Празна

Лева страница, A4

2
Проф. д-р Гордана Панова; асс. д-р Валентина Велкоска Накова
ПРАКТИКУМ ПО НЕГА НА БОЛЕН

3
 Автори:
проф. д-р Гордана Панова асс. Валентина Велкоска Накова
ПРАКТИКУМ ПО НЕГА НА БОЛЕН

Рецензенти:
Проф. д-р Ѓорѓи Шуманов; Проф. д-р Милка Здравковска
Лектор:
Вангелија Чавкова
Техничкоуредување:
Дејан Чолаков
Издавач:
Универзитет„ГоцеДелчев” - Штип

CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје

616-083(035)

ПАНОВА, Гордана
Практикум по нега на болен [Електронски извор] / Гордана Панова,
Валентина Велкоска Накова. - Текст. - Штип : Универзитет "Гоце
Делчев", Факултет за медицински науки, 2014

Начин на пристап (URL): http://e-lib.ugd.edu.mk/naslovna.php. -

Наслов преземен од екранот. - Опис на изворот на ден 04.09.2014. -
Библиографија: стр. 84

ISBN 978-608-244-084-2
1. Велкоска Накова, Валентина [автор]. - I. Накова, Валентина
Велкоска види Велкоска Накова, Валентина
а) Нега на болен - Прирачници
COBISS.MK-ID 96972554

4
 УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ” – ШТИП
ФАКУЛТЕТ ЗА МЕДИЦИНСКИ НАУКИ

проф. д-р Гордана Панова; асс. Валентина Велкоска Накова

ПРАКТИКУМ ПО НЕГА НА БОЛЕН

Општ и специјален дел

Штип, 2014

(ISBN 978-608-244-084-2)

5
ПРЕДГОВОР

Практикумот е наменет за да му послужи на медицинскиот кадар како теоретска основа и

упатство за практична работа во здравствените установи. Негата и лекувањето се нераздвојни
и континуирани постапки. Лекарот го одредува лекувањето, а медицинската сестра е одговорна
за негата на болниот. Негата преставува однапред припремен и добро организиран план на
едноставни до комплицирани постапки. Во овој практикум се презентирани медицинско-
техничките интервенции и должности на средниот медицински кадар при конкретни
заболувања. Поделбата на општа и специјална нега преставува вештачка поделба. Оваа
поделба е направена за полесно совладување на материјалот, но негата на болниот е
комплексна и истата мора да биде комплетна. Студентот најнапред треба да ја совлада
основната нега, а потоа меицинско-техничките операции кои ги извршува сам или при
асистирање на лекарот. Со совладување на материјалот од овој практикум медицинскиот
кадар се оспособува за самостојна работа околу болниот.

Од авторите

Предговор на авторот (авторите)

6
 СОДРЖИНА

ОПШТ ДЕЛ.................................................................................................................................................... 9
ВЕЖБА БР.1............................................................................................................................................... 10
МЕБЕЛ НА БОЛНИЧКА СОБА. РАСПОРЕД НА БОЛНИЧКИ КРЕВЕТИ. БОЛНИЧКА ПОСТЕЛА... 10
МЕСТЕЊЕ НА КРЕВЕТ ЗА НОВ И ЛЕСНО БОЛЕН. МЕСТЕЊЕ НА КРЕВЕТ ЗА ТЕШКО И
НЕПОДВИЖНО БОЛЕН ......................................................................................................................... 11
МЕНУВАЊЕ НА КРЕВЕТСКА ПРЕСЛЕКА .......................................................................................... 12
ВИДОВИ БОЛНИЧКА ОБЛЕКА. МЕНУВАЊЕ НА ЛИЧНА ОБЛЕКА КАЈ ТЕШКО И НЕПОДВИЖНО
БОЛЕН ..................................................................................................................................................... 12
ВЕЖБА БР.2............................................................................................................................................... 14
ПРИЕМ НА НОВ БОЛЕН, ТЕЛЕСНИ МЕРЕЊА И ИТЕН СЛУЧАЈ....................................................... 14
ВИДОВИ ПОЛОЖБИ НА БОЛЕН И НИВНО МЕНУВАЊЕ ВО ПОСТЕЛА ......................................... 15
МИЕЊЕ И БАЊАЊЕ НА ЛЕСНО БОЛНИ, ПОДВИЖНИ И ТЕШКО БОЛНИ, НЕПОДВИЖНИ ЛИЦА
.................................................................................................................................................................. 16
ПРИРОДНО (ПАСИВНО И АКТИВНО) И ВЕШТАЧКО ХРАНЕЊЕ НА БОЛЕН................................. 18
ВЕЖБА БР.3............................................................................................................................................... 20
ВИТАЛНИ ЗНАЦИ .................................................................................................................................. 20
МЕРЕЊЕ НА ТЕЛЕСНА ТЕМПЕРАТУРА. ТИПОВИ НА ТЕМПЕРАТУРНИ КРИВИ....................... 20
БРОЕЊЕ НА ПУЛС, МЕРЕЊЕ НА КРВЕН ПРИТИСОК И ДИШЕЊЕ ............................................ 21
ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА МИКРООРГАНИЗМИТЕ. ЗЕМАЊЕ МАТЕРИЈАЛ ЗА ДИЈАГНОСТИЧКИ
ИСПИТУВАЊА....................................................................................................................................... 22
ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА ВИРУСИ ....................................................................................................... 23
ВЕЖБА БР.4............................................................................................................................................... 25
КОРИСТЕЊЕ И ПОСТАПКА СО САДОВИ ЗА УРИНИРАЊЕ И ДЕФЕКАЦИЈА. КАТЕТЕРИЗАЦИЈА
.................................................................................................................................................................. 25
ОДДЕЛЕНСКА АПТЕКА. ЧУВАЊЕ НА ЛЕКОВИ И СИГНАТУРА. ПАТИШТА НА ВНЕСУВАЊЕ
НА ЛЕКОВИ ............................................................................................................................................ 26
ПАРЕНТЕРАЛНО ДАВАЊЕ НА ЛЕКОВИ ............................................................................................ 27
ДАВАЊЕ НА ИНТРАВЕНСКИ ИНЈЕКЦИИ .......................................................................................... 28
ИНФУЗИИ ............................................................................................................................................... 29
ВЕЖБА БР.5............................................................................................................................................... 30
АНТИСЕПСА, АСЕПСА, СТЕРИЛИЗАЦИЈА, ДЕЗИНФЕКЦИЈА И ДЕЗИНСЕКЦИЈА ....................... 30
ОСНОВЕН ПРЕВРЗОЧЕН МАТЕРИЈАЛ И ОСНОВНИ МЕДИЦИНСКИ ИНСТРУМЕНТИ................ 31
ПОСТАПКА ПРИ АНАФИЛАКТИЧЕН ШОК, КОЛАПС И КОМА ...................................................... 32
ВЕЖБА БР. 6.............................................................................................................................................. 35
ПРИГОТВУВАЊЕ НА БОЛЕН ЗА РАЗЛИЧНИ ВИДОВИ НА ПРЕГЛЕД. АСИСТЕНЦИЈА НА
МЕДИЦИНСКАТА СЕСТРА ПРИ РАЗНИ ПУНКЦИИ И МАЛИ ХИРУРШКИ ПОТФАТИ ................ 35
ПРЕДОПЕРАТИВНА ПОДГОТОВКА НА БОЛЕН ................................................................................ 35
ПОДГОТОВКА НА БОЛНИЧКА СОБА ЗА ПРИЕМ НА ОПЕРИРАН БОЛЕН И ПОНАТАМОШНА
НЕГА ........................................................................................................................................................ 36
НЕГА НА СТАРИ И ХРОНИЧНИ БОЛНИ. НЕГА НА ПРЕТСМРТНИЦИ ............................................ 37
СПЕЦИЈАЛЕН ДЕЛ ................................................................................................................................... 39
ВЕЖБА БР.7............................................................................................................................................... 40
НЕГА КАЈ ЗАБОЛУВАЊА НА РЕСПИРАТОРЕН СИСТЕМ ................................................................ 40
МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН НА РЕСПИРАТОРЕН СИСТЕМ ................. 41
ВНЕСУВАЊЕ НА ЛЕКОВИ .................................................................................................................... 42
НЕГА ПРИ ВОСПАЛЕНИЕ НА БЕЛИТЕ ДРОБОВИ И БРОНХИЈАЛНА АСТМА ............................... 43
ПЛЕВРАЛНА ПУНКЦИЈА...................................................................................................................... 44
НЕГА КАЈ ТУБЕРКУЛОЗА ..................................................................................................................... 44
ВЕЖБА БР. 8.............................................................................................................................................. 46
НЕГА КАЈ ЗАБОЛУВАЊА НА КАРДИОВАСКУЛАРНИОТ СИСТЕМ................................................ 46
МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН СО КАРДИОВАСКУЛАРНО ЗАБОЛУВАЊЕ
.................................................................................................................................................................. 46

7
 НЕГА НА ДЕКОМПЕНЗИРАН СРЦЕВ БОЛЕН ..................................................................................... 48
НЕГА КАЈ МИОКАРДЕН ИНФАРКТ ..................................................................................................... 49
НЕГА КАЈ БОЛЕСТИ НА ПЕРИФЕРНИТЕ КРВНИ САДОВИ .............................................................. 51
ОСНОВНА НЕГА КАЈ БОЛЕСТИ НА КРВТА ....................................................................................... 52
ТРАНСФУЗИЈА ....................................................................................................................................... 53
ВЕЖБА БР. 9.............................................................................................................................................. 54
НЕГА ПРИ ЗАБОЛУВАЊА НА ГАСТРОИНТЕСТИНАЛНИОТ ТРАКТ .............................................. 54
ДИЈАГНОСТИЧКИ ИСПИТУВАЊА КАЈ ОРГАНИТЕ ЗА ВАРЕЊЕ .................................................... 55
НЕГА КАЈ БОЛНИ СО УЛКУС ............................................................................................................... 58
НЕГА ПРИ БОЛЕСТИ НА ХЕПАР И ЖОЛЧНИ ПАТИШТА................................................................. 58
ВЕЖБА БР.10............................................................................................................................................. 60
ОСНОВНА НЕГА НА БУБРЕЖНИ БОЛНИ ........................................................................................... 60
МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН СО БУБРЕЖНИ ЗАБОЛУВАЊА ................ 61
НЕГА НА БОЛЕН КАЈ ДИЈАБЕТЕС ....................................................................................................... 63
ВЕЖБА БР.11............................................................................................................................................. 66
ОСНОВНА НЕГА ПРИ БОЛЕСТИ НА ДВИЖЕЧКИОТ АПАРАТ ........................................................ 66
МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН НА АПАРАТОТ ЗА ДВИЖЕЊЕ .................. 66
НЕГА НА КОЖНО-ВЕНЕРИЧНИ ЗАБОЛУВАЊА ................................................................................ 67
НЕГА НА НЕРВНО И ДУШЕВНО БОЛНИ ............................................................................................ 68
ВЕЖБА БР.12............................................................................................................................................. 71
НЕГА НА ЗАРАЗНИ БОЛНИ .................................................................................................................. 71
ПОРОДУВАЊЕ И ДОЕЊЕ ...................................................................................................................... 72
ПРИСТАП КОН БОЛНО И ХОСПИТАЛИЗИРАНО ДЕТЕ .................................................................... 74

8
ОПШТ ДЕЛ

9
 Вежба бр.1

МЕБЕЛ НА БОЛНИЧКА СОБА. РАСПОРЕД НА БОЛНИЧКИ КРЕВЕТИ. БОЛНИЧКА ПОСТЕЛА

Болничка соба е просторија во која болните го поминуваат целиот ден, а полесно

болните дел од денот. Во собата болните добиваат лекови, спијат, се хранат, а тешко болните
ги извршуваат и сите физиолошки потреби. Постојат одредени норми кои треба да ги
задоволува болничката соба. Таа треба да е свртена на југоисток или југозапад, да биде
светла и удобна. Височината на собата треба да биде од 3,30 до 3,50 метри. Ѕидовите до 2
метри треба да се премачкани со светла боја или со плочки за полесно да се чистат, но и
просторијата да делува пријатно. Подовите треба лесно да се чистат, да не се лизгаат.
Прозорците треба да имаат најмалку 1/5 од површината на подот. Температурата во собата
треба да биде 18-200C.
Мебелот во болничката соба се состои од:болнички кревет и шкаф.Шкафот е најчесто
метален за да може лесно да се чисти. Се состои од горен и долен дел. Горниот дел го
сочинуваат плоча и фиока во која се чуваат лекови и лични работи на болниот, а долниот дел е
поголем простор каде треба да се избегнува чување на храна. Болничкиот шкаф може да се
користи и како масичка за јадење. Во одделенија каде лежат лесно и подвижно болни, во
собата има и маса за јадење со столови. Во шок-соба има само кревети.
Болничкиот кревет е основниот мебел и се состои од метален дел и меки делови.
Металниот дел се состои од две страни, горна и долна, и челична жичена пружина. Страните го
чинат празни метални цевки за да биде креветот лесен. На креветите на децата и тешко
болните најчесто има подвижни страни кои недозволуваат болниот да падне. На ногалките има
тркала од гума за да се придвижуваат креветите бесшумно. На долната страна има табла на
која стои температурната листа. Металните делови му даваат цврстина на креветот,додека,
пак, меките делови на креветот му даваат удобност. Меки делови се: душек, перница, навлаки,
чаршафи и гумено платно. Најсоодветни димензии за креветот се 205 сантиметри должина со
95 сантиметри ширина, за деца 175/75 сантиметри, за доенчиња 110/70 сантиметри. Најчесто,
болничките кревети се прават така да можат да се прекршуваат на два или три дела за да
може болниот по потреба да се намести во најсоодветна положба.
Бројот на кревети во болничката соба е варијабилен и зависи од болничкото одделение
и големината на собата. На пример, на инфективно одделение бројот на кревети во една соба
се движи од еден до два, додека на одделенија каде лежат лесно болни може да има и по
десет кревети. Помалите соби се уредуваат како апартмани. Во нашите болници бројот се
движи од 2 до 10 кревети. Креветите можат да бидат распоредени паралелно или вертикално
во однос на прозорците. Најчесто се поставени паралелно, тоа е и најдобро, за да може по
потреба да се избегне светлината. Тоа е таканаречен ригс-систем, според соодветна болница
во Копенхаген. Оддалеченоста помеѓу креветите треба да биде 70 сантиметри. Креветите не
треба да се веднаш до ѕидот, но на одалеченост од 50-60 сантимeтри, а од прозорците
оддалечени и до 90 сантиметри. Растојанието помеѓу два реда треба да биде 2,5 метри.
Креветите се поставуваат на овој начин за да се има пристап од сите страни, што е значајно за
негата на болниот.
Во болничка постела се вбројуваат: долен и горен чаршаф, напречен или мал
чаршаф,напречна мушама, голема мушама или гумирано платно, перница, навлака, ќебе и
кувертура. Долниот и горниот чаршаф се бели за лесно да се севоочува нечистотијата, а треба
да се направени од памук за да поднесат дезинфекција и стерилизација. Димензиите се 220-
140 сантиметри. Истите се поголеми од креветот за да можат да се стават под душекот.
Горниот чаршаф се разликува од долниот по тоа што има широк штеп на горниот раб, со кој се
прави манжетна на креветот. На долниот чаршаф лежи болниот, а се покрива со горниот
чаршаф. Напречниот чаршаф(150-90 сантиметри) се става на средината на креветот врз
напречна мушама и заедно со неа служат за заштита на долниот чаршаф од излачевини на
болниот. Тие го препокриваат просторот од градниот кош до колената на болниот. Големата
мушама се става само кај неподвижни болни за заштита на душекот. Перницата во навлака
треба да ја има на секој кревет најмалку во еден број и ќебе едно или две. Кувертура е платно
кое го заштитува ќебето и дава подобар изглед на креветот.
Болничката постела се чува во орман, соодветно здиплена за медицинската сестра со
помалку манипулации да го намести креветот. Во орманот треба да има натписи и сè да се
наоѓа на свое место. Долниот чаршаф се дипли со лицето внатре два пати по ширина, еднаш

10
на половина по должина и уште два пати со вкрстување на рацете, краевите се од горната
страна. Горниот чаршаф се дипли со лицето од надвор, исто како и долниот, но со широкиот
штеп одозгора.Чаршафите се диплат кон десно, за кога се постилаат, да се мести креветот од
десната страна. На ист начин се диплат и напречниот чаршаф и мушама, со лицето внатре.

МЕСТЕЊЕ НА КРЕВЕТ ЗА НОВ И ЛЕСНО БОЛЕН. МЕСТЕЊЕ НА КРЕВЕТ ЗА ТЕШКО И

НЕПОДВИЖНО БОЛЕН

Креветот мора да биде правилно наместен. Манипулацијата ја изведува една или,

подобро, две медицински сестри кои мораат да имаат чиста и испеглана униформа, прибрана
коса, потсечени нокти и без накит. Со тоа се заштитуваат себеси и другите од инфекција. Пред
и после секоја манипулација медицинската сестра треба да си ги измие рацете.
Медицинската сестра ја зема здиплената болничка постела од местото на чување со
подвижно масиче и ја носи во болничката соба. Се пребришува металниот дел од креветот и
шкафот и се почнува со местење на креветот. Манипулација: Прво се става гумено платно,
заштитник за душек. Душекот се превртува за да не се кине и, во одделениjата со неподвижни
болни, се става голема мушама за да се заштити душекот. Долниот чаршаф, ако е правилно
здиплен, се поставува на горниот десен агол од креветот и се отвора према долу и на страна.
Прво се фиксира чаршафот на горната страна, потоа на долната и добро се затегнува за да
нема свивки. Се прави ќоше на сите четири раба од креветот. Со двете раце се зема чаршафот
околу 30 сантиметри во висина на работ на душекот. Раката која е кон горната страна на
креветот се спушта,а со другата се прави триаголник и се става на креветот. Долниот дел од
чаршафот кој виси, со двете раце со ноктите нагоре се подвиткува под душекот. Потоа се
спушта горниот дел во вид на триаголник со раката која е надолу,а со другата рака од
внатрешната страна, што е свртена кон сестрата. Спуштениот чаршаф се подвиткува под
душекот и ќошето е направено. Потоа се поставува напречната мушама и напречниот чаршаф
со поставување на краевите под душекот. Горниот чаршаф на горниот дел околу 30
сантиметри се остава за да се направи манжетна. Се распостила ќебето, горе до долната
ивица на перницата и долу до долниот крај на креветот. Горе со чаршафот се прави
манжетната, а долу и од страните се подвиткуваат под душекот. Од горниот чаршаф и ќебето
се прават ќошиња на долниот крај од креветот. Перниците се ставаат во навлака со отворот
кон прозорците. Крпата се поставува на горниот дел од креветот. Ова е пример за затворен тип
на кревет за нов болен. За болен кој веќе престојува на одделението се подготвува отворен
тип на кревет. Манипулацијата е сосема иста, само што со горниот чаршаф и ќебето се прави
триаголник од едната страна. Така болниот може да легне во креветот, а притоа да не го
растури. Ако работи една сестра, ја завршува прво работата од едната страна, а потоа од
другата, а ако работат две тогаш секоја работи од својата страна.
Секое утро сестрата го мести креветот кај подвижни болни со цел да се затегне
постелнината и да се исчисти нечистотијата од креветот. На долниот дел од креветот се
ставаат два стола свртени еден спроти друг. Најпрво се растресува перницата и се остава на
столовите. Потоа се разместува креветот. Сестрата со три потега ја вади постелнината од под
душекот. Прво се дипли ќебето на 4 дела и се става на столовите, претходно растресувајќи го.
Исто се постапува и со горниот чаршаф. Напречниот чаршаф и мушамата се диплат на
половина. Се чисти долниот чаршаф со метличе и бубрежно легенче и се дипли. Ако има
голема мушама и таа се чисти и душекот се превртува од другата страна. Од едната страна се
прави триаголник, за да легне болниот, а притоа да не го растури креветот.
Постапката за местење кревет за тешко и неподвижно болен е иста, само што, откако
ќе се стави горниот чаршаф и врз него ќебето, не се ставаат под душек, но од нив се прави
пакување. Пакување е кога ќебето и чаршафот се превиткуваат од сите четири страни, така
што горниот чаршаф го покрива ќебето. Пакување се прави и кога болниот се преоблекува или
бања за притоа да не му студи, или да не го гледаат останатите болни во собата.

11
 МЕНУВАЊЕ НА КРЕВЕТСКА ПРЕСЛЕКА

Менување на креветска преслека е најчесто потребно кај тешко и неподвижно болни.

Менување на долниот чаршаф може да се изведе на два начина: по должина и по широчина.
Менување по должина на долен чаршаф го извршуваат две сестри. Долниот чаршаф се
витка во ролна од лево кон десно оставајќи незамотан дел од десната страна. Се превиткува
на три дела и се носи во болничката соба. Врз болниот се прави пакување. Сестрата од левата
страна го поместува болниот кон себе, а другата сестра од десната страна ја собира нечистата
постела така што ќошовите ги превиткува и прави ролна до телото на болниот. Душекот се
чисти со метличе. Потоа се зема чистиот чаршаф, се одвиткува кон долу и горе, а потоа
ролната се одмотува. Се подвиткува под душекот горниот дел од чаршафот и се преместува
перницата и болниот на чистиот чаршаф. Другата сестра го собира нечистиот чаршаф заедно
со напречниот чаршаф и мушама и ги става во торба за нечисти работи. Сестрата го чисти
душекот од својата страна и го одмотува чистиот чаршаф, добро го протегнува за да нема
набори и го подвиткува под душекот.
Менување на долен чаршаф по широчина се изведува на ист начин, почнувајќи од горе
или од долу, само што е потребно да работат 4 сестри.
И горниот чаршаф може да се менува на два начина. Во манипулацијата учествуват 2,
а подобро 3 сестри.Се менува под ќебето, со тоа што чистиот се витка во фалти и се става под
ќебето. Се фаќа долниот раб на чистиот чаршаф со мал и домал прст, а со останатите прсти се
витка во ролна нечистиот. Добро е ако третата сестра го придржува ќебето.
Горниот чаршаф може да се смени и на друг начин.Ќебето се преместува настрана, а
од нечистиот чаршаф се прави пакување. Врз него се постила чистиот. Болниот го придржува
чистиот чаршаф, а сестрата го витка нечистиот во ролна кон телото на болниот(нечисто на
нечисто), се витка до долниот крај и се извлекува под чистиот чаршаф.
Со подигање и придржување на главата на болниот се извлекува перницата и се
менува навлаката секогаш кога се менуваат и чаршафите, а по потреба и почесто.

ВИДОВИ БОЛНИЧКА ОБЛЕКА. МЕНУВАЊЕ НА ЛИЧНА ОБЛЕКА КАЈ ТЕШКО И НЕПОДВИЖНО

БОЛЕН

Болничка облека е облеката што ја носи болниот во болница. Таа треба да е од мек
материјал кој лесно се пере, да не пушта боја, да може да се дезинфицира, да биде во светла
боја за лесно да се забележува нечистотијата. Видови на болничка облека се: ноќница, пижама
и мантил. Ноќница е женска болничка облека, едноделна, која во горниот дел се откопчува или
одврзува, а надолу е широка и комотна за носење. Пижамата е дводелна, блуза и паналони, и
може да е женска и машка. Мантил се користи за надвор од болничкиот кревет. При прием на
болен медицинската сестра ја носи болничката облека соодветно здиплена од местото на
чување до болничката соба. Главната сестра е одговорна за шкафот во кој се чува резервната
облека. Таа се задолжува со реверс секогаш кога предава нечиста облека, а прима нова.На тој
начин на одделението секогаш има резервна облека.Претходно, сестрата проверува
болничката облека да не е скината и дали ги има сите копчиња.
Диплење на ноќница: Се превиткуваат ракавите и дел од ноќницата десетина
сантиметри и се дипли кон горниот дел на рамената. Краевите од ракавот и ноќницата треба
да се поклопуваат. Потоа се превиткува одоздола нагоре два-три пати.
Диплење на пижама: Горниот дел се дипли исто како ноќницата, но се превиткува само
на половина, бидејќи е пократка. Долниот дел се дипли на три дела со појасот внатре и се
става во горниот дел од пижамата.
Болничката облека се менува секогаш кога е извалкана, по операција или по бањање.
Најчесто се менува еднаш неделно. Ако на болниот му е назгодно од околината,
преслекувањето се врши под пакување. Ако болните имаат повредени екстремитети, при
соблекувањето прво се соблекува здравиот екстремитет, а при облекувањето прво
повредениот. Постои редослед во менувањето на облеката со цел побрзо да се пресоблече
болниот.
Ноќницата се соблекува оддолу нагоре, сè до брадата, а позади вратот, болниот ги
крева рацете, ако може сам или со помош на друга сестра, ја наведнува главата кон напред и

12
 ноќницата се соблекува преку главата, а потоа се симнува до лактите. Сестрата го
фаќа болниот за надлактицата и го соблекува ракавот на едната, па на другата рака. Ноќница
се облекува на тој начин што сестрата го префрлува ракавот од ноќницата од својата рака на
раката на болниот во вид на поздравување на едната, па на другата рака. Потоа се подига
ноќницата до рамењата, се подигнуваат рацете на болниот нагоре, а болниот главата ја
наведнува кон напред и се навлекува ноќницата. Потоаноќницата се симнува надолу и се
внимава да нема набори.
Пижама се соблекува на тој начин што се симнува до лактите и зад градниот кош во
висина на лактите, потоа се извлекува ракавот фаќајќи го болниот со едната рака за
надлактицата. Пижамата се собира во ролна и се повлекува под телото на болниот. Долниот
дел од пижамата се соблекува, извлекувајќи ја пижамата низ стапалото со една рака, а со
другата се придржува ногата за скочниот зглоб. За да облечеме горен дел од пижама прво
треба половината да ја свиткаме во ролна, а другата половина со ракавот се навлекува на
раката на сестрата и во вид на поздрав се префрла на раката на болниот. Се облекува
пижамата до рамото, ролната се провлекува под телото на болниот и потоа се облекува
другата рака. Долната пижама се облекува така што се навлекува ногавицата на раката на
сестрата, а со другата рака сестрата ја подига ногата на болниот и ја навлекува ногавицата.
Исто се постапува и со другата ногавица.
Постојат и посебни видови пижами со расцепи и врзувалки на ракавите во зависност од
повредите.

13
 Вежба бр.2
ПРИЕМ НА НОВ БОЛЕН, ТЕЛЕСНИ МЕРЕЊА И ИТЕН СЛУЧАЈ

Лекување на болни може да се спроведува во домашни услови, амбулантски, но

предмет на интерес е болничко лекување. Прием на болен во болница се состои од
медицинско-административен и санитарен дел. Приемот во болница зависи од тежината на
болеста. Кај полесно болни се спроведувaат и двата аспекти. Медицинско-административен
прием: Во општа амбуланта, на болниот кој треба да се лекува болнички му се дава болнички
упат. Во приемно тријажно одделение со заверена здравствена книшка, документ за
идентификација (лична карта или пасош) и болнички упат, прегледот го извршува лекар според
степенот на итност. Ако лекарот одлучи да биде примен пациентот, тој му прави запис за
прием на болен. На него се пишуваат генералии на болниот, дијагнозата, терапијата, потребни
иследувања и лекарот се потпишува. Медицинската сестра го заверува документот во
амбулантната книга по одреден редослед. Заведува каде е осигуран, т.е кој ќе ги плати
трошоците за лекувањето. Потоа, болниот оди во матичното одделение каде друга сестра го
заведува во матичната книга и болниот добива матичен број и му се отвора историја на
болеста. Историјата е медицинско-правен документ. На првата страна се запишувaат
генералиите, упатната дијагноза, дата на прием и во горното десно ќоше матичниот број. На
втората страна се запишува анамнезата и статусот на болниот, а на третата и четрвртата
страна се бележи текот на болеста (DecursusmorbietEpicrisis). Се ставаат во историјата
надглавна листа, матичен лист и статистичко ливче кое го користат заводите за здравствена
статистика. На одделение медицинската сестра го заведува болниот во одделенска книга, му
отвора температурна листа, го сместува во веќе подготвен болнички кревет, ги мери и
запишува виталните знаци, го запознава болниот со куќниот ред, му ја дава препишаната
терапија и зема материјал за назначените испитувања од лекарот.
Санитарната обработка вклучува преглед на болниот со цел да се открие евентуално
присуство на кожно, заразно заболување, евентуално шуга, вошки, зашто вакви болни треба да
се изолираат и да се превземат соодветни мерки за лекување и спречување на заразата. Од
болниот се зема личната облека и предмети и му се дава реверс (се изработува во два
примерока, еден за болниот, а другиот останува кај сестрата), се бањаат болните и им се дава
чиста болничка облека. Таа треба да е соодветна за болниот. По потреба се потсекуваат
ноктите, косата, мажите се бричат и сл. Сестрата го додава болниот во бројната состојба за
исхрана.
Кога се работи за итен случајпостојат отстапувања. На пример: повредени со
надворешни или внатрешни крварења, болни со висока температура, интензивни повраќања,
каснати од инсекти, со туѓо тело во дишни патишта, родилки, шокова состојба. Во тој случај
целокупната претходно опишана постапка е скратена. Болниот немора да носи здравствена
книшка, ниту упат со себе. Во овој случај, медицинската сестра ги запишува генералиите и на
болниот му се дава соодветна здравствена заштита, а останатото се врши дури кога ќе му се
подобри здравствената состојба на болниот. Потребните документи може да ги донесе и
семејството.
Медицинска тријажа преставува редослед во давање на прва медицинска помош. Од
вакво нешто се има потреба при елементарни несреќи и катастрофи. Со тријажата се одредува
видот на медицинската помош што треба да се даде и редоследот на истата или, ако е
потребна евакуација, по кој ред на итност и во која установа треба да се носи. Во прв ред на
итност се вбројуваат повредени лица на кои им е загрозен животот: обемни крварења,
асфиксии, акутен абдомен, перфорација на улкус, белодробен едем, труења и сл. При тријажа
работат повеќе екипи и наодите од тријажата се запишуваат на документ. Евакуација е
транспорт на болните од местото на повредување до болниците со помош на санитетски
возила.
Телесни мерења се применуваат во медицината за да може да се следи
подобрувањето, односно влошувањето на болеста.Во телесни мерења се вбројуваат: мерење
на телесна тежина, обем на гради, обем на стомак и сл.
Мерење на телесна тежина се врши со прецизна децимална вага. Мерењето се врши
при прием и понатаму во зависност од болеста. Вагата секогаш треба да се проконтролира
дали е исправна. Вагата треба да биде таква да овозможува мерење на пациентот и во стоечка
и во седечка положба. Болните најдобро е да се мерат наутро, по завршена нужда, на чорапи и
долна облека. Измерената тежина се внесува во температурната листа и се прави крива на
телесна тежина. Контролирањето на телесната тежина е битно кај одредени болести, како на
пример: срцева слабост, базедова болест, шеќерна болест, болести на органите за варење. Со

14
 мерењето следиме намалување на отоци и слободна течност во серозните празнини.
Мерењето на телесната тежина најголемо значење има кај доенчињата. Новороденчето,
првите денови од животот губи 5-7% од телесната тежина при раѓањето,што ги надополнува во
првата и втората недела. Во првото тромесечие доенчето добива по 175грама неделно. На
шест месеци има двапати повеќе од родилната,а на една година три пати повеќе од родилната
тежина.
Мерење на обем на гради се извршува со сантиметарска лента. Сестрата стои пред
лицето чиираце треба да бидат раширени. Сантиметарската лента се обвиткува во висина на
градите, кај жени околу основата на градите. Кога сантиметарот е наместен, болниот ги спушта
рацете и вдишува длабоко, а потоа треба силно да издише, сестрата го затегнува
сантиметарот и за време на најголемото издишување го мери обемот. Потоа болниот повторно
длабоко вдишува и се мери при максимално вдишување. Во тек на мерењето рамењата не
смеат да се подигаат, зошто тогаш ќе се намали обемот. Ова мерење се изршува при секој
систематски преглед.
Мерење на обем на стомак се врши кај лица со асцит (слободна течност во абдомен),
за да се следи успехот од лекувањето. Ако е добро лекувањето, обемот се намалува. Се мери
во лежечка положба, болниот се поткрева на раце и петици, а сестрата ја става лентата во
висина над папокот.
Кога ја знаеме телесната тежина и висина, може да се пресмета индекс на телесна
маса. Се пресметува когатежината изразена во килограми ќе се подели со висината на
квадрат, изразена во метри.
ИТМ (индекс на телесна маса)= телесна тежина (кг)/висина (метри)2
Нормални вредности се од 20-25 кг/метар2, под 20кг/метар2 се зема за потхранетост, од
25-30 кг/метар2 се зема за натхранетост, 30-35 кг/метар2 обезност (дебелина).
Постојат и други мерења, на пример, обем на колено ако постои оток, обем при
тромбоза. Во акушерството постојат повеќе карлични мерки. Со спирометрија се одредуваат
белодробните волумени.

ВИДОВИ ПОЛОЖБИ НА БОЛЕН И НИВНО МЕНУВАЊЕ ВО ПОСТЕЛА

Болните во кревет можат да заземаат активна, пасивна и принудна положба. Активна

положба заземаат подвижни болни. Пасивна положба заземаат болни во бессвесна положба,
кома, парализирани болни. Принудна положба заземаат болни при разни болести со цел да им
се олесни состојбата за преглед или се диктирани од самата болест.

Положби кои се диктирани од болеста, т.е. патолошки положби се:

1. Фаулерова положба е полуседната положба која ја заземаат болните со пречки во

дишењето: астма, декомпензирани срцеви болни и бремени жени. Во оваа положба
болните имаат подобра вентилација. Вака може болниот да се намести со 6-7 перници, три
се ставаат во форма на буквата А, четвртата под глава, а две под рацете по должина. Под
колената се става ќебе или мека перница и дијагонален чаршаф под стапалата. Под
петиците се ставаат ѓевречиња од вата;
2. Менингеална положба кај болни од менингитис. Болните се свртени на страна, спротивно
од светлината, со зафрлена глава наназад и вкочнанет врат, а нозете се свиткани во
колената и колкот;
3. Опистотонус положба се среќава кај болни од тетанус. Болните се свиткани во форма на
лак и се потпираат само на петиците и тилот.

Положби за олеснување на состојбата се:

1. Тренделенбургова положба е погодна за болни кои колабирале. Со оваа положба крвта од

долните делови на телото се враќа во срцето и мозокот и се доставува до мозокот храна и
кислород. Ако нема специјален кревет(се подига долната третина од креветот) се става
една перница под карлицата, две под надколеници и три под подколеници. Се покрива со
напречна мушама и чаршаф;
2. Странична положба се применува кај парализирани болни кои долго време се во
хоризонтала. Кај хемиплегични болни при положба на грб,се врши корекција со перница на
надворешно ротираната паретична нога,а стапалото се поставува во дорзална флексија.
Паретичната рака се подига со перница превртена во должина. Свртување на пациенти со
хемипареза или хемипарализа е со свртување на болниот на спротивната страна од

15
 парезата. Прстите на раката треба да бидат во екстензија (испружени) и раката подигната
на перница пред телото на болниот. Меѓу нозете се става помека перница, а горната нога
малку е свиткана во колената. Ѓевречиња од вата се ставаат на внатрешната страна на
горната нога и на надворешната страна на долната нога во пределот на зглобот;
3. Квинкеова положба се применува кај болни со секрет во дишните патишта: бронхитис,
бронхиектазии. Пациентот лежи напречно на креветот, се потпира со лактите на перница на
земја и искашлува врз сад за искашлување. На овој начин устата, ларингсот, трахеата и
бронхиите се пониско поставени од белите дробови.

Положби за преглед на поедини делови се:

1. Гинеколошко-акушерска;
2. Колено-лактна за преглед на ректум и простата;
3. Преглед на грло;

При преглед на грло кај деца, сестрата го сместува детето во скут, нозете му ги
опфаќамеѓу нејзините нозе, со левата рака му ги држи рацете, а со десната ја фиксира главата
на детето држејќи го за челото. Главата на детето е допрена до нејзиното рамо.
Пренесување на болен може да го изведат двајца или тројца. Тоа зависи од
здравствената состојба, подвижноста на болниот и неговата тежина. Ако го пренесуваат тројца
сите застануваат од иста страна. Едното лице ја прифаќа главата под тилот со едната рака, а
другата рака ја става во пределот на надлактицата, тораксот и аксилата. Другото лице и двете
раце ги става под сакралниот дел, а третото ги прифаќа нозете, со едната рака надколениците,
а со другата потколениците. На еден знак се подига болниот и се пренесува на лежалка. Ако
учествуваат две лица тогаш едното лице го фаќа болниот во пределот под вратот до аксилата
со едната рака, а со другата под лумбалниот дел. Второто лице ги пружи рацете под
сакралниот дел и нозете и на еден знак го подигаат болниот. Кај болен кој може да седи, едно
лице може да го пренесе болниот ако пренесувањето е на столче. Сестрата со своите нозе ги
опфаќа нозете на болниот, а рацете ги става под пазувите и го свртува болниот кон столчето
оставајќи го да седне.
Поместување на тежок болен во кревет се врши со цел да се намести креветот, да се
исчисти од нечистотија или да се смени постелнината кај неподвижни болни. Поместувањето е,
всушност, придвижување на болниот од средината на креветот кон едниот раб. Оваа
манипулација ја изведува една сестра. Рацете на болниот му се прекрстуват на градите и се
прави пакување. Сестрата застанува од онаа страна од каде што треба да го помести болниот.
Поместувањето го извршува во три потези. Со едната рака го фаќа под вратот и аксилата, а со
другата во висина на надлактицата и болниот се поместува кон работ на креветот. Потоа,
едната рака се става под сакралниот дел, а другата под глутеусот и го поместува болниот кон
себе. И со третиот потег едната рака ја става во пределот на надколеницата, а другата на
потколеницата.
Подигање од хоризонтална во седната положба го извршува една сестра. Го прифаќа
болниот под аксилата од задната страна до рамото, а болниот се придржува за надлактицата
на сестрата, и сестрата, потпирајќи се на душекот во вид на тупаница, го подига болниот.
Завртување на неподвижен болен во постела го изведува едно лице во еден потег.
Сестрата застанува од спротивната страна, му ги прекрстува рацете на болниот, а нозете ги
витка во колената. Потоа го фаќа под градниот кош во висина на надлактицата, а со другата
рака под сакралниот дел, малку го привлекува кон себе, а потоа го врти на спротивната страна.
Малку активен болен се врти и со негово учество. Едната рака му стои на градите, а со другата
се држи за работ на душекот, нозете ги прекрстува и сестрата го фаќа со едната рака за
рамото, а со другата за колкот и го врти кон себе.

МИЕЊЕ И БАЊАЊЕ НА ЛЕСНО БОЛНИ, ПОДВИЖНИ И ТЕШКО БОЛНИ, НЕПОДВИЖНИ

ЛИЦА

Должност на медицинската сестра е одржување на личната хигиена кај болни, особено

неподвижни болни. Доколку хигиена не се спроведува, се јавува непријатна миризба и

16
инфекција на кожата поради размножување на микроорганизми. Ако не се мијат рацете се
јавуваат цревни заразни болести.
Лесните и подвижните болни, миењето и бањањето го извршуваат сами, а
медицинската сестра им ги објаснува редоследот наизвршување на хигиената (уста и заби,
раце до рамења, очи,уши, нос, лице, врат, гради до појас). Тие се мијат во мијалници, а
сестрата само ги контролира.
Миење и бањење на тешко болни е должност на медицинската сестра. Миењето се
извршува во кревет и тоа во хоризонтална положба или седечка положба, ако болниот може да
седне.
Ако болниот е седнат, сестрата прво го повикува берберот да го избричи болниот, а
потоа таа му ги сече ноктите, поставува преку пакувањето напречна мушама со крпа за
изолација и врз нив поставува леѓен. Болниот ја раскопчува горната пижама или ја соблекува.
Прво ги мие рацете, потоа забите со четка и паста. Водата од леѓенот се истура и се става
нова. Понатаму, ги мие лицето, ушите и вратот. Се брише и, на крај,болниот се чешла.
Подвижниот болен може да се измие и со седнување до ивицата на креветот,а меѓу нозете се
поставува мушама и леѓен. Се заградува со параван да може слободно да се соблече и да ги
измие сите делови од своето тело.
Во хоризонтална положба се мијат пасивни болни. Врз болниот се прави пакување, а
горната пижама се откопчува. Болниот и постелината се изолираат со две крпи. Едната на
перницата, а другата под брадата на болниот. Леѓенот се става на стол изолиран со хартија.
Прво се мие устата со шпатула или стапче намотано со памук или газа натопена во
дезинфекционо средство (камилица, 1% калиум перманганат, 3% водороден пероксид), потоа
со стапчиња внимателно се мие носот, ушите, а со тријалка фатена со малиот прст и
показалецот се мијат очите и тоа едното око со едниот прст, а другото со другиот прст, од
надворешната кон внатрешната страна. Потоа се потопува тријалката во вода и се плакне, па
со сите прсти се мие челото со движења лево-десно, коренот на носот, образите во вид на
буквата „ѕ“, брадата и другиот образ. На крај се мие кожата под носот. Потоа се пристапува кон
миење на ушните школки и вратот, па се брише во вид на тупкање. Рацете се мијат со
претходно изолирана постелнина со крпа. Косата се чешла поделена на два дела, прво едната
па другата половина, на перницата изолирана со крпа.
Бањањето се изведува еднаш седмично, а по потреба и почесто. Со бањањето се
отстранува нечистотијата, се подобрува циркулацијата и организмот има подобра исхрана, се
освежува и пациентот севкупно подобро се чувствува. Бањањето е и мерка против декубит.
Бањањето може да се спроведува под туш, во када и во кревет. Под туш се бањаат подвижни
болни во стоечка положба. Во када можат да се бањаат и лесно и тешко подвижни болни.
Кадата треба да е чиста и се полни прво со ладна, а потоа со топла вода за да не испарува.
Температурата на водата се проверува со топломер или со лактот. Сестрата прво го мие
лицето, ушите, вратот, главата, телото, екстремитетите и на крај половите органи.
0
Бањање во кревет се изведува во затоплена болничка соба, со топла вода (36-37 C)
ставена во бокали. Болниот се изолира со параван и се прави пакување, долниот чаршаф се
изолира со мушама и крпа.И горниот чаршаф се изолира со крпа која се префрла преку
пакувањето. Бањањето започнува со миење на лицето, вратот, ушите, забите, носот, како кај
утринската тоалета. Градите се пребришуваат со тријалка која се движи во вид на осумка.
Тријалката се сапуни и се пребришува 2-3 пати. Бришењето е со крпи со исти движења (кај
жени со тупкање). Абдоменот се мие со движења во правец на дебелото црево или лево-десно.
Потоа се изолираат рацете, од пакувањето се прави триаголник и се мијат рацете од прстите
нагоре до рамото. За бањање на грбот болниот се поставува во странична положба и се мие
оддолу-нагоре во вид на лепеза, нагоре се трие, а надолу нежно се спушта раката. Се брише
со крпа фатена на двата краја оддолу-нагоре. Накрај се талкира. Глутеусите се мијат кружно
или во вид на осумки. Болниот се облекува и се преминува на бањање на нозете. Се
свиткуваат нозете, стапалото се става во леѓенот и прво се мие стапалото, а потоа се оди до
коленото и ингвиналниот предел. На крај се мијат половите органи со ракавици.
Косата кај болните за кусо време станува нечиста од потење, прав и често допирање.
Ако подолго време не се измие се јавува јадеж. Косата треба да се мие еднаш неделно. Лесно
болните се мијат сами, а тешко болните во хоризонтална положба со помош на сестра. Ако
креветот има низок раб се мие во хоризонтална положба. Градниот кош и главата треба да се
повисоко поставени и затоа се ставаат две перници. Главата е зафрлена наназад. Се прави
пакување, перниците се изолираат со крпа, пижамата се раскопчува, околу вратот се става
крпа. Од задната страна на вратот се врзува специјална гумена престилка за миење глава.
Краевите од гумената престилка се виткаат во ролна за да може водата да се слева во
леѓенот. Очите на болниот се покриваат со газа, а во ушите се ставаат тупфери. Косата прво
се расчешлува, се мокри со вода, се мачка со шампон и се трие со јаболкцата на прстите.

17
Накрај косата се плакне и се завиткува со крпа. Ако креветот има висок раб болниот се
поставува косо во дијагонална положба, а ако може да седи, во седната положба со зафрлена
глава на назад.

ПРИРОДНО (ПАСИВНО И АКТИВНО) И ВЕШТАЧКО ХРАНЕЊЕ НА БОЛЕН

Исхраната е природен нагон кај сите живи суштества и нè одржува во живот. Земање
храна во големи количества е штетна за организмот, а и во мали количини доведува до
потхранетост и недостиг од физичка и психичка кондиција. Основни состојки на храната се:
белковини, масти, јаглехидрати, вода, минерални соли и витамини.
Во време на болест настанува нарушување на односот меѓу одделни хранливи
состојки.Затоа некои состојки треба да се даваат во поголеми количини, а други во помали или
целосно да се исфрлат. Со ова се занимава науката за исхрана-диететика. Така, диеталната
храна не е само исхрана, туку и дел од терапијата. Исхраната на секој болен ја решава
лекарот, а ја дава медицинската сестра.
Кај акутно воспаление на лигавицата на желудникот (gastritisacuta), кое настанува при
алиментарни токсиинфекции, храната во првите 24-48 часа треба да се состои од течности
(чаеви без шеќер и супи), а потоа се оди на лесна храна, варена(ориз, зеленчук, риба) до 7
дена.
Кај хронично воспаление на желудникот (gastritischronica), многу често заболување,
поради хиперацидитет се дава алкална храна (млеко и млечни производи, незачинети супи).
Не смее да се користи алкохол, кафе и премногу зачини. Битно е храната да се раздели на 5-6
оброци во помали количини.
Кај улкус на желудник или дуоденум видот на храна што се применува зависи од
фазата. Кај крваречки улкус првите три денавоопшто не се дава храна. Кај хроничен улкус
дозволено е: млеко, јогурт, супи и тоа во помали количини, а почесто. Кога постои само болка
се дава млеко, несолено сирење, кашеста храна, компоти, пудинг. Се избегнуваат зачини,
кафе, алкохол, цигари, ладна храна, жешка храна.
Кај enterocolitisacuta диетата треба да е во правец на смирување на надразнетата
лигавица и забавување на перисталтиката. Најдобро е да се дава варен ориз, компир, кисело
млеко, препечен леб.
При цврста столица (opstipatio) се дава храна што ја забрзува цревната перисталтика,
како црн леб, зеленчук со целулоза, овошје.
При акутно воспаление на црниот дроб (hepatitisvirosa) се даваат течности,
обезмастено млеко, јогурт, овошни сокови, компоти, подоцна се вклучува лесно сварлива
храна, но некалорична и богата со витамини. Оваа диета се вика хепатична диета. Општи
принципи на хепатичната диета е храна со нормални количини на белковини и јаглехидрати, а
сиромашна со масти, особено од животинско потекло.
Кај долготрајна фебрилност се даваат течности и калорична исхрана богата со
витамини.
Кај декомпензирани срцеви болни се ограничува солта и течностите. Се дава
нискокалорична храна и се избегнуваат вечери.
Кај бубрежни заболувања, поради појавувањето на отоци, покачен крвен притисок и
олигурија, се ограничуваат солта, протеините и водата во исхраната. Се препорачува земање
на несолен леб, печени јаболка, ориз, мармалад, варени компири. Ова е нефритичка диета.
Кај шеќерна болест постојат општи правила кои треба да се почитуваат од страна на
болните. Основа на диабетичната диета е ограничување на енергетскиот внес заради
постигнување идеална телесна тежина. Правилниот однос на основните состојки на храната
треба да биде: јаглехидрати (55-60%) или 200-300 грама, масти(25-30%) или 50-70 грамаи
белковини(15-20%) или 80грама. Тоа е за 20-30% помал внес од оној кај здравите луѓе. Се
препорачуваат три основни диети: стандардна(1800кcаl) за дијабетичари на средна возраст со
нормална телесна тежина и умерена физичка работа. Засилена диета (2400 кcаl) кај деца,
физички работници и слаби луѓе. Рестриктивна диета(1400 кcаl) кај дебели, стари и
хоспитализирани болни. Од јаглехидрати се препорачуваат спороресорбирачки
јаглехидрати(легуминози, јаболка, останато овошје и зеленчук, компир,ориз и тесто) и тоа
според дадениот распоред. Во диетата на секој диабетичар не смеат да се најдат
концентрирани шеќери(обичен шеќер, мармалад, слатки, торти и сл.). Масти од животинско
потекло треба да се избегнуваат, а дозволени се масти од растително потекло и риба. Треба
да се избегнува храна богата со холестерол(јајца, изнутрици). Белковините се потребни повеќе
кај децата,а кај возрасните се сведуваат на минимум. Солта се ограничува до 5грама дневно.
Храната треба да е разновидна и богата со витамини.

18
Под природно активно хранење се подразбира кога болниот е способен сам да се храни, а
природно пасивно кога го храни медицинската сестра. Медицинската сестра е задолжена секој
ден да требува доволнаколичина храна и од соодветен вид, според диетата на болните.
Храната се транспортира во затворени хигиенски исправни садови од централна кујна.
Вештачка исхрана се спроведува кога болниот не е способен да се исхранува по
природен пат. Секое внесување на храна по друг пат освен прекуустата се нарекува вештачко
хранење. Се применува кај бессвесни болни, при интензивни повраќања, повреди и хирушки
интервенции на органите за варење. Овие болни се хранат вештачки на следниве начини:
- Желудечна сонда е гумено црево долго 60 сантиметри, кое се внесува преку носот до
фарингсот, хранопроводот и желудникот. Постои опасност при внесувањето на сондата да се
влезе во дишните патишта. Во тој случај, болниот бурно ќе реагираако е свесен или ќе стане
цијанотичен. Тогаш сондата ја извлекуваме. Доколку сондата е правилно поставена, односно
во желудникот, можеме на крајот на сондата да слушнеме струење на воздухот. Со уште еден
тест може да се провери дали сондата се наоѓа во желудникот. Со шприц се внесува воздух, а
со стетоскоп над желудникот треба да го слушнеме струењето на воздухот. Потоа сондата се
фиксира со леукопласт за носот и може да се дава храна. При давањето храна се внимава да
не се внесува воздух со шприцот. По завршување на секое хранење се дава 150-200милилитри
вода за да се исплакне сондата.
- Гастростома е хранење преку оперативен отвор. Овој начин се применува кај повреди
на усната празнина и хранопроводот(труење). Оперативо се прави отвор на стомачниот ѕид
низ кој се воведува сонда. Сондата се затвора со клема и после секој оброк се прави стерилна
преврска. Низ сондата се дава течна и кашеста храна. Околу сондата кожата се мачка со масти
за киселината да не ја оштети кожата.
- Хранителна клизма се користи многу ретко, храната мора да е во изотоничен
раствор(физиолошки) за да не ја надразни слузокожата. Пред да се даде хранливата клизма
мора претходно да се исчисти ректумот од фекалии. Постапката е иста како кога се дава
клизма, само што трае 1-2 часа, храна загреана на 380C, 30 капки во минута.
- Хранење со интравенска инфузија. Се внесуваат изотонични водени раствори и
хидросолубилни витамини. Негативна страна е што се многу скапи.

19
 Вежба бр.3

ВИТАЛНИ ЗНАЦИ

МЕРЕЊЕ НА ТЕЛЕСНА ТЕМПЕРАТУРА. ТИПОВИ НА ТЕМПЕРАТУРНИ КРИВИ

Витални или животни функции се знаци со кои се карактеризира животот. Тоа се:
температура, пулс, крвен притисок и дишење. Виталните знаци се објективни симптоми бидејќи
можат да се утврдат со сетилата за вид и слух,додека субјективни се оние кои болниот ги
чувствува, а потоа ги соопштува на здравствените лица.
Телесна температура е степен на загреаност на човечкото тело, а е резултат на
животните случувања во организмот. Телесната температура е контролирана од центарот за
терморегулација во хипоталамус и кај здрав човекот се движи од 36 до 370C. Таа варира во
текот на денот, со тоа што е најниска наутро(базална), а највисока во попладневните часови.
Висината на температурата зависи од местото на мерење. Така, најниска е аксиларно, а
највисока ректално и сублингвално.
Телесната температура се мери со живин термометар по Целзиус. Тој е составен од:
резервоар за жива, капиларна вакумирана цевка која со резервоарот е поврзана со едно
стеснување кое оневозможува живата пасивно да се симне во резервоарот, алуминиумска
0
градуирана скала од 35-42 C и стаклена обвивка. На одделение термометрите се чуваат во
стаклена тегла, на дното со вата или газа натопена со спирт.
Медицинската сестра најчесто мери температура аксиларно. На болниот му се брише
пазувната јама, се брише и термометарот откако сме ја провериле неговата исправност, т.е.
дали живата се спуштила во резервоарот. Болниот со раката каде што е поставен
термометарот го фаќа спротивното рамо и мирува 5-10минути. Вредноста се чита со
свртување на грбот кон светлината и поставување на термометарот во висината на очите. Се
обележува на температурната листа со син молив и се поврзува со линија со претходната
точка. Температура се мери наутро и навечер. На крај се дезинфицира термометарот, се
симнува живата во резервоарот и се чува до следното мерење. Сублингвално, температура се
мери кај душевни болни, деца и болни во бессвесна состојба. Термометарот се држи со усните,
а се дише преку носот. Термометарот стои 5минути и оваа температура е повисока од
аксиларната за половина степен. Ингвинално, температура ретко се мери. Ректално се мери
кај мали деца и доенчиња. Во овој случај, термометарот се мачка со вазелин. Болниот е во
странична положба, анусот се брише пред да се постави термометарот. Оваа температура е
повисока за половина до еден степен целзиусов. Постои и вагинално мерење, што се користи
кај некои полови заболувања кај жените.
Температурната листа има колони што се денови и редови кои се степени на
0 0
температура. Нормално температурната крива треба да е помеѓу 36 C и 37 C. Според
0 0 0 0
висината температурата се дели на: субнормална (35 C -36 C), нормална (36 C-37 C),
0 0 0 0 0 0
субфебрилна (37 C-38 C), фебрилна (38 C-39 C), високофебрилна (39 C-40 C), пиретична (над
400C). При различни патолошки состојби се јавуваат типични температурни криви врз основа на
кои може да се постави дијагнозата.
Пирогени супстанции делуваат врз терморегулациониот центар и се ослободува
топлина од црниот дроб и скелетната мускулатура. Мускулите се контрахираат и болните се
тресат. Исто и периферните крвни садови се контрахираат и се јавува субјективно чувство на
студ, главоболка. Во овој стадиум (st.incrementi) болните треба да се затоплуваат. Кожата им е
ладна и сува. Потоа следи вториот стадиум (st.fastigium) кога создавањето и елиминирањето
на топлина се изедначуваат, па кожата е топла, зацрвенета, сува и лицето зажарено. Забрзана
е срцевата работа. Во овој стадиум се даваат течности и ладни облози. Потоа следи стадиум
(st.decrementi) кога се елиминира топлината и болниот се поти. Спуштањето на температурата
може да е постепено(lysis) и нагло(crisis).
Според дневните осцилации, постојат следните температурни криви: febriscontinua-
висока температура со дневни колебања не поголеми од еден степен(кај цревен тифус);
febrisremitens- дневни колебања повисоки од еден степeн, но температурата во текот на денот
никогаш не паѓа на нормала (бруцелоза); febrisintermitens-големи дневни осцилации при што
температурата паѓа и на нормала (сеспа, маларија).
Пролонгираната фебрилна состојба може да биде: монофазна-кога скалесто се
покачува, одржува максимум и постепено се симнува; бифазна-со два врва на температурната
крива, што се среќава кај исипните заболувања; рекурентна (febrisrecurens) - се менуваат

20
фебрилни со афебрилни периоди кај повратна треска и febrisundulans- кога фебрилните и
афебрилните периоди се со различно траење.

БРОЕЊЕ НА ПУЛС, МЕРЕЊЕ НА КРВЕН ПРИТИСОК И ДИШЕЊЕ

Срцето е пумпа, се собира и шири и со тоа ја движи крвта. Крвните садови се

еластични и при секое исфрлање на крв од срцето тие пулсираат. Ние тоа го отчитуваме како
пулс со кој, всушност, се врши контрола над работата на срцето. Пулсација се чувствува во
време на систола. Се испитуваат следните квалитети на пулсот: честота, т.е. фреквенција во
минута, ритам, висина и тврдина. Фреквенцијата зависи од возраста, физичкиот и психичкит
замор. Нормална фреквенција на пулсот во минута е 60-80. Кај новореденчиња 120-140, до
петтата година 100, до десеттата 90. Жените имаат 7-8 удари повеќе од мажите. Пулсот е
забрзан по јадење или вознемиреност. Фреквенција над 100 се нарекува тахикардија, а под 60
брадикардија (заболувања на мозокот, труења). Нормалниот пулс е ритмичен.Аритмичен пулс
е пулсот со паузи со нееднакво траење. Нормално, пулсот е добро полнет и опипливи се
нарекува pulsusmagnus. Слабо полнет пулс се нарекува pulsus parvus. Филиформен е пулсот
кај шокови состојби, а тврд пулс (pulsus durus) се среќава кај артериосклероза.
Мерење на пулс: Пациентот треба да мирува 15минути пред да се мери пулсот. Треба
да е легнат и најчесто се мери на радијалната артерија. Вториот, третиот и четвртиот прст се
положуваат на коренот на шаката од внатрешната странаво радијалната јама (sulcusradialis).
Сестрата со десната рака го мери пулсот на левата и обратно. Се брои една минута и тоа два
пати во денот, најдобро кога се мери и температурата. Пулсот се забележува на
температурната листа со црвен молив, така што секоја линија и празнина одговараат на две
отчукувања.
Пулсот може да се осети и на други артерии достапни за палпација: каротидната
артерија на вратот, слепоочна артерија (a.temporalis), a. dorsalispedis на стопалото (се палпира
на дорзумот на стапалото помеѓу првата и втората метатарзална коска) и a. tibialisposterior (на
средина помеѓу медијалниот малеолус и ахиловата тетива).
Крвен притисок е притисокот што го прави крвта на ѕидовите на крвните садови.
Артерискиот крвен притисок е притисокот на крвта врз артерискиот крвен сад за време на
двете фази на срцевата работа, систола и дијастола. Висината на крвниот притисок зависи од
состојбата на срцето, еластичноста на крвните садови, количината и густината на крвта.
Нормален крвен притисок е притисок со вредност под 130 mmHg за систолна вредност и под 80
mmHg за дијастолна вредност. Како гранична вредност се толерираат вредности до
140/90mmHg. Намален крвен притисок се нарекувахипотензија и се јавува при мирување,
хипотироидизам, колапс. Зголемен крвен притисок се нарекува хипертензија и се јавува кај
артериосклеротични крвни садови, заболување на бубрезите, возбуда и др.
Мерење на крвен притисок: Се мери на надлактицата на раката, подигната во висина
на срцето, најдобро во седечка состојбасо апарат Рива Рочи. Апаратот е составен од: пумпа со
вентил, манометар со скала означена во mmHg или kPa и манжетна. Манжетната се става
околу надлактицата 2 cm над превојот од лактот, не многу стегната, вентилот се затвора, се
мести стетоскопот и се пумпа. Потоа полека се отвора вентилот и стрелката на манометарот се
спушта. Се слуша и се гледа кога прв пат ќе се чујат пулсациите. Во тој момент притисокот во
манжетната е еднаков на притисокот на крвта во крвниот сад. Тоа е систолната вредност. Кога
пулсациите ќе престанат се чита дијастолниот притисок. Претворањето од една единица во
друга се врши според формулата mmHg * 0,133= kPa. Крвниот притисок се бележи бројчано на
температурната листа.
Дишењето претставува размена на гасови помеѓу организмот и надворешната средина.
Центарот за дишење се наоѓа во продолжениот мозок. Дишењето го сочинуваат: инспириум, кој
е активен процес и експириум, кој е пасивен. Издишувањето трае 2 пати подолго од
вдишувањето. Инспириумот, експириумот и паузата чинат една респирација.
Кај возрасен човек во мирување бројот на респирации во една минута е 16-20. Кај
новороденчиња нормалниот број на респирации е 40-50. Ова е еупноично дишење. При
физички и психички замор дишењето е забрзано (тахипнеа), но и кај сите состојби каде има
недоволно снабдување на организмот со кислород,додека, пак, забавено дишење се нарекува
брадипнеа и се среќавакај тумори на мозокот. Секогаш по мерење на пулсот се бројат
респирациите,односно експириумите во минута. Тоа медицинската сестра го прави
незабележително, зошто пациентот ќе го промени ритамот на дишењето. Резултатот се
бележи на температурна листа со црн молив и испрекината линија броејќи празнина и линија
по еден.

21
 Нормално дишење е без напор, но кај некои болести дишните движења се извршуваат
со очевиден напор. Ваквото дишење е диспноично. Дишните движења се извршуваат со
учество на помошната мускулатура. Ваквите болни се со здрвен врат, напрегнати вратни
мускули, подигнати рамења, седат наведнати кон напред и се потпираат со рацете на
постелата, устата им е отворена, а ноздрите се шират. При вдишување се вовлекуваат
југуларните јами. Вакво дишење постои кај астматичари и срцеви болни. За полесно дишење
болниот се поставува во Фаулерова положба.
Биотово дишење е неправилно дишење, без ритам, брзо, на моменти длабоко, на
моменти површно со паузи од 10-20 секунди. Се среќава кај менингитис. Cheyne- Stokes
дишење во почетокот е површно и одвај чујно, а потоа станува подлабоко и почујно,
достигнувајќи максимум и пак се намалува. Потоа следи апнеа 15-30 секунди. Се среќава кај
болни од уремија. Кусмалово дишење е кога дишните движења се ритмички, но се изведуваат
со голем напор. Болните имаат 3-4 еднакво длабоки и чујни респирации, а потоа пауза од 15-20
секунди. Се среќава кај дијабетична кома.
Помеѓу температурата, пулсот и дишењето постои меѓусебен однос бидејќи сите се дел
од метаболизмот. Кога се покачува температурата се забрзуваат дишењето и пулсот и
обратно. Така, нивните криви секогаш се паралелни. Секое поголемо растројство во оваа
паралелност може да биде лош предзнак. На пример, ако температурата расте, пулсот е
бавен и обратно. Постои и однос помеѓу пулсот и дишењето. На едно вдишување доаѓаат 4
отчукувања на пулсот. Виталните знаци први укажуваат дека болниот умира. Всушност, смрт
настанува кога дишењето и пулсот ќе престанат.

ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА МИКРООРГАНИЗМИТЕ. ЗЕМАЊЕ МАТЕРИЈАЛ ЗА ДИЈАГНОСТИЧКИ

ИСПИТУВАЊА

За да може да се утврди дијагноза на болеста и да се определи соодветна терапија

потребно е да се извршат различни испитувања на материјал земен од болниот. Каков
материјал ќе се земе одредува лекарот, а медицинската сестра го спроведува. Таа треба да го
земе материјалот соодветно, асептички, да го пополни упатот со генералии на болниот, да
запише каков материјал испраќа и каков преглед се бара. На садот во кој се праќа материјалот
треба да се залепи белешка со генералии на болниот, одделение и број на соба во која лежи
болниот.
Земање исплувок (спутум). Спутумот се зема по исплакнување на устата со стерилен
физиолошки раствор, за да се намали бројот на бактериските клетки од нормалната
микрофлора во усната празнина. Болниот кашла во чист, по можност стерилен сад(петриева
шолја) или специјална чаша за собирање на исплувок. Болниот треба да го исплука спутумот
со што помало количество плунка,а што повеќе гноен, слузест секрет од долните делови на
респираторниот систем. Најчесто кашла на отворен прозор. Медицинската сестра треба
макроскопски да го прегледа материјалот и да го извести лекарот ако има примеси од крв или
гној. Потоа се испраќа на микроскопски и бактериолошки преглед.
Земање измет (фецес). Примерокот се зема во чист или стерилен сад. Се зема мала
3
количина околу 1 сm и тоа од најпроменетиот дел на столицата и се праќа најкасно до 2 часа
од дефекацијата. Се испитува макроскопски, хемиски, паразитолошки и бактериолошки. Кај
деца се зема ректален брис.
Земање моч (урина). Најдобро е да се зема првата, утринска урина. Претходно се мие
половиот орган и се избегнува првиот млаз. Во зависност од видот на прегледот се зема чист
или стерилен сад. За микробиолошки преглед садот треба да биде стерилен. Во одредени
случаи се собира 24 часовна урина и тогаш се зема поголем сад. Времето за доставување во
лабораторија не треба да е подолго од 2 часа. Урината може да се испитува макроскопски,
хемиски, микроскопски и бактериолошки.
Земање цереброспинална течност (ликвор). Се зема во седечка или лежечка положба.
Болниот седи до ивицата на креветот, соблечен. Сестрата стои пред него и едната рака ја
префрла преку вратот и рамењата и ја подвлекува под аксилата фаќајќи го болниот за раката.
Другата рака ја подвлекува под надлактицата на болниот и го фаќа болниот за спротивната
рака. На овој начин грбот е испакнат и јасно се забележуваат спиналните продолжетоци на
прешленските тела. Доколку лежи пациентот, му се свиткуваат нозете и главата кон напред. Се
користат игли за лумбална пункција (долги 10-12 сантиметри и широки 0,8-1,5 сантиметри, со
мандрен). Лекарот го одредува местото на боцкање, а тоа е просторот меѓу третиот и
четвртиот лумбален прешлен.Сестрата асистира додека лекарот ја изведува интервенцијата.
Земање крв. Се зема од вена од кубиталниот предел на раката. Крвта мора да се зема
во строго асептични услови, затоа треба да се приготват стерилни игли и шприцеви и стерилни

22
епрувети. Ако крвта се зема за бактериолошко испитување (хемокултура) тогаш се зема на
почетокот на фебрилноста, т.е. преодот од афебрилен во фебрилен. Крвта се зема во строго
асептични услови. Сестрата треба да носи маска и стерилни ракавици, добро да е
дезинфицирана кожата и крвта да се зема со специјални системи-вакутанери. Се земаат 5-10
ml крв.
Изработка на крвна седиментација. Со крвната седиментација се следи брзината на
таложење на крвните елементи од крвта под дејство на гравитационата сила. При
инфламација поради зголемување на протеините, еритроцитите се слепуваат и како потешки
паѓаат побргу. За изработка на седиметација потребни се: стерилни игли, шприц од 2 ml, 3,8%
раствор натриум цитрат, епрувета, чисти и стерилни пипети по Вестергрен (долги 30
сантиметри, широки 2,5 милиметри), езмарх, алкохол и вата. Со стерилен шприц со
венепункција наутро и на гладно се земаат 1,6 ml крв. Крвта се истиснува во чиста епрувета во
која претходно сме ставиле 0,4 милилитри 3,8% натриум цитрат. Крвта се меша со
антикоагулансот. Крвта се зема со шприц и врвот на иглата се вовлекува во пипета според
Вестергрин истиснувајќи ја до ознака „0“. Показалецот е подготвен да го затвори отворот на
пипетата кога крвта ќе дојде до ознака „0“. Се поставува пипетата на сталажата вертикално и
се чита висината на таложењето (граница меѓу крвни елементи и плазма) по 1 и 2 часа. На
секоја пипета се означува името и презимето на болниот, бројот на собата и времето.
Нормални вредности за првиот час се 2-10 милиметри, а за вториот час до 20 милиметри.
0
Собната температура не треба да е повисока од 20 C и пипетата да не е изложена на сонце.
Земање брисеви. Брис се зема во стерилни епрувети во кои се наоѓа стерилно дрвено
или жичено стапче со вата. При земањето треба внимателно да се отвори епруветата и со
стапчето се брише повеќе пати местото од каде се зема брис, потоа бргу се става во
епруветата и се затвора. Брис најчесто се зема од фарингсот и тонзилите.
Постапка:Се отвора устата на болниот кон изворот на светлина. Во десната рака се
зема шпатула и се држи меѓу првите три прста, додека во левата помеѓу последните два прсти
се држи брисот со отворот надолу. Кога со шпатулата ќе се притисне јазикот, таа се префрла
во левата рака, а со десната се вади стапчето од епруветата и се пребришуваат тонзилите.
Ако се зема брис од дете потребни се две сестри, од кои едната го држи детето, а другата
сестра го зема брисот.
Брис од очи. Брисевите од коњуктива се земаат наутро пред миење на очите со
стерилен брис. Со брисот се зема секрет од коњуктивалното ќесе на долната палпебра, додека
со другата рака се држат широко отворени двете палпебри, а болниот гледа нагоре. Се
повлекува со брисот од темпорално (од лакрималната жлезда) кон назално (кон
назолакрималниот канал).
Брис од нос.Се зема со вовлекување на стапчето во ноздрите.
Постојат и вагинални брисеви, од вагината и грлото на матката.

ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА ВИРУСИ

Се знае дека околу 60% од сите инфективни болести се од вирусна етиологија.

Поставувањето на етиолошката дијагноза на вирусните инфекции е комплициран и долг процес
кој нема практична примена во лекувањето на овие инфекции.
Примероци за микробиолошки преглед можат да бидат: крв, плунка(салива),испирок од
нос и назофарингс, ликвор, фецес, пустула. Дијагнозата на вирусните инфекции може да биде:
вирусолошка(директна детекција на вирусот) и серолошка(индиректна-докажување на вирусни
антитела). Примерокот кој се употребува за поставување на директна вирусолошка дијагноза
треба да биде земен од места каде вирусот се размножува или од каде се излачува,додека,
пак, за поставување на индиректна вирусолошка дијагноза(серолошка дијагноза) се зема крв
или ликвор.
Директна вирусолошка дијагноза може да се постави со електронска микроскопија,
култивирање и со молекуларни методи. Електронската микроскопија овозможува да се видат
многу ситни честички(10-20 нанометри) какви што се вирусите.
Изолација на вируси на култура на ткиво се подготвува од ткиво на мускул, бубрег, бели
дробови, тестиси и од други ембрионални ткива или од возрасен организам на мајмун, зајак и
други експериментални животни. Стерилно земеното ткиво од некој орган се иситнува на мали
парчиња со милиметарска големина, кои потоа се суспендираат во хранителна подлога и во
неа се одржуваат. Изолација на вируси на култури на живи клетки се подгаотвуваат од ткиво на
бубрег, амнионска мембрана, ткива од тумори и сл. Дисперзија на клетките се врши со
протеолитични ензими (трипсин) или со дисперзиони хемиски средства кои ги раздвојуваат
клетките. Така се добива суспензија на поедини клетки, чиј број во 1милилитар се одредува со

23
броење на клетките. Суспензијата на клетки се разредува во подлога стандардна
вредност(најчесто 100.000 клетки во 1милилитар). Стандардизираната суспензија се разлива
во т.н. Роуџ-ови шишиња и епрувети за култура на клетки. Во нив се инокулира материјал од
болен со цел да се изолира предизвикувачот на заболувањето. Инокулираните култури на
клетки се инкубираат на температура 32-370C, во зависност од видот на вирусот. Многу од
вирусите го манифестираат своето присуство во осетливи клеточни култури предизвикувајќи
дегенеративни промени во клетките. Останатите се докажуваат со индиректни методи.
Вирусите се изолираат и на ембрионирано кокошкино јајце, пилешкиот ембрион е
најосетлив домаќин. Јајцата што ќе се користат за култивација на вируси треба да бидат свежи,
да потекнуваат од здрави кокошки. Инкубацијата на оплодените јајца се изведува во тек на 5-7
дена на соодветни услови. Пред инокулацијата јајцата се осветлуваат со овоскоп за да се
потврди дали се ембрионите живи и за да се одреди местото на инокулација. Вирусот се
докажува со оштетување на хориоалантоична мембрана или со реакција на хемаглутинација.
Изолација на вируси може да се врши и на експериментални животни, најчесто бели
глувци, заморци, мајмуни. Вирусот се инокулира интрацеребрално, интрамускулно,
интраперитонеално, интраназално во зависност од тропизмот на вирусот. Откако животното ќе
оболи, се жртвува и се вадат оние органи или ткива кон кои вирусот покажува тропизам и
понатаму се обработуваат со цел да се утврди за кој вирус се работи.
Крајната идентификација на вирусот се врши со повеќе методи: електрон микроскопија,
имуноелектронска микроскопија, директна имунофлуоресценција, полимераза верижна
реакција и др.
Полимераза верижна реакција овозможува инентификација на вирусите за само
неколку часа. Таа е ензимска реакција за амплифицирање на специфичен претходно
селектиран фрагмент од ДНК. Во геномот на секој микроорганизам постои одредена секвенца
која е специфична единствено за тој микроорганизам. Идентификувајќи ја токму таа секвенца
се идентификува и бараниот микроорганизам.
Во серолошките реакции се докажуваат вирусни антитела. Серолошки реакции се:
аглутинација, преципитација, неутрализација, реакција на врзување на комплемент, ЕЛИСА и
др. Крвта која се зема за серолошки реакции треба да се земе во строго асептични услови, со
шприц за еднократна употреба, 3-5мл од кубиталната вена, во суви епрувети, стерилни или
хемиски чисти без антикоагуланс. Крвта се зема пред јадење. По земањето крвта се остава на
собна температура 30 минути, се одвојува коагулумот со стерилни стапчиња и се
центрифугира за добивање чист серум.

24
 Вежба бр.4

КОРИСТЕЊЕ И ПОСТАПКА СО САДОВИ ЗА УРИНИРАЊЕ И ДЕФЕКАЦИЈА.

КАТЕТЕРИЗАЦИЈА

Лесно и подвижните болни сами ги извршуваат физиолошките потреби, додека

неподвижните болни физиолошките потреби ги изведуваат во легло во специјални садови.
Садови за физиолошка потреба се: уринатор или гуска и лопата или сад за дефекација.
Садовите за уринирање според формата можат да бидат за маж или за жена. Садовите за
дефекација се со овален облик со капак и на потесниот дел имаат рачка. Садовите се најчесто
изработени од пластика. Пред давање на болниот треба да се чисти, затоплени, со мала
количина вода во нив за да не се таложат минералните материи. На рабовите добро е
садовите да се посипани со талк за да не се лепи кожата. Малите деца за физиолошка потреба
користат нокшир. Садовите се носат на долниот дел од подвижното масиче завиткани во
компреса.
Начин на давање на уринатор: Се отвора креветот од едната страна, сестрата ги
соблекува долните пижамии му се подава гуската на болниот, додека кај жени попрактична е
лопатата. Болниот ги витка нозете во колената, а преку нив се става компреса. Се изолира
болниот со параван и сестрата го контролира. На крај му се мијат рацете на болниот.
Начин на давање лопата: Се отвора креветот од едната страна, под болниот се става
компреса, сестрата го подига болниот со едната рака под лумбалниот дел, а со другата го
става садот. Рамниот дел се става меѓу глутеусите, а рачката меѓу нозете на болниот. Нозете
се свиткани во колената и врз нив се става компреса за да се заштити горниот чаршаф.
Сестрата го изолира болниот со параван и излегува за да не му пречи, повремено
контролирајќи го. По завршената физиолошка потреба се вади садот без да се открие болниот
и се брише со тоалетна хартија. Компресите се ставаат во торба за нечисти работи.
Пред да се отстранат излачевините сестрата треба макроскопски да ги прегледа и ако
се со патолошки изглед да го извести лекарот. Садовите се мијат со врела вода или се
дезинфицираат и се чуваат до следната употреба.
Клистирање или клизма е медицинско-техничко дејство што се врши за да може
дебелото црево да се испразни од измет. Клизмата го надразнува завршниот дел од дебелото
црево, т.е. ја засилува перисталтиката, ја размекнува и ја дроби масата на изметот. Освен за
празнење на цревата, клизмата се употребува и за измивање на анусот, за внесување лекови и
хранливи состојки. Давање на клизма е работа на медицинската сестра по упатство на лекарот.
Садот за клистирање го чини: иригатор, гумена цевка и цевчесто продолжение. Иригаторот е
сад со валчеста форма во кој се сипува течноста за клистирање. Најчесто собира литар до
литар и половина, градуирана е за да се контролира количеството на течност. На горниотраб
има алка за закачување на садот. На дното од садот има отвор со кратко цевче за
прицврстување на гумената цевка која е долга 1-1,5метар и служи за спроведување на
течноста од иригаторот до цевчестото продолжение долго 20-26 сантиметри, на кое има отвор
и вентил за регулирање на истекување на течноста.
Болниот легнува на левата страна, со свиткани нозе во колената, близу до работ на
креветот. Под карлицата се става мушама која се спушта преку ивицата на креветот во леген
или кофа. Пред мушамата се поставува помошен чаршаф. Сестрата става ракавици и истура
течност во иригаторот, го подигнува нагоре, ја отвора славината на цевчестото продолжение и
испушта малку течност. Цевчестото продолжение се мачка со вазелин и сестрата го држи со
десната рака. Со левата рака го подига десниот глутеален дел нагоре за да се види аналниот
отвор и со десната рака го воведува цевчестото продолжение во анусот. Најнапред се турка 3-
4 сантиметри во правец на папокот, а потоа се менува правецот, па цевчестото продолжение
се бутка паралелно со кичмата уште 6-8 сантиметри, вкупно 10-15 сантиметри. Кога ќе се
испразни иригаторот, се затвора славината за да не влезе воздух и се вади цевчестото
продолжение. Брзината на истекување на течноста се регулира со подигање и спуштање на
иригаторот. Ако течноста престане да истекува значи цевчестото продолжение се затнало. Во
тој случај, цевчестото продолжение се поместува и иригаторот се подига повисоко. Треба да се
настојува болниот да ја задржи течноста подолго (10-15 минути) за да се размекне столицата.
Потоа под болниот се става лопата.
За клистирање најчесто се користи млака вода (31о-37оC). За да се засили дејството во
водата може да се стави сол(50грама сол на 1литар вода), сапун(1мала лажица иструган сапун
на 1 литар вода), глицерин (5мали лажици глицерин на 1 литар вода). Денес постојат чепчиња

25
 (супозитории) од глицерин кои се погодни кај болни со изгубена свесна контрола за
дефекација.
За уринирање кај неподвижни, парализирани болни, се ставаат катетери за да се
спречи уринирањето под себе. Вовлекување катетер низ уретрата до мочниот меур се вика
катетеризација. За таа цел најчесто се користи Фолиев катетер. Фолиевиот катетер е рамна
цевка со мал балон при крајот на катетерот, а отворот е на страна помеѓу врвот и балонот.
Преку кратка цевка балонот се полни со 7-10 милилитри 0,9% NaCl по воведување на
катетерот во мочниот меур и на тој начин се спречува испаѓањето на катетерот. Друг тип
катетер е Нелатонов катетер, рамна цевка со задебелен врв и отвор од страна.
Катетеризација кај мажи: Пациентот се поставува во лежечка позиција со раширени
нозе, рамно на креветот. Се става лубрикант на врвот на катетерот. Со недоминантната рака
се фаќа пенисот веднаш под glans и се држи исправен. Се провлекува препуциум со цел
визуелизирање на уретралниот meatus. Со доминантната рака се чисти glans со памук натопен
со антисептик со кружни движења. Со недоминантната рака пенисот се држи исправен (агол од
60-90 степени). Во овој момент може да се анестезира уретралниот канал, со што ќе се
минимизира дискомфортот. Со доминантната рака се внесува подмачканиот врв на катетерот
во уринарниот meatus.Се продолжува со вовлекување на катетерот до бифуркацијата на
катетерот, односно додека не започне да истекува урина (на овој начин се спречува повреда и
hematuria, кои може да се резултат на надувување на балонот на Foley катетер доколку истиот
не е во мочниот меур).Во случај на отпор во текот на вовлекување на катетерот се
препорачува пауза од 10-20 секунди. Се советува длабоко и рамномерно дишење и примена на
нежен притисок. Во случај на повторен отпор, потребно е да се запре постапката и да се
повторат горните чекори. Се прицврстува шприцот и се полни меурот со стерилна вода 7-10
милилитри. Катетерот нежно се повлекува нанадвор за да се фиксира балонот до ѕидот на
катетерот. Се прикачува дренажната ќеса во ниво под мочниот меур.Никогаш не се надувува
балон пред се утврди дека катетерот е во мочниот меур. Ако пациентот се пожали на
дискомфорт се извлекува течноста од балонот и катетерот се внесува малку подлабоко, а
потоа повторно се надувува балонот.
Катетеризација кај жени: Пациентката се поставува во лежечка позиција со свиткани и
раздвоени колена, стапалата можат да бидат прилепени една на друга. Ако оваа позиција е
непријатна, може да се флектира само едното колено, а другата нога да лежи рамно на
креветот или, пак, да се рашират нозете колку што е можно повеќе. Латерална позиција може
да се користи за постарите лица или лица со посебни потреби. Се визуелизира уретралниот
отвор (лоциран под клиторисот, а над вагиналниот орифициум). Со палецот и показалецот на
недоминантната рака се раздвојуваат големите и малите усни. Се повлекува малку нагоре за
подобро да се визуелизира уринарниот meatus. Потребно е одржување на оваа позиција за да
се избегне контаминација. Со доминантната рака се чисти уринарниот meatus, со користење на
форцепс и памук натопен со антисептик. Се дезинфицира со движење одозгора кон долу или
кружно, при тоа секое парче памук е за една употреба.Дренажното ќесе се поставува меѓу
бутовите на пациентот.Се зема катетерот со доминантната рака.Се поставува врвот на
катетерот претходно намачкан со вазелин во уринарниот meatus.Катетерот се внесува околу 5-
5,75 сантиметри додека урината да започне да истекува, потоа се внесува уште 1-2 сантиметри
за комплетно да се внесе балонот. Доколку катетерот се внесе по грешка во вагината истиот се
лизга и се враќа назад.Шприцот се прицврстува и се инјектира стерилна вода. Препорачливо е
да се надува балонот со 7-10 милилитри стерилна вода.Внимателно се повлекува катетерот за
да се фиксира балонот до ѕидот на мочниот меур.

ОДДЕЛЕНСКА АПТЕКА. ЧУВАЊЕ НА ЛЕКОВИ И СИГНАТУРА. ПАТИШТА НА ВНЕСУВАЊЕ НА

ЛЕКОВИ

Одделенска аптека е место каде се чуваат лекови. Тоа е специјален шкаф за лекови кој
стои во одделенската амбуланта. Лековите мораат да бидат заклучени и клучот да стои кај
сестрата што ракува со аптеката. Шкафот мора да биде беспрекорно чист, а лековите во него
мора да се подредени. На едно место треба да стојат ампулите, на друго таблетите, на трето
мастите, на четврто течностите. За снабденоста на одделенската аптека со лекови се грижи
одделенската сестра. Таа води грижа за потрошувачката на лековите, за чувањето,
издавањето и требувањето на истите. Требување на лекови се врши со листи за требување
(збирни рецепти) на кои под реден број се запишува обликот на лекот, името, дозата и
количеството. На листот се запишува со кој број завршува пописот на лекови, датата на

26
 требување и го потпишува одделенската сестра, главната сестра и шефот на
одделението. Одделенската сестра мора да води грижа за рационално користење и трошење
на лековите. Секогаш треба да има увид за моменталната состојба во одделенската аптека.
Лековите се требуваат еднаш неделно од централна болничка аптека. Потрошувачката на
лекови се правда преку температурните листи и историјата на болеста. На овие листи се
требуваат, освен лекови и преврзочен материјал, дезинфекциони средства, вакцини, серуми.
Според фармакопеата, лековите треба да се чуваат во сува и ладна просторија,
0 о
заштитени од сончева светлина. Оптимална темперартура е од 15 -22 C. Некои лекови се
чуваат во ладилник. Одделенската сестра мора да внимава на рокот на употребата на
лековите. Лековите можат да се најдат во повеќе облици: раствор - solutio, смеса - mixtura,
капки - guttae, тинктури-tincturae, чаеви - species, инјекции - injectiones пакувани во ампули или
мали шишенца со гумен затворач и метален заштитник (флакони); облози - fomenta; масти -
unguenta, пасти - pastae, гел - gelee, прашоци - pulveres, капсули-capsulae, таблети - tablettae,
дражеи - dragee, солублети - solublettae, вагиналети - vaginalettae, чепчиња - supositoria.
Лековите со многу јако дејство имаат мртовечка глава на пакувањето и се чуваат посебно од
останатите лекови.

Пример за збирен рецепт:

0
1. Tabl.Paracetamol a 0,5 N C (100)
0
2. Tabl.Abactal a 0,4 N XL (40)
3. Amp.Garamycin a 120mg N0 L(50)
4. Flac.Penicillin a 1600000IE N0 CX (110)
5. Caps.Caphalexin a 0,5 No L (50)
6. Caps.Omeprazole a 20mg No XXX (30)

Постои перорално, апликација на кожа и лигавици и парентерално внесување на

лекови. Перорално внесување е земање лекови преку уста. Лековите кои се внесуваат преку
уста можат да бидат во форма на раствори, капки, смеси, сирупи, таблети, капсули, прашоци,
гранули. Вакви лекови можат да примаат само свесни болни на кои не им е нарушен рефлексот
на голтање. Во болнички услови сестрата е одговорна за давање на оваа терапија. Таа треба
да ги подготви лековите за секој болен во работната соба и да ги подели непосредно пред
земање на истите. Сестрата несмее на болните да им дава лекови за повеќе денови. Исто
така, сестрата треба на болниот да му објасни какви лекови прима, кога да ги зема и во која
количина. Најчесто, болните ја земаат препишаната терапија со чаша вода, сок, чај или јогурт.
Но, има и лекови кои се ставаат под јазик(нитроглицерини) и лекови кои се шмукаат (ориблети).
Сестрата е должна да го опише и начинот на земање на лекот.
Апликација на лекови преку кожа и лигавици се користи кај лекови за надворешна
употреба. Тоа се разни раствори, тинктури, облози, емулзии, лосиони, масти, креми, гелови.
Лековите секогаш се аплицираат на сува и чиста кожа и тоа со триење, масирање,
премачкување.
Примери за апликација на лигавици се ставање капки во очи, нос, уво, вагина, ректум.
Капките за очи се аплицираат во седечка положба со зафрлена глава наназад, сестрата со
левата рака го отвора окото, а со десната капнува без да ги допре трепките. Ако, пак, се
аплицираат масти во окото, тогаш се нанесува од надворешниот кон внатрешниот агол на
окото. Капки во носот се ставаат така што болниот е во седечка или лежечка положба со глава
лесно зафрлена наназад. Болниот треба по апликацијата да остане во таа положба неколку
минути. Капки во уво се ставаат преку надворешниот ушен канал, така што болниот лежи на
здравото уво. Во вагината се аплицираат вагиналети. Ректално внесување на лекови се
користи кај бессвесни болни, кај деца и при интензивни повраќања. Лигавицата на ректумот е
богато снабдена со крвни и лимфни садови и во неа добро се ресорбираат лековите. Течните
облици се викаат клизми, а цврстите-чепчиња.
Со инхалација, вдишување, се аплицираат гасовити лекови кои лесно испаруваат и
аеросоли. Овие лекови се внесуваат преку специјална маска, додека аеросолите се
инхалираат со специјални пумпи.

ПАРЕНТЕРАЛНО ДАВАЊЕ НА ЛЕКОВИ

Парентерално внесување е внесување на лекови во организмот по пат на инјекции. На

овој начин лекот побрзо се ресорбира и го покажува своето дејство. Инјекциите може да ги
дава само стручно лице. Денес се употребуваат стерилни, фабрички пакувани пластични
шприцеви за еднократна употреба. Иглите се, исто така, за еднократна употреба. Лековите за

27
 парентерална апликација се пакуваат во ампули и во флакони. Во ампули се пакуваат
стерилни водени или масни раствори, а во флакони стерилни прашоци и кристали кои се
раствораат со вода (аква). Сестрата на работната маса ја отвора ампулата или флаконот.
Некои ампули се отвораат со претходно засекување со пила. Со стерилен шприц и игла се
вовлекува лекот од ампулата или, ако е флакон, се става растворачот во флаконот и се
раствора лекот и дури потоа се вовлекува лекот во шприцот. Се дезинфицира кожата на
болниот, се вади пластичниот заштитник од иглата, се испушта воздухот од шприцот и се
аплицира лекот. Според местото на примена ги разликуваме следните видови на парентерална
апликација:
- Интрадермална или интракутана апликација (i.c.): Се користи специјална мала игла.
Се аплицира на воларната страна од подлактицата, во пределот на делтоидниот мускул на
рамото или во предел на лопатката. Со левата рака се затегнува кожата, а со десната се прави
убод под агол од 100, така што отворот на иглата е свртен кон очите на лицето кое ја аплицира
инјекцијата. Иглата се внесува во кожата околу 3милиметри, а потоа се вбризгува лекот, по
што се појавува мало меурче-папула, која личи на кора од портокал. На овој начин ретко се
аплицираат лекови, најчесто вакцини (BCG).
- Субкутана (s.c.) или поткожна апликација: Се аплицира на надворешната страна на
надлактицата, натколеницата и параумбиликалната регија (5 сантиметри лево и десно). Се
дезинфицира и со левата рака се прави дипла на кожата, а со десната под кос агол од 450,се
прави убодот, потоа се отпушта кожата, се аспирира за да не се внесе лекот во крвта и се
вбризгува. Најчесто количината која се вбризгува е до 2милилитри.
- Интрамускуларна апликација (i.m.): Се аплицира во мускулот на надколеницата
(m.quadricepsfem.) и во глутеалната регија (m.gluteusmaximus). Убодот се прави на
надворешната страна на надколеницата 15-20 сантиметри над колената. Ако се аплицира во
глутеалната регија, регијата визуелно се дели на 4 квадрати. Вертикалната линија е
скапуларна, а хоризонталната оди од spinailliacaant.sup. кон назад. За место на апликација се
бира горно надворешниот квадрант. Тоа е подрачје каде не поминуваат големи крвни садови и
нерви. Се дезинфицира местото и се прави длабок убод речиси под прав агол. Се аспирира
и,доколку не се појави крв, лекот се вбризгува. Иглата се вади со брз потег и пак се
дезинфицира. Најчесто количината која се вбризгува е до 5милилитри.

ДАВАЊЕ НА ИНТРАВЕНСКИ ИНЈЕКЦИИ

Интравенска апликација на лековите се спроведува во површинските венски садови со

стерилни игли и шприцеви со бистри водени раствори, внимателно и бавно. Вака се постигнува
најбрзо дејство на лекот.
Над местото на убодот екстремитетот се подврзува со гумена подврска (езмарх) за да
се направи патека во дисталната венска циркулација и во исто време подобро се
визуелизираат вените. Се избира вена, најдобро е онаа вена што е фиксирана (неподвижна) во
некој жлеб меѓу два мускула. Најчесто тоа е кубиталната вена во кубиталната јама. Се
дезинфицира кожата оддолу нагоре и се зема стерилен шприц. Со показалецот се придржува
иглата на местото каде е прицврстена за шприцот, со малиот прст се придржува клипот, а со
другите прсти телото на шприцот. Со левата рака ја затегнуваме кожата со што подобро се
фиксира вената. Со десната рака се прави убод, со отворот на иглата свртен кон горе, одејќи
0
прво под кос агол (45 ), а потоа речиси паралелно со површината на кожата. Доколку се
навлезе во крвен сад, во шприцот се појавува темноцрвена крв. Веднаш се одврзува гумената
подврска со левата рака и внимателно се вбризгува лекот во вената. Иглата се вади со еден
потег и местото се дезинфицира со чист тупфер со дезинфициенс.
Убодот се врши најчесто во v.cubitalis или вените на раката од дорзалната страна, а кај
малите деца во површинските вени на главата. Интравенски несмеат да се даваат маслени
раствори и во шприцот несмее да има воздух (опасност од емболија).
Постојат и други начини за парентерална апликација на лековите: интраартеријално, во
артериски крвен сад,речиси никогаш не се даваат лекови, само контрасни средства за
дијагностички испитувања (на пример,артериографија); интратекално (субарахноидално);
субмукозно (под лигавица) и хирушки, по пат на имплантација (најчесто хормони).
Мора да се работи строго асептично, зошто парентералната апликацијка носи ризици
од локални инфекции, отоци, хематоми, тромбоза и пренесување на болести по хематоген пат
(хепатитис, СИДА).

28
 ИНФУЗИИ

Со инфузија се внесуваат течности, крв и храна. На овој начин се внесуваат поголеми

количини на течности. Денес најчесто се даваат: изотоничен физиолошки раствор (0,9%),
хипертоничен NaCl, рингер, рингеров лактат (Hartman), 5% декстроза, плазма експандер
Dextran, Haemaccel.
Во садот со течност се отстранува пластичниот дел и се боднува пластичен стерилен
систем за една употреба. На другиот крај системот има продолжеток кој се спојува со игла или
канила. На средината на системот се наоѓа капалка и штипалка со кои се одредува брзината на
давање на инфузијата. Во системот за трансфузија на крв во капалката има пластична
мрежичка која спречува проаѓање на ситни грутчиња од крв. Со боднување на едниот крај на
системот во шишето над мијалник, цревото на системот се исполнува со течност исфрлајќи го
воздухот. Се внимава во цревото да нема воздух. Се затвора штипката и вака подготвена
инфузија од работната соба се носи во болничката соба. Се закачува шишето на држач над
нивото на раката и се боцка во вена по принципите на асепса. Иглата за кожата се фиксира со
леукопласт и со регулаторот се подесува да истекува течноста од шишето капка по капка.
Поради опасноста од изместување на иглата денес се користат браунили или канили. Тие
имаат форма на пеперутка и се пакуваат стерилно фабрички. Боцкањето е на ист начин, само
што над иглата канилата има пластично цевче кое останува во вената по боцкањето, а
металниот дел, т.е. иглата, се отстранува. Браунилата се фиксира со леукопласт и овозможува
извесна подвижност на раката, што е особено важно при подолотрајна инфузија. Браунилата
има два отвора, едниот за приклучување на цревото од системот, а другиот за директно
вбризгување на лекови во вената(болус).
Ако се даваат повеќе шишиња инфузија,пред првата да се испразни со штипката се
прекинува доводот и системот се вади од пластичниот чеп на едното шише и се боцка во чепот
на новото шише. Ако во системот има воздух,тогаш се ослободува системот од спојот со
канилата, се испушта малку течност и се продолжува со инфузијата.
При крајот на инфузијата се прекинува доводот, интравенската канила се извлекува и
на местото на пункција се лепи стерилен памук.

29
 Вежба бр.5

АНТИСЕПСА, АСЕПСА, СТЕРИЛИЗАЦИЈА, ДЕЗИНФЕКЦИЈА И ДЕЗИНСЕКЦИЈА

Главен извор на инфекција во болниците се болните, но можат да бидат и болничкиот

персонал и посетите. Најголема опасност се заболените лица кај кои симптомите на болеста
не се јасно изразени, т.е. атипичните форми на болеста, инкубационен период и носителите на
бацили. Болницата е најзгодно место за заразување зошто во неа се собираат различни болни
и уште повеќе поради ослабнатиот имунитет на лежечките болни. Заради ова, болничката
служба треба покрај лекувањето на болниот да го заштити одделението од каква било
инфекција.
Продор на инфекции во одделението се спречува со асептичка работа.
Антисепса е постапка кај која со хемиски средства се уништуваат сите облици на
микроорганизми освен бактериските спори на предметите, медицинските инструменти,
преврзочен материјал и рани на болниот. Антисептични средства се: 3% водороден пероксид,
калиумперманганат, 3-10% раствор на јод, 70% алкохол и др.
Асепса е метод на работа кога се работи во отсуство на микроорганизми. Тоа е
превентивен метод. Лекарите и сестрите во операционите сали имаат посебни обувки,
заштитни маски, капи, стерилни мантили, стерилни ракавици. Оперативното поле се
дезинфицира со спирити вини 70%, tincturejodi и се изолира со стерилни компреси.
Инструментите се стерилизираат.
Стерилизација е постапка при која потполно се уништуваат сите вегетативни форми и
спорогени форми на микроорганизми. Стерилизацијата може да биде:

1. Со сува топлина:
 Спалување;
 Обгорување (отвор на епрувети);
 Усвитување (платинеста еза која се користи во микробиологијата);
 Фламбирање (само кај метални инструменти, во касети се преливаат со 90% алкохол
кој се пали и се користи само во импровизирани услови) и
 Суви стерилизатори. Сувите стерилизатори се метални шкафови со двојни ѕидови, а
внатре имаат решетки на кои се ставаат касетите. Апаратот се загрева со електрични
грејачи и стерилизацијата трае 1 час, на 1800C. На овој начин се стерилизираат
метални, стаклени, порцелански инструменти.

2. Со влажна топлина се изведува стерилизација под 1000C, на 1000C и над 1000C:

0
 Стерилизација под 100 C се вика пастеризација и тиндализација. Пастеризацијата се
спроведува на млеко, а тиндализација на крв, серуми и други супстанции кои содржат
протеини. Се изведува со наизменично ставање на супстратот на 560C и во термостат
на 370C;
 Стерилизација на 1000C е со вриење со дестилирана вода и натриумов бикарбонат кој
треба да спречи создавање на бигор. Кохов лонец е метален сад кој во долниот дел
има котел со вода која се загрева и водената пареа поминува низ решетка на која се
редат инструментите кои се стерилизираат (30-60минути). На овој начин можат да се
стерилизираат и пластични и гумени предмети. Во импровизирани услови се користи
обичен метален лонец-партизанско буре;
0
 Стерилизација над 100 C се врши со водена пареа под притисок во автоклав. Тоа е
цилиндричен сад со двојни ѕидови од цврст метал. На предниот дел се наоѓа капак за
херметичко затворање на апаратот. На капакот се наоѓа термометар, манометар и
сигурносен вентил. Во автоклав се стерилизира преврзочен материјал, оперативна
облека и постелнина, метални инструменти, гумени ракавици и сл.

3. Стерилизација со гасови се изведува во посебни вакуум комори со етилен оксид и е погоден

за инструменти осетливи на топлина, како предмети од пластика и гума.

4. Стерилизација со гама зраци:

Дезинфекција е делумно уништување на микроорганизмите. Таа може да биде

механичка, со миење на предмети и инструменти, физичка со УВ зраци или пеглање и хемиска

30
која е најсигурна и најдобра со хемиски средства- дезинфициенси или антисептици. Најчесто
употребувани дезинфекциони средства се:
- Ѕpiritusvinidilutus 70-75% се користи на здрава неоштетена кожа, за дезинфекција на раце
(96% алкохол);
- Хлорни препарати: хлорно варно млеко, хлорамин, hibisept, dezderman;
- Јодна тинктура, Lugolov раствор, јодофори (бетадин 1%, 7%, 10%) за дезинфекција на кожа,
слузокожа, изореници;
- Водороден пероксид за дезинфакција на рани со туѓи тела, гној;
- Калиум перманганат 1%-0,001% за дезинфекција на кожа, слузокожа, плакнење на рани и
уринарни патишта;
- Аcidumboricum 3% за очи, рани, усна шуплина, додека хлороводородна киселина се користи
за дезинфекција на санитарни простории;
- Квартерни амониумски бази, asepsol, cetavlon, ecosal, за дезинфекција на кожа, раце;
- Алдехиди, формалдехид (гас со остар мирис). 37% воден раствор се вика формалин. Се
користи за дезинфакција на предмети, мебел;
- 1%метиленско сино за дезинфекција на усна шуплина;
- Етер;
Средствата за дезинфекција често се концентрирани и треба да се разблажат. За таа
цел се користи формула:
потребна количина * потребна концентрација/ постоечка концентрација.

Дезинсекција е уништување на инсекти кои често се пренесувачи на заразни

заболувања. Се користи: DDT, Lindan, Parathion,најчесто во форма на прашоци. Уништувањето
на вошки се вика депедикулација. Денес постојат шампони за отстранување на вошки-педилин,
милинор. Се врши и запрашување на одделенијата каде ќе се забележи вошливост.

ОСНОВЕН ПРЕВРЗОЧЕН МАТЕРИЈАЛ И ОСНОВНИ МЕДИЦИНСКИ ИНСТРУМЕНТИ

Во основен преврзочен материјал припаѓаат: газа, вата, завои и леукопласт. Овие

материјали имаат практична примена при преврзување на рани и повреди. Газата е бела
памучна ткаенина, мрежеста, мека, лесна, хигроскопна. Квалитетот на газата зависи од бројот
на надолжните и напречните нитки во 1cm2. Во секојдневната употреба најчесто се користат со
9 напречни и надолжни нитки. Газата служи за заштита на раната од инфекција и за впивање
на секретите од рана (крв, гној, серум). Во болничките одделениjа газата се сече на парчиња со
различна форма и големина и се подготвува така што разресените нитки од рабовите се
превиткуваат навнатре, за да не навлезат кончињата во раните и повредите. Од газата можат
да се направат: тупфери, газички, компреси и тампони.
Тупферите се подготвуваат од повеќе слоеви газа исечени на парчиња со големина од
6x7 сантиметри, 12x12 сантиметри, 17x17 сантиметри. Овие парчиња газа се свиткуваат во
триаголник, а потоа аглите на триаголникот се вовлекуваат еден во друг. Газата може да се
обвитка и околу прстите, а слободниот крај да се преврти и вовлече во направениот џеб.
Тупферите се употребуваат за бришење, чистење на кожата и ткивата од нечистотија или крв и
за впивање на секретите од раната. Тупферите се држат со инструмент (пинцета, пеан, кохер).
Приготвените тупфери се виткаат во вреќички од газа (по 50 парчиња) и се редат во барабани
за стерилизација. Секогаш се користат стерилни тупфери.
Газите се квадрати или правоаголници од 2-3 слоеви газа. Поголеми се од тупферите и
служат за покривање на раните, заштитувајќи од инфекција или механичка повреда. Се
подготвуваат со сечење на поголеми парчиња газа (15x20 или 20x25 сантиметри), така што
разресените рабови се виткаат навнатре и се прават квадрати или правоаголници.
Компреси се поголеми парчиња газа (70x50 сантиметри или 70x40 сантиметри) кои се
превиткуваат неколку пати и се употребуваат за впивање на секрети и крв за време на
операциите.
Тампони се долги и тенки ленти од газа што се употребуваат за сопирање на крварење
во длабоки и тенки канали. Пример, тампонада на нос. Се сече газа од неколку слоеви, со
ширина 4-10 сантиметри, а должина 2-3 метри. Лентите се виткаат во ролни, се врзуваат со
конче и се редат во барабан за стерилизација. Уште се викаат и штрајфни.
Ватата се прави од памук завиткана во газа и не се поставува директно на рана. Се
користи над газите кај рани како добар впивач и изолатор. Обично, ватата се користи како
нестерилна во мали тркалезни парчиња за дезинфекција на кожата пред разни интервенции.

31
Завои-преврски се ленти од газа со различна ширина и должина и служат за фиксирање на
преврзочен материјал. Тие имаат подрабени страни што не се разресуваат.Целиот преврзочен
материјал во барабани се стерилизира во автоклав.
Основни медицински инструменти се: хирушки нож, ножици, пинцети, сонди, штипки по
Пеан и Кохер, кукалки, клешти, хирушки игли, иглодржач, кирети и др.
Хирушки нож или скалпер служи за сечење на меки ткаења. Направен е од метал во
разни големини. Постојат скалпери кај кои дршката продолжува во сечило и такви на кои може
да се менува сечилото.
Ножиците можат да бидат мали и големи, криви и прави, со остри или тапи врвови.
Служат за сечење на ткива и конци.
Сонди: служат за испитување на длабочината, формата и насоката на каналот на
раната. Најчесто се метални со заоблен врв,додека гумените сонди служат за гастрична и
дуоденална тубажа. Тоа се цевки со широки лумени.
Пинцети се метални инструменти со два крака што се стегаат при држење на ткаењата,
инструменти или преврзочен материјал. Ако врвот на пинцетата е без запци се викаат
анатомски пинцети, а ако завршуваат со остри запци се викаат хируршки. Анатомските пинцети
служат за придржување на фини меки ткаења, а хируршките за погруби и помалку осетливи
ткаења.
Штипки по Пеан: составени се од два крака меѓусебно споени со посебни жлебови, така
што се мошне подвижни. Пеанот има затворач со запци кои го регулираат степенот на
затворање и стегање на инструментот. На врвот има засеци. Пеанот по Кохер е подолг и има
на врвот 3 запци што се вклопуваат еден во друг при затворање на инструментот. Служи за
груба манипулација.
Кукалки (екартери): ги има во разни големини, тапи, остри, тесни, широки со запци или
без нив. Служат за придржување на кожата и поткожното ткиво.
Клешти: можат да бидат куси, долги, прави, свиткани со остри или тапи врвови. Служат
за придржување и фаќање на ткаења, инструменти и преврзочен материјал (карцангли,
кугелцангли).
Хируршки игли изработени од метал, најчесто се користат овални, конецот се
вовлекува во иглата со лесен притисок врз двете федерчиња. Со нив се прават шевови.
Иглодржач: самото име кажува дека служи за држење на игли. Кирети се хирушки
лажици со држач. Рабовите се остри и служат за стружење на ткаењата. Се користат во
гинекологијата.Во гинекологијата за гинеколошки преглед се користи спекулум.
Металните инструменти по употребата механички се чистат со сапуница, се мијат,
бришат и се стерилизираат. Се чуваат во касети.

ПОСТАПКА ПРИ АНАФИЛАКТИЧЕН ШОК, КОЛАПС И КОМА

Анафилактичен шок е многу сериозна и летална реакција на некој агенс на кој

организмот е преосетлив. Тој агенс може да биде: лек (антибиотик-најчесто пеницилини,
анестетици и др.), убод од инсект или храна. Реакцијата е брза, настанува за неколку секунди.
Се манифестира со: чешање, еритем или уртикарија на кожата,кашлање, отежнато дишење,
едем на глотис, бронхоспазам, пад на крвниот притисок, стомачни грчеви и пролив. Најопасна
компликација е бронхоспазамот кој доведува до гушење.
Лекувањето при ваква состојба мора да е брзо, затоа што за преживување се битни и
секунди. Затоа, медицинската сестра во секој момент треба да е подготвена да пружи антишок
терапија. Антишок терапијата се чува во работната соба во секој момент подготвена за
користење. При ваква состојба сестрата веднаш го повикува лекарот, а при негово отсуство е
должна брзо да реагира и да ја даде соодветната терапија. За оваа одлука доволен е само
сомнеж, зошто помала грешка е ако се примени антишок терапија, а нема таква реакција,
отколку ако помошта се оддоложи. Во секоја амбуланта и одделение на видно место стои
постапката за давање антишок терапија.
Болниот брзо се поставува во лежечка положба и му се подигаат нозете. Адреналинот
е најважен во лекувањето на анафилактичниот шок. Се дава разблажен (1:1000), и.м. 0,3-0,5
милилитри,а во тешки случаи и.в. Овие дози се повторуваат на 5 до 10 минути. Адреналинот го
спречува развојот на едемот на глотисот и бронхоспазмот, го зголемува крвниот притисок и ја
подобрува оксигенацијата на мозокот. Следна постапка е давање антихистаминик- Synopen,
Dimidril (50-80мг) бавно и.в. во тек на 3 минути. Антихистаминиците го сузбиваат дејството на
хистаминот. Следни се кортикостероидите (amp.Urbason 50 милиграми и.в.), а понатаму по
потреба во инфузија. Аминофилин и.в. ебронходилататор, се дава за попуштање на

32
бронхоспазамот. Ако крвниот притисок и понатаму е низок се дава допамин. Кислород се дава
по потреба.
Колапс е нагол и краткотраен пад на артерискиот крвен притисок, со мозочна исхемија
и слабост во телесната мускулатура до тој степен што болниот паѓа со краткотрајно губење на
свеста. Колапсот може да се должи на заболување на кардиоваскуларниот апарат, но и како
резултат на страв, вознемиреност или болка кај здрави луѓе. Последното се должи на
неадекватен одговор на симпатикус во одржување на вазоконстрикцијата на крвните садови во
долните екстремитети. Притисокот паѓа и мозокот привремено останува без кислород и храна.
Лицето побледува, му се стемнува пред очите и се срушува онесвестено. Пулсот е одвај
опиплив.Болниот веднаш се поставува во хоризонтална положба со подигнати нозе
(Тренделенбургова положба),при што се враќа приливот на крв во мозокот, се воспоставува
нормалниот крвен притисок и свеста се враќа. При органска причина за колапсот (синкопа)
веднаш се повикува лекар.
Свеста може да биде променета квантитативно. Сомноленција е состојба на поспаност,
сопор е длабока поспаност, додека кома е бессвесна состојба која што трае најмалку 6 часа
непрекинато. Постојат различни критериуми за дефинирање на коматозната состојба, но општо
е прифатено дека тоа е состојба на длабок сон, болниот не ги отвора очите ниту на повик, ниту
на најсилни дразби, не извршува вербални, ниту моторни наредби.
Едно од основните правила при третманот на болни во бессознание кои имаат
сопствено задоволително дишење е да се постават во правилна положба, таканаречена кома
положба. Тоа е десно странична положба со зафрлена глава наназад, левата рака е под
главата, десната рака е кон назад и свиткана десна нога. Доколку болниот во бессознание не
дише се поставува на грб и се преземаат сите мерки на реанимација.
Реанимација(re-повторно, animare - оживува) подразбира преземање низа терапевтски
мерки со кои повторно се воспоставуваат виталните функции кај лице кај кое
настапилпрестанок на работата на срцето (cardiacarrest). Реаниматорот се доближува со
образот и увото кон устата на повредениот со поглед упатен кон градниот кош, користејќи ги
сетилата, гледаме, чувствуваме и слушаме. Го гледаме градниот кош дали се подига и спушта,
односно дали има дишење. Го слушаме дишењето и го чувствуваме на нашиот образ доколку е
присутно. Го палпираме пулсот. Доколку е отсутно дишењето и работата на срцето веднаш се
пристапува кон мерките на реанимација:

(Airway) Обезбедување слободни дишни патишта;

A. (Breathing)Дишење и
B. (Circulation) Циркулација.

Состојбата на бессознание е поврзана со релаксација на мускулите на телото. Главата

се наоѓа во неприродна положба со брадата доближена до градниот кош, спуштена долна
вилица, а коренот на јазикот запаѓа наназад и врши опструкција на минување на воздухот.
Затоа, со трокрак зафат (зафрлање на главата наназад, поткревање на долната вилица нагоре
и отворање на устата) се ослободуваат дишните патишта. Постапката се изведува така што
четирите прста од двете раце се поставуваат под надворешниот агол на долната вилица и таа
силно се повлекува наназад и нагоре. Двата палци се поставуваат лево и десно под аглите на
устата и со силен притисок напред и нагоре се отвора устата.

Постапка на вештачко дишење:

1) Уста на уста - со палецот и показалецот се затвора носот, силно се зема воздух, со

устата се опфаќа устата на фантомот и се инсуфлира воздух, очите се упатени кон градниот
кош кој треба да се подигне;
2) Уста на нос - со палецот на едната рака се затвора устата, а со другата на чело, се
зафрла главата наназад, се опфаќа со устата носот и се инсуфлира воздух.

Кај бебиња во исто време се опфаќа и устата и носот. На овој начин се одржува
дишењето.
Циркулацијата се одржува со срцева масажа. Можат да ја изведуваат еден или двајца
реаниматори. Се вкрстуваат дланките од двете раце и се поставуваат над спојот на средна со
долна третина од стернумот. Со силен и отсечен притисок се врши компресија на срцето.
Притисокот треба да биде силен да прави екскурзија на стернумот надолу во длабочина од 4-5
сантиметри. Компресијата се прави со целата тежина на телото, при што не се свиткуваат
рацете во лактите. Притисокот и отпуштањето треба да бидат ритмични и константни, со тоа се
постигнува активно притискање и исфрлање на крвта во системската и белодробната

33
циркулација. Паузата овозможува полнење на десното срце со венска крв. На 30 компресии на
тораксот реаниматорот 2 пати вентилира (30:2).
Присуство на туѓо тело во дишните патишта е речиси смртоносна состојба. Туѓото тело
треба веднаш да се извади со помошен инструмент(Магилов форцепс, пеан, клешта) или со
Хајмнихов маневар. Маневарот се изведува, така што лицето се опфаќа одзади со вкрстени
раце над самата дијафрагма и силно се притиска.
Аспирација на течност се решава со апарат за аспирација. Аспираторот содржи гумена
пумпа која на својот крај има неповратна валвула и при притискање прави вакуум. На другиот
крај пумпата е поврзана со резервен сад кој има систем од црева на чиј крај се поставува
аспирациониот катетер.

34
 Вежба бр. 6

ПРИГОТВУВАЊЕ НА БОЛЕН ЗА РАЗЛИЧНИ ВИДОВИ НА ПРЕГЛЕД. АСИСТЕНЦИЈА НА

МЕДИЦИНСКАТА СЕСТРА ПРИ РАЗНИ ПУНКЦИИ И МАЛИ ХИРУРШКИ ПОТФАТИ

Медицинската сестра е лице кое постојано му асистира на лекарот. Таа ја подготвува

лекарската визита. Ги известува болните пред започнување на визитата да бидат во креветите,
а креветите правилно ги мести. Го подготвува апаратот за мерење притисок, историите на
болеста, го придржува болниот за време на прегледот, го открива, покрива, го соблекува или
облекува. На сите барања на лекарот таа треба соодветно да одговори.
При преглед на белите дробови и срцето сестрата стои од спротивната страна на
лекарот, т.е. од левата страна, му помага на болниот да се соблече и да ја сврти главата на
лево за издишувањето да не е насочено кон лекарот.
При преглед на стомакот болниот лежи со подигната пижама и поставени раце покрај
телото и малку свиткани нозе во колената. Сестрата е должна да го постави во оваа позиција.
При преглед на усната празнина и грлото, сестрата е должна да му ги подаде чашите
со чисти и нечисти шпатули на лекарот.
Сестрата го подготвува болниот и при други специфични прегледи. При прегледите на
органите за варењесестрата го закажува прегледот и, во зависност од видот на прегледот, го
советува пациентот како треба да се однесува неколку часа или денови пред прегледот.
За гастроскопија болниот се поставува да лежи на левата страна со зафрлена глава
наназад и свиткани колена. Кај ректоскопија се поставува во колено-лактна положба. Освен
правилно поставувањена болниот, сестрата треба да ги подготви и потребните инструменти.
Пункција е медицински потфат при кој со игла со различна должина и дебелина се
влегува во различни ткива и телесни празнини. Овие потфати се вршат во дијагностичка или
тераписка цел. Нив ги извршува лекарот, а сестрата му асистира. За пункција треба да се
подготват: средства за дезинфекција на кожата, инструменти за пункција, лекови, садови за
евакуација, стерилни епрувети, микроскопски стакла, стерилни ракавици, стерилен завоен
материјал.Пункции можат да се вршат: лумбално, субокципитално, перикардијално,
кардијално, плеврално, абдоминално, пункција на Дагласов простор, на коскена срж, на
лимфни јазли,тумори и сл.
При подготовка за операција сестрата подготвува стерилни инструменти, стерилна
операциона облека, стерилен материјал за преврзување. Се спроведува хируршко миење на
рацете. Се мијат шаките и подлактиците со стерилна четка исапун во топла вода 10минути.
Потоа рацете се сушат со стерилна компреса и се дезинфицираат со разблажен алкохол(75%).
За дезинфекција на рацете постои специјална постројка на која се наоѓа шише со алкохол, а кај
дното ножен педал за да не се допира со раце. Се навлекуваат стерилни ракавици внимавајќи
раката да не ја допре надворешната површина на ракавицата. Потоа доаѓа облекувањето, при
што се внимава стерилната облека и рацете да не се допрат со нестерилни предмети. На ист
начин се облекува и лекарот.
Болниот се соблекува и легнува на масата. Кожата се дезинфицира со етер, а потоа со
јодна тинктура со кружни движења од центарот кон периферијата. Потоа овој предел се
покриваа со стерилни компреси, така што останува откриен само оној дел каде што се врши
интервенцијата.

ПРЕДОПЕРАТИВНА ПОДГОТОВКА НА БОЛЕН

Низа болести се лекуваат исклучително со хируршка интервенција. Ваквите

заболувања претставуваат акутни хируршки состојби или хронични заболувања на кои, порано
или подоцна, им претстои операција.
Кон ваквите болни особено е важен пристапот на сестрата и лекарот, зошто
предоперативната подготовка треба да започне со психичка подготовка. Таа опфаќа разговор
со болниот, во тек на кој му се објаснува текот и користа од операцијата, а воедно се
охрабрува наведувајќи дека ќе биде опериран од искусни хирурзи со цел да се расположи и
биде смирен на денот на операцијата.
Пред операцијата болниот треба да биде комплетно клинички обработен. Потребно е
да се земе добра анамнеза за евентуална алергиска реакција кон лековите и анестетиците, да
се испита состојбата на сите внатрешни органи, да се извршат сите потребни лабораториски

35
прегледи како: одредување на крвна група, крвна слика, Se, време на коагулација и крварење,
хепатограм, електролити, ензими, гликемија, уреа, креатинин и др.
На денот пред операцијата храната што ја зема болниот мора да биде лесно сварлива,
калорична, претежно во течна состојба, со доволно белковини, јаглехидрати, витамини, а
малку масти. Вечерата е добро да биде кашеста и да се избегнува храна што ги напнува
цревата или прави волуминозна столица. На денот на операцијата болниот не треба да зема
храна. По барање на лекарот на болниот му се дава клизма.
Ноќта пред операцијата болниот треба мирно да ја отспие за што се погрижува
сестрата со медикаментозна терапија.
Пред операцијата и на денот на операцијата сестрата ги мери виталните знаци и по
потреба го известува лекарот. Исто така,ја подготвува целата потребна медицинска
документација(историја на болеста, лабораториски наоди и сл.) и се пренесува болниот до
операциона сала.
Пред секоја операција на болниот му се даваат лекови за смирување по упатство на
лекарот. Болниот се поставува на операционен стол и се дезинфицира (етер, јодна тинктура)
оперативното поле со движења од центарот кон периферијата. Оперативното поле се
ограничува со стерилни компреси.
Ако состојбата бара ургентен третман тогаш болниот веднаш се внесува во операциона
сала. Со него работи тим кој брзо одлучува за видот на помош што треба да се укаже.
Сестрата по забрзана постапка го подготвува апаратот за кислород, аспираторот, катетер,
лекови, брзо се изработува лабораторија и, додека хирургот се мие, инструментарката се
подготвува. По потреба, уште при транспортот или во собата за подготовка за операција
болниот добива инфузија, кардиотоник, аналептик, морфиум и сè што е потребно во зависност
од состојбата на болниот.

ПОДГОТОВКА НА БОЛНИЧКА СОБА ЗА ПРИЕМ НА ОПЕРИРАН БОЛЕН И ПОНАТАМОШНА

НЕГА

Постоперативната нега има за цел брзо стабилизирање на нормалната функција на

организмот и излекување без компликации. После оперативниот зафат, оперираниот болен се
носи од операционата сала во соба за реанимација (шок-соба) во која оперираниот
континуирано се следи од најквалификуван и најискусен медицински персонал. Во собата мора
да владее апсолутен мир, треба да е беспрекорно чиста, соодветно опремена и без посети.
Сестрата го подготвува хируршкиот кревет пред во него да легне оперираниот. Тоа се
специјални кревети кои овозможуваат поставување на болниот во различни положби.
Неопходно е да имаат гумирано платно под долниот чаршаф. Перниците се заменуваат со
компреса која заштитува од евентуално повраќање. Лицата кои го пренесуваат болниот
внимателно го фаќаат на места спротивни од местото на хируршкиот зафат. Сестрата го
поставува болниот во положба во зависност од анестезијата и оперативниот зафат. Ако
болниот бил опериран со локална анестезија ќе биде поставен во полуседечка положба.
Опериран со инхалациона анестезија се поставува хоризонтално, а кога ќе се разбуди се
поставува перница, а потоа се поставува во полуседечка положба. Кај лумбална анестезија
болниот треба да лежи во хоризонтална положба 24 часа. Дури потоа се исправа во
полуседечка положба. При дренажа на градната празнина, телото треба да е наведнато на
страна на дренажата. Ако болниот по операцијата е во шок или искрварил се поставува во
тренделенбургова положба. По операција на глава (мозок) на болниот не смеат да му се
подигаат нозете. Оперирани на гради, бели дробови, срцеви болни и асматичари се
наместуваат во полуседечка (Фаулерова) положба. Лицата со медијална лапаратомија се
поставуваат во хоризонтална положба, а кај напречни или коси резови во полуседечка
положба, за да се намали напнатоста на стомачниот ѕид. Кај оперирани не треба често да се
менува положбата.
По сместување на болниот во постела сестрата ги контролира виталните знаци и ги
внесува во листата за следење на постоперативниот тек. Температурата на оперираниот може
да се зголеми постоперативно и да трае уште 2-3 дена. Тоа се должи на ресорпција на
отровните материи од раната. Ако трае подолго време, тогаш е знак за постоперативна
компликација, најчесто инфекција. Сестрата треба да ја контролира температурата најмалку
три пати дневно. Непосредно по операцијата, пулсот најчесто е забрзан (80-90 отчукувања во
минута). Наглото забрзување на пулсот сестрата не смее да го пропушти. Редовно се мери и
крвниот притисок и се известува лекарот.

36
Во случај на присуство на секрет во дишните патишта истиот треба редовно да се аспирира.
Особено се внимава на болни кои често повраќаат, поради опасност од аспирација на
повратените маси. Повраќањата најчесто се поради наркозата или рефлексни, но за среќа брзо
стивнуваат. Понекогаш повраќањето може да се должи на застој во работењето на цревата.
Опериран болен мокри уште истата вечер по операцијата, најкасно наредното утро, во
спротивно се става уринарен катетер. Денес на секој опериран му се става уринарен катетер
уште пред операцијата.
При поголеми оперативни зафати или стомачни операции работата на цревата
застанува. Во тој случај има застој на столица и гасови, стомакот отекува и го компромитира
дишењето. Оваа состојба најчесто се јавува ден по операцијата, а се решава со давање
клизма капка по капка.
По операцијата често се јавува икање,а тоа се должи на иритација и притисок на
дијафрагмата, односно n.frenicus. Сестрата му помага на болниот давајќи му книжно ќесе во
кое дише и издишува зошто повисоката концентрација на CO2 во ќесето делува инхибиторно на
n.frenicus.
По операцијата, болните често имаат болки кои се решаваат со аналгетици по упатство
на лекарот.
Опериран болен не смее подолго време да остане неподвижен во кревет. Освен во
исклучителни случаи, речиси секогаш утредента по операцијата се дозволува свртување на
страна.
Кога објективната состојба на болниот е задоволувачка, за што одлучува лекарот,
болниот се пренесува од собата за реанимација во болничката соба.
По оперативниот зафат можат да се јават постоперативни компликации. Појавата на
бронхитис и пнеумонија може да се превенира со поставување на болен во полуседечка
положба и вежби за длабоко дишење. Сестрата ја поставува својата шака на базата на
тораксот, под ребрените лаци, вршејќи најинтензивен притисок при експириум. Така
експириумот е потполн. Болниот во полуседечка положба може при вдишување да ги спушта
нозете, а при издишување да ги подига, со тоа го намалува волуменот на градниот кош. При
кашлање треба да се притисне со раката врз шавот, а кашлањето се олеснува и со тапкање на
болниот по грбот.
Декубитус е најтешка компликација која е показател за нестручноста и несовесноста на
медицинската сестра. За негово превенирање треба на секои 2 часа да се менува положбата
на болниот. Да се спроведува секојдневна лична хигиена. Редовно да се масираат местата
изложени на притисок (со вода, сапун, алкохол, на крај кожата да е сува и посипана со талк). Да
нема рабови на чаршафите. Максимално да се активираат самостојните движења.
Тромбоза и тромбофлебитис се опасни компликации. За да се превенираат се
преземаат следните мерки: побрзо станување од постела; активно или пасивно придвижување
на екстремитетите; масажа; примена на антикоагулантни средства.
Инфекција на оперативната рана се превенира со строга асептична работа.

НЕГА НА СТАРИ И ХРОНИЧНИ БОЛНИ. НЕГА НА ПРЕТСМРТНИЦИ

Стареењето е физиолошка појава која заради намалените витални функции порано или
подоцна ги доведува старите лица во болница. Стариот човек најнапред ја губи подвижноста,
потоа мускулниот тонус и тургорот на кожата, слабее отпорноста на организмот и настануваат
старосни промени во сите ткива на организмот. Геријатриската медицина им обезбедува
лекување и нега на старите лица. Стариот болен човек треба внимателно, нежно и грижливо
да се прими и да му се намести што поудобен кревет. Тој полесно спие со подигнато
подзглавје, треба повеќе да се покрие, да му се обезбедат топли чорапи, а по потреба и да му
се затопли креветот.
На стариот човек му се помага во одржувањето на личната хигиена бидејќи старите се
поприемчиви за инфекции и подложни на декубитус. Заради намалениот вид и неумешноста
која произлегува од намалената подвижност, старите побргу ја валкаат личната и креветска
преслека. Затоа кај старите лица преслеката побрзо се менува.
Набљудувањето на виталните знаци мора да биде построго. Дишењето и пулсот мора
постојано да се мерат, а температурата и при заболување може да е нормална.
Староста носи пречки и во дефекацијата и уринирањето. Најчесто столиците се
неуредни и се јавува опстипација, што треба да се регулира. Старите често неможат да ја
задржат урината, а при зголемена простата кај мажите се јавува отежнато мокрење. Сето ова
треба правилно да се регулира и хигиенски да се одржува.

37
Потребен е индивидуален пристап кон исхраната на стар болен. Тие обично немаат заби и
имаат намален апетит. Храната секогаш треба да биде свежа и топла, полесно сварлива-
кашеста храна. Оброците треба да бидат помали, но почести.
Медикаментозното лекување кај болни стари луѓе е многу пошироко. Освен за
лекување, се даваат лековии во превентивни цели, со цел функционално зачувување на
органите.
Кај старите луѓе се применуваат активни и пасивни телесни вежби и масажа за да се
одржува или да му се поврати подвижноста на стариот човек.
Потребна е нега и лекување во психолошка насока. За таа цел потребно е да се
создадат ситни разоноди, читање, слушање музика, шах, кратки прошетки и слично за да се
одврати вниманието од болеста или помислата на смртта.
Хронични болни се сите оние состојби што траат долго. Настануваат по нелекување
или недоволно лекување на акутни состојби. Хроничните болни се многу чувствителни и
неотпорни. Секое попатно заболување може да ја влоши нивната општа состојба и повторно да
го разгори стариот процес. Една од најтешките заболувања е ракот. Негата кај вакви болни е
во зависност од фазата. Негата е најпотребна во крајниот стадиум кога болниот е слаб и
неподвижен. Тогаш се води сметка за хигиената, исхраната, сестрата треба да биде нежна,
блага, стрплива, со утешен збор, а да го избегнува разговорот во кој болниот ќе може да
дознае од што боледува. Кај лица кои се зрачат со радиумски зраци се јавуваат општи и
локални растројства. Мака, гадење, изнемоштеност, главоболка, пролив, губење на апетит и
анемија. На кожата се јавува црвенило, чувство на топлина и печење. Локалните повреди се
лекуваат по сите правила на асепса. На ваквите болни им се препорачува одмор, престојна
чист воздух, погодна исхрана и уреден живот.
За болен што умира се вели дека е во агонија. Претсмртникот обично има
карактеристичен изглед: лицето му е бледо, со боја на земја или помалку или повеќе модро,
покриено со крупни капки пот. Кај оној што умира најнапред почнува да помодрува кожата,
шакитеи стапалата,а најмодра е во пределот на врвовите на прстите. Устата е сува, очните
јаболчници се пропаднати, зениците стеснети, а при настапот на смртта се прошируваат.
Топлината на телото опаѓа. Срцевите отчукувања се одвај чујни, ритамот е неправилен. Пулсот
е сè послаб и побрз, одвај опиплив. Дишењето станува површно и забрзано, со нееднакви
паузи. При дишењето понекогаш се слуша кркорење заради белодробен едем. Прво сопира
дишењето, а потоа работата на срцето. Заради попуштање на свинктерите може да дојде до
агонално повраќање, уринирање, дефекација. Смртта не може да се избегне и често се
случува во болниците. Затоа медицинскиот персонал треба да знае како се негува претсмртник
и како се постапува со трупот. Медицинскиот персонал, за разлика од обичниот човек не треба
да се плаши при умирање на болен, но треба да се бори за животот на болниот сè додека има
знаци за живот. Борбата мора да биде непрестајна, дури и таму каде што со сигурност се знае
дека нема спас. Од овие причини претсмртникот никогаш не треба да се напушти. До
последниот момент на свеста, сестрата мора да му влева вера и надеж во оздравувањето. Ако,
пак, на некој болен нагло му се влоши состојбата, сестрата треба да го повика лекарот и да го
загради болниот со параван, за да не се вознемируваат другите болни во собата.
Ако агонијата трае подолго време, сестрата е должна да ги спроведува сите мерки на
лична хигиена, како што е преслекување на лична и креветска преслека, одржување чистота на
телото, дезинфекција. Вообичаено е да се дозволи семејството да остане покрај него до
смртта заедно со медицинската сестра. Кога ќе настапи смрт се забележува точното време на
умирање. Медицинската сестра ќе знае дека болниот е мртов кога ќе престане дишењето и
работата на срцето. Во првите часови по смртта се јавуваат мртовечки знаци: мртовечко
студенило, мртовечка вкочанетост, бледило на кожата во горните делови и мртовечки дамки во
долните делови на телото. Сестрата заедно со лекарот пополнуваат пријава за смрт.
Постапка со трупот: Му се отстранува перницата, се затвораат очните капаци, околу
вратот и брадата се става широка подврска за да се зацврсти долната вилица и трупот се
покрива со чаршаф. Умрениот останува во кревет уште два часа. Трупот се одвезува од
болница со соодветно возило, а сестрата ја собира облеката и постелата, проветрува и по
потреба дезинфицира.

38
СПЕЦИЈАЛЕН ДЕЛ

39
 Вежба бр.7

НЕГА КАЈ ЗАБОЛУВАЊА НА РЕСПИРАТОРЕН СИСТЕМ

Основната нега при болестите на органите за дишење вклучува присуство на свеж

воздух во болничките соби што се постигнува со редовно проветрување. Бидејќи болестите на
дишните органи, главно, ги предизвикуваат бактерии, потребно е непрекинато да се
спроведуваат сите мерки за да не се шири инфекцијата на одделението. За таа цел потребно е
правилно отстранување на правот од болничката соба, разредување на креветите, носење
заштитни маски. Личната хигиена мора да биде на задоволително ниво.
Најчест симптом на заболувањата на дишните органи е кашлицата. Кашлицата е
комплициран рефлексен механизам предизвикан од надразнување на нервните завршетоци во
трахеата и бронхиите. Осетливоста на дразба особено е изразена на местото на делба на
трахеата на лев и десен бронх и пределот на гркланот. Тоа се таканаречени тусигени зони.
Останатите делови на трахеата, големите бронхии, се помалку осетливи, додека ситните
бронхиоли и белодробниот паренхим потполно се неосетливи на дразба. Осетливоста на
белодробниот паренхим се јавува само во оние случаи кога воспалителниот процес ја зафаќа
плеурата. Надразнувањето можат да го предизвикаат воспалителните процеси, присуство на
секрет, крв, туѓи тела, гасови, дим, ладен воздух итн. Центарот за кашлање се наоѓа во
долниот дел на четвртата комора, па затоа кашлањето може да се јави и при заболувања на
ЦНС(менингитис, тумори).
Кашлањето претставува одбранбен механизам, зошто со него се исфрлаат честиците
на вдишана прашина, секрет, слуз, итн. Да не би било кашлањето овој секрет ќе ги затвори
дишните патишта.
При следење на болниот не е важно само да се утврди дали болниот кашла или не,
туку и да се утврди карактерот на кашлицата.
Кашлицата може да биде сува (заболувања на горни дишни патишта, белодробен
интерстициум, плевра и др.) или може да се работи за продуктивна кашлица (инфламаторни
заболувања во смисла на бронхитис, бронхиектазии, апсцес и др.).Потребно е да се види дали
кашлицата се јавила постепено или нагло во вид на напади (астма, опструктивен бронхит и
др.), колку долго трае и дали е придружена со засипнатост.
Специјален вид кашлица е зајдувањето, што се среќава кај децата. Тоа настанува на
тој начин што најнапред настапува зачестено едноподруго кратко кашлање за време на
издишувањето, па кога ќе се исцрпи целиот воздух што можел да се исфрли од белите
дробови, болниот се обидува да вдише, но тоа оди тешко заради грчењето на мускулите на
гркланот. Притоа се слуша карактеристичен вреклив и висок писок што трае за целото време
на вдишувањето. Болниот тогаш помодрува, вените на главата и вратот набабруваат, болниот
се фаќа за предмети во околината за да ѝ помогне на помошната дишна мускулатура.
Напорната кашлица го заморува болниот, ја зголемува болката во градите, го нарушува
сонот и ја троши силата. За време на кашлицата во белите дробови се зголемува притисокот,
што може да доведе до пукање на ѕидовите на алвеолите и појава на крв во искашлокот. Со
кашлањето во околината се исфрлаат флигеови капки во чие јадро се наоѓаат микроорганизми.
На тој начин се шират аеро-капковите инфекции.
Исплувокот(спутум) е секрет кој се добива од дишните патишта и содржи слуз, но и
предизвикувачи на заболување, затоа спутумот е инфективен и дијагностички материјал.
Исплувокот може да биде слузав, гноен и крвав. Во почетокот на воспалението исплувокот е
слузав, а потоа станува густ, обемен и често гноен. При макроскопско посматрање се опишува:
количина, боја, мирис. Искашлувањето мала количина леплив и жилав секрет е
карактеристично кај бронхијална астма, додека искашлувањето обилни количини нелеплив
секрет се јавува кај бронхитис, бронхиектазии, апсцес, гангрена. Спутумот може да биде

40
бистар (мукоиден), матен (пурулентен),мукоидно-пурулентен. Бојата на искашлокот може да
биде и зелена од дејството на бактериите. Присуството на помали количини крв во вид на
црвени нишки и точки во спутумот се вика хемоптизија,додека поголемо количество крв во
спутумот или искашлување на чиста крв се вика хемоптоја (на пр., кај туберкулоза). Кај
малигните заболувања исплувокот има изглед на желе од малина.Кај бронхиектазии често
исплувокот се таложи во три слоја. Мирисот на исплувокот е непријатен при подолго стоење,
најчесто кај бронхиектазии и апсцес.
Бидејќи исплувокот има дијагностичка вредност болниот треба да плука во петриеви
шолји или во специјални чашиза да може лекарот да го прегледа спутумот.
При силно кашлање можат да се применат некои мерки за олеснување на кашлицата.
На болниот треба да му се подигне подзглавјето за да може полесно да кашла или да се
постави во фаулерова положба. Понекогаш кашлицата може да се ублажи со топли напитоци.
Кај бронхиектазија се искашлува на полна уста гноен искашлок и затоа болниот треба да се
постави во Квинкеова положба или колено-лактна положба.
Болните со заболување на респираторен системне се поставуваат на специјална диета.
Треба да се дава калорична исхрана, лесно сварлива храна, богата со витамини, претежно
кашеста. На тешко болните им се забранува многу да разговараат бидејќи тоа дополнително ги
заморува. На болниот треба да му се обезбеди телесен и душевен мир.

МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН НА РЕСПИРАТОРЕН СИСТЕМ

Физичкиот преглед на органите за дишење се врши во седечка или лежечка положба.

Кога лекарот врши преглед од задната страна, тогаш болниот треба да седи. Тешко болниот
што неможе да седи, медицинската сестра го придржува или, пак, тој лежи настрана. При
прегледот на предната страна болниот може да седи, а уште подобро е кога лежи на грб.
Во медицнско-техничка обработка кај болни на респираторен систем, после
физикалниот преглед најчесто се користи: анализа на повеќе параметри од крвта (крвна слика,
диференцијална крвна слика, инфламаторни маркери), рендгенграфија на граден кош,
спирометрија, гасни анализи, бронхоскопија, компјутеризирана томографија, ларингоскопија.
Спирометрија(Слика 1) е неинвазивна дијагностичка метода кај која се проценува
белодробната функција преку мерење на белодробните волумени и капацитети (збир од
повеќе волумени). Носот се затвора со штипка, за да се оневозможи елиминирање на воздух
преку него. По инструкции на сестрата пациентот ја прилепува устата на спирометарот и после
вдишување, издишува брзо и комплетно. Компјутерот го пресметува волуменот на воздух и
протокот на воздух кој се вдишува и издишува. Преку овие параметри се проценува функцијата
на белите дробови. Истите се споредуваат со нормални вредности за лице од соодветен пол,
возраст и индекс на телесна маса. Затоа е потребно одредување на телесната тежина и
висина на пациентот кај кога се изведува спирометријата.

Слика 1.: Спирометар

Бронхоскопија е ендоскопски метод со помош на кој се набљудува трахеобронхиалниот
тракт. Овој метод овозможува директно набљудување на душникот и на бронхијалните гранки
во белите дробови.Сестрата се грижи за подготовка на просторот каде се изведува
бронхоскопијата. Методата е тимска, составена од две сестри и лекар. Просторот мора да е
надвор од одделението каде лежат болните, да е доволно простран, да е погоден за чистење и

41
 проветрување, да може да се спроведе стерилизација. Сестрата, пред да се направи
бронхоскопија, мора до го подготви целиот материјал, историја на болеста со сите потребни
анализи (ртг снимки, гасни анализи, спирометриски испитувања и др.).Болниот треба да се
подготви за ендоскопија. Сестрата го закажува прегледот, дава писмени упатства на болниот
да не доаѓа на преглед со сопствено возило, да не зема седативи вечерта пред прегледот,
наутро пред прегледот да не јаде, да не пие течности или пуши цигари. Желудникот мора да
биде празен, инаку, штом ќе се допре основата на јазикот болниот повраќа. Неопходна е
психичка подготовка. На болниот треба да му се објасни дека прегледот е непријатен, но
безопасен, и да му се каже дека треба само правилно и мирно да дише. Сестрата асистира за
време на прегледот, дава премедикација, ги вади протезите од устата на болниот ако носи, го
поставува болниот на столот каде се прави бронхоскопијата, асистира при внесување на
бронхоскопот и при земање на примероците за биопсија, ги става во формалин или алкохол.
Болниот треба да лежи така што главата да му виси слободно преку ивицата на масата, а муја
придржува една од сестрите или почесто лежи на потпирка за глава. Со бронхоскопија се
утврдува мотилитетот на бронхиите, инфилтрат, опсег на бронхијални тумор и воспалителни
промени, а понекогаш и крварење. При прегледот се зема и материјал за цитолошка,
хистолошка или микробиолошка анализа. По завршување на прегледот сестрата го набљудува
болниот, да не дојде до евентуално крварење, бронхоспазам, тахикардија и др. Сестрата се
грижи или го советува болниот да не пие и јаде 2-4 часа после бронхоскопијата.
Денес во употреба е високорезолуциска компјутеризирана томографија која
овозможува детекција на промени со мали димензии во белодробието.
Ларингоскопија е метода за преглед на ларингсот. Прегледот може да се изврши на
два начина: индиректно и директно. За индиректен преглед, пациентот седи пред лекарот со
нешто зафрлена глава наназад, го исплазува јазикот колку што може повеќе, а лекарот со газа
со левата рака го држи јазикот. Палецот се наоѓа на горната страна на јазикот, а средниот прст
е под јазикот со кој истовремено се штити јазикот од забите на долната вилица. Со
показалецот се подига горната усна, со тоа се има пошироко видно поле,а и дополнително се
отвора устата. Челното огледало треба да свети на увулата и полека ларингеалното огледало
се воведува во усната празнина измеѓу јазикот и непцето, не допирајќи ја базата на јазикот
бидејќи така ќе се предизвика рефлекс на повраќање.Челното огледало претходно е загреано
на пламен од шпиртна ламба. Огледалото се поставува на увулата и задниот дел на мекото
непце и заедно со нив се поместува кон горе и назад. Ларингеалното огледало се држи како
пенкало. Држачот на ларингеалното огледало се потпира на левиот усен агол. При прегледот
болниот дише нормално, а по потреба изговара самогласки. Во ларингеалното огледало се
гледаат сите елементи на ларингсот.
Директната метода овозможува директно набљудување на ларингсот, а не преку
ларингеално огледало. За таа цел се користи ларингомикроскоп кој директно го посматра
ларингсот, овозможува бинокуларен вид и го зголемува видното поле за 6 до 40 пати. Но, за
оваа цел е неопходна анестезија, општа или локална, а болниот е во лежечка положба на грб
со зафрлена глава наназад. Кај деца не може да се применува индиректната микросопија
бидејќи децата тешко соработуваат.

ВНЕСУВАЊЕ НА ЛЕКОВИ

Инхалација преставува вдишување на пареи од некој лек преку апарат за инхалација.

Дозата на овој начин е пониска отколку кога лекот би бил даден пер ос, па и несаканите ефекти
се помали. Лековитите средства што се внесуваат на овој начин можат да бидат во вид на гас,
капкички или прашоци. Водената пареа што се употребува за инхалација служи за намалување
на субјективните тегоби на гребење, сувост во грлото, сува кашлица. На тој начин се олеснува
дишењето и искашлувањето. Болниот вдишува пареа од сад со врела вода, а притоа се
покрива преку главата и садот. За распрснување на маслени и други раствори постои
специјална направа наречена распрснувач или пулверизатор(spray).
Интратрахеално и ендобронхијално инстилирање на лекови претставува внесување на
лекови во трахеата или бронхиите со помош на катетер чиј влез се контролира рендгенски.
Подготовката на болниот е иста како за бронхоскопија.
Пункција на белодробното ткиво се врши заради добивање материјал за дијагностички
испитувања. Процедурата се изведува под контрола на радиоскопски апарат, компјутеризирана

42
радиографија, ултразвук, а во зависност од луменот на иглата се добива примерок за
цитолошка или хистолошка анализа.

НЕГА ПРИ ВОСПАЛЕНИЕ НА БЕЛИТЕ ДРОБОВИ И БРОНХИЈАЛНА АСТМА

Лесно болните од воспаление на белите дробови не бараат посебна нега, додека

тешките треба внимателно да се негуваат и набљудуваат. На таквиот болен креветот треба да
му се намести удобно и да му се подигне подзглавјето. Потребно е мирно да лежи во
постелата, да не зборува многу и да не се напрегнува. За време на треска болниот треба да се
покрие, а подоцна да се лади со ладни облози. За целото време на фебрилноста на болниот
треба да му се даваат течности. Првите денови болниот не кашла многу, но подоцна
кашлицата редовно се јавува и по потреба се праќа искашлок за микробиолшка анализа. Во
акутната фаза на болеста, болниот нема апетит, па затоа треба да биде на фебрилна диета
која се состои од: чаеви, супи, овошни сокови и сл. Апетитот се враќа по завршетокот на
акутната фаза, но и тогаш болниот е на лесна исхрана зошто преоптоварувањето на
желудникот може да доведе до рефлексно повраќање. Повраќањето може да се јави на
почетокот на акутната состојба, обично при многу висока температура, па затоа сестрата
секогаш треба да има подготвено леген за болниот. Друг најчест придружен симптом е
главоболката, која се решава со аналгетик. Крајот на болеста започнува со препотување,
температурата опаѓа, болниот се чувствува подобро и треба да му се промени облеката и
постелнината. Покрај општите дејства на негување сестрата мора редовно да му ги дава
пропишаните лекови, ако се прати болниот на рендген треба да го превезе на количка, зошто
патем болниот може да се онесвести.
Бронхијалната астма е хронична воспалителна болест на бронхиите, која се
карактеризира со напади на реверзибилна бронхоопструкција која клинички се отчитува со
тешко дишење (диспнеја), недостиг на воздух, свирење (wizing) и чувство на стегање во
градите и кашлица. Во дишните патишта постои спазам, едем на мукозата и зголемена
секреција на густа жилава слуз. Астматичниот напад најчесто се јавува ненадејно. Типичниот
напад на астма започнува со суво кашлање на што се надоврзува свирење во градите,
отежнато дишење и чувство на стегање во градите. Ако се случи тоа во отсуство на лекар,
сестрата треба што побргу да му ја олесни на болниот состојбата, пред сè да го раскопча и
разлабави, да го намести во седечка положба, да ги отвори прозорците за да пушти во собата
свеж воздух. Големо олеснување е и вдишување на кислород и примена на спреј-апарат за
инхалација. Кај астма кислородот се користи интермитентно, при епизоди на хипоксемија кои
најчесто кратко траат. Кај пациенти со тешка хронична опструктивна болест употребата на
кислород е континуирана во траење од 17-19 часа, дневно. Кај вакви пациенти може да биде
препишана портабл-апаратура преку болничкиот сервис или со користење на боци (портабл
оксиген боци). Кислородот може да се иститрира ако цилиндрите се опремени со кислороден
мерач на проток околу1,5-2л/мин. На пациентот му се става маска или назален катетер.
Кислородот се доведува од боца за кислород на која се наоѓа редукциски вентил кој го
намалува притисокот во боцата на 1 до 2 атмосфери. Кислородот излегува од вентилот и
проаѓа низ сад во кој се наоѓа вода, за да се навалжни. Од садот со вода кислородот се
доведува до болниот со помош на назална сонда или маска. Назалниот катетер се поставува
во носот 2-3см длабоко. На тој начин кислородот се меша со воздухот од околината, се влажни
и прочистува преку носот. Давањето кислород со назална канила му овозможува на болниот да
зборува или да јаде.
Астматичен статус претставува најтежок облик на астматичeн напад, кој трае најмалку
12 часа. Веднаш треба да се започне со оксигенотерапија (2-4l/min.) со помош на назална
сонда, аминофилин (бронходилататор) полека i.v. и кортикостероиди (метилпреднизолон–
nirypani.v.). Во многу тешки случаи се дава адреналин. Адреналинот е лек од избор при напад
на бронхијална астма кај деца.
Видот на терапијата ги определува лекарот во зависност од тежината на астмата.
Сестрата ја аплицира ординираната терапија од лекарот. Покрај парентерална и пер ос
терапија, болните од астма редовно за превенција на нови напади и олеснување на дишењето
користат инхалаторна терапија. Сестрата треба да знае како се користат инхалаторите и
болните да ги обучи за нивно правилно користење. Дозираните инхалери под притисок
(pressurizedmetereddoseinhalers) се ефикасни и погодни за внесување на многу лекови кои се
користат во терапијата на астма. Кај малите деца и оние кои имаат проблеми со користењето
на дозираните инхалери под притисок, можат да се користат т.н. „спејсери“ (spacerdevice).
Спејсерите се опишуваат како долги, пластични цевки кои го задржуваат лекот во својот
простор„space“не барајќи координација помеѓу распрснувањето на лекот и неговото

43
инхалирање(Слика1).Достапни се и инхалери кои се активираат со дишење, како и инхалери со
сув прав. Кај акутна тешка астма се користат раствори за небулизација. Тие се внесуваат во
тек на 5-10 минути со небулизатор, најчесто користејќи систем за довод на кислород во
болнички услови. Одредување на дозата и максималниот број на инхалации во 24 часа ја
одредува лекарот.

ПЛЕВРАЛНА ПУНКЦИЈА

Пункција на плевралната празнина се врши заради поставување на дијагнозата и

лекување. Плеуралната пункција е постапка кај која со вовлекување на игла во плеуралниот
простор се вади течност или воздух(пнеумоторакс). Плевралниот излив може да биде
трансудат (бистра, проѕирна серозна течност сиромашна со протеини) и ексудат (серозен,
серофибринозен, пурулентен или хеморагичен). Пункцијата се изведува по правилата на
асепса, а иглата се воведува долж горниот раб на ребрата за да не се оштетат
интеркосталните нерви и крвни садови. Пред торакоцентезата местото на пункција се
анестезира со 1% ксилокаин. Системот за пункција се состои од игла(долга 6-8 см) која е
споена со гумена цевка, на чиј друг крај се наоѓа шприц(од 5 или 10 мл). Местото на пункција е
меѓу четвртиот и шестиот интеркостален простор во средната или задната аксиларна линија.
Болниот треба да лежи со болниот дел на грaдниот кош свртен кон горе и со истостраната рака
свиткана преку глава. Кај пнеумоторакс се пунктира меѓу вториот и третиот интеркостален
простор во мамиларната линија. Болниот треба да седи и да ја подигне раката за да ги рашири
меѓуребрените простори. По пунктирањето болниот треба да се постави да лежи на здравата
страна.

НЕГА КАЈ ТУБЕРКУЛОЗА

Туберкулозата е инфективна болест предизвикана од бактерии (M.tuberculosis, M. bovis,

M. africanum) и бара строги мерки на профилакса за да се спречи нејзиното понатамошно
ширење. Најчести симтоми на белодробната туберкулоза се кашлица, болки во градите,
отежнато дишење, намален апетит, малаксаност, субфебрилна температура, ноќно потење.
Важен дел од лекувањето се хигиенските, диететските и климатските мерки, што имаат задача
да ги зајакнат одбранбените сили на организмот.
Прв важен фактор во спроведувањето на хигиенските мерки е свежиот воздух. Затоа
туберкулозните болни треба да лежат во добро проветрени соби. Колебањата на
температурата треба да бидат што помали, затоа болниците во кои се лекуваат туберкулозни
болни се сместуваат во густо зеленило, далеку од ветрови и градски прав. Особено значење во
лекувањето има и климата, затоа болниците се подигаат на подрачја на поголема надморска
висина. Друг важен фактор во лекувањето е мирувањето и одморот.
Туберкулозниот болен треба да има калорична и разновидна храна, богата со
витамини. Болните најчесто немаат апетит, па треба да се преземат сите мерки за
подобрување на апетитот. Ваквите болни најчесто се слаби, па треба да се зголеми нивната
тежина. За време на престојот во болница, болниот треба почесто да се мери.
Туберкулозните бацили се шират со кашлањето преку ситни капкички што лебдат во
воздухот. Затоа треба да се преземат мерки за спречување на ширење на инфекцијата.
Туберкулозните болни се изолираат, треба да се научат да одржуваат чистота на устата, да
внимаваат каде искашлуваат и да носат заштитни маски на устата.
Треба да се обрне внимание на личната хигиена. Редовно миење и менување на
постелнината. Менувањето на постелнината треба да е како на заразните одделенија. Таа се
собира во специјални вреќи и се дезинфицира.
Медицинската сестра треба да врши непрекината контрола на виталните знаци.
Еден од основните начини на откривање на туберкулозна инфекција е туберкулински
кожен тест (Mantouxпроба). Се вбризгува туберкулин-ППД (прочистен протеински дериват) на
воларната страна на подлактицата, и се чита тестот после 48-72 часа. Се мери зоната на
инфилтрација (стврднување), а не на црвенилото, која настанала на местото на убодот. Кај
лице кое претходно не било вакцинирано, тестот е позитивен ако инфилтрацијата има
дијаметар поголем од 6 милиметри, а кај вакцинирано поголем од 11 милиметри. Исто така, се
зема спутум за микробиолошка анализа и се прави рендгенграфија на белите дробови.

44
На вакви одделенија, сестрата мора да води грижа за личната заштита. Треба да носи маска,
што повеќе да ги мие рацете, да одржува чистота на усната празнина, почесто да ја пере и
преслекува својата униформа. Превентивно да прави рендген на белите дробови.
Лекувањето на туберкулозата е долготрајно и во зависност од локализацијата на
тежината на болеста е во траење од најмалку 6 месеци. При тоа лекови на избор од прв ред
се: рифампицин, етамбутол, пиразинамид, изониазид, стрептомицин.
Кај туберкулозни болни се водат регистри и редовно се пријавуваат во
Епидемиолошкиот сектор на Институтот за белодробни заболувања и туберкулоза-Скопје.

45
 Вежба бр. 8

НЕГА КАЈ ЗАБОЛУВАЊА НА КАРДИОВАСКУЛАРНИОТ СИСТЕМ

Кардиоваскуларните заболувања се на прво место како причина за смрт. Во

кардиоваскуларни заболувања се вбројуваат болести на срцето и крвните садови. Затоа на
срцевите болни треба да им се овозможи посебна нега. Ваквите болни, во прв ред, не смеат да
се уморуваат, така што со нив треба да се постапува како со тешки болни, кои најголем дел од
своите животни операции ги минуваат во кревет. На овие болни треба да им се обезбеди
апсолутен душевен мир и тишина и од нив да се скрие секаква непријатна вест и да им се
дозволи што помалку посети и разговори.
Бидејќи срцевите болни времето го поминуваат во кревет, тој треба да им биде удобно
наместен. Срцевите болни најлесно заспиваат во полуседечка или седечка положба. Затоа за
ваквите болни треба да се обезбедат повеќе перници, специјални мали масички што се
наместуваат на креветот или покрај креветот. Болниот на нив може да јаде, пишува, чита и сл.
Заради отежнато дишење, болните често чувствуваат потреба од свеж воздух. За таа
цел што почесто треба да се отвораат прозорците и да се проветрува собата. Доколку ова не
помага, треба на болниот да му се даде да инхалира кислород.
Виталните знаци треба внимателно да се следат, а особено пулсот, бидејќи преку него
може да се контролира состојбата на срцевите дејства. Пулсот кај срцевите болни е најчесто
тахикардичен и аритмичен. Затоа пулсот треба непрекинато да се мери и запишува на
температурната листа, секоја промена што е лош знак треба да се јави на лекарот. При
инсуфициенција на левото срце настанува застој во белите дробови. Дифузијата на гасови е
успорена, а оксигенацијата на крв намалена. Во организмот се појавува недостаток од
кислород. За да се компензира потребата од кислород дишењето се продлабочува и се
изведува со напор, т.е. се јавува диспнеја. Може да се појави и Cheyne-Stokesovo дишење.
Поради застој на крв во белодробниот крвоток, диспнеата може да биде проследена со
кашлање и засилена експекторација. Исплувокот е пенлив и слузав, а кај едем на белите
дробови и крвав. Ваквите болни не можат да лежат на грб поради ортопнеа(при лежење на
рамно се чувствува недостаток на воздух), затоа се поставуваат во фаулерова положба и се
повикува лекар. Натрупувањето на јаглеродендиоксид во крвта е причина за појава на
цијаноза. Во почетокот таа се јавува на периферните делови од телото: нокти, врв на нос, ушни
школки, а во потешки случаи цијанозата е генерализирана. Давање на кислород под одреден
притисок го спроведува сестрата по налог на лекарот. Температурата се мери почесто и по
потреба се регистрира на посебна листа.
Сестрата мора да врши секојдневна контрола на столицата и мочањето. Столицата
мора да биде уредна, бидејќи ако настане запек, болниот треба да се напрега, што му ја
влошува здравствената состојба. Во случај на запек се дава микроклизма, бидејќи кај вакви
болни не смее да се внесува голема количина на течност. Сестрата треба редовно да го мери
количеството на излачена мочка и да го забележува на температурната листа. Кај
инсуфициенција на десното срце се јавуваат периферни отоци, асцит, зголемување на црниот
дроб, што значи задршка на течности и појава на олигурија. По количина мокрачата е оскудна и
со темна боја. Затоа мерењето на урина има големо значење, бидејќи со него може да се
контролира дали кај тешките, декомпензирани болни се подобриле срцевите дејства, а исто
така може да се регулира колку течност смее да му се даде на болниот во текот на еден ден.
Се мери и обемот на абдоменот поради присутниот асцит.
Периферните отоци, најчесто локализирани на нозете околу скочните зглобови, бараат
посебен третман. Одржување на хигиена и нега на сува и истенчена кожа како превентивна
мерка за декубит. Поради принудната пасивна положба на болните во кревет предилекционите
места (сакрален дел, пети, лактови) треба да се масираат и положбата на болниот да се
менува на секои два часа.
На срцевите болни за исхрана им се препишува кардијална диета. Основно е да се
внесуваат што помалку течности. Изборот на продукти е широк, бидејќи не се бараат некои
посебни ограничувања. Главно се даваат јагленихидрати, без сол и зачини. Треба да се
избегнува храна што предизвикува метеоризам како гравот и зелката. Срцевиот болен треба
да се храни почесто во помали оброци. Течност може да се внесе само онолку колку што
излачил болниот. Во течности не се вбројува само водата, туку и млекото, соковите и др.
Срцевите болни треба да се чуваат од дополнителни инфекции и од различни
комликации. Потребно е строго спроведување на личната хигиена, чување од настинка, грип и
други инфекции на одделението. Тие особено се подложни на заболувања на органите за
дишење.

46
МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН СО КАРДИОВАСКУЛАРНО ЗАБОЛУВАЊЕ

Физичкиот преглед на срцето се врши во седечка, во лежечка и во стоечка положба. Во

дијагностички намени се зема крв за крвна слика и комплетна лабораторија, диурезата
задолжително се мери. Кај асцит се мери и обемот на стомакот. За потврдување на дијагнозата
и добивање точна слика на состојбата на срцето и за неговата големина, болниот се упатува
на:електрокардиографско снимање, рендгенолошки преглед, 24-часовен мониторинг на висина
на крвен притисок, ехокардиографија, 24-часовно следење на ритам на срцето, стрес-тест и др.
Функционалното испитување се доплонува со електрокардиографско снимање(ЕКГ).
Тоа е метода на испитување на срцевата работа со помош на која се добива точна претстава
за работата на срцето. Овие испитувања се вршат со апарат кој се вика електрокардиограф.
Тоа е, всушност, галванометер што спроведува и бележи електрична струја. Во тој апарат на
специјална хартија се забележува електрокардиограмот во вид на крива линија која ги
покажува електичните промени во срцето за време на различните периоди од неговата работа.
Електричните импулси кои настануваат во миокардот на срцето се пренесуваат до површината
на телото и создаваат електрично поле со негативни и позитивни потенцијали. Негативните
потенцијали се создаваат во оние делови од каде тргнал импулсот, а полето со позитивен
потенцијал над деловите кои сè уште не се надразнети, т.е. спрема оние што се движат во
правецот на дразба. Секоја сестра треба да знае да работи со електрокардиографот и да
направи електрокардиограм на болен. Постои меѓународен договор за начинот на поврзување
на ЕКГ одводите. Во клиничката практика постојат два одводи: одводи од екстремитетите и
градни одводи. Од екстремитетите се регистрираат три стандардни,биполарни одводи
означени како I, II и III одвод. Овие одводи се поврзуваат на следниов начин: I одвод-десна
рака со лева рака, II одвод-десна рака со лева нога, III одвод-лева рака со лева нога.
Биполарните (стандардни) одводи ја регистрираат потенцијалната разлика помеѓу две точки и
тоа: прв одвод помеѓу десна и лева рака, втор одвод помеѓу десна рака и лева нога и трет
одвод помеѓу лева рака и лева нога. Се користат и три униполарни одводи кои регистрираат
електричен потенцијал во една точка. Униполарни одводи од екстремитетите кои регистрираат
потенцијал се: aVR-униполарен одвод од десна рака, aVL-униполарен одвод од лева рака, aVF-
униполарен одвод од лева нога. Шесте градни одводи даваат податоци за електричните
промени на срцето во фронтална рамнина и регистрираат потенцијал над самото срце. Обично
се нанесуваат униполарни електроди на определени места на градниот кош кои се држат со
вакуум. Ознаките на одводите се: V1, V2, V3, V4, V5, V6. V1 се поставува во четвртиот
интеркостален простор до десниот раб на стернумот; V2 четвртиот интеркостален простор до
левиот раб на стернумот; V3 на средина меѓу V2 и V4; V4 во петти интеркостален простор на
медиоклавикуларната линија;V5 на предна аксиларна линија на иста висина како V4; V6 на
средна аксиларна линија во висина наV4 и V5. V1 и V2 регистрираат потенцијал на десното
срце, V3 на септум,V4 на врв на срце, V5 иV6 на лева комора (Слика 2).

Слика 2.: Места на поставување на униполарните одводи од граден кош и биполарните одводи
од екстремитетите

47
 Лицето на кое треба да му се направи електрокардиограм се соблекува до половина и
лежи мирно на креветот. Потребно е да се отстранат сите метални предмети што ги
носи(накит, часовник, клучеви, метални пари и сл.). На кожата од двете раце во близина на
рачниот зглоб, од внатрешната страна, со гумени прицврстувачи се прицврстуваат електродите
(кои се претходно натопени во електролитен раствор). На нозете над скочниот зглоб на
тибиите се прицврстуваат две електроди. Жицата за одведување на биоструите на десната
рака е со црвена боја (R), на левата рака (L) со жолта боја, на левата нога (F) со зелена боја и
на десната нога (N) со црна боја. Белата жица служи за граднитe одводи. Жиците се
приклучуваат на соодветните места на рацете и нозете без да бидат преплетени. Се вклучува
апаратот на старт и лентата се движи, снимањето го прекинуваме на стоп кога ги имаме сите
одводи на електрокардиографската лента (I, II,III, aVR, aVL, aVF, V1, V2, V3, V4, V5, V6).
Рендгенографијата на граден кош анфас и профил може да ја процени големината на
срцевата сенка.
Дваесет и четиричасовно регистрирање на работата на срцето се врши со холтер. Три
електроди се прикачуваат на градниот кош кои се поврзани со подвижен ЕКГ. Пациентот го
носи со себе и ги изведува своите дневни активности(се избегнува бањање). За целото време
се регистрира ритамот на срцето. Холтер најчесто се користи кога е суспектна аритмија, а не се
гледа на ЕКГ во мирување.
Функционалната способност на кардиоваскуларниот апарат, па и на пулмоналниот, се
одредува со стрес тест. Тоа е тест со физичко оптоварување кој се применува и кај здрави луѓе
(спортисти, пилоти). Најчестата употреба на тестовите со физичко оптоварување е за
испитување на коронарните резерви на болен кај кој постои сомневање за коронарна болест.
Оптоварувањето се врши со движење на подвижна лента или вртење на велосипед- ергометар
кој претходно се оптоварува во зависност од возраста, полот, трeнираноста и сл. За целото
време на оптоварувањето се снима работата на срцето и врз основа на анализа се донесуваат
заклучоци за состојбата на срцето.
Ехокардиографијата е неинвазивна дијагностичка метода која користи ултразвук (звук
чија фреквенција е над прагот на човечкото уво) за прикажување на срцевите структури. Дел од
енергијата на ултразвукот се одбива од секоја акустична пречка, давајќи ехо кое може да се
прикаже. Сондата се поставува на третиот и четвртиот меѓуребрен простор покрај градната
коска на испитаникот кој лежи на левата страна. Ехокардиографијата ја спроведува лекар и со
неа се добиваат битни податоци за градбата и функцијата на срцето.

НЕГА НА ДЕКОМПЕНЗИРАН СРЦЕВ БОЛЕН

Декомпензација или инсуфициенција на срцето означува состојба во која срцето не е

способно да одржува адекватен минутен волумен кон метаболичките потреби на организмот,
па користи резервни и компензаторни механизми. Ваквото срце во мир работи со намален
минутен волумен, а при напор не е во состојба да го зголеми овој волумен кон потребите на
организмот. Затоа во организмот постои недостаток од кислород и други метаболити важни за
нормалните биолошки процеси.
Декомпензираниот болен не може да лежи, на болниот му се мести високо подзглавје,
така што зазема полуседечка положба. На овие болни сестрата не смее да им дозволи да се
движат, туку треба да им ги обезбеди сите потреби во кревет. Сестрата треба креветот да му
го затопли, удобно да го намести и да овозможи болниот во него удобно да се храни. Ваквиот
болен мора да се чува од инфекции и настинки. На декомпензираните болни најтешка им е
ноќта, затоа дежурната сестра треба постојано да го надгледува, да разговара со него, да го
теши и смирува. Ако не може да го смири сестрата е должна да го повика лекарот за да го
прегледа болниот и да му даде нешто за смирување.
Сестрата мора непрекинато да ги следи виталните знаци кај овие болни. Ако дишењето
е многу отежнато треба одвреме-навреме да му дава кислород. Сестрата мора да води грижа
за столицата, мокрењето и појавата на отоци. Во случај на запек, мора да го праша лекарот
како да постапи. Од голема важност е собирање на целокупната количина на урина во текот на
денот. Отоците мора да ги мери редовно за да уочи дали се намалиле, а кај асцит мора да го
мери обемот на стомакот.
Лековите препишани од лекарот, сестрата мора да ги дава навреме.

48
 НЕГА КАЈ МИОКАРДЕН ИНФАРКТ

При негата на болни од инфаркт на миокардот тие се сместуваат во посебни болнички

единици на кардиолошкото одделение и потпаѓаат под режим на интензивна нега. Негата ја
спроведуваат дипломирани медицински сестри и тесно специјализирани сестри за овојвид
нега. Спасување на животот на болните во голема мера зависи од навременото давање
помош. Само стручно оспособена сестра реагира, пристапува и укажува помош на болниот
додека да дојде лекарот.
Акутен инфаркт на миокардот означува некроза на миокардот предизвикана од
престанок или нагло намалување на циркулацијата на крвта до степен кој не е доволен да
обезбеди прилив на кислород во количина доволна на потребите на микардот, а која трае толку
долго да може да предизвика иреверзибилни промени во миокардните клетки и нивна смрт.
Причина за прекинување на крвотокот е стеснување или зачепување на некоја од коронарните
артерии кои го исхрануваат срцето. Големината на некротичното ткиво зависи од големината
на крвниот сад, што ја условува и тежината на болеста. Најчести тегоби кои се јавуваат при
инфаркт на миокардот се: ретростернална болка, малаксаност, потење, повраќање, гушење,
вознемиреност. Болката е силна со времетраење подолго од 30 минути, понекогаш и неколку
часови и може да се шири кон рамењата, абдомен, грб, вилица, врат. Карактерот на болката е
специфичен, во вид на стегање, притискање и прободување. Болката не се смирува со
мирување. Дијагнозата се поставува врз основа на клиничката слика, ЕКГ и лабораториски
анализи.
Ако нема дијагностички дилеми лекувањето треба да започне уште во домот на
болниот. Тогаш може веднаш да се изџвака таблета аспирин и да се започне со тромболитична
терапија. Во 90-95% од леталните аритмии се јавуваат во предхоспиталниот период. Кај болни
од ваков тип се користат специјални возила за транспорт на итни кардиолошки болни- мобилна
коронарна единица, снабдени со: мониторинг систем, апарат за дефибрилација, прибор за
аналгезија и тромболиза, систем за ендотрахеална интубација, вентилација на белите
дробови, лекови и инфузиони раствори. Во секое возило, покрај возачот е докторот и
специјализирана медицинска сестра за ургентна медицина. Од нивната брзина и умешност
често зависи и преживувањето на болниот. Транспортот на болниот треба да е што е можно
покомфорен, без непотребни стресови (пребрзо возење, вклучена сирена, возење по тротоар и
сл.) бидејќи сето ова создава паника кај болниот. Сестрата има значајна улога при првата
помош на болниот од инфаркт на миокардот на терен и се состои од: итно транспортирање на
болниот до првата здравствена установа, поставен во висока фаулерова положба,
приклучување на болниот на ЕКГ, оксигенотерапија, воспоставување на венска линија,
психотерапија, медикаментозна терапија по налог на лекарот и добро е да му се наложи на
болниот да кашла, со што се зголемува прилив на крв во срцето. Веднаш треба да се дадат
лекови за смирување на болката, гадењето, повраќањето, хипо/хипертензија и
брадикардија/тахикардија. Сестрата врши континуиран надзор на болниот во текот на
транспортот. Екипата на терен треба да го извести приемното одделение на интерниот оддел
да биде подготвен за прием на болен. Основна цел на интензивното лекување е: континуирано
24-часовно мониторско следење на срцевиот ритам, изолација и апсолутен мир, смирување на
анксиозноста и стравот, воспоставување контакт со пациентот, кој треба да стекне доверба во
медицинскиот персонал.
Во првата недела болниот мора да биде комплетно пасивен бидејќи секоја активност
му го оптоварува срцето. Сестрата овде ги спроведува сите активности, така што активноста на
болниот е сведена на минимум. Сестрата мора постојано да го набљудува болниот, да ги
следи основните функции на срцето на монитор, контрола на крвниот притисок, следење на
изгледот на болниот. Појава на Cheyne-Stokesovo дишење, суво кашлање или вознемиреност
на болниот може да доведе до комликација-едем на белите дробови и тоа за сестрата е знак
дека треба веднаш да го повика лекарот. Оваа компликација се јавува при оштетување на
левото срце и во тешки случаи е проследено со искашлување на пенлив, серозно-крвав
исплувок. Болниот е возбуден, исплашен, има чувство дека ќе се загуши во секој момент.
Често во вакви ситуации се јавува потреба да се примени вештачко дишење,
дефибрилатор и други апарати, за чија исправност одговара сестрата и му помага во работата
на лекарот.

49
 Слика 3.: Дефибрилатор

Денес се користат лесни транспортабилни дефибрилатори. Во нив се вградени батерии

кои се напојуваат со струја од електричната мрежа. Дефибрилаторите имаат монитор и две
шпатули (Слика 3), кои во допир со прекордиумот на болниот го покажуваат неговиот
електрокардиограм. Со шпатулите се изведува дефибрилација. Методот на дефибрилација се
состои во удар на електрична струја со висока волтажа која кај нормално срце предизвикува
силна контракција. Електрошокот доведува до деполаризација на сите клетки на срцето,
односно до прекин на електричната активност на срцето, после кој се воспоставува синус
ритам. Енергијата на електрошокот се мери во џули (J). Основни делови на апаратот се:
осцилоскоп, кондензатор, електроди и батерии. Батериите се полнат со струја од градската
мрежа. На осцилоскопот се следи електрокардиограмот кој се добива со поставување на
шпатулите на градниот кош. Апаратот се подготвува на тој начин што електродите (шпатулите)
се мачкаат со електрокондуктивна паста и се напојуваат со потребната енергија. Пред
изведување на дефибрилацијата се опоменуваат сите присутни од собата да не го допираат
болниот. Апаратот се напојува со јачина од 360-400Ј и, откако е полн, се поставуваат
шпатулите на прекордиумот. Дефибрилацијата ја врши лекарот, а му помага медицинската
сестра. Едната електрода се поставува на врвот на срцето, а другата на базата на срцето.
Сестрата се грижи за заземјувањето на апаратот, мачкање на електродите со
електрокондуктивна паста, додавање на гумени ракавици и по потреба на патики на лекарот.
Сестрата мора да води грижа за време на вклучување на апаратот сите да бидат оддалечени
од болничкиот кревет (Слика 4).

Слика 4.: Изведување на дефибрилација

Пациентите треба да мируваат во кревет првите 24 часа, што претставува доволен

период за оцена на состојбата, т.е. дали можат да се очекуваат некои компликации. Во
некомплицирани случаи пациентот треба сам да се храни и да ја одржува хигиената, а може да
седи и да стане до креветот вториот ден. Третиот ден дозволено е пешачење до 200м, а од 4-7
ден може и да се качува по скали.
Потешките болни кои имаат компликации ќе бидат во кревет многу подолго, т.е во
зависност од времето на траењето на симптомите и од големината на миокардното

50
 оштетување. До пред неколку децении императив било долготрајното лежење, односно
имобилизација. Се мислело дека за да се создаде цврста лузна на местото на некроза
потребни се 6 недели,но денес физичката активност е најважен дел во процесот на
рехабилитација. Дозираната систематски применувана, медицински водена и контролирана
физичка активност е основа на современите сфаќања. Со сложени активности (физички
тренинг, здравствено воспитување, елиминација на ризик факторите, правилна исхрана и др.),
истовремено се врши и секундарна превенција од настанување на инфаркт. Методи кои се
користат во рехабилитацијата се: физички тренинг, психотерапија, вршење секојдневни
активности, корекција на несаканите животни навики, балнео-климатска и медикаментозна
терапија. Рехабилитацијата е дел од активното лекување и треба да продолжи до крајот на
животот. Поголемиот дел од болните се враќаат на своите работни места за 3 месеци.
Физичката активност мора да биде строго индивидуална и да вклучува разни видови
активности. Програмата на физичката активност во светот и кај нас се состои од: утринска
гимнастика во траење од 10-20 минути, тераписки вежби кои се изведуваат во хомогени групи
од 4-8 болни, нилинови скалила, вежби на статичен ерговелосипед со почетни 25 вати и
постепено континуирано зголемување на оптоварувањето, дозирано пешачење по рамен терен
од 1-3км. Корекцијата на несаканите животни навики се состои од борба против: прекумерна
здебеленост, навики на пушење, конзумирање алкохол и создавање здрави навики. Балнео-
климатската терапија се изведува во посебни институции, со поволна клима, температура,
вегетација, хидропроцедури, физикална терапија и сл. Сестрата треба да ги запознае
семејството и болниот со понатамошниот режим на живот по испуштање од болница.

НЕГА КАЈ БОЛЕСТИ НА ПЕРИФЕРНИТЕ КРВНИ САДОВИ

Болестите на ѕидовите на крвните садови настануваат или поради затнување на крвните

садови, воспалителни процеси или измена на еластичноста на нивните ѕидови. Промените
локализирани на ѕидовите на артериите кои доведуваат до губиток на нивната еластичност
условуваат артериосклероза. Артериосклерозата настанува поради структурните промени во
средниот и внатрешниот слој на ѕидот на крвниот сад. Овие промени во периферните артерии
се редовна појава во текот на стареењето. Артериите стануваат крути, луменот им се
намалува што го попречува нормалниот крвоток. Дијабет, гихт, нарушување на метаболизмот
на мастите играат улога во развитикот на артериосклерозата. Се знае дека и начинот на
исхрана (масти) придонесува во развојот на болестите на крвните садови. Артериосклерозата
може да предизвика две компликации: руптура на крвниот сад или нeгово затнување. Ако вакви
промени настанат во артерии во органи важни за животот (срце, мозок) може да настане смрт.
Кај артериосклероза најчест симптом е claudicationintermitens-грч во мускулите на
подколеницата при одење, кој исчезнува при седење или стоење. Пулсациите на a.
dorsalispedis и a. tibialisposterior не се чувствуваат, кожата е бледа, посебно кога ногата ќе се
подигне над хоризонтала и локалната температура на кожата е ниска. Заболување на
периферните крвни садови доведува до нарушување на циркулацијата на крв на
периферијата, најчесто во екстремитетите. Знаци на овие нарушувања се: болка, промена на
бојата на кожата, оток, губиток на осет, бледило, атрофија, улцерации, гангрена.
Во случај на акутно затнување на артериите, посебно ако е во прашање емболија, се
јавува ненадејна остра болка и за време на мирување. Во овој случај неопходна е итна
интервенција на лекарот, кој ќе одлучи како ќе постапи понатаму.
Најчести заболувања на вените се тромбофлебитис, хронична венска инсуфициенција
и проширени вени.
Нарушување во венскиот крвоток може да настане поради акутен процес
(тромбофлебитис). Тромбофлебитис е воспалителен процес на ѕидот на вената и првенствено
се јавува на површинските вени на долните екстремитети. При тоа се менува структурата на
ендотелот и се создаваат услови за создавање на тромб. Знаци на тромбофлебитис се: болка,
оток, црвенило, топлина. Лекувањето се состои од отстранување на причината која довела до
оваа состојба и обвиткување на заболената вена со компресивни завои и овозможување на
болниот да шета, со што се спречува ширење на воспалителниот процес на длабоките вени,
како и примена на соодветна терапија.
Поради успорениот венски крвоток може да дојде до создавање на тромб
(флеботромбоза), при тоа воспалителниот процес се јавува секундарно. Процесот се случува
во длабоките вени на долните екстремитети. При тоа болниот чувствува тапа болка, локално
зголемување на температурата, на палпација може да се осети цврста вена и оток во истиот
предел. При дорзална флексија на стапалото се јавува болка. Поради венската стаза, ако
постои и рефлексен спазам на артериите, кожата е цијанотична, понекогаш ладна и бледа.

51
Тромбот е лабаво врзан за ѕидот на вената, па може да се одвои и да доведе до емболија.
Оваа појава често се среќава после хирушки интервенции.
Опишаните појави на нарушен периферен крвоток, сестрата треба да ги познава и на
нив да обрати внимание во текот на негувањето на болниот, посебно за време на
спроведувањето на личната хигиена. За истите треба да го извести лекарот. На болните треба
да им се обезбеди психички и физички мир. Кај флеботромозанеопходно е мирување во првите
24 часа. Ногата се поставува во подигната коса положба, која се обезбедува со скалесто
поставување на перници. На болната нога се ставаат облози од acidiborici, ногата треба повеќе
да мирува и не смее да се масира. Масажата е забранета зошто може да доведе до
откинување на тромб или емболус кој преку крвотокот може да стигне до белите дробови,
срцето или мозокот и да настане смрт. Денес се форира брзо раздвижување, после 24 часа, се
мисли дека е создаден атхерентен тромб. На болниот со компресивен завој околу заболената
вена му се дозволува да оди, од ден во ден сè подолго, со истовремена примена на лекови.
Лекувањето кај флеботромбоза е со антикоагулантни лекови.
Профилаксата од тромбоза е од големо значење, затоа на сите болни кои подолго
време лежат, а особено по операции и по породувања, треба да им се советува бавни пасивни
и активни движења на нозете.
Хронична венска инсуфициенција настанува како резултат на прележан тромбофлебит
на длабоките вени и се карактеризира со прогресивен едем и секундарни промени на кожата и
поткожното ткиво. Тромбофлебитот на длабоките вени ги оштетува венските залистоци и
настанува хроничен застој на крвта во венскиот систем, како резултат на што се јавува тежина
и болка во нозете, оток, пигментација на кожата, задебелување на поткожното ткиво, егзем,
рецидивирачки улцерации. Оваа состојба бара превентивни мерки за спречување на настанок
на тромбофлебит на длабоките вени, хепарински масти локално, антикоагулантна терапија,
компресивни завои и еластични чорапи преку ден. Во случај на инфекција се даваат
антибиотици.
Проширени вени (varicescruris) настануваат поради слабост на венските ѕидови,
инсуфициенција на венските залистоци или секундарно после погоре споменатите состојби.
Настанокот на проширени вени го предиспонираат: долгото стоење, дебелина, бременост.
Болниот чувствува болка во вид на печење, затегање на кожата, малаксаност особено при
стоење. Проширените вени лесно се забележуваат на нозете, посебно при стоење, кожата
може да биде пигментирана, а може да има и отоци. Ваквите болни треба да носат еластични
завои или чорапи за да се спречи прогресијата на варикозитетите.

ОСНОВНА НЕГА КАЈ БОЛЕСТИ НА КРВТА

Со болестите на крвта и крвотворните органи (слезина, коскена срж, лимфоидните

жлезди) се занимава посебна гранка од интерната медицина-хематологија. Болестите на овие
органи се класифицираат во повеќе групи: болести на црвената крвна лоза (анемии), болести
на белата лоза (леукемии, лимфоми) и нарушувања во хемостазата(тромбоцитопении,
тробоцитози, хемофилии).
Кај сите анемии во прв ред се препорачува лежење во кревет за да се поштеди срцето.
Крвните болести не бараат некакво специјално наместување на креветот, освен кај болни со
тешка хемофилија. Болните кај кои многу лесни трауми предизвикуваат крварење, треба да се
сместат во удобен кревет, што мора да биде совршено наместен за да може болниот при
легнувањето и станувањето да не се повреди од тврдите делови. Постелината и личната
облека треба да биде од фин и мек материјал, а не од груба ткаенина.
Болестите на белата лоза, најчесто се придружени со намалување на имунолошката
одбрана на организмот, па овие болни се хоспитализираат и изолираат, со цел да се намали
можноста од инфекции.
Исхраната кај болни на крвта и крвотворните органи не бара некоја специјална диета,
освен кога се работи за извесни анемии, кај кои постои недостиг од железо или кај извесни
болести заради недостиг на витамини. Принципиелно се дава лесно сварлива храна, богата со
витамини.
Општиот физички преглед на заболените од крвни болести не може да даде никаква
сигурна дијагноза. Заради тоа, тежиштето на работа кај овие болести е прегледот на крвта. За
дијагностички цели се зема крв за крвна слика, за седиментација, за одредување на време на
крварење и др.
Кај многу хематолошки заболувања точна дијагноза не може да се постави на основа
на анализа на периферна крв, туку се поставува со земање коскена срж, од која се прави
размаска и се набљудува под микроскоп. Коскена срж може да се зема од стернумот или

52
илијачна коска. Се знае дека коскената срж на стернумот е активна до длабока старост и
регенеративните промени најпрво се јавуваат на неа. Стерналната пункција се врши на
медијалната линија во висина на вториот интеркостален простор, а според потребите може да
се пунктира и манубриум. Коскената срж од илијачната коска, односно од нејзиниот гребен има
иста дијагностичка вредност.
За стернална пункција се употребува специјална игла со мандрен и плочка за
подесување на должината. Игли има повеќе видови, но најпогодни се иглите по Klima -
Roseggeru. Стерналната пункција ја врши лекар, но медицинската сестра го подготвува целиот
материјал. За стернална пункција се користи: игла, шприц од 10милилитри, предметни стакла,
часовничко стакло, прибор за дезинфекција на кожата, стерилни гази и леукопласт.
Болниот се предупредува дека постапката е болна и дека ќе осети болка при
боцкањето и при аспирирањето на коскена срж. Болниот легнува на грб, без перница. Главата
може да се покрие со компреса, за да не гледа болниот во работното поле. Сестрата за целото
време на стернална пункција му помага на лекарот. Му ја додава ватата натопена со
дезинфекционо средство, иглата. Додека лекарот пунктира, сестрата го подготвува шприцот.
Кога лекарот ја извршил пункцијата, сестрата го прифаќа мандренот кој го става на стерилна
газа, а му го подава шприцот. Со него лекарот аспирира и го подава шприцот на сестрата.
Потоа сестрата му подава стерилна газа со која тој го притиска местото на убодот и ја
извлекува иглата. Сестрата потоа го обработува полето на убодот и се погрижува за болниот.
Болниот треба да остане во хоризонтална положба уште 2 часа. Ако лекарот за време на
пунктирањето не може да аспирира срж, тогаш преку иглата вбризгува 0,5милилитри
физиолошки раствор кој потоа го аспирира. Добиената течност ќе биде помешана со коскена
срж. За време на стерналната пункција се зема мала количина на срж, од 0,2 до 0,5милилитри.
За дијагностички цели се врши и пункција на лимфна жлезда. За тоа е потребна обична игла,
чија должина треба да биде пролагодена според локализацијата на жлездата.

ТРАНСФУЗИЈА

Трансфузија е постапка кај која болниот се лечи со човечка крв или препарати од крв.
Таа се врши директно од давателот на болниот или се дава конзервирана крв или плазма.
Пред трансфузијата треба да се проверат податоците на етикетата: име и презиме на болниот
и дарителот, матичен број, ABO - крвна група, Rh - фактор и резултатите на компатибилност.
Дозата визуелно се прегледува, не смее да има згрутчувања. Конзервираната крв се чува на
собна температура, по 20минути температурата на крвта се изедначува со температурата на
собата, а потоа се става во водена бања на 300C, 15минути. Со постепено додавање на топла
вода таа се загрева до 370C. Топлата вода не смее да се истура директно врз крвта. За време
на загревањето ќесата треба да се наведнува на сите страни за да не се таложат
еритроцитите. Потоа ќесата се брише и во неа се става стерилен систем за трансфузија.
Трансфузија на конзервирана крв се врши и без загревање. Освен во итни случаи
500милилитри крв или 250-300милилитри еритроцитен концентрат се дава во тек на 1,5-2 часа,
со брзина од 80-100 капки во минута. За трансфузија на еритроцитен концентрат се користи Y-
систем. Иглата на едниот крај на системот се боцнува на пластичната ќеса, а другиот крај во
шише со физиолошки раствор. Околу 50-100милилитри физиолошки раствор се префрла во
ќесата со еритроцити за да се намали вискозитетот на еритроцитниот концентрат и да се
забрза протокот на крвта.
За време на трансфузијата може да се јави анафилактична реакција. Се јавува студ,
треска, главоболка, отежнато дишење, осип, при потешка состојба болниот станува
цијанотичен, тахикардичен, крвниот притисок опаѓа и тогаш трансфузијата треба да се прекине
и да се повика лекар.

53
 Вежба бр. 9

НЕГА ПРИ ЗАБОЛУВАЊА НА ГАСТРОИНТЕСТИНАЛНИОТ ТРАКТ

Со болестите на органите за варење се занимава посебна гранка од медицината -

гастроентерохепатологија. Овде припаѓаат болестите на желудникот, цревата, црниот дроб,
жолчните патишта и панкреасот. Заболувања на органите за варење кои припаѓаат во прв ред
на итност се: илеус, перитонитис, акутно воспаление на слепото црево, некроза на панкреас и
некои други.
Негата кај одделни болести зависи од тежината на болеста и од подвижноста на
болниот. Овие болни во повеќето случаи се подвижни, така што сестрата не мора да им дава
помош во личните работи, а најмалку во креветот. За овие болни доволно е обично наместен
кревет.
Бидејќи се работи за органите за варење, треба да се води грижа за тоа болните да се
зачуваат од дополнителни инфекции и инфекцијата да не се шири од страна на некои болни.
За таа цел треба да се води строга контрола над чистотата на храната и над личната хигиена.
Тежиштето на личната хигиена треба да биде чистотата на рацете. Сестрата мора да ги
контролира рацете на болните, да води грижа секој болен да има сапун и крпа и редовно да ги
мие. Од виталните знаци од поголема важност е следење на пулсот и тоа кај итните болни, кои
најчесто се хирушки болни.
Овие болни често имаат гадење (nauzea) и повраќање (vomitus), па сестрата треба
секогаш да биде покрај болниот кога повраќа за да му помогне. Болниот најчесто повраќа во
седечка положба, покрај него секогаш мора да има леген и сестрата мора макроскопски да ги
прегледа повратените маси и по потреба да го извести лекарот. Ако повратените маси имаат
изглед на талог од кафе тоа е знак на крварење од желудникот. По повраќањето на болниот
треба да му се измие и исплакне устата и да се измие легенот. Бидејќи со повраќањето се губи
вода и електролити, во согласност со лекарот, сестрата треба да ја надополни изгубената
количина на течност и електролити. Доколку болниот се пожали на нагла неочекувана болка
како убод со нож, тогаш треба да се мисли на перфорација на шуплив орган која бара итна
лекарска интервенција. Таквиот болен е блед, малаксан, облеан со ладна пот, одвај опиплив и
забрзан пулс, стомачните мускули се затеганати и абдоменот е цврст како даска (мускулен
дефанс). Во вакви случаи сестрата мора да подготви сè што е потребно: инфузија,
трансфузија, лекови кои лекарот ќе ги одреди или да го подготви болниот за пренос во
хируршко одделение.
Чест симптом е и проливот (diarrhoea), кој бара посебна нега. Ако проливите се чести,
најдобро е болниот да врши нужда во креветот или собен нужник, бидејќи обично тешко ја
задржува столицата, па може да ја извалка долната облека. Кај вакви болни се посветува
посебно внимание на хигиената на анусот. Сестрата треба макроскопски да ги прегледа
фекалиите, па и да ги зачува за да ги види и лекарот. Додека не дојде лeкарот сестрата не
треба на болниот да му дава храна, освен незашеќерен чај.
Кога се работи за запек (opstipatio) сестрата треба да постапи точно по упатство на
лекарот. На своја рака несмее да дава лекови за прочистување или клизма. Фекалиите
сестрата треба секогаш макроскопски да ги прегледа и да го извести лекарот. Боја на
столицата како катран (мелена) укажува на крварење од горните партии на дигестивниот тракт
(желудник, дуоденум). Кај зачепување на ductuscholedochus во столицата нема жолчни бои и
столицата има сиво-бела боја, односно таа е ахолична. Светла крв во столицата укажува на
крварење од долните партии на дигестивниот тракт (дебело црево). Сите овие промени мора
да ги познава медицинската сестра за навреме да го извести лекарот.
Диетата е многу важна кај болестите на органите за варење. Главно се препишуваат
три вида диети: гастричка, цревна и хепатичка. На вакви болни им се забранува земање на
кафе, алкохол и пушење цигари. Медицинската сестра мора строго да води ред за исхраната.
Најдобро и најлесно е ако покрај температурната листа стои диетална листа, во која лекарот
точно ја запишува листата на јадење. При делењето на храната сестрата мора да контролира
дали болниот навистина ја добива соодветната храна, особено мора да инсистрира на мерките
на лична хигиена при јадењето.
Од субјективните симптоми кои ги следат заболувањата на дигестивниот тракт најчеста
е болката. Таа е посебно карактеристична при чир на желудник и дуоденум. Болниот чувствува
притисок и палење во епигастриумот, се јавува периодично-сезонски (пролет, есен), а во текот
на денот се поврзани со земањето на храна. Во случај на перфорација на чирот болката
настанува изненадно, како убод со нож. Болката кај рак на желудник во почетокот е

54
незначителна, во вид на притисок, додека вистинската болка се јавува многу подоцна. При
проливеста столица се јавуваат грчевити болки во долниот дел на стомакот пред
дефекацијата. Кај акутен апендицитис болката се локализира во долниот десен квадрант во
MacBurney точка. Кај жолчни колики болката се локализира под десниот ребрен лак и се шири
кон грбот и десното рамо. Кај акутен панкреатитис се јавува драматично јака болка во
средината на горниот дел на абдоменот и се шири на левата страна.
За физички преглед на органите за варење болниот се става во хоризонтална положба
на грб. Горниот дел од облеката треба да се подигне над градите, а долниот дел се спушта до
слабините. Главата несмее да стои ниту многу високо, ниту многу ниско. Рацете мораат да
бидат испружени покрај телото, а нозете лесно свиени во колената. Ако болниот не може да ги
олабави стомачните мускули треба главата да ја сврти на спротивната страна од лекарот, да ја
отвори устата и длабоко да дише низ неа.
За лабораториски испитувањa се зема крв за седиментација, крвна слика, серолошки и
хемиски испитувања. Измет се зема за хемиски, бактериолошки и паразитолошки испитувања.
Освен тоа се зема и урина.
Лаважа или миење на желудникот е метода која се врши заради празнење на неговата
содржина. Индикации за лаважа на желудникот се: алиментарни интоксикации, труење со
алкохол, лекови, подготовка на желудник за рендгенски преглед, подготовка за гастрична
операција и др. Лаважата се изведува во седечка или странична положба кај лица со сочувана
свест. Кај лица со изгубена свест и сочуван рефлекс за голтање се изведува во странична
лежечка положба, додека кај лица во кома со изгубен рефлекс за голтање, лаважата се
изведува по претходна интубација.
Претходно треба да се провери болниот да нема забна протеза. Под вратот, па надолу
болниот се покрива со гумена престилка или гумено платно. Пред брадата со обете раце треба
да држи бубрежник, а меѓу нозете кофа. Сондата се мачка со глицерин, се фаќа со десната
рака отприлика на 25cm од заоблениот крај и се држи како перо при пишување. Болниот треба
да ја наведне главата напред и добро да ја отвори устата. Со левата рака се фаќа за тилот,а
со десната се бутка сондата. Сондата се воведува преку уста, а за полесно да влезе се
замолува болниот да вика >а< потоа да дише низ нос и да голта за да стигне сондата до
желудникот. Кога сондата е во желудникот на болниот треба да му се каже да престане да
голта, мирно и длабоко да дише. Обично кога сондата е спуштена од 45 до 60 cm тогаш со
сигурност е во желудникот.
Лаважата се изведува со гастрична сонда(гумена цевка 12милиметри широка и околу
150cm долга, заоблена на крајот со два отвора), низ која прво се аспирира желудочна
содржина, а потоа се мие желудникот со наизменично внесување и аспирирање на 300-
500милилитри млака вода. Постапката се повторува повеќе пати, до добивање на бистра и
чиста вода. Потоа сондата се вади и устата на болниот се мие со вода. Вадењето на сондата
се врши на тој начин што во близина на устата се поставува вата која се држи со левата рака, а
со десната се извлекува сондата и во исто време таа се брише со ватата. Ватата се фрла во
бубрежникот, а сондата се дезинфицира. При труење со корозивни средства измивањето се
врши со тенки и меки сонди. Ако болниот испил база, желудникот се измива со благ кисел
раствор (разреден оцет), а при труење со киселина измивањето се врши со благ растор на
база.

ДИЈАГНОСТИЧКИ ИСПИТУВАЊА КАЈ ОРГАНИТЕ ЗА ВАРЕЊЕ

За рендгенски преглед на органите за варење потребно е да се исполнат одредени

услови. Органите на дигестивниот тракт мора да бидат празни. Само потполно празни и чисти
можат да се исполнат со контрастно средство и да се овозможи успешно снимање. Како
контрастно средство најчесто се користи бариум-сулфат, кој има голема анатомска тежина,
добро ги апсорбира рендгенските зраци и дава јасна слика. За преглед болниот го подготвува
медицинската сестра.
Болниот на преглед треба да дојде гладен. Ако се врши преглед на желудникот или
тенкото црево не се применува посебна диета, доволно е болниот да не зема храна, ниту
течности во последните 8 часа, зошто храната се евакуира од овие органи за тоа време.
Посебна диета се спроведува при снимање на дебелото црево зошто во него секогаш се
собира многу фекална маса и гасови. Затоа кај вакви болни треба да се исклучи внесување на
поголеми колични јагленихидрати, мешункасти плодови и млечни производи два дена пред
прегледот. Ден пред прегледот на болниот му се дава лаксативно средство. Целта е да се
забрза пасажата на цревата и да се воспостави дефекационен рефлекс. Цревната содржина се

55
евакуира со 2-5 столици и дејството на лаксативот исчезнува за неколку часа. Болниот не смее
до наредниот ден на прегледот да зема храна и течности.
На денот на рендгенскиот преглед, болниот ја пие бариумовата каша откако ќе нареди
лекарот. По вака испиената каша рендгенологот може да го набљудува желудникот и цревата.
Постапката за преглед на дебелото црево се нарекува иригографија. Тоа е снимање со двојно
контрасно средство бариумова каша-воздух. Бариумовата каша се воведува во дебелото црево
преку анусот во вид на клизма и се прави рендгенолошко снимање.
За детален преглед на слузниците на дигестивниот тракт се вршат ендоскопски
снимања: езофагоскопија, гастроскопија, колоноскопија. Со помош на езофагоскоп директно се
гледа езофагусот во лежечка положба на болниот. Езофагоскопите се тркалезни метални
цевки со различна должина и широчина. Езофагоскопијата се изведува на празен желудник,
болниот лежи со зафрлена глава наназад. Може да се анестезира мукозата на орофарингсот.
Езофагоскопија се врши најчесто за вадење на туѓи тела.
За гастроскопија (Слика 5) се користи ендоскоп, фибероптички инструмент долг 1,2m и
широк 9mm. Во внатрешноста на инструментот се наоѓаат канали кои служат за вовлекување
на помошните уреди со кои се врши интервенцијата(на пр., биопсија) или се празни
сoдржината од желудникот, односно се воведува воздух или се чисти сочивото заради подобра
прегледност. На главата на ендоскопот се наоѓаат два контролни уреди со кои се управува
врвот на инструментот. Главата на ендоскопот е поврзана со извор на ладно светло.

Слика 5.: Гастроскопија

Пациентот кај кој треба да се изврши гастроскопија претходно се јавува во амбуланта и

му се закажува прегледот. На пациентот треба да му се објасни постапката на прегледот,
треба да го советуваме да биде облечен удобно и да биде гладен најмалку 8 часа. Ако е
дијабетичар со себе треба да го понесе инсулинот, доколку пие лекови да ја понесе и листата
на лекови кои ги прима редовно, бидејќи некои можат да сметаат на прикажувањето на
површината на органите.
Прегледот се врши во опремена просторија за ендоскопија, со просечно времетраење
од 5-15минути. На денот на прегледот сестрата го мери крвниот притисок, пулсот и зема
анамнеза за алергија кон некои лекови. Болниот лежина левата страна со малку свиени и
приближени колена. Постапката е непријатна и треба да му се објасни на болниот за да се
елиминира стравот кој често е присутен кај пациентите.Седатив или локален анестетик може
да се даде. Доколку пациентот носи протеза истата треба да ја отстрани. Помеѓу забите се
става усник(штитник) кој е обично од пластика и го штити апаратот и забите од меѓусебен
контакт и оштетување. Ендоскопот полека се внесува во устата, хранопроводот, желудникот и
тенкиот дуоденум. Може да се земе примерок за патоанатомска анализа, може да се изведат
мали интервенции (полипектомија), отстранување на туѓи тела, склеротерапија. За време на
прегледот пациентот може нормално да дише. За време на прегледот може да се јави
рефлексен нагон за повраќање. За целото време на прегледот, медицинската сестра стои крај
главата на пациентот, со едната рака ја придржува главата на пациентот, а со другата помага
при внесување на ендоскопот во устата. По прегледот апаратот темелно се чисти и
дезинфицира.

56
 После прегледот може да се појави неугодно чувство во грлото, чувство на надуеност.
После прегледот е дозволено конзумирање на храна (половина час по прегледот).
Аноскопија е преглед на анусот со аноскоп, метален инструмент долг 6-7cm кој се
состои од три дела. Кратка метална цевка, оптуратор (затворач) и светилка на дршка.
Оптураторот има облик на полутопка и го помага воведувањето на аноскопот во анусот без
притоа да постои опасност од оштетување на слузницата. Болниот се поставува во колено-
лактна положба.
Ректоскопија е ендоскопска метода за преглед на слузницата на ректумот и прегледот
се врши со ректоскоп. Ректоскопот се состои од два дела. Метална или пластична цевка (тубус)
со различна должина и дијаметар од 1до 3cm(за деца и возрасни) и обтуратор со чунесто
заоблен врв за проаѓање и вовлекување на тубусот во цревото. Откако ќе се влезе со
ректоскопот се вади оптураторот, се пали светилка и се набљудува слузницата преку окуларот.
Болниот се поставува во колено-лактна положба, масата се прекрива со мушама и чаршаф, а
на долниот дел се поставува компреса која се менува за секој пациент.
Колоноскопија е метода за преглед на дебелото црево (Слика 6). Болниот ја поминува
стандардната подготовка за празнење на дебелото црево. Прегледот се врши во колено-лактна
положба или странична положба со употреба на колоноскоп (фибероптички инструмент кој
лесно се витка). По дигитален преглед на ректумот врвот на инструментот намачкан со вазелин
или течен парафин внимателно се вовлекува преку аналниот отвор, ректумот и сигмата.
Инструментот е снабден со ладен рефлектор-светло кој овозможува ендоскопско
набљудување.

Слика 6.: Колоноскопија

Абдоминална пункција се врши при насобирање на течност во абдоменот (асцит). Се
спроведува за дијагностички цели (одредување на видот на слободната течност) или тераписки
цели (да се отстрани асцитот или за дренажа). Пункцијата ја врши лекарот, а сестрата го
подготвува болниот и потребниот материјал. Болниот се подготвува кратко време пред
пункцијата. Болниот се запознава со интервенцијата и му се објаснува дека треба да биде
мирен и стрплив. Болниот се поставува така што левата страна да му биде до ивицата на
креветот, а под десната страна му се става цврста перница. Пункцијата се вршина левата
страна, но претходно мора да се испразни мочниот меур. Местото за пункција го одредува
лекарот, обично тоа е на спојот на надворешната и средната третина на линијата повлечена од
spinailiacaanteriorsuperior до umbilicus. Пункцијата се врши посите принципи на асепса. По
завршената пункција се дезинфицира местото и се преврзува. Болниот се поставува во
креветот во спротивна положба, т.е. се свртува на десната страна, а под левата се става
перница. За дијагностичка пункција се користи игла со мандрен, а за тераписка специјална
широка игла со гумен продолжеток. Дренажата се врши исто како и пункцијата, само што под
болниот се става чаршаф свиткан во вид на појас и мушама. Потоа се затега појасот кој треба
да го замени притисокот што го вршела течноста за орданизамот постепено да се привикнува
на помал притисок.

57
 НЕГА КАЈ БОЛНИ СО УЛКУС

Чир на желудникот и дванаесетпалечно црево се карактеризира со болка во

епигастриумот која е периодична и хронична. Болките се јавуваат најчесто после оброк, кај
желудечен улкус еден час по земање на храна, а кај дуоденален по 2-3часа. За дуоденалниот
чир карактеристични се и ноќните болки. Компликации на улкусот се: перфорација, стеноза,
крварење и малигнизација.
Улкусен болен при крварење треба да биде донесен на одделение како итен случај. Во
клиничката слика кај ваков болен има хематемеза- повраќање на крвава содржина која
најчесто има изглед на талог од црно кафе, а поретко е светлоцрвена крв(обилно крварење).
Најчесто има и мелена-крварење преку фецес. Фецесот има црна боја како катран. Доколку
крварењето е обилно присутни се и знаци на хиповолемичен шок. Прво и основно е болниот
да се смести во креветот и да му се забрани движење. Сите лични и хигиенски потреби се
вршат во кревет. Болниот не зема храна преку уста 3 дена. По третиот ден се дава ладно
млеко, лажица по лажица, супи, бисквити, пире од компир, младо сирење (бела диета). Кај
потешки случаи се врши трансфузија на крв или хируршка интервeнција. Улкусен болен што
крвари треба од почетокот да се набљудува и контролира. Сестрата треба да го следи
изгледот на болниот. Ако бојата на кожата или слузницата видно се промени, челото и крајните
делови на рацете и нозете станат ладни, пулсот помек и забрзан, дишењето површно, тоа е
знак дека крварењето зело посилен замав. Во тој случај веднаш треба да се повика лекар.

НЕГА ПРИ БОЛЕСТИ НА ХЕПАР И ЖОЛЧНИ ПАТИШТА

Во болести на црниот дроб се вбројуваат: вирусни заболувања, цироза, метаболни

заболувања на црниот дроб, инфекции и тумори.
Болести на жолчните патишта се: калкулоза на жолчното ќесе и жолчните патишта,
вродени аномалии, воспалителни заболувања (акутен и хроничен холециститис, разни облици
на холангитис), функционално нарушување на жолчното ќесе и жолчните патишта (билијарна
дискинеза) и бенигни и малигни тумори на билијарниот систем.
Повеќето акутни и тешки хронични облици бараат мирување во кревет наместен на
посебен начин: кај силно развиен асцит болниот се наместува во полуседечка положба.
Понекогаш, при зголемен црн дроб, болниот тешко наоѓа згодна положба за лежење, па
сестрата мора да му помогне. Иако на болниот му се наредува мирување, тој обично не е
неподвижен, бидејќи може самиот да ги извршува личните и хигиенски операции. Само во
потешките случаи болниот треба да се послужува. Хигиенските мерки се спроведуваат како и
кај другите болести. Понекогаш е тешко со болните кои добиваат акутен жолчен напад, тие се
нeмирни, офкаат, се превртуваат од болки. Во овие случаи треба да се повика лекар за да
ординира средствa за смирување.
Субјективни тегоби на кои се жалат болните најчесто се: абдоминална болка, жолтица и
стеатореја (масна столица). Цироза на црниот дроб не дава болка, но при воспаление на
жолчното ќесе се јавува силна болка под десниот ребрен лак и се шири на десно, кон десното
рамо и деснта плешка. Билијарната колика обично се јавува по земање обилен и масен оброк.
Жолтицата (иктерус) се манифестира со жолто обоени склери, кожа или мукозни мембрани.
Жолтицата се јавува кај хемолитички, хепатоцелуларен и опструктивен иктерус. Стеатореа
значи присуство на масти во столицата, како резултат на малапсорпција на мастите. Најчесто
се јавува при недостаток на панкреасната липаза или опструктивна жолтица.
Набљудувањето на виталните знаци е исто како и кај другите болести. Пулсот и
дишењето не покажуваат некои особености, освен што кај посилно изразена жолтица пулсот е
нешто побавен.
Кај хепатичните болни мора постојано да се набљудува столицата. Сестрата мора да ја
уочи промената на бојата на столицата (ахолична-бела) и да го извести лекарот.
Кај хепатичните заболувања исхраната е многу важна. Таа треба да биде таква што ќе
ги штеди клетките на црниот дроб. Затоа треба да се избегнува масна храна, се внесува лесно
сварлива и калорична храна, со ограничување на белковините и солта. Во многу тешки акутни
случаи болниот треба вештачки да се храни. Кај акутните состојби на жолчното ќесе првиот
ден може и да се гладува, болниот зема само помалку течности и постепено преминува кон
исхрана во која се избегнуваат јајца, сите видови животински масти, пржена храна, масни
сирења, кајмак, зачини, конзервирана храна, алкохол и друго. Треба да се избегнува зеленчук:

58
зелка, грав, грашок, лук, краставици и сл. Не треба да се внесуваат ниту премногу ладни
пијалаци и храна. После 24 часа од нападот болниот може да зема двопек, варен компир,
спанаќ, риба, посно кравјо сирење. Растителните масти добро се поднесуваат.
Крв се зема за хепатограм и за серолошки испитувања, за седиментација и крвна слика.
За лабораториски испитувања се зема моч и измет.
Дијагностички техники кои се користат за визуелизација на хепарот се:
ултрасонографија, компјутерска томографија.
Биопсија на црн дроб прави лекар, но подготовката на метеријал и грижата околу
болниот после завршената биопсија ја презема сестрата. Оваа постапка најчесто се изведува
за докажување на хронични црнодробни заболувања. Најмногу се користи перкутаната
биопсија под контрола на ултразвук. За овој сериозен медицински потфат сестрата одговара за
потполната асепса на материјалот со кој се работи. Пункцијата се вршиво соба за
интервенција, а болниот се поставува на амбулантски стол. За оваа интервенција потребни се,
покрај лекарот, уште две лица, од кои едното му асистира на лекарот, а другото го придржува
болниот. Болниот лежи, малку свртен на десно и откако лекарот ќе изврши дезинфекција на
полето, сестрата ду дава стерилни ракавици и компреси со кои се заштитува околината. Потоа
сестрата му подава стерилна игла (специјални долги игли 10-15cm, широки 1,8mm, со мандрен)
и додека лекарот го врши убодот таа го извлекува мандренот, на иглата монтира шприц и се
аспирира исечок од црн дроб.
После пункцијата болниот мора да лежи без перница уште 24 часа. Сестрата постојано
контролира пулс и притисок, зошто оваа интервенција може да доведе до сериозни крварења и
присуство на филиформен пулс и пад на крвниот притисок. Поради ова 2-3 дена пред
пункцијата на болниот му се дава витамин К.
За дијагностика на болести на жолчното ќесе и жолчните патишта се користат разни
радиолошки методи на испитување: ултрасонографија, нативна холецистографија,
холецистографија со контрастни средства.
Радиографија на жолчното ќесе без примена на контрастно средство е нативна
холецистографија. Интравенска холангиохолецистографија се изведува кога е неуспешна
холецистографијата со контраст. Контрастни јодни средства се вбризгуваат интравенски и
веднаш потоа се прават рентгенски снимки.

59
 Вежба бр.10

ОСНОВНА НЕГА НА БУБРЕЖНИ БОЛНИ

Болестите на мочните органи имаат доста широка патологија. Главно можат да се

поделат на болести на бубрезите и болести на органите што ја спроведуваат урината.
Заболувањата на бубрезите се предизвикани од циркулаторни растројства, локални и дифузни
воспаленија. Органите за спроведување на урината заболуваат од воспаленија или покажуваат
знаци што ги предизвикуваат калкулуси (каменчиња). Карактеристично за бубрежните
заболувања е што покажуваат малку објективни знаци, а често се последица од други
заболувања. Најсигурни начини за поставување дијагноза е преглед на урина и крв. Локалните
воспаленија, најчесто придружени со калкулуси, имаат акутен, многу бурен тек. Многу
бубрежни заболувања почнуваат притаено, незабележително, така што болеста е веќево
потполност развиена кога болниот ќе се јави на лекар. Заради тоа голем број болести
стануваат хронични додека болниот да дојде во болница. Како итни случаи доаѓаат болни со
тешки обострани дифузни воспаленија на бубрезите, хронични случаи во прекоматозна
состојба и потешки случаи на камен во бубрегот.
Бубрегот секојдневно филтрира огромни количини течности и растворени супстанции
во нив за да излачи 1-2 литри урина дневно. При разложување на белковините се создаваат
многу отпадни материи (уреа, мокрачна киселина, креатинин идр.) кои, како токсични за
организмот, бубрезите ги излачуваат. Заедно со елиминација на штетните продукти на
метаболизмот, бубрезите излачуваат и течност. Затоа бубрезите го регулираат волуменот и
составот на телесните течности или, со други зборови, бубрезите го регулираат прометот на
вода во организмот и го одржуваат составот на крвта. Токму поради тоа болестите на
бубрезите го менуваат составот на крвта и урината.
Болните заболени од бубрежни заболувања обично имаат карактеристична бледа боја
на лицето, поради едеми на кожата таа е затегната, пастозна, а на превоите мацерирана.
Очните капаци се отечени, устата е цијанотична, а болниот е малаксан. Сестрата треба да ја
препознaе оваа состојба и да ја следи.
Основно кај болните е лежењето во кревет. Во акутна состојба мораат да лежат сè
додека имаат покачен притисок и отоци. Хроничните болни се неподвижни, а кога болеста ќе
поизмине многу тие тогаш се и физички неспособни. Додека се врзани за кревет медицинската
сестра треба да им ја даде целокупната помош. Кај болни со едеми кожата е затегната, сува,
мацерирана и кај вакви болни чести се повреди и инфекции.Кај воспаление на бубрезите или
уремија болниот многу се поти и исфрла штетни продукти преку кожата, што предизвикува
чешање. Поради ова треба секојдневно кај вакви болни да се спроведува пребришување и
бањање.
Температурата треба редовно да се следи. Таа е покачена во акутната фаза, а кај
хроничните болни е лош знак, влошување на состојбата или компликација. Кај заболувања на
бубрегот може да се наруши срцевата функција, па треба да се следии пулсот.
Сестрата мора уредно даја контролира дефекацијата, болниот треба да има редовна
столица. Прегледот на урината е битен за поставување на дијагнозата, затоа сестрата треба
да ѝ обрне поголемо внимание. Сестрата ја набљудува бојата, провидноста и талогот. При
ниски концентрации урината е светла, а при високи е темножолта. Треба да се следи и
зачестеноста на мокрење во текот на денот. Кај пречки во мокрењето се врши катетеризација.
Сестрата, исто така, мора да знае дали болниот има болки, грчеви или печење при мокрењето.
Старите луѓе заради зголемување на простатата често отежнато мократ. Должност на сестрата
е да собере утринска мокрача и да им објасни на болните како да ја соберат. Хемиското
испитување на урината се прави со dipstick, пластична лента импрегнирана со различни
реагенси кои го откриваат присуството на протеини, на окултна крв, на глукоза и на кетони во
урината. Овие испитувања се семиквантитативни и се степенуваат врз основа на промените на
бојата во различни реагенсни ленти. Методот на dipstick за откривање на уринарните протеини
е чувствителен на албумин. Ознаката 1+ одговара на 30mg/dl, 2+ на 100mg/dl, 3+= 300mg/dl и
4+= 2g/dl. Нормална урина содржи помалку од 150mg протеини на 24-часовна диуреза.
Микроскопското испитување на урината опфаќа преглед на седимент, односно центрифугат од
урина. Во него се наоѓаат по некој еритроцит, леукоцити, епителни клетки, хијалини цилиндри,
кристали, аморфни соли.
Приближна процена на стапката на гломеруларна филтрација најлесно се врши со
мерење на концентрацијата на креатини и уреа во серумот. Продукцијата на креатини е
определена од масата на скелетните мускули, а уреата е краен продукт на протеинскиот

60
метаболизам. Одредувањето на клиренсот на креатининот обезбедува добра проценка на
гломеруларната филтрација. Креатинин клиренсот(Ccr) се пресметува вака: Ccr=Ucr x
V/Pcr,каде Ucr е креатини во урина (mg/dl), V е волумен на урина (ml/min), Pcr е плазма
креатинин (mg/dl). Нормални вредности се 95-105 ml/min.
Количеството на урина се мери во градуирана мензура. Специфичнататежина на
урината се мери со уринометар кој се става во мензурата, на чиј горен дел се наоѓа скала од
1000-1060. Нормалната специфична тежина на урината се движи од 1012-1025.
РH на урината се проценува со ленти кои ја менуваат бојата при различни вредности на
pH. Нормално pHна урината е од 4-8. Алкалната урина предиспонира уринарни инфекции.
На бубрежните болни им се дава специјална исхрана, т.н. нефритичка диета. Во таа
исхрана нема сол, односно има толку колку што се наоѓа во самите продукти (храната не смее
да се досолува). Тоа е обично несолена диета. Постои строго несолена диета кога не смее да
се внесе повеќе од 0,1грам дневно. За нефритичка диета најдобри се природните животински
продукти што содржат јагленихидрати, а сосема мало количество сол, на пример теста,
компир, грашок. Покрај солта се ограничуваат и белковините. Белковините се даваат во вид на
млеко и месо. Дозволено е и овошје и зеленчук. Течност се дава во количина на диурезата од
претходниот ден, но не повеќе од 600-800милилитри дневно сè додека има отоци. Забрането е
земање на алкохол и зачини. Поради задршка на течности болните се мерат 2-3 пати неделно.
Строга диета, нега и мирување во кревет се спроведуваат додека општата состојба не
се поправи, односно не исчезнат едемите, не се врати нормалната телесна тежина и наодот на
уреа во крвта и урната не се нормализира.

МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН СО БУБРЕЖНИ ЗАБОЛУВАЊА

За физички преглед на бубрезите болниот може да лежи на грб, да седи, а понекогаш

дел од прегледот се извршува во стоечка положба. Крв се зема за хемиско испитување (уреа,
креатинин), за седиментација и крвна слика. Урината се испитува хемиски, бактериолошки, а се
врши и преглед на уринарниот седимент.
Урината како важен материјал за дијагностка на бубрежните заболувања, нормално е
бистра, проѕирна, слабо кисела. Кај различни заболувања може да биде матна и после долго
стоење да се појави талог од соли на урати, фосфати, оксалати, микроорганизми, леукоцити и
други патолошки состојки. При подолго стоење заради размножување на микроорганизмите, се
ослободува амонијак и урината станува алкална. Реакцијата на урината е алкална и при
инфекции на уринарниот тракт. Бојата на урината е жолтеникава и потекнува од пигментот
урохром. Количината на излачена урина за 24 часа се вика диуреза и нормално изнесува 1000-
1500ml. Помалку од 400ml дневно се вика олигурија, помалку од 100ml или потполно отсуство
на урина се вика анурија, додека излачени количество на урина над 2000ml дневно полиурија.
Ноктурија е зачестено мокрење во текот на ноќта (нормално во текот на денот се излачува 4
пати повеќе урина отколку во текот на ноќта). Инконтиненција е неспособност за задржување
на урината во мочниот меур, а енуреза е неволно мокрење во текот на ноќта или сон.
Полакизурија е зачестено мокрење кое не мора да биде следено со полиурија. Дизурија е израз
за сите ненормални појави во текот на мокрењето: зачестено или отежнато мокрење, болки и
печење при мокрењето, промена на млазот при уринирање и слично. Протеинурија,
албуминурија е наод на протеини во урината и е еден од првите знаци кои укажуваат на
оштетување на гломерулите. Хематурија е појава на крв во урината, нормално во урината нема
еритроцити. Макрохематурија се гледа со голо око, а микрохематурија се докажува хемиски и
микроскопски. Пиурија е наод на леукоцити и гној во урината, нормално во урината има 3-4
леукоцити.
Заради испитување на слузницата на мочниот меур се врши цистоскопија. Тоа е метод
на преглед на внатрешноста на мочниот меур со ендоскопски инструмент. Цистоскопот е права
долга метална цевка, малку свиена на врвот. На другиот крај е отворот низ кој е воведена
апаратура со окулар. На врвот на цистоскопот се наоѓа светилка. Цистоскопија мора де се
врши по сите правила на асепса. Пред цистоскопијата треба да се испразни мочниот меур.
Болниот се поставува како за гинеколошки преглед. Нозете се покриваат со стерилни
компреси. Пред вовлекување на цистоскопот отворот на уретерот треба да се дезинфицира.
Цистоскопот се намачкува со стерилен глицерин.
Приготвување за рендгенски преглед на бубрезите, уретерот и мочниот меур: За
нативна графија не е потребна посебна подготовка на болниот. За преглед со контрастни
средства ден пред прегледот болниот треба добро да се прочисти. Пиелографијата може да
биде интравенска и ретроградна. Кај интравенската контрастот доаѓа до бубрегот преку
крвните садови, а кај ретроградната се внесува со сонда преку цистоскоп. При краен стадиум

61
на бубрежна слабост, кога најчесто постои анурија, потребно е екстраренално прочистување
на крвта, тоа се нарекувахемодијализа. Апаратите за хемодијализа се различни по модел и
сложеност, но сите работат на ист принцип. Во дијализер од едната страна на целофанска
мембрана струи крвта на болниот, а од другата страна се наоѓа специјална течност за дијализа
(Слика 7). Сите непотребни материи во крвта што бубрезите не можат да ги исфрлат преоѓаат
во дијализатната течноста по принципот на дифузија. Во дијализерот крвта се доведува од
артериска линија, а се враќа назад прочистена преку венска линија. Времето на хемодијализа
најчето е околу 4 часа, 3 пати во неделата.
Единиците за хемодијализа имаат опремена сала со сите потребни апарати,
специјални постели одделени со подвижни преградни ѕидови. Покрај секоја постела се наоѓа
подвижен дијализатор и монитор. Работата се реализира по сите принципи на асепса. Крвта од
болниот се добива со помош на специјална игла која се вовлекува во т.н. васкуларен пристап
или артериовенска фистула. Тоа е, всушност, вена на болниот проширена од анастомозата со
соседната артерија. Ова гоправи хирургот и потребни се 1-3 месеци за созревање на
фистулата. За време на дијализата сестрата се грижи за навремено примање на
антикоагулантна терапија, со цел да се превенира тромбозирање на фистулата, редовно се
мери време на коагулација, по потреба пациентот се сместува во постела и психички се
смирува. Сестрата треба да има посебна работнаоблека, маска и ракавици зошто ваквите
болни често се носители на вирусен хепатит. Сестрата го подготвува апаратот, се проверува
исправноста и пред употребата се мие со 10литри стерилен физиолошки раствор со хепарин.
Покрај апаратот сестрата подготвува: стерилни компреси, тупфери, инструменти, игли за
фистула, епрувети за земање крв пред хемодијализата. Пред почетокот и на крајот на
дијализата се зема крв за анализа. Според времето на крварење се одредува количината на
хепарин кој му се дава на болниот за време на дијализата. Хемодијализата започнува со
боцкање на артерискиот дел од фистулата и крвта преку артерискиот дел на фистулата оди во
дијализаторот, а се враќа преку вената.

Слика 7.: Дијализатор

За време на хемодијализата сестрата спроведува нега, го поместува болниот, му ја

брише потта, му дава вода и се погрижува за физиолошките излачевини на болниот. По
завршетокот на хемодијализата сестрата го исклучува апаратот, ја вади иглата и фистулата
стерилно ја обезбедува. Апаратот се дезинфицира.
Пациентите на хемодијализа не би требало да внесуваат повеќе од половина литар
течност на ден. Храна богата со калиум: банани, домати, цреши, вишни, зеленчук и чоколадо
би требало да избегнуваат, зошто високо ниво на калиум во крвта лошо влијае врз срцевата
работа.
Денес се користи и перитонеална дијализа. Прочистувањето на крвта е на истиот
принцип – дифузија, само што крвта не излегува од телото на болниот. Како семипермеабилна
мембрана служи перитонеумот кој е богато васкуларизиран. Cavumperitonei се исполнува со
течност преку постојан катетер кој се внесува преку абдоменот. По принципот на дифузија
отпадните материи преку перитонеумот ќе се најдат во течноста која се извлекува од
перитонеалниот простор низ истиот катетер. Постапката се повторува неколку пати.

62
 НЕГА НА БОЛЕН КАЈ ДИЈАБЕТЕС

Шеќерна болест (Diabetesmellitus) е состојба на хронична хипергликемија, која

настанува како резултат на апсолутен или релативен недостаток на инсулин. Клинички постои
инсулин зависен дијабетес (тип-1) и инсулин независен дијабетес (тип 2). Инсулин зависен
дијабетес се јавува кај деца и млади луѓе (до 30год.) каде потполно отсуствува инсулинот,
додека инсулин независниот дијабетес е најчест облик на дијабетес кој првенствено се јавува
кај возрасни луѓе во средна и стара животна доба. Овде секрецијата на инсулин е зачувана во
извесна мера, но недоволно да одржува нормално ниво на гликоза во крвта.
Мерење на гликемија на гладно е доволна за елиминирање на сомнение за дијабетес.
Еден од најзначајните функционални тестови (скрининг) за рана дијагноза на шеќерна болест е
оралното оптоварување со гликоза (орален гликоза толеранс тест-ОGTT). За овој тест сестрата
подготвува: 75 грама гликоза анхидрат растворени во 250-300милилитри вода, шприцеви од 10
милилитри, епрувети и потребен материјал за интравенска инјекција. Три дена пред тестот на
болниот му се препорачува да зема дополнителни јаглехидрати (чоколадо, парче торта,
сладолед). На денот на тестот болниот не смее ништо да јаде (8-12часа). Пред да ја испие
гликозата на болниот му се зема крв. После 120 минути се зема венска крв и се одредува
шеќерот во крвта. За деца тестот се изведува со 1.75грама гликоза на килограм телесна
тежина. Тестот е негативен доколку гликемијата на гладно е под 7,0 mmol/l, а после 120 минути,
под 11,1 mmol/l. Над овие вредности се поставува дијагноза за дијабетес.
Трите главни фактори во лекувањето на шеќерната болест се: негата, диетата и
инсулинот. Се разбира, тоа важи само за потешките облици на болеста. Кај полесните се
доволни само диетата и инсулинот, а кај сосема лесните само диетата.
Повеќето дијабетичари се подвижни, освен во тешките случаи.Основното тежиште во
општите мерки на негата е да се зачува болниот од инфекции. За таа цел на болните треба да
им се обрне големо внимание во поглед на личната хигиена и стерилноста на инструментите
при разни манипулации.
Главни дијагностички методи се: хемиска анализа на крвта и урината, со кои не само
што се поставува дијагнозата, но и се следи текот на болеста. За самоконтролa на шеќерот во
крвта (гликемија) се употребуваат тест-ленти и глукометарр (Слика 8). Се дезинфицира кожата
на прстот и со ланцета се боцка. Се капнува една капка капиларна крв на означеното место на
лентата. Таа се внесува во глукометарот и тој за кусо време авоматски ја дава гликемијата.
Треба да се внимава шифрата на лентите да е иста со шифрата која ја дава глукометарот при
негово вклучување. Референтни вредности на шеќерот во крвта се 4-6mmol/l.

Слика 8.: Глукометар

Еден од најважните фактори во лекувањето на шеќерната болест е правилната
исхрана. Како стандардна диета се препорачува внес на 150грама јагленихидрати, 60грама
масти и 70грама белковини. Кај лица кои имаат инсулинска терапија, диетата се состои од
многу јаглехидрати, малку белковини, без масти. На дијабетичарите им е забрането
конзумирање на алкохол и пушење цигари. Медицинската сестра што лекува дијабетичар мора
да биде свесна за тоа што значи диетата за болниот. Таа мора точно да води сметка колку
јаглехидрати, белковини и масти внесува болниот во текот на денот. Најзастапениот дел на
јаглени хидрати доаѓа од лебот, што е национална исхрана. Општо е прифатено дека 50грама
бел леб, не влијае битно на гликорегулацијата. Прехранбените влакна (Fibreдиета) се состојки

63
од растително потекло што не можат да се разложат од страна на дигестивните ензими. Тие ја
намалуваат ресорпцијата на гликозата од гастроинтестиналниот тракт. Кај нас оваа храна е
застапена со исхрана од зеленчук, репкасти растенија, како и во продуктите од груби житарки.
Оттаму, употребата на црн леб е попрепорачано наспроти белиот леб. Лебни единици се
користат за пресметување на дневниот внес на јагленихидрати. Една лебна единица која
одговара на 12 грама јагленихидрати претставува едно парче бел леб (околу 25-30грама). На
една лебна единица одговараат: 1/2 геврек, ½ кифла, 50 грама варени макрони, 50 грама варен
ориз, 75 грама вaрeни компири(или еден мал компир), 35 грама пржени компири, едно мало
јаболко,круша или праска, 4 сливи, 10 јагоди, еден мал портокал, 1,5 киви, 1 чаша пресно
млеко, половина чаша кисело млеко, 25грама мармалад, 15грама мед, 50 грама варен грав или
леќа. Протеините не влијаат врз растот на гликемијата, но имаат калориска вредност. Се
ограничуваат кај лица со нефропатија. Мастите главно треба да бидат од растително потекло.
Секој ден треба да има запишано во дијабетската болничка листа што треба болниот да прими
и таа е должна да го контролира тоа. Мора да внимава на самиот болен зошто тој често
кришум зема забранета храна. Освен умереност во исхраната овие болни треба да бидат
умерени и во работата. Добро усмерена физичка работа е од корист, но не и тешка,особено на
терен. Неопходна е и психичка стабилност и избегнување на стресни ситуации.
Кај дијабетес тип 2, покрај диетата, паралелно се користат и орални антидијабетици.
Доколку оваа терапија не го регулира шеќерот во крвта, тогаш се применува инсулинска
терапија. Кај дијабетес тип 1, болните уште од почетокот се на инсулинска терапија.
Инсулинот се шприцува еднаш, два и поретко три пати во денот поткожно, на 20-
30минути пред оброкот. Дозите и бројот на инјекциите ги определува лекарот. Денеска постојат
вијали (шишенца, флакони), кертриџи (патрони) и пенкала на инсулин. Во пенкалата се наоѓа
инсулин (во 1ml има 100J инсулин). Пенкалото се чува во фрижидер и пред употребата се
протриваат помеѓу прстите, нема потреба од силно протресување бидејќи на тој начин можат
да се создадат меурчиња кои пречат при апликацијата. Еднаш отворениот вијал може да се
чува на собна температура во текот на еден месец. Инјектирањето на ладниот инсулин може
да биде непријатно. Треба да се следат препораките на произведувачот за чување на
отворените инсулински пенкала или кертриџи. Смрзнување, директно изложување на сонце
или висока температура можат да ја намалат моќноста на инсулинот. Пациентите треба да
ротираат околу местото на апликација или региите во кои може да се аплицира инсулинот.
Пациентите треба да го проверат изгледот на инсулинот пред да го инјектираат. Со вртење се
подесува бројот на единиците што треба да се примат и се боцка субкутано со притискање на
врвот на пенкалото на надворешната страна на надлактицата, бутот или абдоминалнооколу
папокот. Постои инсулин со кратко, средно или долго дејство. Денес често се користи
комбинација од горенаведените (на пр., комбинација на инсулин со кратко и средно дејство).
При давањето инсулин треба да се внимава на компликацијата хипогликемична кома. Таа
настанува при повисоки дози на инсулин кога шеќерот во крвта паѓа под нормала. Првите
знаци се жед и глад, треперење на рацете и силно потење. По кратко време настанува чувство
на страв, главоболка, чукање на срцето и зачестено дишење. Ако ова потрае подолго време
настанува губење на свеста, тонични и клонични грчеви, состојба на кома и паѓање на
температурата под нормала. На болниот треба да му се обрне внимание на знаците на
хипогликемија. Да му се објасни ако по инекцијата на инсулин почувствува жед и глад,
треперење и потење, веднаш да земе малку шеќер, по што сите овие знаци се губат. Затоа
вакви болни со себе треба да носат шеќерчиња.
Едукацијата на пациентите е еден од најважните аспекти на дијабетичната грижа.
Воедно, едукацијата е најефтиното средство за лекување. Едукацијата е здравствено
просветување преку што го запознаваме болниот со компликациите на болеста, начинот на кој
ќе ги спречи и ќе ги лекува и, на крајот, поблиску да ја запознае својата болест. Со едукацијата
е добо да се запознае и поблиската околина во која живее болниот со цел навремено да му се
дава помош, доколку се укаже потреба од истата. Едукацијата треба да започне уште со
самото појавување на болеста. Се знае дека најдобри ефекти има организираната едукација и
тоа групната едукација, во мали хомогени групи од 6-12 лица. Во светот траењето на
едукацијата трае различно, но главно од 5 до 12 дена. Едукацијата треба да се обновува на
одреден период. Групната едукација се организира со специјално организирани центри, со кои
раководи тим од лекар и сестри едукатори. Едукаторите треба да бидат добро обучени лица.
При едукација на лицата со тип 2, добро е да се опфатат следниве теми: исхрана, како да се
намали телесната тежина, негата на стапалата, губењето на осетот (допир, болка,
температура) и грижата за видот. Главниот нацрт за едукацијата мора да ги опфати следните
сегменти:

64
1. Информации за шеќерната болест- се даваат основни поими за настанокот на
болеста. Треба да се објасни дека болеста кај младите не дошла поради сопствена
вина, а кај постарите и дебели лица негрижата или незнаењето за исхраната и
начинот на живот придонеле истата порано да се појави;
2. Исхрана- основно сознание што треба да се стекне преку едукативниот процес е
дека диетата претставува само здрава прехрана и правилно разбирање на
основните својства на храната. Секое наметнување строги печатени диети
доведува до појава на отпор кај болните и непоправливо чувство дека на лицето му
се ускратува нешто што е природно и нормално. Во курсот за исхрана неопходно е
да се опфатат следните елементи: потреба од 5 оброци во текот на денот, доволни
количини на јагленихидрати (60%), распоредени во лебни единици, со претежно
влакнести материи и зеленчук, помалку масти, особено од животинско потекло,
рестрикција на храна богата со холестерол и калории, не премногу сол;
3. Телесна активност- болниот треба да знае дека телесната активност е потребна за
здрав и правилен третман на дијабетот. Треба да се советуваат активности што му
се омилени на пациентот. Доволно е активност од 30-45 мунити трипати неделно.
Во почетокот, доволно е вежбање од 20 минути, со постојано зголемување на
времето;
4. Самоконтрола- најдобра самоконтрола е со апаратите за домашно мерење на
гликемијата, како и обука за нивната употреба, со цел да се избегнат грешките при
мерењето. Кај пациенти со тип 1 гликемиите се одредуваат наутро, пред секој
оброк, после 2 часа од секој оброк. Лица со дијабет тип 2 кои имаат стабилни
гликемии доволно е да го одредуваат 2 пати во неделата на гладно и по оброк. Се
едуцираат и за мерење на гликозата во урина (гликозурија), ацетон во урината и
микроалбуминурија. Потребна е и контрола на крвниот притисок и липидниот
статус;
5. Лекови- кај тип 1 се едуцираат за видовите инсулин, дејствувањето и несаканите
ефекти. Кај тип 2 едукацијата е за широката палета на лекови што се употребуваат,
со коректно укажување на несаканите ефекти и нивното содејство со другите
лекови;
6. Совети за нега на стапалата- особено се обрнува внимание на хигиената и
сечењето на ноктите;
7. Посебни совети- се посветува внимание на бременоста, едукација за видот,
подготовките за хируршки зафат, патување или според интересот на групата
пациенти.

65
 Вежба бр.11

ОСНОВНА НЕГА ПРИ БОЛЕСТИ НА ДВИЖЕЧКИОТ АПАРАТ

Болестите на локомоторниот систем и сврзното ткиво или ревматски болести

претставуваат едни од најчестите и веројатно најстарите заболувања кај луѓето. Ревматските
заболувања можат да бидат од воспалителна природа(ревматска треска, ревматски артритис,
системски лупус), дегенеративни (спондилоза), метаболички (гихт),а постои и вонзглобен
ревматизам (воспаление на капсулата на зглобот, тетивите).
Болестите на локомоторниот систем протекуваат акутно, а многу од нив преоѓаат во
хронични форми. Хроничните болни многу често се осудени на намалена подвижност или
стануваат наполно неподвижни. Кај заболувањата на овие системи ретко има итни случаи.
Најчесто тоа е некој запуштен случај на акутно ревматичен полиартрит. Ургентни можат да
бидат само фрактури на коските, но во тој случај болните влегуваат во надлежност на
хирургот. Кај фрактури основна задача на прва помош е имобилизацијата. Имобилизација
значи спречување на движење на скршените коски. Строго е забрането какво било теглење на
скршените коски. Секогаш се имобилизираат два соседни зглоба, подлогата треба добро да е
обложена со вата и прицврстена со завој, но не премногу стегната поради можност од
оштетување на периферната циркулација или инервација. Не треба да се соблекуваат
алиштата на болниот за да не се предизвикуваат дополнителни болки, а ако има рана
стерилно треба да се обработи.
Болните во акутната фаза на заболување се врзани за кревет, но, сепак, во повеќето
случаи не се толку неподвижни за да мора сестрата да ги служи во сè. Само потешките акутни
и потешките хронични болни со разни деформитети бараат сестрата даим помогне во
вршењето на личните и хигиенските операции. Кај овие болни сестрата треба да вложи многу
труд во поглед на удобното сместување. Со оглед на најразличните болки, болните заземаат
најпогодни положби во кои можат да лежат безболно. Сестрата мора даму помогне на болниот
во заземањето на погодна положба ида му даде перници. Исто така, за удобно лежење и за
спречување на болките служи имобилизацијата на екстремитетите или на целото тело. Ако
треба да се имобилизира екстремитетот, тогаш треба тоада се направи правилно, по сите
прописи. Поставувањето на перници и слично, не преставува имобилизација, туку само
извесно олеснување. За имобилизација треба да се подготват различни шинии екстремитетот
правилно да се завие и да се фиксира.
Мерките на лекување и колективна хигиена се спроведуваат исто како кај другите
болести. Со набљудувањето на заболените сестрата ја оценува подвижноста на болниот,
гледа каква положбаим е најудобна, оценува во какви операции може да помогне и слично.
Виталните знаци се следат и овде, но немаат некое големо значење, освен кај тешките
ревматични болни, каде може да биде зафатен и срцевиот мускул. Овде е важно следењето на
пулсот.
Кај овие болни не постои специјална диета, освен во ретки исклучоци. Таму каде што
постојат знаци на анемија, храната мора да биде квалитетна. На болните со висока
температура во текот на акутната фаза им се дава фебрилна диета. Особено е важен хигиено-
диететскиот режим кај болни од гихт. Овие болни треба да избегнуваат храна богата со
протеини (месо и сувомесни производи), алкохол, а да внесуваат доволна количина на
течности. Овие болни најчесто се дебели, па треба да ја намалат својата телесна тежина.
Како и кај сите болни, сестрата мора да водигрижа за дефекацијата и мокрењето.

МЕДИЦИНСКО-ТЕХНИЧКА ОБРАБОТКА НА БОЛЕН НА АПАРАТОТ ЗА ДВИЖЕЊЕ

На секој болен му се зема крв за седиментација и крвна слика, а како дополнение уште
за хемокултура,серолошки и хемиски преглед.
При заболувања на зглобовите, при посебни индикации се врши пункција на зглобовите
во дијагностички и тераписки цели. Може да се пунктира зглобот на рамото, лактот, колкот и
коленото. За пункција сестрата треба да приготви шприц, подолги игли со средна дебелина,
прибор за дезинфекција и преврзување и 2-3 стерилни епрувети. Ако е потребно содржината
се праќа на анализа.
За поставување дијагноза многу често се врши рендгенско снимање на зглобовите и на
коските.

66
Лекувањето главно е медикаментозно. Во текот на лекувањето можат да се вршат и различни
затоплувања, ставање ладни облози, парни и кални бањи, терапија со електрична струја,
телесни вежби и масажа. Физикалната терапија треба да го сочува обемот на движење на
зглобовите, да спречи хипотрофија на мускулите, контрактури и деформитети. Кај ревматоиден
артритис во акутната фаза болниот треба да мирува, а во текот на лежењето треба да се
спречат флексионите контрактури (колената и другите зглобови треба да се држат во
екстензија). По потреба се врши имобилизација. Штом ќе помине акутната фаза треба да се
настојува да се сочува мобилноста на зглобовите.
Кај дискус херниите е, исто така, потребно мирување на грб, со лесно подигнат горен
дел на трупот со свиткани колена и колкови (околу 450) на рамна и тврда подлога. Мирувањето
треба да трае најмалку 3 недели. Како превенција од рецидиви овие болни треба да
избегнуваат физичко оптоварување.

НЕГА НА КОЖНО-ВЕНЕРИЧНИ ЗАБОЛУВАЊА

Кожните заболувања се јавуваат како самостојни болести или кожните појави се само
симптом кај некои заболувања. Промените на кожата може да се одраз на некои случувања во
организмот, влијание на надворешни фактори или микроорганизми.
Кожните болести можат да имаат акутен или хроничен тек. Меѓу нив има голем број
болести што стивнуваат, се губат, па повторно се враќаат. Повеќето кожно-венерични болни се
подвижнии полесни со оглед на општата состојба. Ретко кога има потешки заболувања кај кои е
потребна нега како кај тешко болните, а итни случаи речиси и да нема.
Кожните болни најчесто се лекуваат амбулантски. Доколку се хоспитализираат, тоа се
случува за дијагностички испитувања, но има и такви генерализирани состојби кои бараат
болничко лекување. Венеричните болни почесто се хоспитализираат од епидемиолошки
причини. Кожно-венеричните болести што имаат епидемичен карактер треба да се изолираат.
Личната и колективна хигиена овде треба да е на повисоко ниво. Персоналот кој работи
на вакво место треба да знае да чува тајни,особено кога се работи за венерични заболувања.
Нешто повеќе е потребна нега кај генерализираните дерматози. Така на пример, кај
херпетиформниот дерматит од најголемо значење е одржувањето на личната хигиена. Кај овие
болести болниот може да биде целиот во меури, со болки ијадеж. Заради силниот јадеж
(pruritus), болниот не може да се воздржи, па се изгребува и може да ја инфицира кожата.
Ваквите болни постојано треба да се чисти и почесто да се бањаат, да се водипоголема грижа
околу чистотата на креветот, а особено рацете и ноктите.
Исхраната на овие болни во последно време добива сè повеќе значење, така што во
зависност од заболувањето се применуваат извесни диететски мерки. Диететските мерки се од
посебна важност кај оние дерматози кои се последица на преголема пречувствителност на
организмот спрема некое јадење или пиење. Ваквите јадења и пиења не смеат да се внесуваат
во преосетливиот организам. Во основа, кај поголемиот дел дерматози се избегнуваат зачини.
Кај псоријаза се дава диета без масти со многу витамини.
Медицинско-техничката обработка на болниот се состои од надворешен преглед и
анализа на видливите патолошки промени на кожата, преглед на крв, урина и измет. Исто така,
се врши и микроскопски преглед на кожа. За полесна дијагноза често се зема биопсија од
промените. За испитување на кожните промени најчесто се користат биконвексни леќи. За
набљудување на кожата се користат и дијаскопи со кои се притиска кожата и се набљудува
дали кожните промени побледуваат или не, во исто време се мерат патолошките промени.
Како инструменти за кожно испитување се користи тенка главеста сонда и кирета за стругање
по површината на ефлоресценцијата.
Лекувањето најчесто е со лекови за локална примена, се ставаат непосредно на
кожата, но се користи и перорална и парентерална терапија. Во дерматологијата често се
употребува физичка терапија, т.е. зрачење со ултравиолетови,рендген и радиумски зраци.
За локална терапија често се применуваат облози за ублажување на воспалението. За
да се постигне саканиот ефект облозите треба да се менуваатштом ќе се исушат, отприлика на
секои 20-45минути. Ако облогот се залепи за кожата, не смее со сила да се симнува, но
најчесто со потопување во истата течност лесно се одлепува. За ставање облози се користат
бели ленени крпи или хидрофилни ткаенини. Никогаш не смее да се направи облог од вата.
Дебелината на ткаенината треба да е најмалку 0,5 cm. Облогот не смее да е многу натопен и
од него да се цеди течност, но треба претходно да се исцеди.
Во дерматолошката пракса се користат масти, пасти, микстури, масла, а кај потешките
генерализирани заболувањамногу често се применуваат различни бањи. Со бањање кожата се
исчистува од исушениот секрет, крастите, кожата се дезинфицира и се намалува јадежот.

67
Во дерматологијата се користи и сончање, зрачење со ултравиолетови зраци, солукс-ламба,
дијафазни струи, лекување со снег на јаглеродна киселина. Течна јаглеродна киселина се
полни во долгнавести челични шишиња снабдени со редукционен вентил. Од нив јаглеродната
киселина излегува под голем притисок и заради брзото испарување, се претвора во бела,
многу студена маса наречена снег од јаглеродна киселина, која се фаќа во модели направени
од дрво, од тврда гума или сличен материјал, па потоа се притиснува неколку секунди до 1
минута на болното место. За да неможе снегот директно да ја допира болната површина,
направени се метални тубуси, т.е криокаутери со различни големини и облици. Ако снегот
дејствува 5 секунди тогаш кожата само поцрвенува, по 10 секунди кожата побледува и станува
тврда, за понеколку минути да стане црвена и отечена и, на крај, кожата се лупи. Под дејство
на снег од 30 секунди кожата се смрзнува.
Епилација е отстранување на влакната и тоа од коренот. Епилацијата се изведува со
кубење со епилациона пинцета. Таа е пинцета со широки ивици што добро се склопуваат.
Денеска епилацијата се изведува со посебна апаратура, ласерски,безболно.

НЕГА НА НЕРВНО И ДУШЕВНО БОЛНИ

Денеска има сè поголем број на нервни и душевни заболувања. Некои од нив се многу
сериозни, особено во акутниот стадиум. Многу од нив преоѓаат во хронична состојба која
постојано се влошува. Особено можат да бидат тешки некои депресивни психози, прогресивни
парализи, атрофии на мускули идр. Кај овие болести има итни случаи како што се: мозочен
удар, епилептичен статус и некои други.
Заболувањата на периферните нерви не се толку тешки за болничка нега како што се
болестите на мозокот и ’рбетниот мозок. Во неврологијата постојат голем број заболувања со
тешки состојби, особено во доцниот стадиум. Тоа се тешки неподвижни болни, немоќни да се
движат, да се хранат, да ги вршат личните и хигиенски операции, не можат да зборуваат, да се
разберат итн.
Како и кај сите други болести и кај овие е важно удобното сместување во кревет. Кај
болестите придружени со болки при движењето треба даму се овозможи на болниот онаа
положбана телото што најмногу ќе му годи. Неподвижните болни треба да се превртуваат на
секои 2 часа, чаршафите добро да се истегнуваат, да се масираат и секогаш кожата даим биде
чиста и сува заради превенција од декубитус.
Сите тешки нервни болни се подложни на инфекција, бидејќи организамот им е
неотпорен. Затоа мора да се спроведуваат сите мерки на лична иколективна хигиена. Вакви
болни секогаш се катетеризираат и се води грижа за стерилноста на катетерот и негово
редовно менување.
Многу од болните неможат сами да се хранат, па затоа се хранат пасивно или
вештачки. Сестрата мора хранењето да го изршува бавно, без брзање, а болниот да не се
принудува брзо да јаде. Кај овие болни не постојат некои посебни диетални шеми.
Виталните знаци постојано се следат, акај лица со отежнато дишење треба секогаш да
има подготвено кислород.
За нервно болните постои посебен невролошки преглед. Болниот стои, седи или лежи
додека го прегледува лекарот. Се врши испитување на крвта и урината, лумбална пункција,
различни рендгенски прегледи, компјутеризирана томографија (CT), магнетна резонанца
(NMR), ЕЕГ (електроенцефалографија), ЕМГ(електромиографија), артериографија и др.
Компјутеризирана томографија е современа метода на томографско снимање која се засновува
на употреба на X-зраци и компјутер. Детектор со голема прецизност ги претвора X-зраците во
светлосни и електрични импулси кои се пренесуваат до компјутер. Дефинитивната слика се
регистрира на магнетна плоча и се прикажува на монитор, од каде се можни снимања во
повеќе нивоа. Снимањето започнува од врвот на хемисферите на големиот мозок до долните
делови на задната черепна јама преставувајќи ги сите делови на интракранијалната содржина.
Подобра видливост на снимката може да се постигне со вбризгување на контраст (urografin).
Со компјутерската томографија може да се разликува течноста од вентрикулите од мозочниот
паренхим, сива од бела маса, тумори, едем, апсцес, хематом, инфаркт. Пред снимањето на
болниот треба да му се објасни дека се работи за безболна метода. Доколку се користи
контраст треба да се праша болниот за евентуална алергиска реакција. Магнетната резонанца
не предизвикува штетни ефекти за болниот зошто не користи рендген зраци, но магнетно
поле.Прегледот се извршува во специјализирана сала во која се наоѓа апаратот, а болниот
лежи на маса која се вовлекува во цевката на апаратот.Сигналот се прима преку компјутер и се
регистрира во вид на слика-пресек на одреден дел од телото. На болниот треба да му се
објасни дека прегледот е безболен и трае најкратко 30 минути. За време на снимањето

68
болниот не треба да се поместува. Исто така, треба да му се каже на болниот дека за време на
прегледот се слуша бука која потекнува од промена на градиентот на магнетното поле и е
нормална техничка карактеристика на апаратот. Кај мал број болни може да се појави светкање
пред очите или метален вкус во устата кои траат кратко време. Контраиндикациите за овај
преглед се од техничка страна: вграден пејсмејкер, забна протеза, интраутерини
контрацептивни средства (спирала и сл.), клаустрофобија. За врема на снимањето болниот не
треба да има со себе: очила, апаратче за слух, метални предмети, шноли, часовник, магнетни
картички и сл. На трудници не им се препорачува ваков преглед. ЕЕГ е електродијагностичка
метода за следење на биоелектричната активност на мозокот. Половина час пред снимањето
болниот треба да јаде за да се избегне хипогликемија. Косата мора да биде чиста. На болниот
треба да му се објасни дека процедурата е неинвазивна, но дека бара негова соработка.
Болниот лежи или седи со малку подигната глава, со затворени очи и наполно мирен.
Непосредно пред снимањето на болниот му се става капа со електроди натопени со
физиолошки раствор (Слика 9). Местата на кои се поставуваат електродите, исто така, се
премачкуваат со физиолошки раствор со тупфер. Електродите со специјални жици се спојуваат
со апаратот и апаратот се вклучува. Апаратот на специјална хартија ја регистрира
електричната активност на мозокот. Снимањето трае 15-20 минути.На апаратот се наоѓа и
додаток за фотостимулација која може да се користи во текот на снимањето.

Слика 9.: Електроенцефалографија (ЕЕГ)

Електромиографијата е современа неурофизиолошка метода со која се регистрираат
акционите потенцијали од мускулите. Се користи за испитување на мускулите,
неуромускулните споеви и периферните нерви. Болниот се сместува на специјален стол за
снимање. Сестрата со тупферот го брише местото на убодот, лекарот ја боднува иглата и
започнува снимањето. Апаратот бележи на специјална хартија.
Во случај на епилептичен напад реакцијата на медицинскиот персонал е следна:му се
раскопчува облеката, под главата и петиците се става перница. Меѓу забите треба да се стави
гумен предмет или газа за да се спречи прегризувањето на јазикот.Лек од избор е Diazepam
(Apaurin) кој во случај на статус може да се повторува на секои 30 минути до 2 часа, односно до
прекин на епи статусот. Во текот на грчевите болниот треба лесно да се придржува за да не се
повреди. Грчевите никако не смеат да се спречуваат со сила. Кога грчевите ќе престанат,
болниот треба некој да го чува, бидејќи свеста му е нарушена и сè уште постои опасност да се
повреди. Бидејќи често при нападот болниот измокрува потребно е да се пресоблече.
Лекувањето на нервните болести се спроведува медикаментозно, со помош на бањи,
масажи, хирушки.
Душевните болни се сместуваат на психијатриско одделение или во дом за душевно
болни и треба да се под постојан надзор. Должност на медицинската сестра е уште при првиот
контакт со болниот, со своето однесување, да го сузбие стравот кај болниот кој редовно постои
при хоспитализацијата. Болниот, психијатриското одделение треба да го доживее како и секое
друго оддление. Сестрата треба да прекине какво било насилно спроведување на болниот во
одделението зошто тоа е дополнителен стимул за манифестирање на агресивност од страна

69
на болниот. Пред болниот да се смести на одделението, потребно е детално да се прегледа и
да му се одземат сите предмети (нож, жилет, стакло, остри предмети, ремен, јаже и др.) со кои
би можел да го загрози својот живот или безбедноста на другите. Медицинскиот персонал со
своето однесување треба да сугерира болниот да ја уважува својата личност и да му влева
доверба и оптимизам во крајниот исход на неговото лекување.
Посебно внимание треба да се обрне при поделба на пероралната терапија, односно
добиената терапија треба да се земе и проголта пред медицинската сестра. Сестрата мора да
контролира што болните внесуваат кога се враќаат од посета.Особена нега и надзор бараат
болните кои се многу возбудени, кај кои постои опасност од самоубиство и кај хроничните
беспомошни болни. За возбудените болни со самоубиствени мисли погоден е кревет од едно
железно парче за да не може во него ништо да сокрие. Со вакви болни треба да се постапува
смирено, убаво, колку што може подолго. Во крајни случаи може да се прибегне кон користење
на сила за смирување, но без грубост. Самици или судско сепаре се користат само во
исклучителни случаи.
Психијатриските болни често пати протестираат и бараат да бидат отпуштени. Во таков
случај персоналот треба спокојно и трпеливо да ги сослуша и да им даде прифатливи
објаснувања. Болните не треба да се лажат и да им се даваат ветувања кои неможат да бидат
исполнети.
За нега на душевно растроени лица подобро е да работат мажи. Кај голем дел од
душевните болни не постои можност за излекување, па од најголемо значење е негата и
грижата за нив. Особено е погодна терапијата на ангажирање со работа, која болниот го
одвраќа од болеста. На пример: работа во градина, занаетчиство, работа во кујна исл. Добро
негувани и надгледувани душевно болни можат да живеат долго, па ида бидат корисни. Болни
кои одбиваат хранење треба да се хранат вештачки со сонда. Понекогаш хранењето бара
помош од две, три лица.
Лекувањето на душевно болни е со психотерапија, медикаментозно, парентерално.

70
 Вежба бр.12

НЕГА НА ЗАРАЗНИ БОЛНИ

Заразните или инфективни болести најчесто настануваат нагло и можат да земат

поголеми размери во вид на помали или поголеми епидемии. При епидемии тежиштето на
работа не е само во лекувањето, но и локација на извор на заразата. Покрај лекување, треба
да се врши и строга превентива. Најосновни мерки за спроведување на апсолутна чистота се
строга дезинфекција и дезинсекција.
Науката што се занимава со проучување на заразните заболувања се вика
инфектологија. Самата структура на работа на инфективно одделение се разликува од другите
по својот максимален превентивен карактер. Самата нега, всушност, не се разликува многу од
негата на другите болни. Хроничните состојби се ретки, а итноста е присутна во полна мера.
Пример, кај дифтерија кај децата ако итно не се реагира може да дојде до задушување.
Инкубација е период од влезот на микроорганизмот до појавата на првите симптоми. Во
почетокот на сите инфективни болести се јавува неспецифичен одговор на организмот. Збирот
на неспецифични симптоми укажува само дека е променета општата состојба на организмот од
некој патоген агенс, чија природа во почетокот е непозната. Затоа ваквата состојба се нарекува
инфективен синдром. Инфективниот синдром опфаќа: покачена температура, главоболка,
општа малаксаност, болки во мусулите и зглобовите(миалгија и артралгија), гадење, губиток на
апетит, олигурија и темна урина. Сите овие симптоми се последица на неспецифичниот
одбранбен механизам на домаќинот и дејството на самиот инфективен агенс. Дури подоцна се
јавуваат специфични знаци и симптоми, кога предизвикувачот ќе го манифестира своето
дејство врз целниот орган(жолтица кај хепатит, пролив кај цревни инфекции, исип кај исипни
трески).
Неуроинфекциите се инфекции на нервниот систем. Притоа, можат да бидат опфатени
менингеалните обвивки(meningitis) или мозочното ткиво(encephalitis). Предизвикувачи можат да
бидат: бактерии, рикеции, габи и вируси. Симптомите потекнуваат од ЦНС: дифузна
главоболка, повраќање, несигурно одење, неразбирлив говор, нарушување во видот, мускулни
грчеви, нарушување на свеста, пиретична температура и др.
Заразните болести силно го исцрпуваат организмот на човекот. Болниот се чувствува
изнемоштен, обично има висока температура придружена со повраќања и главоболка. Кај
одредени заболувања се јавува исип, воспаление на крајниците, пролив, слабеење. Кај
поедини заразни болести задолжителна е хоспитализација и изолација. Во минатото многу
заболувања завршувале смртно, денес благодарение на антибиотиците, смртноста е многу
мала.
Општите мерки на негата кај акутните заразни болести се сведуваат на преземањето
на сите операции со кои се оневозможува болеста да се шири понатаму. Бидејќи тие
излегуваат од организмот на болниот преку неговите излачевини, мора целосно внимание да
се посвети на нивно правилно отстранување, чистење и дезинфицирање на околината на
болниот. Заразните бацили секогаш можат да дојдат на површината на телото на болниот, на
личната облека, на креветската преслека и другите предмети. Тие најчесто се наоѓаат на
рацете, па една од првите мерки е чистотата на рацете. Болниот треба да се научи редовно да
ги мие рацете. Покрај миењето, потребна е и дезинфекција. Заради тоа во одделенијата на
заразни болни редовно се врши дезинфекција. Нужниците, рачките за повлекување вода,
кваките треба редовно да се дезинфицираат. Изнесувањето и собирањето на болничка облека
мора да биде беспрекорно организирано, т.е. да се користат платнени вреќи што можат да се
заврзат.
Медицинската сестра мора да води грижа и за самата себе, да не се зарази или уште
повеќе, да не биде таа која ја шири инфекцијата. Заразните болни се одделени по групи
болести за да не се мешаат.
Бидејќи низа заразни болести се шират преку флигеови капки, една од важните мерки
е одржувањето на чистота на усната празнина и грлото. Болните треба редовно да ги мијат и
плакнат забите. Во собите секогаш треба да има свеж воздух, задолжително носење на маски.
По правило, на инфективното одделение болничките соби имаат 1-2 кревети, на секоја
болничка соба има посебен тоалет, така што на еден болен доаѓа поголема квадратура од
другите одделенија. Ако болните не можат сами да одржуваат хигиена на усната празнина,
тогаш тоа го прави сестрата.
Во пренесување на зарзните болести важна улога имаат и инсектите, затоа треба да се
спроведува дезинсекција и дератизација.

71
Посети строго се забрануваат. Забрането е болните да се шетаат надвор од болничката соба.
Во основа, секоја болница треба да врши: борба против интрахоспитални инфекции, лична
заштита на персоналот и борба против ширење на инфекцијата вон болницата. Тоа би
опфаќало: изолација на помошни работни простории(лаборатории, кујни), посебен влез за
секое одделение, посебна екипа за секое одделение, ограничено движење на болните,
ограничено движење на персоналот, забранети посети, спроведување дезинфекција во тек на
болеста и после отпуштање од болница, лична заштита(вакцинација, заштитнаоблека, редовни
систематски прегледи), посебна постапка со употребуваната болничката облека и сл.
Здравствено просветување на заболените се состои од запознавање на болниот со
настанокот на болеста, како и мерките кои тој требал да ги преземе за да недојде до
заболување. По излегување од болница, болниот го посетуваат здравствени лица кои
дополнително го запознаваат болниот со превентивните мерки и ги воочуваат условите во кои
живее болниот.
Исхраната на заразните болни обично се состои од фебрилна диета во акутна состојба
и засилена, специјална диета во стадиумот на реконвалесценција. Болниот не смее долго да
се држи на фебрилна диета, бидејќи може да настапи тешка состојба на недоволна хранетост.
За време на фебрилноста, болните губат многу течности кои мора да се надокнадат. Храната
треба да биде лесно сварлива и поделена на повеќе оброци во мали количини. Лицето кое ја
дели храната не треба да биде во контакт со други предмети кои можат да пренесат заразни
бацили.
Од голема важност е следењето на виталните знаци. Кај акутните состојби
температурата обично е многу висока и тешко паѓа. Заради тоа треба да се мери почесто во
текот на денот, да се даваат антипиретици и ладни оболзи. Во исклучителни случаи се
применува и бањање со млака вода. Кај заразните болни страда и срцевиот мускул, па е
можно да настапи нагла смрт. Затоа сестрата треба редовно и повеќе пати на ден да го мери
пулсот и да запишува на температурната листа.
Во дијагностички цели се зема крв за седиментација, крвна слика, хемокултура,
серолошки прегледи и др. Освен тоа, се вршат сите бактериолошки испитувања на исплувок,
брис од гуша, измет и урина и други анализи на сите излачевини. Од другите медицинско-
технички интервенции се врши лумбална и субокципитална пункција, интубација, трахеотомија.
Специфично лекување кај заразните болести е лекувањето со серуми. Серум е
дефибризирана плазма која во себе содржи антитела против одредени антигени, а служи за
терапија и профилакса на експонирани особи. Постои антитетанусен, антидифтеричен,
антиантраксен серум и др. Бидејќи серумот содржи антитела (белковини) постои опасност од
развиток на алергиски манифестации по неговото давање. Заради тоа пред негово давање се
зема исцрпна анамнеза и се врши десензибилизација.
Ако анамнезата е негативна и нема предиспозиција за алергиски реакции, пред да се
даде серумот се прави проба во две етапи:
1. Се дава разреден серум 1:10 во количина од 0,1ml строго интрадермално на воларната
страна на подлактицата. Ако за 30минути не се јави локална реакција се продолжува со
втората етапа;
2. Се дава чист серум 0,1ml i.d. Ако за 20-30минути не се појави локална реакција се дава
целата доза i.m или i.v.
Ако анамнезата е позитивна или се појави локална алергиска реакција се врши
десензибилизација. Таа има за цел постепено давање на сè поголеми количини од разреден до
чист серум. Еден милилитар серум се разблажува со 20 ml физиолошки раствор и се дава на
растојание од 15минути, најнапред интрадермално 0,1; 0,2; 0,3 ml, а потоа поткожно.

ПОРОДУВАЊЕ И ДОЕЊЕ

Породувањето е физиолошки процес кој завршува со раѓање на новороденче, плодови

мембрани и плацента. Раѓање пред 37-та неделa од бременоста се нарекува предвремено
породување. На породувањето му претходат контракции кои траат најмалку една минута и се
јавуваат во редовни интервали, во почетокот на секои 15 минути, а потоа во сèпократки
интервали. Времетраењето на породувањето се разликува во зависност од тоа дали се работи
за прворотка или повеќеротка. Кај прворотки од 12-18 часа, а кај повеќеротка значително
побрзо.
Во родилната сала гинекологот одлучва за понатамошната постапка за водење на
породувањето. Кај жената се пристапува кон бричење на надворешните гениталии и се дава
клизма. За време на породувањето е од исклучително значење постојано да се следи

72
состојбата на мајката и бебето. Кај мајките се мери крвниот притисок и пулс. Состојбата на
бебето се следи со кардиотокографија која ја снима срцевата фреквенција и интензитетот на
контракциите.
Породувањето проаѓа низ четири родилни времиња:
1. Првото родилно време го опфаќа отворањето на грлото на матката;
2. Второто родилно време го опфаќа истиснувањето на новороденчето. Гинекологот
проценува дали е потребна епизиотомија;
3. Третото родилно време го опфаќа породувањето на плацентата. Трае околу 30-60
минути. Гинекологот детално ја прегледува постелката, како не би останало ткиво од
неа во матката. Потоа се сошива епизиотомијата;
4. Четвртото родилно време е време на опоравување. Во тек на ова време родилката се
следи во родилната сала.
Новороденчето е често покриено со верникс (белслој), а понекогаш е и крваво. Плачот
на новороденчето не секогаш се појавува веднаш. Често се потребни неколку минути за
обновување и адаптирање на новите услови на живот. Медицинската сестра го прифаќа
новороденчето и пред првото вдишување со мек стерилен катетер аспирира слуз, крв и
плодова вода од усната шуплина, грлото и носот на новороденчето. Папочната врвца се
пресекува и обработува после првото вдишување. Новороденчето се покажува на мајката. Се
утврдува апгар-скор, породилна тежина и должина, обем на глава и се повива новороденото.
Доколку постојат вродени аномалии сестрата треба веднаш да ги забележи. Витално
загрозувачките аномалии треба хирушки да се решат во текот на првите 48 часа. Мајката и
новороденчето добиваат нараквица со регистарски број. Секогаш треба добро да се погледне
во полот на новороденото и идентичниот регистарски број на нараквиците. Апгар-скор ја
проценува општата виталност на новороденото во првата и петтата минута по раѓањето. На тој
начин брзо се воочува загрозеноста на животот на новороденчето. Апгар-скор претставува
збирна оцена на кардиопулмоналната и нервна функција на новороденчето. Со него се
проценуваат пет параметри: боја на кожа, пулс, респирација, тонус на мускулите и
надразливост. Секој параметар за себе добива оцена од 0-2, така што збирот на сите
параметри е 0-10. Апгар-скор дава јасна слика на клиничката состојба на новороденчето и
неговите можности да се прилагоди на вонутерусни услови за живот. Вредности од 8-10
означуваат добро, витално дете, 7-5 блага хипоксија, под 4 тешка хипоксија. Родилната тежина
се движи од 3000-4000 грама, а должината од 48-52 сантиметри. За новородено се третира до
28 ден од породувањето. Потоа се нарекува доенче.
Карактеристики на новороденчето:
- Главата е релативно голема, опсег 34-36 сантиметри, во однос на телото;
- Големата фонтанела на темето на главата е со ромбоиден облик 2х2 сантиметри и се
затвора помеѓу 10-18 месеци;
- Кожата е препокриена со сивобела маса-vernixcaseosa. Таа ја штити кожата од евентуална
мацерација од плодовата вода.
- Лицето е округло, поради развиеното масно ткиво;
- Градниот кош е за 1 сантиметар потесен од опсегот на главата;
- Дишењето е неправилно и забрзано, со фреквенција 40-60/минута;
- Фреквенцијата на срцето после породување е 140-160/минута.
Првата нега редоследно на новороденото опфаќа:
- Чистење на дишните патишта пред првото вдишување;
- Подврзување на папочната врвца, која престанува да пулсира, а новороденото добива
дополнителни 60-80 милилитри крв со кислород;
- Замотување во стерилна компреса;
- Се покажува полот на мајката и се поставува на градите на мајката;
- Се става ист идентификациски број на нараквиците на мајката и новороденото и ѝсе покажува
на мајката;
- Се одредува апгар-скор;
- Се чисти новороденото од крв, плодова вода, мекониум;
- Кожата се суши со стерилни пелени и се затоплува;
- Папокот се јодира и стерилно се повива;
- Се ставаат капки во очите за да се спречи инфекција;
- Се дава на мајката.
Денес е напуштено правилото за доење на секои 2-3 часа, но истото е според
потребите на доенчето. Се препорачува ексклузивно доење до 6 месеци. Тоа означува
хранење само со доење, без воведување на друга храна,апотоа се препорачува доење до 2-
годишна возраст. За да се измери колкава количина исцицало доенчето се мери неговата
тежина пред и по секое доење. Истовремено, треба да се води грижа и за мајката доилка. Таа

73
 треба да води грижа за својата лична хигиена, особено да внимава на хигиенските
прописи пред, за време и по доењето, да биде психички урамнотежена и добро хранета.
За време на престојот во болница, потребно е сестрата да ја едуцира мајката за
техниките на доење и разновидната исхрана која треба да ја конзумира за време на доењето.
Потребно е да се демонстрираат техниките на доење, а мајката да ја избере онаа положба која
најмногу ѝ одговара. Потребно е да се охрабри мајката да биде упорана во доењето. Сестрата
треба да ја нагласи важноста на доењето (совршена храна, го штити новороденото од
инфекции и болести, се развива емоционална поврзаност меѓу мајката и детето, ефтино е, со
совршена температура е). Со цел да се спречи појавата на рагади на дојката, мајката се
советува после подој да истисне малку млеко со кое ги мачка брадавиците. Млекото дејствува
асептички.
Техника на доење:
- Мајката може да седи удобно или да лежи, можат да се користат и перници;
- Новороденото се носи на дојката, а не обратно;
- Новороденото е свртено со главата, рамената и телото кон мајката, кога таа седи;
- При лежење, новороденото и мајката се свртени на страна, еден кон друг; главата на
новороденото може да лежи на надлактицата на мајката, а со подлактицата му го придржува
грбот;
- Кога новороденото ќе ја допре брадавицата на мајката се јавува рефлесот на барање и
цицање;
- Во устата на новороденото треба да биде поголемиот дел од ареолата на дојката;
При вештачко хранење,приборот за јадење на доенчето е шишенце со гумена цуцла.
Шишенцето треба да биде без внатрешни рецки, со валчесто дно. Штом оброкот е завршен,
остатокот од храна се фрла, шишинцето се мие и се проврива. Цуцлата се вари еднаш
дневно, но по секој употреба се плакне со провриена вода.
Доенчето при исхрана со мајчино млеко има една, две или три столици во текот на
денот, со златножолта боја. Оние, пак, што се на вештачка исхрана обично имаат по една
зеленкаста, поцврста столица. Возрасното дете има една до две столици во денот.
Кај доенчињата регургитацијата е нормална појава (до 6 месец, во мали количини, по
ивицата на устата). Секое друго повраќање треба да биде прегледано од лекар.

ПРИСТАП КОН БОЛНО И ХОСПИТАЛИЗИРАНО ДЕТЕ

Болното дете повеќе од кој било кој друг болен, особено ако е помало, зависи од негата
и помошта на другите лица-мајка, медицинскасестра. Должностите на сестрата при нега на
болно дете се многубројни и специфични. Една иста болест има различен тек кај децата и
возрасните, затоа со детските заболувања се занимава посебна наука, педијатрија.
Пристапот на сестрата кон болното дете треба да биде мајчински, со љубов, зошто
одвојувањето на детето од мајката претставува психичка траума. Кај децата постои
наклонетост да се врзуваат за едно лице, па добро е со една група на деца да работи иста
сестра. Децата понекогаш се самоволни и немирни. Во тој поглед не треба да се употребува
сила или физичка казна, туку укор. Физичките казни не донесуваат авторитет и љубов, туку
само страв. Кај медицинско-техничките интервенции што се сврзани со болка треба да се биде
особено внимателен, да се постапува нежно и детето да се приготви за тоа. Секогаш е од
корист да се фали неговата храброст. Медицинската сестра мора постојано да биде во допир
со родителите. Со тоа детето уште повеќе ќе ја засака сестрата.
Спроведувањето на хигиенските мерки е задача на сестрата. Сестрата мора да го мие,
чешла, да води грижа за хигиената при вршење нужда. Многу често кај новороденчињата и
доенчињата се јавува soor (кандидијаза-бели наслаги на јазикот), па сестрата треба редовно да
ги отстранува белите наслаги.
Температурата кај доенчињата се мери во анусот, акај поголемите деца под пазувите.
При мерење на температурата во анусот доенчето се поставува на грб или на страна.
Ножињата цврсто се фаќаат, се подигнуваат нагоре или се свиткуваат напред, потоа цевката
на резервоарот со жива се става во анусот. Претходно треба топломерот да се измие, исуши,
дезинфицира, а потоа да се намачка со вазелин. Мерењето трае 5 минути. Аксиларната
температура се мери како кај возрасен. Кај доенчињата и малите деца високата температура
може да предизвика конвулзии. Конвулзии или грчеви се неволни контракции на напречно
пругастата мускулатура. Најчесто се јавуваат во облик на генерализирани тоничко-клонички
конвулзии во првите 6 години од животот. Се знае дека мозокот во фаза на развој е значително
почувствителен на дразби, па и прагот за конвулзии е намален. Фебрилните конвулзии се

74
јавуваат при телесна температура над 38,50C. Затоа, при високи температури,детето
превентивно се бања со млака вода и се даваат антипиретици. Во случај на конвулзии
препишани од лекарот се даваат diazepam 0,2 mg/kg или phenobariton 10mg/kg
интрамускуларно или ректално. Пулсот и дишењето кај дете најдобро се мерат додека спие.
При прием на дете во болница се мери телесната височина и тежина. Во текот на
лекувањето детето се мери повремено, а ако е во прашање доенче, тежината се мери
секојдневно. При мерењето на вагата секогаш се ставаат чисти пелени.
Прегледот на детето се врши според возраста. Доенче се прегледува во лежечка
положба на грб. Сестрата му ги држи рацете над глава, а евентуално го придржува и за
ножињата. Кога детето може да седи, може да се прегледува во седечка положба. Притоа
главата на детето се наведнува лесно напред и детето се фаќа за рацете, така што плеќите се
малку свиени. Положбата на градниот кош треба да е симетрична. Поголемо дете не треба
многу да се придржува. Сестрата го држи под пазувите, а главата му ја потпира на своето тело.
При преглед на грло, сестрата го става детето во скут, со нозете ги опфаќа нозете на детето,
со левата рака ги држи рацете на детето, а со десната го фаќа детето за чело и ја наведнува
главата кон сопственото рамо. Истовремено му ја свртува главата кон изворот на светлината.
Останатите интервенции се исти како кај возрасните.
Давањето лекови кај децата не е секогаш едноставно. Многу често децата одбиваат да
земаат лекови заради лошиот вкус или заради тежината на голтање. Заради тоа на децата
најчесто им се даваат лекови во форма на течности, или ги пијат растворени. За поправање на
вкусот на децата секогаш им се даваат гранули и дражеи обложени со шеќер или чоколада.
Денес многу од лековите се прават во вид на супозитории. Внесувањето на лекови
парентерално е исто како и кај возрасните, само што детето мора некој да го придржува. Малку
потешко е изведувањето на интравенски инјекции, затоа што кај детето вените се помалку
развиени. Најчесто се боцкаат вените во превојот на лактот, во слепоочниот предел на
главата, во пределот на шаката или стапалото.
Децата често ставаат различни предмети во устата, што може да доведе до
загушување и смрт. Во такви случаи треба да се укаже прва помош на лице место. Кај деца до
една година првата помош се укажува на следниот начин: детето со раширени нозе се
поставува преку раката на лицето кое ја дава помошта, свртено на стомак. Лицето кое ја дава
помошта, со својата рака заедно со детето се потпира на потколеницата за да се добие цврста
подлога. Главата на детето се придржува со шаката, а со другата шака се удира 4 пати по
грбот на детето меѓу лопатките и тоа одоздола кон горе. Ако не се успее на овој начин да се
отстрани туѓото тело, детето се свртува на грб и се удира уште 4 пати во пределот на градната
коска во висина на линијата која ги спојува двете мамили. Ако и на овој начин не се отстрани
туѓото тело, тогаш се фаќа меѓу прстот и показалецот долната вилица заедно со јазикот и се
поместуваат нанапред и долу. Со другата рака се прави обид за отстранување на туѓото тело.
Кај деца после првата година се применува Хамлихов зафат. Лицето кое ја дава првата
помош застанува позади детето и му ја опфаќа половината, така што стиснатата лева шака се
става на стомакот меѓу папокот и врвот на градната коска. Десната рака ја опфаќа левата и
прави силен и брз притисок на абдоменот кон себе и горе. Оваа постапка се применува само
кај свесно дете. Ако детето не е свесно тогаш постапката е следна: детето се поставува на грб
и со десната дланка поставена меѓу папокот и градната коска се прави серија од 4-6 притисоци
кон подлогата и напред. Во болнички услови се користат Магилови клешти. Доколку ниту една
од овие постапки не е успешна, се врши ларинготомија или бронхоскопија.

75
 КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА:

1. Душан Ликар: Општа и специјална нега на болен. Скопје, 1976;

2. Милица Јолић, Љубинка Вичовац, Драгослав Ђорђевић: Општа и специјална нега
болесника. Београд, 1985;
3. Александар Баљозовић, Светистав Костић, Никола Баљозовић: Здравствена нега 1.
Београд, 2006;
4. Александар Баљозовић, Ковина Јојкић, Ружица Хити, Никола Баљозовић: Здравствена
нега 2. Београд, 2007;
5. Биљана Путниковић, Милан Терзић, Сања Мазић, Мирјана Алимпић, Славка Марковић:
Здравствена нега 4. Београд, 2007;
6. Магдолна Зељић, Љиљана Котарлић: Здравствена нега деце. Београд, 2006;
7. Милена Тијанић, Ратомирка Рудић, Десанка Ђурановић, Љиљана Миловић:
Здравствена нега и савремено сестринство. Београд, 2010

76
Задна страница

77
(ISBN 978-608-244-084-2)

78