yp oshpin. ) Drug taki} aie spotkace. Sprawiediva imgdra, pelua wiih, skromnoscpokor.Jej oc abaya iio Siedrem, aw amarsacekach na waz kyl si blogs ieistwopokd.Glyby nie to, kobiet ne naledy por nywaé do aniotéw, pomnalbym jg do aniola bodego. ‘Ale mila w cieszz ok chy mld daienczyay. Gaby nie ubiratasigjak starusok, nie zauwataloby se is wie Nie potkatem jj pzed wyjazdem zJeroeolimy, pomns- tem po ponrocie Jak to mone nie zaaem jj wen fie A dlaceego wy ni malice el do tej psy? Kade Pisa jest potkaddrugieg xtowika w okeflonyn mig sou i crasie. Gre mniesig owas? Oto suede hed owed pene jeronlinakiegosngdra try miessl w pobliu Sciany Pace, Nie naam jogo dom. aa ‘ple kobietg blank wodyiapytalem droge ~ Choi, poke ci powiedsiala. * Aled nich sig pani nie tude - odparem. ~Prosep nntyko powidrie, nienam sagas Se mecha pwd: ~ Co pan skoda e sara kobeta spelni dobey very nek? Jew ty zc, tonne sek. Ale prose daé mite blaszanke. diese Choe pan umnijecyémojyzastuge‘melt nen Paya sete ~ Aleé nie chee umniejszaé zashugi,cheialbyma tylko oseczedzie trad ~Tozaden teud,lecz pyle}. Cay Swiety, niech bedie blogostawiony, nie da swoim stworzeniom ily, eby mogly: samezatroszezyésigosicbie? Przemykalismy migdzy karnieniamitkeaéylismy pozaul kach, omijajac wielblady i osty, nosivoodéw, préimiakow ‘oraz takich, co gonig tylko za plotka, Wresecie moja twa ryszka zatraymala sig rzckla: = Oto dom czlowioka, ktorego pan szuke Pozdrowitem jai wszedlem do svodka, Zastatem go w domu, za jego wlasnym stolem. Nawet nie wiem, cey mnie poznal. Kiedy wehodzilem, akuratobmy- lalnowa interpretacjgizaraz mi ja preedstawil!.Azapierw: 7g interpretacig poszla nastepna, Wychodzge, cheialem {0 spytat, kim jest kobieta, tdra wskazala mi droge, Sta ‘uszkao twatzy jasniejacej spokojem i glosie pelnym rado- sci. Aleniesposéb przerwac medrcowi, kiedy wykladanowa, interprotace Kitka di p6éniej zndw poszediem do miasta, zlodyé ‘wizyte inne) staruszce, wedowie po rabinie, Przed powtotem do Jerozolimy obiecatem je wnukowi, deg odwied, Byl to pierwszy dzies pory deszceowej. Deszcz padat na calego, a stofice skrylo sig 2a chmurami, Poza Krajem luki dries unazasieza wiosenny,alenie w Jerozolimie,ktéra slosice rozpieszcza siedem, osiem miesigcy w roku. Jezeli nie swe cale sity, to ju mamy rime iludzie chow sig podomach, na dviedzticach, ssepdzie tam, gue jest kawa Jele dacs Szedem przed siebie, wdychajge zapach kropel. Lecialy ze Spiewem, otulone kolorowg mgielka, spadaly migdzy kamienie na dziedziicach, bebnily 0 Sciany budynkow 110 — i taticeyly na dachach, tworzge kaluze, jedne metne, inne przejrzyste i rozswietlone promieniami slosica, kiére ca jak c2as wyzierato zza chmur i odbijalo sig w wodze. Bo tak to jest, de w Jerozolimie slonice nawet w deszczowy zie czeka w pogotowi ‘Wevedlemw ulicakiKrytego bazaru, Minglem sklepy lot nikéw, potem sprzedawecow pachnidel, dale] warsztatyszew- ‘cow itkacay,stragany 2 gotowym jedzeniem, az wydostalem sig na ulicg, py ktdrej mieszkali Zydzi. Na ziemi siedziel _zakeutaniw najgorszelachy biedacy.Nie chciatoim sigwydo- byé rei spod ubrat tylko spogladaligniewniena kafdego, -kto mijatich, nie siggngwszy do kiesceni. Mialem przy sobie ‘gare drobnych monet, chodzilem od jednego do drugiego i ozdawatem jakmune Nakonieczapytalemich odom abi nowej.Pokazali ‘Wseedlem na driedziniec, jeden z tych, co do ktdryeh nigdyniemoinamieé pewnosci, czy tokolwiektammiescks, Pokonalem ses cay siedem deiurawych schodkow izatrzy _malem sig przed uchylonymi drawiami, Na progu potkn tem sigokota, zaraz potem osterte Smieci, Bylozimnoipara ust sprawila, Ze nie widzialem nikogo. Uslyszalem tylko poirytowany, omdlewajacy glos.,Ktotam?”.Rozejrzalem sig i dostrzegtem cos w rodzaju Zelaznego I6zkaz g6ra poduszek i piernatow, wérdd ktérych lezala preestraszona i zagnie wana starusrka, Praywitalem si i wyjanitom, Ze przyjechalem do Kraju {i mam pozdrowsienia od jej wnuka, Wysungla reke spod poduszek i podciagnela koldee jeszcze wyéej, pod sama rode, apotem zaczela wypytywae; ie jj wnuk ma doméw, «zy wkaiadym ma stuzqcg i czy w kazalym pokoju ma piekny Kiedy ezlowiek wide Tili, mysi sobie: Nie zaznala ani jednego zhego dnia w swoim 2yciu" Rabinowwa spojrala na mnie szyderezo i rzekla: ~Méwipan:niezazmataanijednegozlego dna ja powia «dam pan: niezaznale ani jednego dobrego, Whasnemu wo. .gowi nie Zycrylabym takich cierpies,jakie spotkaly Til -Mysii pan, Ze skoro nie jest zalezna od pomocy spotecene), to dobrze jj sig wiedzio? A mnie sig wydaje, e nawet bie dak, Ktdry chodzi od domu do domu,niezamienilby sigznia ‘ua zmartwienia, Oj, moje béle! Pedbujg o nich zapomnie, ale one nie chea zapomnieg o mnie. 12 Widziatem erabinowawiewigce) nizpowiedialadotgd, ale poniewai-calems, 2e sli zapytam, i tak mi nie odpowie, wslatem z kevest,jakbym zbieral sg do wyiia, Lede komsiniar2 wlazl do komina, ajuema cata ware ww sadzy ~ powiedziala.- Jeszcze pan dobrze nie usiad, juz ehce iS, Skae ten pospiech? = Jedeli pani chee, gebym siedzial, to posiedze ~ par tem, Zamilklai nicnie mbwita, Sam zaczatem méwi€ je OTH, ‘apotem poprositem: “Made by mi pani coo nie) opowiedziala? ~Ajedliopowiem, komutopomode? Jj czy mnie? Nielubig dai, ktdrzy opowiadaja historic. Snujg te swoje opowiesci jk pajak pajeczyng, a potem méwig, 2 to jest pigkny gobe lin do zavieszenia w salonie, edno panu powiem: Swigty, niech bedzie blogostawiony,zitowal sig nad tym sprawie- lism ezlowickiem, poniewat sprawil, ie ly duch wszedl wtgapostatke, Niechaj ej imig bedzie wymazane! Co siepan take pattay? Nigdy pan nie slyszal, jak ktoS méwi po Zydow sku? = Po aydowsku rozumiem ~ odpowiedziatem. ~ [Alene rzumien, co pani do mnie méwi, rabinowo. Okogo ‘hod? Jaki sprawiedliwy? Jaka apostatka, ktora pani prae ‘ina? Aco, mamjablogostawi¢? Moze mam powiedziet:,Pigk- nie postapilas, przechrato jedna, ze6zamienita zloty denar na grosik bez wartosei”. mow gapi sie pannamnie,jakbym riéwita po turecku Na pewmo styszal pan, Ze mgzm6j, blo gostavrione} pamigei, by? rabinem, Dlatego nazywaja mnie rabinovra, Ale pewinie pan nie wie, 2 take mé} ojciec byt rabinem,itotakim, ein rabini byli prey nim jak chlopey szchederu, Kiedy mévig:rabini, mam na mysli prawdzivych 123heme Pepe. rabinéw,anietych tutaj,conosza sig jak rabinii wewigeku ztymuwaiajg sig za rabindw, Oj, Swiecie,dwiece, wszystko jedno wielkie ktamstwo, cot sigdzieje! Aleméjojciec,niech ‘wspomnieni tego sprawiedliwego bedi dla nas blogosta wiesstwom, jué w dicitistwie byl prawdzinym rabinem. Dlatego swaci z.calego kraju suka dla niego ony. Byta jedna hogata wdowa, Kiedy méwig: bogata,toznacey,debyka aprawde bogata. Miata crke jedynaczke. Lepiej by bylo, _gayby jel nie miata. Wrigha beczke pelna lotych denardv i powiedziala swatom: ,Jereli sprowadzicie mi zigci, dosta nie igbeczke, ajelibedziemn malo, zapewniam, dotoze wig ce" Alecérkaniebyla przeznaczona temu spranvedliveru _gzowi. On byl sprawiedliwy, a w nie), jak sie na koniee ‘okazalo, miesekal aly duch apostazji. Ucieklazdomu, wat pila do zakonu i zmienitareligie. A kiedy uciekla? Jak pro: adil jg pod slubny baldachim’ Je matka polowe mati wydalanato,Zeby jg stamtad wydostaé. Zeepaczona poszla do samego cesarza, ale nawet cesarz nie mégl nic poradé, poniewai te, kt6re idg do klasztoru, juz nigdy stamtad tie wychodza. Wie pan, kim byla ta apostatka? Cirky.. Ts, ‘wlasnie nadchodzi. Wescla Tiliz garnkiem zupy. Dostrzegla mnie i pose iol ~ Ach, tutaj ested Sied, pryjacielu, sied Odwiedrae ‘chorg to naprawde bardzo dobry uezynek. A pani, rabinowo, bardzo sie poprawita. Zaprawde, odkupienie nedejdzie lada wile! Swigty blogostawiony sprawi, ez kaéda godeing Dedzie pani caula sie lepie.Przyniostam troche zapy do wypi ia, Prose, moja droga, niech pani podniesie giowe, poprawig pouluszke.O, tak, tak, moja droga, Jaka skoda, mij synu, 2 nie miesrkasz w mieécie i nie modest widzie, jak nasa rabi ‘nowa,oby ata nam jak najdluze, drowioje kata going 24 ~ Jak to, janie miesckam w ferozolimie? - odpowiedzia fem. ~ Czy Nachalat Szwa® to nie Jerazolima? = Rode uchowaj Kt62 tak méwi? - odparla Til. ~ Pree cimie.Kiedyé Jerozolima rozrosnie sig we wszystkie strony i siegnie Damaszku. Jednakie oko, ktére pamigta Jeroz0- lime schowang wylacenie w obrebie muréw, nie praywy: lo postrzegae tego, co wybudowano poza murami, jako ‘wlaécivg Jerozolime, Caly KrajIracla jest Swigty, vasa: cra okolice Jerozolimy. Ale werrnatrz mur6w Swigtos jest najwigksza. Wiem dobree, m6j syn, de nie mowigniczego, ‘ czym pan sam nie wiedzialby lepie} ode mnie. W takim razie dlaczego w ogéle to méuvg? Zeby glosié chwateJero zolimy! Dostrzeglem w oczach rabinowej jak smutno je), eT ‘ozmawia ze mg a nie nig. Pazegnatem sie wigc i wysze- lem. Zajgty 1éényeni sprawami, przez jaki6 czas nie chodzi Jem do miasta, Potem zjechali sig turyéci. Znacie ich: naj pierw Smialisieznasiz Krajy ale kiedy Wszechobecny dal nam tu kavwatek miejsca,zaczgli przyjedléat, patezeé co sig dlieje, a jak prayjada, traktuja nas, jakbyémy zostalistwo- rzeni do tego, zeby sig nimi zajmowae. Ale ich wizyty majg ted dobre strony: oprowadzajgc, sami cos ogladamy. Raz czy diva, gy poszediem do miasta pokazat im Sciang Pla vu, spotkatem Tiki, Zauwazylem, de si¢zmienila. Dotych cxas poruszal sigbez trudu, teraz sala 0 lasce. Move dlatego turySei nie zapraatali sobie nig glowy. W kosicu prayjechali awiedzad Kraj,a nie spotykaé sig 2 jakgs staruszkq, Kt6re} nie byto w praewoutnik ‘Puryéei wyjechali z Jerozolimy, a ja pocautem sie jak catowiek, ktary nie wie, co dalej ze sobg zrobic. Pr6 ‘bowalem wrdcié do pracy, ale mi sig nie udawato. Weedy 125simul dove Anon Papo esi ruszytem do miasta i obszedlem wszystkie miejsca, po kt rych oprowadzalem turyst6w, Czegé-nie widzialem! Ten, tsry katdego dniaodnawiaswoje dzielostwrorzenia, wkaz de} godzinie odnawia swoje miasto, Wprawdzie Zadnych nnowych budynk6w tu sig nie stawia ani zadnych nowyeh tirzew nie sadzi, lecz mimo to Jerozolima zyje iciagle jest jak nowa jest tak za kafdym razem, kiedy tu przychodze. Nie mem tego wyjasni, ale nadeda kiedy$ wieley uczeni iinam powiedza" Potem spotkalem znajomego medrca, Wzigl mnie ‘do domu i opowiedziat 0 najnowszych interpretacjach Sie Azielismy, ja zadawatem pytania, on odpowviadat. Ja zgla svalem trudnosci, on prredstawial dowody. Ja watpitem, (on wyjasniat Jakie to cudowne i preyjemnesiedzieénaprze civ jednego z jerozolimskich medrcéw i ucayé sig od niego ‘Tory! Jego mieszkanie jest skromne, wypostienie te, ale ego madros¢sigga g6r Wiad jea oknem, otacajaero ~zolime-Sapuste, nema na nich swigtys ani patacéw, ponie wa? odkad wygnano nas Kraju, preychodza kolejne ludy, ‘obracaja go w perzyne iida dale. le gory tewaia w chwale i pysenig sig kolorami, Jes wSréd nich Géra Oliwna, Zadne «drzewa na nie} nie rosna,zdobi jg tylko las grobow. Leég wnnich sprawiedliwi, kt6rzy za dyciai po Smierci myslami wracaja do Kraju ‘bieratem sie do wyjécia, kiedy preyszta pani domu. {i powiedziala do meza = Zapomniales, 2 obiecales cs Til. Zawstydzil sei powiedsiat ~ Ach tak! © wie cudzie! Odkgd znam ‘Tebile, nigdy mnie onic nie prosits,nigdy te2 nie slyszatem,zeby prosila ‘kogos innego. A teraz faktycenie, prosita, bym panu powie iol, Zeby japan odwiedzl. 26 = Ma pan na mySli te starszg kobiete, ktdra praypro- wadzila mnie kiedy$ do pana? O ile sig nie my, ej ime nie brami ta, jak pan powiodzia = Tak, Til, Tela to ej swigte mig Jak pan wid stad wniosek, de nawet cztery,pigé pokoled temu nasi ojeowie nadawal swoim cérkom imiona, kt6re bramig jak te, Kise nadaje sig dzsiaj Dlatego moja ona nazywa sig Techija™ -Pesmie pan my, eto imignadane na cze6é naszego oro dzenia, ale faktycenie pochodzi ono zczaséw Gaona Rima’, Kory przykazal pradziadowi mojej zony, by tak whagnie ‘nazwal swoja cork. Moja:zona ma to ime ponte ~Powsiada pan: cztery, pige pokoles? Znaczy, ze Tehila jesttak tara ‘Usmiechnalsigi reek =Jej wiek nie wyry siena ej twarzy, ona sama niezwy kta méwié, ile ma lat, Gdyby kiedy nie wyswato jej sig slowko, tobyémy nie wiedrili, A bylo tak: Tehila prayszla 1a Slub naszego syna. Poblogoslawita jego i panng mods, méurig: ,Obyécie dodyli moich lat”, No wige méj syn na to: Ci macey twoje blogostawiesistwo?” A ona: ,Mam die ‘wigédziesigtijedenascie lat". 2dar2ylo sig to pezed traema laty. Azatem Tehilama dzisia| driewigédriesigticzternascie, czyliinacze} mévwige, sto catery lta Odpowiedzialem mu = Skoro ju pan onie| wspornial,prosze mi powiedziet, Kimonajest” ~ Chita jest do opowiadania? ~odpar.-To kobieta pra vwiedtwa, Sprawiedliwa, Tak po prostu Tyle wiasnie maczy to stowo.Jedelima pan okazje sg nig zobaczyé, niech pan ‘die, Ale watpie, by zastal ja pan w domu. Albo odwiedza chorych, albo niesie pocieche tym, ktorzy nic niemaja, albo sama zsibie idzie 2r0bi¢jakisinny dobry uczynek. A jes anawet ja pan zastanie, bo czasami bywa u siebie, to bedie cerowaé posiczochy i ubrania dla biedaych sierot. Danie), kiedy byla bogata, rozdawala jalmuzne. Tera, ey z0stalo iejtyle, ilestarcrana skromny posilek, pomagaludziom wla sng praca, Odprowadzil mnie doje} drewi. Po drodre co sz wra caldoswoje)interpretacji W kosicu spostrzogl, ego nie sks ‘cham. Usmiechngl sig rel = Wide, ée odkad wspomnialem o Teli, esata dwiata preestala pana interesowaé, Odpariem: ~ Prosze,niech bedze pan tak taskawy i powie mio ni) cof wigee ~Coona terazporabia, juz panu powtiedialem. Corobite, Kiedy miesckala poza Krajer, nie wiem.,Précz tego, co wie ddzq wszyscy: 2e byla bardzo bogata iprovadzila rozicene interesy. W kovicu umarl jj synowie, umast mai, zostawita wszystko i prayjechata do Jerozoliy, Matka moja, niecha} spoczywa w pokoju, znykla méwid: kiedy widze Tehile, ier, dena clowieka spadaja wigkszenieszczeScianidmdo- wietistwo iutratasyn6w. Ale ojakienieszczgSciacchodsi, tego mine powiedziala. Nie wiem ijusignie dowiem, poniewez Iudziez pokoleni, kiéreznalo Tehile, kiedy mieszkale poza, Krajem, dawno nie2yja, aona sama osaczedniewiywa sb, [Nawet teraz, kiedy zmienitamwyczajeizaczela méwig wigce} niédotad nieopowiada osobie.O,jestesmy na miejscul Wat pig, cry jg pan zastanie, Zbiza sig wieczir, wige na pewno ‘chodzi od chederu do chederu irozdaje dzieciom cukierki. CChwile p6éniej bytem w mieszkaniu Tebili. Siedziata przy stole i wydawato si, Ze czeka na mnie calym swoim jestestwem. Maly pok6j miat grube Sciany i beczkowate sklepienie, jak tow staryeh jerozolimskich domach, Gdyby 128 nie malutkie Seko w kaciegliniany dan na stole, mozna_ by pomysleé eto niewiclka modlitewnia, Kilka ubogich preedmiot6w dopelaialo wyposazenia lampa z polerowa: tie) miedzi, miedziane naczynie do obmywania ral kik ‘amienny miedziany éwiecrnik wiszqcy nad6akiem. Modi cunt, Pigcfoksiagi jeszcze edna sigzkanastolenadawaly pomiesaczeniu skromay wdziek domu modlitey. UUkonilem sii powiedziatem: = Poke temudomowit = Blogostawiony, ktory praybywa! Pani mieszka jae ksigeniczk, ~ Kaila cérka inzaelska jest jak ksiginiczla. ja jestem ‘cbrka Tzraela,Jestem Tebila, chwale Boga 2ywego ~ edpo wiedziala, - Bardzo to mile z twoje strony, fe prayszet CChcialam sig 2 toba widziet. Nie tylko widzet, ale porozm. wiae. Czy bylbys gotdu wyswiadezyé mi praystuge? = choébySo potowe krdlestwa prosila® ~Pigknie, 2 wspomniales keblestwo, Cayzniejest tak, 2e wszystkie dziei Iraela pochodea of krdl6, a ich wezynki sa kndlewskie? I kiedy crlowiek 2 traela wyswiadeza dobro bligniemu, czyé ne jest to uczynek godny krétestwa? Sia aj, md} syne, siadaj, Prayjemnie rormawia sig na siedzaco, ‘Nie zabietam ci czasu? Na pewno masz mnéstwo zajee, -musisz zarobié na zycie. Gdzie te czasy, kiedy moglismy sobie porwolié na to, deby posiedrieé godzinke, gawedzi¢ i mice z tego radose...Teraz kay 2yje w poSpiechu, pedi szies, biegnie. Mysla,e jak bedg tak goni¢, to uda im sig dobiec na powitanie Mesjasza, 0, widzisz, zndw popadam gndulstwo. Zapomaialam o radach staruszka, kibry mnie ostrzegal, ebym nie marnowalasl6w na glupstwa Usiadlem naprzeciw Tehili i czekalem, ad mi powie, poco mniezaprosita.Ona ednak,jakby praypomnialasobie 120‘SimltetAnon Powis se. nauki starus7ka, siedziata w milczeni, Weesecie zerknela nna mnie, nastepnie odwrécila w2rok, a potem znéw spo} ala, jak clowiek, kt6ry bada swojego wystannika i spraw: aa, czy ten nadaje sig do powierzone} mu mis) W kosicu przeméwitaj powiedziala mi o Smierei rabinowe). Umarta w nocy. Piecyk sie pail, a kot wygreewal sie pray ogni Po tym jak prayszlipo nig luce x bractwa pogrzebowego, {kis calowiek zabral sobie ten piecyk ~ Widdsz, symu = powiediata Tehila jeden dobry uczy nek przynosi nastepne. Ty wySwiadceyles dobro tej bie daczce, a tw6} dobry uczynek sam wyswiadezyt dobro innemu caowiekowi, ktory teraz moke ogrzaé zzighnigt oc Zndw na mnie spojralairzekla [Na pewno sigzastanawiasz, poco cig fatygowalam, ~Praecvenie, jest mi bardzo mito, Jes tobe jest milo, ja réwnied sig radujg, A raduie sig Alatego, Ze znalazlam czlowieks, Kory moe wySwindczyé ‘mi przystuge. A ty zjakiego powodu sig radujese? Pomilezala chwilei powiedziata: ~ Slyszalam, ie pszesy, i jstesjedaym z tych, ktGrych disij nazywajgpisarzami, Coy moglby$ udzielié mi swego pidrainapisaé dla mnie kréciutkilist?Juzodkiku latchcatam go napisaé. Wige jes naprawile moses, napisz go dla mnie, ‘Wyjlem wiecene pidro. Spojrzala na nie rzekla =Nosiseze soba pidro, jak ude, ktsray waredzie coda ‘ywtasna lyakg, bo moze trai im sig jakis posite ~"Tyle de ono ma ju pokarm w sobie..., widei pani? Objasnitem jj dziataniepidra, Waiglaje do reki i powie- ial ~ Mowisz, 2 atrament jest w Srodku,a ja nie widze ani sop. 190 Jeszcze taj wytlumaczytem, Powiedziata: =A, skoro ak, toniestusenie wygadujana disiejsze poko- Jenie, Ze wszystkie jogo wynalazki shuza wylacanie zlemu Coy nie wymyili przenosnego piecyka? Albo takiegopisra, cos mije pokazal? A moze tez inne rzeczy,zkt6rych ludzie ‘maja poiytek? lm dude) czlowiek Zyje, tym wigce| dane mu jest zobacayé, le teraz wet pidro, ktdre ja przygotowalam, j ramoce je w atramencie, Nie, obym nie dowierzala two: jemu, ale wolalabym, Zebyé mj lst napisal moim pirem, ‘Wed arkuse papieru. Wideise, prawdziwie krélewski papier, -2ostal mz davinych lat. Weeds jesecze rob dobry papier. ‘Mam go co najmaiej siedemdziesigt lat i nadal wyslada jaknowy.tjesecejedna rzece napise, prosze,takinliterami, jakiesq wmodlitewniku albona zwoju Tory. Zlajemi sig, 2e kidy pisaz, jedelinie praepisalzwoju Tory,tochociazmaly ws) na Swigto Purim. =Jako mlody chlopak sporzqdzitem zw Estey, doklad- nie takijak treba. Moremi pani wierzy¢ albonie ale kaddy, ko go wideial, nie sczedail show podziwu, = Mimo Ze nie widziala, syobraéam sobie, te potrafisz pigknie kaligrafowaé. P6jde i pezyniose ci herbaty 2 maje rankiem, ty tymezasem bedzies pis =Niech pani signietrudzi- powiedyialem.~Preedchuwila pitem. "To jak ja cig ugoszcag? Wiem, dam ci kawalek cukru, Powiesblogostawiesistwo, aja dodam: Amen! ‘Wrigla kawalek cukru, dala mi, potem pomilczata chwile i powiedsiata ~ Wet pidro, zamocz je w atramencie i pisz. Ja bede méwita po aydowsle, ale ty bedriesz pisat w Swigtym Jezyk Styszatam, ie teraz ucra daiewcaynki méwitipisae ‘w Swigtym jgzyku, Widzise, m6j synu, Swigty, niech bedzie ‘aemesis Pry oy blogoslawiony, sprawia w swym milosierdziy, de kaédym pokoleniem Swiat jest troche lepsy. Kiedy ja bytam mala, nie bylo takiego 7wyczaju, Ale mimo to rozumiem stowa modlitwiChumasz®,atakie psalmy i Sentencje Ojesw. Oj), nile skosicrylam duié swojego dnia! Zrozumiaiem, ée chodzi je) 0 psalmy preernaczone nna dany dzies, ipowiedziatem: Pani rorpacza, apraecie# powinna sig cieszyé ~ cies sig? = W niebiosach zdecydowano, zeby pani zostala tutaj eich ature} Westehngla powiedziala = Gaybym wiedziala, jutro nadejdzie Mesjasz,cieszy- labym sig, 4eprzyszto mi ayé na tym Sviece jeszcze daies ude}. Ale co, jeéeli zostane kilka dai, a nase sprawiedliwy “Mesjasz nadal nie preydzie? Na c6 mi takie Aycie,zczego ‘mam sig cieszyé? Bote bros, zebym mialanarzekaénaswoje lata, Skor0 Swigtemu,blogoslawiony on,podobasie, eye, to mie tz sie podoba, Tylko sama siebie pytam, jak dlugo Jeszeze te stare kosci maja sig wlee po ziemi? Miodsze ode nie potozyly sig na Gérze Oliwne},a ja weigé powlbeze nogani pokiich calkiem nie schodee. A nielepiejisénagére, Kiedy eziowiek ma wszystkie calonki, i zwrdcié poryezke, kiedy jest w jeciaym kavwalku? [uznie méwig, de to wszystko lopot dla bractwa pogrzebowego, ale tak czy iak, umar Jemu epic) kiedy umarlw ealosei. No,2néw gadam za chido, Niewazne. Stowo mniej, slowo wigce Tera musze tylko splacié mej dlug. A wige, synu, weé pidroi pis Zanurzylem piéro w atramencie, wygladzilem papier { czekalem, a? Tela powie mi, co mam pisaé, Ona jednake byla pograzona we wlasnych myslach inierwracala namnie wag. Siedzialem wigc, wpatrujac sie w nig i wychwytujac 132 kala zmarszezke i bruzag na je) twarzy. Ned ona widzista! tle prrezyla! Sama zwykla mow, #e dane ej bylo ogladae wielereeczy. Tych dobrych itych jesece lepszych. Chociaz tego, coslyszalem, wcale nie byly dobre. Oniej powiediat mgdtzec, e sprawiedlliwi Zalobe nosza w sereu, ana twarzy radose. ‘Spojrzala na mnie, skingla glow powiedzita: mi pani, co mam pisaé ~ Pocaatek znasz - odparta. - Zawsze zaczynamy tak samo, od pachwaly Wsechobecnego. Piszemy: ,Z Boia, pomoca.” Jeszeze raz wygladzilem papier, potrzasnalem piérem inapisatem:,Z Boia pomocg. Tehila wstala, zerknglana list zekta: =Dobrze, dabrze. A teraz co napiszesz? Naps: , W Swi tym miesce Jerozolimie, nechaj bedzie odbudowane predko {za naszych ein, Amen”. Zwykle kiedy rozmawiam, mowig tylko Jerezolima’ i nic nie dade. W pikmie ednak treeba preypomnie¢ je wigtose i dodac prosbe, by cytajgcy mial Jerozolime w swoitn sere wiedzal, ona potrzebuje Bozego _iowania,imodlilsigwjejinteneji A teraz méjsynu,napisz, jakimamy dries, dae fragment togotygodnia rok” ‘Napisalem date, ona méwita dae} ‘Teraz, m6j synu, nies nieco n¢ke i napiseliterelamed, nieco wigksza nit inne. Juz? Niech zobacze, jak wyszla Nie mona powidziet, ie jest nieladna, Moglbys ja jednak ua gory nieco wydluZyé Teraz, m6j synu, napisz obok nie} literphaf Dale) betiwaw.Powiedzislamwaw? Wobec tegodale. Polka mi, jak wyselo, Lchwod. Pigknie, bardzo tadnie!Czto vwiek, dla ktGzego piszemy ten list, zaslugujena tadne stowo Lichwed. ,Wielce czcigodny". Teraz dodaj:,i znamienity 139Penn Pyne ni, rabin"”. Co, juz napisales? Ale jestes pred! Zanim ja zdaze pozbieraé my tyjudzapisujesz ena papierze. Tw) ojciec, niechaj Swiattosé Boza éwieci nad nim w agrodzie Edens, nie zmarnowat pienigdzy na twojg edukacje, 0}, wybecr ‘mi, symu, jestem zmgczona, Musimy preeloéyé pisanie lista na inny dein. Kiedy mégibys prayise? =yuteo? =Juteo? Cheesz przyjse jutro? aki den jest jutro? — Wigilia nowego miesigca = Wigilia nowego miesigca, Bardzo dobry dziet, eby napisa list. wigeniech bee jutro, Spostrzeglem, 20 os jg gry2ie, Fomydlalem sobie: jutro ‘wigiia nowego miesigca, caus modlitwy i dalowaniaza gree ‘chy, die pielgeaymki do grobu pramatki Rachel, Nieodpo: ‘wieeni diet na pisanie stow. Je pani nie maze jutro, pzyjd kiedy inde dialer, powie Aceon niejutro? ~ Cay jutro nie est wigiia nowego miesigce? ~ Symu:méj, przypomniales mj él. Reeczy wicie, jest ‘wigilia nowego miesigca, aja nie moge pojééna grdb nasze) pramatki Rachel, = Diaczegé to? ~ Dlaczeg6z? Nogimi na tonie pozwalaia ~Alesq praccie# wozy konne, sq autobusy, Kiedy przyjechatam do Jerozolimy - odpowiedziale Tehila ~ nie bylo tu Zadnych autobussw. Nawet woz6w nie bylo, Wszedzie chodziliémy na piechote, Jak czlowiek przezcalezycie praywykl chodziéna piechote, nie warto ma _2mieniaé awycvaj6w. A wige co? Powwiedziales: jutro. Jezel ‘Wiekuisty zechce spelnié moja zaclacianke, to astavi moja luszg jeszcze na jeden det. 404 Pobegnaler sig: poseedlem, Wrécilem nastepnegorank. Nie estem pewien, czy naprawde musiatem sigtak pieszye. to wie, mode gdybym prayszedi péénie}, przedluiybym, jel aycie ; Gidy wszedlem, zauwaiylem, 2e zasela w niej zmiana Je) oblicze 2awszejasnialo, teraz jednak jasniato ze zo: jong sla, Taki sam blask opromienialcaly pok6j, Kamienie poulgi Isnily jak nowe, podobnic reszta pomieszczenia ‘Namalutkim 62k w kacie lezal rozpostarty kawalInianego plétna, brzegi Scian odmalowano na niebiesko, Gliniany daban na stole stal praykryty kawalkiem pergaminu, obok niego leéal wosk do sporzgdzania pieczgci i Swieca. Kiedy ona alga pomalowae éciany,kiedy wyszorowala podloge i wypolerowala wszystkiespr2gty? Oilenie pomoglijejanio towie, musiala pracowae cala noc, PPodniosla sig, deby mnie powitaé, iszepnela: = kadnie 2 twojej strony, ze pezyszedles, MySlalam, de -aponnniales juz chcialam pojéézalatic moje sprawy. = Jeiel pani potrzebuje wy, prosze i8. Prayide pOd nig -Musze i potwierdzié powna umowe. Ale skoro przy’ seedles, sada), napiszemy list Potem poi. RocloZyta przede mg list, przyniosta atrament i piéxo. Wriglem pidro, zanurzylem w atramencie i czekalem, su: powie mi, comam pisa. —Jested gotowy? Ja tex Kiedy to powiedziata, je) twarzrozSwietitblask blogosta wiexistw, a najej usta wyplynalslodki udmiech, Zanurzytem ponownie piéroispojrzalem na nig, Spostrzegla toi zapytala = Na caym to skosiczyliémy? Aha, na stowach ,Wielce ecigodny i znamsienity rabin”.Tera7 napiszjego img. Jesz «ze razeanurzylem pidro i cekalem,azje wypowie. 135Seraga —wyszeptal Tek, Praymlengla oczy,jakby zapadia w drzemke. Zaraz potem stalazkrzesta, spojzala na list améw szepmeta = Seraga.Jegoimig to Szragn Napisates? Usiadlaz powrotem izamilkla, W kovicu wadrygnla sig irvekda ~ Opowiem ci mnie} wigcej co mass psa ‘Znéw zamitkla na chwile, preymkngla ocey i zaczela ‘Wid, powinnam 2acza¢ od poceatku i opowiedzieg wszystko po kolei, a ty zrozumiesz, 0 co ehodri i bedziesz wiedziat, jak to napisaé, To stara historia, wydarzyla sig wiele lat emu Deiewigédziesiat tay ata tem, Schylilasig po laske. Potem zéw uniosla glowgidhvisey ‘huwile patezyla zduniona, jak ktos,kto myslal, Ze jest sam, {inaglespostrzega przed sobg obcego czlowieka, Caly je) spo ko sig ulotnit, a smutek i zloaé 2agoscily na twarzy. Chu. cila laske, odloyla, jesocze raz wrigla i oparta signa nie, 4 reka potarta czolo, wygladzajgczmarszczki, Wreszcie sig odezwata = Opomsiem wszystko, to Tatwie) ci bedziepisaé.Jego mie juz napisates Sraga. Teraz aczng od pocrate, Poxiniosta oczy irozeezala sig. Upewnivszy sie, oprécz ‘nas w pokoju nie ma nikogo,zaczgla méwié: ‘Mialam w ony caasiejelenascie lat. kad wiem? Mo} blogoslawione pamigci ojciec 2wykt zapisywac daty uro dain Kolejnych dzieci w podrgcenym Chumaszu, Nie tylko chlopedw, ale takie driewcrynek. Wes: sam zobacz. Gay przyjechalam do Jerozolimy, moi bracia, niech spoczywaja w pokoju, oddali mi ten Chumase. Co powiediatam? Stare dieje! Dziewigédziesigt trzy lata mingly od taratej pory, 136 ‘Ale wszystko Swietnie pamigtam. Ja bede ci opowiadat, ‘aty powoli zrozumiesz Sluchasz:mnie? “Kiwngem glowa i powiedzialem: Prosze opomiadae 'A zatem mialam w owym ceasie jedenaicie lat, Pew. nego dnia ojeiee méj, niech spoczywa w pokoju, wrécit ‘azwieczorne} modlitwy w bomnicy w towarzystwie kilku naszych krewnych. By} wSrdd nich Petachia Mordechs}, ojciee Seragi. Kiedy przyszli, moja matka, poksj je) duszy, werwala mnie, kazala umyé twarz i zalozyé szabatowg sukienke, Sama r6wnie? wlofyla szabatowe ubranie, ana glowie zavrigzata jedwabng chustke. Potem wzigla smnieza tekei poprowadzila do salonu, géziesiedial ojciec ze swoimi goSémi. Ojeiee Szragi spojrzat na mnie i rzekt: |Niebrzydkie z ciebie dziecko". A m6} ojciec uszezypngl tnnie w policzeki powiedzak: Tehila, czy wiesz,kto ztobg. rozmawial? Ojciec twojego przyszlego meza. Mazel tow, cbreccko! Wasnie zostalas zareczona ijestes narzeczong”, ‘wsryscy od razu zaczgli mi gratulowaé, 2yczyé szezescia i pomysinoéiinazywali oblubienica, Wtedy matka schwy- cita mnie izabrala do swojego pokojuz obawy przed zlym okiem, Tam mnie ucalowala i rzekla: Teraz jestes narze- crona Szragi Jere tak sig spodoba Wiekuistemu, za rok o tej porze, kiedy twa} narzeczony zacenie zakladaé tei Jin, wyprawimy wam wesele”. Znalam Szrage. Jako dzieci graligmy w orzechy i bawi- lismy sig w chowanego, potem on podrést i zaczal studio ‘wa€ Gemarg Jako narzeczona widywalam go kazdej soboty, praychodzt do mojego ojca opowiedzicg, czego nauczy! sig wiggu tygodnia, Matka dawala mismakolyki,2ebymzanio- sla Seradze, a ojciec szczypal mnie w policzek, Na widok prayselegozigca ego twarz promicniala ‘aTAan Payee sae. Rozpoczeto przygotowania do wesela. Ojciee Seragi oso Discie napisal mu tfilin améjojciec kuptszal modlitewny. Jauszylam torebkina tellin ina odéwigtny talesszabatowy. Nie pamigtam, kto zrobit te wigksea torebke na obydie reecay. Pewne} soboty, moze miesige pred tym, ied mielimy stangé pod chupa, Szraga niepojawilsig unas domu, Ojciec spytal oniego w bainicy podczas popoludniowej modlitwy i ustyszat, 2e Szraga wyjechal. Doky? Pojechat ze swoim ‘ojcem do chasydrkiego rebego, zeby ten go pobtogostavil, him zacanie nos tales tellin, Uslyseawszy to, ojciee méj ‘omatonie wyziongl ducha. Nie mial pojgcia, eojciee Szragi nalezy do sekty! A ten ukrywal, ie jest chasydem, poniewad, w owych czasach chasydami pogasdzano i preesladowano ich, Méjojciec byt preywéuea tych preesladowew. Uwazal, de chasyzi, Boze uchowaj, w gruncie rzeczy odlaczyli sig od tzraela. Gdy zakoviczyt sig szabat, ojciec podar! umowe ‘zareczynows i odestalja wstrzgpach do domumiojego niedo lego teécia, Na rzec zie po szabacie Sztaga ijego ojciee swréciliz podrdzy i praysali do ojca, Odprawitich w gniewie ‘Wtedy Szraga poprzysigg, Ze nie wybaexy nam tej zniewag [Méj ojciec nie kwapit si, aeby prosié 0 preebaczente, cho: iat wiedzial, Ze strona, ktdra zerwie zargcayny, powinna tak wlasnie postapi. kiedy matka blagala go,Zeby jako ‘uobruchal Szrage, on seydzitznie}iméuwit ,Nie sie nie bi, preeciezon jestzsekty”-Tak bardzo pogatdza chasydami,2e hie dopitnowa sprawy, ktéej wszyscy pilnujg ‘Tymezasem wesele bylo juz preygotowane, Worki maki ‘ibecckimiodu wypetniaty caly dom, pickarzy icukierik6w zatnGwtionociastaichaly.Stowem, wszystko bylogotowe. Bra kowalotyikopanamlodego.Ojcieczawezwal swata, aon ma lazknowego narzeczonego.Z nim staigtam pod chu, 198 sain co wéweras dzialo sig ze Szraga, nie wiem, ponie wai ojeiee zabronil domownikom wymienia¢ jego img. ojakims.czasiedowiedzialam sig, ez obawy oZyciewypro: ‘wadzit sig do innego masta razem z.calg rouzina ze strony ojca. Od dnia, wrktSryin mj ojciee zerwal umowe zareczy: snowa, nie wzywano ich do caytania Tory ne tylko w sobote, ale nawet w Simchat Tora, Wlasnego minianu teZ nie mogli ‘powolae. Ojeiec byl przewodniczacym gminy inie pozwalal ‘namodlitwy 2minianem pozazwyklymi synagogami-Gayby signie wyprowadzli nie dodyliby kosica roku. ‘ray lata po slubie Bég obdarowat mnie synem. Mingty dwalatai utodaitsiedrugi Mingly dwa nastepne idostalam cbtke, ni uplywaly nam spokojnie iw dostatku. Deieci rosly dobrze, patrzylismy na nie z mezem, niechaj spoczywa 1w pokoju, i eiesaylismy sie. Zapomiatam o Szradze. Zapo- nnialatn ted, de nigdy nie przysla mista wybaczeniem. Cjciec i matka odesali do wiecmosci Praed Smiercig ojciee m6j, blogostawione} pamigci, scedowal interesy ‘na syn6w i igcidw i pezykazal im, éeby prowadzil je wspél sic, ak jedna rodina. Spravy saly dobrze,2ylismy dostat aio. Wriglismy dobrych metamed6w dla synéw, a dla cbrki sguwernantke 2 nie-Zyd6w, poniewaé w owych czasach ‘ogobojni ude unikali2ydowskich nauczyciel, ktSrych podejrzewano 0 wolnomyéticielstvo. ‘Melamedw mai spresvadzilinnegomiasta. to dlatego, dnenasimusieliucryéwseystkich chlopodwnawettakich, kts ay nie bardzo nadawali sig do nauki, podezas gay metamed sprowadzony skadingd zalefal wylgcmieod calowieks, tory ‘50 najgt do swoich synéw, i nie mial imnych obowigekéw. ‘Ae metannedzi prayjebali bez rodzin, siadali do wieczerzy suabatovwe pray naszym stole, Maé méj, kiGrego na co dzie 130wt Agen Papo tee ochanialyinteresy ine stercato mu czasu na studio ie ardzo ces sie yeh go bo gl ule od nich kikaslow Tory. jai deiociradowaliny sigzpigknych melo. Ai ktrejeden cy dug nauczyciel nucilpry klac Ne nelsmy pojecia, jet chasydem, e jogo nauk to nai chasydeke, a melodie to melodie chasydév, ponienaz ‘pric tegozachowywalsg jak kt prawowieey lock “hud ral, Pewnego wiecors jeden melamed powie dria kazanie, potem zak ocr zanact melodie Byla cudowna i peyemna da cha, nace dusze a wyryaly sg clo gory tej sty. Aa spa go, kad nieg ak wilka oj oa. Aon seep .Nichajwilmoany pan pjedse do naseeg rebego, oby jak nade Tam dome si tego i jesree wig” Jakiscras pnigiméjmagizznaac sew mie. Acie, gre rezydowsl rede naszego melameds,ipaywil samtgd nowe zwyezae ktych ne praktykowanow domi mojegoojea Zrozumialam, Ze sto zmyczaje ehasyw, { pomalatam:Ojeze me, to alee prochztwoich ocx deb zbaczy, co siesta! Oates Sage datego, by! chase teraz ktegodatemiza gia aint tamteg, poszel w jeg lady. Jezelito wszystko nie pot, bySmy pokatowalzanas grec toniewiem poco, Moi braca i sewagrovie widzicl, co sig dei, lece nie méwili ani slows, To pokolenie bylo inne, Iadzie jw nie wstyil sig swoich krewnych yk datego, byl hasydami W naseym mieScepojaito sie wielubogayeh ‘ecw zinnych miast, ktrzy postepowali2godie aby. «zajem chasyzkin a nawe real sbiechasydek dom smodlitwy nie kvl sig, podnajy do swoich cay kw. Mb) mazco prawla nie chodai do chasydriego set bhaalezachowywalsijakchasyditak wychowywalsyndw, aod czas do caste do snojego rebego" 10 Rok preed bar micwa naszego pierworodnego spadta na dwiat zataza, Wielu Judi zachorowalo, niech Bég sig ad nimi zmituje. Nie bylo domu, w ktdrym by tos nie cho- rowal. Nas te to spotkalo, Zachorowal nasz pierworodny. Llitowal sienadnim Wiekuisty,niech bedzieblogostawiony, Jece nie na digo. Jak tylko wstalz 162ka, zaczglstudiowaé preepisy dotyerqce zakladania tefilin z Szulchan Aruch. \Wideiatam to i cieseytam si, 4 chasydyzm nie odciggnal ‘good nauki prawa. Pewnego dnia obudzi sig weresnie i poszed! do domu nauki. Spotkal tem czlowieka odzianego w émiertelng koszule Ale dw umarly weale nie by! niedywy. Boze, zmity} sig nad nim, on mil po prostu pomieszane w glowieirobit ‘wiele driwnych rzeczy. Chlopiee 2k! sigi wyleciala zniego dusza, Ledwie praywréciligmy go do Zycia, Ale nie bylo todlugieycie. Octgd tylko gast,jaleswieca, ktéradopalasig :kovicem Sgdnego Dnia®. Wreszcie wydal ostatnie tchnie- sie, nie doéywsey chuili, kiedy mOglzalozyétefiin, Sieddem dni scslealoby siediatam i rozmyélatam. M6} syn umar po srabacie tezydziesei dni proed tym, jak miat szaloiyé tefilin, Révwniek po szabacie, trzydziesci dni praed tym, jak mialam stanaé ze Szraga pod slubnym baldachi ‘mem, mj ojciee podart umowe zargcrynowa. Policzylam ani zacaglam sig e2q86z.preerazenia, Dwie zlerzecry wy ‘yy si Lego samego dia, o tej same) godzinie! Nawet jedi to tyiko praypadek, jest oczym mysee. ‘Mingly diva lta ijego brat miat i do bar micwy. Mial. 3 oto, co sie alarzyto: Poszedl 2 kolegami do lasu nazbie- rag galazek na Swigto Szawuot*, Zostawit ich i udat sig do skryby obejrae¢ sv teil. Ljuznie wrdcil. Mysielismy, ‘ego porwali Cyganie, ktorych tabor niedawno praejedzal ‘przez miasto,Jednak po klku dniach odnalezionojego ato auml tet Aton Ppl sir, nna wielkich mokradiach pod laser, Stato sigjasne, ge zabla ait i wpadt do bagna, Po zakoticzeniu Zaloby powiedzialam do mea: ,COz nam pavostato?Tajedna cdreczka.Jedelinieuzyskamy prze baczenia od Szragi, skoriczy jak ej bracia’ Preea te wszystkie lata nie miclismay wiadomos o Ser 4éze. Zapomniano 0 nim, odkad wyprowadeil sig z miasta razem 2 calg rodzing swojego ojea. Nawet nie wiedzielmy, zie praebywa, Mo} maz powiedzial:,Szragajest chasyder takiego a takiego rebego, pojade i popytam, moe cos wie zg". On sam nie byl 2wolennikiem tego cadyka, Przecivs nie, byt z nim w konilikcie. W owym crasie wybuchl migdry ‘cadykami wielkispro pewnegorzezaks,Jeden rebe gomia nnowal,drugiodwolal. Wwyniku tegosporuzginaljeden yd, kitka rodzin musiato opuscié miasto killa kamienicznik6w stracilo wlasnoS, anicktér2y skosiezyli w wigzieniu ‘Mai pojechat wiecna dwérowego cadyka. Ale nim dotart ha miejsce, rebe-zmarl.Jego synowie rozzielili dobra mie. day siebie i kazdy udat sig w swojg strong”, Maz jezdil cod jednego do drugiego, pylat oSzrage ale nic nie wiedzie Woricu powiedziano mu: ,Pytase 0 Szrage? Szraga oszed izostal mitnagdem. Ale gdzie terazjest, nie wiemy’ Kiedy czlowiek jest chasydem, latwo go znaledé Jedeli nieu tego rebego,touinnego,Alejakzaledtzwyklego2yda? Nie wies, zie mieszka, to jak masz na niogo talie? Mae dj, pokéjjego duszy, nawykly byl do podeszowania, inte 1esy raucaly gow coraz tonowemicjsa, Jeti wypytywal 0 Szrage. Ale podroze nadwatlityjego sly, krew zaczela mu czernie€, Pewmego razu pojechal, gdzie mialjechee, zacho, rowal i umarh ‘Kiedy juz postawitam macewe na jego grobie, wrécilam do mojego miasta iwziglam sig do pracy. jeszcze 2a ycia 142 ‘ngza pomagalam w interesach, ale gay uma, wlozylam sw nie wszystkie sly. Wiekuisty, niech bedzie blogosta swiony, udzielt mi ich w dw6jnas6b, tak Ze ludzie mowili _Onajestsilna jak mezezyzna’.Lepiejbybylo, glyby zamiast {ego dat mi wigce} madosci. Ale wszechwiedzacy jest \Wiekuistyi nie ptrzebuije, Zeby mu ludrie méwili co jest dobre Pomyslalamsobie:,Wszystko,corobig,robigdlamoje} cérki- Dla niej pomnazam majatek, dla nieji dla je} dobra” ‘Ale wlasniez powodu tych intereséw, ktorych weigzprayby- \walo, nie mialam dla ni} czasu, wyjgweszy szabaty i Svieta, ale wtedy miowu pét dnia spedzatam w boznicy, a pol dnia ‘preyjmowalam gosci. Zdaje sig, 2e ona niespecjalnie mnie potzzebowala, Najelam do nie) guwemantki, pochtaniala ja ‘nauk ajazbieralam za nig pochwaly. Nawetnie-Zyd, kU say seydza2 nas, 2e méwimy, jakbySmy sig jakali, nie moglt signachwali, de moja cérka rezmavia w ich yk jak naj svlachetniejsi z nich. Wigeej niezydowskie guwernantki cruly sig lepsze jel towarzystuie, wigczacaelyzapraszad do swoich doméw, Wezwalam swatow, maledijej dabrego kandydata na mgéa, uczonego w Torze i dyplomowsnego rabina, Ale nie udalo mi sig zaprowadzi¢ ich pod chupe. \Wsved w niazly duc i pomieszat jj w glowie. teraz, méj symu, bardzo cieprosze, napisz do Sragi, 4 wybaczytam mu wszystkie nieszczeScia kte spadiy na mniezajegosprawa I napisz,ée on r6wnied powsinien mi preebaczyé. Starcay rijuztych ciosow. Siedzialem oszolomiony i oniemialy, bez sowa. Potem cotarlem Izy oczui powiedzialem do Tehil: ~ Pozwoli pani, #e zapytam: Od dnia, kiedy pani ojciec ppodar! umowe zargczynowa, minglo z gira dziewigédzie sigt lat. Cry pani mysli, 2e Szraga weigz 2yje? A jesliZyie, tocay ktog wyjawit, gdzie praebywa? 148Odpowiedziata mi: = Szraga nie ayje, Umarl przed traydriestu laty. Skad wviem, kiedy umarl? Tego roku, siédmego adar, poszlam do boinicy na popoludniowa modlitwe. Zaraa po caytaniu haftary® wspominano zmarlych i wtenczasuslyszalam jogo imie. Po nabozetstwie zapytatam szamesa, co to-za Szraga, ‘oktérym wspomniano.Powiedzia mi:takiatakijegokrewny prosil, ebym go vspomnial, Poszlam do tego czlowieka idowiedzialam sig rego sie dowiedzialam, ‘koro Szraga nie dye, tow jaki sposdb wysle mu pani lise? ~ Myslisz penne, e z powodu lat staruszce pokegcito sig ww glowie?2ep6jiziena poczte,aeby dostarczyl list czlowie ow, try nie ayje? = Wobectego.co pani zeobi? ‘Wstala, w2igla ze stolu gliniany deban, podniosta _g0 wysoko ipowiediala cos, co zabrzmialo jak piosenka ‘Weame lst, wiaze do dzbana. Wezme wosk, zapiecze tujedzhan, Wermeze soba daban zlistem, Pomiyslatem: ,Weémie dzban razem 2 listem. Ale jak go dostarezy Szradze, nie mam pojgcial”, Spojzeatem na nig izapytatem: ~ Dokgd pani zabierzeten daban2listem? Tela rozesmiata sig stodkim smiechem iotpowiedziala coale: = Dokad zabiorg? Do grobu. Werme 2e sob do grobu: sdeban zistem, "Tam, w wy2szym Swiocie,znaig Szzage i wie dg, gelzie on jest Listonoszom Swigtego, niechaj bedie biogosiawiony, mozna zaufaé. Na pewno dostatcza méj list série tzeba, Tzn6w rozesmiala sig slodko, émiechem zwycigzey, jak driecko, ktdre cieszy sig, e swojg madroscig pokonalo “a starszych ou siebie.Potem opartasigolaske. Zdawatomi sig, edraemie,aleona zaraz podniosiaglowe,spojrzalanamnie twzzokiem pelaym sity i powiedziaa: ~ Teraz, skovo wszystko jest ase, mozesz zaczaé pisad ‘wlasaymislowami, ‘Mowige to, zndw oparla sig las. “Chuwycilem za piéro’ rozpoczglem pisanie. Kiedy is byt _gotowy, Tehila uniosla glowe izapytal = Ju skosczyles? 2acealem czytaé, Siedzialazzamknietymi oczami,jakby preestaa interesowaé si cala sprawg albo odesiaej ochota ina sluchanie. Kiedy skoicaylem czytanie, otworzyla oczy ipowiedziata: = Dobrze, bardzo dobrze, méj synu! Utraftes dokladnie 1 moje mysli. Mote niektore reczy datoby sig napisaé ina ej ale tak, jak napisales, ted jest wszystko jasne. A teraz, 1ndj syn, daj mi piso, Zebym mogla sig podpisaé. Potem vwlode lst do dabana i péjde potwierdié umowg, ‘Zamureylem pidro w atramencie i wrecaytem je}. Weigle, dojylasv6j podpis,apotemdotknela kilkuliteripoprawita, sey stay sie wyraZniejsoe™, Nastgpnie zwinela ist, wlozyla do drbana, 9 otwér nakryla kawalkiem pergaminy, Potem -zapalila Swiece, wzigha wosk, potrzymata nad ptomieniem, azstal sig miei izalepita dzban. Wreszcie podniosta sig, podescla do hidka, ochylitaprzeécieradtoischowata dzban pod poduszic Ucayniwszy to, spojrzata na mnie swoimi obrymi oczami i powiediata migkko: = A teraz poe predko potwierdzié umowe. Niech Bog cig blogostawi, de trudziles sig dla mnie. Wigcej nie bede cig klopotat “Méwigcto,rorprostowala prescieradtona ork, waigla laske i poseszia do wyiscia. Wepigla sigma palce, ucalowata 45,uml set Anon rayon sr meauze i zaczekala, a? wyjde. Wtedy sama opuscita miesz; keniei zamkngla za sobg drzwi,Potem ruseyta predko praed sicbie.Poszedtem 2a ni, ‘Kiedy tak lim, rozgladala sig wokolo swoimi dobry ‘oczami, patrzyta na miejsca, ktére prayszto nam mijac, {ina ludz, ktdrych spotykalismy po drodze. Nagle praysta nla izapytala = No i powiedz mi, synu, dlaczego porzucajg te Swiete _miejseaityeh wszystkich pobozaych Zydow? Weigi nie wiedziatem, dokgd zmierzamy. Dotarligmy do skrzyowrania dwéch uli, a wtedy Tehila zatezymala sig ipowiedziata: ~1déw pokoju = Pojdez panig ~ odpowiedrialem. Po kilkukrokach zéw preystangla i reekte ~Jestesmy na miejscu, Idd w pokojut Widzac, 4 upieram sie, by i€ dae) nic jud nie méwila, Pokonaligmy kilka stopni na ulicy wiodgcej do siedaiby _gminnego towarzystwa dobroczynnego, Weszla do srodka, ajazanig, Weszlismy do budynku towarzystwa, gdie zajmujg sig sprawami 2ywych i umarlych, Za biutkiem siedzili dwaj pisarze gminni uzbrojeni w pidra, Pisali co$ w ksiegach, popiiajac przy tym czarng kawe. Kiedy zobaczyli Teil, ‘odlozyli ida izerwali sig2eswoich miejse, zeby ja powitad i prayniesékrzeslo. Starsvy 2nich zagadal: = Ci panig do nas sprowadza? Odpowiedziala mt ~ Cheialabym potwierdzi¢ moja umowe =Potwierdzie?~odparl.— A mySmny myslele pani pray. sia ja anulowad = Co ted pan méwitt - preestraseyla sie 8 ~ Cay jué davno nie delgczyla pani do grona niesmier: telnych? Rozeéimial sig wlasnego dowcipu izwrécit sie do mnie: ~Tehila,obyylanam jaknajdluiej,jesaczewiele daiilat, ma zwyceaj przychodzié do nas kazdego roku, by potwier: dzi¢umowenabycia kwatery na Gérze Olivine}, Tak bylorok emu, diva iteay lata temu, dziesigé, dwadziescia, rzydzie- ci. itak bedie aédo nadejécia naszego Odkupicicla COdpowiedziata mu Tehila: = Nadejdzie Odkupiciel, nadejdzie. Niechaj nadejdzie jak najpredzej Ale janie bede was dz) Kiopotaé zapytal jgzdumiony: = Amoie pani zamierzadolaczyédo kwucy", jaktemlode uiewczyny, ktére nazywaj sible pionierkami? = Nie, nie ide do kwucy - odparla Tehila, -Tdena swoje miejsce = Wyjeéd2a pani 2 Krajuiwraca do swojego miasta? Nie, nie wyjeéd#am 2 Kraju ani nie wracam do swojego niasta, Wracam tam, skqd prayselam, jak jest powiedziane: .Prochem jestesi wproch sie obrdcisa”™ ‘Uregdaik aloayl usta w dzidbek i powiedzial =No,1to,no,a eh ia nmr tr ino gp ‘Pestana in paren = ney 1 ‘im oso de tematic pine Wedge treat lactone pes ey ‘Eicon ac stg nye hoe neon Kom. 9 pap. wantin pase dkone preOnon, Pesnoneayttlcnuooun sel dyna ans heguoeatm 1 prc reine 30) ok asin wiorne fa a Etat egy komt cs Nove cfd Thelin eyo et” ae) 24 onl em ue, tc bp 3917 skein don tari Foster rey toorreies meter * Rtas inte therein sso ple ‘pemnigy ly eos pte pesto ager 2 jeu eyo mdtiw ase a-Si int) sn Dadar anceven loa ee ‘Shiny ys use ees Al dopey yupeadabem cent wo) ese aidan 2 Ne ty, tin telomere ‘epee ag = serine ne igre Pa 1 Ail tapas oor was paki, uve wana Silecindnaoevesengasdawmcigstl asgmniew EStatdb mip nep De). Be 21