушы жан мұсылман деп аталады. Мұсылмандардың негізгі діни
кітабы Құран Кәрім (арабша: ‫( الكريم القرآن‬Алла тарапынан түсірілген деп сеніледі. • Исламдық көзқарас бойынша,
жаратушы Алла әрдайым адамзат баласын тура жолға салып тұру үшін әр түрлі пайғамбарлар жіберіп отырған. Олардың
ішінде Ибраһим (Авраам), Мұса (Моисей), Иса (Иисус) т.б. бар. Мұсылмандардың сенімі бойынша соңғы пайғамбар —
Алланың елшісі Мұхаммед .‫ص‬
Мектептер (араб.: мактаб - жазатын орын) - мұсылмандардың бастауыш конфессионалдық мектептері. 7-8
ғғ. Арабияда пайда болған. Таяу және Орта Шығыс елдерінде тараған. 9-10 ғғ. Орта
Азияда, Әзербайжанда, Поволжье мен Сібірде пайда болды.
Мектептер әдетте мешіттер жанынан ашылған; көшпенді елдерде ауқатты адамдар бөлген үйлерде не киіз үйлерде
болған. Мектептер мұғалімдікті медресені бітірген молда атқарған. Жекелеген сабақтарды медресенің жоғары сынып
оқушылары - шәкірттер өткізген. Кейде ел кезген молдалар сабақ берген. Сабақтар қысқы айларда, жылына 5-6 ай
көлемінде өткен. Оқудың жалпы курсы -5-7 жыл.
Мектептер 7-13 жас аралығындағы ұлдар ғана оқыған. Бірінші кезеңде араб әріптері мен сөздерін жазып, оларды буынға
бөліп жаттап үйренген. Кейін мұғалімнің артынан қайталап Құранның кейжерлерін жаттаған, артынан Құранды тұтас
жаттаған. 3 жыл ішінде оқушылар оқып үйренген. Курс соңында каллиграфияны және кей әдеби шығармаларды оқыған.
«Чаар-Китаб», «Суфи Аллаяр» т.б. мұсылмандардың касиетті кітаптарын оқыған. Бұл кітаптардың мазмұнын көбіне
(араб, парсы тілд.) оқушылар ғана емес, моллалар да түсінбеген. Мектептер ел мұсылмандары қаржысына жұмыс істеген,
ақылы болған.
Ахмет Иасауидің ойынша “шариғатсыз – тарихат”, “тарихатсыз – мағрифат”, “мағрифатсыз – хақиқат” болмайды.
Әділдік жолына түсу үшін, ақиқатты іздеп табыну керек. Адамның рухани өмірінің таза болуы үшін ислам шариғаттарын
мойындау қажет және оларды әркім өзінше түсініп қабылдауға ерікті. Адамның кемелденуі жаратушыға да қажетті. Адам
баласы бұл дүниенің қызығына елігіп арамдық жолға түседі. Мәңгілік өмірге адам рухының тазарып баруы үшін
жаратушыға құлшылық етіп, тіршілікте еткен күнәларын ой елегінен өткізіп, тазарып баруы керек.
Қорқыт ата – ҮІІІ–ІХ ғ.ғ. Онда имандылық, ізгілік, қанағатшылдық, әрекетшілдік, тәубешілік мәселелері сөз болады.
Мысалы: “Тәңіріне сыйынбаған адамның тілегі қабыл болмайды… Менмен, тәкаппар адамды тәңірі сүймейді…
Басқалардан өзін жоғары ұстаған адамға тәңірі бақ бермейді…” делінген.
Әл-Фараби “Бақытқа жетудің жолы”, “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы”, “Азаматтық саясат” трактаттарында
“Жан қуаты” “бақыт” дегеннің не екендігін, оған жетудің жолдарын қарастырады. Ұлы ғұлама: Бақыт – қайырымды
адамдардың мәртебесі, кемелденушінің жаны мен тән қуатының жетістігі, тұтас дүниемен үйлесімділікте өмір сүру
қабілеті дегенді айтады.
13.XV ғасырдағы Қазақстандағы педагогикалық ойлар, ХІХ ғасырдың I жартысы. Қазақ жырауларының
тәрбиелік-қолданбалы және идеялық-эстетикалық мәні (Асан Қайғы-жырау, Шалкиіз жырау, Жиембет жырау,
Бұқар жырау). Орыс емес халықтардың ағарту саласындағы патшалық саясаты. Алғашқы орыс-ұлттық
мектептер.
Қазақ жырауларының тәрбиелік-қолданбалы және идеялық-эстетикалық мәні (Асан Қайғы-жырау, Шалкиіз жырау,
Жиембет жырау, Бұқар жырау)Осы тарихи оқиғалар туралы ірі эпикалық шығармалар, көптеген әндер сақталған. Халық
зұлымдық, басқыншылық, жаугершілік туралы қайғылы әндер шығарған, шетел басқыншыларына қарсы күрескен, ел
қорғаған батырларды жырлаған:
Бұл кезеңде халықтың ақын-жыраулары пайда болды. Қазақ поэзиясында жырау-ақынның ерекше ежелгі түрі. Көшпелі
тұрмыс және шетел басқыншыларының шабуылы жағдайында жыраулар көптеген жауапты қызметті атқарған
болатынды: өзінің ақылды, жалынды сөзімен жауға қарсы рулардың күшін біріктіруге шақырды, олар көп жағдайда
тайпалардың көсемдері, батырлары, тайпалық жасақшылардың қолбасшылары болды.
Ақын-жыраулар негізінен өз шығармаларын толғау жанрында шығарған. Толғау – белгілі бір жағдайға байланысты
философиялық пайымдау немесе тоғаныстар түріндегі поэтикалық сюжетсіз шығарма.
Бұл кезеңдегі белгілі жыраулардың ішінен Асан Қайғы, Қазтуған, Жиембет, Шалкиіз, Сыпыра жырауларды және т.б.
ерекше атауға болады.
Ел ішінде кең тараған батырлар жырларының бірі «Ер -Тарғында» Сыпыра – жырау былай суреттеледі: Ноғайлы ханы
Зада көрші руға көптеген зиян келтіреді. Сол руда жас батыр Ер-Тарғын дүниеге келеді. Хан Зада одан кек алуға
қорқады, не істерін білмейді, оған Сыпыра – жырауға жолығуға кеңес береді. Сыпыра – жырау ханның зұлымдығын, екі
жақтылығын қатты сынай отырып, бұрынғы зұлымдығын ұмытуға және достасуға шақырады. Екі жақты татуластыруға
жұмыстанады. Сыпыра-жырау Ер-Тарғынның артықшылығын, оның ержүректігін, тазалығын айта отырып, ханды
ойланбай істелген әрекеттен сақтандырады. Сонымен, ең соңында екі жақты да келісімге келуге көндіреді.
Жыраулардың шығармашылығы олар өмір сүріп отырған ортамен тығыз байланысты. Олардың кейбіреулері ханға
қызмет етсе, үстем тап өкілдерінің мүддесін көздесе, басқалары бұқара халықтың атынан сөйлеп, халықтың мұң-мүддесін
– көңіл-күйін білдіреді және батырлар жырларының, аңыздардың сақтаушылары және орындаушылары болып табылады.
ХҮ-ХҮІІ ғасырларда өмір сүрген қазақ ақын-жыраулар поэзиясынан ғасырлар сырын, халықтың салт-санасын, ой-өрісін,
тілек-мақсатын айқын аңғарамыз. Өйткені жыраулар толғауларынан халықтың не бір нәзік сырлары, мұң-мұқтажы,
қайғы-қасіреті, қуаныш-сүйініші, келер ұрпаққа айтар өсиеті, тәрбие тағылымы өзекті орын алады.
Оны ХҮ ғасырдың орта кезінде өмір сүрген қазақ даласының ұлы ойшылы, халықымыздың қоғамдық-саяси, әлеуметтік
ой-пікірлерінің көне басшысы бола білген Асан Қайғы шығармашылығынан байқауға болады. Асан қайғы – қазақ
даласынан шыққан ойшыл-философ, аты аңызға айналған, ел қамын ойлаған данышпан ақын. Алтын Орда құлағаннан
кейін, халық аңызы бойынша, мемлекеттің ыдырағанын көріп, «халыққа ыңғайлы, уайым-қайғысы жоқ, «қой үстінде
бозторғай жұмыртқалайтын» Жерұйықты» іздеп желмаямен қазақ жерін аралайды.
Талай жақсы жерлерді де, шөл даланы да көреді, бәріне тиісті бағасын береді. Бірақ «Жерұйықты» таба алмай
қайғырады. Содан ел оны «Асан Қайғы» деп атаған. Әрине, қазақ жерінде кең жазықты, көк майса шалғынды, орманды-
таулы жерлер де, өзен-көлдер де бар, бірақ іздегені әлеуметтік өмір мен рахат өмір болатын. Оны философтар қазақ
жерінен шыққан алғашқы әлеуметтік утопист деп атайды.
Халқының сол замандағы хал-ахуалы мен келешегін тебірене сөз еткен Асан Қайғы, заманымыздың заңғар жазушысы
Мұқтар Әуезов айтқандай, халық мұңын арман етіп, алысты меңзеген, өзі үшін емес, елі, жұрты үшін іздеген ел
қамқоры…
Асан Қайғы қазақ қоғамының болашағы үшін барша жұрты бай, кедей деп бөлмей, адамгершілікке, бірлікке,
бауырластыққа баулуды қажет деп санады. Оның ойынша, адамның мінез-құлқы жақсы болуы үшін айналасындағыларға
жанашырлық ізгі жүректілік білдіруі, қамқоршы болуы қажет. Өзіне қажетті игіліктерді жасауда адамдар бірлесіп,
қоғамдасып, бауырмалдық іс-әрекет жасауы керек, сонда ғана бақытқа жетеді, басына бақ қонады деп білді. Бүкіл
халқының қамын ойлауы, елді берекелі бірлікке, шынайы достыққа адал еңбекке шақыруы, сол замандағы прогрессивтік
маңызы зор гуманистік көзқарас еді.
Малға жай, елге ырыс осындай мекен барын ғайыптан болжап білген Асан Қайғы енді сол жерді іздеп табу үшін
желмаяға мініп, қазақ жерінің төрт бұрышын кезеді. Жолында кездескен тау, өзен, шұрайлы жерлерге, халыққа пайдалы
жағын есептеп, тиісті бағасын беріп отырады…
...Әсіресе, Қазан төңкерісіне дейін Ресейді мекендеген орыс емес ұлттардың жағдайы өте ауыр халде болды. Жоғары
дәрежелі бір чиновниктің қазақтар туралы Орынбор әскери генерал-губернаторы, граф Сухоленге жазған хаты осы
саясатты дәлелдей түскендей. Онда былай делінген: «Мен қырғыздардың (қазақтардың) қамын жеп, олардың көзін ашып,
оларды еуропалық халықтардың дәрежесіне жеткізбек болатын филантроптардың мәңгі-бақи көшіп жүретін малшылар
болып қалуын, олардың еш уақытта егін екпеуін, ғылымды ғана емес, қолөнерін де білмеуін шын жүректен тілеймін».
Патша өкіметі қазақ даласында халық ағарту ісін дамытуға, жаңа мектептер ашуға бөгет жасады. Осы орайда айта кететін
жәйт: төңкеріске дейінгі қазақ халқының сауатсыз болғаны рас, ешқандай дәлелдеуді қажет етпейтін шындық, ал
қазақтар жаппайға дерлік сауатсыз болды делініп келген тезисті бүгінгі таңда қайта қараудың қажеттігі уақыт талабы
екендігін ескере кеткен жөн. Патша өкіметі амалсыздан қазақ ақсүйектері мен байлардың балаларына
14.XIX ғасырдың II жартысындағы Қазақстандағы педагогикалық ойлар. Мұсылман мектебін реформалау. Жаңа
әдіспен мектептер мен медреселер. Ш.Уәлиханов көзқарастарындағы білім беру, оқыту және тәрбиелеу жүйесі
мәселелері. Ы.Алтынсариннің педагогикалық ой-пікірлері. А.Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары.
XX ғасырдың бас кезінде дәстүрлі мектептер мен медреселер коғамның өскелең талаптарын қанағаттандырудан қалды.
Мұсылман мектептерін реформалау қозғалысы басталды. Оны ұйымдастырушылар жадидшілдер болды. XX ғасырдың
бас кезінен бастап жаңа әдістемелік мектептер пайда бола баста- ды. Оқытудың бұл әдісінің негізін қалаушы белгілі түркі
тілдес халық ағартушыларының бірі, қоғам қайраткері И. Гаспринский болды.
Жадидшілдер мектептерде арифметика, география, жаратылыстану, тарих сияқты басқа да зайырлы пәндерді оқыту
қажеттігін дәлелдеді. Жаңа әдістемелік мектептерде білімді де білікті мұғалімдер сабақ берді, оларда қажетті оқу
құралдары мен жабдықтары жеткілікті болды. Оның үстіне, оқыту әдістемесі де әлдеқайда тиімді еді Қазақстандағы ең
алғашқы жаңа әдістемелік мектеп 1900 жылы Түркістан қаласында ашылды. Ондай мектептер Ақтөбе, Жаркент, Верный,
Қазалы, Қостанай, Перовск, Семей сияқты басқа да қалаларда пайда бола бастады. Қазақ зиялыларының едәуір бөлігі
жаңа әдістемелік мектептерде білім алып шыққандар болатын. Мәселен, Уфадағы «Ғалия» медресесінде Б. Майлин,
Орынбордағы «Усмания» медресесінде Қ. Болғанбаев және басқалары оқыды. Абай Құнанбаев та Семейдегі Ахмет
Риза медресесінде жаңа әдістемелік оқыту мето- дикасын жақтаушы ұстаздардан дәріс алған болатын.
Алайда жаңа әдістемелік мектептер елге кең көлемде тарай алмады. Патша үкіметі жаңа әдістемелік мектептердің
ашылуына барынша қатты қарсылық көрсетті. Себебі ондай мектептерді панисламизм мен пантүркизмнің ошақтары деп
білді. Соның салдарынан 1917 жылы Қазақстан аумағында 100-ге тарта ғана жаңа әдістемелік мектеп бар еді.
XIX ғасырдың бірінші жартысында қазақ өлкесінде зайырлы мектептер мен оқу орындарының ашылуы[өңдеу | қайнарын
өңдеу]
1813 жылы Омбыда, ал 1825 жылы Орынборда әскери училищелер ашылды. Кейіннен олар Сібір және Орынбор
Неплюев кадет корпустарына айналды. Бұл оқу орындарына қазақ балаларын қабылдауға едәуір шек қойылды. Ұлты
қазақ кадеттер бірқатар әскери пәндерді оқып үйренуге жіберілмеді. Омбы кадет корпусын белгілі қазақ ғалымы,
зерттеуші әрі ағартушы Шоқан Уәлиханов бітіріп шықты.
1841 жылы Бөкей хандығында Жәңгір ханның бастамасы бойынша алғашқы қазақ мектебі ашылды. Ол мектептің
оқушылары орыс тілін, математиканы, географияны, бірқатар шығыс халықтарының тілдерін, сондай-ақ ислам дінінің
негіздерін оқып үйренді. Қазақ балаларының сабақ үйренуін Жәңгір ханның өзі тікелей бақылауға алып, тексеріп жүрді.
Неғұрлым қабілетті деген балаларды ол Қазанға, Ресейдің басқа да қалаларына оқуға жіберіп отырды. Казак
станицаларында, бекініс-қамалдарда діни шіркеулер және казактардың балалары оқитын мектептер болды. Олардағы
оқыту деңгейі тым төмен еді. Мұғалімдердің басым көпшілігін шала сауатты дьяктар, сондай-ақ қызметтік міндетін
өтеген солдаттар мен казактар құрады.
Жалпы алғанда, Қазақстанда халыққа білім беру ісі мен сауаттылық деңгейін қанағаттанарлық болды деп айтуға
келмейтін. Зайырлы мектептер өте аз еді. Маман мұғалімдер жетіспеді. Көшпелі және жартылай көшпелі өмір салты
жағдайында тұрақты мектептер ашу қиын болды.

15.Қазақстан мектебі және педагогикасы (20-30 жж.). ХХ ғасыр басындағы Қазақстандағы әлеуметтік-
педагогикалық қозғалыс. Ұлттық мәдениет және ана тілінде мектеп құру туралы идеялар. Оқыту мен тәрбиелеу
мәселелерін мерзімді баспасөз беттерінде талқылау. Этнопедагогика және этнопсихология мәселелерінің дамуы.
1920-1930 ж.ж. еліміздің экономикалық және мәдени-әлеуметтік өмірінде болған ұлы өзгерістер мен ілгерілеулер ғылым
мен мәдениеттің, оқу-ағарту ісінің өркен жаюына мүмкіндік туғызды. Көптеген арнаулы орта және жоғары оқу орындары
ашылып, ғылым мен мәдениеттің әр саласынан білікті маман кадрлар көбейді. Ғылымның сан-саласын қамтитын
ғылыми-зерттеу институттары ашылып, оларға басшылық жасайтын орталық – Қазақстан Ұлттық Ғылым академиясы
құрылды. Республикада соңғы 70 жыл ішінде педагогика ғылымының дамып, қалыптасуына ондаған баспа
орындарының, ғылыми-әдістемелік арнаулы журналдар (“Абай” (1918), “Мұғалім” (1919), “Ауыл мұғалімі” т.б. (1925)
мен газеттердің ашылуы, жыл сайын жүздеген оқулықтар мен ондаған ғылыми-педагогикалық зерттеу еңбектерінің
шығуы да игі әсерін тигізді. Бұл іске 1920 ж. ҚАССР оқу халық комиссариаты жанынан құрылған Академцентр
(Академиялық орталық) мұрындық болды. Академцентрдің жұмысын қазақтың көрнекті педагогі Ахмет Байтұрсынов
басқарады. Олар жаңа құрылған Кеңестік мектептерге оқу-әдістемелік құралдары мен пән бағдарламаларын жасау ісімен
айналысты. Бұл іске Қ.Жұбанов, Т.Шонанов, С.Аманжолов сияқты тілшілер, М.Әуезов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов,
С.Сейфуллин, Б.Майлин сияқты әдебиетшілер, С.Аспендияров сияқты тарихшылар, Ғ.Қарашев, Ш.Әлжанов, Ә.Сыдықов,
М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, Н.Құлжанова сияқты педагог ғалымдар тартылды. 1933 ж. Академцентрдің негізінде ҚСРО
Халық ағарту комиссариаты жанынан педагогика ғылымдарының ғылыми-зерттеу институты құрылды. Оның тұңғыш
директоры болып ҚазПИ-дің профессоры Ш.Әлжанов тағайындалды. Институтта алғаш 3 сектор жұмыс істеді. Ол
политехникалық пәндер мен гуманитарлық пәндер секторы және оқу-ағарту, баспа ісін басқару секторы. Сектордың
жұмысына Қ.Жұбанов, С.Логинов, Ә.Сыдықов, Ә.Қоңыратбаев, Ш.Кәрібаев, М.Хамутов, Ш.Қоқымбаев, С.Жиенбаев
сияқты методист-ғалымдар тартылды. Олар жеке пәндердің бағдарламалары мен оқу-әдістемелік құралдарын жасау
ісімен айналысты. Педагогика, психология ғылымдарының терминдерін қалыптастырып, арнайы зерттеу еңбектері мен
оқулықтарын, сөздіктерін жасауда, сөйтіп бұл ғылым салаларын қалыптастыруда 1920-1935 жылдары Ә.Диваев,
Ш.Құдайбердиев, А.Байтұрсынов, Т.Шонанов, С.Садуақасов, С.Меңдешев, Т.Жүргенов, С.Сейфуллин, С.Торайғыров,
М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов Х.Досмұхамедов, М.Әуезов, Қ.Кемеңгеров, Қ.Жұбанов, Н.Құлжанова,
М.Жолдыбаев, Ш.Әлжанов сияқты біртуар зиялы азаматтар орасан зор еңбек сіңірді.Әсіресе тіл ғылымының терминдік,
грамматикалық негізін салудағы А.Байтұрсынов пен Қ.Жұбанов, Т.Шонановтардың, жаратылыстану ғылымы
саласындағы Х.Досмұхамедовтың, тарих ғылымы саласындағы С.Асфендияровтың, Ана тілі және есеп пәндері бойынша
М.Дулатов пен С.Жомартбаевтардың, мектепке дейінгі тәрбие саласындағы Н.Құлжанованың, педагогика саласындағы
М.Жұмабаев, Ш.Қоқымбаев, Ш.Әлжановтардың, психология ғылымы саласындағы Ж.Аймауытов, Ә.Сыдықовтардың,
әдебиет саласындағы М.Әуезов, С.Сейфуллин т.б. еңбектерін ерекше атауға тура келеді. Этнопедагогика халықтың жас
ұрпақтытәрбиелеу тәжірибесі, педагогикалық ой-пікірлері туралы ғылым. Этникалықпедагогика тарихи жағдайда
қалыптасқан ұлттық мінездегі ерекшеліктерді зерттейді.
16.А.Байтұрсынұлының қоғамдық, ұйымдастырушылық және ғылыми- педагогикалық қызметі. Ана тіліндегі
бастауыш мектеп түрлері туралы түсінік. Білім беру мәселелері, мектеп қажеттіліктері және ұлттық рухани
мәдениет.
хмет Байтұрсыновтың әдеби-ғылыми мұрасының ішіндегі ең көлемді және айрықша тиянақталған тұжырымды еңбегі –
“Әдебиет танытқыш”. Шолу ретінде, атүсті айтылғанмен, бұл еңбек дәлді зерттеліп, әділ бағасын әлі алған жоқ.Бірден
айту керек, “Әдебиет танытқыш” – Ахмет Байтұрсыновтың эстетикалық-философиялық танымын, әдебиетшілік
көзқарасын, сыншылық келбетін толық танытатын жүйелі зерттеу, қазақ филологиясының ерекше зор, айтылған
ойларының тереңдігі мен дәлдігі арқасында болашақта да қызмет ететін, ешқашан маңызын жоймайтын қымбат, асыл
еңбек. Ұлттық әдебиеттану ғылымы қазір қолданып жүрген негізгі терминдер, категориялар, ұғымдардың қазақша өте
дәл, ықшам, оңтайлы баламаларының басым көпшілігі тұңғыш рет осы зерттеуде жасалғанын ашып айтатын уақыт жетті.
Бұл ретте, Ахмет Байтұрсынов – тіл терминдерін жасауда қандай кемеңгер, данышпан болса, әдебиеттану, өнертану,
фольклортану терминдерін жасауда да сондай кемеңгер, данышпан. Бұл еңбекте Ахмет Байтұрсынов фольклорлық, әдеби
текстерді талдаудың, жанрлық түрлерге ат қойып, анықтама берудің тамаша шебері, әдеби дамудың болашағын көрсете
алатын асқан сыншы, өмір, қоғам, адам табиғаты жөнінде терең пікір толғайтын ұлы ойшыл екендігін көрсетті. Ерекше
қуанарлық нәрсе, жазылғанына 70 жыл өткен еңбектің дәл бүгін көкейкесті, актуалды болып отырғандығында. Оның қай
бетін ашып оқысаң да, көкейге қона кетеді. Ахмет Байтұрсынов “Әдебиет танытқыш” еңбегінде зерттеу объектісі етіп,
қазақ ауыз әдебиетін, қазақ жазба әдебиетін, оның сан алуан үлгілерін алған. Автор қандай ғылыми еңбектерге сүйенгені
туралы мәлімет, дерек келтірмейді. Ең алдымен ғалымның әдебиет теориясы, сыны, тарихы, текстологиясы, жанрлары
жөнінде дүниежүзілік әсемдік ойдың негізгі тұжырым, идеяларымен терең таныстығы айқын аңғарылады. Қоғамдық,
тарихи-эстетикалық, философиялық білім мығымдығы үнемі сезіліп отырады.
17.М.Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары, тәрбие мақсатының дамуы, оқу- тәрбие процесінің құрылымы,
тәрбиенің негізгі бағыттарын анықтау, педагогика пәнін және оның негізгі категорияларын тұжырымдау. Білім
беруді ізгілендіру және ізгілікті тұлғаны қалыптастыру идеялары. Дене тәрбиесінің мәселелері.
Мағжанның жоғарыда аталған « Педагогика» атты ғылыми еңбегі он бес бөлімнен тұрады. Мағжан өзінің осы
педагогикасын он төрт ірі бөлімнен құрып, әр бөлімінде педагогика ғылымын жан — жақты саралап, болашақ ұрпақ
тәрбиесін беруде таптырмас көмекші құрал ретінде қалдырған.
Мағжан Жұмабаевтың педагогикасының мақсаты: 1. Ақыл тәрбиесі, 2 Құлық тәрбиесі. 3. Сұлулық тәрбиесі. 4. Дене
тәрбиесі. Ағартушы еңбегі төрт бағытта жүргізілді. Оқу, жазуға үйрету, емлеге дағдыландыру, жазбаша сөзді өркендету,
баланың ұғымына лайық ауызша және жазбаша әдебиет түрлерімен таныстыру, ұғып дағдыландыру.Автор осы
тәрбиенің төрт түрін тәпіштеп түсіндіре келіп, былай дейді: Егер адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның
тәрбиесі түгіл болғаны. Бала берік денелі болса, түзік ойлайтын, дұрыс шешетін , дәл табатын ақылды болса, сұлу сөз,
сиқырлы әуен, әдемі түрден ләззат алып, жан толқындырарлық болса, жамандықтан жаны жиреніп,жақсылықты жаны
тілеп тұратын құлықты болса ғана адам баласының дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы … Балам адам болсын
деген ата-ана осы төрт тәрбиені дұрыс орындасын…»-деу арқылы М. Жұмабаев тәрбие мақсатын айқындап берген.
Мағжан Жұмабаев өзінің мәдениет, сұлулық, ізгілік туралы ойларын « Құлық сезімдері» деген бөлімде одан әрі дамыта
түседі.Ол қазақ халқына басқа халықтың жақсысын үйрен, сөйтіп көтеріл дейді. « Басқа халықты, жалпы адамзатты сүйе
біл деген өсиет айтады. « Адам шын ізгі адам боламын десе, халық ісі, халыққа пайдасы жолында құрбан бола білсін»,-
дейді. Ол қазақ халқын өнер — білімге тек өзінің педагогикалық еңбектерімен шақырған жоқ.Ең алдымен өзінің
өлеңдерінде халықты сауаттылққа, оқу оқып, білім алуға үндеді.
Педагогика пәнін ол 5-ке бөліп қарастырды: 1. Жалпы педагогика. Адамның дене һәм жан күштерін тәрбие қылу
жолдарын көрсетеді. 2. Дидактика. Оқытудың негізгі жолдарын көрсетеді.3. Методика . Оқытудың негізгі жолдарына
негіздеп, белгілі бір пәнді қалай оқыту керек екендігін үйрететін пән қазақ тілінің методикасы деп аталады. 4. Мектепті
басқару.Бұл пән мектеп қалай салынуға, қалай басқарылуға тиісті, сынақтарға шәкірттерді қалай бөлу керек, оқу уақытын
қалай белгілеу керек. Осындай мектеп құрлысы жолдарын көрсетеді.5. Педагогика тарихы . Түрлі заманды түрлі
тәрбиеге адамзат қалай қараған, қандай жолдармен жүрген, тәрбие дүниесінде қандай білімпаздар өткен, олар қандай
жаңа жолдар тапқан. Педагогика тарихы осыларды баяндайды.
Мағжанның Педагогика оқулығын оқи отырып мынандай ой түйіндейміз: ғылым ұлттық болмысымыз бен сана —
сезімге жақын этнопедагогика, психология принциптерін негізге ала отырып жазған. Аталған еңбекті сараптай келе
өткен ғасырдың 20 – шы жылдарда педагогикалық – психологиялық тракттата айтылған ойлар бүгінгі тәуелсіз
мемлекетімізді дамытуда , әсіресе ұлттық байлығымызды пайдаланып, оны қажетімізге жаратауға таптырылмас мұра
болып отыр. Ұлы М. Жұмабаевтың еңбектеріндегі ұстаздық –тәлімгерілік идеялары біз үшін өте құнды дүние.Өз
өлеңдерінде қазақ арасындағы әр түрлі келеңсіз мінез-құлықты,әрекетсіздік пен жалқаулықты, сауатсыздықты сынайды.
Елін білім алуға, өнер үйренуге шақырады.Мағжанның ағартушылық сарындағы өлеңдерінің арасында ел мен жер
тағдырына алаңдаушылық жатады. Ақын туған елін сүйді, туған жерінің әрбір пұшпағын жүрегіне жақын тұтты.
18.Ж.Аймауытовтың педагогикалық қызметі. Ж.Аймауытов шығармаларындағы бастауыш сыныпқа арналған
пәндерді таңдаудағы жалпыға бірдей білім беру және кәсіптік білім беру идеялары, оқушыларды шамадан тыс
жүктеу мәселелері. Негізгі педагогикалық ұғымдар және дидактикалық категориялар. сонымен қатар дағдылар
мен әдеттердің мінездің қалыптасуына, ой-өрісін, сана-сезімі мен қабілеттерін дамытуға ықпалы туралы
сұрақтар. Интернационалдық тәрбие мәселелері.
Ж.Аймауытов “адам мінезінің, ақыл-қайратының әртүрлі болуы тәрбиенің түрлі-түрлі болуынан… Адам баласының
ұрлық істеуі, өтірік айтуы, кісі тонауы, өлтіруі сықылды бұзақылықтарды жасауы, тәрбиенің жетіспегендігінен” дейді.
Ол тәрбиенің екі түрлі болатынын: дене тәрбиесі және жан (рух) тәрбиесі болып бөлінетіндігін атап көрсетеді.
Аймауытов балаға әсер ететін нәрсе медресе (мектеп) және тәрбиеші (мұғалім) деп санайды.
Автор ең алдымен бала тәрбиесіндегі отбасының рөліне ерекше тоқталады. “Баланы бұзуға, яки түзеуге себеп болатын
бір шарт жас күнде көрген өнеге. Ол өнеге әке-шешенің тәрбиесі арқылы қалыптасады. Ата-ананың берген тәрбиесі
баланың мінезіне салған ізге байланысты. “Ұяда нені көрсе, ұшқанда соны іледі” деп атамыз қазақ тауып айтқан. Балаға
қайырымдылықты, қаталдықты, кішіпейілділікті, күйгелектікті, шыншылдықты, өтірік– шілікті беретін кім? Ол, әрине,
ата-ананың тәрбиесі. Баланың бойына басынан сіңірген мінезді қайта түзету қиындық келтіреді. “Сүтпен сіңген мінез
сүйекпен кетеді” деген сөз ата-ана тәрбиесінің күштілігін көрсетеді…” – деп автор бала мінезін қалыптастырудағы жанұя
мүшелерінің, әсіресе әке-шешенің ықпалын айқын ашып берді. Ол отбасында теріс тәрбиеленген баланы қайта
тәрбиелеудің үлкен қиындық келтіретінін айтады.
Ж.Аймауытов өнегелі үйелменнен бұзық мінезді баланың шығуы немесе тәрбиесі нашар отбасынан да тәрбиелі, өнегелі
баланың өсуі мүмкін дей келеді де, бұл айтылғандар өскен ортаның, замандас, жолдас-жора, құрбы-құрдастың
ықпалынан, соларға еліктеуден болатынын дәлелдейді.
Тәлімгер-ғалым бала тәрбиесіне туған елдің әдет-ғұрпы мен салт-санасының да белгілі мөлшерде әсер ететінін ғылыми
тұрғыдан дәлелдей түскен. Ойын-сауық, өлең-жырды естіп өскен елдің баласы өнерге бейім болады, діндар елдің баласы
діншіл келеді. Жастайынан кемдік, жоқшылық, қағажу көріп өскен ауылдың баласы жасқаншақ, бұйығы болады деп
қоғамдық салт-сана, әдет-ғұрыптың тәрбиеге тигізетін ықпалына тоқталады.Ж.Аймауытов “Тәрбиенің негізгі мақсаты –
мінезді түзеу, адамшылыққа қызмет ету, адал еңбек ете білуге тәрбиелеу” деген қағиданы қуаттай келіп, “Баланы
тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиешінің өзі тәрбиелі болуы керек. Себебі, айтып ұқтырғаннан гөрі, бала көргеніне көп
еліктегіш болып келеді. Солай болған соң балаға не жақсы мінез болсын, іспен көрсету керек” – дейді.Ж.Аймауытовтың
педагогика ғылымы саласындағы жүйелі ой-пікірлері оның 1924 жылы Орынборда басылған “Тәрбиеші жетекші” атты
еңбегінен жақсы байқалады. Бұл еңбекте Аймауытов “Баланы оқытудың белгілі ереже заңдарын баяндайтын, оқытудың
дұрыс жүйесін тауып, білімге тез жету шарттарын көрсететін педагогиканың негізгі бөлімі – дидактикаға ғылыми
анықтама берген. Оның пікірінше, мұғалімнің айналысатыны – үнемі қозғалып, өзгеріп, өсетін, өркендейтін тірі адам
болғандықтан, біркелкі әдістен табан аумай шектеліп қалуға болмайды… Сабақ беру үйреншікті жай шеберлік емес, ол
үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер… Дидактика мұғалімге жалпы жол-жоба көрсетіп, жетекшілік етеді… сыннан өткен
тиімді деген жолдарды ғана нұсқайды” – деп оқыту, білім беру әдісінің қатып-семіп қалған догма емес, үнемі ізденуден
туатын іс-әрекет екенін дұрыс атап өтеді.Автор білім алуды күнделікті өмір тәжірибесімен ұштастыра білудің қажеттігін,
мектепте алған білімнің келешек өмірдегі мамандыққа қазық болатынын жақсы айтқан.Ж.Аймауытов білім негіздерінің
ана тілі арқылы меңгерілетінін айта келе: “Ана тілін жақсы меңгеріп алмай тұрып өзге пәндерді түсіну мүмкін емес. Ана
тілі халық болып жасағаннан бергі жан дүниесінің айнасы болып, өсіп-өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерек.
Жүректің терең сырларын, басынан кешкен дәуірлерін, қысқасы, жанның барлық толқындарын ұрпақтан-ұрпаққа
жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы мол халықтың тілі” – деп оның қоғамдық рөлін, адамзат баласы жасаған бар рухани-
мәдени байлықты меңгерудің басты құралы екендігін, оны жан-жақты және терең меңгерудің қажеттігін баса көрсетеді.
19.С.Көбеевтің педагогикалық мұрасы. Отбасында бала тәрбиесінің мәселелері. Оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі
практикалық дағдылар, оқушылардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру. Еңбек тәрбиесінің
сұрақтары.
C.Көбеев бүкіл саналы ғұмырын оқытушылыққа арнады. 1901 жылдан 1956 жылға дейін педагогтік қызметпен
айналысты. Ұстазы Ы.Алтынсарин тəрізді педагогтік қызмет пен жазушылықты шебер ұштасыра білді. Ыбырайдың
«Қазақ хрестоматиясы» үлгісімен жарық көрген «Үлгілі тəржіма» мен «Үлгілі бала» жинақтарындағы мысал өлеңдері
мен əңгімелерінің қай- қайсысын болсын балаларға арналмады деп айта алмаймыз. ««Үлгілі тəржімаға» Спандияр
жасаған 44 аударма жəне автордың «Мекен» атты бір өлеңі кіреді. Осы күнге дейін «Үлгілі тəржімəға» кірген 44 аударма
түгелдей Крыловтан аударылған деген көзқарас басым болып келеді. С.Көбеев өзінің « Үлгілі бала» деген оқу кітабын
Л.Н. Толстойдың «Новая азбука» , « Русская книга для чтения» , К. Д. Ушинскийдің « Детский мир» , Ы. Алтынсариннің
« Мактубат» , « Қырғыз хрестоматиясы» деген кітаптарында үлгілі бойынша жасады: негізгі материалдарды солардан
алды . « Мектепте һәм үйде оқу үшін әр тілдердегі тәуір оқу кітаптарынан алынып, қазақша жазылды» -деп жазды
автордың өзі кітаптың басында .Кітап балаларға мектеп , оқытушы, балалардың өздері, адам тіршілігі , адам баласы
қоғамның тұрмысы жөнінде түсінік беретін қысқа әңгіме, өлеңдерден басталады.
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы – өзінің ісін, өмірін
жалғастыратын салауатты, адамгершілік-рухани білімді бойына сіңірген саналы ұрпақ тәрбиелеу. Ұрпақ тәрбиесі –
келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі озық
етіп тәрбиелеу –біздің де қоғам алдындағы борышымыз. Адамгершілік тақырыбы – мәңгілік. Ол ешқашан ескірмес деп
ойлаймын. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру – ата-ана мен ұстаздардың, әлеуметтік педагогтардың
басты міндеті. Рухани-адамгершілік білім берудің негізгі мақсаты – үйлесімді дамыған және бойында адамгершілік
қасиеттері бар оқушы тұлғасын қалыптастыру болып табылады. Осы тұрғыда «Өзін-өзі тану» пәні ұлттық
құндылықтарды дәріптеуді, оны білім мазмұнына енгізу арқылы ұлттық тәрбие беруді, оны үздіксіз білім берудің көзіне
айналдыруды, оның тереңдігі мен рухани шындығын балалық кезден бастап сіңіруді мұрат етіп отыр.
Еңбек тәрбиесі - тәрбиеленушілердің жалпы еңбектік біліктері мен қабілеттерін, еңбекке психологиялық дайындығын
дамытуға, еңбекке және оның өнімдеріне жауапкершілікті қатынасты қалыптастыруға, мамандықты саналы таңдауға
бағытталған тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің бірлескен іс-әрекеті.[1] Еңбек тәрбиесі — жасөспірімдерді еңбекқорлыққа
, еңбекті құрметтеуге, еңбек мәдениетін үйренуге бейімдеп, олардың еңбек ету шеберлігі мен дағдысын қалыптастыруға
бағытталған тәрбиенің бір саласы. Е. т. барлық халықтар мен ұлттардың дәстүрлі халықтың педагогикасының негізгі
құрамдас бөлігі ретінде дамыған.
20. Н.Құлжанова мектепке дейінгі тәрбие теориясының мәселелері. Балалардың жас ерекшеліктерін ескере
отырып, мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеудің мақсаты мен мазмұны туралы сұрақтар. Табиғи тәрбие
принципі, эстетикалық, кенді тәрбие, рухани және тән тазалығы. Тәрбие әдістерінің дамуы.
Нәзипа Құлжанова мектепке дейінгі тәрбие мекемесінің жұмыс мазмұнын, атқаратын қызметін айта келіп, баланы
тәрбиелеу, өсірудегі ұлттық ойындардың ерекшеліктеріне тоқталады. Үш пен жеті жас аралығындағы балалардың
физиологиялық ерекшеліктерін – бала әлемін сөз етеді. Әсіресе, жас баланың айналаны білуге деген құмарлығын,
сөйлеуге, сұрақтар беруге бейім болатынын, сол арқылы ойы өсіп, жетілетінін айта келе, баланың ойын дамыту үшін
олардың сұрақтарын жауапсыз қалдыруға болмайды. Қазақтар баламен сөйлесуге жете мән бермейді. Сондықтан,
олардың сөйлеу мәдениеті толыққанды жетілмейді дейді. Баланы табиғат аясында тәрбиелеудің, табиғат құбылыстары
жайында үнемі әңгіме жүргізудің тағылымдық мәніне терең тоқталады. Ол баланы жас кезінен бастап табиғат аясында
тәрбиелеудің эстетикалық әсерін айта келіп, «Бала даланың кеңдігінде шолпылдатып суға түсіп, жүгіріп құспен бірге
сайрап, көбелек қуып, шыбын-шіркей, құрт-құмырсқамен бірге көкорай шалғын тоғай арасында сайрандай жүріп, көңілі
де, жан-тәні де бірдей өсіп, өркендемек» дегенді айтады. Автор осы пікірін әрмен қарай жалғастыра келіп: «Әрбір
құлықты, жақсы адам мінезінің түпкі негізінде болатын еңбек ету, көңіл көтеру және денесі еліктегіш, талшыбықтай
икемді, нәзік сезімді болып келеді» деп мектеп жасына дейінгі балалардың тыныс-тіршілігін сөз етеді.
Мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеуде маңызды орын алатын іс - әрекет бұл үй жұмысына, еңбегіне баланың қатысуы.
4 – 5 жастан бастап, бала үйде ылғи да істейтін жұмыс жүктелуі тиіс және бұны норма деп қарастыру керек. Бұл баланың
жеке даралық дамуына зор ықпал етеді. Үй жұмысы барысында балада мұқияттылық, жауапкершілік, еңбекқорлық және
т.б. пайдалы сапалары тәрбиеленеді. Бұл тек қана ата – анасына көмектесу үшін ғана қажет емес, сонымен қатар
болашақта еңбекке икемділікті үйрену үшін де қажет.Мектепке дейінгі кезеңдегі ойын рөлінің өзгеруі жас кезеңіне
қарағанда, негізінен балада көптеген пайдалы жеке даралық сапалардың дамуы мен қалыптасу құралының қызметін
атқаратынымен байланысты. Мектепке дейінгі баланың ойынында тәрбиелік функциясы баланың әртүрлі қажеттілігін
қанағаттандыру құралымен, оның мотивациялық ауқымының даму қызметін атқарады. Ойында баланың жаңадан
қызығушылықтары мен іс - әрекеттің жаңа мотивтері пайда болып, бекиді. Мектепке дейінгі баланың ойынына:
«Символикалық ойын» бір заттың орнына ұқсас екінші бір затты қойып, оның бастапқы атымен емес, соңғы атымен
атаушы ойын түрі және рольдік-сюжеттік ойындар.Мектепке дейінгі ойын және еңбек іс - әрекет арасындағы ауысулар
едәуір келісім шартты болып келеді, өйткені балада бір іс - әрекет түрі байқаусыз жайлап екінші түріне немесе керісінше
ауысып отырады. Егер тәрбиелеуші баланың қарым – қатынасында және еңбегінде қандай да бір жеке даралық сапаның
жеткіліксіздігін аңғарса, онда ең алдымен баланың ойынын ұйымдастыруда сәйкес сапалардың пайда болуы мен
қалыптасуына көңіл бөлу керек. Егер баланың оқуында, қарым – қатынасында және еңбегінде кейбір жеке даралық
сапалар байқалса, онда осы сапаларды басқара отырып едәуір күрделі жағдайында жаңа сапаларды құрудың дамуын
жоғарылататын ойындарды ұйымдастыруға болады.
Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың
тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын
қоғамдыдтарихи өмірде жинаңталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие процесі арқылы береді.Тәрбие материалдық
игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш - жеке тұлға. Адам
жүйелі түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси және моральдық көзқарастарды,
сенімдерді қоғамдағы адамдардық өмір сүру тәртібін меңгереді.Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін
қорытып, тәрбие және даму үшін қажетті жағдайларды анықтайды.Қорыта айтқанда, тәрбие - қоғамның тарихи
әлеуметтік-экономикалық жағдайларынан туатын объективтік процесс.Тәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті
жағдайларды пайдалануға тиіс. Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады.
21. ХХ ғасырдың 40-60 жылдарындағы Қазақстандағы педагогикалық теорияның дамуының негізгі мәселелері.
Ғылыми мұрадағы педагогика мәселелері Р.Г.Лемберг. Р.Г.Лемберг дидактикалық мұрасындағы білім
мазмұнының, сабақ құрылымының мәселелері. Оқыту әдістері мен студенттердің өз бетінше танымдық оқу
әрекеті мәселелері, сонымен қатар Р.Г.Лемберг еңбектеріндегі педагогика мәселелері.
Ұлы Отан соғысынан кейінгі 1946 — 1950 жылдарда халық шауашылығын қалпына келтіру және дамыту туралы
бесжылдық жоспарда соғыс кезінде қираған мектеп үйлерін қалпына келтірумен қатар, оны көптеп салу арқылы
мектептің санын әлдеқайда көбейту жоспарланды. Жеті жылдық жаппай міндетті оқуды толыу жүзеге асырумен қатар,
орта мектептің жоғарғы кластарында оқитын балалардың санын көбейту белгіленеді. Мектеп үйлерін қалпына келтіруде,
жаңа мектеп үйлерін салуда мектепті шерке алмауы өндіріс орындары мен колхоз, савхоздар ролі өте зор болды.Осы
шаралардың нәтижесінде жеті жылдық міндетті жаппай оқуды жүзеге сасыруға мүмкіндік жасалды. 1949 жылы барлық
бесінші класты бітірген оқушылардың алтыншы класқа алуын жүзеге асыру мақсатымен алыс жерлерге түратын
балаларды мектепке жеткізіп салу, алып қайту ұйымдастырылды, мекткп жанынан интернеттер ашылды. 1955 — 1956
оқу жылында еліміздегі барлық орта мектептердің жартысынан көбі селолық жерлерде болды.
Ал,50-60 жылдары “Оқыту әдістемесі ”Дидактикалық очерктер ”т б мақалаларында Р.Лемберг оқу процесін
психологиялық негізде талдайды деп сипаттайды.Оның оқу құралы ,оқыту жолдарын айқындайды,оқыту әдістемесінің
творчестволық жолын белгілеп берді.Лемберк Р елімізде бірінші болып психология-педагогикалық тоқыраудың
салдарын жою., жаңадан оның тиімді жолын іздестірудің жаршысы болды.
Оқудың тұрпайылығын жою,сабақты көрнекілікпен өту проблемаларын бірінші кезекке қойды .Оның ғылыми мектебінің
шәкірттері –Г.А Уманов пен Н.Д Хмель Лембергтің ілімін жалғастырып , өздері оның білімін таратты.. 1905 ж Жезқазған
облысы, Шет ауданында қарабұлақ ауылында туылған . 1931 жылы Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік Педагогика
институтының химия факультетін бітірді.Педагогикалық жұмысты 1925 ж мектепте мұғалімдіктен бастады.1966 ж
Ғылым докторы ,дәрежесін ,1967 жылы професор атағын алды.Ол ССР Педагогикалық ғылымдар академиясының мүше –
корреспонденті болып сайланды.
22.А.И.Сембаевтың кеңестік кезеңдегі Қазақстан мектебі мен педагогикасының тұтас тарихын жасауы. Қазақ,
қазақ ұйғыр, орыс-қазақ мектебінің даму тарихы. Мектеп құрылысының кезеңдері, олардағы білім мазмұны
және мұғалімдерді дайындау мәселесі.
Әбдіхамит Сембаев-Қазақстанда педагогика ғылымын дамытуға зор үлес қосқан, қазақ орта мектебінің қалыптасып,
өркендеуіне айрықша ықпал еткен тарихи тұлға. Ол- еңбеккер ағартушы, көрнекті ғалым, шебер ұйымдастырушы. Оның
еңбек жолылының ерекшелігі-ауыл мұғалімінен Оқу министріне дейін өсуінде, партия кеңес жүйесіндегі лауазымдарға
қызықпай, тек білім саласында айрықша ынта—жігермен жемісті қзмет етуінде.
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы минимстрліктің жұмысы тек қана білім беру жүйесіндегі шараларды ұйымдастырып,
жүзеге асырумен шектелмей, Қазақстанға соғыс жүріп жатқан жерлерден ата-анасынан айырылған жетім балаларды
оқытатын жабық үлгідегі мекемелерді ашумен, оларға жағдай жасаумен, мектептер жанынан қоғамдық, бюджеттік
интернаттар ашумен шалғай аудандарда бір комплектілі бастауыш мектептер мен көшпелі мектептер ашуға бағытталды.
Қазақ, қазақ ұйғыр, орыс-қазақ мектебінің даму тарихы.
ХІХ ғасырдың 60-жылдары Ресей тарихында сословиелік крепостниктік тәрбие жүйесіне қарсы бағытталған
педагогикалық ой-пікірінің жетістіктері кезеңі болып табылады. 60-жылдардағы қоғамдық-педагогикалық қозғалыс
Ресейді мекендеген орыс емес басқа халықтардың педагогикалық ой-пікіріне ерекше ықпал етті.
Қазақстанда ХІХ ғасырдың екінші жартысында әртүрлі типтегі орыс-қазақ мектептері ашылды. Орынбор орыс-қазақ
мектебі қазақ балаларына арналып, 22 тамызда 1850 жылы салтанатты түрде ашылды. Мектепке 50 бала қабылдады.
Ерекше атап өту керек, сол кездегі оқу орындарына тән мектепте белгілі тәртіп орнатылды, атап айтқанда: оқу жылының
ұзақтығы белгіленді, оқу мерзімі 7 жыл
Мектеп құрылысының кезеңдері, олардағы білім мазмұны және мұғалімдерді дайындау мәселесі.
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер күрделі
адамдардың санасындағы өзгерістер процестері білім беру жүйесі арқылы алынған іргелі және әмбебап білімді қайта
қарастыруды талап етеді. Ұлттық сана-сезімнің, патриотизм мен азаматтық жауапкершілік сезімдерінің қалыптасуында
жалпы білім беретін мектеп ерекше рөл атқарады, ол өткен жиырма жыл ішінде нарықтық қатынастар, құндылық
бағдарларының өзгеруі, білім беру процесін ұйымдастыру жағдайында айтарлықтай өзгерістерге ұшырады
демократиялық қайта құруды және ұлттық жүйені әлемдік білім беру кеңістігіне біріктіруді қамтамасыз ететін жаңа
принциптер бойынша. Осыған байланысты зерттеушілер
Қазақстан Республикасындағы орта мектепті реформалау процесін зерделеу маңызды
факторлар. Қазақстанда білім беру жүйесін қайта құру негізі ретінде өмірдің мүлде басқа стандарттарына, мәдени-
қоғамдық құндылықтарға бағдарланған батыстық үлгілер алынды олар қалыптасқан дәстүрлерге қайшы келуі мүмкін.
23.Т.Тәжебаевтың педагогикалық көзқарастары мен идеялары. Ауылдарда балаларды тәрбиелеу мәселелері.
Халық педагогикасының негіздерін пайдалану. Отбасындағы балаларды еңбекке тәрбиелеудегі психологиялық
тәсілдер. Дене тәрбиесінің негіздері. Саналы тәртіпке, оқушының өзін-өзі басқаруына тәрбиелеу мәселесі.
Тәрбиенің әдістері мен құралдары. Біртұтас педагогикалық процесс туралы идеялар. Оқытудың
тиімділігін арттыру, студенттердің ғимараттарын есепке алу және бағалау мәселелері, дидактикалық
принциптері. Тұрақты оқулықтар жасау туралы идеялар. Эстетикалық тәрбие сұрақтары.
Ол Қазақстандағы педогогикалық ой-пікірдің қалыптасуы мен дамуы тақырыбына бірқатар құнды ғылыми еңбектер
жариялады. 19 ғасырдың 2-жартысындағы қазақтың демократ- ағартушылары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А.
Құнанбаевтардың педогогикалық көзқарастарын зерттеп, келелі пікірлер айтты. Абайдың дүниетанымы, педогогика және
психология тұжырымдарына тұңғыш рет материалистік тұрғыда талдау жасады. Тәжібаевтың тұжырымынша, адам
баласының хайуаннан айырмашылығы ақыл-парасатында, логикалық ойлау қызметінде және ақылмен саналы әрекет
етуінде, ақылдың қасиеті өткірлігімен, ашықтығымен ерекшеленетіні жөніндегі ақын пікірі педогогика ғылымының
методикалық талабымен толық үндес келеді.Шығармалары:
Психология и педагогическая психология К.Д.Ушинского, 1948;
Философские, психологические и педагогические взгляды Абая Кунанбаева, 1957;
Просвещение и школы Казахстана во второй половине XIX в. 1965;
Абай Кунанбаев о воспитании молодежи, 1965;
Педагогическая мысль в Казахстане
Халық педагогикасының негіздерін пайдалану.
Жас ұрпақты саналы, сергек етіп тәрбиелеу отбасы мен мектепке дейінгі ұйым қызметкерлерінің бірден-бір
парызы.Халықтық педагогика – ұлттар мен ұлыстардың ғасырға созылған ұрпақ тәрбиесіндегі ұлттық өдет-ғұрыптары
мен дәстүрлерінің, мәдени ойлау үрдісінің озық үлгілерінің жиынтығы.Халық педагогикасы дәстүрлерінің
этнопедагогикалық өлшемдеріне : табиғилық, бірізділік, сабақтастық, ықпалдылық.Халық педагогикасы ұлттық әдебиет
пен сол ұлттың салт-дәстүрлерінен құралады.
Отбасындағы балаларды еңбекке тәрбиелеудегі психологиялық тәсілдер.
Отбасылық тəрбие дегеніміз – ата-ананың баласының рухани жəне дене бітімінің қасиеттерін саналы түрде қалыптастыру
үрдісі. Тəрбиелеу əдістерінің түрлі топтамасынан да, оның ерекшеліктерін байқаймыз. Отбасылық тəрбиеде біз келесі
əдістерді қолданамыз:
сендіру;
тіршілікті ұйымдастыру;
түзету;
марапаттау жəне жазалау;
Отбасындағы бала тәрбиелеу әдістері-бұл баланың тәртібі мен мінез-құлқына ата-ананың мақсатты тұрғыда ықпал ету
амалдары. Әр отбасының дербес бала тәрбиелеу әдістері бар. Тәрбие әдістерін таңдап алуы ата-аналардың педагогикалық
мәдениетіне, яғни тәрбие мақсатын, өзінің ата-ана ретіндегі рөлін түсінуіне, құндылықтар туралы түсініктеріне,
отбасындағы қарым-қатынас стиліне және т.б. байланысты болып келді.
Саналы тәртіпке, оқушының өзін-өзі басқаруына тәрбиелеу мәселесі.
Саналы тәртіп дегеніміз- оқушы өмірдегі орнын, жауапкершілігін түсініп, өзін-өзі жетілдіріп, айнала қоршаған орта мен
адамдар мен кез-келген затқа, жан-жануарға және экологияға жақсылық тілеп, жасауы. А.С.Макаренканың саналы тәртіп
туралы түсіндірмесі: Саналы тәртіпті жаттығулар арқылы санаға сіңіріп тәрбиелейміз. Саналы тәртіпке талаптан басқа
насихат, ағартушылық қажет. Баланы рухани байлыққа кенелтіп, арнайы ағарту сауатын ашып саналы тәртіпке
шақыруымыз қажет.Бұл жерде балалар ұжымының алатын орны ерекше. Тәртіпсіз бала бірден көзге түседі. Сондықтан
ата-ананың, ұзтаздың мақсаты сондай балаларды жөнге салу. Есейе келе ондай балалар жолдан таяды.
Өзін-өзі тәрбиелеу механизмдері жас ерекшелігін ескере, қойылған міндеттерге сәйкес реттей білу психологиялық-
педагогикалық зерттеулерді жүйелі қатынас бағытымен жүргізуді талап етеді. Өскелең ұрпақты дамытуда соңғы
жылдары өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі жалпы тәрбиенің өзекті саласы ретінде әр түрлі ғылыми зерттеулердің объектісіне
айналуда.
Тұлғаны мақсатты түрде қалыптастырудағы айқын заңдылықтарды табу, оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуін ғылыми
негізде құру, сонымен бірге психологиялық теорияның даму мүмкіндіктерін ескеру бүгінгі күннің талабына сәйкес
жалпы тәрбие үрдісін қамтамасыз етеді.
Тәрбиенің әдістері мен құралдары
Тәрбие әдісі дегеніміз - оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға бағытталған тәрбиешілер мен
тәрбиеленушілердің өзара байланысты педагогикалық жұмыс тәсілдері.
Әдістерді мұғалім тәрбиенің мақсатына, мазмұнына балалардың жас және дербес ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне
қарай іріктейді. Әдістер тәрбие мақсатына жетуге, оқушыларды қоғамдағы тәртіп ережелерін үйретуге, адамдармен
қарым-қатынас жасауға, олардың жақсы тәжірибесін алуға көмектеседі.
Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалык; өзгерістерге байланысты тәрбие мақсаты мен мазмұнының өзгеруі әдістер жүйесін
жаңартады. Қазіргі кезде әдістер жүйесінің ондаған жіктелісі бар, олардың біреулерінің тәжірибелік, ал екіншілерінің
теориялық маңызы басымырақ.
Сипатына қарай топтастырылған тәрбие әдістері: сендіру, жаттықтыру, мадақтау және жазалау, іс-әрекетті ұйымдастыру,
оқушының тәртібіне ықпал ету әдістері.
Нәтижесіне қарай топтастырылған тәрбие әдістері:
• адамгершілікті қалыптастыруға бағытталған түрткілер, қатынастар, түсініктер, идеялар тудыратын әдістер.
• әдептілікті және тәртіптілікті қалыптастыратын әдістер. А.П.Пинкевич тәрбиені екі топқабөліп, бірінші тобына
педагогикалық ұзақ мерзімді әсер ету әдісін, ал екінші тобына өтпелі әдісті, яғни белгілі-бір жағдайда нәтиже беретін
әдістерді енгізген. Жеке тұлғаны қалыптастыруда ұзақ мерзімді педагогикалық әдістер тиімді деп саналады. Олар: ұзақ
мерзімді жаттықтыру, оқыту әдістерінің жүйесі, тәрбиешінің жеке басының үлгісі.
Қазіргі кезде тәрбие әдістерін жіктеудің 11-ден астам түрлері бар. Солардың ішінде Т.Е.Конникова, Г.И.Щукина
жәнеВ.С.Сластенин жасаған тәрбие әдістері жіктеуінде бірізділік байқалады. Бұл жіктеу мектептерде қолданылады.
Осыған орай тәрбие әдістері төрт топқа ажыратылады:
• Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер.
• Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін қалыптастыратын әдістер.
• Тәртіпке, іс-әрекетке ынталандыратын әдістер.
• Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі бақылау, ұйымдастыру және өзіне-өзі баға беруді,
ұйымдастыруды жүзеге асыру әдістері.
Тәрбие тәсілдері дегеніміз - әдістің бір бөлігі. Тәрбие тәсілдері:
1. Тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін, оларға жетудің жолдарын ұсыну.
2. Ақпараттық - ағартушылық.
3. Бағдарлау - іс-қызмет.
4. Қатынас.
5. Бағалау.
Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін және оларға жетудің жолдарын ұсыну тәсілін қолданып мұғалім оқушыларды
идеялық адамгершілік көзқарастармен қаруландырып, өз еңбегі мен ұжым еңбегін жоспарлауға, ұйымдастыруға,
еңбекпен іс-қызметтің мақсаттарына жету жолдарын таңдауға, іс-қызметтің сапасы мен нәтижелерін олардың алдағы
мақсаттарға сәйкестігін анықтатуға үйретеді.
Біртұтас педагогикалық процесс туралы идеялар
Тұтас педагогикалық процесс дегеніміз оқытушылар мен тыңдаушылардың белгілі бір мақсатқа бағытталган, мазмұнды
түрде ұйымдасқан, бағыт беруінің белсенді іс-әрекеті.
Ал қазақ халқының тұңғыш ағартушысы Ы.Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыстағы (процестегі) ең шешуші
нәрсе мұғалімнің ең жақсы оқыту әдістерін таба білуінде, балалармен дұрыс сөйлесе білуінде, үлгілі жолға қойылған,
дұрыс тәртібі бар мектеп оқушыларын қызықтырып, оларды мәдениетке, жұмысқа және ой еңбегіне үйрете білуге
олардың білімге ынтасын мейлінше қызықтыра білуге бағыттап отыру.
Мұғалім педагогикалық әрекеті барысында әр түрлі қызметтер атқарады. Психологтардың
зерттеулерінде олардың алғашқысы және негізгісі белгілі пәндік мазмұн негізінде окытудың әдістері мен формалары
арқылы оқушылардың белсенді танымдық және шығармашылық әрекетін ұйымдастыру екендіп аталып өтеді.
Бұл багытта оның кәсіби әрекеті педагогикалық үрдісті таңдау, оның мөнін ұғыну, сыни баға беру сиякты сипат алады.
Сондықтан да педагогикалык рефлексия мұғалімнің өзінің негізгі кызметін нәтижеслі атқару үшін қажетті сапа болып
табылады.
Оқытудың тиімділігін арттыру, студенттердің ғимараттарын есепке алу және бағалау мәселелері, дидактикалық
принциптері.
Оқыту процесінде оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалау оның аса қажет құрамдас
бөлігі болып есептеледі. Мұғалімнің сабақтар жүйесінде оны дұрыс ұйымдастыра білуі, көптеген жағдайда оқу - тәрбие
процесінің табысты болуының оң кепілі. Ол үшін, мұғалім оқушының оқу материалын меңгеру дәрежесін, сапасы мен
көлемін үн анықтап отыруы тиіс. Бұл бағытта оқушылардың, сабақтар жүйесінде білім, білік, дағдыларын есепке алу,
бақылау және бағалаудың маңызы ерекше. Бақылаудың көмегімен теориялық білімді меңгерудегі сапа, біліктілік пен
Дағдының қалыптасу дәрежесі анықталады.
Осы тұрғыда білім, білік, дағдыны есепке алу және бағалау мәселесіне теориялық және практикалық талдау жасаудың
маңыздылығы ерекше.
Бақылаудың тақырыптық түрін ұйымдастырудың практикалық мәселелері П. Горбунов, Е.С. Березняк, В.И. Иващенко,
А.К. Исақов, Е.И. Перовский, С.Ф.Сухорский, Н.В. Чертинский, В.О. Онищуктің ғылыми педагогикалық еңбектерінде
талданған.
Бақылауды ұйымдастырудың жекеленген әдістемелік мәселелері жайында
М.Р. Львов, Н.Н. Светловский, А.П. Пышкало, Т.Л. Коган және т.б. теориялық талдау жасаған.
Осылардың негізінде қаралып отырган педагогикалық мәселенің теориялық аспектісі жеткілікті дәрежеде зерттелген деп
қорытынды шығаруға болады, себебі "есепке алу", "бақылау", "бағалауды" ұйымдастырудың мәні, олардың оку-тәрбие
процесіндегі қызметі, формалары мен тәсілдері анықталған.
Екіншіден, оқыту сапасын тексерудің "5" балдық жүйесі оқушылар білімдерінің нақтылы дайындық дәрежесін барлық
жағдайда дұрыс көрсетпейді.
Ондағы негізгі кемшілік, оның жеткілікті түрде ішкі және сыртқы кері байланысты қамтамасыз ете алмауында, соның
нәтижесінде оқыту процесінің сапасын арттыруда мұғалім әркезде бағалау жүйесін дұрыс қолдана алмайды. Жоғарыда
айтылған тұжырымдамаға сүйене отыра, білім, білік пен дағды нәтижесін есепке алу, бақылау мен бағалаудың теориялық
талдауы және практикада қолдану тәжірибесі арасында әлі де болса қарама қайшылықтың бар екендігін байқаймыз.
Эстетикалық тәрбие сұрақтары.
Эстетикалық тәрбие болмыстағы және өнердегі сұлулық пен өсемдікті дұрыс қабылдасауды және эстетикалық сезім мен
талғамды тәрбиелейді. Өнер және өмірдегі сұлулықты жасау, оған қатысу қабілетін, қажетсінуін қалыптастырады.
Адамдардық эстетикалық сезімдері олардың өмірінде зор рөл атқарады. Әсемдікті көріп, түсініп, жасай білу адамның
рухани өмірін байытады, қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләззаттануға мүмкіндік береді.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - жеке адамның эстетикалық мәдениетін дамыту. Оның негізгі компонентері:
• Эстетикалық қабылдау.
• Эстетикалық сезім.
• Эстетикалық талғам.
Эстетикалық тәрбиенің міндеттері:
• Бейнелеу өнері арқылы көркем шығармашылық сезімін, талғамын дамыту.
• Эстетикалық құралдарды: өнер, әдебиеттерді, қолдана білу дағдысын қалыптастыру.
• Эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдасауды тәрбиелеу.
• Оқушыларды әсемдікті көре біліп, сезінуге тәрбиелеу.
24.Қ.Бержановтың педагогикалық мұрасы. қазақ ұлттық мектебінің даму тарихының сұрақтары. Қазақ және
орыс мұғалімдер қауымының бұл дамуындағы елеулі рөлі туралы 20 ғасыр басындағы қазақ педагогикасы және
оның дамуына орыс педагогика ғылымының әсері.
Педагогика ғылымдарының докторы, профессор Қ.Бержанов Қазақстан педагогика ғылымының дамуына елеулі үлес
қосқан ғалым-ұстаз. Қ.Бержанов ондаған монографиялық еңбектердің авторы. Олардың ішінде «Қазақстан
мұғалімдерінің қоғамдық және мәдени ағартушылық қызметі», «халық ағарту саласындағы орыс- қазақ ынтымағы».
«Педагогика тарихы», «Тәрбие мен білім берудің бірлігі», «Қазіргі педагогиканың актуалды мәселелері т.б.» ғылыми
еңбектерін ерекше атауға болады. «Оқу-ағартудағы орыс-қазақ ынтымақтастығы» атты еңбегінде автор қазақ даласының
тұңғыш ашылған қазақ мектептері мен Орынбор, Омбы қалаларында ашылған әскери шендегі офицерлерін сөз етеді.
Қазақ халқын оку ағарту ісіне шақырып, ғылыми еңбектор жазған, мәдени-әдеби мұраларды жинап бастыруға ерекше
еңбек сіңірген Әбубәкір Дивеев, Е.Букин, Я.Лютень сияқты оқыған зиялылардың еңбектерінде арнайы тоқталып, ғылыми
талдау жасаған. Ал «Тәрбие мен білім берудің бірлігі» деген еңбегінде тәрбие, білім беру, оқыту ұғымдарының бір-
бірімен байланысы, мән-мағынасы жағынан теориялық тұрғыдан баяндайды. Автор жастарға білім беру ісін тәрбие
ісімен тығыз байланыстыра жүргізуді куаттап <<Жастарға біліммен қарулана отыра, олар бұрынғы ұрпақтардың тарихи
тәжірибесін меңгеруді, онсыз қоғамның дамуы болмақ емес. Білімді меңгеру үстінде адамның көзқарасы мен нанымдары
қалыптасады. Тәрбие мен білім бірін-бірі толықтыратын және кеңіте түсетін бір процестің екі қанаты» деген қорытынды
жасайды.
Қ. Бержановтың педагогика ғылымының дидактика, эстетика, этика саласында жазған еңбектері өзінің ғылыми
деректемелерімен ұстаз қауымын сүйсіндірген еді. Ол өз шығармаларында адамгершілікке, имандылыкка шакырады.
20 ғасыр басындағы қазақ педагогикасы және оның дамуына орыс педагогика
ғылымының әсері
Қазақ халқының рухани даму тарихында 19 ғасырдың екінші жартысы мен 20-ғасырдың басы өзгерістерге толы болды.
Соған байланысты дәл сол кезде Қазақстанда ағартушылық мәдениеті пайда болып, дамиды. Адам ойының және
ғылымны даму жолында дін тұрған жерде ағартушылық дүниетаным пайда болады. Бұл қазақ ойларының тарихындағы
өте ғажайып феномен болды десек, қателеспейміз. Ресейге қосылу, оның мәдениетімен кең танысу және сол арқылы
еуропалық өркениетпен сусындау Ресейге бодан кезеңінің нәтижесі болып табылғанымен, қазақ ағартушылығы
дүниежүзілік ағартушылық ойдан оқшауланбай, керісінше, онымен ортақтастықта - ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен
ХХ ғасыр басындағы жалпы ресейлік қозғалыстың ықпалы тиген дербес құбылыс ретінде дамыды. Патша өкіметінің
"жымысқы саясатының нәтижесінде ашылған "орыс-қазақ мектептерінде оқығвн қазақ балалары орыстың білімі мен
ғылымының арқасында көкірек көзін ашып, ХХ ғасырдың басында аренаға шықты. Орыс мектептерінде оқып, орыс
қалаларында жоғары білім алғанымен олар өз елінің мүддесін көздеді, ұлттық білім беру жүйесін қалыптастыруға және
этнопедагогиканың негізін қалап, ғылымға айналуына көп еңбек сіңірді. Ел арасынан өздерінің табиғи дарынымен, асқан
білімділік деңгейімен, рухани парасатымен суырылып шыққан азаматтар ұлт болашағы үшін жан аямай тер төгіп,
бостандық пен бақытты өмір жаршыларының тұңғыш қарлығаштары бола білді. Олар: А. Байтұрсынов. Ә. Бөкейханов,
М. Дулатов, Х.Досмухамедов, М. Сералин, Б. Сырттанов, Б. Қаратаев, Ж. Сейдалин, М. Тынышбаев, Ж. Ақбаев, Д.
Сұлтанғазин, Ғ. Қарашев, О. Әлжанов, Р. Мәрсеков, А. Құрманбаев, Ғ. Мусагалиев және т.б. ұлы тұлғаларды атауға
болады.
Сонымен қатар отандық ғалымдарымыз педагогикалық ой-пікірлер мен оқу- ағартудың даму тарихын Т.Т. Тәжібаев, А.И.
Сембаев. Қ.Б. Бержанов, К.Б.Жарықбаев, К.Қ. Құнантаева. С.К. Калиев.
25.Егеменді Қазақстан мектебі және педагогикасы (1992-қазір). Бастауыш, орта және жоғары білім берудің даму
тенденциялары. Қазіргі заманғы білім беру мектептері. Қазақстан Республикасы Конституциясының тәрбиелік
аспектісі: Қ.Р. Білім туралы заң, Қ.Р. жоғары білім туралы заңы, білім берудің мемлекеттік стандарттары. Оқыту
мен тәрбиелеудің қазіргі педагогикалық технологиялары және олардың классификациясы. Тұлғаға бағытталған
білім беру технологиялары.
Егеменді Қазақстан мектебі және педагогикасы (1992-қазір
Қазақстанда соңғы ширек ғасыр ішінде білім беру саласында үлкен жетістіктерге қол жеткізілді. Оқу орындары елдің
экономикасы мен мәдениетінің өсуімен бірге өркендеп отыр. Ол сауатсыздықты жоюдан бастап жалпыға бірдей міндетті
бастауыш, кейінірек жетіжылдық, сегізжылдық білім беруден жалпыға бірдей орта білім беруге дейінгі аралықты
қамтыды. Біздің мемлекетіміз Қазақстан Республикасының азаматтарына жалпыға бірдей орта және бастауыш кәсіби
білімді, сондай-ақ орта кәсіби білімді мемлекеттік сұранысқа сәйкес конкурстық негізде тегін білім алуға кепілдік береді.
Білім алушыларға тегін білім беру мемлекеттік білім беру ұйымдары арқылы бюджеттен қаржыландырылып, немесе
білім беру ұйымдарының қызметіне берілетін мемлекеттік білім беру гранттарын бөлумен жүзеге асырылады. Білім беру
туралы заңда мемлекеттік білім беруді несиелендіру жүйесі қарастырылған, ол конкурстық негіздегі мемлекеттік білім
беру несиесі мен мемлекеттік студенттік несиені қамтиды.
Бастауыш, орта және жоғары білім берудің даму тенденциялары
Қазақстандық жалпы орта білім беретін мектеп соңғы жылдары өзінің келбетін өзгертті. Білім беруді жаңарту жүйесін
қолдайтын нақты қадамдар жасалды. Олардың ішінде мемелекеттік жалпыға міндетті білім стандарттарының әзірлену
және енгізілуі, кредиттік технология негізіндегі үш сатылы жоғары білім моделінің енгізілуі, білім сапасын бағалау
критерийлерін әзірлеу жөнінде жұмыстар басталды. Бірақ қол жеткен жетістіктер адам капиталының дамуы мен орнықты
экономикалық өсуді толық қамтамасыз ете алмайды. Кез келген елдің білім беру жүйесінің алдында қоғам дамуының қай
кезінде болмасын
үлкен міндеттер тұрғаны белгілі.
Қазіргі кездегі жоғары білім жүйесінің даму тенденциясын былай суреттеуге болады:
Біріншіден, ол Қазақстан Республикасы КСРО құрамында болған кездегі жүйелік
әлеуетіне сүйенеді;
Екіншіден, нарықтық экономиканың талаптарына және шарттарына сәйкес өзгеріп
отырады;
Үшіншіден, білім саласында жаңа оқу құралдарын қалыптастырудың белсенді үрдісі
жүріп жатыр;
Төртіншіден, білімнің экономикалық фундаменті өзгеруде;
Бесіншіден, мемлекеттік емес оқу орындары көбейгендіктен, мемлекет білім сапасына
бақылау мен оқу-ағарту бағдарламаларының басым бағыттарын қалыптастырумен
шұғылданады. Кез келген мемлекетте білім беру жүйесі толық реформаланып болған жоқ және болмайды да. Өйткені,
заман талабына сай ол өз талаптарын да өзгерте бермек. Сондықтан біздің еліміз де бұл үрдіске бар белсенділігімен
қатысуға ат салысуда. Ал ол үшін шетелден үлгі алмай болмайды деп ойлаймын.
12 жылдық мектепке көшуге байланысты жұртшылық арасында «Бір жыл қосқанда не
өзгереді? Бұл мемлекеттік бюджетке артық жүктеме түсіреді. Жеткеншек текке мектепте бір жыл артық отырып қалады»
деген секілді көптеген сұрақтар туындап, екі түрлі пікір пайда болған еді. Ресми көзқарас 12 жылдық оқуды қолдады, ал
бейтарап жұртшылық пікірі оған қарсы болады. Осындай болашақты бағамдайтын маңызды үлкен шара мерзімді
басылымдар мен теледидар беттерінде, жиылыстар мен конференцияларда жан-жақты талқыланды.
Нәтижесінде Үкіметтің шешімімен «12 жылдық білім беру тұжырымдамасы» қабылданды,
оған сәйкес оқу бағдарламалары мен байқау оқулықтары жазылып, эксперименттік
тексеруден өткізілуде.
Оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі педагогикалық технологиялары және олардың классификациясы. Тұлғаға бағытталған
білім беру технологиялары.
Өзге елдердің оқыту әдістерін қолдану оқушылар мен студенттердің жоғары белсенділігін, дүниетанымын және өзіндік
жұмыс аясын кеңейтеді, оқыту үрдісін саралауға, жан-жақты ізгілендіруге көмектеседі. Осы көмекші құралдағы оқушы-
көмекші құрал-оқытушы байланысы орнатылғандықтан, қолдану мұғалімге де оқушы және студент де көп көмегін
көрсетеді: сабақтарда түсінбеген жерлерін оқушы өзі ізденіп, мұғалім бағыт береді.
Педагогикалық технология мәселесімен жан-жақты айналысып, зерттеу жүргізіп жүрген ресейлік ғалымдардың бірі –
М.М.Левин. Ол педагогикалық технологияның негізгі қызметі - оқу үрдісінің білім беру мақсатын іске асыру және жеке
тұлғаны дамыту екендігіне тоқталады. М.Чошанов технологияны дидактикалық жүйенің проссуалдық құрамдық бөлігі
деп есептейді. Педагог- ғалым В.М.Шепель: "Технология - белгілі заттың бейнесін өзгерту үшін қолданылатын өнер,
біліктілік, әдіс-тәсілдер,"- дейді. И.Г.Зайнышев: "белгілі затты, тұлғаны сапалы өзгертуде қолданылатын білім мен әдіс-
тәсілдер жүйесі" деген анықтамасын ұсынады. Е.И.Холостов болса, технологияны "белгілі шығармашылықтан сапалы
нәтиже алу үшін қолданылатын әрекеттер жиынтығы" деп санайды. Ал Р.В. Овчарова оған "адамның әрекетін,
біліктілігін, тәжірибесін еңбекке қажетті заттарды, әлеуметтік шындықты сапалы өзгертуге бағытталған әрекеттер
жүйесі" деп карауды ұсынады.
Тұлғаға бағытталған білім беру технологиялары
жеке тұлғаға бағдарланған оқыту дегеніміз-тек оқушыларды бір-бірінен айрықшалайтын жеке ерекшеліктерін есепке алу
ғана емес, бұл ең алдымен, оқушыға жеке тұлға ретінде, бірлескен қызметтің саналы әрі жауапкершіл субьектісі ретінде
қарау.
Г.К.Селевко бұл технологиялардың негізінде өзін-өзі өзектілендіруге ұмтылатын "толық қанды тұлға болуы тиіс дегенді
баса атап көрсетеді. Мұндай тұлға әртүрлі өмірлік жағдайларда жауапты әрі саналы шешім қабылдай алатын болады.
Жеке тұлғаға бағытталған технологиялардың мақсаты, ғалымның пікірінше, жеке тұлғаның өзінің табиғи қабілеттеріне
сай қалыптастырып, дамыту болып табылады.
Технолог ғалымдардың пайымдауынша, жеке тұлғаға бағдарланған технологиялар әрбір баланың жеке ерекшеліктеріне
сай оқыту және тәрбиелеу әдістері мен тәсілдерін іздеуде. Мұндай технологиялар психодиагностика әдістерін
пайдаланады, оқушылар қызметін ұйымдастыруға деген көзқарасты өзгертеді, оқудың түрлі құралдарын қолданады.
Демек, жеке тұлғаға бағдарланған технологиялар сүйіспеншілік, қамқорлық, ынтымақтастық ахуалын туғызып, жеке
тұлғаның шығармашылық әрекеттеріне және өзін-өзі өзектілендіруіне барлық жағдайларды жасайды және жеке тұлғаға
бағдарланған оқыту әрбір оқушының өзін танымдық және оқу қызметінде бейімділіктеріне, мүдделеріне,
мүмкіндіктеріне, қабілеттеріне сай жүзеге асыруына мүмкіндік береді.
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн
1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:
Адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралық ерекшелігі, Жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы,
Тұлғаның өзіне тән қабілеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі
Өзін және қоршаған ортаны тануда саналы, шығармашылық белсенділік көрсететін тұлға әрекеті; мендік
тұжырымдаманың болуы;
Оқушылардың білім алуына жағдай жасау. Өмірлік, кәсиби өсуіне педагогикалық қолдау, психикалық қарым-қатынас
бойынша алдын-ала көмек беру іс-әрекеті.
2. Оқушыларға білім беру әрекетіндегі негізгі принциптер (устанымдар).
өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы:
Даралық ұстанымы:
субьектілік ұстанымы,
тандау ұстанымы:
шығармашылық табыс ұстанымы
3. Технологиялық бөлімі
шығармашылық іс-әрекетке шақыру:
баланың жеке басының дамуын колдау:

2пән: Шеттілдік білім беру әдістемесі

1. Әдістеме теориялық-қолданбалы ғылым ретінде. Қазіргі әдістеменің негізгі категориялары. Шет тілін оқыту
әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы.
Шет тілі білім беру әдістемесі – оқытудың мақсаты мен мазмұнын, шет тілінде оқыту мен тәрбиелеудің әдістерін
зерттейтін ғылым. Оның компоненттеріне оқыту қызметі, оқытуды ұйымдастыру (мақсаты, мазмұны, әдістері мен
құралдары) кіреді. Шет тілі білім беру әдістемесінің пәні – кез келген шет тілі және тілді күнделікті қарым – қатынасқа
енгізу процесі, теория мен әдістерді қолдана білу қабілеті.
Ал, зерттеу объектісі — білім алушыны шет тілдерінде еркін қарым-қатынас жасауға дағдылау, өзі-өзін дамытуға, еркін
шешім қабылдауға қабілетті, жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыруға негізделген. Білім беру әдістемесі теориялық
ережелермен қатар, іргелі және сабақтас ғылымдардың заңдылықтарымен қалыптасады.
Оның әдістеріне фонетикалық, лексикалық жүйелердің ерекшеліктері және шет тілінің грамматикалық құрылымы,
контекстің стильдік ерекшеліктері және оларда әр түрлі тілдік құбылыстарды қолдану, сөйлеу әрекеті түрлерінің
функционалдық сипаттамалары да жатады.
Шет тілінде білім беру біртұтас дидактика негізде құрылады, ол жалпы қабылданған дидактикалық принциптер
жүйесінде жүзеге асырылады: ғылыми сипат принципі, шет тілдерін оқытуда орындылығы, қол жетімділігі; оқу
үдерісінде оқушылардың жеке тұлғасын тәрбиелеу және жан-жақты дамыту принципі.
Жоғары психологиялық функцияларды жүзеге асыру (қабылдау, есте сақтау, ойлау, сөйлеу) білім беру әдістемесінде
маңызды рөл атқарады.
Ғылыми-тәжірибелік әдістерге мыналар жатады:
-Шет тіліндегі үлгілік және жұмыс бағдарламалары, мемлекеттік білім беру стандарттары;
-Жетістіктер мен қателіктерді бақылауға сынақтар мен тесттер.
-Өзгерістерді мақсатты түрде зерттеу.
Қорытындылай келе, шет тілінде білім беру әдістемесінің сан қырлылығы мен дербес ғылым ретіндегі әдістері аталып
өтілді.
Әдістеме педагогика ғылымымен, психология, лингвистика ғылымдарымен тығыз байланысты. Педагогика жас
ұрпақты оқыту және тәрбиелеу жөніндегі ғылым. Педагогика ғылымында оқыту және және оның әдістері негізгі қағида
болып табылады. Шет тілін оқытуды үйрену үшін педагогиканы білу шарт. Педагогика оқытудың негізгі жолдарын
зерттейді. Әдістер дидактиктердің айтуы бойынша, белгілі бір тақырыпты оқытудың жолдары. Шет тілін оқыту дегеніміз
– оқушыда тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдысымен біліктілік қалыптастыру. Психология ғылымы әдістемеге көп
көмек көрсетеді. Шет тілін үйренуде ана тілінің орны мен оның шет тілін үйрену кезеңдеріндегі қызметі, әр түрлі дағды
мен біліктілік түрлерінің сәйкес келуі, жаңа тақырыпқа арналыған әдістер мен тәсілдерді таңдай білу т.б. психология
ғылымының негіздерін білу қажет. Лингвистика ғылымымен тығыз бйланысты, себебі лигвистиканың негізгі
проблемалары тіл мен ойлау, грамматика мен сөздік т.б. әдістемеге де қатысы бар. Әдістемеде лингвистика ғылымының
оқу материалын іріктедегі зерттеулері негізге алынады. Пәнаралық байланыс екі бағытта іске асырылады: Шет тілінің
орыс тілі және қазақ тілі грамматикасымен ұқсас жақтары және айырмашылықтары түсіндіріледі. Оқушыларға тарихқа,
жағрафияға, әдебиетке, еңбекке қатысты мағлұматтары бар мәтінде ағылшын тілінде беріліп оқытылады. Осының
нәтижесінде сабақта оқушылар аталған пәндерге қатысты материалдарды ағылшын тілінде сапалы түрде ұғып, сөздерді
қатесіз айтуға, сауатты жазуға үйренеді. Ағылшын пәні өзге пәдермен тығыз байланысты, сондықтан оқытушылар өзара
байланыстыра өткізуге қолайлы тақырыптарды алдын-ала іріктеп, анықтап алады. Өйткені екінші тілді үйретуде
жүргізілетін сөйлеу әрекеті тіл пәнін басқа пәндер- мен байланыстыруда үлкен қызмет атқарады. Пәндердің бір-бірімен
байланысы төмендегідей ағылшын тілі, ағылшын әдебиеті пәнімен мәтіндер арқылы байланыстырылады. Мұнда сабақ
сайын өткізілетін көркем тіл мен жазылған оқу материалдары (әңгіме, ертегі, мақал-мәтелдер т.б.) оқушының лексикалық
сөздік қорларын молайтып, тілдің грамматикалық құрылымын жетілдіреді, байланыстырып сөйлеуге дағдыландырады.
Көркем шығармалар мазмұнындаға ұлттық дәстүр, салт-сана, тәлім-тәрбиені сипаттайтын материалдарды ағылшын тілі
сабақтарында дидактикалық матиериал ретінде пайдаланылады. Ағылшын тілі, қазақ тілі және орыс тілі пәндері өзара
тығыз болып келеді, бірлікте өткізіледі. Ағылшын тілінің дыбыстық жүйесі мен орыс тілінің дыбыстық жүйесі, септік
жалғауларының кейбір ұқсастықтары да айтылады. Сондай-ақ, оқушы өзінің үйренген сөздерін ағылшынша айтып,
сөздік қорын байытып, тіл байлығын арттырады, ауызша сөйлеу тілі дамиды, тілдік білімі жетіледі, оқығанын, түсінгенін
ағылшынша айту дағдысы қалыптасады. Ағылшын тілі мен дүниетану пәндері арасында адам мен қоршаған орта,
табиғат, өсімдіктер, жануарлар, аңдар, туған ауыл еңбектері, мамандық, халықтар достығы туралы әңгіме, ертегі, мақал,
жұмбақ, жаңылтпаш ағылшын тілінде оқылып, түсінгендерін ағылшынша айтатын болады.
2.ҚР шет тілді білім беруді дамыту Тұжырымдамасы аясында шет тілді білім беру жүйесін жалпыеуропалық
деңгей стандартымен үйлестіру (2004).
Бүгінгі таңда шет тілін оқытудағы Еуропалық деңгейлер жүйесі сабақты ұйымдастыру және бағалау мақсатында
еліміздің көптеген оку орындарында кеңінен қолданылып жүр. Соның дәлелі ретінде төменде мектеп багдарламасы
бойынша ағылшын тілі сабақтарына қойылатын талаптар мен В1 деңгейіндегі оқушылар білуге міндетті ақпараттар мен
деңгейлік тапсырмалар берілген. Ағылшын тілі курсының жалпы орта білім беру деңгейіне: В1- бастапқы
жаратылыстану-гуманитарлык бағыты жатады. Оқу пәнінің жалпы мақсаттары. Шетел тілін оқыту 5-9 сыныпта жеткен
оқытудың бастапқы деңгейін негізге ала отырып, негізгі білім беру деңгейінде үздіксіздік ұстанымына сәйкес шет тілдік
біліктіліктердің ары қарай тереңінен кол жеткен қалыптасуы мен дамуын көздейді. 10-11 сыныптарда оқушылардың
шетел тілі бойынша дайындығының негізгі (жалпы білім беру) деңгейінің мазмұны В1 бастапкы жаратылыстану
математикалық бағыт) деңгейіне сәйкес келеді «Шетел тілі» (Ағылшын тілі) оқу пәнінің жалпы мақсаттары: Көптілді
тұлға қалыптастыру: әлем мәдениетінің құндылықтарымен танысу, мәдени диалог негізінде туған мәдениетін терең
түсіну, гуманистік дүниетанымға тәрбиелеу; • Коммуникативті мәдениаралық құзіреттілік пен оны құрайтын қосымша
құзіреттіліктерді қалыптастыру: тілдік, сөйлесімдік, әлеуметтік - мәдени, лингвомәдениеттік, компенсаторлық, оку-
танымдық. Тілдік құзіреттілік тақырыптар мен қарым-қатынас аясына сәйкес жана тілдік лістерді игеру, мектепте алған
тілдік білімді жүйелеу, кәсіптік- бағдар сипатындағы ақпараттар көмегімен білім көлемін арттыру; Сойлесімдік
құзіреттілік ағылшын тілін тыңдап-түсіну, оку, сөйлеу, жазу негізіндегі танымдық және қатынас құралы ретінде қолдану;
Әлеуметтік-мәдени құзіреттілік- оқи ерекшеліктерін білу арқылы білімін арттыру, сол ерекшеліктерге сай сөйлесім
құрауға дағдылану: Лингво - мәдениеттік құзіреттілік- лингво-мәдени жайттарды дұрыс карасне әрі жанани ке қараспен
түсіну дағдысын қалыптастыру; Компенсаторлық құзіреттілік- шет тілін қолдану арқылы қарым- қатынаста құралдардың
жетіспеу жағдайынан шыға білу қабілеті; Оку-танымдық құзіреттілік- арнайы оқу қабілетін дамыту, оқып жатқан тілді
білімін, таңдаған мамандығын жалғастыру мақсатында қолдану. 10-11 сыныптарда «Шетел тілі» (ағылшын тілі) Орта
деңгей В1 (<<Қалыптасқан игерім 1») және Орта деңгей В1+ («Қалыптас игерім 1.2») деңгейлі оқу пәндерінің міндеттері:
1) пәнаралық байланыстарды (сөз таптарын, синтаксис, морфология, Фразеологизм; тарихи оқиғалар, Географиялық
құбылыстар, өз елінің мәдениеті т.б.) қолдану арқылы тілдік білімді кеңейту; 2) окушыларды әлеуметтік, лингво-мәдени,
тұлғалық қасиеттерін нығайту, елге өмір қалыптарын, өзге таным мен сезім жүйесін бағдарлау қабілетін дамыту,
тақырыптағы әлем мәдениетін оқушылардың түсінуі, әлеуметтік маселелерге сыни көзбен қарау; 3) ағылшын тілін
танымдық және қарым-қатынас құралы ретінде қолдану, тілдік тәжірибеде жетілдіру (сабақтарда, сабақтан тыс 4)
ағылшын тілін меңгеруде оқушылардың белсенділік уакытта, дамыту, өзін -өзі бақылау мен бағалауға дайындау,
сонымен қатар оқып жаңа ақпараттық құралдардың көмегімен); ары қарай жатқан тілін, білімін жалғастыру мақсатында
колдану. Оқытудың мазмұнын іріктеу методологиялық, жалпы дидактикалық және жеке әдістемелік ұстанымдардың
негізінде жүзеге асады. Методологиялык ұстанымдар: когнитивті, коммуникативті, әлеуметтік-мәдени, лингво-мәдени,
рефлексті-дамулық. Жалпы дидактикалық ұстанымдар: Сабактастық ұстанымы оқытудың барлық сатыларының
арасындағы жалғастықты әдіснама, мазмұн, әдістеме және технология деңгейінде оқытуды қамтамасыз етеді. Белсенділік
ұстанымы үш ұстаным тобын қарастырады, тұлғалық- бағдарлау, мәдени-бағдарлау, қызметтік-бағдарлау. Тұлғалық-
бағдарлау ұстанымына бірегейлік ұстанымы, даму және психологиялық жайлылық ұстанымдары жатады. Мәдени-
бағдарлау ұстанымына әлем бейнесі ұстанымы, білім мазмұнынының бүтіндігі, жүйелілік және әлемге түсінікті көзқарас
ұстанымдарын камтиды.
Қызметтік-бағдарлау ұстанымы окушының оку белсенділігін, оқу жағдайынан өмірлік жағдайдағы іс-әрекетке өту және
оку-танымдық жұмыстардан жеке әрекет ету ұстанымын қарастырады. Пәнаралық интеграция ұстанымының өткенді
шолатын (ретроспективті), қатарлас (параллельді) және перспективті қасиеті бар және бұл ұстаным екі түрлі тәсілмен
іске асады:
3.Шет тілінде білім берудің мақсаттары. Мәдениетаралық-коммуникативтік құзыреттілік және оның
компоненттері.

Оқытудың мақсаты оқу бағдарламасымен айқындалады. Оқыту мақсатының төрт түрі бар:

1) тәрбиелік

2) дамыту

3) ағартушылық

4) тәжірибелік (практикалық)

Оқытудың тәрбиелік мақсаттары. Бастапқы кезеңде аз сөздерді ғана айтса да, соған қуанады. Олар амандасып, қоштасып
үйренеді, заттардың атауларын білгісі келеді. Оқушылар оқуға үйренеді, кітап оқи білудің тәрбиелік маңызы зор.
Ағылшын тілінде оқуды үйрету оқу мәдениетін көтеруге көмектеседі. Сондай-ақ мәнерлеп оқу да оқушының
мәдениеттілігін көрсетеді. Оқу арқылы интеллектуалды еңбекті де дамытуға болады.

Оқытудың дамыту мақсаттары. Дамыту мақсаттары оқушылардың сезім, қозғалыс, ақыл-ой, ерік-жігерін дамыту арқылы
жүзеге асыруға болады. Даму тек қана ойлаумен байланысты емес. Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру
дамытушылық мақсаттардың негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін жоғарлату және сол тілде
ойлауды дамыту - тіл білімін дамытудың басты мақсаты.

Оқытудың ағартушылық мақсаттары. Кез келген тілдің ағартушылық қызметі өте зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін
халыктың мәдениетінің тікелей көрсеткіші. (мәселен, француз тілі - француздар мәдениеті туралы хабар береді, иврит
тілі - еврейлердің мәдениетінің көрсеткіші болып келеді). Оқушылар жаңа тілді оқып үйрену үшін сол тілде сөйлетін
халық туралы хабардар болады, өз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді, осының бәрі - тілді оқытудың ағартушылық
мақсаты.

Оқытудың тәжірибелік мақсаты. Бұл пәнді оқытуда оқушылар шет тіліндегі атаулармен, құбылыстарымен танысады.
Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру шет тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып
табылады. Яғни, оқушы шет тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс. Шет тілін тыңдап түсіне білу
(аударғанша) және сөйлеп білу ауызша түрге жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайлалана білу немесе жазу
және шет тілінде жазылған мәтінді оқып білу жатады.

4. Шеттілдік білім беру мазмұны және оның компоненттік құрамы. Оны жетілдіру бағыттары.
Оқытудың мазмұны 3 негізгі компоненттен тұрады:
1) лингвистикалық
2) психологиялық
3) әдістемелік
Мұғалім осы 3 компонентке байланысты нені оқытуды білуімен катар, неге осы 3 компонентке сүйеніп оқыту керек
екенін білуі керек.
Лингвистикалық компонент. Лингвистика ғылымынсыз оқытудың мазмұнын анықтау мүмкін емес. Лингвистика
ғылымы - тілді белгілі бір таңбалар жүйесі ретінде зерттейді. Адамдар бұл таңбалар жүйесін өзара түсінісу үшін
қолданады. Ал әдістеме осы белгілерді оқыту жолдарын іздейді. Лингвистика тілдің нормаларын, оның дыбыстық,
морфологиялық-синтаксистік, лексикалық жақтарын, оның ауызша және жазбаша түрлерін зерттейді.
Сонымен бірге тілдің белгілі бір белгілер жүйесі мен кызметін қарастырады. Ал сөйлеу дегеніміз - осы белгілер жүйесін
қарым-қатынас барысында қолдану. Тіл мен сөйлеу бір құбылыстың екі құрамдас бөлігі, олар бір-бірін толықтырады.
Тілдің және сөйлеудің өзіне тән бірліктері бар. Тілдің бірліктеріне: фонема, морфема, сөз, фразеологлялық бірлік, микро
және макромәтіндер жатады.
Оқытудың мазмұнын анықтауда тілге немесе сөйлеуге үйрету керек пе?", "Тілді жүйе түрінде оқыту керек пе? Әлде
сөйлеуді үйрету керек пе?" деген сұрақтар пайда болады.
Тілді лингвистикалық феномен ретінде оқытса, ол тәжірибелік қарым-қатынас құралы ретінде қолданылмайды. Егер
грамматиканы, лексиканы, фонетиканы қарым-қатынас құралы ретінде қолдануда бір-бірінен бөлек оқытса, ол ешқандай
коммуникативтік міндеттерді шеше алмайды.
Ағылшын тілін оқытуда сөйлеуден тілге қарай жүру жүйесін сақтау немесе тілді ұйымдастырған  мақсатты сөйлеу
процесі арқылы үйрету керек. Сөйтіп, мазмұнынның лингвистикалық компоненті шығады. Оған мынадай тілдік
маитериалдар жатады: нақты іріктелген фонетикалық, грамматпкалык, лексикалық мннимумдер және тілдік материалдар,
сөздік үлгілер. Іріктеу, жүйелілік және мөлшер қарым-қатынастың мөлшеріне байланысты. Тілдік үлгі сөйлем, диалог,
монолог түрінде беріледі және сейлемнің түрлері ретінде беріледі. Осын-ай тілдік үлгілер тілдің жүйесін қүрайды және
ол үйренушінің есінде қалады.
Ал оқыту бірліктері белгілі бір жағдайларға байланысты сейлемдер арқылы беріледі. Олар белгілі бір ырғақпен
айтылады.
Оқыту мазмұнына тіл білімінің әлеуметтік лингвистика бөлімі де әсер етеді. Бұл бөлімде тілдің мәдениет пен, қоғаммен
қарым-қатынасы зерттеледі.
Лингвистика әдістеме мен оқытудың лингвистикалық компонентінің анықтауға мүмкіндік береді. Лингвистикалық
компонетке тілдік және сөйлеу матералдары кіреді.
Тіл - ұлттың негізгі белгілерінің бірі. Сондықтан шет тіліне үйрету белгілі бір жүйеге үйрету ғана емес, сонымен қатар
сол тілде сөйлейтін халыктың мәдениетіне үйрету. Қазіргі әдістемеде елтану туралы мәліметтер көп қолданылады, ол сол
елдің жағрафиясын, тарихын, өмірін зерттеуге арналған. Олар тыңдауға және оқуға арналған мәтіндер арқылы беріледі.
Психологиялық компонент. Психология ғылымынсыз оқытудың мазмүнын анықтау мүмкін емес. Психология адамның
іс-әрекеті мен оның қалыптасуын зерттейді. Шет тілінде сөйлеу де адамның іс-әрекетінің түріне жатады. Сөйлеу
әрекетінің құрылысын зерттейтін ғылым саласын - психолингвистика деп атайды. Мұнда адамның сөйлеу әрекеті,
тыңдағанда және сөйлегенде жүретін іс-қимылды, әрекетті ойлау моделі ретінде зерттейді. Психолингвистер сөйлеу және
тыңдау процесінде қандай тілдік бірліктер қандай тәртіппен қатысады, тілдік жүйе қандай тәртіппен оқылатынын
зерттейді.
Сөйлеу процесінде сөйлеу механизмі қальптасады: тыңдау мен оқуда тілдік материал қабылданады; сөйлеу мен жазуда
тілдік қор пайдаланылады.
Диалог, әңгіме. мәтіндер тек сөйлеу әрекеті арқылы жүзеге асырылады. Сөйлеу әрекеті - тілдік және сөйлеу материалы
дағдылары мен біліктілік арқылы дамытылғанда ғана мүмкін болады.
Дағды дегеніміз - жаттығу мен қайталау аркылы автоматтандырылған іс-әрекеттің бөлігі. Мысалы: А.Леонтьев сейлеу
дағдысы деп өте жоғары дамытылған сөйлеу әрекетін айтады.
Шет тілін меңгеру - тілдік дағдылар жүйесін үйрену, ол үшін тілдік біліктілік керек. Тілдік біліктілік шығармашклық іс-
әрекетпен байланысты. Ол ойлаумен, эмоциямен, елестетумен байланысты. Ал Е.И. Пассов дағдыға айту,
грамматикалық, лексикалық, графикалық, орфографиялық, оқу және жазу дағдысын жатқызады.
Сонымен қатар, психологиялық компонентке коммуникатнвтілік мақсат үшін тілдің дағдысын және біліктілігін
пайдалана білу жолы жатады.
Әдістемелік компонент. Қазіргі дидактика ғылыми оқу процесінде оқушының белсенділігін арттыруға, әдістерді
жоспарлауға, ұйымдастыру мен бақылауды пайдалануға көп көңіл бөледі. Бұл жағдайда мұғалім оқу процесін
үйымдастырушы болып табылады. Оқушының белсеңділігіне басты назар аударылады.
Тілді үйренудің нәтижелілігі оқушыға тікелей байланысты, олар мүмкіндігінше шет тілінде көп сөйлеп, тыңдап. оқып,
жазулары керек.
Тілдік ортаның болмауы тілді оқыту ісінде кері әсер етеді. Сондықтан мүғалім сабаққа шығармашылықпен әзірленуі
керек, тілді үйренуді окушы тек сабақта ғана емес, сабақтан тыс уакытта да ұмытпауы керек.
Тіл сабағы бастауыш сыныптарда аптасына 3-4 рет болса, жоғары сыньптарда 1 рет болады, сондыктан жоғары сыныпта
өзіндік оқу ерекше маңызды. Ол үшін оқушыны оқу әдістеріне, тәсілдеріне үйрету керек.
Мысалы, оқушы тілдік дәлелді бақылап үйреңеді.
Белгілі бір сөзді айтып үйренуде сөздің айтылуының айырмашылығын үйренеді, сол аркылы оқылу ережесін үйренеді,
пайдаланады.
Оқыту процесінде екі тілдің ұқсастықтарын да пайдалану қажет. Оқушыны жазу, оқу тәсілдеріне, оқулықты, оқу
құралдарын пайдалануға үйрету қажет.
Осы айтылғандардың барлығы оқытудың 3-ші компонентін - әдістемелік компонентті құрайды.
Әдістемелік компонент - оқудың тәсілдерін үйрену, қарым-қатынас жасау үшін тілдік дағдыны және біліктілікті
қалыптастыру.
Шынында да, белгілі бір дағдысыз, білімсіз шет тілін оқып-үйрену, сөйлеу, айту, жазу мүмкін емес. Ол үшін күнде
шамалы болса да оқып тұру қажет, сөздерді жаттау қажег. Бұдан басқа тілді үйрену жолы жоқ.
Сонымен 3 компонентті атайық:
1. Лингвистикалык компонент: тілдік және сөйлеу материалы.
2. Психологиялық компонент: дағды мен біліктілікті қалыптасгыру.
3. Әдістемелік компонент: оқыгу тәсілдерін игеру әдістері.
— Оқыту принциптері – оқудың ең маңызды негізін салушы қағидасы
— Оқыту принциптерінің түрлері
— Оқытудың арнайы принциптері
— Оқытудың жалпы дидактикалық принциптері
— Оқыту құралдары туралы түсінік
— Оқыту құралдарының түрлері
— Негізгі оқыту құралдары
— Көмекші оқыту құралдары
5. Шеттілдік білім берудің әдіснамалық принциптері.
Оқыту принциптері - оқудың ең маңызды негізін салушы қағидасы болып есептеледі, принциптер негізінде оқытудың
мақсаты, мазмұны істері арасындағы қарым-қатынас анықталады.
Арнайы қағидаттар:
Қарым-қатынас  жасауға бағытталған қағидат қазіргі заманға әдістемелік негізгі принцип болып есептеледі. Бұл
қағидат бойынша оқушыларға ағылшын тілін үйрету, тыңдап түсіну, сөйлеу іс-әрекеттері арқылы ауызша сөйлеуді
арттыру, оқу және жазу арқылы жазбаша қарым-қатынас жасау жүзеге асырылады.
Яғни, ағылшын тілінде оқыту бағдарламасы аяқталғанша сөйлесу, әңгімелесу арқылы қарым-қатынас үйреніп жатқан
тілде болуы тиіс.
Екінші оқыту қағидаты – бөлу және біріктіру арқылы. Сөйлеудің әрбір түріне тән таңдау іс-әрекеті, лексикалық-
грамматикалық сипаттамаға сай болады. Сонымен бірге, тіл үйрену кезінде дыбыстауға үйрену, сөзге, грамматикаға,
сөйлем жасауға үйренген кезде, барлық сөйлеу іс-әрекеті қоса жүреді. Шет тілге үйренудің алғашқы қезеңінде бөліп
оқыту немесе біріктіріп оқыту негізінде іске асады
Үшінші қағидаты – ана тіліне сүйене оқыту принципі. Бұл –бойынша , барлық , грамматикалық , лексикалық,
орфографиялық қиындықтар ана тіліндегі баламаларымен салыстырмалы түрде, балалардың ана тіліндегі білімі ескеріле
үйретіледі.
Жалпы әдістемелік (дидадикалық)қағидаттар. Негізгі принципі – тәрбиелеп оқыту қағидаты. Шет тілін үйретуде
оқыту мен қатар тірбиелік мақсат та көзделеді. Яғни, ағылшын тіліне үйрену оқушының эстетикалық еңбек, саяси –
идеялық мінез-құлықтарының қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан, ағылшын тіліне үйрену процесі оқушыдан жан-
жақты жүйелі түрде өзін-өзі жетілдіруді талап етеді.
Сана қағидаты. Қазіргі әдістемеде үлкен көңіл бөледі, себебі пән игеруде сана оқушының  интеллектуалдық
қызығушылығын, білімін, ой қорыту, оны игеру іс-әрекетінің артуына себебін тигізеді. Бұл принцип бойынша оқыту
әрекеті бір мақсатты көздейді – қабылдау, ұғу арқылы жүзеге асады.
Белсенділік қағидаты ұғынып, түсіну принципімен тығыз байланысты. Ағылшын тілін үйрету үшін  әрбір оқушының
белсенділігін көтеруде бұл принциптің алатын орны зор. Бұл принцип бойынша оқу процесіне әрбір оқушы бар
ынтасымен, қызығушылығымен қатысуы ктиіс.
Көрнекілік қағидатында оқыту көру және қабылдау әдістері арқылы жүзеге асады. Көрнекілік принципі, әсіресе
бастауыш сыныпта, оқытудың алғашқы сатысында көбірек қолданылады.
Жеңілдету қағидаты. Жаңа тақырып оқушының қабылдауына еш кедергі келтірмейтіндей , оқушылардың білім
дәрежелеріне сай жеңіл түрде берілуі тиіс. Кездескен қиындықтарды өз бетімен  немесе мұғалімінің көмегімен шеше
алатындай  тақырыптар беріледі.
Дәйектілік қағидаты. Білім жүйелі түрде өсіп тұруы тиіс. Қолданылған барлық сөздер, өз бірліктері оқушының сақтау
керек, тыңдап түсіну, сөйлеу, оқу  және жазу кезінде барлық материал дәйекті түрде алынуы керек. Берілген ақпарат
оқушының есінде сақталуынан білім берудегі нәтиже аанықталады. Жеке  ерекшеліктерін ескеру қағидаты бойынша
мұғалім оқушының жеке ерекшеліктерін, білім дәрежесін керек, соған байланыстыәр оқушыға әртүрлі тапсырмалар
беріледі. Әсіресе, үлестірмелі материал берген кезде ескеріледі. Бірізділік қағидаты бойынша барлық материал бірін-бірі
жалғастыратын негізде берілуі керек. Ана тілінде берілген материалдың негізінде беріледі.
Жүйелік қағидаты бойынша белгілі бір жүйе бойынша оқыту процесі бір мақсатты негіздейтін іс-әрекет болуы тиіс.
Әрбір жаңа алынған тақырып өткен тақырыпты күрделі түрде қайталап, тереңдете жалғастырылуы керек. Ғылымилық
қағидаты, яғни теориялық тәжірибемен байланысты. Ағылшын тілін оқытуда алынған білімді тәжірибеде дәлелдеуде
үлкен көңіл бөлінеді. Іс-әрекет кезінде ғана оқушының білім және материалды меңгеру дәрежесі анықталады. Берілген
материалды игерген оқушы әрі қарай басқа да ғылым салаларын пайдаланғанда, техника , өнер саласында өз білімін
пайдалана алады.
6. Шет тілдерін оқыту құралдары. Заманауи оқулықтарға қойылатын талаптар.
Оқыту құралдарына оқу-тәрбиелеу процесін ұйымдастыру мен өткізу үшін көмек ретінде қолданылатын техникалық
және техникалық емес құрал –жабдықтар, заттар жатады.
Мұғалім әрбір құралды қайда, қашан , қалай қолдануы және қандай нәтиже жетуге  болатынын білгенде ғана құралдың
пайдалы қолданылуына қол жеткізе алады.
Оқыту құралдарын топқа бөлу. Орта мектепте қолданылатын оқыту құралдарын мынадай топқа бөлуге болады:
1. Пайдаланылуына байланысты негізгі және қосымша
2. Оқушыға немесе мұғалімге арналған
3. Ақпаратты қабылдау түріне байланысы есту, көру, көріп есту
4. Техниканы пайдаланылуына байланысты техникалық және техникалық емес негізгі оқыту құралына оқу-әдістемелік
кешені: оқулық, мұғалімге арналған оқулық жатады. Бірақ, оқулық пен мұғалім кітабын пайдаланылғанда техникалық
оқыту құралдары өте қажет.
Мысалы, 2 және 3 сыныпқа арналған оқу-әдістемелік кешенінде оқулықпен бірге дыбыстық жазба да бар.
Ал 4 және 5-сыныпқа арналған грамматиканы пайдалану ағылшын тілінің дыбысталуының айтылу дағдыларын үйретіп
тыңдау және оқуды дамытады. Қосымша оқыту құралдарына компьютерлер мен бейне материалдар жатады.
Сонымен қатар, ағылшын тілі кабинетіндегі барлық құралдар қосымша құрал болып есептеледі.
2-сыныптадағы негізгі құралдарға-бағдарлама, мұғалім кітабы, оқулық, дыбыстық жазбалар, дидактикалық карточкалар
жатады.
4-сыныпта- бағдарлама, мұғалім кітабы, оқулық, пластинкалар жинағы, көрнекілік жинағы, көрнекілік  құралдар: 
суреттер, грамматикалық таблицалар, диафильмдер, кинофрагменттер, лингафондық практикум жатады.
5-сыныпта - бағдарлама, мұғалім кітабы, оқулық, пластинка, , көрнекіліктер жатады.
Қосымша құралдарға осы оқу-әдістемелік кешеніне кірмеген, міндетті емес құралдар : транспаранттар, кодоматериалдар,
диафильмдер, тарату материалдары, ойыншықтар, т.б.заттар жатады.
1. Бағдарлама – бұл мұалімнің белгілі бір сыныпта жұмыс жүргізу үшін қолданылатын мемлекеттік құжаты. Мұғалім
бағдарламаның түсініктемесін ұқыпты оқып, оқытудың мақсаты, мазмұнын біліп алу керек. Мысалы, 1985 жылғы
түсініктемеде оқыту ауызша түрде жүргізіледі деген.
Бағдарламада оқушылардың сыныпта өзіндік  жұмыс жүргізуін, олардың сыныпта тыс жұмытарына көңіл бөлінеді. Егер
бағдарламада тіді оқыту бағыты өзгерсе, онда оқыту әдістемесі де згеруі тиіс.
Түсініктемеден кейін бағдарламаның өзі беріледі, онда оқытудың тақырыптары(үлгі) және оқытудың түрлеріне
қойылатын талаптар көрсетіледі.
2. Екінші маңызды құрал – мұғалімге арналған кітап. Бұл оқу-әдістемелік кешенінің мазмұнын беретін құрал. Жұмысқа
кіріспес бұрын, мұғалім сабақ жүргізуге қажетті қағидаларды анықтап білуге тиіс. Сабақтың мақсаты мен мазмұнын
анықтағаннан кейін, қандай құралман жұмыс жасайтындығын анықтакп алады.  Құралдардың керегін таңадап, болмаса
өз бетімен әзірлеуі тиіс. Содан кейін мқғалім кітаптың түгел мазм ұнымен түгел танысыуы керек. Онда әр тоқсандағы
жоспар құрады. Мұғалімдік кітапты әр ұстаз әр түрлі жүргізеді. Мысалы, кейбіреулер бұл кітапты пайдаланбайды, сабақ
жоспарын өздігінше құрады. Басқалары кітапты қолданғанда өзгертулер енгізеді. Бұл дұрыс емес. Немесе кітапты
қолданып бәрін кітаптағыдай әзірлейді де,   белгілі бір сабақтың ерекшеліктерін ескермейді. Бұл да толық дұрыс емес.
Кітапты қолданудың ең дұрыс түрі – оны толықтырып, сынып оқушыларының ерекшелігі мен қабілетін ескеріп, жоспар
жасау. Оны тәртіппен кітап толықтырылса, оқытудың негізгі құралдары таңдалады.
3. Оқулық – ағылшын тілін оқытудың негізгі құралы. Ол белгілі бір сыныпқа арналған  оқу-әдістемелік кешенінің
жүйесін қалыптастырады.
Мысалы, 4 немесе 2 –сыныпқа арналған оқулықта оның ауызша оқуға негізделгені көрсетілген. 4-сынып оқулығының
бірінші бөлімі ауызша кіріспе бөлім суреттерімен берілген. Ал 2- сыныпта тапсырмалары бар суреттермен берілген және
қосымша дыбыстық жазбалары бар.
Оқулықтың негізгі бөлігі бөлімдерден (Units) тұрады. әр сабақтың құрылымы сөйлеуге үйретуді қалыптастыру жолдарын
көрсетеді. Мысалы, 2-сынып оқулығындағы әр Units-тің бірінші бөлігі ауызша сөйлеуге арналған (Look and say), екінші
бөлігі оқуға (Read), үшінші бөлігі жазуға (Write), ал төртінші бөлігі үй тапсырмасына (Home work) арналған.
Мұғалім оқушыны кітаппен таныстыруы керек: белгілерді түсіндіріп, сөздікпен жұмыс істеуді үйрету. Оқушы кітабын
жақсы пайдалана білсе, ағылшын тілін өзіндік оқуға мүмкіндік болады.
4.Оқуға арналған кітап ағылшын тілін оқуға үйренуге арналған құрал. Үйге тапсырмалар беру өте қажет. Қосымша
мәтіндерді оқу тәжірибелік, тәрбиелік, ағартушылық, дамытушылық бағыттарымен берілген. Оқу мәтіндерінің
ерекшеліктері оқуға қызықтырады, сол үшін оқудың тұрақтылығын және оны бақылауды сақтау керек. Мәтіндердің
әдістемелік ерекшеліктері бар., олардың соңында  тапсырмалар мен сұрақтар беріледі.
5. Дыбыстық жазба (таспа). Шет тілін оқытуда дыбыстық жазбаның орны ерекше. Ол оқу құрамына кіреді және
елтанушылық, лексикалық мәтіндер арқылы немесе әртүрлі диалогтар түрінде беріледі.
Оқу бағдарламасы оқушыларға оқу әдебиеті арқылы жетеді. Оқу әдебиетіне оқулықтар, анықтамалар, қосымша кітаптар,
есептер мен жаттығулар жинақтары, атластар, карталар, жұмыс дәптерлері жатады. Солардың ішінде басты назар
оқулыққа арналады. Жақсы оқулық оқушыны нәтижелі оқуға жетелейді.
Оқулық — оқу бағдарламасына сай оқу пәнінің мазмұнын жүйелі түрде баяндайтын кітап.
Оқулыққа қойылатын негізгі талаптар:
-оқу бағдарламасына сәйкес болу;
-оқушылар үшін ұғымды, қысқа және қызықты болу;
-көрнекіліктермен жақсы жабдықталу;
-тілі балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес болуы керек;
-тексеру, өзін-өзі тексеру және оқу нәтижелерін түзетуге арналған сұрақтар мен жаттығулардың болуы.
Оқулық оқушылар оқу материалын саналы, белсеңді түрде, толық меңгеруін қамтамасыз етуі керек.
Оқулыққа қойылатын талаптар күрделі болғандықтан соңғы кезде әрбір пәннен бірнеше нұсқада оқулықтар, оқу
құралдары жарыққа шығуда. Дәстүрлі кітаптармен қатар аудио- видеокассеталар және компакт дисктерге жазылған
оқулықтар пайдаланып жүр.
7. Шеттілдік білім беру процесін компьютерлендіру мәселелері.
Елімізде білім беру саласында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану басты мақсат болып отыр.Ол тек қана
техникалық құрал емес, сонымен бірге жаңа ақпараттық , коммуникациялық технология және білім беру жүйесіндегі
сабақ берудің жаңаша әдісі болып отыр. Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында ХХІ ғасырда ақпараттық қоғам
қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті:
«Компьютерлік техниканы, интернет, телекоммуникациялық желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды,
мультимедиялық электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету.Сонымен қатар
тәуелсіз еліміздің болашағы -жарқын, білімді, парасатты, өз ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп,
өз елін, халқын, мәдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат болып шығуы керек деген еді.
Компьютерлік телекоммуникациялар бүгінгі қоғамда үлкен қолданысқа ие. Мәселен бизнесте, ақпараттық құралдарда,
ғылым мен білімде.
Қазіргі заман мұғалімі тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық сауатты,
саяси-экономикалық білімді және ақпараттық-коммуникациялық білімді және ақпараттық-коммуникациялық
технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек. Ағылшын тілі — бүгінгі заманымыздың
кілті, компьютер технологиясының кілті екені белгілі.Ағылшын тілі — ұлы әдебиет тілі. Бұл тілде әлемге әйгілі Вильям
Шекспир, Джонаттан Свифт, Вальтер Скотт сөйлеген. Біздің мемлекетімізде жаңа телекоммуникациялық құралдың
дамып келе жатқаны сөзсіз. Қазіргі заман педагогтарына компьютер және мультимедиялық құралдарды қолданудың
сабақ өту барсында өте тиімді тәсіл екені белгілі.Бұл құралдың қуаттылығы соншалықты онымен бірге білім жүйесіне
жаңа әдістермен бірге әлемдік ойлаудың жаңа идеологиясы (шығармашылығы) енгізілді.
Компьютерлік және ақпараттық технологиялар заман талабы. Бұл жұмыстың басты мақсаты компьютер желісін
және мультимедиялық — электрондық құралдарды шет тілі сабағында тиімді қолдану, нақтылап айтқанда ағылшын тілі
сабағында презентацияларды және мультимедиялық — электрондық құралдарды мектеп қабырғасында және білім беру
процесінде терең қолдану. Ең тиімді программалардың бірі Microsoft Power Point. Ол мұғалімге қысқа мерзімде өзінің
үлкен дидактикалық материалдармен қамтамсыз етіп, компьютерлік білімін даярлауға көмектеседі. Және ол
оқушылардың түрлі қабілеттерін ашады. Олар: есте сақтау, көру, есту, ойлау, эмоционалды, автоматты және т.б.
Интерактивті тақтамен презентацияны бірге қолдану оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ерекше арттырады.
Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық және электрондық оқулықтарды және интерактивті тақтаны
пайдаланғанда:
лексиканы оқып үйретеді;
сөйлеу ырғағын;
диалог, монолог және рөлдік ойындарды;
хат жазуға үйретеді;
грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі. Оқушылардың ағылшын тілі
пәніне деген қызығушылығын арттыруда көп ізденіп, жаңа ақпараттық технологияларды меңгеруді, әр — түрлі әдіс-
тәсілдерді білуді қажет деп санаймын және мен өз сабақтарымда қолданамын. Мен өз сабағымда электронды
оқулықтарды, грамматикалық, лексикалық ойындарды, аудиожазбалар мен мультфилмдерді қолданамын. Және бұл
ақпараттық құралдар оқушылардың қызығушылығын тудырып, ынтасын жоғарылатады. Қорыта келгенде ағылшын тілі
сабағында компьютер және т.б. жаңа ақпараттық құралдарды пайдалану заман талабы.Жаңа замандағы — Жаңа
Қазақстанымыздың дамып келе жатқан қадамында оқу процессіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізілуі де,
келешекте компьютер заманы болатынына көз жеткізеді.
Сонымен бірге, ғаламдық желінің ақпараттық ресурстарын қолдануда оларды оқу үдерісіне енгізіп, дидактикалық
түсініктеме беру арқылы дидактикалық мәселелерді шешуге болады.
а/ күрделі материалды тікелей пайдаланып оқу дағдылары мен біліктерін қалыптастыруға;
ә/ желіден алынған материалдарды мәселелік талқылаудың негізінде монологтық және диалогтық айтылым білігін
жетілдіруге;
б/ жеке түрде немесе жазбаша серіктеріне жауап жазу, реферат, шығарма және серіктердің бірлескен қызметінің
нәтижесінде ойлау дағдысы мен жазу дағдысын жетілдіруге;
в/ актив пен пассив сөз қорын қоғамның саяси-әлеуметтік құрылысын, мәдениет дамуын білдіретін қазіргі шетел тілі
лексикасымен толықтыруға;
г/ түрлі халықаралық қатынас жасау жағдайында тілдік үйретудің ерекшеліктерін, оқытылатын тіл елінің мәдениеті мен
дәстүрлерінің ерекшеліктері қамтылған мәдени-танымдық біліммен танысуға;
Қорыта айтқанда,сабақта ақпараттық технологияны пайдалану оқушының дүниетанымын кеңейтуге, пәнге деген
ынтасын, танымдық қызығуын арттыруға, алғырлыққа, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа жетелеуге,нақты,тұжырымды
айта білуге, дербес ой-қиялын дамытуға ықпал етеді.
8. Орта мектепте қарым-қатынастың айтылу аспектісін оқытудың мақсаты мен міндеттері. Есту және
интонациялық дағдыларды қалыптастыруға арналған жаттығулар.
Тіл – қарым-қатынас құралы. Тіл сөйлеу  арқылы жүзеге асады, сөйлеу арқылы ғана дамып, өмір  сүреді. Біз шет тілін
оқыту туралы айтқанда, оны ең алдымен қатынас құралы ретінде оқимыз.
Сөйлеу екі жақты үрдіс. Ол біріншіден таңдап түсінуден, екіншіден сөйлеуден тұрады.
Сөйлеудің екі түрі бар. Олар:
1)  Диалогтық
2)  Монологтық
Бағдарламада ауызша сөйлеуге мынадай талаптар қойылған:
1)  Сөйлеу тілін түсіну
2)  Бағдарлама алынған мөлшерде шет тілінде әңгіме жүргізе білу, сөйлей білу. Бұл - сойлеудің тәжирибелік мақсаты.
Ауызша сөйлеу шет  тілін үйретудің маңызды құралы. Ол лингвистикалық материалды таныстыру құралы: дыбыстар,
сөздер, грамматикалық құрылымдар. Және бұл сөздік үлгілер мен сөздікті меңгеру құралы, әрине, ол айту дағдыларын
қалыптастыру болып табылады. Сөйлеу – сабақтың маңызды бөлігі. Ауызша сөйлеу - оқушылардың мәтінді тыңдау мен
оқу кезіндегі оқылған материалды тексеру құралы.
Тыңдау мен сөйлеудегі негізгі қиындықтар
Тыңдау, түсіну, меңгеру оқушылар үшін қиынға соғады, себебі олар дыбыстарды жылдам айырып, ойында сақтап түсіну
керек. Оқушылар бұл процесті  өзінің  туған тілінде өте жөңіл орындайды, ал шет тілінде қатты қиналады. Сондықтан,
таңдағанда өте зерек болуы керек және ойлай білуі керек. Ерік- зейінін, еске сақтауға көмектеседі.
Ол үшін негізгі факторды еске сақтау керек:
1) Лингвистикалық материал
2) Материалдың мамұны
3) Материалды беру жағдайы
Оқушыларға шеттілін үйретуде негізгі 3қиыншылық бар: фонетикалық, лексикалық жәнеграмматикалық.
1. Фонетикалық қиыншылықтар ағылшын тілі мен  қазақ тілінің дыбыстық  құрамының айырмашылығында кездеседі.
Ағылшын тілінің  дыбыстарын өз тілінің дыбыстарына ұқсатып айтады
Мына сөздерді қиындықпен айтады:
Worked-walked, first-fast-forced, lion-line, tired-tide, bought-boat-board.
Дауыс ырғағындағы айырмашылықтар да түсінуді қиындатады.
Мысалы: Good morning!
Сондықтан тыңджау дағдыларының, дыбыстар мен дауыс ырғағының жаттығулары өте қажет.
2. Лексикалық қиындықтар – ағылшын тілінің аналитикалық құрылысымен және инфинитив, көсемше құрылымдарының
өте көп қолданылуына байланысты,
Мысалы:
The horse is slipping. The horse is sleeping.
They worked till night. They walked till night.
Міне, осындай сөйлемдерді түсіну өте қиын, сөздерді шатыстырады.
Мысалы:
East-west    take- put    ask-answer
Әсіресе, логтан кейін қолданылатың етістіктер.
Put on: put off-put down
Take off: see off-going for: etc.
Ағылшын тілінде грамматикалық  омонимдер де  қиындық туғызады.
Мысалы: to work-work , to answer-answer. – ed Past Ind. Participle 2
Бұлардың  бәрін  тыңдап айыру қиын.
3. Тыңдауға берілген материалдың  мазмұны  да  түсіндеуге әсер етеді. Тыңдауға арналған материалды дайындау үшін
маныларды ескеру қажет:
А) материал тақырыбы түсінуге жеңіл ме? Қандай қиын сөздер бар?
Ә) материал түрі: суреттеу ме, әңгіме ме?
Б) материалды үзінді ме, әлде толық па?
В) материалды тыңдауға әзірлік.
Г) материал диалог түрінде ме, әлде монолог па? Монологтық сөйлеу оңай, сондықтан тыңдауға тиімді.
4. Матеиялды тыңдау жағдайы өте маңызды.
1. Сөйлеу дылдамдығы
2. Сөйлеу қарқыны: басында жай басталуы қажет.
Сөз топтарының арасында пауза болуы қажет. Тыңдаудың соңында қарқыны қалыпты деңгейге 1 минут – 150 сөзге жетуі
керек. Орташа қарқын 120 сөз: жай қарқын – 95 сөз.
3. Қайталау жиілігі 1 немесе 2 рет.
4. Сөйлеп тұрған адамның барлығы, егер таза тілде сөйлеуші адам өзі тұрса өте жақсы. Ал ең қиын диалогты тыңдау
керек.
5. «Көру» құралдары заттар немесе қимыл тектес болуы мүнкін. Олар көруге, естуге, тыңдауға көмектесуі қажет.
6. Сөйлешінің дауысы да тыңдаушыға әсер етеді. Мұғалінің дауысына үйреген оқушылар басқа адамның сөйлегеніне
түсінбеуі мүнкін. Сондықтан мұғалім дауыс ырғағын барынша өзгертіп отыруы керек. Ағылшын тілінде сөйлеу – тілді
игерудің ең қиын түрі, бір екі сөзден тұратын сөйлем құрастыру үшін сөйлеу дағдысын қалыптастырып, машықтану
керек.
Бұл көп дайындықты қажет етеді, ал мектепте оқушы өз ойын айтып түсіндіруі қиын. Мұғалімнің бұл үшін қолданатын
әдістері өте аз. Оқушы жай ғана естігенін қайталайды, үлгі бойынша берілген сөздердіжазады. Әрине, бұл механикалық
жаттығулар өте қажет, бірақ жылдан жылға оларды сөйлеу мағынасыз қолдану ешқандай пайда бермейді. Оқушы бір
нәрсе туралы айтқысы, түсіндіргісі немесес сұрағысы келсе тілдік қоры пайдалануы қажет және оған мұғалім көмектесіп
отыру керек, Осы психологиялық фактор үнемі есте болуы керек.
Басқа фактор- психолингвистикалық фактор. Оқушы өз есінде қалған сөздерді, сөз тіркестерін сөйлеу үлгілерін
грамматикалық формаларды, құрылымдарды тақырыпты, жағдайды пайдаланып, сөздерді, граматиканы үйрете отырып
сөйлеуге ынталландыру қажет. Мұғалім оқушыларды әзірленген сөйлеуден әзірленбеген сөйлеуге біртіндеп әкелуі керек.
Сөйлеу және ауызша жаттығулар
Біз сөйлеу және ауызша жаттығуларды айыра алуымыз керек.
Сөйлеу – ол тілдің сөйлеу мүшелері арқылы жүргізілетін процесс.
Мысалы:
1. Оқушы сыныпта өзінің басынан өткен оөиға туралы баяндайды.
2. Үйге берілген тақырып бойынша мұғалім сұрақ қояды.
3. Әңгіме оқып, мәтіннен жаңа мағлұмат алады.      
Сөздерді үйрету үшін ауызша жаттығулар фонетиканы, грамматиканы қолданылады.Көбіне олар жаттығулар болады.
Мысалы: тақпақтыжатқа айту, айту және сөйлеу дағдысы жақсы қалыптасады. Ал берілген сөздер мен мәтіндерді
пайдаланып сөйлем құрастыру да өте пайдалы жаттығу. Ауызша жаттығулар сөйлеуді дамытады. Бірақ, олар тек
сөйлеуге әзірлейді және сөйлеу жаттығуары болып есептелмейді.Біздің мектептерде огқушылардың стандартты ауызша
ағылшын тілінеүйретеміз, ол жазбаша сөйлеу стандартына, соның ішінде монологтық сөйлеуге өте жақын. Сөйлеуде
қысқасөйлемдерді пайдаланған орынды.Сөйлеу жасанды болмауы үшін сөйлеу тілінің ерекшеліктерімен таныстыру
қажет.
Диалогтан бастайық:
1. Қысқа жауапты пайдалану.
How many books do you have? – One.
Әрине, бұл толық жауап беруге үйретпеу керек деген мағынада емес.
2. Қысқартылған формаларды пайдалануға үйрету.
Doesn’t isn’t
Won’t , etс.
Can’t
3. Кейбір қысқартылған сөздерді пайдалану.
Lab – laboratory p.m. – post meridiem
Maths – mathematics
4. Әңгімелесу тіркестерін қолдану.
Well look here believe I think
You know I say I hope as far as know
Of course you see right
In fact
To tell the truth
5. Диалогтық құрылмдар әртүрлі. Олардың төрт негізгі түрін қарастырайық.
1.  Сұрақ – жауап
2.  Сұрақ – сұрақ
3.  хабарлама – хабарлама
4.  хабарлама  -сұрақ
Диалогтық сөйлеуге  үйретуде  осы 4 түрін де қолдану қажет.
9.ОМ-да шет тілдік қарым-қатынастың лексикалық аспектісін оқытудың мақсаты мен міндеттері. Бағдарлама
талаптары.
Шет тілін оқытуда жаңа сөздерді оқытуда стратегиялар мен кейбір тактикаларды қолдану – оқушылардың лексикалық
дағдыларын арттыруда маңызды рөлдердің бірін атқарады. Өйткені, оқыту үшін алынған сөздер мен сөйлеу мен қарым-
қатынас үлгілері – оқушылардың қызығушылықтарын ашады. Сонымен қатар, тілдің функцияларын көрсетуде
оқушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп отыруы тиіс. Бұл оқушыларды мұғаліммен, жан-жағында қоршаған
адамдармен, отбасымен, достарымен жаңа сөздерді қолдана отырып қарым-қатынас жасауға, әрекеттесуге және байланыс
жасауға талпындырады. Және кез-келген енгізілетін немесе оқытылатын лексика , ең алдымен, оқушыларға жаттауға
және түсінуге жеңіл болуы тиіс, сонымен қатар, жанындағы басқа сөздермен грамматикалық, семантикалық байланыста
болуы тиіс.
Лингвистикалық және методологиялық әдебиеттерге сүйене отырып, лексикалық дағдылардың құрамына жататын негізгі
екі  компонент бар:
-  Сөздің жасалуы және қолданылуы;
-  Сөз тіркесінің жасалуы;
Негізінен, сөзді дұрыс қолдану үшін тек лексикалық білім ғана емес, оны қолдана білу қабілеті де қажет. Бұл қабілетті
дамыту үшін сөзді тек қолданып қана қоймай, оның қолданылуын және мағынасын түсіне алу қажет. Өйткені, шет
тілінде сөйлеудің лексикалық дұрыстығы шет тіліндегі  сөздерді дұрыс қолдана білуде болып табылады. Көптеген
ғалымдардың тұжырымы бойынша, лексикалық дағдыларды және лексикалық қабілеттерді дамытудың бірнеше кезеңі
бар. Соның ішінде, Рогованың тұжырымы бойынша, келесі кезеңдерден  тұрады:
•    Жаңа сөздермен таныстыру;
•    Көпуақыттық жаттығу;
•    Игерілген мәліметті шын өмірде қолдана білу;
Жалпы айтқанда, Лексика- кез-келген біл тілдегі сөздердің жиынтығы болып табылады. Осы лексикалық дағдыны
оқушылар бойында дамыту үшін, ең алдымен, сөздерді таңдауды, оларды басқа сөздермен байланыстыра қолдана алу
әдістерін үйрету қажет. Соның ішінде, шет тілі сабағында лексикалық дағдыны қалыптастыру үшін ескере кететін
бірнеше мәселелер бар. Атап айтқанда:
•    Игерілуі тиіс лексикалық ақпараттың мазмұнына;
•    Игерілген лексиканың минимумды түрде қолдана білуінде;
•    Оқушылардың лексикалық дағдысын қалыптастыру барысында жазылым, тыңдалым, айтылым секілді дағдыларды
көбірек қолдануы;
Жалпы білім беретін мектептерде меңгерілетін ағылшын лексикасының көлемі және оқудың нәтижесінде қол жеткізген
ағылшын тілін меңгеру деңгейі  негізінен оқу процесінің бірден-бір  сатысы болып табылады. Өйткені,
қалыптастырылған лексикалық дағдылар шын өмірде кездесетін ситуациялық, әлеуметтік және контекстік ережелерді
білуді талап етеді десек те болады. Бұл арқылы оқушылар игерілген жаңа сөздерді түсінеді, түсіндіре алады және сөйлеу
тәжірибесінде қолдана алады.
Негізінен, жаңа сөздерді үйрену арқылы оқушылардың сөздік қорлары кеңейеді, жаңа сөздер арқылы өз ойларын анық
және көркем жеткізе алады. Меңгерген жаңа лексикалық сөздерді шын өмірде кездесетін жағдайларда еш күмәнсіз
қолданып, тұжырымдай алады. Ал, шет тілінің сөздік стиліне ауызекі сөйлеу стилі жатады. Яғни, оған күнделікті қарым-
қатынаста қолданылатын жеңіл сөздер жатады. Сондықтан, шет тілін үйретуде оқушылардың сөздік қорын байытуға көп
көңіл бөлген жөн.
Қорыта айтқанда, Лексикалық дағды шет тілін үйренудегі ең маңызды аспект десек те болады. Сондықтан да, оқыту
процесінде бұл дағдыны дамыта отырып жұмыс жасау маңызды рөл атқарады
10.Жаңа лексикалық бірліктерді таныстыру және семантизациялау тәсілдері. Қарым-қатынастың лексикалық
аспектісін меңгеру технологиясы.
Шет тілін оқыту қарым-қатынастың әртүрлі жағдайларында жүзеге асырылатын, сөз арқылы ерекшеленетін күрделі
құрылым. Сөйлеу қызметінің түрлері: ауызша сөйлеу (тыңдау және сөйлеу), оқу, жазу және тіл аспектілері: фонетика,
лексика және грамматика. Аталған компоненттердің әрқайсысы өз кезегінде, мысалы, ауызша сөйлеу қарым-қатынас
құралы болып табылады, оның көмегімен тыңдау кезінде ақпарат алу, сөйлеу кезінде ақпарат беру, әңгіме кезінде
ақпарат алмасу әдістерімен байланысып жүргізіледі. Ауызша сөйлеуді қолдану - оқушылардың шынайы
қызығушылығын және олармен айналысуға деген ынтасын тудыруы тиіс [5].
Мектепте шетел тілдерін оқытудың заманауи әдістемесінде ауызша сөйлеу - оқыту құралы ретінде кеңінен қолданылады,
бұл оқушылардың шет тілін үйренуден бастап сөйлеу коммуникациясына қатыстыруға мүмкіндік береді. Мектеп
оқушыларын есту, көру және сөйлеу, қозғалу анализаторларын белсенді жұмысқа қосу арқылы енгізілетін сөздер немесе
грамматикалық құрылымдар танымдық қызығушылыққа ынталандырылады.
Оқытудың басты мақсаты-оқушыларды табиғи жағдайда сөйлеу қарым-қатынасына дайындау. Оқыту процесінің
тиімділігі оның мақсаттылығымен анықталады, атап айтқанда, оқушы оқу процесінде табиғи сөйлеу қиындықтарына тап
болып, сәйкесінше оларды жеңуді үйренеді.
Объективті факторлар - ұсынылған мәтінді есту арқылы қабылдау шарттары: бейтаныс грамматикалық құбылыстар,
бейтаныс лексика, сөйлеу қарқыны және оның жеке ерекшеліктері, қабылданатын ақпараттың қысқа уақыттылығы және
қайталанбауы [3].
Субъективті факторлар - есту арқылы бөтен тілді қабылдайтын психиканың ерекшеліктерімен (фонематикалық және
сөйлеу есту, есте сақтау, зейіннің, ішкі артикуляцияның, қиялдың, болжамдық қабілеттерінің) анықталады [3].
Осылайша, сөйлеу-ойлаудың негізгі құрамдас бөлігі. Ауызша сөйлеуді меңгермей, оның барлық түрлерінде дұрыс оқуды
үйрену мүмкін емес. Сөйлеу қызметін меңгеру сөйлеу дағдылары мен біліктерін кезең-кезеңмен қалыптастыруды
көздейді. Сөйлеу іс - әрекетінің белгілі бір түріне, ал дағдылар-сөйлеу іс-қимылдарына сәйкес келеді.
Сөйлеу дағдыларының қалыптасуы - сөйлеу біліктерінің дамуының міндетті шарты, оның негізі. Оны қамтамасыз етудің
факторлары:
- сабақта жақсы атмосфера; жағымды эмоционалдық климат; оқытушы мен оқушылар арасындағы, сондай-ақ тілдік
шағын топтағы оқушылар арасындағы сенімді қарым-қатынас [11]. Бұл факторлар коммуникативтік мотивациямен қатар
шет тілді сөйлеу қызметін табысты меңгеруге, оқу үдерісін қарқындатуға ықпал етеді.
Сөйлеу мәні-ой. Сөйлеуді қалыптастыру жаттығуларды орындау барысында жүзеге асырылады. Оқыту мақсаты ретінде
тілдік және сөйлеу материалымен жұмыс жасау керек. Оқушылардың фонетикалық, грамматикалық және лексикалық
мәтіндерді дұрыс пайдаланып, жұмыс жасай білуіне, коммун и кати вті к тапсырмаларды шешу кезінде дағдыларды
шығармашылықпен пайдалану мүмкіндігін қалыптастыруға бағыт берілуі маңызды. Сондықтан осы кезеңде
репродуктивті жаттығуларды пайдалану орынды.
11.Орта мектепте шет тілдесудің грамматикалық аспектісін оқыту технологиялары.
Халықаралық қатынастардың дамуына байланысты ағылшын тілін оқытудың маңызы өсті. Оқушылар мен бірге
мұғалімге арналған әдістемелік кітап және үйден оқу кітабы шығарылды. Саны 25-тен асатын сыныптар екі топқа
бөлінді. Балалар бақшасы мен бастауыш сыныпта ағылшын тілін оқыту бағдарламасы жасалды. Оқытуды
ұйымдастырудың негізгі 2 бағыты:
1. Сөйлеудің барлық түрін бірге дамыту (ауызша алдын-алу, авт. Г.М.Уайзер)
2. Сан біртіндеп оқыту (кіріспе ауызша курспен, авт. А.П.Старков). шет тілі 5-10 сыныптар аралығында оқытылды. 1962
жылы ағылшын тілінен жаңа бағдарлама жасалып, оқулықтар шығарылды. Бағдарламада тілді тәжірибелік білу жағына
баса назар аударылды.
2-ші сыныптың оқушысы ауызша сөйлеуден мынаны білуге тиіс:
1. Мұғалімнің сөзін түсіну
2. Өткен тілдік материалдар негізінде сұрақтарға жауап беру
3. Суретті бейнелеу және сұрақтарға жауап беру
4. Ауызша әңгіме айта білу
5. Тақпақты жатқа айта білу
3-сыныпта бұл талаптар ұлғайды:
1. Мұғалімнің айтқаның түсіну
2. Мәтінді түсіндіре білу
3. Сұрақ қою, оған толық және қысқа жауап беру
60-шы жылдар ағылшын тілін оқытудың әдістемесіндегі жемісті жылдар болып саналады. Осы жылдары әдістемеге
байланысты көптеген ғылыми еңбектер жазылып, мектепте тәжірибе жүзінде қолданыла бастады.
Қазіргі кезеңде орта мектепте ағылшын тілін оқыту 3 кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең – оқытудың бірінші жылы, екінші кезең – барлық 10 сыныпқа дейінгі сыныптар, үшінші кезең – 10-11
сыныптар. Оқытудың бірінші кезеңінде ауызша сөйлеудің және оқытудың негізі қаланады, өз атынан қысқаша сөйлемдер
айту, берілген материалды қабылдау және дауыстап оқуға үйретіле бастайды. Бағдарлама бойынша бекітілген уақытқа
дейін созылатын ауызша кіріспе бөлімнен басталатын бірінші кезеңнің негізі – аузыша сөйлеу болып табылады.
Екінші кезең қабылдау механизімі қалыптасады және өз атынан сөйлем айтуға дағдыланады, күнделікті қарым-қатынас
тіліне үйренеді, тыңдап түсіну, дауыстап оқу, оқығаның аудармасыз түсіну іс-әрекеттері дамиды. Бұл кезеңде де ауызша
сөйлеу негізгі іс-әрекет болып есептелінгенмен де, оқуға да үлкен ден қойылады.
Үшінші кезеңде ауызша сөйлеу күнделікті қарым-қатынас тілінен бағдарламада көрсетілген қоғамдық саяси тақырыптар
бойынша сөйлеу деңгейіне дейін, сонымен қатар көркем әдебиет, ғылыми-ағарту тақырыптары да қамтылады. Бұл
үшінші соңғы кезеңде ауызша сөйлеу мен оқу бірдей деңгейде алынады.
Әдістер атауы туралы түсінік. Әдістемелер әртүрлі кезеңдерде оқыту мақсаттарының өзгеруіне байланысты жаңадан
аталып отырады: мысалы, логикалық қағидалар бойынша синтетикалық әдіс, аналитикалық әдіс, дедуктивтік әдіс, т.б; тіл
салалары бойынша грамматикалық әдіс, лексикалық әдіс, фонетиакалық әдіс, тілдің психологиялық қағидалары бойынша
индуктивтік әдіс, тура әдіс; ойлап табушының аты – жөні бойынша Коменский әдісі, Гуэн; Пальмер, Уэст, Фриз, т.б
әдістері.Біз тек ең негізгі әдістерге ғана тоқталайық:
1. Грамматикалық – аудармалық әдіс - әдістеменің ең көне әдісі.
2. Тура әдіс 1870 жылдан бастап қолданыла бастады.
3. Қазіргі әдістер.
Грамматикалық аудармалық әдіс көбіне классикалық тілдерде әсіресе, латын тілін оқытуда қолданылған. Бұл әдісте тіл
грамматикалық ережелерді жаттау арқылы оқытылады. Жаңа сөздер грамматикалық тақырып көлемінде алынады. Ал,
аударма жаңа сөздері, сөз құрылымын, ережесін оқытқанда қолданылады. Барлық жаттығулар белгілі грамматикалық
ереженің аясында құрылып, ана тілінен шет тіліне, шет тілінен ана тіліне аудару арқылы орындалған.
Грамматикалық – аударма әдістің ерекшеліктері:
1. Грамматикалық талдаудың негізі;
2. Тілді оқытудағы грамматикалық сатылар;
Грамматикалық – аудармалық әдіс бойынша сөйлемді талдаудың ең жақсы әдісі – оны әуелі ана тілінде түсіндіріп,
сөйлем мүшелерін, яғни бастауыш пен баяндауышты, толықтауышты анықтау. Әрі қарай талдауды етістіктің шағын,
етістікті анықтап жалғастыруға болады. Содан кейін оқушыларға осы сөйлемнің шет тіліндегі аудармасын беру оңайырақ
болады.
Дыбыстар, морфемалар, сөздер әр тілдің өзіне ғана тән түрінде болады, ал синтаксистік негізгі қағидалары барлық
тілдерге тән. Барлық ағылшын тіліндегі грамматикалық құрылымдармен сәйкес келмейді.
Грамматикалық – аудармалық әдіс алғашында XVIII- XIX ғасырдың мектептерінде кеңінен қолданылды. Кейінен
педагогика, психология, лингвистика ғылымдарының дамуы бұл әдіске өзгерістер енгізіп, XIX-XX ғасырдың соңында
«екі грамматиканың» ара қатынасы ажыратылды.
Қазір де әдістемеге дәстүрлі тұрғыдан қарағанда грамматиаклық – аудармалық әдіс жиі кездеседі.
Бұл оқулық – ағылшын тілін мемлекеттік тілде меңгерудегі негізгі оқу құралы. Грамматикалық ережелерді игерудің
нәтижесінде тіл жаттығып, сөйлемді дұрыс құрастыру оңайға соғады.
Тура әдіс. Г. Пальмер әдісі. Тура әдіс грамматикалық – аудырмалық әдіске қайшы әдіс ретінде дүниеге келді.
Өндіріс пен сауданың халықаралық көлемде қарқынды дамуы, капиталистік мемлекеттердің үлкен елдерді отарлауы
сияқты процесстер шет тілін білетін мамандарға сұранысты арттырды. Бұл өз кезегінде жаңа әдістің пайда болуына
себепші болды. Тілді іс жүзінде игеру мектептерде шет тілін оқытудың негізгі мәселесіне айналды.
Тура әдістің негізгі ерекшелігі мынадай:
1) Шет тілін оқытудың негізгі бағыты – тәжербиелік, яғни, бірінші орынға сөйлеу ойылуы;
2) Ана тілінің екінші орында, тіпті назарсыз қалуы;
3) Тілді үйрету ісінде аудырманың өте аз мөлшерде, керісінше, ауызша – жазбаша жаттығулардың көп қолдануы;
4) грамматиканы оқытуда индуктивтік әдістің қолдануы (грамматикалық әдісте грамматикалық ереже бірінші беріліп,
жаттығулар орындалады, ал бұл әдісте әуелі жаттығулар оындалып, содан кейін грамматикалық тұжырым жасалады).
5) Айтуды үйренуге үлкен көңіл бөлінеді.
6) Мәтіндердің мазмұнына, әсіресе, тақырыпқа байланысты мәтіндер құрасытыруға назар аударылады.
Бұл әдістің тура әдіс деп аталуының себебі – шет тілін оқытуда, шет тілімен баратын түсініктің арасындағы байланыстың
тура болып, ана тілінің мүлдем қолданылмауы
12.Тыңдауды жанама қарым-қатынас түрі ретінде оқыту.
Жалпы тыңдалым қарым-қатынас негізін құрайды, одан ауызша коммуникацияны меңгеру бастау алады. Тыңдау
дегеніміз – бұл қабылданатын дыбыстарды саралау, оларды мағыналық кешендерге біріктіру, тыңдау кезінде оларды есте
сақтау, ықтимал болжауды жүзеге асыру және қарым-қатынас жағдайына байланысты қабылданатын дыбыстық мақсатты
түсіну іскерлігінен құралады.
Тыңдауды оқыту мәселесі ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістемесіндегі ең өзекті тақырыптардың бірі болып
табылады, өйткені тыңдаусыз сөйлеу мүмкін емес, себебі бұл екі жақты процесс. Тыңдауды дұрыс бағаламау
оқушылардың тілдік дайындығына теріс әсер етуі мүмкін. Тыңдау ұғымы дыбысты сөйлеуді қабылдау және түсіну
процесін қамтиды. Сондай-ақ, тыңдалым-сөйлеу қызметінің өте қиын түрі екені белгілі. Аудиториялық дағдылардың
қалыптаспауы қарым-қатынастың бұзылуының себебі болып табылады.
Жалпы, тыңдалым ауызша коммуникативтік қызметтің құрамына кіретін әрекет ретінде өндірістік, қоғамдық немесе
жеке қажеттіліктерге бағынышты кез келген ауызша қарым-қатынаста қолданылады.
Сонымен қатар, сөйлеу кезінде әрбір сөйлеушінің кері байланысы ретінде тыңдау сөйлеуге өзін-өзі бақылауды жүзеге
асыруға және сөйлеу ниеті дыбыс түрінде қаншалықты дұрыс іске асырылатынын білуге мүмкіндік береді. Әрине,
тыңдалым адамның қажеттілігін немесе оның қызметінің сипатын көрсететін өзінің уәжі бар коммуникативтік қызметтің
жеке түрі болуы мүмкін. Мұндай рөлде ол, мысалы, фильм, телебағдарламаларды көру, радио және т.б. тыңдау кезінде.
Осы жерден тыңдауды оқыту проблемасының маңыздылығы мен өзектілігі айқын. Негізгі жалпы білім берудің
мемлекеттік білім беру стандартына сәйкес оқушылар түсінуі тиіс:
— қысқа, күрделі емес түпнұсқалық мәтіндердің негізгі мазмұнын түсіну (ауа райы болжамы, теле/радио бағдарламалар,
вокзал/әуежайдағы хабарландыру) және маңызды ақпаратты бөлу;
— сөйлеудің әртүрлі коммуникативтік түрлеріне (хабар/әңгіме) жататын күрделі емес мәтіндердің негізгі мазмұнын
түсіну; ;
— қайта сұраңыз, қайталаңыз.
Қазіргі кезде ағылшын тілін меңгеруде (есту, тыңдау, оқу арқылы) оқу фильмдерін көру, үнтаспалар тыңдау жəне тағы
басқа мүмкіншіліктері өте көп. Шетел мамандарының сөйлеуімен жазылған үнтаспалар, бейнефильмдер көптеп
саналады. Тыңдау қабілетін үнтаспа көмегімен дамыту үшін арнайы бейнежаттығулар мен аудиомəтіндер қажет. Осы
орайда мəтінді тыңдау, оқып отырудың мəні зор. Тыңдауға үйренуді сөйлеумен бетпе-бет отырып тыңдаудан бастаған
жөн. Аудиториялық сабақтарда оқытушының сөйлеуі, бейнефильмді көрсете отырып, оқытушының оқуы оқушы үшін
үлкен өнеге, үлгі болады. Ауызша сөйлеуге үйрету шет тілін оқытудың ең қиын аспектісі болып саналатындықтан, ең
негізгі мақсат – естігенін түсіне білуге үйрету. Түсінуді тексерудің ең басты бөліктерін – сурет арқылы, екіншіден — 
жазбаша жауап беру арқылы жүргізуге болады. Мәселен, көріп біткен фильм бойынша төмендегідей жұмыс түрлерін
орындауға болады:
Жұмыстың мұндай түрі ағылшын тілін тыңдап түсіне білу мен сөйлеуге үйретеді. Ағылшын тілін тыңдап түсіне-білуге
үйрену үшін тек ұнтаспа ғана емес, сонымен бірге бейнефильм жəне диафильмдердің көмегіне сүйенуге болады.
Ағылшын тілінде тыңдап түсіну қабілеттері дамып жетілгеннен кейін, радиобағдармаларды тыңдауға немесе көркем
жəне деректі фильмдерді көрсету арқылы оқушылардың білімдерін нығайтуға болады.
Қорыта айтқанда, тыңдалым-сөйлеу қызметінің күрделі түрі, тыңдалым қиындықтарымен байланысты өз ерекшеліктері
бар. Сондай-ақ, тыңдалым процесінің өзге тілді мәтінді қабылдау, тану және түсіну сияқты өзінің белгілі бір
психофизиологиялық механизмдері бар. Аудиттеуге оқыту процесінің мақсаты мен мазмұны, шет тіліндегі мәтіндердің
әртүрлі түрлері бар. Тыңдаудың әртүрлі әдіскерлер әзірлеген оқыту үшін жаттығулар жүйесі бар. Бұл жүйелерді қарап,
олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтауға болады. Екі жүйеде да жаттығулар екі түрге
бөлінеді: дайындық және сөйлеу; бірінші жүйеде сөйлеу жаттығулары мәтінді тыңдағанға дейін, уақытта және кейін
жаттығуларға бөлінеді; екінші жүйеде сөйлеу жаттығулары ішінара басқарылатын тыңдауды оқыту үшін жаттығуларға,
басқарылмайтын тыңдауды оқыту үшін және мағыналық қайта өңдеу және есту арқылы қабылданған ақпаратты бекіту
дағдыларын дамыту үшін жаттығуларға бөлінеді.
13.Диалогтық қарым-қатынас формасының психологиялық-лингвистикалық сипаттамасы. Диалогтардың
құрылымы мен түрлері. Оқу жағдайында диалогтік сөйлеуді оқыту технологиясы.
 Диалогтік оқыту оқушылар арасындағы қарым-қатынастың жақсаруына ықпал етеді. Сыныпта өз ойларын еркін жеткізе
де алмайтын үндемей отыратын оқушылар да өздерін бірте-бірте аша бастайды.
Сабақтың тақырыбы бойынша оқушылар өз ойларын ашық түрде білдіре бастайды. Басқа адамдардың да, өздерінің де
жаңа бір идея туғызатындығына, оны өз ортасында салып айтуына болатынын түсіне бастайды. Жаңадан туындаған өз
идеяларын, пікірлерін дәлелдеуге қызығушылықтары артады. Бүгінгі таңда тіл мәселесі барлық білім ошағында көп
мәселе туындатады. «Балалардың сөздік қорларын әрі қарай қалай жетілдіруге болады?» — деген сұрақ жалғыз мені
емес, барлық мұғалімдерді де үнемі ойландырады. Сондықтан диалогтік оқыту оқушылардың тілін дамытуда
сұрақтардың түрткі болуына, сынақтан өткізу және қайта бағыттау, тиімділігіне оңтайлы жол ашады.
Мерсердің зерттеуіне сәйкес әңгімелесу оқушылардың білім алуының ажырамас бөлігі болып табылады деп атап
көрсеткен. Әңгімелесудің 3 түрі бар:
1. Зерттеушілік әңгіме
2. Әңгіме-дебат (пікірталастық әңгіме)
3.Топтық әңгіме
Зерттеушілік әңгіме жүргізілу үстінде:
1) әркім ақылға қонымды мәлімет ұсынады;
2) әркімнің идеясы пайдалы ретінде бағаланғанымен, мұқият бағалау жүргізіледі;
3) қатысушылар бір-біріне сұрақ қояды;
4) қатысушылар сұрақ қояды және айтқандарын дәлелдейді, осылайша әңгімеде дәлелдеме «көрінеді»;
5) топтағы қатысушылар келісімге жетуге тырысады (олар келісімге келуі де, келмеуі де мүмкін, ең бастысы – келісімге
ұмтылу)
Әңгіме-дебат барысында:
1) ой-пікірлерде үлкен алшақтық болады және әрқайсысы өз шешімдерінде қалады;
2) ресурстарды біріктіруге бағытталған аздаған талпыныс жасалады;
3) қарым-қатынас көбіне «Иә, бұл солай», «Жоқ, олай емес» деген бағытта жүзеге асады;
4) Орта бірлесуден гөрі, көбіне бәсекелестікке бағытталған.
Кумулятивтік әңгіме (топтық әңгіме) барысында байқалатын жайлар:
1) айтылған пікірлермен тыңдаушылардың әрқайсысы механикалық түрде келісе беруі;
2) әңгіме білім алмасу мақсатында жүргізілгенімен, оған қатысушылардың өзгелер ұсынған қандай да болсын идеяларды
төзімділікпен тыңдауы;
3) идея қайталанады және жасалынады, бірақ үнемі мұқият бағалана бермейді.
Мерсердің әр түрге беріп кеткен сипаттамаларына сүйене отырып, өз тәжірибемде зерттеушілік әңгіме орын алғанын
байқадым. Топпен не жұппен жұмыс жасау барысында, әр оқушы өз идеясы мен жауабын ұсынады, қалғандар оған сыни
көзқараспен қарап, сұрақтар қойған сәтте, жауабын ұсынған оқушы тарапынан дәлелдемелер орын алып жатады.
Оқушылар жұппен не топпен жұмыс жасау барысында, әуелі идеялармен өзара бөліседі, содан соң бір-біріне сұрақ қою,
яғни диалог арқылы жұмыстарын жүйеге келтіреді. Жұмыстарын қорғау кезінде, оқушыларға өмірде кездесетін
қиындықтарды жеңе алу, кез-келген іс-әрекеттің белгілі бір жағдайға тигізетін әсері жөнінде ойларымен бөлісуге
мүмкіндік беру мақсатын көздеп, қосымша сұрақтар қоямын. Балалардың жауаптарына сүйене отырып, оқушылардың
мәселелерді шешудің тиімді жолдарын іздеп таба алатынын, болашаққа болжам жасай және шешім қабылдай алатынын
байқадым. Осы сабақтағы оқушыларымның әрекеттестігін зерттей отыра, келесі қорытындыға келдім: «серіктестермен
әңгімелесу» әдісі оқушыларды бір-бірінің ұстанымдары мен идеяларын жақсы танып білуге мүмкіндік бере отырып,
жауапкершілікті, талапты болуға итермелеп, өз ойын дәлелді жеткізу қабілеттерін дамытып, оқушы бойында іскер адамға
тән қасиеттерді оятады.
Өткізген сабақтарымның топтамасына сүйене отырып, диалогтік оқыту әдісі қолданылған сабақтарымның талдауын
жасау арқылы, дұрыс құрастырылған сұрақ оқушының білімін тексеріп қана қоймай, оның ойлау, жүйелі сөйлеу, пікірін
білдіру дағдысын да жаттықтыратынын, яғни әлеуметтік ортада өзін ұстай білу дағдысын қалыптастыратынын түсініп,
келешек тәжірибемде диалогтік оқытуды жүйелі пайдалануды көздедім.
Кейінгі кезде мультимедиалық, гипермəтіндік, желілік жəне коммуникациялық ақпараттық технологиялардың пайда
болуы шетел тілін тиімді оқыту үшін үлкен мүмкіндіктерге жол ашты. Мультимедиалық технологиялар мəтіндік
құжаттарға, графикалық суреттер, дыбыс жəне бейне- көріністерін пайдалануға мүмкіндік береді
2.2. Сабақта диалогтік әңгімені дамыту жолдары;
Ағылшын тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту, білім-білік дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген
қызығушылығын, белсенділігін арттыру мақсатында қолданылатын əдістерге төмендегілерді жатқызуға болады:
1. Ауызша əдіс — теория жəне фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын жəне жаңа сабақты
пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады.
2. Көрнекі əдіс — бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мəселеге ықыласын көтеру жəне оқу материалының мазмұнын
көрнекілік арқылы түсіндіруде қолданылады.
3. Практикалық əдіс — практикалық іскерлік пен əдетті дамыту үшін жəне тақырып мазмұнына сəйкес практикалық
жұмыстарды жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін бақылау үшін
пайдаланылады.
4. Ойын əдісі — оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра түседі, сонымен қатар
оқушылардың сөйлеу-білік дағдыларын қалыптастырады.
Аталған əдістерді пайдалана отырып, түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды, теориялық мəселелер мен қағидаларды
оқушыға меңгерту тиімді болып табылады [3].
Ауызша сөйлеуге үйретудің, біріншіден, белгілі бір көлемде диалогты түрде жəне монологты түрде сөйлеудің арасында
айтарлықтай формасы жағынан да, мазмұны жағынан да қандай да бір байланыстың болуы; екіншіден, оқушының өзіне
тиісті пəнді жетік меңгеруімен; үшіншіден, қандай да бір мəтін материалдары мен ауызша сөйлеуде едəуір байланысты
болуы. Оқудың бірінші кезеңінде іштей оқуға көңіл бөлу керек [4]. Сонымен қатар оқушылардың ағылшын тілінде
ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-əрекет ұйымдастыруға болады. Шетел тілі пəні бойынша оқушы
ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет [5].
Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады.
14.Қарым-қатынастың монологиялық формасының психологиялық-лингвистикалық сипаттамасы. Монологты
оқыту технологиясы.
Монолог сөз (МС) деп біз көршілес екі айтылған сөздің арасында тұрған және белгілі бір өлшемдерге ие сөйленген
сөздің кесіндісін атаймыз. Монолог сөз кез келген деңгейдегі жұптық, топтық, жаппай тілдесу процесінің компоненті
ретінде қарастырылады. Бұл кез келген монолог сөздің өзінің табиғаты жағынан монологтік екендігін, құрылымдық және
көптеген өзге де қарым-қатынастарда оның түрлерінің өзіндік ерекшеліктері мол бола тұра, тіпті адресат сөйлеушінің өзі
болған жағдайда да, үнемі біреуге жолданып айтылатындығын білдіреді.
МС түрлі деңгейде болуы мүмкін: 1) сөз (сөзформа), 2) сөз тіркесі,       3) фраза, 4) фразадан тыс бірлік, 5) мәтін. МС-дің
кез келген деңгейі тілдесу процесінде тілдік бірлік ретінде қолданылады: Өрт! репликасы (сөз), Тамаша фильм нақтылау
(сөз тіркесі), сұрақ. Ол бұл жұмысты енді қашан істейді? (фраза), сендіру Иә, мен оның бұны істей алатынына сенімдімін.
Ол өзінің іске деген көзқарасын қаншама рет дәлелдеді. Бұдан өзге, мен оны жауапкершілікті, байсалды адам ретінде
білемін (фразадан тыс бірлік) немесе баяндама, әңгіме және т.б. (мәтін).
Кез келген деңгейдегі тілдік бірліктің өзіне тән меңгерілу қиындықтары болады: сөздер мен сөз тіркестерінің деңгейі
үшін – бұл морфологиялық қиындықтар (әр түрлі деңгейде болса да), фразалардың деңгейі үшін  синтаксистік
қиындықтар, фразадан тыс бірлік пен мәтіннің деңгейі үшін – логикалық-синтаксистік қиындықтар.
Деңгейлердің әрқайсысының өз үлгілері бар. Сөздер үшін – бұлар сөзжасам типтері, сөз тіркестері үшін – олардың
типтері, өзге деңгейлердің барлығы үшін - олардың негізгі құрылымдық сипаттамалары үлгі болып табылады. Кез келген
үлгі вербальды түрде толтырылған болуы мүмкін, сонда ғана ол тілдік үлгі ретінде қызмет ете алады.
Кез келген айтылым белгілі бір өлшемдермен сипатталады. Олардың арасында ортақ өлшемдер де, деңгейлердің
әрқайсысына тән болып келетін өлшемдер да бар. Айтылымдардың алғашқы үш деңгейі оқыту аясында сөйлеудің
лексикалық және грамматикалық жақтарын меңгеруге қатысты; тілдік икемділікті дамыту кезеңіне фразадан тыс бірлік
пен мәтіннің деңгейлері ғана жатады. Бұдан әрі біз МС-ді оқыту туралы айта келіп, фразадан тыс бірліктің деңгейін ғана
сөз ете аламыз. Сонымен бірге бұл дәлелденген, нақ осы аталған деңгей тілдік икемділікті дамыту кезеңіндегі бүкіл
күрделілікті құрайды әрі МС-ге тән және оны меңгерудің кілті болып табылады. Фразадан тыс бірліктің деңгейіндегі
МС-ді қызмет (процесс) ретінде де, өнім ретінде де қарастыруға болады. Қай жағдайда болмасын, МС түрлі
өлшемдермен сипатталады. Қызмет ретінде ол әрдайым мақсатқа бағытталған, коммуникативтік ойлаумен, адамның
жалпы қызметімен, сөйлеушінің жеке басымен байланысты болып келеді, ол жағдаятқа орай белгілі бір қарқынмен өтеді.
МС өнім ретінде әрдайым ақпаратты, өнімді, мәнерлі, құрылымды, логикалық, біртұтас. [18]
МС-дің жоғарыда келтірілген бір өлшемінің өзі оны оқытудың аса күрделі іс екендігін, ал сұрақ-жауаптық
жаттығулардың оқытудың барабар құралы еместігін көрсетеді. Сондықтан да МС-дің барлық өлшемдерінің арасынан біз
оның маңызын бейнелейтін, негізгі қиындықты құрайтын, оқытудың ерекше құралдарын талап ететін үшеуін ғана бөліп
көрсетеміз.
1. Монолог сөздің салыстырмалы үздіксіз сипаты: оның туындау процесі біреудің (бір нәрсенің) үзуінсіз белгілі бір
уақытқа созылады. МС-дің аталған сапасы, ең алдымен сөйлеушінің неғұрлым өзіне тән психологиялық көңіл-күйін,
сондай-ақ оның монолог сөзді ұйымдастыруын анықтайды. Міне, МС-дің бірқатар сұрақтарға берілетін жауаптардың
қосындысы еместігі осыдан.
2. Жүйелілік, логикалылық. Бұл ерекшелік келесі (басқа) айтылатын сөздердегі негізгі фразаларының идеяларын
дамуытудан көрінеді. «Идеяларды дамытуды» сөзбе-сөз түсіну қажет емес. Бұған нақтылау, түсіндіру, негіздеу,
толықтыру, әдістерді қолдану тұрғысынан келу назарға алынуы тиіс. Сондықтан да негізгі фраза МС-дің кез келген
жерінен табылуы мүмкін. МС қалай өрбиді, мұнда қандай заңдылықтар бар, оның әрбір түрінде қандай үлгілер жатыр,
міне, оқыту үшін осыларды білу өте маңызды.
3. Салыстырмалы мағыналық  аяқталғандық, коммуникативтік бағыттылық. Мен хат жазғым келеді. Мен поштаға бара
жатырмын. Мен конверт, марка және қағаз сатып аламын. Мен хат жазамын, конвертті желімдеп, хатты жәшікке саламын
тәрізді «монолог» сөздермен қанағаттанған кезде, іс-қимылдардың бұлайша хронологиялық тізбектелуі тергеушіні ғана
қызықтыруы мүмкін екендігін ескергеніміз артық болмас еді. Бұлардағы іс-қимылдардың логикалылығы – мағыналық
емес, уақытша болып табылады, бұл оқыту процесінде тек сөздерді, уақытша формаларды және т.б. формальды қолдану
үшін беріледі. Алайда, тілдесу процесінде мұндай сөздерді ақтау қиын.
Пікірімізді білдіру үшін жөнелтпе нүкте ретінде жұмыстың үш кезеңін ұсынатын тұжырымдаманы қарастырайық.
Бірінші кезеңде аяқталған бір ойды айта білу, тақырып бойынша бір фразаның деңгейінде нақтылай білу икемділігі
қалыптастырылады. Мұғалім тақырыпты атайды, ал оқушылар кезекпен кез келген бір фразадан (дәлірек айтқанда,
сөйлемнен, өйткені бұл сөйлеу емес) айтып шығады. Егер оқушы екі сөйлемді айтса, онда олар екі дербес айтылған ой
болып табылады, олардың арасында міндетті байланыс жоқ.
Екінші кезең оқушылардан  айтылған фразалардың логикалық  байланысына назар аудару талап  етілген кезде басталады.
Мәселен, ойды айту. Біздің сынып үлкен. Біздің сынып таза, бұлар нашар байланысқан, өйткені сөйлемдер бір үлгі
бойынша құрастырылған, ал Біздің сынып үлкен. Біздің сыныпта төрт терезе бар – жақсы байланысқан. Бұл кезеңде
алынған қарама-қайшылықты жою керек, яғни оқушыларды мазмұнсыз сөйлемдердің жинағын айтудан аулақтатып және
ойларын логикалық тұрғыда айтуға үйрету керек. Бұл қарама-қайшылықты жасаудың қажеті не деген тағы бір сұрақ
туындайды.
Үшінші кезең жаңа логикалық міндеттермен және ойды айтудың көлемін міндетті түрде ұлғайтумен сипатталады. Мұнда
оқушы дәлелдеу, пайымдау элементтерін қосуы тиіс.       
Осылайша, кезеңдерді бөлудің өлшемі айтылымның сапасы болып табылатындығын көреміз. Біздің көзқарасымыз
бойынша бұл өлшем жарамсыз, өйткені оның негізіне басты қасиеттері жоқ МС алынған. Шын мәнінде, бұл монолог
(логикалық!) сөзді оқытқан кезде логика мен жүйеліліктің жоқтығына жол берілген кезең мүмкін болып саналатын
ережеге алып келеді.
Ал сапаның дәрежесі өлшем болуы мүмкін. Дәлелденгендік тәрізді сапаның дәрежесін алайық. Жоғарыда келтірілген
мысалды пайдаланайық. Қандай да бір қаланың туристер үшін қызықты екендігін бір фразамен дәлелдеу керек: Бұл
қалада бай мұражайлар өте көп, осы дәлелді барынша кеңейтуге де болады. Сондықтан, көріп отырғанымыздай,
дәлелденгендік бір фразаның деңгейінде де болуы мүмкін. Онда бірінші кезеңнің міндетін тек фразалардың тақырыптық
қатыстылығымен ғана әдейі шектеудің қажеті не? Фразаларды меңгеру дағдылардың қалыптасу кезеңінде болып өтеді.
Монолог сөзді оқыту кемінде байланысқан екі фразаны айту міндеті қойылған кезде, яғни дағдыларды жетілдіру кезеңі
мен тілдік икемділікті дамыту кезеңі басталған кезде іске асырылады. Сондықтан да фразадан тыс деңгейдегі (екі немесе
одан да көп фраза) кез келген айтылым ең басында икемділіктің негізгі сапасына ие болуы тиіс. Айтылымның көлемі мен
сапаның дәрежесі ғана өсуі мүмкін.
Дағдыларды жетілдіру кезеңінде екі-үш фразаның деңгейінде ойдың өзіне тән бүкіл сапалармен бірге айтылуына қол
жеткізу қажет, мұндай айтуды микроайтылым (микромонолог) деп атауға болады. Икемділікті дамыту кезеңінде көлемі
үлкен, сонымен қатар сапасы үздік айтылымды дамыту қажет. 
Тіректердің мақсаты біреу – оқушылардың өмірлік және тілдік тәжірибелерімен байланыстылықты тудыру есебінен
тілдік айтылымның тууына тікелей немесе арқылы көмектесу.
15.Оқу жанама қарым-қатынас түрі ретінде. Әр түрлі оқу стратегияларын оқыту технологиясы.
Шетел тілін оқыту мен меңгертудің тиімді әдістерін жасау, жетілдіру, оңтайландыру қазіргі қазақстандық білім беру
жүйесінің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады, әрі бола береді де. Оқытылуға тиісті материалдың көптігі мен оны
оқытудың тиімділігі, ең бірінші, оқытылғалы отырған аудиторияны шетел тілін меңгеру деңгейіне тікелей байланысты.
Бұл, әдетте, шетел тілін оқытудың, соның ішінде еуропа тілдерін оқытудың классикалық әдістемесі болып табылады.
Соңғы уақытта шетел тілін меңгертудің көптеген жолдары мен әдістері, оқу құралдары, оқу орындарында арнайы
лингвофонды және компьютерлік курстар пайда болды. Әртүрлі лингвистикалық орталықтар әртүрлі интенсивті курс
түрлерін ұсынуда. Интернет контент те тілді меңгертудің түрлі әдіс-тәсілдерімен толтырылуда. Дегенмен, күнделікті
тәжірибе көрсетіп отырғандай, талапкерлердің барлығы да шет тілін меңгеруде үлкен жетістікке жете алмай жатады.
Бұған көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде шет тілін оқытудың дұрыс методикасын таңдау басты фактор болып
табылады. Ресейлік полиглот Д.Петров «қандай тиімді әдіс болмасын, барлық білім алушыға бұл әдіс өзінің тиімділігін
тигізе алмайды, өйткені әр тұлғаға тек белгілі бір әдіс қана лайықты келуі мүмкін» екендігін айтады. Бұдан бір әдістің
ғана тиімді болмайтындығын, тиімді әдістің бірнешеу болатындығын аңғарамыз.
Қазіргі қазақстандық білім беру жүйесінде оқытушылар тарапынан қолданылып жүрген бірнеше тиімді әдістер туралы
айтып өтпекпіз.
Шет тілдерін оқытудың педагогика тарихында көптеген концептуалды әдістемелері болған: матрикалық әдіс,
коммуникативті әдіс, суггестопедия, аудиолингвалды әдіс, аудивизуалды әдіс, Илья Франктың оқыту әдісі, жан-жақты
дамыту әдісі, грамматика-аудармалық әдіс, тура әдіс, Г.Пальмер әдісі, құрылымдық әдіс, диалогтық оқыту әдісі,т.б.
Шетел тілдерін оқыту әдістемесінде «әдіс» ұғымының 4 бірдей қолданысын таратып берсек болады:
Оқытудың белгілі бір мақсаты мен қағидаттарына, мазмұнына негізделген тұтас бір бағыт. Мәселен, оқыту әдістемесінде
коммуникативтік әдіс, саналы-салғастырмалы, салыстырмалы-салғастырмалы әдіс, аудивизуалды әдіс (Р.Губерния) т.б
[1.54].
Сонымен қатар, оқыту әдістемесінде әдіс дегеніміз – белгілі бір автордың ұсынған оқыту жүйесі. Мәселен, Г.Пальмер
әдісі, Майкл Уэст әдісі, Д.Петровтің интенсивті әдісі, Игорь Шехтердің әдісі т.б.
Әдіс дегеніміз – қойған мақсатқа жету үшін оқытушы мен оқушының ортақ қызметі (танысу, жаттығу, қолдану).
Әдіс дегеніміз – тілді оқыту тарихында белгілі бір дәуірде қолданылған бірегей оқыту стратегиясы («әскери» әдіс –
Екінші Дүниежүзілік соғыс уақытында қолданылған әдіс).
Қазіргі қазақстандық білім беру жүйесі оқушылардың, студенттердің ізденімпаздығы мен дербес жұмыс жасауына, ал
оқытушылардың міндеті талапкерлерге тек бағыт берумен байланысты. Бұл бағытта активті әдістермен қатар
интерактивті әдістер де кең қолданылады.
Интерактивті оқыту – білім алушылардың ішкі өзін-өзі дамыту механизмдерін жүзеге асыруды қамтамасыз ететін,
сонымен қоса білім беру процесінде оқу сапасын арттыратын және өз бетінше жұмыс істеуде ағымдық бақылауды
қамтамасыз ететін формалары қолданылатын оқытушы мен студенттің арасындағы белсенді, үнемі болатын өзара
әрекеттесу [2.5].
Интерактивті оқытудың айрықша белгілерін атап өтуге болады: • Белсенділік (физикалық, әлеуметтік, танымдық); •
Ынталылық (қызметтің бағыттылғы); • Тәжірибемен өзара әрекеттесу; • Кері байланыс; • Проблемаларды шешу;
• Команда жасау дағдыларының қалыптасуы.
Шетел тілін оқытуда кең қолданылып жүрген тиімді әдістің бірі – Е.И.Пассов ұсынған коммуникативті оқыту әдісі.
Әдістің ерекшелігі тілді оқыту әдісін барынша шынайы коммуникацияға, тілдік қатынас жасауға бағытталған. Аталмыш
әдістің негізгі қағидаты сөйлеумен, ауызша тіл қатысумен, диалог жүргізумен, жаттығуларды орындай отырып сөйлесім
жағдаятын құрумен байланысты. Бұл жайында Е.Пассов: «Если попытаться в общих чертах определить
коммуникативность, то можно сказать, что она заключается в подобии процесса обучения процессу коммуникации.
Точнее говоря, коммуникативный метод основан на том, что процесс обучения является моделью процесса
коммуникации. Как любая модель процесс обучения в каких-то аспектах упрощен по сравнению с реальным процессом
коммуникации, но по основным параметрам (по крайней мере по принципально важным) он ему адекватен, подобен», –
дейді. [3.33].
Коммуникативтік біліктіліктің негізгі компоненттері: — лингвистикалық (лексика, грамматика) біліктілік;
— дискурсивтік (тілдің коммуникативті қолданылуы) біліктілік;
прагматикалық (коммуникативті мақсатқа жету) біліктілік;
әлеуметтік-мәдени (өзін-өзі ұстау нормаларын игеру) біліктілік;
Мұндағы лингвистикалық біліктілік бұл оқушылардың тілдік білімдері, дискурсивтік біліктілік
– түрлі мәселелік жағдайларда іс-әрекет ету тәсілдері, прагматикалық біліктілік – тілді продуктивті іс-әрекет
жағдаяттарда (немесе шынайы жағдаяттарға жақындатылған) қолдануды білдіреді.
Шетел тілін оқытудың коммуникативті әдісі тілді тек оқытып қана қоймайды, сол тілдің мәдени кеңістігімен де
таныстырады. Заманауи әдістемеде бұл тезис тілді үйренушінің мәдениетаралық құзіреттілігін қалыптастыруға
негізделген лингвомәдени бағыттың іргесін қалауға мүмкіндік берді [4.7].
Тілді антропоөзектік парадигма негізінде қарастыру тіл білімінің лингвомәдениеттану, когнитивті лингвистика,
прагмалингвистика, психолингвистика, этнолингвистика, әлеуметтік лингвистика тәрізді зерттеу пәндерін (аспектілерін)
қалыптастырды. Білім берудің заманауи тенденцияларының бірі тілді меңгертудің ғаламдық сипат алуымен байланысты.
Шетел тілін оқыту әдістемесінде лигвомәдениеттанымдық, этнолингвистикалық парадигма негізінде білім беру
тәжірибесі қолданылып келеді. Тілді оқыту арқылы әлемнің тілдік бейнесін түсіну, әр халыққа тән ұлттық тәрбие мен
ұлттық сана-сезімді бағамдаудың тілді үйрену мен меңгеруде маңыздылығы әдістемеде дәлелденген. Тіл ұлт
мәдениетінің индакаторы болғандықтан, тілді меңгеру барысында ұлттық мәдени үлгілерді де, ұлттың әлемді тану
моделін де түсіндіру үйренушінің тілді терең меңгеруіне мүмкіндік береді.
Мұндайда екі халықтың мәдениетін салыстырып көрсету ең тиімді әдіс болмақ. Сөздерді тек жаттатқанға қарағанда,
фразеологизмдер мен идиомалардың мағынасын түсіндірген тиімді болмақ. Мәселен, ағылшын және қазақ тіліндегі
(орыс тіліндегі де) кейбір фразеологиялық бірліктердің құрылысы, тілдік конструкциялары, семантикалық мәні дәлме-
дәл, баламалы келетіндігін аңғаруға болады.
16.Бастапқы кезеңде оқу техникасын оқыту технологиясы және оқытудың келесі кезеңдерінде оқу техникасын
жетілдіру әдістемесі.
Оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны шырқау биіктерге көтеруге
бағытталған әдіс-тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиісді деп
табылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Оқыту барысында жаңа технологиялық әдістерді пайдалану шәкірттердің
ойлана білу қабілеттерін дамытады, олардың білім сапасын жақсартады, ой өрісін кеңейтеді, есте сақтау қабілеттерін
өсіреді. Оқыту мен дамыту әдістерінің екеуі де жеке тұлғаның қалыптасуына үлкен ықпал ететін маңызды айғақтар
болып саналады. Дамыта оқытуда оқушының ойлау, ізденушілік, зерттеушілік қабілеттері артып, талдау арқылы белгілі
бір шешімге келуге, оны дәлелдей білуге, оқушының өз ой-пікірін айтуға мүмкіндік беріледі.
Бастауыш саты — бұл оқушы тұлғасы мен санасының қарқынды дамитын құнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондықтан
бастауыш мектеп — оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы. Президент жолдауында: Ұлттың
бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте білім деңгейімен айқындалады — деген байламы жеке адамның құндылығын
арттыру, оны дайындайтын ұстаз жауапкершілігінің өсуі, тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген ұғыммен егіз. Қазіргі
мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, жаңа
инновациялық педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын,
нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім
болуын қажет етеді.
Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді
міндеттейді. Сондықтан оқу-тәрбие үрдісінде жаңа инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу оқушылардың білімге деген
қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу.
Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда негізінен дамыта оқыту технологиясы басшылыққа алынады. Себебі қазіргі
оқулықтар дамыта оқыту технологиясы негізінде жазылған. Сондықтан әрбір бастауыш сынып мұғалімі Дамыта оқыту
технологиясындағы сабақтың құрылымын, әдіснамалық негіздерін толық меңгеріп, өз іс-тәжірибесінде
шығармашылықпен қолдана білуі тиіс.
Оқу — адамның психикалық дамуының формасы, элементі. Кез келген оқыту белгілі бір мөлшерде адамды
дамытады.Даму ұғымы сөздікте … мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір өлшем шегінен шығып, сапалық өзгерістерге
айналуы,-деп түсіндіріледі. Даму ұғымының психологиялық анықтамасы-жаңарту процесі, жаңаның өмірге келіп, ескінің
жоғалуы деген мағынаны береді. Барлық табиғат құбылыстары сияқты бала психикасы да үнемі диалектикалық жолмен
дамып, өзгеріп, бір деңгейден екінші деңгейге өтіп отырады. Оқыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенін
психология ғылыми жеткілікті дәрежеде дәләлдеп берді деп айтуға болады. Бұл мәселені түбегейлі зерттеп, бала
дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған көрнекті психолог Л.С. Выготский. Ол дамуды оқытумен тең,
керісінше оқу мен даму екі бөлек процесс деген көзқарастарды қатты сынға алды.
Ең алғаш рет бала дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы теория ұсынды.
1.Бала дамуының жақын аймағы — баланың тек үлкендердің көмегі арқылы атқара алатын істері.
2.Бала дамуының қол жеткен аймағы — баланың үлкендердің көмегінсіз істей алатын істері.
Баланың дамуы бірінші аймақты меңгеру арқылы жүзеге асады. Дамудың қол жеткен аймағы жақын аймақпен өзара
қызметтесе отырып, оны игерген кезде дамуға өріс ашылады.
Дамыта оқыту деген термин психология ғылымының қойнауында туып, баланың дамуын қарастырған (Ж.Пиаже),
ойлаудың әртүрлі деңгейін, типтерін ( Л.В.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн) және басқа да психиканың
функциясын зерттеген (Б.Г.Ананьев, Г.С.Костюк, А.А.Люблинская, Н.А.Менчинская) және т.б.іс-әрекет теориясының
психологиясын жасаған (А.Н.Леонтьев, П.Я.Гальперин) еңбектерінде жан-жақты талданды. Нәтижеде дамыта оқыту
проблемасына арналған екі іргелі эксперимент жасалып, оның бірін Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, ал екіншісін Л.В.Занков
басқарады.
Кейінгі жылдары дамыта оқыту психология мен педагогика ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің
авторлары дамыта оқыту деп — оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына
сәйкестендірілген оқытуды атайды.Оқыту арқылы баланың психикасында жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа
сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептейді.Жүйенің басты мақсаттарының бірі — баланы оқыта отырып жалпы дамыту,
оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру,
басшылыққа алу, әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.
Дамыта оқыту — дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды.Оның нәтижесінде әр оқушы
өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, соған оқыту барысында лайықты жағдайлар жасау үлкен
нәтиже берді.
Дамыта оқыту жүйесінде оқушылардың ойларын жетілдірудің маңызы зор:
Біріншіден,дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы қол жеткізеді. Сабақтың
алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мәселені өз беттерінше шешуге
талаптанады. Сөйтіп олар осы мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз, таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген
қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады.
Екіншіден — дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын
ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады.»Жақсы оқушы», «Жаман оқушы» ұғымының
болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады.
Үшіншіден — оқушының жеке басын дамытатын басты құрал — ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту
әдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды.
Төртіншіден — дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынасы
арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы —
«орындаушы», «мұғалімнің тасасындағы» объект емес. Ол өз пікірін ашық айта, ойын дәлелдей, дәйектей алатын,
сонымен қатар басқаның да ойын тыңдап, көзқарасын құрметтей білуге үйренген жаңа сападағы
Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндеті:Оқу материалдарын оқушыға дайын күйінде көрсету емес, оқушымен
бірлесіп, жалпы іс — әрекетті ұйымдастыра отырып, алға қойған міндеттерді түсіндіру, оларды шешудің тәсілдерін,
жолдарын іздестіру арқылы өз іс-тәжірибесінде қалай қолданады?
+ Оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен белсенді
әрекеттестік, этикалық, эстетикалық қарым-қатынасқа дайындау, дара тұлғалық адамгершілік нормаларын меңгерту.
+ Оқу барысында баланың бойындағы дамытуды
қалыптастыруды дағдыға айналдыру.
+ Оқу мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу.
+ Сөздік қоры мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл
бөлу.
+ Оқушының сезіміне әсер етіп, логикалық ойын дамыту.
+ Жалпы оқушының жан дүниесін дамыту.
Қорыта келгенде, дамыта оқыту технологиясы оқушы құзыреттілігін дамытуда аса маңызы бар технология. Өз тәжірибем
бойынша білім сапасын арттыру жолдарын қарастыратын болсам, түрлі дидактикалық дамытпалы ойындар,
шығармашылық тапсырмалар колдандым. Сөздік диктант жазғанда жұмбақтар жасырып, шешулерін жазғыздым.
Сауаттылығын арттырумен бірге ой өрісін дамыту көзделіп отыр. Жасырын дыбыс деген ойын барысында
жаңылтпаштан жиі қайталанған дыбысты табу тапсырылады. Ана тілі сабақтарында шығармашылыққа іздендіретін өз
бетінше өлең не әңгіме құрастыруға және мәтінді толықтыруға, мазмұнын сурет бойынша әңгімелеуге машықтандырдым.
17.Жазу мен жазу тілінің түсінігі. Орта мектепте жазуға үйрету және жазбаша қарым-қатынасты оқыту
технологиясы.
Жазу және жазба сөз оқытудың құралы ретінде оқытудың әр сатысында әр түрлі қызмет атқарады. Оқытудың алғашқы
сатысындағы басты міндет, — жазуға үйрету. Бұл сатыда каллиграфиялық іскерліктер мен дыбыс-әріп қатынастарын
меңгеруге байланысты іскерліктер, солар арқылы оқу және жазба сөз дағдылары қалыптасады. Оқытудың ортаңғы
сатысында жетекші орынға орфографияны меңгеру шығады, ауызша сөз іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру
құралы ретінде жазба сөз де дамытылады. Ал оқытудың жоғарғы сатысында бұрын қалыптастырылған жазба сөз
іскерліктері одан әрі жетілдіріледі. Мұнда жаңа тіл материалымен байланысты орфографиялық жұмыстар да белгілі орын
алады. Оның үстіне жазба сөз тағы да бір маңызды рөл атқарады — ол оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуінің
құралына айналады, сөйтіп оқушылар оқып шыққан мәтіндерге жазбаша түрде аннотация және жоспар кұрады.
Жазу мен жазба сөздің оқу кұралы ретіндегі рөлін анықтау үшін жазудың психофизиологиялық сипаттамасын қарастыру
керек. Енді біз соған көшеміз.
Психологтардың айтуы бойынша, ақпаратты жазбаша түрде беру өте күрделі іс-әрекеттердің қатарына жатады. Ойды
жазбаша түрде жеткізу барысында сөз тудыру екі сатыдан тұрады: а) ойды ауызша жеткізу үшін дыбыстық хабарды
қалыптастыруға қажетті элементтер және ә) дыбыстық кодты графикалық кодқа айналдыру. Бұл аталған екі сатының
алғашқысы күрделі әрекет болып табылады: айтылымның грамматикалық-семантикалық жағын бағдарламалау,
айтылымды грамматикалық тұрғыдан жүзеге асыру, сөздерді іріктеп алу, айтылымның сыңарларын (синтагмаларды)
моторлық жағын бағдарламалау, дыбыстарды іріктеп алу, ең соңында сөзді сыртқа шығарып айту. Бұл аталғандар –
ауызша сөзде тудырудың жолы. Ал енді сол ойды жазбаша жеткізу барысында жоғарыда атлаған іс-әрекетке қосымша
дыбыстық хабарды белгілі графемалармен ұштастыру, хабарды ішкі сөзде айту, қолдың қимылы қосылады. Ал жазбаша
түрде берілген мәтінді көшіріп жазғанда немесе естігенді жазғанда (диктант) бірінші элемент өз ойын кодтау емес, көру
немесе тыңдау арқылы қабылдатан сөз туындысының кодын ашу болып табылады.
Жазба сөзді қалыптастырудың екі сатысы (кодтау немесе кодты ашу және графикалық канал бойынша кодтау) және
жазба сөзді алдын-ала ауызша қалыптастыру жазудың ауызша сөзбен және оқумен тығыз байланыстығына әкеліп соғады,
сөйтіп жазу тілге үйретудің маңызды кұралына айналады.
Өз ойын жазбаша түрде жеткізудің алғашқы сатысы ауызша сөзді қалыптастырумен бірдей болғандықтан, сөйлеу мен
жазба сөз, сөз әрекетінің репродуктивтік түріне жатады. Олай болса, жазба сөзді дамытуға арналған жаттығулар ауызша
сөзді дамытуға да өз үлесін қосады. Ауызша және жазба сөздің арасындағы айырмашылық мынада: ауызша сөзде сөз
қалыптастыру процесі сөзді дыбыстық түрде қалыптастырумен аяқталады, ал жазба сөз үшін бұл тек бірінші саты ғана,
жазу барысында кейбір өзгерістер, қосымшалар енгізілуі мүмкін. Сөйтіп, жазба сөз ауызша сөзді дамытудың маңызды
құралы болып табылады.
Жазудың оқумен байланысы да өте тығыз, тек бұл байланыстың бағыты оның ауызша сөзбен байланысынан басқаша.
Жазба сөз де, оқу да коммуникациялық байланыстың бір каналы (графикалық канал) арқылы жүзеге асырылады. Дыбыс-
әріптік қарым-қатынасты білудің маңызы оқу үшін де, жазу үшін де өте зор. Екеуінде де адамның іс-әрекеті сөзді
айтумен байланысты, тек бұл айту жазуда іс-әрекеттің басы болса, оқуда ол соңғы құбылыс. Екеуінің арасындағы
айырмашылық қимыл сипатының өзгешелігінде жазуда бұл кодтау болса, оқуда - кодты ашу. Сонымен оқу мен жазудың
байланысы – оқу іскерліктері мен дағдыларын дамытуға көмектесетін құрал.
Жазу техникасын үйретудің негізгі мақсаты — оқушылардың графикалық, каллиграфиялық және орфографиялық
дағдыларын дамыту. Графика және каллиграфия дағдыларын дамыту негізі төменгі кластарда жүзеге асырылады да,
оқытудың ортаңғы және жоғары сатысында тек жетілдіру үшін жаттығуларды талап етеді. Ал орфография дағдыларын
дамыту бүкіл оқу курсында, жаңа лексикалық материал жиналған сайын жүріп отырады.
Графиканы үйрету екі мәселеге байланысты: дыбыс әріп қатынасын меңгеру және әр әріптің түрлі функционалдық
варианттары арасында байланысты қалыптастыру. Мұның алғашқысы оқу техиикасын үйретумен тығыз байланысты,
өйткені оқу техникасының да, жазу техникасының да негізінде графикалық рәміздерді сөз дыбыстарымен байланыстыру
механизмі жатыр. Айырмашылық тек іс-әрекеттің бағытында ғана. Оқу техникасын меңгергенде іс-әрекет графикалық
таңбаларды белгілі дыбыстармен ұштастыруға бағытталса, жазу техникасын меңгергенде — байланыс бағыты қарама-
қарсы. Олай болса, оқу және жазу техникасын бір-бірімен байланыстырып, қатар үйрету екі дағдының да қалыптасуына
игі әсерін тигізеді.
Оқушылардың орфографиялық дағдыларын қалыптастыру — орта мектепте жазуға үйретудің басты міндеті..
Орфография ережелерін қолдана отырып жүргізілетін жаттығулардың екі тобы бар. Бірінші топқа ережеге сай келетін
сөздерді тану жатады: көпше түрдегі зат есімдерді көшіріп жазу, зат есімнің септік жалғауларын қосып жазу т. б. Екінші
топқа сөздерді өз бетімен колдануға арналған жаттығулар жатады, сөйлемдегі сөздерді көпше түрде жазу, етістіктерді
белгілі шақ формасында жазу, белгілі орфографияларға қарап, сөздерді тотпастыру т. б. Жазу техникасы мен
орфографиялық дағдыларды жетілдіру үшін қолданылатын жаттығулардың бірі — мәтінді көшіріп жазу. Бұл жаттығуды
орындау барысында барлық анализаторлар қатысады: көру, сөйлеу, қол қозғалысы. Сондықтан мұндай жаттығулар
сөздердің орфографиясын есте сақтауға көп ықпалын тигізеді. Мәтінді ойланбастан көшірмес үшін оқушыларға қосымша
тапсырма беріледі: белгілі орфограммалардың астын сызу. Сөйтіп, оқушылардың назары жазылуы қиын сөздерге арнайы
аударылады.
Жазу техникасы мен орфографиялық дағдыларды жетілдіру үшін әр түрлі диктанттар пайдаланылады. Диктанттардың
мынадай түрлерін атауға болады:
а) көру арқылы қабылдаған сөйлемдерді жазу. Мұғалім әуелі сөйлемді тақтаға жазады, оқушылар оны оқиды. Сосын
мұғалім оны өшіреді де, ауызша айтады, оқушылар жазады;
ә) творчестволық диктант: мұғалім сөйлемдерді жекеше түрде оқиды, оқушылар көпше түрде жазады; мұғалім осы шақта
оқиды, оқушылар өткен шақта жазады т. б.;
б) жат жазу: оқушылар үйде жаттаған тақпақты немесе прозалық үзіндіні класта жатқа жазады;
в) бақылау диктанты.
Өз ойын жазба түрде жеткізуде орта мектептегі түпкі мақсат — шетелдік достарына хат жаза білу. Бұл іскерлікке жету
жолында оқушылар көптеген жаттығулар жасауға тиіс:
а) суреттерге жазбаша түрде сұрақтар кою;
ә) сұрақтарға (сурет, мәтін бойынша) жазбаша жауап беру;
б) әңгімеге жоспар құру, мәтіннің мазмұнын қысқаша жазып беру;
в) суретті (суреттер сериясын) жазбаша түрде бейнелеп беру;
г) тақырыпқа байланысты шығарма жазу;
г) белгілі тақырыпқа баяндама тезистерін жазу;
д) мәтінге аннотация, реферат жазу;
е) шетелдік досына хат жазу.
18.ШТ бойынша оқу үрдісіндегі жоспарлаудың рөлі. Жоспар түрлері. Сабақ жоспарын (сабақ карточкасын)
жасауға қойылатын талаптар.
Шет тілі орта мектепте үш кезеңге бөлінеді: бастауыш, орта, жоғарғы сыныптар. Әрбір кезеңнің өзіне тән ерекшеліктері
бар. Бастауыш сынып оқушыларының шет тілін үйренуге ынтасы өте зор болады. Олар шет тілінде сөйлегісі және
түсінгісі келеді. Олар көптеген жаттығуларды орындайды және олармен сабақ үстінде көп жұмыс жасауға мүмкіндік бар.
Бастауыш сыныпта ауызша оқуға көп көңіл бөлінеді. Әрине, оқу процессінің тыңдау, сөйлеу, жазу, оқу түрлері де
беріледі. Орта мектепте шеті тілін оқыту 3 немесе 5 сыныптардан басталды. Бұл кездегі бағдарламада қойылған негізге
талаптар: оқыту, түсіну және шет тіліндегі мәтінде аудара білу. Ауызша сөйлеуді түсіну, ауызша мен жазбашаның негізін
қалау.
Бағдарламада білімнің екі түрін рецептивті және өнімділікті айқындайды. Бастауыш кезеңде де бірінші орынға оқып-
түсіну және аудару қойылады.
— Оқушылар таныс емес сөздерді оқып білу
— Сөздіксіз мәтінді оқып түсіне білу
— Шет тілін туған тіліне ауызша аудара білу
— Жазбаша аудара білу
Жазбаша оқытуда мынадай талаптар қойылады:
— мәтінді көшіріп жаза білу
— қысқа сөйлеуді жаза білу
Лексикалық талап: 5-сынып – 450 сөз, 3-сынып – 200 сөз білуі керек. Орта мектепте мынадай талаптар қойылды:
— Шет тілінде әңгімелесе білу
— Сөздіксіз күрделі емес мәтінді оқып-түсіну
— Оқи білу
Сабақ жоспары мұғалімнің жұмыс құжаты болып табылады. Ол сабақтың тақырыбын, оны жүзеге асыру жолдарын,
материалдық қамтамасыз етуді анықтайды. Жоспар нақты және мүмкіндігінше қысқа болуы керек. Ол қалыптасуы тиіс
білім, білік, дағды, оларға жетуге арналған жаттығулар, мәтіндер, сабақтың әрбір компонентіне бөлінген уақытты
көрсетеді. Сабақты жоспарлауға арналған материалдар оқу-әдістемелік кешендердің көпшілігіне кіретін «Мұғалімге
арналған кітапта» берілген.
Тақырыптық жоспарлау бір тақырыппен біріктірілген сабақтар топтамасын қамтиды. Әдетте, бұл қарым-қатынас
тақырыптарының бірі, сонымен қатар оны жүзеге асыру үшін лексикалық, грамматикалық және аймақтық материал.
Тақырыптық жоспарды құру кезінде сабақтардың жалпы мақсаты, әр сабақтың мақсаты, сабақтың әр кезеңінде
мақсаттың орындалуы анықталады. Ұзақ мерзімді жоспарлау білім берудің барлық кезеңі үшін мұғалім мен
оқушылардың жұмыс жүйесін анықтайды. Ол жеке қосалқы кезеңдердегі оқу мақсаттарын, әр кезеңде қол жеткізілген
тілді меңгеру деңгейін және бақылау формаларын анықтайды. Осылайша, жоспарларды құру кезінде мұғалімдер
мыналарды ескереді:
берілген оқу жылына арналған шет тілі бағдарламасы; 
берілген оқу жылына арналған шет тілі бойынша оқу кешені; 
студенттерді шет тіліне, сондай-ақ олардың жалпы білім деңгейіне үйрету; 
келесі сабақта, ал келесі тоқсанда және келесі жылы жұмыс істеу перспективалары; 
оқушылардың білім деңгейлері мен жас ерекшеліктері.
19. Шет тілін оқыту процесін ұйымдастырудың заманауи формалары. Шет тілі сабағына қойылатын талаптар.
Шет тілі сабағын ұйымдастырудың дәстүрлі емес формалары.
Біз шетел тілі сабағын қазіргі талаптарға сай ұйымдастырып және жүргізуіміз үшін алдымен шетел тілі сабағына
қойылатын талаптарға тоқтала кетуіміз керек. Г.В.Рогова, Ф.М.Рабинович, Т.Е. Сахарованың ойынша, сабақ нақты
талаптарға сай болу керек. (8) Бұл осы пәннің білім беру технологиясы, мазмұны мен мақсатына бағытталған болуы
керек. Себебі бұл талаптар мұғалімнің сабаққа дайындалу мен сабақты жүргізудегі оның тактикасы мен жалпы мақсатқа
жету өнерін (стратегиясын) анықтайды. Н.Д.Гальскова, Г.В.Рогова, Ф.М.Рабинович (1,2) еңбектерінде шетел тілі
сабағына қойылатын келесі талаптарды көрсетеді. 1)Сабақтың мақсатқа бағытталғандығы: әрбір сабақ практикалық,
білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарға белгілі бір тапсырмаларды орындау арқылы жетуді қамтамасыз ету керек.
Мысалы: -оқушыларды жаңа лексиканы қолдануға үйрету (сөздер көрсетілген); - диалогтық мәтінді дауыстап оқуға
үйрету; - келесі бір сөйлемдерді қолдана отырып өз ойын айтуға үйрету т.с.с. Осы секілді мақсаттарға жету үшін сабақты
күнделікті түрлендіріп отырға жөн. Мысалы: мұғалім жоспарында көрсетілген тапсырмалар бойынша жұмыс атқарады.
Біз бүгін спорт тақырыбына байланысты сөздерді қайталаймыз, біз бүгін грамматикамен жұмыс істейміз: біз берілген
тақырып бойынша сөйлеу әрекетімізді дамытамыз және сабақ соңында мәтінді оқимыз. Біз күнделікті осындай әрбір
тапсырманы бастайтын болсақ оуқшылардың қызығушылығын жоғалтып алуымыз мүмкін. 2) Сабақтың маңыздылығы:
сабақтың келесі кезеңдерді; біріншіден, сабақта басты маңызды материалды, екіншіден, тәсілдер мен жаттығулар;
үшіншіден, материалды меңгеру мен сөйлемдерді қолдануға оқушылардың арақатынасы. Мұғалімдер мен оқулықтың
автролары беретін үлгілер мен мысалдары жағдаятты және коммуникативтік сипатқа ие болуы керек. Ол үшін мұғалімде
арнайы көмекші құрал ретінде өлеңдер, мақалдар, тақпақтар, атақты адамдардың ұлағатты, қанатты сөздері болуы керек.
Оқушылардың сабақтағы белсенділігін арттыру көбінде сөйлеу қабілеттерін тәрбиелеу, дамытуда. Бұл негізінде олардың
сөйлеу әрекетін қалыптастыруда. Көп жағдайларда сабақта мұғалім белсенді болады бұл оқушылардың сөйлеу әрекетін
төмендетеді. Сондықтан оқушыларға топтық жұмыс, жеке тұлғаға бағытталған жұмыстар және жарыс ойындар жүргізіп
отыру керек, бұл олардың қызығушылықтарын жоғалтпауға көмектеседі. Сабақты түрлендіріп отырған дұрыс сонда
оқушылар сабаққа әсерлі сезіммен қарайды. 4) Сабақтың мотивациялық жағынан қамтамасыз етілуі. Бұл кезде
техникалық және техникалық емес құралдардың рөлі зор. Осы құралдар арқылы оқушылардың шетел тілі пәніне деген
қызығушылығын арттыруға болады. Мұғалімдердің сабақта техникалық құралдардың ішіндегі қолданылатыны- ол
магнитофон, диафильмдер, видеофильмдер. Қазіргі кезде енді компьютермен оқыту, электронды оқулықтарды қолдана
оқыту және интерактивті тақтаны қолданудың көмегімен шетел тілі сабағын қызықты жүргізуге болады. 5) Сабақтың
ғылымға бағытталғандығы. Бұнда сабақтың басқа да ғылым салаларымен және басқа пәндермен байланысты, ақпараттық
құралдардың қолданылуы болып келеді.
20. Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстар. Шет тілі бойынша сыныптан тыс жұмыстың мазмұны, оның
түрлері мен формалары.
Білімді,жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру қазіргі заман талабы.
Ана тілімізді қадірлей отырып,өзге тілді меңгеру біздің өмірімізге зияны тимесі анық.
Соңғы жылдары шетел тілін үйретудің маңыздылығының жоғарылығы айқындалды. Бұл пәннің білім беруде ғана емес
жеке тұлғаны тәрбиелеуде де атқаратын рөлі өте жоғары. Бүгінгі таңда ол таңдаулы да қажетті пәндердің біріне айналды.
Шетел тілін білмеген адамға жаңаша өмір сүру мүмкін емес екендігі шынайы фактіге айналып отыр. Сыныптан тыс
тәрбие жұмысы – тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етуде оған жағдай туғызатын мұғалімдердің
басшылығымен ұйымдастырылған және сабақтың мақсатымен өзара байланысты болып келетін тәрбие жұмысының
дербес түрі. Ол әртүрлі тәрбие әрекеттерінің жиынтығы ретінде балаға кең көлемде тәрбиелік ықпал ете алады.
     Біріншіден, оқудан тыс әртарапты әрекет баланың сабақта мүмкін болмайтын жан-жақты дара қабілетін ашуға ықпал
етеді.
    Екіншіден, сыныптан тыс әртүрлі тәрбие жұмысының түрімен айналысу баланың жеке әлеуметтік тәжірибесін
жандандырып, жетілдіреді, оның адамзат құндылықтарына негізделген білімдерін байытып, қажетті практикалық
іскерлігі мен дағдысын қалыптастырады.
Үшіншіден, сыныптан тыс түрлі тәрбие жұмысы оқушыларда әрекеттің әртүріне қатысты қызығушылығының дамуына,
оған белсенді қатысуға деген құлшынысын тәрбиелеуге нәтижелі ықпал етеді. Егерде балада еңбекке деген тұрақты
қызығушылық және белгілі бір практикалық дағды қалыптасқан болса, онда ол өз бетінше тапсырманы нәтижелі
орындауды қамтамасыз ете алады. Төртіншіден, сыныптан тыс әртүрлі тәрбие жұмысының формасы тек қана баланың
өзіндік дара қабілетін ашуға ықпал етпейді, сонымен бірге оқушылар ұжымын да өмір сүруге  үйретеді. Яғни, оқу, еңбек
әрекеттерінде және қоғамдық пайдалы істерді атқаруда өзара ынтымақтастыққа, бір-біріне қамқор болуға, өзін басқа
жолдастарының орнына қоя білуге тәрбиелейді. Сыныптан тыс жұмыстардың мақсаты және міндеттері тұтас
педагогикалық процестің қызметіне ерекше сипат береді – білімділік, тәрбиелік және дамытушылық. Сыныптан тыс
жүргізілетін жұмыстардың маңызы өте зор. Және олардың түрлері өте көп:
Пікірталас, әңгіме, саяси үйірмелер мен клубтар, конкурстар,
(КВН) көңілділер мен тапқырлар клубы, кездесулер т.б. бұқаралық шаралар жатады.
Тапсырма: Мақал және мәтелдердің бастапқы бөлігі айтылады, ал ойынға қатысушылар оларды жалғастырып, аяқтайды.
Соңғы сөздері ағылшын тіліне аударылады.
1.      Байлық – байлық емес ... (Бірлік байлық. Байлық - treasure)
2.      Ойнап сөйлесең де ... (ойнап сөйле. Сөйле - speak)
3.      Еңбектің наны тәтті ... (жалқаудың жаны тәтті. Тәтті - delicious)
Сонымен қатар, сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстардың біріне пікірталас жатады. Ол тілұстартуға арналған
методиканың ең тиімді тәсілі.
а) Пікірталас – оқушыларда қоғам және адамдар өміріндегі оқиғалар мен күнделікті тыныс-тіршілік жайлы олардың
көзқарастары мен жағымды мінез-құлық нормаларын қалыптастырудың оңтайлы құралы. Мысалы, «About Pollution»
оқушылар тақырыпқа байланысты өз ойларын білдіреді. Бұл оқушыларды шетел тілінде еркін сөйлеу мен ойын жинақтап
бірізді сөйлеуге машықтандырады.
Пікірталастың мақсаты оқушыларды ұжым болып пікір таластыруға, алмасуға, өз ойларын нақтылы жеткізе білуге, ең
негізгісі өз беттерінше ойлай білуге үйрету.
Пікірталасты өткізу кезінде ескерілетін негізгі мәселе ол-дәлелді ой-пікірдің айтылуы, нақтылы деректермен
тұжырымдалу. Оқушылардың белсене қатысуы, адалдықпен сөйлесуі.
ә) Конкурстар – мектепте өткізілетін конкурстар оқушылардың өрісін, тапқырлығын, шеберлігін, қабілетін жетілдіру,
шыңдай түсу мақсатын көздейді. Сондай-ақ оқушылардың конкурсқа қатысуы олардың жақсы мінез-құлықтарының
қалыптасуына басталған істі тиянақты аяқтап шығуына, ұжымдық іске жауапкершілікпен қарауға септігін тигізеді.
Нәтижесінде ойлаған істің сәтті шығуына, оған белсене қатысуына мүмкіндік туғызады.
Кнокурстың түрлері әралуан: конкурс-викторина, конкурс-инсценировка, мәнерлеп оқу, фото-сурет т.б.
б) Саяси үйірмелер мен клубтар.
Мұның міндеті оқушылардың сабақта, газет, журнал, радио, көгілдір экран арқылы алған білімдері мен көзқарастарын
кеңейтуге, шыңдауға көмектесу.
Саяси үйірмелер мен клубтар әдетте жоғары сынып оқушылары арасында қолданылады. Ондағы жұмыстың формалары
мен тәсілдері әр алуан. Мұнда дәрістер мен баяндамалар тыңдалып, пікір алысу жұмыстары жүргізіледі.
1.     Ойынға қатысушылар бір-біріне қарама-қарсы тұрып допты лақтыру керек. Алғашқы ойыншы қазақша санды айтса,
қарсыласы ағылшынша айтуы шарт.
2.     Аталған санды тап.
    11     64    
        94   13  
  19            
5     0   18   20
    47   6   2  
Тақтаға плакат ілініп, әр командадан бір-бірден шығып, айтылған санды дөңгелектеп шығады.
4.     Әр командадан үш оқушыны шығарып, мұғалім ағылшынша телефон номерді айтады. Қайсысы тез әрі дұрыс жаза
алады.
21.Шет тілін оқытуды бақылау мәселелері. Шеттілдік қарым-қатынас дағдыларын бақылау мен бағалаудың
заманауи технологиялары.
Жаһандану, толеранттылық пен халықтардың жақындасуының гүлденуі жағдайында шет тілінде сөйлесу мүмкіндігі баға
жетпес. Адам неғұрлым көп тіл білсе, оның әлемдік қоғамдастыққа ену мүмкіндігі соғұрлым көп болады. Шет тілі қазіргі
қоғамда қарым-қатынас құралы ретінде ғана емес, танымдық және кәсіби қызметтің құралы ретінде қажет деген тезис
барған сайын мақұлдануда. Шет тілдерін білу арқылы білім алу. Бұл «Шетел тілі» пәнінің жаңа миссиясы.Шет тілін
арнайы курстармен үйренуге болады, күнделікті бақылап өзіңізді дайындасаңыз жетістікке тез жетеміз. Бүгінгі таңда
профессорлық-оқытушылар құрамы мен ғалымдардың алдында оқыту технологияларын, инновациялық тәсілдерді және
білім беруді цифрландырудың маңызды міндеттері тұр. Тілдерді қашықтықтан оқыту ерекше назар аударуды қажет етеді.
Вебинар тақырыбы өте уақтылы және өзекті, ол шет тілдерін оқытудың оқу үдерісін әдістемелік қамтамасыз ету
мәселелерін талқылауға бағытталған. Тіл мәдениеттің элементі, ол белгілі бір мәдениет шеңберінде қызмет етеді, ал
шетел тілін оқып үйренуші осы мәдениеттің ерекшеліктерімен, тілдің осы мәдениетте қолдану ерекшеліктерімен таныс
болуы керек. Біз тілдің әлеуметтік қызметіне, яғни адамзат қоғамына қатынас құралы ретіндегі қызметіне тоқталамыз,
өйткені тіл белгілі бір ұлттың игілігі, әрі өзіне тән ажырағысыз белгісі. Тіл – адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас
жасайтын, пікір алысатын, өзара түсінісетін негізгі құралы. Сөйтіп, тіл – адамзат ісінің барлық саласында және
күнделікті тұрмысында бірін-бірі түсінісуіне мүмкіндік беретін құрал. Қазіргі уақытта шетел тілі сабағы шетел тілін
оқытудың мақсаты мен мазмұнына сәйкес толығымен мәдениетаралық қарым-қатынасқа бағытталған, сондықтан оқу мен
оқыту процесіндегі басты талап - студенттердің тілін оқып үйреніп жатқан халықпен ортақ көзқарас, мәдениетін
түсіністікпен қабылдауға даярлық, төзімділік, икемділік сияқты қабілеттерін қалыптастыра отырып, оларды өз
мәдениетін, ұлттық салт- дәстүрін сақтауға баулу. Олардың мәдениетаралық қарым-қатынас белсенділіктерін біліктілігін
дамыту, таныЫМДЫҚ арттыру. Мәдениетаралық қарым-қатынас деген ұғымға тоқталар болсақ, ғылыми әдебиеттерде
көрсетілгендей, ол әртүрлі тілде сөйлейтін және әртүрлі мәдениет иелері арасындағы қатынастар жиынтығы болып
табылады (3)
21. Қазіргі орта білім беру жүйесіндегі Шет тілдері бойынша вариативті білім беру бағдарламалары (ерте жастан
оқыту, бейінді сыныптар).
Ағылшын тілін оқытудың заманауи әдісі шет тілдерін оқытудың классикалық әдісі негізінде құрылған. Алайда
психологиялық аспекті, шетелдік кино, ақпараттық технологиялар оған әсер етті. 20 жыл бұрын қолданылған ағылшын
тілін оқыту әдістері көбірек репродуктивті сипатта болды. Сөздерді үйрен, мәтінді оқы, аудиожазбаны тыңда, хат жаз –
тәрбиешінің берген тапсырмалары осылай болды. Осы себепті, көп жылдар бойы тілді үйренген ересектердің көпшілігі
ағылшын тілінде оқи алады және жаза алады, бірақ сөйлеу қиын. Ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістері
репродуктивті әдістерді интерактивті әдістерге ауыстырды. Бүгінгі таңда білім алу – оқушы мен мұғалімнің өзара
әрекеті. Оқу бағдарламасы ең алдымен оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып құрылады. Мектеп жасына
дейінгі балалар мен кіші жастағы оқушылар үшін ойын, саяхат, бейне, жарыс және т.б. сияқты сабақ түрі қолайлы.
Ересек оқушы классикалық сабақты жақсы көреді. Бұл жас үшін дәстүрлі тапсырмалар да қолайлы: әңгіме құрастыру,
жаттығу жасау, мәтінді оқу, тыңдауды орындау және т.б. Әңгіме жазу белсенді және пассивті лексиканы пайдалануды
үйренуге, сөздік қорды кеңейтуге және сөйлесу сөзін жақсартуға мүмкіндік береді. Жаттығуларды орындау
грамматикалық материалды меңгеруге көмектеседі. Мәтінді оқу тек оқу дағдысын қалыптастырып қоймайды, сонымен
қатар оқытылатын тілдің мәдениеті мен дәстүріне қанықтырады. Тыңдау – ауызша сөйлеуді түсінуді жақсартады. Бірақ
ағылшын тілін үйренудің ең тиімді әдістері интерактивті екенін ұмытпаңыз. Сондықтан тілдік ортаға ену әдісі қазір өте
танымал.
22. Қашықтықтан оқыту – шет тілін оқыту технологиясының бірі.
Соңғы кездері қашықтықтан оқыту жүйесін еліміздің білім беру саласында кеңінен қолдану тілді оқытуды жандандыруға
мүмкіндік беріп отыр. Шетел тілін қашықтықтан оқыту оқытушымен оқушының белсенді әрекетімен тығыз байланыса
отырып, тұлғаның белсенділігі ізденушілік әрекетінде көрініс табады.Қашықтықтан оқыту жүйесінде оқушының
белсенділігі оқушылар тобына қажетті білімді, іскерлік, дағдыны жедел жеткізуге және шығармашыл, өзін-өзі басқара
алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Осыған сәйкес, студент пен оқу тобы белсенділігі шетел тілді
компьютер арқылы тез меңгеруге, өзіне керекті қатысымдық іскерлік пен дағдыны қалыптастыруға, жеке тұлғаға қажет
қасиеттерді қабылдауға, белсенді саналы жұмыс жасауға мүмкіндік береді.Қашықтықтан оқыту жүйесінде оқу әрекетінің
белсенділігі түрлі жолдармен, көбінесе оқу материалдарын арнайы ұйымдастыру, оның бір жерге ұтымды шоғырлануы
мен бөлінуі, оқытудың ерекше ұтымды формалар және әдіс-тәсілдері, сондай-ақ оқытушы мен студенттің әлеуеті
мүмкіншіліктерін өнімді пайдалану және оны тәжірибеде ұтымды қолдану арқылы іске асады.Ағылшын тілін
қашықтықтан оқыту қарқынды дамып келеді, біртіндеп бүкіл әлемде күндізгі білім беруді ығыстырады және тілдік білім
беру жүйесінде барған сайын берік ұстанымдарға ие. Әртүрлі дереккөздердің деректері бойынша ағылшын тілін
қашықтықтан, яғни күндізгі оқу орындарына бармай-ақ үйренуді таңдаған адамдардың үлесі жыл сайын 30-40% -ға
өседі. Мұның бәріне бүкіл әлемде Интернеттің қол жетімділігі және оны білім беру қызметі аясында кеңінен қолдану
арқылы қол жеткізіледі. Нақты уақыт режимінде өткізілетін онлайн сабақтар әлемнің жетекші елдерінде кеңінен
сұранысқа ие, көптеген танымал университеттер осындай қашықтықтан сабақтар өткізіп келеді. Қазіргі уақытта
қашықтықтан оқыту өзінің маңыздылығы мен қажеттілігін дәлелдеді. Білім беру қоғамдастығында қашықтықтан
оқытудың оқушыларды оқытуды жүзеге асырумен байланысты жақсы перспективалары бар екендігін көрсетті
Ағылшын тілін оқытудың жаңа әдісіне көшудің пайдасы айқын:
1.Ағылшын тілін қашықтықтан оқыту әдістемесін пайдалану түрлі курстардың оқушылары мен тыңдаушыларының
санына шектеу қоймайды, өйткені оқу үй-жайларын пайдалану және тиісті жабдықтау қажеттілігі болмайды.
2.Ағылшын тілін қашықтықтан оқыту әлемнің кез келген елінен келген жоғары білікті оқытушылармен ынтымақтастық
мүмкіндігін білдіреді және осылайша оқытушылардың тұрғылықты жеріне және негізгі жұмысына қарамастан
педагогикалық құрамды жұмысқа тартуға мүмкіндік береді.
3.Ағылшын тілін нақты уақыт режимінде қашықтықтан оқыту жабдыққа (проекторларға, камераларға және т. б.), үй-
жайларды жалға алуға және т. б. шығындардың болмауы есебінен оқуға қаражатты едәуір үнемдеуге мүмкіндік береді.
4.Заманауи прогрессивті білім беру әдістерін қолдану тиісті оқу орнының жалпы беделін арттырады [2,12]
Оқушылардың көзқарасы бойынша ағылшын тілін қашықтықтан үйрену келесі маңызды мәселелердің арқасында тиімді:
1.Ағылшын тілін қашықтықтан оқыту кезінде барлық ресейлік және шетелдік оқу орындарында үнемі жұмыс істейтін
кәсіби оқытушылармен жұмыс істеуге нақты мүмкіндік бар.
2.Жеке қашықтықтан оқыту сабақтарын оқушының өткен материалды есте сақтау, нақтылау немесе жаңарту қажеттілігі
туындаған кез келген уақытта жазуға және ойнатуға болады.
3.Бейнеконференциялар жүргізу және барлық оқу-әдістемелік материалдарды электронды түрде беру арқылы ағылшын
тілін қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру кезінде өте қымбат оқулықтар мен оқу құралдарын сатып алудың қажеті жоқ.
Барлық талап етілетін оқу-әдістемелік әдебиеттер жалпыға қолжетімді электрондық базада сақталады, оған оқушылар кез
келген уақытта қол жеткізе алады.
4.Тағы бір артықшылығы – ағылшын тілін қашықтықтан оқыту кезінде жеке тапсырмаларды орындау Әр оқушының өз
бетінше жасалады, сондықтан кез-келген мұғалімнің мұндай тесттерді бағалауы объективті болады.
Ағылшын тілін қашықтықтан оқыту оқушыларға да, оқытушыларға да ыңғайлы, өйткені ол келесі принциптерге
негізделген:
1.Оқу процесін ұйымдастырудың еркін кестесі, бір аудиториядан екіншісіне өту немесе әртүрлі оқу орындары арасында
көшу қажеттілігінің болмауы.
2.Заманауи білім беру технологияларын, мультимедиялық сүйемелдеулерді еркін пайдалану, оларды техникалық
себептер бойынша аудиторияларда жұмыс істеу кезінде қолдану әрдайым мүмкін емес.
3.Бейнеконференция арқылы оқытушы мен оқушы арасындағы еркін байланыс. Сондай — ақ, ағылшын тілін онлайн
режимінде қашықтықтан оқыту кезінде, яғни нақты уақыт режимінде, байланыс арнасын қазіргі уақытта жұмыс істеу
үшін қажет арнаға ауыстыру әрқашан мүмкін болатындығын атап өткен жөн, бұл студенттерге қажет болған жағдайда
тікелей эфирде сұрақтар қоюға, ал мұғалімдерге тиісті түсініктемелер мен жауаптар беруге мүмкіндік береді.табиғи
түрде пайда болатын сұрақтар
24.Шет тілдері бойынша оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру әдістемесі. өзіндік жұмыстың түрлері мен
формалары.
Шығармашылық – бұл нақты іс-әрекет барысында жүзеге асырылатын өз бастауы, өту барысы және нәтижесі болатын
үрдіс. Бұл үрдіс 3 кезеңнен өтеді: дайындық, ізденіс, орындау. Осы деңгейлерге сәйкес шығармашылық қабілеттерінің
құрылымын анықтайды, өз бойынан оларды талдайды, бағыттай отырып дамытады және жетілдіреді.
Оқушының өзіндік зерттеу әрекеті оның өзіндік талабын қанағаттандыруда ықпал етеді. Оқушылар қоршаған ортамен
таныса отырып, өзіндік зерттеу әрекетінің көмегімен жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі ашады. Шығармашылық
зерттеушілік ізденіс адам үшін екі түрлі көзқараспен маңызды: бір жағынан, жаңа өнімге қол жеткізуінде, екінші
жағынан, ізденіс процесінің мәнділігінде.
Шығармашылық – ойлау қабілетінің ең жорғарғы қасиеті. Шығармашылық арқылы оқушының жолдасына, өмірге,
білімге деген сенімі, көзқарасы өзгереді. Тіл дамыту жұмыстары жан-жақты болса, ойының дәлдігі, тілінің көркемдігі
артады. Тақырыпты меңгеруге өз күшіне сену қасиеті қалыптасады.
Мектеп қабырғасында оқушылар жақсы да, жаман да оқиды. Ағылшын тілі мектепте бесінші сыныптан басталады, сол
кездің өзінде-ақ қай оқушының шет тіліне қандай екенін байқауға болады. Бесінші сыныпта ешқандай өзгеріс бола
қоймайды, барлығы біркелкі оқитын сияқты болып көрінеді. Әрине, қандай жұмыс болсын оның нәтижесін көру үшін
көп шығармашылық керек. Сол кезде оқушының ұқыптылығын, зейінінің тұрақтылығын, еңбек ету қабілетінің
жоғарылығын байқаған соң ғана тілге бейімдеп, сынып ерекшелігіне қарай қосымша тапсырма беруге болады.
Мысалы: бесінші сыныпта оқушылар диалогты оқып, мазмұнын түсініп отырса ол оны кітапсыз, есіне сақтау қабілетін
қосып рольмен ойнап береді. Осы кезде жиі-жиі рольдерін ауыстырып отыру керек. Және диалогты өз ойыңмен аяқта,
тірек сөздерін сақтау керек екенін ұмытпағаны жөн.
Екі бала бір-бірімен сөйлесуге мүмкіндік туады, бірінің қатесін бірі тауып, толықтырып, бір-бірімен жарысып, бір
деңгейде
болуға тырысады. 
Осы кезде барлық оқушылардың әр-түрлі жұмыс істейтін қабілетін байқап, олардың шығармашылығын дамытуда дамыта
оқыту технологиясын қолдануға болады. Дамыта оқытуды ұйымдастыру балаға ақыл-ой әрекетін меңгеруге жағдай
жасайды. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас. Мұғалім бұл
жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы емес, танымдық іс-әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық істердің
ұйтқысы. Тек осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады.Ол үшін бала
өзінің бұған дейінгі білетін амалдарының, тәсілдерінің жаңа мәселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жағдайға
түсуі керек. Содан барып оның білім алуға деген ынтасы артады, білім алуға әрекеттенеді.
25. Қазақстандық және ресейлік әдіскер ғалымдардың еңбектерінде шет тілін оқытудың түпкілікті нәтижесін
анықтау мәселесі. «Коммуникативтік құзыреттілік», «мәдениетаралық коммуникативті құзыреттілік», «екінші
тілдік тұлға» және «мәдениетаралық коммуникация субъектісінің тұлғасы» ұғымдары. Мәдениетаралық
коммуникативті құзіреттіліктің компоненттері.
В.В. Краевскийдің   еңбектері  педагогиканың  әдіснамасы мен теориясы,  дидактика,  орта мектепте  шет тілін  оқыту
әдістемесі  салаларына  арналды. Ол педагогика  ғылымы  мен  практикасының  байланысы,  ғылыми  және оқыту
жұмысындағы  әдіснамалық  рефлексия, педагогика  ғылымының  басқа  ғалымдармен  арақатынасы  тұжырымдамасын
жасады;  педагогикалық  зерттеудің  әдіснамалық  сипаттамасы мен  логикасын  сипаттады. Дидактикалық еңбектерінде
ғылымның  практикаға  қатысты  болжау  қызметін  іске асыратын  оқытуды ғылыми  негіздеудің  қызметтерін,
құрылымын,  әдіснамалық  шарттарын  белгіледі,  нақтылады. Жалпы  орта  білім  мазмұнын  қоғамның  білім беруге
қоятын  талаптарының  моделі  деп  қарастырды;  оның теориясын жасау  мен  мәселелерінің  әдіснамалық  негіздерін
ашып көрсетті;  білім  мазмұнын  қалыптастыру деңгейлерін  анықтады; жалпы  теориялық  түсінік,  оқу пәні,  оқу
материалы,  оқыту  үдерісі және  тұлғаның  құрылымы. Тұтас  оқу-тәрбие  үдерісінің  жалпы  педагогикалық  және
дидактикалық  сипаттамасын  және  оны  құру  ұстанымдарын  ұсынды Коммуникативтік біліктілік мынадай оқу
мақсаттарын қамтиды:
1.Когнитивті мағыналық мақсат, яғни оқушы коммуникативтік жағдаяттарды
әңгімелесу, сөйлесу, қарым-қатынас туындайтын жағдайларды таба білуі керек. Ол
өзінің іс-әрекетінің, сөйлесуінің, қарым- қатынас жасауының барысында — осы
жайттарды ескеруге дағдылануы, үйренуі қажет.
2.Әлеуметтік мақсат, оны жүзеге асыру кезінде оқушы өзін өзі қалай ұстайтынын
біле отырып, өз іс-әрекетіне жауап бере алады. Алға қойған мақсатына басқалармен бірге жетуге ұмтылады, сондай-ақ
қарым-қатынас жасайтын әріптесімен жеке тұлға ретінде тең жағдайда болуға тырысады.
3.Лингвистикалық біліктілік мақсат. Бұл мақсатқа сәйкес оқушы ойларын,іс-әрекетін сөйлеп жеткізе алуға ынталы
болады.
Бұл үш компонент бөлек-бөлек емес,керісінше өзара тығыз байланыста болады
деп пайымдайды Г.Нойнер.
Осы аталған коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші
әдіскерлердің бірі Е.И.Пассовтың пікірінше шетел тілін оқытуда мына жайттарды
ескергенде коммуникативтілікке ие болатынын байқаймыз:
1 коммуникативтік сипаттағы оқыту тәсілдерін пайдалану;
2.арнайы жаттығулар жасау;
3.бүкіл оқу процесін мақсатты түрде ұйымдастыру.
Коммуникативтік әдістің жаңалығы неде, ол оқыту ісін қалай ұйымдастырады
оның ерекшеліктері мынада:
1.Коммуникативтілік оқу процесіндегі білік,дағдыны жетілдіруге бағытталады.
Ағылшын тілінде үнемі сөйлеу оқушылардың тілді білмеймін деген ойдан арылтып
оқуға деген қызығушылығын арттырады. Ол үшін барлық жаттығулар сөйлеуге
жетелейтін мақсатта болуы керек.
2.Коммуникативтік бағытта оқыту оқушының жеке бас ерекшелігін ескеруді
көздейді, яғни баланың бойындағы барлық жеке қасиеттері ескерілуі керек. Бұл оның
белсенділігін арттырып, оқуға ұмтылу үшін ең басты құралы болып саналады..
Коммуникативтік оқыту технологиясы дегеніміз пікір алысуға негізделген
әдістеме. Ал, адамдар тілді сөйлем түрінде қолданғанда ғана бірін-бірі түсініп, пікірлесе
алады. Оқушыларды белгілі бір дәрежеде ағылшын тілінде сөйлеуге, өз ойын басқаға
жеткізе алатын, біреудің сөйлеген сөзін, жазғанын түсіне алатын дәрежеге жеткізу үшін, ағылшын тілі алғашқы сабақтан
бастап сөйлем түрінде үйретілуі тиіс. Себебі, жеке атау тұлғалы сөздер де, грамматикалық формалар да өзара бір-бірімен
байланысып, сөйлем құрамына енгенде ғана тұтас аяқталған ойды білдіре алады.
Коммуникативтік әдіс мұғалім мен оқушының арасындағы психологиялық
кедергіні бұзады. 
26.Қазақстандық және шетелдік (ресейлік) ғалымдардың еңбектеріндегі «қарым- қатынас» және
«мәдениетаралық қарым-қатынас» категорияларының ұғымдық мәні. Қарым-қатынас функциясы.
Қарым - қатынас түрлері және функциялары, құрылымы
Қарым – қатынас  адамның  тіршілік бейнесі.  Ол адамның дүниетануында,  мәдени өмірінде, тұрмыс салтында
күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандрудағы адамға тән табиғи қасиет.
Қатынас жасау, өзгелермен тіл табысу - әрбір адамның өмір тәжірибесіне, біліміне, тапққырлығы мен ақыл – ойына,
парасатына байланысты жүзеге асып отыратын  қажеттілігі. Тіл табысып өзгелермен қатынас орнату әрбір адамның
өзіндік талғам тілегін, ықылас – ынтасын жалпы адамға деген адами көзқарасын жете түсінуді талап етеді. Қарым –
қатынас нәтижесінде адамның тұлғалық қасиеті, өзгелерге деген қамқорлығы мен жанашырлығы сезімі, ізгі көзқарасы
қалыптасады. Тіршілік ортасы мен өмір сүрудің сан алуан сырларын біліп, жеке басының қадір – қасиетін арттырады.
Адам өзін өзгелердің орнына қойып байқап, оның ішкі дүниесінің сырын да барлап біледі.  Тұлғаны дамыта   оқыту
мәселесін зерттеген В.В.Давыдовтың пікірі бойынша жеке тұлға дегеніміз-жаңа материалдық және рухани өнімді
өндіруші әрекет субъектісі. Осылай өнімді өндіру шығармашылық болып табылады. Қарым-қатынас күрделі
шығармашылық әрекет.
Л.С.Рубинштейн «дамудың  негізі себептердің ішкі жағдайға байланысты әрекетінде. Сондықтан өзіндік белсенділік
балада /оқыту, ішкі жағдай/ туындаушы емес, бастапқы болады. Бастапқы болып қалатындар  осы ішкі әсерлер,
нормативтік қоғамдық үлгілер т.б., бірақ олар жанама түрде адамның барлық өмірінде ішкі жағдайлардың тұтас
жүйесіне/ тұқым қуалау, өмірлік тәжірибе/ және адам тұлғалығына басымдық танытады. Яғни, қандай да болсын ішкі
себептердің әрекеттесуі дамудың ішкі  негізіне байланысты» болатынын көрсетеді . 
Қарым-қатынастың функциялары
Қарым-қатынастың функциялары. Өзiнiң мiндетi бойынша қарым-қатынас көп функциялы. Қарым-қатынастың 5 негiзгi
функциясын бөлiп көрсетуге болады.
1. Прогматикалық функция – адамдардың бiрiккен iс-әрекетi процесiнде өзара әрекеттесуде жүзеге асады.
2. Қарым-қатынастың қалыптастырушы функциясы – бұл адамдық тұлға ретiнде дамуы және қалыптасу процесiнде
танылады. Шындығында үлкен мен қарым-қатынас жасамай болмайды.
3. Растау функциясы – бiз өзге адамдармен қарым-қатынас жасағанда ғана өзiмiздiң қандай екенiмiздi танып түсiнiп
растай аламыз. Өз құндылығыңды мойындалатынына көз жеткiзу үшiн адам өзге адамдардың қолдауын iздегенде осы
функция көрiнедi. Ульям Джеймс өзi адам үшiн қоғамда өзiмен өзi қалдырылып мүлде ескерусiз қалғанан артық жаза жоқ
дейдi. Мұны психология тұрғысынан растамау деп атаймыз. Қарапайым сенiкi дұрыс емес немесе сен жамансың деген
сөздермен бiлiнетiн және растаудың белгiлi бiр бөлiгi бар жоққа шығарумен салыстыруда яғни растамау деп аталады.
4. Тұлғааралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау функциялары. Кез-келген адамдардың қарым-қатынасы өзге
адамдарды бағалаумен және белгiлi бiр жақсы немесе жаман эмоцияналды қатынастарды орнатумен, байланысты тiптi
адамдардың өзiмен әртүрлi жағыдайда қатынс жасауға болады.
5. Тұлғаның iшiндегi қарым-қатынас формасы. – бұл маңыздылардың бiрi. Өз-өзiмен жүргiзiлген диалогтың негiзiнде бiз
белгiлi бiр шешiмдер қабылдап маңызды әрекеттерге барамыз. Мұндай iшкi қарым-қатынасты адам ойлауының әртүрлi
тәсiлi ретiнде қарастыруға болады.
27.ШТ оқытудың заманауи тәсілдері. Олардың негізгі сипаттамалары. (Тұлғаға бағытталған, когнитивті-
коммуникативті, лингвомәдениеттану).
Ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістері оқушылар үшін оқу процесін интерактивті, тиімді және қызықты ету үшін
заманауи технологиялар мен әдістерді белсенді қолданады. Төменде осы әдістердің кейбірі берілген:

Интерактивті онлайн ресурстарды пайдалану: оқытушылар ағылшын тілін үйрену үшін интерактивті жаттығулар,
ойындар, бейнелер мен аудио материалдарды ұсынатын әртүрлі онлайн платформаларды, қолданбаларды және веб-
сайттарды пайдалана алады. Бұл студенттерге тілді интерактивті және қызықты түрде қолдануға мүмкіндік беру арқылы
ынталандыруға көмектеседі.
Мультимедиялық материалдар: аудио және бейне жазбалар сияқты мультимедиялық материалдарды пайдалану
студенттерге нақты жағдайларда тілді естуге және көруге мүмкіндік береді. Бұл тыңдау және есту арқылы сөйлеуді
түсіну дағдыларын дамытуға көмектеседі, сонымен қатар сөздік қорын және айтылу үлгісін байытады.
Нақты уақыттағы кері байланыс: технология мұғалімдерге студенттерге нақты уақыт режимінде, мысалы, онлайн чат
немесе бейне қоңырау арқылы кері байланыс беруге мүмкіндік береді. Бұл студенттерге қателерді түзетуге және оқу
процесінде дағдыларды жетілдіруге көмектеседі.
Ұжымдық жұмыс және ынтымақтастық: ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістері ұжымдық жұмыс пен
ынтымақтастыққа баса назар аударады. Оқушылар топта жұмыс істей алады, пікір алмасады, тақырыптарды ағылшын
тілінде талқылайды және мәселелерді бірлесіп шеше алады. Бұл қарым-қатынас дағдыларын және ағылшын тілін
қолдануға деген сенімділікті дамытуға көмектеседі.
Жеке қажеттіліктерге бейімделу: ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістері әр оқушының жеке қажеттіліктері мен
деңгейін ескереді. Оқытушылар студенттерге тілді үйрену деңгейі мен мақсаттарына сәйкес келетін оқу материалын беру
үшін бейімделу бағдарламалары мен материалдарын пайдалана алады.
Ойындар мен геймификацияны қолдану: ойындар мен геймификация элементтері ағылшын тілін үйрену процесін
қызықты әрі ынталандыруы мүмкін. Оқытушылар студенттерге өз білімдері мен дағдыларын практикалық жағдайларда
қолдануға көмектесетін ойын тапсырмаларын, конкурстарды, басқатырғыштарды және басқа да интерактивті әрекеттерді
жасай алады.
Бұл ағылшын тілін оқытудың қазіргі заманғы әдістерінің бірнешеуі ғана. Бүгінгі әдістемелер белсенді дамып келеді және
студенттерді тиімді және қызықты оқытуды қамтамасыз ету үшін жаңа технологияларды қолданады.
28.Қазіргі заманғы оқу-әдістемелік кешендер (ОӘК). Шетелдік ОӘК-ті ҚР-да оқыту жағдайында бейімдеу
мәселесі.
Ағылшын тілін үйренуге арналған заманауи оқу-әдістемелік кешендер оқушылардың заманауи талаптары мен
қажеттіліктерін ескеретін әртүрлі материалдар мен тәсілдерді ұсынады. Міне, осындай кешендердің кейбір мысалдары:
"New English File" -ағылшын тілін үйренуге коммуникативтік тәсілді ұсынатын танымал оқу-әдістемелік кешен. Онда
оқу, жазу, сөйлеу және тыңдау дағдыларын дамытуға көмектесетін мәтіндер, аудио және бейне жазбалар, жаттығулар
мен ойындар сияқты әртүрлі материалдар бар.
"English File" - бұл коммуникативті тәсілді қолданатын және мультимедиялық материалдарды белсенді қолданатын тағы
бір танымал оқулық. Онда қызықты мәтіндер, шынайы аудио және бейне үзінділер, сондай-ақ тілдік дағдыларды
дамытуға арналған әртүрлі жаттығулар мен тапсырмалар бар.
"Cambridge English: Empower" - бұл Кембридж университеті әзірлеген, ағылшын тілін жүйелі және прогрессивті оқытуды
ұсынатын оқу-әдістемелік кешен. Оған әртүрлі мәтіндер, тапсырмалар, аудио және бейне материалдар, сондай - ақ
интерактивті онлайн-ресурстар кіреді.
"American English File" -бұл ағылшын тілінің американдық нұсқасын зерттеуге бағытталған оқу-әдістемелік кешен. Ол
шынайы материалдарды ұсынады, қарым-қатынас дағдыларын дамытуға баса назар аударады және грамматиканы, сөздік
қорды және айтылымды дамытуға бағытталған тапсырмаларды қамтиды.
"Oxford English Grammar Course" -бұл ағылшын тілінің грамматикасын үйренуге бағытталған оқу-әдістемелік кешен. Ол
студенттерге дұрыс грамматиканы қолдану дағдыларын жақсартуға көмектесетін грамматикалық ережелерді, көптеген
мысалдар мен жаттығуларды егжей-тегжейлі түсіндіруді ұсынады.
Осы оқу-әдістемелік кешендердің әрқайсысының ағылшын тілін оқытудың өзіндік ерекшеліктері мен тәсілдері бар.
Белгілі бір кешенді таңдау оқушылардың мақсаттарына, деңгейіне және қажеттіліктеріне байланысты.
29.Әртүрлі ғылымдардың өкілдерімен қарым-қатынасты модельдеу: лингвистика, Психология және
психолингвистика.
Әр түрлі ғылым өкілдерімен қарым-қатынасты модельдеу білімді біріктірудің және әр түрлі пәндер арасындағы өзара
түсіністікті жақсартудың пайдалы құралы бола алады. Міне, осындай қатынастарды модельдеу үшін қолдануға болатын
бірнеше тәсілдер:
1. Пәнаралық жобалар: әртүрлі пәндердің ғалымдарын біріктіретін жобаларды құру оларға ортақ мәселелерді шешуге
бірегей білімдері мен әдістерін бірлесіп жұмыс істеуге және енгізуге мүмкіндік береді. Бұған идеялармен бөлісу,
бірлескен зерттеулер жүргізу немесе әртүрлі салаларда қолдануға болатын жаңа технологияларды әзірлеу кіруі мүмкін.
2. Модельдеу және компьютерлік модельдеу: модельдер мен компьютерлік модельдеуді қолдану әр түрлі ғылымдардың
ғалымдарына өз пәндерінің негізгі аспектілерін көрсететін дерексіз немесе математикалық модельдер жасауға мүмкіндік
береді. Бұл әртүрлі факторлар арасындағы өзара әрекеттесуді жақсырақ түсінуге және әртүрлі жағдайларда нәтижелерді
болжауға мүмкіндік береді.
3. Пәнаралық конференциялар мен семинарлар: әртүрлі ғылымдардың ғалымдары өз зерттеулерін ұсына алатын және
олардың нәтижелерін талқылай алатын конференциялар мен семинарлар ұйымдастыру білім алмасуға және әртүрлі
пәндер арасында байланыс орнатуға ықпал етеді. Бұл жаңа идеялар мен ынтымақтастыққа ықпал етуі мүмкін.
4. Пәндердің кең спектрі бар білім беру бағдарламалары: әр түрлі ғылымдардың пәндерін қамтитын білім беру
бағдарламаларын құру студенттерге әртүрлі пәндерге кеңірек шолу мен түсінік алуға мүмкіндік береді. Бұл студенттерге
әртүрлі ғылымдар арасындағы байланысты көруге және өз жұмыстарында интегративті тәсілді қолдануға көмектеседі.
Осы тәсілдердің барлығы әртүрлі ғылым өкілдері арасында терең түсіністік пен ынтымақтастықты қалыптастыруға
ықпал етеді. Олар күрделі мәселелерді шешуге және дәстүрлі шекараларды кесіп өтетін жаңа білімді құруға ықпал ете
аладығылыми пәндер.
Лингвистика-бұл тілді және оның құрылымын, қызметін, эволюциясын, игерілуі мен қолданылуын зерттейтін ғылыми
пән. Лингвистика Тілді белгілер жүйесі, оның дыбыстық құрылымы (фонетика және фонология), сөзжасам (морфология),
грамматика (синтаксис), сөздер мен сөз тіркестерінің мағыналары (семантика), тілді коммуникация контекстінде қолдану
(прагматика) және тіл қызметінің басқа аспектілері ретінде қызықтырады. Осылайша, лингвистика дегенеративті ұғым
емес. Бұл тілді жүйе ретінде және оның әртүрлі контексттерде жұмыс істеуін зерттейтін ғылыми саланы білдіреді.
Психология және психолингвистика-бұл тілді және оның психологиялық процестермен және тілдік түсінікпен
байланысын зерттейтін екі өзара байланысты сала. Психология адамның мінез-құлқын, танымдық процестерін,
эмоцияларын, тұлғаның дамуын және психикалық өмірдің басқа аспектілерін зерттейді. Тіл контекстінде психология
адамдардың сөйлеуді қалай қабылдайтынын, өңдейтінін және шығаратынын, сөздер мен грамматиканы есте сақтау
механизмдері қандай екенін, қарым-қатынасты қалай жүзеге асыратынын және басқа адамдарды түсінетінін зерттейді.
Екінші жағынан, Психолингвистика-бұл лингвистика мен психологияның қиылысы. Ол тілдің ойлау мен танымдық
процестерге қалай әсер ететінін, сондай-ақ психологиялық факторлардың тілді қабылдау мен өндіріске қалай әсер
ететінін зерттейді. Психолингвистер тілдік құрылымдарды, сөйлеуді түсіну мен өндіруді, балалардың тілдік даму
ерекшеліктерін және тілдік бұзылуларды зерттейді. Осылайша, психология мен психолингвистика өзара байланысты
және тілді психологиялық процестер мен түсіну контекстінде зерттейді. Психологиялық теориялар мен әдістер тілді және
оның когнитивті функцияларға әсерін зерттеу және тілді қабылдау мен қолдануға әсер ететін психологиялық
факторларды түсіну үшін қолданылады
30.Қазіргі кезеңде ШТ оқытуда инновациялық технологияларды пайдалану (жобалық технологиялар, ойын
технологиялары, кейстік технологиялар).
Қазіргі кезеңде шет тілдерін оқытуда инновациялық технологияларды қолдану оқытудың мотивациясы мен тиімділігін
арттырудың тиімді әдісі болып табылады. Мұнда кеңінен қолданылатын инновациялық технологиялардың бірнеше
мысалдары келтірілген:
1. Жобалау технологиялары: жобалау әдістемесі студенттерге өз оқуына белсенді қатысуға мүмкіндік беретін оқу
жобаларын құруды және іске асыруды қамтиды. Мысалы, студенттер ағылшын тілін қолданудың нақты жағдайларына
байланысты жобалар жасай алады, мысалы, бейне жасау, мақала жазу немесе презентация ұйымдастыру. Бұл қарым-
қатынас дағдыларын дамытуға және тілді іс жүзінде қолдануға ықпал етеді.
2. Ойын технологиясы: ойындар мен геймификация интерактивті және ынталандыратын оқу ортасын құру үшін
қолданылады. Ағылшын тілін үйренуге арналған ойын тапсырмаларын, викториналарды, басқатырғыштарды және басқа
ойын элементтерін ұсынатын әртүрлі ойын платформалары мен қолданбалары бар. Бұл студенттерге түсіну, сөйлеу, оқу
және жазу дағдыларын дамытуға көмектеседі, сонымен қатар олардың мотивациясы мен қатысуын жақсартады.
3. Кейс технологиялары: кейс әдісі студенттер кездесетін нақты жағдайлар мен проблемалық жағдайларды зерттеуге
негізделген. Оқытушы студенттерге талдау, сыни тұрғыдан ойлау және коммуникация дағдыларын дамыта отырып,
мұндай жағдайларды ағылшын тілінде талдап, талқылауды ұсынады. Бұл студенттерге алған білімдері мен дағдыларын
нақты жағдайларда қолдануға және олардың тілдік құзыреттілігін дамытуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, онлайн платформалар, мобильді қосымшалар, веб-конференциялар және әлеуметтік медиа сияқты
заманауи технологиялар шет тілдерін оқытудың кең мүмкіндіктерін ұсынады. Студенттер онлайн сабақтарға,
интерактивті материктерге қол жеткізе алады.
Шет тілін ана тілі ретінде сөйлейтіндермен және оқытушылармен алыс қашықтықтан сөйлесу, сондай-ақ тілді өз бетінше
үйрену үшін әртүрлі ресурстарды пайдалану.
Шет тілдерін оқытуда инновациялық технологияларды қолдану белсенді және тиімді оқытуға ықпал етеді, студенттердің
қызығушылығы мен мотивациясын ынталандырады және ағылшын тілін сәтті қолдану үшін қажетті дағдылардың кең
ауқымын дамытады.
31.Тілдік тұлға лингводидактиканың орталық категориясы ретінде. Тұлғаның лингвокогнитивті құрылымы.
Шет тілдерін оқыту процесінде билингвалды (көптілді) және бимәдени (көпмәдени) тілдік тұлғаның даму
шарттары мен заңдылықтары.
Тілдік тұлға лингводидактикадағы орталық категория болып табылады, ол Тілдерді оқыту мен үйренуге байланысты
зерттеу саласына жатады. Ол жеке тұлғаның ерекше сипаттамалары мен ерекшеліктерін оның тілдік дағдылары, Білімі
және тілді қолдануы тұрғысынан сипаттайды.
Лингвокогнитивті құрылым-бұл тілдік тұлғаның негізінде жатқан білім, Дағдылар мен стратегиялардың өзара
байланысты жүйесі. Оған тіл, оның грамматикасы, лексикасы, фонетикасы, тілде ҚОЛДАНУ МЕН қарым-қатынас
тәсілдері туралы білім кіреді. Сонымен қатар, лингвокогнитивті құрылым сөйлеуді қабылдауға, түсінуге және өндіруге
байланысты когнитивті процестерді қамтиды.
Шет тілдерін оқытудың екі тілдік тәсілі екі тілдік жүйені дамытуды және қолдануды қамтиды: Ана тілі және
Оқытылатын тіл. Бұл тәсілде екі тілде де тілдік құзыреттілік пен коммуникативті дағдыларды дамытуға, сондай-ақ
олардың арасында әртүрлі контексте ауысу қабілетін дамытуға баса назар аударылады.
Биммәдениетті (көпмәдениетті) тілдік тұлғаны дамыту тек тілдік дағдыларды ғана емес, сонымен қатар әр тілге
байланысты мәдени аспектілерді де игерумен байланысты. Бұған әр тіл мен мәдениетке байланысты мәдени
құндылықтарды, нормалар мен әдет-ғұрыптарды білу және түсіну кіреді. Биммәдени тілдік тұлғаны дамыту екі
мәдениетпен де, тілдермен де белсенді өзара әрекеттесуді, өзінің жеке басын білуді және әртүрлі мәдени жағдайларға
бейімделу қабілетін талап етеді.
Биммәдениетті (көпмәдениетті) тілдік тұлғаның даму шарттары мен заңдылықтары жас, білім беру ортасы, тілдер мен
мәдениеттерді меңгеру дәрежесі, әлеуметтік-мәдени сияқты көптеген факторларға байланысты өзгеруі мүмкін.
32.Лингвистикалық білім беру саласындағы тіл саясаты: мақсаттары, принциптері, мазмұны. Қазіргі
лингвистикалық білімнің құрылымы, мазмұны.
Лингвистикалық білім беру саласындағы тіл саясаты тілдік білім беруді реттеу және дамыту үшін мемлекеттер мен білім
беру мекемелері әзірлейтін шаралар мен стратегиялар жүйесін білдіреді. Оның мақсаты-тілдік білімге сапалы және тең
қол жетімділікті қамтамасыз ету, тілдік құзыреттілік пен көптілділікті қолдау және дамыту, мәдени және тілдік
әртүрлілікті сақтау және құрметтеу.
Лингвистикалық білім беру саласындағы тіл саясатының принциптері мыналарды қамтуы мүмкін:
1. Тілдердің теңдігі: әртүрлі тілдер мен мәдениеттерді үйренуге және қолдануға тең мүмкіндіктер беру. Бұған ана тілі мен
мәдениетін қолдау, сондай-ақ шет тілдерін үйрену кіреді.
2. Көптілділік: студенттердің әртүрлі тілдік ортада тиімді қарым-қатынас жасауы және жұмыс істеуі үшін көптілді
құзыреттіліктердің дамуын ынталандыру.
3. Инклюзивтілік: студенттердің әртүрлі топтарының қажеттіліктерін ескеретін білім беру бағдарламалары мен
саясаттарын құру, соның ішінде тіл ана тілі немесе негізгі тілі емес.
4. Мәдени әртүрлілікті құрметтеу: мәдени әртүрлілікті қолдау және сақтау және әртүрлі тілдерді, мәдениеттерді және
сәйкестіктерді құрметтеу.
Тілдік білім берудің мазмұны білім беру жүйесі мен оқу мақсаттарына байланысты өзгеруі мүмкін. Ол әртүрлі
аспектілерді қамтиды, мысалы:
1. Фонетика және айтылу: тілдің дыбыстары мен интонациясын зерттеу, дұрыс айтылу мен екпін дағдыларын дамыту.
2. Грамматика және лексика: тілдік құрылымдарды, грамматика ережелерін зерттеу және сөздік қорын кеңейту.
3. Оқу және тыңдау: тілдегі жазбаша және ауызша мәтінді түсіну дағдыларын дамыту.
4. Сөйлеу және жазу: сөйлеу және жазу дағдыларын дамыту, соның ішінде өз ойлары мен идеяларын тілде білдіру.
5. Мәдени аспектілері: бастап
Оқытылатын тіл қолданылатын елдердің мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін оқыту.
Қазіргі лингвистикалық білімнің құрылымы фонетика, морфология, синтаксис, семантика, прагматика,
социолингвистика, психолингвистика, қолданбалы лингвистика және т. б. сияқты көптеген салаларды қамтиды., тілді
қолдану әр түрлі коммуникативті контексттерде және тілдің әлемді ойлау мен қабылдауға әсері.
Мұғалімнің / шет тілі мұғалімінің кәсіби құзыреттілігінің негізгі компоненттеріне мыналар жатады:
33.Шет тілі мұғалімі/оқытушысының кәсіби құзыреттілігінің негізгі компоненттері.
«Педагог» кәсіби стандарты. Шет тілдерін оқыту процесінде мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуі.
1. Тіл туралы білім: мұғалімге студенттерге шет тілін тиімді түсіндіруге мүмкіндік беретін грамматикалық
құрылымдарды, лексиканы, фонетиканы және тілдің ерекшеліктерін терең түсіну.
2. Әдістемелік дағдылар: шет тілін оқытуда әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана білу, сабақтарды әзірлеу және
ұйымдастыру, оқу материалдарын таңдау және құру.
3. Қарым-қатынас дағдылары: оқушылармен шет тілінде тиімді қарым-қатынас жасай білу, сыныпта жайлы және қолдау
атмосферасын құру, оқушылардың оқуға белсенді қатысуын ынталандыру.
4. Педагогикалық дағдылар: сабақтарды жоспарлау, өткізу және бағалау, материалдар мен әдістемелерді студенттердің
қажеттіліктері мен қабілеттеріне бейімдеу, тіл үйренуге деген қызығушылықты ынталандыру және қолдау.
5. Мәдениетаралық құзыреттілік: зерттелетін тіл қолданылатын елдердің мәдени ерекшеліктерін түсіну,әртүрлі мәдени
контексттерге бейімделу және оқытуда мәдениетаралық дағдыларды қолдану.
"Педагог" кәсіби стандарты мұғалімдердің білім беру мекемелерінде жұмыс істеуі үшін қажетті талаптар мен құзыреттер
жиынтығын қамтиды. Шет тілдерін оқыту шеңберінде ол мұғалімнің кәсіби құзыреттілігіне, оның ішінде білімге,
дағдыларға және жеке қасиеттерге арналған стандарттарды белгілейді.
Шет тілдерін оқыту процесінде мұғалім мен оқушылар арасындағы дербес өзара іс-қимыл маңызды рөл атқарады. Бұл
студенттерді шет тілін өз бетінше үйрену дағдыларымен ынталандыру және жабдықтау керек дегенді білдіреді. Мұғалім
студенттерге нақты жағдайларда тілдік дағдыларды қолдануға мүмкіндік беретін жағдайлар жасауы керек
тәуелсіздікті, бастамашылықты және сыни ойлауды қалыптастыру, сондай-ақ олардың өзін-өзі бағалауы мен тіл үйренуге
деген ынтасын қолдау.
34.Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы.
Мақсаты
1. Қазақстандық білім мен ғылымның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру және жалпыадамзаттық құндылықтар
негізінде тұлғаны тәрбиелеу және оқыту.
2. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына ғылымның үлесін арттыру.
Міндеттері
1. Педагог кәсібінің жоғары мәртебесін қамтамасыз ету, педагогикалық білім беруді жаңғырту.
2. Қалалық және ауылдық мектептердің, өңірлердің, оқу орындарының, білім алушылардың арасындағы білім
сапасындағы алшақтықты қысқарту.
3. Оқытудың қауіпсіз және жайлы ортасын қамтамасыз ету.
4. Үздік практикалар негізінде білім алушылардың, педагогтердің және білім беру ұйымдарының сапасын бағалаудың
жаңартылған жүйесін енгізу.
5. Экономика қажеттіліктеріне және өңірлік ерекшеліктерге сәйкес оқытудың, кәсіптік даярлықтың сабақтастығы мен
үздіксіздігін қамтамасыз ету.
6. Білім алушының зияткерлік, рухани-адамгершілік және физикалық дамуын қамтамасыз ету.
7. Білім беру ұйымдарын цифрлық инфрақұрылыммен және қазіргі заманғы материалдық-техникалық базамен
жарақтандыру.
8. Білім беруді басқару және қаржыландыру жүйесінің вертикалін енгізу.
9. Ғылымның зияткерлік әлеуетін нығайту.
10. Ғылыми инфрақұрылымды жаңғырту және цифрландыру.
11. Ғылыми әзірлемелердің нәтижелілігін арттыру және әлемдік ғылыми кеңістікке интеграциялануын қамтамасыз ету.
Бағдарламаны іске асыруға 2020 - 2025 жылдары 11 578 млрд.теңге (республикалық бюджет - 9 565 млрд. теңге,
жергілікті бюджет - 716 млрд. теңге, Дүниежүзілік банк - 13 млрд. теңге) көлемінде бюджет қаражаты бағытталатын
болады., жеке инвестициялар - 1 284 млрд теңге), оның ішінде:
2020 - 1 161 млрд теңге
2021 - 1 336 млрд теңге
2022 - 1 708 млрд теңге
2023 - 2 311 млрд теңге
2024 - 2 383 млрд теңге
2025 - 2 679 млрд теңге
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да қаражат.
35.Педагог мәртебесі туралы 2019 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы.
Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
      1) педагог – педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе)
тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша
педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам;
      2) педагогтік әдеп – педагогтердің Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасында белгіленген
мінез-құлық нормалары;
      3) педагогтік әдеп жөніндегі кеңес – білім беру ұйымында құрылатын, педагогтердің педагогтік әдепті сақтау
мәселелерін қарайтын алқалы орган;
      4) тәлімгерлік – педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға
кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсету жөніндегі қызметі.
2-бап. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасы
      1. Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңда қамтылғандардан өзгеше
қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.
3-бап. Осы Заңның қолданылу саласы
      Осы Заңның күші мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында, орта (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта), техникалық
және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, мамандандырылған, арнаулы білім беру ұйымдарында,
жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарында, балаларға
қосымша білім беру ұйымдарында, сондай-ақ әдістемелік кабинеттерде кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтерге
қолданылады.
      Әскери оқу орындарының педагогтеріне осы Заңның күші "Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі
туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген ерекшеліктермен қолданылады.
36.Шет тілін оқытудың аударма әдістерінің негізгі ерекшеліктері.
– «Аударма» сөзінің астарында белгілі бір тілдегі сөйлеу тілін
– ауызша немесе жазбаша мәтінді, сөзді басқа тілде қайталап жеткізу саналады. Аударма процесі (оның нәтижесі)
қостілділік жағдайында, яғни бұл қатынас үрдісінде екі тілдің қатысуы негізінде, демек тіларалық жағдайда өтеді.
Сондықтан аударманы ауызша немесе жазбаша мәтінді тіларалық қайта құрастыру немесе трансформациялау деп
анықтауға болады. Сонымен бірге аударма бір тілде айтылған ойларды (сезімдер мен эмоция) басқа
тілдік құралдармен жеткізу барысында айқындалады немесе бір тілдегі (негізгі тілдегі) материалды басқа тілдегі
(аударма тілі) баламалық мәтіндік материалмен ауыстыру болып табылады. Осылайша аударма процесі қостілділік
жағдайының шартындағы психолингвистикалық қызметтің күрделі түрі саналады.
– Аударма – тіл қызметінің бір түрі ретінде бір тілде айтылған ойларды басқа тілдің құралдарымен соған сәйкестікте
немесе толық құндылықта беру процесі. Сәйкестіктегі және толық құндылықтағы аударма түпнұсқаның ерекшелігі мен
мазмұнын дәл және толық түрде жеткізумен бірге, оның тілдік түрлерін барлық құрылымдық ерекшеліктерімен,
стилімен, лексика және грамматикасымен қоса есептегенде, аударма жасалатын тілді мінсіз үйлесімділігімен
тиянақталады.
– Қандай да бір мәтінді немесе ауызша сөйленген сөздерді басқа тілдік құралдармен жеткізу.
– Бір тілден екінші тілге аударылған мәтін (немесе ауызша сөйленген сөз).
– Аудармашы қызметінің нәтижесі – мәтін.
– Бір тілде айтылған ойларды (сезімдер, эмоциялар) басқа тілдік құралдармен жеткізу процесі.
37.Шет тілін оқытудың табиғи және тікелей әдістерінің негізгі белгілері.
Психология ғылымы әдістемеге көп көмек көрсетеді. Шет тілін үйренуде ана тілінің орны мен оның шет тілін үйрену
кездеріндегі қызметі, әр түрлі дағды мен біліктілік түрлерінің сәйкес келуі, жаңа тақырыпқа арналған әдістер мен
тәсілдерді таңдай білу, т.б. психология ғылымының негіздерін білу қажет. Әдістеме ғылымы жүйке жүйесі физиологиясы
ғылымымен де байланысты. Атақты орыс ғалымы Павловтың айтуынша адамның жоғары жүйке жүйесінің қызметі-
сөйлеу және ойлау, жүйке жүйесінің ерекше қызметі. Бұл қызмет түрі тк адамда ғана дамыған. Павловтың тероиясы
бойынша, дабылдар адамның сезу мүшелері арқылы келіп түседі. Адамның әрекетінің бір түрі - сөйлеу әрекеті. Әдістеме
ғылымы линвистика ғылымымен тығыз байланысты, себебі лингвистиканың негізгі проблемалары тіл мен ойлау,
грамматика мен сөздік т.б. әдістемеге де қатысты бар. Әдістемеде лингвистика ғылымының оқу материалын іріктеудегі
зерттеулері негізге алынады. Көптеген атақты лингвистер лингвистика теориясын ғана зерттеп қана қоймай, оларды тілді
оқытуда қалай пайдалану керек екендігін де зерттеген. Шет тілің оқыту әдістемесінің басқа ғылымдар сияқты зерттеу
мәселелері бар: 1. Шет тілін өз елімізде, шет елдерде оқыту жолдары 2. Әр түрлі мектептерде алдңғы қатарлы
мұғалімдердің тәжірибесін зерттеу және қолдану 3. Тәжірибелер арқылы жаңа әдістемелік тақырыптар енгізу. Соңғы
кезде тәжірибе жасау әдіскерлер арасында кең тараған. Шет тілін оқыту әдістемесінде зерттеу қажет ететін проблема көп.
Жаңа оқыту материалдары мен технологиясы жаңа идеяларды, шешімдерді, әдіс-тәсілдерді қажет етеді. Оқу шет тілінде
оқытылған мектептерде ағылшын пәнінің білімдік, тәрбиелік мақсаттары басқа пәндермен байланысты жүргізіледі. Пән
аралық байланыс 2 бағытта іске асырылады. 1. Шет тілінің орыс тілі және қазақ тілі грамматикасымен ұқсас жақтары
және айырмашылықтары түсіндіріледі. 2. Оқушыларға тарихқа, жағрафияға, әдебиетке, еңбеккке қатысты мағлұматтары
бар мәтіндер ағылшын тілінде беріліп оқытылады. Осының нәтижесінде сабақта оқушылар аталған пәндерге қатысты
материалдарды ағылшын тілінде сапалы түрде ұғып, сөздерді қатесіз айтуға, сауатты жазуға үйренеді. Ағылшын пәні
басқа өзге пәндермен тығыз байланысты, сондықтан мұғалім өзара байланыстыра өткізуге қолайлы тақырыптарды
алдын-ала іріктеп, анықтап алады. Өйткені 2-ші тілді үйретуде жүргізілетін сөйлеу әрекеті тіл пәнің басқа пәндермен
байланыстыруда үлкен қызмет атқарады. Пәндердің бір-бірімен байланысы төмендегідей ағылшын тілі, ағылшын
әдебиеті пәні мен мәтіндер арқылы байланыстырылады. Мұнда сабақ сайын өткізілетін көркем тілмен жазылған оқу
материалдары (әңгіме, ертегі, мақалмәтел т.б.) оқушының лексикалық сөздік қорларын молайтып, тілдің грамматикалық
құрылымын жетілдіреді, байланыстырып сөйлеуге дағдыландырады. Көркем шығармалар мазмұныңдағы ұлттық дәстүр,
салт-сана, тәлім-тәрбиені сипаттайтын материалдарды ағылшын тілі сабақтарында дидактикалық материал ретінде
пайдаланылады. Ағылшын тілі, қазақ тілі және орыс тілі пәндері тығыз байланысты бірлікте өткізіледі. Ағылшын тілінің
дыбыстық жүйесі мен орыс тілінің дыбыстық жүйесі, септік жалғауларының кейбір ұқсастықтары да айтылады. Сондай-
ақ, оқушы өзінің үйренген сөздерін ағылшынша айтып, сөздік қорын байытып, тіл байлығын арттырады, ауызша сөйлеу
тілі дамиды, тілдік білімі жетіледі,оқығаның, түсінгенің ағылшынша айту дағдысы қалыптасады. Ағылшын тілі мен
дүниетану пәндері арасында адам мен қоршаған орта, табиғат, өсімдіктер, жануарлар, аңдар, туған ауыл еңбектері,
мамандық, халықтар достығы туралы әңгімелер, ертегі, мақал, жұмбақ, жаңылтпаш ағылшын тілінде оқылып,
түсінбегендерін ағылшынша айтатын болады. Ағылшын тілі мен математика пәні бойынша математикалық ұғымдар мен
есептеуге байланысты сөздерді үйрету арқылы оқушының сөздік қоры молаяды. Мысалы: сандарды ағылшынша білу,
қосу, көбейту, алу сан есімнің түрлеріне байланысты сөз тіркестерін, сөйлемдерді ағылшынша айтып дағдыланады.
Ағылшын тілі мен бейнелеу өнері арасындағы байланыс арқылы табиғат, ұлттық өнер бояулары, өрнек, сәндік
бұйымдарын айтуға қолданылатын сөз және сөз тіркестері оқушының сөздік қорын молайтып, байланыстырып сөйлеуге
дағдыландырады. Әсіресе, көп көңіл бөлетін жайт - ағылшын тілінде айтылатын сөдерге екпінді дұрыс түсіріп айту,
адамдардың көңіл күйін, қуанышын, ренішін білдіретін сөздерді дұрыс дауыс ырғағымен айта білу. Ағылшын тілі мен
еңбек пәні арасындағы байланыс бұйымдардың көркемдігін, қажеттілігін, пайдасын, тиімділігін ағылшынша жеткізе
білуден, ұлттық еңбек түрлері: ыдыс-аяқ, тағам әзірлеу киім тігу, т.б. байланысты сөздерге жасағаннан туындайды. Білім
берудегі негізгі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, іскер, өзіндік ой-толғауы бар, адамгершілігі жоғары,
қабілетті жанды қалыптастыру болып табылады. Әр тілді оқытуды жүйелеу, жинақтау, танымдық қарым-қатынас жасау
сияқты үш түрлі қызметі болады
38.Шет тілін оқытудың жанама әдістерінің негізгі белгілері (аудиолингвальды, аудиовизуалды).
Қазіргі уақытта аудиовизуалды материалдардың ауқымды таралымы көптеген елдердің стационарлық оқыту
ғимараттарында (мектеп, лицей, университет) ғана емес, сонымен қатар сансыз оқыту курстарында да кең таралған.
Аудиовизуалды материалдарды қолдануда инновациялық, технологиялық, педагогикалық процесске ауқымды
шараларды енгізу және шетел тілін оқыту тек қана утилитарлық мақсатқа негізделген аудиториялардың анық нәтижеге
жету талабы шартталған. Алайда, оқушылардың білім деңгейі мен құрылымы негізінде нақты саралаудан өткен түрлі
техникалық құралдар мен оқыту бағдарламаларын қолдану, бұл әдістің атауы Психологиялық тұрғыдан ақпаратты
қабылдау барысында неғұрлым көп сезім мүшелері қатысатын болса, соғұрлым ақпарат адам миында жақсы
сақталатындығы анық. Осы тұжырымдаманы шетел тілін оқыту барысында естен шығармаған жөн, себебі адам
аудиовизуалды канал арқылы 70%-дан 80%–ға дейінгі ақпаратты есте сақтаса, ал акустикалық канал арқылы тек қана
13% ақпаратты есте сақтайды [5, 75]. Шетел тілін оқыту процессі кезінде аудиовизуалды каналды қолдану белгілі бір
әріптер, сөздер, сөйлемдер комбинациясын ғана емес, сонымен қатар шынайы бейнелер мен суреттерді есте сақтауға
мүмкіндік береді. Материалды көрсету барысында көп каналдар (сезім мүшелері) қатысатын болса интенсификацияға оң
әсерін тигізіп, оқытудың тиімділігін арттырады. Нәтижелі оқыту үшін қабылдау процессі кезінде неғұрлым көп
қабылдануға тиіс көрнекіліктердің, материалдардың қамтылғаны жөн. Аудиовизуалды оқыту құралдарын қолдануда
маңыздылығы мен тиімділігі бойынша бірінші орында қабылдаудың комбинацияланған көру және есту түрі болып
есептеледі. Осылайша, әртүрлі анализаторларға бір мезетте күрделі комплексті тітіркенгіштердің әсер етуі ерекше күш
пен әсерге ие болады. Сондықтан аудиовизуалды материал арқылы ақпаратты қабылдайтын, ерекше сапалы ақпараттың
қуатты ағымының әсерінде болатын оқушының ағзасы қажетті эмоционалдық база құруға және сезімге бағынған ойлау
түрінен логикалық ойлауға оңай көше алу қабілетіне негізделеді. Бейнематериалдар вербалды емес каналдар арқылы
тасымалданған ақпаратты (қимыл, мимика) түсінуге оңтайлы етіп қана қоймай, сабақ барысында қолданылатын
аудиоматериалдарға қарағанда шынайы коммуникация түріне анағұрлым жақын етеді. Коммуникацияның
супрасегменталдық (екпін, пауза, дауыс деңгейі, интонация) және паралингвистикалық (ым – ишарат, қимыл)
компоненттері ақпаратты тасымалдау және оқушылардың қарым-қатынас ситуациясын тиісті деңгейде бағалай алу үшін
қолданылады. Нәтижесінде олар шынайы коммуникация жағдайына тән вербалды емес сигналдарды қабылдай алуға
дайындайды және машықтайды. Осындай әр түрлі сигналдық жүйелердің әрекеттесуі видеофильмді басқа текст
түрлерінен әлдеқайда ерекшелендіреді. Видеофильм көру барысында ым – ишарат, қимыл – қозғалыс, дыбыстық
сүйемелдеумен қатар жүргендіктен, экранда болып жатқан оқиғаны толығымен түсінуге көмектеседі бойынша
жаһандықтылығын ғана емес, жаппай таралуының салмақтылығын көрсетеді.
39.Орта мектепте шет тілі сабағы, оның ерекшеліктері. Шет тілі сабақтарының типологиясына әртүрлі
көзқарастар.
Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың тыцдан түсіну іскерліктері мен дағдыларын дамыту Қазақстан ресгтубликасы
әлемдік бірлестікке кірген заманда білімнің рөлі мен маңызы артты. Мәдениеті жоғары ХХІғасыр адамын қалыптастыру
міндеті білім беру ісін ірілеңдіру қажетті мектеп пен қоғам алдында жаңа маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта
білім беретін мектептерде шетел тілдерінің мазмұны анықталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел тілін ана
жэне орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тындап түсіну, сөйлеу, оқу және жазу іскерліктері мен
дағдыларын жетілдірііт қана қоймайды, оларды өзін қоршаған айналасындағы адамдармен қарымқатынас мәдениетіне де
үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу қабілеттерін жетілдіру мектепте берілетін бүкіл білім мазмұнының негізгі
мақсаты болып табылады. Шетел тілі арқылы окушылар әлемді таниды, тілін оқып жатқан елдің мәдениетімен, өмірімен
танысады. Шетел тілінде оқушылар дұрыс қарым-қатынае жасай алу үшін, олар ауызша айтылған сөзді тыңдап
түсінулері тиіс. Тындап түсіну - сөйлеудің серігі, сөйлеу экспреесивті формата жатса, тыңдау импрессивті формата
жатады. Ауызша айтылтан сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық әрекет. Тыңдап түсіпу кысқа мерзімдік
және ұзақ мерзімдік еске, қабылдауға, логикаға, саната, ажырату және таным механизмдеріне, салыстыруға, жинақтауға
байланысты. Тындап түсіну барысында оқушылардың санасында фонетикалық және интонациялық есту қабілетін
қалыптастыру керек, себебі бұл күрделі процес болгандықтан жалпыға ортақ қиындыктарды және арнайы қиындықтарды
ескеру қажет. Олар: - Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық және грамматикалық материал оқушыға таныс емес
болуы мүмкін, бұл жағдай оқушыға тыңдаған мәтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындықты жеңудің жолы -
оқушылардың пассивтік және потенциалдык сөздік қорын байыту; - Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен
интонациялық ерекшеліктері болуы заңды құбылыс. Оқушы өз мұғалімінің сөйлеу ерекшеліктеріне дағдыланып алады
да, басқа адам айтқан сөзді түсінбеуі мүмкін. Бұл қиындықты жеңудің жoлы - сабақта техникалық құралдарды жиі
колдану керек; - Мұғалім әдетте сабақта өте баяу ырғақпен сөйлейді, мұндағы мақсат оқушылар оның айтқан сөзін
түсінсін дегендік. Окушылар осындай баяу сөзге дағдыланады да, дұрыс ырғақта сөйлеген сөзді түсінбейді. Міне бұл
қиындықты сабақта тек техникалық құралды қолдану арқылы жеңуге болады; - Мұғалім сабақта шетел тілінде
сөйлегенде, айтқан сөзін оқушылар түгел түсінсін деп бірнеше рет қайталап айтады. Оқушылар осы қайталауға үйренеді.
Шынайы коммуиикацияда сөйлеуші айтқанын қайталамайды, сондықтан мұғалімнің мақсаты окушылардың тыңдаған
мәтіннің мазмұнын бір-ақ рет тындағанда түсінуге үйрету. Ал кей жағдайларда оқушылар мәтіннің мазмұнын бір рет
тындағанда түсінбесе, оны екінші peт тыңдатуға болады, бірақта бұл жолы мүғалім тындайтын мәтінге қосымша бір
тапсырма беруіне болады. Мысалы, мәтінді екінші рет тыңдаңдар да, бұл оқиғаның басты кейіпкеріне, оқиға уақытына,
оқиға жеріне және т.б. назар аударыңдар деген сияқты тапсырмалар; - Келесі бір қиындық мынада: егер тыңдаушы
сөйлеушініц бет- әлпетін көріп, оның сөйлеу органдарының қимылқозғалысын байқап отырса, онда ол өзі тындап
отырған сөзді жеңіл түсінеді, бірақта мұндай жағдай үнемі бола бермеуі мүмкін (телефон аркылы сөйлесу, радиодан
хабар тыңдау т.с.с.). Жоғарыда айтылған қиындықтарды жеңудің алғы шарты - мұғалімнің сабақта техникалық
құралдарды кеңінен пайдалануы және тыңдау қабілеттерін дамытуға арналған жаттығуларды дұрыс ұйымдастыра алуы.
Окушылардың ағылшын тілі сабақтарында тыңдап түсіну қабілеттерін дамытуда төрт жаттығулар тобын ұсынуға
болады. Бірінші топ жаттығуларынын мақсаты - мәтінді тындаудың алдында лингвистикалық және исихологиялық
қиындыктарды алдын ала жою.
40.Шет тілі сабағын жоспарлау.
Мектепте ағылшын тілі сабағын оқытудың мақсаты мен міндеттері Негізгі мектепке арналған ағылшын тілі курсы жалпы
орта білім беру деңгейінде білім алуға дайындауға бағытталады, яғни ол шетел тілін меңгерудің жалпы европалық
деңгейлеріне (А1), (А2) сәйкес келеді. Ағылшын тілін оқыту тәрбиелеу, басқа ұлт мәдениетін және өкілдерін танып
(ұғынып) өзара әрекет ету құралы ретінде, шетел тілін әрі қарай меңгеруін дамытуға бағытталған: негізгі орта мектеп (5-9
сыныптар). Осыған сәйкес негізгі орта мектепте ағылшын тілін оқытудың мақсаттары мен міндеттері анықталады.
Ағылшын тілі курсының жалпы орта білім беру деңгейіне: В1- бастапқы қоғамдық-гуманитарлық бағыты жатады. Шетел
тілін оқыту 5-9 сыныпта қол жеткен оқытудың бастапқы деңгейін негізге ала отырып, негізгі білім беру деңгейінде
үздіксіздік ұстанымына сәйкес шеттілдік біліктіліктердің ары қарай тереңінен қалыптасуы мен дамуын көздейді. 10-11
сыныптарда оқушылардың шетел тілі бойынша дайындығының негізгі (жалпы білім беру) деңгейінің мазмұны В1
бастапқы (қоғамдықгуманитарлық бағыттағы) деңгейіне сәйкес келеді. Ағылшын тілі оқу пәнінің жалпы мақсаттары: -
Көптілді тұлға қалыптастыру: әлем мәдениетінің құндылықтарымен танысу, мәдени диалог негізінде туған мәдениетін
терең түсіну, гуманистік дүниетанымға тәрбиелеу; - Коммуникативті - мәдениаралық құзіреттілік пен оны құрайтын
қосымша құзіреттіліктерді қалыптастыру: тілдік, сөйлесімдік, әлеуметтік – мәдени, лингво – мәдениеттік,
компенсаторлық, оқу – танымдық. - көптілдік тұлғаны қалыптастыру: әлемдік мәдени құндылықтарды бағалау, мәдениет
диалогы арқылы өз елінің мәдениеті туралы білімін кеңейту, дүниеге гуманистік көзқарасты тәрбиелеу; -
мәдениетаралық коммуникативтік біліктіліктер мен оның құрамдық бөліктерін қалыптастыру: тілдік – тілдік құралдарды
және оларды шеттілдік қарым-қатынас жасауда қолдану ережелерін меңгеру, сөздік – сөз әрекетінің 4 түрінде шетел
тілінде қарым-қатынасты жүзеге асыру, әлеуметтік-мәдени, лингвомәдени, компенсаторлық –лингвистикалық құрал
ретінде вербальды (синонимдер, антонимдер, парафразалар, дефиниция) және вербальды емес (ымишара, мимика, дене
қозғалысы) жолдарын қолдана алу қабілетін қалыптастыру; - жалпы европалық деңгейлер шеңберінде (А1, А2)
оқушылардың тілін оқып отырған елдің мәдени нормаларын, салт дәстүрлерін өз елі мәдениетінің ұлттық салт
дәстүрлерімен салыстыра отырып меңгерту; - оқу-тілдік жағдаяттарында дұрыс лингвомәдени қарым-қатынас жасау
қабілетін қалыптастыру; - тілді тек қана коммуникативтік мақсатта ғана емес, сонымен қатар әлемдік шеттілдік ортаны
тану құралы ретінде қолдану; ағылшын тілі құралдары арқылы оқушылардың танымдық әрекеттерін ары қарай дамыту:
ойлау, есте сақтау, назар аудару, ерік-жігер қасиеттері және шетел тілін ары қарай меңгеру мен білімен жетілдіру үшін
қызығушылығын арттыру; - ағылшын тілін меңгеруде спецификалық іскерліктерді қалыптастыру: қостілдік, түсіндірме
сөздіктермен, шеттілдік мәтіндермен, сөздік және грамматикалық минимуммен жұмыс істеу, ақпараттық
коммуникациялық технологияларды меңгеру.
41.Орта мектепте шет тілі сабақтарын өткізудің дәстүрлі емес түрлері.
Бүгінде сынып-сабақ жүйесі әлі де орта мектепте пәндік оқыту үрдісінде бойынша жетекші орынға ие. Шет тілі сабағы
мектептегі оқу процесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Шет тілін оқыту үдерісінде түрлі сабақ түрлерін пайдалану
маңыздылығын көптеген педагогтер мен әдіскерлер, атап айтқанда, Н.И. Гез, Е.И.Пассов, В.Л Скалкин, И.А. Зимняя және
шетел тілдерін оқыту мәселесімен айналысатын басқа да ғалымдар мән берген. Алайда, қазіргі заман шет тілі сабағын
ұйымдастыру және өткізуге жаңа талаптар жүктейді.Бұл ең заманауи технологияларды сабақта қолдану мүмкіндігін
зерттеу, олардың жаңа нысандары мен түрлерін дамытуды қажет етеді. Мысалы,шет тілі сабағында DVD, компьютерлік
мультимедиа технологияларын, Интернет халықаралық желісін пайдалану. Осылайша, шет тілі сабақтарының
қолданыстағы түрлерінің мүмкіндіктерін зерделеу,сондай-ақ қазіргі заманғы мектепте шетел тілдерін оқыту процесінде
тиімді пайдаланылуы мүмкін сабақтардың жаңа түрлерін дамыту мәселесі өткір болып отыр. Сабақ типологиясы - сөйлеу
дағдыларын қалыптастыру мен сөйлеу қызметінің түрін меңгеру кезеңіне байланысты сабақтарды жіктеу. И.Л
Колесникова мен О.А.Долгина бойынша, сабақ түрі, моделі, шет тілі сабағын құру - бұл мұғалімнің оқу ісәрекетінің
тізбегі мен оқушылардың сабақта шет тіліндегі дағдыларды меңгеру әрекетінің белгілі бір жиынтығы. Шет тілін сөйлеуге
оқыту процесінде материал әрқашан белгілі бір мөлшерде игеріледі. Әрбір осындай дозаны меңгеру тілді толық білу
деңгейіне жетуі тиіс. Осы деңгейге жету үшін материалды меңгерудің жекелеген кезеңдерінен өту қажет. Меңгеру
процесі бір сабақтың ішінде қамтылуы мүмкін емес, әдетте, кем дегенде 3-5 сабақтан тұрады. Демек, әр сабақ белгілі
этаптар арқылы өткізіледі. Бұл кезеңдер қайталанып тұрады. Әрбір кезеңнің өз мақсаттарына нақты екенін ескере
отырып, сабақ түрлері бойынша айрықша критерийі сөйлеу дағдыларын қалыптастыру осы кезеңінің мақсаты ретінде
қарастыруға Үйрену процесі ең алдымен, оқудың мақсаты - қарым-қатынас мүмкіндігі болып табылады. Бұл мақсат,
сөйлеу оқу, жазу сияқты дағдыларға негізделген. Сөйлеу қызметін жоспарлы және орынды басқару керек. Қабілет, өз
кезегінде, тілдік дағдыларға негізделген. Бұл лексикалық элементтерді пайдалануға немесе түсінуге мүмкіндік беретін
лексикалық дағдылар. Грамматикалық дағдылар сөйлеу бірлігін дұрыс айтылуына немесе біреудің сөзін шет тілінің
тілдік нормаларына сай қабылдауға, сөйлеу техникасын меңгеруге көмектесу; Сөйлеу қызметі кезінде бұл дағдылар
араласып, біртұтас болады. Олардың сабақтастығына қол жеткізу үшін бір жақты бірінші кезекке қойып, сол дағдыға ие
болуы қажет. Осылайша, ол сөйлеу материалымен жұмыс үш фазада ажырата ұсынылады. Біріншіден, бұл дағдыларды
қалыптастыру кезеңі болып табылады. Сөйлеуді меңгеру кезеңінде барлық жұмыс ауызша алдын-ала негізде жүргізіледі.
Бұл екінші кезеңде жұмыс жаңа лексикалық материал мен жаңа грамматикалық құбылыс сол мәтінмен жүргізіледі, яғни
мәтінді немесе сөз тіркестерін оқып, жазу. Екінші кезең дағдыларын жетілдіру кезеңі болып табылады. Ол
құрастырылған мәтін негізінде жасалады. Оны оқып меңгеру үшін арналған мәтіндерді, өзгеше болуы тиіс, Осы кезеңде
сөйлеген басып пайдаланылатын мәтін, сөйлесу мәтін деп атауға болады. Мәтінді тек жазбаша тілін, ауызша мәтінді
қалыптастырады оқып болса - ол жазбаша нысанда жазылған сол ауызша делінген ғой. Ауызша мәтін интонациясы
қоспағанда, ауызша есептілігінің барлық сипаттамалары бар. Сабақтың сапасы мен әркелкілігі оның мақсатымен және
мазмұнымен, жүргізу әдістемесімен, әсіресе мұғалім мен оқушылардың ерекшілігімен, анықталады. Сабақтардың үлкен
көптүрлілігі ішінде оның біржақтылығын анықтау үшін олардың обьективті жіктелуі аса қажет.Сабақтардың
типологиялық проблемасы, олардың жіктелуі өте күрделі болып табылады. Сабақтың сапасы мен әркелкілігі оның
мақсатымен және мазмұнымен, жүргізу әдістемесімен, әсіресе мұғалім мен оқушылардың ерекшілігімен, анықталады.
Сабақтардың үлкен көптүрлілігі ішінде оның біржақтылығын анықтау үшін олардың обьективті жіктелуі аса
қажет.Сабақтардың типологиялық проблемасы, олардың жіктелуі өте күрделі болып табылады. Сабақ типологиясы -
сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мен сөйлеу қызметінің түрін меңгеру кезеңіне байланысты сабақтарды жіктеу. И.Л
Колесникова мен О.А.Долгина бойынша, сабақ түрі, моделі, шет тілі сабағын құру - бұл мұғалімнің оқу ісәрекетінің
тізбегі мен оқушылардың сабақта шет тіліндегі дағдыларды меңгеру әрекетінің белгілі бір жиынтығы. Шет тілін сөйлеуге
оқыту процесінде материал әрқашан белгілі бір мөлшерде игеріледі. Әрбір осындай дозаны меңгеру тілді толық білу
деңгейіне жетуі тиіс. Осы деңгейге жету үшін материалды меңгерудің жекелеген кезеңдерінен өту қажет. Меңгеру
процесі бір сабақтың ішінде қамтылуы мүмкін емес, әдетте, кем дегенде 3-5 сабақтан тұрады. Демек, әр сабақ белгілі
этаптар арқылы өткізіледі. Бұл кезеңдер қайталанып тұрады. Әрбір кезеңнің өз мақсаттарына нақты екенін ескере
отырып, сабақ түрлері бойынша айрықша критерийі сөйлеу дағдыларын қалыптастыру осы кезеңінің мақсаты ретінде
қарастыруға болады. Үйрену процесі ең алдымен, оқудың мақсаты - қарым-қатынас мүмкіндігі болып табылады. Бұл
мақсат, сөйлеу оқу, жазу сияқты дағдыларға негізделген. Сөйлеу қызметін жоспарлы және орынды басқару керек.
Қабілет, өз кезегінде, тілдік дағдыларға негізделген. Бұл лексикалық элементтерді пайдалануға немесе түсінуге
мүмкіндік беретін лексикалық дағдылар. Грамматикалық дағдылар сөйлеу бірлігін дұрыс айтылуына немесе біреудің
сөзін шет тілінің тілдік нормаларына сай қабылдауға, сөйлеу техникасын меңгеруге көмектесу; Оқытудың теориясы мен
практикасында жетекші рөл сабақтың мынадай типологияларына беріледі: - негізгі дидактикалық мақсаттары бойынша; -
оларды іске өткізудің негізгі әдістері бойынша; - оқыту процесінің негізгі кезеңдері бойынша. Негізгі дидактикалық
мақсатына сәйкес сабақтың осы түрлерін бөледі: - сабақ жаңа материалмен таныстыру сабағы; - оқығанды бекіту сабағы;
- білім мен дағдыларды қолдану сабағы; - білімді жалпылау және жүйелеу сабағы; - білім мен дағдыларды тексеру және
түзету сабағы; - аралас сабақ. Сабақтарды өткізудің негізгі әдістері бойынша былайша бөледі: - әңгіме түрінде; - дәрістер;
- экскурсиялар; - оқушылардың өзіндік жұмысы; - зертханалық және тәжірибелік жұмыстар; - сабақтардың түрлі
әдістерінің үйлесімі. Шет тілі сабағының түрлері Мұғалім әр сабақ сайын жаңа тақырыптың ауызша- кіріспе курсын
түсіндіру жолын өзгертіп отыруы тиіс. Мұғалімдерге арналған оқулықта күнтізбелік жоспарлар- мен қатар, әрбір
сабақтың жоспары берілген. Осы сабақ жоспарын негізге ала отырыи мұғалім әр сабақңа шығар- машылықпен қарауы
тиіс. Дұрыс емес жоспарланған сабақ ешқандай нәтиже бермейді, мақсатына жетпейді. Сондықтан сабақтың алға қойған
мақсатына, міндеттеріне байланысты шет тілі сабағының мынадай түрлері бар: 1.Лексикалық дағдыларды
қалыптастыратын сабақтар. 2.Грамматикалық дағдыларды қалыптастыратын сабақтар. 3.Сөйлеу дағдыларын
қалыптастыратын сабақтар. 4.Монологтық сөйлеуге үйрету сабақтары. 5.Диалогтық үйрету сабақтары. 6.Оқу дағдыларын
қалыптастыратын сабақ. 7.Оқытудың алғашқы сатысындағы сабақтар. 8.Оқытудың жоғарғы сатысындағы сабақтар.
42.Мәтін адамның коммуникативті іс-әрекетінің объектісі ретінде: ерекшеліктері, типологиясы,
экстралингвистикалық, этномәдени, психологиялық және лингвистикалық қиындықтар.
Мәтін адамның коммуникативті іс-әрекетінің объектісі ретінде көптеген ерекшеліктері, типологиясы,
экстралингвистикалық, этномәдени, психологиялық және лингвистикалық қиындықтар бар. Бұл қиындықтар әдетте
коммуникация бойынша айтарлықтың өзгеруіне жол ашуға мешкілдерді береді.
Ерекшеліктері: Коммуникацияның бірнеше түрлері бар, сондықтан коммуникацияда пайда болатын ерекшеліктерді
меңгеру маңызды. Мысалы, жазбаша коммуникациясы сөйлемдердің грамматикалық түрін бөліп жасалады, сөйлемдер
қайсысында қолданылатын лексикалық элементтерді меңгереді, сөйлемдің мақсаты және аудиториясы ерекшеліктеріне
қатысты мәліметтерді меңгереді.
Типологиясы: Коммуникацияның бірнеше типологиясы бар, сондықтан коммуникацияда пайда болатын түрлерді
меңгеру маңызды. Мысалы, сөйлемдердің функционалдық түрлері бар, олардың бірнеше түрі мәндікті, ассоциативті,
декларативті және сортуативті сөйлемдерге бөлінеді.
43.Оқушылардың оқу іс-әрекетінің ұйымдастырушылық формалары (фронтальды, топтық, жұптық, жеке).
Оқушылардың оқу әрекетін ұйымдастырудың жаппай түрі деп - мұғалім мен мен оқушылардың сыныптағы әрекетін,
яғни оқушылардың бірдей тапсырманы барлығы бірге талдап, бірдей орындауы және қорытындыларын са-лыстыруын
айтамыз. Мұғалім жұмысын бір уақытта барлық сыныппен жүргізеді, ол яғни оқушылармен тікелей байланыста болып,
түсіндіру, көрсету, айту кезінде, оқушыларды осы тақырыпты қызықты етіп талқылауға баулиды. Осындай әдіс
нәтижесінде мұғалім мен оқушылар арасында, оқушылар мен оқушылар арасында сенімді қарым-қатынастар орнатуға
мүмкіндік береді, балаларды ұжымшылдыққа тәрбиелейді, оқушылар талдау мен пікір таластыру барысында
сыныптастары-ның және өз қателерін түзеп үйренеді, бұл олардың әрекеттерінің белсенді болуына көмек
береді.Оқытуды ұйымдастырудың жаппай формасы әртүрлі сұрақтарды көтеру, ақпараттық және түсіндірмелі шығарма,
репродуктивті, шығармашылық тапсырмалар арқылы да жүзеге асуы мүмкін. Шығармашылық тапсырмалар беру арқылы
оқушының жұмысқа деген белсенділігін көтеруге болады. Мұғалім тапсырмаларды әр оқушының дара мүмкіншіліктеріне
қарай бөліп, оқушы мен мұ-ғалім арасында сыйластық қатынас орнатып, сыныпты біріктіре отырып табысқа жетуге
баулу керек.
Оқушылардың сабақ барысындағы жұмысын ұйым-дастырудың дара түрі.Бұл әр оқушы өзінің дайындығы мен оқу
мүмкіншілігіне сәйкес арнайы таңдалған тапсырманы өз бетімен орыңдайды дегенді білдіреді. Ондай тапсырмалар
ретінде кітаппен, басқа да ғылыми әдебиетпен, әр түрлі білім көздерімен жұмыс, есеп шығару, мысалдар қарау, шығарма
жазу, мазмұндама, реферат, баяндама даярлау болуы мүмкін. Дара жұмыс бағдарланған оқытуда кең қолданылады.
Педагогикалық әдебиетте оқытуды ұйымдастырудың даралық түрінің дара және дараланған екі жолы ерекшеленеді.
Алғашқысы - жалпы сыныпқа арналған тапсырманы оқушының басқа оқушылармен араласпай отырып бір қалыпты
орындауы, екіншісі - оқушылардың оқу-танымдық әрекетінде арнайы тапсырмаларды орындауы болып табылады. Ол
әрбір оқушының оқу қарқынын реттеуге оның даярлы-ғына, оқу мүмкіндіктеріне сәйкес мүмкіндік береді.
Оқушылардың оқу жұмысын ұйымдастырудың топтық формасы. Оқушылардың сабақтағы топтық жұмысының
негізгі белгілері:
сынып оқушылары сабақ барысында нақты тапсырмаларды орындау үшін топтарға бөлінеді;
әр топ өздеріне арналған тапсырманы алып, оны топ басы немесе мұғілімнің басқаруымен шешеді.
топтардағы тапсырмалар топтың әр мүшесінің жеке үлесін дара бағалайтындай етіп орындалады, топтың әр мүшесінің
оқу мүм-кіндіктері ескеріледі.
Топ құрамы бір қалыпты емес, топтың мүшелерінің оқу мүмкіндіктерін тиімді жүзеге асыруына сай топтың құрамы
әртүрлі. Ол 3-6 адамнан құралады. Топ құрамы тұрақты емес. Ол келешек жұмыстың мазмұны мен сипатына байланысты
өзгеріп отырады. Бұл жерде топ-тың жартысы дара жұмыспен айналыса алатын оқушылар болуы керек.
Топтардың жетекшілері және топтар құрамы түрлі оқу пәнде-рінде түрлі болуы мүмкін және олар оқушылардың
жетістіктері мен кемшіліктері бірін - бірі толтырып отыратындай оқыту деңгейі әртүрлі оқушылардын құралады, осы
пәннен олардың сабақтан тыс уақытта ақпаратты білуі, оқушылардың бір-бірімен бірігіп жұмыс істей алуы есепке
алынады. Топта бірін-бірі ұнатпайтындар болмау керек.
Оқушыларды өзара оқыту, ұжымдық танымдық іс-әрекет, оларды мұғалімнің басқару ерекшеліктері нақтыланады.
Сабақты ұйымдастырудың дәстүрлі емес формалары: «авторлық сабақтар», конференция-сабақ, пікірталас-сабақ,
брифинг-сабақ, семинарсабақ, бинарлы сабақ, сипаттау сабағы, ойландыру сабағы, пікірсайыс сабақ, ойын сабағы,
зерттеу сабағы және т.б.
44. Оқытудағы бақылау (ағымдағы, қорытынды, өзін – өзі бақылау, лингвистикалық тестілеу – тест түрлері).
Оқыту процесінің оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және бағалау оның аса қажетті құрамдас
бөлігі болып есептеледі. Бұл ұғымдардың әрқайсысының өзіне тән мәні және ерекшелігі бар.
Олар оқу-тәрбие процесін мұғалімнің дұрыс ұйымдастыруы басшылығына байланысты.
Бақылау- бұл педагогикалық басшылықты және оқушылардың танымдық іс-әрекетін меңгеру функциясы.
Бақылаусыз адамның дамуы мен қалыптасуын басқару еш болмайды. Бақылаудың психологиялық, педагогикалық мәні-
оқушыларға дер кезінде көмек көрсету, олардың шығармашылық күшіне, қабілетіне сенім білдіру, оқушыларды оқу
тапсырмасын нәтижелі етіп орындау үшін ынталандыру және іске жұмылдыру.
Мұғалімнің сабақтар жүйесінде оны дұрыс ұйымдастыра білуі, көптеген жағдайда оқу-тәрбие процесінің табысты
болуының оң кепілі. Ол үшін, мұғалім оқушының оқу материалын меңгеру дәрежесін, сапасы мен көлемін үнемі анықтап
отыруы тиіс. Бұл бағытта оқушылардың, сабақтар жүйесінде білім, білік, дағдыларын есепке алу, бақылау және
бағалаудың маңызы ерекше. Бақылаудың көмегімен теориялық білімді меңгерудегі сапа, біліктілік пен дағдының
қалыптасу дәрежесі анықталады.
Бақылау -  кең көлемде бір нәрсені тексеру деген мағынаны білдіреді. Бақылау оқыту процесінде оқушылардың оқу
әрекетіне басшылық жасау қызметін атқарады, олардың шығармашылық күші мен қабілетінің дамуына ықпал етеді.
  Бағалау -  оқытудың құрамдас бөлігі және қорытындылау сатысы. Бағалау, бір нәрсенің деңгейін, сапасын, дәрежесін
белгілеу. Оны оқушының оқу-таным әрекетінде қарастырсақ оқыту процесінің міндеттерін оқушылардың қандай
дәрежеде меңгеруі, дайындық деңгейі мен дамуын, білімдерінің сапасын, білік пен дағды көлемін анықтайтын құрал.
  Келесі кезекте білім, білік және дағдыны бақылау және бағалау қызметіне тоқтаймыз. Ол негізінен үш жақты сипатта
болып келеді: білім беру, тәрбиелеу және дамыту.
  - Бақылаудың білім беру - қызметі оқушылар жаңа білімдерді қабылдайды, бұрын алған білімдерін толықтырып,
жетілдіріп, белгілі бір жүйеге келтіреді.
  - Тәрбиелік қызметі - оқушыларды жүйелі түрде жұмыс істеуге үйретеді. Бақылаудың нәтижесінде олар күнделікті
сабаққа үзбей дайындалады, жауапкершілдік сезімдері артады.
  Дамыту - қызметінің маңызы сол, оқушылар өз бетінше оқу тапсырмаларын орындауда жаңа білімдерді қабылдайды,
қорытынды жасайды, баяндамалар әзірлейді, хабарламар жасайды.
  Бағалаудың да қызметі үш топқа бөлінеді: хабарлаушылық (информирующие), басқарушылық (управляющие),
тәрбиелеушілік (воспитывающие).
 Бірінші топ өз алдына: белгілеп қоюшылық (фиксирующая), бағралаушы (ориентирущая), бақылаушы
(контролирующая) болып келеді. Бұл топтың қызметі білім, білік және дағдыны бағалауды, әрбір бағаның көрсеткіштері
мен өлшемдеріне мұғалім мен оқушылардың арқа сүйеуі жағдайында іске асады.
 Екінші топ: ұйымдастырушылық (организующая), реттеушілік (регулирующая), дәлдеп түзетушілік (корректирующая)
болып келеді. Осы топты жүзеге асырудың қажетті шарты, бағадағы көрініс тек қана оқытудағы қол жеткізілген
нәтиженің мөлшері ғана емес, сонымен бірге сапасын белгілейтін көрсеткіш.
Үшінші топ: қалыптастырушылық (формирующая), дамытушылық (развивающая), ынталандырушық (стимулирующая) 
болып келеді. Бұл топтың қызметінің нәтижелі болуының кепілі, баға оқытудың нәтижесін нақты бейнелей білуде.
Оқушының дамуы мен тәрбиесіне және оқу жұмысындағы мұғалім мен оқушының ынтымақтастығы, ізгілендіру
ұстанымдары негізінде ұйымдастыруға ерекше беріліп отырған қазіргі кезеңде бағалаудың ролі, қызметі түбегейлі
өзгеріп, ол диагностикалық, тәрбиелеуші, дамытушы және басқарушы қызмет атқаруы тиіс.
Бақылау процесінде оқушылардың алған білімді игеруі және оны баянды етуі бойынша оқу жұмысының сапасы
туралы толық хабар алуы өте қажет. Осыған байланысты бақылаудың бірнеше түрлерін атауға болады. Олар тақырыптық
бақылау, ағымдық бақылау, қорытынды бақылау, емтихан немесе сынақ.бақылаулары болып бөлінеді.
Тақырыптық бақылау оқу бағдарламасындағы белгілі тақырыптар бойынша өткізіледі. Сабақтың тақырыбы және әрбір
кезеңдері негізінде оқушылардың білімді, іскерлікті, дағдыны игеруі тексеріледі. Сонымен қатар, мұғалім жаңа
тақырыптың кейбір басты мәселелерін өткен сабақтардағы оқу материалдарымен толықтырады, кейбір ұғымдарды,
анықтамаларды, ғылыми ережелерді оқушылардың есіне салады.
Тараулар бойынша ағымдағы бақылау әрбір оқу жарты жылдығының аяғында оқу бағдарламасының белгілі бір тарауын
оқып болғаннан кейін өткізіледі. Бақылаудың мақсаты оқу бағдарламасы негізінде бақылау жұмыстары және ақпараттық
құралдар арқылы әрбір тоқсанның аяғында пәндер, өндірістік сабақтар бойынша оқушылардың алған білімінің көлемін
және сапасын, іскерлігін, дағдысы анықталынады.
Қорытынды бақылау барлық пәндер бойынша жыл аяғында өткізіледі. Бақылау процесінде тақырыптық және тарау
бойынша бақылау нәтижелері есепке алынады.Оқушылардың жыл бойында алған теориялық және практикалық білімдері
анықталады. Сондықтан қорытынды бақылаудың негізі емтихан және оқушылардың жылдық үлгерім баға
көрсеткіштерімен, педагогикалық кеңес шешімімен қорытынды бағалар шығарылады. Бақылау әдістері арқылы
оқушылардың жұмысының тиімділігі мен мазмұны туралы кері байланыс қамтамасыз етіледі.
Сынақ-емтихан әдісі арқылы ірі тақырыптарды, курстың бөлімдерін немесе тұтас курсты оқып үйренудің қортындылары
шығарылады. Оқушылар сұрақ-жауап түрінде ғана жауап бере алады. Сұрақ-жауап арқылы және алдын ала әзірленген
сұрақтар, тапсырмалар арқылы да оқушылардың білімдері тексеріледі.
Емтихан-мұғалімнің, мектептің жұмысына мемлекеттік бақылау жасау құралы. Емтихандар білім беру ұйымдарының
бақылауымен және басшыларымен өткізіледі. Олар оқушылардың білімдерін қорытындылауға және жүйелеуге
көмектесіп, оқытудың беріктілікті принципін жүзеге асырып, оқушыларды саналы тәртіпке үйретіп, оқуға
ынталандырады. Сондықтан емтихандар оқу жұмыс сапасын көтерудің тиімді құралы болып табылады.
Емтихан жақсы жағдайда өту үшін барлық оқушыларға билеттің сұрақтары беріледі. Тек қана практикалық
тапсырмалардың, есептердің мазмұны туралы айтылмайды.
Бақылау процесінде мұғалім оқушыларға ерекше көңіл бөліп, құрмет сезімін білдіруі тиіс. Егер кейбір оқушы
тапсырманы орындауда қате жібесе оған дөрекі, намысына тиетін өрескел сөздер айтып, ескерту жасауға болмайды.
Сабақтың барлық кезеңдерінде бақылаудың мазмұны, оқушылардың іс-әрекетін ынталандыру және олардың
белсенділігін дамытуы тиіс.
45.Ағылшын тілі сабағындағы критериалды бағалау жүйесі (формативті және жиынтық бағалау).
Оқыту үшін бағалаудың негізгі идеясының бірі - оқушылар мен мұғалімдерде жұмыстың белгілі бір бөлігінде оқытудағы
мақсаттың ортақ түсінігі болуы тиіс, сонда ғана олар өздері қол жеткізетін деңгейді бағалай алады. Мұғалім тапсырманы
орындаудағы жетістіктің, жартылай жетістік немесе жетістікке жетудегі кемшіліктің неден құрылатынын анық түрде
жеткізсе ғана, оқушылар өздерінің күшті жақтарын және оны жетілдірудің салалары қандай екенін бағалай алады.
Тапсырма нәтижесі тек жиынтық балл түрінде болған кезде, оқушылар мұғалімнің мұндай балды қойғанына немесе
келесі жолы өз балын жақсарту үшін не істеу керектігіне қатысты сенімсіздік білдіреді. Жетістіктерді анықтайтын айқын
өлшемдердің болуы жеке тұлғаның, жұмыстың алдыңғы нәтижесі немесе тіпті жазу мәнері сияқты факторлардың
мұғалімге әсер етпеуін қамтамасыз етіп, баға қою сенімділігін жақсартады.
Критериалды бағалау бір оқушыны екінші оқушымен салыстырудан біршама ерекшеленеді. Оқушының жұмысты
орындауы алдын-ала белгіленген және талқыланған өлшемдерге қатысты бағаланады.Төменде көрсетілген өлшемдерге
тоқталып өтейін.
Бүгінгі білім беру жүйесінің ерекшелігі - білім алушының қандай да бір іс-әрекетке құзіреттілігін дамыту, арттыру,
қалыптастыру. Біз оқушының білімін, біліктілігін, дағдысын бағалаудан оның құзыреттілік қасиетінің қалыптасуын
бағалауымыз керек, қазір оқушылардың білімділігі ғана басты рөлде емес, басты рөлде оқушының құзыреттілігін, оның
жеке тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған ортамен дұрыс қарым-қатынасу, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру
сияқты мақсаттар қойылған. Сол себептен оқытуға деген көзқарас өзгеріп отыр, оқыту нәтижесін бағалауда да жаңа
бағытқа ие болуда.
Еліміздің білім беру жүйесіне енгізіліп жатқан оқытудың Кембридждік Бағдарламасы Оқыту үшін бағалау және оқуды
бағалау модулін ұсынады. Бұл модуль бағалауды екі түрде қарастырады: суммативті (жиынтық) бағалау және формативті
(қалыптастырушы) бағалау. Яғни мұғалімдер оқуды бағалаумен қатар оқыту үшін бағалауды пайдаланғанда, бағалау
оқудағы аса пайдалы құралға айналады.
Жиынтық (суммативті) бағалау бұл білімді жалпылау, қорытындылау кезінде, тараудың немесе модульдің
соңында, немесе таным үрдісінің қандай да бір сатысында оқушының жетістіктерін бағалау үшін қолданылады.
Әрбір бөлім соңында өткізіледі (бақылау жұмысы немесе қорытынды сынақ жұмысы), оқушыларға әрбір бөлім
бойынша өз білім деңгейлерін көрсетуге көмектесіп, мұғалімге оқушылардың жетістіктері туралы қорытынды пікір
жасауға және қорытынды бағаны қоюға мүмкіндік береді. Бағалаудың бұл түрі қалыптастырушы бағалаумен
салыстырғанда оқушынының қызығушылығын оята қоймайды және баланы алға жетелеуді көздемейді.
Қалыптастырушы (формативті) бағалау күнделікті оқу үрдісінде оқушылардың ағымдағы білім деңгейлерін
анықтау үшін және мұғалім мен оқушы арасында өзара байланысты орнату үшін қолданылады. Ол бағалау күнделікті
оқу үрдісі кезінде жүргізіледі, оқушыға өз жұмыстарын өңдеуге және жоғары нәтижеге жетуге көмектеседі, мұғалімге
оқушының материалды меңгергені туралы ақпарат жинақтауға, талдауға және жоспарлауға мүмкіндік береді.
Қалыптастырушы бағалауды көбінесе «оқушының дүниені тануын бағалау және білім беруді жақсарту үшін бағалау» деп
атайды, себебі, ол оқушының жеке басының дамуы мен қалыптасуына көмектеседі. Бұл бағалау жүйесі мұғалімнің әрбір
оқушымен жеке жұмыс жүргізуіне мүмкіндік береді, оқушының материалды меңгермегендігін басынан-ақ байқауына,
оқушы білімін диагностикалауына мүмкіндік беріп, мұғалімге оқу үрдісін басқаша ұйымдастыруға көмектеседі, ал
оқушыға – өзінің білім алуына деген үлкен жаупкершілікті сезінуді жүктейді. Бағалау – бұл оқушының ілгерілеу
дәрежесін анықтаудан гөрі кең ауқымды нәрсе. Бағалау оқушының өзінің таным үрдісіне қызығушылығын арттырып,
оны алға жетелейді. Осы орайда қалыптастырушы бағалау басқа бағалау әдістерімен салыстырғанда оқушыға
материалды тереңірек түсінуіне көмектеседі, сонымен қатар сол материалды сараптап, өмірде қалай қолдануға
болатындығы туралы ойлануын оятады. Қалыптастырушы бағалау жиынтық бағалаумен салыстырғанда оқушы мен
мұғалім арасында кері байланысты қамтамасыз етеді. Бұл бағалау шеңберінде мұғалімдерге оқушылардың жетістік
деңгейін тексеріп отыратындай, қандай да бір қабілетін айқындайтын қалыптастырушы тестілеу және қолданылып
жүрген түрлі әдістер мен формалар ұсынылады. Кембридждік Бағдарлама бағалау үрдісіне мұғаліммен қатар оқушының
өзін қатыстыруды талап етеді. Өзін-өзі бағалау мен өзара бағалау түрлерін қолдануды, тиімді керібайланыс жасауды, ол
үшін сұрақты дұрыс құруды, бағалау үшін критерий қолдануды ұсынады. Бұл ретте оқушылар өздерінің білімін қандай
дәрежеде екенін айтып, алда нені жетілдіру керектігін тұжырымдайды. Осындай рефлексия кезінде алған білімдерді
бекіту жүзеге асады, жаңа ұғымдарды енгізумен бірге белсенді қайта құруды елестету, «менімен сәйкес келетін» білімді
меншіктеу сияқты жаңа мағына туындайды, ұзақ мерзімді білімдер қалыптасады. Оқушылар өз ойларын сөзбен жеткізуге
тырысады немесе графиктік түрде еркін дәйектілейді, өз пікірлері мен идеяларын басқа оқушылармен бөліседі, өз жеке
бастарының ойлану операциясын сараптайды. Қалыптастырушы бағалау әдістемесін қолдану қазіргі таңда мұғалім
жұмысын бағалаудың жаңа жүйесінің маңызды критерийлері болып табылады.
Қазіргі оқыту тұрғысы бойынша оқушылар оқыту үдерісінің белсенді қатысушылары болғандықтан оларды оқу үдерісіне
тарту үшін алдымен олар сабақта не істейтінін, олардан не талап етілетінін білуі тиіс. Сол себептен мұғалімнің жаңа
сабақты ұйымдастырудағы алғашқы қадамы – сабақтың мақсатымен, табыс критерийлерімен таныстыруы. Сабақтың
мақсаты мен табысқа критерйлері түсінікті болу үшін мұғалімнің көмегімен оқушылардың өздері құрылымдағаны дұрыс.
Мұғалім әр оқушының сабақ мақсатын түсінгенін және әр оқушының алдына мақсат пен табыс критерйлерін белгілегенін
қадағалап, сабақты қорытындылау кезеңінде мұғалім сабақтың мақсатына қайта оралып, оқушылармен бірге белгіленген
критерийлерге әр оқушының қаншалықты жеткенін айқындайды. Тізбектелген сабақтар топтмасындағы әр сабақты
жоспарлауда осы үдерісті қалай жүретіндігінің тәсілін жоспарлау керек.
Оқыту мен оқу процесі аясында мұғалім оқушылардың жетістіктері мен пәнді түсіну деңгейін формативті бағалауда
үздіксіз бақылап отырады. Нақтырақ айтқанда, қалыптастырушы бағалау қалыпты оқытудың құрамдас бөлігі ретінде
жүзеге асуы керек. Сондықтан қалыптастырушы бағалау аясында мұғалімдер оқушылардың мақсатқа қаншалықты қол
жеткізіп жатқандығын бақылауға алуы тиіс.
Формативті бағалау – бұл бағалау түрінде, оқушылардың ағымдағы үлгерімі туралы кері байланысты (түсініктемерлер
және ұсыныстар) ретінде көрсету мақсатында, оқушылардың үлгерімін жақсарту мақсатында Ата-аналарға және
оқушыларға арналған бағалау түрі. Формативті бағалау 10 балдық жүйе форматында өтеді.
* Жиынтық бағалау - белгілі бір кезең аяқталғаннан кейін баллмен есептелетін (БЖБ) және оқу бағдарламасының
бөлімдерді бойынша (ТЖБ) бағаланатын бағалау түрі. 
46.Тұлғаға бағытталған оқыту теориясы.
Қазіргі таңдағы үздіксіз көп деңгейлі кәсіби білім берудің басым бағыттарының бірі – тұлғаға бағытталған
педагогикалық іс –әрекеттің сапасын қамтамасыз ету. Осы іс - әрекетке баса назар аударудың өзіндік себептері бар. Олар:
-еліміздің, қоғамның динамикалық дамуы, бүгінгі өзгермелі заманға лайық өмір сүре алатын тұлғаны қалыптастыруды
талап етуде;
- бүгінгі мектеп оқушыларының іс - әрекетке бейімдігі, еркіндігі тәуелсіз болуы, педагогтарға білімденушілермен қарым
– қатынаста жаңа тәсілдермен әдістерді қолдануды қажет етуде;
- бүгінгі мектептегі балалар мен үлкендер арасындағы қарым – қатынастың адамгершілік, демократиялық жағынан
басым болу қажеттіліктерінен туындап отыр.
Білім беру үдерісінің субъектісін тұлға деп қаратырсақ, онда дербес әрекет ететін субъект ретіндегі нақты жеке адам
болмысының қайталанбас, ерекше әдісі, адамның қоғамдық өмірінің дара нысаны. Тұлғаның мәні нақты индивидтің
өзіндік ерекшелігінде, оның әлеуметтік жүйе шеңберіндегі өзімен - өзі болу қабілетінде ашылады. Табиғи таланттардың,
туа біткен ерекшеліктерінің маңызды рөлін тұлға дамуында әлеуметтік факторлар жаңаша түрде көрсетеді. Дара өмірдің
тіршілік ету әдісі дегеніміз – адам өмірінің жалпы көрінісі, адамның бірегей және бесаспап қасиеттерінің бірлігі тұтас
жүйе; адамдардың арасындағы өзінің ұстаным орнын еркін және жауапкершілікпен анықтайтын, қоғамның өкілі
ретіндегі адам. Қоршаған ортамен қоғамдық және адами қарым – қатынастар жүйесімен, мәдениетпен өзара
әрекеттестікте қалыптасады.Кәсіби педагогиканың басым бағыттарыннда болашақ маманның тұлғалық болмысын
дамытуға оқыту технологиялар жүйесінің қолданыс аясы кеңейіп, практикалық маңызы айқындалды. Себебі
педагогикалық технологияда педагогикалық жобасы ретінде объектілерді, процестерді және олардың өзара әрекет ету
жағдайларын ажыратады, яғни педагогикалық технология кең мағынасында бүкіл білім беру жүйесінің
тұжырымдамасын, стратегиясын білдіреді. Кәсіби білім беру жүйесін ұйымдастырудың негізі ұжымдық оқыту тәсілі
болып табылады. Ұжымдық оқыту тәсілі – оқытуды білімденушілердің бір – бірін оқыта алатын динамикалық жұптарда
қарым қатынас жасауы арқылы іске асырылатындай етіп ұйымдастыруымен сипатталады. Білімденушілердің оқу
қызметін ұйымдастырудың ұжымдық формасы білімдену үдерісіне бірге қатысушылардың өзара ықпалдастығын, өзара
жауапкершілігін білдіреді.
Г. Ю. Ксенева ұжымдық оқыту тәсілінің төмендегідей негізгі басымдық белгілерін атап көрсетеді.
- қисынды ойлау және түсіну дағдыларын жетілдіреді;
- сөйлесу барысында ойлау қызметінің дағдылары дамытылады, жадының жұмысы іске қосылады;
- әркім өзін еркін сезініп, өзіне тән жеке қарқынмен жұмыс жасайды;
- ұжымдық еңбек нәтижесі үшін жауапкершілігі артады.;
- жеке тұлғаның өзін лайықты бағалауы қалыптасады;
- ақпаратты ұжымда талқылау материалды неғұрлым берік меңгеруді қамтамасыз етеді[115].
Ұжымдық жұмыстың төмендегідей белгілері білім беру үдерісінде толыққанды айқындалды, олар:
- ортақ мақсаттың болуы;
- жұмыстың, ондағы функциялар мен міндетердің бөлінуі;
- білім беру процесіне қатысушылар арасында ынтымақтастық және өзара жолдастық көмек;
Білім беру үдерісінде оқытушы білімденушілердің жеке тұлғалық даралық болмысын дамытуға «барлығы
әрқайсысын жеке және әрқайсысы барлығын оқытады» деген қағидасын педагогикалық жағдай жасау мақсатында
жүзеге асырады. Ұжымдық жұмыстың жеке тұлғалық бағыты саралап оқыту қажеттіліктерімен айқындалады.
Саралап оқыту оқу ісін білімденушілердің бейімділіктерін, мүдделері мен байқалған қабілеттерін ескере отырып, бірақ
олардың жалпы даярлығының базалық деңгейін төмендетпей ұйымдастырудың тиімді нысаны.
Саралап оқыту адамның қажеттіліктерімен мүдделерін қанағаттандыру үшін жағдай жасау арқылы оның біршама
дамуына бағдар ұстай отырып, оқу процесін ізгілендіреді.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты қоғамның шығармашылық интелектуалдық, кәсіптік
әлеуетін қалыптастыруға, қоғамның әрбір мүшесінің мүмкіндіктерін барынша толық пайдалануға ұмтылуға
мақсаткерлікпен әсер ету.
Психологиялық тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – әрбір адам басқа адамды дамытудың шарты және
құралы болатын, «оқушы –мұғалім» жүйесіндегі субъект – субъектілік қатынастарға көшуге қолайлы жағдай жасау. Бұл
қатынастардың негізінде мұғаліммен білімденушілердің өзін – өзі дамытуын қамтамасыз ететін бірлескен нәтижелі іс –
әрекеті жатыр.
Дидактикалық тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – тұлғаны білімденушілердің жеке қабілеттерін ескере
отырып ұйымдастырылатын оқыту әдістерінің, нысандары мен құралдарының жиынтығын іске асыру арқылы әрбір
білімденушінің қызығушылығы мен қабілеттерін дамыту, қасиеттерін ашу үшін оңтайлы жағдай туғызу. Бұл мақсатқа
жетудің маңызды құралы білімденушілерге таңдау мүмкіндігін беру болып табылады.
Әдістемелік тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – мектептің пісіп жетілген проблемаларын оқытуды
сырттай және іштей саралауға негізделген жаңа әдістемелік жүйе жасау арқылы білім стандарттарын (міндетті талаптар)
сақтай отырып шешу.
Саралап оқыту жағдайында аса маңызды проблема – жоғары білікті мамандар проблемасы туындайды.
Саралап оқытуды ұйымдастырудағы тағы бір проблема білімденушілрдің саралау алдындағы дайындығымен
байланысты. Бұл проблеманың бір қыры белгілі бір жасқа дейін бірқатар жалпы оқу дағдыларын меңгеруге,
шығармашылық қызмет тәжірибесі, терең базалық білімі болуға тиісті білімденушілерді әрі қарай білім алуға даярлау
қажеттігі болып табылады.
Сонымен білім беру үдерісінде саралап оқытуды ұйымдастыруға байланысты қаралған кейбір мәселелердің өзі
саралау проблемасының күрделілігін, көп қырлылығын көрсетеді
Бұл технологиялардың идеологиясын зерттеу, проблемалық әдістерді кеңінен пайдалануды, жобамен жұмыс істеу
кезінде бірлескен немесе жеке іс- әрекет арқылы алынған білімдерді қолдануды, өзіндік сыни ойлауды ғана емес, мәдени
қарым - қатынас деңгейін де дамытуды, мұның бәрі өмірде табысқа жетуді және күрделі өмір жағдайларынан абыроймен
шығуды қамтамасыз етеді.
47.Белсенді оқыту. Белсенді оқытудың ерекшеліктері. Белсенді оқыту принциптері.
Белсенді оқыту-қазіргі педагогикалық ізденістердің негізгі ірі бағыттарының бірі болып табылады. Студенттердің оқу
танымдық іс әрекетін белсендету әдістерін іздестіру мәселесі әр түрлі уақытта әр түрлі авторлармен өте жиі қойылып
отырады. Қазіргі кезде оқытуды ұымдастырудың жаңа бағытта болуы керек :дайын білімді жаттаудан жеке басты
қалыптастыруға,шығармашылықпен оқуды дағдыландыруға көшу керек.Сондықтан жаңа оқыту әдістері бойынша
оқытушы оқытпайды ,тек жетелейді,ал студент өзінің іс-әрекеттік процесінде өзі оқиды.Қазіргі кезде егеменді елімізде
білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім бағытталуда.
Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар, окытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді. Жаңа заман мұғалімі өз білімін қолданумен қатар, шәкірттерінде
зерттеушілік, ізденушілік әрекетін ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін меңгеру керек. Жаңа технологияларды жүзеге
асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі, өз мамандығына, пәніне деген сүйіспеншілігі, алдындағы
шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады. Қазіргі таңда әдіс-
тәсілдердіңртиімдіржолдарыннмұғалімгөзоеркіменртаңдайды.
Оқытуда ең басты нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді қамтамасыз
етеді, теория мен тәжірибеніңрарасынщжақындатады.аОқытудыңлбелсендіоәдістері :1.оқушының іс-әрекеті
өнімді,шығармашылық,ізденіс сипат таситын окыту әдістері; 2. оқушының танымдық іс-әрекетін ынталандырушы және
қандай да болсын мәселенің шешу жолдары жөнінде еркін пікір алмасуды көздейтін диалогқа құрылған әдістер. Қазіргі
кезде егеменді елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім алу кеңістігіне бағытталуда. ХХІ ғасырдың
жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі
мемлекетіміздіңабастыпназарында.
Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар, окытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын
қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді. Жаңа заман мұғалімі өз білімін қолданумен қатар, шәкірттерінде
зерттеушілік, ізденушілік әрекетін ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін меңгеру керек. Жаңа технологияларды жүзеге
асыруда мұғалім белсенділігі, шығармашылық ізденісі, өз мамандығына, пәніне деген сүйіспеншілігі, алдындағы
шәкірттерін бағалауы ерекше орын алады. Сол себепті де курыстық жұмысымның кіріспе бөлімінде , ең алдымен «Әдіс»
және «Тәсіл» дегенаекіаұғымғаатоқталаакеткендіажөнпкөрдім.
Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал
етеді. Оқытуда ең басты нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді білуді
қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
48.Оқытудың инновациялық әдістері. Жоба әдісі.
Жобалау – «proicere» деген латын сөзі. Бұл сөз «жоспарлау, дайындау» сияқты мағынаны немесе жоспардың жүзеге
асырылуын білдіреді. «Жоба» ұғымы педагогика саласында ғана емес экономика, басқару, зерттеу салаларында да
кеңінен қолданылатыны белгілі. Мысалы: құрылыс жобасы, зерттеу жобасы, оқыту жобасы т.б.
Жоба әдісі оқушылардың бір проблеманы шешуін талап етеді. Ал проблеманы шешу үшін олар бір жағынан әр түрлі
әдіс-тәсілдерді қолданса, екінші жағынан әр түрлі пәндерден алынған білімнің интеграциясын пайдалануы керек. Демек,
жоба әдісі оқушылардың білімділік ситуацияға түсіп, өз проблемаларын іздеп, тауып, шешуі, өзіндік жұмыстарын, іс-
әрекетін ұйымдастыруы.
Жобалап оқыту технологиясы өткен ғасырдың басында АҚШ-та дүниеге келген. Оны проблемалар әдісі деп те атаған,
америка философы әрі педагогы Дж. Дьюи, және оқушысы У.Х. Килпатри ойлап тапты. Дж. Дьюи оқудың белсенді
формасын ұсынды. Бұл жерде өмірден алынған проблема қажет, ол бала үшін маңызды әрі таныс болуы керек, оны
шешу үшін өз білімін пайдалана алатындай болу керек.
Жобалау әдісі практикаға бағытталған, оқушының өз бетімен жасаған жұмысын топтың және коллективтің жұмысымен
ұштастыру мүмкіндігін береді, оқушылардың қажетті ақпаратты өз бетінше іздеуіне түрткі болады, табылған ақпаратты
дұрыс ұйымдастырып, оны басқаларға таныстыру үшін шығармашылық фантазияның дамуын талап етеді.
Жобалау әдісі оқушыны жан-жақты белсенді етеді; оның интеллектуальді сферасын, типологиялық ерекшеліктерін және
мінез- құлқын; қызығушылығын, еңбекқор-лығын,табандылық, коммуникативті іскерлігін, сезімін, эмоциясын оятады.
Сабақтан және мектептен тыс жұмыс істегендіктен оқушы мен мұғалім арасында, оқушылардың өздерінің арасында
түрлі оқу және тәрбие ортасы қалыптасады.
Жоба дегеніміз не? Ол оқытудың бір формасы, яғни белгілі бір уақыт ішінде белгілі бір тапсырма орындалады. Шешу
жолы, яғни қадамдары өз бетінше жоспарланып, өткізіледі.Көптеген жобаларда жұмыс түрлі топтарға бөлінеді.
Жобалау жұмысы құжаттандырылады да, соңында жұмыс презентазияланады. Презентацияда адам өз жіберген қателерін
көріп, үйренеді және келесі жолы қалай жақсырақ жұмыс жасау жолын қарастырады.
Жобалау технологиясының оқу үрдісінде алатын орны
Оқу барысында оқушыны өз бетімен іздендіре отырып, өзіне деген сенімділік күшін тудырып, өз ойын анық
жеткізе біліп, дұрыс шешім қабылдауға, яғни жеке тұлға болып қалыпиасуына бейімдеу қажет.
Жобалау технологиясы 19 ғ-дың 2-ші жартысында АҚШ ауылшаруашылығы мектептерінде пайда болған. Оның
негізін салған - Джон Дьюи атты психолог және педагог, философ Дьюидің ілімін жалғастырушы- Колумбия
университетінің жанындағы мұғалімдер колледжінің профессоры Уильям Херд Килпатриктің ойынша, балаларды өз
жұмысының жемісін көруге ынталандыру арқылы үлкен өмірге дайындау - бұл технологияның негізі. «Өзіне көйлек
тігіп киген бойжеткенді мысалға алайық. Егер ло кейін өзі киетін көйлегі үшін жанын аямай, ерінбей, аса
қызығушылықпен көйлек үлгісін өзі ойлап тауып, өз бетімен өлшеп, пішіп, тігіп кисе - бұл мысал жобалау
технологиясының нағыз типтік үлгісі» - деген екен Хилпатрик.
Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат - оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен
жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан
ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі
көрсете білуге бейімдеу.
Бұл технологиядағы жобаның түрлері:
1. Ғылыми жоба.
2. Шығармашылық жоба.
3. Ойын түріндегі жоба.
4. Ақпараттық жоба.
Жоба ұзақ және қысқа мерзімді болып екіге бөлінеді.
Егер оқушы жобасы тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса-ол болашаққа
дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады.
Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабдай отырып, әр түлі адамдармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт
бағдар алады.
Сонымен, жобаның тиімділігі- көзбен көріп. Құлақпен естіп, есте сақтай отырып оқушыны ізденіске, іскерлік пен
танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа жаңа
ғылыми ізденіске жетелеуде.
Жобалау технологиясының негізінде - оқушылардың жұппен немесе топпен бірігіп дайындайтын шығармашылық
жұмыстар жатыр.
Оқушылардың жоба жұмыстарын ұйымдастыру үшін жоғарыда айтылғандай, оны жоспарлай білу қажет.
49.Оқытудың инновациялық әдістері. Рөлдік ойындар..
Рөлдік ойын - бұл өмірлік жағдайлардың белгілі бір мінез-құлық немесе эмоционалдық жақтарын меңгеру ниетінде
алдын-ала бөлінген рөлдер арқылы қатысушы топтардың сахналап ойнауы.
Рөлдік ойындар шағын топтарда (3-5 қатысушы) жүргізіледі. Қатысушылар карточка арқылы (тақтада, қағаз парақтарда
және т.б.) тапсырма алады, рөлдерді бөледі, жағдайды ойнайды және барлық топқа ұсынады (көрсетеді). Оқытушы
балалардың мінез-құлқын ескере отырып рөлді өздері бөледі.
Бұл әдістің артықшылығы сол, әрбір қатысушы өзін ұсынылған рөл жағдайында көрсетеді, сол не басқа жағдайды
айтарлықтай шынайы байқайды, сол не басқа әрекеттердің салдарларын сезінеді және шешім қабылдайды.
Жұмыстың аталған нысаны ойын жағдайларын құрастыру жолымен, тапсырылған шарттармен алдын ала белгіленген
мінез-құлқын, сол немесе басқа жағдайларда адамдардың мінез-құлқы мен эмоционалдық реакциясын бейнелеу үшін
қолданылады.
Бүгінгі күннің талабы, шет тілі оқытушысының алдына қойған мақсаты – білімгерлерді шет тілінде сөйлету
болғандықтан, оқытушының алдында тұрған басты міндеттің бірі - шет тіліне үйретудің түрлі әдістерін сұрыптай келе,
ең тиімдісін өз сабағында қолдану болып табылады. Осындай әдістердің ішінде коммуникативтілік әдісті алға қоюға
болатынына ешкім де талас келтірмесе керек. Бұл әдіс бойынша оқытудың мақсаты - сөйлесу, сөйлету. Сөйлеу бір-
бірімен қарым-қатынас жасау арқылы іске асырылуы қажет. Міне бұл коммуникативтілік әдістің негізгі міндеттерінің
бірі. Ал қарым-қатынас мақсаты - өзара қарым-қатынас жасаумен байланысты міндеттерді шешу. Қарым-қатынастың үш
түрі бар:1. Перцептивтік. Бұл адамдардың бір-бірімен көзбен көріп қабылдауы, интуиция арқылы сезінуі. 2.
Интерактивтік. Бұл адамдардың бір-біріне өзара әсер етуі. 3. Ақпараттық. Бұл адамдардың бір-бірімен ойларымен, пікір
алысуы, мақсат-мүддесімен, мұратымен, рухани байлығымен, қызығушылығымен бөлісуі. Қарым-қатынастың бұл
түрлерін жеке-жеке де, бір мезгілде бәрінің басын қосып та қолдануға болады.
Ал өзге тілде сөйлеуге үйретуде неге баса назар аудару қажет: 1. Білімгер мен оқытушының арасында| ресми «білімгер-
оқытушы» рөлдік қарым-қатынасы емес, жеке тұлғалар ретінде еркін сөйлеу, бір-біріне тең| қарау жағдайы болуы керек.
2. Бұндай қарым-қатынас шын ниетті болуы шарт. Әйтпегенде коммуникативтік қарым-қатынас іске аспайды. 3. Егер
білімгер мен оқытушы арасында жеке тұлғалары ретінде қарым-қатынас қалыптаспаса, сабақта психологиялық
микроклимат дұрыс болмауы ықтимал. 4. Жоғарыда айтылған қарым-қатынастың үш түрі де қызмет етуі керек. Айталық,
интерактивті - бір іс - әрекет негізінде бір-біріне әсер ету. Перцептивті - бір-бірін жеке тұлға ретінде қабылдау.
Ақпараттық — бір-бірімен пікір алмасу.5. Міне осындай мақсатқа жету үшін оқытушы көбіне ойындарға, әсіресе рөлдік
ойындарға жүгінген абзал. Себебі мұндай ойындар білімгердің ой-өрісін дамытьш, сабақты жандандырып, тіл
үйренушінің пәнге деген (сол тілге деген) қызығушылығын арттыра түседі. Әрі рөлдік ойынның бұдан маңыздырақ жағы
да бар. Ол ең алдымен - қатысымдылық. Жақсы ұйымдастырылған ойын тілді меңгеру үшін барынша жағдай жасайды.
Алайда сабақта ойнатылатын ойын барысында кездесетін қиындықтар да жоқ емес. Ойын ойнатудың әдістемелік мәні.
Ойын жағымды эмоция сыйлаушы құрал. Ойын ойнату аяқ астынан болғандықтан, ойламаған жерден ойынға кірісу
қызығушылықты тударады. Ойын ойнау барысында оқушы ешбір бүкпесіз, бар жан-тәнімен ойынға кірісіп кетеді де,
белсенділік пайда болады, білімгер лидерлік танытады. Тілді үйренгісі келмейтін адамның өзі ойын ойнаған кезде оны
ұмытып кетеді. Ойын қатысымдықты қалыптастыратын әдіс болғандықтан, оны оқытудың ешбір әдіс-тәсілімен
салыстыруға келмейді. Шет тілі сабағын ойын арқылы оқыту барысында білімгердің пәнге деген көзқарасы өзгеріп, өзге
және өзінің досын басқаша көруге мүмкіндік туады. Ойынды қолдану оқу үрдісінің басқа аспектілеріне де жақсы әсер
етеді.
Рөлдік ойынның мәні: а) тіл үйренушінің сол тіл арқылы қатынас жасауына деген қызығушылықтарын арттырады; ә)
қажетті сөздерді неғүрлым көп меңгерсем, дүрыс жауап берсем деген ойды туғызады; б) ойын барысында тілдік
қатынастар ерекше маңызға ие болады; в) тіл үйренушінің шет тілі пәні бойынша біліктілігі мен белсенділігін арттырады.
Рөлдік ойындар студенттердің болашақ мамандығының ерекшелігімен толығырақ танысуға да септігін тигізеді.
Зерттеушілердің пікірінше, «рөлдік ойын, оның табысы көп жағдайда оқытушыға байланысты. Ол мүғалімнің
ұйымдастыру және өткізу қабілеттеріне қатысты».
Ойынның сабақ барысында басты мақсаты – білім беруді ойынмен ұштастыру. Баланың ойынға белсенді түрде
қатысуы оның ұжымдағы басқа да әрекеттерін айқындайды. Ойын бір қарағанда қарапайым құбылыс не әрекет сияқты
болғанымен, ол ұжымдық әрекет. Ойын арқылы оқушының:
Қисынды ой-қабілеті дамиды;
Өздігінен жұмыс істеуге үйренеді;
Сөздік қоры баийды, тілі дамиды;
Зейіні қалыптасады;
Байқампаздығы артады;
Өзара сыйластыққа үйретеді;
Ойынның ережесін бұзбау, яғни, тәртіптілікке баулиды;
Бір-біріне деген оқушы сенімі артады;
Сабаққа қызығушылығы артады.
50.Оқытудың инновациялық әдістері. Іскерлік ойындар.
Оқушылардың білім сапасын арттыруда іскерлік ойындардың ӛзіндік ролі бар.
Іскерлік ойын- бұл оқытуды ұйымдастыру формасы, ол мұғалімнің басқаруымен,
оқушылардың ӛзіндік ұйымдастыруымен жоспарланған, ойын сценарийі арқылы мақсатты бағытының негізінде жүзеге
асырылады.
 Іскерлік ойын дегеніміз- болашақ маманның кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын, сол қызметте
қарым-қатынас жүйесін модельдеу,елестету.
Іскерлік ойындарының негізгі педагогикалық мәні мынада:оқушылардың ойын дамыту ойлауын жандандыру,
танымдық белсенділігін қалыптастыру, оқыту процесінде шығармашылық рух енгізу және т.б. Сонымен қатар жан-
жақты ойластырылған,әдістемелік жағынан сауатты ұйымдастырылған ойын-оқыту процесінде
тәжірбиелік,тәрбиелік,шаруашылық және терең білім беру міндеттерін шешеді.
Жалпы түрдегі «іскерлік ойын» түсінігінің мәні психологиялық сӛздікте келесідей анықталған «Іскерлік ойын-
берілген тәжірибенің түріне тән қарым-қатынас жүйесін модельдеу, кәсіби іс-әрекеттің пәндік және оның
әлеуметтік мазмұнын қайта құру формасы» ретінде түсіндіріледі.
Осы берілген анықтамаға келесіні қосу қажет,адамның белсенділігі мен әлеуметтік ӛзара әрекеттесу аспекттерін,
кәсіби іс-әректтің түрлі шарттарын модельдеу құралы болып табылатын іскерлік ойын жаңа тәсілдерді іздеу және оқу
пәнінің абстрактілі сипаты мен кәсіби іс-әрекеттің шынайы сипаты арасындағы қайшылықты шешетін, оқытудың тиімді
әдісі ретінде алға шығады.
Іскерлік ойынның білімділік функциясы ӛте маңызды роль атқарады, себебі іскерлік ойын оқытуда пәндік және
болашақ кәсіби іс-әрекет тұрғысынан әлеуметтік, сонымен қатар болашақ маман тұлғасын қалыптастырудағы
дәстүрлі оқыту шартымен салыстырғанда неғұрлым барабар модельдеу мүмкіндігін береді.
Іскерлік ойындарды дайындау барысында тӛмендегідей психологиялық-педагогикалық принциптерді жүзеге асыру
қажет:
ӛндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын,кәсіби қызметтің,әректтің
мазмұнын имитациялық модельдеу принципі;
ойындарда кӛрсетілетін ӛндіріс мамандарының функцияларын бейнелеуде
қатысушылардың бірлескен қызметі принципі;
оқу тапсырмаларын шешуде, келісімді шешімдерді дайындауда және қабылдауда
серіктестіктердің іс-әрекеттік және диалогтық қарым-қатынастарының шешуші
роль атқару принципі;
оқу ойын іс-әректінің мақсаттылық принципі.
Оқытуды белсендіру құралы ретінде ойын технологиясы ерте кезден-ақ пайдалыныла
бастады.Ең алғашқы 17-18 ғасырларды пайда болған әскери ойын болып табылады.
Сарапшылардың пікірі бойынша Ресейдегі іскерлік ойындардың кӛптеп пайда болуы 50-жылдары Мәскеудегі
әдіснамалық үйірменің басқарушысы Щедровцкий қызметімен байланысты.Автормен ӛңделген әдістер мен идеялар
үлкен практикалық жұмыстың негізі болды және ойынның жаңа кезеңі ұйымдастыру –әректтесу ойындарымен белгілі
еді.
Тағы бір маңызды оқиғалардың бірі 1975 жылы Мәскеу маңындағы Звенигородта
Орталық экономикалық институттың ықпалымен «іскерлік ойындар және оны бағдарламалық қамтамасыз ету»
мектебі пайда болды. Бұл мектеп кеңес үкіметі кезіндегі ойындардың пайда болуы мен құрылуында маңызды роль
атқарады және бұдан кейін
медициналық, архитиктуралық және т.б.тақырыптарда имитациядық ойындар пайда болды.
51. Оқытудың инновациялық әдістері. Дидактикалық ойындар.
Педагогикада дидактикалық ойындарға былай анықтама беріледі: дидактикалық ойындар дегеніміз – балаларға белгілі
бір білім беріп, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс - әрекет. (1) Ендеше, бұл ойындар оқытуға
арналған.
Бала ерте жастан – ақ қоршаған ортамен танысады. Ол адамдармен, жануарлармен, әртүрлі заттармен қарым – қатынасқа
түсіп, олардың ерекшеліктері мен қасиет – сапалары туралы мағлұматтар алады. Бірақ, бала тек өзінің тәжірибесіне
сүйеніп оқыса, оның білімі нақты болмайтыны сөзсіз. Сондықтан білімді пысықтау, бекіту үшін дидактикалық ойындар
пайдаланылады.
Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі, оның негізгі мақсаты – баланы оқыту, олардың ойлау
қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі қасиеттерді тәрбиелеу.
Дидактикалық ойындардың мазмұны – қандай да болмасын ақыл – ой міндеттерін жүзеге асыру. Ережені орындау ойды,
қиялды, есті дамытуға ықпал етеді. Дидактикалық ойын арқылы дүниені тану басқаша түрге ие болады, ол күнделікті
оқуға ұқсамайды, мұнда қиял – ғажайып та, жауапты өз бетінше іздеу де, белгілі болмыс пен құбылысқа жаңаша көзқарас
та, білімді толықтыру мен кеңейту де,жекеленген құбылыстар арасында өзара байланысты, ұқсастықты және
айырмашылықты тағайындау да бар. Ал ең бастысы, оқушыларды еш қинамай, өздерінің қалауы бойынша дидактикалық
ойын арқылы оқу материалын әртүрлі тұрғыдан бірнеше рет қайталауға мүмкіндік туады. Сонымен бірге дидактикалық
ойын өзара жарыстыру мүмкіндігін туғызып, оқушыларға білімдерін әртүрлі жағдайда қолдануға негіз береді.
Дидактикалық ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның арнайы құрылымы болуы шарт.
Оның құрылмы төмендегідей:
Міндеті.
Әрекет.
Ереже.
Нәтиже, ойынның аяқталуы.
Егер оның әрқайсысына жеке-жеке тоқталайық:
1. Міндеті - әрбір дидактикалық ойынның белгілі міндеті болады, ол дидактикалық мақсаттан келіп туындайды.
Ойынның ( мақсаттан келіп ) міндеті, оның оқу мазмұнын құрайды. Ойын мазмұны балалардың қызығушылығын оятады,
олардың танымдық іс - әрекетін белсендіреді және жаңа білім, іскерлік, дағдымен байытады.
2. Әрекет – ойынның негізгі бөлігі. Әрекетсіз ойынның мақсатын жүзеге асыру мүмкін емес. Әрбір дидактикалық
ойынның міндеті әрбір оқушының мінез – құлқын анықтап, ұйымдастырып, бір тұтас ұжымға біріктіретін әрекет арқылы
іске асады. Ол балалардың қызығушылығын тудырып, олардың ойынға деген эмоцияналдық қатынасын анықтайды.
Дидактикалық ойында әрекет нақты анықталған және айқын түрде белгіленген. Ол әртүрлі болуы мүмкін, бұл жағдайда
төмендегідей негізгі шарттарға сәйкес келуі тиіс:
а) ойын міндетіне бағыну керек, сол арқылы ойын мақсаты жүзеге асырылуы шарт;
ә) ойынның аяғына дейін тартымды, әрі қызықты болуы шарт.
3. Ереже – дидактикалық ойынның қажетті бөлігі болып табылады және ерекше орн алады, сондықтан кейде
дидактикалық ойындарды «ережеге құрылған ойындар» деп те атайды. Ереже ойын міндетіне бағынады. Олар іс -
әрекетті ойынның міндетін жүзеге асыруға бағыттай ұйымдастыруды көздейді. Сондықтан дидактикалық ойында іс -
әрекет ережемен тығыз байланысты. Ережелер бала ойын үстінде не істеу керек және қалай істеу керек екендігін
анықтайды. Ережесіз іс - әрекет жайбарақат дамып, дидактикалық міндеттің жүзеге асуына ықпал ете алмайды, сөйтіп
өзінің негізгі сипатынан айырылады. Дидактикалық ойынның ережесі іс - әрекетті ұйымдастырып қана қоймайды,
сонымен бірге оның тартымдылығын арттырады.
4. Ойын нәтижесі – бұл міндетті шешу мен ережені орындау. Нәтиже мен ойынның аяқталуын екі тұрғыдан бағалау
қажет: баланың көзқарасы тұрғысынан және мұғалімнің немесе тірбиешінің көзқарасы тұрғысынан.
Егер ойын нәтижесін баланың көзқарасы тұрғысынан бағаласа, онда мұғалім ойынның балаға моральдық және рухани
ләззат беру жағын есепке алады. Дидактикалық ойынның міндетін шешу баладан белгілі бір күш – жігерді талап етіп,
олардың ойлау іс - әрекетіне талаптар қояды. Балалар ойын барысында ұшқырлық, алғырлық, тапқырлық танытады.
Мұның барлығы балаларды моральдық тұрғыдан қанағаттандырып, олардың өз күштеріне сенімін арттырады, оларды
қуаныш сезімге бөлейді.
Мұғалім мен тәрбиешіге дидактикалық ойындарды талдау кезінде міндеттің орындалғанын, әрекеттің жүзеге
асырылғандығын, ойынның белгілі бір нәтижеге әкелгендігін қадағалаудың маңызы зор.
Адам өскен сайын ойын өзінің мәнін, жетекші ролін жоғалта бастайды. Бірақ ол кейбір адамдарда өмірлік іске айналады
(шығармашылық, техникалық және басқа да мамандықтар). Ойын тарихы, оның еңбектен пайда болғанын көрсетеді,
ендеше ол адамдар үшін еңбектің түрі болып қала береді. Сондықтан дидактикалық ойын – бастауыш сынып
оқушыларын оқытудың ақыл – ой белсенділігін тәрбиелеудің маңызды құралы болып табылады.
Тиімді пайдаланған дидактикалық ойындар мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын оқушылардың зор ынтамен
тыңдап, оны берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені ойын мектепке келген оқушылардың әрекетін белсендіріп, оларды
тәрбиелеп, дамытудың аса маңызды құралы болады. Ойынды педагогикалық процеске енгізе отырып, тәрбиеші
балаларды ойнауға, яғни А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда, «Жақсы ойын» жасауға үйретеді. Мұндай ойынның өзіне
тән сапасы бар, ол – мазмұнының тәрбиелік – танымдық құрылымы, бейнелейтін түсініктерінің толықтығы мен
дұрыстығы, белсенділігі мен ұйымшылдығы, ойынның ережелерге бағынуы.
Дидактикалық ойындардың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бір жағынан – ойында ойындық әрекет негізге алынған, оның
көмегімен жеке тұлғаның белгілі бір сапалары: зейін, байқағыштық, ес, ойлау, ізденімпаздық, белсенділік қалыптасады.
Екінші жағынан – ойын сабақта белгілі бір дидактикалық міндетті, жаңа материалды оқып – үйрену, өткенді қайталау,
іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, білімді іс жүзінде пайдалану міндеттерін шешуді көздейді.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс - әрекеті процесінде аса дайындықты қажетсінбейтін дидактикалық ойындарды
пайдалану керек және олар оқытатын, үйрететін сипатқа ие болуы тиіс. Дидактикалық ойындарды ұйымдастырғанда,
оның сабақтың мақсатына жетуге көмектесетін жағын ескеру маңызды. Оларды сабақтың әрбір кезеңіне сәйкес дұрыс
пайдалану да өте тиімді. Сабақтың басында ойын баланың қызығушылығын оятады, оны ұйымдастырады,сабақтың
ортасында ойын тақырыпты меңгертуге бағытталады,сабақтың аяғында ойын ізденіс сипатына ие болады. Бірақ ойын
сабақтың қандай кезеңінде ұйымдастырылса да, қызықты, түсінікті болуы, оқушыларды іс - әрекеттің әр түріне баули
алуы тиіс.
52.Оқытудың инновациялық әдістері. Эссе оқыту әдісі ретінде.
Эссе – автордың берілген мәселеге өзінің көзқарасын ғана емес, басқа да көзқарастарын талдайтын өз ойын
жазып алудың бір түрі. Бір қызығы, өзіңізді білдірудің бұл тәсілі тыныштандыратын әсерге ие, сондықтан эссе
сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің және келесі дағдыларды дамытудың өте тиімді әдісі болып табылады:
ақпаратты талдау, шындықтың көп өлшемділігін байқап, нәрселерге әр түрлі көзқараспен қарау. көру;
мәселелерді егжей-тегжейлі элементтерге бөлетін аналитикалық ойлауды дамыту; себеп-салдарлық дәлелді табу
және оны дұрыс тұжырымдау; басқа көзқарастарды, тіпті олармен келіспесеңіз де, түсінуге және қабылдауға
үйрену; өз пікірін тұжырымдап, қорғау.
53.Оқытудың инновациялық әдістері. Жобалау-проблемалық оқыту әдісі.
Проблемалық оқыту – ойлау операциялары логикасы талдау, қорытындылау және т.б оқушылардың ізденіс әрекетінің
заңдылықтарын проблемалық ситуация, танымдық қызығушылығының, қажетсінуінің және т.басқасын ескере отырып
оқу мен оқытудың бұрыннан мәлім тілдердің қолдану ережелерінің жаңа жүйесі. Бұл оқыту студент ойына, пікір
қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу
материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім
берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың мақсаты – ғылыми таным нәтижелерін, білімдер жүйесін ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге
бұл нәтижелерге жету жолының өзіне де, процесінде меңгеру, студенттердің таным дербестігін қалыптастырып, оның
шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Проблемалық оқыту шығармашылық жұмыстарды жүргізудің ең өнімді жолы болып табылады.Проблемалық оқытуда
студенттер бейтаныс, белгілі емес мәселелерді өз беттерінше шешуге жұмсайды.
Проблемалық оқыту арқылы өнімді, тиімді нәтижеге қол жеткізу үшін мұғалім тарапынан проблеманы дәл, нақты қоя
білудің де маңызы зор. Студенттер проблеманы шешуде қиындыққа кезіксе, мұғалім оларды жетелеп, әдіс-тәсілдерін
ұсынады.
Проблемалық оқытудағы студенттердің шығармашылық іс-әрекетін бұлай тұжырымдауға болады:
1. Оқу материалының мазмұнын талдау, саралау.
2. Проблеманы ашу, өнім жасаушы шығармашылық еңбекке қол жеткізу.
3. Қорытынды жасау, өзіне-өзі баға беру, саралау.
Проблемалық оқыту технологиясы дұрыс іздене білгенде, ол тіл дамытуда өнімді нәтижелі қорытынды береді.
Жобалап оқыту технологиясының негізін салушы Карл Фрей. Ол жобалау әдісі туралы былай дейді:
- оқушылардан болсын немесе оқытушы тарапынан болсын практикалық маңызы бар бір жоба (проект) ұсынылуы тиіс.
- жобаға қатысушылар оқыту түрі, міндеттерді атқару туралы өзара келіседі;
- оқушылар алған білімдерін танымдық және практикалық міндеттерді шешуге пайдаланады. Жеткіліксіз білімді әртүрлі
ақпарат көздерінен өз бетінше оқып үйренеді;
- ұжымда жұмыс істеп үйренеді;
- зерттеу біліктерін (проблеманы анықтау, ақпарат жинау, бақылау, тәжірибе жүргізу, талдау, жорамал жасау,
қорытындылау) меңгереді;
- оқушылардың жүйелі ойлауы дамиды.
Жобалап оқыту технологиясының объектілері нақты өмірден алынған практикалық маңызы бар жобаға енуі тиіс.
Жобалау әдісі – оқушылардың зерттеу жұмыстары әдісі болып табылады.
Жобаны орындау мынадай кезеңдерден тұрады:
І –кезең. Жобалық тапсырманы, тақырыбын құрастыру. Жобаның тақырыбын жіктеп бөліп, оларды оқушылар
арасында бөлу
ІІ –кезең. Шығармашылық топтар құру, топтағы оқушылар өзара үйлесімді жұмыс істеуі үшін олармен ұйымдастыру
жұмыстарын жүргізу
ІІІ –кезең. Зерттеу жұмысына материалдар дайындау. Жауап берілуі тиіс сұрақтарды тұжырымдау, командаларға
тапсырмалар, қажетті әдебиеттерді таңдау.
Ү –кезең. Оқушылардың жобаны орындауы. Мұғалім оқушылар жұмысын үйлестіреді, кеңес береді, олардың іс-
әрекетін көтермелеп отырады. Оқушылар іздеу, тану жұмыстарын орындайды.
Ү –кезең. Нәтижелерді шығару, нәтижелерге нақтылы жағдайға сәйкес ішінара түзетулер жасау.
ҮІ –кезең. Жұмыстар қортындысымен жұртшылықты таныстыру (презентация). Мұғалім экспертизалық жұмысты
ұйымдастырады. Мысалы эксперт ретінде жоғары сынып оқушыларын немесе ата-аналарды шақыруға болады.
ҮІІ –кезең. Орындалған жұмысты талдау, бағалау (рефлексия). Мұғалім балалардың іс-әрекетін педагогикалық
тұрғыда бағалайды, балалардың ынтасын ескереді.
Бұл технологияда жобаға оқушылардың қызығушылығын туғызу басты қиындық болып табылады. Сондықтан
жобаның маңызын түсіндіру жұмыстарын жүргізу керек болады.
54.Оқытудың инновациялық әдістері. Дальтон-технологиясы.
Жобалау әдісімен идеялас - бұл Дальтон технологиясы. Мүмкін, «Дальтонды» өз алдына технология деп атауға әлі ерте
шығар, алайда оны ерекшелейтін негізгі өзіндік сипаттары: мақсаттары, бастау идеялары, мазмұны, формалары, мұғалім
мен шәкіртің әрекеттері - көзге түсерліктей.
Дальтон - АҚШ қаласы. Осы арада алғашқы рет аталмыш технология іске қосылып, тәлім тәжрибесіне ендірілді. Аталуы
да осыдан. Қазіргі күнде мұндай әдістеме АҚШ-та, Голландияда және басқада батыс елдерінде кең тараған . Оны ХХ
ғасырдың басында Дальтон қаласының (АҚШ) мұғалімі Елена Паркхерст ұсынады. Оны зертханалық жұмыс деп те
атайды. Аталған жоспармен оқытқанда сабақтар болмайды, мұғалім сабақты түсіндірмейді, оқушыларға өз бетімен
оқитын әдебиеттер көрсетілген жазбаша тапсырма береді. Оқушылардың әрқайсысы материалды өз бетімен оқып
мұғалімге есеп беріп отырды. Бірақ көптеген оқушылар мұғалім көмегінсіз тапсырманы орындай алмай жатады.
XX мыңжылдықтың 20 жылында, яғни алғашқы кезеңде – бұл мектеп тəжірибесінде жəне педагогикалық теорияда
дифференциалды оқыту пікірін жүзеге асырудың бастамасы 1922 жылы Дальтон-план бойынша жұмыс басталады.
Дальтон-планының көмегімен оқыту үдерісіне оқушылардың мүмкіндіктерін ескеретін бағдарламалар енгізілді жəне
құрылды. Оқу бағдарламаларын күрделілік деңгейіне бөлу, нақты пəн бойынша біліміне нұсқау, оқушылардың жеке
ерекшеліктерін қамтамасыз ету жəне олардың дальтон-план бойыншажұмысы дифференциалды оқыту принципіне жауап
береді. Сонымен қоса, ол оқушыларды деңгейлік дайындаудың қазіргі талаптарына үндес.
Американ педагогы Хелен Паркерхерст мектеп жағдайларын зерттей жүре, келесідей қорытындыға келді: тәлім - тәрбие
мәжбүрлеуге негізделген, балалардың өз ойын еркін білдіруге болған табиғи қалауы осыдан шектеулі, сұрақ қоюға
рұқсат жоқ. Осыдан, ізденімпаз педагог шәкірттердің тәлім жүйесіндегі өмірлік іс-әрекеттерін ұйымдастырудың жаңа
бағыттарын қарастыруға міндетіне алды. X.Паркерхерст балаларды әлеумет ортасында жасауға, ақыл-есі, тән-дене және
рухани дамуға үйрету мақсатын алға тартқан зертханалық жоспар дайындап шықты.
Дальтон технологиясының мақсаттары:
-балалардың жеке-дара дамуын қамтамасыз ету;
-оқу танымдық іс-әрекеттері барысында шәкірттердің қызметтестік, жауапкершілік және дербестік сапаларын көтеру
арқылы олардың әлеуметтік тәжірибесінің дамуын қамсыздандыру.
Дальтон технологиясының теориялық бастаулары келесідей: Дальтон жоспары – бұл дәрісханалық оқу-үйретімді үш
принципке - еркіндікке, дербестікке, қызметтестікке негізделген тәлім дәрісімен біріктіру. Аталған үш принцип - жетекші
гуманистік арнасында біріге түседі. Дальтон технологиясы сүйенген даналықтың мәні осында.
Еркіндік принципі. Еркіндік-бұл шәкірттің пәнді, тақырыпты, әріптесті, білім көздерін, формалары мен тәсілдерін өзі
таңдап алу құқығы. Алайда, бұл еркіндік жауапкершілікпен байланысты: мақсатқа жетудегі соңғы деңгейлі ерікті
орындалған әр тапсырманы мұғалім бағалайды. Әр шәкірт жеке орындалған жұмысы бойынша мұғалім алдында есеп
береді.
Дербестік принципі. Дербестік - бұл әр шәкірттің деңгейі мен өзіндік даму бағдарын, шешім қабылдаудағы дербес
әрекеттері мен сол таңдауға орай жауапкершілігін өз мойына ала білуі;
Қызметтестік принципі. Қызметтестік - бұл оқу-үйретім танымдық іс-әрекеттер формасын іріктей білуі: жеке дара іс-
әрекет, жұптасумен болған әрекет және шағын топтағы әрекет.
Бұл таным үдерісіне түскен балалардың бірін-бірі сыйлануына, екінші адамды мұқият тыңдауына, оны түсінуіне, онымен
байланысқа келіп, білікті шешім қабылдауға үйренуіне, оған сенуі мен көмек беруіне, топтық жұмыс бойынша
жауапкершілікті ұғынуға мүмкіндік ашады. Мұндай жағдайдағы жәрдем мәні - қойылған мәселеге орай жауапты қайдан
және қалай табу қажеттілігін көрсете алу.
Сонымен, бұл технологияның басты идеясы - жұмысты қалаған адамыңмен істе, кіммен жүретініңді өзің танда, ал
орындалған жұмыс бойынша жауапты тек қана өзін бересің. Тапсырмалар Дальтон технологиясының өзегін құрайды. Ал
олардың бәрі шығармашыл сипатта болуы тиіс.
Әр шәкіртің жеке орындалған тапсырмасы мұғалім тарапынан ғана тексеріліп қоймастан, жұмыс басқа шәкірттер
тексеруінен де өтіп, содан кейін ғана нәтиже бағаланады. Әр тапсырма үшін баға қойылмайды, тек орындалуы ескеріледі,
содан соң мұғалімнің ауызша бағасы беріледі.
Дальтон жоспарын дайындау барысында Х.Паркерхерст пән бойынша барша материалды төрт бөлімге ажыратуды «оқу
тоқсандарына байланысты», кейін әр бөлімді - айға және тоқсанға, ақырында - апта санына бөлуді ұсынды. Ал бұл әр
күнгі, апталық және айлық тапсырмалар белгілеуге негіз болады.
55. Оқытудың инновациялық әдістері. Дэвид Колбтың эмпирикалық таным циклі.
Атауынан көрініп тұрғандай, тәжірибе жүзіндегі оқыту тәжірибеден үйренуді білдіреді. Теорияны психолог Давид Колб
ұсынды, ол басқа теоретиктердің жұмысына әсер етті: Джон Дьюи , Курт Левин және Жан Пиагет .
Колбтың пікірінше, бұл оқыту түрі «білім тәжірибені трансформациялау арқылы жасалатын процесс» ретінде анықталуы
мүмкін.
Тәжірибелік оқыту теориясы танымдық және мінез-құлық теориясынан айырмашылығы танымдық теориялар ақыл-ой
процестерінің рөлін баса көрсетеді, ал мінез-құлық теориясы оқыту процесінде субъективті тәжірибенің ықтимал рөлін
жоққа шығарады. Колб ұсынған тәжірибелік теория толығымен тұтастық көзқарасқа ие және тәжірибе, таным, қоршаған
орта факторлары мен эмоцияларды қоса алғанда, оқу үрдісіне қалай әсер ететінін атап көрсетеді.
Тәжірибелік моделі теориясы
Тәжірибелік модельде Колб тәжірибенің екі түрлі әдісін сипаттады:
-Бетон тәжірибесі
-Дерексіз тұжырымдамасы
Ол сондай-ақ тәжірибені трансформациялаудың екі әдісін анықтады:
-Рефлексиялық байқау
-Белсенді эксперимент
Бұл төрт оқыту режимі жиі цикл ретінде бейнеленген.
Колбтың айтуынша, нақты тәжірибе көрсету үшін негіз болып табылатын ақпаратты ұсынады.
Осы көріністерден біз ақпаратты игеріп , дерексіз ұғымдарды қалыптастырамыз. Содан кейін біз осы тұжырымдаманы
әлем туралы жаңа теорияларды әзірлеу үшін қолданамыз, содан кейін белсенді түрде сынаймыз.
Біздің идеяларымызды сынақтан өткізу арқылы біз тәжірибе арқылы ақпаратты жинап, процестің басына қарай
велосипедпен жүреміз.
Дегенмен, бұл процесс міндетті түрде тәжірибеден басталады. Оның орнына, әр адам қандай жағдайға байланысты
жақсы оқу режимін таңдауы керек.
Мысалы, машинаны қалай басқаруға болатынын ойлап көрейік. Кейбіреулер басқа адамдармен жүріп бара жатқанда,
оларды қадағалай отырып, ойлау арқылы оқуды бастауды таңдай алады. Басқа бір адам нұсқаулық кітаптарын оқып,
талдап, көбірек дереккөзден бастайды. Тағы бір адам, сынақ бағдарында машина жүргізуді үйрену үшін жай ғана секіріп,
машина орынына отыруды шешуі мүмкін.
Тәжірибедегі оқыту әдістерінің қайсысы жақсы жұмыс істейтінін қалай шешеміз? Ситуациялық айнымалылар маңызды
болғанымен, өз қалауымыз үлкен рөл атқарады. Колб «бақылаушылар» деп саналатын адамдар рефлексиялық бақылауды
қалайды, ал «жасаған» адамдар белсенді эксперимент жасайды.
«Біздің мұрагерлік жабдықтарымыздан, өткен өткен өмір тәжірибемізден және қоршаған орта талаптарымыздан біз
таңдаған тәсілді дамытамыз», - деп түсіндіреді Колб.
Бұл жеңілдіктер Kolb-дің оқу стиліне негіз болады. Бұл оқыту үлгісінің үлгісінде төрт түрдің әрқайсысы екі облыста
басымдықты оқу қабілеттеріне ие.
Мәселен, әртүрлі білім беру стилі бар адамдар нақты тәжірибе мен рефлексиялық бақылауда басым болады.
Колб артықшылықты оқыту стиліне әсер ететін бірқатар факторларға әсер етуі мүмкін деп болжайды. Ол анықтаған
кейбір факторларға мыналар жатады:
Жеке тұлға түрі
Білім беру мамандануы
Мансап таңдау
Ағымдағы жұмыс орны
Адаптивтік құзыреттілік
56.Оқытудың инновациялық әдістері. Герменевтикалық әдістер (түсіндіру).
The герменевтикалық әдіс мәтіндерді, жазбаларды немесе әр түрлі саладағы көркем шығармаларды түсіндіру
техникасына сәйкес келеді. Оның негізгі мақсаты - мәтіннің кең ауқымында көмекші қызмет.
«Герменевтика» термині грек тілінен шыққан ἑρμηνευτικὴτέχνη (hermeneutiké tejne), ол өз кезегінде үш сөзден тұрады:
герменеуо, «мағынасын ашу» дегенді білдіреді; техника, бұл «өнер» дегенді білдіреді; және жұрнақ–Тикос«байланысты»
терминіне қатысты.
Этимологиялық тұрғыдан «герменевтика» сөзі Гермес құдайының есімінен шыққан және оның Зевс құдайы - құдайлар
мен адамдардың әкесі - өлім алдындағы хабаршысы ретіндегі қызметін білдіреді.
Герменевтика — бұл мәтінді түсіндіру теориясы және қазіргі батыс әдебиеттануда кең өрістеуді алған мағынаны түсіну
туралы ғылымы. Жаңа әдебиет теориясының құрылуы герменевтика қағидасында негізделеді. Гуманитарлық ғылымдар
саласындағы жан-жақты әдіс туралы ұғымы дәстүрлі түрде герменевтикамен байланысты. Филологиялық деректер
негізінде тарихи факторларды ұғындыру әдісі ретінде герменевтика әдеби ескерткіштерін түсіндірудің жан-жақты
қағидасы болып саналды. Абсолюттік көркем құндылықтарына сәйкес өнер туындысын дұрыс ұғыну түсіндіруің
функциясы болып табылады. Тұлғаның туындысын қабылдайтын сана түсінудің құралы болып саналады, яғни түсіндіру
әдеби туындыны қабылдаудан туынды ретінде қарастырылады. Неміс ғалымы, (1768–1834), «Герменевтика»
трактатының авторы Фридрих Шлейермахер қазіргі герменевтиканың негізін қалаушы деп есептелінеді. Шлейермахер
әдісінің ерекшелігі — бұл логика және риторикалық категорияларды ғана емес, сонымен бірге «ішкі логика» жолы
арқылы туындының «санасыз» ұғыну түсйсіктерін қосу. Басқа неміс ғалымы В. Дильтей «Герменевтиканың пайда
болуы» кітабын жазды, сол кітапта суретшінің рухани өмірі «ішкі шынайылығын» ұғынуға шақырған. Әдеби
герменевтикада өнер туындысын шығармашылық қызметтің бірыңғай өнімі ретінде түсуніге болмайтыны туралы
қорытындысы беріледі. Өнер туындысы мәдени тәжірибе дәстүрінің материалды объективациясы болып табылады,
сондықтан мәдени дәстүрдің үздіксіздігіне шығуды көздегенде ғана оны түсіндірудің мәні болады (Гадамер). Көркем
туынды мәдениет факторы болып табылады, сонымен бірге оны түсіндіргенде адамзаттың рухани тарихындағы орнын
қайта құру қажет.
57.Оқытудың инновациялық әдістері. Жүйелік талдау әдісі.
Жүйелердің жалпы теориясын Людвиг фон Берталанфи ХХ ғасырда ұсынған. Оның алдындағы "жалпы
ұйымдастырушылық ғылымды" тектологияны дамытып, кибернетиканың кейбір ережелерін болжаған Александр
Александрович Богданов болды.
Жүйелердің жалпы теориясының негізгі идеясы - жүйелік объектілердің жұмысын басқаратын заңдардың изоморфизмін
тану. Ғылымның пәнаралық саласы ретінде жүйелердің жалпы теориясы табиғаттағы, қоғамдағы және ғылымдағы
әртүрлі жүйелердің мінез-құлқы мен өзара әрекеттесуін зерттейді.
Жүйелік талдау әлі де салыстырмалы түрде жас ғылым (мысалы, кибернетикамен салыстыруға болады). Ол белсенді
дамып келе жатса да, оның анықтайтын тұжырымдамалары мен терминдері жеткілікті түрде рәсімделмеген. Жүйелік
талдау кез-келген пәндік салада, оның ішінде жеке және жалпы әдістер мен процедураларда қолданыладызерттеу. Бұл
ғылым, кез-келген басқа сияқты, объектілер мен құбылыстардың жаңа байланыстары мен қатынастарын зерттеуді мақсат
етеді. Бірақ, соған қарамастан, біздің ғылымның басты мәселесі - зерттелетін объектілер басқарылатын, зерттелетін және
зерттеу нәтижесінде "ашылған" осы объектілердің өзара әрекеттесу механизмі басқа объектілер мен құбылыстарға
көбірек қолданылатын етіп қатынастар мен қатынастарды зерттеу. Жүйелік тәсілдің міндеттері мен принциптері
объектілер мен құбылыстардың табиғатына тәуелді емес.
58. Оқытудың инновациялық әдістері. Оқытудың ақпараттық технологиялары.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы  «Әлеуметтік-экономикалық
жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты жолдауында: «Тұрғындардың компьютерлік сауаттылығын, соның
ішінде әр түрлі ынталандырушы бағдарламалардың есебінен де көтеру қажет. Мен қазақстандықтарды ақпараттық
технологияларды белсендірек игеруге шақырамын» деп,  қазіргі таңдағы білім беру жүйесі жаңа педагогикалық
технологиялар мен ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын қажет ететінін атап көрсеткен [1].  Демек, оқу-тәрбие
үдерісінде жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Бүгінгі күні білім беру мекемелері мен педагогика ғылымы алдында білім берудің философиялық негіздеріне, білім
жүйесінің стратегиялық бағыттарына, мақсаты мен мазмұнына, оны орындаудың әдіс-тәсілдеріне деген жаңа көзқарас
қалыптасуда. Қоғам талабы мен әлеуметтік сұраныстарға сәйкес жаңа технологиялар көбеюде. Мақсат - өзін-өзі дамыта
алатын, өз бетімен білім алатын, өз бағыт-бағдарын айқындай білетін, өзін-өзі үнемі жетілдіре алатын қоғамның белсенді
азаматын қалыптастыру.
Оқытудың ақпараттық технологиясы – бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін арнайы тәсілдер, педагогикалық
технологиялар, бағдарламалық және техникалық құралдар (кино, аудио және видеоқұралдар, компьютерлер,
телекоммуникациялық желілер).
Оқытудың ақпараттық технологиясы – білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау (педагогикалық іс-әрекетті өзгерту),
білімді қабылдау, білім сапасын бағалау, оқу-тәрбие үрдісінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты қалыптастыру үшін
ақпараттық технологияның қосымшасы деп түсіну керек.
Білімді ақпараттандырудың негізгі мақсаты – «оқушыларды ақпараттық қоғам жағдайында тұрмыстық, қоғамдық және
кәсіби салалардың іс-әрекетіне толық, тиімді араластыру» болып табылады.
Төмендегі қасиеттер білім жүйесінің өзіндік ерекшелігі болып саналады.
Тұтынушының қолдану сапасында;
Нәтижесінде әр түрлі салаларда қолданылатын, ақпараттық технологияларды жасаушы сапасында.
Бірақ компьютер мүмкіндіктерін асыра бағалауға болмайды, өйткені ақпарат беру – бұл білім мен мәдениетті беру емес,
сондықтан ақпараттық технологиялар педагогтарға тек қосымша тиімді құрал ретінде қызмет атқарады.
Көптеген елдердің ғылыми орталықтары мен оқу орындарында нақ осы білім қажеттілігі үшін мамандандырылған
компьютерлік жүйелер саны дайындалды, олар оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі жағынан қолдауға бағытталды. Бұл –
жүйелердің негізгі түрлері болып табылады.
Компьютерлік бағдарламаланған оқыту – бұл сәйкесінше, компьютерлік бағдарламалардың көмегімен бағдарламалық
оқыту механизмдерін жүзеге асыратын технология;
Материалды компьютердің көмегімен оқу – оқушының жаңа материалды әр түрлі құралдардың, оның ішінде
компьютердің көмегімен өз бетінше оқуын болжайды. Бұл жерде оқу іс-әрекетінің сипаты айтылмайды, оқу
нұсқауларының жиынымен іске асырылуы мүмкін. Мұның өзі бағдарламалық оқыту әдісінің мәнін ашады;
Материалды компьютер қоры негізінде оқу – алдыңғы технологиялар, технологиялық құралдардың алуан түрін (оның
ішінде дәстүрлі оқулықтар, аудио және видеожазбалар және т.б.) қолданумен айрықшаланатын болса, мұнда бағдарлама
құралдарын, оқушылардың өз бетінше тиімді оқуын арттыратын бағдарламаларды басымырақ қолдану жүргізіледі;
Компьютер қорымен оқыту – білім берудің барлық мүмкін боларлық формаларын қолдану (мұғалімнің қатысуымен),
шын мәнінде, жоғарыда айтылғандармен сәйкес келеді;
Компьютердің көмегімен бағалау – өз бетінше оқыту технологиясы деп қарастырылады, дегенмен ол практикада
басқаларға құрамдас элемент болып кіріп жүр. Мұндай жүйе оқылатын пәннің мазмұны мен дәстүрлі оқытуда
қолданылатын немесе оқыту бағдарламаларында жүзеге асырылатын әдістерге тәуелсіз;
Компьютерлік коммуникация – білім беру және оны жеткізумен қамтамасыз ете отырып, жоғарыда аталған
технологиялардың барлығының ажырамас құрамы болып табылады. Жергілікті, аймақтық және басқа компьютерлік
желілерді қолдану үшін жұмсалады. Компьютерлік коммуникация жекелеген оқу орындарының, қаланың, аймақтың,
елдің ақпараттық білім жүйесінің мүмкіндіктерін көрсетеді.
Оқытудың ақпараттық технологиялары осы ақпараттық білім жүйесінің шегінде жүзеге асырылатын болғандықтан, осы
білім технологиясына ақпараттық және бағдарламалық қолдаумен көрсететін құралдар бір ғана компьютермен, оған
енгізілген бағдарламамен шектеліп қалмауы керек. Шын мәнінде бәрі керісінше, оқытудың ақпараттық
технологияларының бағдарламалық құралдары және білім технологияларының өздері ақпараттық білім ортасына –
ақпараттық білім жүйесінен бөлінген жүйешелер түрінде қосылады.
Оқытудың ақпараттық технологиясында қолданылатын бағдарламаны қамтамасыз етуді бірнеше категорияға бөлуге
болады:
Оқытатын, бақылайтын және үйрететін жүйелер;
Ақпарат іздеу жүйесі;
Модельдеу бағдарламалары, микромирлер;
Танымдық сипаттағы инструменттік құралдар;
Әмбебап сипаттағы инструменттік құралдар;
Коммуникацияны қамтамасыз етуге арналған инструменттік құралдар.
59.Оқытудың инновациялық әдістері. Модульдік оқыту.
Білім беру саласында жиі көтеріліп жүрген мәселелердің бірі- оқушылардың өзін- өзі басқаруға үйрету, жеке тұлға
ретінде жан- жақты дамыту. Оқушы санасына білімді жүйелі түрде меңгеруіне және оқушының қабілет деңгейлерін
дамытуда М.М. Жанпейісова «Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде» еңбегінің маңызы
ерекше екені мәлім.
Жаңа технология әдістері оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырып, өз бетімен жұмыс істеуге,
қорытындылар жасауға, жүйелі білім алуға жетелейді. Өйткені, модульдің оқыту технологиясында оқытудың әртүрлі
белсенді формаларын (топтық, жеке топтық, диспуттар т.б.) қоладнуға мол мүмкіндіктері бар.
Модульдік оқыту технологиясының ерекшелігі- оның білімді меңгеруге емес, тұлғаның танымдық қабілеттерін және
танымдық үрдістерді, яғни, жадының алуан түрлерін (есту, көру, қимыл және т.б.), ойлауды, ынтаны, қабылдау қабілетін
арнайы жасалған оқу және танымдық жағыдайлар арқылы дамытуға, сондай- ақ тұлғаның қауіпсіздігін, өзін- өзі бекіту,
ойын, танымдық және шығармашылық қажеттіліктерін қанағаттандыруға белсенді сөздік қорын (ауызша және жазбаша
түрінде) дамытуға бағытталуы.
Бұл технологияның тағы бір ерекшелігі- дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып
табылады.
Модуль дегеніміз- қандай да бір жүйенің, ұйымның анықталатын, біршама дербес бөлімі. (С.И. Ожегов)
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады.жаңа технология әр түрлі пәннің
оқытушыларына жұмыс істеу ерекшелігіне, әдістемелік тәжірибелерісіне шығармашылықпен қарауына, жаңашыл
тәжірибелерін және әдістемелерін кең пайдалануға мүмкіндік береді.
Оқу модулі оқу циклі ретінде үш құрылымды бөліктен: кіріспеден, сөйлесі бөлімінен және қорытынды бөлімінен тұрады.
Әр оқу модулінде сағат саны әр түрлі болады. Бұл оқу бағдарламасы бойынша сол тақырыпқа, тақырыптар тобына
немесе бөлінген сағат санына байланысты.
Оқу модулінің ерекшелігі- жалпы сағат санына қарамастан, кіріспе және қорытынды бөлімдерге 1-2 сағат беріледі.
Барлық қалған уақыт сөйлесу бөлімінің меншігінде болады.
Кіріспе бөлімінде мұғалім оқушыларды оқу модулінің жалпы құрылымымен, оның мақсат- міндеттерімен таныстырады.
Сонан соң мұғалім осы оқу модулінің барлық уақытына есептелген оқу материалдарын қысқаша (10- 20 минут ішінде)
сызба, кесте және т.б. белгілік үлгілерге сүйене отырып түсіндіреді.
Сөйлесу бөлімінде танымдық үрдіс сыныпты 2-6 адамнан шағын топтарға бөлу арқылы негізінен оқушылардың өзара
әрекет етуіне құрылған.
Оқытуды ойын түрінде ұйымдастыру әртүрлі белсенді формаларды қолдану- оқытудың міндетті шарты болып табылады.
Оқу модулінің Сөйлесу бөлімінде оқушылар білімін бағалаудың дәстүрлі бес балдық жүйесін емес, тоғыз балдық жүйе
қолданылады, бұл оқушыларға бір деңгей тапсырмаларынан екіншісіне жеңіл, көңіліне қояу түсірмей өтуге мүмкіндік
береді, өйткені әр деңгей ауқымында «өте жақсы», «жақсы» немесе «қанағаттанарлық» баға алуға болады.
І деңгей тапсырмалары дарындылықтың екі түріне- интеллектуалдық және креативтік дарынды балаларға арналған.
Үшінші «жеңілдетілген» деңгей тапсырмаларын орындау білім деңгейі төмен оқушыларға кейіннен жоғарырақ деңгей
тапсырмаларына көшуге мүмкіндік береді. Тапсырмаларын оқу модулінің орта кезінде- ақ орындап болған оқушылар,
қалауы бойынша мұғалімге көмекші бола алады. Олар кеңесшілер, жүргізушілер т.б. рөлдерді атқара алады.
Оқу модулінің сөйлесу бөлімі оқушылардың өзін- өзі оқытуына және өзін- өзі бағалауына, бірін- бірі оқытуына және
бірін- бірі бағалауына құрылған. Бұл әрбір оқушы үшін тек үш деңгейлік тапсырмалар ғана емес, олардың үлгі
жауаптарын да даярлау арқылы іске асырылады.
Бұл технологияның маңызды шарты- оқушылардың кез- келген ғылыми көздерді, оқулықтарды, оқу құралдарын
пайдалануына болатындығы, сондай- ақ ұйымдастырушы, көмекші, кеңесші ретінде мұғалімнен жедел кеңес ала
алатындығы.
Сөйлеу бөлімі сабақтарының ұйымдастырылу формасы бойынша әр оқушы өзінің қалай және немен шұғылдануы тиіс,
сабақ барысында не істеуі керек екенін біледі, өйткені мұғалім балаларды сабақтың ережелерімен (егер ол оқыта үйрету
ойыны болса) немесе оның құрылысымен және жүру барысымен алдын ала таныстырады.
Оқу бөлімінің қорытынды бөлімі- бақылау. Егер сөйлеу бөлімінің барлық сабақтарында оқушылардың бір- біріне көмегі,
бірін- бірі оқыту, түрлі ғылыми көздерді пайдалануы құпталып келсе, енді қорытынды бөлімде оқушы өзінің сөйлеу
бөлімінде алған білімін, білігі мен дағдыларын ешкімнің көмегінсіз көрсетуі тиіс.
Оқушы білімін бақылаудың формалары ретінде тестілік тапсырмалар, бақылау жұмыстары, сынақ, шығарма немесе
диктант оқу пәнінің ерекшелігіне орай қолданылып, оқу модулінің осы қорытынды бөлімінде беріледі.
Оқушылардың тақырып немесе тару бойынша білімін, білігін, дағдысын бағалауда оқу модулінің қорытынды (бақылау)
бөлімінде алған бағалары қойылады.
Егер сөйлеу бөлімінде оқушыларға үш деңгейдегі («жеңілдетілген» стандарт, «стандартты», «стандарттан жоғары»)
тапсырмалар ұсынылса, қорытынды бөлімде барлық оқушыларға бірдей мемлекеттік білім стандартына сай
тапсырмалдар беріледі.
Модульдік оқытудың сөйлесу бөлімінде ойындар кеңінен пайдаланылады. Сөйлесу бөлімінің 1,2,3 сабақтарында «Қарлы
кесек» ойынында оқушылар тақырыпты көру, оқу, сөйлесу арқылы меңгеріп, 3,4,5 сабақтарында «Брейн- ринг» ойыны
арқылы тақырыпты қай деңгейде меңгергенін анықтаймыз. Ол үшін оқушылар деңгейлі тапсырмалар орындайды.
Модульдік оқыту технологиясының құрылымы:
Оқытудың жалпы мақсатын қою;
Жалпы құрылған мақсатты нақтыландыруға көшу;
Оқушылардың алдын- ала білім деңгейін бағалау;
Оқу әрекетінің жиынтығы;
Нәтижесін бағалау.
Модульдік оқыту технологиясының тағы бір ерекшелігі оқушылардың танымдық қызметін арттырады. әрбір оқушының
әр сабақта үш күрделілік деңгейде берілген оқу материалын ытңдау, жазу, көру, айту мүмкіндігі болатындай етіп
құрылады. Тапсырмаларды қарапайымнан күрделіге қарай кезең- кезеңімен орындау міндетті емес. Оқушыны
тапсырманы өзінің орындау мүмкіндігіне қарй таңдауға ерікті.
Модульдік оқыту технологиясының негізгі тұжырымдамасы, М.О.Т. жұмыс істеу үшін қажетті алғышарттар, М.О.Т- сын
оқу- тәрбие үрдісіне енгізу жолдары көрсетілген кестелер төменде келтірілген.
60.Оқытудың инновациялық әдістері. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту.
Ұстаз алдындағы басты мақсат – сапалы білім мен саналы тәрбие беру, оқушының талабы мен ағымына сай
қалыптасуына ықпал ету. Баланы жан - жақты жетілдіруде таным баспалдақтарына жетелер дағды – машықтарды
қалыптастыруға жол ашатын оқыту мен тәрбие технологиясын жете білу, меңгеру, біліктілігін арттыру.
Оқушының ойлау қабілетін байытуға игі ықпал ететін жаңаша оқытудың бір түрі – оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан
ойлауды дамыту технологиясы.
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпір - түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен
еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л. Стил, Куртис С. Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі Ж. Пиаже, Л. С.
Выготский теорияларын басшылыққа алады.
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін
таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, "Сорос
- Қазақстан” қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады.
Сын тұрғысынан ойлау— бұл ақпарат пен ойдың бірігіп алудың шынайы тәсілі. Ақпаратты алу ғана емес, сонымен қатар
алған ақпаратты сыни тұрғыдан бағалап, ой елегінен өткізу арқылы қолдану.Сын тұрғысынан ойлау – бұл қиын
тапсырманың шешімін табу үшін жасалатын дұрыс шешім. Сол шешімге сенудің бірден бір жолы.Сын тұрғысынан
ойлау-оқушының  дұрыс ойлануына жасалатын ой моделі және ой әрекетінің қызметі.Сын тұрғысынан ойлау—
шығармашылық ойлауын дамытатын ең маңызды бағыт.Сын тұрғысынан ойлауды дамтыу құралы деп айтуға келмейтін
зияткерліктің түрлері:Есте сақтау;Қарапайым және қиын ойларды түсінуін;Шығармашылықта: спортшының, суретшінің,
музыканттың интуитивтік ойлауы;
"Сын тұрғысынан ойлау” ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды
жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе - теңдікте ұстап
зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар. Сын тұрғысынан ойлау әдісі, оқытуда дамыған технологияға
жатады. Бұл иллюстративті - түсіндірмелі, ішінара іздену. проблемалық, пікір - сайыс, ойын, шығармашылық, өзін - өзі
дамыта оқыту әдістерінің жиынтығы. Сын тұрғысын оқу - тәрбие үрдісінде басқару мен ұйымдастырудың тиімділігі
оқушылардың өз алдына белсенді дамуына негізделеді
Бұның мақсаты – барлық жастағы балаларды кез келген мазмұнға сын тұрғысынан қарауды үйрету. Кез келген
қиыншылықтарды жеңуге, өз мәселелерін шешуге, әр түрлі жағдайларды сын тұрғысынан қарауға, екі ұйғарым пікірдің
біреуін таңдауға, сапалы шешім жасауға үйрету қажеттігі айдан анық болып тұр.
Сын тұрғысынан ойлау әдісі мұғалім қызметінде ұйымдастыра оқыту, оқушылардың жеке топпен жұмыс жасау негізінде
білім алуымен ұштасады. Бұл стратегия оқушының жекелеген мүмкіндіктері мен қабілеттерін ашуға бағытталады. Бұл
әдістің ерекшелігі оқу әдісінде қолданылады. Яғни оқушылардың ауызша және жазбаша тілін, ойлау, есте сақтау
қабілетін, әрбір ақпаратқа, сонымен бірге өзінің және басқаның шығармашылығына сыни қарауына, шығармашылық
қабілетін дамытуға бағытталады. СТО жобасы мұғалім мен оқушының белсенділігін арттыруда қолдануға болатын
бірден – бір әдіс деп айтар едім. Бұл әдіс оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, жаңа сабақты оқушының
өзі меңгеруіне жағдай жасайды. Меңгерген жаңа тақырып бойынша салыстырулар, болжамдар жасайды, тақырыпты
жүйелейді, ұмтылыс, белсенділік пайда болады. Оқушылар алған білімдері мен оған дейінгі білімдерін салыстырады.
3 пән: Кейс жағдаяттарын талдау
Типтік тапсырмалар
1. Типтік тапсырма. Тәжірибе кӛрсеткендей, тілдік ортадан тыс шетелдік қарым-
қатынасты оқытудың жетістігі кӛбінесе мұғалімнің проблемалық сипаттағы сӛйлеу-
коммуникациялық жағдайларды құру қабілетімен анықталады. Тапсырма: қарым- қатынастың
әлеуметтік-тұрмыстық немесе әлеуметтік-мәдени саласы аясында проблемалық сипаттағы сӛйлеу-
коммуникативтік жағдаятын дайындаңыз.
Жалпы буда айталган тапсырма бойынша биздин Казакстанда агылшын тилинен тилдик орта жок, бизде орыс
тилинен бар, кошеде барлыгы орысша сойлейди, биздин орта орысша жане казакша, дегенмен англ тилинен
орта жок, ал егерде баланын сол себептен мектепте агылшын тилин уйренип кету ушин коммуникативтик
кабилеты дамуы ушин не керек ? Арине ол мугалимнин кабилеты, мугалимнин кабилеты егер де мыкты
болатын болса, мектепте кунде агылшын тилинде сойлейтин болса жане де кунде уй тапсырмасына кинолар
берип музыка тынданып баланын коммуникативты кабилетин дамыту ушин барлыгын шараны жасаса,
агылшын тилинде сойлеп кетеди. Биринши жагдаят: окушы мен ата ананын арасында болган алеуметиик
турмыстык жагдаят, асан есимди окушы 6шы сыныпта окиды дегенмен, мектептеши мугалими агылшын
тилинен сабак оте жаксы береди, Асан уйге келе сала уйдеги арбир заттарды агылшынша атап,кайталап
журеди, дегенмен Асаннын 4ши сыныпта окитн иниси бар. Ол англ тилинен сабак окуды киналады, себиби
мектептеги мугалими англ тилинен коп тапсырмалар бермейди екен жане де аударма немесе диалогтык
тапсырмаларды оте аз береди екен. Сол себептен мектепте сойлеу болмаганнан кейн онын иниси уй
тапсырмасын орындаудан киналады. содан кейн Асан оган уй тапсырмасын орындауга, ози мектептен
уйренип келген заттарын инисине уйретип отырады,Содан кейин иниси уйиндеги Агасы жаксы агылшын
тилинде сойлейтиндигинин аркасында англ тилин биразга дейин уйренди,суйтип англ тилинен мектептеги
сабагы да жаксарды, бул жердеги жагдаяттат ягни бир окушынын уйдеги еки бирдей баланын англ тилинен
беретин мугалимдери еки турли жане де олардын кабилеттери еки турли соган карай, тилдик ортада еки бала
оспесе де, Асаннын агылшын тили оте жаксы ал Усенниг англ тили мектептеги мугалимнин кабилетине
байланысты оте томен.

2. Типтік тапсырма. Оқу жағдайында шеттілдік қарым-қатынасты ынталандыру мұғалімнен

сабақтарда әртүрлі педагогикалық технологияларды қолдану туралы білім мен дағдыларды талап
етеді. Тапсырма: жалпы білім беретін мектептің әртүрлі кезеңдерінде: бастауыш, орта (негізгі) және
жоғары сыныптарда пайдалану үшін ең тиімді технологияларды таңдаңыз. Ӛз таңдауыңызды
негіздеңіз.
Жалпы агылшын тилинен билим беретин мектепте бастауыш орта жане жогары сыныптар болып 3ке
болинеди. Бунын арасынан балалардын коммуникативти денгейлерин дамыту ушин коптеген технологиялар
колдана аламыз. Солардын бири интерактивти тактамен жумыс жасауга мумкиндик беретин мектеп
жабдыктары, осы технологияларды колдану аркылы, мугалимдер мен окушылар оку процессинин барлык
боликтерине катысты жумыс жасай алады. Мысалы, listening,оны дамуты ушин интерактивти тактанын
комеги коп, жане де reading , оны да дамыту ушин де инт.тактаны колданамыз, немесе жазу сойлеу,
барлыгына да осы IT колдана аламыз, жане де видеоконференциялар, муны кобине жогаргы сыныпка усынар
едим. Егер де жогаргы сыныптагы окугыларды коммуникативти денгейлерин дамыту ушин комеги оте зор.
Буда балалар артурли шеттилдик адамдармен сойлесип, балалардын денгейине байланысты , жаксы денгей
калыптаса бастаган болса, оларды артурли конференцияларга мугалим катыстыра отырып, оларды дамытуна
болады. Бастауыш сыныптарына келетин болса,коптеген корнекиликтерди мугалим акеле ,корсете отырып ,
турди ойыншыктармен, тагы да баска мульфильмдермен балалардын окытуга кызыгушылын арттыруга
болады.орта мектеп болса ,ойыншыктар сиякты заттар онайга тусу мумкин, сол себептен буларга кишкене
курделиндирилген такырыптармен жумыстандыруга болады,. Мысалы, инт.тактадан онлайн ойындарды
ойнатып, немесе коммуникативтик денгейин дамыту ушин оларга диалог жасатып, дебаты
уйымдастырып,осылай дамытуга болады.
3. Типтік тапсырма. Мұғалімнің кәсіби-педагогикалық дайындығының мақсаты оның кәсіби
құзыреттілігін қалыптастыруға бағытталған. Тапсырма: сіздің кӛзқарасыңыз бойынша болашақ ШТ
мұғалімінде қандай құзыреттер мен субкомпетенциялар қалыптасуы керек? Негіздеңіз, ӛз
кӛзқарасыңызды білдіріңіз.
- Жалпы болашақ студент қазіргі студент яғни болашақ шет тілі мұғалімі бірнеше компетенциялар мен
құзыреттіліктерге ие болу керек, 1 ші құзыреттілігі менің ойымша тілдік танымдық деп ойлаймын, мұғалім
шет тілінің танымдығын және ұйымдастыруын білу керек, ең соңғы технологияларды пайдалану, оқушыларғы
қызмет көрсету әдістерін дамыту, технологиялық құзыреттіліктерді пайдалану, бұл субкомпетенцияларға
мысалдар бола алады. Жәнеде болашақ мұғалімдер жаңа жағлайларға жауап беру қабілеті болуыда керек,
себебі қазіргі таңдағы балаларды оқыту бұрынғыға ұқсамайды, жаңа жағдаяттар сыныпта пайда болуы
мүмкін. Сол себептенде болашақ шет тілі мұғалімі осы жағдаяттарға дайын болу керек жәнеде арнайы
машықтан жоғарғы деңгейде өтіп, өзін дамыту керек.
4. Типтік тапсырма. Педагогикалық практика кезінде сіз жоғары сынып оқушыларының кӛпшілігі
ағылшын дыбыстарын нашар айтатындығына назар аудардыңыз, бұл шеттілдік қарым-қатынасты
меңгеруді қиындатады және кедергі болады. Тапсырма: сабаққа дайындалу кезінде жоғары сынып
оқушыларының сӛйлеу аспектісін түзетуге және жетілдіруге ықпал ететін әдістемелік әдістерді
ұсыныңыз.
Педагогикалық практикада мұғалімнің алдында көптеген жауапкершіліктер мен қиындықтар күтіп тұрады,
сонын біріншісі және өте көп кездесетіні ағылшын дыбыстарын оқушылардың қате айтуы, негізінен бұл жәй
қарайтын проблема деп ойламаймын. Себебі: оқушылар болашақта мектеп бітіргеннен кейін ағылшын тілінде
сөйлейтін адамдармен қарым қатынас жасаған кезде бұл өте үлкен кедергі болуы мүмкін. Ол тілді керемет
меңгеріп тұрсада оның сөйлеген сөзі басқалардың түсініспеушілігіне алып келеді, сол себептен мұғалім бұл
проблеманы қалай шеше алады, оқушылардың сөйлеу деңгейін қалай көтере алады? Менің ойымша мұғалім
сыныпта әр түрлі произнешениені дамытатын ойындар мен жарыстар ұйымдастырып отыруы керек. Егер бұл
оқушы төменгі сыныпта болатын болса немесе орта сыныпта болса спэллинг би сынды ойындар ойнатуға
болады, бұл спэллинг би әріптердің барлығын дыбыстарды дұрыс айтуға арналған жарыс. Бұл әлемнің әр
тұрлі жерлерінде болып отыратын ойынның бірі. Яғни apple сөзін айту үшін a,p,p,l,e деп бөліп айтуды
үйренеді. Оқушыларға әр түрлі акцентте сөйлейтін аудиосын қосып дәне онымен ілесіп сөйлеу арқылы яғни
ілеспе әдісін қолдануға болады. Оқушылар басқа мұғалімнің айтқан сөздерін ілесе отырып қайталау арқылы
өздерінің дыбысталудағы қателіктерін дұрыстай алады. Яғни бұл listening арқылы оқушыларды қатесіз
сөйлеуге үйреті, немесе reading арқылы үйретуімізге де болады. Мысалы: оқушыларға үй тапсырмасына
аудионыда беру және reading тапсырмасында қатар беру және сол арқылы балалар аудионы тыңдай отыра
мәтінді дұрыс оқып, дыбыстап үйренеді. Ең бастысы мұғалім қажетті көрнекіліктерді қоюды ұмытпау қажет,
себебі дәй ғана тапсырмалар балалардың ішін пыстырады, қызығушылықтарыда болмайды, көрнекілік пен
интерактивті тақтаны пайдаланудың тиімділіг үлкен.
5. Типтік тапсырма. «Шеттілдік білім берудің заманауи әдістемесі» курсы бойынша емтихан
қарсаңында сіздің әріптесіңіз – студент оған негізгі әдістемелік санаттардың жаңа түсіндірмесін түсінуге
кӛмектесуін сұрады. Тапсырма: әріптесіңізге шеттілдік білім берудің жаңартылған әдіснамасы
тұрғысынан шеттілдік білім берудің мақсаты мен мазмұны сияқты санаттар қалай анықталатынын
түсіндіріңіз.
Шет тілдік білім берудің мақсаты оқушылардың шет тілін жаңа технологиялармен және интерактивті
жүйелермен оқу арқылы түсіну, тілдік танымдық дамыту, құрместіктерін яғни құзыреттіліктерін
қалыптастыру, шет тілінде жазу, оқу және тілдік технологияларды қолданумен шет тілінде сөйлей алатын
басқада мамандықтарды дайындау болып табылады, яғни шет тілде білім беру арқылы біз тек қана ағвлшын
мұғалімдерін ғана дайындап қоймаймыз, оның мақсаты шет тілінде сөйлеп басқада мамандықтарды шығару
болып табылады.
6. Типтік тапсырма. Сіздің сабақ жоспарыңызды тексере отырып, әдіскер-жетекші педагогикалық
практикамен сабақтың дидактикалық процесі құрылатын әдіснамалық принциптерді және оларды
жүзеге асыратын әдістемелік принциптерді анықтау қажеттілігін атап ӛтті. Тапсырма: әдіскердің
нұсқауын орындаңыз: оқу процесін тиімді ұйымдастыруға қажетті принциптерді анықтаңыз.
1. Бірінші тілдік танымдықты дамыту керек ол үшін оқушылар міндетті түрде тілдік көрсеткіштермен,
сөздіктермен таныс болу керек, жаңа технологияларды пайдалану керкк ол үшін арнайы мүмкіндік берілу
керек, қазіргі таңда дамыған заман тіл үйрену үшін жақсы курс тапсаң жеткілікті деп ойлаймын, шет тілін оқу
үшін жаңа технологияларды пайдалануға мүмкіндік беру керек, осы жағдайлар арқылы оқушылар өздерінің
түсініктемелерін жинауға, және тілдік танымдықдарын дамытуға көмектеседі, жаңа жағдайларға жауап беру
керек, оқытушылар шет тілін оқуда жаңа жағдайларға тежелі түрде қарауға мүмкіндік беру керек. Осы жаңа
жағдаяттарға жауап ьеру арқылы оқушылар түсініктемелірін дамытуға және тілдік танымдықтарын арттыруға
мүмкіндік береді. Интерактивті оқыту оқушылардың шет тіліндегі қабілеттерін дамытуға және ынталандырып
оқытуға көмектеседі.

7. Типтік тапсырма. Педагогикалық практика кезінде оқу процесінің ұйымдастырылуын бақылай

отырып, сіз ағылшын тілі сабақтарында оқытудың дәстүрлі тәсілдері мен технологиялары (сұрақтар
мен жауаптар, мәтіндерді қайталау, жатталған диалогтар және т.б.) басым болатынын атап ӛттіңіз.
Сонымен бірге танымдық стратегиялар іс жүзінде қолданылмайды. Тапсырма: оқушылардың
танымдық
функцияларын дамытатын әдістемелік әдістер мен технологияларға кеңес беріңіз (ойлау, есте сақтау,
қиял және т.б.). Шеттілдік білім берудегі когнитивизм принципіне сүйену қажеттілігін негіздеңіз..
Кейс 7

Оқыту тәсілдерінің түрлері:• ой, зейін, ес, қабылдау, қиялды жақсарту тәсілдері;• мәселелі жағдаят тудыруға
көмектесетін тәсілдер;• оқушылардың сезімдеріне әсер ететін тәсілдер;• жеке оқушылар арасындағы қарым-
қатынасты басқару

Мысалы, мұғалім оқушыларға фактілер мен ережелерді хабарлайды, заттарды көрсетеді, фактілердің мәнін
түсіндіреді, оларға сұрақтар қояды. Егер оны тәсілдердің арасында түсіндіру тәсілдері, дәлірек айтсақ
фактілерді талдау, салыстыру, хабарлау, т.б басым болса, онда оқыту әдісін түсіндірмелі деп атауға болады.
Егер негізгі тәсіл - ақпараттарды, фактілерді ұсынумен шектелсе, (мысалы: мұғалім оқушыларға ережелерді
жаттауды ұсынады, бірақ ереженің мәнін түсіндірмей, оны жаттау тәсілін айтады), онда оқыту әдісі
ақпараттық- хабарлау, немесе оны жай ғана хабарлама әдісі деп атайды.

Эвристикалық әдісті қолданғанда мәселелік деңгей (оқушылардың белсенділігі) едәуір көтеріледі,

эвристикалық әңгімелерге танымдық (логикалық) есептер және проблемалық тапсырмалар қосылады.
Оқушылар мұғалімнің көмегімен "жаңалық" ашады, бірақ негізінен оқушылар өз бетімен жұмыс істейді.
Зерттеу әдісін қолданғанда мұғалім оқушыларға тәжірибелік сипаттағы тапсырмалар (тәжірибе жүргізу,
қосымша ақпарат, фактілерді жинап оларды өз бетімен талдау және қортындылау, өз ойын дәлелдеуге керекті
материалдарды жинау, т.б) береді. Оқушылар оларды өз бетімен орындайды, бірақ бұдан мұғалімнің
басшылығы керек емес деген сөз тумайды.

Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс. Бұл әдіс арқылы оқушылар ақпараттарды меңгереді. Оны басқаша
ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі деп атайды. Осы әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға
түрлі құралдармен түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп, естерінде сақтайды.Ақпараттар әңгіме,
дәріс, түсіндіру, кітап, қосымша құралдар, көрнекі құралдар арқылы беріледі.
8. Типтік тапсырма. Орта мектепте де, университетте де оқу процесін бақылау оқу процесінде
студенттердің рефлексия қабілетін дамытуға жеткілікті кӛңіл бӛлінбейтінін кӛрсетеді. Тапсырма:
болашақ мұғалімнің дайындығын модернизациялау тұрғысынан осы мәселенің шешімін ұсыныңыз.
Мұғалім рефлексияны оқушының өткізген уақыты, орындаған жұмысы жайлы айтқысы, ойымен бөліскісі, ол
жайлы қағазға түсіріп немесе басқаша суреттей алатындай етіп психологиялық ахуалды ескере отырып жасау
керек. Рефлексияны әртүрлі әдіс-тәсілдермен сабақтың әр кезеңінде: тақырыптың соңында, сабақ
бөлімдерінен кейін және тарау соңында жүзеге асыруға болады. Кері байланысты түрліше өткізуге болады.
Олар өз-өзіне рефлексия жасау түрінде, топтық рефлексия түрінде, әңгімелесу түрінде т.б. Кері байланысты
ауызша және жазбаша да жүргізуге болады.
Кері байланысты ұсынғанда немесе алғанда мынандай ережелерді ұстанған
дұрыс:                                                                                                                         
— Позитивті болу
— Бағалаушы болмау
— Кеңес бермеу тек ұсыныс жасау
— Ынталандыруға ұмтылу
— Сыпайы болу
— Көмектесу, жәрдем беру
— Тең ұстау
— Сәттілікке бағыттау

Рефлексияның мұғалімге беретін мүмкіндіктері:

* Сабақта оқушының ой-пікірін, көңіл-күйін білумен қатар сабақ мазмұнын қай деңгейде меңгергенін
анықтай алады.
* Оқушының қажеттілігін біле алады.
* Оқу мен оқытудың қалай жүріп жатқандығын, оның сапасын анықтауға мүмкіндік береді.
* Келесі сабақтарға тыңғылықты дайындалуына, шығармашылқ қабілетін арттырға мүмкіндік береді.
* Білім беру сапасын жақсартады.

Сабақта қолданылатын рефлексия түрлері                                                                   

* Көңіл-күй және эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы. Осы рефлексия түріне жататын бірнеше
әдіс-тәсілдерге тоқталсам.
* «Пейзаж–көңіл күй айнасы». Әр оқушыға табиғат пейзажы бар сурет таратылады. Мұғалім
оқушыларға суретте өзі қалаған жерді көрсетіп, ағылшын тілінде бірнеше сөйлеммен түсіндіруді ұсынады.
* «Түсті карточкалар». Оқушыларға көк және қызыл түсті екі карточка беріледі. Мұғалім сабақ
басында және аяғында қалаған карточкасын көрсетуді сұрайды, бұдан оқушының көңіл күйінің өзгерген
немесе өзгермегенін білуге болады.
9. Типтік тапсырма. Сізге әдістемелік бірлестіктің отырысында «шет тілінде білім берудің жаңа моделі»
тақырыбында баяндама жасау тапсырылды (С.С. Құнанбаеваның жұмысы бойынша). Тапсырма: ӛз
сӛзіңіздің негізгі тезисін және оның дәлелін анықтаңыз.
9-кейс
Шет тілінде білім берудің жаңа моделілері өзгеріп тұрады әрі адаптацияланып келе жатыр. Бұл моделдер
білім беру процесін тиімді және жылдам қылуға арналған. Мысалы, кейбір жаңа моделдер:
1. Әлеуметтік байланыс негізінде білім беру (Communicative Language Teaching, CLT): Бұл модельде, сөйлесу
және тілді әріптестік қолдануға негізделген. Оқытушылар студенттерге тілді табиғи жағдайларда пайдалануға
болатын жетістіктермен және сөйлесу әдісімен жұмыс істеуді үйретеді.
2. Тапсырмалар негізінде тілдік ойлау (Task-based Language Teaching, TBLT): Бұл модель тілді практикалау
үшін студенттерге тапсырмалар орындауға мүмкіндік береді. Тапсырма арқылы студенттер тілді өз ойларын,
сезімдерін және керек ақпаратты айту үшін қолданады.
3. Тілді қандайда бір бағытта айырбастау (Content and Language Integrated Learning, CLIL): Бұл модельде,
студенттер шет тілінде білім алу және оны өз мамандығында қолдануға үйренеді. Бұл тілге деген сұрақтар мен
мазмұнға деген сұрақтарды қамтамасыз етуге көмектеседі.
10. Типтік тапсырма. Ғалымдар коммуниканттар бойында стратегиялық (компенсаторлық)
құзіреттілікті қалыптаспауы себебінен мәдениетаралық қарым-қатынас жүзеге аспайтынын
анықтады. Бұл мәселені қалай шешуге болады? Тапсырма: студенттердің стратегиялық құзіреттілігін
қалыптастыруға ықпал ететін әдістер мен технологияларды ұсыныңыз.
Студенттердің стратегиялық құзыреттілігін қалыптастыруға көмектесу үшін келесі әдістер мен
технологияларды ұсынамын:
1. Құзыреттілік жоспарлау. Студенттер жоспарларын түсініп, мақсаттарды белгілеуі керек. Олар өзінің
мақсаттарына жету үшін қандай ресурстармен, технологиялармен пайдалануға болады.
2. Тарихи деректерді сақтау. Студенттер мұғалімдердің және курстардың материалдарын сақтауға, жіберуіне
және оның кезегін есте сақтауға болады. Мысалы, Google Drive, Dropbox және OneDrive т.б.
3. Тақырыпты байланысты мәліметтерді іздеу. Интернетте көптеген ресурстар бар, олардың арасында оқу
материалдары, видеолар, аудио-материалдар және басқалар кездеседі.
4. Сабақ қосу. Студенттер курстардың онлайн сабақтарына қосылуға болады. Сабақ оқушыларына оқу
материалдарын, ақпаратты және түсіндіруді жақсыдан жинауға мүмкіндік береді.
5. Байланыс жасау. Студенттер байланыс жасауға болады. Олар оқу материалдарын, байланыс жасауға
мүмкіндік беретін социалды ақпараттық желілерді пайдалануға бол.
11. Типтік тапсырма. Мәдениетаралық қарым-қатынаста коммуниканттардың тілдік тұрғыдан
сауатты сӛйлеуі жиі кездеседі, бірақ соған қарамастан тиісті түсіністікке қол жеткізе алмайды. Бұл
жағдайда ғалымдар лингвомәдени құзыреттіліктің (субкомпетенцияның) жеткіліксіз қалыптасуын
қарастырады. Бұл мәселені қалай шешуге болады? Тапсырма: лингвомәдениеттану құзыреттілігі
қандай лингвомәдени негізде қалыптасуы керек екенін кӛрсетіңіз, оны қалыптастыру үшін бірқатар
әдістер мен технологияларды ұсыныңыз.
11. Типтік тапсырма. Мәдениетаралық қарым-қатынаста коммуниканттардың тілдік тұрғыдан сауатты сӛйлеуі
жиі кездеседі, бірақ соған қарамастан тиісті түсіністікке қол жеткізе алмайды. Бұл жағдайда ғалымдар
лингвомәдени құзыреттіліктің (субкомпетенцияның) жеткіліксіз қалыптасуын қарастырады. Бұл мәселені
қалай шешуге болады? Тапсырма: лингвомәдениеттану құзыреттілігі қандай лингвомәдени негізде
қалыптасуы керек екенін кӛрсетіңіз, оны қалыптастыру үшін бірқатар әдістер мен технологияларды
ұсыныңыз.
Егерде бір елдің адамы мен екінші елдің адамы кей кезде коммуникант боп тұрғанымен және
коммуникациялық жағынан сауатты сөйлеп тұрғанымен, бір бірімен түсіністікке бармайды, яғни бұл жерде
олар мәдениетті лингво яғни тілдік дағынан мәдениетті сөйлемеуінеэің кесірінен деп ойлаймыз. Сол
себептенде бұл мәселені шешу үшін бірқатар әдістерді ұсынамын:
Ең алдымен сіздің сөйлескелі тұрған адамның қай елдің адамы және олардың мәдениетінде яғни сөйлесуде
қандай мәдениеттің бар екенін біліп алуыңыз керек, яғни сіз ең алдымен ол азамат Ресей азаматы болатын
болса Ресейліктердің сөйлеу тактикасында қандай мәдениеттердің бар екенін біліп алуымыз керек немесе ол
азаматқа басқа елдің азаматы болса сіз өзіңіздің Қазақстан азаматы бола тұра сіз мында жасайтын
қылықтарыңызды, сөйлеу манераңызды көрсетпеуіңіз керек, себебі ол басқа ел азаматы сіздің сөйлеу
мәдениетіңізді түсінбеуі мүмкін, керісінше олардың тілдік мәдениеті арқылы сөйлесіп отыру қажет. Сол
себептенде лингвомәдени әдістерді біліп алдын ала сөйлесетін адамыңыздың мәдениетінде қандай
ерекшеліктер бар екенін біліп алсаңыщ мұндай кедергілер болмайды деп ойлаймын.
12. Типтік тапсырма. Педагогикалық практика кезінде сіз оқытуда негізінен ауызша қарым-қатынас
формаларының дамитындығына, жазбаша қарым-қатынас формаларына тиісті кӛңіл бӛлінбейтініне
назар аудардыңыз. Тапсырма: осы қарама-қайшылықты шешу үшін жалпы білім беретін мектептің
бастауыш, негізгі (орта) және жоғарғы сатыларында қолдануға болатын жазу және жазбаша сӛйлеуді
оқытудың бірқатар әдістері мен технологияларын ұсыныңыз.
Осы екі бағытты біле отыра біз бұндай қарама қайшылыштарды біз жеңуімізге болады, жалпы орта білім
беретін мектептер бастауыш, орташа және жоғарғы буын сатыларына бөлінеді, олардың арасында біз жазуды,
жазбаша сөйлеуді және ауызша оқытудың бірқатар әдістерін мен ұсынғым келеді. Жалпы әдістер өте көп
соның ішінде жазбаша дамымайтын болса балалар болашақта жазған кезде қатемен немесе ойларын дұрыс
жеткізе алмауы мүмкін. Мысалы Write сөзімен Right сөздерінің қалай дыбысталуын білгенімен олардың
жазулары әртүрлі болады. Балалар осындай ұқсас дыбысталатын сөздерді жазғанда қателесіп жатады,
екеуінің мағынасы екі түрлі болғанымен. Сол үшін біз бұрынға әдістерді жаңалап қарастырып қоладана
аламыз. Мысалы диктант әдісі оқушыларға жиі диктант жазғызып, ол мектептің жоспарвнда болмаса да
қосымша ретінде жаздыру қажет деп ойлаймын. Диктантты жазбас алдын оқушыларға аударып оқып берген
кезде олар диктант қай бағытта яғни қандай мәтінге сай сөздер болатынын біледі де дазғанда мағынасына
қарай жазуға ықпал етеді. Немесе оқушыларға карточка әдісімен яғни бірінші бетінде әріптер жазылса ал
екінші жағында сөздер жазылады. Мысалы b әріпіне book сөздері, осылайша балалар көру арқылы да қалай
жазылатындығын үйрене алады. Бұл арқылы біз балалардың орфографиясын дамыта аламыз, яғни қатесіз
жазуын дамытамыз. Диктанттарды өз бетімен үйде жазуға немесе осындай тапсырмаларды үйге беруге
болады. Тақтаға әр сөздерді жазып беру арқыды көшіртіп отыруға болады.

13. Типтік тапсырма. Педагогикалық практика кезінде сіз барлық оқушылардың ШТ оқуға деген
ынтасы жоқ екенін білдіңіз. Тапсырма: оқу процесін мотивациялық қолдаудың әртүрлі нұсқаларын
ұсыныңыз және негіздеңіз.
13
Педагогикалық практика кезінде мен оқушылардың шет тілі сабағында мүлдем ынтасы жоқ екенін білдім.Ал
енді оқушыларым мотивациялық қолдау арқылы біз оқушыларға нені ұсына аламыз?Ең алдымен біз шет тілін
білген кезде қандай мүмкіндіктердің ашылатынын көрсете алуымыз керек оқушыларға.Мысалы мен өзім
мынадай тапсырмаларды бере аламын.Шет тілінде сөйлейтін мемлекеттердің видеоларын оқушыларға
көрсету.Мысалы ағылшын тілінде сөйлейтін қандай мемлекеттер бар әлемде?Австралия немесе
Америка,Англия,Шотландия немесе әртүрлі мемлекеттер бар.Жалпы ағылшын тілін білген кезде қандай
жетістіктерге жететінімізді де көрсетуімізге болады.Әртүрлі шетелдік компаниялар мысалы қазіргі таңда
IPhone Apple компаниясы,Google компаниясы немесе әртүрлі Америкада орналасқан компаниялар киім
компаниялары сондай жұмыстарды жасауымызға болатындығын немесе әртүрлі дүниеге жетістікке жеткен
адамдардың ағылшын тілде сөйлеу арқылы сөйлей алатындығын көрсетуімізге болады немесе оқушыларға
әртүрлі фотоларды алып келіп,оларға армандар картасын жасатуымызға болады,мысалы армандар картасын
жасатып,содан кейін сол армандарға ағылшын тілін білген кезде қандай жетістікке жетуге болатындығында
көрсетіп отыруымызға болады.Жалпы оқушылардың мотивациясын арттыру үшін осындай идеяларды ұсынар
едім.
14. Типтік тапсырма. Кӛптеген оқытушылар шетелдік оқулықтарды отандық оқулықтармен
салыстырғанда анағұрлым жетілдірілген деп санайды. ШТ бойынша оқулық таңдау мәселесі шешілді.
Тапсырма: шетелдік және отандық оқулықтарға салыстырмалы баға беріңіз және осы негізде мәселені
шешудің жолдары мен тәсілдерін анықтаңыз.

Жалпы біздің қазіргі таңда оқушыдардың қолданып жүрген кітаптар бар: Eyes open, .... деген секілді кітаптар,
Орта мектептерде қолданып жүрген кітаптар. Бұл кітаптар негізі шет тілінде тілдік ортасы бар мемлекеттерге
арналған кітаптар болып табылады деп айтуға болады, себебі бұлд кітаптардың шет тілінен сөзбе сөз
аударылғандығын мен өз көзіммен бірнеше рет интернет желісінен көрген болатынмын. Сол себепті ең
алдымен бастауыш сынып оқушыларына біз барлығын бірден үйреніп кетпейтіндіктен арнайы жеңіл
тапсырмалардан бастауымыз қажет. Ал қазіргі кітаптарды қарайтын болсақ бірден қиын тапсырмалардан
бастап кетеді және тапсырмалар қазақ тілінде емес ағылшын тілінде, яғни оқыңыз және жазыңыз деген сөздің
өзі қазақ тілінде болуы керек. Ал кейәнгі тапсырмалар ағылшын тілінде болу керек. Жәнеде сол кітаптардың
ішінде көбінесе қазақтың мәдениетімен және қазақтың дәстүрімен, қазақ балаларының атымен аталып отырса
оқушыларға оңайырақ болар еді деп ойлаймын. Сол себепті кітапты ұйымдастырушыларға, кітап жазатын
қазақстандық жазушыларға айтарым кітапты неғұрлым оқуға оңай, жеңілірек етіп жазса деп ойлаймын. Кітап
ішіне ертегілер, қазақ тілінің халық ауыз әдебиетін ағылшын тіліне аударып салса анағұрлым жақсыболады
деп ойлаймын
15. Типтік тапсырма. Әдістемелік ғылымда ұзақ уақыт бойы ШТ оқытудың бастапқы кезеңін қандай
ретпен ұйымдастыру керек деген сұрақ туындады: а) ауызша сӛйлеуді оқыту – оқу – жазу немесе б)
тілдік әрекеттің барлық түрлерін бір уақытта оқыту. Тапсырма: Сіздің практикалық тәжірибеңізге
және әдістеме курсынан алған біліміңізге сүйене отырып, осы жолдардың қайсысы қазіргі білім беру
мақсатына сәйкес келетінін негіздеңіз.
Прагма-кәсіби тапсырмалар
Әдістемелік ғылымда ұзақ уақыт бойы шет тілін оқытудың қалай ретпен орналастыру керектігі туралы
сұрақтар туындап келді.Бірінші оқытуды үйрету,кейін оқу,жазу,есту немес бірінші ауызшаны үйрету немесе
барлығын бір сәтте оқыту керек.Осыған өз ойыңыз қалай?деген сұраққа мен былай жауап берер
едім.Бастауыш сыныптың оқушыларына әрине біз ең алдымен ауызша сөйлеуді үйретуіміз керек.Ең алдымен
ауызшадан бастау керек.Бірден жазу шатастырып кетуі мүмкін.Күнделікті өмірде оларға жиі жиі ағылшын
тілінде сұрақтар қойып кейін ол есту арқылы өздері ұғынатын болады кейін жаттай бастайды,ал содан кейін
барып оқуға көшу керек.Оқуды үйренгеннен кейін жазуға көшу керек.Яғни соңына мен жазуды қояр
едім.Барлығын бірден үйретіп отыруда әрине дұрыс.Дегенмен ол бастауыш сыныптың оқушыларына
қиындық тудырады барлық тәсілді күнде оқыта беру.Сол себептен алдымен ауызшадан бастаған жөн деп
ойлаймын.Менің педагогикалық тәжірбиемде мен осылай жасадым.

1. Прагма-кәсіби тапсырма. Сіз «дӛңгелек үстел» отырысының қатысушысысыз, онда «Қазақстан

Болон конвенциясына қосылғаннан кейін ұлттық білім беру жүйесінде қандай ӛзгерістер болуы тиіс?»
міселесі қарастырылды. Тапсырма: ӛз сӛзіңізде: «Сіздің ойыңызша, Болон процесінің толық құқықты
қатысушысы болу үшін шеттілдік білім беру жүйесіне қандай ӛзгерістер енгізу керек?» сұрағына жауап
беріңіз.
Болон процесінің толыққанды қатысушысы болу үшін Қазақстан өзінің ұлттық білім беру жүйесіне елеулі
өзгерістер енгізуі қажет. Төменде енгізу қажет өзгерістер туралы менің пікірім берілген:

1. Академиялық кредиттік жүйені бейімдеу: Отандық университеттерде қолданылатын кредиттік жүйе

Еуропалық несиені аудару және жинақтау жүйесіне (ECTS) көбірек бейімделуі керек. Бұл студенттерге
халықаралық университеттерде оқуын жалғастыруға мүмкіндік беріп, кредиттерін аударуға мүмкіндік береді.

2. Сапаны қамтамасыз етуді жақсарту: Отандық университеттердегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі Еуропалық
стандарттар мен сапаны қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулықтарға сәйкес жетілдірілуі керек. Бұл
қазақстандық университеттер мен олардың халықаралық әріптестері арасында ғылыми дәрежелерді өзара
тануға мүмкіндік береді.

3. Халықаралық ынтымақтастықты нығайту: Халықаралық университеттермен ынтымақтастық отандық

университеттер үшін айтарлықтай пайда әкеледі. Әріптестік келісімдер студенттер мен қызметкерлердің
ұтқырлығын, бағдарламалар мен ғылыми жобаларды бірлесіп әзірлеуге және жеткізуге ықпал ете алады.

4. Академиялық ұтқырлық: Қазақстанға академиялық ұтқырлықты ынталандыру және қолдау көрсету қажет.
2. Прагма-кәсіби тапсырма. ҚР Білім беру саласындағы нормативтік-құқықтық құжаттарда білімдік
білім беру моделінен құзыреттілікке кӛшу айқындалған. Тапсырма: осы ауысуды тудырған
факторларды анықтаңыз. Осы модельдердің әрқайсысының мазмұнды мәнін ашыңыз.
2. Қазақстандағы білім беру моделінен құзыреттілікке негізделген білім беруге көшу, ең алдымен, білім беру
жүйесін әлемдік еңбек нарығының өзгермелі талаптарына сәйкестендіру және білім сапасын арттыру
қажеттілігінен туындады.

Бұл ауысуға әкелген кейбір факторларға мыналар жатады:

1. Жаһандану: Экономиканың және еңбек нарығының жаһандануының күшеюі студенттерге жаһандық

контексте бәсекеге қабілетті ететін дағдылар жиынтығымен қарулану қажеттігін білдірді. Бұл білімге
негізделген білім беруден құзіреттілікке негізделген білімге баса назар аудару керектігін білдіреді.

2. Жұмыс нарығын өзгерту: Цифрлық технологиялардың өсуімен еңбек нарығы жаңа дағдылар жиынтығына
сұраныс тудырып, жылдам дамыды. Құзыреттілікке негізделген білім беру моделі студенттерді осы жылдам
өзгеретін еңбек нарығында өркендеу үшін қажетті дағдылармен жабдықтауға арналған.

3. Жұмыс берушінің қажеттіліктері: Жұмыс берушілер проблемаларды шешу, топтық жұмыс, коммуникация
және сыни ойлау дағдылары бар үміткерлерді көбірек іздеуде. Құзыреттілікке негізделген білім беру моделі
студенттерде осы дағдыларды дамытуға баса назар аударады
3. Прагма-кәсіби тапсырма. Шетел тілдесуге оқытудағы мотивацияның рӛлі туралы мәселе ШТ
мұғалімдерінің әдістемелік бірлестігінің отырысында талқыланады. Осы мәселе бойынша
баяндамашының негізгі тезисі былайша тұжырымдалған: «оқушыларда қалыптасқан уәждемесіз
оларды шеттілдік қарым-қатынасқа үйрету мүмкін емес. Мотивация-бұл шетелдік қарым-қатынасты
игерудің негізі». Тапсырма: осы баяндаманы талқылауға қатысқан кезде, тыңдалған баяндаманың
негізгі идеясының әдістемелік заңдылығын егжей-тегжейлі дәлелдеумен негіздеңіз немесе жоққа
шығарыңыз.
3. Шет тілін оқыту үшін мотивацияның маңызды екендігі туралы негізгі идеясы әдістемелік тұрғыдан заңды
және көптеген дәлелдермен расталған.

Біріншіден, зерттеулер мотивация тіл үйренудің табыстылығының негізгі факторы екенін дәйекті түрде
көрсетті. Тіл үйренуге ынтасы бар студенттер оқу үдерісіне көбірек араласады, қиындықтарға төтеп бере
алады және сайып келгенде, жоғары деңгейге жетеді. Керісінше, мотивациясы жоқ студенттер оқу үдерісінен
бас тартады және алға жылжу үшін күресуі мүмкін.
Екіншіден, мотивация оқушының мақсат-мүдделерімен тығыз байланысты. Студенттер тілді не үшін үйреніп
жатқанын және оның қандай пайда әкелетінін нақты түсінсе, олардың оқуға деген ынтасы артады. Мұғалімдер
тілді үйренуді нақты әлем контекстімен байланыстыру және студенттерге тілді мағыналы түрде пайдалану
мүмкіндігін беру арқылы мотивацияны арттыруға көмектесе алады.

Сонда, мотивация сырттан таңылатын нәрсе емес. Мұғалімдер оқушыларға жай ғана ынталы бол деп айта
алмайды; керісінше, олар мотивацияны арттыратын және студенттерді өз оқуына иелік етуге ынталандыратын
орта құруы керек. Бұл әртүрлі оқу әрекеттерін қамтамасыз етуді, студенттерге оқуда таңдау мен дербестік
беруді, сондай-ақ студенттерге сенімділік пен сенімділікті арттыруға көмектесетін кері байланыс пен
қолдауды қамтуы мүмкін.
4. Прагма-кәсіби тапсырма. Сіз ғылыми-әдістемелік конференцияда «Қазіргі шеттілдік білім берудегі
педагогикалық теория ретіндегі құзыреттілік тәсілі» тақырыбында баяндама жасайсыз. Баяндамадан
кейін сізге сұрақ қойылды: «Қазіргі уақытта құзіреттілікке негізделген тәсілді шеттілдік білім беруде
жетекші ретінде қарастыруға бола ма? Егер Иә немесе жоқ болса, неге?» Тапсырма: қойылған сұраққа
жауап беріңіз.
Прагма 4
Шеттілдік білім беруде болашак шетел тілі мугалімнін рефлексивтік кузыреттілігінін курамдас курамын
аныктау, оны калыптастыру ушін негурлым колайлы жагдайлар жасауга ыкпал етеді. Бул ез кезегінде болашак
мамандарды косіби іс-арекетке тиімді даярлауды камтамасыздандырады. Жалпы косіби кузіреттіліктін белігі
болы рефлексивті кузыреттіліктін курылымын карастыру ушін алдымен «курылым» угымына аныктама беру
кажет. Шеттілдік тусіндірме создігі «курылым» терминіне келесі аныктама береді: «лат. structura, курылиы,
бір нэрсені уйымдастыру».
Жогары білім берудін кундылык багдары болашак маманнын жеке тулгасында, озінін оку іс-рекетін жэне
ондагы озін-озі талдау кабілетін, сондай-ак, рефлексияны дамыту аркылы езара эрекеттесу кабілетін
калыптастыру боль
табылады.
Болашак шетел тілі мугалімінін косіби кузыреттілік курылымында рефлексивті кузыреттіліктін алатын орны
мен ролі ерекше. Кобінесе рефлексивті кузыреттіліктін негізгі
Эрекеті
субьектінін озін бакылау жэне багалау іс-
эрекетімен байланысты. Бул жагдайда рефлексивті кузыреттіліктін тиімділігі мугалімнін озінін іс -эрекетін,
пікірін талдау кабілетімен, оз іс-рекетін тусіну, максат кою мен эдістерді, компоненттерді колданудын
дурыстыгымен
аныкталады.
Рефлексивті кузыреттілік
мамандык туралы жалпы
тусініктін
калыптасуына, болашак шетел тілі мугалміні іс -рекетінін мазмуны мен курылымына ыкпал етеді. Осынын
негізінде болашак маманнын косіби бейнесі пайда болып, оз касібі туралы білімі кенейеді. Рефлексивті
кузыреттілік негізінде мугалім озінін касіби стандарттарга сойкестік дережесі туралы тусінік алады, онын
мумкіндіктерінін шекарасын аныктайды, озінін кушті жактары туралы білім алады,сеттілік пен сетсіздіктін
ыктимал аймактары, озін-озі жетілдіру
жолдары аныкталады.
Отандык жоне шетелдік галымдар усынган мамандарды дайындау улгілеріндегі рефлексиялык
кузіреттіліктін эртурлі интерпретациялары мен
маныздылыгына карамастан, жан-жакты сараптау кезінде эртурлі кузыреттердін
курамдас
беліктерінін калыптасу процестері, олардын
дамуы мен калыптасуынын козгаушы факторларынын бірі больп шыгады. Сонымен, мысалы, «кузыреттілікті
саналы менгеру моделі» бойынша, кандай да бір дагдыны, немесе кандай да бір кузыретті курайтын сапаны
дамыту кажет болса, онда ен алдымен, бул дагды, сапанын немесе кузіреттіліктін жоктыгы немесе жеткіліксіз
дамыгандыгы, жеке туланын білімін, дагдыларын, іс-эрекетін рефлексивті багалау аркылы гана аныктауга
болатын фактор ретінде
карастырылады.
Кузырлылык жеткілікті денгейде дамыганнын озінде, онын туракты рефлексиялык даму озгермелі шындыкка
сэйкес унемі жетілдіріліп, жанарып отыруы ушін кажет.
Оз саласынын кез келген маманы эр-турлі проблемалык
касіби жагдаятты алдынны тэжірибеге немесе білімге негізделген сыни жэне рефлексивті турде багалай алуы,
кажет болган жагдайда бул туралы оз идеяларын озгертуі керек. Мэселен, онын шешімі немесе осы
жардаяттан
шы удын ен жаксы жолын табу.
5. Прагма-кәсіби тапсырма. С. С. Құнанбаеваның еңбектерінде шет тілін үйренудің түпкі нәтижесі
ретінде «мәдениетаралық қарым – қатынас субъектісі» категориясы ұсынылады; орыс ғалымдарының
еңбектерінде - «екінші тілдік тұлға» (Н.Д.Гальскова және т. б.), «мәдениеттер диалогының тұлғасы» (Б.
И. Бахтин) және т. б. Тапсырма: шет тілінің ұсынылған шет тілін оқытудың түпкі нәтижесі
тұжырымдамаларына жеке сараптамалық баға беріңіз.
Менің ойымша, жеке жеке тұжырымдама беретін болсам, құнанбаеваның еңбектеріңдегі мәдениет аралық
карым катынас субектісі деген категорияны дұрыс деп қараймын, Себебі адам шет тілін білетін болса, ол
мәдениет аралық карым қатынасты жасайтын адам болым табылады. Яғни онын иесі болып табылады. Екінші
тілдік тұлға дегенде, әринп ол да дұрыс, себебі шет тілін білген адам, екінші адамға айналады, яғни екі тіл
білген адам, екі адам деген сияқты, екінші тұлға дегенде дұрыс деп ойлаймын.
С.С. Кунанбаеванын зерттеулеріне сэйкес рефлексия тулганын санасында озін-озі дамытуга, озін-озі
жетілдіруге, озін-озі уйымдастыруга ыкпал етеді, білім алушылардын ішкі кызметін аныктайды деген пікір
білдіреді.
Осы аныктамаларга суене отырып, шеттілдік білім беруде болашак шетел тілі мугалімінін рефлексивті
кузыреттілігін калыптастырудын курылымында олардын кешенін болеміз.
Кузыреттілік амал идеясына сэйкес касіби дайындыктын негізгі натижесі кузыреттілікті калытастыру болуы
тиіс. Осыган байланысты бірінші жоспарга калыптастыруга жататын маманнын кузыреттілік курылымын
камтитын компонеттерді аныктау жэне оларды жіктеу міндеті туындайды.
6. Прагма-кәсіби тапсырма. Қазіргі уақытта проблемалық жағдайларды модельдеу әдісі шетелдік
қарым-қатынасты оқытуда кеңінен қолданылады. Неліктен? Тапсырма: себеп-салдар байланысын
орнатыңыз.
Проблемалық жағдай дегеніміз - жүйенің берілген жұмысын бұзатын және оны жаңа күйге ауыстыруды талап
ететін ішкі және сыртқы әсерлердің әсерінен пайда болатын жағдайлар (жағдайлар) жиынтығы. Ал
проблемалық жағдайды модельдеу яғни сол проблеманы зерттеу, шешу жолдарын қарастыру деп білемін.
Проблемалық жағдайды модельдеу шетелдік қарым қатынасты оқытуда кеңінен қолданылады. Мысалы кез
келген әңгімеде проблемалық ситуация болса оның шешу қызығырақ және сол себептіде тіл үйрену
барысында осындай жағдайларды талдау проблемалардың себеп салдарын білу және шешу жолдарын
қаоастыру тілді тез жетік үйрену үлкен үлес қосады. Біріншіден таныс емес бірақ сол ситуацияға байланысты
сөздерді үйренеді жаттайды және ол проблемалық жағдайды шешу үшін көп ізденеді, ізденіс барысында да
сіздік қорлары молаяды. Менімше де жәй жағдайды талқылағаннан осындай проблемалық жағдайларды
талқылап шешкен қызықты және тиімді деп ойлаймын. Шетелдік қарым қатынас жасау барысында яғни шет
тілінде проблемалық жағдайды шешудің тиімділігі көп, дебат болуыда мүмкін, оқушылардың ауызша
жеткізулері мен жүйелі түрде ойлау қабілеттері артады.
7. Прагма-кәсіби тапсырма. Кӛптеген әдіскерлер кәсіби бағдарланған және кәсіби негізделген шет
тілдерін оқытуда контекстке негізделген технологияға жетекші рӛл берілуі керек деп санайды.
Неліктен? Тапсырма: себеп-салдар байланысын орнатыңыз.
Қазіргі күнде қандай мамандық болмасын көптеген мамандықтар мәселен, халықаралық байланыстар,
компьютерлік желілер немесе журналистика салалары т.б., мамандықтарға кәсіби деңгейін дамытуына,
шетелдік қарым-қатынас үлкен мүмкіндік береді. Кез-келген маман, шет тілін толық меңгеруімен ұлан ғайыр
жетістіктерге қол жеткізу әбден мумкін. Сондықтан шет тілін толық меңгерген маман қажеттілігі артуда.
Педагогикалық зерттеулер жүргізу барысында ағылшын тілін оқытуда инновациялық процестердің ролі зор
екенін көрсетті.Дәстүрлі кәсіби-бағытталған ағылшын тілі негізінен оқу, түсіну, мамандандырылған
мәтіндерді аудару және грамматикалық ерекшеліктерін үйренуге бағытталған. Алайда, қазіргі уақытта шет
тілін оқытуда ауызша қарым-қатынас қабілетін дамытуға аса назар аударылып отыр. Ауызекі тіл - тыңдау,
оқу, түсіну, естіген немесе оқылған ауызша (диалог немесе монолог) және жазбаша түрде айту,қайталауды
қамтиды.Нақты мағыналы сөздерді суреттер, зат, макет арқылы түсіндірген жөн. Абстрактілі мағыналы сөзді
түсіндіру үшін аударманы қолдану және тіл көрнекілігі арқылы түсіндіру қажет. Ал тіл көрнекілігі дегеніміз --
сөздің мағынасын контекст арқылы, синонимдер мен антонимдер, сөздің құрамдас бөліктерін талдау арқылы
түсіндіру. Контексттерде грамматикалық құрылым, ондағы жаңа сөзбен басқа сөздердің барлығы оқушыларға
бұрыннан таныс болуы қажет. Сонда оқушының назары жаңа сөздерге аударылады.
Кәсіби-бағытталған шет тілін оқыту - дегеніміз студенттерге шет тілін өз мамандықтарына қатысты
тақырыптармен байланыстыра отырып үйретіп, шет тілінде сөйлеу қатынастарын, сөйлеу констекстерде
грамматикалық, лексикалық және құрылымдықты қолданып оқыту. Яғни, кәсіби бағытталған шет тілін
оқытуда білім беру мазмұнын мұқият іріктеу талап етіледі. Оқу материалдары оларға кәсіби өсу мүмкіндігін
беруге қатысты тақырыптармен бағытталуы қажет.Кәсіби бағытталған шет тілін оқытудағы басты мақсат -
түпнұсқада берілген ғылыми-техникалық мәтінді дұрыс оқу дағдысын қалыптастыруды, мәтінге талдау жасау
ептілігін толыққанды түсініп, ақпаратты бір жүйеге келтіруді, сонымен қатар мамандығына сай келетін
әдебиетті екі жақты дұрыс аудара білуі, мәтінге аңдатпа мен оның қысқаша мазмұнын жаза алу қабілетін
қалыптастыру.Жоғарыда айтылғандардың негізінде келесі қорытынды жасауға болады, шет тілі мұғалімі
қандай әдіс-тәсіл қолдансада, оған қойылатын талап оқытушыда кәсіби мамандық бойынша белгілі бір білімі
болуы, қызығушылығы, оқыту процесін жетілдіруге деген қалауы аса қажет.

8. Прагма-кәсіби тапсырма. Орта жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің әдістемелік кеңесінің
отырысында сіздің әріптесіңіз-мұғалім орта мектеп оқушыларына шет тілін үйретуде жобалық
технологиялардың шамадан тыс мүмкіндіктерін сынға алды. Әріптесіңіз дұрыс па? Тапсырма: осы
мәселе бойынша ӛз кӛзқарасыңызды айтыңыз және негіздеңіз.
Прагма 8

Иә, орта мектеп оқушыларына шет тілін үйретуде жобалық технологиялардың шамадан тыс мүмкіндіктері
көп. Бірақ бұл мектепке де оқушыларға да көп пайдасын тигізеді деп ойлаймын.
Бүгінгі таңда шетел тілін жаңаша оқыту  өте өзекті мәселе болып отыр. Себебі, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
Жолдауына байланысты қала және ауыл мектептеріне көптеген көмектер жасалып, орта мектептер заманауи
технологияларға ие болуда. Сондықтан да болар, ИКТ негізінде өткізілетін сабақтар оқушылар үшін жан-
жақты, тартымды, қызықты  болуымен қатар, ұстаздар қауымының жаңа әдіс-тәсілдерді меңгеруін талап етеді.
Педагогикалық технология деп оқудың сапасын жақсарту және   жобалық  қортындыға жету  мақсатында
мұғалім мен оқушылардың біріккен технологиялық іс-қимылын айтады.Мұғалімнің сабақты жобалаудағы
жауапкершілігі оқушылардың   шетел тілінде нәтижелі тілдік  қарым-қатынас жасауына мүмкіншіліктер
туғызады.
9. Прагма-кәсіби тапсырма. Кейбір ғалымдар (лингвистер, психологтар және т.б.) ШТ оқыту
әдістемесінің тәуелсіз ғылым ретіндегі мәртебесіне күмән келтіреді. Тапсырма: әдістеме тәуелсіз ғылым
екенін дәлелдеңіз немесе жоққа шығарыңыз.
Шет тілін оқытудың әдістемесі өзі жеке ғылым бола тұрып басқа да ғылымдармен тығыз байланысты. Соның
ішінде әдістеме үшін негізгі пәндер: тіл білімі, педагогика, психология, әлеуметтану, елтану. Оларды
әдістемеге ұқсас ғылымдар деп атайды.
Әдістеме педагогиканың бөлімі жеке дидактиканың бірі болғандықтан педагогикамен тығыз байланысты.
Егер педагогика кез-келген пәнді оқытудың теориясы болса, жеке дидактика педагогиканың нақты пәнді
оқытудың (мысалы: шетел тілі) ережелерін пайдаланды. Педагогикадан әдістеме көптеген ұғымдарды және
ережелерді алған. Мысалы: принциптер, оқу процесі және оның заңдылықтары, әдістері мен ұйымдастыру
формалары туралы ұғымдар.
10. Прагма-кәсіби тапсырма. Тілдік ортадан тыс шет тілін үйренуді қарым- қатынастың нақты
жағдайларына мүмкіндігінше жақындату қиын екені белгілі. Тапсырма: осы мәселенің шешімін
табыңыз, осы шешімнің заңдылығын дәлелдеңіз.
Жалпы шет тілін үйренудің қарым-қатынастың нақты жағдайларын тілдік ортасысыз дамыту қиын екені
белгілі. Дегенмен осы мәселенің шешімін табу үшін мен мыналарды ұсынар едім: тілдік орта болманнан
кейін шет тілін үйреніп жүрген адам әртүрлі IT технологияны қолданып, мультфильм, кино немесе әуендер
тыңдап өзінің listening, speaking дағдыларын дамытуға болады. Қазіргі таңда заман дамығаннан кейін
интернеттен шетелдіктермен сөйлесуге арналған әртүрлі сайттар бар face to face сөйлесуге арналған. Соларды
пайдаланып дамытар едім. Сонымен қатар шет тілін оқытуда бодса оқушыларға көбінде шет тілді орта
болмағаннан кейін, сыныптың ішінде үнемі ағылшын тілінде ғана сөйлеп, жәнеде тапсырмаларды да
оқушылар түсінбеседе ағылшын тілінде сөйлей беремін кейінен бара бара оллардың түсіну дағдылары бірте
бірте жақсарады деп ойлаймын.
11. Прагма-кәсіби тапсырма. Зерттелетін тілдің ана тілдерімен нақты қарым-қатынас жасау
барысында біздің студенттердің грамматикалық және лексикалық тұрғыдан дұрыс құрылған сӛйлеуін
шетелдік коммуниканттар толығымен қабылдамайды. Тапсырма: осы құбылыстың себеп-салдарлық
байланысын орнатыңыз, осы мәселенің мүмкін шешімін кӛрсетіңіз.
Зерттелетін тілдің ана тілдерімен нақты қарым-қатынас жасау барысында көбінде біздің студенттердің
грамматикалық және лексикалық тұрғыдан дұрыс құрылған сөйлемдердерін сөйлеуін шетелдіу
коминиканттар толығымен қабылдамайды. Бұның бірнеше себептері бар: тіл тоқтаусыз даму үстінде мысалы
қазақ тілінде басқаларға үйрету барысында біз барлық нейтив спикерлер деп атаймыз, яғни жергілікті
тұрғындар сөйлей алатындай қылып сен үйретеміалмаймз, сол секілді ағылшын тілінде біз үйреніп жатқан
кезінде оларда жаңа сөздер пайа болып жатады, жаңа сөйлеу грамматикасыда өзгеріп кетәп жатады. Сол
себептен оны қабылдамай жатады. Сондықтан бұл мәселені шешу үшін мәселеге тереңірек қарауды
ұсынвмыз. Барлық ақпараттарды үнемі жаңалап отыру қажет. Және де лексикондар қазіргі таңда өте тез
дамып жатыр. Ағылшын тіліне охфррдфтң сөздігіне, оксфорд Кембридждің сөздігіне жыл сайын 1000даған
жаңа сөздер қосылп жатыр. Біздер сол жаңа лексикалардвн қалыс қалмай үнемі қапап жәнеде соол жақтың
студееттерімен үнемі байланыста отырумыз қажет.
Кітаптарды жаңалап отыру керек сол кезде жаңалықтардан құр қалмаймыз деп ойлаймын
12. Прагма-кәсіби тапсырма. Педагогикалық баспасӛзде шет тіліндегі білім беруді ақпараттандыруды
күшейту туралы ұсыныс қызу талқылануда. «Иә» және «қарсы» пікірлер бар. Тапсырма: осы
ұсынысты қабылдаған және қабылдамаған жағдайда мүмкін болатын нәтижені болжаңыз.
ақпараттандыру мен оқу үрдісінде инновациялық технологияларды ендірудің негізгі бағыттары мен идеялары
жайында білім беруді дамытудың мемлекеттік білім бағдарламасында және Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев
ұсынған «Қазақстан-2030» страгетиясында айрықша көрсетілген.Қазақстан Республикасының «Білім туралы»
Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беруде
қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық, ғалымдық, коммуникациялық желілерге қосылуы, білім беру жүйесін одан әрі дамыту»
міндеттері көрсетілген. Жас ұрпақтың ой-өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен саналы сезімін дамытып,
алғыр тұлғаны қалыптастыруда жаңа технология бағыттары оң нәтижелер беруде.Мектептерде оқыту үрдісін
технологияландыру мәселелеріне айрықша көңіл бөлінуде. Бүгінгі таңда мектептерде оқушылардың кәсіби
біліктілігін арттыру, тұлғалық қабілеттерін шыңдау саналы, тұжырымды ойлау мәдениетін дамытып, ішкі
әлемін жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастырып, оны дамыта оқыту, оқыту үрдісінің негізгі мақсаты
болып табылады.
Ақпараттық технологияларды ағылшын тілінде оқыту үрдісінде пайдалану оқушылардың жан-жақты білім
алуына жол ашып, мемлекетіміздің үш тұғырлы тіл саясатына сай жақсы, дамыған оқушы ретінде
танылуларына негіз болады.
Ақпараттық білім беру технологияларын оқыту үрдісінде тиімді пайдалану, өз кезегінде, ағылшын тілін
оқытудың қарқынын арттыруға бейнелік және теориялық ойлауын дамытуға, оқушылардың ақпараттық
қоғамның жағдайларына бейімделуіне ықпал етеді. Мектептерде ақпараттық технологияларды қолданудың
негізгі бағыттары электронды оқулықтар мен интернет технологиясын пайдалану болып табылады, сонымен
қатар дүниежүзілік интернет желісі оқушылардың білім өрісін кеңейтуге ықпал етеді. Қазіргі оқыту
құралдары: компьютерлер, телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті бағдармалық
және әдістемелік жабдықтар, әр түрлі оқыту үрдісін қамтамасыз ете отырып, оқушылардың өздігінен білім
алуын ұйымдастыруда, өзіндік жұмыстарды орындауда әдістемелік құрал ретінде де маңызды.
«Ақпараттық технология» компьютерлік технологияны қолдану арқылы қажетті мәліметтерді ала отырып,
оқушылардың коммуникативті қабілеттері мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға және ағылшын
тіліндегі сөздік қоры мен ауызекі сөйлеуін дамытуға, грамматиканы сөйлесім арқылы меңгеруге бағытталған
оқу үрдісі болып табылады.Бұл ұсынысты қабылдаудың тиімділіг мен үшін үлкен деп ойлаймын, қазіргі
дамыған заманда білім алудың жолдары оңай болу үшін ақпараттық технологиялар дамуы қажет сол себептіде
дұрыс деп ойлаймын. Ал қабылдамаған жағдайда білім беру үрдісі бұрынғы заманша болар еді, мектептерде
қазіргі заманауи технологияларсыз, тек қана мұғалімнің көрнекіліктерімен өтіледі. Бірақ интернет желісінің
минустарыда бар, ақпараттық техноллогияларды шеттен тыс пайдалу құмарлыққа, жалқаулыққа алып келуі
мүмкін.

13. Прагма-кәсіби тапсырма. Сіздің мектебіңізге шетелдік делегация келді. Қонақтар кетер алдында
балалар оларға «ертең мектеп кешіне келіңіздер»деген ұсыныс жасады. Сіз, ШТ мұғалімі ретінде,
балалардың ұсынысы қонақтарға «мәдени шок» тудырғанын және олар шақырудан сыпайы түрде бас
тартқанын байқадыңыз. Тапсырма: осы құбылыстың себеп-салдарлық байланысын орнатыңыз. Сіздің
кәсіби қызметіңіз үшін осы жағдайдан қандай қорытынды жасай аласыз?
13. Прагма-кәсіби тапсырма. Сіздің мектебіңізге шетелдік делегация келді. Қонақтар кетер алдында балалар
оларға «ертең мектеп кешіне келіңіздер»деген ұсыныс жасады. Сіз, ШТ мұғалімі ретінде, балалардың
ұсынысы қонақтарға «мәдени шок» тудырғанын және олар шақырудан сыпайы түрде бас тартқанын
байқадыңыз. Тапсырма: осы құбылыстың себеп-салдарлық байланысын орнатыңыз. Сіздің кәсіби қызметіңіз
үшін осы жағдайдан қандай қорытынды жасай аласыз?
Менің педагогикалық қызметімде яғни мен сабақ беретін мектебіме шетелден делегация келді, мысалы
делегация Англиядан келді деп есептейік, менің сыныбым оларға “ертең мектеп бітіру кешіне қатысып
кетесіздерме” деген ұсыныс жасайды, бұл ұсынысты мен шет тілі мұғалімі ретінде балалардың ұсынысын
қонақтарға мәдени шок тудырғанын және олар шақырудан сыпайы түрде бас тартқанын байқадым. Ал енді
бұның себеп салдарына мән берейік: біріншіден, шетелден келген делегация өздері үлкен бір шаруамен келуі
мүмкін, яғни олардың бос уақыттары бола бермеуі мүмкін және де оқушылардың оларға мектептен тыс
шараға шақырғаны әрине бастапқыда қызық болып естілген болуы керек деп ойлаймын. Шет тілі мұғалімі
ретінде мен олардың келе алмайтындығын оқушыларға жаймен түсіндірер едім, яғни шетелден келген
қонақтар барлық шараларға қатыса алмайтындарын, олардың әлде де басқа Қазақстанда шаруалары бар екенін
және басқа да білім беретін орталықтарды аралайтындығын және тб.. сол себептен оқушыларға бұл оқиғани
осылай жеткізер едім. Қорытындылай келе: мен бұл мәселеден түсіндім оқушыларға, оқушылар оларға
ұсыныс тастамай жатып мен оқушылардың қандай ұсыныс жасайтындарын алдын ала сұрап алуым керек,
және шетелдік делегацияға қойылатын сұрақтарын қадағалауым қажет еді, алдын ала тыңдап, өңдеп отыруым
керек, сол кезде мұндай келеңсіз оқиғалар болмайды деп ойлаймын.

14. Прагма-кәсіби тапсырма. Зерттеуші-әдіскерлер мен ШТ оқытудағы практиктер бақылау жүйесін

жетілдіру қажеттілігіне бірауыздан келіседі. Алайда, бақылаудың тест формалары кӛптеген
наразылықты тудырады. Тапсырма: осы мәселені шешудің жолдары мен тәсілдерін ұсыныңыз және
негіздеңіз.
Қазіргі таңда зерттеуші әдіскерлрмен шет тілін оқытуда практиканттар бақылау жүйесін жетілдіру
қажеттілігіне бірауыздан келіседі. Неге? Себебі бақылаудың тест формалары көптеген наразылықтарды
тудырып отыр. Осы мәселені шешу үшін бірнеше жолдарын ұсынар едім. Меніңше де тест формалары
оқушылардың білімін анықтауда қатты көмектесе бермейді. Яғни тест арқылы біздер методикада өткендей
бұл өте әлсіз бақылау болып табылады. Себебі қазіргі таңда әрбір оқушылардың әртүрлі дағдылары дамыған.
Мысалы: тест тапсырмалары көбінесе жаттауға арналған, ал кейбір оқушылардың жаттау қабілеті өте төменгі
деңгейде болуы мүмкін. Сондықтан оларға тест форматтары көюін ұнай бермейді, жәнеде тілді жақсы
меңгеріп тұрса да, үнемі тесттерден құлап қала береді. Сол себептен әрбір оқушыдардан бұл мәселені шешу
үшін алдымен қай форматта олардан тест алу керектігін бақылау алу керектігін сұрап алған жөн. Яғни
оқушылардан алдын ала дауыс беру арқылы немес әрбір оқушы қалай өзін бақылағанды қалайды, дәл солай
жауап беру керек. Мысалы мен мыналарды ұсна аламын: кейбір оқушылар тест алғанын қалайды ал кейбір
оқушылар диктант арқылы анықтатқанын қалайды, ал кейбір оқушылар карточкалар арқылы ал кейбіреулері
спикинг арқылы немесе түсінік айту арқылы өздерін бақылағснын қалайды. Сол себептен осы маселенің
нақты шешімі оқушылардан қалай бақылау керектігн сұрап отыру қажет
15. Прагма-кәсіби тапсырма. Кейбір ШТ оқытушылары Қашықтықтан оқытудың болашағы зор деп
санайды. «Бұл шынымен де солай ма?»- деп басқалар күмәнданады. Тапсырма: осы мәселе бойынша ӛз
ұстанымыңызды анықтаңыз және негіздеңіз.
Соңғы кездері қашықтықтан оқыту жүйесін еліміздің білім беру саласында кеңінен қолдану тілді оқытуды
жандандыруға мүмкіндік беріп отыр. Қашықтықтан оқыту жүйесінде оқушының белсенділігі оқушылар
тобына қажетті білімді, іскерлік, дағдыны жедел жеткізуге және шығармашыл, өзін-өзі басқара алатын жеке
тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Осыған сәйкес, студент пен оқу тобы белсенділігі шетел тілді
компьютер арқылы тез меңгеруге, өзіне керекті қатысымдық іскерлік пен дағдыны қалыптастыруға, жеке
тұлғаға қажет қасиеттерді қабылдауға, белсенді саналы жұмыс жасауға мүмкіндік береді.Ғалымдардың
зерттеулеріне сүйенсек, қашықтықтан оқыту ерекшеліктерін талдай отырып, төмендегідей оқытудың бес түрін
көрсетуге болады:
«Мектеп-Интернет». Оқушы мектепте жұмыс істейді, мұғалімдермен бірлесе отырып, қажетті материалдарды
тауып, оны талдайды.«Мектеп-Интернет-Мектеп». Қашықтықтан оқытудың бұл түрі бірнеше мектеп
оқушылары мен мұғалімдерін қамтиді. Оқыту білім беру жобалары бойынша жүзеге асады. Жобалармен
жұмыс істеу нәтижесінде арнайы зерттеу тақырыптары да бөлініп шығады. «Оқушы-Интернет-Мұғалім».
Оқушы мектепте білім алады, бірақ өз мұғалімдерімен қатар қашықтықтан оқытатын оқушысы да болады.
Сабақ электрондық пошта, чат, веб-ресурстар көмегімен өткізіледі. Сабақ формасы: дистанциялық курс,
семинар, консультация. «Оқытушы-Интернет-Орталық». Қашықтықтан оқытудың бұл түрі білім берудегі
жедел оқытумен байланысты. Телебайланыс технологияның міндеті-оқушының жеке бағытына арналған
оқыту формасын, деңгейін ескеру арқылы оқыту жұмысын ұйымдастыру. Көп жағдайда мектепте мұндай
мүмкіндік бола бермейді, сондықтан оқушы тікелей орталықпен байланысқа түсе алады. Оқытудың бұл
түрінде оқушы шығармашылық әлеуетін дамытып, жеке мүмкіндіктерін тексере алады.
«Оқушы-Интернет-Оқушы». Оқушы қашықтықтан оқытуды өз мектебімен бірге бір уақытта бірнеше
мектеппен байланыс жасап, білім игере алады. Қашықтықтан оқытудың түрлерін зерттей келе, оқытудың бұл
формасы таңдаулы бағыт деп есептеуге болады. Оқушы өз мүмкіндігіне, біліктілігіне, қызығушылығына,
жағдайларға байланысты қашықтықта оқыту формасын өзі немесе мұғалімі таңдай алады.Қашықтықтан оқыту
үрдісінде кеңінен қолданылатын оқытуға арналған программалық құрал –компьютерлік оқыту жүйесі. Ол
төмендегі әрекеттерге мүмкіндік береді:
тілді меңгеру үрдісін жекешелендіру;
тілді меңгеру деңгейін өзін-өзі бақылаумен қамтамасыз ету;
компьютерде жұмыс істеу арқылы тілді үйрену уақытын үнемдеу;
ойын элементтерін пайдалану арқылы тіл үйренуге қызығушылықтарын арттыру;
әр түрлі материалдар арқылы танымдық мәдениетін қалыптастыру [3, 81].Интернет желісі студенттердің тілді
үйренуіне онды әсер етеді. Себебі, студенттерге ақпарат көзі жылдам жеткізіледі, әрі олар бұл желі арқылы
жан-жақты қосымша мәлімет те ала алады.Қорытындылай келгенде, қашықтықтан оқытудағы оқу қызметінің
басты элементі – өз бетімен жұмыс істей білу. Ал, әдістемесінің ерекшелігі – тіл үйренуші қалай болғанда да,
тапсырманы өз бетімен орындайды және кез-келген сәтте мұғалімнен қажет көмегін ала алады. Тіл үйренуші
оқушы – оқушы «дүниежүзілік өрмектегі» кезкелген анықтамалық әдебиетті пайдалана алады. Оқу үрдісінде
бір деңгейден екінші деңгейге бақылау тестін тапсырып, көше алады.