Dưới đây là giải HNO3 dưới góc độ phân tích, dành cho những bạn đang rơi vào

trạng
thái hoang mang, yếu bóng vía với HNO3, đặc biệt không dành cho những bạn tay to mà
còn là thanh niên nghiêm túc nhé.
------Thankssssss----

Câu 77: Hòa tan hết 23,18 gam hỗn hợp X gồm Fe, Mg và Fe(NO3)3 vào dung dịch chứa 0,46
mol H2SO4 loãng và 0,01 mol NaNO3, thu được dung dịch Y (chứa 58,45 gam chất tan gồm hỗn
hợp muối trung hòa) và 2,92 gam hỗn hợp khí Z. Cho Y phản ứng vừa đủ với dung dịch chứa
0,91 mol NaOH, thu được 29,18 gam kết tủa. Biết các phản ứng xảy ra hoàn toàn. Phần trăm
khối lượng trong X là
A. 49,98% B. 41,76% C. 52,20% D. 38,83%
Lời giải: Sơ đồ bài toán:
N

( Z )  H + H 2O
O

2,92

 Fe  Fe 2+ 
  H 2 SO4 : 0, 46  3+ 
( X )  Mg + →  Fe  m( g )
 Fe( NO )  NaNO3 : 0, 01  Mg 2+   Fe(OH ) 2
   
⎯⎯⎯ →  Fe(OH )3
3 3 NaOH
(Y )  0,91
+
 Na : 0, 01  Mg (OH )
23,18 g

 +
 2

 NH 4 29,18
 SO 2− : 0, 46
 4
58,45 g

Đặt m  Fe; Mg( X ) = m (g) tương đương với m Fe2+ ; Fe3+ ; Mg 2+  = m( g )

(Y )

14, 06 − m
⎯⎯⎯⎯
BTKL[Y ]
→ m + 0, 01 23 + 18  nNH + + 0, 46  96 = 58, 45  nNH + = (mol )
4 4
18
NaOH có 0,91 mol được chia ra làm 2 nhiệm vụ:
14, 06 − m
Nhiệm vụ 1: Phản ứng vừa đủ với nNH + = (mol)
4
18

Nhiệm vụ 2: Tạo kết tủa với các ion kim loại Fe 2+ ; Fe3+ ; Mg 2+ 

14, 06 − m
Sau nhiệm vụ 1, lượng OH − còn lại để làm nhiệm vụ 2 là nOH − ( conlai ) = 0,91 − (mol )
18

Nghĩa là lượng OH − còn lại đó đã đi vào kết tủa.

  14, 06 − m 
Nên m = m Fe2+ ; Fe3+ ;Mg 2+ + mOH − = m +  0,91 −   17 = 29,18 → m = 13,88( g )
   18 

mX = mFe;Mg + mNO − = 13,88 + 62.nNO − = 23,18 → nNO − = 0,15(mol )

3 3 3

nNO − 0, 05  242
Vậy nFe ( NO3 )3 = 3
= 0, 05(mol ) → %mFe ( NO3 )3 =  100%  52, 2% (Còn bên dưới) 
3 23,18

Những điều cần biết về bài tập HNO3:

1) Nếu hỗn hợp ban đầu có Fe, dung dịch sau phản ứng nếu có đồng thời cả H+ lẫn NO3- thì
dung dịch sau phản ứng chỉ có muối Fe3+ , không có Fe2+ đâu nha.
2) Nếu dung dịch sau phản ứng đề bài kêu “Chỉ thu được dung dịch trung hòa/ dung dịch
muối trung hòa/ dung dịch sunfat/ dung dịch muối sunfat” thì dung dịch đó không chứa
gốc NO3-. Mà không có NO3- thì khí thu được chắn chắn có H2.
3) Nếu hỗn hợp ban đầu có Mg/Al/Zn thì dung dịch thu được > 90% có NH4+.
4) Lưu ý khi cho dung dịch qua NaOH thì OH- làm những nhiệm vụ gì nhé, mình có ghi bên
trên đó.
Câu 47 (ĐH-2015): Cho 7,65 gam hỗn hợp X gồm Al và Al2O3 (trong đó Al chiếm 60% khối
lượng) tan hoàn toàn trong dung dịch Y gồm H2SO4 và NaNO3, thu được dung dịch Z chỉ chứa 3
muối trung hòa và m gam hỗn hợp khí T (trong T có 0,015 mol H2). Cho dung dịch BaCl2 dư vào
Z đến khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được 93,2 gam kết tủa. Còn nếu cho Z phản ứng
với NaOH thì lượng NaOH phản ứng tối đa là 0,935 mol. Tìm giá trị m ?
Lời giải: Lại viết sơ đồ ra như mình trình bày thôi

 H 2 : 0, 015

N + H 2O
O

 Al : 0,17  NaNO3 ⎯⎯⎯ → BaSO4 : 0; 4mol
 Al 3+
BaCl 2
X +Y  → du
 Al2O3 : 0, 03  H 2 SO4  +
 Na  AlO2 −
7,65( g )
% mAl = 60%
Z + 
 NH 4 * ⎯⎯⎯
NaOH
0,935
→ dd  Na +
 SO 2−  SO 2−
 4  4

Đề bài kêu tìm mT(khí) thì có 2 hướng:

Hướng 1: Tìm mH 2O rồi BTKL cái lượng cái là xong

Hướng 2: Tính từng thành phần nguyên tố khí ra: mO + mN + mH 2 = mT

Vậy thì chọn hướng nào cảm giác dễ đi hơn thì chọn. Mình chọn hướng 1 nhé, hướng 1 ngắn
hơn. Tại vì nếu làm hướng 2 thì phải tìm nO trong T, thì dù gì cũng phải BTNT[O] phải qua mặt
thằng H2O mà. Hiểu ý mình nói không nè? Vậy tóm lại là tìm ra H2O là xong bài toán.
Sơ đồ trên là sơ đồ sơ khai nhất, chưa điền thông tin gì cả. Giờ mình phân tích đến đâu thì điền
thông tin lên sơ đồ đến đó.
- Đề kêu thu được hỗn hợp khí T trong đó có H2 theo đúng lí thuyết mình nói, dung dịch
muối thu được chỉ chứa muối trung hòa, tức là chỉ có gốc SO42-, không có NO3-, mà
không có NO3- thì khí thu được chắc chắn có H2, mà đề còn kêu thu được 3 muối, 2 muối
có sẵn là Al3+ và Na+ rồi, vậy muối còn lại chắc chắn là NH4+ chứ còn gì nữa…đúng
không nàooooo, vì hỗn hợp ban đầu có Al mà ☺.
- Dung dịch Z có Al3+, mà cho Z tác dụng “Tối đa” với 0,935 mol NaOH, nghĩa là sao,
nghĩa là Al3+ sẽ đi hết vào muối ion AlO2- chứ không phải tạo kết tủa. Vì tác dụng tối ra
với OH- mà. Hiểu ý mình nói chứ, học bài nhôm rồi mà. Kĩ lưỡng hơn thì PT đây
 Al 3+ + 3OH − → Al (OH )3
 − −
 Al 3+ + 4OH − → AlO2 − + H 2O
 Al (OH )3 + OH → AlO2 + H 2O
Đó, tác dụng Al3+ tác dụng “Tối đa” với OH- là phương trình đó đó.
- nBaSO4 = nSO 2− ( Z ) = nH2 SO4 = 0, 4(mol )
4

- nAl 3+ = nAl ( X ) = 0,17 + 0, 03  2 = 0, 23(mol ) và ⎯⎯⎯⎯

BTNT [ Al ]
→ nAl 3+ = nAlO − = 0, 23(mol )
2

- ⎯⎯⎯⎯
→ nNa+ = 1,03(mol )
BTDT [ F ]

- n Na + ( F )
= nNa+ ( Z ) + nNa+ ( NaOH ) → 1, 03 = nNa+ ( Z ) + 0,935  nNa+ ( Z ) = 0, 095(mol )
- ⎯⎯⎯⎯
BTDT [ Z ]
→ nNH + = 2nSO 2− − (3nAl 3+ + nNa+ ) = 0, 015( mol )
4 4

0, 4  2nH2 SO4 − (4nNH + + 2nH2 )

- ⎯⎯⎯⎯
BTNT [ H ]
→ nH2O = 4
= 0,355(mol )
2
- ⎯⎯⎯
BTKL
→ mT = mX + mY − (mZ + mH2O )  mT = 7,65 + 47, 275 − (47,065 + 6,39) = 1, 47( g )
 H 2 : 0, 015

T N + H 2O
O
 0,355mol

 Al : 0,17  NaNO3 : 0, 095 ⎯⎯⎯ → BaSO4 : 0; 4mol

 Al 3+ : 0, 23
BaCl 2
X +Y  → du
 Al2O3 : 0, 03  H 2 SO4 : 0, 4  +
 Na :1, 03 − 0,935 = 0, 095  AlO2 − : 0, 23
7,65( g )
% mAl = 60%
Z 
+
 NH 4 : ⎯⎯⎯
BTDT
→ 0, 015 * ⎯⎯⎯
NaOH
0,935
→ dd ( F )  Na + : ⎯⎯⎯BTDT
→ : 0, 4  2 + 0, 23 = 1, 03
 SO 2− : 0, 4  SO 2− : 0, 4
 4  4

Note những điều qua bài này:

1) Thông thường các bài HNO3 thì đa số (70→90%) là PHẢI TÌM mH2O, rồi khi đó
[BTNT] hay BTKL gì đó thì làm. Thường ra được H2O là xong 70→80% bài toán rồi đó.
2) Khi cho dung dịch qua NaOH tác dụng vừa đủ có nói rõ tác dụng với bao nhiêu nNaOH thì
phải nghĩ đến [BTĐT] dung dịch sau khi cho qua NaOH.
3) Dung dịch sau phản ứng có Al3+ mà tác dụng tối đa OH- thì ion Al3+ đi về hết muối AlO2-
4) Quy tắc là: Ghi sơ đồ, làm được đến đâu điền số liệu thông tin đến đó. Nhìn thấy cái gì
xử lí được là cứ điền hết vô, từ từ là nó ra. Ai cũng vậy thôi, chỉ định hướng được cái ban
đầu như 2 cái định hướng mình nói trên, còn lại là cứ làm dần sẽ đến đích.
Câu 18: (ĐH-2017) Hòa tan hết 15g hỗn hợp X gồm Fe, Fe3O4, FeCO3 và Fe(NO3)2 trong
dung dịch chứa NaHSO4 và 0,16 mol HNO3, thu được dung dịch Y và hỗn hợp khí Z gồm
CO2 và NO với tỉ lệ số mol là 1 : 4. Dung dịch Y hòa tan được tối đa 8,64 gam Cu thấy thoát
ra 0,03 mol khí NO. Nếu cho dung dịch Ba(OH)2 dư vào Y thì thu được 154,4 gam kết tủa.
Biết các phản ứng xảy ra hoàn toàn và khí NO thu được là sản phẩm khử duy nhất của cả quá
trình. Phần trăm khối lượng của Fe3O4 trong hỗn hợp X là bao nhiêu?
Lời giải:
Đọc thấy đoạn “Dung dịch Y hòa tan được tối đa 8,64 gam Cu thấy thoát ra 0,03 mol khí
NO.” Điều này chứng tỏ những điều gì? Nắm kĩ chỗ này gồm 2 điều
Vì “hòa tan tối đa 8,64g Cu” nên Cu sẽ phản ứng VỪA ĐỦ với 2 phần:

1 là phản ứng Cu + HNO3; 2 là phản ứng Cu + 2 Fe3+ → Cu 2+ + 2 Fe2+

Điều 1: Dung dịch Y tác dụng với Cu thoát khí NO, chứng tỏ dung dịch Y phải chứa H+dư và
gốc NO3-. ( 3Cu + 8H + + 2 NO3− → 3Cu 2+ + 2 NO + 4 H 2O ) Tỉ lệ nH + : nNO = 8 : 2 = 4 :1 

Thế nên tí chỉ cần lấy 4  nNO = nH + ( du ) trong Y rồi

Điều 2: Nhìn lên điều 1, vì dung dich Y chứa đồng thời H+dư lẫn NO3- nên Y chỉ chứa Fe3+,
không có Fe2+
Sơ đồ sơ khai:

CO : a
Z 2 + H 2O
 NO : 4a
 Fe
 Fe O  Fe3+
 3 4  NaHSO4  + ⎯⎯⎯Cu
0,135
→ NO 
X + →  Na 0,03

 FeCO 3  HNO3 : 0,16  +  BaSO4 

 Fe( NO3 ) 2 Y  H du
 ⎯⎯⎯⎯
Ba ( OH )2
→
 Fe(OH )3 
− duw
15 g  NO3
 SO 2− 154,4 g
 4

Nhìn thấy tính được cái gì thì tính hết ra

3Cu + 8H + + 2 NO3− → 3Cu 2+ + 2 NO + 4 H 2O

- Theo  → nH + (Y ) = 4nNO = 4  0,03 = 0,12(mol )

3
- Mol Cu tham gia phản ứng là: 0, 03  = 0, 045(mol )
2
 - Mol Cu còn lại phản ứng với Fe3+ là: 0,135 − 0, 045 = 0, 09(mol )
- Cu + 2 Fe3+ → Cu 2+ + 2 Fe2+ Suy ra nFe3+ = 0, 09  2 = 0,18(mol )
- nFe3+ = nFe ( OH )3 = 0,18(mol ) .
154, 4 − 0,18 107
- Từ m  nBaSO 4 = nSO 2− (Y ) = nNaHSO4 = = 0,58(mol )
4
233
- Điền hết các giá trị ion tính được vào sơ đồ
- ⎯⎯⎯⎯
BTDT [Y ]
→ nNO − = 3nFe3+ + nNa+ + nH + − 2nSO 2− = 0, 08(mol )
3 4

0,58 + 0,16 − 0,12

- ⎯⎯⎯⎯
BTNT [ H ]
→ nH 2O = = 0,31(mol )
2
- ⎯⎯⎯
BTKL
→ mZ = mX + mNaHSO4 + mHNO3 − mY = 4,92( g )
- mCO2 + mNO = 44a + 4a  30 = 4,92 → a = 0, 03
- ⎯⎯⎯⎯
BTNT [C ]
→ nCO2 = nFeCO3 = 0,03(mol )
nNO + nNO − (Y ) − nHNO3
- ⎯⎯⎯⎯
BTNT [ N ]
→ nFe ( NO3 )2 = 3
= 0,02(mol )
2
nH2O + 2nCO2 + nNO + 3nNO − + 4nSO 2− − 3nHNO3 − 4nNaHSO4 − 6nFe( NO3 )2 − 3nFeCO3
- ⎯⎯⎯⎯
BTNT [ O ]
→ nFe3O4 = 3 4
= 0, 01(mol )
4

Hay hiểu là
nO ( H2O ) + nO (CO2 ) + nO ( NO ) + nO ( NO − ) + nO ( SO 2− ) − nO ( HNO3 ) − nO ( NaHSO4 ) − nO( Fe( NO3 )2 ) − nO( FeCO3 )
⎯⎯⎯⎯
BTNT [ O ]
→ nFe3O4 = 3 4
= 0, 01(mol )
4

CO : a = 0, 03
Z 2 + H 2O
 NO : 4a = 0,12 0,31
 Fe 4,92

 Fe O : 0, 01  Fe3+ : 0,18
 3 4  NaHSO4 : 0,58 ⎯⎯⎯
Cu
→ NO 
X + →  + 0,135

 FeCO : 0, 03  HNO : 0,16  Na : 0,58 0,03


3 3
 Fe( NO3 ) 2 : 0, 02 Y  H + du : 0,12  BaSO4 : 0,58
 ⎯⎯⎯⎯
Ba ( OH )2
→ 
 Fe(OH )3 : 0,18
− duw
 NO3 : 0, 08
15 g

 SO 2− : 0,58 154,4 g
 4

0, 01 232
Vậy %mFe3O4 = 100%  15, 47%
15
Những điều cần lưu ý là 2 điều trên đầu bài mình có nhắc. Học cái trên đó.
Câu 77: Hỗn hợp X gồm Mg, Al, Al2O3 và MgCO3 (trong đó oxi chiếm 25,157% về khối
lượng). Hòa tan hết 19,08 gam X trong dung dịch chứa 1,32 mol NaHSO4 và x mol HNO3, kết
thúc phản ứng thu được dung dịch Y chỉ chứa các muối trung hòa có khối lượng 171,36 gam và
hỗn hợp khí Z gồm CO2, N2O, H2. Tỉ khối của Z so với He bằng 7,5. Cho dung dịch NaOH dư
vào Y, thu được 19,72 gam kết tủa. Giá trị của x là
A. 0,16. B. 0,18. C. 0,10. D. 0,12.
Nguyên tắc: Có thông tin gì phải ghi hết lên sơ đồ, ghi được càng nhiều thông tin càng tốt
- Vì Y cho qua NaOH (“dư”) nên Al3+ bị hòa tan hết chứ không tạo kết tủa.
PT: Al3+ + 4OH- → AlO2- + H2O . Nên kết tủa thu được chỉ có Mg(OH)2 .
- Thấy hỗn hợp khí có H2 suy ra dung dịch Y không chứa gốc NO3-, hoặc thấy đề nói chỉ
thu được muối trung hòa, nghĩa là chỉ có muối SO42-
- Đề nói hỗn hợp Y chỉ chứa muối, nghĩa là không chứa H+
CO2

( Z )  N 2O + H 2O
H
 2
 Mg
 Al  Mg 2+ : 0,34
  NaHSO :1,32  3+
+ →
4
(X )  Al
Al
 2 3 O  HNO3 : x 
 MgCO3 (Y )  NH 4 + ⎯⎯⎯⎯→
NaOH ( duw )
Mg (OH ) 2
 + 0,3
19,08( g )
nO = 0,3( mol )
 Na :1,32
 SO4 2− :1,32

171,36

- Note kinh nghiệm cơ bản: Muốn nhắm giải cái nào thì nhớ là số ẩn = số dữ kiện đề bài
cho thì mới giải được, dữ kiện ít hơn thì không giải được
Nhận thấy muối còn 2 ion Al3+ và NH4+ chưa có, mmuối đã cho, ion còn lại đã có.
Vậy là có 2 dữ kiện, nên đặt giải hệ ra được Al3+ và NH4+ . 1 PT muối, 1PT BTĐT
 ⎯⎯⎯
BTDT
→ 3nAl 3+ + nNH 4 + + 0,34  2 + 1,32 = 1,32  2
 nAl 3+ = 0, 2

 n
DT ( Mg 2+ )
n +
DT ( Na )
n
DT ( SO42− ) →
 ⎯⎯⎯ 3+ + 
 nNH 4 + = 0, 04

m (Y )
→ 27 nAl + 18nNH 4 + 0,34  24 + 1,32  23 + 1,32  96 = 171,36
Chỉ cần giải được hết thông tin có trên sơ đồ thì tự khắc lòi ra nHNO3 thôi
Sau khi xử lí xong mol trên, theo bản năng khiến mình sẽ nhìn về hỗn hợp X ban đầu
Mình không thể tìm nCO2 trực tiếp được, nên phải tìm nCO2 thông qua nMgCO3, khi đó
BT(C) sẽ ra nCO2
Đặt nMgCO3 = a thì nMg = 0,34 – a (mol) ; nAl2O3 = b thì nAl = 0,2 – 2b (mol)
2 ẩn, thì phải có 2 dữ kiện để giải hệ, 1 PT về mX ; 1 PT về nO trong X
Tự giải ra được nMgCO3 = 0,06 → nCO2 = 0,06. Đó, thế là xong cái nCO2 rồi
Giờ xử lí 2 khí còn lại trong Z
Nhìn xem, 2 ẩn khí đó và ẩn HNO3 tổng là 3 ẩn thì coi có đủ dữ kiện để giải không.
Nhìn lại đề bài coi dữ kiện nào mình chưa khai thác. Thì thấy ngay đề có cho cái tỉ khối
của khí Z so với He đó là chưa dùng. Dùng ngay, (nN2O = a; nH2 = b; nHNO3 = x nha).
Cụ thể là
 mZ 44  0, 06 + 44a + 2b
nZ =  0, 06 + a + b = (1)
MZ 7,5  4
Thế là khai thác xong dữ kiện tỉ khối. Xong được 1 PT, còn 2 PT nữa, nghĩ tiếp xem
Đầu phải load ngay đến BTNT, Bte, hay là nH+. Nhìn loanh quanh cái hỗn hợp đó thì
thấy ngay 1 PT BTNT[N] kìa, quá chuẩn luôn chứ còn gì nữa, đi BTNT thôi nào
⎯⎯⎯⎯
BTNT [ N ]
→ 2a + 0,04 = x(2) Rồi xong cái nữa rồi. Tìm PT cuối cùng nào!!!
Hừm, BTNT dùng rồi, khối lượng mZ thì cũng dùng tỉ khối nãy ở PT (1) rồi, BTĐT thì
không được vì đây không phải dung dịch, vậy nghĩ đến BTe xem sao. (À mà nhớ là BTe
với công thức tính nH+ là 1 nha, 2 cái giống nhau về bản chất, khác về hình thức thôi,
nên chỉ được dùng 1 trong 2 cái, chứ nghĩ 2 cái là 2PT khác nhau là sai á)
P/s: Còn nữa mà đang viết cái tự nhiên mất điện lại chưa lưu, nản quá nên chỉ còn nhiêu
đây thôi. Thông cảm và đọc xong thì mong các bạn phản hồi lại cho mình biết suy nghĩ
của các bạn khi đọc xong nhé, cảm ơn mọi người nhiều ^.^