5

xxxxx ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ

C Simon Herrington

• Επιδημιολογία Καρκίνου • Σταδιοποίηση και Διαβάθμιση των Όγκων

• Γενικά Χαρακτηριστικά των Όγκων • Καρκινογένεση
• Διασπορά των Κακοήθων Όγκων • Περίληψη
• Προκαρκινωματώδης Κατάσταση • Ευχαριστίες
• Κλινικά Αποτελέσματα των Όγκων • Περαιτέρω Διάβασμα
• Παθολογοανατομική Διάγνωση των Όγκων

ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ (ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ κατά την ακτινογραφία θώρακος. Η βρογχική

ΠΕΡΙΠτωΣΗ ΙΣτΟΡΙΚΟυ

ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ) βιοψία έδειξε ένα μετρίως διαφοροποιημένο

πλακώδες καρκίνωμα (Εικόνα 5.1).
Ιστορικό
Ένας άνδρας ηλικίας 63 ετών παρουσιάστηκε
στο γενικό γιατρό του με ιστορικό 3 μηνών
αυξημένης δυσκολίας αναπνοής και με έναν
μη παραγωγικό βήχα. Ήταν ηλεκτρολόγος και
είχε δουλέψει σε ένα ναυπηγείο για περισσότερα
από 40 χρόνια. Παραδέχτηκε ότι κάπνιζε 25
5.1

τσιγάρα την ημέρα από την ηλικία των 16 ετών.

Κατά την κλινική εξέταση βρέθηκε ότι είχε πλη-
κτροδακτυλία και ότι τα δάκτυλά του ήταν πολύ
βαμμένα με νικοτίνη. Κατά την εξέταση του θώ-
ρακος, υπήρχε εμφανής παρατήρηση ελαττωμένης
εισόδου αέρος στην αριστερή βάση.
EIKONA 5.1 Αυτή η βιοψία βρόγχου παρουσιάζει
νησίδες από μεγάλα κύτταρα όγκου, που είναι
Διερευνήσεις συνεκτικά και έχουν μακριά κυτταροκυτταρικά πε-
ριθώρια. Όμως η παραγωγής της κερατίνης δεν είναι
Μια μάζα στην αριστερή πύλη παρατηρήθηκε εμφανής.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 141

Η συνισταμένη θεραπεία ήταν χειρουργική,

ΠΕΡΙΠτωΣΗ ΙΣτΟΡΙΚΟυ (συνέχεια)

και πραγματοποιήθηκε μία αριστερά πνευμο-

νεκτομή (Εικόνα 5.2). Η ιστολογική εξέταση επι-
βεβαίωσε τη διάγνωση της βιοψίας και έδειξε
ότι τα χειρουργικά όρια ήταν ελεύθερα από
τον όγκο. Ο όγκος είχε, όμως, διηθήσει το τοι-
χωματικό υπεζωκότα και υποπτεύθηκαν λεμφα-
δενικές μεταστάσεις κατά τη μακροσκοπική εξέ-
ταση που επιβεβαιώθηκαν ιστολογικά. Ο όγκος
σταδιοποιήθηκε ως T3 N1 M0.
Ο ασθενής είχε καλή ανάρρωση από την
εγχείρηση αλλά, κατά μία εξέταση ρουτίνας
που έγινε μετά από 18 μήνες, παραπονέθηκε
για κόπωση και πρόσφατη έναρξη πόνου στη
5.1

ράχη.
Κατά την εξέταση, το ήπαρ του βρέθηκε
διογκωμένο και μία ακτινογραφία της σπονδυλικής
του στήλης έδειξε πολλαπλές περιοχές κατα-
στροφής των οστών με σύμπτωση του σώματος
του σπονδύλου Θ8. Χορηγήθηκε παρηγορητική
ακτινοθεραπεία στη σπονδυλική του στήλη με
καλή ανακούφιση από τον πόνο, αλλά ο ασθενής
απεβίωσε τρεις μήνες αργότερα. Κατά τη νε-
κροτομική εξέταση, πολλαπλές μεταστάσεις
(δευτερογενείς) βρέθηκαν στο ήπαρ του και
στη σπονδυλική του στήλη.
ΣΧΟΛΙΟ
Αυτός ο ασθενής απεβίωσε από καρκίνο του
πνεύμονος, τον πιο συχνό κακοήθη όγκο στο
δυτικό ημισφαίριο του κόσμου. Το περιστατικό
αναδεικνύει έναν αριθμό σημείων περιλαμβα-
νομένων:
• Τι είναι ο καρκίνος;
EIKONA 5.2 Αυτή η διατομή του αριστερού πνεύμονος
παρουσιάζει ένα μεγάλο λευκό όγκο, ο οποίος επε-
κτείνεται προς την υπεζωκοτική επιφάνεια, πάνω στην
οποίαν προσφύεται ο τοιχωματικός υπεζωκότας.
Δύο περιβρογχικοί λεμφαδένες περιέχουν αυτό που
φαίνεται να είναι λευκός όγκος.
• Πώς αναπτύσσονται οι όγκοι;
• Γιατί αυτό ο ασθενής ανέπτυξε αυτόν τον
όγκο; Ήταν το κάπνισμα των τσιγάρων και
η εργασία του κατά κάποιον τρόπο υπεύθυνα;
Εάν έτσι, γιατί ανέπτυξε τον όγκο όταν πολύ
βαριοί καπνιστές σαν κι αυτόν δεν αναπτύσ-
σουν καρκίνο;
• Πώς αναπτύσσονται οι μεταστάσεις και γιατί
συμβαίνουν στις θέσεις που συνέβησαν;

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ
θυσμούς μπορούν ίσως να δείξουν τις υπο-
ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ κείμενες αιτίες αυτών των όγκων.
• Το περιβάλλον και οι γενετικοί παράγοντες
είναι σημαντικοί στο να καθορίσουν τον
Σημεία Kλειδιά
κίνδυνο καρκίνου.
• Ο καρκίνος είναι κυρίως μία νόσο που προ-
• Το κάπνισμα και οι διαιτητικές συνήθειες απο-
σβάλλει άτομα μέσης και προχωρημένης ηλι-
τελούν κύριες προδιαθεσικές αιτίες.
κίας.
• Οι διαφορετικές επιπτώσεις των καρκίνων
διαφορετικών τύπων σε διαφορετικούς πλη- Η επιδημιολογία αποτελεί τον κλάδο της ια-
τρικής που περιγράφει την κατανομή των νό-
142 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ
σων στους διάφορους πληθυσμούς κατά την
πάροδο του χρόνου: αυτό περιλαμβάνει την
επίπτωση (αριθμό των νέων περιπτώσεων) και
την επικράτηση (αριθμό των υπαρχουσών πε-
ριπτώσεων) μιας νόσου καθώς επίσης και της
γεωγραφικής κατανομής της. Μέσω της μελέ-
της της γεωγραφικής κατανομής ενός τύπου
καρκίνου, της φυλετικής του συχνότητας, και
των εργασιών αυτών που τον έχουν αναπτύξει,
μπορούν να γίνουν αντιληπτοί αμφότεροι και
οι παράγοντες κινδύνου και οι υποκείμενοι
παθογενετικοί μηχανισμοί. Για να εξαχθούν
σημαντικά επιδημιολογικά συμπεράσματα
για τον καρκίνο, πρέπει να γίνουν ακριβείς
διαγνώσεις, μετά να καταγραφούν ακριβώς
με τους οργανισμούς καταγραφής του καρκί-
νου και, ιδανικά, πρέπει να υπάρχει καλή πα-
ρακολούθηση της πληροφορίας ούτως ώστε
να καθοριστεί η έκβαση των ασθενών, περι-
λαμβανομένης της θνησιμότητας.
Το Παγκόσμιο Φορτίο του Καρκίνου
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσι-
εύει στατιστικές για την ετήσια θνησιμότητα
του καρκίνου για τις περισσότερες χώρες, και
παρέχει χρήματα, στη Διεθνή Εταιρεία για
την Έρευνα του Καρκίνου, και εκδίδει μία
κανονική στατιστική ανάλυση γνωστή ως
Επίπτωση του Καρκίνου στις Πέντε Ηπεί-
ρους. Εκτιμάται ότι περίπου 10 εκατομμύρια
νέων περιπτώσεων καρκίνου διαγιγνώσκονται
κάθε χρόνο και ότι ο καρκίνος είναι υπεύθυ-
νος για το περίπου 12% όλων των θανάτων
παγκοσμίως. Η συνολική ετήσια επίπτωση
προβλέπεται να ανέλθει σε 15 εκατομμύρια
ανά έτος το 2020 καθώς ο πληθυσμός αυξά-
νεται και γηράσκει^ ο καρκίνος αποτελεί κυ-
ρίως μία νόσο των ατόμων μέσης και προχω-
ρημένης ηλικίας.
Συνολικά, λαμβανομένων όλων των μορ-
φών καρκίνου, ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτε-
ρη πιο συχνή αιτία θανάτου στις ανεπτυγμέ-
νες χώρες και προσφάτως έχει ξεπεράσει τα
καρδιακά νοσήματα και γίνεται ο κύριος φο-
νέας σε μερικές δυτικές κοινωνίες, θανατώ-
νοντας περίπου το 25% του πληθυσμού. Οι
κύριοι ανθρώπινοι καρκίνοι είναι τα καρκι-
νώματα (κακοήθεις επιθηλιακοί όγκοι)^ τα
λεμφώματα (κακοήθεις όγκοι του λεμφικού
ιστού) έρχονται ως προς τη σειρά δέκατα και
τα σαρκώματα (κακοήθεις όγκοι του συνδετι-
κού ιστού) είναι ακόμα σπανιότερα. Ο πιο
συχνός καρκίνος στους άνδρες είναι το βρογ-
χογενές καρκίνωμα του πνεύμονος, ακολου-
θούμενο από τον καρκίνο του στομάχου, του
παχέος εντέρου και του ορθού και του προ-
στάτη. Παγκοσμίως, το καρκίνωμα του μα-
στού είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναί-
κες, αλλά, σε μερικές περιοχές, π.χ. στη Δυτι-
κή Σκωτία, η επίπτωση του καρκίνου του
πνεύμονος στις γυναίκες υπερβαίνει τον καρ-
κίνο του μαστού επειδή οι συνήθειες του κα-
πνίσματος στις γυναίκες έχουν αλλάξει. Τα
καρκινώματα του τραχήλου της μήτρας, του
παχέος εντέρου και του ορθού και του ενδο-
μητρίου είναι επίσης σχετικά στις γυναίκες.
Ο κίνδυνος ανάπτυξης ενός καρκίνου
εξαρτάται από πολλούς διαφορετικούς παρά-
γοντες, μεταξύ των οποίων είναι η ηλικία, το
φύλο, η γεωγραφική εντόπιση, η φυλή, το
ιστορικό της εργασίας, κοινωνικές συνήθειες,
και οικονομοκοινωνική τάξη. Μερικοί από
τους παράγοντες που επηρεάζουν τον κίνδυ-
νο για καρκίνο συζητούνται παρακάτω.
Ηλικία
Πάνω απ’ όλα, ο καρκίνος ιδιαίτερα προσβά-
λει άτομα μέσης και προχωρημένης ηλικίας,
αλλά οι διαφορετικοί τύποι καρκίνου έχουν
διαφορετικά προφίλ ηλικίας. Μερικοί ιδιαι-
τέρως προσβάλουν τα βρέφη (π.χ. νευροβλά-
στωμα, νεφροβλάστωμα), τα παιδιά (π.χ. η
οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία), και τους
εφήβους (π.χ. το οστεοσάρκωμα). Η νόσος
του Hodgkin, ένας τύπος λεμφώματος, έχει
μία δικόρυφη κατανομή προσβάλλοντας νεα-
ρούς ενήλικες και μετά άτομα μέσης προς
προχωρημένης ηλικίας. Τα καρκινώματα, οι
πιο συχνοί καρκίνοι, τείνουν να προσβάλουν
άτομα μέσης και προχωρημένης ηλικίας, και
η επίπτωση γενικώς αυξάνεται με την αύξηση
της ηλικίας.

Γεωγραφικές Διαφοροποιήσεις
Υπάρχουν εντυπωσιακές γεωγραφικές διαφο-
ροποιήσεις στην επίπτωση του καρκίνου παγ-
κοσμίως. Πολλές από αυτές τις διαφορές
φαίνονται να οφείλονται σε περιβαλλοντι-
κούς παράγοντες όπως στα καρκινογόνα πα-
ρά σε γενετικούς παράγοντες. Στη Νοτιο-
Ανατολική Ασία και στην Αφρική, το ηπατο-
κυτταρικό καρκίνωμα είναι συχνό οφειλόμε-
νο στην υψηλή συχνότητα της λοίμωξης σε
ηπατίτιδα Β και της περιβαλλοντικής έκθε-
σης σε καρκινογόνα, π.χ. αφλατοξίνες που εί-
ναι παρούσες σε μουχλιασμένα καρύδια. Η
μάσηση του ινδοκάρυδου και του καρυδιού
αρέκα, μία κοινή συνήθεια στην Ασία, ανα-
γνωρίζεται ότι είναι καρκινογόνος. Το κα-
κόηθες μελάνωμα αποτελεί κυρίως μία νόσο
των ανθρώπων με λευκό δέρμα και είναι ιδι-
αίτερα συχνό στα κλίματα με μεγάλη ηλιοφά-
νεια όπως στο Queensland της Αυστραλίας,
όπου οι περισσότεροι άνθρωποι του πληθυ-
σμού είναι άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα
που είναι απόγονοι των Βορειοευρωπαίων. Η
έκθεση σε αυξημένα επίπεδα υπεριώδους
φωτός μπορεί να προκαλέσει καρκίνο. Το
καρκίνωμα του στομάχου είναι συχνό στην
πρώην Σοβιετική Ένωση, την Ιαπωνία και
την Κίνα, ενώ η επίπτωσή τους στις δυτικές
χώρες έχει προοδευτικά μειωθεί, ίσως οφει-
λόμενη στη μεταβολή των διαιτητικών συνη-
θειών και στην ελάττωση της φλεγμονής από
το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Το καρκί-
νωμα του μαστού και του παχέος εντέρου και
του ορθού είναι πολύ πιο συχνότερα στις δυ-
τικές χώρες απ’ ότι στην Ασία.
Μεταβολές των Προτύπων της Νόσου
και οι Επιδράσεις της Μετανάστευσης
Προσεκτικές επιδημιολογικές μελέτες μεγά-
λων πληθυσμών που έχουν μεταναστεύσει μέ-
σα στον κόσμο έχουν δείξει ότι η επίπτωση
των καρκίνων των μεταναστευσάντων πληθυ-
σμών ταχέως κινείται προς αυτή της χώρας
υποδοχής, π.χ. η επίπτωση του καρκινώμα-
τος του στομάχου στους Ιάπωνες μετανάστες
που πήγαν στη δυτική πλευρά της Αμερικής
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 143
πέφτει από την υψηλή επίπτωση που παρα-
τηρείται στην Ιαπωνία προς τη χαμηλότερη
επίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερι-
κής μετά από τη δεύτερη γενιά των οικογε-
νειών των μεταναστών. Αυτά τα ευρήματα
υποδεικνύουν ισχυρά ότι το περιβάλλον είναι
περισσότερο σημαντικό απ’ ότι η κληρονομι-
κότητα ως προς τον καθορισμό της γεωγρα-
φικής διαφοράς του κινδύνου για καρκίνο.
Θεωρείται ότι οι περιβαλλοντικοί παράγον-
τες είναι υπεύθυνοι για το περισσότερο από
το 80% των ανθρώπινων όγκων.
Δίαιτα ή Διατροφή
Γενικώς, οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε
φρούτα και λαχανικά σχετίζονται με χαμηλό-
τερους κινδύνους για τις περισσότερες κύριες
μορφές του καρκίνου, περιλαμβανομένων
των όγκων του πνεύμονος, του στομάχου, του
μαστού και του παχέος εντέρου. Αντίθετα,
μία δίαιτα πλούσια σε ζωικά λίπη στατιστι-
κώς συνδέεται με αυξημένη επίπτωση για
τους καρκίνους του μαστού, του παχέος εντέ-
ρου, του προστάτη, του παγκρέατος και του
ενδομητρίου. Ο κίνδυνος για καρκίνο του πα-
χέος εντέρου σε έναν πληθυσμό είναι ευθέως
ανάλογος με την έκταση της κατανάλωσης
του κρέατος. Μια δίαιτα πλούσια σε παστω-
μένα ψάρια συσχετίζεται με μία υψηλή επί-
πτωση γαστρικού και ρινοφαρυγγικού καρκι-
νώματος. Η κατανάλωση του αλκοόλ συνδέε-
ται με όγκους του μαστού, του παχέος εντέ-
ρου και του ήπατος και δρα κατά έναν συνερ-
γιστικό τρόπο με το κάπνισμα για τους όγ-
κους του πνευμονογαστρικού σωλήνα.
Κάπνισμα Τσιγάρων
Αναγνωρίζεται τώρα γενικώς ότι το κάπνισμα
των τσιγάρων είναι υπεύθυνο για σχεδόν το
ένα τέταρτο των θανάτων από καρκίνο, ιδιαί-
τερα αυτών που προκαλούνται από τους καρ-
κίνους του πνεύμονος, του λάρυγγος, της στο-
ματικής κοιλότητας και για ένα μικρότερο
βαθμό από τους καρκίνους του ουροποιητι-
κού αποχετευτικού συστήματος. Τα περισσό-
τερα από τα αποτελέσματα οφείλονται σε
144 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ
άμεση επαφή με τα καρκινογόνα του καπνού
του τσιγάρου, αλλά αυτά επίσης απορρο-
φούνται και αποβάλλονται μέσω των νεφρών.
Πολλά καρκινογόνα βρίσκονται στον καπνό
του τσιγάρου, περιλαμβανομένων του βενζο-
πυρενίου και της διμεθυλονιτροζαμίνης.
Υπάρχει μία άμεση σχέση μεταξύ του αριθ-
μού των τσιγάρων που καπνίζονται και του
κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονος και, αν
και η διακοπή του καπνίσματος ελαττώνει
αυτό τον κίνδυνο, τα αποτελέσματά του δεν
είναι ολικώς αναστρέψιμα.
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ
Ένα νεόπλασμα, σημαίνει ετυμολογικά μία
νέα αύξηση, και κλασικά ορίζεται σαν μία
ανώμαλη μάζα ιστού, η αύξηση του οποίου εί-
ναι ανεξέλεγκτη με, και ξεπερνάει την αύξη-
ση, των φυσιολογικών ιστών. Αυτό είναι απο-
τέλεσμα λόγω εκτροπής από τους φυσιολογι-
κούς μηχανισμούς που ελέγχουν τον αριθμό
των κυττάρων: την κυτταρική παραγωγή μέσω
της κυτταρικής διαίρεσης, και την κυτταρική
απώλεια μέσω της διαδικασίας της απόπτω-
σης. Οι περισσότεροι όγκοι είναι μονοκλωνι-
κοί, δηλαδή όλα τα κύτταρα ενός όγκου φαί-
νονται να έχουν προέλθει από ένα προγονικό
κύτταρο που έχει υποστεί μία γενετική αλλα-
γή^ αυτή μετά περνάει σε όλα τα κύτταρα των
απογόνων του. Καθώς τα κύτταρα των όγκων
χάνουν τους φυσιολογικούς μηχανισμούς
ελέγχου, ο κλώνος επεκτείνεται εξαιτίας ενός
ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού. Αν και ο όγ-
κος προέρχεται από έναν κλώνο, περαιτέρω
γενετικές αλλαγές αναπτύσσονται σε μερικά
απογονικά κύτταρα, ούτως ώστε ο όγκος μπο-
ρεί να γίνει ετερογενής, μια ιδιότητα περιγρα-
φόμενη ως κλωνική εξέλιξη.
Ταξινόμηση των Όγκων
Οι όγκοι διαιρούνται σε δύο μεγάλες ομάδες
σύμφωνα με τη συμπεριφορά τους: στους κα-
λοήθεις και στους κακοήθεις. Οι καλοήθεις
όγκοι παραμένουν εντοπισμένοι στις θέσεις
ανάπτυξής τους. Αυξάνονται μέσω επέκτα-
σης, απωθώντας τους φυσιολογικούς ιστούς
μακριά, συχνά με το σχηματισμό μιας κάψας
συμπιεσμένου ινώδους ιστού. Οι καλοήθεις
όγκοι συνήθως αυξάνονται βραδέως αλλά,
παρά το όνομά τους, δεν είναι πάντοτε κα-
λοήθεις ως προς την κλινική τους συμπεριφο-
ρά. Τα αποτελέσματά τους περιγράφονται
στη σελ. 80 ?.
Οι κακοήθεις όγκοι, επίσης γνωστοί ως
καρκίνοι, αναπτύσσονται μέσω διήθησης
στους περιβάλλοντες φυσιολογικούς ιστούς
και έχουν την ικανότητα να διασπαρούν σε
απομακρυσμένες θέσεις, δηλαδή να δώσουν
μεταστάσεις, όπου σχηματίζονται δευτερογε-
νείς εναποθέσεις ή μεταστάσεις. Η ιστολογι-
κή εμφάνιση των μεταστάσεων είναι παρό-
μοια με αυτή του πρωτογενούς όγκου. Αν και
οι κακοήθεις όγκοι συνήθως αυξάνονται τα-
χέως, πρέπει να αναγνωριστεί ότι δεν είναι
όλοι οι κακοήθεις όγκοι ισότιμα κακοήθεις.
Μερικοί είναι πάρα πολύ επιθετικοί και δί-
νουν μεταστάσεις πρώιμα, π.χ. το μικροκυτ-
ταρικό καρκίνωμα του βρόγχου. Άλλοι αυξά-
νονται βραδέως και, αν και είναι τοπικά διη-
θητικοί, σπανίως μεθίστανται. Το βασικοκυτ-
ταρικό καρκίνωμα και το χονδροσάρκωμα εί-
ναι καλά παραδείγματα αυτής της συμπερι-
φοράς. Ο βαθμός της κακοήθειας, περιγρα-
φόμενος ως βαθμός του όγκου, συνήθως συ-
σχετίζεται καλά με την επιβίωση. Τα χαρα-
κτηριστικά των καλοηθών και των κακοήθων
όγκων παρουσιάζονται στην Εικόνα 5.3 και
συνοψίζονται στον Πίνακα 5.1.
Ιστογένεση των Όγκων
Οι όγκοι ταξινομούνται περαιτέρω σύμφωνα
με τον κυτταρικό τύπο με τον οποίον μοι-
άζουν, δηλαδή με τη διαφοροποίησή τους.
Αυτή η ιδιότητα καθορίζεται συνήθως από
την εμφάνιση του όγκου κάτω από το κοινό
μικροσκόπιο, δηλαδή από το φαινότυπό του.
Ο όρος «ιστογένεση» – εννοώντας την ιστική
προέλευση – χρησιμοποιείται επειδή οι πε-
ρισσότεροι όγκοι μοιάζουν σε έναν βαθμό με
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 145

EIKONA 5.3 (Α) Οι καλοήθεις όγκοι είναι καλά περιγεγραμμένοι και ο περιβάλλων ιστός συχνά σχηματίζει μία κάψα από
ινώδη ιστό. (Β) Τα κύτταρα των καλοηθών όγκων μοιάζουν πάρα πολύ με αυτά του φυσιολογικού ιστού στον οποίον
αναπτύσσονται. Οι πυρήνες είναι φυσιολογικοί. Καθώς η αύξηση είναι βραδεία, οι μιτώσεις είναι σπάνιες, και καθώς η
διαίρεση είναι φυσιολογική οι μιτώσεις έχουν φυσιολογική εμφάνιση. (Γ) Οι κακοήθεις όγκοι έχουν διηθητικά όρια που
φαίνονται αμφότερα και με το γυμνό μάτι και κάτω από τη μικροσκοπική εξέταση. (Δ) Οι πυρήνες είναι συνήθως
μεγεθυμένοι και τα πυρήνια δραστήρια, δείχνοντας ότι το κύτταρο είναι δραστήριο. Οι πυρήνες είναι συνήθως
υπερχρωματικοί, δηλαδή με πυκνή χρώση και ποικίλουν σε μέγεθος και σε σχήμα – πολυμορφικοί – καθώς το περιεχόμενο
του DNA του πυρήνα συνήθως αυξάνεται. Οι μιτώσεις είναι συχνά πολυάριθμες και συχνά ανώμαλες σε σχήμα, δείχνοντας
ότι η διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης μπορεί να είναι ανώμαλη. Μια τριπολική μίτωση (όπως φαίνεται σε αυτή την
εικόνα) είναι μία κατά την οποία τα χρωμοσώματα προσπαθούν να ξεχωριστούν προς τρία θυγατρικά κύτταρα.

ΠIΝΑΚΑΣ 5.1 Διαφορές μεταξύ καλοηθών και κακοήθων όγκων

Καλοήθης Κακοήθης
Τρόπος αύξησης Επέκταση, κυρίως εντοπισμένη Τοπικά διηθούν, διασπείρονται σε απομακρυσμένες
θέσεις (μεθίστανται)
Ρυθμός αύξησης Βραδύτερος Ταχύτερος
Κλινικά αποτελέσματα Αποτελέσματα τοπικής πίεσης^ Τοπική πίεση και καταστροφή^ ακατάλληλη ορμονική
ορμονική έκκριση έκκριση^ απομακρυσμένες μεταστάσεις
Ιστολογία Μοιάζει με τον ιστό προέλευσης Πολύ διαφέρουν από τον ιστό προέλευσης (οι
λιγότερο καλά διαφοροποιημένοι)
Πυρήνες Μικροί, κανονικοί, ομοιόμορφοι Μεγαλύτεροι, πολύμορφοι
Μιτώσεις Λίγες, φυσιολογικές Πολυάριθμες, περιλαμβανομένων και άτυπων
μορφών
Θεραπεία Τοπική αφαίρεση Τοπική αφαίρεση και συστηματική θεραπεία εάν
υπάρχουν μεταστάσεις
146 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ
τον ιστό από τον οποίο προέρχονται, αν και
οι όγκοι συνήθως προέρχονται από τα αρχέ-
γονα βλαστικά κύτταρα και έτσι η έννοια της
ιστογένεσης δεν είναι πολύ βοηθητική επιστη-
μονικώς. Έχει γίνει τώρα σαφές ότι ο φαινό-
τυπος και η ιστογένεση ενός όγκου δεν είναι
αναγκαστικά συνώνυμα: έτσι το ραβδομυο-
σάρκωμα, ένας κακοήθης όγκος που παρου-
σιάζει διαφοροποίηση προς το γραμμωτό
σκελετικό μυ, μπορεί να αναπτυχθεί σε θέσεις
στις οποίες δεν βρίσκεται φυσιολογικά σκελε-
τικός μυς. Με αυξανόμενο ρυθμό, οι παραδο-
σιακοί τρόποι ιστολογικού καθορισμού του
φαινοτύπου ενός όγκου συμπληρώνονται από
τεχνικές μοριακής βιολογίας, όπως την αντί-
δραση της αλυσιδωτής πολυμεράσης και την
τεχνολογία του παραταξιακού γονιδιακού
τσιπ, για να καθοριστούν τα γονίδια που εκ-
φράζονται από τα κύτταρα του όγκου.
Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι με-
ρικοί πολύ κακοήθεις όγκοι δεν παρουσιά-
ζουν κανέναν τύπο διαφοροποίησης. Αυτοί οι
όγκοι περιγράφονται ως αδιαφοροποίητοι ή
αναπλαστικοί.
Επιθηλιακοί Όγκοι
Καλοήθεις Επιθηλιακοί Όγκοι
Οι καλοήθεις όγκοι μπορούν να προέλθουν
αμφότερα είτε από το καλυπτικό επιθήλιο,
π.χ. πλακώδους τύπου, σχηματίζοντας τα θη-
λώματα, είτε από το αδενικό επιθήλιο, π.χ.
σχηματίζοντας τα αδενώματα του παχέος εν-
τέρου ή του θυρεοειδή αδένα.
Θηλώματα
Τα θηλώματα είναι εκβλαστικές αυξήσεις
στις οποίες το πολλαπλασιαζόμενο επιθήλιο
αυξάνεται προς τα πάνω σχηματίζοντας πτυ-
χές, και δεν διηθεί τον υποκείμενο συνδετικό
ιστό. Μεταξύ αυτών των πτυχών του επιθηλί-
ου υπάρχουν κεντρικά στελέχη από συνδετι-
κό ιστό και αιμοφόρα αγγεία, τα οποία μετα-
φέρουν θρεπτικές ουσίες στο επιθήλιο. Γενι-
κώς, το επιθήλιο είναι καλά διαφοροποιημέ-
νο και μοιάζει πάρα πολύ με το φυσιολογικό
επιθήλιο από το οποίο προέρχεται. Τυπικά
παραδείγματα είναι τα θηλώματα του πλακώ-
δους επιθηλίου του δέρματος ή του λάρυγγος
(Εικόνα 5.4), τα οποία είναι συνήθως ιογε-
νούς προέλευσης. Θηλώματα μπορούν επίσης
να παρατηρηθούν μέσα σε σωληνώδεις κατα-
σκευές, π.χ. τα ενδοπορικά θηλώματα του
μαστού, τα οποία συχνά προκαλούν μία αι-
ματηρή έκκριση από τη θηλή.
Αδενώματα
Τα αδενώματα είναι καλοήθεις όγκοι του
αδενικού επιθηλίου. Τα κύτταρα του όγκου
σε έναν τέτοιο όγκο σχηματίζουν αδενικές
δομές μιμούμενα τη διάταξη του φυσιολογι-
κού ιστού (Εικόνα 5.5). Τα κύτταρα είναι κα-
λά διαφοροποιημένα και συνήθως συνεχίζουν
να εκκρίνουν το φυσιολογικό προϊόν του αδέ-
να^ επομένως τα κύτταρα ενός αδενώματος
του παχέος εντέρου μπορούν να παράξουν
βλέννη ή ένα αδένωμα του θυρεοειδούς, θυ-
ροξίνη. Εάν οι αδένες γίνονται διατεταμένοι
μέσω του εκκρίματος μπορούν να σχηματι-
στούν κύστεις – που έχουν ως αποτέλεσμα το
σχηματισμό μιας πολυκυστικής αλλοίωσης
περιγραφόμενης ως ένα κυσταδένωμα, που
μπορεί να βρεθεί στην ωοθήκη ή στο πάγ-
κρεας. Μερικές φορές, ιδιαίτερα στην ωοθή-
κη, παρατηρείται πολλαπλασιασμός του επι-
θηλίου μέσα σε μία κύστη, συχνά με τη μορ-
φή θηλωδών δομών, αυξήσεις δίκην θηλώμα-
τος με κεντρικούς αγγειοσυνδετικούς άξονες
– και τότε χρησιμοποιείται ο όρος «θηλώδες
κυσταδένωμα».
EIKONA 5.4 Θήλωμα πλακώδους επιθηλίου του λάρυγγος:
αυτή η βλάβη αποτελείται από προσεκβολές δίκην
δακτύλων πλακώδους επιθηλίου με κεντρικούς άξονες
από συνδετικό ιστό.

EIKONA 5.5 Αδένωμα παχέος εντέρου: αρκετές δομές
δίκην αδένος είναι παρούσες, μιμούμενες τη δομή του
φυσιολογικού βλεννογόνου του παχέος εντέρου.
Τα αδενώματα των σπλάγχνων όπως αυτά
του παχέος εντέρου τείνουν να αυξάνονται
προς τον αυλό, και συχνά υιοθετούν μία θη-
λώδη αρχιτεκτονική. Μερικά έχουν ευρεία
βάση και σχηματίζουν πολύ παχιές θηλώδεις
πτυχές – τα ονομαζόμενα λαχνωτά αδενώμα-
τα – ενώ άλλα έχουν λεπτό μίσχο που αποτε-
λείται από φυσιολογικό βλεννογόνο – γνωστά
ως σωληνώδη αδενώματα (Εικόνα 5.6).
Στους περισσότερους καλοήθεις όγκους,
τα χαρακτηριστικά των κυττάρων μοιάζουν
πάρα πολύ με αυτά του φυσιολογικού ιστού
από τον οποίο προέρχονται. Τα αδενώματα
του παχέος εντέρου αποτελούν μία εξαίρεση^
αυτά συνήθως παρουσιάζουν κυτταρολογική
EIKONA 5.6 Σωληνώδες αδένωμα του παχέος εντέρου:
αυτό είναι ένας μικρός μισχωτός πολύποδας με έναν
λεπτό μίσχο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 147
ατυπία ποικίλου βαθμού με μία υψηλή ανα-
λογία πυρήνος: κυτταροπλάσματος και με
αυξημένη μιτωτική δραστηριότητα – χαρα-
κτηριστικά γνωστά ως δυσπλασία. Η σπου-
δαιότητα αυτής έγκειται στο ότι υπάρχει κίν-
δυνος για κακοήθη εξαλλαγή σε καρκίνωμα.
Αυτό περιγράφεται ως αλληλουχία αδενώμα-
τος-καρκινώματος^ η υποκείμενη μοριακή
βιολογία αυτής της εξεργασίας έχει γίνει τώ-
ρα καλά κατανοητή (βλέπε Κεφάλαιο 9, σελ.
268). Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι
αυτό το παράδειγμα δεν σημαίνει ότι κάθε
μονήρης όγκος ακολουθεί την ίδια οδό ή
αναγκαστικά περικλείει ταυτόσημες γενετι-
κές ανωμαλίες.
Κακοήθεις Επιθηλιακοί Όγκοι (Καρκινώματα)
Τα καρκινώματα αποτελούν τον πιο συχνό
τύπο κακοήθους όγκου στους ανθρώπους. Αυ-
τά εμπίπτουν σε αρκετούς διαφορετικούς
υπότυπους, που εξαρτώνται από τη μορφή
της διαφοροποίησης που παρουσιάζουν.
Πλακώδες καρκίνωμα
Αυτά είναι όγκοι που παρουσιάζουν διαφορο-
ποίηση προς πλακώδες επιθήλιο (Εικόνα 5.7)
με τη μορφή παραγωγής κερατίνης ή με την
παρουσία μεσοκυττάριων γεφυρών, οι οποίες
κάτω από το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μπο-
ρούν να παρατηρηθούν ότι είναι δεσμοσώμα-
τα. Το πλακώδες καρκίνωμα μπορεί να προ-
έλθει από ένα προϋπάρχον πλακώδες επιθή-
EIKONA 5.7 Πλακώδες καρκίνωμα. Αυτό αποτελεί ένα
παράδειγμα ενός καλά διαφοροποιημένου όγκου με
ανώμαλες νησίδες πλακώδους επιθηλίου, μία από τις
οποίες παρουσιάζει κεντρική κερατινοποίηση.
148 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ

λιο, π.χ. του δέρματος ή του λάρυγγος, αλλά

μερικά, π.χ. του βρόγχου και της μεταβατι-
κής ζώνης του τραχήλου της μήτρας ανα-
πτύσσονται σε θέσεις όπου υπάρχει φυσιολο-
γικά αδενικό επιθήλιο, αλλά όπου η πλακώ-
δης μεταπλασία ακολουθείται από κακοήθη
εξαλλαγή. Τα πλακώδη καρκινώματα προσο-
μοιάζουν με το φυσιολογικό πλακώδες επιθή-
λιο κατά ένα ποικίλο βαθμό. Οι καλά διαφο-
ροποιημένοι όγκοι παρουσιάζουν ωρίμανση
από τα πολλαπλασιαζόμενα βασικά κύτταρα,
μέσω των ακανθωτικών κυττάρων που μοι- EIKONA 5.8 Αδενοκαρκίνωμα: τα κύτταρα του όγκου
άζουν με την ακανθωτή στοιβάδα, προς εντό- σχηματίζουν μία δομή αδενοκυψέλης. Οι πυρήνες πε-
ριλαμβάνουν εμφανή πυρήνια.
νως κερατινοποιούμενα κύτταρα. Οι πτωχά
διαφοροποιημένοι όγκοι παρουσιάζουν πολύ
λιγότερη ωρίμανση, συχνά χωρίς παραγωγή
κερατίνης, αλλά αποτελούνται από ομάδες κύτταρα. Αυτά είναι γνωστά ως βλεννώδη
κυττάρων που ενώνονται με μεσοκυττάριες καρκινώματα και παρατηρούνται στο στόμα-
γέφυρες. χο, στο παχύ έντερο και στο μαστό. Μερικά
αδενοκαρκινώματα, παρόμοια με τα κυστα-
Αδενοκαρκίνωμα δενώματα, σχηματίζουν μεγάλους κυστικούς
Αυτά είναι όγκοι που παρουσιάζουν αδενική χώρους (κυσταδενοκαρκινώματα) και μπο-
διαφοροποίηση. Αυτά συνήθως προέρχονται ρούν να έχουν θηλώδεις προσεκβολές (θηλώ-
από το αδενικό επιθήλιο, π.χ. εντός του στο- δη κυσταδενοκαρκινώματα)^ αυτά τυπικά
μάχου, του ενδομητρίου, ή του παχέος εντέ- βρίσκονται στις ωοθήκες.
ρου, και μπορούν να προέλθουν από μετα-
πλαστικό αδενικό επιθήλιο, π.χ. στο κατώτε- Καρκίνωμα από κύτταρα μεταβατικού επιθηλίου
ρο πέρας του οισοφάγου στον οισοφάγο του Το καρκίνωμα από κύτταρα μεταβατικού
Barrett όταν η χρόνια αναγωγή του γαστρι- επιθηλίου προέρχεται από το μεταβατικό
κού οξέος έχει προκαλέσει μεταπλασία. Τα επιθήλιο του ουρογεννητικού σωλήνα. Αυτό
αδενοκαρκινώματα μπορεί να είναι καλά επίσης μπορεί να παρουσιάσει σημαντική
διαφοροποιημένα – σχηματίζοντας καλά δια-
μορφωμένες αδενικές δομές γνωστές ως αδε-
νοκυψέλες (Εικόνα 5.8) – αλλά στους πτωχά
διαφοροποιημένους τύπους μπορεί μόνο πε-
ριστασιακά να παρατηρείται παραγωγή αδε-
νικών δομών ή να υπάρχει μόνο εστιακή έν-
δειξη παραγωγής βλέννης. Σε μερικούς όγ-
κους, τυπικά του στομάχου, τα ατομικά κύτ-
ταρα περιέχουν ενδοκυττάρια σταγονίδια
βλέννης^ αυτά πιέζουν τον πυρήνα προς τη
μία πλευρά και τα κύτταρα του όγκου είναι
γνωστά ως κύτταρα δίκην σφραγιστήρος-δα-
κτυλίου (Εικόνα 5.9). Σε άλλους βλεννοπαρα-
γωγούς όγκους υπάρχει εκτεταμένη εξωκυτ- EIKONA 5.9 Καρκίνωμα στομάχου δίκην σφραγιστή-
τάρια συσσώρευση βλέννης^ αυτό σχηματίζει ρος-δακτυλίου: τα κύτταρα του όγκου έχουν έκκεντρους
μεγάλες λίμνες βλέννης μέσα στις οποίες πα- πυρήνες, που έχουν απωθηθεί στο πλάι από ένα κεντρικό
ρατηρούνται διασκορπισμένα επιθηλιακά μεγάλο σταγονίδιο βλέννης.

ποικιλία ως προς την εμφάνιση: τα καλά-δια-
φοροποιημένα θηλώδη καρκινώματα του με-
ταβατικού επιθηλίου προσομοιάζουν με τα
θηλώματα, και μπορούν να μην παρουσιά-
ζουν καμία διήθηση του υποκειμένου στρώ-
ματος, αλλά θεωρούνται ως κακοήθη για
πρακτικούς σκοπούς επειδή έχουν έναν υψη-
λό κίνδυνο υποτροπής, συχνά κατά έναν πιο
επιθετικό τύπο. Τα πτωχά διαφοροποιημένα
καρκινώματα του μεταβατικού επιθηλίου
έχουν μία πιο συμπαγή αρχιτεκτονική και συ-
χνά διηθούν βαθιά μέσα στο τοίχωμα της ου-
ροδόχου κύστεως ή του ουρητήρος.
Μικροκυτταρικό καρκίνωμα
Το μικροκυτταρικό καρκίνωμα είναι ένας όγ-
κος που παρουσιάζει νευροενδοκρινική δια-
φοροποίηση με τη μορφή νευροεκκριτικών
κοκκίων που μπορούν να βρεθούν με το ηλε-
κτρονικό μικροσκόπιο ή να φανούν με ανο-
σοϊστοχημική χρώση για πρωτεΐνες της μεμ-
βράνης των κυστιδίων όπως είναι η συναπτο-
φυσίνη. Τυπικά, αυτό εμφανίζεται στους
βρόγχους, όπου αποτελεί και τον πιο επιθετι-
κό τύπο καρκινώματος του πνεύμονος, αλλά
περιστασιακά και σε άλλες θέσεις όπως στον
τράχηλο της μήτρας και στον οισοφάγο.
Άλλοι τύποι καρκινώματος περιλαμβάνουν το
ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, το κακοήθη όγ-
κο των ηπατοκυττάρων, και το βασικοκυττα-
ρικό καρκίνωμα, μία μορφή καρκινώματος
του δέρματος που είναι συχνά τοπικά κατα-
στρεπτικό, αλλά σπανίως δίνει μεταστάσεις.
Όγκοι του Ερειστικού (Συνδετικού) Ιστού
Οι ερειστικοί (συνδετικοί) ιστοί είναι ο ινώ-
δης ιστός, ο λιπώδης ιστός, τα νεύρα, οι μύες,
τα αιμοφόρα αγγεία, τα οστά και ο χόνδρος.
Αμφότεροι και καλοήθεις και κακοήθεις όγ-
κοι μπορούν να συμβούν που παρουσιάζουν
διαφοροποίηση προς μία από αυτές τις μορ-
φές συνδετικού ιστού. Είναι πιθανώς ότι όλοι
αυτοί οι όγκοι προέρχονται από αρχέγονα
μεσεγχυματικά βλαστικά κύτταρα, τα οποία
διατηρούν την ικανότητα στο να διαφοροποι-
ούνται προς πολλές κατευθύνσεις.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 149
Καλοήθεις Όγκοι του Συνδετικού Ιστού
Η ονοματολογία αυτών των όγκων είναι εύκο-
λα κατανοητή – το όνομα αποτελείται από
ένα πρόθεμα που δείχνει τον τύπο της διαφο-
ροποίησης, π.χ. λιπο- (λίπος), χόνδρο- (χόν-
δρος), αιμάγγειο- (αιμοφόρα αγγεία), με την
κατάληξη –ώμα που υποδηλώνει έναν καλοή-
θη όγκο. Οι περισσότεροι αποτελούν βραδέ-
ως αυξανόμενους όγκους με κάψα που απο-
τελούνται από τον κατάλληλα διαφοροποι-
ημένο ιστό. Ο πιο συχνός τύπος είναι το λει-
ομύωμα, ένας καλοήθης όγκος που παρου-
σιάζει διαφοροποίηση προς τις λείες μυϊκές
ίνες, και που απαντάται συχνά στο μυ του
μυομητρίου (βλέπε Κεφάλαιο 14, σελ. 430 ?).
Τα λιπώματα αποτελούν επίσης συχνούς όγ-
κους, που συμβαίνουν συνήθως στους υποδό-
ριους ιστούς των ενηλίκων, τυπικά στη ράχη
και στους ώμους. Αυτά συνίσταται από μία
μάζα ώριμου λίπους με κάψα. Αυτοί, και άλ-
λοι καλοήθεις όγκοι, συζητούνται στα αντί-
στοιχα κεφάλαια αυτού του τεύχους.
Κακοήθεις Όγκοι του Ερειστικού
(Συνδετικού) Ιστού
Αυτοί είναι γνωστοί ως σαρκώματα (η σάρκα
ελληνικό όνομα = σάρκα). Αυτά είναι πολύ
λιγότερο συχνά από τα καρκινώματα. Τα πε-
ρισσότερα απαντώνται μέσα στους εν τω βά-
θει μαλακούς ιστούς των άκρων και του κορ-
μού, αν και μερικά αναπτύσσονται μέσα στα
σπλάγχνα. Αποτελούν πολλούς διαφορετικούς
τύπους. Παρόμοια με τους καλοήθεις όγκους,
η ονοματολογία παρουσιάζει τον τύπο της
διαφοροποίησης που δείχνεται: π.χ. ένα λει-
ομυοσάρκωμα είναι ένας κακοήθης όγκος
που παρουσιάζει διαφοροποίηση προς το
λείο μυ (Εικόνα 5.10). Τα ραβδομυοσαρκώ-
ματα παρουσιάζουν διαφοροποίηση προς
σκελετικό μυ και είναι μεταξύ των πιο συ-
χνών τύπων της παιδικής ηλικίας. Τα καλά-
διαφοροποιημένα παραδείγματα περιέχουν
μυονημάτια μυοσίνης και ακτίνης τόσο καλά
προσανατολισμένα ούτως ώστε παρόμοιες
εγκάρσιες γραμμώσεις με αυτές που φαίνον-
ται στο φυσιολογικό σκελετικό μυ μπορούν
να παρατηρηθούν. Στους πτωχά διαφοροποι-
ημένους όγκους, η διάγνωση γίνεται με βάση
150 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ
EIKONA 5.10 Λειομυοσάρκωμα: αυτός ο όγκος αποτελείται
από επιμηκυσμένα κύτταρα σχήματος τσιγάρου, αλλά
με πολύμορφους και υπερχρωματικούς, πυρήνες και
με ηωσινόφιλο κυτταρόπλασμα. Παρατηρούνται αρκετές
μιτώσεις σε αυτό το πεδίο.
ότι οι πρωτεΐνες που βρίσκονται στο σκελετι-
κό μυ (π.χ. η δεσμίνη, η μυοσφαιρίνη) ή εμ-
πλέκονται στη διαφοροποίηση του σκελετι-
κού μυός (π.χ. MyoD1) μπορούν να δειχτούν
μέσω της ανοσοϊστοχημείας.
Μερικά σαρκώματα έχουν την τάση να
απαντώνται μέσα σε μαλακούς ιστούς, π.χ. το
λιποσάρκωμα, το λειομυοσάρκωμα καθώς
και ο κακοήθης όγκος του ελύτρου του περι-
φερικού νεύρου. Μερικά, όπως το οστεοσάρ-
κωμα και το χονδροσάρκωμα, απαντώνται
κατά προτίμηση μέσα στο οστό. Τα σαρκώ-
ματα των οστών και των μαλακών μορίων συ-
ζητώνται στο Κεφάλαιο 12.
Όγκοι του Αιμοποιητικού και του
Λεμφικού Ιστού
Λευχαιμίες
Αυτές είναι κακοήθεις όγκοι των αιμοποι-
ητικών κυττάρων, που προέρχονται από τα
βλαστικά κύτταρα μέσα στο μυελό των
οστών. Από το μυελό, τα κακοήθη κύτταρα,
παρόμοια με τα φυσιολογικά αντίστοιχά
τους λευκοκύτταρα, τείνουν να μετανα-
στεύουν μέσα στο περιφερικό αίμα ούτως
ώστε υπάρχει συνήθως ένας αυξημένος
αριθμός λευκοκυττάρων [λευχαιμία – λευ-
κός (λευκός), αίμα – αίμα]. Παρατηρείται
συχνά εκτεταμένη διήθηση και άλλων οργά-
νων όπως του σπληνός και του ήπατος. Η
λευχαιμία επομένως αποτελεί μια διάχυτη
μορφή όγκου και οι συνήθεις αντιλήψεις
του όγκου δεν εφαρμόζονται εδώ. Οι λευ-
χαιμίες εμπίπτουν μέσα σε δύο μεγάλες κα-
τηγορίες: όγκοι των λεμφοκυττάρων και των
μυελογενών κυττάρων^ μέσα σε κάθε κατη-
γορία τα κύτταρα μπορούν να είναι αρχέγο-
να ή αρκετά ώριμα και σχετίζονται με μία
ταχεία πρόοδο ή με μια ήπια φυσιολογική
κλινική εικόνα, αντίστοιχα. Οι τέσσερις κύ-
ριοι τύποι – οξεία λεμφοβλαστική λευχαι-
μία, χρόνια λεμφοκυτταρική λευχαιμία,
οξεία μυελοβλαστική λευχαιμία και χρόνια
μυελογενής λευχαιμία – μαζί με λιγότερο
συχνές ποικιλίες συζητούνται στο Κεφάλαιο
8 (σελ. 222-228 ?).
Λεμφώματα
Αυτά αποτελούν κακοήθεις συμπαγείς όγ-
κους λεμφοκυτταρικής προέλευσης, τα πε-
ρισσότερα από τα οποία αρχίζουν στους
λεμφαδένες, στο σπλήνα, στο θύμο ή στο
μυελό των οστών. Μία μικρότερη αναλογία,
γύρω στο 30%, αρχίζουν σε άλλα όργανα
όπως στο γαστρεντερικό σωλήνα, στο θυρε-
οειδή και στον εγκέφαλο, συνήθως μέσα σε
λεμφικό ιστό που προέρχεται από χρόνιες
φλεγμονώδεις καταστάσεις, όπως στη γα-
στρίτιδα από ελικοβακτηρίδιο και στη θυ-
ρεοειδίτιδα Hashimoto. Τα λεμφώματα
μπορούν να παραμείνουν εντοπισμένα στη
θέση προέλευσης για κάποιο χρόνο ή μπο-
ρούν να διασπαρούν ευρέως. Διαιρούνται
ευρέως σε δύο ομάδες: στο λέμφωμα
Hodgkin και στο μη-Hodgkin λέμφωμα, με
βάση τα διακριτά μεγάλα κύτταρα γνωστά
ως κύτταρα Reed-Sternberg (Εικόνα 5.11)
παρόντα στο Hodgkin λέμφωμα. Το μη-
Hodgkin λέμφωμα εμπίπτει σε δύο κύριες
ομάδες: αυτά που προέρχονται από τα B
λεμφοκύτταρα ή από τα T λεμφοκύτταρα.
Προσφάτως ανοσοκυτταροχημικές και μο-
ριακής βιολογίας τεχνικές έχουν εφαρμο-
στεί σε αυτούς τους όγκους για να καθορι-
στεί ο τύπος της διαφοροποίησης των κυτ-
τάρων, σε διάφορους τύπους, συγκρινόμενα

EIKONA 5.11 Λέμφωμα Hodgkin: ένα τυπικό κύτταρο
Reed-Sternberg είναι παρόν στο μέσο του πεδίου. Αυτό
είναι διπύρηνο με μια εμφάνιση όπως «τα μάτια της κου-
κουβάγιας» οφειλόμενη στα μεγάλα ηωσινόφιλα πυρήνια.
με τα φυσιολογικά λεμφοειδή κύτταρα, π.χ.
είναι τώρα εμφανές ότι τα κύτταρα Reed-
Sternberg του λεμφώματος Hodgkin προέρ-
χονται από τη B-λεμφοκυτταρική σειρά. Τα
λεμφώματα συζητούνται λεπτομερώς στο
Κεφάλαιο 8 (σελ. 199-212 ??).
Οι λευχαιμίες και τα λεμφώματα είναι
σχετιζόμενοι όγκοι και υπάρχει μερική επι-
κάλυψη: π.χ. η χρόνια λεμφοκυτταρική λευ-
χαιμία και το καλά-διαφοροποιημένο λεμφο-
κυτταρικό λέμφωμα αποτελούν βασικά την
ίδια νόσο, αλλά το ένα όνομα εφαρμόζεται
όταν η νόσος κυρίως προσβάλλει το μυελό
των οστών και το περιφερικό αίμα και το άλ-
λο όταν οι διογκωμένοι λεμφαδένες αποτε-
λούν το πρωταρχικό σημείο. Αληθείς καλοή-
θεις όγκοι δεν έχουν περιγραφεί σε οποιαδή-
ποτε ομάδα.
Όγκοι από Εμβρυϊκά Κύτταρα
Όγκοι μπορούν να προέλθουν από τα εμ-
βρυϊκά κύτταρα και αυτοί επομένως συνήθως
βρίσκονται μέσα στον όρχι ή στην ωοθήκη.
Περιστασιακά, όμως, μπορούν να προέλθουν
και από φωλιές εμβρυϊκών κυττάρων, οι
οποίες έχουν παραμείνει πίσω κατά τη διάρ-
κεια της εμβρυϊκής μετανάστευσης των εμ-
βρυϊκών κυττάρων από τις οπίσθιες ραχιαίες
ακρολοφίες. Επομένως όγκοι από εμβρυϊκά
κύτταρα μπορούν να βρεθούν, συνήθως κατά
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 151
τη μέση γραμμή, από την επίφυση ή κωνά-
ριο, στη βάση του κρανίου, το μεσοθωράκιο
και τον οπισθοπεριτοναϊκό χώρο μέχρι την
ιεροκοκκυγική περιοχή.
Τα φυσιολογικά εμβρυϊκά κύτταρα είναι
πολυδύναμα – αυτά δίνουν προέλευση σε
όλους τους ιστούς που βρίσκονται μέσα στο
σώμα και στον πλακούντα και στον λεκιθικό
ασκό, με τους τελευταίους ιστούς να περι-
γράφονται ως εξωεμβρυϊκοί. Επομένως, δεν
είναι παράξενο, ότι οι όγκοι από τα εμβρυϊ-
κά κύτταρα μπορούν να περιέχουν διαφο-
ροποιημένο ιστό από οποιοδήποτε από τα
τρία βλαστικά δέρματα του εμβρύου – το
εκτόδερμα, το μεσόδερμα και το ενδόδερμα
– και από τους εξωεμβρυϊκούς ιστούς. Οι
όγκοι αυτού του τύπου ονομάζονται τερατώ-
ματα. Αυτά είναι πιο συχνά στην ωοθήκη
(Εικόνα 5.12), όπου αυτά είναι σχεδόν πάν-
τοτε καλοήθη και λιγότερο συχνά αλλά με
μία ταχέως αυξανόμενη επίπτωση, μέσα
στον όρχι, όπου αυτά σχεδόν πάντοτε είναι
κακοήθη. Στους καλοήθεις όγκους, όπως σε
αυτούς της ωοθήκης, οι ιστοί μπορεί να εί-
ναι πολύ καλά διαφοροποιημένοι, μοιάζον-
τας με το φυσιολογικό δέρμα, το θυρεοειδή,
τον εγκέφαλο, ή τον χόνδρο. Οι κακοήθεις
όγκοι όπως θα μπορούσε να προβλεφθεί,
περιέχουν πολύ λιγότερους καλά-διαφορο-
ποιημένους ιστούς, αλλά παράξενα συχνά
σχηματίζουν διαφοροποιημένους ιστούς κά-
EIKONA 5.12 Καλόηθες κυστικό τεράτωμα της ωοθήκης:
αυτή η κύστη επενδύεται από πλακώδες επιθήλιο και
είναι γεμάτη με σμήγμα και τρίχες.
152 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ

τω από την επίδραση των χημειοθεραπευτι- ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΚΑΚΟΗΘΩΝ

κών φαρμάκων. ΟΓΚΩΝ
Μερικοί όγκοι από εμβρυϊκά κύτταρα συ-
νίστανται από αδιαφοροποίητα κύτταρα που
μοιάζουν με τα αρχέγονα εμβρυϊκά κύτταρα. Σημεία Kλειδιά
Αυτοί είναι γνωστοί ως σεμινώματα όταν αρ- Οι τρόποι διασποράς των όγκων περιλαμβά-
χίζουν στους όρχεις και ως δυσγερμινώματα νουν:
όταν αρχίζουν στις ωοθήκες. • τοπική διασπορά
• λεμφαγγειακή διασπορά
Όγκοι του Νευροεκτοδέρματος • αιματογενή διασπορά
• διασπορά μέσω κοιλοτήτων
Πολλοί ιστοί του σώματος προέρχονται από
• ενδοεπιθηλιακή διασπορά.
το νευροεκτόδερμα – ο εγκέφαλος, οι νευ-
ρώνες και η υποστηρικτική γλοία, τα περι-
φερικά νεύρα (περιλαμβανομένων των αξό- Οι κακοήθεις όγκοι διασπείρονται με διάφο-
νων και των υποστηρικτικών τους κυττάρων ρους τρόπους. Αυτοί πρώτα περιγράφονται
του Schwann) και τα μελανοκύτταρα. Οι όγ- με γενικούς όρους και μετά παρατίθενται οι
κοι που προέρχονται από αυτά τα κύτταρα πολύπλοκοι υποκείμενοι μηχανισμοί.
συζητούνται λεπτομερώς στα αντίστοιχα κε-
φάλαια.
Η ονοματολογία των όγκων ανακεφαλαι- Τοπική Διασπορά
ώνεται στον Πίνακα 5.2. Τα κακοήθη κύτταρα έχουν την ικανότητα

ΠIΝΑΚΑΣ 5.2 Ονοματολογία των όγκων

Ιστός προέλευσης Καλοήθης Κακοήθης
Επιθηλιακή
Καλυπτήρια επιθήλια Θήλωμα Καρκίνωμα, τυπικώς πλακώδες
Αδενικά επιθήλια Αδένωμα (κυσταδένωμα) Αδενοκαρκίνωμα (κυσταδενοκαρκίνωμα)

Συνδετικός ιστός Καλοήθης (-ώμα) Κακοήθης (-σάρκωμα)

Λείος μυς Λειομύωμα Λειομυοσάρκωμα
Σκελετικός μυς Ραβδομύωμα Ραβδομυοσάρκωμα
Οστίτις ιστός Οστέωμα Οστεοσάρκωμα
Χόνδρος Χόνδρωμα Χονδροσάρκωμα
Ινώδης ιστός Ίνωμα Ινοσάρκωμα
Αιμοφόρα αγγεία Αιμαγγείωμα Αγγειοσάρκωμα
Λιπώδης ιστός Λίπωμα Λιποσάρκωμα

Άλλοι ιστοί
Λεμφικός Κανένας Λέμφωμα (Hodgkin ή μη-Hodgkin λέμφωμα)
Αιμοποιητικός Κανένα Λευχαιμία
Αρχέγονα νευρικά κύτταρα Γαγγλιονεύρωμα Νευροβλάστωμα, ρετινοβλάστωμα, και άλλοι
Κύτταρα γλοίας Κανένας Γλοίωμα (π.χ. αστροκύττωμα)
Μελανοκύτταρα Μελαγχρωματικοί σπίλοι Κακόηθες μελάνωμα
Μεσοθήλιο Κανένα Κακόηθες μεσοθηλίωμα
Εμβρυϊκά κύτταρα Τεράτωμα Τεράτωμα, σεμίνωμα
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 153

να διεισδύουν μεταξύ των παρακείμενων φυ-

σιολογικών κυττάρων και να διηθούν τους
περιβάλλοντες ιστούς. Για τους επιθηλια-
κούς όγκους, το πρώτο βήμα είναι για τα
κύτταρα των όγκων να διασπάσουν τη βασι-
κή μεμβράνη, δηλαδή να προχωρήσουν από
το στάδιο της ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας
σε αυτό του διηθητικού όγκου (Εικόνα 5.13).
Είναι σε αυτό το στάδιο που μπορεί να ειπω-
θεί ότι τα κύτταρα του όγκου έχουν γίνει κα-
κοήθη. Τα κύτταρα των όγκων ακολουθούν
EIKONA 5.14 Τοπική διήθηση από καρκίνωμα του
τις οδούς της λιγότερης αντίστασης και δια-
μαστού: τα κύτταρα του όγκου έχουν διασπαρεί κατά
σπείρονται εύκολα διαμέσου του χαλαρού μήκος των οδών της ελάχιστης αντίστασης, εδώ διαμέσου
ινώδους και λιπώδους ιστού (Εικόνα 5.14). του λιπώδους ιστού.
Ο πυκνός ινώδης ιστός όπως η περιτονία και
το περιόστεο τείνουν να σχηματίζουν περισ-
σότερο ένα φράγμα, αλλά επίσης και αυτά φαδένων, τον λεμφαδένα φρουρό. Εάν αυτός
τελικά διηθούνται. ο λεμφαδένας έχει καταληφθεί από όγκο
αναγνωρίζεται τώρα ότι είναι σημαντικό για
το σχεδιασμό της έκτασης της εγχειρητικής
Λεμφική ή Λεμφαγγειακή Διασπορά επέμβασης, π.χ. για το μελάνωμα ή το καρκί-
Αυτός είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο
διασπείρονται τα καρκινώματα. Τα πολύ λε-
πτά τοιχώματα των λεμφαγγείων διαπερνών-
ται εύκολα από τα κύτταρα των όγκων (Εικό-
να 5.15), που μεταφέρονται μαζί με τη λέμφο
στον πρώτο λεμφαδένα της αλύσου των λεμ-

EIKONA 5.13 Πρώιμο διηθητικό πλακώδες καρκίνωμα:

μικρές ομάδες κυττάρων του όγκου (κάτω αριστερά) EIKONA 5.15 Λεμφική διασπορά: αυτό το κακόηθες
έχουν αποσπαστεί από το υπερκείμενο επιθήλιο (άνω μελάνωμα έχει διασπαρεί εκτεταμένα διαμέσου των λεμ-
δεξιά) και έχουν διηθήσει τον υποκείμενο συνδετικό φαγγείων (διαγραφομένων μαύρων από τη μελανίνη)
ιστό. στην κνήμη.
154 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ
νωμα του μαστού. Πρώτα, τα κύτταρα του
όγκου παρατηρούνται σε μικρές ομάδες στον
υποκαψικό λεμφόκολπο (Εικόνα 5.16), αλλά
αυτά επεκτείνονται μέσω των κολποειδών και
βαθμιαία αντικαθιστούν το παρέγχυμα του
λεμφαδένα^ τότε μετά αυτά διασπείρονται εγ-
γύτερα κατά μήκος της αλύσου των λεμφαδέ-
νων (Εικόνα 5.17). Τελικά μπορούν να φτά-
σουν μέσα στο μείζονα θωρακικό πόρο και
να εισέλθουν στην άνω κοίλη φλέβα, από την
οποία μπορεί να λάβει χώρα περαιτέρω δια-
σπορά μέσω της κυκλοφορίας του αίματος.
Αιματογενής Διασπορά
Τα κύτταρα του όγκου είναι επίσης ικανά να
διηθήσουν τις λεπτοτοιχωματικές φλέβες και
να αναπτυχθούν κατά μήκος του φλεβικού
συστήματος ή να δημιουργήσουν έμβολα μέ-
σα στην κυκλοφορία του αίματος. Η θέση της
αρχικής μετάστασης (η πρώτη θέση της εγ-
κατάστασης) εξαρτάται από τη φλεβική πα-
ροχέτευση της θέσης του όγκου. Τα περισσό-
τερα καρκινικά έμβολα διέρχονται από τη
δεξιά καρδιά και σφηνώνουν στο δίκτυο των
αιμοφόρων τριχοειδών των πνευμόνων, αλλά
πολλοί καρκίνοι σπλαχνικής προέλευσης,
π.χ. του εντέρου, μεθίστανται μέσω του αίμα-
τος στο ήπαρ κατά μήκος της πυλαίας φλέ-
βας. Οι όγκοι των σπλάγχνων επίσης διηθούν
τα αιμοφόρα αγγεία που επικοινωνούν με το
παρασπονδύλιο φλεβώδες πλέγμα του Bat-
EIKONA 5.16 Πρώιμη κατάληψη ενός λεμφαδένα από
μεταστατικό καρκίνωμα. Ένα οζίδιο λευκού όγκου είναι
παρόν κάτω από τον υποκαψικό λεμφόκολπο.
EIKONA 5.17 Καρκίνωμα του μαστού που δείχνει λεμ-
φαδενική προσβολή. Ο όγκος βρίσκεται ακριβώς πλάγια
από τη θηλή. Το μεγάλο βέλος δείχνει τον πρώτο
λεμφαδένα της αλύσου. Αυτός και ο λεμφαδένες που
σημειώνεται από το επόμενο βέλος προσβάλλονται αμ-
φότεροι από μεταστατικό καρκίνωμα. Ο τρίτος λεμφαδένας
είναι ελεύθερος από το καρκίνωμα.
son, ένα πολύπλοκο σύστημα φλεβών χωρίς
βαλβίδες. Μπορεί να λάβει χώρα παλίνδρομη
ροή, για παράδειγμα, όταν η ενδοκοιλιακή
πίεση αυξάνεται και είναι υπεύθυνη για τις
συχνές μεταστάσεις που παρατηρούνται στη
σπονδυλική στήλη, για παράδειγμα, στο προ-
στατικό καρκίνωμα. Καρκινικά έμβολα από
τους πνεύμονες εισέρχονται στη συστηματική
κυκλοφορία και μπορούν να διασπαρούν ευ-
ρέως στον εγκέφαλο ή οπουδήποτε αλλού.
Αντίθετα με τις λεπτοτοιχωματικές φλέβες, οι
παχυτοιχωματικές αρτηρίες ανθίστανται στη
διήθηση από τους όγκους.
Δεν είναι μόνο τα ανατομικά χαρακτηρι-
στικά της αιματικής ροής που εξηγούν τις θέ-
σεις των μεταστάσεων. Η φράση «σπορά και
έδαφος» επινοήθηκε κατά τον 19ο αιώνα για
να περιγράψει την τάση μερικών καρκίνων
να διασπείρονται σε ειδικές θέσεις. Αυτό δί-
νει έμφαση στη σπουδαιότητα της σχέσης με-
ταξύ των καρκινικών κυττάρων (σπόρων) και
της θέσης της μετάστασης (έδαφος) σε αυτή
τη διαδικασία. Αυτό το φαινόμενο είναι τώρα
εξηγήσιμο με όρους των ιστών στόχων για τη
μετάσταση φέροντας την κατάλληλη εξωκυτ-
τάρια ουσία και για τα μόρια της κυτταρικής
πρόσφυσης που επιτρέπουν στα κύτταρα του
καρκίνου να σταματούν σε μία δεδομένη θέ-
ση και να αυξάνονται εκεί.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ 155

Τα σαρκώματα συνήθως διασπείρονται Ενδοεπιθηλιακή Διασπορά

μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και τα Αυτή είναι η διαδικασία μέσω της οποίας τα
καρκινώματα, τα οποία συνήθως αρχικά δια- καρκινικά κύτταρα μπορούν να διηθηθούν
σπείρονται μέσω των λεμφαγγείων, συχνά μεταξύ των κυττάρων του φυσιολογικού επι-
διασπείρονται μέσω του αίματος σε αργότε- θηλίου, χωρίς διήθηση του υποκείμενου
ρα στάδια. Το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα στρώματος. Αυτό παρατηρείται καλύτερα
παρουσιάζει μία ιδιαίτερη τάση να διηθεί τη στη νόσο του Paget της θηλής του μαστού
νεφρική φλέβα (Εικόνα 5.18). (βλέπε Κεφάλαιο 15, σελ. 453 ?) κατά την
οποία τα κύτταρα ενός πορογενούς καρκινώ-
ματος in situ αυξάνονται μέσα στο δέρμα της
Διακοιλωματική Διασπορά θηλής (Εικόνα 5.19), παρέχοντας μία εμφάνι-
Η διακοιλωματική διασπορά σημαίνει ότι η ση που μοιάζει με έκζεμα. Η εξωμαστική νό-
διασπορά γίνεται διαμέσου των κοιλοτήτων σος του Paget παρατηρείται επίσης και στο
του σώματος, δηλαδή της περιτοναϊκής,
υπεζωκοτικής και περικαρδιακής κοιλότη-
τας. Αυτές δεν παρέχουν επίπεδα αντίστα-
σης ούτως ώστε από τη στιγμή που τα καρ-
κινικά κύτταρα αποκτούν πρόσβαση στους
ανοιχτούς χώρους, αυτά εύκολα διασπείρον-
ται ευρέως. Αυτό παρατηρείται καλύτερα
στους ενδοπεριτοναϊκούς καρκίνους, ιδιαίτε-
ρα στο καρκίνωμα της ωοθήκης, που δια-
σπείρεται μέσω της κοιλίας συχνά προκα-
λώντας μία μάζα όγκου που συμφύει τις έλι-
κες του εντέρου μεταξύ τους. Το γαστρικό
καρκίνωμα μπορεί να διασπαρεί με ένα πα-
ρόμοιο τρόπο, και να προσβάλλει την περι-
τοναϊκή κοιλότητα, συχνά διασπειρόμενο
στις ωοθήκες. Όταν αυτές οι ωοθηκικές με-
ταστάσεις είναι αμφοτερόπλευρες στις προ-
εμμηνοπαυσιακές γυναίκες είναι γνωστές ως
όγκοι του Krukenberg.

EIKONA 5.18 Αυτό το μεγάλο κίτρινο νεφροκυτταρικό EIKONA 5.19 Νόσος του Paget της θηλής του μαστού:
καρκίνωμα παρατηρείται να έχει διηθήσει την ανοιγμένη ο μηχανισμός της ανάπτυξης δείχνεται στο (Α) και η
νεφρική φλέβα. Ο όγκος μπορεί να επεκταθεί μέσω της προκαλούμενη εμφάνιση δίκην εκζέματος του υπερκείμενου
κάτω κοίλης φλέβας και να φθάσει στην καρδιά. δέρματος στο (Β).
156 TMHMA 1 • ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΝΟΣΩΝ

ΠIΝΑΚΑΣ 5.3 Διασπορά των όγκων

Όγκος Αιματογενής Λεμφική Διακοιλωματική
Καρκίνωμα Συχνή, καθυστερημένη Συχνή, πρώιμη Στομάχου, ωοθήκης
Μελάνωμα Συχνή, καθυστερημένη Συχνή, πρώιμη Σπάνια
Σάρκωμα Συχνή, πρώιμη Σπάνια Σπάνια

αιδοίο και στην πρωκτοορθική περιοχή και νων (Πίνακας 5.3) και η διαδικασία της με-
μπορεί να αποτελεί επιπλοκή των κακοήθων τάστασης (Εικόνα 5.20) είναι πολύπλοκοι δεν
όγκων των εξαρτημάτων του δέρματος. οφείλονται απλώς στην ανατομία της αιματι-
Οι μηχανισμοί της διασποράς των καρκί- κής ροής.

EIKONA 5.20 Η διαδικασία της

διασποράς των όγκων (μετάστα-
ση). Αυτό το διάγραμμα περι-
γράφει διαγραμματικά τη βασική
διαδικασία της αιματογενούς με-
τάστασης. Περισσότερες λεπτο-
μέρειες παρέχονται στη συνοδό
Μελέτη Ειδικού Θέματος 5.1.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 • ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΟΓΚΟΙ
5.1 Μελέτη Ειδικού Θέματος
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ τΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ
τωΝ ΟΓΚωΝ
Η διήθηση και η μετάσταση αποτελούν μέρος
μιας πολύπλοκης με πολλά βήματα διαδικασίας
που εμπλέκει διαδράσεις κυττάρου-κυττάρου και
κυττάρου-εξωκυττάριας ουσίας, στις οποίες εμ-
πλέκονται ποικίλοι τύποι μορίων κυτταρικής προ-
σκόλλησης. Εδώ περιγράφεται η διασπορά των
καρκινωμάτων, αλλά παρόμοιες έννοιες εφαρ-
μόζονται και για τους άλλους όγκους.
Βήμα 1 Άμεση Διασπορά και
Διηθητικότητα
Μείωση της Προσκόλλησης Κυττάρου-
Κυττάρου
Τα φυσιολογικά επιθηλιακά κύτταρα ενώνονται
σφιχτά το ένα με το άλλο μέσω μορίων όπως
είναι η E-καντχερίνη (επιθηλιακή καντχερίνη), που
είναι ένα μέλος της οικογένειας των μορίων
προσκόλλησης κυττάρου-κυττάρου που είναι
εξαρτώμενη από τα ιόντα ασβεστίου (ασβεστιο-
εξαρτώμενη). Τα κακοήθη επιθηλιακά κύτταρα
προσκολλώνται λιγότερο στέρεα μεταξύ τους,
οφειλόμενο τουλάχιστον κατά ένα μέρος στη
μειωμένη έκφραση της Ε-καντχερίνης, και αυτό
συσχετίζεται με τη διηθησιμότητα του όγκου, π.χ.
στο καρκίνωμα του μαστού. Στο καρκίνωμα του
παχέος εντέρου και στα γλοιώματα η απώλεια
του N-CAM (μόριο προσκόλλησης του νευρικού
κυττάρου) παίζει έναν παρόμοιο ρόλο.
Διήθηση της Βασικής Μεμβράνης και
του Στρώματος
Αρχικά, τα κύτταρα του όγκου πρέπει να προ-
σφύονται στη βασική μεμβράνη μέσω αντίδρασης
μεταξύ των ιντεγκρινών της κυτταρικής επιφάνειας
και των πρωτεϊνών της εξωκυττάριας ουσίας
όπως είναι η λαμινίνη και η ινονεκτίνη. Μία ευρεία
ποικιλία αλλαγών στην έκφραση των ιντεγκρινών
παρατηρείται στα καρκινικά κύτταρα. Έπειτα, τα
καρκινικά κύτταρα παράγουν πρωτεολυτικά
157
ένζυμα όπως κολλαγενάση και στρωμελυσίνη
[μέλη της ομάδος της εξωκυττάριας ουσίας των
μεταλλοπρωτεϊνασών που περιέχουν τσίγκο
(MMPs)], που διασπούν τις πρωτεΐνες της εξω-
κυττάριας ουσίας λαμινίνη, ινονεκτίνη και κολ-
λαγόνο. Αυτά τα πρωτεολυτικά ένζυμα βρίσκονται
κάτω από πολύπλοκους ελεγκτικούς μηχανισμούς^
αυτά παράγονται σε μία ανενεργό μορφή (προ-
ένζυμο), και απαιτούν ενεργοποίηση. Αναστολείς
των MMP αναπτύσσονται για θεραπευτική χρήση.
Επιπρόσθετα, υπάρχει μία ομάδα φυσικά απαν-
τούμενων ανταγωνιστών γνωστών ως ιστικών
αναστολέων των μεταλλοπρωτεϊνασών (TIMPs).
Άλλες πρωτεΐνες περιλαμβανομένων των ενερ-
γοποιητών του πλασμινογόνου και των καθεψινών
εμπλέκονται επίσης στη διάσπαση της εξωκυττάριας
ουσίας.
Κινητικότητα των Καρκινικών Κυττάρων
Η διήθηση της βασικής μεμβράνης και του υπο-
κείμενου στρώματος απαιτεί τα καρκινικά κύτταρα
να είναι ευκίνητα. Τα κύτταρα επεκτείνουν ψευ-
δοπόδια στο πρόσθιο μέρος τους και προ-
σφύονται στις πρωτεΐνες του στρώματος. Η
κίνηση γίνεται από τον κυτταροσκελετό μέσω
της διασταύρωσης των μορίων της ακτίνης και
διεγείρεται από μία ευρεία ποικιλία αυξητικών
παραγόντων, συστατικών του στρώματος και
κυτταροκινών, π.χ. της αυτοταξίνης.
Βήμα 2 Αγγειογένεση
Η αγγειογένεση αποτελεί μια διαδικασία μέσω
της οποίας σχηματίζονται νέα αιμοφόρα αγγεία.
Αυτή παρατηρείται κατά την εμβρυογένεση, την
επούλωση των πληγών και τη χρόνια φλεγμονή.
Πρόσφατα η σπουδαιότητά της για την ανάπτυξη
των όγκων έχει αναγνωριστεί. Η ανάπτυξη μιας
πλούσιας αιματικής παροχής γύρω από τον
όγκο αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα (περιγραφόμενο
σαν «αγγειογενής διακόπτης») για την προαγωγή
από έναν μικρό εντοπισμένο όγκο σε έναν μεγάλο
όγκο με τη δυνατότητα για μετάσταση. Οι μη-
χανισμοί που εμπλέκονται είναι πολύπλοκοι και
θα τεθούν περιληπτικά εδώ.