KARTA PRACY

Andrzej Frycz Modrzewski

O poprawie Rzeczypospolitej

Zestaw l.
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj
tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami - chyba że w zadaniu polecono inaczej.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona(-ny). W zadaniach zamkniętych wybierz tylko
jedną z zaproponowanych odpowiedzi.

"''
Waldemar Voise
W trosce o wspólne dobro
Powiązanie problemu oświaty z problemem rządzenia państwem jest jednym z wielu dowo-
dów, że pomimo silnego oddziaływania koncepcji Erazma z Rotterdamu i Juana Luisa Vivesa,
Frycz stworzył własny projekt doskonałej szkoły, krytykując współczesny mu system szkolny
i stwarzając wizję społeczeństwa ludzi wykształconych. Gdy większość humanistów uważała, że
dzięki wykształceniu doskonali się człowiek, Frycz kreślił wzór wykształconego obywatela. Jego
poglądy na sprawy wychowania były rozwinięciem ogólnych założeń nauki o moralności i celach
państwa. Także i tu miał Frycz na uwadze przede wszystkim sprawę podniesienia poziomu morał- '
nego wszystkich obywateli, co w myśl jego doktryny było niezbędnym warunkiem przebudowy
społecznego i politycznego ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej. Prócz tego jako jeden z pierw-
szych Frycz wprowadził do wychowania szkolnego elementy świeckie w okresie, gdy sprawa wy-
chowania i nauki pozostawała niemal całkowicie w rękach duchowieństwa.
Skoro państwem - rozumował Frycz - winni rządzić przede wszystkim ludzie wykształceni,
a szkoła kształci takich właśnie ludzi, wniosek narzuca się z przemożną siłą: państwo powinno
ująć w swe ręce całokształt spraw wiążących się ze szkolnictwem. Stąd, jak słusznie zauważył[ ... ]
uczony francuski Pierre Mesnard, Fryczowa księga O szkole jest "najpiękniejszą pochwałą, jaką
kiedykolwiek mąż stanu poświęcił szkole i nauczycielom': W zakresie nauczania Frycz odsyłał do
wielu dzieł specjalistycznych, w tym także do prac innego wielkiego pisarza epoki polskiego Rene-
sansu - Szymona Marycjusza z Pilzna. Podobnie też jak i Marycjusz Frycz oskarżał szlachtę, że
wychowuje dzieci w duchu pogoni za korzyściami materialnymi, za zbytkiem i zaszczytami, któ-
rych nie zdobywają cnotą i wiedzą, lecz dzięki protekcji. Potępiał też Frycz fakt, że w szkołach nie
zwraca się uwagi na sprawy praktyczne, związane z życiem codziennym. Równocześnie ze szcze-
gólną siłą podkreślał dodatnią rolę pracy w procesie kształtowania się charakteru i umysłu przy-
szłych wzorowych obywateli państwa. [... ]
Zmierzając do likwidacji monopolu Kościoła w dziedzinie szkolnictwa domagał się Frycz, aby
część dochodów z dóbr kościelnych przeznaczyć na rzecz szkolnictwa państwowego, a także pro-
ponował, aby na utrzymanie uczącej się młodzieży, łożyli ci, którzy czerpią bardzo wielkie docho-
dy kościelne. Jest przy tym interesujące, że pomoc finansową państwa w tym zakresie pojmował
jako pewnego rodzaju zobowiązanie korzystającego ze "stypendium" ucznia do pracy, oczywiście
dopiero po ukończeniu studiów.
Nie tylko sprawy szkolnictwa, ale także i zagadnienie reformy Kościoła pojmował Frycz szerzej
i głębiej niż obóz egzekucji. Rola Kościoła w koncepcji Frycza polegała w dużej mierze na dosko-
naleniu tego, co humanistyczna moralność i polityka uznawały za słuszne. W jego ujęciu Kościół
miał być instytucją, której należało zastrzec sferę "społecznej moralności" obywateli państwa, tj.
wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej bez względu na ich przynależność stanową. [... ]
W księdze O Kościele mówił też "o Rusinach jak o Czechach, naszych współplemiennikach':
Wynika z tego m.in., że Frycz, ożywiony duchem ekumenizmu, dążył do zniesienia istniejącej

69
 przecież faktycznie dyskryminacji religii prawosławnej i jej wyznawców. W Drugiej księdze o Ko-
ściele[ ... ] stawia zagadnienie szerzej: potępia "zuchwałość ze strony rzymian'; którzy jedynie siebie
samych "mianują katolikami':
Bliższy wgląd w problematykę wzajemnych stosunków między państwem i Kościołem pozwala
stwierdzić, że Fryczowa próba reformy Kościoła wynikała przede wszystkim z prób reformy pań­
stwa, a w każdym razie, że reformy wyznaniowe miały charakter instrumentalny w stosunku do
reform społeczno-politycznych. [... ]
Postulując regulację stosunków między Kościołem a państwem, Frycz niejednokrotnie
podkreślał, że wszyscy muszą mieć pełną swobodę wypowiadania swych myśli na ten temat pod-
czas soboru. Gdy bowiem państwo ma obowiązek zapewnić Kościołowi wolność działania, to
obywatele państwa muszą się cieszyć jak najszerzej pojętą wolnością sumienia.
Na podstawie: Waldemar Voise, Wstęp (w:] Andrzej Frycz Modrzewski, Wybór pism, Wrocław 1977.

Zadanie 1. (0-1}
Rozstrzygnij, które z podanych stwierdzeń są zgodne z wymową tekstu, a które nie. Wstaw znak
X w odpowiednią rubrykę tabeli.

Autor O poprawie ... traktował wykształcenie jako sposób doskonalenia się

2. człowieka.

Andrzej Frycz Modrzewski uważał, że edukacja nie powinna być

3. wyłącznie duchowieństwa.

Zadanie 2. (0-2}
Na podstawie czterech pierwszych akapitów zapisz w czterech punktach program Andrzeja
Frycza Modrzewskiego dotyczący edukacji.
l .... ... ............. ... .......... .... ....................... ... ... ... ...... ................................................................ ... ................ .
2... .... ..... .... ..... .. ... .. .......... ....... .. ... .... ....... .......... .. .. ........ .... ................... ..... ............ .... .. ....... ... .. .. ... ........ .... .
3..... .. ... ..... .. ... .... .. .. ........ .... .. ...... ... ....... ... .... ...... .. ... .... ...... ....... .... ..... .... ... ......................... ............ ... ... ..... ..
4.... .... ... ..... .. ..... ............ ................. .... ...... ................... ..... .. ..... ........................ .............. .... ........................

Zadanie 3. (0-1}
Użyty w tekście wyraz całokształt jest
A. zrostem.
B. złożeniem.
C. zestawieniem.
D. podstawą słowotwórczą.

Zadanie 4. (0-2}
a) W jakim celu autor przytacza opinię Pierre'a Mesnarda?

70
b) Wytłumacz znaczenie określenia " mąż stanu'; którym posłużył się Mesnard: w odniesieniu do
postaci Frycza.

Zadanie 5. (0-1)
Napisz, o kim mowa we fragmencie: "zuchwałość ze strony rzymian'; którzy jedynie siebie samych
"mianują katolikami':

········ ········ ····· ·· 't··· ·· ··· ·· ···· ···· ········ ····· ·· ····· ····· ········ ·· ·· ··· ·········· ············· ···· ·· ··· ·· ·· ········ ···· ·· ···· ··· ···· ······ ········ ··· ··

Zadanie 6. (0-1)
Jaki jest związek między akapitami trzecim a czwartym?

Zadanie 7. (0-1)
Jak Andrzej Frycz Modrzewski postrzegał rolę Kościoła?

Zestaw2.
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj
tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami - chyba że w zadaniu polecono inaczej.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona( -ny). W zadaniach zamkniętych wybierz tylko
jedną z zaproponowanych odpowiedzi.

Janusz Tazbir
O naginaniu Frycza
Dopiero w kilkaset lat po śmierci Andrzeja Frycza Modrzewskiego (ok. 1503-1572) jego dzieła
doczekały się rozgłosu i uznania, podczas gdy za życia przechodziły bez większego echa. Głośna
była co prawda polemika, w której autora traktatu "0 poprawie Rzeczypospolitej" atakowali Sta-
nisław Hozjusz i Stanisław Orzechowski, ale już w trzynaście lat po śmierci Frycza Szymon Buclny
pisał z goryczą: "Ledwie imię znamy i prace jego za nic sobie ważymy': W literaturze szesnasto-
wiecznej spotykamy o nim 44 wzmianki, w następnym stuleciu jest ich tylko 22, w XVIII w. - za-
ledwie 16. Nawet jeśli do tego wykazu dorzucimy kilkanaście przeoczonych pozycji, nie jest to
dużo.[ ... ]
Prawdziwy kult Frycza, sprzeczny niekiedy z obiektywizmem, zaczął się w latach 50. XX w.
W czterechsetną rocznicę pierwszego wydania dzieła "De Republica emendanda" (1951 r.) rząd
PRL powołał specjalny komitet złożony ze znawców polskiego Odrodzenia, którego celem było
przygotowanie pełnej edycji dzieł Frycza (w języku łacińskim i polskim). Prace te zostały zakoń­
czone dopiero po upływie dziesięciu lat, jak jednak wynika z bibliografii Frycza, w latach 1952-
1953 ogłoszono ponad sto pozycji poświęconych autorowi dzieła "0 poprawie Rzeczypospolitej':
Dość często starano się wykazać, że Frycz przewyższał zdecydowanie wielu współczesnych mu
pisarzy zachodnioeuropejskich, nie wyłączając Erazma z Rotterdamu i Jeana Bodina.

71
 Nawet w najbardziej wartościowych pracach z tego zakresu występowały dążenia do idealizacji
jego wizji państwa oraz stosunków, które winny panować w sprawiedliwie rządzonej Rzeczypo-
spolitej. Na niepokojące dzisiejszego czytelnika strony utopii Frycza zwrócił dopiero uwagę Clau-
de Backvis stwierdzając, że realizacja zawartych w dziele "0 poprawie Rzeczypospolitej" projek-
tów mogłaby doprowadzić do zaniku swobód obywatelskich i praw politycznych uzyskanych
przez szlachtę. W poprawionej według tej recepty Rzeczypospolitej nie stałoby miejsca - zdaniem
Backvisa - na myślicieli typu Modrzewskiego i swobodne projekty reformatorskie.
Andrzej Frycz Modrzewski, choć jest obrońcą praw obywatelskich, domaga się daleko idącej
ingerencji państwa w sprawy gier, zabaw i strojów, a nawet wzajemnego pożycia małżonków. To-
masz Campanella proponował karę śmierci za malowanie twarzy lub noszenie sukni z długim
trenem i obuwia z wysokimi obcasami. Modrzewski uważał cudzołóstwo za godne tej samej kary;
wprowadzon91 ją, przynajmniej teoretycznie, w Genewie, mieście, które urzeczywistniło wiele
z Fryczowych postulatów. Powojenni monografiści pomijali na ogół te kwestie zupełnym milcze-
niem, nikt nie zwrócił również uwagi na to, jak bardzo średniowieczny jest jego stosunek do ko-
biet. Zachwycano się (i słusznie) jego postulatami prowadzenia wojen sprawiedliwych i wyłącznie
w celach obronnych, nikt jednak nie zauważył, iż Frycz zaleca, by mieszkańców zdobytej ziemi
przesiedlić do zwycięskiego państwa, osadzając na ich miejscu żołnierzy.
Pisano wiele o Fryczowych postulatach opieki nad ubogimi, nie informując jednak o tym, że
biedaków, którzy z własnej winy popadli w stan ubóstwa, należy- zdaniem Modrzewskiego - ży­
wić skromniej i doświadczać ciężką pracą, aby byli odstraszającym przykładem dla innych. Po-
dobnych dowodów przechodzenia do porządku dziennego nad niezbyt sympatycznymi dla nas
stronami koncepcji Frycza można by przytoczyć więcej. Wszystko, co czynił, uważano w powo-
jennej historiografii na ogół za słuszne; nawet to, że pisał wyłącznie po łacinie.
Na podstawie: Janusz Tazbir, O naginaniu Frycza, "Polityka" 2004, nr 10.

Zadanie 1. (0-2)
Przedstaw w trzech punktach w formie równoważników zdań dzieje recepcji utworu Andrzeja
Frycza Modrzewskiego.

Zadanie 2. (0-2)
a) Wyjaśnij pojęcie utopia na podstawie informacji zawartych w trzecim akapicie.

b) Zacytuj zdanie negujące możliwość urzeczywistnienia utopii w myśl postulatów Frycza.

72
Zadanie 3. (0-2)
Na podstawie tekstu podaj dwa przykłady postulatów Andrzeja Frycza Modrzewskiego i napisz,
co tak naprawdę wiązało się z ich realizacją.

Zadanie 4. (0-2)
a) Jaka jest opinia autora na temat powojennych monografistów Frycza?

b) W uzasadnieniu odpowiedzi zacytuj właściwe zdanie.

Zadanie 5. (0-3)
a) W jakim tonie wypowiada się Janusz Tazbir o pomysłach Frycza Modrzewskiego?

b) Określ swój stosunek do opinii autora o poglądach twórcy O poprawie Rzeczypospolitej i podaj
jeden argument uzasadniający Twoją odpowiedź.

Stosunek do opinii autora:

Uzasadnienie:

73