Ευριπίδη «Ελένη»

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
1Η ΣΚΗΝΗ (στ. 1-82)

Μονόλογος Ελένης : εκτενής - στατικός – αντιθεατρικός απαιτείται ικανότητα του υποκριτή

στην απαγγελία (εναλλαγές του τόνου της φωνής, ορθοφωνία)  για να κινήσει το ενδιαφέρον
του θεατή (βλ. «Ας γίνουμε θεατές» σελ. 13)

Λειτουργία του Προλόγου (βλ. & 1ο Ας εμβαθύνουμε σελ. 11)

Εισάγει τον θεατή στην υπόθεση, στο πνεύμα & στο περιβάλλον του έργου, ενημερώνοντάς τον
για:
α) τον τόπο της δράσης: Αίγυπτος - παλάτι Πρωτέα
β) τα πρόσωπα του έργου:
Ελένη (αυτοσύσταση)
Θεοκλύμενος : η ετυμολογία του ονόματός του (αυτός που σέβεται τους θεούς)
 προσδοκία για θετικό ρόλο στην υπόθεση αλλά
η στάση του προς την Ελένη (νέα απειλή)  αρνητικό ρόλο
Θεονόη: η ετυμολογία του ονόματός της (αυτή που καταλαβαίνει τα θεία) 
προσδοκία για θετικό ρόλο στην υπόθεση
(βλ. & 2ο Ας εμβαθύνουμε σελ.11)
γ) την προϊστορία της δράσης:
 τα βάσανα της Ελένης στο παρελθόν
(Κρίση του Πάρη - δημιουργία ειδώλου της Ελένης από την οργισμένη Ήρα–
αρπαγή του από τον Πάρη – ξέσπασμα τρωικού πολέμου - μεταφορά της
Ελένης από τον Ερμή στην Αίγυπτο, στο παλάτι του Πρωτέα)
 τα βάσανα της Ελένης στο παρόν (βλ. 1α Ας εμβαθύνουμε σελ.13) :
-μακριά από την πατρίδα της
-με αμαυρωμένο όνομα (χωρίς υπόληψη)  αδιέξοδο (δεν ελέγχει τη μοίρα της
-κατάρες εναντίον της –παίγνιο/πιόνι στα χέρια των θεών)
 απόγνωση (στ.68-69)
[ Μοναδική της ελπίδα: ο λόγος του Ερμή
(στ.69-73)(επιστροφή της στη Σπάρτη με
τον Μενέλαο–αποκατάσταση του ονόματός της)
ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ]
-η απειλή του γάμου (στ.74-77)
[στοιχείο ΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (προωθεί μύθο/πλοκή)]

ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ ΕΛΕΝΗΣ
Τα βάσανα της Ελένης στο παρελθόν & στο παρόν την καθιστούν τραγικό πρόσωπο, αφού:
 πάσχει εξαιτίας μιας αναπόφευκτης μοίρας (έτσι όρισαν οι θεοί)
 βρίσκεται αντιμέτωπη με υπέρτερες δυνάμεις (τους θεούς, τον Θεοκλύμενο)
 χωρίς να έχει η ίδια διαπράξει ὕβρι, η υπέρμετρη ομορφιά της, που και η ίδια τη
θεωρεί αιτία της δυστυχίας της (στ.32-33), θα μπορούσε να θεωρηθεί ὕβρις
(ακούσια)

Την τραγικότητα της Ελένης επιτείνει και η αμφιβολία της για την καταγωγή της (δεν γνωρίζει με
σιγουριά ποιος είναι ο πραγματικός της πατέρας, ο Τυνδάρεως, που την ανέθρεψε, ή ο Δίας)

Η ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ Ελένης  έλεος & φόβος των θεατών

(Ο θεατής αισθάνεται συμπόνια, οίκτο, πόνο για την Ελένη που υποφέρει και φόβο για το
μέλλον της αλλά και μήπως κι ο ίδιος βρεθεί σε παρόμοια θέση.)
(βλ. 1β Ας εμβαθύνουμε σελ.13)
Στην 1η σκηνή του προλόγου κυριαρχεί η αντίθεση ΕΙΝΑΙ vs ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ
(βλ.1ο Ας εμβαθύνουμε σελ.15)

ΕΙΝΑΙ vs ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ
Στ. 42-43
Η πραγματική Ελένη στην Αίγυπτο Το είδωλό της στην Τροία
Στ. 60-62

Στ. 50-52 Σώμα (σωματική υπόσταση) Ελένης Όνομα Ελένης

Στ. 66-68 Πιστή σύζυγος Άπιστη σύζυγος

Κατ’ επέκταση η αντίθεση ΕΙΝΑΙ vs ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ εντοπίζεται και στους στ. 45-50 : ενώ η
αρπαγή της Ελένης φαινόταν (ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ) ως η αιτία του τρωικού πολέμου, ήταν μόνο η
αφορμή. Η πραγματική αιτία (ΕΙΝΑΙ) ήταν οι βουλές του Δία (να μειωθεί ο πληθυσμός της γης
και να δοξασθεί ο Αχιλλέας).

Σχολιασμός του 2ο Ας εμβαθύνουμε σελ.13

2 α. Η Ελένη βέβαια υποφέρει άδικα για να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα των θεών
(Αφροδίτης, Ήρας, Δία), που οι βουλές και τα έργα τους δεν ελέγχονται από τους ανθρώπους.
(βλ. & παραπάνω σχετικά σχόλια)
2 β. Σε καιρό πολέμου, όπου παρατηρείται κατάπτωση των ηθών, ο άνθρωπος αισθάνεται ότι
πάσχει άδικα για να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα κάποιων άλλων και νιώθει ανασφάλεια και
αβεβαιότητα για το αύριο.

Ήθος «καινής» Ελένης

Σε αντίθεση με την Ελένη του μύθου (άπιστη, πλανεύτρα, καταστροφική) η Ελένη του Ευριπίδη
είναι αθώα, πιστή, αφοσιωμένη σύζυγος, σέβεται την τιμή της και αγωνίζεται να τη διαφυλάξει.

Συναισθήματα Ελένης:
 απόγνωση για τον άδικο διασυρμό του ονόματός της
 οδύνη & ενοχές για τα θύματα του πολέμου
 θλίψη για τον Μενέλαο, που πολεμά για το είδωλό της
 οίκτος για τον Πάρη, που νομίζει πως την έχει
 ελπίδα (λόγια Ερμή)
 φόβος (απειλή γάμου)

Διάνοια (ιδέες):
 Προβληματισμός για την αντίθεση ΕΙΝΑΙ vs ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ : Οι άνθρωποι παγιδεύονται
στα «φαινόμενα» (ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ) με συνέπεια την αδυναμία αναγνώρισης της αλήθειας
(ΕΙΝΑΙ). «Τα φαινόμενα απατούν»: αλλιώς φαίνονται πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις
και αλλιώς είναι στην πραγματικότητα, π.χ. πίσω από τους πολέμους κρύβονται υπόγειοι
σκοποί και άγνωστα στους πολλούς συμφέροντα.
 Αμφισβήτηση και αμφιβολία για τις μυθολογικές παραδόσεις και για την εντιμότητα των
θεών.
 Ματαιότητα του πολέμου (π.χ. ο Τρωικός πόλεμος έγινε για ένα είδωλο, για το τίποτα).

Οι αντιλήψεις του Ευριπίδη απηχούν φιλοσοφικούς προβληματισμούς της εποχής του.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
2Η ΣΚΗΝΗ (στ. 83-191)

Είσοδος νέου προσώπου, Τεύκρου (δεινός τοξότης των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο), από
τη δεξιά πάροδο (έρχεται από το λιμάνι)

Σκηνογραφικοί / σκηνοθετικοί δείκτες: - περιγραφή παλατιού

(η μεγαλοπρέπειά του  δύναμη & πλούτο βασιλιά
 δεινή θέση Ελένης)
- ο ήρωας κρατά τόξο / βέλος (η εμφάνισή με ρούχα
που δηλώνουν ταλαιπωρία από το ταξίδι, φθαρμένα,
βρώμικα ρεαλιστική αλλά αντιηρωική εικόνα)

Διάλογος Τεύκρου -Ελένης: με τη στιχομυθία  - ταχύτερος ρυθμός

- κλιμάκωση συναισθημάτων (αγωνία- ένταση)
Ελένης - θεατών

Ο Τεύκρος υποφέρει από τις συνέπειες του πολέμου:

δεν τήρησε τον ηρωικό κώδικα τιμής της εποχής
(έπρεπε να αποτρέψει ή να εκδικηθεί
για τον άδικο χαμό του αδελφού του)  κοινωνικά απόβλητος -η εξορία του (ως έπαθλο για
τον ηρωισμό του στον Τρωικό πόλεμο)

παραλογισμός πολέμου
(η σκληρή πράξη του πατέρα του λόγω της ηθικής
& συναισθηματικής σύγχυσης που επέφερε ο πόλεμος)

Οι πληροφορίες του Τεύκρου  ενημέρωση Ελένης για γεγονότα σε Τροία & Ελλάδα στα 17
 χρόνια απουσίας της
η κλιμάκωσή τους από τις πιο μακρινές
για την Ελένη σε ό,τι την αφορά άμεσα Η Ελένη αιτία να χαθούν:
 - αμέτρητοι Τρώες (ολοσχερής
κλιμάκωση συναισθημάτων Ελένης-θεατών καταστροφή Τροίας)  μισητή
- αμέτρητοι Έλληνες απ’ όλους
στον 10ετή πόλεμο
κατά την επιστροφή τους (ναυάγια)
στην Ελλάδα (συγγενείς της)
Η επιλογή του Τεύκρου (1ο ας εμβαθύνουμε σελ. 17)
 Πολέμησε στην Τροία & επέστρεψε στην Ελλάδα (ειδήσεις για Τροία & Ελλάδα)
 Εξαιτίας της εξορίας του & ταξιδεύοντας για Κύπρο είναι λογικό να τριγυρνά στην
Ανατολική Μεσόγειο (όπου και η Αίγυπτος)
 Είναι τραγικό πρόσωπο με κοινά στοιχεία με την Ελένη. Και οι δύο:
- θύματα μιας κρίσης (της κρίσης του Πάρη – της κρίσης των όπλων)
- μισητοί – ταπεινωμένοι – δυστυχισμένοι
- εξόριστοι άδικα
 Πολιτικός υπαινιγμός (βλ. παράλληλο κείμενο 4 σελ.17) : ο Τεύκρος ως ιδρυτής της
δυναστείας των Τευκριδών στη Σαλαμίνα της Κύπρου θυμίζει στους Αθηναίους τον
απόγονό του Κύπριο βασιλιά Ευαγόρα, που ήταν πιστός σύμμαχος της Αθήνας στα
δύσκολα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο Ευριπίδης ως πατριώτης θέλει έτσι
να τονώσει το ηθικό των Αθηναίων μετά τη Σικελική καταστροφή.
Ο Τεύκρος (με την προτροπή της Ελένης) έφυγε άπραγος από την Αίγυπτο, δεν
πραγματοποίησε τον σκοπό του (συνάντηση με τη Θεονόη),
έδωσε πληροφορίες μόνο  ρόλος αγγελιαφόρου
 Ο ρόλος του όμως πολύ σημαντικός στην εξέλιξη του μύθου: η είδηση του θανάτου του
Μενελάου (στ.156 «νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα») στοιχείο δραματικής οικονομίας
(προωθεί μύθο/πλοκή)  επιδείνωση τραγικής θέσης Ελένης
 Η συνάντηση Τεύκρου Ελένης δίνει στη δράση γρήγορους ρυθμούς μετά την «ακινησία»
στον μονόλογο (1ης σκηνής)

Τραγικές ειρωνείες (1ο Ας εμβαθύνουμε σελ.19)

Αντίθεση ΕΙΝΑΙ vs ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ & γνώση vs άγνοια  τραγική ειρωνεία
Ο Τεύκρος αγνοεί την αλήθεια για την Ελένη (έχοντας δει το είδωλό της στην Τροία νομίζει πως
αυτή που βλέπει μπροστά του στην Αίγυπτο είναι απλώς μία γυναίκα που της μοιάζει
καταπληκτικά) παραδείγματα τραγικής ειρωνείας :
 στ.96-97 «αφού είσαι παρόμοια με του Δία τη θυγατέρα»
 στ.142 «Με τα ίδια μου τα μάτια ως βλέπω εσένα»
 στ.188 «Είσαι όμοια στο κορμί με την Ελένη»
Η Ελένη αγνοεί τα συμβάντα σε Τροία & Ελλάδα και την αλήθεια για τον Μενέλαο.

Προοικονομίες:
 Η δυσκολία του Τεύκρου να αναγνωρίσει την Ελένη προοικονομεί τη δυσκολία
αναγνώρισής της από τον Μενέλαο.
 Η προβολή της μαντικής ικανότητας της Θεονόης (παγκοσμίου φήμης μάντισσα, στ. 169-
170) προοικονομεί τον σημαντικό ρόλο της στη συνέχεια του δράματος.
 Στ. 182-183 («κι όποιον θα πετύχει Έλληνα τον σκοτώνει») προοικονομείται η
βαρβαρότητα του Θεοκλύμενου.
 Στ.191 («εσύ καλό να βλέπεις πάντα») προοικονομείται το ευτυχές τέλος.

Ας Εμβαθύνουμε σελ.21. Θέματα που θα θιγούν στην τραγωδία «Ελένη»:

 αντίθεση ΕΙΝΑΙ vs ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ και ΓΝΩΣΗ vs ΑΓΝΟΙΑ
 παραλογισμός & ματαιότητα πολέμου
 οι συμφορές του πολέμου πλήττουν και ηττημένους και νικητές (στ.130 : «Την κούρσεψα,
μα πάω κι εγώ χαμένος» -2ο Ας εμβαθύνουμε σελ.19) –ο πόλεμος όχι ως αφορμή για
επίδειξη ανδρείας (ηρωικό έπος) αλλά ως αιτία συμφορών  αντιπολεμική στάση
Ευριπίδη

Ήθος Ελένης: διαθέτει ευφυΐα & διπλωματία (αποσπά από τον Τεύκρο τις πληροφορίες
κάνοντάς του ερωτήσεις με έντεχνο τρόπο και στο τέλος τον πείθει να φύγει χωρίς να του
αποκαλύψει την ταυτότητά της)
Συναισθήματα Ελένης: οδύνη, ενοχές, αβεβαιότητα - απόγνωση (αμφιβολίες για υπόσχεση
Ερμή), απόλυτη δυστυχία (απώλεια συγγενών της – χωρίς δυνατότητα
επιστροφής στην Ελλάδα & αποκατάστασης της τιμής της -
σε αδιέξοδο), φόβος