эм судлал

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ
Ì.×¿ëòýìñ¿ðýí ×.Åðººëò
Ýì ñóäëàë
(Ýì÷, ýì ç¿é÷, ÝÌØÓÈÑ, ÀÓÄýÑ, êîëëåæèéí îþóòíóóä áîëîí
ýìíýëãèéí áóñàä ìýðãýæèëòí¿¿äýä çîðèóëàâ)
Ðåäàêòîð: ØÓ-íû äîêòîð, ïðîô. Ì.Àìáàãà

ØÓ-íû äîêòîð Á. Ñàðàíöýöýã
Íýìæ çàñâàðëàñàí IY õýâëýë
Óëààíáààòàð õîò
2010 îí
DDC
615.13’023
Ч - 969
Редактор: М.Амбага, Б.Саранцэцэг

Эхийг бэлтгэсэн: Ч.Ерөөлт
Цаасны хэмжээ: 18 х 26см
Хэвлэлийн хуудас: 38 х.х
© М.Чүлтэмсүрэн Ч.Ерөөлт Л.Хүрэлбаатар “ЭМ СУДЛАЛ” IY хэвлэл
2010он
Өмнөх үг
Эмч болон эмч зүйч нарын гарынхаа арван хуруу шиг мэдэж байх ёстой шинжлэх ухааны нэг нь
эм судлалын шинжлэх ухаан юм. Учир нь өвчин эмгэгийг эмчлэх эдгээх үндсэн арга зам бол эмийн
эмчилгээ бөгөөд эм судлалын мэдлэг хангалтгүй байх нь эмийн зохисгүй хэрэглээ үүсэх үндсэн
шалтгаан болдог.
Намайг анх АУИС-д (тэр үеийн нэрээр) оюутан болж байсан тэр үед дээд курсын ах эгч
нарын “Чү” багшийн лекцийг ном болгож гаргавал маш хэрэгтэй буянтай зүйл болно гэж зөвлөж
байсан тэр олон мянган шавь нарых нь хүсэлтийг биелүүлж хайрт аавыгаа мөнхжүүлэн “Эм судлал”
номын анхны хэвлэлийг гаргаснаар хойш 9 жилийн хугацаа өнгөрчээ. Энэ хугацаанд энэ ном маань
ЭМШУИС, “Ач”, “Монос” “Этүгэн” дээд сургууль, Сувилагчийн сургууль, Говь-Алтай, Дорноговь,
Дархан аймаг хотын анагаахын коллежийн олон мянган оюутны ширээний ном болж чадлаа.
Бидний 2001, 2006, 2008 онд хэвлүүлсэн ном (Эм судлал) одоогоор нэгэнт олдохгүй болсон ба
өнгөрсөн хугацаанд эм судлалын шинжлэх ухаан эрчимтэй хөгжиж, Монгол улсын эмчилгээний
практикт шинэ эмийн бэлдмэлүүд олноор хэрэглэгдэх болсон зэргийг харгалзан өмнөх хэвлэлийг
завсарлан нэмэлт хийж IY хэвлэлийг бичиж гаргалаа.
Тус номонд Монгол улсын эмийн бүртгэл, зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтанд орсон
эмүүд болон сүүлийн үед эмчилгээний практикт хүч төрөн орж ирж байгаа нийт 550 орчим эмийн
ангилал, үйлдэл, үйлдлийн механизм, хэрэглэх заалт, хэрэглэх арга тун, уг эмийг хэрэглэх үед үзүүлж
болох гаж сөрөг нөлөө, эмийн хэлбэрийн талаар зураг, хүснэгтээр баяжуулан тайлбарлаж тодорхой
бичлээ.
ЭМШУИС-ын эм судлалын хичээлийн стандартад тохируулан эм судлалын бүлэг болгоны
төгсгөлд тус ангилалд орж буй эмүүдийн худалдааны болон олон улсын нэр, эмийн хэлбэр, хэрэглэх
заалтыг харуулсан хүснэгт хийж өгсөн болно.
Энэхүү номыг ЭМШУИС-ийн эм судлалын хичээлийн хөтөлбөрийн хүрээнд тус сургуулийн
оюутнууд, анагаахын ухааны дээд сургууль коллежийн оюутнууд, магистрант нарт зориулан бичсэн
бөгөөд эмнэлгийн бусад мэргэжлийн хүмүүс ашиглах бүрэн боломжтой.
Эмнэлгийн практикт хэрэглэгддэг зарим нэр томъёог хөрвүүлэхгүйгээр бичлээ.
Бидний бичсэн энэ номын талаар үнэтэй санал зөвлөгөө өгвөл бид баяртай хүлээн авах болно.
Уг номыг бичиж хэвлүүлэхэд гүн туслалцаа үзүүлж хамтарч ажилласан “КРКА”, Актавис”, “Bayer
Consumer Care”, “Гедеон Рихтер”, “Никомед” компанийн төлөөлөгчийн газар, ”Еврофарм” ХХК,
“Монос” эмийн үйлдвэрийн хамт олонд баярласан талархсанаа илэрхийлье.
Энэ номоор дамжуулан олон мянган шавь нартаа эм судлалын шинжлэх ухааныг түгээн
хүргэж, эм судлалын шинжлэх ухааны сайн сайхныг мэдрүүлж, эм судлалын шинжлэх ухааныг
хөгжүүлж улмаар Монгол улсад эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх гэсэн аавын маань тэр ариун
сайхан хүсэл нь өнөө хүртэл биелсээр байна.
Сайн үйлс дэлгэрэх болтугай.
ЭМШУИС-ын эм судлалын тэнхмийн багш АУ-ны магистр Ч.Ерөөлт

Анагаахын шинжлэх ухааны нарийвчилсан
судалгааг гүнзгийрүүлэн, мэргэжилтэй боловсон
хүчин бэлтгэж Монголын эрүүлийг хамгаалах хүчин
чадлыг зузаатган бэхжүүлэхэд ухамсарт бүх
амьдралаа зориулсан хайрт аавынхаа гэгээн
дурсгалд
Доктор, профессор
Мижидийн ЧҮЛТЭМСҮРЭН
6 Ýì ñóäëàë
Бүлэг I
Ерөнхий эм судлал
ЭМ СУДЛАЛЫН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ СУДЛАХ ЗҮЙЛ, ЗОРИЛГО
Фармакология - Pharmacon - эм, Logos - сургааль судлал гэсэн грек үгнээс үүсэлтэй. Өөрөөр
хэлбэл эмийн тухай сургааль гэсэн үг юм.
Эм судлалын шинжлэх ухаан нь амьд бие махбодод эмийн бодис хэрхэн үйлчилж нөлөөлдгийг
судална.
Эм судлалын үндсэн зорилго:
 Янз бүрийн өвчин эмгэгийг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэхэд хэрэглэдэг эмийн зүйлийн химийн
бүтэц, үйлдэл, түүний механизм, хэрэглэх заалт, хэрэглэх арга тун, гаж нөлөө, цээрлэлт, эмийн
хэлбэр зэргийг судална.
 Эмчилгээний үр нөлөө сайтай шинэ эмүүдийг эрж хайж шинжлэн судалж улмаар эмчилгээний
практикт нэвтрүүлэх явдал юм.
Эмийн зүйлийг судлах ажил нарийн төвөгтэй, маш өргөн цар хүрээтэй ажил юм. Түүнийг эсийн
түвшин, рецептор, ферментэд нөлөөлөхөөс эхлэн бүхэл бүтэн бие махбодод хэрхэн нөлөөлж байгааг
судална.
Орчин үед эмийг ихэвчлэн нийлэг аргаар хийж байгаа боловч мөн ургамал, амьтан, эрдсийн
гаралтай зүйл, бичил биетний амьдрал үйл ажиллагааны үр дүнд үүсдэг бүтээгдэхүүнийг
(антибиотик) практикт өргөн хэрэглэж байна.
Шинэ эмийг нээж илрүүлж практикт нэвтрүүлэхэд эм судлаачид, химик, эм зүйн мэргэжилтэн,
клиникийн мэргэжилтнүүд бүгд оролцоно.
Сүүлийн үед химийн синтезээр гаргасан бэлдмэлүүд хорон чанар ихтэй тул ургамал амьтны
гаралтай бэлдмэлийг нилээд сонирхож байна.
Шинэ эмийн бэлдмэлийг гаргахдаа эхлээд туршлагын амьтан дээр судалгаа хийж хорон чанар,
фармакологийн үйлдэл, түүний механизмыг тогтооно. Дараа нь эмийн хэлбэр, бэлтгэх технологи,
стандартыг боловсруулан Эрүүл мэндийн яамны эм судлалын зөвлөлөөр хэлэлцүүлж зөвшөөрөл
авдаг. Үүний дараа өвчтөн дээр эмнэлзүйн судалгаа хийж үр дүнг дахин эм судлалын зөвлөлөөр
хэлэлцэн зөвшөөрүүлж протокол гаргаад Эрүүл мэндийн сайдын тушаал гарган баталсны дараа уг
бэлдмэлийг үйлдвэрлэж улс даяар хэрэглэнэ.
Мөн гадаад улсаас шинээр орж ирж буй эмийн бэлдмэлийг эмчилгээний практикт хэрэглэхдээ
уг эмийн талаарх эх сурвалж, үйлдэл механизм, уг эмийн шимэгдэлт, метаболизм, хэрэглэх заалт,
хэрэглэх арга, тун, эмийн хэлбэр, цээрлэлт, гаж нөлөө зэргийг сайтар судалж хэлэлцсэний эцэст
Монгол улсын эмийн бүртгэлд бүртгэж хэрэглэхийг зөвшөөрнө.
Эм судлал бол эмнэлэг биологийн шинжлэх ухаан учир анагаах ухааны онол, практикын олон
салбаруудтай нягт холбоотой. Тухайлбал эм зүй (фармация), физиологи, биохими, микробиологитой
шууд холбоотой. Эм зүйн (фармация) шинжлэх ухаан нь эмийн хими, эмийн технологи, эмийн
ургамал судлал гэсэн салбаруудтай бөгөөд эм судлал нь мөн эдгээр салбаруудтай шууд холбоотой.
Эм судлал нь физиологи биохимийн шинжлэх ухаан дээр суурилдаг. Иймээс эдгээр шинжлэх
ухааны хөгжилд чухал нөлөө үзүүлнэ.
Мөн токсикологи буюу хор судлалын шинжлэх ухаантай холбоотой. Учир нь эм нь их тунгаар
хордуулах нөлөө үзүүлдэг.
Анагаах ухааны практикт эм судлал маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Ихэнх өвчнийг эмээр
эмчилдэг учир эмч хүн эм судлалыг мэдэхгүйгээр эмч болж чадахгүй.
Орчин үед маш олон янзын идэвхтэй эмийн зүйлийг хэрэглэх болсон учир эмийн мөн чанар,
үйлдэл тун хэмжээг мэдэхгүйгээс алдаа гаргавал өвчтөн хүний эрүүл мэнд амь нас хохироход хүрнэ.
Á¿ëýã 1 Åðºíõèé ýì ñóäëàë 7
Эм судлалыг зохион байгуулалт, практикын ач холбогдлоор нь хэд хэдэн чиглэлд хувааж болох юм.
1. Онолын фармакологи: Энэ нь дотроо
 хими-эм зүйн
 эмнэлэг биологийн
 мал эмнэлгийн 3 янз байна.
2. Клиникийн фармакологи. Энэ нь өвчтэй хүний эмгэг процессын үед эмийн бодис хүний бие
махбодтой хэрхэн харилцан үйлчилж байна гэдгийг судалдаг фармакологийн шинжлэх ухааны нэг
салбар юм.
3. Фармакотерапия -эмийн эмчилгээ. Эмийн бэлдмэлийн тусламжтайгаар аливаа өвчнийг
эмчлэх тухай сургааль. Өөрөөр хэлбэл аливаа өвчнийг эмийн бэлдмэлээр эмчлэх арга зүй юм.
4. Фитофармакологи - Ургамлын өвчнийг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэдэг
эмийн зүйлийн үйлдлийн механизмыг судална.
5. Фармакокинетика - Pharmacon - эм, kineticos - хөдлөл гэсэн үгнээс үүсэлтэй. Бие махбодод
оруулсан эмийн бодисын шимэгдэлт, тархалт, өөрчлөгдөн хувирах, ялгарах тогтолцоог судалдаг эм
судлалын салбар шинжлэх ухаан.
6. Фармакодинамика - Pharmacon - эм, dynamis - хүч гэсэн үгнээс үүсэлтэй. Үндсэн агуулга нь
бодисын биологийн үр нөлөө түүний үйлдлийн байрлал, механизм юм.
7. Фармакогенетика - Pharmacon - эм, genetikos - удам зүй гэсэн үгнээс үүссэн. Бие махбодын
эмийн бодист хир мэдрэг байх нь удам зүйн хүчин зүйлээс хэрхэн шалтгаалдаг болох судалдаг эм
судлалын салбар шинжлэх ухаан.
8. Хүүхдийн фармакологи - Хүүхдийн бие махбодод эмийн бодис хэрхэн нөлөөлдгийг судалдаг
салбар.
9. Гериатрическая фармакологи - Настангуудад эм хэрхэн нөлөөлдөг, яаж хэрэглэхийг судалдаг
салбар.
10. Фармакопрофилактика - эмийн урьдчилан сэргийлэлт. Эмийн бэлдмэлийн тусламжтайгаар
өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх. Өөрөөр хэлбэл өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор эм хэрэглэх
тухай сургааль.
11. Хронофармакологи - Хоногийн хэмнэлээс эмийн үйлдэл хэрхэн шалтгаалдгийг судалдаг салбар.
Эм судлал 3 үндсэн хэсгээс тогтоно.
1. Жор судлал
2. Ерөнхий эм судлал
3. Тусгай эм судлал
ЭМ СУДЛАЛЫН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ХӨГЖИЖ ИРСЭН ТҮҮХ

Эм судлалын шинжпэх ухааны хөгжлийн түүх нь хүний нийгмийн хөгжилтэй шууд холбоотой
юм. Анхны хүмүүс өөрт тохиолдсон өвчин эмгэгийг анагаахын тулд янз бүрийн ургамал, эрдэс,
амьтны гаралтай зүйлсийг хэрэглэж байжээ. Үүнийг эмперик - туршлагын гэж нэрлэдэг.
Боолын нийгмийн үед шашин дэлгэрч бурханы хүчинд нилээд шүтэх болсон. Хүнийг бурхан
бүтээсэн болохоор хүнд тохиолдох өвчнийг эмчлэх зүйлийг мөн байгальд буй болгосон байх ёстой
гэж сургаж байсан. Зүрх хэлбэрийн навчийг зүрхний өвчинд, бөөр хэлбэрийн навчийг бөөрний өвчинд
гэх мэтээр хэрэглэж байв. Феодалын нийгмийн үед соёл шинжлэх ухаан уналтанд орсон үед эмийн
талын хөгжил мөн зогсонги байдалд орсон.
Эм судлалын шинжлэх ухаан капиталист нийгмийн үеэс эхэлж хөгжсөн. Энэ үеэс эмийн
зүйлийг туршиж судалдаг болсон.
Эмийн зүйлийг ангилах, системтэй болгох оролдлого эрт дээр үеэс эхэлжээ.
Эмийн үйлдэл, эмийг хэрэглэх тухай бичиж байсан олон баримт бичиг байдаг. Жишээ нь:
Гиппократын номонд олон янзын эмийн бодисын тухай бичсэн байдаг. Гиппократын дараа түүний
судалгааны ажлыг Римийн эрдэмтэн К. Гален үргэлжлүүлсэн. К. Гален эмийн бэлдмэл хийх олон
аргуудыг санаачлан хийсэн. Үүнээс ханд хандмал хийх арга нь одоо хүртэл хэрэглэгдэж байна.
8 Ýì ñóäëàë
Эртний Энэтхэг Хятад ч эмийн эмчилгээ их дээр үеэс тодорхой хөгжиж байсан баримт бий.
Дундад зууны үеийн эмийн эмчилгээний түүхэнд Арабын эрдэмтэн Авицены бичсэн "Канон
медицины" гэдэг ном эмийн эмчилгээний түүхэнд чухал байр суурийг эзэлнэ.
Орчин үеийн эм судлалын шинжлэх ухаан XIX зууны үед хими, физиологийн шинжлэх ухааны
хөгжлийг дагалдан эрчимтэй хөгжсөн байна.
Эм судлалын шинжлэх ухааны хөгжилд Оросын эрдэмтдийн оруулсан хувь нэмэр асар их юм.
Оросын эрдэмтэн А.П Нелюбин эмийн зүйлийг анх туршлагын амьтан дээр туршсаны гадна
эмийн үйлдэл нь эмийн химийн бүтэц, эмийг бэлтгэх аргаас ихээхэн хамаардаг болохыг тогтоожээ.
Тэрээр энэ чиглэлээр 50 гаруй судалгааны ажил хийж эм судлалын шинжлэх ухааны суурийг тавьсан.
Мөн Москвагийн эрдэмтэн А.А Иовский эм зүй, жор судлал, эмийн химийн шинжилгээний талаар олон
ном гарын авлага бичжээ.
А.А Соколовский туршлагын фармакологийг хөгжүүлэх талаар их зүйл хийсний гадна Р.
Бухгеим, Н.И Пирогов нарын хамт эмийн үйлдлийн механизмыг судлах үндсийг бий болгосон байна.
Эм судлалын шинжлэх ухааны хөгжилд И.П Павлов Н.П Кравков нар чухал үүрэг гүйцэтгэжээ.
И.П Павлов туршлагын фармакологийн салбарт 16 жил ажилласан. И.П Павловыг
психофармакологийг үндэслэгч гэдэг. Тэрээр бром, кофеины дээд мэдрэлийн үйл ажиллагаанд
хэрхэн нөлөөлдгийг амьтан дээр невроз өвчин үүсгэж судалсан.
Н.П Кравков ерөнхий фармакологи, эмгэг фармакологийн үндэс суурийг тавьсан. Мөн амьтны
эрхтнийг их биеэс нь тусгаарлаж аваад түүн дээр турших аргуудаар олон тооны судалгаа хийсэн
бөгөөд " Фармакологийн үндэс" гэсэн 2 боть ном бичсэн байна.
А.А Лихачев хийн болон дулааны солилцоонд эмийн бодисын нөлөөлөх үйлдэл, химийн дайнд
хэрэглэдэг хорт бодисуудын фармакологийг судалсан. В.В Савич усны солилцоо, ургал мэдрэлд
нөлөөлдег бодисуудыг судалж байв. М.П Николаев эмгэг фармакологиор их зүйл хийж сурах бичиг
бичсэн. Н.В Вершинин эмийн ургамлын фармакологийн талаар судалгаа хийсэн.
XX зууны эхээр халдварын эсрэг хими эмчилгээний үндсэн зарчим тавигдаж анхны тэмбүүгийн
эсрэг бэлдмэл сальварсаныг гаргаж авсан байна.
20, 30-аад оны үеэс инсулин, пенициллин болон сульфаниламидын бэлдмэлүүдийг гарган авч
40-өөд оны үеэс практикт нэвтрүүлж эхэлжээ.
1950 оныг эм судлалын шинжлэх ухааны их амжилтын үе гэж үздэг. Энэ үед анхны сэтгэц
нөлөөт эмүүдийг гарган авсан ба психофармакологийн үндэс суурь тавигдаж эрчимтэй хөгжиж ирсэн.
Мөн анхны чихрийн шижин өвчний эсрэг эм, β-адреноблокаторууд, анаболик стеройдуудыг гарган
авчээ.
60-аад оны үед шинэ бүлгийн эмүүд болох кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг болон гистамины Н2
рецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэлүүдийг гарган авсан.
70-аад оны үед тромбоксан простациклины системийг нээсэн ба дотоод опиоидны
пептидүүдийг гарган авсан байна.
80-аад оны үед ходоодны шархлаа өвчний үед хэрэглэдэг протоны шахуургад хориг үүсгэдэг
эм, артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэдэг калийн сувгийг идэвхжүүлдэг эмүүдийг тус тус
гарган авчээ.
90-ээд оноос үрэвслийн эсрэг үйлдэлтэй шинэ бүлгийн эм болох циклооксигеназ 2-ыг
сонгомлоор хориглодог эм болон серотонины 5-НТ3 рецепторт хориг үүсгэдэг бөөлжилтийн эсрэг
эмүүдийг тус тус гарган аваад байна.
Монгол улсад 1949 онд Улсын их сургуульд анх эм судлалын тэнхим байгуулагдан анхны
тэнхмийн эрхлэгчээр ЗХУ-аас уригдан ирсэн мэргэжилтэн дэд доктор, дэд профессор А.А Никулин
ажилласан ба Монголын анхны эм судлаач Цэдэндоржийн Ламжав Зөвлөлтийн мэргэжилтнийг
дагалдан суралцаж багшилжээ. 1953 оноос тус тэнхмийн эрхлэгчээр Н.В Сапежинская, 1956 оноос
Г.А Деттерер ажиллаж байсан ба 1958 онд Д.Балдандорж ЗХУ-ын Одесса хотын аспирантурт
суралцан төгсөж дэд докторын зэрэг хамгаалж ирээд тэнхмийн эрхлэгчээр томилогдож үндэсний
мэргэжилтэн анх тэнхим удирдаж эхэлсэн түүхтэй.
1959 онд МУИС-ийн мал эмнэлгийн факультет биеэ даасан Хөдөө аж ахуйн дээд сургууль
болж мал эмнэлгийн эм судлалын тэнхим шинээр байгуулагдан эрхлэгчээр нь Ц.Ламжав ажилласан
байна.
1960\1961 оны хичээлийн жилд МУИС-ийн хүн эмнэлгийн факультет биеэ даасан АУДС болж
захирлаар нь дэд доктор Д. Балдандорж томилогдон энэ хичээлийн жилээс эхлэн доктор, профессор
Ж. Цогнэмэх эм судлалын тэнхмийн эрхлэгч болж 1990 оныг хүртэл 30 жил тус тэнхмийн сургалт,
хүмүүжил судалгааны ажлыг удирджээ. 1990 оноос тус тэнхмийн эрхлэгчээр доктор, профессор М.
Чүлтэмсүрэн томилогдон 1996 оныг хүртэл ажилласан ба 1996-2003 онд доктор, профессор Л.
Мягмар, 2003 оноос доктор, профессор Г.Чойжамц одоог хүртэл ажиллаж байна.
Монгол улсад эм судлалын судалгааны ажлыг ЭМШУИС, ХААИС-ийн эм судлалын
лаборатори, УАШУҮ-ийн корпорацийн эрдэм шинжилгээний төв, АУХ, Мал эмнэлгийн хүрээлэнгийн
эм хор судлалын лаборатори, Монос фарм компаний эрдэм шинжилгээний төв, Монэнзим ШУҮ-ийн
нэгдэл зэрэг байгууллагууд хийж байна.
Эм судлалын салбарт 30-аад эрдэмтэн төрөн гарсны дотор шинжлэх ухааны доктор 6 байна.
Өнгөрсөн хугацаанд манай эм судлаач эрдэмтэд "Жор судлалын үндэс"; "Фармакогнози", "Эмийн
бэлдмэл", "Хий шар бадгана, мембрант байгууламж", "Жор судлал"; "Эмийн жорын лавлах";
"Клиникийн эм судлалын үндэс", "Зайлшгүй шаардлагатай эмийн зохистой хэрэглээ"; "Эмийн лавлах",
“Эм судлал”, “Эмийн 1000 жор” зэрэг 140 орчим ном товхимол бичжээ. Мөн эрдэм шинжилгээний
өгүүллэг, илтгэлийн хураангуй 1700 орчим, хялбарчилсан өгүүллэг 700 гаруйг нийтлүүлж стандарт
технологийн заавар 282-ыг боловсруулан шинэ эмийн бэлдмэл 90 орчмыг бүтээж эмнэлгийн практикт
нэвтрүүлж патент оновчтой саналын гэрчилгээ 106-г авсан байна.
Манай эм судлаачдын хийж бүтээсэн Алтан хундага, Алюмекатин, Долоогоны ханд, Дентамон,
Хотойн хандмал, Бадглюмицетин, Хоромхон, Эрвалкор, Панкипсин Ахилло зэрэг эмүүд нь
эмчилгээний практикт өргөн хэрэглэгддэг хэрэгцээ ихтэй эмүүд болжээ.
ЕРӨНХИЙ ЭМ СУДЛАЛЫН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ

Ерөнхий эм судлалд эмийн зүйлийн фармакокинетик, фармакодинамикын ерөнхий зүй тогтлын
асуудлууд орно.
Фармакокинетик гэдэг нь эмийн бодисын бие махбодод шимэгдэх, тархах, хувиран өөрчлөгдөх,
бие махбодоос ялгаран гарах эдгээр бүх үйл явц юм.
Фармакодинамик гэдэг нь эмийн бодисын үйлдлийн шинж чанар, тэдгээрийн үйлдлийн
байршил, үйлдлийн механизмыг хэлнэ.
Эмийн бодисын үр нөлөө гэдэг нь тэдгээрийн бие махбодтой харилцан үйлчилсний үр дүн юм.
Иймээс эмийн үйлдлийн үр нөлөө нь зөвхөн тухайн эмийн үндсэн шинж чанар, идэвхээс хамаараад
зогсохгүй бие махбодын ерөнхий байдал, уг эмийг хэрэглэж байгаа нөхцөлтэй салшгүй холбоотой.
Мөн эмийн эмчилгээний болон үйлдлийн үндсэн хэлбэрүүд, эмийн хам үйлдэл, эмийн үл нийцэл,
эмийн хортой гаж нөлөө зэрэг нь ерөнхий эм судлалын асуудалд хамаарагдана.
ЭМИЙН БОДИСЫГ БИЕ МАХБОДОД ОРУУЛАХ ЗАМ

Эмийг эмчилгээний болон урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэхдээ биеийн гадаргууд
цацах, түрхэх, шавших буюу биед ямар нэг аргаар оруулж байж эмийн үйлдэл илэрнэ. Ямар замаар
эмийг бие махбодод оруулснаас уг эмийн үйлдлийн эхлэх үргэлжлэх хугацаа, үйлдлийн идэвх шууд
хамаардаг.
Эмийн бодисыг бие махбодод оруулах замыг ерөнхийд нь 2 хуваадаг.
I. Хоол боловсруулах замаар оруулах
II. Хоол боловсруулах замаар оруулахаас бусад замаар оруулах
10 Ýì ñóäëàë
ЭМИЙН БОДИСЫГ БИЕ МАХБОДОД ХООЛ БОЛОВСРУУЛАХ ЗАМААР ОРУУЛАХ
Эмийн бодисыг дараах хоол боловсруулах замаар бие махбодод оруулна. Үүнд:
1. Уух
2. Хэлэн дор тавьж шимэх
3. Шулуун гэдсээр хийх
4. 12 хуруу гэдсэнд зондоор хийх
1. Уух арга
Энэ нь хамгийн энгийн бөгөөд тохиромжтой арга юм. Ихэнх эмийг ууж хэрэглэдэг. Энэ
тохиолдолд эмийг заавал ариутгах шаардлагагүй. Эмийг ууж хэрэглэж байгаа үед шүлсний фермент,
ходоодны шүүс, 12 xypyy гэдсэнд орж байгаа нойр булчирхайн ферментэд амархан задарна. Энэ
задралаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд зарим змийг бүрээстэй, зарим шахмалыг бүрхүүлтэй хийдэг.
Энэ бүрээс бүрхүүл нь нарийн гэдэсний шүлтлэг орчинд задарна.
Эмийг ууж хэрэглэх хамгийн тохиромжтой үе бол хоол идэхээс 20-30 минутын өмнөх үе юм.
Энэ үед ходоод ба нарийн гэдэсний дээд хэсэгт хоолны үлдэгдэл байдаггүй учир эмийг задлах шүүс
фермент байдаггүй. Иймээс эм хэрэглэснээс 20-30 минутын дотор нарийн гэдсэнд хүрч очиж
шимэгдэнэ. Мөн ходоодны салст бүрхүүлийг цочроох үйлдэлтэй эм болон зарим эмийг удаан
хугацаагаар үйлчлүүлэхийн тулд олон давхар бүрхүүл, бүрээстэй үйлдвэрлэх явдал бий.
Ууж хэрэглэсэн эмийн бодисын ихэнх нь нарийн гэдсэнд, харин спирт, эфир, салицилын хүчил,
барбитурат, хүчиллэг шинжтэй сул электролитүүд зэрэг нь ходоодны салстын ханын салстаар
шимэгддэг. (Сүүлийн 3 нь бага зэрэг)
Нарийн гэдэс нь цусан хангамжаар баялаг, 200м2 гадаргуутай байдаг зэрэг нь эмийн бодис
шимэгдэх тохиромжтой нөхцөл болдог.
Дараах шимэгдэлтийн үндсэн механизмууд байна. (Зураг 1)
 Идэвхгүй диффузын зам: Бодисын концентрацийн градиентаар тодорхойлогдоно. Ийм замаар
тосонд уусамтгай бодисууд амархан шимэгдэнэ. Хэдий чинээ тосонд сайн уусна, төдий чинээ
эсийн мембраныг амархан нэвтэрнэ.
 Мембраны сүвээр (пороор) фильтрацийн замаар шимэгдэх: Гэдэсний ханын эпители эсийн
мембраны сүвийн диаметр ойролцоогоор 0,4нм байдаг. Иймээс уг сүвээр yc, зарим ион, усанд
уусдаг жижиг молекулууд нэвтэрч шимэгдэнэ. Гэхдээ энэ сүвээр нэвтрэхдээ гидростатик болон
осмос даралтаас хамаардаг.
 Идэвхтэй тээвэрлэлтийн зам: Эсийн мембраны зөөврийн систем оролцдог. Энэ нь тодорхой
нэгдлүүдэд сонгомол байдаг бөгөөд 2 бодис 1 зөөвөрлөлтийн механизмд өрсөлдөх боломжтой.
Энерги зарцуулж концентрацийн градиентийн эсрэг зөөгдөнө. Ийм зөөвөрлөлтөөр усанд уусдаг
туйлт молекулууд, органик бус ион, caxap, амин хүчил, пиримидин зөөгдөнө.
 Пиноцитоз: Том молекулыг эсийн мембран хумьж аваад цэврүү үүсгэн улмаар цэврүү нь
шингэнээр дүүрч эсийн эсрэг тал ypyy шилжих байдлаар эс дотор нэвтрүүлж экзоцитозын
замаар эсээс гадагшилна.
Эдгээр механизм нь бодисын шимэгдэх төдийгүй биед тархах, биеэс ялгарахад мөн ач
холбогдолтой. Нарийн гэдсээр бодис ихэвчлэн идэвхгүй диффузын замаар шимэгдэнэ. Идэвхтэй
тээвэрлэлт нь бага зэрэг ач холбогдолтой бөгөөд эсийн мембраны сүвээр нэвтрэх нь практикын хувьд
ач холбогдолгүй байдаг. Зарим уураг, Каслын дотоод хүчин зүйл витамин В12-ын комплекс
пиноцитозын замаар шимэгдэнэ.
Эмийн бодис гэдэсний ханаар шимэгдэх нь нарийн гэдэсний салст бүрхүүлийн бүтэц, үйл
ажиллагааны бүрэн бүтэн байдал, гэдэсний хөдөлгөөн, орчны Ph, гэдсэн доторх агууламжийн хэмжээ
болон чанараас хамаарна. Эмийн бодис хоолны янз бүрийн хэсгүүдтэй нэгдэж гэдэсний ханаар
шимэгддэггүй комплекс үүсгэж болно.
Ууж хэрэглэдэг эмүүд нь гэдэсний ханаар шимэгдэн үүдэн венийн системээр дамжин элгэнд
очиж цаашаа дээд хөндий венээр зүрхэнд очин уушгиар дамжин их эргэлтэнд ордог. Энэ замдаа
зарим хэсэг нь задарч идэвхгүйжнэ, зарим хэсэг нь цөстэй хамт гадагшилдаг. Ингэж ууж хэрэглэсэн
Зураг 1. Бодис шимэгдэх

үндсэн замууд
эм элгийг дамждаг учир элгийг хордуулахаас гадна элгэнд тодорхой хэсэг нь задардаг муу талтай.
Мөн бага насны хүүхэд, ухаангүй хүнд өвчтэй хүмүүст хэрэглэж болдоггүй зэрэг муу талтай.
Эмийн бодис зөвхөн цусны урсгалд орсны дараа системийн үйлдэл үзүүлдэг. Эм цуснаас эдэд
очиж үйлдлээ үзүүлэхийг биодоступность буюу биохүртэхүй гэсэн ойлголтонд авч үздэг. Энэ нь цусны
плазмд хүрсэн өөрчлөгдөөгүй бодисын хэмжээгээр тодорхойлогддог. Өөрөөр хэлбэл бие махбодод
оруулсан эмийн бодисоос цусны их эргэлтэнд идэвхтэй хэлбэрээрээ хүрсэн яг эмийн үйлдэл үзүүлэх
бодисын хэмжээ буюу харьцангуй төгсгөлийн тун гэсэн үг юм. Эмийг ууж хэрэглэх үед шимэгдэх, хоол
боловсруулах замаар дамжихдаа задрах, элэгний хоригт хувирах зэрэг тодорхой хэмжээний бодис
алддаг тул биохүртэхүй нь бага байна. Биохүртэхүй нь цусны плазмд буй бодисын концентраци
болон хугацаа хоёрын хоорондын хамаарлаар илэрдэг. Жнь: Эмийн бодисыг судсанд хийж тарьж
байгаа үед биохүртэхүй нь 100% байдаг. Хэрэв эмийн бодис химийн хувиралд огт ороогүй бол
шээсээр ялгарч буй бодисоор биохүртэхүйг дүгнэж болно.
2. Хэлэн дор тавьж шимэх
Шахмал, мөхлөг, дусал зэрэг эмийн хэлбэрийг хэлэн дор тавьж шимж хэрэглэдэг. Эм салст
бүрхүүлээр хурдан шимэгдэж үйлдэл хурдан илэрнэ. Хоол боловсруулах замын шүүс ферментэд
задрахгүй, элгийг дайрахгүй зэрэг сайн талтай. Мөн энэ аргаар эмийг хэрэглэхэд системийн өмнөх
элиминацид бараг ордоггүй сайн талтай. Гэвч бага насны хүүхэд, ухаангүй хүнд өвчтөнд хэрэглэж
болдоггүй зэрэг сөрөг талтай.
3. Шулуун гэдсээр эмийг хэрэглэх
Энэ нь сүүлийн үед өргөн нэвтэрч буй арга юм. Хэрэглэсэн эм энгийн диффузын замаар
шулуун гэдэсний салст бүрхүүлийг нэвтэрч шулуун гэдэсний венээр элгийг дамжихгүйгээр доод
хөндий венд орж цаашаа их эргэлтэнд орно. Эмийн бараг 50% нь цусны эргэлтэнд ордог. Иймээс
Зураг 2. Эмийн бодисыг бие махбодод оруулах замууд,

бие махбодод тархах жам
үйлдэл түргэн эхэлдэг. Эмийн үйлдэл 5-15 минутын дараа илэрнэ. Хоол боловсруулах замд
задрахгүй, элэг хордуулахгүй, бага насны болон ухаангүй өвчтөнд хэрэглэж болдог зэрэг сайн талтай.
Эмийг лаа болон шингэн (клизм) байдлаар хэрэглэнэ. Клизм байдлаар хэрэглэхдээ 50-70мл
шингэнийг 37-38°С-д бүлээсгэж хэрэглэнэ. Хүүхдэд хэрэглэх шингэний хэмжээ 5мл-ээс багагүй байх
ба насны байдлыг харгалзан хэмжээг тогтооно. Шулуун гэдэсний ханаар yc тосонд уусдаг бодис
амархан шимэгдэнэ. Хэрэв цочроох нөлөөтэй бодис байвал салс нэмж хэрэглэдэг. Шулуун гэдсээр
эмийг хэрэглэхэд ерөнхий болон хэсгийн үйлдэл үзүүлдэг.
4. Эмийг зондоор 12 xypyy гэдсэнд хийх
Зарим эмийг 12 xypyy гэдсэнд зондоор хийхэд гэдсэнд өндөр концентрацитай нэгдэл шууд
очиж үйлдэл түргэн эхэлдэг сайн талтай. Жнь: Магнийн сульфатыг цөс хөөх зорилгоор энэ аргаар
хэрэглэдэг.
ЭМИЙН БОДИСЫГ ХООЛ БОЛОВСРУУЛАХААС
БУСАД ЗАМААР ОРУУЛАХ
Үүнд тарих болон амьсгалын замаар оруулах аргууд орно.
1. Тарих арга:
Шингэн эмийн зүйлийг тариурын тусламжтайгаар бие махбодод оруулахыг тарилга гэнэ.
Судсанд, булчинд, арьсан дор, лимфэд, плеврийн болон хэвлийн хөндийд, нугасны шингэнд ясны
хэмд, үенд, өвчүүнд тус тус эмийн бодисыг тарьж болно.
Венийн судсанд ихэвчлэн усан уусмал тарих боловч хааяа спиртийн уусмал тарьж болно.
Гэхдээ спиртийн концентраци нь 30%-оос ихгүй байна. Судсанд тарьсан эмийн бодис маш хурдан
зүрх тархинд очдог учраас хүчтэй цочроох үйлдэлтэй эмийг 10-20мл физиологийн уусмал ба 5%-ийн
глюкозын уусмалд шингэлнэ. Хүчтэй үйлдэлтэй эмийг судсанд тарихдаа 1 минутанд 1-2мл opoxoop
тооцож удаан тарина. Харин хүчтэй биш эмийг 1 минутанд 2-4мл opoxoop тооцож тарина.
Венийн судсанд тосон уусмал, хөвмөл, хийтэй уусмал тарьж болохгүй. Учир нь эмболи болно.
Мөн илэрхий цочроох шинжтэй эмийг тарьж болохгүй. Судсаар тарихад уг эм биологийн ямар ч
мембран дамжиж шүүгддэггүй. Иймээс гадны хольцгүй маш цэвэр байх шаардлагатай Судсанд
тарихад эмийн үйлдэл маш хурдан илэрнэ.
Артерийн судсанд бэлдмэлийг хийхдээ яг цусан хангамж өгч буй артери ypyy нь өндөр
концентрациар хийдэг. Их концентрациар хийж байгаа учраас эмийн хорт нөлөөг багасгахын тулд
түүний урсгалыг зохиомлоор хааж болно. Рентген контраст болон хавдрын эсрэг бодисыг артерийн
судсанд хийдэг.
Цус тархины хоригийг нэвтэрдэггүй бодисуудыг тархины бүрхүүл, нугасанд тарьдаг Нугасанд
тарихдаа ууцны 3,4 ба 4,5-р нугалам нурууны завсраар тарина.
Булчинд болон арьсан дор эмийг тарихад эм хялгасан судасны хана, холбогч эдийн
мембраныг дамжин шимэгдэнэ. Иймээс булчин арьсан дор усан ба тосон уусмал, хөвмөл тарьж
болно. Харин түлэх, үхжил үүсгэх цочроох шинж чанартай эм тарьж болохгүй. Булчинд тарихад эмийн
үйлдэл 5-10 минутанд, арьсан дор тарихад түүнээс арай удаан эхэлнэ.
Эдгээр тарих арга нь хүндрэл гарах, өвдөх, заавал ариутгагдсан байх, эмнэлгийн мэргэжилтэн
шаардлагатай зэрэг сөрөг талуудтай.
2. Амьсгалын замаар оруулах:
Амьсгалын замаар хий хэлбэрийн бодис, дэгдэмхий шингэнийг хэрэглэнэ. Ийм эм нь
амьсгалаар уушгины цулцанд хүрч тэндээс маш хурдан шимэгдэж цусанд орно.
Сүүлийн үед шингэн эмийг аэрозоль хэлбэрээр амьсгалын зам ypyy шүршиж хэрэглэдэг
болсон. Аэрозоль байдлаар хэрэглэж буй шингэний хэмжээ бага байна. Хэрэв их шингэн хэрэглэвэл
амьсгал боогдох ба амьсгалын бүтэц гэмтэнэ. Аэрозолийн дуслын хэмжээ 60мкм байвал дусал
залгиур дээр бууж ходоод ypyy залгигдана. Дунд зэргийн дуслууд трахей, бронхын салстад (20-6мкм),
жижиг нь (1 мкм) уушгины цулцанд хүрч тэндээс цусанд шимэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл дуслын хэмжээ
хэдий чинээ бага байна, төдий чинээ цулцанд сайн хүрч сайн шимэгдэнэ. Уушгины цулцан шимэгдэх
талбай ихтэй бөгөөд цулцангийн эс, судасны эндотелийн эсийн мембран нимгэн байдаг учир эм
шимэгдэхэд тохиромжтой байдаг. Бронход хүрсэн дусал цусанд шимэгдэх боловч ихэвчлэн агчил
болсон бронхыг сулруулах, цэр шингэлэх зэрэг хэсгийн үйлдэл үзүүлнэ.
Дээрх аргуудаас гадна биеийн гадаргуу салстад түрхэх, цацах, шавших, жин тавих, угаах,
зайлах зэрэг аргыг хэрэглэнэ. Жнь: арьс, нүд, хамар, чихэнд дусаах, хоолой зайлах, эм түрхэх гэх
мэт. Эмийг ийм аргаар хэрэглэхэд хэсгийн болон ерөнхий үйлдэл үзүүлж болно.
Ионофорез хэрэглэж арьс салстаар эмийн бодисыг шимэгдүүлэх арга байдаг. Мөн адиурекрин
зэрэг зарим эмийг хамраар татаж хэрэглэдэг. Энэ үед хамрын хөндийн салст бүрхүүлээр шимэгдэнэ.
БИЕ МАХБОДОД ЭМИЙН БОДИС TAPXAX ЖАМ,

БИОЛОГИЙН ХОРИГУУД
Эмийн бодис цусанд шимэгдсэнийхээ дараа цусны плазмд уусна, эсвэл цусны уурагтай
(альбумин, хүчиллэг гликопротеин, липопротеин) холбогдоно. Нэг бол цусны дүрст элементийн
гадаргууд бэхлэгдэнэ. Бодисын уурагтай холбогдох чадвар харилцан адилгүй бөгөөд уураг нь эмийн
бодисыг цycaap зөөх ба эмийн бодис уургаас салж чөлөөтэй болоод эд эсэд нэвтрэн орж үйлдлээ
үзүүлдэг. Элэг ба бөөрний өвчин, сепсис, түлэгдэлт, ходоодны хавдар, бүдүүн гэдэсний өвөрмөц бус
шархлаат үрэвсэл зэрэг өвчний үед уургийн нийлэгжилт багасаж уургаа алдсаны улмаас эмийн
бодисын уурагтай холбогдох чадвар багасаж болно. Иймээс цусан дахь чөлөөт бодисын концентраци
ихсэж болох учир ийм эмгэгүүдийн үед эмийн бодисын тунг багасгах зарчмыг баримтална. (Зураг 4)
Эмийн бодис цусны дүрст элементтэй холбогдон түүний дотор нэвтрэн ордог. Энэ үед
исэлдүүлэгч бодис байвал гемолиз болгоно. Мөн эритроцитод орж метгемоглобин болгон хувиргаж
эд эсэд хүчилтөрөгч зөөвөрлөх чадваргүй болгодог. Үүнд: фенацетин, викасол, парацетамол орно.
Эмийн бодис бүхэн эдүүдэд жигд тархдаггүй шалтгаан бол бодисыг эд эс ypyy тархахад
тохиолддог биологийн хоригууд юм. Үүнд: эсийн мембран, хялгасан судасны хана, цус тархины хориг,
ихсийн хориг орно.
1. Эсийн мембран
Эсийн мембраны бүтэц харилцан адилгүй байх тул эмийн бодисын эсэд нэвтрэх нь түүнээс
шалтгаалан харилцан адилгүй байна. Үндсэндээ 4 янзын мембран байдаг гэж үздэг.
 I типийн мембран.
Ийм мембраныг саармаг молекулууд энгийн диффузын замаар нэвтэрнэ. Ихэвчлэн yc тосонд
шингэмтгий бодис сайн нэвтэрнэ.
 II типийн мембран.
Ийм мембран нь эмийн бодисыг зөөдөг зөөгчтэй байна. Идэвхтэй диффузын замаар эмийн
бодис эсэд нэвтэрнэ. Зөөгч нь мембраны гадаргууд байх ба эмийн бодисыг өөртөө нэгдүүлээд эсийн
дотор орсон хойноо задарч эмийн бодис нь үлдэж зөөгч нь буцаж эсийн гадна талд гарна. Эсийн
дотор эмийн бодис зөөгч салахад энерги шаардахгүй.
 III типийн мембран.
Ийм мембраны гадаргууд байх зөөгч нь эмийн бодистой нэгдэж комплекс үүсгэж эсэд нэвтэрч
ороод сална. Энэ задрах процесс энергийн хүчээр явагдаж зөөгч мембраны гадна гарна. Мөн ийм
зөөгч эмийн бодисыг эсээс гадагш ч гаргана. Ийм механизмаар ихэвчлзн катионууд нэвтэрнэ. Хоол
боловсруулах зам, бөөрний сувганцраар бодисууд шимэгдэх нь энэ механизмаар явагдана.
 IV типийн мембран.
Ийм мембран сүвтэй байна. Сүв нь нэмэх цэнэгтэй хэсэгтэй бөгөөд xacax цэнэгтэй молекулыг
татаж нэвтрүүлнэ. Үүний зэрэгцээ электролитыг нэвтрүүлэх сүв ч байна. Эс хоорондын шингэнд ион
солилцооны шинжтэй мукополисахарид, мукопротеид гэдэг бодисууд байдаг бөгөөд эдгээр нь xacax
цэнэгтэй бодисуудыг зөөнө.
2. Хялгасан судасны хана.
Хүний хялгасан судасны ханын эндотелийн эсийн мембран 2нм нүхтэй байдаг. Үүгээр усанд
уусамтгай бодис амархан нэвтэрч эс хоорондын зайд ордог ба цаашаа эс ypyy идэвхтэй зөөгчийн
тусламжтайгаар нэвтэрнэ. Харин тосонд уусамтгай бодис хялгасан судасны хана болон эсийн
мембраныг энгийн диффузын замаар сайн нэвтэрнэ. Уурагтай холбоотой нэгдлүүд хялгасан судасны
ханыг нэвтэрч чаддаггүй. Үүнээс гадна эмийн бодис пиноцитозын замаар хялгасан судасны ханыг
нэвтэрдэг. (Зураг 3)
3. Цус тархины хориг.
Цус тархины хоригоор ихэнх бодисууд нэвтэрч чаддаггүй нь тархины хялгасан судасны
бүтцийн онцлогтой холбоотой. (Зураг 3) Тархины хялгасан судасны онцлог:
 Эндотели нь сүв байхгүй
 Тархины хялгасан судсанд пиноцитоз практикын хувьд байхгүй.
 Нэмэлт липидийн мембраны үүрэг гүйцэтгэдэг глиальный элементүүд эндотелийн гадуур хучсан
байдаг.
 Эс хоорондын зай байхгүй.
Туйлт нэгдлүүд цус тархины хоригоор муу нэвтэрдэг. Ихэнх бодисууд уг хоригоор диффузын
замаар, зарим бодис идэвхтэй тээвэрлэлтийн замаар нэвтэрдэг. Харин тосонд уусдаг бодисууд
амархан нэвтэрдэг. Тархины хялгасан судасны эндотелийн эсэд зарим пептидийн молекулыг
холбодог өвөрмөц рецептор байдаг. Пептидүүд түүнтэй холбогдож эндотелиоцит ypyy нэвтэрч
экзоцитозын замаар эсээс гарч тархины эс завсрын зайд очдог. Зарим эмгэг процессын үед цус
тархины хоригийн нэвчимтгий байдал ихэсдэг байна.
4. Ихэсийн хориг.
Хамгийн чухал хориг бол ихэсийн хориг юм. Уг хоригоор тосонд уусамтгай бодисууд хялбархан
нэвтэрнэ. Харин ионжсон туйлт бодисууд нэвтрэхгүй. Бие махбодоор эргэлдэж буй бодисууд эс ба
эсийн гадна хуримтлагдана. Зарим бодис зарим эрхтэнд илүү хуримтлагдах явдал байна. Жнь:
Тосонд уусамтгай бодис өөхлөг давхарт хуримтлагдах гэх мэт.
Эмийн бодис бие махбодод хэр зэрэг удаан байх нь тэр бодисын өөрийнх нь хими физик
шинжээс болон эд эрхтний онцлогоос хамаарч харилцан адилгүй байна.
ЭМИЙН БОДИС БИЕ МАХБОДОД ХИМИЙН ХУВИРАЛД OPOX НЬ

Бие махбодод орсон эмийн бодисын химийн бүтэц хувирч өөрчлөгдөхийг метаболизм буюу
биотрансформаци гэнэ. Метаболизмын дүнд эмийн бодис биологийнхоо идэвхийг алдан бие
махбодоос гадагш ялгарна. Ихэнх эмийн бодис бие махбодод хувиран өөрчлөгдөх боловч гидрофиль
өндөр идэвхтэй, иончлогдсон нэгдлүүд өөрчлөгдөн хувирахгүй тэр хэвээрээ бие махбодоос ялгарна.
Зураг 4. Эмийн бодисын уурагтай холбогдох чадвараас үйлдлийн хүч

болон үргэлжлэх хугацаа хамаарах нь
Харин тосонд уусамтгай нэгдлүүд нь метаболизмын үр дүнд хувирч усанд уусамтгай нэгдлүүд
болдог бөгөөд зөвхөн амьсгалаар хэрэглэдэг наркозын бодис хувиралгүй тэр хэвээрээ ялгарна.
Метаболизм бие организмын бүх эд эрхтэн, шингэн орчин, эсийн бүрхүүл, мембраны дотор тал
аль алинд нь явагдана. Эмийн бодис химийн хувиралд ороход ферментүүд чухал үүрэгтэй бөгөөд уг
ферментүүдийг микросомын ба микросомын бус гэж 2 хуваана.
Микросомын фермент нь элэгний эсийн эндоплазмын торд байрладаг бөгөөд тосонд
уусамтгай бодисуудыг задалж хувиргадаг. Элэгний эсийн цитозольд лигандин хэмээх өвөрмөц уураг
Ìåòàáîëûí
òðàíñôîðìàöè
Èñýëäýõ
Àíãèæðàõ
Óñæèí çàäðàõ
Ìåòàáîëèò ßëãàðàëò
Ýìèéí áîäèñ Êîíüþãàò
Êîíüþãàöè
Ãëþêóðîíû õ¿÷èëòýé
Õ¿õðèéí õ¿÷èëòýé
Àìèí õ¿÷èëòýé
Ãëóòàòèîíòîé
Ìåòèëæèõ
Àöåòèëæèõ
Ñõåì 1. Ýìèéí áîäèñûí áèå ìàõáîäîä õèìèéí õóâèðàëä îðîõ çàì
байдаг. Энэ нь цусны плазмаас химийн бодисыг гаргаж элэгний эсэд холбож өгөх ба уг бодис цаашаа
химийн хувиралд орно.
Микросомын бус фермент нь элэг, гэдэс бусад эд плазмд байрлах ба усанд уусамтгай бодисыг
задалж хувиргана.
Эмийн бодисын биед хувиран өөрчлөгдөх нь 2 янз байна. (схем 1)
1. Метаболын трансформаци
2. Коньюгаци
1. Метаболын трансформаци гэдэг нь эмийн бодис исэлдэж, ангижирч, усжин задрах үйл явц юм.
Метаболизмын дүнд үүссэн бодисыг метаболит гэнэ.
 Исэлдэх процесс: Энэ нь хүчилтөрөгч НАДФ, цитохром P-450-ийн оролцоотойгоор микросомын
оксидаз ферментийн нөлөөгөөр явагдана. Жнь: эфедрин, кодеин, аминазин, гистамин
 Ангижрах процесс: Нитро ба азоредуктаз болон бусад ферментийн нөлөөгөөр хлоралгидрат,
левомицетин, нитразепам зэрэг эмүүд ангижирч задарна.
 Усжин задрах процесс: Нийлмэл эфир (новокаин, атропин, ацетилхолин, дитилин, аспирин) ба
амидууд (новокаинамид, салициламид) зэрэг эмүүд эстераза, карбоксилэстераза, амидаза,
фосфотаза зэрэг ферментүүдийн оролцоотой усжин задарна.
2. Коньюгаци: Энэ нь шинэ нэгдэл үүсгэх замаар эмийн бодисын химийн бүтэц өөрчлөгдөн
хоргүйжих процесс юм. Коньюгацийн дүнд үүссэн бодисыг (бүтээгдэхүүнийг) коньюгат гэнэ.
Эмийн бодис нь хүхрийн хүчил, глюкуроны хүчил, амин хүчил, глютатионтой нэгдэж мөн
метилжиж, ацетилжиж хоргүйжнэ. Коньюгаци болоход глюкуронил трансфераза, сульфотрансфераза,
метилтрансфераза, трансацилаза, глютатионил-S-трансфераза болон бусад ферментүүд оролцоно.
Трансформаци коньюгацийн дүнд бодисууд нь туйлт усанд сайн уусдаг метаболит коньюгат
болох ба энэ нь цаашдын химийн өөрчлөлт биеэс ялгарахад их ач холбогдолтой. Жнь: Бөөрөөр усанд
уусамтгай бодис амархан ялгардаг байхад тосонд уусамтгай бодисууд бөөрний сувганцраар эргэн
шимэгддэг.
Ихэнх фенол агуулсан нэгдлүүд (хлоралгидрат үнэрт хүчлүүд) хүхрийн хүчил, глюкуроны
хүчилтэй нэгдэж шинэ нэгдэл үүсгэнэ. Мөн салицилын ба бензоины хүчил глицинтэй, олонх үнэрт
нэгдлүүд цистеины SH бүлэгтэй ковалентын холбоо үүсгэнэ.
Зарим левомицетин, бутадион зэрэг эм микросомын, холинэстеразын эсрэг эм микросомын
бус ферментийг дарангуйлдаг ба эдгээр нь дээрх ферментүүдийг идэвхгүй болгосноор эмийн
үйлдлийг удаашруулдаг. Зарим тохиолдолд химийн хувиралт өөрчлөлт нь эмийн үйлдлийн идэвхийг
ихэсгэх, хорт чанарыг нь ихэсгэх, үйлдлийн шинж чанарыг нь өөрчлөх, 1 идэвхтэй нэгдлээс нөгөө
идэвхтэй нэгдэл үүсгэх зэргийг үүсгэдэг байна.
ЭМИЙН БОДИС БИЕ МАХБОДООС ГАДАГШЛАХ ЗАМУУД
Эмийн бодис бие махбодод орсныхоо дараа заавал ялгарч гадагшилна. Ихэнх эмийн бодис
метаболит, коньюгат хэлбэрээр ялгарахаас гадна зарим эмийн бодис өөрчлөгдөхгүй тэр хэвээрээ
ялгарна. Эмийн зүйл бөөр, амьсгал, цөс, хөхний сүү, арьсаар ялгарна.
Бөөрөөр ялгарах
Эмийн бодисын бие махбодоос ялгарах үндсэн зам бол бөөрөөр шээстэй ялгарах явдал юм.
Энэ нь 2 үндсэн зүйлээс хамаарна.
1. Эмийн бодис цуснаас бөөрний түүдгэнцрийн хялгасан судасны мембраныг нэвтэрч анхдагч
шээстэй сувганцарт opox.
2. Анхдагч шээсэнд орсон бодисын эргэн шимэгдэлт
1. Анхдагч шээстэй сувганцарт шүүрч opox нь дараах 3 замаар явагдана.
 Цусны плазмд уусмал байдалтай байгаа цусны уурагтай нэгдээгүй нам молекульт нэгдлүүд
(5000-10000 мол жин) бөөрний түүдгэнцрийн хялгасан судасны мембраныг нэвтрэн шүүрч
чаддаг.
 Бөөрний сувганцрын проксималь хэсэгт зөөвөрлөх системийн оролцоотойгоор идэвхтэй
ялгаралт буюу шүүрэх процесс явагдана. Ийм замаар хүчтэй органик хүчлүүд, суурилаг бодис,
пенициллин, салицилат, сульфаниламидууд ялгарна.
 Зарим тосонд уусамтгай нэгдлүүд цуснаас бөөрний проксималь, дисталь сувганцарт энгийн
диффузын замаар нэвтэрдэг. Ийм 3 замаар эмийн бодис анхдагч шээстэй шүүрч сувганцарт
орно.
2. Эмийн бодисын бие махбодоос ялгарах процесс тэдгээрийн анхдагч шээстэй сувганцарт орж
ирснийхээ дараа эргэн шимэгдэх шинж чанараас ихээхэн хамаарна.
Анхдагч шээсэнд буй туйлгүй тосонд уусамтгай бодисууд энгийн диффузын замаар эргэн
шимэгдэнэ. Харин туйлт нэгдлүүд эргэн шимэгдэх нь муу байдаг. Энэ тохиолдолд сулхан хүчил,
суурийн эргэн шимэгдэхэд шээсний Ph их үүрэгтэй. Шээс хүчиллэг байвал шүлтлэг нэгдлүүд
(мелипрамин, фенамин), шүлтлэг байвал хүчиллэг нэгдлүүдийн (салицилын хүчил, фенобарбитал)
ялгаралт ихсэнэ.
Ионжсон нэгдлүүд эргэн шимэгддэггүй. Үүнээс гадна глюкоз, зарим амин хүчил, шээсний хүчил
зэрэг нь идэвхтэй тээвэрлэлтийн замаар эргэн шимэгддэг.
Хоол боловсруулах замаар ялгарах
Элэг бол бодисыг хоргүйжүүлэхээс гадна ялгаруулах үүрэгтэй.
 Тетрациклин, пенициллин зэрэг эмийн бодис тэдгээрийн метаболит их хэмжээгээр цөстэй
ялгарч гэдсэнд орно. Ионжсон өндөр туйлт молекулууд эргэн шимэгддэггүй өтгөнтэй хамт
гадагшилна.
 Цусанд шимэгдээгүй бодисууд гэдэсний ханаар өтгөнтэй хамт гадагшилна.
Гэдэсний ханаар нэвчин гарч ирсэн бодис бас өтгөнтэй ялгарна. Гэтэл тосонд уусамтгай нам туйлт
нэгдлүүд гэдэсний ханаар дахин эргэн шимэгдэнэ. Дахин элэгнээс цөстэй ялгардаг ба зарим нь
өтгөнтэй гадагшилна. Зарим хувирч өөрчлөгдөөгүй нь дахин эргэж шимэгдэж бөөрөөр ялгардаг.
Ингэж зарим эмийн бодис гэдэс элэгний эргэлт үүсгэдэг. (3ypaг 5) Цөсөөр ялгардаг бодисуудыг мэдэх
нь элэг цөсний өвчнийг эмчлэхэд практикын ач холбогдолтой.
Амьсгалын замаар ялгарах
Дэгдэмхий шингэн, хий хэлбэрийн бодис амьсгалтай уушгиар ялгарна. Жнь: спирт амьсгалаар
хэрэглэдэг наркозын бодис. Амьсгалын замаар хортой бодисууд ялгардаг тул түүнийг мэдэх нь
токсикологийн ач холбогдолтой.
Арьсаар ялгарах
Арьсаар хөлстэй хамт бром, иод мышьяк, нулимастай рифампицин зэрэг эмүүд ялгарна.
Хөхний сүүгээр ялгарах
Хөхний сүүгээр ус тосонд уусдаг олон бодис ялгардаг тул хүүхдэд дамжих аюултайг анхаарах
хэрэгтэй. Жнь: левомицетин, тетрациклин, неграм, септрин, резерпин, морфин омнопон, хавдрын
эсрэг эм, нойрсуулах, өвдөлт намдаах эм, спирт гэх мэт.

Фармакокинетикийн нэг чухал зүйл бол элиминацийн тухай ойлголт юм. Элиминаци гэдэг нь
бие махбодын эд эс шингэнүүдэд агуулагдаж буй эмийн бодис химийн хувиралд орж өөрчлөгдөх
болон биеэс ялгарч зайлуулагдахыг хэлнэ. Дотор нь системийн өмнөх ба системийн гэж хуваана.
Системийн өмнөх гэдэг нь эмийн бодис гэдэсний ханаар шимэгдэхээс цусны их эргэлтэнд очих
хүртлэх энэ хугацаанд явагдаж байгаа элиминацийг хэлнэ.
Системийн гэдэг нь цусны их эргэлтээс эмийн бодис гадагшлахыг хэлнэ.
Элиминацийн процессын тооны шинжид дараах үзүүлэлтүүд хэрэглэгдэнэ.
1. Элиминацийн хурдын констант
2. Хагас амьдралын буюу хагас ялгаралтын үе (t1/2)
3. Ерөнхий клиренс
1. Элиминацийн хурдын констант гэдэг нь биеэс бодис ялгарах хурд юм.
2. Хагас амьдралын буюу хагас ялгаралтын үе гэдэг нь цусны плазм дахь эмийн бодисын
концентраци 50% хүртэл буурах хугацаа.
3. Клиренс гэдэг нь цусны плазм бодисоос цэвэрлэгдэх хурд. Дотроо бөөрний болон элэгний гэсэн
2 янз байна.
 Бөөрний клиренс нь плазм ба шээсэн дэх бодисын концентрацийг жишиж дүгнэх ба шээсний
урсгалын хурдаар тодорхойлогдоно.
 Элэгний клиренс нь гепатоцитын бодисыг авах, биотрансформацид оруулах мөн эмийн цөстэй
ялгарах үйл явцаар тодорхойлогдоно.
ЭМИЙН БОДИСЫН ҮЙЛДЛИЙН ҮНДСЭН ХЭЛБЭРҮҮД

Эмийн бодис болон бие махбодыи харилцан үйлчлэлийн үр дүнг эмийн үйлдлийн үр нөлөө
(эффект) гэнэ. Эмийн үйлдлийн эцсийн үр дүн нь эмийн химийн бүтэц, физик шинж чанар, хэрэглэж
байгаа apra, тун хэмжээ, өвчтөний биеийн байдлаас хамаарна. Эмийн бодисын бие махбодод
нөлөөлж буй үр дүн нь өөрийнхөө төрх байдлаар харилцан адилгүй байна. Иймээс эмийн үйлдлийг
хэд хэдэн хэлбэр болгож хуваадаг.
Хэсэг газрын үйлдэл
Эмийн бодис цусанд шимэгдэхгүйгээр эд эрхтний хүрэлцсэн хэсэгт эмийн үр нөлөө үзүүлэхийг
хэлнэ, Жнь: apraax, бүрхээх, мэдээ алдуулах эм
Ерөнхий үйлдэл
Эмийн бодисын цусанд шимэгдсэнийхээ дараа үзуүлж буй үйлдлийг еренхий үйлдэл гэнэ. Дотор
нь шууд ба шууд бус үйлдэл гэж 2 хуваана
 Шууд үйлдэл. Эмийн зүйл цусаар дамжин эд эсэд хүрээд тэнд үйлдэл гарахыг хэлнэ. Жнь:
Зүрхний гликозид цусанд шимэгдээд зүрхний булчинд хүрч зүрхний булчингийн агшилтыг
сайжруулна.
 Шууд бус үйлдэл: Энэ нь шууд үйлдлийнхээ үр дүнд гарч буй үйлдэл юм. Жнь: Зүрхний
гликозидын нөлөөгөөр зүрхний булчингийн агшилт хүчтэй болсноор цусны эргэлт сайжирч
амьсгаа давхцах нь багасч шээс гарч хаван багасна.
Рефлексийн үйлдэл
Энэ нь эмийн бодис эд эрхтэнд буй рецепторуудад нөлөөлснөөр уг рецепторын төв болон
гүйцэтгэх эрхтэнд эмийн үйлдэл гарахыг хэлнэ. Жнь. Лобелин гүрээний түүдгэнцрийн Н-
холинорецепторт цочроох нөлөө үзүүлснээр рефлексийн замаар амьсгалын төв сэргэж амьсгалын
эзлэхүүн давтамж ихсэнэ.
Сонгомол үйлдэл
Зарим эмийн зүйл зөвхөн өвөрмөц тодорхой рецепторт нөлөөлж үйлдэл үзүүлнэ. Жнь: Зүрхний
гликозид зөвхөн зүрхний булчингийн агшилтыг сайжруулахаас өөр булчинд нөлөөлөхгүй.
Эмийн гол буюу үндсэн үйлдэл
Эмийн эмчилгээний зорилгод нийцэн гарч буй үйлдлийг гол буюу үндсэн үйлдэл гэнэ.
Гаж үйлдэл
Эмчилгээний зорилгод нийцээгүй үйлдэл илрэхийг гаж үйлдэл гэнэ. Жнь. Хлоралгидратыг
нойрсуулах зорилгоор хэрэглэхэд өвчтөн унтана. Энэ бол гол үйлдэл. Гэтэл эм хэрэглэж байхад
ходоод хорсох, бөөлжих үзэгдэл илэрч болно. Энэ бол гаж үйлдэл.
Эргэх үйлдэл
Эмийн бодисын нөлөөгөөр гарсан үйлдэл тодорхой хугацааны дараа ул мөргүй алга болж
хэвийн байдалдаа орохыг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл эм рецептортой нэгдсэний үр дүнд үйлдэл гарна.
Хэрэв үүссэн комплекс нь бат бөх биш байвал тодорхой хугацааны дараа арилна. Үүнийг эргэх
үйлдэл гэнэ. Жнь: Наркозын бодис
Эргэхгүй үйлдэл
Эмийн үйлдэл арилахгүй үлдэхийг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл үүссэн комплекс бат бөх салшгүй
нэгдэл үүснэ гэсэн үг юм. Энэ нь ихэвчлэн эмийн хордлогын үед илэрдэг. Жнь: үү түлэх, тетракайныг
нугасанд их тунгаар хэрэглэхэд саа үүснэ гэх мэт.
ЭМИЙН БОДИСЫН ҮЙЛДЛИЙН МЕХАНИЗМ

Фармакодинамикын үндсэн зорилго бол эмийн бодис хаана ямар замаар үйлчилж үйлдэл
үзүүлж байна гэдгийг тайлбарлах явдал юм. Эмийн бодисын үйлдлийн механизм нь биед явагдаж буй
физиологи, эмгэг физиологи, биохимийн процессуудтай холбоотой.
Эмийн бодис бие махбодын үйл ажиллагаанд нөлөөлж түүнийг түр зуур өөрчлөхийг эмийн
үйлдлийн механизм гэнэ.
Бие махбодод байдаг биологийн идэвхт бодис болгон өөрийн рецептортой байдаг. Эмийн
бодис эдгээр биологийн идэвхт бодисуудтай бүтэц, молекулын байрлал зэрэг ямар нэгэн байдлаар
төстэй байж болно. Ийм бүтцээрээ адил эмийн бодис уг биологийн идэвхт бодисуудын рецептортой
харилцан үйлчилж түүнийг сэргээснээр уг биологийн идэвхт бодистой ижил үйлдэл үзүүлж болно.
Эсвэл эмийн бодис уг рецептортой харилцан үйлчилж хориг үүсгэснээр биологийн идэвхт бодисын
урвалыг бүрэн саатуулж болно.
Эмийн бодис бие махбодод ороод ямар нэг биологийн субстрат бай - тай харилцан үйлчилж
байж эмийн үйлдэл гардаг. Энэ биологийн субстрат бай-д дараах зүйл орно. Үүнд: рецептор, ионы
суваг, фермент, зөөврийн систем, ген хамаарна.
Эмийн үйлдлийн механизмыг 3 хуваана.
I. Эсийн гадна үйлчлэх
II. Эсийн гадаргууд үйлчлэх
III. Эсийн дотор үйлчлэх
I. Эсийн гадна үйлчлэх: Зарим эмийн бодис тодорхой эрхтний эсэд хүрч нэвтрэхгүйгээр түүний
гадна идэвхтэй үйлдэл үзүүлдэг. Жнь: Магнийн сульфатыг ууж хэрэглэхэд гэдэсний хөндийн осмос
даралтыг ихэсгэн улмаар туулгах үйлдэл үзүүлнэ.
II. Эсийн гадаргууд үйлчлэх: Эмийн бэлдмэл эсийн гадаргуу дахь үндсэн 4 обьектод нөлөөлж
үйлчилдэг.
1. Рецептор
2. Ионы суваг
3. Фермент
4. Зөөгч системд
1. Рецепторт үйлчлэх
Идэвхтэй бүлэг бүхий, бодисуудтай харилцан үйлчилдэг макромолекулыг рецептор гэнэ.
Рецепторыг 4 төрөлд хуваана.
a) Ионы сувгийн үйл ажиллагааг шууд хянадаг рецептор. Үүнд ионы сувагтай шууд холбоотой
Н-холинорецептор, ГАМКД рецептор, глутамат рецептор хамаарна.
b) G-уураг хоёрдагч дамжуулагч ба G-уураг ионы сувгийн системтэй холбоотой рецептор Үүнд:
М-холинорецептор, адренорецептор, серотонины болон опиатны рецепторууд хамаарна.
c) Ферментийн хамааралт рецептор. Эм уг рецептор үйлчлэхэд киназа фермент идэвхжин
цаашдын үйлдлийг гүйцэтгэдэг. Үүнд зарим дааврын рецептор хамаарна.
d) Эсийн дотор байрлах ДНХ-ийн транскрипцийг хянадаг рецептор. Энэ рецептор стероид
болон тиреод даавруудтай харилцан үйлчилнэ.
Рецепторууд нь дотроо олон подтиптэй. Жнь: β1, β2, β3 адренорецептор гэх мэт.
Рецептортой нэг төрлийн адил бодис уг рецептортойгоо харилцан үйлчлэхийг аффинитет
гэсэн ойлголтод авч үздэг. Уг рецептор бодис хоёр хэдий чинээ адил байна төдий чинээ холбогдох
чадвар сайн байна.
Рецептортой харилцан үйлчилж биологийн идэвхт бодистой адил үйлдэл үзүүлж буй эмийн
бодисыг агонист гэнэ. Агонистууд рецепторт идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлснээр эсийн үйл ажиллагааг
сэргээж ч болно, мөн дарангуйлж ч болно. Агонистыг дотор нь бүрэн (полный) ба заримдаг
(частичный) гэж хуваана. Хэрэв агонистууд нь рецептортой харилцан үйлчилж максимальный (оргил)
үр нөлөө үзүүлж байвал бүрэн агонист гэнэ.
Хэрэв ийм нөлөө гаргаж чадахгүй бол заримдаг агонист гэнэ.
Çóðàã 6. Ðåöåïòîðûí òºðºë
Рецептортой харилцан үйлчилж биологийн идэвхт бодисынхоо эсрэг үйлдэл үзүүлдэг буюу уг
биологийн идэвхт бодисынхоо үйлдлийг дарангуйлдаг эмийн бодисыг антагонист гэдэг.
Зарим эмийн бодис нэг рецепторт агонист, нөгөө рецепторт антагонист байдлаар үйлчилдэг.
Ийм бодисыг агонист-антагонист гэж нэрлэдэг. Жнь: наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эм
пентазоцин опиоидный μ-рецепторт антагонист, ҝ болон δ рецепторт агонист үйлдэл үзүүлдэг.
Эмийн бодис рецептор хоёрын харилцан үйлчлэл нь молекул хоорондын холбоогоор
тодорхойлогдоно. Дараах холбоос байна. Үүнд: ковалентын, ионы, ион-дипольный, диполь-
дипольный, устөрөгчийн, Вандер-Ваальсын, гидрофобный гэх мэт. Эдгээрээс хамгийн бат бөх
холбоос нь ковалентын холбоос юм.
Эмийн бодис рецепторын харилцан үйлчлэл нь эсийн мембраны гадна бүрхүүлээс эсийн
дотогш дохио дамжуулахаар дүгнэгдэнэ. Иймээс рецептор болон гүйцэтгэгчийн хооронд завсрын
систем байна. Үүнд: G-уураг, хоёрдагч дамжуулагч (цАМФ, цГМФ, ИФ3, ДАГ, Ca+2), ферментийн бүлэг
(аденилатциклаза, гуанилатциклаза, фосфолипаза C) хамаарагдана.
2. Ионы сувагт нөлөөлөх
Хэсгийг мэдээ алдуулах эм (новокаин, лидокаин), аритмийн эсрэг эм (новокаинамид, хинидин),
эпилепсийн эсрэг эм (дифенин, тегретол)-үүд нь Na-ийн сувгийг хориглоно. Аритмийн эсрэг, даралт
бууруулах, зүрхний цусан хангамжийн дутагдлыг эмчлэх (изоптин, нифедипин, коронтин) эмүүд нь
Са+2-ийн сувагт хориг үүсгэнэ. Чихрийн шижингийн эсрэг эм (бутамид) K+-ийн сувагт хориг үүсгэдэг.
3. Ферментэд нөлөөлөх
Прозерин холинэстеразаг дарангуйлна. Каптоприл ангиотензин хувиргагч ферментийг
дарангуйлна.
4. Зөөврийн системд нөлөөлөх
Эмийн бодис биологийн мембранд зөөгчийн үүрэг гүйцэтгэдэг зарим молекулд нөлөөлж болно.
Ийм зөөгч уургуудад өөрийн таних хэсэг гэж байдаг бөгөөд энэ хэсгээрээ эмийн бодистой харилцан
үйлчилдэг.
III. Эсийн дотор үйлчлэх: Эмийн бодис эсийн доторх рецептор, фермент, ДНХ, РНХ, генд
нөлөөлнө. Эсийн дотор нөлөөлдөг олон эм байдаг. Жнь. Ниаламид ΜΑΟ ферментэд хориг үүсгэнэ.
Эстрогены бэлдмэл эсийн доторх рецепторт нөлөөлнө. Мөн генд нөлөөлнө гэдэг нь тодорхой генийн
үйл ажиллагаанд сонгомлоор нөлөөлж түүнийг хэвийн болгоно гэсэн үг юм.
ЭМИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ҮР НӨЛӨӨ ЭМИЙН БОДИСЫН ШИНЖ

ЧАНАР, ЭМИЙГ ХЭРЭГЛЭЖ БАЙГАА НӨХЦЛӨӨС ХАМААРАХ ТУХАЙ
Эмийн эмчилгээний үр нөлөө дараах олон зүйлээс хамаарна.
1. Эмийн бүтэц, физик химийн шинж чанар
2. Эмийн тун концентраци
3. Эмийн зүйлийг дахин давтан хэрэглэхээс
4. Эмийн зүйлийн харилцан үйлчлэл буюу үл нийцлээс
ЭМИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ҮР НӨЛӨӨ НЬ ЭМИЙН БҮТЭЦ, ФИЗИК

ХИМИЙН ШИНЖ ЧАНАРААС ХАМААРАХ НЬ
Эмийн үйлдлийн шинж чанар нь түүний химийн бүтцэд байгаа молекулын хэлбэр, хэмжээ,
химийн идэвхтэй бүлгийн онцлогоос хамаарна. Рецептор эм хоёр нэгдэж байж үйлдэл гарна. Эмийн
зүйлийн химийн бүтэц нь уг эрхтний рецепторт ойртож нягт контакт авах боломжийг хангасан байх
ёстой. Үүнээс эмийн бодис рецепторын молекул хоорондын холбоо хир зэрэг нягт байх нь
шалтгаална. Ер нь ионы холбоонд хоёр эсрэг цэнэгийн таталцах электростатик хүч тэдгээрийн
хоорондын зайн квадратад урвуу пропорциональ байдаг. Харин Вандер-Ваальсын хүч зайн 6-7
зэрэгтэй урвуу пропорциональ байна.
Эмийн бодис рецептортой харилцан үйлчлэлцэхэд тэдгээрийн хоорондын зайн тохиролцоо
чухал үүрэгтэй. Энэ нь стереоизомерүүдийн биологийн идэвх харилцан адилгүй байдгаар батлагдаж
байгаа юм. Жнь: D(+) адреналин артерийн даралтанд нөлөөлөх байдлаараа L(-) адреналинаас дутуу
байдаг. Энэ нь уг хоёр нэгдлийн молекулын бүтцийн элементүүдийн орон зайн байрлал хоорондоо
ялгаатай байдгаар тайлбарлагдана.Үүнээс үзэхэд эмийн зүйл рецептортой харилцан үйлчлэлцэхэд
молекулын бүтцийн элементүүдийн орон зайн байрлал чухал болох нь харагдаж байна.
Хэрэв эмийн бодис хэд хэдэн чухал идэвхтэй бүлэгтэй бол тэдгээрийн хоорондын орон зайг
сайн бодолцох ёстой. Идэвхтэй бүлэг гэдэг нь уг бодисын рецептортой нэгдэж буй бүлгийг хэлнэ.
Үүнээс гадна эмийн бодисын TOO болон чанарын ерөнхий шинж нь түүний физикийн болон
физик химийн шинж, ус тосны алинд уусдаг болох, нунтаг бол хэр нунтаглагдсан, дэгдэмхий бодис
бол дэгдэмхийн зэрэг нь хир вэ зэргээс хамаардаг. Мөн диссоциацийн зэрэг чухал үүрэгтэй.
ЭМИЙН ТУН БА КОНЦЕНТРАЦИ

Бие махбодод жин, эзлэхүүн, үйлдлийн нэгж (ЕД)-ээр хэмжиж оруулах эмийн бодисын хэмжээг
эмийн тун гэнэ. Эмийн тунгаас эмийн үйлдлийн хүч, үргэлжлэх хугацаа, үйлдлийн шинж ихээхэн
хамаарна. Жнь: Эмийн ердийн тунг ихэсгэхэд үйлдлийн хүч ихсэх боловч дээд тунгаас хэтрүүлбэл
үйлдлийн хүч сулрахаас гадна үйлдэл арилна.
Эмийн тунг бие махбодод үзүүлэх үйлдлийн хүчээр нь 3 хуваана.
1. Эмчилгээний тун
2. Хордуулах тун
3. Үхлийн тун
1. Эмчилгээний тун
Бие махбодод эмчилгээний зайлшгүй үр нөлөө үзүүлж чадах эмийн бодисын хэмжээг
эмчилгээний тун гэнэ. Эмчилгээний тунг бага, дунд, дээд тун гэж 3 хуваана.
Эмийн эмчилгээний үр нөлөө үзүүлж буй хамгийн бага хэмжээг бага тун гэнэ.
Дунд тун буюу стандарт тун гэдэг нь эмийн тогтмол хэрэглэх тун бөгөөд үйлдлийн чадлаар
эмчилгээний үр нөлөө үзүүлэх дундаж тун болно.
Дээд тун гэдэг нь зайлшгүй шаардлагатай үед дундаж тунг нэмэгдүүлэх дээд хэмжээ юм.
Үүнээс ихэсвэл эмийн үйлдлийн чадал буурч хордлого илэрнэ.
Эмчилгээний тунг дээрхээс гадна нэг удаагийн, хоногийн, ээлжийн тун гэж 3 хуваана.
Эмчилгээний бага тунгаас их тун хүртлэх зайг эмчилгээний үйлдлийн өвөрмөц хүрээ гэх бөгөөд их
тунгаа бага тундаа харьцуулж гаргасан хэмжээг эмчилгээний үйлдлийн өвөрмөц индекс гэнэ.
Жнь: бага тун 0,001, их тун нь 0,1 байвал индекс = 0,1 = 100 Индекс их байх эм хор багатай
сайн гэсэн үг юм. 0,01
Эмчилгээний дундаж тун их тунгийн 1/2 буюу 1/3 -тэй ойролцоогоор тэнцүү байна.
Эмийн зүйлийн хортой эсэхийг мэдэх бас нэг үзүүлэлт бол эмчилгээний хүрээ
(терапевтическая широта) юм. Энэ нь эмчилгээний бага тунгаас хордуулах бага тун хүртлэх зай юм.
Эмчилгээний индекс (терапевтический индекс) гэдэг нь хордуулах бага тунг эмчилгээний бага тунд
харьцуулсан үзүүлэлт юм. Жнь: эмчилгээний бага тун 0,01; хордуулах бага тун 0,1 байвал индекс =
0,1 = 1
0,01
Эмчилгээний нөлөө үзүүлж буй бага тун хордуулах бага тунгийн хоорондын зай их байвал
хордох аюул бага байна.
Зарим зайлшгүй шаардлагатай үед эмийн бодисыг эхлээд өндөр концентрациар (цохилтын
тун) хэрэглээд дараагийнхаас нь эхэлж барих тунд шилждэг явдал ч байдаг.
2. Хордуулах тун
Эмийн бодисын тунг хэт ихэсгэхэд (дээд тунгаас их) эмийн үйлдэл сулардаг. Энэ нь хордож
байгаагийн шинж тэмдэг болно.
3. Эмийн үхлийн тун
LD50, LD100 гэж туршлагын амьтанд туршиж тодорхойлно. Учир нь эмийн хэр зэрэг хортой
болохыг тогтоодог. Ямар нэгэн шинэ эм гаргахад заавал тодорхойлно. LD50 гэдэг нь туршлагын
амьтны 50%-г үхүүлэх тун.
LD100 гэдэг нь туршлагын амьтныг 100% үхүүлэх тун. Өөрөөр хэлбэл үхлийн тун гэдэг нь
туршлагын амьтныг үхүүлж буй эмийн бодисын хэмжээ юм.
Ер нь өвчтөнд өгөх эмийн тунг биеийн жин, биеийн гадаргууд (мг/кг, мг/м2) бодож өгдөг. Өөрөөр
хэлбэл хүнд жинтэй хүнд ахиу, хөнгөн жинтэй хүнд бага хэмжээгээр өгнө гэсэн үг юм.
60-аас дээш насны настангууд , 16-аас доош насны хүүхдийн тун ердийн тунгаас бага байна.
Учир нь эмийг хоргүйжүүлдэг фермент хүүхдэд бүрэн үүсээгүй настангуудад багассан байдаг.
Хүүхдийн тунг тогтоох олон арга бий. Үүнээс хамгийн энгийн нь дараах томъёо юм.
Хүүхдийн тун = насанд хүрсэн хүний тун х хуүхдийн жин
70
Эмийн тунг жингийн нэгж (г, мг); эзлэхүүний нэгж (мл, дусал) үйлдлийн нэгж (ЕD)-ээр тугнана.
ЭМИЙН ЗҮЙЛИЙГ ДАХИН ДАВТАН ХЭРЭГЛЭХЭД ГАРАХ ҮЗЭГДЭЛ

Ихэнх эмийн бодисыг дахин давтан хэрэглэхэд түүний үйлдэл ихсэх, эсвэл багасах заримдаа
үйлдэл арилах явдал тохиолдоно.
I. Эмийн зүйлийг дахин давтан хэрэглэснээс эмийн үйлдэл ихсэхийг кумуляци гэнэ. Удаан ялгардаг,
бие махбодод удаан задардаг эмийн бодисууд кумуляци үүсгэдэг учир ийм эмийг хэрэглэхдээ тунг
багасгах ба эсвэл хоорондын зайг нь уртасгах хэрэгтэй.
2 янзын кумуляци байна.
1. Материалын кумуляци
2. Үйл ажиллагааны кумуляци
1. Материалын кумуляци.
Материалын кумуляци гэдэг нь эмийн бодисыг хэрэглэх бүрд бага багаар биеэс ялгарахгүй
үлдэж түүний цусан дахь концентраци улам ихсэж үйлдлийн хүч хэт ихсэх буюу хортой нөлөө гарахыг
хэлнэ. Ийм кумуляци зарим тохиолдолд эмийн үйлдэл удаан үргэлжилж эмийн үр нөлөө ихсэх сайн
талтай боловч ихэнхдээ хордуулах муу талтай.
Материалын кумуляци нь ихэвчлэн бие махбодод удаан задарч удаан ялгардаг эмүүдэд
тохиолдоно. Жнь: хуруувчин цэцгийн гликозид.
2. Үйл ажиллагааны кумуляци гэдэг нь түрүүчийн хэрэглэсэн эмийн үйлдэл арилаагүй байхад
дараагийн хэрэглэсэн эмийн үйлдэл илэрч хоёр үйлдэл давхарлан үйлдлийн хүч нь ихсэхийг хэлнэ.
II. Эмийн зүйлийг дахин давтан хэрэглэхэд эмийн үйлдэл сулрахыг дасал (привыкание) гэнэ.
Эмэнд дасал болох хэд хэдэн механизм бий.
• Эмийн бодис гэдэсний ханаар цус ypyy муу шимэгдэх
• Цуснаас эсийн дотор муу нэвтэрснээс
• Эмийг задалдаг фермент ихээр үүсэх
• Биеэс ялгарах хурд ихсэх
• Эсийн рецепторын мэдрэг чанар буурах зэргээс шалтгаалж дасал үүснэ.
Нэг рецепторт нөлөөлдөг хоёр эмийн нэгийг нөгөөгөөр солиход мөн уг эмэнд дасал үүсэж
болно. Үүнийг солбицсон дасал (перекрестное привыкание) гэнэ.
Дасал болох үзэгдэл маш хурдан хэдхэн хоног, цаг, минутын дотор явагдах ч тохиолдол
байдаг. Үүнийг тахифилакси гэнэ. Жнь: даралт бууруулдаг эмийг ойр ойрхон давтан хэрэглэхэд
даралт буурахаа болино. Зарим үед бүр эхний удаа хэрэглэсний дараа ч дасал болдог.
Зарим эмийг дахин давтан удаан хугацаагаар хэрэглэхэд өвчтөн тэр эмэндээ шуналтай
болдог. Xap тамхины бүлгийн эм, слирт зэрэг нь хэрэглэхэд тааламжтай байдал үүсгэж шуналтай
болгодог. Тааламжтай байдал үүсэхийг нь эйфория гэнэ. Ийм эйфория үүсгэдэг эм шуналтай
болгоно. Шуналтай болохыг нь пристрастия гэнэ. Энэ нь эм хэрэглэх тэсвэрлэшгүй хүсэл бий болохыг
хэлдэг. Яваандаа эм үгүйлэгдэж зовиур шаналгаа үүснэ. Үүнийг абстиненци гэнэ.
Энэ нь 2 янз байна.
• Сэтгэл санааны зовиур: сэтгэлээр шанална.
• Бие махбодын шаналгаа: Бие эрхтэнд зовиур үүснэ. Энэ нь шуналын гүнзгийрсэн үед тохиолдоно.
Олон эрхтний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж үхэлд ч хүрч болно.
ЭМИЙН БОДИСЫН XAM ҮЙЛДЭЛ

Хэд хэдэн эмийн бодисыг хамт нэг зэрэг хэрэглэх буюу нэг эмийн үйлдлийн дэвсгэр дээр
нөгөөг хэрэглэхэд гарах үйлдлийг хам үйлдэл гэнэ. Үүний үндсэн зорилго нь эмчилгээний хүчтэй үр
нөлөө гаргах явдал юм. Хам үйлдлийн зүй тогтлоос хамгийн чухал ач холбогдолтой нь синергизм,
антагонизм юм.
Синергизм: (совместное действие)
Хоёр буюу хэд хэдэн эмийг хамт хэрэглэхэд нэг чиглэлтэй үйлдэл гарч эмчилгээний хүчтэй үр
нөлөө үзүүлэхийг синергизм гэнэ. Синергизмийг механизмаар нь шууд ба шууд бус гэж хоёр хуваана.
Хэрэв хоёр эмийн бодис нэг чиглэлтэй үйлдэл үзүүлэхдээ эсийн 1 янзын элементэд нөлөөлж байвал
шууд синергизм гэнэ. Жнь: Пилокарпин ацеклидины аль аль М-холинрецепторыг сэргээж хүүхэн
харааг нарийсгана. Харин ижил үйлдэл үзүүлж байгаа боловч эсийн өөр элементэд нөлөөлж байвал
шууд бус синергизм гэнэ. Жнь: Пилокарпин, прозерин хоёрыг хамт хэрэглэхэд хоёулаа нүдний
даралтыг бууруулах боловч пилокарпин М-холинорецепторт нөлөөлж, прозерин нь холинэстераза
ферментэд хориг үүсгэж нүдний даралтыг бууруулна гэх мэт.
Синергизм 4 янзын хэлбэрээр илэрч болно.
 Үйлдэл өдөөх: Эмийн бодис үйлдлийн механизмаараа өөр эмийн үйлдлийг дэмжих үзэгдлийг
үйлдэл өдөөх синергизм гэнэ. (0+1=1,5)
 Үйлдэл нэмэгдэх: Хоёр ба хэд хэдэн эмийг хамт хэрэглэхэд гарах үйлдлийн хүч нь тэдгээрийг
аль нэгийг дангаар хэрэглэснээс илүү боловч хоёр эмийн нийлбэрээс бага байх үзэгдлийг үйлдэл
нэмэгдэх синергизм гэнэ. (1+1=1,75)
 Үйлдэл нийлбэржих: Хоёр ба хэд хэдэн эмийг хамт хэрэглэхэд гарч буй үйлдлийн хүч тэдгээрийг
тус тусад нь хэрэглэхэд гардаг үйлдлийн хүчний нийлбэртэй тэнцүү байвал үйлдэл нийлбэржих
гэнэ. (1+1=2)
 Үйлдэл хүчжих: Хоёр ба хэд хэдэн эмийг хамт хэрэглэхэд гарах үйлдлийн хүч тэдгээрийг тус
тусад нь хэрэглэхэд гардаг үйлдлийн хүчийн нийлбэрээс илүү байхыг хэлнэ. (1+1=3)
Эдгээрийг эмнэлгийн практикт өргөн хэрэглэдэг боловч хордлого үүсгэх шалтгаан болдгийг
анхаарвал зохино.
Антагонизм:
Нэг эмийг хэрэглэсний дараа дараагийн эмийг бие махбодод оруулахад буюу хамт хэрэглэхэд
түрүүчийн эмийн үйлдэл арилах буюу сулрахыг антагонизм гэнэ. Антагонизмыг эмийн хүндрэл
хордлогын үед өргөн хэрэглэнэ.
Антагонизм 3 янз байна.
 Физикийн антагонизм: Нэг бодисыг нөгөө бодис нь адсорбцолж шингээснээс үйлдэл суларна.
Химийн антагонизм: Хоёр эмийн бодис харилцан үйлчлэлцэж урвалд орж фармакологийн
идэвхгүй нэгдэл үүсгэнэ. Ийм антагонист бодисыг антидот гэнэ. Жнь. Кальцийн хлоридын
антидот нь магнийн сульфат юм.
 Эм судлалын антагонизм: Энэ нь хэд хэдэн эмийн бодисыг хамт хэрэглэхэд тэдгээр нь эсрэг
чиглэлтэй үйлдэл үзүүлэхийг хэлнэ. Энэ үед эмийн үйлдэл сулрах буюу илрэхгүй.
Эм судлалын антагонизмыг шууд ба шууд бус, өрсөлдөх гэж хуваана.
 Шууд антагонизм: Хамт хэрэглэж буй хоёр бодис нэг цэгт эсрэг чиглэлтэй нөлөөлж уг эмийн
үйлдэл арилах буюу сулрахыг хэлнэ. Жнь: Атропин нүдний цагираг булчингийн M-
холинорецепторт нөлөөлж хүүхэн харааг өргөсгөнө. Харин пилокарпин нүдний цагираг
булчингийн M холинорецепторт нөлөөлж хүүхэн харааг нарийсгана. Энэ хоёр эм хоёулаа М-
холинорецепторт нөлөөлж байгаа боловч хамт хэрэглэхэд эсрэг чиглэлтэй үйлдэл үзүүлж эмийн
үйлдэл суларна.
 Шууд бус антагонизм: Хамт хэрэглэж буй хоёр бодис эсрэг чиглэлтэй үйлдэл үзүүлэхдээ хоёр өөр
цэгт үйлчилж байгааг шууд бус антагонизм гэнэ. Жнь: Мускарин зүрхний үйл ажиллагааг
удаашруулдаг бол адреналин адренорецепторт нөлөөлж зүрхний үйл ажиллагааг түргэсгэнэ.
 Өрсөлдөх буюу конкурентный антагонизм: Энэ нь шууд антагонизмын нэг хэлбэр юм. Химийн
бүтцээрээ хоорондоо төстэй хоёр бодисын нэг нь ямар нэг рецептортой харилцан үйлчилж эмийн
үйлдэл гаргаж байхад нөгөөг бие махбодод оруулахад сүүлийн орсон бодис түрүүчийн бодисоо
рецептороос нь түрж өөрөө нэгддэг Жнь: Налорфин морфиныг рецептороос нь түрж өөрөө
нэгдсэнээр морфины үйлдэл арилна.
ЭМИЙН БОДИСЫН ХАРИЛЦАН ҮЙЛЧЛЭЛ БУЮУ ҮЛ НИЙЦЭЛ

Эмнэлгийн практикт хэд хэдэн эмийн зүйлийг нэгэн зэрэг хэрэглэх явдал олонтой тохиолдоно.
Ингэж олон эм хэрэглэхэд тэдгээр нь хоорондоо харилцан үйлчлэлцэж эмийн үйлдлийн үндсэн шинж,
үйлдлийн хүч, үргэлжлэх хугацааг өөрчлөн хортой гаж нөлөөг ихэсгэх эсвэл багасгах нь олонтой
тохиолдоно.
Эмийн үл нийцэл нь цус алдалт, гипогликемийн ком, гипертонийн криз, таталдаа зэрэг
эмгэгийн шалтгаан болно. Үл нийцлийг эм судлалын, эм зүйн үл нийцэл гэж 2 хуваана.
1. Эм судлалын үл нийцэл
Хэд хэдэн бодисыг хэрэглэж байгаа тохиолдолд тэдгээр нь эсрэг чиглэлтэй үр нөлөө гарахыг
эм судлалын үл нийцэл гэнэ. Жнь: нойрсуулах, сэргээх эмүүдийг хамт хэрэглэх. Эм судлалын үл
нийцэлтэй үед эмийн үйлдэл суларна. Мөн сөрөг үйлдэл илэрч болно. Эм судлалын үл нийцлийг
дотор нь фармакокинетикийн, фармакодинамикын, хими ба физик химийн үл нийцэл гэж хуваана.
a. Фармакокинетикийн үл нийцлийн хэлбэр: Нэг эмийнхээ шимэгдэх, тархах, өөрчлөгдөн хувирах,
эд эрхтэнд хуримтлагдах, ялгарах процессуудыг хамт хэрэглэж буй эмийн бодис нь өөрчилснөөс
эмийн үр нөлөө суларна. Энэ нь рецептор, эс, фермент.эрхтэн системийн аль ч түвшинд явагдаж
болно. Ийм өөрчлөлтөөс болж эмийн үндсэн үйлдэл тоо чанарын хувьд өөрчлөгдөнө.
Янз бүрийн бүрхээх, шингээх, анион солилцооны давирхай болон гэдэсний хөдөлгөөн, хоол
боловсруулах замын Ph-ийг өөрчилдөг эмүүд бусад эмийнхээ гэдсээр шимэгдэхийг саатуулдаг. Мөн
зарим ферментийн идэвх дарангуйлагдсанаар зарим эмийн шимэгдэх үйл ажиллагаа саатдаг байна.
Жнь: Дифенин фолатдеконьюгаза ферментийг дарангуйлснаар фолийн хүчлийн шимэгдэх үйл
ажиллагаа саатаж биед фолийн хүчил дутагддаг.
Мөн зарим эм нөгөө эмийнхээ цусаар уурагтай зөөгдөж буй үед нь нөлөөлж цусны уургаас
салгаж өөрөө холбогддог байна. Жнь: Индометацин цусны уургаас кумарины бүлгийн эмийг түрж
гаргаснаар цусны плазмд чөлөөт антикоагулянт кумарин ихсэж цус алдалт үүснэ.
Фенобарбитал, дифенин зэрэг зарим эм элэгний микросомын ферментийн идэвхийг ихэсгэж
үүний улмаас бусад эмийн биотрансформаци идэвхжиж уг эмүүдийн үйлдэл суларна. Гэвч зарим эм
микросомын ба микросомын бус ферментүүдийн идэвхийг дарангуйлснаар бусад эмийн хортой нөлөө
нь ихэсдэг.
Хэд хэдэн эмийг хамт хэрэглэж буй үед бөөрний сувганцрын шүүрлийн үйл ажиллагааг
өөрчилж болно. Жнь: пробенецид бөөрний сувганцарт пенициллин шүүрэхийг багасгадаг. Ингэснээр
пенициллиний үйлдэл удааширдаг.
Мөн нэг бодис нөгөөгийнхөө фармакокинетикийн хэд хэдэн шатанд зэрэг нөлөөлдөг. Жнь:
Барбитуратууд кумарины шимэгдэх, зөөгдөх, хувирах үйл ажиллагаанд зэрэг нөлөөлдөг.
б. Фармакодинамикын үл нийцлийн хэлбэр: Энэ хэлбэрийн онцлог нь эмийн фармакодинамикын
түвшинд явагддагт байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл хоёр эмийн бодисын үйлдлийн механизм, байрлал,
гарч буй үр нөлөө нь хоорондоо нөлөөлснөөс синергизм, антагонизм болно гэсэн үг юм.
в. Хими ба физик химийн үл нийцлийн хэлбэр: Биед явагдаж буй бодисуудын хими ба физик
химийн харилцан үйлчлэлийг эмийн тун ихсэх ба эмийн хурц хордлогын үед ихэвчлэн хэрэглэдэг.
Жнь: гепарины хордлогын үед түүний антидот протаминсульфатыг хэрэглэдэг. Энэ нь гепаринтай
электростатик харилцан үйлчлэлээр үйлчилж түүнийг идэвхгүйжүүлдэг.
Өөрөөр хэлбэл эмийн бодис бие махбодын дотор физик химийн өөрчлөлтөнд орох явдал юм.
2. Эм зүйн үл нийцэл:
Энэ нь голдуу эмийн хэлбэрийг бэлтгэх, хэрэглэх олон эмийг нэг тариурт хольж тарих үед
гарна. Энэ үед эмийн эмчилгээний үр нөлөө багасах буюу арилна. Эсвэл хорт шинж чанартай болно.
Үүнд физикийн болон химийн үл нийцэл хамаарна.
Физик шинжээрээ үл нийцэх эмүүдийг хамт нэг жоронд бичвэл уг эм өөрийн физик шинжээ
алдана. Үүнд уусах чанар нь өөрчлөгдөх, тунадас унах, хуурай эм бол хайлах, чийг татаж нойтон
нунтаг болох гэх мэт. Үүнээс гадна тэсрэмтгий, гал авалцамтгай хольц үүсэж болохоос гадна амархан
задардаг ч хольц болж болно.
Химийн үл нийцэл голдуу эмийн бодисыг биед оруулахаас өмнө өөрөөр хэлбэл эмийн
хэлбэрийг бэлтгэх хадгалахад болон ихэвчлэн олон эмийг хамт хэрэглэхэд тохиолдоно. Энэ талын
мэдлэггүй учир эмч сувилагч нар олон эм хольж хэрэглэх нь олонтой байдаг. Олон эмийг хамт
хэрэглэхэд исэлдэх ангижрах, саармагжих, тунадас унах зэрэг олон янзын химийн урвал явагдана.
Нийлмэл найрлагатай эмийн жорыг бичихдээ дараах зүйлийг анхаарах хэрэгтэй.
1. Алкалоид болон алкалоид шинж чанартай бодисыг шүлт, идээлэг бодис, уургийн бодис, иодын
давсууд болон исэлдүүлэх шинж чанартай эмтэй хамт нэг найрлаганд оруулж болохгүй.
2. Гликозид ба гликозид оролцсон бэлдмэлүүдийг хүчил шүлт хүнд металлын давс, иодын давс
исэлдүүлэх шинж чанартай эмтэй хамт хэрэглэж болохгүй.
3. Хүчиллэг бодисыг шүлтлэгтэй, шүлтлэгийг хүчиллэг бодистой нэг найрлаганд оруулах буюу хольж
хэрэглэж болохгүй. (саармагжина, давс үүснэ) Мөн шүлтлэг бодисыг хүнд металлын давс, алкалоид,
гликозид уургийн бодистой хамт хэрэглэхгүй.
4. Хүнд металлын давсыг хүчиллэг, шүлтлэг бодис, алкалоид, гликозид, идээлэг бодис, уургийн
бодистой хамт хэрэглэхгүй.
ЭМИЙН ҮЙЛДЭЛ ӨВЧТӨНИЙ ӨВӨРМӨЦ ОНЦЛОГ,
БИЕИЙН БАЙДЛААС ХАМААРАХ НЬ
Эмийн үйлдэл өвчтөний нас, хүйс, удамшлын хүчин зүйлс, тухайн үеийн биеийн байдал,
хоногийн хэмнэл зэргээс ихээхэн хамаарахаас гадна өвчтөний өвөрмөц онцлогоос хамаарна.
Hac:
Эмийн үйлдэл хүний наснаас их хамаарна. Жирэмсний 24 долоо хоногоос төрсний дараах 4
долоо хоног хүртэлх нярайд эм яаж нөлөөлөх онцлогийг судалдаг перинаталь фармакологи гэдэг
шинэ салбар сүүлийн үед бий болсон. Ер нь жирэмсний сүүлийн 3 cap төрсний дараах 1 cap хүртэлх
настай нярайн эмийн зүйлийг мэдрэх чадвар насанд хүрэгсдээс эрс өөр байна. Учир нь эм задлах
фермент үүсээгүй, бөөрний ялгаруулах үйл ажиллагаа сул, цус тархины хоригийн үйл ажиллагаа сул,
ТМС бүрэн хөгжөөгүй байдаг. Мөн энэ үед рецепторуудын эмийн зүйлийг мэдрэх чадвар өөр байна.
Жнь: Сая төрсөн нярай мэдрэлийн системд нөлөөлдөг эмүүдэд хэт мэдрэг байдаг. Левомицетинд
нярай хүүхэд маш амархан хордоно. Учир нь левомицетин задалдаг фермент нярайн элгэнд үүсээгүй
байдаг.
Хүүхдийн бие махбодод эмийн бодис хэрхэн нөлөөлдгийг судалдаг хүүхдийн фармакологи гэж
салбар байна.
Өвгөд хөгшдөд эмийн бодис шимэгдэх, задарч хувирах, биеэс ялгарах процесс их удаан
болдог. Үүнээс гадна эмийн бодисыг мэдрэх чадвар ихсэх учир эмийн тунг багасгах шаардлагатай.
Настангуудын эмийн зүйлийн нөлөөллийн онцлог, яаж хэрэглэхийг судалдаг салбарыг
гериатрическая фармакология гэнэ.
Хүйс:
Эр амьтан эмийгээ бодвол эмийн бодист бага мэдрэг ба метаболизм болох нь өөр байдаг
болохыг нотолсон. Харин хүн дээр нарийн судалгаа хийгдээгүй байна.
Удамшлын хүчин зүйл:
Хүний эмийн зүйлд хир мэдрэг байх нь удамшилтай холбоотой. Энэ нь TOO чанарын аль ч
талаар илэрдэг. Жнь: Удамшлаас шалтгаалсан цусны плазмын холинэстераза багатай хүнд араг
ясны булчин сулруулдаг эмийн үйлдэл ердийн тунгаар бусад хүнээс илүү хүчтэй илэрнэ. Төрөлхийн
янз бүрийн фермент дутуу хөгжсөн хүмүүст эмийн үйлдэл ерийн хүнээс өөр байна. Үүнийг судалдаг
салбарыг фармакогенетик гэнэ.
Бие махбодын байдал:
Эмийн үйлдэл уг өвчтөний эмгэг процессоос хамаарна. Ер нь эм бол эмгэг процессын үед л
сайн нөлөөлнө. Жнь: Халуун бууруулдаг эм зөвхөн халуурсан үед л халуун бууруулна. Жирэмсэн
болон тарган хүнд эмийн фармакокинетик өөрчлөгдөнө.
Хоногийн хэмнэлийн ач холбогдол
Бие махбодын физиологийн үйл ажиллагаанд хоногийн хэмнэл чухал үүрэгтэй. Хоногийн
хэмнэл гэдэг нь хүний биологийн процесс 20-28 цагийн интервалд хэлбэлзэж байдаг. Хүнд унтах,
сэрүүн байх процесс ээлжлэн явагдана. Энэ нь мэдрэлийн систем, дотоод шүүрлийн булчирхайн
идэвхтэй шууд холбоотой байдаг болохоор бие махбодын эмийг мэдрэх чадварт шууд нөлөөлнө.
Хоногийн янз бүрийн хугацаанд бие махбодын эмийн бодисыг мэдрэх чадвар өөр өөр байдаг болохыг
судалдаг эм судлалын шинжлэх ухааны салбарыг хронофармакологи гэнэ. Энэ нь дотроо
хронофармакодинамик, хронофармакокинетик гэсэн хоёр хэсгээс тогтоно.
Эмийн үйлдлийн хоногийн хэмнэлээс хамаарах нь зөвхөн тооны биш мөн чанарын хувьд байж
болно. Эмийн үйлдэл хоногийн янз бүрийн хугацаанд харилцан адилгүй байна. Эмийн бодисын
идэвхтэй үйлдэл хүнд өдрийн цагт, шөнийн амьдралтай амьтанд шөнийн харанхуйд илүү илэрнэ.
Морфиныг үдээс хойш хэрэглэхэд сайн нөлөөлдөг байхад нитроглицерин үдээс өмнө сайн
нөлөөлнө. Хоногийн ритмээс бодисын хорон чанар их шалтгаална.
Эмийн шимэгдэх, метаболизм, ялгаралт хоногийн хэмнэлээс их шалтгаална. Ялангуяа
бөөрний ялгаруулах үйл ажиллагаа хоногийн янз бүрийн хугацаанд өөр өөр байдаг учир эмийн бие
махбодоос ялгарах процесс хоногийн ритмээс их хамаарна. Жнь: фенамин өглөө сайн ялгардаг
байхад лити шөнө бага ялгарна. Мөн гризеофульвин өдрийн 12 цагийн орчим хамгийн сайн
шимэгдэнэ. Дээрхээс үзэхэд эмийн үйлдлийн механизм фармакодинамик, фармакокинетик хоногийн
хэмнэлээс их хамаардаг болох нь тодорхой байна. Түүнээс гадна эмийн үйлдэл хоногийн хэмнэлд
нөлөөлөх талтай. Иймээс эмийг үр дүнтэй хэрэглэхэд хронофармакологи чухал юм.
ЭМИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ҮНДСЭН ХЭЛБЭРҮҮД

Эмийн эмчилгээний 4 үндсэн хэлбэр байдаг.
1. Шалтгааны эсрэг эмчилгээ: Өвчний шалтгааныг арилгах зорилгоор хэрэглэж буй эмчилгээг хэлнэ.
Энэ зорилгоор бактери, вирус, шимэгчийн эсрэг эмүүдийг хэрэглэнэ.
2. Эмгэг жамын эмчилгээ: Өвчний эмгэг жамд чиглэгдсэн эмчилгээ. Өвчин үүсэж хөгжих механизмыг
арилгах буюу хязгаарлахад чиглэсэн эмчилгээ Жнь: Зүрхний гликозидыг зүрхний дутагдлын үед
хэрэглэхэд зүрхний булчинг агшаана.
3. Шинж тэмдгийн эмчилгээ: Өвчний шинж тэмдгийг арилгах эмчилгээ. Жнь: халуун бууруулах
өвдөлт намдаах.
4. Нөхөн сэлбэх эмчилгээ: Фермент, даавар, витамин зэрэг биед байдаг биогенный бодисууд
дутагдах үед тэдгээрийг гаднаас бие махбодод оруулж эмчлэхийг хэлнэ. Жнь: Чихрийн
шижингийн үед инсулин хийх.
Мөн тодорхой өвчнүүдийн үед урьдчилан сэргийлэх зорилгоор эмийг хэрэглэдэг. Жнь:
Халдваргүйжүүлэх ба ариутгалын бодис.
ЭМИЙН ҮНДСЭН БА ГАЖ НӨЛӨӨ, ХАРШЛЫН УРВАЛ,

ИДИОСИНКРАЗИ, ХОРТ НӨЛӨӨ
Эмийг эмчилгээний тодорхой үйлдэл үр нөлөө гаргах зорилгоор хэрэглэдэг. Жнь: Өвчин
намдаах эмийг өвдөлт намдаах зорилгоор хэрэглэнэ. Ийм эмчилгээний ашигтай үйлдлийг уг эмийн
үндсэн үйлдэл гэх бөгөөд мөн үндсэн үйлдлээс гадна бидний хүсээгүй янз бүрийн үйлдэл илэрч
болно. Ийм үйлдлийг эмийн гаж буюу сөрөг нөлөө гэнэ. Жнь: Фенобарбиталыг таталдааны эсрэг
хэрэглэхэд нойр хүргэх, унтуулах үйлдэл илэрнэ. Нойр хүргэж унтуулж байгаа нь үндсэн бус сөрөг гаж
нөлөө юм.
Сөрөг үйлдлийг харшлын бус гаралтай сөрөг үйлдэл, харшлын урвал, хортой үр нөлөө гэж
ангилна.
I. Харшлын бус сөрөг нөлөө
Энэ нь эмийг эмчилгээний тунгаар хэрэглэж буй үед илэрнэ. Жнь: Морфин эмчилгээний
тунгаараа өтгөн хаталт үүсгэдэг. Гаж нөлөө нь анхдагч ба хоёрдогч байж болно.
 Анхдагч гэдэг нь эм хэрэглэхэд шууд гарч буй дотор муухайрах, бөөлжих гэх мэтийн гаж нөлөөг
хэлнэ.
 Хоёрдогч гэдэг нь шууд биш илэрч буй гаж нөлөөг хэлнэ. Жнь: Антибиотик хэрэглэснээс гэдэсний
микрофлор дарангуйлагдаж гиповитаминоз үүсэх
Гаж нөлөө мэдрэлийн систем, цус, цус төлжилт, цусны эргэлт, хоол боловсруулалт, амьсгал
дотоод шүүрлийн системийн аль нэгэнд чиглэгдсэн байж болно.
Ер нь эмийн эмчилгээний хүндрэл сүүлийн жилүүдэд эрс ихсэж байна. Гаж нөлөө илрэх
хугацаа янз бүр байна. Эмчилгээ эхэлснээс хойш хэдэн секундээс хэдэн цаг, хоногийн дараа ч илэрч
болно.
Гаж нөлөө гарах нь хэд хэдэн шалтгаантай байж болно.
1. Эмийн бэлдмэл, эмийн хэлбэрээс: Эмийн бэлдмэл, хэлбэрээс шалтгаалсан бол эм зүйч нарын
буруу.
2. Эмч сувилагч нараас: Эмийг буруу өгсөн, буруу хийсэн бол эмч сувилагчийн буруу.
3. Өвчтөн хүн өөрөөс нь: Эм стандартын, эмч сувилагч зөв хэрэглэсэн бол өвчтөнөөс шалтгаалсан
байна.
Гаж нөлөө нь дотор муухайрах, толгой өвдөх зэрэг хөнгөнөөс элэг гэмтэх апластический анеми
болох зэрэг хүнд хэлбэрээр илэрч болно.
II. Харшлын урвал.
Элбэг тохиолдоно. Харшил нь эмийн тунгаас хамаарахгүй. Эмийн бодис энэ үед антигены (аллерген)
үүрэг гүйцэтгэнэ. Дархлалын систем хэвийн үед бие махбодод орж ирсэн өндөр молекул жинтэй
гадны биеийг идэвхгүйжүүлэх үүрэгтэй байдаг. Энэ дархлалын хариу урвал маш хүчтэй буюу бие
махбодод хор хөнөөл үүсгэж болохуйцаар идэвхжихийг харшил гэнэ. Молекул жин өндөртэй цөөн
тооны эмүүд бие дааж харшлын урвалыг өдөөх чадвартай антиген шинжтэй байдаг ба харин ихэнх эм
болон тэдгээрийн метаболитууд (гаптен) бие махбодын уурагтай холбогдож антиген шинжтэй болж
хувирдаг. Эмийн бодис эхний удаа бие махбодод үйлчлэхэд дархлалын систем мэдрэгждэг бөгөөд
энэ үед лимфийн эдэд антиген - өвөрмөц Т болон В лимфоцитын пролифераци болох ба энэ үе
эмнэл зүйн шинж тэмдгээр илэрдэггүй. Дараагийн удаа эм биед үйлчлэхэд дархлалын эсүүдийн
пролифераци маш хурдан явагдаж антителын урвал буюу харшлын урвал явагдана. (Зураг 7)
Эмийн харшлыг 4 хэлбэрт хувааж үздэг.
а. 1-р тип. Энэ үед lgE-антителийн урвал явагдана. Антиген хөөнг эсийн гадаргуу дээрх IgE-ын
рецептортой холбогдсоноор гистамин болон бусад медиаторуудын чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлдэг.
Үүний дүнд маш хүнд хэлбэрийн анафилаксын шок болж даралт унах, бронх агчих, төвөнх хавагнах,
чонон хөрвөс, гэдэсний булчин агчих зэрэг шинж тэмдгүүд илэрнэ. Пенициллин ба сульфани-
ламидууд уг урвалыг үүсгэнэ. (Зураг 7)
б. 2-р тип. Энэ үед lgG.-ыг татан оруулахаас гадна хавсаргын систем идэвхждэг. Эм болон
антителын (IgG)-ын комплекс нь хавсаргын тогтолцоог идэвхжүүлдэг бөгөөд улмаар цусны эсийн
мембраны гадаргууд нөлөөлж түүнийг гэмтээдэг. Үүний дүнд цус задралын цус багадалт,
агранулоцитоз, тромбоцитопени үүсдэг байна. Жнь: Метилдофа гемолизийн анеми үүсгэдэг. (Зураг 7)
в. З-р тип. lgG болон M, E хавсаргын оролцоотой явагдана. Эм (антиген) + Антителын комплекс
судасны хананд үйлчлэх ба улмаар хавсарга идэвхжиж үрэвслийн урвал үүснэ. Нейтрофилүүд
татагдан оролцохын зэрэгцээ лизосомын ферментүүд чөлөөлөгдөн судасны эндотелийг гэмтээнэ.
Энэ үед халуурах, үе ба бөөр үрэвсэх, лимфийн булчирхай томрох, зэрэг шинж илэрч болох бөгөөд
пенициллин, сульфаниламидууд, иодидууд уг харшлыг үүсгэнэ. (Зураг 7)
г. 4-р тип. Энэ үед эсийн дархлал өөрөөр хэлбэл Т-лимфоцит, макрофагууд оролцоно. Эмийг арьсанд
түрхэж хэрэглэхэд тэдгээр нь улмаар лимфоцитын гадаргууд холбогдсоноор лимфокинүүд
чөлөөлөгдөж макрофаг идэвжсэнээр үрэвслийн урвал үүснэ. (Зураг 7)
Эмийн харшил ихэвчлэн эмийг хэрэглэснээс 7-12 цагийн дараа илэрнэ. Заримдаа эм
хэрэглэсэн даруйд ч илрэх явдал бий.
Идиосинкразия: Тодорхой эмэнд төрөлхийн мэдрэг байх үзэгдлийг хэлнэ. Энэ нь удамшлын
гаралтай уг эмийг задлах фермент, хоргүйжүүлэх систем байхгүйгээс болно. Ийм хүн уг эмэнд насанд
туршдаа мэдрэг байна.
III. Хорт нөлөө
Эмийн эмчилгээний тунг ихэсгэснээс болж илэрнэ. Гол шалтгаан нь эмийн тунг санаатайгаар
болон санамсаргүйгээр хэт ихэсгэх явдал юм. Энэ үед энгийн сөрөг нөлөөнөөс сонсгол буурах,
coxpox зэрэг хүнд өөрчлөлт илэрч болно. Мөн элэг болон бөөрний үйл ажиллагаа муудсанаас үүсэж
болно.
Тератогенное действие
Жирэмсэн үед эмийг хэрэглэснээс тэр нь ураг болон үр хөврөлд нөлөөлж сөрөг нөлөө
үзүүлэхийг хэлнэ. Баруун Германд талидомид гэдэг тайвшруулах эмийг уусан жирэмсэн эхчүүдээс
гар хөлгүй эсвэл хөл нь загасны сүүл шиг болсон хэдэн мянган хүүхэд төрсөн байна.
Yp хөврөлийн мэдрэлийн эс эмэнд маш мэдрэг. Иймээс жирэмсэн үед эм уухгүй буюу ялангуяа
жирэмсний эхний 3 сард эм хэрэглэхээс татгалзах хэрэгтэй.
Жирэмсний 12 хүртэлх долоо хоногтой үр хөврөлд эм нөлөөлж сөрөг үр нөлөө гаргахыг
эмбриотоксичность гэнэ.
Зураг 7. Эмийн харшлын хэлбэрүүд
Эмийн бодисын жирэмсний эхний 12 долоо хоногоос хойшхи хугацаанд үр хөврөл болон урагт
гаж нөлөө үзүүлэх чадварыг фетотоксичность гэнэ.
Мутагенность. Эмийн бодис үр хөврөлийн генийн аппаратад нөлөөлж өөрчилснөөр уг өөрчлөлт нь
удамд дамжихыг хэлнэ. Цитостатикууд ийм гаж нөлөө үзүүлдэг. Шинэ эмийг гаргахдаа заавал
удамшилд нөлөөлдөг эсэхийг шалгана.
Канцергенность. Эмийн хорт хавдар үүсгэх чадварыг хэлнэ.
Хэсэг газрын сөрог нөлөө. Энэ нь эмийн бодис эрхтэнд хүрэлцэх үед илэрнэ. Жнь: Улайх, xopcox,
үхжил үүсгэх гэх мэт.
Рефлексийн замаар гарах сөрөг үйлдэл. Хэсэг газрыг хүчтэй цочроосноос рефлексийн замаар
эрхтний үйл ажиллагаа сааталд opox. Жнь: Нашатырын спиртийг ихээр үнэртсэнээс амьсгал тагларах
Мөн зарим үед эм эхийн сүүгээр дамжин хүүхдэд орж хорт сөрөг нөлөө үзүүлж болохыг санах
хэрэгтэй.
ЭМИЙН ЦОЧИМОГ ХОРДЛОГЫГ ЭМЧЛЭХ ЕРӨНХИЙ ЗАРЧИМ

Химийн бодис түүний дотор эмийн зүйлээр хордох явдал олонтой тохиолддог. Эмийн цочимог
хордлого нь бие махбодод маш их хэмжээний эмийн бодис оруулснаас үүснэ. Хордлого үүсэх нь
санамсаргүй тохиолдлын чанартай байхаас гадна амь насаа хорлох санаатай шалтгаантай байж
болно. Ихэвчлэн эмийг дотуур ууж хордсон тохиолдол олон байдаг бөгөөд этилийн спирт, нойрсуулах
эм, сэтгэц нөлөөт эмэнд гол төлөв хорддог байна. Эмийн цочимог хордлогыг эмчлэх арга хэмжээг 5
үндсэн бүлэг болгоно.
1. Бие махбодоос хортой бодис гаргах
2. Хортой бодисын шимэгдэлтийг зогсоох
3. Нэгэнт цусанд шимэгдсэн хорын концентрацийг сулруулах
4. Шимэгдсэн хорыг хоргүйжүүлэх
5. Хорын нөлөөгөөр өөрчлөгдсөн амьдралын чухал эрхтний үйл ажиллагааг сэргээх
1. Бие махбодоос хортой бодисыг гаргах.
Олон янзын арга байдаг. Арьс салстыг угаахаас гадна эмийг ууж хордсон тохиолдолд
бөөлжүүлэх, туулгах арга хэмжээ авна. Хэрэв ходоодны салстыг түлэх шинж чанартай бодисоор
хордсон бол бөөлжүүлж болохгүй. Учир нь ходоодны салст урагдаж гэмтэнэ. Бөөлжилтийг механик
аргаар эсвэл апоморфин 0,5%-ийн 0,2-0,5мл-ыг арьсан дор тарьж үүсгэнэ. Ямар ч тохиолдолд эмийг
ууж хордсон бол ходоодыг зондоор угаана. Эхлээд ходоодноос хортой бодисыг гаргаад дараа нь
бүлээн ус, натрийн хлоридын изотоник уусмал, калийн перманганатын уусмалаар угаана.
Шаардлагатай гэж үзвэл угааж буй уусмалдаа идэвхжүүлсэн нүүрс нэмж болно. Ходоодыг 3-4 цагийн
зайтай хэд хэд угаана. Хэрэв хор нэгэнт шимэгдсэн бол хорыг гадагш гаргахын тулд шээлгэх, хэвлийн
диализ, гемодиализ, цус орлуулах болон бусад эмчилгээ хийнэ.
Их хэмжээний шингэн биед оруулж шээс хөөх идэвхтэй эмүүдийг тарина. Энэ аргаар зөвхөн
цусанд чөлөөтэй байгаа бодисыг гаргахаас уураг липидтэй холбогдсон бодисуудыг гаргадаггүй.
Шээлгэх аргыг хэрэглэж буй үед электролитийн тэнцвэр алдагдаж болохыг анхаарууштай.
Бөөрний үйл ажиллагаа муу, тархины хаван, зүрх судасны дутагдал зэргийн үед энэ арга эсрэг
заалттай.
Гемодиализ: Хагас нэвтрүүлэгч мембранаар цусны уурагтай холбоогүй хорт бодисыг шүүж
цэвэрлэх арга. Артерийн даралт хэт бага үед энэ арга эсрэг заалттай.
Хэвлийн диализ: Хэвлийн хөндийг электролитийн уусмалаар угаах. Хордлогын шинжээс
хамаарч диализ хийх тодорхой шингэнүүдийг хэрэглэнэ. Уг уусмалд халдвараас сэргийлж антибиотик
нэмж хэрэглэдэг.
Гемосорбци: Уурагтай холбоотой бодисууд дээрх аргуудаар муу шүүгдэж буй үед энэ арга ач
холбогдолтой. Өвөрмөц сорбентоор шимэгдүүлдэг.
Цус нөхөх: Энэ тохиолдолд цус авч донорын цус юүлнэ. Цусанд шууд нөлөөлж метгемоглобин
үүсгэдэг бодисын хордлогын үед энэ арга үр дүнтэй.
Плазмаферез: Цусны дүрст элементгүйгээр плазмыг цуснаас авч түүнийг донорын плазм,
альбумин, электролитын уусмалаар орлуулж нөхнө. Зарим үед цээжний лимфийн урсгалаас лимф
авч лимфодиализ, лимфосорбци хийнэ. Гэхдээ энэ нь хурц хордлогын үед ач холбогдол багатай.
Хэрэв уушгиар ялгардаг бодисоор хордсон бол карбоген болон зохиомол амьсгалаар
гипервентиляци хийнэ. Биотрансформацийг идэвхжүүлэх замаар биед буй хортой бодисыг багасгах
нь хурц хордлогын үед ач холбогдолтой.
2. Хортой бодисын шимэгдэлтийг саатуулах Олон арга байдаг.
а. Химийн аргаар идэвхгүй болгох: Ходоодонд байгаа хорыг химийн аргаар задлахад зөвхөн ямар
хороор хордсоныг мэдэж байгаа үед хийж болно. Жнь: Хүнд металлын давсаар хордсон үед өндөг
сүү хэрэглэх, шүлтийг саармагжуулахын тулд сулхан хүчил хэрэглэх гэх мэт
б. Адсорбцлох шинж чанар бүхий бодис хэрэглэх: Ийм шинж чанартай бодисоос хамгийн өргөн
хэрэглэгддэг нь идэвхжүүлсэн нүүрс болно. Нүүрс янз бүрийн хорыг шингээх чадвартай. Нүүрс
хэрэглэсний дараа туулга хэрэглэвэл зохино.
в. Аргаах бүрхээх эм хэрэглэх: Кисель, цардуул, салс зэргийг уулгахад ходоодны салстыг бүрхэж
түүнийг цочролоос хамгаалахын зэрэгцээ хорын шимэгдэлтийг багасгана. Хэрэв арьс салстад
түрхэгдэж гэмтсэн бол усаар сайтар угаах хэрэгтэй.
Хорт бодисыг арьсан дор тарьсан үед түүнийг тойруулж адреналин тарих эсвэл дээр нь мөс
тавих зэргээр судсыг нарийсгаж шимэгдэлтийг багасгаж болно.
3. Цусанд шимэгдсэн хорын концентрацийг бууруулах.
Их хэмжээний шингэн уулгах, судсанд 5%-ийн глюкоз, 0,9%-ийн натрийн хлорид болон бусад
шингэн хийнэ.
4. Шимэгдсэн хортой бодисыг хоргүйжүүлэх.
Хордуулсан бодис ямар бодис болох нь мэдэгдэж байгаа үед хоргүйжүүлэх эмүүдийг
хэрэглэдэг. Ийм бодисыг антидот гэнэ. Антидот бодис нь хордуулж буй бодистой хими физикийн
шинж чанараараа харилцан үйлчилж эсвэл эм судлалын антагонизмаар үйлчилж хоргүйжүүлнэ.
Мышьяк, мөнгөн усаар хордсон үед унитиолыг 6-8мл-ээр хоногт 3-4 удаа булчинд тарина. (5%-
10мл ампултай байдаг.) Унитиол нь найрлагадаа -SH- бүлэгтэй байх тул мөнгөн ус мышьякыг өөртөө
нэгдүүлнэ.
Мөн хүнд металлын давс болон газрын ховор металлын хордлогын үед тетацинкальц 1
ампулыг (10%-20мл ампул) 5%-ийн глюкозын уусмал буюу 0,9%-ийн натрийн хлоридын уусмалтай
судсанд дуслаар тарина. Эмчилгээг 3-4 өдөр үргэлжлүүлнэ.
Хүнд металлын болон синилын хүчлийн хордлогын үед натрийн тиосульфатыг судсанд аажим
тарина. 30%-ийн 5-10мл-ын ампултай гаргана.
Синилийн хүчил болон угаарын хийн хордлогын үед метилений хөх 1%-ийн 50-100мл-ээр
судсанд тарина.
Мөн холинэстеразын эсрэг эмийн хордлогын үед атропин, морфины хордлогын үед
налоксоныг тарина.
5. Шинж тэмдгийн эмчилгээ:
Хордлогын үед өөрчлөгдсөн амьдралын чухал эрхтний үйл ажиллагааг хэвийн болгоно.
Амьсгал дарангуйлагдсан үед хиймэл амьсгал хийнэ. Хүчилтөрөгч эмчилгээ болон нашатырын спирт
үнэртүүлнэ. Судсанд лобелин гидрохлорид, цититон, бемегрид тарина.
Зүрх судасны дутагдлын үед зүрхний глюкозид, даралт унасан үед норадреналин эфедрин
тарина. Таталдаа үүссэн бол тайвшруулах, нойрсуулах таталдааны эсрэг эм хэрэглэнэ. Тархины
хавангийн үед шээлгэх эм, ацидозын үед натрийн гидрокарбонат, алкалозын үед аммони хлорид
хэрэглэнэ. Зарим хордлогын үед хортой бодис эдийн биохимийн системд нэгдчихсэн байдаг тул
түүнийг биохимийн системээс салгах шаардлагатай. Жнь: морфины хордлогын үед налорфин
хэрэглэнэ.
6. Цочимог хордлогоос сэргийлэх
Хордлогоос урьдчилан сэргийлэхийн тулд эмийн жорыг зөв бичих, эмийг зөв хадгалах
ялангуяа гэрийн нөхцөлд эм болгоны нэр хаягийг заавал бичсэн байна. Эмийг хүүхэд хүрэхээргүй
газар хадгалах, нэр хаяггүй хугацаа дууссан эмийг хадгалахгүй байх, жоргүй эм худалдахыг зогсоох,
эмийн заавраар эмийг хэрэглэх зэрэг шаардлагыг биелүүлбэл эмийн хордлого гарахгүй.
Бүлэг II
ТУСГАЙ ЭМ СУДЛАЛ
МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
Мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн зүйлийг 2 хуваана.
1. Захын мэдрэлийн системд нөлөөлөх эм
2. Төв мэдрэлийн системд нөлөөлөх эм
ЗАХЫН МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Захын мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Мэдрэх мэдрэлийн системд нөлөөлөх эм
2. Хөдөлгөх мэдрэлийн системд нөлөөлөх эм
МЭДРЭХ МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Энэ бүлгийн эмийг 2 хуваана.
1. Мэдрэх мэдрэлийн сэрэл хүлээж авч дамжуулах чадварыг саатуулах буюу бууруулах эм.
2. Мэдрэх мэдрэлийн сэрэл хүлээн авч дамжуулах чадварыг идэвхжүүлэх буюу сэргээх эм
МЭДРЭХ МЭДРЭЛИЙН СЭРЭЛ ХҮЛЭЭЖ АВЧ ДАМЖУУЛАХ

ЧАДВАРЫГ БУУРУУЛАХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
Энэ бүлэгт дараах бүлгийн эм орно.
1. Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм
2. Аргаах эм
3. Шингээх эм
4. Бүрхээх эм
ХЭСГИЙГ МЭДЭЭГҮЙЖҮҮЛЭХ ЭМ
Мэдрэх мэдрэлийн сэрэл хүлээн авч дамжуулах чадварыг сонгомлоор хориглон эм хэрэглэсэн
тэр хэсгийг өвдөлт мэдрэх чадваргүй болгодог эмийн зүйлийг хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм гэнэ.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм нь 3 үндсэн хэсгээс тогтоно.
• Ароматик бүтэц - тосонд уусамтгай шинж чанартай
• Завсрын гинж - нийлмэл эфир ба амидын бүтэцтэй
• Амин бүлэг - усанд уусамтгай шинж чанартай
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмүүд нь мэдрэлийн ширхгийн мембрантай бүтцийнхээ амин бүлэг
болон ароматик хэсгээрээ харилцан үйлчилдэг.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмүүд нь өөрсдөө суурь бодис учраас усанд уусдаггүй. Иймээс давс
болгон хувиргаж усанд уусгаад тарилгын эмийн хэлбэрт оруулж хэрэглэдэг. Биед ороод задарч суурь
нь шүлтлэг орчинд чөлөөлөгдөнө. Суурь нь тосонд уусамттай шинж чанартай учраас мэдрэлийн
ширхэгт үйлчилдэг.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмийн үйлдлийн механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй. 3 таамаглал
байна.
 Мэдрэлийн ширхгийн дотор гадаргууд нөлөөлж натрийн ионы сувагт хориг үүсгэн мэдрэлийн
ширхгийн мембраны натрийн ионы нэвчимтгий байдлыг багасгана. Ингэснээр сэрэл дамжих
процесс саатна. (Зураг 8)
Á¿ëýã 2 Ìýäðýëèéí ñèñòåìä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 35
 Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм нь мэдрэлийн ширхгийн мембранаар натрийн ион нэвтрэхэд
оролццог Ca болон К-ийн ионтой харилцан үйлчилснээр натрийн ион нэвтрэхийг багасгаж сэрэл
дамжилтыг саатуулна.
 Мэдрэлийн ширхгийн мембраны фосфолипидын гадаргуугийн таталцлыг ихэсгэснээр ион
нэвтрүүлэх суваг хаагдаж сэрэл саатна.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмүүд дараах шаардлагыг хангасан байна.
 Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх онцгой сонгомол үйлдэлтэй байх. Өөрөөр хэлбэл мэдрэлийн элемент
болон орчин тойрны эдэд ямар нэгэн нөлөө үзүүлэхгүй зөвхөн мэдрэлийн ширхэгт л нөлөөлнө
гэсэн үг юм.
 Ямар ч төрлийн мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэж болдог байх.
 Мэдээгүйжүүлэх үйлдэл нь тодорхой хугацаагаар үргэлжилдэг байх. Өөрөөр хэлбэл янз бүрийн
манипуляциудыг хийхэд тохиромжтой хугацаатай байх.
 Цусны судсыг нарийсгадаг байх. Судас нарийсгахад эмийн үйлдэл удаан үргэлжилнэ. Мөн
цусанд шимэгдэж гаж нөлөө үзүүлэхгүй байх сайн талтай. Хэрэв эм судас өргөсгөдөг бол судас
нарийсгадаг эм (адреномиметик) хэдэн дуслыг нэмж хэрэглэнэ.
 Хорон чанар гаж нөлөөгүй байх.
 Усанд сайн уусдаг, ариутгах хадгалахад задардаггүй байх.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмүүдийг дараах хэд хэдэн төрлийн мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэнэ.
Гадаргуугийн буюу өнгөц мэдээгүйжүүлэлт: Эмийн бодисыг салст бүрхүүлийн гадаргууд
түрхэхэд тэр нь мэдрэлийн төгсгөлд нөлөөлж цочрол хүлээн авах чадваргүй болгоно.
Нэвчүүлэх мэдээгүйжүүлэлт: Мэс заслын үед өргөн хэрэглэнэ. Эмийн бодисыг арьснаас
эхэлж гүн ypyy нь үелүүлж тарина. Энэ үед эм нь мэдрэлийн ширхэг болон төгсгөлийг хориглоно.
Дамжуулалтын мэдээгүйжүүлэлт: Эмийн бодисыг мэдрэлийн ширхгийн зам дагууд нь
хийхэд мэдрэлжүүлж буй хэсгийнх нь мэдрэхүй алдагдана.
Нугасны мэдээгүйжүүлэлт: Энэ нь дамжуулалтын мэдээгүйжүүлэлтийн нэг хэлбэр юм. Энэ
нь дотроо хоёр янз байна.
• Субарахноидальный: Эмээ нугасны субарахноидальный зайд хийнэ.
• Эпи болон перидуральный: Хатуу хальсын дээрх зайд эмийн бодисоо хийнэ.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмийг химийн бүтцээр нь 2 хуваана.
1. Нийлмэл эфирийн бүлэг: Үүнд: дикаин, новокаин, анестезин орно.
2. Амидын бүлэг: Лидокаин, Бупивакайн орно.
Үүнээс гадна ямар мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэж байгаагаар нь 3 хуваана.
1. Гадаргуугийн буюу өнгөц мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэх эм: Дикаин, Анестезин,
2. Нэвчүүлэх болон дамжуулалтын мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэх эм: Новокаин Тримекаин,
Бупивакайн
3. Бүх төрлийн мэдээгүйжүүлтэнд хэрэглэх эм: Лидокаин
Дикаин (Тетракаин)
Орчин үед гадаргуугийн мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэж байгаа гол эм. Химийн бүтцээр пара
аминобензойны хүчлийн уламжлалд багтдаг. Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх чадвар сайн, хортой. Нүдний
салстад хэрэглэхэд нүдний даралт болон зохиролд нөлөөлдөггүй. Хүүхэн xapaa өргөсгөхгүй. Харин
нүдний салст бүрхүүлийг цочрооно. Судас өргөсгөдөг учраас заавал адреналин нэмж хэрэглэнэ.
Салстаар амархан шимэгддэг учир тунг ялимгүй ихэсгэхэд хүндрэл хордлого гарна. Зарим үед үхэлд
ч хүрч болно.
Анестезин (Этоформ, Бензокаин)
Анестезин нь давс үүсгэдэггүй сулхан суурь. Иймээс усанд уусдаггүй. Спирт болон тосонд
уусна. Иймээс өнгөц мэдээгуйжүүлэлтэнд нунтаг, тосон ба өтгөн түрхэц, лаа хэлбэрээр хэрэглэнэ.
Гэмтсэн арьсны гадаргууд цацлага, тосон ба өтгөн түрхэц байдлаар хэрэглэх ба мөн ходоодны
өвдөлтийн үед нунтаг, шахмал, хөвмөл байдлаар ууж хэрэглэж болно. Шулуун гэдэсний шамбарам,
шалбархайн үед лаа хэлбэрээр хэрэглэнэ.
Зураг 8. Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмийн

үйлдлийн механизм
Новокаин (Прокаин)
Диэтиламиноэтанол парааминобензоины хүчлийн нийлмэл эфир. Бусад бэлдмэлүүдээс
идэвхээрээ дутуу хорон чанар багатай. Нэвчүүлэх мэдээ алдуулалтанд хэрэглэхэд үйлдэл 30
минутаас 1 цаг үргэлжилнэ. Салстыг муу нэвтэрдэг учир гадаргуугийн мэдээгүйжүүлэлтэнд
хэрэглэдэггүй. Судас өргөсгөдөг учир адреналин нэмж хэрэглэнэ.
Новокаин цусанд шимэгдсэнийхээ дараа олон тооны фармакологи үйлдэл үзүүлнэ.
 Мэдрэлийн системийг дарангуйлах ялимгүй өвдөлт намдаах үйлдэл үзүүлнэ.
 Тархины торлог бүтцэд саатуулах нөлөө үзүүлнэ. Дотор эрхтний рефлексийг дарангуйлна.
 Зангилааны өмнөх ширхгээс ацетилхолин ялгарахыг саатуулж ганглиоблокатор үйлдэл үзүүлнэ.
 Их тунгаараа таталдаа үүсгэнэ.
 Их тунгаараа мэдрэл булчингийн сэрэл дамжилтыг саатуулна.
 TMC - д болон симпатикын зангилаанд саатуулах нөлөө үзүүлснээр артерийн даралтыг
бууруулна.
 Богино хугацаагаар аритмийн эсрэг нөлөөлнө. Энэ нь зүрхний автомат болон сэрэх чанарыг
дарангуйлж туйлын рефрактер үеийг уртасгасантай холбоотой.
 Новокаин нь эд болон плазмын эстераза ферментийн нөлөөгөөр задарч диэтиламиноэтанол
парааминобензоины хүчил үүсгэнэ. Парааминобензоины хүчил сульфаниламидын бэлдмэлтэй
өрсөлдөж түүний үйлдлийг дарангуйлна.
Новокаины задралын бүтээгдэхүүн бөөрөөр ялгарна.
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх зарим эмийн үйлдлийн

идэвх болон хорон чанарын харьцуулалт
Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх идэвх Хорон чанар

Бэлдмэл
Гадаргуугийн Нэвчүүлэх Дамжуулалтын
Дикаин 10-20 10-20 10-20 10-15
Новокаин 0,1 1 1 1
Тримекаин 0,4 3-3,5 2,5-3,5 1,2-1,4
Лидокаин 0,5 2-4 2-3 1,5-2
Тримекаин
Лидокаинтай бүтцээрээ төстэй бэлдмэл. Дамжуулалтын болон нэвчүүлэх мэдээгүйжүү-
лэлтэнд хэрэглэнэ. Новокаинаас 2-3 дахин хүчтэй, Мөн новокаинаас бага зэрэг илүү хортой. Үйлдэл
нь 2-4 цаг үргэлжилнэ. Ихэвчлэн адреналинтай хамт хэрэглэнэ.
• TMC болон өгсөх торлог байгууламжийг дарангуйлна.
• Тайвшруулах, нойрсуулах, таталдааны эсрэг үйлдэлтэй.
• Мөн аритмийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
• Зүрх судас, амьсгал, цус төлжилтөнд нөлөөлөхгүй.
Хэрэглэж байхад тарьсан хэсэг xopcox, дотор муухайрах, бөөлжих, хордлогын үед таталдах
шинж илэрч болно.
Бупивакайн
Амидын бүлгийн хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм. Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх үйлдэл 5-10 минутын
хугацаанд эхлэх бөгөөд мэдээ алдуулалтыг зогсоосноос хойш өвдөлт намдаах үйлдэл үргэлжилнэ.
Нугасны мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэхэд хөлний булчинг 2-2,5 цаг сулруулна.
Лидокаин (Ксикаин, Ксилокаин)
Бүх төрлийн мэдээгүйжүүлэлтэнд хэрэглэнэ. Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх үйлдлээр новокаинаас
2,5 дахин илүү хүчтэй бөгөөд 2 дахин илүү хугацаагаар үргэлжилнэ. Арай илүү хортой. Эдэд цочроох
нөлөөгүй. Нүдний практикт хэрэглэхэд нүдний судасны тонус, хүүхэн хараанд нөлөөлөхгүй.
Адреналинтай хамт хэрэглэнэ.
Лидокаины хордлогын үед нойрмоглох, таталдах, xapaa өөрчлөгдөх, дотор муухайрах, хүнд
үед амьсгал дарангуйлагдаж зүрх судасны үйл ажиллагаа хямарна. Мөн лидокаиныг аритмийн эсрэг
хэрэглэнэ.
Олон улсын
Бэлдмэл Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт
нэршил
Дикаин Tetracain 0,5%-10мл уусмал Өнгөц мэдээгүйжүүлэлт
Анестезин Benzocain 0,3 нунтаг Ходоодны агчил, өвдөлт
0,1 лаа Шулуун гэдэсний шамбарам, шалбархай
5%-10,0 тосон түрхэц Арьсны харшлын өвчин
Новокаин Procain 0,25-0,5% уусмал Нэвчүүлэх мэдээгүйжүүлэлт
1-2% уусмал Дамжуулалтын мэдээгүйжүүлэлт
Тримекаин Trimecain 0,25-0,5% уусмал Нэвчүүлэх мэдээгүйжүүлэлт
Лидокаин Lidocain 0,25-0,5% уусмал Нэвчүүлэх мэдээгүйжүүлэлт
1-5% уусмал Өнгөц мэдээгүйжүүлэлт
Бупивакайн Bupivacain 0,25% уусмал Нэвчүүлэх мэдээгүйжүүлэлт
0,75% уусмал Нугасны мэдээгүйжүүлэлт
АРГААХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Энэ бүлгийн эмүүд нь эсийн гаднах шингэн, салс, эсийн мөмбраныг хатууруулж өнгөр үүсгэнэ.
Өөрөөр хэлбэл салст бүрхүүл болон эпидермис нь гэмтсэн арьсны уурагтай нэгдэж альбуминат
үүсгэнэ. Үүссэн уурагт нэгдэл нь мэдрэх мэдрэлийн төгсгөлийг цочролоос хамгаална. Үүний үр дүнд:
• Үрэвслийн эсрэг
• Суулгалт тогтоох
• Хортой бодисын шимэгдэлтийг багасгах үйлдэл илэрнэ.
Аргаах эмийн үүсгэсэн уурагт нэгдэл нь мэдрэх мэдрэлийн төгсгөлийг цочролоос хамгаалсны
үр дүнд хэсэг газрын рефлекс багасч цусны бичил судас нарийсна. Үүнээс шалтгаалан үрэвслийн
үеийн улайх, хавагнах, өвдөх, температур ихсэх шинжүүд багасна.
Янз бүрийн цочроох хүчин зүйлийн нөлөөгөөр гэдэсний мэдрэх мэдрэлийн төгсгөл цочирч
гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн ихэссэний улмаас суулгалт үүсдэг. Аргаах эмүүдийн нөлөөгөөр үүссэн
уурагт нэгдэл нь гэдэсний мэдрэх мэдрэлийн төгсгөлийг цочролоос хамгаалсны дүнд гэдэсний
гүрвэлзэх хөдөлгөөн багасч суулгалт тогтоно. Аргаах эмийн зүйлийг дараах байдлаар ангилна.
а. Органик эмийн зүйл: Ургамлын гаралтай идээлэг бодис, танин мөн олон тооны ургамлын
бэлдмэл (мойл, мэхээр, сөд бадаан) орно.
б. Органик бус аргаах эмийн зүйл: Цайрын исэл, цайрын сульфат, зэсийн сульфат, мөнгөний
нитрат орно. Эдгээр бодис нь бага концентрациараа аргаана, их концентрациараа түлэх үйлдэл
үзүүлнэ. Аргаах эмийг арьс салст бүрхүүлийн үрэвсэлт өвчний үед хэрэглэнэ. Харин ургамлын
бэлдмэлийг хоол боловсруулах замын үрэвслийн үед хэрэглэнэ.
Бадааны шахмал
Бадаан гэдэг ургамлын үндэснээс гаргаж авсан бэлдмэл. Бадаан нь аргаах, үрэвслийн эсрэг,
нянгийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэлийг нарийн бүдүүн гэдэсний үрэвсэл, янз бүрийн гаралтай
суулгалт, ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа өвчний үед хэрэглэнэ. 0,5г шахмалаар үйлдвэрлэж
өдөрт 1 шахмалаар 3 удаа ууж хэрэглэнэ.
БҮРХЭЭХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Устай коллоид уусмал үүсгэдэг хорон чанар, гаж нөлөөгүй бодисуудыг бүрхээх эм гэнэ. Үүнд:
ургамлын салс, кисель, цардуул орно. Бүрхээх эмийг гол төлөв ууж хэрэглэнэ. Бүрхээх эм нь салст
бүрхүүлийг бүрхэж тэнд байгаа мэдрэлийн төгсгөлийг цочролоос хамгаална. Үүний үр дүнд үрэвслийн
эсрэг болон суулгалтын эсрэг үйлдэл илэрнэ. Бүрхээх эмийг хоол боловсруулах замын үрэвсэлт
өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
ШИНГЭЭХ ЭМ
Цочроох шинж чанаргүй, усанд уусдаггүй, шингээх гадаргуу ихтэй нарийн нунтаг бодисыг
шингээх эм гэнэ. Шингээх эмийг yyx ба арьс салстын гадаргууд хэрэглэхэд химийн нэгдлүүдийг
гадаргуудаа шингээж уг бодисын эд эсийг цочроох нөлөөг багасгах ба цусанд шимэгдэхээс
хамгаална. Гол төлөөлөгч нь идэвхжүүлсэн нүүрс, тальк.
Талькыг арьсны гэмтэлтэй хэсэгт болон хөлөрдөг хэсэгт цацахад тэр хэсгийн ялгарсан
шингэнийг гадаргуудаа шингээж эврээхээс гадна мэдрэлийн төгсгөлийг цочролоос хамгаална.
Идэвхжүүлсэн нүүрсийг хортой бодисын хордлогын үед шимэгдэлтийг нь багасгах зорилгоор
болон гэдэс дүүрэх үед хэрэглэнэ. Мөн хордлогын үед идэвхжүүлсэн нүүрстэй ycaap ходоодыг угааж
болно.
МЭДРЭХ МЭДРЭЛИЙН СЭРЭЛ ХҮЛЭЭН АВЧ
ДАМЖУУЛАХ ЧАДВАРЫГ ИДЭВХЖҮҮЛДЭГ ЭМ
Энэ бүлэгт орчин тойрны эдийг гэмтээхгүйгээр зөвхөн арьс салстын мэдрэх мэдрэлийн
төгсгөлийг сонгомлоор сэргээдэг эмийн зүйл орно. Мэдрэлийн төгсгөлийг ингэж сэргээхэд зарим эмгэг
байдлыг эмчлэхэд ашигтай рефлекс үүснэ.
Энэ бүлгийн эмийг дор дурьдсан 4 бүлэгт хуваана.
1. Цочроох эм
2. Рефлексээр амьсгал сэргээх эм
3. Рефлексээр цэр ховхлох эм
4. Рефлексээр цөс хөөх эм
ЦОЧРООХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Цочроох эм гэдэг нь ямар нэгэн рецепторыг сэргээж янз бүрийн рефлекст урвал үүсгэдэг
эмийн бодисыг хэлнэ. Бүх рецепторууд мэдрэлийн төвтэй учраас цочролын улмаас хариу
рефлексийн урвал гарна.
Ep нь цочроох эмийг 2 зорилгоор хэрэглэнэ.
1. Эмгэгтэй эд эрхтний орчимд гарч байгаа өвдөлтийг намдаах. Энэ үйлдлийг сарниулах үйлдэл
гэнэ. Энэ нь цочроох эмийн зүйлийг арьсанд түрхэхэд арьснаас мөн түүний харалдаа орших
эмгэггэй дотор эрхтнээс нэгэн зэрэг сэрэл ТМС-д очдог бөгөөд энэ хоёр сэрэл бие биедээ
харилцан үйлчилснээс өвдөлт намддаг гэж үздэг. Гэхдээ энэ нь зөвхөн таамаглал.
2. Эмгэгтэй дотор эрхтний тэжээлийг сайжруулах зорилгоор хэрэглэнэ.
Энэ бүлэгт гич, терпентиний тос, ментол, аммиакын уусмал багтана.
Гичийн цаас
Гичийн нунтгийг цаасанд нааж бэлтгэнэ. Гичид синигрин гэдэг гликозид, мирозин гэдэг
фермент байна. Гичийн цаасыг бүлээн усанд дүрэхэд мирозин нь идэвхжин синигринээ задална.
Задралын үр дүнд аллилизотиоцианат буюу эфирийн тос үүснэ. Энэ нь цочроох үйлдэл үзүүлнэ.
Зураг 9. Мэдрэх мэдрэлийн төгсгөлд нөлөөлөх эмийн үлдлийн үндсэн чиглэл

Гичийг амьсгалын дээд замын өвчин, зүрхний бах, мэдрэлийн болон булчингийн өвдөлтийн
үед хэрэглэнэ.
Терпентиний тос
Нарсны давирхайг нэрж гаргасан эфирийн тос. Гол эмийн үйлдэлтэй бодис нь α - пинен. Энэ
нь тосонд уусамтгай шинж чанартай учир арьсны эпидермисийг нэвтэрч мэдрэх мэдрэлийн
төгсгөлийг цочрооно. Терпентиний тосыг мэдрэл, булчин, үений өвдөлтөнд гадуур хэрэглэнэ.
Ментол
Батраш гэдэг ургамлын эфирийн тос. Амны хөндийн хүйтний рецепторыг цочроохоор
рефлексийн замаар гадаргуугийн болон дотор эрхтний судасны тонус өөрчлөгдөнө. Амьсгалын дээд
замын өвчний үед хэрэглэнэ. Ментолтой валидолыг ишеми өвчний үед титэм судсыг өргөсгөх
зорилгоор хэрэглэнэ.
Аммиакын уусмал буюу нашатырын спирт
Хамрын салст бүрхүүлийн мэдрэлийн төгсгөлийг цочроосноос амьсгалын төвийг сэргээнэ.
Ухаан алдсан хүнд үнэртүүлнэ. Мөн аммиакын уусмал нь ариутгах шинж чанартай тул мэс заслын
практикт гар ариутгахад хэрэглэнэ.
Бэлдмэл Олон улсын Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт

нэршил
Идэвхжүүлсэн Charcoal activated 0,5г шахмал Бодисын хордлого, гэдэс дүүрэлт
нүүрс
Бадаан Badan 0,5г шахмал Нарийн бүдүүн гэдэсний үрэвсэл, янз
бүрийн гаралтай суулгалт, ходоод 12 хуруу
гэдэсний шархлаа
Гичийн цаас Charta sinapisata 10 ширхэг Амьсгалын дээд замын үрэвсэлт өвчин,
зүрхний бах, мэдрүүлийн ба булчингийн
өвдөлт
Терпентиний Oleum terebinthinae 50,0 тос Булчингийн болон мэдрүүлийн өвдөлт
тос rectificatum
ХӨДӨЛГӨХ МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
Хөдөлгөх мэдрэл нь сэрлийг төвөөс захын эрхтнүүдэд дамжуулдаг учир уруудах мэдрэл гэдэг.
Хөдөлгөх мэдрэлийг 2 хуваана.
 Соматик мэдрэл: Ясны булчинг мэдрэлжүүлдэг.
 Ургал мэдрэлийн систем: Дотор эрхтэн, цусны судас, булчирхайг мэдрэлжүүлдэг.
Ургал мэдрэлийн системийг анатомийн бүтцээр нь симпатик, парасимпатик мэдрэл гэж 2
хуваадаг. Ургал мэдрэл нь 2 мэдрэлийн эсээс тогтох бөгөөд дундаа зангилаа үүсгэдэг. Үүнийг ургал
(вегетатив) зангилаа гэнэ. Симпатик мэдрэлийн зангилаа нь нугасандаа ойр, парасимпатикынх
эрхтэндээ ойр байрлана.
Соматик мэдрэл нь 1 мэдрэлийн эсээс тогтох учир зангилаа байхгүй.
Симпатик мэдрэлийн төв нь нугасны сээр - бүсэлхийн хэсэгт байрлах ба мэдрэлийн эс нь С8-
L3-ийн хооронд нугасны хажуугийн эврийн бор бодист байрладаг.
Парасимпатик мэдрэлийн төв нь тархи-ууцны байрлалтай. Тархины төвүүд нь дунд болон
уртавтар тархинд гавал тархины III, VII, IX, X xoc мэдрэлийн бөөмөнд, ууцных нь нугасны ууцны З-р
сегментийн хажуугийн эвэрт байрлана.
Вегетатив мэдрэлийн эфферент ширхгийг зангилааны өмнөх ба дараах гэж хуваана.
Төвийн мэдрэлийн эсээс зангилаа ypyy чиглэлтэй гарсан мэдрэлийн ширхгийг зангилааны
өмнөх ширхэг, зангилаанаас гүйцэтгэх эрхтэн ypyy чиглэлтэй гарсан мэдрэлийн ширхгийг зангилааны
дараах ширхэг гэж нэрлэдэг. Ингэхлээр хөдөлгөх мэдрэл нь бүтцийн хувьд симпатикийн зангилааны
өмнөх дараах, парасимпатикын зангилааны өмнөх дараах, соматик мэдрэлийн гэсэн нийт 5
мэдрэлийн ширхгээс тогтоно гэсэн үг юм. (Схем2)
Ургал мэдрэл нь 2 мэдрэлийн эсээс тогтдог боловч бөөрний дээд булчирхайн хромаффинный
эсээс тогтсон тархилаг давхар нь үр хөврөлийн хувьд симпатикийн зангилааны мэдрэлийн эстэй
ижил учир зөвхөн симпатикын зангилааны өмнөх мэдрэлийн эсийн мэдрэлжүүлэлттэй байдаг. Энэ
мэдрэлийн эс цочрох үед хромаффины эсээс адреналин ялгардаг.
Ихэнх дотор эрхтэн симпатик, парасимпатик мэдрэлжүүлэлттэй. Энэ 2 нь эрхтэндээ эсрэг
чиглэлтэй сэрэл дамжуулах бөгөөд аль нэг мэдрэлийн сэрэл нь давамгайлж байдаг. Жнь: Симпатик
мэдрэлээр зүрхний булчинг агшаах сэрэл харин парасимпатикаар сулруулах сэрэл дамждаг.
Симпатикийн сэрэл давамгайлах тул зүрх үргэлж агшина. Симпатик мэдрэл нь зүрх болон цусны
судасны гөлгөр булчинд агшаах сэрэл, бронх, ходоод гэдэс, цөсний зам, давсаг шээсний замын
гөлгөр булчинд сулруулах сэрэл дамжуулдаг. Харин парасимпатик мэдрэл яг үүний эсрэг сэрлийг
эрхтнүүдэд дамжуулдаг.
Хөдөлгөх мэдрэлээр сэрэл дамжих процесс мэдрэлийн төгсгөлөөс ялгарах медиатор хэмээх
тусгай бодисын оролцоотойгоор синапс-д явагдана.
Парасимпатик ба симпатик мэдрэлжүүлэлтийн үндсэн үр нөлөө

Парасимпатик систем Эрхтэн Симпатик систем
Хүүхэн хараа нарийсаж нүдний дотоод Хүүхэн харааг өргөсгөж нүдний
Нүд
даралт багасна. дотоод даралтыг ихэсгэнэ.
Зүрхний агшилтын хүчийг сулруулж, Зүрхний агшилтын хүчийг нэмэг-
агшилтын тоог цөөрүүлж, дамжуулалт дүүлж дамжуулалт сэрэмтгий чана-
Зүрх
удааширч, сэрэмтгий чанар нь багасна. рыг ихэсгэнэ.
Парасимпатик мэдрэлжүүлэлттэй судас Судсыг (титэм судаснаас) нарийс-
(аарцагны хөндийн эрхтнүүд) өргөснө. гаж артерийн даралтыг нэмэг-
Судас
дүүлнэ.
Булчингийн чангарал ихсэж булчирхайн Булчингийн чангарал, булчирхайн
Бронх
шүүрэл нэмэгдэнэ. шүүрэл багасна.
Булчингийн хөдөлгөөн ба булчирхайн Хоол боловсруу- Булчингийн чангарал, булчирхайн
шүүрэл ихсэнэ. лах зам, цөс шүүрлийг багасгана.
шээсний зам
Медиатор нь ацетилхолин, норадреналин гэж 2 янз байна.

Синапс гэдэг нь мэдрэлийн эсийн сэртэнгээс аль нэг сэрэмтгий эсэд медиаторын
тусламжтайгаар мэдээлэл дамжуулах боломж олгож буй өвөрмөц бүтэц. Өөрөөр хэлбэл мэдрэл
мэдрэлтэй, мэдрэлийн төгсгөл булчинтай уулзаж буй уулзварыг синапс гэнэ. Дараах синапс байна.
• Мэдрэл булчингийн синапс
• Зангилааны буюу мэдрэл мэдрэлийн синапс
• Төвийн нейрон хоорондын синапс
Синапс болгон адил бүтэцтэй. Үүнд:
 Синапсын өмнөх мембран
 Синапсын дараах мембран
 Синапсын завсар
Синапсыг медиатороос нь хамааруулж холинидэвхт, адренидэвхт синапс гэж 2 хуваана.
Синапсын дараах мембран дээр медиаторыг сонгомлоор мэдэрдэг хэсгүүд байх бөгөөд тэдгээрийг
рецептор гэнэ. Рецепторыг ямар медиатор мэдэрдгээр нь холинорецептор, адренорецептор гэж
ангилна.
Синапсаар сэрэл дамжих процесс 4 үе шаттай явагдана.
1. Медиатор нийлэгжих үе
2. Медиатор мэдрэлийн төгсгөлөөс ялгарч синапсын завсар гарч ирэх үе
3. Медиатор рецептортой харилцан үйлчлэх үе
4. Медиатор идэвхгүй болох үе
Хөдөлгөх мэдрэлд нөлөөлөх эмүүд нь сэрэл дамжих дээрх процессыг хувиргаснаар
эрхтнүүдийн аливаа булчин чангарах, агших, эсвэл сулрах бөгөөд энэ нь эмийн үйлдлийн үр дүн
болно.
Сэрэл дамжаагүй тайван байгаа үед синапсын дараах мембраны гадна талд нэмэх цэнэгтэй
натрийн ион байх тул мембраны гадаргуу нэмэх цэнэгтэй байна. Харин дотор талд нэмэх цэнэгтэй
калийн ион байх боловч xacax цэнэгтэй органик молекулууд байх учир мембраны дотор тал xacax
цэнэгтэй байна. Ингэж мембран нэг талдаа нэмэх нөгөө талдаа xacax цэнэгтэй байхыг туйлширсан
цэнэгтэй байна гэдэг. Харин медиатор мэдрэлийн төгсгөлөөс ялгаран гарч синапсын дараах
мембраны рецептортой урвалд ороход мембраны ион нэвтрүүлэх чанар өөрчлөгдөж нэмэх xacax
цэнэгүүд холилдоно. Үүнийг деполяризаци буюу цэнэгийн туйлшрал алдах процесс гэнэ. Энэ үед
мэдрэлээр дамжиж ирсэн сэрэл эрхтэнд дамжина.
Синапсын завсарт гарч ирсэн медиатор тусгай ферментийн нөлөөгөөр задарч дуусахад Na+,
+
К -ийн ион эргээд мембраны хоёр талд гарч сэрэл саатна. Үүнийг реполяризаци буюу дахин
туйлшрах үе гэнэ.
Хөдөлгөх мэдрэлийг төгсгөлдөө ямар медиатор үүсгэдгээр нь холинидэвхт болон адренидэвхт
мэдрэл гэж 2 хуваана.
1. Төгсгөлдөө ацетилхолин үүсгэж сэрлээ дамжуулдаг мэдрэлийг холинидэвхт мэдрэл гэнэ.
Холин идэвхт мэдрэлд:
• Парасимпатикийн зангилааны өмнөх ширхэг
• Парасимпатикийн зангилааны дараах ширхэг
• Симпатикын зангилааны өмнөх ширхэг
• Соматик мэдрэл орно.
Холинидэвхт мэдрэлийг никотин (тамхины навчны алкалоид), мускарин (мухомор гэдэг
мөөгний алкалоид) хоёр xopoop үйлчлүүлэхэд харилцан адилгүй мэдэрч зарим нь мускаринд зарим
нь никотинд мэдрэг байсан. Өөрөөр хэлбэл зарим мэдрэлийн сэрэл мускарины нөлөөгөөр илүү
хүчтэй дамжиж байхад нөгөө хэсэг нь никотины нөлөөгөөр илүү дамжиж байсан байна. Иймээс
холинидэвхт мэдрэлийг мускаринд мэдрэг буюу М-холинидэвхт, никотинд мэдрэг буюу Н-
холинидэвхит мэдрэл гэж 2 хуваана.
М-холинидэвхт мэдрэлд зөвхөн парасимпатикийн зангилааны дараах ширхэг opox ба H-
холинидэвхт мэдрэлд симпатик, парасимпатикын зангилааны өмнөх ширхэг, соматик мэдрэл орно.
Õºäºëãºõ ìýäðýëèéí ñèñòåì
Ñîìàòèê ìýäðýë Óðãàë (âåãåòàòèâ) ìýäðýë
Ïàðàñèìïàòèê Ñèìïàòèê
Çàíãèëààíû Çàíãèëààíû Çàíãèëààíû Çàíãèëààíû

ºìíºõ õîéòîõ ºìíºõ õîéòîõ
Ìåäèàòîð àöåòèëõîëèí Ìåäèàòîð íîðàäðåíàëèí
Õîëèíèäýâõò ìýäðýë Àäðåíèäýâõò ìýäðýë
Ì-õîëèíî- Í-õîëèíî- -àäðåíî- -àäðåíî-

ðåöåïòîð ðåöåïòîð ðåöåïòîð ðåöåïòîð
Схем 2. Хөдөлгөх мэдрэлийн систем
2. Төгсгөлдөө норадреналин үүсгэж сэрлээ дамжуулдаг мэдрэлийг адренидэвхт мэдрэл гэнэ.

Адренидэвхт мэдрэлд:
• симпатик мэдрэлийн зангилааны дараах ширхэг орно.
Парасимпатик мэдрэл гавал тархины III, VII. IX, X xoc мэдрэлийн бүрэлдэхүүнд болон нугасны
үзүүрийн хэсгээс гарна.
Симпатик мэдрэл нугасны сээр нурууны хэсгээс гарна.
Хөдөлгөх мэдрэлд буюу хөдөлгөх мэдрэлийн синапс-т нөлөөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Холинидэвхт синапс-д нөлөөлөх эм
2. Адренидэвхт синапс-д нөлөөлөх эм
Мэдрэлийн сэрлийг идэвхжүүлдэг, дэмждэг эмүүдийг миметик, саатуулдгийг литик гэнэ.
ХОЛИНИДЭВХТ СИНАПС-Д НӨЛӨӨЛДӨГ ЭМ

Холинидэвхт синапсаар сэрэл дамжих процесс ацетилхолины оролцоотойгоор явагдана.
Сэрэл дамжих процесс (Зураг 10)
1. Медиатор нийлэгжих үе.
Холин идэвхт мэдрэлийн төгсгөлд митохондрийн гаралтай ацетилкоэнзим A, холин болон
цитоплазмын холинацетилаза (холинацетилтрансфераз) фермент байх бөгөөд холинацетилаза
ферментийн нөлөөгөөр ацетилкоэнзим А ба холин 2 нэгдэж ацөтилхолин үүснэ. Үүссэн ацетилхолин
нь (захын парасимпатик синапс-т) цэврүүнд 3 байдалтай байна.
• Уурагтай нягт холбоотой ялгаран гарахад бэлэн биш байдал
• Дайчлагдан гарахад харьцангуй сул холбоот байдал
• Аяндаа ялгарахад бэлэн байдал
Зураг 10. Холин идэвхт синапсаар сэрэл дамжих
Гурав дахь хэлбэрийн медиатор нь синапсын өмнөх мембранд нягт байрласан цэврүүнд
хуримтлагдаж байдаг.
2. Ацетилхолин синапсын завсар ялгаран орж ирэх үе.
Мэдрэлийн сэрлийн нөлөөгөөр ацетилхолин синапсын завсарт Са+2 хамааралтай ялгаран орж
ирнэ.
Синапсын завсарт ацетилхолин ялгаран орж ирэх үйл явц дараах механизмаар
зохицуулагддаг. (Зураг 12)
 Ацетилхолин синапсын өмнөх мембраны М-холинорецептортой холбогдон сөрөг эргэх холбоо
үүсэж ацетилхолины ялгаралт багасна.
 Ацетилхолин синапсын өмнөх мембраны Н-холинорецептортой холбогдон эерэг эргэх холбоо
үүсэж ацетилхолины ялгаралт ихсэнэ.
 Зэргэлдээ орших симпатик мэдрэлийн медиатор норадреналин парасимпатикын синапс буюу
холинидэвхт синапс-д орж ирэн синапсын өмнөх мөмбраны рецептортой харилцан үйлчилж
ацетилхолины ялгаралтыг саатуулна.
 Ацетилхолины нөлөөгөөр синапсын дараах эсээс АТФ-н олон тооны молекул синапсын завсарт
орж синапсын өмнөх мембраны пуринидэвхт рецептортой харилцан үйлчилж ацетилхолины
ялгаралтыг багасгана.
3. Ацетилхолин холинорецептортой урвалд opox үе.
Холинорецепторын бүтэц бүрэн тогтоогдоогүй. Мэдрэл булчингийн синапсын холинорецептор
ионы сувгийг тойрсон 5 субьединиц (αβδγ)-ээс тогтдог гэж үздэг ба ацетилхолин α-субьедиництэй нь
үйлчилнэ.
Зураг 11. Холин идэвхт синапсаар сэрэл дамжих механизм
Холинорецепторыг дотор нь мускаринд мэдрэг М-холинорецөптор, никотинд мэдрэг H-

холинорецептор гэж 2 хуваана.
М-холинорецептор нь парасимпатик мэдрэлийн зангилааны дараах синапс-д байрлана.
Н-холинорецептор симпатик, парасимпатикийн зангилаа, бөөрний дээд булчирхайн тархилаг
давхар, гүрээний түүдгэнцэр, араг ясны булчингийн төгсгөл, ТМС-ийн нейрон хоорондын синапс-т
байрлана.
Ацетилхолин ингэж холинорецептортой харилцан үйлчлэхэд синапсын дараах мембраны ион
нэвтрүүлэх чадвар өөрчлөгдөж гадна дотно цэнэгүүд (Na, K) холилдож деполяризаци болно.
Яг энэ үед сэрэл эрхтэнд дамжина.
4. Сэрэл эрхтэнд дамжмагц синапсын завсарт орших холинэстераза (ацетилхолинэстераз) фермент
ацетилхолиныг холин ба цууны хүчил болгон задалснаас мембраны гадна дотно талын цэнэг дахин
хоёр тийшээгээ туйлширч реполяризаци болно. Задралын дүнд үүсэн холин ба цууны хүчлийн нэг
хэсэг нь дахин синапсын өмнөх мембран ypyy эргэн орж ацетилхолины нийлэгжилтэнд хэрэглэгдэнэ.
Нэг хэсэг нь синапсын завсраас диффузын замаар цус, эс хоорондын шингэнд орно.
Зураг 12. Холин идэвхт синапсын зохицуулга

Медиаторын нөлөөгөөр нэг удаа сэрэл дамжих хугацаа секундыг 1000 хуваасны нэгтэй тэнцэх
хоромд явагдана.
М холинорецепторыг дотор нь М1, М2, М3 подтипүүдэд хуваана. М1 холинорецептор ТМС,
мэдрэлийн зангилаа, ходоодонд байрлана. М2 холинорецептор зүрхэнд, М3 холинорецептор
булчирхай, гөлгөр булчин, судасны эндотельд байрлана. М-холинорецептор ацетилхолинтой
нэгдсэнээр натрийн ионы суваг идэвхжих ба мөн эсийн хоёрдагч дамжуулагчийн систем идэвхжинэ.
(Зураг 11) Уушгины болон титэм судас, бронх, давсаг, шээс дамжуулах суваг, хоол боловсруулах
замын шүүрлийн болон гөлгөр булчингийн эсүүдэд ацетилхолин М-холинорецептортой нэгдсэнээр
натрийн ионы суваг нээгдэж деполяризаци үүсэж синапсын дараах сэрээгч потенциал үүссэний
улмаас булчин агшиж шүүрэл ялгардаг.
Үүний зэрэгцээ зүрхний дамжуулах систем, бэлэг эрхтний судасны гөлгөр булчин зэрэгт
ацетилхолин-М-холинорецепторын комплекс К+-ийн сувгийг идэвхжүүлж К+-ийн гарах урсгалыг
ихэсгэж гиперполяризаци болгосноор саатуулах нөлөө үзүүлдэг. Ингэснээр зүрхний булчингийн
дамжуулах, автомат шинж чанар багасч бэлэг эрхтний судас өргөснө.
Ийнхүү парасимпатик үйл ажиллагааны зохицуулга нь янз бүрийн эрхтнүүдэд харилцан
адилгүй байна.
Холин идэвхит синапс-д нөлөөлдөг эмүүдийг ерөнхийд нь 3 хуваана.
I. Холинэстеразын эсрэг нөлөөт эм
Прозерин, Галантамин гидробромид, Физостигмин салицилат,
Пиридостигмины бромид
II. М-холинорецепторт нөлөөлдөг эм
a. М-холиномиметик буюу М-холинорецепторыг сэргээдэг эм
Ацеклидин, Пилокарпин
б.М-холинолитик буюу М-холинорецепторыг саатуулдаг эм
Атропин сульфат, Скополамин гидробромид, Анузол, Бекарбон,
Гоо хатны ханд, Гастрозепин, Гастробамат
III. Н-холинорецепторт нөлөөлдөг эм
1.Н-холиномиметик буюу Н-холинорецепторыг сэргээдэг эм
Лобелин гидрохлорид, Цититон
2. Н-холинолитик буюу холинорецепторыг саатуулдаг эм
a. Ганглиоблокатор буюу вегетатив зангилаанд хориг үүсгэдэг эм
Арфонад, Бензогексоний, Пахикарпины гидроиодид
б. Миорелаксант буюу араг ясны булчинг сулруулдаг эм
Диплацин, Тракриум, Тубокурарин хлорид, Ардуан, Дитилин
ХОЛИНЭСТЕРАЗЫН ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ

Энэ бүлэгт дараах эмүүд хамаарагдана. Үүнд: Прозерин, Галантамин гидробромид,
Физостигмин салицилат, Пиридостигмины бромид
Энэ бүлгийн эмүүд нь холинидэвхт синапсын завсарт орших ацетилхолиныг задалдаг
холинэстераза ферментийг идэвхгүй болгоно. Ингэснээр ацетилхолин задрахгүй холинорецепторт
удаан үйлчилснээр уг ширхгээр ирж буй сэрэл удаан дамжиж холиномиметик үйлдэл үзүүлнэ. Өөрөөр
хэлбэл дээрх эмүүд нь холинидэвхт синапс буюу парасимпатик мэдрэлээр дамжих сэрлийг
идэвхжүүлнэ.
Холинэстеразын эсрэг эмүүд холинэстераз ферментийн анионы болон эстеразын төвд нэгэн
зэрэг болон тус тусад нь үйлчилнэ.
1. Холинэстеразын эсрэг эм нүдэнд дараах байдлаар нөлөөлнө.
 Хүүхэн харааг нарийсгана. (миоз):
Хүүхэн xapaa нь түүнийг тойрон орших цацраг, цагираг хоёр булчингийн нөлөөгөөр өргөсч
нарийсч байдаг. Цагираг булчин нь (m. sphincter pupillae) парасимпатик мэдрэлжүүлэлттэй ба хүүхэн
харааг нарийсгана. Харин симпатик мэдрэлжүүлэлттэй цацраг булчин нь хүүхэн харааг өргөсгөнө.
Холинэстеразын эсрэг эмүүд нь нүдний цагираг булчин парасимпатик мэдрэл хоёрын
синапсын завсарт орших холинэстераза ферментийг идэвхгүй болгосноор парасимпатик мэдрэлийн
сэрэл идэвхжиж булчин агшиж хүүхэн xapaa нарийсна.
• Нүдний даралт бууруулна:
Хүүхэн xapaa нарийсахаар нүдний урд хойд камерыг хооронд нь холбож байдаг фантоны зай,
шлемын суваг нээгдэж шингэн их даралттай байгаа урд камераас хойд камер ypyy чөлөөтэй гүйснээс
нүдний даралт буурна. Энэ үйлдлийг нь нүдний даралт ихсэх (глауком) өвчний үед хэрэглэнэ.
• Нүдний зохирол агчих (спазм аккомодаци):
Нүдний сормослогийн булчин (m.ciliaris) холинидэвхт буюу парасимпатик мэдрэлжүүлэлттэй.
Энэ бүлгийн эмүүд мөн уг булчин ба парасимпатик мэдрэлийн синапсын завсар байрлах
холинэстераза ферментийг идэвхгүй болгосноор уг парасимпатик мэдрэлээр ирэх агшаах сэрэл
идэвхжин булчин агшина. Ингэж сормослогийн булчин агшсанаар нүдний болор болон уг булчин
хоёрыг хооронд нь холбож байдаг цианы холбоос суларч нүдний болор дугираг болж ойрыг сайн
харж холыг муу харна. Үүнийг спазм аккомодаци гэнэ.
2. Холинэстеразын эсрэг эмүүд дотор эрхтнүүдэд дараах байдлаар нөлөөлнө.
 Зүрхэнд: Эмчилгээнийхээ тунгаар брадикарди үүсгэнэ. Зүрхний үйл ажиллагаа багасна. Зүрхний
дамжуулах системээр сэрэл дамжих хурд удааширна. Артерийн даралт багасна. Харин их
тунгаараа тахикарди үүсгэнэ. Энэ нь симпатик зангилаа, бөөрний дээд булчирхайн тархилаг
давхар, уртавтар тархины төвийн холинорецепторыг сэргээсэнтэй холбоотой.
 Бронх хоол боловсруулах зам, хөлсний булчирхайн шүүрлийг ихэсгэнэ.
 Бага тунгаараа ТМС-ийг сэргээнэ. Харин их буюу хортой тунгаараа дарангуйлна.
 Ходоод гэдэс, давсаг, шээс дамжуулах гуурс, цөсний замын булчинг мэдрэлжүүлдэг
парасимлатик мэдрэлийн синапс-д орших холинэстераза ферментийг идэвхгүй болгосноор
парасимпатикаар ирж буй агшаах сэрэл сайн дамжиж дээрх булчингуудын чангарал агшилт
нэмэгдэнэ. Энэ үйлдлийг нь давсаг гэдэсний булчингийн агшилт сулрах, үүнээс болж шээс хаагдах,
гэдэс дүүрэх атонийн үед хэрэглэнэ.
3. Араг ясны булчинг мэдрэлжүүлдэг соматик мэдрэлийн синапс-д орших холинэстераза
ферментийг идэвхгүй болгосноор соматик мэдрэлээр дамжих сэрэл идэвхжин араг ясны
булчингийн тонус агшилт сайжирна. Энэ үйлдлийг нь булчин сульдлын (миастени) үед
хэрэглэнэ.
Прозерин (Неостигмин бромид)
Холинэстеразын эсрэг нөлөөт эмийн гол төлөөлөгч. Үйлдлийн идэвх сайтай. Бэлдмэл захын
холинидэвхт бүтцэд голлон нөлөөлж холинидэвхт мэдрэлийн булчинд дамжуулах сэрлийг
идэвхжүүлдэг.
Прозериныг булчин сульдал, давсаг гэдэсний атони, янз бүрийн үүсэлтэй саажилт, нүдний
даралт ихсэх өвчин, төрөх хүчний сулрал зэргийн үед хэрэглэнэ. 0,05%-1 мл ампул үйлдвэрлэж
арьсан дор тарина. 0,5% -ын уусмалыг нүдэнд дусааж хэрэглэнэ. Мөн 0,015г шахмал гаргаж ууж
хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг эпилепси, бронхын багтраа, зүрхний бах, зүрх судасны органик өөрчлөлт,
гэдэс, шээсний замын механик бөглөрөл, жирэмсний хожуу үе, хэвлийн хөндийн үрэвсэлт өвчний үед
хэрэглэхгүй.
Галантамин гидробромид (Нивалин)
Фармакологийн үйлдлээр прозеринтэй тун ойролцоо боловч тархины хоригийг нэвтэрдэг,
захын холинидэвхт мэдрэлд нөлөөлөхийн зэрэгцээ төвийн холинидэвхт системийг идэвхжүүлж ТМС-
ийн сэрлийн процессыг ихэсгэдгээрээ ялгаатай. Нүдэнд дусааж хэрэглэхэд нүдний салст бүрхүүлийг
түр зуур хавагнуулна. Бэлдмэлийг булчин сульдал, давсаг гэдэсний атони, полимиелитийн улмаас
үүссэн агчилт caa, тархины эмгэгийн улмаас үүссэн хөдөлгөөний өөрчлөлт зэргийн үед хэрэглэнэ.
1%-ийн 1мл ампултай гаргана. Арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг эпилепси, бронхын багтраа, зүрхний бах, зүрх судасны органик өөрчлөлт, гэдэс,
шээсний замын механик бөглөрөл, жирэмсний хожуу үе хэвлийн хөндийн үрэвсэлт өвчний үед
Физостигмин салицилат
Бэлдмэл их тунгаараа холинэстеразыг идэвхгүй болгоод зогсохгүй холинорецепторыг
сэргээдэг байна, Нүдний даралтыг бууруулахдаа пилокарпинаас хүчтэй. Гэвч бэлдмэл агаар, гэрэл,
өндөр температурын нөлөөгөөр амархан задрах тул эмчилгээний практикт хэрэглэхэд бэрхшээлтэй.
0,25%-ийн уусмалыг нүдний даралт ихсэх өвчний үед нүдэнд дусааж хэрэглэнэ.
Пиридостигмины бромид
Химийн бүтцээрээ прозеринтэй ойролцоо бөгөөд үйлдлийн хүчээрээ прозеринээс дутуу.
Иймээс бэлдмэлийг өндөр тунгаар хэрэглэнэ. Булчин сульдал, тархины эмгэгийн дараах хөдөлгөөний
өөрчлөлтийн үед yyx болон булчинд тарьж хэрэглэнэ. 0,06 шахмал; 0,5%-1мл ампултай үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын Эмийн тун

Бэлдмэл Хэрэглэх заалт
нэршил хэмжээ
Булчин сульдал, давсаг гэдэсний атони, янз
Neostigmin 0,05%-1мл ампул
Прозерин бүрийн үүсэлтэй саажилт, нүдний даралт
bromid 0,015г шахмал
ихсэх өвчин, төрөх хүчний сулрал
Булчин сульдал, давсаг гэдэсний атони,
Галантамин Galanthamin пиолимиелитийн улмаас үүссэн агчилт саа,
1%-1мл ампул
гидробромид hydrobromid тархины эмгэгийн улмаас үүссэн
хөдөлгөөний өөрчлөлт
Физостигмин Physostigmin 0,25%-10ml
Нүдний даралт ихсэх өвчин (Глауком)
салицилат salicylas уусмал
Пиридостигмин Pyridostigmin 0,06 шахмал Булчин сульдал, тархины эмгэгийн дараах
бромид bromid 0,5%-1мл ампул хөдөлгөөний өөрчлөлт
М-ХОЛИНОРЕЦЕПТОРТ НӨЛӨӨЛДӨГ ЭМ
М-холинорецептор парасимпатик мэдрэлийн зангилааны дараах ширхгийн төгсгөл орчим
байрлана.
Энэ бүлгийн эмүүд парасимпатик мэдрэлээр дотор эрхтэнд дамжих сэрэлд нөлөөлнө. (сэргээх
саатуулах)
М-холинорецепторт нөлөөлдөг эмийг 2 хуваана.
1. М-холиномиметик буюу М-холинорецепторыг сэргээдэг эм
2. M- холиноблокатор буюу М-холинорецепторыг саатуулдаг эм
М-ХОЛИНОРЕЦЕПТОРЫГ СЭРГЭЭДЭГ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүд парасимпатик мэдрэлээр дотор эрхтэн, нүдний цагираг булчин, булчирхайд
дамжих сэрлийг нэмэгдүүлдэг. Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь пилокарпин, ацеклидин юм.
Пилокарпин гидрохлорид
Pilocarpus pinnatifolius Jaborandi гэдэг өмнөд Америкт ургадаг ургамлын алкалоид. Бүх M-
холинорецепторыг сэргээх боловч эмчилгээний чухал ач холбогдолтой нь нүдэнд нөлөөлөх үйлдэл
юм. Пилокарпин нүдний цагираг булчингийн М-холинорецепторыг сэргээж хүүхэн харааг нарийсгаж
улмаар нүдний даралтыг бууруулна. Мөн нүдний сормослогийн булчингийн M-холинорецепторыг
сэргээснээр уг булчин агшиж нүдний болор дугираг болсноос ойрыг сайн харж холыг муу харна.
(спазм аккомодаци) Пилокарпины 1, 2%-ийн уусмалыг глауком өвчний үед нүдэнд дусааж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийн нэг онцлог бол булчирхайн шүүрлийг хэт ихэсгэнэ. Маш хортой тул дотуур
хэрэглэхгүй. Шууд М-холинорецепторт нөлөөлдгөөрөө холинэстеразын эсрэг эмүүдээс ялгаатай.
Бэлдмэлийг атеросклероз, эпилөпси, ходоод гэдэсний цус алдалт, жирэмсэн үе зэрэгт
хэрэглэж болохгүй.
Ацеклидин
Бэлдмэл гэдэс давсаг, умайн булчингийн М-холинорецепторыг сэргээснээр парасимпатикын
сэрэл эрхтэнд идэвхтэй дамжиж уг булчингуудын чангарал агшилтыг нэмэгдүүлнэ. Энэ үйлдлийг нь
давсаг гэдэсний атонийн үед хэрэглэнэ. Мөн нүдний цагираг булчингийн М-холинорецепторыг сэргээн
нүдний хүүхэн харааг нарийсгаж нүдний даралтыг бууруулна. Үүнийг нь глауком өвчний үед хэрэглэнэ
Эмэгтэйчүүдийн өвчний практикт умайн булчингийн чангарал багасах, төрсний дараах цус
алдалтын үед хэрэглэнэ.
Ацеклидин их тунгаар зүрхний агшилтыг цөөрүүлэх, артерийн даралтыг бууруулах,
булчирхайнуудын шүүрлийг ихэсгэх, гуурсан хоолойг агшаах үйлдэл үзүүлнэ. Иймээс бронхын
багтраа, зүрхний бах, зүрх судасны органик өвчнүүдийн үед бэлдмэлийг хэрэглэж болохгүй.
0,2%-ийн 1, 2мл ампултай гаргаж арьсан дор тарих ба 3%-ийн уусмалыг нүдний дусаалга
байдлаар хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Пилокарпин Pilocarpin
2%-10мл уусмал Глауком
гидрохлорид hydrochlorid
3%-10мл уусмал Глауком, Давсаг гэдэсний атони,
Ацеклидин Aceclidin
0,2%-1мл ампул Умайн гипотони
М-ХОЛИНОРЕЦЕПТОРЫГ СААТУУЛДАГ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүд М-холинорецепторт хориг үүсгэж парасимпатик мэдрэлээр дамжих сэрлийг
саатуулдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ бүлгийн эмүүд нь М-холинорецепторыг медиатор ацетилхолиноо
мэдрэхгүй болгоно.
М-холиноблокаторууд нь захын М-холинорецепторт нөлөөлөхөөс гадна ТМС-ийн M-холино-
рецепторт мөн нөлөөлнө.
Энэ бүлэгт Атропин сульфат, Скополамин гидробромид, Анузол, Бекарбон, Гоо хатны ханд,
Гастрозепин, Гастробамат зэрэг бэлдмэлүүд орно.
Атропин сульфат
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч. М-холиноблокаторуудыг атропин төст эм гэж нэрлэдэг. Атропин нь
гоо хатан, хүн xopc, xap лантанз зэрэг ургамалд агуулагддаг алкалоид.
Фармакологийн үйлдэл:
 Хоол боловсруулах зам, цөсний хүүдий, суваг, бронх, давсаг, шээс дамжуулах гуурс зэрэг
эрхтнүүдийн гөлгөр булчингийн М-холинорецепторт хориг үүсгэснээр уг эрхтнүүдэд очих
парасимпатик мэдрэлийн идэвхжүүлэх сэрэл саатаж гөлгөр булчингийн чангарал багасаж булчин
сулран булчирхайн шүүрэл багасна. Өөрөөр хэлбэл атропины гол үйлдэл бол агчил тавиулах
үйлдэл юм. Энэ үйлдлийг нь хоол боловсруулах замын агчлаас болсон хүчтэй өвдөлт (колик),
ходоод 12xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн гастритын үед хэрэглэнэ.
 Нүдэнд нөлөөлөх үйлдэл: Нүдний цагираг, сормослогийн булчингуудын М-холинорецепторт хориг
үүсгэж булчингуудыг сулруулснаас хүүхэн xapaa өргөсөж нүдний даралт ихсэж болох тул
глаукомын үед хэрэглэхгүй. Мөн нүдний сормослогийн булчин суларснаас нүдний зохирол
саажиж ойрын харалган болно. Өөрөөр хэлбэл ойрыг муу харна. Хүүхэн xapaa өргөсгөдөг
үйлдлийг нь нүд дурандах үед хэрэглэнэ.
 Зүрх судасны системд: Зүрхний М-холинорецепторт хориг үүсгэснээр парасимпатик мэдрэлээр
зүрхэнд очих сулруулах сэрэл хориглогдон зүрхний агшилт түргэсэж тахикарди болохоос гадна
тосгуур ховдлын дамжуулах системийн сэрэл идэвхжинэ. Энэ үйлдлийг зүрхний хориг (вагусын
гаралтай), брадикардийн үед хэрэглэнэ.
 Судас болон артерийн даралтанд практикын хувьд нөлөөлөхгүй.
 Бронхын булчингийн М-холинорецепторт хориг үүсгэж бронхын булчинд очих парасимпатик
мэдрэлийн агшаах сэрлийг хориглож бронхын булчинг сулруулна. Энэ үйлдлийг нь бронхын
багтраа өвчний үед хэрэглэнэ.
 Бронх, хамар, залгиур, хоол боловсруулах зам, шүлс, хөлс, нулимасны булчирхайн шүүрлийг
багасгана. Хөлс багассаны улмаас биеийн температур ихсэж болно.
 Бага зэрэг хэсгийг мэдээгүйжүүлэх идэвхтэй. (Ялангуяа хэсэг газар хэрэглэж буй үед)
 Захын холинолитик үйлдэл үзүүлэхээс гадна төвийн холинолитик үйлдэл үзүүлдэг учраас
Паркинсонизмын үед хэрэглэнэ.
 Атропин их тунгаараа их тархины гадаргыг сэргээж хөдөлгөөний болон үг ярианы хөөрөлд
оруулна.
Атропин хоол боловсруулах зам ба салст бүрхэвчээр сайн шимэгдэнэ. Атропин ба түүний
метаболит бөөрөөр ялгарна. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа ойролцоогоор 6 цаг. Хэрэв нүдний практикт
хэрэглэвэл 7 хоног түүнээс илүү хугацаагаар үйлдэл нь үргэлжилнэ.
Гаж нөлөө: Ам хатах, xapaa өөрчлөгдөх, зүрхний агшилт түргэсэх, нүдний даралт ихсэх, өтгөн
хатах, шээсний ялгаралт өөрчлөгдөх зэрэг гаж нөлөө бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед илэрч болно.
Цээрлэлт: Глауком, зүрх судасны органик гэмтлүүд, атеросклероз, түрүү булчирхайн хавдар
зэрэгт хэрэглэхийг цээрлэнэ.
0,1%-ийн 1мл-ын ампултай гаргаж арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Скополамин гидробромид (Гиосцин гидробромид)
Химийн бүтцээрээ атропинтой төстэй. Илэрхий М-холинолитик үйлдэл үзүүлнэ. Булчирхайн
шүүрэл болон нүдэнд илүү нөлөөлнө. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа атропиноос богино.
Экстрапирамид системд дарангуйлах нөлөө үзүүлнэ. Тайвшруулах, нойрсуулах, хөдөлгөөний
идэвхийг багасгах үйлдэл үзүүлнэ. 0,05%-1мл ампултай гаргана. Арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Анузол
Гоо хатны ханд 0,02г, ксероформ 0,1г, цайрын сульфат 0,05г, глицерин 0,12г, тосон суурь 2г
тус тус орсон нийлмэл найрлагатай лаа.
Агчил тавиулах, үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах үйлдэл үзүүлнэ. Шулуун гэдэсний
шамбарам, үрэвсэл, шалбархай, яршил зэргийг эмчлэхэд хэрэглэнэ.
Бекарбон
Гоо хатны хуурай ханд 0,01г, натрийн гидрокарбонат 0,3г орсон нийлмэл шахмал. Агчил
тавиулах, хүчил саармагжуулах үйлдэл үзүүлнэ. Хоол боловсруулах замын агчил, ходоодны хүчил
ихэдсэн үрэвслийн үед хэрэглэнэ.
Гастробамат
Гастрипон андаксинаас тогтсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Захын холинолитик болон
тайвшруулах үйлдэл үзүүлнэ. Неврозын гаралтай ходоод гэдэсний үйл ажиллагааны хямрал, Ходоод
12 xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн гастрит, гэдэс улаан хоолойн агчил зэргийн үед хэрэглэнэ.
Гастрозепин (Пирензепин)
Ходоодны хлорустөрөгчийн хүчил, пепсиноген ялгаруулдаг булчирхайнуудын M1
холинорецепторт сонгомлоор хориг үүсгэж тэдгээрийн шүүрлийг багасгадаг бэлдмэл. Шүлсний
булчирхай, зүрх, нүдний болон бусад эрхтний М-холинорецепторт нөлөөлдөггүйгээрээ бусад М-
холинолитик эмүүдээс ялгаатай. Бэлдмэлийг ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, ходоодны хүчил
ихэдсэн үрэвслийн үед хэрэглэнэ.
0,025г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Гоо хатны ханд
Бэлдмэл үндсэндээ атропинтой адил фармакологийн үйлдэл үзүүлнэ. Ходоодны шархлаа,
хоол боловсруулах замын агчлын улмаас үүссэн өвдөлтийн үед хэрэглэнэ. 0,015г, 0,02г шахмал
үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Дотор эрхтнүүдийн агчлын улмаас үүссэн өвдөлт
(колик), Бронхын багтраа, ходоод 12 хуруу гэдэсний
шархлаа, хүчил ихэдсэн гасрит, нүд дурандалт,
Атропин 0,1%-1мл
Atropin sulfas Зүрхний хориг (вагусын гаралтай), мэс ажилбарын үед
сульфат ампул
шүүрэл багасгах зорилгоор, М-холиномиметик эмийн
хордлого
Скополамин Hyoscinum 0,05%-1мл Паркинсоны өвчин, Далайн ба агаарын өвчин, нүдний
гидробромид hydrobromidum ампул үрэвсэл
. Шулуун гэдэсний шамбарам, үрэвсэл, шалбархай,
Анузол Anusolum Нийлмэл лаа
яршил
Нийлмэл Хоол боловсруулах замын агчил, ходоодны хүчил
Бекарбон Becarbonum
шахмал ихэдсэн үрэвсэл
Неврозын гаралтай ходоод гэдэсний үйл ажиллагааны
Нийлмэл
Гастробамат Gastrobamat хямрал, Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил
шахмал
ихэдсэн гастрит, гэдэс улаан хоолойн агчил
Pirenzepinum 0,025г Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, ходоодны хүчил
Гастрозепин
hydrochloridum шахмал ихэдсэн үрэвсэл
Н-ХОЛИНОРЕЦЕПТОРТ НӨЛӨӨЛДӨГ ЭМ
Никотинд мэдрэг буюу Н-холинорецептор дараах 5 газар байрлана.
1. Ясны булчинд
2. Вегетатив зангилаа
3. Бөөрний дайврын тархилаг давхраа
4. Гүрээний түүдгэнцэр
5. ТМС-ийн нейрон хоорондын уулзвар
Эдгээр рецепторууд янз бүрийн эмийн бодист харилцан адилгүй мэдрэг байна. Учир нь
бүтцийн хувьд өөр өөр байдаг.
Н-холинорецепторт нөлөөлдөг эмийг 2 хуваана.
1. Н-холиномиметик буюу Н-холинорецепторыг сэргээдэг эм
2. Н-холинолитик буюу Н-холинорецепторыг саатуулдаг эм
Н-ХОЛИНОРЕЦЕПТОРЫГ СЭРГЭЭДЭГ ЭМ
Энэ бүлэгт никотин, лобелин, цититон орно. Эдгээр нь Н-холинорецепторт 2 үе шаттайгаар
нөлөөлдөг. 1-р үед сэргээнэ. 2-р үед дарангуйлах үйлдлээр солигдоно.
Никотин
Тамхины навчинд байдаг алкалоид. Никотин нь эмчилгээний ач холбогдолгүй. Зөвхөн
туршлагын фармакологит ашиглана. Бүх Н-холинорецепторыг сэргээнэ. Харин 2-р шатандаа
саатуулна. Төв ба захын мэдрэлийн системийн Н-холинорецепторын аль алинд нь нөлөөлнө.
Хамгийн мэдрэг нь вегетатив зангилааны Н-холинорецептор юм.
 Никотин эхлээд вегетатив зангилааны Н-холинорецепторыг сэргээж сэрэл дамжилтыг
идэвхжүүлэх боловч дараагийн шатанд саатуулна. Саатуулж буй үйлдэл нь ацетилхолинтой
өрсөлдөх антагонизм болж байгаатай холбоотой. Харин никотин ацетилхолины нийлэгжил болон
задрал ялгаралд нөлөөлөхгүй.
 Гүрээний түүдгэнцрийн хеморецепторыг сэргээж рефлексийн замаар амьсгал судас хөдөлгөх
төвийг сэргээнэ. Гэвч никотины цусан дахь концентраци их болсноор дарангуйлна.
 Бага тунгаараа бөөрний дээд булчирхайн тархилаг давхрын хромаффины эсийн H-
холинорецепторыг сэргээж адреналины ялгаралтыг ихэсгэнэ. Их тунгаараа эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
 Араг ясны булчингийн сэрэл дамжилтыг эхлээд сэргээж дараа нь саатуулна.
 ТМС-ийг бага тунгаараа сэргээж их тунгаараа дарангуйлна. Амьсгалын төвийг хүчтэй цочроодог
боловч их тунгаараа дарангуйлна. Их тунгаараа таталдаа үүсгэнэ.
 Гипофизын арын хэсгийн даавар вазопрессины ялгаралтыг ихэсгэж шээсний ялгаралтыг
багасгана.
 Зүрхний агшилтын давтамж эхлээд удааширна. Энэ нь n.vagus-ын төв интрамураль
парасимпатикын зангилаа идэвхжсэнтэй холбоотой. Дараа нь түргэснэ. Энэ нь симпатик
зангилаа болон бөөрний дээд булчирхайн тархилаг давхраас адреналины ялгаралтыг
идэвхжүүлсэнтэй холбоотой.
 Бага тунгаараа артерийн даралтыг ихэсгэнэ. Энэ нь симпатик зангилаа судас хөдөлгөх төв
сэргэж адреналины ялгаралт ихэссэнтэй холбоотой.
 Никотин нь байнга төвийн гаралтай дотор муухайралт үүсгэх ба бөөлжиж болно.
 Гэдэсний хөдөлгөөнийг ихэсгэж их тунгаараа багасгана.
 Шүлсний болон бронхын булчирхайн шүүрлийг эхлээд ихэсгэнэ. Дараа нь багасгана.
 Никотин нь аажимдаа дасал үүсгэнэ.
Никотин нь арьс салст бүрхүүлээр сайн шимэгдэнэ. Ихэнх хэсэг нь элгэнд зарим хэсэг нь бөөр
уушгинд хоргүйжнэ. Эхний 10-15 цагт шээсээр ялгарна. Харин хөхүүл үед зарим хэсэг нь хөхний
сүүгээр гадагшилна.
Никотины хурц хордлого
Энэ үед шүлс ихээр ялгарна. Дотор муухайрна. Бөөлжинө. Брадикарди нь тахикардигаар
солигдоно. Артерийн даралт ихсэнэ. Амьсгаадна. Улмаар амьсгал дарангуйлагдана. Хүүхэн xapaa
эхлээд нарийсна. Дараа нь өргөснө. Xapaa сонсгол өөрчлөгдөнө. Таталдаа үүснэ. Энэ үед үзүүлэх
гол тусламж бол амьсгал дэмжих явдал юм. Учир нь амьсгалын төв саажсанаар үхэлд хүрнэ.
Никотины архаг хордлого
Тамхи татахтай холбоотойгоор үүснэ. Тамхины утаанд никотиноос гадна өөр олон бодис
байдгаас гарах шинж тэмдэг олон янз байна. Хамгийн гол илэрдэг шинж тэмдэг бол амьсгалын замын
салст бүрхүүлийн үрэвсэл юм. Шүлс ихсэнэ. Ходоодны шүүс багасаж бүдүүн гэдэсний хөдөлгөөн
ихсэнэ. Цусны эргэлтийн системийн талаас артерийн даралт ихсэхээс гадна зүрхний агшилтын
хэмнэл хурдсаж экстрасистол, пароксизмальный тахикарди үүсэж болно. Никотин ихэвчлэн зүрхний
бахын өвчин хөдлөл үүсгэх ба заримдаа xapaa муутгана. ТМС-ийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөнө.
Ишеми, уушгины хавдар, архаг бронхит, уушгины эмфиземийг үүсгэх шалтгаан болох ба улмаар нас
богиносож тахир дутуу болно.
Лобелин гидрохлорид
Lobelia inflata гэдэг ургамалд агуулдагддаг алкалоид. Гүрээний түүдгэнцрийн H-
холинорецепторыг сэргээж рефлексийн замаар амьсгалын төвийг сэргээнэ. Лобелин нь n.vagus-ын
төв ба парасимпатик зангилааг идэвхжүүлснээр хэрэглэсэн даруйд артерийн даралт түр буураад
дараа нь нэмэгддэг. Энэ нь симпатик зангилаа болон бөөрний дээд булчирхайн тархилаг давхрыг
сэргээсэнтэй холбоотой.
Лобелиныг угаарын хий зэрэг хортой бодисын хордлого, амьсгалын зам хүчтэй цочирсноос
амьсгал зогсох үед түүнийг сэргээх зорилгоор хэрэглэнэ. 1%-1мл ампултай үйлдвэрлэж судас,
булчинд тарьж хэрэглэнэ. Лобелиныг аажим тарина. Учир нь түргэн тарьснаас зүрхний сэрэл
дамжилт өөрчлөгдөж болно.
Цититон
Тарваган шийр гэдэг ургамалд агуулагддаг цитизин гэдэг алкалоидын 0,15%-ийн уусмалыг
цититон гэнэ. Гүрээний түүдгэнцрийн Н-холинорецепторыг сэргээснээр рефлексийн замаар
амьсгалын төв сэргэнэ. Бөөрний дайврын болон судас мэдрэлжүүлдэг симпатикын зангилааны Н-
холинорецепторыг сэргээснээр артерийн даралт нэмэгдэнэ.
Цититоныг амьсгал, цусны эргэлтийг идэвхжүүлэх зорилгоор бэртэл, гэмтэл, угаарын хий, хорт
бодисын хордлогын үед амьсгал зогсох, нярайн бүтэлтийн үед хэрэглэнэ. 1 мл-ийн ампултай гаргаж
ихэвчлэн судсанд тарина.
Гаж нөлөө: Цититоныг хэрэглэж байхад дотор муухайрах, бөөлжих, толгой эргэх, зүрхний хэм
түргэсэх, хүүхэн xapaa өргөсөх зэрэг гаж нөлөө гарч болно.
Цээрлэлт: Гипертони, зүрхний бах, шигдээс, уушгины хаван зэргийн үед хэрэглэхгүй.
Цититоны үйлдэл сүрьеэгийн эсрэг эмүүдтэй хамт хэрэглэхэд суларна.
Олон улсын Тун

Лобелин Lobelinum 1%-1мл Угаарын хий зэрэг хортой бодисын хордлого,
гидрохлорид hydrochloridum ампул амьсгалын зам хүчтэй цочирсноос амьсгал зогсох үе
1мл Бэртэл, гэмтэл, угаарын хий, хорт бодисын
Цититон Cytiton
ампул хордлогын үед амьсгал зогсох, нярайн бүтэлтийн үед
Н-ХОЛИНОРЕЦЕПТОРЫГ СААТУУЛДАГ ЭМ
Энэ бүлгийн эмийг дотор нь 2 хуваана.
1. Вегетатив зангилаанд хориг үүсгэх эм (ганглиоблокаторууд)
2. Араг ясны булчинг сулруулах эм (миорелаксантууд)
ВЕГЕТАТИВ ЗАНГИЛААНД ХОРИГ ҮҮСГЭХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүд симпатик, парасимпатик вегетатив зангилаа, бөөрний дээд булчирхайн
тархилаг давхар болон гүрээний түүдгэнцрийн Н-холинорецепторт хориг үүсгэнэ.
Ганглиоблокаторуудын үндсэн үйлдэл бол вегетатив зангилааны Н-холинорецепторт хориг
үүсгэх үйлдэл юм. Н-холинорецепторт хориг үүсгэнэ гэдэг нь уг рецепторын мөдиатор ацетилхолиноо
мэдрэх чадварыг уг бодисууд алдагдуулна гэсэн үг юм. Эмнэлгийн практикт хэрэглэж буй
ганглиоблокаторууд нь бүх Н-холинорецепторт нөлөөлөхгүй. Зөвхөн тодорхой эрхтний вегетатив
зангилааны рецепторт нөлөөлнө. Тухайлбал: дараах зангилаанд хориг үүсгэнэ.
 Судсыг мэдрэлжүүлж буй симпатикын зангилааны Н-холинорецепторт хориг үүсгэж судсыг
нарийсгах сэрлийг хорьсноос судас өргөсөж артерийн даралт буурна. (Зураг 28)
 Хоол боловсруулах эрхтнүүдийн булчин булчирхай ба шүлсний булчирхайг мэдрэлжүүлдэг
парасимпатикын зангилаанд хориг үүсгэж булчингийн агшилтыг сулруулж булчирхайн
шүүрлүүдийг багасгана. Энэ үйлдлийг нь ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
гастрит, коликуудын үед хэрэглэнэ.
Ганглиоблокаторуудыг үйлдлийн үргэлжлэх хугацаагаар нь удаан ба түргэн үйлдэлтэй гэж
хуваадаг. Энэ бүлгийн эмээс манай улсын эмчилгээний практикт хэрэглэгдэж байгаа нь арфонад,
бензогексоний, пахикарпин юм.
Арфонад (Триметафан камсилат)
Түргэн үйлдэлтэй. Үйлдэл 3-5 минутын дараа эхэлж 20-25 минут үргэлжилнэ. Симпатикын
зангилааг дарангуйлж артерийн даралтыг бууруулна. Мөн гистамины чөлөөлөгдөлтийг ихэсгэх ба
судасны гөлгөр булчинд нөлөөлж судас өргөсгөх үйлдэл үзүүлнэ. Судсанд дуслаар тарина. Тархины
хаван, гипертонийн криз, даралт ихэдсэн тархины эмгэг, удирдлагат гипотони зэргийн үед хэрэглэнэ.
5%-5мл ампултай үйлдвэрлэнэ.
Бензогексоний
Өндөр идэвхтэй. Бэлдмэл вегетатив зангилаануудаар дамжих сэрлийг саатуулснаар симпатик
мэдрэлийн судас нарийсгах сэрэл багасаж зах хязгаарын судсууд өргөсөж цусны даралт буурна. Мөн
холин идэвхт мэдрэлээр эрхтнүүдэд очих сэрэл саатсанаар ходоод гэдэсний замын эрхтнүүдийн
хөдөлгөөн ба шүүрэл ялгаруулах идэвх суларна. Үйлдэл 3-4 цаг үргэлжилнэ. Захын судасны агчил,
гипертонийн криз, ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа зэрэг өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Гаж нөлөө ихтэй. Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад өтгөн хатах, гэдэс дүүрэх, ам хатах, нүдний
зохирол алдагдах, давсагны булчин чангаралгүй болсноос шээс хаагдах, коллапс болох зэрэг гаж
нөлөө гарч болно. Бензогексонийг зөвхөн больницын нөхцөлд хэрэглэнэ.
0,1г шахмал, 2,5%-ийн 1 мл ампултай үйлдвэрлэх ба yyx болон арьсан дор, булчинд тарьж
хэрэглэнэ.
Пахикарпин гидроиодид
Вегетатив зангилаанд хориг үүсгэх идэвх бага, үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа богино.
Симпатикын зангилаа, бөөрний дайврын тархилаг давхар, гүрээний түүдгэнцрийн H-холинорецепторт
илүү нөлөөлнө. Умайн булчингийн чангарал агшилтыг нэмэгдүүлнэ.
Захын судасны агчил болон төрөлтийг идэвхжүүлэх зорилгоор хэрэглэнэ. Артерийн даралтыг
бууруулах тул даралт ихтэй жирэмсэн эхчүүдийн төрөлт идэвхжүүлэх зорилгоор хэрэглэхэд
тохиромжтой. 0,1 шахмал; 3%-2мл ампултай гаргаж булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Эмийг хэрэглэх үед өтгөн хатах, ам хатах, гэдэс дүүрэх, шээс хаагдах зэрэг гаж нөлөө гарч
болно.
Пахикарпиныг гипотони, элэг бөөрний үйл ажиллагаа өөрчлөгдсөн, атеросклероз зэргийн үед
хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Trimetaphan Удирдлагат гипотони, Тархины хаван
Арфонад 5%-5мл ампул
camsilas гипертонийн криз
Захын судасны агчил, гипертоний өвчин,
Hexamethonii 0,1г шахмал
Бензогексоний гипертонийн криз, ходоод 12 хуруу
benzosulfonate 2,5%-1мл ампул
гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн гастрит
Пахикарпин Pachycarpin 0,1г шахмал Захын судасны агчил, гипертонийн криз,
гидроиодид hydroiodid 3%-2мл ампул төрөлт түргэсгэх зорилгоор хэрэглэнэ.
АРАГ ЯСНЫ БУЛЧИНГ СУЛРУУЛДАГ ЭМ (МИОРЕЛАКСАНТУУД)

Энэ бүлгийн эмүүд араг ясны булчингийн Н-холинорецепторт хориг үүсгэж соматик мэдрэлийн
агшаах сэрлийг хориглон араг ясны булчинг сулруулна. Анх ийм бодисыг курара-д илрүүлсэн учир
энэ бүлгийн эмийг курара төст эм гэдэг. Kypapa гэдэг нь өмнөд Америкт ургадаг ургамлаас гаргаж
авсан ханд. Олон зуун жилийн явцад курараг сумны xop болгон ашиглаж байсан бөгөөд XX зууны 40-
өөд оноос анагаах ухаанд хэрэглэх болсон.
Энэ бүлгийн эмүүдийг ургамлаас болон нийлэг, xarac нийлэг аргаар гарган авдаг.
Бэлдмэлүүдийг үйлдлийн механизмаар нь 2 хуваана.
1. Деполяризацийн эсрэг нөлөөлж булчин сулруулдаг эм (антидеполяризующие): Тубокурарин
хлорид Ардуан, Тракриум, Диплацин дихлорид
2. Деполяризаци үүсгэж булчин сулруулдаг эм (деполяризуюший): Дитилин
Деполяризацийн эсрэг нөлөөлж булчин сулруулах эм

Араг ясны булчингийн Н-холинорецепторт хориг үүсгэж мэдрэл булчингийн сэрэл
дамжуулалтыг саатуулснаас булчин суларна.
Тубокурарин хлорид
Ургамлын гаралтай бэлдмэл. Араг ясны булчингийн Н-холинорецепторт хориг үүсгэхийн
зэрэгцээ их тунгаар вегетатив зангилаа, гүрээний түүдгэнцэр, бөөрний дайврын H-холинорецепторт
хориг үүсгэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэх үед хиймэл амьсгал зайлшгүй шаардлагатай. Вегетатив
зангилаанд хориг үүсгэснээс цусны даралт буурна. Мөн бие махбодод гистамин чөлөөлөгдөх явцыг
идэвхжүүлэх тул заримдаа гуурсан хоолойн агчил үүсгэж болно. 1%-1,5мл ампултай үйлдвэрлэж
судсанд тарина. Стрихниний хордлого, татран зэргийн үед илрэх таталдаа болон мэс заслын үед
булчин сулруулах зорилгоор хэрэглэнэ.
Ардуан (Пипекуроний бромид)
Ясны булчингийн Н-холинорецепторт хориг үүсгэж булчин сулруулах үйлдэл үзүүлнэ. Мэс
заслын үед булчин сулруулах зорилгоор хэрэглэнэ. 0,004 ампултай гаргана. Судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
Диплацин дихлорид
заслын үед булчин сулруулах зорилгоор хэрэглэнэ. 2%-5мл ампултай үйлдвэрлэж судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
Тракриум (Атракуриум бесилат)
заслын үед булчин сулруулах зорилгоор хэрэглэнэ. 1%-ийн 1-5мл-ийн ампултай үйлдвэрлэж судсанд
тарьж хэрэглэнэ.
Деполяризаци үүсгэж булчин сулруулах эм
Энэ бүлгийн эмүүд араг ясны булчингийн Н-холинорецепторыг хэт сэргээснээс (цэнэгүүдийг
удаан туйлшралгүй болгосноос) булчин агшихгүй. Харин чичирхийлж байгаад суларна.
Дитилин (Суксаметоний иодид)
Соматик мэдрэл ясны булчингийн синапсын дараах мембраны цэнэгийг туйлшралгүй болгож
булчин сулруулна. Үйлдэл түргэн эхэлж богино хугацаанд үргэлжилнэ. Ye оруулах, цагаан мөгөөрсөн
хоолойд гуурс тавих, бронх ба улаан хоолой дурандах, богино хугацааны мэс ажилбарын үед
хэрэглэнэ. 2%-ийн 5мл ампултай гаргана. Судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Миорелаксантуудыг үйлдлийн идэвхээр нь авч үзвэл: ардуан >тубокурарин > дитилин
Мөн үйлдлийн үргэлжлэх хугацаагаар нь авч үзвэл:
 Түргэн үйлдэлтэй (5-10мин)-дитилин
 Дунд зэргийн үйлдэлтэй (20-З0мин) - тракриум
 Удаан хугацааны үйлдэлтэй - ардуан, тубокурарин хлорид
Олон улсын
нэршил
Тубокурарин Tubocurarin Мэс заслын үед булчин сулруулах
1%-1,5мл ампул
хлорид chlorid зорилгоор хэрэглэнэ
Pipecuronii Мэс заслын үед булчин сулруулах
Ардуан 0,004 ампул
bromid зорилгоор хэрэглэнэ
Диплацин Diplacin Мэс заслын үед булчин сулруулах
2%-5мл ампул
дихлорид dichlorid зорилгоор хэрэглэнэ
Atracurium 1%-ийн 1-5мл Мэс заслын үед булчин сулруулах
Тракриум
besilas ампул зорилгоор хэрэглэнэ
Мултарсан үе оруулах, бронх
Suxamethonium
Дитилин 2%-5мл ампул улаан хоолой дурандах,
iodid
Богино хугацааны мэс ажилбар
АДРЕНИДЭВХТ СИНАПС-Д НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
Симпатик мэдрэлийн зангилааны дараах ширхгийг адренидэвхт мэдрэл гэдэг. Өөрөөр хэлбэл
энэ мэдрэл нь төгсгөлдөө норадреналин үүсгэж сэрлээ дамжуулна. Иймээс адренидэвхит мэдрэлийг
симпатик мэдрэл гэж ойлгож болно.
Уг мэдрэлийн булчинтай уулзаж буй уулзварыг адренидэвхит синапс гэнэ. Адренидэвхт
синапсаар сэрэл дамжих процесс холинидэвхт мэдрэлийн нэгэн адилаар 4 үе шатаар явагдана.
1. Медиатор норадреналин нийлэгжих үе
2. Медиатор норадреналин мэдрэлийн төгсгөлөөс ялгарч синапсын завсар opox үе
3. Синапсын завсар орж ирсэн норадреналин адренорецептортой урвалд opox үе
4. Норадреналин идэвхгүй болох үе. (Зураг 13)
1. Норадреналин нийлэгжих процесс
Мэдрэлийн сэрлийн нөлөөгөөр тирозин амин хүчлээс диоксифенилаланин буюу Дофа үүсдэг.
Дофа-аас дофамин үүснэ. Дофаминаас норадреналин үүснэ. Нийлэгжсэн норадреналин мэдрэлийн
төгсгөлд 2 янзаар байна.
 Нэг хэсэг норадреналин тусгай цэврүүнд байх ба үүнийг нөөц норадреналин гэнэ.
 Зарим норадреналин чөлөөт байдлаар байна.
2. Нийлэгжсэн норадреналин синапсын завсар орж ирэх үе.
Эхлээд чөлөөт норадреналин ялгарах ба дуусахаар нь нөөц норадреналин ялгарна. Синапсын
завсарт нордареналин ялгаран орж ирэх үйл явц дараах механизмаар зохицуулагддаг. (Зураг 14)
 Норадреналин синапсын өмнөх мембраны 2 - адренорецептортой холбогдсоноор сөрөг эргэх
холбоо үүсэж норадреналины ялгаралт дарангуйлагдана.
 Синапсын өмнөх мембраны β2 - адренорецептор сэргэснээр эерэг эргэх холбоо үүсэж
норадреналины ялгаралт идэвхжинэ.
 Гүйцэтгэгч эрхтний эсэд үүссэн синапсын завсар ялгарч байдаг простагландин E синапсын өмнөх
мембранаар дамжин норадреналины ялгаралтыг дарангуйлна.
 Хажуугийн холинидэвхт синапсаас ялгарсан ацетилхолин синапсын завсар орж ирэн синапсын
өмнөх мембраны М-холинорецептортой холбогдон норадреналины ялгаралтыг дарангуйлдаг.
3. Медиатор норадреналин адренорецептортой урвалд opox үе.
Синапсын завсар орж ирсэн норадреналин синапсын дараах мембран дээр орших
адренорецептортой урвалд орж уг мембраны Na+, К+ - ийн ион нэвтрүүлэх чадварыг алдагдуулснаас
нэмэх, xacax цэнэгүүд 2 талдаа холилдож деполяризаци болно. Энэ үед мэдрэлийн ширхгээр төвөөс
ирсэн сэрэл эрхтэнд дамжина.
Адренорецептор химийн янз бүрийн нэгдлүүдийг мэдрэх байдлаараа харилцан адилгүй
байдаг. Энэ нь тэдгээрийн бүтэц өөр байдагтай холбоотой. Адренорецепторыг α, β гэж хуваана.
- адренорецепторыг 1, 2, гэж хуваана. 1 -адренорецептор синапсын дараах мембранд, 2 -
адренорецептор нь синапсын өмнөх мембран дээр ба синапсын гадна оршино. Жнь: судасны 1-
адренорецептор синапсын дараах мембран дээр байрлаж байхад 2 - адренорецептор нь мэдрэлжүү-
лэгддэггүй дотор талын давхаргад байрлана. 1 - адренорецептор нь гол нь норадреналины
нөлөөгөөр, 2-адренорецептор нь гол нь цусан дахь адреналины нөлөөгөөр сэргэдэг.
β-адренорецепторыг β1, β2, β3 гэж хуваана. β1 -адренорецептор синапсын дараах мембран
дээр байрлах ба β2-адренорецептор нь синапсын өмнөх мембран дээр мөн синапсын гадна
байрлана. Норадреналин ихэвчлэн β1 - адренорецепторт (синапсын дараах мембраны) үйлчлэх ба
харин β2 - адренорецептор (синапсын гаднах) нь цусан дахь адреналины нөлөөгөөр сэргэдэг. Өөрөөр
хэлбэл бие махбодын мэдрэлийн нөлөө нь норадреналины оролцоотой β1 - адренорецептороор,
шингэний нөлөө нь адреналины оролцоотой β2 - адренорецептороор зохицуулагдаж байдаг байна.
β3 - адренорецепторыг сүүлийн үед нээсэн бөгөөд энэ нь өөхний эдийн адипоцит эсэд байрлах
ба yr рецептор сэргэснээр өөхний эдийн задрал ихэсдэг. Мөн β3 - адренорецептор зүрх, цөс, хоол
боловсруулах замын гөлгөр булчинд байх бөгөөд тэдгээрийн физиологийн үүрэг одоохондоо бүрэн
тайлбарлагдаагүй байна. Гэхдээ β3 - адренорецептор нь адренидэвхт мэдрэлээр мэдрэлжүүлэгддэг.
Зураг 13. Адрен идэвхт синапсаар сэрэл дамжих процесс
Адренорецептор норадреналинтай нэгдсэнээр мөн эсийн хоёрдагч дамжуулагчийн систем

идэвхжинэ. (Зураг 15)
• 1 - адренорецепторын хоёрдагч дамжуулагч нь инозитол-З-фосфат, ионжсон кальци юм.
• β-адренорецепторын хоёрдагч дамжуулагч нь аденилатциклаза цАМФ юм.
4. Норадреналин идэвхгүй болох үе.
Норадреналины ихэнх хэсэг нь гүйцэтгэгч эрхтний цитоплазмын фермент катехол-о-
метилтрансферазаар задарна. Ep нь норадреналин адренорецепторт маш богино хугацаанд
үйлчилдэг. Учир нь синапсын завсар орж ирсэн норадреналины 75-80% нь эргээд мэдрэлийнхээ
төгсгөл ypyy ордог. Үүний заримыг нь замд нь симпатик мэдрэлийн төгсгөлд орших
моноаминоксидаза (MAO) фермент задална. Задралын дүнд үүссэн бүтээгдэхүүн биеэс ялгарна.
Задраагүй үйлдсэн нь митохондрит байрлаж нөөцлөгденө.
Норадреналин задарч дуусахад синапсын дараах мембраны 2 талд холилдсон цэнэгүүд эргээд
2 талдаа гарч туйлширч реполяризаци болно. Энэ үед сэрэл саатна.
Агшаах сэрэл дамжуулдаг симпатикын төгсгөлд α-адренорецептор, сулруулах сэрэл
дамжуулдаг симпатикын төгсгөлд β-адренорецептор байрлана. Энэ зарчим зөвхөн зүрхэн дээр л өөр
байна. Өөрөөр хэлбэл зүрхний булчинд β1-адренорецептор байх бөгөөд энэ рецептор сэргэснээр
зүрхний булчин агшиж нэг удаагийн болон минутын эзлэхүүн ихсэнэ.
Схем 3. Дофамин, норадреналин, адреналины нийлэгжих зам
НА – Норадреналин ПГЕ – Простагландин Е

АДР – Адреналин АХ – Ацетилхолин
Зураг 14. Адрен идэвхт синапсын зохицуулга

Адренорецепторуудын байрлал болон уг
рецептор сэргэхэд гарах үйлдэл
1-адренорецептор -адренорецептор
 Арьс, бөөр, гэдэсний судас, титэм - судас  Ясны булчин, элэгний судас - 2 өргөснө
нарийсна.  Зүрхний булчин - 1 агшина.
 Нүдний цацраг булчин – агшиж хүүхэн  Бронхын булчин - 2 тонус суларна.
хараа өргөснө  Гэдэсний булчин- 1 хөдөлгөөн багасна.
 Гэдэсний булчин – хөдөлгөөн багасна  Умайн булчин - 2 тонус суларна.
 ХБЗ-ын сфинктерүүд – агшина.
 Гликогенолиз -2
 Дэлүүний капсул – агшина.
 Липолиз - 3
 Умайн булчин – агшина.
Адренидэвхт системд нөлөөлдөг эмүүд адренидэвхт синапсаар сэрэл дамжих процессын янз
бүрийн үе шатанд нөлөөлнө. Дараах чиглэлийн үйлдэл үзүүлнэ.
• Мэдрэлийн төгсгөлд норадреналин нийлэгжихэд нөлөөлнө.
• Мэдрэлийн төгсгөлийн цитоплазм болон цэврүүнд норадреналин нөөцлөгдөхөд нөлөөлнө.
• Норадреналины ферментийн нөлөөгөөр идэвхгүй болох процессыг дарангуйлна.
• Мэдрэлийн төгсгөлөөс норадреналин ялгарах процесст нөлөөлнө.
• Синапсын завсраас норадреналин мэдрэлийн төгсгөлд эргэж орох процесст нөлөөлнө.
• Нейроны гадна норадреналин ороход нөлөөлнө.
• Адренорецепторт шууд нөлөөлнө.
Адренидэвхт синапс-д нөлөөлөх эмийг 2 бүлэгт хуваана.
1. Адренидэвхт рецепторт нөлөөлдөг эм
2. Адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлд нөлөөлөх эм
АДРЕНОРЕЦЕПТОРТ НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
1.Адренорецепторыг сэргээдэг эм буюу шууд үйлдэлтэй адреномиметик эм
а. , β-адренорецепторыг сэргээдэг эм
• 1, 2, β1 β 2 -адренорецепторыг сэргээдэг эм: Адреналин гидрохлорид
• 1, 2, β1 - адренорецепторыг сэргээдэг эм: Норадреналин гидротартрат
б. β-адренорецепторыг голлон сэргээдэг эм: Изадрин (β1,β2 ); Салбутамол (β2)
в. -адренорецепторыг голлон сэргээдэг эм: Нафтизин (2)
2. Адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм буюу адреноблокаторууд
а .  - адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм: Фентоламин (1, 2, ), Празозин (1,), Тамсол (α1)
б. β - адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм: Индерал (β1, β2); Атенолол (β1), Метопролол (β1)
АДРЕНОРЕЦЕПТОРЫГ СЭРГЭЭДЭГ ЭМ БУЮУ

ШУУД ҮЙЛДЭЛТЭЙ АДРЕНОМИМЕТИК ЭМ
а. α, β-адренорецепторыг сэргээдэг эм
Адреналин (Эпинефрин )
Химийн бүтцээр фенилалкиламины бүлэгт хамаарна. Адреналин нь биогенный катехоламин
юм. Бөөрний дээд булчирхайн тархилаг давхрын хромаффины эсэд агуулагддаг. Эмнэлгийн практикт
адреналины давс байдлаар хэрэглэдэг.
Адреналин нь 1, 2, β1, β2 – адренорецепторыг аль алиныг нь сэргээх тул фармакологийн олон
янзын үйлдэл үзүүлнэ. Эдгээрээс хамгийн чухал нь түүний зүрх судасны систем, бронх, бодисын
солилцоонд нөлөөлөх үйлдэл юм.
 Зүрхний β1 – адренорецепторыг сэргээснээр зүрхний агшилтын хүч, тоог нэмэгдүүлнэ. Үүний үр
дүнд зүрхний 1 удаа ба минутанд гарах цусны хэмжээ ихсэх боловч зүрхний булчин хүчилтөрөгч
ихээр шаарддаг. Систолын артерийн даралт ихсэнэ.
 Арьс салст бүрхүүл, хэвлийн хөндийн судасны 1-адренорецепторыг сэргээснээр судсыг
нарийсгаж артерийн даралтыг нэмэгдүүлнэ. Адреналиныг дундаж тунгаар хэрэглэж буй үед
диастолын даралт багасах үзэгдэл ажиглагддаг. Энэ нь элэг болон араг ясны булчингийн
судасны β2-адренорецептор сэргэж уг судсууд өргөссөнтэй холбоотой.
 Бронхын β2 - адренорецепторыг сэргээснээр бронхын булчин суларна.
 Адреналин бодисын солилцоонд нөлөөлөхдөө гликогенолиз болон липолизыг идэвхжүүлдэг.
Ингэснээр цусан дахь сахар, өөхний хүчлийн хэмжээ ихсэнэ. Гликогенолизыг идэвхжүүлэхдээ
элэг болон булчингийн эсийн β2 - адренорецепторыг сэргээснээр мембраны аденилатциклаза
фермент идэвхжин АТФ-г задлан цАМФ ихээр үүснэ. Энэ нь протеинкиназа, фосфорилазыг дэс
дараалуулан идэвхжүүлснээр гликогеныг глюкоз-1-фосфат болгон задална. Липолизын процесс
ихсэх нь мөн β3 - адренорецептор идэвхжсэнээс цАМФ үүсэж улмаар протеинкиназа ба липаза
ферментүүд идэвхжсэнтэй холбоотой. (Схем 4, зураг 15)
 Нүдний цацраг булчингийн 1 -адренорецепторыг сэргээснээр хүүхэн xapaa өргөснө. Нүдний
дотоод шингэний ялгаралт багассанаар нүдний даралт багасаж болно.
 Ходоод гэдэсний 1, β1-адренорецепторыг сэргээснээр булчингийн чангарал агшилт багасна.
 Шүлсний булчирхайн шүүрэл ихсэж өтгөн шүлс гарна.
 Хоол боловсруулах замын сфинктерийн 1 - адренорецепторыг сэргээснээр тонус агшилт нь
сайжирна.
 Дэлүүний капсулын 1-адренорецепторыг сэргээснээр дэлүүний капсул агшина.
 Булчин сульдлын үед мэдрэл булчингийн сэрэл дамжилтыг сайжруулна. Мөн булчинд шууд
нөлөөлнө.
 ТМС-д сэргээх нөлөө үзүүлнэ.
Адреналин хоол боловсруулах замд амархан задрах тул түүнийг арьсан дор, булчинд хааяа
судсанд тарьж хэрэглэнэ. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа богино. Судсанд тарихад 5 минут, арьсан дор
тарихад 30 минут үргэлжилнэ.
Адреналиныг анафилаксын щок, гипогликемийн ком, бронхын багтраа, зүрхний хориг,
гипотони, коллапс, хэсэг газрын цус алдалт, хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмэнд нэмэх зэргээр тус тус
хэрэглэнэ. 0,1%-1мл ампултай үйлдвэрлэнэ.
Бэлдмэлийг атеросклероз, артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний бах, чихрийн шижин,
гипертиреоз, жирэмсэн эмэгтэйчүүд зэрэгт тус тус хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Норадреналин (Норэпинефрин)
1, 2, β1 - адренорецепторт шууд идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлнэ. (Харин β2 - адренорецепторт
бага зэрэг нөлөөлнө.)
Норадреналин судасны 1 - адренорецепторыг сэргээж артерийн даралтыг ихэсгэнэ.
Норадреналины нөлөөгөөр ихэссэн артерийн даралт хэвийн хэмжээнээс доош буудаггүйгээрээ
адреналинаас ялгаатай. Учир нь β2-адренорецепторт бага нөлеөлдөгтэй холбоотой.
Зүрхний булчингийн β1-адренорецепторыг сэргээж зүрхний агшилтыг сайжруулах боловч
рефлексийн замаар n.vagus-ын тонус ихсэж брадикарди болж болно.
Бэлдмэл зүрх, бронх, бодисын солилцоонд сул нөлөөлдгөөрөө адреналинаас ялгаатай.
Норадреналиныг гипотони, коллапс, дотуур цус алдалтанд тус тус хэрэглэнэ. 0,2%-1мл
ампултай гаргаж зөвхөн судсанд тарина. Арьсан дор, булчинд таривал үхжил үүснэ. Үйлдэл богино
учраас дуслаар хийнэ.
Атеросклероз, артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний хориг, зүрхний бах өвчний үед тус тус
б. β-адренорецепторыг голлон сэргээдэг эм:
Изадрин (Изопреналин гидрохлорид)
β1, β2 - адренорецепторыг сэргээнэ. Изадрины гол үйлдэл нь зүрх болон гөлгөр булчинд
үзүүлэх нөлөө юм.
 Зүрхний булчингийн β1 адренорецепторыг сэргээснээр зүрхний агшилтын хүч тоог ихэсгэнэ. Энэ
Зураг 15
1- Катехоламинуудын судасны гөлгөр булчинд үзүүлэх нөлөө
2- Катехоламинуудын зүрхэнд үзүүлэх үйлдэл
3- Катехоламинуудын бодисын солилцоонд үзүүлэх нөлөө
Зураг 16. Адреномиметик эмүүдийн үйлдлийн үндсэн чиглэл
Схем 4 Бета-адреномиметик эмүүдийн бодисын солилцоонд үзүүлэх үйлдлийн механизм

үед систолын даралт ихсэнэ. Ховдол тосгуурын сэрэл дамжилтыг дэмждэг учраас зүрхний
автомат шинж чанар ихсэнэ.
 Элэг болон ясны булчингийн судасны β2 - адренорецепторыг сэргээснээр судас өргөсөж
диастолын даралт буурна. Артерийн дундаж даралт мөн буурна.
 Бронхын булчингийн β2 - адренорецепторыг хүчтэй сэргээж бронхын булчинг сулруулна. Энэ нь
уг рецептор сэргээснээр аденилатциклаза идэвхжин АТФ-г задлан цАМФ үүссэнтэй холбоотой.
 Ходоод гэдэсний β1 - адренорецепторыг сэргээснээр гөлгөр булчингийн тонус багасна.
 Бодисын солилцоог идэвхжүүлнэ. Энэ нь цусан дахь глюкоз болон чөлөөт өөхний хэмжээг
ихэсгэснээр илэрнэ.
 ТМС-ийг сэргээнэ.
Изадриныг бронхын багтраа, бронхспазм, ховдол тосгуурын сэрэл дамжилт өөрчлөгдсөн үед
хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг зүрхний органик өвчнүүд, атеросклероз, чихрийн шижин өвчний үед хэрэглэхийг
цээрлэнэ. 0,5%-ийн 25мл-ийн флаконтой гаргаж аэрозолиор хэрэглэнэ. Мөн 0,005г шахмал
үйлдвэрлэж хэлэн дор тавьж шимж хэрэглэнэ.
Салбутамол
β2-адренорецепторыг сэргээнэ. Бронх болон умайн булчингийн β2,-адренорецепторыг сэргээж
булчинг сулруулна. Бронхын багтраа, бронхспазм болон умайн булчинг сулруулах зорилгоор
хэрэглэнэ. 0,002 шахмал, 10мл аэрозолийн баллонтой гаргана.
в. -адренорецепторыг голлон сэргээдэг эм
Нафазолин (Нафтизин)
2-адренорецепторыг сэргээдэг эм. Бэлдмэлийн нөлөөгөөр зах хязгаарын судас нарийсах,
артерийн даралт нэмэгдэх, нүдний хүүхэн xapaa өргөсөх үйлдэл илэрнэ.
Нафазолин салст бүрхүүлийн цусны судсыг нарийсгаснаар үрэвсэл багасгах үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг гайморын хөндийн ба хамар, залгиурын үрэвсэл, нүдний салст бүрхүүлийн
үрэвсэл зэрэгт хэрэглэнэ. 0,1%-ийн 10мл флаконтой гаргаж нүд болон хамарт дусааж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Анафилаксын щок, гипогликемийн ком,
бронхын багтраа, зүрхний хориг , гипотони,
Адреналин Epinephrin 0,1%-1мл ампул коллапс, хэсэг газрын цус алдалт, хэсгийг
мэдээгүйжүүлэх эмэнд нэмж хэрэглэнэ
Норадреналин Norepinephrin 0,2%-1мл ампул Гипотони, коллпас, дотуур цус алдалт
Isoprenalin 0,5%--25мл флакон Бронхын багтраа, бронхспазм, ховдол
Изадрин
hydrochlorid 0,005г шахмал тосгуурын сэрэл дамжилт өөрчлөгдсөн үе
0,002 шахмал 10мл Бронхын багтраа, бронхспазм умайн
Салбутамол Salbutamol
баллон гипертони
Гайморын хөндийн үрэвсэл, хамар
Нафазолин Naphazolin 0,1%-10мл флакон залгиурын үрэвсэл, нүдний салстын
үрэвсэл
АДРЕНИДЭВХТ РЕЦЕПТОРЫГ СААТУУЛДАГ ЭМ

БУЮУ АДРЕНОБЛОКАТОРУУД
Энэ бүлгийн эмүүд адренорецептортой нэгдээд уг рецепторын медиатор норадреналиныг
мэдрэх чадварыг алдагдуулна. Ингэснээр сэрэл эрхтэнд дамжихгүй хоригдоно.
Адреноблокаторыг ямар рецепторт хориг үүсгэж байгаагаар нь 2 хуваана.
a.  - адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм
Фентоламин
Имидазолины уламжлалын бэлдмэл. Судасны -адренорецепторт хориг үүсгэж судсыг
өргөсгөн арьс салст бүрхүүл дотор эрхтний цусан хангамжийг сайжруулж артерийн даралтыг
бууруулна. Артерийн даралт бууруулж байгаа нь судасны гөлгөр булчинд шууд нөлөөлж байгаатай
мөн холбоотой.
Артерийн даралт бууруулж байгаа үйлдэл нь богино хугацаатай (судсаар хэрэглэхэд 10-15
минут) учраас артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэхгүй. Захын цусны эргэлт өөрчлөгдсөн үе
атеросклерозын эхний үе, эндоартерит, Рейногийн өвчин, тэжээлгүйдлийн яршил, хааяа гипертонийн
криз зэргийн үед хэрэглэнэ. 0,025г шахмал 0,005 ампултай үйлдвэрлэнэ. Ампултай
бэлдмэлийгхэрэглэхийн өмнө найруулж судсанд тарина. Зүрх судасны органик өвчнүүд, гипотонийн
үед хэрэглэхгүй.
Празозин
1-адреноблокатор. Бэлдмэл цусны судасны синапсын дараах мембраны 1-адренорецепторт
хориг үүсгэхээс гадна цусан дахь катехоламинуудын судсыг мэдрэлжүүлдэг симпатик мэдрэлд
үзүүлэх нөлөөг багасгана. Эдгээрийн үр дүнд захын судас өргөсөж захын судасны чангарал багасан
артерийн даралт буурна. Празозин захын артери венийн судсыг нэгэн зэрэг өргөсгөж зүрхний
ачааллыг 2 замаар багасгана. Үүнээс гадна судасны булчинд фосфодиэстераза ферментэд хориг
үүсгэх замаар (цАМФ-ыг ихэсгэж) шууд нөлөөлнө. Бэлдмэлийг янз бүрийн шалтгаантай артерийн
даралт ихсэх үед хэрэглэнэ. 0,001г, 0,005г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Тамсол (Тамсулозин)
Альфа-1 адреноблокатор. Бэлдмэл түрүү булчирхайн гөлгөр булчин, давсагны хүзүүвч, шээс
дамжуулах гуурсны түрүү булчирхайн хэсгийн синапсын дараах мембраны альфа1A адренорецептор
ба давсагны их биед байрлах альфа 1D рецепторт сонгомлоор хориг үүсгэснээр дээрх хэсгүүдийн
гөлгөр булчингийн тонус суларч шээсний ялгаралт сайжирна. Түрүү булчирхай ба шээс дамжуулах
гуурсны гөлгөр булчингийн тонус багассаны дүнд шээсний ялгарал ихсэнэ. Үүний дүнд түрүү
булчирхайн хоргүй явцтай гиперплазын үед илрэх бөглөрөл ба цочролын шинж багасна.
Альфа-адреноблокторууд захын судасны эсэргүүцлийг багасган артерийн даралтыг
багасгадаг боловч тамсолын эмчилгээний үед артерийн даралт илэрхий багасдаггүй байна.
Тамсолыг түрүү булчирхайн хоргүй явцтай гиперплазийн улмаас үүссэн шээс ялгаруулах доод
замын дизурийн эмчилгээнд хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0.4мг бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэж хоногт 1 удаа нэг цагт зажлалгүйгээр хоолны
дараа ууж хэрэглэнэ.
б. β - адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм:
Индерал (Пропранолол, Анаприлин)
β1, β2 - адренорецепторт хориг үүсгэнэ.
Зүрхний β1 - адренорецепторт хориг үүсгэснээр зүрхний булчингийн агшилтын хүч суларч, тоо
нь цөөрнө. Үүний дүнд зүрхний шахах цусны хэмжээ багасна. Ховдол тосгуурын сэрэл дамжилтыг
дарангуйлж автомат үйл ажиллагааг бууруулж зүрхний булчингийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг
багасгана. Индерал артерийн даралтыг бууруулна. Энэ нь рениний ялгаралтыг багасгах болон
зүрхний шахах цусны хэмжээг багасгасантай холбоотой. Эдгээр үйлдлийг нь ашиглаад гипертони,
аритми, зүрхний бахын үед хэрэглэнэ. (Схем 5)
Бронхын β2 - адренорецепторт хориг үүсгэснээр бронхын булчинг агшаана. (гаж нөлөө)
Гликоген болон өөхний эдийн задралыг багасгана. Энэ нь мөн β-адренорецепторт хориг
үүсгэсэнтэй холбоотой. (Схем 4)
Индералыг 0,04г шахмал, 0,1%-ийн 1мл ампултай гаргана. Судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Индералыг маш болгоомжтой хэрэглэнэ. Зүрхний хориг, бронхын багтраа, бронхспазм, архаг
бронхит өвчтэй хүнд хэрэглэхгүй. Маш удаан хугацаагаар өлссөн хүнд мөн хэрэглэхгүй. Настай
хүмүүст маш болгоомжтой хэрэглэнэ.
Атенолол
Зүрхний β1 – адренорецепторт хориг үүсгэж синусын зангилааны автомат чанарыг багасгах,
тосгуур ховдлын сэрэл дамжилтыг удаашруулах, зүрхний булчингийн агших чадвар, хүчилтөрөгчийн
хэрэгцээ, сэрэмтгий чанарыг багасгах зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Àäðåíîáëîêàòîðóóä
Þêñòàãëîìåðóëÿð àï - Ñóäàñíû ñèíàïñûí Ç¿ðõíèé  àä- ÒÌÑ-ýýñ ñèìïà-

ïàðàòûí  - àäðåíîðå- ºìíºõ ìåìáðàíû  ðåíîðåöåïòîðûã òèêò èðýõ ñýðëèéã
öåïòîðûã õîðèãëîíî. àäðåíîðåöåïòîðûã õîðèãëîíî. äàðàíãóéëíà.
õîðèãëîíî.
Ç¿ðõíèé àâòîìàòèçì, Ç¿ðõíèé àãøèëòûí

ñýðýìòãèé ÷àíàð, õ¿÷, òîî áàãàñíà.
äàìæóóëàëò áàãàñíà.
Ðåíèíèé ø¿¿ðýë Çàõûí ñóäàñíû Íýã óäààãèéí áà ìèíóòûí

áàãàñíà. òîíóñ áàãàñíà. ýçëýõ¿¿í áàãàñíà.
Àðòåðèéí äàðàëò Ç¿ðõíèé õ¿÷èëòºðºã÷èéí

áóóðíà õýðýãöýý áàãàñíà.
Àðèòìèéí ýñðýã Ìèîêàðäûí öóñàí õàíãàì-

Схем 5 ¿éëäýë ãàðíà. æèéí äóòàãäëûí ýñðýã
¿éëäýë ãàðíà.
Бэлдмэлийг аритми, гипертони, зүрхний бах зэргийн үед хэрэглэнэ. 0,1г шахмал хэлбэрээр
Корвитол (Метопролол)
Сонгомол β адреноблокатор буюу β1 адренорецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэл. Артерийн
даралт бууруулах, зүрхний цусан хангамжийн дутагдлын эсрэг, аритмийн эсрэг үйлдэл тус тус
үзүүлнэ. 0,05г шахмал, 1%-5мл ампултхй тус тус үйлвэрлэж уух болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.

нэршил
0,025 шахмал Атеросклерозын эхний үе, эндоартерит,
Фентоламин Phentolamin 0,005 ампул Рейно-гийн өвчин, тэжээлгүйдлийн яршил,
гипертонийн криз
0,001г, 0,005г, Янз бүрийн гаралтай артерийн дарлат
Празозин Prazosin
шахмал ихсэх
Түрүү булчирхайн хоргүй явцтай
Тамсол Tamsulosin 0.0004г бүрээс
гиперплазийн улмаас үүссэн дизури
0,04 шахмал Гипертони, аритми, зүрхний бах
Индерал Propranolol
0,1%-1мл ампул
Атенолол Atenolol 0,1 шахмал Гипертони, аритми, зүрхний бах
0,05г шахмал, Гипертони, аритми, зүрхний бах
Корвитол Metoprolol
1%-5мл ампул
АДРЕНИДЭВХТ МЭДРЭЛИЙН ТӨГСГӨЛД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

1. Шууд биш үйлдэлтэй адреномиметик эм
2. Адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлд нөлөөлж сэрэл дамжилтыг саатуулдаг эм
ШУУД БИШ ҮЙЛДЭЛТЭЙ АДРЕНОМИМЕТИК ЭМ

Адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлөөс норадреналин ялгаран гарах процессыг идэвхжүүлснээс
синапсын завсарт норадреналин ихээр хуримтлагдаж адренорецепторт удаан нөлөөлж симпатик
мэдрэлээр дамжих сэрлийг идэвхжүүлдэг. Ийм эмүүдийг шууд биш үйлдэлтэй адреномиметик гэнэ.
Гол төлөөлөгч нь эфедрин юм.
Эфедриний гидрохлорид
Зээргэний өвсөнд байдаг алкалоид. Симпатик мэдрэлийн төгсгөлөөс ялгарах норадреналины
хэмжээг ихэсгэхээс гадна адренорецепторыг сулавтар сэргээнэ. (Зураг 15)
Эфедриний үндсэн үйлдэл адреналинтай адил.
• Зүрхний үйл ажиллагааг идэвхжүүлнэ.
• Цусны даралтыг нэмэгдүүлнэ.
• Бронхын булчинг сулруулна.
• Гэдэсний хөдөлгөөнийг багасгана. Хүүхэн харааг өргөсгөнө.
• Цусны сахарын хэмжээг ихэсгэнэ.
Үүнээс гадна ясны булчингийн чангарлыг нэмэгдүүлэх, ТМС-ийг сэргээх, амьсгалын төвийг
сэргээх, харшлын эсрэг үйлдэл үйлдэл үзүүлнэ.
Эфедрин үйлдлийн хүчээр адреналинаас дутуу боловч үргэлжлэх хугацаа нь удаан.
Бронхын багграа, харшлын өвчнүүд, булчин сульдал, нойрсуулах, наркозын бодисын хордлого,
гипотони, хэсэг газрын судсыг нарийсгаж хүүхэн харааг өргөсгөх зорилгуудаар хэрэглэнэ.
0,025 шахмал, 5%-1мл ампултай гаргана. Арьсан дор, булчин, судсанд тарина.
Гипертони, атеросклероз, зүрхний булчингийн органик өөрчлөлт, гипертиреоз, чихэр
шижингийн үед хэрэглэхийг цээрлэнэ.

нэршил
Бронхын багтраа, харшлын өвчнүүд,
Эфедриний Ephedrine 0,025г шахмал
бульчин сульдал, нойрсуулах эм ба
гидрохлорид hydrochloridum 5%-1мл ампул
наркозын бодисын хордлого, гипотони
АДРЕНИДЭВХТ МЭДРЭЛИЙН ТӨГСГӨЛД НӨЛӨӨЛЖ

СЭРЭЛ ДАМЖИЛТЫГ СААТУУЛДАГ ЭМ (СИМПАТОЛИТИК)
Энэ бүлгийн эмүүд симпатик мэдрэлийн төгсгөлөөс норадреналин ялгарах процессыг саатуулж
сэрэл дамжилтыг хориглоно.
Исмелин (Гуанетидин)
 Судсыг мэдрэлжүүлдэг симпатикын төгсгөлд 2 үе шаттай үйлчилнэ.
Эхний үед синапсын өмнөх мембраны норадреналин нэвтрэн гарах процессыг саатуулж дараа
нь синапсын завсраас норадреналин мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулна. Ингэснээр
мэдрэлийн төгсгөлд норадреналин багасна. Эдгээрийн үр дүнд судас өргөсөж артерийн даралт
буурна.
 Зүрхэнд мөн 2 шаттай нөлөөлнө. Эхлээд зүрхний агшилт түргэсч минутанд гарах цусны хэмжээ
ихсэж артерийн даралт ихсэх бөгөөд дараа нь зүрхний агшилт удааширч минутанд гарах цусны
хэмжээ багасч даралт буурна.
Эмийг хэрэглэсэн даруйд богино хугацаагаар (хэдэн минутаас 1 цаг хүртэл) артерийн даралт
ихсэж болно. Дараа нь артерийн даралт аажим тогтвортой буурна.
Мөн нүдний хүүхэн харааг бага зэрэг нарийсгаж нүдний даралтыг бууруулна. Энэ нь нүдний
дотоод шингэний ялгаралт багассантай холбоотой.
0,025г шахмал гаргана. Артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэнэ. Гаж нөлөө ихтэй тул
эмчийн хяналтанд хэрэглэнэ.
Бөөрний дайврын хавдар, атеросклероз, зүрхний шигдээс, гипотони, тархины цусны эргэлтийн
өөрчлөлт зэргийн үед хэрэглэхгүй.
Резерпин:
Химийн бүтцээр индолын уламжлал. Симпатик мэдрэлийн төгсгөлд норадреналин
хуримтлагдах процессыг саатуулах ба мэдрэлийн төгсгөлд байгаа норадреналиныг задална. Зүрх
судас, бөөрний дайврын норадреналины хэмжээг багасгана. ТМС-ийн серотонины хэмжээг багасгах
тул тайвшруулах үйлдэл үзүүлнэ. Мөн солиорлын эсрэг сулавтар үйлдэлтэй. Наркозын болон
нойрсуулах эмийн хүчийг нэмэгдүүлнэ. Амьсгалын төвийг бага зэрэг дарангуйлах ба биеийн
температурыг бууруулна.
Хамгийн гол үйлдэл нь судас болон зүрхний симпатик мэдрэлд нөлөөлж судас өргөсгөн
зүрхний минутанд гарах цусны хэмжээг багасгаснаас артерийн даралтыг найдвартай буулгана.
Иймээс артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэнэ. 0,00025 шахмал гаргана.
Сэтгэл уналт, титэм судасны дутагдал, зүрхний гажиг, ходоодны шархлаа, зүрхний булчингийн
органик өөчлөлт нефросклероз зэрэгт хэрэглэхгүй.

нэршил
Исмелин Guanethidin 0,025г шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
sulfas
Резерпин Reserpin 0,00025г шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
ПУРИН ИДЭВХТ СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

TMC ба захын мэдрэлийн системд пурин мэдрэг нейронууд байдаг бөгөөд энэ нейронууд нь
идэвхжихээр аксоны төгсгөлөөс нь аденозин ба АТФ чөлөөлөгддөг. Эдгээр нь гүйцэтгэх эрхтний
синапсын хойтох мембран дээр орших өвөрмөц рецепторуудтай харилцан үйлчилнэ.
Пурин идэвхт ширхэг зүрх судас, бөөр, ходоод гэдэс, өөхлөг давхаргыг мэдрэлжүүлнэ. ТМС-д
пурин идэвхт аксон хамгийн их байдаг.
Түүнээс гадна АТФ адренидэвхт ба холинидэвхт мэдрэлийн төгсгөлд байдаг ба тэр нь
ацетилхолин, норадреналинтай хамт ялгарч АТФ байдлаар үйлчлэх ба эсвэл задарч аденозин үүсгэн
аденозин байдлаар үйлчилнэ.
АТФ ба аденозины бусад нейромедиаторуудаас ялгагдах онцлог нь шууд эддээ ялангуяа
судасны эндотель эсэд эрчимтэй нийлэгждэг явдал юм. Эдийн дотор аденозин 2 замаар үүснэ.
1. Эд ба цусан дахь хүчилтөрөгчийн хэмжээ хэвийн байгаа үед S-аденозилгомоцистеинээс
гидролаза ферментийн нөлөөгөөр үүснэ.
2. Хүчилтөрөгч дутагдалтай үед (гипокси) аденозинмонофосфатаас нуклеотидаза ферментийн
нөлөөгөөр үүснэ.
Гипоксийн үед аденозин маш ихээр үүснэ. Аденозин эсийн дотор уурагтай нэгдлийн байдалтай
байх ба аденозиндезаминаза ферментийн нөлөөгөөр инозин болдог. Энэ нь мөн эргэж хувираад
АМФ, S-аденозилгомоцистеин болно.
Эсийн мембранд аденозиныг эсийн гадагш дотогш зөөх тусгай зөөгч байдаг. Аденозин энэ
зөөгчийн тусламжтайгаар эс болон цус хоёрын хооронд дамжиж байдаг.
Аденозин цуснаас маш амархан алга болно. Энэ нь 3 замаар явагдана.
1. Аденозин аденозинкиназа ферментийн нөлөөгөөр АМФ болон хувирч эритроцитод ордог.
2. Зөөгчийн тусламжтайгаар эндотельд орно.
3. Аденозиндезаминаза ферментийн нөлөөгөөр инозин болно.
Пурины рецепторыг Пурины I буюу "A" рецептор (аденозинд мэдрэг), Пурин II (АТФ-д мэдрэг)
гэж 2 хуваана.
Пурин I рецепторыг дотор нь аденозины 1 (A1), аденозины 2 (А2) рецептор гэж ангилна. Α1-
рецептор сэргэвэл аденилатциклаза фермент хориглогдож цАМФ үүсэх нь багасна. А2-рецептор
сэргэвэл аденилатциклаза фермент идэвхжиж цАМФ ихсэнэ.
ТМС-ын ихэнх аксоны синапсын өмнөх мембранд аденозины рецептор байдаг гэж үздэг бөгөөд
тэр нь аденилатциклазатай холбоогүй байна. Пурин II рецепторын үйл ажиллагаа бүрэн
судлагдаагүй. А1 рецептор сэргэхэд дараах үйлдэл гарна.
1. А1 рецептор сэргэвэл зүрхний агшилт удааширна. Учир нь:
• Синусын зангилааны эс гиперполяризаци болно.
• AV зангилааны дамжуулалт удааширна.
• Катехоламинуудын аденилатциклазаг идэвхжүүлэх нөлөө арилна.
• Адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлөөс катехоламин чөлөөлөгдөх нь багасна.
2. Α1 – рецепторыг сэргээснээс бөөрний түүдгэнцрийн өгсөх судсууд нарийсаж фильтраци багасна.
Бөөрөн дэх ренин, эритропоэтиний ялгаралт багасна. Өөхний эдэд липолиз саатна.
3. ТМС-ийн А1 рецептор сэргэснээс бусад медиаторуудын чөлөөлөгделт саатах ба TMC
дарангуйлагдана.
А2-рецептор сэргэхэд дараах үйлдэл гарна.
1. А2-рецептор сэргэхэд бөөрний түүдгэнцрийн өгсөх судаснаас бусад артерийн судсууд өргөснө.
Эритропоэтин болон рениний ялгаралт ихсэнэ.
2. Тромбоцитын гадаргуугийн А2-рецептор сэргэснээс тромбоцитын агрегаци багасна.
Аденозины идэвх-д нөлөөлдөг эмүүдийг 3 бүлэг болгон хуваана.
1. Шууд үйлдэлтэй аденозиномиметикууд: Инозин
2. Шууд бус үйлдэлтэй аденозиномиметикууд: Курантил
3. Аденозинолитикууд: Кофеин, Теофиллин, Теобромин
ШУУД ҮЙЛДЭЛТЭЙ АДЕНОЗИНОМИМЕТИКУУД

Энэ бүлгийн эмүүд аденозины рецепторыг идэвхжүүлнэ.
Инозин (Рибоксин)
Инозины үйлдэл жинхэнэ аденозиноос ялгаатай.
Зүрхний булчингийн бодисын солилцоонд сайнаар нөлөөлж зүрхний булчингийн цусан
хангамжийг сайжруулах үйлдэлтэй бэлдмэл. Титмийн судсыг ялангуяа эндокардын доод талын
судсыг өргөсгөнө. Инфаркт болсон орчмын цусан хангамжийг сайжруулна. Нүүрс усны солилцоог
сайжруулна. Зарим эрдэмтэд АТФ-ын урьдал бодис гэж үздэг.
Инозины зүрхний булчингийн агшилтыг сайжруулдаг үйлдэл нь инозины өвөрмөц рецепторт
нөлөөлсөнтэй холбоотой. Миокардын гэмтлийн үед ч, хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг ихэсгэхгүй, аритми
үүсгэхгүй, дамжуулалтанд нөлөөлөхгүйгээр зүрхний агшилтыг сайжруулдаггаараа онцлогтой.
Бэлдмэлийг зүрхний ишеми өвчин, миокардиодистрофи, зүрхний гликозидоос шалтгаалсан
аритми зэргийн үед хэрэглэнэ.
Эхний хоногийн тун 0,6-0,8г; дараа нь тунг 2,4г хүртэл аажим ихэсгэнэ. Бэлдмэлийг хоолны
өмнө ууна. Тарьж хэрэглэх эхний тун хоногт 0,2г (2%-10мл), дараа нь тунг хоногт 0,4г (2%-20мл)
хүртэл ихэсгэнэ. Эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа өвчний байдлаас хамаарна.
Инозиныг хэрэглэж буй үед арьс загатнах, улайх, мөн цусан дахь шээсний хүчил ихсэх зэрэг
гаж нөлөө илэрч болно.
Бэлдмэлийг 0,2 шахмал, 2%-10мл ампултай үйлдвэрлэж yyx болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
ШУУД БУС ҮЙЛДЭЛТЭЙ АДЕНОЗИНОМИМЕТИК

Энэ бүлгийн эм аденозиныг цус болон эдийн хооронд зөөдөг зөөгчийг дарангуйлснаас цусан
дахь аденозины хэмжээ ихсэж аденозиномиметик үйлдэл үзүүлнэ.
Курантил (Дипиридамол)
Титмийн судсыг өргөсгөж зүрхний булчингийн цусан хангамжийг сайжруулна. Тромбоцитын
агрегацийг саатуулна. Курантилын үйлдлийн механизмыг:
• Аденозиндезаминаза-г идэвхгүй болгож аденозины задралыг багасгадаг.
• Фосфодиэстеразаг хориглосноор цАМФ-ын задралыг багасгадаг.
• Аденозиныг идэвхжүүлдэг гэж тайлбарлаж байна.
Бэлдмэлийг титмийн судасны архаг дутагдал, тромбоз, тромбэмболигоос урьдчилан
сэргийлэхэд хэрэглэнэ.
Хоолноос 1 цагийн өмнө yyx болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Толгой өвдөх, зүрх дэлсэх, нүүр улайх, тахикарди, хоол боловсруулах үйл ажиллагаа хямрах,
харшлын урвал илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Инфаркт, титэм судасны хатуурал, аортын стеноз, гипотони, зүрхний дутагдал, хүнд аритми,
цус алдаж болзошгүй үе зэрэгт хэрэглэхгүй.
0,025; 0,075 шахмал үрэл; 0,5%-2мл амп гаргана.
АДЕНОЗИНОЛИТИКУУД
Аденозины рецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэлүүд энэ бүлэгт орно. Үүнд. Ксантины уламжлал:
кофеин, теофиллин, эуфиллин, теобромин орно.
Кофеин
Сэтгэц сэргээх эмийг үз.
Теофиллин
ТМС-ийг сэргээх боловч кофеиноос сул үйлчилнэ. Зүрхний булчингийн агшилтыг идэвхжүүлэх,
титэм болон захын судсыг бага зэрэг өргөсгөх, бронхын гөлгөр булчинг сулруулах, тромбоцитын
агрегацийг багасгах, тарган (тучный) эсээс харшлын медиаторуудын чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлах
үйлдэл үзүүлнэ. Мөн бага зэрэг шээлгэх үйлдэлтэй. Сүүлийн үед бэлдмэлийн үйлдлийн механизмыг
аденозины рецепторт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой гэж тайлбарлаж байна. Мөн фосфодиэстераза
ферментийг дарангуйлж эсийн дотор цАМФ-ыг хуримтлуулж байгаатай холбоотой.
Бэлдмэлийг бронхын багтраа, бронхспазм, архаг бронхит, мигрень, тархины цусны эргэлтийн
өөрчлөлт, зүрх ба беөрний гаралтай хавангуудын үед хэрэглэнэ.
Теобромин
Зүрхний үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх, титэм судас, бронхын булчинг бага зэрэг сулруулах,
шээс ялгаралтыг нэмэгдүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Түүний шээлгэх үйлдэл анхдагч шээсний натри ба
хлорын ионы эргэн шимэгдэлтийг багасгаж байгаатай холбоотой. Мэдрэлийн системийг сэргээх
үйлдэл нь кофеиноос сул.
Бэлдмэлийг титэм болон тархины судасны агчил, зүрх бөөрний гаралтай хаван зэрэгт
хэрэглэнэ.
0,25 шахмал үйлдвэрлэнэ.
ПУРИН II МИМЕТИКУУД
АТФ (фосфобион)
Бодисын солилцооны олонхи процесс-т оролцдог бэлдмэл. Хүн амьтны бие махбодын эдийн
ердийн бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд исэлдэлтийн урвал болон нүүрс усны задралын үр дүнд үүснэ. АТФ
задрахаар АДФ ба органик бус фосфат үүсэж янз бүрийн биохимийн процесс болон булчингийн
агшилтанд зайлшгүй шаардлагатай энерги гаргана.
Мөн АТФ нь холин ба адренидэвхт синапсаар сэрэл дамжих процесс-д оролцоно. АТФ нь
тархи зүрхний цусны эргэлтийг ихэсгэнэ.
АТФ буюу аденозинтрифосфорын хүчлийг булчингийн тэжээлийн доройтол, булчингийн
хатингаршил, зүрхний бах, титэм судасны хатуурал, захын судасны өвчнүүд, тахикарди,
тромбофлебит, төрөх ажиллагааны сулрал зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед толгой өвдөх, бие сулрах, шээс ихсэх, судсанд тарих үед дотор
муухайрах, нүүр улайх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Цочимог инфаркт, гипотони, уушгины үрэвсэлт
өвчний үед АТФ-г хэрэглэхийг цээрлэнэ.
1%-1мл ампултай гаргаж булчинд, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Фосфаден (Аденозинмонофосфат)
Фосфаден нь дотоод аденозины нуклеотидын фосфоржсон хэлбэр юм. Тэрээр олон янзын
кофермент ялангуяа исэлдэн ангижрах урвалыг зохицуулах үүрэгтэй коферментүүдийн найрлаганд
ордог учир олонхи биохимийн процесс-т оролцоно.
Судас өргөсгөх, тромбоцитын агрегацийг багасгах, макро микроциркуляцийг сайжруулах,
эдийн тэжээл нөхөн төлжилтийг ихэсгэх үйлдэл үзүүлнэ.
Тромбофлебит, венийн архаг дутагдал, битүүрэлт эндоартерит, титэм судасны дутагдал,
ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа зэргийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэх үед толгой эргэх, дотор мухайрах, тахикарди, харшил үүсэх зэрэг гаж
нөлөе илэрч болно.
0,05 шахмал, 2%-2мл ампултай гаргах ба yyx болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Олон
Бэлдмэл улсын Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт
нэршил
0,2г шахмал, Зүрхний ишеми өвчин, миокардиодистрофи,
Рибоксин Inosin
2%-10мл ампул зүрхний гликозидоос шалтгаалсан аритми
0,025г; 0,075г
Титмийн судасны архаг дутагдал, тромбоз,
Курантил Dipyridamol шахмал
тромбэмболигоос урьдчилан сэргийлэх
Бронхын багтраа, бронхоспазм, архаг бронхит,
Теофиллин Theophyllin 0,1г шахмал мигрень, тархины цусны эргэлтийн өөрчлөлт, зүрх
ба бөөрний гаралтай хаван
Титэм болон тархины судасны агчил, зүрх ба
Теобромин Theobromin 0,25г шахмал
бөөрний гаралтай хаван
Булчингийн тэжээлийн доройтол, булчингийн
Adenosin
хатингаршил, зүрхний бах, титэм судасны
АТФ triphosphoric 1%-1мл ампул
хатуурал, захын судасны өвчнүүд, тахикарди,
acid
тромбофлебит, төрөх үйл ажиллагааны сулрал
Тромбофлебит, венийн архаг дутагдал, битүүрэлт
Adenosinum 0,05г шахмал
Фосфаден эндоартерит, титэм судасны дутагдал, ходоод 12
phosphate 2%-2мл ампул
хуруу гэдэсний шархлаа
ТӨВ МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
НАРКОЗЫН БОДИС
Наркоз гэдэг нь эргэж хэвийн байдалдаа эргэж opox чадвартайгаар TMC түр зуур хүчтэй
дарангуйлалд орж ухаан санаа, мэдрэхүй, рефлексийн урвал алдагдаж, булчингийн тонус сулрах бие
махбодын байдлыг хэлнэ. Энэ үед дотор эрхтэн, вегетатив мэдрэлийн төвүүдийн үйл ажиллагаа
хэвийн байна.
Наркозын байдалд бие махбодыг оруулах чадвартай бодисуудыг наркозын бодис гэнэ.
Наркозын бодис ТМС-ийн нейрон хоорондын сэрэл дамжилтыг дарангуйлдаг гэж үздэг. Энэ
үед мэдрэх мэдрэлийн сэрэл дамжилт алдагдах ба их тархины бор гадар болон гадрын доорх
хэсгүүдийн уялдаа, нугас, дунд тархи, завсрын тархины үйл ажиллагаа өөрчлөгдөнө. Ингэж ТМС-ийн
үйл ажиллагааны зохицуулалт алдагдсанаас наркозын байдал үүсдэг байна.
Наркозын бодис тодорхой өвөрмөц рецепторт нөлөөлдөггүй. Харин хангалттай тунгаараа янз
бүрийн нейронд нэг хэвийн (однотипный) дарангуйлах нөлөө үзүүлнэ.
Наркозын бодисын үйлдлийн механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй. Хэд хэдэн таамаглал байна.
 Нейроны мембраныг бүрхэж байдаг липид, уураг, усны молекултай наркозын бодис үйлчлэлцэх
замаар мембраны үйл ажиллагааг өөрчилж байна гэж үздэг.
 Наркозын бодисын нөлөөгөөр мэдрэлийн эсийн доторх кальцийн ионы хэмжээ их болдог. Үүний
нөлөөгөөр эсийн мембраны калийн ионы нэвчимтгий чанар ихэссэнээс гиперполяризаци болж
мэдрэлийн эсийн сэрэмтгий чанар багасдаг.
 Нейроны төгсгөлөөс ялгарах сэргээх медиаторын ялгаралтыг багасгаж байна гэж үздэг .
Эдгээрээс гадна биофизикын болон биохимийн гэх мэт олон онол гарсан.
ТМС-ийн янз бүрийн хэсгийн нейрон хоорондын синапс наркозын бодист мэдрэг чанараараа
харилцан адилгүй байна. Хамгийн мэдрэмтгий нь их тархины бор гадар, завсрын, дунд тархи, бага
тархи, дараа нь нугас, хамгийн бага мэдрэг нь уртавтар тархи юм. Иймээс наркоз хэд хэдэн үе
шаттай явагдана. Энэ нь эфирийн наркоз-д тод илэрнэ.
1. Мансуурлын үе
2. Хөөрлийн үе
3. Гүн наркозын үе
4. Агональ үе ба наркоз тайлагдах үө
Наркозын бодисууд нь химийн янз бүрийн ангилалд ордог химийн бүтцээрээ өөр өөр бодисууд
байна.
Наркозын бодис дор дурьдсан шаардлага хангасан байна.
• Наркоз түргэн эхэлдэг болж өгвөл хөөрлийн үегүй бол сайн.
• Гүнзгий наркоз-д оруулах чадалтай байх
• Гаж нөлөөгүй буюу гаж нөлөө багатай байх
• Наркозын хүрээ ихтэй байх. Өөрөөр хэлбэл наркоз үүсгэх концентраци хордуулах хамгийн бага
концентраци хоёрын хоорондын зай хол байвал аюул багатай байна.
Ангилал:
1. Амьсгалын замаар хэрэглэдэг наркозын бодис
a. Дэгдэмхий шингэн: Эфир Фторотан
б. Хийн бодис: Закись азот, Циклопропан
2. Амьсгалын бус замаар хэрэглэдэг наркозын бодис
Сомбревин, Тиопентал натри, Натрийн оксибутират, Кетамин
АМЬСГАЛЫН ЗАМААР ХЭРЭГЛЭДЭГ НАРКОЗЫН БОДИС

Амьсгалын замаар дэгдэмхий шингэн буюу хийн бодисыг хэрэглэнэ. Амьсгалаар орсон
наркозын бодис уушгины альвеол хүрч тэндээс диффузын замаар цусанд орно. Наркозын бодисын
цусанд абсорбцлох хэмжээ дор дурьдсан хүчин зүйлээс шалтгаална.
• Амьсгалж буй агаарын доторх наркозын бодисын концентраци
• Амьсгалын эзлэхүүн тоо
• Альвеолын нэвчимтгий чанар
• Уг бодисын цусанд yycax чанар
• Цусны бага эргэлтийн хурд зэргээс хамаарна.
Ихэнх наркозын бодис ямар нэгэн хэмжээгээр жигд тархана. Амьсгалын замаар хэвээрээ
ялгарна. Амьсгалын замаар хэрэглэдэг наркозын бодисыг 2 хуваана.
1. Дэгдэмхий шингэн
2. Хийн бодис
ДЭГДЭМХИЙ ШИНГЭН
Энэ бүлэгт эфир, фторотан орно.
Наркозын эфир
Диэтилийн эфир. Наркоз үүсгэх илэрхий идэвхтэй. Наркозын хүрээ ихтэй. Xopyy чанар багатай.
Амьсгалуулах агаарын дотор байх эфирийн хэмжээ нь наркоз өгч байгаа арга, yr наркозын
бодист өвчтөн хир мэдрэг байна гэдгээс хамаардаг. 2-4 эзлэхүүн % - c 10-12 эзлэхүүн %-ын хооронд
байна.
Эфирийн наркозын үед дээр дурьдсан 4 үе шат гарна.
Мансуурлын үе. Өвдөлтийн мэдрэхүй багассан, ухаантай боловч дурьтатгал (память) байхгүй
болсон байна. Энэ нь мэдрэх мэдрэлийн сэрэл дарангуйлагдсан, их тархины бор гадрын үйл
ажиллагаа суларсантай холбоотой.
Хөөрлийн үе. Эфирийн наркоз-д энэ үе шат 10-20 минут үргэлжилнэ. (дутагдал нь энэ) Ийм үе
шат гарч байгаа гол шалтгаан бол их тархины бор гадар дарангуйлагдаж гадрын доорх хэсгийн идэвх
нэмэгдсэнээс буюу хяналтгүй болсных юм. Ухаангүй, хөдөлгөөний буюу хэл ярианы хөөрөлд орсон,
хүүхэн xapaa өргөссөн, амьсгал зүрхний цохилт түргэссэн, артерийн даралт хэлбэлзсэн, нугасны
рефлекс ихэссэн байна. Үүнээс гадна эфирийн цочроох нөлөөнөөс ханиалгах, бронхын болон
шүлсний булчирхайн шүүрэл ихсэх ба бөөлжиж болно. Мөн амьсгал рефлексийн замаар цөөрөх, зүрх
зогсох явдал гарч болно. Үүнээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд атропин тарина.
Гүн наркозын үе. Тархи нугасны нейрон хоорондын сэрэл дамжилт дарангуйлагдаж ухаангүй,
өвдөлт мэдрэхгүй, рефлексийн идэвх буурсан байна. Хүүхэн xapaa нарийссан, пульс цөөрсөн,
артерийн даралт тогтворжсон, амьсгал хэвийн болно. Булчин суларсан байна. Эфирийг хэрэглэж
байхад бөөрний дээд булчирхайн тархилаг давхраас адреналин ихээр чөлөөлөгдөнө. Элэг, зүрхний
булчингийн үйл ажиллагаанд эфир нөлөөлөхгүй. Бөөрний үйл ажиллагааг дарангуйлна. Хүчил
суурийн тэнцвэр алдагдаж ацидоз болно.
Наркоз тайлагдах үе. Наркозыг зогсоосны дараа эфир амьсгалаар ялгарч гадагшилна.
Тархины хэвийн ажиллагаа хэдэн цагийн дараа сэргэнэ. Наркозоос гарах үед бөөлжих, амьсгалын
замын салстыг цочроосноос бронхпневмони болж болно. Хэрэв эфирийн тунг хэтрүүлвэл 4-р үе нь
агональ үе болно. Энэ нь амьсгал, судас хөдөлгөх төв дарангуйлагдсантай холбоотой. Амьсгалын
эзлэхүүн, тоо эрс цөөрч зүрхний үйл ажиллагааны дутагдалд орж артерийн даралт унаж түргэн арга
хэмжээ авахгүй бол үхнэ.
Фторотан (Галотан)
Фтор агуулсан альфатик нэгдэл. Наркоз үүсгэх чадлаар эфирээс 3-4 дахин илүү. Наркоз-д маш
түргэн орно. Хөөрлийн үе бараг байхгүй. Наркозын тун 4 эзлэхүүн % концентраци (амьсгалж буй
агаарт) байна. Наркозыг зогсоосноос хойш 5-10 минут болоод сэргэнэ. Фторотаны наркозын үед
брадикарди, артерийн даралт буурах, аритми үүсэж болно. Зүрхний булчингийн адреналин мэдрэх
чадварыг хэт ихэсгэх тул энэ үед адреналин, эфедрин, норадреналин хэрэглэж болохгүй.
Шүлс, бронхын болон ходоодны шүүрлийг дарангуйлна. Наркозын үед гарах гаж нөлөө бага.
Изофлюран (Isoflurane)
Амьсгалын замаар хэрэглэдэг наркозын бодис. Наркоз-д түргэн оруулах ба залгиур болон
төвөнхийн рефлексийг дарангуйлж бага зэрэг булчин сулруулна. Гүн наркозын үеийг ихэсгэн
артерийн даралтыг бууруулна. Зүрхний хэмнэл өөрчлөгдөхгүй ба амьсгал суларна.
Индукцийн шатанд артерийн даралт багасах ба мэс заслын үед хэвдээ орох бөгөөд цаашдаа
гүн наркоз-д ороход илэрхий буурна.
рСО2 хэвийн үеийн уушгины зохиомол агааржуулалтын үед зүрхний минутын эзлэхүүн
наркозын үе шатаас хамааралгүйгээр тогтмол хэвээр байх бөгөөд зүрхний цохилтын давтамж
ихэссэнээр үргэлжилнэ.
Уушгины агааржуулалттай үед гиперкапни болох ба зүрхний цохилтын давтамж ихсэхэд
зүрхний минутын эзлэхүүн анхныхаа түвшнээс их болж болно.
Өнгөц наркозын үед тархины цусан хангамж өөрчлөгдөхгүй бөгөөд харин гүн наркозын үед энэ
нь ихсэх хандлагатай байдаг ба нугасны шингэний даралтыг түр зуур ихэсгэж болно.
Ихэссэн нугасны шингэний даралт нь наркозын үед болон өмнө хэт агааржуулалтын улмаас
багасах буюу арилна.
Изофлюраны бага зэргийн цочроох үйлдэл нь индукцийн хурдыг хязгаарлаж болзошгүй.
Бэлдмэл зүрхний булчингийн адреналинд мэдрэг чанарыг бага зэрэг ихэсгэнэ.
Наркоз хэвийн түвшинд явагдаж байгаа үед булчингийн сулрал зарим мэс ажилбарынхтай
адил байж болно. Харин түүнийг ихэсгэх зорилгоор маш бага хэмжээний миорелаксант шаардагдана.
Бэлдмэлийг хүчилтөрөгчтэй буюу хүчилтөрөгч + закись азотын холимогтой хамт амьсгалын
замын наркоз-д хэрэглэнэ.
ХИЙН БОДИС
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь закись азот юм.
Закись азот
Цочроох нелөөгүй, цуллаг эрхтнүүдэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй, наркоз-д түргэн орно. Наркозоос
түргэн гарна. Наркозоос сэрэх үед элдэв гаж нөлөө гарахгүй.
Гол дутагдал нь наркоз үүсгэх чадал муутай. Амьсгалах агаарын дотор түүний концентраци 94-
95% байж унтуулна. Ийм концентрациар хэрэглэхэд хүчилтөрөгч бага учир гипокси болно. Иймээс
закись азот 80%, хүчилтөрөгч 20% байхаар тооцож хэрэглэнэ.
Закись азотыг бусад наркозын бодистой хамт хэрэглэнэ.
АМЬСГАЛЫН БУС ЗАМААР ХЭРЭГЛЭДЭГ НАРКОЗЫН БОДИС

Энэ бүлгийн наркозын бодисуудыг судсанд эсвэл шулуун гэдсээр хэрэглэнэ. Судсаар хэрэглэх
наркозын бодисыг үйлдлийн үргэлжлэх хугацаагаар 3 хуваана.
• Богино үйлдэлтэй бодис: 15 минут хүртэл үргэлжилнэ. Үүнд сомбревин, кетамин орно.
• Дунд зэргийн үйлдэлтэй бодис: 20-25 минут үргэлжилнэ. Үүнд: тиопентал натри, виадрил орно.
• Урт хугацааны үйлдэлтэй бодис: 60 минут түүнээс дээш хугацаагаар үргэлжилнэ. Үүнд натрийн
оксибутират орно.
Сомбревин (Пропанидид)
Судсанд тарихад 20-40 секундын дараа шууд гүн наркоз-д орно. 3-4 минут үргэлжилнэ. Мөн 2-
3 минутын дараа наркоз тайлагдана. Хэрэглэж байхад онцын гаж нөлөө гарахгүй. Тарьж эхлэх үед
амьсгал бага зэрэг өөрчлөгдөж дараа нь хэвийн болно. Зүрхний цохилт ялихгүй түргэсч даралт
буурна. Булчин чичирхийлэх явдал нилээн тохиолдоно. Бургуй тавих, бронх дурандах зураг авах, шүд
авах, мултарсан үе оруулах зэрэгт хэрэглэнэ. 5%-10мл уусмал ампултай гаргана.
Насанд хүрэгсдийн биеийн 1 кг жинд 5-10мг бодис ноогдохоор бодож тарина. Тарихын өмнө
0,9%-ийн NaCI-ийн уусмалаар шингэрүүлнэ.
Кетамин
Наркоз үүсгэх, өвдөлт намдаах үйлдэл үзүүлнэ. Энэ нь ep нь ухаангүй унтах үйлдэл юм. Мэс
заслын наркоз үүсгэхгүй. Араг ясны булчин сулрахгүй. Артерийн даралт ихсэнэ. Пульс ихсэнэ.
Нүдний даралт ялихгүй ихсэнэ. Шүүрэл ихсэж болно. Булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ. Судсанд
тарихад үйлдэл 30-60 секундын дараа эхэлж 5-10 минут үргэлжилнэ. Булчинд тарихад 2-6 минутын
дараа эхэлж 15-30 минут үргэлжилнэ. 1%-ийн 20мл ампултай гаргана. Суурь наркоз болон өвдөлттэй
шинжилгээ зэрэгт хэрэглэнэ.
Тиопентал натри
Судсанд тарихад 1 минутын дотор хөөрлийн үегүй наркоз эхэлнэ. 20-30 минут үргэлжилнэ.
Эмийг хэрэглэж байхад булчин чичирхийлэх, ларингоспазм болж болно. Түргэн тарьснаас амьсгал,
судас хөдөлгөх төв, зүрх дарангуйлагдаж болно. 1,0 хуурай нунтаг флаконтой гаргана. 0,9%-ийн
NaCI-ийн уусмалаар найруулж 2%-ийн уусмал бэлдээд 20-З0мл-ыг судсанд тарина.
Виадрил (Предион)
Наркоз үүсгэх үйлдэл 3-5 минутын дараа эхэлж 30-40 минут үргэлжилнэ. Виадрилын наркозын
үед булчин сайн сулрах бөгөөд амьсгал зүрх судасны системд гаж нөлөө бараг илэрдэггүй.
Бэлдмэл өвдөлт намдаах, булчин сулруулах эмүүдийн үйлдлийг дэмжих үйлдэлтэй.
0,5г нунтгаар гаргах ба 0,5г нунтгийг 0,9%-ийн натрийн хлоридын 5-10 мл уусмалд найруулж
Натрийн оксибутират
Фармакологийн үйлдлээрээ мэдрэлийн системийн үйл ажиллагааг тохируулдаг ГАМК,
аминалонтой төстэй. Гэвч тархины эд эсэд сайн нэвтэрч тайвшруулах, нойрсуулах, наркоз үүсгэх
үйлдэл үзүүлдгээрээ ГАМК-аас ялгаатай. Булчинг сайн сулруулна. Наркозын бодис, өвдөлт намдаах
эмийн үйлдлийг дэмжинэ. Тархи болон зүрхний эдийн хүчилтөрөгчийн дутагдалд тэсвэрлэх чанарыг
ихэсгэнэ. Наркоз үүсгэх идэвх бага тул их тунгаар хэрэглэнэ. Судсаар хэрэглэхэд 30-40 минутын
дараа гүн наркоз-д орж 1,5-3 цаг үргэлжилнэ.
Нунтаг, 20%-ийн 10мл ампултай гаргана. Биеийн 1кг жинд 0,05-0,1г ноогдохоор тооцож
хэрэглэнэ. Хэрэглэхийн өмнө 5%, 40%-ийн глюкозын 20мл уусмалд шингэлж судсанд аажим тарина.
Ихэвчлэн суурь наркоз-д хэрэглэнэ.
Түүнээс гадна натрийн оксибутиратыг ууж хэрэглэнэ. Нарийн гэдсээр сайн шимэгдэх ба 40-60
минутын дараа наркоз эхэлж 1,5-2,5 цаг үргэлжилнэ.
НАРКОЗЫН БОДИСУУДЫГ ХАМТРУУЛАН ХЭРЭГЛЭХ ТУХАЙ

Орчин үеийн анестезиологийн практикт ганц бодис бараг хэрэглэдэггүй. Хоёр гурван бодисыг
хамтруулан хэрэглэж байна. Ялангуяа амьсгалын замаар хэрэглэдэг бодисуудыг хамт хэрэглэх эсвэл
амьсгалын замаар хэрэглэдэг бодисуудыг амьсгалын бус замаар хэрэглэдэг бодистой хамт
хэрэглэнэ. Ингэж хэд хэдэн бодисыг хамт хэрэглэхэд наркозын хөөрлийн үе гардаггүй шууд наркоз-д
ордог байна.
Ep нь эфирийг закись азоттой эсвэл фторотантай хамтруулна.
Хэд хэдэн бодисыг хамт хэрэглэхэд хорон чанар, гаж нөлөө нь багасна.
Тиопентал натрийг фторотан, закись азоттой хэрэглэх нь олонтой.
НАРКОЗЫН БОДИСЫГ БУСАД БҮЛГИЙН

ЭМҮҮДТЭЙ XAMT ХЭРЭГЛЭХ ТУХАЙ
Наркозын бодисыг өөр бүлгийн эмтэй хамт хэрэглэх шалтгаан бол наркозын үйлдлийг
хүчжүүлэх, гаж нөлөөг арилгах явдал болно.
Өвчтөнийг хагалгаанд бэлтгэхдээ тайвшруулах эм, өвдөлт намдаах эм хэрэглэнэ. Хагалгааны
өмнө атропиныг зүрх амьсгалд гаж нөлөө гаргахгүй байх, бронх шүлсний булчирхайн шүүрлийг
багасгах зорилгоор хэрэглэнэ.
Наркозын үед булчин сулруулах эмүүдийг (тубокурарин хлорид, миорелаксин) булчин
сулруулах зорилгоор хэрэглэнэ.
НОЙРСУУЛАХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Их тархины гадаргад үүсэж аажим доод хэсэгтээ тархдаг түгээмэл саатлын процессыг нойр
гэнэ.
Их тархины гадрыг түгээмэл сааталд оруулж физиологийн нойртой адил нойр үүсгэдэг буюу
нойрыг хэвийн болгодог эмийн зүйлийг нойрсуулах эм гэнэ. Нойрсуулах эм нь нойрсуулах боломжийг
бүрдүүлж зохих хугацаагаар унтуулна.
Нойрсуулах эм ТМС-ийн янз бүрийн хэсгүүдийн нейрон хоорондын синапсаар дамжих сэрлийг
саатуулснаар нойрсох үйлдэл гарна.
Нойрсуулах эм бага тунгаар тайвшруулах, эмчилгээний тунгаар нойрсуулах, их тунгаар
таталдааны эсрэг, наркозын үйлдэл үзүүлнэ.
Физиологийн нойрны механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй учир мөн нойрсуулах эмийн үйлдлийн
механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй.
Физиологийн нойрны үед тархины гипногенный бүтцийн (таламус, гипоталамус, торлог
байгууламжийн каудал хэсэг) идэвх ихсэж торлог байгууламжийн өгсөх сэрлийн идэвх буурч байдаг.
Гипногенный бүтэц идэвхжихийг синхронизаци гэх бөгөөд гипногенный бүтэц идэвхжихэд
үүсэжбайгаа нойрыг гүн нойр (медленный сон) гэнэ. Харин торлог байгууламжийн идэвх сулрахыг
десинхронизаци гэх бөгөөд энэ үед үүсэж байгаа нойрыг өнгөц нойр (быстрый сон) гэдэг. Энэ 2
систем, процесс ээлжилж байдаг. Нийт унтах хугацааны 75-80%-ийг гүн нойр, 20-25%-ийг өнгөц нойр
эзэлж байдаг. Нойрсуулах эм энэ 2 системийн харилцан нөлөөг гипногенный бүтцийг идэвхжүүлэх
замаар өөрчилдөг. Ихэнх нойрсуулах эмийн нөлөөгөөр үүсэж байгаа нойронд гүн, өнгөц нойрны
харьцаа өөрөөр хэлбэл нойрны бүтэц алдагддаг.
Нойрсуулах эмийн зүйл тархины янз бүрийн хэсэгт нөлөөлнө. Жнь: Барбитуратууд өгсөх
торлог байгууламжийн идэвхжүүлэх чадварыг бууруулж, хлоралгидрат их тархины гадрын нейрон
хоорондын сэрэл дамжилтыг саатуулж, сэтгэл засах бүлгийн эм лимбийн системд нөлөөлж саатал
үүсгэн тус тус нойрсуулах үйлдэл үзүүлнэ гэх мэт.
Нойрсуулах эмийн үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа тэдгээрийн элгэнд задрах, бие махбодод
тархах, биеэс ялгарах, ямар аргаар хэрэглэж байгаа зэргээс шалтгаалдаг.
Нойрсуулах эм 6-8 цаг унтуулах ёстой. Түүнээс дээш хугацаагаар унтуулах буюу өглеө
нойрмоглох, ядрах гаж нөлөөгүй байвал зохино.
Нойргүйдэх процесс нь мэдрэлийн системийн янз бүрийн өвчнүүд, неврозын үед их
тохиолдоно. Нойр бол нойр хүрэх, нойрсох гэсэн 2 хэсгээс тогтоно. Нойргүйдэл хэд хэдэн янз байна.
• Нойр хүрэх процесс алдагдах: Энэ үед нэг хэсэг унтдаггүй, нойр хулждаг.
• Нойрсох процесс алдагдах: Энэ үед эрт сэрнэ.
• Нойр хүрэх, нойрсох процесс аль аль нь алдагдах
Ep нь нойрсуулах эмийг унтахаас 20-30 минутын өмнө уулгана. Гэхдээ унтах боломжийг
хангасан байх ёстой.
Нойрсуулах эмийг 3 бүлэг болгон хуваана.
1. Наркозын үйлдэлтэй нойрсуулах эм
2. Сэтгэл засах бүлгийн нойрсуулах эм
3. Нийлмэл найрлагатай эм
НАРКОЗЫН ҮЙЛДЭЛТЭЙ НОЙРСУУЛАХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмийг бүтцээр нь 2 хуваана.
1. Гетероцикл нэгдэл
а. Барбитурын хүчлийн уламжлалын нэгдэл: Фенобарбитал
б. Пиперидиний уламжлалт нэгдэл: Ноксирон
2. Алифатик нэгдэл: Хлоралгидрат
ГЕТЕРОЦИКЛ НЭГДЭЛ
а. Барбитурын хүчлийн уламжлалт нэгдэл
Фенобарбитал (Люминал)
Тайвшруулах, нойрсуулах, таталдааны эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Түүний нойрсуулах үйлдлийн
механизм нь өгсөх торлог байгууламжийн идэвхжүүлэх чадварыг бууруулж саатал үүсгэсэнтэй
холбоотой.
Сүүлийн үед барбитурын хүчлийн уламжлалын эмийн үйлдлийн механизмыг дараах байдлаар
тайлбарлаж байна. Барбитуратууд нь Бензодиазепин - Барбитурат - ГАМК-ын рецепторын комплек-
сийн барбитуратын рецепторт нөлөөлснөөр нейроны мембраны хлорын ионы суваг нээгдэж эс ypyy
хлорын ион их хэмжээгээр орсноор гиперполяризаци болж саатал үүсэн ГАМК миметик үйлдэл
үүсдэг. (Зураг 17)
Бэлдмэлийг нойрсуулах зорилгоор хэрэглэхдээ унтахаас 30-60 минутын өмнө уулгана.
Фенобарбиталын үйлдэл 6-8 цаг үргэлжилнэ. Бэлдмэлийн унтуулах тунгийн 1/3-1/5 тунгаар
тайвшруулах зорилгоор хэрэглэж болно. Бие махбодоос удаан ялгарна. Хэрэглэсний дараа гаж нөлөө
илрэхийн зэрэгцээ материалын кумуляци үүсгэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэснээс 2 долоо хоногийн дараа
дасал үүсэх бөгөөд энэ нь эцэстээ шуналтай болгож ч болно. Ингэж шуналтай болох нь 1 -3 сарын
дараа эхэлнэ. Фенобарбитал элэгний микросомын ферментийг идэвхжүүлнэ. Бэлдмэлийг 0,05; 0,1г -
aap шахмал хэлбэрээр гаргана.
б. Пиперидиний уламжлал:
Ноксирон (Глутетимид)
Химийн бүтцээр фенобарбиталтай төстэй. Тайвшруулах, нойрсуулах үйлдэл үзүүлнэ.
Нойрсуулах үйлдэл 8 цаг үргэлжилнэ. Унтахаас 15-З0 минутын өмнө ууна. Түүнээс гадна атропин
төст шинж чанартай, Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Цус тархины хоригийг сайн
нэвтэрнэ. Бүрэн задарч шээсээр ялгарна. 0,25г шахмал гаргана.
АЛИФАТИК НЭГДЭЛ
Хлоралгидрат
Нойрсуулах өндөр идэвхтэй. Хлоралгидратын үйлдлийн механизм нь их тархины гадрын
нейрон хоорондын сэрэл дамжилтыг саатуулж байгаагаар тайлбарлагдана. Үйлдэл 8 цаг үргэлжилнэ.
Барбитуратаас ялгаатай нь нойрны бүтцэд нөлөөлөхгүй. Бэлдмэл их тунгаар наркоз үүсгэдэг боловч
наркозын хүрээ бага учир наркоз-д хэрэглэхгүй. Уух болон шулуун гэдсээр хэрэглэнэ. Хоол
боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна.
Цуллаг эрхтэнд муугаар нөлөөлөх, салстыг цочроох зэрэг гаж нөлөө ихтэй. Иймээс
хлоралгидратыг ихэвчлэн клизм байдлаар хэрэглэнэ.
СЭТГЭЛ ЗАСАХ БҮЛГИЙН НОЙРСУУЛАХ ЭМ

Сэтгэл засах бүлгийн нойрсуулах эмийг бензодиазепины уламжлалын эм гэж нэрлэдэг. Энэ
бүлгийн эмүүд нь сэтгэл засах, тайвшруулах, нойрсуулах, таталдаа намдаах, булчин сулруулах
үйлдэл үзүүлнэ.
 Сэтгэл засах, тайвшруулах нойрсуулах үйлдэл нь лимбийн системд дийлэнх, торлог байгууламж,
их тархины гадарт бага зэрэг нөлөөлж байгаатай холбоотой.
 Таталдааг багасгаж байгаа үйлдэл нь тархины саатуулах механизмыг идэвхжүүлж байгаатай
холбоотой.
 Булчин сулруулж буй үйлдэл нь нугасны олон синапс-т рефлексийг багасгаж байгаатай
холбоотой
Сүүлийн үед сэтгэл засах бүлгийн эмийн үйлдлийн механизмыг дараах байдлаар тайлбарлаж
байна. Бензодиазепинууд нь Бензодиазепин - Барбитурат - ГАМК-ын рецепторын комплексийн бензо-
диазепины рецепторт нөлөөлснөөр нейроны мембраны хлорын ионы суваг нээгдэж эс ypyy хлорын
ион их хэмжээгээр орсноор гиперполяризаци болж саатал үүсэн ГАМК миметик үйлдэл үүсдэг.
(3ypas17)
Бензодиазепинүүдын нөлөөгөөр үүссэн нойрсолт нь 6-8 цаг үргэлжилнэ.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь эуноктин, седуксен, рогипнол, дормикум юм.
Зураг 17. Бензодиазепинууд ба барбитуратуудын

аллостерийн үйлдэл
Эуноктин (Нитразепам)
Бэлдмэлийн нойрсуулах үйлдэл хэрэглэснээс хойш 30-60 минутын дараа эхэлж 8 цаг
үргэлжилнэ. Гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Наркоз, нойрсуулах эм, этилийн спирт, наркозын
үйлдэлтэй нойрсуулах эмүүдийн үйлдлийг дэмждэг. Кумуляци үүсгэнэ. Бэлдмэлийг давтан хэрэглэхэд
дасал үүснэ. Сайн тал нь:
• Нойрны бүтцэд бага нөлөөлнө.
• Эмчилгээний хүрээ ихтэй, хорон чанар бага
• Өөрийгөө задалдаг ферментийг бага үүсгэнэ.
• Шунал үүсгэхгүй.
Эуноктиныг 0,005г; 0,01г-aap шахмал хэлбэрээр гаргана.
Рогипнол (Флунитразепам)
Бэлдмэлийн тайвшруулах, нойрсуулах үйлдэл түргэн эхэлж хүчтэй илэрдгээрээ бусад
бэлдмэлүүдээсээ ялгаатай. Рогипнол нойрсож эхлэх хугацааг богиносгож, шөнийн сэрэлтийг
цөөрүүлнэ. Бэлдмэл ихсийн хоригийг нэвтрэх ба элгэнд бүрэн задарна. Хөхний сүү, шээс, өтгөнтэй
Рогипнолыг 0,001г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Дормикум (Мидазолам)
Үйлдэл түргэн эхэлж богино хугацаагаар үргэлжилнэ. Нойргүйдлийн богино хугацааны
эмчилгээнд хэрэглэнэ.
0,015г шахмал; 0,5%-ийн 1мл ампултай гаргана.
НИЙЛМЭЛ НАЙРЛАГАТАЙ ЭМ
Тардил
Найрлага: глютемид 0,125; хлорустөрөгчийн хүчлийн прометазин 0,007; амобарбитал 0,125
тус тус орно.
Нойрсуулах, тайвшруулах үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэлийн нойрсуулах үйлдэл уусны дараа түргэн
эхэлж 8 цаг үргэлжилнэ. Шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж 20; 100 ширхгээр савлан гаргана.
Олон улсын
нэршил
Эпилепси, нойргүйдэл, невроз,
Люминал Phenobarbitalum 0,1г шахмал
невроз төст байдал
Ноксирон Glutethimid 0,25г шахмал Нойргүйдэл
Нойргүйдэл, эпилепси, татран,
Хлоралгидрат Chloral hydras Нунтаг
сэтгэлийн хөөрөл, дэмийрэл
Эуноктин Nitrazepam 0005г шахмал Нойргүйдэл, невроз
Рогипнол Flunitrazepam 0,001г шахмал Нойргүйдэл
0,015г шахмал
Дормикум Midazolam Нойргүйдэл
Тардил Tardylum Нийлмэл шахмал Нойргүйдэл
ТАТАЛДААНЫ ЭСРЭГ ЭМ
Янз бүрийн химийн бүтэцтэй таталдааг намдаах үйлдэлтэй эмүүдийг таталдааны эсрэг эм
гэнэ. Эмийн хордлого, татран, эклампси, эпилепси, тархи, тархины хальсны үрэвсэлт өвчнүүдийн үед
таталдах шинж тэмдэг олон гардаг. Хэрэв таталдааг намдаахгүй удаан үргэлжлүүлвэл амьсгал эдийн
солилцоо өөрчлөгдөх, их тархины бор гадар болон түүний доорх хэсгүүдийн медиаторын тэнцвэрт
байдал алдагдах аюултай. Мөн таталдаа нь тархинд цус харвах шалтгаан болохоос гадна хүндэрвэл
үхэлд хүргэнэ. Таталдах шинж тэмдгийг намдаахын тулд ТМС-ийг дарангуйлах үйлдэлтэй эмүүдийг
хэрэглэдэг. Таталдааны эсрэг эмийг 3 хуваана.
1. Таталдах шинж тэмдгийг намдаах эм. Үүнд: Тиолентал-натри, Хлоралгидрат, Магнийн сульфат
орно.
2. Эпилепсийн эсрэг эм
3. Паркинсоны эсрэг эм
ЭПИЛЕПСИЙН ЭСРЭГ ЭМ
Эпилепси нь үе үе татаж унадаг мэдрэлийн өвчин. Эпилепсийн эсрэг эмийг янз бүрийн
хэлбэрийн эпилепсийн өвчин хөдлөлийн (приступ) үед илэрч буй таталдааг намдаах буюу приступ
илрэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор удаан хугацаагаар хэрэглэнэ.
Эпилепси өвчний шалтгаан тодорхойгүй учраас хэрэглэж буй эпилепсийн эсрэг эмүүдийн
үйлдлийн механизм мөн тодорхойгүй. Ихэнх эм таталдаа үүсэхэд нөлөөлж буй эмгэг импульсийг
дарангуйлахад чиглэсэн байна. Өөрөөр хэлбэл эпилепсийг үүсгэж буй эмгэг сэрлийн голомтын
нейроны сэрэмтгий чанарыг дарангуйлахад чиглэсэн үйлдлийг үзүүлдэг байна.
Эмийн үйлдлийг тайлбарласан хэд хэдэн таамаглал байна.
 Эсийн мембранд нөлөөлж Na+-ийн ион нэвтрэх чанарыг багасгаснаар сэрэл дамжилтыг саатуулж
байна. Үүнд: Дифенин, Тегретол орно.
 Тархин дахь ГАМК-ын системийг идэвхжүүлж нөлөөлж байна Үүнд: Фенобарбитал,
Бензодиазепинүүд
 Кальцийн сувагт хориг үүсгэж нөлөөлж байна. Үүнд: Триметин, Этосуксимид
 Эпилепсийн голомтоос цацагдаж буй эмгэг сэрлийн импульсийг хязгаарлах
 Мэдрэлийн төгсгөлд үүсэж буй сэргээх медиаторын ялгаралтыг багасгаж нөлөөлнө.
Эпилепсийн эсрэг эм дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:
* Эмчилгээний өндөр идэвхтэй, үргэлжлэх хугацаа нь удаан байх
* Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгддэг байх
* Янз бүрийн хэлбэрийн эпилепси ялангуяа холимог хэлбэрийн үед үр дүнтэй байх
* Тайвшруулах, нойрсуулах болон харшлын ба харшлын бус гаж нөлөөгүй байх
* Кумуляци, дасал, шунал үүсгэдэггүй байх
* Хорон чанар бага, эмчилгээний өргөн хүрээтэй байх
Ангилал
Эпилепсийн эсрэг эмүүдийг эпилепсийн ямар хэлбэрт хэрэглэж байгаагаар нь ангилна. Өөрөөр
хэлбэл эпилепси нь өөрийн гэсэн клиник шинж тэмдэг, ЭЭГ-ын өөрчлөлттэй тодорхой хэлбэрүүдтэй
байдаг.
1. Эпилепсийн их уналт: Ухаан алдана.ТМС бүрэн дарангуйлагдаж болно. Тархмал таталдаа
(тонико- клонический судорог) илэрнэ.
2. Эпилепсийн бага уналт: Богино хугацаанд ухаан алдана. Нүүрний болон бусад булчин татвалзах
ба бусад шинж тэмдэг илэрнэ.
3. Сэтгэл хөдлөлийн уналт (Психомоторные припадка): Зан төрхийн өөрчлөлтөөр илэрнэ. Өвчтөн
өөрөө санахгүй. Энэ уналтын үед таталдаа үүсэхгүй.
4. Миоклонус эпилепси: Ухаан алдахгүйгээр богино хугацаагаар булчингийн таталт илэрнэ. Мөн
холимог хэлбэр гэж ч байна.
5. Эпилепсийн статус: Зогсолтгүй удаан хугацаагаар үргэлжлэх уналт таталтаар илэрнэ.
Эпилепсийн эсрэг эмүүдийг эпилепсийн ямар хэлбэрт хэрэглэж байгаараар нь дараах
байдлаар ангилна.
1. Эпилепсийн их уналтанд хэрэглэдэг эм: Фенобарбитал, Дифенин, Гексамидин, Бензонал,
Тегретол, Депакин
2. Сэтгэл хөдлөлийн уналт (Психомоторный припадка)-д хэрэглэдэг эм: Фенобарбитал, Дифенин,
Гексамидин, Бензонал, Тегретол, Депакин
3. Эпилепсийн бага уналтанд хэрэглэдэг эм: Триметин, Этосуксимид, Депакин
4. Миоклонус эпилепсид хэрэглэдэг эм: Депакин
5. Эпилепсийн статус-д хэрэглэдэг эм: Диазепам, Фенобарбитал натри, Дифенин натри, Наркозын
бодис
Мөн үйлдлийн механизмаар нь:
1. Натрийн ионы сувагт хориг үүсгэдэг эм: Дифенин, Тегретол
2. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эм: Триметин, Этосуксимид
3. ГАМК идэвхт системийг идэвхжүүлдэг эм: Фенобарбитал, Диазепам, Депакин
4. Сэргээх амин хүчлүүдийг дарангуйлах эм: Ламотриджин
ЭПИЛЕПСИЙН ИХ УНАЛТ БОЛОН СЭТГЭЛ ХӨДЛӨЛИЙН

УНАЛТЫН ҮЕД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ
Тегретол (Карбамазепин)
Химийн бүтцээрээ дибензазепины уламжлалд хамаарна. Таталдааны эсрэг үйлдлийн
механизм нь натрийн ионы сувагт хориг үүсгэж байгаатай холбоотой. Таталдаа бууруулахаас гадна
сэтгэц тэтгэх үйлдэлтэй. Сэтгэц тэтгэснээр өвчтөний сэтгэл санаа сайжирч ажил хэрэгч болно.
Бэлдмэлийг эпилепсийн их уналт, холимог хэлбэр, хааяа бага уналтанд хэрэглэнэ. 0,2г шахмал
хэлбэрээр гаргана.
Дифенин (Фенитоин)
Таталдааны эсрэг үйлдлийн механизм нь натрийн ионы сувагт хориг үүсгэж байгаатай
холбоотой. Ингэснээр нейроны сэрэмтгий чанар багасаж эпилепсийн голомтоос ирсэн сэрэл эсэд
opox нь саатна. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Элгэнд задарч бөөрөөр ялгарна.
Кумуляци үүсгэж болно. Бэлдмэлийг мөн толгой эргэх, гуйвах (атакси), нистагм, салганах (тремор),
Зураг 18. Эпилепсийн эсрэг эмүүдийн үйлдлийн механизм
юм 2 харагдах (диплопи) зэрэг мэдрэлийн өөрчлөлтийн үед хэрэглэнэ. 0,117г шахмал хэлбэрээр
гаргана.
Фенобарбитал (Люминал)
Таталдааны эсрэг үйлдлийн механизм нь ГАМК идэвхт системийг идэвхжүүлсэнтэй холбоотой.
Мөн эпилепсийн голомтын нейроны сэрэмтгий чанарыг дарангуйлах, эмгэг импульсийн тархалтыг
багасгадаг. Эпилепсийн эсрэг хэрэглэхдээ 0,05r-aap өдөрт 2 удаа өгөх ба тунг аажим нэмэгдүүлнэ.
Гэхдээ хоногийн тун 0,6г-aac их байж болохгүй.
Гексамидин (Примидон)
Пиримидины уламжлалд хамаарна. Химийн бүтцээрээ фенобарбиталтай төстэй.
Фенобарбиталаас идэвхээрээ дутуу, хорон чанар бага. Нойрсуулах үйлдэл сул. Их уналтанд
хэрэглэнэ. Бага уналтанд үр нөлөө муу.
0,25г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Бензонал (Бензобарбитал)
Бензонал нь биед орж задраад фенобарбитал болдог. Бэлдмэл таталдааны эсрэг нөлөөлө-
хөөс гадна бага зэрэг нойрсуулах үйлдэлтэй. Янз бүрийн гаралтай эпилепсийн үед хэрэглэнэ. 0,1г
шахмал хэлбэрээр гаргана.
Депакин (Натрийн вольпроат)
Таталдааны эсрэг үйлдлийн механизм нь ГАМК трансфераза ферментэд хориг үүсгэж ТМС-
ийн саатуулах медиатор ГАМК-ийн хэмжээг ихэсгэсэнтэй холбоотой.
Эпилепсийн бүх хэлбэрийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,3г шахмал; сироп хэлбэрээр гаргах ба мөн 0,4г бэлдмэлийг флаконд савлан
гаргана.
Эпитрижин (Ламотриджин)
Ламотриджин нь мэдрэлийн эсийн мембраныг бат бөх болгон потенциал хамааралт натрийн
ионы сувагт хориг үүсгэх ба глутамины хүчлийн эмгэг чөлөөлөгдөлтийг саатуулах замаар эпилепсийн
эсрэг нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг насанд хүрэгсэд ба хүүхдийн Леннокс-Гасто-ний хам шинжийн үед илрэх уналт,
тоник-клоник уналт зэрэг хэсэгчилсэн болон тархмал уналтын эмчилгээнд хэрэглэхээс гадна насанд
хүрэгсдийн хоёр туйлт эмгэгийн ялангуяа сэтгэл уналын үеийн эмчилгээнд мөн хэрэглэнэ.
0,025, 0,05, 0,1 шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
ЭПИЛЕПСИЙН БАГА УНАЛТАНД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ

Триметин (Триметадион)
Кальцийн сувагт хориг үүсгэж таталдааны эсрэг нөлөөлнө. Мөн нугасны олон синапс-т
рефлексийг дарангуйлна.
Тайвшруулах, шөнийн харалган болгох гаж нөлөөтэй. 0,2г нунтгаар хэрэглэнэ.
Этосуксимид
Сукцинимидын бүлэгт хамаарна. Кальцийн сувагт хориг үүсгэж нөлөөлнө. Хорон чанар
багатай. Эпилепсийн бага уналтаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
0,25r бүрээс үйлдвэрлэнэ.

нэршил
Сэтгэл хөдлөлийн уналт, эпилепсийн их
Тегретол Carbamazepin 0,2г шахмал уналт, эпилепсийн холимог хэлбэр, гурамсан
мэдрүүлийн өвдөлт
Дифенин Phenytoin 0,117г шахмал Эпилепсийн их уналт, сэтгэл хөдлөлийн уналт
Люминал Phenobarbital 0,1г шахмал Эпилепсийн их уналт, сэтгэл хөдлөлийн уналт
Гексамидин Primidone 0,25г шахмал Эпилепсийн их уналт, сэтгэл хөдлөлийн уналт
Бензонал Benzobarbital 0,1г шахмал Эпилепсийн их уналт, сэтгэл хөдлөлийн уналт
Депакин Acid Valproate 0,3г шахмал Бүх хэлбэрийн эпилепси
Триметин Trimethadione 0,1г шахмал Эпилепсийн бага уналт
Этосуксимид Ethosuximide 0,25г бүрээс Эпилепсийн бага уналт
Насанд хүрэгсэд ба хүүхдийн Леннокс-Гасто-
ний хам шинжийн үед илрэх уналт, тоник-
0,025, 0,05, 0,1
Эпитрижин Lamotrigin клоник уналт зэрэг хэсэгчилсэн болон тархмал
шахмал
уналтын эмчилгээнд, насанд хүрэгсдийн хоёр
туйлт эмгэг ялангуяа сэтгэл унал
ПАРКИНСОНЫ ЭСРЭГ ЭМ
Экстрапирамид системийн бөөмийн гэмтлийн улмаас үүсдэг архаг өвчнийг Паркинсоны өвчин
гэдэг. Анх Английн эрдэмтэн Паркинсон судалсан тул түүний нэрээр нэрлэсэн байна.
Энэ өвчний үед булчингийн тонус огцом ихсэх (ригидность), өөрийн мэдэлгүй байнга салганах
(тремор), хөдөлгөөн багасах зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг. Өвчин ужиграх тусам салганах шинж
тэмдэгдээд мөч толгойг хамарч нүүрний булчинг татанги болгосноос нүүр маск хэлбэртэй болдог.
Мөч салганах шинж тэмдэг тархины олонхи өвчин, энцефалит, тархины завсрын эд, хальс, судасны
эмгэгийн үед олон тохиолдоно. Ийм салганах шинж тэмдгийг Паркинсонизм гэнэ. Өвчний шалтгаан
тодорхойгүй. Энэ өвчний үед суурийн зангилаа (базальный ядро), xap бодис дахь дофамины
агууламж багасдаг. Дофамин нь неостриатумд саатуулах нөлөө үзүүлдэг. Неостриатум нь нугасны
үйл ажиллагааны зохицуулгад оролцож байдаг. Мөн дофамин багасахаар холинидэвхт нейроны
сэргээх нөлөө ихэсдэг. Иймээс дофамин багасахаар хөдөлгөөний өрчлөлт гарч Паркинсонизмын хам
шинж гарч байна гэж үздэг.
Сүүлийн үед дофамин идэвхт болон глутамат идэвхт системийн хоорондын тэнцвэр алдагдах
нь Паркинсоны өвчнийгүүсэхэд нөлөөлдөг гэж үзэж байна. Иймээс Паркинсоны өвчнийг эмчлэх
эмчилгээний үндсэн зарчим нь
1. Багасаад байгаа дофаминыг нөхөх
2. Ихсээд байгаа холин идэвхт болон глутамат идэвхт системийг дарангуйлахад чиглэгдэнэ.
Паркинсоны эсрэг эмийг дараах байдлаар ангилна.
1. Дофамин идэвхит нөлөөг идэвхжүүлэх
* Дофамины эх үүсвэр бодис: Леводопа, Наком, Мадопар.
* Дофамины рецепторыг сэргээх эм: Бромокриптин
* MAO - B ферментийг дарангуйлах эм: Селегилин
2. Глутамат идэвхит нөлөөг дарангуйлах эм: Мидантан
3. Холин идэвхит нөлөөг дарангуйлах эм: Циклодол, Бипериден
ДОФАМИНЫ НӨЛӨӨГ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ

Леводопа (L- ДОФА)
Дофамин нь цус тархины хоригоор нэвтэрдэггүй учраас практикт хэрэглэдэггүй. Иймээс
дофамины урьдал бодис леводопа-г практикт хэрэглэдэг. Леводопа нь цус тархины хоригийг нэвтэрч
нейронд орж ДОФА-декарбоксилаза ферментийн нөлөөгөөр дофамин болж улмаар суурийн
зангилаанд хуримтлагдан паркинсонизмын илрэлийг багасгана. (Схем 6) Ялангуяа хөдөлгөөн
багасахад сайн нөлөөлнө. Булчингийн тонус ихсэхэд бага треморт бүр бага нөлөөлнө.
0,25 ба 0,5г шахмал гаргана.
Леводопа нь ТМС-д дофамин болохоос гадна захын эдэд ДОФА-декарбоксилаза ферментийн
нөлөөгөөр дофамин болж хувиран олон талын гаж нөлөө үзүүлдэг муу талтай. Сүүлийн үед энэ
дутагдалтай талыг арилгасан дараах бэлдмэлүүд гарсан.
Наком
Найрлага: Леводопа 250мг, Карбидопа 25мг орсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Бэлдмэлийн
найрлага дахь леводопа нь цус тархины хоригийг нэвтрэн ТМС-д очиж дофамин болон хувирч
улмаар суурийн зангилаанд хуримтлагдан паркинсонизмын илрэлийг арилгана. Харин карбидопа нь
Цус тархины хоригийг нэвтэрдэггүй учир захын ДОФА-декарбоксилаза ферментэд хориг
үүсгэнэ. Ингэхлээр захын эдэд дофамин үүсэхгүй болж гаж нөлөө гарахгүй. (Схем 6)
Мадопар
Леводопа 200мг, бенсеразид 50мг орсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Бенсеразид нь
карбидопатай адил үйлдэл үзүүлнэ.
Бромокриптин
Дофамины рецепторыг сэргээж дофамин идэвхит үйлдэл үзүүлэн паркинсоны эсрэг нөлөөлнө.
Селегилин
Тархины эд дэх дофаминыг MAO-B фермент задалж идэвхгүй болгодог. Селегилин нь MAO-B
ферментэд хориг үүсгэж тархины эд дэх дофамины хэмжээг ихэсгэн Паркинсонизмын эсрэг
нөлөөлнө. 0,005, 0,01г шахмал
ГЛУТАМАТ ИДЭВХТ НӨЛӨӨГ ДАРАНГУЙЛАХ ЭМ

Мидантан
Глутаматын NMDA рецепторт хориг үүсгэснээр неостриатум үзүүлэх глутамат идэвхит
системийн сэргээх нөлөөг багасгаж паркинсонизмын эсрэг нөлөөлнө. Түүнээс гадна бэлдмэл xap
бодисын мэдрэлийн эсийг хамгаалах болон бага зэрэг холинолитик үйлдэлтэй. Xap бодисын NMDA
рецепторт хориг үүсгэснээр эсэд opox кальцийн ионы хэмжээ багассанаар түүний мэдрэл хамгаалах
үйлдэл илэрнэ. 0,1г шахмал үйлдвэрлэнэ.
ХОЛИНИДЭВХТ НӨЛӨӨГ ДАРАНГУЙЛАХ ЭМ

Циклодол (Тригексифенидил):
Төвийн болон захын М-холинолитик үйлдэлтэй. Хөдөлгөөний өөрчлөлтийг арилгах буюу
багасгана. Треморыг багасгана. Ригидностийг бага зэрэг бууруулна. Хөдөлгөөн багасалтанд бүр бага
нөлөөлнө.
ÒÌÑ ÒÌÑ
Äîôà-äåêàðáîêñèëàçà Äîôà-äåêàðáîêñèëàçà
ËÅÂÎÄÎÏÀ ÄÎÔÀÌÈÍ ËÅÂÎÄÎÏÀ ÄÎÔÀÌÈÍ
Öóñ òàðõèíû õîðèã Öóñ òàðõèíû õîðèã
ËÅÂÎÄÎÏÀ ËÅÂÎÄÎÏÀ
ÄÎÔÀÌÈÍ
(-)
Äîôà-äåêàðáîêñèëàçà Äîôà- Êàðáèäîïà
äåêàðáîêñèëàçà Áåíñåðàçèä
Çàõûí ýä Çàõûí ýä
à
á
Схем 6. а. Леводопын үйлдэл б. Наком, Мадопарын үйлдэл
Зураг 19 Паркинсоны эсрэг зарим эмийн үйлдлийн чиглэл

Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед бусад М-холинидэвхит системийн талаас гаж нөлөө илэрнэ.
0,002г шахмал гаргана.

нэршил
Леводопа Levodopa 0,25г; 0,5г шахмал Паркинсонизм
Наком Nakom Нийлмэл шахмал Паркинсонизм
Мадопар Madopar Нийлмэл шахмал Паркинсонизм
Бромокриптин Bromocriptine 0,0025г шахмал Паркинсонизм
Селегилин Selegiline 0,005г; 0,01г шахмал Паркинсонизм
Мидантан Amantadine 0,1г шахмал Паркинсонизм
Циклодол Trihexyphenidyl 0,002г шахмал Паркинсонизм
Бипериден Biperiden 0,002г шахмал Паркинсонизм
СЭТГЭЦ-Д НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүдийг 3 чиглэлээр хэрэглэнэ.
1. Хүний сэтгэцийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөхөд хэрэглэнэ.
2. Айх, түгшүүрлэх, сэтгэл зовох, тайван биш болох шинж тэмдэг бүхий невроз, невроз төст
өөрчлөлтийн үед хэрэглэнэ.
3. Сэтгэцийн үйл ажиллагааг сэргээх идэвхжүүлэх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Сэтгэц нөлөөт эмүүдийн үйлдлийн механизмыг тогтоох судалгааны ажил өргөн хүрээтэй
явагдаж байгаа боловч бүрэн тайлбарлагдаагүй. Олон таамаглал байдаг. Үүнд:
 Тархины биоидэвхт аминуудын солилцоонд нөлөөлдөг.
 Тархины холинидэвхт системд нөлөөлж байна.
 Нейронд идэвжүүлэх саатуулах нөлөө үзүүлдэг амин хүчил, пептидүүдтэй харилцан үйлчилж
сэтгэц-д нөлөөлдөг гэж үзэж байна.
Гэвч сэтгэл мэдрэлийн өвчин, сэтгэцийн эмгэг процессын үүсэж байгаа шалтгаан бүрэн
тайлбарлагдаагүй учир сэтгэц-д нөлөөлдөг эмүүдийн үйлдлийн механизм бүрэн тайлагдахгүй байгаа
юм. Үүнээс гадна сэтгэц-д нөлөөлдөг эмүүдийг судалж шинжлэх арга ховор. Хүн дээр туршлага тавьж
болохгүй учир зөвхөн амьтны тархины үйл ажиллагаанд нөлөөлж байгаа байдлыг судлаад өвчтөн
дээр хэрэглэдэг зэрэг нь мөн нэг бэрхшээл болно.
Сэтгэц-д нөлөөлөх эмийг судлан шинжлэх ажил XX зууны дунд үеэс эхэлсэн. Өнгөрсөн
хугацаанд сэтгэц тайвшруулдаг, солиорлын эсрэг, сэтгэл уналыг засах, сэтгэлийн хөдөлгөөнийг
дарах, сэтгэцийг сэргээх зэрэг сэтгэл мэдрэлийн өвчнийг эмчлэх нилээд олон эмийн зүйлийг нээж
гаргасан. Ингэж сэтгэц нөлөөт эмийн зүйлийг нээж практикт нэвтрүүлсэн явдал нь анагаах ухаанд
гарсан том амжилт болно.
Сэтгэц-д нөлөөлөх эмийн зүйлийг 2 хуваана.
1. Сэтгэцийн үйл ажиллагааг тайвшруулах эм
2. Сэтгэцийн үйл ажиллагааг сэргээх эм
СЭТГЭЦИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ ТАЙВШРУУЛАХ ЭМ

Энэ бүлэгт:
• Ерөнхий тайвшруулах эм
• Солиорлын эсрэг эм
• Сэтгэл засах эм
• Сэтгэл уналын эсрэг эм орно.
ЕРӨНХИЙ ТАЙВШРУУЛАХ ЭМ (СЕДАТИВНЫЕ СРЕДСТВА)

Энэ бүлгийн эмүүд тархины саатлын процессыг ихэсгэх, сэрлийн процессыг багасгах замаар
ТМС-ийн үйл ажиллагааг тохируулна. Мөн нойрсуулах, өвдөлт намдаах, тайвшруулах эмүүдийн
хүчийг дэмжинэ. Янз бүрийн химийн бүлэгт хамаарагдах бодисууд энэ бүлэгт орно. Үүнд: Натрийн
бромид, калийн бромид, бамбай, хотой гэдэг ургамлын бэлдмэлүүд, валокордин орно.
Натрийн бромид
Их тархины гадрын саатлын процессыг ихэсгэж тайвшруулна. Бромын үйлдлийг Павлов
судлаад ТМС-ийн сэрлийн процесс давамгайлсан үед саатлын процессыг ихэсгэж сэрэл саатлын
процессыг тэнцүүлдэг болохыг баталсан байна. Бромид тайвшруулах үйлдэл үзүүлэхийн зэрэгцээ
эпилепсийн эсрэг нөлөөтэй. Гэвч энэ үйлдэл эпилепсийн эсрэг нөлөөт эмүүдээс үйлдлийн хүчээр
дутуу. Бромын давс гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Давс иончлогдоод үүссэн ион нь мэдрэлийн
системийг тайвшруулна. Бром бөөрөөр маш удаан ялгарна. Ууж хэрэглэсэн бромын 50% нь 12
өдрийн дараа ялгарна. Бромын тархалт ялгаралт хлорын ионтой холбоотой. Хлор ихээр ялгарвал
бром их ялгарна. Бром өтгөнтэй болон хөлс сүүгээр гадагшилна.
Бромын бэлдмэлийг невроз, нойргүйдэл, эпилепсийн үед хэрэглэнэ.
Бром удаан ялгардаг учир бромын бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед бромын архаг хордлого
бромизм үүсэж болно. Бромизмын үед дүйнг, ноомой болох, хэл яриа нь ээдрэх, юм ойлгох сэтгэх
ажиллагаа нь муудах, арьсаар тууралт гарах зэрэг шинж тэмдэг илэрч болно. Мөн салст үрэвсэх,
шуухинаа, бронхит, коньюктивит үүсэх ба суулгаж болно. Энэ үед эмчилгээг зогсоож натри хлор
болон шээлгэх эм өгнө. 3%-ийн уусмалыг ууж хэрэглэнэ.
Бамбайн бэлдмэл
Valeriana officinalis гэдэг ургамлын үндэснээс идээшмэл хандмал ханд бэлтгэж хэрэглэнэ.
Бамбайн бэлдмэлүүд ТМС-ийн сэрэмтгий чанарыг багасгах, нойрсуулах эмийн үйлдлийг дэмжих
үйлдэл үзүүлнэ. Мөн агчил тавиулах үйлдэлтэй.
Бэлдмэлийг невроз, невроз төст байдал, нойргүйдэл, зүрх судасны невроз, цочромтгой
байдал, ходоод гэдэсний агчил зэргийн үед хэрэглэнэ.
Бамбайн хандмалыг 25мл-ийн флаконтой гаргаж дуслаар ууж хэрэглэнэ.
Хотойн бэлдмэл
Leonurus deminutus krecz гэдэг ургамлын өвснөөс идээшмэл, галены бэлдмэл бэлтгэж
хэрэглэнэ. ТМС-ийг тайвшруулах, нойрсуулах эмийн үйлдлийг дэмжих, артерийн даралтыг бууруулах,
таталдааны эсрэг, аритмийн эсрэг зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг невроз, невроз төст байдал, гипертонийн I, II үе, зарим хөнгөн хэлбэрийн аритми,
истери зэрэг өвчний үед хэрэглэнэ. 25мл флаконтой гаргаж дуслаар ууж хэрэглэнэ.
Валокордин
 -бромизовалерианы хүчлийн этилийн эфир. фенобарбитал, батрашны тос, этилийн спирт,
нэрмэл усны хольцноос тогтсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Тайвшруулах, гөлгөр булчингийн агчил тавиулах, судас өргөсгөх, ялихгүй нойрсуулах
үйлдэлтэй.
Бэлдмэлийг невроз невроз төст байдал, цочромтгой байдал, гипертони өвчний эхний үе,
гэдэсний агчил зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. 15мл флаконтой үйлдвэрлэж дуслаар ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Натрийн Natrium 3%-200мл Невроз, невроз төст байдал, цочромтгой байдал,
бромид bromidum уусмал нойргүйдэл,эпилепси
Невроз, невроз төст байдал, нойргүйдэл, зүрх
Бамбайн Tinctura судасны невроз, цочромтгой байдал, ходоод
25мл флакон
хандмал Valeriana гэдэсний агчил
Хотойн Tinctura Невроз, невроз төст байдал, гипертонийн I, II үе,
25мл флакон
хандмал Leonurus зарим хөнгөн хэлбэрийн аритми, истери
Невроз невроз төст байдал, цочромтгой байдал,
Валокордин Valocordin 15мл флакон
гипертони өвчний эхний үе, гэдэсний агчил
СОЛИОРЛЫН ЭСРЭГ ЭМ (НЕЙРОЛЕПТИКИ)
Нейролептики гэдэг нь neuron -мэдрэл, leptos нимгэн, хэврэг, эмзэг гэсэн үг. Солиорлын эсрэг
эмүүд 2 үндсэн үйлдэл үзүүлнэ.
1. Солиорлын эсрэг үйлдэл: Солиорлыг намдааж дахиж илэрч гарахыг нь зогсооно. Солиорол гэдэг
нь бодит байдлыг урвуугаар тусгахыг хэлнэ.
2. Тайвшруулах: гэдэг нь айх түгшүүрэл, тайван биш байдал, хөдөлгөөний идэвхийг ерөнхийд нь
тайвшруулна гэсэн үг.
Механизм:
Солиорлын эсрэг үйлдлийн механизм нь бүрэн тайлбарлагдаагүй. Мезолимбийн системийн
дофамины D2 - рецепторт хориг үүсгэснээр солиорлын эсрэг үйлдэл нь гарч байна гэж үздэг.
Тайвшруулах үйлдэл нь торлог байгууламжийг дарангуйлах мөн лимбийн систем,
гипоталамуст нөлөөлж байгаатай холбоотой. Тэгэхдээ тархины адрен идэвхт нейроноор торлог
байгууламжинд ирэх сэрлийг дарангуйлж байна гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл адренидэвхт рецепторт
хориг үүсгэнэ гэсэн үг юм.
Солиорлын эсрэг эмүүд нь зөвхөн дофамин норадреналины рецепторт хориг үүсгээд зогсохгүй
синапсын өмнөх мембраны медиатор мэдрэх чадварыг бууруулах, биогенны аминуудын ялгаралт
болон мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг өөрчлөх зэрэг олон механизмтай байж болно.
Мөн зарим солиорлын эсрэг эмүүдийн солиорлын эсрэг үйлдлийг тархины M -холинорецептор
болон серотонины рецепторт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой гэж тайлбарлаж байна.
Солиорлын эсрэг эмүүд дээрх 2 үйлдлээс гадна олон янзын фармакологийн үйлдэл үзүүлдэг.
Солиорлын эсрэг эмүүдийг химийн бүтцээр нь 5 бүлэг болгон хуваана.
1. Фенотиазины уламжлал: Аминазин, Тизерцин, Френолон, Модитен депо
2. Бутирофеноны уламжлал: Галоперидол, Дроперидол
3. Тиоксантены уламжлал: Хлорпротиксен
4. Дибензодиазепины уламжлал: Клозапин
5. Халагдсан бензамидууд: Сульпирид, Тиаприд
Эдгээр бүлгээс тус орны эмнэлгийн практикт дор дурьдсан хоёр бүлгийн цөөн тооны эмийг
хэрэглэж байна.
1. ФЕНОТИАЗИНЫ УЛАМЖЛАЛ
Энэ бүлэгт аминазин, тизерцин, френолон орно.
Аминазин (Хлорпромазин)
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй солиорлын эсрэг эм. Аминазины үйлдлийг:
1. ТМС-д нөлөөлөх үйлдэл
2. Захын мэдрэлийн системд нөлөөлснөөс эд эрхтэнд гарах үйлдэл гэж 2 хуваана.
ТМС-д нөлөөлөх үйлдэл:
 Солиорлын эсрэг үйлдэлтэй. Энэ нь дофамины рецепторт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой.
 Тайвшруулах үйлдэл үзүүлнэ.
 Их тунгаараа өнгөц нойрсолт үүсгэнэ.
 Булчин сулруулж хөдөлгөөний идэвхийг бууруулна. Энэ нь суурийн бөөмд нөлөөлж булчингийн
тонусын супраспинальный зохицуулгыг дарангуйлсантай холбоотой.
 Дулаан зохицуулгын төвийг дарангуйлж биеийн температурыг багасгана.
 Бөөлжилтийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Энэ нь IV ховдлын ёроолд байрладаг trigger zone-ийн
дофамины рецепторт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой.
 Наркозын болон нойрсуулах эмийн үйлдлийг дэмжинэ.
 Опийн бүлгийн эмийн өвдөлт намдаах үйлдлийн хүчийг нэмэгдүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл аминазин
дээрх эмүүдийн бие махбодод задрах задралыг багасгадаг.
ЗМС-д нөлөөлөх замаар эрхтнүүдэд үзүүлэх үйлдэл:
 Гөлгөр булчинд шууд нөлөөлж булчингийн чангарлыг сулруулна.
 Артерийн даралтыг бууруулна. Энэ нь түүний гипоталамусыг дарангуйлах, судасны -
адренорецепторт хориг үүсгэх, спазм тавиулах үйлдэлтэй холбоотой.
 Зүрхний булчингийн агшилтыг сулруулна. Энэ нь симпатикийн сэрлийг багасгасантай холбоотой.
 Аритмийн эсрэг үйлдэлтэй. Энэ нь зүрхний сэрэмтгий чанарыг багасгасантай холбоотой.
 М-холинорецепторт хориг үүсгэж атропин төст үйлдэл үзүүлнэ. Ингэснээр шүлс, бронх, хоол
боловсруулах замын шүүрэл бага зэрэг багасна.
 Гистамины H1- рецепторт хориг үүсгэж гистамины эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
 Мөн аминазин хөдөлгөх мэдрэлд нөлөөлөөд зогсохгүй мэдрэх мэдрэлд нөлөөлнө. Энэ нь хэсэг
газрыг эхлээд цочроож дараа нь мэдээ алдуулах байдлаар илэрнэ.
Аминазиныг ууж болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэнэ. Хэрэглэсэн тунгийн ихэнх нь задарч шээс, өтгөнтэй
ялгарна.
Гаж нөлөө: Нойрмоглох, ноомой болох, ам хатах, зүрх өрц орчмоор эвгүйрхэх, артерийн
даралт буурах, коллапс болох, шарлах, Паркинсонизмын шинж илрэх (дофамины рецепторт хориг
үүсгэснээр хар биеийн неостриатумд үзүүлэх саатуулах нөлөө багасна.) зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Удаан хугацаагаар хэрэглэснээр дасал үүсэх, сэтгэл уналын шинж илэрнэ. Хүнд үед лейкопени,
агранулоцитоз үүсэж болно.
Хэрэглэх заалт: Шизофрени, янз бүрийн психоз, зогсолтгүй бөөлжилт зэрэгт хэрэглэнэ.
Цээрлэлт: Элэгний цирроз, гепатит, нефрит, цус төлжилтийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдсөн үе,
тархи нугасны өвчин, зүрхний гажиг, ходоодны шархлаа, тромбэмболи зэрэгт хэрэглэхийг цээрлэнэ.
0,025 үрэл, 2,5%-1мл ампул гаргана.
Тизерцин (Левомепромазин)
Фармакологийн үйлдлээрээ аминазинтай ойролцоо боловч наркозын болон өвдөлт намдаах
эмүүдийн үйлдлийн хүчийг нэмэгдүүлэх, биеийн халууныг бууруулах идэвхээрээ илүү ба бөөлжилт
намдаах холинолитик үйлдлээрээ дутуу байдгаараа түүнээс ялгаатай.
Шизофрени, сэтгэл унал, янз бүрийн психоз зэрэгт хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг ууж болон булчин
судсанд тарьж хэрэглэнэ.
0,025 үрэл, 2,5%-1мл ампул гаргана.
Френолон (Метофеназат)
Фармакологийн үйлдлээрээ аминазинтай ойролцоо боловч тайвшруулах үйлдлээр сул
байдгаараа ялгаатай. Шизофрени, невроз, сэтгэл уналын хам шинж бүхий сэтгэцийн эмгэгийн үед
хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг уулгах буюу булчинд тарьж хэрэглэнэ. 0,005 шахмал, 0,5%-ийн 1мл ампултай
гаргана.
Модитен депо (Флуфеназины деканоат)
Удаан хугацаагаар үйлчилдэг маш хүчтэй нейролептик эм. Түүний фармакологийн үйлдэл
тунгийн их багаас хамаарч 1-2 долоо хоног түүнээс дээш хугацаагаар үргэлжилнэ. Ингэж бие
махбодод уг эмийн удаан хадгалагдах нь түүний эмчилгээний өндөр үр дүн үзүүлэх нөхцөлийг
бүрдүүлнэ.
Бэлдмэлийг ялангуяа нейролептикүүдийг ерийн хэлбэрээр хэрэглэхэд бэрхшээлтэй байдаг
үргэлжилсэн тааламжгүй явцтай өвчнүүдийн үед хэрэглэхэд тохиромжтой.
2,5%-1мл ампултай үйлдвэрлэж булчинд тарьж хэрэглэнэ.
2. БУТИРОФЕНОНЫ УЛАМЖЛАЛ
Энэ бүлэгт галоперидол, дроперидол орно.
Галоперидол
Солиорлын эсрэг хүчтэй үйлдэлтэй. Харин тайвшруулах үйлдэл сулавтар. Үйлдэл түргэн эхэлж
удаан үргэлжилнэ.
Механизм:
а. Дофамины рецепторт хориг үүсгэнэ.
б. Төвийн α-адренорецепторт хориг үүсгэнэ.
в. Төвийн нейрон хоорондын синапсын завсар норадреналин хуримтлагдах, мэдрэлийн төгсгөлд
эргэж орохыг саатуулна.
Галоперидолын бөөлжилтийн эсрэг үйлдэл хүчтэй. Энэ нь бөөлжилтийн төвийн trigger zone-
ийн дофамины рецепторт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой. Аминазинаас ялгаатай нь атропин төст
үйлдэлгүй. Захын α-адренорецепторт бага зэрэг хориг үүсгэнэ. Артерийн даралт багасгахгүй.
Хэрэглэх заалт: Шизофрени, психоз, бөөлжилт
Гаж нөлөө: Паркинсонизм, нойргүйдэл.
Цээрлэлт: ТМС-ийн өвчин, зүрхний өвчин.
0,0015 шахмал. 0,5%-1мл ампултай гаргах ба yyx болон булчинд тарьж хэрэглзнэ.
Дроперидол
Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа богино байдгаар галоперидолоос ялгаатай. Шокын эсрэг
бөөлжилтийн эсрэг үйлдэлтэй. Анестезиологийн практикт фентанилтай хамт мэдээ алдуулах өвдөлт
намдаах (нейролептанальгези) зорилгоор хэрэглэнэ. Мөн дошгирлын байдал, зүрхний шигдээс
гипертонийн криз-д хэрэглэнэ. Булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Гаж нөлөө: Бэлдмэлийг хэрэглэх үед сэтгэл унал болон Паркинсонизмын шинж илэрч болно.
0,25%-5, 10 мл ампултай гаргана.
Олон улсын
нэршил
0,025 үрэл Шизофрени, янз бүрийн психоз,
Аминазин Chlorpromazin
2,5%-1мл амп зогсолтгүй бөөлжилт
0,025 үрэл Шизофрени, сэтгэл унал, янз бүрийн
Тизерцин Levomepromazin
2,5%-1мл амп психоз
0,005 шахмал Шизофрени, невроз, сэтгэл уналын хам
Френолон Metofenazatum
0,5%-1мл ампул шинж бүхий сэтгэцийн эмгэг
0,0015 шахмал Шизофрени, психоз, бөөлжилт
Галоперидол Haloperidol
Нейролептанальгези дошгирлын
0,25%-10мл
Дроперидол Droperidol байдал, зүрхний шигдээс, гипертонийн
ампул
криз
Fluphenazin
Модитен депо 2,5%-1мл амп Шизофрени, янз бүрийн психоз,
decanoate
СЭТГЭЛ ЗАСАХ ЭМ (АНКСИОЛИТИК, ТРАНКВИЛИЗАТОР)

Транквилизатор гэдэг нь тайван байх гэсэн утгатай үгнээс үүсчээ. Энэ бүлгийн эмүүд төв
мэдрэлийн системийг тайвшруулах бөгөөд солиорлын эсрэг эмүүдээс ялгаатай нь солиорол дарах
илэрхий үйлдэлгүй. Харин сэтгэл хөдлөлийн процессыг сайн дарж тайвшруулна.
Сэтгэл засах бүлгийн эмийг химийн бүтцээр нь 3 хувааж болно.
1. Бензодиазепины уламжлал: Элениум, Седуксен
2. Пропандиолын уламжлал: Андаксин
3. Янз бүрийн бүлэгт хамаарагдах сэтгэл засах бэлдмэл: Триоксазин, Амизил, Буспирон
Мөн үүнээс гадна сэтгэл засах эмүүдийг бензодиазепины (седуксен) рецепторт нөлөөлдөг эм,
серотонины рецепторт нөлөөлдөг эм (буспирон), бусад бүлгийн эм (амизил) гэж хувааж болно.
БЕНЗОДИАЗЕПИНИЙ УЛАМЖЛАЛЫН СЭТГЭЛ ЗАСАХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүд дараах үйлдэл үзүүлнэ.
 Сэтгэл засах, сэтгэл хөдлөлийг дарах
 Тайвшруулах
 Нойрсуулах
 Булчин сулруулах
 Таталдааны эсрэг
Бензодиазепиний уламжлалын эмүүдийн сэтгэл засах, нойрсуулах тайвшруулах үйлдэл нь гол
нь лимбийн системд, бага зэрэг их тархины гадар, торлог байгууламжинд саатуулах нөлөө
үзүүлсэнтэй холбоотой. Өөрөөр хэлбэл эдгээр хэсгийн нейроны сэрэмтгий чанарыг багасгана гэсэн үг
юм.
Булчин сулруулж буй үйлдлийн механизм нь нугасны олон синапс-т рефлексийг дарангуйлж
байгаатай холбоотой.
Таталдааны эсрэг үйлдэл нь ТМС-ийн саатлын процессыг (ГАМК) идэвхжүүлсэнтэй холбоотой.
Сүүлийн үед бензодиазепиний уламжлалын эмүүдийн үйлдлийн механизмы галлостерийн
үйлчлэлээр ГАМК-идэвхит системийг идэвхжүүлж байгаагаар тайлбарлаж байна. Бензодиазепинүүд
ГАМКА - рецептортой нягт холбоотой бензодиазепиний өвөрмөц рецепторт үйлчилдэг. Ингэж
бензодиазепиний рецептор сэргэснээр түүнтэй холбоотой ГАМКА - рецепторын аллостерийн идэвх-
жил болж улмаар мембраны СI--ийн ионы суваг нээгдэж хлорын opox урсгал ихэссэнээр
гиперполяризаци болж мэдрэлийн эсийн идэвх дарангуйлагдаж саатал үүснэ. (3ypaг17)
Бензодиазепиний уламжлалын эмүүдийг үйлдлийн үргэлжлэх хугацаагаар нь 3 хуваана.
1. Удаан үйлдэлтэй (t1/2 = 24-48цаг): Феназепам, Диазепам, Элениум
2. Дунд зэргийн үйлдэлтэй (t1/2 =6-24цar): Лоразепам
3. Богино хугацааны үйлдэлтэй (t1/2 <6цаг): Дормикум
Элениум (Хлордиазепоксид)
Тайвшруулах, сэтгэл хөдлөлийг дарах, булчин сулруулах, таталдаа намдаах, нойрсуулах
(сулавтар), өвдөлт намдаах нойрсуулах эмүүдийн хүчийг дэмжих үйлдэл үзүүлнэ.
Элениумын үйлдлийн механизм нь тархины саатуулах медиатор гэж нэрлэгддэг ГАМК-тай
холбоотой. ГАМК-трансаминаза гэдэг ГАМК-ыг задалдаг ферментийн идэвхийг бууруулснаас тархинд
ГАМК ихэссэнээр сэтгэл хөдлөлийг дарж байна гэж үздэг.
Нойрсуулах тайвшруулах үйлдэл нь норадреналин идэвхт, дофаминидэвхт нейронуудын
идэвхийг саатуулснаас шалтгаалж байна гэж үздэг,
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна. Ихсийн хоригийг нэвтэрнэ.
Бэлдмэлийг невроз, невроз төст шинж тэмдэгтэй шизофренийн үед болон таталдаа,
нойргүйдэл, агчилт байдал зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,005 шахмал гаргана.
Седуксен (Диазепам, Валиум, Сибазон)
Сэтгэл хөдлөлийг дарах, тайвшруулах, нойрсуулах, булчин сулруулах, таталдаа бууруулах
хүчтэй үйлдэлтэй. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Шээсээр ялгарна. Уулгах ба булчин
Бэлдмэлийг невроз, невроз төст байдал, нойргүйдэл, эпилепсийн үед хэрэглэнэ. 0,005
шахмал, 0,5%-1мл ампултай гаргана.
Бэлдмэлийг хэрэглэх явцад ядрах, бие сулрах шинж илрэх ба удаан хэрэглэвэл дасал шунал
үүсэж болно.
Феназепам
Бэлдмэл тайвшруулах, сэтгэл хөдлөлийг намдаах өндөр идэвхтэйгээс гадна булчин сулруулах,
нойрсуулах, таталдааны эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Феназепамыг невроз, невроз төст байдал, нойргүйдэл, таталдаа зэргийн үед ууж хэрэглэнэ.
0,5мг шахмал гаргана.
ПРОПАНДИОЛЫН УЛАМЖЛАЛ
Андаксин (Мепробамат)
Ерөнхий тайвшруулах, булчин сулруулах үйлдэл үзүүлнэ. Мөн нойрсуулах, өвдөлт намдаах
эмүүдийн үйлдлийг дэмжинэ.
Невроз, невроз төст өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ. Мөн булчингийн тонус ихэссэн өвчтөнүүдэд
хэрэглэж болно. 0,2; 0,4 шахмал үйлдвэрлэнэ.
ЯНЗ БҮРИЙН БҮЛЭГТ ХАМААРАГДАХ СЭТГЭЛ ЗАСАХ ЭМ
Энэ бүлэгт Триоксазин, Амизил, Буспирон орно.
Триоксазин
Сэтгэл хөдлөлийг намдаах, тайвшруулах үйлдэлтэй. Түүний тайвшруулах үйлдлийн
механизмыг тархины холтослог, холтослогийн доорх хэсэгт нөлөөлсөнтэй холбоотой гэж үздэг.
Булчин сулруулах үйлдэлгүй. Дасал шунал үүсгэхгүй.
Невроз өвчний үед хэрэглэнэ. 0,3г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Амизил
Төвийн М-холинолитик эмийн бүлэгт хамаарна.
Бэлдмэлийн тайвшруулах үйлдэл нь торлог байгууламжийн М-холинорецепторт хориг
үүсгэсэнтэй холбоотой. Наркозын бодис болон наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмийн үйлдлийг
дэмжинэ. Мөн таталдааны эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Ханиалгын рефлексийг дарангуйлна. Бага зэрэг
спазмолитик, гистамины болон серотонины эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Амизил төвийн М-холинорецепторт хориг үүсгэхээс гадна захын М-холинорецепторт хориг
үүсгэж атропин төст үйлдэл үзүүлнэ. (булчин сулруулах, шүүрэл багасгах)
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна. 0,001г ба 0,002г шахмал
үйлдвэрлэж неврозын үед ууж хэрэглэнэ.
Буспирон:
Сэтгэл хөдлөлийг дарах сэтгэл засах илзрхий үйлдэлтэй. (Диазепамтай ойролцоо).
Бэлдмэлийн үйлдлийн механизмыг тархины серотонины 5-ТН1А рецепторт нөлөөлж байгаатай
холбоотой гэж тайлбарлаж байна. Мөн дофамины рецепторт нөлөөлнө.
Буспирон тайвшруулах, булчин сулруулах, таталдааны эсрэг үйлдэл үзүүлэхгүй. Дасал шунал
бага зэрэг үүсгэнэ.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Элгэнд хоргүйжнэ. Бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг ихэвчлэн айх түгшүүрэл бүхий неврозын үед хэрэглэнэ. 0,005г, 0,01г шахмал
Олон улсын
нэршил
Невроз, невроз төст шинж тэмдэгтэй
Элениум Chlordiazepoxid 0,005 шахмал шизофрени, таталдаа, нойргүйдэл,
агчилт байдал
0,005 шахмал Невроз, невроз төст байдал,
Седуксен Diazepam
0,5%-1мл ампул нойргүйдэл, эпилепси
Феназепам Невроз, невроз төст байдал,
Phenazepamum 0,0005 шахмал
нойргүйдэл, таталдаа
Андаксин Meprobamatum 0,2; 0,4 шахмал Невроз, невроз төст өвчин
Триоксазин Trimetozinum 0,3 шахмал Невроз
0,001; 0,002
Амизил Benactyzine Невроз
шахмал
0,005; 0,01
Буспирон Buspirone Айх түгшүүрэл бүхий невроз
шахмал
СЭТГЭЛ УНАЛЫН ЭСРЭГ ЭМ (АНТИДЕПРЕССАНТЫ)

Янз бүрийн шалтгаантай сэтгэл уналын үед хэрэглэдэг эмүүд энэ бүлэгт орно. Сэтгэл уналын
эсрэг эмүүдийг 2 бүлэгт хуваана.
1. Моноаминуудын үйлдлийг дэмждэг бодисууд.
а. Серотонин, норадреналины мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулдаг эм: Имизин,
Амитриптилин
б. Серотонины мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулдаг эм: Флуоксетин
в. Норадреналины мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулдаг эм: Мапротилин
2. Моноаминоксидаза (MAO) ферментэд хориг үүсгэдэг эм
а. MAO-A ба MAO-B ферментэд хориг үүсгэдэг эм: Ниаламид
б. Зөвхөн MAO-Α ферментэд хориг үүсгэдэг эм: Моклобемид
МОНОАМИНУУДЫН ҮЙЛДЛИЙГ ДЭМЖДЭГ БОДИС

а. Серотонин, норадреналины мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулдаг эм:
Энэ бүлгийн эмийг гурван цагирагт антидепрессант гэнэ.
Имизин (Мелипрамин, Имипрамин)
1. Сэтгэл уналын эсрэг хүчтэй нөлөөлнө. Үүний механизмыг олон янзаар тайлбарладаг.(Зураг 20)
 Тархины нейрон хоорондын синапсаас норадреналин нейроны төгсгөлд эргэж орохыг
дарангуйлна. Ингэснээр рецепторын орчим норадреналины концентраци ихсэж адренидэвхт
системийн нөлөө ихэссэнээс сэтгэл уналын эсрэг үйлдэл гарч байна.
 Серотонины мэдрэлийн төгсгөл ypyy эргэж орохыг саатуулснаар серотонины лимбийн системд
үзүүлэх саатуулах нөлөөг ихэсгэж байна.
 ТМС-д ацетилхолин сэргээх нөлөөтэй. Энэ бүлгийн эм төвийн М-холинорецепторт хориг
үүсгэснээр тайвшруулах үйлдэл гарч сэтгэл уналыг багасгана.
2. Тайвшруулах сулавтар үйлдэл үзүүлнэ.
3. Гистамины Н2-рецепторт хориг үүсгэж гистамины эсрэг нөлөөлнө.
4. Мөн захын М-холинорецепторт нөлөөлж атропин төст үйлдэл үзүүлнэ.
5. Гөлгөр булчинг сулруулж папаверин төст үйлдэл үзүүлнэ.
б. Мөн α1 адренорецепторт хориг үүсгэх үйлдэл үзүүлнэ.
Сэтгэл уналын эсрэг үр нөлөө хэрэглэснээс хойш 2-3 долоо хоногийн дараа илэрнэ. Хоол
боловсруулах эрхтний ханаар сайн шимэгдэнэ. Ууж хэрэглэсэн тунгийн зарим хэсэг нь задарч зарим
хэсэг нь хэвээрээ шээс өтгөнтэй ялгарна.
Хэрэглэх заалт: Янз бүрийн гаралтай сэтгэл унал, шизофрени, зарим психоз.
Гаж нөлөө:
 Ам хатах, нүдний зохирол алдагдах, өтгөн хатах, шээс хаагдах, тахикарди болох зэрэг атропины
үед гардаг гаж нөлөө гарна.
 Зүрх судасны талаас артерийн даралт багасах, коллапс болох, тун хэтэрснээс зүрхний хэм
өөрчлөгдөнө.
 Мэдрэлийн системийн талаас сэтгэл хөөрөлд opox, хий юм үзэгдэх, нойргүйдэл илэрнэ.
 Толгой өвдөх, гар салганах, арьсаар тууралт гарах, шарлах, харшил үүсэх зэрэг гаж нөлөө
илэрнэ.
Цээрлэлт: Глауком, түрүү булчирхай томорсноос шээс хаагдах зэрэгт хэрэглэхгүй. MAO
ферментэд хориг үүсгэдэг эмүүдтэй хамт хэрэглэхгүй. Хэрэв хэрэглэх шаардлага гарвал уг эмийг
зогсоосноос хойш 10-14 хоногийн дараа хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг 0,025 шахмал гаргана.
Амитриптилин
Фармакологийн үйлдэл нь имизинтэй адил. Сэтгэц тайвшруулна. Харин атропин төст,
гистамины эсрэг үйлдлээр имизинээс илүү. Эмчилгээний үр нөлөө мөн 10-14 хоногийн дараа илэрнэ.
Бэлдмэлийг янз бүрийн гаралтай сэтгэл уналын үед хэрэглэнэ. 0,025г шахмалаар гаргана.
б. Серотонины мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулдаг эм:
Флуоксетин
Мэдрэлийн төгсгөлд серотонин эргэн орохыг сонгомлоор саатуулдаг эмийн гол төлөөлөгч.
Сэтгэл уналын эсрэг хүчтэй үйлдэл үзүүлнэ. (Зураг 20)
Тайвшруулах үйлдэл байхгүй, холинорецептор болон гистамины рецепторт бага зэрэг
нөлөөлдөг, бага зэрэг сэтгэц сэргээх үйлдэл үзүүлдэг зэргээрээ 3 цагирагт антидепрессантуудаас
ялгаатай. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Элгэнд хоргүйжнэ. Бөөрөөр ялгарна.
0,02 бүрээстэй үйлдвэрлэж янз бүрийн гаралтай сэтгэл уналын үед ууж хэрэглэнэ.
Зураг 20. Сэтгэл уналын эсрэг эмийн үйлдлийн механизм
в. Норадреналины мэдрэлийн төгсгөлд эргэн орохыг саатуулдаг эм:

Мапротилин
Норадреналины мэдрэлийн төгсгөл ypyy эргэн орохыг саатуулж сэтгэл уналын эсрэг үйлдэл
үзүүлнэ. (Зураг 20) Мөн сэтгэл хөдлөлийг намдаах, тайвшруулах, холинолитик, адренолитик үйлдэл
үзүүлнэ.
10, 25, 50мг үрэл; 1,25%-2мл ампултай үйлдвэрлэнэ. Янз бүрийн шалтгаантай сэтгэл уналын
үед yyx болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
МОНОАМИНОКСИДАЗ (MAO) ФЕРМЕНТЭД ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ

Ниаламид (Нуредал)
MAO ферментийг хориглосноос норадреналин, серотонины задралыг багасгах тул тархины
эдэд дээрх бодисууд ихээр хуримтлагдан сэтгэл уналын шинж тэмдэг арилна. (Зураг 20) Мөн сэтгэц
сэргээх үйлдэл үзүүлнэ. Гэвч MAO-Α, MAO-B ферментүүдийг эргэлтгүйгээр идэвхгүй болгох тул гаж
нөлөө их гарна. Хорон чанар ихтэй тул сүүлийн үед ховор хэрэглэх болсон. 0,025 үрэл гаргаж ууж
хэрэглэнэ. Сүүлийн үед MAO-Α ферментэд эргэлттэйгээр хориглох нөлөө үзүүлдэг моклобемид зэрэг
эмүүд практикт нэвтэрчээ.
Олон улсын
нэршил
Янз бүрийн гаралтай сэтгэл унал,
Имизин Imipramin 0,025 шахмал
шизофрени, зарим психоз.
Амитритилин Amitriptylinum 0,025 шахмал Янз бүрийн гаралтай сэтгэл унал
Флуоксетин Fluoxetine 0,02 бүрээс Янз бүрийн гаралтай сэтгэл унал
0,01; 0,025; 0,05
Мапротилин Maprotilinum шахмал Янз бүрийн гаралтай сэтгэл унал
Нуредал Nialamidum 0,025 шахмал Янз бүрийн гаралтай сэтгэл унал
СЭТГЭЦИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГ СЭРГЭЭХ ЭМ
Энэ бүлэгт:
• Сэтгэц сэргээх эм (психостимулятор)
• Аналептик эм
• Ноотроп бэлдмэл орно.
СЭТГЭЦ СЭРГЭЭХ ЭМ (ПСИХОСТИМУЛЯТОР)
ТМС-ийг идэвхжүүлдэг эмийн зүйлийг сэтгэц сэргээх эм гэнэ. Өөрөөр хэлбэл энэ бүлгийн эм нь:
• Сэтгэл санааг өндөр болгох
• Гадны цочролыг хүлээж авах идэвхийг нэмэгдүүлэх
• Сэтгэл хөдлөлийн идэвхийг сайжруулах
• Биеийн алжаалыг багасгах
• Оюуны болон биеийн хүчний ажлын чадварыг нэмэгдүүлэх зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Сэтгэц сэргээх эмүүдийг химийн бүтцээр нь 4 бүлэгт хуваана.
1. Метилксантинууд:Кофеин
2. Фенилалкиламинууд: Фенамин
3. Пиперидиний уламжлал: Меридил
4. Сиднонимины уламжлал: Сиднокарб
Кофеин
Цайны навч, кофе-ны үрэнд агуулагддаг алкалоид.
1. ТМС-д үзүүлэх нөлөө:
Кофеин мэдрэлийн системийг сэргээхдээ тунгаасаа хамаарч дээрээс доошоо дараалалтай
сэргээнэ. (Эмчилгээний тунгаар их тархины гадаргыг, их тунгаар уртавтар тархийг, хортой тунгаар
нугасыг сэргээнэ.)
Кофеин сэтгэхүйн үйл ажиллагааг идэвхжүүлж оюуны ба биеийн хүчний ажлын чадварыг
дээшлүүлэхийг зэрэгцээ хөдөлгөөний идэвхийг ихэсгэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэсний дараа сэргэлэн
цовоо болж нойрмог байдал ядаргаа арилна. Энэ нь их тархины гадрыг сэргээж байгаатай холбоотой.
Их тунгаараа уртавтар тархины амьсгал, судас хөдөлгөх төвийг сэргээнэ.
Амьсгалын төвийг сэргээснээр амьсгал гүнзгий түргэн болох ба уушгины амьсгалын эзлэхүүн
нэмэгдэнэ. Энэ нь ялангуяа амьсгал дарангуйлагдсан тод илэрнэ.
Хортой тунгаараа нугасыг сэргээдэг. Үүний үр дүнд таталдаа үүснэ. Энэ нь нугасны нейрон
хоорондын сэрэл дамжилтыг хөнгөвчилсөнтэй холбоотой.
2. Зүрх судасны системд нөлөөлөх үйлдэл:
Кофеин зүрх судасны системд нилээд өвөрмөц нөлөөлнө.
Зүрхний булчинд шууд идэвхжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Гэвч n.vagus-ын төвийг сэргээдэг учир
зүрхэнд гарах өөрчлөлт төдийлөн тодорхой илэрдэггүй. Харин их тунгаар тархикарди болгоно. Энэ нь
судас хөдөлгөх төвийг сэргээснээр рефлексийн замаар зүрхний үйл ажиллагаа идэвхжсэнтэй
холбоотой.
Кофеин судас хөдөлгөх төвийг сэргээж судасны тонусыг ихэсгэх боловч судасны булчинд
нөлөөлснөөр судсыг өргөсгөнө. Янз бүрийн эрхтний судсанд өөр өөр нөлөөлнө. Жнь: титэм судсыг
өргөсгөх ба тархины судасны тонусыг бага зэрэг ихэсгэнэ. Тархины судсанд нөлөөлж буй үйлдэл нь
мигрень өвчний үед ач холбогдолтой.
Бэлдмэлийг артерийн даралт багассан үед хэрэглэхэд даралтыг ихэсгэж хэвийн хэмжээнд
хүргэнэ.
3. Кофеин гөлгөр булчинтай эрхтнүүдэд (бронх, цөсний замын) сулруулах нөлөө үзүүлнэ.
4. Араг ясны булчинд идэвхжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. (тевийн болон шууд замаар)
5. Үндсэн солилцоог ихэсгэнэ. Гликогенолизыг ихэсгэж цусан дахь сахарын хэмжээг ихэсгэнэ.
Мөн липолизыг ихэсгэж цусны плазмд чөлөөт өөхний хүчлийг нэмэгдүүлнэ. Их тунгаараа
бөөрний дайврын адреналины ялгаралтыг ихэсгэнэ.
Кофеины TMC, гөлгөр булчин, хөндлөн судалт булчин, бодисын солилцоонд нөлөөлж буй
үйлдлийн механизмыг зарим эрдэмтэд фосфодиэстераза ферментийг дарангуйлж байгаатай

холбоотой гэж үзэж байна. Фосфодиэстераза дарангуйлагдсанаар цАМФ-ийн задрал багасдаг.
Ялангуяа зүрх болон тархины фосфодиэстеразыг нилээд хүчтэй дарангуйлдаг. Тэгэхдээ
фосфодиэстеразыг их тунгаараа дарангуйлдаг гэж үзэж байна. Харин сүүлийн үед зарим эрдэмтэд
кофеины үйлдлийн механизмыг аденозины А1 А2 - рецепторт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой гэж
тайлбарлаж байна.
6. Кофеин ходоодны шүүрлийг ихэсгэнэ.
7. Бөөрний судсыг өргөсгөн бөөрний түүдгэнцрийн шүүрлийг (фильтраци) ихэсгэж ялгарах шээсний
хэмжээг нэмэгдүүлнэ. Мөн энэ нь бөөрний сувганцраар натрийн ион болон усны эргэн шимэгдэлтийг
багасгаж байгаатай холбоотой.
8. Кофеин тромбоцитын агрегацийг багасгана.
Кофеин болон түүний усанд уусдаг давсууд нь гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ.
Ойролцоогоор 10% нь өөрчлөгдөөгүй хэлбэрээр бөөрөөр ялгарна.
Кофеиныг удаан хугацаагаар хэрэглэвэл дасал шунал үүсгэнэ.
Кофеиныг сэтгэхүйн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх зорилгоор болон TMC дарангуйлагдсан үе,
ядаргаа, мигрень, артерийн даралт буурсан үед тус тус хэрэглэнэ. 0,1 шахмал, 10%-1мл ампултай
гаргаж yyx болон арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Кофеиныг хэрэглэх үед дотор муухайрах, бөөлжих, хөөрөлд opox, нойргүйдэх, тахикарди,
зүрхний хэм алдагдах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Фенамин
Химийн бүтцээр адреналин, норадреналинтай төстэй. Маш хүчтэй сэтгэц сэргзэдэг эм. Үүний
механизмыг нейроны төгсгөлд норадреналин, дофамин чөлөөлөгдөх процессыг идэвхжүүлсэнтэй
холбоотой гэж үздэг. Үүнээс гадна синапсын завсраас норадреналин мэдрэлийн төгсгөлд эргэж
орохыг багасгах ба торлог бүтэц, лимбийн системийг идэвхжүүлнэ.
Амьсгалын төвийг сэргээнэ. Шууд биш адреномиметик үйлдэл үзүүлнэ. Цус тархины хоригийг
сайн нэвтэрнэ. Өлсөлтийг багасгана. Кумуляци дасал үүсгэх шинж чанартай. Хортой учир сүүлийн
үед хэрэглэхээ больсон.
Меридил
Сэтгэхүйг сэргээнэ. Үйлдэл нь фенаминтай адил. Хүчээр сул.
Сиднокарб
Сэтгэц сэргээнэ. Үйлдэл удаан эхэлж удаан үргэлжилнэ. Үйлдлийн механизм нь норадреналин
идэвхт системийг идэвхжүүлсэнтэй холбоотой. Астени, невростенийн үед хэрэглэнэ. 0,005г шахмал
гаргана.
Олон улсын
нэршил
ТМС зүрхний үйл ажиллагаа дарангуйлагдсан
Кофеин натрийн Coffeinum-natrii 0,1 шахмал
үе, ядаргаа, мигрени, гипотензи, наркозын
бензоат benzoas 10%-1мл ампул
болон нойрсуулах эмийн хордлого
Сиднокарб Mesocarb 0,005 шахмал Невростени, Астени
АНАЛЕПТИК ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүд ТМС-ийг идэвхжүүлэх ерөнхий үйлдэлтэй. Тэгэхдээ сэрлийн процессыг
ихэсгэх эсвэл саатлын процессыг багасгаж нөлөөлнө. Энэ бүлгийн эмүүд ТМС-ийн янз бүрийн
хэсгүүдэд харилцан адилгүй нөлөөлнө. Жнь: Кордиамин, Бемегрид уртавтар тархины төвүүдэд
нөлөөлдөг байхад стрихнин нугасанд нөлөөлнө.
Эмнэлгийн практикт өргөн хэрэглэдэг аналептикуудад кордиамин, камфора, бемегрид орно.
Аналептик эмүүдийг химийн бүтцээр нь дараах ангилалд хуваана.
1. Алкилжсан амид хүчил: Кордиамин
2. Бицикл-т кетонууд: Камфора
3. Глютаримидууд: Бемегрид
Дээр дурьдсан бэлдмэлүүд нь эмчилгээний тунгаар уртавтар тархийг, их тунгаар тархины
хөдөлгөөний бүсийг сэргээх тул аналептикуудын хордлогын үед таталдаа үүснэ.
Аналептикуудын үндсэн үйлдэл нь уртавтар тархины амьсгалын төв, судас хөдөлгөх төвийн
үйл ажиллагааг сэргээх явдал юм. Амьсгалын төвийг сэргээснээр амьсгалын тоо олширч амьсгал
гүнзгий болно. Судас хөдөлгөх төвийг сэргээснээр захын судас нарийсаж артерийн даралт ихсэнэ.
Цусны эргэлт бүхэлдээ сайжирна.
Бемегрид
Уртавтар тархинд байрлах амьсгалын төвийг шууд сэргээнэ. Амьсгалын төв идэвхжиж
сэргэснээс амьсгалын тоо олширч амьсгал гүнзгий болно. Мөн ТМС-ийг сэргээж цусны эргэлтийн үйл
ажиллагааг идэвхжүүлэх ба барбитурын хүчлийн уламжлал болон нойрсуулах эмүүдийн эсрэг
үйлдэлтэй.
Бемегридыг барбитуратын хордлого, амьсгал дарангуйлагдсан үед хэрэглэнэ. 0,5%-10мл
ампултай гаргаж судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Камфор
Уртавтар тархинд байрлах амьсгалын төвийг шууд сэргээнэ. Амьсгалын төв идэвхжиж
сэргэснээс амьсгалын тоо олширч амьсгал гүнзгий болно. Мөн судас хөдөлгөх төвийг сэргээн судсыг
нарийсгаж зүрхний үйл ажиллагааг идэвхжүүлдэг. Үүнээс гадна камфор зүрхний булчинд шууд
идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлнэ. Адренидэвхт мэдрэлийн сэргээх нөлөөг ихэсгэнэ.
Камфор эсийн мембраныг янз бүрийн гэмтээгч хорт бодисуудаас хамгаалах үйлдэл үзүүлэхийн
зэрэгцээ эдийн бодисын солилцоог сайжруулах ба мөн тромбоцитын агрегацийг дарангуйлж бичил
эргэлтийг сайжруулна. Бусад аналептикуудтай харьцуулахад камфорын үйлдэл аажим эхэлж илүү
удаан үргэлжилнэ.
Камфорыг гадуур хэрэглэхэд үрэвслийн ба микробын эсрэг, цочроох, өвдөлт намдаах,
загатнаа багасгах үйлдэл үзүүлдэг.
Камфорыг зүрхний дутагдал, амьсгал дарангуйлагдсан үе, нярайн бүтэлт, гипотензи, коллапс,
наркозын болон нойрсуулах эмийн хордлогын үед хэрэглэнэ. Мөн камфорын тосон болон спиртийн
уусмалыг (10%-ийн уусмал) ревматизм, артрит, артральги, миозитын үед болон цооролтоос
хамгаалах зорилгоор гадуур хэрэглэнэ.
20%-2мл-ын ампултай гаргаж арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Кордиамин (Никетамид)
Кордиамин амьсгалын төвийг шууд сэргээхийн зэрэгцээ гүрээний түүдгэнцрийн
хеморецепторыг сэргээж рефлексийн замаар амьсгалын төвийг сэргээнэ. Мөн судас хөдөлгөх төвийг
сэргээснээр захын судас нарийсаж зүрхний үйл ажиллагааг дам сайжруулна. Камфорыг бодвол
үйлдэл түргэн эхэлж богино хугацаагаар үргэлжилнэ.
Кордиаминыг зүрх судасны цочимог дутагдал, коллапс, амьсгал бүтэлт, зүрхний үйл
ажиллагаа болон амьсгал дарангуйлагдсан тохиолдлууд, наркозын болон нойрсуулах эмийн
хордлогын үед тус тус хэрэглэнэ.
1, 2 мл-ийн ампултай ба 30мл-ын флаконтой үйлдвэрлэж yyx болон арьсан дор, булчин,
Олон улсын
нэршил
Барбитуратын хордлого, амьсгал дарангуйлагдсан

Бемегрид Bemegridum 0,5%-10мл
үе, наркозын болон нойрсуулах эмийн хордлого
ампул
Зүрхний дутагдал, амьсгал дарангуй-лагдсан үе,
нярайн бүтэлт, гипотензи, коллапс, наркозын болон
20%-2мл
Камфор Camphora нойрсуулах эмийн хордлого. Мөн камфорын тосон
ампул
болон спиртийн уусмалыг (10%-ийн уусмал)
ревматизм, артрит, артральги, миозитын үед болон
цооролтоос хамгаалах зорилгоор гадуур хэрэглэнэ
Зүрх судасны цочимог дутагдал, коллапс, амьсгал
бүтэлт, зүрхний үйл ажиллагаа болон болон амьсгал
1мл ампул,
Кордиамин Nikethamid дарангуйлагдсан тохиолдлууд, наркозын болон
30мл флакон
нойрсуулах эмийн хордлого
НООТРОП БЭЛДМЭЛ
Ноотроп бэлдмэл гэдэг нь ТМС-ын бодисын солилцоог сайжруулах, мэдрэлийн эсийн энергийн
статусыг сайжруулах, янз бүрийн гэмтээх хүчин зүйлд мэдрэлийн эсийн тэсвэрлэх чанарыг ихэсгэх ба
дээд мэдрэлийн үйл ажиллагаанд (ой тогтоолт, оюун ухаан, оюуны үйл ажиллагаа) эерэг нөлөө
үзүүлдэг эмийг хэлнэ.
Энэ бүлгийн эмүүд тархины цусан хангамжийг ялангуяа ишеми болсон хэсгийн судсанд шууд
нөлөөлж өргөсгөх ба нөөц хялгасан судсуудыг мөн өргөсгөдөг.
Бэлдмэлийн гол үйлдэл нь тархины эсийн энергийн статусыг сайжруулах явдал юм.
Нуклеотидфосфотазыг хориглон аденилатциклазаг идэвхжүүлж АТФ-ын задралыг ихэсгэнэ. Мөн
глюкозын эдэд нэвтрэх болон ашиглагдахыг сайжруулна. Амьсгалын гинжний ферментүүдийг
идэвхжүүлж АТФ үүсэхийг ихэсгэнэ.
Ноотроп бэлдмэлүүд нь PHX, уураг, липидийн нийлэгжлийг идэвхжүүлдэг ба ингэснээр ой
тогтоолт оюун ухаан сайжирна. Энэ бүлгийн эмүүдийг удаан хугацаагаар хэрэглэж байж өөрөөр
хэлбэл эмчилгээг удаан хугацаагаар хэдэн capaap үргэлжлүүлж байж үйлдлийн үр дүн гарна.
Ноотроп бэлдмэлүүд нь гипоксийн эсрэг болон таталдааны эсрэг үйлдэлтэй.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь ноотропил, аминалон, цераксон юм.
Аминалон (Гаммалон)
ТМС-д үүсдэг ГАМК-ын бэлдмэл. ГАМК ТМС-ийн саатуулах медиаторын үүрэг гүйцэтгэхээс
гадна мэдрэлийн эсийн бодисын солилцоонд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Кребсийн циклийн ферментийг
идэвхжүүлж эдийн амьсгалыг сайжруулна.
Аминалон тархины архаг органик өөрчлөлтийн улмаас үүссэн оюун санааны дутагдлыг
багасгана. Цус тархины хоригийг муу нэвтэрнэ. Тархины органик өөрчлөлтийн улмаас цус тархины
хоригийн нэвчимтгий чанар ихэссэн үед нэвтэрнэ.
Тархины цусан хангамжийг сайжруулж түүний энергийн процессыг ихэсгэнэ. Гипоксийн эсрэг
болон таталдааны эсрэг бага зэрэг нөлөөлнө. Артерийн даралтыг бага зэрэг бууруулна. Цусны
сахарын хэмжээ ихэссэн үед түүнийг багасгана.
Аминалоныг тархинд цус харвасны дараа болон тархины цусны эргэлтийн өөрчлөлтөөс болсон
ухаан санааны дутагдал, архаг архидлаас үүссэн оюун санааны хомсдол, хүүхдийн оюун санааны
хомсдол, атеросклероз, гипертонийн эхний үе зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,25 шахмал үйлдвэрлэнэ.
Ноотропил (Пирацетам)
ГАМК-ын цагирагт уламжлал. Пирацетам тархины бодисын солилцоо, цусны эргэлтэд сайнаар
нөлөөлнө. Исэлдэн ангижрах процессыг идэвхжүүлэх, глюкозын задралыг нэмэгдүүлэх, тархины
цусан хангамж багассан хэсгүүдийн цусны урсгалыг сайжруулах, оюун ухааны үйл ажиллагааг
сайжруулах, гипоксийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Мөн тархины эдийг хүчилтөрөгчийн дутагдалд
тэсвэртэй болгох ба таталдааны эсрэг үйлдэлтэй. Эдийн хоригуудыг нэвтэрнэ. Ихсийн болон цус
тархины хоригийг нэвтэрнэ. Гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна.
Ой тогтоомж өөрчлөгдсөн, анхаарал төвлөрүүлэлт буурсан, тархины цусны эргэлт
өөрчлөгдсөн, тархины гэмтэл, архаг архидалтаас болсон тэнэгрэл болон хүүхдийн оюун ухааны
хомсдлын үед тус тус хэрэглэнэ. 0,2; 0,4 шахмал; 20%-5мл ампултай үйлдвэрлэнэ. Уух болон булчин
Цераксон (Цитиколины хлорид)
Цитоколин нь мэдрэлийн эсийн мембраны фосфолипидийн нийлэгжилтийг идэвхжүүлэх
үйлдэл үзүүлнэ. Мэдрэлийн сэрэл дамжилтыг хэвийн явуулахад шаардлагатай рецептор, шахуурга,
ионы солилцооны үйл ажиллагаа зэрэг мембраны механизмын үйл ажиллагааг сайжруулна.
Мембраны үйл ажиллагааг тогтворжуулахын зэрэгцээ тархины хаванг багасгана.
Тархины судасны цочимог эмгэг, гавал тархины гэмтэл зэрэг тархины үйл ажиллагааны эмгэг
байдлуудтай холбоотой илэрч буй шинж тэмдгийг сайжруулдаг болохыг эмнэлзүйн судалгаагаар
тогтоожээ. Цитоколин ойгүйдэл болон танин мэдэхүйн үйл ажиллагаа ба эдгээр эмгэгүүдтэй
холбоотой мэдрэхүйн ба хөдөлгөөний өөрчлөлтийг тус тус сайжруулна.
Бэлдмэлийг цочимог болон цочимогдуу явцтай тархины судасны эмгэг, тархины гэмтэл ба
түүний үр урхаг зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
500мг/4мл, 1г/4мл ампултай үйлдвэрлэж булчин ба судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Фезам (Phezam)
Пирацетам ба циннаризинаас тогтсон тархины эдийн хүчилтөрөгчийн дутагдлын үед
эмчилгээний илэрхий үр нөлөө үзүүлдэг нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Фезамын найрлага дахь 2 эм нь хүчилтөрөгчийн дутагдлын эсрэг, тархины судасны
эсэргүүцлийг багасгах бие биенийхээ үйлдлийг хүчжүүлдэг. Үүний дүнд тархины цусны эргэлт
сайжирна.
Атеросклероз ба артерийн даралт ихсэх өвчний үеийн архаг болон далд явцтай тархины цусны
эргэлтийн дутагдал, тархины цус харвалтын дараах байдал, гэмтлийн дараах тархины судасны эмгэг,
янз бүрийн гаралтай тархины эмгэг, ой тогтоолт, сэтгэл хөдлөл, танин мэдэхүйн өөрчлөлт бүхий
органик өөрчлөлтийн улмаас үүссэн сэтгэц өөрчлөлтийн хам шинж, дотор чихний эмгэг (толгой эргэх,
чих шуугих, дотор муухайрах, бөөлжих, нистагм), меньерийн хам шинж, Мигрень-ээс урьдчилан
сэргийлэх, оюун ухааны хоцрогдолтой хүүхдийн ой тогтоолт ба оюун ухааныг сайжруулах зорилгоор
тус тус хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсдэд 1-2 ширхгээр хоногт 3 удаа өвчний явцаас хамаарч 1-3 сар хэрэглэнэ.
Хүүхдэд 1-2 ширхгээр хоногт 1-2 удаа хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг завсарлагагүйгээр 3 сараас дээш
хугацаагаар хэрэглэхгүй.
Нийлмэл найрлагатай бүрээс хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Тархинд цус харвасны дараа болон тархины цусны
Аминалон Gamma- 0,25 шахмал эргэлтийн өөрчлөлтөөс болсон ухаан санааны дутагдал,
aminobutiric архаг архидлаас үүссэн оюун санааны хомсдол, хүүхдийн
acid оюун санааны хомсдол, атеросклероз, гипертонийн эхний үе
Ой тогтоомж өөрчлөгдсөн, анхаарал төвлөрүүлэлт буурсан,
0,2; 0,4 шахмал
тархины цусны эргэлт өөрчлөгдсөн, тархины гэмтэл, архаг
Ноотропил Piracetam бүрээс
архидалтаас болсон тэнэгрэл болон хүүхдийн оюун ухааны
20%-5мл ампул
хомсдол
Атеросклероз ба артерийн даралт ихсэх өвчний үеийн архаг
болон далд явцтай тархины цусны эргэлтийн дутагдал,
тархины цус харвалтын дараах байдал, гэмтлийн дараах
тархины судасны эмгэг, янз бүрийн гаралтай тархины эмгэг,
ой тогтоолт, сэтгэл хөдлөл, танин мэдэхүйн өөрчлөлт бүхий
Нийлмэл
Фезам Phezam органик өөрчлөлтийн улмаас үүссэн сэтгэц өөрчлөлтийн хам
бүрээс
шинж, дотор чихний эмгэг (толгой эргэх, чих шуугих, дотор
муухайрах, бөөлжих, нистагм), меньерийн хам шинж,
Мигрень-ээс урьдчилан сэргийлэх, оюун ухааны
хоцрогдолтой хүүхдийн ой тогтоолт ба оюун ухааныг
сайжруулах зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Citicolinum 500мг/4мл, Цочимог болон цочимогдуу явцтай тархины судасны эмгэг,
Цераксон
chloridum 1г/4мл ампул тархины гэмтэл ба түүний үр урхаг
ӨВДӨЛТ НАМДААХ ЭМ
Өвдөлт нь олон янзын эмгэг процессын үед дагалддаг шинж тэмдэг юм. Өвдөлт нь амь насанд
аюултай хүчтэй цочролыг мэдээлж байгаа дохио буюу хамгаалах рефлекс.
Удаан хугацааны хүчтэй өвдөлтийг намдаахгүй бол бие махбодын үйл ажиллагаа ялангуяа их
тархины гадаргын үйл ажиллагаа хэвийн байдлаа алдана. Түүгээр ч барахгүй өвдөлтийн шок болж
үхэлд хүргэнэ. Иймээс өвдөлт намдаах эм практикын чухал ач холбогдолтой.
Өвдөлтийг мэдэрдэг тусгай рецептор байх бөгөөд түүнийг ноцицептор гэнэ. Энэ рецептор нь
мэдрэх мэдрэлийн төгсгөл орчим арьс, салст, булчин, үений капсул, ясны хальс (надкостниц), дотор
эрхтэнд байрлана.
Өвдөлт үүсгэж байгаа цочроогч нь механик, температурын, химийн зэрэг олон янз байх ба
дотор эрхтний гол өвдөлт нь гөлгөр булчин агчил болсноос үүсдэг. Ep нь өвдөлтийн гол шалтгаан нь
ихэвчлэн эмгэг процесс буюу үрэвсэл байдаг. Үрэвслийн үед эндогенный бодис простагландин,
брадикинин, гистамин, серотонин ялгаран гарч ноцицепторт нөлөөлснөөс өвдөлт үүсдэг байна.
Үүнээс гадна простагландин ноцицепторын химийн болон температурын цочролыг мэдрэх
мэдрэмжийг ихэсгэнэ.
Ноцицептор цочирсноос үүссэн сэрэл мэдрэхүйн мэдрэлээр дамжин нугасны арын эвэрт очиж
тэндээс завсрын нейронд хүрнэ. Эндээс уг сэрэл дараах замаар тархана.
1. Өгсөх мэдрэхүйн замаар тархана. Өөрөөр хэлбэл завсрын нейроноос торлог байгууламж,
таламус, гипоталамус, суурийн зангилаа, лимбийн системийг дамжин их тархины гадаргад очно.
Үүний дүнд вегетатив болон зан төрхийн урвалаар хариулна.
2. Завсрын нейроноос өвдөлтийн сэрэл нугасны мотонейронд дамжиж хөдөлгөөний рефлекс
илэрнэ.
3. Өвдөлтийн сэрэл завсрын нейроноос нугасны хажуугийн эврийн нейроныг сэргээснээр
адренидэвхт мэдрэлжүүлэлтийг идэвхжүүлнэ.
Ингэж бие махбод өвдөлтийг сэрлийг мэдэрдэг боловч мөн бие махбодод өвдөлтийн сэрлийг
сулруулдаг систем байдаг. Үүнийг антиноцицептив систем гэнэ. Энэ нь нийлмэл бүтэцтэй бөгөөд энэ
бүтцэд дунд тархи болон уртавтар тархины бөөмүүд хамаарагдана.
Антиноцицептив систем нь мэдрэхүйн мэдрэлээр ирсэн өвдөлтийн сэрэл завсрын нейронд
шилжих шилжилтэнд саатуулах нөлөө үзүүлдэг. Ингэхдээ серотонинидэвхт, норадреналинидэвхт,
пептид идэвхт нейроноор дамжуулан уруудах саатлын нөлөө үзүүлдэг.
Тархинд өвдөлт намдаах үйлдэлтэй олон янзын пептидүүд (энкефалин, β-эндорфин,
динорфин) байдаг. Эдгээр нь опиоидный (опиатны) рецептор гэж нэрлэгддэг өвөрмөц рецепторт
нөлөөлж өвдөлт намдаадаг. (Зураг 22) Опиоидный рецепторыг дотор нь κ, μ, δ рецептор гэж хуваана.
Эдгээр рецепторууд сэргэхэд тодорхой физиологийн үйлдлүүд гарна.
Рецепторын
Илрэх үйлдэл
төрөл
 (мю) Өвдөлт намдаана, бие эрхтэнд эмийн хамааралт зовиур үүснэ,
амьсгал дарангуйлагдана, хоол боловсруулах замын хөдөлгөөн
багасна, брадикарди, миоз.
 (каппа) Өвдөлт намдаана, тайвшруулна, дисфори, солиорол
идэвхжүүлэх үйлдэл
 (дельта) Өвөлт намдаана.
Ep нь бие махбодод мэдрэл шингэний антиноцицептив нийлмэл систем байдаг бөгөөд маш
хүчтэй цочролыг энэ систем дарж чадахгүй тохиолдолд өвдөлт хүчтэй үүсэж өвдөлт намдаах эм
хэрэглэх шаардлага гарна.
Өвдөлт намдаах эм нь өвдөлтийн сэрлийг сонгомлоор намдаадаг бөгөөд ухаан санаа, бусад
мэдрэхүйд нөлөөлөхгүй.
1. Усан хоолойн ойролцоох бор бодис

2. Заадсын том бөөм
3. Хөх толбо
4, 5, 6 – Антиноцицептив системийн бөөмүүд
Энк – Энкефалин идэвхт ширхэг
Норадр – Адрен идэвхт ширхэг
Серот – Серотонин идэвхт ширхэг
ӨЦ – Өвдөлтийн цочруул
Зураг 21. Өвдөлт дамжих зам

Зураг 22. Опиоид рецепторт нөлөөлөх нь
Өвдөлт намдаадаг эмүүдийг 2 хуваана.

1. Наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эм ба түүний эсрэг үйлдэлтэй эм
2. Наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эм
НАРКОЗЫН ҮЙЛДЭЛТЭЙ ӨВДӨЛТ НАМДААХ ЭМ

БА ТҮҮНИЙ ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүд нь TMC, захын эдэд байдаг опиатны рецептортой харилцан нөлөөлсний үр
дүнд тэдгээрийн үйлдэл гарч байна гэж үздэг. Энэ бүлгийн эмүүдийг дотор нь 3 хуваана.
1. Агонистууд: Морфин, Промедол, Омнопон, Фентанил
2. Агонист- антагонистууд: Пентазоцин
3. Антагонистууд: Налоксон, Налорфин
Наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүд нь ТМС-ийг илэрхий дарангуйлдаг тул наркозын
гэдэг нэр авсан байна. Энэ бүлгийн эмүүд нь өвдөлт намдаах, нойрсолтыг дэмжих, ханиалга дарах
Наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүдийг опийн бүлэг буюу xap тамхины бүлгийн эм ч
гэж бас нэрлэдэг.
Опий гэдэг нь xap тамхины намуу цэцэг (Papaver somniferum.L) гэдэг ургамлын боловсорч
гүйцээгүй үр жимснээс ялган хатаасан сүүн шүүс юм. Опий дотор 20 гаруй төрлийн алкалоид
агуулагдах бөгөөд эдгээр нь химийн бүтцээр 2 бүлэгт хамаарна.
1. Фенантрены уламжлал: Морфин, Кодеин орно. Өвдөлт намдаах ханиалга дарах үйлдэл үзүүлнэ.
2. Изохинолины уламжлал: Папаверин орно. Гөлгөр булчингийн агчил сулруулна. Наркозын
үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмийн гол төлөөлөгч нь морфин юм.
Эмнэлгийн хэрэгцээнд хэрэглэх опий 10%-оос доошгүй морфинтой байх шаардлагатай.
Морфин
1. Үндсэн үйлдэл нь өвдөлт намдаах сонгомол үйлдэл бөгөөд эмчилгээнийхээ тунгаар бусад
мэдрэхүйд нөлөөлөхгүй. Өвдөлт намдаах үйлдлийн механизм нь бүрэн тайлбарлагдаагүй.
Орчин үед эрдэмтдийн үзэж байгаагаар:
 ТМС-ийн өвдөлт дамжиж байгаа замын нейронуудын хоорондын сэрэл дамжилтыг саатуулж
байна.
 Опиатны рецепторт нөлөөлж өвдөлтийн сэрлийг дарангуйлна.
 Өвдөлтийн сэрлийг саатуулдаг антиноцицептив системийг идэвхжүүлж байна. (дунд болон
уртавтар тархинд байрлах уруудах системийг идэвхжүүлж)
 Нугасны нейронд дарангуйлах нөлөө үзүүлснээс нугасны арын эврийн орчим нейрон
хоорондын сэрэл дамжилтыг дарангуйлж байна.
 Өвдөлтийн сэрлийг дамжуулахад оролцдог медиаторын чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлж байна
гэж тайлбарлаж байна.
Морфины ТМС-ийг дарангуйлж буй үйлдэл нь их тархины гадаргын нейронд нөлөөлөхийн
зэрэгцээ мөн торлог байгууламж, лимбийн систем, гипоталамусыг дарангуйлж байгаатай холбоотой.
2. Морфин эмчилгээнийхээ тунгаар нойрмог байдалд оруулах ба нойр хүргэнэ. Гэвч энэ нойр нь
өнгөц байна.
3. Биеийн температурыг багасгана. Энэ нь гипоталамуст байрлах дулаан зохицуулах төвийн үйл
ажиллагааг дарангуйлсантай холбоотой. Энэ нь их тунгаар хэрэглэж буй тохиолдолд тод
илэрнэ.
4. Амьсгалын төвийг дарангуйлах тул гипокси болохоос гадна хордлогын үед амьсгалын төв
саажиж үхэлд хүрнэ.
5. Ханиалгын төвийг дарангуйлна.
6. Хүүхэн харааг нарийсгана. Энэ нь нүд хөдөлгөх төвийг сэргээсэнтэй холбоотой.
7. Шээсний ялгаралтыг багасгана. Энэ нь гипофизын арын долийн гормон вазопрессины
ялгаралтыг ихэсгэсэнтэй холбоотой.
8. Бөөлжилтийн төвийг дарангуйлна. Гэхдээ морфин дотор муухайралт, бөөлжилт үүсгэж болно.
Энэ нь бөөлжилтийн төв болон IV ховдлын ёроолд орших trigger zone-ыг идэвхжүүлсэнтэй
холбоотой.
9. n.vagus-ын төвийг сэргээснээр брадикарди болно. Энэ нь ялангуяа их тунгаар хэрэглэх үед
илэрнэ.
10. Хоолны дуршлыг багасгана.
11. Судас хөдөлгөх төвд нөлөөлөхгүй. Эмчилгээний тунгаар хэрэглэхэд нугасны рефлекс
өөрчлөгдөхгүй. Харин их тунгаараа дарангуйлна.
12. Хоол боловсруулах замын сфинктерууд болон гэдэсний тонусыг ихэсгэж гэдэсний гүрвэлзэх
хөдөлгөөнийг багасгана.
13. Нойр булчирхайн шүүрэл болон цөсний ялгаралтыг багасгана.
Хоол боловсруулах замд нөлөөлж байгаа дээрх үйлдлүүдийн үр дүнд өтгөн хатна.
14. Шээс дамжуулах гуурс (мочеточник)-ны тонус агшилтыг ихэсгэнэ.
15. Бронхын булчингийн тонусыг ихэсгэнэ. Энэ нь бронхын булчинд шууд нөлөөлж байгаатай болон
гистамины ялгаралтыг ихэсгэж байгаатай холбоотой байж болно.
16. Морфин артерийн даралтанд эмчилгээнийхээ тунгаар нөлөөлөхгүй. Харин их тунгаар хэрэглэх
үед бага зэрэг гипотензи болгоно.
Морфин хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэнэ. Ихэнх хэсэг нь элгэнд хоргүйжнэ. Бие
махбодод орсон морфины 10% хэвээрээ, 90% нь коньюгат байдлаар шээстэй ялгарна.
Морфины үйлдэл 4-6 цаг үргэлжилнэ.
Морфин хэдийгээр маш олон янзын үйлдэл үзүүлэх боловч түүнийг зөвхөн өвдөлт намдаах эм
болгон бэртэл, гэмтлийн үеийн болон хорт хавдар, мэс заслын үеийн хүчтэй өвдөлтүүдийг намдаах
зорилгоор хэрэглэнэ. 1%-1мл ампултай гаргаж арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Морфин эйфори үүсгэх тул шуналтай болгоно.
Омнопон (Пантопон)
Опийгоос гаргаж авсан бэлдмэл. 5 алкалоид агуулагдах бөгөөд 50% морфинтой. Үйлдэл нь
морфинтой адил боловч гөлгөр булчинд бага нөлөөлнө. Үйлдлийн хүчээр морфиноос дутуу. 1-2%-ийн
1мл ампултай гаргаж арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Промедол (Тримеперидин)
Нийлэг бэлдмэл. Үйлдлийн хүчээр морфиноос 2-4 дахин дутуу. Үйлдэл нь 3-4 цаг үргэлжилнэ.
Амьсгалын төвийг бага зэрэг дарангуйлна. Бронх, мочеточник зэрэг эрхтний гөлгөр булчингийн
тонусыг багасгана. Харин гэдэс болон цөсний замын гөлгөр булчингийн тонусыг ихэсгэнэ. Умайн
булчингийн агшилтыг сайжруулна. 1%-1 мл ампултай гаргаж арьсан дор, булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Фентанил
Фентанил өвдөлт намдаах богино хугацааны хүчтэй үйлдэл үзүүлнэ. Идэвхээрээ морфиноос
100-400 дахин илүү гэж үздэг. Үйлдэл нь 1-3 минутын дараа эхэлж 20-30 минут үргэлжилнэ.
Амьсгалын төвийг богино хугацаагаар дарангуйлна. Араг ясны булчингийн тонусыг ихэсгэнэ.
Фентанилыг ихэвчлэн дроперидолтой хамт мэдээ алдуулах өвдөлт намдаах зорилгоор
(нейролептанальгези-д) хэрэглэнэ. Мөн өвчтөнийг хагалгаанд бэлтгэх, зүрхний булчингийн шигдээс,
зүрхний бах, элэг бөөрөөр хүчтэй хатгаж өвдөх зэрэгт хэрэглэнэ.
0,005%-1-2мл ампултай үйлдвэрлэж булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Пентазоцин
Морфины бүтцийг өөрчлөх замаар гаргасан өвдөлт намдаах үйлдэл бүхий нийлэг бэлдмэл.
Опиатны δ, к рецепторт агонист, μ- рецептор антагонист байдлаар нөлөөлнө. Өвдөлт намдаах
үйлдлээр морфиноос ялихгүй дутуу боловч амьсгалын төвийг бага дарангуйлна. Бэлдмэлийг
хэрэглэж буй үед хааяа өтгөн хатна. Уушгины артерийн даралт болон төвийн венийн даралтыг
ихэсгэснээр зүрхний ачаалал ихсэж улмаар зүрхний үйл ажиллагаа түргэснэ. Хоол боловсруулах
замаар сайн шимэгдэнэ.
Пентазоциныг морфины нэгэн адил бэртэл, гэмтэл, хорт хавдар, мэс заслын дараах хүчтэй
өвдөлтийн үед хэрэглэнэ. 3%-1мл ампултай гаргаж арьсан дор, булчинд, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмийн хордлого
Хурц хордлого:
Энэ нь тунг хэтрүүлснээс үүснэ. Ухаангүй, комын байдалд орно. Амьсгал дарангуйлагдана.
Амьсгалын минутын эзлэхүүн унана. Амьсгалын хэвийн байдал алдагдана. Арьс цайж хөрнө. Салст
хөхөрнө. Хүүхэн xapaa хэт нарийсна. Цусны эргэлт өөрчлөгдөж биеийн температур багасч амьсгал
дарангуйлагдсанаас үхэлд хүрнэ. Ууж хордсон үед шингээх эм, туулга өгнө. Ходоод угаана. Гол нь
хордлогын үед антагонист налоксон, налорфиныг хэрэглэнэ.
Налорфин
Химийн бүтцээр морфинтой төстэй. Бага зэргийн өвдөлт намдаах, амьсгал дарангуйлах
үйлдэлтэй. Зүрхний агшилтын тоо цөөрнө. Хүүхэн xapaa нарийсна. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед
өтгөн хатахгүй. Шунал үүсэхгүй. Үүнийг өвдөлт намдаах эм болгон хэрэглэхгүй. Харин морфины
хордлогын үед хэрэглэхэд дарангуйлагдсан амьсгалыг сэргээнэ. Зүрхний ажиллагааг хэвийн
болгохын зэрэщээ сфинктерүүдийн спазмыг тавиулна. Үйлдэл нь 1-4 цаг үргэлжилнэ. Хордлогын үед
илрэх шээс багасах, температур буурах шинжүүдэд налорфин нөлөөлөхгүй.
0,5%; 1%-1мл-ийн ампултай гаргаж булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Налоксон
Морфины төрлийн бодисуудтай химийн бүтцээрээ ойр учир тэдгээрийг опиатны рецептортой
нэгдэхийг саатуулах ба рецептороос нь салгана. Налоксон химийн бүтцээрээ налорфинтой төстэй
боловч морфин төстэй үйлдэлгүй зөвхөн морфины эсрэг нөлөөлдгөөрөө ялгаатай.
Бэлдмэлийг xap тамхины бүлгийн өвдөлт намдаах эмүүдийн цочимог хордлогын үед
хэрэглэнэ.
0,04%-1мл ампултай гаргаж булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Хордлого эхэлснээс хойш 6-12 цаг амьд байвал морфин амархан задарч биеэс ялгарах тул
өвчтөн амьдрах найдвартай.
Архаг хордлого:
Эмийг удаан хугацаагаар хэрэглэснээс архаг хордлого үүснэ. Үүнийг морфинизм гэнэ.
Морфины бүлгийн эм эйфори үүсгэх тул шуналтай болгохоос гадна шуналтай болсон хүн эмээ
хэрэглэхгүй бол үгүйлэгдэж зовиур шаналгаа үүснэ. Энэ үед айх, түгшүүрлэх, гуниглах, нойргүйдэх
шинж илэрнэ. Хэрцгий догшин болно. Физиологийн олон үйл ажиллагаа өөрчлөгдөнө. Заримдаа
коллапс болно.
Морфинд амархан дасал болох тул их тунгаар хэрэглэх шаардлага гарна.
Архаг хордлого аажим ихсэнэ. Оюуны болон биеийн хөдөлмөрийн чадвар алдагдаж турж эцэх,
ам цангах, өтгөн хатах, үс унах зэрэг шинж илэрнэ.
Морфинизмыг эмчлэх ажил маш төвөгтэй. Эмнэлэгт удаан хугацаагаар эмчлэх шаардлагатай.
Эмчилгээг морфины тунг багасгах, тарих хугацааг уртасгах замаар хийнэ. Энэ эмчилгээг сэтгэл
санааг засах болон бусад эмчилгээтэй хослуулна. Ep нь цөөн хувь нь эдгэх ба ихэнх нь дахин
морфинд ордог. Иймээс морфинист болгохгүйн тулд урьдчилан сэргийлэх ажил хийх нь чухал. Үүний
тулд эмийг зөв хэрэглэх, шаардлагагүй тохиолдолд хэрэглэхгүй байх, xap тамхины бүлгийн эмийг зөв
хадгалах, нарийн хяналт тогтоох шаардлагатай.
Олон улсын
нэршил
Morphinum Бэртэл, гэмтэл, хорт хавдар, мэс заслын
Морфин 1%-1мл ампул
hydrochloridum дараах хүчтэй өвдөлт
Бэртэл, гэмтэл, хорт хавдар, мэс заслын
Промедол Trimeperidinum 1%1мл ампул
дараах хүчтэй өвдөлт
Бэртэл, гэмтэл, хорт хавдар, мэс заслын
Омнопон Pantopone 2%-1мл ампул
дараах хүчтэй өвдөлт
Нейролептанальгези-д, өвчтөнийг хагалгаанд
0,005%-2мл
Фентанил Fentanyl citras бэлтгэх, зүрхний булчингийн шигдээс, зүрхний
ампул
бах, элэг бөөрөөр хүчтэй хатгаж өвдөх
Pentazocin Бэртэл, гэмтэл, хорт хавдар, мэс заслын
Пентазоцин 3%-1мл ампул
lactas дараах хүчтэй өвдөлт
Налоксон Nalaxone 0,04%-1мл ампул Морфины цочимог хордлого
Nalorphinum
Налорфин 1%-1мл ампул Морфины цочимог хордлого
hydrochlorid
НАРКОЗЫН БУС ҮЙЛДЭЛТЭЙ ӨВДӨЛТ НАМДААХ ЭМ

Энэ бүлгийн ихэнх эм дор дурьдсан 3 үндсэн үйлдэл үзүүлнэ.
1. Өвдөлт намдаана.
2. Халуун бууруулна.
3. Үрэвслийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Энэ бүлгийн эмүүдийн опийн бүлгийн эмүүдээс ялгагдах онцлог нь
• Нойрсуулах, тайвшруулах үйлдэлгүй.
• Эйфори, дасал шунал үүсгэдэггүй.
• Захын өвдөлтөнд сайн нөлөөлнө, Хүчтэй өвдөлтийг намдаах чадлаар опийн бүлгийнхээс муу.
• Амьсгал ханиалгын төв, гэдсэнд ямар нэгэн нөлөө үзүүлэхгүй.
• Опийн бүлгийн эмэнд үрэвслийн эсрэг халуун бууруулах үйлдэл байхгүй.
Өвдөлт намдаах үйлдэл:
Энэ бүлгийн эмүүд ноцицептороос өвдөлтийн төв хүртлэх өвдөлтийн сэрэл дамжуулах замын
захын хэсэгт голлон нөлөөлөх ба төвийн хэсэгт бага нөлөөлнө.
Өвдөлт, үрэвсэлт процесс үүсэж байгаа үндсэн шалтгаан бол простагландин тэр хэсэгт үүсэж
тэр нь ноцицепторын өвдөлт мэдрэх идэвхийг ихэсгэж үүнээс шалтгаалан "үрэвслийн медиатор"
брадикинин, гистаминыг ноцицептор хүчтэй мэдэрч өвдөлт үүсдэг.
Наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүд нь простагландиныг багасгадаг учир өвдөлт
намдаж байна гэж үздэг.
Ôîñôîëèïèä
Ôîñôîëèïàçà À2
Àðàõèäîíû õ¿÷èë
Íàðêîçûí áóñ ¿éëäýëòýé Öèêëîîêñèãåíàçà

ºâäºëò íàìäààõ ýì
Öàãèðàãò ýíäîïåðîêñèä
Ïðîñòàãëàíäèí
ñèíòåòàçà
Ïðîñòàãëàíäèí
¯ðýâñýë ªâäºëò Õàëóóðàëò
Схем 7. Наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмийн

простагландины нийлэгжилтэнд нөлөөлөх үйлдэл
Үрэвслийн эсрэг үйлдэл:

Үрэвслийн процесс нь гадны болон бие махбодын дотоод гэмтээгч хүчин зүйлүүдийн (микроб,
вирус, хими, физик, харшлын хүчин зүйл) үйлдэл нөлөөнд бие махбодын өгч буй хариу урвал юм.
Үрэвслийн процесс нь хэдийгээр хэсэг газар илрэх боловч энэ нь бүхэл бие махбодын процесс.
Ýñèéí ìåìáðàíû ôîñôîëèïèä
Ôîñôîëèïàçà À2
Àðàõèäîíû õ¿÷èë
Öèêëîîêñèãåíàçà
Öàãèðàãò ýíäîïåðîêñèä
Ïðîñòàãëàíäèí Ïðîñòàöèêëèí Òðîìáîêñàí

ñèíåòàçà ñèíòåòàçà ñèíòåòàçà
Ïðîñòàãëàíäèí Ïðîñòàöèêëèí Òðîìáîêñàí À2

(ÏÃÅ2; ÏÃF2) (ÏÃ I2) (ÒÕÀ2)
¯ðýâñýë, ªâäºëò, Óìàéí áóë÷èíã Òðîìáîöèòûí àãðå- Òðîìáîöèòûí

Õàëóóðàëò, óìàéí èäýâõæ¿¿ëíý.Áðîíõ ãàöèéã áàãàñãàíà. àãðåãàöèéã
áóë÷èíã èäýâõæ¿¿ë- õîîë áîëîâñðóóëàõ Ñóäàñ ºðãºñãºíº. èõýñãýíý. Ñóäàñ
íý. Áðîíõ çàõûí çàìûí ãºëãºð áóë- íàðèéñãàíà.
ñóäñûí òîíóñûã ÷èíãèéí òîíóñûã
áàãàñãàíà. èõýñãýíý.
Схем 8. Арахидоны хүчлийн зарим метаболитууд ба тэдгээрийн үндсэн үйлдэл

Үрэвсэл үүсэх үндсэн шалтгаан нь янз бүрийн гэмтээгч хүчин зүйлүүдийн нөлөөгөөр мэдрэх
мэдрэлийн төгсгөл дэх рецептор цочирсноос хэсэг газрын рефлексийн нөлөөгөөр үрэвслийн үндсэн 5
шинж илэрнэ. Үрэвсэл үүсэхэд простагландин гол үүрэг гүйцэтгэдэг. Өөрөөр хэлбэл үрэвсэл үүсэж
байгаа тэр хэсэгт простагландин үүсэж мэдрэхүйн рецепторт нөлөөлснөөс үрэвсэл үүсдэг. Энэ
бүлгийн эмүүд простагландин үүсэх явдлыг багасгаснаар үрэвсэл намдааж байна гэж үздэг.
Халуун бууруулах үйлдэл:
Дулаан зохицуулгын төв гипоталамуст байдаг. Энэ төвийн үйл ажиллагаа дулаан үүсэх,
дулаан алдах 2 процессоос тогтоно. Дулаан зохицуулах төв нь дулаан их үүсэх үед дулаан алдалтыг
ихэсгэдэг. Захын судсыг өргөсгөж хөлс ялгаралтыг ихэсгэхэд дулаан алдалт ихсэнэ.
Дулаан бие махбодод бага үүсвэл дулаан алдалт явагдахгүй. Ингэж дулаан зохицуулах төв нь
хүний биеийн температурыг тогтмол хэвийн хэмжээнд барьж байдаг.
Микробын xop болон халууруулдаг бодисуудын (пироген) нөлөөгөөр тархинд простагландин
ихээр нийлэгжиж нугасны шингэн дэх простагландины концентраци ихэссэнээс дулаан зохицуулах
төвийн хэвийн үйл ажиллагаа алдагдаж халуурна. Наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүд
нугасны шингэнд байгаа простагландины хэмжээг багасгаснаар дулаан зохицуулгын төв хэвийн
ажиллагаанд орж дулаан алдалтыг ихэсгэнэ. Өөрөөр хэлбэл захын судсыг өргөсгөж хөлөргөснөөс
илүүдэл дулаан биеийн чийгийг хатаахад зарцуулагдаж биеийн температур хэвдээ орно. Халуун
бууруулдаг эм зөвхөн халуурсан үед л нөлөөлнө. Хэвийн хэмжээнд байгаа температурт нөлөөлөхгүй.
Дээрхээс авч үзэхэд өвдөлт, үрэвсэл, халууралт үүсгэж байгаа гол үндсэн шалтгаан нь
простагландин ихээр үүсэх явдал юм. Иймээс энэ бүлгийн эмүүд простагландины нийлэгжилтэнд
оролцдог циклооксигеназа (ЦОГ) ферментийг идэвхгүй болгосноос цагирагт эндопероксид үүсэхгүй
болж простагландин үүсэх боломжийг зогсоож өвдөлт намдаах, үрэвслийн эсрэг, халуун бууруулах
үйлдэл үзүүлнэ. (Схем 7)
Циклооксигеназа - 1 нь ердийн нөхцөлд үүсдэг бөгөөд бие махбодод үүсэх простаглан-
динуудыг зохицуулж байдаг. Харин циклооксигеназа -2 (ЦОГ-2) - ын үүсэлт нь үрэвсэлт процессын
үед ихэсдэг байна. Иймээс энэ бүлгийн эмүүдийн үйлдлийн үндсэн чиглэл нь ЦОГ - 2-ыг сонгомлоор
дарангуйлах явдал юм. Ингэснээр физиологийн простагландинуудыг дарангуйлсантай холбоотой
илэрдэг олон гаж нөлөөнүүд илрэх нь багасна. Учир нь эмнэлгийн практикт хэрэглэж буй ихэнх
наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүд нь ЦОГ - 1 ба ЦОГ - 2-ыг хоёуланг нь дарангуйлдаг.
Иймээс ЦОГ-1-ыг дарангуйлснаар ердийн нөхцөлд үүсдэг простагландины үүсэлтийг дарангуйлж
улмаар тэдгээрийн физиологийн үр нөлөөг багасгана.
Наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмийг үндсэн 2 бүлэг болгон хуваана.
I. ЦОГ-1 ба ЦОГ-2 ферментүүдийг хориглодог эм
a. Салицилын хүчлийн уламжлал: Ацетилсалицилын хүчил
б. Пиразолоны уламжлал. Анальгин, Амидопирин, Бутадион
в. Парааминофенолын уламжлал: Парацетамол
г. Индол цууны хүчлийн уламжлал: Индометацин
д. Фенилцууны хүчлийн уламжлал: Диклофенак натри
e. Фенилпропионы хүчлийн уламжлал: Ибупрофен
ё. Нафтилпропионы хүчлийн уламжлал: Напроксен Пироксикам
ж. Нийлмэл найрлагатай: Реопирин, Ревалгин, Седальгин нео
II. ЦОГ-2-ыг сонгомлоор хориглодог эм
Мелоксикам, Нимесил
САЛИЦИЛЫН ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Энэ бүлэгт аспирин, натрийн салицилат, метилсалицилат орно. Энэ бүлгийн эмүүд өвдөлт
намдаах, халуун бууруулах, үрэвслийн эсрэг үндсэн үйлдэл үзүүлнэ. Үүнээс гадна олон эрхтэн
системийн үйл ажиллагаанд нөлөөлнө.
 Амьсгалыг идэвхжүүлнэ. Энэ үйлдэл нь амьсгалын төвийг шууд сэргээх ба эдэд нүүрсний хүчил
үүсэх явдлыг ихэсгэсэнтэй холбоотой.
 Хүчил шүлтийн тэнцвэрийг өөрчилж алкалоз болгох боловч энэ нь түргэн хэвдээ орно. Энэ үед
эдийн шингэн дэх буферийн эзлэхүүн буурна.
 Элгэнд нөлөөлж цес ялгаралтыг ихэсгэнэ.
 Бөөрний үйл ажиллагаанд бүхэлд нь төдийлөн нөлөөлөхгүй боловч анхдагч шээсний урат,
фосфатын эргэн шимэгдэлтийг багасгана. Их тунгаараа шээсний хүчлийн эргэн шимэгдэлтийг
багасгаж ялгаралтыг ихэсгэдэг бөгөөд энэ нь тулай өвчний үед сайн талтай.
 Их тунгаар цусны протромбиныг багасгаж бүлэгнэлтийг бууруулна.
 Салицилат их тунгаараа гипоталамусыг идэвхжүүлэх ба АКТГ-ны ялгаралтыг нэмэгдүүлж улмаар
глюкокортикоидуудын ялгаралтыг ихэсгэнэ.
 Бодисын солилцоонд нөлөөлнө. Их тунгаар амин хүчил, уураг, өөхний хүчлийн нийлэгжилтийг
багасгаж задралыг нэмэгдүүлнэ.
 Чихрийн шижингийн үед цусны сахарыг багасгана.
Салицилатыг ууж хэрэглэхэд ходоод, нарийн гэдэсний ханаар сайн шимэгдэх ба эдийн
хоригийг сайн нэвтэрнэ. Задрах процесс элгэнд явагдана.
Салицилатыг архаг цочимог үе мөчний өвчний үед үрэвслийн эсрэг эм болгон хэрэглэх ба
мэдрүүлийн өвдөлт, булчингийн өвдөлт, үений өвдөлтийн үед өвдөлт намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
Мөн маш өндөр халуунтай үед хэрэглэж болно.
Салицилатыг хэрэглэж байхад дотор муухайрах, бөөлжих, ходоодны салстыг гэмтээх
шархлуулах, чих шуугих, сонсгол муудах, харшлын шинж илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Салицилатууд ходоодны салст бүрхүүлийн простагландины нийлэгжлийг өөрчилсний улмаас
түүнийг гэмтээнэ. Үүний улмаас шарх үүсэж цус алдаж болно.
Салицилатын цочимог хордлого: Энэ үед толгой өвдөх, чих шуугих, xapaa өөрчлөгдөх, сэтгэхүй
хямрах, дотор муухайрах, бөөлжих, өрц орчим өвдөх зэрэг шинж илрэх ба хүчил суурийн тэнцвэр
алдагдаж цусанд K+ багасч Na+ ихэсч эд усгүйжнэ. Энэ үед ходоод угаах, хүчил шүлтийн тэнцвэрийг
хэвийн болгох арга хэмжээ юуны өмнө авна. Мөн их хэмжээгээр шингэн хийж KCI уулгах арга хэмжээ
авна.
Салицилатын архаг хордлого: Энэ нь эмийг удаан хэрэглэх тунг хэтрүүлснээс болно. Цочимог
хордлогын үед гардаг шинжүүд илрэх бөгөөд энэ нь сулавтар байна. Мөн арьсаар тууралт гарна. Энэ
үед эмчилгээг зогсоож шинж тэмдгийн эмчилгээ хийнэ.
ÖÎÃ-1, ÖÎÃ-2 –ò õîðèã ¿¿ñãýäýã ýì
ÖÎÃ-1-ûã ÖÎÃ-2-ûã
ÖÎÃ-1 (ôèçèîëîãèéí ÖÎÃ-2 (¿ðýâñëèéí
õîðèãëîäîã ýì õîðèãëîäîã ýì
íºõöºëä ¿¿ñäýã) ¿åä ¿¿ñäýã)
(àñïèðèí áàãà (ìåëîêñèêàì)
òóíãààð)
ÏÃÅ2,
ÏÃÅ2 Ïðîñòàöèêëèí Òðîìáîêñàí Ïðîñòàöèêëèí
Òðîìáîêñàí
Òðîìáîöèòûí àãðå-
ãàöèéã èõýñãýíý. ¯ðýâñýë
Õîäîîä Õîäîîä õàìãààëàõ ªâäºëò
õàìãààëàõ Ñóäàñ íàðèéñãàíà.
¿éëäýëòýé, Òðîìáî- Õàëóóðàëò
¿éëäýëòýé öèòûí àãðåãàöèéã
áàãàñãàíà. Ñóäàñ
ºðãºñãºíº.
Схем 9 Циклооксигеназа ферментийг дарангуйлах эмүүд

Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь аспирин.
Аспирин (Ацетилсалицилын хүчил)
Халуун бууруулах, үрэвслийн эсрэг, мөн өвдөлт намдаах үйлдэлтэй. Эдгээр үйлдэл нь
простагландины нийлэгжлийг багасгасантай холбоотой. Ацетилсалицилын хүчил тромбоцитын
агрегацийг багасгах бөгөөд энэ нь практикын чухал ач холбогдолтой. Бие махбодод арахидоны
хүчлээс цагирагт эндопероксид үүсэж түүнээс тромбоксан үүснэ. Тромбоксан бол тромбоцитын
агрегацийг ихэсгэж судсыг нарийсгах үүрэгтэй.
Ацетилсалицилын хүчил циклооксигеназа ферментэд хориг үүсгэж арахидоны хүчлээс
цагирагт эндопероксид үүсэхийг саатуулах тул тромбоксан үүсэхгүй. (Схем 8) Ингэснээр тромбоцитын
агрегаци саатаж цусны бүлэгнэлт багасна.
Бэлдмэлийг мэдрүүлийн өвдөлт, үений өвдөлт, ревматизм, булчингийн өвдөлт, янз бүрийн
шалтгаантай халуурлын байдал, мигрень, шүд толгой өвдөх, тромбоз, тромбофлебит зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ.
Аспирин ходоодны салстыг хүчтэй цочроох тул удаан хугацаагаар хэрэглэхэд шарх үүсэж
болно. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед цус багадах, арьсаар тууралт гарах, бронхын багтраа үүсэх
зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, цусны бүлэгнэлт өөрчлөгдсөн үед хэрэглэхгүй.
0,25; 0,5 шахмал үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Мэдрүүлийн өвдөлт, үений өвдөлт, ревматизм,
Аспирин Acidum 0,25; 0,5 булчингийн өвдөлт, янз бүрийн шалтгаантай
acetylsalicylicum шахмал халуурлын байдал, мигрени, шүд толгой өвдөх,
тромбоз, тромбофлебит
ПИРАЗОЛОНЫ УЛАМЖЛАЛ
Энэ бүлэгт анальгин, амидопирин, бутадион орно. Эдгээр бэлдмэлүүд үндсэн 3 үйлдэл үзүүлэх
боловч бутадионы үрэвслийн эсрэг үйлдэл, анальгин амидопирины өвдөлт намдаах үйлдэл илүү.
Амидопирин (Аминофеназон)
Өвдөлт намдаах, халуун бууруулах, үрэвслийн эсрэг үйлдэлтэй бэлдмэл. Амидопириныг үений
үрэвсэл, мэдрүүлийн өвдөлт ба үрэвсэл, миозит, шүд толгой өвдөх, хэрх өвчин, халуурлын байдал
зэргийн үед хэрэглэнэ. 0,25г шахмал, 2%-ийн уусмал, 2%-1мл ампултай гаргаж yyx болон булчинд
Анальгин (Метамизол натри)
Анальгин өвдөлт намдаах, халуун бууруулах, үрэвслийн эсрэг маш хүчтэй үйлдэл үзүүлэх
бөгөөд фармакологийн үйлдлээрээ амидопиринтэй төстэй. Харин усанд сайн уусдаг учир бие
махбодод түргэн шимэгдэж эмийн үйлдэл түргэн эхэлдгээс гадна тариагаар өргөн хэрэглэх
боломжтой байдгаараа амидопиринээс ялгаатай. Өөрөөр хэлбэл анальгин нь амидопиринээс илүү
түргэн бөгөөд хүчтэй үйлчилдэг байна.
Бэлдмэлийг толгой шүд өвдөх, мэдрүүлийн өвдөлт ба үрэвсэл, булчингийн өвдөлт үрэвсэл,
халуурлын байдлын үед болон, ревматизм, радикулит зэрэг өвчний үед хэрэглэнэ.
0,5г шахмал, 50%-1мл ампултай үйлдвэрлэж yyx болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Арьсан дор тарьж болохгүй.
Бутадион (Фенилбутазон)
Үрэвслийн эсрэг, халуун бууруулах, өвдөлт намдаах үйлдэлтэй. Түүний үрэвслийн эсрэг
үйлдэл нь салицилын хүчлийн бэлдмэлүүд болон амидопиринээс илүү. Учир нь бутадион үрэвслийн
процессын үед үүсдэг простагландины нийлэгжлийг хүчтэй дарангуйлдаг байна.
Бэлдмэл гэдэсний ханаар түргэн шимэгдэж цусанд удаан хадгалагдана.
Бутадионыг хэрх өвчин, полиартрит, остеоартрит, тулай, мэдрүүлийн өвдөлт, булчингийн
үрэвсэл (миозит), бурсит, зэрэгт хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй өвчтөний ойролцоогоор 50%-д
гаж нөлөө илэрнэ. Үүнд: хоол боловсруулах замын хямрал (дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах,
ходоодноос цус алдах), хаван, харшлын урвал, хүнд үед цус төлжилт элэгний талын гаж нөлөө
илэрнэ.
Хоол боловсруулах замын шархлаат процесс, зүрхний дутагдал цус төлжүүлэх эрхтний
өвчнүүд, элэгний дутагдлын үед бэлдмэлийг хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Үений үрэвсэл, мэдрүүлийн өвдөлт ба үрэвсэл,
Амидопирин Aminophenazone 0,25 шахмал миозит, шүд толгой өвдөх, хэрх өвчин, халуурлын
2%-ын уусмал байдал
Толгой шүд өвдөх, мэдрүүлийн өвдөлт болон
Анальгин Metamizol natrium 0,5 шахмал үрэвсэл, булчингийн өвдөлт болон үрэвсэл,
50%-1мл ампул халуурлын байдлын үед болон, ревматизм,
радикулит
Бутадион Phenylbutazone 0,15 шахмал Хэрх өвчин, полиартрит, остеоартрит, тулай,
мэдрүүлийн өвдөлт, миозит, брусит,
ПАРААМИНОФЕНОЛЫН УЛАМЖЛАЛ
Парацетамол
Өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлдэлтэй. Үрэвслийн эсрэг үйлдэлгүй. (Практикын хувьд)
Учир нь парацетамол ТМС-д үүсдэг простагландины нийлэгжлийг саатуулдаг бөгөөд харин захын
эддэх простагландины нийлэгжилд нөлөөлдөггүй гэж үздэг. Парацетамол үйлдлийн идэвхээрээ
аспиринтэй адил. Ходоодны салст бүрхүүлд гэмтээх нөлөөгүй ба тромбоцитын агрегацид
нөлөөлдөггүйгээрээ аспиринаас ялгаатай. Хоол боловсруулах замаар бүрэн түргэн шимэгдэнэ.
Цусны уурагтай бага зэрэг холбогдоно. Элгэнд хоргүйжиж бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг толгой шүд өвдөх, мигрень, мэдрүүлийн өвдөлт, үений өвдөлт, гэмтэл
түлдэгдлийн өвдөлт болон халдвар үрэвсэлт өвчний үеийн халууралтыг намдаах зорилгоор тус тус
хэрэглэнэ.
Парацетамолыг хэрэглэж буй үед дотор муухайрах, харшлын шинж илрэх, цyc багадах,
тромбоцитопени болох, цусанд метгемоглобин үүсэх зэрэг үзэгдэл илэрч болно. Хамгийн ноцтой гаж
нөлөө нь элгэнд хортой нөлөө үзүүлнэ. 0,25г; 0,5г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
0,25 шахмал Толгой шүд өвдөх, мигрени, мэдрүүл өвдөлт,
Парацетамол Paracetamol 0,5 шахмал үений өвдөлт, гэмтэл түлдэгдлийн өвдөлт,
халдвар үрэвсэлт өвчний үеийн халууралт
ИНДОЛ ЦУУНЫ ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Метиндол (Индометацин)
Үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлдэлтэй бэлдмэл. Түүний үрэвслийн
эсрэг үйлдэл бутадионоос илүү. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Цусны уурагтай нэгдэнэ.
Бөөр болон өтгөнтэй ялгарна.
Бэлдмэлийг хэрх өвчин, полиартрит, остеоартроз, бурсит, тулай, мэдрүүлийн өвдөлт,
тромбофлебит зэрэг өвчний үед хэрэглэнэ. Гаж нөлөө ихтэй.
Метиндолыг хэрэглэж буй үед дотор муухайрах, бөөлжих, өрц орчим өвдөх, ходоодны салст
бүрхүүл гэмтэх, суулгах, толгой өвдөх эргэх, xapaa өөрчлөгдөх, сэтгэцийн талаас сэтгэл унал,
галлюцинаци илрэх, лейкопени, цус багадах зэрэг гаж нөлөө илэрнэ.
Сэтгэцийн өвчин, эпилепси, паркинсонизм, ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа өвчин,
жирэмсэн болон хөхүүл үе зэрэгт тус тус бэлдмэлийг хэрэглэхийг цээрлэнэ. 0,025г бүрээс, үрэл,
хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Метиндол Indometacin 0,025 үрэл, бүрээс Хэрх өвчин, полиартрит, остеоартроз, брусит,
тулай, мэдрүүлийн өвдөлт, тромбофлебит
ФЕНИЛЦУУНЫ ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Наклофен (Диклофенак натри:)
Үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлдэлтэй бэлдмэл. Үрэвслийн эсрэг
өвдөлт намдаах үйлдлээр ацетилсалицилын хүчил, бутадион, ибупрофенээс илүү. Үений хөндийд
сайн нэвтэрнэ. Цусны агрегацийг багасгана. Ингэснээрээ цусны урсгалыг түргэсгэн үений уутанд
түргэн хүрнэ. Гэдэсний ханаар түргэн шимэгдэж цусны уурагтай 66-90% холбогдох бөгөөд үений
шингэнд сайн нэвтэрч 4-6 цаг хадгалагдана.
Бэлдмэлийг ревматизмын артрит, нурууны үений үрэвсэл (спондилоартрит), остеоартрит,
үений уутны үрэвсэл, мэдрүүлийн өвдөлт, булчингийн хурц үрэвсэл зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Энэ бүлгийн бусад бэлдмэлүүдтэй харьцуулахад зохимж сайтай. Эмийг хэрэглэсэн эхний
өдрүүдэд хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илэрч болзошгүй.
Диклофенак ходоодонд задардаггүй, гэдсэнд задарч шимэгдэх тул шарх үүсгэх гаж нөлөө
багатай.
0,025г, 0.05г, 0.1г бүрээс шахмал, 0.05г лаа, 2,5%-Змл ампултай үйлдвэрлэж yyx, шулуун
гэдсэнд хийх болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Мөн Вольтарен Эмульгель нэртэй 1%-100г гель хэлбэрээр үйлдвэрлэж гэмтлийн дараах
зөөлөн эд ба үений үрэвсэл, хэрхийн гаралтай зөөлөн эдийн үрэвсэл, булчин ба үений эмгэгтэй
холбоотой хавагнах ба өвдөлтийн хам шинжийн эмчилгээнд тус тус гадуур түрхэж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
0,025 0.05г, 0.75г,
Ревматизмын артрит, спондилоартрит,
Diclofenac 0.1г бүрээс,шахмал
Наклофен остеоартрит, үений уутны үрэвсэл,
natrium 2,5%-3мл ампул,
мэдрүүлийн өвдөлт, булчингийн хурц үрэвсэл
0.05г лаа
ФЕНИЛПРОПИОНЫ ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Ибупрофен (Бруфен)
Үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлдэлтэй бэлдмэл. Халуун бууруулах
үйлдэл сулавтар. Үрэвслийн эсрэг үйлдэл нь бутадионтой ойролцоо бөгөөд салицилатаас илүү.
Бэлдмэлийг ревматизмын артрит, полиартрит, мэдрүүлийн өвдөлт, остеоартроз, бурсит,
радикулит зэргийн үед хэрэглэнэ. 0,2г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.

нэршил
Бруфен Ibuprofen 0,2 шахмал Ревматизмын артрит, полиартрит, мэдрүүлийн
өвдөлт, остеоартроз, брусит, радикулит
НАФТИЛПРОПИОНЫ ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛ

Напроксен
Үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлдэлтэй бэлдмэл. Диклофенак-натри
болон индометацинтай харьцуулахад үрэвслийн эсрэг үйлдэл нь сул, өвдөлт намдаах үйлдэл нь
илүү.
Напроксены үйлдэл бусад бэлдмэлүүдийг бодвол удаан үргэлжилдэг тул өдөрт 2 удаа ууж
хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг ревматизмын артрит, остеоартроз, тулай, яс булчингийн холбох эдийн үрэвсэл,
нурууны бороололттой үрэвсэл, тромбофлебит зэргийн үед хэрэглэнэ.
Пироксикам
Өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үрэвслийн эсрэг үйлдэлтэй. Дунд зэргийн өвдөлтийг
намдаах чадалтай.
Бэлдмэлийг хэрхийн артрит, остеоартрит, спондилит, тулай, нуруугаар өвдөх, мэдрүүл өвдөлт,
булчингийн өвдөлт зэргийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг өдөрт 1 удаа ууж хэрэглэнэ.
0,01г шахмал, 0,02г бүрээс үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Ревматизмын артрит, остеоартроз, тулай, яс
Напроксен Naproxenum 0,25 шахмал булчингийн холбох эдийн үрэвсэл, нурууны
бороололттой үрэвсэл, тромбофлебит
Хэрхийн артрит, остеоартрит, спондилит, тулай,
0,01 шахмал
Пироксикам Piroxicam нуруугаар өвдөх, мэдрүүл өвдөлт, булчингийн
0,02 бүрээс
өвдөлт
НИЙЛМЭЛ НАЙРЛАГАТАЙ БЭЛДМЭЛ

Реопирин (Пирабутол)
Найрлага: амидопирин 0,125; бутадион 0,125 орно.
Бутадионыг амидопиринтэй хавсран нэпггэснээр үрэвслийн эсрэг, халуун бууруулах, өвдөлт
намдаах найдвартай сайн нөлөөг бүрдүүлнэ.
Бэлдмэлийг хэрхийн артрит, хурууны үений гэмтэл, тулайн үүсэлтэй үений үрэвсэл, цочимог
архаг полиартрит, мэдрүүлийн өвдөлт, плеврит, нүүрний мэдрүүлийн үрэвсэл, гуурсан хоолойн
үрэвсэл, умай болон умайн дайврын үрэвсэл зэргийн үед хэрэглэнэ.
Нийлмэл шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Седальгин нео
Парацетамол 300мг, метамизол натри 150мг, кофеин 50мг, фенобарбитал 15мг, кодеин
фосфат гемигидрат 10мг-с тогтсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Өвдөлт намдаах, халуун бууруулах илэрхий үйлдэлтэй, үрэвслийн эсрэг бага зэрэг нөлөөлдөг
нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Седальгин Нео-ийн найрлаганд олон бодисыг нэгтгэж өгсөн нь
тэдгээр бодисуудын өвдөлт намдаах үйлдлийг нь хүчжүүлж, гаж нөлөө ба шунал үүсгэх эрсдлийг нь
багасгажээ. Мөн умай, цөс. шээсний замын гөлгөр булчинг сулруулах, төв мэдрэлийн системийг
тайвшруулах, тархины дотоод даралтыг бууруулах болон судасны тонус-д эерэг нөлөөлөх замаар
толгойн өвдөлтийг намдаах үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Бэлдмэлийн найрлага дахь кофеин нь бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүдийнхээ тайвшруулах
үйлдлийг нь багасгах бөгөөд кодеин нь өвдөлт намдаах, ханиалга дарах илэрхий үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэл нь биеийн ажиллах чадварыг илэрхий өөрчлөхгүй.
Дан эмийн эмчилгээ үр дүнгүй байгаа янз бүрийн шалтгаантай өвдөлтийн богино хугацааны
шинж тэмдгийн эмчилгээнд хэрэглэнэ. Мөн толгой ба шүдний өвдөлт, мигрень, түлэгдэлт, гэмтэл, мэс
заслын дараах өвдөлт, мэдрэлийн өвдөлт үрэвсэл, булчин ба үений хүчтэй өвдөлтийн үед тус тус
хэрэглэнэ.
14-с дээш насны хүүхэд ба насанд хүрэгсэд 1 шахмалаар өдөрт 3-4 удаа ууж хэрэглэнэ.
Шахмалыг хоол идэх үедээ бага зэргийн усаар даруулж залгина. Ээлж эмчилгээний үргэлжлэх дээд
хугацаа 3 хоног.
Нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Ревалгин
Метамизол натри 0,5г; фенпиверин бромид 0,1мг, питофеноны гидрохлорид 5мг-с тогтсон
нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Пиразолоны уламжлалын өвдөлт намдаах эм метамизол натри,
агчил тавиулах эм питофенон, холинолитик фенпиверин бромид зэрэг бэлдмэлүүдийг хавсаргаснаар
өвдөлт намдаах агчил тавиулах хүчтэй үйлдэл үзүүлнэ.
Дотор эрхтнүүдийн гөлгөр булчингийн агчлын улмаас үүсэж буй хүчтэй өвдөлт, толгойн
өвдөлт, мигрень, үе булчин мэдрэлийн өвдөлт зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай шахмал болон 5мл ампултай үйлдвэрлэх бөгөөд уух болон булчин ба
Олон
Бэлдмэл улсын Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт
нэршил
Хэрхийн артрит, хурууны үений гэмтэл, тулайн үүсэлтэй
Реопирин Pyrabutol Нийлмэл шахмал үений үрэвсэл, цочимог архаг полиартрит, мэдрүүлийн
өвдөлт, плеврит, нүүрний мэдрүүлийн үрэвсэл, гуурсан
хоолойн үрэвсэл, умай болон умайн дайврын үрэвсэл
Янз бүрийн шалтгаантай өвдөлтийн богино хугацааны
шинж тэмдгийн эмчилгээ, толгой ба шүдний өвдөлт,
Седальгин
Sedalgin neo Нийлмэл шахмал мигрень, түлэгдэлт, гэмтэл, мэс заслын дараах өвдөлт,
нео
мэдрэлийн өвдөлт үрэвсэл, булчин ба үений хүчтэй
өвдөлт
Дотор эрхтнүүдийн гөлгөр булчингийн агчлын улмаас
Нийлмэл шахмал,
Ревалгин Revalgin үүсэж буй хүчтэй өвдөлт, толгойн өвдөлт, мигрень, үе
5мл ампул
булчин мэдрэлийн өвдөлт
ЦОГ-2-ЫГ СОНГОМЛООР ХОРИГЛОДОГ ЭМ

Мелоксикам
Сүүлийн үед практик нэвтэрч буй ЦОГ-2 ферментийг сонгомлоор хориглодог бэлдмэл.
Бэлдмэлийг ревматоидны артрит, артроз остеоартрит зэрэг өвчний үед хэрэглэнэ. 0,0075, 0,015
шахмал үйлдвэрлэнэ.
Пролид (Нимесулид)
ЦОГ-2 ферментэд сонгомлоор хориг үүсгэж простагландины нийлэгжилтийг багасган
үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах, халуун бууруулах үйлдэл үзүүлнэ. Нимесил нь үрэвслийн хэсэг
дэх простагландины нийлэгжилтийг бөөр ба ходоодны салстынхаас илүүгээр дарангуйлна.
Халууралт ба өвдөлт дагалдсан үрэвсэлт өвчнүүдийн (тулгуур-хөдөлгөөний аппаратын
өвчнүүд, үений үрэвсэл, толгойн өвдөлт, хагалгааны дараах өвдөлтийн хам шинж) үед хэрэглэнэ.
0,1г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
0,0075; 0,015
Мелоксикам Meloxicam Ревматоидны артрит, артроз остеоартрит
шахмал
Халууралт ба өвдөлт дагалдсан үрэвсэлт өвчнүүдийн
Пролид Nimesulid 0,1г шахмал (тулгуур-хөдөлгөөний аппаратын өвчнүүд, үений
үрэвсэл, толгойн өвдөлт, хагалгааны дараах
өвдөлтийн хам шинж) үе
Á¿ëýã 2 Àìüñãàëûí ñèñòåìä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 111
ЭРХТЭН СИСТЕМИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД

НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
АМЬСГАЛЫН ЭРХТНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД

Энэ бүлгийн эмийг 5 бүлэг болгон хуваана.
1. Амьсгал сэргээх эм
2. Ханиалга дарах эм
3. Цэр ховхлох эм
4. Бронхын багтраа өвчинд хэрэглэх эм
5. Уушигны хаванд хэрэглэх эм
АМЬСГАЛ СЭРГЭЭХ ЭМ
Амьсгалыг идэвхжүүлдэг эмийн зүйлийг үйлдлийн чиглэлээр нь 3 хуваана.
1. Амьсгалын төвийг шууд идэвхжүүлдэг эм: Бемегрид, Кофеин
2. Рефлексийн замаар амьсгал идэвхжүүлэх эм: Лобелин, Цититон
3. Давхар үйлдэлтэй эм: Кордиамин, Нүүрс хүчлийн хий
Амьсгалын төвийг шууд идэвхжүүлдэг эм
Энэ бүлэгт сэтгэл сэргээх болон аналептик кофеин бемегрид ордог. Эдгээр эмүүд нь уртавтар
тархинд байрлах амьсгалын төвийг шууд сэргээснээр амьсгал гүнзгий болж тоо нь олширно.
Рефлексийн замаар амьсгал идэвхжүүлэх эм
Энэ бүлэгт Н-холиномиметик лобелин, цититон орно. Эдгээр эм гүрээний түүдгэнцрийн H-
холинорецепторыг идэвхжүүлснээр эндээс өгсөх сэрэл уртавтар тархинд очиж амьсгалын төвийг
сэргээдэг. Эдгээр Н-холиномиметикүүдийг судсанд тарих ба үйлдэл нь богино хугацаагаар
үргэлжилнэ.
Давхар үйлдэлтэй эм
Энэ бүлэгт кордиамин нүүрс хүчлийн хий орно. Эдгээр эм нь амьсгалын төвийг шууд
сэргээхээс гадна гүрээний түүдгэнцрийн хеморецепторыг сэргээж рефлексийн замаар амьсгалыг
Эмнэлгийн практикт 5-7% СО2,93-97% О2 холимогийг хэрэглэдэг. Ийм холимогийг карбоген
гэнэ. Үүнийг эрүүл хүнд ингаляциар хэрэглэхэд амьсгалын эзлэхүүнийг 5-8 дахин ихэсгэдэг.
ХАНИАЛГА ДАРАХ ЭМ
Ханиалга нь 2 замаар үүсдэг.
1. Ханиалгын төв сэрэлд орсноос ханиана.
2. Бронх цагаан мөгөөрсөн хоолойн салст цочирсноос ханиалга үүснэ.
Иймээс ханиалга дарах эмүүдийг үйлдлийн чиглэлээр нь 2 хуваана.
1. Төвийн үйлдэлтэй эм
а. Наркозын үйлдэлтэй эм: Кодеин, Коделак, Этилморфин гидрохлорид
б. Наркозын бус үйлдэлтэй эм: Глауцин гидрохлорид, Тусупрекс
2. Захын үйлдэлтэй эм: Либексин
1. Төвийн үйлдэлтэй эм:
Кодеин
Опийд агуулагддаг фенантрены уламжлалын алкалоид. Ханиалгын төвийг дарангуйлж
ханиалга намдаах хүчтэй үйлдэл үзүүлнэ. Мөн өвдөлт намдаах сул үйлдэлтэй. Амьсгалын төвийг
эмчилгээний тунгаараа дарангуйлахгүй буюу бага зэрэг дарангуйлна. Удаан хугацаагаар хэрэглэвэл
өтгөн хатах ба дасал шунал үүсгэнэ.
Бэлдмэлийг бронхит, бронхопневмони, бронхоэктази, плеврит зэрэг өвчнүүдийн үед ханиалга
намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
Коделак (Codelac)
Кодеин, юлдэн тарваган шийрийн өвс, натрийн гидрокарбонат, чихэр өвсний үндэснээс
тогтсон ханиалга намдаах ба цэр ховхлох үйлдэлтэй нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Кодеин нь ханиалгын төвийг дарангуйлж ханиалга намдаах үйлдэл үзүүлнэ.
Тарваган шийрийн өвс нь бронхын шүүрлийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэн бронхын
шүүрлийг ихэсгэх, намираа хучуур эдийг идэвхжүүлэх, бронхын булчингийн тонусыг ихэсгэх (төвийн
тэнэгч мэдрэлийг дэмжих) замаар цэр ховхлох үйлдэл үзүүлнэ.
Натрийн гидрокарбонат нь бронхын салсын рН-ыг шүлтлэг тал уруу хэлбийлгэх ба цэрний
зуурамтгай чанарыг багасгана. Мөн бронхиол болон намираа хучуур эдийн хөдөлгөөний үйл
ажиллагааг идэвхжүүлнэ.
Чихэр өвсний үндэс нь цэр ховхлох, үрэвслийн эсрэг, агчил тавиулах үйлдэл үзүүлнэ.
Гистамин, серотонин, брадикинин зэрэг бодисуудаар үүсгэгдсэн үрэвсэлт эмгэгийн үед үрэвслийн
эсрэг үйлдэл нь илэрнэ.
Коделак нь ханиалгын рефлексийг саатуулж ханиалгах үед амьсгалын замаас цэр ялгарах
явцыг нөхцөлдүүлнэ.
Бэлдмэлийг насанд хүрэгсэд ба 12-с дээш насны хүүхдийн ханиалгах (цэргүй болон бага
зэргийн цэртэй) шинж бүхий амьсгалын замын цочимог өвчний үед хэрэглэнэ.
1 шахмалаар хоногт 2-3 удаа ууж хэрэглэнэ. Ээлж эмчилгээ эмчийн зөвлөгөөгүйгээр 5 хоног
хүртэл үргэлжилж болно.
Бэлдмэлийг хэрэглэх үед харшлын урвал (арьсны тууралт, чонон хөрвөс), дотор муухайрах,
бөөлжих, өтгөн хатах, толгой өвдөх, нойрмоглох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Удаан хугацаагаар
хяналтгүй хэрэглэх үед кодеинд донтож болзошгүй.
Бэлдмэлийг нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Этилморфин гидрохлорид
Морфиноос нийлэг аргаар гаргаж авсан бэлдмэл. Бэлдмэлийн фармакологийн үйлдэл
кодеинтой ойролцоо. Түүний өвдөлт намдаах, ханиалга намдаах үйлдэл морфиноос дутуу бөгөөд
кодеиноос илүү. Амьсгалын төвийг дарангуйлна.
Бэлдмэлийг ханиалга, өвдөлтийн хам шинж бүхий амьсгалын замын өвчнүүдийг (бронхит,
бронхопневмони, плеврит, бронхаденит) эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.0,015г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Глауцин гидрохлорид (Глаувент)
Ханиалгын төвийг сонгомлоор дарангуйлж ханиалга намдаана. Амьсгал дарангуйлдаггүй,
гэдэсний хөдөлгөөнд нөлөөлдөггүй, дасал шунал үүсгэдэггүйгээрээ кодеиноос ялгаатай.
Бэлдмэлийг амьсгалын замын өвчнүүдийн үед ханиалга намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
Бронхоцин
Глауцин гидрохлорид, эфедрин гидрохлорид, мүгваагийн тос ба лимоны хүчлээс тогтсон
нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Бэлдмэлийн найрлага дахь глауцин гидрохлорид нь ханиалгын төвийг дарангуйлж ханиалга
намдаах, эфедрин бронх өргөсгөх, мүгваагийн тос нь ханиалгын рефлексийг дарангуйлах, бронхын
агчлыг тавиулах, бага зэрэг үжилгүйжүүлэх үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Цочимог, архаг бронхит, бронх агчлын үед тус тус хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсдэд хоолны халбагаар 3-4 удаа ууна. 3-10 хүртэл настай хүүхдэд 1 цайны
халбагаар, 10-аас дээш настайд 2 цайны халбагаар тус тус өдөрт 3 удаа уулгана.
125мл флаконтой үйлдвэрлэнэ.
Тусупрекс (Окселадин цитрат)
Ханиалгын төвийг дарангуйлж ханиалга намдаана. Амьсгалын төвд нөлөөлөхгүй.
Бэлдмэлийг амьсгалын замын өвчнүүдийн үед ханиалга намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
0,01г; 0.02г шахмал үйлдвэрлэнэ.
2. Захын үилдэлтэй эм
Либексин (Преноксдиазин)
Амьсгалын дээд замын салст бүрхүүлийг мэдээгүйжүүлж ханиалгын эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Мөн
бага зэрэг бронхын булчинг сулруулах үйлдэлтэй. Амьсгалын төвийг дарангуйлахгүй. Шунал
үүсгэхгүй. Ханиалгын эсрэг үйлдэл нь 3-4 цаг үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийг амьсгалын дээд замын өвчнүүдийн үед болон бронхоскопын шинжилгээний үед
ханиалга намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.

нэршил
Бронхит, бронхопневмони, бронхоэктази,
Кодеин Codein phosphas 0,015 шахмал плеврит зэрэг өвчнүүдийн үед ханиалга
намдаах зорилгоор хэрэглэнэ
Нийлмэл Ханиалгах шинж бүхий амьсгалын замын
Коделак Codelac
шахмал цочимог өвчин
Ханиалга, өвдөлтийн хам шинж бүхий
Этилморфин Ethylmorphine амьсгалын замын өвчнүүдийг (бронхит,
0,015 шахмал
гидрохлорид hydrochlorid бронхопневмони, плеврит, бронхаденит)
эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Glaucin Янз бүрийн шалтгаантай ханиалга
Глаувент 0,05 шахмал
hydrochlorid
0,01, 0,02 Янз бүрийн шалтгаантай ханиалга
Тусупрекс Oxeladin citras
шахмал
Либексин Prenoxdiazin 0,1 шахмал Янз бүрийн гаралтай ханиалга
Бронхоцин Bronchocin 125мл флакон Цочимог, архаг бронхит, бронх агчил
ЦЭР ХОВХЛОХ ЭМ
Энэ бүлэгт бронхын булчирхайнаас ялгардаг цэр салсын ялгаралтыг хөнгөвчилдөг эмүүд орно.
Дотор нь 2 хуваана.
1. Рефлексийн үйлдэлтэй эм.
2. Шууд үйлдэлтэй эм
РЕФЛЕКСИЙН ҮЙЛДЭЛТЭЙ ЭМ
Тарваган шийр (Thermopsis) гэдэг ургамлаас идээшмэл бэлтгэж хэрэглэнэ. Тарваган шийрийн
өвсөнд цитизин гэдэг алкалоид байх бөгөөд ууж хэрэглэхэд ходоодны салстыг цочроосноос
рефлексийн замаар бронхын булчирхайн шүүрэл ихсэж, бронхын намираа хучуур эд идэвхжиж,
бронхын булчин агшина. Үүний дүнд цэр шингэрч ханиахад амархан ховхорно.
Тарваган шийрийн өвснөөс 0,01 натрийн гидрокарбонат 0,05 хийж контратуссин нэртэй
шахмал хийсэн.
ШУУД УЙЛДЭЛТЭЙ ЭМ
Энэ бүлгийн эм бронхын салстад шууд нөлөөлж цэрийг шингэлж ховхроход хялбар болгоно.
Үүнд: калийн иодид, натрийн бензоат, натрийн гидрокарбонат, чигатуссин, читамон, Алтайн үндэс,
терпенгидрат, пертуссин орно. Мөн энэ бүлэгт цэрийг задалж шингэлдэг ацетилцистеин, бромгексин,
карбоцистеин зэрэг бэлдмэлүүд болон трипсин, химотрипсин, панкипсин, дезоксирибонуклеаз зэрэг
yypar задлагч ферментүүд орно.
Дээрх ферментүүд цэрэн дэх уургийг задалж шингэлэх ба эдгээрийг ээрозоль байдлаар
хэрэглэнэ, Мөн калийн иодидын 1-3%-ийн уусмалыг ууж хэрэглэнэ.
Зураг 23. Амьсгалын эрхтний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эмүүдийн

үйлдлийн үндсэн чиглэл
Натрийн гидрокарбонат
Цэрийг шингэрүүлэх болон бага зэрэг бронхын шүүрлийг ихэсгэх үйлдэлтэй. Үүний дүнд цэр
ховхроход хялбар болно. Бэлдмэлийг бусад эмийн хамт холимог шингэн байдлаар ууж хэрэглэнэ.
Пертуссин
Найрлага: Ганга өвсний ханд, калийн бромид, сахарын сироп, 80%-ийн спирт зэргээс тогтоно.
Цэр ховхлох, тайвшруулах үйлдэл үзүүлнэ. Амьсгалын замын өвчний үед цэр ховхлох зорилгоор
хэрэглэнэ.
Читамон
Найрлага: шахмалд: Чихэр өвсний үндэсний нунтаг, тарваган шийрийн үндэсний нунтаг,
натрийн гидрокарбонат орно. Сироп-т: тарваган шийрийн өвсний хандмал, чихэр өвсний шингэн
ханд, натрийн бромид, сахарын сироп тус тус орно.
Бэлдмэлийн найрлагад орсон чихэр өвсний ханданд агуулагдах глицирризиний хүчил цэр
ховхлох, үрэвсэл намдаах, тарваган шийрийн өвсний хандмалд агуулагдах цитизин нь рефлексын
замаар цэр ховхлох, натрийн гидрокарбонат нь цэр шингэлж ховхлох, натрийн бромид нь
тайвшруулах үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг амьсгалын замын өвчнүүдийн үед цэр ховхлох зорилгоор хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд шахмалыг өдөрт 3 удаа, сиропыг хоолны халбагаар 3 удаа тус тус уух ба 2-4
настай хүүхэд сиропыг цайны халбагаар 3 удаа, 5-9 настай хүүхэд 2 цайны халбагаар өдөрт 3 удаа
тус тус ууна. Нийлмэл шахмал (0,3); 100мл сиропыг флаконтой үйлдвэрлэнэ.
Чигатуссин
Чихэр өвсний шингэн ханд 15мл, ганганы шингэн ханд 15мл, натрийн буюу аммонийн бромид
1г, этилийн спирт 5мл, сахарын сироп 100мл хүртэл агуулсан бэлдмэл.
Ацетилцистеин (Бронхолизин, Мукосольвин)
Цэрийг шингэрүүлэн хэмжээг нь ихэсгэн ялгаралтыг нь хөнгөвчилж цэр ховхрох боломжийг
бүрдүүлэхийн зэрэгцээ амьсгалын замын үрэвслийг багасгана. Энэ нь бэлдмэлийн чөлөөт
сульфагидриль бүлэг цэрний хүчиллэг мукополисахаридуудын дисульфидын холбоог салгахад
мукопротеидын туйлшрал алдагдан салсын зуурмаг чанар багасаж байгаатай холбоотой.
Ацетилцистеин мөн идээг шингэрүүлэх үйлдэл үзүүлдэг.
Бэлдмэлийг yyx, ингаляциар, булчинд тарих аргуудаар хэрэглэнэ.
Цэрний зуурмаг чанар ихэссэн ба салс-идээт цэр дагалдсан цочимог архаг бронхит, уушгины
үрэвсэл, бронх тэлэх өвчин, бронх салсаар бөглөрснөөс үүссэн ателектаз зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,1; 0,2г эм агуулсан Зг 5г мөхлөгийг жижиг ууттай, 0,1 шахмал, 20%-5мл 10%-2мл ампултай
тус тус үйлдвэрлэнэ.
Бромгексин
Цэр шингэлэх ховхлох үйлдэлтэй бэлдмэл. Бронхын ялгаруулдаг хүчиллэг мукополи-
сахаридууд, мукопртеинуудыг туйлшралгүй болгох замаар цэрний зуурмаг чанарыг багасгана.
Бэлдмэл уушгины цулцангийн эсэд үүсдэг сурфактантын ялгаралтыг идэвхжүүлнэ. Үүнээс гадна бага
зэрэг ханиалга дарах үйлдэлтэй.
Бэлдмэлийг ховхроход бэрхшээлтэй өтгөн цэр дагалдсан трахеобронхит, архаг бронхит,
бронхын багтраа, уушгины цочимог архаг үрэвсэл зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,004; 0,008 шахмал үрэл хэлбэрээр гаргана.
Флюдитек (Карбоцистеин)
Бронхын салст бүрхүүлийн хундага хэлбэрийн эсийн сиалын трансфераза
ферментийг идэвхжүүлснээр цэр шингэлэх ба ховхлох үйлдэл үзүүлнэ. Салст бүрхүүлийн
нөхөн төлжилтийг нөхцөлдүүлэн түүний бүтцийг хэвийн болгох ба намираа хучуур эдийн
үйл ажиллагааг идэвхжүүлнэ. Салсын сульфгидрилын бүлгийн хэмжээ ба IgA-ын шүүрлийг
сэргээж мукоцилиарны клиренсийг сайжруулна.
Бэлдмэлийг дараах тохиолдолд хэрэглэнэ.
 Өтгөн, ховхроход бэрхшээлтэй цэр дагалдсан цочимог болон архаг амьсгалын замын өвчин.
 Өтгөн ховхроход бэрхшээлтэй салс дагалдсан дунд чих, хамар ба түүний дайвар хөндийн
цочимог ба архаг үрэвсэл өвчин
 Гуурсан хоолойг дурандах болон зураг авахад бэлтгэх
Хүүхдэд хэрэглэх 2%-ын 1 цайны халбага (5мл) сироп-т 100мг карбоцистеин агуулагдах
бөгөөд 1 сараас 2 хүртлэх насны хүүхдэд 1 цайны халбагаар хоногт 1-2 удаа, 2-5 настай хүүхдэд 1
цайны халбагаар хоногт 2 удаа, 5-аас дээш настай хүүхдэд 1 цайны халбагаар хоногт 3 удаа тус тус
8-10 өдөр хэрэглэнэ.
5%-ын 1 хоолны халбага (15мл) сироп-т 750мг карбоцистеин агуулагдах бөгөөд насанд
хүрэгсэд ба 15-аас дээш насны хүүхдэд 1 хоолны халбагаар хоногт 3 удаа өлөн үедээ буюу хоолноос
2 цагийн дараа ууж хэрэглэнэ. Ээлж эмчилгээ 8-10 өдөр үргэлжилнэ.
2% ба 5%-ын 125мл сироп хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Амьсгалын замын өвчнүүдийн үед цэр ховхлох
Контратуссин Contratussinum Нийлмэл шахмал
зорилгоор хэрэглэнэ
Читамон Нийлмэл шахмал Амьсгалын замын өвчнүүдийн үед цэр ховхлох
Chitamon
100мл флакон зорилгоор хэрэглэнэ
Амьсгалын замын өвчнүүдийн үед цэр ховхлох
Чигатуссин Chigatussin 100мл флакон
Цэрний зуурмаг чанар ихэссэн ба салс-идээт
0,1 шахмал
цэр дагалдсан цочимог архаг бронхит, уушигны
Ацетилцистеин Acetylcysteinum 20%-5мл ампул
үрэвсэл, бронх тэлэх өвчин, бронх салсаар
10%-2мл ампул
бөглөрснөөс үүссэн ателектаз
Ховхроход бэрхшээлтэй өтгөн цэр дагалдсан
0,004 шахмал трахеобронхит, архаг бронхит, бронхын
Бромгексин Bromhexinum
0,008 шахмал багтраа, муковисцидоз, уушгины цочимог архаг
үрэвсэл
Өтгөн, ховхроход бэрхшээлтэй цэр дагалдсан
цочимог болон архаг амьсгалын замын өвчин.
Өтгөн ховхроход бэрхшээлтэй салс дагалдсан
2% ба 5%-ын
Флюдитек Карбоцистеин дунд чих, хамар ба түүний дайвар хөндийн
125мл флакон
цочимог ба архаг үрэвсэл өвчин
Гуурсан хоолойг дурандах болон зураг авахад
бэлтгэх
БРОНХЫН БАГТРАА ӨВЧНИЙ ҮЕД ХЭРЭГЛЭХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Бронхын багтраа нь харшлын шалтгаантай амьсгал давчдах шинжээр илэрдэг өвчин юм. Энэ
өвчний эмгэг жамын гол үндэс нь гистамин болон биологийн идэвхт бодисуудын ялгаралт ихсэх
явдал бөгөөд эдгээр бодисууд нь бронхын булчинг агшааснаар амьсгал давчдах шинж илэрнэ.
Бронхын багтраа өвчний хам эмчилгээнд дараах бүлгийн эмүүдийг хэрэглэнэ.
1. Бронх өргөсгөх эм
а. β2-адренорецепторыг сэргээдэг эм
б. М-холинолитикүүд
в. Бронхын булчинд шууд нөлөөлж сулруулах эм
2. Харшлын болон үрэвслийн эсрэг эм
а. Стероид бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг эм
б. Харшлын эсрэг эм
БРОНХ ӨРГӨСГӨХ ЭМ
а. β2-адренорецепторыг сэргээдэг эм
Энэ бүлгийн эмүүд 2 янзаар нөлөөлнө. (Зураг 24)
 Бронхын β2-адренорецепторыг сэргээснээр булчин суларна. β2 -адренорецептор сэргэснээр
аденилатциклаза идэвхжиж эсийн доторх цАМФ-ын хэмжээ ихсэж актин миозины нэгдэхийг
саатуулна. Ингэснээр булчин суларна.
 Тарган буюу хөөнг (тучный) эсээс ялгарах бронхын агшилт үүсгэдэг гистамин зэрэг биологийн
идэвхт бодисын ялгаралтыг багасгана. Энэ нь мөн тучный эс дотор цАМФ-ын хэмжээг
ихэсгэсэнтэй холбоотой.
Энэ бүлэгт изадрин, орципреналин сульфат, салбутамол, фенотерол, адреналин орно.
Изадрин: β1, β2 - адренорецепторыг сэргээнэ. Үүний үр дүнд бронхын булчин өргөсөхөөс гадна
зүрхний β1-адренорецептор сэргэснээс зүрхний агшилтын хүч ихсэж түргэснэ.
Орципреналин сульфат (астмопент): β1, β2=адренорецепторт нөлөөлнө. Бронх өргөсгөх үйлдлийн
идэвхээр изадринтай төстэй боловч илүү удаан үргэлжилдэг. Бэлдмэлийг yyx тарих болон
аэрозолиор хэрэглэнэ.
Салбутамол, фенотерол: β2-адренорецепторыг сонгомлоор сэргээнэ. Бага зэргийн тахикарди үүсэж
болно. Аэрозолиор хэрэглэнэ.
Адреналин: α, β-адренорецепторт аль алинд нь нөлөөлнө. Арьсан дор тарихад хурдан үйлчилдэг
боловч үргэлжлэх хугацаа богино. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед артерийн даралт ихсэх, тахикарди
болох зэрэг гаж нөлөө илэрнэ.
Мөн бронх өргөсгөх зорилгоор зарим үед эфедриныг хэрэглэнэ. Энэ нь адреналинаас
үйлдлийн хүчээр дутуу боловч удаан үргэлжилнэ.
б. М-холинолитик эмүүд
Энэ бүлгийн эмүүд нь холинидэвхт мэдрэлээр бронход очих агшаах сэрлийг саатуулснаар
бронхын булчинг сулруулна. Өөрөөр хэлбэл бронхын М-холинорецепторт хориг үүсгэнэ гэсэн үг юм.
Үүний дүнд эсийн доторх цГМФ багасаж булчин суларна. Энэ үед мөн тучный эсээс ялгарах агчил
болгох үйлдэлтэй биологийн идэвхт бодисуудын ялгарал багасдаг. (3ypaã24) Бронхын багтраа
өвчний үед энэ бүлгийн эмүүдийн идэвх адреномиметикүүдээс сул байна. Энэ бүлэгт атропин
платифиллин орно.
в. Бронхын булчинд шууд нөлөөлж сулруулдаг эм
Энэ бүлэгт теофиллин, эуфиллин орно.
Эуфиллин (Аминофиллин)
Бэлдмэл ТМС-ыг сэргээх, бронхын булчинг сулруулах, цусны судасны эсэргүүцлийг багасгах,
тархины болон титмийн судсыг өргөсгөх, цусны бага эргэлтийн даралтыг багасгах, бөөрний цусны
урсгалыг ихэсгэх сувганцрын натри хлорын эргэн шимэгдэлтийг багасгах замаар шээлгэх,
тромбоцитын агрегацийг багасгах, базофиль эсээс ялгарах харшлын медиаторуудын ялгаралтыг
багасгах зэрэг үйлдэл үзүүлнэ. Мөн зүрхний үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх боловч хүчилтөрөгчийн
хэрэгцээ нь ихсэнэ. Гол үйлдэл нь бронхын булчинг сулруулах үйлдэл юм.
Их тунгаараа фосфодиэстеразаг дарангуйлж эсийн доторх цАМФ-ын хэмжээг ихэсгэж булчин
сулруулна. Сүүлийн үед эрдэмтэд эуфиллин эмчилгээнийхээ тунгаар бронхын аденозины рецепторыг
хориглосноор бронхын булчинг сулруулж байна гэж үзэж байна. Гэхдээ энэ таамаглал нь эргэлзээтэй.
Эуфиллинтэй төстэй пропилксантин гэдэг нэгдлийг нийлэг аргаар гаргаж авсан бөгөөд энэ нь бронх
өргөсгөх үйлдэл сайтай боловч аденозины рецепторт хориг үүсгэдэггүй байна. Мөн аденозин нь
өөрөө бронх өргөсгөдөг болохыг тогтоогоод байна.
Эуфиллиныг бронхын багтраа, янз бүрийн шалтгаантай бронхспазм, цусны бага эргэлтийн
гипертензи, тархины хаван, ишемийн инсульт зэргийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг yyx, булчин судсанд тарих шулуун гэдсээр хийх зэрэг аргуудаар хэрэглэнэ.
0,15г шахмал. 24%-1мл, 2,4%-10мл ампултай гаргана.
ХАРШЛЫН БОЛОН ҮРЭВСЛИЙН ЭСРЭГ ЭМ

а. Стероид бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг эм:
Энэ бүлэгт глюкокортикоидууд орно. Глюкокортикоидууд тучный эсийн мембран болон
гранулыг бөх бат болгох, β2 - адренорецепторыг мэдрэг болгох, бага зэрэг бронх өргөсгөх үйлдэл
үзүүлнэ. Мөн тэдгээрийн үрэвслийн эсрэг ба дархлал дарангуйлах үйлдэл нь бронхын багтрааны үед
сайн үр дүнтэй байдаг.
Гол төлөөлөгч нь беклометазон дипропионат, будезонид юм.
Беклометазон дипропионат
Бэлдмэлийн нөлөөгөөр бронхын салст бүрхүүлийн базофиль эсийн тоо цөөрөхөөс гадна
бронхын булчирхайн шүүрэл, эпителийн хаван багасна. Мөн бронхын булчинг сулруулах, үрэвсэл
харшлын эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Бронхын багтраа өвчний үед аэрозолиор хэрэглэнэ. 0,05г тунгаар 200 удаа хэрэглэх 10мл-ын
флаконтой үйлдвэрлэнэ.
Будезонид (Френолин)
Амьсгалын замаар хэрэглэхэд зориулсан глюкокортикстероид. Үрэвслийн ба харшлын эсрэг,
дархлал дарангуйлах үйлдэл үзүүлнэ. Фосфолипаза А2 ферментэд хориг үүсгэж арахидоны хүчлийн
үүсэлтийг багасган улмаар простагландины нийлэгжилтийг саатуулдаг. Түүнчлэн нейтрофилийн
Зураг 24. Бронх өргөсгөх эмүүдийн үйлдлийн механизм
хуримтлагдах явцыг саатуулах, үрэвслийн шингэн ба цитокины үүсэлтийг багасгах, макрофагийн

миграцийг саатуулах, хемотаксисын бодисын үүсэлтийг багасгах, хөөнг эсээс үрэвслийн медиаторын
чөлөөлөгдөлтийг саатуулах үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Бэлдмэл идэвхтэй бета-адренорецепторын тоог олшруулах, бронхын салст бүрхүүлийн
хаванг багасгах, амьсгалын замын хэт мэдрэгшил ба салс үүсэлтийг багасгана.
Бэлдмэлийг бронхын багтраа, уушгины архаг бөглөрөлт өвчний үед хэрэглэнэ.
200мкг, 400мкг амьсгалын замаар хэрэглэхэд зориулсан нунтаг хэлбэрээр гаргана.
б. Харшлын эсрэг эм
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь кромолин натри, кетотифен юм.
Кромолин натри (Интал)
Бронхын багтраа, бронхын агчлын үед хэрэглэхэд зориулагдсан бэлдмэл. Бэлдмэлийн
үйлдлийн механизмыг дараах байдлаар тайлбарлаж байна.
Тучный эс ба түүний гранулын мембраныг бөх бат болгох, тучный эс ypyy кальци орохыг
хориглосноор тэдгээрийн дегрануляци болохыг саатуулна. Үүний үр дүнд агчил үүсгэх бодисуудын
(гистамин) чөлөөлөгдөлт багасна.
0,02 бүрээстэй үйлдвэрлэнэ. Бүрээстэй нунтгийг тусгай утуурын тусламжтайгаар амьсгалын
замаар хэрэглэнэ.
Кетотифен (Задитен)
Харшлын эсрэг бэлдмэл. Тучный эсээс гистамин чөлөөлөгдөхийг саатуулахын зэрэгцээ
амьсгалын замд эозинофиль хуримтлагдах мөн амьсгалын замын хэт урвалж чанарыг тус тус
багасгана. Бронхын багтраа өвчний өвчин хөдлөлтөөс урьдчилан сэргийлэх, харшлын бронхит,
ринит, дерматоз зэрэгт хэрэглэнэ. 0,001г шахмал ба бүрээс үйлдвэрлэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед нойрмоглох, толгой эргэх, хоол боловсруулах үйл ажиллагаа
хямрах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
нэршил
0,15 шахмал Бронхын багтраа, янз бүрийн шалтгаантай
Эуфиллин Aminophyllinum 24%-1мл ампул бронхспазм, цусны бага эргэлтийн
2,4%-10мл ампул гипертензи, тархины хаван, ишемийн инсульт
Беклометазон Beclometazone 10мл флакон Бронхын багтраа
дипропионат dipropionate
Френолин Budesonide 200мкг, 400мкг Бронхын багтраа, уушгины архаг бөглөрөлт
амьсгалын замаар өвчин
хэрэглэхэд
зориулсан нунтаг
Кромолин Cromoglicic 0,02 бүрээс Бронхын багтраа, бронхын агчил
натри sodium
Бронхын багтраа өвчний өвчин хөдлөлтөөс
Задитен Ketotifen 0,001 шахмал урьдчилан сэргийлэх, харшлын бронхит,
бүрээс ринит, дерматоз
УУШГИНЫ ХАВАНГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Уушгины хаван нь зүрх судасны өвчин, уушги химийн бодисоор гэмтэх, зарим халдварт өвчин
болон элэг бөөрний эмгэг. тархины хавангийн үед үүсдэг эмгэг. Иймээс уушгины хавангийн
эмчилгээний үндсэн чиглэл нь үндсэн өвчинг эмчлэх, хордлого болон гипоксийн эсрэг эмчилгээ юм.
Артерийн даралт өндөр үед уушгины хаванг багасгах зорилгоор эхлээд артерийн даралтыг
багасгахад чиглэгдсэн apra хэмжээ авна. Энэ зорилгоор ганглиоблокатор (бензогексоний,
пахикарпин), судас өргөсгөх (натрийн нитропруссид) болон мөн α-адреноблокатор (фентоламин)-ыг
хэрэглэдэг. Ингэж артерийн даралт багассанаар ерөнхий гемодинамик хэвийн болж улмаар зүрхний
агшилт сайжирч бага эргэлтийн даралт багасдаг. Үүнтэй холбоотойгоор уушгины капилляраас
ялгарах шингэний хэмжээ багасч шимэгдэлт ба цусны урсгал сайжирна,
Артерийн даралт хэвийн болон бага зэрэг их үед уушгины хаванг буулгах зорилгоор шээс хөөх
эм хэрэглэнэ. Үүнд: 10-20% маннитыг судсанд тарина. Ингэснээр судсан дахь осмос даралт ихсэнэ.
Осмос даралтын зөрүүгээр уушгины завсрын эд дэх шингэн судсанд орж уушгины хаван багасч
илүүдэл шингэн бие махбодоос гадагшилдаг. Мөн эргэлдэж буй цусны эзлэхүүнийг багасгах
зорилгоор түргэн үйлдэлтэй фуросемид, этакрины хүчил зэрэг шээс хөөх эм хэрэглэж болно.
Уушгины цулцангийн хаван ба пенийх нь хөндийд нь илэрхий гипокси үүссэн байвал яаралтай
арга хэмжээ авна. Энэ зорилгоор этилийн спирт хэрэглэнэ. Этилийн спиртийг ингаляциар хэрэглэхэд
пенийн цэврүүнүүдийн гадаргуугийн таталцал нь багасна. Өөрөөр хэлбэл цулцангийн амьсгалын
гадаргуу чөлөөлөгдөнө. Уушгины хавангийн нэгдмэл эмчилгээний нэг хэсэг нь глюкокортикоид
хэрэглэх явдал юм.
Уушгины хавангийн ямар ч хэлбэрийн үед хүчилтөрөгч эмчилгээ хийнэ. Мөн тодорхой
заалтаар зүрхний гликозид хэрэглэнэ.
Уушгины хавангийн үед наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүдийг (морфин, фентанил)
өргөн хэрэглэдэг. Эдгээр эм нь захын артери венийг өргөсгөж зүрхний ачааллыг багасгаснаар бага
эргэлтийн даралт буурна.
ЗҮРХ СУДАСНЫ СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
Зүрхний үйл ажиллагаа болон судасны тонусын эмгэг өөрчлөлтийн үед хэрэглэж цусны
эргэлтийг хэвийн болгодог эмийн зүйлийг зүрх судасны системд нөлөөлөх эмийн зүйл гэнэ. Энэ
бүлгийн эмийг дараах байдлаар ангилна.
1. Зүрхний үйл ажиллагааны өөрчлөлтийн үед хэрэглэх эмийн зүйл
а. Зүрхний дутагдлын үед хэрэглэх эмийн зүйл
б. Зүрхний хэмнэл алдагдлын эсрэг хэрэглэх эмийн зүйл
в. Зүрхний булчингийн цусан хангамжийн дутагдлын үед хэрэглэх эмийн зүйл
2. Артерийн даралтын өөрчлөлтийн үед хэрэглэх эм
а. Артерийн даралт их үед хэрэглэх эмийн зүйл
б. Артерийн даралт бага үед хэрэглэх эмийн зүйл
ЗҮРХНИЙ ГЛИКОЗИД
Ургамлын гаралтай, агликон гликон гэсэн 2 хэсгээс тогтсон, зүрхэнд сонгомол нөлөө үзүүлдэг,
азот агуулаагүй органик нэгдлийг зүрхний гликозид гэнэ. Зүрхний гликозид нь зүрхний булчингийн
ажиллах чадварыг ихэсгэнэ.
Зүрхний гликозид агуулсан ургамлуудад:
 Хуруувчин цэцэг (Digitalis) - Дигоксин, Дигитоксин
 Строфант (Strophantus) - Строфантин
 Май цэцэг (Convallaria majalis) - Коргликон
 Алтан хундага (Adonis) - алтан хундагын өвсний идээшмэл
 Гонтиг (Erysimum) - идээшмэл зэрэг ургамлууд орно. Манай оронд Алтан хундага, Гонтиг ургана.
Дээрх ургамлуудын өвснөөс идээшмэл, хандмал, шинэ галены бэлдмэл бэлтгэж хэрэглэнэ.
Гэвч ургамлын түүхий эдийг бэлтгэх, хадгалах, боловсруулах явцад гликозидын анхдагч задрал
явагдана. Учир нь зүрхний гликозидыг агуулж байдаг ургамалд нь гликозидыг гидролиз-д оруулах
чадвартай ферментүүд байдаг. Иймээс эмийн үйлдвэрлэлийн аргаар зүрхний гликозидуудыг цэврээр
нь ялган гарган авч хэрэглэх нь ач холбогдолтой.
Зүрхний гликозидын бүрэлдэхүүн хэсэг болох агликон буюу caxap агуулаагүй хэсэг нь стероид
бүтэцтэй бөгөөд зүрхний гликозидын үндсэн үйлдэл үзүүлдэг бодис юм. Харин сахартай хэсэг гликон
нь агликоныхоо усанд yycax байдал, шимэгдэх, эд эсэд нэвтрэх бэхлэгдэх процесс-ыг
нөхцөлдүүлэхийн зэрэгцээ уг нэгдлийн идэвх болон хорон чанарт ч нөлөөлдөг.
Зүрхний гликозидын зүрхний булчинд нөлөөлөх үйлдлийг 2 хуваана.
1. Зүрхний гликозидын зүрхний булчинд үзүүлэх шууд үйлдэл
a. Зүрхний булчингийн агшилтыг хүчтэй болгох буюу систолыг хүчтэй болгоно. (эерэг инотроп
үйлдэл): Зүрхний булчинг богино хугацаанд хүчтэй агшаана. Үүний дүнд зүрхний нэг удаа болон
минутанд гаргах цусны хэмжээ ихсэнэ. Зүрхний агшилт хүчтэй болоход хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ нь
нэмэгддэггүй онцлогтой.
Механизм: Сэрлийн нөлөөгөөр кардиомиоцит эсийн мембраныг натрийн ион нэвтрэн орж кали
эсээс гадагшилна. Натрийн ион эсийн дотор орж эсийн доторх натрийн ионы концентраци ихэссэнээр
эсийн доторх саркоплазмын ретикулумээс кальцийн ионыг түрж гаргах ба мөн эсийн гаднаас
кальцийн ион эсэд орж ирэхийг ихэсгэдэг. Эсийн доторх кальцийн ион ихэссэнээр актин миозин
хоёрын нэгдэхийг саатуулдаг тропонины комплексийг дарангуйлж актин миозин нэгдэнэ. Энэ
процессыг булчин агшиж байна гэдэг. Na+, К+-АТФаза буюу натри калийн шахуурга нь эсээс натрийг
гаргаж калийг оруулна. Натри эсээс гарахаар кальцийн ион саркоплазмын ретикулумд эргэн орж эс
доторх кальцийн ионы хэмжээ багасаж улмаар тропонины комплекс идэвхжсэнээр актин миозин
сална. Үүнийг булчин суларч байна гэнэ. Зүрхний гликозид нь Na+, К+-АТФаза буюу натри калийн
шахуургын -SH- бүлэгтэй нэгдэж түүнийг идэвхгүй болгосноос натрийн ион эсийн дотор удаан байж
булчингийн агшилт хүчтэй болно. (Зураг 25) Энэ процесс ЭКГ-д: Q-T интервал богиносно. S-T
сегмент изоэлектрический шугамаас доошилно. Т шүд намсаж жижигрэнэ. R шүд өндөр цэх болно.
Á¿ëýã 2 Ç¿ðõ ñóäàñíû ñèñòåìä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 121
Зураг 25. Зүрхний гликрзидүүдийн зүрхний

булчингийн агшилтыг хүчтэй
болгох үйлдлийн механизм
б. Зүрхний булчинг удаан бүрэн сулруулах буюу диастолыг удаашруулах (сөрөг хронотроп
үйлдэл): Хүчтэй систолын дараа диастол удаашрах нь зүрхний булчингийн энергийн нөөц сэргэхэд
сайн талтай. Зүрх хүчтэй агшсанаас цус хурдтай гарч түүний долгио синоаорталь бүсийн
механорецепторыг цочроосноор рефлексийн замаар n.vagus сэрэлд орж диастол удааширна. ЭКГ-д
Р-Р-ын хоорондын зай ихсэнэ.
в. Зүрхний сэрэл дамжилтыг удаашруулна. (сөрөг дромотроп үйлдэл): Энэ нь зүрхний дамжуулах
системд шууд дарангуйлах нөлөө үзүүлсэнтэй холбоотой. Нөгөө талаар n.vagus-ыг сэрэлд
оруулсантай холбоотой, Энэ үед AV зангилаа болон Гисийн багцын рефрактер үе ихэсдэг. ЭКГ-д P-Q
интервал уртсана. Зүрхний гликозид хортой тунгаараа тосгуур ховдлын хориг үүсгэнэ. Харин их
тунгаар зүрхний автомат чанарыг ихэсгэнэ. Энэ нь гаж сэрлийн голомт үүсгэж зүрхний хэмнэл
алдагдал үүсгэж болно.
г. Зүрхний булчингийн сэрэмтгий чанарыг ихэсгэнэ. (эерэг батмотрол үйлдэл): Энэ нь зүрхний
Схем 10. Зүрхний гликозидийн нөлөөгөөр систол ба диастол өөрчлөгдөх нь
булчингийн сэрэх чанар багассан үед илрэх бөгөөд харин их тунгаараа сэрэмтгий чанарыг багасгана.
2. Зүрхний гликозидын шууд биш үйлдэл
Энэ нь зүрхний булчингийн агшилт хүчтэй болсонтой холбоотойгоор илэрч буй үйлдэл юм.
Зүрхний дутагдлын үед зүрхний гликозидыг хэрэглэхэд зүрхний агшилт хүчтэй болсноор минутанд
гарах цусны хэмжээ ихсэж цусны эргэлтийг сайжруулан венийн зогсонги байдлыг багасгана. Үүний үр
дүнд венийн даралт буурч хаван багасна. Артерийн даралт өөрчлөгдөхгүй ба хэрэв багассан бол
ихэсдэг. Захын судасны эсэргүүцэл багасч захын судсаар цусны гүйдэл сайжирснаар эд эсийн
хүчилтөрөгчийн хангамж сайжирна. Амьсгал давхцах шинж арилна. Дотор эрхтнүүдийн өөрчлөгдсөн
үйл ажиллагаа эргэж хэвийн болно. Зүрхний гликозид ерөнхий гемодинамикыг сайжруулснаар
зүрхний цусан хангамж сайжирна. Харин хуруувчин цэцгийн бэлдмэлүүдийг их тунгаар хэрэглэх үед
бага зэрэг титэм судсыг нарийсгах үйлдэл ажиглагдана.
Зүрхний гликозид цусны эргэлтийг сайжруулснаас бөөрний үйл ажиллагаа хэвийн болж шээсний
ялгаралт ихсэнэ. Шээсний ялгаралт ихсэж байгаа нь зүрхний гликозид альдостероныг
дарангуйлж натрийн эргэн шимэгдэлтийг багасгасантай холбоотой, Шээсний ялгаралт ихэссэнээр бие
махбодоос илүүдэл шингэн гарч улмаар эргэлдэх цусны хэмжээ багасч зүрхний ачаалал багасна.
Зүрхний агшилтыг сайжруулдаг олон эмийн зүйл байдаг. Жнь: кофеин, адреналин, эфедрин,
аналептикууд гэх мэт. Эдгээр эмийн бодис зүрхний агшилтыг сайжруулахдаа ритмийг нь түргэсгэж их
хэмжээний хүчилтөрөгч шаардана. Гэтэл зүрхний гликозид зүрхийг богино хугацаанд хүчтэй
агшаагаад удаан сулруулах тул ритм цөөрнө. Зүрхний булчин амарч дахин агших чадалтай болохын
зэрэгцээ хүчилтөрөгчийг бага шаарддаг сайн талтай. Өөрөөр хэлбэл зүрхний гликозидуудын онцлог
нь булчинг хүчтэй агшааж удаан сулруулж хүчилтөрөгч бага шаарддаг явдал юм.
Эдгээр үйлдэл нь зүрхний гликозидыг зүрхний дутагдлын үед хэрэглэхэд илэрнэ.
Зүрхний дутагдлын үед зүрхний гликозидын үзүүлэх нөлөө

Үзүүлэлт Зүрхний дутагдлын Зүрхний гликозидын
үед эмчилгээний дараа
Систол Суларсан Хүчтэй болох ба богиносно.
Диастол Богиноссон Удааширна.
Зүрхний хэмжээ Томорсон Хэвийн хэмжээтэй болно.
Нэг удаагийн эзлэхүүн Багассан Ихсэнэ.
Минутын эзлэхүүн Багассан Ихсэнэ.
Зүрхний агшилтын давтамж (ЧСС) Ихэссэн Багасна.
Зүрхний сэрэл дамжилт Ихэссэн Удааширна.
Венийн даралт Ихэссэн Хэвийн болно. (багасаж)
Артерийн даралт Заримдаа багассан Хэвийн болно. (ихсэж)
Зүрхний цусан хангамж Багассан Сайжирна.

Эргэлдэх цусны эзлэхүүн Ихэссэн Багасна.
Эдийн шингэн Хавагнасан Хаван арилна.
Шээсний ялгаралт Багассан Хэвийн болно. (ихсэж)
Алтан хундагын бэлдмэлүүд их тархины гадаргын хөдөлгөөний бүсийн идэвхийг бууруулах,

тайвшруулах нөлөөтэй.
Зүрхний гликозидын үйлдлийн идэвхийг ЛЕД, КЕД-ээр хэмждэг. ЛЕД, КЕД гэдэг нь мэлхий,
муур зэрэг туршлагын амьтны зүрхийг зогсоох зүрхний гликозидын хамгийн бага хэмжээг хэлнэ.
Ургамлын түүхий эдээс строфантын үр (2000 ЛЕД), цэврээр гаргаж авсан гликозидын хувьд
конваллятоксин (63000-80000ЛЕД) хамгийн идэвхтэй байна.
Зүрхний гликозидын бэлдмэлүүд хоорондоо үйлдлийн идэвх, үйлдлийн эхлэх хугацаа,
үргэлжлэх хугацаа мөн фармакокинетикын байдлаараа ялгаатай байдаг.
Зүрхний гликозидүүдийг гэдэсний ханаар шимэгдэх байдлаар нь жагсаавал:
Дигитоксин > Дигоксин > Строфантин > Коргликон
Май цэцгийн бэлдмэл хоол боловсруулах замд их задардаг тул судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Зүрхний гликозид Гэдэсний ханаар шимэгдэх байдал %

Дигитоксин 90-100
Дигоксин 50-80
Строфантин 2-5
Коргликон задарна.
Зүрхний гликозидүүдийн цусны уурагтай нэгдэх чадвар нь харилцан адилгүй байна. Жнь:
Хуруувчин цэцгийн гликозид дигитоксин цусанд шимэгдсэнийхээ дараа цусны плазмын уураггай 30-
35% нэгддэг байхад строфантин бараг нэгддэггүй (5%) байна.
Зүрхний гликозидүүдийг үйлдлийн эхлэх болон дээд (максимальный) үр нөлөө гаргах хурдаар нь
жагсаавал: Строфантин > Коргликон > Дигоксин > Дигитоксин
Максимальный (оргил) үр нөлөө

Зүрхний Үйлдэл эхлэх хугацаа илрэх хугацаа
гликозид Ууж хэрэглэх Судсанд тарих Ууж хэрэглэх Судсанд тарих
Дигитоксин 2 цаг 30 - 90 мин 12 цаг 4 – 12 цаг
Дигоксин 30мин - 2 цаг 5 – 30 мин 6 – 8 цаг 1 – 5 цаг
Коргликон Хэрэглэхгүй 5 –10 мин Хэрэглэхгүй 30 – 120 мин
Строфантин Хэрэглэхгүй 5 - 10 мин Хэрэглэхгүй 30 – 90 мин
Зүрхний гликозидод зүрхний эд маш мэдрэг байна. Учир нь хэрэглэсэн тунгийн 1%-с бага хэсэг
нь л зүрхэнд үйлчилдэг байна.
Зүрхний гликозид элгэнд хоргүйжих бөгөөд сахаруудаа дэс дараалан цуулсаар агликон хүртэл
задарна.
Зүрхний гликозидүүд болон түүний задралын бүтээгдэхүүнүүд бөөрөөр зарим нь өтгөнтэй бие
махбодоос ялгардаг.
Зүрхний гликозидын 1 чухал шинж бол кумуляци үүсгэх чадвар юм. Энэ нь материалын
кумуляци юм. Зүрхний гликозидүүдийг үйлдлийн үргэлжлэх болон кумуляци үүсгэх чадвараар нь
жагсаавал: Дигитоксин > Дигоксин > Строфантин > Коргликон
Зүрхний Бие махбодоос ялгарах хурд Куммуляци үүсгэх
гликозид 24 цагт t1/2 Бүрэн ялгарах чадвар
Дигитоксин 7-10% 8-9 өдөр 2-3 долоо хоног +++++
Дигоксин 20-30% 34-36 цаг 2-7 өдөр +++
Строфантин 85-90% 8 цаг 1-3 өдөр +
Алтан хундага болон хуруувчин цэцгийн бэлдмэлүүдийг ууж хэрэглэх ба строфантин, дигоксин,
коргликоныг судсанд тарьж хэрэглэнэ. Мөн хааяа булчинд тарих ба шулуун гэдсээр хэрэглэдэг. Харин
арьсан дор тарьж болохгүй. Учир нь цочирч өвдөлт болон буглаа үүснэ.
Зүрхний гликозидыг хэрэглэх заалт:
• Зүрхний цочимог дутагдал (коргликон, строфантин)
• Зүрхний архаг дутагдал (дигитоксин, дигоксин)
• Тосгуурын гаралтай аритми
• Зүрхний хагалгаа, зүрхний өвчтэй эхчүүдийн төрөлтийн үед урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус
тус хэрэглэнэ.
Цээрлэлт:
• Тосгуур ховдлын бүрэн бус хориг
• Илэрхий брадикарди
• Цочимог халдварт миокардит
• Зүрхний бахын өвчин хөдлөл
• Зүрхний шигдээс
• Ховдлын гаралтай аритми
• Гипокалиеми
Кальцийн бэлдмэлийг хэрэглэх болон гипокалиемийн үед зүрхний гликозидыг болгоомжтой
хэрэглэх хэрэгтэй. Учир нь цусан дахь кальцийн ионы хэмжээ их үед миокардын гликозидыг мэдрэх
чадвар ихэсдэг. Мөн калийн хэмжээ бага үед гликозидын үйлдэл өөрчлөгдөнө.
Зүрхний гликозидын хордлого үүсэх шалтгаан:
• Тун хэтэрснээс
• Кумуляци үүссэнээс
• Гипокалиеми
• Бие махбодод гликозидын идэвхгүй болох, ялгарах процесс алдагдах
• Хүний мэдрэг чанар ихсэх
Хордлогын үед зүрхний болон зүрхний бус шинж тэмдгүүд илэрнэ. Зүрхний талаас аритми
(экстрасистол), тосгуур ховдлын бүрэн болон бүрэн бус хориг гэх мэт шинжүүд илэрнэ. Мөн ховдлын
мерцани үүссэний улмаас үхэж болно.
Бусад эрхтэн системийн талаас xapaa муудна, ядарна, булчин сульдана, хоол боловсруулах
замын хямрал илэрнэ, сэтгэцийн өөрчлөлтүүд (цочромтгой болох, галлюцинаци) илрэх, толгой өвдөх,
арьсаар тууралт гарах зэрэг шинжүүд илэрнэ.
Хордлогын эмчилгээний зарчим:
Хамгийн эхлээд зүрхний талаас илэрч буй өөрчлөлтүүдийн эсрэг арга хэмжээ авна.
Гликозидын эмчилгээг зогсоох буюу бэлдмэлийн тунг багасгана. Бэлдмэлүүд кардиомиоцитын калийн
хэмжээг багасгадаг учир калийн бэлдмэлүүд хэрэглэнэ. Энэ зорилгоор калийн хлорид, панангин,
аспаркам, калийн оротат хэрэглэнэ. Калийн бэлдмэлүүд нь гликозидын зүрхэнд үзүүлэх хорт
нөлөөнөөс урьдчилан сэргийлнэ. Мөн унитиол хэрэглэнэ. Унитиол нь сульфагидрилын бүлгээрээ
зүрхний гликозидэд дарангуйлагдсан АТФ-азад үйлчилнэ. Гэвч ховор хэрэглэнэ.
Цусны кальцийн хэмжээг багасгах зорилгоор тетацин кальци хэрэглэнэ. Тосгуур ховдлын
хоригийн үед атропин сульфат хэрэглэж болно. Аритмийн үед лидокаин амиодарон хэрэглэнэ.
нэршил
Дигитоксин Digitoxin 0,0001 шахмал Зүрхний цочимог дутагдал, Зүрхний архаг
Дигоксин Digoxin 0,00025 шахмал дутагдал ,Тосгуурын гаралтай аритми, Зүрхний
0,025%-1мл ампул хагалгаа, зүрхний өвчтэй эхчүүдийн төрөлтийн
Строфантин Strophantoside 0,05%-1мл ампул үед урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус тус
Коргликон Corglycon 0,06%-1мл ампул хэрэглэнэ.
Алтан хундага Adonis 6,0-200мл
ЗҮРХНИЙ ХЭМНЭЛ АЛДАГДЛЫН ЭСРЭГ ЭМ

Зүрхний булчингийн хэмт үйл ажиллагааны идэвх нь зүрхний ритмийн удирдлага буюу синусын
зангилаа, дамжуулах системийн байдал, зүрхний булчингийн цусан хангамж болон бодисын
солилцоо, мэдрэл шингэний нөлөө зэргээс ихээхэн хамаардаг. Энэ нарийн нийлмэл системийн нэг
хэсгийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөхөд зүрхний хэмт үйл ажиллагаа эмгэгээр алдагддаг. Ингэж зүрхний
жигд үйл ажиллагаа алдагдахыг аритми гэнэ. Аритми нь олон шалтгааны улмаас үүсэж болно. Үүнд:
1. Зүрхний өөрийх нь шалтгаанууд: Зүрхний гажиг, кардиосклероз, миокардитууд, гэмтэл,
кардиомиопати.
2. Мэдрэлийн шалтгаан:
• a. ТМС-ийн (нейроциркуляторный дистони)
• б. Захын мэдрэлийн (n.vagus-ын өөрчлөлт)
3. Халдварт өвчнүүд
4. Зарим дотоод шүүрлийн эмгэг: гипо ба гипертиреоз
5. Химийн бодисоор хордох
6. Бодисын солилцоо ба электролитын тэнцвэр алдагдал (гипер ба гипокалиеми)
7. Хүчил шүлтийн тэнцвэрийн алдагдал
8. Хурц цус алдалт
9. Том судасны өвчнүүд (Аортын аневризм)
Эмгэг жам:
Ç¿ðõíèé ¿éë àæèëëàãàà
øóóä
Äýýðõ øàëòãààíóóä
1. Ìýäðýëæèëò (ñèìïàòèê,
ººð÷ëºãäºõ
ïàðàñèìïàòèê) 1. àâòîìàòèçì
Ç¿ðõíèé
Àðèòìè
2. Öóñàí õàíãàìæ áà òýæýýë 2. ñýðýõ ÷àíàð
3. Áîäèñûí ñîëèëöîî áà 3. äàìæóóëàõ
øóóä áóñ ýëåêòðîëèòûí òýíöâýð ÷àíàð
4. Ýñèéí á¿ðýí á¿òýí 4. àãøèõ ÷àäâàð
áàéäàë
Зүрхний автомат чанар:

Зүрхний мэдрэл булчингийн өвөрмөц эсүүд нь гадны нөлөөгүйгээр өөрөө цахилгаан импульс
үүсгэх чадвартай. Ийм автомат чанарыг гүйцэтгэдэг тодорхой бүтэцтэй систем байдаг бөгөөд үүнийг
автоматизмын төв гэнэ. Үүнд синоатриаль зангилаа, AV зангилаа, Гисийн багцын доод хэсэг орно.
Зүрхний дамжуулах систем:
Синоатриаль зангилаанд үүссэн сэрэл Бахман, Венкебах, Тореля -ын ширхгээр AV зангилаанд
дамжиж цаашаа Гиссийн багцын ширхгээр ховдол ypyy дамждаг.
Зүрхний сэрэх чанар рефрактер үе:
Үйлчлэлийн потенциалын явцад эсийн сэрэх чанар долгион мэт ихсэж багасаж байдаг
хувирамтгай шинж чанартай. Деполяризацийн үед эсийн сэрэх чанар мэдэгдэхүйц буурдаг. Өөрөөр
хэлбэл сэрэлд дөнгөж автагдсан эс шинэ цочруулын нөлөөнд дахин сэрэхгүй чанартай. Ийнхүү түр
зуурын үл сэрэх чанарыг рефрактер үе гэнэ. Рефрактер үеийг дотор нь туйлын ба харьцангуй гэж
хуваана. Цочруулын хариуд огт сэрэл үүсэхгүй үеийг туйлын рефрактер үе гэнэ. Харьцангуй
рефрактер үе гэдэг нь туйлын рефрактер үеийн дараа илрэх бөгөөд энэ үед хүчтэй цочруулд
хариулах чадвартай болдог.
Автомат чанарын эмгэг өөрчлөлт нь ритмийн удирдлага буюу синоатриаль зангилааны үйл
ажиллагаа өөрчлөгдөх болон гаж буруу сэрлийн голомт (гаж ритмийн удирдлага) үүссэний улмаас
үүсдэг.
Зүрхний дамжуулах системээр дамжих сэрэл ямар нэг хэсэгтээ саатаж хоригдсоноос аритми
үүснэ.
Рефрактер үеийн хэмжээ нь аритми үүсэхэд чухал ач холбогдолтой. Уг хэмжээ багасах үед
экстрасистол үүсдэг өөрөөр хэлбэл сэрлийн дамжилт хурдасдаг. Мөн зүрхний жигд үйл ажиллагаа нь
зүрхийг мэдрэлжүүлдэг адренидэвхт болон холинидэвхт мэдрэлийн тонустай холбоотой.
Зүрхний β1 - адренорецептор сэргэхэд зүрхний ритм хурдсана. Синоатриаль болон AV
зангилааны сэрэл дамжилт хурдсана. Үйлчлэлийн потенциалын үргэлжлэх хугацаа болон
реполяризаци богиносно.
М-холинидэвхт мэдрэл нь синоатриаль болон AV зангилааны автоматизмыг багасгаж зүрхний
агшилтыг удаашруулна. AV зангилаа дахь сэрэл дамжилт удааширч туйлын рефрактер үеийн
үргэлжлэх хугацаа уртсана. Энэ нь тосгуур ховдлын хориг ч үүсгэж болно. Ингэж аритминууд нь
зүрхний болон зүрхний бус олон механизмаар үүсэж болно.
Аритмийн эсрэг эмийн ангилал
I. Зүрхний дамжуулах систем болон кардиомиоцит-д шууд нөлөөлдөг эмийн зүйл
1. Натрийн сувагт хориг үүсгэдэг эм буюу кардиомиоцитын мембраныг
бэхжүүлдэг эмийн зүйл
Хинидин сульфат, Аймалин, Новокаинамид, Лидокаин, Дифенин
2. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эмийн зүйл
Верапамил
3. Үйлчлэлийн потенциалын үргэлжлэх хугацааг ихэсгэдэг эм буюу калийн сувагт хориг
үүсгэдэг эм Кордарон, Орнид
4. Бусад эм
a. Кали агуулсан бэлдмэл: Панангин, Аспаркам, Калийн хлорид
б. Зүрхний гликозид: Дигоксин, Дигитоксин
II. Зүрхийг мэдрэлжүүлдэг мэдрэлийн синапс-д нөлөөлөх эмийн зүйл
1. Адренидэвхт мэдрэлийг сулруулах эм: Индерал
2. Адренидэвхт мэдрэлийг идэвхжүүлэх эм: Изадрин Эфедрин
3. Холинидэвхт мэдрэлийг сулруулах эм. Атропин сульфат
4. Холинидэвхт мэдрэлийг идэвхжүүлэх эм: Эдрофоний
Мөн аритмийн эсрэг эмүүдийг 4 бүлэг (класс) болгож хуваадаг.
Бүлэг Iа. - Хинидин, новокайнамид (Натрийн ионы сувагт хориг үүсгэнэ.)
Бүлэг Iв. - Лидокайн, дифенин (Натрийн ионы сувагт хориг үүсгэнэ.)
Бүлэг Iс. - Аймалин (Натрийн ионы сувагт хориг үүсгэнэ.)
Бүлэг II – Индерал (β -адренорецепторт хориг үүсгэнэ.)
Бүлэг III - Амиодарон (Калийн ионы сувагт хориг үүсгэнэ.)
Бүлэг IY – Верапамил (Кальцийн ионы сувагт хориг үүсгэнэ.)
ЗҮРХНИЙ ДАМЖУУЛАХ СИСТЕМ БОЛОН

КАРДИОМИОЦИТ-Д ШУУД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүд автоматизмыг багасгах сэрэл дамжуулалтыг дарангуйлж удаашруулах,
рефрактер үеийг уртасгах буюу сэрэмтгий чанарыг нь багасгах чиглэлээр зүрхний үйл ажиллагаанд
нөлөөлж хэмнэл алдагдлыг эмчилнэ.
НАТРИЙН СУВАГТ ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ БУЮУ КАРДИОМИОЦИТ
ЭСИЙН МЕМБРАНЫГ БЭХЖҮҮЛДЭГ ЭМ
Энэ бүлэгт хинидин сульфат, новокаинамид, аймалин, лидокаин, дифенин орно.
Хинидин сульфат
Хинидин нь хин гэдэг модны холтосноос гаргаж авсан алкалоид. Эмнэлгийн практикт хинидин
сульфатыг хэрэглэнэ. Хинидин сульфат нь зүрхний булчингийн эсийн мембраныг бэхжүүлж улмаар
натрийн сувагт хориг үүсгэн эсэд opox натрийн ионы урсгалыг саатуулснаар зүрхний автоматизм,
дамжуулах чанар дарангуйлагдаж рефрактер үе уртасдаг. ЭКГ:д P-R, QRS, Q-T бага зэрэг уртсаж
болно. Бэлдмэл зүрхний парасимпатик, симпатик сэрэл дамжилтыг багасгах ба зүрхний булчингийн
агших чадварыг багасгадаг. Мөн α-адренорецепторт хориг үүсгэж захын судсуудыг бага зэрэг
өргөсгөнө. Зүрхний булчингийн агшилт багассан болон захын судас өргөссөнтэй холбоотойгоор
артерийн даралт буурна.
Хинидин зүрхний бүх хэсэгт нөлөөлнө. (зураг 26)
Бэлдмэлийг дотуур ууж хэрэглэнэ. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. 60% нь цусны
уурагтай нэгдэх ба хинидин элгэнд хоргүйжиж түүний өөрчлөгдөөгүй болон завсрын бүтээгдэхүүнүүд
бөөрөөр ялгарна.
Хинидинийг автоматизм, дамжуулалт өөрчлөгдсөнөөс үүссэн аритмид хэрэглэнэ.
Гаж нөлөө: Чих шуугина, толгой өвдөнө, xapaa өөрчлөгдөнө, дотор муухайрна, бөөлжинө,
суулгана. Гол хүндрэл нь тромбоцитопени болно. Мөн тосгуур ховдлын хориг, ховдол хоорондын
хориг үүсэж болно.
Цээрлэлт: Зүрхний хоригийн үед хэрэглэхгүй. Зүрхний дутагдал, артерийн даралт бага үед
болгоомжтой хэрэглэнэ.
0,1г; 0,2г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Новокаинамид (Прокаинамид)
Үйлдлийн шинжээр хинидинтэй адил. Автоматизм, сэрэл дамжуулалтыг дарангуйлж рефрактер
үеийг уртасгана. Зүрхний булчингийн агших чадварт бага нөлөөлдгөөрөө хинидинээс ялгаатай. Мөн
α-адренорецепторт хориг үүсгэхгүй. Иймээс хинидинийг бодвол артерийн даралтыг бага зэрэг
бууруулна. Мөн зүрхний симпатик болон парасимпатик сэрэл дамжилтыг багасгана.
Хоол боловсруулах замаар хинидинээс хурдан шимэгдэнэ. Бөөрөөр шээстэй ялгарна.
Гаж нөлөө: Дотор муухайрна, бөөлжинө, суулгана, таталдаа илэрнэ, арьсны тууралт гарна.
Тарьж хэрэглэх үед илүү их гаж нөлөө илэрнэ. Хамгийн аюултай хүндрэл нь агранулоцитоз.
Хэрэглэх заалт: Мерцательный аритми, пароксизмальный тахикарди, экстрасистол, мөн зүрх,
том судас, уушгины хагалгааны үед аритми үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
0,25 шахмал, 10%-ын уусмалыг флаконтой мөн 10%-5мл ампултай үйлдвэрлэж уух болон
булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Аймалин
Үйлдлийн хувьд хинидинтэй төстэй боловч зүрхний булчингийн агших чадварыг бага зэрэг
дарангуйлна. Артерийн даралтыг бага зэрэг бууруулна. Титэм судасны цусан хангамжийг
Экстрасистол, пароксизмальный тахикарди, мерцательный аритмийн үед хэрэглэнэ.
0,05г шахмал, 2,5%-2мл ампултай гаргана. Уухаас гадна булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Лидокаин
Зүрхний автоматизмыг дарангуйлна. Энэ нь Пуркиньегийн ширхэг болон ховдлын булчинд
явагдахаас синоатриаль зангилаанд явагддаггүй. Гаж сэрлийн голомтыг дарангуйлна. ЭКГ-д Q-T
интервал богиносно. Зүрхний булчингийн агших чадварт нөлөөлөхгүй буюу бага зэрэг багасгана.
Бэлдмэлд n.vagus-ыг дарангуйлдаг үйлдэл байхгүй. Лидокаиныг судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Үйлдэл түргэн эхэлж богино хугацаанд үйлчилнэ. Үйлдэл 10-20 минут үргэлжилнэ. Лидокаины
ихэнх хэсэг нь элгэнд хоргүйжнэ.
Бэлдмэлийг инфаркт миокард болон зүрхний хагалгааны үед үүссэн ховдлын аритмид
(экстрасистол, тахикарди) хэрэглэнэ. 0,25 шахмал, 10%-2мл ампултай үйлдвэрлэнэ.
Нойрмог болох, даралт багасах, толгой эргэх, таталдаа илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Дифенин
Эпилепсийн эсрэг эм. Аритмийн эсрэг үйлдлийн механизмаараа лидокаинтай төстэй. Энэ нь
Пуркиньегийн ширхгийн диастолын деполяризацийн хурдыг багасгаж тэдгээрийн автоматизмыг
дарангуйлна. Практикын хувьд дамжуулалтанд нөлөөлдөггүй. Дифенин лидокаинтай адил
үйлчлэлийн потенциалын үргэлжлэх хугацааг богиносгодог. Эмчилгээнийхээ тунгаар зүрхний агших
чадвар болон артерийн даралтанд нөлөөлөхгүй. Хоол боловсруулах замаар бүрэн шимэгдэнэ.
Дотуур болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Зүрхний гликозидын улмаас үүссэн тахиаритмид хэрэглэнэ.

нэршил
Хинидин Пароксизмальный тахикарди, Мерцательный
сульфат Quinidin sulfas 0,1; 0,2 шахмал аритми, Экстрасистол
Мерцательный аритми, пароксизмальный
Новокаинамид Procainamid 0,25 шахмал тахикарди, Экстрасистол, мөн зүрх, том
10%-5мл ампул судас, уушгины хагалгааны үед аритми
үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор
хэрэглэнэ
Аймалин Aimalin 0,05 шахмал, 2,5%- Пароксизмальный тахикарди, Мерцательный
2мл ампул аритми, Экстрасистол
Лидокаин Lidocain . 0,25 шахмал, Инфаркт миокард, зүрхний хагалгааны үед
10%-2мл ампул үүссэн ховдлын аритми (экстрасистол,
тахикарди)
КАЛЬЦИЙН СУВАГТ ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ

Энэ бүлгийн эм нь L-типийн потенциал хамааралт кальцийн удаан сувагт хориг үүсгэдэг.
Ингэснээр эсийн гаднаас эс ypyy opox кальцийн ионы удаан урсгал саатна. Потенциал хамааралт
кальцийн суваг гэдэг нь эсийн мембран деполяризаци болоход онгойдог суваг юм. Харин рецептор
удирдлагат кальцийн сувагт энэ бүлгийн эмүүд бага зэрэг хориг үүсгэнэ.
Гол төлөөлөгч нь верапамил.
Верапамил (Изоптин)
Кальцийн сувагт хориг үүсгэснээр зүрхний сэрэл дамжилтыг дарангуйлж AV зангилаан дахь
туйлын рефрактер үеийг ихэсгэдэг. Харин Пуркиньегийн ширхэгт бага нөлөөлнө. Ингэснээр ховдол
ypyy ирж буй хэт их сэрлийн импульс хоригдож тэдгээрийн үйл ажиллагаа хэвийн болно. Мөн
синоатриаль зангилааны автоматизмыг дарангуйлна. Ихэвчлэн синоатриаль болон AV зангилаанд
нөлөөлнө.
Кальцийн ион АТФаза ферментийг идэвхжүүлж зүрхний үйл ажиллагааг сайжруулдаг. Гэтэл
кальцийн ион хориглогдсоноор АТФаза сааталд орж булчингийн ширхэгт энерги бага үүсэж улмаар
зүрхний үйл ажиллагаа агшилт багасна.
Зүрхний булчингийн эсэд кальцийн ион орохыг багасгаснаар булчингийн агших чадварыг
багасгах ба мөн титэм болон захын судсыг бага зэрэг өргөсгөдөг. Ингэснээр верапамил аритмийн
эсрэг, ишемийн эсрэг артерийн даралт бууруулах гэсэн 3 үйлдэл үзүүлнэ. (Схем 11)
Бэлдмэл гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Цусан дахь концентраци нь хэрэглэснээс 1,5-
2цагийн дараа хамгийн өндөрт хүрнэ. Хэрэглэсэн эмийн 90% нь цусны плазмтай холбогдоно.
Бөөрөөр болон цөстэй ялгарна.
Верапамилыг дотуур ууж болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Хэрэглэх заалт: Тосгуурын аритми (пароксизмальный тахикарди, мерцательный аритми),
артерийн гипертони, стенокарди
Êàëüöèéí ñóâàãò õîðèã ¿¿ñãýäýã ýì
Ýñ äîòîð êàëüöèéí èîí íýâòðýõèéã äàðàíãóéëíà.
Ç¿ðõ Ñóäàñ
Äàìæóóëàõ ñèñòåì Ìèîêàðä Òèòýì ñóäàñ Çàõûí ñóäàñ
Òîñãóóð õîâäëûí Ñèíîàòðèàëü Ç¿ðõíèé àãøèëòûí Òèòýì ñóäàñíû Çàõûí ñóäàñíû

çàíãèëàà çàíãèëàà õ¿÷èéã áàãàñãàíà. ýñýðã¿¿öýë åðºíõèé
áàãàñíà. ýñýðã¿¿öýë
áàãàñíà.
Àâòîìàòèçì Ç¿ðõíèé ¿éë
áóóðíà àæèëëàãàà áóóðíà.
Äàìæóóëàëò Òèòýì ñóäàñíû
äàðàíãóéëàãäàíà. öóñíû óðñãàë
Àâòîìàòèçì áóóðíà Ç¿ðõíèé Ç¿ðõíèé ñàéæèðíà. Ñèñòåìèéí
Òóéëûí ðåôðàêòåð àãøèëòûí õ¿÷èëòºðºã÷èéí àðòåðèéí äàðàëò
¿å èõñýíý. äàâòàìæ õýðýãöýý áóóðíà. áóóðíà.
áàãàñíà. Ç¿ðõíèé öóñàí
õàíãàìæ
ñàéæèðíà.
Àðèòìèéí ýñðýã ¿éëäýë Èøåìèéí ýñðýã Äàðàëò áóóëãàõ

¿éëäýë ¿éëäýë
Схем 11. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эмийн зүрх судасны системд үзүүлэх нөлөө
Гаж нөлөө: Артерийн даралт багасах, бөөлжих дотор муухайрах, толгой эргэх, харшил үүсэх
0,04г; 0,08г шахмал; 0,25%-2мл ампултай гаргана.

нэршил
0,04; 0,08 шахмал Тосгуурын аритми (пароксизмальный
Изоптин Verapamil 0,25%-2мл ампул тахикарди, мерцательный аритми),
артерийн гипертони, стенокарди
ҮЙЛЧЛЭЛИЙН ПОТЕНЦИАЛЫГ УРТАСГАДАГ ЭМ БУЮУ

КАЛИЙН СУВАГТ ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь кордарон, орнид.
Кордарон (Амиодарон)
Аритмийн болон ишемийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Аритмийн эсрэг үйлдэл нь удаан илэрнэ.
Бэлдмэлийн аритмийн эсрэг үйлдэл нь синоатриаль болон AV зангилааны автоматизм, сэрэл
дамжуулах чадвар, сэрэх чанарыг багасгасантай холбоотой. Кордароныг удаан хугацаагаар
хэрэглэхэд тосгуур, AV зангилаа, ховдлын туйлын рефрактер үе ихэсч үйлчлэлийн потенциалын
үргэлжлэх хугацаа уртасдаг. Энэ үед реполяризаци уртасдаг. Үйлчлэлийн потенциалыг уртасгаж
байгаа үйлдлийн механизмыг зарим эрдэмтэд калийн ионы сувагт хориг үүсгэсэнтэй холбоотой гэж
үзэж байна. Кордарон зүрхний натрийн суваг, β1-адренорецепторт хориг үүсгэх ба мөн бага зэрэг
кальцийн сувагт хориг үүсгэнэ.
Ишеми өвчний эсрэг үйлдэл нь зүрхний адренидэвхт системийн нөлөөг багасган зүрхний
агшилтыг цөөрүүлж артерийн даралтыг бууруулснаас зүрхний булчингийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ
багасаж байгаа, мөн титэм судсыг өргөсгөн зүрхний цусан хангамжийг сайжруулж байгаатай
холбоотой. Гэдэсний ханаар 50% шимэгдэнэ. Элгэнд задарч өтгөнтэй ялгарна. Дотуур yyx болон
Пароксизмальный тахикарди, мерцательный аритми, ховдлын аритми, ишеми зэрэгт
хэрэглэнэ. 0,2г шахмал, 5%-Змл ампултай гаргана.
Орнид
Пуркиньегийн ширхэг ба ховдлын булчингийн туйлын рефрактер үе ба үйлчлэлийн
потенциалын үргэлжлэх хугацааг уртасгаж аритмийн эсрэг нөлөөлнө. Ховдлын гаралтай аритмид
сайн нөлөөлнө. Бэлдмэл симпатолитик үйлдэл үзүүлнэ. Адренорецепторт шууд нөлөөлөхгүй.
Ховдлын тахикарди, экстрасистол зэрэгт хэрэглэнэ. 5%-1мл ампултай үйлдвэрлэнэ. Булчин, судсанд
Олон улсын
нэршил
Кордарон Amiodaron 0,2 шахмал Пароксизмальный тахикарди, мерцательный
5%-3мл ампул аритми, ховдлын аритми, ишеми
Орнид Bretylium Ховдлын тахикарди, экстрасистол
5%-1мл ампул
tosilate
Аритмийн эсрэг эмийн зүрхний электрофизиологийн

үзүүлэлтүүдэд үзүүлэх нөлөө
Эмийн бэлдмэл
Зүрхэнд үзүүлэх нөлөө
Натрийн сувагт хориг үүсгэдэг эм:

Автоматизм багасна1, сэрэл дамжуулалт
IА. Хинидин, новокаинамид,
удааширна, реполяризацийг уртасгана. ТРҮ-ийг
уртасгана.
1
IIБ. Лидокаин, дифенин Автоматизм багасна , дамжуулалтад бага зэрэг
нөлөөлнө, реполяризацийг хурдасгана. ТРҮ-ийг
богиносгоно.
12
-адреноблокатор Автоматизм багасна , сэрэл дамжуулалт
II Индерал, атенолол удааширна, реполяризацийг уртасгана. ТРҮ-ийг
уртасгана. (AV зан)
12
Калийн сувагт хориг үүсгэдэг эм: Автоматизм багасна , сэрэл дамжуулалт
III Амиодарон удааширна, ТРҮ-ийг уртасгана.
2
Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эм: Автоматизм багасна , сэрэл дамжуулалт
IY Верапамил удааширна, ТРҮ-ийг уртасгана (AV зан)
ТРҮ – туйлын рефрактер үе

1- Пуркиньегийн ширхэг
2- Синусын зангилаа
АРИТМИЙН ЭСРЭГ БУСАД ЭМ
Энэ бүлэгт кали агуулсан бэлдмэл, зүрхний гликозид орно. Зүрхний жигд агших үйл ажиллагаа
алдагдах 1 шалтгаан бол цусны плазм болон зүрхний булчинд калийн хэмжээ багасах явдал юм.
Зарим шээлгэх эм, зүрхний гликозидыг удаан хугацаагаар хэрэглэснээр зүрхний булчинд
калийн ион багасаж аритми үүснэ. Калийн ион нь зүрхийг мэдрэлжүүлдэг n.vagus-ыг сэргээдэг учир
СА – Синоатриаль зангилаа
АВ – Тосгуур ховдлын зангилаа
ГБ – Гисийн багц
ПШ – Пуркиньегийн ширхэг
Зураг 26. Аритмийн эсрэг зарим эмийн үйлдлийн байршил
ацетилхолинтой адил үйлчлэлтэй.
Калийн хлорид
Зүрхний ритмийг цөөрүүлэх, зүрхний булчингийн агших чадварыг бууруулах ба зүрхний
автомат чанар, сэрэл дамжуулах чадвар, сэрэх чанарыг багасгана. Бага тунгаараа титэм судсыг
өргөсгөх ба их тунгаараа нарийсгана. Бэлдмэл хоол боловсруулах замаар түргэн бүрэн шимэгдэнэ.
Бөөрөөр ялгарна. Дотуур yyx болон судсанд тарьж хэрэглэнэ. Тун хэтэрснээс парастези, диспепси,
тосгуур ховдлын хориг, бөөрний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Калийн ион багассанаас үүссэн аритмид хэрэглэнэ. 4%-ын уусмалыг ууна. 10%-ын уусмалыг
Панангин
Калийн ба магнийн аспарагинатаас тогтсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Бэлдмэлийн
найрлагад орсон аспарагинат нь кали магнийн ионыг зөөвөрлөхөөс гадна эсэд нэвтэрч орохыг
нөхцөлдүүлнэ. Панангин зүрхний булчингийн бодисын солилцоог сайжруулахын зэрэгцээ зүрхний
гликозидын зохимжийг сайжруулна.
Бэлдмэлийг электролитын өөрчлөлт, цусанд кали багассанаас үүссэн мөн зүрхний гликозидын
хордлогоос шалтгаалсан аритмид хэрэглэнэ. Мөн титэм судасны дутагдал гипокалиеми-д хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай шахмал, 10мл ампулаар тус тус үйлдвэрлэнэ.
Зүрхний гликозидыг пароксизмальный тахикарди, мерцательный аритми, тосгуурын
трепетанийн үед хэрэглэнэ. Тосгуурын агшилтын давтамж өндөр үед ховдлын хэмт агшилт
удааширдаг. Энэ нь AV зангилааны сэрэл дамжуулах чадвар дарангуйлагдсан ба туйлын рефрактер
үе нь ихэссэнтэй холбоотой. Зүрхний гликозид нь тосгуурын трепетанийн үед их үр дүнтэй.
Олон улсын
нэршил
Potassium
Калийн хлорид 4%-50мл ампул Кали багассанаас үүссэн аритмид хэрэглэнэ.
chloride
Нийлмэл шахмал Зрхний гликозидоос шалтгаалсан аритми,
Панангин Panangin
10мл ампул гипокалиеми титэм судасны дутагдал
ЗҮРХИЙГ МЭДРЭЛЖҮҮЛДЭГ МЭДРЭЛИЙН СИНАПС-Д
НӨЛӨӨЛДӨГ АРИТМИЙН ЭСРЭГ ЭМ
Энэ бүлэгт зүрхний булчингийн адренидэвхт, холинидэвхт рецепторт нөлөөлж зүрхний ритмийг
хэвийн болгодог эмүүд орно. 2 хуваана.
Зүрхний үйл ажиллагаанд адрен болон холинидэвхит мэдрэл үзүүлэх нөлөө
Зүрхний хэсгүүд Үзүүлэлтүүд Адренидэвхит Холин идэвхит

нөлөө нөлөө
Зүрхний агшилтын давтамж Нэмэгдэнэ Цөөрнө
Синоатриаль Автоматизм Нэмэгдэнэ Буурна
зангилаа Туйлын рефрактер үе Богиносно. Богиосно
Сэрэл дамжих хурд Ихсэнэ Багасна
Автоматизм1 Нэмэгдэнэ Буурна
Тосгуурын Туйлын рефрактер үе Богиносно. Богиносно
булчин Сэрэл дамжих хурд Ихсэнэ. Багасна
Агших чадвар Нэмэгдэнэ Буурна
Автоматизм Нэмэгдэнэ Буурна
Тосгуур ховдлын Туйлын рефрактер үе Богиносно Уртсана
зангилаа (AV) Сэрэл дамжих хурд Ихсэнэ Багасна
Автоматизм Нэмэгдэнэ
Гисийн багц-Пур- Сэрэл дамжих хурд Ихсэнэ.
киньегийн ширхэг Туйлын рефрактер үе Богиносох буюу Энэ хэсгүүд нь
өөрчлөлт илрэхгүй холинидэвхит
Туйлын рефрактер үе Богиносно мэдрэлжүүлэлт
Ховдлын булчин Сэрэл дамжих хурд Ихсэнэ -гүй гэж үздэг
Автоматизм Нэмэгдэнэ
Агших чадвар Нэмэгдэнэ
1- Гаж сэрлийн голомтын автоматизм
ЗҮРХНИЙ АДРЕНИДЭВХТ МЭДРЭЛЖҮҮЛЭЛТЭНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Зүрхийг мэдрэлжүүлдэг симпатик сэрлийг нэмэгдүүлэхэд зүрхний агшилтын хүч ихсэж тоо
олшрохоос гадна синоатриаль ба AV зангилаанд сэрэл дамжих хурд түргэснэ. Иймээс адренидэвхт
системийн үйл ажиллагаатай холбоотойгоор аритми үүсэх 2 янзын шалтгаан байж болно.
а. Адренидэвхит системийн үйл ажиллагаа ихэссэнээс аритми үүсэж болно.
Шалтгаан:
• Симпатикын сэрэл ихсэх
• Бөөрний дээд булчирхайнаас адреналин ихээр ялгарах
• Зүрхний булчин адренидэвхт бодисуудад хэт мэдрэг болох зэрэг шалтгаан нөлөөлж болно.
Дээрх шалтгаануудаар үүссэн аритмийн үед β-адреноблокатор индералыг хэрэглэнэ.
Индерал (Пропранолол)
Зүрхний β1-адренорецепторт хориг үүсгэхэд симпатик мэдрэлээр зүрхэнд ирэх идэвхжүүлэх
сэрэл саатахаас гадна цусан дахь адреналины зүрхэнд нөлөөлөх үйлдэл хоригдоно. Энэ нь
синоатриаль зангилааны идэвхийг бууруулахын зэрэгцээ гаж сэрэл (эктоп) үүсэхийг багасгана. Дээрх
үйлдлийн үр дүнд зүрхний ритм цөөрнө, AV зангилааны рефрактер үе ихсэж зүрхний эсийн
автоматизм багасан, тосгуур ховдлын дамжуулалт (проводимость), сэрэмтгий чанар дарангуй-
лагдана. Мөн миокардын агших чадвар дарангуйлагдана. (Схем 5)
Индералыг синусын ба пароксизмаль тахикарди, экстрасистол, тосгуурын мерцани,
трепетанийн үед хэрэглэнэ.
б. Адренидэвхт системийн үйл ажиллагаа багассанаас брадиаритми үүсэж болно. Үүний гол
шалтгаан нь зүрхний дамжуулалт өөрчлөгдсөнтэй холбоотой. Жнь: тосгуур ховдлын хориг үүсэж
болно. Ийм үед зүрхний β1 - адренорецепторыг сэргээдэг изадрин адреналин симпатомиметик
эфедрин зэргийг хэрэглэнэ.
ЗҮРХНИЙ ХОЛИНИДЭВХТ МЭДРЭЛЖҮҮЛЭЛТЭНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Парасимпатик мэдрэл зүрхний үйл ажиллагааг саатуулах чиглэлтэй сэрэл дамжуулна.
n.Vagus-ын баруун салаа нь синоатриаль зангилаанд, зүүн салаа нь AV зангилаанд тус тус саатуулах
нөлөө үзүүлнэ. N.vagus-ын тонус ихсэхэд зүрхний ритм цөөрч булчингийн агших чадвар багасна.
Хэрэв n.vagus-ын сэрэл хэт ихэсвэл хориг үүснэ.
Аритми үүсэх шалтгааны нэг нь зүрхний дамжуулалт дарангуйлагдах явдал юм. Ийм үед
n.vagus-ын сэрлийг хориглохын тулд М-холиноблокатор атропин сульфатыг хэрэглэнэ.
Зарим аритмийн үед n.vagus-ын тонусыг ихэсгэх шаардлага гардаг ба энэ зорилгоор
холинэстеразын эсрэг эм эдрофонийг хэрэглэнэ.
ЗҮРХНИЙ ЦУСАН ХАНГАМЖИЙН ДУТАГДЛЫГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Титэм судасны дутагдал - коронарная недостаточность - ишемическая болезнь сердца.
Титмийн судсаар ирж байгаа хүчилтөрөгч зүрхний булчингийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг хангаж
чадахгүй болохыг титмийн судасны дутагдал гэнэ. Энэ бүлгийн эмийг 2 хуваана.
1. Зүрхний бах өвчнийг эмчлэх эм
2. Зүрхний шигдээс өвчнийг эмчлэх эм
ЗҮРХНИЙ БАХЫГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Зүрхний бах нь титмийн судсаар ирж буй хүчилтөрөгч ямар нэг шалтгаанаар багасаж зүрхний
булчингийн хэрэгцээг хангаж чадахгүй болсноос үүсдэг өвчин. Энэ үед зүрх ypyy хүчтэй хатгаж
өвддөг. Үүнийг намдаахгүй бол өөрөөр хэлбэл хүчилтөрөгчийн хангамжийг сайжруулахгүй бол
зүрхний шигдээс өвчин үүсдэг.
Зүрхний бахын үед зүрх ypyy үе үе хүчтэй хатгаж өвдөхийг зүрхний бахын приступ буюу өвчин
хөдлөл гэнэ.
Зүрхний цусан хангамжийн дутагдлыг засах 2 зам байж болно.
1. Титмийн судсыг өргөсгөж зүрхний булчинд ирэх цусыг нэмэгдүүлж хүчилтөрөгчийн дутагдлыг
арилгах
2. Зүрхний үйл ажиллагааг багасгаж энерги тухайлвал хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг багасгаж титмийн
судсаар ирж буй хүчилтөрөгчид тохируулах
1. Зүрхний үйл ажиллагааг багасгах замаар хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг нь багасган титмийн судсаар
ирж буй хүчилтөрөгчид нь тохируулах олон арга зам байдаг. Үүнд:
 Вен болон артерийн даралтыг бууруулах. Венийн даралт буурахад зүрхэнд эргэж ирэх цус,
минутанд гарах цусны хэмжээ багасна. Артерийн даралтыг бууруулснаар захын судасны
эсэргүүцэл буурч зүрхний ачаалал багасна.
 Зүрхний адренидэвхт системийн тонусыг бууруулах
 Зүрхний булчингийн эсэд кальцийн ион нэвтрэхийг дарангуйлах. Энэ үед зүрхний агшилтын
хүч, агших тоо цөөрч хүчилтөрөгч бага шаардана.
 Зүрхний булчинд явагдах бодисын солилцоог дарангуйлах
2. Титмийн судасны цусан хангамжийг сайжруулахын тулд титмийн судсыг өргөсгөнө. Үүний тулд:
• Титэм судасны гөлгөр булчинг сулруулна.
• Судасны булчинд кальцийн ион орохыг саатуулна.
• Рефлексийн замаар титэм судсыг өргөсгөнө.
• Төвөөс ирэх титэм судсыг нарийсгах сэрлийг дарангуйлах
• Зүрхний ховдлын ханын хүчдэлийг багасгах гэх мэт.
Мөн зүрхний бахын үед хэрэглэдэг эмүүдийн нэг тохиромжтой үйлдэл бол зүрхний хажуугийн
судаснуудын цусны эргэлтийг сайжруулах явдал юм.
Ангилал
1. Зүрхний цусан хангамжийг сайжруулах ба зүрхний булчингийн
хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг багасгах эм
a. Органик нитратууд
б. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эм
в. Бусад эм
2. Зүрхний булчингийн цусан хангамжийг сайжруулах эм
a. Титмийн судасны булчинд нөлөөлдөг эм
б. Рефлексийн үйлдэлтэй эм
3. Зүрхний булчингийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг багасгадаг эм
ЗҮРХНИЙ ЦУСАН ХАНГАМЖИЙГ САЙЖРУУЛАХ БА ЗҮРХНИЙ БУЛЧИНГИЙН

ХҮЧИЛТӨРӨГЧИЙН ХЭРЭГЦЭЭГ БАГАСГАХ ЭМ
а. Органик нитратууд
Энэ бүлэгт нитроглицерин агуулсан бэлдмэлүүд нитроглицерин, сустак, нитронг, нитропентан,
изосорбид динитрат орно.
Нитроглицерин (Глицерил тринитрат)
Нитратын бүлгийн гол төлөөлөгч. Азот хүчлийн эфир ба глицерин агуулсан бэлдмэл.
Нитроглицериний ишеми өвчний эсрэг үйлдлийн механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй. Ихэнх эрдэмтэд
4 янзаар тайлбарлаж байна. (Схем 13)
1. Захын артерийн судсыг өргөсгөж артерийн даралтыг бууруулна. Ингэснээр зүрхний ачаалал
багасч агшилт суларна.
2. Захын венийн судсыг өргөсгөнө. Тэгснээр зүрхэнд эргэж ирэх цус багасна. Мөн зүрхний ачаалал
багасна. Эдгээр үйлдлийн үр дүнд зүрхний үйл ажиллагаа багасч хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ нь
буурна.
Нитроглицерины судасны гөлгөр булчинг сулруулдаг үйлдлийн механизмыг дараах байдлаар
тайлбарлаж байна. Нитроглицерин нь биед ороод азотын оксид үүсгэдэг. Үүнээс S-нитрозотиол
үүсдэг бөгөөд энэ нь цитозолийн гуанилатциклазаг идэвхжүүлж цГМФ-ыг ихэсгэн улмаар цитозолийн
чөлөөт кальцийн агууламжийг багасгадаг. Эдгээрийн үр дүнд судасны гөлгөр булчин суларна. (Схем
12)
3. Ховдлын ханын диастолын хүчдэлийг багасгаж миокардын субэндокардын хэсгийн цусан
хангамжийг сайжруулна.
4. Нитроглицерин нь титэм судсанд төвөөс ирэх судас нарийсгах сэрлийг саатуулна. Ингэснээр
судас өргөсч хүчилтөрөгч их ирдэг. Мөн титмийн томоохон судсуудыг өргөсгөдөг гэж зарим
эрдэмтэд үздэг бөгөөд зарим нь хажуугийн анастомозуудыг өргөсгөдөг гэж үздэг байна.
Дээр дурьдсан ишемийн эсрэг үйлдлийн зэрэгцээ тархи, дотор эрхтэн, нүдний торлогийн
судсыг өргөсгөнө. Мөн хоол боловсруулах зам, бронхиол гэх мэт дотор эрхтнүүдийн гөлгөр булчинг
сулруулна.
Нитроглицерины 0,0005г шахмал бүрээсийг хэлэн дор тавьж хэрэглэнэ. 1-5%-ийн спиртийн
уусмалаас 1-2 дуслыг сахар дээр дусааж шимж хэрэглэж болно. Бэлдмэлийг хэрэглэснээс 2-3
минутын дараа үйлдэл илэрч 30 минут үргэлжилнэ.
Зүрхний бахын өвчин хөдлөл, нүдний торлог бүрхүүлийн төвийн артерийн эмболи, гуурсан
хоолойн багтраа, тархины судасны агчил, хоол боловсруулах замын коликын үед тус тус хэрэглэнэ.
Толгой өвдөх, эргэх, чих шуугих, коллапс, даралт багассантай холбоотой зүрхний үйл
ажиллагаа түргэсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Завсарлагагүй удаан хэрэглэснээс дасал үүсэж
болно.
Íèòðîãëèöåðèí
NO; Íèòðîçîòèîë
Ãóàíèëàòöèêëàçà èäýâõæèíý
Ýñèéí äîòîðõ öÃÌÔ èõñýíý.
Öèòîçîëèéí ÷ºëººò êàëüöèéí àãóóëàìæ áàãàñíà.

Схем 12. Нитроглицериний судас
өргөсгөх үйлдлийн механизм
Ñóäàñíû ãºëãºð áóë÷èí ñóëàðíà.
Зүрхний бахын өвчин хөдлөлөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор нитроглицерины удаан

үйлдэлтэй бэлдмэлүүдийг хэрэглэнэ. Үүнд: Сустак, нитронг, нитропентон, изосорбид динитрат орно.
Сустак
Нитроглицерины аажим уусдаг шахмал. Ууж хэрэглэнэ. Үйлдэл нь 10-15 минутын дараа эхэлж
4-12 цаг үргэлжилнэ. Нитроглицериныг бодвол гаж нөлөө багатай. Сустак 2 янз байна.
Сустак мите (Sustac mite)- 2,6мг шахмал. Хөнгөн хэлбэрийн үед хэрэглэнэ.
Íèòðîãëèöåðèí
Çàõûí âåí ºðãºñíº
Ç¿ðõýíä èðýõ âåíèéí öóñíû

õýìæýý áàãàñíà
Çàõûí åðºíõèé Ç¿¿í õîâäëûí Ç¿¿í õîâäëûí Õîâäëûí õàíûí Òèòìèéí òîì Òºâººñ èðýõ òè-
ýñýðã¿¿öýë öîõèëòûí äèàñòîëûí äà- äèàñòîëûí àðòåðèóä òýì ñóäñûã íà-
áàãàñ÷ àðòåðè ýçëýõ¿¿í ðàëò áà öóñíû õ¿÷äýë áàãàñíà. ºðãºñíº. ðèéñãàõ ñýðëèéã
ºðãºñíº áàãàñíà. ýçëýõ¿¿í áóóðíà. äàðàíãóéëàõ
Àðòåðèéí äàðàëò
áàãàñíà Ìèîêàðäûí õàíûí
õ¿÷äýë áà ç¿ðõíèé
õýìæýý áàãàñíà.
Òèòýì ñóäàñíû
öóñíû óðñãàë
Öóñíû óðñãàëûí Ç¿ðõíèé ¿éë àæèëëàãàà ñàéæèðíà
ýñýðã¿¿öýë áàãàñíà áàãàñíà.
Ìèîêàðäûí Ìèîêàðäûí èøåìè

õ¿÷èëòºðºã÷èéí áîëñîí õýñãèéí öóñàí
õýðýãöýý áàãàñíà õàíãàìæ ñàéæèðíà.
Схем 13. Нитроглицериний ишемийн эсрэг үйлдлийн механизм

Сустак форте (Sustac forte) - 6,4мг шахмал. Хүнд хэлбэрийн үед хэрэглэнэ.
Сустакыг зүрхний бахын өвчин хөдлөлөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор өдөрт 2 удаа ууж
хэрэглэнэ.
Нитронг
Энэ нь удаан үйлдэлтэй нитроглицерин. Үйлдэл 7-8 цаг үргэлжилнэ. Дотуур ууж хэрэглэнэ.
2,6мг, 6,5мг шахмал үйлдвэрлэнэ.
Эринит(Нитропентон)
Фармакологийн шинжээрээ нитроглицеринтэй төстэй боловч салс бүрхүүлээр удаан шимэгдэх
тул түүний үйлдэл аажим эхэлж удаан үргэлжилдгээрээ ялгаатай. Хэлэн дор тавьж хэрэглэхэд 20
минут, ууж хэрэглэхэд 35-40 минутын дараа түүний үйлдэл эхлэх бөгөөд 4-5 цаг үргэлжилнэ. Судас
өргөсгөх ба артерийн даралт бууруулах үйлдэл нь нитроглицеринээс сул.
Зүрхний бахын өвчин хөдлөлөөс урьдчилан сэргийлэх, өвчин хөдлөлтийг цөөрүүлэх зорилгоор
хэрэглэнэ.
0,01-0,02г шахмалаар өдөрт 2-4 удаа ууна. 0,01г шахмалыг хэлэн дор тавьж шимж хэрэглэнэ.
Бэлдмэл зохимж сайтай эм боловч хааяа толгой өвдөх, эргэх, суулгах, чих шуугих зэрэг гаж
нөлөө илэрч болно.
0,01г; 0,02г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Нитросорбид (Изосорбид динитрат)
Бэлдмэл захын артери венийг өргөсгөж зүрхний хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг багасгахын зэрэгцээ
титмийн судсыг өргөсгөнө. Бэлдмэлийг хэлэн дор тавихад үйлдэл 3-5 минутын дараа эхэлж 1 цаг
үргэлжилнэ. Харин ууж хэрэглэхэд үйлдэл 30-50 минутын дараа илэрч 4-6 цаг үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийг зүрхний бахын өвчин хөдлөлтөөс сэргийлэх буюу намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Зүрхний бахын өвчин хөдлөл, нүдний торлог
бүрхүүлийн төвийн артерийн эмбол, гуурсан хоолойн
Glyceryl 0,0005 шахмал,
Нитроглицерин багтраа, тархины судасны агчил, хоол боловсруулах
trinitrat бүрээс
замын колик
Sustac mite 0,0026 шахмал Зүрхний бахын өвчин хөдлөлтөөс урьдчилан
Сустак
Sustac forte 0,0064 шахмал сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
0,0026, 0,0065 Зүрхний бахын өвчин хөдлөлтөөс урьдчилан
Нитронг Nitrong
шахмал сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Зүрхний бахын өвчин хөдлөлөөс урьдчилан
Pentaerithrityl 0,01; 0,02
Эринит сэргийлэх, өвчин хөдлөлтийг цөөрүүлэх зорилгоор
tetranitrate шахмал
хэрэглэнэ
Изосорбид Isosorbide Зүрхний бахын өвчин хөдлөлтөөс урьдчилан
0,005 шахмал
динитрат dinitrate сэргийлэх буюу намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
б. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эм

Энэ бүлгийн эм нь зүрхний булчингийн эсэд кальцийн ион opox явдлыг хориглоно. Ингэснээр
титэм судасны дутагдлын үед эмчилгээний үр нөлөө үзүүлнэ. Энэ үйлдэл нь 2 үндсэн механизмтай.
1. Зүрхний булчингийн эсэд нөлөөлнө.
2. Судасны гөлгөр булчингийн эсэд нөлөөлнө.
1. Зүрхний булчингийн эсэд кальцийн ион орохыг хориглосноор АТФаза ферментийн идэвх
суларна. Учир нь Ca++ АТФаза-г идэвхжүүлдэг. АТФаза идэвхгүй болохоор зүрхний булчингийн
фосфатын энергийг ашиглах нь багасна. Ингэснээр зүрхний агшилт суларч хүчилтөрөгчийн
хэрэгцээ нь багасдаг.
2. Титмийн болон захын судасны гөлгөр булчингийн эсэд Са++ орохыг багасгаснаар судасны ханын
чангарал багасна.
а. Захын судасны чангарал багассанаар артерийн даралт буурч цусны урсгалын эзлэхүүн
багасаж зүрхний ачааллыг багасгана.
б. Титмийн судасны ханын эсэргүүцэл багассанаар цусан хангамж сайжирч хүчилтөрөгч ихээр
ирнэ.
Дээрхээс үзэхэд энэ бүлгийн эмүүд нь зүрхний хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг багасгахын зэрэгцээ
титмийн судсаар ирэх цусыг ихэсгэдэг болох нь харагдаж байна.
Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эмүүд нь субэндокардын цусны урсгалыг сайжруулахын
зэрэгцээ коллатераль цусны эргэлтийг сайжруулна.
Энэ бүлэгт изоптин, коронтин, нифедипин орно.
Коронтин (Прениламин)
Цусны судсыг өргөсгөх, титмийн судасны цусны эргэлтийг түргэсгэх, ТМС-ийг бага зэрэг
тайвшруулах, артерийн даралтыг бага зэрэг бууруулах үйлдэлтэй. Изоптиноос ялгаатай нь аритмийн
эсрэг үйлдэлгүй.
Зүрхний бахын өвчин хөдлөлтөөс урьдчилан сэргийлэх, зүрхний шигдээсийн дараах шинжийг
эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
0,015г; 0,03г шахмал үрэл хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Нифедипин (Кордафен)
Захын ба титмийн судсыг өргөсгөх ба серөг инотроп үйлдэл үзүүлнэ. Ингэснээр зүрхний цусан
хангамж сайжирч артерийн даралт буурах ба зүрхний булчингийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ багасна.
Зүрхний дамжуулах системд дарангуйлах нөлөө үзүүлдэггүй ба аритмийн эсрэг сул
нөлөөлдгөөрөө изоптиноос ялгаатай. Артерийн даралтыг бууруулах үйлдэл нь изоптиныг бодвол
хүчтэй.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс 15-20 минутын дараа үйлдэл эхэлж
6-8 цаг үргэлжилнэ. 90% цусны уурагтай нэгдэнэ. Бие махбодоос бөөрөөр ялгарна.
Дотуур ууж болон хэлэн дор тавьж хэрэглэнэ.
Нифедипиныг зүрхний бах, артерийн даралт ихсэх өвчин, тархины цусан хангамж хямрах
зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед нүүр цээж улайх, толгой өвдөх, арьсаар туурах, зүрхний агшилт
рефлексийн замаар түргэсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,01г; 0,02г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Изоптин Аритмийн эсрэг эмээс үз.
Олон улсын
нэршил
Зүрхний бахын өвчин хөдлөлтөөс урьдчилан
Коронтин Prenylamin 0,015; 0,03 сэргийлэх, зүрхний шигдээсийн дараах шинжийг
шахмал, үрэл эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Кордафен Nifedipin 0,01; 0,02 Зүрхний бах, артерийн даралт ихсэх өвчин,
шахмал тархины цусан хангамж хямрах
в. Бусад эм.
Кордарон Аритмийн эсрэг эмийг үз.
ЗҮРХНИЙ БУЛЧИНГИЙН ЦУСАН ХАНГАМЖИЙГ САЙЖРУУЛАХ ЭМ

Энэ бүлэгт титэм судсыг өргөсгөдөг буюу титэм судасны агчлыг тавиулдаг эмүүд орно. 2
хуваана.
а. Титэм судасны булчинд нөлөөлөх эм: Курантил, Интенкордин
б. Рефлексийн замаар титэм судас өргөсгөх эм: Валидол
a. Титмийн судасны булчинд нолөөлөх эм
Энэ бүлэгт курантил, интенкордин орно.
Пиримидиний уламжлал. Титэм судсыг өргөсгөж цусан хангамжийг нь сайжруулснаар зүрхний
булчинд ирэх хүчилтөрөгч нэмэгдэнэ. Мөн зүрхний судасны хажуугийн салаануудыг өргөсгөх ба
тархины цусан хангамжийг сайжруулах үйлдэлтэй. Бэлдмэлийн дээрх үйлдлүүд нь түүний
аденозиндезаминаза ферментэд хориг үүсгэдэг болон шууд бус аденозиномиметик үйлдэл
үзүүлдэгтэй холбоотой.
ÀÒÔ ÀÌÔ Àäåíîçèí
Àäåíîçèíäåçàìèíàçà
Èíîçèí
Аденозин нь гипоксийн үед ялгарах бөгөөд титэм судсыг өргөсгөдөг болох нь тогтоогдсон.
Курантилыг атеросклероз болсон титэм судасны дутагдлын үед хэрэглэж болохгүй. Учир нь
ишеми болсон миокардын титмийн жижиг судсууд нь компенсаторно өргөссөн байдаг. Иймээс
курантил нь эрүүл хэсгийн судсуудыг өргөсгөснөөр ишеми болсон хэсэгт очих цус хүчилтөрөгчийг
багасгана.
Бэлдмэл тромбоцитын агрегацийг багасгадаг.
Мөн курантил их тунгаараа фосфодиэстераза ферментэд хориг үүсгэж цАМФ-ын хэмжээг
ихэсгэнэ.
Курантилыг атеросклероз болоогүй титэм судасны дутагдлын үед болон тромбозоос
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
0,025 шахмал гаргаж дотуур ууж хэрэглэнэ.
Интенкордин (Карбокромен, Интенсайн):
Титмийн судсыг өргөсгөж хүчилтөрөгчийн хангамжийг сайжруулан бодисын солилцоог хэвийн
болгоно. Энэ үйлдэл түүний фосфодиэстераза ферментийг дарангуйлж эсийн дотор цАМФ-ын
хуримтлагдах явцыг нэмэгдүүлсэнтэй холбоотой.
ÀÒÔ öÀÌÔ 5 ÀÌÔ
ôîñôîäèýñòåðàçà
Удаан хугацаагаар хэрэглэхэд хажуугийн нэмэлт (коллатераль) судсуудыг өргөсгөх чадвартай.

Зүрхний үйл ажиллагаа цусны даралтанд нөлөөлөхгүй.
Бэдмэлийг зүрхний бах өвчний үед хэрэглэнэ. 0,075г шахмал гаргана.
Бэлдмэлийг ходоодны шарх, элэг бөөрний дутагдал, атеросклерозын үед хэрэглэхгүй.
Дээрх бэлдмэлүүдээс гадна опийн алкалоид папаверин болон но-шпа-г хэрэглэж болно.
Эдгээр нь гөлгөр булчинг сулруулах үйлдэлтэй. Титмийн болон захын судас, мөн дотор
эрхтний гөлгөр булчинг ч сулруулна.
Папавериныг 0,04г шахмал, 2%-2мл ампултай гаргаж yyx болон арьсан дор, судсанд тарьж
хэрэглэнэ. Но-шпа-г 0,04г шахмал 2%-2мл ампултай гаргаж yyx болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
б. Рефлексийн үйлдэлтэй эм
Валидол
Найрлагандаа ментол агуулсан бэлдмэл. Хэлэн дор тавьж шимж хэрэглэхэд амны хөндийн
салстыг цочроож рефлексийн замаар титмийн судсыг өргөсгөнө. Зүрхний бахын өвчин хөдлөлийг
намдаах зорилгоор хэрэглэнэ. 0,06г шахмал үйлдвэрлэнэ.
нэршил
Атеросклероз болоогүй титэм судасны
Курантил Dipyridamol 0,025 шахмал дутагдлын үед болон тромбозоос
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Интенкордин Carbocromen 0,075 шахмал Зүрхний бах
Валидол Validol 0,06 шахмал Зүрхний бахын өвчин хөдлөлт
Ходоодны гэдэсний агчил, цөс ба шээсний
0,04 шахмал
Но-шпа Drotaverin замын чулуужих өвчний хүндрэл өвчин
2%-2мл ампул
хөдлөл, ишеми, гипертони
Папаверины Papaverinum 0,04 шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний бах,
гидрохлорид hydrochloridum 2%-2мл ампул мигрень, гэдэс, бөөр,, элэгний хатгаа
ЗҮРХНИЙ БУЛЧИНГИЙН ХҮЧИЛТӨРӨГЧИЙН ХЭРЭГЦЭЭГ БАГАСГАДАГ ЭМ

Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь β-адреноблокаторууд юм.
Индерал (Пропранолол)
Зүрхний β1-адренорецепторт хориг үүсгэж зүрхний булчинд симпатикаар ирэх сэрлийг
хорьсноор зүрхний агшилтын хүч суларч тоо цөөрнө. Ингэж зүрхний ажиллагаа багасах нь
хүчилтөрөгчийг багаар шаардана. Түүнээс гадна зүрхний агшилт суларч минутанд гарах цусны
хэмжээ багасах нь цусны даралтыг багасгаж зүрхний ачааллыг багасгана. Эдгээрийн үр дүнд зүрхний
булчингийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ, титмийн судсаар ирж буй хүчилтөрөгчийн тэнцвэрт байдлын
алдагдал арилна. (Схем 5) Энэ бүлгийн эм титэм судасны цусан хангамжийг сайжруулахгүй. Харин
бүр бага зэрэг багасгаж болно.
ЗҮРХНИЙ ШИГДЭЭС ӨВЧНИЙГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Зүрхний бах өвчний өвчин хөдлөлтийг намдаахгүй бол зүрхний булчингийн шигдээс үүснэ.
Зүрхний шигдээсийн үед ялангуяа кардиогенный шок болж хүндэрсэн үед бүхэл бүтэн
комплекс эмчилгээ шаардана.
Өвдөлтийг намдаахын тулд наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүд (морфин, фентанил,
промедол, омнопон), наркозын бодис (азотын исэл) хэрэглэнэ.
Аритми илэрдэг учир аритмийн эсрэг эм (лидокаин) хэрэглэнэ. Зүрхний үйл ажиллагааг
сайжруулах зорилгоор зүрхний гликозид хэрэглэнэ.
Судасны тонус буурсан үед норадреналин, судасны тонус ихэссэн бол α-адреноблокатор,
тромб үүсэхээс урьдчилан сэргийлж бүлэгнэлтийн эсрэг эм, тромб үүссэн бол фибрин хайлуулах эм
зэргийг тус тус хэрэглэнэ.
ЦУСНЫ ДАРАЛТАНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Цусны даралтанд нөлөөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Цусны даралтыг бууруулах эм
2. Цусны даралтыг ихэсгэх эм
ЦУСНЫ ДАРАЛТЫГ БУУРУУЛАХ ЭМ

Артерийн даралтыг багасгадаг эмүүдийг цусны даралт бууруулдаг эм гэнэ. Энэ бүлгийн
эмүүдийг эмгэгээр артерийн даралт ихэссэн үед хэрэглэнэ. Артерийн даралт олон хүчин зүйлээс
хамаарна. Үүнд:
• Зүрхний үйл ажиллагаа
• Захын судасны тонус
• Захын судасны уян хатан чанар
• Цусны нийт хэмжээ
• Цусны электролитын бүтэц
• Цусны зуурамтгай чанар
Энэ бүхэн нь мэдрэл шингэний зохицуулгаар зохицуулагдаж байдаг. Цусны даралт бууруулах
эм нь цусны даралтанд нөлөөлдөг дээр дурьдсан хүчин зүйлүүдийн аль нэгэнд чиглэсэн байна.
Ангилал
I. Зүрх судасны системд адренидэвхт мэдрэлийн үзүүлэх идэвхжүүлэх
нөлөөг дарангуйлах эм (нейротропный средства)
1. Судас хөдөлгөх төвийн тонусыг багасгах эм. Допегит, Гемитон
2. Вегетатив зангилаанд хориг үүсгэдэг эм: Бензогексоний, Арфонад
3. Адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлд дарангуйлах нөлөө үзүүлэх эм (Симпатолитик)
Резерпин, Исмелин
4. Адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм
a. α - адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм: Фентоламин
б. β - адренорецепторт хориг үүсгэдэг эм: Индерал, Атенолол
II. Ренин - ангиотензины системд нөлөөлдог эм
1. Ангиотензины нийлэгжлийг дарангуйлах эм: Каптоприл, Эналаприл, Рамиприл
2. Ангиотензин ll-ын рецепторт хориг үүсгэх эм: Лозартан
III. Судасны булчинд нөлөөлж даралт бууруулах эм:
Натрийн нитропруссид, Дибазол, Магнийн сульфат
IY. Кальцийн сувагт хориг үүсгэх эм: Нифедипин
V. Калийн сувгийг идэвхжүүлэх эм: Миноксидил
VI. Давс усны солилцоонд нөлөөлж даралт бууруулах эм
Фуросемид, Верошпирон, Гипотиазид
ЗҮРХ СУДАСНЫ СИСТЕМД АДРЕНИДЭВХТ МЭДРЭЛИЙН ҮЗҮҮЛЭХ

ИДЭВХЖҮҮЛЭХ НӨЛӨӨГ ДАРАНГУЙЛАХ ЭМ (НЕЙРОТРОПНЫЙ СРЕДСТВА)
Энэ бүлгийн эмүүд нь судас нарийсгах болон зүрхний үйл ажиллагааг сайжруулах адренидэвхт
мэдрэлийн нөлөөг багасгадаг. Өөрөөр хэлбэл эдгээр эм судас хөдөлгөх төв, симпатикын зангилаа,
адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөл болон адренорецепторт тус тус нөлөөлж судас өргөсгөн даралтыг
бууруулна.
СУДАС ХӨДӨЛГӨХ ТӨВИЙН ТОНУСЫГ БАГАСГАХ ЭМ
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь гемитон, допегит юм.
Клофелин (Гемитон, Клонидин гидрохлорид, Хлофазолин)
Гемитон нь солитар замын бөөмийн нейроны синапсын дараах α2 - адренорецепторыг
сэргээснээр саатуулах завсрын нейрон идэвхжиж улмаар судас хөдөлгөх төвд дарангуйлах нөлөө
үзүүлэх бөгөөд симпатик мэдрэлийн тонусыг багасгана. Үүнтэй нэг зэрэг n.vagus-ын төвийг
сэргээснээр тэнэгч мэдрэлийн тонусыг ихэсгэнэ. (Зураг 27) Захын судасны ерөнхий эсэргүүцэл болон
зүрхний үйл ажиллагаа багассантай холбоотойгоор артерийн даралт удаан хугацаагаар буурна. Мөн
симпатик мэдрэлийн тонус багассантай холбоотойгоор рениний чөлөөлөгдөлт багасна.
Гемитон захын адренидэвхт синапсын, синапсын өмнөх мембраны α2-адренорецепторыг
сэргээснээр адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлөөс норадреналин чөлөөлөгдөхийг багасгана.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед артерийн даралт багассантай холбоотойгоор богино хугацаанд
артерийн даралт ихсэж болно. Энэ нь судасны синапсын гаднах α2-адренорецептор сэргэсэнтэй
холбоотой.
Гемитон ТМС-д дарангуйлах нөлөө үзүүлсэнтэй холбоотойгоор тайвшруулах, нойрсуулах,
биеийн температурыг багасгах үйлдэл үзүүлж болно.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Даралт бууруулах үйлдэл хэрэглэснээс 1-2
цагийн дараа эхэлж 2-4 цагийн дараа дээд цэгтээ хүрч 6-12 цаг үргэлжилнэ. Бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг артерийн даралт ихсэх өвчин, гипертонийн криз-ын үед хэрэглэнэ.
Зураг 27. Төвийн үйлдэлтэй даралт бууруулах эмийн үйлдлийн механизм
Нойрмоглох, сэтгэхүй хөдөлгөөний мэдрэмж удаашрах, артерийн даралт хэт багасах, хоолны
дуршил ихсэх, өтгөн хатах, шүлсний булчирхайн шүүрлийг багасгаж ам хатах зэрэг гаж нөлөө илэрч
болно. Мөн бэлдмэлийг хэрзглэж буй үед биед yc болон натри хуримтлагддаг учир шээлгэх эмтэй
хамт хэрэглэнэ. Эмчилгээг зогсоохдоо тунг аажим багасгана. Учир нь гипертонийн криз, нойргүйдэл
үүсэж болно. 0,000075г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Допегит (Метилдопа)
Допегит бие махбодод орсныхоо дараа цус тархины хоригийг нэвтрэн ТМС-д метаболизмд орж
α - метил дофамин болон хувирч түүнээс α - метилнорадреналин үүсдэг бөгөөд энэ нь ТМС-ийн
синапсын дараах α2-адренорецепторыг сэргээснээр судас хөдөлгөх төв сааталд орж симпатик
мэдрэлээр дамжих сэрэл хоригдон захын судасны ерөнхий эсэргүүцэл багасаж, зүрхний агшилт
удааширч артерийн даралт найдвартай буурна. (Зураг 27)
Их тунгаараа допегит нь ихэвчлэн захын эдэд болон тархинд норадреналин, серотонин,
дофамин хуримтлагдахыг багасгана.
Мөн тайвшруулах ба нойрсуулах үйлдэл үзүүлнэ. Дотуур ууж хэрэглэхэд 50% нь хоол
боловсруулах замаар шимэгдэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэснээс 4-6 цагийн дараа үйлдэл эхэлж 24-48 цаг
үргэлжилнэ. Хааяа дасал үүсгэж болно. Допегит бөөрөөр өөрчлөгдөөгүй болон задралын
бүтээгдэхүүн хэлбэрээр ялгарна. Бэлдмэлийг артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэнэ.
ТМС-ыг дарангуйлна. Зарим үед паркинсонизм, сэтгэл уналын шинж илэрч болно. Хоол
боловсруулах үйл ажиллагаа хямрах, ам хатах, биед yc давс хуримтлагдах, арьсаар тууралт гарах
зэрэг гаж нөлөө илрэх бөгөөд хааяа агранулоцитоз, тромбоцитопени, цус задралын цус багадалт
үүсэж болно. Ховор тохиолдолд коллапс болно. 0,25 шахмал үйлдвэрлэнэ.

нэршил
Гемитон Clonidin 0,000075 шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин,
hydrochlorid Гипертонийн криз
Допегит Methyldopa 0,25 шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
ВЕГЕТАТИВ ЗАНГИЛААНД ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ
Энэ бүлгийн төлөөлөгч нь бензогексоний, арфонад.
Судсыг мэдрэлжүүлдэг симпатикын зангилаанд хориг үүсгэж симпатикаар судсанд очих сэрэл
хоригдсоноор артерийн даралт буурдаг. (Зураг 28)
Артерийн даралт бууруулах үйлдэл хүчтэй боловч богино хугацаагаар үргэлжилнэ.
Сүүлийн үед эдгээр эм нь артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэх өөрийн ач холбогдлоо
алдаж байна. Учир нь эдгээр эм нь сонгомлоор симпатикын зангилаанд хориг үүсгэдэггүй, симпатик
парасимпатикын зангилаанд нэгэн зэрэг хориг үүсгэдэг. Иймээс гаж нөлөө их ажиглагдана. Жнь:
парасимпатикын зангилаанд хориг үүсгэснээр өтгөн хатах, хүнд үед түгжрэл ч үүсгэж болно. Мөн
давсагны булчингийн тонус багасах, нүдний зохирол өөрчлөгдөх, ам хатах зэрэг гаж нөлөө илэрдэг.
Симпатикын зангилаанд хориг үүсгэснээс ихэвчлэн ортостатик гипотони үүсдэг. Эдгээр эмүүд
харьцангуй хурдан дасал болдог.
Ганглиоблокаторуудыг ихэвчлэн мэс ажилбарын үед удирдлагат гипотони үүсгэх зорилгоор
болон гипөртонийн кризын үед хэрэглэнэ.
АДРЕНИДЭВХТ МЭДРЭЛИЙН ТӨГСГӨЛД ДАРАНГУЙЛАХ

НӨЛӨӨ ҮЗҮҮЛЭХ ЭМ (СИМПАТОЛИТИК)
Энэ бүлэгт резерпин, исмелин орно.
Эдгээр эм нь адренидэвхт мэдрэлийн төгсгөлөөс медиатор норадреналины чөлөөлөгдөхийг
саатуулж симпатик мэдрэлийн сэрлийг хориглосноос судас өргөсөхийн хамт зүрхний ажиллагаа
багасч цусны даралт буурна. (Зураг 28)
Симпатолитик эмийн бүлгийг үз. Резерпин, Исмелиний үйлдэл 1-3 өдрийн дараа дээд
хэмжээндээ хүрэх бөгөөд 1-3 долоо хоногийн дараа биеэс ялгарна.
Резерпиний найрлагатай дараах бэлдмэлүүд байдаг: Үүнд:
Адельфан (Adelphan)
Резерпин 0,0001г; дигидралазин 0,01г тус тус агуулна.
Адельфан-Эзидрекс - Adelphan - Esidrex
Резерпин 0,1мг; дигидралазин 10мг; гидрохлортиазид 10мг тус тус агуулна.
Адельфан-Эзидрекс K-Adelphan - Esidrex-K
Резерпин 0,1мг; дигидралазин 10мг, гидрохлортиазид 10 мг, калийн хлорид 0,6г тус тус орно.
Кристепин - Crystepin
Резерпин 0,1мг; дигидроэргокристин 5мг; клопамид 5мг тус тус агуулна.
Неокристепин - Neocrystepin
Резерпин 0,1мг; дигидроэргокристин 0,58мг; хлорталидон 25 мг тус тус агуулна.
Трирезид Trirezid
Резерпин 0,1мг; дигидролазины сульфат 10мг; гидрохлортиазид 10мг тус тус орно.
Дээрх бэлдмэлүүдийн найрлага дахь дигидралазин нь артериолын гөлгөр булчинд нөлөөлж
артерийн даралт бууруулах үйлдэлтэй бөгөөд дигидроэргокристин нь α-адреноблокатор,
гидрохлортиазид хлорталидон, клопамид нь шээс хөөх үйлдэлтэй бэлдмэлүүд юм.

нэршил
Адельфан Adelphan Нийлмэл шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
Кристепин Crystepin Нийлмэл шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
Неокристепин Neocrystepin Нийлмэл шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
Трирезид Trirezid Нийлмэл шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин

Зураг 28. Нейротроп болон миотроп даралт

бууруулах эмүүдийн байршил
АДРЕНОРЕЦЕПТОРТ ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ

а. β1-адреноблокатор
Энэ бүлгийн эмийн артерийн даралт бууруулж буй үйлдлийн механизмыг дараах байдлаар
тайлбарлана. (Схем 5)
1. Зүрхний булчингийн β1-адренорецепторт хориг үүсгэснээр зүрхний агшилт суларч нэг удаагийн
болон минутын эзлэхүүн нь багасч улмаар артерийн даралт буурна.
2. Захын судасны тонусыг багасгаж даралт бууруулна. Энэ нь дараах механизмаар
тайлбарлагдана.
 Бөөрний юкстагломеруляр аппаратын β1 адренорецепторт хориг үүсгэснээр рениний
ялгарлыг багасгана.
 Судасны синапсын өмнөх мембраны β2 - адренорецепторыг хориглосноор норадреналины
чөлөөлөгдөлт багасна.
 Симпатик мэдрэлд төвөөс ирэх сэрлийг дарангуйлна.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь β1, β2 - адренорецепторт хориг үүсгэдэг индерал, зөвхөн β1-
адренорецептор сонгомлоор хориг үүсгэдэг атенолол юм. (Зураг 28) Эдгээр эмийн талаар
адренидэвхт синапс-д нөлөөлөх эмийн бүлэгт тодорхой үзсэн.
б. α-адреноблокатор:
Гол төлөөлөгч нь фентоламин. Фентоламин судасны α1 - адренорецепторт хориг үүсгэж даралт
буулгана. Ихэвчлэн цусан дахь адреналины концентраци ихэссэнтэй холбоотойгоор ихэссэн
гипертонийн үед хэрэглэнэ. Артерийн даралт буулгаж буй үйлдэл нь богино хугацаатай учраас
артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэхгүй. Харин хааяа гипертонийн кризын үед хэрэглэнэ. Мөн
энэ бүлгийн эмийг адренидэвхт синапс-д нөлөөлөх эмийн бүлэгт тодорхой үзсэн.
РЕНИН АНГИОТЕНЗИНЫ СИСТЕМД НӨЛӨӨЛДӨГ ЭМ
Бөөрний түүдгэнцрийн өгсөх артериолын юкстагломеруляр эсүүдэд ренин гэдэг бодис үүсэх
бөгөөд энэ бодисын нөлөөгөөр цусны ангиотензиногенээс ангиотензин I үүсдэг. Ангиотензин I-ээс
ангиотензин хувиргагч ферментийн нөлөөгөөр ангиотензин II үүсдэг. Ангиотензин II-ын өвөрмөц
рецепторууд байдаг бөгөөд орчин үед 4 типийн рецептор байдгийг тогтоосон байна. Ангиотензин II-
ын ихэнх зүрх судасны системд нөлөөлөх үйлдэл нь I типийн рецептороор нь нөхцөлддөг байна.
Ангиотензин II нь артерийн даралт ихсэхэд дараах байдлаар нөлөөлнө.
 Артериолын ангиотензины рецепторыг сэргээснээр артериол агшина.
 Бөөрний дээд булчирхайн холтослог давхрын альдостероны ялгаралтыг ихэсгэж ингэснээр Na+-
ийн эргэн шимэгдэлт ихсэж бие махбодод шингэн хуримтлагдаж цусны даралт ихсэнэ.
 Судсыг (артериол) мэдрэлжүүлдэг симпатикын төгсгөл дэх адренорецепторыг сэргээснээр судас
нарийсаж даралт нэмэгдэх нэг шалтгаан болдог.
Юкстагломеруляр эс нь адренидэвхт мэдрэлжүүлэлттэй бөгөөд β1 адренорецептортой. Иймээс
β - адреноблокаторууд болон бөөрний адренидэвхт нөлөөг багасгадаг гемитон, допегит, резерпин
зэрэг эм нь рениний ялгарал нийлэгжилтийг багасгадаг. Гэхдээ рениний ялгаралт нийлэгжилтийг
багасгах нь 2 зэргийн ач холбогдолтой. Гол нь ангиотензин II-ын даралтыг ихэсгэх үйлдлийг багасгах
явдал юм. Иймээс бөөрний шалтгаантай даралтанд хамгийн сайн нөлөөлөх эм бол ангиотензин II
үүсэхэд оролццог ангиотензин хувиргагч ферментэд хориг үүсгэдэг эмүүд болон ангиотензины
рецепторт хориг үүсгэдэг эмүүд юм.
Ангиотензин хувиргагч ферментийг хориглогч эм
Ангиотензин хувиргагч ферментэд хориг үүсгэдэг эмийг 2 үе болгож хуваадаг.
1 үе: каптоприл
2 үе: эналаприл, рамиприл, лизиноприл, цилазаприл, периндоприл
Энэ бүлгийн эмийн гол төлөөлөгч нь каптоприл эналаприл, рамиприл
2 үеийн эмүүд илүү идэвхтэй, химийнхээ бүтцэд сульфагидрилийн бүлэг байдаггүй,
фармакокинетикийн ялгаа, гаж нөлөө бага зэргээрээ 1 үеийн бэлдмэлүүдээс ялгаатай.
Каптоприл
Каптоприл нь ангиотензин хувиргагч ферменттэй маш төстэй тул жинхэнэ фермент уүсэхгүй.
Мөн ангиотензин хувиргагч ферментийг дарангуйлдаг гэж үздэг. Үүний дүнд ангиотензин II үүсэхгүй.
Ингэж ангиотензин II үүсэхгүй болсноор артериолын ангиотензины рецепторын идэвхжил,
альдостероны ялгаралт, симпатик мэдрэлийн идэвхжүүлэх нөлөө зэрэг нь тус тус багасна. (Зураг 29)
Ингэснэзр судасны тонус багасна. Венийн судас бага зэрэг өргөснө. Альдостероны ялгаралт
багассантай холбоотойгоор бие махбодод натри болон усны хуримтлагдах нь багасна. Эдгээрийн үр
дүнд захын судасны эсэргүүцэл багасаж артерийн даралт буурна. Харин зүрхний агшилт давтамж
өөрчлөгдөхгүй.
Каптоприл ангиотензин хувиргагч ферментийг дарангуйлснаар брадикинины задрал багасдаг.
Брадикинин нь простациклин, простагландин Е2 болон бусад судас ергөсгөх үйлдэлтэй бодисуудын
чөлөөлөгдөлтийг нөхцөлдүүлж байдаг. Гэвч энэ нь мөн 2-р зэргийн ач холбогдолтой. Бэлдмэл хоол
боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ.
Артерийн даралт бууруулах үйлдэл 30-60 минутын дараа эхэлж 4-8 цаг үргэлжилнэ. Цусны
плазмын уурагтай 30% холбогдоно. Цус тархины хориг, ихсийн хоригоор нэвтрэхгүй. Түүний
метаболит бөөрөөр гадагшилна.
Бэлдмэлийг янз бүрийн шалтгаантай гипертони, ялангуяа бөөрний гаралтай гипертони,
зогсонгишилт зүрхний дутагдлын үед хэрэглэнэ.
Каптоприлыг хэрэглэж буй үед амт өөрчлөгдөх, арьсаар харшлын тууралт гарах, бөөрний үйл
ажиллагаа өөрчлөгдөх, шээсэнд уураг илрэх, хааяа тахикарди болох, хуурай ханиах, лейкопени
болох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. 0,025г; 0,05г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Ренаприл, Энап (Эналаприл)
Эналаприл бие махбодод орсныхоо дараа элгэнд задарч эналаприлат үүсгэх бөгөөд энэ нь
эмийн үйлдэл үзүүлнэ. Ууж хэрэглэхэд түргэн шимэгдэж үйлдэл удаан хугацаагаар (24 цаг)
Зураг 29. Ренин ангиотензины системд нөлөөлж даралт бууруулах

эмийн үйлдлийн механизм
үргэлжилнэ. Эмчилгээний үр нөлөөгөөр каптоприлээс илүү. Цусны уурагтай 50% холбогдоно.
Бэлдмэл метаболит хэлбэрээр бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг янз бүрийн шалтгаантай гипертони, ялангуяа бөөрний гаралтай гипертони,
зогсонгишилт зүрхний дутагдлын үед хэрэглэнэ.
Каптоприлыг бодвол гаж нөлөө багатай. Энэ нь түүний бүтцэд каптоприлын гаж нөлөөг
нөхцөлдүүлдэг тиолын (-SH-) бүлэг байдаггүйтэй холбоотой. Артерийн даралт ихсэх өвчний үед
эхний тун 5 мг-аар хоногт 1-2 удаа уух бөгөөд цаашдаа өвчний байдлыг харгалзан тунг өвчтөн бүрт
өвөрмөц тогтоох боловч нийтлэг тун 20мг-р өдөрт 1 удаа байна.
Зүрхний архаг дутмагшлын үед эхлээд 2,5мг-р хэрэглэх ба тунг аажим10-20мг хүртэл ихэсгэнэ.
0,005г; 0,01г; 0,02г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Сүүлийн үеийн эмчилгээний практикт эналаприлын нийлмэл найрлагатай бэлдмэлүүд ихээр
хэрэглэгдэж байна. Үүнд: Энап-Н, Энап-НЛ зэрэг бэлдмэлүүд орно.
Энап-Н 1 шахмалд 10мг эналаприлын малеат, 25мг гидрохлортиазид;
Энап-НЛ 1 шахмалд 10мг эналаприлын малеат, 12,5мг гидрохлортиазид
Энап-НЛ20 1 шахмалд 20мг эналаприлын малеат, 12,5мг гидрохлортиазид тус тус агуулагдана.
Эналаприл ба гидрохлортиазидыг (шээс хөөх эм) хавсаргаснаар артерийн даралт бууруулах
Áðàäèêèíèí
Êàïòîïðèë Àíãèîòåíçèí
õóâèðãàã÷ ôåðìåíò ÏÃÅ2 ()
Ñóäàñ ºðãºñíº
Èäýâõã¿é ìåòàáîëèò
үйлдэл хүчжих бөгөөд эналаприл нь гидрохлортиазидын цусны калийн хэмжээг багасгадаг гаж нөлөөг
багасгадаг сайн талтай. Артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэнэ. Даралт бууруулах үйлдэл 24
цаг үргэлжилнэ. Хоногт 1-2 шахмалаар хэрэглэнэ. Нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр
Энап-Р 1мл-т 1,25мг эналаприлат агуулсан тарилгын уусмал. Эналаприлат ууж хэрэглэхэд муу
шимэгддэг учир түүнийг зөвхөн судсанд тарьж хэрэглэдэг.
Эмчилгээний үйлдэл 5-15 минутын дараа илэрч 1-4 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрч
ойролцоогоор 6 цаг үргэлжилнэ.
Гипертонийн криз, артерийн гипертензи (ууж хэрэглэх боломжгүй), гипертонийн
энцефалопатийн үед тус тус хэрэглэнэ.
0.125%-1мл ампултай үйлдвэрлэж судсанд урсгалаар аажим болон 5% глюкоз, 0.9% натрийн
хлоридын 20-50мл уусмалд шингэрүүлж дуслаар тарина.
Амприлан, Виваце (Рамиприл)
Бэлдмэл бие махбодод шимэгдсэнийхээ дараа элгэнд рамиприлат болон хувирч ангиотензин
хувиргагч ферментийг удаан хугацаагаар дарангуйлна.
Захын судасны эсэргүүцлийг багасган артерийн даралтыг аажим бууруулна. Зүрхний хэмнэл
өөрчлөгдөхгүй. Удаан хугацааны эмчилгээний дүнд зүрхний үйл ажиллагаанд сөргөөр
нөлөөлөлгүйгээр зүүн ховдлын томролыг багасгана. Даралт бууруулах үйлдэл 1-2 цагийн дараа
илэрч 3-6 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрэх бөгөөд 24 цаг үргэлжилнэ.
Рамиприлыг артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний архаг дутагдал, гемодинамикын
тогтворжилтой өвчтөний зүрхний булчингийн цочимог шигдээсийн дараах зүрхний архаг дутагдал,
чихрийн шижингийн ба чихрийн шижингийн бус нефропат зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
1,25; 2,5; 5; 10мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж хоолноос хамаарахгүйгээр их хэмжээний
шингэнээр даруулж ууна. Эмчилгээний практикт рамиприлын нийлмэл найрлагатай бэлдмэлүүд
өргөн хэрэглэгдэж байна.
Амприлан НЛ 1 шахмалд 2.5мг рамиприл, 12.5мг гидрохлортиазид
Амприлан НД 1 шахмалд 5мг рамиприл, 25мг гидрохлортиазид тус тус агуулагдана.
Рамиприл ба гидрохлортиазидоос тогтсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Артерийн даралт
ихсэх өвчний үед хоногт 1 удаа ууж хэрэглэнэ.
Нийлмэл шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Ангиотензины рецепторыг хориглогч эм
Лозартан (Лориста, Разолтан)
Имидазолын уламжлал. Ангиотензины рецепторт хориг үүсгэж ангиотензин ll-ын үзүүлдэг
артерийн даралт ихэсгэдэг үйлдлүүдийг дарангуйлснаар захын судасны эсэргүүцэл багасаж
артерийн даралт буурдаг. (Зураг 28)
Лозартан цусан дахь альдостерон ба адреналины концентрацийг багасгах, бага эргэлтийн
даралтыг бууруулах, зүрхний ачааллыг багасгах, шээс хөөх үйлдэл үзүүлнэ. Мөн зүрхний булчингийн
гипертрофийг багасгаж зүрхний дутагдалтай өвчтөний биеийн хүчний ачаалалд тэсвэрлэх чанарыг
нэмэгдүүлнэ.
Артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний архаг дутагдал, зүүн ховдлын томрол ба артерийн
гипертензитэй өвчтөнд инсульт үүсэх эрсдлийг багасгах, шээсээр уураг алдаж буй 2 хэлбэрийн
чихрийн шижинтэй өвчтөнд бөөр хамгаалах зорилгоор тус тус хэрэглэнэ
Бэлдмэлийг хоногт 1 удаа ууж хэрэглэнэ.
Артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэх хоногийн эхний дундаж тун 50мг байх бөгөөд
зарим тохиолдолд хүчтэй үр нөлөө гаргах зорилгоор хоногт 100мг хүртэл тунгаар хэрэглэж болно.
Шээс хөөх эм өндөр тунгаар хэрэглэж байгаа өвчтөнд хэрэглэх лозартаны эхний хоногийн тун
ойролцоогоор 25мг байх бөгөөд мөн хоногт 1 удаа хэрэглэнэ.
Зүрхний дутагдалтай өвчтөнд эхлээд хоногт 12,5мг тунгаар 1 удаа хэрэглэнэ. Бэлдмэлийн
зохимжоос шалтгаалан хоногийн тунг дундаж барих тун буюу 50мг-р 1 удаа хэрэглэх хүртэл 7
хоногийн зайтайгаар (12,5мг, 25мг, 50мг гэх мэтчилэн) нэмнэ. Бөөрний үйл ажиллагааны
өөрчлөлттэй өвчтөнд бэлдмэлийн тунг багасгана.
Зүүн ховдлын томрол ба артерийн гипертензитэй өвчтөнд инсульт үүсэх эрсдлийг багасгах,
шээсээр уураг алдаж буй 2 хэлбэрийн чихрийн шижинтэй өвчтөнд бөөр хамгаалах зорилгоор эхлээд
хоногт 50мг-р, цаашдаа хоногийн тунг 100мг хүртэл ихэсгэж болно.
Орчин үед мөн лозартаны нийлмэл найрлагатай бэлдмэл эмчилгээний практикт хүч түрэн
хэрэглэгдэж байна. Үүнд: Лориста-Н, Лориста-НД орно.
Лориста-Н
Лозартан 50мг, гидрохлортиазид 12.5мг орсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Лориста-НД
Лозартан 100мг, гидрохлортиазид 25мг орсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Эдгээр бэлдмэлийг артерийн гипертензи; артерийн гипертензи ба зүүн ховдлын томрол
бүхий өвчтөний нас баралт болон зүрх судасны өвчнөөр өвчлөх эрсдлийг багасах зорилгоор тус тус
хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Янз бүрийн шалтгаантай гипертони, ялангуяа
Каптоприл Captopril 0,025; 0,05 бөөрний гаралтай гипертони, зогсонгишилт
шахмал зүрхний дутагдал
Янз бүрийн шалтгаантай гипертони, ялангуяа
Ренаприл, Enalapril 0,005; 0,01; 0,02 бөөрний гаралтай гипертони, зогсонгишилт
Энап шахмал зүрхний дутагдал
Нийлмэл Артерийн даралт ихсэх өвчин
Энап Н Enap H
шахмал
Энап НЛ Enap HL
шахмал
Энап НЛ20 Enap HL20
шахмал
0.125%-1мл Гипертонийн криз, артерийн гипертензи (ууж
Энап Р Enalaprilat
ампул хэрэглэх боломжгүй), гипертонийн энцефалопати
Артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний архаг
0,00125; 0,0025; дутагдал, гемодинамикын тогтворжилтой өвчтөний
Амприлан
Ramipril 0,005; 0,01 зүрхний булчингийн цочимог шигдээсийн дараах
Виваце
шахмал зүрхний архаг дутагдал, чихрийн шижингийн ба
чихрийн шижингийн бус нефропати
Амприлан НЛ Amprilan HL
шахмал
Амприлан НД Amprilan HD
шахмал
Лориста Losartan 0,025г; 0,05г Артерийн даралт ихсэх өвчин, зүрхний архаг
Разолтан шахмал дутагдал, зүүн ховдлын томрол ба артерийн
гипертензитэй өвчтөнд инсульт үүсэх эрсдлийг
багасгах, шээсээр уураг алдаж буй 2 хэлбэрийн
чихрийн шижинтэй өвчтөнд бөөр хамгаалах
зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Артерийн гипертензи; артерийн гипертензи ба
Нийлмэл зүүн ховдлын томрол бүхий өвчтөний нас баралт
Lorista H
Лориста-Н шахмал болон зүрх судасны өвчнөөр өвчлөх эрсдлийг
багасах зорилгоор
Артерийн гипертензи; артерийн гипертензи ба
Нийлмэл зүүн ховдлын томрол бүхий өвчтөний нас баралт
Лориста-НД Lorista HD
шахмал болон зүрх судасны өвчнөөр өвчлөх эрсдлийг
багасах зорилгоор
СУДАСНЫ БУЛЧИНД НӨЛӨӨЛЖ ДАРАЛТ БУУРУУЛАХ ЭМ

Энэ бүлгийн эм нь судасны гөлгөр булчинд шууд нөлөөлж судсыг өргөсгөнө.
Энэ бүлэгт натрийн нитропруссид, дибазол, магнийн сульфат, апрессин орно.
Натрийн нитропруссид
Жижиг артери, артериол, венул, жижиг венийн судасны ханын булчинд нөлөөлж тэдгээрийг
өргөсгөнө. Ингэж жижиг судсуудыг өргөсгөхөд зүрхний агшилт сулардаг учир минутын эзлэхүүн нь
ихсэхгүй. Учир нь венийн цус зүрхэнд эргэж очих нь багасна. Харин зүрхний агшилтын тоо
рефлексийн замаар ихсэнэ. Бэлдмэлийн үйлдлийн механизм нитроглицеринтэй төстэй. Натрийн
нитропруссидээс азотын исэл чөлөөлөгдөн энэ нь цитозолийн гуанилатциклазаг идэвхжүүлж улмаар
цГМФ-ын агууламж ихэсдэг. Үүний үр дүнд судасны гөлгөр булчингийн тонус багасдаг. (Схем 14)
Бэлдмэлийг судсаар тарьж хэрэглэхэд үйлдэл 1-2 минут үргэлжилдэг. Иймээс гипертонийн
криз, удирдлагат гипотони, зүрхний дутагдлын үед судсанд дуслаар хийнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед толгой өвдөх, тахикарди илрэх, хоол боловсруулах замын
хямрал илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. 0,05г нунтгийг ампултай гаргана.
Íàòðèéí íèòðîïðóññèä
NO; Íèòðîçîòèîë
Ãóàíèëàòöèêëàçà èäýâõæèíý
Ýñèéí äîòîðõ öÃÌÔ èõñýíý.
Öèòîçîëèéí ÷ºëººò êàëüöèéí àãóóëàìæ áàãàñíà.

Схем 14. Натрийн нитропруссидын судас
Ñóäàñíû ãºëãºð áóë÷èí ñóëàðíà. өргөсгөх үйлдлийн механизм
Дибазол (Бендазол)
Гөлгөр булчинт эрхнүүдийн агчлыг тавиулна. Судас өргөсгөж артерийн даралтыг бууруулна.
Энэ нь захын судас өргөсөж зүрхний минутын эзлэхүүн багассантай холбоотой. Даралт бууруулах
үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа богино. Тиймээс гипертонийн үед бусад эмтэй хамт хэрэглэх бөгөөд
гипертонийн кризийн үед судсанд тарина.
Бэлдмэлийг гипертони, гипертонийн криз, титэм судасны дутагдал, ангиоспазм зэргийн үед
хэрэглэнэ. 0,02г шахмал; 1%-ийн уусмалыг 2мл-ээр 0,5%-ийн уусмалыг 5мл-ээр тус тус үйлдвэрлэх
ба yyx болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Магнийн сульфат
Цусны даралтыг бууруулна. Энэ нь бэлдмэлийн дараах үйлдлүүдтэй холбоотой,
 Судасны хананд шууд нөлөөлж судас өргөсгөнө.
 Зангилааны өмнөх ширхгээс ацетилхолины ялгаралтыг багасгаж вегетатив зангилааны сэрэл
дамжилтыг саатуулна.
 Их тунгаараа судас хөдөлгөх төвийг дарангуйлна.
Магнийн сульфат цусны даралтыг бууруулахын зэрэгцээ тайвшруулах, таталдаа намдаах, их
тунгаар наркоз үүсгэх үйлдэлтэй, Гэвч наркозын хүрээ богино, амьсгалд муугаар нөлөөлнө. Мөн
мэдрэл булчингийн сэрэл дамжилтыг багасгана.
25%-10мл ампулаар гаргана. Булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Магнийн сульфатыг нунтгаар туулгах, цөс хөөх зорилгоор мөн хэрэглэнэ.
Апрессин (Гидралазин)
Захын судасны ерөнхий эсэргүүцлийг багасгах замаар артерийн даралтыг бууруулна.
Ихэвчлэн жижиг артери артериолд шууд нөлөөлж өргөсгөнө. Бэлдмэл хялгасан судасны дараах
судсанд нөлөөлөхгүй. Артерийн даралт багассантай холбоотойгоор зүрхний агшилт давтамж ихсэж
болно. Бөөрний цусны урсгал эхлээд бага зэрэг сайжрах бөгөөд дараа нь эргээд хэвийн байдалдаа
орно.
Бэлдмэл хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Хоол боловсруулах замаар хэрэглэхэд
бэлдмэлийн үйлдэл 1 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрнэ. Цусны уурагтай 80-90% холбогдоно.
Апрессины даралт бууруулах үйлдэл 6-8 цаг үргэлжилнэ. Бэлдмэлийг гипөртони, гипертонийн
хам шинж, бөөрний дутмагшилтай гипертонид хэрэглэнэ. 0,01г; 0,025г шахмал, үрэл хэлбэрээр
КАЛЬЦИЙН СУВАГТ ХОРИГ ҮҮСГЭДЭГ ЭМ
Захын судасны гөлгөр булчингийн тонусд кальцийн ион чухал үүрэгтэй. Иймээс судасны гөлгөр
булчинд кальцийн ион нэвтрэхийг саатуулахад судасны тонус багасаж артерийн даралт буурна. Энэ
бүлэгт изоптин, нифедипин opox бөгөөд эдгээр эмийн талаар аритмийн эсрэг эм зүрхний бахыг
эмчлэх эм дээр тодорхой үзсэн. (Зураг 30)
Зураг 30. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эмүүдийн

артерийн судсанд үзүүлэх нөлөө
КАЛИЙН СУВГИЙГ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ

Калийн ионы суваг нээгдэхэд судасны тонус багасдаг байна. Учир нь калийн суваг нээгдэхэд
калийн ион эсээс гарч судасны гөлгөр булчингийн эсийн мембраны гиперполяризаци болон эсэд opox
Êàëèéí ñóâàã èäýâõæ¿¿ëäýã ýìèéí àðòåðèéí äàðàëò
áóóðóóëàõ ¿éëäýë
Êàëèéí èîíû ñóâãèéã èäýâõæ¿¿ëýã÷ ýì
Êàëèéí ñóâàã íýýãäýíý
Ýñýýñ êàëèéí èîí ãàðíà.
Ãèïåðïîëÿðèçàöè
Ïîòåíöèàë õàìààðàëò Ñà++ -ûí

ñóâàã íýýãäýõã¿é
Ýñ óðóó îðîõ Cà++- áàãàñíà.
Ñóäàñíû ãºëãºð áóë÷èíãèéí òîíóñ áóóðíà
Ñóäàñ ºðãºñíº
Схем 15
Àðòåðèéí äàðàëò áóóðíà
кальцийн ионы хэмжээ багасдаг. Үүний үр дүнд судасны гөлгөр булчингийн тонус багасаж судас
өргөсөн артерийн даралт буурна. (Схем 15)
Миноксидил
Артериолыг өргөсгөж ерөнхий захын судасны эсэргүүцлийг багасган артерийн даралтыг
бууруулна. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Бэлдмэлийн үйлдэл 24 цаг үргэлжилнэ.
ДАВС УСНЫ СОЛИЛЦООНД НӨЛӨӨЛЖ АРТЕРИЙН ДАРАЛТ БУУРУУЛАХ ЭМ

Цусны даралт цусны нийт хэмжээнээс ихээхэн хамаарна. Цусны нийт хэмжээ багасахад
судасны хананд цусны дарах даралт багасна. Цусны нийт хэмжээ шээсний ялгаралтай шууд
холбоотой. Иймээс шээс их ялгарвал цусны нийт хэмжээ багасаж даралт буурна. Шээсний ялгарах
хэмжээ Na; Cl-ын ионы ялгаралттай холбоотой. Na; Cl шээстэй их ялгарвал гадагшлах шээс их болно.
Иймээс шээлгэх үйлдэлтэй эмүүд цусны нийт эзлэхүүнийг багасгаж цусны даралтыг бууруулна.
Цусны нийт хэмжээ багассанаас артерийн даралт буурах нь 2 шалтгаантай.
1. Цусны нийт хэмжээ багассанаас зүрхний нэг удаагийн болон минутын эзлэхүүн багасна.
2. Аажимдаа захын судасны эсэргүүцэл багасна.
Үүнээс гадна шээс хөөх эмийн дэвсгэр дээр бусад даралт буулгах эмийн үр нөлөө нэмэгдэнэ.
Иймээс артерийн даралт бууруулах эмийг шээс хөөх эмтэй хослуулан хэрэглэх шаардлагатай бөгөөд
орчин үед гипотиазид, фуросемид, верошпирон, этакрины хүчил зэрэг шээс хөөх эмүүдийг хэрэглэж
байна. Артерийн даралт ихсэх өвчнийг эмчлэх орчин үеийн эмчилгээний арга нь өөр өөр
механизмтай эмүүдийг хамт хэрэглэх явдал юм.

нэршил
Натрийн Natrium 0,05 ампул гипертонийн криз, удирдлагат гипотони,
нитропруссид nitroprussid зүрхний дутагдgл
0,02 шахмал гипертони, гипертонийн криз, титэм
Дибазол Bendazol 1%-2мл; 0,5%-5мл судасны дутагдал, ангиоспазм
ампул
Магнийн сульфат Magnesium 25%-10мл ампул Гипертонийн криз
sulfate
Апрессин Hydralazine 0,01; 0,025 шахмал, гипертони, гипертонийн хам шинж,
үрэл бөөрний дутмагшилтай гипертони
ЦУСНЫ ДАРАЛТЫГ ИХЭСГЭХ ЭМ
Зүрхний цочимог дутагдал, коллапсын үед цусны даралт гэнэт унадаг. Үүнээс гадна зүрхний
шигдээс, химийн бодисын хордлого зэргийн үед артерийн даралт мөн гэнэт унана. Иймээс даралт
гэнэт унах үед шалтгааныг нь судалж түүний эсрэг эмчилгээ хийх ёстой. Эмгэг жамын эсрэг эмчилгээ
нь артерийн даралтыг ихэсгэх эм хэрэглэх явдал юм. Артерийн даралт унах нь зүрхний нэг удаа
шахах цус багасах, захын судасны тонус багассантай холбоотой. Иймээс цусны даралт ихэсгэх эмийг
үйлдлээр нь 2 хувааж болно.
1. Зүрхний нэг удаа гаргах цусыг ихэсгэх болон захын судасны тонусыг ихэсгэх эм. Үүнд:
Адреномиметик адреналин орно.
2. Ихэвчлэн захын судасны тонусыг ихэсгэх эм:
а. Адреномиметикууд: Норадреналин
б. Судасны булчинд нөлөөлөх эм: Ангиотензинамид
Адреналин, норадреналины талаар бид адренидэвхтсинапс-д нөлөөлөх эмийн зүйл дээр
тодорхой үзсэн.
Ангиотензинамид
Энэ нь бие махбодод үүсдэг ангиотензин II-ын амид юм. Эмийн гол үйлдэл нь судас нарийсгах
үйлдэл бөгөөд энэ нь норадреналинаас 40 дахин их. Ангиотензинамид артериолын ангиотензины
рецепторт үйлчилж судас нарийсгана. Энэ үед венийн судасны тонус бага зэрэг ихсэж болно. Дотор
эрхтэн, арьс бөөрний судсыг хүчтэй нарийсгана. Зүрхний үйл ажиллагаа болон цусан хангамжинд нь
нөлөөлөхгүй.
Бэлдмэлийн артерийн даралтыг ихэсгэж байгаа үйлдлийн гол механизм нь:
1. Судасны гөлгөр булчинд шууд нөлөөлнө.
2. Мөн альдостероны ялгаралтыг ихэсгэх тул бие махбодод натрийн ион ихээр хуримтлагдаж
байгаатай тус тус холбоотой.
Туслах үйлдэл:
1. Бөөрний дайврын адреналины ялгаралтыг ихэсгэнэ.
2. Судас хөдөлгөх төвийг идэвхжүүлнэ.
3. Захын мэдрэлийн төгсгөлд норадреналины үзүүлэх үйлдлийг ихэсгэнэ.
4. Симпатикын зангилааг идэвхжүүлнэ.
Судсаар тарьж хэрэглэнэ. Маш богино хугацаанд үйлчилнэ. Энэ үед эдийн микроциркуляци
өөрчлөгдөж болно.
Бэлдмэлийг цочимог гипотони-д хэрэглэнэ.
0,001 г флаконтой гаргана. 50мл 0,9%-ын NaCI, 5%-ын глюкозын уусмалд шингэлж судсанд
дуслаар тарина.
ТАРХИНЫ ЦУСАН ХАНГАМЖИЙН ДУТАГДЛЫН ҮЕД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ

Тархины цусан хангамжийн цочимог ба архаг өөрчлөлт нь нас баралт болон тахир дутуу болох
үндсэн гол шалтгаануудын нэг юм. Бусад эдүүдийг бодвол тархины эд хүчилтөрөгчийн дутагдалд
маш мэдрэг байдаг.
Тархины цусан хангамж эмгэгээр өөрчлөгдөх нь үйл ажиллагааны болон органик өөрчлөлтийн
улмаас болно. Жнь: тархины судас агчих, тархины судасны атеросклероз, тромбоз, эмболи болох цус
алдах гэх мэт. Иймээс тархины цочимог болон архаг цусны эргэлтийн өөрчлөлтийн үед тархины
цусан хангамж, тархины эдийн бодисын солилцоог сайжруулах үйлдэлтэй эмүүдийг хэрэглэдэг. Энэ
зорилгоор 2 үндсэн бүлгийн эмийг хэрэглэнэ.
1. Цусны бүлэгнэлт ба агрегацийг багасгадаг эмүүд
a. Тромбоцитын агрегацийг багасгах эм: Аспирин, Тиклопидин
б. Бүлэгнэлтийн эсрэг эм (антикоагулянт): Гепарин, Синкумар, Фенилин
2. Тархины цусны урсгалыг сайжруулах эм
а. Кальцийн сувагт хориг үүсгэдэг эм: Нимодипин, Циннаризин
б. Барвинкын уламжлалын алкалоид: Кавинтон
в. Харга мөөгний алкалоид. Ницерголин
г. Никотины хүчлийн уламжлалын бэлдмэл: Ксантинол никотинат, Никошпан
д. Ксантины уламжлалын эм: Кофеин, Эуфиллин, Трентал
е. Опийн изохинолины уламжлалын алкалоид: Папаверин гидрохлорид
ё. Ноотроп бэлдмэл
ж. Ургамлын гаралтай бэлдмэл Лана – гинкола, Оксибрал
з. Бусад бүлгийн бэлдмэл: Солкосерил, Актовегин
Цусны бүлэгнэлт тромбоцитын агрегацийг багасгадаг эмүүдийн талаар тусгай бүлэгт үзнэ.
ТАРХИНЫ ЦУСНЫ УРСГАЛЫГ САЙЖРУУЛАХ ЭМ

КАЛЬЦИЙН СУВАГТ ХОРИГ ҮҮСГЭХ ЭМ
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь нимодипин, циннаризин юм.
Нимодипин
Бэлдмэлийн өвөрмөц онцлог нь тархины судасны эсэргүүцлийг бууруулж цусан хангамжийг нь
сайжруулан хүчилтөрөгчийн дутагдлыг нь багасгана. Үйлдлийн механизм нь кальцийн ионы сувагт
хориг үүсгэсэнтэй холбоотой.
Тархины цусан хангамжийн дутагдлаас урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх, субарахноидаль цус
харвалтын хагалгааны дараах байдал, тархины цусан хангамжийн архаг дутагдал, тархины цусны
эргэлтийн өөрчлөлтийн үлдэц зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг тарьж хэрэглэхэд толгой өвдөх, дотор муухайрах, артерийн даралт буурах, хоол
боловсруулах замын хямрал илрэх зэрэг гаж нөлөө ажиглагдаж болно.
Тархины хаван, тархины даралт ноцтой ихэссэн үе, элэг бөөрний үйл ажиллагааны илэрхий
өөрчлөлттэй хүнд нимодипиныг хэрэглэхгүй.
0,03 шахмал, 0,02%-50мл флаконтой үйлдвэрлэж yyx болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Циннаризин (Стугерон)
Тархины судасны кальцийн сувагт голлон хориг үүсгэдэг бэлдмэл. Тархи, титмийн болон захын
судасны цусны эргэлтийг сайжруулна. Ялангуяа тархины цусны эргэлтэд нөлөөлөх талаар агчил
сулруулдаг бусад бэлдмэлүүдээс сонгомол шинж чанартай. Үйлдлийн механизм нь кальцийн сувагт
хориг үүсгэж булчингийн эсэд кальцийн ион орохыг хориглоно. Циннаризин мөн гистамины эсрэг
үйлдэлтэй бөгөөд тэнцвэрийн аппаратын мэдрэмжийг багасган симпатикын сэрлийг сулруулна. Мөн
толгой өвдөх, чих шуугих зэрэг шинж тэмдгийг багасгах ба тархины биоцахилгаан идэвхийг хэвийн
болгоно.
Цусны даралт ихсэх өвчний улмаас үүссэн тархины цусны эргэлтийн дутмагшил, тархины
судасны хатуурлын эхний үе, тархины гэмтлийн дараах мэдрэхүйн болон хөдөлгөөний өөрчлөлт,
мигрень зэрэг өвчний үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед хааяа нойрмоглох, ам хуурайших, хоол боловсруулах үйл
ажиллагаа хямрах зэрэг гаж нөлөө илэрч болзошгүй. Артерийн даралт бага байгаа үед бага тунгаар
хэрэглэнэ. 0,025; 0,075 шахмал бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
БАРВИНКЫН УЛАМЖЛАЛЫН АЛКАЛОИД

Кавинтон (Винпоцетин)
Тархины судсыг өргөсгөн цусны урсгалыг түргэсгэж тархины хүчилтөрөгчийн хангамжийг
сайжруулна. Бэлдмэл тархины эдийн катехоламинуудын метаболизмыг ихэсгэх ба эмгэгээр ихэссэн
цусны зуурамтгай чанарыг багасгаж цусны бичил эргэлт болон бодисын солилцоог сайжруулна.
Кавинтон аэробны гликолизыг ихэсгэж глюкозын ашиглагдах, АТФ үүсэхийг ихэсгэх ба
хүчилтөрөгчийн шингээлтийг сайжруулна. Мөн артерийн даралт, тромбоцитын агрегацийг бага зэрэг
бууруулна. Бэлдмэлийн судас өргөсгөх үйлдлийн механизм нь судасны гөлгөр булчинд шууд
Á¿ëýã 2 Òàðõèíû öóñàí õàíãàìæèéí äóòàãäëûí ¿åä õýðýãëýõ ýì 153
нөлөөлдөг болон цАМФ-ын хэмжээг ихэсгэж байгаатай холбоотой. Мөн зарим эрдэмтэд эс ypyy opox
кальцийн ионыг саатуулж байгаа болон натрийн ионы сувагт хориг үүсгэж байгаатай холбоотой гэж
үздэг байна,
Их тунгаараа араг ясны булчинг сулруулна.
Тархины цус харвалт, бэртэл, гэмтэл, атероскперозын үүсэлтэй тархины цусан хангамжийн
өөрчлөлтөөс шалтгаалсан мэдрэл, сэтгэц оюун ухааны болон хөдөлгөөний өөрчлөлт, толгой өвдөх,
эргэх, нүдний торлог бүрхүүлийн судас хатуурах, судасны агчлаас шалтгаалсан өөрчлөлт, артери
венийн тромбоз, судас болон хордлогын шалтгаант сонсгол муудалт зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,005 шахмал 0,5%-ийн 2мл ампултай үйлдвэрлэж yyx ба булчин судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
ХАРГА МӨӨГНИЙ АЛКАЛОИД
Энэ бүлэгт дигидроэрготамин, дигидроэрготоксин, сермион орно.
Сермион (Ницерголин)
Харга мөөгний алкалоид, никотины хүчлээс тогтоно. α-адренорецепторт хориг үүсгэх ба гөлгөр
булчингийн агчил тавиулах үйлдэл үзүүлнэ. Тархины болон захын судсыг өргөсгөнө. Мөн
тромбоцитын агрегацийг багасгах үйлдэлтэй.
Бэлдмэл тархины судасны эсэргүүцлийг багасгаж тархины эдийн цусны урсгалыг ихэсгэн
мэдрэлийн эдийн бодисын солилцоог сайжруулна. Бага тунгаар артерийн даралтанд нөлөөлөхгүй.
Харин даралт ихэссэн үед бууруулна.
Тархины цусны эргэлтийн цочимог архаг дутагдал, тархины судасны хатуурал, тархины
судасны тромбоз бөглөрөл, мигрень, Рейно-ийн өвчин, гипертони, гипертонийн кризийн үед тус тус
хэрэглэнэ. 0,01 шахмал үрэл үйлдвэрлэнэ.
НИКОТИНЫ ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛЫН БЭЛДМЭЛ

Никотины хүчил нь судасны гөлгөр булчинд шууд нөлөөлж захын болон тархины судсыг
өргөсгөнө. Гэвч никотины хүчил олон талын гаж нөлөөтэй учраас тархины болон захын судасны агчил
тавиулах зорилгоор түүний гаж нөлөө багатай бэлдмэлүүдийг хэрэглэж байна. Үүнд: Ксантинол
никотинат, никоверин (никотины хүчил + папаверин), никошпан (никотины хүчил + но-шпа)
Ксантинолын никотинат (компламин)
Захын судсыг өргөсгөх үйлдэлтэй. Захын судасны хажуугийн салаануудын болон тархины
цусан хангамжийг сайжруулж тархины хүчилтөрөгчийн дутагдлыг багасгахаас гадна нүдний торлог
бүрхүүлийн бичил эргэлтийг сайжруулна. Мөн тромбоцитын агрегацийг багасган зүрхний агшилтыг
хүчтэй болгоно. Удаан хугацаагаар хэрэглэхэд липопротеинлипазын идэвхийг нэмэгдүүлж атероген
липопротеин ба холестерины хэмжээг багасгах замаар атеросклерозын эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Эндоартерит, шижингийн ангиопати, Рейно-ын өвчин, мигрень өвчний үед болон тархины
цусны эргэлтийг сайжруулах зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
0,15 шахмал; 15%-2мл ампултай үйлдвэрлэж уух болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед нүүр улайх, бие халуун оргих, толгой эргэх дотор муухайрах,
суулгах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
КСАНТИНЫ УЛАМЖЛАЛЫН БЭЛДМЭЛ

Энэ бүлэгт кофеин, эуфиллин, трентал орно. Кофеин болон эуфиллины талаар пурин идэвхт
системд нөлөөлөх эм, амьсгалын системийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эмийн бүлэгт тодорхой
үзсэн.
Трентал (Пентоксифиллин)
Судас өргөсгөх, тромбоцитын агрегацийг багасгах, цусны фибрин хайлуулах идэвхийг ихэсгэх,
эритроцитын мембраны уян чанарыг ихэсгэх, цусны бичил эргэлтийг сайжруулах үйлдэл тус тус
үзүүлнэ.
Бэлдмэлийн судас өргөсгөж буй үйлдэл нь аденозины рецепторт хориг үүсгэсэнтэй,
тромбоцитын агрегацийг багасгаж байгаа нь фосфодиэстеразаг дарангуйлж цАМФ-ын хэмжээг
ихэсгэж байгаатай тус тус холбоотой.
Захын цусны эргэлтийн өөрчлөлт, тархины судасны эмгэг, судас хатуурлын эмгэг, нүдний
цусан хангамжийн өөрчлөлт, шижингийн ангиопати, эд эрхтний артерийн судас бөглөрснөөс болсон
тэжээлийн хямрал зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Нүүр улайх, дотор муухайрах, толгой эргэх, хоол боловсруулах үйл ажиллагаа хямрах, тарьж
хэрэглэхэд артерийн даралт буурах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,1; 0,2; 0,4 шахмал, 2%-1мл, 5мл ампултай үйлдвэрлэж уух болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
ОПИЙН ИЗОХИНОЛИНЫ УЛАМЖЛАЛЫН АЛКАЛОИД

Папаверины гидрохлорид
Гөлгөр булчингийн агшилтыг багасгаж булчингийн чангарлыг сулруулах тул судас өргөсгөх
агчил тавиулах үйлдэл үзүүлнэ. Их тунгаараа зүрхний булчингийн сэрэмтгий чанарыг бууруулж
зүрхний дамжуулалтыг удаашруулна. Папаверины гөлгөр булчинг сулруулдаг үйлдлийн механизм
бүрэн тайлбарлагдаагүй. Сүүлийн үед фосфодиэстераза ферментийг идэвхгүй болгож эсийн дотор
цΑΜΦ-ыг хуримтлуулж байгаатай холбоотой гэж тайлбарлаж байна. Бэлдмэл их тунгаараа ТМС-д
тайвшруулах үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг гипертони, зүрхний бах, мигрень, эндоартерит, гуурсан хоолойн багтраа, гэдэс,
элэг, бөөрний хатгаа (колик) зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,02; 0,04 шахмал 2%-2мл ампултай гаргаж уух болон арьсан дор, булчин, судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
НООТРОП БЭЛДМЭЛ
Энэ бүлэгт аминалон, ноотропил, цераксон орох бөгөөд эдгээр эмийн талаар ноотроп бэлдмэл
бүлэгт тодорхой үзсэн.
УРГАМЛЫН ГАРАЛТАЙ БЭЛДМЭЛ
Лана- Гинкола
Найрлага: 1 бүрээсд: 40мг Ginkgo bilobae гэдэг ургамлын навчны хуурай ханд (9,6мг гинкго
флавонгликозид, 2,4мг терпен) агуулагдана.
Ханданд агуулагдаж буй гинкго флавонгликозид, терпен зэрэг идэвхтэй бодисууд нь цусны
судсыг өргөсгөх, цусны эргэлтийг сайжруулах, тромбоцитын бөөгнөрөмтгий чанарыг багасгах,
бодисын солилцоог зохицуулах, эд эсийг хүчилтөрөгчийн дутагдлаас хамгаалах үйлдэл үзүүлнэ.
Гинкго-ын ханд нь цусны эргэлтийг сайжруулах (ялангуяа хялгасан судасны), ой тогтоолт,
оюун ухаан болон цусны реологи чанарыг сайжруулах, хүчилтөрөгчийн чөлөөт радикалын хорт
нөлөөг дарангуйлах, мэдрэл хамгаалах үйлдэлтэй. Мөн доод мөчний цусны эргэлтийн хямралыг
багасгаж хөл бадайрах, өвдөх, хорсох, хүйт оргих шинж тэмдгийг арилгана.
Оюун ухааны чадвар, ой тогтоолт муудах, сэтгэл санааны тавгүй байдал, айдас түгшүүрэл,
толгой эргэх, чих шуугих, хараа өөрчлөгдөх зэрэг шинж тэмдэг бүхий тархины цусны эргэлтийн
хямрал болон мөчдийн цусны эргэлтийн хямралын эхний үе зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд 1 бүрээсээр өдөрт 3 удаа хоолны дараа бага зэргийн шингэнээр даруулж
залгиж ууж хэрэглэнэ.
Оксибрал (Винкамин)
Ургамлын гаралтай бэлдмэл. Тархины судасны тонусыг сонгомлоор зохицуулж тархины цусны
эргэлтийг сайжруулах, тархины бодисын солилцооны хэрэгцээнд тохирсон цусны эргэлтийг
нөхцөлдүүлэх, глюкозын исэлдэлтийг ихэсгэн энерги үүсэлтийг нэмэгдүүлэх замаар тархины бодисын
солилцоог сайжруулах ба тархины ерөнхий идэвхжлийг нэмэгдүүлэх үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Оксибрал хүчилтөрөгчийн дутагдалд байгаа мэдрэлийн эсийн хүчилтөрөгчөөр хангагдах үйл
явцыг ихэсгэхийн зэрэгцээ тархины зах хязгаарын судасны эсэргүүцлийг багасгах буюу
тогтворжуулна. Мөн тархины цусны эргэлтийг хэвийн болгох ба мэдрэлийн эсийн хүчилтөрөгчөөр
хангагдах явцыг сайжруулна.
Бэлдмэлийг ой тогтоолт ба анхаарал төвлөрүүлэлт муудах, шижингийн ангиопати, тархины
судасны атеросклерозын гэмтэл, гавал-тархины гэмтэл, цус харвалтын дараах өөрчлөлт,
гипертонийн энцефалопати, толгой эргэх, судасны гаралтай толгойн өвдөлт, мигрени, судасны
гаралтай сонсгол ба харааны өөрчлөлт, оройн зайн ба цаг хугацааны баримжаа алдагдах, сэтгэл
хөдлөлийн өөрчлөлт, тархины судасны өөрчлөлт: ялангуяа тархины цусан хангамжийн дутагдал
зэрэгт тус тус хэрэглэхээс гадна хүүхэд болон өсвөр насныхны оюун ухааны үйл ажиллагааг
сайжруулах зорилгоор мөн хэрэглэнэ.
Хүүхдэд: Сиропыг ½ цайны халбагаар хоногт 3 удаа хэрэглэнэ. Мөн 1мл тарилгын уусмалыг
хоногт 2 удаа булчинд болон судсанд дуслаар хийнэ.
Насанд хүрэгсдэд: Сиропыг 1 цайны халбагаар өдөрт хоногт 3 удаа, ретард бүрээсийг 1
ширхгээр хоногт 2 удаа ууж хэрэглэнэ. 2мл тарилгын уусмалыг хоногт 1-2 удаа булчинд болон
судсанд дуслаар тарина. Судсанд шууд урсгалаар тарьж хэрэглэхгүй.
30мг бүрээс, 10мг/5мл сироп, 0,75%-2мл ампултай гаргана.
БУСАД БҮЛГИЙН БЭЛДМЭЛ

Солкосерил
Солкосерил нь эрүүл эхлээр тугалны цуснаас гаргаж авсан эдийн бодисын солилцоог
идэвхжүүлэх, тэжээлийг сайжруулах, нөхөн төлжилтийг идэвхжүүлэх үйлдэлтэй уураггүйжүүлсэн
бэлдмэл. Бодисын солилцоо болон исэлдэн фосфоржих процессыг идэвхжүүлэх, хүчилтөрөгчийн
хэрэглээг ихэсгэх, хүчилтөрөгчийн болон бодисын солилцооны дутагдалд байгаа эсэд глюкоз
зөөгдөх явцыг идэвхжүүлэх, коллагены нийлэгжилтийг сайжруулах, эсийн нөхөн төлжих процессыг
идэвхжүүлэх үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг захын артерийн судасны бөглөрөлт өвчин, тэжээлийн өөрчлөлт бүхий венийн
судасны архаг дутагдал, тархины цусны эргэлт ба бодисын солилцооны өөрчлөлт зэргийн үед
хэрэглэнэ.
Солкосерилийн тосон түрхэц болон гель-ийг бага зэргийн гэмтэл, 1 ба 2-р зэргийн түлэгдэлт,
хөлдөлт, удаан эдгэрэлтэй шарх зэргийн үед хэрэглэнэ.
2мл, 5мл ампултай болон 20г тосон түрхэц ба гель хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ. Ампултай
бэлдмэлийг булчин ба судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Актовегин
Актовегин нь диализийн болон хэт нэвчүүлэх аргаар тугалны цуснаас гаргаж авсан
уураггүйжүүлсэн бэлдмэл. Гипоксийн эсрэг нөлөөлөхөөс гадна эдийн нөхөн төлжилтийг
идэвхжүүлдэг.
Глюкозын тээвэрлэгдэх ба ашиглагдах процесст эергээр нөлөөлөхөөс гадна хүчилтөрөгчийн
хэрэглээг идэвхжүүлсний (ишемийн үед плазмын мембраныг бат бөх болгож лактат үүсэлтийг
багасгана.) дүнд гипоксийн эсрэг үйлчилнэ.
Актовегин мөн АТФ, АДФ, фосфокреатин, амин хүчил (глутамат, аспартат), ГАМК-ын
концентрацийг нэмэгдүүлнэ.
Бэлдмэл нөхөн төлжих процессын үзүүлэлтүүдийг (ДНХ, гемоглобин, гидроксипролин)
ихэсгэдэг учир түүнийг шархны эдгэрэлтийг түргэсгэх зорилгоор хэрэглэнэ. Мөн эсийн хүчилтөрөгч ба
глюкозын ашиглагдах явцыг ихэсгэн хэрэглээг нь нэмэгдүүлснээр АТФ-ын солилцоо ихсэж энергийн
солилцоог сайжирна. Эдгээр үйлдлийн үр дүнд энергийн (нөхөн төлжилт) хэрэглээний ихсэлт
хурдсана.
Бэлдмэлийг дараах тохиолдлуудад хэрэглэнэ.
 Тархины судасны болон бодисын солилцооны өөрчлөлт (тархины цусны эргэлтийн цочимог ба
архаг өөрчлөлт, тэнэгрэл, тархины гэмтэл).
 Захын судасны (артерийн ба венийн) эмгэг, тэдгээрийн үр дагавар уршиг (ангиопати,
тэжээлгүйдлийн яршил).
 Шархны эдгэрэлтийг сайжруулах зорилгоор хэрэглэнэ. (янз бүрийн шалтгаантай шарх,
тэжээлгүйдлийн эмгэг (цооролт), шархны эдгэрэх процесс өөрчлөгдөх).
 Дулааны ба химийн түлэгдэлт.
 Арьс ба салст бүрхүүлийн цацрагийн гэмтэл, цацрагийн гаралтай мэдрэлийн эмгэг.
Тарилгын уусмалыг венийн ба артерийн судсанд, булчинд тус тус тарьж хэрэглэхээс гадна
дуслын шингэнд нэмж хэрэглэж болно. Шахмалыг ууж, крем, гель, тосон түрхцийг арьсанд түрхэж
хэрэглэнэ.
80мг/2мл, 200мг/5мл, 400мг/10мл тарилгын уусмалыг ампултай гаргана. Мөн 200мг шахмал,
5% тосон түрхэц, 5% крем, 20% гель хэлбэрээр тус тус үйлдвэрлэнэ.

нэршил
Тархины цусан хангамжийн дутагдлаас урьдчилан
Нимодипин Nimodipine 0,03 шахмал, сэргийлэх, эмчлэх, субарахноидаль цус харвалтын
0,02%-50мл хагалгааны дараах байдал, тархины цусан хангамжийн
флакон архаг дутагдал, тархины цусны эргэлтийн өөрчлөлтийн
үлдэц
Цусны даралт ихсэх өвчний улмаас үүссэн тархины
Стугерон Cinnarizin 0,025; 0,075 цусны эргэлтийн дутмагшил, тархины судасны
шахмал бүрээс хатуурлын эхний үе, тархины гэмтлийн дараах
мэдрэхүйн болон хөдөлгөөний өөрчлөлт, Мигрень
Тархины цус харвалт, бэртэл, гэмтэл, атероскле-розын
үүсэлтэй тархины цусан хангамжийн өөрч-лөлтөөс
Кавинтон Vinpocetine 0,005 шахмал шалтгаалсан мэдрэл, сэтгэц ой ухааны болон хөдөл-
0,5%-2мл ампул гөөний өөрчлөлт, тологой өвдөх, эргэх, нүдний торлог
бүрхүүлийн судас хатуурах, судасны агчлаас
шалтгаалсан өөрчлөлт, артери венийн тромбоз, судас
болон хордлогын шалтгаант сонсгол муудалт
Тархины цусны эргэлтийн цочимог архаг дутагдал,
Сермион Nicergoline 0,01 шахмал тархины судасны хатуурал, тархины судасны тромбоз
бөглөрөл, Мигрень, Рейно-ийн өвчин, гипертони,
гипертонийн криз
Ксантинолын Xantinol 0,15 шахмал Эндоартерит, шижингийн ангиопати, Рейно-ын өвчин,
никотинат nicotinate 15%-2мл ампул Мигрень болон тархины цусны эргэлтийг сайжруулах
Захын цусны эргэлтийн өөрчлөлт, тархины судасны
0,1; 0,2; 0,4 эмгэг, судас хатуурлын эмгэг, нүдний цусан
Трентал Pentoxyphyllin шахмал, хангамжийн өөрчлөлт, шижингийн ангиопати, эд
2%-1мл, 5мл эрхтний артерийн судас бөглөрснөөс болсон
ампул тэжээлийн хямрал
Папаверин Papaverin 0,02; 0,04 Гипертони, зүрхний бах, Мигрень, эндоартерит,
гидрохлорид hydrochlorid шахмал гуурсан хоолойн багтраа, гэдэс, элэг, бөөрний хатгаа
2%-2мл ампул (колик)
Оюун ухааны чадвар, ой тогтоолт муудах, сэтгэл
санааны тавгүй байдал, айдас түгшүүрэл, толгой эргэх,
Extr. Ginkgo
Лана- гинкола 0,04 бүрээс чих шуугих, хараа өөрчлөгдөх зэрэг шинж тэмдэг бүхий
bilobae
тархины цусны эргэлтийн хямрал болон мөчдийн
цусны эргэлтийн хямрал
Ой тогтоолт ба анхаарал төвлөрүүлэлт муудах,
0,03 бүрээс, шижингийн ангиопати, тархины судасны
Оксибрал Vincamin 10мг/5мл сироп, атеросклерозын гэмтэл, гавал-тархины гэмтэл, цус
0,75%-2мл амп харвалтын дараах өөрчлөлт, гипертонийн
энцефалопати, толгой эргэх, судасны гаралтай
толгойн өвдөлт, мигрени, судасны гаралтай сонсгол ба
харааны өөрчлөлт, оройн зайн ба цаг хугацааны
баримжаа алдагдах, сэтгэл хөдлөлийн өөрчлөлт,
тархины судасны өөрчлөлт: ялангуяа тархины цусан
хангамжийн дутагдал зэрэгт тус тус хэрэглэхээс гадна
хүүхэд болон өсвөр насныхны оюун ухааны үйл
ажиллагааг сайжруулах зорилгоор мөн хэрэглэнэ.
Захын артерийн судасны бөглөрөлт өвчин, тэжээлийн
өөрчлөлт бүхий венийн судасны архаг дутагдал,
2мл, 5мл ампул тархины цусны эргэлт ба бодисын солилцооны
Солкосерил Solcoseryl 20г тосон өөрчлөлт
түрхэц, гель тосон түрхэц болон гель-ийг бага зэргийн гэмтэл, 1 ба
2-р зэргийн түлэгдэлт, хөлдөлт, удаан эдгэрэлтэй
шарх
Тархины судасны болон бодисын солилцооны
80мг/2мл, өөрчлөлт (тархины цусны эргэлтийн цочимог ба архаг
200мг/5мл, өөрчлөлт, тэнэгрэл, тархины гэмтэл).
400мг/10мл Захын судасны (артерийн ба венийн) эмгэг, тэдгээрийн
ампул, 200мг үр дагавар уршиг (ангиопати, тэжээлгүйдлийн яршил).
Актовегин Actovegin Шархны эдгэрэлтийг сайжруулах зорилгоор хэрэглэнэ.
шахмал, 5%
(янз бүрийн шалтгаантай шарх, тэжээлгүйдлийн эмгэг
тосон түрхэц, (цооролт), шархны эдгэрэх процесс өөрчлөгдөх).
5% крем, 20% Дулааны ба химийн түлэгдэлт.
гель Арьс ба салст бүрхүүлийн цацрагийн гэмтэл,
цацрагийн гаралтай мэдрэлийн эмгэг.
Тархины цусан хангамжийн дутагдлын эмчилгээнд мэдрэлийн эсийг хүчилтөрөгчийн дутагдалд

тэсвэртэй болгох, мэдрэлийн эсийг хамгаалах үйлдэлтэй эмүүд тодорхой байр эзэлнэ.
Тархины цусан хангамжийн дутагдлын үед нейроны гэмтэл олон шалтгааны улмаас болж
үүсдэг. Үүнд: бодисын солилцооны өөрчлөлт, хүчилшил үүсэх, медиаторуудын чөлөөлөгдөлт
өөрчлөгдөх, эсэд илүүдэл хэмжээний кальцийн ион opox, чөлөөт радикалууд ялгарах, уураг задрах
гэх мэт шалтгаанууд орно.
Мэдрэлийн эсийг хамгаалах үйлдэлтэй бэлдмэлд олон янзын бүлэгт хамаарах олон янзын
үйлдэл үзүүлдэг олон эмүүд багтана.
Барбитуратууд болон натрийн оксибутират мэдрэлийн эсийг хүчилтөрөгчийн дутагдалд
тэсвэртэй болгох үйлдэл үзүүлдэг. Эпилепсийн эсрэг эм ламотриджин натрийн ионы сувагт хориг
үүсгэхийн зэрэгцээ ТМС-ийн сэргээх медиаторын ялгаралтыг багасгаж үйлчилнэ. Мөн нимодипин,
циннаризин зэрэг эмүүд потенциал хамааралт кальцийн сувагт хориг үүсгэж эс ypyy opox илүүдэл
кальцийг багасгаж мэдрэлийн эсийг хамгаалах үйлдэл үзүүлнэ. Мөн эдгээр эм тархины цусан
хангамжийг сайжруулах давхар үйлдэл үзүүлдэг.
Тархины цусан хангамжийн дутагдалд үр дүнтэй ихэнх эмүүд нь тархины цусны эргэлтийг
сайжруулахын зэрэгцээ мэдрэлийн эсийг хамгаалах давхар үйлдэл үзүүлдэг байна.
Тархины судасны эмгэгийн дотор мигрень өвчин онцгой байр эзэлнэ. Мигрень өвчний үед
илрэх гол үндсэн шинж бол нэг талын лугшсан өвдөлт юм. Мөн дотор муухайрах, бөөлжих, харааны
болон сонсголын өөрчлөлт илрэх, гэрэлд гялбах, парастези, араг ясны булчин сулрах гэх мэт шинж
тэмдгүүд илэрдэг. Өвчин хөдлөл нь олон жил үргэлжилдэг. Өвчин хөдлөл нь 4-72 цаг үргэлжлэх
бөгөөд сард дунджаар 1-4 удаа илэрнэ.
Мигрень өвчний үүсэж буй механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй. Сүүлийн үед серотонин идэвхт
систем мигрень өвчний эмгэг жамд гол үүрэг гүйцэтгэж байна гэж үзэж байна.
Серотонин нь TMC ба захын мэдрэлийн системийн үйл ажиллагаа, судасны тонусын
зохицуулгад оролцдог. Серотонин серотонины 5-НТ2А рецепторт нөлөөлснөөр артери венийн өргөн
судсуудыг нарийсгадаг. Мөн 5-HT1 -рецепторыг сэргээж судсыг өргөсгөдөг. Серотонин артериолыг
өргөсгөж венулыг нарийсгаснаар хялгасан судасны даралтыг ихэсгэнэ. Түүнээс гадна серотонин
хялгасан судасны нэвчимтгий чанарыг ихэсгэж орчин тойрны эдэд шингэн нэвчихийг ихэсгэдэг.
ТМС-д серотонин синапсын өмнөх дараах рецепторт аль алинд нь нөлөөлдөг. Нэг нейронд
идэвхжүүлэх харин нөгөөд саатуулах нөлөө үзүүлнэ. Синапсын өмнөх 5-НТ1В, 5-НТ1D рецепторт
үйлчилснээр серотонин, норадреналин, нейропептидүүдийн чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлдаг.
Мигрень өвчний эмгэг жамд серотонины 5-HT1B, 5-HT1D- рецепторууд гол үүрэг гүйцэтгэнэ.
Одоогоор уг рецепторуудад нөлөөлж мигрень өвчний өвчин хөдлөлийг намдаадаг суматриптан
хэмээх бэлдмэлийг гарган аваад байна.
Мигрень өвчнийг эмчлэх эмийг 2 хуваана.
1. Мигренийн цочимог өвчин хөдлөлийг намдаах эм: Үүнд: Xapгa мөөгний алкалоидууд (эрготамин,
дигидроэрготамин), Индолын уламжлалын эм (суматриптан), наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт
намдаах эм (парацетамол, аспирин, напроксен, метиндол, бруфен), бөөлжилтийн эсрэг эм
(церукал) орно.
2. Мигренийн өвчин хөдлөлөөс урьдчилан сэргийлэх эм Үүнд: β-адреноблокатор (индерал,
атенолол), лизергиний хүчлийн уламжлалын бэлдмэлүүд (метисергид), стероид бус бүтэцтэй
үрэвслийн эсрэг эм (напроксен), сэтгэл уналын эсрэг эм (амитриптилин), эпилепсийн эсрэг эм
(тегретол) орно.
Эдгээрээс xapгa мөөгний алкалоид эрготамин, дигидроэрготамин, индолын уламжлалын
суматриптан, лизергиний хүчлийн уламжлалын метисергид зэрэг бэлдмэлүүд нь серотонин идэвхт
системд нөлөөлж мигрень өвчний эсрэг нөлөөлдөг байна.
Á¿ëýã 2 Õîîë áîëîâñðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 159
ХООЛ БОЛОВСРУУЛАХ ЭРХТНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД

Хоол боловсруулах замын хөдөлгөөний болон шүүрлийн өөрчлөлт нь олонх өвчин, эмгэг
байдлын үед тохиолддог. Хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эмийн зүйлийг
дараах 7 бүлэгт хуваана.
1. Хоолны дуршилд нөлөөлөх бэлдмэл
2. Ходоодны булчирхайн шүүрлийн өөрчлөлтийн үед хэрэглэх бэлдмэлүүд
3. Ходоодны булчингийн хөдөлгөөнд нөлөөлөх бэлдмэл
4. Бөөлжүүлэх ба бөөлжилтийн эсрэг бэлдмэл
5. Нойр булчирхайн шүүрэл өөрчлөгдсөн үед хэрэглэх бэлдмэл
6. Гэдэсний булчингийн хөдөлгөөнд нөлөөлөх бэлдмэлүүд
7. Гэдэс дүүрэлтийг багасгах эм
8. Элэг цөсний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх бэлдмэл
ХООЛНЫ ДУРШИЛД НӨЛӨӨЛӨХ БЭЛДМЭЛ

Хоолны дуршил мэдрэл шингэний системээр зохицуулагдаж байдаг. Хоолны дуршлыг
гипоталамуст байдаг өлсөх, цадахын төв зохицуулна.
Хоолны дуршил лимбийн систем, их тархины гадаргын үйл ажиллагаанаас ихээхэн хамаарна.
Мөн хоолны дуршлын зохицуулгад норадренидэвхт, серотонинидэвхт, дофаминидэвхт систем чухал
үүрэг гүйцэтгэнэ. Түүнээс гадна цусны плазмд сатиетин гэж нэрлэгддэг өлсөлтийн мэдрэмжийг
дарангуйлдаг α-гликопротеин байдаг.
Холецистокинин, инсулин, глюкагон, нейропептид Y, кортикотропин, тиротропинын ялгаралтыг
идэвхжүүлэгч даавар зэрэг бие махбодын дотоод бодисууд хоолны дуршлын зохицуулгад чухал
үүрэгтэй болохыг тогтоосон байна.
Хоолны дуршилд нөлөөлөх эмийг хоолны дуршлыг идэвхжүүлэх эм, багасгах эм гэж 2 хуваана.
1. Хоолны дуршил багассан үед хоолны дуршлыг идэвхжүүлэх эмүүдийг хэрэглэнэ. Энэ
зорилгоор гашуун зүйлийг хэрэглэдэг. Жнь: шарилжны ханд. Шарилжны ханданд абсинтин хэмээх
гликозид болон эфирийн тос абсентол агуулагдана. Эдгээр гашуун бодис амны хөндийн салстын
рецепторыг цочрооход рефлексийн замаар өлсөхийн төв сэргэнэ. Энэ үед хоол идэхэд шүлс ихээр
ялгарна. Мөн хоолны дуршил нэмэгдүүлдэг эмийн тоонд инсулин орно. Энэ нь цусан дахь глюкозын
агууламжийг багасгаснаар өлсөх мэдрэмжийг үүсгэдэг. Цадалтын төвд өвөрмөц гликорецептор байх
бөгөөд энэ нь артери венийн глюкозын концентрацийн ялгааг зохицуулж байдаг. Харин глюкагон
цусан дахь сахарын хэмжээг ихэсгэх ба инсулины эсрэг үйлдэл үзүүлдэг.
Аминазин, амитриптилин, гемитон, анаболик стероид зэрэг зарим эмүүд мөн хоолны дуршилд
идэвхжүүлэх нөлөөтэй.
2. Хоолны дуршлыг багасгах эм. Энэ бүлгийн эмийг гол нь хоол тэжээлийн улмаас үүссэн
таргалалтын үед хэрэглэнэ. Дараах бүлгийн эм хамаарна.
I. Катехоламинидэвхт системд нөлөөлөх эм (ТМС-ийг идэвхжүүлэх)
a. Фенилалкиламины уламжлал: Фенамин, Дезопимон
б. Изоиндолын уламжлал: Мазиндол
II. Серотонинидэвхт системд нөлөөлөх эм (ТМС-ийг дарангуйлах)
Фенилалкиламины уламжлал Фенфлурамин
Фенамин
Сэтгэц сэргээх эмийн бүлэгт хамаарна.
Мэдрэлийн төгсгөлөөс норадреналин, дофамин чөлөөлөгдөхийг ихэсгэж тэдгээрийн эргэн
орохыг саатуулна. Ингэснээр катехоламинидэвхт үйлдэл гарна. Фенамин цадалтын төвийг сэргээж
өлсөлтийн төвийг дарангуйлна. Түүнээс гадна их тархины гадаргад идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлнэ.
Фенамин гаж нөлөө ихтэй учраас сүүлийн үед бага хэрэглэх болсон.
Дезопимон (Хлорфентермин гидрохлорид)
Фармакологийн үйлдлээр фенаминтай ойролцоо боловч хоолны дуршил бууруулах үйлдлээр
түүнээс арай дутуу. Хоолны дуршлыг багасгах үйлдлийн механизм нь фенаминтай ижил. Хоол идэх
үедээ ууж хэрэглэнэ. Зүрх судасны систем, ТМС-ийн талаас гаж нөлөө гарна. Мөн дасал шунал
үүсгэнэ.
Мазиндол
Хоолны дуршлыг багасгах үйлдлээр фенаминаас 5-10 дахин илүү. Үйлдлийн үндсэн механизм нь
норадреналин, дофамины ялгаралтыг ихэсгэж мэдрэлийн төгсгөл ypyy эргэн орохыг нь хориглох
явдалюм. Хоолны дараа хэрэглэнэ. Ам хатах, нойр өөрчлөгдөх, дотор муухайрах, өтгөх хатах,
Фенфлурамин
Фенфлурамин серотонины чөлөөлөгдөлтийг ихэсгэж мэдрэлийн төгсгөл ypyy орохыг
дарангуйлна. Мөн мэдрэлийн эд дэх түүний солилцоог ихэсгэнэ. Үүний үр дүнд тархины эдэд
серотонины агууламж багасна.
Бэлдмэл хоолны дуршлыг багасгах үйлдэлтэйгээс гадна бодисын солилцоонд шууд нөлөөлдөг.
Захын эдэд глюкозын шингээлтийг сайжруулна. Триглицеридын нийлэгжилтийг багасгаж тэдгээрийн
гэдэсний ханаар шимэгдэхийг багасгана. Мөн тайвшруулах үйлдэл үзүүлэхээс гадна артерийн
даралтыг ихэсгэдэггүй.
Их тунгаараа тааламжтай байдал үүсгэж болно. Удаан хэрэглэж байгаад гэнэт эмчилгээг
зогсоовол сэтгэл уналын байдал илэрч болно. Хааяа шунал үүсгэнэ.
ХОДООДНЫ БУЛЧИРХАЙН ШҮҮРЛИЙН

ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ҮЕД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ
Ходоодны булчирхайн шүүрэл n.vagus. даавар биологийн идэвхт бодисуудын хяналтанд
байна. Жнь: n.vagus-ын тонус ихсэх, гастрин гистамин чөлөөлөгдөж ялгарахад ходоодны шүүрэл
ихсэнэ. Харин n.vagus-ын тонус ба гастрин, гистамины чөлөөлөгдөлтийг багасгахад ходоодны шүүрэл
багасна. Дээрхээс гадна ходоодны шүүрлийг багасгадаг секретин, холецистокинин, простагландин E2,
VIP (Vasoactive intestinal peptide), GIP (Gastric inhibitory peptide) зэрэг биологийн идэвхт бодисууд
байдаг.
Үйлдэл
Даавар Нойр булчирхайн нат-
Ходоодны давсны Нойр булчирхайн Цөсний хүүдийн
рийн гидрокарбонатын
хүчлийн шүүрэл ферментийн шүүрэл агшилт
шүүрэл
Гастрин ++ ++ + +
Секретин -- + ++ +
Холецистокинин - ++ + ++
Ходоодны булчирхайн шүүрэл багассан тохиолдолд түүнийг идэвхжүүлэх эм хэрэглэхээс гадна

ходоодны шүүрлийг нөхөн сэлбэх эм хэрэглэнэ. Харин ходоод булчирхайн шүүрэл ихэссэн
тохиолдолд түүнийг багасгах, саармагжуулах арга хэмжээ авна.
ХОДООДНЫ БУЛЧИРХАЙН ШҮҮРЛИЙГ ИХЭСГЭХ

БА НӨХӨН СЭЛБЭХ ЭМ
Ходоодны булчирхайн шүүрэл багассан үед оношлогооны зорилгоор гистамин ба гастриныг
хэрэглэдэг. Хэрэв шүүрэл багасалт нь үйл ажиллагааны шалтгаантай байсан бол дээрх бодисуудын
нөлөөгөөр ходоодны шүүрэл ихсэнэ. Харин ходоодны салст бүрхүүлийн органик гэмтлийн улмаас
шүүрэл багассан бол дээрх бодисуудын нөлөөгөөр шүүрэл ихсэхгүй.
Гастрин нь оношлогооны зорилгоор хэрэглэдэг гол бодис. Тэрээр хоол идэх үед ходоодны
антраль хэсэгт үүсэж дараа нь цусанд шимэгдэн ходоодны фундаль хэсгийн булчирхайд очиж түүний
шүүрлийг ихэсгэдэг. Гастрин үйлдлийн идэвхээр гистаминаас олон дахин илүү бөгөөд ходоодны
булчирхайд сонгомлоор үйлчилдэг. Мөн тучный эсийг идэвхжүүлж гистамины ялгаралтыг ихэсгэнэ.
Гастрин давсны хүчил, пепсиноген, Каслын дотоод хүчин зүйлийн ялгаралтыг ихэсгэхээс гадна
нойр булчирхайн шүүрэл, цөс үүсэлтийг идэвхжүүлнэ. Эмнэлгийн практикт пентагастриныг
Гистамин ходоодны Н2-рецепторыг сэргээж ходоодны шүүсний хэмжээ болон хүчиллэгийг
ихэсгэдэг. Гистамин нь өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Артерийн даралтыг багасгах, судасны нэвчимтгий
чанарыг ихэсгэх, бронх гэдэсний булчинг агшаах гэх мэт. Гэвч Н1 - рецепторт хориг үүсгэдэг эмүүд
дээрх үйлдлүүдийг арилгана.
Ходоодны шүүрлийг ихэсгэх зорилгоор нүүрс хүчлийн рашаан хэрэглэх ба мөн ходоодны
шүүсийг нөхөн сэлбэх зорилгоор ходоодны жинхэнэ шүүс, пепсин давсны хүчлийн холимогийг
хэрэглэнэ.
Ходоодны жинхэнэ шүүсийг ходоодны булчирхайн үйл ажиллагааны дутагдал, хүчил багадсан
ба үгүйдсэн ходоодны үрэвсэл, хоолны шингэц муудах зэрэгт цайны болон хоолны халбагаар
(наснаас хамаарч) хоол идэх үедээ эсвэл хоолны дараа ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Ходоодны булчирхайн үйл ажиллагааны
Ходоодны жинхэнэ Succus gastricus 100мл дутагдал, ходоод хүчилгүйдэх, хүчил
шүүс naturalis флакон багадсан ба үгүйдсэн ходоодны үрэвсэл,
хоолны шингэц муудах
Хлор устөрөгчийн Acidum hydroch- 3%-200мл Ходоодны булчирхайн үйл ажиллагааны
сулруулсан хүчил loricum diluti + + дутагдал, ходоод хүчилгүйдэх, хүчил
пепсиний холимог Pepsinum 4,0 багадсан ба үгүйдсэн ходоодны үрэвсэл,
хоолны шингэц муудах
ХОДООДНЫ БУЛЧИРХАЙН ШҮҮРЭЛ ИХЭССЭН ҮЕД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүдийг ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа өвчний үед хлорустөрөгчийн хүчил
болон пепсиний шархлаа үүсгэх үйлдэл ходоод 12 xypyy гэдэсний салстын хамгаалах механизм
хоёрын тэнцвэр алдагдсан үед хэрэглэнэ. Иймээс ийм өвчний үед эмчилгээний тактик нь ходоодны
булчирхайн шүүрлийг багасгах болон ходоод 12 xypyy гэдэсний хамгаалах механизмыг ихэсгэхэд
чиглэгдэнэ. Доор дурьдсан бүлгийн эмийг хэрэглэнэ.
I. Ходоодны булчирхайн шүүрлийг багасгах эм
1. Гистамины Н2 - рецепторт хориг үүсгэдэг эм: Циметидин, Ранитидин, Фамотидин
2. Протоны шахуургыг дарангуйлах эм: Омепразол, Пантопразол, Лансопразол
3. Холинорецепторыг хориглох эм:
a. М-холинорецепторыг хориглох эм: Атропин сульфат
б. М1 - холинорецепторыг сонгомлоор хориглох эм: Гастрозепин
в. Ганглиоблокаторууд: Бензогексоний
II. Ходоодны хүчлийг саармагжуулах эм (Антацид бэлдмэл)
Натрийн гидрокарбонат, Магнийн исэл Хөнгөн цагааны гидроокись Алмагель, Алмагель A,
Маалокс
III. Ходоод хамгаалах эм
a. Ходоодны салст бүрхүүлийг механикаар хамгаалах эм: Сукралфат, Денол
б. Ходоодны салс бүрхүүлийн хамгаалах үйл ажиллагааг ихэсгэх буюу
гэмтээгч хүчин зүйлүүдэд тэсвэртэй болгох эм: Мизопростол
ХОДООДНЫ БУЛЧИРХАЙН ШҮҮРЛИЙГ БАГАСГАХ ЭМ

a. Гистамины Н2-рецепторт хориг үүсгэдэг эм
Энэ бүлэгт ранитидин, циметидин, фамотидин орно.
Гистамины Н2-рецептор нь сэргэхэд аденилатциклаза фермент идэвхжиж ходоодны салст
бүрхүүлийн париеталь эсийн доторх цАМФ-ын хэмжээ ихсэж улмаар түүний шүүрэл ялгаруулах идэвх
идэвхжинэ. Гистамины Н2-рецепторт хориг үүсгэснээр хлорустөрөгчийн хүчлийн шүүрэл багасах ба
пепсиноген Каслын дотоод хүчин зүйлийн шүүрэл бага зэрэг дарангуйлагдаж болно. Үүний үр дүнд
ходоодны шүүсний хэмжээ багасна.
Циметидин
Үйлдлийн идэвхээр ранитидинээс 5-10 дахин сул. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа 6 цаг.
Андрогены рецепторт хориг үүсгэж андрогены эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Үүний улмаас бэлгийн үйл
ажиллагаа өөрчлөгдөх ба гинекомасти үүснэ. Цитохром Р-450-ын рецептортой холбогдсоноор
элэгний микросом ферментийн системд дарангуйлах нөлөө үзүүлнэ. Удаан хугацаагаар хэрэглэхэд
лейкопени үүсгэнэ.
Циметидинийг ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн ходоодны ба 12 xypyy
гэдэсний үрэвсэл, рефлюкс эзофагит зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,2г шахмал; 10%-2мл ампултай гаргаж yyx ба судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Ранитидин (Зантак)
Гистамины Н2 - рецепторт хориг үүсгэх өндөр идэвхтэй, хорон чанар багатай бэлдмэл. Хоол
боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Андроген дааврын эсрэг үйлдэлгүйгээрээ циметидинээс
ялгаатай. Элэгний микросомын ферментийн идэвхэд бага зэрэг нөлөөлнө. 55% нь бөөрөөр 45% нь
өтгөнтэй ялгарна. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа 8-12 цаг.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй явцад толгой өвдөх, ядрах, суулгах, өтгөн хатах, арьсаар тууралт
гарах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Ходоодны шархлаа өвчин үүсэхэд Helicobacter pylori чухал ач холбогдолтой. Пилорид хэмээх
ранитидин висмутцитрат агуулсан бэлдмэл ходоодны шархлаа өвчний эмчилгээнд их үр дүнтэй.
Бэлдмэлийн найрлага дахь ранитидин нь гистамины Н2 - рецепторт хориг үүсгэж ходоодны шүүрлийг
багасгана, харин висмутцитрат нь Helicobacter pylori -ийн эсрэг хүчтэй үйлчилдэг байна.
Ранитидиныг ходоод 12xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн ходоодны ба 12 хуруу
0,15г; 0,3г шахмал гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Фамотидин (Квамател)
Үйлдлийн идэвх, үргэлжлэх хугацаагаараа ранитидинээс илүү. Бэлдмэлийн үйлдлийн
үргэлжлэх хугацаа тунгаасаа хамаарч 12-24 цаг байна. Бэлдмэлд андрогены эсрэг үйлдэл байхгүй ба
элэгний микросомын ферментэд нөлөөлөхгүй.
Фамотидиныг ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн ходоодны ба 12 xypyy
0,02г; 0,04г шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
б. Протоны шахуургыг дарангуйлах эм
Протоны шахуурга гэдэг нь ходоодны париеталь эсийн шүүрүүлэх сувгийн мембран дээр
байрладаг бусад рецепторын (холинидэвхт, гастрины, гистамины) идэвхжлээс хамаарахгүйгээр Н+ ба
K+ -ын ионы солилцоог нөхцөлдүүлдэг уураг. Энэ бүлгийн эмүүд өөрсдөө эм судлалын хувьд идэвхгүй
байдаг бөгөөд зөвхөн париеталь эсийн сувгийг хүчиллэг орчинд идэвхтэй хэлбэрт (сульфенамид)
шилжин протоны шахуурга буюу Н+, К+-АТФаза-г эргэлтгүйгээр дарангуйлж хүчиллэг шүүрлийг
багасгана. (Зураг 31, 32)
Улкопрол (Омепразол)
Ходоодны париеталь эсийн протоны шахуургад (Н+, К+-АТФаза) хориг үүсгэж хлорустөрөгчийн
хүчил болон пепсиногений шүүрлийг дарангуйлж ходоодны шүүсний хэмжээг багасгах үйлдэл
үзүүлнэ. Каслын дотоод хүчин зүйлийн ялгаралтанд нөлөөлөхгүй. Омепразол өөрөө сул суурь бодис
учраас ph саармаг орчинд үр нөлөөгүй байна. Гэвч ходоодны париеталь эсийн сувгийн хүчиллэг
орчинд идэвхтэй метаболит сульфенамид болон хувирч мембраны H+, К+-АТФаза буюу протоны
Зураг 31. Ходоодны хүчлийн шүүрлийг багасгах эмүүдийн механизм
шахуургыг эргэлтгүйгээр дарангуйлна. Ингэснээр ходоодонд устөрөгчийн ион opox нь саатаж

ходоодны хүчил үүсэх процесс гүн дарангуйлагдана. Үүнээс гадна омепразол ходоод хамгаалах
идэвхтэй бөгөөд түүний механизм нь бүрэн тодорхой бус.
Бэлдмэл түргэн шимэгдэнэ. Үйлдэл удаан үргэлжилнэ. (2-3 хоног хүртэл) Бэлдмэлийг хоногт 1
удаа ууж хэрэглэнэ. Плазмын уурагтай 95-96% холбогдоно.
Ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, улаан хоолойн шархлаа, Золлингер Эллисоны хам
шинжийн үед хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй явцад суулгах гэдсээр хатгаж өвдөх, дотор
муухайрах, бие сулрах, толгой өвдөх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,02г бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Запасид (Лансопразол)
+
Бэлдмэл париеталь эсийн доторхи сувагт хуримтлагдан Н -той холбогдож улмаар идэвхтэй
хэлбэрт шилжин эсийн мембран дээр байрлах уургийн -SH- бүлэгтэй эргэлтгүйгээр харилцан
үйлчилснээр давсны хүчлийн үүсэлтийг саатуулна. Протоны шахуургын идэв х нь дахин шинэ
молекуль үүссэнээр сэргэнэ. Бикарбонатын шүүрлийг ихэсгэн хамгаалах үйлдэл үзүүлэх ба харин
хоол боловсруулах замын хөдөлгөөнд нөлөөлөхгүй. Лансопразол нь in vitro орчин хелико бактерийн
эсрэг нөлөөлөхөөс гадна пепсиний үүсэлтийг саатуулна.
Цусны уурагтай 97,7-99,4% холбогдох бөгөөд метаболит байдлаар цөс болон шээстэй
Ходоод ба 12 хуруу гэдэсний шархлааны хурцдал үе, улайн хоолойн шархлаат үрэвсэл,
Золлингер-Эллисоны хам шинж, ходоод ба 12 хуруу гэдэсний шархлаа өвчтэй өвчтөний ходоодны
салст бүрхүүлд helicobacter pylori илрэх зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Зураг 32. Протоны шахуургад хориг үүсгэдэг эмийн үйлдлийн механизм
Лансопразолыг 12 хуруу гэдэсний шархлаа өвчний үед 30мг тунгаар хоногт 1 удаа 2-4 долоо
хоног хэрэглэнэ.
Ходоодны шархлаа болон улайн хоолойн шархлаат үрэвслийн үед 30мг-р хоногт 1 удаа
хэрэглэх ба шаардлагатай үед тунг хоногт 60мг хүртэл ихэсгэж болох бөгөөд ээлж эмчилгээ 4-8
долоо хоног үргэлжилнэ. 0,03г бүрээс хэлбэрээс үйлдвэрлэнэ.
Пантопразол (Нольпаза, Контролок)
+ +
Ходоодны париетал эсийн Н K -АТФ-аза ферментийг (протоны шахуурга) хориглон давсны
хүчлийн нийлэгжилтийн төгсгөлийн шатыг саатуулдаг. Үүний дүнд цочроогчийн төрлөөс
хамааралгүйгээр суурь болон өдөөгдсөн давсны хүчлийн шүүрэл багасна.
Бэлдмэлийг дараах эмгэгийн үед хэрэглэнэ.
 Ходоод ба улаан хоолойн сөөргөөт өвчин, ялангуяа улаан хоолойн улайлтат шархлаат сөөргөөт
үрэвсэл, ходоод ба улаан хоолойн сөөргөөт өвчний шинж (цээж хорсох, хүчиллэг зүйлээр гулгих,
залгих үед өвдөх) бүхий эмгэг.
 Стероид бус бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг эм хэрэглэсэнтэй холбоотой үүссэн ходоод ба 12 хуруу
гэдэсний улайлтат шархлаат гэмтэл
 Ходоод ба 12 хуруу гэдэсний шархлааны эмчилгээ ба урьдчилан сэргийлэлт
 Helicobacter pylori-ын эмчилгээ
 Золлингер-Эллисоны хам шинж болон ходоодны шүүрэл ихэссэнтэй холбоотой бусад эмгэг
20, 40мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ. Шахмалыг бүтнээр нь зажилж бутлалгүйгээр бүтнээр
нь бага хэмжээний шингэнээр даруулж хоолны өмнө (өглөөний цайны өмнө) залгиж ууна. Өдөрт 2
удаа хэрэглэж байгаа үед сүүлийн тунг оройн хоолны өмнө ууна.
в. Холинорецепторыг хориглох эм
Энэ бүлгийн эмийн талаар холинидэвхт синапс-д нөлөөлөх эмийн бүлэгт тодорхой үзсэн.
Атропин сульфат ходоодны булчирхайн париеталь эсийн М-холинорецепторт хориг үүсгэж
ходоодны шүүрлийг багасгана.
Гастрозепины үйлдлийн байрлал, механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй. Зарим эрдэмтэд
ходоодны парасимпатик зангилааны болон тучный эсийн Μ1-холинорецепторт сонгомлоор хориг
үүсгэж ходоодны хлорустөрөгчийн хүчил, пепсиногений шүүрлийг багасгаж байна гэж үзэж байна.
Мөн хоол идэх үед үүссэн гастрины ялгаралтыг багасгана.
Гастрозепиныг ходоодны салст бүрхүүлийн эсийн гэмтээгч хүчин зүйлд тэсвэрлэх чанарыг
тодорхой хэмжээгээр ихэсгэдэг гэж үздэг. Үүнийг ходоод хамгаалах үйлдэл гэнэ. Мөн шүлсний
шүүрлийг багасгана. Хоол боловсруулах замаар бүрэн шимэгдэхгүй. Цусны уурагтай 10%
холбогдоно. Цус тархины ба ихсийн хоригийг нэвтрэхгүй. Бөөр болон өтгөнтэй ялгарна.
Харин ганглиоблокатор бензогексоний нь ходоодны парасимпатик мэдрэлийн зангилааны Н-
холинорецепторт хориг үүсгэж булчирхайн шүүрлийг багасгана.

нэршил
Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
Ранитидин Ranitidin 0,15; 0,3 шахмал ходоодны ба 12 хуруу гэдэсний үрэвсэл, рефлюкс
эзофагит
0,2 шахмал Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
Циметидин Cimetidin 10%-2мл ампул ходоодны ба 12 хуруу гэдэсний үрэвсэл, рефлюкс
эзофагит
0,02; 0,04 Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
Квамател Famotidin шахмал ходоодны ба 12 хуруу гэдэсний үрэвсэл, рефлюкс
эзофагит
Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, улаан хоолойн
Улкопрол Omeprazol 0,02 бүрээс шархлаа, Золлингер Эллисоны хам шинж
Ходоод ба 12 хуруу гэдэсний шархлааны хурцдал үе,
Запасид Lansoprazol 0,03г бүрээс улайн хоолойн шархлаат үрэвсэл, Золлингер-
Эллисоны хам шинж
Ходоод ба улаан хоолойн сөөргөөт өвчин, Стероид бус
бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг эм хэрэглэсэнтэй холбоотой
үүссэн ходоод ба 12 хуруу гэдэсний улайлтат шархлаат
0.02, 0.04гр гэмтэл; Ходоод ба 12 хуруу гэдэсний шархлаа;
Нольпаза Pantoprazol
шахмал Helicobacter pylori-ын эмчилгээ; Золлингер-Эллисоны
Контролок
хам шинж болон ходоодны шүүрэл ихэссэнтэй
холбоотой бусад эмгэг
ХОДООДНЫ ШҮҮРЛИЙГ СААРМАГЖУУЛАХ ЭМ (АНТАЦИД БЭЛДМЭЛ )

Энэ бүлгийн эмийг ходоодны шүүсний илүүдэл хүчиллэгийг багасгах зорилгоор хэрэглэдэг. Энэ
бүлгийн эм нь суурь бодис учраас ходоодны шүүсний хлорустөрөгчийн хүчилтэй химийн урвалд орж
түүнийг саармагжуулна. Энэ бүлэгт натрийн гидрокарбонат, Магнийн исэл, Хөнгөн цагааны
гидроокись, Кальцийн карбонат, Алмагель, Алмагель A, Маалокс орно.
Натрийн гидрокарбонат (NaHCO3)
NaHCO3 + HCI = NaCI + CO2 + H20
Натрийн гидрокарбонат нь ходоодонд СО2 үүсгэнэ. Энэ нь ходоодыг тэлэх ба хлорустөрөгчийн
хүчлийн ялгаралт ихсэх хоёрдогч шалтгаан болж болно. Бэлдмэл богино Хугацаанд үйлчилнэ. Усанд
сайн уусна. Амархан шимэгдэж системийн алкалоз үүсгэж болно.
Магнийн исэл (MgO)
MgO + 2HCI = MgCI2 + Н2О
Натрийн гидрокарбонатыг бодвол үйлдэл нь удаан эхэлнэ. Магнийн исэл нь натрийн
гидрокарбонатаас 3-4 дахин идэвхтэй. СО2 үүсгэхгүй. Магнийн нэгдэл усанд муу уусна. Системийн
үйлдэл үзүүлэхгүй. Бөөрний эмгэгийн үед гипермагниеми үүсгэж болно. Их тунгаар хэрэглэхэд
сулруулах үйлдэл үзүүлнэ.
Хөнгөн цагааны гидроокись (АI(ОН)3)
AI(OH)3 + 3HCI = AICI3 + 3H20
Антацид болон шингээх үйлдэл үзүүлнэ. Ходоодны хлорустөрөгчийн хүчилтэй харилцан
үйлчлэлцэхдээ СО2 үүсгэхгүй. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед системийн алкалоз үүсэхгүй. Харин өтгөн
хатаж болно.
Зураг 33. Ходоодны хүчиллэгийг саармагжуулах эмүүдийн

үйлдлийн үндсэн чиглэл
Тунасан кальцийн карбонат (СаСО3)

СаС03 + 2HCI = CaCI2 + СО2 + Н2О
Ходоодны хлорустөрөгчийн хүчилтэй харилцан үйлчлэлцэхдээ СО2 үүсгэнэ. Үйлдэл түргэн
эхэлнэ. Кальцийн карбонат хоол боловсруулах замаар шимэгддэггүй учир системийн үйлдэл
үзүүлэхгүй. Гэвч их тунгаараа гиперкальциеми болон системийн алкалоз үүсгэнэ. Мөн хааяа өтгөн
хатаж болно.
Дээрх антацид бэлдмэлүүдийг хүчил саармагжуулах идэвхээр нь жагсаавал:
Магнийн исэл > Хөнгөн цагааны гидроокись > Кальцийн карбонат > Натрийн гидрокарбонат
Алмагель
Хөнгөн цагааны ислийн гидрат (гель байдлаар), магнийн исэл, D -сорбитол агуулсан нийлмэл
найрлагатай бэлдмэл. Ходоодны хүчлийг саармагжуулах, ходоодны салст бүрхүүлийг пепсиний
нөлөөнөөс хамгаалах үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэлийг ходоод 12хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
архаг цочимог үрэвслийн үед 1-2 зориулалтын халбагаар хоол идэхээс хагас цагийн өмнө ууж
хэрэглэнэ. 170мл флаконтой гаргана.
Алмагель A
Хөнгөн цагааны ислийн гидрат (гель байдлаар), магнийн исэл, D -сорбитол, анестезин
агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Алмагелийн адил ходоодны хүчлийг саармагжуулах, бүрхээх шингээх шинж чанартай боловч
хэсгийг мэдээгүйжүүлэх үйлдэлтэйгээрээ түүнээс ялгаатай. Энэ нь бэлдмэлийн найрлага дахь
анестезинтэй холбоотой.
Бэлдмэлийг ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, ходоодны хүчил ихэдсэн архаг цочимог
үрэвслийн үед 1-2 зориулалтын халбагаар хоол идэхээс хагас цагийн өмнө ууж хэрэглэнэ. 170мл
флаконтой гаргана.
Ренни
Кальцийн карбонат (680мг) ба магнийн карбонат (80мг) агуулсан нийлмэл найрлагатай
бэлдмэл. Кальцийн ба магнийн карбонат нь ходоодны шүүсний илүүдэл давсны хүчлийг удаан
хугацаагаар саармагжуулж ходоодны салст бүрхүүлийг хамгаалах үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэлийн
найрлага дахь кальци 10%, магни 15-20% хүртэл тус тус шимэгдэнэ.
Бэлдмэлийг улаан хоолойн сөөргөөт үрэвсэл ба ходоодны шүүсний хүчиллэг ихэссэнээс
цээж хорсох, гулгих, ходоод хорсох, өвдөх, дүүрэнгэтэх, хүндрэх, гэдэс дүүрэх, хоол боловсруулах
үйл ажиллагааны хямрал зэрэг шинж тэмдгийн үед түүнийг намдаах зорилгоор хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд ба 12-с дээш насны хүүхдэд зовиур илрэх үед 1-2 шахмалыг зажлах буюу
амандаа бүрэн уусгаж хэрэглэнэ. Шаардлагатай үед 2 цагийн дараа давтаж болно.
Нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр гаргана.
Маалокс
Хөнгөн цагааны ислийн гидрат, магнийн исэл агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Фармакологийн үйлдэл хэрэглэх заалт нь алмагелтэй ижил. Алмагелийг бодвол үйлдлийн идэвх
болон үргэлжлэх хугацаа нь илүү. Шахмал болон 250мл флаконтой гаргана.
Олон улсын
нэршил
Магнийн исэл Magnesium Нунтаг 0,5 Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил
oxydum шахмал ихэдсэн архаг цочимог үрэвсэл
Алмагель Almagel 170мл флакон Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил
ихэдсэн архаг цочимог үрэвсэл
Алмагель А Almagel A 170мл флакон Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил
ихэдсэн архаг цочимог үрэвсл
Ренни Rennie Нийлмэл Улаан хоолойн сөөргөөт үрэвсэл ба ходоодны
шахмал шүүсний хүчиллэг ихэссэнээс цээж хорсох,
гулгих, ходоод хорсох, өвдөх, дүүрэнгэтэх,
хүндрэх, гэдэс дүүрэх, хоол боловсруулах үйл
ажиллагааны хямрал зэрэг шинж тэмдгийн үед
Маалокс Maalox Шахмал 250мл Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил
флакон ихэдсэн архаг цочимог үрэвсэл
ХОДООД ХАМГААЛАХ БЭЛДМЭЛ

Энэ бүлгийн эмүүд нь ходоодны салст бүрхүүлд шууд нөлөөлж хими физикийн янз бүрийн
гэмтээгч хүчин зүйлүүдийн түүнд үзүүлэх нөлөөг арилгах буюу багасгах үйлдлийг үзүүлдэг. Энэ
бүлгийн эмүүдийг ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа өвчний үед хэрэглэнэ.
Сукралфат (Вентер)
Ходоодны хүчиллэгийг саармагжуулах, пепсиний шүүрлийг дарангуйлахаас гадна шингээх
бүрхээх үйлдэл үзүүлнэ. Хүчиллэг орчинд түүний полимеризаци болж өтгөн цавуурхаг бодис үүсгэнэ.
Бэлдмэл эрүүл салст бүрхүүлтэй бага зэрэг харилцан үйлчлэх бөгөөд харин ходоод 12 xypyy
гэдэсний шархлааны гадаргууг ойролцоогоор 6 цаг бүрхэж хамгаална. Өөрөөр хэлбэл шархлааны
үхжсэн эдийн уурагтай харилцан үйлчилж өнгөр буюу хамгаалах давхар үүсгэнэ.
Бэлдмэлийг хоолны өмнө ба унтахын өмнө ууж хэрэглэнэ. Бэлдмэл хоол боловсруулах замаар
шимэгдэхгүй учир системийн үйлдэл үзүүлэхгүй. 0,5г шахмал үйлдвэрлэж ходоод 12 xypyy гэдэсний
шархлаа, хүчил ихэдсэн гастрит, рефлюкс эзофагитын үед хэрэглэнэ.
Де-нол
Висмутын субцитратын коллоид бэлдмэл. Шархлааны эсрэг болон бактерийг үхүүлэх
(Helicobacter pylori) үйлдэлтэй. Бэлдмэлийг уусны дараа ходоод 12 xypyy гэдэсний хүчиллэг орчинд
аажим коллоид байдалд шилжин салстын гадаргууд тархан бүрхэж шархлааны гадаргууд өнгөр
үүсгэдэг. Мөн шархны сорвижилтыг нөхцөлдүүлэх ба давсны хүчил, пепсин, бусад ферментүүдийн
үйлчлэлд ходоодны салст бүрхүүлийн тэсвэрлэх чанарыг ихэсгэх, бикарбонат простагландин Е2-ын
нийлэгжилтийг ихэсгэж эс хамгаалах үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Де-нолыг 0,12г шахмал үйлдвэрлэж ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
гастритын үед ууж хэрэглэнэ.
Мизопростол
Простагландин Ε1-ын нийлэгбэлдмэл. Ходоодны салст бүрхүүлийн бикарбонатын шүүрэл ба
ходоодонд салс үүсэхийг ихэсгэсэнтэй холбоотойгоор эс хамгаалах үйлдэл үзүүлнэ. Ходоодны
париеталь эсэд шууд нөлөөлж шүүрэл ялгаралтыг багасгана. Мөн гэдэсний гөлгөр булчин болон
умайн булчингийн чангарал агшилтыг нэмэгдүүлнэ. Үйлдэл 30 минутын дараа эхэлж 3 цаг
Мизопростолыг 0,2мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа
үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор ба ходоод 12 xypyy гэдэсний шархлаа өвчин, мөн стеройд
бус үрэвслийн эсрэг эмтэй хамт тус тус хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
Сукралфат Sucralfate 0,5 шахмал
гастрит, рефлюкс эзофагит
Bismuth Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа, хүчил ихэдсэн
tripotassium гастрит
Де-нол 0,12 шахмал
subcitrat
Ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа үүсэхээс урьдчилан
сэргийлэх зорилгоор ба ходоод 12 хуруу гэдэсний
Мизопростол Misoprostol 0,0002 шахмал
шархлаа өвчин, мөн стероид бус үрэвслийн эсрэг
эмтэй хамт тус тус хэрэглэнэ
ХОДООДНЫ БУЛЧИНГИЙН ХӨДӨЛГӨӨНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Ходоодны тонус агшилтыг ихэсгэх зорилгоор M-холиномиметик (ацеклидин), холинэстеразын
эсрэг эм (прозерин)-ыг хэрэглэнэ. Эдгээр эм ходоодонд ирэх парасимпатик мэдрэлийг идэвхжүүлж
булчингийн тонус агшилтыг идэвхжүүлнэ. Харин ходоодны тонус агшилтыг багасгах зорилгоор М-
холиноблокатор (атропин сульфат) болон папаверин но-шпа зэрэг булчинд шууд нөлөөлж сулруулах
үйлдэлтэй эмүүдийг хэрэглэж болно.
БӨӨЛЖҮҮЛЭХ БА БӨӨЛЖИЛТИЙН ЭСРЭГ БЭЛДМЭЛ

БӨӨЛЖҮҮЛЭХ ЭМ
Бөөлжилт нь ходоод, гэдэс, өрц, хэвлийн ханын булчин зэрэг олон бүлэг булчингийн
оролцоотой явагддаг нарийн нийлмэл рефлекст процесс. Бөөлжилт нь бөөлжилтийн төв сэрэлд
орсноос болон ходоодны салст цочирсноос үүснэ. Xapaa, үнэрлэх, амтлахын сэрэл зэрэг янз бүрийн
цочруулууд бөөлжилтийн төвийг цочроосноос бөөлжилт үүсэж болно. Янз бүрийн байрлалтай
тэнцвэрийн болон интерорецепторууд цочрох нь мөн бөөлжилт үүсэх нэг шалтгаан болно. Үүнээс
гадна тархины IV ховдлын ёроолд байрладаг бөөлжилтийн төвтэй холбоотой zona trigger гэж өвөрмөц
хеморецепторын бүс байдаг. Энэ бүсийн нейронд дофамины D2, серотонины 5-НТ3, М-
холинорецептор байдаг. Эдгээр рецепторууд сэргэхэд бөөлжилтийн төв идэвхждэг байна.
Төвийн үйлдэлтэй бөөлжүүлэх эмэнд апоморфин гидрохлорид орно. Энэ нь zona trigger-ын D2-
рецепторыг сэргээснээр бөөлжилт үүсгэнэ.
Рефлексийн замаар бөөлжилтийн төвийг сэргээдэг эмэнд тарваган шийрийн бэлдмэл
хамаарагдана. Бэлдмэлийг их тунгаар ууж хэрэглэхэд ходоодны салстыг цочроож рефлексийн
замаар бөөлжилт үүсгэнэ. Харин гэдэсний ханаар шимэгдсэний дараа zona trigger -ын хеморецепторт
шууд сэргээх нөлөө үзүүлнэ.
Зөвхөн захын үйлдэлтэй бэлдмэлд зэсийн сульфат, цайрын сульфат хамаарна. Эдгээр нь
ходоодны салст бүрхүүлийг цочроож рефлексийн замаар бөөлжүүлнэ.
Эдгээр бөөлжүүлэх бэлдмэлүүдийг хурц хордлогын үед хэрэглэнэ. Хэрэв хурц хордлогын үед
бөөлжилтийн төв дарангуйлагдсан бол эдгээр эм үр дүнгүй байна.
БӨӨЛЖИЛТИЙН ЭСРЭГ ЭМ
Ямар шалтгаанаар бөөлжиж байна гэдгээс хамаарч бөөлжилтийн эсрэг эмийг сонгоно.
Бөөлжилтийг намдаах зорилгоор М-холиноблокаторууд, гистамины эсрэг эм, солиорлын эсрэг
эм болон церукал, ондансетрон зэрэг эмүүдийг хэрэглэдэг.
Далайн ба агаарын өвчний үед тэнцвэрийн аппарат зогсолтгүй цочирсны улмаас эндээс сэрэл
бага тархийг дамжин бөөлжилтийн төвд хүрч бөөлжилт үүсдэг байна. Бага тархинд M -
холинорецептор, гистамины Η1 - рецептор байдгийг илрүүлсэн. Иймээс далайн ба агаарын өвчний
үед М - холиноблокатор скополамин, аэрон, гистамины эсрэг эм димедрол зэргийг хэрэглэнэ. Гэхдээ
М - холиноблокатор болон гистамины эсрэг эмүүдийн бөөлжилтийн эсрэг үйлдэл нь гол нь
бөөлжилтийн төвд шууд нөлөөлж байгаатай холбоотой.
Солиорлын эсрэг эмүүдийн бөөлжилтийн эсрэг үйлдэл нь zona trigger-ын D2-рецепторт хориг
үүсгэсэнтэй холбоотой.
Бөөлжилтийн эсрэг эмийн гол төлөөлөгч нь метоклопрамид, гердилиум, ондансетрон юм.
Метоклопрамид (Церукал)
Бэлдмэл zona trigger-ын дофамины D2 -рецепторт хориг үүсгэх ба их тунгаараа серотонины 5-
НТ3 рецепторт хориг үүсгэснээр бөөлжилтийн эсрэг нөлөөлнө. Церукал аминазинаас илүү хүчтэй,
сонгомлоор үйлчилдгээрээ ялгаатай.
Улаан хоолойн доод хуниасын тонусыг ихэсгэх ба мөн ходоод нарийн гэдэсний хөдөлгөөнийг
ихэсгэж гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг түргэсгэнэ. Харин бүдүүн гэдсэнд нөлөөлөхгүй. Түүнээс гадна
церукал Оддийн хуниасын тонусыг багасгаж цөсний хүүдий ба сувгийн даралтыг ихэсгэнэ.
Бэлдмэлийг гол нь туяа эмчилгээний үед болон хоол боловсруулах замын салст бүрхүүл
цочирсонтой холбоотойгоор үүссэн бөөлжилтийг намдаах зорилгоор хэрэглэнэ. Мөн хоол
боловсруулах замын хөдөлгөөний өөрчлөлт (дискинез), рефлюкс эзофагит, ходоод 12 xypyy гэдэсний
шархлаа, гэдэс дүүрэх үед тус тус хэрэглэнэ. Харин далайн өвчний үед үр дүнгүй.
0,01г шахмал, 0,5%-2мл-ын ампултай үйлдвэрлэж yyx болон булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Домперидон (Кости, Гердилиум)
Дофамины рецепторт хориг үүсгэж бөөлжилтийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Төвийн ба захын
дофамины рецепторт хориг үүсгэнэ.
Бэлдмэл 12 хуруу гэдэс ба ходоодны антраль хэсгийн агшилтын үргэлжлэх хугацааг уртасгах,
улаан хоолойн доод хуниасын тонусыг ихэсгэх, ходоодны хоосрох процесс удааширсан үед түүнийг
түргэсгэх үйлдэл үзүүлнэ.
Үйл ажиллагааны ба органик өөрчлөлтийн (халдвар, буруу хооллолт, эмийн ба туяа
эмчилгээний үеийн)улмаас үүссэн болон дофаминыг идэвхжүүлэгч эмүүдээр (леводопа,
бромокриптин) үүсгэгдсэн дотор муухайралт, бөөлжилтийн үед тус тус хэрэглэнэ.
Мөн дотор муухайрах, бөөлжих, гэдэсний хоосрох процесс удааширсантай холбоотой үүсэх
хоол боловсруулах замын хямралын шинж, улаан хоолой ба ходоодны сөөргөө, улаан хоолойн
үрэвсэл зэргийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хоолноос 15-20 минутын өмнө ууж хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсдэд: Цочимог дотор муухайралт ба бөөлжилтийн үед 20мг-р хоногт 3-4 удаа
болон унтахын өмнө хэрэглэнэ.
Хоол боловсруулах замын архаг хямралын үед 10мг-р хоногт 3 удаа хэрэглэх бөгөөд
шаардлагатай тохиолдолд унтахын өмнө нэмж хэрэглэнэ. Мөн зайлшгүй шаардлагатай үед дээр
дурьдсан тунг давхарлаж хэрэглэж болно.
Бөөрний үйл ажиллагааны илэрхий өөрчлөлттэй хүмүүст хоногт хэрэглэх бэлдмэлийн давтамж
1-2-оос илүүгүй байх бөгөөд шаардлагатай үед тунг багасгаж болно.
10мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Ондансетрон (Зофран)
Серотонины 5-НТ3 рецепторт хориг үүсгэж бөөлжилтийн эсрэг нөлөөлнө. Бэлдмэл төвийн
болон захын рецепторт нөлөөлдөг. Хорт хавдрын хими, туяа эмчилгээний үед үүсэх бөөлжилтийг
намдаах, бөөлжилтөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Зураг 34. Бөөлжүүлэх ба

бөөлжилтийн эсрэг зарим эмийн
үйлдлийн механизм
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үөд толгой эргэх, өвдөх, өтгөн хатах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,004г; 0,008г шахмал; 0,2%-2мл ба 4мл-ын ампултай үйлдвэрлэж yyx ба судсанд тарьж
хэрэглэнэ.

нэршил
0,01 шахмал Янз бүрийн шалтгаантай бөөлжилт, гэдэс дүүрэх,
Церукал Metoclopramide 0,5%-2мл рефлюкс эзофагит, ходоод 12 хуруу гэдэсний шархлаа,
ампул хоол боловсруулах замын дискинез
Үйл ажиллагааны ба органик өөрчлөлтийн улмаас
үүссэн болон дофаминыг идэвхжүүлэгч эмүүдээр
(леводопа, бромокриптин) үүсгэгдсэн дотор
Гердилиум муухайралт ба бөөлжилт
Domperidone 0,01 шахмал
Кости Дотор муухайрах, бөөлжих, гэдэсний хоосрох процесс
удааширсантай холбоотой үүсэх хоол боловсруулах
замын хямралын шинж, улаан хоолой ба ходоодны
сөөргөө, улаан хоолойн үрэвсэл.
0,004; 0,008 Хорт хавдрын хими туяа эмчилгээний үед үүсэх
Зофран Ondancetron шахмал 0,2%- бөөлжилтийг намдаах, бөөлжилтөөс урьдчилан
2мл ампул сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ
НОЙР БУЛЧИРХАЙН ШҮҮРЭЛ ӨӨРЧЛӨГДСӨН ҮЕД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ

Нойр булчирхайн шүүрлийг гэдэсний гормон секретин, холецистокинин идэвхжүүлж байдаг.
Секретин, холецистокининыг гахайн 12 xypyy гэдэсний салстаас мөн нийлэг аргаар гарган авч
оношлогооны зорилгоор хэрэглэнэ.
• Нойр булчирхайн үйл ажиллагаа хангалтгүй болсон үед нөхөн сэлбэх эм панкреатин, фестал,
панзинорм, мезим форте зэргийг хэрэглэнэ.
Панкреатин
Нядалгааны малын нойр булчирхайнаас бэлтгэнэ. Трипсин, амилаз агуулсан бэлдмэл. Хоол
боловсруулах хэвийн ажиллагааг нөхцөлдүүлнэ.
Ходоод шүүсгүйдэх, үйл ажиллагааны дутагдалтай нойр булчирхайн үрэвсэл, хоол
боловсруулах ажиллагааны хямрал, хүчил багадсан буюу үгүйдсэн ходоодны үрэвсэл, нарийн бүдүүн
гэдэсний хам үрэвсэл зэрэгт хэрэглэнэ.
Нунтаг; 0,5г - aap шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Креон (Панкреатин)
Креон 10000 (панкреатин 150мг)-ыг 1 бүрээсд: липаза 10000ЕД, амилаза 8000ЕД, протеаза
600ЕД;
Креон 25000 (панкреатин 150мг)-ыг 1 бүрээсд: липаза 25000ЕД, амилаза 18000ЕД, протеаза
1000ЕД агуулагдана.
Хоол боловсруулах үйл ажиллагааг сайжруулах ферментийн бэлдмэл. Бэлдмэлийн найрлага
дахь нойр булчирхайн фермент нь уураг, өөх тос, нүүрс усны боловсрох явцыг хөнгөвчилж улмаар
нарийн гэдэсний ханаар бүрэн шимэгдүүлнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэх үед хоол боловсруулах замын үйл
ажиллагаа сайжирч хоол боловсрох явц хэвийн болно.
Нойр булчирхайн гадаад шүрлийн дутагдлын үед нөхөн орлуулах эмчилгээний зорилгоор
муковисцидоз, нойр булчирхайн архаг үрэвсэл, нойр булчирхайн мэс заслын дараа
(панкреатэктоми), нойр булчирхайн хавдар, хавдрын улмаас нойр булчирхайн ба цөсний ерөнхий
суваг бөглөрөх, Швахман-Даймондын хам шинж, настангууд зэрэгт хэрэглэнэ. Түүнчлэн хоол
боловсруулах үйл ажиллагаа нь алдагдсан цөсний хүүдий авахуулах мэс заслын дараа, ходоодыг
хэсэгчилж болон бүрэн тайрах, дуодено ба гастростаз, цөсний бөглөрөл, цөс зогсонгишлын гепатит,
элэгний хатуурал, нарийн гэдэсний төгсгөл хэсгийн эмгэг зэрэг тохиолдлуудад шинж тэмдгийн
эмчилгээний зорилгоор хэрэглэнэ.
0,15 ба 0,3г бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Фестал
Найрлага: Липаза 6000ME, амилаза 4500ME, протеаза 300ME, гемицеллюлоза 0,05r, цөс
0,025r тус тус орно. Липаза, амилаза, протеаза фермент дээр гемицеллюлоз нэмсэн нь хоол
боловсрох үйл ажиллагааг сайжруулахаас гадна гэдсэнд хий үүсэлтийг багасгана.
Архаг гастрит, энтерколит зэрэг ходоод гэдэсний хоол боловсруулалтын дутмагшилтай
өвчнүүд, нойр булчирхайн үрэвсэл, элэгний үрэвсэл, цөсний хүүдийн үрэвсэл, ходоод нойр булчирхай
элэгний хагалгааны дараа хоолны шингэц муудах зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Нийлмэл үрэл хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Мезим форте
Панкреатин 140мг, амилаз 4200ЕД, липаз 3500ЕД. протеаз 250ЕД тус тус агуулна. Хоол
боловсруулах үйл ажиллагааг сайжруулна.
Архаг гастрит, энтерколит зэрэг ходоод гэдэсний хоол боловсруулалтын дутмагшилтай
өвчнүүд, нойр булчирхайн үрэвсэл, элэгний үрэвсэл, цөсний хүүдийн үрэвсэл, ходоод нойр булчирхай
элэгний хагалгааны дараа хоолны шингэц муудах зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Нийлмэл үрэл хэлбэрээр үйлдвэрлэж 1-3 үрлээр хоолны өмнө болон хооллох үедээ ууж
хэрэглэнэ.
Панзинорм 10000
1 бүрээсд 10000EД липаза, 7200EД амилаза, протеаза 400ЕД ферментийн идэвх бүхий гахайн
панкреатин агуулагдана.
Панзинорм 10000 бэлдмэл нь нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн үйл ажиллагааны
дутагдлыг нөхөж хоол боловсруулалтыг түргэсгэх бөгөөд хоол боловсруулалтын алдагдлын улмаас
илрэх эмнэлзүйн шинжийг арилгана.
Үйлчлэгч ферментүүд нь нарийн гэдсэнд чөлөөлөгдөж шууд үйлдлээ үзүүлдэг.
Нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн дутагдлын улмаас үүссэн хоол боловсруулах үйл
ажиллагааны алдагдлын эмчилгээний үед хамгийн чухал нь липазын өндөр идэвх юм. Липаза нь өөх
тосыг өөхний хүчил ба глицерин болтол задалж тэдгээрийн болон тосонд уусдаг витамины
шимэгдэлтийг нөхцөлдүүлдэг.
Амилаза нь нүүрс усыг декстрин ба сахар болтол, протеаза нь уургийг тус тус задална.
Панзинорм 10000 нь хоолны найрлага дахь бүх үндсэн бүрэлдэхүүний шимэгдэлтийг бүрэн
нөхцөлдүүлж хооллолтыг сайжруулна.
Бэлдмэл стеатореи (тослог ихтэй өтгөн) ба хоол боловсруулалтын алдагдлын бусад
шинжийг багасгаж арилгадаг.
Панкреатин нь нойр булчирхайн архаг үрэвслийн үед өвдөлтийн хүчийг багасгадаг. Уг үйлдэл
нь нойр булчирхайн өөрийх нь ферментийг дарангуйлах протеазын үйлчлэлээр нөхцөлдөнө.
Бэлдмэлийг дараах эмгэгийн үед хэрэглэнэ.
 Нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн дутагдал (нойр булчирхайн архаг үрэвсэл, муковисцидоз)
 Ходоод ба гэдэс, элэг, цөсний хүүдийн архаг үрэвсэлт сөнөрөлт өвчин; хоол боловсруулах үйл
ажиллагаа алдагдах, гэдэс дүүрэх, суулгах шинж бүхий дээрх эрхтний хагалгааны (тайрах) буюу
туяа эмчилгээний дараа (хавсарсан эмчилгээнд)
 Хоол боловсруулах замын үйл ажиллагаа хэвийн хүмүүсийн хооллолтын алдагдлын үед хоол
боловсруулалтыг сайжруулах зорилгоор хэрэглэнэ.
Хэрэглэх арга, тун:
Бүрээсийг зажлалгүйгээр бүтнээр нь хангалттай хэмжээний шингэнээр даруулж залгиж ууна.
Тунг өвчтөн бүрт тохируулж сонгоно. Эмчилгээг бага тунгаас эхэлнэ. Бүрээсийг 1-2 ширхгээр өдөрт 3
удаа үндсэн хоолны үед хэрэглэнэ. Мөн хөнгөн хоолны үед ч хэрэглэж болно.
Нийлмэл бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Панзинорм форте-Н
1 бүрээсд 20000EД липаза, 1200EД амилаза, протеаза 900ЕД ферментийн идэвх бүхий
гахайн панкреатин агуулагдана.
Нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн үйл ажиллагааны дутагдлыг нөхөх бэлдмэл. Панкреатины
найрлага дахь липаза, амилаза, протеаза ферментүүд нь өөх тос, нүүрс ус, уургийн боловсруулалтыг
хөнгөвчилж тэдгээрийг нарийн гэдэсний ханаар бүрэн шимэгдүүлнэ.
Хэрэглэх заалт: Нойр булчирхайн гадаад шүүрлийн дутагдал (нойр булчирхайн архаг
үрэвсэл, муковисцидоз); ходоод ба гэдэс, элэг, цөсний хүүдийн архаг үрэвсэлт сөнөрөлт өвчин; хоол
боловсруулах үйл ажиллагаа алдагдах, гэдэс дүүрэх, суулгах шинж бүхий дээрх эрхтний хагалгааны
(тайрах) дараа буюу туяа эмчилгээний үед тус тус хэрэглэнэ.
Хоол боловсруулах замын үйл ажиллагаа хэвийн хүмүүсийн хооллолтын алдагдлын үед хоол
боловсруулалтыг сайжруулах зорилгоор хэрэглэнэ.
Түүнчлэн хэвлийн хөндийн эрхтнийг хэт авиан болон рентген шинжилгээнд бэлтгэхэд мөн
хэрэглэнэ.
Хэрэглэх арга, тун: Хоол боловсруулах үйл ажиллагааны хямралын зэргээс шалтгаалж тунг
өвчтөн бүрт тохируулж сонгоно. Шахмалыг зажлалгүйгээр бүтнээр нь хангалттай хэмжээний
шингэнээр дараалж залгиж ууна.
Насанд хүрэгсэд 1 шахмалыг хооллох үедээ хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Ходоод шүүсгүйдэх, үйл ажиллагааны
Панкреатин Pancreatin Нунтаг 0,5 шахмал дутагдалтай нойр булчирхайн үрэвсэл, хоол
боловсруулах ажиллагааны хямрал, хүчил
багадсан буюу үгүйдсэн ходоодны үрэвсэл,
энтерколит
муковисцидоз, нойр булчирхайн архаг үрэвсэл,
нойр булчирхайн мэс заслын дараа
(панкреатэктоми), нойр булчирхайн хавдар,
хавдрын улмаас нойр булчирхайн ба цөсний
ерөнхий суваг бөглөрөх, Швахман-Даймондын
Креон Pancreatin 0,15г; 0,3г бүрээс хам шинж, настангууд, цөсний хүүдий авахуулах
мэс заслын дараа, ходоодыг хэсэгчилж болон
бүрэн тайрах, дуодено ба гастростаз, цөсний
бөглөрөл, цөс зогсонгишлын гепатит, элэгний
хатуурал, нарийн гэдэсний төгсгөл хэсгийн
эмгэг
Архаг гастрит, энтерколит, панкреатит, гепатит,
Фестал Festal Нийлмэл үрэл
холецистит, хоолны шингэц муудах
Мезим Архаг гастрит, энтерколит, панкреатит, гепатит,
Mezym-forte Нийлмэл үрэл
форте холецистит, хоолны шингэц муудах
Панзинорм Panzynorm Архаг гастрит, энтерколит, панкреатит, гепатит,
Нийлмэл шахмал
форте forte-H холецистит, хоолны шингэц муудах
• Цочимог панкреатитын үед нойр булчирхайн шүүрлийг дарангуйлах эм хэрэглэнэ.

Нойр булчирхайд ердийн нөхцөлд идэвхгүй трипсиноген үүснэ. Энэ нь 12 xypyy гэдсэнд
орсныхоо дараа энтеркиназа ферментийн нөлөөгөөр идэвхжиж трипсин болно. Гэтэл цочимог
панкреатитын үед трипсиноген нь булчирхайдаа идэвхжиж трипсин болоод булчирхайнхаа эд эсийг
гэмтээж үхжил үүсгэнэ. Иймээс цочимог панкреатитыг эмчлэх үндсэн зарчим бол нойр булчирхайн
шүүрлийг багасгах, уураг задалдаг трипсин, калликреин ферментүүдийг идэвхгүй болгох явдал юм.
Парасимпатик мэдрэл нойр булчирхайн шүүрлийг идэвхжүүлдэг тул М-холиноблокаторууд
хэрэглэж болно. М-холиноблокатор үр дүн өгөхгүй бол контрикал, гордокс хэрэглэнэ. Эдгээр эм нь
трипсин калликреин, фибринолизиний идэвхийг дарангуйлна. Бэлдмэлүүдийг нойр булчирхайн
цочимог архаг үрэвсэл, хагалгааны дараах панкреатит, панкреонекроз зэрэгт судсаар тарьж
хэрэглэнэ. Контрикалыг 10000, 30000, 50000ЕД бэлдмэл агуулсан нунтгийг ампултай үйлдвэрлэх ба
300-500 натрийн хлоридын изотоник уусмалтай судсанд тарина.
Гордоксыг 100000ЕД агуулсан 10мл шингэнийг ампултай үйлдвэрлэх ба судсанд дуслаар
Олон улсын
нэршил
Нойр булчирхайн цочимог архаг үрэвсэл, хагалгааны
Контрикал Aprotinin 10000ЕД ампул
дараах панкратит, панкреонекроз
100000ЕД 10мл Нойр булчирхайн цочимог архаг үрэвсэл, хагалгааны
Гордокс Gordox
ампул дараах панкратит, панкреонекроз
ЭЛЭГ ЦӨСНИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
ЦӨС ΧӨӨΧ ЭМ
Цөс элэгний эсэд үүснэ. Тэндээс тусгай цоргоор цөсний хүүдийд орж хадгалагдах бөгөөд
шаардлагатай үед цөсний хүүдийнээс 12 xypyy гэдсэнд орно.
Цөсний найрлаганд цөсний хүчил, холестерол, цөсний будагч бодис лецитин байна, Цөстэй
хамт янз бүрийн xop, эмийн бодис, билирубины солилцооны эцсийн бүтээгдэхүүнүүд ялгардаг. Энэ нь
түүний гол үүрэг юм. Түүнээс гадна цөс өөх тосыг цийдмэгжүүлж түүнийг шимэгдэх боломжтой
болгоно. Мөн тосонд уусдаг витаминуудын шимэгдэлтийг нөхцөлдүүлнэ.
Цөс дутагдах нь элгэнд цөс үүсэх процесс саатсанаас эсвэл 12 xypyy гэдсэнд цөс ялгарч opox
процесс саатсанаас болно. Иймээс цөс хөөх эмийг 2 хуваана.
1. Элгэнд цөс үүсэх процессыг идэвхжүүлэх эм (холеретик буюу холесекретик эм)
2. Цөсний хүүдийнээс 12 xypyy гэдсэнд цөс орохыг идэвхжүүлэх эм (хологога буюу холекинетик эм)
Цөсний хүчил цөсний шүүрлийг хүчтэй идэвхжүүлдэг. Элгэнд цөс үүсэх процессыг идэвхжүүлэх
эмэнд холензим, холосас, аллохол орно. Эдгээр эм нь элэгний эсэд цөс үүсэх процессыг
идэвхжүүлнэ. Мөн холензим, аллохолд хуурай цөс агуулагддаг учраас дээрх үйлдлээс гадна нөхөн
сэлбэх эмчилгээний ач холбогдолтой. Цөсний хүчил агуулсан бэлдмэлүүд нь цөсний урсгалыг
сайжруулах замаар цөс үүсэлтийг идэвхжүүлнэ. Энэ нь дараах байдлаар нөхцөлдөнө.
 Цөсний хүчил шууд цуснаас цөсний судас уруу орно.
 Цөсний бусад бүрэлдэхүүн хэсгүүд (органик хүчил, пигмент, фосфолипид, холестерин)-ийн
цөсний судас уруу шүүрч орох явц ихсэнэ.
 Цөсний хүчил цөсний үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг эргэн шимэгдэлтийг багасгана.
Цинарикс (Cynarix)
Artichoke-ын ханд агуулсан бэлдмэл. Цөсний үүсэлтийг дэмжиж цөсний замын зогсонгишлыг
арилган нойр булчирхайн хоол боловсруулах ферментийг ихэсгэнэ.
Бэлдмэлийг хоолны шингэц муудах, шингэц муутай хоол буюу өөх тос хэрэглэсний дараа
гэдэс дүүрэх, элэгний өвчин (элэгний архаг өвчин болон үрэвслийн үр урхаг), цөсний замын
цочимогдуу болон архаг эмгэг зэрэгт хэрэглэхээс гадна цөсний хүүдийн авахуулсны дараа мөн
хэрэглэнэ.
Цинариксыг 1-2 шахмалаар хоногт 3 удаа хооллох үедээ хэрэглэнэ.
Урсосан (Урсодеоксихолын хүчил)
Элэг хамгаалах үйлдэлтэй бэлдмэл. Цөс хөөх, цөсний чулуу хайлуулах, цусан дахь
холестерин ба липидийн хэмжээг багасгах үйлдэл үзүүлнэ.
Өндөр туйлт шинж бүхий урсодеоксихолын хүчил нь туйлгүй (хортой) цөсний хүчилтэй
харилцан үйлчилж холимог мицелл үүсгэн рефлюкс - эзофагит ба рефлюкс - гастритын үед ходоодны
агууламжийн эсийн мембраныг гэмтээх нөлөөг багасгана. Үүнээс гадна хоол боловсруулах замын
эпителиоцит, гепатоцит, холангиоцитын мембраны бүрэлдэхүүнд багтах хос молекул үүсгэн
мембраныг бэхжүүлэн эс хордуулагч мицеллийн үйлчлэлд тэсвэртэй болгоно.
Холестерины гэдэсний ханаар шимэгдэх шимэгдэлтийг саатуулснаар цөсний холестерины
хэмжээг бууруулахаас гадна түүний элгэнд нийлэгжих ба цөсөнд орохыг багасгана. Мөн цөсөн дэх
холестерины уусалтыг нэмэгдүүлж цөсний литоген индексийг бууруулна. Үүний дүнд цөсний
холестерины чулуу уусаж шинэ чулуу үүсэлтээс сэргийлнэ.
Урсосаныг элэгний анхдагч цирроз, анхдагч хатууралт холангит, кистозны фиброз, элэгний
дотоод цөсний замын битүүрэлт, судсаар хооллох үеийн холестаз, элэгний архидлын эмгэгүүд,
цочимог гепатит, элэгний идэвхтэй архаг үрэвсэл, жирэмслэлтээс хамгаалах дааврын бэлдмэл ба
хавдрын эсрэг бэлдмэлийг хэрэглэж байгаа үед элэг гэмтэхээс урьдчилан сэргийлэх, цөсний хүүдий
чулуужих өвчин, рефлюкс-гастрит ба рефлюкс-эзофагит, цөсний замын дискинези зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ.
Цөсний уутнаас 12 xypyy гэдсэнд цөс орохыг идэвхжүүлэх эмийн бүлэгт гөлгөр булчингийн
агчлыг тавиулдаг (спазмолитик) Оддийн сфинктерийг сулруулдаг эм орно. Холекинетик эмүүдийн
үйлдэл нь гэдэсний салст бүрхүүлийн рецепторыг цочроосонтой холбоотой. Үүний дүнд рефлексийн
замаар дотоод холецистокининий ялгаралт идэвхжинэ. Холецистокинин нь цусанд, улмаар элэгний
эсэд орж цаашдаа цөсний судас уруу шүүрч цөсний хүүдийн гөлгөр булчинг агшаан Оддийн хуниасыг
сулруулна. Гол төлөөлөгч нь магнийн сульфат. Магнийн сульфатыг 12 xypyy гэдсэнд зондоор хийхэд
12 xypyy гэдэсний салст цочрохоор рефлексийн замаар цөсний хүүдий агшиж Оддийн сфинктер
нээгдэж цөс 12 xypyy гэдсэнд орно.
Олон улсын
нэршил
Нийлмэл Цөсний хүүдийн болон сувгийн үрэвсэл, элэгний архаг
Аллохол Allochol
шахмал үрэвсэл, зуршсан өтгөн хаталт
Хоолны шингэц муудах, гэдэс дүүрэх, элэгний өвчин, цөсний
Цинарикс Cynarix 55мг шахмал замын цочимогдуу болон архаг эмгэг, цөсний хүүдий
авахуулсны дараа
Элэгний анхдагч цирроз, анхдагч хатууралт холангит,
кистозны фиброз, элэгний дотоод цөсний замын битүүрэлт,
судсаар хооллох үеийн холестаз, элэгний архидлын
эмгэгүүд, цочимог гепатит, элэгний идэвхтэй архаг үрэвсэл,
Урсодеокси-
Урсосан 0,25г шахмал жирэмслэлтээс хамгаалах дааврын бэлдмэл ба хавдрын
холын хүчил
эсрэг бэлдмэлийг хэрэглэж байгаа үед элэг гэмтэхээс
урьдчилан сэргийлэх, цөсний хүүдий чулуужих өвчин,
рефлюкс-гастрит ба рефлюкс-эзофагит, цөсний замын
дискинези
Элэгний үрэвсэл, цөсний хүүдийн үрэвсэл, ходоод нарийн
Нийлмэл бүдүүн гэдэсний үрэвслүүд, ходоод шүүсгүйдэх, хоол
Холензим Cholenzym
шахмал боловсруулах ажиллагааны хямрал зэрэгт хэрэглэнэ.
250мл
Холосас Cholosas Цөсний хүүдий, сувгийн үрэвсэл, элэгний архаг үрэвсэл
флакон
ЭЛЭГ ХАМГААЛАХ БЭЛДМЭЛ

Энэ бүлэгт эссенциал, легалон, катерген, витамин E орно.
Эссенциал
Найрлага:ампулд: фосфолипид, пиридоксины гидрохлорид, цианокобаламин, натрийн d-
пантотенат, никотинамид; бүрээсд: фосфолипид, тиамины монобромат, цианокобаламин, токоферол
ацетат тус тус агуулагдана.
Бэлдмэлийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг болох фосфолипид нь элэгний эсийн мембран болон
органеллын үндсэн элемент юм. Эссенциал липид, уургийн солилцоог хэвийн болгох, элэгний
хоргүйжүүлэх үйл ажиллагааг сайжруулах, элэгний эсийн бүтэц болон фосфолипид хамааралт
ферментийн системийг хамгаалах үйлдэл тус тус үзүүлнэ. Түүнээс гадна элгэнд холбогч эд үүсэхийг
саатуулна.
Бэлдмэлийг архаг цочимог гепатит, цирроз, элэгний ком, жирэмсний хордлого, архины болон
эмийн шалтгаантай элэгний эмгэг зэрэгт хэрэглэнэ. Нийлмэл бүрээс болон 5мл ампултай гаргаж yyx
болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Легалон (Карсил, Силибинин)
Силимарин, силибинин, толбот силибумын ханд агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Бэлдмэлийн элэг хамгаалах үйлдэл нь липидийн хэт исэлдэлтийг саатуулах, уургийн нийлэгжилтийг
идэвхжүүлэх, фосфолипидийн солилцоог хэвийн болгодогтой холбоотой.
Элэгний цочимог архаг үрэвсэл, циррозын үед хэрэглэнэ. Нийлмэл найрлагатай бүрээс, үрэл
Катерген
Бэлдмэлийн элэг хамгаалах үйлдэл нь хортой чөлөөт радикалуудтай нэгдэж хоргүйжүүлэхийн
зэрэгцээ эсийн мембран лизосомыг бэхжүүлдэгтэй холбоотой. Элэгний цочимог архаг үрэвсэл,
хортой бодис ба архидалтын нөлөөгөөр үүссэн элэгний эмгэг, элэгний циррозын ээнэгшлийн үед тус
тус хэрэглэнэ. 0,5г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Архаг цочимог гепатит, цирроз, элэгний ком,
Эссенциал Essentiale forte Нийлмэл бүрээс жирэмсний хордлого, архины болон эмийн
5мл ампул шалтгаантай элэгний эмгэг
Легалон Нийлмэл найрлагатай
Silibinin Элэгний цочимог архаг үрэвсэл, цирроз
үрэл, бүрээс
Элэгний цочимог архаг үрэвсэл, хортой бодис ба
Катерген Catergen 0,5 шахмал архидалтын нөлөөгөөр үүссэн элэгний эмгэг,
элэгний циррозын ээнэгшлийн үед
ГЭДЭСНИЙ БУЛЧИНГИЙН ХӨДӨЛГӨӨНД НӨЛӨӨЛӨХ БЭЛДМЭЛ

 Гэдэсний агчил болсон тохиолдолд гэдэсний тонус, хөдөлгөөний идэвхийг багасгах
зорилгоор М-холиноблокаторууд, ганглиоблокаторууд, гөлгөр булчинд шууд нөлөөлж сулруулдаг эм
(папаверин, но-шпа, дибазол) хэрэглэнэ. Мөн цочимог болон архаг суулгалтын үед сүүлийн үед
лоперамидыг хэрэглэж байна.
Лоперамид (Имодиум)
Гэдэсний опиоидный μ-рецепторт нөлөөлж гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг багасган
суулгалтын эсрэг нөлөөлнө. Химийнхээ бүтцээр зарим наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмүүдтэй
төстэй. ТМС-д муу нэвтэрнэ. Бага зэрэг өвдөлт намдаах үйлдэлтэй.
Лоперамидыг цочимог архаг суулгалтын үед хэрэглэнэ. 0,002г бүрээс шахмал хэлбэрээр
 Гэдэсний тонус агшилт багассан тохиолдолд агшилт тонусыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай.
Энэ зорилгоор М-холиномиметикүүд, холинэстеразын эсрэг нөлөөт эм хэрэглэнэ. Үүний гол
төлөөлөгч нь цизаприд. Бэлдмэл улаан хоолойн агшилтыг сайжруулж доод хуниасны тонусыг ихэсгэх,
ходоод ба 12 хуруу гэдэс, гэдэсний доод хэсгийн хөдөлгөөний үйл ажиллагааг нэмэгдүүлэх, хоол
боловсруулах замын агшилтыг хэвийн болгох үйлдэл үзүүлнэ. Цизапридын үйлдлийн механизм нь
гэдэсний чацархайн сүлжээний холин идэвхт мэдрэлийн төгсгөлөөс ацетилхолины ялгаралтыг
ихэсгэх болон серотонины рецепторт сонгомлоор үйлчилсэнтэй холбоотой. Гэдэсний агших чадварыг
ихэсгэдэг эмийн зүйлд туулгах эм орно.
ТУУЛГАХ ЭМ
Гэдэсний агууламжийг зөөлрүүлэн гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг идэвхжүүлж өтгөн
гадагшлах процессыг түргэсгэдэг эмийн зүйлийг туулга гэнэ. Ихэнх туулгах эмүүд нь гэдэсний салст
бүрхүүлийг цочроодог. Үүний дүнд гэдэснээс шимэгдэх шингэний хэмжээ багасаж, гэдсэнд шүүрэх
шингэн ихсэж улмаар гэдэсний хөндийн дүүрэлт нэмэгдсэнээр гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн
сайжирна. Энэ нь гэдэсний мэдрэх мэдрэлийн төгсгөл цочирсонтой мөн холбоотой. (Зураг 35)
Өтгөн гадагшлах рефлекс сигмойд гэдэс болон шулуун гэдэс өтгөнөөр дүүрснээр үүсдэг. Өтгөн
гадагшилсны дараа бүдүүн гэдэсний уруудах хэсэг өтгөнгүй болж хоосордог байна. Дараагийн өтгөн
гадагшлах хугацаа бүдүүн гэдэсний дээрх хэсэг хир хурдан дүүрэхээс хамаарна. Бүдүүн гэдсэнд
нөлөөлж туулгадаг эмүүд бүдүүн гэдсийн агууламжийг бүхлээр нь гадагшуулаг учир дараагийн өтгөн
гадагшлахад удаан хугацаа шаардагдана. (Зураг 35) Энэ үед өтгөн хатлаа гэсэн айдас төрж дахин
туулгах эм хэрэглэх тохиолдол гардаг байна. Үүнийг сайн анхаарах хэрэгтэй.
Туулгах эмийн нөлөөгөөр бүдүүн гэдсэн дэх NaCl, KCl, ус шимэгдэж амжилгүйгээр гадагшилдаг
учир бие махбод ус давсны дутагдалд орж улмаар альдостероны ялгаралт ихсэнэ. Үүний дүнд
бөөрний сувганцраар натри ба усны эргэн шимэгдэлт нэмэгдэх боловч бөөрөөр шээстэй ялгарах
калийн хэмжээ ихэсдэг. Ингэснээр цусан дахь калийн хэмжээ багасч гэдэсний атони болж болно.
(Зураг 35)
Ангилал
 Туулгах эмүүдийг үйлдлийнх нь байршлаар:
1. Нарийн бүдүүн гэдэсний аль алинд нь нөлөөлж туулгадаг эм: Давсан туулга
2. Нарийн гэдсэнд нөлөөлж туулгах эм: Тосон туулга
3. Бүдүүн гэдсэнд нөлөөлж туулгадаг эм: Ургамлын гаралтай бэлдмэл, нийлэг бэлдмэл гэж
ангилна.
 Химийн бүтцээр нь:
1. Органик бус бодис: Давсан туулга
2. Органик бодис: Тосон туулга, ургамлын гаралтай бэлдмэл, нийлэг бэлдмэл гэж ангилна.
Давсан туулга
Натрийн сульфат, магнийн сульфат орно. Эдгээр давс ходоод гэдэсний замд ороод
диссоциацлагдан ион байдалтай болох бөгөөд эдгээр ион гэдэсний ханаар муу шимэгдэх тул
гэдэсний хөндийн осмос даралтыг ихэсгэж гэдсэнд байгаа шингэнийг ихэсгэснээс гэдэсний
механорецептор цочирч гүрвэлзэх хөдөлгөөн нь ихсэн өтгөн гадагшлах процесс түргэснэ. Туулгах
үйлдэл 4-6 цагийн дараа илэрнэ. 20-30г хуурай нунтгийг усанд уусгаж ууна. Гэдэс цэвэрлэх, өтгөн
хатах, химийн бодисын хордлогын үед хэрэглэнэ.
Тосон туулга
Баадууны тос (Oleum Ricini): Эгэл баадуу (Ricinus communis L.) гэдэг ургамлын үрнээс гаргасан
тос. Тосон туулга 12 xypyy гэдсэнд орсныхоо дараа липаза ферментийн нөлөөгөөр задарч рицинолын
хүчил үүсгэнэ. Үүссэн рицинолын хүчил нь гэдэсний рецепторыг цочроосноос гэдэсний гүрвэлзэх
хөдөлгөөн ихсэж өтгөн гадагшилна. Үйлдэл 2-6 цагийн дараа эхэлнэ. Өтгөн хатах болон гэдэс
цэвэрлэх зорилгоор хэрэглэнэ. Тосонд уусдаг бодисоор хордсон үед хэрэглэж болохгүй. З0г тосыг нэг
мөсөн ууна.
Ургамлын гаралтай бэлдмэл
Яшлын холтос, гишүүний үндэс, Сеннийн навч орно. Эдгээр ургамалд антрагликозид гэдэг
бодис агуулагдах бөгөөд цусанд шимэгдсэнийхээ дараа задарч эмодин, хризофаны хүчил үүснэ.
Эдгээр бодис өтгөнтэй ялгарахдаа бүдүүн гэдэсний салстыг цочроож өтгөн гадагшлалтыг түргэсгэнэ.
Үйлдэл удаан, 8-12 цагийн дараа эхэлнэ. Өтгөн хатах үед хэрэглэнэ.
Гишүүний үндэснээс 0,25г; 0,5г нунтаг гаргана.
Нийлэг бэлдмэл
Фенолфталеин (Пурген)
Энэ нь гэдэсний ханаар шимэгдсэнийхээ дараа өтгөнтэй ялгарахдаа бүдүүн гэдэсний
рецепторыг цочроож гэдэсний хөдөлгөөнийг ихэсгэж өтгөн гадагшлалтыг түргэсгэнэ. 0,1г шахмал
үйлдвэрлэнэ. Үйлдэл 6-8 цагийн дараа эхэлнэ. Өтгөн хатах үед хэрэглэнэ.
Дюфалак (Lactulosa)
Гэдэсний хөндийн осмос даралтыг ихэсгэн туулгах үйлдэл үзүүлнэ. Гэдэсний гүрвэлзэх
хөдөлгөөнийг идэвхжүүлж кальцийн давс ба фосфатын шимэгдэлтийг сайжруулан аммонийн ионы
ялгаралтыг нөхцөлдүүлнэ.
Лактулоза нь бүдүүн гэдсний микрофлорыг задалж нам молекульт органик хүчил үүсгэн
гэдэсний рН-г багасгаж осмос даралтыг ихэсгэнэ. Үүний дүнд гэдсэн дэх агууламж ихсэн өтгөн
зөөлөрч гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн идэвхжиж туулгана.
Бэлдмэлийн нөлөөгөөр бүдүүн гэдэсний эхлэл хэсэгт азот агуулсан хорт бодисуудын үүсэлт
болон тэдгээрийн цусанд шимэгдэх явц багасна. Мөн аммонийн ионы цуснаас гэдсэнд шилжих
шилжилтийг нэмэгдүүлдэг. Бэлдмэлийн нөлөөгөөр гэдсэн дэх сальмонеллын өсөлт дарангуйлагдана.
Лактулоза нь хоол боловсруулах замаар шимэгддэггүй.
Хэрэглэх заалт: Бэлдмэлийг дараах тохиолдлуудад хэрэглэнэ.
 Өтгөн хаталт
 Шамбарам, хошного ба бүдүүн гэдсэнд мэс засал хийхэд өтгөн зөөлллөх зорилгор
 Элэгний энцефалопати: элэгний ком ба комын өмнөх байдлын эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлт
 Гэдэсний дисбактериоз
 Сальмонелл ба шигеллээр үүсгэгдсэн нарийн гэдэсний үрэвсэл
 Бага насны хүүхдийн хоолны цочимог хордлогоос үүссэн диспепсийн хам шинж
Бэлдмэлийг 667мг/мл сироп хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Зураг 35
ГЭДЭСНИЙ ДҮҮРЭЛТИЙГ БАГАСГАХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүд бүдүүн гэдэсний доторх даралтыг бууруулж гэдэс дүүрэлтийг багасгана.
Гол төлөөлөгч нь симетикон. Бэлдмэл гэдэсний ханаар шимэгдэхгүй бөгөөд ходоодны шүүсний
хөөсрөлт болон гэдсэн дэх илүүдэл хий үүсэлтийг багасгах ба мөн хийн гадагшлалтыг хөнгөвчилнө.
Гол нь хийн цэврүүний гадаргуугийн таталцлыг багасгана. Гэдэс дүүрэх, рефлюкс эзофагит, агаар
зальгих, бүдүүн гэдэсний цочролын хам шинж болон ходоод ба гэдэсний шинжилгээнд өвчтөнийг
бэлтгэх зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэл Олон улсын
Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт
нэршил
0,002 шахмал
Имодиум Loperamide oxyde Янз бүрийн гаралтай суулгалт
бүрээс
Ходоодны парез, рефлюкс -
эзофагит, гэдэсний чангаралгүйдэл
0,005г; 0,01г
Цизаприд Cisapride (архаг өтгөн хаталт) ходоод гэдсийг
шахмал
рентгенээр шинжлэх үед гүрвэлзэх
хөдөлгөөнийг түргэсгэх зэрэгт
Фенолфталеин Phenolphthalein 0,1 шахмал Өтгөн хатах
Магнийн сульфат Magnesium sulfas 25,0 нунтаг Өтгөн хатах, гэдэс цэвэрлэх
Өтгөн хаталт; шамбарам, хошного ба
бүдүүн гэдсэнд мэс засал хийхэд
өтгөн зөөллөх; элэгний
энцефалопати: элэгний ком ба комын
өмнөх байдлын эмчилгээ, урьдчилан
667мг/мл
Дюфалак Lactulosa сэргийлэлт; гэдэсний дисбактериоз;
флакон
сальмонелл ба шигеллээр үүсгэгдсэн
нарийн гэдэсний үрэвсэл; бага насны
хүүхдийн хоолны цочимог
хордлогоос үүссэн диспепсийн хам
шинж
ШЭЭС ХӨӨХ ЭМ
Давс усны солилцоонд нөлөөлж бөөрөөр ялгаран гарах шээсний хэмжээг нэмэгдүүлдэг эмийн
зүйлийг шээс хөөх эм буюу шээлгэх эм гэнэ. Шээс хөөх эмийг бие махбодоос илүүдэл шингэнийг
гаргаж хаванг багасгах, артерийн даралтыг бууруулах, химийн хортой бодисын хордлогын үед
тэдгээрийн бие махбодоос ялгарахыг хурдасгах зорилгоор хзрэглэдэг.
Хүний биеийн 60-70% нь yc байдаг. Энэ нь ойролцоогоор 40-50л yc агуулагддаг гэсэн үг юм.
Бүх усны 30-35л нь эсийн дотор, 10л нь эс хоорондын шингэнд, З,5л нь судсанд байна.
Бие махбодод yc хэрхэн тархахад натрийн ион чухал үүрэгтэй.
Шээс үүсэх процесс 3 үндсэн хэсгээс тогтоно.
1. Түүдгэнцрийн фильтраци: Бөөрний түүдгэнцрийн капиллярын ханыг нэвтрэн цуснаас шингэн
шүүрч сувганцарт opox процессыг фильтраци гэнэ. Үүссэн шингэнийг анхдагч шээс гэнэ. Анхдагч
шээсэнд уургаас бусад янз бүрийн бодис агуулагдана.
2. Эргэн шимэгдэх процесс (реабсорбци): Анхдагч шээсэнд байгаа yc болон бусад бодис
сувганцрын ханаар шимэгдэн цусанд эргэж opox процессыг хэлнэ.
3. Шүүрэл (секреци): Сувганцрыг тойрсон цусны судасны ханаар зарим бодис цуснаас анхдагч
шээсэнд орохыг хэлнэ.
1. Түүдгэнцрийн фильтрацийн үр дүнд хоногт хүний биед 1200г натри агуулсан 170л орчим шээс
үүсдэг.
2. Эргэн шимэгдэх процесс нь давс усны тэнцвэрт байдлыг тогтмол барьж байдаг. Эргэн шимэгдэх
процесс сувганцрын бүх хэсэгт явагдах бөгөөд үүссэн анхдагч шээсний 99% нь эргэн шимэгдэж
зөвхөн 1% нь буюу 1,5л шээс хоногт гадагш ялгарна.
Бие махбодод yc хуримтлагдах буюу хавагнах нь Na+ бие махбодод хуримтлагдсанаас
үндсэндээ шалтгаална. Иймээс гадагш гарах шээсийг их болгохын тулд анхдагч шээсний Na+-ийн
эргэн шимэгдэлтийг багасгах хэрэгтэй.
Натрийн эргэн шимэгдэлт гол нь бөөрний сувганцрын проксималь хэсэгт явагдана. Бага зэрэг
дисталь хэсэгт явагдана. Натрийн эргэн шимэгдэлт идэвхтэй, идэвхгүй 2 замаар явагдана. Идэвхгүй
нь энгийн диффузын замаар идэвхтэй нь калийн болон устөрөгчийн ионтой солигдох замаар
явагдана.
Öóñíû ñóäàñ Ñóâãàíöðûí õàíà Ñóâãàíöðûí õºíäèé
Ê+
Na+
H+
Na+
Сувганцрын эпителид H+ 2 замаар үүснэ.

1.Карбоангидразын зам:Сувганцрын ханын эпителид цус, шээснээс СО2 орж ирээд карбоангидраз
ферментийн нөлөөгөөр Н2О -той нэгдэж нүүрсний хүчил (Н2СО3) үүснэ. Энэ нь диссоциацлагдан H+,
НСО3 үүсэх бөгөөд Н+ нь сувганцарт орж ирэхэд Na+ зөрж цус ypyy орно. Тэгэхдээ сувганцрын
-
эпители дэх НСО3 тай нэгдэн NaHCO3 болж цусанд орно. Ингэснээрээ цусны шүлтлэг орчинг бий
болгодог. (Схем 16)
2. Дегидрогеназын зам: Бөөрний сувганцрын хананд (эпителид) янтарын хүчил байдаг. Энэ нь
сукциндегидрогеназ ферментийн нөлөөгөөр фумарын хүчил устөрөгчийн ион болж задарна. Үүссэн
устөрөгчийн ион нь натрийн эргэн шимэгдэлтэнд оролцдог.
ÑÍ2ÑÎÎÍ ñóêöèíäåãèäðîãåíàç ÑÍÑÎÎÍ

+ 2H+
ÑÍ2ÑÎÎÍ ÑÍÑÎÎÍ
ßíòàðûí õ¿÷èë Ôóìàðûí õ¿÷èë
Á¿ëýã 2 Øýýñ õººõ ýìèéí ç¿éë 181
Óñòºðºã÷èéí èîí ¿¿ñýõ êàðáîàíãèäðàçûí çàì
Ñóâãàíöðûí
Öóñíû ñóäàñ Ñóâãàíöðûí ýïèòåëè õºíäèé
CO2
êàðáîàíãèäðàç + NaHCO3
H2 O
Na+
H2CO3
HCO3-
NaHCO3 H+
HCO3-
H2CO3
CO2 H2 O
Схем 16
Устөрөгчийн ион үүсгэлтийг багасгавал натрийн эргэн шимэгдэлт багасч шээс их гарна. Эргэн
шимэгдэх процесс нефроны бүх л хэсэгт явагдана. (Зураг 36)
1. Проксималь сувганцарт
2. Генлийн гогцооны уруудах хэсэгт
3. Генлийн гогцооны өгсөх хэсэгт
4. Дисталь сувганцарт
5. Цуглуулах хоолойд
 Проксималь сувганцарт Na+, Cl-, HCO3, K+, yc эргэн шимэгдэнэ. Na+-ийн эргэн шимэгдэлт
идэвхтэй ба идэвхгүй байдлаар явагдана. Энэ хэсэгт эргэн шимэгдэлтийн 70-80% явагдана.
 Генлийн гогцооны уруудах хэсэгт зөвхөн yc эргэн шимэгдэнэ.
 Генлийн гогцооны өгсөх хэсэгт Na+, Cl - эргэн шимэгдэнэ.
 Дисталь сувганцарт Na+ эргэн шимэгдэнэ. Гэхдээ K+, Н+ ионтой солигдох замаар эргэн
шимэгдэнэ.
 Цуглуулах хоолойд Na+ альдостероны оролцоотой болон оролцоогүйгээр эргэн шимэгдэнэ.
Мөн вазопрессины нөлөөгөөр усны эргэн шимэгдэлт явагдана. Түүнээс гадна энд H+, K+ ионы
шүүрэл явагдана.
Ep нь шээс үүсэх процесс нь мэдрэл шингэний зохицуулгаар зохицуулагдах бөгөөд дааврын
зохицуулга голлох үүрэгтэй. Электролитын тэнцвэрт байдлыг бөөрний дээд булчирхайн холтослог
давхрын даавар альдостерон зохицуулна. Альдостерон нь дисталь сувганцар цуглуулах хоолойн Nа+-
ийн эргэн шимэгдэх процессыг идэвхжүүлж К+ - ийг шээстэй ялгаруулах чиглэлээр нөлөөлнө. Мөн
өнчин тархины арын долийн даавар вазопрессин усны эргэн шимэгдэлтийг зохицуулна. Түүнээс
гадна натрийн ионы ялгаралтыг ихэсгэдэг тосгуурын натри ялгаруулагч хүчин зүйл гэж нэрлэгдэх
пептид байдаг бөгөөд энэ пептид нь шээс хөөх үйлдлийн идэвхээр фуросемидээс ойролцоогоор 20
дахин илүү бөгөөд богино хугацаагаар (10-20 минут) үйлчилдэг байна. Мөн бөөрний үйл ажиллагаанд
простагландин оролцоно. Простагландин нь бөөрний судсыг өргөсгөж фильтрацийг ихэсгэхээс гадна
NaCl-ын эргэн шимэгдэлтийг багасгах ба вазопрессины үйлдлийг дарангуйлж усны ялгаралтыг
ихэсгэж үйлчилнэ.
Шээс хөөх эм 2 механизмтай байж болно.
1. Шээс үүсэх процесс-т нөлөөлөх эм
2. Шээс үүсэхийг зохицуулдаг дааврын үйл ажиллагаанд нөлөөлж шээлгэх эм
Шээсний ялгаралтыг ихэсгэхийн тулд гол нь анхдагч шээсний эргэн шимэгдэх процессыг
дарангуйлах хэрэгтэй. Харин түүдгэнцрийн фильтрацийг их болгосноор ялгарах шээсний хэмжээг
ихэсгэж чаддаггүй. Учир нь анхдагч шээсний 99% нь эргэн шимэгддэг.
Ангилал
I. Бөөрний сувганцрын эпителийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эм
1. Сульфаниламидын бүлэг агуулсан бэлдмэл
a. Тиазидууд Дихлотиазид Диакарб
б. тиазидын бус нэгдлүүд
Фуросемид, Индипам, Хлорталидон
2. Янз бүрийн бүтэцтэй бэлдмэл
Этакрины хүчил, Триамтерен
II. Альдостероны эсрэг үйлдэлт эм: Спиронолактон
III. Осмос даралтанд нөлөөлж шээлгэх эм: Маннит
БӨӨРНИЙ СУВГАНЦРЫН ЭПИТЕЛИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүд бөөрний сувганцрын эпителийн үйл ажиллагааг дарангуйлж натрийн эргэн
шимэгдэлтийг багасгадаг.
Гипотиазид (Дихлотиазид, Гидрохлортиазид)
Бензотиадиазины уламжлалын бэлдмэл.
Механизм: Дисталь сувганцрын эхний хэсэгт натри болон хлорын ионы эргэн шимэгдэлтийг
дарангуйлж ялгарах шээсний хэмжээг ихэсгэнэ. Бага зэрэг проксималь сувганцарт нөлөөлнө. Мөн
карбоангидраза ферментийг дарангуйлснаар гидрокарбонатын эргэн шимэгдэлтийг багасгана. Гэхдээ
энэ үйлдэл нь сул.
 Гипотиазидыг хэрэглэж байхад калийн ионы сувганцарт шүүрч opox нь (секреци) ихсэнэ. Мөн
магнийн ионы ялгаралтыг өөрчилнө. Эдгээрийн үр дүнд гипокалиеми гипомагниеми болно.
 Бэлдмэлийг удаан хэрэглэхэд кальцийн ионы ялгаралт багасаж цусан дахь кальцийн хэмжээ
ихсэнэ. Энэ нь шээсний замд кальцийн давсны чулуу үүссэн үед ашигтай.
 Бага тунгаараа шээсний хүчлийн ялгаралтыг багасгаж биед хуримтлагдахыг ихэсгэнэ
(гиперурикеми).
 Гипотиазидын бас нэг онцлог нь ацидоз алкалозын үед үйлдэл нь сулрахгүй.
Гипотиазид шээсний гадагшлалтыг ихэсгэснээрээ артерийн даралтыг бууруулна.
Мөн зарим үед нүдний даралт ихсэх өвчний үед нүдний дотоод даралтыг багасгана. Чихрийн
биш шижин өвчний үед ялгарах шээсний хэмжээг багасгана. Гэвч үйлдлийн механизм нь бүрэн
тайлбарлагдаагүй.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Үйлдэл 30-60 минутын дараа эхэлж 8-12 цаг
үргэлжилнэ. Плазмын уурагтай 60% холбогдоно. Бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг янз бүрийн гаралтай хаван, артерийн даралт ихсэх, чихрийн биш шижин, нүдний
даралт ихсэх өвчин зэргийн үед хэрэглэнэ.
Дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах. ядрах, харшлын урвал илрэх, гипокалиеми, гипомагниеми,
гиперкальциеми, гиперурикеми, гипергликеми зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,025г; 0,1г шахмал гаргаж ууж хэрэглэнэ.
1. Бөөрний түүдгэнцэр 2. Проксималь сувганцар

2. Генлийн огцооны уруудах хэсэг 3. Генлийн гогцооны өгсөх хэсэг
3. Дисталь сувганцар 4. Цуглуулах хоолой
Зураг 36. Шээс үүсэх процесс болон шээс хөөх эмүүдийн үйлдлийн байршил
Фуросемид (Лазикс)
Механизм: Генлийн гогцооны өгсөх хэсгийн натри болон хлорын ионы эргэн шимэгдэлтийг
дарангуйлж ялгарах шээсний хэмжээг ихэсгэнэ. Мөн проксималь сувганцарт натрийн ион эргэн
шимэгдэхийг багасгана. Бөөрний цусны урсгалыг сайжруулна. Энэ нь мөн ялгарах шээсний хэмжээ
ихсэхэд давхар нөлөөлнө.
 Кали магнийн ялгаралтыг ихэсгэнэ.
 Карбоангидраз ферментэд нөлөөлөхгүй.
 Бие махбодод шээсний хүчлийн хэмжээг ихэсгэж гиперурикеми болгоно.
 Фуросемид мөн кальцийн ялгаралтыг ихэсгэх бөгөөд энэ нь бие махбодод кальци ихэдсэн үед
ашигтай.
 Ацидоз болон алкалозын үед бэлдмэлийн үйлдлийн идэвх сулрахгүй.
Бэлдмэлийг судсаар тарьж хэрэглэхэд захын венийн судсыг өргөсгөнө. Үүний дүнд зүрхний
ачаалал багасаж уушгины артерийн даралт улмаар артерийн даралт буурна.
Судсанд тарьж хэрэглэхэд үйлдэл 3-4 минутын дараа эхэлж 1 -2 цаг үргэлжилнэ. Уухад 20-30
минутын дараа үйлдэл эхэлж 3-4 цаг үргэлжилнэ. Ойролцоогоор 95% нь цусны уурагтай нэгдэнэ. 60-
70% нь бөөрөөр, үлдсэн хэсэг нь өтгөнтэй гадагшилна.
Артерийн даралт ихсэх, тархи уушгины хаван, асцит, зүрхний дутмагшлаас шалтгаалсан цусны
бага, их эргэлтийн зогсонги байдал, бөөрний цочимог apxar дутагдал, химийн бодисын хордлогын үед
Дотор муухайрах, арьсаар туурах, артерийн даралт буурах, ихээр шээлгэснээс толгой эргэх,
ядрах, булчин сулрах болон сонсгол муудах, цусан дахь кали, магни, кальци багасах, шээсний
хүчлийн хэмжээ ихсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,04г шахмал; 1%-2мл ампултай үйлдвэрлэж yyx болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Диакарб (Ацетазоламид)
Механизм: Бөөрний проксималь сувганцрын карбоангидраз ферментийг идэвхгүй болгож
бөөрний сувганцрын эпителид H+ -ны үүсэлтийг саатуулснаар Na+ ионы эргэн шимэгдэлт багасна.
Үүний үр дүнд ялгарах шээсний хэмжээ ихсэнэ. Мөн калийн ялгаралтыг ихэсгэнэ. Харин
хлорын ялгаралтанд нөлөөлөхгүй. Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад Na+ нь гидрокарбонат байдалтай
шээстэй ялгарах учир цусны шүлтлэг орчин суларч хүчиллэг болно. Хүчиллэг орчин ингэж үүсэхэд
шээлгэх үйлдэл сулардаг. Ийм учир диакарбыг 1-2 хоногийн зайтай шүлтлэг орчин бий болгодог
эмтэй хамт хэрэглэнэ.
Диакарб нүдний даралтыг бууруулна. Энэ нь сормослогийн карбоангидраз ферментийг
дарангуйлж шингэний ялгаралтыг багасгахын зэрэгцээ түүний урсгалыг сайжруулж байгаатай
холбоотой. Мөн бэлдмэлийн нөлөөгөөр тархины карбоангидразын идэвх буурах ба нугасны шингэн
үүсэх нь багасна.
Хоол боловсруулах замаар түргэн шимэгдэнэ. Үйлдэл 1-3 цагийн дараа эхэлж 10 цаг
үргэлжилнэ. Хөнгөн хэлбэрийн цусны эргэлтийн дутагдлаас үүссэн хаван, нүдний даралт ихсэх өвчин,
эпилепсийн үед тус тус хэрэглэнэ. Гипокалиеми, ацидоз, хааяа нойрмоглох бие эрвэгнэх шинж илэрч
болно. 0,25г шахмал гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Индипам (Индапамид)
Бензамидын уламжлалын удаан хугацааны үйлдэлтэй, тиазидын бүлгийн эмтэй төстэй шээс
хөөх бага зэргийн үйлдэлтэй артерийн даралт бууруулах эм. Артерийн судасны гөлгөр булчингийн
тонусыг сулруулж захын судасны ерөнхий эсэргүүцлийг багасгана.
Нефроны дисталь сувганцрын кортикал хэсэг ба проксималь хэсэгт натри, хлор, устөрөгчийн
ионы эргэн шимэгдэлт болон калийн ионы эргэн шимэгдэлтийг бага зэрэг хориглож бага зэрэг шээс
хөөх үйлдэл үзүүлнэ.
Судасны ханын норадреналин ба ангиотензин II-д мэдрэг байдлыг багасгах, судас өргөсгөх
үйлдэлтэй простагландины нийлэгжилтийг ихэсгэх, судасны ханын гөлгөр булчинд кальцийн ион
орохыг хориглох механизмуудаар бэлдмэлийн судас өргөсгөх болон захын судасны ерөнхий
эсэргүүцлийг багасгах үйлдэл нь нөхцөлдөнө. Мөн гипертрофийг багасгана.
Бэлдмэлийг тогтмол хэрэглэхэд эхний долоо хоногийн сүүлээр буюу хоёр дахь долоо хоногийн
эхээр даралт бууруулах үйлдэл эхэлнэ. 1 удаа хэрэглэхэд үйлдэл 24 цаг үргэлжилнэ.
Артерийн даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэнэ. Хоолноос хамаарахгүйгээр хангалттай
хэмжээний усаар даруулж ууж хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг өглөө хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй. Хоногт 2,5мг
(1 шахмал)-р хэрэглэнэ. 2.5мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Этакрины хүчил
Механизм: Генлийн гогцооны өгсөх хэсгийн натри болон хлорын ионы эргэн шимэгдэлтийг
дарангуйлж ялгарах шээсний хэмжээг ихэсгэнэ. Мөн проксималь сувганцарт натрийн ион эргэн
шимэгдэхийг багасгана.
• Калийн ионы ялгаралтыг бага зэрэг ихэсгэх ба мөн магнийн ионы ялгаралтыг ихэсгэх үйлдэлтэй.
• Карбоангидраз ферментэд нөлөөлөхгүй.
• Метаболический алкалоз үүсгэж болно.
• Ацидоз болон алкалозын үед бэлдмэлийн үйлдлийн идэвх сулрахгүй.
• Мөн бага зэрэг даралт буулгах үйлдэлтэй.
Судсаар тарьж хэрэглэхэд үйлдэл 15 минутын дараа илрэх ба 3-4 цаг үргэлжилнэ. Харин ууж
хэрэглэхэд үйлдэл 60-90 минутын дараа эхэлж 8 цаг хүртэл үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийн 2/3 нь коньюгат хэлбэрээр бөөрөөр, 1/3 нь өтгөнтэй гадагшилна.
Зүрх, бөөр, элэгний гаралтай хаван, уушгины болон тархины цочимог хаван, артерийн даралт
ихсэх өвчин зэргийн үед тус тус хэрэглэнэ.
Цусан дахь магни, кали багасах, алкалоз үүсэх, ядрах толгой эргэх, суулгах, сонсгол муудах
0,05г, 0,1г шахмал; 0,05г ампул хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ. Бэлдмэлийг yyx болон ампул дахь
хуурай бодисыг 5%-ийн глюкозын уусмал болон 0,9%-ийн натрийн хлоридын уусмалаар найруулж
Хлорталидон (Гигротон)
Удаан хугацааны үйлдэлтэй шээлгэх эм. Тэрээр нефроны сувганцрын дисталь хэсгийн натри,
хлорын ионы эргэн шимэгдэлтийг багасгаж гадагшлах шээсний хэмжээг ихэсгэх ба артерийн
даралтыг бууруулна. Түүнээс гадна кали магнийн ион, бикарбонатын гадагшлалтыг ихэсгэж кальцийн
ион, шээсний хүчлийн гадагшлалтыг багасгана.
Хлорталидон дунд зэргийн үйлдэлтэй бэлдмэлд тооцогдоно. Түүний шээлгэх үйлдэл 2 цагийн
дараа эхэлж 12 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрч 72 цаг үргэлжилнэ. Мөн чихэр биш шижингийн
үеийн олон шээлтийг багасгадаг боловч үйлдлийн механизм нь бүрэн тодорхойгүй.
Артерийн гипертони, янз бүрийн шалтгаантай хаван, чихэр биш шижин зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ.
Дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах, толгой эргэх өвдөх, цусны кали магни, натри багасах,
цусны кальци, шээсний хүчил, caxap ихсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,05г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Триамтерен
Бөөрний сувганцрын дисталь хэсэг болон цуглуулах хоолойн эсийн мембранаар натрийн ионы
нэвтрэлтийг багасган түүний шээстэй ялгарах ялгаралтыг ихэсгэж гадагшлах шээсний хэмжээг
нэмэгдүүлнэ. Мөн хлорын ионы ялгаралтыг ихэсгэнэ. Харин магни болон калийн ионы шээстэй
ялгарах ялгаралт ихсэхгүй. Шээсний хүчлийн гадагшлалтыг бага зэрэг нэмэгдүүлнэ.
Шээлгэх үйлдэл сулавтар учир ихэвчлэн цусан дахь калийн хэмжээг багасгадаг бусад шээс
хөөх эмтэй хавсарч хэрэглэнэ. Ихэнх шээс хөөх эм цусан дахь калийн хэмжээг багасгадаг бол
триамтерен калийн дутагдалд оруулдаггүй онцлогтой.
Хоол боловсруулах замаар түргэн шимэгдэнэ. Плазмын уурагтай 50% холбогдоно.
Шээстэй ялгарах
Бэлдмэл Ионууд Үйлдлийн үндсэн Илэрч болох гаж нөлөө

Урат
байршил
+ - + 2+ 2+
Na Cl K Mg Ca
Дисталь Гипокалиеми, гипомаг-
+ сувганцрын эхний ниеми, гиперкальциеми,
Дихлотиазид + + + - -
хэсэг гиперурикеми, гипергли-
кеми
Генлийн Гипокалиеми, гипока-
гогцооны өгсөх льциеми, гипомагниеми,
Фуросемид + + + + + -
хэсэг гиперурикеми, сонсгол
муудах
1 Дисталь сув- Гиперкалиеми
Триамтерен + + - - - +
ганцрын сүүлийн
хэсэг, цуглуулах Гиперкалиеми,
Спиринолактон + + - - + 0/- 2
хоолой гинекомасти
Диакарб Проксималь Гипокалиеми, ацидоз
+ 0 + 0 0 0
сувганцар
Триамтерений шээлгэх үйлдэл хэрэглэснээс 15-20 минутын дараа эхэлж 2-3 цагийн дараа
дээд хэмжээндээ хүрч 6-12 цаг хүртэл үргэлжилнэ.
Цусны эргэлтийн дутагдал, цирроз, бөөрний гаралтай хавангийн үед хэрэглэнэ.
Артерийн даралт буурах, толгой эргэх өвдөх, цусны калийн хэмжээ ихсэх, хоол боловсруулах
замын хямрал илрэх, доод мөчний булчин татах, цусанд азот ихсэх зэрэг гаж нөлөө ажиглагдаж
болно. 0,05г бүрээстэй үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
АЛЬДОСТЕРОНЫ ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүд нь бөөрний сувганцрын үйл ажиллагаанд альдостероны үзүүлэх нөлөөг
дарангуйлж үйлчилнэ. Гол төлөөлөгч нь верошпирон юм.
Верошпирон (Спиронолактон)
Бөөрний дээд булчирхайн даавар альдостерон нь бөөрний цуглуулах хоолойд байдаг
альдостероны рецепторт нөлөөлж натрийн эргэн шимэгдэлтийг нэмэгдүүлж калийн ялгаралтыг
ихэсгэдэг. Гэтэл верошпирон нь альдостероны рецепторт хориг үүсгэх тул натрийн эргэн шимэгдэлт
багасаж гадагш гарах шээсний хэмжээ ихсэнэ. Мөн калийн шээстэй ялгарах ялгаралтыг багасгаж
цусны калийн хэмжээг ихэсгэдэг. Бэлдмэл дисталь сувганцар болон цуглуулах хоолойд нөлөөлнө.
Верошпироны бусад шээс хөөх эмээс ялгагдах онцлог нь триамтерентэй адил цусан дахь калийн
хэмжээг багасгадаггүй явдал юм. Мөн магнийн ялгаралтыг багасгана.
Бэлдмэл хүчил суурийн тэнцвэрт нөлөөлөхгүй, алкалоз, ацидозын үед үйлдэл нь сулрахгүй,
.биед шээсний хүчил хуримтлуулахгүй. Бие махбодод ороод канренон нэртэй идэвхтэй метаболит
үүсгэдэг.
Гэвч верошпироны шээс хөөх үйлдэл сулавтар, зөвхөн альдостерон ихэссэнээс үүссэн хаванд
сайн нөлөөлнө. Хоол боловсруулах замаар маш түргэн шимэгдэнэ. 90% нь плазмын уурагтай
холбогдоно. Бэлдмэлийн үйлдэл 2-5 хоногийн дараа илэрнэ.
Зүрх судасны хаван, циррозын улмаас хэвлий устах, гипертонийн үед хэрэглэнэ.
Толгой эргэх, нойрмоглох, арьсаар тууралт гарах, цусан дахь калийн хэмжээ ихсэх,
гинекомасти илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Бөөрний өвчнүүдийн үед верошпироныг хэрэглэж болохгүй.
OCMOC ДАРАЛТАНД НӨЛӨӨЛЖ ШЭЭЛГЭХ ЭМ

Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь маннит (маннитол), мочевин. Эдгээр нь тарьсны дараа цусаар
бөөрний түүдгэнцэрт хүрч тэнд анхдагч шээстэй шүүрч сувганцарт ордог. Бөөрний сувганцраар эргэн
шимэгддэггүй (маннит бага зэрэг, мочевин 50%) учир анхдагч шээсний концентрацийг ихэсгэж улмаар
осмос даралтыг ихэсгэдэг. Үүний дүнд yc болон натрийн (бага зэрэг) эргэн шимэгдэлт багасаж
ялгарах шээсний хэмжээ ихэсдэг. Голлон проксималь хэсэгт нөлөөлөх боловч сувганцрын бүх л
хэсэгт бага зэрэг нөлөөлнө. Хүчил шүлтийн тэнцвэрт нөлөөлөхгүй. Шээстэй кали бага ялгарна.
Эмнэлгийн практикт гол нь маннитыг хэрэглэнэ.
Маннит эсийн мембран болон эдийн хоригуудыг нэвтэрдэггүй, цусан дахь үлдэгдэл азотын
хэмжээг ихэсгэдэггүйгээрээ мочевиноос ялгаатай.
Маннитыг үндсэндээ тархи уушгины хаван, химийн бодисын хурц хордлогын үед шээс хөөх
усгүйжүүлэх эм болгон хэрэглэнэ. Мөн нүдний даралт ихсэх өвчний үед хэрэглэж болно.
Маннитыг 500мл эзлэхүүнтэй флаконд З0г хуурай нунтаг, эсвэл 15%-ийн 200-500мл уусмалыг
флаконд савлан гаргаж судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед толгой эргэх, өвдөх, дотор муухайрах, бөөлжих цээжээр өвдөх

нэршил
Янз бүрийн гаралтай хаван, артерийн даралт
Гипотиазид Hydrochlorthiazide 0,025; 0,1 шахмал ихсэх, чихрийн биш шижин, нүдний даралт ихсэх
өвчин
Артерийн даралт ихсэх, тархи уушгины хаван,
Лазикс Furosemide 0,04шахмал; асцит, зүрхний дутмагшлаас шалтгаалсан цусны
1%-2мл ампул бага, их эргэлтийн зогсонги байдал, бөөрний
цочимог архаг дутагдал, химийн бодисын
хордлого
Хөнгөн хэлбэрийн цусны эргэлтийн дутагдлаас
үүссэн хаван, нүдний даралт ихсэх өвчин,
Диакарб Acetazolamide 0,25 шахмал
эпилепси
Артерийн гипертони, янз бүрийн шалтгаантай
Хлорталидон Chlortalidone 0,05 шахмал
хаван, чихэр биш шижин
Индипам Indapamide 0,0025г шахмал Артерийн даралт ихсэх өвчин
Зүрх, бөөр, элэгний гаралтай хаван, уушгины
Этакрины 0,05, 0,1 шахмал;
болон тархины цочимог хаван, артерийн даралт
хүчил Etacrinic acid 0,05 ампул
ихсэх өвчин
Цусны эргэлтийн дутагдал, цирроз, бөөрний
Триамтерен Triamterene 0,05 бүрээс
гаралтай хаван
Зүрх судасны хаван, циррозын улмаас хэвлий
Верошпирон Spironolactone 0,025 шахмал
устах, гипертони
30г хуурай нун-таг Тархи уушгины хаван, химийн бодисын хурц
флаконд, 15%-ийн хордлого, нүдний даралт ихсэх өвчин
Маннит Mannitol 200-500мл уусма-
лыг флаконд
УМАЙН БУЛЧИНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Умайн булчингийн тонус агшилт нь мэдрэл шингэний зохицуулгаар зохицуулагдцаг. Умайн
булчинд М-холинорецептор, α, β2 - адренорецептор байдаг. М-холинорецептор, α-адренорецепторыг
сэргээхэд умайн булчингийн агшилт тонус идэвхжинэ. Харин β2-адренорецепторыг сэргээхэд умайн
булчин суларна.
Мөн эм бэлгийн даавар эстроген, өнчин тархины арын долийн даавар окситоцин, биологийн
идэвхт бодис простагландин зэрэг нь умайн булчингийн агшилтыг идэвхжүүлнэ. Харин прогестерон,
простациклин зэрэг бодисууд умайн булчингийн агшилтыг сулруулна. Умайн булчинд нөлөөлөх эмийг
2 хуваана.
1. Умайн булчингийн агшилтыг идэвхжүүлэх эм
2. Умайн булчингийн агшилтыг саатуулах эм
УМАЙН БУЛЧИНГИЙН АГШИЛТЫГ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ

Дотор нь 2 хуваана.
1. Төрөлтийг идэвхжүүлэх эм
2. Умайн булчинг агшаадаг эм
ТӨРӨЛТИЙГ ИДЭВХЖҮҮЛДЭГ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүд нь умайн булчинг амралттайгаар агшаадаг. Өөрөөр хэлбэл умайн булчинг
агшаагаад тодорхой хугацаанд сулладаг. Агшихад ураг төрөх зам ypyy дөхнө. Сулрах үед ураг эхээс
тэжээл авч байна. Төрөлтийг идэвхжүүлэхэд умайн булчинг үргэлжлүүлэн агшаадаг эм хзрэглэхгүй.
Учир нь ураг бүтнэ. Төрөлтийг идэвхжүүлдэг эмэнд окситоцин, питуитрин, простагландины
бэлдмэлүүд орно.
Окситоцин
Энэ нь өнчин тархины арын долийн даавар. Орчин үед нийлэг аргаар гаргана. Окситоцин
умайн булчинг үечлэн амралттай агшаана. Жирэмсэн умай окситоцинд мэдрэгбайдаг. Жирэмсэн
умайн мэдрэг чанар нь жирэмсний хугацаа буюу жирэмсний сарын тооноос их хамаарна. Төрөх
дөхсөн үед умай окситоцинд хамгийн мэдрэг байна. Окситоцин сүүний шүүрлийг ихэсгэнэ. Энэ нь
өнчин тархины урд хэсгийн лактоген дааврын чөлөөлөгдөлтийг ихэсгэсэнтэй холбоотой. Мөн хөхний
булчирхайн миоэпител элементийг сэргээсэнтэй холбоотой.
Окситоциныг төрөлтийг идэвхжүүлэх зорилгоор голлон хэрэглэх ба умайн цус тогтоох, төрсний
дараах умайг агшааж хэвийн байдалд оруулах зорилгоор хэрэглэнэ. 1мл ампултай гаргаж судсанд
дуслаар мөн булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Питуитрин
Ep нь өнчин тархины арын долиос окситоцин вазопрессин гэсэн 2 янзын даавар ялгардаг.
Питуитриныг нядалгааны малын өнчин тархинаас гарган авах бөгөөд окситоцин вазопрессин
хоёулаа агуулагдана. Иймээс питуитриний умайг агшаах үйлдэл окситоциноос дутуу. Питуитрин
умайн булчинг агшаахын зэрэгцээ найрлагандаа вазопрессинтэй тул артерийн даралтыг ихэсгэнэ.
Артерийн даралт ихсэж байгаа нь хялгасан судаснуудыг нарийсгах болон бөөрний сувганцраар усны
эргэн шимэгдэлтийг ихэсгэсэнтэй холбоотой.
Бэлдмэлийг төрлөгийг идэвхжүүлэх, төрсний дараах эрт ба хожуу цус алдалтыг тогтоох
зорилгоор хэрэглэхээс гадна чихэр биш шижин өвчинд хэрэглэж болно.
1мл ампултай гаргаж арьсан дор, булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Сүүлийн үед төрөлтийг түргэсгэх мөн зохиомлоор үр зулбуулахад простагландины
бэлдмэлүүдийг хэрэглэх болсон. Үүнд: Динопрост, Динопростон орно.
Динопрост (Простагландин F2α)
Умайг хэмнэлттэй хүчтэй агшааж умайн хүзүүг сулруулна. Динопрост жирэмсний ямар ч
хугацаанд умайн агшилтыг идэвхжүүлдэг онцлогтой. Мөн бронхын агшилт болон ходоод гэдэсний
чангарал агшилтыг нэмэгдүүлнэ. Уушгины судсыг нарийсгана. Зүрхний агшилтыг түргэсгэнэ.
Артерийн даралтанд нөлөөлөхгүй ба их тунгаараа бага зэрэг ихэсгэнэ. Хялгасан судасны нэвчимтгий
чанарыг ихэсгэнэ. Шар биеийг дегенераци болгоно. (лютеолиз)
Бэлдмэлийг төрөлт идэвхжүүлэх, жирэмсний янз бүрийн хугацаанд (13-25 долоо хоногтой) үр
зулбуулах зорилгоор хэрэглэнэ. 0,5%-1мл ампултай гаргана. Судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Динопростон (Простагландин Е2)
Жирэмсэн умайг хэмнэлтэйгээрээр агшааж умайн хүзүүг сулруулна. Захын судасны ерөнхий
эсэргүүцлийг багасгаж артерийн даралтыг багасгана. Хялгасан судасны нэвчимтгий чанарыг
ихэсгэнэ. Уушгины судас бронхыг өргөсгөдгөөрөө динопростоос ялгаатай. Гэдэсний хөдөлгөөнийг
ихэсгэж ходоодны булчирхайн шүүрлийг дарангуйлдаг. Мөн шар биеийг дегенераци болгоно.
Бэлдмэлийг төрлөгийг идэвхжүүлэх, үр зулбуулах зорилгоор хэрэглэнэ.
0,5мг шахмал, 5мл ампултай гаргаж yyx болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Төрөх хүчний сулрал, төрлөггийг
Окситоцин Oxytocin 1мл ампул идэвхжүүлэх, төрсний дараах умайн
цус алдалт
Төрөх хүчний сулрал, төрлөггийг
Питуитрин Pituitrin 1мл ампул идэвхжүүлэх, төрсний дараах умайн
цус алдалт, чихэр биш шижин
Динопрост Dinoprost 0,5%-1мл ампул Төрлөгийг идэвхжүүлэх, үр зулбуулах
0,5мг шахмал, 5мл Төрлөгийг идэвхжүүлэх, үр зулбуулах
Динопростон Dinoprostone
ампул
УМАЙН БУЛЧИНГ АГШААДАГ ЭМ

Ураг төрсний дараа ихэс умайн булчингийн ханаас салж гадагш гарсны дараа умай агшиж
хэвийн хэмжээндээ хүрэх ёстой. Гэтэл умайн тонус агшилт муудсанаас умай агшихгүй цус алдана.
Иймээс умайг агшаах эм шаардлагатай болдог. Энэ үед хэрэглэж буй эм нь умайг үргэлжлүүлэн
агшаана. Умайн булчин агшихад жижиг судсууд хавчигдан цус тогтоно. Энэ зорилгоор харга мөөгний
алкалоидыг өргөн хэрэглэнэ.
Харга мөөгний алкалоидыг 3 бүлэг болгоно.
Á¿ëýã 2 Óìàéí áóë÷èíä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 189
1. Эрготамины бүлэг
2. Эрготоксины бүлэг
3. Эргометриний бүлэг
Эрготамин, эрготоксин нь усанд уусахгүй. Харин эргометрин нь уусна. Харга мөөгний
алкалоидууд умайн булчингийн тонусыг ихэсгэхээс гадна дотор эрхтэн, судасны гөлгөр булчингийн
тонусыг ихэсгэнэ.
Эрготамин, эрготоксин α-адренорецепторт хориг үүсгэх бөгөөд эргометринд ийм үйлдэл
байхгүй. Эдгээр алкалоидыг их тунгаар удаан хугацаагаар хэрэглэхэд судас нарийсгаж эндотелийг
гэмтээдэг. Энэ нь судасны булчинд шууд нөлөөлж байгаа болон а-адреномиметик үйлдэл үзүүлж
байгаатай холбоотой. Харин эргометринд ийм сөрөг үйлдэл байхгүй.
Эдгээр алкалоидууд ТМС-д нөлөөлж тайвшруулах, судас хөдөлгөх төвийг дарангуйлах,
n.vagus-ын төв, бөөлжилтийн төвийн trigger-ын zon-ыг сэргээх үйлдэл үзүүлнэ. Эмнэлгийн практикт
эргометрин малеат, эрготамины гидротартрат, метилэргометринийг хэрэглэнэ.
Эдгээр бэлдмэлүүдийг умайн булчингийн чангаралгүйдлээс шалтгаалсан төрсний дараах цус
алдалт, Кесерев хагалгааны дараа болон үр хөндсөний дараа умайн булчин хэвдээ opox явц
суларснаас үүссэн цус алдалт, умайн булчингараас үүссэн цус алдалтын үед тус тус хэрэглэнэ.
Метилэргометринийг 0,02%-1мл ампултай гаргаж булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Эрготамины гидротартратыг 0.001 шахмал; 0,05%-1мл ампултай гаргаж уух болон арьсан дор,
Эргометриний малеатыг 0,0002 шахмал, 0,02%-1мл ампултай гаргаж yyx болон булчин

нэршил
Төрсний дараах цус алдалт, Кесерев хагалгааны
дараа болон үр хөндсөний дараа умайн булчин
Метилэргометрин Methylergometrine 0,02%-1мл хэвдээ орох явц суларснаас үүссэн цус алдалт,
ампул умайн булчингараас үүссэн цус алдалт
Эрготамины Ergotamine 0,001 шахмал; дараа болон үр хөндсөний дараа умайн булчин
гидротартрат hydrotartras 0,05%-1мл хэвдээ орох явц суларснаас үүссэн цус алдалт,
Эргометриний Ergometrine 0,0002 шахмал, дараа болон үр хөндсөний дараа умайн булчин
малеат maleate 0,02%-1мл хэвдээ орох явц суларснаас үүссэн цус алдалт,
УМАЙН БУЛЧИНГИЙН АГШИЛТЫГ СААТУУЛАХ ЭМ

Энэ бүлэгт β - адреномиметик фенотерол, салбутамол; натрийн оксибутират, магнийн сульфат
орно.
Фенотерол (Беротек, Партусистен)
Умайн булчингийн β2-адренорецепторыг сэргээж умайн булчинг сулруулна. β2-адренорецептор
сэргэснээр аденилатциклаза идэвхжиж АТФ-ээс цАМФ үүсэх процесс ихсэж энэ нь кальцийн
шахуургыг идэвхжүүлэн булчингийн эсийн кальцийн ионы хэмжээг багасгана. Үүний улмаас булчин
суларна. Фенотерол умайн булчинг сулруулахаас гадна бронхын β2-адренорецепторыг мөн сэргээж
бронхын булчинг сулруулна. Энэ үйлдлийг нь бронхын багтраа өвчний үед хэрэглэнэ.
Ууж хэрэглэхэд үйлдэл түргэн эхэлж богино хугацаагаар үргэлжилнэ. Үндсэн хэсэг нь бөөрөөр,
15% нь өтгөнтэй гадагшилна.
0,005 шахмал, 0,005%-10мл ампултай гаргаж yyx болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Салбутамол
Энэ бэлдмэлийн талаар адренидэвхт синапс-д нөлөөлөх эмийн бүлэгт тодорхой үзсэн. Мөн
умайн β2-адренорецепторыг сэргээж умайн булчинг сулруулна.
Энэ бүлгийн эмүүдийг бронхын багтраа, бронхоспазм, эх барихын практикт үр зулбах, ураг
бүтэх аюул тулгарах үед хэрэглэнэ.
Төрөх хүчний зогсолтгүй хүчтэй базлалтын үед түүнийг суллах зорилгоор натрийн
оксибутиратыг хэрэглэж болно.
Магнийн сульфатыг тарьж хэрэглэхэд умайн булчингийн тонус багасдаг. Энэ нь магнийн
сульфат умайн булчннгийн эсэд кальцийн ион орохыг өөрчилсөнтэй холбоотой. Мөн магнийн
сульфатыг умайн булчинд шууд дарангуйлах үйлдэл үзүүлдэг гэж үздэг.
Мөн ypar эрт терөх буюу зулбахаас урьдчилан сэргийлэх жирэмслэлтийг хадгалах зорилгоор
умайн булчингийн сэрэмтгий чанарыг багасгадаг гестагены бэлдмэл хэрэглэж болно.
Олон улсын
нэршил
0,005 шахмал, Бронхын багтраа, бронхоспазм, эх барихын
Фенотерол Fenoterol 0,005%-10мл ампул практикт үр зулбах, дутуу төрөх аюул
тулгарах үе
ЦУС ТӨЛЖИЛТӨНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ

Цус төлжилтөнд нөлеөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Эритропоэз-д нөлөөлөх эм
2. Лейкопоэз-д нөлөөлөх эм
ЭРИТРОПОЭЗ-Д НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
Эритропоэз-д нөлөөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Эритропоэзийг идэвхжүүлэх эм
2. Эритропоэзийг саатуулах эм
ЭРИТРОПОЭЗИЙГ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ (АНЕМИЙН ЭСРЭГ ЭМ)

Нэгж эзлэхүүн цусан дахь гемоглобин эритроцитын тоо цөөрөхийг цус багадалт буюу анеми
гэнэ. Цус багадалт нь олон янз бөгөөд хамгийн олонтаа тохиолддог нь:
а. Төмөр дутагдлын цус багадалт
б. Хорт цус багадалт
ТӨМӨР ДУТАГДЛЫН ЦУС БАГАДАЛТАНД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ

Хүний бие махбодод 2-5r төмөр байдаг. Үүний 60% нь цусанд гемоглобины найрлаганд, 20% нь
зарим фермент, миоглобины найрлаганд, 20% нь элэг дэлүү, ясны хим зэрэг цус төлжүүлэх
эрхтнүүдэд байдаг.
Төмөр гемоглобины гол бүрэлдэхүүн хэсэг нь бөгөөд төмөр дутагдахад гемоглобины хэмжээ
багасаж гипохром анеми үүснэ.
Хүний биед төмөр хоол тэжээлийн хамт орно. Цусанд шимэгдэхдээ зөвхөн төмрийн ион
шимэгдэнэ. Гэхдээ 2 валенттай ион Fe++ голдуу шимэгдэнэ. Хоол тэжээлтэй орсон төмөр ходоодны
шүүсний давсны хүчлийн нөлөөгөөр ион байдалд орно. Хоолтой орсон 3 валенттай төмөр витамин С-
ийн нөлөөгөөр 2 валенттай болдог.
Төмрийн шимэгдэлт нарийн гэдсэнд явагдах бөгөөд нарийн гэдэсний хананд апоферритин
гэдэг уураг байх бөгөөд тэр нь Fе++-ийг өөртөө нэгдүүлэн цусанд оруулах ба төмөр цусанд байдаг
трансферрин гэдэг уурагтай нэгдэж цусаар дамжиж цус төлжүүлэх эрхтэнд очиж тэнд байдаг
апоферритинтэй нэгдэж гемоглобины үйлдвэрлэлд орно. Өөрөөр хэлбэл апоферритинээсээ салж
гемоглобины найрлаганд орно.
Á¿ëýã 2 Öóñ òºëæèëòºíä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 191
Ясны чөмөг, элэг, дэлүү зэрэг цус төлжүүлэх эрхтнүүдэд төмрийн нөөц багассан үед төмрийн
шимэгдэлт ихсэнэ. Төмрийн дутагдалтай өвчтөнүүдэд шимэгдэлт нь 10-30% байх ба энэ нь төмрийн
дутагдлын зэргээс хамаарна.
Төмөр цусны уурагтай идэвхтэй холбогдох (90%-с дээш) бөгөөд гемоглобинтэй сайн,
миоглобин, трансферрин, ферритин, гемосидеринтэй бага холбогдоно.
Төмрийн биологийн хагас ялгарлын үе 6 цаг.
Бага хэмжээний төмөр арьс, үс, хумс, өтгөн, хөлс, сүү (хоногт 0,5-1мг) болон биений юм,
шээстэй байнга ялгарч байдаг.
Эрэгтэй хүний төмрийн хоногийн хэрэгцээ 5мг, эмэгтэй хүнийх 15мг байна.
Хүний төмрийн хэрэгцээг зөвхөн хоол тэжээлтэй орсон төмөр хангадаггүй, эритроцитын
задралын дүнд үүссэн төмөр бас оролцоно.
Төмөр дутагдаж цус багадалт үүсэх нь цус алдах, удаан хугацаагаар хүүхэд хөхүүлэх, мөн
ходоод гэдэсний замын өвчнүүдийн үед тохиолдоно.
Төмөр илүүдлээр шимэгддэггүй. Учир нь цус төлжүүлэх эрхтэнд төмөр хангалттай байгаа
тохиолдолд цусны трансферрин төмрийн нэгдэлтэй байх тул ийм үед гэдэсний хананд апоферритин
үүсэхгүй,
Гипохром цус багадалтыг төмрийн бэлдмэлүүдээр эмчилнэ.Үүнд: Төмрийн сульфат, Феррум
лек, Тотема, Фенюльс, Төмрийн лактат, Ферроплекс, Фитоферролактол, Гемостимулин, Гемофер,
Ферковен зэрэг бэлдмэлүүд орно.
Гемофер пролонгатум (Төмрийн сульфат)
Төмөр нь гемоглобин, миоглобин болон эсийн исэлдэх процесст оролцдог төмөр-порфирины
ферментүүдийн (цитохрома, каталаза, пероксидаза) нийлэгжилтэнд оролцоно. Тодорхой хэмжээний
төмөр гемоглобины нийлэгжилтэнд хэрэглэгдэх ба үлдсэн хэсэг нь ферритин болон гемосидерин
хэлбэрээр ялангуяа элэг ба дэлүүнд нөөцлөгдөнө.
Гемофер пролонгатум шахмалаас төмрийн ион байнга ижил хэмжээтэй чөлөөлөгдөх ба хоол
боловсруулах замын салст бүрхүүлийг бага цочрооно.
Цочимог цус алдалт, чанаргүй хоолны дэглэм, хоол боловсруулах замаар төмрийн шимэгдэлт
багасах, бие махбодод дахь төмрийн хэрэгцээ ихсэх зэрэг янз бүрийн шалтгаантай төмөр дутагдлын
цус багадалтыг эмчлэх ба урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг өлөн үед буюу хоолны хооронд хэрэглэхэд төмөр хамгийн сайн шимэгдэнэ.
Хэрэв хоол боловсруулах замын зүгээс гаж нөлөө илэрвэл бэлдмэлийг хоолны дараа шууд
хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд ба 12-с дээш насны хүүхдэд:
Төмрийн дутагдлаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хоногт 1 шахмалыг; эмчлэх зорилгоор
хоногт 2 шахмалыг хэрэглэх бөгөөд хоногийн тунг 2 хувааж хоолны хооронд ижил зайтай ууна.
Төмрийн дутагдлын зэргээс хамаарч эмчилгээ 2 долоо хоногоос 6 сар хүртэл хугацаагаар
Бэлдмэлийг өндөр тунгаар хэрэглэх үед хоол боловсруулах замын зүгээс гаж нөлөө
(хэвлийгээр өвдөх, дотор муухайрах, суулгах буюу өтгөн хатах) илэрнэ.
Феррум лек (Ferrum lek)
Цус багадалтын эсрэг төмрийн бэлдмэл. Феррум лек нь 3 валенттай төмрийн ислийн гидратын
полииозмальтозын комплекс хэлбэрийн төмөр агуулна. Бэлдмэлийн найрлага дахь төмөр нь уг
элементийн дутагдлын үед (ялангуяа төмөр дутагдлын цус багадалт) бие махбодод түргэн үйлчилж
гемоглобины хэмжээг ихэсгэдэг. Феррум лекийг хэрэглэх явцад төмөр дутагдлын эмнэл зүйн болон
лабораторийн шинжүүд (ядарч сульдах, толгой эргэх, зүрхний цохилт олшрох, арьс хуурайшиж эмзэг
болох) аажим багасна.
Бэлдмэлийг булчинд тарьж хэрэглэхэд төмөр цусны урсгалд түргэн (15 минутын дараа
хэрэглэсэн тунгийн 15%, 30 минутын дараа 44% нь) нэвтэрч орно. Хагас ялгарлын хугацаа нь 3-4
хоног. Төмөр трансферринтэй комплекс байдлаар бие махбодын эсэд нэвтэрч гемоглобин,
миоглобин болон зарим ферментийн нийлэгжилтэнд оролцоно.
Төмрийн (III) ислийн гидратын комплекс нь полиизомальтозоор хангалттай баялаг учир
бөөрөөр ялгардаггүй ба физиологийн нөхцөлд төмрийн ионыг алддаггүй тогтвортой байдаг.
Төмрийг түргэн нөхөх шаардлагатай төмөр дутагдлын бүх хэлбэрийн эмгэгийн эмчилгээнд
хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг зөвхөн булчинд тарьж хэрэглэх бөгөөд баруун зүүн өгзөгний булчингийн гүнд
ээлжлэн өнжөөд хийнэ.
Судсанд тарьж болохгүй. Феррум лекийн эмчилгээг эхлэхийн өмнө өвчтөн бүрд сорил тавьж
үзнэ. Өөрөөр хэлбэл насанд хүрэгсдэд феррум лекийг 1/4-1/2 (25-50мг төмөр) туншлаар, хүүхдэд
хоногийн тунгийн хагасаар тарина. Хэрэв 15 минутын хугацаанд гаж нөлөө илрэхгүй байвал хоногийн
тунгийн үлдсэн хэсгийг хийж болно.
Феррум лекийг хэрэглэх нийтлэг тун:
Хүүхдэд: 0,06мл феррум лек / кг / хоног (3мг төмөр / кг/ хоног)
Насанд хүрэгсдэд болон өндөр настай өвчтөнд: гемоглобины хэмжээнээс хамаарч 1-2 туншил
феррум лек (100-200мг төмөр)
2мл-т 100мг төмрийн (III) ислийн гидратын полиизомальтозат агуулсан булчинд тарьж
хэрэглэх уусмалыг 2мл туншилтай үйлдвэрлэнэ.
Тотема
Найрлага: 1мл-т төмрийн глюконат (Fe2+ 5мг), марганецын глюконат (Mn2+ 133мкг), зэсийн
2+
глюконат (Cu 70мкг) тус тус агуулагдана.
Бичил элементүүд агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Бэлдмэлийн найрлагат орсон
төмөр бие махбодын төмрийн дутагдлыг нөхөн эритропоэзийг идэвхжүүлэх ба марганец, зэс нь бие
махбодын исэлдэн ангижрах үндсэн процесс-т оролцдог чухал элементүүдийн чухал бүрэлдэхүүн
хэсэг болно. Тотемаг ээлж эмчилгээний зарчмаар хэрэглэхэд цус багадалтын эмнэлзүйн болон
лабораторийн шинж тэмдэг үзүүлэлт түргэн сайжирна.
Төмөр дутагдлын цус багадалтаас урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Ампултай бэлдмэлийн ундны ус буюу спирт агуулаагүй бусад шингэнд шингэлж өлөн үедээ
ууна. Цус багадалтыг эмчлэх насанд хүрэгсдийн тунг хоногт 100-200мг ноогдохоор тооцно. Ээлж
эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа 3-6 сар байна. Жирэмсэн үеийн цус багадалтаас урьдчилан
сэргийлэхэд хоногт 50мг төмөр ноогдохоор тооцон жирэмсний 2 ба 3 дахь 3 сард тус тус хэрэглэнэ.
Дотор муухайрах, бөөлжих, цээж хорсох, суулгах, өтгөн хатах, өрц орчим өвдөх зэрэг үзэгдэл
илэрч болно.
Уух зориулалттай уусмалыг 10мл-ээр ампултай үйлдвэрлэнэ.
Фенюльс (Fenules)
Найрлага: 1 бүрээсд төмрийн сульфат 150мг (төмөр 45мг); аскорбины хүчил 50мг;
рибофлавин 2мг, тиамины мононитрат 2мг; пиридоксины гидрохлорид 1мг; пантотены хүчил 2,5мг тус
тус агуулагдана.
Фенюльс төмөр болон витамин агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл бөгөөд түүний үйлдэл
нь бэлдмэлийн найрлага дахь бодисуудын үйлдэлтэй холбоотой.
Төмөр нь гемоглобин, миоглобин, цитохром, пероксидаз, каталаз зэрэг янз бүрийн гемийн
болон гемийн бус бодисуудын бүрэлдэн бий болох хэвийн үйл ажиллагаанд оролцдог бөгөөд гемийн
бүтцийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг болж цус төлжилтөнд оролцоно.
Аскорбины хүчил буюу витамин С бие махбодод төмрийн шимэгдэлтийг сайжруулах,
коллагены нийлэгжилтийг хангах, фолийн хүчлийн солилцоонд оролцох, стероидууд ба
катехоламинуудын нийлэгжилтэнд оролцох зэрэг олон үүрэг гүйцэтгэнэ.
Тиамины мононитрат буюу витамин В1 нь нүүрс усны солилцоонд оролцох ферментийн
урьдал бодис бөгөөд ТМС-ийн үйл ажиллагаанд оролцоно.
Рибофлавин буюу витамин В2 нь хараа болон эдийн амьсгалд чухал үүрэгтэй.
Витамин В6 буюу пиридоксины гидрохлорид нь нейромедиаторуудын нийлэгжилт, амин хүчил,
уургийн солилцоонд оролцох ба пантотены хүчил нь нүүрс ус, өөх тосны исэлдэх болон ацетилжих
процесст чухал үүрэгтэй.
Мөн В бүлгийн витаминууд нь төмрийн шимэгдэлтийг сайжруулдаг.
Янз бүрийн шалтгаантай төмөр дутагдлын цус багадалт, В бүлгийн витамины дутагдал зэргийг
эмчлэх урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Төмөр дутагдлын цус багадалтын үед 1 бүрээсээр хоногт 2 удаа 3 сарын турш; далд
хэлбэрийн төмөр дутагдлын үед болон настайчуудад 1 бүрээсээр хоногт 1 удаа 1 сар; биений юм
ирэх үед 1 бүрээсээр биений юм ирэхээс 1-2 хоногийн өмнөөс эхлэн биений дуусссаны дараа 2 хоног
хүртэл тус тус ууж хэрэглэнэ.
Хааяа толгой эргэх, хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илэрч болно.
Гемохроматоз, цус төмөрших, бэлдмэлийн найрлага дахь бодисуудад хэт мэдрэг хүмүүс
зэрэгт тус тус хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Нийлмэл бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Гемостимулин: Хуурай гематоген, төмрийн лактат, зэсийн сульфат, глюкозоос тогтсон нийлмэл
найрлагатай шахмал.
Гемофер: Төмрийн хлорид агуулсан бэлдмэл. Сүү ба усанд дусааж ууна.
Ферковен: Төмөр, кобальт агуулсан бэлдмэл. Судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Ферропекс: Төмрийн сульфат, аскорбины хүчил агуулсан нийлмэл найрлагатай үрэл.
Фитоферролактол: Фитин, төмрийн лактат агуулсан нийлмэл найрлагатай шахмал.
Төмрийн бэлдмэл шүдний өнгийг харлуулах тул ихэвчлэн бүрээс, бүрхүүлтэй шахмал, үрэл
хэлбэрээр гаргана. Төмрийн гаж нөлөө нь өтгөн хатах юм. Энэ нь гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг
идэвхжүүлэгч хүхэр устөрөгчтэй холбогдсонтой холбоотой.
XOPT ЦУС БАГАДАЛТЫГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Хорт цус багадалт нь цианокобаламин, фолийн хүчил дутагдсанаас үүснэ. Энэ цус багадалтын
үед эритроцитын тоо эрс цөөрч гемоглобин ихсэнэ. Иймээс гиперхром анеми гэдэг. Гемоглобин ихсэж
байгаа нь эритроцит ихээр задарснаас болдог.
Витамин В12 (Цианокобаламин)
Витамин В12 бие махбодод хоол тэжээлтэй орохын зэрэгцээ хүний бүдүүн гэдсэнд
микрофлорын нөлөөгөөр нийлэгжинэ. Үхрийн элэг бөөрөнд нилээд хэмжээгээр байна.
Нуклеин хүчлийн нийлэгжилтэнд оролцоно. Тэгснээр бие махбодод олон талын үүрэг гүйцэтгэнэ.
 Өсөлтийн хүчин зүйл болно.
 Эпители эсийн үүсэхэд оролцоно.
 Нөхөн төлжих процесс-д оролцоно.
 Цус төлжилтийн хэвийн үйл ажиллагаанд оролцоно.
 Эритроцитын боловсорч хөгжихөд оролцоно.
 Холин, метионин, креатин, нуклеин хүчлийн үүсэхэд оролцоно.
 Мэдрэл (миелин үүсэхэд оролцоно.), элэгний хэвийн үйл ажиллагаанд сайнаар нөлөөлнө.
 Цусны бүлэгнэлтийг сайжруулна. Их тунгаараа тромбопластин, протромбины идэвхийг
нэмэгдүүлнэ.
 Атеросклерозын үед цусан дахь холестериныг багасгана.
 Нүүрс yc, липидийн солилцоонд сайнаар нөлөөлнө
Хоол тэжээлтэй орсон витамин В12 ходоодны салстад байдаг гастромукопротейдод
адсорбцлогдон нарийн гэдэсний ханаар шимэгдэнэ. Иймээс бүдүүн гэдсэнд нийлэгжсэн
витамин В12 нь бие махбодын хэрэгцээг хангаж чаддаггүй.
Витамин В12 дутагдах нь ходоод гэдэсний өвчний үед шимэгдэлт муудах, цус алдсанаас,
хэрэгцээ ихэссэнээс шалтгаална. Бөөрөөр, хоол боловсруулах замаар ялгарна. 0,02%-1мл ампултай
гаргаж арьсан дор булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Фолийн хүчил
Птеридиний уламжлал, парааминобензойны хүчил болон L-глутамины хүчил гэсэн бүтцийн 3
элементээс тогтоно.
Фолийн хүчил улаан лооль, лууван, элэг, бөөр, бяслаг, өндгөнд их байна. Мөн гэдэсний
микрофлорын нөлөөгөөр нийлэгждэг.
Фолийн хүчил бие махбодод ороод элгэнд тетрагидрофолийн хүчил болж энэ нь цаашаа уураг
нуклеин хүчлийн солилцоо, нийлэгжилтэнд оролцдог. Фолийн хүчил дутагдсанаас макроцитарный цус
багадалт, лейкопени, агранулоцитоз, тромбоцитопени болохоос гадна глоссит, стоматит, ходоодны
шархлаат үрэвсэл, нарийн гэдэсний үрэвсэл болж болно.
Фолийн хүчлийг макроцитарный цус багадалт, жирэмсэн үеийн цус багадалтанд тус тус
хэрэглэнэ. Хорт цус багадалтын үед витамин В12-той хамт хэрэглэнэ. 0,001 шахмал гаргана.
Зураг 36. Витамин В12 ба фолийн хүчлийн үйлдлийн механизм
ЭРИТРОПОЭЗИЙГ СААТУУЛДАГ ЭМ
Энэ бүлгийн эмүүдийг полицитеми өвчнийг эмчлэхэд хэрэглэнэ. Натрийн фосфат, тэмдэгт
фосфор-32 гэдэг эмийг хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Цочимог цус алдалт, чанаргүй хоолны
дэглэм, хоол боловсруулах замаар
төмрийн шимэгдэлт багасах, бие
Гемофер пролонгатум Ferrosum sulfate 0,5 бүрээс махбодод дахь төмрийн хэрэгцээ
ихсэх зэрэг янз бүрийн шалтгаантай
төмөр дутагдлын цус багадалтыг
эмчлэх ба урьдчилан сэргийлэх
Тотема Tothema 10мл ампул Төмөр дутагдлын цус багадалт
Төмөр дутагдлын цус багадалт, В
Фенюльс Fenules Нийлмэл бүрээс
бүлгийн витамины дутагдал
Феррум лек Ferrum lek 100мг/2мл амп Төмөр дутагдлын цус багадалт
Төмрийн лактат Ferrium lactate 0,5; 1,0 бүрээс Төмөр дутагдлын цус багадалт
Ферроплекс Ferroplex Нийлмэл үрэл Төмөр дутагдлын цус багадалт
Фитоферролактол Phytoferrolactol Нийлмэл шахмал Төмөр дутагдлын цус багадалт
Гемостимулин Haemostimuline Нийлмэл шахмал Төмөр дутагдлын цус багадалт
Гемофер Ferrous chloride 10мл флакон Төмөр дутагдлын цус багадалт
Ферковен Fercoven 5мл ампул Төмөр дутагдлын цус багадалт
Витамин В12 Cyanocobalamin 0,02%-1мл ампул Хорт цус багадалт
Макроцитарный цус багадалт,
Фолийн хүчил Folic acid 0,001 шахмал жирэмсний цус багадалт, хорт цус
багадалт
ЛЕЙКОПОЭЗ-Д НӨЛӨӨЛӨХ ЭМ
Лейкопоэз-д нөлөөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Лейкопоэзийг идэвхжүүлэх эм
2. Лейкопоэзийг саатуулах эм
ЛЕЙКОПОЭЗИЙГ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ
Лейкоцитын тоо цөөрөх агранулоцитоз болох нь туяаны өвчин, химийн бодисын хордлого,
агранулоцитарны ангина, антибиотик зэрэг микробын эсрэг эм хэрэглэсэн үед тохиолдоно.
Энэ бүлэгт натрийн нуклеинат, пентоксил, лейкоген орно.
Натрийн нуклеинат
Олон талын үйлдэлтэй.
• Нөхөн төлжилтийг түргэсгэнэ.
• Ясны химийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлнэ.
• Лейкопоэзийг идэвхжүүлнэ.
• Иммун чанарыг нэмэгдүүлнэ.
Лейкопени, агранулоцитоз, уушгины архаг үрэвслийн хам эмчилгээнд хэрэглэнэ. 0,1 нунтаг
гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Пентоксил
Пиримидиний уламжлал. Олон талын үйлдэлтэй.
• Нөхөн төлжилтийг түргэсгэж шархлааны эдгэрэлтийг сайжруулна.
• Үрэвслийн эсрэг үйлдэлтэй.
• Лейкопоэз эритропоэзийг сайжруулна.
Лейкопени, агранулоцитоз, шархлаат өвчин, амьсгалын замын үрэвсэлт өвчний үед хэрэглэнэ.
0,2 шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Лейкоген
Лейкопоэзийг идэвхжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Рентген ради эмчилгээний үед үүссэн лейкопени,
хорт хавдрын химийн эмчилгээний үе болон лейкопени болдог бусад өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ. 0,02
шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.

нэршил
Натрийн Natrium nucleinate 1,0 нунтаг Лейкопени, агранулоцитоз, уушгины архаг
нуклеинат үрэвслийн хам эмчилгээнд
Пентоксил Pentoxyl 0,2 шахмал Лейкопени, агранулоцитоз, шархлаат
өвчин, амьсгалын замын үрэвсэлт өвчин
Лейкоген Leucogen 0,02 шахмал Лейкопени
ЛЕЙКОПОЭЗИЙГ СААТУУЛАХ ЭМ
Энэ бүлгийн эмийг лейкоз, лимфогрануломатозын үед хэрэглэнэ. Үүнийг хавдар эмчлэх эмэнд
үзнэ.
ЦУСНЫ БҮЛЭГНЭЛТЭНД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ
Цус бол нэгэн хэвийн шингэн байдалтай байдаг. Энэ нь цусанд явагддаг цусыг бүлэгнүүлэх,
бүлэгнэлтийг саатуулах 2 эсрэг системийн үйл ажиллагаа тэнцвэртэй байдагтай холбоотой. Энэ 2
системийн тэнцвэр алдагдаж бүлэгнүүлэх системийн ажиллагаа ихэсвэл цус нөжирч тромб үүсэх ба
хэрэв бүлэгнэлтийн эсрэг систем давамгайлвал судас ялихгүй гэмтэхэд цус алдана.
Цусны бүлэгнүүлэх болон бүлэгнэлтийн эсрэг систем маш нарийн механизмтай.
Цусны бүлэгнэлтэнд нөлөөлөх эмийг 2 хуваана.
1. Цус алдалтыг тогтоох эм
2. Тромбозоос урьдчилан сэргийлэх ба эмчлэх эм
Бүлэгнэлтийн систем
F III – òðîìáîïëàñòèí
F IV – Ñà2+
F Và - ïðîàêöåëåðèí
F Xà – Ñòþàðò - Ïðàóýð
Ýëãýíä âèòàìèí
“Ê”-ûí íºëººãººð Ïðîòðîìáèí Òðîìáèí
ïðîòðîìáèí, VII, (öóñàíä)
IX, X õ¿÷èí ç¿éë
Ôèáðèí
ìîíîìåð Ôèáðèíîãåí
Ôèáðèíû óóñàìòãàé
ïîëèìåð
Ôèáðèíû óóñäàãã¿é
ïîëèìåð
Бүлэгнэлтийн эсрэг систем
Ïðîàêòèâàòîð
Ïðîôèáðèíîëèçèí Ôèáðèíîëèçèí
(ïëàçìèíîãåí) (ïëàçìèí)
Ôèáðèíèéã Á¿ëýãíýëòèéí I, V, VII, IX,

çàäàëíà XI, XII õ/ç-èéã çàäàëíà.
ЦУС АЛДАЛТЫГ ТОГТООХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмийг 4 бүлэг болгон хуваана.
а. Цусны бүлэгнэлтийн системд оролццог хүчин зүйлүүдтэй төстэй бодисууд
б. Фибринолизийн процессыг саатуулах эм
в. Цус тогтоох үйлдэлтэй ургамлын бэлдмэл
г. Цусны зуурамтгай чанарыг ихэсгэх эм
Á¿ëýã 2 Öóñ á¿ëýãíýëòýíä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 197
ЦУСНЫ БҮЛЭГНЭЛТИЙН СИСТЕМД ОРОЛЦДОГ
ХҮЧИН ЗҮЙЛҮҮДТЭЙ ТӨСТЭЙ БОДИСУУД
Энэ бүлэгт Витамин K, кальцийн хлорид, тромбин, фибриноген орно.
Витамин "K"
Витамин" K" хоол тэжээлтэй бие махбодод opoxooc гадна гэдсэнд микрофлорын нөлөөгөөр
мөн нийлэгжинэ. Витамин "K" нь ургамал болон элгэнд их хэмжээгээр агуулагдана.
Витамин " K "-ийн нөлөөгөөр элгэнд протромбин, цус бүлэгнэлтийн VII, IX, X хүчин зүйлүүд
үүснэ. Иймээс Витамин" K" дутагдсанаас цусны бүлэгнэлт багасна.
Эмнэлгийн практикт витамин " K "-ын нийлэг бэлдмэл Викасол (Витамин К3), Фитоменадион
(Витамин К1)ыг хэрэглэж байна.
Протромбин дутагдсанаас шалтгаалсан цус алдалтанд сайн нөлөөлнө. Хэрэглэснээс хойш 12-
18 цагийн дараа үйлдэл эхэлнэ.
Элэгний үйл ажиллагааны өөрчлөлт (элэгний архагүрэвсэл, цирроз), хоол боловсруулах замын
зарим өвчнөөс шалтгаалсан цусны протромбин багасалттай цусархаг хам шинж, умайн цус алдалт,
хамраас удаан хугацаагаар цус алдах, мэс ажилбарын үед болон шархнаас цус алдах, нярай
хүүхдийн цус алдалтаас урьдчилан сэргийлэх, цусны бүлэгнэлтийг саатуулах шууд бус үйлдэлтэй
бэлдмэлүүдтэй холбоотой цус алдалтанд тус тус хэрэглэнэ.
Викасолыг 0,015 шахмал, 1%-1мл ампултай гаргаж yyx болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Фитоменадионыг 0,01 бүрээс гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Кальцийн хлорид
• Са2+ нь протромбиноос тромбин үүсэхэд оролцоно.
• Цус бүлэгнэлтийн VII, IX, X хүчин зүйл идэвхжихэд оролцоно.
• Судасны ханыг няггруулна.
• Мономер фибрин полимержиход оролцоно.
Кальци дутагдсанаас үүссэн цус алдалтанд сайн нөлөөлнө. Кальцийн дутагдал, цус алдалт,
цусархаг хам шинж, арьсны өвчин, амьсгалын замын өвчин, харшил зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Тромбоз, атеросклероз зэрэгт хэрэглэж болохгүй.
10%-10мл ампултай гаргаж судсанд тарьж хэрэглэнэ. Мөн 5%; 10%-ийн уусмалыг ууж
хэрэглэнэ.
Тромбин
Цусны плазмаас бэлдсэн хуурай нунтаг. Найрлаганд нь протромбин байдаг. 0,9%-ийн натрийн
хлоридын уусмалаар найруулж цуллаг эрхтний цус тогтоох зорилгоор хэсэг газар шавшлаг нойтон
жин байдлаар хэрэглэнэ. Уушгины цус алдалтын үед амьсгалын замаар шүрших, ходоодны цус
алдалтын үед ходоодны шүүсийг натрийн гидрокарбонатаар саармагжуулснаас 10 минутын дараа
уулгана. Тарьж хэрэглэж хэрхэвч болохгүй. Тромб үүснэ.
100ЕД; 250ЕД бэлдмэлийг ампулд савлан гаргана.
Фибриноген
Фибриноген цусны бүлэгнэлтэнд оролцдог физиологийн элементийн нэг бөгөөд тромбины
нөлөөгөөр нөжирч цусны бүлэгнэлтийн эцсийн шатыг бүрдүүлнэ. Цусны плазмаас гаргаж авна.
Фибриноген дутагдсанаас шалтгаалсан цус алдалтын үед ихэвчлэн хэрэглэх ба мөн бусад цус
алдалтанд хэрэглэнэ.
1,0-ыг 250мл-ийн флаконтой гаргаж хэрэглэхийн өмнө тарианы ycaap найруулж судсанд
дуслаар тарина.
Олон улсын
нэршил
Элэгний үйл ажиллагааны өөрчлөлт (элэгний
Витамин К1 Phytomenadioin 0,01 бүрээс архаг үрэвсэл, цирроз), хоол боловсруулах
замын зарим өвчнөөс шалтгаалсан цусны
протромбин багасалттай цусархаг хам шинж,
умайн цус алдалт, хамраас удаан
ВитаминК3 Menadione 0,015 шахмал, хугацаагаар цус алдах, мэс ажилбарын үед
1%-1мл ампул болон шархнаас цус алдах, нярай хүүхдийн
цус алдалтаас урьдчилан сэргийлэх
Кальцийн дутагдал, цус алдалт, цусархаг хам
Кальцийн Calcium chloride 10%-10мл ампул шинж, арьсны өвчин, амьсгалын замын өвчин,
хлорид харшил
Тромбин Thrombin 100ЕД ампул Цус алдалт
Фибриноген Fibrinogen 1,0 флакон Цус алдалт
ФИБРИНОЛИЗИЙН ПРОЦЕССЫГ СААТУУЛДАГ ЭМ

Фибринолизийн системийн идэвх их хэмжээгээр ихсэх нь цус алдалтын нэг шалтгаан болдог.
Энэ үед фибринолизийн процессыг саатуулдаг эмүүдийг хэрэглэнэ. Үүнд: Аминокапроны хүчил,
амбен, орно.
Аминокапроны хүчил (Эпсилон-аминокапроны хүчил)
Аминокапроны хүчил нь профибринолизинээс фибринолизин үүсэхэд оролцдог проактиваторт
хориг үүсгэснээс фибринолизин үүсэх процессыг саатуулна. Мөн фибринолизинд бага зэрэг
дарангуйлах нөлөө үзүүлдэг. Эдгээрийн үр дүнд фибринолизиний хэмжээ багасаж фибринолизин
ихэссэнээс шалтгаалсан цус алдалтанд сайн нөлөөлнө. Мөн бэлдмэл харшлын эсрэг нөлөөлөхийн
зэрэгцээ элэгний хоргүйжүүлэх ажиллагааг сайжруулах үйлдэл үзүүлнэ. 5%-ийн 100мл ариутгасан
уусмал флаконтой, 40%-10мл ампултай гаргаж судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Амбен
Аминокапроны хүчилтэй төстэй фибринолизинийг саатуулах үйлдэлтэй бэлдмэл. Бэлдмэл
профибринолизинээс фибринолизин үүсэхэд оролццог ферментүүдийг (проактиватор) хориглож
фибринолизийг саатуулан фибриний задралыг багасгах замаар цус алдалтын эсрэг нөлөөлнө.
Фибринолизин ихэссэнээс шалтгаалсан цус алдалтын үед хэрэглэнэ. 0,5г шахмал, 1%-5мл-ийн
ампултай үйлдвэрлэж yyx болон булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.

нэршил
Аминокапроны Aminocaproic acid 40%-10мл ампул Цус алдалт
хүчил 5%-100мл флакон
Амбен Aminomethylben- 0,5 шахмал, Цус алдалт
zoic acid 1%-5мл ампул
ЦУС ТОГТООХ ҮЙЛДЭЛТЭЙ УРГАМЛЫН БЭЛДМЭЛ

Цус тогтоох үйлдэлтэй ургамлуудад ангалзуур, халгай, гаймуу орно.
Эдгээр ургамалд витамин "K", Витамин "C", рутин агуулагдана," K" витаминтай ургамал цусны
бүлэгнэлтийг сайжруулна. Витамин P буюу рутин, витамин "C" агуулсан ургамал судасны ханын
нэвчимтгий чанарыг багасгана. Дээрх ургамлуудаас ханд, хандмал, идээшмэл, чанамал бэлтгэж ууж
хэрэглэнэ. Цус тогтоох үйлдлийн хүч сул. Архаг цус алдалтын үед хэрэглэж болно.
ЦУСНЫ ЗУУРМАГ ЧАНАРЫГ ИХЭСГЭХ ЭМ

Эмнэлгийн желатин орно. 10%-10мл ампултай гаргана. Ходоод гэдэсний цус алдалт, цусархаг
диатезын үед хэрэглэнэ. Желатиныг арьсан дор тарина.
ТРОМБОЗООС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ БА ЭМЧЛЭХ ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүдийг тромбофлебитийг эмчлэх, зүрхний шигдээс өвчний хам эмчилгээнд
хэрэглэх, тромбэмболи-оос урьдчилан сэргийлэх цусны бичил эргэлтийн өөрчлөлтөд тус тус
хэрэглэнэ.
1. Цусны бүлэгнэлтийг саатуулах эм
2. Фибринолизийн процессыг идэвхжүүлэх эм
3. Тромбоцитын бөөгнөрөмтгий чанарыг багасгах эм
ЦУСНЫ БҮЛЭГНЭЛТИЙГ СААТУУЛАХ ЭМ

Цусны бүлэгнэлтийг саатуулах эмийг 2 хуваана.
1. Шууд үйлдэлтэй антикоагулянт
2. Шууд бус үйлдэлтэй антикоагулянт
ШУУД ҮЙЛДЭЛТЭЙ АНТИКОАГУЛЯНТ ЭМ

Цусан дахь цусыг бүлэгнүүлэх процесст оролцдог хүчин зүйлүүдэд шууд нөлөөлж бүлэгнэлтийг
багасгадаг эмүүдийг хэлнэ. Энэ бүлэгт гепарин, фраксипарин, натрийн цитрат орно.
Гепарин
Энэ нь бие махбодод тарган (тучный) эсэд үүсдэг, цусанд агуулагдаж цусны бүлэгнэлтийг
саатуулдаг бодис юм.
Гепарин элэг уушгинд хамгийн их хэмжээтэй байна. Химийн бүтцээр мукополисахарид.
Молекулдаа хүхрийн хүчлийн үлдэгдэлтэй байх тул хүчиллэг шинж чанартай.
Гепарин уусмал байдалдаа өөртөө xacax цэнэгтэй байх тул цусны бүлэгнэлтэнд оролцдог
нэмэх цэнэгтэй хүчин зүйлүүдтэй харилцан үйлчлэлцэнэ. Үүний үр дүнд цусны бүлэгнэлтийг
саатуулах үйлдэл гарна.
Гепарины цусны бүлэгнэлтийн эсрэг үйлдлийн механизм:
 Антитромбин lll-ын кофактор гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл гепарин цусны плазмд антитромбин lll-ыг
идэвхжүүлжтүүний цусны бүлэгнэлтийн эсрэг үйлдлийг нь хурдасгадаг. Үүний үр дүнд цусны
бүлэгнэлтийн lla, IXa, Xa, Xla, Xlla, Xllla, калликреин зэрэг хүчин зүйлүүдийн идэвх багасдаг.
 Протромбиноос тромбин үүсэхийг саатуулна.
 Их тунгаараа тромбоцитын бөөгнөрөмтгий чанарыг багасгана.
 Цусны фибринолизийн процессыг бага зэрэг ихэсгэнэ.
Гепарин цусны бүлэгнэлтийг саатуулахын зэрэгцээ хэд хэдэн төрлийн фармакологийн үйлдэл
үзүүлнэ.
• Цусан дахь caxap липид болон холестерины концентрацийг багасгана.
• Гиалуронидаза ферментийг дарангуйлж үрэвслийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
• Серотонин, кортизон, АКТГ, гистамины эсрэг нөлөөтэй.
• Иммун чанарыг бууруулна.
• Симпатик мэдрэлийн эсрэг үйлдэлтэй. Их тунгаараа судсыг өргөсгөж артерийн даралтыг бууруулах
Бэлдмэлийг тарьж хэрэглэнэ. Судсанд тарьж хэрэглэхэд түүний эмчилгээний үр нөлөө огцом
түргэн эхэлж 4-5 цаг, булчинд тарихад 15-30 минутын дараа эхэлж 6 цаг, арьсан дор тарихад 40-60
минутын дараа эхэлж 8-12 цаг тус тус үргэлжилнэ. Гепарины идэвхийг ЕД-ээр хэмжинэ.
Тромбэмболи-оос урьдчилан сэргийлэх, зүрхний шигдээсийн үед тромб үүсэх, тархины
судасны тромбоз, хиймэл цусны эргэлтийн аппарат ажиллуулах зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. Мөн
лабораторийн шинжилгээнд цусны бүлэгнэлтийг багасгах зорилгоор өргөн хэрэглэдэг.
Тарьсан хэсэг хөндүүрлэх, цусан бундуу үүсэх, дотор эрхтнээс цус гарах, удаан хэрэглэснээс
бөөлжис хүрэх, үс унах, яс хэврэгших, ясны бороололт удаашрах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Цус шүүрэлтийн диатез, цусны бүлэгнэлт багасдаг өвчнүүд, цочимог эндокардит, элэг бөөрний
дутагдал, ходоодны шархлаа, судасны ханын нэвчимтгий чанар ихэссэн тохиолдлуудад тус тус
1мл-т 5000, 10000, 20000ЕД агуулсан 5мл бэлдмэлийг флаконтой гаргана. Арьсан дор, булчин,
F III – òðîìáîïëàñòèí
F IV – Ñà 2+
Ãåïàðèí F Và - ïðîàêöåëåðèí
F Xà – Ñòþàðò - Ïðàóýð
Θ
Ýëãýíä âèòàìèí
“Ê”-ûí íºëººãººð Ïðîòðîìáèí
ïðîòðîìáèí, VII, öóñàíä Òðîìáèí
IX, X õ¿÷èí ç¿éë
Θ
Çàäðàëûí Ôèáðèí
Âàðôàðèí á¿òýýãäýõ¿¿í Ôèáðèíîãåí
Ñèíêóìàð
Ôåíèëèí
Àìèíîêàïðîíû Θ
õ¿÷èë
Ïðîàêòèâàòîð
Θ
Ïðîôèáðèíîëèçèí Ôèáðèíîëèçèí
(ïëàçìèíîãåí) (ïëàçìèí)

Ñòðåïòîêèíàçà
 - èäýâõæ¿¿ëýõ ¿éëäýë
 - ñààòóóëàõ ¿éëäýë
Схем 17. Цусны бүлэгнэлтэнд нөлөөлөх эмүүдийн үйлдлийн үндсэн чиглэл
Фраксипарин (Надропарин кальци)

Тусгай нөхцөлд стандартын гепаринаас деполимеризацийн apгaap гаргаж авсан нам молекулт
гепарин. Антитромбин lll-ын Xa хүчин зүйлд үзүүлэх дарангуйлах нөлөөг ихэсгэнэ. Харин lla-д бага
нөлөөлнө. Үйлдэл нь түргэн эхэлж удаан үргэлжилнэ.
Тромбэмболи-оос урьдчилан сэргийлэх, гүнийн венийн тромбоз-д хэрэглэнэ. Ихэвчлэн мэс
заслын практикт хэрэглэнэ.
0,2мл; 0,Змл; 0,4мл; 0,6мл; 0,8мл; 1мл тарилгын уусмалыг тариурт хийж гаргана. Бэлдмэлийг
хэвлийн арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Энэ бүлэгт мөн натрийн гидроцитрат opox бөгөөд түүний бүлэгнэлтийн эсрэг үйлдлийн
механизм нь түүний кальцийн цитрат үүсгэдэгтэй холбоотой. Өөрөөр хэлбэл кальцийн ион нь
протромбиноос тромбин үүсэхэд оролцдог.
Олон улсын
нэршил
Тромбэмболи-оос урьдчилан сэргийлэх, зүрхний
шигдээсийн үед тромб үүсэх, тархины судасны тромбоз,
хиймэл цусны эргэлтийн аппарат ажиллуулах зэрэгт тус
Гепарин Heparin 5мл флакон
тус хэрэглэнэ. Мөн лабораторийн шинжилгээнд цусны
бүлэгнэлтийг багасгах зорилгоор
Фраксипарин Nadroparin 0,1-1мл Тромбэмболи-оос урьдчилан сэргийлэх, гүнийн венийн
calcium тариур тромбоз
ШУУД БУС ҮЙЛДЭЛТЭЙ АНТИКОАГУЛЯНТ ЭМ

Энэ бүлэгт цусны бүлэгнэлтэнд оролцдог хүчин зүйлүүдийн нийлэгжих процесст нөлөөлж
цусны бүлэгнэлтийг саатуулах эмүүд орно. Үүнд: Варфарин, Синкумар, Фенилин орно.
Эдгээр эмүүд нь витамин "K" -ын эсрэг үйлдэлтэй тул энэ эмүүдийг хэрэглэж байхад "K"
витамин багасна. Өөрөөр хэлбэл энэ бүлгийн эмүүд витамин К1оксидын витамин К1ын идэвхтэй
хэлбэрт шилжихийг саатуулна. Үүний дүнд цусны бүлэгнэлтийн II, VII, IX, X хүчин зүйлүүдийн
нийлэгжилт дарангуйлагдаж цусны бүлэгнэлт багасна.
Энэ бүлгийн эмүүдийг ууж хэрэглэнэ. Үйлдэл маш удаан 18-48 цагийн дараа эхэлж 2-4 өдөр
үргэлжилнэ. Иймээс цочимог өвчний үед буюу яаралтай үед хэрэглэхгүй. Энэ бүлгийн эмүүд бүгд
биед хуримтлагдах шинж чанартай.
Шууд биш антикоагулянтын үр нөлөөг протромбины индексээр хянана. Мөн шээсийг шинжилж
байх хэрэгтэй. Тунг хэтрүүлснээс цусаар шээнэ.
Тромбофлебит, тромбоэмболи, зүрхний шигдээс, зүрхний бах, хэрхийн гаралтай зүрхний
гажгийн үед тус тус хэрэглэнэ.
Цусаар шээх, ходоод гэдэсний шарх, жирэмсэн үед хэрэглэхгүй.
Варфариныг 0,001, Синкумарыг 0,004, Фенилиныг 0,03 шахмал хэлбэрээр тус тус үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Тромбофлебит, тромбоэмболи, зүрхний шигдээс,
Warfarin
Варфарин 0,001 шахмал зүрхний бах, хэрхийн гаралтай зүрхний гажгийн үед
Синкумар Acenocumarol 0,004 шахмал зүрхний бах, хэрхийн гаралтай зүрхний гажгийн үед
Фенилин Phenindione 0,03 шахмал зүрхний бах, хэрхийн гаралтай зүрхний гажгийн үед
ФИБРИНОЛИЗИЙГ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ
Тромбозыг эмчлэхэд тромбыг уусгадаг фибринолизийн процессыг ихэсгэдэг эм чухал ач
холбогдолтой.
Энэ бүлгийн эмийн үйлдлийн ерөнхий зарчим нь:
1. Цусны фибринолизийн системийг идэвхжүүлэх (стрептокиназа)
2. Цусанд гаднаас фибринолизин оруулах (фибринолизин)
Стрептокиназа (Стрептолиаза, Стрептаза)
Стрептокиназаг С-бүлгийн β-цус задлагч стрептококкоос гаргаж авдаг. Стрептокиназа өөрөө
уураг задлах идэвхгүй. Бэлдмэл профибринолизинтэй харилцан үйлчлэлцэж уураг задлах идэвхтэй
комплекс үүсгэх ба мөн профибринолизинээс фибринолизин үүсэхийг идэвхжүүлнэ. Үүний дүнд
фибринолизин ихээр үүсэж фибринийг уусгана. Шинэ үүссэн тромбод илүү сайн нөлөөлнө.
(Ойролцоогоор 3 хоног дотор). Бэлдмэлийг идэвхийг ЕД-ээр хэмжинэ.
Артери венийн тромбоз, зүрхний шигдээс, тромбофлебит, уушгины тромбэмболи, нүдний
төвийн судасны тромбоз зэрэгт хэрэглэнэ.
Цус алдах, даралт буурах, халуурах болон харшлын шинж илэрч болно. 250000ЕД, 500000ЕД
агуулсан хуурай нунтаг флаконтой гаргана. Хэрэглэхийн өмнө найруулж судсанд дуслаар тарина.
Фибринолизин
Энэ нь цусанд явагддаг фибринолизийн процессын гол үүрэг гүйцэтгэдэг фермент. Фибриний
утсыг хайлуулна. Шинэхэн үүссэн тромбод сайн нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг тархи титмийн судасны шинэхэн тромбоз, уушги ба захын артерийн судасны
тромбэмболи, цочимог тромбофлебит зэргийн үед тус тус хэрэглэнэ.
10000ЕД, 20000ЕД, 30000ЕД, 40000ЕД агуулсан бэлдмэлийг флаконтой гаргана. Хэрэглэхийн
өмнө найруулж судсанд дуслаар тарина.
Олон улсын
нэршил
Артери венийн тромбоз, Зүрхний шигдээс,
250000ЕД
Стрептокиназа Streptokinase тромбофлебит, уушгины тромбэмболи, нүдний
флакон
төвийн судасны тромбоз
тархи титмийн судасны шинэхэн тромбоз, уушги
Фибринолизин Fibrinolisin 10000ЕД ба захын артерийн судасны тромбэмболи,
флакон цочимог тромбофлебит
ТРОМБОЦИТЫН БӨӨГНӨРӨМТГИЙ ЧАНАРЫГ БАГАСГАХ ЭМ

Тромбоцитын агрегацийг тохируулахад тромбоксан, простациклин чухал үүрэгтэй. Тромбоксан,
простациклин нь цагирагт эндопероксидоос үүсдэг ба цагирагт эндопероксид нь арахидоны хүчлээс
үүснэ. Тромбоксан тромбоцитын дотор үүсэх бөгөөд тромбоцитын агрегацийг ихэсгэж судсыг
нарийсгана.
Тромбоксан нь тромбоцитын гадаргуу дээрх тромбоксаны рецепторт үйлчлэхэд фосфолипаза
С фермент идэвхжиж инозитол трифосфатыг (ИФ3) ихэсгэдэг. Энэ нь эсийн доторх кальцийн ионы
концентрацийг ихэсгэснээр тромбоцитын агрегаци ихэсдэг. Тромбоксан нь маш тогтворгүй нэгдэл.
Тромбоксаноос гадна тромбоцитын агрегацийг идэвхжүүлэх нөлөөтэй бодисууд байдаг. Үүнд:
судасны ханын коллаген, тромбин, АДФ (аденозиндифосфат), серотонин, простагландин Е2
катехоламинууд орно.
Тромбоцитын агрегацийн эхний шат нь тромбоцит коллагентэй шууд холбогдож идэвхжих
явдал юм. Тромбоцитын гадаргуу дээр коллагентэй холбогддог олон уураг байдаг бөгөөд тэдгээрээс
чухал нь коллагены рецептор буюу гликопротейн YI (GP YI). Ингэж идэвхжсэнээр тромбоцитын эсийн
доторхи цэврүүнд хадгалагдаж байдаг бодисууд (АДФ, серотонин гэх мэт)-ын шүүрнэ. Үүн дээр
нэмэгдээд гликопротейн YI рецептор ЦОГ (циклооксигеназа) ферментийг идэвхжүүлж тромбаксоны
нийлэгжилтийг нөхцөлдүүлнэ.
Харин простациклин бол тромбоксаны эсрэг нөлөөтэй. Өөрөөр хэлбэл судсыг өргөсгөж
тромбоцитын агрегацийг багасгадаг. Простациклин нь үндсэндээ судасны эндотелид нийлэгжих
бөгөөд судасны интимд их хэмжээгээр агуулагдана. Мөн цусанд байна. Простациклин простациклины
рецепторыг идэвхжүүлснээр аденилатциклаза фермент идэвхжиж тромбоцит болон судасны ханын
цАМФ-ын хэмжээг ихэсгэдэг. Энэ нь эсийн доторх кальцийн концентрацийг багасгаснаар
тромбоцитын агрегаци багасаж судас өргөснө.
Простациклинээс гадна тромбоцитын агрегацийг дарангуйлдаг бодисууд байдаг. Үүнд:
простагландин Е1, гепарин, АМФ (аденозинмонофосфат), аденозин, метилксантин, серотонины
антагонистууд орно.
Энэ бүлгийн эмүүдэд ацетилсалицилын хүчил, курантил, тиклопидин орно.
Аспирин -100 (Ацетилсалицилын хүчил)
Халуун бууруулах, өвдөлт намдаах, үрэвслийн эсрэг үйлдэл үзүүлдэг бөгөөд энэ талаар
наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эмийн бүлэгт тодорхой үзсэн.
Ацетилсалицилын хүчлийн тромбоцитын агрегацийг багасгадаг үйлдэл нь циклооксигеназа
ферментэд хориг үүсгэсэнтэй холбоотой.
Ацетилсалицилын хүчил нь циклооксигеназа ферментийг хориглож арахидоны хүчлээс
цагирагт эндопероксид үүсэхийг саатуулдаг. Цагирагт эндопероксид үүсэхгүй болохоор тромбоксан
үүсэхгүй. Үүний дүнд тромбоцитын агрегаци багасна. (Зураг 38, 39) Энэ нь бэлдмэлийг бага тунгаар
(75-100мг) хэрэглэхэд үйлдэл тодорхой илэрнэ.
Ацетилсалицилын хүчил простациклинд бага нөлөөлнө. Энэ нь тромбоцитын циклооксигеназа
фермент нь аспиринд судасны ханын циклооксигеназа ферментээс илүү мэдрэг байдгаар тайлбар-
-лагдана. Иймээс тромбоксаны нийлэгжилт простациклиныг бодвол илүү дарангуйлагдана.
ПР – Простациклины рецептор ТР – Тромбоксаны рецептор

ИФ3 – Инозитол трифосфат ДАГ – Диацилглицерол
1. Циклооксигеназыг дарангуйлах эм 2. Тромбоксан синтетаза-г дарангуйлах эм
3. Тромбоксаны рецепторыг хориглох эм
4. Тромбоксаны рецепторыг хориглох ба тромбоксансинтетазаг дарангуйлах эм
5. Простациклины рецепторыг идэвхжүүлэх эм
6. Фосфодиэстеразаг дарангуйлах эм
7. Простацклинсинтетазаг идэвхжүүлэх эм
Зураг 38. Простациклин, тромбоксаны үйлдлийн механизм ба тромбоцитын агрегацийг

багасгах эмүүдийн үйлдлийн механизм
Тромбоцитын агрегацийг багасгах ацетилсалицилын хүчлийн үйлдэл хэдэн өдөр үргэлжилнэ.

Учир нь ацетилсалицилын хүчил тромбоцитын циклооксигеназа ферментийг эргэлтгүйгээр
дарангуйлдаг. Тромбоцит шинээр циклооксигеназа ферментийг нийлэгжүүлдэггүй. Иймээс зөвхөн
шинээр тромбоцит үүсэхэд л уг фермент дахин нөхөгдөн сэргэгддэг байна. Харин судасны ханын
циклооксигеназа нь өөрийнхөө идэвхийг хэдэн цагийн дотор эргэж сэргээдэг. Иймээс тромбоксаны
агууламж багасалт нь простациклиныг бодвол илүү удаан байна.
Титэм судсыг өргөсгөж зүрхний бахын эсрэг нөлөөлдөг болохыг зүрхний бах өвчнийг эмчлэх
эмийн бүлэгт тодорхой үзсэн. Үүнээс гадна фосфодиэстераза ферментийг хориглож тромбоцитын
дотор цΑΜΦ-ын хэмжээг ихэсгэснээр тромбоцитын агрегацийг багасгах үйлдэл үзүүлнэ. Мөн
тромбоцитын агрегацийг багасгадаг, судас өргөсгөдөг аденозины үйлдлийг дэмждэг. Энэ нь
эритроцит болон эндотелийн эсэд аденозины эргэж орохыг багасгасантай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл
шууд бус аденозиномиметик үйлдэл үзүүлнэ. Үүнээс гадна курантил простациклины үйлдлийг
дэмждэг.
Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад толгой өвдөх, хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, арьсаар
юм туурах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Курантилыг тромбозын үед шууд бус үйлдэлтэй антикоагулянт эмтэй хавсран хэрэглэнэ.
Тиклопидин (Тиклид)
АДФ-ээр үүсгэгдсэн тромбоцитын агрегацийг багасгах үйлдэлтэй. Тиклопидин элэгний
цитохром Р 450-ын оролцоотойгоор идэвхтэй метаболит болон хувирч тромбоцитын гадаргуу дээрх
АДФ-ын рецепторт хориг үүсгэн тромбоцитын агрегацийг саатуулна. (Зураг 39) Бэлдмэлийг зүрх
болон судасны мэс заслын дараа тромбоз үүсэж хүндрэхээс урьдчилан сэргийлэх, тархины болон
титэм судасны тромбозоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Зураг 39.Тромбоцитын агрегацийг багасгах эмийн үйлдлийн механизм
Мөн цусны плазмд атерогены липопротеиныг ихэсгэнэ.

Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах, арьсаар туурах, хатгаж
өвдөх (колик), зарим үед лейкопени, агранулоцитоз панцитопени болох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,25 шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Сүүлийн үед тромбоцитын агрегацийг багасгадаг олон янзын үйлдлийн механизмтай олон
янзын эмийн бэлдмэлүүд шинээр гарч эмнэлгийн практикт нэвтэрч байна. Тухайлвал
тромбоксансинтетаз ферментийг дарангуйлдаг (дазоксибен), тромбоксаны рецепторт хориг үүсгэдэг
(дальтробан), тромбоксансинтетаз ферментийг дарангуйлдаг ба тромбоксаны рецепторт хориг
үүсгэдэг нийлмэл үйлдэлтэй эм (ридогрел), простациклины системийг идэвхжүүлэх эм
(эпопростенол), тромбоцитын гадаргуу дээрх гликопротейн IIb/IIIa (GP IIb/IIIa) рецепторт хориг
үүсгэдэг эптифибатид, тирофибан гэх мэт олон эмийн бэлдмэл шинээр гарч байна. (Зураг 38,39)
Олон улсын
нэршил
Зүрх болон судасны мэс заслын дараа тромбоз үүсэж
хүндрэхээс урьдчилан сэргийлэх, тархины болон титэм
Тиклид Ticlopidine 0,25 шахмал судасны тромбозоос урьдчилан сэргийлэх зорилгоор
хэрэглэнэ.
Зүрхний шигдээс болон дахилтаас урьдчилан сэргийлэх,
Acidum
Аспирин-100 0,1г шахмал тархины цусан хангамжийн өөрчлөлт, тромбоз,
acetylsalicylicum
тромбофлебит
Á¿ëýã 2 Àíòèîêñèäàíòóóä 205
АНТИОКСИДАНТУУД
Антиоксидант гэдэг нь чөлөөт радикалын хэт идэвхжсэн урвал ба липидийн хэт исэлдэлтийг
саатуулдаг бодисуудыг хэлнэ.
Хүчилтөрөгчийн идэвхтэй хэлбэр нь эсийн ба эсийн доторх бүтцийн олонхи элементийг гэмтээнэ.
Ялангуяа эсийн мембраны ханаагүй тосны хүчлийн бүтцийг маш амархан өөрчилж гэмтээнэ.
Хүчилтөрөпчийн идэвхтэй хэлбэрт:
• Супероксидын анион (Ο2-)
• Устөрөгчийн хэт исэл (Н2О2)
• Гидроксилын ион (•ΟΗ)
• Синглетийн хүчилтөрөгч (•О2) орно.
Эсийн мембраны липидийн хэт исэлдэлт болсноор мембраны нэвчимтгий чанар ихсэж эсийн
дотор кальцийн ион ихсэн цитоплазмын кальцийн ионы концентраци нэмэгдсэнээс уураг болон өөх
задалдаг ферментүүд идэвхжин эсийн үйл ажиллагаа хэвийн байдлаа алдах ба улмаар үхэлд хүрнэ.
Липидийн хэт исэлдэлтийн процесс маш олон янзын өвчний үед явагдана. Жнь: Аутоиммуны
үрэвсэлт өвчин, зүрх болон тархины цусан хангамжийн дутагдал, янз бүрийн эмчилгээний аргуудын
(хүчилтөрөгч эмчилгээ, хэт ягаан туяагаар шарах гэх мэт) үед, прооксидант үйлдэлтэй эмүүдийг
хэрэглэх (тетрациклин, изониазид, парацетамол, аминазин, рубомицин, төмөр, зэс, мөнгөн yc, xap
тугалганы бэлдмэлүүд) үед хэт исэлдэлтийн процесс явагдана.
Õ¿÷èëòºðºã÷èéí èäýâõòýé õýëáýð
Ýñèéí áîëîí ýñèéí äîòîîä á¿òöèéí ìåìáðàíû

õàíààã¿é òîñíû õ¿÷ëèéí á¿òöèéã ººð÷èëíº.
Ìåìáðàíû ëèïèäèéí õýò èñýëäýëò
Ýñèéí ìåìáðàíû íýâ÷èìòãèé ÷àíàð èõñýíý
Öèòîïëàçìä Ñà++ êîíöåíòðàöè èõñýíý
Óóðàã ººõ òîñ çàäëàã÷ ôåðìåíò¿¿ä èäýâõæèíý.
Ýñèéí ¿õýë
Схем 18
Антиоксидант бодисууд нь хүчилтөрөгчийн идэвхтэй хэлбэртэй харилцан үйлчлэлцэх ба
чөлөөт радикалын урвалыг идэвхжүүлдэг төмөр ба зэсийн ионыг зайлуулах, ханаагүй өөхний хүчил
исэлдүүлэгч хоёрын харилцан үйлчлэлийг хязгаарлаж эсийн бүтцийг хэвийн болгох, антиоксидант
үйлдэлтэй ферментүүдийг (супероксиддисмутаз, каталаз, глутатионпероксидаз г.м) идэвхжүүлэх
зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Антиоксидант үйлдэлтэй эмүүдэд дараах бэлдмэлүүд орно. Үүнд: токоферол, эссенциал,
флавоноидууд, катерген, эстрогенууд, стероид бус бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг бэлдмэлүүд,
аллопуринол, карнозин, Д-пеницилламин, эмоксипин, нефромон орно.
α-токоферол (Витамин E)
Өргөн хэрэглэгддэг антиоксидант. α-токоферол нь ханаагүй тосны хүчлийн пероксидын
радикалтай холбогдож чөлөөт радикалын гинжин урвалыг тасалдуулан липидийн хэт исэлдэлтийг
арилгана. Үүнээс гадна митохондрийн мембраны селенидийн исэлдэлтийг саатуулах буюу урьдчилан
сэргийлж глутатионпероксидазын идэвхийг сайжруулдаг. Мөн гем, гемоглобин, гем агуулсан
ферментүүдийн (каталаз, пероксидаз) нийлэгжилтийг идэвхжүүлдэг. Иймээс α-токоферол нь эдэд
хүчилтөрөгч зөөвөрлөгдөхийг болон хэт ислийн идэвхгүйжлийг шууд бус замаар нөхцөлдүүлдэг.
Эссенциал
Гипоксийн эсрэг, антиоксидант үйлдэлтэй (цианокобаламин, витамин E) витаминууд ба
фосфолипид агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Бэлдмэлийн гол бүрэлдэхүүн хэсэг болох фосфолипид нь эсийн мембран ба органеллуудын
бүтцийн элемент болно. Бэлдмэлийн найрлага дахь витаминууд нь гипоксийн эсрэг болон липидийн
хэт исэлдэлтийн процессыг багасгах үйлдэл үзүүлнэ.
Флавонойдууд
Антиоксидант үйлдэлтэй флавонойдод кверцетин, силибор, фламин, флакумин орно.
Флавонойд нь супероксидын анион (О2-), гидроксилын ион (ОН)-ыг идэвхгүйжүүлж эдгээрийн эсийн
мембраныг гэмтээх үйлдлийг нь хязгаарладаг.
Кверцетин липоксигеназыг саатуулж леикотриены нийлэгжилтийг саатуулдаг. Ингэснээр
ишеми болсон миокард, титэм судасны хананд ирэх гранулоцитуудыг саатуулж эндотель болон
гөлгөр булчингийн давхрыг хамгаалдаг. Мөн миокардын агшилтыг сайжруулж инфарктын голомтын
хэмжээг багасгадаг. Кверцетин түүний уламжлал рутиныг ууж хэрэглэнэ. Силибор, фламин,
флакуминыг ихэвчлэн элэгний эсийг хамгаалах зорилгоор хэрэглэнэ.
Аскорбины хүчил
Уушгины өвчнүүдийн үед антиоксидант үйлдэл нь ач холбогдолтой. Гэхдээ бие махбодод
витамин E, глутатионы агууламж хангалттай үед л энэ үйлдлээ үзүүлнэ. Учир нь тэдгээрийн
дутагдлын үед аскорбины хүчил нь монодегидроаскорбины хүчил хэлбэртэй байдаг бөгөөд энэ нь
прооксидант шинжтэй чөлөөт радикалд хамаарна.
Карнитин
Өөх тосны солилцоог хэвийн болгоно. Липидийн исэлдэлтийг хязгаарлана. Гидроперекись
үүсэхийг саатуулна. Ингэснээр мембраны бүрэн бүтэн байдал хангагдана.
Эстрогенүүд
Эсийн мембраныг тэсвэртэй болгож липидийн хэт исэлдэлтийн процессыг багасгана.
Карнозин
Араг ясны булчинд их хэмжээгээр агуулагддаг эндогенный дипептид. Мембраны аскорбат
хамааралт липидийн хэт исэлдэлтийг дарангуйлдаг. Липидийн задралын бүтээгдэхүүнтэй харилцан
үйлчилнэ. Синглетийн хүчилтөрөгчийн дарангуйлна. Гидроксилын ион (OH) болон супероксидын
анионтой (О2-) харилцан үйлчилж комплекс үүсгэдэг бөгөөд энэ нь бие махбодоос аажим ялгарна.
Аллопуринол
Ксантиноксидаз ферментийг дарангуйлна. Супероксидын анион (О2-) үүсэхээс урьдчилан
сэргийлнэ. Зүрхний ишеми өвчинд хэрэглэнэ.
Стероид бус бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг бэлдмэл
Простагландины нийлэгжилтийг дарангуйлж хүчилтөрөгчийн идэвхтэй хэлбэр үүсэхийг
өөрчилдөг.
Дибунол (Ионол)
Гипоксийн эсрэг болон антиоксидант үйлдэлтэй. Чөлөөт радикалын урвалыг дарангуйлна.
Давсагны хавдрын үед хэрэглэж байсан. Сүүлийн үед дибунолыг хөлдөлт, түлэгдэлт, давсагны
үрэвсэл, тэжээлийн болон туяаны шархлааны үед 5-10%-ны шингэн түрхэц байдлаар хэрэглэж байна.
Д-пеницилламин
Төмөртэй холбогдож түүний гидроксилын ионыг идэвхжүүлдэг нөлөөг нь багасгана.
Эмоксипин
Антиоксидант, гипоксийн эсрэг, судас хамгаалах, агрегацийн эсрэг үйлдэлтэй бэлдмэл.
Бэлдмэлийг зүрхний булчингийн шигдээс, тархины цусны эргэлтийн өөрчлөлт, арьсны өвчин, нүдний
даралт ихсэх өвчин зэрэг гипокси болон липидийн хэт исэлдэлтийн процесс ихэссэн өвчнүүдэд
хэрэглэнэ. 1%-5мл флакон (нүдний дусал), 1, 3%-1мл ампул, 3%-5мл ампултай гаргаж судсанд
дуслаар тарьж хэрэглэнэ.
Á¿ëýã 2 Àíòèîêñèäàíòóóä 207
Нефромон
Нарийн навчит цахилдаг (Iris tenuifolia)-ийн үндэс үндэслэг ишээс гаргаж авсан нийлбэр
флавоноид.
Нефромон нь бөөрний түүдгэнцэр сувганцрын эпитель эсүүдийн гэмтэл, үрэвсэл, үхжлийг
багасгах, дистрофийг бууруулах, бөөрний париеталь эсэд явагдах электролитийн солилцоог хэвийн
болгох, шээсний ялгаралтыг ихэсгэж хаван бууруулах, азотын хортой бүтээгдэхүүнийг бие махбодоос
зайлуулах, хордлого тайлах, бөөрний гаралтай цусны даралт ихсэлтийг багасгах үйлдэл үзүүлнэ.
Уг бэлдмэлийн найрлага дахь нийлбэр флавоноид нь антиоксидант, мембран бэхжүүлэх,
дархлаа зохицуулах, өөртөө харших урвалыг дарангуйлах үйлдлийн механизмаар цусны сийвэн
болон бөөрний эдэд хуримтлагдсан хэт исэлдэлтийн хорт бүтээгдэхүүнийг багасгаж, азотын хортой
бүтээгдэхүүн мочевин, креатинин болон дархан бүрдлийг бие махбодоос зайлуулна.
Цочимог болон архаг пиелонефрит, архаг ба архагдуу хэлбэрийн гломерулонефрит, бөөрний
эдийн цусан хангамжийн дутагдал, гэмтлийн гаралтай цусны даралт ихсэх, биед азотын хортой
бүтээгдэхүүн хуримтлагдсан үе, нефроз хам шинж, шээсний ялгаралт буурч, өнгө, үнэр өөрчлөгдөх,
уур ихтэй хордлогот байдлын үед тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 5-10мл-р хоногт 3 удаа хоолны дараа ууж хэрэглэх ба ээлж эмчилгээ 14-28 өдөр
Олон улсын
нэршил
1%-5мл флакон, 1, Зүрхний булчингийн шигдээс, тархины цусны эргэлтийн
Эмоксипин Emoxipinum 3%-1мл ампул, 3%- өөрчлөлт, арьсны өвчин, нүдний даралт ихсэх өвчин
5мл ампул
Цочимог болон архаг пиелонефрит, архаг ба архагдуу
хэлбэрийн гломерулонефрит, бөөрний эдийн цусан
хангамжийн дутагдал, гэмтлийн гаралтай цусны даралт
Нефромон Nephromon 100мл флакон
ихсэх, биед азотын хортой бүтээгдэхүүн хуримтлагдсан
үе, нефроз хам шинж, шээсний ялгаралт буурч, өнгө,
үнэр өөрчлөгдөх, уур ихтэй хордлогот байдал
АТЕРОСКЛЕРОЗЫН ЭСРЭГ ЭМ
Атеросклероз болон түүний хүндрэлийг (инсульт, ишеми) эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх
зорилгоор хэрэглэдэг нэгдмэл эмчилгээний дотор өөх тосыг багасгадаг (гиполипидемический) эмүүд
чухал байр эзэлдэг. Ийм эмийн гол үйлдэл нь цусны плазм дахь их хэмжээний атероген шинж
чанартай липопротеинуудыг багасгах явдал юм. Атероген шинж чанартай дислипопротеинеми нь
атеросклероз үүсэхэд нөлөөлдөг үндсэн хүчин зүйлүүдийн нэг юм.
Эргэлдэж буй цусны плазмд байгаа липопротеин нь липид болон уургаас тогтох бөгөөд энэ
хэсгүүд нь хэмжээ болон нягтаараа янз бүр байна. Нягт нь уг липопротеинд агуулагдаж буй липид
болон уургийн харьцаагаар тодорхойлогддог.
Липопротеиныг 5 бүлэг болгож хуваана.
1. Хиломикрон: Хамгийн том бөгөөд туйлын бага нягттай хэсэг юм. Хиломикрон нь нарийн гэдэсний
эпители эсэд үүсдэг ба хоол тэжээлтэй орж ирсэн триглицерид болон холестерин агуулдаг. Судасны
ханын эндотелийн липопротеинлипаза ферментийн үйлчлэлээр хиломикроны триглицеридээс өөхний
хүчил ба глицерин үүсдэг. Харин холестерин агуулсан үлдсэн хэсэг нь элэгний липопротеины
рецептортой холбогдсоноор цаашаа элгэнд задарна.
2. Маш бага нягттай липопротеин (МБНЛ): Дотоод триглицеридээс тогтоно. Элгэнд үүснэ. Судасны
эндотелийн лиопротеинлипаза ферментийн нөлөөгөөр триглицеридийн хэсэг нь задарч завсрын
нягттай липопротеин (ЗНЛ) үүсгэдэг.
3. Завсрын нягттай липопротеины 50% нь липопротеины рецептороор зохицуулагдаж элгэнд ордог.
Мөн завсрын няптай липопротеин нь липолиз-д орж бага нягттай липопротеинд шилждэг. Завсрын
Зураг 40. Липопротеидуудын солилцоо
нягттай липопротеины 40% нь триглицерид, 30% нь холестерин байна. Эрүүл хүний цусанд энэ нь
завсрын нягттай липопротеин илэрдэггүй.
4. Бага нягттай липопротеин (БНЛ) нь холестерин их хэмжээгээр, триглицерид бага хэмжээгээр
агуулна. Энэ нь элэгний липопротеины рецептортой харилцан үйлчлэлцэх замаар эргэлдэж буй
цуснаас гардаг.
5. Өндөр няптай липопротеин (ӨНЛ): энэ нь хамгийн жижиг хэсгүүдтэй липопротеин юм. Бусад
липопротеинуудыг бодвол их хэмжээний холестерин болон ханаагүй тосны хүчил, мөн фосфолипид
өвөрмөц уураг агуулна. Өндөр нягттай липопротеин элэг мөн гэдсэнд үүснэ.
Эдгээр цусны плазм дахь липопротеидууд нь гадаргуудаа өвөрмөц уураг агуулах бөгөөд
түүнийг аполипопротеин (Апо) гэдэг. Энэ нь дотроо АпоВ, АпоЕ, АпоС гэсэн хэлбэрүүдтэй ба
Апо B нь МБНЛ, БНЛ, ЗНЛ -нуудад агуулагддаг байна.
Цусны плазм дахь липопротеинуудын ихэнх хэсэг нь липопротеины рецептороор, ялангуяа
элэг болон бусад эдэд байдаг бага нягттай липопротеины рецепторүүдээр зохицуулагдаж байдаг.
Эдгээр рецептортой бага нягттай болон маш бага нягттай липопротеин, хиломикроны хэлтэрхийнүүд
харилцан үйлчлэлцэж эндоцитозын замаар уг эс эддээ орж химийн хувиралд ордог.
Дээрх 5 липопротеины бага, завсрын, маш бага няптай липопротеинууд атероген шинж
чанартай. Харин өндөр нягттай липопротеин болон хиломикрон нь атероген шинж чанаргүй.
Өндөр нягттай липопротеины цусандахь концентраци нь ихсэхэд атеросклерозын улмаас
үүссэн судасны гэмтлийг багасгадаг байна. Өөрөөр хэлбэл өндөр нягттай липопротеин нь атерогены
эсрэг үйлдэлтэй юм.
Цусан дахь липопротеины хэмжээ ихсэхийг (гиперлипопротеинеми) 5 хэлбэр болгон хувааж
Á¿ëýã 2 Àòåðîñêëåðîçûã ýì÷ëýõ ýìèéí ç¿éë 209
үздэг.
I тип - гиперхиломикронеми: цусан дахь хиломикроны хэмжээ ихсэх
II тип- гипер- β -липопротеинеми:
lla. Цусан дахь холестерины хэмжээ ихсэх буюу бага нягттай липопротеин (БНЛ) ихсэнэ.
IIб. Триглицерид буюу маш бага няптай липопротеины хэмжээ (МБНЛ) ихсэнэ.
III тип - дис-β-липопротеинеми: холестерин, триглицерид ихсэх буюу завсрын нягттай липопротеин
(ЗНЛ) ихсэнэ
IV тип - гиперпре- β -липопротеинеми: Энэ үед цусан дахь триглицеридын (МБНЛ) хэмжээ ихсэнэ
V тип - гиперхиломикронеми ба гиперпре-р-липопротеинеми: Цусан дахь хиломикрон ба триглицерид
буюу маш бага нягттай липопротеин (МБНЛ) ихсэнэ.
Цусан дахь өөх тосыг багасгадаг (гиполипидемический) эмүүд дараах чиглэлээр үйлдлээ
үзүүлнэ.
 Элгэн дэх липид, липопротеины нийлэгжлийг дарангуйлна.
 Элэгний липопротеины рецепторын нийлэгжлийг идэвхжүүлэх замаар элгэнд липопротеины
эргэж орохыг (захват) идэвхжүүлнэ.
 Гэдэсний ханаас холестерин, цөсний хүчлийн шимэгдэхийг дарангуйлна.
 Холестерины солилцоог идэвхжүүлэх, өөрөөр хэлбэл түүний цөсний хүчил болон хувирахыг
 Судасны эндотелийн липопротеинлипаза ферментийг идэвхжүүлнз.
 Өөхний задралыг дарангуйлж элгэнд тосны хүчил нийлэгжих болон тэдгээрийн өөхний эдээс
чөлөөлөгдөхийг дарангуйлна.
 Атерогены эсрэг шинж чанартай өндөр нягттай липопротеины цусан дахь агууламжийг ихэсгэнэ.
Цусан дахь липопротеины хэмжээ ихэссэн үед хэрэглэдэг эмийг дараах байдлаар ангилдаг.
I. Цусан дахь липидын хэмжээг бууруулах эм (Гиполипидемические средства)
1. Цусан дахь холестериний (БНЛ) хэмжээг ихэвчлэн бууруулдаг эм
A. Холестерины нийлэгжилтийг дарангуйлдаг эм
Ловастатин, Правастатин, Флувастатин, Симвастатин
Б. Бие махбодоос ялгарах холестерин ба цөсний хүчлийг ялгаралтыг ихэсгэх эм
Холестирамин
B. Антиоксидант: Пробукол
2. Цусан дахь триглицеридүүдын (МБНЛ) хэмжээг ихэвчлэн бууруулдаг эм
Фибратууд: Клофибрат, Безафибрат
3. Цусан дахь холестерин (БНЛ) болон триглицеридүүдийн
(МБНЛ) агууламжийг бууруулдаг эм. Никотины хүчил
II. Судас хамгаалах үйлдэлтэй эм
Пармидин
Элгэн дэх холестерины нийлэгжилтийг сонгомлоор дарангуйлдаг эмүүдийг статинууд гэдэг.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь Ловастатин, Правастатин, Флувастатин, Симвастатин юм.
Эдгээр бэлдмэлүүд З - гидрокси - З - метилглутарил - коэнзим А - редуктаза ферментэд хориг
үүсгэж элгэнд холестерин нийлэгжих процессын мевалоны хүчлийн үе шатанд нөлөөлж холестериний
нийлэгжилтийг дарангуйлна. (Схем 19) Холестерины хэмжээ багассаны улмаас элэгний
липопротеины рецепторын тоо ихсэж завсрын няптай липопротеин (ЗНЛ) болон бага нягттай
липопротеин (БНЛ)-ны задрал ихсэж (катаболизм) тэдгээрийн цусны плазм дахь агууламж багасна.
Энэ бүлгийн эмүүд хоолтой орж ирсэн холөстерины шимэгдэлтийг багасгах ба элгэн дэх маш
бага нягттай липопротеины (МБНЛ)-ын нийлэгжилтийг багасгадаг. Мөн цусны плазм дахь өндөр
нягттай липопротеины агууламжийг ихэсгэдэг.
Дээрх эмүүдийн үйлдэл түргэн хүчтэй илэрдэг байна.
Статины бүлгийн эмүүдийг анхдагч гиперхолестеринеми, гиперлипопротеинеми lla, IIб типын
үед хэрэглэнэ.
Õîëåñòåðèí
3-ãèäðîêñè-3-ìå-
òèëãëóòàðèë ÍÀÄÔ
Ìåâàëîíû õ¿÷èë

êîýíçèì À
3-ãèäðîêñè-3-ìåòèë-
ãëóòàðèë êîýíçèì À
ðåäóêòàçà
Ëîâàñòàòèí, Ìåâàñòàòèí,
Ñèìâàñòàòèí, Ôëóâàñòàòèí
Ñòàòèíû á¿ëãèéí ýì¿¿äèéí õîëåñòåðèíû

íèéëýãæèëòèéã äàðàíãóéëàõ ¿éëäëèéí ìåõàíèçì
Схем 19
Ловастатин (Липопрес, Медостатин)
З - гидрокси - З - метилглутарил - коэнзим А - редуктаза ферментэд хориг үүсгэж элгэнд
холестерин нийлэгжих процессын мевалоны хүчлийн үе шатанд нөлөөлж холестериний
нийлэгжилтийг дарангуйлна. Анхдагч гиперхолестеринеми (цусан дахь холестерины хэмжээ ихсэх)
– цусан дахь холестерины зарим фракцийн хэмжээ өндөр үед (хоолны дэглэм сахиад үр дүнгүй
байгаа) хэрэглэнэ.
Мөн зүрхний бах өвчний үед цусны холестерины хэмжээг бууруулах замаар титэм судасны
хатуурлын (зүрхний судсанд өөх тос сууж түүний уян хатан чанар болон цусны урсах урсгалыг
багасгана) даамжрах явцыг удаашруулах хам эмчилгээнд хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэх эхний хоногийн тун 20мг бөгөөд оройн хоолны үед 1 удаа хэрэглэнэ.
Хөнгөн ба бага зэргийн гиперхолестеринемийн (цусны өөх тосны хэмжээ ихсэх) үед эмчилгээг
10мг/хоног тунгаар эхэлнэ.
Зүрхний бах өвчний үед хоногт 20-80мг тунгаар өдөрт 1 удаа буюу 2 хувааж хэрэглэнэ.
Хоногийн дээд тун 80мг.
Бэлдмэлийн тунг эмчлэгч эмч цусан дахь өөх тосны хэмжээнээс хамаарч 4 долоо хоногийн
эмчилгээний дараа тохируулна. Липопресийн эмчилгээний явцад өөх тосоор бага хоолны дэглэм
барих шаардлагатай. Бэлдмэлийн хоногийн тунг өдөрт 1 удаа оройн хоолны үед хэрэглэнэ.
20мг, 40мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж 10 ширхгээр хөнгөн цагааны фольги-той
блистертэй гаргана. 3 блистерийг цаасан хайрцганд савлана.
Холестирамин
Холестирамин нь дөрвөн аммонийн бүлэг агуулсан анион солилцооны давирхай (смол). Хоол
боловсруулах замаар шимэгдэхгүй бөгөөд хоол боловсруулах ферментүүдэд задардаггүй. Гэдсэнд
цөсний хүчилтэй нэгдэж комплөкс үүсгэх ба цөсний хүчлийн бие махбодоос ялгарахыг ихэсгэнэ.
Иймээс гэдэсний ханаар холестерин шимэгдэх нь багасна. Ингэж цөсний хүчил болон холестерины
шимэгдэлт багасахаар элгэнд дэх холестерины нийлэгжилт ихэсдэг. Гэвч бие махбодоос ялгарч буй
холестерины хэмжээ холестерины нийлэгжилтээс их байдаг. Эд болон цусны плазмын холестерины
хэмжээ буурахаар холестерины нийлэгжилтийг ихэсгэхийн тулд элэг шинээр липопротеины
рецепторуудыг үүсгэдэг. Энэ нь бага нягттай липопротеины (БНЛ) цусны плазмаас ялгарахыг улам
эрчимжүүлдэг. Ингэснээр цусны плазм дахь бага нягттай липопротеины агууламж буурдаг. Мөн
элгэнд холестерин болон бага няптай липопротеины солилцоо ихсэнэ.
Триглицеридүүд болон маш бага няптай липопротеины концентраци эхлээд ихсэнэ. Дараа нь
Á¿ëýã 2 Àòåðîñêëåðîçûã ýì÷ëýõ ýìèéí ç¿éë 211
эмчилгээний явцад буурна. Цусны плазм дахь өндөр нягттай липопротеины хэмжээ өөрчлөгдөхгүй
буюу бага зэрэг ихсэнэ.
500г-aap полиэтилен хүүдийд савлан тусгай хайрцагт хийж гаргана.Ууж хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг
гиперлипопротеинемийн ll-ын a, б типийн үед хэрэглэнэ.
Атеросклероз болон түүний хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх эмчилгээнд антиоксидантуд
чухал байр эзэлнэ. Антиоксидантууд нь атеросклероз үүсэхэд нелөөлдөг хэт исэлдэлтийн процесст
нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл липидийн чөлөөт радикалын хэт исэлдэлтийг дарангуйлж атеросклерозын
эсрэг нөлөөлне. Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь пробукол.
Пробукол
Химийн бүтцийн хувьд токоферолтой төстэй. Үйлдлийн механизм нь бүрэн тайлбарлагдаагүй.
Бага няптай липопротеины исэлдэлтийг дарангуйлж түүний атероген шинж чанарыг багасгадаг.
Цусны плазм дахь бага нягттай липопротеин болон холестерины хэмжээг багасгана. Бага
нягттай липопротеины элгэнд дайчлагдаж орохыг (захват) ихэсгэнэ. Гэхдээ энэ нь элэгний
рецепторын оролцоогүй явагдана. Цөсний хүчлийн ялгаралтыг ихэсгэнэ. Харин триглицерид агуулсан
липопротеинуудад нөлөөлөхгүй. Дотуур ууж хэрэглэнэ. Үйлдэл 3-6 долоо хоног үргэлжилнэ. Өтгөнтэй
хамт гадагшилна.
Бэлдмэлийг гиперлипопротеинемийн II типийн үед хэрэглэнэ.
Фибратуудын гол төлөөлөгч нь клофибрат бөзафибрат юм. Фибратууд нь судасны эндотелийн
липопротеинлипазыг идэвхжүүлэх, липопротеины рецепторын тоог олшруулах, бага нягттай
липопротеины элгэнд дайчлагдан орохыг идэвхжүүлэх зэрэг үйлдэл үзүүлнэ. Мөн маш бага нягттай
липопротеины элгэнд нийлэпких болон цус ypyy орохыг багасгадаг. Түүнээс гадна элгэнд дэх
холестерины нийлэгжилтийг бага зэрэг дарангуйлдаг. Эдгээр үйлдлийн үр дүнд цусны плазм дахь
маш бага нягттай липопротеины агууламж буурдаг. Харин бага нягттай липопротеин бага зэрэг
багасдаг.
Цусан дахь липидийн хэмжээг зарим эмүүдийн үндсэн үйлдэл
Бэлдмэлүүд
Фибратууд
Статинууд
Никотины
Холести-
рамин
хүчил
Үйлдэл
Холестериний шимэгдэлтийг дарангуйлах

Нарийн гэдсэнд цөсний хүчилтэй холбогдох
Холестериний нийлэгжилтийг дарангуйлах
Эндотелийн липопротеинлипазыг идэвхжүүлэх
Липопротеины рецепторын тоог олшруулах
Өөхний эдийн эсийн доторхи липаза-г дарангуйлах
Маш бага нягттай липопротеины нийлэгжилтийг дарангуйлах
Цусны плазмын маш бага нягттай липопротеиныг багасгах
Цусны плазмын бага нягттай липопротеиныг багасгах
Цусны плазмын өндөр нягттай липопротеиныг ихэсгэх
Клофибрат
Бие махбодод ороод пара-хлорфеноксиизотосны хүчил болж хувирах бөгөөд энэ нь цусан
дахь липидийн хэмжээг багасгах үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэснээс 2-5 өдрийн дараа үйлдэл
эхэлнэ. Клофибратын удаан эмчилгээний үед цусан дахь атерогены эсрэг шинж чанартай өндөр
нягттай липопротеин бага зэрэг ихэсдэг.
Бэлдмэл тромбоцитын агрегацийг багасгах, фибриний агууламжийг багасгах, цусны фибрин
хайлуулах идэвхийг ихэсгэх зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Цусан дахь концентраци 4 цагийн дараа дээд
хэмжээндээ хүрнэ.
Клофибратыг гиперлипопротеинеми II, III, IV, V типийн үед хэрэглэнэ. Ялангуяа II тип-д илүү
нөлөөлнө. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед дотор муухайрах, суулгах, нойрмог болох, арьсаар тууралт
гарах, лейкопени болох, холецистит, цөс чулуужих, аритми болох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,25; 0,5 бүрээс үйлдвэрлэнэ.
Никотины хүчил
Никотины хүчил цусны плазм дахь маш бага нягттай липопротеиныг багасгах ба мөн бага
нягттай ба завсрын нягттай липопротеины агууламжийг бага зэрэг бууруулна. Триглицеридийн
түвшин буурах нь (1-4 өдрийн дараа) холестерины бууралтаас (5-6 өдрийн дараа) илүү түргэн
илэрнэ.
Бэлдмэл фосфодиэстераза ферментийг идэвхжүүлж улмаар эсийн доторх цАМФ-ын хэмжээг
багасган эсийн доторх липаза ферментийн идэвхийг бууруулдаг. Үүний үр дүнд өөхний эдийн задрал
багасдаг. Энэ үед цусан дахь тосны хүчил болон тэдгээрийн элгэнд opox нь багасдаг. Ингэснээр
триглицерид болон маш бага нягттай липопротеины нийлэгжилт багасдаг. Цусны плазм дахь бага
няптай липопротеин ба маш бага нягттай липопротеины агууламж буурна. Никотины хүчлийг удаан
хэрэглэх үед өндөр нягттай липопротеины түвшин ихэсдэг. Хоол боловсруулах замаар сайн
шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна.
Гиперлипопротеинеми II; III; IV; V типийн үед хэрэглэнэ. Ялангуяа II; V-p типийн үед хэрэглэнэ.
Никотины хүчлийг атеросклерозын эсрэг өндөр тунгаар хэрэглэнэ.
Арьс улайх, загатнах, бөөлжих, суулгах, ходоодны шарх үүсэх, цусан дахь caxap, шээсний
хүчлийн хэмжээ ихсэх зэрэг гаж нөлөө ажиглагдаж болно. Мөн элэгний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж
болно. 0,05 шахмал, 1%-1мл ампултай гаргаж булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Атеросклерозын эсрэг нэгдмэл эмчилгээний нэг хэсэг нь судас хамгаалах үйлдэлтэй эмүүдийг
хэрэглэх явдал юм. Ийм бэлдмэлүүдийн нэг бол пармидин.
Пармидин (Пиридинолкарбамат)
Брадикинины эсрэг үйлдэлтэй бэлдмэл. Судасны ханын нэвчимтгий чанарыг багасгаж хаванг
бууруулна. Түүнээс гадна пармидин тромбоцитын агрегацийг багасгах ба судасны ханын бичил
эргэлтийг сайжруулна. Холестерин хуримтлагдсан хэсгийн булчингийн болон уян ширхгийн нөхөн
төлжилтийг сайжруулна. Цусны бүлэгнэлтийг багасгана. Бэлдмэлийг хэдэн capaap ууж хэрэглэнэ.
0,25 шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Бэлдмэлийг тархи, зүрх, хөл гарын судасны хатуурлын хам эмчилгээ, атеросклероз ба
шижингийн ангиопати, эндоартерит, нүдний торлогын тромбоз, тэжээлгүйдлийн яршил зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ.

нэршил
Липопрес Lovastatin 0,02; 0,04 Анхдагч гиперхолестеринеми, гипер-

Медостатин шахмал липопротеинеми IIа, IIб тип
Зүрхний бах
Правастатин Pravastatin 0,01; 0,02 шахмал Анхдагч гиперхолестеринеми, гипер-
липопротеинеми IIа, IIб тип
Холестирамин Colestyramine 500 гр Гиперлипопротеинемийн II-ын а, б тип
Клофибрат Clofibrate 0,25; 0,5 бүрээс Гиперлипопротеинеми II, III, IV, V тип
Никотины хүчил Nicotinic acid 0,05 шахмал Гиперлипопротеинеми II; III; IV; V
1%-1мл ампул типийн үед хэрэглэнэ
Пробукол Probucol 0,25; 0,5 шахмал Гиперлипопротеинемийн II тип
Тархи, зүрх, хөл гарын судасны
Пармидин Pyridinolcarbamate 0,25 шахмал хатуурлын хам эмчилгээ, атероск-
лероз ба шижингийн ангиопатиэн-
доартерит, нүдний торлогын тромбоз,
тэжээлгүйдлийн яршил
Á¿ëýã 2 Âèòàìèíû áýëäìýë 213
ВИТАМИНЫ БЭЛДМЭЛ
Витамин гэдэг нь ферментийн системийн бүрдэн буй болоход зайлшгүй шаардлагатай нам
молекульт органик нэгдэл. Өөрөөр хэлбэл ферментүүдийн урьдал бодис болох ба нийлмэл
ферментүүдийн бүтцэд оролцон катализаторын үүрэг гүйцэтгэдэг нэгдэл юм.
Витамин бие махбодод хоол тэжээлтэй орохын зэрэгцээ зарим витамин бие махбодод
нийлэгждэг. Жнь: витамин Д арьсанд хэт ягаан туяаны нөлөөгөөр, витамин "K" болон "В"-ийн төрлийн
витаминууд бүдүүн гэдсэнд микроорганизмын нөлөөгөөр нийлэгжих гэх мэт.
Бие махбодод витамин дутагдсанаас зохих ферментийн системийн идэвх буурч янз бүрийн
эмгэг байдал үүснэ.
Бие махбодод дараах шалтгааны улмаас витамин дутагдана.
 Хоол тэжээлд витамин бага байх
 Хоолтой орж ирсэн витамин гэдэсний ханаар шимэгдэх процесс өөрчлөгдөх
 Бие махбодын витамины хэрэгцээ ихсэх
 Витамины ялгаралт ихсэх
 Бие махбодод витамин нийлэгжих процесс өөрчлөгдөх (антибиотикын нөлөөгөөр бүдүүн гэдэсний
бичил биетэн устах)
Эдгээрээс гадна зарим өвчний үед олон витамин зэрэг дутагдах явдал байна. Витамины
бэлдмэлийг авитаминоз, гиповитаминозын үед хэрэглээд зогсохгүй бусад өвчин эмгэгийн үед
хэрэглэнэ.
Витаминыг 2 бүлэг болгон хуваана.
1. Тосонд уусдаг витамин: K, E, Д, A
2. Усанд уусдаг витамин: Витамин B1, В2, В6, B12, C, PP, P, фолийн хүчил, пантотены хүчил,
пангамын хүчил, кокарбоксилаз
УСАНД УУСДАГ ВИТАМИНУУД

Тиамин (витамин B1)
Тиамин нь амуу тарианы үр, будаа, вандуй болон ургамал амьтны гаралтай бусад
бүтээгдэхүүнүүдэд их хэмжээгээр агуулагдана.
Тиамин гэдэсний ханаар шимэгдсэнийхээ дараа фосфоржиж тиаминпирофосфат болно. Энэ
нь декарбоксилаза (дегидрогеназа), транскетолаза ферментийн кофермент юм. Декарбоксилаза нь
пировиноградын хүчил болон α-кетоглютарын хүчил зэрэг кетохүчлүүдийг исэлдүүлэн
карбоксилгүйжүүлэх процесс-т оролцоно.
Пировиноградын хүчил гэдэг нь нүүрс yc агаартай орчинд задрахад үүсдэг хүчил юм.
Ïèðóâàò Àöåòèëêîýíçèì À
äåêàðáîêñèëàçà
-êåòîãþòàðûí õ¿÷èë ñóêöèíèë ÊîÀ

äåêàðáîêñèëàçà
Үүссэн Ацетил KoA, сукцинил KoA нь бодисын солилцооны гол үндэс юм. Транскетолаза нь
глюкозын пентоз фосфатын замаар задрахад оролцдог фермент. Иймээс бие махбодод витамин B1
дутагдахад бие махбодод пировиноградын болон сүүний хүчил хуримтлагдана. Пируват нь
мэдрэлийн төгсгөлд ацетилхолин үүсэх процесст оролцдог холинацетилаза ферментийн идэвхийг
сулруулах тул мэдрэлийн ширхгээр сэрэл дамжих процесс саатна. Мөн витамин B1 нь уураг болон
амин хүчлийн солилцоонд оролцоно.
Бие махбодод витамин B1 дутагдсанаар нүүрс усны солилцоо, зүрхний үйл ажиллагаа, TMC ба
захын мэдрэлийн системийн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөнө. Эдгээрээс гиповитаминоз-д хамгийн их
нэрвэгдцэг нь мэдрэлийн систем юм. Бие махбодод тиаминпирофосфат багассанаар кетохүчил юуны
өмнө тархины эдэд дараа нь цусанд ихэсдэг учир айх цочих, мартах, анхаарал төвлөрөлт алдагдах
зэрэг сэтгэхүйн үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж улмаар полиневрит үүсэж булчин суларч мэдрэхүй
өөрчлөгдөнө.
Витамин Β1-ын дутагдлын хүнд үед Бери Бери өвчин үүсэж парез, параличь болдог. Мөн зүрх
судас болон хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөнө.
Хэрэглэх заалт:
• Мэдрэлийн системийн өвчин (неврит, невралги, парез, радикулит)
• Зүрх судасны өвчин (Дистрофи миокард, зүрхний бах)
• Хоол боловсруулах замын өвчин
• Янз бүрийн хордлого
• Зарим арьсны өвчин
Тиамины давсуудыг yyx болон булчинд тарьж хэрэглэнэ. Тодорхой хэмжээний тиамин эдэд
нөөцлөгдөх бөгөөд тиамин ба түүний задралын бүтээгдэхүүнүүд бөөрөөр ялгарна.
Тиамин хлоридыг 0,002; 0,005; 0,01 шахмал; 2,5%, 5%-ийн уусмалыг 1мл-ын ампултай гаргана.
Уух болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Тиамин бромидыг 0,0129, 0,00258, 0,00645-ын шахмал; 3%, 6%-ын 1мл-ын ампултай гаргана.
Уух болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Рибофлавин (Витамин В2)
Элэг бөөр, өндөг, сүүн бүтээгдэхүүн, үр тарианд их хэмжээгээр агуулагдана. Хоол
боловсруулах замын бичил биетний тусламжтайгаар нийлэгжинэ. Нарийн гэдэсний ханаар
шимэгдсэнийхээ дараагаар элгэнд АТФ-ын оролцоотойгоор флавинмононуклеотид (ФМН),
флавинадениннуклеотид (ФАД) гэсэн коферментын хэлбэрт хувирдаг. Витамин В2-ын биологийн
үйлдэл нь түүний хувирсан хэлбэр болох ФМН, ФАД-тай холбоотой. Эдгээр кофермент нь
дегидрогеназа, оксидаза ферментүүдийн бүрэлдэхүүнд орж исэлдэн ангижрах процесс-т оролцдог.
Рибофлавин дутагдахад хейлоз үүснэ. Энэ үед завьж уруул хагарах зэрэг шинж илэрнэ. Мөн
чих хамар орчмын арьс гэмтэх, жин хасагдах, ядрах, хэлний хөхлөг гөлийх, хөхөвтөр өнгөтэй болох,
нүдний эвэрлэг бүрхүүл үрэвсэх, гэрэлд гялбах, нулимас гоожих зэрэг шинж илэрнэ.
Зарим үед шөнийн харалган болох ба цус багадаж болно.
Рибофлавин хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Эдэд их хэмжээгээр хуримтлагдах ба
бөөрөөр ялгарна.
 Нүдний өвчнүүд (нүдний эвэрлэгийн үрэвсэл, салстын үрэвсэл, шөнийн харалган)
 Арьсны өвчнүүд (Удаан эдгэрэлтэй шархлаа, экзем, хайрст үлд)
 Халдварт өвчин
 Туяаны өвчин
0,002 үрэл; 0,005, 0,01 шахмал гаргана.
Пиридоксин (Витамин В6)
Витамин В6-д пиридоксин, пиридоксаль, пиридоксамин гэсэн 3 нэгдлийг авч үздэг боловч
эдгээрийг бүгдийг нь пиридоксин нэрээр нэрлэж хэрэглэдэг.
Витамин В6-ын идэвхтэй бодисууд элэг, бөөр, мах, загас, банан, үр тариа зэрэгт их хэмжээгээр
агуулагдана. Мөн гэдсэнд микрофлорын тусламжтайгаар нийлэгжинэ. Биед ороод пиридок-
сальфосфат болж фосфорждог. Өөрөөр хэлбэл витамин В6-ын коферментийн хэлбэр нь
пиридоксальфосфат юм. Энэ нь бие махбодын дараах процесс-т оролцдог.
• Азотын болон амин хүчлийн солилцоонд оролцоно. (триптофан, метионин)
• Гистамины солилцоонд оролцоно.
• Өөхний солилцоонд оролцоно: Атеросклерозын үед липидийн солилцоог сайжруулна.
• ТМС-ийн хэвийн үйл ажиллагааг тохируулахад оролцдог хүчин зүйл үүсэх процесс-т мөн оролцоно.
Иймээс Витамин В6 дутагдахад ТМС-ийн сэрэмтгий чанар хэт ихсэнэ.
Витамин В6-ын дутагдал ховор илрэх бөгөөд харин хүүхдэд тохиолдож болно.
Биеийн хүчний хэт их ажил, жирэмсний хордлого, антибиотик эмчилгээ зэргийн суурин дээр В6
витамины дутагдал үүсэж болно. Мөн Витамин В6 дутагдах бас нэг шалтгаан бол сүрьеэгийн эсрэг эм
изониазидыг удаан хэрэглэх явдал юм. Изониазид нь пиридоксальфосфатын нийлэгжилтийг
дарангуйлдаг тул уг бэлдмэлийг витамин В6-тай хамт хэрэглэх хэрэгтэй.
Витамин В6-ын дутагдлын үед судорог, дерматит (арьсны үрэвсэл), стоматит (амны хөндийн
үрэвсэл), глоссит (хэлний үрэвсэл) илэрнэ. Пиридоксин хоол боловсруулах замын ханаар сайн
шимэгдэнэ. Бие махбодод химийн хувиралд opox бөгөөд түүний метаболит бөөрөөр ялгарна.
• Жирэмсний хордлого
• Цус багадалт
• Элэгний үрэвсэл
• Мэдрэлийн системийн өвчнүүд (радикулит, неврит, невралги)
• Арьсны өвчнүүд (үлд дерматит, псориаз)
• Туяаны өвчин
• Паркинсонизмын эмчилгээнд мөн хэрэглэнэ.
Эмнэлгийн практикт пиридоксин гидрохлорид байдлаар гаргаж хэрэглэнэ.
0,002, 0,005, 0,01 шахмал; 1%, 5%-ийн 1мл-ын ампултай гаргаж yyx болон арьсан дор, булчин,
Никотины хүчил (Витамин PP)
Никотины хүчил бие махбодод орсныхоо дараа амид болж хувирна. Энэ нь НАД
(никотинамидадениндинуклеотид), НАДФ (никотинамидадениндинуклеотидфосфат) гэдэг 2 чухал
коферментийн үүсэлтэнд оролцоно. НАД, НАДФ нь дегидрогеназа ферментийн хамт исэлдэн
ангижрах процесс-т оролцдог. Мөн нүүрс усны солилцоог сайжруулна. Түүнээс гадна липидийн
солилцоонд нөлөөлж цусан дахь холестерин, чөлөөт өөхний хүчлийн хэмжээг багасгана.
Никотинамид бие махбодод триптофанаас бага зэрэг үүсдэг.
Бие махбодод никотины хүчил дутагдсанаас пеллагра өвчин үүснэ. Энэ үед суулгалт, тэнэгрэл,
арьсны үрэвсэл гэсэн үндсэн 3 шинж илрэхээс гадна ходоодны үрэвсэл (гастрит), хэлний үрэвсэл
(глоссит) илэрнэ.
Никотины хүчил нь богино хугацаагаар судас өргөсгөх үйлдэл үзүүлэх учир түүнийг хэрэглэж
байх үед нүүр улайх, толгой эргэх, артерийн даралт буурах, тахикарди болох зэрэг шинж тэмдэг
илэрнэ. Харин никотинамид нь ийм үйлдэлгүй.
 Пеллагра
 Атеросклероз
 Элэгний өвчин
 Арьсны өвчин
 Хордлого
Никотины хүчлийг 0,05 шахмал; 1%-1мл ампултай үйлдвэрлэнэ. Бэлдмэлийг yyx болон булчин
Никотинамидыг 0,005, 0,015, 0,025 шахмал; 1%-1мл, 2,5%-1, 2мл-ийн ампултай тус тус
үйлдвэрлэнэ. Уулгах ба арьсан дор, булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Аскорбины хүчил (Витамин C)
Витамин C нь янз бүрийн хүнсний ногоо жимс, жимсгэнэ, шилмүүс, ялангуяа үхрийн нүдний
жимс, навчинд их хэмжээгээр агуулагдана. Гэдэсний микрофлорын нөлөөгөөр нийлэгжихгүй.
Аскорбины хүчлийн бие махбодод гүйцэтгэх үүрэг асар их. Витамин C бие махбодын ихэнх
исэлдэн ангижрах процесст устөрөгчийг зөөгч байдлаар оролцдог.
 Холбогч эд, мөгөөрсийг бүрдүүлэгч бодисын нийлэгжих процесст оролцоно. Тухайлбал
гиалуроны (эс хоорондын бодис) болон хондроитинсерийн хүчил (мөгөөрс), коллагены нийлэг-
жилтийг нөхцөлдүүлнэ. Иймээс витамин С дутагдсанаас хялгасан судасны нэвчимтгий чанар
ихсэж судас хэврэг болно. Мөн мөгөөрс, холбох эдийн эсийн үржил буурна.
 Бөөрний дээд булчирхайн дааврын нийлэгжилтэнд оролцоно.
 Тирозины солилцоонд оролцоно.
 Идэвхгүй фолийн хүчил идэвхтэй болох процесст оролцоно.
 Цус төлжилтийн хэвийн үйл ажиллагааг нөхцөлдүүлнэ.
 Fе+++-ийг Fe++ болгоход оролцож төмрийн шимэгдэлтэнд нөлөөлнө.
 Зарим ферментийн идэвхжилтэнд нөлөөлнө.
Витамин C дутагдсанаас Цинга (Чийг бам) өвчин үүснэ. Энэ өвчний үед ядрах, арьс
хуурайших, арьсан дээгүүр улаан толбо гарах, буйл хөхрөх, үрэвсэх, цус шүүрэх, шүд хөдлөх,
булчинд цус харвах, хөл гap өвдөх зэрэг шинж илэрнэ. Мөн дотор эрхтнүүдийн талаас элэг зүрх
гэмтэх, даралт буурах, плеврит болох зэрэг өөрчлөлтүүд илэрнэ. Мөн биеийн эсэргүүцэл буурна.
Нарийн гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна.
• Чийг бам, гиповитаминоз
• Цусархаг диатез
• Хордлого
• Халдварт өвчин
• Элэгний өвчин
• Удаан эдгэрэлтэй шарх
Бэлдмэлийг 0,05, 0,1 үрэл; 5%, 10%-ийн 1мл-ын ампултай гаргаж уух болон булчин судсанд
Их тунгаар болон удаан хэрэглэснээс нойр булчирхайн лангергансын аппарат гэмтэнэ. Мөн
бөөрөнд муугаар нөлөөлнө.
Витамин P (Рутин)
Биофлавоноидын бүлэгт хамаарна. Нимбэг, бэрсүүт жүрж зэрэг зарим жимс, цайны ногоон
навчинд агуулагдана. Рутин судасны нэвчимтгий чанарыг багасгана. Аскорбины хүчлийн хамт
исэлдэн ангижрах процесст оролцоно. Витамин P-г судасны ханын нэвчимтгий чанар ихсэх, цусархаг
диатез, капилляртоксикоз зэргийн үед хэрэглэнэ.
Витамин В15 (Кальцийн пангамат)
Липидийн солилцоог сайжруулах, эдэд хүчилтөрөгч шингэх явцыг нэмэгдүүлэх, булчингийн
кератинфосфат болон элэг булчингийн гликогены хэмжээг ихэсгэх, хүчилтөрөгчийн дутагдлыг
арилгах зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг атеросклероз, архаг гепатит, архины хордлого, титмийн судасны архаг дутагдал,
уушгины хатуурал, бронхын багтраа зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,05 шахмал гаргана.
Витамин B5 (Пантотены хүчил)
Элэг, өндөг, загасны түрс, өнгөт байцаа зэрэгг их хэмжээгээр агуулагдана. Мөн гэдсэнд
микрофлорын нөлөөгөөр нийлэгжинэ.
Кофермент А-ын үүсэлтэнд оролцоно. Кофермент A нь өөхний хүчлийн исэлдэлт ба
нийлэгжилт, кетохүчлүүдийн исэлдэн карбоксилгүйжих процесст болон лимоны хүчил,
кортикостероидууд, ацетилхолины нийлэгжилтэнд тус тус оролцоно. Кофермент А-ын үндсэн үйлдэл
нь хүчлийн үлдэгдлийн зөөгчийн үүрэг гүйцэтгэх явдал юм.
Пантотены хүчлийн дутагдал хүнд бараг тохиолдохгүй. Хэрэв дутагдвал ядрах, нойр
өөрчлөгдөх, толгой өвдөх, хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, булчин өвдөх зэрэг шинж илэрнэ.
Эмнэлгийн практикт кальцийн пантотенатыг хэрэглэдэг.
Бэлдмэлийг неврит, невралги, зарим харшлын өвчнүүд, амьсгалын эрхтний өвчин. шархлаа,
түлэгдэлт, хагалгааны дараах гэдэсний атони, стрептомицин зэрэг зарим эмийн хортой нөлөөг
багасгах зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Кальцийн пантотенатыг 0,1 шахмал; 10%-ийн уусмалыг 2, 5мл; 20%-ийн уусмалыг 2мл-ийн
ампултай үйлдвэрлэнэ. Бэлдмэлийг уух болон арьсан дор, булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Декспантенол (Бепантен)
Пантотены хүчлийн уламжлалын үйлчлэгч бодис декспантенол агуулсан эмийн бэлдмэл.
Декспантенол нь арьсны эсэд нэвтрэн пантотены хүчил болон түргэн хувирч өсөлт ба арьс, салст
бүрхүүлийн нөхөн төлжилтөнд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Бие махбодод пантотены хүчил дутагдахад
өсөлт өөрчлөгдөх, салст бүрхүүл шархлах шинж илрэх бөгөөд арьсны өвчнүүд үүсэх ба антител
үүсэх явц дарангуйлагдана. Декспантенолыг гадуур хэрэглэхэд гэмтсэн арьсны пантотены хүчлийн
ихэссэн хэрэгцээг хангана.
Бэлдмэлийг дараах тохиолдлуудад хэрэглэнэ.
 Цочроогч хүчин зүйлийн нөлөөгөөр үүссэн арьсны үрэвсэл
 Хуурайшиж хагарсан арьс, жижиг гэмтэл, хөнгөн түлэгдэлт, нярай хүүхдийн арьс улайж нурах, умайн
хүзүүний улайлт
 Өнгөц түлэгдэлт
 Хэт ягаан туяаны үйлчлэлээр үүссэн арьсны улайлт
 Цооролт болон удаан эдгэрэлттэй шархны нөхөн төлжих, эдгэрэх явцыг сайжруулах
 Хөхний булчирхайн арьсны өнгөц гэмтэл, ялангуяа хөхүүл эхийн хөхний товч гэмтэх үеийн
Бэлдмэлийг 5%-30г тосон түрхэц хэлбэрээр үйлдвэрлэж гадуур хэрэглэнэ.
Кокарбоксилаз
Нүүрс усны солилцоонд оролцдог ферментүүдийн тиамин агуулсан кофермент. Биологийн
үйлдлээр витамин Β1-ээс ялгаатай. Бэлдмэл бери-бери өвчний үед үр дүн үзүүлэхгүй.
Кокарбоксилаз бодисын солилцоог хэвийн болгох, хүчилшлийг багасгах, зүрхний хэмнэл
алдагдлыг засах, зүрхний бах өвчний үеийн өвдөлтийг намдаах зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг элэг ба чихрийн шижингийн ком, комын урьдал үе, чихрийн шижин болон бусад
өвчнүүдийн үеийн хүчилшил, цусны эргэлтийн архаг дутагдал, титэм судасны дутагдал, зүрхний
булчингийн шигдээс, элэг бөөрний дутагдал зэргийн үед тус тус хэрэглэнэ.
0.05 нунтгийг ампултай үйлдвэрлэх ба уусгагчийг (2мл) дагалдуулан савласан байна. Арьсан
дор, булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ.

нэршил
0,00129, 0,00258, Мэдрэлийн системийн өвчин (неврит, невралги,
Thiaminum 0,00645-ын шах- парез, радикулит), Зүрх судасны өвчин (Дистро-
Витамин В1 bromidum мал; 3%, 6%-ын фи миокард, зүрхний бах), Хоол боловсруулах
1мл ампул замын өвчин, Янз бүрийн хордлого, Зарим
0,002; 0,005; 0,01 арьсны өвчин
Thiaminum
шахмал; 2,5%, 5%-
chloridum
ийн 1мл ампул
Нүдний өвчнүүд (нүдний эвэрлэгийн үрэвсэл,
Витамин В2 0,002 үрэл; 0,005, салстын үрэвсэл, шөнийн харалган), Арьсны
Riboflavinum
0,01 шахмал өвчнүүд (Удаан эдгэрэлтэй шархлаа, экзем,
хайрст үлд), Халдварт өвчин, Туяаны өвчин
Жирэмсний хордлого, Цус багадалт, Элэгний
Витамин В6 Pyridoxinum 0,002, 0,005, 0,01 үрэвсэл, Мэдрэлийн системийн өвчнүүд
hydrochloridum шахмал; 1%, 5%- (радикулит, неврит, невралги), Арьсны өвчнүүд
ийн 1мл-ын ампул (үлд дерматит, псориаз), Туяаны өвчин,
Паркинсонизмын эмчилгээнд мөн хэрэглэнэ.
Acidum 0,05 шахмал; Пеллагра, Атеросклероз, Элэгний өвчин
Витамин РР
Nicotinicum 1%-1мл ампул Арьсны өвчин, Хордлого
0,05, 0,1 үрэл; Чийг бам, гиповитаминоз, Цусархаг диатез
Витамин С Acidum 5%, 10%-ийн 1мл- Хордлого, Халдварт өвчин, Элэгний өвчин
Ascorbinicum ын ампул Удаан эдгэрэлтэй шарх
Судасны ханын нэвчимтгий чанар ихсэх,
Витамин Р Rutin 0,02 шахмал
цусархаг диатез, капилляртоксикоз
Атеросклероз, архаг гепатит, архины хордлого,
Витамин В15 Calcium 0,05 шахмал титмийн судасны архаг дутагдал, уушгины
pangamate хатуурал, бронхын багтраа
Неврит, невралги, зарим харшлын өвчнүүд,
Кальцийн Calcium 0,1 шахмал; 10%- амьсгалын эрхтний өвчин, шархлаа, түлэгдэлт,
пантотенат pantothenate ийн 2, 5мл; 20%- хагалгааны дараах гэдэсний атони, стрепто-
ийн 2мл-ийн ампул мицин зэрэг зарим эмийн хортой нөлөөг
багасгах зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
Элэг ба чихрийн шижингийн ком, комын урьдал
Кокарбоксилаз Cocarboxylasum 0,05 нунтаг ампул үе, чихрийн шижин болон бусад өвчнүүдийн
үеийн хүчилшил, цусны эргэлтийн архаг
дутагдал, титэм судасны дутагдал, зүрхний
булчингийн шигдээс, элэг бөөрний дутагдал
Цочроогч хүчин зүйлийн нөлөөгөөр үүссэн
арьсны үрэвсэл, хуурайшиж хагарсан арьс,
Бепантен Dexpanthenol 5%-30г тосон жижиг гэмтэл, хөнгөн түлэгдэлт, нярай хүүхдийн
арьс улайж нурах, умайн хүзүүний улайлт,
түрхэц
өнгөц түлэгдэлт, хэт ягаан туяаны үйлчлэлээр
үүссэн арьсны улайлт, цооролт болон удаан
эдгэрэлттэй шархны нөхөн төлжих, эдгэрэх
явцыг сайжруулах, хөхний булчирхайн арьсны
өнгөц гэмтэл, ялангуяа хөхүүл эхийн хөхний
товч гэмтэх
ТОСОНД УУСДАГ ВИТАМИНУУД

Энэ бүлэгт витамин K, E, Д, A орно. Витамин К-г цусны бүлэгнэлтэнд нөлөөлөх эмийн бүлэгт
үзсэн.
Витамин A (Ретинол):
Загас болон далайн амьтны элэг, сүү бүтээгдэхүүнд их хэмжээгээр агуулагдана.
Янз бүрийн ургамал болон зарим амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнд каротин гэдэг A провитамин
агуулагддаг байна. Бие махбодод эдгээр нь хувирч витамин A үүсдэг. Хамгийн их тархсан идэвхтэй
изомер нь β-каротин. 1 молекул β-каротин задрахад 2 молекул витамин A үүсдэг. Орчин үед витамин
А-г нийлэг аргаар гарган авч байна.
Витамин A бие махбодын дараах процесст оролцоно.
 Исэлдэн ангижрах процесст ялангуяа гүйцэд биш өөхний хүчлийн исэлдэлтэнд оролцоно.
 Уураг, липид, мукополисахаридын нийлэгжилтэнд оролцоно.
 Шөнийн xapaa, харанхуйд нүд дасах процесст чухал үүрэгтэй. Нүдний торлогт гэрэлд бага мэдрэг
өвөрмөц савханцар эсүүд байдаг. Эдгээр нь гэрэлд мэдрэг будагч бодис родопсин агуулж байдаг.
Родопсин нь витамин А-ын альдегидын хэлбэр ретиналь түүнтэй холбоотой опсин гэдэг уургаас
тогтоно. Гэрлийн нөлөөгөөр энэ нь задарч мэдрэлийн сэрлийн тархалт үүсгэдэг. Эхлээд завсрын
бүтээгдэхүүнүүд үүсэж эцэст нь ретиналь болон опсин чөлөөлөгддөг. Дараа нь дегидрогеназа
ферментийн нөлөөгөөр ретиналь нь витамин A болно. Харанхуйд витамин A-aac харааны
төвгөрийн эрчимтэй нийлэгжилт явагдаж улмаар гэрэлтүүлэг багатай үед харааг сайжруулна.
(Схем 20)
 Эпители эдийн хэвийн үйл ажиллагааг зохицуулна.
Витамин A дутагдсанаар нүдний эвэрлэг хуурайших (ксерофтальмия), эвэрлэг зөөлрөх
(кератомаляци), тахиан coxop (гемералопи), хүнд үед бүр coxpox, нүдний салст бүрхүүл гэмтэх,
шүлсний булчирхайн шүүрэл багасах, арьс, салст бүрхүүлийн эпители гэмтэх зэрэг шинжүүд илэрнэ.
Түүнээс гадна хааяа амьсгалын дээд зам, хоол боловсруулах зам, шээс бэлгийн замын гэмтэл,
гипохромны цус багадалт ажиглагдана. Витамин А-ын дутагдлын үед арьс салст бүрхүүл гэмтсэнээр
түүний хамгаалах үйл ажиллагаа багасаж халдвар нэвтрэх нь хялбар болно. Энэ нь шээсний замын
үрэвсэл, бронхит, колит, холецистит байдлаар илэрнэ.
Витамин A нь нарийн гэдсээр шимэгдэх бөгөөд түүний шимэгдэлтэнд цөсний хүчил зайлшгүй
шаардлагатай.
Õàðààíû òºâãºð (ðîäîïñèí)
Ðåòèíàëü (âèòàìèí À + îïñèí

Àëüäåãèäûí õýëáýð) (óóðàã)
Õàðàíõóé
Ãýðýë
+2H -2H
Âèòàìèí À (Ðåòèíîë)
Схем 20. Харааны төвгөрийн өөрчлөгдөх үндсэн үе шатууд

 Нүдний өвчнүүд: эвэрлэг бүрхүүлийн зөөлрөл, хуурайшил, эвэрлэг ба салст бүрхүүлийн үрэвсэл,
нүд гэрэлд дасах чадвар алдагдах, тахиан coxop
 Арьсны өвчин: хайрст үлд, экзем
 Түлэгдэлт хөлдөлт
Бэлдмэлийг 3,44%-ийн 10мл тосон уусмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Удаан хэрэглэснээс үс унах, хумс хугарах, яс өргөсөн, элэг томрох зэрэг гаж нөлөө илэрч
болно.
Витамин D
Витамин D-д эргокальциферол (Витамин D2), холекальциферол (витамин D3) хамаарагдана.
Витамин D загасны өөх, үнээний сүү, өндөгний шард агуулагдана. Витамин D2 ба D3-ын
байгалийн гаралтай урьдал бодис байдаг. Витамин D2-ын урьдал бодис нь ургамлын гаралтай
стеринд хамаарагдах эргостерин, Витамин D3-ынх амьтны эдэд ялангуяа арьсанд агуулагддаг 7-
дегидрохолестерин юм. Арьсанд хэт ягаан туяаны нөлөөгөөр 7-дегидрохолестериноос витамин D3
үүсдэг.
D бүлгийн витаминууд нь дааврын урьдал бодис бөгөөд эдгээрээс үүссэн идэвхтэй
метаболитууд нь дааварт тооцогдоно. Хүний бие махбодод холекальциферолын солилцоо дараах
байдлаар явагдана.
7-äåãèäðîõîëåñòåðèí
Àðüñàíä (õýò ÿãààí òóÿà)
Õîëåêàëüöèôåðîë (Âèòàìèí D3)

Ýëãýíä
Êàëüöèôåäèîë
Áººðºíä
Ñåêàêàëüöèôåäèîë Êàëüöèòðèîë
Холекальциферолын идэвхтэй метаболит кальцитриол нь өөрийнхөө шинж чанараар дааварт
тооцогдоно. Энэ нь эсийн доторхи өвөрмөц рецептортой харилцан үйлчлэлцэж кальцийн ионы
солилцоог зохицуулдаг. Кальцифедиол нь эргэлдэж буй цусанд байдаг холекальциферолын үндсэн
метаболит.
Кальцитриолтой адил нийлэг бэлдмэл бол кальципотриол (псоркутан) юм.
Эргокальциферол нь ургамалд эргостеролоос үүсдэг. Эргокальциферолын төстэй нийлэг
бэлдмэл нь α-кальцидол юм. Энэ нь элгэнд хувирч кальцитриол болдог.
Витамин D-ын үндсэн үүрэг нь кальци фосфорын солилцоонд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Үүнийг
хэд хэдэн янзаар тайлбарладаг.
1. Витамин D фосфотаза ферментийг идэвхжүүлж чөлөөт фосфорын хүчлийг ихэсгэнэ. Фосфорын
хүчил ихэссэнээс кальцийн фосфат ихээр үүсдэг. Ep нь Cа++ шимэгдэхдээ кальцийн фосфат
хэлбэрээр шимэгдэнэ. Ингэж кальцийн фосфатын шимэгдэлтийг нэмэгдүүлнэ.
2. Витамин D гэдэсний эпителийн кальци, фосфорын нэвтрэх чадварыг ихэсгэнэ. Ингэснээр цусан
дахь Са++, НРО4 -ийн хэрэгцээт концентрацийг хангана.
Мөн витамин D нь ясны эдийн эрдэсжих процессыг зохицуулна. Ep нь Ca++ цусанд ион
байдалтай хуримтлагдах ба кальцийн фосфат ясыг хатуу бэх бат болгоно. Иймээс витамин D
дутагдсанаас хүүхдэд сульдаа, остеопороз (яс сийрэгжих), остеомаляци (зөөлрөх) үүснэ. Түүнээс
гадна холекальциферол болон түүний метаболитууд арьсны кератиноцитын пролиферацийг
дарангуйлах үйлдэлтэй. Жнь: холекальциферолын метаболит кальцитриолын нийлэг бэлдмэл
кальципотриол (псоркутан)-ыг хайрст үлд (псориаз) өвчний үед хэрэглэдэг. Псоркутан нь
кератиноцитын өвөрмөц рецептортой харилцан үйлчлэлцэж хайрст үлд өвчний үед хэт ихэсдэг тэр
хэсгийн пролиферацийг саатуулж түүний морфологийн хэвийн байдалд opox явцыг түргэсгэнэ.
Витамин D яс, өөхөн эд, элэг, нарийн гэдэсний салст бүрхүүл болон бусад эдэд хуримтлагдах
ба витамин D ба түүний метаболитууд ихэнх нь гэдсээр, бага хэсэг нь бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг сульдаа, остеомаляци, остеопороз, ясны бэртлийн үед тус тус хэрэглэнэ.
0,5%-ийн спиртэн ба 0,125%-ийн тосон уусмал гаргаж дуслаар ууж хэрэглэнэ. Мөн 500ME
агуулсан үрэл хэлбэрээр гаргана.
Витамин D-ийн тунг хэтрүүлснээс цочимог хордлого үүснэ. Энэ үед хоолонд дургүй болох,
бөөлжих, суулгах, ерөнхий байдал сулрах, бөөрний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх зэрэг шинж илэрнэ.
Архаг хордлогын үед судас, бөөр, зүрхний булчин болон бусад эрхтэнд кальци ихээр
хуримтлагдана.
Орчин үед витамин D ба кальци агуулсан нийлмэл найрлагатай кальцемин, кальцемин адванс
зэрэг бэлдмэлийг остеопороз болон кальцийн дутагдлын эмчилгээнд өргөн хэрэглэж байна.
Кальцемин
Кальций (цитрат и карбонат хэлбэрээр) 250 мг, холекальциферол (вит. D3) 50 МЕ, зэс (исэл
хэлбэрээр) 500 мкг цайр (исэл хэлбэрээр) 2 мг, марганец (сульфат хэлбэрээр) 500 мкг, бор (натрийн
борат хэлбэрээр) 50 мкг тус тус агуулсан кальци-фосфорын солилцоонд нөлөөлдөг нийлмэл
найрлагатай бэлдмэл.
Кальцемин нь ясыг бат бөх болгон бэхжүүлж яс ба булчингийн системийн өвчнөөс урьдчилан
сэргийлнэ.
Бэлдмэлийг янз бүрийн шалтгаантай остеопорозыг эмчлэх ба урьдчилан сэргийлэх
зорилгоор хэрэглэхээс гадна өсвөр насныхан, жирэмсэн ба хөхүүл эмэгтэйчүүдийн кальци ба бичил
элементийн дутагдалд мөн хэрэглэнэ. Нийлмэл найрлагатай шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Кальцемин адванс
Кальций (цитрат и карбонат хэлбэрээр) 500 мг, холекальциферол (вит. D3) 200 МЕ, магни
(исэл хэлбэрээр) 40мг, зэс (исэл хэлбэрээр) 500 мкг цайр (исэл хэлбэрээр) 7.5 мг, марганец (сульфат
хэлбэрээр) 1,8мг, бор (натрийн борат хэлбэрээр) 250 мкг тус тус агуулсан кальци-фосфорын
солилцоонд нөлөөлдөг нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Кальцемин нь ясыг бат бөх болгон бэхжүүлж яс ба булчингийн системийн өвчнөөс урьдчилан
сэргийлнэ.
Бэлдмэлийг янз бүрийн шалтгаантай остеопороз, эмэгтэйчүүдийн цэвэршилтийн үе,
глюкокортикостероид ба дархлал дарангуйлах эмийг удаан хугацаагаар хэрэглэж байгаа өвчтөн,
тулгуур-хөдөлгөөны аппаратын өвчин, өсвөр насныхны кальци ба бичил элементийн дутагдал зэрэгт
тус тус хэрэглэнэ. Насанд хүрэгсэд ба 12-оос дээш насны хүүхдэд 1 шахмалаар хоногт 2 удаа
хооллох үед ууна. Нийлмэл найрлагтай шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Витамин E (Токоферол)
Одоогоор 7 төрлийн токоферол, түүний изомер, нийлэг бэлдмэлүүд мэдэгдээд байна. Хамгийн
идэвхтэй нь α-токоферол.
Витамин E нь бараг бүх хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулдагдана. Ялангуяа ургамлын тосонд их
хэмжээгээр агуулагдана.
E витамины биологийн үүрэг бүрэн тодорхойгүй. Одоогоор дараах байдлаар тайлбарладаг.
 Исэлдэх процессын тохируулгад оролцоно.
 Антиоксидант үйлдэлтэй. Өөрөөр хэлбэл ханаагүй өөхний хүчлийн исэлдэлтийн процессийг
саатуулна.
 Уургийн нийлэгжилт, эдийн амьсгалд нөлөөлнө.
 Амьтны үржилд тодорхой үүрэг гүйцэтгэнэ. Жнь: Витамин Е-ийн дутагдал үүсгэсэн амьтны үржих
чадвар алдагддаг. Мөн эр амьтанд сперм үүсэх процесс зогсож болно. Мөн витамин E өндгөн эс
умайн салстад бэхлэгдэх явдлыг нөхцөлдүүлэх учир түүний дутагдлын үед жирэмслэлт
төгсгөлдөө хүрэхгүй зулбана.
Витамин E дутагдсан амьтанд зүрхний болон араг ясны булчингийн илэрхий дистрофи
ажиглагддаг байна. Мөн бамбай булчирхай, элэг, ТМС-ийн талаас өөрчлөлт илэрч болно.
Витамин Е-ийн шимэгдэлт бусад тосонд уусдаг витаминуудын нэгэн адил цөсний хүчлийн
ороолцоотой явагдана. Хоол тэжээлд буй витамин Е-ийн ойролцоогоор хагас нь хоол боловсруулах
замын ханаар шимэгдэнэ. Өнчин тархи, төмсөг, бөөрний дээд булчирхай болон бусад эрхтэнд
хуримтлагдана. Витамин E болон түүний хувирлын бүтээгдэхүүнүүд бөөрөөр ялгарна.
Булчингийн дистрофи, зүрхний бах, үр зулбах, биений юм өөрчлөгдөх, эр бэлгийн үйл
ажиллагааны өөрчлөлт зэргийн үед хэрэглэнэ.
5%, 10%-ийн тосон уусмалыг 10, 20мл-ээр флаконтой; 5%, 10%, 30%-ийн тосон уусмалыг 1мл-
ын ампултай, 50%-ийн 0,1 ба 0,5мл бүрээстэй тус тус үйлдвэрлэнэ. Бүрээс болон флаконтой
уусмалыг ууж, ампултай уусмалыг булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Нүдний өвчнүүд: эвэрлэг бүрхүүлийн зөөлрөл,
хуурайшил, эвэрлэг ба салст бүрхүүлийн
3,44%-ийн 10мл
Retinolum үрэвсэл, нүд гэрэлд дасах чадвар алдагдах,
Витамин А тосон уусмал фл
acetate тахиан сохор; Арьсны өвчин: хайрст үлд, экзем
Түлэгдэлт хөлдөлт
0,5%-ийн спиртэн
ба 0,125%-ийн то- Сульдаа, остеомаляци, остеопороз, ясны
сон уусмал 10мл бэртэл
Витамин D Ergocalciferolum
фл. 500МЕ агуул-
сан үрэл хэлбэрээр
Янз бүрийн шалтгаантай остеопороз, өсвөр
Кальцемин Calcemin Нийлмэл шахмал насныхан, жирэмсэн ба хөхүүл эмэгтэйчүүдийн
кальци ба бичил элементийн дутагдал
Янз бүрийн шалтгаантай остеопороз,
эмэгтэйчүүдийн цэвэршилтийн үе,
глюкокортикостероид ба дархлал дарангуйлах
Кальцемин Calcemin
Нийлмэл шахмал эмийг удаан хугацаагаар хэрэглэж байгаа
адванс advans
өвчтөн, тулгуур-хөдөлгөөны аппаратын өвчин,
өсвөр насныхны кальци ба бичил элементийн
дутагдал
5%, 10%-ийн тосон

Витамин Е уусмалыг 10, 20мл- Булчингийн дистрофи, зүрхний бах, үр зулбах,
ээр флаконтой; 5%, биений юм өөрчлөгдөх, эр бэлгийн үйл
10%, 30%-ийн то- ажиллагааны өөрчлөлт
Tocoferolum
сон уусмалыг 1мл-
acetate
ын ампултай, 50%-
ийн 0,1 ба 0,5мл
бүрээс
НИЙЛМЭЛ НАЙРЛАГАТАЙ ВИТАМИН

Натурвит
Никотины хүчил 0,2г; аскорбины хүчил 1,0; тиамин 0,02г; рибофлавин 0,012г; нохойн хошууны
шүүс 100мл хүртэл агуулсан нийлмэл найрлагатай витамины бэлдмэл.
Натурвитыг хүүхдэд витамин дутагдах, бодисын солилцооны хэвийн биш байдал, өсөлт
хоцрох, халдварт ба янз бүрийн архаг цочимог өвчнүүд болон жирэмсэн хөхүүл эхчүүдэд тус тус
хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсдэд цайны халбагаар өдөрт 3-4 удаа, хүүхдэд цайны халбагаар 2-3 удаа тус тус
уулгана. 100мл-ын флаконтой үйлдвэрлэнэ.
Пиковит сироп
5мл сироп-т ретинол (вит А) 900МЕ, холекальциферол (вит Д3) 100МЕ, аскорбины хүчил (вит
С) 50мг, тиамин (вит В1) 1мг, рибофлавин (вит В2) 1мг, пиридоксин (вит В6) 600мкг, цианокоболамин
(вит В12) 1мкг, D- пантотенол 2мг, никотинамид 5мг тус тус агуулагдана.
9 төрлийн витамин агуулсан 1-ээс дээш насныханд зориулсан бэлдмэл.
Бэлдмэлийг хоолны дуршил муудсан үед, хоол хүнсэнд нэмэлтээр, антибиотик эмчилгээний
үед, сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн ядаргаа, хүүхдийн өсөлт ба хөгжлийг идэвхжүүлэх зорилгоор
1-3 насны хүүхдэд цайны халбагаар (5мл) хоногт 2 удаа, 4-6 насны хүүхдэд хоногт 3 удаа, 7-
14 насны хүүхдэд хоногт 3-4 удаа тус тус уулгана.
150мл сироп флаконтой гаргана.
Пиковит комплекс
1 шахмалд: ретинол (вит А) 200мкг, токоферолын ацетат (вит Е) 2мг, холекальциферол (вит
Д3) 2.5мкг, аскорбины хүчил (вит С) 20мг, тиамин (вит В1) 0.35мг, рибофлавин (вит В2) 0.4мг,
пантотены хүчил 1.5мг, пиридоксин (вит В6) 0.5мг, фолийн хүчил 25мкг, цианокоболамин (вит В12)
0.35мг, кальци 112мг, фосфор 48мг, магни 8мг, ниацин 4.5мг, зэс 0.14мг, цайр 2мг, төмөр 2мг, йод
8мкг, селен 4мкг тус тус агуулагдана.
3-аас дээш насныханд зориулсан 11 төрлийн витамин, 8 төрлийн эрдэс бодисоос тогтсон
зажмлдаг шахмал.
Бэлдмэлийг хоолны дуршил муудах, чанаргүй хооллолт, хүүхдийн оюуны ба биеийн хүчний
хэт ачаалал, хүүхдийн идэвхтэй өсөлтийн үе зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
3-14 насны хүүхдэд хоногт 2 шахмалыг хоолны дараа зажилж хэрэглэнэ.
Пиковит, Пиковит Д
1 хүлхмэл: ретинол (вит А) 600МЕ, холекальциферол (вит Д3) 80МЕ, аскорбины хүчил (вит
С) 10мг, тиамин (вит В1) 250мкг, рибофлавин (вит В2) 300мкг, кальцийн пантотенат 1.2мг, пиридоксин
(вит В6) 300мкг, фолийн хүчил 40мкг, цианокоболамин (вит В12) 0.2мкг, никотинамид 3мг, кальци
12.5мг, фосфор 10мг тус тус агуулагдана.
10 төрлийн витамин, кальци ба фосфор агуулсан 4-с дээш насныханд зориулсан хүлхмэл.
Пиковит Д нь сахар агуулаагүй, сахар орлуулагч мальтитол, маннитол агуулдаг. Эдгээрээс
маш бага хэсгийг амны хөндийн бактериуд задалдаг учир шүд хорхойтох өвчин үүсдэггүй байна.
Үүнийг илүүдэл жинтэй, чихрийн шижинтэй, шүд цооролттой хүүхдэд зөвлөнө.
Бэлдмэлийг хоолны дуршил муудсан үед, хоол хүнсэнд нэмэлтээр, антибиотик эмчилгээний
үед, сургуулийн өмнөх ба сургуулийн насны хүүхдийн ядаргаа, хүүхдийн өсөлт ба хөгжлийг
идэвхжүүлэх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
4-6 насны хүүхдэд 1 ширхгээр хоногт 4-5 удаа, 7-14 насны хүүхдэд хоногт 5-7 удаа тус тус
хүлхмэлийг амандаа бүрэн уусгаж хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай хүлхмэл хэлбэрээр гаргана.
Пиковит плюс
1 шахмалд: ретинол (вит А) 1320МЕ, токоферолын ацетат (вит Е) 5мг, холекальциферол
(вит Д3) 100МЕ, аскорбины хүчил (вит С) 30мг, тиамин (вит В1) 0.7мг, рибофлавин (вит В2) 0.8мг,
кальцийн пантотенат 1.35мг, пиридоксин (вит В6) 1мг, фолийн хүчил 400мкг, цианокоболамин (вит
В12) 0.5мг, никотинамид 6мг, биотин 25мкг, кальци 100мг, цайр 5мг, төмөр 5мг, йод 40мкг тус тус
агуулагдана.
12 төрлийн витамин, 4 төрлийн эрдэс бодис агуулсан, 4-с дээш насныханд зориулсан
бэлдмэл.
Бэлдмэлийг витамин, эрдэс бодис (төмөр, йод) дутагдсан үед, хоолны дуршил муудах,
хүүхдийн идэвхтэй өсөлтийн үе, антибиотик эмчилгээний үед, өвчлөлийн дараа тамир тэнхээ сэргээх,
оюуны болон биеийн хүчний ачаалал ихсэх зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Шахмалыг 4-6 насны хүүхэд хоногт 1 ширхгээр, 7-14 насны хүүхэд хоногт 2 ширхгээр зажилж
хэрэглэнэ.
Пиковит форте
1 хүлхмэлд: ретинол (вит А) 5000МЕ, токоферолын ацетат (вит Е) 30мг, холекальциферол
(вит Д3) 400МЕ, аскорбины хүчил (вит С) 60мг, тиамин (вит В1) 1.5мг, рибофлавин (вит В2) 1.7мг,
кальцийн пантотенат 10мг, пиридоксин (вит В6) 2мг, фолийн хүчил 400мкг, цианокоболамин (вит В12)
6мг, никотинамид 20мг тус тус агуулагдана.
8 төрлийн витамин агуулсан 7-оос дээш насныханд зориулсан сахар агуулаагүй шахмал.
Бэлдмэлийг хоолны дуршил муудах, хүүхэд ядрах, анхаарал суудах, антибиотик
эмчилгээний үед, биеийн хүчний ачаалал хэт ихсэх, чанаргүй хооллолт зэргийн үед хэрэглэнэ.
7-с дээш насны хүүхдэд хүлхмэлийг хоногт 1 удаа хоолны дараа амандаа хүлхэж хэрэглэнэ.
Дуовит
Бие махбодын витамин ба эрдэс бодисын дутагдлыг арилгах, бодисын солилцоог
сайжруулах үйлдэлтэй олон витамин агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Найрлага: 1 улаан үрэлд: ретинол 5000МЕ, холекальциферол 200МЕ, аскорбины хүчил
60мг, никотинамид 13мг, токоферол 10мг, тиамин 1мг, рибофлавин 1,2мг, пиридоксин 2мг,
цианокоболамин 3мкг, кальцийн пантотенат 5мг, фолийн хүчил 0,4мг, 1 цэнхэр үрэлд: магни 20мг,
кальци 15мг, фосфор 12мг, төмөр 10мг, цайр 3мг, зэс 1мг, марганец 1мг, молибден 0,1мг тус тус
агуулагдана.
Бэлдмэлийг витамины дутагдлаас (ялангуяа биеийн хүчний ачаалал ихэссэн, таргалалт
болон шижингийн үеийн хооллолт, жирэмсэн ба хөхүүл үеийн) урьдчилан сэргийлэх болон эмчлэх
зорилгоор хэрэглэнэ. Мөн бөөлжих, суулгах, биений юм их хэмжээгээр ирэх, их хэмжээгээр хөлрөх
зэрэг эрдэс бодис их хэмжээгээр алдаж байгаа үед хэрэглэнэ.
Дуовитыг хоолны дараа бага зэргийн шингэнээр даруулж залгиж уух ба өдөр бүр 1 улаан, 1
цэнхэр үрэл хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг 20 өдөр хэрэглэх бөгөөд 1-3 сарын дараа давтаж хэрэглэж болно.
Нийлмэл найрлагатай үрэл хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Дуовит мемо
Тархины үйл ажиллагаанд идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлдэг витамины комплекс.
Найрлага: 1хүлхмэлд: Лецитин 100мг, холины хлорид 40мг, инозитол 40мг, тиамины хлорид
0.7мг, рибофлавин 0.8мг, пиридоксин 1мг, цианокоболамин 0.5мкг, токоферолын ацетат 5мг, фолийн
хүчил 100мкг, ниацин 9мг тус тус агуулагдана.
Бэлдмэлийг оуюны үйл ажиллагааны ачаалал ихсэх, чанаргүй хооллолт, стресс-д өртөмхий
байдал, В бүлгийн витамины дутагдал зэрэг тус тус хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд ба 12-с дээш насны хүүхэд хоногт 2-3 хүлхмэлийг хооллох үедээ хэрэглэнэ.
Нийлмэл хүлхмэл хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Дуовит остео
Ясны зөв эрдэсжилтэнд зайлшгүй шаардлагатай бүх витамин ба кальци агуулсан ясны
сийрэгжилтээс сэргийлэх бэлдмэл.
Найрлага: 1 шахмалд: кальци 400мг, витамин С 30мг, витамин В6 1мг, витамин К 32.5мкг,
витамин Д3 2.5мкг тус тус агуулагдана.
Насанд хүрэгсэд ба 14-с дээш насны хүүхэд 1-2 шахмалаар хооллох үедээ зажилж
хэрэглэнэ. Нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Эрчүүдэд зориулсан дуовит
Эрчүүдэд зайлшгүй шаардлагатай чухал витамин ба эрдэс бодис агуулсан нийлмэл
Найрлага: 1 шахмалд: витамин А 1000мкг, витамин Д3 5мкг, витамин В1 1.5мг, витамин В2
1.7мг, витамин В6 2мг, витамин В12 6мкг, витамин С 60мг, витамин Е 30мг, ниацин 20мг, пантотены
хүчил 7мг, фолийн хүчил 200мкг, биотин 30мкг, цайр 15мг, төмөр 10мг, зэс 2мг, йод 150мкг, магни
100мг, марганец 3.5мг тус тус агуулагдана.
Хоногт 1 шахмалыг хоолны дараа ууж хэрэглэнэ.
Эмэгтэйчүүдэд зориулсан дуовит
Эмэгтэйчүүдэд зайлшгүй шаардлагатай чухал витамин ба эрдэс бодис агуулсан нийлмэл
Найрлага: 1 шахмалд: витамин А 800мкг, витамин Д3 5мкг, витамин В1 1.4мг, витамин В2 2мг,
витамин В6 1.4мг, витамин В12 1мкг, витамин С 50мг, витамин Е 10мг, ниацин 18мг, пантотены хүчил
5мг, фолийн хүчил 200мкг, биотин 30мкг, цайр 15мг, төмөр 14мг, кальци 450мг, йод 150мкг, магни
50мг тус тус агуулагдана.
Хоногт 1 шахмалыг хоолны дараа ууж хэрэглэнэ.
Мультивитамол 1+
Нийлмэл найрлагатай витамины бэлдмэл.
100мл сироп-т: төмөр 10мг, витамин С 300мг, ниацин (витамин В3) 50мг, пантотенол (витамин В5)
25мг, витамин Е 30мг, витамин В2 5мг, витамин В6 5мг, витамин В1 4мг, витамин В12 2.5мкг, витамин А
180МЕ, витамин Д3 1.5мкг тус тус агуулагдана.
Бэлдмэлийг төмөр ба витамины дутагдал, дархлал хомсдол, эрчимтэй өсөж хөгжиж буй үе,
хоолны дуршил муудах зэрэгт хэрэглэхээс гадна ядаргаанаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор мөн
хэрэглэнэ. 250мл сироп хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Магнум форте 300
Оюуны болон биеийн хүчний хэт ачааллын үед хэрэглэхэд зориулсан бэлдмэл.
Найрлага: 1 шахмалд: магни 300мг, витамин В6 5мг тус тус агуулагдана.
Магни нь бие махбодын бүх эдэд байрлаж эсийн хэвийн үйл ажиллагаа, ихэнх бодисын
солилцоонд оролцдог амьдралын чухал элемент юм. Булчингийн агшилт болон мэдрэлийн сэрэл
дамжуулалтын зохицуулгад оролцоно. Бие махбодь магнийг хоол хүнсээр авдаг бөгөөд хоолны
дэглэм алдагдах, хэрэгцээ нь ихсэх (оюуны ба биеийн хүчний ажлын ачаалал ихсэх, стресс,
жирэмсэн үе, шээс хөөх эм хэрэглэх), үед бие махбодод дутагддаг.
Пиридоксин (витамин В6) нь олон бодисын солилцоо, мэдрэлийн системийн зохицуулгад
оролцох бөгөөд магнийн хоол боловсруулах замаар шимэгдэх, эсэд нэвтрэхийг сайжруулна.
Цочромтгой болох, нойр бага зэрэг өөрчлөгдөх, ходоод гэдэсний агчил, зүрх дэлсэх,
ядрамтгай болох, булчин агчиж өвдөх, хатгаж буй мэт мэдрэмж төрөх зэрэг шинж илэрсэн магнийн
янз бүрийн дутагдлын үед хэрэглэнэ.
Хоногт 1 шахмалыг хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай шахмал хэлбэрээр гаргана.
Олон улсын
нэршил
Витамин дутагдах, бодисын солилцооны хэвийн биш
Натурвит Naturvit 100мл флакон байдал, өсөлт хоцрох, халдварт ба янз бүрийн архаг
цочимог өвчнүүд болон жирэмсэн хөхүүл эхчүүд
Хоолны дуршил муудсан үед, хоол хүнсэнд
150мл сироп нэмэлтээр, антибиотик эмчилгээний үед, сургуулийн
Пиковит Pikovit
флакон өмнөх насны хүүхдийн ядаргаа, хүүхдийн өсөлт ба
хөгжлийг идэвхжүүлэх
Хоолны дуршил муудсан үед, хоол хүнсэнд
Пиковит Pikovit Нийлмэл нэмэлтээр, антибиотик эмчилгээний үед, сургуулийн
Пиковит Д Pikovit D хүлхмэл өмнөх ба сургуулийн насны хүүхдийн ядаргаа,
хүүхдийн өсөлт ба хөгжлийг идэвхжүүлэх зорилгоор
Хоолны дуршил муудах, чанаргүй хооллолт,
Пиковит Pikovit Нийлмэл
хүүхдийн оюуны ба биеийн хүчний хэт ачаалал,
комплекс complex шахмал
хүүхдийн идэвхтэй өсөлтийн үе
Витамин, эрдэс бодис (төмөр, йод) дутагдсан үед,
хоолны дуршил муудах, хүүхдийн идэвхтэй өсөлтийн
үе, антибиотик эмчилгээний үед, өвчлөлийн дараа
плюс plus шахмал
тамир тэнхээ сэргээх, оюуны болон биеийн хүчний
ачаалал ихсэх
Хоолны дуршил муудах, хүүхэд ядрах, анхаарал
суудах, антибиотик эмчилгээний үед, биеийн хүчний
форте forte хүлхмэл
ачаалал хэт ихсэх, чанаргүй хооллолт
Витамины дутагдлаас (ялангуяа биеийн хүчний
ачаалал ихэссэн, таргалалт болон шижингийн үеийн
хооллолт, жирэмсэн ба хөхүүл үеийн) урьдчилан
Дуовит Duovit Нийлмэл үрэл сэргийлэх болон эмчлэх зорилгоор, бөөлжих,
суулгах, биений юм их хэмжээгээр ирэх, их
хэмжээгээр хөлрөх зэрэг эрдэс бодис их хэмжээгээр
алдаж байгаа үед тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг төмөр ба витамины дутагдал, дархлал
Мультивита
Multivitamol 250мл сироп хомсдол, эрчимтэй өсөж хөгжиж буй үе, хоолны
мол
дуршил муудах, ядаргаанаас урьдчилан сэргийлэх
Цочромтгой болох, нойр бага зэрэг өөрчлөгдөх,
Магнум Magnum forte Нийлмэл ходоод гэдэсний агчил, зүрх дэлсэх, ядрамтгай
болох, булчин агчиж өвдөх, хатгаж буй мэт мэдрэмж
форте 300 300 шахмал
төрөх зэрэг шинж илэрсэн магнийн янз бүрийн
дутагдлын үед хэрэглэнэ.
ДААВАР БОЛОН ДААВРЫН ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ
Даавар гэдэг нь дотоод шүүрлийн булчирхайнаас ялгардаг бие махбодын янз бүрийн үйл
ажиллагааг зохицуулах үүрэгтэй бодис юм.
Даавар ихдэж багадсанаас бие махбодын үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж эмгэг процесс үүснэ.
Жнь: Нойр булчирхайн даавар инсулин дутагдсанаас чихрийн шижин өвчин, бамбай булчирхайн үйл
ажиллагаа ихэссэний улмаас Базедын өвчин тус тус үүснэ.
Дааврын бэлдмэлийг дааврын дутагдлын үед болон дааврын дутагдалтай холбоогүй эмгэг
процессын үед хэрэглэдэг. Жнь: Чихрийн шижин өвчний үед инсулин, харшлын өвчний үед
глюкокортикоидуудыг хэрэглэдэг г.м.
Дааврын бэлдмэлийг нийлэг аргаар мөн амьтны эрхтэн, шээснээс гаргаж авна.
Даавар үйлчлэлээ үзүүлэхдээ эхлээд цитоплазмын мембран ба эсийн дотор нөлөөлнө. Зарим
даавар эсийн мембраны гадаргууд орших өвөрмөц рецепторт нөлөөлдөг. Эдгээр рецептор нь
аденилатциклазатай холбоотой бөгөөд ихэнх дааврууд аденилатциклазаг идэвхжүүлэх тул эсийн
дотор цАМФ ихсэнэ. цАМФ нь протеинкиназа ферментийг идэвхжүүлж янз бүрийн эсийн доторх
процесс-т (эсийн мембраны нэвчимхий чанар, гликоген өөхний задрал, бодис нийлэгжих, ионуудын
хөдөлгөөн) нөлөөлнө. Ийм замаар кортикотропин, тиротропин, гипофизын гонадотропны даавар,
меланоцит идэвхжүүлэгч даавар, глюкагон зэрэг дааврууд үйлчилнэ. Зарим дааврууд (өсөлтийн ба
лактотропны) аденилатциклазатай холбоогүй эсийн мембраны рецепторт үйлчлэх замаар, зарим нь
фосфодиэстеразаг дарангуйлж цАМФ-ыг ихэсгэх замаар тус тус үйлчилдэг.
Мөн вазопрессин мэтийн зарим даавар инозитол-З-фосфат, диацилглицеролыг ихэсгэх замаар
үйлчлэлээ үзүүлдэг байна.
Эсийн мембранд үйлчилж түүний нэвчимтгий чанарыг өөрчилдөг даавар байдаг. Жнь: инсулин
эсийн дотор глюкоз нэвтрэн орохыг нөхцөлдүүлдэг.
Бамбай булчирхайн болон стероид бүтэцтэй дааврууд эсийн мембраныг нэвтэрч эсийн дотор
үйлчилдэг. Эдгээр даавар цитоплазмын рецептортой комплекс үүсгэн цаашаа эсийн бөөмөнд зөөгдөн
орж тэнд үндсэн үйлдлээ үзүүлдэг байна.
Даавруудыг химийн бүтцээр нь 3 бүлэг болгон хуваана.
1. Уураг ба пептид бүтэцтэй бодис: Гипоталамус, гипофиз, бамбайн ойролцоох болон нойр
булчирхайн даавар, кальцитонин орно.
2. Амин хүчлийн уламжлалын даавар: Бамбай булчирхайн даавар орно.
3. Стероид бүтэцтэй нэгдэл: Бэлгийн ба бөөрний дээд булчирхайн даавар орно
УУРАГ БА ПЕПТИД БҮТЭЦТЭЙ ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ

ГИПОФИЗ, ГИПОТАЛАМУСЫН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ
Гипофиз өмнөд, хойд, дунд гэсэн 3 хэсгээс тогтоно. Өмнөд болон дунд хэсгийг аденогипофиз
гэж нэрлэх бөгөөд энэ хэсгүүд нь булчирхайлаг эс агуулдаг, Гипофизын өмнөд хэсгээс
адренокортикотропный. соматотропны, тиреотропный , гонадотропный, лактотропны даавар ялгарна.
Эдгээр дааврын үүсэлт чөлөөлөгдөлтийг гипоталамусын идэвхжүүлэгч болон дарангуйлагч өвөрмөц
дааврууд зохицуулж байдаг.
Гипоталамус аденогипофизын даавруудын нийлэгжилт, ялгарал нь эргэх холбооны зарчмаар
зохицуулагдаж байдаг. Өөрөөр хэлбэл гипоталамус ба гипофизын төвийн идэвх нь цусан дахь
даавруудын концентрациас хамаардаг. Хэрэв цусан дахь дааврын агууламж багасвал гипоталамо-
гипофизын систем идэвхжих ба харин ихэсвэл дарангуйлагдана.
Гипофизын хойд хэсгийг нейрогипофиз гэж нэрлэдэг бөгөөд эс болон мэдрэлийн ширхгээс
тогтоно. Нейрогипофиз-д окситоцин, вазопрессин гэсэн 2 даавар агуулагдана. Эдгээр даавар
гипоталамусын мэдрэл шүүрлийн эсэд үүсээд түүний аксоноор гипофизын арын хэсэгт ирдэг. Энэ
хоёр дааврын чөлөөлөгдөлт нь мэдрэлийн сэрлийн нөлөөгөөр явагдана.
• Адренокортикотропный даавар (АКТД):
Á¿ëýã 2 Äààâàð áîëîí äààâðûí ýñðýã íºëººò ýìèéí ç¿éë 227
Энэ нь бөөрний дээд булчирхайн эсийн мембраны гадаргуу дээрх өвөрмөц рецептортой
харилцан үйлцлэлцэж аденилатциклазаг идэвхжүүлснээр эсийн дотор цАМФ ихсэнэ. цАМФ нь
холестерины кортикостероидод хувирах процессыг нөхцөлдүүлнэ.
АКТД нь ихэвчлэн глюкокортикоидын ялгаралтыг идэвхжүүлэх тул түүний үйлдэл
глюкокортикоидтой төстэй байна. АКТД-ын бэлдмэл нь кортикотропин.
Гипофизын гормоны ба түүнийг

Гипофизын хэсэг Гормонууд
орлуулах бэлдмэл
Адренокортикотропный гормон Кортикотропин, Козинтропин
Соматотропный гормон Соматотропин
Тиреотропный гормон Тиротропин
Өмнөд хэсэг Лактотропный гормон Лактин
Гонадотропный гормон:
Фолликул идэвхжүүлэгч гормон Цэвэршлийн гонадотропин
Лютеинизируюший гормон Хорионы гонадотропин
Окситоцин
Окситоцин Вазопрессин
Хойд хэсэг
Вазопрессин Питуитрин
Адиурекрин
Кортикотропин
Бөөрний дээд булчирхайн глюкокортикоидуудын ялгаралтыг ихэсгэх, харшлын эсрэг,
үрэвслийн эсрэг, дархлал дарангуйлах, нүүрс yc уургийн солилцоонд нөлөөлөх үйлдэл үзүүлнэ.
Үйлдлийн нэгжээр (ЕД) хэмжинэ. Хоол боловсруулах замд задардаг учир булчин, судсанд тарьж
хэрэглэнэ. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа ойролцоогоор 6 цаг.
Кортикотропиныг бөөрний дээд булчирхайн холтослогийн дутагдал, глюкокортикоидыг удаан
хугацаагаар хэрэглэсний дараа бөөрний дээд булчирхайн хатингаршил болохоос урьдчилан
сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад артерийн даралт ихсэх, хаван, нойргүйдэл, уураг задарч нөхөн
төлжилт удаашрах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
10, 20, 30, 40ЕД нунтгийг флаконтой гаргана.
Ep нь АКТД-ыг артерийн даралт ихсэх өвчний хүнд хэлбэр, чихрийн шижин, шархлаа өвчин,
цочимог эндокардит, зүрхний илэрхий дутагдал зэргийн үед хэрэглэхийг цээрлэнэ.
• Соматотропный даавар (Өсөлтийн даавар):
Соматотропный дааврын олон төрлийн үйлдэл нь элгэнд үүсдэг соматомедин гэж нэрлэгдэх
уургийн хүчин зүйлээр дамжуулагдан явагдана.
Өсөлтийн даавар нь бие махбодын өсөлтийг идэвхжүүлэх ба уг дааврын дутагдлын үед одой
өсөлттэй болно. Харин бие махбодын өсөлт явагдаж буй үед өсөлтийн дааврын шүүрэл хэт ихэсвэл
гигантизм, өсөлт зогссон үед ихэсвэл акромегалия үүснэ. Өсөлтийн дааврыг генийн инженерчлэлийн
аргаар гаргаж авсан бөгөөд одой өсөлтийн үед хэрэглэнэ.
Гипоталамусаас гипофизын өсөлтийн дааврын чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлдаг соматостатин
гэдэг даавар ялгардаг. Энэ нь мөн захын эдэд байдаг. Соматостатин өсөлтийн дааврын
чөлөөлөгдөлтийг саатуулахаас гадна глюкагон болон хоол боловсруулах замын олон дааврын
чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлна. Иймээс түүнийг акромегалийн үед хэрэглэхэд глюкагон болон
инсулины чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлсантай холбоотойгоор гаж нөлөө илэрдэг. Сүүлийн үед
соматостатинтай адил нийлэг бэлдмэл октреотид, ланреотид зэргийг хэрэглэж байна. Мөн
акромегалийн үед дофаминомиметик бромокриптин хэрэглэдэг. Энэ нь өсөлтийн дааврын илүүдэл
ялгаралтыг дарангуйлдаг.
• Тиреотропный даавар:
Тиреотропный даавар бамбай булчирхайн дааврын шүүрлийг идэвхжүүлэхээс гадна уг
булчирхайд иод шингэх улмаар даавар нийлэгжих процесс-т нөлөөлнө. Түүнээс гадна бамбай
булчирхайн судасжилтыг ихэсгэх ба эсийн гипертрофи үүсгэдэг. Эсийн плазмын мембраны өвөрмөц
эстэй холбогддог. Практикт тиротропин гэдэг бэлдмэлийг хэрэглэж байна. Энэ нь нядалгааны малын
гипофизын өмнөд хэсгээс гаргаж авсан ханд. Бэлдмэлийн идэвхийг үйлдлийн нэгж (ЕД)-ээр
илэрхийлнэ. Тиротропиныг бамбай булчирхайн дааврын бэлдмэлүүдтэй хамт бамбай булчирхайн
дутагдлын үед хэрэглэх ба мөн микседемийг ялган оношлон зорилгоор хэрэглэж болно. Бэлдмэлийг
арьсан дор болон булчинд тарьж хэрэглэнэ. 10ЕД бэлдмэлийг флаконтой гаргана.
• Фолликул идэвхжүүлэгч даавар:
Өндгөвчинд фолликул хөгжих процесс, эстрогений нийлэгжил, төмсгөн дэх сперматогенезийг
тус тус идэвхжүүлнэ. Цэвэршлийн гонадотропиныг (пергонал, менотропин) фолликул идэвхжүүлэх
идэвх бүхий бэлдмэл болгон хэрэглэнэ. Цэвэршлийн үед байгаа эмэгтэйн шээснээс гарган авна.
Цэвэршлийн гонадотропиныг фолликулын илэрхий дутуу хөгжил, эстрогений дутагдал, гипоталамо-
гипофизын гаралтай эрэгтэй хүний гипогонадизмын үед хэрэглэнэ.
• Лютеинизируюший даавар (Шap биетүүлэгч даавар):
Өндгөвчинд өндгөн эс гадагшлах (овуляци), фолликул шар биед хувирах процессыг
нөхцөлдүүлэх ба мөн эстроген ба прогестероны үүсэлт ялгаралтыг идэвхжүүлнэ. Мөн төмсгөнд
Лейдигийн эсийн хөгжил болон эр бэлгийн даавар (тестостерон) боловсрохыг идэвхжүүлнэ.
Дээрх хоёр даавар цАМФ-ын хэмжээг ихэсгэж бэлгийн дааврын нийлэгжилтийг идэвхжүүлдэг.
Ихсээс ялгардаг хорионы гонадотропиныг (хориогонин, пролан) жирэмсэн эмэгтэйн шээснээс
гарган авч эмэгтэй хүний биений юмны мөчлөгийн алдагдал, зарим хэлбэрийн үргүйдэл, эрэгтэй хүнд
эр бэлгийн дутуу хөгжил, крипторхизм зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг булчинд тарьж хэрэглэх бөгөөд энэ үед харшлын урвал илэрч болно.
Гонадотропный дааврын (фолликул идэвхжүүлэгч болон шар биетүүлэгч даавар)
чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлэх үйлдэлтэй гонадорелин, леупролид, гистрелин, нафарелин зэрэг
бэлдмэлүүдийг практикт оношлогооны болон гипогонадизмын үед эмчилгээний зорилгоор хэрэглэж
байна. Гэхдээ эдгээр бэлдмэлүүдийг завсарлагатай хэрэглэвэл гонадотропины ялгаралтыг
идэвхжүүлэх ба харин цусан дахь концентраци нь тогтмол байгаа үед гонадотропины ялгаралтыг
Орчин үед гипофизын гонадотропный дааврын ялгаралт чөлөөлөгдөлтийг дарангуйлдаг
даназол гэдэг бэлдмэлийг нийлэг аргаар гарган авч эмнэлгийн практикт хэрэглэж байна.
Даназол (Данол)
Гипофизын бэлгийн дааврыг идэвхжүүлдэг гонадотропины үүсэлтийг багасгаснаар өндгөвчийн үйл
ажиллагааг дарангуйлан эндометриозын үед гаж голомтын болон умайн эндометрийг хатингар-
шуулах үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг умайн цус алдалт, эндометриоз, гинекомасти, биений юм ирэхийн өмнөх хам
шинж, бэлгийн шинж тэмдэг эрт илрэх зэрэгт хэрэглэнэ. 0,1г; 0,2г бүрээс үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
• Лактотропный даавар (Пролактин):
Хөхний булчирхайн хөгжил болон сүүших явцыг идэвхжүүлдэг. Пролактины нийлэгжилт болон
ялгаралтыг гипоталамусын нейронд үүсдэг биогенный амин дофамин дарангуйлдаг. Иймээс
дофаминомиметик бромокриптин леводопа зэрэг бэлдмэлүүд нь пролактины ялгаралтыг саатуулдаг
бол харин дофаминолитик солиорлын эсрэг эм, церукал зэрэг нь ихэсгэдэг.
Лактин
Нядалгааны малын өнчин тархинаас гаргаж авсан пролактин дааврын бэлдмэл. Төрсний
дараа сүүших явцыг идэвхжүүлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
• Меланоцит идэвхжүүлэх даавар: Энэ нь хүний аденогипофизээс ялгардаг, торлогийн мэдрэг
эсэд идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлж харанхуйд дасах болон харааг сайжруулах үйлдэлтэй даавар.
Интермедин
Нядалгааны малын өнчин тархинаас гаргаж авсан меланоцит идэвхжүүлэх дааврын бэлдмэл.
Бэлдмэлийг нүдний практикт торлогийн сөнөрөлт гэмтэл, шөнийн харалган зэргийн үед хэрэглэнэ.
Окситоцин: Өнчин тархины арын хэсгийн пептид бүтэцтэй даавар. Нийлэг apгaap гаргаж авна.
Окситоцины үндсэн үйлдэл нь умайн булчинг агшаах явдал юм. Жирэмсний сүүлийн үеийн болон
төрсний дараах хэд хоногт умайн булчин окситоцинд хамгийн мэдрэг байна.
Окситоцины бэлдмэлийг төрөлт идэвхжүүлэх, төрсний дараах цус алдалтыг тогтоох, сүүших
явцыг идэвхжүүлэх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ. Окситоцины идэвхийг үйлдлийн нэгжээр (ЕД)
хэмжинэ. Булчин болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Вазопрессин: Өнчин тархины арын хэсгийн пептид бүтэцтэй даавар. Нийлэг аргаар гаргаж
авна.
Вазопрессин өвөрмөц рецепторүүдтэй харилцан үйлчилснээр үйлдэл нь илэрдэг.
Вазопрессины рецепторыг V1 V2 гэж 2 үндсэн подтип-д хуваадаг. V2 рецептор нь аденилатциклазатай
холбоотой ба харин V1 рецептор нь фосфатидил-инозитолын системтэй холбоотой.
Вазопрессины рецепторүүдийн байрлал болон уг рецепторүүд сэргэснээр гарах үйлдлүүдийг
хүснэгтээр үзүүлэв.
Вазопрессины Үйлдлийн байрлал Үйлдлийн механизм Үр нөлөө

рецептор
V2 Бөөр (нефроны дисталь Усны эргэн шимэгдэлт Ялгарах шээсний хэмжээ
хэсэг) ихсэнэ багасна
V2 Цусны бүлэгнэлтийн Цусан дахь VIII хүчин зүйл Цус тогтоох үйлдэл
систем ихсэнэ.
V1 Тромбоцит Тромбоцитын агрегацийг Тромб үүсэлтийг
идэвхжүүлнэ. идэвхжүүлнэ.
V1а Артерийн судас Судасны гөлгөр булчин- Судас нарийсгах үйлдэл
гийн тонус ихсэнэ.
V1в Өнчин тархины урд хэсэг Кортикотропины чөлөөлөг- Гидрокортизоны
дөлтийг идэвхжүүлнэ. чөлөөлөгдөлт идэвхжинэ.
Вазопрессин үндсэн 2 үйлдэл үзүүлнэ.

1. Нефроны дисталь хэсэгт усны эргэн шимэгдэлтийг зохицуулна. Нефроны дисталь сувганцар
болон цуглуулах хоолойн V2 рецептортой харилцан үйлчлэлцсэнээр усны эргэн шимэгдэлтийг
нөхцөлдүүлж ялгарах шээсний хэмжээг багасгана.
Гөлгөр булчинд идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлнэ. Судасны гөлгөр булчингийн V1a рецепторт идэвхжүүлэх
нөлөө үзүүлэх бөгөөд энэ нь зөвхөн вазопрессиныг маш их тунгаар хэрэглэсэн тохиолдолд
илэрнэ.
Мөн вазопрессин их тунгаараа гэдэсний гөлгөр булчингийн тонусыг идэвхжүүлэх ба умайн
булчингийн агшилтыг сайжруулна. Жирэмсний эхний үеийн болон жирэмсэн биш умай вазопрессинд
окситоциноос илүү мэдрэг байна.
Вазопрессины бэлдмэл богино хугацаанд (ЗОмин-2цаг) үйлчилнэ. Бие махбодод
аминопептидазын нөлөөгөөр задарна. Задралын бүтээгдэхүүн бөөрөөр ялгарна. Вазопрессины
идэвхийг үйлдлийн нэгжээр (ЕД) хэмжинэ. Арьсан дор болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Питуитрин:
Бод мал болон гахайн өнчин тархины арын хэсгээс гарган авсан окситоцин, вазопрессин
агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Бэлдмэл умайн булчинг агшаах, хялгасан судсуудыг нарийсгах, бөөрний сувганцрын усны
эргэн шимэгдэлтийг ихэсгэх зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Питуитринийг төрөлт идэвхжүүлэх, төрсний дараах цус алдалтыг тогтоох болон чихэр биш
шижин өвчний үед үед тус тус хэрэглэнэ.
Адиурекрин
Бод малын ба гахайн өнчин тархины арын хэсгээс гарган авсан хуурай питуитрин. Бэлдмэлийг
уусмал байдлаар хамарт дусааж хэрэглэх ба нунтгийг хамарт татаж хэрэглэнэ.

нэршил
10, 20, 30, Бөөрний дээд булчирхайн холтослогийн дутагдал,
Кортикотропин Corticotropin 40ED нунтаг глюкокортикоидыг удаан хугацаагаар хэрэглэсний
флакон дараа бөөрний дээд булчирхайн хатингаршил болохоос
урьдчилан сэргийлэх
Умайн цус алдалт, эндометриоз, гинекомасти, биений
Даназол Danazol 0,1; 0,2г бүрээс юм ирэхийн өмнөх хам шинж, бэлгийн шинж тэмдэг эрт
илрэх
БАМБАЙН ОЙРОЛЦООХ БУЛЧИРХАЙН БЭЛДМЭЛ

Бамбайн ойролцоох булчирхай нь паратгормон ялгаруулдаг. Энэ нь 84 амин хүчлийн
үлдэгдлээс тогтсон полипептид. Паратгормон кальци болон фосфатын солилцооны зохицуулгад
оролцоно. Өөрөөр хэлбэл ясны кальцигүйжих процессыг идэвхжүүлж, хоол боловсруулах замаар
кальцийн ион шимэгдэхийг нөхцөлдүүлж, мөн бөөрний сувганцраар кальцийн эргэн шимэгдэлтийг
ихэсгэдэг. Үүний үр дүнд цусан дахь кальцийн хэмжээ ихсэнэ. Паратгормон гэдэсний ханаар кальцийн
ионы шимэгдэх процесст шууд бусаар дам нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл витамин D3-ын идэвхтэй
метаболит кальцитриолын үүсэлтийг ихэсгэдэг ба энэ нь гэдсэнд нөлөөлдөг байна.
Эмнэлгийн практикт нядалгааны малын бамбайн ойролцоох булчирхайнаас гарган авсан
бэлдмэл паратиреоидиныг хэрэглэж байна. Бэлдмэлийн үйлдэл 4 (9-18) цагийн дараа эхэлж 24 цаг
Паратиреоидин цусны кальцийн хэмжээг ихэсгэж паратгормоны дутагдлаас үүссэн таталдаа
болон мэдрэлийн систем, булчингийн сэрэмтгий чанар ихсэх зэрэг шинжийг арилгана.
Бэлдмэлийг гипопаратиреоз, янз бүрийн таталдаа, спазмофили зэргийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийн идэвхийг үйлдлийн нэгжээр (ЕД) хэмжих ба арьсан дор болон булчинд тарьж хэрэглэнэ.
1мл-ын ампултай үйлдвэрлэнэ.
Зураг 41. Кальцийн солилцоонд нөлөөлдөг эмүүдийн үндсэн чиглэл

КАЛЬЦИТОНИН (ТИРОКАЛЬЦИТОНИН)
Кальцитонин бамбай булчирхайн өвөрмөц "C" эсэд нийлэгждэг 32 амин хүчлээс тогтсон
полипептид. Кальцитонины шүүрэл цусан дахь кальцийн хэмжээнээс хамаарна. Өөрөөр хэлбэл
кальцитонин кальцийн солилцооны зохицуулгад оролцоно. Түүний үндсэн үйлдэл нь ясны
кальцигүйжих процессыг дарангуйлах, хоол тэжээлтэй орж ирсэн кальцийг ясанд нөөцлөх явдал юм.
Үүний улмаас цусан дахь кальцийн хэмжээ багасна. Кальцийн ионы гэдэсний ханаар шимэгдэх,
бөөрөөр ялгарах процесст нөлөөлдөггүй гэж үздэг боловч шээстэй ялгарах кальци, фосфор, натрийн
ялгаралтыг ихэсгэдэг гэсэн мэдээлэл байдаг. Мөн ходоод болон нойр булчирхайн шүүрлийг багасгах
ба тэрчлэн эмнэлзүйн судалгаагаар өвдөлт намдаах үйлдэлтэй болохыг тогтоожээ.
Эмнэлгийн практикт хүний кальцитониныг нийлэг аргаар гарган авч хэрэглэж байгаа бөгөөд.
мөн гахайн бамбай булчирхайнаас гаргаж авсан кальцитонин агуулсан кальцитрин гэдэг бэлдмэлийг
хэрэглэж байна. Кальцитонины бэлдмэлүүдийг яс сийрэгжих (остеопороз), ясны бэртлийн хүндрэл,
нефрокальциноз зэрэгт хэрэглэнэ.
НОЙР БУЛЧИРХАЙН ДААВАР БА ЧИХРИЙН

ШИЖИНГИЙН ЭСРЭГ НИЙЛЭГ ЭМ
Нойр булчирхайн Лангергансын арал нь β,α,δ гэж нэрлэгдэх дотоод шүүрлийн эсүүдээс тогтох
бөгөөд β эс нь инсулин, α эс нь глюкагон, δ эс нь соматостатин гэдэг даавруудыг тус тус ялгаруулдаг.
Эмнэлгийн практикт нойр булчирхайн даавруудаас хамгийн өргөн хэрэглэгддэг нь инсулин юм.
Инсулин нь химийнхээ бүтцийн хувьд дисульфидын гүүрээр холбогдсон полипептидын 2 гинжээс
тогтоно. Инсулиныг хүн болон зарим амьтнаас нийлэг аргаар гарган авдаг бөгөөд сүүлийн үед генийн
инженерийн аргаар хүний инсулиныг гарган авч байна.
Инсулины ялгаралт кальцийн ионоос хамаарах бөгөөд үүнд глюкоз чухал үүрэггэй. Глюкоз β-
эсэд нэвтрэн метаболизмд орсноор эсийн доторх АТФ-ын хэмжээг ихэсгэнэ. Энэ нь АТФ-хамааралт
калийн сувагт хориг үүсгэж хааснаар эсийн мембраны деполяризаци үүсдэг. Ингэснээр эсийн
мембраны потенциал хамааралт кальцийн ионы суваг нээгдэж эсэд кальцийн ион орсноор инсулин
экзоцитозын замаар чөлөөлөгдөнө.(Зураг 42)
Инсулин эсийн гадаргуу дээр байрласан хоорондоо дисульфидын гүүрээр холбогдсон хоёр β,α
субьединицээс тогтсон рецептортой харилцан үйлчилнэ. Инсулин рецепторын α-субьедиництэй
харилцан үйлчлэхэд β-субьединицын тирозинкиназа идэвхждэг.
Инсулины гол үйлдэл нь цусан дахь сахарын хэмжээг багасгах явдал юм. Энэ нь дараах
механизмаар явагдана.
1. Инсулин глюкозын эсийн мембраныг нэвтрэхийг хөнгөвчилдөг глюкозын зөөгч молекулд
нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл захын эдэд (өөх, булчин) глюкоз ашиглагдаж хэрэглэгдэхийг
2. Хоол тэжээлтэй орсон сахар цусанд шимэгдсэнийхээ дараа инсулины нөлөөгөөр элэг болон
булчинд гликоген болно. Энэ нь инсулин глюкозоос гликоген үүсэхэд оролцдог гликогенсин-
тетаза ферментийг идэвхжүүлж, гликогенийг задалдаг фосфорилаз ферментийг дарангуйл-
сантай холбоотой.
Мөн инсулин өөхний эдэд триглицерид нөөцлөгдөхийг нөхцөлдүүлэх, уургийн нийлэгжилтийг
идэвхжүүлэх, амин хүчлийн глюкоз-д хувирахыг дарангуйлах зэрэг үйлдэлтэй.
Инсулиныг чихрийн шижин өвчинд хэрэглэнэ. Чихрийн шижин өвчин нь инсулин дутагдсантай
холбоотойгоор цусан дахь сахарын хэмжээ ихэсч, их шээх, ам цангах шинжээр илэрдэг өвчин юм.
Сахар булчинд очихгүйгээс өөхний задрал ихсэж өөхний дутуу задралын бүтээгдэхүүн цус шээсэнд
ихсэж хүчил суурийн тэнцвэр алдагдан ацидоз болж улмаар чихрийн шижингийн ком үүснэ. Харин
инсулины тунг хэтрүүлвэл гипогликемический ком болдог учир үүнийг анхаарвал зохино.
Орчин үед чихрийн шижин өвчний үед дараах бүлэг эмийн бэлдмэлүүдийг хэрэглэж байна.
1. Нөхөн орлуулах эмчилгээний эм: Инсулины бэлдмэл
2. Дотоод инсулины чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлэх эм:
А. Сульфонилмочевины уламжлалын эм
Б. Меглитинидүүд
В. D-фенилаланины уламжлалын бэлдмэл
3. Гликолизыг ихэсгэх, эдэд глюкоз шингэж орохыг идэвхжүүлэх эм: Бигуанидууд
4. Тиазолидинедионы уламжлалын эм: Розиглитазон, Пиоглитазон
5. Альфа глюкозидазыг дарангуйлах эм буюу нарийн гэдэсний ханаар глюкоз шимэгдэхийг
саатуулах эм: Акарбоза
6. Дипептидилпептидаза 4-ыг дарангуйлагч эм: Ситаглиптин, Вилдаглиптин
7. Инкретиныг идэвхжүүлэгч эм: Эксенатид
I. Нөхөн орлуулах эмчилгээний эм:

Үүнд инсулины бэлдмэлүүд орно. Инсулин нь хоол боловсруулах замын ферментүүдэд задардаг
учраас түүнийг ихэвчлэн арьсан дор, хааяа булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ. Инсулин нь элгэнд
инсулиназа ферментийн тусламжтайгаар идэвхгүйжнэ. Инсулины тарилга их өвддөг бөгөөд ариутгах
халдваргүйжүүлэх дүрмийг сайн баримтлахгүй бол бэлдмэлийг тарьсан хэсэгт үрэвсэлт урвал үүсэх
ба мөн харшлын урвал үүсэж болно.
Орчин үед эмнэлгийн практикт хэрэглэж буй инсулины бэлдмэлүүдийг үйлдлийн эхлэх болон
үргэлжлэх хугацаагаар нь дараах бүлэг болгон хуваана.
1. Түргэн үйлдэлтэй эм: Актрапид, Актрапид-НМ, Актрапид Пенфилл, Новорапид Пенфилл,
Хумулин Регуляр, Хумалог. Бэлдмэлийн үйлдэл 1-4 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрч 4-8 цаг
үргэлжилнэ. Түргэн үйлдэлтэй инсулиныг хоолноос 15-20 минутын өмнө арьсан дор ба булчинд
тарина.
2. Дунд зэргийн үйлдэлтэй бэлдмэл: Инсулин-семиленте, Инсулин-ленте, Хумулин НПХ, Протафан
НМ Пенфилл. Бэлдмэлийн үйлдэл 6-12 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрч 18-24 цаг
3. Удаан үйлдэлтэй бэлдмэл: Инсулин ультраленте. Бэлдмэлийн үйлдэл 12-18 цагийн дараа дээд
хэмжээндээ хүрч 24-48 цаг үргэлжилнэ.
Удаашруулсан үйлдэлтэй бэлдмэлүүдийг ихэвчлэн хөвмөл байдлаар гаргах тул арьсан дор
тарьж хэрэглэнэ. Үйлдэл удаан эхэлдэгучир чихрийн шижингийн комын болон комын урьдал үед
Инсулины бэлдмэлүүдийг 1мл-т 40ЕД, 80ЕД агуулсан 5мл, 10мл-ын флаконтой гаргана.
II. Дотоод инсулины чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлэх эм:
А. Сульфонилмочевины уламжлалын эм
Энэ бүлгийн эмүүд дотоод инсулины чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлж цусан дахь сахарын
хэмжээг багасгана.
Сульфонилмочевины уламжлалын бэлдмэлүүдийн үйлдлийн механизм нь бета эсийн мембран
дээр байрлах АТФ-хамааралт калийн ионы сувгийн сульфонилмочевины рецепторт нөлөөлсөнтэй
холбоотой. Калийн суваг хориглогдсоноор деполяризаци болох бөгөөд үүний дүнд потенциал
хамааралт кальцийн суваг нээгдэж эсийн доторхи кальцийн агууламж их болсноор β-эсээс ялгарах
инсулины хэмжээ ихсэнэ. (Схем 21, Зураг 42)
Энэ бүлгийн эмүүд хоол боловсруулах замаар харьцангуй түргэн бүрэн шимэгдэнэ.
Ихэнх хэсэг (70-99%) нь плазмын уурагтай холбогдоно. Элгэнд хоргүйжиж ихэнх хэсэг нь
бөөрөөр зарим хэсэг нь цөстэй ялгарна.
Сульфонилмочевины бүлгийн эмийг дараах байдлаар 2 хуваана.
1. үеийн бэлдмэл: Карбутамид, Бутамид, Хлорпропамид
2. үеийн бэлдмэл: Глибенкламид, Гликлазид, Глимепирид, Глипизид, Гликвидон
1 үеийн бэлдмэл:
Бутамид (Толбутамид)
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс хойш 3-5 цагийн дараа цусан дахь
концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ. Цусан дахь сахарын хэмжээг багасгах үйлдэл 12 цаг хүртэл
Ñóëüôîíèëìî÷åâèíû
óëàìæëàëûí áýëäìýë
Ëàíãåðãàíñûí àðëûí -ýñèéí ÀÒÔ-

õàìààðàëò Ê+-ûí ñóâàãò õîðèã ¿¿ñãýíý
-ýñèéí ìåìáðàíû äåïîëÿðèçàöè
-ýñèéí ïîòåíöèàë õàìààðàëò

Ñà2+-ûí ñóâàã íýýãäýíý.
-ýñýä Ñà2+ îðíî.
Èíñóëèíû ÿëãàðàëò
Схем 21. Сульфонилмочевины уламжлалын эмүүдийн үйлдлийн механизм
Зураг 42. Сульфонилмочевины уламжлалын эмүүдийн үйлдлийн механизм

үргэлжилнэ. Бутамид элгэнд исэлдэх ба түүний задралын бүтээгдэхүүн бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал хааяа
лейкопени, тромбоцитопени, элэгний үйл ажиллагаа дарангуйлагдах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Мөн дасал үүсгэж болно. 0,5г шахмал гаргаж чихрийн шижингийн хөнгөн хэлбэрийн үед ууж
хэрэглэнэ.
Карбутамид (Букарбан)
Цусны сахарыг багасгах үйлдэл бутамидаас хүчтэй боловч хортой. Үйлдэл 5-7 цагийн дараа
эхэлж хэрэглэснээс хойш 12 цаг үргэлжилнэ. Гэдэсний микрофлорт нөлөөлж болзошгүй. 0,5г шахмал
гаргана.
Хлорпропамид
Сульфонилмочевины уламжлалын 1 үеийн бэлдмэл. Инсулины шүүрлийг ихэсгэх, элгэн дэх
глюкоз үүсэлтийг багасгах, захын эдийн инсулинд мэдрэг чанарыг нэмэгдүүлэх, өөхний эдэд
липолизыг саатуулах үйлдэл үзүүлнэ. Эмийн үйлдэл 1 цагийн дараа эхэлж, 3-6 цагийн дараа дээд
хэмжээндээ хүрч 24 цагаас дээш хугацаагаар үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийг 2-р хэлбэрийн чихрийн шижин, шижингийн микроангиопати, чихрийн бус шижин
зэрэгт хэрэглэнэ.
2 үеийн бэлдмэл:
Энэ бүлэгт Глибенкламид, Гликлазид, Глимепирид, Глипизид, Гликвидон зэрэг бэлдмэлүүд
хамаарагдана.
Глибенкламид
Бэлдмэлийн үйлдэл бутамидаас хүчтэй. Үйлдэл 3-5 цагийн дараа эхэлж 12-24 цаг үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийг хоногт 1 удаа хоолноос 30 минутын өмнө ууж хэрэглэнэ.
Глибенкламидыг хэрэглэж байхад хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал, хааяа
цус төлжилт дарангуйлагдах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. 0,005г шахмал гаргана.
Гликлазид
Нойр булчирхайн инсулины шүүрлийг идэвхжүүлэхийн зэрэгцээ захын эдийн инсулинд
мэдрэг чанарыг сайжруулна. Эсийн доторх булчингийн гликоген синтетаза ферментийг идэвхжүүлдэг.
Түүнээс гадна тромбоцитын бөөгнөрөмтгий чанарыг багасгах, судасны ханын нэвчимтгий чанарыг
хэвийн болгох, бичил цусны эргэлтийг сайжруулах үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг 80мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн
Глимепирид
Глимепиридын цусан дахь сахарын хэмжээг багасгах үйлдлийн механизм нь нойр
булчирхайн бета эсээс ялгарах инсулины чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлсэнтэй холбоотой. Түүнчлэн
захын эдийн инсулинд мэдрэг чанарыг ихэсгэнэ.
Бэлдмэлийг 1мг, 2мг, 3мг шахмал хэлбэрээр үйлвэрлэж 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн
Б. Меглитинидүүд
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь репаглинид. Нойр булчирхайн бета эсээс ялгарах инсулины
чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлэх замаар цусан дахь глюкозын хэмжээг бууруулдаг түргэн хугацааны
үйлдэлтэй ууж хэрэглэдэг бэлдмэл. Бэлдмэлийн үйлдлийн механизм нь сульфонилмочевины
рецепторт үйлчилж нойр булчирхайн лангергансын арлын бета-эсийн АТФ хамааралт калийн сувагт
хориг үүсгэсэнтэй холбоотой. Үүний дүнд потенциал хамааралт кальцийн суваг нээгдэж эсийн
доторхи кальцийн агууламж их болсноор бета-эсээс ялгарах инсулины хэмжээ ихсэнэ.
0,5мг, 1мг, 2мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн үед хэрэглэнэ.
В. D – фенилаланины уламжлалын бэлдмэл.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь натеглинид. Бета эсийн АТФ хамааралт калийн сувагт хориг
үүсгэж инсулины чөлөөлөгдөлтийг маш түргэн ихэсгэнэ.
Бэлдмэлийг 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн эмчилгээнд хэрэглэнэ. 60мг, 120мг шахмал
III. Гликолизыг ихэсгэх, эдэд глюкоз шингэж орохыг идэвхжүүлэх эм:
Бигуанидын уламжлалын гол төлөөлөгч нь метформин, буформин юм.
Метформин (Metformin)
Бигуанидын бүлгийн цусан дахь сахарын хэмжээг багасгах үйлдэлтэй бэлдмэл. Глюкозын
булчингийн эдэд ашиглагдах үйл явцыг ихэсгэх ба нүүрс усны гэдэсний ханаар цусанд шимэгдэхийг
саатуулдаг. Мөн элгэн дэх глюконеогенезыг дарангуйлах бөгөөд эдийн инсулинд мэдрэг байдлыг нь
ихэсгэх үйлдэл үзүүлнэ.
Липидийн солилцоонд эергээр нөлөөлж цусан дахь холестерин, БНЛП, МБНЛП-ыг багасгаж
ИНЛП-ыг ихэсгэнэ.
Биеийн жинг бууруулна. Түүнчлэн тромбоцитын агрегацийг багасгана.
0,5г, 0,85г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж чихрийн шижин I (инсулины хэрэглээг багасгах) ба
II хэлбэрийн үед хэрэглэнэ.
Буформин (Адебит)
Цусны сахарыг багасгах нилээд хүчтэй үйлдэл үзүүлдэг. Булчинд глюкоз шингэж орохыг
идэвхжүүлэх боловч гликоген үүсгэхгүй. Анаэроб гликолизыг идэвхжүүлснээр булчинд сүүний хүчил
ихэсдэг. Мөн элгэн дэх глюконеогенезийг дарангуйлж гэдэсний ханаар нүүрс yc шимэгдэхийг
саатуулдаг. Хэрэв биеийн жин их байвал багасгадаг. Энэ нь хоолны дуршлыг багасгах, липогенезийг
саатуулсантай холбоотой. Буформин хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Цусны сахарыг
багасгах үйлдэл 4-6 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрч 14 цаг хүртэл үргэлжилнэ.
Буформин болон бигуанидын уламжлалын бэлдмэлүүдийг хэрэглэж байхад дотор муухайрах,
бөөлжих, суулгах, ацидоз болох зэрэг гаж нөлөө байнга илэрнэ. Иймээс буформиныг практикт
дангаар нь хэрэглэдэггүй. Бэлдмэлийг бага тунгаар инсулин болон сульфонилмочевины уламжлалын
бэлдмэлүүдтэй хамт хэрэглэдэг. Буформиныг 0,05г шахмал гаргана.
IY. Тиазолидинедионы уламжлалын эм:
Энэ бүлэгт Розиглитазон, Пиоглитазон зэрэг бэлдмэл хамаарагдана. Эдгээр эм нь өөхний эд,
араг ясны булчин, элэгний эдийн инсулинд мэдрэг чанарыг ихэсгэх замаар цусан дахь сахарын
хэмжээг бууруулна.. Транскрипцийг зохицуулдаг γPPAR (γ-peroxisome proliferator-activated receptor)
рецепторыг идэвхжүүлснээр өөхний эсийн боловсорч гүйцэх (преадипоцитээс адипоцит үүсэх) явцыг
сайжруулах, эсийн глюкоз шингээх чадварыг нэмэгдүүлэх, инсулинд мэдрэг чанарыг ихэсгэх үйлдэл
тус тус үзүүлнэ.
Y. Альфа глюкозидазыг дарангуйлах эм буюу нарийн гэдэсний ханаар глюкоз шимэгдэхийг
саатуулах эм
Акарбоза
Бэлдмэл ди, олиго, полисахаридыг задалдаг гэдэсний α-глюкозидаз ферментийг
дарангуйлснаар лактозоос бусад ихэнх нүүрс усны шимэгдэлт саатдаг. Үүний дүнд цусан дахь
гюкозын хэмжээ багасна. Шингээгүй илүүдэл нүүрс уснууд бүдүүн гэдсэнд очиж микрофлорын
нөлөөгөөр задарч хий үүсгэдэг. Иймээс гэдэс дүүрэх явдал өвчтөний 20-30%-д тохиолдоно.
Акарбозыг дангаар нь хэрэглэхэд үйлдэл сул илрэх бөгөөд харин инсулин болон сульфонил-
мочевины бүлгийн бэлдмэлүүдтэй хамт хэрэглэхэд түүний цусны сахарыг багасгах үйлдэл
сайжирна. Бэлдмэл гэдэсний ханаар муу шимэгдэнэ.
50мг, 100мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн эмчилгээнд
хэрэглэнэ.
YI. Дипептидилпептидаза 4-ыг дарангуйлагч эм
Энэ бүлэгт ситаглиптин, вилдаглиптин зэрэг бэлдмэл хамаарагдана. Эдгээр бэлдмэл нь
инкретин болон бусад глюкагон төст пептид -1-ын (инсулины чөлөөлөгдөлтийг идэвхжүүлдэг даавар)
молекулыг задалдаг дипептидилпептидаза-4 ферментийг саатуулдаг. Үүний дүнд глюкагон төст
пептид-1 болон глюкоз хамааралт инсулинтроп пептид гэсэн инкретины төрлийн 2 дааврын
концентраци ихсэнэ. Инкретиний төрлийн дааврууд нь хоногийн турш гэдсэнд шүүрдэг бөгөөд
хооллох үед тэдгээрийн хэмжээ нэмэгддэг. Инкретин нь глюкозын гомеостазыг зохицуулах
физиологийн дотоод систем юм. Цусан дахь глюкозын хэмжээ хэвийн болон ихэссэн үед инкретины
төрлийн дааврууд нь инсулины нийлэгжилтийг ихэсгэдэг.
Глюкагон төст пептид-1 нь ихэссэн глюкагоны шүүрлийг дарангуйлдаг.
Энэ бүлгийн эмийг 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн эмчилгээнд хэрэглэдэг.
Ситаглиптиныг 100мг, вилдаглиптиныг 50мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
YII. Инкретиныг идэвхжүүлэгч эм:
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь эксенатид нь инкретинийг идэвхжүүлэгч 39-аминхүчлийн
амидопептид юм. Инкретин нь глюкагон төст пептид-1-ын адилаар глюкоз хамааралт инсулины
шүүрлийг ихэсгэж бета эсийн үйл ажиллагааг сайжруулах ба ихэссэн глюкагоны шүүрлийг
Бэлдмэлийг 2 хэлбэрийн чихрийн шижингийн эмчилгээнд хэрэглэнэ.
250мкг/мл арьсан дор тарихад зориулсан уусмалыг 1.2 ба 2.4мл-р үзгэн тариур хэлбэрээр

нэршил
Инсулин Insulin 5мл флакон Чихрийн шижин
Бутамид Tobutamide 0,5г шахмал Чихрийн шижин
Букарбан Carbutamide 0,5г шахмал Чихрийн шижин
Глибенкламид Glibenclamide 0,005г шахмал Чихрийн шижин
2-р хэлбэрийн чихрийн шижин,
Хлорпропамид Chlorpropamide 0.25г шахмал шижингийн микроангиопати, чихрийн
бус шижин
Гликлазид Gliclazid 0.08г шахмал Чихрийн шижин II хэлбэр
0.001г, 0.002г,
Глимепирид Glimepirid Чихрийн шижин II хэлбэр
0.003г шахмал
00.6г, 0.12г
Натеглинид Nateglinid Чихрийн шижин II хэлбэр
шахмал
Репаглинид Repaglinid 0,5мг, 1мг, 2мг Чихрийн шижин II хэлбэр
шахмал
Метформин Metformin 0,5г, 0,85г Чихрийн шижин
шахмал
Адебит Buformin 0,05г шахмал Чихрийн шижин
Акарбоза Acarbоsa 0.05г, 0.1г Чихрийн шижин II хэлбэр
шахмал
Глюкагон
Нойр булчирхайн Лангергансын арлын α-эсээс ялгардаг глюкагон цусан дахь сахарын хэмжээг
ихэсгэх үйлдэлтэй. Глюкагоны нийлэгжилт ялгаралт цусан дахь глюкозын агууламжаас хамаарч
зохицуулагдаж байдаг.
Глюкагон элэг, бөөр, цус болон бусад эдэд глюкагоназаар түргэн задрах тул түүний үйлдэл
богино хугацаагаар үргэлжилнэ.
Глюкагоны цусны сахарын хэмжээг ихэсгэх үйлдэл нь элгэн дэх гликонеогенез болон
гликогенолизыг ихэсгэж байгаатай холбоотой. Глюкагон G-уурагтай холбоотой өвөрмөц рецептортой
харилцан үйлчилдэг. Ингэснээр аденилатциклаза идэвхжиж цАМФын хэмжээ ихэсдэг. Үүний дүнд
фосфорилаз идэвхжиж, гликогенсинтетаз дарангуйлагдана. Үүнтэй хамт гликонеогенез ихсэнэ.
Глюкагон зүрх судасны системд нөлөөлж эерэг инотроп үйлдэл үзүүлэхийн зэрэгцээ тахикарди
болгож AV (тосгуур ховдлын) сэрэл дамжуулалтыг сайжруулдаг. Глюкагоны миокардын
аденилатциклазаг идэвхжүүлж цАМФ-ын хэмжээг ихэсгэдэг үйлдэл нь β-адреноблокаторуудад
дарангуйлагддаггүй. Үүнээс үзэхэд глюкагон болон катехоламинуудын рецептор өөр болох нь
нотлогдож байна. Үүнээс гадна глюкагон бөөрний дээд булчирхайнаас адреналин ялгарахыг ихэсгэх
ба мөн өсөлтийн даавар болон кальцитонины шүүрлийг идэвхжүүлдэг.
Глюкагоныг гилогликемический ком, зүрхний дутагдал, кардиогенный шокын үед хааяа судсанд
Харин нойр булчирхайн Лангергансын арлын δ-эсээс ялгардаг соматостатин даавар өнчин
тархины өсөлтийн дааврын ялгаралтыг дарангуйлах ба мөн паракрины замаар инсулин болон
глюкагоны ялгаралтыг дарангуйлна. Үүнээс гадна цөс болон хоол боловсруулах замын гүрвэлзэх
хөдөлгөөнийг дарангуйлж шүүрлийг нь багасгах үйлдэлтэй.
АМИН ХҮЧЛИЙН УЛАМЖЛАЛЫН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ
БАМБАЙ БУЛЧИРХАЙН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ БОЛОН ТҮҮНИЙ ЗСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ
БАМБАЙ БУЛЧИРХАЙН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ

Бамбай булчирхай L-тироксин, L-трийодтиронин гэдэг дааврууд ялгаруулдаг. Эдгээр дааврын
нийлэгжилтэнд хоолтой орсон йод чухал үүрэгтэй. Йодидууд цусанд шимэгдсэнийхээ дараа бамбай
булчирхайд шингэж йод болтлоо исэлдэнэ. Йод нь тирозин амин хүчилтэй харилцан үйлчлэлцэж
моно болон дийодтирозин үүсгэдэг. Эдгээрээс тироксин, трийодтиронин нийлэгжиж бамбай
булчирхайн фолликулд тиреоглобулин гэдэг уургийн бүрэлдэхүүнд орж нөөцлөгдөнө. Дааврууд нь
тусгай yypar задлагч ферментийн тусламжтайгаар тиреоглобулинаасаа салж цусанд ордог.
Бамбай булчирхайн даавруудын нийлэгжилт ялгаралтыг өнчин тархины урд хэсгийн
тиротропин даавар зохицуулж байдаг.
L-тироксин нь цусны уурагтай бараг бүрэн холбогдсон байдаг бол L-трийодтиронин нь бага
зэрэг холбогдсон байдаг.
Тироксин нь трийодтиронин болж хувирах ба энэ нь эсийн бөөмийн өвөрмөц рецепторүүдтэй
харилцан үйлчилдэг. Рецепторүүд нь тироксиныг бодвол трийодтиронинд илүү мэдрэг байна.
Бамбай булчирхайн дааврууд нь бие махбодын бодисын солилцоог идэвхжүүлнэ.
• Үндсэн солилцоо ихсэнэ.
• Ихэнх эдийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээ нэмэгдэнэ.
• Биеийн температур ихсэнэ.
• Уураг, нүүрс yc, өөхний солилцоог идэвхжүүлнэ.
• Цусны холестерин багасна. Биеийн жин багасаж болно.
• Адреналины үйлдлийн ихэсгэдэг учир тахикарди үүсгэнэ.
Мөн бамбай булчирхайн дааврууд бие махбодын өсөлт хөгжилтийн зохицуулгад оролцоно.
Тархи, ясны эд болон бусад эрхтэн системийн хэлбэржихэд оролцоно.
Хүүхдэд бамбай булчирхайн даавар дутагдвал кретинизм, насанд хүрэгсдэд дутагдвал
микседем үүснэ. Кретинизмийн үед хүүхдийн өсөлт зогсож оюун санааны болон биеийн хөгжил
саатна. Микседемийн үед бодисын солилцоо дарангуйлагдаж оюуны болон биеийн хүчний ажлын
чадвар дарангуйлагдах, эд хавагнах, зүрхний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх зэрэг шинж илэрдэг.
Эмнэлгийн практикт бамбай булчирхайн дараах бэлдмэлүүдийг хэрэглэж байна.
L-Тироксины натрийн давс
Дотуур болон хааяа судсаар тарьж хэрэглэнэ. Бэлдмэлийн үйлдэл аажим эхэлж 8-10 өдрийн
дараа дээд хэмжээндээ хүрнэ. Үйлдэл хэдэн долоо хоногоор үргэлжилнэ.
Трийодтиронины гидрохлорид (лиотиронин)
Нийлэг бэлдмэл. Бэлдмэлийн үйлдэл нь тироксиныг бодвол хурдан эхэлж хэдэн өдөр
үргэлжилнэ. Бодисын солилцоонд нөлөөлөх үйлдлээр тироксиноос 3-5 дахин хүчтэй. Дотуур ууж
хэрэглэнэ.
Тиреоидин
Нядалгааны малын бамбай булчирхайг тосноос нь сайн цэвэрлэж хатааж бэлтгэнэ.
Бэлдмэлийн найрлаганд нь тироксин, трийодтиронин агуулагдана.
Тиреоидин бие махбодод дор дурьдсан нөлөө үзүүлнэ.
• Бодисын солилцоог ихэсгэнэ.
• Эдийн хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг нэмэгдүүлнэ.
• Энергийн процессыг ихэсгэнэ.
• Өсөлтийг идэвхжүүлнэ.
• Мэдрэл, элэг бөөр, зүрх судасны системийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлнэ
• Судасны хатуурлын үед цусан дахь холестерины хэмжээг багасгана.
Тиреоидины үйлдэл хэрэглэснээс хойш 1 хоногийн дараа эхэлж хэдэн долоо хоногийн дараа
дээд хэмжээндээ хүрнэ. Гипотиреоз, микседем, кретинизм, нутагшмал бахлуур зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ. 0,05г; 0,5г; 0,2г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Левотироксин натри
Тироксины зүүн эргэлттэй изомер. Бэлдмэл бага тунгаараа анабол; дунд тунгаараа бие
махбодын өсөлт хөгжилт, уураг өөх нүүрс усны солилцоог идэвхжүүлэх, эдийн хүчилтөрөгчийн
хэрэгцээ, TMC болон зүрх судасны системийн үйл ажиллагааны идэвхийг ихэсгэх; их тунгаараа
гипоталамусын тиротропин-рилизинг даавар ба гипофизын тиротропины ялгаралтыг дарангуйлах
үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Анхдагч, хоёрдагч гипотиреоз, кретинизм, аутоиммуны тиреодит, бамбай булчирхайн хорт
хавдар зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 25мкг, 50мкг, 75мкг, 100мкг, 125мкг, 150мкг, 175мкг, 200мкг тунтай шахмал
үйлдвэрлэх бөгөөд дотуур ууж хэрэглэнэ. Мөн хоол тэжээлд йод дутагдсантай холбоотойгоор үүссэн
гипотиреозын үед хоолонд йод нэмж хэрэглэнэ.

нэршил
Тиреоидин Thyreoidinum 0,05г шахмал Гипотиреоз, микседем, кретинизм,
нутагшмал бахлуур
Левотироксин Levothyroxin 0,00005г Анхдагч, хоёрдагч гипотиреоз, кретинизм,
натри natrium шахмал аутоиммуны тиреодит, бамбай булчирхайн
хорт хавдар, Грейвсийн өвчин
БАМБАЙ БУЛЧИРХАЙН ДААВРЫН ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ

Бамбай булчирхайн үйл ажиллагаа ихэссэн үед гипертиреодизм, Базедын өвчин үүснэ. Энэ
үед бамбай булчирхайн эсрэг нөлөөт эмүүдийг хэрэглэнэ. Эдгээр эмүүд нь 4 үндсэн механизмтай.
1. Өнчин тархины тиротропин даавар үүсэх явдлыг дарангуйлах эм: Йод, Дийодтирозин
2. Бамбай булчирхайд даавар нийлэгжин үүсэх процессыг дарангуйлдаг эм: Мерказолил
3. Бамбай булчирхайд йод шингэх процессыг өөрчилдөг эм: Калийн перхлорат
4. Бамбай булчирхайн фолликулын эсийг гэмтээдэг буюу задалдаг эм: Радиоидэвхт йод
Йод
Йод бага тунгаараа тиролиберин болон тиротропин дааврын ялгаралтыг дарангуйлдаг тул
гипертиреодизмын үед хэрэглэнэ. Бамбай булчирхай хэмжээгээрээ багасна. Хоол боловсруулах
замаар сайн шимэгдэнэ. Йодын уусмалыг сүүнд дусааж хэрэглэнэ.
Дийодтирозин
Бэлдмэл тиротропин дааврын үйл ажиллагааг саатуулах тул бамбай булчирхайн даавар
багасна. Дийодтирозиныг гипертиреодизмын үед хэрэглэнэ. 0,05г шахмал үйлдвэрлэх ба ууж
хэрэглэнэ.
Мерказолил (Тиамазол)
Бамбай булчирхайн даавруудын нийлэгжилтийг дарангуйлах үйлдэлтэй нийлэг бэлдмэл.
Бамбай булчирхайнаас йодидууд гадагшлах процессыг түргэсгэж йодидуудын исэлдэж йод үүсэх
процесст оролцдог ферментүүдийг (пероксидаза) дарангуйлна. Эдгээрийн дүнд тироксин болон
трийодтиронины нийлэгжилт саатна. Тархмал хордлогот бахлуур, тиреотоксикозын үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй явцад лейкопени, агранулоцитоз, хоол боловсруулах замын хямрал
ажиглагдаж болно.
Мөн цусан дахь бамбай булчирхайн даавруудын концентрацийг багасгасантай холбоотойгоор
өнчин тархины тиротропин дааврын ялгаралт ихсэж "бахлуур үүсгэх" нөлөө илэрч болно. Иймээс
үүнээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд йодын бэлдмэл, дийодтирозин зэргийг хэрэглэж болно.
0,005г шахмал үйлдвэрлэх ба бэлдмэлийг ууж хэрэглэнэ.
Калийн перхлорат
Бамбай булчирхайн йод шингээлтийг багасгаж тироксины нийлэгжилтийг дарангуйлна.
Бэлдмэлийг тиреотоксмкозын хөнгөн болон дунд хэлбэрийн үед хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэж
байхад лейкопени, агранулоцитоз илэрч болно.
Калийн перхлоратыг нунтгаар гаргах хоолны өмнө ууж хэрэглэнэ. Хоногийн тун 0,5-1г.
Радиоидэвхт йод:
Гипертиреозын зарим хэлбэрийн үед радиоидэвхт йодыг хэрэглэнэ. Бамбай булчирхайн эсийг
задалж гэмтээх үйлдэлтэй. Үйлдэл маш удаан 3 cap, түүнээс удаан эхэлнэ. Тун хэтэрсний улмаас
микседем үүсэж болно. Бэлдмэлийг натрийн давс байдлаар дотуур хэрэглэнэ.

нэршил
Калийн йодид Kalium iodide 3%-200мл Гипертиреоз, нутагшмал бахлуур.
уусмал
Мерказолил Thiamazolum 0,005г Тархмал хордлогот бахлуур, тиреотоксикоз
шахмал
СТЕРОИД БҮТЭЦТЭЙ ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ
БӨӨРНИЙ ДЭЭД БУЛЧИРХАЙН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ

Бөөрний дээд булчирхай стеройд бутэцтэй 40 орчим бодис ялгаруулна. Кортикостероидуудыг
бүтцээр нь 3 хуваана.
1. Глюкокортикоидууд: Гидрокортизон, 11-Дегидрокортикостерон, Кортикостерон
2. Минералокортикоидууд: Альдостерон, 11-Дезоксикортикостерон, 11-Дезокси-17-оксикор-
тикостерон
3. Бэлгийн дааврууд: Андростерон, Андростендион, Эстрон, Прогестерон
Кортикостероидууд нь холестерин буюу ацетилкоэнзим A-aac үүснэ.
Глюкокортикоидуудын нийлэгжилт, ялгаралтыг өнчин тархины урд хэсгийн АКТД хянаж
зохицуулж байдаг.
Минералокортикоидуудын ялгаралт нь экстрацеллюляр шингэний ерөнхий эзлэхүүн болон
плазмын натри, калийн агууламжаас хамаардаг. Гол үүргийг ренин-ангиотензины систем гүйцэтгэнэ.
Харин АКТД бага ач холбогдолтой.
ГЛЮКОКОРТИКОИДУУД
Глюкокортикоидууд нь эсийн дотор үйлчилдэг бөгөөд эсийн цитоплазмын мембраны өвөрмөц
рецептортой харилцан үйлчилнэ. Үүний дүнд үүссэн стероид-рецепторын комплекс эсийн бөөм ypyy
нэвтрэн орж ДНХ-тэй холбогдоно. Ингэснээр уураг ферментүүдийн нийлэгжилтэнд нөлөөлнө.
Глюкокортикоидууд нь бодисын солилцоонд олон талын нөлөө үзүүлнэ.
 Нүүрс усны солилцоонд нелөөлж цусны сахарын хэмжээг ихэсгэх бөгөөд энэ үед глюкозури
илэрч болно. Энэ нь элгэн дэх гликонеогенезийг хүчтэй эрчимжүүлсэнтэй холбоотой.
 Амин хүчлүүдийн гликонеогенез-д дайчлагдан ашиглагдахыг нөхцөлдүүлдэг. Үүний дүнд уургийн
нийлэгжилт дарангуйлагдаж задрал нь ихэснэ. Эдгээрийн үр дүнд нөхөн төлжих процесс саатна.
 Өөхний солилцоонд нөлөөлж зарим эрхтэнд илүү хуримтлуулна. Глюкокортикоидуудыг системтэй
хэрэглэх үед их хэмжээний өөх нүүр болон хүзүү мөрөнд хуримтлагдана.
 Ус давсны солилцоонд нөлөөлж бөөрний сувганцраар натрийн эргэн шимэгдэлтийг ихэсгэж бие
махбодод натрийг барих ба харин калийн ялгаралтыг ихэсгэнэ. Үүний дүнд цусны эзлэхүүн
нэмэгдэж улмаар артерийн даралт ихсэнэ.
 Шээстэй ялгарах кальцийн ялгаралтыг ихэсгэж остеопороз үүсгэнэ.
 Үрэвслийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Энэ нь үрэвслийн процесст оролцдог эсүүд болон судас,
үрэвслийн медиаторын үүсэлтэнд нөлөөлсөнтэй тус тус холбоотой. Глюкокортикоидын нөлөөгөөр
жижиг судаснууд нарийсах ба эксудацийн шингэн багасна. Мөн макрофаг, фибробластуудын
идэвхийг бууруулах ба үрэвслийн бүсэд лейкоцитүүд хуримтлагдахыг багасгана. Фосфолипаза А2
ферментэд хориг үүсгэснээр простагландинууд, лейкотриенүүд болон тромбоцитыг идэвхжүүлэгч
хүчин зүйлийн нийлэгжилтийг тус тус бууруулна. Гэхдээ глюкокортикоидууд уг ферментэд шууд
бусаар нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл фосфолипаза А2-ыг дарангуйлдаг өвөрмөц уураг липокортины
нийлэгжилтийг идэвхжүүлдэг байна. Үүнээс гадна глюкокортикоидуудын нөлөөгөөр циклоок-
сигеназ (ЦОГ-2) ферментийн үүсэлт багасдаг.
 Иммун чанарыг бууруулах үйлдэлтэй. Энэ нь глюкокортикоидуудын T болон В-лимфоцитыг
дарангуйлах, интерлейкин болон бусад цитокинүүдийн ялгаралтыг бууруулах, цусны плазм дахь
хавсаргын агууламжийг багасгах, цусаар эргэлдэж буй лимфоцит макрофагийг багасгах болон
мөн миграцийг дарангуйлах хүчин зүйлийг дарангуйлж байгаатай тус тус холбоотой.
 Глюкокортикоидын бэлдмэлийг хэрэглэх үед цус төлжилт өөрчлөгддөг. Цусан дахь эозинофиль,
лимфоцитын тоо багасдаг. Мөн эритроцит, ретикулоцит, нейтрофилийн агууламж ихэсдэг.
 Глюкокортикоидууд гипоталамус-өнчин тархи-бөөрний дээд булчирхайн системд дарангуйлах
(эргэх холбоогоор) нөлөө үзүүлнэ. Үүний дүнд АКТД-ын ялгаралт буурна.
 Глюкокортикоидуудаас эмнэлзүйн практикт гидрокортизон, преднизолон, дексаметазон,
полькортолон, кеналог, синалар, локакортен зэргийг хэрэглэж байна.
Гидрокортизоны ацетат
Дараах үндсэн үйлдлийг үзүүлнэ.
• Үрэвслийн эсрэг
• Харшлын эсрэг
• Шокын эсрэг
• Хордлогын эсрэг
• Иммун чанарыг бууруулах
Шок, коллапс, коллагенозын өвчин, ревматизм, бронхын багтраа, экзем, дерматит, харшлын
өвчин, гепатит, гломерулонефрит төрөл бүрийн моноартрозууд, артритууд, бөөрний дээд булчирхайн
цочимог дутагдал зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. Нүдний практикт нүдний салстын үрэвсэл, солонгон
бүрхүүлийн үрэвсэл, эвэрлэг бүрхүүл, зовхины үрэвсэл зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 2,5%-5мл-ийн хөвмөл байдлаар гаргаж булчин ба үений уутны дотор тарина. Мөн
нүдний практикт хэрэглэх 0,5%, 0,1%-ийн тосон түрхцийг 2,5-Зг; арьсны өвчнийг эмчлэхэд зориулж
1%, 2,5%-ийн тосон түрхцийг 10,0, 25,0-aap савлан гаргана.
Преднизолон
Үрэвслийн эсрэг үйлдлээр гидрокортизоноос 3-4 дахин илүү. Ус давсны солилцоонд
гидрокортизоноос бага нөлөөлнө. Иймээс преднизолоныг хэрэглэх үед гapax гаж нөлөө нь
гидрокортизоноос бага байна. Преднизолон усанд сайн yycax тул түүний усан уусмалыг эмнэлгийн
яаралтай тусламж үзүүлэхэд хэрэглэх боломжтой байдгаараа бусад бэлдмэлүүдээс ялгаатай.
Преднизолоныг гидрокортизоныг хэрэглэдэг өвчнүүдэд хэрэглэнэ. Шахмалыг yyx ба ампултай
бэлдмэлийг булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ. Тосон түрхцийг арьсанд түрхэж хэрэглэнэ.
0,005г шахмал, 3%-ийн 1мл ампултай, 0,5%-ийн тосон түрхэц байдлаар тус тус үйлдвэрлэнэ.
Дексаметазон
Дексаметазон үрэвсэл болон харшлын эсрэг хүчтэй нөлөөлнө. Бэлдмэл преднизолоноос 7,
гидрокортизоноос 30 дахин илүү хүчтэй. Электролитын болон уургийн солилцоонд бага нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг уулгах ба булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг шок, коллапс, коллагенозын өвчин, ревматизм, бронхын багтраа, харшлын өвчин,
гепатит, гломерулонефрит төрөл бүрийн моноартрозууд, артритууд, бөөрний дээд булчирхайн
цочимог дутагдал зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. Нүдний практикт нүдний салстын үрэвсэл, солонгон
бүрхүүлийн үрэвсэл, эвэрлэг бүрхүүл, зовхины үрэвсэл зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,0005г шахмал; 0,4%-1мл ампул; 0,1%-ийн уусмалыг (нүдний дусаалга) 5мл жижиг шилэнд тус
тус үйлдвэрлэнэ.
Полькортолон (Триамцинолон)
Үрэвсэл харшлын эсрэг идэвхтэй үйлдэл үзүүлдэг бэлдмэл. Үрэвслийн эсрэг үйлдлээр
гидрокортизоноос 5 дахин илүү. Давс усны солилцоонд бараг нөлөөлөхгүй. Булчингийн хатингаршил,
хоолны дуршил муудах, сэтгэл уналын шинж илрэх зэрэг гаж нөлөө бэлдмэлийг хэрэглэх үед илэрч
болно. Бэлдмэлийг хэрхийн гаралтай үений өвчнүүд, бронхын багтраа, арьсны харшлын өвчнүүд,
квинкын хаван, хордлого, лейкеми зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг 0,004г шахмал байдлаар
гаргана.
Кеналог (Триамцинолон ацетонид)
Фтор агуулсан глюкокортикоид. Харшлын эсрэг хүчтэй үйлдэлтэй. 4%-1мл ампултай хөвмөл
гаргаж булчинд тарьж хэрэглэнэ. Ep нь глюкокортикоидын эмчилгээг зогсоохдоо тунг аажим багасгах
байдлаар гүйцэтгэнэ. Глюкокортикоидуудыг арьсны өвчний практикт өргөн хэрэглэх бөгөөд зөвхөн
арьсны практикт хэрэглэдэг бэлдмэлүүдийг гарган авсан. Үүнд: Синафлан Синалар-Н, Локакортен-Н
зэрэг бэлдмэлүүд орно. Эдгээр бэлдмэлүүдийг тосон түрхэц болон крем байдлаар үйлдвэрлэх бөгөөд
эдгээр нь хэсгийн үйлдэл үзүүлнэ. Гэвч эдгээр бэлдмэлүүд эмчилгээний үр нөлөө үзүүлэхээс гадна
арьс салстын эсэргүүцлийг багасгадаг учир халдвар орж болно. Үүнээс сэргийлэхийн тулд микробын
эсрэг бэлдмэлтэй хамт гаргаж байна. Жнь: неомицинтэй синалар-H, локакортен-Н г.м
МИНЕРАЛОКОРТИКОИДУУД
Минералокортикоид дааварт альдостерон болон 11-дезоксикортикостерон орно. Альдостерон
глюкокортикоидуудын нэгэн адил эсийн дотор байрласан рецепторүүдтэй харилцан үйлчилдэг.
Минералокортикоидууд гол нь yc давсны солилцоонд нөлөөлдөг. Сувганцрын дисталь хэсэгт
нөлөөлж натрийн ион ба усны эргэн шимэгдэлт болон калийн шүүрлийг тус тус ихэсгэнэ.
Эхний үед эмчилгээний зорилгоор дезоксикортикостерон ацетатыг хэрэглэж байсан бол орчин
үед дезоксикортикостерон триметилацетат, фторгидрокортизон ацетат зэрэг бэлдмэлүүдийг хэрэглэж
байна.
Минералокортикоидуудыг гол нь бөөрний дээд булчирхайн архагдутагдлын үед хэрэглэнэ.
Үүнээс гадна булчин сульдал, тэнхээ тамир сульдаж доройтох үед хэрэглэнэ. Учир нь
минералокортикоидуудын бэлдмэл булчингийн ажиллах чадварыг ихэсгэдэг.
Бэлдмэлүүдийг хэрэглэх үед yc натри бие махбодод хуримтлагдсантай холбоотойгоор хаван,
асцит үүсэх артерийн даралт ихсэх зэрэг гаж нөлөө ажиглагдаж болно.
Эмнэлгийн практикт минералокортикоидуудын антагонист бэлдмэл спиронолактоныг шээлгэх
эм болгон хэрэглэж байна. Өөрөөр хэлбэл спиронолактон нь бөөрний сувганцрын өвөрмөц
рецепторт хориг үүсгэж минералокортикоидуудын үйлдлийг дарангуйлдаг.

нэршил
2,5%-5мл-ийн хөвмөл; Шок, коллапс, коллагенозын өвчин,
0,5%-0,1%-ийн 2,5-3г ревматизм, бронхын багтраа, экзем,
Гидрокортизоны Hydrocortisone
нүдний тосон түрхэц;1- дерматит, харшлын өвчин, гепатит,
ацетат acetate
2,5%-ийн 10г, 25г гломерулонефрит, төрөл бүрийн
арьсны тосон түрхэц моноартрозууд, артритууд, бөөрний дээд
0,005г шахмал; 3%- булчирхайн цочимог дутагдалзэрэгт тус
Преднизолон Prednisolone 1мл ампул; 0,5%-ийн тус хэрэглэнэ. Нүдний практикт нүдний
тосон түрхэц салстын үрэвсэл, солонгон бүрхүүлийн
0,0005г шахмал, 0,4%- үрэвсэл, эвэрлэг бүрхүүл, зовхины
1мл ампул; 0,1%-5мл үрэвсэл
Дексаметазон Dexamethasone
уусмал (нүдний
дусаалга)
Хэрхийн гаралтай өвчнүүд, гуурсан
Полькортолон Triamcinolone 0,004г шахмал хоолойн багтраа, экзем, харшлын хам
шинж
Triamcinolone Харшлын өвчнүүд
Кеналог 4%-1мл ампул
acetonide
БЭЛГИЙН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ БОЛОН ТҮҮНИЙ ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ
ЭМ БЭЛГИЙН БУЛЧИРХАЙН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ

Өндгөвчинд фолликулын даавар (эстроген), шар биеийн даавар (гестаген) нийлэгждэг.
Фолликулын үндсэн даавар бол эстрадиол юм. Бие махбодод эстрадиолоос ихэвчлэн элгэнд
эстрон ба эстриол үүсдэг бөгөөд эдгээр нь шээс болон цусанд илэрнэ.
Эстрогений дааврууд нь бэлэг эрхтний хөгжил, бэлгийн хоёр дахь шинжийг бүрдүүлэхэд чухал
үүрэгтэй ба биений юмны мөчлөгийн эхний хагаст умайн салстыг ургуулна.
Өндгөн эс боловсорч гүйцсэний дараа фолликул задрах бөгөөд фолликулын байран дээр шар
бие үүснэ. Шар биеийн үндсэн даавар нь прогестерон юм. Энэ нь элгэнд прегнандиол болон хувирах
бөгөөд прегнандиол нь шээстэй ялгардаг.
Гестагены даавар нь биений юмны хоёр дахь хагаст умайн салст бүрхүүлийг үргэлжлүүлэн
ургуулах ба үр хөврел тогтвол ихсийг бий болгоно. Хэрэв үр хөврөл тогтохгүй бол умайн салст
бүрхүүл хуурч гадагш гарна. Үүнийг сарын тэмдэг буюу биений юм гэнэ. Ихэс нь мөн эстроген,
гестаген дааврын нэг эх үүсвэр болно.
Бэлгийн дааврын ялгаралт нь өнчин тархины урд хэсгийн гонадотропин даавраар
зохицуулагдаж байдаг.
Эстроген болон гестагены дааврууд нь химийн бүтцийнхээ хувьд стеройд нэгдэл учир эсийн
дотор үйлчилдэг. Эстроген болон гестагены рецепторууд умай, үтрээ, хөхий булчирхай, гипоталамус
болон өнчин тархины урд хэсэгт байрладаг.
ЭСТРОГЕНИЙ БОЛОН ЭСТРОГЕНИЙ ЭСРЭГ БЭЛДМЭЛ

a. Эстрогений бэлдмэл
Эстрогений бэлдмэлүүдийг химийн бүтцээр нь стероид болон стероид бус бүтэцтэй бэлдмэл
гэж 2 хуваана.
Стероид бүтэцтэй эстрогений бэлдмэлүүдээс эмнэлгийн практикт эстрон, эстрадиол,
этинилэстрадиолыг, стероид бус бүтэцтэй бэлдмэлүүдээс синэстролыг өргөн хэрэглэж байна.
Эстрон (Фолликулин)
Биений юмний мөчлөг, умай, хөхний булчирхайн хөгжил болон бэлгийн хоёрдагч шинжийг
бүрдүүлэхийн зэрэгцээ цэвэршилтийн үе, мэс заслын дараа бэлгийн булчирхайн үйл ажиллагааны
дутагдлаас үүссэн бие махбодын ерөнхий өөрчлөлтийг арилгана. Мөн өнчин тархийг дарангуйлах ба
ясны аппаратыг бэхжүүлэн яс хэврэгшихийг саатуулна.
Бэлдмэлийг умай ба хөхний булчирхайн дутуу хөгжил, үргүйдэл, биений юм, ховордох ба үгүй
болох, өвчтэй ирэх, цэвэрших үеийн эмзэгшил, мэс заслын дараа зэрэг тохиолдлуудад хэрэглэхээс
гадна төрөх ажиллагааг идэвхжүүлэх, хугацаа хэтэрсэн жирэмсний үед төрлөгийг бий болгох
зорилгуудаар тус тус хэрэглэнэ.
Эстроны тосон уусмалыг булчинд тарьж хэрэглэнэ.
0,05% (1мл-т 5000ЕД), 0,1% (1мл-т 10000ЕД)-ийн тосон уусмалыг 1мл-ийн ампултай
Эстрадиолын дипропионат
Фармакологийн үйлдэл, хэрэглэх заалтын хувьд эстронтой адил. Харин эстроноос илүү
идэвхтэй, үйлдэл нь удаан хугацаагаар үргэлжилдгээрээ ялгаатай.
Эстрон болон эстрадиол дипропионат нь элгэнд хурдан задардаг учир ууж хэрэглэдэггүй
булчинд тарьж хэрэглэдэг.
Бэлдмэлийг 0,1% (10000ЕД)-ийн тосон уусмал байдлаар 1мл ампултай үйлдвэрлэнэ.
Этинилэстрадиол (Микрофоллин)
Ууж хэрэглэдэг эстрогений бэлдмэл. Фармакологийн үйлдэл хэрэглэх заалтын хувьд
эстрадиолын дипропионаттай адил. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа их биш. Өдөрт 1 шахмалаар 1-2
удаа хэрэглэнэ. 0,01мг, 0,05мг шахмал үйлдвэрлэнэ.
Синэстрол (Гексэстрол)
Стероид бус бүтэцтэй нийлэг бэлдмэл. Фармакологийн үйлдэл хэрэглэх заалтын хувьд
эстронтой төстэй. Түүнээс гадна түрүү булчирхайн томролт хорт хавдар, 60-аас дээш настай хүний
хөхний хавдар зэргийг эмчлэхэд хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг yyx болон арьсан дор, булчинд тарьж хэрэглэнэ.
0,001г шахмал, 0,1%-ийн тосон уусмалыг 1 мл-ийн ампултай үйлдвэрлэнэ. Эстрогенүүд нь
жирэмслэлтээс хамгаалах нийлмэл найрлагатай бэлдмэлийн бүрэлдэхүүнд ордог.
Цэвэршилтийн үеийн хямралыг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор эстрогений бэлдмэл
болон эстрогенийг гестаген ба андроген дааврын эсрэг бэлдмэлүүдтэй хамт хэрэглэдэг. Ийм
бэлдмэлд дараах бэлдмэлүүд орно.
Прогинова 21: эстрадиолын валериат агуулсан эстрогений бэлдмэл.
Цикло-прогинова: Эстрадиолын валериат, нийлэг гестаген норгестрел агуулсан нийлмэл
Климен: 11 шахмал нь эстрадиолын валериат, 10 шахмал нь эстрадиолын валериат + андрогены
эсрэг үйлдэлтэй ципротероны ацетат агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Эстрогений бэлдмэлүүдийг удаан хугацаагаар хэрэглэхэд дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах,
умайн цус алдалт илрэх, хааяа хаван үүсэх, эр хүнд эмших шинж илрэх, бэлгийн дуршил муудах
60-аас доош насны эмэгтэй хүний бэлэг эрхтний болон хөхний булчирхайн хавдрын үед
эстрогений бэлдмэлүүд нь эсрэг заалттай.
б. Эстрогений эсрэг бэлдмэл.
Энэ бүлэгт кломифенцитрат, тамоксифен орно.
Кломифенцитрат (Клостильбегит)
Гипоталамус болон өнчин тархины эстрогений рецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэл. Ингэснээр
сөрөг эргэх холбоо өөрчлөгдөж гипоталамус-өнчин тархины систем идэвхжиж гонадотропины
ялгаралт ихсэнэ. Өөрөөр хэлбэл бэлдмэл бага тунгаараа гонадотропины шүүрлийг ихэсгэх ба үүний
дүнд өндгөвч хэмжээгээрээ томорч түүний үйл ажиллагаа сайжирч өндгөн эс гадагшлах процесс
идэвхжинэ. Харин өндөр тунгаараа гонадотропины шүүрлийг багасгана.
Бэлдмэлийг өндгөвчийн хэвийн биш үйл ажиллагааны улмаас өндгөн эсийн гадагшлалт саатах
үе, умайн хэвийн биш цус алдалт, эрэгтэйчүүдийн дааврын дутмагшил, гонадотропинтой холбоотой
биений юмгүйдэл, хөхний хорт хавдар зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. 0,05г шахмал гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Тамоксифен
Стероид бус бүтэцтэй эстрогений эсрэг бэлдмэл. Хөхний хавдрын эстрогений рецептортой
өвөрмөцөөр холбогдож дотоод эстрогений хавдрын өсөлтийг идэвхжүүлэх үйлдлийг нь дарангуйлна.
Ууж хэрэглэнэ. Бие махбодод химийн хувиралд орно. Түүний метаболит нь эстрогений эсрэг
идэвхээр тамоксифенээс илүү. Бэлдмэлийг голлон эстроген хамааралт хөхний хавдарт хэрэглэнэ.
0,01г; 0,02г; 0,04г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.

нэршил
0,1%-1мл Умай ба хөхний булчирхайн дутуу хөгжил,
Эстрон Estrone
ампул үргүйдэл, биений юм ховордох ба үгүй болох,
Эстрадиол өвчтэй ирэх, цэвэрших үеийн эмзэгшил, мэс
Estradiolum 0,1%-1мл
дипропионат заслын дараа төрөх ажиллагааг идэвхжүүлэх,
dipropionate ампул
хугацаа хэтэрсэн жирэмсний үед төрлөгийг бий
Этинилэстрадиол 0,00001г болгох, хөхний сүүг багасгах
Ethynilestradiole
шахмал
0,1%-1мл Түрүү булчирхайн томролт, хорт хавдар, 60-аас
Синестрол Hexestrole ампул дээш настай хүний хөхний хавдар
0,001г шахмал
Кломифен цитрат Өндгөвчний хэвийн биш үйл ажиллагааны

улмаас өндгөн эсийн гадагшлалт саатах үе,
умайн хэвийн бус цус алдалт, эрэгтэйчүүдийн
Clomifene citras 0,05г шахмал
дааврын дутмагшил, гонадотропинтой
холбоотой биений юмгүйдэл, хөхний хорт
хавдар
0,01г; 0,02г; Хөхний хавдар
Тамоксифен Tamoxifen
0,04г шахмал
ГЕСТАГЕН БОЛОН ГЕСТАГЕНИЙ ЭСРЭГ БЭЛДМЭЛ

Гестаген дааврын дараах бэлдмэлүүдийг эмнэлгийн практикт хэрэглэж байна. Үүнд
прогестерон болон түүний нийлэг бэлдмэл оксипрогестероны капронат, прегнин орно.
Прогестерон
Умайн салст бүрхүүлийн пролиферацийн үеэс шүүршилтийн (секреторный) үед шилжих
шилжилтийг нөхцөлдүүлж, фолликул боловсрохыг саатуулан, умай ба умайн гуурсны булчингийн
сэрэх чанарыг багасгаснаар үр тогтсон өндгөн эсийн цаашдын хөгжилд зайлшгүй шаардлагатай
нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Түүнээс гадна хөхний булчирхайн хөгжлийг идэвхжүүлэх, бэлгийн булчирхайг
дэмжих, өнчин тархиний үйл ажиллагааг саатуулах, шээс хөөх бэлдмэлүүдийн хүчийг нэмэгдүүлэх
зэрэг олон талын үйлдэл үзүүлдэг.
1%; 2,5%-ийн тосон уусмалыг 1 мл-ийн ампултай үйлдвэрлэж арьсан дор ба булчинд тарьж
хэрэглэнэ.
Оксипрогестероны капронат
Үйлдэл удаан буюу 7-14 хоног үргэлжилнэ. 12,5 ба 25%-ийн тосон уусмалыг булчинд тарьж
хэрэглэнэ.
Прегнин
Үйлдлийн идэвхээр прогестероноос 5-15 дахин дутуу. Шахмалыг бүрэн уустал хэлэн дор тавьж
хэрэглэнэ. 0,01г шахмал гаргана.
Сүүлийн үед гестагений эсрэг бэлдмэл мифепристоныг гарган авсан бөгөөд энэ нь гестагений
рецепторт хориг үүсгэж гестагений үйлдлийг дарангуйлдаг байна. Бэлдмэлийг эмнэлгийн практикт
аборт хийхэд хэрэглэнэ.
Дюфастон (Дидрогестерон)
Дюфастон нь прогестеронтой адил бэлдмэл. Бэлдмэлийг ууж хэрэглэхэд умайн салст
бүрхүүлд сонгомлоор нөлөөлж эстрогений үйлчлэлээр ихэссэн умайн салст бүрхүүлийн хавдар үүсэх
болон гиперплази болох эрсдлийг багасгана. Андроген, эстроген, анабол, дулаан үүсгэх,
кортикостероид үйлдэлгүй бөгөөд фолликулаас өндгөн эс гадагшлахыг дарангуйлдаггүй. Мөн цусны
бүлэгнэлтэнд нөлөөлөхгүй ба элэгний үйл ажиллагаа болон нүүрс усны солилцоонд сөргөөр
нөлөөлдөггүй.
Эндометриоз, үргүйдэл, ураг дутуу тээх буюу зулбах, биений юмны өмнөх хам шинж, биений
юм өөрчлөгдөх болон өвдөлттэй ирэх үе, хоёрдагч биений юмгүйдэл, биений юмны мөчлөг алдагдах,
умайн цус алдалт, нөхөн орлуулах даавар эмчилгээний үед эстрогений умайн салст бүрхүүлд үзүүлэх
пролифератив үйлчлэлийг саармагжуулах зэрэг дотоод прогестины дутагдлаас шалтгаалсан бүх
тохиолдлуудад хэрэглэнэ.
Бэлдмэл Олон улсын нэршил Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт

0,1%-1мл
Биений юмгүйдэл, үргүйдэл, ураг дутуу тээх, эм
Прогестерон Progesterone ампул
бэлгийн дутуу хөгжил
10мг Эндометриоз, үргүйдэл, ураг дутуу тээх буюу

Дюфастон Дидрогестерон
шахмал зулбах, биений юмны өмнөх хам шинж, биений
юм өөрчлөгдөх болон өвдөлттэй ирэх үе,
хоёрдагч биений юмгүйдэл, биений юмны
мөчлөг алдагдах, умайн цус алдалт, нөхөн
орлуулах даавар эмчилгээний үед эстрогений
умайн салст бүрхүүлд үзүүлэх пролифератив
үйлчлэлийг саармагжуулах зэрэг дотоод
прогестины дутагдлаас шалтгаалсан бүх
тохиолдлууд
ЖИРЭМСЛЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ БЭЛДМЭЛ

Жирэмслэлтээс хамгаалах янз бүрийн эмийн бэлдмэлүүд байдаг бөгөөд эдгээрийг схемээр
ууж хэрэглэдэг.
Жирэмслэлтээс хамгаалах бэлдмэлүүд нь өндөр идэвхтэй гаж нөлөө багатай байвал зохино.
Дараах 2 бүлгийн бэлдмэл байна.
1. Эстроген-гестагений нийлмэл бэлдмэл.
2. Гестаген агуулсан бэлдмэл.
Эстрогений бэлдмэлд ихэвчлэн этинилэстрадиолыг хэрэглэдэг. Харин гестагений бэлдмэл нь
янз бүр бөгөөд тэдгээрийн ихэнх нь тестостероны уламжлалд (норгестрел, левоноргестрел)
хамаарна.
Эстроген-гестагений бэлдмэлүүдийг 1 үе шатаар (микрогинон, ярина, ригевидон, фемоден); 2
үе шатаар (антеовин); 3 үе шатаар (триквилар) нөлөөлөх бэлдмэл гэж хуваана.
Микрогинон: Левоноргестрел 0,15мг + этинилэстрадиол 0,0Змг агуулсан 1 үе шатаар нөлөөлөх
бэлдмэл.
Ярина:
Дросперинон (3мг) ба этинилэстрадиол (0,03мг)-аас тогтсон минералокортикоидын ба
андрогены эсрэг үйлдэлтэй, бага тунтай 1 үе шатаар үйлчилдэг ууж хэрэглэдэг жирэмслэлтээс
хамгаалах бэлдмэл. Өнчин тархины гонадотропины ялгаралтыг дарангуйлж улмаар өндгөн эс
гадагшлах процессыг хориглох, умайн салст бүрхүүлд өндгөн эс бэхлэгдэхийг саатуулах, умайн
хүзүүний салсын зуурамтгай чанарыг ихэсгэн эр бэлгийн эс нэвтэрч орохыг саатуулах замаар
жирэмслэлтээс хамгаалах үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийн найрлага дахь дросперинон нь минералокортикоид дааврын эсрэг үйлдэлтэй
тул уг даавраар нөхцөлддөг биеийн жин ихсэх болон бусад шинжийн илрэлийг багасгана. Түүнчлэн
андрогены эсрэг нөлөөлөн батгаших болон хажирс үүсэх шинжийг арилгана. Бэлдмэлийг хэрэглэх
үед биений юм өвдөлттэй ирэх шинж багасах ба биений юмны хэмжээ багасаж хугацаа нь богиносно.
Үүний дунд цус багадалт үүсэх эрсдэл багасна.
Бэлдмэлийг жирэмслэлтээс хамгаалах зорилгоор хэрэглэхээс гадна дааврын улмаас бие
махбдод шингэн хуримтлагдсан эмэгтэйчүүдэд хэрэглэнэ. Түүнчлэн эмэгтэйчүүдийн батга ба
хажирсын эмчилгээнд хэрэглэнэ.
Ярина-г нийлмэл шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Антеовин: Цагаан өнгийн 1 шахмалд этинилэстрадиол 60мкг, левоноргестрел 50мкг; ягаан өнгийн
шахмалд этинилэстрадиол 50мкг, левоноргестрел 125мкг тус тус орсон байна.
Триквилар: Цайвар хүрэн өнгөтэй үрэлд левоноргестрел 0,05мг, этинилэстрадиол 0,0Змг; цагаан
өнгөтэй үрэлд левоноргестрел 0,075мг, этинилэстрадиол 0,04мг; шар өнгөтэй үрэлд левоноргестрел
0,0125мг, этинилэстрадиол 0,0Змг тус тус орсон байна.
Триквилар нь жирэмслэлтээс хамгаалах 3 үе шатаар нөлөөлдөг бэлдмэл. Триквилар нь 1 үе
шатаар нөлөөлдөг бэлдмэлүүдээс гестаген эстрогений янз бүрийн тунтай (3 янзын тун), дэс
дараалуулан уухад биений юмны мөчлөгийн хугацаанд цусанд байх бэлгийн дааврын физиологийн
түвшний хэлбэлзлийг бүрэн хангаж чаддаггаараа ялгаатай.
Эстроген-гестаген жирэмслэлтээс хамгаалах дааврын бэлдмэлүүдийн үйлдлийн механизмыг
дараах байдлаар тайлбарладаг.
 Гипоталамус болон өнчин тархины гонадотропин болон рилизинг хүчин зүйлийн ялгаралтыг
дарангуйлж улмаар өндгөн эс гадагшлах процессыг саатуулна.
 Умайн салст бүрхүүлийг өөрчлөн өндгөн эс бэхлэгдэхийг саатуулна.
 Умайн хүзүүний салсын зуурамтгай чанарыг ихэсгэж эр бэлгийн эс нэвтэрч орохыг саатуулна.
Эстроген-гестаген дааврын бэлдмэлийг практикын хувьд жирэмслэлтээс 100% хамгаална гэж
үздэг. Хэрэв 28 хоногийн мөчлөгтэй бол биений юмны 5 дахь хоногоос эхэлж 21 хоног ууна.
Нөхөн үржих үйл ажиллагаа бэлдмэлийг зогсоосноос хойш сэргэнэ. Гэхдээ бие махбодын
онцлог байдал, бэлдмэлийг хэр зэрэг удаан хэрэглэсэн зэргээс шалтгаална. Хэрэв удаан хугацаагаар
хэрэглэсэн бол энэ үе хэдэн capaap үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийг эхлэн хэрэглэж байгаа үед гаж нөлөө илэрч болох бөгөөд энэ нь цаашдаа багасна.
Цус төлжилт ихсэх, элэгний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх, толгой өвдөх эргэх, глюкоз-д тэсвэрт чанар
буурах, хөхний булчирхай хатуурах бэлгийн дуршил өөрчлөгдөх, дотор муухайрах, бөөлжих, биеийн
жин ихсэх, биений юмны мөчлөгийн хооронд цусархаг ялгадас гарах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Эстроген-гестагений жирэмслэлтээс хамгаалах бэлдмэлүүдийг цусны бүлэгнэлт ихэссэн
өвчнүүд, тархины цусны эргэлтийн өөрчлөлт, хөхний булчирхайн болон нөхөн үржихүйн системийн
хавдар, элэгний үйл ажиллагааны илэрхий өөрчлөлт, чихрийн шижин, солиорол зэргийн үед
Жирэмслэлтээс хамгаалах гестаген агуулсан бэлдмэлд микролют орно. Энэ бүлгийн
бэлдмэлүүд нь зөвхөн гестаген даавар бага хэмжээгээр агуулсан байдаг. Үйлдлийн механизм нь
бүрэн тайлбарлагдаагүй дараах байдлаар тайлбарладаг.
 Умайн хүзүүний салсын зуурмаг чанарыг их болгосноор эр бэлгийн эс умайд нэвтрэн орохыг
саатуулна.
 Умайн салстыг өөрчлөн өндгөн эс бэхлэгдэхийг саатуулна.
 Гипоталамус-өнчин тархины системийг бага зэрэг дарангуйлна.
Бэлдмэлийг хэрэглэх үед гардаг гол гаж нөлөө нь биений юмны мөчлөгийн хооронд цусархаг
ялгадас гарах, биений юм зохицуулгагүй болох явдал юм. Мөн дотор муухайрах, толгой өвдөх сэтгэл
уналын шинж илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
ЭР БЭЛГИЙН ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ БОЛОН ТҮҮНИЙ ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ

a. Эр бэлгийн дааврын бэлдмэл.
Эр бэлгийн булчирхайн Лейдигийн эсүүд тестостерон ялгаруулдаг. Тестостероны ихэнх хэсэг
нь олонх эрхтэнд дигидротестостерон болон хувирдаг ба энэ нь эсийн дотор байрласан андрогены
рецепторт нөлөөлдөг. Тестостерон нь бэлэг эрхтний өсөлт болон бэлгийн хоёрдагч шинжийг
бүрдүүлэхэд чухал үүрэгтэй бөгөөд мөн сперматогенезийг хянаж байдаг. Мөн уургийн нийлэгжилтийг
сайжруулах (анабол), бөөрний сувганцраар yc болон натри, кальци, хлорын эргэн шимэгдэлтийг
ихэсгэх үйлдэл үзүүлнэ. Тестостероны нийлэгжилт ялгаралт өнчин тархины урд хэсгийн гонадотропин
дааврын нөлөөгөөр зохицуулагдана.
Эмнэлгийн практикт тестостероны пропионат, метилтестостероныг хэрэглэдэг.
Тестостероны пропионат
Нийлэг бэлдмэл. Андроген болон анабол илэрхий үйлдэлтэй. Бэлдмэлийн 1%, 5%-ийн тосон
уусмалыг 1 мл ампултай гаргаж булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Метилтестостерон
Химийн бүтэц, биологийн үйлдлээрээ тестостероны пропионаттай төстэй. Харин үйлдлийн
идэвхээрээ түүнээс дутуу. 0,005г, 0,01г шахмал байдлаар гаргах ба бүрэн уустал нь хэлэн дор тавьж
хэрэглэнэ.
Эр бэлгийн дааврын бэлдмэлүүдийг эр бэлгийн булчирхайн үйл ажиллагааны дутагдал, эр
бэлгийн дутуу хөгжил, бэлгийн сулрал болон эмэгтэй хүнд өндгөвч ба хөхний булчирхайн хавдар (60-
аас доош насны), биений юмны хямрал, цэвэршлийн үе зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад эмэгтэй хүнд эрших үзэгдэл илрэх ба биед yc натри
хуримтлагдах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Метилтестостерон шарлалт үүсгэж болно.
б. Эр бэлгийн дааврын эсрэг бэлдмэл.
Энэ бүлэгт ципротероны ацетат, финастерид, ланапрост орно.
Ципротероны ацетат (Андрокур)
Прогестероны уламжлалд хамаарна. Захын эрхтний андрогены рецепторт хориг үүсгэж
сперматогенезийг дарангуйлна. Бэлдмэлийг хэрэглэхээ зогсоосноос 4 сарын дараа сперматогенез
сэргэнэ. Мөн ТМС-ийн андрогены рецепторт хориг үүсгэснээр бэлгийн дуршил буурна. Ципротероны
ацетат нь андрогены эсрэг үйлдэлтэйгээс гадна бага зэрэг гестаген идэвхтэй бөгөөд өнчин тархины
гонадотропины ялгаралтыг багасгана.
Бэлдмэлийг эмэгтэй хүний хэвийн биш үсжих (гирсутизм), батга гарах, болон эр хүний бэлгийн
дуршил хэт ихсэх, түрүү булчирхайн гиперплази зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,05г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Диане – 35 (Diane- 35)
Эстрогений даавар этинилэстрадиол ба гестаген дааврын идэвх бүхий андрогены эсрэг
бэлдмэл ципротероны ацетат агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Диане-35 -ын үндсэн
бүрэлдэхүүн ципротероны ацетат нь андрогены рецепторт хориг үүсгэнэ.
Андрогены рецептор нь зөвхөн эр бэлгийн булчирхай төдийгүй эмэгтэй хүний бие махбодод
голдуу бөөрний дайвар, өндгөвч, арьсанд байдаг. Арьсны болон тосны булчирхай, үсний уутанцар нь
андроген хамааралтай байх тул бие махбодод андрогены түвшин ихсэхэд эмэгтэй хүнд батга
хажирс үүсэх гол шалтгаан болох тосны булчирхайн шүүрэл ихсэхээс гадна биеэр үс ургаж толгойн үс
халцарч унана.
Ципротероны ацетат нь (ЦПА) эрхтнүүдийн андрогены рецепторт хориг үүсгэж эмэгтэй хүний
эрших үзэгдлийг багасгана.
ЦПА нь андрогены эсрэг нөлөөлөхийн зэрэгцээ шар биеийн дааврын шинж чанарыг орлож
чадахуйц гестаген идэвхтэй тул өнчин тархины гонадотропины шүүрлийг дарангуйлж өндгөн эс
гадагшлахыг саатуулна.
Этинилэстрадиол нь ЦПА-ын өндгөн эс гадагшлахад нөлөөлдөг дээрх үйлдлийг
идэвхжүүлэхийн зэрэгцээ умайн хүзүүний салсын зуурмаг чанарыг хамгаалснаар умайд эр бэлгийн эс
нэвтрэхийг саатуулна. Эдгээрийн үр дүнд жирэмслэлтээс хамгаалах үйлдэл гардаг байна.
Диане-35 нь биений юмны мөчлөгийг тогтмол болгож биений юм ихээр ирэхийг багасган
улмаар төмөр дутагдал үүсэх эрсдлийг багасгана.
Бэлдмэлийг эмэгтэйчүүдэд эр бэлгийн даавар ихэссэнээс үүсдэг батга, ялангуяа зангилаа
үүссэн хажирс, эмэгтэйчүүдийн эрших үзэгдэл (гирсутизм)-ийн хөнгөн хэлбэр, эр бэлгийн даавраас
шалтгаалсан үс халцарч унах зэрэгт хэрэглэхээс гадна дээрх өвчтэй эмэгтэйчүүдэд жирэмслэлтээс
хамгаалах эм болгон хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай үрэл хэлбэрээр үййлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Финастерид
Тестостероноос дигидротестостерон үүсэхэд оролцдог 5а-редуктаза ферментийг дарангуйлна.
Түрүү булчирхайн гиперплазийн үед түүний дотор дигидротестостероны агууламж ихэсдэг ба энэ нь
андрогены рецептортой харилцан үйлчлэлцсэнээр өсөлтийн хүчин зүйлийн ялгаралтыг ихэсгэж
улмаар гипертрофи үүсгэдэг. Иймээс бэлдмэл 5α-редуктазаг дарангуйлснаар түрүү булчирхайн эсийн
доторх дигидротестостероны агууламжийг багасгана.
Гол нь түрүү булчирхайн томролтын үед хэрэглэнэ.
Ланапрост
Түрүү булчирхайн гиперплазитай холбоотойгоор үүссэн шээс ялгарах үйл ажиллагааны
өөрчлөлтийн үед хэрэглэдэг Serenoa repens гэдэг ургамлын үрний ханд агуулсан бэлдмэл. Уг ханд нь
үрэвслийн эсрэг ба андрогены эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Үрэвслийн эсрэг үйлдлийн механизм нь
простагландины нийлэгжилтийг дарангуйлсантай холбоотой бөгөөд үүний дүнд булчирхайн эдийн
хаван ба судасны ханын нэвчимхий чанар багасна. Андрогены эсрэг үйлдлийн механизм нь бүрэн
тайлбарлагдаагүй бөгөөд тестостероноос дигидротестостерон үүсэхэд оролцдог 5-редуктаза
ферментийг дарангуйлснаар түрүү булчирхайн гиперплазийн үед ихэсдэг эсийн доторхи
дигидротестостероны агууламжийг багасгадаг гэж үздэг.
Түрүү булчирхайн гиперплази холбоотойгоор шээсний ялгаралт саатсан (үйл ажиллагааны) үед
хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хоногт 1-2 ширхгээр өдөрт 2 удаа бага зэргийн шингэнээр даруулж ууж хэрэглэнэ.
Ланапростыг 0,08г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Бэлдмэл Олон улсын Тун Хэрэглэх заалт

Тестостероны Testosterone 1%, 5%-1мл Эр бэлгийн булчирхайн үйл ажиллагааны
пропионат propionate ампул дутагдал, эр бэлгийн дутуу хөгжил, бэлгийн
сулрал, эмэгтэй хүний өндгөвч ба хөхний
0,005г
Метилтестостерон Methyltestosterone хавдар, (60-аас доош насны) биений юмны
шахмал
хямрал,цэвэршлийн үе
Эмэгтэй хүний хэвийн бус үсжих (гирсутизм),
Cyproteronum 0,05г
Ципротероны ацетат батгаших, эр хүний бэлгийн дуршил хэт
acetate шахмал
ихсэх, түрүү булчирхайн гиперплази
Эмэгтэйчүүдэд эр бэлгийн даавар
ихэссэнээс үүсдэг батга, ялангуяа зангилаат
Нийлмэл хажирс, эмэгтэйчүүдийн эрших үзэгдэл
Диане-35 Diane-35
үрэл (гирсутизм)-ийн хөнгөн хэлбэр, эр бэлгийн
даавраас шалтгаалсан үс халцарч унах,
жирэмслэлтээс хамгаалах
Түрүү булчирхайн гиперплази холбоотой-
0,08г
Ланапрост Serenoa repens гоор шээсний ялгаралт саатсан (үйл ажилла-
шахмал
гааны) үе
АНАБОЛ СТЕРОИДУУД
Анабол стероидууд нь уургийн нийлэгжилтийг сайжруулах, биеийн жинг нэмэгдүүлэх болон
азот, фосфат, кальцийн бие махбодоос ялгарахыг саатуулах зэрэг үйлдэл үзүүлдэг. Мөн хоолны
дуршлыг сайжруулна, нөхөн төлжих процессыг идэвхжүүлнэ, яс сийрэгжсэн үед яс кальцижихыг
хурдасгана.
Анабол стероидуудыг тураал, глюкокортикоидуудыг удаан хугацаагаар хэрэглэсэн үед, туяа
эмчилгээний дараа, остеопорозын үед болон нөхөн төлжилтийг идэвхжүүлэх зорилгоор тус тус
хэрэглэнэ.
Эмнэлгийн практикт неробол (метандростенолон), ретаболилыг өргөн хэрэглэдэг.
Нероболыг 0,005г шахмал хэлбэрээр гарган ууж хэрэглэх ба ретаболилын 5%-1мл тосон
уусмалыг ампултай гаргаж булчинд тарьж хэрэглэнэ.
ЯСНЫ ЭРДЭСЖИЛТИЙН ЭМГЭГИЙН ЭМЧИЛГЭЭНД ХЭРЭГЛЭХ ЭМ

Ясны эмгэгийн эмчилгээнд бифосфонатууд, эстрогений бэлдмэл, бамбайн ойролцоох
булчирхайн дааврын бэлдмэл, витамин Д, кальцитонин, кальцийн давс, кальцимиметик бэлдмэлийг
1. Бифосфонатууд
Энэ бүлэгт алендронат, этидронат, рамидронат, ризедронат зэрэг олон бэлдмэл хамаарагдах
бөгөөд эдгээрээс эх орны эмчилгээний практикт өргөн хэрэглэгдэж буй бэлдмэл бол осталон буюу
алендронат юм.
Осталон (Алендронат натри)
Ясны сийрэгжилтийг дарангуйлах бифосфонатын бүлгийн гол төлөөлөгч. Осталон нь
остеокластын идэвхийг сонгомлоор хориглон ясны эдийн сийрэгжилтийг саатуулна. Остеогенезийг
идэвхжүүлэх бөгөөд ясны сийрэгжил ба нөхөн төлжилтийн тэнцвэрт эерэг нөлөө үзүүлнэ. Ясны
эрдэсжилтийг ихэсгэн ясны эдийн хэвийн найрлага ба бүтцийг нөхцөлдүүлнэ.
Бэлдмэлийг ясны сийрэгжилтийн (цэвэршилтийн дараах үеийн, эрчүүдийн, глюкокортикоид
удаан хугацаагаар хэрэглэсний улмаас үүссэн) эмчилгээнд хэрэглэнэ.
70мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
2. Эстрогений рецепторын сонгомол модулятор
Эстрогений хэмжээ багасах нь цэвэршилтийн дараах үеийн ясны сийрэгжилтийн гол
шалтгаан болдог. Иймээс ийм байдлыг сайжруулахын тулд даавар орлуулах эмчилгээ хийнэ. Гэвч
даавар орлуулах эмчилгээ нь олон эрхтэн системд нөлөөлдөг ба түүнчлэн дааврын бус бэлдмэл нь
зарим эдэд идэвхжүүлэх, зарим эдэд саатуулах үйлдэл үзүүлдэг байна. Энэ бүлгийг эстрогений
рецепторын сонгомол модулятор гэдэг бөгөөд энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь ралоксифен юм.
Ралоксифен
Бэлдмэл яс ба зүрх судасны системд агонист, хөхний булчирхай ба умайд антагонист
нөлөөтэй. Ралоксифен нь тунгаас хамаарч остеобластын идэвхийг ихэсгэн остеокластын идэвхийг
багасгадаг. Түүнчлэн шээстэй ялгарах кальцийн хэмжээг багасган бие махбодын кальцийн
тэнцвэрийг хэвийн байлгах ба ясны сийрэгжилтийг багасгана.
Бэлдмэлийг цэвэршилтийн дараах үеийн ясны сийрэгжилтээс сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
3. Бамбайн ойролцоох булчирхайн дааврын бэлдмэл
Энэ бүлэгт терипаратид бэлдмэл хамаарагдана.
Терипаратид
Хүний рекомбинант паратиреод даавар. Терипаратид нь хүний паратдааврын идэвхтэй
фрагмент юм.
Бэлдмэл ясанд анабол үйлдэл үзүүлэх бөгөөд остеобластын идэвх ба тоог ихэсгэх замаар
ясны жин, бүтэц, бат бөх байдлыг нэмэгдүүлнэ.
Эсийн мембранд байрлах G-уураг хамааралт паратдааврын рецепторт үйлчилж
аденилатциклаза, фосфорилаза А, С, D-р дамжуулан эсийн доторх кальци ба цАМФ-ын хэмжээг
ихэсгэдэг.
Терипаратидийг эмэгтэйчүүдийн цэвэршилтийн дараах үеийн ясны сийрэгжилтийн эмчилгээ
болон эрчүүдийн гипогонадизмын улмаас үүссэн ясны сийрэгжилтийн эмчилгээнд арьсан дор тарьж
хэрэглэнэ.
4. Витамин Д
Витамины бэлдмэл бүлгийг үз.
5. Кальцитонин
Дааврын ба дааврын эсрэг бэлдмэл бүлгийг үз.
6. Кальцийн бэлдмэл
Эмнэлгийн практикт кальцийн хлорид, кальцийн глюконат, кальцийн лактат,
кальциглицерофосфат, кальций фосфо С, кальцемин, кальцемин адванс зэрэг бэлдмэлийг хэрэглэж
байна.
7. Кальцимиметик бэлдмэл
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь цинакалцет юм. Паратиреод дааврын эсрэг бэлдмэл.
Паратиреод дааврын шүүрлийн үндсэн зохицуулагч бол бамбайн ойролцоох булчирхайн эсийн
гадаргуу дээр байрлах кальци мэдрэг рецептор юм. Цинакалцет нь эсийн гаднах кальцид уг
рецепторын мэдрэг чанарыг ихэсгэн паратиреод дааврын хэмжээг шууд багасгахын зэрэгцээ цусан
дахь кальцийн концентрацийн мөн бууруулна.
Бэлдмэлийг гиперпаратиреодизмын эмчилгээнд хэрэглэдэг.
30мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
ДАРХЛАЛЫН ПРОЦЕСС-Т НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Энэ бүлэгт харшлын эсрэг нөлөөлөх эм, иммун чанарт нөлөөлөх эм орно.
ХАРШЛЫН ЭСРЭГ ЭМ
Харшлын өвчин буюу харшлын байдал маш өргөн тархжээ. Ийм өвчнүүдэд чоно хөрвөс,
Квинкийн хаван, анафилаксын шок, экзем, харшлын ринит, бронхын багтраа, аутоиммуны өвчин
орно.
Харшил нь дархлалын урвал эмгэг байдлаар ихэссэн үед буюу ямар нэгэн антиген (аллерген)-
д бие махбод хэт мэдрэг болсон үед уг антиген дахин бие махбодод opox үед үүсдэг.
Янз бүрийн харшлын урвал үүсэж хөгжихөд шингэний ба эсийн дархлал оролццог. Антигены
улмаас идэвхжсэн лимфоцитууд болон моноцитууд, макрофагууд нь дархлалын хариу урвалыг
идэвхжүүлэх ба зохицуулах үүрэгтэй биологийн идэвхт пептид нэгдлүүд ялгаруулдаг. Эдгээр нэгдлийг
цитокинууд гэж нэрлэдэг бөгөөд цитокин ялгаруулдаг лимфоцитуудыг лимфокинууд гэж тэмдэглэдэг.
Бие махбодод антиген ороход антител үүсэж тэдгээрийн харилцан үйлчлэлийн үр дүнд
комплекс нэгдэл үүсэн тэр нь эдийг гэмтээгч фермент, биологийн идэвхт бодисуудыг идэвхжүүлэх
буюу чөлөөт байдлаар ялгаруулснаас янз бүрийн эмгэг процесс үүснэ.
Аллергенд хэт мэдрэг болох нь хугацааны хувьд олон янз. Жишээ нь зарим тохиолдолд маш
түргэн, аллерген үйлчилснээс хэдхэн минутын дараа эхэлж хэдэн цагаар үргэлжилдэг байхад өөр
тохиолдолд 8-12 цаг (2-3 хоног) түүнээс дээш хугацааны дараа эхэлж хэдэн долоо хоног үргэлжилдэг
явдал ч байна. Иймээс харшлын урвалыг түргэн типийн, удаан типийн гэж 2 хуваана.
Түргэн типийн харшлын урвал нь ихэвчлэн гистамин, серотонин, брадикинин,
простагландин, тромбоцит идэвхжүүлэгч хүчин зүйл (PAF), "медленно реагирующая субстанция
анафилаксии" зэрэг биологийн идэвхит бодисууд чөлөөлөгдөж гарснаас үүснэ. Ийм харшил үүсэхэд
шингэний дархлал гол үүрэгтэй бөгөөд антител нь плазмоцитээс үүсдэг. Эдгээр үйл ажиллагааг
тохируулахад ясны химд үүсдэг антител ялгаруулагчийг идэвхжүүлэгч хүчин зүйл оролцоно. Түргэн
типийн харшилд харшлын гаралтай бронхоспазм, ринит, коньюктивит, чонон хөрвөс, анафилаксын
шок, эмийн гаралтай тромбоцитопеническая пурпура, ийлдсийн өвчин хамаарагдана.
Удаан типийн харшил үүсэхэд интерлейкин-2, лимфотоксин, макрофагийн миграцийг
дарангуйлагч хүчин зүйл зэрэг цитошнууд оролцоно. Ийм харшил үүсэхэд эсийн дархлал гол үүрэгтэй
бөгөөд эдгээрийн үйл ажиллагааг сэрээ хэлбэрийн булчирхайн даавар тимозин зохицуулна. Удаан
типийн харшлын урвалд туберкулины урвал, хавьтлын дерматит, суулгасан эрхтэн ховхрох, зарим
аутоиммуны өвчнүүд хамаарагдана.
Харшлыг бүрэн эмчлэхийн тулд харшил үүсгэсэн аллергеныг тогтоож хэт мэдрэг байдлыг
арилгах хэрэгтэй. Гэвч харшил үүсгэсэн аллергеныг тогтоох нь амаргүй. Хэрэв харшил үүсгэсэн
аллергеныг тогтоож чадвал өвөрмөц гипосенсибилизаци хийнэ. Энэ тохиолдолд тогтоосон
аллергеныг бага тунгаар хийж түүнд мэдрэг байдлыг багасгадаг. Клиникийн практикт зайлшгүй
шаардлагатай үед ялангуяа удаан типийн харшлын үед дархлал дарангуйлдаг бүлгийн эмүүдээр
өвөрмөц бус гипосенсибилизаци хийдэг.
Харшлын эмчилгээнд харшлын медиаторуудын үйлчлэл, чөлөөлөгдөлтийг багасгах харшлын
эсрэг эмүүд чухал байр эзлэхээс гадна шинж тэмдгийн эмчилгээ чухал байдаг.
I. Түргэн типийн харшлын үед дор дурьдсан бүлэг эмийг хэрэглэнэ. (Зураг 43)
1. Хэт мэдрэг болсон тучный эс буюу базофиль эсээс гистамин болон бусад биологийн идэвхт
бодисууд чөлөөлөгдөх процессыг саатуулах эм: глюкокортикоид, адреналин, кромолин натри,
кетотифен
Á¿ëýã 2 Äàðõëàëûí ñèñòåìä íºëººëºõ ýìèéí ç¿éë 251
Зураг 43. Харшлын эсрэг эмүүдийн үйлдлийн үндсэн чиглэл

2. Чөлөөлөгдсөн гистамин гистамины рецептортой харилцан үйлчлэлцэх явдлыг саатуулах эм:
гистамины эсрэг эм (димедрол супрастин)
3. Анафилаксын шок мэтийн харшлын урвалын ерөнхий илрэлийг арилгах эм: Жишээ нь: Артерийн
даралт гэнэт унах, бронхспазм болох зэрэг шинж тэмдгийг арилгах зорилгоор адреналин,
эуфиллин хэрэглэх.
4. Эдийн гэмтлийг багасгах эм: Энэ зорилгоор стероид бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг эм хэрэглэнэ.
II. Удаан типийн харшлын үед үндсэндээ 2 бүлэг эм хэрэглэнэ. (Зураг 43)
1. Иммуногенезийг багасгах эм: Иммунодепрессантуудыг хэрэглэнэ.
2. Эдийн гэмтлийг багасгах эм: Стероид, стероид бус бүтэцтэй үрэвслийн эсрэг эм хэрэглэнэ.
ГИСТАМИНЫ ЭСРЭГ ЭМ
Гистамин нь тучный эс буюу базофиль эсэд нэгдлийн байдалтай оршдог бодис юм. Дээрх
эсүүд жижиг судас, уушги, арьс, гэдсэнд олноор байрлана.
Гистамин хүний бие махбодод хэсэг газрын цусны урсгалыг тохируулах, үрэвслийн процессын
1-р үе шатыг илрүүлэх (буй болгох) үүрэгтэй.
Цэвэр гистамин доор дурьдсан үйлдэл үзүүлнэ.
1. Хялгасан судасны нэвчимтгий чанарыг ихэсгэх, цусны даралтыг бууруулах
2. Бронх, умай, гэдэс зэрэг эрхтний гөлгөр булчингийн тонусыг ихэсгэх
3. Хоол боловсруулах булчирхайн шүүрлийг ихэсгэх зэрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Гистаминыг ходоодны булчирхайн үйл ажиллагааг шалгах зорилгоор хэрэглэнэ. 0,5мг
гистаминыг булчинд тарихад ходоодны салстын булчирхайн үйл ажиллагаа хэвийн байвал 30-60
минутын дараа шүүрэл ихсэнэ. Хэрэв шүүрэл ихсэхгүй бол ходоодны салстын булчирхай атрофи
болсон гэж үзнэ.
Сүүлийн үед эх орны эмчилгээний практикт өргөн хэрэглэгдэж буй гистамины бэлдмэлийн гол
төлөөлөгч нь вестибо юм.
Вестибо (Бетагистиний дигидрохлорид)
Гистамины бэлдмэл. Вестибо нь дотор чих ба ТМС-ийн тэнцвэрийн төвийн гистамины Н1 ба Н3
рецепторуудад үйлчилнэ. Дотор чихний судасны гистамины Н1 рецепторыг шууд сэргээх болон Н3
рецепторт нөлөөлснөөр хялгасан судасны нэвчимтгий чанар ба бичил цусны эргэлтийг
сайжруулахаас гадна дун ба лабиринтын эндолимфийн даралтыг хэвийн болгоно. Мөн a. вasilaris-ын
цусны урсгалыг сайжруулна. Тэнцвэрийн мэдрэлийн бөөмийн Н3 рецепторт хориг үүсгэснээр илэрхий
төвийн үйлдэл үзүүлнэ. Тэнцвэрийн бөөмийн эсэд дамжих сэрлийг хэвийн болгоно. Эдгээр үйлдлийн
дүнд толгой эргэх шинж болон түүний давтамж багасах, чих шуугих шинж багасах, сонсгол сайжрах
(муудсан тохиолдолд) зэрэг эмнэлзүйн үр нөлөө ажиглагдана.
Бэлдмэлийг дараах тохиолдолд хэрэглэнэ.
 Янз бүрийн шалтгаантай тэнцвэргүйдэж толгой эргэх шинж тэмдгийг эмчлэх урьдчилэн сэргийлэх
 Толгой эргэх ба өвдөх, чих шуугих ба өвдөх, сонсгол муудах, дотор муухайрах, бөөлжих шинж
бүхий хам шинж
 Меньерийн хам шинж буюу өвчин
 Нуруу суурь хэсгийн цусан хангамжийн дутагдал (вертебробазилярная недостаточность),
гэмтлийн дараах энцефалопати, тархины судасны хатуурал.
 Дотор чихний лабиринтийн хаван
 Тэнцвэрийн мэдрэлийн үрэвсэл
 Лабиринтит
Бэлдмэлийг хооллох үедээ 1-2 ширхгээр хоногт 3 удаа ууж хэрэглэнэ. 2 долоо хоногийн дараа
эмчилгээний тогтвортой үр нөлөө ажиглагдана. Эмчилгээ удаан хугацаагаар үргэлжилнэ.
8мг, 16мг шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Тучный эсээс гистамин чөлөөлөгдөх процесс олон янзын хүчин зүйлүүдийн нөлөөнөөс болно.
Үүнд янз бүрийн эмгэг процесс, ялангуяа харшлын өвчин, гэмтэл, түлэгдэлт, мөн могой зөгийн xop,
ургамал бактерийн токсин орно. Мөн хоол тэжээлийн зүйл хоол боловсруулах замд химийн хувиралд
opox үед үүссэн зарим бодис ч нөлөөлнө.
Гистамины эсрэг эм нь зөвхөн гистамины рецепторт хориг үүсгэнэ. Гистамин нийлэгжих,
чөлөөлөгдөх процесс-т нөлөөлөхгүйгээс гадна гистаминыг задлахгүй.
Гистамины рецептор ба гистамины эсрэг эм
Гистамины рецептор сэргэсэнтэй холбоотой илрэх Гистамины эсрэг

Гистамины
рецептор
үйлдэл бэлдмэл
Рецепторын байрлал Үйлдэл
Бронхын гөлгөр булчин Тонусын ихсэлт

Гэдэсний гөлгөр булчин Тонусын ихсэлт Н1 блокаторууд
Димедрол
Зүрх
Дипразин
AV сэрэл дамжуулалтыг Диазолин
Артерийн судасны гөлгөр
дарангуйлах Супрастин
булчин
Н1 Тонусын багасалт Тавегил
Венийн судасны гөлгөр
Пипольфен
булчин
Тонусын ихсэлт
Хялгасан судас
Нэвчимтгий чанарын их-

ТМС-ийн нейрон
сэлт
Янз бүрийн үйлдэл
Ходоодны салстын Шүүрлийн ихсэлт
париетал эс
Зүрх Агшилтын давтамжийн их-
сэлт, эерэг инотроп үйлдэл
Артерийн судасны гөлгөр Тонусын багасалт Н2

Н2 булчин блокаторууд
Миометр Агших идэвх дарангуйлаг- Ранитидин
дана. Циметидин
ТМС-ийн нейрон Янз бүрийн үйлдэл Фамотидин
Тучный ба базофиль эс Дегрануляци дарангуйлаг-
дах
Нейтрофиль эс Хемотаксис буурах, лизо-
сомийн ферментийн чөлөө
-лөгдөлт дарангуйлагдах
Т- лимфоцит Макрофагийн миграцийг
дарангуйлах факторын ял-
гаралт багасах
Өөхөн эд Өөхний хүчлийн чөлөөлөг-
дөлт ихсэх
Гистамины рецептор H1 ба Н2 гэсэн 2 янз байна.

Гистамины нелөөгөөр Н1 рецептор сэргэхэд гэдэс, бронх, умайн булчин агшдаг. Харин Н2
рецептор нь ходоодны булчирхайн шүүрэл ялгаралт, зүрхний үйл ажиллагаа, липидийн солилцооны
тохируулгад оролцоно. Мөн Н2 рецептор харшлын болон дархлалын процессын явцад тодорхой үүрэг
гүйцэтгэнэ. Үүнийг лейкоцитын нейтрофиль, базофиль эсүүд, тучны эс, лимфоцитуудын мембра-
нуудад Н2 рецептор илэрсэн явдал гэрчилж байна.
Судас ба ТМС-д гистамины Н1, Н2 рецептор хоёулаа байдаг. Гистамины эсрэг эмийг 2 хуваана.
1. Н1 рецепторт хориг үүсгэдэг эмүүд:
Энэ бүлгийн эмүүд гистамины эсрэг доор дурьдсан үйлдлүүд үзүүлнэ.
• Умай, бронх, гэдэсний булчингийн тонусыг багасгах
• Артерийн даралт ихэсгэх
• Хялгасан судасны нэвчимтгий чанарыг багасгах зэрэг болно. Харин ходоодны булчирхайн шүүрэл
гистамины нөлөөгөөр ихэссэн үед нөлөөлөхгүй,
Энэ бүлэгт янз бүрийн химийн бүтэцтэй дараах эмүүд хамаарагдана. Үүнд: Димедрол,
супрастин, пипольфен, тавегил, хлорфенамин, диазолин, кларитин, цетиризин, астемизол зэрэг
Эдгээр эм гистамины эсрэг үйлдэл үзүүлэхийн зэрэгцээ фармакологийн өөр өөр үйлдэл
үзүүлдэг.
Димедрол (Дифенгидрамин)
Гистамины Н1 рецепторт хориг үүсгэж бие махбодын гистамин мэдрэх чадварыг багасгана.
Димедрол гистамины эсрэг үйлдэл үзүүлэхийн зэрэгцээ ТМС-ийг дарангуйлж тайвшруулах,
нойрсуулах, вегетатив зангилааны сэрэл дамжилтыг саатуулах, хэсгийг мэдээ алдуулах, бага зэрэг
гөлгөр булчингийн агчил тавиулах болон бөөлжилтийн эсрэг үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Бэлдмэлийн үйлдэл 4-6 цаг үргэлжилнэ. Димедролыг yyx, булчин судсанд тарих, гадуур
хэрэглэх бөгөөд зарим тохиолдолд шулуун гэдсээр хэрэглэнэ.
Чонон хөрвөс, өвсний халууралт, ийлдсийн өвчин, загатнаат дерматоз, харшлын конькжтивит,
эмийн харшил зэрэг харшлын өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,05г шахмал, 1%-ийн 1-2мл ампултай, 0,02г шулуун гэдэсний лаа хэлбэрээр
Супрастин (Хлоропирамин)
Гистамины Н1 рецепторт хориг үүсгэж гистамины эсрэг нөлөөлөхөөс гадна ТМС-ийг
дарангуйлж тайвшруулах, нойрсуулах, загатнааны эсрэг, М-холинолитик, хэсгийг мэдээ алдуулах,
бага зэрэг гөлгөр булчингийн агчил тавиулах үйлдэл тус тус үзүүлнэ. Нойрсуулах үйлдэл бусад
бэлдмэлүүдийг бодвол бага.
Бэлдмэлийн үйлдэл 4-6 цаг үргэлжилнэ. Супрастиныг yyx, булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Харшлын дерматоз, намарс (экзем), нейродермит, эмийн харшил, Квинкийн хаван, харшлын
ринит, нүдний салст бүрхүүлийн үрэвсэл зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,025г шахмал, 2%-1мл-ын ампултай үйлдвэрлэнэ.
Н1 – рецепторт хориг үүсгэдэг гистамины эсрэг
бэлдмэлүүдийн үйлдлийн харьцуулалт
Гистамины эсрэг эмийн

Димедрол Тавегил Супрастин Пипольфен Диазолин
шинж чанар
Гистамины эсрэг идэвх
++ +++ ++ ++++ ++
Үйлдлийн үргэлжлэх
4-6 8-12 4-6 4-6 24-48
хугацаа (цаг)
тайвшруулах
Бага зэрэг Илэрхий Илэрхий
ТМС-д үзүүлэх нөлөө нойрсуулах
тайвшруулах тайвшруулах тайвшруулах -
Вегетатив зангилааг
дарангуйлах + - - - -
М-холинорецеп-
торт хориг үүсгэх - Бага зэрэг + + -
 - адренорецепторт
- - - + -
хориг үүсгэх
Цочроох үйлдэл
+ (а/д) + (а/д) + (а/д) + (а/д) + (дотуур)
Мэдээгүйжүүлэх
үйлдэл + + + + +
Пипольфен (Прометазин)
Гистамины эсрэг өндөр идэвхтэй бэлдмэл. Гистамины эсрэг үйлдэл үзүүлэхийн зэрэгцээ ТМС-
ийг тайвшруулах, бөөлжилтийг намдаах, биеийн температурыг бууруулах, наркозын бодис, өвдөлт
намдаах эм болон хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмүүдийн үйлдлийн хүчийг нэмэгдүүлэх, адренолитик,
захын болон төвийн холинолитик, бага зэрэг гөлгөр булчингийн агчил тавиулах зэрэг үйлдэл тус тус
үзүүлнэ.
Бэлдмэлийн үйлдэл 4-6 цаг үргэлжилнэ. Пипольфенийг yyx, булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ,
Эмийн янз бүрийн бодисын харшил, чонон хөрвөс, ангионевротический отек, өвсний
халууралт, намарс (экзем), нейродермит, далайн болон агаарын өвчин зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,025г шахмал, үрэл хэлбэрээр; 2,5%-ийн 1-2мл-ийн ампултай тус тус гаргана.
Тавегил (Клемастин)
Химийн бүтэц, фармакологийн шинжээр димедролтой ойролцоо боловч түүнээс идэвхээр арай
илүү бөгөөд үйлдэл нь удаан хугацаагаар үргэлжилдгээрээ ялгаатай. Бага зэрэг тайвшруулах
үйлдэлтэй. 1 удаа хэрэглэхэд бэлдмэлийн үйлдэл 8-12 цаг үргэлжилнэ.
Чонон хөрвөс, ринит, өвсний халууралт, ийлдсийн өвчин, загатнаат дерматоз, харшлын
коньюктивит, эмийн харшил зэрэг харшлын өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Тавегилыг 0,001 шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Хлорфенамин (Хлорфенирамин)
Бэлдмэл гистамины H1 рецепторт хориг үүсгэж гистамины бие махбодод үзүүлэх сөрөг нөлөөг
багасгана. Үүнд: Хялгасан судасны нэвчимтгий чанарыг багасгах, эдэд гистамины шалтгаант хаван
үүсэх, артерийн даралт буурах зэрэг үзэгдлийг саатуулна.
Хлорфенамин ТМС-д нөлөөлж тайвшруулах, нойрсуулах үйлдэл үзүүлдэггүйгээрээ гистамины
эсрэг нөлөөлөх бусад бэлдмэлүүдээс ялгаатай.
Харшлын гаралтай загатнаа, чонон хөрвөс, дерматит, ринит, Квинкийн хаван зэрэгг хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,004г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Диазолин (Мебгидролин)
Гистамины H1 рецепторт хориг үүсгэж гистамины эсрэг нөлөөлнө. ТМС-д нөлөөлдөггүй болон
үйлдэл нь удаан үргэлжилдгээрээ бусад бэлдмэлүүдээс ялгаатай. Бэлдмэлийн үйлдэл 24-48 цаг
Өвсний халууралт (сенная лихорадка), чонон хөрвөс, арьсны загатнаа, харшлын ринит,
харшлын коньюктивит зэргийн үед хэрэглэнэ.
Диазолиныг 0,05г, 0,1г үрэл хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Кларитин (Лоратадин)
Гистамины Н1 - рецепторт удаан хугацаагаар хориг үүсгэдэг бэлдмэл. Түүний харшлын эсрэг
үйлдэл 30 минутын дотор эхэлж 24 цаг үргэлжилнэ. Төв мэдрэлийн системд нөлөөлөхгүйгээс гадна
тайвшруулах холинорецепторыг хориглох үйлдэл үл үзүүлнэ.
Жилийн турш ба улирлаар үүсдэг харшлын ринит, коньюктивит, чонын хөрвөс, харшлын
загатнаат дерматоз, архаг намарс зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. 0,01г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Цетиризин
Гистамины Н1 - рецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэл. Тэрээр холинидэвхит ба серотонин идэвхит
үйлдлийн эсрэг нөлөөлөхгүй ба эмчилгээний тунгаар мэдрэлийн системд саатуулах үйлдэл
үзүүлдэггүй.
Цетиризин нь харшлын урвалын гистамин хамааралтай эхний үед нөлөөлөхөөс гадна хожуу үед
(эсийн) эозинофилийн хөдөлгөөнийг багасгаж үрэвслийн медиаторууд чөлөөлөгдөхийг хязгаарлана.
Жилийн турш үргэлжилдэг ба улирлын чанартай ринит, харшлын коньюктивит, загатнаатай
дерматоз, чонын хөрвөс, Квинкийн хаван зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,01г ба 0,02г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Астемизол
Гистамины Н1 - рецепторт удаан хугацаагаар хориг үүсгэдэг өндөр идэвхтэй бэлдмэл. Тэрээр
мускарин ба дофамины рецептортой холбогддоггүй, тайвшруулах үйлдэлгүй, харин серотониний
эсрэг сулавтар нөлөөлнө.
Архаг, цочимог харшлын ринит, коньюктивит зэргээс урьдчилан сэргийлэх эмчлэх, чонын
хөрвөс, Квинкийн хаван болон бусад харшлын өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Энэ бүлгийн бэлдмэлүүд дотроос холинолитик үйлдэл үзүүлдэг эмүүдийг хэрэглэж буй үед ам
хатах шинж илэрч болно. Мөн тайвшруулах үйлдэлтэй бэлдмэлүүдийг үргэлжийн анхаарал, түргэн
хөдөлгөөн шаардлагатай ажил эрхэлдэг хүмүүст хэрэглэж болохгүй.
Элэг бөөрний өвчтэй хүмүүст гистамины эсрэг бэлдмэлүүдийг болгоомжтой хэрэглэх хэрэгтэй.
Энэ бүлгийн эмүүд бронхын багтраа өвчний үед эмчилгээний үйлдэл үзүүлдэггүй байна.
нэршил
Вестибо Betahistin 0.008г 0,016г Толгой эргэх, чих шуугих, Меньерийн хам шинж,
dihydrochlorid шахмал лабиринтийн хаван, тэнцвэрийн мэдрэлийн
үрэвсэл, лабиринтит
Чонон хөрвөс, өвсний халууралт, ийлдсийн
0,05 шахмал,
Димедрол Diphenhydramin өвчин, загатнаат дерматоз, харшлын
1%-1мл ампул
коньюктивит, эмийн харшил
Харшлын дерматоз, экезем, нейродермит, эмийн
0,025 шахмал,
Супрастин Chloropyramin харшил, Квинкийн хаван, харшлын ринит, нүдний
2%-1мл ампул
салст бүрхүүлийн үрэвсэл
Эмийн янз бүрийн бодисын харшил, чонон
0,025 шахмал, хөрвөс, ангионевротический отек, сенная
Пипольфен Promethazin
2,5%-1мл ампул лихорадка намарс, нейродермит, далайн болон
агаарын өвчин, өвсний халууралт
Чонон хөрвөс, өвсний халууралт, ийлдсийн
Тавегил Clemastin 0,001 шахмал өвчин, загатнаат дерматоз, харшлын
коньюктивит, эмийн харшил
Харшлын гаралтай загатнаа, чонон хөрвөс,
Хлорфенамин Chlorphenamin 0,004 шахмал
дерматит, ринит, Квинкийн хаван
Өвсний халууралт, чонон хөрвөс, арьсны
Диазолин Mebhydrolin 0,05, 0,1 үрэл
загатнаа, харшлын ринит, харшлын коньюктивит
Жилийн турш ба улирлаар үүсдэг харшлын
Кларитидин
Loratadin 0,01г шахмал ринит, коньюктивит, чонын хөрвөс, харшлын
загатнаат дерматоз, архаг намарс
Жилийн турш үргэлжилдэг ба улирлын чанартай
0,01г 0,02г
Цетиризин Cetirizin ринит, харшлын коньюктивит, загатнаатай
шахмал
дерматоз, чонын хөрвөс, Квинкийн хаван
Архаг, цочимог харшлын ринит, коньюктивит
Астемизол Astemizol 0,01г шахмал зэргээс урьдчилан сэргийлэх эмчлэх, чонын
хөрвөс, Квинкийн хаван
2. Н2-рецепторт хориг үүсгэдэг эм:

Энэ бүлэгт циметидин, ранитидин, фамотидин зэрэг бэлдмэлүүд орно. Эдгээр эмүүд нь
ходоодны булчирхайн Н2 рецепторт хориг үүсгэж ходоодны шүүрлийг багасгадаг. Эдгээр эмүүдийн
талаар хоол боловсруулах системд нөлөөлөх эмийн зүйлд тодорхой үзсэн.
ИММУН ЧАНАРТ НӨЛӨӨЛДӨГ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

1. Иммуностимуляторууд : Дархлал идэвхжүүлэх эм.
2. Иммунодепрессантууд: Дархлал дарангуйлах эм.
ДАРХЛАЛ ИДЭВХЖҮҮЛЭХ ЭМ
Дархлалыг идэвхжүүлдэг эмийг дархлал хомсдсон байдал, архаг өвчин, хорт хавдар зэргийн
хам эмчилгээнд хэрэглэнэ.
Дархлал идэвхжүүлэх эмэнд интерферон, БЦЖ, тимусын бэлдмэл зэрэг биоидэвхт бодис, мөн
левамизол мэтийн нийлэг бэлдмэл орно.
Эмнэлгийн практикт тактавин, тималин зэрэг тимусын бэлдмэлүүд болон ургамлын гаралтай
проза, салимон зэрэг эмүүдийг хэрэглэж байна.
Тактавин (Т-активин)
Үхрийн сэрээ хэлбэрийн булчирхайнаас гаргаж авсан полипептид бүтэцтэй дархлал
идэвхжүүлэгч бэлдмэл.
Дархлал хомсдсон үед Т-лимфоцитын тоо болон үйл ажиллагааг хэвийн болгох,
цитокинүүдийн ялгаралтыг идэвхжүүлэх, Т-киллер эсийн дарангуйлагдсан үйл ажиллагааг сэргээх
зэрэг эсийн дархлалыг идэвхжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг хавдрын хими ба туяа эмчилгээ, apxar идээт үрэвсэлт өвчний улмаас дархлал
дарангуйлагдсан үед болон лимфогранулематоз, лимфолейкоз, тархмал хатуурал зэрэг өвчний үед
хэрэглэнэ.
Тактавины 0,1%-ийн 1 мл-ын уусмалыг флаконтой үйлдвэрлэж арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Тималин
Үхрийн сэрээ хэлбэрийн булчирхайнаас бэлтгэсэн полипептид бүтэцтэй бэлдмэл. T ба B
лимфоцитын тоог тохируулахын зэрэгцээ фагоцитозыг ихэсгэж, цус төлжилт ба нөхөн төлжилт
дарангуйлагдсан үед тэдгээрийг идэвхжүүлнэ.
Бэлдмэлийг цочимог архаг идээт ба үрэвсэлт өвчнүүд, түлэгдэлт зэрэг эсийн дархлал багассан
өвчнүүдийн хам эмчилгээнд хэрэглэхээс гадна хавдрын хими болон туяа эмчилгээний дараах
дархлал дарангуйлагдсан үе, хагалгааны ба бэртэл гэмтлийн дараах дархлал, цус төлжилт, эд
эрхтний нөхөн төлжилт дарангуйлагдсан үе зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,01г эмийн бодисыг флаконтой үйлдвэрлэнэ. Флаконтой бэлдмэл дээр 0,9%-ийн натрийн
хлоридын 2мл уусмал хийж найруулаад булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Левамизол (Декарис)
Цагаан хорхойн эсрэг эм болгож хэрэглэж байсан. Орчин үед бэлдмэлийг дархлал хомсдох үед
хэрэглэж байна. Дархлал идэвхжүүлэх үйлдлийн механизм нь бүрэн тайлбарлагдаагүй боловч
макрофаг болон Т-лимфоцитыг идэвхжүүлдэг гэж үздэг.
Левамизолыг зарим архаг халдвар, хорт хавдар, дархлал хомсдсон үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг их тунгаар олон дахин хэрэглэхэд цус төлжилт дарангуйлагдах, хоол
боловсруулах замын хямрал, мэдрэлийн системийн хямрал (нойргүйдэл, толгой эргэх, толгой өвдөх),
Левамизолыг 0,05г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Интерферон
Вирус, хавдрын эсрэг болон дархлалыг сэргээх үйлдэлтэй дотоод нам молекулт уургийн
бүлгийг интерферон гэнэ. Интерферон нь цитокиний бүлэгт хамаарна. Орчин үед олон янзын
интерферон байдаг нь тодорхой болсон бөгөөд тэдгээрээс хамгийн чухал нь α,β,γ интерферон юм. γ-
интерферон нь дархлал идэвхжүүлэгч үйлдэл сайтай. Интерферон нь макрофаг болон T-лимфоцитыг
идэвхжүүлэн эсийн дархлалыг сайжруулах үйлдэл үзүүлнэ.
Орчин үед Интерлок, Интрон-А, Реаферон, Роферон зэрэг интерфероны бэлдмэлүүдийг
вирусын халдвар болон хавдрын эсрэг эмчилгээнд хэрэглэж байна.
Проза
Найрлага: 1 шахмалд: Echinacea angustifolia ургамлын хуурай ханд 0,25г, витамин С 0,25г,
цайрын пиколинат 0,01г; 5мл сиропт Echinacea angustifolia ургамлын хуурай ханд 0,125г, витамин С
0,075г, цайрын пиколинат 0,005г тус тус агуулагдана.
Ургамлын гаралтай дархлал идэвхжүүлэх үйлдэлтэй бэлдмэл. Проза нь макрофаг ба
нейтрофилийн фагоцитозын процессыг идэвхийг нэмэгдүүлэн өвөрмөц бус дархлааг идэвхжүүлэхээс
гадна гиалуронидаза ферментийг идэвхийг саатуулжан фибробластыг идэвхжүүлэн үрэвслийн эсрэг
нөлөөлөн шархны эдгэрэлтийг түргэсгэнэ. Бэлдмэлийг удаан хугацаагаар хэрэглэхэд Т-лимфоцитын
ялгаран хөгжиж боловсрох үйл явцыг түргэсгэн улмаар гамма интерфероны ялгаралтыг ихэсгэдэг.
Бэлдмэлийг насанд хүрэгсэд 1 шахмалаар өдөрт 2-3 удаа, 2-6 насны хүүхэд сиропыг 1,25-
2,5мл-р өдөрт 1 удаа; 6-12 насны хүүхэд 2,5-5мл-р өдөрт 1-2 удаа тус тус ууна.
Нийлмэл найрлагатай шахмал, 60мл сироп хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Салимон
Найрлага: Шинэсэрхүү бударгана (Salsola laricifolia) ургамлын газрын дээрх хэсгээс бэлтгэсэн
дархлал идэвхжүүлэх бэлдмэл.
Бэлдмэл Т-лимфоцит, В-лимфоцит, макрофаг гэсэн гурвал эсийн хоорондох хоршилт үйл
ажиллагааг идэвхжүүлж фагоцит эсүүдийн залгих чадварыг нэмэгдүүлэх, иммуноглобулины
нийлэгжилтийг хурдасгах, хэт исэлдэлт хамааралт дархлал дутагдлын үед антиоксидант үйлдлийн
механизмаар бие махбодын дархлааг сэргээх, дархлаа дутагдлын бүх хүнд хэлбэрийг багасгах, өвчин
эсэргүүцэх чадварыг дээшлүүлэх, биеийн тамир тэнхээг сайжруулах болон уураг липид амин хүчлийн
нийлэгжилтийг хурдасгах, нойр ба хоолонд байн болгох, сэтгэл санааг тайвшруулах зэрэг олон
Салимон бэлдмэлийн нөлөөгөөр бүх төрлийн хорт хавдар өвчний үед болон хорт хавдрын туяа
хими эмчилгээний үед илэрдэг дархлаа дутагдлын хүнд хэлбэрийн урвалууд багасч, Т-хелпер эс, Т-
хелпер ба Т-супрессорын харьцаа нэмэгдэн Т-супрессор эсийн хэт эмгэг идэвхжил дарангуйлагддаг.
Мөн хорт хавдрын туяа ба хими эмчилгээний хордлогыг тайлах, хорт хавдрын эсрэг биеийн
эсэргүүцэх чадвар, дархлалын тогтолцооны идэвхийг дээшлүүлэх үйлдэлтэй.
Бүх төрлийн хорт хавдар, хорт хавдрын үеийн туяа ба хими эмчилгээ, дархлал дутлын бүх
хэлбэрүүдийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 20-30 дуслаар өдөрт 3 удаа ууна. 50мл флаконтой гаргана.
Имунофан (Imunophan)
Имунофан дархлал зохицуулах, хордлого тайлах, элэг хамгаалах, чөлөөт радикал ба хэт
ислийн нэгдлүүдийг идэвхгүйжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэлийн фармакологийн үйлдэл нь
дархлалын системийг дэмжих, бие махбодын исэлдэлт-исэлдэлтийн эсрэг урвалын тэнцвэрийг
сэргээх, эсийн мембраны зөөгч шахуургын уургаар нөхцөлдсөн янз бүрийн эмэнд дасах үзэгдлийг
дарангуйлах гэсэн 3 үндсэн үйлдлээр нөхцөлдөнө.
Бэлдмэлийн үйлдэл 2-3 цагийн дараа (түргэн үе) эхлэх бөгөөд 4 сар хүртэл хугацаагаар (дунд
ба удаан үе) үргэлжилнэ.
Түргэн үе 2-3 хоног хүртэл үргэлжлэх бөгөөд энэ үед хордлого тайлах үйлдэл хүчтэй илэрнэ.
Церулоплазмин ба лактоферриний ялгарал, каталазын идэвхийг идэвхжүүлэх замаар бие махбодын
антиоксидант хамгаалалтыг ихэсгэнэ. Бэлдмэл липидийн хэт исэлдэлтийг хэвийн болгох, эсийн
мембраны фосфолипидын задрал ба арахидоны хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлах улмаар цусан
дахь холестериний хэмжээ болон үрэвслийн медиаторуудын нийлэгжилтийг багасгах үйлдэл үзүүлнэ.
Элэгний хордлогот ба халдварт гэмтлийн үед эс задралын процессыг саатуулж цусан дахь
билирубиний хэмжээ ба трансаминазын идэвхийг тус тус бууруулна.
Дунд үе нь 2-3 хоногийн дараа эхэлж 7-10 хоног үргэлжилнэ. Энэ үед эс доторх бактери
вирусын үхэл болон фагоцитозын процесс идэвхжинэ.
Удаан үе нь 7-10 хоногийн дараа эхэлж 4 сар хүртэл үргэлжлэх бөгөөд имунофаны дархлал
зохицуулах үйлдэл илэрч эсийн болон шингэний дархлааг хэвийн болгоно. Энэ үед өвөрмөц
антителийн ялгарал ихсэх ба дархлаа зохицуулалтын индекс хэвдээ орно. Имунофаны бактерийн ба
вирусын эсрэг өвөрмөц антителын үүсэлтэнд үзүүлэх нөлөө зарим эмчилгээний вакцины үйлдэлтэй
төстэй байдаг. Харин IgЕ антителын үүсэлтэнд илэрхий нөлөөлөхгүй болон түргэн типийн харшлын
урвалыг ихэсгэдэггүйгээрээ ялгаатай байна.
Бэлдмэл IgА-ын төрөлхийн дутагдлын үед түүний үүсэлтийг идэвхжүүлдэг.
Имунофан хавдрын эсийн эмэнд дасал болох үзэгдлийг багасгах ба тэдгээрийн цитостатик
эмүүдэд мэдрэг байдлыг ихэсгэнэ.
Янз бүрийн шалтгаантай архаг үрэвсэлт өвчнүүд, хордлогот эмгэг, дархлаа дутлыг эмчлэх ба
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор насанд хүрэгсэд ба 2-оос дээш насны хүүхдэд тус тус хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсдэд бактерийн ба вирусын эсрэг вакцин хийх үед дархлаа сайжруулах зорилгоор
хэрэглэнэ.
Имунофаныг арьсан дор болон булчинд тарьж хэрэглэнэ. Нэг удаагийн болон хоногийн тун
50мкг.
50мкг бэлдмэл агуулсан 1мл уусмалыг ампултай үйлдвэрлэнэ.
Иммуноглобулин (Immunoglobulin)
Эрүүл донорын цусны сийвэнгээс (гепатит В вирусын гадаргуугийн антиген, гепатит С вирус,
хүний дархлал хомсдолын вирусын антителгүй болох нь шалгагдсан) гарган авсан хүний дархлаа
идэвхт уургийн фракц.
Бэлдмэл бие махбодын тэсвэрлэх чанарыг ихэсгэх өвөрмөц бус идэвхтэй.
Иммуноглобулиныг бактери ба вирусын халдварын хүнд хордлогот хэлбэр, үжил бүхий
хагалгааны дараах хүндрэлийн үед судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ.
4,5-5,5%-ын 25мл, 50мл флаконтой гаргана.
БЦЖ
БЦЖ-г сүрьеэгийн эсрэг вакцин болгон хэрэглэдэг боловч орчин үед зарим хорт хавдрын хам
эмчилгээнд хэрэглэж байна. БЦЖ нь макрофаг, Т-лимфоцитыг идэвхжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэл миелоидный лейкеми, давсаг, гэдэс, хөхний хавдрын үед эерэг үр нөлөө үзүүлдэг
байна.
Олон улсын Тун

Хавдрын хими ба туяа эмчилгээ болон архаг идээт
0,1%-1мл
Тактавин Tactavin үрэвсэлт өвчний улмаас дархлал дарангуйлагдсан үе,
флакон
лимфогранулематоз, лимфолейкоз, тархмал хатуурал
Цочимог, архаг идээт ба үрэвсэлт өвчин, түлэгдэлт,
тэжээлгүйдлийн яршил зэрэг эсийн дархлал багассан
өвчнүүдийн хам эмчилгээнд , хавдрын туяаны болон
0,01г хими эмчилгээний дараах дархлал, цус төлжилт
Тималин Thymalin
флакон дарангуйлагдсан үе, халдварт өвчнүүдийн хүндрэлээс
сэргийлэх, хагалгааны ба бэртэл гэмтлийн дараах
дархлал, цус төлжилт, эд эрхтний нөхөн төлжилт
дарангуйлагдсан үе
Левамизол Levamisol 0,05г Архаг халдвар, хорт хавдар, дархлал хомсдсон үе
шахмал
Нийлмэл Дархлал буурсан үед дархлал сайжруулах зорилгоор
шахмал, хэрэглэнэ.
Проза Proza
60мл сироп
флакон
50мл Бүх төрлийн хорт хавдар, хорт хавдрын үеийн туяа ба
Салимон Salimon
флакон хими эмчилгээ, дархлал дутлын бүх хэлбэрүүд
Янз бүрийн шалтгаантай архаг үрэвсэлт өвчнүүд,
0,005%-
Имунофан Imunophan хордлогот эмгэг, дархлаа дутлыг эмчлэх ба урьдчилан
1мл амп
сэргийлэх
4,5-5,5% Бактери ба вирусын халдварын хүнд хордлогот хэлбэр,
Huma normal
Иммуноглобулин 25мл, 50мл үжил бүхий хагалгааны дараах хүндрэл
Immunoglobulin
флакон
ДАРХЛАЛ ДАРАНГУЙЛАХ ЭМ
Иммун чанар буюу дархлалын урвалыг багасгадаг эмийн бэлдмэлийг иммунодепрессантууд
гэнэ.
Дархлалыг дарангуйлдаг эмүүдэд хими заслын нийлэг эм, малярын эсрэг эм, антибиотик,
хавдрын эсрэг эм (эс хордуулах бэлдмэл), глюкокортикоидууд болон бусад стероид бүтэцтэй
бэлдмэл, салицилатууд орно.
Дархлал үүсэх процесст плазмоцит, лимфоцит, ретикуляр эс оролцдог.
Плазмоцитыг антител ба бусад γ-глобулиныг ялгаруулдаг нэг эст булчирхай гэж үздэг.
Плазмоцит лимфийн зангилаа, дэлүүнд том, дунд зэргийн лимфоцитээс антигены нөлөөгөөр үүснэ.
Антител үүсэж байгаа нь плазмоцит үржиж байгаатай холбоотой. Ретикуляр эс бол антигеныг залгиж
шингээнэ.
Дархлал нь бие махбодыг халдвар, харь yypar полисахаридаас хамгаалах үүрэг гүйцэтгэнэ.
Дархлал ийм ач холбогдолтой боловч зарим үед хүнд сөрөг нөлөө үүсгэнэ. Жишээ нь эрхтэн
суулгахад түүнээс харь уураг цусанд орж өндөр идэвхтэй антиген болох тул антител үүсэж 7-12
хоногийн дараа суулгасан эрхтэн сална. Түүнээс гадна уурагтай нягт холбоо үүсгэдэг эмийн болон
бусад бодисыг бие махбодод оруулахад харь бодис учир антиген болж антител үүсэж харшил үүснэ.
Дархлалын урвал хэт ихэссэнээс гадаад шинж тэмдгээрээ өөр боловч шалтгаан нь дархлалын
урвал ихэссэнтэй холбоотой олон янзын өвчин байдаг. Үүнийг аутоиммуны өвчин гэнэ. Ийм өвчинд
бамбай булчирхайн зарим өвчин, ревматизм, ревматоидны артрит, чоно яр мэтийн холбох эдийн
өвчин, гломерулонефрит, гепатит зэрэг өвчин орно. Ийм өвчнүүдийг эмчлэхэд дархлалын урвалыг
багасгадаг эмүүд чухал юм. Одоогоор сонгомол үйлдэлтэй иммунодепрессант эм хараахан гараагүй.
Иммуноделрессантуудын үйлдлийн механизм нь тэдний эсийн хуваагдал, нуклеин хүчил,
уургийн нийлэгжилтэнд нөлөөлж эсийн үйл ажиллагаа, үржлийн процессыг өөрчилж антител үүсэхийг
багасгаж байгаатай холбоотой. Эдгээр эм зөвхөн дархлалын урвалд оролццог эсүүдэд нөлөөлөөд
зогсохгүй хуваагдаж байдаг бүх эсэд нөлөөлдөг учир гаж нөлөө ихтэй.
Глюкокортикоидуудын дархлал дарангуйлж буй үйлдлийг дараах байдлаар тайлбарлаж байна.
• T ба В-лимфоцитын пролиферацийн үеийг дарангуйлна.
• Макрофаг-т нөлөөснөөр антиген таних чадварыг дарангуйлна.
• Эс хордуулагч Т-лимфоцитын идэвхийг бууруулна.
• Интерферон болон зарим интерлейкинүүдийн үйлдэл ба ялгаралтыг багасгана.
• Макрофагийн миграцийг дарангуйлагч хүчин зүйлийн үүсэлтийг багасгана.
Глюкокортикоидуудын дархлал дарангуйлах болон үрэвслийн эсрэг үйлдэл нь ихэнх харшлын
өвчнүүдийн үед сайн үр дүнтэй.
Циклоспорин
Дархлал дарангуйлах үйлдэлтэй пептид бүтэцтэй антибиотик. Бэлдмэл дараах үйлдэл
үзүүлнэ.
• Т-лимфоцитын ялгаран хөгжих үеийг дарангуйлж түүний идэвхийг саатуулна.
• Т-хелпер эсэд дарангуйлах нөлөө үзүүлнэ.
• Интерлейкин болон γ-интерфероны ялгаралтыг багасгана.
Хоол боловсруулах замаар удаан бүрэн биш шимэгдэнэ. Бэлдмэлийн ихэнх хэсэг нь элгэнд
хувиралд орж цөстэй ялгарах ба ойролцоогоор 10% нь бөөрөөр гадагшилна.
Аутоиммуны өвчин, эрхтэн шилжүүлэн суулгах зэрэгт хэрэглэнэ, Бэлдмэлийг yyx болон
Эс хордуулах бодисуудад циклофосфан, азатиопрйн, метотрексат, меркаптопурин,
актиномицин C зэрэг бэлдмэлүүд хамаарагдана. Гол төлөелөгч нь азатиоприн юм.
Азатиоприн (Имуран)
Дархлал дарангуйлах идэвхтэй үйлдэл үзүүлэх бөгөөд харин эс хордуулах үйлдэл нь бага.
Бүтэц болон үйлдлийнхээ шинжээр меркаптопуринтэй төстэй. Бие махбодод түүнээс 6-
меркаптопурин үүсдэг. Т-лимфоцитын пролиферацийг эрт үед нь дарангуйлдаг. Харин B-лимфоцитэд
бага нөлөөлнө. Мөн пурины нийлэгжилтийг дарангуйлна.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Азатиоприн болон түүний задралын
бүтээгдэхүүнүүд бөөрөөр ялгарна. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед цус төлжилт дарангуйлагдах (цус
багадах, тромбоцитопени), дотор муухайрах, бөөлжих, зарим үед элэгний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх
Азатиоприныг аутоиммуны өвчнүүд, эрхтэн шилжүүлэн суулгах зэрэгт хэрэглэнэ. 0,05 шахмал
үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
25; 50; 100мг
Аутоиммуны өвчин, эрхтэн
Циклоспорин Cyclosporin шахмал 5%-ийн
шилжүүлэн суулгах
1;5мл-ын ампул
Аутоиммуны өвчин, эрхтэн
Азатиоприн Azathioprin 0,05г шахмал
шилжүүлэн суулгах
АМЬД ҮҮСГЭГЧЭЭР ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙ ЭСРЭГ ХЭРЭГЛЭХ ЭМ
Орчин үед хүнд тохиолддог өвчний 40-50% нь амьд үүсгэгчээр үүсгэгддэг. Амьд үүсгэгчийн
тоонд бактери, мөөгөнцөр, вирус, эгэл биетэн, рикетси, спирохет орно.
Амьд үүсгэгчээр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэхийн тулд химийн олон янзын анги бүлэгт
хамаарагдах олон янзын үйлдлийн механизмтай олон тооны эмийн зүйлийг хэрэглэж байна.
Амьд үүсгэгчийн дотор зонхилох байрыг микроб эзэлнэ.
МИКРОБЫН ЭСРЭГ ЭМ
Микробын эсрэг нөлөөт эмийн зүйлийг 3 хуваана.
1. Үжилгүйжүүлэх бодис (Антисептикүүд)
2. Халдваргүйжүүлэх бодис (дезинфицирующий средства)
3. Хими заслын эм
1. Үжилгүйжүүлэх бодис буюу антисептикүүд гэдэг нь хүний биеийн гадаргуу (арьс, салст) дахь
өвчин үүсгэгч микробыг устгахад зориулагдсан эмийн зүйлийг хэлнэ.
Гэвч энэ бүлгийн зарим бодисуудыг хоол боловсруулах болон шээсний замын салст бүрхүүлд
байрласан өвчин үүсгэгч микробыг устгахад мөн хэрэглэдэг.
2. Халдваргүйжүүлэх бодис: Хүний гадаад орчинд байгаа (эмнэлгийн багаж хэрэгсэл, сав суулга,
байр сууц, ялгадас) өвчин үүсгэгч микробыг устгахад зориулагдсан бодисуудыг
халдваргүйжүүлэх бодис гэнэ.
3. Хими заслын эм: Хүний бие махбодын дотор байгаа өвчин үүсгэгчийг устгахад зориулагдсан
эмийг хэлнэ.
Гэхдээ энэ 3 бүлэг эмийг хооронд нь эрс зааглаж болохгүй. Жишээ нь: зарим бодисыг
антисептик байдлаар ч хими заслын эм байдлаар ч хэрэглэж болно. Жишээ нь фурацилиныг хоолой
зайлах (антисептик), мөн хоол боловсруулах замын өвчний үед ууж хэрэглэдэг.
Микробын эсрэг үйлдэл 2 янз байна.
1. Микробыг үхүүлэх (бактериоцидный)
2. Микробын үржлийг нь саатуулах (бактериостатик)
Микробын эсрэг эмүүдийн харьцуулсан үзүүлэлт

Үзүүлэлт Үжилгүйжүүлэх болон Хими заслын эм
халдваргүйжүүлэх бодис
1. Микробын эсийн уургийг бүлэгнүүлнэ.
Үйлдлийн механизм 2. Микробын эсийн ханын нэвчимтгий Тодорхой бүлэг ферментэд
чанарыг өөрчилнө. нөлөөлнө.
3. Тодорхой бүлэг ферментэд нөлөөлнө
Үйлдлийн идэвх Идэвх бага (1:100, 1:1000) Идэвх сайн (1:1000000)
Үйлдлийн шинж Үндсэн үйлдэл нь микробыг үхүүлэх Үндсэн үйлдэл нь микробын
үржлийг саатуулах
Микробын эсрэг Маш олон янзын микробт нөлөөлнө. Тодорхой микробт нөлөөлнө.
үйлдлийн хүрээ
Хорон чанар Их Бага
Хэрэглэх арга Гадуур Дотуур, тариа
ҮЖИЛГҮЙЖҮҮЛЭХ БОЛОН ХАЛДВАРГҮЙЖҮҮЛЭХ БОДИС

Энэ бүлгийн бодисууд практикын маш чухал ач холбогдолтой. Энэ бүлгийн бодисуудыг
халдвар орсон шарх, арьс салстын микробоор үүсгэгдсэн эмгэг зэргийг эмчлэх, эмнэлгийн багаж,
өвчтөний хэрэглэж байсан хэрэглэл болон yc хоолны зүйлийг ариутгах зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Үжилгүйжүүлэх бодисууд доор дурьдсан шаардлага хангасан байна.
• Хэсэг газарт ямар нэгэн гаж нөлөө үзүүлдэггүй.
• Арьс салстаар бага шимэгддэг.
Á¿ëýã 2 Àìüä ¿¿ñãýã÷ýýð ¿¿ñãýãäñýí ºâ÷íèéã ýì÷ëýõ ýì 263
• Микробын эсрэг өндөр идэвхтэй
• Харшил үүсгэдэггүй, хорон чанар багатай байх шаардлагатай.
Халдваргүйжүүлэх бодис нь:
• Металлыг зэврүүлдэггүй.
• Эд юмсын будаг өнгөнд нөлөөлдөггүй байх
• Эд юмсын чанарт нөлөөлдөггүй байх
• Таагүй үнэргүй байх шаардлагатай
Ангилал
1. Галоген агуулсан нэгдэл
2. Хүчил, шүлт
3. Альдегид ба спирт
4. Исэлдүүлэгчид
5. Будагч бодис
6. Нитрофураны уламжлал
7. Фенолын бүлэг
8. Металлын давсууд
9. Детергентүүд
10. Нийлмэл найрлагатай бэлдмэл
ГАЛОГЕН АГУУЛСАН БЭЛДМЭЛҮҮД
Энэ бүлгийн бодисуудыг 2 хуваана.
1. Хлор агуулсан нэгдэл: Хлорын шохой, хлорамин Б, хлоргексидин
2. Иод агуулсан нэгдэл: Йодын спиртийн уусмал
1. Хлор агуулсан нэгдэл.
Энэ бүлэгт хлорын шохой, хлорамин, хлоргексидин орно. Хлор агуулсан нэгдэл усан
уусмалдаа HCIO үүсгэдэг ба үүнээс атом байдалтай хүчилтөрөгч ялгаран энэ нь микробыг
исэлдүүлнэ. Мөн атом байдалтай Cl ялгарч энэ нь микробын уурагтай нэгдэж бүлэгнүүлнэ.
Саармаг ба хүчиллэг орчинд бактери үхүүлэх үйлдэл нь илүү сайн илэрнэ.
Хлорын шохой
Кальцийн гипохлорид (СаСIO)2, кальцийн хлорид (CaCI2), кальцийн ислийн гидрат Са(ОН)2
орсон нийлмэл найрлагатай бодис. Микробын эсрэг үйлдэл нь кальцийн гипохлоридтой холбоотой.
Жорлон муу yc ариутгахад хэрэглэнэ.
Хлорамин Б
Халдваргүйжүүлэх хүчтэй үйлдэлтэй, эвгүй муухай үнэр дарах чанартай бодис. 0,5%-ийн
уусмалыг гар ариутгах, шарх угаах, 1 -5%-ийн уусмалыг металл биш багаж ариутгахад хэрэглэнэ.
Хлоргексидин
Үжилгүйжүүлэх, халдваргүйжүүлэх хүчтэй үйлдэлтэй бодис. Грам эерэг, сөрөг нян болон
мөөгөнцрийн эсрэг нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг мэс засалчийн гар, хагалгааны талбай ариутгах, шарх цэвэрлэх, өнгөний өвчнөөс
урьдчилан сэргийлэх, мэс заслын багаж ариутгах зэрэг зорилгуудаар тус тус хэрэглэнэ.
Хагалгааны талбай халдваргүйжүүлэхэд 20%-ийн усан уусмалыг 70%-ийн этилийн спирттэй
1:40-тай хольж шингэлэн 0,5%-ийн уусмал бэлтгэж хэрэглэнэ.
2. Иод агуулсан нэгдэл
Иодын спиртийн уусмал
Атом байдалтай иод ялгарч микробын уургийг бүлэгнүүлнэ. Мөн арьсыг нягтруулж микроб
нэвтрэх боломжийг саатуулна. 5%, 10%-ийн спиртийн уусмалыг идээлээгүй шарх, мэс засалчийн
гар, хагалгааны талбай ариутгахад тус тус хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
0,5%-ийн 500мл Гар ариутгах, шарх угаах, металл биш багаж
Хлорамин Tosylchloramidum
уусмал ариутгах
Хлоргексидин Мэс засалчийн гар, хагалгааны талбай
20%-ийн 500мл ариутгах, шарх цэвэрлэх, өнгөний өвчнөөс
Chlorhexidinum
уусмал урьдчилан сэргийлэх, мэс заслын багаж
ариутгах
Иодын спиртийн Iodum 5 ба 10%-ийн Уусмалыг идээлээгүй шарх, мэс засалчийн
уусмал спиртийн уусмал гар, хагалгааны талбай ариутгах
ХҮЧИЛ, ШҮЛТ
Хүчил: Борын, салицилын, бензоины хүчлийг хэрэглэнэ. Эдгээр нь микробын эсийн бүрхүүлийг
нэвтрэн орж цитоплазмын орчинг нь хүчиллэг болгоно. Энэ нь микробын өсөлт үржилтэнд муугаар
нөлөөлнө.
Борын хүчлийн 2-4%-ийн уусмалыг хоолой зайлах, нүдэнд дусаах, 5-10%-ийн тосон түрхцийг
арьсны практикт хэрэглэнэ. Гэвч борын хүчлийн микробын эсрэг үйлдэл сул.
Салицилын хүчлийн 5-10%-ийн тосон ба өтгөн түрхцийг арьсны практикт хэрэглэнэ.
Шүлт: Сулхан шүлт микробын эсийн ханыг нэвтрэн орж цитоплазмын уургийг тунадасжуулдаг. Энэ
бүлгээс өргөн хэрэглэдэг нь нашатырын спирт юм. 0,5%-ийн уусмалыг мэс засалчийн гар ариутгахад
хэрэглэнэ.
АЛЬДЕГИД, СПИРТ
Энэ бүлэгт формалин, уротропин, этилийн спирт орно.
Формалин
36,5-37,5%-ийн формальдегидтай. Микробын уургийг бүлэгнүүлэх замаар микробын эсрэг
үйлдэл үзүүлнэ. Мөн эд эсийг нягтруулж хөлс ялгаралтыг багасгана. Цочроох нөлөөтэй. Өрөө
тасалгаа, хувцас, гэр ахуйн эдлэлийг ариутгахад хэрэглэнэ.
Уротропин (Гексаметилентетрамин)
Бэлдмэлийг шээс дамжуулах замын халдварын үед үжилгүйжүүлэх бодис болгон хэрэглэнэ.
Түүний бактерийн үржлийг саатуулах үйлдэл нь хүчиллэг орчинд задарч формальдегид үүсгэдэгтэй
холбоотой. Уротропиныг ууж болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Этилийн спирт
70-96%-ийн спирт хэрэглэнэ. Микробын эсийн доторх шингэнийг гадна тийш татаж уургийг нь
бүлэгнүүлж микробыг үхүүлнэ. Мэс заслын багаж, хагалгааны талбай, мэс засалчийн гар ариутгахад
хэрэглэнэ.
ИСЭЛДҮҮЛЭГЧИД
Энэ бүлэгт устөрөгчийн хэт исэл, калийн перманганат орно. Эдгээр нь эд эстэй хүрэлцэхдээ
атом байдалтай хүчилтөрөгч ялгаруулна. Энэ нь микробын эсэд нэвтрэн орж уургийг нь исэлдүүлнэ.
Устөрөгчийн хэт исэл
Бие махбодын эд эсийн шингэн дэх каталаза ферментийн нөлөөгөөр задарч хүчилтөрөгч
ялгаруулан бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Микробын эсрэг үйлдэл нь сул. Мөн аргаах, цус
тогтоох, эвгүй үнэрийг дарах үйлдэл үзүүлнэ.
Эд эстэй хүрэлцэхдээ ихээр хөөсрөх тул идээт шарханд хэрэглэхэд идээг сайн гадагшлуулна.
3%-ийн сулруулсан уусмалаар идээт шарх угаахад хэрэглэнэ.
Калийн перманганат
Мөн атом байдалтай хүчилтөрөгч ялгаруулан микробын эсрэг хүчтэй үйлдэл үзүүлнэ. Үүнээс
гадна муухай үнэр дарах үйлдэлтэй. Эд эсэд бага концентрациараа аргаах, их концентрациараа
цочроох түлэх үйлдэл үзүүлнэ. 0,1%-ийн уусмалаар шарх угаах, хоолой зайлах ба мөн урологи,
гинекологийн практикт хэрэглэнэ.

нэршил
Устөрөгчийн хэт Hydrogenium
3%-ийн 500мл уусмал Идээт шарх угаах
исэл peroxydum
Калийн Kalium 0,1%-ийн 500мл Уусмалаар шарх угаах, хоолой зайлах
перманганат permanganas уусмал ба мөн урологи, гинекологийн практикт
БУДАГЧ БОДИС
Энэ бүлэгт метилений хөх, бриллиантын ногоон, этакридиний лактат орно.
Бриллиантын ногоон
Микробын эсрэг өндөр идэвхтэй харьцангуй түргэн үйлдэлтэй бодис. Түүний 1-2%-ийн
уусмалыг арьсны идээт өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Метилений хөх
Халдваргүйжүүлэх болон аргаах үйлдэлтэй бэлдмэл. Үйлдлийн хүчээр бриллиантын ногооноос
дутуу. Түүнийг глюкозын уусмалтай хольж судсанд тарихад их тунгаараа гемоглобиныг
метгемоглобин болгох процессыг дэмжинэ. Харин бага тунгаараа метгемоглобиноос гемоглобин
болох процессыг тэтгэнэ.
Метилений хөхийн 1-3%-ийн спиртийн уусмалыг арьсны жижиг идээт үрэвсэл, хатиг, түлэнхий
зэрэгт түрхэж хэрэглэнэ. Мөн цианидын хордлогын үед 1%-ийн 50-100мл уусмалыг судсанд тарьж
хэрэглэнэ. Ингэснээр метилений хөх нь гемоглобиныг метгемоглобин болгодог. Үүссэн
метгемоглобин нь цианидтэй холбогдож түүний хорт нөлөөг багасгадаг байна. Харин нитритийн
болон аналины уламжлалын бодисоор хордох өөрөөр хэлбэл метгемоглобин үүссэн үед 1%-ийн
уусмалыг 0,1мл/кг тунгаар бодож судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Этакридиний лактат (риванол)
Шар өнгөөр будагдана. Коккын төрлийн микробууд ялангуяа стрептококкын өсөлт үржилтийг
саатуулах үйлдэлтэй. Xop багатай, эд эсийг цочроодоггүй сайн талтай.
0,05-2%-ийн уусмалыг халдварласан шарх, плеврит, хэвлийн гялтангийн үрэвсэл, үе мөчний
идээлсэн үрэвсэл, давсагны үрэвсэл хатиг, хатигшил, буглаа зэрэгт хэрэглэнэ.

нэршил
Methylthoinum 2%-ийн 10мл спиртийн Арьсны жижиг идээт үрэвсэл, хатиг,
Метилен хөх
chloride уусмал түлэнхий
Бриллиантын 2%-ийн 10мл спиртийн Арьсны идээт өвчин
Viride nitens
ногоон уусмал
Халдварласан шарх, плеврит, хэвлийн
Этакридины Aethacridinum 0,1%-ийн 500мл гялтангийн үрэвсэл, үе мөчний идээлсэн
лактат lactate уусмал үрэвсэл, давсагны үрэвсэл хатиг, хатигшил,
буглаа
НИТРОФУРАНЫ УЛАМЖЛАЛ
Энэ бүлгийн эм нь микробын эсрэг өндөр идэвхтэй хорон чанар багатай. Микробын амьсгалыг
дарангуйлж үржил өсөлтийг зогсооно. Бага концентрациар бактерийн үржил өсөлтийг саатуулах, их
концентрациар үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Грам эерэг, сөрөг бактери, мөөгөнцөр, вирус, эгэл биетэнд
нөлөөлнө. Гол төлөөлөгч нь фурацилин.
Фурацилин (Нитрофурал)
Үжилгүйжүүлэх байдлаар болон мөн ууж хэрэглэнэ. Фурацилиныг хэсэг газарт хэрэглэхэд
микробын эсрэг нөлөөтэйгөөс гадна эдэд цочрол үзүүлдэггүй. Мөн шархны эдгэрэлтэнд сайнаар
нөлөөлнө. 0,02%-ийн уусмалыг шарх угаах, хоолой зайлах, дунд чихний үрэвсэл, коньюктивит зэрэгт
хэрэглэнэ. 0,1г шахмалыг дизентери өвчний үед ууж хэрэглэнэ.

нэршил
0,02%-ийн 500мл Шарх угаах, хоолой зайлах, дунд чихний
Фурацилин Nitrofural
уусмал үрэвсэл, коньюктивит
ФЕНОЛЫН БҮЛЭГ
Хамгийн эртний үжилгүйжүүлэх бодис. Аливаа ариутгалын шинэ бодисуудын микробын эсрэг
үйлдлийг фенолтой харьцуулж тогтоодог.
Бага концентрациар микробын ферментэд нөлөөлөх тул бактерийн үржил өсөлтийг саатуулах
үйлдэл үзүүлнэ. Их концентрациар микробын уургийг бүлэгнүүлж үхүүлнэ.
Хүчтэй уусмал эд эсийг түлэх ба сулхан уусмал нь хэсэг газрыг мэдээгүйжүүлнэ. Фенолын 3-
5%-ийн уусмалыг багаж хэрэгсэл, өрөө тасалгаа, өвчтөний хувцас, ялгадсыг ариутгахад хэрэглэнэ.
Фенолын бэлдмэлээс резорцинийг өргөн хэрэглэнэ.
Резорцин
Микробын болон мөөгөнцрийн эсрэг идэвхтэй бэлдмэл. Түүний концентрацитай уусмал нь үү,
эвэршлийг зөөлрүүлж арилгах харин сул уусмал нь арьсны эвэрлэг бүрхүүлийн хөрсжилтийг
сайжруулах, нөхөн төлжүүлэх нөлөө үзүүлнэ.
Резорциний 2-5%-ийн уусмал, 5, 10, 20%-ийн тосон түрхцийг арьсны өвчнийг эмчлэхэд
хэрэглэнэ.
МЕТАЛЛЫН ДАВС
Металлын давсууд микробын эсрэг нөлөөлөхөөс гадна эд эсэд хэсэг газрын үйлдэл үзүүлдэг.
Металлын давсны дээрх үйлдэл хэд хэдэн хүчин зүйлээс шалтгаална. Бага концентрациараа бичил
биетний үржилд чухал үүрэгтэй ферментүүдийн -SH- бүлэгтэй нэгдэж тэдгээрийг идэвхгүй болгосноор
бактерийн үржил өсөлтийг саатуулах үйлдэл (бактериостатик) үзүүлнэ.
Их концентрациараа микробыг үхүүлнэ. Металлын давсны хэсэг газар үзүүлэх үйлдэл аргаах,
цочроох, түлэх гэсэн 3 янз байна. Хэсэг газрын үйлдлийн механизм нь металлын давсны металл
эдийн уурагтай нэгдэж уурагт нэгдэл үүсгэж байгаатай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл альбуминат металл
үүснэ. Хэрэв металлын давс арьс салстын эсийн цитоплазмын уургийг нягтруулж байвал түүнийг
аргаах үйлдэл гэнэ. Энэ үйлдлийн үед мэдрэхүй суларч судас нарийсаж үрэвслийн эсрэг үйлдэл
гарна. Хэрэв металлын давсны нөлөөгөөр хэсэг газарт рефлекс үүсэж үрэвсэл бий болвол ийм
үйлдлийг цочроох үйлдэл гэнэ.
Хэрэв металлын давсны нөлөөгөөр эд эс гэмтвэл тийм үйлдлийг түлэх гэнэ.
Металлын давсны хэсэг газар нөлөөлөх үйлдэл доорхи шинж чанараас хамаарна.
 Уусмалын концентраци (бага бол микробын өсөлтийг саатуулах, хэсэг газарт аргаах үйлдэл
үзүүлнэ.)
 Диссоциацийн зэрэг. Сайн диссоциацлагддаг бол микробыг үхүүлэх, хэсэг газарт түлэх үйлдэл
үзүүлнэ.
 Металлын давс уурагтай нэгдэх үед үүсэх хүчлийн шинж чанар: хүчтэй хүчил үүсвэл түлэх,
бактерийг үхүүлэх, сул хүчил үүсвэл аргаах, микробын үржлийг саатуулах үйлдэл үзүүлнэ.
 Эдийн уурагтай харилцан үйлчлэлцэхэд үүссэн альбуминатын нягт сийргээс хамаарна. Нягт
альбуминат үүсвэл микробын үржлийг саатуулах, хэсэг газар аргаах, сийрэг альбуминат үүсвэл
микробыг үхүүлэх, хэсэг газар түлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Хүнд металлын давс цусанд шимэгдэхгүй байх ёстой. Хэрэв цусанд шимэгдвэл хордлого
үүснэ. Хордлогын үед TMC эхлээд сэргэж байгаад дарангуйлагдана. Мөн зүрхний үйл ажиллагаа
суларна. Судас хэт өргөсөж артерийн даралт унана. Бөөрний үйл ажиллагаа алдагдана. Хордлогын
үед ходоодыг идэвхжүүлсэн нүүрстэй ycaap угаана. Сүү өндөг өгнө. Дараа нь туулга өгнө. Мөн
антидот хэрэглэнэ.
Эмнэлгийн практикт мөнгөн усны бэлдмэлүүдээс мөнгөн усны дихлорид, мөнгөн усны ислийг
өргөн хэрэглэнэ. Мөн протаргол, цайрын исэл, цайрын сульфат зэргийг хэрэглэдэг.
Мөнгөн усны дихлорид (сулема)
Маш хортой. 0,1-0,2%-ийн уусмалыг цагаан даавуу, хувцас, op, тасалгааны хана, өвчтөний
хэрэглэж байсан сав суулга зэргийг ариутгахад хэрэглэнэ.
Мөнгөн усны ислийн шар тос
1-2%-ийн нүдний тосон түрхцийг кератит, коньюктивит зэрэгт хэрэглэнэ.
Протаргол
Микробын эсрэг, аргаах, өвдөлт намдаах үйлдэлтэй. 1-5%-ийн уусмалыг төвөнх, хоолойн
үрэвсэл зэрэг өвчний үед амьсгалын дээд замын салст бүрхүүлд түрхэж хэрэглэнэ. 1-3%-ийн
уусмалыг шээсний замыг угаахад, 1-2%-ийн уусмалыг нүдэнд дусааж хэрэглэнэ.
Цайрын сульфат
Цайрын сульфатын 0,1-0,25%-ийн уусмал микробын эсрэг, аргаах, үрэвслийн эсрэг үйлдэл
үзүүлнэ. Харин түүний 0,5-1%-ийн уусмал нь цочроож бөөлжүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
0,1-0,5%-ийн уусмалыг коньюктивит болон зовхины үрэвслийн үед хэрэглэнэ.
Цайрын исэл
Микробын эсрэг сулавтар үйлдэлтэйгээс гадна түүнийг хэсэг газар хэрэглэхэд аргаах,
үрэвслийн эсрэг, шингээх үйлдэл үзүүлнэ.
Цайрын ислийг 5-10%-ийн тосон түрхэц, өтгөн түрхэц, цацлага хэлбэрүүдээр арьсны үрэвсэл, экзем,
мундас зэргийн үед болон хөлс багасгах зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.

нэршил
Мөнгөн усны шар Hydrardyrum 2%-10,0 тосон
Кератит, коньюктивит
исэл oxydatum flavum түрхэц
Төвөнх хоолойн үрэвсэл, шээсний
2%-ийн 10мл
Протаргол Protargol замыг угаах, нүдэнд дусаах
уусмал
Цайрын сульфат Zincum sulfate 0,25%-ийн 10мл

Коньюктивит, зовхины үрэвсэл
уусмал
Цайрын исэл Zincum oxyde 10%-50,0 тосон
Арьсны үрэвсэл, экзем, мундас
түрхэц
ДЕТЕРГЕНТҮҮД
Энэ бүлгийн эмүүд үжилгүйжүүлэх үйлдэлтэйгээс гадна yraax шинж чанартай. Олон төрлийн
микроб мөөгөнцөрт нөлөөлнө. Детергентүүд нь анионы ба катионы гэж 2 янз байна.
Анионы детергентэд ердийн саван opox ба эмнэлэгт хэрэглэдэг нь ногоон саван (Sapo viridis)
юм. Үүнийг хагалгааны өмнө арьсыг угааж цэвэрлэхэд хэрэглэнэ.
Катионы детергентэд церигель, дегмицид орно.
Церигель
Цетилпиридиний хлорид поливинилбутираль ба этилийн спирт агуулсан бэлдмэл. Бэлдмэлийн
найрлага дахь цетилпиридиний хлорид нь катионы детергентэд хамаарагдана.
Церигелийг мэс засалчийн гар ариутгахад хэрэглэнэ.
Дегмицид
30%-ийн дегмин агуулсан бактерийн эсрэг идэвхтэй бэлдмэл. Мөн угаалгын сайн бодис юм.
1%-ийн уусмалыг мэс засалчийн гар, хагалгааны талбай ариутгахад хэрэглэнэ.
НИЙЛМЭЛ НАЙРЛАГАТАЙ БЭЛДМЭЛ

Септолете (Septolete)
Септолете ба Септолете Д: 1 хүлхмэлд бензалконийн хлорид 1мг; ментол 1,2мг; таримал
батаршны эфирийн тос 1мг; эвкалиптийн эфирийн тос 0,6мг; тимол 0,6мг тус тус агуулагдана.
Септолете алим, нимбэг, интоор: 1 хүлхмэлд 1.2мг цетилпиридиний хлорид агуулагдана.
Септолете плюс: 1 хүлхмэлд бензокайн 5мг, цетилпиридиний хлорид 1мг тус тус агуулагдана.
Фармакологийн үйлдэл: Нүүр ам болон чих хамар хоолойн практикт хэрэглэдэг үрэвсэл ба
нянгийн эсрэг үйлдэлтэй нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Бензалконийн хлорид нь үжилгүйжүүлэх үйлдэлтэй бөгөөд грам эерэг бактери, Candida
albicans зэрэг мөөгөнцөр, зарим вирусын эсрэг үйлчилнэ.
Ментол нь ханиалга намдаах, эфирийн тос ба ментол нь амны хөндийн үрэвсэлт процессыг
багасган залгих үед илрэх өвдөх хорсох шинжийг арилгах бөгөөд мөн үнэр дарах үйлдэл тус тус
үзүүлнэ.
Тимол нь үжилгүйжүүлэх үйлдэлтэй бөгөөд бэлдмэлийн үйлдлийг хүчжүүлнэ.
Эвкалиптийн эфирийн тос нь амьсгалын дээд замын салст бүрхүүлийн шүүрлийг багасгах ба
амьсгалыг хөнгөвчилнө.
Цетилпиридиний хлорид нь үжилгүйжүүлэх бэлдмэл бөгөөд бактери, мөөгөнцөр, вирусын эсрэг
Бензокайн нь хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм бөгөөд амны хөндийба залгиурын өвдөлтийг
намдаана.
Хэрэглэх заалт: Залгиур ба амны хөндийн салст бүрхүүлийн үрэвсэл, хоолой сөөх шинж
тэмдэг бүхий амьсгалын замын цочимог өвчнүүд, амнаас эвгүй үнэр үнэртэх зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Септолете плюс: Амны хөндий ба залгиурын халдварт үрэвсэлт өвчний (фарингит, ларингит,
ангина, гингивит, стоматит) үед хэрэглэнэ.
Хэрэглэх арга, тун: Септолете ба Септолете Д: 1 хүлхмэлийг амны хөндийд бүрэн уустал 2-3
цагийн зайтай хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд ба 12-оос дээш насны хүүхдэд хоногт 8 хүртэл, 4-с дээш насны хүүхдэд
хоногт 4 хүртэл хүлхмэл, 10-аас дээш насны хүүхдэд хоногт 6 хүртэл хүлхмэл тус тус хэрэглэнэ.
Септолете алим, нимбэг, интоор: Хүлхмэлийг амны хөндийд бүрэн уустал шимж хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсэд ба 12-аас дээш насны хүүхдэд 1 ширхгээр 2-3 цагийн зайтай хоногт 8 хүртэл
хүлхмэл хэрэглэнэ.
4-өөс дээш насны хүүхдэд хоногт 4 хүртэл, 10-12 настай хүүхдэд хоногт 6 хүртэл хүлхмэлийг
3-4 цагийн зайтай тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хоолны өмнө шууд буюу хооллох үед хэрэглэхгүй.
Септолете плюс: Насанд хүрэгсэд ба 12-аас дээш насны хүүхдэд 1 ширхгээр 2-3 цагийн
зайтай хоногт 8 хүртэл хүлхмэл хэрэглэнэ.
6-12 настай хүүхдэд 4 цагийн зайтай хоногт 4 хүртэл хүлхмэлийг хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай хүлхмэл хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
БАКТЕРИЙН ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ХИМИ ЗАСЛЫН ЭМ

Энэ бүлгийн эмүүд 2 үндсэн шинж чанартай.
1. Тодорхой бичил биетэнд сонгомлоор нөлөөлнө.
. Хүн амьтанд хортой нөлөө бага үзүүлдэг.
Хими заслын эмийг хэрэглэх зарчим:
1. Хими заслын эмчилгээний эм тодорхой микроб-т нөлөөлөх учир уг өвчин үүсгэгчийг ямар эмэнд
мэдрэг болохыг тогтоосны үндсэн дээр эмээ сонгон авч хэрэглэнэ.
2. Эмээ тодорхой тунгаар өөрөөр хэлбэл цусанд буюу биологийн шингэнд микробын эсрэг нөлөө
үзүүлж чадах хэмжээний эмийн концентрацийг тогтмол барих зарчмыг баримтална.
3. Эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа ээлж эмчилгээний зарчмыг хатуу баримтална.
4. Хэд хэдэн эмийг хамтруулан хэрэглэх шаардлагатай тохиолдолд эмийн үйлдлийн механизм,
онцлог, гаж нөлөөг харгалзана.
Ангилал:
Бактерийн эсрэг хими заслын эмийг дараах байдлаар ангилна.
1. Антибиотикууд
2. Сульфаниламидууд
3. Микробын эсрэг янз бүрийн бүтэцтэй нийлэг бэлдмэл
4. Сүрьеэгийн эсрэг эм
5. Тэмбүүгийн эсрэг эм
АНТИБИОТИКУУД
Антибиоз-Амьдралын эсрэг гэсэн үг.
Пенициллинийг анх 1929 онд Английн эрдэмтэн А.Флеминг нээсэн бөгөөд 1940 онд X.B Флори
ба Э.Б. Чейн нар цэврээр нь гаргаж авсан байна.
Микробын эсрэг сонгомол нөлөөтэй биологийн гаралтай бүлэг нэгдлийг антибиотик гэнэ.
Орчин үед эмнэлгийн практикт хэрэглэж буй антибиотикуудыг ихэвчлэн цацраг ба хөгцний
мөөгөнцөр, зарим бактери ургамлаас гарган авч байна. Мөн үүнээс гадна нийлэг хагас нийлэг аргаар
гаргаж авах болсон.
Антибиотикуудыг дараах байдлаар ангилна.
Ангилал
1. β-лактамын цагирагт бүтэцтэй антибиотик
а. Пенициллиний бүлэг
б. Цефалоспориний бүлэг
в. β-лактамын цагирагт бүтэцтэй бусад антибиотик: Карбапенемын бүлэг, Монобактамын
бүлэг
2. Макролидын бүлэг
3. Тетрациклины бүлэг
4. Левомицетины бүлэг
5. Аминогликозидын бүлэг
6. Цагирагт полипептид буюу полимиксины бүлэг.
7. Линкозамидын бүлэг
8. Гликопептидийн бүлэг
9. Бусад бүлгийн антибиотик
Антибиотикууд янз бүрийн микроб-т харилцан адилгүй нөлөөлнө. Зарим нь грам эерэг микроб-
т, зарим нь грам сөрөг микроб-т илүү сайн нөлөөлж байхад гурав дахь нь аль алинд нь сайн нөлөөлөх
гэх мэт.
 Ихэвчлэн грам эерэг микроб-т сайн нөлөөлдөг антибиотик: пенициллин, макролидын бүлгийн
антибиотик орно.
 Грам сөрөг микроб-т сайн нөлөөлдөг антибиотик: Полимиксины болон монобактамын бүлгийн
антибиотик орно.
 Өргөн хүрээний үйлдэлтэй буюу грам эерэг сөрөг микроб-т аль алинд нь сайн нөлөөлдөг
антибиотик: тетрациклин, левомицетин, цефалоспорин, аминогликозидын бүлгийн антибиотикууд
орно.
 Мөөгөнцрийн эсрэг антибиотик: нистатин, гризеофульвин орно.
Зарим антибиотик бактерийн эсийн үржил өсөлтийг саатуулж байхад зарим нь үхүүлэх үйлдэл
үзүүлнэ.
Микробын эсрэгүйлдлийн механизм:
1. Бактерийн эсийн ханын нийлэгжих процессыг саатуулна. (пенициллин, цефалоспорин,
карбапенем, монобактам, гликопептидийн бүлгийн антибиотикууд)
2. Бактерийн цитоплазмын мембраны нийлэгжилтийг саатуулна (полимиксин)
3. Бактерийн эсийн уургийн нийлэгжилтийг рибосомын түвшинд саатуулна. (тетрациклин,
левомицетин, аминогликозид, макролид, линкозамидын бүлгийн антибиотикууд)
4. РНХ-ийн нийлэгжилтийг өөрчилнө. (рифампицин)
Антибиотикуудын микробын эсрэг үйлдлийн үндсэн шинж болон механизм
Микробын эсрэг
Үйлдлийн хүрээ Антибиотикууд Микробын эсрэг үйлдлийн үйлдлийн үндсэн
үндсэн механизм шинж
Бензилпенициллиний Эсийн ханын нийлэгжилтийг Бактерийг үхүүлэх
Ихэвчлэн грам эерэг бэлдмэлүүд дарангуйлах
бактерит нөлөөлдөг Оксациллин “-“ “-“
антибиотик Эритромицин Уургийн нийлэгжилтийг Бактерийн үржил
дарангуйлах өсөлтийг саатуулах
Грам сөрөг бактерит Полимиксин Цитоплазмын мембраны Бактерийг үхүүлэх
нөлөөлдөг антибиотик нэвчимтгий чанарыг өөрчлөх
Тетрациклин Уургийн нийлэгжилтийг Бактерийн өсөлт
дарангуйлах үржилтийг саатуулах
Левомицетин “-“
Аминогликозидүүд “-“ Бактерийг үхүүлэх
Өргөн хүрээний Өргөн хүрээний Эсийн ханын нийлэгжилтийг “-“
үйлдэлтэй антибиотик үйлдэлтэй хагас нийлэг дарангуйлах
пенициллинүүд
Карбапенем “-“ “-“
Цефалоспоринууд “-“ “-“
Рифампицин РНХ-ийн нийлэгжилтийг “-“
дарангуйлах
Антибиотикыг хэрэглэж байхад бичил биетэн дасаж эм үр нөлөө үзүүлэхээ болих явдал
олонтаа тохиолдоно. Энэ нь:
• Тун буруу
• Хугацаа алдагдах
• Төгс эмчилгээ хийгээгүйгээс болно.
Жишээ нь стрептомицин, олеандомицин, рифампицинд маш амархан дасаж байхад
пенициллин, тетрациклин, левомицетинд удаан дасна. Хэрэв микроб антибиотикт тэсвэртэй болвол
түүнийг өөр нөөц антибиотикоор солино.
Антибиотикуудын гаж нөлөө
Харшлын бус гаж нөлөө

Харшлын
Гавал тархины Дисбак-
Антибиотик урвал Хэсгийг Элэгний үйл Бөөрний үйл Цус төл- VIII хос териоз
мэдээгүйжүү ажиллагааг ажиллагааг жилтийг мэдрэлийн үйл
-лэх дарангуйлах дарангуйлах дарангуйлах ажиллагааг
дарангуйлах
Пенициллин + + +
1
Цефалоспорин + + + +
Макролид + + +
Аминогликозид + + + + +
Тетрациклин + + + +
Левомицетин + + + +
Полимиксин  + + +
1- Гол нь цефалоридиныг хэрэглэх үед ажиглагдана.

Антибиотикууд нь бактерийн эсрэг сонгомол идэвхтэй үйлдэлтэй, гаж нөлөөгүй байвал зохино.
Антибиотикуудыг хэрэглэж буй явцад дараах гаж нөлөө үүсэж болно.
 Удаан ба түргэн типийн харшлын урвал үүснэ. Жишээ нь: Ийлдсийн өвчин, чонон хөрвөс,
анафилаксын шок, хавьтлын дерматит гэх мэт.
 Хоол боловсруулах замын хямрал (дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах) илрэх болон элэг, бөөр,
цус төлжилт, сонсгол тэнцвэрийн аппаратад муугаар нөлөөлнө.
 Дисбактериоз болгоно. Энэ нь хоол боловсруулах замын микрофлоруудыг дарангуйлсантай
холбоотой.
ПЕНИЦИЛЛИНИЙ БҮЛЭГ
Энэ бүлзгт маш олон янзын антибиотик хамаарагдах бөгөөд эдгээрийг бионийлэг болон хагас
нийлэг аргаар гаргаж авна.
Пенициллин төрөл бүрийн хөгцний мөөгөнцрийн бүтээгдэхүүн бөгөөд микробын эсрэг хүчтэй
нөлөөлнө. Ихэвчлэн грам эерэг микроб-т сайн, харин грам сөрөг микроб-т сулхан үйлчилнэ.
Стрептококк, пневмококк, гонококк, менингококк, caxyy, татран, боомын савханцрууд, хийн үхжил,
цайвар спирохет, зарим актиномицет бусад бичил биетэнд идэвхтэй нөлөөлнө. Харин гэдэсний
савханцар, вирус, сүрьеэгийн микобактери, риккетси, эгэл биетэн, зарим хөрөнгөний төст мөөгөнцөрт
бараг үйлчлэхгүй.
Пенициллиний бүлгийн антибиотикууд нь микробын эсийн ханын нийлэгжилтийг саатуулж
микробын эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл микробын эс бүрхүүлгүй бол цаашид үржиж амьдарч
чадахгүй гэсэн үг юм.
Сүүлийн үед пенициллиназа (β-лактамаз) фермент ялгаруулдаг стафилококкын омог гарсан.
Өөрөөр хэлбэл пенициллинд стафилококк дассанаас болж стафилококкоор үүсгэгдсэн ихэнх өвчнүүд
пенициллинээр муу эмчлэгддэг болжээ. Иймээс пенициллинд тэсвэртэй болсон стафилококкоор
үүсгэгдсэн өвчнүүдийн үед пенициллиний xarac нийлэг бэлдмэлүүдийг (оксациллин) хэрэглэнэ.
Ангилал:
1. Бионийлэг пенициллин
а. Богино хугацааны үйлдэлтэй бэлдмэл: Бензилпенициллин натри, Бензилпенициллин кали,
Феноксиметилпенициллин
б. Удаан хугацааны үйлдэлтэй бэлдмэл: Бензилпенициллин новокаины давс, Бициллин-1,
Бициллин-3, Бициллин-5
2. Хагас нийлэг пенициллин:
а. Пенициллиназ (β-лактамаз) фермент ялгаруулдаг микроб-т нөлөөлдөг эм: Оксациллин,
Клоксациллин
б. Өргөн хүрээний үйлдэлтэй бэлдмэл: Ампициллин, Амоксициллин, Карбенициллин
динатрийн давс, Аугментин
БИОНИЙЛЭГ ПЕНИЦИЛЛИН
2 хуваана.
1. Богино хугацааны үйлдэлтэй бэлдмэл. Энэ бүлэгт Бензилпенициллин натрийн ба калийн давс,
мөн феноксиметилпенициллин орно.
Бензилпенициллин
Бензилпенициллин нь β-лактамын ба тиазолидины цагираг агуулсан цагирагт дипептид бүтэцтэй
тарьж хэрэглэхэд зориулагдсан бэлдмэл. Пенициллин хүчиллэг бодис учраас натри, калийн давс
байдлаар гаргаж хэрэглэнэ. Хүчиллэг орчинд амархан задрах тул ууж хэрэглэхгүй. Цус тархины
хоригийг муу нэвтрэх тул менингитийн үед бензилпенициллин натрийн давсыг нугасны шингэнд
тарина. Калийн давсыг тарьж болохгүй.
Мөн серозный, синоваль бүрхүүлийг муу нэвтрэх тул үений уутанд өвчний голомт байвал шууд
хөндийд нь тарина.
Үйлдэл нь 3-4 цаг үргэлжилнэ. Бензилпенициллины хэрэглэсэн тунгийн 60-70% нь бөөрөөр
ялгардаг. Ингэхдээ гол нь бөөрний сувганцрын ханын эпителиэр шүүрлийн замаар ялгардаг.
Зарим эмүүд бензилпенициллиний үйлдлийг уртасгадаг. Ийм бэлдмэлийн нэг бол пробенецид
юм. Энэ бэлдмэл нь бензилпенициллиний бөөрний сувганцрын ханын эпителиэр шүүрч ялгарах
процессыг дарангуйлж үйлдлийг нь уртасгана. Гэхдээ пробенецидийг энэ зорилгоор хэрэглэхгүй.
Бензилпенициллинийг уушгины хатгаа, уушгины голомтот үрэвсэл, цочимог үжилт эндокардит,
халдварласан шарх, арьс зөөлөн эд салстын идээт үрэвсэл, хэвлийн гялтангийн үрэвсэл, менингит,
заг хүйтэн, тэмбүү, боом, caxyy, дунд чих болон нүдний үрэвсэл зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг ихэвчлэн булчинд тарьж хэрэглэх боловч хүнд өвчнүүдийн үед судсанд тарьж
хэрэглэж болно. Мөн зайлшгүй шаардлагатай үед хэвлий болон плеврийн хөндийд хийж хэрэглэхээс
гадна нүдний өвчний үед нүдэнд дусааж хэрэглэнэ.
0,25-0,5%-ийн новокаины уусмалаар найруулж хэрэглэх нь уг эмийн үйлдлийг уртасгах сайн
талтай. Мөн тарианы yc болон натрийн хлоридын изотоник уусмалаар найруулж хэрэглэж болно.
250000ЕД, 500000ЕД, 1000000ЕД агуулсан нунтгийг флаконтой үйлдвэрлэнэ.
Феноксиметилпенициллин
Хүчилд тэсвэртэй тул ууж хэрэглэхэд зориулсан бэлдмэл. 0,1г; 0,25г шахмал гаргана. 4-6
цагийн зайтай ууж хэрэглэнэ.
Бензилпенициллин хэрэглэдэг өвчнүүдийн хөнгөн хэлбэрүүдийн үед хэрэглэнэ.
2. Удаан хугацааны үйлдэлтэй бэлдмэл. Энэ бүлэгт бензилпенициллин новокаины давс, бициллин-1,
бициллин-3, Бициллин-5 орно. Эдгээр нь удаан шимэгдэх тул үйлдэл нь удаан эхэлж удаан
Бензилпенициллин новокаины давс (Прокаин бензилпенициллин)
Бактерит үйлчлэх хүрээ, үйлдлийн хувьд бензилпенициллин натрийн давснаас ялгагдахгүй
боловч бие махбодод удаан үйлчилнэ. Зөвхөн булчинд тарьж хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэхийн
өмнө 2-4мл тарианы yc буюу натрийн хлоридын ариутгасан изотоник уусмалаар найруулж жигд
хөвмөл болгоод өгзөгний булчингийн гүнд хоногт 300000ЕД-р 2 удаа тарьж хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг
судсанд opoxooc болгоомжлох хэрэгтэй.
Бензилпенициллин новокаины давсыг 300000ЕД, 600000ЕД, 1200000ЕД-ээр флаконтой
Бициллин-1
Бициллин-1 бактерит үйлчлэх хүрээ, үйлдэл, хэрэглэх аргын хувьд бензилпенициллин
новокаины давстай адил.
Ангин, хэрх өвчин, тэмбүү зэргийг эмчлэхэд хэрэглэнэ. 600000ЕД, 1200000ЕД, 2400000ЕД
флаконтой гаргана.
Бициллин-3
Бензилпенициллиний натийн (калийн) давс, новокаины давс, бициллин-1 тэнцүү хэмжээгээр
орсон устай нийлж хөвмөл үүсгэдэг нийлмэл бэлдмэл.
Бэлдмэлийн үйлдэл түргэн эхэлж удаан хугацаагаар их концентрациар хадгалагдан үйлчлэх
сайн талтай. Бактерит үйлчлэх хүрээ, үйлдэл, хэрэглэх аргын хувьд бициллин l -тэй ижил. Мөн ангин,
хэрх өвчин, тэмбүүгийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг бронхын багтраа, харшлын өвчнүүд, хүнд хэлбэрийн артерийн даралт ихсэх
өвчин, сүрьеэ, зүрхний шигдээсийн дараа, цус төлжилт, дотоод шүүрлийн булчирхайн ба TMC-ийн
эмгэгтэй хүмүүст хэрэглэхийг тус тус цээрлэнэ.
300000ЕД, 600000ЕД, 1200000ЕД флаконтой гаргана. 600000ЕД-р 3 хоногт 1 удаа булчинд
Бициллин-5
Найрлагандаа бензилпенициллиний новокаины давс (300000ЕД), бицилин-1 (1200000ЕД) 1:4 -
тай орсон бэлдмэл. Удаан хугацааны үйлдэлтэй. Бэлдмэл 4 долоо хоног хүртэл хугацаагаар цусанд
хадгалагдаж тууштай нөлөөлдөг онцлогтой. Бициллинийг хэрх өвчний сэдрэлээс урьдчилан
Хэрэглэх арга бензилпенициллин новокаины давстай ижил. Бициллин-5-ыг 1500000ЕД
флаконтой гаргаж 4 долоо хоногт 1 удаа булчинд тарьж хэрэглэнэ.
ХАГАС НИЙЛЭГ ПЕНИЦИЛЛИН

1. Пенициллиназа (β-лактамаза) фермент ялгаруулдаг микроб-т нөлөөлдөг эм: Энэ бүлэгт
оксациллин, клоксациллин орно.
Оксациллин натри
Пенициллиназа ферментийн нөлөөгөөр задардаггүй ба хүчиллэг орчинд тэсвэртэй.
Бензилпенициллинд дасал болсон микроб-т сайн нөлөөлнө. Үйлдлийн чадлаар бензилпенициллинээс
дутуу. Микробын эсрэг үйлдлийн хүрээгээр бензилпенициллинтэй төстэй.
Бэлдмэлийн ихэнх хэсэг нь цусны плазмын уурагтай холбогдоно. Цус тархины хоригийг
нэвтрэхгүй.
Бэлдмэлийг пенициллиназа фермент ялгаруулдаг бичил биетнээр (стафилококк) үүсгэгдсэн
халдвар-үрэвсэлт өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
250000ЕД, 500000ЕД флаконтой үйлдвэрлэж тарилгын уусмалаар найруулж 4-6 цагийн зайтай
булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ. Мөн 0,25г; 0,5г шахмал; 0,25г бүрээс үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Клоксациллин
Хүчиллэг орчинд болон пенициллиназа ферментэд тэсвэртэй бэлдмэл.
Бэлдмэлийг клоксациллинд мэдрэг нянгаар үүсгэгдсэн өвчнүүдэд хэрэглэнэ. Үүнд: Буглаа,
хатиг, хатигшил, халдвар орсон арьсны өвчнүүд (намарс, батга), ангина, амьсгалын замын өвчнүүд
(уушгины үрэвсэл, буглаа, плеврийн эмпием) менингит, ясны идээт үрэвсэл орно.
0,25г, 0,5г тарилгын хуурай нунтгийг флаконтой болон бүрээстэй үйлдвэрлэж булчинд тарих
болон ууж хэрэглэнэ.
2. Өргөн хүрээний үйлдэлтэй бэлдмэл: Энэ бүлэгт ампициллин, амоксициллин, карбенициллин
динатрийн давс орно.
Ампициллин
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй антибиотик. Өөрөөр хэлбэл грам эерэг, сөрөг микробуудад аль
алинд нь нөлөөлнө. Грам эерэг микроб-т бензилпенициллинээс дутуу нөлөөлөх боловч
оксациллинээс илүү нөлөөлнө. Пенициллиний бүлгийн бусад бэлдмэлүүдээс ялгаатай нь гэдэсний
микроб-т нөлөөлнө.
Пенициллиназа ферментээр задардаг тул пенициллинд тэсвэртэй микроб-т нөлөөлөхгүй. Цус
тархины хоригийг оксациллинээс илүү нэвтэрнэ. Хоол боловсруулах замаар бүрэн биш шимэгдэнэ.
Цусны плазмын уурагтай бага зэрэг холбогдоно. Бөөрөөр ялгарна.
Уушгины үрэвсэл, цусан суулга, плеврит, ларингит, ангин, менингит, цусан халдвар, хөхүүлэг
ханиад, сальмонеллез, пиолонефрит зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Хүчилд тэсвэртэй тул ампициллины тригидратыг ууж хэрэглэнэ. Харин ампициллин натрийг
тарианы yc болон натрийн хлоридын изотоник уусмалаар найруулж 4-8 цагийн булчин судсанд тарьж
хэрэглэнэ. Ампициллин нь хорон чанар багатай өвчтөнд зохимж сайтай бэлдмэл.
0,25г, 0,5г, 1,0 флаконтой; 0,25г, 0,5г шахмал, бүрээс хэлбэрүүдээр тус тус үйлдвэрлэнэ.
Бактокс (Амоксициллин)
Үйлдлийн хүрээ, идэвхийн хувьд ампициллинтай адил. Грам-эерэг, грам-сөрөг нянгийн аль
алинд нөлөөлнө. Харин пенициллиназа фермент ялгаруулдаг нянд нөлөөлөхгүй. Хүчиллэг орчинд
тэсвэртэй тул ууж хэрэглэж болно. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс 1-1,5
цагийн дараа цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ.
Амьсгал ба шээсний замын халдварууд, перитонит, эндометрит, арьс зөөлөн эдийн халдвар
болон бусад пенициллинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн өвчнүүдэд хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийн тунг өвчний байдал, үүсгэгчийн амоксицилинд хир мэдрэг зэргийг харгалзан
өвөрмөц сонгоно. Насанд хүрэгсдэд, 10-аас дээш насны хүүхдэд (40кг-аас дээш жинтэй) 0,5г-аар
хоногт 3 удаа, өвчний хүнд үед 1,0г-аар хоногт 3 удаа, 4-10 насны хүүхдэд 0,25г-аар 3 удаа, 2-5
настайд 0,125г-аар, 2-оос доош насны хүүхдэд 20мг/кг-аар (хоногийн тунг 3 хувааж хэрэглэх) тус тус
хэрэглэнэ.
0,25г, 0,5г бүрээс, 5мл-т 500мг, 250мг, 125мг амоксициллин агуулсан хөвмөл бэлтгэхэд
зориулсан нунтаг бүхий флаконтой тус тус үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Карбенициллин динатрийн давс
Үйлдлийн хүрээний хувьд ампициллинтэй төстэй. Ампициллинаас ялгаатай нь хөх идээлүүлэгч
савханцар болон протеин бүх зүйлд идэвхтэй нөлөөлнө.
Ходоодны хүчиллэг орчинд задарна. Бага зэрэг шимэгдэнэ. Иймээс булчин, судсанд тарьж
хэрэглэнэ. Бэлдмэлийн ойролцоогоор 50% нь цусны плазмын уурагтай холбогдоно.
Цус тархины хоригийг муу нэвтэрнэ. Гол нь бөөрөөр ялгарна. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа 4-6
цаг. Шээсний замын өвчнүүд, үжил, менингит, остеомиелит, перитонит, чихний идээт өвчний үед
хэрэглэнэ.
1г бэлдмэлийг флаконтой савлан гаргана. Булчинд тарих бэлдмэлийг 2мл тарианы ycaap
найруулна. Судсанд тарих бэлдмэлийг 5%-ийн 10мл глюкозын уусмалд найруулна.
Амоксициллин + Клавуланы хүчил (Аугментин, Моксиклав)
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй антибиотик амоксициллин ба бета-лактамаза ферментэд хориг
үүсгэдэг клавуланы хүчил агуулсан нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Клавуланы хүчил нь Staphylococcus spp, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Haemophilus
influenzae, Moraxella catarrhalis, Bacteroides spp зэрэг бичил биетнүүдийн ялгаруулдаг 2, 3, 4, 5-р
типийн бета-лактамаза ферментэд хориг үүсгэдэг. Харин Enterobacter spp, Morganella morganii,
Pseudomonas aeruginosa, Serratia spp, Acinetobacter spp зэрэг бичил биетнүүдийн ялгаруулдаг 1-р
типийн бета-лактамаза –д нөлөөлдөггүй байна.
Клавуланы хүчил нь бета-лактамазад хориг үүсгэснээр түүний амоксициллиныг задлах
үйлдлийг нь дарангуйлж улмаар амоксициллины бактерийг үхүүлэх үйлдлийг нь хүчтэй болгодог.
Иймээс бэлдмэл грам эерэг ба сөрөг бичил биетнүүдэд өргөн хүрээгээр үйлчилнэ.
Харин Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium fortuitum, Mycobacterium bovis, Mycobacterium
kansasii зэрэг нь бэлдмэлд бага зэрэг мэдрэг ба Mycobacterium chelonae –д бэлдмэл нөлөөлдөггүй
байна.
Амьсгалын дээд доод зам өвчнүүд, дунд чихний үрэвсэл, шээс дамжуулах зам, эх барих
эмэгтэйчүүд, арьс зөөлөн эд, яс үе мөчний халдварууд болон заг хүйтэн тэмбүү зэрэг бэлдмэлд
мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн халдварт үрэвсэлт өвчнүүдийн үед тус тус хэрэглэнэ. Мөн зарим грам
эерэг сөрөг нянгуудын холимог халдваруудыг эмчлэх болон мэс ажилбарын үед халдвараас
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэж болно.
0.375г, 0,625г (0.25; 0,5г амоксициллины тригидрат ба 0,125г клавуланы хүчил) агуулсан
шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
ПЕНИЦИЛЛИНИЙ ХОРТОЙ, ГАЖ НӨЛӨӨ

Пенициллин нь хорон чанар багатай бэлдмэл. Гэвч пенициллиний бүлгийн бэлдмэлүүдийг
хэрэглэж буй явцад гаж нөлөө илэрч болох бөгөөд илэрч буй гаж нөлөөг харшлын болон харшлын
бус гэж хувааж болно.
Гол гаж нөлөө нь харшлын урвал илрэх явдал юм. Харшил илрэх нь хугацааны хувьд янз бүр
байна. Өөрөөр хэлбэл бэлдмэлийг хэрэглэж эхэлснээс хойш хэдэн минутын дараа болон долоо хоног
хүртэл хугацааны дараа ч илэрч болно. Харшлын урвалын илрэл нь янз бүр байна. Зарим үед
арьсаар тууралт гарах, арьс үрэвсэх, халуурах зэрэг хөнгөн хэлбэрээр илэрч байхад зарим үед салст
бүрхүүл хавагнах, үений өвдөлт, үрэвсэл илрэх бөөр гэмтэх зэрэг хүнд хэлбэрээр илэрч болно.
Хамгийн хүнд илрэл нь анафилаксын шок юм. Энэ үед артерийн даралт буурах, бронх агших, хэвлий
орчмоор өвдөх, тархи хавагнах, ухаан алдах зэрэг шинжүүд илэрч болно.
Харшлын урвалын үеийн эмчилгээний зарчим нь пенициллиний бэлдмэлийг хэрэглэхээ болих,
глюкокортикоидууд, гистамины эсрэг бэлдмэлүүд. кальци хлорид болон бусад бэлдмэлүүдийг
хэрэглэх явдал юм. нафилаксын шокын үед судсаар адреномиметик эмүүд (артерийн даралтыг
ихэсгэх, бронх сулруулах), гистамины эсрэг эм, глюкокортикоид, кальци хлорид хийнэ.
Үүнээс гадна пенициллиний бүлгийн бэлдмэлүүд харшлын бус зарим хортой, гаж нөлөөг
үүсгэнэ. Үүнд пенициллиний цочроох үйлдэл хамаарагдана. Бэлдмэлийг дотуур ууж хэрэглэх үед
хэлний салст бүрхүүлийн үрэвсэл (глоссит), амны хөндийн үрэвсэл (стоматит) үүсэх, дотор
муухайрах, суулгах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Мөн булчинд тарьж хэрэглэх үед өвдөх, нэвчдэс
үүсэх, судсанд тарьж хэрэглэх үед флебит, тромбофлебит болох зэрэг гаж нөлөөнүүд илэрч болно.
Бензилпенициллин натрийн давсыг өндөр тунгаар хэрэглэж буй үед мэдрэл хордуулах
(энцефалопати, арахноидит) нөлөө илэрч болно.
Оксациллин нь элэгний ферментийг дарангуйлах нөлөө үзүүлнэ. Хүчилд тэсвэртэй
бэлдмэлүүдийг ууж хэрэглэх үед дисбактериоз үүсгэж болно. Жишээ нь: ампициллин
Олон улсын
нэршил
Уушгины хатгаа, уушгины голомтот
үрэвсэл, цочимог үжилт
Бензилпенициллин натри Benzylpenicillin 250000ЕД, эндокардит, халдварласан шарх,
natrium 500000ЕД, арьс зөөлөн эд салстын идээт
1000000ЕД үрэвсэл, идээт үрэвсэл, хэвлийн
флакон гялтангийн үрэвсэл, менингит, заг
хүйтэн, тэмбүү боом, сахуу, дунд
чих болон нүдний үрэвсэл
үрэвсэл, цочимог үжилт
эндокардит, халдварласан шарх,
Феноксиметил- Phenoxymethyl- арьс зөөлөн эд салстын идээт
0,1; 0,25г шахмал
пенициллин penicillin үрэвсэл, идээт үрэвсэл, хэвлийн
гялтангийн үрэвсэл, менингит, заг
хүйтэн, тэмбүү боом, сахуу, дунд
чих болон нүдний үрэвсэл
Бензилпени-циллин Procain 300000ЕД, үрэвсэл, цочимог үжилт
новокаины давс Benzylpenicillin 600000ЕД, эндокардит, халдварласан шарх,
1200000ЕД арьс зөөлөн эд салстын идээт
флакон үрэвсэл, идээт үрэвсэл, хэвлийн
гялтангийн үрэвсэл, менингит, заг
хүйтэн, тэмбүү боом, сахуу,
Бициллин-1 Benzatine 600000ЕД,
Benzylpenicillin 1200000ЕД Ангин, хэрх өвчин, тэмбүү
2400000ЕД
флакон
300000ЕД,
Бициллин-3 Bicillinum-3 600000ЕД, Ангин, хэрх өвчин, тэмбүү
1200000ЕД
флакон
Бициллин-5 Bicillinum-5 1500000ЕД Хэрх өвчин
флакон
250000ЕД, Үжил, пневмони, остеомиелит,
Оксациллин Oxacillin natrium 500000ЕД буглаа, халдварлагдсан шарх,
флакон; 0,25, 0,5г
шахмал; 0,25г
бүрээс
Буглаа, хатиг, хатигшил, халд-вар
орсон арьсны өвчнүүд (намарс,
батга), ангина, амьс-галын замын
Клоксациллин Cloxacillin 0,25; 0,5г флакон
өвчнүүд (уушги-ны үрэвсэл, буглаа,
плеврийн эмпием) менингит, ясны
идээт үрэвсэл
Уушгины үрэвсэл, цусан суул-га,

Ampicillin natrium 0,25; 0,5г флакон; плеврит, ларингит, ангин,
Ампициллин trihydrate 0,25, 0,5г шахмал, менингит, цусан халдвар, хө-хүүлэг
бүрээс ханиад, сальмонеллез,
пиолонефрит
0,25, 0,5г бүрээс Уушгины үрэвсэл, цусан суул-га,
500мг/5мл, плеврит, ларингит, ангин,
250мг/5мл, менингит, цусан халдвар, хө-хүүлэг
Бактокс Amoxicillin 125мг/5мл хөвмөл ханиад, сальмонеллез,
бэлтгэхэд пиолонефрит
бүхий флакон
Карбенициллин Шээсний замын өвчнүүд, үжил,
динатрийн давс Carbenicillin 1г флакон менингит, остеомиелит, пери-
тонит, чихний идээт өвчн
Амьсгалын дээд доод зам өвчнүүд,
дунд чихний үрэвсэл, шээс
дамжуулах зам, эх барих
Аугментин Amoxicillin + эмэгтэйчүүд, арьс зөөлөн эд, яс үе
Нийлмэл шахмал
Clavulanic acid мөчний халдварууд болон заг
хүйтэн тэмбүү зэрэг бэлдмэлд
мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн
халдварт үрэвсэлт өвчнүүд
ЦЕФАЛОСПОРИНЫ БҮЛЭГ
Cepalosporinum acremonium гэдэг мөөгөнцрөөс гаргаж авсан антибиотикуудыг цефалоспорины
бүлэг гэж нэрлэдэг.
Цефалоспорины бүлгийн антибиотикууд нь бүтцийнхээ хувьд β-лактамын цагираг агуулсан
байдгаараа пенициллинтэй төстзй бөгөөд харин дигидротиазины цагираг агуулсан байдгаараа
пенициллинээс ялгаатай. Пенициллин нь тиазолидины цагираг агуулдаг.
Цефалоспорины бүлгийн антибиотикууд нь микробын эсийн ханын нийлэгжилтийг дарангуйлж
бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Энэ нь бактерийн эсийн ханын нийлэгжилтэнд оролцдог
транспептидаз ферментийг дарангуйлсантай холбоотой. Энэ бүлгийн антибиотикууд нь өргөн
хүрээний үйлдэлтэй. Пенициллинд дасал болсон микроб-т сайн нөлөөлнө. β-лактамаза ферментэд
тэсвэртэй боловч олонхи бэлдмэлүүд нь зарим грам сөрөг микробын ялгаруулдаг уг ферментээр
задардаг.
Цефалоспорины бүлэгт маш олон бэлдмэлүүд хамаарагдах бөгөөд тэдгээрийг 4 үе болгон
хуваадаг.
Цефалоспоринуудын үе
Хэрэглэх арга I II III IV
Цефазолин Цефуроксим Цефотаксим Цефепим
Цефалотин Цефамандол Цефтриаксон Цефпиром
Цефапирин Цефокситин Цефтризоксим
Булчин судсанд Цефалоридин Цефоницид Цефоперазон
тарих Цефрадин Цефпрозил Цефтазидим
Цефметазол Цефтизоксим
Цефотетан Моксалактам
Цефоранид
Цефазолин Цефаклор Цефиксим
Цефалексин Цефуроксимаксетил Цефподоксим-проксетил
Уух арга
Цефадроксил Лоракарбеф Цефтибутен
Цефрадин Цефпрозил Цефетамет-пивоксил
Ихэнх цефалоспоринууд хоол боловсруулах замаар муу шимэгддэг. Гэвч зарим бэлдмэл нь
сайн шимэгддэг учир ууж хэрэглэдэг. Эдгээрийн биохүртэхүй нь 50-90% байна.
I болон II үеийн бэлдмэлүүд нь цус тархины хоригийг нэвтэрдэггүй ба харин III үеийн
бэлдмэлүүд нь тархины эдэд нэвтэрдэг онцлогтой.
Цусны плазмын уурагтай бага холбогдоно. Ихэнх бэлдмэлүүд нь бөөрөөр зарим нь өтгөнтэй
ялгарна.
• I үеийн антибиотик.
I үеийн антибиотикууд нь ялангуяа грам эерэг микробуудад (пневмококк, стафилококк,
стрептококк) мөн зарим грам сөрөг микробуудад (Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus
mirabilis) сайн нөлөөлнө.
Хөх идээний савханцар, Enterobacter, Serratia marcescens, Proteus vulgaris, Bacteroides fragilis-τ
тус тус нөлөөлөхгүй.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь цефазолин, цефалоридин, цефалексин юм.
Цефазолин
Уухад гэдэсний ханаар шимэгдэхгүй. Харин булчинд тарихад цусанд амархан шимэгдэнэ.
Цефазолинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн өвчнүүд тухайлвал амьсгалын замын халдвар,
үжил, эндокардит, остеомиелит, перитонит, шээсний замын халдвар, идээлж үрэвссэн шарх зэрэгт
0,5г; 1г; хуурай бодисыг флаконд савлан гаргана.
Бэлдмэлийг натрийн хлоридын изотоник уусмалаар найруулж булчин болон судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
Цефалексин
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй ууж хэрэглэдэг антибиотик. Хоол боловсруулах замаар сайн
шимэгдэнэ.
Бэлдмэлийг цочимог apxar пиелонефрит, давсаг түрүү булчирхай уушгины үрэвслүүд,
бронхпневмони, плеврийн эмпием, уушгины буглаа, чихний үрэвсэл, зөөлөн эдийн идээт өвчин
(хатигшил, буглаа, пиодерми), остеомиелит, заг хүйтэн зэрэг өвчнүүдийн үед тус тус хэрэглэнэ.
Цефалексинийг 0,25г бүрээс; 0,5г шахмалаар үйлдвэрлэнэ.
Цефалоридин
Грам эерэг, сөрөг микробуудад нөлөөлнө. Хүчилд тэсвэртэй боловч хоол боловсруулах замаар
муу шимэгддэг. Иймээс тарьж хэрэглэнэ. Нугасны шингэнд аажим нэвтэрнэ. Шээстэй гадагшилна.
Бэлдмэлийг амьсгал, шээс бэлгийн замын болон цочимог архаг халдварууд, хагалгааны
дараах хүндрэл, цусан халдвар, тэмбүү заг хүйтэн зэрэг өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
250000ЕД, 500000ЕД, 1000000ЕД флаконтой гаргах ба тарианы ycaap найруулж булчин
• II үеийн антибиотик.
II үеийн антибиотикуудын үйлчлэлийн хүрээ нь I үеийн антибиотикуудтай адил бөгөөд дээр нь
Enterobacter болон Proteus vulgaris-τ нөлөөлнө. Мөн энэ бүлгийн зарим бэлдмэлүүд нь (цефокситин,
цефметазол, цефотетан) Bacteroides fragilis болон Serratia-н зарим штамм-д үйлчилдэг. Харин хөх
идээний савханцарт нөлөөлөхгүй.
II үеийн бүх антибиотикууд нь грам эерэг коккуудад нөлөөлөх үйлдлийн хүчээр I үеийн
антибиотикуудаас сул. Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь цефуроксим юм.
Цефуроксим натри (Зинацеф)
Грам эерэг, сөрөг микроб, пенициллинд тэсвэртэй микроб-т үхүүлэх нөлөө үзүүлнэ.
Цусан халдвар, менингит, амьсгал, шээсний замын болон яс, үе, арьс зөөлөн эдийн өвчнүүд,
мөн янз бүрийн хагалгааны дараах хүндрэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
0,25r; 0,75г-ын флаконтой гаргаж тарианы ycaap найруулж булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Цефуроксим аксетил (Зиннат)
Зөвхөн ууж хэрэглэхэд зориулсан бэлдмэл. 0,25; 0,5г-ын шахмал үйлдвэрлэнэ.
• III үеийн антибиотик.
III үеийн антибиотикууд нь грам сөрөг бактериудад өргөн хүрээгээр үйлчилнэ. Харин грам
эерэг коккуудад II үеийн антибиотикуудыг бодвол бага нөлөөлнө. Энэ бүлгийн антибиотикууд нь
Enterobacter, Serratia болон β-лактамаз ялгаруулдаг Haemophilus ба Neisseria-ын штаммуудад
үйлчилнэ. Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь цефотаксим, цефтриаксон, цефтазидим юм.
Цефотаксим (Клафоран)
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй антибиотик. Ялангуяа грам сөрөг микроб-т сайн нөлөөлнө. β-
лактамаз ферментэд тэсвэртэй. Булчинд тарьснаас хойш 30 минутын дараа цусан дахь концентраци
дээд хэмжээндээ хүрч 12 цаг хадгалагдана. Эд, эдийн шингэнд сайн нэвтэрнэ.
Амьсгал, шээс бэлгийн зам, яс, зөөлөн эдийн халдвар, цусан халдвар, перитонит зэргийн үед
Бэлдмэлийг 0,5г; 1г-ын флаконтой гаргаж тарианы ycaap найруулж 12 цагийн зайтай булчин,
Цефтриаксон (Роцефин)
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй удаан хугацаагаар нөлөөлдөг тарьж хэрэглэдэг бэлдмэл. β-
лактамаз ферментэд тэсвэртэй. Булчинд тарьсны дараах биохүртэхүй нь ойролцоогоор 100%.
Бэлдмэлийн 85-90% нь цусны уурагтай холбогдоно.
Судсанд тарьсны дараа эдийн шингэнд маш түргэн нэвтрэх ба түүний бактерийг үхүүлэх
концентраци 24 цаг үргэлжилнэ.
Цефтриаксон бие махбодод хувиралд оролгүй хэвээрээ 50-60% шээстэй, 40-50% өтгөнтэй
Бэлдмэлийг роцефинд мэдрэг микробоор үүсгэгдсэн перитонит, цусан халдвар, менингит,
цөсний хүүдийн эмпием, плеврийн эмпием, пиелонефрит, яс, үе, зөөлөн эдийн халдвар, идээт шарх,
бэлгийн замын халдвар зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. Ялангуяа заг хүйтэн өвчний үед эмчилгээний үр
нөлөө сайн.
Цефтриаксоныг 0,25г, 0,5г, 1г, 2г-ын флаконтой гаргах ба дагалдах уусмалаар найруулж
Цефтазидим (Фортум)
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй антибиотик. Грам эерэг, сөрөг микроб, хөх идээний савханцарт
үхүүлэх нөлөө үзүүлнэ. β-лактамаз ферментэд тэсвэртэй. Судсанд тарихад 5-10минут, булчинд
тарихад 30-45 минутын дараа цусан дахь түүний концентраци дээд түвшинд хүрч удаан хугацаагаар
хадгалагддаг онцлогтой. Бие махбодод задралгүй хэвээрээ бөөрөөр ялгарна.
Цефтазидимд мэдрэг микробоор үүсгэгдсэн перитонит, цусан халдвар, цөсний хүүдийн
эмпием, аарцагны хөндийн эрхтнүүдийн халдвар, уушгины буглаа, эмпием, бөөр, яс, үений
халдварууд, идээт шарх зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,25г, 1г, 2г-ын флаконтой гаргаж булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Цефалоспорины бүлгийн зарим антибиотикуудын
микробын эсрэг үйлдлийн хүрээ
Цефлоспоринуудын үе
Бичил биетнүүд I II III IV
Цефало- Цефок- Цефу- Цефопе- Цефта- Цефепим
тин ситин роксим разон зидим
Грам эерэг коккууд
Streptococcus pyogenes + + + + + +
Streptococcus pneumoniae + + + + + +
Streptococcus viridans + + + + + +
Enterococcus faecalis - - - + - -
Staphylococcus aureus + + + + + +
(метициллинд мэдрэг)
Грам сөрөг коккууд

Neisseria gonorrhoeae + + + + + +
Neisseria meningitisidis - + + + + +
Acinetobacter calcoaceticus - - - - + 
Moraxella catarrhalis + + + + + +
Грам сөрөг савханцрууд

Escherichia coli + + + + + +
Salmonella typhi + + + + + +
Salmonella enteritidis + + + + + +
Shigella Dysenteriae + + + + + +
Klebsiella pneumoniae + + + + + +
Enterobacter aerogenes - -  + + +
Serratia marcescens - - - + + +
Proteus mirabilis + + + + + +
Proteus vulgaris - + - + + +
Pseudomonas aeruginosa - - + +
- 
Haemophilus influenzae + + + + + +
Bacteroides fragilis - + - - - -
Грам эерэг савханцрууд

Clostridium botulinum + + + + + +
Clostridum tetani + + + + + +
Цефалоспорины бүлгийн антибиотикуудын гаж нөлөө

Цефалоспорины бүлгийн бэлдмэлүүдийг хэрэглэж буй өвчтөнүүдийн ихэнх хэсэгт нь харшлын
урвал үүснэ. Мөн үүнээс гадна бөөр гэмтэх (цефалоридин), лейкопени болох, хэсэгт цочроох нөлөө
үзүүлэх (цефалотин), булчинд тарьж хэрэглэхэд өвдөх, нэвчдэс үүсэх, судсанд тарих үед флебит
үүсэх, ууж хэрэглэх үед хоол боловсруулах замын хямрал илрэх зэрэг гаж нөлөө тус тус илэрч болно.
Зарим бэлдмэлүүд нь (цефоперазон) гипопротромбинеми үүсгэнэ.

нэршил
Амьсгалын замын халдвар, үжил, эндокардит,
Цефазолин Cephazolin 0,5г, 1г флакон остеомиелит, перитонит, шээсний замын
халдвар, идээлж үрэвссэн шарх
Цефалексин Cefalexin 0,25г бүрээс, Цочимог архаг пиелонефрит, давсаг түрүү

0,5г шахмал булчирхай уушгины үрэвслүүд, бронхпневмо-ни,
плеврийн эмпием, уушгины буглаа, чихний
үрэвсэл, зөөлөн эдийн идээт өвчин (хатигшил,
буглаа, пиодерми), остеомиелит заг хүйтэн
250000ЕД, Амьсгал, шээс бэлгийн замын болон зөөлөн
500000ЕД, цочимог архаг халдварууд, хагалгааны да-раах
Цефалоридин Cefaloridin 1000000ЕД хүндрэл, цусан халдвар, тэмбүү заг хүйтэн
флакон
0,25г, 0,75г Цусан халдвар, менингит, амьсгал, шээсний
Цефуроксим Cefuroxim флакон замын болон яс, үе, арьс зөөлөн эдийн өвчнүүд,
natrium 0,25г, 0,5г мөн янз бүрийн хагалгааны дараах хүндрэлээс
Cefuroxim axetil шахмал урьдчилан сэргийлэх
Амьсгал, шээс бэлгийн замяс, зөөлөн эдийн
Цефотаксим Cefotaxime 0,5г; 1г-ын халдвар, цусан халдвар, перитонит
флакон
Перитонит, цусан халдвар, менингит, цөсний
хүүдийн эмпием, плеврийн эмпием,
Цефтриаксон Ceftriaxone 0,25г, 0,5г, 1г, пиелонефрит, яс, үе, зөөлөн эдийн халдвар,
2г-ын флакон идээт шарх, бэлгийн замын халдвар
Перитонит, цусан халдвар, цөсний хүүдийн
эмпием, аарцагны хөндийн эрхтнүүдийн халдвар,
Цефтазидим Ceftazidime 0,25; 1г; 2г-ын уушгины буглаа, эмпием, бөөр, яс, үений
флакон халдварууд, идээт шарх
Ïåíèöèëëèíàçà ÿëãà-
ðóóëäàã ñòàôèëîêîêê
Ïåíèöèëëèíàçà ÿëãà-
ðóóëäàãã¿é ñòàôèëîêîêê
Áåíçèëïåíèöèëëèí
Ñòðåïòîêîêê
Îêñàöèëëèí
Àìïèöèëëèí
Ïíåâìîêîêê
Ìåíèíãîêîêê
Ãîíîêîêê
Öåôàëîðèäèí
Öåôàëîòèí
Êëîñòðèä
Áîîìûí ñàâõàíöàð
Ñàõóóãèéí ñàâõàíöàð
Òðåïîíåì
Ãýäýñíèé ñàâõàíöàð
Øèãåëë
Ñàëüìîíåëë
Êëåáñèåëë
Proteus mirabilis
Ïåíèöèëëèí áîëîí öåôàëîñïîðèíû á¿ëãèéí çàðèì àíòèáèîòèêèéí

¿éëäëèéí õ¿ðýý
Схем 22.
β-ЛАКТАМЫН ЦАГИРАГТ БҮТЭЦТЭЙ БУСАД АНТИБИОТИК

Энэ бүлгийн антибиотикыг дотор нь 2 хуваана.
1. Карбапенемын бүлэг
2. Монобактамын бүлэг
КАРБАПЕНЕМЫН БҮЛЭГ
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь имипен юм.
Имипен
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй, өндөр идэвхтэй, хагас нийлэг антибиотик. Грам эерэг сөрөг
бактериудад үхүүлэх нөлөө үзүүлнэ. Энэ нь бактерийн эсийн ханын нийлэгжилтийг дарангуйлж
байгаатай холбоотой. β-лактамаз ферментэд тэсвэртэй боловч бөөрний проксималь сувганцрын
дегидропептидаз-l-aap задарна. Иймээс шээсэнд уг бэлдмэлийн концентраци бага байдаг. Имипений
энэ дутагдлыг арилгах зорилгоор дегидропептидаз-I-ыг дарангуйлах үйлдэлтэй циластатиныг гаргаж
авсан бөгөөд сүүлийн үед имипен циластатины нийлмэл найрлагатай бэлдмэлийг хэрэглэж байна.
Ийм бэлдмэлийг примаксин гэдэг.
Имипенийг түүнд мэдрэг микробуудаар үүсгэгдсэн халдварт өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
2г-aap флаконтой гаргаж судсанд тарьж хэрэглэнэ.
МОНОБАКТАМЫН БҮЛЭГ
Энэ бүлэгт азтреонам орно. Chromobacterium vialaceum-aac гаргаж авна. Грам сөрөг бактерийн
ялгаруулдаг β-лактамаз ферментэд тэсвэртэй. Грам эерэг бактери болон агааргүйтэн бактерит
үйлчлэхгүй. Эсийн ханын нийлэгжилтийг дарангуйлж бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг амьсгал шээс дамжуулах зам, арьсны халдваруудын үед хэрэглэнэ.
0,5г, 1г бэлдмэлийг флаконтой үйлдвэрлэж тарианы ycaap найруулж булчин, судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
МАКРОЛИДЫН БҮЛЭГ
Энэ бүлгийн антибиотикууд нь өөрийн молекульдаа янз бүрийн сахаруудтай холбогдсон
макроцикл лактоны цагираг агуулсан байдаг. Бактерийн уургийн нийлэгжилтийг саатуулж бактерийн
эсрэг нөлөөлнө. Макролидын бүлгийн антибиотикуудыг 3 үе болгож хуваана.
I үе - Эритромицин олеандомицин
II үе - Рокситромицин, мидекамицин, кларитромицин
III үе- Азитромицин
Макролидын бүлгийн антибиотикууд метициллинд тэсвэртэй стафилококк, стрептококк,
пневмококк, коринебактери, зэрэг грам эерэг бактери; бордетелла, морексалла зэрэг грам сөрөг
бактери, хламид, уреаплазм, микоплазм зэрэг үүсгэгчийг үхүүлэх, нейссерий, легионелл, цус задлагч
савханцар, бруцелла, трепонема, клостридий, бактероид, риккетсий зэрэг бактериудын өсөлт
үржлийг нь саатуулах үйлдэл үзүүлнэ. 2 үеийн кларитромицин хеликобактери пилорийд,
рокситромицин токсоплазм-д сайн үйлчилнэ.
1 үеийн антибиотик
Эритромицин
Эритромицин нь Streptomyces erythreus-ийн бүтээгдэхүүн. Ихэвчлэн грам эерэг коккууд болон
патогенный спирохет-т нөлөөлнө. Гэвч грам сөрөг коккууд, сахуугийн савханцар, эмгэг төрүүлэгч
анаэробууд, риккетси, хламид, микоплазм, амебын цусан суулгын үүсгэгчид мөн нөлөөлдөг. Түүний
микробын эсрэг үйлдлийн хүрээ нь бензилпенициллинтэй төстэй боловч түүнээс арай илүү.
Эритромицин нь бактерийн уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлж бактерийн үржил өсөлтийг
саатуулах үйлдэл (бактериостатик) үзүүлнэ. Энэ нь пептидтранслоказа ферментийг дарангуйлсантай
холбоотой.
Хоол боловсруулах замаар бүрэн шимэгдэхгүй боловч бактерийн эсрэг нөлөөлөх концентраци
эд болон цусанд бий болно. Ходоодны хүчиллэг орчинд бэлдмэлийн тодорхой хэсэг задардаг учир
түүнийг хүчилд тэсвэртэй бүрээстэй болон тусгай бүрхүүлтэй шахмал, үрэл хэлбэрээр гаргана.
Бэлдмэл цус тархины хоригийг нэвтрэхгүй. Харин янз бүрийн эд, хэвлий, плеврийн хөндий,
ихсийн хоригийг сайн нэвтэрнэ. Фагоцитэд их хэмжээгээр хуримтлагдана. Үйлдлийн үргэлжлэх
хугацаа 4-6 цаг. Цөстэй болон бага хэсэг нь бөөрөөр ялгарна. Микроб амархан дасдаг учир
пенициллин болон бусад антибиотик үр дүнгүй үед нөөц антибиотик болгож хэрэглэнэ.
Уушгины үрэвсэл, пневмоплеврит, бронхэктаз өвчний сэдрэл, уушгины бусад халдвар,
менингит, үжил, перитонит, ларингит, хатиг, хөхний үрэвсэл, цөсний хүүдийн үрэвсэл, остеомиелит,
дунд чихний үрэвсэл зэргийн үед хэрэглэнэ. Мөн тосон түрхцийг арьсны идээт үрэвсэл, халдварлаж
хүндэрсэн шарх, коньюктивит, зовхины үрэвсэл зэрэгт гадуур түрхэж хэрэглэнэ.
Бэлдмэл хорон чанар багатай, харшлын урвал, хоол боловсруулах замын хямрал зэрэг гаж
нөлөө хааяа илэрч болно.
Эритромицинийг 0,25г шахмал; 1%-ийн тосон түрхэц хэлбэрээр гаргана.
Олеандомицин
Streptomyces antibioticus-ын бүтээгдэхүүн. Микробын эсрэг үйлдлийн хүрээ, механизмаараа
эритромицинтэй төстэй боловч үйлдлийн идэвхээрээ түүнээс дутуу.
Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа ойролцоогоор 6 цаг үргэлжилнэ. Хорон чанар бага.
Эритромицинийг бодвол илэрхий цочроох нөлөөтэй. Нөөц антибиотикт хамаарна. Эмнэлгийн
практикт олеандомицины фосфат хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ. Олеандомицин пенициллин болон
бусад антибиотикт тэсвэртэй микроб-т нөлөөлж чаддагаараа онцлогтой. Бие махбодод
хуримтлагдахгүй.Бэлдмэлийг амьсгал шээс бэлгийн замын халдварт өвчнүүд, остеомиелит,
менингит, дунд чихний үрэвсэл зэргийн үед тус тус хэрэглэнэ.
Стафилококк болон зарим бактери олеандомицинд амархан дасдаг тул тетрациклинтай
хослон хэрэглэхэд эмчилгээний үр нөлөө илүү байна. Иймээс олеандомицин тетрациклины нийлмэл
бэлдмэлийг олететрин, тетраолеан нэртэй гаргаж практикт хэрэглэдэг.
Бэлдмэлийг 0,125г шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Рокситромицин
Макролидын бүлгийн өргөн хүрээний үйлдэлтэй хагас нийлэг антибиотик.
Рокситромицинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн амьсгалын ба шээс бэлгийн замын өвчнүүд,
арьс зөөлөн эдийн халдвар зэргийг эмчлэх ба менингитээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус тус
хэрэглэнэ. 0,15г бүрхүүлтэй шахмал үйлдвэрлэнэ.
Мидекамицин (Макропен)
Бактерийн эсийн уургийн нийлэгжилтийг саатуулж бактерийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг ууж хэрэглэхэд хоол боловсруулах замаар түргэн сайн шимэгдэж 1-2 цагийн дараа цусан
дахь концентраци нь дээд хэмжээндээ хүрнэ.
Эдэд сайн хуримтлагдах ба бие махбодоос метаболит байдлаар ихэнх хэсэг нь цөстэй,
багахан хэсэг нь шээстэй ялгарна.
Микоплазм, хламид, легионелл, Ureaplasma urealyticum-аар үүсгэгдсэн амьсгал болон шээс
бэлгийн замын халдварт өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ. Мөн амьсгал, арьс, арьсан доорх өөхөн эдийн
халдвар болон бусад мидекамицинд мэдрэг нянгаар үүсгэгдсэн өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг Campylobacter-аар үүсгэгдсэн нарийн гэдэсний үрэвслийн үед хэрэглэхээс гадна хөхүүлэг
ханиад, сахуугийн урьдчилан сэргийлэлт болон эмчилгээнд мөн хэрэглэнэ.
0,4г шахмал, 175мг/5мл хөвмөл хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Кларитромицин (Фромилид, Клеримед, Кларитрон)
Бактерийн 50S рибосомын субъединиц-д үйлчилж микробын эсийн уургийн нийлэгжилтийг
дарангуйлж микробын эсрэг нөлөөлнө. Бэлдмэл өргөн хүрээний үйлдэлтэй бөгөөд өөрөөр хэлбэл
агаартан ба агааргүйтэн грам эерэг сөрөг бактериудад идэвхтэй үйлчилнэ.
Бэлдмэлд мэдрэг бичил биетнүүдээр үүсгэгдсэн амьсгалын дээд доод замын ба арьс зөөлөн
эдийн халдвар-үрэвсэлт өвчнүүд, микобактериар үүсгэгдсэн халдварыг эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
0,25г, 0,5г-ын шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Түүнчлэн Фромилид уно нэртэй 0.5г-ын удаан хугацааны үйлдэлтэй бүрхүүлтэй шахмал
гаргана.
Азитромицин
Бэлдмэл грам эерэг ялангуяа -лактамаз фермент ялгаруулдаг нянгууд (стафилококк,
стрептококк, пневмококк), грам сөрөг нянгууд (энтерококк, гэдэсний ба гемофиль савханцар, шигелл,
сальмонелл) болон микоплазм, легионелл, бактероидуудад өндөр идэвхтэй нөлөөлнө. Их
концентрациар дээрх нянгуудыг үхүүлнэ.
Азитромицинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн халдварт-үрэвсэлт өвчнүүд тухайлбал: бронхит,
уушгины үрэвсэл, арьс зөөлөн эдийн халдвар, дунд чихний үрэвсэл, синусит, фарингит, тонзиллит,
заг хүйтэн ба бусад уретрит, Лаймын өвчин, цервицит, улаан эсэргэнэ зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
0,25г бүрээс, 0,5г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.

нэршил
Уушгины үрэвсэл, пневмоплеврит, бронхэктаз
өвчний сэдрэл, уушгины бусад халдвар,
менингит, үжил, перитонит, ларингит, хатиг,
хөхний үрэвсэл, цөсний хүүдийн үрэвсэл,
Эритромицин Erythromycinum 0,25г шахмал; остеомиелит, дунд чихний үрэвсэл зэргийн үед
1%-ийн тосон хэрэглэнэ. Мөн тосон түрхцийг арьсны идээт
түрхэц үрэвсэл, халдварлаж хүндэрсэн шарх,
коньюктивит, зовхины үрэвсэл
Амьсгал шээс бэлгийн замын халдварт өвчнүүд,
Олеандомицин Oleandomycin 0,125г шахмал остеомиелит, менингит, дунд чихний үрэвсэл
phosphate
Амьсгалын ба шээс-бэлгийн замын өвчнүүд, арьс
Рокситромицин Roxitromycin 0,15г шахмал зөөлөн эдийн халдвар зэргийг эмчлэх ба
менингитээс урьдчилан сэргийлэх
Микоплазм, хламид, легионелл, Ureaplasma
urealyticum-аар үүсгэгдсэн амьсгал болон шээс
0,4г шахмал бэлгийн замын халдварт өвчнүүдийн үед
Макропен Midekamycin 175мг/5мл хэрэглэнэ. Мөн амьсгал, арьс, арьсан доорх
хөвмөл флакон өөхөн эдийн халдвар болон бусад
мидекамицинд мэдрэг нянгаар үүсгэгдсэн
өвчнүүд
Бэлдмэлд мэдрэг бичил биетнүүдээр үүсгэгдсэн
Фромилид амьсгалын дээд доод замын ба арьс зөөлөн
0,25; 0,5г
Клеримед, Clarithromycin эдийн халдвар-үрэвсэлт өвчнүүд, микобактериар
шахмал
Кларитрон үүсгэгдсэн халдвар
Dронхит, уушгины үрэвсэл, арьс зөөлөн эдийн

халдвар, дунд чихний үрэвсэл, синусит,
0,25г бүрээс,
Азитромицин Azithromycin фарингит, тонзиллит, заг хүйтэн ба бусад
0,5г шахмал
уретрит, Лаймын өвчин, цервицит, улаан
эсэргэнэ
ТЕТРАЦИКЛИНЫ БҮЛЭГ
Энэ бүлэгт тетрациклин, окситетрациклиний дигидрат, метациклины гидрохлорид, доксицик-
лины гидрохлорид орно.
Тетрациклины бүлгийн антибиотикууд нь өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Грам эерэг сөрөг коккууд,
бациллаар үүсгэгдсэн цусан суулга, балнад, эмгэг төрүүлэгч спирохет, тарваган тахал, холер,
туляреми, бруцеллезын үүсгэгч, риккетси, хламид, зарим эгэл биетнүүдэд нөлөөлнө. Харин протеи,
хөх идээний савханцар, эмгэг төрүүлэгч мөөгөнцөр, вирус-т нөлөөлөхгүй. Тетрациклин грам эерэг
микроб-т үйлчлэх идэвхээр пенициллинээс дутуу.
Бактерийн рибосомын уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлснаар бактерийн өсөлт үржилтийг
саатуулах үйлдэл үзүүлнэ. Түүнээс гадна тетрациклины бүлгийн антибиотикууд нь зарим металлтай
(Ca2+, Mg2+) холбогдож хелатны нэгдэл үүсгэн ферментийн системийг нь дарангуйлна.
Микроб удаан дасдаг сайн талтай. Хоол боловсруулах замаар бүрэн биш шимэгдэх боловч
бактерийн эсрэг нөлөөлөх концентраци цусанд бий болно. Тетрациклины бэлдмэлүүд нь кальци,
магни, төмрийн ионууд болон бусад металлын давсуудтай нэгдэж усанд уусдаггүй нэгдэл (хелат)
үүсгэж шимэгддэггүй. Иймээс тетрациклины бэлдмэлийг тэдгээр ион агуулсан хоол хүнсний
бүтээгдэхүүн болон уг ионуудыг агуулсан бэлдмэлүүдтэй хамт хэрэглэж болохгүй.
Цусны плазмын уурагтай 20-80% холбогдоно. Цусны плазм дахь концентраци бэлдмэлийг
хэрэглэснээс хойш 2-4 цагийн дараа дээд хэмжээндээ хүрнэ. Тетрациклины бүлгийн антибиотикуудыг
үйлдлийн үргэлжлэх хугацаагаар нь дараах байдлаар жагсааж болно.
Доксициклин > метациклин > окситетрациклин >тетрациклин
Эдийн хориг тухайлбал ихсийн хоригийг сайн нэвтэрнэ. Цус тархины хоригийг мөн тодорхой
хэмжээний бодис нэвтэрнэ. Шээс болон цөстэй ялгарна. Нарийн гэдэсний ханаар эргэн шимэгдэнэ.
Доксициклин ихэвчлэн цөстэй ялгарна.
Энэ бүлгийн бэлдмэлүүдийг уушгины үрэвсэл, үжилт эндокардит, бациллын ба амёбын цусан
суулга, хөхүүл ханиад, ангина, заг хүйтэн, бруцеллез, эргэх хижиг, шээсний замын халдвар, архаг
холецистит, менингит болон тетрациклинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн бусад өвчнүүдийн үед тус
тус хэрэглэнэ. Мөн нүдний өвчнүүд, буглаа, хөхний үрэвсэл, тахал зэргийн үед хэрэглэнэ.
Ихэвчлэн 4-8 цагийн зайтай ууж хэрэглэнэ. Мөн усанд уусдаг давс байдлаар булчинд судсанд
биеийн хөндийд тарьж хэрэглэнэ. Тархины бүрхүүл дор тарьж болохгүй. Учир нь илэрхий цочроох
нөлөөтэй. Нүдний өвчнүүдийн (ялангуяа трахом) үед тосон түрхэц байдлаар хэрэглэнэ.
Гаж нөлөө их. Харшил үүсгэнэ. Халуурах, хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, глоссит,
стоматит үүсэх, булчинд тарихад өвдөх, судсанд тарихад тромбофлебит үүсэх зэрэг гаж нөлөө
илэрнэ. Элгэнд маш хортой. Ясанд хуримтлагдаж кальцитай нэгдэж араг ясны хэлбэр өөрчлөгдөнө.
Шүдний өнгийг өөрчилж гэмтээнэ. Мөн гэрэлд мэдрэг байдал үүсгэх ба үүнтэй холбоотойгоор арьсны
үрэвсэл үүснэ. Бодисын солилцоонд нөлөөлж уургийн нийлэгжилтийг саатуулна. Натри, yc, амин
хүчил, витамин болон бусад нэгдлүүдийн бие махбодоос ялгарахыг ихэсгэнэ. Гэдэсний
микрофлоруудыг дарангуйлснаар В-ийн төрлийн витамины нийлэгжилт алдагдаж бие махбодод
дутагдана. Мөн дисбактериоз үүснэ.
Тетрациклиныг 0,1г; 0,25г шахмал; 3%-ийн арьсны, 1 %-ийн нүдний тосон түрхэц хэлбэрээр
гаргана.
Окситетрациклиныг 0,25г шахмал; Метациклин гидрохлоридыг 0,15, 0,3г бүрээс; Доксициклин
гидрохлоридыг 0,05, 0,1 бүрээс; 0,1 шахмал, 0,1r нунтгийг ампултай тус тус гаргана. Ампултай
бэлдмэлийг 0,9%-ийн натрийн хлоридын уусмалаар найруулж судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ.

нэршил
0,1, 0,25г шахмал Уушгины үрэвсэл, үжилт
Тетрациклин Tetracyclin 3%, 1%-ийн тосон эндокардит, бациллын ба
түрхэц амёбын цусан суулга, хө-
Доксициклины Doxycycline 0,05г, 0,1 бүрээс; хүүл ханиад ангина, заг
гидрохлорид hydrochloride 0,1 шахмал; хүйтэн, бруцеллез, эргэх хи-
0,1г ампул жиг, шээсний замын халд-
Окситетрациклины Oxytetracyclinium 0,25 шахмал вар, архаг холецистит,
гидрохлорид Hydrochloride менингит, нүдний өвчнүүд,
Метациклины Metacycline 0,15; 0,3 бүрээс буглаа, хөхний үрэвсэл,
гидрохлорид hydrochloride тахал
ЛЕВОМИЦЕТИНЫ БҮЛЭГ
Левомицетин нь Streptomyces venezuelae-ын бүтээгдэхүүн. Өсгөврийн шингэнээс болон мөн
нийлэг аргаар гаргаж авна.
Левомицетин (Хлорамфеникол) нь өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Грам эерэг, сөрөг бактериуд
ялангуяа гэдэсний бактериуд, инфлюэнзийн савханцар, риккетси, хламид, бруцеллез, туляремийн
үүсгэгчид нөлөөлнө. Харин хүчилд тэсвэртэй микобактери, хөх идээний савханцар, протеи, эгэл
биетэнд нөлөөлөхгүй.
Пенициллин, стрептомицин, сульфаниламидуудад тэсвэртэй болсон бактериудад сайн
нөлөөлнө.
Левомицетин бактерийн эсийн рибосомын уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлж бактерийн өсөлт
үржилтийг саатуулна. (бактериостатик). Мөн пептидил-трансфераза ферментийг дарангуйлна.
Бактери харьцангуй удаан дасдаг сайн талтай.
Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс хойш ойролцоогоор 2 цагийн дараа
цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ. Бэлдмэлийн ихэнх хэсэг нь плазмын уурагтай
холбогдоно. Цус тархины ба ихсийн хоригийг сайн нэвтэрнэ.
Левомицетины ихэнх хэсэг нь элгэнд химийн хувиралд орж коньюгат үүсгэнэ. Хэрэглэсэн
тунгийн 10% нь өөрчлөгдөөгүй хэвээрээ шээстэй гадагшилна. Мөн хөхний сүү, цөстэй ялгарна.
Левомицетин нь нөөц антибиотикт хамаарагдах ба бусад антибиотик үр дүнгүй үед хэрэглэнэ.
Балнад, иж балнад, цусан суулга, сальмонеллез, бруцеллез, туляреми, менингит, риккетсиоз,
хламидоз, цистит, пиелонефрит зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Левомицетиныг 6 цагийн зайтай ууж хэрэглэх ба мөн левомицетины натрийн сукцинатыг
булчин ба судсанд тарьж хэрэглэнэ. Үүнээс гадна нүдний практикт 0,25%-ийн уусмалыг дусааж
хэрэглэнэ.
Гаж нөлөө: Цус төлжилтийг дарангуйлна. Ретикулоцитопени, гранулоцитопени илрэхээс гадна
хүнд үед апластик цус багадалт хүртэл үүснэ. Халуурах, арьсаар туурах зэрэг харшлын урвал илэрч
болно. Мөн дисбактериоз үүсгэнэ.
Левомицетиныг 0,25, 0,5г шахмал; 0.1, 0,25, 0,5г бүрээс; 0,25%-ийн нүдний дусал
хэлбэрүүдээр; левомицетины натрийн сукцинатыг 0,5г, 1г-ын флаконтой тус тус гаргана.

нэршил
0,25, 0,5г шахмал; 0,1, Балнад, иж балнад, цусан
Левомицетин Chloramphenicol 0,25, 0,5г бүрээс; 0,25%- суулга, сальмонеллез,
ийн нүдний дусал бруцеллез, туляреми,
Левомицетины Levomycetinum 0,5г, 1г-ын флакон менингит, риккетсиоз,
натрийн сукцинат natrium succinate хламидоз, цистит,
пиелонефрит
АМИНОГЛИКОЗИДЫН БҮЛЭГ
Энэ бүлэгт стрептомицин, гентамицин, канамицин, неомицин, мономицин амикацин
тобрамицин зэрэг бэлдмэлүүд орно. Аминогликозидын бүлгийн антибиотикууд нь ихэвчлэн грам
сөрөг микроб-т нөлөөлөх бөгөөд бактерийн эсийн рибосомын уургийн нийлэгжилтийг саатуулж
бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Энэ бүлгийн антибиотикуудыг 4 үе болгон хуваана.
I үе - Стрептомицин, неомицин, канамицин, мономицин
II үе - Гентамицин
III үе - Тобрамицин, амикацин
IY үе - Изепамицин
Неомицин
Цацраг мөөгөнцрөөс гаргаж авсан неомицин А,В,С-ийн найрлага бүхий бактерийн эсрэг өргөн
хүрээний үйлдэлтэй антибиотик. Эмнэлгийн практикт неомицины сульфатыг хэрэглэнэ.
Грам эерэг (стафилококк, пневмококк); грам сөрөг (гэдэсний ба цусан суулгын савханцар)
нянгуудад үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Харин стрептококк-т сул нөлөөлнө. Вирус, мөөгөнцөр, спирохет,
анаэроб нянгуудад нөлөөлөхгүй.
Неомицинд бактери удаан дасдаг сайн талтай.
Хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэнэ.
Бэлдмэлийг неомицинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн ходоод гэдэсний өвчин хэвлийн хөндийн
хагалгаа хийлгэхийн өмнө тус тус уулгаж хэрэглэнэ. Мөн арьсны идээт үрэвсэл, халдвар орсон
намарс, шарх, нүдний салстын үрэвсэл зэргийн үед гадуур түрхэж хэрэглэнэ.
Неомицинийг хэрэглэж буй үед хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илрэх,
кандидомикоз үүсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Бөөр болон сонсголын мэдрэлд хортой нөлөө
үзүүлдэг учраас бэлдмэлийг бөөрний ба сонсголын мэдрэлийн өвчтэй хүмүүст хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Бэлдмэлийг 0,1, 0,25г шахмал, 2%-ийн 5-10г тосон түрхэц хэлбэрээр тус тус үйлдвэрлэнэ. Мөн
0,5г флаконтой бэлдмэл гаргаж тарианы ycaap найруулж гадуур хэрэглэнэ.
Неомицинийг глюкокортикоидуудтай хамт (жишээ нь синалар-Н) гаргаж гадуур хэрэглэдэг.
Гентамицины сульфат
Гентамицин нь Micromonospora purpurea M. echinosporia-ын бүтээгдэхүүн. Гентамицины
сульфат хэлбэрээр гаргаж эмнэлгийн практикт хэрэглэнэ. Өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Грам эерэг
сөрөг бактериудад нөлөөлнө. Хөх идээний савханцар, индол эерэг сөрөг протеи, гэдэсний савханцар
болон пенициллинд тэсвэртэй стафилококк зэрэг идэвхтэй нөлөөлнө.
Гентамицинд бактери удаан дасдаг сайн талтай. Хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэнэ.
Иймээс тарьж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг булчинд тарьсны дараа түүний цусан дахь концентраци 30-60 минутын дараа дээд
хэмжээндээ хүрэх ба бактерийг үхүүлэх концентраци 8-12 цаг хадгалагдана.
Тарьж хэрэглэсний дараа эмийн бодис эд, плевр, хэвлийн гялтан хальс, үений уут ихсийн
хоригийг тус тус нэвтэрнэ. Харин цус тархины хоригийг нэвтрэхгүй.
Гентамицин метаболизмд ордоггүй. Хэрэглэсэн тунгийн 70% нь шээстэй хэвээрээ гадагшилна.
Гентамицин бөөрөнд ихээр хуримтлагдах тул эмчилгээ дууссаны дараа шээсэнд ихээр илэрнэ.
Бэлдмэлд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн уушгины үрэвсэл, плеврийн эмпием, перитонит,
сепсис, менингит, пиелонефрит, арьс зөөлөн эдийн идээт өвчнүүд, шарх, түлэгдэлтийн халдваруудын
үед тус тус хэрэглэнэ.
Гентамицины сульфатыг булчин, судсанд тарих болон хэсэг газарт хэрэглэнэ.
4%-ийн 1, 2мл-ын уусмалыг ампултай; 0,1%-ийн 10, 15г тосон түрхэц; 0,3%-ийн нүдний дусал
зэрэг хэлбэрүүдээр тус тус гаргана.
Гентамицин неомициныг бодвол хорон чанар багатай. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй явцад хоол
боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илрэх, цус төлжилт дарангуйлагдсанаас цус багадах,
тромбоцитопени, гранулоцитопени болох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. Хамгийн ноцтой гаж нөлөө нь
сонсгол бөөрийг хордуулах нөлөө болно. Бөөрөнд хортой нөлөө үзүүлснээс шээсэнд уураг илрэх,
шээс багасах, плазмын креатинины үзүүлэлт ба үлдэгдэл азотын агууламж ихсэх зэрэг шинж илэрнэ.
Мөн гавал тархины VIII xoc мэдрэлийн сонсголын салааг гэмтээснээс сонсгол муудна.
Мономицин
Мономицин нь Actinomyces circulatus var monomycin хэмээх цацраг мөөгөнцрийн өсгөврийн
шингэнээс ялган авсан органик суурийн сульфат хольцтой өргөн хүрээний үйлдэлтэй антибиотик.
Химийн бүтэц бактерийн эсрэг шинж чанараар неомицинтэй төстэй. Мономицин грам эерэг
сөрөг бактериуд стафилококк, цусан суулга, гэдэсний савханцарт идэвхтэй нөлөөлж бактерийг
үхүүлэх нөлөө үзүүлнэ. Харин пневмококк, стрептококк-т сулавтар нөлөөлнө. Микроб удаан дасдаг
сайн талтай.
Бэлдмэлийг нарийн бүдүүн гэдэсний үрэвсэлт өвчин, цусан суулга, цөсний хүүдийн үрэвсэл,
остеомиелит, хэвлийн гялтангийн үрэвсэл, шээсний замын цочимог архаг өвчний үед тус тус
хэрэглэнэ.
0,25, 0,5г флаконтой; 0,25г шахмал хзлбэрээр тус тус үйлдвэрлэнэ. Тарилгын бэлдмэлийг
0,5%-ийн новокаины уусмал болон тарилгын ycaap найруулна.
Мономицин нь хорон чанар ихтэй тул түүнийг удаан хэрэглэвэл сонсголын мэдрэлийг
үрэвсүүлэх ба бөөрийг гэмтээнэ.
Тобрамицин
Streptomyces tenebrarius-ын бүтээгдэхүүн. Өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Грам сөрөг нянгуудаас
гэдэсний савханцар, протей, клебсиелл, серраци, энтеробактери, шигелл, сальмонелл, цус задлагч
савханцар, тэрчлэн грам эерэг нянгуудаас пенициллиназа ялгаруулдаг стафилококк-т тус тус
идэвхтэй нөлөөлнө. Тобрамицины нэг онцлог нь хөх идээний савханцарт идэвхтэй нөлөөлдөг явдал
юм. Үйлдлийн механизмыг нь микробын эсийн уургийн нийлэгжилтийг саатуулах болон мөн эсийн
мембраны нэвчимтгий чанарыг өөрчилж байгаатай холбоотой гэж үздэг.
Бэлдмэлийг булчин судсанд тарьж хэрэглэх бөгөөд үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа 6-8 цаг.
Тобрамицинд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн сепсис, менингит, перитонит, эндокардит,
амьсгалын замын өвчнүүд, арьс зөөлөн эдийн халдвар, ясны эд ба шээсний замын өвчнүүдийн үед
Сонсгол болон бөөрөнд хордуулах нөлөөтэй боловч гентамициныг бодвол арай дутуу.
40мг, 50мг, 75мг, 80мг-аар флаконтой үйлдвэрлэнэ.
Амикацин
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй канамицины уламжлалын хагас нийлэг антибиотик. Грам сөрөг
нянгуудаас хөх идээний савханцар, гэдэсний савханцар, протей, клебсиелл, серраци, энтеробактери,
шигелл, сальмонелл тэрчлэн грам эерэг нянгуудаас пенициллинд тэсвэртэй стафилококк-т тус тус
идэвхтэй нөлөөлнө. Мөн сүрьеэгийн микобактерит нөлөөлнө. Бактерийг үхүүлэх үйлдэлтэй.
Бэлдмэлийг сепсис, менингит, перитонит, эндокардит, амьсгалын замын өвчнүүд арьс зөөлөн
эдийн халдвар, остеомиелит зэрэг өвчнүүдийн үед тус тус хэрэглэнэ.
Амикациныг булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ. Сонсгол, бөөрөнд муугаар нөлөөлнө.
0,1г, 0,25г, 0,5г флаконтой гаргана.

нэршил
Ходоод гэдэсний өвчин, хэвлийн
Неомицин 0,1, 0,25г шахмал, хөндийн хагалгаа хийлгэхийн
сульфат 2%-ийн 5-10г тосон өмнө, арьсны идээт үрэвсэл,
Neomycin sulfate
түрхэц халдвар орсон намарс, шарх,
нүдний салстын үрэвсэл
4%-ийн уусмалыг 1, Уушгины үрэвсэл, плеврийн
2мл-ын ампултай; эмпием, перитонит, сепсис,
Гентамицин Gentamycin 0,1%-ийн10, 15г менингит, пиелонефрит, арьс
сульфат sulfate тосон түрхэц; 0,3%- зөөлөн эдийн идээт өвчнүүд,
ийн нүдний дусал шарх, түлэгдэлтийн халд-вар
Нарийн бүдүүн гэдэсний үрэвсэлт
өвчин, цусан суулга, цөсний
Мономицин Monomycin sulfate 0,25, 0,5г флакон; хүүдийн үрэвсэл, остеомиелит,
сульфат 0,25г шахмал хэвлийг гялтангийн үрэвсэл,
шээсний замын цочимог архаг
өвчний
Сепсис, менингит, перитонит,
40мг, 50мг, 75мг, эндокардит, амьсга-лын замын
Тобрамицин Tobramycin 80мг-аар флакон өвчнүүд арьс зөөлөн эдийн
халдвар, ясны эд ба шээсний
замын өвчнүүд
Сепсис, менингит, перито-нит,
Амикацин Amikacin 0,1г, 0,25г, 0,5г эндокардит, амьсгалын замын
флакон өвчнүүд арьс зөөлөн эдийн
халдвар, остеомиелит
ЦАГИРАГТ ПОЛИПЕПТИД БУЮУ ПОЛИМИКСИНЫ БҮЛЭГ
Полимиксин нь химийнхээ бүтцийн хувьд цагирагт полипептид. Эмнэлгийн практикт
полимиксины M сульфат байдлаар гаргаж хэрэглэнэ.
Полимиксины M сульфат нь хөх идээний савханцар, гэдэсний савханцар, шигелл, сальмонелл,
пастерелл, бруцелл, инфлюэнцийн савханцар зэрэг грам сөрөг микробуудад нөлөөлнө. Харин
коккууд, протей, хүчилд тэсвэртэй микобактери, сахуугийн савханцар болон бусад зарим үүсгэгчид
Микробын эсрэг үйлдлийн механизм нь микробын цитоплазмын мембраныг гэмтээж
нэвчимтгий чанарыг нь өөрчилсөнтэй холбоотой. Бэлдмэл зөвхөн эсийн гаднах микроб-т үйлчилдэг.
Хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэнэ. Бэлдмэлийг уух болон хэсэг газарт хэрэглэнэ.
Тарьж хэрэглэхэд мэдрэл болон бөөрөнд хортой нөлөө үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг хөх идээний савханцар, шигелл, гэдэсний савханцраар үүсгэгдсэн энтерколит
болон гэдэсний хагалгаа хийлгэх өвчтөнийг бэлтгэх зэрэгт хэрэглэнэ.
Гаж нөлөө ховор тохиолдоно. Полимиксин M сульфатыг ууж хэрэглэж буй үед түүний цочроох
нөлөөтэй холбоотойгоор хоол боловсруулах замын хямрал ажиглагдаж болно. Бөөрний өвчний үед
бэлдмэлийг хэрэглэхийг цээрлэнэ.
500000ЕД, 1000000ЕД хуурай нунтгийг флаконтой; 500000ЕД-р шахмал; 1г-д 10000ЕД байхаар
тооцож 10-30г тосон түрхэц хэлбэрүүдээр тус тус бэлтгэж гаргана. 10000ЕД ба 20000ЕД бэлдмэлийг 1
мл натрийн хлоридын изотоник уусмал ба новокаины 0,5 - 1%-ийн уусмалд найруулж гадуур
хэрэглэнэ.
ЛИНКОЗАМИДЫН БҮЛЭГ
Энэ бүлэгт линкомицин, клиндамицин хамаарагдана. Бактерийн эсийн уургийн нийлэгжилтийг
дарангуйлж бактерийн өсөлт үржилтийг саатуулах үйлдэл үзүүлнэ. Анаэроб микроб болон
стафилококк, стрептококк-д идэвхтэй нөлөөлнө. Грам сөрөг бактери, мөөгөнцөр, вируст нөлөөлөхгүй.
Клиндамицин гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Анаэроб микроб-т нөлөөлөх үйлдлээр
линкомицинээс илүү. Эдгээр бэлдмэлүүд цус тархины хоригийг муу нэвтэрнэ. Элгэнд хоргүйжиж
бөөрөөр болон цөстэй ялгарна.
Линкозамидын бүлгийн бэлдмэлүүдийг бактероидоор үүсгэгдсэн халдварууд, ялангуяа хэвлийн
хөндийн Bacteroides fragilis - ийн гэмтлийн үед хэрэглэнэ.
Линкомицин
Бэлдмэлийг стафилококк, стрептококкоор үүсгэгдсэн сепсис, уушгины үрэвсэл, арьс зөөлөн
эдийн идээт халдвар болон пенициллин бусад антибиотикуудад тэсвэртэй нянгаар үүсгэгдсэн
өвчнүүдийн үед тус тус хэрэглэнэ. Мөн бэлдмэл ясны эдэд их хуримтлагдах тул архаг цочимог
остеомиелит, яс үений бусад гэмтлийн үед өргөн хэрэглэнэ. Бактери дасал болох нь удаан.
Линкомицинийг булчин, судсанд тарих, yyx аргуудаар хэрэглэнэ.
30%-ийн 1, 2мл ампул, 0,25г бүрээс; 2%-ийн 15г тосон түрхэц хэлбэрүүдээр үйлдвэрлэнэ.
Бэлдмэлийг жирэмсэн үе, элэг бөөрний хүнд өвчнүүд зэрэгт хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Клиндамицин
Бэлдмэлд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн уушгины үрэвсэл, буглаа, плеврийн эмпием,
остеомиелит, эндометрит, аднексит, арьс зөөлөн эдийн идээт халдвар перитонит зэрэг өвчнүүдийн
үед тус тус хэрэглэнэ. Уух болон булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ. 0,15г, 0,075г бүрээс, 15%-ийн 2, 4,
6 мл уусмал ампултай гаргана. Мөн элэг бөөрний хүнд өвчтэй болон жирэмсэн хүнд хэрэглэхгүй.

нэршил
30%-ийн 1, 2мл Сепсис, уушгины үрэвсэл, арьс зөөлөн
Линкомицин Lincomycin ампултай, 0,25г эдийн идээт халдвар, остеомиелит
бүрээстэй; 2%-ийн 15г
тосон түрхэц
0,15г, 0,075г бүрээс, Уушгины үрэвсэл, буглаа, плеврийн
Клиндамицин Clindamycin 15%-ийн 2, 4, 6мл эмпием, остеомиелит, эндометрит, ад-
уусмал ампул нексит, арьс зөөлөн эдийн идээт
халдвар перитонит
Ñòàôèëîêîêê
Ýìãýã òºð¿¿- Ñòðåïòîêîêê
ëýã÷ êîêêóóä Ïíåâìîêîêê
Ìåíèíãîêîêê
Ãîíîêîêê
Ýðèòðîìèöèí
Êîðèíåáàê- Ñàõóóãèéí ¿¿ñãýã÷
òåðèóä
Êëîñòðèäóóä Õèéí ¿õæëèéí ¿¿ñãýã÷
Òàòðàíãèéí ¿¿ñãýã÷
Áàöèëëóóä Áîîìûí ¿¿ñãýã÷
Òðåïîíåì Òýìá¿¿ãèéí ¿¿ñãýã÷
Òåòðàöèêëèí
Áîðåëóóä Ýðãýõ õèæãèéí ¿¿ñãýã÷
Ðèêêåòñè Ñûïíîé òèôèéí ¿¿ñãýã÷
Êëåáñèåë-ëóóä Êàòàðàëüíûé
ïíåâìîíèéí ¿¿ñãýã÷
Áðóöåëëóóä Áðóöåëëåçûí ¿¿ñãýã÷
Ïàñòåðåëëóóä Òàõëûí ¿¿ñãýã÷
Òóëÿðåìèéí ¿¿ñãýã÷
Ïîëèìèêñèí
Ãýäýñíèé ñàâõàíöàð
Ãýäýñíèé Áàëíàä áîëîí èæ áàë-
áàêòåðèéí îìîã íàäûí ¿¿ñãýã÷ (ñàëüìî-
íåëë)
Öóñàí ñóóëãûí ¿¿ñãýã÷
(øèãåëë)
Ãåìîãëîáèíî- Èíôëþýíçèéí ñàâõàíöàð
ôèëüíûé Õºõ¿¿ëýã õàíèàäûí
áàêòåðè ¿¿ñãýã÷
Çººëºí ÿðûí ¿¿ñãýã÷
Õºõ èäýýíèé ñàâõàíöàð
Îðíèòîçûí ¿¿ñãýã÷
Õëàìèäóóä Òðàõîìûí ¿¿ñãýã÷
Öàâèíû ëèìôîãðàíó-
ëåìàòîçûí ¿¿ñãýã÷
Âèáðèîíóóä Õîëåðûí âèáðèîí
Çàðèì àíòèáèîòèêûí áàêòåðèéí ýñðýã ¿éëäëèéí õ¿ðýý
ГЛИКОПЕПТИДИЙН БҮЛЭГ
Энэ бүлгийн гол бэлдмэл нь ванкомицин (Vancomycin) юм. Бүтцийн хувьд нийлмэл
гликопептид. Streptomyces orientalis-ын бүтээгдэхүүн. Бактерийн эсийн ханын нийлэгжилтийг
дарангуйлж бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Ихэвчлэн грам эерэг микроб тухайлбал β-лактамаз
ялгаруулдаг стафилококкын штамм болон стрептококк, клострид, коринебактери зэрэгт идэвхтэй
нөлөөлнө. Хоол боловсруулах замаар муу шимэгддэг учир судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ.
Менингитийн үед цус тархины хоригийг нэвтэрнэ.
Пенициллинд тэсвэртэй коккуудаар үүсгэгдсэн халдварууд, цусан халдвар, эндокардит,
уушгины үрэвсэл, буглаа, менингит, остеомиелит, энтерколит, ялангуяа псевдомембранозный
колитын үед тус тус хэрэглэнэ.
Ванкомицин бөөр болон сонсголд хортой нөлөө үзүүлэх ба мөн флебит үүсгэнэ, Хааяа
харшлын урвал илрэх, нейтропени, тромбоцитопени болох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,5г, 1г хуурай нунтгийг флаконтой үйлдвэрлэнэ.
БУСАД БҮЛГИЙН АНТИОБИТИК
Энэ бүлэгт тробицин, грамицидин орно.
Тробицин (Спектиномицин)
Гурван цагирагт бүтэцтэй антибиотик. Грам сөрөг микробт сайн нөлөөлнө. Ялангуяа гонококкт
илүү үйлчилнэ. Харин Treponema pallidum ба хламидад муу нөлөөлнө. Микробын эсийн уургийн
нийлэгжилтийг саатуулж бактерийн өсөлт үржилтийг саатуулах үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг заг хүйтэн өвчин, түрүү булчирхайн үрэвсэл, эмэгтэйчүүдийн цочимог цөрвицит
зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
2г нунтгийг дагалдах уусмалаар найруулж хоногт 1 удаа булчинд тарьж хэрэглэнэ.
2г хуурай нунтгийг флаконтой уусгагчийн хамт савлан гаргана.
Зураг 44. Нянгийн эсрэг эмүүдийн үйлдлийн механизм
Грамицидин
Гадуур хэсэг газарт хэрэглэхэд зориулсан антибиотик. Стрептококк, стафилококк, пневмококк
ба анаэроб бактериудад идэвхтэй нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг идээт шарх, яршил, остеомиелит, эмпием, флегмон, хатиг хатигшил, нүдний
гадаргуугийн бактерийн халдвар, зовхины үрэвсэл, иридоциклит, чихний цочимог архагүрэвсэл зэрэгт
гадуур хэрэглэнэ. Эдгээр өвчнүүдийн үед угаах, шавших зайлах аргуудаар хэрэглэнэ.
2%-ийн спиртийн уусмалыг ампултай үйлдвэрлэнэ.
Үндсэн болон нөөц зарим антибиотикуудын хэрэглэгээ
Халдвар Үндсэн антибиотик Нөөц антибиотик

Цефалоспоринууд
Стафилококын (бензилпени- Бензилпенициллин Макролидууд
циллинд мэдрэг) Феноксиметилпенициллин Ванкомицин
Имипенем
Стафилококын (бензилпени- Оксациллин Цефалоспоринууд
циллинд тэсвэртэй) Ванкомицин Макролидууд
Стрепококкын Бензилпенициллин Цефалоспоринууд

Ампициллин Макролидууд
Аминогликозидүүд Тетрациклинууд
Пневмококкын Ампициллин
Ванкомицин
Макролидууд
Ампициллин Аминогликозидууд
Энтерококкын
Бензилпенициллин + гентамицин Ванкомицин
Амоксициллин
Заг хүйтэн Цефалоспоринууд
Цефтриаксон
Бензилпенициллин Левомицетин
Менингококкын
Ампициллин Цефалоспоринууд
Тетрациклинууд
Левомицетин
Хийн үхжил Бензилпенициллин
Татран Бензилпенициллин Цефалоспоринууд
Макролидууд Амоксициллин
Сахуу
Бензилпенициллин Клиндамицин
Протеи-р үүсгэгдсэн халдвар

Proteus mirabilis Левомицетин
Гентамицин
Канамицин
Proteus vulgaris Левомицетин
Гентамицин
P. rettgeri Цефалоспоринууд
Амикацин
P. morganii Имипенем
Карбенициллин
Ампициллин Тикарциллин
Гэдэсний савханцраар
Цефалоспоринууд III Азлоциллин
үүсгэгдсэн халдвар
Аминогликозидууд Ципрофлоксацин
Балнад Ципрофлоксацин Ампициллин
Тетрациклин
Бактерийн цусан суулга Ципрофлоксацин Левомицетин
Тетрациклин
Рифампицин
Бруцеллез Тетрациклинууд (+ стрептомицин) Левомицетин
Стрептомицин
Туляреми Тетрациклинууд
Аминогликозидууд
Азтреонам
Хөх идээлүүлэгч савханцраар Имипенем
Карбоксипенициллинууд
үүсгэгдсэн халдвар Цефтазидим
Уреидопенициллинууд
Цефоперазон
Холер Тетрациклинууд
Ципрофлоксацин
Тахал Тетрациклинууд
Стрептомицин + тетрациклинууд Левомицетин
Риккетсиоз Тетрациклинууд Левомицетин
Макролидууд
Тэмбүү Бензилпенициллин
СУЛЬФАНИЛАМИДЫН БЭЛДМЭЛ
Сульфаниламидын бэлдмэлүүд нь анхны бактерийн эсрэг өргөн хүрээний үйлдэлтэй хими
заслын бэлдмэлд хамаарагдана.
Орчин үед энэ бүлгийн 30 орчим эмийн бэлдмэлийг эмнэлгийн практикт хэрэглэж байна.
Сульфаниламидууд нь амьд бие махбодын дотор ч, тэжээлт орчинд ч микробын эсрэг үйлдэл
үзүүлнэ.
Цагаан стрептоцид
1935 онд немцийн эрдэмтэн Домагк тэр үед будагч бодис болгон хэрэглэж байсан 4
сульфонамид 2,4 диаминазобензол гэдэг бодисоор стрептококкын сепсистэй хулганыг эмчилсэн
бөгөөд yг бодисоо пронтозил гэж нэрлээд эмийн хэлбэрт оруулсан. 1936 онд пронтозилыг Opocууд
улаан стрептоцид нэртэй гаргасан бөгөөд энэ нь амьтанд өвчин үүсгээд хэрэглэхэд эдгээгээд,
тэжээлт орчинд микробоо тарьчихаад хэрэглэхэд нөлөөлөхгүй байжээ. Үүнээс үндэслээд уг бодис бие
махбодод задраад нэг эмийн үйлдэлтэй бодис салж байна гэж үзсэн байна. Тэгээд пронтозил нь
задарч цагаан стрептоцид үүсгэж тэр нь микробын эсрэг үйлдэлтэй болохыг тогтоосон. Ингэж
хамгийн анх сульфаниламидын бэлдмэлүүдээс цагаан стрептоцидыг нээж түүний микробын эсрэг
үйлдэл нь түүний химийн бүтцийн сульфонамидын бүлгийн пара байрлалд байгаа халагдаагүй амин
бүлэгтэй холбоотой болохыг тогтоожээ. Үүний дараа уг амин бүлгийг өөрчлөхгүйгээр эсрэг талын
амин бүлгийн устөрөгчийг янз бүрийн радикалаар солих замаар илүү идэвхтэй, удаан үйлдэлтэй
хорон чанар багатай олон янзын эмүүдийг гаргасан. Үүнээс хойш сульфаниламидууд гэдэг бүхэл
бүтэн бүлэг эм бий болжээ.
Сульфаниламидын бэлдмэлүүд нь микробын өсөлт үржилтийг саатуулах үйлдэл үзүүлнэ.
Сульфаниламидын бэлдмэлүүд нь олон янзын өвчин үүсгэгчид нөлөөлдөг. Үүнд:
 Бактериуд: Грам эерэг, сөрөг коккууд, клебсиелл, гэдэсний савханцар, цусан суулгын үүсгэгч
(шигелл), холерын вибрион, хийн үхжил үүсгэгч, боом, сахуугийн үүсгэгч.
 Хламид: трахом, орнитоз, цавины лимфогранулемын үүсгэгч
 Актиномицетууд.
 Эгэл биетэн: Токсоплазмозын үүсгэгч, малярийн плазмод
Сульфаниламидууд ялангуяа пневмококк, менингококк, зарим цус задлагч стрептококк, мөн
бактерийн цусан суулгын үүсгэгч зэрэгт бусдаас илүү нөлөөлнө.
Механизм: Сульфаниламидын микробын эсрэг үйлдлийн механизм нь бичил биетний үржилд
чухал шаардлагатай ПАБХ (парааминобензоины хүчил)-тэй өрсөлддөг явдал юм. ПАБХ нь химийн
бүтцээрээ сульфаниламидтай төстэй. Бичил биетэн ПАБХ-ийг гадаад орчноос эсвэл дотоод
орчиндоо нийлэгжүүлж үржил явагдана. ПАБХ-аас дигидроптероат синтетаза ферментийн нөлөөгөөр
дигидроптероны хүчил, цаашаагаа дигидрофолийн хүчил үүснэ. Дигидрофолийн хүчил нь
дигидрофолат редуктаза ферментийн нөлөөгөөр тетрагидрофолийн хүчил болох бегөөд энэ хүчил нь
нуклеин хүчлийн нийлэгжилтэнд зайлшгүй шаардлагатай пурин, пиримидиний суурь нийлэгжихэд
оролцдог.
Бичил биетэн бүтцээрээр адил учир ПАБХ-ийн оронд сульфаниламидыг авч өөртөө
нэгдүүлнэ. Үүний дүнд микробын үржил зогсоно. Үүнээс гадна сульфаниламидууд нь дигидроптеорат
синтетаза ферментийг дарангуйлж микробын эсрэг давхар нөлөөлнө. (Схем23)
Схем 23. Сульфаниламид ба триметопримийн үйлдлийн байршил

Сульфаниламидуудын бэлдмэлүүдийг ПАБХ-тэй өрсөлдүүлэхийн тулд түүний тогтвортой
концентрацийг цусанд бий болгох зорилгоор 6 цагаар хэрзглэнэ. Эмчилгээг өвчний шинж тэмдэг
арилснаас хойш 2-3 хоног үргэлжлүүлнэ. Эмчилгээг дутуу орхих, цаг баримтлахгүй бол микробт
дасал болно.
Сульфаниламидууд нь микробын эсрэг идэвхээр антибиотикоос дутуу. Ихэвчлэн антибиотик
эмчилгээ тохирохгүй байгаа болон антибиотикт дасал болсон өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Ангилал:
1. Ерөнхий үйлдэлтэй сульфаниламид.
2. Гэдсэнд нөлөөлдөг сульфаниламид.
3. Хэсэг газрын үйлдэлтэй сульфаниламид.
ЕРӨНХИЙ ҮЙЛДЭЛТЭЙ СУЛЬФАНИЛАМИДУУД

Энз бүлгийн эмүүд ходоод гэдэсний ханаар сайн шимэгдэх ба биед жигд адил хэмжээгээр
тархдаг. Цус тархины болон ихсийн хоригийг нэвтрэхээс гадна бие махбодын серозон хөндийд
хуримтлагдана. Элгэнд ацетилжиж задарна. Задралын үр дүнд үүссэн бүтээгдэхүүн микробын эсрэг
нөлөөгүйгээс гадна хортой. Энэ бүлгийн бэлдмэлүүд ихэвчлэн бөөрөөр ялгарах ба бага хэмжээний
бодисууд нь өтгөнтэй, хөлстэй, шүлстэй болон бусад замаар гадагшилна.
Ерөнхий үйлдэлтэй сульфаниламидуудыг үйлдлийн үргэлжлэх хугацаагаар нь 3 бүлэг болгож
хуваана.
а. Дунд зэргийн хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламид: Стрептоцид, Норсульфазол,
Сульфадимезин, Сульфазин, Этазол, Уросульфан, Бисептол
б. Удаан хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламид: Сульфапиридазин, Сульфадиметоксин
в. Маш удаан хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламид: Сульфален
a. Дунд зэргийн хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламид.
Энэ бүлэгт Стрептоцид, Норсульфазол, Сульфадимезин, Сульфазин, Этазол, Уросульфан,
Бисептол орно. Эдгээр эм нь гэдэсний ханаар амархан шимэгдэж амархан ялгарна. Ууснаас 2-3
цагийн дараа цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрч 8-20 цагийн дараа 50% буурна. Иймээс
4-6 цагийн зайтай хэрэглэнэ.
Стрептоцид
Микробын эсрэг үйлдлийн идэвхээр нилээд сулавтар, үйлдлийн хүрээ бага. Зөвхөн зарим
стрептококк, гонококк, зөөлөн ярын үүсгэгчид нөлөөлөх боловч сүүлийн үед үр нөлөө муу байна гэж
үзээд бараг хэрэглэхээ больсон. 0,5r шахмал, 10%-ийн тосон түрхэц хэлбэрээр гаргаж идээт шарханд
хэрэглэнэ.
Норсульфазол, сульфадимезин
Стрептоцидыг бодвол олон янзын микроб-т нөлөөлнө. Норсульфазолын онцлог нь ихэнх нь
задралгүй тэр хэвээрээ шээстэй ялгарах ба анхдагч шээснээс эргэн шимэгддэггүй. Иймээс шээсний
замын өвчинд сайн үр нөлөөтэй. Мөн уушгины үрэвсэл, менингит, стафилококк, стрептококкоор
үүсгэгдсэн цусан халдвар ба бусад халдваруудын үед хэрэглэнэ. 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Сульфадимезин нь цус тархины хоригийг нэвтрэхдээ бусад бэлдмэлүүдээс арай илүү учир
менингитийн үед хэрэглэнэ. Мөн уушгины үрэвсэл, цусан халдвар, цусан суулга болон гонококк,
гэдэсний савханцруудаар үүсгэгдсэн өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ. 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Сульфазин
Үйлдлийн хүрээ, идэвхээрээ норсульфазолтой ойролцоо. Мөн цусан суулгын савханцрын эсрэг
идэвхтэй үйлчилдэг тул цусан суулга өвчний үед үр дүн сайтай. Бие махбодоос норсульфазолыг
бодвол удаан ялгарна. 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Этазол
Бэлдмэл xop багатай учраас өвчтөнд зохимж сайтай. Сульфаниламидын бусад бэлдмэлээс
бага ацетилждагаараа ялгаатай.
Этазолыг цусан суулга, бөөрний тэвшинцрийн үрэвсэл, давсагны үрэвсэл, уушгины үрэвсэл,
ёлом, ангина, гялтангийн үрэвсэл зэргийг эмчлэхэд хэрэглэнэ. 0,25; 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Уросульфан
Уросульфаны гол онцлог нь шээстэй өөрчлөгдөөгүй хэвээрээ ялгардаг. Иймээс бэлдмэлийн
шээсэн дэх концентраци их байдаг учир ихэвчлэн шээсний замын өвчнийг эмчлэхэд хэрэглэнэ.
Уросульфан бөөрөнд тунаж тунадасждаггүй, xop багатайгаараа сульфаниламидын бусад бэлдмэлээс
ялгаатай.
Бэлдмэлийг бөөрний тэвшинцрийн үрэвсэл, давсагны үрэвсэл, бөөр шээсний замын бусад
өвчний үед хэрэглэнэ. 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Бисептол (Бактрим, Септрин, Ко-тримоксазол)
Сульфаниламидын бэлдмэл сульфаметоксазол, диаминопиримидиний уламжлалын
триметоприм хоёроос тогтсон нийлмэл найрлагатай бэлдмэл. Бактерийн эсрэг хүчтэй үйлдэл
үзүүлнэ.
Бэлдмэл стрептококк, стафилококк, пневмококк, гонококк, болон цусан суулга, балнадын
үүсгэгч, гэдэсний савханцарт сайн нөлөөлнө. Харин сүрьеэ, тэмбүү, хөх идээний савханцарт
Бисептол сульфаниламидын бусад бэлдмэлд тэсвэртэй болсон грам эерэг, сөрөг микроб-т
сайн нөлөөлнө. Бактерийн эсрэг үйлдэл нь бактерийн үржилд зайлшгүй шаардлагатай
дигидрофолийн хүчлийн нийлэгжилтийг саатуулдаг сульфаметоксазолын үйлдэл, дигидрофолатын
тетрагидрофолатад хувирах дараагийн үе шатыг саатуулдаг триметопримийн үйлдэлтэй тус тус
холбоотой. Ингэж бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Хоол боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс хойш 1-3 цагийн дараа цусан
дахь концентраци нь дээд хэмжээндээ хүрч 7 цаг үргэлжилнэ. Бэлдмэл уушги бөөрөнд ихээр
хуримтлагдах ба шээсээр ялгарна.
Бисептолыг амьсгалын замын өвчин (уушгины үрэвсэл, гуурсан хоолойн цочимог архаг
үрэвсэл), шээс бэлгийн замын өвчин (уретрит, цистит, түрүү булчирхайн үрэвсэл, пиелонефрит, заг
хүйтэн), хоол боловсруулах замын халдварт өвчнүүд (балнад, иж балнад), буглаа, хатиг, идээлсэн
шарх, остеомиелит зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед хоол боловсруулах замын хямрал (дотор муухайрах, бөөлжих,
суулгах), харшлын урвал (чонон хөрвөс, загатнах) илрэх, цус төлжилт дарангуйлагдах (лейкопени,
агранулоцитоз, тромбоцитопени, цус багадалт), элэг бөөрний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөх зэрэг гаж
Бисептолыг элэг бөөр, цус төлжилтийн үйл ажиллагааны илэрхий өөрчлөлт, жирэмсэн үе, 1
cap хүртэл насны хүүхдэд тус тус хэрэглэхийг цээрлэнэ.
400мг сульфаметоксазол, 80мг триметоприм агуулсан нийлмэл шахмал; 5мл-т 200мг
сульфаметоксазол, 40мг триметоприм агуулсан сиропыг 50, 100 мл-р тус тус гаргана.
Олон улсын
нэршил
0,5 шахмал, 10%-
Стрептоцид Sulfanilamide ийн тосон түрхэц Идээт шарх
Шээсний замын өвчнүүд, уушгины
Норсульфазол Sulfathiazole 0,5 шахмал үрэвсэл, менингит, стафилококк,
стрептококкоор үүсгэгдсэн цусан халдвар
ба бусад халдварууд
уушгины үрэвсэл, цусан халдвар, цусан
Сульфадимезин Sulfadimidine 0,5 шахмал суулга болон гонококк, гэдэсний
савханцруудаар үүсгэгд-сэн өвчнүүд
цусан суулга, бөөрний тэвшинцрийн
Этазол Sulfaethidole 0,25; 0,5 шахмал үрэвсэл, давсагны үрэвсэл, уушгины
үрэвсэл, ёлом, ангина, гялтангийн үрэвсэл
Бөөрний тэвшинцрийн үрэвсэл, давсагны
Уросульфан Sulfacarbamide 0,5 шахмал үрэвсэл, бөөр шээсний замын бусад өвчин
Цусан суулга, шээсний замын өвчнүүд,
Сульфазин Sulfadiazin 0,5 шахмал уушгины үрэвсэл, менингит, стафи-
лококк, стрептококкоор үүсгэгдсэн цусан
халдвар ба бусад халдварууд
Уушгины үрэвсэл, гуурсан хоолойн
цочимог архаг үрэвсэл, уретрит, цистит,
Бисептол Co-trimoxazole Нийлмэл түрүү булчирхайн үрэвсэл, пиелонефрит,
шахмал, сироп заг хүйтэн, балнад иж балнад, буглаа,
хатиг, идээлсэн шарх, остеомиелит
б. Удаан хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламид

Энэ бүлэгт сульфапиридазин, сульфадиметоксин орно. Эдгээр эмүүд хоол боловсруулах
замын ханаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс 3-6 цагийн дараа цусан дахь концентраци дээд
хэмжээндээ хүрч 24-48 цагийн дараа 50% буурна. Дээрх бэлдмэлүүд нь цусны плазмын уурагтай
сайн холбогдох бөгөөд анхдагч шээснээс сайн эргэн шимэгдэх тул удаан хугацаагаар нөлөөлнө.
Дунд зэргийн хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламидуудыг бодвол цус тархины хоригийг
нэвтрэхдээ илүү. Хоногт 1-2 удаа ууж хэрэглэнэ. Ихэвчлэн архаг өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Уушгины үрэвсэл, цочимог ар-хаг бронхит,
Сульфапиридазин Sulfamethoxy- 0,5 шахмал тонзилит, фарингит, менингит, шээс бэлгийн
pyridazine замын өвчнүүд, цусан суулга, энтерколит,
хагалгааны дараа халдвар орохоос
Сульфадиметоксин Sulfadimethoxine 0,5 шахмал урьдчилан сэргийлэх
в. Маш удаан хугацааны үйлдэлтэй сульфаниламид.
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь сульфален. Бэлдмэлийн микробын өсөлт үржлийг саатуулах
концентраци бие махбодод 1 долоо хоног хүртэл хадгалагдана. Цочимог өвчний үед насанд
хүрэгсдэд эхний өдөр 1 г-аар 1 удаа, дараа нь хоногт 0,2г-ыг ууна. Эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа 7-
10 өдөр. Харин удаан явцтай архаг өвчнүүд ба амьсгал шээсний замын өвчнүүдийн удаан хугацааны
урьдчилан сэргийлэлтэнд 2г -aap 7 хоногт 1 удаа ууна.
Бэлдмэлийг уушгины үрэвсэл, бронхит, холецистит, пиелит, цистит, уретрит, буглаа, хөхний
үрэвсэл, остеомиелит, отит, синусит зэрэг өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ. 0,2г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Ерөнхий үйлдэл үзүүлдэг сульфаниламидуудын гаж нөлөө:
Бөөлжих, дотор муухайрах, толгой өвдөх, бие сулрах, мэдрэлийн системийн талаас өөрчлөлт
гарах, цус төлжилтийг дарангуйлах (лейкопени, агранулоцитоз, тромбоцитопени, цус багадах) зэрэг
гаж нөлөө илэрнэ. Хамгийн ноцтой гаж нөлөө нь шээсний замд чулуу үүсгэнэ. Норсульфазол хамгийн
их чулуу үүсгэдэг. Хүчиллэг орчинд талсжиж чулуу үүсдэг учраас шээсний орчинг шүлтлэг байлгах
шаардлагатай. Үүний тулд их хэмжээний шингэн, рашаан уулгана.
Олон улсын
нэршил
Уушгины үрэвсэл, бронхит, холецистит, пиелит, цистит,
Сульфален Sulfalene 0,2г шахмал уретрит, буглаа, хөхний үрэвсэл, остеомиелит, отит,
синусит
ГЭДСЭНД НӨЛӨӨЛДӨГ СУЛЬФАНИЛАМИДУУД

Энэ бүлэгт фталазол сульгин, сульфасалазин орно. Эдгээр бэлдмэлүүд нь гэдэсний ханаар
муу шимэгдэх тул гэдэсний микроб-т гол үйлдэл үзүүлнэ.
Фталазол
Фталазол гэдэсний шүлтлэг орчинд задарч норсульфазол фталын хүчил болж задардаг.
Бэлдмэлийг цочимог архаг цусан суулга, колит, гастроэнтерит зэрэг гэдэсний халдварт өвчнийг
эмчлэхэд өргөн хэрэглэнэ. Фталазолыг заримдаа тетрациклинтэй хамт хэрэглэхэд үр дүнтэй.
Бэлдмэлийг 4-6 цагийн зайтай хэрэглэнэ.
Фталазол B бүлгийн витамины нийлэгжихэд оролцдог гэдэсний савханцрын үржил өсөлтийг
дарангуйлдаг учир түүнийг B бүлгийн витаминуудтай хамт хэрэглэх хэрэгтэй.
Сульфасалазин
Сульфаниламидын болон салицилын хүчлийн бодис агуулсан бэлдмэл. Бие махбодод түүнээс
5-аминосалицилын хүчил, сульфапиридин чөлөөлөгдөж гэдэсний холбогч эдэд хуримтлагдан
микробын эсрэг болон үрэвслийн эсрэг үйлдэл үзүүлнэ.
Бүдүүн гэдэсний өвөрмөц бус шархлаат үрэвслийн үед хэрэглэнэ. 0,5 шахмал гаргана.
Олон улсын
нэршил
Цочимог архаг цусан суулга,
Phthalylsulfa-
Фталазол 0,5 шахмал колит, гастроэнтерит болон бусад
thiazole
гэдэсний халдварт өвчин
Бүдүүн гэдэсний өвөрмөц бус
Сульфасалазин Sulfasalazine 0,5 шахмал
шархлаат үрэвсэл
ХЭСЭГ ГАЗРЫН ҮЙЛДЭЛТЭЙ СУЛЬФАНИЛАМИДУУД

Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь сульфацил натри (альбуцид натри).
Стрептококк, пневмококк, гонококк, гэдэсний бактериудад нөлөөлнө. Усанд сайн yycax тул
нүдний практикт коньюктивит, блефарит, эвэрлэг бүрхүүлийн шарх, нярай хүүхдийн нүдний заг хүйтэн
зэрэгт 30%-ийн уусмалыг хэрэглэнэ.
Мөн халдвар орсон шарханд хэрэглэж болохоос гадна уушгины үрэвсэл, трахеобронхит,
шээсний замын өвчнүүдэд 30%-ийн 3-5мл уусмалыг судсанд тарьж хэрэглэж болно.
30%-ийн 5мл ампултай, 30%-ийн 5,10мл-ийн флаконтой; 20%-ийн 1,5мл нүдний дусал
хэлбэрүүдээр гаргана.
Олон улсын
нэршил
30%-ийн 5мл ампул, Коньюктивит, блефарит, эвэрлэг
Сульфацил Sulfacetamidum 30%-ийн 5,10мл-ийн бүрхүүлийн шарх, нярай хүүхдийн
натри natrium флакон; 20%-ийн нүдний заг хүйтэн, уушгины
1,5мл нүдний дусал үрэвсэл, трахеобронхит, шээсний
замын өвчнүүд
МИКРОБЫН ЭСРЭГ НӨЛӨӨЛӨХ ХИМИ ЗАСЛЫН НИЙЛЭГ БЭЛДМЭЛҮҮД

Үүнд дараах бүлгийн бэлдмэлүүд хамаарагдана.
1. Хинолины уламжлал
2. 8-оксихинолины уламжлал
3. Нитрофураны уламжлал
4. Тиосемикарбазоны уламжлал
ХИНОЛИНЫ УЛАМЖЛАЛЫН БЭЛДМЭЛҮҮД

Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь неграм (налидиксын хүчил). Микробын эсрэг үйлдэл нь
антибиотиктой төстэй. Грам сөрөг микробын (гэдэсний савханцар, протей, клебсиелл, шигелл,
сальмонелл) үржлийг саатуулах, үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Харин хөх идээний савханцарт
нөлөөлөхгүй. Антибиотик, сульфаниламидад тэсвэртэй микробт сайн нөлөөлнө.
Неграм микробын нуклейн хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлна. Нэг гол дутагдал нь неграмд
микроб амархан дасна. Хоол боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэсэн тунгийн
зөвхөн 20% нь задрах ба ихэнх нь хэвээрээ шээстэй ялгарна. Иймээс шээсний замын өвчнүүдэд
эмчилгээний үр нөлөө сайн. Үндсэн гол гаж нөлөө нь нүдний харааг муутгана. Мөн хоол боловсруулах
замын хямрал, харшлын урвал илрэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Элэг бөөрний дутагдал, жирэмсний эхний 3 cap, 2 хүртэл насны хүүхдэд хэрэглэхгүй. 0,5г
шахмал хэлбэрээр гаргана.
Өөрийнхөө бүтцэд фторын атом агуулсан хинолины уламжлалын бэлдмэлүүд сүүлийн үед
эмчилгээний практикт өргөн нэвтэрч байгаа бөгөөд ийм бэлдмэлүүдийг фторхинолины уламжлалын
эм гэнэ. Энэ бүлэгт ципрофлоксацин (ципринол), норфлоксацин, офлоксацин, левофлоксацин,
пефлоксацин зэрэг бэлдмэлүүд хамаарагдана. Эдгээр эмүүд нь бактерийн эсрэг өндөр идэвхтэй,
өргөн хүрээний үйлдэлтэй.
Гонококк, гэдэсний савханцар, шигелл, сальмонелл, клебсиелл, энтеробактери зэрэг грам
сөрөг микроб болон микоплазм, хламид зэрэгт үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Ялангуяа хөх идээний
савханцарт бүр идэвхтэй үйлчилнэ. Харин грам эерэг микробт бараг нөлөөлөхгүй.
Энэ бүлгийн эмүүд нь бактерийн ДНХ-гираза (топоизомераза) ферментийг дарангуйлснаар
микробын нуклейн хүчлийн нийлэгжилт саатаж микроб үхнэ.
Хоол боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэх ба ихэнх эдэд тархана. Цусны плазмын
уурагтай бага зэрэг холбогдоно. Цус тархины хоригийг ципрофлоксацин, офлоксацин, пефлоксацин
зэрэг зарим бэлдмэлүүд нэвтэрнэ. Ихэнх хэсэг нь бөөрөөр ялгарна.
Амьсгал, хоол боловсруулах зам, шээсний замын өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Ципрофлоксацин, офлоксацин, пефлоксациныг уух болон судсанд тарьж хэрэглэнэ. Харин
норфлоксациныг зөвхөн ууж хэрэглэнэ.
Микроб харьцангуй удаан дасна. Бэлдмэлүүдийг хэрэглэж буй явцад хоол боловсруулах
замын хямрал, харшлын урвал илрэх, толгой өвдөх, эргэх, нойргүйдэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Жирэмсэн болон хөхүүл эмэгтэйчүүд, 18 хүртлэх насны хүүхдэд тус тус хэрэглэхгүй.
Фторхинолины бүлгийн бэлдмэлүүдээс манай эх орны эмчилгээний практикт хамгийн өргөн
хэрэглэдэг ципринол, ципрон буюу ципрофлоксацин, нолицин буюу норфлоксацин, лекса буюу
левофлоксацин юм.
Ципрофлоксацин (Ципринол, Ципрон)
ДНХ-гираза ферментийг хориглосноор бактерийн эсийн ДНХ ба уургийн нийлэгжилт саатаж
бактерийн үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэл дараах грам сөрөг бактери: Escherichia coli, Salmonella spp., Shigella spp., Citrobacter
spp., Klebsiella spp., Enterobacter spp., Proteus mirabilis, Proteus vulgaris, Serratia marcescens, Hafnia
alvei, Edwardsiella tarda, Providencia spp., Morganella morganii, Vibrio spp., Yersinia spp., Haemophilus
spp., Pseudomonas aeruginosa, Moraxella catarrhalis, Aeromonas spp., Pasteurella multocida,
Plesiomonas shigelloides, Campylobacter jejuni, Neisseria spp.; эсийн доторх бичил биетэн: Legionella
pneumophila, Brucella spp., Chlamydia trachomatis, Listeria monocytogenes, Mycobacterium tuberculosis,
Mycobacterium kansasii, Mycobacterium avium-intracellulare; грам эерэг бактери: Streptococcus spp.
(Streptococcus pyogenes, Streptococcus agalactiae), Staphylococcus spp. (Staphylococcus aureus,
Staphylococcus haemolyticus, Staphylococcus hominis, Staphylococcus saprophyticus) зэрэгт идэвхтэй
үйлчилнэ.
Харин Streptococcus pneumoniae, Enterococcus faecalis зэрэгт бага үйлчлэх ба
Corynebacterium spp., Bacteroides fragilis, Pseudomonas cepacia, Pseudomonas maltophila, Ureaplasma
urealyticum, Clostridium difficile, Nocardia asteroides. зэрэгт үйлчлэхгүй.
Бэлдмэлд мэдрэг нянгаар үүсгэгдсэн шээс бэлгийн зам, амьсгалын зам, хоол боловсруулах
систем ба цөсний зам, хэвлийн хөндий, чих хамар хоолой, бага аарцаг, яс, үе, арьс ба зөөлөн эд,
тулгуур ба хөдөлгөөний аппаратын халдварт үрэвсэлт өвчнүүд, цусан халдвар, пенитонитийн үед тус
тус хэрэглэнэ. Биеийн эсэргүүцэл суларсан өвчтөнүүдэд халдвараас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор
хэрэглэж болно.
0,25г, 0,5г, 0,75г шахмал, 0,2%-ийн 50 ба 100мл уусмал флаконтой, 1%-ийн 10мл ампултай
тус тус үйлдвэрлэж ууа болон судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Норфлоксацин (Нолицин)
Шээсний замын халдвар үүсгэгч нянгууд болон стрептококк, стафилококк, энтерококк,
гонококк, шигелл, сальмонеллезын төрөлд идэвхтэй нөлөөлнө. Харин анаэроб нянд нөлөөлөхгүй.
Норфлоксацин нь хинолины бүлгийн бусад бэлдмэлүүдтэй харьцуулахад бүтцийн 6-р байрлалд
фторын атом байгаа нь нянгийн эсрэг өндөр идэвхийг, 7-р байрлалын пиперазин нь псевдомоносын
бүлгийн бичил биетний эсрэг үйлдэл үзүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлнэ.
Норфлоксацин нянгийн ДНХ-ийн нийлэгжилтийг дарангуйлна. РНХ болон бусад уургийн
нийлэгжилтэд нөлөөлөхгүй. Бэлдмэл нь нянгийн бүрхүүл дээр задарч түүнийг хөөнгөтүүлэхэд нян
үхдэг.
Бэлдмэлд мэдрэг бичил биетнээр үүсгэгдсэн шээс бэлгийн замын халдвар, бактерийн
гаралтай гасроэнтерит, хүндрэлгүй заг хүйтэн зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,2; 0,4г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Левофлоксацин (Лекса)
Фторхинолины уламжлалын бактерийн эсрэг өргөн хүрээний үйлдэлтэй бэлдмэл.
Офлоксацины зүүн эргэлттэй изомер Агаартан ба агааргүйтэн грам эерэг болон сөрөг бактерийн
эсрэг өргөн хүрээгээр үйлчилнэ. Chlamydia pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae-ын эсрэг идэвхтэй
нөлөөлнө.
Левофлоксациныг бэлдмэлд мэдрэг бактериар үүсгэгдсэн цочимог синусит, архаг бронхитын
хурцдал, уушгины үрэвсэл (больницын бус), хүндэрсэн болон хүндрээгүй шээс дамжуулах замын
халдвар (пиелонефрит), арьс ба зөөлөн эдийн халдвар, түрүү булчирхайн үрэвсэл, хэвлийн хөндийн
эрхтний халдвар зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг өвчний явцаас хамаарч 0,25-0,5г тунгаар хоногт 1 удаа 7-14 өдөр хоолны өмнө
болон хооронд хангалттай хэмжээний шингэнээр даруулж залгиж ууна.
Бөөрний эмгэгтэй өвчтөнд хэрэглэх тун креатинины клиренсээс хамаарна.
0,25, 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргана.

нэршил
Пиелонефрит, давсагны үрэвсэл
Неграм Acid nalidixic 0,5 шахмал зэрэг бөөр шээсний замын
цочимог өвчин, нарийн бүдүүн
гэдэсний үрэвсэл
0,25, 0,5, 0,75г Шээс бэлгийн зам, амьсгалын зам,
шахмал; 0,2%-ийн хоол боловсруулах систем ба
Ципринол Ciprofloxacin 50, 100мл уусмал цөсний зам, хэвлийн хөндий, чих
Ципрон флакон; 1%-10мл хамар хоолой, бага аарцаг, яс, үе,
ампул арьс ба зөөлөн эд, тулгуур ба
хөдөлгөөний аппаратын халдварт
үрэвсэлт өвчнүүд, цусан халдвар,
пенитонит
Шээс бэлгийн замын халдвар,
бактерийн гаралтай гасроэнтерит,
Нолицин Norfloxacin 0,2г; 0,4г шахмал хүндрэлгүй заг хүйтэн
цочимог синусит, архаг
бронхитын хурцдал, уушгины
үрэвсэл (больницын бус),
хүндэрсэн болон хүндрээгүй шээс
Лекса Levofloxacin 0,25, 0,5 шахмал дамжуулах замын халдвар
(пиелонефрит), арьс ба зөөлөн
эдийн халдвар, түрүү булчирхайн
үрэвсэл, хэвлийн хөндийн эрхтний
халдвар
0,4г шахмал; 8%- Шээс, амьсгал, цөсний зам,
Пефлоксацин Pefloxacin
ийн 5мл ампул хэвлийн хөндий, бага аарцаг, яс,
Офлоксацин Ofloxacin 0,2г шахмал үе, арьсны үрэвсэлт өвчнүүд,
цусан халдвар, чих хамар хоолойн
хүнд өвчнүүд
8-ОКСИХИНОЛИНЫ УЛАМЖЛАЛЫН БЭЛДМЭЛҮҮД

Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь нитроксолин (5-нок). Өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Грам эерэг
сөрөг микроб зарим мөөгөнцөрт нөлөөлнө. Хоол боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэнэ. Бие
махбодод задралгүй шээстэй ялгарна. Иймээс шээсний замын өвчинд (пиелонефрит, цистит,
уретрит, простатит) сайн үр нөлөөтэй. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед хааяа хоол боловсруулах замын
хямрал ажиглагдаж болно. 0,05г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Олон улсын
нэршил
Нитроксолин Nitroxolin 0,05г шахмал Пиелонефрит, цистит, уретрит,
простатит
НИТРОФУРАНЫ УЛАМЖЛАЛЫН БЭЛДМЭЛҮҮД

Энэ бүлгийн эмүүд грам эерэг сөрөг микроб, зарим том вирус, трихомонад, лямбли зэрэгт
нөлөөлнө. Нитрофураны уламжлалын эмийн заримыг нь үжилгүйжүүлэх бодис болгон (фурацилин)
гадуур хэрэглэж байхад, нөгөө хэсгийг нь гэдэс, шээсний замын өвчнүүдийг эмчлэхэд хэрэглэдэг.
Энэ бүлгийн эмүүд антибиотик, сульфаниламидуудад тэсвэртэй болсон микробт сайн
нөлөөлнө.
Энэ бүлгийн эмүүдээс фуразолидон, фурадонин, фурагин зэрэг бэлдмэлүүдийг эмнэлгийн
практикт өргөн хэрэглэж байна.
Фуразолидон
Грам эерэг, сөрөг микроб, цусан суулга, балнад, иж балнадын үүсгэгч, трихомонад, лямбли-д
нөлөөлнө. Грам сөрөг микроб-т илүү үйлчилнэ. Фуразолидонд микроб удаан дасна. Антибиотик,
сульфаниламидад тэсвэртэй болсон микроб-т сайн нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг цусан суулга, балнад, иж балнад, хоолны хордлогын үед хэрэглэх ба
трихомонадаар үүсгэгдсэн үтрээний үрэвслийн үед бусад эмтэй хамт хэрэглэнэ. 0,05 шахмал
хэлбэрээр гаргана.
Фурадонин
Стафилококк, стрептококк, гэдэсний савханцар, балнад, иж балнад, цусан суулга зэрэгт
нөлөөлдөг. Шээстэй хамт их хэмжээгээр ялгардаг учир гол нь шээсний замын өвчинд (пиелит,
пиелонефрит, цистит, уретрит) хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг шээсний замын өвчинд неграмтай хамт хэрэглэж болохгүй. Учир нь идэвх нь
суларна.
Фурагин
Үйлдлээрээ фурадонинтой адил. Шээсний замын өвчинд хэрэглэнэ. Мөн эх барих,
эмэгтэйчүүд, мэс заслын практикт гадуур шавших, угаах байдлаар хэрэглэнэ. Мөн нүдний практикт
0,03%-ийн уусмал хэрэглэж болно. 0,05г шахмал гаргана. Бөөрний үйл ажиллагаа өөрчлөгдсөн үед
болгоомжтой хэрэглэх шаардлагатай, Зарим хүн бэлдмэлд мэдрэг байна.
Энэ бүлгийн эмүүдийг хэрэглэж байхад хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, харшлын
урвал үүсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч болзошгүй. Иймээс гаж нөлөөг багасгахын тулд их хэмжээний
шингэн yyx, гистамины эсрэг бэлдмэл, B бүлгийн витамины бэлдмэлийг хамт хэрэглэвэл зохино.

нэршил
цусан суулга, балнад, иж балнад,
Фуразолидон Furazolidone 0,05г шахмал хоолны хордлого трихомонадаар
үүсгэгдсэн үтрээний үрэвсэл
Фурадонин Nitrofurantoin 0,05г шахмал пиелит, пиелонефрит, цистит,
уретрит
Фурагин Furazidin 0,05г шахмал пиелит, пиелонефрит, цистит,
уретрит
ТИОСЕМИКАРБАЗОНЫ УЛАМЖЛАЛЫН БЭЛДМЭЛҮҮД

Фарингосепт
Зарим стрептококк, пневмококк зэрэг амны хөндий, амьсгалын дээд замд байрладаг микробын
үржил өсөлтийг саатуулна. Буйлны үрэвсэл, амны хөндийн үрэвсэл, ангин ба хамар залгиур, амны
хөндийн хагалгааны дараа үүссэн халдвар хүндрэлийн үед хэрэглэнэ.
0,01г шахмал гаргаж амандаа хүлхэж уусгана. Эмийг хэрэглэсний дараа 3 цаг юм идэж уухыг
хориглоно.

нэршил
Буйлны үрэвсэл, амны хөндийн
Фарингосепт Ambazone 0,01г шахмал үрэвсэл, ангина ба хамар залгиур,
амны хөндийн хагалгааны дараа
үүссэн халдвар хүндрэл
СҮРЬЕЭ ӨВЧНИЙГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Сүрьеэ өвчнийг үүсгэгч микобактери нь маш тэсвэртэй, зохисгүй нөхцөл, ердийн ариутгалын
бодист ч тэсвэртэй амьдарч чаддаг учир удаан хугацаагаар үргэлжилдэг архаг өвчин үүсгэдэг.
Иймээс сүрьеэ өвчин нь удаан хугацааны эмчилгээ шаардана.
Сүрьеэ өвчнийг эмчлэх эм дараах шаардлага хангасан байвал зохино.
• Хорон чанар багатай.
• Удаан хугацаагаар хэрэглэхэд өвчтөнд сайн зохидог байх.
• Микобактери дасал болох нь удаан байх.
Сүрьеэ өвчнийг эмчлэх хам эмчилгээнд гол байрыг хими эмчилгээний эм эзэлнэ. Үүнийг дотор
нь нийлэг эм, антибиотик гэж 2 хуваана.
Сүрьеэгийн эсрэг эмийн микробын эсрэг нөлөөлөх үйлдлийн хүрээ бусад эмүүдээс үндсээрээ
ялгаатай. Нийлэг бэлдмэлүүд нь сүрьеэгийн микобактериас өөр микробт нөлөөлөхгүй.
Сүрьеэгийн эсрэг эмүүдийн гаж нөлөө
Харшлын бус гаралтай гаж нөлөө
Харшлын урвал
Суперинфекци
Элэгний үйл ажиллагаа
Бөөрний үйлажиллагаа
ТМС-д нөлөөлөх нөлөө
Тэнцвэрийн өөрчлөлт
Цочроох нөлөө (хоол
боловсруулах замын
Мэдрэлийн үрэвсэл
Хараа өөрчлөгдөх
Сонсгол муудах
дарангуйлагдах
дарангуйлагдах
Бүлэг
хямрал)
Бэлдмэл
Изониазид + + +
I Рифампицин + + + +
Стрептомицин сульфат + + + + +
Этамбутол + + +
II Этионамид + +
Канамицин сульфат + + + +
Циклосерин + +
Натрийн пара-амино-
III салицилат + +
Харин антибиотикууд нь өргөн хүрээний үйлдэлтэй буюу бусад микробт нөлөөлнө. Энэ бүлгийн
ихэнх эмүүд бактерийн үржил өсөлтийг саатуулна. Харин стрептомицин, изониазид, рифампицин
зэрэг бэлдмэл нь их концентрациараа микробыг үхүүлэх нөлөө үзүүлдэг. Сүрьеэгийн эмчилгээ 12-18
cap, түүнээс ч илүү хугацаагаар үргэлжлэх тул микобактери эмэнд дасал болох нь амархан байдаг.
Сүрьеэгийн микобактери сүрьеэгийн эсрэг бүх эмэнд дасал болно. Харин хэр зэрэг удаан түргэн
дасахаараа ялгаатай байна. Жишээ нь стрептомицин, рифампицинд амархан дасаж байхад изониа-
зид этамбутол, ПАСК-натри-д удаан дасна. Иймээс түргэн дасал болгохгүйн тулд хэд хэдэн эмийг
хамт хэрэглэнэ.
Сүрьеэ өвчнийг эрт оношилж эмчилгээг эрт эхлэх нь сайн үр дүнд хүрнэ.
Сүрьеэгийн эсрэг эм гаж нөлөө ихтэй. Гаж нөлөөг нь харшлын болон харшлын бус гаралтай
гэж хуваана.
Сүрьеэ өвчнийг эмчлэх эмүүдийг урьд нь үндсэн эм, нөөц эм гэж хуваадаг байсан бол орчин
үед I, II, III бүлгийн эм гэж хувааж үздэг болсон.
I бүлгийн эм буюу хамгийн сайн үр нөлөөтэй эм: Изониазид, Рифампицин
II бүлгийн эм буюу дунд зэргийн үр нөлөөтэй эм: Этамбутол, Этионамид, Пиразинамид,
Канамицин, Стрептомицин, Циклосерин, Флоримицин
III бүлгийн эм буюу сулавтар үйлдэлтэй эм: ПАСК-натри, Тиоацетазон.
Сүрьеэгийн эсрэг бэлдмэлүүд
Бүлэг Ангилал Бэлдмэлүүд Үйлдлийн механизм
Миколийн хүчлийн
I Нийлэг бэлдмэл Изониазид нийлэгжилтийг саатуулна
Нуклеин хүчлийн
нийлэгжилтийг саатуулна.
Нуклеин хүчлийн
Антибиотик Рифампицин
Этамбутол
Нийлэг бэлдмэл Этионамид Нуклейн хүчлийн
Пиразинамид нийлэгжилтийг саатуулна.
Стрептомицины Уургийн нийлэгжилтийг

II
сульфат саатуулна.
Циклосерин Эсийн бүрхүүлийн нийлэг-
Антибиотик жилтийг саатуулна.
Канамицины Уургийн нийлэгжилтийг
сульфат саатуулна
Уургийн нийлэгжилтийг
Флоримицины саатуулна.
сульфат
Натрийн пара- Пара-аминобензоины
III Нийлэг бэлдмэл аминосалицилат хүчилтэй антагонист
(ПАСК-натри)
I БҮЛГИЙН ЭМ БУЮУ ХАМГИЙН САЙН YP НӨЛӨӨТЭЙ ЭМ

Изониазид
Изоникотины хүчлийн гидразидын бүлгийн гол төлөөлөгч. Сүрьеэгийн эсрэг өндөр идэвхтэй.
Стрептомицинээс илүү. Стрептомицинээс ялгагдах бас нэг онцлог нь эсийн дотор байрласан
микобактерит нөлөөлнө.
Изониазид зөвхөн сүрьеэгийн микобактерийн өсөлт үржлийг саатуулах, үхүүлэх үйлдэл
үзүүлнэ. Бэлдмэлийн микобактерит нөлөөлж буй үйлдлийн механизм бүрэн тайлбарлагдаагүй. Зарим
эрдэмтэд дараах байдлаар тайлбарлаж байна.
 Сүрьеэгийн микобактерийн эсийн бүрхүүлийн чухал бүрэлдэхүүн хэсэг болох миколийн хүчлийн
нийлэгжилтийг саатуулдаг гэж үзэж байна. Миколийн хүчил нь зөвхөн микобактерит байдаг,
бусад микробт байдаггүй учир изониазид сүрьеэ өвчинд сонгомлоор нөлөөлж бусад микробт
нөлөөлдөггүй байна.
 Мөн микобактерийн эсийн нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлдаг.
Изониазидын нэг гол онцлог бол сүрьеэгийн микобактери дасал болох нь удаан байна. Хоол
боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс 1-2 цагийн дараа цусан дахь концентраци
дээд хэмжээндээ хүрнэ. Эдийн хоригуудыг амархан нэвтэрч бүх эдэд адил жигд тархана. Бие
махбодод ацетилжиж задарна. Бөөрөөр ялгарна.
Бэлдмэлийг бүх хэлбэрийн сүрьеэд хэрэглэнэ.
0,1г; 0,3г шахмал; 10%-ийн 5мл ампултай гаргана. Шахмалыг уух ба ампултай бэлдмэлийг 10-
15 мг/кг тунгаар судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Изониазид гаж нөлөө ихтэй. Мэдрэлийн системд муугаар нөлөөлж мэдрэлийн үрэвсэл,
ялангуяа харааны мэдрэлийн үрэвсэл үүсгэнэ. Мөн ТМС-д нөлөөлж сэтгэл мэдрэлийн өөрчлөлт
илэрнэ. Зарим өвчтөнд хоол боловсруулах замын хямрал, хөнгөн хэлбэрийн цус багадалт илэрч
болно. Харин харшлын урвал харьцангуй ховор илэрнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэж байхад витамин В6
дутагдах тул хамт хэрэглэнэ.
Изониазидын ээлж эмчилгээ 3-4 cap үргэлжилнэ. Изониазидаас гадна изоникотины хүчлийн
гидразидын уламжлалаас фтивазид, метазид, салюзид зэрэг бэлдмэлүүдийг мөн хэрэглэнэ.
Рифамицины бүлэг
Энэ бүлэгт рифамицин, рифампицин орно. Эдгээр эм нь сүрьеэгийн микобактери болон грам
эерэг микроб-т сайн нөлөөлнө. Мөн их концентрациараа гэдэсний савханцар, клебсиелл, шигелл
сальмонелл, протей зэрэг грам сөрөг микробт нөлөөлнө. Рифамицины бүлгийн антибиотикууд нь бага
концентрациараа микробын үржил өсөлтийг саатуулах, их концентрациараа үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ.
Микробын эсрэг үйлдлийн механизм нь ДНХ-хамааралт РНХ-полимераза ферментийг
дарангуйлж микробын нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлж байгаатай холбоотой.
Рифампицин гэдэсний ханаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс 2-4 цагийн дараа цусан дахь
концентраци дээд хэмжээндээ хүрэх ба үйлдэл 8-12 цаг үргэлжилнэ.
Бэлдмэлийн онцлог нь эдийн хоригууд ялангуяа цус тархины хоригийг сайн нэвтэрнэ. Уусан
бэлдмэлийн ихэнх нь цөстэй бага зэрэг нь шээс, нулимас, бронхын шүүрэлтэй ялгардаг.
Бүх хэлбэрийн сүрьеэг эмчлэхэд хэрэглэнэ. Бэлдмэлд сүрьеэгийн микобактери амархан дасал
болдог учир сүрьеэгийн эсрэг бусад эмтэй хамт хэрэглэх нь үр дүнтэй.
Рифампициныг уух болон судсанд тарьж, харин рифамициныг булчин ба судсанд тарьж
хэрэглэнэ.
Рифамицины бүлгийн эм элгэнд муугаар нөлөөлөхөөс гадна бэлдмэлүүдийг хэрэглэж буй үе
хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илэрч болно. Мөн лейкопени илэрнэ. 3 cap
хүртлэх жирэмсэн хүнд бэлдмэлүүдийг хэрэглэж болохгүй.
Рифампициныг 0,05г; 0,15г бүрээс; 0,15г хуурай бодис агуулсан ампултай тус тус үйлдвэрлэнэ.
Ампултай бэлдмэлийг 2,5мл тарианы ycaap найруулж уусгаад 5%-ийн 250мл глюкозын уусмалд хийж
судсанд дуслаар тарина.
Олон улсын
нэршил
Изониазид Isoniazid 0,1г; 0,3г шахмал; Бүх хэлбэрийн сүрьеэ
10%-ийн 5мл ампул
Сүрьеэ, уяман, амьсгалын замын
Рифампицин Rifampicin 0,05г; 0,15г бүрээс; үрэвсэлт өвчин, ясны идээт
0,15г ампул үрэвсэл, шээс, цөсний замын
үрэвсэл
II БҮЛГИЙН ЭМ БУЮУ ДУНД ЗЭРГИЙН YP НӨЛӨӨТЭЙ ЭМ

Этамбутол
Сүрьеэгийн эсрэг үйлдлийн идэвхээр изониазидтай ойролцоо. Сүрьеэгийн үүсгэгчээс өөр
микроб-т нөлөөлөхгүй.
Сүрьеэгийн микобактерийн нуклейн хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлж өсөлт үржлийг нь
саатуулна. Микобактери этамбутолд удаан дасдаг сайн талтай. Хоол боловсруулах замын ханаар
бүрэн шимэгдэхгүй боловч микобактерит нөлөөлөх концентраци цусанд бий болно. Хэрэглэснээс
хойш 2-4 цагийн дараа цусан дахь концөнтраци дээд хэмжээндээ хүрч 8 цагийн дараа 50% буурна.
Уусан эмийн ихэнх нь шээстэй бага хэсэг нь өтгөнтэй гадагшилна.
Этамбутолыг янз бүрийн хэлбэрийн сүрьеэд бусад эмүүдтэй хавсарч хэрэглэнэ. (Жишээ нь:
рифампицин + этамбутол + изониазид; рифампицин + этамбутол; этамбутол + изониазид)
Бэлдмэлийг хэрэглэх явцад гардаг гол гаж нөлөө бол харааны өөрчлөлт юм. Ялангуяа улаан,
ногоон өнгийг ялгах чадвар алдагдана. Мөн харааны мэдрэлийн үрэвсэл үүсэх ба мөн харшлын
урвал хааяа илэрч болно.
Этамбутолыг 0,1; 0,2; 0,4г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Этионамид
Зөвхөн сүрьеэгийн микобактерит нөлөөлнө. Микобактери амархан дасах тул бусад эмтэй хамт
хэрэглэнэ. Хоол боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэнэ. Хэрэглэснээс ойролцоогоор 3 цагийн
дараа цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ.
Бэлдмэлийн нэг онцлог нь цус тархины хоригийг сайн нэвтэрнэ. Элгэнд задарч шээстэй
ялгарна. Гаж нөлөө ихтэй. Хоол боловсруулах замын хямрал хэрэглэсэн хүмүүсийн бараг 50%-д
тохиолдоно. Үүнийг багасгахын тулд никотинамид хэрэглэнэ. Харшил үүсгэнэ. Мөн элэг болон
мэдрэлийн системд муугаар нөлөөлнө. 0,25г шахмал хэлбэрээр гаргана.
Пиразинамид
Үйлдлийн идэвхээр ПАСК-аас илүү боловч изониазид, рифампицин, стрептомицинээс дутуу.
Бусад микробт нөлөөлөхгүй. Сүрьеэгийн микобактери амархан дасна.
Хоол боловсруулах замын ханаар сайн шимэгдэх ба хэрэглэснээс хойш 1-3 цагийн дараа
цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ. Цус тархины хоригийг сайн нэвтэрнэ.
Бөөрөөр шээстэй ялгарна. Бусад эмтэй хамт хэрэглэнэ. Элгэнд маш муугаар нөлөөлөх ба мөн
харшил үүсгэнэ. 0,5г шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Стрептомицин
Аминогликозидын бүлгийн антибиотик. Actinomyces globisporus streptomycini-ийн бүтээгдэхүүн.
Эмнэлгийн практикт стрептомицины сульфат хэлбэрээр хэрэглэнэ.
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй. Эдгээрээс хамгийн чухал нь сүрьеэ, тарваган тахал, туляремийн
үүсгэгчийн үржил өсөлтийг саатуулж үхүүлэх үйлдэл юм. Үүнээс гадна эмгэг төрүүлэгч коккууд,
протеин зарим штамм, хөх идээний савханцар, бруцеллезын үүсгэгч болон бусад грам эерэг сөрөг
олон микробт нөлөөлнө. Харин вирус, мөөгөнцөр, риккетси, спирохет, эгэл биетэнд нөлөөлөхгүй.
Үйлдлийн механизм нь бактерийн эсийн уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлсантай холбоотой.
Сүрьеэгийн микобактери стрептомицинд амархан дасна.
Хоол боловсруулах замын ханаар муу шимэгдэнэ. Булчинд тарьснаас хойш 1-2 цагийн дараа
цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрч 2-4 цагийн дараа 50% буурна. Бүх эд эрхтэнд тархана.
Хэвлий, плеврийн хөндийд нэвтэрнэ. Харин цус тархины хоригийг нэвтэрдэггүй боловч менингитийн
үед цус тархины хоригийг нэвтрэх чадвар ихсэнэ. Ихэнх хэсэг нь өөрчлөгдөөгүй хэлбэрээр бөөрөөр,
бага хэсэг нь цөстэй хамт өтгөнтэй ялгарна.
Стрептомицинийг хамгийн гол нь сүрьеэг эмчлэхэд хэрэглэнэ. Мөн үүнээс гадна тахал,
бруцеллез, амьсгал, шээсний замын өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 500000ЕД, 1000000ЕД флаконтой гаргах ба тарианы yc, натрийн хлоридын
изотоник уусмал болон 0,25%, 0,5%-ийн новокаины уусмалын аль нэгээр найруулж 6-12 цагийн
зайтай булчинд тарьж хэрэглэнэ.
Мөн сүрьеэгийн менингитийн үед стрептомициний хлор кальцийн комплексийг (стрептомицины
гидрохлорид, кальцийн хлоридын давсуудыг хамтатгасан бэлдмэл) 0,9%-ийн натрийн хлорид болон
тарианы ycaap найруулж нугасанд тарьж хэрэглэнэ. Гэвч энэ нь хортой учир онц шаардлагатай үед л
хэрэглэнэ.
Стрептомицин хортой. Олон янзын гаж нөлөөтэй. Хамгийн ноцтой нь VIII xoc мэдрэлийн
тэнцвэр сонсголын салааг гэмтээж дүлий болгоно. Мөн мэдрэл булчингийн уулзварыг дарангуйлах,
харшил үүсгэх явдал бий.
Циклосерин
Өргөн хүрээний үйлдэлтэй антибиотик. Бэлдмэлийн онцлог нь эсийн гадна, дотно байрласан
микобактерит нөлөөлж чаддаг явдал юм. Бусад бичил биетнүүдэд их тунгаараа нөлөөлнө.
Бактерийн эсийн бүрхүүлийн нийлэгжилтийг саатуулж бактерийг үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Энэ
нь циклосерин D-аланин - рацемаза болон D-аланин-синтетаза ферментийн идэвхийг дарангуйлс-
наар бактерийн эсийн ханын нийлэгжилтэнд зайлшгүй шаардлагатай D-аланил-О-аланины дипептид
үүсэх процессыг өөрчилж байгаатай холбоотой.
Микобактери циклосеринд удаан дасна. Хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ.
Хэрэглэснээс хойш 2-4 цагийн дараа цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ. Плазмын
уурагтай холбогдохгүй. Бөөрөөр шээстэй ялгарна.
Бэлдмэлийг сүрьеэгийн эсрэг бусад эм нөлөөлөхгүй буюу зохихгүй байгаа үед хэрэглэнэ. I; II
бүлгийн эмүүдтэй хамт хэрэглэхэд үр дүн сайтай.
Циклосеринийг хэрэглэж байхад мэдрэл сэтгэхүйн өөрчлөлт гарч таталдах, салганах, солиорох
зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ. Мөн харшлын урвал илэрнэ. Зөвхөн больницын нөхцөлд хэрэглэнэ.
0,25г шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Канамицин
Аминогликозидын бүлгийн антибиотик. Эмнэлгийн практикт канамицины сульфат байдлаар
хэрэглэнэ. Сүрьеэгийн микобактериас гадна олон тооны грам эерэг, сөрөг микробт нөлөөлдөг. Харин
стрептококк, пневмококк-д нөлеөлөхгүй.
Микробын уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлж бактерийн өсөлт үржлийг зогсоох, үхүүлэх
үйлдэл үзүүлнэ. Микобактери маш түргэн дасна.
Хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэнэ. Булчинд тарьж хэрэглэснээс хойш цагийн дараа
цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ. Үйлдлийн үргэлжлэх хугацаа 6-12 цаг. Бөөрөөр
ялгарна. Цус тархины хоригийг нэвтрэхгүй.
Эмнэлгийн практикт канамицин сульфатыг сүрьеэ болон түүнд мэдрэг нянгуудаар үүсгэгдсэн
өвчнүүдийн үед хэрзглэнэ. Гэхдээ канамициныг бусад антибиотик үр нөлөөгүй байгаа үед хэрэглэнэ.
Маш хортой. Сонсголд болон бөөрөнд муугаар нөлөөлнө. Мөн харшил үүсгэнэ.
Бэлдмэлийг 500000ЕД, 1000000ЕД флаконтой гаргаж булчинд тарих болон хөндийнүүдэд хийж
хэрэглэнэ. Булчинд тарих бэлдмэлийг 2-4мл тарианы yc болон 0,25%-0,5%-ийн новокаины ycaap
найруулна. Хэрэв булчинд тарих боломжгүй үед судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ. Судсанд тарих
бэлдмэлийг 5%-ийн 5-10мл ампултай гаргах ба үүнийг 5%-200мл глюкозын болон 0,9%-ийн натрийн
хлоридын уусмалд хийж минутанд 60-80 дусал opoxoop тооцон тарина.
Олон улсын
нэршил
0,1; 0,2г; 0,4г
Этамбутол Ethambutol Янз бүрийн хэлбэрийн сүрьеэ
шахмал
Этионамид Ethionamid 0,25г шахмал Сүрьеэ
Пиразинамид Pyrazinamide 0,5г шахмал Сүрьеэ
Сүрьеэ, бруцеллез, туляреми,
Streptomycin 500000ЕД,
Стрептомицин тахал, эндокардит, клебсиеллээр
Sulfate 1000000ЕД флакон
үүсгэгдсэн уушгины үрэвсэл
Циклосерин Cycliserine 0,25г шахмал Сүрьеэ
500000ЕД, Сүрьеэ, цусан халдвар, менингит,
Kanamycin 1000000ЕД флакон; перитонит, үжилт эндокардит,
Канамицин
sulfate 5%-ийн 5-10мл уушгины үрэвсэл, буглаа, бөөр
ампул шээсний замын өвчнүүд
III БҮЛГИЙН ЭМ БУЮУ СУЛАВТАР YP НӨЛӨӨТЭЙ ЭМ

Натрийн пара-аминосалицилат (ПАСК-натри)
Зөвхөн сүрьеэгийн микобактерийн үржил өсөлтийг саатуулна. Сүрьеэгийн микобактерийн
үржил өсөлтөнд ПАБХ (парааминобензоины хүчил) чухал шаардлагатай. ПАСК-натри нь бүтцээрээ
ПАБХ-тэй төстэй тул микобактери андуурч ПАСК-натри-г авдаг.
ПАСК-натри сүрьеэгийн эсрэг идэвхээр сулавтар тул бусад эмтэй хамт хэрэглэнэ.
Микобактери бэлдмэлд дасал болох нь удаан байдаг сайн талтай. Хоол боловсруулах замын ханаар
сайн шимэгдэнэ. Бэлдмэлийн ихэнх хэсэг нь цусны уурагтай холбогдоно. Серозон хөндийд
хуримтлагдана. Бөөрөөр хэвээрээ болон метаболит, коньюгат байдлаар ялгарна. Бүх хэлбэрийн
сүрьеэд хэрэглэнэ. Уух болон судсанд тарьж хэрэглэнэ. 0,5г шахмал; Зг, 4г нунтаг; 3%-ийн 250-500мл
тарилгын уусмалыг флаконтой тус тус гаргана.
Бэлдмэлийг хэрэглэх явцад хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илэрч болно.
Тиоацетазон
Зөвхөн сүрьеэд нөлөөлнө. Үйлдлийн идэвхээр I; II бүлгийн бэлдмэлүүдээс дутуу. Харин
микобактери удаан дасдаг сайн талтай. Маш хортой учир ховор хэрэглэнэ. Хоол боловсруулах замын
ханаар сайн шимэгдэнэ. Элгэнд хоргүйжиж шээсээр ялгарна.
Уушгины биш хэлбэрийн сүрьеэд хэрэглэнэ.
Цус төлжүүлэх эрхтэн, элэг, бөөрөнд муугаар нөлөөлнө. Түүнээс гадна хоол боловсруулах
замын хямрал, харшлын урвал илэрч болно.
0,025г, 0,05г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
0,5г шахмал; 3г, 4г
Natrium para-
ПАСК-натри нунтаг ; 3%-ийн Янз бүрийн хэлбэрийн сүрьеэ
aminosalicylate
250-500мл
Тиоацетазон Thioacetazone 0,025г; 0,05г Уушгины биш хэлбэрийн сүрьеэ
шахмал
ВИРУСЫН ЭСРЭГ ЭМ
Хими заслын эмчилгээний орчин үеийн чухал зорилтын нэг бол вирусээр үүсгэгддэг өвчнийг
эмчлэх эмийн зүйлийг бий болгох асуудал юм.
Вирусын эсрэг эмийг бий болгоход тохиолдож байгаа бэрхшээлийн нэг бол вирус нь эсийн
доторхи паразит бөгөөд үржлийнхээ процесст өвчилж байгаа хүнийхээ эсийн биосинтезийг жаахан
өөрчлөөд ашигладаг явдал юм. Ийм учраас л вируст сонгомлоор нөлөөлдөг өөрөөр хэлбэл эзэн
организмын эсэд нөлөөлдөггүй зөвхөн вирусын эсэд нөлөөлдөг эмийн зүйлийг гаргахад онцын
бэрхшээл учирч байгаа юм.
Гэвч сүүлийн үед вирусын эсрэг нөлөөтэй нилээд эм гаргалаа. Эдгээр эм нь вирусээр
халдварлагдсан эсэд ямар нэгэн хэмжээгээр сонгомол нөлөө үзүүлнэ. Жишээ нь зарим вирус (энгийн
герпес вирус) эсийн дотор нэвтэрч ороод өөрийнхөө ферментийг үүсгэдэг бөгөөд энэ фермент нь
эзэн эсийн ижил ферментээс бодисыг таних чадвараараа ялгаатай байна. Ийм ферментийн нэгэнд
ДНХ-полимераза opox бөгөөд вирусын эсрэг эм ацикловир эсэд нэвтэрч фосфоржин трифосфат
хэлбэрт шилжин энгийн герпес вирусын ДНХ-полимераза-г эзэн эсийн ДНХ-полимеразаг бодвол их
хэмжээгээр дарангуйлна.
Вирусын эсрэг эмийн үйлдлийн чиглэл харилцан адилгүй. Энэ нь вирусын эзэн организмын
эстэй харилцан үйлчлэлцэж байгаа янз бүрийн үе шаттай холбоотой.
Вирусын эсэд үйлчлэх, үржих үе явцыг наалдах үе, нэвтрэх үе, вирусын ургал хөгжлийн үе,
вирион боловсрох үе гэсэн үндсэн 4 үе болгон хувааж болох юм.
Вирусын эсрэг нөлөөт эмүүд үйлдлийнхээ механизмаар дор дурьдсан чиглэлтэй байна. Үүнд:
1. Эзэн организмын эсэд вирус наалдах, нэвтрэхийг саатуулах
. Вирусын геном чөлөөлөгдөх процессыг дарангуйлах
3. Вирусын уураг-ферментийн нийлэгжилтийг дарангуйлах
4. Вирусын нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлах
5. Вирусын уургийн нийлэгжилтийг дарангуйлах
6. Вирион угсрагдахыг дарангуйлах
Вирусын эсрэг эмийг 2 хуваана.

а. Нийлэг бэлдмэл. Ремантадин, Мидантан, Оксолин, Ацикловир, Ганцикловир, Идоксуридин
б. Макроорганизмын эсээс бэлтгэсэн биологийн бэлдмэл. Интерферон
а.Нийлэг бэлдмэл
Ремантадин
Адамантаны уламжлалын вирусын эсрэг бодис. Паркинсонизмын эсрэг нөлөөлөхөөс гадна A
бүлгийн янз бүрийн вирус, ялангуяа А2 типийн томуугийн вирусын эсрэг өндөр идэвхтэй. Бэлдмэлийг
томуугийн эпидемийн үед эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Ерөнхийдөө зохимж сайтай бөгөөд бэлдмэлийг хэрэглэж байхад хааяа ходоод өвдөж
болзошгүй.
Мидантан (Амантадин)
Адамантаны уламжалын паркинсоны болон вирусын эсрэг бэлдмэл. Бэлдмэлийн паркинсоны
эсрэг үйлдлийн механизм нь глутаматын NMDA рецепторт хориг үүсгэж глутамат идэвхт нөлөөг
дарангуйлж байгаатай холбоотой. Вирусын геном чөлөөлөгдөхийгдарангуйлснаар вирусын эсрэг
Мидантаныг паркинсонизм болон A типийн томууг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор тус
тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэл хоол боловсруулах замаар сайн шимэгдэнэ. Бөөрөөр ялгарна.
Арьсны гэмтэл, хоол боловсруулах замын хямрал, нойрмоглох, салганах зэрэг гаж нөлөө
бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед илэрч болно.
Оксолин
Вирусын эсрэг үхүүлэх үйлдэлтэй бэлдмэл. Арьс, нүд, хамрын вирусээр үүсгэгдсэн өвчнийг
эмчлэх, томуугаас урьдчилан сэргийлэхэд үр нөлөө сайтай.
Бэлдмэлийг аденовирусын кератоконьюктивит, вирусын кератит, бүслүүр үлд, хурц үзүүрт
кондилом, вирусын ринит зэргийг эмчлэх, томуугаас урьдчилан сэргийлэх зорилгуудаар тус тус
хэрэглэнэ.
Оксолиныг хэрэглэж буй үед нүд хамрын салст xopcox үзэгдэл илэрч болзошгүй.
0,25%, 0,5%, 1%, 2%, 3%-ийн тосон түрхэц хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Ацикловир (Зовиракс)
Вирусын эсрэг өндөр идэвхтэй бэлдмэл. Ацикловир ДНХ-ийн бүрэлдэхүүн хэсэг болох
дезоксигуанидины пурины нуклеозидтэй төстэй тул вирусын ферменттэй харилцан үйлчилдэг.
Бэлдмэл вирусээр гэмтсэн эсийн дотор нэвтрэн орж тимидин-киназа ферментийн нөлөөгөөр
ацикловир монофосфат цаашаагаа ди болон трифосфат болон фосфоржиж вирусын ДНХ-
полимераза ферментийг хориглон вирусын ДНХ-ийн репликацийг дарангуйлна. Ингэснээр вирусын
үржил өсөлт саатна. Үүнээс гадна бэлдмэл дархлал сэргээх үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг ууж хэрэглэхэд зөвхөн 20% нь шимэгдэнэ. Уух болон судсанд тарьж хэрэглэхэд
түүний хагас ялгаралт ойролцоогоор 3 цаг байна. Бэлдмэлийн ихэнх нь хэвээрээ хагас нь задралын
бүтээгдэхүүн байдлаар бөөрөөр ялгарна.
Ацикловирыг энгийн герпесээр үүсгэгдсэн халдварууд, дархлал буурсан үе, бүслүүр үлд,
салхин цэцэг зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг ууж хэрэглэх үед хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, арьсаар тууралт гарах,
халуурах, үс унах, цусны билирубин, элэгний ферментүүд, мочевин, креатинин ихсэх, судсанд тарих
үед ухаан санаа муудах, хий юм мэдрэгдэх, хөөрөлд opox, таталдах, солиорох, ком-д opox зэрэг гаж
нөлөө ажиглагдаж болно. Мөн нүдний практикт хэрэглэхэд хорсох, салст зовхи үрэвсэх, арьсанд
түрхэхэд хорсох өвдөх, улайх, арьс хуурайших зэрэг гаж нөлөө илэрч болзошгүй.
0,2, 0,4, 0,8г шахмал; тарьж хэрэглэх 0,125г, 0,25г, 0,5г хуурай бодисыг ампултай; 3%, 5%-ийн
кремийг 2г, 10г - aap тус тус савлан гаргана.
Ганцикловир
Химийнхээ бүтцээр ацикловиртэй төстэй вирусын эсрэг шинэ эм. Вирусын эсрэг үйлдлийн
механизм нь ацикповиртэй төстэй. Өөрөөр хэлбэл вирусын ДНХ-ийн нийлэгжилтийг дарангуйлна.
Бэлдмэлийг цитомегаловирусын халдварыг эмчлэх ба түүнээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор
хэрэглэнэ.
Ганцикловирыг хэрэглэхийн өмнө тарианы ycaap найруулж судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ.
Нейтропени, гранулоцитопени үүсэж болзошгүй тул эмчилгээний явцад цусны үзүүлэлтийг
нарийн хянаж байх шаардлагатай. Мөн зүрх судас, мэдрэлийн систем, хоол боловсруулах замаас гаж
0,546г натрийн ганцикловирын лиофилжүүлсэн нунтгийг флаконд савлаж гаргана.
Идоксуридин
Нүдний практикт хэрэглэдэг вирусын эсрэг бэлдмэл. Вирусын ДНХ-ийн нийлэгжих процессыг
өөрчлөх замаар вирусын эсрэг нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг энгийн герпес вирусээр үүсгэгдсэн нүдний эвэрлэг бүрхүүлийн үрэвслийн
гадаргуугийн хэлбэрийг эмчлэх түүний дахилтаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Нүдний салст цочрох, өвдөх, загатнах, улайх, зовхи хавагнах зэрэг гаж нөлөө бэлдмэлийг
хэрэглэж буй үед илэрч болно.
0,1%-ийн уусмалыг флаконтой үйлдвэрлэж нүдэнд дусааж хэрэглэнэ.

нэршил
Ремантадин Rimantadine 0,05г шахмал Томуугийн эпидем
Паркинсонизм болон А типийн томууг эмчлэх,
Мидантан Amantadine 0,1г шахмал
Аденовирусын кератоконьюктивит, вирусын
0,25%, 0,5%, 1%, 2%, кератит, бүслүүр герпес, хурц үзүүрт
Оксолин Oxolin
3%-ийн тосон түрхэц кондилом, вирусын ринит, томуугаас
0,2; 0,4; 0,8г шахмал; Энгийн герпесийн вирусээр үүсгэгдсэн
0,125; 0,25; 0,5г халдварууд, дархлал буурсан үе, бүслүүр
Ацикловир Aciclovir хуурай бодисыг үлд, салхин цэцэг
ампултай; 3%, 5%-
ийн 2г, 10г крем
0,546г натрийн Цитомегаловирусын халдвар
ганцикловирын
Ганцикловир Ganciclovir
лиофилжүүлсэн
нунтаг флакон
0,1%-ийн уусмал Энгийн герпес вирусээр үүсгэгдсэн нүдний
Идоксуридин Iduviran
флакон эвэрлэг бүрхүүлийн үрэвсэл
б. Макроорганизмын эсээс бэлтгэсэн биологийн бэлдмэл.

Интерферон
Энэ нь бие махбодын эсэд вирус болон гадаад дотоод янз бүрийн биологийн идэвхт бодисууд
үйлчлэхэд үүсэж ялгардаг вирусын эсрэг, дархлал сэргээх, хавдрын эсрэг үйлдэлтэй нам молекульт
гликопротеин юм. Интерферон вирусын халдварын эхний үед үүсдэг.
Макроорганизмын эсийг вирусын гэмтээх нөлөөнд тэсвэртэй болгоно. Интерфероны үйлдлийн
механизм нь макроорганизмын эсийн рибосомын зарим ферментийг үүсгэж улмаар мРНХ-ийг
дарангуйлдагтай холбоотой.
Вирус интерферонд дасал болдоггүй.
Интерферон богино хугацааны үйлдэлтэй. Эдийн хоригуудыг нэвтрэхгүй. Бие махбодоос
амархан ялгарна.
Клиникийн практикт хүний α (лейкоцитын), β (фибробластын), γ (дархлалын) гэсэн 3 типийн

интерфероныг хэрэглэж байгаа бөгөөд вирусын эсрэг гол нь α-интерфероны бэлдмэлүүдийг (Интрон-
А, роферон-А) хэрэглэж байна.
Интерфероны бэлдмэлүүдийг томуугаас урьдчилан сэргийлэх, герпесийн кератит, арьс болон
бэлгийн замын герпесийн гэмтэл, амьсгалын замын вирусын халдвар, бүслүүр үлд, вирусын гепатит
B ба C, болон ДОХ зэргийн үед тус тус хэрэглэнэ. Хэсэг газарт болон арьсан дор, булчин, судсанд
Халуурах, тарьсан хэсэг хөндүүрлэх, улайх, их тунгаар хэрэглэхэд харшил үүсэх, цус
төлжүүлэх систем дарангуйлагдах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Интерфероныг зөвхөн вирус үүсгэдэггүй. Олонхи бактери, риккетси, мөөгөнцөр, зарим химийн
бодис ч мөн үүсгэх чадвартай.
Интерфероны хуурай нунтгийг 2мл ампулд савлан гаргана.
ЭГЭЛ БИЕТНЭЭР ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Өвчин үүсгэдэг эгэл биетнүүдэд хумхаа, амёб, лейшмани, лямбли, трихомонад, токсоплазм,
балантиди орно. Иймээс эгэл биетнээр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх эмийн зүйлийг дараах бүлэгт
хуваана.
1. Хумхаа өвчнийг эмчлэх болон сэргийлэхэд хэрэглэх эм
2. Амёбиозыг эмчлэх эм
3. Лямблиозыг эмчлэх эм
4. Токсоплазмозыг эмчлэх эм
5. Балантидиазыг эмчлэх эм
6. Трихомонадозыг эмчлэх эм
7. Лейшманиозыг эмчлэх эм
Эдгээрээс манай оронд цөөнгүй тохиолддог нь трихомонадоз юм.
ТРИХОМОНАДОЗЫГ ЭМЧЛЭХ ЭМ
Үтрээний Trichomonas бол эмэгтэй хүний үтрээ, эрэгтэй хүний шээс дамжуулах гуурсын
салстад байрлан үтрээний (кольпит) болон шээс дамжуулах гуурсны үрэвсэл (уретрит) үүсгэнэ.
Трихомонадозыг эмчлэх эмийн зүйлд трихопол, тинидазол, трихомонацид, нитазол зэрэг
Трихопол (Метронидазол, Клион, Метрогил, Флагил)
Нитроимидазолын уламжлалын эгэл биетний эсрэг нөлөөлөх өргөн хүрээний үйлдэлтэй
бэлдмэл. Трихопол Trichomonas vaginalis, Giardia intestinalis, Entamoeba histolytica, Lamblia болон
Bacteroides spp, Fusobacterium spp зэрэг зарим спор үүсгэдэггүй анаэробный бактери ба бусад бичил
биетнүүдийн үржил, өсөлтийг саатуулна. ДНХ-ийн бүтцийг нь өөрчлөх замаар бичил биетний эсрэг
нөлөөлнө.
Бэлдмэл Helicobacter pylori -ийн эсрэг идэвхтэй бөгөөд түүнийг амоксициллинтэй хамт
хэрэглэхэд уг үйлдэл нь сайжирна. Учир нь амоксициллин Helicobacter pyiori-ийн трихополд тэсвэртэй
болохыг дарангуйлдаг.
Трихополыг архаг архичин хүмүүст хэрэглэхэд антабус төстэй үйлдэл үзүүлнэ.
Бэлдмэлийг ууж хэрэглэхэд хурдан шимэгдэх ба цус тархины болон ихсийн хоригийг нэвтрэх
бөгөөд элгэнд хуримтлагдана. Хагас ялгаралтын үе нь 8-12 цаг. Бэлдмэлийг хэрэглэснээс 1-2 өдрийн
дараа биеэс бүрэн ялгарна. Ихэнх нь өөрчлөгдөөгүй болон метаболит байдлаар шээстэй ялгарах ба
зарим хэсэг нь өтгөнтэй ялгарна. Мөн шүлсний булчирхай, хөхүүл үед хөхний булчирхайгаар ялгарч
болно.
Эмэгтэйчүүдийн трихомонадын вагинит ба уретрит, эрэгтэйчүүдийн уретрит, лямблиоз,
амёбын цусан суулга, метронидазолд мэдрэг анаэроб халдвар зэрэгт тус тус хэрэглэнэ. Мөн хэвлийн
хөндийн болон шээсний замын хагалгааны үед анаэроб халдвараас урьдчилан сэргийлэх, архаг
архидлыг эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Трихополыг 0,25г, 0,5г шахмал; 5мл-т 0,2г эмийн бодис агуулсан хөвмөл; 0,5г үтрээний лаа,
шахмал; 1мл-т 0,005г эмийн бодис агуулсан 100мл-ын флаконтой тус тус үйлдвэрлэнэ. Шахмалыг
ууж, үтрээний лаа шахмалыг хэсэг газарт, флаконтой бэлдмэлийг судсанд дуслаар тарьж хэрэглэнэ,
Бэлдмэлийг хэрэглэх явцад дотор муухайрах, бөөлжих, өрц орчим эвгүйрхэх, хэл xopcox,
темөр амтагдах, кандидоз үүсэх, тэнцвэр алдагдах, сэтгэл уналын шинж илрэх лейкопени илрэх,
харшлын тууралт гарах зэрэг гаж нөлөө ажиглагдаж болно.
Тинидазол
Нитроимидазолын уламжлалын эгэл биетнээр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэхэд зориулсан
бэлдмэл. Трихомонад, амёб, лямблий зэрэг эгэл биетний эсрэг сайн нөлөөлөхийн зэрэгцээ анаэроб
халдварт мөн нөлөөлнө. Хоол боловсруулах замаар бүрэн шимэгдэнэ. Бэлдмэлийг ууж хэрэглэснээс
2 цагийн дараа түүний цусан дахь концентраци дээд хэмжээндээ хүрнэ. Трихополыг бодвол үйлдэл
нь удаан үргэлжилнэ. Цус тархины хоригийг нэвтэрдэг онцлогтой.
Тинидазолыг трихомониаз, амёбын цусан суулга, лямблиоз, цочимог шархлаат гингивит,
хагалгааны дараах анаэроб халдварын үед тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,5г шахмал; 5мл-т 0,075г эмийн бодис агуулсан ууж хэрэглэх хөвмөл флаконтой,
1мл-т 0,002г эм агуулсан тарилгын уусмал флаконтой; 0,25г үтрээний шахмал хэлбэрээр тус тус
үйлдвэрлэнэ. Шахмал, хөвмөлийг ууж, үтрээний шахмалыг хэсэг газарт, тарилгын уусмалыг судсанд
дуслаар тарьж тус тус хэрэглэнэ.
Атрикан (Тенонитрозол)
Trichomonas болон Candida төрлийн мөөгөнцрийг үхүүлэх үйлдэлтэй бэлдмэл. Мөн
дисульфирам төст үйлдэл үзүүлнэ.
Trichomonas, candida-аар үүсгэгдсэн шээс бэлгийн замын халдвар-үрэвсэлт өвчнүүдийн үед
хэрэглэнэ.
Хоногт 250мг тунгаар 2 удаа (өглөө ба орой) хооллох үедээ ууна. Ээлж эмчилгээ 4 өдөр
0,25г бүрээс үйлдвэрлэнэ.
Трихомонацид
Трихомонадын эсрэг өндөр идэвхтэй бэлдмэл. Бусад бэлдмэлд дассан трихомонадад илүү
нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг эрэгтэй, эмэгтэй хүний трихомониазыг эмчлэхэд өргөн хэрэглэнэ.
Шахмал, 0,05г үтрээний лаа хэлбэрээр гаргаж уух болон хэсэг газарт хэрэглэнэ.
Нитазол:
Trichomonas vaginalis ба бусад эгэл биетний өсөлт хөгжилтийг саатуулахаас гадна
стафилококк, стрептококк, гэдэсний савханцар болон бусад өвчин үүсгэгч нянгуудын эсрэг нөлөөлнө.
Бэлдмэлийг эрэгтэй, эмэгтэй хүний шээс бэлгийн замын трихомониаз тэрчлэн шарх,
тэжээлгүйдлийн яршил, арьсны халдваруудын үед хэрэглэнэ.
Нитазолыг 0,1г шахмал 0,12г үтрээний лаа, 2,5%-ийн 100г хөвмөл, 1,02г бэлдмэл агуулсан
6Ог-ийн эзлэхүүнтэй баллонтой тус тус үйлдвэрлэнэ. Шахмалыг yyx ба үтрээний лаа хөвмөлийг хэсэг
газарт, баллонтой бэлдмэлийг аэрозоль байдлаар хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
0,25г, 0,5г шахмал; Эмэгтэйчүүдийн трихомонадын вагинит
5мл-т 0,2г эмийн бодис ба уретрит, эрэгтэйчүүдийн уретрит,
агуулсан хөвмөл; 0,5г лямблиоз, амёбын цусан суулга,
үтрээний лаа, шахмал; метронидазолд мэдрэг анаэроб
Трихопол Metronidazole
1мл-т 0,005г эмийн халдвар, хэвлийн хөндийн болон
бодис агуулсан 100мл- шээсний замын хагалгааны үед анаэроб
ын флакон халдвараас урьдчилан сэргийлэх, архаг
архидлыг эмчлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Тинидазол 0,5г шахмал; 5мл-т Трихомониаз, амёбын цусан суулга,

0,075г эмийн бодис лямблиоз, цочимог шархлаат гингивит,
агуулсан ууж хэрэглэх хагалгааны дараах анаэроб халдвар
хөвмөл флаконтой,
Tinidazole
1мл-т 0,002г эм агуул-
сан тарилгын уусмал
флаконтой; 0,25г үт-
рээний шахмал
Trichomonas, candida-аар үүсгэгдсэн
Атрикан Tenonitrozole 0,25 бүрээс шээс бэлгийн замын халдвар-үрэвсэлт
өвчин
Шахмал, 0,05г Бэлдмэлийг эрэгтэй, эмэгтэй хүний
Трихомонацид Trichomonacid
үтрээний лаа трихомонадоз
0,1г шахмал, 0,12г үт- Бэлдмэлийг эрэгтэй, эмэгтэй хүний
рээний лаа, 2,5%-ийн шээс бэлгийн замын трихомоноз
100г хөвмөл, 1,02г тэрчлэн шарх, тэжээлгүйдлийн яршил,
Нитазол Aminitrozole
бэлдмэл агуулсан 60г- арьсны халдварууд
ийн эзлэхүүнтэй бал-
лон
ГЕЛЬМИНТОЗЫГ ЭМЧЛЭХ ЭМ
Орчин үед дэлхий дээр хүнд өвчин үүсгэдэг 160 зүйлийн хорхой байдгаас манайд 20 орчим
зүйлийн хорхой байдаг. Ep нь паразит хорхойгоор халдварлагдах явдал дэлхий дээр маш их тархсан
тул паразит хорхойн эсрэг эм (антигельминтные средства) эмчилгээний практикт чухал байр эзэлнэ.
Паразит хорхойг хүний биед байрлаж байгаа байдлаар нь гэдэсний болон гэдэсний гаднах
хорхой гэж 2 хуваана. Мөн хэлбэрээр нь дугираг хорхой (нематода), хавтгай хорхой гэж 2 хуваана.
Хавтгай хорхойд туузан хорхой (цестода), шимэгч хорхой (трематода) орно.
Гэдэсний хорхой
A. Дугираг хорхой (Нематода).
 Ascaris lumbricoides (Хүж хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг аскаридоз
 Enterobius vermicularis (Хялгасан хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг энтеробиоз
 Trichocephalus trichiurus (Хялгасан толгойт буюу ташуур толгойт хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг
трихоцефалез
 Ancylostoma duodenale (12 xypyy гэдэсний тахир толгойт хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг
анкилостомидоз
 Strongyloides stercoralis (Гэдэсний могойлог хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг стронгилоидоз
Б. Туузан хорхой (Цестода).
• Diphyllobothrium latum (Өргөн туузан хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг дифиллоботриоз
• Taenia solium (Гахайн цагаан хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг тениоз
• Taeniarinchus saginatus (Үхрийн цагаан хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг тениаринхоз
• Hymenolepis nana (Одой цагаан хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг гименолепидоз
Гэдэсний гаднах хорхой

A. Дугираг хорхой (Нематода).
 Trichinella spiralis (Трихинелл хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг трихинеллез
Б. Туузан хорхой (Цестода).
 Cysticercus cellulosae (Гахайн цагаан хорхойн цистициркийн шат) - p үүсгэгдсэн өвчнийг
цистицеркоз
 Echinococcus granulosis (Бэтэгний хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг бэтэг өвчин буюу эхинококкоз
Б. Шимэгч хорхой (Трематода).
1. Fasciola hepatica (Элэгний шимэгч хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг фасциолез
2. Opisthorchus felineus (Муурын буюу сибирийн шимэгч хорхой) -p үүсгэгдсэн өвчнийг описторхоз
3. Paragonimus Westermani (Уушгины шимэгч хорхой) - p үүсгэгдсэн өвчнийг парагонимоз гэж тус тус
нэрлэдэг.
Паразит хорхойн эсрэг хэрэглэх эмүүд нь зөвхөн хорхойд нөлөөлөөд зогсохгүй өвчтөнд
нөлөөлж болох тул гэдэсний ханаар шимэгддэггүй байх шаардлагатай. Паразит хорхойн эсрэг эмийн
үйлдлийн механизм:
1. Хорхойн гадаргуугийн бүрхүүлийг (кутикул) гэмтээх. Энэ нь уураг задалдаг ферментэд маш
тэсвэртэй. Зөвхөн ургамалд байдаг уураг задалдаг фермент нөлөөлне.
2. Хорхойн мэдрэл булчингийн системд нь нөлөөлж хөдөлгөөний идэвхийг нь дарангуйлах
3. Хорхойн биед явагдах физиологийн процесс, бодисын солилцоог өөрчлөх
4. Хорхойн эсийг хордуулах зэрэг механизмаар явагдана.
Паразит хорхойн эсрэг эмийг дараах байдлаар ангилна.
I. Гэдэсний паразит хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх эм буюу гэдэсний гельминтозыг
эмчлэх эм
1. Гэдэсний дугираг хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчнийг (нематодоз) эмчлэх эм: Мебендазол,
Левамизол, Пиперазин адипинат, Гельминтокс
2. Гэдэсний туузан хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчнийг (цестодоз) эмчлэх эм: Фенасал,
Празиквантель
II. Гэдэсний гаднах паразит хорхойгоор үүсгэдсэн өвчнийг эмчлэх эм буюу гэдэсний гаднах
гельминтозыг эмчлэх
1. Гэдэсний гаднах дугираг (нематодоз) болон туузан (цестодоз) хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчнийг
эмчлэх эм: Мебендазол
2. Гэдэсний гаднах шимэгч хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчнийг (трематодоз) эмчлэх эм:
Празиквантель, Хлоксил
ГЭДЭСНИЙ ДУГИРАГ ХОРХОЙГООР ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙГ

(НЕМАТОДОЗ) ЭМЧЛЭХ ЭМ
Вермокс (Мебендазол)
Гельминтоз өвчний эсрэг өргөн хүрээний үйлдэлтэй бэлдмэл. Гэдэсний болон гэдэсний гаднах
хорхойд нөлөөлнө. Энтеробиоз-д (хялгасан хорхой) илүү нөлөөлнө. Бэлдмэл хорхойн глюкоз шингээх
чадварыг алдагдуулж АТФ нийлэгжихийг саатуулна. Гэдэсний ханаар шимэгдэхгүй өтгөнтэй ялгарна.
Вермоксийг энтеробиоз, аскаридоз, анкилостомидоз, стронгилоидоз, трихоцефалез,
трихонеллез, тениоз, эхинококкоз зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Энтеробиозын үед насанд хүрэгсдэд болон 10-аас дээш насны хүүхдэд 0,1г-aap; 2-10 хүртэл
насны хүүхдэд 0,025-0,05г-aap тус тус 1 удаа уулгана. Өвчин дахих өндөр магадлалтай бол 2-4 долоо
хоногийн дараа дээрх тунгаар эмчилгээг давтан хийж болно. Гэр бүлийн хүмүүсийг нэгэн зэрэг
эмчлэх шаардлагатай.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед хоол боловсруулах замын хямрал, харшлын урвал илрэх, цус
төлжилт дарангуйлагдах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно. 0,1г шахмал гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Гельминтокс (Пирантел)
Хорхойн мэдрэл булчинд хориг үүсгэдэг үйлдэлтэй гельминтоз өвчнийг эмчлэх бэлдмэл.
Холинэстераза ферментэд хориг үүсгэснээр агчилт саажилт үүсгэнэ.
Бэлдмэлийг энтеробиоз, аскаридоз, анкилостомидоз зэрэгт хэрэглэнэ. Хоол боловсруулах
замын ханаар шимэгдэхгүй. Бэлдмэлийн 50% нь өтгөнтэй хэвээрээ ялгарна.
Аскаридоз энтеробиозын үед 10мг/кг тунгаар 1 удаа хэрэглэнэ. Туулгах эм хэрэглэх
шаардлагагүй. Бэлдмэлийг 0,125г; 0,25г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Пиперазин адипинат
Дугираг хорхойн мэдрэл булчингийн системд нөлөөлж саажилт үүсгэн хөдөлгөөнийг нь
хязгаарлана. Ингэснээр ходоод гэдэсний замд хорхой хөдөлгөөнгүй чөлөөлтэй болмогц гэдэсний
гүрвэлзэх хөдөлгөөнөөр гадагшилна.
Пиперазин адипинат бусад бэлдмэлүүдээс илүү идэвхтэй тул анхны хэрэглэсэн тохиолд-
луудын 90-95%, давтан хэрэглэхэд 100% үр нөлөөтэй.
Бэлдмэлийг хэрэглэхдээ өвчтөнийг урьдчилан бэлтгэх, онцолсон хоолны дэглэм сахих
шаардлагагүй. Хааяа өтгөн хоригдох тохиолдол байх бөгөөд энэ үед туулгах эм өгнө.
Бэлдмэлийг хүж хорхойтох (аскаридоз) ба хялгасан хорхойтох (энтеробиоз) өвчний үед
хэрэглэнэ. Хорон чанар багатай, өвчтөнд сайн зохидог бэлдмэл.
Аскаридозыг эмчлэхэд насанд хүрэгсдэд бэлдмэлийг 1,5-2г-aap өдөрт 2 удаа хоорондоо нэг
цагийн зайтай 2 өдөр дараалан уулгана.
Энтеробиозын эмчилгээнд аскаридозыг эмчлэхэд хэрэглэсэн тунг хэрэглэх бөгөөд эмийг 5
өдөр дараалан өгч 7 хоног завсарлах ба ээлж эмчилгээг 2-3 удаа давтан хийнэ. Ээлж эмчилгээний
завсар хооронд үдэш оройн цагаар цэвэрлэх бургуй тавьж хялгасан хорхойг тууна. Эмчилгээний
явцад эрүүл ахуйн шаардлагыг чанд сахих хэрэгтэй.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй явцад хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, биеийн тэнцвэр
алдагдаж гуйвах, булчин, сулрах, арьсаар тууралт rapax, нүдний xapaa муудах зэрэг гаж нөлөө илэрч
болно. Пиперазин адипинатыг 0,2; 0,5г шахмал; хүүхдэд зориулж 5%-ийн 100мл уусмал хэлбэрээр
гаргаж ууж хэрэглэнэ.
Декарис (Левамизол)
Аскаридозын эсрэг өндөр идэвхтэй бэлдмэл. Бэлдмэлийн гельминтозын эсрэг үйлдлийн
механизм нь булчингийн саажилт үүсгэснээр тайлбарлагдана. Энэ нь булчингийн деполяризаци
болсонтой холбоотой. Мөн фумарат-редуктаза ферментийг дарангуйлах ба хорхойн энергийн
процессыг өөрчилж нөлөөлнө.
Декарисыг анкилостомидоз стронгилоидоз, аскаридозын үед хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг насанд
хүрэгсэд 0,15г-aap; хүүхэд 2,5мг/кг тунгаар 1 удаа ууж хэрэглэнэ.
0,05г, 0,15г шахмал үйлдвэрлэнэ.
Олон улсын
нэршил
Энтеробиоз, аскаридоз, анкилостоми-
Вермокс Mebendazole 0,1 шахмал доз, стронгилоидоз, трихоцефалез,
трихонеллез, тениоз, эхинококкоз
Гельминтокс Pyrantel 0,1 25г; 0,25гшахмал Энтеробиоз, аскаридоз,
анкилостомидоз
Пиперазин Piperazinum 0,2; 0,5г шахмал, 5%-
Аскаридоз, энтеробиоз
адипинат adipinas ийн 100мл уусмал
Аскаридоз, анкилостомидоз
Декарис Levamisole 0,05r, 0,15гшахмал
стронгилоидоз,
ГЭДЭСНИЙ ТУУЗАН ХОРХОЙГООР ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙГ

(ЦЕСТОДОЗ) ЭМЧЛЭХ ЭМ
Фенасал (Никлосамид)
Туузан хорхойн исэлдэн фосфоржих процессыг дарангуйлах ба мэдрэлийн системийг
дарангуйлж саажилт үүсгэн хорхойн бие махбодоос гадагшлах боломжийг бүрдүүлнэ. Үүнээс гадна
хорхойн гадаргуугийн бүрхүүлийн хоол боловсруулах замын уураг задлагч ферментүүдэд тэсвэртэй
байдаг чадварыг багасгадаг. Иймээс бэлдмэлийг тениозын (гахайн цагаан хорхойгоор үүсгэгдсэн
өвчин) үед хэрэглэхгүй. Учир нь бүрхүүл задарснаас үр хөврөл ил гарч гэдэсний хананд шигдэн
цусаар тархана.
Ходоод гэдэсний ханаар бага зэрэг шимэгдэнэ.
Фенасалыг тениаринхоз (үхрийн цагаан хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчин), гименолепидоз (одой
цагаан хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчин), диффилоботриоз (өргөн туузан хорхойгоор үүсгэгдсэн өвчин)
зэргийн үед хэрэглэнэ.
0,25г шахмал үйлдвэрлэж ууж хэрэглэнэ. Туулга хэрэглэх шаардлагагүй гэж үздэг боловч 14
цагийн дараа давсан туулга өгөхөд маш үр дүнтэй.
Празиквантель
Пиразинизохинолины уламжлалын гельминтозын эсрэг нөлөөлөх бэлдмэл. Гэдэсний болон
гэдэсний гаднах хорхойд нөлөөлнө. Хорхойн эсийн мембраны кальцийн ионы нэвтрэх чадварыг
ихэсгэснээр булчинг агшааж улмаар агчилт саажилт үүсгэнэ.
Бэлдмэлийг гэдэсний туузан хорхой (цестодоз) болон гэдэсний гаднах шимэгч хорхойгоор
үүсгэгдсэн өвчний (трематодоз) үед хэрэглэнэ. Хоол боловсруулах замын ханаар шимэгдэх ба элгэнд
хоргүйжиж бөөрөөр ялгарна.
Празиквантелийг хэрэглэж буй үед хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, толгой өвдөх,
толгой эргэх зэрэг шинж тэмдэг илэрч болно. 0,6г бүрхүүлтэй шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж
хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Тениаринхоз гименолепидоз,
Фенасал Niclosamide 0,25г шахмал
диффилоботриоз
0,6г бүрхүүлтэй Гэдэсний цестодоз, гэдэсний гаднах
Празиквантель Praziquantel
шахмал трематодоз
ГЭДЭСНИЙ ГАДНАХ ШИМЭГЧ ХОРХОЙГООР ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙГ

(ТРЕМАТОДОЗ) ЭМЧЛЭХ ЭМ
Хлоксил
Гэдэсний гаднах шимэгч хорхойгоор үүсгэдсэн өвчнийг эмчлэх бэлдмэл.
Хлоксилыг фасциолез, описторхоз зэргийн үед хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг хоолны дараа ууж
хэрэглэх ба хэрэглэсний дараа туулга хэрэглэх шаардлагагүй. Эмчилгээ эхлэхээс 1-2 хоногийн өмнө
ба эмчилгээний үед өөх тостой хоол архи хэрэглэхийг хязгаарлана.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед элэг томрох, элэгний орчим өвдөх, шээсэнд уураг илрэх, зэрэг
гаж нөлөө илэрч болно. Нунтаг хэлбэрээр гаргана.

нэршил
Хлоксил Chloxylum Нунтаг фасциолез, описторхоз
МӨӨГӨНЦӨРТӨХ ӨВЧНИЙГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

Өвчин үүсгэгч мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн өвчнийг микоз гэх бөгөөд энэ нь ихээхэн тархсан өвчин
юм.
Мөөгөнцөртөх өвчний эсрэг эм нь бүх мөөгөнцөрт адилхан нөлөөлөхгүй учир уг өвчин үүсгэгч
мөөгөнцөрт тохирсон эмийг сонгоно.
Ангилал
1. Өвчин үүсгэгч мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх эм
а. Системийн буюу гүн байрласан микозийг эмчлэх эм. Амфотерицин B, Миконазол,
Кетоконазол, Флуконазол
б. Дерматомикозийг эмчлэх эм. Миконазол, Кетоконазол, Гризеофульвин, Клотримазол,
Изоконазол, Флуконазол, Иодын бэлдмэл.
2. Тодорхой нөхцөлд өвчин үүсгэгч мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх эм. ( Жишээ нь
Кандидомикозыг эмчлэх эм) Нистатин, Леворин, Амфотерицин В, Миконазол, Клотримазол,
Кетоконазол, Флуконазол
ӨВЧИН ҮҮСГЭГЧ МӨӨГӨНЦРӨӨР ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙГ ЭМЧЛЭХ ЭМ

a. Системийн буюу гүн байрласан микозийг эмчлэх эм
Системийн буюу гүн байрласан микоз-д кокцидиомикоз, паракокцидиомикоз, гистоплазмоз,
криптококкоз, бластомикоз зэрэг мөөгөнцөртөх өвчнүүд орно.
Амфотерицин B
Streptomyces nodosus хэмээх актиномицетээс гаргаж авсан мөөгөнцрийн эсрэг үйлдэлтэй
антибиотик. Мөөгөнцрийн эсийн мембраны нэвчимтгий чанарыг өөрчилж үржил өсөлтийг нь
саатуулна. Мөөгөнцрөөс бусад өвчин үүсгэгчид нөлөөлөхгүй. Бэлдмэлийн мөөгөнцрийн эсрэг
сонгомол үйлдэл нь мөөгөнцрийн эсийн ханын үндсэн липид эргостеролтой холбогддогоор
тайлбарлагдана. Харин хүн болон бактерийн эсийн ханын үндсэн липид нь холестерин байдаг.
Амфотерицин B - г кокцидиомикоз, бластомикоз, гистоплазмоз, криптококкоз, кандидомикоз
зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Хоол боловсруулах замаар муу шимэгдэх тул судсанд тарьж хэрэглэнэ. 50000ЕД флаконтой
бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө 10мл тарианы ycaap найруулж найруулсан уусмалаа 5%-ийн 450мл
глюкозын ариутгасан уусмалд хийж судсанд дуслаар тарина.
Мөн хэсэг газарт болон амьсгалаар утаж хэрэглэнэ. Цус тархины хоригийг нэвтрэхгүй. Бие
махбодоос маш удаан бөөрөөр ялгарна. Кумуляци үүсгэнэ. Маш хортой.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед халуурах, хоол боловсруулах замын хямрал илрэх, артерийн
даралт буурах, цус багадах, харшлын урвал илрэх, бөөр хордуулах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
Маш хортой, гаж нөлөө ихтэй учир зөвхөн эмнэлэгт элэг бөөрний үйл ажиллагаа, цусны
үзүүлэлтийг тогтмол хянаж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 50000ЕД флаконтой үйлдвэрлэнэ. Мөн 1г-д З0000ЕД бэлдмэл агуулсан 10, ЗОг-ын
тосон түрхэц хэлбэрээр гаргана.
Миконазол
Имидазолын уламжлалын бэлдмэл. Дерматомицет, хөрөнгөний мөөгөнцөр болон бусад өвчин
үүсгэгч мөөгөнцрийн эсрэг нөлөөлөхийн зэрэгцээ зарим грам эерэг нянгуудад нөлөөлнө.
Мөөгөнцрийн эсийн мембраны нийлэгжилтийг нь саатуулж үржил өсөлтийг нь зогсооно.
Системийн микоз-д хэрэглэхийн зэрэгцээ дерматомикоз-д хэрэглэж болно.
Бэлдмэлийг кокцидиомикоз, криптококкоз, бластомикоз, паракокцидиомикоз мөн тархмал
кандидомикоз, дерматомикоз зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Миконазолыг ууж болон судсанд тарьж хэрэглэнэ. Цус тархины хоригийг муу нэвтэрнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед дотор муухайрах, цус багадах, лейкопени болох, харшлын урвал илрэх,
тромбофлебит болох, цусан дахь натри багасах ба липидийн хэмжээ ихсэх зэрэг гаж нөлөө илэрч
болно. Хэдий ийм олон талын гаж нөлөөтэй боловч хорон чанараар амфотерицинээс бага.
0,25г шахмал, 1%-ийн 20мл уусмалыг ампултай тус тус үйлдвэрлэнэ.
Фунголон (Флуконазол)
Триазолын уламжлалын өргөн хүрээний үйлдэлтэй мөөгөнцрийн эсрэг эм. Бэлдмэл
ланостеролын мөөгөнцрийн эсийн мембраны липид эргостеролд хувирах процессийг саатуулж
улмаар эсийн мембраны нэвчимтгий чанарыг ихэсгэн мөөгөнцрийн эсийн өсөлт үржлийг өөрчилдөг.
Флуконазолд дасал болох нь маш ховор тохиолдоно.
Хүнд явцтай системийн кандидозын халдвар, ялангуяа уушигны үрэвсэл, хэвлийн гялтангийн
үрэвсэл, шээсний замын халдварын үед хэргэлэнэ. Мөн үтрээний кандидоз, ам залгиур ба улаан
хоолойн кандидоз, криптококкийн менингит, дерматомикоз ялангуяа хөлийн улны эпидермофити, их
биеийн мөөгөнцөр, цавины дерматомикоз, олон өнгөт үлд, онихомикоз, Candida albicans- аар
үүсгэгдсэн арьсны халдвар зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Чөмөг шилжүүлэн суулгахын өмнө болон цитостатик ба туяа эмчилгээний үед кандидоз үүсэхээс
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор мөн хэрэглэнэ.
Нейтропени үүсэж байгаа болон нейтропени үүсэх эрсдэл бүхий дархлалын дутмагшилтай
өвчтөнд кандидоз үүсэхээс урьдчилан сэргийх зорилгоор тус тус хэрэглэнэ.
0,05г, 0,1г бүрээс хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
Кетоконазол
Имидазолын уламжлалд хамаарах мөөгөнцрийн эсрэг бэлдмэл. Бэлдмэлийн мөөгөнцрийн
эсрэг үйлдлийн механизм нь мөөгөнцрийн эсийн мембраны үүсэхэд чухал шаардлагатай эргостерин,
триглицеридүүд ба фосфолипидүүдийн нийлэгжилтийг өөрчилж байгаатай холбоотой.
Кетоконазолыг бластомикоз, гистоплазмоз, паракокцидиомикоз, онихомикоз, дерматомикоз,
Candida мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн салст бүрхүүлийн гэмтэл зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэл хоол боловсруулах замаар сайн шимэгддэг учир ууж хэрэглэнэ. Цус тархины хоригийг
муу нэвтэрнэ. Ойролцоогоор 90% нь цусны плазмын уурагтай холбогдоно. Элгэнд хоргүйжиж бөөрөөр
болон цөстэй ялгарна. Элгэнд хортой нөлөө үзүүлнэ.
Олон улсын
нэршил
50000ЕД флакон, Кокцидиомикоз, бластомикоз, гистоплазмоз,
1г-д 30000ЕД криптококкоз, кандидомикоз
Амфотерицин Β Amphotericinum -
бэлдмэл агуулсан
В
10, З0г-ын тосон
түрхэц
Кокцидиомикоз, криптококкоз, бласто-микоз,
0,25г шахмал, 1%-
Миконазол Miconazole паракокцидиомикоз, тархмал кандидомикоз,
ийн 20мл ампул
дерматомикоз
Бластомикоз, гистоплазмоз, паракок-
цидиомикоз, онихомикоз, дерматоми-коз,
Кетоконазол Ketoconazole 0,2г шахмал
Candida мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн салст
бүрхүүлийн гэмтэл
Системийн кандидозын халдвар, ялангуяа
уушигны үрэвсэл, хэвлийн гялтангийн үрэвсэл,
шээсний замын халдварын үед хэргэлэнэ. Мөн
үтрээний кандидоз, ам залгиур ба улаан
хоолойн кандидоз, криптококкийн менингит,
Фунголон Fluconazol 0,05г; 0,1г бүрээс
дерматомикоз ялангуяа хөлийн улны
эпидермофити, их биеийн мөөгөнцөр, цавины
дерматомикоз, олон өнгөт үлд, онихомикоз,
Candida albicans- аар үүсгэгдсэн арьсны
халдвар
б. Дерматомикозийг эмчлэх эм.

Арьс, үс, хумсны мөөгөнцөртөх өвчин орно.
Гризеофульвин
Хөгцний Penicillinum nigricans (griseofulvinum) хэмээх мөөгөнцрөөс гаргаж авсан мөөгөнцрийн
эсрэг антибиотик. Мөөгөнцрийн нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлж фунгистатик үйлдэл
үзүүлнэ. Зөвхөн дерматомикоз-д нөлөөлнө. Мөөгөнцөр дасал болохгүй. Ходоод гэдэсний ханаар сайн
шимэгдэнэ. 4-5 цагийн дараа цусан дахь концентраци нь дээд хэмжээндээ хүрнэ.
Гризеофульвиныг дерматомикозын үед уух болон хэсэг газарт хэрэглэнэ. Үүнийг хэрэглэж
байхад тэнцвэр алдах, толгой эргэх, харшил үүсэх зэрэг гаж нөлөө илрэх ба хааяа элэг бөөрний үйл
ажиллагаа дарангуйлагдах, лейкопени болно.
Бэлдмэлийг 0,125г шахмал, 100мл-ийн хөвмөл, 2,5%-ийн 30г шингэн түрхэц байдлаар тус тус
Клотримазол
Мөөгөнцөр, бактери, эгэл биетний эсрэг нөлөөлөх бэлдмэл. Мөөгөнцрөөс дерматофити,
candida albicans, хөрөнгөний мөөгөнцрүүд; эгэл биетнээс трихомонос; бактериас стафилококк,
стрептококк-д илүү нөлөөлнө. Мөөгөнцрийн эсрэг үйлдлийн механизм нь мөөгөнцрийн эсийн
мембраны бүрэлдэхүүн хэсэг болох эргостерины нийлэгжилтийг өөрчилсөнтэй холбоотой.
Бэлдмэл арьс салстаар муу шимэгдэх бөгөөд арьсны эвэрлэг давхаргад хуримтлагдана.
Клотримазолыг дерматомицет, бластомицет, хөгцний мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн арьсны
мөөгөнцөртөх өвчин, шээс бэлгийн замын кандидоз, үтрээний трихомонадоз зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг гадуур хэсэг газарт хэрэглэнэ. Крем, тосон түрхэц, уусмалыг арьсны эмгэгтэй
хэсэгт хоногт 2-3 удаа нимгэн үеэр түрхэж хэрэглэнэ. Харин шээс бэлгийн замын кандидозын үед
үтрээний шахмал болон лааг хэрэглэнэ.
Клотримазолыг хэрэглэж буй үөд арьсаар тууралт гарч улайх, халуун оргих, загатнах зэрэг
шинж тэмдэг илэрч болно.
0,1 г. 0,2г-ын үтрээний лаа, шахмал; 1%-ийн тосон түрхэц, кремийг 20r-p; 1 мл-т 0,01 г эмийн
бодис агуулсан уусмалыг 15мл флаконтой тус тус үйлдвэрлэнэ.
Изоконазол (Травоген)
Арьсны мөөгөнцөртөх өвчнийг эмчлэх бэлдмэл. Бэлдмэлийн гол үйлчлэгч бодис нь
изоконазолын нитрат юм. Энэ нь мөөгөнцрийн эсрэг нөлөөлөхөөс гадна бактерийн эсрэг үйлдэлтэй.
Дерматофитүүд, хөрөнгөний ба хөрөнгөний төст, хөгцний мөөгөнцрүүд, стафилококк, стрептококк,
микрококк, коринобактери зэрэгт нөлөөлнө. Мөөгөнцрийн эсийн плазмын мембраны эргостеролын
нийлэгжилтийг саатуулж мөөгөнцрийн үржил өсөлтийг зогсоох, удаан хугацаагаар хэрэглэхэд үхүүлэх
Бэлдмэлийг арьсанд түрхэж хэрэглэхэд эвэрлэг давхаргыг түргэн нэвтрэх ба түүний доод
давхаргыг нилээд бага хэмжээгээр нэвтэрч тэнд удаан хугацаагаар задралгүйгээр хадгалагдана.
Хэрэглэсэн тунгийн 1%-аас бага хэмжээгээр системийн цусны эргэлтэнд opox бөгөөд түүний 2/3 нь
задралын бүтээгдэхүүн байдлаар өтгөнтэй, үлдсэн нь шээстэй ялгарна.
Изоконазолыг дерматомикоз тухайлвал хяргах үлд (трихофити), бужуу үлд (микроспори) болон
кандидоз, хөгцний мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн эмгэг зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 20г крем хэлбэрээр гаргах бөгөөд кремийг арьсанд түрхэж хэрэглэнэ.
Дерматомикозын үед мөн иодын бэлдмэлийг хэрэглэж болно.
Бинафин (Тербинафин)
Уудаг ба хэсэг газарт хэрэглэдэг мөөгөнцрийн эсрэг бэлдмэл. Мөөгөнцрийн эсрэг өргөн
хүрээний үйлдэлтэй. Тэрээр дерматомицет, хөгцний мөөгөнцөр ба зарим диморф мөөгөнцөрт үхүүлэх
үйлдэл үзүүлнэ. Тербинафин мөөгөнцрийн эсийн мембраны стерины бионийлэгжилтийг дарангуйлна.
Хэсэг газарт хэрэглэхэд цусанд бага зэрэг шимэгдэж ялихгүй системийн үйлдэл үзүүлнэ.
Гадуур хэрэглэхэд маш түргэн арьсыг нэвтэрч тосны булчирхайд хуримтлагдана. Бэлдмэлийг
хэрэглэснээс хойш хэдэн долоо хоногийн турш хумсны ялтаст нэвтэрнэ.
Дерматомицетээр (трихофити, микроспоры) үүсгэгдсэн арьсны микоз, арьсны хөрөнгөний
мөөгөнцрийн халдвар (онихомикоз) зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Насанд хүрэгсдэд 0,25г-аар өдөрт 1 удаа уулгана. Эмчилгээний үргэлжлэх хугацаа өвчний
байдлаас шалтгаалах ба дунджаар арьсны гэмтлийн үед 2-4 долоо хоног үргэлжилнэ. Кремийг
эмгэгтэй хэсэгт өдөрт 2 удаа нимгэн үеэр түрхэж илнэ. Эмчилгээ 1-2 долоо хоног үргэлжилнэ.
Олон улсын
нэршил
0,1 25г шахмал, ЮОмл-
Гризеофульвин Griseofulvinum ийн хөвмөл, 2,5%-ийн Дерматомикоз
ЗОг шингэн түрхэц
0,1г, 0,2г-ын үтрээний
Дерматомицет, бластомицет, хөгцний
лаа, шахмал; 1%-ийн
мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн арьсны
тосон түрхэц, кремийг
Клотримазол Clotrimazole мөөгөнцөртөх өвчин, шээс бэлгийн
20г-p; 1мл-т 0,01 г
замын кандидоз, үтрээний трихомо-
эмийн бодис агуулсан
надоз
уусмалыг 15мл флакон
Дерматомикоз тухайлвал хяргах үлд
(трихофити), бужуу үлд (микроспори)
Изоконазол lsoconazole 20г крем
болон кандидоз, хөгцний мөөгөнцрөөр
үүсгэгдсэн эмгэг
Дерматомицетээр (трихофити,
0,25г шахмал, микроспоры) үүсгэгдсэн арьсны микоз,
Бинафин Terbinafin
1%-10г крем арьсны хөрөнгөний мөөгөнцрийн
халдвар (онихомикоз)
ТОДОРХОЙ НӨХЦӨЛД ӨВЧИН ҮҮСГЭГЧ МӨӨГӨНЦРӨӨР

ҮҮСГЭГДСЭН ӨВЧНИЙГ ЭМЧЛЭХ ЭМ
Кандидомикозыг эмчлэх эм
Нистатин
Streptomyces noursei гэдэг омгийн мөөгөнцрөөс гаргаж авсан мөөгөнцрийн эсрэг антибиотик.
Candida мөөгөнцрийн цитоплазмын мембраны нэвчимтгий чанарыг өөрчилж мөөгөнцрийн үржлийг
саатуулах, үхүүлэх үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэл кандидын төрлийн мөөгөнцрүүдэд идэвхтэй сайн
нөлөөлнө. Харин бактерит төдий л сайн нөлөөлөхгүй. Нистатинд меөгөнцөр дасал болдоггүй сайн
талтай. Кандида төрлийн мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх, урьдчилан сэргийлэхэд хэрэглэнэ.
Бэлдмэл хоол боловсруулах замын ханаар муу шимэгдэх ба бие махбодоос ходоод гэдэсний замаар
ялгаран гарах тул нарийн бүдүүн гэдэсний кандидомикоз-д сайн нөлөөлдөг.
Нистатиныг ууж хэрэглэхээс гадна мөн хэсэг газарт хэрэглэнэ. Бэлдмэл өвчтөнд зохимж
сайтай, хорон чанар бага. 250000ЕД, 500000ЕД шахмал, лаа; 1г-д 100000ЕД нистатин агуулсан тосон
түрхцийг 10г-aap савлан гаргана.
Леворин
Actinomycetis Levoris Krass хэмээх мөөгөнцрөөс гаргаж авсан мөөгөнцрийн эсрэг антибиотик.
Хөрөнгөний мөөгөнцөр ялангуяа Candida мөөгөнцрийн эсрэг өндөр идэвхтэй.
Бэлдмэлийг хөрөнгөний төст мөөгөнцрөөр үүсгэгдсэн арьсны нугалааны гэмтэл, амны салст
бүрхүүл, хоол боловсруулах зам, үтрээний кандидоз, гэдэсний кандидо тээгч зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Левориныг хэсэг газарт болон ууж хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед дотор муухайрах, арьс загатнах, үрэвсэх, өтгөн шингэрэх зэрэг
гаж нөлөө илэрч болно.
500000ЕД yyx, аманд шимэх шахмал, 250000ЕД үтрээний шахмал үйлдвэрлэнэ.
Полижинакс (Polyginax)
Неомицины сульфат 35000МЕ, полимиксин В сульфат 35000МЕ, нистатин 100000МЕ агуулсан
нийлмэл найрлагатай бэлдмэл.
Полижинакс нь ихэнх грам эерэг (Staphylococcus aureus, Corynebacterium spp) ба сөрөг нян
(Enterococcus faecium, Enterobacter aerogenes, Escherichia coli, Haemophilus influenzae, Proteus
vulgaris, Klebsiella pneumoniae, Mycobacterium tuberculosis, Pseudomonas aeruginosa, Ureaplasma
urealyticum), мөөгөнцрийн (Candida albicans, Cryptococcus, Hystoplasma) эсрэг нөлөөлнө.
Бэлдмэлийн туслах бодис болох диметилполисилоксан нь бүрхээх, загатнааг намдаах,
үтрээний салст бүрхүүлийн тэжээлийг сайжруулах, бэлдмэлийн салстыг нэвтрэх нэвтрэлтийг
идэвхжүүлэх зэрэг үйлдэл тус тус үзүүлнэ.
Үтрээний салс бүрхүүлээр жигд тархаж бактерийн болон мөөгөнцрийн эсрэг хэсэг газрын
Үтрээний салст бүрхүүлээр шимэгдэхгүй.
Бэлдмэлийг үтрээний бактерийн болон мөөгөнцрийн холимог халдвар, вульвовагинит, умайн
хүзүү ба үтрээний хавсарсан үрэвсэл зэргийн үед хэрэглэхээс гадна бэлэг эрхтэн орчмын мэс
ажилбар ба умайн доторх оношлогооны ажилбарын өмнө, умайн хүзүүний коагуляцийн өмнө болон
дараа, төрөлтийн өмнө тус тус урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хэрэглэнэ.
Хоногт 1 удаа унтахын өмнө 1 ширхгийг үтрээнд хийнэ. Эмчилгээ 12 өдөр үргэлжилнэ. Охидууд
6 өдөр хэрэглэнэ. Бүрээсийн хурц үзүүрийг хайчлаад бага зэрэг шахаж үтрээний үүд ба үтрээний
дотор оруулна.
Үтрээгээр хэрэглэх бүрээсийг 6, 12 ширхгээр савлан гаргана.
Олон улсын
нэршил
Кандида төрлийн мөөгөнцрөөр
250000ЕД, 500000ЕД шахмал,
уүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх,
Нистатин Nystatin лаа; 1г-д 100000ЕД нистатин
урьдчилан сэргийлэх зорилгоор
агуулсан 10гтосон түрхэц
хэрэглэнэ.
Хөрөнгөний төст мөөгөнцрөөр
500000ЕД уух аманд шимэх үүсгэгдсэн арьсны нугалааны
Леворин Levorin шахмал, 250000ЕД үтрээний гэмтэл, амны салст бүрхүүл, хоол
шахмал боловсруулах зам, үтрээний
кандидоз, гэдэсний кандидо тээгч
Үтрээний бактерийн болон
мөөгөнцрийн холимог халдвар,
вульвовагинит, умайн хүзүү ба
үтрээний хавсарсан үрэвсэл
зэргийн үед хэрэглэхээс гадна бэлэг
Полижинакс Polyginax Нийлмэл бүрээс эрхтэн орчмын мэс ажилбар ба
умайн доторх оношлогооны
ажилбарын өмнө, умайн хүзүүний
коагуляцийн өмнө болон дараа,
төрөлтийн өмнө тус тус урьдчилан
ХАВДРЫН ЭСРЭГ БЭЛДМЭЛ

Хавдар өвчний эмчилгээнд мэс заслын эмчилгээнээс гадна эмийн эмчилгээ чухал байрыг
эзэлнэ. Хавдар өвчин нь хожуу илэрдэг, шалтгаан тодорхойгүй, амархан бусад эрхтэнд үсэрхийлдэг
өвчин юм. Хавдрыг эмчлэх олон эм эмнэлгийн практикт нэвтэрсэн. Үүний дотор цусны төдийгүй бусад
хавдрын өвчний үед ч эмчилгээний үр нөлөөтэй эм цөөнгүй. Гэвч орчин үед бүрэн боловсронгуй
болсон эмийн зүйл ховор. Учир нь хавдар үүсгэж байгаа шалтгаан тодорхойгүй байна.
Хавдрын эсрэг хэрэглэж байгаа ихэнх эм өвчний явц, хавдрын өсөлтийг удаашруулах үр
нөлөөтэй байгаа боловч умайн хорионэпителиом, семином, арьсны үсэрхийлэлгүй хавдар зэргийг
хавдрын эсрэг эмийн хүчээр бүрэн эмчилж болно.
Хавдрын эсрэг эмийн үндсэн дутагдал бол зөвхөн хавдрын эсэд сонгомлоор нөлөөлдөггүй бие
махбодын эд эрхтний эрүүл эд эсэд нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл хавдрын эсэд сонгомол үйлдэл
үзүүлдэггүй явдал юм. Түүнээс гадна хавдрын эсрэг эм гаж нөлөө, хорон чанар ихтэй. Эдгээр эм ясны
чөмөг, цус төлжилт, гэдэсний салст бүрхүүл, бэлгийн булчирхай, зүрхний эд эсэд хортой нөлөө
үзүүлнэ. Хавдрын эсрэг эм дархлалыг бууруулах ба ген болон урагт хүчтэй нөлөө үзүүлнэ.
Хавдрын эсрэг эмийг цус төлжилт дарангуйлагдсан үе, цочимог халдварт өвчнүүд, элэг
бөөрний үйл ажиллагаа илэрхий өөрчлөгдсөн үед хэрэглэхийг цээрлэнэ.
Хавдрын эсрэг эмүүдийг хамтруулан хэрэглэх нь эмчилгээний илүү ач холбогдолтой.
Орчин үед доор дурьдсан бүлгийн хавдрын эсрэг эмүүдийг хэрэглэж байна. Үүнд:
1. Алкилжүүлэх бодис.
а. Хлорэтиламины уламжлал. Сарколизин, Хлорбутин
б. Этилениминий уламжлал. Тиофосфамид
в. Нитрозомочевины уламжлал. Нитрозометилмочевин
г. Метансульфоны хүчлийн уламжлал. Миелосан
д. Платины уламжлал. Оксалиплатин
е. Оксазафосфорины уламжлал. Циклофосфан
ё. Алкилжүүлэх бусад бэлдмэл. Дакарбазин
2. Антиметаболитууд
а. Фолийн хүчлийн антагонистууд. Метотрексат
б. Пурины антагонистууд. Меркаптопурин
в. Пиримидиний антагонистууд Фторурацил
3. Янз бүрийн нийлэг эм Проспидин
4. Хавдрын эсрэг антибиотикууд Рубомицин, Оливомицин, Брунеомицин, Блеомицин, Эписиндан
5. Ургамлын гаралтай бэлдмэлүүд.
а. Ургамлын гаралтай алкалоид. Винбластин. Винкристин
б. Таксоидууд. Синдаксел
6. Дааврын бэлдмэлүүд
7. Ферментүүд
8. Цитокинүүд
9. Радиоидэвхит изотопууд
АЛКИЛЖҮҮЛЭХ БОДИС
Алкилжүүлсэн бодисууд нь ДНХ ялангуяа ДНХ-ийн молекультай хөндлөн холбогдож түүний
тогтвортой байдал, зуурамтгай байдал, бүрэн бүтэн байдлыг өөрчилдөг. Ингэснээр эсийн амьдралын
үйл ажиллагаа огцом дарангуйлагдана. Энэ бүлгийн эмүүд нь эсийн хуваагдлыг дарангуйлж эсийг
үхүүлнэ. Эсийн хуваагдлын интерфазын үед нөлөөлдөг.
а. Хлорэтиламины уламжлал
Энэ бүлэгт Сарколизин, Хлорбутин орно.
Сарколизин
Эсийн үржлийг саатуулах, цус төлжилтийг дарангуйлах үйлдэлтэй бэлдмэл. Бэлдмэл хавдарт
харьцангуй түргэн нөлөөлнө.
Сарколизинийг миеломын өвчин, семином, ретикулосарком, хөх ба өндгөвчний хавдар,
Юнгийн хавдар, ходоод улаан хоолойн хавдар зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг yyx, судсанд болон эрхтнүүдийн хөндийд тарих зэрэг аргуудаар хэрэглэнэ.
0,01г шахмал; 0,02г, 0,04г нунтгийг флаконтой үйлдвэрлэнэ. Флаконтой хуурай бодисыг 10-
20мл 0,9%-ийн натрийн хлоридын уусмалаар найруулна.
Хлорбутин (Лейкеран)
Хавдрын эд эсийн үржил өсөлтийг саатуулж цус төлжилтийг дарангуйлах үйлдэлтэй бэлдмэл.
Бэлдмэл лимфоид эдэд сонгомол нөлөөлдөг онцлогтой. Мөн дархлал дарангуйлах нөлөөтэй.
Хлорбутиныг архаг лимфолейкоз, лимфогранулематоз, лимфосарком, ретикулосарком,
өндгөвчний өмөн зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 0,002г, 0,005г шахмал хэлбэрээр гаргаж ууж хэрэглэнэ.
б. Этилениминий уламжлал.
Á¿ëýã 2 Õàâäðûí ýñðýã ýì 321
Энэ бүлгийн гол төлөөлөгч нь тиофосфамид юм.
Тиофосфамид
Тиофосфамидын метаболит нь ДНХ-тэй хам холбоо үүсгэх ба эсийн нуклеин хүчлийн
солилцоог өөрчилж митоз хуваагдлыг хориглоно.
Бэлдмэлийг өндгөвчний өмөн, хөхний хорт хавдар, архаг лимфолейкоз, архаг миелолейкоз,
лимфогранулематоз, ретикулосаркома зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Тарих бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө 5-10мл тарианы ycaap найруулна. Уусмалыг булчин, вен,
артерийн судас, плевр, хэвлийн хөндийд тарихаас гадна хавдарт шууд тарьж болно.
Бэлдмэлийг хэрэглэх явцад цус багадах, лейкоцит, тромбоцитын тоо цөөрөх, дотор муухайрах,
шархлах, ам үрэвсэх, элгэнд хортой нөлөө үзүүлэх зэрэг гаж нөлөө ажиглагдана.
0,01, 0,02г нунтаг болон шахмалыг нягт битүүмжилсэн флаконд савлан гаргана.
в. Нитрозомочевины уламжлал.
Нитрозометилмочевин
Хавдрын эсрэг үйлдэлтэй цитостатик бэлдмэл. Их тунгаар цус төлжилтөнд нөлөөлж
лейкопени, тромбоцитопени үүсгэнэ.
Уушгины өмөн, лимфогранулематоз, меланом, хорт лимфом зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө 5-10мл тарианы ycaap найруулж судсанд тарьж хэрэглэнэ. 0,1г хуурай
бодис флаконтой гаргана.
г. Метансульфоны хүчлийн уламжлал.
Миелосан
Миелоид эдэд дарангуйлах нөлөө үзүүлнэ. Гранулоцитопоэзийг сонгомлоор дарангуйлж архаг
миелолейкозын үед лейкемийн эсрэг нөлөөлнө. Энэ нь боловсорч гүйцээгүй гранулоцитын тоо
цөөрөх байдлаар илэрнэ.
Бэлдмэлийг архаг миелолейкозын үед ууж хэрэглэнэ. 0,002г шахмал хэлбэрээр үйлдвэрлэнэ.
д. Платины уламжлал.
Оксалиплатин
Платины уламжлалын хавдрын эсрэг эм. Платины атом нь оксалат ба 1.2-
диаминоциклогексантай комплекс нэгдэл үүсгэдэг. Эс хордуулах өргөн хүрээний үйлдэлтэй. ДНХ-ын
нийлэгжилтийг дарангуйлж эс хордуулах, ховдоын эсрэг үйлдэл үзүүлдэг гэж үзпэг.
Оксалиплатиныг бүдүүн ба шулуун гэдэсний үсэрхийлсэн хавдар болон бүдүүн гэдэсний
хавдрыг мэс заслаар авсны дараах нэмэлт эмчилгээнд мөн хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг 5-фторурацил ба фолины хүчил зэрэг хавдрын эсрэг бусад бэдмэлүүдтэй хамт
хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг зөвхөн насанд хүрэгсдэд хэрэглэнэ.
Оксалиплатиныг нарийн мэргэжлийн эмч хавдрын эмчилгээнд бичнэ.
Бэлдмэлийг 2-6 цагийн турш венийн судсанд тарьж хэрэглэнэ.
5мг/мл тарилгын уусмал бэлтгэхэд зориулсан нунтгийг флаконтой гаргана.
е. Оксазафосфорины уламжлал.
Циклофосфан
Тодорхой сонгомол нөлөөтэй бэлдмэл. Эс хордуулах үйлдэлгүй. Элгэнд химийн хувиралд орж
идэвхтэй метаболит фосфамид үүсгэн энэ нь хавдрын эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Бэлдмэл хавдрын эсрэг
нөлөөлөхөөс гадна тромбоцитын төлжилтөнд бага нөлөөлдөг онцлогтой.
Циклофосфаныг өндгөвч, хөхний хавдар, уушгины жижиг эст өмөн, лимфосаркома,
ретикулосарком, цочимог лимфобластный лейкоз, ясны ретикулосарком зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Мөн дархлал дарангуйлах зорилгоор хэрэглэж болно.
Бэлдмэлийг ууж болон булчин, судсанд тарьж хэрэглэнэ. Үс унах, дотор муухайрах, толгой
эргэх, огих бөөлжих, цусбагадах лейкопени, тромбоцитопени болох зэрэг гаж нөлөө бэлдмэлийг
хэрэглэх явцад илэрч болно.
0,1, 0,2г ампултай, 0,05г шахмал хэлбэрээр гаргана. Ампултай бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө
10мл ариутгасан нэрмэл ycaap найруулна.
ё. Алкилжүүлэх бусад бэлдмэл.
Дакарбазин
Алкилжүүлэх үйлдэлтэй хавдрын эсрэг эм. Пурины суурь ба ДНХ-ын нийлэгжилтийг
Бэлдмэлийг хорт явцтай меланом, лимфогранулематоз, зөөлийн эдийн сарком, төмсгний хавдар,
хоол боловсруулах замын хорт хавдар, нейробластом зэрэгт хэрэглэнэ.
Олон улсын
нэршил
Миеломын өвчин, семином, ретику-
0,01гшахмал; 0,02r, лосарком, хөх ба өндгөвчний хавдар,
Сарколизин Racemelphalan
0,04r флакон Юнгийн хавдар, ходоод улаан хоолойн
хавдар
өндгөвч, хөхнии хавдар, уушгины
жижиг эст өмөн, лимфосаркома,
0.1, 0,2гампул, 0,05r
Циклофосфан Cyclophosphamide ретикулосарком, цочимог лимфоб-
шахмал
ластный лейкоз, ясны ретикуло-
сарком
Архаг лимфолейкоз, лимфограну-
Хлорбутин Chlorambucil 0,002r. 0,005r шахмал лематоз, лимфосарком, ретикуло-
сарком, өндгөвчний өмөн
Өндгөвчний өмөн, хөхний хорт хавдар,
0,01 г, 0,02r нунтаг
архаг лимфолейкоз, архаг
Тиофосфамид Thiophosphamide болон шахмалыг нягт
миелолейкоз, лимфогранулематоз,
битүүмжилсэн флакон
ретикулосаркома
Нитрозометил- 0,1г хуурай бодис Уушгины өмөн, лимфогранулематоз,
Nitrosomethylurea
мочевин флакон меланом, хортлимфом
Миелосан Busulfan 0,002r шахмал Архаг миелолейкоз
Оксалиплатин Oxaliplatin 5мг/мл тарилгын Бүдүүн шулуун гэдэсний хавдар
уусмал бэлтгэхэд
флакон
АНТИМЕТАБОЛИТУУД
Энэ бүлгийн эмүүд ердийн метаболитын эсрэг нөлөө үзүүлнэ.
a. Фолийн хүчлийн антагонистууд.
Метотрексат
Нуклеин хүчлийн нийлэгжилтэнд оролцдог фолийн хүчлийн өөрчлөгдөн хувирах зүй тогтлыг
өөрчлөх замаар хавдрын эсийн өсөлтийг зогсооно. Дигидрофолатредуктаза тимидилсинтетаза зэрэг
ферментийг дарангуйлж пурин болон тимидиний үүсэлтийг өөрчилснөөр ДНХ-ийн нийлэгжилт
дарангуйлагдана
Бэлдмэлийг хурц лимфолейкоз, арьс, умайн хүзүү, улаан хоолой, уушги, xөx, төмсөг, өндгөвч,
элэг бөөрний өмөн, лимфогранулематоз зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Метотрексатыг yyx, булчин, судас, нугасны шингэнд тарих зэрэг аргуудаар хэрэглэнэ. 0,0025r
шахмал; 0,005г, 0,05г, 0,1г бэлдмэлийг ампул, флаконтой гаргана.
б. Пурины антагонистууд.
Меркаптопурин
Бэлдмэл бүтцээрээ аденин, гипоксантин, гуанинтай ойролцоо учир нуклеин хүчлийн
бионийлэгжилтийг өөрчилж үржиж байгаа эсийн үржлийг зогсоох үйлдэл үзүүлнэ.
Меркаптопуриныг хурц лимфобластын лейкоз, хурц миелобластын лейкоз зэрэпг хэрэглэнэ.
Амны салст гэмтэх, бөөлжих, лейкопени, тромбоцитопени болох зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
в. Пиримидиний антагонистууд
Фторурацил (Флуороурацил)
Нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлах замаар эсийн хуваагдлыг зогсооно.
Бэлдмэлийг ходоод, нойр булчирхай, бүдүүн гэдэс, хөхний хавдар зэрэгт хэрэглэнэ, Хоол
боловсруулах замаар муу шимэгддэг тул судсанд тарьж хэрэглэнэ. Бэлдмэлийг хэрэглэж буй үед үс
унах, ам үрэвсэх, бөөлжих, цус багадах, лейкопени, тромбоцитопени болох зэрэг гаж нөлөө илэрч
болно. 2,5%, 5%-ын 5мл ампултай гаргана.
Олон улсын
Бзлдмэл Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт
нэршил
0,0025r шахмал; Хурц лимфолейкоз, арьс, умайн
0,005r, 0,05r, 0,1r хүзүү, улайн хоолой, уушги, хөх,
Метотрексат Methotrexate
бэлдмэлийг ампул, төмсөг, өндгөвч, элэг бөөрний өмөн,
флакон лимфогранулематоз
Хурц лимфобластын лейкоз, хурц
Меркаптопурин Mercaptopurine 0,05r шахмал
миелобластын лейкоз
2,5%. 5%-ын 5мл Ходоод, нойр булчирхай, бүдүүн
Фторурацил Fluorouracil
ампул гэдэс, хөхний хавдар
ЯНЗ БҮРИЙН НИЙЛЭГ ЭМ

Проспидин
Хавдрын эсрэг идэвхтэй нөлөөлөх ба цус төлжүүлэх эрхтний үйл ажиллагааг эмчилгээнийхээ
тунгаар дарангуйлдаггүй онцлогоор хавдрын эсрэг бусад бэлдмэлээс ялгаатай,
Төвөнхийн өмөн, залгиурын хорт хавдар, мегөөрсөн хоолой, уушгины өмөн,
лимфогранулематоз зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг булчин судсанд тарьж хэрэглэх ба тосон түрхцийг гадуур түрхэж хэрэглэнэ.
Зохимж сайтай. Зарим тохиолдолд артерийн даралт буурах, толгой эргэх өвдөх, парастези болох ба
бөөрний үйл ажиллагаа өөрчлөгдөж болзошгүй.
0,1, 0,05г хуурай бодисыг флаконтой, 30%, 50%-ийн 15r, З0г тосон түрхэц хэлбэрээр
Тарих бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө натрийн хлоридын изотоник уусмалаар найруулна.
Олон улсын
Бэлдмэл Тун хэмжээ Хэрзглэх заалт
нэршил
0,1, 0,05г хуурай бодисыг Төвөнхийн өмөн, залгиурын хорт
Проспидин Prospidine chloride флаконтой, 30%, 50%-ийн 1, Хавдар, мөгөөрсөн хоолой, уушгины
5г, З0г тосон түрхэц өмөн, лимфогранулематоз
ХАВДРЫН ЭСРЭГ АНТИБИОТИКУУД
Зарим антибиотик микробын эсрэг үйлдэл үзүүлэхийн зэрэгцээ эсийн үржлийг саатуулах,
зогсоох үйлдэл үзүүлнэ. Энэ нь мөн нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлж байгаатай
холбоотой.
Рубомицин
Actinomyces coeruleorubidus хэмээх мөөгөнцрөөс гаргаж авсан бактери ба хавдрын эсрэг
үйлдэлтэй антибиотик. Түүний хавдрын эсрэг үйлдлийн механизм нь нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг
дарангуйлж байгаатай холбоотой.
Бэлдмэлийг цочимог лейкоз, ретикулосарком зэрэгт хэрэглэнэ.
0,02г, 0,04г бэлдмэлийг флаконтой үйлдвэрлэх ба хэрэглэхийн өмнө 10 мл натрийн хлоридын
изотоник уусмалд найруулна.
Оливомицин
Actinomyces olivoreticuli-aac гаргаж авсан хавдрын эсрэг үйлдэлтэй антибиотик. Хавдрын эсрэг
үйлдлийн механизм нь нуклеин хүчлийн нийлэгжилтийг дарангуйлж байгаатай холбоотой.
Семином, умайн хорион эпителиом, умайн хүзүүний өмөн, ретикулосарком зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг зөвхөн венийн судсанд тарьж хэрэглэнэ.
0,02г бэлдмэлийг флаконтой үйлдвэрлэх ба хэрэглэхийн өмнө 10-15мл натрийн хлоридын
изотоник уусмалаар найруулна.
Блеомицин
Streptomyces verticillus хэмээх мөөгөнцрөөс гаргаж авсан хавдрын эсрэг үйлдэлтэй антибиотик.
ДНХ-ийн молекулийн бүтцийг өөрчлөн эсийн хуваагдал өсөлтийг саатуулна.
Тарьж хэрэглэхэд арьсанд сайн хуримтлагдах чадвартай тул арьс салстын өмөнд үр нөлөө
сайтай. Бэлдмэлийн цус төлжилтийг дарангуйлах үйлдэл харьцангуй бага, дархлалд төдий
нөлөөлдөггүйгээрээ бусад бэлдмэлүүдээс ялгаатай. .
Блеомициныг амны хөндийн салст бүрхүүл, хамар залгиур, төвөнх улайн хоолой, шодойн өмөн
төмсөг өндгөвчний тератобластом, Ходжкины ба Ходжкины бус лимфом зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг булчин судсанд тарьж хэрэглэнэ.
0,015г хуурай бодисыг флаконтой үйлдвэрлэж уусгагчийн хамт гаргана.
Брунеомицин
Actinomyces albus var bruneomycin-ы өсгөврийн шингэнээс ялгаж гаргасан хавдрын эсрэг
үйлдэлтэй антибиотик. ДНХ-ийн нийлэгжилтэнд хориг үүсгэж эсийн үржлийг саатуулна.
Лимфогранулематоз, ретикулосарком, лимфосарком, архаг лимфолейкоз зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө 20мл натрийн хлоридын ариутгасан изотоник уусмалаар
найруулж зөвхөн венийн судсанд тарина.
0,0005г бэлдмэлийг флаконд савлан гаргана.
Доксорубицины гидрохлорид
Хавдар ба лейкозын эсрэг өндөр идэвхтэй бэлдмэл. Хавдрын эсрэг үйлдлийн механизм нь
хавдрын эсийн ДНХ-тэй нэгдэж хам нэгдэл үүсгэн үржих боломжгүй болгоно. Мөн дархлал болон цус
төлжилтийг дарангуйлах үйлдэлтэй.
Бэлдмэлийг хөхний хорт хавдар, яс зөөлөн эдийн сарком, уушгины өмөн, лимфосарком,
цочимог лейкоз, лимфогрануломатоз, давсаг бамбай булчирхайн өмөн зэрэгт хэрэглэнэ.
0,01г хуурай бодисыг флаконтой гаргах ба хэрэглэхийн өмнө 5мл натрийн хлоридын изотоник
уусмалд найруулж зөвхөн судсанд тарьж хэрэглэнэ.
Эписиндан (Эпирубицин)
Антрациклины бүлгийн хагас нийлэг хавдрын эсрэг антибиотик. Уураг нуклеин хүчлийн
Бэлдмэлийг давсаг, хөх, ходоод улаан хоолой, толгой хүзүү, элэгний хавдар, цочмог лейкоз,
уушги, төмсөг, нойр булчирхай, шулуун гэдэс, яс зөөлөн эдийн хавдар, Ходжкины бус лимфома,
Ходжкины өвчин, олон тооны миелома зэрэгт тус тус хэрэглэнэ.
Венийн ба артерийн судсанд давсганд хийж хэрэглэнэ.
Уусмал бэлтгэхэд зориулсан 10мг, 50мг нунтгийг флаконтой гаргана.
Олон улсын
нэршил
0,02r, 0,04гхуурай
Рубомицин Daunorubicin Цочимог лейкоз, ретикулосарком
бодис флакон
. Оливомицин 0,02r хуурай бодис

Семином, умайн хорионэпителиом,
Olivomycin
флакон умайн хүзүүний өмөн, ретикулосарком
Амны хөндийн салст бүрхүүл, хамар
залгиур, төвөнх Улайн хоолой, шодойн
0,015гхуурай бодис
Блеомицин Bleomycin өмөн төмсөг өндгөвчний тератоблас-
флакон
том, Ходжкины ба Ходжкины бус
лимфом
0,0005r хуурай бодис Лимфогранулематоз, ретикулосарком,
Брунеомицин Rufocromomycin
флакон лимфосарком, архаглимфолейкоз
Хөхний хорт хавдар, яс зөөлөн эдийн
Доксорубицины 0,01r хуурай бодис сарком, уушгины өмөн, лимфосарком,
Doxorubicin
гидрохлорид флакон цочимог лейкоз, лимфогрануломатоз,
давсаг бамбай булчирхайн өмөн
Давсаг, хөх, ходоод улаан хоолой, толгой
хүзүү, элэгний хавдар, цочмог лейкоз,
Epirubicin 0,01r; 0.05г хуурай уушги, төмсөг, нойр булчирхай, шулуун
Эписиндан
hydrochlorid бодис флакон гэдэс, яс зөөлөн эдийн хавдар, Ходжкины
бус лимфома, Ходжкины өвчин, олон
тооны миелома
УРГАМЛЫН ГАРАЛТАЙ БЭЛДМЭЛҮҮД

А. Ургамлын гаралтай алкалоид
Винбластин
Vinca rosea L ба Catharanthus rosea L хэмээх ургамлуудад агуулагддаг алкалоид. Бэлдмэл
эсийн митоз хуваагдлын метафазын шатанд хориглох нөлөө үзүүлснээр хавдрын эсийн үржлийг
зогсооно.
Винбластиныг Ходжкины өвчин, лимфосарком, ретикулосарком, архаг лейкеми, төмсөг ба
бронхын өмөн зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг судсанд дуслаар болон урсгалаар тарьж хэрэглэнэ. Бие сулрах, дотор муухайрах,
бөөлжих, парастези болох, амны салст үрэвсэх, шарлах, үс унах, венийн судас үрэвсэх шээстэй уураг
гарах зэрэг гаж нөлөө илэрч болно.
0,005г бэлдмэлийг ампултай гаргана.
Винкристин
Vinca rosea L гэдэг ургамалд агуулагддаг алкалоид. Химийн бүтэц, үйлдлийн механизмаар
винбластинтэй ойролцоо.
Цочимог лейкоз, нейробластом, лимфогранулематоз, меланом, хөхний өмөн зэрэгт хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг судсанд тарьж хэрэглэнэ. 0,0005г бэлдмэлийг флаконтой үйлдвэрлэж 10мл
уусгагчийн хамт савлан гаргана.
Б. Таксоидууд
Синдаксел (Паклитаксел)
Taxus Baccata ургамлаас хагас нийлэг аргаар гарган авсан хавдрын эсрэг эм. Бичил хоолойг
тогтворжуулж митоз хуваагдлыг хориглоно.
Паклитаксел нуклеусыг хавдрын эсийн (ялангуяа хөх, өндгөвч, уушгины хавдар) өсөлтийг саатуулах
зорилгоор хэрэглэнэ. Түүнчлэн бусад эмчилгээнд үр дүнгүй байгаа ДОХ-той өвчтөний хавдрын (Капошийн
саркома) эмчилгээнд хэрэглэнэ.
Паклитаксел Нуклеусыг венийн судсанд 3 цагийн турш дуслаар хийнэ. Эмчилгээг 3 долоо хоног тутам
давтана. ДОХ-ын улмаас үүссэн Капошийн саркома-ын эмчилгээг долоо хоног өнжөөд давтана.
Хавдрын явц болон хэлбэрээс хамаарч Паклитаксел Нуклеусыг дангаар нь болон хавдрын эсрэг бусад
эмтэй хавсарч хэрэглэнэ.
Цус төлжилтийг дарангуйлах, мэдрэл хордуулах гаж нөлөөтэй.
Судсанд тарих уусмал бэлтгэхэд зориулсан 6мг/мл концентратыг флаконтой гаргана.
Олон улсын
нэршил
Ходжкины өвчин, лимфосарком, ретикуло-
0,005r хуурай бодис
Винбластин Vinblastine сарком, архаг лейкеми, төмсөг ба бронхын
ампул
өмөн
0,0005r хуурай бодис Цочимог лейкоз, нейробластом, лигифог-
Винкристин Vincristine
флакон ранулематоз, меланом, хөхний өмөн
6мг/мл концентрат Хөх, өндгөвч, уушгины хавдар,ДОХ-ын
Синдаксел Paclitaxel
флакон улмаас үүсэн Капошийн сарком
ДААВРЫН БЭЛДМЭЛ
Хавдрын эсрэг эмчилгээнд дааврын бэлдмэлүүдээс дараах 3 бүлгийн бэлдмэлүүдийг хэрэглэж
байна.
1. Андрогены бэлдмэл. Тестостероны пропионат, Тестэнат
2. Эстрогений бэлдмэл. Синэстрол, Фосфэстрол, Этинилэстрадиол
3. Кортикостероидууд. Гидрокортизон, Преднизолон, Дексаметазон
Дааврын бэлдмэлүүд нь хавдрын эсийн хуваагдал болон ялгаран хөгжлийг нь саатуулж
үйлчилнэ. Мөн эсийн өөрчлөгдсөн дааврын зохицуулгын үйл ажиллагааг тодорхой хэмжээгээр
сэргээдэг.
Андрогенууд
Андрогены бэлдмэлүүдийг биений юмны мөчлөг нь хадгалагдаж буй эмэгтэйчүүдийн хөхний
хавдрын эмчилгээнд хэрэглэдэг. Сүүлийн үед хөхний хавдар үүсэхэд эстроген дааврын ихсэлт
нөлөөлж байна гэж үзэж байна. Иймээс андрогенууд нь хөхний хавдрын үед эстроген дааврын
нийлэгжилт ялгарлыг дарангуйлж хавдрын эсрэг үйлдэл үзүүлнэ. Андрогены бэлдмэлүүдийг их
тунгаар хэрэглэх үед дуу хоолой бүдүүрэх, бие нүүрээр yc yprax зэрэг эрших үзэгдэл илэрч болно.
Мөн түрүү булчирхайн хавдрын эмчилгээнд андрогений эсрэг бэлдмэлийг хэрэглэдэг. Ийм
андрогены рецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэлийн нэг бол Флутамид юм. Түүний хавдрын эсрэг
үйлдлийн механизм нь түрүү булчирхайн эсийн бөөмөнд дигидротестостерон холбогдохыг
саатуулсантай холбоотой. Бэлдмэлийг удаан хэрэглэх үед хөхний булчирхай хөндүүрлэх, томрох
үзэгдэл илэрч болно.
Эстрогенүүд
Цэвэршилтийн үеэс хойш 5 жил болсон эмэгтэйн хөхний хавдрын эмчилгээнд эстрогений
бэлдмэлийг хэрэглэдэг. Учир нь эстроген нь өнчин тархины гонадотропны дааврын ялгарлыг
дарангуйлснаар түүний хавдрын эсийн өсөлтийг шууд бусаар идэвхжүүлдэг үйлдлийг нь саатуулна.
Мөн эстрогенүүдийг түрүү булчирхайн хавдрын эмчилгээнд өргөн хэрэглэдэг. Ийм эмийн нэг бол
фосфэстрол юм. Хавдрын эсийн хүчиллэг фосфатаза -ын нөлөөгөөр фосфэстролоос идэвхтэй
эстроген диэтилстильбэстрол чөлөөлөгдөж улмаар андрогены дааврын ялгаралтыг дарангуйлж
хавдрын эсрэг нөлөөлнө. Бэлдмэлийг удаан хэрэглэх явцад эмших үзэгдэл илэрч болно.
Мөн эстроген хамааралт хавдрын үед эстрогений рецепторт хориг үүсгэдэг бэлдмэлүүдийг
хэрэглэдэг. Ийм бэлдмэлийн нэг бол тамоксифен юм. Энэ нь эстрогений рецепторт хориг үүсгэж
хөхний хавдрын эсрэг нөлөөлнө. Бэлдмэлийг эстроген хамааралт хөхний хавдарт (ялангуяа
цэвэршилтийн үеийн эмэгтэйн) хэрэглэнэ.
Эстроген дааврын нийлэгжилтийг ароматазыг дарангуйлснаар мөн багасгаж болно.
Цэвэршилтийн дараах үед эстроген нь бөөрний дээд булчирхай болон бусад эдэд нийлэгжсэн
андрогенээс үүсдэг. Энэ процесс нь ихэвчлэн ароматаз фермөнтээр зохицуулагдаж байдаг. Иймээс
уг ферментийг дарангуйлснаар эстрогений үүсэлтийг багасгаж болно. Ийм бэлдмэлийн нэг бол
летрозол юм. Энэ нь стероид бус бүтэцтэй ароматазыг сонгомлоор хориглодог бэлдмэл. Харин
глюкокортикоидын нийлэгжилтэнд нөлөөлөхгүй. Бэлдмэлийг тамоксифен үр нөлөөгүй болсон
цэвэршилтийн дараах үеийн хөхний хавдарт хэрэглэнэ.
Кортикостероидууд
Глюкокортикоидын бэлдмэлүүдийг хүүхдийн хурц лейкоз, мөн лимфогранулематоз, архаг
лимфолейкоз, лимфосаркомын үед хэрэглэдэг.
ФЕРМЕНТҮҮД
L-Аспарагиназа
Аспарагиназа нь гэдэсний янз бүрийн савханцраас гарган авсан фермент. Аспарагиназа нь
аспарагиныг өөрчлөн аспарагины хүчил болгон хувиргана.
Бэлдмэл лейкозын эсийн өсөлтөнд чухал үүрэгтэй аспарагины метаболизмыг сарниулснаар
хавдрын эсийн нуклеин болон уургийн нийлэгжилт нь дарангуйлагдаж улмаар хавдрын эс үхнэ.
Аспарагиназыг цочимог лимфобластын лейкоз, лимфосарком, ретикулосарком зэрэгт тус тус
хэрэглэнэ.
3000ME, 5000ME, 10000ME агуулсан бэлдмэлийг флаконтой гаргана.
Олон улсын
нэршил
ЗОООМЕ, 5000МЕ, 10000МЕ цочимог лимфобластын лейкоз,
L-Аспарагиназа L-Asparaginasum
бэлдмэл флакон лимфосарком, ретикулосарком
ЦИТОКИНҮҮД
Хавдрын эсрэг үйлдэлтэй циитокинүүдэд интерферон, интерлейкин-2 орно.
Зарим хавдрын хам эмчилгээнд хүний α-интерфероныг хэрэглэдэг. Интерферон нь макрофаг
ба Т-лимфоцитыг идэвхжүүлдэг.
Интерлейкин-2 нь Т-хелпер, Т-эс хордуулагч эс, макрофаг, В-лимфоцитыг идэвхжүүлэх
үйлдэлтэй.
РАДИОИДЭВХТ ИЗОТОПУУД
Хавдрын үед радиоидэвхт изотоп хэрэглэх нь туяа эмчилгээний аргад хамаарна.
Бүлэг III
ЖОР СУДЛАЛ
Жор судлал (рецептур) гэдэг нь эмийн хэлбэрүүдийг бэлтгэх, хэрэглэх арга, жор бичих дүрэм
зааврын цогцолборыг хэлнэ.
ЭМИЙН ЖОР БИЧИХ ДҮРЭМ
Эмчээс өвчтөнд зориулж эм зүйч (эм найруулагч)-д хандаж жорын маягт дээр бичсэн эмийн
тун хэмжээ, бэлтгэх арга, яаж хэрэглэхийг заасан эм авах баримт бичгийг эмийн жор (рецепт) гэнэ.
Рецепт (жор) гэдэг нь Recipere –авах гэсэн латин үйл үгнээс гаралтай.
Эмийн жорыг эмчлэх эрх бүхий хүний их, бага эмч өвчтөнд оношийн дагуу бичнэ. Эмийн жорыг
бичихэд ихээхэн мэдлэг боловсрол, хариуцлага, болгоомж шаардагдах тул эмч бүхэн жор бичих
дүрмийг сайтар эзэмшиж хатуу баримтлах ёстой.
Иймээс эмийн жорыг бичихдээ эмч дараах зүйлийг анхаарвал зохино. Үүнд:
1. Эмийн найрлага, эмийн хэлбэр, хэрэглэх аргыг зөв сонгох.
2. Уг эм өвчтөний сэтгэцэд хэрхэн нөлөөлж болох.
3. Гарч болзошгүй гаж нөлөөг тооцох гэх мэт.
Эмийн үр нөлөө нь хувь хүний физиологийн онцлог, өвчтөний тухайн үеийн эмгэг байдал
зэргээс ихээхэн шалтгаалахаас гадна эмийг хэрэглэж байхад гарах сөрөг нөлөө ч мөн дээрх хүчин
зүйлүүдээс хамаарна.
Эмийн жор нь эмч, өвчтөн, эмийн мэргэжилтэн нарын хоорондын харилцааны бичиг төдийгүй
анагаах ухаан, технологи, судалгаа, шинжилгээ, хууль зүй, санхүү эдийн засгийн олон талын чухал ач
холбогдолтой.
Эмийн жорын дагуу бэлтгэсэн эмээр өвчтөнийг эмчилж байгаа тул анагаах ухааны, эмийн
жоронд орсон эмийн бодисуудаар ямар эмийн хэлбэр яаж бэлтгэхийг зааснаар технологийн, жоронд
судалгаа хийж улс орны эмийн хэрэгцээ, эмчилгээний үр дүнг судалдаг учир судалгаа шинжилгээний,
зайлшгүй шаардлагатай зарим эмийн үнийг даатгалаар төлөх учир эмийн жор нь санхүү эдийн
засгийн тус тус ач холбогдолтой болно. Түүнээс гадна эмийн жорыг буруу бичих, эмийг буруу
олговоос өвчтөний эрүүл мэнд, амь насанд аюул учрах тул жор бичих, жороор эм олгох асуудлын
хариуцлагыг эмч, эмийн мэргэжилтэн аль аль нь хуулийн өмнө хариуцна. Өөрөөр хэлбэл эмийн жор
нь эмч, эм зүйч (эм найруулагч)-ийн ёс суртахуун, шийтгэлийн хариуцлагыг тодорхойлогч хууль ёсны
баримт болно.
Эмийн жорыг бичихдээ “Эмийн жорын маягт, жор бичилт”-ийн Монгол улсын стандартыг
баримтална.
Эм биобэлдмэлийн жорыг тусгай хэвлэмэл хуудас буюу маягтан дээр бичнэ. Эмийн жорын
маягтыг “энгийн” болон “мансууруулах” эмийн гэж 2 ангилна. Энгийн эмийн жорын маягт нь
100х160мм-ийн хэмжээтэй байх ба мансууруулах эмийн жорын маягт нь 90х120мм-ийн хэмжээтэй
хэвлэмэл загвартай, баруун дээд булангаас зүүн доод булан хүртэл 5мм-ийн өргөнтэй шар зураастай
байна. (Жорын хуудаснуудын загварыг 1, 2-р схемээр үзүүлэв.)
Энгийн эмийн жорын маягтад 3-аас илүүгүй, мансууруулах эмийн жорын маягтад 1 эм бичнэ.
Хөнгөвчлөх эмчилгээнээс бусад тохиолдолд мансууруулах эмийн жорын маягтад 10 ширхгээс илүүгүй
үрэл, шахмал, лаа, туншил, 20мл-ээс илүүгүй шингэн эм бичнэ. Хөнгөвчлөх эмчилгээнд хамрагдсан
өвчтөнд мансууруулах эмийг тухайн өвчтөний биеийн байдлыг харгалзан 7 хүртлэх хоногийн
хэрэгцээнээс илүүгүй бичнэ.
Мансууруулах эмийн жорын хэвлэмэл маягтыг нэгдсэн дугаартайгаар хэвлэж, төрийн
захиргааны холбогдох төв байгууллага тэмдэг дарж баталгаажуулсан байна.
Жорын хуудас дараах загвараар хэвлэгдсэн байна. Үүнд:
1. Эмнэлгийн байгууллагын нэр, тэмдэг.
2. Өвчтөний овог, нэр, нас, хүйс, өвчний онош
3. Эмчийн овог нэр, хаяг, харилцах утас
Á¿ëýã 3 Æîð ñóäëàë 329
R ÝÌÈÉÍ ÆÎÐ ÝÌ – ÒÓÍ ÍÜ ÒÀÀÐÂÀË ÝÌ, ÒÓÍÃ ÍÜ ÕÝÒÐ¯¯ËÂÝË ÕÎÐ
ªâ÷òºíèé îâîã íýð Ýíýõ¿¿ æîð áè÷èãäñýí ºäðººñ õîéø 10

íàñ õ¿éñ õ¿ðòëýõ õîíîãèéí õóãàöààíä õ¿÷èíòýé.
Îíîø: Æîðä áè÷ñýí ýìèéí íýð, òóí õýìæýýã
çàñâàðëàñàí òîõèîëäîëä õ¿÷èíã¿éä
òîîöíî.
Rp:
Æîðûã äàìæóóëàõ, ýìèéã èë¿¿äýë
õýìæýýãýýð õàäãàëàõ íü ýìèéã ç¿é
áóñààð õýðýãëýõ ýðñäëèéã íýìýãä¿¿ëæ
òàíû áîëîí áóñäûí ýð¿¿ë ìýíäýä
õàëòàé.
Ýì÷èëãýýíèé ÿâöàä ýìèéí ñºðºã íºëºº

èëýðâýë ýì÷èä ÿàðàëòàé õàíäàíà óó.
Ýìíýëãèéí íýð
Æîð Øàëãàñàí Áýëòãýñýí Îëãîñîí
Ýì÷èéí íýð, õóâèéí òýìäýã õ¿ëýýí
Õàÿã, õàðèëöàõ óòàñ àâñàí
îí ñàð ºäºð
Ñõåì 1. Ýìèéí æîðûí õóóäàñíû çàãâàð

Í¿¿ðýí òàë Àð òàë
R ÌÀÍÑÓÓÐÓÓËÀÕ ÝÌÈÉÍ ÆÎÐ Æîð áè÷èõ ä¿ðìýýñ

Èíäåêñ
Æîðûí ìàÿãòàä íýãýýñ èë¿¿
ªâ÷òºíèé îâîã Íýð ìàíñóóðóóëàõ ýì áè÷èõã¿é.
Íàñ Õ¿éñ
Êàðòûí äóãààð Îíîø Ýíýõ¿¿ æîð áè÷èãäñýí ºäðººñ
õîéø 10 õ¿ðòýëõ õîíîãèéí
Rp: õóãàöààíä õ¿÷èíòýé.
Æîðûã ìàíñóóðóóëàõ ýìèéí

îðëîãî, çàðëàãûí äýâòýðò
á¿ðòãýíý.
Ýì õ¿ëýýí àâñàí õ¿íèé íýð

Ýìíýëãèéí íýð, õàÿã, òýìäýã
Õàÿã, ðåãèñòðèéí äóãààð
Ýì÷èéí îâîã íýð Ãàðûí ¿ñýã îãíîî
Õàÿã, õàðèëöàõ óòàñ

Ýì÷èéí ãàðûí ¿ñýã Æîð Øàëãàñàí Áýëòãýñýí Îëãîñîí
õ¿ëýýí
Åðºíõèé ýì÷èéí ãàðûí ¿ñýã àâñàí
îí ñàð ºäºð
Ñõåì 2. Ìàíñóóðóóëàõ ýì àâàõ æîðûí õóóäàñíû çàãâàð

4. Жор бичсэн он сар өдөр.
5. Мансууруулах эм хүлээн авсан хүний нэр хаяг, регистрийн дугаар, гарын үсэг, огноо
6. Шинэ мөрний эхэнд Recipe – ав гэдэг латин үгийг Rp: гэж товчлон бичиж ард нь тодорхойлох
цэг тавина.
7. Rp: гэдэг үгний ард эмийн бэлдмэлийн нэрийг олон улсын нэршлээр (патентын бус) бичиж
дараа нь тунг заана.
8. Эмийн нэр, тун хэмжээний доод талд, шинэ мөрнөөс эм бэлтгэх арга, эмийн хэлбэр болон эм
найруулагчид өгөх бусад заалтыг латинаар товчлон бичнэ. Жишээ нь: M.f. Unguentum (тосон
түрхэц болгон холь), M.f pulvis (нунтаг болгон холь), D.t.d.N10 (тийм тунгаар 10 ширхгийг
олго) гэх мэт.
9. Жорын дээр дурьдсан бичлэгүүдийн доод талд шинэ мөрнөөс Signa (тэмдэглэ) гэдэг үгийг S.
үсгээр товчлон бичиж цэг тавиад ард нь уг эмийг хэрэглэх арга, анхаарах болгоомжлол,
харилцан үйлчлэл, тохиолдож болох гаж нөлөө, түүнээс сэргийлэх арга зэргийг товч
тодорхой, ойлгомжтойгоор монгол хэлээр бичнэ. Жишээ нь:
а. Нэг удаа хэрэглэх хэмжээг (хоолны халбагаар эсвэл 1 шахмалаар гэх мэт) заана.
б. Өдөрт хэдэн удаа, хэдэн цагийн зайтай, яаж хэрэглэх (өдөрт 3 удаа эсвэл унтахын өмнө
г.м)-ийг заана.
10. Жорыг бичиж дууссаны дараа эмчийн гарын үсэг байна. Эмч гарынхаа үсгийг зурж эмчийнхээ
тамгыг дарж баталгаажуулна.
Эмчийн бичсэн жорыг эм баригч (эм зүйч, эм найруулагч) бичсэн жорын дагуу өвчтөнд зөв
олгох ёстой.
Эм баригч гэдэг нь эм зүйн шинжлэх ухааны дагуу эмийг найруулах, савлан бэлтгэх, шалгаж
олгох үйл ажиллагааг эрхэлдэг, зөвшөөрөл бүхий эмнэлгийн мэргэжилтнийг хэлнэ. Эм баригч эм
олгохдоо дараах үүрэг гүйцэтгэнэ.
Эмийг өвчтөнд олгохдоо уг эмийг хэрэглэх арга, давтамж, тун хэмжээ, хэрэглэх хугацаа, илэрч
болох гаж нөлөөний талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгнө.
Жор хүлээн авсан, бэлтгэсэн, шалгасан, олгосон эм баригч жорын маягтын ар талд гарын үсэг
зурж огноог тэмдэглэнэ.
Мансууруулах эмийн жорын маягтын ар талд эм хүлээн авсан хүний нэр, хаяг, регистрийн дугаар,
огноог тэмдэглэж гарын үсэг зуруулна.
Өвчтөнд олгогдох эм биобэлдмэл бүрэн хаяглагдсан байвал зохих ба эмийн хаяглалт дараах
мэдээллийг агуулсан байна. Үүнд:
 Өвчтөний нэр
 Эмийн нэр
 Тун, тоо хэмжээ
 Хэрэглэх арга, эмийн хүчинтэй хугацаа
 Цувралын дугаар
Эмийн жорыг бичихдээ дараах дүрмийг баримтална. Үүнд:
 Эмийн жорыг бэх буюу тосон балаар тод гаргацтай бичих бөгөөд ямар нэгэн засвар хийхийг
хориглоно.
 Эм биобэлдмэлийн нэрийг латинаар том үсгээр эхлэн харьяалахын тийн ялгалд бичнэ. Хэрэв
жорын найрлагат олон эмийн бодис орсон бол бүгдийг шинэ мөрнөөс том үсгээр эхлэн
зэрэгцүүлэн бичиж тус бүрийн ард тунг бичнэ.
 Эмийн жорд шингэн эмийн хэмжээг миллилитр (1мл-200мл) ба дуслаар (X. gtts) бусад эмийн
хэлбэрийн хэмжээг граммаар илэрхийлэн бичнэ.
 Жорын хуудсанд 0-16 насны хүүхэд, 60-аас дээш насны хүмүүсийн насыг бичнэ.
 Жорын нэг хуудсан дээр хэд хэдэн эмийн жор бичвэл хооронд нь тусгаарлах тэмдэг # тавина.
 Хэрэв нэг жорын найрлагат орсон хэд хэдэн эмийн бодисын тун адил байвал тус бүрийн ард тунг
бичихгүй, харин хамгийн сүүлчийн эмийн бодисын ар талд Ana гэдэг үгийг аа гэж товчлон бичээд
тунг нэг удаа бичнэ.
 Өвчтөнд эмийг яаралтай олгох шаардлагатай үед жорын хуудасны зүүн дээд талд Cito!
(яаралтай!) буюу Statim ! (нэн даруй!) гэж бичнэ. Ийм жорыг эмийн санч хүлээн авмагц эмийг
яаралтай бэлтгэж олгоно.
 Эмч өөртөө жор бичих тохиолдолд “өөртөө” буюу “pro me” гэж тусгайлан тэмдэглэсэн байна.
 Жорын хуудсанд нэг удаа спиртийн уусмал ба эмнэлгийн цэвэр спиртийг 50мл-ээс илүү бичихийг
хориглоно.
 Эм биобэлдмэлийн улсын бүртгэлд бүртгэгдээгүй болон зөвхөн больницын нөхцөлд хэрэглэх
зориулалттай эмийг жорд бичихийг хориглоно.
 Хэрэв эмч онцгой шаардлагаас шалтгаалан эмийг стандарт дундаж тунгаас их хэмжээгээр бичих
аваас эмийн тунгийн ард анхаарлын тэмдэг тавих буюу тунг үсгээр бичиж, тамга дарж
баталгаажуулна. Ингэж анхаарлын тэмдэг тавиагүй тохиолдолд эмийн сан уг эмийг стандарт
тунгаар бэлтгэж олгоно.
 Мансууруулах ба сэтгэц нөлөөт болон бусад эмийн жор 10 хүртэлх хоногийн хугацаанд хүчинтэй.
 Жорын хуудсаар олгохгүй, зөвхөн больницын нөхцөлд хэрэглэх жагсаалтад орсон эмийг
амбулаторийн өвчтөнд бичихгүй.
 Буруу бичигдсэн болон хугацаа хэтэрсэн жорыг хүчингүйд тооцож эм олгохгүй.
 Буруу бичигдсэн эмийн жорыг эмийн сан, жор бичсэн эмчийн эмнэлгийн байгууллагын
захиргаанд албан ёсоор хүргүүлнэ.
 Жорын хуудсыг аймаг, хотын засаг даргын тамгын газар эрхэлж батлагдсан загварын дагуу
хэвлүүлж, улсын болон хувийн эмнэлгийн байгууллагуудад хувиарлан олгож жор бичилт,
хуудасны зарцуулалтанд хяналт тавьж тооцоо хийнэ.
 Мансууруулах эмийн жорын худас нь эрхэлсэн байгууллагын тамга дарж баталгаажсан байхаас
гадна жор бичсэн эмч, эмнэлгийн байгууллагын тамга, гарын үсэгтэй байж хүчин төгөлдөр болно.
 Олон найрлагатай эмийн жорыг бичихдээ найрлагат орсон эмийн бодисыг ач холбогдлоор нь дэс
дараалуулж бичнэ. Хамгийн эхний мөрөнд эмийн гол үйлдэл үзүүлэх бодисыг (Basis), 2-р мөрөнд
туслах чанарын үйлдэлтэйг (Adjuvans), 3-р мөрөнд үнэр, амт засах бодисыг (Corrigens), хамгийн
сүүлд хэлбэр оруулах бодис (Constituens)-ыг тус тус бичнэ. Жишээ нь:
Өвчтөн Самдан овогтой Ариунаа, 6 настай, эм
Онош: Гуурсан хоолойн архаг үрэвсэл 1. Inscriptio
Rp: Natrii benzoatis 0,6 (Basis)

Sol. Ammonii anizati (Adjuvans) 2. Designatio materiarum
Sirupi simplicis aa 25ml (Corrigens)
Aquae destillatae ad 60ml (Constituens)
M.D.S. Цайны халбагаар өдөрт 3. Subscriptio
4 удаа ууна. 4. Signatura
Улсын клиникийн 2-р нэгдсэн эмнэлэг

Их эмч Сүрэнжав овогтой Батаа тамга
Хаяг: Клиникийн нэгдсэн II эмнэлгийн дотрын 3-р тасаг
Утас: 323398
2004 оны 5-р сарын 13-ны өдөр
Эмийн жорын бичлэгийг дотор нь хэд хэд хуваана. (Дээрх жорыг үз.)
1. Жорын эхний хэсгийг Inscriptio гэж нэрлэнэ. Энэ хэсэгт эмнэлгийн байгууллагын нэр, онош, эмч,
өвчтөний овог нэр, нас хүйс, жор бичсэн он, сар, өдөр орно.
2. Жорын үндсэн гол хэсгийг Designatio materiarum гэнэ. Энэ хэсэгт эмийн нэр, тун хэмжээ орно.
3. Эм найруулагчид хандаж бичсэн заалт бүхий хэсгийг Subscriptio гэнэ. Энэ хэсэгт эмийн хэлбэр,
бэлтгэх арга, нийт тоо хэмжээ орно.
4. Эмийн хэрэглэх аргыг заасан хэсгийг тэмдэглэлийн хэсэг буюу Signatura гэнэ.
 Мансууруулах ба сэтгэц нөлөөт эмийн жорыг бичихдээ эрүүл мэндийн сайдын 2003 оны 12
сарын 25-ны өдрийн 306 тоот тушаалын заалтыг мөрдлөг болгоно. (Монгол улсад хэрэглэх
мансууруулах, сэтгэц нөлөөт эмийн жагсаалтыг номын хавсралтаас үз.)
Мансууруулах ба сэтгэц-д нөлөөт эмийн жор бичих тухай:
 Эмийн бэлдмэлийн найрлагад мансууруулах болон сэтгэц-д нөлөөт бодис эмчилгээний тунгаар
орсон байвал эмийн жор бичнэ.
 Мансууруулах эмийн жорыг нарийн мэргэжлийн эмчийн тогтоосон оношийг үндэслэн өвчтөний
харьялагдах өрх, сумын болон хөнгөвчлөх эмчилгээний эмч бичиж эрхлэгчийн гарын үсэг,
тэмдгээр баталгаажуулсан байна.
 Хөдөө орон нутгийн өвчтөн нарийн мэргэжлийн эмчийн хяналтан дор эмчлүүлж буй тохиолдолд
түр оршин суугаа хорооны өрх, сумын эмч жор бичиж, дээрхийн адил баталгаажуулна.
 Мансууруулах эмийн жорын маягт нь стандартын дагуу батлагдсан хэмжээ бүхий, шаардагдах
мэдээллийг агуулсан байна.
 Мансууруулах эмийн жорын хэвлэмэл маягтыг индексжүүлэн тэмдэг дарж баталгаажуулсан
байна.
 Мансууруулах эмийн маягтыг Эмнэлгийн тусламжийн удирдах газраас захиалга, өмнөх сарын
мансууруулах эмийн жорын маягтын зарцуулалтын тайланг үндэслэн эмнэлгийн байгууллагад
олгоно.
Эм биобэлдмэлийн жорыг товч ба дэлгэрэнгүй 2 үндсэн аргаар бичнэ.
Жорыг товч аргаар бичихдээ эмийн хэлбэрийн нэрийг, түүний концентраци, тоо хэмжээний
хамт нэг мөрөнд бичиж доод талд нь хэрэглэх заалтыг бичнэ. Энэ аргаар эмийн санд бэлтгэдэг
шингэн эм ба тосон түрхцийг бичихийн зэрэгцээ эмийн үйлдвэрт бэлтгэж бэлнээр эмийн санд ирдэг
шахмал, үрэл, туншил зэрэг эмийн хэлбэрүүдийг энэ аргаар бичнэ. Жишээ нь:
Rp: Solutionis Aminophenazoni 2%-100ml

D.S. Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
#
Rp: Unguenti Hydrocortisonii 0,5%-10,0
D.S. Арьсны гэмтэлтэй хэсэгт түрхэнэ.
Жорыг дэлгэрэнгүй аргаар бичихдээ жорын бүрэлдэхүүнд орж буй бүх бодисуудын нэрийг тун
хэмжээний хамт бичнэ. Дээр дурьдсан натрийн бромидын уусмал, преднизолоны тосон түрхцийг
дэлгэрэнгүй аргаар жорыг бичье.
Rp: Aminophenazoni 2,0 Rp: Hydrocortisoni 0,05

Aquae destillatae ad 100ml Vaselini ad 10,0
M.D.S. Хоолны халбагаар M.f. unguentum
өдөрт 3 удаа ууна. D.S. Арьсны гэмтэлтэй хэсэгт түрхэнэ.
Түүнээс гадна официнал болон магистрал эмийн жор гэж байдаг.

Фармакопейд эмийн найрлага, бэлтгэх аргыг тодорхой заасан эмийн үйлдвэрт бэлтгэдэг,
тусгай нэртэй нийлмэл эмийг официнал эм гэх бөгөөд жорыг бичихдээ эмийн тун концентрацийг
заалгүй тусгай (официнал) аргаар бичнэ. Жишээ нь:
Rp: Pastae Zinci salicylatae 30,0

D.S. Арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
Харин фармакопейд дурдаагүй, эмчийн өөрийн зохион бичсэн эмийг магистрал (Magister –
багш гэсэн латин үг) эм гэх бөгөөд тийм эмийн жорыг бичихдээ эмийн бүрэлдэхүүнийг бүгдийг
дурьдаж жорыг бичдэг. Жишээ нь:
Rp: Infusi herbae Thermopsidis 0,6-200ml
Natrii hydrocarbonatis 4,0
Sol. Ammoni anisati 4ml
M.D.S. Хоолны халбагаар өдөрт 4 удаа ууна.
Жор бичихэд өргөн хэрэглэгддэг дараах үгүүдийг латин хэлний дүрмийн дагуу товчлон бичиж
болно. Үүнд:
Товчлол Латинаар Монголоор
aa ana Адил, тэнцүү
Ac. Acid. Acidum Хүчил
amp. Ampulla Туншил, ампул
Aq. destill. Aqua destillata Нэрмэл ус
But. Butyrum Тос (хатуу)
comp. Compositus (a, um) Нийлмэл
cort. Cortex Холтос
D. Da (Detur, Dentur) Өг, олго
D.T.D. Da (Dentur) tales dosis Тийм тунгаар олго
D.S. Da signa (Detur Signetur) Олго, тэмдэглэ
Dec. Decoctum Чанамал
dil. Dilutus Сулруулсан
Emuls. Emulsum Цийдмэг, эмульс
Extr. Extractum Ханд, ширгээдэс
f. fiat (fiant) Хийх, болгох
fl. Flos Цэцэг
fol. Folium Навч
gtts. Guttas Дусал
h. hb. herba Өвс
Inf. Infusum Идээшмэл
in amp. in ampullis ампулаар, туншлаар
in caps. amyl. in capsulis amylaceis Цардуулан бүрээсэнд
in caps. gel. in capsulis gelatinosis Царцмаган бүрээсэнд
in ch. cer. in charta cerata Лавтай цаасанд
in ch. paraff. in charta paraffinata Лааны тостой цаасанд
in tab. in tabulettis Шахмалаар
Lin. Linimentum Шингэн түрхэц
Liq. Liquor Шингэн
M. Misce Холь, хутга
M.D.S. Misce. Da. Signa Холь, олго, тэмдэглэ
M.f.pulv. Misce fiat pulvis Нунтаг болгон холь
ml. Millilitrum Миллилитр
Mucil. Mucilago Салс
N. Numero Тоо ширхэг
Ol. Oleum Тос (шингэн)
pulv. Pulvis Нунтаг
q.s. quantum satis хэрэгцээний хирээр
r. rad. radix үндэс
Rp. Recipe Ав
rhiz. Rhizoma Үндэслэг иш
S. Signa (Signetur) Тэмдэглэ
Sem. Semen Үр
Sicc. Siccus Хуурай
Simpl. Simplex Энгийн
Sir. Sirupus Чихэрлэг шингэн
Sol. Solutionis Уусмал
Susp. Suspensio Хөвмөл
Steril. Sterilisetur Ариутгагдсан байвал зохино
Subtss. Subtilissimus Маш нарийн
Supp. Suppositorium Лаа
Sp. Species Зэхмэл, цуглуулга
tab. Tabuletta Шахмал
T-ra. Tinc. Tinctura Хандмал буйлуулмал
Ung. Unguentum Тосон түрхэц
Ut. Fiat Ut fiat Хийхийн (болгохын) тулд
ЭМИЙН ЖИН ХЭМЖҮҮР

Эмийн санд эмийн хэлбэрүүдийг жин хэмжүүрийн тусламжтайгаар бэлтгэнэ.
Хүндийн жингийн нэгжид грамм (г)-ыг, эзлэхүүний нэгжид миллилитр (мл)-ыг тус тус хэрэглэнэ.
Эмийн хүндийн нэгжийг эмийн жоронд доор дурьдсанаар тэмдэглэнэ. Үүнд:
1 кг = 1,0 грамм (г)
1000
1 г = 0,1 дециграмм (дг)
10
1 г = 0,01 сантиграмм (сг)
100
1 г = 0,001 миллиграмм (мг)
1000
1 г = 0,0001 децимиллиграмм (дмг)
10000
1 г = 0,00001 сантимиллиграмм (смг)
100000
Ямар нэгэн зүйлийн хүндийг хэмжих хэрэгслийг жин гэнэ. Жин нь дотроо ширээний, техникийн,
шинжилгээний гэх мэт зориулалтаараа өөр өөр байна. Эмийн сангийн нөхцөлд хуурай эмийг
хэмжихэд ихэвчлэн гар жин буюу дэнсийг ашиглана. Энэ нь 1,0; 5,0; 10,0; 20,0; 50,0; 100,0 гэх мэт
олон янзын даацтай байна. Гар дэнсээр 0,01-ээс 100,0-ын хүндийг хэмжинэ.
Жингийн туухайнууд жингийн хайрцагтай байна. Голдуу 0,01-ээс 100г хүртэл хэмжээний
туухайнууд байх ба жижиг туухайнуудыг ялгаж танихын тулд янз бүрийн хэлбэртэйгээр хавтгай
хөнгөн цагаанаар хийнэ.
Эзлэхүүний хэмжүүрийн нэгжүүдийг жоронд доор дурьдсанаар тэмдэглэнэ. Үүнд:
1 литр (л) = 1000мл
1децилитр (дл) = 1/10л = 100мл
1 сантилитр (сл) = 1/100л = 10мл
1миллилитр (мл) = 1/1000л = 1мл
Эмийн санд шингэн эмийн эзлэхүүнийг мензурк, бортого, колбо, дусаагуур зэрэг хэмжээний
хувиартай хэмжигч савуудаар хэмжинэ.
ЭМИЙН ЗҮЙЛ, БОДИС, БЭЛДМЭЛ, ТҮҮХИЙ ЭД

Эмийн зүйл: Янз бүрийн өвчин эмгэгийг эмчлэх оношлох, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
зорилгоор хэрэглэж болохыг зөвшөөрсөн нэг буюу хэд хэдэн эмийн бодисыг эмийн зүйл гэнэ.
Эмийн зүйл нь улсын эмийн бүртгэлд бүртгэгдсэн дугаартай байх ёстой. Шинэ эмийг
эмнэлгийн практикт хэрэглэх эцсийн шийдвэрийг Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар батална.
Биобэлдмэл: Хүн болон мал, амьтны өвчнийг эмчлэх, оношлох, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
зорилгоор амьд бие махбодь, түүний эд эсээс үйлдвэрлэлийн онцгой нөхцөлд гаргаж авсан
бүтээгдэхүүнийг хэлнэ.
Эмийн бодис: Эмийн зүйл болгон хэрэглэдэг химийн өвөрмөц нэгдлийг эмийн бодис гэнэ.
Эмийн бэлдмэл: Тодорхой эмийн хэлбэрт оруулж бэлтгэсэн эмийн зүйлийг эмийн бэлдмэл
гэнэ. Жишээ нь:
Опий – Эмийн зүйл (Намуу цэцгийн хатаасан сүүн шүүс)
Морфин – Эмийн бодис (Опийд агуулагддаг алкалоид)
Морфины тугшил – Эмийн бэлдмэл гэх мэт.
Эмийн түүхий эд: Эмийн бэлдмэл бэлтгэхэд хэрэглэдэг биологийн идэвхт бодис агуулсан
ургамал, амьтны гаралтай зүйлс, мөн эрдэс, бактери, мөөгөнцрийн гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмийн
түүхий эд гэнэ.
ЭМИЙН ХЭЛБЭРҮҮД
Эмчилгээний буюу урьдчилан сэргийлэх зайлшгүй шаардлагатай үр нөлөө гаргахын тулд
эмийн зүйлийг хэрэглэхэд тохиромжтой хэлбэрт оруулсныг эмийн хэлбэр гэнэ.
Эмийн хэлбэрийг тогтцоор нь 4 хуваана. Үүнд:
1. Хатуу эмийн хэлбэр
2. Зөөлөн эмийн хэлбэр
3. Шингэн эмийн хэлбэр
4. Тарилгын эмийн хэлбэр
5. Аэрозоль эмийн хэлбэр
Нэг эмийн зүйлийг ямар ч хэлбэрээр хэрэглэж болох ба янз бүрийн эмийн бодисын
биохүртэхүй өөр өөр байх тул эмийн хэлбэрийг үндэслэлгүй сонгож болохгүй. Ер нь эмийн
эмчилгээний үр нөлөө нь эмийн хэлбэр, хэрэглэх аргаас ихээхэн хамаарах тул эмийн хэлбэрийг зөв
сонгох нь чухал.
ХАТУУ ЭМИЙН ХЭЛБЭР

Хатуу эмийн хэлбэрт нунтаг, бүрээс, шахмал үрэл, мөхлөг, карамель, пастилка зэрэг орно.
Нунтаг – Pulvis
Pulveris – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Pulv.
Эмийн бодисыг гадуур дотуур хэрэглэхэд зориулан жижиглэн нунтаглаж бэлтгэсэн хатуу эмийн
хэлбэрийг нунтаг эм гэнэ. Нунтаг эмийг тусгай тээрэм буюу уур нүдүүрээр (нухуур) нунтаглана.
Нунтаглах багажийг ган, зэс, шаазан, шил зэрэг олон янзын материалаар хийх боловч эмийн санд
шаазан уур, нухуурыг хэрэглэнэ. Эмийг нунтаглахдаа зүүн гараар уурыг хөдөлгөөнгүй бариад, баруун
гарын гурван хуруугаар (эрхий, долоовор, дунд) нухуурыг барьж тохой мөрөө хөдөлгөхгүйгээр зөвхөн
гарын сагнагаар хөдөлгөн нухуурыг хүчтэй биш дарж хөнгөн жигд хөдөлгөөнөөр эргүүлэн нэгэн жигд
хэмжээний ширхэгтэй болтол нь нунтаглана. Дараа нь тусгай шигшүүрээр шигшиж боож бэлтгэнэ.
Нунтаг эмийг нунтаглагдсан ширхгийн хэмжээгээр 3 зэрэг болгон хуваана.
1. Маш нарийн нунтаг (Pulvis subtilissimus): 0,1мм-ийн хөндлөн огтлолтой шигшүүрээр шигшигдэх
нунтгийг хэлнэ. Маш нарийн нунтгийг гадуур цацлаганд хэрэглэнэ.
2. Нарийн нунтаг (Pulvis subtilis): 0,2мм-ийн хөндлөн огтлолтой шигшүүрээр шигшигдэх нунтгийг
хэлнэ. Нарийн нунтгийг ууж хэрэглэнэ.
3. Бүдүүн нунтаг (Pulvis grossus): 0,5мм-ийн хөндлөн огтлолтой шигшүүрээр шигшигдэх нунтгийг
хэлнэ. Бүдүүн нунтгийг уусмал бэлтгэхэд хэрэглэнэ.
Ихэнх нунтаг эм бэлтгэх, хэрэглэхэд хялбар, удаан хадгалах боломжтой, бэлтгэхэд нарийн
багаж хэрэгсэл шаардагддаггүй зэрэг сайн талтай боловч хэрэглэхэд тун хэмжээ алдагдаж
болзошгүйгээс гадна нунтгаар бэлтгэн хэрэглэж болохгүй эмүүд байдаг. үүнд:
 Чийг татдаг эмүүд: кальцийн хлорид, натрийн бромид
 Гэрлийн нөлөөгөөр амархан задрах ба тэсрэмтгий бодисууд: Мөнгөний нитратыг органик
бодисуудтай хольж болохгүй. Учир нь задарна.
 Хооронд нь холиход үл нийцэх эмүүд: Антипирин + хинин гэх мэт. Мөн нунтаг эмийг дараах
байдлаар ангилна.
 Дан нунтаг (Pulvis simplex): Нэг найрлагатай нунтаг эмийг дан буюу энгийн нунтаг эм гэнэ.
 Нийлмэл нунтаг (Pulvis compositus): Хоёр ба түүнээс дээш бодисоос бүрдсэн нунтаг эмийг
нийлмэл нунтаг гэнэ. Нийлмэл нунтгийг жоронд бичихдээ M.f.pulvis (нунтаг болгон холь) гэж
заавал бичнэ.
 Хэсэгчлэн тугнасан нунтаг (Pulvis divisi): Эмийн бодисыг нэг удаагийн уух тунгаар хэсэглэн
хувааж боож бэлтгэсэн нунтгийг хэлнэ.
 Тугнаагүй нунтаг (Pulvis indivisi): Эмийн бодисын (нэг удаагийн бус) нийт бүх тунг хуваалгүй
бэлтгэсэн нунтгийг хэлнэ.
Нунтаг эмийг дотуур ба гадуур, мөн тарьж (урьдаар найруулан) хэрэглэнэ.
Дотуур хэрэглэх нунтаг:
Нарийн ширхэгтэй нунтаг эмийг ууж хэрэглэнэ. Жорыг бичихдээ эмийн нэрийн дараа нь нэг
удаагийн тунг зааж тоо ширхгийг бичнэ. Ууж хэрэглэх нэг ширхэг нунтаг эмийн жин 0,1г-аас багагүй,
1г-аас илүүгүй байх ба дундаж 0,3-0,5г байна. Хэрэв уух нунтаг эмийн нэг удаагийн тун 0,1г хүрэхгүй
хэтэрхий бага бол түүнийг дундаж жинд хүргэхийн тулд өөр хольц бодис сахар (Saccharum), глюкоз
(Glucosum) зэргийн аль нэгийг авч холих ба түүнийг эмийн жоронд зааж бичнэ. Жишээ нь: 0,02г Рутин
(Rutinum) орсон 10 ширхэг нийлмэл нунтгийн жор бичье. Нэг ширхгээр өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Rutini 0,02

Sacchari 0,3
M.f.pulvis
D.t.d.N 10
S. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа ууна.
Энэ жор бол ууж хэрэглэх нийлмэл нунтаг эмийн жор юм. Харин ууж хэрэглэх энгийн нунтаг
(0,1г-аас их тунтай) байвал дараах байдлаар бичнэ. Жишээ нь: 0,5г анальгин орсон 10 ширхэг
нунтгийн жор бичье. Толгой өвдөхөд 1 ширхгийг ууна.
Rp: Analgini 0,5
D.t.d.N 10
S.1 ширхгийг толгой
өвдөхөд ууна.
Гадуур хэрэглэх нунтаг:
Арьс салст бүрхүүлийн гэмтэлтэй хэсэгт цацаж хэрэглэх нунтаг нь маш нарийн ширхэгтэй
(Pulvis subtilissimus) гэж байна. Ийм нунтгийн жорыг бичихдээ нэг найрлагатай байвал эмийн нэрийн
ард маш нарийн (Subtilissimi) гэдэг үгийг бичсэний дараа нунтгийн хэмжээг заана. Жишээ нь: 10г
стрептоцидын (Streptocidum) цацлага бичье. Шарханд цацаж хэрэглэнэ.
Rp: Streptocidi subtilissimi 10,0

D.S. Шарханд цацах
Харин цацлаганд хэрэглэх нийлмэл нунтаг байвал маш нарийн нунтаг болгон холь (M.f. pulvis
subtilissimus) гэж жорын найрлаганд орсон эмийн бодисуудын нэр, тунгийн дараагийн мөрөнд зааж
бичнэ. Жишээ нь: Цайрын оксид (Zinci oxydum) ба цардуул (Amylum) адил 10г орсон нийлмэл нунтаг
бичье. Шарханд цацна.
Rp: Zinci oxydi

Amyli aa 10,0
M.f. pulvis subtilissimus
Хэрэв нунтаг эм амархан ууршиж дэгдэх, чийг татах чанартай бол лавтай (воск) буюу лааны
тостой тусгай цаасанд боож олгохоор жорыг бичнэ. Лавтай цаасыг – charta cerata, лааны тостой
цаасыг – charta paraffinata гэнэ. Тусгай цаасанд боож олгох эмийн жоронд эмийн тоо ширхгийн дараа
in charta cerata буюу in charta paraffinata гэж бичнэ. Жишээ нь: Камфорын нунтаг (Camphora trita)-ийн
нэг удаагийн тун 0,2г. 12 ширхгийг лавтай цаасанд боож олгохоор бичье. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа
ууна.
Rp: Camphorae tritae 0,2
D.t.d.N 12 in charta cerata
S. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа уух
Панкреатин (Pancreatinum) нэг удаагийн тун 0,5. 12 ширхэг нунтгийг лааны тостой цаасанд
боож олгохоор бичье. 1 ширхгийг өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Pancreatini 0,5

D.t.d.N 12 in charta paraffinata
S. 1 ширхгийг өдөрт 3 удаа ууна.
Худалдааны нэр бүхий нийлмэл нунтаг

Өвөрмөц худалдааны нэр бүхий нийлмэл найрлагатай нунгийн жорыг бичихдээ тэдгээрийн
найрлага дахь эмийн бодисыг тоочихоос зайлсхийнэ.
Эхлээд эмийн хэлбэрийг том үсгээр, хэрэв нунтгийг хэсэгчлэн тугнасан бол харьяалахын тийн
ялгалын олон тоогоор (Pulverum), тугнаагүй бол ганц тоогоор (Pulvis) бичнэ. Дараа нь нунтгийн нэрийг
том үсгээр хашилтанд нэрлэхийн тийн ялгалд бичнэ. Дараа нь хэсэгчлэн тугнасан нунтаг бол түүний
тоо ширхгийг, тугнаагүй нунтаг бол түүний нийт жинг бичнэ. Ийм нунтагт тунг заадаггүй. Дараагийн
мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ.
Rp: Pulverum <<Regidronum >>N10

D.S. 1 нунтгийг хэрэглэхийн өмнө хагас аяга усанд
уусгаж өдөрт 3 удаа ууж хэрэглэнэ.
Rp: Pulvis <<Galmaninum>> 50,0

Бүрээс – Capsula
Товчлол – Caps.
Гашуун амттай, эвгүй үнэртэй буюу цочроох нөлөөтэй эмийг тусгай бүрээсэнд хийж гаргадаг.
Бүрээсэнд ихэвчлэн тугнасан нунтаг эмийг хийх боловч заримдаа өтгөн, шингэн эмийг хийж, зөвхөн
үйлдвэрийн аргаар бэлтгэнэ.
Бүрээстэй эмийг шууд залгиж уух бөгөөд нарийн гэдсэнд бүрээс нь задарч хайлдаг.
Эмийн бүрээсийг хийсэн материалын нэрээр нь нэрлэх ба түүнийг дотор нь царцмаган ба
цардуулан бүрээс гэж 2 ангилна.
1. Царцмаган бүрээс (Capsula gelatinosis) – цэвэр желатин, ус, глицеринээр бэлтгэнэ. Царцмаган
бүрээс нь бөөрөнхийвтөр, өндөг маягийн, гонзгой зэрэг хэлбэртэй бөгөөд 0,1-1,5г-ын
багтаамжтай байдаг. Дотор нь шингэн, хуурай эмийг хийж болно.
Царцмаган бүрээс нь:
 хатуу (Capsula gelatinosae durae),
 уян (Capsula gelatinosae elasticae molles),
 таглаатай бүрээс (Capsulae gelatinosae operculatae) гэсэн 3 янз байна.
2. Цардуулан бүрээс (Capsula amylacea seu oblata) – цардуул, улаан буудайн гурилаас бэлтгэх ба
бортого маягийн хэлбэртэй, цагаан өнгөтэй, амт үнэргүй байна. Дотор нь зөвхөн чийг татдаггүй
хуурай эмийн бодисыг хийх бөгөөд 0,1-1г-ын багтаамжтай байна.
Эмнэлгийн практикт царцмаган бүрээсийг хамгийн өргөн хэрэглэнэ. Ходоодны хүчилд амархан
задрах эмийг формальдегидын уураар утаж боловсруулан хүчилд тэсвэртэй царцмаган бүрээстэй
хийж болно. Ийм бүрээсийг глютоид бүрээс (Capsulae glutoidales) гэж нэрлэнэ.
Ухаангүй хүнд өвчтөн, бага насны хүүхдэд бүрээстэй эмийг хэрэглэх боломжгүй байдаг.
Бүрээстэй эмийн жорыг ууж хэрэглэдэг нунтаг эмийн нэгэн адил бичих боловч ялгаатай нь
эмийн тоо ширхгийн дараа ямар бүрээстэй эм болохыг тодорхой зааж – in capsulis gelatinosis буюу in
capsulis amylaceis (in oblatis) гэж бичнэ. Жишээ нь: Нэг удаагийн тун нь 0,15г рифампицин
(Rifampicinum) 50 ширхгийг царцмаган бүрээстэй бич. 2 ширхгээр өдөрт 2 удаа ууна.
Rp: Rifampicini 0,15

D.t.d.N 50 in capsulis gelatinosis
Нэг удаагийн тун нь 0,25г хлорамфеникол (Chloramphenicolum) 20 ширхгийг цардуулан

бүрээстэй бич. 1 ширхгээр 6 цагийн зайтай ууна.
Rp: Chloramphenicoli 0,25

D.t.d.N 20 in capsulis amylaceis
S. 1 ширхгээр 6 цагийн зайтай ууна.
Дээрхээс гадна зарим олон найрлагатай бүрээс эмэнд зохиогч нь тусгай худалдааны нэр өгсөн
байдаг. Ийм жорыг бичихдээ бүрээс гэдэг үгийг заахын тийн ялгал (Capsulas) буюу харьяалахын тийн
ялгалын (Capsularum) олон тоогоор бичиж зөвхөн тоо ширхгийг заана. Эмийн нэрийг хашиж том
үсгээр нэрлэхийн тийл ялгалд бичнэ. Дараагийн мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд тэмдэглэгээний
хэсгийг бичнэ.
Rp: Capsulas <<Мадопар >> N20
D.S. 1 ширхгээр өдөрт 2 удаа ууна.
Шахмал – Tabuletta
Tabulettae – харьяалахын тийн ялгал ганц тоо
Tabulettam – заахын тийн ялгал, ганц тоо
Tabulettarum – харьяалахын тийн ялгал, олон тоо
Tabulettas – заахын тийн ялгал, олон тоо
Товчлол Tab. tab.
Нунтаг эмийг шахаж бэлтгэсэн хатуу эмийн хэлбэрийг шахмал эм гэнэ. Шахмал эмийг эмийн
үйлдвэрт шахмалын машинаар үйлдвэрлэнэ. Шахмал нь ихэвчлэн дугуй буюу зууван, хоёр талын
гадаргуу нь хавтгай буюу гүдгэр хэлбэртэй байдаг.
Шахмал нь олон сайн талтай эмийн хэлбэр юм. Үүнд:
1. Тусгай машинаар үйлдвэрлэх тул нарийн тугнагдсан байна.
2. Хэрэглэхэд тохиромжтой.
3. Эмийн гашуун амт, эвгүй үнэрийг далдалсан байна.
4. Нэг удаа олноор тээвэрлэх боломжтой.
5. Тээвэрлэх, хадгалахад тохиромжтой.
Гэвч ухаангүй хүнд өвчтөн, нялх хүүхдэд хэрэглэхэд тохиромж муутай эмийн хэлбэр юм.
Шахмал эмийг ихэвчлэн ууж хэрэглэх ба зарим шахмалыг уусмал бэлтгэхэд хэрэглэхийн
зэрэгцээ хааяа арьсан дор суулгах зориулалттай шахмал байна. Шахмал эм гадуураа бүрхүүлтэй
байж болох ба гадуур хэрэглэх зориулалттай шахмал бүрхүүлгүй, дотуур хэрэглэдэг шахмалаас
ялгахын тулд улаан цэнхэр өнгөөр будсан байдаг. Сүүлийн үед дотуур хэрэглэдэг бүрхүүлтэй
шахмалыг янз бүрийн өнгөтэй үйлдвэрлэж байна. Ууж хэрэглэх шахмалын жин 0,1-0,5г байна.
Шахмал эмийн найрлаганд эмийн бодис (нэг ба хэд хэдэн) ба туслах нэмэлт болон наалдуулах
бодис (сахар, цардуул, царцмаг, тальк гэх мэт) ордог. Мөн зарим эмийн үйлдлийг уртасгах зорилгоор
шахмалыг олон үе бүрхүүлтэй хийнэ.
Шахмал эм зөөж тээвэрлэхэд хагарахгүй, уусны дараа хоол боловсруулах замд амархан
задрахаар хийгдсэн байна.
Шахмал эмийг хэрэглэж болох шаардлага хангасан эсэхийг шалгах энгийн аргууд байдаг.
Шаардлага хангасан бол:
 Шахмал нь үйлдвэрээс гарсан хэлбэрээ хадгалсан, ирмэг зах нь бүтэн, гадаргуудаа ямар нэгэн
толбогүй байна.
 Нэг метрийн өндрөөс модон гадаргуу дээр унагахад хагарч бяцрахгүй байх
 37С-ийн бүлээн усанд хийхэд 10 минутын дотор, гадуураа тусгай бүрхүүлтэй бол 30 минутын
дотор тус тус уусан задарч байх ёстой.
Шахмал эм нэг эмийн бодисоос бүрдсэн бол энгийн, хэд хэдэн найрлагатай бол нийлмэл
шахмал гэнэ.
Ер нь шахмал эмийг зажлалгүй, залгиж хэрэглэнэ. Шахмал эмийн жорыг 2 янзын аргаар бичнэ.
Recipe гэдэг үгийн ард эмийн нэр, нэг удаагийн тунг бичиж, дараагийн мөрөнд тийм тунгаар . .
. ширхгийг олго (D.t.d.N) гэдэг заалтын дараа шахмалаар (in tabulettis) гэж бичнэ. Энэ аргыг өргөн
хэрэглэнэ.
Нөгөө арга нь эмийн нэрийн урд талд нь шахмал гэдэг үгийг заахын тийн ялгалын ганц тоонд
(Tabulettam) буюу харьяалахын тийн ялгалын ганц тоонд (Tabulettae) бичнэ. Жишээ нь: Нэг удаагийн
тун нь 0,06г валидол 10 ширхгийг шахмалаар бич. 1 ширхгийг хэлэн дор тавьж шимнэ.
Rp: Validoli 0,06 Rp: Tabulettam Validoli 0,06 (Tabulettae)

D.t.d.N. 10 in tabulettis D.t.d.N 10
S. 1 ширхгийг хэлэн дор S. 1 ширхгийг хэлэн дор тавьж
тавьж шимнэ. шимнэ.
Хэрэв шахмал эм хоёроос дээш найрлагатай байвал жорыг мөн дээрх хоёр аргаар бичнэ.
Жишээ нь: Метамизол (Metamizolum) ба Аминофеназон (Aminophenazonum) адил 0,25г орсон
нийлмэл шахмал 12 ширхгийг бич. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Metamizoli Rp:Tabulettam Metamizoli et

Aminophenazoni aa 0,25 Aminophenazoni aa 0.25
D.t.d.N. 12 in tabulettis D.t.d.N 12
S. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа S. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа
ууна. ууна.
Дээрхээс гадна зарим олон найрлагатай шахмал эмэнд зохиогч нь тусгай нэр өгсөн байдаг.
Ийм жорыг бичихдээ шахмал гэдэг үгийг заахын тийн ялгал (Tabulettas) буюу харьяалахын тийн
ялгалын (Tabulettarum) олон тоогоор бичиж зөвхөн тоо ширхгийг заана. Эмийн нэрийг хашиж
нэрлэхийн тийл ялгалд бичнэ. Жишээ нь: Хуурай цөс 0,08; сармисны өтгөн ханд 0,04; халгайн хуурай
ханд 0,005; идэвхжүүлсэн нүүрс 0,025г орсон олон найрлагатай эмэнд Аллохол (Allocholum) гэж нэр
өгсөн байна. Ийм эмийн жорыг официнал аргаар бичнэ.
Rp: Tabulettas << Allocholum >> N20

Шахмал эмийн ихэнх тун жингээр илэрхийлэгдэх боловч биологийн аргаар идэвхийг нь
тодорхойлдог бодисуудын тун үйлдлийн нэгж ЕД буюу ҮН-ээр илэрхийлэгдэнэ.
Бүрхүүлтэй шахмал
Шахмал нь бүрхүүлээр хучигдсан байж болно (Tabulettae obductae). Энэ зорилгоор улаан
буудайн гурил, цардуул, сахар, хүнсний будагч бодис болон бусад бодис хэрэглэнэ. Бүрхүүл нь
шахмалын гадаад байдлыг сайжруулах, эвгүй амтыг арилгах, хоол боловсруулах замын янз бүрийн
хэсэгт эмийн бодисын чөлөөлөгдөлтийг нөхцөлдүүлэх зэрэгт зориулагдсан байна.
“Фильм шахмал” (Filmtabulettae) гэж нэрлэгддэг бүрхүүлтэй шахмал нь ходоодонд бус гэдсэнд
уусдаг. Ийм шахмалыг усанд уусгахгүй бөгөөд хугалж зажилж болохгүй. Бүрхүүлийн найрлаганд
орсон бодисыг жоронд зааж бичдэггүй.
Rp: Tabulettae Tetracyclini obductae 0.25

D.t.d.N 20
S. 1 ширхгээр хоногт 4 удаа хоолны дараа ууна.
Rp: Rytmogenati 0.3

D.t.d.N 20in film tabulettis
S. 1 ширхгээр хоногт 4 удаа хоолны дараа ууна.
Уртасгасан үйлдэлтэй шахмал

Бэлдмэлийн үйлдлийн хугацааг уртасгах, эмийн бодисыг цусны урсгалд илүү жигд оруулах,
цусан дах концентрацийн өсөлтийг илүү аажим болгох, бэлдмэлийн зохимжийг сайжруулах зорилгоор
уртасгасан үйлдэлтэй шахмалыг боловсруулж гаргасан. Тэдгээрийг хоногт 1-2 удаа хэрэглэнэ.
Эмийн бэлдмэлийн үйлдлийн үргэлжлэх хугацааг хэд хэдэн аргаар уртасгана.
А. Эмийн бодисын дэс дараатай шимэгдэлт болон үйлдлийг хангах олон давхар үетэй шахмал байж
болно.
Б. Эмийн бодисын дэс дараатай чөлөөлөгдөж шимэгдэхийг хангах бичил үрэл ба бичил бүрээснээс
тогтсон шахмал.
В. Шахмал дахь эмийн бодис нь полимер агуулагчтай хавсарсан байж болох бөгөөд энэ нь хоол
боловсруулах замд эмийн бодисын тугнагдсан чөлөөлөгдөлтийг хангана.
Уртасгасан үйлдэлтэй шахмалд депо-шахмал (depo), лонг - шахмал (Long), ретард шахмал
(retard) тус тус хамаарна. Уг нэршил нь эмийн бэлдмэлийн нэрд хавсарч орох буюу эмийн хэлбэрийн
нэршилд холбогдож орно. Ийм шахмалыг хугалж зажилж усанд уусгаж болохгүй.
Rp: Aminophyllini 0.35

D.t.d.N 20 in tabulettis-retard
S. 1 ширхгээр өдөрт 1 удаа хэрэглэнэ.
Үрэл – Dragee
Dragee – заахын тийн ялгал, ганц тоо
Үрэл гэдэг нь эмийн бодис, туслах бодисуудыг чихрийн мөхлөгөнцрөөр олон үе бүрхэж
бэлтгэсэн ууж хэрэглэдэг, тодорхой тун хэмжээтэй хатуу эмийн хэлбэр юм.
Үрэл нь шахмал эмийн нэгэн адил олон сайн талтай эмийн хэлбэр юм. Үрэл бөөрөнхий, тэгш
гөлгөр гадаргуутай, олон янзын өнгөтэй, хүндийн жин нь 0,1-0,5г байна. Энэ нь гадаад хэлбэр,
бэлтгэх арга зэргээрээ шахмал эмээс ялгаатай.
Үрлийн найрлаганд эмийн бодисоос гадна туслах бодисууд (сахар, цардуул, тальк, шоколад
гэх мэт ) орно.
Хэрэглэх шаардлага хангасан үрэл нь өөгүй бөөрөнхий хэлбэртэй, гадаргуу тэгш, гөлгөр, жигд
будагдсан байхаас гадна 37С-ийн бүлээн усанд 30 минутын дотор задрах буюу бүрэн ууссан байх
ёстой.
Үрлийн жорыг шахмалын нэгэн адил 2 янзын аргаар бичнэ. Жишээ нь: Аскорбины хүчил
(Acidum Ascorbinicum) нэг удаагийн тун 0,1г. 50 ширхэг үрэл бичье. Нэг ширхгийг өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Acidi Ascorbinici 0,1 Rp: Dragee Acidi ascorbinici 0,1

D.t.d.N 50 in dragee D.t.d.N 50
S. 1 ширхгийг өдөрт S. 1 ширхгийг өдөрт 3 удаа
3 удаа ууна. ууна.
Зарим нийлмэл найрлагатай, тусгай нэртэй үрлийг жоронд нийлмэл шахмалын нэгэн адил
аргаар бичнэ. Жишээ нь:
Rp: Dragee <<Allocholum>> N50
Мөхлөг – Granulum
Granuli – Харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Granulorum – харьяалахын тийн ялгал, олон тоо
Мөхлөг нь ууж хэрэглэхэд зориулан бэлтгэсэн дугираг буюу бортого эсвэл тодорхой хэлбэр
дүрсгүй хатуу эмийн хэлбэр юм. Түүний найрлаганд эмийн бодисоос гадна натрийн гидрокарбонат,
чулуун дарсны хүчил, сахар, глюкоз, цардуул тальк сахарын сироп зэрэг туслах бодис орсон байна.
Хорон чанар багатай, эвгүй амт үнэртэй, цочроох нөлөөтэй эмийг ихэвчлэн мөхлөг хэлбэрээр
бэлтгэнэ.
Мөхлөгийг эмийн үйлдвэрт бэлтгэнэ. Мөхлөгийн хөндлөн огтлол 0,2-0,3мм байна.

Мөхлөг нь нэг удаагийн тунгаар тугнагдаагүй эмийн хэлбэр учир жоронд эмийн нийт хэмжээг
зааж, хэрэглэх аргыг тодорхой бичнэ. Учир нь зарим мөхлөгийг халбагаар хэмжин хэрэглэдэг байхад
заримыг нь хэрэглэхийн өмнө усанд уусгаж шингэн эмийн хэлбэрээр хэрэглэнэ.
Мөхлөгийн жорыг зөвхөн товч аргаар бичнэ. Жишээ нь: Уроданы (Urodanum) 100г мөхлөгийн
жор бичье. Цайны халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Granulorum Urodani 100,0

D.S. Хагас аяга усанд 1 цайны
халбагыг уусган өдөрт 3 удаа
хоолны өмнө ууна.
Хатуу эмийн бусад хэлбэр

Дээр дурьдсан эмийн хэлбэрүүдээс гадна орчин үеийн анагаах ухааны практикт карамель ба
пастилка зэрэг эмийн хэлбэрийг хааяа хэрэглэх болсон байна.
Карамель – (Caramel):
Энэ нь эмийн бодисыг сахар ба цардуулын бүрэн бус задралын бүтээгдэхүүн патоктой хольж
бэлтгэсэн хатуу эмийн хэлбэр юм. Карамелийн найрлаганд дээрх бодисуудаас гадна үнэр амт засах
ба будагч бодис орно.
Карамелийг ихэвчлэн хоолой, амны хөндийн салст бүрхүүлийн өвчнийг эмчлэхэд хэрэглэнэ.
Бэлдмэлийг залгилгүй бүрэн шимэгдтэл амандаа байлгана. Жишээ нь мөөгөнцрийн ба
бактерийн эсрэг үйлдэлтэй декамин хэмээх эмийн зүйлийг үйлдвэрлэсэн байна.
Rp: Caramel Decamini 0.00015

D.t.d.N 20
S. 1 ширхгээр өдөрт 4 удаа хэлэн дор тавьж шимж хэрэглэнэ.
Пастилка буюу Троше (Trochiscius – нэрлэхийн тийн ялгал, Trochisci – харьяалахын тийн ялгал):
Энэ нь эмийн бодисыг сахар ба салстай хольж бэлтгэсэн хавтгай хэлбэртэй хатуу эмийн хэлбэр юм.
Амны хөндийн салст бүрхүүлийн өвчнийг эмчлэх зориулалттай эмийн зүйлийг пастилка хэлбэрээр
Пастилкыг бүрэн уусаж шимэгдтэл амандаа байлгана.
Зарим тохиолдолд хоол боловсруулах замын өвчнийг анагаахад зориулагдсан эмийг дээрх
хэлбэрээр гарган ууж хэрэглэнэ.
Rp: Trochiscorum <<Septolete>> N30

D.S. 1 ширхгээр хоногт 4 удаа хоолны
дараа амандаа бүрэн уусгаж хэрэглэнэ.
Хатуу эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил

Дараах бодлогуудыг эмийн жор болгон бич. Үүнд:
1. Дерматол (Dermatolum) 10г, Цайрын исэл (Zincum oxydum) 50г орсон нунтаг эмийн жор бич.
Шарханд цацна.
2. Кодеины фосфат (Codeinum phosphas) нэг удаагийн тун 0,015г. 12 ширхэг нунтгийн жор бич. 1
ширхгээр өдөрт 2 удаа ууна.
3. Бендазол (Bendazolum) ба Папаверины гидрохлорид (Papaverinum hydrochloridum)-ын нэг
удаагийн тун адил 0,02г, Фенобарбитал (Phenobarbitalum) 0,01г орсон 20 ширхэг нунтаг ба
шахмал эмийн жор бич. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа ууна.
4. Сульфатиазол (Sulfathiazol) нэг удаагийн тун 0,5г. 18 ширхэг нунтаг бич. 2 ширхгээр 6 цагийн
зайтай ууна.
5. Цайрын исэл (Zincum oxydum) 10%, Тальк (Talcum) ба цардуул (Amylum) адил хэмжээтэй орсон
50г нунтаг эмийн жор бич. Шарханд цацна.
6. Тальк (Talcum) 20г-ыг нунтгаар бич. Шарханд цацлагаар хэрэглэнэ.
7. Аминофеназон (Aminophenazonum) 0,25г; Кофеины натрийн бензоат (Coffeinum natrium benzoas)
0,01г орсон 20 ширхэг шахмал ба нунтаг эмийн жор бич. Өдөрт 3 удаа ууна.
8. Фенобарбитал (Phenobarbitalum) нэг удаагийн тун 0,05г. 10 ширхэг шахмал ба нунтгийн жор
бич. Унтахын өмнө нэг ширхгийг ууна.
9. Оксациллин натри (Oxacillinum natrium)-ийн 1 удаагийн тун 0,25г. 20 ширхгийг царцмаган
бүрээстэй бич. Нэг ширхгээр 6 цагийн зайтай ууна.
10. Төмрийн лактат (Ferrum lactas)-ын 1 удаагийн тун 0,3. 18 ширхгийг цардуулан бүрээстэй бич. 1
ширхгээр өдөрт 3 удаа залгиж ууна.
11. 0,005г рибофлавин (Riboflavinum) 50 ширхгийг шахмалаар бич.Нэг шахмалаар өдөрт 3 удаа ууна.
12. Теофедрин (Theophedrinum)-ны 20 ширхэг нийлмэл шахмал бич. Нэг шахмалаар өдөрт 2 удаа
ууна.
13. Ацетилсалицилын хүчил (Acidum acetylsalicylicum)-ийн нэг удаагийн тун 0,5г. 24 ширхэг шахмал
бич. 1 шахмалаар өдөрт 3 удаа ууна.
14. Аскофен (Ascophenum) 12 ширхэг нийлмэл шахмалын жор бич. Нэг шахмалаар өдөрт 3 удаа
ууна.
15. Силимарин (Silimarinum)-ны 1 удаагийн тун 0,035г. 30 ширхэг шахмал бич. Нэг шахмалаар өдөрт
3 удаа ууна.
16. Индометацин (Indomethacinum) –ны 1 удаагийн тун 0,025г. 50 ширхэг үрэл бич. 1 ширхгээр өдөрт
17. Панангин (Pananginum) 50 ширхгийг нийлмэл үрлээр бич. Хоёр ширхгээр өдөрт 3-4 удаа ууна.
18. Пирабутол (Pyrabutolum) 20 ширхгийг нийлмэл үрлээр бич. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа ууна.
19. 0,025г Хлорпромазин (Chlorpromazinum) 50 ширхгийг үрлээр бич. Хоёр ширхгээр өдөрт 2 удаа
ууна.
20. Аминофеназон (Aminophenazonum) 60г, мөхлөгийн жор бич. Шилэн дээрх хэмжээг хүртэл ус хийж
уусган цайны халбагаар өдөрт 2 удаа ууна.
21. Фервекс (Fervex) 10 ширхэг нунтгийн жор бич. 1 жижиг уут нунтгийг буцалсан халуун усанд уусгаж
өдөрт 3 удаа ууж хэрэглэнэ.
22. Урофлукс (Uroflux) 3.75 нунтаг эмийн жор бич. 1 цайны халбагаар хэрэглэнэ.
23. Липостабил (Lipostabil) 50 ширхгийг нийлмэл бүрээсээр бич. 2 ширхгээр өдөрт 3 удаа ууна.
24. Феррогард 500 (Ferrogard 500) 30 ширхэг фильм шахмалын жор бич. 1 ширхгээр хоногт 3 удаа
хэрэглэнэ.
25. 20мг Адалат (Adalat)-ын 40 ширхэг ретард шахмалын жор бич. 1 ширхгээр хоногт 2 удаа
хэрэглэнэ.
26. Пиковит (Pikovit) 30 ширхэг пастилкын жор бич. 1 ширхгээр өдөрт 3 удаа амандаа бүрэн уусгаж
хэрэглэнэ.
ЗӨӨЛӨН ЭМИЙН ХЭЛБЭР

Зөөлөн эмийн хэлбэрт тосон түрхэц, өтгөн түрхэц, лаа, шингэн түрхэц, гель, крем, гоюу зэрэг
орно.
Тосон түрхэц – Unguentum
Unguenti – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо.
Товчлол – Ung.
Гадуур түрхэж хэрэглэхээр бэлтгэсэн зөөлөн эмийн хэлбэрийг тосон түрхэц гэнэ. Тосон түрхэц
нь эмийн бодис, суурь бодисоос тогтоно. Тосон түрхэц 25% хүртэл хуурай эмийн бодис агуулдаг.
Эмийн бодис нь суурь бодисынхоо дотор жигд сайн тархсан, нэг төрлийн байх ба хөгцөрсөн шинж,
хуршсан үнэргүй байвал зохино. Харин суурь бодисууд нь агаар гэрлийн нөлөөнд өөрчлөгддөггүй,
эмийн бодистойгоо урвалд ордоггүй сайн холилддог, хүний биеийн хэмд хайлж арьсанд сайн
түрхэгдэх зэрэг шинж чанарыг хадгалсан байх шаардлагатай.
Тосон түрхцийн жигд холилдсон эсэхийг шил буюу хатуу зүйл дээр нимгэн үеэр түрхэж
шалгахад энгийн нүдэнд харагдах жижиг хатуу хэсгүүд байх ёсгүй.
Тосон түрхцийн суурь бодист вазелин, ланолин, гахайн өөх, лав (воск), спермацид, вазелины
тос болон бусад бодисуудыг авна.
Тосон түрхцийг арьсны өвчнүүд, яр шарх, түлэгдэл зэрэг болон нүд хамар, чихний өвчний үед
арьс салстын гэмтсэн хэсэгт түрхэж хэрэглэнэ.
Тосон түрхцийн эмчилгээний чанар нь түүний найрлагат орсон эмийн бодисын нунтаглалт ба
тосон суурийн шинж чанараас ихээхэн хамаардаг. Эмийн бодисыг хир зэрэг нунтаглаж тосон суурьт
нь жигд тарааснаас түрхцийн найрлага дахь эмийн бодисын шимэгдэлт шалтгаална.
Арьсанд түрхэж хэрэглэх тосон түрхцийн эмийн бодисын концентрацийг ихэвчлэн 5-10%,
тосны хэмжээг 20-100г; нүд, чих, хамрын түрхцийг голдуу 1-2%, хэмжээг нь 5-10г-аар тус тус жоронд
зааж бичнэ.
Нүдний тосон түрхцийн суурийг дээд чанарын шар вазелин 90%, усгүй ланолин 10% байхаар
тооцож жорыг бичнэ.
Тосон түрхцийг эмийн сан болон эмийн үйлдвэрт бэлтгэнэ. Түүнчлэн сайн таглаатай шил,
шаазан, хуванцар саванд савлан гаргах ба гэрэлгүй, хуурай, сэрүүн газарт хадгалвал зохино.
Тосон түрхцийг энгийн ба нийлмэл гэж хоёр ангилна. Зөвхөн нэг эмийн бодис, нэг тосон суурь
орсон түрхцийг энгийн гэх ба хоёроос дээш хэд хэдэн эмийн бодис буюу суурь орсныг нийлмэл тосон
түрхэц гэж нэрлэнэ.
Тосон түрхцийн жорыг товч ба дэлгэрэнгүй 2 аргаар бичнэ. Үүнд:
Дэлгэрэнгүй арга: Олон найрлагатай ба вазелинаас гадна бусад суурь бодис орсон тосон
түрхцийн жорыг дэлгэрэнгүй аргаар бичдэг. Жорыг бичихдээ түрхцийн найрлагат орсон бүх эмийн
болон суурь бодис тус бүрийн нэрийг дурьдан тэдгээрийн хэмжээг заагаад дор нь M.f. unguentum
(Тосон түрхэц болгон холь) гэж бичнэ.
Товч арга: Энэ аргаар зөвхөн вазелин суурьтай, энгийн тосон түрхцийн жорыг бичдэг. Жорын
эхэнд Unguenti гэж эмийн хэлбэрийг зааж, дараа нь тосон түрхцийн нэр, концентраци, түрхцийн
хэмжээг бичнэ. Жишээ нь: 2г Анестезин (Anaesthesinum) орсон 20г тосон түрхцийн жорыг дээрх 2
аргаар бичье. Арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
Дэлгэрэнгүй арга:
Rp: Anaesthesini 2,0
Vaselini ad 20,0
M.f. unguentum
D.S. Арьсны гэмтсэнхэсэгт түрхэнэ
Хэрэв жор бичих бодлогод тосон түрхцийн концентраци 10% гэж өгөгдсөн бол дэлгэрэнгүй
аргаар бичихдээ эмийн бодисын хэмжээг дараах аргаар олно.
100г – 10г Х = 20 х 10 = 2г
20г - Х 100
Товч арга:
Хэрэв тосон түрхцийн найрлагад орж буй эмийн бодисын жин хэмжээ өгөгдсөн тохиолдолд
хураангуй аргаар бичихдээ концентрацийг дараах аргаар олно.
20г – 2г Х = 100 х 2 = 10% Rp: Unguenti Anaesthesini 10%-20,0
100 – Х 20 D.S. Арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ
Орчин үед энгийн ба нийлмэл найрлагатай олон янзын тосон түрхцийг эмийн үйлдвэрт бэлэн
эмийн хэлбэрээр үйлдвэрлэж байна. Жишээ нь: Цайр, глицерин, нафталаны тосон түрхэц гэх мэт.
Эмийн үйлдвэрт хийсэн официнал тосон түрхцийн жорыг бичихдээ түүний найрлагат орсон
бодисуудын нэр, концентрацийг заалгүйгээр зөвхөн товч аргаар тосон түрхцийн нэр, хэмжээг жоронд
зааж бичнэ.
Жишээ нь: 20г Цайрын официнал тосон түрхэц (Unguentum Zinci)-ийн жорыг бичье. Түрхцийг
арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
Rp: Unguenti Zinci 20,0

Хэрэв официнал тосон түрхэц янз бүрийн концентрацитай бол жоронд түүний концентрацийг
зааж бичнэ. Тухайлбал ихтиолтой тосон түрхэц 10%, 20%-аар байна.
Худалдааны нэр бүхий нийлмэл найрлагатай тосон түрхэц
Нийлмэл найрлагатай зарим тосон түрхэц-д зохиогч тусгай худалдааны нэр өгсөн байж болно.
Ийм тосон түрхцийн жорыг товч аргаар бичнэ.
Rp: гэдэг үгний дараа эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор
(Unguenti), дараа нь тосон түрхцийн нэрийг хашилтанд томоор нэрлэхийн тийн ялгалаар мөн тосон
түрхцийн нийт хэмжээг граммаар тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд
тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ. Ийм тосон түрхэц-д концентрацийг заадаггүй.
Rp: Unguenti <<Apisariron>> 25.0

D.S. Хэрэхийн үед түрхэнэ.
Өтгөн түрхэц –Pasta

Pastae – харьяалахын тийн ялгал,ганц тоо.
Товчлол Past.
Найрлагат нь 25%-аас дээш нунтаг бодис орсон тосон түрхцийн нэг хэлбэрийг өтгөн түрхэц
гэнэ. Гэхдээ нунтаг бодисын хэмжээ нь 60-65%-аас илүүгүй байна. Түүний суурь бодист нь тосон
түрхцийн нэгэн адил вазелин, ланолин, гахайн өөх зэргийг хэрэглэнэ.
Өтгөн түрхэц бол биеийн хэмд хайлахгүй зөвхөн зөөлрөх бөгөөд түрхсэн хэсэгт удаан тогтож
хадгалагддаг. Энэ нь тосон түрхцээс илүү өтгөн байх ба их хэмжээний нунтаг бодис агуулах тул эрс
эврээх хатаах, шингээх нөлөөтэй байдгаараа тосон түрхцээс ялгаатай.
Хэрэв нунтаг эмийн бодисын хэмжээ 25%-аас бага байвал тосон түрхцийг өтгөрүүлэхийн тулд
цардуул (Amylum), тальк (Talcum), цайрын исэл (Zinci oxydum), цагаан шавар (Bolus alba) зэрэг нунтаг
хольц бодисыг нэмнэ.
Өтгөн түрхцийг арьс, шүдний өвчний эмчилгээнд гадуур хэрэглэх боловч ховор тохиолдолд
ууж хэрэглэнэ.
Өтгөн түрхцийн жорыг бичихдээ зөвхөн дэлгэрэнгүй аргаар жорын найрлагат орсон бүх
бодисын нэр, хэмжээг заагаад, дор нь M.f.pasta (Өтгөн түрхэц болгон холь) гэж бичнэ.
Жишээ нь: 10% Анестезин (Anaesthesinum)-ны 20г өтгөн түрхцийн жорыг бичье. Арьсны
гэмтсэн хэсэгт түрхэж хэрэглэнэ.
Rp: Anaesthesini 2,0
Talci 3,0
Vaselini 15,0
M.f. pasta
D.S. Арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ
Тооцоо:
1. Анестезины граммын хэмжээ өгөгдөөгүй учир 10%-20,0 гэдэг нь 20г-д хэдэн грамм анестезин
байхыг олно.
100г – 10г Х = 20 х 10 = 2г
20г - Х 100
2. Өтгөн түрхцийн хуурай бодисын хэмжээ 25%-аас дээш байх ёстой. Иймд хэдэн хувь хуурай бодис
нэмэх шаардлагатайг ольё.
25% - 10% = 15% нэмэлт бодис хэрэгтэй байна.
3. 15% нэмэлт бодис гэдэг нь хэдэн грамм болохыг олъё.
100г – 15г Х = 20 х 15 = 3,0

20г - Х 100
Эмийн үйлдвэрт хийсэн официнал өтгөн түрхцийн жорыг бичихдээ эмийн концентрацийг
заалгүйгээр зөвхөн өтгөн түрхцийн нэрийг, хэмжээний хамт жоронд заана. Жишээ нь: 25г Цайр-
салицилын официнал өтгөн түрхэц (Pasta Zinci salicylatae)-ийн жорыг бичье. Арьсны гэмтсэн хэсэгт
түрхэнэ.
Rp: Pastae Zinci – salicylatae 25,0
Худалдааны нэр бүхий нийлмэл найрлагатай өтгөн түрхэц

Нийлмэл найрлагатай зарим тосон түрхэц-д зохиогч тусгай худалдааны нэр өгсөн байж болно.
Ийм тосон түрхцийн жорыг товч аргаар бичнэ.
(Pastae), дараа нь өтгөн түрхцийн нэрийг хашилтанд томоор нэрлэхийн тийн ялгалаар, мөн өтгөн
түрхцийн нийт хэмжээг граммаар тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд
тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ. Ийм өтгөн түрхэц-д концентрацийг заадаггүй.
Rp: Pastae <<Phytolysin>> 100.0

D.S. 1 цайны халбагыг хагас аяга халуун бүлээн усанд
хийж хоногт 3 удаа хоолны дараа хэрэглэнэ.
Шингэн түрхэц – Linimentum

Linimenti – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо.
Товчлол – Lin.
Гадуур хэрэглэхэд зориулан бэлтгэсэн биеийн хэмд хайлдаг, нэг төрлийн өтгөвтөр шингэнийг
шингэн түрхэц гэнэ.
Шингэн түрхцийг ихэвчлэн метилсалицилат, хлороформ, аммиак зэрэг шүлтлэг шингэнийг
дараах ургамлын тостой холих замаар бэлтгэнэ. Үүнд: Наранцэцэгийн тос (Oleum Helianthi),
Маалингийн тос (Oleum Lini), Тоорын тос (Oleum Persicorum), Вазелины тос (Oleum Vaselinum) зэрэг
тосыг суурь бодис болгон өргөн хэрэглэдэг.
Шингэн түрхэц нь тогтвор багатай тул удаан хадгалж болдоггүй. Түүнийг арьс ба үе мөчний
өвчин, түлэгдэлт, хөлдөлтийн үед түрхэж хэрэглэхэд тохиромжтойгоос гадна мөн гоо заслын
зорилгоор хэрэглэдэг.
Шингэн түрхцийг физик, химийн шинж чанараас нь хамааран цийдмэгэн шингэн түрхэц,
хөвмөл маягийн шингэн түрхэц гэж ангилах бөгөөд тэдгээрийг хэрэглэхийн өмнө сайн зайлж сэгсрэх
хэрэгтэй.
Шингэн түрхцийн жорыг дэлгэрэнгүй аргаар бичих бөгөөд эм ба тосны нэр, хэмжээг зааж, дор
нь M.f. linimentum (Шингэн түрхэц болгон холь) гэж бичдэг. Жишээ нь: 20мл Хлороформ
(Chloroformium), 40мл Лантанзын тос (Oleum Hyoscyami) орсон шингэн түрхцийн жор бичье. Тосыг
үений гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
Rp: Chloroformii 20ml

Olei Hyoscyami 40ml
M.f. linimentum
D.S. Үений гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
Сүүлийн үед шингэн түрхцийг эмийн үйлвэрт олноор хийдэг болж байна. Ийм шингэн түрхцийн
жорыг товч аргаар бичдэг.
Жишээ нь: 10% Синтомицины (Synthomycinum) 25г шингэн түрхцийн жор бичье. Арьсны
гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
Rp: Linimenti Synthomycini 10%-25,0

Лаа – Suppositorium
Suppositoria – Заахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол - Supp.
Тасалгааны буюу ердийн хэмд хатуу байдалтай, хүний биеийн хэмд хайлдаг, нэг удаагийн
тунгаар тугнаж бэлтгэдэг зөөлөн эмийн хэлбэрийг лаа гэнэ.
Лаа нь эмийн бодис, суурь бодисоос тогтоно. Лааны суурь бодис нь салст бүрхүүлээр
шимэгддэг, цочроох нөлөөгүй, хадгалахад тогтвортой, биеийн хэмд хайлдаг байвал зохино. Лааны
суурь болгон дараах бодисыг авна. Үүнд:
Какаогийн тос (Oleum Cacao, Butyrum Cacao): Какаогийн үрнээс гаргаж авна. Энэ нь шаргалдуу
өнгөтэй, аятайхан амт, үнэртэй, лааны тос шиг хатуу бодис юм. 30-34С-д хайлна.
Лаа хийхэд Какаогийн тос хамгийн тохиромжтой суурь учир түүнийг маш өргөн хэрэглэнэ.
Хэрэв жоронд лааны суурь бодисын нэрийг эмч заагаагүй бол зөвхөн Какаогийн тосыг авна.
Какаогийн тосноос гадна лааны суурь бодист желатин – глицерин (желатин + глицерин + ус),
саван – глицерин (эмнэлгийн саван + глице-рин) зэргийг мөн хэрэглэдэг.
Лааг шулуун гэдэсний ба үтрээний гэж ангилна.
Шулуун гэдэсний лаа (Suppositorium rectale): Энэ нь конус буюу шовх үзүүртэй бортого
хэлбэртэй, 1 – 1,5см хөндлөн огтлолтой, 2 – 4г жинтэй, дундаж жин нь 3г байна. Харин хүүхдэд
хэрэглэх шулууны гэдэсний лааны жин 0,5 –1,5г байна.
Шулуун гэдэсний лааг шулуун гэдэсний өвчин, эмгэгийн (шамбарам, үрэвсэл гэх мэт.) үед
шулуун гэдсээр хэрэглэнэ. Энэ үед эмийн бодис шулуун гэдэсний салст бүрхүүлээр тэр даруй
шимэгдэж шулуун гэдэсний венээр дамжин элгийг дайралгүйгээр шууд доод хөндий венд орж
тэндээсээ зүрхэнд очиж бүх биеэр тархана. Лаа байдлаар хэрэглэсэн эмийн үйлдэл, ууж хэрэглэсэн
эмээс түргэн эхэлнэ. Шулуун гэдэсний лаа нь хэсэг газрын төдийгүй ерөнхий нөлөө үзүүлэх тул
хортой, хүчтэй эмийг лаагаар хэрэглэхдээ тунг уух эмийн тунгаас багаар тооцно.
Шулуун гэдсээр эм хэрэглэх нь эмийн үйлдэл түргэн илрэх, хоол боловсруулах замын
ферментүүдийн нөлөөнд ордоггүй бөгөөд гашуун, эвгүй амт, үнэртэй эмийг хэрэглэж болох зэрэг сайн
талтай. Ийм учраас орчин үед эмийн бодисыг шулуун гэдэсний лаа хэлбэрээр (ялангуяа хүүхдийн
практикт) өргөн хэрэглэх болжээ.
Үтрээний лаа (Suppositorium vaginale): Энэ нь бөөрөнхий (бөмбөлөг – globulus) буюу өндөг
(зууван – ovulum) хэлбэрийн эсвэл дугираг хавтгай (pessarium) хэлбэртэй, 1,5-6г жинтэй, дундаж жин
4г байна. Түүнийг эмэгтэйчүүдийн өвчин эмгэгийн (үтрээний үрэвсэл, савны хүзүүний шарх гэх. Мэт)
үед хэсэг газрын үрэвслийн эсрэг, өвдөлт намдаах, цус тогтоох зорилгоор болон жирэмслэлтийн
эсрэг тус тус үтрээгээр хэрэглэнэ.
Шулуун гэдэсний ба үтрээний лаанаас гадна савх хэлбэрийн лаа (bacili) гэж байх ба нэг талын
үзүүр нь шовх, нарийн савх хэлбэртэй лаа байдаг. Түүнийг шээсний сүв, умайн хүзүү, шархны нүх
хөндий (свищ) зэрэгт оруулж хэрэглэнэ. Жорыг бичихдээ түүний урт өргөний хэмжээг зааж бичдэг
боловч энэ хэлбэрийн лааг орчин үед ховор хэрэглэх болжээ.
Лааг тостой цаасанд боож , хуурай, сэрүүн газар хадгалах хэрэгтэй.
Шулуун гэдэсний ба үтрээний лааны жорыг дэлгэрэнгүй 2 янзын аргаар аргаар бичнэ.
1. Лааны найрлагат орж буй бүх (эмийн бодис ба суурь) бүрэлдэхүүний нэрийг тэдгээрийн нийт
хийх лаанд орох хэмжээний хамт бичнэ.
2. Нэг ширхэг лаанд орох тунгаар бичнэ
Зарим үед лааны суурь бодисын хэмжээг жоронд заахгүй байж болно. Ийм тохиолдолд суурь
бодисын хэмжээг quantum satis – q.s. (хэрэгцээ-ний хирээр) гэж бичиж болно. Энэ үед шулуун
гэдэсний лааг 3г, үтрээний лааг 4г-аар бэлтгэнэ.
Лааны жин бага (2г-аас доош) бол эмийн концентраци ихсэж цочроох, түлэх зэрэг нөлөө
үзүүлж болох тул лааны жин чухал ач холбогдолтой байдаг.
Жишээ нь: 0,05г Трихомонацид (Trichomonacidum) орсон 10 ширхэг үтрээний лааны жор бичье.
Өглөө, оройд 1 ширхгийг үтрээнд хийнэ.
 Нэг ширхэг лаанд орох эм ба суурь бодисын тун хэмжээг зааж (нэг удаагийн тунгаар) жорыг
бичье.
Rp: Trichomonacidi 0,05
Olei Cacao 4,0
M.f.suppositorium vaginale
D.t.d.N 10 in charta cerata
S.Өглөө, оройд 1 ширхгийг
үтрээнд хийнэ.
 Бүх лаанд орох эм ба суурь бодисуудын нийт тунг зааж жорыг бичье.
Olei Cacao 40,0 (q.s.)
Ut.f.suppositoria vaginalia
N 10 in charta cerata
D.S.Өглөө, оройд 1 ширхгийг
үтрээнд хийнэ.
Сүүлийн үед лааг эмийн санд хийхээ больсон тул мөн жор бичих дээрх аргуудыг практикт
хэрэглэхээ больжээ.
Орчин үед лааг эмийн үйлдвэрт бэлэн эмийн хэлбэрээр (нэг эмийн бодис орсон лаа) өргөн
хийх болов. Жишээ нь: Ихтиол, димедрол, нистатинтай лаа гэх мэт Ийм лааны жорыг товч аргаар
бичдэг. Жорын эхэнд Suppositorium (заахын тийн ялгал, ганц тоо) гэж эмийн хэлбэрийг заагаад cum
(тай, тэй) гэдэг угтварын дараа эмийн нэр, (үйлдэхийн тийн ялгал, ганц тоонд), тунг бичих ба
дараагийн мөрөнд D.t.d.N . . . (тийм тунгаар олго) гэж заана. Жишээ нь 0,2г Ихтиол (Ichthyolum) орсон,
эмийн үйлдвэрт хийсэн 10 ширхэг шулуун гэдэсний лааны жор бичье. Өдөрт 2 удаа шулуун гэдсэнд
хийнэ.
Rp: Suppositorium cum Ichthyolo 0,2
D.t.d.N 10
S. Өглөө, оройд шулуун гэдсэнд хийнэ.
Зарим олон найрлагатай лааг эмийн үйлдвэрт хийхдээ тусгай нэртэй (официнал) үйлдвэрлэн
гаргадаг. Жишээ нь: Анузол, бетиол, анестезол, осарцид гэх мэт. Ийм официнал лааны жорыг
бичихдээ эхлээд Suppositoria (заахын тийн ялгал, олон тоо) гэж эмийн хэлбэрийг зааж, ард нь эмийн
нэрийг хашилтанд бичих бөгөөд лааны тунг заалгүйгээр тоо ширхгийг нь заан жорыг (официнал
аргаар) бичнэ. Жишээ нь: 10 ширхэг Анузол (Anusolum)-ын официнал лааны жор бичье.
Rp: Suppositoria <<Anusolum>> N10

D.S. Шулуун гэдсэнд өдөрт 2 удаа хийнэ.
Крем (Crem)
Крем нь тосон түрхцийг бодвол хагас шингэн, тугнагдаагүй зөөлөн эмийн хэлбэр. Крем нь
гадуур хэрэглэхэд зориулагдсан бөгөөд арьсны өвчний эмчилгээнд хэрэглэдэг.
Крем нь үндсэн үйлчлэгч бодис (Basis), эмийн хэлбэр оруулагч бодис (Constituens) ба уснаас
тогтоно.
Кремийн жорыг тосон түрхцийн товч аргатай нэгэн адилаар бичнэ. Эмийн хэлбэр оруулагч
бодис ба усны хэмжээг заадаггүй.
Жор бичих: Rp:-ын дараа эмийн хэлбэрийг том үсгээр харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор
(Crem), дараа нь эмийн нэрийг том үсгээр (харьяалахын тийн ялгал), мөн түүний концентрацийг
процентоор, кремийн нийт жинг тус тус бичнэ. Дараагийн мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд
тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ.
Rp: Crem Hydrocortisoni 1% - 10,0
D.S. Арьсны гэмтэлтэй хэсэгт түрхэж хэрэглэнэ.
Худалдааны нэр бүхий нийлмэл найрлагатай крем

Нийлмэл найрлагатай крем нь тусгай худалдааны нэртэй байна. Энэ тохиолдолд жорыг товч
аргаар бичнэ.
(Crem), дараа нь кремийн нэрийг хашилтанд томоор нэрлэхийн тийн ялгалаар мөн кремийн нийт
хэмжээг граммаар тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд тэмдэглэгээний хэсгийг
бичнэ. Ийм кремд концентрацийг заадаггүй.
Rp: Crem <<Belogent>> 30.0

Гель - (Gel)
Гель нь өтгөн төлөвтэй, гадуур хэрэглэхэд зориулсан тугнагдаагүй зөөлөн эмийн хэлбэр. Гель
нь үндсэн үйлчлэгч бодис (Basis), эмийн хэлбэр оруулагч бодисоос (Constituens) тогтоно. Гелийн
эмийн хэлбэр оруулагч бодис нь желатин буюу агар-агар байдгаараа тосон түрхцээс ялгаатай.
Гелийн жорыг товч аргаар бичих бөгөөд хэлбэр оруулагч бодисыг жоронд зааж бичдэггүй.
Жор бичих: Rp:-ын дараа эмийн хэлбэрийг том үсгээр харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор
(Gel), дараа нь эмийн нэрийг том үсгээр (харьяалахын тийн ялгал), мөн түүний концентрацийг
процентоор, гелийн нийт жинг тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд тэмдэглэгээний
Rp: Gel Troxevasini 2% - 40,0
D.S. Хоногт 3 удаа арьсанд хөнгөн түрхэнэ.
Худалдааны нэр бүхий нийлмэл найрлагатай гель

Нийлмэл найрлагатай гель нь тусгай худалдааны нэртэй байна. Энэ тохиолдолд жорыг товч
Rp: гэдэг үгний дараа эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор (Gel),
дараа нь гелийн нэрийг хашилтанд томоор нэрлэхийн тийн ялгалаар мөн гелийн нийт хэмжээг
граммаар тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ. Ийм
гельд концентрацийг заадаггүй.
Rp: Gel <<Reparil>> 100.0
D.S. Хоногт 1 удаа арьсанд түрхэнэ.
Гоюу – Emplastrum
Emplastri – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Гоюу нь биеийн дулаанд зөөлөрч арьсанд бөх наалдах чанартай, уян зөөлөн буюу эсвэл
түүнийг нимгэн эдэд нааж бэлтгэсэн зөөлөн эмийн хэлбэр юм.
Гоюуг зөвхөн гадуур хэрэглэнэ. Түүний найрлагат эмийн бодисоос гадна давирхай, парафин,
воск зэрэг ордог.
Гоюу нь хатуу, шингэн 2 янз байдаг. Хатуу гоюу нь тасалгааны хэмд хатуу байх ба биеийн
хэмд зөөлрөх чанартай байна.
Шингэн гоюу нь (арьсны цавуу) арьсанд түрхэхэд хатаж зөөлөн хальсан бүрхүүл үүсгэдэг,
дэгдэмтгий шингэн юм. Түүнийг жижиг шил саванд савлаж гаргах ба сүүлийн үед шүршиж хэрэглэх
зориулалтын савлалттай үйлдвэрлэх болжээ.
Гоюуг арьсны гэмтсэн хэсгийг гадны нөлөөнөөс хамгаалах, шархны ороох, боох материалыг
арьсанд бэхэлж тогтооход болон хатиг дээр наах зэргээр хэрэглэнэ.
Орчин үед эмнэлгийн практикт хэрэглэгдэж буй ихэнх гоюу эмийн үйлдвэрт бэлтгэсэн
официнал хэлбэрээр байна. Иймд түүний жорыг бичихдээ шингэн гоюуны нийт хэмжээг нь, хатуу
гоюуны урт, өргөний хэмжээг (сантиметрээр) тус тус зааж бичнэ. Жишээ нь: 50,0 хар тугалганы энгийн
гоюуны (Emplastrum Plumbi simplex) жор бичье.
Rp: Emplastri Plumbi simplicis 50,0
D.S. Бага зэрэг халаагаад тусгай материал
дээр түрхэж арьсны гэмтсэн хэсэгт наана.
10 см урт, 6см өргөн нянг устгах нөлөөтэй наалдамхай гоюуны (Emplastrum adhaesivi
bactericidum) жор бичье.
Rp: Emplastri adhaesivi bactericidi 10 x 6cm
D.S. Шархны боолтыг тогтоох
Зөөлөн эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил

Дараах жорын бодлогуудыг эмийн жор болгон бич. Үүнд:
1. 10% Дерматол (Dermatolum)-ын 50г тосон ба өтгөн түрхцийн жор бич. Арьсанд түрхэнэ.
2. 20% Сульфацетамид – натри (Sulfacetamidum - natrium) орсон ланолин ба вазелин (1:9) суурьтай
10г тосон түрхэц бич. Өдөрт 4 удаа зовхинд түрхэнэ.
3. 30г Нафталаны (Naphthalanum) официнал тосон түрхэц бич. Шарханд түрхэнэ.
4. Цайрын исэл (Zinci oxydum) ба цардуул (Amylum) адил 10г орсон 50г тосон түрхцийн жор бич.
Арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
5. 5% Салицилын хүчил (Ac. Salicylicum) орсон 60г тосон ба өтгөн түрхцийн жор бич. Шарханд
түрхэнэ.
6. 0,5% Хлортетрациклин (Chlortetracyclinum) орсон 5г тосон түрхцийн жор бич. Нүдний зовхинд
түрхэнэ.
7. 2% Салицилын хүчил (Ac. Salicylas) ба 5% ксероформ (Xeroformium) орсон 40г өтгөн түрхцийн
жор бич. Арьсны гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
8. 2% Резорцин (Resorcinum) орсон 30г өтгөн түрхэц бич. Шарханд түрхэнэ
9. Синтомицин (Synthomycinum)-ы 10г официнал шингэн түрхцийн жор бич. Зовхинд өдөрт 3 удаа
түрхэнэ.
10. Лантанзын тос (Oleum Hyoscyami) нэг хэсэг, Хлороформ (Chloroformium) 2 хэсэг, метилсалицилат
(Methylium salicylas) 2 хэсэг орсон 50г шингэн түрхцийн жор бич. Үений хэсэгт түрхэнэ.
11. Осарсол (Osarsolum) нэг удаагийн тун 0,3г; борын хүчил (Acidum Boricum) нэг удаагийн тун 0,2г
орсон 10 ширхэг үтрээний лааны жор бич.
12. Аминофиллин (Aminophyllinum) 0,3г орсон 10 ширхэг шулуун гэдэсний лааны жор бич. Лааг өдөрт
2 удаа шулуун гэдсэнд хийнэ.
13. Финалгон (Finalgon) 30гр нийлмэл тосон түрхцийн жор бич. Өдөрт 3 удаа арьсанд түрхэж
хэрэглэнэ.
14. 0.05%-10.0 Галометазон (Galomethasonum)-ны кремийн жор бич. Арьсны гэмтсэн хэсэгт хоногт 2
удаа түрхэнэ.
15. 30.0 Тридерм (Triderm) нийлмэл кремийн жор бич. Арьсны гэмтсэн хэсэгт хоногт 1 удаа түрхэж
хэрэглэнэ.
16. 20%-5.0 Сүлькосерил (Solcoseryl) гелийн жор бич. Хоногт 2 удаа нүдэнд түрхэж хэрэглэнэ.
17. 15.0 Префузин (Prefuzinum) нийлмэл гелийн жор бич. Арьсны гэмтэлтэй хэсэгт хоногт 1 удаа
түрхэнэ.
ШИНГЭН ЭМИЙН ХЭЛБЭР
Уусмал – Solutio
Solutionis – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо.
Товчлол – Sol.
Уусаж байгаа бодис нь уусгагчдаа бүрэн ууссан тунгалаг шингэн эмийн хэлбэрийг уусмал эм
гэнэ.
Уусмал нь эмийн бодис (уусагч), уусгагч хоёроос тогтоно. Уусгагчид
 Нэрмэл ус (Aqua destillata)
 Этилийн спирт (Spiritus aethylicus)
 Глицерин (Glycerinum)
 Эмнэлгийн эфир (Aether medicinalis)
 Вазелины тос (Oleum Vaselinum)
 Ургамлын тос: тоорын (Oleum Persicorum), наранцэцгийн (Oleum Helianthi), буйлсны (Oleum
Amygdalarum) гэх мэт. орно.
Уусмал эмийг дээрх уусгагчдаас нь хамаарч усан, тосон, спиртийн, эфирийн, глицерины
уусмал гэж нэрлэнэ.
Уусмал эм шингэн эмийн хэлбэр дотроос хамгийн тогтвортой дисперсийн тогтолцоо бөгөөд
гадуур, дотуур болон тарих зэрэг хэрэглэхэд нэн тохиромжтой эмийн хэлбэр юм.
Гадуур хэрэглэх уусмал: Шарх угаах, шавших, зайлах, жин тавих, хөндий эрхтнийг угаах
(үтрээ, давсаг, шээсний сүв гэх мэт), нүд хамарт дусаах зэргээр уусмал эмийг гадуур өргөн хэрэглэнэ.
Гадуур хэрэглэх уусмал эмийн жорыг 50 – 500мл-ийн хэмжээтэй бичих бөгөөд харин дусааж
хэрэглэх уусмалын хэмжээ 10 – 15мл байна.
Дотуур хэрэглэх уусмал: Хортой, хүчтэй бус ердийн уусмал эмийг халбага буюу тусгай
хэмжээтэй хундагаар хэмжиж тунг тохируулан ууна. Уусмал эмийг насанд хүрэгсдэд хоолны
халбагаар (15мл), хүүхдэд цайны (5мл), буюу дундын халбагаар (10мл) тус тус уулгана.
Ууж хэрэглэх уусмалын жорыг бичихдээ насанд хүрэгсдэд 180-200мл, хүүхдэд 100мл-ээс
илүүгүй буюу 3-4 өдрийн хугацаанд уухаар тооцож бичнэ. Уусмал эм булингар, тунадасгүй байх
бөгөөд дээрх хугацаанаас хэтэрвэл чанараа алдана.
Уусмал эмийг жин эзлэхүүний аргаар бэлтгэнэ. Энэ арга нь эмийн бодисыг жигнэн уусгагчийн
эзлэхүүнийг миллилитрээр хэмжиж уусгаад шүүж бэлтгэнэ. Орчин үед шингэн эмийн хэлбэр,
ялангуяа уусмал эмийг бэлтгэхэд Бюреткийн системийг өргөн ашиглаж байна. Энэ нь цилиндр
бюретк, дусаагуураас тогтох иж бүрэн багаж бөгөөд эмийн сангийн ажиллагаанд тохируулан
урьдчилан бэлтгэсэн концентратуудыг хэрэглэхэд тохирсон байдаг.
Уусмал эмийн жорыг дэлгэрэнгүй, товч 2 аргаар бичнэ.
Жоронд эмийн бодисын нэр, жин хэмжээ, уусгагчийн нэр, эзлэхүүний хэмжээг тус тус зааж
бичнэ. Нэрмэл уснаас гадна бусад уусгагчийг хэрэглэх үед энэ аргаар жорыг ихэвчлэн бичнэ.
Жишээ нь: Кальцийн хлоридын (Calcii chloridum)-ын нэг удаагийн тун 1,5г, хоолны халбагаар
өдөрт 3 удаа 4 өдөр хэрэглэх уусмалын жор бич.
Энэ жорыг бичихийн тулд юуны өмнө уусмалын нийт хэмжээг олно.
Хоолны халбага 15мл шингэн багтаах тул 15мл-ийг х 3удаа х 4өдөр =180мл уусмал болно. Одоо
180мл-т орох кальцийн хлоридын хэмжээг олъё. Үүний тулд дараах пропорцыг зохионо.
15мл – 1,5г Х=180х1,5=18,0
180мл – Х 15
Rp: Calcii chloridi 18,0

Aquae destillatae ad 180ml
Товч арга:
Уусмал эмийн жорыг товч аргаар бичихдээ эхлээд Solutionis (харьяалахын тийн ялгал) гэж
эмийн хэлбэрийг заасны дараа эмийн нэр, концентраци, хэмжээг (мл-ээр) бичдэг. Уусмал эмийн
концентрацийг 3 янзаар бичдэг. үүнд:
 Процентын арга: Уусмал эмийн жорыг энэ аргаар хамгийн олонтаа бичнэ.
Rp: Solutionis Calcii chloridi 10% - 180ml
D.S. Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
Дээрх уусмалын концентрацийг олохдоо:180мл – 18 Х = 100 х 18 = 10%

100мл – Х 180
гэж мөн 1 хоолны халбаганд (15мл) 1,5г кальцийн хлорид буй тул:
15 – 1,5 Х = 1,5 х 100 = 10% гэж олж болно.

100 – Х 15
 Жин эзлэхүүнийг харьцуулан бичих арга: Энэ аргыг цөөн хэрэглэнэ.
Rp: Solutionis Calcii chloridi 18,0 – 180ml

D.S.Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
 Зарим бага концентрацитай эмийн бодисын уусмалын эмийн бодисын жинг ерөнхий хэмжээнд нь
харьцуулан илэрхийлж бичнэ. (1:1000, 1:5000 гэх мэт). Жишээ нь:
Rp: Solutionis Furacilini 1:5000 – 500ml

D.S. Шарх угаах
Харин тосон буюу спиртийн уусмалын жорыг бичихдээ эмийн хэлбэр, нэрийг бичсэний дараа
Spirituosae буюу Oleosae (харьяалахын тийн ялгал) гэж уусгагчийг заагаад эмийн концентраци,
хэмжээг бичнэ.
Жишээ нь:
 10%-ийн 100мл Камфор (Camphora)-ын тосон уусмалын жор бичье. Үений орчимд түрхэнэ.
Rp: Solutionis Camphorae oleosae 10% - 100ml

D.S. Үений орчимд түрхэнэ.
 5% Иодын (Iodum) 10мл спиртийн уусмал бичье. 2 дуслыг сүүнд хийж дусааж өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Solutionis Iodi spirituosae 5% - 10ml

D.S. 2 дуслыг сүүнд дусааж өдөрт 3
удаа уух
Фармакопейд заасан, тусгай концентрациар бэлтгэсэн зарим уусмал эмийн жорыг бичихдээ
уусмалын концентрацийг заалгүй, официнал аргаар бичнэ. Жишээ нь: Нашатырийн спирт 20мл
(Аммиакын 10%-ийн уусмал)-ыг бичье. Хамарт үнэртүүлж хэрэглэнэ.
Rp: Solutionis Ammonii caustici 20ml

D.S. Хамарт үнэртүүлэх
Дусал - Gutta
Guttas - Заахын тийн ялгал, олон тоо
Товчлол - Gtts.
Гадуур буюу дотуур дуслаар хэрэглэдэг шингэн эмийн хэлбэрийг дусал эм гэнэ. Хортой, хүчтэй
уусмал эм болон хандмал, шингэн ханд зэргийг дуслаар хэрэглэнэ.
Ууж хэрэглэх дусал эмийн нэг удаагийн тун 10-30 дусал, нийт хэмжээ нь 5-50 мл-ээс илүүгүй
байна.
Дусал эмийг ууж хэрэглэхээс гадна нүд, чих, хамар хоолойн өвчний үед гадуур хэрэглэх бөгөөд
эмийн концентраци голдуу 1-3% байх ба түүнийг жоронд 5-10мл-ийн хэмжээтэй бичнэ.
Дусал нь хэрэглэхэд авсаархан тохиромжтой эм боловч уусдаггүй буюу муу уусдаг эмийг
дуслаар хэрэглэдэггүй. Учир нь тунадас үүсэж болно. Түүнээс гадна дуслаар эмийг хэмжих нь учир
дутагдалтай. Үүнд:
 Дуслын хэмжээ янз бүр
 Тун нарийн бус гэх мэт.
Дусал эмийг бага зэрэг ус буюу сүү (тосон уусмалыг) дусааж уух ба тусгай дусаагуураар
(пипетка) дусааж хэрэглэнэ.
Янз бүрийн шингэнүүдийн дуслын хэмжээг нарийн мэдэж байж дусал эмийн жорыг тооцоолж
бичнэ.
20С-ийн хэм дэх зарим шингэн эмийн дуслын хэмжээг дурьдвал:
 1мл усан уусмал 20 дусал
 1мл тосон уусмал 40-50 дусал
 1мл 95%-ийн этилийн спирт 52 дусал
 1мл 70%, 50%-ийн этилийн спирт 40 дусал байна.
Дусал эмийн жорыг уусмал эмийн нэгэн адил товч, дэлгэрэнгүй 2 аргаар бичнэ. Жишээ нь:
Папаверины гидрохлорид (Papaverini hydrochloridum) –ын нэг удаагийн тун 0,02г, нийт 30 удаа
уухаар бичье. 10 дуслаар өдөрт 3 удаа ууна.
Энэ жорыг бичихийн тулд эхлээд уусмалын нийт хэмжээг олно.
10 дуслаар 30 удаа уух тул бүгд (10х30) 300 дусал болно. 1мл усан уусмал 20 дусал учир (300:20)
15мл болно. Дараа нь эмийн бодисынхоо хэмжээг олно.
15мл буюу 30 удаа уух дуслын дотор папаверины гидрохлорид (0,02 х 30) 0,6г байна.
Энэ дуслын процентыг олохдоо 15 – 0,6г Х = 100х0,6 = 4% гэж бодно.
100 – Х 15
Rp: Papaverini hydrochloridi 0,6
M.D.S. 10 дуслаар өдөрт
Товч арга:
Rp: Solutionis Papaverini hydrochloridi 4%-15ml
D.S. 10 дуслаар өдөрт 3 удаа уух
Идээшмэл - Infusum
Infusi – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Inf.
Эмийн ургамлын дотор агуулагдаж буй эмийн бодисыг усанд идээшлүүлж бэлтгэсэн шингэн
эмийн хэлбэрийг идээшмэл гэнэ.
Идээшмэлийг эмийн ургамлын навч-folium (folii), цэцэг-flos (floris), өвс-herba (herbae), үр-semen
(semenis), жимс-fructus (fructus) зэрэг зөөлөн хэсгүүдээс бэлтгэдэг. Гэвч заримдаа удаан буцалгахад
амархан задрах, ууршиж дэгдэх бодис (эфирийн тос, фитонцид) агуулсан бамбайн үндэс,
бөөлжүүлэх үндэс зэрэг ургамлын хатуу (газрын доорх) хэсгүүдээс идээшмэлийг бэлтгэх удаа ч
байдаг.
Сүүлийн үед ургамлын түүхий эдээс гадна заводын тусгай аргаар бэлтгэсэн ургамлын
концентратуудыг (Жишээ нь: Алтайн үндэсний ханд) усанд уусгах, шингэлэх замаар бэлтгэх болов.
Идээшмэлийг эмийн санд бэлтгэх бөгөөд ердийн эмийн бодис агуулсан ургамлаас 1:10, -аар
(10г ургамлын түүхий эд, 100мл ус) авч бэлтгэнэ. Харин алтан хундагын өвс, май цэцэг, бамбайн
үндэс, харга мөөг гэх мэт хүчтэй бодис агуулсан ургамлын түүхий эдээс 1:30; хортой эмийн (лантанз,
согтуу өвс, тарваган шийр, хуруувчин цэцэг) ургамлаас 1:400, 1:300, 1:200-ын харьцаагаар тус тус
бэлтгэнэ.
Бэлтгэх арга технологи:
Идээшмэлийг жин эзлэхүүний аргаар хэмжиж, өөрөөр хэлбэл ургамлын түүхий эдийг жигнэж,
усыг миллилитрээр хэмжиж бэлтгэнэ.
Идээшмэлийг бэлтгэхдээ эхлээд ургамлын хатаасан түүхий эдийг хэрчиж жижиглэн, жигнэж
аваад эм чанах сав (инфундирк) –анд хийж, дээрээс нь мөн зохих хэмжээний ус хийж таглаад,
буцалж буй устай усан халаагуур дотор 15 минут байлгаад (үе үе зайлах) дараа нь тасалгааны хэмд
45 минут тавьж хөргөөд 4-6 давхар самбай болон хөвөн тавьж шүүнэ. Ийнхүү шүүсний дараа
хэрэглэсэн самбай болон хөвөнг базаж усыг шавхана. Хэрэв бэлтгэсэн эм анхны хэмжээнд хүрэхгүй
бол шүүдэс дээр анхны хэмжээг хүртэл буцалсан ус буюу нэрмэл ус нэмнэ.
Хэрэв идээшмэл дээрээ өөр эм нэмж найруулах бол хөргөж шүүсний дараа нэмнэ.
Эмийн Гаргаж авах Халаах Хөргөх Шүүх

Ургамлын хэсэг
хэлбэр шингэн хугацаа хугацаа байдал
Навч, цэцэг, өвс зэрэг Хөрсөн
Идээшмэл Нэрмэл ус 15 минут 45 минут
ургамлын зөөлөн хэсэг байдлаар
Хэрэв эмийн жоронд идээшмэл эмийг яаралтай (Cito!) олгохыг заасан байвал усан халаагуур
дээр 25 минут байлгаад авч, түүнийг зохиомлоор түргэн хөргөж бэлтгэнэ.
Идээшмэлийг ихэнхдээ халбагаар ууж хэрэглэх боловч хааяа угаах, зайлах, жин тавих зэргээр
гадуур хэрэглэх тал бий.
Идээшмэл эмийн жорыг зөвхөн товч харьцуулсан аргаар бичих бөгөөд эхлээд Infusi гэж эмийн
хэлбэрийг заасны дараа ургамлын түүхий эдийн нэрийг дурьдаж түүхий эдийн хэмжээг граммаар,
идээшмэлийн нийт хэмжээг миллилитрээр тус тус заан харьцуулж бичнэ. Жишээ нь: Тарваган
шийрийн өвс (herba Thermopsis)-нөөс 1:300-тай бэлтгэсэн 200мл идээшмэлийн жор бичье.
Тооцоо:
Rp: Infusi herbae Thermopsidis 0,6-200ml 1 - 300 Х = 200 х 1 = 0,6
D.S. Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа Х – 200 300
ууна.
Чанамал – Decoctum
Decocti – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Dec.
Чанамал нь идээшмэлийн нэгэн адил эмийн ургамлын түүхий эдийг зохих харьцаагаар авч
усанд чанаж бэлтгэсэн шингэн эмийн хэлбэр юм.
Чанамалыг эмийн ургамлын үндэс – radix (radicis), холтос – cortex (corticis), үндэслэг иш –
rhizoma (rhizomatis) зэрэг хатуу хэсгүүдээс бэлтгэнэ. Хааяа хатуу зузаан навчнаас (жишээлбэл
анисны навч) чанамал бэлтгэх явдал бий.
Чанамал эмийг бэлтгэхдээ ургамлын жижиглэсэн хатуу хэсгийг жигнэж аваад эм чанах саванд
хийж, дээр нь усаа нэмж таглаад усан халаагур дотор тавьж халаагуурын усыг буцалснаас хойш 30
минут болгоод дараа нь тасалгааны хэмд 10 минут тавьж (хөргөлгүй) шүүж бэлтгэнэ.
Чанамал нь ургамлын хатуу хэсгийг удаан чанаж идээшлүүлдэг, бараг хөргөлгүй шүүж
бэлтгэдгээрээ идээшмэлээс ялгаатай. Чанамлыг дутуу хөргөдгийн учир нь цардуул мэтийн коллоид
байдалтай байдалтай бодисууд ялгаран гарч муу шүүгддэгтэй холбоотой юм. Харин хурган чихний
навч, гишүүний үндэс зэргийг хөргөлгүй шүүнэ.
Эмийн Гаргаж авах Халаах Хөргөх Шүүх

Ургамлын хэсэг
хэлбэр шингэн хугацаа хугацаа байдал
Холтос, үндэс,
Халуунаар
Чанамал үндэслэг иш зэрэг Нэрмэл ус 30 минут 10 минут
нь
ургамлын хатуу хэсэг
Идээшмэл чанамал эмүүдэд гол үйлчлэх биологийн идэвхт бодисуудаас гадна сахар, салс,
танин зэрэг хольц бодис агуулах тул гашилж исэлдэх, химийн урвал явагдахад хялбар байдаг. Йимд
идээшмэл, чанамал эмүүдийг дулаан газар удаан хадгалахад амархан муудах тул 3-4 өдрийн дотор
уухаар хэмжээг нь тохируулж жорыг бичих ба гэрэлгүй сэрүүн газар хадгална. Ууж хэрэглэхэд хатуу
эмийн хэлбэрийг бодвол илүү хялбар тул хүүхдийн практикт өргөн хэрэглэнэ.
Чанамал эмийн жорыг идээшмэлийн нэгэн адил товч харьцуулсан аргаар бичнэ. Жишээ нь:
Царс модны холтос (cortex Quercus) 1:10-аар бэлтгэсэн 200мл чанамлын жорыг бичье. Хоолой
зайлна.
Rp: Decocti corticis Quercus 20,0-200ml Тооцоо: 1 - 10 Х = 200х1 = 20,0

D.S. Хоолой зайлах Х - 200 10
Галены бэлдмэлүүд
Эрт дээр үед хүмүүс эмийн ургамал, амьтны эд, эрхтэнг хатааж бүхлээр нь буюу жижиглэн
ердийн аргаар хэрэглэж байжээ. Харин эмийн ургамлын түүхий эдийг спирт эфир зэрэгт хандалж
хэрэглэх аргыг эртний Римийн алдарт оточ Клавди Гален (манай он тооллын 131 – 201он) анх нээсэн
учир түүний нэрээр галены бэлдмэл гэж нэрлэсэн бөгөөд түүнийг одоо ч өргөн хэрэглэсээр байна.
Галены бэлдмэлд хандмал, ханд зэрэг орно.
Галены бэлдмэлүүдэд эмийн ургамлын гол үйлчлэх биологийн идэвхит бодисоос гадна бусад
туслах бодисууд (салс, уураг, будагч бодис гэх мэт) агуулагдаж байдаг. Галены бэлдмэлүүдийг эмийн
үйлдвэрт (галены цехэд), зарим томоохон эмийн санд бэлтгэнэ.
Хандмал (Буйлуулмал) – Tinctura

Tincturae – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол - T-ra, Tinc.
Tinctura гэдэг нь Tingere – будах гэсэн үгнээс гаралтай үг юм. Бүх хандмал (буйлуулмал) хүрэн
өнгөтэй, тунгалаг шингэн юм.
Эмийн ургамлын түүхий эдийг спирт, ус спиртэнд хандлан (халаалгүйгээр) гаргаж авсан
шингэн эмийн хэлбэрийг хандмал гэнэ. Түүний онцлог нь спиртэнд (ихэвчлэн 70%-ын) хандалж
бэлтгэх тул идээшмэл, чанамлыг бодвол биед шимэгдэх нь түргэн байна.
Хандмалыг 1:5, 1:10-ын харьцаагаар дор дурьдсан аргуудаар бэлтгэнэ.
 Энгийн хандлах (буйлуулах) арга: Хортой, хүчтэй бус эмийн ургамлаас 1:5 харьцаагаар
бэлтгэнэ. Эмийн ургамлын хатааж, жижиглэсэн хэсгийг хэмжин авч нягт таглаатай, том амсартай
паалантай буюу шилэн саванд хийж зохих хэмжээний хандлах шингэнийг нэмж, сайтар хутгаж
холино. Дараа нь таглаад тасалгааны хэмд (15-20С) 7 хоногийн турш хандалж тавих ба үе үе
зайлж хутгаж байвал зохино. Ингээд эцэст нь шаарыг шахаж шингэнийг нь шүүгээд хэмжээг
хүртэл уусгагчийг нэмж бэлтгэнэ. Энэ арга бол хандмалыг бэлтгэж болох хамгийн энгийн хялбар
арга юм. Гэвч ихэнх хандмалыг хортой, хүчтэй эмийн ургамлаас бэлтгэх тул энэ аргыг ховор
хэрэглэнэ.
 Перколяцийн арга: Хортой, хүчтэй бодис агуулсан эмийн ургамлын түүхий эдээс
1:10-ын харьцаагаар бэлтгэнэ. Энэ аргаар хандмалыг бэлтгэхдээ перколятор гэдэг тусгай
аппаратыг хэрэглэнэ. Перколятор нь 3 угсраа савнаас тогтоно. Дээд талын саванд хандлах
шингэнийг, дунд нь эмийн ургамлыг хийх ба хамгийн доод саванд хандмалыг тосож авна.
Бэлтгэх арга: Эмийн ургамлын түүхий эдийг усанд угааж цэвэрлээд хэрчиж жижиглэн битүү
саванд хийж, дээрээс нь хандлах шингэнийг нэмж 4 цагийн турш дэвтээнэ. Дэвтээсэн ургамлаа
перколяторт хийж, доод цоргыг хааж, дээрээс нь хандлах шингэнийг (спирт) нэмж түүхий эдээс дээш
3-4см илүү байхаар хийнэ. Түүнийг тасалгааны хэмд (15-20C) 24 цагийн турш байлгаж хандална.
Дараа нь доод цоргыг 1 минутанд 20-40 удаа дусаж байхаар хагас онгойлгон, доод талын саванд
бэлэн хандмалыг тосож авна. Энэ үед тоссон саванд орж буй дуслын тоогоор дээд талын савнаас
түүхий эд хийсэн саванд уусгагч орж байна. Дусаж буй хандмалын өнгө эхлээд хүрэн байх ба дараа
нь улам өнгө нь шингэрсээр шар болон сүүлдээ өнгөгүй болно. Дусал өнгөгүй тунгалаг болмогц
хандмалыг хандлагдаж гүйцсэн гэж үзнэ.
 Хандаас бэлтгэх арга: Хуурай ба шингэн хандаас бэлтгэж болно.
Хуурай хандыг спиртэнд уусгах буюу шингэн хандыг шингэрүүлэх замаар фармакопейд заасны
дагуу бэлтгэнэ. Бэлтгэсэн хандмалыг 8-аас ихгүй хэмд хэд хоног байлгасны дараа шүүнэ.
Зарим хандмалуудын 1 миллилитрт байх дуслын хэмжээг дурьдвал:
Tinctura Valerianae 51
Tinctura Strophanthi 49
Tinctura Convallariae 50
Tinctura Leonuri 51
Tinctura Belladonnae 44 дусал тус тус болно.
Хандмалыг дуслаар ууж хэрэглэх ба нэг удаагийн тун 5-30 байх бөгөөд түүний жорыг 5-50
миллилитрийн хэмжээтэй бичнэ.
Хандмал эмийн жорыг эхлээд Tincturae гэж эмийн хэлбэрийг заасны дараа ургамлын нэр,
хэмжээг дурьдан официнал аргаар бичнэ. Харин ургамлын түүхий эд концентрацийг жоронд заахгүй.
Жишээ нь: Бамбайн хандмал (Tinctura Valeriana) 25миллилитрийг, 20 дуслаар өдөрт 3 удаа
уухаар жорыг бичье.
Rp: Tincturae Valerianae 25 ml

D.S. 20 дуслаар өдөрт 3 удаа ууна.
Нийлмэл найрлагатай хандмал

Энэ нь хэд хэдэн хандмалаас тогтоно. Жорыг нь холимог шингэний жор бичих дүрмийн дагуу
бичнэ. Rp: гэдэг үгний ард эхний хандмалын эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын
ганц тоогоор (Tincturae), дараа нь ургамлын нэр (томоор харьяалахын тийн ялгалд) ба хэмжээг мл-р
тус тус бичнэ. Дараагийн мөрөнд хоёр дахь хандмалыг дээрх маягаар бичнэ. Нийлмэл хандмалын
найрлага дахь бүх энгийн хандмалыг дээрх маягаар бичнэ. Сүүлийн мөрөнд M.D.S. (Холь, Өг,
Тэмдэглэ) ба тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ.
Rp: Tincturae Strophanthi 5ml

Tincturae Valerianae 15ml
M.D.S. 20 дуслаар хоногт 3 удаа ууна.
Ханд (Ширгээдэс) – Extractum

Extracti – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Extr.
Ханд нь эмийн ургамлын түүхий эдийг ус спиртийн хольцоор хандалж бэлтгэсэн өндөр
концентрацитай шингэн эмийн хэлбэр юм. Хандыг дотор нь 3 хуваана. Үүнд:
 Шингэн ханд – Extractum fluidum
 Өтгөн ханд - Extractum spissum
 Хуурай ханд - Extractum siccum
Шингэн ханд нь ургамлын түүхий эдийг (1:1) спиртээр (ихэнхдээ 70%) хандалж бэлтгэсэн хүрэн
өнгийн шингэн.
Өтгөн ханд нь 25%-аас илүүгүй чийглэгтэй, өтгөн зүйл, түүнийг спирт, эфир зэрэгт хандалж
уусгагчийг нь ууршуулж өтгөрүүлэх замаар гаргаж авна.
Хуурай ханд нь 5%-аас илүүгүй чийглэгтэй, бор шар өнгийн хуурай нунтаг юм.
Хуурай болон өтгөн ханд нь шингэнээсээ илүү концентрацитай байдаг. Эмнэлгийн практикт
шингэн ба хуурай хандыг өргөн хэрэглэнэ.
Хандыг бэлтгэх арга: Шингэн хандыг перколятор аппаратын тусламжтайгаар перколяцийн
аргаар бэлтгэнэ.
Эмийн ургамлын түүхий эдийг усаар хэд дахин угаан, хэрчиж жижиглэн битүү тагтай саванд
хийж дээрээс нь хандлах шингэнийг (спиртийг) нэмж 4-6 цагийн турш дэвтээнэ. Ургамлыг дэвтээсний
дараа перколяторт хийж хандмалыг бэлтгэх аргын нэгэн адилаар гүйцэтгэнэ. Гэхдээ гаргаж авбал
зохих хандны эхний 85% (1-р хэсэг)-ийг таслан авч үлдсэн 15% (2-р хэсэг)-ийг өөр саванд тосож
авна. Энэ 2-р хэсгийн хэмжээ уг хандны 15%-аас ямагт илүү байх тул түүнийг ваакуум аппаратанд
15% хүртэл уусгагчийг нь ууршуулсны дараа 1-р хэсэгтэй нийлүүлж гарсан шингэн хандыг 1:1-ийн
харьцаатай болгоно. Зарим үед хуурай хандыг спирт, эфир, усанд уусгах замаар шингэн хандыг мөн
бэлтгэж болно. Харин хуурай хандыг өтгөн буюу шингэн ханднаас ваакуум аппаратаар спиртийг нь
бүрэн ууршуулан хатаах замаар бэлтгэнэ. Шингэн хандын уусгагчийг ууршуулах замаар өтгөрүүлж
өтгөн хандыг бэлтгэнэ.
Хуурай хандыг битүү таглаатай саванд хийж гэрэлгүй, сэрүүн газар хадгална. Харин шингэн ба
өтгөн хандыг 12-15С-д хадгална. Бүх ханд эмийн үйлдвэрт бэлтгэдэг официнал эм юм. Иймээс
жорыг бичихдээ ургамлын хэсэг, эмийн концентрацийг заалгүйгээр эхлээд Extracti гэж эмийн
хэлбэрийг заагаад, дараа нь эмийн ургамлын нэр ба fluidi, spissi, sicci гэж шингэн, өтгөн, хуурай ямар
ханд болохыг нь дурьдаад тун хэмжээг заан жорыг бичнэ.
Шингэн хандыг хандмалын нэгэн адил дуслаар ууж хэрэглэнэ. Жишээ нь: Долоогоны
(Grataegus) 25мл шингэн хандыг 25 дуслаар өдөрт 3 удаа уух жорыг бичье.
Rp: Extracti Grataegi fluidi 25ml

D.S. 25 дуслаар өдөрт 3 удаа ууна.
Харин хуурай, өтгөн хандын жорыг нунтаг, шахмал, бүрэс, лаа, үрэл зэрэг эмийн хэлбэрийн
жорын нэгэн адил аргаар бичнэ. Жишээ нь. 0,015г Гуа хатны (Belladonna) хуурай ханд 12 ширхгийг
нунтгаар бичье. 1 ширхгээр өдөрт 2 удаа ууна.
Rp:Extracti Belladonnae sicci 0,015

Sacchari 0,3
M.f.pulvis
D.t.d.N 12
Шинэ Галены бэлдмэл

Эмийн ургамлын түүхий эдийг ус-спирт, спирт-хлороформ гэх зэрэг уусгагчид хандлан туслах
бодисуудыг нь цэвэрлэж бэлтгэсэн бэлдмэ-лийг шинэ галены бэлдмэл гэнэ.
Шинэ галены бэлдмэл нь эмийн ургамлын гол үйлчлэх бодисыг агуулсан байдгаараа галены
бэлдмэлээс ялгаатай. Иймээс түүнийг дуслаар ууж хэрэглэхээс гадна тарьж хэрэглэнэ. Уух
бэлдмэлийг флаконтой, тарихыг нь туншилтай үйлдвэрлэнэ. Шинэ галены бэлдмэлийг эмийн
үйлдвэрт бэлтгэх ба тусгай нэртэй байна. Нэр нь ургамлынхаа нэртэй төстэй байдаг. Жишээ нь:
Адонизид, лантозид, конвазид, гитален гэх мэт.
Жорыг бичихдээ зөвхөн эмийн нэр, хэмжээг зааж официнал аргаар бичнэ. Жишээ нь: 15мл-ийн
флаконтой Адонизид (Adonisidum)-ыг 15 дуслаар өдөрт 3 удаа уухаар буюу 1мл-ийн туншилтайг (10
ширхгийг) судсанд тарихаар жорыг тус тус бичье.
Rp: Adonisidi 15ml Rp: Adonisidi 1ml

D.S. 15 дуслаар өдөрт D.t.d.N 10 in ampullis
3 удаа ууна. S. Судсанд тарих
Холимог шингэн – Mixtura

Mixturae - Харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Хэд хэдэн эмийн бодисоос тогтсон шингэн эмийн хэлбэрийг холимог шингэн гэнэ. Латинаар
Misceo – холих гэсэн үг юм.
Уусмал, чанамал, идээшмэл, чихэрлэг шингэн зэрэг шингэн эмүүдийн аль нэгийг хооронд нь
буюу хуурай эмтэй тэдгээрийг хольж найруулах замаар холимог шингэнийг бэлтгэнэ. Холимог шингэн
тунгалаг буюу булингартай, тунадастай ч байж болох ба түүнийг хэрэглэхийн өмнө заавал зайлна.
Холимог шингэнийг ихэвчлэн уух ба заримдаа гадуур хэрэглэнэ. Хатуу эмийн хэлбэрийг
бодвол түргэн шимэгдэж үйлчлэх ба цочроох нөлөө бага боловч найрлаганд нь олон эм орсон байх
тул амархан гашлах буюу исэлдэн задарч идэвхээ алдаж болно. Иймээс түүнийг гэрэлгүй, сэрүүн
газар хадгална.
Холимог шингэн нь олон эмүүдээс тогтох учир эмийн нийцэл, үл нийцлийг эмч нар сайтар
мэдсэний үндсэн дээр жорыг бичих шаардлагатай. Холимог шингэний жорыг зөвхөн дэлгэрэнгүй
аргаар бичих ба жорын найрлагат орсон бүрэлдэхүүнийг нь бүгдийг нь дурьдан тун хэмжээг нь бичиж,
дор нь M.D.S (холь, өг, тэмдэглэ) гэж заах бөгөөд харин Mixtura гэж жоронд зааж бичдэггүй. Жишээ
нь: Алтан хундаганы өвс (herba Adonidis vernalis)-ний идээшмэл 1:30, натрийн бромид (Natrii
bromidum) нэг удаагийн тун 0,5г, кодеины фосфат (Codeini phosphas) нэг удаагийн тун нь 0,01г орсон
12 удаа уух холимог шингэний жор бичье. Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Infusi herbae Adonidis vernalis 6,0-180ml

Natrii bromidi 6,0
Codeini phosphatis 0,12
Тооцоо: 1. 1,0 – 30мл Х = 1 х 180 = 6,0

Х – 180мл 30
2. 15мл – 0,5г Х = 0,5 х 180 = 6,0
180 мл - Х 15
3. 15мл – 0,01г Х = 0,01 х 180мл = 0,12
180мл – Х 15
Идээшмэл, чанамал орсон холимог шингэнийг бэлтгэхдээ урьдчилан идээшмэл буюу чанамлаа
бэлтгэж шүүсний дараа найрлаганд орж буй бусад бодисуудыг нэмж бэлтгэдэг гэдгийг жор бичихдээ
анхаарвал зохино. Холимог шингэний нийт хэмжээ гэдэг нь идээшмэл, чанамлын нийт хэмжээ болно.
Тусгай худалдааны нэр бүхий холимог шингэн
Эмийн үйлдвэрт үйлдвэрлэсэн холимог шингэн тусгай худалдааны нэртэй байдаг. Ийм
холимог шингэний жорыг бичихдээ Rp: гэдэг үгний дараа эмийн нэрийг томоор харьяалахын тийн
ялгалаар, мөн холимог шингэний нийт хэмжээг мл-р тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх
бөгөөд тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ. Эмийн хэлбэрийн нэрийг жоронд зааж бичдэггүй.
Rp: Valocormidi 30ml

D.S. 20 дуслаар хоногт 3 удаа хэрэглэнэ.
Салс – Mucilago
Mucilaginis - харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Mucil.
Зарим эмийн эвгүй үнэр, гашуун амтыг засах, цочроох нөлөөг багасгах, шимэгдэлтийг
удаашруулах зорилгоор салсыг жоронд оруулан хэрэглэнэ.
Салс гэдэг нь ургамлын түүхий эдэд агуулагддаг нэг төрлийн нүүрс ус юм.
Салс агуулсан ургамлын түүхий эдийг усанд дэвтээж хөөлгөн салсыг ялган авна. Мөн камедь
– давирхай гэж нэрлэгдэх цэвэр салсыг усанд уусгаж бэлтгэдэг.
Цэвэр салс агуулсан бодист: Арабын давирхай (Gummi Arabicum), Трагакантын давирхай
(Gummi Tragacantha), цардуул (Amylum) зэрэг орох ба мөн олсны үр, алтайн үндэс, ванлагийн булцуу
зэрэг нь салслаг түүхий эдэд орно. Эдгээр азотгүй, нийлмэл органик бодисууд нь устай нэгдэж
өвөрмөц коллоид байдалд шилжин өтгөн салслаг нэгдэл болно. Салс тогтвор муу байх тул түүнийг
хэрэглэхийн өмнө (ex tempore) бэлтгэх ба сэрүүн газар хадгална. Спирт хүчил, шүлтийг салстай хамт
хэрэглэж болохгүй.
Салс нь хоол боловсруулах замын салст бүрхүүлийг бүрхэж эмийн шимэгдэлтийг
удаашруулдаг тул эмийн үйлдлийг уртасгах ба салст бүрхүүлийг цочролоос хамгаална.
Салсыг ууж хэрэглэхээс гадна бургуй тавьж хэрэглэнэ.
Бүх салс нь официнал эм учир жоронд түүний концентрацийг заалгүй эмийн бодис, салсын
нэр, түүний хэмжээг зааж жорыг бичнэ.
Жишээ нь: 1,0г Хлоралгидрат (Chloralum hydratum) ба цардуулын салс (Mucilago Amyli),
нэрмэл ус адил хэмжээтэй орсон 50мл салсын жор бичье. Оройд нэг удаа бургуй тавина.
Rp: Chlorali hydrati 1,0

Mucilaginis Amyli
Aquae destillatae aa 25ml
M.D.S. Оройд 1 удаа бургуйдах
Цийдмэг – Emulsum
Emulsi – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Emuls.
Нэг нь нөгөөгийнхөө дотор уусдаггүй буюу жигд холилддоггүй 2 шингэнээс (дисперсийн орчин
ба фаз хоёул шингэн) тогтсон, шингэн дисперсийн системийг цийдмэг гэнэ. Цийдмэгийн дисперсийн
фаз болох шингэний (тосны) хэсгүүдийн хэмжээ 0,1микроноос 50 микроны хооронд хэлбэлзэх бөгөөд
нөгөөгийн (ус) дотор жижиг дусал болон тархсан байна. Цийдмэг нь сүү шиг цагаан өнгөтэй өтгөвтөр
шингэн.
Цийдмэгийг эмийн сан болон үйлдвэрийн аль ч нөхцөлд бэлтгэнэ. Эмийн санд цийдмэгийг
хэрэглэхийн өмнө (ex tempore) бэлтгэнэ. Эмийн санд бэлтгэсэн цийдмэг тогтвор муутай байх тул
сэрүүн газар хадгалж богино хугацаанд хэрэглэнэ. Харин үйлдвэрийн аргаар бэлтгэсэн цийдмэг
тогтвортой байх тул удаан хадгалж болдог.
Цийдмэг эмийн хэлбэр нь эмийн гашуун амтыг далдлах, хоол боловсруулах замын салстыг
цочролоос хамгаалах, уусан эмийн шимэгдэлтийг удаашруулах зэрэг сайн талтай.
Хүчил, шүлт, спирт, эфир, идээлэх бодисыг цийдмэгийн найрлаганд оруулж болохгүй.
Цийдмэгийг хэрэглэх арга,орж байгаа материалаар нь үрийн цийдмэг, тосон цийдмэг гэж 2
хуваана.
Үрийн цийдмэг (Emulsa seminalia): Ийм цийдмэгийг тослог ихтэй, уургийн бодис бүхий
ургамлын үрийг усанд боловсруулж бэлтгэнэ. Хэрэв цийдмэг хийх харьцаа өгөгдөөгүй бол үр, усыг
1:10-аар авна. Түүнийг бэлтгэхдээ шаазан ууранд гадны хольцоос нь цэвэрлэсэн үрийг зохих
хэмжээгээр нь авч түүний дээр үрний жинтэй адил хэмжээний ус хийж, үрийг няцалж нухаад нэг
төрлийн цагаан өнгөтэй шингэн болгосны дараа үлдсэн усыг бага багаар дуустал хийж нухна.
Цийдмэгийг бэлэн болсны дараа шүүж шилэн саванд юүлнэ.
Тосон цийдмэг (Emulsa oleosa): Ийм цийдмэгийг ургамлын тос, цийдмэг үүсгэгч (эмульгатор),
усыг 2:1:17-аар авч бэлтгэнэ.
Тосон цийдмэгийг хийхэд Загасны тос (Oleum jecoris Aselli), баадууны тос (Oleum Ricini), Буйлсны тос
(Oleum Amygdalarum); цийдмэг үүсгэгчид Аравын давирхай (Gummi Arabicum), Желатоза (Gelatosa),
Трагакантын давирхай (Gummi Tragacantha) зэргийг тус тус хэрэглэнэ.
Тосон цийдмэг маш хялбар задрах тул авбал зохих эмийн бодисыг нарийн хэмжин авч хийх ба
түүнийг бэлтгэхэд нарийн ажиллагаа, зохих дадлага шаардана.
Бэлтгэх арга: Эхлээд цийдмэг үүсгэгчийг хэмжин авч шаазан ууранд хийж нунтагласны дараа
түүнтэй тэнцүү хэмжээний ус тосны холимогийг (тусгай саванд бэлтгэж) цийдмэг үүсгэгч дээрээ хийж
хурдан хольж нухна. Хэдэн хормын дараа нэг төрлийн өтгөн холимог болж тас, няс гэсэн дуу гарвал
зөв бэлтгэгдсэн байна. Үүний дараа үлдсэн усыг бага багаар дусаан тасралтгүй хутгана. Бэлтгэсэн
цийдмэгийг самбайгаар шүүж шилэн саванд савлана.
Үрийн болон тосон цийдмэгийг товч ба дэлгэрэнгүй 2 янзын аргаар жорыг бичнэ. Жишээ нь:
1. Буйлсны үр (Semena Amygdali)-нээс 1:10-аар 200мл үрийн цийдмэг бичье. Хоолны халбагаар өдөрт
Rp: Semenis Amygdali 20,0 Rp: Emulsi semenis Amygdali 20,0-200ml
Aquae destillatae ad 200ml D.S. Хоолны халбагаар өдөрт
M.f.emulsum 3 удаа ууна.
D.S. Хоолны халбагаар өдөрт
2. 20мл Загасны тос (Oleum jecoris Aselli) орсон 200мл тосон цийдмэгийн жор бичье. Хоолны
халбагаар 2 удаа ууна.
Rp: Olei jecoris Aselli 20ml Rp: Emulsi olei jecoris Aselli 20ml-200ml
Gelatosae 10,0 D.S. Хоолны халбагаар 2 удаа ууна.
M.f.emulsum
D.S.Хоолны халбагаар 2 удаа
ууна.
Тосон цийдмэг дээр янз бүрийн эмийн бодисыг нэмж бэлтгэж болно. Ийм тохиолдолд уг бодис
усанд уусдаг бол цийдмэг хийх усандаа уусгана. Хэрэв уусдаггүй бол цийдмэг үүсгэгчтэй урьдчилан
хольж нухна.
Жорыг 2 янзаар бичиж болно. Жишээ нь: 5% Синтомицин (Synthomycinum) орсон 20мл
цийдмэг бич. Шарханд түрхэнэ.
Rp: Synthomycini Rp: Emulsi Synthomycini 5%-20ml

Gelatosa aa 1,0 D.S. Шарханд цацна
Olei Ricini 2ml
M.f. emulsum
D.S. Шарханд цацна.
Хөвмөл – Suspensio
Suspensionis – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо.
Товчлол – susp.
Хөвмөл нь 0,1микроноос том хэмжээтэй хатуу эмийн хэсгээс (усанд уусаагүй) бүрдсэн шингэн
эмийн хэлбэр юм. Хөвмөл дисперсийн системээс тогтоно.
Дисперсийн фаз нь хатуу эмийн жижиг хэсгүүд (усанд уусаагүй) бөгөөд дисперсийн орчин нь
ус, ургамлын тос, глицерин зэрэг болно.
Хөвмөлийг хатуу эмийн жижиг хэсгээс нь хамаарч нарийн (0,1-1мкм) ба бүдүүн (1мкм-ээс их)
гэж ангилна.
Хөвмөл хэзээ ч шүүгддэггүйгээрээ уусмал эмээс ялгаатай. Хөвмөлийн онцлог нь амархан
тунадас үүсгэдэг тул хэрэглэхийн өмнө заавал сэгсэрч зайлах хэрэгтэй. Хөвмөлийг дотуур, гадуур
хэрэглэх ба зарим хөвмөлийг булчинд болон үений хөндийд тарина. Харин судсанд тарьж үл болно !
Хөвмөлийн жорыг товч ба дэлгэрэнгүй 2 аргаар бичнэ.
Товч арга:
 Дисперсийн орчин нь нэрмэл ус байвал жорыг товчоор бичнэ. Жорын эхэнд suspensionis гэж
эмийн хэлбэрийг заан дараа нь эмийн нэр, концентраци, хэмжээг бичнэ. Жишээ нь: 5%-ийн
Левомицетины стеарат (Laevomycetini stearas)-ын 100мл хөвмөлийн жор бичье. 2 цайны
халбагаар өдөрт 4 удаа ууна. (Хэрэглэхийн өмнө зайл!)
Rp: Suspensionis Laevomycetini stearatis 5%-100ml

D.S. 2 цайны халбагаар өдөрт 4 удаа ууна.
 Гадуур ба дотуур хэрэглэх зарим хөвмөлийг эмийн үйлдвэрээс бэлнээр хийж гаргадаг. Тийм
хөвмөлийн жорыг зөвхөн официнал аргаар эмийн концентрацийг заалгүйгээр бичнэ. Жишээ нь:
100мл Гризеофульвины (Griseofulvinum) хөвмөлийг официнал аргаар бичье. Дундын халбагаар
өдөрт 3 удаа ууна.
Rp: Suspensionis Griseofulvini 100ml

D.S. Дундын халбагаар өдөрт 3 удаа уух
Дисперсийн орчин нь нэрмэл уснаас өөр глицерин, вазелины тос гэх мэт хэлбэр оруулах бодис
байвал жоронд бүх найрлагыг заасны дараа дор нь M.f.suspensio гэж бичнэ. Жишээ нь: 0,25г
Трихомонацид (Trichomonacidum) болон вазелины тос (Oleum Vaselini) орсон 50г ариутгагдсан
хөвмөлийн жор бичье. Давсганд 10мл-ийг хийнэ.

Olei Vaselini ad 50,0
M.f. suspensio
Sterilisetur!
D.S. Давсганд 10мл-ийг хийнэ.
Чихэрлэг шингэн (сироп) – Sirupus

Sirupi – харьяалахын тийн ялгал, ганц тоо
Товчлол – Sir.
Чихэрлэг шингэн (сироп) нь эмийн бодисыг янз бүрийн жимсний шүүс, ус чихрийн аагтай
уусмал (64%-ын)-д уусган, ууж хэрэглэхэд зориулан бэлтгэсэн, өтгөвтөр, чихэрлэг амттай шингэн
эмийн хэлбэр юм.
Чихэрлэг шингэн нь амтлаг ба эмийн гэж 2 янз байна. Амтлаг гэдэгт нь: Бөөрөлзгөнө - Sirupus
Rubi Idaei, Интоор – Sirupus Cerasi, Бэрсүүт зүрж – Sirupus Citri unshia, сахарын – Sirupus simplex seu
Sirupus sacchari зэрэг чихэрлэг шүүсүүд орно. Харин эмийн гэдэгт нь Алтай – Sirupus Althaeae,
Нохойн хошуу Sirupus fructus Rosa, Гишүүнэ - Sirupus Rhei, Чихэр өвс – Sirupus Glycyrrhizae,
Бөөлжүүлэх үндэсний - Sirupus Ipecacuanhae зэрэг бэлдмэлүүд ордог.
Чихэрлэг шингэнийг гашуун, эвгүй амттай эмүүдийн амтыг засах зорилгоор хүүхдийн практикт
өргөн хэрэглэнэ. Түүнийг битүү таглаатай саванд хийж гэрэлгүй орчинд хадгална.
Жор бичих:
А. Нэг бодис агуулсан чихэрлэг шингэний жор.
Rp:-ын дараа эмийн хэлбэрийг том үсгээр харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор (Sirupi),
дараа нь эмийн нэрийг том үсгээр (харьяалахын тийн ялгал), мөн түүний концентрацийг процентоор,
чихэрлэг шингэний нийт хэмжээг мл-р тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд
тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ.
Rp: Sirupi Fluconazoli 0.5% - 100ml

D.S. 3 хоолны халбагаар хоногт 1 удаа ууж хэрэглэнэ.
Б. Хааяа нэг удаагийн тунг тооцоход хялбар болгохын тулд чихэрлэг шингэний нийт хэмжээг
бичсэний дараа концентрацийг хаалтанд зааж бичдэг.
Rp: Sirupi Lincomycini hydrochloridi 100ml (0.25-5мл)

D.S. 1 цайны халбагаар хоногт 3 удаахоолноос
2 цагийн өмнө ууж хэрэглэнэ.
В. Хэд хэдэн эмийн бодисноос тогтсон чихэрлэг шингэн.

Rp:-ын дараа эмийн хэлбэрийг том үсгээр харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор (Sirupi),
дараа нь эмийн нэрийг том үсгээр (харьяалахын тийн ялгал), мөн чихэрлэг шингэний нийт хэмжээг
мл-р тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөр нь D.S., гэж эхлэх бөгөөд тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ.
Rp: Sirupi Coldrex 100ml

D.S. 2 цайны халбагаар үдэшууж хэрэглэнэ.
Хэрэв холимог шингэн эмэнд чихэрлэг шингэнийг нэмж найруулан хэрэглэх бол уг холимог
шингэний 1/5-1/6 нь байхаар тооцож, жорыг холимог шингэний жорын нэгэн адил дэлгэрэнгүй аргаар
бичнэ. Жишээ нь: Тарваган шийрийн өвс (herba Thermopsis)-ний идээшмэл 1:400, натрийн
гидрокарбонат (Natrii hydrocarbonas) –ын нэг удаагийн тун 0,3г, Аммонийн анизатын уусмал (Sol.
Ammonii anisatum)-ын нэг удаагийн тун 5 дусал, энгийн чихэрлэг шингэн (Sirupus Simplex) 20мл орсон,
дундын халбагаар өдөрт 3 удаа, 4 өдрийн турш уух холимог шингэний жор бич.
Rp: Infusi Thermopsidis 0,3-120ml

Natrii hydrocarbonatis 3,6
Sol. Ammonii anisati 3ml
Sirupi simplicis 20ml
M.D.S. Дундын халбагаар өдөрт 3 удаа уух
Тооцоо:
1. Нийт холимог шингэний хэмжээ олно.
10мл (дундын халбага) х 3 удаа х 4 өдөр = 120мл
2. Тарваган шийрийн өвсний хэмжээг олно: 1 – 400 Х= 1х120 = 0,3
Х – 120 400
3. Аммоны анизатын уусмалын хэмжээг олно.
10мл (дундын халбага) – 5 дусал Х = 5 х 120 = 60 дусал
120мл - Х 10
60 дусал : 20 дусал = 3мл (1мл усан уусмал = 20 дусал)
Зэхмэл – Species
Specierum – харьяалахын тийн ялгал
Товчлол. Sp.
Зэхмэл (эмийн ургамлын цуглуулга) хамгийн энгийн бөгөөд хямд эмийн хэлбэр юм. Зэхмэл
гэдэг нь нэг буюу хэд хэдэн эмийн ургамлын түүхий эдийн бүхэл буюу жижиглэсэн хэсгүүдийн
хольцыг хэлнэ. Зэхмэлийг идээшмэл ба чанамал эмийн хэлбэрээр эмчийн зааврын дагуу өвчтөн
өөрөө чанаж ууж хэрэглэхээс гадна гадуур (зайлах, шавших, угаах гэх мэт) хэрэглэж болно.
Зэхмэл нь орон нутгийн эмийн ургамлыг бүрэн ашиглах, эмийн сангийн ажлыг хөнгөвчлөх зэрэг
ашигтай боловч тун хэмжээ нь нарийн бус байна. Зэхмэл олон найрлагатай байх тул ихэвчлэн тусгай
нэртэй байдаг.
Тугнасан ба тугнаагүй 2 янзын зэхмэл байдаг. Нарийн тугнагдаагүй зэхмэлийг 50-200г-аар
савлаж бэлтгэнэ.
Тугнагдаагүй зэхмэлийн жорыг эхлээд Specierum гэж эмийн хэлбэрийг заагаад, дараа нь
эмийн нэр, тун хэмжээг бичих ба хэрэглэх аргыг маш тодорхой заана. Жишээ нь: Багтрааны эсрэг
хэрэглэх 100г зэхмэлийн жор бичье.
Rp: Specierum Antiasthmaticarum 100,0

D.S. Багтрааны өвчин хөдлөлийн үед
1/2 цайны халбагыг цаасанд ороож
тамхи шиг татна.
Хэрэв хүчтэй үйлдэлтэй эмийн бодис агуулсан ургамлын түүхий эд байвал зэхмэлийг тугнасан
хэлбэрээр гаргана. Тугнасан зэхмэл тусгай нэргүй байвал жорыг бичихдээ дэлгэрэнгүй аргаар эмийн
ургамал тус бүрийн нэрийг тунгийн хамт зааж M.f.species гэж жоронд зааж бичнэ. Жишээ нь: 2г Алтан
хундагын өвс (herba Adonidis vernalis), 1,5г Бамбайн үндэс, үндэслэг иш (Rhizoma cum radicibus
Valerianae) орсон 10 тун зэхмэлийн жор бичье.
Rp: Herbae Adonidis vernalis 2,0

Rhizomatis cum radicibus Valerianae 1,5
M.f.species
D.t.d.N 10
S. 1 тун зэхмэлийг аяга усанд хийж
буцалган 30 минут хандлаад хоолны
халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
Шингэн эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил

Дараах жорын бодлогуудыг эмийн жор болгон бич.
1. Натрийн бромидын (Natrium bromidum) нэг удаагийн тун 0,1г, хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа, 4
өдрийн турш уух уусмалын жор бич.
2. 0,125% Эргокальциферол (Ergocalciferolum)-ын 10 мл тосон уусмалын жор бич. 5 дуслаар өдөрт
3. 2% Метилений хөх (Methylthoinum chloridum)-ийн 100мл спиртийн уусмалын жор бич. Арьсны
гэмтсэн хэсэгт түрхэнэ.
4. Цайрын сульфат (Zincum sulfas) 0,25%, борын хүчил (Ac. boricum) 2% байхаар тооцон нүдэнд
дусаах 10 мл уусмалын жор бич. 2 дуслаар өдөрт 3 удаа 2 удаа нүдэнд дусаана.
5. Кальцийн хлорид (Calcium chloridum)-ын нэг удаагийн тун 0,2г байхаар тооцон цайны халбагаар
өдөрт 4 удаа 5 өдрийн турш уух уусмалын жор бич.
6. Тарваган шийр (herba Thermopsis)-ийн өвснөөс 1:400, 10 удаа уух идээшмэлийн жор бич. Хоолны
халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
7. Алтайн үндэс (radix Althaea) 10г орсон 200мл чанамлын жор бич. Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа
ууна.
8. Гуа хатны (Belladonna) хандмал 1 хэсэг, Май цэцэг (Convallaria)-ийн хандмал ба Бамбайн
(Valeriana) хандмал тус бүр 2 хэсэг орсон 25мл хандмалын жор бич. 20 дуслаар өдөрт 3 удаа
ууна.
9. Бамбайн (Valeriana) хандмалын нэг удаагийн тун 20 дусал болно. Өдөрт 3 удаа, 10 өдрийн турш
уух хандмалын жорыг бич.
10. Май цэцгийн хандмал (Convallaria) 10мл, Бамбайн хандмал (Valeriana) 15мл тус тус орсон 25мл
хандмал эмийн жор бич. 25 дуслаар өдөрт 3 удаа ууна.
11. Алтайн (Althaea) үндэсний 20мл шингэн ханд бич. 20 дуслаар өдөрт 2 удаа ууна.
12. 15мл Адонизид (Adonisidum)-ын шинэ галены бэлдмэлийн жор бич. 15 дуслаар өдөрт 2-3 удаа
ууна.
13. 1мл Лантозид (Lantosidum)-ын 6 туншил шинэ галены бэлдмэлийн жор бич. Судсанд тарина.
14. Алтан хундагын өвс (Adonis vernalis)-ний 1:30-ын идээшмэл дээр Натрийн бромид (Natrium
bromidum)-ын нэг удаагийн тун 0,3г, Май цэцгийн (Convallaria) хандмал 3мл орсон 12 удаа уух
холимог шингэний жорыг бич. Хоолны халбагаар өдөрт 3 удаа ууна.
15. 5%-120мл Ацедипролын (Acediprolum) –ын чихэрлэг шингэний жор бич. Тугналтын халбагаар
хоногт 3 удаа хоолны дараа ууна.
16. 100мл Бактрим -240 (Bactrim -240) чихэрлэг шингэний жор бич. Хэмжээс бүхий 2 халбагаар
хоногт 2 удаа ууна.
17. 5мл-т 75мг клиндамицин (Clindamycin) агуулсан 80мл чихэрлэг шингэний жор бич. 1 цайны
халбагаар хоногт 4 удаа ууна.
18. 15мл Корвалолын (Corvalolum)-ын жор бич.15 дуслаар хоногт 2 удаа ууна.
Тарилгын эмийн хэлбэр

Тарилга гэдэг нь эмийн бэлдмэлийг тариурын тусламжтайгаар бие махбодод оруулахыг хэлнэ.
Тарилгын арга нь эмийн зохих тун хэмжээ үрэгдэл хорогдолгүй бие махбодод орох, эмийн
үйлдэл маш түргэн эхлэх, ухаангүй буюу хүнд өвчтөнд яаралтай тусламжийн үед хэрэглэх бүрэн
боломжтой зэрэг олон сайн талтай.
Тарилгын эмийн бэлдмэлд усан ба тосон уусмал, хөвмөл, цийдмэг, түүнчлэн ариутгагдсан
нунтаг, шахмал (тарихын өмнө зохих уусгагчаар найруулж тарина.) зэрэг янз бүрийн эмийн хэлбэр
орно.
Усан уусмалыг голдуу судсанд, усан ба тосон уусмалыг арьсан дор, булчинд, хөвмөлийг
булчинд тус тус тарина. Тарилгын уусмалын уусгагчид тарианы ус (Aqua pro injectionibus) болон
бэрсүүт зүрж (Persicorum) ба буйлс (Amygdalarum) зэрэг ургамлын шингэн тосуудыг хэрэглэнэ.
Тарилгын эмийн хэлбэр дараах шаардлагыг хангасан байна.
1. Тогтвортой
2. Халууруулах нөлөөгүй
3. Ариутгагдсан
4. Механик хольцгүй, цэвэр байх, зарим тохиолдолд изотоник уусмал байх ёстой.
Тарилгын эмийн хэлбэрийг тогтвортой болгохын тулд тогтворжуулагч бодисыг уусмалын шинж
чанарт тохируулан нэмж бэлтгэнэ.
Тарилгын эмийн хэлбэр нь заавал ариутгагдсан байх шаардлагатай ба эмийн санд дараах
ариутгалын хэд хэдэн аргуудыг хэрэглэнэ. Үүнд:
 100С-ийн халуун урсгал ууранд 60 минут ариутгах. Энэ аргаар глюкоз, царцмагаас бусад
уусмалыг ариутгаж болно.
 Автоклавт 1-1,1 атм. даралттай усны уураар 120С-д 15-20 минут байлгаж ариутгана. Усан
уусмал, шүүлтүүр цаас, багаж хэрэгсэл, сав суулга зэргийг энэ аргаар ариутгана.
 Тиндалын арга. 60-65С-ын халуунд 5 өдөр буюу 70-80С-ын халуунд 3 өдөр дараалан өдөрт 1
цаг байлгана. Өндөр хэмд тэсвэргүй эмийн бодисыг энэ аргаар ариутгана. Энэ завсар хооронд
25-37С-д ариутгах зүйлийг байлгавал зохино.
 Усан халаагуурт 30 минутын турш буцалгаж ариутгах. Шилэн савтай усан уусмал, зүү тариур, мэс
заслын багаж зэргийг ариутгах ба хамгийн хялбар аргын нэг юм.
 Асептикийн аргаар бэлтгэх. Өндөр хэмд амархан задардаг тарилгын эмийн бэлдмэлийг энэ
аргаар бэлтгэнэ. Ариутгах эмэнд гадны тоос микроб орохоос хамгаалж онцгой цэвэр тусгай
нөхцөлд урьдаар ариутгагдсан багаж хэрэгслийг ашиглаж бэлтгэх арга юм.
Тарилгын эмийн бэлдмэлүүдийг туншил, флакон, лонх шилэнд (ex tempore) савлан гаргана.
Туншил, флаконтой эмийг эмийн үйлдвэрт лонх шилтэй эмийг эмийн санд бэлтгэнэ.
Туншил (ампул):
Туншил (ампул)-тай эмийг зөвхөн нэг удаа ашиглах бөгөөд 1, 2, 5, 10мл (хааяа 20, 50, 100мл)-
ийн хэмжээтэй байна. Туншилтай эм нь хэрэглэхэд тохиромжтой. Туншилтай эмийн жорыг товч
 Туншилтай уусмал:
Эхлээд Solutionis гэж бичээд дараа нь эмийн нэр, концентраци, хэмжээг зааж, дараагийн
мөрөнд D.t.d.N . . . in ampullis (тийм тунгаар . . . ширхгийг туншилтай олго.) гэж бичнэ. Жишээ нь:
Атропины сульфат (Atropinum sulfas)-ын 0,1% 1мл-ын 10 ширхэг туншилтай бич. 1мл-ийг арьсан дор
өдөрт 2 удаа тарина.
Rp: Solutionis Atropini sulfatis 0,1%-1ml

D.t.d.N 10 in ampullis
S. 1мл-ийг арьсан дор өдөрт 2 удаа тарих
 Туншилтай хуурай эмийн бодис:
Харин тарилгын эмийн бодис тогтвортой бус, шингэн байдалдаа амархан задрах шинж
чанартай бол түүнийг ариутгагдсан хуурай нунтгаар туншилтай үйлдвэрлэх явдал бий. Хэрэв
туншилтай хуурай эмийн бодис байвал жоронд 1 туншилд агуулагдах эмийн бодисын хэмжээг болон
хэрхэн найруулах аргыг жоронд тодорхой заана. Жишээ нь: 1г Тиопентал-натри (Thiopentalum-
natrium) орсон 10 туншилтай эмийн жор бичье. 10мл тарианы усанд найруулж судсанд тарина.
Rp:Thiopentali-natrii 1,0
D.t.d.N. 10 in ampullis
S. 10мл тарилгын усанд найруулж
судсанд тарих
 Туншилтай эд эрхтний гаралтай шингэн:

Нэг туншил дахь бэлдмэлийн хэмжээг мл-р бичнэ. Жишээ нь: 1мл-ийн туншилтай Окситоцин
(Oxytocinum) 5 ширхгийг бичье. 1мл-ийг булчинд тарина.
Rp: Oxytocini 1ml

S. 1мл-ийг булчинд тарина.
Туншилтай шинэ галены бэлдмэлийн жорыг дараах байдлаар бичнэ. Жишээ нь 1мл-ийн
туншилтай Диланизид (Dilanisidum) 10ширхгийг бич. 0.5мл-ийг 5%-20мл глюкозын уусмалд шингэлж
судсанд аажим тарина.
Rp: Dilanisidi 1ml
S. 0.5мл-ийг 5%-20мл глюкозын уусмалд
шингэлж судсанд аажим тарина.
 Туншилтай цийдмэг:
Эхний мөрөнд Rp: гэдэг үгний ард эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын ганц
тоогоор (Emulsi), мөн эмийн нэр (томоор харьяалахын тийн ялгал) ба цийдмэгийн концентраци (бичих
зайлшгүй шаардлагатай үед) ба 1 туншил дахь цийдмэгийн хэмжээг мл-р тус тус бичнэ. Хоёр дахь
мөрөнд D.t.d.N . . . in ampullis, Гурав дахь мөрөнд S. ба тэмдэглээний хэсгийг тус тус бичнэ. Жишээ
нь 5мл туншилтай Эритрофосфатидийн (Erytrophosphatidum) цийдмэгийг 10 ширхгийг бич. 3мл-р
өнжөөд булчинд тарина.
Rp: Emulsi Erytrophosphatidi 5ml
S. 3мл-р булчинд өнжөөд тарина.
 Туншилтай хөвмөл:
Эхний мөрөнд Rp: гэдэг үгний ард эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын ганц
тоогоор (Suspensionis), мөн эмийн нэр (томоор харьяалахынтийн ялгал) ба хөвмөлийн концентрацийг
процентоор, 1 туншил дахь хөвмөлийн хэмжээг мл-р тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөрөнд D.t.d.N . . . in
ampullis, Гурав дахь мөрөнд S. ба тэмдэглээний хэсгийг тус тус бичнэ. Жишээ нь 2.5%-1мл
Дезоксикортикостерон триметилацетат (Desoxycorticosteronum trimethylacetas) хөвмөлийг 6 ширхэг
туншилтай бич. 1мл-р 2 долоо хоногт 1 удаа булчинд тарина.
Rp: Suspensionis Desoxycorticosteroni trimethylacetatis 2.5%-1 ml

S. 1мл-р 2 долоо хоногт 1 удаа булчинд тарина.
 Туншилтай шингэн ханд:

Ууж хэрэглэдэг шингэн хандттай адилаар бичнэ. Хоёр дахь мөрөнд D.t.d.N . . . in ampullis,
Гурав дахь мөрөнд S. ба тэмдэглээний хэсгийг тус тус бичнэ. Жишээ нь 1мл зуун настын шингэн ханд
(Extractum Aloes fluidum) 10 ширхэг туншилтай бич. 1мл-р хоногт 1 удаа арьсан дор тарина.
Rp: Extracti Aloes fluidi pro injectionibus 1ml

S. 1мл-рхоногт 1 удаа арьсан дортарина.
 Туншилтай официналь уусмал:

Ууж хэрэглэдэг официналь уусмал бичдэгтэй адилаар бичнэ. Хоёр дахь мөрөнд D.t.d.N . . . in
ampullis, Гурав дахь мөрөнд S. ба тэмдэглээний хэсгийг тус тус бичнэ. Жишээ нь Никетамид
(Nikethamum)-ын 1мл-ийн туншилтай уусмал 10 ширхгийг бичье. Энэ нь диэтиламид никотины
хүчлийн уусмал юм. 1мл-ийг арьсан дор тарина.
Rp: Nikethamidi 1 ml
S. 1 мл-ийг арьсан дор тарих
 Туншилтай холимог шингэн:

Rp: гэдэг үгний ард эмийн нэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалд, холимог шингэний
хэмжээг мл- тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөрөнд D.t.d.N . . . in ampullis, Гурав дахь мөрөнд S. ба
тэмдэглээний хэсгийг тус тус бичнэ. Жишээ нь 10мл Тиодины (Thiodinum) 10 ширхэг туншилтай
эмийн жор бич. 5мл-р хоногт 1 удаа булчинд аажим тарина.
Rp:Thiodini 10 ml
S. 5мл-р хоногт 1 удаа булчинд аажим тарина.
Флакон
Тарьж хэрэглэх зориулалттай уусмал, хөвмөл зэрэг олон эмийн хэлбэрийг флаконтой
үйлдвэрлэн гаргадаг. Флаконтой хуурай бэлдмэлийг хэрэглэхийн өмнө найруулж тарина. Түүнээс
гадна нэг флаконтой эмийг хэд хэдэн удаа тарьж хэрэглэж болно.
Флаконтой эмийн жорыг туншилтай эмийн нэгэн адил аргаар бичих боловч флаконтой гэж
зааж бичдэггүй.
 Флаконтой хуурай бодис:
Жишээ нь: 500000ЕД Бензилпенициллин – натри (Benzylpenicillinum - natrium) 12 ширхгийг
флаконтой бичье. Түүнийг 0,5% прокаины 2мл уусмалд найруулж 500000ЕД-ээр 6 цагийн зайтай
булчинд тарина.
Rp: Benzylpenicillini – natrii 500000ED

D.t.d.N 12
S. 0,5%-ийн 2мл прокаины уусмалд найруулж
500000ЕД-ээр 6 цагийн зайтай булчинд тарих
 Флаконтой хөвмөл:
Жишээ нь 2,5% Гидрокортизоны ацетат (Hydrocortisoni acetas)-ын 5мл хөвмөл 6 ширхгийг
флаконтой бичье. Үений хөндийд 1,5мл-ийг 7 хоногт 1 удаа тарина.
Rp: Suspensionis Hydrocortisoni acetatis 2,5%-5ml

D.t.d.N 6
S. 7 хоногт 1 удаа үений хөндийд 1,5мл-ийг тарих
 Флаконтой уусмал:
Жишээ нь 1%-10мл Тубокурарины хлоридын (Tubocurarinum chloridum) уусмалыг 6 ширхэг
флаконтой бич. Судсанд тарина.
Rp: Solutionis Tubocurarini chloridi 1%-10ml

D.t.d.N 6
S. Судсанд тарина.
 Флаконтой эд эрхтний гаралтай шингэн:
Rp: Insulini 5ml (200ED)

D.t.d.N 10
S. 10ED-р хоногт 2 удаа хоолноос 20 минутын
өмнө арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
Хэрэв тарилгын эмийн бэлдмэлийг (голдуу уусмалыг) эмэнд санд бэлтгэх бол эмийг ариутгах
(sterilisetur!) гэж жоронд заавал заан, уусмал эмийн нэгэн адил жорыг 2 янзын аргаар бичнэ. Жишээ
нь 0,9% Натрийн хлорид (Natrii chloridum)-ын 500мл уусмалыг эмийн санд бэлтгэхээр жорыг бичье.
Судсанд дуслаар тарина.
Товч арга:
Rp: Solutionis Natrii chloridi 0,9%-500ml
Sterilisetur!
D.S. Судсанд дуслаар тарих
Rp: Natrii bromidi 4,5
M. Sterilisetur!
D.S. Арьсан дор дуслаар тарих
Тарилгын эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил

Дараах жорын бодлогуудыг эмийн жор болгон бич.
1. Морфины гидрохлорид (Morphini hydrochloridum)-ын нэг удаагийн тун 0,01г, 10мл тарилгын
уусмалын жор бич. 1мл-р арьсан дор тарьж хэрэглэнэ.
2. 5% глюкоз (Glucosum)-ын 500мл тарилгын уусмалын жор бич. Судсанд дуслаар тарина.
3. 500000ЕД Стрептомицины сульфат (Streptomycini sulfas) 20 флаконыг бич. 0,5%-ын 2мл
прокаинаар найруулж, 500000ЕД-ээр 12 цагийн зайтай булчинд тарина.
4. 1%-ийн 1мл Пантопон (Pantoponum) 6 туншлыг бич. 1мл-ыг арьсан дор тарина.
5. Папаверины гидрохлорид (Papaverini hydrochloridum)-ын нэг удаагийн тун 0,02г, 10мл тарилгын
уусмалын жор бич. 2мл-ыг арьсан дор тарина.
6. 0,05г Кокарбоксилаза (Cocarboxylasum) 10 туншлыг бич. Дагалдах уусмалаар найруулж булчинд
тарина.
7. 4%-ийн 2мл Гентамицины сульфат (Gentamycinum sulfas)-ийн 10 туншилтай эмийн жор бич. 2мл-
р 8 цагийн зайтай булчинд тарина.
8. 5%-100мл Аминокапроны хүчлийн (Acidum aminocaproinicum) уусмал 2 флаконыг бич. 1
флаконыг судсанд дуслаар тарина.
9. 10мл (1мл-т 0.025) кортизолын ацетатын (Cortisonum acetas) хөвмөл 5 флаконыг бич. 2мл-р
хоногт 2 удаа булчинд тарина.
10. 1мл (100МЕ) Кальцитонин (Calcitonin) 5 флаконыг бич. 5МЕ/кг –р хоногт 1 удаа арьсан дор
тарина.
Аэрозоль - (Aerosolum)
Дисперсийн орчин болон дисперсийн фазаас тогтсон аэродисперсийн системийг аэрозоль
гэнэ. Дисперсийн орчин нь агаар, хий буюу хийн холимог байх бөгөөд харин дисперсийн фаз нь
нэгээс хэдэн арван микрометрийн хэмжээтэй хатуу буюу шингэн эмийн бодисын хэсгүүд байна.
Аэрозоль нь официналь эмийн хэлбэр бөгөөд тугнагдсан ба тугнагдаагүй байж болно. Түүнийг
амьсгалын зам уруу шүршиж хэрэглэхээс гадна хэлэн дор тавих ба мөн гадуур хэрэглэдэг.
Аэрозолийг энгийн ба нийлмэл найрлагатай гэж 2 хуваана.
Энгийн найрлагатай аэрозоль нь нэг эмийн бодис агуулна.
Жор бичих:
Rp: гэдэг үгийн ард эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын ганц тоогоор
(Aerosoli), дараа нь эмийн хэлбэр (томоор харьяалахын тийн ялгал), аэрозолийн хэмжээ буюу
флаконы тоог тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөрөнд D.S, ба тэмдэглэгээний хэсгийг бичнэ.
Rp: Aerosoli Becotidi 15ml
D.S. 1 шүршилтээр хоногт 2 удаа
амьсгалын зам уруу шүршиж хэрэглэнэ.
Rp: Aerosoli Becotidi N1

D.S. 1 шүршилтээр хоногт 2 удаа амьсгалын
зам уруу шүршиж хэрэглэнэ.
Нийлмэл найрлагатай аэрозоль нь хэд хэдэн эмийн бодис агуулах бөгөөд худалдааны тусгай
нэртэй байна.
Жор бичих: Rp: гэдэг үгийн ард эмийн хэлбэрийг томоор харьяалахын тийн ялгалын ганц
тоогоор (Aerosoli), дараа нь эмийн хэлбэрийг (томоор нэрлэхийн тийн ялгал) хашилтанд, аэрозолийн
хэмжээ (грамм ба мл) буюу флаконы тоог тус тус бичнэ. Хоёр дахь мөрөнд D.S. ба тэмдэглэгээний
Rp: Aerosoli <<Ephatinum>> 15ml
Rp: Aerosoli <<Ephatinum>> N1

Аэрозоль эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил

1. 15мл Атровентийн (Atrovent) тугнасан аэрозоль. 2 шүршилтээр хоногт 4 удаа амьсгалын зам
уруу шүршинэ.
2. 15мл <<Беродуал>> (<<Berodual>>) тугнасан аэрозоль. 2 шүршилтээр хоногт 3 удаа
амьсгалын зам уруу шүршинэ.
3. 50.0 <<Оксикорт>>-ын (<<Oxycortum>>) аэрозоль. Арьсны гэмтсэн хэсэгт хоногт 2 удаа
хэрэглэнэ.
ЛАТИН ХЭЛНИЙ ТУХАЙ ТОВЧ ОЙЛГОЛТ
Латин хэлний цагаан толгой
Латин хэлний цагаан толгой 25 үсэгтэй байдаг.
Дармал Бичмэл Үсгийн нэр Үндсэн дуудлага

Аа Aa а а
Bb Bb бэ б
Cc Cc цэ ц
Dd Dd дэ д
Ee Ee э э
Ff Ff эф Ф
Gg Gg гэ г
Hh Hh га г
Ii Ii и и
Jj Jj йот й
Kk Kk ка к
Ll Ll эль ль
Mm эм м
Mm
Nn эн н
Nn
Oo о о
Oo
Pp пэ п
Pp
Qq ку к
Qq
Rr эр р
Rr
Ss эс с,з
Ss
Tt тэ т
Tt
Uu у у
Uu
Vv вэ в
Vv
Xx икс кс
Xx
Yy игрек и
Zz
Yy
зэта з
Zz
Латин хэлний бүх үсгийг Монгол хэлний нэгэн адил эгшиг ба гийгүүлэгч гэж хоёр ангилна. Үүнд: a,
e, i, o, u, y зургааг эгшиг үсэг гэх бөгөөд b, c, d, f, g, h, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, x, z зэрэг 18 үсгийг
гийгүүлэгч үсэг гэж нэрлэнэ.
Үсгийн дуудлага
Эгшиг ба хос эгшгийн дуудлага
Латины a, e, i, o, u, y зургаан эгшиг нь монгол хэлний а, е, и, о, у, үсгүүдтэй адил дуудлагатай.
Жишээ нь:
Ana (ана) – адил, тэнцүү
extractum (экстрактум) – ханд
misce (мисцэ) – холь
cito (цито) – түргэн
Y – Грек гаралтай үгэнд голдуу хэрэглэгдэх ба И шиг дуудагдана. Жишээ нь: Amylum (амилум) –
цардуул, hydrarhyrum (гидраргирум) – мөнгөн ус. Түүнээс гадна Н үсгээр эхэлж ард нь И орсон ихэнх
эмийн нэрэнд (Hyoscyamus, hydrochloridum) бичигдэх ба мөн үгийн эхэнд пир, поли орсон үг
(polyvitaminum, pyrogallum), гир орсон үг (hydrarhyrum, anagyrum), окси угтвар (oxydum) болон өөх
тос, үнэртний эгнээний ил төгсгөлтэй эмийн нэрүүдэд (phenyl, acethyl) Y үсэг орно.
J, j - Үсэг нь хожим латин хэлэнд орсон бөгөөд Й үсэгтэй адил дуудагдана. Үгийн эхэнд эгшгийн
өмнө, үгийн дунд 2 эгшгийн хооронд орж бичигдэнэ. Жишээ нь: Juniperus – (йүнипэрус) – арц, majalis
– (майлис) – майн
Латин хэлэнд эдгээр эгшгээс гадна ae, oe, аи, еи гэсэн хос эгшиг (дифтонги) гэж бас байдаг. Хос
эгшиг нь нэг бол дан авиа шиг (a,e) эсвэл нэгэн үе мэт (аи, ои) дуудагдана.
Хос эгшиг ae, oe нь э үсэг шиг дуудагдана. Жишээ нь: aether aethylicus (этэр, этиликус) – этилийн
эфир.
Хэрэв ae, oe хос эгшгийг саланги дуудах шаардлагатай бол e үсгийн дээр зэрэгцээ хоёр цэг (..)
тавина. Жишээ нь: Aloё (алоэ) – зуун наст, aёr (аэр) – агаар.
Аu, еu хос эгшгийн u нь монгол хэлний огцом дуудлагатай у шиг, тэгэхдээ в –тэй төстэй дуудагдана.
Жишээ нь: Aurum (аурум, аврум), pneumonia (пнэвмониа) – уушигны үрэвсэл
Гийгүүлэгч ба зарим хоршмол үсгийн дуудлага

b, d, f, g, m, n, p, r, t, v гийгүүлэгчийн дуудлага монгол хэлний зохих гийгүүлэгч үсгийн дуудлагатай
төстэй байна. Жишээ нь:
basis (базис) – суурь
ferrum (фэррум) – төмөр
mamma (мамма) – хөхний булчирхай
papaver (папавэр) – намуу
tinctura (тинктура) – хандмал
da (да) - өг, олго
gutta (гутта) – дусал
numerus (нумэрус) – тоо ширхэг
remedium (рэмэдиум) – эмийн зүйл
vitaminum (витаминум) – амин дэм
C хоёр янзын дуудлагатай. e, i, y эгшгийн өмнө буюу ae, oe, хос эгшгийн өмнө ц –гээр дуудагдана.
Бусад бүх тохиолдолд өөрөөр хэлбэл а, о, у эгшиг, бүх гийгүүлэгчийн өмнө, үгийн эцэст к – аар
дуудагдана. Жишээ нь: medicus (мэдикус) – эмч, medicina (мэдицина) – анагаах ухаань cera (цэра) –
воск, cuprum (купрум) – зэс, cyanidum (цианидум) – цианид, fructus (фруктус) - үр жимс.
Н хоёрдмол дуудлагатай, цаг гэдгийг г, савх гэдэг нэр үгийн х хоёрын аль алинд нь ойролцоо
дуудагдана. Жишээ нь herba (гэрба) - өвс, homo (хомо) – хүн.
К үсэг латин хэлэнд с үсгээр тэмдэглэх учир жинхэнэ латин үгэнд бараг хэрэглэхгүй. Түүнийг
голдуу Грек буюу Араб гаралтай үгэнд болон e, i, y, үсгийн өмнө к –аар бичнэ. Жишээ нь: Kalium
(калиум) – кали (Араб үг), keratoma (кэратома) – эвэрлэгийн хавдар (Грек үг).
L үсэг зөөлөрч ль маягаар дуудагдана. Жишээ нь: Betula (бэтуля) – хус, Labium (лябиум) – уруул
Q зөвхөн u үсэгтэй хамт (qu) бичигдэх бөгөөд дараа нь эгшиг залгана. Түүнийг кв гэж дуудна.
Жишээ нь: Aqua (аква) – ус, Quercus (квэркус) – царс
S – монгол хэлний с үсэгтэй адил дуудагдах боловч заримдаа хоёр эгшгийн хооронд эсвэл эгшиг,
мөн m, n гийгүүлэгчийн хооронд орсон үед з-ээр дуудна. Жишээ нь dosis (дозис) – тун, suspensio
(суспензио) – хөвмөл, flos (флос) – цэцэг, signa (сигна) – тэмдэглэ.
Х – кс гэж дуудна. Мөн хоёр эгшгийн хооронд орвол кз –ээр дуудна. Жишээ нь: Extractum
(экстрактум) – ханд, radix (радикс) - үндэс, exemplum (экзэмплюм) – жишээ
Z – з шиг дуудагдана. Харин грек бус гаралтай зарим үгэнд ц шиг дуудагдана. Жишээ нь: rhizoma
(ризома) - үндэслэг иш, Zincum (цинкум) – цайр.
Ch, ph, th, rh, sch – хос үсгүүд голдуу грек үгэнд тохиолдох ба Х, Ф, Т, Р, Ш үсгүүдтэй адил
дуудагдана. Жишээ нь: Charta (харта) – цаас, mentha (мэнта) – гаа, phosphorus (фосфорус) –
фосфор, Rheum (рэум) – гишүүнэ, ischium (ишиум) - өгзөг.
ngu – нь эгшгийн өмнө нгв гэж дуудна. Жишээ нь: Unguentum (унгвэнтум) – тосон түрхэц гэх мэт.
Su – эгшгийн өмнө орвол св гэж дуудагдана. (гэхдээ түүнтэй 1 үе байвал) Харин su нь зарим
эгшигтэй нэг үе үүсгэдэггүй бөгөөд энэ үед су –аар дуудагдана. Жишээ нь: Consuetudo (консветудо) –
дадал заншил, Suus (суус) - өөрийн
ti – эгшгийн өмнө орвол ци гэж дуудагдана. Харин s, t, x үсгийн дараа орвол ти хэвээр
дуудагдана. Жишээ нь: Solutio (солюцио) – уусмал, mixtio (микстио) - холилт
Íýðèéí õýëõýýñ 373
Нэрийн хэлхээс
А Анестезин 35
Адебит 235 Антеовин 245
Адельфан 142 Анузол 49
Аденозинмонофосфат 69 Апрессин 149
Адиурекрин 229 Апротинин 173
Адреналин гидрохлорид 58 Ардуан 54
Азатиоприн 260 Арфонад 52
Азитромицин 283 Аскорбины хүчил 206; 215
Азтреонам 281 L –Аспарагиназа 327
Аймалин 127 Аспирин 106
Акарбоза 235 Аспирин -100 202
Актовегин 155 Астемизол 255
Актрапид 232 Атенолол 63
Актрапид-НМ 232 Атракуриум бесилат 54
Актрапид Пенфилл 232 Атрикан 310
Алендронат натри 248 Атропин сульфат 48
Аллопуринол 206 АТФ 68
Аллохол 174 Аугментин 274
Алмагель 166 Ацеклидин 48
Алмагель А 166 Аценокумарол 201
Альбуцид натри 296 Ацетазоламид 184
Амантадин 307 Ацетилсалицилын хүчил 106; 202
Амбазон 300 Ацетилцистеин 115
Амбен 198 Ацикловир 307
Амидопирин 106
Амизил 89 Б
Амикацин 287 Бадаан 38
Аминазин 85 Бактокс 273
Аминалон 95 Бактрим 294
Аминокапроны хүчил 198 Бамбайн хандмал 84
Аминофеназон 106 Безафибрат 209
Аминофиллин 117 Бекарбон 49
Амиодарон 129 Беклометазоны дипропионат 117
Амитриптилин 90 Бемегрид 94
Аммиакын уусмал 39 Бенактизин 89
Амоксициллин 273 Бендазол 148
Амоксициллин + клавуланы хүчил 274 Бензобарбитал 79
Ампициллин 273 Бензилпенициллин 271
Амприлан 146 Бензилпенициллин новокаины давс 272
Амприлан НЛ 146 Бензогексоний 53
Амприлан НД 146 Бензокаин 35
Амфотерицин В 315 Бензонал 79
Анальгин 106 Бепантен 217
Анаприлин 63 Беротек 189
Ангиотензинамид 151 Бетагистины дигидрохлорид 252
Андаксин 88 Бинафин 317
Андрокур 247 Бипериден 81
Бисептол 294 Витамин В2 214
Бициллин-1 272 Витамин В5 216
Бициллин-3 272
Витамин В6 214
Бициллин-5 272
Витамин Р 216
Блеомицин 324
Витамин РР 215
Бретилиум тозилат 130
Витамин К 197
Бриллиантын ногоон 265
Витамин С 215
Бромгексин 115
Вольтарен Эмульгель 108
Бромокриптин 81
Бронхолизин 115
Г
Бронхоцин 112
Галантамин гидробромид 47
Брунеомицин 324
Галоперидол 86
Бруфен 108
Галотан 71
Будезонид 117
Гаммалон 95
Букарбан 233
Ганцикловир 308
Бупивакайн 37
Гастробамат 49
Буспирон 89
Гастрозепин 50
Бутадион 106
Гексаметилентетрамин 264
Бутамид 232
Гексаметоний бензосульфонат 53
Буформин 235
Гексамидин 79
БЦЖ 259
Гексестрол 243
Гельминтокс 312
В
Гемитон 140
Вазопрессин 229
Гемостимулин 193
Валидол 138
Гемофер 193
Валиум 88
Гемофер пролонгатум 191
Валокордин 84
Гентамицины сульфат 286
Ванкомицин 289
Гепарин 199
Варфарин 201
Гердилиум 169
Вентер 167
Гигротон 185
Верапамил 128
Гидралазин 149
Вермокс 312
Гидрокортизоны ацетат 240
Верошпирон 186
Гидрохлортиазид 182
Вестибо 252
Гиосцин гидробромид 49
Виадрил 73
Гипотиазид 182
Виваце 146
Гичийн цаас 38
Викасол 197
Глаувент 112
Вилдаглиптин 235
Глауцин гидрохлорид 112
Винбластин 325
Глибенкламид 234
Винкамин 154
Гликлазид 234
Винкристин 325
Глимепирид 234
Винпоцетин 152
Глицерил тринитрат 134
Висмутын субцитрат 167
Глутетимид 75
Витамин А 218
Глюкагон 236
Витамин Д 219
Гоо хатны ханд 50
Витамин Е 205; 221
Гордокс 173
Грамицидин 290
Гризеофульвин 316
Витамин В15 216 Гуанетидин сульфат 65
Д Дюфалак 177
Дазоксибен 204 Дюфастон 244
Дакарбазин 322
Дальтробан 204 З
Даназол 228 Задитен 118
Данол 228 Закись азот 72
Даунорубицин 324 Зантак 162
Дегмицид 267 Запасид 163
Дезопимон 160 Зинацеф 277
Декарис 257; 313 Зиннат 278
Дексаметазон 240 Зовиракс 307
Декспантенол 217 Зофран 169
Де-нол 167
Депакин 79 И
Диане-35 247 Ибупрофен 108
Диазепам 88 Идоксуридин 308
Диазолин 255 Идувиран 308
Диакарб 184 Идэвхжүүлсэн нүүрс 38
Дибазол 148 Изадрин 59; 116
Дибунол 206 Изоконазол 317
Дигидроэргокристин 153 Изониазид 302
Дигидроэрготамин 153 Изопреналин гидрохлорид 59
Дигитоксин 123 Изоптин 128
Дигоксин 123 Изосорбид динитрат 136
Дидрогестерон 244 Изофлюран 71
Дийодтирозин 238 Имизин 90
Дикаин 35 Имипен 281
Диклофенак натри 108 Имипрамин 90
Димедрол 254 Иммуноглобулин 259
Динопростон 188 Имодиум 176
Динопрост 188 Имунофан 258
Дипиридамол 67; 138; 203 Имуран 260
Диплацин дихлорид 54 Индипам 184
Дитилин 54 Индипамид 184
Дифенгидрамин 254 Индометацин 107
Дифенин 78; 128 Индерал 63; 132; 139
Дихлотиазид 182 Инозин 67
Доксициклины гидрохлорид 284 Инсулин 232
Доксорубицины гидрохлорид 324 Инсулин ультраленте 232
Домперидон 169 Инсулин-ленте 232
Допегит 141 Инсулин-семиленте 232
Дормикум 76 Интал 118
Дроперидол 87 Интермедин 228
Дротаверин 139 Интерферон 257; 308
Дуовит 223 Интенкордин 138
Дуовит мемо 223 Интенсайн 138
Дуовит остео 224 Исмелин 65
Дуовит эрчүүдэд зориулсан 224
Дуовит эмэгтэйчүүдэд зориулсан 224
Й Коделак 112
Йод 238 Кокарбоксилаза 217
Йодын спиртийн уусмал 263 Компламин 153
Контратуссин 113
К Контрикал 173
Кавинтон 152 Контролок 164
Калийн перманганат 264 Корвитол 64
Калийн перхлорат 238 Коргликон 123
Калийн хлорид 131 Кордарон 129
Кальцемин 220 Кордафен 137
Кальцемин адванс 220 Кордиамин 94
Кальцийн карбонат 166 Коронтин 137
Кальцийн пангамат 216 Кортикотропин 227
Кальцийн хлорид 197 Кости 169
Кальципотриол 220 Ко-тримоксазол 294
Камфор 94 Кофеин 68; 92
Канамицины сульфат 305 Кофеин натрийн бензоат 93
Каптоприл 144 Креон 171
Карбамазепин 78 Кристепин 142
Карбенициллин динатрийн давс 274 Кромолин натри 118
Карбутамид 233 Ксантинолын никотинат 153
Карбокромен 138 Ксикаин 37
Карбоцистеин 115 Ксилокаин 37
Карнитин 206 Курантил 67; 138; 203
Карнозин 206
Карсил 175 Л
Катерген 175 Лазикс 183
Квамател 162 Лактин 228
Кеналог 241 Лактулоза 177
Кетамин 72 Ламотриджин 79
Кетоконазол 316 Ланагинкола 154
Кетотифен 118 Ланапрост 247
Кларитин 255 Лансопразол 163
Кларитромицин 282 Левамизол 257; 313
Кларитрон 282 Леводопа 81
Клафоран 278 Леворин 318
Клемастин 255 Левомепромазин 86
Клеримед 282 Левомицетин 285
Климен 243 Левомицетины натрийн сукцинат 285
Клиндамицин 288 Левотироксин натри 238
Клион 309 Левофлоксацин 298
Клоксациллин 273 Легалон 175
Кломифен цитрат 243 Лейкеран 320
Клонидины гидрохлорид 140 Лейкоген 195
Клостильбегит 243 Лекса 298
Клотримазол 317 Либексин 113
Клофелин 140 Лидокаин 37; 127
Клофибрат 211 Линкомицин 288
Кодеин фосфат 111 Лиотиронин 237
Липопрес 210 Мидантан 81; 307
Лобелин гидрохлорид 51 Мидекамицин 282
Ловастатин 210 Миелосан 321
Лозартан 146 Мизопростол 168
Лоперамид 176 Миконазол 315
Лоратадин 255 Микрогинон 245
Лориста 146 Микрофоллин 242
Лориста Н 147 Миноксидил 150
Лориста НД 147 Модитен депо 86
Люминал 74; 79 Моксиклав 274
М Мономицины сульфат 286
Маалокс 167 Морфин 99
Магнийн исэл 165 Мочевин 186
Магнийн сульфат 149 Мөнгөн усны дихлорид 266
Магнум форте 224 Мөнгөн усны ислийн шар тос 266
Мадопар 81 Мукосольвин 115
Мазиндол 160 Мульти Витамол 224
Макропен 282
Маннит 186 Н
Маннитол 186 Надропарин кальци 200
Мапротилин 91 Наклофен 108
Мебгидролин 255 Наком 81
Мебендазол 312 Налидиксын хүчил 297
Медостатин 210 Налорфин 101
Мезим форте 171 Налоксон 101
Мезокарб 93 Напроксен 108
Мелипрамин 90 Наркозын эфир 71
Мелоксикам 110 Натеглинид 234
Менадион 198 Натрийн бромид 84
Ментол 39 Натрийн гидрокарбонат 114; 165
Мепробамат 88 Натрийн вольпроат 79
Меридил 93 Натрийн пара-аминосалицилат 305
Мерказолил 238 Натрийн оксибутират 73
Меркаптопурин 322 Натрийн нитропруссид
Метамизол натри 106 Натрийн нуклеинат 195
Метациклины гидрохлорид 284 Натрийн салицилат 104
Метилдопа 141 Натурвит 222
Метилен хөх 265 Нафазолин 62
Метилтестостерон 246 Нафтизин 62
Метилэргометрин 189 Нашатырын уусмал 39
Метиндол 107 Неграм 297
Метоклопрамид 169 Неокристипин 142
Метопролол 64 Неомицины сульфат 285
Метофеназат 86 Неостигмин бромид 47
Метотрексат 322 Нефромон 207
Метрогил 309 Ниаламид 91
Метронидазол 309 Нивалин 47
Метформин 234 Никетамид 94
Мидазолам 76 Никлосамид 313
Никотин 50 Офлоксацин 297
Никотины хүчил 212; 215 П
Нимесулид 110 Паклитаксел 325
Нимодипин 152 Панангин 131
Нистатин 318 Панзинорм 171
Нитазол 310 Панзинорм форте 172
Нитразепам 76 Панкреатин 171
Нитроглицерин 134 Пантопон 100
Нитрозометилмочевин 321 Пантопразол 164
Нитроксолин 299 Пантотены хүчил 216
Нитронг 136 Папаверины гидрохлорид 154
Нитропентон 136 Парацетамол 107
Нитросорбид 136 Паратиреоидин 230
Нитрофурал 265 Пармидин 212
Нитрофурантион 300 Партусистен 189
Нифедипин 137 ПАСК-натри 305
Ницерголин 153 Пахикарпины гидроиодид 53
Новокаин 36 Д-пеницилламин 206
Новокаинамид 127 Пентазоцин 101
Новорапид Пенифилл 232 Пентаэритритил тетранитрат 136
5-НОК 199 Пентоксил 195
Ноксирон 75 Пентоксифиллин 153
Нолицин 298 Пертуссин 114
Нольпаза 164 Пефлоксацин 297
Ноотропил 95 Пиковит 222
Норадреналин 59 Пиковит комплекс 222
Норсульфазол 294 Пиковит Д 222
Норфлоксацин 298 Пиковит плюс 223
Норэпинефрин 59 Пиковит форте 223
Но-шпа 139 Пилокарпин гидрохлорид 48
Нуредал 91 Пиоглитазон 235
Пиперазины адипинат 312
О Пипекуроний бромид 54
Оксалиплатин 321 Пипольфен 255
Оксациллин 273 Пирабутол 109
Окселадин цитрат 112 Пиразинамид 304
Оксибрал 154 Пирантел 312
Оксипрогестероны капронат 244 Пирацетам 95
Окситетрациклин 284 Пирензепин 50
Окситоцин 187 Пиридинолкарбамат 212
Оксолин 307 Пиридоксины гидрохлорид 214
Олеандомицин 282 Пиридостигмины бромид 47
Оливомицин 324 Пироксикам 109
Омепразол 162 Питуитрин 188; 229
Омнопон 100 Полижинакс 318
Ондансетрон 169 Полимиксин 288
Орнид 130 Полькортолон 240
Орципреналин сульфат 116 Правастатин 209
Осталон 248 Празиквантель 314
Празозин 63 Рогипнол 76
Прегнин 244 Рокситромицин 282
Предион 73 Розоглитазон 235
Преднизолон 240 Роцефин 278
Прениламин 137 Рубомицин 323
Преноксдиазин 113 Рутин 216
Примидон 79
Пробукол 211 С
Прогестерон 244 Салбутамол 62; 116; 190
Прогинова – 21 243 Салимон 258
Проза 257 Сарколизин 320
Прозерин 47 Седальгин нео 109
Прокаин 36 Седуксен 88
Прокаин бензилпенициллин 272 Селегилин 81
Прокаинамид 127 Септолете 267
Пролактин 228 Септрин 294
Пролид 110 Сермион 153
Промедол 101 Сибазон 88
Прометазин 255 Сиднокарб 93
Пропанидид 72 Силибинин 175
Пропранолол 63; 132; 139 Симвастатин 209
Проспидин 323 Симетикон 178
Простагландин Е2 188 Синдаксел 325
Простагландин Е2α 188 Синкумар 201
Синэстрол 243
Протаргол 267
Скополамин гидробромид 49
Псоркутан 220
Ситаглиптин 235
Пурген 177
Солкосерил 155
Сомбревин 72
Спектиномицин 289
Р
Спиронолактон 186
Радио идэвхт йод 239
Стрептаза 201
Разолтан 146
Стрептолиаза 201
Ралоксифен 249
Стрептокиназа 201
Рамиприл 146
Стрептомицины сульфат 304
Ранитидин 162
Стрептоцид 294
Ревалгин 110
Строфантин 123
Резерпин 66
Стугерон 152
Резорцин 266
Сукралфат 167
Ремантадин 307
Суксаметоний иодид 54
Ренаприл 144
Сулема 266
Ренни 166
Сульфадиазин 295
Реопирин 109
Сульфадимезин 294
Репаглинид 234
Сульфадиметоксин 295
Ретинолын ацетат 218
Сульфадимидин 295
Рибоксин 67
Сульфазин 294
Рибофлавин 214
Сульфакарбамид 295
Риванол 265
Сульфален 296
Ридогрел 204
Сульфаметоксипиридазин 295
Рифампицин 303
Сульфаниламид 295 Триамцинолон 240
Сульфапиридазин 295 Триамцинолоны ацетонид 241
Сульфасалазин 296 Тригексифенидил 81
Сульфатиазол 295 Трийодтиронины гидрохлорид 237
Сульфацетамид натри 297 Триквилар 245
Сульфацил натри 297 Тримекаин 36
Сульфаэтидол 295 Тримеперидин 101
Супрастин 254 Триметадион 80
Сустак 135 Триметафаны камсилат 52
Триметин 80
Т Триоксазин 89
Тавегил 255 Трирезид 142
Тактавин 257 Трихомонацид 310
Т-актавин 257 Трихопол 309
Тамоксифен 243 Тробицин 289
Тардил 77 Тромбин 197
Тамсол 63 Тубокурарин хлорид 54
Тамсулозин 63 Тусупрекс 112
Тегретол 78
Тенонитрозол 310 У
Теобромин 68 Улкопрол 162
Теофиллин 68 Уросульфан 294
Тербинафин 317 Уротропин 264
Терипаратид 249 Урсодеоксихолын хүчил 174
Терпентиний тос 39 Урсосан 174
Тестостероны пропионат 246 Устөрөгчийн хэт исэл 264
Тетракаин 35
Тетрациклин 284 Ф
Тиамазол 238 Фамотидин 162
Тиамин бромид 213 Фарингосепт 300
Тиамин хлорид 214 Фезам 96
Тизерцин 86 Феназепам 88
Тиклид 203 Фенамин 93; 159
Тиклопидин 203 Фенасал 313
Тималин 257 Фенилбутазон 106
Тинидазол 310 Фенилин 201
Тиопентал натри 73 Фениндион 201
Тиофосфамид 321 Фенитоин 78
Тиреоидин 237 Фенобарбитал 74; 79
L-Тироксины натрийн давс 237 Феноксиметилпенициллин 272
Тобрамицин 287 Фенолфталеин 177
Токоферол 205; 221 Фенотерол 116; 189
Толбутамид 232 Фентанил 101
Тотема 192 Фентоламин 62
Төмрийн сульфат 191 Фенюльс 192
Травоген 317 Фенфлурамин 160
Тракриум 54 Ферковен 193
Трентал 153 Ферроплекс 193
Триамтерен 185 Феррум лек 191
Фестал 171 пепсиний холимог 161
Фибринолизин 201 Хлофазолин 140
Фибриноген 197 Хлорфенамин 255
Физостигмин салицилат 47 Хлорфенирамин 255
Финастерид 247 Хлорфентермин гидрохлорид 160
Фитоменадион 197 Õîëåêàëüöèôåðîë 219
Фитоферролактол 193 Холензим 174
Флувастатин 209 Холестирамин 210
Флуконазол 315 Ходоодны жинхэнэ шүүс 161
Флунитразепам 76 Холосас 174
Флуороурацил 323 Хотойн хандмал 84
Флуоксетин 90 Хөнгөн цагааны гидроокись 165
Флуфеназин деканоат 86
Флюдитек 115 Ц
Фолийн хүчил 194 Цайрын исэл 37; 267
Фолликулин 242 Цайрын сульфат 37; 267
Формалин 264 Цераксон 95
Фортум 278 Церигель 267
Фосфаден 69 Церукал 169
Фосфобион 68 Цетиризин 255
Фраксипарин 200 Цефазолин 277
Френолин 117 Цефалексин 277
Френолон 86 Цефалоридин 277
Фромилид 282 Цефотаксим 278
Фталазол 296 Цефтазидим 278
Фталилсульфатиазол 296 Цефтриаксон 278
Фторотан 71 Цефуроксим аксетил 278
Фторурацил 323 Цефуроксим натри 277
Фунголон 315 Цианокобаламин 193
Фурагин 300 Цизаприд 176
Фурадонин 300 Циклодол 81
Фуразидин 300 Цикло-прогинова 243
Фуразолидон 300 Циклосерин 304
Фурацилин 265 Циклоспорин 260
Фуросемид 183 Циклофосфан 321
Циметидин 162
Х Öèíàêàëöåò 249
Хинидин сульфат 127 Цинарикс 174
Хлоксил 314 Циннаризин 152
Хлоралгидрат 75 Ципринол 298
Хлорамин Б 263 Öèïðîí 298
Хлорамфеникол 285 Ципротероны ацетат 247
Хлорбутин 320 Ципрофлоксацин 298
Хлоргексидин 263 Цитиколины хлорид 95
Хлордиазепоксид 88 Цититон 52
Хлоропирамин 254
Хлорпромазин 85 Ч
Хлорталидон 185 Читамон 114
Хлор устөрөгчийн сулруулсан хүчил + Чигатуссин 115
Э Эпсилон аминокапроны хүчил 198
Элениум 88 Эссенциал 175; 206
Эмоксипин 206 Эстрадиолын дипропионат 242
Эналаприл 144 Эстрон 242
Энап 144 Этазол 294
Энап-Н 145 Этакрины хүчил 184
Энап-НЛ 145 Этакридиний лактат 265
Энап НЛ20 145 Этамбутол 303
Энап-Р 146 Этилморфин гидрохлорид 112
Эпинефрин 58 Этинилэстрадиол 242
Эпирубицины гидрохлорид 324 Этионамид 304
Эписиндан 324 Этосуксимид 80
Эпитрижин 79 Этоформ 35
Эпопростенол 204 Эуноктин 76
Эргокальциферол 219 Эуфиллин 117
Эргометриний малеат 189 Эфедриний гидрохлорид 65
Эрготаминий гидротартрат 189
Эринит 136 Я
Эритромицин 281 Ярина 245
Ãàð÷èã 383
ГАРЧИГ
Өмнөх үг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
БҮЛЭГ I. ЕРӨНХИЙ ЭМ СУДЛАЛ

1. Эм судлалын шинжлэх ухааны судлах зүйл, зорилго . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2. Эм судлалын шинжлэх ухааны хөгжиж ирсэн түүх . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
3. Ерөнхий эм судлалын тухай ойлголт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4. Эмийн бодисын бие махбодод оруулах зам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
5. Бие махбодод эмийн бодис тархах жам, биологийн хоригууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
6. Эмийн бодис бие махбодод химийн хувиралд орох нь . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
7. Эмийн бодис бие махбодоос гадагшлах замууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
8. Эмийн бодисын үйлдлийн үндсэн хэлбэрүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
9. Эмийн бодисын үйлдлийн механизм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
10. Эмийн эмчилгээний үр нөлөө нь эмийн бүтэц, физик химийн шинж чанараас
хамаарах нь . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
11. Эмийн тун ба концентраци. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
12. Эмийн зүйлийг дахин давтан хэрэглэхэд гарах үзэгдэл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
13. Эмийн бодисын хам үйлдэл. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
14. Эмийн бодисын харилцан үйлчлэл буюу үл нийцэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
15. Эмийн үйлдэл өвчтөний өвөрмөц онцлог, биеийн байдлаас хамаарах нь . . . . . . . . . . . . . 28
16. Эмийн эмчилгээний үндсэн хэлбэрүүд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
17. Эмийн үндсэн ба гаж нөлөө, харшлын урвал, идиосинкрази, хорт нөлөө . . . . . . . . . . . . . 29
18. Эмийн цочимог хордлогыг эмчлэх ерөнхий зарчим. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
БҮЛЭГ II. ТУСГАЙ ЭМ СУДЛАЛ

Бүлэг 1. Мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн зүйл
А. Захын мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн зүйл

1. Мэдрэх мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.1 Мэдрэх мэдрэлийн сэрэл хүлээн авч дамжуулах чадварыг бууруулах
эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.1.2 Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
1.1.3 Аргаах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.1.3 Бүрхээх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.1.4. Шингээх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.2 Мэдрэх мэдрэлийн сэрэл хүлээн авч дамжуулах чадварыг идэвхжүүлэх
эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.2.1 Цочроох эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2. Хөдөлгөх мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.1 Холинидэвхт синапс-д нөлөөлдөг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.2 Адренидэвхт синапс-д нөлөөлдөг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3. Пуринидэвхт системд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Б. Төв мэдрэлийн системд нөлөөлөх эмийн зүйл

1. Наркозын бодис . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
2. Нойрсуулах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
3. Таталдааны эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
4. Сэтгэц-д нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.1 Сэтгэцийн үйл ажиллагааг тайвшруулах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.1.1 Ерөнхий тайвшруулах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.1.2 Солиорлын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
4.1.3 Сэтгэл засах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
4.1.4 Сэтгэл уналын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
4.2 Сэтгэцийн үйл ажиллагааг сэргээх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2.1 Сэтгэц сэргээх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2.2 Аналептик эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
4.2.3 Ноотроп бэлдмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5. Өвдөлт намдаах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.1 Наркозын үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5.2 Наркозын бус үйлдэлтэй өвдөлт намдаах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Бүлэг 2. Эрхтэн системийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эмийн зүйл

1. Амьсгалын эрхтний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
1.1. Амьсгал сэргээх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
1.2. Ханиалга дарах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
1.3. Цэр ховхлох эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
1.4. Бронхын багтраа өвчний үед хэрэглэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
1.5 Уушгины хаванг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
2. Зүрх судасны системд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
2.1 Зүрхний гликозид. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
2.2. Зүрхний хэмнэл алдагдлын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
2.2.1. Зүрхний дамжуулах систем болон кардиомиоцит-д шууд нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . 126
2.2.2. Зүрхийг мэдрэлжүүлдэг мэдрэлийн синапс-д нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
2.3. Зүрхний цусан хангамжийн дутагдлыг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
2.3.1. Зүрхний бах өвчнийг эмчлэх эм эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
2.3.2 Зүрхний шигдээс өвчнийг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
2.4. Цусны даралтанд нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
2.4.1 Цусны даралтыг бууруулах эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
2.4.2 Цусны даралтыг ихэсгэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
3. Тархины цусан хангамжийн дутагдлын үед хэрэглэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
4. Хоол боловсруулах эрхтний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . 159
4.1. Хоолны дуршилд нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
4.2. Ходоодны булчирхайн шүүрлийн өөрчлөлтийн үед хэрэглэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4.3. Ходоодны булчингийн хөдөлгөөнд нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4.4. Бөөлжүүлэх ба бөөлжилтийн эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
4.5. Нойр булчирхайн шүүрэл өөрчлөгдсөн үед хэрэглэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170
4.6. Элэг цөсний үйл ажиллагаанд нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173
4.7. Гэдэсний булчингийн хөдөлгөөнд нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
4.8 Гэдэсний дүүрэлтийг багасгах эм. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
5. Шээс хөөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
6. Умайн булчинд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
6.1. Умайн булчингийн агшилтыг идэвхжүүлдэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
6.2. Умайн булчингийн агшилтыг саатуулдаг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189
7. Цус төлжилтөнд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
7.1 Эритропоэз-д нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190
7.2 Лейкопоэз-д нөлөөлөх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195
Ãàð÷èã 385
8. Цусны бүлэгнэлтэнд нөлөөлөх эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
8.1. Цус алдалтыг тогтоох эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
8.2. Тромбозоос урьдчилан сэргийлэх эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Бүлэг 3. Антиоксидантууд 205

Бүлэг 4. Бодисын солилцоог зохицуулах эмийн зүйл
1. Атеросклерозын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2. Витамины бэлдмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
3. Дааврын ба дааврын эсрэг бэлдмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226
4. Ясны эрдэсжилтийн эмгэгийн эмчилгээнд хэрэглэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Бүлэг 5. Дархлалын процесс-т нөлөөлөх эмийн зүйл

1. Харшлын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
2. Иммун чанарт нөлөөлдөг эмийн зүйл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Бүлэг 6. Амьд үүсгэгчээр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх эм

1. Микробын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
1.1 Үжилгүйжүүлэх болон халдваргүйжүүлэх бодис . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
1.2 Бактерийн эсрэг нөлөөт хими заслын эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
1.2.1 Антибиотикууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
1.2.2 Сульфаниламидын бэлдмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
1.2.3 Микробын эсрэг нөлөөлөх хими заслын нийлэг бэлдмэлүүд . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
1.2.4 Сүрьеэ өвчнийг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
2. Вирусын эсрэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
3. Эгэл биетнээр үүсгэгдсэн өвчнийг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
4. Гельминтозыг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
5. Мөөгөнцөртөх өвчнийг эмчлэх эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Бүлэг 7. Хавдрын эсрэг бэлдмэл 319

1. Алкилжүүлэх бодисууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
2. Антиметаболитууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
3. Янз бүрийн нийлэг эм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
4. Хавдрын эсрэг антибиотикууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
5. Ургамлын гаралтай бэлдмэлүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
6. Дааврын бэлдмэлүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
7. Ферментүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
8. Цитокинүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
9. Радиоидэвхт изотопууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Бүлэг 8. Жор судлал

1. Эмийн жор бичих дүрэм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
2. Эмийн зүйл, бодис, бэлдмэл, түүхий эд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
3. Эмийн хэлбэрүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
4. Хатуу эмийн хэлбэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
4.1. Нунтаг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
4.2. Бүрээс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
4.3. Шахмал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
4.4. Үрэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
4.5. Мөхлөг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
4.6. Хатуу эмийн бусад хэлбэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
4.7. Хатуу эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
5. Зөөлөн эмийн хэлбэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
5.1. Тосон түрхэц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
5.2. Өтгөн түрхэц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
5.3. Шингэн түрхэц. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
5.4. Лаа . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
5.5. Крем . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
5.6. Гель . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
5.7. Гоюу . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
5.8. Зөөлөн эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
6. Шингэн эмийн хэлбэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
6.1. Уусмал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
6.2. Дусал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
6.3. Идээшмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
6.4. Чанамал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
6.5. Галены бэлдмэлүүд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
6.5.1. Хандмал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
6.5.2. Ханд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
6.6. Шинэ Галены бэлдмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
6.7. Холимог шингэн. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
6.8. Салс. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
6.9. Цийдмэг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
6.10. Хөвмөл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
6.11. Чихэрлэг шингэн . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
6.12. Зэхмэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
6.13. Шингэн эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
7. Тарилгын эмийн хэлбэр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
7.1. Тарилгын эмийн хэлбэрийн бие даалтын ажил . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
8. Аэрозоль . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
9. Латин хэлний тухай товч ойлголт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
9.1. Латин хэлний цагаан толгой . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
9.2. Үсгийн дуудлага . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Ãàð÷èã 387
Ном зүй
1. Д.А Харкевич “ Фармакология” 2003
2. И.Б. Михайлов Клиническая фармакология 2002
3. М. Чүлтэмсүрэн Ч. Ерөөлт Л. Хүрэлбаатар “Эмийн лавлах” 2009
4. Heinz Lullmann, Klaus Mohr, Lutz Hein, Detlef Bieger 3rd edition 2005
5. Rang, Dale “ Pharmacology” 6th edition 2007
6. Bertram G.Katzung “Basic and clinical pharmacoloy” 11th edition 2009
7. И.В Маркова М.В Неженцев “ Фармакология” 1994
8. Справочник Видаль 2009
9. М.Д Машковский “Лекарственные средства” 2007
10. “Жор судлал” С.Жамъяндагва, М.Чүлтэмсүрэн, Ч.Ерөөлт 2004
11. И.А Виноградова А. И. Шевченко Е. В. Шурыгина Обшая рецептура 2001
12. “Основий физиология человека” Под ред. Б.И Ткаченко I том 1994
13. Г. Сүхбат “Хүний биеийн ерөнхий физиологи” 2000
14. “Физиология человека” Под ред, Р.Шмидта и Г.Тевса I, II, III том 1996
15. М. Чүлтэмсүрэн, Л.Мягмар, Ч.Ерөөлт Монгол улсад эм судлалын шинжлэх
ухаан үүсэж хөгжсөн түүх 1999
16. А. Гүрбадам “Хүний шимэгчид” 2000
`

эм судлал

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

эм судлал

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ØÈÍÆËÝÕ ÓÕÀÀÍÛ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ

Ðåäàêòîð: ØÓ-íû äîêòîð, ïðîô. Ì.Àìáàãà

Íýìæ çàñâàðëàñàí IY õýâëýë

Редактор: М.Амбага, Б.Саранцэцэг

Сайн үйлс дэлгэрэх болтугай.

ЭМШУИС-ын эм судлалын тэнхмийн багш АУ-ны магистр Ч.Ерөөлт

ЭМ СУДЛАЛЫН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ХӨГЖИЖ ИРСЭН ТҮҮХ

ЕРӨНХИЙ ЭМ СУДЛАЛЫН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ

ЭМИЙН БОДИСЫГ БИЕ МАХБОДОД ОРУУЛАХ ЗАМ

Зураг 1. Бодис шимэгдэх

Зураг 2. Эмийн бодисыг бие махбодод оруулах замууд,

БИЕ МАХБОДОД ЭМИЙН БОДИС TAPXAX ЖАМ,

ЭМИЙН БОДИС БИЕ МАХБОДОД ХИМИЙН ХУВИРАЛД OPOX НЬ

Зураг 4. Эмийн бодисын уурагтай холбогдох чадвараас үйлдлийн хүч

Ñõåì 1. Ýìèéí áîäèñûí áèå ìàõáîäîä õèìèéí õóâèðàëä îðîõ çàì

эсрэг эм, нойрсуулах, өвдөлт намдаах эм, спирт гэх мэт.

ЭМИЙН БОДИСЫН ҮЙЛДЛИЙН ҮНДСЭН ХЭЛБЭРҮҮД

ЭМИЙН БОДИСЫН ҮЙЛДЛИЙН МЕХАНИЗМ

Çóðàã 6. Ðåöåïòîðûí òºðºë

ЭМИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ҮР НӨЛӨӨ ЭМИЙН БОДИСЫН ШИНЖ

ЭМИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ҮР НӨЛӨӨ НЬ ЭМИЙН БҮТЭЦ, ФИЗИК

ЭМИЙН ТУН БА КОНЦЕНТРАЦИ

ЭМИЙН ЗҮЙЛИЙГ ДАХИН ДАВТАН ХЭРЭГЛЭХЭД ГАРАХ ҮЗЭГДЭЛ

ЭМИЙН БОДИСЫН XAM ҮЙЛДЭЛ

ЭМИЙН БОДИСЫН ХАРИЛЦАН ҮЙЛЧЛЭЛ БУЮУ ҮЛ НИЙЦЭЛ

ЭМИЙН ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ҮНДСЭН ХЭЛБЭРҮҮД

ЭМИЙН ҮНДСЭН БА ГАЖ НӨЛӨӨ, ХАРШЛЫН УРВАЛ,

Зураг 7. Эмийн харшлын хэлбэрүүд

ЭМИЙН ЦОЧИМОГ ХОРДЛОГЫГ ЭМЧЛЭХ ЕРӨНХИЙ ЗАРЧИМ

ЗАХЫН МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

МЭДРЭХ МЭДРЭЛИЙН СИСТЕМД НӨЛӨӨЛӨХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

МЭДРЭХ МЭДРЭЛИЙН СЭРЭЛ ХҮЛЭЭЖ АВЧ ДАМЖУУЛАХ

Зураг 8. Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх эмийн

Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх зарим эмийн үйлдлийн

Хэсгийг мэдээгүйжүүлэх идэвх Хорон чанар

АРГААХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

БҮРХЭЭХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

ЦОЧРООХ ЭМИЙН ЗҮЙЛ

Зураг 9. Мэдрэх мэдрэлийн төгсгөлд нөлөөлөх эмийн үлдлийн үндсэн чиглэл

Бэлдмэл Олон улсын Тун хэмжээ Хэрэглэх заалт

Парасимпатик ба симпатик мэдрэлжүүлэлтийн үндсэн үр нөлөө

Медиатор нь ацетилхолин, норадреналин гэж 2 янз байна.

Õºäºëãºõ ìýäðýëèéí ñèñòåì

Ñîìàòèê ìýäðýë Óðãàë (âåãåòàòèâ) ìýäðýë

Çàíãèëààíû Çàíãèëààíû Çàíãèëààíû Çàíãèëààíû

Ìåäèàòîð àöåòèëõîëèí Ìåäèàòîð íîðàäðåíàëèí

Õîëèíèäýâõò ìýäðýë Àäðåíèäýâõò ìýäðýë

Ì-õîëèíî- Í-õîëèíî- -àäðåíî- -àäðåíî-

Схем 2. Хөдөлгөх мэдрэлийн систем

2. Төгсгөлдөө норадреналин үүсгэж сэрлээ дамжуулдаг мэдрэлийг адренидэвхт мэдрэл гэнэ.

ХОЛИНИДЭВХТ СИНАПС-Д НӨЛӨӨЛДӨГ ЭМ

Зураг 10. Холин идэвхт синапсаар сэрэл дамжих

Зураг 11. Холин идэвхт синапсаар сэрэл дамжих механизм

Холинорецепторыг дотор нь мускаринд мэдрэг М-холинорецөптор, никотинд мэдрэг H-

Зураг 12. Холин идэвхт синапсын зохицуулга

ХОЛИНЭСТЕРАЗЫН ЭСРЭГ НӨЛӨӨТ ЭМ

Олон улсын Эмийн тун

Олон улсын Тун

ВЕГЕТАТИВ ЗАНГИЛААНД ХОРИГ ҮҮСГЭХ ЭМ

АРАГ ЯСНЫ БУЛЧИНГ СУЛРУУЛДАГ ЭМ (МИОРЕЛАКСАНТУУД)

Деполяризацийн эсрэг нөлөөлж булчин сулруулах эм

Зураг 13. Адрен идэвхт синапсаар сэрэл дамжих процесс

Адренорецептор норадреналинтай нэгдсэнээр мөн эсийн хоёрдагч дамжуулагчийн систем