METODOLOGIA BADAŃ Paweł Jurek

Uniwersytet Gdański
PSYCHOLOGICZNYCH 2021
ORGANIZACJA ZAJĘĆ
Wykład on-line
Zaliczenie: Egzamin testowy składający się z 30 pytań jednokrotnego wyboru
Skala ocen: 0-15 pkt. = 2.0, 16-18 pkt. = 3.0, 19-21 pkt. = 3.5, 22-24 pkt. = 4.0,
25-27 pkt. = 4.5, 28-30 pkt. = 5.0
Literatura (podręcznik do wyboru):
TEMATYKA WYKŁADÓW
1. Psychologia jako nauka – wprowadzenie do
wnioskowania naukowego
Uczestnicząc w zajęciach z
2. Trzy rodzaje doniesień badawczych i ocena
ich trafności metodologii badań psychologicznych
nauczysz się jak:
3. Cztery podstawowe schematy badawcze w
psychologii 1. planować własne badania,
4. Formułowanie hipotez badawczych
2. znajdywać przydatne w pracy
wyniki badań,
5. Narzędzia i metody pomiaru zmiennych
3. czytać wyniki badań i zadawać
6. Podstawowe statystyki właściwe pytania na ich temat.
7. Etyka badań psychologicznych
 PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA –
WPROWADZENIE DO WNIOSKOWANIA Wykład 1
NAUKOWEGO
PSYCHOLOG JAKO:
Wytwórca informacji Odbiorca informacji Przekaźnik informacji

Wymagane kompetencje: myślenie analityczne, myślenie krytyczne,

rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, znajomość metodologii badań
PSYCHOLOGIA TO SPOSÓB MYŚLENIA
To, że uczysz się o pewnych prawidłowościach, a nie o innych, jest
spowodowane tym, że psychologia opiera się na wynikach badań.

wiedza oparta na dowodach

wiedza wsparta empirycznie
wiedza oparta na systematycznych obserwacjach

Jeżeli chcesz myśleć jak psycholog, to musisz nauczyć się myśleć jak
naukowiec.
ŹRÓDŁA INFORMACJI
ŹRÓDŁA WYNIKÓW BADAŃ
1. Artykuł naukowy
2. Monografia naukowa
3. Rozdział w monografii
naukowej

IF: 1.713
ELEMENTY SPRAWOZDANIA Z BADAŃ
NAUKOWYCH
1. Abstrakt
2. Wprowadzenie
3. Metoda
4. Wyniki
5. Dyskusja
6. Bibliografa
ZNAJDYWANIE WYNIKÓW BADAŃ

PsycINFO
W PSYCHOLOGII BADACZE ZBIERAJĄ DANE, ABY
TESTOWAĆ, ZMIENIAĆ LUB UAKTUALNIAĆ TEORIE

Dzieci przywiązują się do matek, bo one je

karmią, czy dlatego, że dają im komfort
kontaktu („przytulność”)?
EKSPERYMENT HARRY’EGO
HARLOWA (1958)
Teoria „spiżarni” byłaby potwierdzona,
gdyby małe małpy spędzały większość
czasu z drucianą matką.
Teoria komfortowego kontaktu byłaby
potwierdzona, gdyby małe małpy
spędzały większość czasu z „przytulną”
matką.
Żadna teoria nie potwierdziłaby się,
gdyby małe małpy po równo rozdzieliły
czas na drucianą i materiałową matkę.
 TEORIA, HIPOTEZY, DANE

Teoria Teoria: Zestaw twierdzeń, które opisują ogólne prawidłowości na

temat relacji między zmiennymi.
Potwierdzenie Hipoteza (przewidywanie): spodziewany wynik badania o ile,
Hipotezy przewidywań teoria jest trafna.

Brak potwierdzenia Dane Dane: zestaw obserwacji.

przewidywań
CECHY POPRAWNEJ METODOLOGICZNIE
HIPOTEZY
1. Zdanie twierdzące w czasie teraźniejszym lub przyszłym
2. Odpowiada na pytanie badawcze – dotyczy przewidywanego
wyniku badania; musi wyrażać rodzaj relacji pomiędzy
zmiennymi
3. Musi być kierunkowa, nie może przewidywać braku związku
pomiędzy zmiennymi
4. Musi być weryfikowalna w badaniu
5. Hipoteza musi odnosić się do zmiennych, a nie ich wskaźników
PRZYKŁADOWE HIPOTEZY
1. Osoby doświadczające pozytywny nastrój będą dostrzegały
mniej szczegółów niż osoby w nastroju negatywnym.
2. Pracownicy małych przedsiębiorstw bardziej ufają swoim
przełożonym w porównaniu do osób pracujących w dużych
firmach.
3. Im wyższy poziom satysfakcji klientów, tym wyższy poziom
sprzedaży.
DOBRE TEORIE MAJĄ POTWIERDZENIE W DANYCH, SĄ
FALSYFIKOWALNE I OSZCZĘDNE. A CO ZE ZŁYMI
TEORIAMI?
Can tinfoil hats actually prevent the government
from reading your thoughts?

„Czapka z folii aluminiowej

chroni przed falami radiowymi,
które inwigilują i piorą nasze
mózgi.”
ŻADEN POJEDYNCZY POTWIERDZAJĄCY WYNIK
NIE MOŻE UDOWODNIĆ TEORII!

„Uzyskane dane wpierają teorię o…”

„Uzyskane dane są spójne z teorią mówiąca, że …”
PROCES POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO W
PSYCHOLOGII

W psychologii badacze
zbierają dane, aby
testować, zmieniać lub
uaktualniać teorie.
ROLA BADAŃ NAUKOWYCH
1. Opis – definiowanie, klasyfikowanie,
identyfikowanie związków
2. Przewidywanie – szacowanie interesujących nas
zjawisk, zachowań na podstawie obserwowalnych
zmiennych
3. Zrozumienie – wskazywanie przyczyn zjawisk
DONIESIENIE BADAWCZE: 86% LUDZI NA CAŁYM
ŚWIECIE STWIERDZIŁO, ŻE WCZORAJ CZULI SIĘ
TRAKTOWANI Z SZACUNKIEM
DONIESIENIE BADAWCZE: LUDZIE Z WYŻSZYMI
DOCHODAMI SPĘDZAJĄ MNIEJ CZASU NA BUDOWANIU
RELACJI TOWARZYSKICH

To zdjęcie, autor: Nieznany autor, licencja: CC BY

DONIESIENIE BADAWCZE: EKSPOZYCJA NA REKLAMĘ
JEDZENIA WPŁYWA NA DECYZJĘ O JEGO WYBORZE
PRZEZ DZIECI

To zdjęcie, autor: Nieznany autor, licencja: CC BY-NC-ND

ZMIENNA JEST PODSTAWOWĄ JEDNOSTKĄ BADAŃ
PSYCHOLOGICZNYCH

▪ Zmienna to coś, co przyjmuje różne wartości (coś, co się zmienia;

musi mieć co najmniej dwa poziomy).
▪ Stała to coś, co potencjalnie może przyjmować różne wartości,
ale ma tylko jeden poziom w danym badaniu.
CO JEST ZMIENNĄ W DANYM DONIESIENIU?
86% ludzi na całym świecie stwierdziło, że wczoraj czuli się
traktowani z szacunkiem
………………….
Ludzie z wyższymi dochodami spędzają mniej czasu
na budowanie relacji towarzyskich
………………….
Ekspozycja na reklamę jedzenia wpływa na decyzję
o jego wyborze wśród dzieci
………………….
ZMIENNE MIERZONE I MANIPULOWANE
Zmienna mierzona to ta, której poziom jest zaobserwowany lub
zarejestrowany, natomiast zmienna manipulowana jest
wprowadzona do badania przez badacza, zwykle poprzez
przypisanie uczestników badania do grup o różnym poziomie tej
zmiennej.

Niektóre zmienne nie mogą być manipulowane, a jedynie mierzone.

Inne zmienne nie powinny być manipulowane ze względów
etycznych.
ZMIENNE ZALEŻNE I NIEZALEŻNE
• Zmienna niezależna X (independent) to ta, która oddziałuje
(potencjalnie ma wpływ) na zachowanie badanych. W badaniach
porównawczych nazywana zmienną wyjaśniającą (explanatory), a w
badaniach korelacyjnych predyktorem (predictor).
• Zmienna zależna Y (dependent) to ta, którą badacz mierzy i która
podlega oddziaływaniom innych zmiennych. W badaniach
porównawczych nazywana zmienną wyjaśnianą (explained lub
response), a w badaniach korelacyjnych zmienną wynikową
(outcome).
• To, czy zmienna jest zależna, czy niezależna, wynika z pytania
badawczego i hipotezy badawczej.
JAKĄ ROLĘ PEŁNIĄ ZMIENNE W PONIŻSZYCH
HIPOTEZACH?
1. Osoby doświadczające pozytywnego nastroju będą
dostrzegały mniej szczegółów niż osoby w nastroju
negatywnym.
2. Pracownicy małych przedsiębiorstw bardziej ufają swoim
przełożonym w porównaniu do osób pracujących w dużych
firmach.
3. Im wyższy poziom satysfakcji klientów, tym wyższy poziom
sprzedaży.
ZMIENNE TEORETYCZNE I ICH
OPERACJONALIZACJA
Gdy dyskutujemy o problemie badawczym i formułujemy hipotezy, to
posługujemy się wyłącznie zmiennymi teoretycznymi (konstruktami).
„spędzanie czasu na budowaniu relacji towarzyskich”, „osiągniecia szkolne”,
„dochody”, „poczucie bycia traktowanym z szacunkiem”, „ugodowość”,
„inteligencja”, „pobieranie lekcji muzyki”, „płeć”, „narodowość”, „palenie
tytoniu”, „zaangażowanie w pracę”, „agresja” …
Ale, gdy chcemy przetestować hipotezę i zebrać dane do analizy, to musimy
dokonać operacjonalizacji zmiennej, czyli ustalić sposób jej pomiaru lub
manipulacji i wykonać zaplanowane działania.
 Czy zmienna jest
Zmienna Operacjonalizacja zmiennej Liczba poziomów
mierzona, czy
(teoretyczna) (jeden ze sposobów) zmiennej
manipulowana?
7 poziomów: od 1
Badacz zadawał pytanie osobom badanym będącym
Okazywanie (zdecydowanie nie
w związku w jakim stopniu zgadzają się ze
wdzięczności zgadzam się) do 7 ?
stwierdzeniami takimi jak „Często mówię mojemu
partnerowi (zdecydowanie
partnerowi/partnerce, że jest najlepszy/a”.
zgadzam się)
Badacz przypisał badanych do wysłuchania historii o
2 poziomy: historia o
Typ historii Einsteinie i Skłodowskiej-Curie w dwóch grupach: w
zmaganiach naukowców
opowiadanej na pierwszej opowieść dotyczyła trudności, z jakimi się ?
i historia o osiągnięciach
temat naukowca spotykali naukowcy; w drugiej wysłuchali o ich
naukowców
osiągnięciach.
Badacz podzielił dzieci
na te, które jadały
Pora jedzenia Poproszono dzieci, aby codziennie zapisywały w obiady między godz.
?
obiadu dzienniczku porę jedzenia obiadu. 14 a 20 oraz na te,
które jadały obiady po
20.
 Czy zmienna jest
Zmienna Operacjonalizacja zmiennej Liczba poziomów
mierzona, czy
(teoretyczna) (jeden ze sposobów) zmiennej
manipulowana?
Zmienna liczbowa w
Badacz poprosił o zapisanie w kwestionariuszu kwotę
dochody przedziale od 0 do ?
całkowitego dochodu netto w ostatnim roku.
nieskończoności
spędzanie czasu
Badacz zadawał pytanie uczestnikom badania: ile
na budowaniu Zmienna liczbowa w
godzin w tygodniu przeciętnie spędzali na spotkania ?
relacji przedziale od 0 do 168
(poza pracą) z przyjaciółmi lub krewnymi.
towarzyskich
Badacz poprosił uczniów w kwestionariuszu o
zaznaczenie jednej z odpowiedzi na pytanie „Jakie
? ?
masz oceny?”: (A) same 6; (B) przeważnie 5 i 6; (C)
przeważnie 4; (D) przeważnie 3 i 2
osiągnięcia Badacz zanotował średnie z ocen uczniów z systemu
? ?
szkolne informatycznego.
Poproszono uczniów o wykonanie serii zadań. Podczas
wykonywania każdego z nich uczniowie byli oceniani
? ?
przez nauczycieli z wykorzystanie specjalnych arkuszy
obserwacyjnych.
JAK ZOPERACJONALIZOWAĆ NASTĘPUJĄCE
ZMIENNE?
1. poczucie bycia traktowanym z szacunkiem
2. ugodowość
3. Inteligencja
4. pobieranie lekcji muzyki
5. płeć
6. narodowość
7. palenie tytoniu
8. zaangażowanie w pracę
9. agresja
 TRZY RODZAJE DONIESIEŃ
BADAWCZYCH, CZTERY SCHEMATY Wykład 2
BADAWCZE I CZTERY RODZAJE OCENY
ICH TRAFNOŚCI
TRZY RODZAJE DONIESIEŃ BADAWCZYCH
1. Doniesienie (twierdzenie) na temat frekwencji
(frequency claim)
2. Doniesienie (twierdzenie) na temat związku między
zmiennymi (association claim)
3. Doniesienie (twierdzenie) na temat przyczynowości
(causal claim)
JAKI TO RODZAJ DONIESIENIA BADAWCZEGO?
1. 86% ludzi na całym świecie stwierdziło, że
wczoraj czuli się traktowani z szacunkiem
2. Ludzie z wyższymi dochodami spędzają mniej
czasu na budowanie relacji towarzyskich
3. Ekspozycja na reklamę jedzenia wpływa na
decyzję
o jego wyborze wśród dzieci
4. Czterech na dziesięć młodych kierowców
przyznało, że wysyła SMS podczas jazdy.
5. Presja bycia dostępnym 24/7 w mediach
społecznościowych powoduje lęk u nastolatków.
6. Pobieranie lekcji muzyki podwyższa inteligencję.
7. Najgorzej z wykonaniem zadań radzą sobie osoby,
które wykonują najwięcej zadań jednocześnie.
8. 27% Amerykanów w 2020 roku zgłosiło, że
poprzedniego dnia doświadczyło dużo smutku.
9. Opowiadanie historii o genialnych naukowcach wpływa
na zainteresowanie dzieci daną dziedziną nauki.
10. Jedzenie późnych obiadów nie wiąże się z otyłością w
dzieciństwie.
11. Partnerzy, którzy okazują wdzięczność mają trzy razy
większą szansę na utrzymanie związku.
12. Niespełna 15% Amerykanów pali papierosy.
 DONIESIENIE BADAWCZE NA TEMAT FREKWENCJI
• Koncentrują się tylko na jednej zmiennej.
• Zmienna jest zawsze mierzona, nigdy
manipulowana.
• Najczęściej wykorzystywane metody
pomiaru zmiennych to kwestionariusz lub
wywiad.
Czy poniższe doniesienie jest na temat frekwencji?
Odsetek ludzi na świecie, którzy stwierdzili,
że wczoraj nauczyli się czegoś lub zrobili
coś ciekawego różni się w poszczególnych
krajach i wacha się od 20% (w Turcji)
do 76% (w Panamie)
DONIESIENIE BADAWCZE NA TEMAT ZWIĄZKU
MIĘDZY DANYMI
• Dotyczy relacji pomiędzy co najmniej dwoma
zmiennymi.
• Poziom jednej zmiennej jest związany z
poziomem innej zmiennej; zmienne są ze sobą
skorelowane, tzn., że wraz ze zmianą jednej
zmiennej, zmienia się również ta druga.
• Istnieją trzy podstawowe typy relacji między
zmiennymi: pozytywna, negatywna i zerowa.
• Niektóre doniesienia na temat związku
między danymi są pomocne w tworzeniu
przewidywań (predykcji).
Jaki związek łączy te zmienne?
1. Partnerzy, którzy okazują wdzięczność
mają trzy razy większą szansę na
utrzymanie związku.
2. Jedzenie późnych obiadów nie wiąże
się z otyłością w dzieciństwie.
3. Najgorzej z wykonaniem zadań radzą
sobie osoby, które wykonują najwięcej
zadań jednocześnie.
DONIESIENIE BADAWCZE NA TEMAT
PRZYCZYNOWOŚCI
• Gdy jedna zmienna wpływa na inną (jest odpowiedzialna za/powoduje jej zmianę).
• Określenia używane do wyrażenia związku przyczynowo-skutkowego: powoduje, zwiększa,
obniża, wpływa, zmienia, wspiera, poprawia, pogarsza, hamuje, redukuje, zapobiega,
prowadzi do.
• Użycie określeń przypuszczających (może, wydaje się, sugeruje, potencjalnie), nadal
wskazuje na związek przyczynowo-skutkowy.
• Aby móc mówić o przyczynowości, wymagane jest spełnienie trzech warunków:
1. Ustalenie istotnej relacji (korelacji) między zmiennymi.
2. Wykazanie, że zmienna niezależna („przyczynowa”) pojawia chronologicznie pierwsza,
a zmienna zależna („wynikowa”) jako druga.
3. Ustalenie, że nie ma żadnego innego wyjaśnienia dla istniejącej relacji między
zmiennymi (trafność wewnętrzna).
CZTERY SCHEMATY BADAWCZE
1. Sondaż (badanie opinii) lub obserwacja w celu zbadania pojedynczych
zmiennych – zadanie pytań badanym lub obserwacja ich zachowań z
wykorzystaniem takich narzędzi i metod jak ankieta, wywiad, obserwacja.
2. Badanie porównawcze z wykorzystaniem modelu analizy wariancji
(ANOVA) – gdy zakładamy różnicę w zakresie jednej lub wielu zmiennych
(zazwyczaj ilościowych) w różnych grupach.
3. Badanie korelacyjne z wykorzystaniem modelu wielokrotnej regresji
liniowej (MLR) – gdy zakładamy liniowy związek między zmiennymi
(najczęściej zmiennymi ilościowymi).
4. Eksperyment – gdy zakładamy wpływ zmiennej manipulowanej przez
eksperymentatora na zmienną zależną.
CZĘSTOTLIWOŚĆ PODRÓŻOWANIA A OTWARTOŚĆ
NA RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWĄ
Schemat Pytanie badawcze Hipoteza badawcza
badawczy
Sondaż • Jak często Polacy wyjeżdżają za granicę
kraju?
brak (badania mają charakter eksploracyjny)
• Jaki jest poziom otwartości na różnorodność
kulturową Polaków?
Badanie • Czy osoby częściej podróżujące za granicę
Osoby, które częściej podróżują za granicę kraju są
porównawcze kraju są bardziej otwarte na różnorodność
bardziej otwarte na różnorodność kulturową.
kulturową?
Badanie • Czy istnieje związek między częstotliwością
Im częściej osoby poróżują za granicę kraju, tym są
korelacyjne podróżowania a otwartością na różnorodność
bardziej otwarte na różnorodność kulturową.
kulturową?
Eksperyment • Czy podróżowanie za granicę kraju zwiększa Częstsze podróżowanie za granicę kraju spowoduje
otwartość kulturową podróżujących? wzrost otwartości na różnorodność kulturową
podróżujących.
CZTERY RODZAJE TRAFNOŚCI BADAŃ
Trafność teoretyczna (construct validity) – jak dobrze zoperacjonalizowane są
zmienne (mierzone lub manipulowane).
Trafność statystyczna (statistical validity) – w jakim stopniu wnioski statystyczne są
celne i uzasadnione; jak dobrze liczby wspierają doniesienie (uwzględniając takie
aspekty jak wielkość efektu, istotność statystyczna, przedziały ufności).
Trafność zewnętrzna (external validity) – na jaką populację (kontekst, czas) można
uogólnić wyniki; jak dobrze uczestnicy badania reprezentują populacje, której
badanie dotyczy.
Trafność wewnętrzna (internal validity) – w jakim stopniu zmienna X (a nie jakaś
inna zmienna C) odpowiada za zmianę zmiennej Y.
 ZADANIE DOMOWE DLA CHĘTNYCH
RODZAJ DONIESIENIA NAUKOWEGO
NA TEMAT ZWIĄZKU MIĘDZY
NA TEMAT FREKWENCJI NA TEMAT PRZYCZYNOWOŚCI
ZMIENNYMI

Rodzaje schematów
badawczych umożliwiające
doniesienie
Sposób ustalenia trafności
teoretycznej
Sposób ustalenia trafności
statystycznej
Sposób ustalenia trafności
zewnętrznej
Sposób ustalenia trafności
wewnętrznej
ETYKA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH Wykład 3
SERIA BADAŃ NAD SYFILISEM W TUSKEGEE (1932-1972) –
PRZYKŁAD SKRAJNIE NIEETYCZNEGO BADANIA
Badanie, w którym wzięło udział 600 ubogich
czarnoskórych mężczyzn, wśród których 400-tu
było zarażonych kiłą. W badaniach trwających
40 lat pod patronatem Amerykańskiej
Publicznej Służby Zdrowia pogwałcono
dziesiątki zasad etycznych, w tym trzy
najważniejsze:
1. Uczestnicy nie byli traktowani z szacunkiem
2. Udział w badaniu powodował krzywdę
3. Badani byli rekrutowani jedynie w grupie
osób nieuprzywilejowanych społecznie
BALANSOWANIE NA GRANICY ETYKI – EKSPERYMENT
MILGRAMA NAD POSŁUSZEŃSTWEM
„Zaobserwowałem, jak dojrzały i
początkowo opanowany biznesmen wchodzi
do laboratorium uśmiechnięty i pewny
siebie. W ciągu 20 minut zamienił się w
rozdrgany, nerwowy wrak, który szybko
zbliżał się do punktu załamania
nerwowego. Ciągle pociągnął za ucho i
wykręcał ręce. W pewnym momencie oparł
czoło na pięści i wymamrotał: „O Boże,
przestańmy”. A jednak nadal reagował na
każde słowo eksperymentatora i był
posłuszny do samego końca.” (Milgram,
1963, s. 377). https://www.youtube.com/watch?v=2YdBVgEApRI
ZASADY ETYCZNE I KODEKS POSTĘPOWANIA
PSYCHOLOGÓW APA
Dokument obejmuje 10 sekcji, z
których ósma dotyczy
przeprowadzania badań
naukowych i publikowania
wyników.
Poza sekcją dotyczą etyki
badań, dokument zawiera
wytyczne dotyczące
postępowania psychologów
również w obszarze psychologii
stosowanej (terapia, edukacja).
8.01 ZATWIERDZENIE BADAŃ PRZEZ
ODPOWIEDNIĄ INSTYTUCJĘ
• Uzyskanie zgody organów opiniujących (na podstawie
projektu badania), np. od uniwersyteckiej komisji etyki.
• Rzetelne opracowanie planu badania
• Minimalizowanie inwazyjności - Ograniczanie wpływu
na normalne funkcjonowania badanych
8.02 ŚWIADOMA ZGODA NA UDZIAŁ W BADANIU
8.03 ŚWIADOMA ZGODA NA REJESTRACJĘ DŹWIĘKU LUB OBRAZU
8.05 ODSTĄPIENIE OD UZYSKANIA ŚWIADOMEJ ZGODY NA
UDZIAŁ W BADANIU
• Jasna i precyzyjna informacja na temat udziału w badaniu
• Pełna informacja o naturze badania
• Ochrona badanych przez konsekwencjami odmowy udziału w badaniu
• Zagwarantowanie wyboru przypadku udziału obowiązkowego w
badaniach (np. punkty kredytowe)
• Informowanie o przebiegu badania osoby niezdolne do świadomego
wyrażania zgody
• Odstąpienie od zgody, gdy badanie jest anonimowe i nieinwazyjne (np.
ankieta online)
8.04 ZALEŻNOŚĆ UCZESTNIKÓW OD PROWADZĄCYCH BADANIA
8.06 OFEROWANIE ZACHĘT ZA UDZIAŁ W BADANIU

• Zapewnienie wyboru i gwarancji braku negatywnych konsekwencji za

odmowę udziału w badaniu
• Pełna informacja: zagrożenie, zobowiązania, ograniczenia, korzyści
• Nieoferowanie znacznych (nieodpowiednich) kwot i zachęt, mogących
wywołać presję na badanych
• Oferując profesjonalne usługi jako zachętę do udziału w badaniach,
psychologowie wyjaśniają charakter usług, a także ryzyko, obowiązki i
ograniczenia
8.07 MASKOWANIE W BADANIACH
8.08 UDZIELENIE INFORMACJI O ISTOCIE BADANIA I
JEGO WYNIKACH
• Tylko, gdy uzasadnione merytorycznie (przewaga korzyści naukowych)
• Nieukrywanie informacji mogących wpłynąć na zgodę na udział w badaniu
• Konieczność „odczarowania” tak szybko, jak to możliwe
• Tworzenie okazji do poinformowania uczestników o wynikach i wnioskach
płynących z badania – niedopuszczanie do błędnych przekonań o badaniu
• Minimalizowanie czasu oczekiwania na feedback i minimalizowanie szkód
związanych na jego oczekiwanie
8.09 OPIEKA NAD ZWIERZĘTAMI BIORĄCYMI
UDZIAŁ W BADANIU
• Humanitarne traktowanie

• Stosowanie przepisów prawa (pozyskiwanie, dbanie, wykorzystywanie, uśmiercanie)

• Nadzór osób odpowiednio przeszkolonych

• Instruowanie eksperymentatorów przez osoby nadzorujące

• Podział zadań zgodny z kompetencjami

• Minimalizowanie dyskomfortu, bólu i ryzyka chorób

• Ból, stres, śmierć – tylko, gdy nie ma innego sposobu na realizację wartościowych badań

• Stosowanie narkozy i leków osłonowych

• Minimalizowanie cierpienia przy uśmiercaniu
8.10 RZETELNA PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ
8.11 PRZECIWDZIAŁANIE PLAGIATOM
8.12 PRZYPISYWANIE AUTORSTWA
8.13 NIEPOWIELANIE WCZEŚNIEJ OPUBLIKOWANYCH PRAC
• Psychologowie nie fabrykują publikowanych danych ani ich nie fałszują
• Korygowanie błędów
• Psychologowie nie prezentują znaczącej części lub elementów czyjeś pracy jako
własnej, a zwolnieniem z tej zasady nie jest okazjonalne zacytowanie źródeł pracy
lub danych
• Bycie autorem/współautorem pracy, którą się faktycznie wykonało
• Dokładne oszacowanie wkładu niezależnie od statusu naukowego
• Student jak główny autor (w przypadku prac zespołowych) – tylko wtedy, gdy
znaczna część pracy oparta jest na pracy magisterskiej lub doktorskiej
• Nieprezentowanie jako nowych danych wcześniej publikowanych
8.14 UDOSTĘPNIANIE DANYCH DO WERYFIKACJI
8.15 ODPOWIEDZIALNE RECENZOWANIE

• Nieodmawianie udostępniania danych (po opublikowaniu

wyników badań) innym badaczom
• Gwarantowanie dyskrecji i poszanowanie praw autorskich
recenzowanych prac
POMIAR ZMIENNYCH Wykład 4
ZMIENNE I ICH WSKAŹNIKI
wiek wyciąganie wniosków Rodzaje wskaźników zmiennych:
szczęście zasobność 1. Odpowiedź na pytanie w kwestionariuszu
(samo-opis)
innowacyjność
zaangażowanie
stres 2. Próbka zachowania (obserwacja)
3. Wynik wykonanego zadania (wykonanie)
4. Odpowiedź na pytanie testowe (wykonanie)
przypisywanie 5. Odczyt z urządzenia pomiarowego (stoper,
odpowiedzialności waga, termometr)

wdzięczność
ZMIENNE JAKOŚCIOWE (KATEGORIALNE)
I ILOŚCIOWE
płeć • przypisanie osoby badanej do kategorii
zawód • Jeżeli do oznaczenia zmiennych stosowane są cyfry
(np. 1 = kobieta; 2 = mężczyzna) to mają one
wyznawana religia wyłącznie znaczenie symboliczne
miejsce zamieszkania
kolor oczu

• wyrażone w postaci liczb: i wyższa wartość zmiennej,

wzrost wiek tym silniejsze jej nasilenie
poziom inteligencji

staż pracy
ZMIENNE CIĄGŁE I DYSKRETNE
§ Zmienna ciągła: zbiór wartości zmiennej tworzy kontinuum; pomiędzy dwiema
sąsiadującymi wartościami zmiennej możliwe jest znalezienie trzeciej
§ Zmienna dyskretna: jeżeli pomiędzy dwiema sąsiadującymi wartościami zmiennej
nie ma trzeciej

Jaka to zmienna?
Pytania kontrolne:
czas reakcji, 1. Czy wszystkie zmienne ciągle, to zmienne ilościowe?
wynik z egzaminu 2. Czy wszystkie zmienne dyskretne to zmienne
(wyrażony liczbą jakościowe?
poprawnych odpowiedzi)
ZMIENNE DYCHOTOMICZNE,
ZDYCHOTOMIZOWANE I POLITOMICZNE
§ Zmienna, która przyjmuje tylko dwie wartości, to zmienna …
§ Zmienna, która przyjmuje więcej niż dwie wartości, to zmienna …
§ Zmienna, która pierwotnie jest politomiczna, a po przekształceniu zagregowana
do dwóch kategorii, to zmienna …

Pytania kontrolne:
1. Czy wszystkie zmienne dychotomiczne, to zmienne jakościowe
(kategorialne)?
2. Czy wszystkie zmienne politomiczne, to zmienne ilościowe?
3. Czy wszystkie zmienne dychotomiczne to zmienne dyskretne?
SKALE POMIAROWE WG STEVENSA
1. Nominalna

2. Porządkowa

3. Interwałowa o ile?

4. Ilorazowa ile razy?

PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
NOMINALNEJ
Płeć: Forma zatrudnienia:
[ ] kobieta [ ] umowa o pracę (etat lub część etatu)
[ ] mężczyzna [ ] umowa cywilno-prawna
[ ] własna działalność gospodarcza
Zajmowane stanowisko: [ ] inna
[ ] szeregowe/ wykonawcze
[ ] specjalistyczne Obszar pracy:
[ ] kierownicze [ ] produkcja/ technika
[ ] dyrektorskie [ ] sprzedaż lub obsługa klienta
[ ] właściciel [ ] wsparcie (administracja, dział prawny, HR,
przedsiębiorstwa księgowość, marketing)
[ ] usługi (nauczyciel, lekarz, policjant, żołnierz)
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PORZĄDKOWEJ (1)
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PORZĄDKOWEJ (2)
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PORZĄDKOWEJ (3)
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PORZĄDKOWEJ (4)
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PORZĄDKOWEJ (5)
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PORZĄDKOWEJ (6)
 PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PRZEDZIAŁOWEJ (1)

Prawdopodobieństwo, że zatrzymałbyś/ zatrzymałabyś informacje na temat

danej sytuacji dla siebie, gdyby zdarzyła się w organizacji, w której pracujesz.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PRZEDZIAŁOWEJ (2) „w praktyce badawczej psychologowie
zwykli podciągać pod pojęcie zmiennych
ilościowych zmienne zoperacjonalizowane
za pomocą standaryzowanych testów
psychologicznych odwołujących się do
modelu rozkładu normalnego”
Brzeziński, 2019, s. 28

Suma punktów z odpowiedzi

na wszystkie pytania skali: 41
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH NA SKALI
PRZEDZIAŁOWEJ (3)

Średnia punktów z
oceny wszystkich
wskaźników: 3,8
PRZYKŁADY POMIARÓW ZMIENNYCH „0” faktycznie znaczy
NA SKALI ILORAZOWEJ „nic”/„brak”

Proszę podać swój wiek (w latach): ________

Proszę podać swój całkowity staż pracy (w miesiącach): ________
Czas reakcji (w sekundach): ________

Czy poniższy sposób pomiaru zmiennej „poczucie szczęścia” pozwala na pomiar na skali ilorazowej?
Zaznacz na suwaku jak bardzo czujesz się szczęśliwy/szczęśliwa:

|-------------------------------------------------------|
0 100
DOZWOLONE OPERACJE STATYSTYCZNE DLA
POSZCZEGÓLNYCH SKAL POMIAROWYCH
Skala pomiaru Operacje
zmiennej
• Porównanie obiektów/obserwacji
nominalna • Przypisanie do kategorii
• Zliczenie obserwacji w danej kategorii
porządkowa • Porządkowanie (rangowanie) obserwacji
• Stwierdzenie o ile nasilenie zmiennej dla
przedziałowa obserwacji A jest większe/mniejsze od
nasilenia zmiennej dla obserwacji B
• Stwierdzenie ile razy nasilenie zmiennej dla
ilorazowa obserwacji A jest większe/mniejsze od
nasilenia zmiennej dla obserwacji B
Wskaźniki statystyczne
Miary tendencji centralnej: modalna, wskaźniki częstości; testy
istotności różnic: test chi kwadrat; współczynniki siły związku: np.
Q Kendalla
Miary tendencji centralnej: mediana, kwartyle; miary zmienności:
odchylenie ćwiartkowe; testy istotności różnic: test Kruskala-
Wallisa; współczynniki siły związku: np. ro Spearmana
Miary tendencji centralnej: średnia arytmetyczna; miary
zmienności: odchylenie standardowe; wskaźniki kształtu
rozkładu: skośność, kurtoza; testy istotności różnic: analiza
wariancji (test F); współczynniki siły związku: np. r Pearsona
Na podstawie: Brzeziński, 2019, s. 32
RZETELNOŚĆ POMIARU
Rzetelność pomiaru pozwala określić dokładność, z jaką dane narzędzie (metoda)
mierzy to, co faktycznie mierzy.

X=T+ε
METODY USTALANIA RZETELNOŚCI
§ Zgodność wewnętrzna pomiaru (alfa Cronbacha) - tym większa im wyższa
zbieżność odpowiedzi na poszczególne pytania skali
§ Zgodność wyników w przypadku dwukrotnego badania tym samym
narzędziem

Jeżeli pozycje testowe przypisane danej skali nie

mierzą tej samej rzeczy, nie można być pewnym
ogólnego wyniku dla tej skali!
ANALIZA RZETELNOŚCI W OPARCIU SPÓJNOŚĆ
WEWNĘTRZNĄ
Pozycja skali O1 O2 O3 O4 O5
1. Na większość sposobów moje życie jest
4 3 5 2 5
bliskie ideału
2. Warunki mojego życia są doskonałe. 5 3 5 2 5
3. Gdybym mógł/mogła przeżyć moje życie
4 2 5 1 4
jeszcze raz, prawie niczego bym nie zmienił/a.
Tłumaczenie na podstawie: Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985).
The Satisfaction with Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49, 71-75.
TRAFNOŚĆ POMIARU
Trafność pomiaru odpowiada na pytanie, czy badamy to, co faktycznie chcemy
zbadać.

METODY USTALANIA TRAFNOŚCI:

§ Korelacja pomiędzy wynikiem pomiaru z wynikami pochodzącymi z innych źródeł
(trafność diagnostyczna)
§ Korelacja pomiędzy wynikiem pomiaru a wynikiem badania kryterium
zewnętrznego w przyszłości (trafność prognostyczna)
ZGODNOŚĆ ROZKŁADU ZMIENNEJ Z ROZKŁADEM
NORMALNYM
WYNIKI STANDARYZOWANE – NADAWANIE
WYNIKOM ZNACZENIA
Skala Zakres punktów Średnia Odchylenie Przykładowe
standardowe narzędzie
IQ 100 15 Skale Inteligencji
19-punktowa 1-19 10 3 Stanford-Binet

Stenowa 1-10 5,5 2 NEO-PI-R

Staninowa 1-9 5 2 FCZ-KT
Tenowa 0-100 50 10 MMPI-2
RAPORTOWANIE WŁAŚCIWOŚCI
PSYCHOMETRYCZNYCH NARZĘDZIA
1. Konceptualizacja: Według Mazzetti i wsp. [16] klimat
przeciążenia pracą to spostrzeganie przez pracowników
konieczności pracy w godzinach ponadwymiarowych jako
niezbędnego warunku do osiągniecia sukcesu i rozwoju kariery
zawodowej. Ma miejsce wtedy, gdy przełożeni sugerują, że praca
w godzinach ponadwymiarowych jest pożądanym i oczekiwanym
zachowaniem pracowników.
2. Budowa narzędzia: Oryginalna skala składa się z 11 itemów, z
których wszystkie mają charakter diagnostyczny. Osoba badana
jest proszona o ustosunkowanie się do każdego z nich na 5-
punktowej skali Likerta od 1 (zdecydowanie nie zgadzam się) do
5 (zdecydowanie zgadzam się). Itemy 1–7 tworzą podskalę
Wspieranie pracy ponad wymiar, a 8–11 – podskalę Brak
wynagrodzenia za pracę ponad normę. Wynik ogólny skali
otrzymuje się przez uśrednienie wyników obu podskal. Im wyższy
wynik, tym bardziej nasilony klimat przeciążenia pracą.
3. Rzetelność: Następnie obliczono
współczynniki zgodności wewnętrznej dla
obu podskal, a także dla wyniku ogólnego
klimatu przeciążenia pracą. Uzyskane
rezultaty pozwalają uznać, że SKPP
rzetelnie mierzy wspieranie pracy ponad
wymiar (α Cronbacha = 0,80, ω McDonalda
= 0,85) oraz brak wynagrodzenia za pracę
ponad normę (α Cronbacha = 0,74, ω
McDonalda = 0,79), a także ogólnie klimat
przeciążenia pracą (α Cronbacha = 0,82, ω
McDonalda = 0,86).
RAPORTOWANIE WŁAŚCIWOŚCI
PSYCHOMETRYCZNYCH NARZĘDZIA
4. Trafność: Ocenę trafności SKPP testowano z zastosowaniem
współczynników korelacji liniowej Pearsona pomiędzy wynikami
skali a zmiennymi, które teoretycznie są powiązane ze
wspieraniem w organizacji klimatu pracy ponad wymiar oraz
brakiem wynagrodzenia za pracę ponad normę. Zbadano
korelację podskal klimatu przeciążenia pracą z częstotliwością
występowania stresorów wynikających z roli zawodowej
(zakładano dodatnią korelację wspierania pracy ponad wymiar z
przeciążeniem roli), z objawami nadmiernego obciążenia pracą
(zakładano dodatnią korelację obu podskal SKPP ze spostrzeganą
opresyjnością̨ organizacji), czynnikami satysfakcji z pracy
(zakładano ujemną korelację braku wynagrodzenia za pracę
ponad normę z zadowoleniem z wynagrodzenia i benefitów),
wypaleniem zawodowym (zakładano dodatnią korelację
wspierania pracy ponad wymiar z wyczerpaniem) oraz
zaangażowaniem w pracę (zakładano ujemną korelację braku
wynagrodzenia za pracę ponad normę z zainteresowaniem pracą
i wigorem).
WYBRANE ZAGADNIENIA TWORZENIA
TESTÓW, KWESTIONARIUSZY I SKAL Wykład 5
OBSERWACYJNYCH
CZTERY PODSTAWOWE METODY POMIARU
ZMIENNYCH W PSYCHOLOGII

Kwestionariusz, Test
Skala

Obserwacja Wywiad
 KWESTIONARIUSZE
Przeczytaj uważnie poniższe zdania, opisujące rożne zachowania,
uczucia i myśli ludzi. Zastanów się nad każdym z nich – w jakim
stopniu opisuje ono również̇ Ciebie takiego/taką, jakim/jaką zwykle
jesteś? Ludzie są bardzo rożni, wiec nie ma tu dobrych ani złych
odpowiedzi. Za każdym razem po prostu szczerze odpowiedz na
pytanie, w jakim stopniu dane stwierdzenie opisuje Ciebie.

www.liberilibri.pl
Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY, 2013
SKALA LIKERTA

Zdjęcie fragmentu oryginalnej skali Likerta z 1932 roku mierzącej postawę imperialistyczną.
SKALE DO MIERZENIA OPINII, POSTAW I
PRZEKONAŃ
SKALE SAMO-OPISOWE DO MIERZENIA
ZACHOWAŃ
NIEPOTRZEBNE KOMPLIKACJE W TWORZENIU
JEDNOSTEK KWESTIONARIUSZY I SKAL
1. Pytania dwulufowe
„Czy uważasz, że art. 54 Konstytucji RP pozwala na swobodne krytykowanie władz
państwowych i skutecznie zapewnia wolność słowa?”
2. Pytania sformułowane negatywnie (nie mylić z odwrotnie kodowanymi)
„Nie obchodzi mnie, co mówią inni.”
TESTY

!
ETAPY POWSTAWANIA KWESTIONARIUSZY,
SKAL I TESTÓW
1. Doprecyzowanie definicji zmiennej
2. Opracowanie wstępnej puli jednostek testowych
3. Zbadanie trafności fasadowej jednostek i opracowanie eksperymentalnej
wersji narzędzia
4. Badania pilotażowe (analiza jednostek testowych, eksploracyjna analiza
czynnikowa) i opracowanie finalnej wersji narzędzia
5. Badania walidacyjne (oszacowanie rzetelności i trafności pomiaru) oraz
opracowanie norm
OBSERWACJA
Obserwacja bez interwencji
Obserwacja z interwencją
­ Obserwacja uczestnicząca
zamaskowana
­ Obserwacja uczestnicząca
niezamaskowana
­ Eksperyment naturalny
­ Assessment Center
ZNIEKSZTAŁCENIA W PROCESIE POSTRZEGANIA
INNYCH
1. Wynikające z osoby postrzeganej (ocenianej)
2. Wynikające z osoby postrzegającej (oceniającej)
3. Wynikające z interakcji oceniany–oceniający
4. Wynikające ze skali obserwacyjnej
WYWIAD
Kryteria podziału wywiadów:
­ Liczba i rola uczestników (indywidualny vs grupowy)
­ Głębokość kontaktu (sondaż, wywiad diagnostyczny)
­ Poziom ustrukturalizowania

Rodzaje zadawanych pytań:

­ Perspektywa czasowa: perspektywiczne, retrospektywne, o teraźniejszość
­ Zamknięte, otwarte
­ Wprost, naprowadzające
SKALE PRZESIEWOWE (SKRININGOWE,
SCREENING)
OCENA GŁĘBOKOŚCI OTĘPIENIA
30 - 27 - wynik prawidłowy
26 - 24 - zaburzenia poznawcze bez
otępienia
23 - 19 - otępienie lekkiego stopnia
18 - 11 - otępienie średniego stopnia
10 - 0 - otępienie głębokie
KWESTIONARIUSZ
DIAGNOZY
FUNKCJONALNEJ
DOBÓR METOD DO BADANYCH ZMIENNYCH
Metoda Rodzaj mierzonych zmiennych
psychologicznych
Kwestionariusz Cechy osobowości, wartości, przekonania
społeczne, style poznawcze, style reagowania
Skale Opinie, postawy, przekonania, zachowania
(tendencje behawioralne)
Testy Zdolności, umiejętności, kompetencje, wiedza
Obserwacja Zachowania, cechy osobowości, trudności
adaptacyjne, zaburzenia funkcjonowania
Wywiad Opinie, postawy, zachowania, cechy osobowości,
trudności adaptacyjne, zaburzenia funkcjonowania
Uwagi metodologiczne
pomiar na podstawie deklaracji; od
kilkunastu do kilkuset itemów; najczęściej
wielowymiarowe; wyniki standaryzowane
Stosunkowo krótkie; pomiar na podstawie
opinii lub samo-opisu; wyniki
standaryzowane
składa się z zadań do wykonania; często
wymaga asysty; wyniki standaryzowane
interpretacja wyników w oparciu o
standardy jakościowe
interpretacja wyników w oparciu o
standardy jakościowe
EKSPERYMENT Wykład 6 i 7
ELEMENTY SCHEMATU BADANIA
EKSPERYMENTALNEGO
§ Przydzielenie uczestników badania do grup: eksperymentalnej/eksperymentalnych i kontrolnej
§ Randomizacja I stopnia – losowy dobór osób do badania (Jakiego rodzaju trafność to wspiera?)

§ Randomizacja II stopnia – losowy dobór osób do grup: eksperymentalnej i kontrolnej w celu zapewnienia warunków,
w których grupy będą różniły się wyłącznie właściwościami wynikającymi ze zmiennej niezależnej (Jakiego rodzaju
trafność to wspiera?)

§ Manipulacja zmienną niezależną – działanie mające na celu wywołanie w grupie eksperymentalnej określonego
natężenia zmiennej niezależnej
§ Instrukcja maskująca – utajenie przed osobami badanymi prawdziwego celu eksperymentu
§ Pomiar zmiennej zależnej we wszystkich grupach
§ Kontrola zmiennych ubocznych i zakłócających
§ Określenie związku przyczynowo–skutkowego pomiędzy zmienną niezależną (X) a zależną (Y)
CZY LEKCJE MUZYKI
POPRAWIAJĄ IQ?
Każde ze144 dzieci losowo
przydzielono do jednej z
czterech grup. Pierwsza grupa
uczęszczała na lekcje gry na
keyboardzie, druga na lekcje
śpiewu, trzecia na zajęcia
teatralne, a czwarta nie
uczestniczyła w żadnych
dodatkowych zajęciach. Po kilku Schellenberg, E. (2004). Music
miesiącach u wszystkich dzieci Lessons Enhance IQ. Psychological
Science, 15, 511 - 514.
zmierzono poziom ogólnej
inteligencji.
EKSPERYMENT „LEKCJE MUZYKI POPRAWIAJĄ IQ”
– KLUCZOWE ELEMENTY
•Manipulacja zmienną niezależną
•Randomizacja II stopnia
•Pomiar zmiennej zależnej
•Ustalenie związku między zmienną niezależną a zależną
•Pierwszeństwo chronologiczne zmiennej niezależnej
•Trafność wewnętrzna – wykluczenie innego wyjaśnienia związku
między zmienną niezależną a zależną
Co jeszcze można byłoby zrobić, aby wzmocnić doniesienie?
CZY JEDZENIE POSIŁKÓW
WRAZ Z RODZINĄ
PROMUJE ZDROWE
NAWYKI ŻYWIENIOWE?
2516 uczniów z 31 szkół dwukrotnie
(w 1999 i 2004 roku) wypełniało
kwestionariusz z pytaniami na temat
częstotliwości jedzenia posiłków
wspólnie z rodziną oraz częstotliwości
występowania zaburzeń odżywiania.
Wyniki badania pokazały, że
dziewczęta, które rzadziej jadły
wspólne posiłki z rodziną (pomiar 1)
Neumark-Sztainer, D., Eisenberg, M.E., Fulkerson, J., Story, M.E., & Larson, N. (2008).
częściej skarżyły się na zaburzenia Family meals and disordered eating in adolescents: longitudinal findings from project
odżywiania (pomiar 2). EAT. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 162(1), 17-22 .
CZY BADANIE O RODZINNYM JEDZENIU POSIŁKÓW I
ZABURZENIACH ODŻYWIANIA TO EKSPERYMENT?
•Manipulacja zmienną niezależną
•Randomizacja II stopnia
•Pomiar zmiennej zależnej
•Ustalenie związku między zmienną niezależną a zależną
•Pierwszeństwo chronologiczne zmiennej niezależnej
•Trafność wewnętrzna – wykluczenie innego wyjaśnienia związku
między zmienną niezależną a zależną
Co można byłoby zrobić, aby wzmocnić doniesienie?
CZY CZĘSTE UŻYWANIE
SMARTFONÓW PROWADZI DO
DEPRESJI?
W badaniu wzięło udział 101 studentów, u
których przez 7 dni badano czas spędzony przed
ekranem telefonu, liczbę odblokowań ekranu oraz
pytano ich o nastój. Studenci wypełnili również
trzy kwestionariusze mierzące: problematyczne
używanie smartfonu, depresję i lęk.

Nasilenie depresji i lęku nie było związane z minutami spędzanymi przed ekranem, ale było
ujemnie skorelowane z częstotliwością odblokowywania ekranu telefonu. Ponadto codzienny
nastrój na ogół nie przewidywał obiektywnego wykorzystania smartfonów w danym dniu.
Jednak średni dzienny nastrój depresyjny w ciągu tygodnia pozytywnie korelował z poziomem
problematycznego używania smartfonu.
CZY BADANIE O CZĘSTOŚCI UŻYWANIA
SMARTFONÓW I DEPRESJI TO EKSPERYMENT?
•Manipulacja zmienną niezależną
•Randomizacja II stopnia
•Pomiar zmiennej zależnej
•Ustalenie związku między zmienną niezależną a zależną
•Pierwszeństwo chronologiczne zmiennej niezależnej
•Trafność wewnętrzna – wykluczenie innego wyjaśnienia związku
między zmienną niezależną a zależną
Co można byłoby zrobić, aby wzmocnić doniesienie?
OBECNOŚĆ CZŁOWIEKA LUB JEGO
WIRTUALNEJ REPREZENTACJI A
SKUTECZNOŚĆ DZIAŁANIA
Przebieg eksperymentu: Eksperyment przeprowadzono w
schemacie międzygrupowym 3 (obecność społeczna: rzeczywisty
asystent, wirtualny asystent, brak asystenta) x 2 (zadanie: łatwe,
trudne). Osoba badana wchodziła do pokoju i siadała przed
monitorem (grupa kontrolna). W warunkach obecności społecznej,
naprzeciwko osoby badanej siedział pomocnik eksperymentatora
ze swoim laptopem lub wyświetlał się na ekranie komputera
wirtualny asystent. Pomocnik eksperymentatora oraz wirtualny
asystent byli zawsze tej samej płci, co osoba badana. Wirtualni
asystenci byli stworzeni na podstawie nagrania wideo kobiety oraz
mężczyzny, którzy wykonywali rolę pomocników. Zadanie polegało
na maksymalnie uważnym przepisywaniu do pola tekstowego jedno
po drugim pięciu krótkich zdań od 26 do 34 znaków w każdym. W
przypadku łatwego zadania, zdanie należało przepisywać do pola
tekstowego w zwykły sposób, a w przypadku trudnego – wspak.
CZY BADANIE O REALNYM I WIRTUALNYM
ASYSTENCIE TO EKSPERYMENT?
• Manipulacja zmienną niezależną
• Randomizacja II stopnia
• Pomiar zmiennej zależnej
• Ustalenie związku między zmienną niezależną a zależną
• Pierwszeństwo chronologiczne zmiennej niezależnej
• Trafność wewnętrzna – wykluczenie innego wyjaśnienia związku między
zmienną niezależną a zależną
Co można byłoby zrobić, aby wzmocnić doniesienie?
HIPOTEZY I ZMIENNE
• Przy wykonaniu łatwych zadań na komputerze w obecności wirtualnego asystenta
poprawność (hipoteza 1) oraz szybkość (hipoteza 2) pracy będą wyższe niż w
zadaniu wykonywanym w samotności.
• Przy wykonaniu trudnych zadań na komputerze w obecności wirtualnego asystenta
poprawność (hipoteza 3) oraz szybkość (hipoteza 4) pracy będą niższe niż w
przypadku rzeczywistej obecności człowieka.

trudność zadania (łatwe vs trudne)

obecność społeczna (wirtualny asystent vs realny asystent vs brak)
poprawność wykonania zadania
szybkość wykonania zadania
WYNIKI
OPIS WYNIKÓW – ZMIENNA Y1

Czy wyniki wspierają hipotezy?

OPIS WYNIKÓW – ZMIENNA Y2

Czy wyniki wspierają hipotezy?

CZY UDZIAŁ W INTENSYWNYM PROGRAMIE
TERAPII POZYTYWNIE WPŁYWA NA STOPIEŃ
USPOŁECZNIENIA WYCHOWANKÓW OŚRODKA
OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZEGO?
H1: U wychowanków ośrodka opiekuńczo-wychowawczego, którzy wezmą udział w
intensywnym programie terapii zmniejszy się poziom niedostosowania rówieśniczego
H2: U wychowanków ośrodka opiekuńczo-wychowawczego, którzy wezmą udział w
intensywnym programie terapii zmniejszy się nasilenie zachowań antyspołecznych
H3: U wychowanków ośrodka opiekuńczo-wychowawczego, którzy wezmą udział w
intensywnym programie terapii zmniejszy się poziom niedostosowania szkolnego
H4: U wychowanków ośrodka opiekuńczo-wychowawczego, którzy wezmą udział w
intensywnym programie terapii wzrośnie ocena własnej skuteczności.
UCZESTNICY I PROCEDURA BADANIA
Dobór osób badanych do grupy eksperymentalnej (n = 30) i do
grupy kontrolnej (n = 30). Wśród nowoprzyjętych osób połowa
przystąpiła do pilotażowego programu terapii, zaś druga połowa
rozpoczęła realizację standardowego programu ośrodka.

Grupa Pomiar zmiennych Pre-test zmiennych Manipulacja Re-test zmiennych

kontrolowanych zależnych zmienną niezależną zależnych

Eksperymentalna tak tak tak tak

Kontrolna tak tak nie tak

POMIAR I MANIPULACJA ZMIENNYCH
Manipulacja zmienną niezależną: udział w zajęciach terapeutycznych wg
eksperymentalnego programu
Pomiar zmiennych zależnych (pre-test i re-test):
­ Skala nieprzystosowania społecznego:
o skala II – nieprzystosowanie rówieśnicze
o skala III – nieprzystosowanie szkolne
o skala IV – zachowania antyspołeczne
­ Skala poczucia własnej skuteczności
WYNIKI
WPŁYW EKSTREMALNIE NISKICH TEMPERATUR NA
PSYCHIKĘ CZŁOWIEKA

1 lęk jako stan lęk jako stan

2
lęk jako stan lęk jako stan

Źródło: Osikowska, Cichosz, Przetacznik, 2014

WYNIKI

Źródło: Osikowska, Cichosz, Przetacznik, 2014

PLANY
EKSPERYMENTALNE
PLANY
EKSPERYMENTALNE
PLANY
EKSPERYMENTALNE
PLANY
EKSPERYMENTALNE
PLANY
EKSPERYMENTALNE
ROLA CZYNNIKA AFEKTYWNEGO PRZY OCENIE RYZYKA
I ATRAKCYJNOŚCI DZIAŁAŃ STYMULUJĄCYCH I
INSTRUMENTALNYCH
• Wprowadzenie: Celem badania było sprawdzenie roli czynnika afektywnego
w ocenie ryzyka i atrakcyjności działań stymulujących i instrumentalnych.
Działania stymulujące służą zdobyciu pobudzenia i przyjemności, natomiast
instrumentalne zdobyciu celu.
• Hipotezy: Dla działań stymulujących afekt silnej wpływa na ocenę ryzyka
(hipoteza 1) i atrakcyjności (hipoteza 2) niż dla działań instrumentalnych.

charakter działań (stymulujący versus instrumentalny), afekt,

ocena ryzyka działania, ocena atrakcyjności działania
Źródło na podstawie: Sokołowska, Michalaszek, 2014
MANIPULACJA I POMIAR ZMIENNYCH
Uczestnicy badania oceniali na skali atrakcyjność i skali
ryzyka dwa działania: grę w kasynie i wzięcie kredytu.
W grupie pierwszej wzbudzano afekt poprzez
zaangażowanie w wykonywanie pobudzającej czynności,
a w grupie drugiej nie manipulowano afektem.
 PLANY
EKSPERYMENTALNE
Polecane, gdy:
• oczekiwany jest niewielki efekt
wpływu X na Y
• mała liczba uczestników (< 30)
• proste zadanie eksperymentalne
• przewidywany silny wpływ
zmiennych indywidualnych jako
zakłócających
Efekt wprawy (uczenia się): zmiana
zachowania osoby badanej w wyniku
powtórnego pomiaru zmiennej
zależnej, a nie manipulacji zmienną
niezależną.
 BADANIE PORÓWNAWCZE Z
WYKORZYSTANIEM MODELU Wykład 8
ANALIZY WARIANCJI (ANOVA)
BADANIE PORÓWNAWCZE A EKEPERYMENT
§ Nie ma losowego doboru osób do grup eksperymentalnych i kontrolnej à
jest dobór celowy do grup badawczych
§ Nie ma manipulacji zmienną niezależną à o wartości zmiennej
wyjaśniającej decyduje przypisanie do grupy
§ Nie można zastosować planu z powtarzanymi pomiarami
§ Nie możemy wyciągać wniosków przyczynowo skutkowych
ZMIENNE W BADANIACH PORÓWNAWCZYCH

§ zmienna wyjaśniająca (odpowiednik zmiennej niezależnej) – odpowiada

za pogrupowanie uczestników badania;

§ zmienna wyjaśniana (odpowiednik zmiennej zależnej) – w zakresie tej

zmiennej spodziewamy się różnic w badanych grupach
CZY SPRAWCY PRZESTĘPSTW SEKSUALNYCH
CHARAKTERYZUJĄCY SIĘ NIŻSZĄ SAMOAKCEPTACJĄ RÓŻNIĄ
SIĘ W ZAKRESIE OBRAZU OFIARY PRZESTĘPSTWA OD
SPRAWCÓW POSIADAJĄCYCH WYŻSZĄ SAMOAKCEPTACJĘ?

Operacjonalizacja zmiennych: Poproszono 30 mężczyzn

skazanych za gwałt o wypełnianie skali samoakceptacji oraz
uzupełnienie testu ACL dla obrazu ofiary przestępstwa (na
podstawie opisanej historii).

Hipoteza: Przestępcy seksualni z niższą samoakceptacją

prezentują bardziej negatywny obraz ofiary w porównaniu z
przestępcami posiadającymi wyższą samoakceptację.
 WYNIKI
10
9
8
Obraz ofiary
(im wyższy wynik, 7
tym bardziej 6
pozytywny
5
obraz ofiary)
4 4,7
3 3,9
2
1
Sprawcy o niskim poziomie Sprawcy o wysokim poziomie
samoakceptacji samoakceptacji
CZY OSOBY
WYKONUJĄCE RÓŻNE
ZAWODY RÓŻNIĄ SIĘ
NASILENIEM
ORIENTACJI NA
DZIAŁANIE W
SYTUACJACH
PRZYJEMNOŚCI?
 PODSTAWY STATYSTYKI: ANALIZA WARIANCJI

Ocena
z egzaminu: 5 5 4 4 3 3 2 2
Jaka zmienna kryje się Co może wyjaśnić
za tym wskaźnikiem? zróżnicowanie ocen?

! % !
∑
𝑠 = ( "#$(𝑋" − M) )/𝑁
WPROWADZENIE ZMIENNEJ GRUPUJĄCEJ
(NIEZALEŻNEJ LUB WYJAŚNIAJĄCEJ)

Ocena
z egzaminu: 5 5 4 4 3 3 2 2
Sumienność:
WARIANCJA CAŁKOWITA

. . .
𝑤𝑎𝑟𝑖𝑎𝑛𝑐𝑗𝑎 𝑤𝑎𝑟𝑖𝑎𝑛𝑐𝑗𝑎 𝑤𝑎𝑟𝑖𝑎𝑛𝑐𝑗𝑎
= +
𝑐𝑎ł𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑎 𝑤𝑒𝑤𝑛ą𝑡𝑟𝑧𝑔𝑟𝑢𝑝𝑜𝑤𝑎 𝑚𝑖ę𝑑𝑧𝑦𝑔𝑟𝑢𝑝𝑜𝑤𝑎
średnia wariancja w wariancja średnich
grupach wyników w grupach
TO, W JAKIM STOPNIU ZMIENNA X WYJAŚNIA ZMIENNĄ
Y WYRAŻONE JEST TYM, ILE WARIANCJI CAŁKOWITEJ
ZAWIERA SIĘ W WARIANCJI MIĘDZYGRUPOWEJ

. . .
𝑤𝑎𝑟𝑖𝑎𝑛𝑐𝑗𝑎 𝑤𝑎𝑟𝑖𝑎𝑛𝑐𝑗𝑎 𝑤𝑎𝑟𝑖𝑎𝑛𝑐𝑗𝑎
= +
𝑐𝑎ł𝑘𝑜𝑤𝑖𝑡𝑎 𝑤𝑒𝑤𝑛ą𝑡𝑟𝑧𝑔𝑟𝑢𝑝𝑜𝑤𝑎 𝑚𝑖ę𝑑𝑧𝑦𝑔𝑟𝑢𝑝𝑜𝑤𝑎

1,25 = 0,25 + 1,00

A GDYBY WYNIKI SUMIENNOŚCI BYŁY INNE?

Ocena
z egzaminu: 5 5 4 4 3 3 2 2
Sumienność:
 WPROWADZENIE DRUGIEJ ZMIENNEJ GRUPUJĄCEJ
(NIEZALEŻNEJ LUB WYJAŚNIAJĄCEJ)

Ocena
z egzaminu: 5 5 4 4 3 3 2 2
Sumienność:

Inteligencja:
ANOVA 2X2
Bardziej sumienni i bardziej Bardziej sumienni i mniej
inteligentni inteligentni

5 4 4 2
Mniej sumienni i bardziej Mniej sumienni i mniej
inteligentni inteligentni

5 3 3 2
BADANIE KORELACYJNE Wykład 9-10
SPECYFIKA MODELU KORELACYJNEGO
§ Wszystkie zmienne są mierzone (nie manipulowane)
§ Przewidywany związek między zmiennymi jest liniowy, tzn. oczekuje się, że wraz
ze wzrostem jednej zmiennej, druga zmienna aleje (korelacja negatywna), albo
też rośnie (korelacja pozytywna)
§ Badanie korelacyjne pozwala na dostarczenie doniesień na temat związku
miedzy zmiennymi (association claim) – podobnie jak w przypadku badań
porównawczych
KORELACJA – WYKRES ROZRZUTU

efektywność zawodowa

sumienność
REGRESJA LINIOWA

Nachylenie lini
regresji

Błąd

Stała regresji

+e
Ocena
z egzaminu:
Sumienność: ANALIZA KOWARIANCJI
5 10 – WSPÓŁZMIENNOŚCI
5 8
4 10
4 9 cov = ∑%
"#$. (𝑋" − 𝑀& )(𝑌" − 𝑀' )/𝑁

3 7 !"#!"
𝑟=
3 4 # $#
$! "

2 7
2 5
INTERPRETACJA WSPÓŁCZYNNIKÓW KORELACJI
(0,7 ; 1,0) – bardzo silna korelacja dodatnia
(0,5 ; 0,7) – silna korelacja dodatnia
(0,3 ; 0,5) – umiarkowana korelacja dodatnia
(0,1 ; 0,3) – mała lub słaba korelacja dodatnia
(-0,1 ; 0,1) – brak korelacji
(-0,3 ; -0,1) – mała lub słaba korelacja ujemna
(-0,5 ; -0,3) – umiarkowana korelacja ujemna
(-0,7 ; -0,5) – silna korelacja ujemna
(-1,0 ; -0,7) – bardzo silna korelacja ujemna
PRACOHOLIZM A ETYKA PRACY. WYMIARY ETYKI
PRACY JAKO PREDYKTORY Damian Grabowski, Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 2, s. 5-19

Hipotezy:
H1: Im wyższe poleganie na sobie, tym wyższy pracoholizm: kontrola (H1a), obsesja i
kompulsją (H1b), przeciążenie pracą (H1c).
H2: Im wyższe wartościowanie ciężkiej pracy tym wyższy pracoholizm: kontrola
(H2a), obsesja i kompulsją (H2b), przeciążenie pracą (H2c).
H3: Im wyższe traktowanie pracy jako centralnej wartości tym wyższy pracoholizm:
kontrola (H3a), obsesja i kompulsją (H3b), przeciążenie pracą (H3c).
H4: Im wyższa niechęć do marnowania czasu tym wyższy pracoholizm: kontrola
(H4a), obsesja i kompulsją (H4b), przeciążenie pracą (H4c).
BADANE ZMIENNE
Predyktory:
§ Poleganie na sobie
§ Wartościowanie ciężkiej pracy
§ Traktowanie pracy jako centralnej wartości
§ Niechęć do marnowania czasu
Zmienne (zależne):
§ Kontrola
§ Obsesja i kompulsja
§ Przeciążenie pracą
POMIAR ZMIENNYCH
§ WART-R. Skrócona wersja Work Addiction Risk Test (WART) (Robinson,
Philips, 1995) w polskiej adaptacji Wojdyło (2005); badająca: kontrolę,
obsesję i kompulsję, przeciążenie pracą; zbudowana z 14 pozycji z 4-
punktową skalą odpowiedzi: 1 = prawie nigdy, 4 = prawie zawsze).
§ Wielowymiarowy profil etyki pracy (WPEP) Millera, Woehra i Hudspeth
(2002) w polskiej adaptacji Grabowskiego i Chudzickiej-Czupały (2015);
badający m.in.: niezależność, wartościowanie ciężkiej pracy, traktowanie
pracy jako centralnej wartości, niechęć do marnowania czasu; narzędzie
zbudowane z 65 pozycji z 5-punktową skalą typu Likerta.
WYNIKI
DOBRE SAMOPOCZUCIE
WIĄŻE SIĘ Z RZADSZYMI
POGAWĘDKAMI, ALE
CZĘSTSZYMI POWAŻNYMI
ROZMOWAMI
WYNIKI

Mehl i in., 2010

 efektywność zawodowa efektywność zawodowa
MODERACJA
zawody o dużej
złożoności
efektywność zawodowa

sumienność

zawody o małej
i umiarkowanej
złożoności
sumienność

sumienność
ŚRODOWISKO RODZINNE JAKO MODERATOR ZWIĄZKU MIĘDZY
EKSPOZYCJĄ NA PRZEMOC W GRACH WIDEO A NORMATYWNYMI
PRZEKONANIAMI NA TEMAT AGRESJI
MEDIACJA
Modele mediacji pomagają zrozumieć mechanizm
leżący u podstaw relacji między dwoma zmiennymi
poprzez wprowadzenie trzeciej zmiennej. Aby
wykazać efekt mediacji należy:
1. wykazać istotny związek między X a Y (ścieżka c)
2. wykazać istotny związek między X a M
(potencjalnym mediatorem) (ścieżka a)
3. wykazać istotny związek między M a Y (ścieżka b)
4. wykazać, że po uwzględnieniu w modelu zarówno
zmiennej X jak i M w przewidywaniu Y, zmienna X
przestaje być istotnym predyktorem (ścieżka c’)
DLACZEGO CZĘSTSZE GŁĘBOKIE (ISTOTNE) ROZMOWY
WIĄŻĄ SIĘ LEPSZYM DOBROSTANEM? - HIPOTETYCZNY
MODEL MEDIACJI

Częstość Siła więzi

istotnych międzyludzkich Dobrostan
rozmów
POŚREDNICZĄCA ROLA POCZUCIA
WŁASNEJ WARTOŚCI W RELACJI MIĘDZY
UWAŻNOŚCIĄ, LĘKIEM I DEPRESJĄ
 KONFLIKTY INTERPERSONALNE W SPOSÓB
BEZPOŚREDNI I POŚREDNI – POPRZEZ NEGATYWNY
AFEKT W PRACY – WIĄŻĄ SIĘ Z ZACHOWANYMI
NIEPRODUKTYWNYMI
Weryfikacja modelu, zgodnie z
którym stresory w pracy w sposób
bezpośredni i pośredni, za
pomocą negatywnych emocji,
prowadzą do zachowań
nieproduktywnych, rozumianych
jako celowe działania na szkodę
organizacji i ludzi z nią
związanych (np.: kradzieże,
niszczenie mienia, sabotaż, celowe
obniżenie efektywności).

Baka, 2019
ROLA WSPARCIA SPOŁECZNEGO W KONTEKŚCIE STRESU
ORGANIZACYJNEGO ORAZ ZAANGAŻOWANIA W PRACĘ

Celem badań była weryfikacja hipotez dotyczących pośredniej roli wsparcia

społecznego:
1) wsparcie jest moderatorem związku pomiędzy stresem
organizacyjnym a zaangażowaniem w pracę,
2) wsparcie mediuje efekt stresu organizacyjnego na zaangażowanie
w pracę.

mediator, moderator, zmienna niezależna, zmienna zależna

TESTOWANY MODEL
WYNIKI – MODEROWANA MEDIACJA
Spostrzegane wsparcie społeczne okazało się moderatorem, ale nie mediatorem
związku pomiędzy stresem organizacyjnym a zaangażowaniem w pracę.
Jednocześnie wyniki pokazały, że wsparcie może być mediatorem związku
pomiędzy stresem organizacyjnym a zaangażowaniem w pracę, ale tylko,
gdy stres ten jest niski. Przy wysokim poziomie stresu, wsparcie społeczne
działa jak bufor.
Podsumowując, wyniki wskazują, że wsparcie społeczne przyjmuje jedną z
dwóch ról: moderatora lub mediatora w zależności od poziomu stresu
organizacyjnego.
PROBLEM TRZECIEJ ZMIENNEJ

Wraz ze wzrostem sprzedaży klimatyzatorów

rośnie liczba utonięć.

Jaka trzecia zmienna

może wyjaśniać tę korelację?
MODERACJA, MEDIACJA I PROBLEM TRZECIEJ ZMIENNEJ – PODSUMOWANIE
SCHEMAT QUASI-EKSPERYMENTALNY Wykład 11
ORAZ SCHEMAT EX POST FACTO
KIEDY PRZEPROWADZENIE PRAWDZIWEGO
EKSPERYMENTU NIE JEST MOŻLIWE
§ Gdy nie ma możliwości manipulacji zmienną niezależną à dobór celowy do grup
= brak randomizacji II stopnia oraz gdy nie ma możliwości wykonać
powtarzanych pomiarów zmiennej zależnej à badanie porównawcze
§ Gdy nie ma możliwości manipulacji zmienną niezależną, ale jest możliwe dwu- lub
kilkukrotnie zmierzenie zmiennej zależnej (powtarzane pomiary) w zmieniających
się okolicznościach, z lub bez grupy kontrolnej à quasi-eksperyment z
powtarzanymi pomiarami
§ Gdy chcemy zidentyfikować zmienne niezależne z przeszłości, które spowodowały,
że zmienna zależna obecnie obserwowana jest na określonym poziomie à
schemat ex post facto
 OPERACJE PLASTYCZNE
A DOBROSTAN
POZYTYWNE NASTAWIENIE
4,6
4,5
4,4
4,3
4,2 SATYSFAKCJA Z ŻYCIA
4,1 2,8

4 2,7
2,6
3,9
2,5
3,8
Pomiar początkowy 3 miesiące po 6 miesięcy po Rok po 2,4
2,3
Osoby poddające się operacji plastycznej Grupa porównawcza
2,2
2,1
Pomiar początkowy 3 miesiące po 6 miesięcy po Rok po
Osoby poddające się operacji plastycznej Grupa porównawcza
BADANIA BANDURY I WALTERSA (1959) NAD AGRESJĄ

1. Na podstawie wywiadów wytypowano 26 chłopców, u których zaobserwowano zachowania agresywne

(grupa A)
2. dodatkowo do badania dobrano grupę porównawczą (grupa B) składającą się z kolejnych 26
chłopców nieagresywnych; struktura tej grupy usiała być podobne względem wieku, inteligencji,
wykształcenia rodziców i miejsca zamieszkania do grupy A
3. Przeprowadzenie wywiadów z udziałem badanych chłopców, ich rodziców i nauczycieli w celu
zidentyfikowania potencjalnych zmiennych niezależnych różnicujących obie grupy