ĐỀ CƯƠNG GIAO TIẾP SƯ PHẠM dùng biện pháp đánh đập, hành hạ, trù

Câu 1: Trình bày khái niệm GTSP? So sánh GTSP và GTTT dập HS. Thời trước GV có thể dùng
* Khái niệm GTSP roi vọt để răn dạy HS tuy nhiên ngày
- Theo nghĩa rộng: nay điều đó bị nghiêm cấm theo quy
Giao tiếp sư phạm là quá trình tiếp xúc tâm lý đa chiều trong đó diễn ra sự trao định của PL.
đổi thông tin, cảm xúc, nhận thức và tác động qua lại lẫn nhau nhằm thiết lập - Sự tôn trọng của NN, xã hội với GV
nên mối quan hệ đa chiều giữa nhà giáo dục với đối tượng giáo dục, giữa các Với truyền thống tôn sư trọng đạo của
nhà giáo dục với các lực lượng giáo dục, giữa các nhà giáo dục với nhau để DT ta thì ngày nay cũng được Pl quy
cùng thực hiện mục đích giáo dục. định
- Theo nghĩa hẹp:
Giao tiếp sư phạm là sự tiếp xúc tâm lý đa chiều giữa giáo viên và học sinh Chức năng, - Trao đổi thông tin, tiếp - Chức năng trao đổi thông tin (nội
nhằm truyền đạt và lĩnh hội tri thức khoa học, vốn kinh nghiệm sống, kỹ năng, mục đích xúc tâm lý; dung) đa chiều giữa các thành viên
kỹ xảo nghề nghiệp, xây dựng và phát triển toàn diện nhân cách cho học sinh. - Hiểu biết lẫn nhau; trong giao tiếp sư phạm. Thông qua
* So sánh GTSP – GTTT - Tác động và ảnh hưởng giao tiếp sư phạm nhà giáo dục trao
GTTT GTSP lẫn nhau. đổi truyền đạt tri thức, kinh nghiệm
Đối tượng Cá nhân – cá nhân GV – HS với nhau. Mỗi cá nhân vừa là nguồn
Cá nhân – nhóm người GV – PH phát thông tin vừa là nơi tiếp nhận
Nhóm người – nhóm HS – HS thông tin trong hoạt động giao tiếp sư
người GV – GVCBNV phạm. Thu nhận và xử lý thông tin là
> Mọi người đều có thể con đường quan trọng để phát triển
tham gia vào quá trình nhân cách cho học sinh.
GTTT - Chức năng tri giác lẫn nhau trong
Đặc trưng - Hết sức phức tạp - Giáo viên (chủ thể gián tiếp) ko chỉ giao tiếp sư phạm: Các thành viên có
- Luôn gấp rút GT với HS thông qua nội dung bài sự tác động qua lại với nhau, qua đó
- Có thể rủi ro giảng, tri thức khoa học mà còn là tấm làm bộc lộ cảm xúc, tạo ra những ấn
- Phải đảm bảo hai bên gương mẫu mực về nhân cách cho HS tượng, những cảm xúc mới giữa các
cùng có lợi theo quy định của xã hội. chủ thể tham gia giao tiếp trong môi
- Vừa là khoa học, vừa là Tấm gương người thầy có ảnh hưởng trường sư phạm.
nghệ thuật to lớn tới sự hình thành và phát triển - Chức năng nhận thức và đánh giá
nhân cách của HS lẫn nhau trong giao tiếp sư phạm: Khi
- GTSP là thầy giáo dùng các biện giao tiếp sư phạm mỗi chủ thể tự bộc
pháp giáo dục tình cảm, thuyết phục lộ quan điểm, thái độ, thói quen.. của
vận động đối với HS. Không được bản thân, do đó các chủ thể có thể

1 2
 nhận thức được về nhau, qua đó tự
đánh giá được về bản thân mình và
đánh giá được người giao tiếp với
mình.
- Chức năng ảnh hưởng lẫn nhau
trong giao tiếp sư phạm: Trên cơ sở
nhận thức và đánh giá lẫn nhau và tự
đánh giá được bản thân, trong giao
tiếp sư phạm mỗi chủ thể còn có khả
năng ảnh hưởng tác động lẫn nhau
như tác động đến nhận thức, thái độ,
hành vi…
- Chức năng phối hợp hoạt động sư
phạm: Nhờ có quá trình giao tiếp sư
phạm, các nhà giáo dục có thể phối
hợp hoạt động để cùng nhau giải
quyết một nhiệm vụ nào đó nhằm đạt
tới mục tiêu chung của nhóm.
- Chức năng giáo dục và phát triển
nhân cách: Người học không thể tách
mình khỏi môi trường nhà trường, bạn
bè, thầy cô giáo, những người làm
quản lý giáo dục... phạm vi giao tiếp
sư phạm ngày càng được mở rộng.
Qua đó cùng với hoạt động của mỗi
cá nhân người học thì giao tiếp sư
phạm giúp con người lĩnh hội được
các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, năng
lực…. để từ đó hình thành nên nhân
cách cho mình.
Từ đó xây dựng các mối quan hệ SP,
đặc biệt là GV – HS...
3 4
Vai trò - Giao tiếp là điều kiện tồn tại - Là phương tiện để giải quyết
của con người. Nếu không có nhiệm vụ giảng dạy
giao tiếp với người khác thì con - Là sự đảm bảo tâm lý – xã hội
người không thể phát triển, cảm cho quá trình GT
thấy cô đơn và có khi trở thành - Là PP tổ chức mối quan hệ
bệnh hoạn. - Nếu không có qua lại giữa thầy và trò đảm
giao tiếp thì không có sự tồn tại bảo cho việc dạy và giáo dục có
xã hội, vì xã hội luôn là một hiệu quả
cộng đồng người có sự ràng - VT quan trọng giúp hình
buộc, liên kết với nhau. thành và phát triển nhân cách
- Qua giao tiếp chúng ta có thể HS
xác định được các mức độ nhu - Thiết lập mối quan hệ SP
cầu, tư tưởng, tình cảm, vốn
sống, kinh nghiệm…của đối
tượng giao tiếp, nhờ đó mà chủ
thể giao tiếp đáp ứng kịp thời,
phù hợp với mục đích và nhiệm
vụ giao tiếp.
- Từ đó tạo thành các hình
thức giao tiếp giữa cá nhân với
cá nhân, giữa cá nhân với
nhóm, giữa nhóm với nhóm
hoặc giữa nhóm với cộng đồng.
*Ví dụ: Khi một con người
sinh ra được chó sói nuôi, thì
người đó sẽ có nhiều lông,
không đi thẳng mà đi bằng 4
chân, ăn thịt sống, sẽ sợ người,
sống ở trong hang và có những
hành động, cách cư xử giống
như tập tính của chó sói.

Tóm lại, GTSP để thành công phải tạo ra bầu không khí tâm lí giao tiếp thân
tình, cởi mở giữa GV-HS. Bầu không khí giao tiếp chính là các yếu tố tâm lí của
cả 2 phía GV, HS nảy sinh trong quá trình tiếp xúc.
Để bầu không khí GTSP góp phần tích cực vào quá trình giáo dục và dạy học
thì GV phải thực sự là chủ thể có ý thức tổ chức, xây dựng mối quan hệ này.
Câu 2: GTSP là gì? Phân tích VT GTSP trong việc hình thành nhân cách
người thầy giáo?
* Khái niệm GTSP
- Theo nghĩa rộng:
- Theo nghĩa hẹp:
* VT GTSP trong việc hình thành nhân cách người thầy giáo
Bác Hồ đã từng nói: “Không có thầy giáo thì không có giáo dục, không có giáo
dục, không có cán bộ thì không nói gì đến kinh tế và văn hóa”. Bác khẳng đinh
vai trò quang trọng, không thể thiếu của người giáo viên. Người giáo viên có
giỏi hay không được nhậnđịnh dựa trên năng lực sư phạm của họ, trong đó giao
tiếp sư phạm có vị trí quan trọng.
Câu 3: Trình bày khái niệm, chức năng của GTSP?
* Chức năng của GTSP
- Chức năng trao đổi thông tin (nội dung) đa chiều giữa các thành viên trong
giao tiếp sư phạm. Thông qua giao tiếp sư phạm nhà giáo dục trao đổi truyền
đạt tri thức, kinh nghiệm với nhau. Mỗi cá nhân vừa là nguồn phát thông tin vừa
là nơi tiếp nhận thông tin trong hoạt động giao tiếp sư phạm. Thu nhận và xử lý
thông tin là con đường quan trọng để phát triển nhân cách cho học sinh.
- Chức năng tri giác lẫn nhau trong giao tiếp sư phạm: Các thành viên có sự tác
động qua lại với nhau, qua đó làm bộc lộ cảm xúc, tạo ra những ấn tượng,
những cảm xúc mới giữa các chủ thể tham gia giao tiếp trong môi trường sư
phạm.
- Chức năng nhận thức và đánh giá lẫn nhau trong giao tiếp sư phạm: Khi giao
tiếp sư phạm mỗi chủ thể tự bộc lộ quan điểm, thái độ, thói quen.. của bản thân,
5 6
do đó các chủ thể có thể nhận thức được về nhau, qua đó tự đánh giá được về
bản thân mình và đánh giá được người giao tiếp với mình.
- Chức năng ảnh hưởng lẫn nhau trong giao tiếp sư phạm: Trên cơ sở nhận thức
và đánh giá lẫn nhau và tự đánh giá được bản thân, trong giao tiếp sư phạm mỗi
chủ thể còn có khả năng ảnh hưởng tác động lẫn nhau như tác động đến nhận
thức, thái độ, hành vi…
- Chức năng phối hợp hoạt động sư phạm: Nhờ có quá trình giao tiếp sư phạm,
các nhà giáo dục có thể phối hợp hoạt động để cùng nhau giải quyết một nhiệm
vụ nào đó nhằm đạt tới mục tiêu chung của nhóm.
- Chức năng giáo dục và phát triển nhân cách: Người học không thể tách mình
khỏi môi trường nhà trường, bạn bè, thầy cô giáo, những người làm quản lý
giáo dục... phạm vi giao tiếp sư phạm ngày càng được mở rộng. Qua đó cùng
với hoạt động của mỗi cá nhân người học thì giao tiếp sư phạm giúp con người
lĩnh hội được các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, năng lực…. để từ đó hình thành nên
nhân cách cho mình.
Câu 4: GTSP là gì? Trình bày chức năng của GTSP? Nêu 1 số trở ngại
tâm lí trong giao tiếp GV - HS?
* Một số trở ngại tâm lí trong giao tiếp GV – HS
Khi nói đến trở ngại tâm lý trong giao tiếp thông thường người ta cho rằng
đó là các khó khăn tâm lý trong giao tiếp và thường dùng các thuật ngữ khác
nhau như: ngăn cản, cản trở, hàng rào tâm lý....để miêu tả nó. Trở ngại tâm lý
trong giao tiếp là những cản trở tâm lý kìm hãm giao tiếp đạt hiệu quả.
Tác giả B.D Parưghin cho rằng: hàng rào tâm lý được hiểu ngầm như các
quá trình, các thuộc tính, các trạng thái của con người nói chung bao bọc tiềm
năng trí tuệ, tình cảm của con người.
Khi định nghĩa nội hàm khái niệm “trở ngại tâm lý trong giao tiếp sư
phạm” người ta thường dựa vào một trong những thông số của “hàng rào tâm
lý”, do vậy có thể hiểu khó khăn tâm lý trong giao tiếp là những trở ngại, rào
cản, cản trở tâm lý, đòi hỏi con người phải nỗ lực để vượt qua trong quá
trình tiếp xúc trao đổi thông tin.
Trở ngại tâm lý trong giao tiếp sư phạm thường biểu hiện ở ba mặt: nhận
thức - thái độ - hành vi.
- Nhận thức: là một trong những thành tố quan trọng của đời sống tâm lý con
người. Nhận thức giúp con người hiểu biết về các sự vật, hiện tượng, từ đó bày
tỏ thái độ, tình cảm và có hành vi tương ứng. Hoạt động giao tiếp sư phạm là
hoạt động đa dạng, phức tạp. Do đó, trong quá trình giao tiếp sư phạm không
phải lúc nào chủ thể giao tiếp cũng có nhận thức đúng đắn, đầy đủ về nó. Chính
những nhận thức chưa đúng, chưa phù hợp là rào cản tâm lý gây nên những sai
lầm trong giao tiếp sư phạm của cá nhân khi nhận thức về bản thân, nhận thức
đối tượng giao tiếp.
- Thái độ: Họ thường thiếu khả năng kiềm chế cảm xúc – tình cảm của bản thân
khi giao tiếp với người khác.
- Hành vi: là bộ mặt đời sống tâm lý của con người. Đây là rào cản tâm lý biểu
hiện cụ thể, dễ nhận thức nhất trong giao tiếp sư phạm như hành vi ứng xử thiếu
tự tin, gò bó…
Ba mặt trên có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, là một thể thống nhất trong
đời sống tâm lý của con người và tròn giao tiếp sư phạm.
Tuy nhiên có nhiều nguyên nhân khác nhau đã gây ra các trở ngại tâm lý
trong giao tiếp sư phạm như:
- Hoàn cảnh giao tiếp mới lạ;
- Tình huống giao tiếp bất ngờ, phức tạp;
- Tập quán thói quen trong giao tiếp khác nhau;
- Hiểu biết chưa đầy đủ về đối tượng giao tiếp;
- Làm tổn thương đối tượng giao tiếp;
- Thiếu sự tôn trọng, cầu thị trong giao tiếp.
Câu 5: GTSP là gì? Trình bày hình thức GTSP GV – HS?
* Các hình thức GTSP GV – HS
(1) căn cứ vào QHXH và khoảng cách không gian tiếp xúc
- GT trực tiếp giữa thầy giáo và học sinh
- GT gián tiếp để hiểu HS, GV có thể tiếp xúc với bạn bè của HS, PHHS...
(2) căn cứ vào môi trường trong nhà trường và ngoài nhà trường
- GTSP trong nhà trường
- GTSP ngoài nhà trường
(3) Căn cứ vào quy chế, quy định của luật phổ cập GD tiểu học và các điều luật
ban hành về bảo vệ, chăm sóc giáo dục trẻ em nước ta (1991)
7 8
- GTSP chính thức trên lớp học trong văn phòng nhà trường
- GTSP không chính thức, xảy ra ngoài nhà trường...
Câu 6: Nhà giáo dục người Nga từng nói “Nhân cách của người thầy là sức
mạnh có ảnh hưởng to lớn đối với học sinh, sức mạnh đó không thể thay
thế bằng bất kỳ cuốn sách giáo khoa nào, bất kỳ câu chuyện châm ngôn
đạo đức, bất kỳ một hệ thống khen thưởng hay trách phạt nào khác”.
(USIXKI)
Luận điểm đó gọi cho em những suy nghĩ gì về các phương tiện GTSP của
GV?
Các phương tiện GTSP
(1) Ngôn ngữ nói: Đảm bảo văn phong khoa học, dễ hiểu, đặc biệt là các KN
mới, ngữ pháp chuẩn TV, phát âm chuẩn,...
- Ngôn ngữ đối thoại
- Ngôn ngữ độc thoại
(2) Ngôn ngữ viết: viết bảng...theo dàn bài, trình tự logic của bài, các mục, đề
theo quy định, trình bày hợp lí
(3) Phi ngôn ngữ: hành vi, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt, dáng đứng, dáng đi, tác
phong...
(4) Trang phục: Từ lâu trang phục, y phúc đã được con người sử dụng ronh giao
tiếp, đặc biệt là người lạ (chưa quen biết). Tục ngữ có câu “Quen nhau tin dạ, lạ
tin quần áo. Trang phục bao gồm: quần áo, mũ nón, thắt lưng... giầy dép và đồ
trang sức
- Trang phục trong GT thường được thực hiện qua các đặc trưng
+ Kiểu mooden: giới tính, lứa tuổi, nghề nghiệp, vị trí xã hội, dân tộc....
+ Sắc màu: thay đổi theo tuổi, giới tính, nghề nghiệp, vị trí xã hội...
- Trong GTSP trang phục của GV cần đạt những yêu cầu sau:
+ Đúng kiểu cách (Mặc sơ mi thì phải cho đuôi áo vào trong quần âu, có
thắt lưng da và được giặt là phẳng phiu, chân đi giầy da, đầu tóc sạch sẽ được
chải gọn gàng...), mặc không đúng kiểu sẽ tạo ra cho đối tượng giao tiếp nhận
xét không thiện cảm (nhất là lần đầu gặp mặt), sự kệch cỡm, lập dị... không tạo
không đúng kiểu cách gây rasự chú ý không chủ định ở ĐTGT, dễ ảnh hưởng
đến mục đích và nội dung của GT. Kiểu cách của VCNN đã được CP quy định.
 - Sắc màu: Cần trang nhã, hài hòa (không lòe loẹt, sặc sỡ) tạo cảm giác an
toàn, yên tĩnh nơi học sinh.
+ Kiểu cách cùng với màu sắc trang phục của thầy cô đạt yêu cầu chuẩn
mực lịch sự, văn minh để học sinh noi theo mà học tập.
- Trang phục, bản thân nó không mang ý nghĩa tâm lí nhưng được thầy cô
sử dụng thì nó phản ánh các ND tâm lí:
+ Tính cách chu đáo, cẩn thận, cẩu thả, luộm thuộm
+ Ngăn nắp, gọn gàng, tùy tiện
+ Cầu kì, đơn giản
+ Tế nhị , kín đáo, phô trương hình thức, khiêu gợi
+ Đứng đắn, nghiêm chỉnh, lịch sự, tôn trọng moi người...
Tóm lại, trang phục của GV cần đúng kiểu cách, sắc màu trang nhã thể
hiện được chuẩn màu trang phục của GV được XH thừa nhận. Để các em noi
theo học tập. Trang phục là 1 phần định hướng GT, góp phần thành công trong
GTSP.
(5) Sách giáo khoa, giáo trình, tài liệu, vở ghi (HS), cần được thầy cô giáo
hướng dẫn cách học và làm bài, khuyến khích HS làm BTVN và học hỏi ở nhà
nên ghi chép ở lớp những gì? Cần được hướng dẫn rõ ràng.
Câu 7: Nguyên tắc GTSP là gì? Hãy phân tích bản chất, vai trò của NTSP
từ đó đưa ra KL hợp lí?
* Khái niệm nguyên tắc giao tiếp sư phạm
Là hệ thống những quan điểm chỉ đạo, định hướng thái độ và hành vi ứng xử,
đồng thời chỉ đạo việc lựa chọn các phương pháp, phương tiện giao tiếp của
giáo viên với học sinh, với đồng nghiệp và các lực lượng giáo dục khác.
Qua khái niệm trên ta thấy:
- Nguyên tắc giao tiếp sư phạm là kim chỉ nam cho quan hệ giao tiếp ứng xử sư
phạm giữa giáo viên với học sinh, giáo viên với giáo viên, giáo viên với các lực
lượng giáo dục khác. Nó được hình thành từ vốn sống, kinh nghiệm nghề
nghiệp và được rèn luyện trong quá trình tham gia vào hoạt động sư phạm.
- Nguyên tắc giao tiếp sư phạm mang tính chất tương đối ổn định và bền vững,
có tác dụng chỉ đạo, định hướng, điều chỉnh thái độ và các phản ứng hành vi của
giáo viên trong quan hệ giao tiếp với học sinh, đồng nghiệp…
Các nguyên tắc sư phạm
9 10
Trong quá trình giao tiếp sư phạm, người giáo viên cần phải tuân thủ các
nguyên tắc giao tiếp sư phạm sau:
(1)Tính mô phạm
- Thực chất của nguyên tắc này là sự mẫu mực trong nhân cách của người giáo
viên. Đây cũng chính là “điều kiện tiên quyết” quyết định sự thành công trong
giao tiếp sư phạm của người giáo viên. Tại sao lại như vậy?
- Bởi thầy giáo là nhân vật trung tâm của giáo dục. Toàn bộ kết quả của công
tác giáo dục đều phụ thuộc vào nhân cách của người thầy giáo. Hàng ngày học
sinh đều nhìn vào người thầy giáo để học tập, đánh giá. Không một quyển sách,
không một lời giáo huấn, một sự khen thưởng hay trừng phạt nào lại có thể thay
thế được ảnh hưởng trực tiếp của nhân cách người thầy giáo đến học sinh. Tại
sao đối với cùng một đối tượng giáo dục, giáo viên này dùng mọi lời trách
mắng, răn đe, thậm chí doạ nạt mà học sinh cũng chẳng nghe lời, còn giáo viên
khác chỉ cần có mặt là mọi việc đâu vào đấy. Tại sao cùng một biện pháp sư
phạm mà giáo viên sử dụng thì đem lại thành công tốt đẹp, còn giáo viên khác
sử dụng lại không có kết quả … Tất cả đều do nhân cách của người giáo viên
quyết định. Bởi thế người ta mới khẳng định rằng, nghề thầy giáo là nghề “dùng
nhân cách để giáo dục nhân cách”, tức là dùng nhân cách của ông thầy là công
cụ, phương tiện… để giáo dục nhân cách của học trò.
- Vì vậy muốn thành công trong hoạt động sư phạm thì trước tiên mỗi người
giáo viên cần không ngừng rèn luyện mình để có một nhân cách mẫu mực.
Sự mẫu mực trong nhân cách của người thầy giáo được thể hiện như sau:
- Có đạo đức, tư thế, tác phong mẫu mực trước học sinh. Đạo đức, tư thế, tác
phong mẫu mực cần thiết đối với tất cả mọi người, xong đặc biệt quan trọng đối
với người giáo viên khi đứng trước học sinh bởi mọi hành vi, cử chỉ, điệu bộ…
của giáo viên đều không thể lọt qua cặp mắt quan sát tinh tường của hàng chục,
hàng trăm… học sinh. Những điều tốt của thầy, cô giáo được học sinh bắt
chước và học tập. Còn những điều xấu của giáo viên thì sẽ bị các học trò phê
phán, bình luận. Điều đó chứng tỏ đạo đức, tư thế, tác phong của người giáo
viên là hết sức quan trọng. Do vậy, thầy, cô giáo phải là tấm gương sáng để học
sinh noi theo. Chính vì thế mà khi sinh thời Bác Hồ đã luôn căn dặn: “Các thầy
giáo, cô giáo phải luôn luôn kiểu mẫu cho học sinh noi theo”.
- Người giáo viên cần có một cuộc sống mẫu mực, có cử chỉ đẹp, dáng điệu
khoan thai, đàng hoàng, đĩnh đạc. Quần áo, cách ăn mặc bao giờ cũng giản dị,
sạch sẽ, phù hợp với nghề nghiệp. Nơi ở cũng như chỗ làm việc phải luôn gọn
gàng, ngăn nắp. Nói năng nhẹ nhàng, từ tốn, không có những lời lẽ cục cằn, thô
lỗ.
- Những nét cá tính, đạo đức, tư thế tác phong nói trên không chỉ chứng tỏ thái
độ lịch sự, có văn hoá của người thầy giáo đối với học sinh, đồng nghiệp, phụ
huynh… mà còn lại sự tự trọng đối với bản thân của người giáo viên.
- Sự mẫu mực trong nhân cách của người thầy giáo còn thể hiện ở cách đối với,
giao thiệp với học sinh, đồng nghiệp, phụ huynh… bao giờ cũng tỏ ra nhã nhặn,
tế nhị, thận trọng, từ tốn và ý tứ trong các mối quan hệ.
- Sự mẫu mực trong nhân cách của người thầy giáo là một trong những cơ sở
đảm bảo uy tín cao của người giáo viên và có tác dụng quyết định đến việc hình
thành nhân cách của học sinh, đồng thời phản ánh trình độ văn hoá của người
giáo viên. Vì vậy mỗi thầy cô giáo phải không ngừng rèn luyện mình trở thành
con người mẫu mực, có lương tâm trong sáng, có lí tưởng cao đẹp… để gây
được ấn tượng tốt đẹp trong lòng học sinh, phụ huynh, đồng nghiệp…
(2) Tôn trọng nhân cách của đối tượng giao tiếp
Tôn trọng nhân cách của đối tượng giao tiếp tức là tôn trọng nhân cách của
nhau. Điều đó có nghĩa là trong giao tiếp sư phạm, thầy và trò đều phải tôn
trọng nhân cách của nhau. Tôn trọng nhân cách của nhau là tôn trọng phẩm giá,
tâm tư, nguyện vọng… của nhau, không ép buộc nhau bằng cường quyền, uy
lực.
Trong giao tiếp sư phạm, người thầy giáo tôn trọng nhân cách của học sinh
được biểu hiện ở chỗ:
- Coi học sinh (dù nhỏ hay lớn) đều là một con người. Vì thế họ có đầy đủ các
quyền con người như quyền được học tập, được vui chơi, được lao động…,
được bình đẳng với các học sinh khác, với mọi người trong các mối quan hệ xã
hội.
- Để tôn trọng nhân cách của học sinh, người giáo viên không nên kiêu căng, tự
phụ, tự cho mình giỏi hơn, có nhiều quyền lực hơn… bởi nếu kiêu căng, tự phụ
dễ làm nảy sinh tư tưởng, hành vi ứng xử coi thường học sinh, khinh bỉ họ và đi
đến vi phạm nhân quyền của họ.
11
- Biết lắng nghe ý kiến của học sinh, gợi lên những nhu cầu chính đáng của các
em. Không cắt ngang lời các em bằng các cử chỉ, điệu bộ như xem đồng hồ,
phẩy tay, nhìn đi chỗ khác… khi học sinh nói, giáo viên hãy nghe cho hết ý với
thái độ trân trọng, đừng ngắt lời, đừng tranh nói. Điều gì học sinh nói chưa rõ
thì đề nghị các em nói lại, giáo viên chớ tự phụ cho rằng mọi cái mình đều biết
rồi mà gạt đi không nghe hết.
- Tôn trọng nhân cách của học sinh còn thể hiện rõ nét ở hành vi giao tiếp có
văn hoá của người giáo viên. Bất luận trong trường hợp nào dù học sinh có
phạm sai lầm đến đâu thì giáo viên cũng không nên dùng những lời lẽ để sỉ vả,
nhục mạ, xúc phạm đến nhân cách của các em, nhất là ở nơi công cộng, chỗ
đông người.
- Có thái độ ân cần, niềm nở, thể hiện các phản ứng biểu cảm của mình một
cách chân thành, trung thực.
- Tôn trọng nhân cách của học sinh còn thể hiện ở trang phục, đầu tóc của giáo
viên gọn gàng, sạch sẽ, phù hợp với nghề nghiệp. Nếu trang phục của giáo viên
luộm thuộm, nhàu nát, bẩn thỉu, đầu tóc quá cầu kỳ, kiểu cách chạy theo mốt…
đều là biểu hiện thiếu tôn trọng học sinh và thiếu tôn trọng bản thân.
- Tôn trọng học sinh trước hết là phải trong ý thức thường trực của mỗi giáo
viên đối với học sinh bởi tôn trọng học sinh chính là tôn trọng mình, tôn trọng
nghề nghiệp của mình.
- Còn học sinh, trong giao tiếp với các thầy, cô giáo cũng phải ý thức được rằng,
cần phải tôn trọng thầy, cô giáo bởi thầy, cô giáo là người thay mặt gia đình, xã
hội để dạy dỗ mình nên người. Cổ nhân có câu: “Không thầy đố mày làm nên”
hoặc “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” ; “Một ngày làm thầy, cả đời làm cha”…
- Từ những phân tích ở trên ta thấy, trong giao tiếp sư phạm cả thầy và trò đều
phải tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng nhân cách của nhau cũng chính là tôn trọng
nhân cách của chính mình. Tuy nhiên người thầy giáo cần thể hiện trước để học
sinh noi theo.
(3) Có thiện chí trong giao tiếp với học sinh
- Thiện chí trong giao tiếp sư phạm là thể hiện đạo đức của người giáo viên khi
tham gia vào quá trình giao tiếp. Đây chính là “cái tâm”, là lòng nhân hậu của
người thầy giáo. Đó cũng chính là phẩm chất đạo đức của người giáo viên trong
quan hệ với học sinh, đồng nghiệp…
12
- Bản chất của cái thiện trong giao tiếp sư phạm của người giáo viên được thể
hiện ở sự tin tưởng học sinh, đồng nghiệp… luôn nghĩ tốt về họ, giành những
tình cảm tốt đẹp và đem lại niềm vui cho họ, luôn động viên, khuyến khích họ
làm việc tốt.
- Thiện chí còn có nghĩa là giành những điều kiện thuận lợi cho học sinh thể
hiện được ứng thú, cá tính của mình trong học tập, trong quan hệ với mọi người.
Không nghĩ xấu về các em ngay cả khi các em vô tình vi phạm nội quy, quy
định của trường, lớp… đồng thời giành những thuận lợi cho cả đồng nghiệp,
phụ huynh trong công việc, hoạt động…
- Thiện chí của người giáo viên trong giao tiếp sư phạm còn thể hiện ở sự công
bằng trong nhận xét, đánh giá đồng thời đánh giá mang tính chất động viên,
khuyến khích học sinh. Đây chính là cách “tạm ứng niềm tin” cho học sinh,
khích lệ các em cố gắng vươn lên để xứng đáng với lòng tin mà giáo viên đã gửi
gắm vào các em. Đây cũng chính là cách thức giáo dục theo phương châm
“Giáo dục đi trước sự phát triển” trong giới hạn cho phép. Chính sự đánh giá
công bằng, có tính chất khuyến khích đó đã nâng học sinh lên cao hơn cái hiện
có một chút để tạo cho các em có một sức bật vươn lên phía trước, vươn tới sự
hoàn thiện hơn, tốt đẹp hơn. Điều đó được thể hiện qua cách đánh giá của giáo
viên với học sinh: “Em còn có thể đạt được kết quả tốt hơn…” hoặc “Nếu em cố
gắng hơn một chút thì kết quả sẽ tốt hơn thế”...
(4)Đồng cảm trong giao tiếp sư phạm
- Nguyên tắc này được hiểu là thầy, cô giáo biết đặt vị trí của mình vào vị trí
của học sinh, biết sống trong niềm vui, nỗi buồn của các em để cùng rung cảm,
cùng suy nghĩ với các em.
- Chính nhờ sự đồng cảm với học sinh mà thầy, cô giáo mới hiểu được suy nghĩ
và hành của học sinh, từ đó có những phương pháp ứng xử phù hợp với đặc
điểm tâm – sinh lí của các em nhằm đạt được mục đích đề ra.
- Sự đồng cảm trong giao tiếp sư phạm có một vai trò quan trọng giúp cho thầy
và trò hiểu biết lẫn nhau để từ đó ảnh hưởng tới nhau, rung cảm lẫn nhau, gắn
bó với nhau… khiến cho giao tiếp sư phạm của họ thành công hơn.
- Ngược lại với sự đồng cảm là cách giải quyết cứng nhắc, duy ý chí gây nên sự
bực bội, cáu gắt, làm tổn thương tình cảm của nhau khiến cho khoảng cách giữa
13
thầy và trò ngày càng xa và đương nhiên quá trình giao tiếp giữa họ bị gián
đoạn, ngắt quãng để lại “dấu ấn” không tốt trong quan hệ thầy trò.
(5) Có niềm tin trong giao tiếp sư phạm
Một điều kiện tiên quyết của mọi sự tiếp xúc giữa con người với con
người là tin tưởng ở đối tượng giao tiếp của mình. Trong giao tiếp sư phạm
cũng vậy, thầy và trò chỉ đạt được mục đích khi cả hai bên đều có sự tin tưởng
lẫn nhau. Trò tin vào thầy thì mới bộc bạch hết suy nghĩ và cảm nhận của mình
về vấn đề này hay vấn đề khác, về những điều thầm kín, riêng tư của mình. Lúc
đó các em coi thầy cô là những người bạn lớn tin cậy của mình, sẵn sàng giúp
đỡ mình trong lúc khó khăn. Nếu mình chẳng may vấp ngã thì thầy cô là người
nâng đỡ, vực mình dậy, chỉ rõ những lỗi lầm mà mình mắc phải và cách thức để
vượt qua. Còn thầy cô cũng cần có niềm tin đối với học trò của mình rằng các
em có lớn mà chưa có khôn, cần phải dạy dỗ, khuyên nhủ các em nhận thức rõ
cái đúng, cái sai, cái cần học và cái không nên học để hình thành cho các em
thói quen ứng xử có văn hoá với mọi người trong xã hội, với thầy cô, bạn bè.
* Vai trò:
- NT GTSP mang tính bền vững, ổn định, chỉ đạo, định hướng, điều chỉnh các
phản ứng hành vi của GV và HS
- Đảm bảo tính chuẩn mực trong GTSP của GV và góp phần vào hiểu quả của
quá trình GTSP
- Góp phần vào việc hoàn thiện nhân cách người GV vừa góp phần hình thành
và phát triển nhân cách HS
* Kết luận:
Giao tiếp sư phạm (GTSP) là:
- Một hệ thống phức tạp.
- Một quá trình sáng tạo để giảiquyết các nhiệm vụ giáo dục, họctập.
- Để đạt hiệu quả tối ưu trong GTSPcần tuân thủ theo 4 nguyên tắc cơbản trên
Câu 8: NT GTSP là gì? Hãy phân tích VT của NT GTSP “tôn trọng nhân
cách của nhau”, từ đó rút ra kết luận cần thiết?
*Khái niệm nguyên tắc giao tiếp sư phạm
Là hệ thống những quan điểm chỉ đạo, định hướng thái độ và hành vi ứng xử,
đồng thời chỉ đạo việc lựa chọn các phương pháp, phương tiện giao tiếp của
giáo viên với học sinh, với đồng nghiệp và các lực lượng giáo dục khác.
14
Qua khái niệm trên ta thấy:
- Nguyên tắc giao tiếp sư phạm là kim chỉ nam cho quan hệ giao tiếp ứng xử sư
phạm giữa giáo viên với học sinh, giáo viên với giáo viên, giáo viên với các lực
lượng giáo dục khác. Nó được hình thành từ vốn sống, kinh nghiệm nghề
nghiệp và được rèn luyện trong quá trình tham gia vào hoạt động sư phạm.
- Nguyên tắc giao tiếp sư phạm mang tính chất tương đối ổn định và bền vững,
có tác dụng chỉ đạo, định hướng, điều chỉnh thái độ và các phản ứng hành vi của
giáo viên trong quan hệ giao tiếp với học sinh, đồng nghiệp…
* NT “tôn trọng nhân cách của nhau”
- Tôn trọng nhân cách của đối tượng giao tiếp tức là tôn trọng nhân cách của
nhau. Điều đó có nghĩa là trong giao tiếp sư phạm, thầy và trò đều phải tôn
trọng nhân cách của nhau. Tôn trọng nhân cách của nhau là tôn trọng phẩm giá,
tâm tư, nguyện vọng… của nhau, không ép buộc nhau bằng cường quyền, uy
lực.
- Trong giao tiếp sư phạm, người thầy giáo tôn trọng nhân cách của học sinh
được biểu hiện ở chỗ:
- Coi học sinh (dù nhỏ hay lớn) đều là một con người. Vì thế họ có đầy đủ các
quyền con người như quyền được học tập, được vui chơi, được lao động…,
được bình đẳng với các học sinh khác, với mọi người trong các mối quan hệ xã
hội.
- Để tôn trọng nhân cách của học sinh, người giáo viên không nên kiêu căng, tự
phụ, tự cho mình giỏi hơn, có nhiều quyền lực hơn… bởi nếu kiêu căng, tự phụ
dễ làm nảy sinh tư tưởng, hành vi ứng xử coi thường học sinh, khinh bỉ họ và đi
đến vi phạm nhân quyền của họ.
- Biết lắng nghe ý kiến của học sinh, gợi lên những nhu cầu chính đáng của các
em. Không cắt ngang lời các em bằng các cử chỉ, điệu bộ như xem đồng hồ,
phẩy tay, nhìn đi chỗ khác… khi học sinh nói, giáo viên hãy nghe cho hết ý với
thái độ trân trọng, đừng ngắt lời, đừng tranh nói. Điều gì học sinh nói chưa rõ
thì đề nghị các em nói lại, giáo viên chớ tự phụ cho rằng mọi cái mình đều biết
rồi mà gạt đi không nghe hết.
- Tôn trọng nhân cách của học sinh còn thể hiện rõ nét ở hành vi giao tiếp có
văn hoá của người giáo viên. Bất luận trong trường hợp nào dù học sinh có
phạm sai lầm đến đâu thì giáo viên cũng không nên dùng những lời lẽ để sỉ vả,
15
nhục mạ, xúc phạm đến nhân cách của các em, nhất là ở nơi công cộng, chỗ
đông người.
- Có thái độ ân cần, niềm nở, thể hiện các phản ứng biểu cảm của mình một
cách chân thành, trung thực.
- Tôn trọng nhân cách của học sinh còn thể hiện ở trang phục, đầu tóc của giáo
viên gọn gàng, sạch sẽ, phù hợp với nghề nghiệp. Nếu trang phục của giáo viên
luộm thuộm, nhàu nát, bẩn thỉu, đầu tóc quá cầu kỳ, kiểu cách chạy theo mốt…
đều là biểu hiện thiếu tôn trọng học sinh và thiếu tôn trọng bản thân.
- Tôn trọng học sinh trước hết là phải trong ý thức thường trực của mỗi giáo
viên đối với học sinh bởi tôn trọng học sinh chính là tôn trọng mình, tôn trọng
nghề nghiệp của mình.
- Còn học sinh, trong giao tiếp với các thầy, cô giáo cũng phải ý thức được rằng,
cần phải tôn trọng thầy, cô giáo bởi thầy, cô giáo là người thay mặt gia đình, xã
hội để dạy dỗ mình nên người. Cổ nhân có câu: “Không thầy đố mày làm nên”
hoặc “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” ; “Một ngày làm thầy, cả đời làm cha”…
* Kết luận:
Từ những phân tích ở trên ta thấy, trong giao tiếp sư phạm cả thầy và trò đều
phải tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng nhân cách của nhau cũng chính là tôn trọng
nhân cách của chính mình. Tuy nhiên người thầy giáo cần thể hiện trước để học
sinh noi theo.
- Trong giao tiếp coi học sinh là con người với đầy đủ các quyền được vui chơi,
học tập, lao động, bình đẳng trong các mối quan hệ xã hội.
- Tôn trọng nhân cách học sinh, có thể quan sát các biểu hiện:
+ Biết lắng nghe học sinh trình bày ý muốn, nguyện vọng của mình,
không nên ngắt lời học sinh.
+ Biết thể hiện các phản ứng biểu cảm của mình một cách chân thành với
học sinh.
+ Không dùng từ ngữ, câu xúc phạm đến nhân cách học sinh
+ Tránh những hành vi bộc phát, ngẫu nhiên khi tiếp xúc với học sinh.
+Trang phục gọn gàng, sạch sẽ, không lôi thôi, luộm thuộm.
+ Tôn trọng nhân cách học sinh chính là tôn trọng nhân cách giáo viên.
Câu 9: : NTSP là gì? Hãy phân tích VT của NT GTSP “có thiện chí”, từ đó
rút ra kết luận cần thiết?
16
* Khái niệm nguyên tắc giao tiếp sư phạm (nt)
* NT có thiện chí trong giao tiếp với học sinh
- Thiện chí trong giao tiếp sư phạm là thể hiện đạo đức của người giáo viên khi
tham gia vào quá trình giao tiếp. Đây chính là “cái tâm”, là lòng nhân hậu của
người thầy giáo. Đó cũng chính là phẩm chất đạo đức của người giáo viên trong
quan hệ với học sinh, đồng nghiệp…
- Bản chất của cái thiện trong giao tiếp sư phạm của người giáo viên được thể
hiện ở sự tin tưởng học sinh, đồng nghiệp… luôn nghĩ tốt về họ, giành những
tình cảm tốt đẹp và đem lại niềm vui cho họ, luôn động viên, khuyến khích họ
làm việc tốt.
- Thiện chí còn có nghĩa là giành những điều kiện thuận lợi cho học sinh thể
hiện được ứng thú, cá tính của mình trong học tập, trong quan hệ với mọi người.
Không nghĩ xấu về các em ngay cả khi các em vô tình vi phạm nội quy, quy
định của trường, lớp… đồng thời giành những thuận lợi cho cả đồng nghiệp,
phụ huynh trong công việc, hoạt động…
- Thiện chí của người giáo viên trong giao tiếp sư phạm còn thể hiện ở sự công
bằng trong nhận xét, đánh giá đồng thời đánh giá mang tính chất động viên,
khuyến khích học sinh. Đây chính là cách “tạm ứng niềm tin” cho học sinh,
khích lệ các em cố gắng vươn lên để xứng đáng với lòng tin mà giáo viên đã gửi
gắm vào các em. Đây cũng chính là cách thức giáo dục theo phương châm
“Giáo dục đi trước sự phát triển” trong giới hạn cho phép. Chính sự đánh giá
công bằng, có tính chất khuyến khích đó đã nâng học sinh lên cao hơn cái hiện
có một chút để tạo cho các em có một sức bật vươn lên phía trước, vươn tới sự
hoàn thiện hơn, tốt đẹp hơn. Điều đó được thể hiện qua cách đánh giá của giáo
viên với học sinh: “Em còn có thể đạt được kết quả tốt hơn…” hoặc “Nếu em cố
gắng hơn một chút thì kết quả sẽ tốt hơn thế”...
* Kết luận
- Nhiệm vụ của giáo viên là truyền đạt tri thức cho học sinh, với thiện chí của
mình giáo viên đem hết tài năng, trí lực ra hướng d ẫn học sinh.
- Thiện ý của giáo viên rõ nét nhất trong đánh giá, nhận xét học sinh khi làm
bài. Trong trường hợp đặc biệt, giáo viên “tạm ứng ni ềm tin” đ ể học sinh phấu
đấu vươn lên.
17
- Thiện ý còn thể hiện trong việc giao công việc lớp cho học sinh. Đôi lúc giáo
viên còn phải làm “trọng tài” phân xử việc mất sách giáo khoa, mất ti
ền,…những trường hợp này đòi hỏi giáo viên phải có hành vi ứng xử “hướng
thiện và hành thiện”
- Giúp học sinh nhận thức rằng khi giáo viên trách phạt, phê bình, phạt lao
động… đều xuất phát từ thiện ý tốt của thầy cô vì sự trưởng thành nhân cách
học sinh.
Câu 10: NTSP là gì? Hãy phân tích VT của NT GTSP “đồng cảm”, từ đó
rút ra kết luận cần thiết?
* Khái niệm nguyên tắc giao tiếp sư phạm:
* NT “đồng cảm”
- Nguyên tắc này được hiểu là thầy, cô giáo biết đặt vị trí của mình vào vị trí
của học sinh, biết sống trong niềm vui, nỗi buồn của các em để cùng rung cảm,
cùng suy nghĩ với các em.
- Chính nhờ sự đồng cảm với học sinh mà thầy, cô giáo mới hiểu được suy nghĩ
và hành của học sinh, từ đó có những phương pháp ứng xử phù hợp với đặc
điểm tâm – sinh lí của các em nhằm đạt được mục đích đề ra.
- Sự đồng cảm trong giao tiếp sư phạm có một vai trò quan trọng giúp cho thầy
và trò hiểu biết lẫn nhau để từ đó ảnh hưởng tới nhau, rung cảm lẫn nhau, gắn
bó với nhau… khiến cho giao tiếp sư phạm của họ thành công hơn.
- Ngược lại với sự đồng cảm là cách giải quyết cứng nhắc, duy ý chí gây nên sự
bực bội, cáu gắt, làm tổn thương tình cảm của nhau khiến cho khoảng cách giữa
thầy và trò ngày càng xa và đương nhiên quá trình giao tiếp giữa họ bị gián
đoạn, ngắt quãng để lại “dấu ấn” không tốt trong quan hệ thầy trò.
* Kết luận:
- Nguyên tắc này được hiểu là giáo viên biết đặt vị trí mình vào vị trí học sinh
trong quá trình giao ti ếp sư phạm. Nhờ có sự đồng cảm, giáo viên mới có biện
pháp giảng dạy, giáo dục có hiệu quả. Đồng cảm là cơ sở hình thành mọi hành
vi ứng xử nhân hậu, độ lượng, khoan dung đối với học sinh. Ngược với sự đồng
cảm là cách giải quyết cứng nhắc, theo nội quy mà áp dụng. Để thực hiện hành
vi ứng xử với học sinh theo nguyên tắc này giáo viên phải quan tâm, tìm hi ểu,
nắm vững hoàn cảnh gia đình các em.
18
 - Các nguyên tắc giao tiếp sư phạm phân tích trên bao giờ cũng thống nhất, tác
động qua l ại biện chứng nhau. Những nguyên tắc này nhằm hoàn thi ện nhân
cách giáo viên góp phần xây dựng, phát triển nhân cách học sinh.
Câu 11: Phân tích bản chất, đặc trưng của PC GTSP. Cho VD minh họa?
* Khái niệm phong cách giao tiếp sư phạm:
Là toàn bộ hệ thống các phương pháp, thủ thuật tiếp nhận, phản ứng hành động
tương đối ổn định và bền vững của giáo viên và học sinh trong quá trình tiếp
xúc nhằm truyền đạt và lĩnh hội các tri thức khoa học, vốn kinh nghiệm, kĩ
năng, kĩ xảo nghề nghiệp, xây dựng và phát triển toàn diện nhân cách của học
sinh.
Phong cách giao tiếp sư phạm cũng bao hàm hai phần:
Phần ổn định tương đối:
- Bao gồm những tác phong, hành vi… tương đối ổn định và bền vững do tính
chất của hệ thần kinh và giác quan, do các phản xạ có điều kiện đã được củng
cố khá bền vững… quy định nên.
- Điều đó có nghĩa là những tác phong, những hành vi tập nhiễm lâu ngày đã
được củng cố trở thành thói quen hành vi rất khó xoá bỏ. Chẳng hạn, hành vi
khoanh tay trước ngực, cúi đầu chào người lớn của trẻ nhỏ. Hành vi này của trẻ
được cha mẹ, người lớn dạy cho trẻ từ lúc còn nhỏ. Trong suốt quá trình lớn lên
của trẻ, các hành vi này thường xuyên được lặp đi lặp lại trong cuộc sống trở
thành thói quen của trẻ. Vì vậy, dù ở bất kì nơi đâu, trong hoàn cảnh nào hễ cứ
gặp người lớn hơn là trẻ đều có thói quen chào hỏi lễ phép như vậy. Giờ đây khi
đã trưởng thành, nhiều sinh viên vẫn có thói quen chào hỏi lễ phép như thế.
- Mặt khác, quan hệ xã hội được củng cố lâu ngày sẽ tạo nên thói quen giao tiếp.
Chẳng hạn, làm thầy giáo lâu năm thường có tác phong mô phạm như: Lúc nào
cũng ung dung thư thái, nói năng rõ ràng, rành mạch, cư xử tế nhị, quần áo gọn
gàng, nơi làm việc ngăn nắp… những thói quen giao tiếp này là một bộ phận
của phong cách giao tiếp sư phạm của người giáo viên.
Phần linh hoạt mềm dẻo:
- Đó là những hành vi cử chỉ rất linh hoạt và cơ động, xuất hiện nhanh chóng,
bất thường để giúp người giáo viên mau chóng thích ứng với sự biến động, hay
thay đổi của môi trường làm việc (học sinh ở các lớp học khác nhau, khoá học
khác nhau, trong các tình huống khác nhau, có độ tuổi khác nhau, trình độ phát
19
triển trí tụê khác nhau, đặc điểm tâm sinh lí khác nhau…), môi trường sống. Sự
thay đổi của môi trường sống và môi trường làm việc là nguyên nhân trực tiếp
làm thay đổi phong cách giao tiếp sư phạm của người giáo viên.
- Môi trường sống ở đây bao gồm: môi trường tự nhiên và môi trường xã hội.
Chính môi trường xã hội đã quyết định sự linh hoạt và cơ động của cá nhân
người thầy giáo và được thể hiện trong phong cách giao tiếp sư phạm của họ.
- Bên cạnh đó, sự thay đổi của các mối quan hệ xã hội cũng làm cho phong cách
giao tiếp sư phạm của người thầy giáo biến đổi theo bởi vì, sự thay đổi các quan
hệ xã hội, vị thế xã hội buộc người giáo viên phải có cách ứng xử cho phù hợp.
Cụ thể một người trước đây chỉ là giáo viên bộ môn thì quan hệ giữa anh ta với
các giáo viên khác chỉ đơn thuần là quan hệ đồng nghiệp, nay anh ta được bổ
nhiệm làm phó hiệu trưởng của trường vì thế quan hệ của anh ta với các giáo
viên khác đã có sự thay đổi, đó là quan hệ giữa người lãnh đạo với cấp dưới.
Như vậy, quan hệ xã hội giữa họ đã có sự thay đổi, buộc anh ta phải thay đổi
phong cách ứng xử của mình, bởi nếu không có phong cách ứng xử mới thì hoạt
động quản lí lãnh đạo của anh ta sẽ không có hiệu quả hoặc có hiệu quả rất kém.
Ứng xử là biểu hiện cụ thể của giao tiếp. Vì vậy khi phong cách ứng xử thay đổi
thì cũng có nghĩa là phong cách giao tiếp sư phạm của người thầy giáo đó cũng
có sự biến đổi theo.
* Ví dụ:
Lớp anh/chị làm chủ nhiệm có một vài em học sinh hư thường bị ghi tên vào sổ
đầu bài. Vì thế mà sổ đầu bài thường bị các em này tẩy xóa, thậm chí làm mất.
Anh/chị đã chắc chắn “thủ phạm” là những em học sinh cá biệt đó, nhưng vì
không có bằng chứng cụ thể nên các em chối cãi, không nhận lỗi.
Làm thế nào để các em đó nhận lỗi và chấm dứt tình trạng này?
(1) Anh/chị giao trách nhiệm cho ban cán sự lớp theo dõi và bằng mọi
cách phát hiện ra thủ phạm, nếu không sẽ trừng phạt cả lớp.
(2) Anh/chị dùng “quyền uy” của giáo viên chủ nhiệm lớp, bắt buộc
những em học sinh đó nhận lỗi và chịu hình phạt thích đáng. Nếu các
em vẫn “cứng đầu, cứng cổ” không chịu nhận, anh/chị sẽ mời phụ
huynh những em học sinh đó đến gặp hoặc anh/chị sẽ đề nghị Hiệu
trưởng kỷ luật buộc thôi học.
20
 (3) Anh/chị nhắc nhở chung cả lớp về hiện tượng sổ đầu bài bị tẩy xóa
và “tin tưởng” giao cho một trong những học sinh mà anh/chị cho là
“thủ phạm” giữ sổ, đồng thời cũng đề ra ngay một số yêu cầu về trách
nhiệm của người giữ sổ đầu bài. Hãy thể hiện rằng bạn rất tin tưởng em
đó và kịp thời khen ngợi em ngay khi em có một vài tiến bộ nào đó.
- Hãy phân tích hành động của cô giáo H và cho biết cô giáo đã sử dụng phong
cách giao tiếp sư phạm nào khi xử lý tình huống như sau. Thử hình dung những
hậu quả có thể xảy ra sau sự kiện ấy.
Ở một lớp cuối THPT có một đôi bạn nam nữ theo dư luận của tập thể lớp thì
dường như họ đã yêu nhau.
Cô H là một giáo viên dạy Sử trong lớp và tỏ ra rất quan tâm đến sự kiện này.
Cô thầm bảo sẽ có dịp nào đó đôi Romeo – Juliet này sẽ biết thế nào là cái thứ
tình cảm lăng nhăng của họ.
Dịp ấy đã đến, một hôm cô bắt gặp đôi bạn cùng xem phim ở rạp. Hôm sau, cô
gọi bạn nữ lên hỏi bài. Trước những câu hỏi liên tục và dồn dập của cô những
câu trả lời dần trở nên rời rạc và tắt hẳn. Cô hạ lệnh cho bạn nữ đứng sang một
bên rồi gọi tiếp cậu bạn trai lên bảng. Cậu con trai cảm thấy uất ức, mặt đỏ dừ vì
phần nào đã hiểu được ý cô. Cậu trả lời lắp bắp… Lúc bấy giờ cô mới kéo dài
giọng, miệt thị:
“Tôi đã gặp anh (chị) sóng đôi dạo phố, chắc là còn chưa đủ. Hôm nay tôi tạo
điều kiện cho anh (chị) sánh vai nhau tiếp tục câu chuyện đó”.
Câu 12: PC GTSP là gì? Phân tích PC GTSP “dân chủ”. Cho VD, Đưa ra
KL?
* Khái niệm phong cách giao tiếp sư phạm:
Là toàn bộ hệ thống các phương pháp, thủ thuật tiếp nhận, phản ứng hành động
tương đối ổn định và bền vững của giáo viên và học sinh trong quá trình tiếp
xúc nhằm truyền đạt và lĩnh hội các tri thức khoa học, vốn kinh nghiệm, kĩ
năng, kĩ xảo nghề nghiệp, xây dựng và phát triển toàn diện nhân cách của học
sinh.
* PC GTSP “dân chủ”
Thực chất của phong cách dân chủ trong giao tiếp sư phạm là luôn luôn có sự
tôn trọng lẫn nhau giữa thầy giáo và học sinh. Nhờ đó tạo ra bầu không khí tâm
lí thân mật, gần gũi, cởi mở và quý trọng nhau, giải phóng được tư tưởng làm
cho cả thầy và trò đều thoải mái, đồng thời phát huy được tính độc lập, sáng tạo
của cả thầy giáo và học sinh.
Phong cách dân chủ trong giao tiếp sư phạm của người thầy giáo được biểu
hiện như sau:
21
- Giáo viên coi trọng các đặc điểm tâm lí cá nhân, vốn kinh nghiệm sống, trình
độ nhận thức, nhu cầu, hứng thú, động cơ… của học sinh. Giáo viên ý thức
được điều đó và hành động, ứng xử phù hợp với các nội dung trên. Nhờ đó dự
đoán trước được mức độ phản ứng cũng như hành động của học sinh trong và
sau quá trình giao tiếp sư phạm.
- Lắng nghe các ý kiến, nguyện vọng… của học sinh, tôn trọng nhân cách của
các em, đáp ứng kịp thời và có lời giải thích rõ ràng những nguyện vọng, những
ý kiến của họ, luôn gần gũi các em, giải quyết nhanh chóng những vướng mắc
trong quan hệ, sinh hoạt, trong học tập, trong công việc… của các em, tạo ra sự
tin tưởng của học sinh đối với giáo viên.
- Người giáo viên có phong cách dân chủ trong giao tiếp với học sinh là người
luôn luôn tôn trọng học sinh, tạo cho học sinh có tính độc lập, sáng tạo, ham
hiểu biết, kích thích hoạt động nhận thức, tìm tòi của học sinh, giúp học sinh
xác định được vị trí, vai trò của mình trong nhóm bạn bè, trong học tập. Ý thức
được trách nhiệm và bổn phận của người học sinh, người con… đó chính là
nguồn gốc của tự ý thức, tự giáo dục và tự rèn luyện bản thân tạo điều kiện để
nhân cách của mình ngày càng phát triển, đáp ứng yêu cầu của xã hội.
- Bên cạnh những ưu điểm trên, phong cách dân chủ trong giao tiếp sư phạm
của người giáo viên cũng bộc lộ những hạn chế sau:
- Dân chủ trong giao tiếp sư phạm không có nghĩa là “đề cao cá nhân” hoặc
“theo đuôi” những đòi hỏi không xuất phát tự lợi ích chung của mọi học sinh.
Dân chủ không có nghĩa là “nuông chiều thả mặc” học sinh mà không tính đến
những yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ học tập và rèn luyện đạo đức cho
học sinh. Dân chủ không phải là xoá đi ranh giới giữa thầy và trò để trở thành
“cá mè một lứa” với nhau.
- Nhiều công trình nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng, phong cách dân
chủ trong giao tiếp sư phạm đã mang lại hiệu quả cao trong dạy học và giáo dục
học sinh.
* Ví dụ: Trong khi hướng dẫn HS giải bài tập, thầy cô nên để học sinh tự mình
tìm tòi ra cách giải, thầy cô khuyến khích các em trình bày ý kiến của mình và
có nhận xét, kết luận phù hợp
22
 * Kết luận: Đối với phong cách dân chủ : Giáo viên có thể sử dụng phpng cách
giao tiếp này thường xuyên nhưng không nên quá lạm dụng. Cần kết hợp với
các phong cách giao tiếp khác
Câu 13: PC GTSP là gì? Phân tích PC GTSP “độc đoán”. Cho VD, Đưa ra
KL?
* PC GTSP “độc đoán”
Đặc trưng của loại phong cách giao tiếp sư phạm này là thiếu sự tôn trọng lẫn
nhau. Vì thế luôn tạo ra khoảng cách giao tiếp ngày càng xa giữa thầy và trò.
Nội dung của phong cách giao tiếp sư phạm này thường xuất phát tự nội dung
công việc, học tập hoặc hoạt động xã hội.
Phong cách độc đoán trong giao tiếp sư phạm của người giáo viên được biểu
hiện ở chỗ:
- Giáo viên luôn coi thường và xem nhẹ các đặc điểm riêng về cá tính, nhận
thức, nhu cầu, hứng thú… của học sinh do xác định mục đích giao tiếp thường
xuyên phát tự công việc và giới hạn thời gian thực hiện một cách cứng nhắc,
luôn có những yêu cầu và đòi hỏi xa lạ không thể thực hiện được trong thực tế.
Ở đây không phải giáo viên không hiểu được rằng, mỗi học sinh đều có một cá
tính, nhận thức, hứng thú riêng… ngược lại, giáo viên ý thức được điều đó rõ
ràng nhưng do quá chú trọng vào công việc, đặt công việc lên trên hết, hơn nữa
do thiếu tôn trọng nhau nên dẫn đến hiện tượng xem thường các đặc điểm tâm lí
cá nhân, nhận thức… của học sinh . Hơn nữa, ở giáo viên có loại phong cách
giao tiếp này thường tồn tại quan điểm phải “trị” cho các học sinh này đến nơi
đến chốn. Còn học sinh lại luôn có tâm thế “chống đối ngầm” hoặc “chống đối
ra mặt” mọi hành vi độc đoán của giáo viên. Giáo viên có loại phong cách giao
tiếp này cũng thường đánh giá học sinh một cách chủ quan, quan hệ giữa giáo
viên và học sinh thuần tuý là quan hệ công việc.
- Người giáo viên có phong cách độc đoán trong giao tiếp sư phạm thì khi giao
tiếp với học sinh thường rất cứng nhắc, máy móc, không khoan nhượng. Trong
giao tiếp công việc, họ thường không cho phép và rất hạn chế học sinh được
đóng góp ý kiến vào các quyết định của mình, giao tiếp với học sinh chủ yếu
bằng sử dụng quy chế hoặc mệnh lệnh, ít giành cho học sinh có điều kiện sáng
tạo… làm cho khoảng cách giữa thày và trò ngày càng xa, quan hệ giữa họ chỉ
là quan hệ công việc một cách cứng nhắc, máy móc.
23
- Phong cách độc đoán trong giao tiếp sư phạm của người thầy giáo đã làm mất
đi sự tự do, kiềm chế sức sáng tạo và khả năng suy nghĩ của học sinh, làm cho
tính thuyết phục và giáo dục nhau bằng tình cảm kém hiệu quả.
- Tuy nhiên phong cách độc đoán trong giao tiếp giữa thầy và trò cũng có những
tác dụng nhất định đối với những công việc đòi hỏi phải hoàn thành trong một
thời gian ngắn, gấp rút, có hạn định, đồng thời có tác dụng đối với học sinh có
kiểu khí chất linh hoạt, nóng nẩy thường có thói quen khi thực hiện công việc
muốn dứt điểm nhanh chóng và muốn nhìn thấy kết quả công việc ngay.
* Ví dụ: Khi hướng dẫn HS giải BT, thầy cô luôn áp đặt cách 1 cách giải theo
GV mà lại không tạo điều kiện để HS đưa ra ý kiến về cách giải BT
* Kết luận: cần hạn chế sử dụng, sử dụng đúng lúc đúng nơi và mức độ đúng
với từng đối tượng học sinh,tránh tạo ác cảm với học sinh. Cần kết hợp với các
phong cách giao tiếp khác
Câu 14: PC GTSP là gì? Phân tích PC GTSP “tự do”. Cho VD, Đưa ra
KL?
* PC GTSP “tự do”
- Phong cách này thể hiện sự linh hoạt, mềm dẻo, cơ động, dễ thay đổi theo đối
tượng và hoàn cảnh giao tiếp, đôi khi có sự pha lẫn “khéo léo ứng xử sư phạm”
của người giáo viên.
- Phong cách tự do trong giao tiếp sư phạm có ưu điểm là phát huy được tính
tích cực của học sinh, kích thích các em tư duy độc lập, sáng tạo, làm cho học
sinh luôn cảm thấy thoải mái trong học tập, hoạt động…
Biểu hiện của loại phong cách này:
- Giáo viên dễ dàng thay đổi mục đích, nội dung và đối tượng giao tiếp. Chẳng
hạn giáo viên đang nói chuyện dở về chủ đề này lại chuyển ngay sang chủ đề
khác, hoặc đang nói với học sinh A thấy học sinh B đi qua lập tức kéo lại và nói
chuyện ngay với em đó, bỏ mặc A đứng đấy.
- Giáo viên không làm chủ được cảm xúc và diễn biến tâm lí của bản thân,
thường hay phụ hoạ, bắt chước hoặc tỏ ra thông cảm quá mức với những khó
khăn của học sinh. Giáo viên xác định mục đích giao tiếp không rõ ràng, nội
dung giao tiếp không phân định, phạm vi giao tiếp rộng rãi nhưng mức độ nông
cạn, hời hợt, ấn tượng không sâu sắc.
24
- Người giáo viên có kiểu phong cách này dễ dàng gần gũi với học sinh nhưng
nếu cứ tiếp diễn mãi kiểu phong cách giao tiếp này thì sẽ bị học sinh coi thường,
dễ dẫn đến tình trạng “cá mè một lứa”, do vậy các em dễ có hành vi ứng xử vô
lễ với giáo viên, phong cách giao tiếp này tạo ra sự đơn điệu, nhàm chán.
- Tóm lại, ba loại phong cách giao tiếp trên đều có những ưu điểm và nhược
điểm nhất định. Tuỳ thuộc vào từng loại công việc, mục đích giao tiếp, tính cấp
thiết của nội dung giao tiếp và phương tiện giao tiếp… mà lựa chọn loại phong
cách giao tiếp cho phù hợp nhằm đạt được hiệu quả cao trong giao tiếp sư
phạm.
* Ví dụ: Đang nói chuyện với HS A, thoáng thấy HS B đi qua, liền gọi HS B lại
nói chuyện, quên ngay câu chuyện với HS A và quên luôn cả việc HS A đang
đứng ở đó.
* Kết luận: sử dụng ở các cuộc thảo luận nhóm hoặc một vấn đề chung cần sự
quyết định của cả lớp,có thái độ đúng mực . Cần kết hợp với các phong cách
giao tiếp khác
Câu 15: Làm thế nào để tạo ấn tượng ban đầu tốt đẹp trong GTSP?
- Trong một cuộc giao tiếp bất kỳ cũng như trong giao tiếp sư phạm, khi lần đầu
tiên tiếp xúc với một người, một học sinh… thì ngay từ cái nhìn đầu tiên đã cho
ta một ấn tượng về vẻ bề ngoài của họ, từ diện mạo bên ngoài (tướng mạo, trang
phục, cách cư xử) đến cử chỉ, điệu bộ, phong cách… ấn tượng này được gọi là
ấn tượng ban đầu. Vậy ấn tượng ban đầu là gì?
- Ấn tượng ban đầu là hình ảnh tâm lí tổng thể về diện mạo bên ngoài, cử chỉ
điệu bộ, phong cách và một số nét tính cách nhất định… mà giáo viên -chủ thể
giao tiếp thu nhận được về học sinh – đối tượng giao tiếp trong lần gặp gỡ đầu
tiên.
- Ấn tượng ban đầu không chỉ được hình thành ở giây phút đầu tiên của cuộc
tiếp xúc. Bởi trong những giây phút đầu tiên ấy ấn tượng mà người giáo viên có
được chỉ đơn thuần là những hình ảnh bề ngoài của học sinh mà giáo viên cảm
nhận được qua việc nhìn thấy, nghe thấy bằng các giác quan trong giây phút gặp
gỡ ban đầu. Sau đó họ cứ tiếp tục tiếp xúc với nhau thì sẽ để lại ấn tượng về
phong cách ứng xử, cách thức hành động, trình đô nhận thức cũng như một số
nét tính cách ban đầu… được bộc lộ ra nhiều trong giao tiếp cùng nhau. Vì thế
25
ấn tượng ban đầu được hiểu là ấn tượng về đối tượng giao tiếp trong lần gặp gỡ
đầu tiên.
* Ấn tượng ban đầu được tạo nên bởi 3 thành phần:
- Thành phần cảm tính: Gồm trang phục, cử chỉ, điệu bộ, cách cư xử…
- Thành phần lôgic: Tính cách, phong cách giao tiếp…
- Thành phần cảm xúc: Hài lòng hay không hài lòng, thích hay không thích…
Trong đó thành phần cảm tính chiếm ưu thế. Mặc dù thành phần chủ yếu của ấn
tượng ban đầu là thành phần cảm tính nhưng nó vẫn giữ một vai trò quan trọng
ở chỗ:
- Là điều kiện để phát triển mối quan hệ giao tiếp giữa thầy giáo với học sinh,
giữa người với người bởi nó là “cửa ngõ” của mọi quá trình giao tiếp, giao tiếp
sư phạm… nếu gây được ấn tượng ban đầu tốt đẹp thì giao tiếp sẽ thành công,
góp phần thiết lập và duy trì mối quan hệ bền vững giữa người với người, giữa
thầy với trò… ngược lại, nếu ấn tượng ban đầu không tốt đẹp thì sẽ làm giảm
hiệu quả của giao tiếp và đương nhiên mối quan hệ giữa những người cùng
tham gia giao tiếp, giao tiếp sư phạm sẽ lỏng lẻo.
- Ấn tượng ban đầu thể hiện sự đánh giá và thái độ của chủ thể, của thầy giáo
đối với đối tượng giao tiếp và đối với học sinh.
- Là “hướng dẫn viên” của quá trình giao tiếp sư phạm bởi sau khi hình thành ấn
tượng ban đầu về nhau rồi thì cả giáo viên và học sinh sẽ tiếp tục thu nhận thêm
các thông tin mới về nhau để tăng cường sự đánh giá ban đầu. Vì thế những
thông tin mâu thuẫn với ấn tượng ban đầu thường khó được các cá nhân chấp
nhận, bởi vì cá nhân chịu ảnh hưởng của hiệu ứng hào quang (khi chủ thể giao
tiếp có ấn tượng tốt và đánh giá tốt về đối tượng giao tiếp thì những đặc điểm
tiêu cực của họ bị lu mờ đi), hiệu ứng liên tục (khi chủ thể giao tiếp đã nhìn thấy
một lần một hành vi nào đó của đối tượng giao tiếp thì lần sau cũng có xu
hướng nhìn thấy hành vi đó ở họ).
Có kĩ năng này thì người thầy giáo sẽ biết cách gây ấn tượng ban đầu phù hợp,
giúp cho họ nhận biết, đánh giá các biểu hiện bề ngoài và cả một số nét tính
cách của học sinh một cách chính xác trong lần gặp gỡ đầu tiên, không ngộ
nhận về các em, để từ đó hình thành ấn tượng ban đầu về học sinh một cách
khách quan.
26
Tâm lí người có tính chủ thể, do đó hình ảnh mà giáo viên xây dựng về học sinh
thường mang tính chủ quan, không đầy đủ do lượng thông tin thiếu lại chưa có
tính xác thực. Ngoài ra, tâm thế và các hiệu ứng tri giác (hiệu ứng ban đầu, hiệu
ứng tích cực và hiệu ứng bối cảnh) cũng có ảnh hưởng nhiều tới việc hình thành
ấn tượng ban đầu trong tri giác con người bởi con người. Tác động của chúng
nhiều khi mạnh đến mức làm sai lệch độ chính xác của ấn tượng ban đầu.
Người thầy giáo có kĩ năng gây ấn tượng ban đầu thường có những biểu hiện
sau:
- Xây dựng được ấn tượng ban đầu tốt đẹp với học sinh, phụ huynh… hình
thành ở họ sự quý mến, sự ngưỡng mộ, sự tin tưởng, tôn trọng đối với người
thầy giáo… và không ít thầy cô giáo đó say này đã trở thành “thần tượng” của
học sinh.
- Bước đầu thiết lập được các mối quan hệ tốt đẹp với học sinh, phụ huynh…,
tạo cảm giác tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau giữa thầy và trò, giữa thầy giáo với
phụ huynh…, rút ngắn được khoảng cách tâm lí trong giao tiếp sư phạm.
- Biết lựa chọn và sử dụng trang phục, cách cư xử, các phương tiện ngôn ngữ và
phi ngôn ngữ… phù hợp với đối tượng giao tiếp và hoàn cảnh giao tiếp.
Trong thực tiễn hoạt động giao tiếp, có những trường hợp giáo viên được chuẩn
bị trước cho lần gặp gỡ đầu tiên với học sinh, phụ huynh… chẳng hạn ra mắt
lớp chủ nhiệm, lớp giảng dạy, gặp gỡ phụ huynh theo lịch hẹn trước…. cũng có
những trường hợp ấn tượng ban đầu được hình thành một cách tình cờ, không
có sự sắp đặt hoặc chuẩn bị trước. Do đó người giáo viên cần chủ động có
những cách thức riêng để xây dựng ấn tượng ban đầu cho mình. Tuy nhiên dù
trong trường hợp nào đi nữa để hình thành ấn tượng tốt trong lần gặp gỡ đầu
tiên thì người giáo viên không chỉ chú ý tới dáng vẻ bề ngoài mà còn phải quan
tâm đến những nét đẹp trong cách ứng xử, thái độ, vẻ đẹp tâm hồn… Cụ thể:
- Trang phục gọn gàng, sạch sẽ, lịch sự và phù hợp với thân hình thể hiện sự tự
trọng, thái độ nghiêm túc, trang điểm nhẹ nhàng để tôn thêm nét hoàn mĩ, khắc
phục những hạn chế trên khuôn mặt, cũng như vóc dáng… theo phương chấm:
đẹp, đứng đắn, hợp lứa tuổi, môi trường… Trang phục và trang điểm phải phù
hợp với dáng vẻ của bản thân, phù hợp với đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp.
- Thái độ trong lần gặp gỡ đầu tiên cần thể hiện sự cởi mở, thân thiện, lịch sự và
khiêm tốn, bình tĩnh, tự tin.
27
- Ánh mắt ấm áp, thân thiện. Nét mặt vui tươi, luôn sẵn sàng nở nụ cười thể
hiện sự thích thú. Điều đó sẽ tạo được không khí thân thiện, cởi mở, hoà đồng
và tự tin hơn.
- Giọng nói của giáo viên phải vừa đủ nghe, rành mạch, khiến học sinh dễ tiếp
thu, không nói quá nhanh hoặc quá chậm, lên giọng và xuống giọng khi cần
thiết cũng giúp cho việc tiếp thu của học sinh nâng lên rõ rệt.
- Các nghi thức giao tiếp như: Chào hỏi, bắt tay, xưng hô… cần đúng chuẩn
mực, phù hợp với vai trò xã hội và trong nghề nghiệp của mình.
- Mở đầu cuộc trò chuyện với học sinh, phụ huynh một cách tự nhiên. Hãy khen
ngợi họ bất cứ khi nào có thể nhưng tránh lạm dụng. Giáo viên hãy đưa ra
những lời khen đúng lúc và chân thực.
- Cần có sự hiểu biết nhất định về học sinh (tên, lớp, sở trường…) thông qua
việc thu thập thông tin nếu được chuẩn bị trước. Nếu là cuộc gặp gỡ tình cờ thì
cần khai thác một số thông tin cá nhân của học sinh trong quá trình giao tiếp với
họ.
Ngoài ra, trong lần đầu gặp gỡ, giáo viên luôn đúng giờ sẽ tạo ấn tượng tốt cho
học sinh. Thậm chí nên đến sớm hơn để có thời gian chuẩn bị. Trong giao tiếp
sư phạm, thầy giáo hãy cố nhớ tên học sinh thường xuyên sử dụng chúng bởi
gọi tên học sinh khi giao tiếp với mình tức là thể hiện sự tôn trọng, quan tâm tới
em đó. Chắc chắn sẽ để lại trong đầu óc học sinh những thiện cảm đặc biệt.
Câu 16: Nên sử dụng Phương tiện ngôn ngữ trong GTSP như thế nào để
đạt hiệu quả cao?
Phương tiện ngôn ngữ
(1) Ngôn ngữ nói
- Ngôn ngữ nói mang tính chất tình huống
- Nhịp điệu nói
- Phong cách nói
- Giọng nói
- Tốc độ
- Điểm dừng
- Nhấn mạnh
- Phân nhịp
28
Yêu cầu: Ngôn ngữ nói trong giao tiếp sư phạm: Mô phạm, mẫu mực, chuẩn
tiếng Việt, rõ ràng, đủ âm lượng, đơn giản, dễ hiểu, giàu thông tin, truyền cảm,
không sử dụng tiếng lóng, tiếng địa phương.
- Dễ hiểu, mạch lạc, rõ ràng, dễ nhớ. Lời giảng xúc tích, có nhiều thông tin hữu
ích.
- Đảm bảo được tính hợp lý, khoa học, hệ thống trong bài giảng và phù hợp với
học sinh.
- Cách nói của thầy phải hấp dẫn học sinh. Phải có kỹ năng làm chủ lời nói của
mình.
Muốn vậy, giáo viên cần lưu ý: Phải nắm vững nội dung bài giảng một cách
nhuần nhuyễn. Được luyện tập, rèn luyện nói nhiều lần. Nói phải phù hợp với
đặc điểm tâm sinh lí của học sinh.
(2) Ngôn ngữ đối thoại:
- Ngôn ngữ đối thoại là hình thức thầy cô hỏi, học sinh trả lời hoặc ngược lại.
- Đặc điểm của ngôn ngữ đối thoại: Ngắn gọn, dễ hiểu. Nằm trong văn cảnh,
hoàn cảnh cụ thể. Có nội dung cụ thể. Rút gọn, khái quát cao.
(3) Ngôn ngữ Viết: Thể hiện bằng đường nét, không gian
- Ra đời muộn hơn so với ngôn ngữ nói
- Mang dấu ấn xã hội
- Ngôn ngữ viết trên bảng: Cần phải trình bày bảng một cách khoa học để giúp
học sinh dễ hiểu bài, dễ ghi bài, theo dõi bài một cách hệ thống.
- Ngôn ngữ viết vào bài vở, kiểm tra của học sinh: Ngôn ngữ giao tiếp qua chữ
viết vào vở, bài kiểm tra của học sinh có ý nghĩa khích lệ, động viên, đánh giá
sự hiểu bài ở mức độ khác nhau của các em.
- Khi viết lời phê, giáo viên cần lưu ý: Chữ viết rõ ràng, dễ đọc, rõ ý nghĩa của
lời phê. Cách viết rõ ý, ví dụ: bài làm tốt, khá, kém... Có thể nhận xét tỉ mỉ hơn
về nội dung tri thức, công thức, bài tập nào đó. Có thể sửa chửa công thức, lời
văn... bằng viết đỏ để học sinh dễ nhận ra chỗ sai, đúng của mình. Nếu nhận xét
vào vở thì nên ghi cả ngày tháng nhận xét để học sinh ý thức rõ mức độ phấn
đấu của mình trong học tập.
Yêu cầu: Lựa chọn, sàng lọc và có ý nghĩa, đường nét, kiểu chữ viết, cách trình
bày bảng, sử dụng lời phê
-> Cần cẩn thận, chu đáo hơn so với khi sử dụng ngôn ngữ nó
29
Câu 17: Nên sử dụng Phương tiện phi ngôn ngữ trong GTSP như thế nào
để đạt hiệu quả cao?
Phương tiện phi ngôn ngữ
- Giao tiếp phi ngôn ngữ là những biểu hiện thông qua cơ thể như cử chỉ, tư thế,
điệu bộ hoặc một số đồ vật gắn với cơ thể như: nón, áo, quần, kính... Thường
khi giảng bài mới, tốt nhất là tư thế đứng, mắt hướng về phía học sinh, miệng
thoáng nở nụ cười hiền dịu, tay ghi bảng, đứng chếch người về bên phải bảng để
học sinh dễ theo dõi, ghi bài.
- Khi kiểm tra tốt nhất là ngồi trên bục giảng để quan sát các em làm bài, có thể
ngồi ở cuối lớp, thỉnh thoảng có thể đi lại trong lớp để quan sát các em làm bài.
Cần tránh đi lại quá nhiều làm cho sự chú ý của học sinh căng thẳng.
- Điệu bộ, cử chỉ dù vận động như thế nào cũng ần giữ được một thái độ thiện
cảm với các em, với thiện ý tốt, luôn luôn đứng về vị trí của các em mà đồng
cảm với trình độ nhận thức của các em.
- Các vật dụng giáo viên sử dụng trong giao tiếp: Trong giao tiếp, ngoài ngôn
ngữ và các cử động của cơ thể, giáo viên còn sử dụng các vật dụng khác như: đồ
dùng giảng dạy, sơ đồ, biểu đồ, công thức, các ký hiệu tượng trưng khác giúp
học sinh hiểu bài, hiểu ý thầy trên lớp học.
Câu 18: Kỹ năng lắng nghe là gì? TS GV phải biết lắng nghe HS trong
GTSP?
- KN lắng nghe: Là khả năng vận dụng kiến thức và kinh nghiệm của giáo viên
vào việc quan sát và tập trung chú ý lắng nghe học sinh nói để hiểu nội dung
ngôn ngữ nói và những suy nghĩ của các em. Đồng thời giúp các em nhận biết
được rằng họ đang được quan tâm và chia sẻ.
- Kĩ năng lắng nghe có ý nghĩa rất quan trọng trong giao tiếp nói chung và giao
tiếp sư phạm nói rêing. Bởi vì nhờ có kĩ năng lắng nghe mà cả sinh viên và học
sinh tiếp nhận được nội dung giao tiếp và hiểu thông tin một cách chính xác để
tương tác với nhau có hiệu quả nhằm đạt được mục đích giao tiếp.
+ Có kĩ năng này thì giáo viên có thể nâng cao được khả năng nắm bắt thông
tin, đánh giá và giải quyết các tình huống giao tiếp sư phạm một cách đầy đủ,
chính xác hơn. Từ đó tạo dựng được niềm tin và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp
giữa giáo viên và học sinh, giữ giáo viên với phụ huynh… trên cơ sở hiểu, cảm
thông và chia sẻ. Người giáo viên biết lắng nghe học sinh nói thì bao giờ cũng
30
được học sinh yêu quý bởi vì sự lắng nghe chân thành của giáo viên khiến học
sinh, phụ huynh… có cảm giác được “trút bầu tâm sự” một cách thoải mái với
người mà họ rất tin tưởng, đồng thời giúp ho họ nhận biết được rằng họ đang
được quan tâm và chia sẻ.
+ Nhờ có kĩ năng lắng nghe mà giáo viên thể hiện được sự tôn trọng đối với học
sinh, phụ huynh… và tôn trọng chính mình. Chính điều này có tác dụng giáo
dục, nhắc nhở cả học sinh, phụ huynh… thể hiện sự lắng nghe trở lại với thông
tin của người giáo viên.
- Ngược lại, nếu cả giáo viên và học sinh… đều không biết lắng nghe thì mối
quan hệ giữa họ sẽ dễ bị đổ vỡ, cả hai bên sẽ không hiểu biết nhau, đương nhiêu
giao tiếp với nhau sẽ không thành công. Vì vậy, tác giả Bentley đã nói: “Cách
tốt nhất để hiểu người khác là lắng nghe anh ta”. Do đó việc biết lắng nghe và
có kĩ năng lắng nghe có thể thoả mãn một trong những nhu cầu cơ bản nhất của
con người.
Người giáo viên có kĩ năng lắng nghe thường có những biểu hiện sau:
+ Nhìn vào mặt người nói.
+ Im lặng nhiều hơn nói, không ngắt lời người khác (học sinh, phụ huynh…)
khi họ đang nói, không nói chen ngang lời nói của họ.
+ Không làm vệic khác trong khi đang nghe.
+ Tập trung chú ý để quan sát hành vi, cử chỉ… của học sinh…
+ Có cử chỉ “gật đầu” hoặc bật thành tiếng “đúng rồi”, “vâng”…, “cái đầu ngẫm
nghĩ”, hoặc thốt lên “có thế chứ”, hoặc khen ngợi…
+ Biết lắng nghe còn thể hiện ở sự phân biệt nhanh, đúng những thay đổi của
âm tiết, ngữ điệu, nhịp điệu ở lời nói, cách dùng từ lặp đi lặp lại, dùng từ đồng
nghĩa, trái nghĩa.
+ Nở nụ cười lúc cần thiết, nét mặt lúc rạng rỡ, lúc lạnh lùng hoà theo dòng biểu
cảm của đối tượng giao tiếp. Có lúc thể hiện thái độ nghi ngờ hoặc phản bác.
Câu 19: Kỹ năng thuyết phục là gì? Biểu hiện? TS GV phải biết thuyết
phục HS/ GTSP?
* KN thuyết phục:
- Hiểu theo nghĩa hẹp: thuyết phục là việc làm cho người khác thay đổi hành vi
và hành động theo hướng minh mong muốn, để đạt được mục tiêu của mình.
31
- Hiểu theo nghĩa rộng: thuyết phục là việc bạn gây được ảnh hưởng tích cực tới
người khác và thu hút, kêu gọi sự hợp tác của họ để thực hiện các mục tiêu của
bạn thay vì bạn phải tự thực hiện.
* KN kỹ năng thuyết phục:
- Hiểu một cách đơn giản nhất là: việc làm cho người khác thay đổi hành vi và
hành động theo hướng mình mong muốn, để đạt được mục tiêu của mình.
- Hiểu theo nghĩa rộng: thuyết phục là việc bạn gây được ảnh hưởng tích cực tới
người khác và thu hút, kêu gọi sự hợp tác của họ để thực hiện các mục tiêu của
bạn thay vì bạn phải tự thực hiện.
Khi TP:
1. Thuyết phục dựa vào cảm xúc
Người ta thường cảnh giác với những người đang cố thay đổi suy nghĩ và quyết
định của họ. Hãy cho họ thấy rằng tại sao họ nên lắng nghe bạn. Bạn phải biết
rằng bạn đang nói cái gì và chứng minh rằng những điều bạn nghĩ là đúng. Họ
cũng cần được “vuốt ve” bằng các câu từ trau chuốt, không làm phật ý họ, đưa
ra những lời khích lệ, động viên, tán dương họ.
2. Thuyết phục theo đám đông
Con người bây giờ rất sợ bị cô đơn, bị cô lập, bị lẻ loi, bị tách biệt với mọi
người nên đám đông sẽ khiến họ có cảm giác an toàn, tự tin hơn rất nhiều.
3. Nhượng bộ khi cần thiết
Người ta nói “lùi một bước để tiến ba bước”. Khi giao tiếp bạn nên biết điểm
dừng để tránh xung đột. Khi thuyết phục cũng vậy, bạn cần biết lúc nào nên
nhượng bộ để đạt được cái mong muốn tối thiểu của mình mà không làm mất
lòng người giao tiếp. Có câu “già néo đứt dây”, người khôn ngoan là người biết
điểm dừng.
4. Luôn luôn lắng nghe, sẵn sàng thấu hiểu
Đây là kỹ năng cơ bản của cuộc nói chuyện. Bạn cần lắng nghe xem người đối
diện, người cần thuyết phục cần cái gì, mong muốn cái gì và chưa hài lòng về
cái gì để có kế hoạch thuyết phục lại, đàm phán thêm, hay chỉnh sửa, xử lý, đưa
ra giải pháp kịp thời.
5. Đặt câu hỏi thông minh
Trong rất nhiều trường hợp, giao tiếp thuyết phục không thành công, nhưng chỉ
với một câu hỏi bạn có thể đổi ngược tình thế. Các câu hỏi thông minh thường
32
là những câu hỏi mở, các câu hỏi lấp lửng nhằm tạo một lối thoát cho vấn đề bế - Là một trong những yếu tố có ý nghĩa quyết định đến việc hình thành, duy trì
tắc, hay là khai thông ra một lối mở khác để giải quyết vấn đề cần thuyết phục. hay ngắt quãng mối quan hệ giữa giáo viên với học sinh, phụ huynh…
Đây thực sự là một kỹ năng khôn khéo trong khi thuyết phục. - Giúp giáo viên không bị lôi cuốn một cách thụ động theo tình huống giao tiếp,
Tóm lại để TP: dùng lí lẽ, lập luận logic, dùng hành động, dùng tình cảm, dùng có khả năng xử lý các tình huống giao tiếp sư phạm bất ngờ xảy ra một cách
kinh tế. điềm tĩnh, thuyết phục, có ý nghĩa giáo dục.
* Nguyên tắc TP: - Cải thiện được sức khoẻ thể chất và sức khoẻ tinh thần cho giáo viên, khi họ
- Tôn trọng buộc phải đối mặt với nhiều áp lực của cuộc sống, của việc dạy học và giáo dục
- Lợi ích học sinh.
- Khan hiếm Người giáo viên có kĩ năng kiểm soát cảm xúc của bản thân tốt là người:
- Đám đông - Biết tự kiềm chế, che dấu được tâm trạng khi cần thiết.
- Đốt lửa - Có khả năng theo dõi được các biểu hiện và các mức độ cảm xúc của mình
- Tạm thời trong quá trình giao tiếp sư phạm.
* Yếu tố để TP hiệu quả: - Bộc lộ cảm xúc của bản thân với học sinh, phụ huynh… bằng lời nói, hành vi,
- Lí lẽ, lập luận logic, chặt chẽ, có minh chứng cử chỉ… phù hợp.
- Thời điểm hợp lí - Chế ngự và điều chỉnh các cảm xúc của bản thân một cách phù hợp.
- Uy tín, phẩm chất và thái độ người TP - Người giáo viên có kĩ năng kiểm soát cảm xúc của bản thân là người luôn chủ
- Cách thức động trong quá trình giao tiếp sư phạm, không có hiện tượng “vui, buồn quá
* VS GV phải biết TP HS/ GTSP: GV thuyết phục HS để các em có thể thay đổi trớn”. Muốn kiểm soát các cảm xúc tiêu cực (tức giận, cáu kỉnh, tự ti…) thì
bản thân, từ những nhận thức, thái độ, hành vi chưa đúng thành các nhận thức, người giáo viên cần sử dụng một số cách sau đây: thay đổi ý nghĩa của vấn đề,
thái độ, hành vi theo hướng tích cực và tiến bộ. Góp phần vào việc hình thành thay đổi giải pháp, thay đổi thể chất, thay đổi chú ý….
và phát triển nhân cách.

Câu 20: Kỹ năng KSCX là gì? Biểu hiện? TS người GV phải biết KSCX
của mình trong GTSP?
* KN kĩ năng KSCX:
Là khả năng làm chủ cảm xúc của mình, biết điều khiển, điều chỉnh các cảm
xúc của bản thân cho phù hợp với đối tượng giao tiếp và hoàn cảnh giao tiếp.
* Kĩ năng này rất quan trọng đối với giáo viên bởi vì:
- Giúp cho giáo viên kiểm soát được hành động, hành vi, lời nói… của mình,
tránh nói hoặc làm những việc gây tổn thương cho học sinh, phụ huyh… và cho
chính mình.

33 34
35