You are on page 1of 170
4 shképutura © (@ pakushtézuara njéra nga tetra; madje, vet fonetika e fonologiia kané lidhje shumé t& ngushté me njé varg disiplinash gjubésore (¢ Jogyuhésore). Nga ana Yelér, kemt ndjekur Kété rug nga symm qé té sigurojmé pér studentét tané njohunité themelore dhe njé gamé mé t& gyeré diturish, qé do té jené bazé © shéndoshé pér pérvetésimin ¢ disa rregullave kzyesore drejishkrimore e drejtshqipumore t& shqipes standarde, rrjedhimisht edhe zbatimin pratt té tyre. Duke paré © dégyuar shpeshheré shkeljen & normave té shkrimit e té shqiptimit letrar, rugén e nxénies sé fonetikés e té fonologjisé dhe té ndérlidhjes sé tyre me drejtshkrimin dhe me drejtshqiptimun do ta ndjekam edhe ne né két8 tekst mésimor. Pérveo késaj, métojmé té jepim paranjohurité elementare pér nxénien € dialektologiisé shgiptare, morfologjisé, sintaksés, gjuhéve té huaja et). Bie fala, temat ¢ shyelluara nga guuhésia ¢ pérgjithshme, si gyuha dhe komunikimt, gjuha dhe #8 folurt, fot {8 shkruant efj., mund t@ japin ndikmesé pér tormimin ¢ pérgjthshém gyuhésor si dhe siguroné ide pér objektin, réndésiné dhe ndarjen e fonetikés té fonologjisé, Jen pércaktuar 4 t8 shiyellojmé edhe ndérrimet historike t@ fonemave, sig jané qiellzorézimi, metafonie, apofonia si dhe disa dukuri t€ tjera me vleré morfologiike, sepse pasgyrohen Jo vetém né shqypen © sotme dialektore, por tandarde, Kemi béré Gal edhe pér ndryshimet kombinatore t@ tingujve, variacionet ¢ gyatésis® sé zanoteve, togjet ¢ zanoreve e té bashkétingélloreve, diftongjet, akomodimet, zéshmimin dhe shurdhimun e tingujve eb, ngase realizohen né shqiptim. Edhe pse rotacizmi éshté dukuri dialektore ¢ léve me rotacizém jané pjesé ¢ leksikeut Jemu pércaktuar té pérmendim shkurtimisht edhe disa ike, g& Kryesisht veproyné né rrafshin dialektor, si¢ jané rEnia e tingujve ef, me qéllim qé studentét tané #1 ménjanojné individuale 18 tike ¢ myeteve shprehése fonetiko-fonologjike mund t@ shérbejé si bazé par té dalluar jo vetém gjuhén dhe stilet e ndryshme té ligiérimit, por edhe gjuhién dhe stilin e shknmtaréve tané. lexuesve. Ato mund t'i dérgoni 8 e-m: i postont né emrin tim né adreséin: Fakult Shkup, Maqedom, PASQYRA E LENDES Parathénie 24. Drejtshkrum 25. Drejshe KREU UL 3 IT DHE ASPEKTET E STUDIMIT TE TYRE KREUIV KASIFIKIMI I ZANOREVE 4.1. Pérshlaimi nyjétumor dhe pérdorimi 1 drejté 1 zanoreve (6 shqipes StADAATEE earner 7 aerate 4.1L 412. 413. 4, 5. 416 47. 42. 43, Gjatésia ¢ zanoreve né gjuhén shqip .... 6x " satyour 9} 108944 231091, “1°6 sz : vio | *6 xiampy see senzaydagys 9 wera] 8sz “- apsepueys wouibys gu ap aigsieys01 9u rUZIDeIOy fa sseebaciugianteaaaia -~ yaoyay 2 ayer efi 9st sop ssz uty, est snoas via sc twormeuoyar 9 yen, we ~~~ spuds yo 1s TUorDeUoIu ove ‘atsgaudys 1 eve aisoiaids tus ove : OY C8 Smomenyiiees 9et nf 21 ezopeurquioy OUILYSAIPN, “T'S ap eoueesy “PET sez MIOLYNIGNOX VXILNOI*s alii 9 aatsazdun-oatsoidsy e291 uA ant satBojou0y-0 se ; aifojouojzou wf 91 mAPN PL “ : u ore 7 so BUQjOdY “EL ee dee ence wz - saomauey¥egsoaiiaty “TL, ue oe : Feaopoow ISIE “01°01 siz : AAVINANO’ I LAWREIGIN 1 se : sso ERO} WHHL, “6°01 TA aa ole : Got elt v9 SOE “ uorseuoy Loz 239 se a soz <9 soe oz vy foe sosousp sou} 90 2} aup ragop exensyeNy 9 aIeld E20 £9 0 : srensyouped a ated “12-01 re 1 co ay 9 ut “ ‘sua 19 38 “ sultbgs saya o iret au wsyemy + ypue,, fat (2reuorsyury EAU) VIEDOIONOA — 9 8ar adibys uaunff gu wsyamy gi aynauoy warediy “coy TAARDT 98 ~~ eugyseaagqed oy Sypyp aur up wiogszIng A Sn aw euNl “Yor oe * amy 9) Syomp ou sup amy a Sa aw NK “EOL aul ~~ aaotoyjaSimgyysng 91 aaomrye) see SER ea oom el ayp sod ‘oumpspz 9) anatoyaSungqiseq 1 uuopiadialcl “Ts a2 “remove apo 9) sop 9 BUOISUN “FTO sit {u) efor oup fa“ asognfBede e's ez ‘LL TOL . = [fut 8') axogntBsour ers Ist ~ : vidozoua ‘ot : Xamp1 “P24p 29s 2840p anoyntBered zrs 9 'd) 102g nol aUAAYSEG 1's giz sor 31 puny pu snare @ ebePN “cg “> agatoyfafunayyseg # ousopigcieap aup mugysiog “16 ote ol au osadqaens tye) a1 aatyou on myo) a EHLERS +6 ARIOTIPONUGHESVETINDIISVTA “Ss pu abjou 20 aaatel as slropa swyndany “£6 ARO ee ~~ gnabjam 2) youn 9 efanedgyid wBu sodibys 9 ately “e'6 Shenja plotésuese dhe diakritike t& dallueshme nga ato té alfabetit té gjuhés shqipe ~ shenjé konvencionale pér fonologjike dash ~ desh) = zanore hundore (p. sh. & ose &: zanore € thekswat (ph. i- zanore me theks dytésor (p. 1 bashkétingéllore mbylltore, prapagjubore, sonante, hundore (p.sh. ngat> nat) |] forma shqiptimore e fjalés (p.sh. shkruhet: , lexohet {pedagog-ja] ‘majté Kealon fonetikasht né formén né té djathté kalon fonetikisht né formén né té majté i diftong (pb. mai rats esu9¢) pa 9 earoynsiny yn ‘aanyojoy spund ye el zat takes ouorsyony.3 nsosiad 2 9u 9) fied esp wy by 9 afgsaaaun roftusgpa nou ‘uamlny 2132 O28 A) 9 Gali ysatel “gt “128-3 2000 200 iy ayoumayy nosy sys “sensien ‘it Ode jeutyised vBU “oys0f8 efu ‘uaund wwaisbous ab 19Rup9 ‘egnG? 2s auoyy aif a1 une aw seq» uatypsefaad unypn > est ‘ysounjnjads agony aft gud ey auoza.otu sayin? 35 safqprctend 1 Ty epucsg ase afpa «radar 38 ampi@ guel “prea 2H 1316 000'DE taf 3) susinft “aed ar Yate afer QSz out ig 1 yafuapu yson urysantaU Pwo UIUOqUEaTYS 93 “ouNysAapu 9 Blaofpu uTYaIdys 2 2b UaloAoH 80g 9s naysay senund ap 2 semal 234nq “uIMORROH 1 gb yeNsIezo seyoIgL UIP asoral UAUaWI sie opy ‘até stpru uTuoUNdayySeG 24 2yp usboys au ‘adeuB au utuoraf a} rensérop ay uTyst “ososgial auisamyson senqpeqiad 4) gd “a14y 98 spousisizya a1 wy au yskb tzasafy, uaynl@ “yrurp “ofysoaguiet Jad insosied aq amu satah yelun af oype ‘uruoftoj 21 ab wzataliy uAwys 1 efonatt ‘fepury “axzgiofa 3) eumngs 9 yeltalpu yp youpuou snyardys 1.) 29d woysanyefur 7 ab sn YserUOJUE UGUIEY A] exenzypeyj ay ssapuN aIYsHy IN 1 To] oSunof wraryaMUOS moped puEy, “ulustys 9 miysayosgur 2) es exed “zauofu app ‘ei “fo senigiued 2) x37 aun ‘oumneZia aut “(Che a4gzng ‘onplimos ‘anvypedab 93 afziag]) aymumu ou (idnay 2 aagsofd a afzrag]) arsefB aut :1s “eysoftn 91 ajafus oui senziyear 21989 Hy (7210 @ eat y guob ey ea gu aazaraft sipmu nunpUNWOy, 1B Nga kjo arrijmé né pérfundim se jashté shoqérisé njerézore nuk ka gjubé. Pa gjuhé, sidomos pa giuhén e shkruar, do té iste e pamundur té shfrytézoheshin pérvojat ¢ brezave té téré dhe as qé mund té mendoheshin aq té médha 1 dijetaréve né fusha t@ ndryshme fjcra, gjuha si treshégueshméri kulturore, ésht® mjeti kayesor i pérparimit ti kulturés materiale e shpirtérore t njerzimt Gjubi edhe faktori psikologiik ¢ akustik. Gjuka ndinvin. Sig uw pérmend, tingyy té ndryshém nxjertin dhe shpendé, por kéta tinguy nuk lidhen me urrfaré kuptimi dhe nuk shprehin ndonjé mendim, késhtu qé kafshét dhe shpesét nuk mund dhe nuk diné té flasin, Pérkundra vvetédija e njeriut jané domosdoshméri ¢ gjukés. Sig dihet, pér tu layer akti i té folurit, éshté i domosdoshém funksiomms normal 1 dy gendrave né hemisferén Brokés dhe ¢ Vernikut) dhe i organeve té t8 fol individ, 1 gdo populli qofté, ka mundési t& prodhojé edo Iloj tingulli a grup guuhéve t@ ndryshme. Kjo ndodh késhtu ngase njerézit kané t © veprimtansé psikike dhe fiziologjike (qendrat e folurit dhe ) dhe mund t'i prodhojné tingujt © ¢do gjuhe. Gjuba nyerézore nuk éshté thjesht njé dhunti natyrore, sig jané t@ ushayerit, t ecurit, epse njé genie nyerézore éshté © programuar gé fi kxycjé kéto procese logiike. Aftésia gjuhésore jit foles éshté e programuar gjenetikisht, Késay_aftes tézohet nga ana shogérore dhe w nénshtrohet ligjeve té veta té zhvillimit® Pra, nyeriu pér t'u marré vesh me t& tyerét né myedisin ku joton, © méson dhe éshté i detyruar ta pérdoré até gjuhé {8 kolektivit nerézor ku bén pjesé. Késhtu, rolin kryesor ¢ fan shoqgria, nday themi se gjuha ka karakter shogéror. b) Te withé femijet e marin gjuhén e sre shumé shpejt, me Kompetencé che pa nevojén e njé instruktori t@ veganté. Shkencét mendojné se truri ( njeriut ésbté 1 programuar gjenetikisht dhe tiparet bi agjuhés jané prezent né tru gf né lindje, Prindérit béjné pak pémpjekje pér tua mésuar gjuhén femijéve t€ tyre; fémijét kané sistemin c tyre té mamrjes gjuhésore dhe veté ¢ mésojné gjuhén, bazuar né modelet gjuhésore gé i kapin me untuité dhe né rrugén © hipotezés. Mendohet qé né moshén 5-6 vjecare, merren deri né 90% té formave bazé t& gyuhés. Deri né kété moshé fémija ajeh tS gjitha modelet gé jené né gjuhé dhe éshté né gjendje t& plotésojé té evojat komunikalive, né pérshtatje me kontekstin e pérdorimit. Realiteti gyubésor, me t& cilin fEmija ballafaqohet (dialekti apo standardi), © paré gyuhésore © femijés, ndonése procesi 1 pjekurisé ‘gjuhésore plorésohet nga pérvoja ¢ mépastajme shoqérore. ©) Gjula funksionon sipas rregullave #8 caktuara. Gjuha ka ligyet dhe rregullat ¢ Veta té organizimit dhe té funksionimit. Kur fémija nis ta éckapé gjuhén, me intuitén gjuhésore naty unésore né ményré progresive. Kéto rregulla nénkuptojné ting, fal Tidhje fjalésh dhe aspektin shogéror t@ 18 Késhtu, fonemat zanore bashkétingétlore bashkohen caktuara duke dhéné 18 basé: sistemin tingutllor, jor Eshté inventari i zErave t8 nyjétuar (zanoreve © bashkétingélloreve) si dhe 1 kombinimit t& tyr. Bashkueshméria ¢ fonemave né gjubét ¢ bot edonjérén prey tyre ekzistojné megulla fonotakti fonemave: bashlami pozicionet. ndérs gjitha pozicion athe né fund t& fj tua, ue, te, ye asnjé pozité ciftet dl, dhl, shzh g 82; Uy, Yu, yt. a8, 08 el Femijét ¢ marrin modelin fonetik duke dégjuar, provuar © dégjuar pérsért Mésimi 1 tingujve nuk béhet i shképutur nga mésimi 1 fjaléve dhe + gramatikés, Lidhja tingyj - kuptim éshté ¢ pamotivueshme, prandaj giéja e paré q duhet t8 béjé folési éshté kodimi semantik, Cdo gjubé ka mjetet e veta semantike, past edhe presjet ¢ realitetit né gjubé t& ndryshme nuk jané t8 barabarta, Pasi ti agedhé njésité semantike, folési duhet ti vendosé ato né lidaje gramatikor recanté. Dialekn lind pér shkeqe Uektore mbi baza gieografike varen sh, dallimet dialektore ts é pakta, sepse jané rel Krabasuar me ato 18 anglishtes ose gjermanishtes qé jané mé té Gr arsye té shinies dhe ndarjeve mé té thella, Dialektet shoqérore lindin né sajé té dallimeve ekonomike-shogérore, p.sh. dogangja, purishija dhe dalipbebgja né shqipen, dialekti social 1 zezakéve 18 Amerikés pyutbing 28 asisaynly 21 mx0g ‘Fey0 “awonp eeqp8 ungaudys 3 ed gb -yrurp ‘nut r yarqouoisyany yaysu sy ab sofonou “7 ayp “vosatll uleuDy ‘30 uxpanw Goyefione ab ‘onetuey 2 Ul sad sgauepuay “95m 4p 9 uuurzuouusy aur pytne sioseco; eysadsuiey siosaynl® anatanyscipu 9 uskgaeNap 8 24 afoxs Sous 9} :2xcumgsAapu 2 uissgoid wosTaad Suny sodis wysolsu 2 ymunToug}on 9 uETUrFoRt OE-L T2661 “apoyIS aN uiwosts foueyus 9 ab usu Ys YN “TuDUMMOY wANSTSApUAL 1 9 pe vyspu5Iq tau uoisyuny 9 guseige anquuny ey 2 jou “Fup “myNpUZ asa Hal myscipur > urmudaa wau aqui afuse rue) ku tae] ‘asadseseg 90 Ualoqt i p> saKNS “iysisaBiad “azosauynlBorysof sgovyey yseuE 3WAL 2 od “Og requ [9p uSaATuypedy 9 eG pe ‘aypr 9} be rsdn antag some 9 xaboqs “yluouoro asoniyjsnd 2 yaya ny asus ey “fo wfaibys puny whgetme at au sed oyp atsou 9 uognboid ou onusppays nm agyata a ehiystbose “saqnfé 9 vugaryspunyed uous ab oxamaqqord af@if@iad auayp ng sad asyojdwioy aumys anysg queIQyRlS > eskioq (ysefuoryys oumrargur0% ggz rquu uasopzod sorgsnue 9) faim op zed “ysd) oveyap sgdaa aufiop alu arysa wezijoquits au syns 1 nearaptys as sensyou ayMp “fuoypaU 92 9m yeserognls uRysK neque Ueningz 2 ab ew as nyardys guysa ala “y YLoquUNS wa}gord ayyse HUNRIYS 9} MLUD}SIS 9 elyPOIZ yuMof 27 HB ypalea pawmayys aE (B fes a1 (uimdod) asomoprad 2 afengiad aiyse saunB 2 efznquad wsiepu ‘aynl fase 2 2asaja} fepu guungsep youdys seqnGe fepe vumyseq ‘aruelBejar agp reaundied o ayn uv Jod tayiuetton “ayyozya ts wanysifiteds tod ‘oyereygsn a zadyse 3 1s uayysivenual® ad ‘jaquig 9 ayn 1s vaaysifSuayy sod ounspiaja esip UayltN, upbjad ofnyses rysofiys guof uginlS spd nade 2b zounso.oy, (5 “fo s1yop auifBojouressoy 29930 93 yolur 10d “orozeIys 2 azoung sai0q a uiDysyay ansed 3} yelix ey 2 o:0}UI YopUDA 2u UOYDt 9b syoyindog “oumysfoaau 22 Uatpt 2 anu upury a) aay Usboys ofe ised “anjensqe guyfGojourusay senytayz 9 2e% 9 anu JOd “Usloggp rgd ysouTuoMIS ypeUL 91 sauna afa guey rozowryso “eye alg “wrodrad m guel ygynl® wypils 21 ‘afiwedgaid 2123 au ‘fepuosd ‘oye ursopiod 1 ab oxaprarput 2 sefoaot aut esmupIL 21 aul unl) weomypayz gs yod aut 9 namiggay? 29 ayn Dy YN (2 ‘uejuutny agp wrypumts0 sad wfar 9} tsopunus agp vfos 2 vfeAaM. ef yoy! 94 ‘sxogboys ounysAspu out guloredey myszy iayn{O -ufoal 2 2) aU IORYstyy sup TS aye UseLF 9 gb yizguofu aypo uoqourgpu 25 yesqys 2d ag SauOy 21 aupoLa au uMysAspu Ay “wYsjepedU F yet od “waysioqiod aiys2 saqnl3 gy szo1sIq ywuuTysArpu 5 900d “eal 9 ayelh ayy "ulUn{TUNtIOy “Y0soA0y UIBOISHUNS yUOZ!|B—I 3) pUnL 9} op 3700 puny 3 i934 ed asdas “Tes a guuigunjsomapugh supe ey ystsQyoxjacU r ¥ 1 ‘sago>| 21 gupalu au astigunysanysAspa seyey ‘groan a1 gu ‘eum ,a10s0kr4 nuouoIZy smyfea 2 aynp “aid a uuaWapr gufens syouptfGo yaya sunysAypu a1dey JgpuMOed yp vaxospyNIBaIysel ayp epuaig gio1ye} Bia ioqozanysny ab jeuusou saoord aft anys sosg4nf sunqsKapRy A1TTUS-21 Us arepedt woysAapu 1osayRlB naozsts 9s UID}EY aun weyodeldys Of (any # umysArpu oft Yeuoiey a1 esuap rata wxputb aso enalyp gufojey ay"punm) gjepedu aut guinys uoyséspu soyeues3 aq 51fFojougy eupisis esigpu “fo ela 95 awindny aw epely “efor ay ayely muopigdeu aulay 9 votjoltny ogp ajef} esrp muuopiad wBu mep “(eye a aaeseroual3 sypiau axa yeqjazan 9 punt!) yfedys ur ziaay mpsya] asdas “wifofer 2 quot sau yusaqsts epuaig rowpskipu os yaljid “fio ¥Isyo] 9U “asyRUIS “fPojopsocr “1PFojouy 2 paMauOY gu -arosqyNER jayszers vy 9 aU yayorOy eUSUSONySKspN, vaumyskrpa 2} vypatiad gu aynld afte > yous uotfoseyery any souidon ‘warp sayoy 21 spats gu eynlS uosed ab rouyssippy ‘urna au za1q afu ef snuieg nt aynp aystanpyzer iasosiod 9 uoyskspa “joyomatz ofe guayiatiop Host Loney ey eLNlE) spyoy ap aypalis gu rayoysscipu ymfD (2 ‘asonyTMMoy 2143 9 refonou aenspiogd ai sgl eFax 21 e8nat gulosauy aypo sod ‘anf 9 uounl® uuopiad 9b wares of yisppo} aseBu “aosaynS unayisyjduwoy guloqz TwoIsyuRy IS ‘MuMOpIed 1 syaruoy BU ore ofj abou “undfi as saAnpigd far as iayordny a iaynp syn atiepu of} wBNY “amos 1 up ns 93s ased zealiaugd guet 3 wouséupu 21 quel aiosaynS yensiBoy oy 1 ugynlS gfosqur ey wow eftusp ‘uarems 99p u: 21 8 taMyOy 24 9s YoOVeY Ry “t2abOYS au yp a1Xz ou feysed ‘sofBupUI gu Y9I0q tou any anes8 2 wanjoy a seazifeue ays “opel arg “osrOMIEAS wprEpUES 21 3p 38 aoyeKy 9 uoftpolsz au tred as uoyaz9A 21 anu jamyjeq “gnysnda 9 suosoboys arenus aftr eu areyikz arenirs aft gu ansopued ab oun auysonyfep 9 aysg vomueliy ysyamoy v8u sesve soseynlS ms0pidg ip fe ehystbo18 ‘ehysiuopobeu *efdibys ts ‘ysrzazofa jg8on 1 agumu af uisey 1 gb aya? ayp “Be ehysipar ‘ehiysizaury ‘winysifueds “ehiysifSugys “eys suo 1s “uiopied 21 2]e1208 oyp ogjeiBloaf® aypeut ay ou afzinys afu guey ab ,eypau an, ayn By anjop a traUay migian gues oMIp fesay 2 y0s oype wILIOped att exgulB 9 £/¢ ou ‘urumsoprad wsequiny 2 od astentped gop] “2umt3 goe rau uasoprod aieiaqiuoy 9 suryakz aunts 1g “op/a|eIp 9 ayAlF OOO'L YOU! UaNTJ 10s 9209 9U fopuesd ‘2un(S anys wapumy adnuB gu anzquafu gs soraf 1 unypalar 1g vayseqiad a aqnlB af a1 ouyséapu a aueLiea “sod “eyuedoa 29 oxntS uel JMU OY “DANSTNS 9 o}et905 ‘oxerHoo! rusmuere] ey aynlF ops gu “esd “Lia * iG 1.1. TIPARET DHE FUNKSIONET E GJUBES Tiparet kryesore té gjuhés jané: Jané dytésore, kané fusha té kufizuara dhe pérdoren vetém né rrethana t& caktuara. Shumé syresh kané né bazé gjuhén, 2. Gjuha éshié Gjuha dhe mendinnt jané si dy and e njé gjuhés, ndérsa gyuha 1 yep formé mendimit. Gjuha éshté bartése e mendimut. Sig dihet, mendinai éshté funksion 1 trun té nyeriut, vet e tij pér té pasqyrt botén obyektive. Mendimai pasqyron lidiyet e sendeve dhe té dul natyré € né shogéni né formén ¢ nocioneve, t gykimeve et. Por lindja, formmmi dhe zhvillim: 1 vazhdueshém 1 mendinut dhe i kategorive té ti, do t@ shin t pamundura pa gjubén, Veprmtana mendore mishérohet né formén gyubésore Megjithése ekziston njé mendimit, ata kané edhe dallime (ongujt, ‘shironjat), kurse mend Mendis ‘kurse gua ka kategon qé mendimi dhe ‘gjuha t2 ye 18 shkencave t8 ndryshme: me studimin © formave t& mendi agjuésia logjika, ndérsa‘me studimin e gyuhés mezret é méson pre) shogérisé, né git s® Jeton. Kéto sjellje dhe njohuri té pérvetésuara t8 njeriut nga shoqéria pérbéjné Kulturén ¢ tij individuale. Me kulturé duhet kuptuar terésia ¢ dhe © shprehive praktike, ¢ besimeye, ¢ normave morale dhe juridike, © vierave materiale dhe shpurtérore té njé shogétie, Gjuha éhté pjesé pérbérése © kulturés. Kultura mbéshtetet né njé shkallé t& madhe né giuhén, pasi gyuha shérben si mjet pér krijimin, asurimin, ruajtien dhe pércjelljen © trashégumisé julturore nga njé brez né ‘yetrin. Gjaté githé historisé sé njerézimit, pasardhésit e trashgoyné kculturén, rey brezsuve paraai hése me ané té gyuhés. Marrédhémiet midis gyuhés dhe "7 kulturés jané né lidhye ndérvaréste. Megenése gjuha trashégohet brez pas brezi, ajo bén té mundur komunikimin jo vetéim brenda nje brezi t& shogérisé, por edhe midis brezave té periudhave t& ndryshme, Pikérisht pér kété, cdo brez 11 nuk ¢ fillon nga e para procesin e njolyes, por njohurité 1 merr tshme. 1 pasuron dhe 1 zhvillon mé tey ato q8 jan arritur nga paraerdhésit. 4, Gjuha éshté tipar i réndésishém gé bashkon njerézit né kombe. Gjuha, si dukuni shogécore. éshté "proné" e pérbashket e njé kombi, pranday ‘jo éshté njé tipar i réndésishém, por jo edhe 1 domosdoshém gé e dallon njé Komb ose njé shtet nga kombe a shitete 1 tera, Késhmu, pjesétarét q8 pér giuhé amitare kané gjuhén shqipe quben shiptaré, ata gé Nasin magedonisht ge flasin turqisht quhen Por, né boté ka raste ly © mé tepér gjuhe. Fj ‘€ anasjellt, nj gjuhé u shérben disa popujve: gjermanisht flasin austriakét dhe gyermanét; serbisht flasin serbét, malazezét boshnakét; anglisht flasin britanezét, amerikanét, kenadezét, australianét, pop Zelandés sé Re dhe ( Aitikés Tugore. 5. Gjuka ka e vachdueshém 18 shogérisé, Sa mé ¢ zhvilluar dhe mé e njésuar té jet6 njé gwuhé, aq mé miré realizohet komunikumt ndérmjet nyerézve t& njé bashkésie dhe aq mé lebté bahet organizimi i veprimtansé shogérore. Kété rol mé sé muri e luqyné gjubét ce njésuara letrare (standard). Funksionet kryesore ¢é gjuhés jané: 1. Funksioni njohés ka funkston ryohés kur pérdoret si mjet pér té na dhi vérleta ose té rrome), gé shprehen me anén ¢ fjalive déftors. Fi é mund té jené té vérteta (Uji ngrn né O°c) ose t8 rreme (Di roth tokés) jané bartése t@ gjyykumeve, ndryshe nga fialité pyetése ose urdhérore, © Rami Memusha, Home né| 1, 2002, £24 sary fay 9h Jonpleypue yoor 9 suanys te “2joznd) wmpsafBq 20 anos 99 op fonSiny) siDeSou > syne aft ‘rong 9) ougboqs oft waxy t 3b ysofeays ways i aynlD 90 io}ozaBop foBnZee)) ido] 98 egnID aroun 21 op ‘azozaofu saynf 9 aumsieqenyHl® o eysny “itiopons nfauamy “iAS0§ 9p puouipieg WEI9aIAZ ypett 6L-RE 3 ZOOT ‘gUENE “pI 9 iy aN ‘arosaqniB atsayyseq aftr ar oasgiop 2 wun gu qysianyefqo uoystzyo ab aye ayssqi0jd guforAbsed 2 eum gufiwe synu “umgob amu 9 opes rojelh 2yp axyeurerd afuse ised fos 9 yeqyeureXS ayp rexoyely aux yoyozexeg a puaul jal aioyptuse oun ‘gequBayy yexNEWES up ypIO}eL} aU sayorcbsed 2b oyp oasayoy 9 tuna gu oyu 2b “oyeapr eydip aayse vyNiD “eg ‘x43 1 yanquoy wopiad opd wu ammdayys 21 axXtrm gu renaqYsyA “oaoqofte aukigy a wuMUguIOY @ JeiyNBeus oyp 1s Co r9Iel} “retuaysow “yeDaUE)) afoF ur qteryrenuosy ay oxoynsun yaiofu axpil wysusd vy au op zed nasoep rab autpeG uayorasoy s9]10 98 81 azaq au (poy) auays aruse eynlry ywINIOy a1 2 iaDe VarorysgqW IEIL> 93 231 ‘axospun® yeurziueyysca “mnjoy 23M] “atosgynlB Buda 9 eaaunzyyean aylS 21 2 afyparguuied igs sunjop ay “raysay .,(ajared) usaf 0 nampof 23 ~ 3g, 9 sgqnl8 > cus: 2 9U Yeu sosqynid miaisis “iosgynie pwsryraneaoy & stemypatry, ‘wuo} josibys gd aunjsonidooied 9 joyeq a “YsUrp ‘soyozyoueyDul 21 wqn{@ gb ounjsfoaou 9 p1ys9 anounpuout 9 ualyordys 19g” excunpuout 2 uMtuixe|,, ou aysefin ‘Hedaya au Ysoa mdHOW 3you ou “rensuMUIOy 21 aad wetsonyetia t 91459 2ynut spud qsefuoys rurmrsts aft 9 vfqofu water ‘aaanyulBayy ‘exy.5q0 umyOp auyse aypew 2) gseur Qu egnld “g2Kugua jd | “ouNG® fese a2 wuurzteBIo a yourtmed ysup a1 stomp 92 Op ‘ant it a], seMDyeD g oLiaboYS aft 1 sMIQSOLa 18 puarpen opd uosgIoz a ipo 91 ‘2j0qi04 aavfuoys 1 unswe8i0 eyse (aBeBUr}) eyals oqNp 1g ALRINTOS FL AWG VOLS “TT sr SyStONEZ 9) ate drosgyn(Seiow 8 9 jouorseiado ‘axeque uoyntS aso Fenty 9 axl aft uosour efhugg amsy “uryzesora afordnyy ay ab umab aus 9A 9 wIpoy efuays tu oso} 2yp oyu jeBor 1 vltwgg “wipoy our soup iosayNBeIeM worsquNy ead ‘sadibys 94 soxsya poy sad wugup 3 uequusd gposiq of ayulS af THEN “isngoane aiyse s2fjy — zaiorm a1 op.d solu od ~ “gxeug qu 21A9} Sb 29ft a1ys9 Heawery ~ garysa,d oun.) og —yoauns 1s amysa tengfejany ~ zsngleqou ‘HOW at Op,3 sNe,3 = onolrIBiad yp saftway 29 onsfiokd yoftusgptr syysalin 2 Zojeyp aftr our yoyauga a1 punts uur 9s aur of “squnFR a1 (qnsiaBtmorow) Aosgyn[Seyour uuo'syuny sur guul>q a1 mua} “poy unyfou a1 sntopied ‘emp guel asqu gulOyYLIOA 21 ueNp tseMgp 980 s9}0} ab aroy eg -L “renziioqne g puosiod eSttAnNp 2 uayoH gu 2yp ‘urpuna Qu wozoprad 9) o1osaynl royzesout ab roynp ‘AlTEMTOyIod corsquNy wayortwar a gb “wg ,.uoyslofed 1 oqyodys waonsnyo 1, soup wsaIeyale “rumryAf3 oft 2} umpungsad ayi“fes 2 oumund uayad ajmtusoy 2931 aun wee 29 fovwpyap 2 uzoua_afuoy,, ‘uompjop fes 1 weyekny “2ouarapuU0y 9fu 2 UMN aU mp] -ys'd ttunidas af 3 unamequ & umany ausfougys 9) urenp ‘exemseo 91 g1eG semerbys amp “anyy anpoumsoysod uos|uny 2u J2lopz9d wun “9 saTugy! T3]R90d worssung op wIgYsUOYER = UTLENIDLBI gu aupe sod “iza0d au uigiea of “arép 9S sozop 1 aiyse sna0d morsy “suosayniG exof} 9 squeydeA ay “suena) gummy au sonssiozrgin alyse ve ‘soqel} 2 unre au tuiw 9s aur yotjaidys squni® + ood twoisqung “¢ of 2%efjepan aft a yu Ap is 0144 siprur a te agp atsaidsyo orsyung ‘fa “vis byst az 1s “siowysmy ely oun yeypnuad 2M fo} ou Sjtnyy nf “tsp296) anange a1 Jaupan asap aydapy 18 “anozaypan tigxAugea au afjog ow osgqtxu aylfol} 212 49d omc, “031 9feq isan lap anna 94 Jad y1opiod ‘gnid anouoy uorsyuny any WisaHeW au: JoypHT ABEUOY MoISyuNA “p 2 Pligg eBu yoyossianiad ab sqyn( 1 uorspuny Led 1 aypo saysa LY “galBoz 91 sOWOpIS aiys 41s “uRLETUNUIOY alfelB gufequs ar anp fo4y mnfp(u 99 9 yo1aads ou umyunoy ax aulsy 91 upfonau aufaipu > nagses yeyo 91 iays}ey 2m seqysegiad e1 guny oxozarafe jeruob ab ramaa 1 giyss 5uey tuorsyNy ssqund a upuoa au rmdz a4 araysoune aft 2 umunfiy au sfospu a op off “yspie ode y2Hoj0q umsapugysiad 1 3m as2N "3 aU gpasiq au awiky a sb auc) uanysap yjaidys aod “2104 yoys © tna ab afd afix aaysa of ised “mow tqut aye sfouszoyuT 9 umyjab 5 TY MU “aH 280 sngo3ne au Ysou auesd myn arysy ab afnoyp HuOKy mI “os ang scopy 8 el} af “turymmmey Qu a24y 9 sod auloqiays “is apy ‘jprebiolBuny jserSuowaupy 21s ‘sofqpseasgarur 2 yehiapuaysiag “(Wop>jo1 94 7O)F wlgaxdys “ys'd 1s) vouorssuny mePUMWOY 1 Neue asoU IayOHyHOA 9} 980 ysonlBap ayp ws9q0} spre r>peIUOY yasopudA 93 joyoUAs fes 9) gue LI soy vayudys seq 1 (nfo 1, sonoyet“bou8 wu) aye) ruoISUNY 1 2} 2uel Aneuoy ‘uoisyuny 219y Qu Uosops9d 9b exol) 9 auun9pu aypa sod “aoKLL aul} yystsqxesupd “yetaampsed guel morsyuny fa3y 21 ytd asqaeg“wonuiny, ab fese qiozs wi9a > jounspuab ayp yeluolpu qardys isajoj -yyurp “wyzeseR 2 aisgugyp ew youply (AnowD e Sgyordys) alsoadsya yuorsuny “7 st a 20 a ményré mé 18 ploté gjuha ruhet né kaytesén © mass sé bartiésve té sa}, té bashikésisé gyuhésore qé ¢ pérdor."* Po ge se gjuhén do ta pérfytyronim si njé magaziné ku ruhen myete dhe rregulla té pérdorimit té tyre, atéheré né cdo rast ur pre) saj marrim nga kéto mjete e regula pér t’u kumtuar dicka béjmé me igi (té folurity. Anday, ligi ‘é folurit uke formuar até q@ qubet idhet_me vetiné © vet mekanizm Impulset qé u dérgoben nga prodhuar tmgwt, ndjekn gjithashtu njén- : dérgohen dy impulse njéherésh dhe as t# nyjétohen dy tinguy né té njéjtén koke.! Fig. L. Paragitie grofike e tf dy bashkébiseduesve Njéti nga pjesémarrésit (do ta shiénojmé me A) forméson né tru njé mesazh (mendirn), truri u jep impuls nervave, musky vihen né funksion dite ak rganet e 1€ folurit; organet e t& folurt 1 japin mesazhit formé té dubur tingullore, gé t8 mund té ndikojé né shqisa. Ky mesazh i materializuar “ Rami Memusha, "Po aty, £42, bartet népér kanal ajri dhe né formé t# lévizjes sé valéve arrin né veshin e pjesémarrésit t8 dyté, B, Truri i tj jep komandé gé nga veshi, pérmes nervave té péreohen ngecmimet e pranuara fizike, t& pérpunohen informatat e pranuara, dhe, falé mohjes sé té njejtit kod, deshifrohet mesazhi, dh. kupton ¢'thot® A-ja, Nése tant B-ja do t& thoté dicka, proces: pérséritet me kalye t8 anasjellté." Po té supozojmé se bashkébiseduesi B nuk e njeh kodin gé ¢ ka pérdorur folést A, atéheré a1 mesazhin e pranuar me shaisat ¢ t8 dégjuarit nuk mund ta deshifrejé, re t nuk mund ta kuptojé. Kjo na ndodh pétheré kur dégjoymé ciléndo gyuhé té panjohur pér ne. Veg késaj, @&ht@ i mundshém edhe té kuptuant gysmak, nése njé gjuhé e njohim pyesérisht dhe kuptojmé vet dicka nga ajo qé éshté théné. Procest i qarkut W komunikimit me gojé mund té paragitet si mé poshté: oe edhe kur dikush flet me 2& me té i brendshém (“i mternalizuar é vend té ajrit shérben faqja ¢ ngurté né té cilén shkruhet mesazht. Gjérate tjera, né thelb, jané 48 njéjta si né Komunikimia me gojé Kushtet themelore pér té komunikuar nyerézit ndérmyet tyre jané: - kodi i pérbashkét pér pjesémarrésit né komunikim; - aktorét ose bashkébiseduesit q& marrin pjesé né komuniki - porosia gé qarkullon ndérmjet bashkébiseduesve, dhe lohet komunikim.? "Ne rastin e fundit auk &shté & domosdoshme as ede Kodi tet bashkébisedvest si né ‘Acja mind ( shzojé adonje el. f Shlup, 1988, £21. tofo8 21 att isa au uaqoytyseg “VeI!9 a1 yamay) VOyOLLEY ape O19 BNI “TUMOR isorye tsepanged aftr reyopuous 91 pune ruses “2skupUr gi9y 2N 1 aye afte uaqiad wari9/3yy gu sgqntd 91 aAoyofta ay yumsopsad 1 ayuedaA 1 3803 OPS, ae Mieoyys atu UNA a aut ‘2/OT oun cruraLSy) aur auifag 24 ruIOy aied 9 uysex 26 ‘oN IB ogo oo||MBUt otsoyomt aur yoyozijeor gy pnw wws9fFry DARDINS GH LINTON FL "eT Hampof an yesad 1 24 guifaq 2 18 es4ypU = s05pqn{ upwpyunwoy gu gufaq 9 purnw 2b 215 opd yyzed 1 ‘gom, 2) Op “spynf “aIosgyAls oatsayye 2) oypeU gy gQUMYS amsgpug! NOLYSEP ‘rmeyaidys 1 ab gunfire swysitjoxed a1 aunysef a1 aiysny au ayp2 wn]oy 2h sounigd ou os HW BIA ,s10 22 1sg]OF anysop ey, aystsaryes soya souod 9) afte puufoxpynuopt 1 somysoA ed ‘oAaise2 3 uayunys a au ‘ou ayp wunyrUMoy Jed ‘yeapr auougyieas 9 ourysizoned a1 ysoiysmy os3y au 2ufoyohiqus ayo} ax0sgKmul3 jareinauoy ‘greypBow 3og Cha soumyz tupuabg ‘ustpafia ou oup 1s 227fHop 21 “aympjead ongtonyey atin NEDA IeTONYSUaU t aE UNTO] aL, ‘ot 23 pf woqyy 280 (ezaypny ed) axnepease Tely senfizy amp ‘guney 9 uofwypeD sandigpe yystuoyjez 1s3]0y Jod “(~" 26 1p 9 tpuadyg 9b uosaq usving 9b wopuew ayuuseg {TULA gi op nf 2b aupp a ee 2b nap 2 nf ab aunp 2 oN 250 ayp senzgtjea 1wey ayp senpLay 1wIay oy gysep auaxBu Muay ayp IMyps|quE tat ayp ajep toy “ysd ‘ts) asaqpy usaf ay asmper ay punts gupntiod vusafoft ay 2u alo es 9s ansojo} Uofen n ynU “Igiahi aynlB opsglio 1 250 is S2qNIB (ros eEAB tuxDIstS“epely atg “Go yqNS ‘UNZTIUOUOYs Jd sold “apyed 21 quos sofpuonrequr a1 eqs Jed “pusapunur eyls 9} aufozacyys yn ou gtpjead out asd oupo ‘wsonzigny a ate! sau aysnysi0a1 ews 15 JeH19 3 “auoyneUIeld yaseooud aypa unysyiad Jos2ynlS nouUyYy “sLosoynls eumys 9) aatsopunas 2 aytusoq aiXbsed arjse axaugqte muuglSy “ayst[eoy (of wanton 23 pant 9 op nt asgu umdny oysTy at op anu od ys'd) UzesoUE aftopu au aly 9 ab anypafaz a1 nuatiaja ops umdny undef + ayp enqsigpuny ‘Creep 3 'c007 ‘sue suodes au guef ‘gyal gu ounjstmosd ay sod umzaliy a pe gfuopu gu sulofunut ab ‘ouyspunui 9 ofypartiz wpa ay, “ouysopsourop 23 afar (8 oup suugstrerd 9 afinpif auct 9} ou empuauizad 9 weanewioye gugiy By >nu 10d “qiotp a2 anpunus 23 ab 4g19/} 9f8 opd aypa owrysisapuas 2 aysa be od sosgynE lruoysis 49d ‘Yoq "290 & may ‘aryse ym ode g1ys9 ‘ydyping aso moiBY "ys" te fag et op ab sofyparsz a1 2zeq au ‘aiom 8) uoxtysgp ab ofe ays isapuaz ‘uu ronje9 91 ayers aft QU UISaIO} Jaq “IOSaKINET 1oysts woxo 9b eyuNyS > ‘aisapuntu 29pu esate youprl sz azoszqnl3 safqadys gy uawow opd aN (ois2f@ ous rusrgqunwor) roroeymmasal® ayp wyys aus wnyaxdys 21 ‘fo8 our yimjoy ay uel “say 1 unzipear is “yeaugtq 91 somysotBu 9) eto, “(ysgsowouypmnys oysof aur ‘ayyyesS aseun am “ile jen att) oumyshapa a) ayofi ous sayozitean 2 punt eyntS osdos ons ar uoryseliad yu awzud s10y ou aNTOF a “ys'd *mYysey osayNS juImSIs @ UNMOIoNjoN gu aUfoMDU slanjop 2) au Uaygq ab (oto1seA0 yp uenyscipu fn wpysroyad 9 wudansgpu mye a peemjo} at aypo tod “nanjof 23 21 jiu: 2 zonysnd auey gb “ho apiafa a efysibar8 “ehysnaye) “whigsinys 1s “o;fa 9) 24nfp ‘Sapa oyp muy auz 91 fos 9 waypotis yasdigpa 3 “pur yom nu ab aynl at ‘2ynlB ed wuehiy se 9 unafar] ed 2yni3 ay0q 91 punct >nNY “ua!UEdsA 91 our ofturysyutSiad 9 1s 024) prt anysnBu uoypyy reisaf3y} op etl) He uospusndnyy 9 oyp ytusnyraMUEN a uazeq LoAnNEES BILD 9 eyAlS attopu ed weqspenar 1 anyst at op 2ynur wLEy¥s ar aso 9fo3 ou ruMyrUMIO Se curup(Siy au Feyoegz sont a punyse oup aumy ab aunl® aworsizye 2) pun a} op ab se :eyjofsiapu ay auwirzanysmey ey ascos ‘owysnpted 9) afyply au uw gdeidosgdoad ‘arAi 91 aaauiTep yeuad supa wnjog 21 ap eyniE ‘asaupresed wiBaysen a9] en aup 21h 9 ssayprseied eS aufodaysess 939119 21 “aagprarpm 9 esysgp vBU yysisgieaed Yoyoystepa oyp uo! wun rysisadxy ‘oxoigboys MMP 1g “IMsopuDA 21 sad ((Busaid) yawome aiejny vy yu Wopugs we ‘or019boys 1s2t9} 18 aunIB ave tqur sod “asaxe>yied saxni a1 axtsapunuu a1 xppeny au ase a op 18 YP asey 21 Op,> “ase a1 op amy asopta 2) aiysa nual opd > sxfoup dan a d04 axguviasotd 94 oxtimunds 1 ppizas auol aunjof 21 24 vyunden 2 saxyo nsiapu “auosgboys axsayysog fosD 2493 9 2uoid auyse aun 2 9yp aryousgo 2nys9 oynlB axosayniS oaisgye 1 unsgiat WEP “EIR 2 aavfuays a ruMoprad rsarymyys aiyse wumNjO} 21 “ajeqion eacfuays 9 nutopiad senpje9 91 1s9yfo uoadrogugu gyn rEI0) 99a & m4 25 médha, Akti i ligiénmit éshté nj8 proces 1 dyanshém, gé né ligiérimin me gojé pérfshin jo vetém prodhimin e tingujve, por edhe pérkapjen (perceptimin) ¢ tyre me vesh dhe 2bérthimin e pérmbajtes sé medhés tingullore té dégjuar. 1Né komunikamin me shkrim akti i ligjérmit pérfshin shkrimin dhe leximin.™= Néryshe nga shogérité primitive, té cilat kané si mjet komunilornt vetém gjuhén ¢ folur, shogérité ¢ qytetéruara kané né dispozicion edhe njé mijet tjetér pér shkémbimin e masazheve verbale: shiximin. Njeréait kané filluart# flasin qysh atéheré Kur elczistojné, por mé voné kané filluar t shkruajné. Gjuba ¢ shkruar ka filluar me vizatime, me adhendje né guré, né pllaka gline ose né lévore drunjsh et. Pra, forma mé primmifive ka qené shkrimi pitvografik, me piktura apo ikona, t& thye me pérbérjen tingu lés. Né Kk8té Iloj shkritni, pérgjigjet njé piktogram, dim.th. njé pikturé e objektit. Gjurmé te kétij shlorimt ruhen né hebraishten, ku, p.sh., shironja A. (alef) Eshté imi kokés sé kaut, B (xhimel) imitim 1 kalit et). Piktogramet sot pérdoren né shenyat rrugore, n€ injediset publike et. dhe kané karakter ndérkombétar, duke ndihmuar ortentimin edhe pa e njohur gjuhén ¢ njé vendi, Megjithaté, me vizatime Kérkonte myaft puné ¢ kohé dhe kishte mundési 18 ara komunilami, Gjérat abstrakte nuk mund té vizatoheshin. Pranday nevoja (shtynt nyerézit gé té Krijonin disa shenya t8 tera mé té thyeshta dhe mé 18 lehta Nea shicrmi piktografik u Kalua né shri absteakte t€ quaytr lindén nga st , por me konesptin qé sbté se pérmbajné njé vésiticé 1 duhet 18 zotérojé t8 adh: guubés sé sotme tér, n€ njé vend me njé mundéson Komunikamin mes. bartésve Me kohé, vendin © shkrimit ideografik ¢ zuné sisteme shkrimi mé té thyeshta dhe mé ckonomike. Kéto sisteme shkrimi mbéshteten né analizén fonctike w fjaléve, pra japin pérbérjen tingullore t& fjales, fillimusht té ® Rami Memushiay, Hye Trang, 2002, £ 41 rrokjeve (shkrimi rrokjesor a silabik) dhe mé voné t# tingujve themeloré apo fonemave (i quajtur shkrim fonetik ose fonologjik). Rrokjesor ka qené shkrimt + egjiptasve t& vjetér (ndoshta kété e morén nga shumerét), q@ mé pas u mor nge fenikasit. Sot shkrum rrokjesor pérdor Japonishtja, ndonése 1 ombinuar me shkrimin hieroglifik t8 knezéve, Shirimi silabik u pesua nga shkrimi fonetik, qé erdht st rezultat 1 njé analize mé 16 thellé 16 fjalés né tinguj-fonema. NE Kété lloj shkrimmi odo fonemé jepet me njé shkronjé 1 vegant8, késhtu q& mumsi 1 péthapje shumé mé té madhe né boté. (Né shirimin fonetik, si njési dalluese minimale shiérbemé shkronvat ashtu si fonemat né sistemin fonologjik. Prandaj, né analogji me fonemat, shkronjat ¢ njé sistem alfabetik quien grafema. Shkrimi u bé mé i lehté, mé i thjeshté dhe mé i pérdorshém kur njerézit shpikéa shkronjat. Shpikja ¢ alfabetit mund t merret si njé ndér zbulimet mé té médha t& njerézimit. NE krahasim me she kéndvéshtrimet, Historikish shogerisé njerézore, kurse sist shumé se 6 mijé vjet mé paré. Sé d in, gjuha e folur éshté parésore né etc gyjuhés sé folur pérkomé me et mé t@ vjetra t& shkrimit nuk shkojné mé shims varet nga gu shenja grafike rrokjet, ndérsa né shlrimin for shumé raste qé ¢ njéjta gjuhé ésbté shkruar me alfabc medhé té kohés shqipja éshté shkruar me alfabetin fonemat e gjuhés. Ka ndryshme. P.sh, né arabo-turk, grek, alfabeteve, Né kéto raste, © njéj ndryshme, gé tregon se fonemat jané t& pavarura pre} shenjave me t8 cilat shprehen. Pérparésia © gjuhés sé folur duket edhe né até qé nuk ke shogéri njerézore pa gjubé, ndonése ka ende gwuhé qé nuk kané shkrim, ashtu st n& shogénté e zhvilluara gé gjen analfabeté. Po edhe né shogériné moderne, ku shkrimi luan njé rol shumé té réndésishém, gyuha e folur prapé mbetet Kayesore: gjaté veprimtarisé soné ligjérimore ne mé shumé flasim sesa shkuamé. Mirépo pérparésia e gjuhés sé folur nuk duhet t8 shpjeré né pérfundimin se shkrimi éshté i paréndésishém. Kujtesa njerézore nuk éshté & pénetshme dhe nxénésia ¢ trunt éhté ¢ kufizuar. Kéto lcufizime 1 ka shmangur shim, duke kapéreyer hapés sotme pér regjistrimin dhe transmetimin e role unusiom 9) my sauSuoy afi onmn8io 2} sed, axeysny oft tdeq ,e0, moyueypg 9 eCoyeIy ‘Wodibys sod wig}24 9} Nagase afu 9 esedunue yyst 320 soBtuod afi ‘adibuys uaynfB gu axeagy, mi anaturog a wfoxou Fayoays ny “liter 3U oiyst Teyaquioy roxtun 9 wi]> 49d uO! vfztAgy any “BUDUROXS C393] NL reads anfon 21 pusy opd au aqnpy ugdey ery “Fans 3 oabany tuys oe eaediad upiop 1 ab vesaBted eypyf® 91 1eAargdey aynp ‘aumysqoxuad 9} aremis ary unnd oyp isreniBz ou uenzardgys 9 greidibys amaqpY wbidod tad vyanqn.ng 21 mfesp 21 yp ayynod uy, syu0yid1d 9b sxRBoseuIep samiod af aabopu wry ‘varmarysny usyredys aqp unmueEy |APqY Ue luenzan 9 ‘undénys 2 yfndod 2u9q ab atordigpund 9s sgn] 2 afoypati i 2 aibim my ‘gor yata @ unyyLiOy au menfiay n gutsapunyy “guInys uensapuap A ti}on a} Hage aft 2 woliysad anuyplSz a sed gudibys oagreioypie 2 rabjoldiad 330 HO}AUS 21 MANNE OUP XTX HTIMF=YS a1 pI gTeL) “renpyeo a1 rpuar afu sedis exmrypes 2) ‘aqn8 aft roprad ab aashuonyys > visgzg ayysa HageyTy “Wun z9lRt) a aiojeuioq anon ode weuisuey usabered yewayee ‘aaguntS 2 uranTyys 9N rusizarafe 9} eypaur 21 aur yowy gz sopu af Is yaxsoun 7A punta meqete 2 etyidys as utuiyod aroy aft aypo auufoyinysed 94 “aangson > guys gudzop afe aiyse wezyoquns 9x sound 1 natuapuYs 2s sensyoup ayMp “Tuaypgu 93 908 jareroynlS uiyst uNogese UeN|NgZ 2 ab aye as (ofoyy “y) auaM aIyS9 aufaup a1 apy MAToqua urajqord ayse mMLDAYS g MnDISIS 2 efypalz AdIOUS SHBNLD LLLAAVATY “FT ho nansaaqd » zoltoys au wadaf yysts9sold ugian reamed 9 tuoroewoqut na TNTATST # ASN-AH “eluonfYS aw ayyaqz a asAugL HS 9) 9 |INJOY a} 2 a1O|INFuN eIySKae) “Ys'g “eIOy|RsUN sQywis 91 awystsapuat 9 rOWD]D WySISpI0}M yobemd 1 MU YAP 2 oy 26 stoup 21 op 9b Siensyys a euNlS ey 2 > anjog as saUNI —r Lnsed aay fia yeu 2}8018 auef 1s ‘oxoumdny aro aur asgunppu e10% 9) ajolea estp aupe aulossbous 2 arouysodys ary “fia expojaur ezned “tuoroeuovat “van “efyou “astel} t ap safe} Freya “(jeurauey) axorjnsny yoquowroy9 eBU reyeqiad aumnjoy a “geuioisty a1efB woysapu 9) anlndod oy oyp munzauale 21 sennTS 8 guTUBaysesn au ayp uasmyTy aM TuAYyfO 3} VOsApURUE seNDIYS 8 soqntS 0 euiptysanypuab ‘aied 29 aypes gu ‘10g “wayssoyaunys a1 uopIed sad isgpunw agp a:0yoy surysanspUab 39 >I>]A. gy 3 aLOT|NBUN ey ‘ype ab sensopunr ou5y (14) aJenzIAoIpne 9 ("fia Tuayorasey “Tuo}o}euFeME 15) amjaro‘pne sumyséspu 9 yorolta “mansyYs esos guOA a aug az ‘SCE-STE "Cone ‘aueM. ayn 9} gu j94NS aw sosyns Su JerunwO, dtuysfoqauinys 2 yefosow snysnguad 9} 12d ye 2) aad sabjofdiod oft yao 2 fen yoy es IL 91 qrtrp “nunzypiopHone 9 wipes 9a 12121 op 205340 BN ain los ys 2) Spy 2) pouioigord an “unphe wany , foie egy MOY «¢WeNp 911s a uuenp 21 any uaseb 1, Fese gb uosgpunc 2(8 of agp gunn 2] “ayel8 29 gxot wy zenayys 9 eynlc “2Azqzalu a1 oneluafpu Pup eaaunpusm 2 uafyaidys sad oyyjord yseluoys senziueaio 1 waysis 2Mise TY “waysonapugh 9 soyfeIeY ey ayp NRIs Alyse meD|YS “LsMjOp 3p eB MATTEP AN HINJo} 3 9 oFENZTA satbered 9 a2duatu siysD ULES ‘uufoxo] 1 2yp auufonsnyys taefuonys vsigpu ‘guufofap 1 ayp ouafoydibys 1 yinun wid sued 9 9) axvsibys 91 gue aur gunfoydoasod 1 (eftoxyys) ayes reiuays asin “uHBap 2 anesibys 9 ugumppu aun quufouead 1 yfegtay “taiafynusofu afis 9) uen(Bep 21 2 unerode gu sxueySU 9feA Qu UaTOURPUYS a4 seer au} aU ule defauadou Uoqodiad ‘uteyp 9 anjor at 2 unexede gu uoyomzoj sinSun yex0 uIpoy aN, sayni8 = uiuuruerd ayp wumaura sod arouéqeu ayp syesiaqrun gu yorofar quer yfaBae. “MnBuy ur jeyorowsaen vay “a10s aavfuays 9 axpysd afgardys suet ny gu axoyeduiy wuNsAANag —sOqNsuN ‘UnqZeuM ou ueYpr] weMTeal 9 1ewdeouoy my “snafu 9 UNH gu ey 2 UgUISTE 3 jspuieugsafd ow yp 1s JayO|LAYZ UaplD a1 au ‘JOIAeHL BIRIOJ N 9 ULVALTOLA) UEYOr aU NgpYY gIYS Wopuay yEANJOy AL INIOY 9s SQYRKR > oyuseg ofibesed g1ysp >JAu IenNyYS 9 eyNLB as gow) 2} op ab ‘ovfalu an eyinaus azaqopimy aufopjadsox ynu ory “oUiaA ay ayniS aft 35 yumzyqeos 91 vyuedoA 9} EUMTOY &p auel reLEAYS up stIMjOy a1 252A saNIE 9 uDgeyIe uogiod senpyeo 9p ayn afer 9 yewsOGOY gufosabeyiad ab “{enefuonyys) ayrjeal anvfuays audigy 9 visaxyseg “Injoy 28 sgynls 3} aaihBur 9 Grunpoysued 250) stumpoxy 2 yesAugus vu alt asa 28 jmp 2 aaysa “ypent gy wnegz ual suysupiad 9 ug! gu LO 9 yrumD}ruNLHO 9 atkugui ofy sennyys 9 eqnl® arysa “joy as sant sed aroyafuaty uate euguisosiad w8u Jad gb “zozarafu atumugf Bin, 9 yopoy e rexel J9pu aly “prandigpued uayoray 9 ue1eg “fa ne “emp ‘runzgzolu 9 efowsed ‘vounypas 2) 9u 9 suey “nN ee ab anuLDYS a1 Aue apy ,auIepoLL guaboys gu MMULDAYS 2 uIjor yedse myogz guey 2 yO "HoetAs|ey oyP moyoyoudeUr 9 28 29 shogérté € ndryshy Kété e realizoi kiut kongres né Manas bashkimin e gilthe Rtesave shogérive, klubeve dhe individeve, suesit ¢ letrave shgipe”. i vendosi gé t& béhey njé Késaj sé madheje nevojé pér loi menjéheré shpérndarja e Thiryja ¢ Kongresit 1@ Manastint u miréprit nga forcat atdhetare tare si njé ngjaje shumé © réndésishme e kulturés kombétare dhe e. Qyteti i Manestint u zgjodh si vend neutral pér té mundésuar iné © duhue per zgjidhyen e késaj detyre kag komplekse dhe in kohé. Kl Shqiperise, nga klube dhe shogéri, nga ngi fénguar nga Klubi sl ‘6 Kongresi t& hartonte njé program pér @ di i paraqitey parlamentit turk.” Kongresi 1 Alfabet néntor 1908 dh Bayram Cumin, kérkohe} © kombit shqiptar, i cili do u mbaji né Manest zajidhar he t@ mundimshme. 1908-2003, 95 yet | Para kétij Kongrest jané mbaytur disa t8 tjeré, qé kané pasur t# njéjtin éllim, pra hartimin ¢ njé alfabeti t€ pérbashkét. Por, ata kishin karakter regjional dhe nuk arritén qé té pérhapnin njé alfabet te té giithé shqiptarét. Pé dallim nga Kongresct © tjera, Kongrest 1 Manastint ishte 1 pari me karakter mbarékombétar, megé morén pjesé 50 delegaté (32 me t@ drejté vote dhe 18 pa té drejté vote), gé pérfagésonmn 23 qytete, shogén dhe klube té ardhur nga 1 gjitha trojet tona, st dhe nga kolonité shqiptare té Rumanisé, plesétaré te t# tri besimeve Gjergy Fishta, Mithat Fri Glogor Cilka, Dhimitri Buda, Shaiun Kolonja, Sotir Peci, Bajo To; ‘Nyz’het Bej Vrioni, Ke Né fotografi: 1. Gjergi Fishta, Qiriazi, 5. Nére Mjeda, 6, Glogor Ci 9, Sotir Peci, 10. Bajo Topulli dhe 11. Nyz"het Bej Vriont. NE punén ¢ tyre t& mundimshme triditéshe, por te fiytshme u shqyrtuan tri mundési: that Frashéri, 3, Lang} Gurakugi, 4. Gjerey a, 7. Dhimitri Buda, 8. Shahin Kolonja, cr 6461 ‘921802 '¢ wfpedopyone ado 10st a0 atoxmdiy 2} 14s6 aL “you ara 2 aver efiibys ab emyoaied 1900) 97 a0 ap Qf fand yoy a4 FEM eyes 29 Sta}oy 98 9H IysE~IENTEd “ume, » aug sadibgs 2 yrujey 3 pu sxcusuny » anu sof uuayTNg UtAoqeS om Sy “TAN=NO, pies ou a19qied 2} alofo8 ysorouez ts oft wapas soy =} aseney adibys w4nld ab emyea 1 sorRaoyy 9u “ospy zapurousd aypg “arowez eaves {1 9 Uap 9 ford qs 214i + uLaN sedibys 2 ijease 2N auopuny ssouez 9 ayp sy a g“oasmoyys 31g) axoure eotNG Zr a agsupsqyseg a49140]em Ap 912 rouyoy 21 Hq “oy sad sundorod 91 ofuonyts wens syne 2gpa wysmumpats ‘sien saquis > ayiGiojouey iodaa te ened tau (qeaflf 9918 SIP 2 szopan 214) 9 jas9fR0/8 our o1ofo3 oxalousz 9 oxauses aso asowy SatpAsepEn 9) Syeays sad ‘a annoy 9-9 garage au uasopi9d ab) atopumny azouez yeaH0} ‘np 26 1A 2 sp) wu wystsaaeacd ‘afuays fe a nuggs 2 aynp “samsourz 1} ausaqef8 zion uenoead gy ueaaEtoN pugs 9] sisiouez 35 2} aiRojouay Uatugnsapunsy “ued ay -saafigsgo tsp 25 sofupiz > uptupae eprom 1 pony 9) agd anvtuayesd 2 eunrmquioy 10d “uney mnogeyTe 2 weluonyYs 9Z uisobered amy “ho whys ‘ehysmmemals “eysitSuon “ehys (8 vsIp “TOP dIg ,¢dUIYSKip gy exMuQWE ga IMIEIYsId a) UO] UNagee ow TENANTS HUaLWOy fay guysel anzieG a gumNys 1 oyp sadozag a} aafiidod g¢ as gu 9 eynln “axgqni gumys 93 oxsjoquyle 2 azeq aq. sowysmane, 1 HogeyTy “yeURIaA yNEWOUO, ETOAMI si animaysiod a1 wey unoqeyqe sopzod fos 2 ununiyys tod adibys wnt yc 2chbys opzepueys saqnlS a uryauamping oxo guna yystsagoyalu as roynys a puna fepuesd ‘(eer2uoy 9¢) arena} sadibys 21 aroyoBunayyseq 2 alouez saMuHoUoE 9 GUEWeAUI oypa aystsQyoyafu uoMTOIed 9E aur BY TUMseHEPY 2 unaqeyfe our yfend n ayp wTjoquIEg a8 asuaboyg 9 unagere om ab qian au emyroid n azojjaaumgzyseq 6C 9p aouez 1, ot aprepuers sodibys > apy/Bojou9y eng “(aust uy) ‘sYosayniB auey 1 afunediiad ansed auey as uenurysap auAi 3 wguind aut sacibys 21 Wa}os a} MaqEATe 9 soMuEH “fes 97 5BojouO] yueyWoAML + ruMTyeoIed anysa saynlB 2 unutznoqeyfe 19d amyspa 9 guings aup ued 9 eung -anauendibys 9 urunzueaquogys yp UUNAYsHgN Jad sed gu 9 LOMA) UDApU sed efeny a1 oaabreb esip a anafyatdid auoy 1 yysnud aft eup ni sadibys 93 WOA|YS a1 MET HUEHIEA @ Woltpalz our ‘gio eu EN wexcibysampls soft 1 TeqRyTe 1s ‘adibys rena] eqn a1 au deypzad n yos nuoy 9 9b Hoqeyle “saumpyys a1 ayo aft tod ‘10g “areadibysepnosg aAafiediad 9 unBorys HL yruany ojoue 94 apts WBojouey traits 30 uu} 1s nag hua ey aul ep tsa ts ove} uraIYS aN ‘dibs 19d ws aft > esaBinas ayyst siosohry aeoduog “{csc1) ueysapy bu ed 25 “auetoty ‘pen oaysny edhbys gsgoage 21 epampunps 9 usp sais oaciy > ‘eluoryys 9¢ sopied ‘euauoy 9¢ senuays 12 22d ,cadibys oy ‘soropapy a mumDyys 9) aveisuigw aad sapURyag Useluodjys auutarquroy, QgZ tqus sOprad fos 9} srojawreyy wha Op sendets sad asdas “sodueur esip vy unEYs gu ‘senuncligd 2 yoru ayns 1s -ysd fysy|BUY 912A FU efuonyYS 1s uSyorgTNN yMU mUESOA 32 BUaHOS reMUAYS a1 sod anewayes® 2 raurmgiioy sod “uney maquyje 2 yeluonyys 9¢ ulsipuds ‘ax 9 ayaqayre uisebered any “Ha ebysten “etystmeuual® “ehysttStiayy ehysn fue “nayspy isgredigd wsip wy sadibys 2 vfgooge ,.yifBorouay ways pucy 2b tial ay ayn esip au sodibys a uMULIyYS axUfoseyesy 2) og 3804 # ays axefuays 1 uumu ab mysoy ‘giuedan a1 aluonyys af oui yadof auiau0} opd wuiyus for aA] aN sAEBopouA uM 97 aur gun yMINq} UIEALEAYS eid ypyend aut > aiypt 9 gui “andeqsad @ au “msosiad 2 aur uUETIYS ai9y a) efdibys gb ennyeatad n wnagegte 9 mUuEYRpoY 39d gred 2 utsas3UOy, AN, Pagundibys 2) zomayny wutdioust> 1 wamiaja af aype aryst sadibys 9 UUs s9€ une] MoqE}Te 2 efyparsz wD] UHaguyle au fo}oqysaqut a1 IeURP sodibys 1 nageype as auuf3 94 vu enuesd m rysiuntieg “uadibys sad 19) roqeyie aft foyopdied 2) sain t nueues ypofsz n ‘yseut|sIp umMys sug osomystzyj9 yaleqejye auefuot gu ay “tt yaqeyte aft fayorseY a (0 yp “aareqeste in axAigy TumtuTquroy fo4;2q 24 ( dlwIBy,, asugboys | 950 ,remMAYSeR,, aslzaboys 1 “Hyjoquie} ‘ayoy aie qu esndeqad a) aut toiogeye 1 23u uafir fyoqysiad nage (e 0 2 shénwar fonema t® veganta nuk numérohen si shkronja mé vete. standarde shqipe ka 36 fonema, técilat i shkruajmé me 36 shkronja Alfabeti latin gé ka 26 shkronya (po #8 pérfshijmé edhe -v-né ca mjaftnar pér t& és shqupe, andaj 25, ine (pa w-né) jané plotésuar me shkronja t& tjera. Kjo géshye né Kongresin ¢ Manastint éshté agjidhur né katér menyra: 1. Duke pardorur t8 njgjtén shkronjé latine p&r t8 shénuar fonemén pérkatise t& gjuhés shaipe. Sipas késay trajte nga alfab vleré u bartén af alfabetun shqip 20 shkronja: = /e/ e jo /k/ si né | Késisoji nga alfabet 3. Shkromat <é> dhe jané formuar duke u shtuar shkronjave tine dhe shenya diakmtike (dy pika (") mbi -n8 dhe njé shenjé { ngjashme me presjen () nén -n8). Shkronja éshté marré nga sister grafik 4 fréngiishtes, pér shkak t& prestigiit 18 larlé 1 késay gyuhe, nidersa dy pikat mb njé shkronjé q& shénon zanore, jané njé shen diaknitike e njohur edhe né gjuhét e tjera, 1. por me vieré fonematike tjetér inishten, = /x/ ¢ jo sl. 4. Duke pémgjitur dy shkronya latine né jonjé té pérbashkét pér t& shénuar njé fonem: bé né tri ményra: 8) me basikangjitjen e dy shkronjave t8 njejta dhe : b) ronja té ndryshme kur e dyta ébté <>: gy (e+) hkcuar njé shkronjé me shkronjén , Keshtu pérftuan stikronjat: dh (+h), sh (sth), th (t+), xch (xh) dhe zh (2*h). sbkronjat dhe pir t8 shénuar dy gélloret prapagiuhore té shqipes: /g, k/.* Skronjat e abécésé sé shaupes kané kété renditje: * Grafemat ué méayté konvencionale paragiten duke w véné brenda shenjave <>, st , ety Aa (ee (ii (Na | # [Vv a NV [8 beer Ce [Ff [kK O-o [Sh xi xh ¢ Gig L eee Y_y Dd | Gg Qq | Zz Dadi [Hb [Mm [R+ |U Zi_zh Tabela T. Ajabati« gyal shigipe Sig shihet, alfabeti i gjuhés shqipe ka 27 shkronja «é (hénohen vetém me njé shenjé): pérdoret mé vete por éshté edhe pjosé c dyté © dyshkronjéshave): bashkimet me (. , , , ); basikimet me (, ); ato me () dhe me <> (<>). Kjo zajidhye € ki shtypshkrrmatt8 tel karaktert i shkronjave, jané numerikisht njé ¢ katérta e alfab. @ njé ngatkesé ¢ mache, Por spas studimeve tém 6-7 igrafove por mé rrallé edhe tetagrafeve pér péspiliman © alfabeteve © kané adjekur edhe disa gjuhé 18 yer gé kan’ pasur ple baz alfabetin Jat 8 ie mok ka pasur shktonjé pér t© shénvar fonemséa /eb, 18 ndeyshme shévobet me grafems t@ ndryshme: tal. me me , polan. me et. N@ germanisht ‘tsch> ey. erbgjné 25% 18 shlronjave W alfabeit tons (9 digrafe né (onnsvdige 9 s20.v2) wysen ‘3a oyp nant » ylwongys 16 “ski ay weoHarqtdoy » ex ayps suyspunKH a (BUTEUGTS STOUED) semzzauau « muEyys‘aytuvasae “omuardiad o sxouez) ezez 21 au © 2yses) 2) 201 wfuanyys aur MORES“ 2 Bjauofd 9 yehuorsys) redigd 9 s10aez ys ‘waropigd jst “unsy>) 9) afd 9fe wayetsapuss 9 QUIS JENIN Bd “do ceanyfenb 91 ourSesod a1 tspupeur aul uoyew aaefuangys 2 yeseuteg , SUugsKapt @ gnzod ode rsgyses ‘isgofS ‘squpeM am :ysefuonys sumysKipu 9 ‘unos ussopiad asipel} 21 ode sajelp 21 atuz0y gfuopu ‘gurU0y afuopa sures gu Qua a1 oq “IHS AyeAA runIsAULIOY roUAg aLAugKU 2194 DN “aWIOUOY af gion auafougys axyer3 yshze] o19y eyptf@ 91 ou odaunus *(" “ " <> ‘) vyguINUed a yseluonTYS yeIs au sprRsTainldaI0y 2 ulanyaye ou uel as0 “he exmsafig 91 *eiguofa 91 ‘ezaz 2} gut “oUNySAApU 2) ysefuonys adn aur “sumysAupa ay isaypeny aut w: nti oye ‘sa10p a) udkiys 21 efuorqys ‘vypaut 9 “e/Hon 9} wluanys -auySAIpU ay anetuonys 9 uguuos gu uonbeed 91 punur reuI2yei “fosisgy “sgn o yuozesd dun aud} ford yoyoUNEZ ob uMogeyTe oup refuonys seNIEP rq ‘aftby 29}9h wasouez aut Ruoyyp senewsoy 23{ap “Tho g1oMy ‘wy “uepomy wmneofiyn “tunityopoy 1s “Cayseiue 2u [a] 24st Ap 95-n aystanyfadsas “gs-[a] 9 umundibys ow aumyselBu a1) afosouezauusktS aft 9 upiofa vy 2 vf-ct> “uno ramang a4 ysisoAny “ysayely tao 2) squmu afe any e [i] 18 1eyoudibys ofe (fia umipaye ‘uossyp ‘auinpo puna 18) <0 °OF ‘9K “Bly Jadnad our uayNys ab vleny at ysorely Awa afa aus aupa od “({f] :oyoxoy esrgpe “cts roqnunyys my) Tp UiBoSnpad ‘onuge “1So/p jase1 au wareA of “fy euretioy aypa wsomasIE> 9} a)Sbs gu 30d “ty CaZOUOF Yodot aysisgyptBiad 2) on :sodibys ay ype mulaysrs gu wxaja Ap aur eftmoa 2 ays 2 sayMP 9 punai efuoryys “guIouO} ugHof a glinpLS guiogen asdas “aurysar9jaaft 91 guel euayerd adibys spqni3 22 yyea3 onusaists aN fia soypay, 208 880 seypoyzn8 2zpoy, sow aso aqo¥sou -r0y,1yy 980 sOHPAPY ‘(ety TOURS ‘Br wguisuoy 19d foup senx9] n.2 49d wypL9% 9 TIser gu) DL ad “fp 980 Df ge ‘of Bo) '2f 30) aso vlB0] “218v) “ysd *soxohy sed vial oulia ab eyuedan 4 efuonyys ws ayp ajexstp 15 -yrurp “wsuamn Ap 20 uayoxay ay ysetuonyys oy!5 stp ab isapunur gufofiny (¢ senuoyys 2 uysyyo) anefz yeyseluantysép (| :osdas, “eau a3 aypo ej Off “og “gUOS sAYNIB @ yeuLoMOy g¢ uoHbesed (2u% 9 10415 6 sur oup soyordny) wyysolta 23 eicoys (7 our rysisauediagd “yseluays jaBOa 99 tH Jquunu aftr our ase8tr “eran 3 YeMUE 9} vy aysp aaefuon|Ys r ruMIOpIeg zie 7 queny ‘ystrongqeats ae prog “wasofueyysap uot ask fad gy 204 9p g9 nye) af ay eluoRHTE got 3 25 21 2 OP OY ‘er 88909Q2 21 1enryeo 94 yIpuaT sedis yasopuoA gb ‘sunoa 9) gfuonyys aft 1s aye aurew 9 aynp sod “tyspfuoryyshn 2 ased 9 ehuonyys e8u sit n ainp of at{aq arojely au aAg(eG 9 ehipusr ypo fepuesd ‘ojan gur ofuonmys 1S ueyotopisuoy sodibys @ unageyye aM r9pe7Iq sy tOz9I0fU WULF] a HONDAS at es UUTdLNySsuEN gu oupa ro[joIed a1 2ognp aystumted “anoj 2 94 stunrzrerouoyo 1 By] <3 “aaouaroeuszogAr 9 waruoyp 2u pupal a au opjaye aftisze 91 punur Yed aut es aut ab rabidiad quounpa ualit as jaye] “sosqyAAS wuurztouoys 91 HEBI] 9 wsarxIQy roII4Zed ym ab eu “anauessip 91 muLOpred at yeyys Jad iso8ueUH wy yaa QO] HER MLOpIAd 24 tuioy 9 ab syf0s8 rwsaysts osdos “(ajouorouieauoy afiysad 1s ata) 1ensapIsu0y 2 aynp “IBsHERUOL) guOs soyNfH 1 yy nuojsis joyozoUoyS cup joyApad 9 punce es wuNpuow 9 guef areiauNIG estp “afuonmys aft aut wigan voyADYS 9} auIDUOY aftr ab wuensed upydigd ow anmpfequuzad 13 49q ‘(ysatuongyssp 980 aygsofin a3) auiedoa a afeonqys afu aur tugiaa rerser eepH a1 gu ioubexed ‘® pussuoy wx(afo 9 ab ‘gs\jerS 1 rojautouy rwutzed semiyodsou grysp aurysqutsved 2 cha gu afiaedand off vay “auueIp vfuays am vluonys Sp op eyspfuionyyscp 6 “eyysafiy a1 eftoys ¢7 e8u Mougaied ab ‘moqeyre yefuonyys 9€ am uayouays sadibys 2 yeurauo) o¢ -auos saunlS x wumyYS 9 uTUa|qoxd vfsp your anypalez vy oyp (e1a 91 angynlS > gupoage au senseyesy) retysofiy 9) alu w8ur giyse Te 9s yoyNy) a1 punus “‘oUTYSKALBiod 91 oxouiLIed 9 olwedayd eBu sodtbys a1 sipes8 uraraists guifosgzaqa 91 od “naysayy 160 att 2-¢¢ 9 mptIan az S4ed yatoptad wh vsiapu ‘ecp'oT Empuap aur grdp 9 uIpusa a2 ofy “wrONLDIYS 9 191891 2U auuyszopsad 2} au edt ysa el ayUnyeip afuays aun gfuonyys 1g oe B2290BuIguH aftopt gulpared yu ore aysoqrppead yp faon 9 amyso acibys sQntS 2 arenyys 34 Qu aanyesfuoryyssp 2 oniyioods oysed 2s iourys o2oises aueIna off EN -%o0' Wau aw Uf o Sup ef- “YoL pO Jae 9 Ul <> “%Lp'O MW BI- “%HOS'O P- '%S9'0 B-cIB> “%mL9‘0 aut el-) %I as ed gut guumpuap guEy 9 Terah 2 yu 2 SsInyj "YT 28 uaNys gur UMN ou e- ola leased ‘y6e"Z aM OUI BI-cys> By @ 0183 J9pU oypeU 91 att auMpUDCT , BYSelUON|YsAP uel efuayS ve se edhe ana vizuele e tek studion stilistika eté shlouarit apo grafestlistika Shkrimi fonologiik bazohet né parimin e bashkélidhjes sé njé shkronjé, por ky éshté vetém ideal, sepse né realizim asnjé sistem Konvencional 1 shksimit nuk éshté Konsekuent dhe plotésisht fonematik mund té pasqyrojé vler® afektive, 18 cilén e Kongresi « paré i Manastirit pati réndést t& madhe jo vetém pir alfabetin dhe pér gjunén letrare kombétare, pér arsimin ¢ pér kulturén né ior edhe pér céshyjen kombétare shqiptare né pérgjithési. Vendi Kongresit, qé ishin Inirorézim « veprimtarisé sé shumé sé shumé breza ipes dhe 1 perpjekjeve t pandérprera pér affimin @ niés shqipe e t& Kombit shqiptar, u pritén me gézim dhe u vuné menjeheré né zbatim, Brenda pak vi alfabett yn 1 tém t shqnpes. AL &shté kuroréziny i pérpjekjeve disashekullore t€ mendjeve mé té ndritura t& Kombit, Alfabets yné ne krijon lehtési dhe pérparési té médha né pérdonmin ¢ teknikés kompyuienistike mg t@ pérhapur. Alfabeti | pérbashkét che « ndértuar te drejt hapt rrugén pér nj& emancipim kulturor, pér ajé dreytshkr pérbashkét dhe pér njé gyjuhé standarde t@ perbashket pér t8 git shqup sig ¢ kemt sot.” ( vopla) kané 8 pik; 6 pike, per! « 5 pike, rats de cicero ~ kan KREU IL 2, OBJEKTi I FONETIKES stiké rrjedh nga a reqishtja e vjetéi Ago shayrton vetém anén materiale tné dallim nga degét © tera t& giuhésisé qé merren me formén, funkstonin dhe pérmbajtjen gjuhésore, q& 1 pérkasin _gramatikés, leksikologjisé apo semasiologjisé.* Fonetika nuk duhet trajtuar vetém si myet ndihmés pér gjuhétarin dhe pér studentin e gjuhive t@ huaja. Ajo sot ésht shkeneé shumé ¢ zhvitluar, e cila pérfshin pjesé té fiziologiisé dhe t8 fizikés, por qé ka pércaktuar fust a zhvil té kérkimit dhe 48 verifikimit, st dhe terminologjiné e v é degé c gjuhésisé, ndérkaq morfologjia dhe sintaksa jané degé té gramatikés. Deri mé tani jané dhéné disa pérkufizime pér fonetikén: Fonetika merret me studimin e anés fiziologjike dhe akustike t ligjérimit; njésia c sa baze tshté dnguili- zéri i nyjétuar i t8 foluritté njeriut, Ajo bén pérshkeimin dhe Klasifikimin = nyjétimin e tyre (fonetika e té ait (fonetika akustike) dhe hé mjetet tingullore té t8 folur iuajné. Fonetika éshté degé e gjuhésisé e ertl Malmberg, F 2 John Lyons, Hye nd Londér, 1968 (pérkthyer dhe botuar ni t folurt. Shpeshiheré né ‘uaqorTep sup (zosaKNES poy unfafus 91 quer ab) oynfH aft 9 nsafoy eu afta aya quueuas mysjear a auisati “yuandnyy ay oup arurTyasuy 9) ouysonapLgb H a]o “2ysnBu gy afypr] auey sayNlB ay oumathu Ap ory, -efot 9 ayes soniizy a1 29d tsgpunuy utdet oup 1s ‘gjoljaftus expmrb o exarotyp ‘augup eu 9) Jad aufoelta sadibys 3 yeurouey g¢ “ysg “YsouIaysOW 9 ysopElh ‘ype + quinys samnu af eyouy “oumyshipt a esXuU gu uanali-epfu aut uaqonyseg repo 2) “ysetUdUoy rerztyny a} soWNU af our “gud ay MuMI—LKe a1 afes ayy renzioy 24 r9umu gue aysiuOMeZ (reurouog) ounystandnyed 2 aqIs—ft beyepu ‘eugboys ey gb safonau sedis ‘iystumpyzea uajorys oyp wus a1 uel ounysumcnoy 9 asa “aynt® afu 2u ey eursuoM: es wysisapyes woyoRje=ted 21 mpuntued 9 arse 2b naysey ‘sunyspunged a auyse aynlB afu a axvurouoUt a wast] ‘taystmyed + arqse arqn(8 ops au ouryspunus ay saotuayy 7 mH 8 a 2uép a mumalkt a umanpras atu reazour eyav0} 2s jop of eB “wiRYStSaIOAQUU 21 tnd) ey yuu ab ayp asaragigd woh gy gsold gu fo) gu iaqUpU 99 punt 3mer HT EINjOY ap 2 Jao a gut visattr ase Nsw “WNjOy 3) 1 yinBuy a1yse synoUOy 9 9zeq wisely “B|Fos 2) aw Hsafut ou UoyepU 2} punut >ynuTewiou0} & fasion wsrapU ‘euraUo] — frm gu :efBoa 3} axa salu até uoyEpE 9) punts FourQ;soW sup yaIeLy “Mayse>y “yeUoLO] — yinBuny gufaquad > says a1 21d 2 urunaldu esigpu ‘igjelj oyp isurayz0un ‘oumysuundnoy 9 auisela oulaquad 2 saqnlS 2 azed 0 urumafin“a1Ap 9 unuma[cu oyp ared 9 ununafaa wy eyntey senpyeo 9 umdny oft guey 9b sedeo4) waDagH4) THrso4p4nar4s uoIwm gue puey sdb) vagy ‘mapms wel; “ys omueUtDs) udm ude yp axorIMBuMy UaUE suey Ho a1 isafa quel ab “ysarely faud souggied gud ru ced Yaa afGN ‘yeh aup efyous edu guepu reyordibys 21 pune yn isn essppu “rondo 1 oupa yatordibys 2 punur nun ‘maysery “aanely @ ayp aagqely 3 apeurayeus sajnqui vB sedan uoyordibys 91 punt 3yMu oxojuoutBesiqeu yoquoLHO|2 ‘eroh a1 ste ope ‘amet! oyp rayefy om an 2 uoyosanysiqus asofinol ausofng “iEmyoH 91 9 afrUoEur uasanqua ed ‘TyUEd—A 2 1s auforstzja a1 punter ut rsafu orgy WorseuoLUt ayp Isat Bue of a ISOIN ‘ayoqwotsastqur 950 aroliaof isafu Supa wy eyRS ‘axon anisafu Santa ‘oj vd ‘orod vodos -adibys Ugynt8 at aurystandny a ately orgy ueyounios a punur yd» 9 yinBar eBU -ysg “3Ie sfius vspunb 9 exgiatyp zenaio} auel adibys saqnlB a eulauoy-indun og BN aunysapu ay exXugut gu vayourquioy 9 uoyoyseg yoq10 49 “ysinSuny UUs pur 2 ased “rarey ‘an ‘Ap ‘alt ford uayagiad onayely 91 auoynatm yesemnqWy saynS 9 yewaucy gufosgbejied yeruonjys ‘naysas “wunjop 9 9 unuNSL/FOr puufog “auunyys 91 ue our sanaf sed exgfy guia 9b yeusuo}-yfhuN SHOP | oy] “SaqNIS 9 uneaEDIYS ouPe VOsapuntE aioruowLas HH9A of -14NIO} 2 urunis atufospjepedu a my somopis aueb yyNp rom) rLyeLe € “Le J "€R61 “gems ‘auysypfBied 99 a0 ‘05 3 '<861 ‘yoy uoifati ay au fain 4p woqoialiu a se auyp_gsqioyatia asjndun Ap uayosigp 21 punut sya :240>, 21 urnof}-ugte mysoul® wrjafpu ‘yndun xemypoud 91 gd urziaay 92 2b waNIO} 3) 9 saoueRo cay eBU uayORREp n ab yasyndusy quale a1 sHEBojorzyox!se hudarumjous 9 aunan ou yaups] (iaMIOS ay ay vyRl “ZT “Tuna at yp exp nfs) snug f8yy 1 2uel sayntG 23 aioli soln yranet8Iy an HeIe1ey 2) eXYS Jad toupalis sewoy 9U “azolka guuzoy ott ugnf-2x9fu uDjafpu axofmsun aitsAlN UuNjoy 21 9 LoUpotis gueqiad sroqndun tsafe ogy “squiafi sed expt aulin oyp asf siprm emupy| 91 quer 9 stely 2 ysarel) Bien aft wi eayasdqs’ + wopuiey euoy youmrpuayy 2p gyal 21 op wa.iou 29 sup uzyswme 21 ofp ayaf 2) op swumdny auysefpu 2} atinagpu vd axteys ot uipuan afottapu 81 pune ofuays af ab popu gjjens of sod ‘unpaid af imu wony af eBt 208 sgah anysa von afte noun avionlS adie Yoyo, “aavurouow iays9d nes J9d Zpyed woyskupe elpuals -oursugy fese ode fes9x 9 elypotiz av BIRjA Dy DADUIBHOY s tpiioa WISasYNS 234 QN “fa oF ~ Jo ‘unt ~ fon 1 “eiolt ga ysppely Bea afu ayp 1s '9} out ourzIad ymw od “ys>7 aup 1s euroUDY rerfolit 91 unquuiad 7ysv efuays -oxewsauoy 91 ap aAvurauoUL > uTaWAtsasyns lwoiafdys anamgyp 1 sofia uoryere3] “ysouorsuounp Ap 10d “reo. aiyse ¥ ‘ezonus aavfirays 9 ypoy 1 re 18 “MuEYTIMMOY 1 FENZtA ASE alny -yEESDK 3 bio] amy anyud n ed “nah afte ypusa aft sedis yuzesaut 2 ja}iowoy9 tqRU ystatsosyns walgforga zenapughigd aynp oso “gag 9) afu 1s uiyzesou uordooied 3 tsomAys amy “umpys ou mdey a1 yemyd aid t oMys9 nuDyuMWOy any elpuals giyse inieli very “anpolr is oysea a 2412 24 opsouop tiypopu suo] ‘sozarofu guuugfBy 0 auveury awazoy ofyy reinjof a} 2 aypalu yaunb ysodqs gb ane gulosabajiad ab “ysoruaty arofia gummy au jayoysestucen ayn op dantsafBN 29 a40fysof ayp azofta aysafu quel,» swuma9f8] 21 (syppozesd “orojuouFasiqus “areautfo!) auofiaos sysalu sup 15 omsafiig 2} (ssojuatudes “oreouH)) avofee oqsefu torpms Lau “fo ummorseuoyen ‘wobyoxr wayskape 9 esyaxp ‘oumyshapa a1 euizod au aafndun 93 muarysipa 2 yeypiaxs oyp a1uroynp “anki 2 RMOTTpout uMUEAUESePy “onA 23 axySMEyE agp aypLBojorzyy UpLE aso aarnim 2 uumafiu amuu9i3y g2 axolMFuN uAIMyMNS Lops exNONOY ‘Tan pOF 21 4 JOAN, wruaysis 9 afip auysa ARoUOg grozpzolt qneTup!By 94 aperrareU saue 9 aouayYs a tyera. Lidhja e qéndrueshme midis kuptimit (t8 shényuarit) dhe bénjuesit) éshté kusht 1 domosdoshém i ekzistimit t@ gjuhés. A.. mbulesa tingullore ¢ fjalés dora pérbéhet nga renditja ¢ pércaktuar ¢ katér tinguyve. Prishya ¢ késaj renditjeje mund t8 krijojé grumbull tingush q& auk kané kuptim, si rado, orda, rdoa, drao, doa. Né disa raste, nga ndryshimi i rendigies sé tingujve mund t@ lerijohen fjalé me kuptio t& rdryshém, Tima, pust ~ supt, nde gepa ~ page etj, Kuptimi ve né raste té rralla né eyuhén shqrpe mund té ndryshojé edhe pér shake 1 theksit, i dart (dhensh) ~ bart (bis), (bumé industrale) Bazén materiale té gjuhés e pérbéjné tingust, Tingulli artikulohet vénen né veprit 8 18 kumbon né zgavrén e gojé pérmes valéve ronte (npare ee fal ko Muljatié, Op fonologifa 2.43. ‘Ana tingullore e gjuhés ésht® dukuri e ndérlikuar, sepse tingujt kané natyré té ndryshueshme dhe shpeshheré jené t& pagéndrueshém., Ata pésojné ndryshime, pérkatésisht modifikohen: varésisht nga pozita e tyre né falé (né prané, nga vendi 1 theksit, nga ritms i ligjérimst, nga géllima i thénies ef 2.1. DEGET DHE LLOJET E FONETIKES Njésia mé e vogél tingullore ¢ rrafshit fonetik jan é cilét kané natyré mjaft t€ ndérlikuar. Ata lindin gjaté akteve té ligirumut. Folési ¢ Kedon mesazhin ¢ vet né tinguj, kurse dégiuesi, duke e pérkapur me vesh rijedhén tingullore dhe duke ¢ analizuar até né sistemin nervor, nxjerr pre} saj pérmbajtjen e mesazhit. Po ta analizojmé nga piképamya fonetike procesin ¢ Komunikimit me ané t& gjuhés, do t& dallojmé anén fiziologjike ose nyjétimore, akustike, kombmatore, dégjimore dhe anén funksionale. Ryyedhimisht, tngujt mund té trajtohen né kéto aspekte themelore: (1) né véshtrimin e ményrés sesi prodhohen ata nga organet e t8 folunt; (2) né véshtrimin ¢ cilésive akustike té valéve tingul degjuest; (3) né ndryshueshimériné 8 vecania té fonetikés: (1 aicustike, (3) kombinatore di gé shgyrton pérkapjen ¢ sot e késaj dite nuk ka pérparuar shumé, Fonet ‘John Lyons, Hyrye né Gjuhésiné Teorke, £106. 86 3 °ZO0E ‘AUN, spy 20 atu oysnop IE 6-563 2007 “gue, oy au olay Toystoyy nae ayes pur yg “ash spf emnsopaan 91“ 31 aCiod w yswsonys tpi af te oargode eq 312 egadd ase “pluedon oat aft ts ass aft ts oyopul 9 pans sega ops 9 xn onowanspApuny Ap auhioy 2 enipjadsiod vn $240) 21 uioy 2 ausrsty 9foRaMdys 21 puna “oye 30 yp ised “moup a1 atxysKapu 9 seas 9d 23 rox 9ft g2ng znypopi anzojoars ce 19 31 pant army, 96 250pueA 2p 2 wma aus “sayoy 2 aumgds 3 2S] muiouorde WoC may red 2 mses at ‘fGojoue aft 9g 2p og “fh a1 HOISHY WUNAwe aux afypH at taslouL ye) op5 fexeven unysog au usigps 9 ou sufstaysyyseg ab ial, a uotunys ou aysn stupa -uWDits € yawaya 1s yaKNYS = op squUIS F Hey oDd feUGzIzOy tMIS09 9N Bue wu Isefu og} Hompnys_1 gb “epfZoyouoy ayp 2125 2 soumatéu unyodse ‘9 wmspfli] gp auoymdim gutsy uoxpmys ab “sayel} ar aysndu > uiunday pu BxNOUOT ppuossyuaf aynouof anyfenb 2 sexreU0] 2 aBop aft wv 1 aup endan n pur ‘unUNUOY Joh IS saqAFT 9 uIUOISHUNY 2U 2, 9 uypor woyngz ab ‘feuotsyuny unyadse 3u aafaun + ruupms BN ump ‘aynlS gfe 91 yLoIsKy uLuNipANZ URUFP ,(,2G0H,, S010 “29000, Dip “In 9 box) asmoxyeyp ay & Jexnion sorysog au ayp (nunAtZ 9 renDxE9 2 g7ey pfu “Isoqoysfe “isayoreyseq ca 9°29 1 00 ‘BUEN, WH aU oie FeysmUBayA ese, us TA 9 ‘bai8) ssmoxyus y nys0q yotjHb ab “pymozis0y unysog 2u ‘amysdspu 99 ajysog Xp au Yosoptiaa 21 YospIAEe YP) pd ab uofay of y ian 2 unmuyau att ayn of aenjey ey ab wed} aupo sod “(es 9 uprenyys 21 aut ofqpy ed “xenpungsod ay eybip 1s “guayp 21 axodo aft: gu atspmyseq aftr 9 ugynl® 2yoys 23 puna uojayRIS “uypalss Fg “ex 9 ugien| 2) Sy uOUIESES aye EYAL ‘sr20ISKq| JoppenT atu agIO"} LyyNP op? 1g ho ody 93 amysape o rep Surapqyiseps) ‘qtumathu 2 uudupit “sodiby uuoipms edibys soynlS 9 eyneuey ysd oy|n3u unexaysis uoIpys gundaa 9 vyyauof vex9pu “fe ssoq}ndun sumysypifaiad 9 yp anammp 'sgi0g 2 Yaunl2 aur rurtiopiad 21 owajsAapu o auisgpunus a) mesede 9) atouns9tAu etsepunur dorpmas amysipifBiad 9 nyyanoy 2 youmysfapu 2 uueWoAUL ‘gunson 9 pynauos (4 2up auysyfSigd 9 ayponef (2 -anof 91 puns “fo anBuno} 2 unoqarpye ared a3 sad weppunua dof vy/o.Bo3i “eagzng a 1afz uoy “194 ys ab yjetsayeu wa aysisaze younyoye wsigpu | UOYONYSSA 2syfouTor9Dy a uguIEEPL ayy IMO} a 2 Ueypatia au ystatsasyms uabipu 9 oxyeiwoy ogy ab tosapunus nyferSoampedo.nyay2 THe) Bsippu ‘2afhSay wsip 9p gwangldt gi0I8 ugzyjorb aur say 9s sofyaid 1 ipuan woyoupaied asyfoSorojed 3 ajeuorsipen ways) aq QZ 2 UNDHSuaUL Sup uROUENYaN “uayOY wnTouyads au ayyesB gudugu gu sensstfBar a ‘aymp “nano; g ,uOeIBONNG,, yo t yexEde “youSouyeds 92 494 au WIANsISOpURL 2) pu, “fayHoreroge] ‘sjewauMasu) apmuannadsy? vypanof vniadz H guuipms 2 94 9 apoyaus of BEY HtUM9/EH 9} axOTIAUN souE aI eadtuENeEININ awit swystipu 21 aresede apo uozpiAapys “yysoa doarod “vypyou0g iat afofsigpu 93 audugut 24 usayysgquU 9 gUfodio3s9d 3ATBo}oUNy 2 soPUIquIOY “IAsAYE “AOLOrZT Hunmysgapugy aainfun 9 yuIpMs > vad ay UK} spre alypH, vd 9 ayN 8W exEpU 9} 1s seNpuau JeyNp yuu sBap O18y “aremnLaWT (osonyy;pow) azosouguioy mprouof woxx9m oumysAspu 9) eutzod au 924i 31 MysAupu 2 yepINBoxs ayp sruMANP au “giojawoyy oxlnSuy 9 UIUNDAIPOUE apy SABSME giuodea oyp uruHalku aufoysArpu “unnah-ualu gu gufoyypu waauN coed 21 & enmmayys 91 safis au MySay} EOTYSNG n ayNC{“(wypHHaed 2 Yel} ‘ae “afyous) euypaut a3 att salu renuzaptr 1 xgd uayodn3 gb (e/oa 9} aut ts9ft 1s) vindun eBu reypqiod gus renz9f81] “oalnSan a1 yeundrbys axel uayoryeyys 2b ninfe 98 sajea 9 attion aystsaveyjiad ‘anfhdun a) ayZy aqtiodaa woyfey ayasmyo myyauogy “ymjoy 2} 9 wHEIede au aalnSuy ay wumafdu 9 ugudugs vonAdyS (equouojorzy ‘ayplBojorzyy ‘oanemmynse exnaucy) asowneftu mypouo,y a n funksionale, pérbéjné dy aspekte studimi t8 njé disipline t8 vetme gyuhésore. Me termin tradicional fonetiké pérfshihen t@ dyja kéto aspekte studimi. Nuk mund té béhet asnjé studim 1 vérteté 1 fonctikés pa pikésynime t8 qarta fonologiike, funksionale. Tiparet fizike dhe nyjétimore t& tingujve né fonetiké me ané té té cilave ata realizojné funksionin tyre shoggror né gyubé." Me zgjerimin dhe thellimin e studimeve pér rolin e tingujve né © komunikimut kyo fonctiké funksionale tani mé qubet fonologi XIX, sidomos me Ferdinand de Sosyr. Dert aiéheré strukiura ¢ gjenezés sé giuhéve, ndérsa me Sosyrin gjuha fillor té studiohe) né vete dhe pér vetveten, TE armiturat e fonetilé ndryshimit t fangujve, rregullat € 1 zanoreve si t# gjata, t@ mesme ose |. wjené zbatim praktik sidomos né (ortoepia) qubet edhe “foneriké € shqiptumit té drejté né gyuhéa letrare, me drejtshkrimin, Fonetika njésive tingullore. . sig jané fonetika tungullore té gjuhéve eb, 2.2. LIDHJET E FONETIKES ME DISIPLINAT E TJERA Giuha éshte njé sistem su sistemet e shkallés mi larté dhe ky, nga ana e vet, pérfshihet né njé sistem tjetér té njé shkalle ed rmé t larté ¢ késhtu me radhé. Nga kjo piképamje, nénsistemet e gjuhés mund té pérfytyrohen si njé radhé rrafshes! njésité ¢ vela bazé, t& cilat adryshojné {8 Yera * Fonetka dle gram e gyuhés sotme letrare shape I, Fonetta (maket 1983, £18 8 Njésité bazé t8 gjuhés jané for rfema, fjala, togfalésin dhe fjalia. Nga piképamja e ndéitimit, fonema éshté njésia mee vogél ‘pandashme mé te), ndérsa njésité © tjera mund té ndahen né njési mé t8 vogla. Sipas funksionit, njésité © gwuhés ndaben né njési ndértuese: foncma, morfema dhe sintagma, q8 shérbejné si material ndértunt pér njésit® e tyera mé té médha dhe qé nuk mund té pérdoren mé vete: njési quajtése: fala, © ‘emérton dicka dhe njési é lidhye midis tyre dhe krijoyné fj ndérsa ant © Yecanta t8 saj, st ana 2 (fonetika), etsiu de Sronaibe Por kur Kbloyme ns ge sistem i gjuhés n& pyesét pérbérése & tij, termat “sistem” dhe “nénsistes ndérkémbehen, Késht re Eshté nénsistern « gjuhés, por, © paré ‘veomas, st ter8si e re dhe € lidhjeve midis tyre, ajo formon njé sistem mé vete. ME te, terésia e fonemave t€ njé gjuhe dhe térésia e mjeteve prozodike té saj jané marra mé vete, ato formojié prozodike. Né ményré 18 ngjas : e gramatiké mund té flasim pér sisteme e nén: ié médha ose mé té vogla. Kjo shpjegohet me veté ndértimin e gjuhés, cila nuk mund t& mendohet st njé shumé ¢ thyeshté elementesh, por si njé lidhye hierarkike e tyre. ha Kéto sisteme gjubésore ka shkenca t& vecanta, por tidis rrafsheve té gjuhés kushtézojné edhe lidhjen ¢ inave gé studiojné kéto rrafshe. NE kété shumést elementesh, ting njésia mé c vogél materiale ¢ strukturés gjuhésore. gé ¢ studion fonetika. Ajo éshté shkencé mé vete sepse ka objektin (Iéndén) he metodat e saj té studimit. Fonetilca materie studimi ka njésit# segmentore dhe mbisegmentore té gquhés, Fonetika ka lidhye té ngushté me léndét shoqérore (veemas me fushat ‘gjuhésore) si dhe ato natyrore. Lidhjet e fonetikés me fonologjiné. Fonetika dhe fonologjia jané shumé t8 ndérlidhura dhe e plotésojné njére-tietrén. Nuk mund té béhet asnié studim ¢ vérteté i fonetikés pa pikésynime t gasta fouologjike, funkstonsie. ‘é njejté stud @ ndryshme. Ki’shtu, &shté théné se fonetika logiik dhe akustik, ndérsa fonologiia nga

You might also like