I.

Opšti metodološki pristup – proširivanje horizonata

1) Dijalektičko mišljenje teži misaonom zahvatanju celine promenljivih uslova ljudske egzistencije, a ne
opisivanju samo neke dimenzije stvarnosti.
2) Dijalektička misao nije samo misao o svetu, već misao za njegovu promenu.
3) Autentična dijalektička misao je angažovana ali i samostalna.
4) To je misao koja je jednovremeno i kritička i stvaralačka. Dijalektički metod je aktivan činilac u
formiranju teorijskog saznanja. Njegova bitna osobenost je da proširuje polje istraživanja, za razliku od
funkcionalizma i sociološkog idealizma koji sužavaju istraživačko polje.

Proučavanje društvenog života obuhvata više dimenzija, slojeva:

- vladajući institucionalni poredak (»socijalni sistem«),
- dublju i po pravilu skrivenu strukturu koja ga proizvodi,
- i najzad snage istorijskih promena koje teže da prekorače društvenu kolevku u kojoj su
rođene.
Međutim, konzervativno mišljenje svodi se samo na vladajući institucionalni poredak, na društvo jedne
dimenzije.

U funkcionalističkoj viziji društva, analitički instrument kroz koji posmatramo društvo je »socijalni
sistem«. Analogija je, međutim, lažna i zatvara put istinitom saznanju.

Za otkrivanje stvarne prirode društva veoma je nepodobna kategorija »sistem«. Jer ona polazi od
pretpostavke da postoji samo jedan životni oblik i izvesna odstupanja.

Druga dimenzija izražena je u onom kompleksu koji možemo nazvati struktura .

Pod »strukturom« podrazumevamo složenu celinu osnovnih odnosa i njihove glavne socijalne nosioce.
Ovaj sloj realnosti funkcionalizam uglavnom isključuje iz svog vidnog polja. Istraživanje odnosa između
dublje klasne strukture i socijalnog sistema, je jedno od centralnih polja istraživanja.

Najzad, treća dimenzija sloj dolazećeg društva koji je u radikalnoj suprotnosti sa socijalnom strukturom i
sistemom. To su sve pokretačke snage, snage koje prekoračuju klasni poredak. Ta strana društvene
celine ostala je zamračena, kao druga »nevidljiva strana Meseca«.
 II. Postupak istraživanja

1. Veliki i mali problemi — Teorija i činjenice

Pogled se sada mora okrenuti na postupak istraživanja. Jer, na tom putu krije se jedan veliki izazov→
Kako dopreti do slike celine društva, a da ona istovremeno bude utemeljena na iskustvenoj građi.

Srž teškoća je kako uspostaviti povezanost između malih, ograničenih istraživačkih problema i društvene
celine.

Rešenje leži u preokretanju odnosa, u napuštanju ta dva pola izolacije.

Stvarnost nije mehanički zbir činjenica. Jer, svakoj pojavi se mogu pridodavati nove strane i aspekti.

Osnovno pitanje nije u potpunosti činjenica. Skupiti »sve činjenice još ne znači upoznati pravu
stvarnost«.

2. Nacrt istraživačkog postupka

Istraživački postupak koji obuhvata niz strogo propisanih faza i postupaka.

Uvodna operacija izražena je u konceptualizaciji istraživačkog problema i sastoji se pre svega u

definisanju predmeta, koje je:

a) Teorijsko→ logička operacija kojom se pomoću apstraktnih pojmova određuje suština pojave.
b) Radno, operacionalno→ sastoji u određivanju indikatora koji se mogu iskustveno ispitivati i
proveravati i koji predstavljaju spoljašnje manifestacije apstraktnog koncepta.

Pošto se izvršilo operacionalno definisanje postavljaju se hipoteze. Zatim istraživanje ulazi u središnu
fazu: prikupljanje činjenica, empirijskih podataka.

Pošto su podaci prikupljeni vrši se njihova klasifikacija.

To je već uvod u poslednju i odlučujuću fazu: naučnog objašnjenja.

Time smo došli i do glavnog problema u postupku istraživanja – njegove kritičke prerade. To je, prvo,
postupak operacionalizacije, i drugo, postupak i smisao naučnog objašnjenja.

a) Konceptualizacija i konkretizacija (od apstraktnog ka konkretnom)

Faza operacionalizacije nije ništa drugo već konkretizacija istraživanja . U tom postupku se javlja veliki
broj potencijalno mogućih pokazatelja od kojih istraživač uzima samo manji broj. Time se javlja velika
dilema: koje pokazatelje uzeti, na osnovu kakvih merila taj izbor vršiti. Stoga izbor pokazatelja zavisi od
teorijske koncepcije koja pokazuje veću ili manju težinu pojedinih pokazatelja.

b) Od stvari do ljudskih odnosa

Postupak konkretizacije ima niz članova I Upravo zato on nije do kraja pojednostavljen. U njega se mora
uneti mnogo promišljenja da bi pružio plodonosan rezultat. Taj napor je još veći u dijalektički
zasnovanom istraživanju, jer je ono složenije. Pozitivistička istraživanja su neuporedivo jednostavnija,
hvataju površinsku sliku i u tome se pored ostalog krije njihova privlačnost. Međutim, ona su dovela do
neke vrste duhovnog automatizma. Za svaku naučnu porudžbinu već su gotovi montažni elementi.
Istraživačka operacija mora na kraju da dešifruje, otkriva stvarno značenje svakog indikatora kao znak
jednog društvenog odnosa prerušenog u stvar.

c) Naučno objašnjenje (uzročno i funkcionalno tumačenje)

Centralni deo postupka je naučno objašnjenje. Ono je svedeno na utvrđivanje odnosa između
pojedinačnih pojava.

Uzrok se definiše kao pojava koja je nužan i dovoljan uslov za nastanak druge pojave.

Pojava tehnostrukture simptom je i dubokih promena u socijalnom tkivu savremenog industrijskog

kapitalizma. Otkrivanje uzroka jedne pojave je otkrivanje njenog nastajanja, a funkcionalnost je
utvrđivanje načina na koji ona sudeluje u obnavljanju ili menjanju te celine.