Szkota Konstruktoréw - Propozycje serwisowe Seon Pe UTS CI i 4 St ES UI eS ILC R Lc: Pisanka LED S eR eS uy up LT Fe oT SUE RELIC tea Tecra — Przemiany energii i sprawnos¢ Soe Us UU Ly ars Co CLC CSL Cree e Co eae Tea WL SULCUS Lae Fee CF Drukarki 3D FIRMA PIEKARZ {ESC ELERTRONICZNE Reece Portale branzowe Miejsca dla specjalistowwa fer aaa TCT) silnikow krokowy ‘AVT1525_sterownik unipolarnego silnika krokowego atl parece co strona passe wipes 0» RSE Seta Stn okateon er salon ig. Dag ‘ies ec ee Teton Soen toicaca ft aes sos a, ERS {ga} esta Cac wp ds Stepan’ ob ‘nia oan geatastenatnoukonese rane rma {ers gem owen Gib poati) sleeper paises Sea Taree mr 630 ‘AVI 1314 Najprostszy sterownik silnika krokowego od naprotnsgo seria sia trons uriieego ponte na me free star 0 eke myonaceic: Rasy pcr {Posi na ele rodeo sna ee. 22 ‘enc en ner sere ayswngaastran urbe wenn Qevorrana) = sapiens ‘an (saree) <3 yan parame “oan soem sen ‘seeciaceere test Seinen te oa eat Stee Sree AVT 1682. Sterownik bipolarnego silnika krokowego Preto wall mpeltouny 2 mil 3 desorbed w ‘mame EN Tes tp my cst ha hone ‘rl o nels pt Do pasa a m Rearing try dost CLO EUSA E rane parma res ona sham teen 4st merece onary 8 ae ga itr {youuu ioe ‘Sheerness 08 UE Core trae asa onsen soo {ag fot fh ao SY toa VC) “ena 7558 mm AVT 5358/1. Sterownik silnika krokowego do CNC oS odd tna abdomen cpa aspera ad ony “105 try Tose. om sora ser ror tye pane ho eae w tw. tte misstep 12, 1/4 ore 1/8 Datarmego kok "ia. b0 aa racy rage Eeomeonncyran CL, DR ra ENABLE trap {Snead 5vDE ey dscoy 158 eee roe A {oa esata a8 rer pin AVT-1726 Generator do sterownika silnika krokowego Nec eionego geneaters cs sermnkén snkn Iker BISRS vepsipecaaay ae optim mey ATIGIO ora AVTSSSNL Dae Teme mace slower prow cbrtong | bernie) owas Steonanage nes Wkonegomengry CNC Ses konatanaad year, EE adress eon ceynonpcn Pe pene rater sup aac ‘Sonne! SaeSinarerarone ten yw oO wey a AV 1725 Mikrokrokowy sterownik silnika krokowego od unvarago sarmla sha hokowego. De starwars ee Imhropecssrove detect a uke, Podsanong Me terovane weusonarym ptecenatam prdioay eran ska arkourion egpnronand AVT 1585 Sterownik bipolarnego silnika krokowego ‘Modul est itriacayrn sterowmikier zestawts AVTLS2S Gs ‘use emcees B ‘Unlad wyficlowy 233 porvile na prace 2 obeiterians co pie i (een) Moa seo a ber prose, rete yer ses tama i ibene pane tat rene css ‘tony penn othe ea cir ra epee Drama sverete aramee Sue iee otras tan 88 0 am AVT 1214. Sterownik unipolarnego zilnika krokewego ean wear san VTS Naame ma jot ese ‘ars y a aaron ie atte ar Go sh "ana (et) stern tong hie st eit dea ‘esbne ibs! seigzagy od wanavcege © oe se uence nme AVT1724 Przekainik czasowy start-stop Meal jst oprem macy zawieaacrm ce maski Univ Stroranie Gra san! sya Salego hb ey (Span) freemen sion When. Duan ale Jes er rt Foie satin dle sie (86 Ve Mama pre ‘eat: do 2 Aca 3 Achalony, tea sama: eau eer dona shina sake ese errs toute aos nea 1 StS Garonne me OC SE Samer tsa AVT'5422 3-osiowy generator CNC oa gensats prasiegs proslatnegeseeac a seronanie SSeonen nay AVTEDSO, AVTIG2. baer ine saenr ‘Seofacy wopropedet CX, DIR, EBLE, Wovdowne Deh ‘Nema 3mAwaryjne Zrédio zasilania INTEX KOM0312 z funkcjqa automatycznego tadowania akumulatoréw 12Vdc span akalng cng na soni: Ip dshlpaeptsearchiscarch?query-homO312 ‘Awaryine zrddio zasilania KOM0312 przeznaczone jest do zasilania napigciem 230Vac urzadzef takich jak: + pompy centrainego ogrzewania ‘= pompy indukcyinych ‘= pompy w instalacjach komink6w + domowe instalacje solane ‘inne urzadzenia 0 mocy zasilania do 600W (w szczycie) Cechy: ‘+ moc 600W ‘* napiecie wejéciowe: 230Vac + czgstotliwos¢ wejsciowa: 45~65Hz napiecie wyjéciowe: 220 (18%) £7Vac * czestotliwose wyjSciowa: 50/60Hz + ksztalt napiecia wyjéciowego: sinusoida ‘+ wspélpracuje z akumulatorami 12Vde + alarm déwigkowy zimny start wskaénik natadowania akumulatora | obciazenia He svronania: okra naa solar dom jdnorodsinnym ++ zabezpieczenie akumulatora przed catkowitym roztadowaniem ‘+ wymiary: 350 x 125 x 222mm ‘+ masa 10.5kg (bez akumulatora) Urzadzenie KOM0312 jest niezastapione jako zastepcze érddto napigcia 230V wszedzie tam, aadzie brak jest dostepu do tej sieci (np: kempingi, place handlowe, sklepy obwoéne, mobilne warsztaty, mate jednostki plywajace). Urzadzenie nie posiada wbudowanego akumulatora. Akumulator nalezy dokupié oddzielnie, dostosowujac pojemnosé do wiasnych potrzeb. AVT-Korporacia Sp. 2 0.,, 03-197 Warszawa, ul, Leszzynowa 1 edd) Www.sklep.avt.pl Dalat Handlowy te: (22) 257 4 50 e-mail: handowy@ave plFirmy prezentujace swoje ‘terty w niniejszym wyianiu Edw: ARTRONIC. CELTOR..... ELMAX. 1s FERYSTER GIBSOLARIS... 1s KRADEX....... 7 cet 38 PWKEY.. RCS ELEKTRONIK......47 SEMICON » str. 17 Falownik tréjfazowy Komplety uklad do sterowania najpopue lamigiszych siliksw mfazowyh plus przystepne wyjasnienie szezegdlow tech- nicznych spragtowych i programowych, Zaakomity przyklad, jak tudne zadanie amealizowac w zaskakujqco prosty spas str. 29 Elektronika dla juniora (i seniora) Nadal zaimujemny’ sie preemianami roemyeh form energi i relizujemy kolene fascynujgce ksperymenty. Tym razem wykorgystujemy termopary i ognivia Peltier oni omawiamy wazny problem strat ciepInych i sprawnosci, str. 54 Tester (trzaskéw) potencjometrow Problemy 2 potengjometrami sq jedaymi z najezestszych pezyezyn klopotow, ‘wystepujaeyeh w ukladach elektonicznyeh, zwlaszcza w urzadzoniach audio Opisywany prosty prayrzad prayda sig ww warsztacie kazdego elektronika. Radio retro - Skale i napedy skal ‘Napravia starych radioodbiomikéw to nie tylko kwestia doprowadzenia do porzgdku ukladow elektronieznych, ale te rozwizania niekiedy bardzo ‘trudnych probleméw mechanicenych, str. 70 Dalmierze laserowe I nie tylko... Material, datyezacy glownie dalmierzy laserowych ToF praedstawia bardzo interesujgce, a malo znane tematy ‘wytwarzania impuls6w nanosekundowyeh ‘oraz realizacjiultraszybkich licznikow. eR See Sa fritter nsec roa ezynn cred neycnetee arenes ene ‘ieee aie snl ts iy etead fics Spas Pat me eana a sa ert ‘Stemmons onsen atone inet cnn acne es poner eatthesfensa isl emer sameennyanyeance a a Pec marae son ruramaget Sees Gomaueyp eteme pitt ae tn an 900809, 717 <0 59 pa Reumeed an cosh oes vanes" perme wom ak elt sta wsppracaney: va, tana ‘agree Tasch Kerepongenjacetvonicam: era | “Wostaw Marcniak Sekretarz Redakch ealie do Rec) EA Secret Sermacaehe oS “ono ae, Avitorpomle wp foo Sy TeNGeSt” mated So onan EM ek Mac am ‘ite wear nosso "hee MSs Meat Sgr senganabrlainenaie mee Sear et Ren oomecmols on Aedlter tcc. start late egies trare: A Reearrynee Pet Cres pepe reel errata ‘sae eoraFeu Mla wexystheiche Marzec 3 (243) Projekty AVT Falownik trjfazowy. Czesé 1 0 Mikroomomierzakustyery, cyl ie wlko reverse engineering CaeSé 2 23 Raspberry Pi i tuner DVB-T 26 Uninersany modu zasilsacy 56 ‘Mikrokrokowy stecownik slika krokowexo 55 Elektronika 2000 Pisanka LED 2 ‘Tester (raskéw) potengjomensw. 34 Forum Czytelnikow Moje audio. Eins Zadanie glowne 241 apropony intresujacy uklad eloktronicany, zrealizawany na ,starych podzespolach”, bez uzycia mikroprocesora 38 Ronwigzanie zadania glownego 236 Preedstawe swoje doswiadczenia lub propozycie serwisowe z dowolne} diedziny elektro 39 Druga Kase Sahay Konstrulior Co nl ga 241, 236.42 ‘Traccia klasa Srkoly Konstruktoréw Police 241, 236, (0 wspolezesnym systemie edukaci Blektronika dla junior ( seniora), cali elekironicane przedszkole. Spotkanie 3: Przemiany energi i spravmosé. 2» Mikropracesorjednouktadowy, czy gpowiesé 0 tepyn {aczkolick wyjatkowo pracovityn) urzedniku biurowym, e256 .....32 Wykorzystanie lampek solamych, czesé 4 36 Dd pomyshe do proorypu, czy narzedza programisty 0 Zepsnta reecaywisiose, exyl lektonikservisant Waki, 2986 6... 62 Patizespay stosowane w aciormikach lamponych.Skale MEU ~ Dalmicrze laserowe i nie tylko, c29sé 2 Nowosei cickawostk apy al Poczta 10 Skraynka porad 12 Prenumerata 8,9 Ksiguamia AVT. 8 Miniankieta 4 Reklamy 16 Sklepy da elektronikow so ‘feria handlowa AV. ‘Czego tu brak? Krzyzowka. i Jak to dziala?, 16 “A Marzec Na poczatek wyjasnienie dotyezace projektu okladkowego. O62 niedawno tratit do redakeji bardzo interesujgey material — projekt trojfazowe- go falownika, i to zrealizowanego w zaskakujqco prosty sposéb. Oprécz, opisu realizacji projektu artykul zawiera dodatkowe cenne wyjasnienia, dlatego polecam ten material kazdemu 2 Was ‘Takze tym, ktérzy nie zaimuja sie silnikami Falownik trafia na okladke bez kolejki”, 2ak16- cajge wezesniejsze plany. Nie zdziweie sig, je- si takze w nastepnych numerach wstepne plany kolejnosci publikacji ulegng zmianom, poniewaz ‘po pierwsze pojawity sig pewne interesujace ,se~ zonowe” projekty, @ po drugie niektore tematy opracowujemy i jak najszybeie} publikujemy na Wasze wyraine Zyezenie. Zwwracam Was7a uwage na nietypowy artykul Raspberry Pi i tuner DVB-T” (str. 26), ktory roz- poczyna nowa seri¢ projektéw, wykorzystujacych. gotowe moduly i urzadzenia. Wszystko wskazuje, 2¢ takich artykulow bedzie w EAW wigce). Wigce) uvagi bedziemy poswigcaé gotowym modulom i sposobom ich wykorzystania, Bedzie mnie] Iu- towania, a wigce} informatyki. Wszystko zgodnie zaktualnymi tendencjami w elektronice. Bedziemy tez kontynuowaé oswajanie jezyka C. 'W jedinym z najblizszych projektow oktadkowych ww przystepny sposéb wykorzystamy lacze Blueto- ‘oth, potem prawdopodobnie WiFi, a jako rozwi- higcie wstepnie planujemy szerszy material przy- blizajgcy dzialanie sieci informatycznych. Jesli chodzi o sprawy biezace, to w nubryce Felie- ton na stronie 15 prezentujemy odezucia ucznia technikum, niezbyt zadowolonego ze_szkolngj edukacji. Czy podzielacie jego opinie? Chetnie zamiescimy w Poczcie Wasze listy (edw@elpor- tal.pl), Takze dotyezace innych zagadnien. Jak zawsze. zachgcam do udzialu we ws7ystkich trzech zadaniach Szkoly Konstruktoréw. Serdecznie pozdrawiam Diote Gerecks Prenumerata — naprawde warto!SSS eS UU Na targach CES 2016 firma LG zaprezentowala elastyez- Ree ety er ener cart Eyre OM Tie entity Bek ee Rc a eee zachwycil nawet wymagajaca czesé publicznosci, nie wy- eee rer ee tno Ree ee uke ey Jest to na razie prototyp, wige nie wiadomo kiedy, jesli w CRC ee eee Koreatiskiego producenta nie jest jednak zupeinie nowy. Pr re es or Le acco ny Pee et ae ne ae a eer tsa Soars a one Mura) Oe Cute Ne ae en? Purana acer eee 2ie jeszcze daleko — szczegélnie jesli chodzi o technologi ron a See arse ato Pree er Niewykluczone, 3e elastyczne ekrany pozostana jedynie clekawostka, podobnie jak stalo sie z ekranami zakrzywio- uence ec er es Rr OS Rc Ce eR Pere ee rete Wraz 2 rozwojem technologii spadaja ceny dronéw i zmie~ eeu area er eRe koa RIN ener aro weet e Pek at ne Rut} Oe oe cacao . Poe eran emote Imego | quzikéw. Znajdzie sig tam eer ocn ica PO RCC Ion Pree Ce Rei Peet Saha aera eat Dem acct Zziomi sterowaé bedzie contrum ee ey Sacer Pee Tey ere eee or et ea LUMIA 650 Microsoft powoli wycofuje sig z rynku smartfonéw po wpadce z wykupleniem Nokil, na czym firma stracila prawie 7 maliardéw dalaréw Portfalin uezadzed (amartfond) 7 lel Lumia na rok 2016 ma byé bardzo ograniczone. Model 580 ma trafié do mnie) wymagajacych uzytkownikéw, oczekujacych niskle} cony. 650, ktora zadebiutowala w polowie lutego, to telefon skierowany do biznesu. W koricu 960 i 960 XL to fla- ‘gowe urzadzenia dla fandw i pasjonatow. Sercem smartfonu Lumia 660 jest 4-rdzeniowy procesor ‘Qualcomm Snapdragon 210 1,1 GHz, ktory wepomagany jest przez 1 GB pamigci operacyinej RAM. Na dane przeznaczono 48 GB miejsca, ktére mozna rozszerzyé 2 utyciem kart mi- ‘croSD. Obraz prezentowany jest na §-calowym ekranie w roz- ‘dzialezoéci 720 x 1280 piksell. Luria 650 ma takze kamerke ‘5 Mpix do wideo rozméu, aparat fotograficzny 8 Mpix z dioda ‘doswietlajaca LED oraz baterig 0 pojemnosci 2000 mAh. Ca- {o€ zamknieto w aluminiowo-plastikowe] obudowie. Fani z zapartym tchem czekaja jednak na Surface Phone, ktsry wedlug przeciek6w ma pojawié sie pod koniec tego roku | pozwalaé na uruchamlanle desktopowych aplikacli Windowsa po podpigciu do zewnetrzne] stacli dokujace}. Nic jednak nie wskazuje na to, Zeby to urzadzenie miato urato- waé Windowsa Mobile, ktérego udzial w rynku mobilnym ‘spadt ponizej poziomu 2% SOD cc eS em Rc as Seno oer oes DOS ee ee aoa tod UN cro ee ee On IndieGoGo trwa zbiérka srodkéw potrzebnych na wdroze- Deen o mee eres RC ae rae eae CROCE Ce) 440 graméw dronik bedzie mial mig- er Ce ny Bronce menr yot Poco et anor rt es ieee ete eT Decor Onuer cemr ie) Gn sat cay pro ey ee gti ets ee ier eure nei ey SCO rut crt Ree e ts Weer) BOR SS uu)OCULUS RIFT - CENA | PREMIERA i LODOWKA Z ANDROIDEM Moda na okresienie Internet of Things (IoT) wkroczyla na dobre take do Polski. Pomimo tego, Ze termin ten Jest notoryeznie naduzywany, ale moz- naa lekcewadyé potegi ,polaczonych” urzadzen, ktorych w 2020 roku ma byé ‘okoto 20 millardow - czyll wigco) niz ludzi na éwiecie. Systemy operacyjne z prawdziwego zdarzenia i tacznosé internetowa trafia do coraz wigksze] rzeszy urzadzen AGD, Podezas targow CES Samsung na swoim stoisku prezentowal miedzy innymi urzadzenie © nazwie 79000, Produkt ten pracuje pod kontrola sys- temu operacyjnego Google Android. Najeiekawsze w nim jest to, ¢ chodzi ‘© lodowke. Lodéwka zostala wyposazo- na w ekran dotykowy o przekatne) 10,1 ‘ala | w catosei kontrolowana jest przez system operacyjny Google Android Jelly Bean” 4.1. System zostal wzboga- Cony 0 specjaing nakladke programowa, ORS nu) Doan) SACL ULSS LU Cee a anerh MLA A peceansed RUC nd ee een rere een ater ras any Plerwszy zapachowy budzik na svdecie obudzi nas do Coo eM ea ure ecn td Poe err ee i Pane ee oe eee! Fee eae ce ea gadzet dziala bardzo prosto ~ wystarczy ustawié godzing Pom inena e aeeehrre eec ktére obudza nas lagodna wonia ulubionego zapachu, Za- pachy sa sprzedawane po dwie sztuki w opakowaniu ijeden ee at a he es ee ee eae fre eine ale as Cee ee un Leen +20 moga ted wybraé zapach... dolaréw. Otwartym pozostaje jednak pytanie czy nawet mocny zapach jest wystarczajaco Se eee ee eet ae ea kt6ra dodaje intertejs przystosowany do obstug! tego dos¢ nietypowego Jak na Androida urzadzenia. Producent podkresla, 2e interfejs opracowywa- no migdzy innymi z myéia o tym, 20 usytkownik moze mieé utrudniona modliwo8é obslugi chociasby poprzez to, 2 moze mieé mnio] lub bardzio} zabrudzone palce. Android kontrolu- ie nile tylko komputerowa czese calo- Scl, ale cale urzadzenie. Uzytkownik ma’ do dyspozycji dotykowy inter: fojs, poprzez ktéry mode regulowaé wszystkie parametry pracy lodéwki, @ wige miedzy innymi temperature i wilgotnogé w poszczegéinych cze- Sciach. Oprécz systemowych aplika- li Google, takich jak przegladarka internetowa, Klient poczty elektro- niezne} | kalendarz, T9000 ma migdzy innymi aplikacje pogodowa, Twittera, Evernote, AP News | inne. lekawostka, czy moze prayszios¢ elektroniki AGD w domu?REWOLUCJA W PRENUMERACIE zalogowani biora wszystko! Przedluzasz prenumerate? Zrdb to na www.avt.pl/prenumerata: + tylko w ten sposob otrzymasz kody na darmowe ¢-wydania dowolnych ezasopism wydawnictwa AVT na www.UlubionyKiosk.p! + tylko w ten spos6b bedziesz miat dostep do przystugujacych Ci znizek lojalnosciowych — nawet do 50%! START ZA DARMO Jesli jeszcze nie prenumerowales EdW, pierwsze 3 numery otrzymasz. GRATIS: + wplaé 108,00 21 + Twoja prenumerata wystartuje od numeru 4/2016 + numery 46/2016 otrzymasz za darmo + numery od 7/2016 do 3/2017 ottzymasz w ramach prenumeraty platne} + jesli jednak nie uda nam sie przekonaé Cig do prenumeraty i zrezygnujesz 2 niej przed 15 czerwea 2016, zwrécimy Ci cala wplacona kwotg Nie lubisz placié wszystkiego na raz? Zal62,,teczke” na wou UlubionyKiosk pliteczka lub zadysponuj stale lecenie bankowe wwwavt pliszb, POZNIEJ NAWET DO 50% ZNIZKI ky lojalnoiciows, cena bez zniski fl joel fe presraara jae peer ES aac a lata Stub dats | Slatiwigee per 132.0021 120,002 108.0021 96.0021 “| (1 numer gratis) |(2 numery gratis) (2 numery gratis) (4 numery gratis) re 192,0021 168,002 14,0021 cane (8 numerow gratis) (10 numeréw gratis) | (12 numerow gratis) E-PRENUMERATA, czyli najszybszy dostep Uzyskaj dostep do najnowszego numeru EdW jeszcze przed ukazaniem sie pisma w kioskach! Zamow e-prenuumerate roczna za 87,70 2 (15% znizki) lub dvwuletnia za 144,40 zt (30% znizki Jezeli jestes Prenumeratorem platne} wersji papierowej EdW, ottzymasz 80% mnizki na rownolegla prenumerate wersji cyfrowe! Za rok zaplacisz tylko 20,60 21, za dwa lata ~ 41,20 21 Jestes Prenumeratorem — masz przywileje! + do 30% mniaki na wow SklepAVT.pl + mozliwosé comiesigcznego zamawiania dostepnych wydan archiwalnych EdW gratis lub wiekszej ich ilosci sprzed co najmniej pol roku w cenie 1 zlegz + krok w strong Klubu AVT — wigcej na woww.avt pl’klub + 0d 30 do 50% znizki w naszym serwisie www.UlubionyKiosk.pl (wystarezy przy skladaniu zamowienia podaé sw6j numer prenumeraty. a zakupy stang sig znacznie tafisze) + prawo do wyboru bonusu — jesli zaprenumerowales EdW, zglos sie po PREZENT (patrz strona obok) Dzial Prenumeraty Wydawnietwa AVT ul. Leszezynowa 11, 03-197 Warszawa, tel, 23 257 84 22, e-mail prenumerata@avt pl BGZ. BNP Paribas S.A. 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153. Prenumerate zamowisz na www.avt.pl/prenumeratawww.avt.pl/prenumerata — tatwiej sie nie da! soich danych adresowych, prenumerat i wydai cyfron jalnie dla Ciebie oferta kontynuacji prenumeraty ‘Loguj sig i zamawiaj, a otrzymasz kody na darmowe e-wydania w Ulubionym Kiosku (www. UlubionyKiosk pb). Zaprenumeruj EdW i zglos sie po PREZENT! Obecnie mamy do wyboru: Jag Ptasayn a ‘Wroblewski Royal String Quartet | """"" Me 2-plytowy album «The Polish z B Jana Praszyna Wroblewskiego Chamber Musie™ re (zserii_ .,The Pearls of Polish Music”) Blues 7 drobiu” (.Ziota kolekcja polskiego jazzu") Poinformuj nas, ktéry prezent wybierasz —mailowo (prenumerata@avt pl) lub telefonicznie (22 257 8422) Spiesz sie! Jezeli skovieza sig nam zapasy tych plyt, bedziemy rozdawali inne.Poczta edw@elportal.pl (W rubryco ,Poczta” zamioszczamy fragmonty Waszych listow oraz rnasze odpowleds| | komentarze. Prosimy © lsty dotyezace bleta- ceych wydad Ed, a take 0 listy 2 Waszymi Komentarzami, prope- 2yclami, problomaml, pytaniaml, oczekiwaniami wagledem nas, = propozycjami tomatow do opracowania, itp. Autorzy najcie- kawszych, wartogciowych listow otrzymua upomink najezes- cle] w postaci drobaych kitéw AVT. Piszcie de nas, bardzo cen my Waszelisty, choé nie wszystkie proéby motomy zrealizowaé. UWAGA! UWAGA! (Od marca 2012 potwierdzamy otrzymanie kazdego e-mail, Za- chgcamy do wykorzystywania opejt: Zqday ponwtentzenia dlorg- ‘zenia.Jesli ktos nie ottzyma potwierdzenia w ciggu tygodnia, proszony jest 0 wyslanie swoje) wiadomosei jeszeze raz ~ do ‘auth. A gdyby praypuszczalnym powodem skasowania e-maila przez serwery poczty byly potencjainie grozme zalgczniki (np. ‘ypu exe. bas, itp ), bardzo prosimy wyslaé informacje 0 tym bez. zadnych zalqeznikiw, 7 zaciekanvieniem preecevatem arty ojezykach programovea- nia EAW 1/2016, Aur stuseniezwraca tvage na dobrockie)stwa Jespka Cw pordwnaniu do Bascoma. Bascom jest dobry” dla po= ‘caikyigeych. Nopisalem w cudzyslowie, bo slowo to jest mlgce ‘Sam cale lata programowalem w Bascomie najrbznigjsee uktady ‘oparte na AVR. Uidalo mi sie nawer zaprogramowaé iransisje 2 ugyeiem magistrali CAN. W karierce kacdego elektronika, kibry uuzywa mikrokontroleréw | programuje w Bascom, praychodzi w Jovi taki czas, 2e Bascom najzwyKlej na Swtece proestaje w)star~ ‘zat! Tak hylote2 tw mnie, gy mialem zaprogramonvaé generator DDS. Pienssze generatory pisane w Bascomie deialaly do ke, -podezas guy ja chcialem zrobié DDS-a na pasmo akus. Preesiadka na C, choé poczathowo trudna, okazala sig strzalem w dziesitle! Jezyk C ofworeyt mi droge do programowanta takze innych mikrokoninoleniw i ak po AVR (ATtiny, ATmega) prayssta ole) na AVR Xmega. Tua jeszcze jest jako takie wsparcie2esiro- ny pakietu Bascom, lec= ja nie probowalem pisaé programéw na _Xmega pod Bascom i calkiem miele ,siedzialem” juz w C. Korzy- Sei = mauczenia sig te jeasha sly Sg jesscae wiphsze, say jek C onworey! mi droge do programowania takze innyeh mikrokon- ‘role, a konkretme STM32 = nézeniem Contex! Gdybym siedstal ‘nada w Bascomie, te znakomite 32-bitowe mikrokonrolery bytvby ‘nade poza moim zasiggiem. Dodatkowo trzeba zaznaczyé, 2e dar ‘mowwa wersja demo Bascoma ma ograniczenie do 4kB kodu wymt- owego, podezas guy srodowiska do programowania AVR w C (ap. Atmel Studio, Eclipse, kt6rego weywam) sq darmowe i mie maja Zadeh ograniczei. Tak wige hazdemu poczatkujqcemu elektro rikow-programisele stanowezo odradzam jgzvk Bascom (kidrego sparcieze strony MCS Elecironies zakonézvo sig w 2007 roku) 4 ‘ad razn rade nauke jezvka C. Wiem to = doswiadexenia Pozdrawiam Maciej Skrodzewiex Witam Recakcje i Czytelmk! Koleina czesé kursu C (luty 2016] informuje © programatorach ‘oraz. samym Srodowisku programistyczmm. Wszystko na pozér ‘wygiada w porcaiu, jednak asoba znaigca teman wie, ze premil- ‘ezano bardzo wazne sprawy. To, 2e wybdr programatort pad na 1 oferowane pracz AVT, nie jest dl mnie zaskoczeniem, ale po- _minigcie naipopularnieyszego programatora dla mikrokontroleréw AVR na USB, jain jest USBASP, jest ewidentnym (lub celoveym) Iniedoptrzeniem. To jeden 2 nielicerych programatoréy, Kisrego ‘cena oraz mozliwosci budowy sq dla kazdege. Mozna go takze ki ‘pié a niewielkie pienigdee na znanym portal aukeyjnym. Do wad {ego programatora trseha zalicsyé saybkos programowania tz ‘ak bezposredniejobsugi = AVRStudio AmelStudo) ib Srodowiska programistycznego jest jedng wielkg pomylkg AimetSuulio 10 najgrsze = dostepnych. Gorze sg sce tho Wt hiersewijonmm WINAUR. Zainsolowalem AmelStio6, Jeol szybhai¢ctalania program bya tak fatal, jak ym wrocil do ry komputeriw Kasy 386. Czteronseniony procesor 3.7GHs ¢ [SGB ram to jak widaé 2a malo dla tego srodowiska, Niestery na ssybszy komputer mnie ne sae. Diatego postancilem poses pray starym AVRStuio 4.18. Dztalajg na nim wsssthie wymienio~ znew hursteprogramatory (poza STK 200). Konigeznasézakladana ona + poslawania e-maila w cel jednorazowego pobrania Sr Alois zmusza do zalaceniadodarkowe ednorazimej) sky, ‘aby ie zostaé zasypany gr spam “Zmuszanie do usywania Sredowiska AtmelSeudio wklucza wszpst- ich wetkounikcw inch sysomiw nis Windows! Czy 10 ewe denne niedoparzenie. cy Clowe odreucenie esch cytlniky Ea? 0d pewnego czasu preszedlem na Kelips, Mére AtmelStuo pox zostavia daleko ile, me poswalaige a popelniene wie bee dl. Samo Sradowisho programistyczne ila bani plynnie n= wer na staszych homputerach, nie potrsebuje ogromnyech zasohé sysiemouyeh w tm cggleo dasignn do Inveretu! (.) Coy jako cayelnk EaW musze sig na to godeie? Posdrawiam redakej i cytelnikvw “Aleksander Bernaczek Witum Saanowng Redakeje! Ju od ponad 2 lat c2viam czasopismo , Elektronika dla Weeyst- Ich” tpreyznam szczerze, 2e pozwolila ml na poszerzenie wle- dey z elekironiki (pomimo ze studiuje BIT) oraz zainspirowata do tworzenia wlasnych ukladév. Mam nastepujgce pytamie: czy isimiataby mosliwosé soworzenia cyklu artykuldw dotyezaeych przeksztalimkéw energii elektrycznes w réznych topologiach (Buck-Boost, FlyBack, Half-Bridge 1p), podparte} price pod stan teoretyeznyeh révwniez zagadnieniami prakiycznymi (sy= ‘mulacje w Simulink, PSplee). Z ehgelg poczyialbym réwnie? (mam nadziefe,2¢ nie tytko ja) artykuly dotyezqce szeroko po- Leto} energoclekaraniki powigzanc) 2 adnawialnm Zrédlami ‘energtl, sterowania napedamt Pozdrawiam Wiktor Panek ‘Tak sig praypadkiem zlozylo, 2e wlasnie w tym numerze na ‘okladkg niespodziewanie ,wskoezst” projekt z tej dziedziny 110 2 bardzo wartosciowa podbudowa teoretyczma, Witam (..) chee podziekowaé za 10, 22 umiesciliscie Paisowo nj list na lamach FAW, Jest mi niezmiemie milo, bo tacy elek- tromiey jak ja 1 grono moich znajomyeh pozostaliémy 2 wiedeq sanalogowa” | poezgthuimi, a raczej zarysem (..) kiedys (zakori= ylem edukacje w roku 1998), pokazano nam bramki logicene, ich funkeje to wszystko. Zale fytko, bo na podstawie tej wiedzy 10 Marzec 2016 Elektronika dla Wszystkichskonstruomalem nie pienesy ju wzmacniacs aul, ale perwsy 22 sterowaniem CYFROWTA/ yboru wejicta, tna pewno jesse ze jake’ finje, ale ju nie pamigtam. W kazdsm race by 10 hit wobec moich row tesnikw, bo wighszose speetbv pracowala tna isstaiach, a mne byl to ju eyfrowe. Wemacniac:dsiatal dose dtugo, bo gral na dsskotgee w mijscowoser, shad poco~ dig (Nickarzy, wo). lubuskie) i zosalprockazany waz resctg spragt audio mladscemu pokolentn, aco: nim sta, nie mam ojgca, Sckoda, bo mie zachowalem sadne) dokumentac (.) Teraz wlasnie bade prbowal wezy sig programowanta,jedbak ang od Bascona, Da lds juz wo wniejgeyeh znaigeych ec, srukcury td moje slowa mogg wyelawad sg ceyms Smieszrym. Ale postanowitem mimo syst si nie poddewat cay sig dae.) dzalania i zrozumiena sinter programowania vdieo} ou tomatyk (.) [Automatyk] moim adaniem jest sawadem toc e- rym, ale praeyascaygeym 8 hierarcussawéd eleKrnia, Bo ‘kl cntematyt wie jk rapt’ program (-),20 lo jawiem, dace. _go nie zsze mu to wyehodst (.) Poa taki prey, gy mod Aonsrrakior(auwomaryt) saproeliowalszafe sterowniczy(.)byly vw nel storoni Simensa, (.) pare falowntiin, motostarer tra Jit separaeyne id. No i acgiscte pomiar napieé analogowych () | pomiary temperanny (a i prysioy serowane procs PIC do seania greate).(.) adznl sig bardso, gy w pewnych momen {ach brokewalo masiwosci pomartw wartose\ analogowyeh pro PLC. Nie mil doje, co 1 daczego ezasem tok, see” zatdce- nia. Popaosviem na konsirlcy seat (.) A gdse stopniowanie smasy!"" Iola je pod wspledem duych pradbw (ytystory) do oraz maiejzyc? [Automat dlugo Hel sg 2° ne mam ra bho praccie? masa to masa. A ravet ewidenene pomiary woltomie- rem ,migdey masg a masa” wskazywaly réznice kil woléu! (-)1 po raz koe elelaronikwygral = automatshiem (_) Dis slody awomaryk"ma pone aks = elekioik, Wige jes aut 17 lar borgkam si e sv0jgeleirong, wehodge w Swat automa ‘pk odie icy are)? (.) Pozdrawiam Krysctof Kurwase Copisie podstawowych parametréw ADC, bez wnikania w szczegé= 1. (.) Z gory dzighuje 2a pozytywne rozparzenie moje prosby:) Andree) Telscewshi ‘Nie mamy w redakeyjnych zapasach i planach materialu na truday temat flrow do ADC, ale jest ktos 2 Czytelnikow eheialby po- diclié sig swym doswviadezeniem lub wskazaé literature z ktOre} 2 powodzeniem korzysta, praedstawimy takie informacje w EdW. Posiadam frezarkyo polu maboczym ok 12001 200mm, stron _ng programem Mach, silniki krokowe bipolame 1,8 stopnica, 34.(..) ‘ie jest tow pet profesjonatna konsiukcj. nie raw zbt die ‘ch poset (posin ok. 500mm min), cgay ned mad mae Seung jest wcigely: Do re) pory zosawatem wiaczong maszyne garazu, a po ok 2h wracalem, gdy program byl zakoriczony. Jednak {est to bamtzo ryzpkowne, poniewa kale squbiente krok, cy to 2 prsecgzenia. xy 2 inch wala, ma Kaasirofne sha dla obrabianego detalu, a takze dla frezarki. Dlatego pomystatem, 2e Jayne byloby mieéublad porbwnujacy sygnal wsslany 2 sterownika sini (ub mawet Besposrednio z porte LPT) oraz falayezny obit Sruby napedowej. Aktualnie nie mam zadnego sygnalu zwrotnego 0 obrocie Srub napedowych. Myslatem juz 0 mechanicznym spropze- ‘nt. dolosemin doxathonych 3 sterownikiw once slike obok {us isinejgcyoh Wa siti napydonego ore dadatkowege mialsby oi na hcl aazebajace) sig aphatkt Kazde etngte dich ele- ‘mentiw syznalizawaloby seublenie krokiw prec siluk, co pow way satsymanie masz 1 wiaczenie alarm, Jed jest 10 ‘malo elegance roswigsani, Date pomyslaleo moj alubio~ nej redakeji (...) Widaje mi sig, ze taki uklad wzbudzilby duze zain- reresowamte, poniewas cora wig) aséb buaige swoje warctatwe frezarki CNC, a omanwiany problem ezesto wystepuje. (..) "2 wyracam szacinkn ‘Karol Greelak CChetnie przeslemy do Autora e-maila Wasze opinie w te sprawie. Die dobry: w Fal 12/2015 preedsiaiony zosal projekt: Mi niaturowy wskaémk napigeiasiect. A co w preypadk, dy spraw= ddzamy wskacnikiem gniaado, w ktirym uszkodzony fest preewéd neural, aS praew od facomy jest w pln spramny’ Usarsan, 2 ‘Redaksja powinna w nayblsseym mumerze zamieseiéinformacye 0 waiplive) bad ,nlebesplecene|” preydainoset tego wKlade. Nie- stety, w preypaadtu instalagi elekiryezmych 230% nie ma miejsca na take rswigeania. , Neonéiwka’, a lepiey dvie lub fabrycony reyread sq moti zdaniem jedynym sensownym rozwiazaniem. (Pomiaige spasoby starych eekarykéw 1 ewngtrenejczpsc lon) [Druga spravva:](.) czy redakeja EdW podilaby sig zadania ‘objasnienia tematw doboru parametréw filtrow wykoraystywae iych do Kondyefonowania t obrdbkt wymikow pomiardw ADC? Ziawiskiem powszechnm jest zasiosowanie na wejseiu ADC fi ina dolnopreepustowega 0 arbitralnie dabranych wartosciach, a nnasigpmie programowe liczente Srednte (prey czy radza) Sred- lez) od gustu programist). A preecte= mamy do c=ynienia zszeregiem wazmych czynnikw jak impedancja weficiowa ADC, ‘pojemnosé kondensatora sample & hold w zaleznosei od rodzaju ‘ADC, rodzaj kondvejonowanego syznalt inne Cay tidaloby sig-w preystepny sposib opisa, jak dobraé fer reed ADC, w zaleznosch od rodzaju svgnalt 1 spodziewanych hddcen: jakw ole poprawnie ugry$é ten temat? Jaki flr pro- _gramowy zastosowaé,t. jak go dobrac 2 wgledu na spodsie- wany rodeay synalu? Mase, 2e temat jest dose skomplikowany { obszerm: Moze jednak ndaloby sig cos zdzialae? Oczywisce to ‘musialoby bye cas dla prakiyka, fo znaczy bes zaawansowane} ‘matematyki:) Mysle 2, 2¢ wario byloby sig skupié jedymie ma Daien dobry! Potrzebuje pamoey w wyborze ukladu elekironicenego, ktdry be- ddeie spelnial funkcig termometra intemetowego. Miesckam na nisi, » domku jeaurinnym, W odlelose’ 30m vd domu jest ‘magazyn, w kideym chee mierzvé temperature bez wychodzenta 2 domu. Powrzebuje odceytu 2 wigoe) mi jednego ezwinika temp rratury (okolo 5 czujnikéw). Problem polega na tym, ze pomigdy cdomem a magazynem nie ma polgczenia kablowego, pomysialem wige 0 sieet radiowe/ migdzy budynkam. WV domw mam tmernet bespreewodowy: Cy mogliby Paistwo doradzié mi, w jaki spo- ‘sdb mozna zrealizowac pomyst internetowego termomeiru? Preegigdalem gotowe rozwigzania na stronie sklepu AVT itraftem na: , Karta wesSé= inerfejsem Bohernet”(..) Czy dotaklego ukla- du mozna podigesyé czujmkt temperatury? Czy do takiego ukdadu upstaresy podigesyé router intemetow prze2 port TAN (..)? Za Jazlem réwnies , Wyswietlacz ethernetowy” (..) C5V(_)? Pozdrawiam Lukasz Kolodsie Jed to chee pomée mlodemu Autorowi lista ~ chytnie praekaze- ‘my informacje. Wigkszose projektow dostepnych w sklepie AVT byla wezesniej prezentowana w EdW albo w EPnajpierw trzeba ‘ige zajrzeé do artykulu, a potem ewentualnie pytag, ale nie tyle redakeig, co Autora projektu. Jes chodi 0 FAW, w najblizsrym «czas bedg pojawiae sig materaly 0 podobne} tematyee. LUpominks za listy do Poezty otrzynuya ‘Maciej Skrodzewicz i Krzysztof Karwasz. Elektronika dia Wszystkich ‘Marzec 2016 1SCAT CCL! W rubryce przedstawiane sq odpowiedzi na pytania nadestane do Redakcji. Sa to sprawy, ktére, naszym 2daniem, zainteresuja szersze grono Czytelnikow. Jednoczesnie informujemy, ie Redakeja ni w stanie odpowiedzieé na wszystkie nadestane pytania, dotyczace réinych drobnych szczegélow. fh in cae sere sp semen S201, Jf pro SG, towans pltka PCB ma dose micica i powiersehni, DEM i motna ja eaprojeKtowaé dla standardowych elemen- tw priewlekanych? (. Autorem pytania jest osoba w wieku dojrzalym, dla kt6re} clementy praewlekane ra ,standardem” Traeba pravyiaé do wiadomosci, 2e w ostatnich Latach niekwestionowanym standardem staly sig elementy SMD i to coraz mniejsze. Nie tylko umozliwiaja one niewyobrazalng dawniej minia- turyzacje. Co wazne ~ sa taiisze od przewlekanych. Dzis uklady’elektroniczne nie sq montowane recznie, tylko przez szybkie automaty, a mniejsze rozmiary sprzyjaja obnizeniu koszt6w magazynowania i produkeyi, Operacje przeprowadzane recznie dotyeza dodatkowego montazu elementéw duzej mocy, ktére 2 koniecznosei musza mieé duze rozmiary 1 nadal bywaja to elementy przewlekane, Recznie preeprowadra sie tez ewentnalne prace serwisowe, ale i do tego coraz. ezesciej potrzebny jest specjalistycany sprzet. Dotyery to 2wlaszcza ukladéw scalonych w obu- dowach BGA (Ball Grid Array), ktre nie maja nézek nna zewnatrz obudowy, tylko ,kuiki” pod spodem ukladu scalonego, jak pokazuje fotografia A 1 rysunek B. Reczny ‘monta2 jest praktyeznie niemosliwy nie tylko 2 uwagi aa brak dostgpu do poszezegélnych wyprowadzei, ale tex na rozmiary: wyprowadzenia (,kulki”) maja Stednice ponize) 4mm, a rozstaw rzedéw ezesto wynosi 0.5mm. Wiele najnowszych ukladéw scalonych jest produkowanych tylko Ww minjaturowych obudowach SMD, niekidre wylacznic jako BGA. Producent nic preewiduje wigkseyeh obudow (w tym , Klasycznych” DIL), bowiem nie byloby znaczace- 0 zainteresowania takimi Wersjami, a przy Sgromne) konkurencji i bardzo. niskich cenach oplacalna jest sprzeda? co najmnie} ww tysiqcach egzemplarzy Sa to niedobre wieéci dla hobbyst6w. Nic ma perspektyw, by wrdcily czasy, edy hobbysta recznie_montowal_nowoczesne uklady scalone. Dlatego tex obecnie coraz wigksza populamoseig ciesea sig mic tyle pojedyneze uklady scalone, co niedrogie gotowe moduly z takimi ukladami, Moduly {akie sq zaczaco wigksze i mozna je sto sunkowo latwo wykorzystaé. Dla starszych ‘wiekiem elektronikéw bariera jest jednak fakt, ze moduly takie najczgécie| sq stero- wane cyfrowo. Take nowoczesne uklady © podstawowych funkcjach analogowych, ‘Typical Flip Chip BGA Package 8 jak regulatory glosnosei i barwy déwi niacze mocy, sq sterowane cyftowo, sig odwracie endeneji tej nie da Wiekszose tranzystordw MOSFET ma w sve) strukiu- rae diadg migdsy elektrodami D, 8 FE Coy te diody poprawiajy parametry tranzystora? C: smoina ich uiyé jako oddielne diody prostownicze? Jakie 4a parametry yeh dod? Wazysikie tranzystory MOSFET majg whadowang taka diody migdzy frodlem a dienem, Nie jest t0 celowy zabies i tak naprawd nie jest to Klasyezna dioda, tyTko sposch prodkeji MOSFET-w powoduj, 2e w podlozu krzemowym powstaiq dlodatkowe struktuy, kre w sumie zachowujs sig jak dioda Ale nie dioda Schotky’ego, tylko dosé saybka, .zwykla”™ dioda, a racze) dioda Zenera 0 napigciu nieco wyeszym hz maksymalne napigcie Urs MOSFETa. Cyl .napigcie Wwsteczne" jest rowne napigctt Uosen, a prod preewodzenia ‘mozna pra ja6 rowny prado Ing, MOSTET-a Nie jest to dioda dodawana celowo w celu poprawy para metiow, W praceiwieistwie do tranzystorow TFET, nie ma {ez pravklad6w sporytkowania yeh struktur jako’ addziel- ayel diod prostowniczych, bez wykorzystvwania tanzystora Nawet jes jest 19 mozliwe (po zwareia bramki ze fédlem w cela wylgezenia tranzystora), nie ma praktycenego sensu, ‘Tym bardzie), 2¢ odpowiednio sterowany MOSFET moze posluzvé jako bliskiidealu prostownik Moze suyé i coraz ezecie) suzy. Dotyezy to przede wszyst- Ain casitacey iimpulsowyeh w ualyin mgnguia f duy Pp dase wySeiowym, take sterownikw siukow: Zwlaszeza w pezypadku zasilae czy 0 malym napigcin wyjscio- vwym, 1..3V i diay pradzic Fred killa do Kitkudziestecin amperéw, powazym proble- mem sq stray mocy w diodach prostowniczych, kore w pierw= Szym_prayblizeniu sq towne ilgezynowi prada i mapigcia Prewodreniadindy. (P= 1) Napigeie preewodzenia zy kiych diod krzemowych pray dzych pradach wynosi ponad IV. Niewiele pomaga. zastoso- wanie diod Sebiotky’ exo, ponic- waz i one prey duzych pradach raja napigcie przewodzenia do 1V, a nawet wigee) Straty-moey "Ww _prostowniku moma zdecydowanie zmnic)= s2, stosujae wlaSnie MOSFET Rysunek C pokazuje. podsta- Wwowy schemat _przetwornicy Marzec 2016 Elektronika dla Wszystkichobnizajacej, w tore} niezbedna jest dioda D, ktora przewo- dzi wtedy, gdy zostaje zatkany klucz $ (ktory w praktyce zwykle jest tranzystorem MOSFET), Wiedy w diodzie te) ‘wystepuja wspomniane straty. Mozna je zmntejszyé wlasnie przez zastosowanie dodatkowego MOSFET-a (2 whudowa- rng diodg) wedlug rysunku D, co nazywa sig prostowanicm synchronicznym. Dodatkowy tranzystor jest wlaczany przez ‘odpowiednio rozbudowanej uklad elektraniczny przetworni= BRC O ile wige wykorzystanie MOSFET-6w w roli ,samodziel- Lh” diod prostowniczych nie ma sensu, © tyle coraz ‘zescie} te tranzystory pracuja w roli niemal idealnyeh tak zwanych prostownikow synchronicznych. Wtedy niezbed~ ne sq odpowiednie uklady sterujace, przeznaczone do takie) wlasnie pracy, )) Dlaczego w akustyce pomiarowe) utywa sig scumu lowego, a nie bialego, Ktdry jest stumem naturalnsm ‘o jednakove] gestosci w culym pasmie cxestotliwosei? Szum bialy istotnie jest w pewnym sensie ,szumem naturalnym”, przynajminie) z technicznego punktu widze~ nia, Jednak szum rézowy wykorzystujemy z uwagi na wlasciwosci ludzkiego stachu. W duzym uproszezenin mozna powiedzieé, ze chodzi 0 lozarytmiczng charakterysty- lke cmulosei Iudzkiego chicha Naturalne déwieki, z jakinu mamy do czynienia, maja westosé energti w poszezegolnych ezgs- iach pasma akustyeznego bardzo podobna, L Jak szum rézowy. Mozna powiedzieé, z¢ sum rézowy jest usrednieniem déwiekdw, jakie do nas docieraja. I wlainie dlatego c do testowania aparatury audio powszechnie cy wiedy, ady ma preewodzic dioda s preejmuje prad, ktSry w Klasycznym ukladzie z rysunku C plynie przez tg dio (nie ma przy tym znaczenia fakt, 2e MOSFET przewodai w ,odwrotnym” kierunku). W ukladzie z rysunku D wbu- dowana w MOSFET dioda jest niezbedna, by zagwaran- towana byla droga preeply- we pryde price cowby takic w tych krotkich momentach, dy dopiero sig otwiera dodat” Kowy MOSFET. Aby jeszeze bardzie| poprawié sytuacje w tych krétkich chwilach, Ww nicktéryeh rozwiazaniach réwnolegle do dodatkowe- go MOSFET-a wlacza sie W® stero- Wy wykorzystuje sig szum rézowy, a nie .tech~ lepsza" diode: szybka fas’ wane. niczny” szum bialy, ktéry jest ,ostrzejszy’ Fecovery lub Schottky’ego Ddowiem zawiera wigce} skladowych o wy2- wedlug rysunku F D saych crgstatliwosciach Tego nie wolno przeoczyé! Foe Wyéwietlacze wielkogabarytowe Konstruktor elektronik czasami musi zaprezentowaé wynik pomiaru lub dane odebrane z serwera szerszemu gronu ‘odbiorcow. Wowczas trzeba siegnac do wyswietlacza wielkoformatowego, gotowego lub zoudowanego samodzieinie. ‘Wrmarcowe| .Elektronice Praktycznes’ preyblizamy te tematyke, pokazujemy dostepne rozwiazania oraz oferte producentow, Poruszamy rownie2 jakze interesujaca tematyke anten miniaturowych do urzadzen przenosnych, Podajemy gotowa receple, jak zaprojektowaé taw. antene paskowa wykonana w postaci scie2ki na plytce drukowane| lub zastosawaé antene ceramiczna SMD. Warto rozszerzyé swoja wiedze na ten temat zwlaszcza, Ze przybylo pasm i czgstotiwosci, awiele urzadzer komunikuje sie na waglednie nieduze odlegiosc, Ogromnym zainteresowaniem naszych czytelnk6w cieszy sie dzial .projekty soft’. Korzystajac z opisywanych w nim rozwiazaf, mozna wykonaé niesamowite urzadzenia bazujac na golowych podzespolach Zapraszamy do lektury! Tym razem w EP: ‘= Aucioiski przetiorik cyfrowo — analogowy 2 wejgciem 12S. W ego budowie zastosowano kultowy uklad PCMS102A. ‘+ Monitor odnawialnych rédet energit przeznaczony do wspbipracy z pradnica wiatrowa, foloogniwem, akumulatorem i innymi Z2rédlami energi. Gotowy do uzycia w domi leniskowym, na dale ip. ++ Nowoczesny odbiomik RX-80 Lidia da poczatkujacege krBtkotalowca (czeSé 2) - montae i uruchomierie, > Czy mazna tworzyé muzyke 2a pomoca warzyw? Ale? oczywiscie — 2apozna) sig buraczana perkusja, ‘» Ladowarka do akumulatorow olowiowych sterowana przez mikrokontroler. ‘ Klawiatura 2 interfejsem Bluetooth, Da zastasawania 2 komputerem PC, tablatem ip * Solama ladowarka do akumulatoréw Li-Po, Niezbgdny gadzet dla kazdego modelarza. Zapewmia mu pelng mobilnaééi niazale=nosé (0d sieci energetyczne} ++ Balancer nadzorujacy ladawanie i rozladowanie akumulatoréw Li-Po. Stosujge go wydluzysz czas ekspleatagi akumulatora Ponadto, w marcowej EP znajdziecie interesujace tutoriale: kurs programowania mikrokontrolerow STM32), odcinek kursu Programowanie urzadzefi mobilnych’, opis nieskomplkowanego, taniego zestawu ewaluacyjnego dia mikrokontroleréw 'STM32, driver do obstugi wySwietlacza OLED i wiele, wiele inaych! ‘To rewelacyine wydanie bedzie dostepne w kioskach od poczatku marca, a kika dni wezesniej mozna je preejrzeé i Kupié na wwrwulubionykiosk. pl Elektronika dla Wszystkich Marzec 2016 13UWAGA! UWAGA! Zostan autorem krzyzowki! WQNOQQHOQQLGOQOOHOVOOY SOON om AMIYMOQOEQOOHOWOQH) BE OSS MOYYOVOOHOEOQHOOO Re eS CQOWVOWOMOQOWOM AMUQWAOQLOVOHOOOW * |PQQOUOMOVNOOOOUHYHWHOVOO® GOOOVOVOVOOQOOOWLHOOWY ) (A) (9) a @) © () Om (0 © () QWQOOH AVT stos ro ch Caytel 22 dW 11/2015 jst hast PREERZUTNIK SCHMITT 5 = pon Kupon rabatowy || rabatowy a 32016 3/2016 14 Marzec 2016 Elektronika dla WszystkichSYSTEMIC UUKAGI Zachgcony do pisania praez szanowne- ‘go Redaktora Naczeinego, a takze pod ‘wplywem opinit i wspomnief wielolet- nich czytelnikéw, Ktore zamieszezono w ,Poczcie” 2 okayji_ dwudziestolecia dW, postanowilem praedstawie swoje przemyslenia na temat obecnego systemu szkolnictwa i wspélezesne} nauki elek- troniki, Maj staz,ww branzy” jes stosun- kkowo niewielki — od prawie dwoch lat cchodze do technikum mechatronicznego, a EdW czytam od okolo roku. Wedlug mnie, moja szkola bardzo slabo przygotowuje do pracy zaréwno ppod wagledem teoretyeznym, jak 1 prak- tyeanym (oczywiste, 22 os0by, kidre nie ‘pojda na studia, beda je} whrétee szuka- 4y). Wigkszosé tomatéw poruszanych na lekejach to totalne podstawy bez popar- cia praktyka. Przez kilkanaieie miesigey zrobilismy bardzo male postepy z nauks zawodu (zapewne dlatego, ze szlo nam bardzo mozolnie). O ile fagodny wstep rozumiem, poniewar wigkszosé mo- ich kolegéw nie miala we7esnie} zadne) stycznosci z elektronika, t0 tego, co sig ziato péiniej, juz nie za bardzo. Opisze, Jakie tematy przerabialigmy i jak wyslq- ‘alo 1 w pizypatku muje) Ahoy: ‘Naukg elektrotechmiki i elektroniks (tk nazywa sig przedmiot ina nim sig sku- pie) w technikum zaczelismy od jedno- stek podstawowyeh i ich wielokroinosei, przedrostkow Kilo, mega itd Péénie} byly symbole, troche 0 materialach, prze- ‘wodnietwie. Nastepne byly prawa Ohma i Kirehhoffa. Nie dosé, 2e robilismy do yeh tematow bardzo malo obliczee, to na dodatek byly to tylko bardzo proste praykiady 7 en najwyze) cwiema zaréw- kami albo kilkoma rezystorami polgezo- nymi rownolegle. Jest to zdecydowanie za malo, by obliczyé i oszacowaé dia- Janie jakiegokolwiek ukladu, chociazby ze Szkoly Konstruktorow. Pray oma- Wwianiu tego daialu bylo sporo Kiopotsw Z pracksztalcaniem i wyprowadzaniem waordw, poniewaz w gimnazjum prawie weale tego nie robilismy. Jes trzeba bylo rozpisaé eos bez udzialu licab, to zada- nie okazywalo sig prawie niewykonalne iiwigkszoié klasy sig poddawala, Zresaig nawet 2wykle obliczenia spra- wialy trudnosé, bo jak to zwykle bywa, spore osob popelnialo bledy w tabliez- ee mnozenia i kolejnosci wykonywania dzialai (sic!). Nic dzivmego, ze kiedy zaczelismy nowe tematy zwigzane 2 po- jemnoseig kondensatordw, indukeyjnos- cia cewek, impedancja i obwodami rezo- nnansowymi, nasz nauezyciel darowal so- bie ealkowicie obliezenia i skodiezylo sig na. ,suchych” waorach i kilku notatkach, z Kiorych niewicle moms. wywniosko- ‘was. Chyba tatwo odgadna, co zostalo ww naszych glowach po tej teorii ~ metlik Caas mal, przerobilismy kilkanascie nieskomplikowanych tematow, min transformatory 1 pomiary woltomierzem i amperomierzem, az w koricu dotarli- Smy do diod i tranzystoréw. Najpierw foméwiligmy zasady dzialania diod, ich {ypy, najprostsze prostowniki 1 ogélni- owo stabilizator z diodg Zenera. Bardzo jecierpliwites sig i cackaleus ne oui wienie tranzystoréw. Niestety, kiedy juz zaczglismy 10 robié, bylem bardzo r0z~ ezarowany tym, 2e wszystko jest podane bardzo skrétowo, Caly ezas wydawalo mi sig, 28 tanzystory to najwasniejsze ele- menty elektronieme, a my prawie nicze- 0 sig 0 nich nie nauczylmy, poza tym ze stralka w symbolu oznacza emiter i 2e 2eby tranzystor zaczal praewodzié, tzeba padaé na jego baze odpowiednio spola- ryzowane napigeie (niestety bez schema tu). Mysle, ze gdybysmy zrobili choéby jedno-dwa éwiezenia z uzyciem plytk stykowej i kilku tanich elementéw, to przynajmnie} kazdy choé po ezesei zr0- zumialby, do czego ten tranzystor sluzy ijk dziala W tym miejseu cheialbym podkrestié, ‘ze nace poswigcam dost duo czas i od podstawéwki staram sig osiggaé wysokie ‘wyniki (na og6t oveny 4-5). Nie cheial- bbym, zeby ktos pomyslal sobie, 2e jakis sileaniak’” nie uwadal na lekcjach i teraz ‘okazalo sig, Ze niczego nie umie ani nie ‘wie, Chog po prostu przedstawié sytuacie 2 mojego punktu widzenia i opisaé, jak to naprawde wylada, ‘Wracajge do. watku 7 przerabianymi przez. nas tematami: po tranzystorach bylo troche © tyrystorach, wyswiella- zach i jakieS inne podstawy bez, 7a- alebiania sig w szezegdly. Dale) byly ‘wamaeniacze operacyjne, tu pojawily sig ttzy wrory i uklady pracy, bylo tez kilka slow o histerezie (z tego dziahu niewiele rozumiem i racze} do niego juz nie wré- cimy), Ostatnim przerobionym prez nas tematem byly Klasyczne bramki logiczne = tu bylo spore praykladw i nie mam tu 2adnych uwag, Dosé niedawno jako pra- e¢ domowa mielismy takze do zrobienia ‘zasilacz na 7805 ~ tyle e na przedmiocie nie do kofiea zwiazanym z elektronika (mysle, 2e powinno to byé obowigzkowe ‘wlasnie na nie, bo starsze klasy tego nie Inily), Terae aizaja sig fevie 1 104 ‘mala powrdrke material Patrzge na nasze péltoraroczne 2maga- nia z mechatronika i elektronika, szcze- r2e_mowige, watpie w zdobycie solid- nych podstaw elektroniki w tej szkole ‘Tym bardziej, 2e w trzecieKlasie liezba sgodzin lekeyinych przedmiot6w zawodo~ ‘wych dodatkowo jeszcze sie zmniejszy. Oceng. tego wszystkiewo zostawiam Czytelnikom, a mnie pozostaje iedynie dlonczai signa wlasna reke © Zachgeam tez innyeh Czytelnikéw do opisania swoich wspomnict ze szkoly, a takze przydatnosei 2dobyte) tam wiedzy vw dalszym zyciu Janek98, (mig i nazwisko zane redakeji) Zachecamy do nadsylania podobnych tekstéw! Podziel sig z innymi Czytelnikami swoimi wspomnieniami albo przemysleniami, dotyezacymi historii i, wspolezesnosci czy spodziewanego rozwoju elektroniki! Pomysl, napisz (powyzszy material ma okoto 750 slow) i przyslij zwyktym listem lub na adres ecw @elportal pt! ‘Material moze dotyezyé ,elektronicznych wspomnien”. ale tez dowolnego innego aspektu elektroniki Elektronika dla Wszystkich Marzec 2016 15Jak to dziata Na rysunku A przedstawione 59 dwie wer- sje ukladu 2 przekaénikiem i temistorem, Jak zwykle zadani konkursowe polega na rozszyfrowani, fa Jak dziata i do czego study taki uklad Odpowiedzi, konieez~ nie omaczone dopiskiem RF re Jak3, nalezy _nadsylaé w termine 45 dni od ukazania sig tego numeru EdW, Nagrodami w konkursie Deda 3 cenne ksigeki wydawni- twa BTC: Aleksander Zawada Lampy elektronowe w apli- kagjach audio, wyd. sbe Rozwiazanie zadania z EdW 11/2015 W mumerze 1172015. press vwiony byl, pokavany na rysun- ku B, nieskomplikxowany uklad 2. dona MOSFET-ami Jest to wwlgcznik napigeia_zasiania 2 preetaunikiem togale (alge! vlgez) sterowany pojedynezym preyeskiem. Jest to wigs od przerutnika bstabinege Zagadka. ma ‘eislyzwig- zek z zadeniom Jak io daala?, | $1 sty) Tg. a tranzystor ton moze nore roawigzanym wlasnie w ume: tae 11/2015. Amalizowaniy Uyk tam bezpiecanik elektronicany, Ktdry tez zachowuje sig jak przerzutnik bistabilny, ale o innych wiasciwosciach, Zasadnicao zagadka 2 EW 11/2015 jest latwa. Jednak w tym przypadku zada- niie bylo nieco, a moze nawet zacmie utrudnione, poniewaz schemat narysowa- ay jest niejako .odwrotnie”, niezgodnie 2z czesto stosowanymi zasadami. Znajdu- Jaey sie z lewe} strony schematu zacisk fmacrony A nie jest wejéciem, tylko ‘wyjdeiem © am he mei i ‘Warto narysowaé schemat ,.v Tustrza- nym odbiciu. A jeszeze lepiej, sdy dodat- kowo zaznaczone zostang struktury diodowe zawarte Ww MOSFET.ach ~ rysunek , bo weedy analiza bedzie jeszcze peniejszai late sa I wtedy rysunek D uudowadnia, 2 struktura iodowa MOSFET-a P (TI) bedaie preepuszezaé prad do obeigzenia Ri, a ewentual- na zaniana. stany tranzystora TI niewiele zmieni. MOS- FET ten pracowalby wiedy \w_odwromym potgezenin. EG Wpravidzieteoretyeznie moa ~ by tak pracowaé, ale po jego fotwarciu zostalaby po pro- stu zwarta struktura diodo- wa i napigeie na obeigzeniu powigkszyloby sig. 0 jnkies 0,7..08V. Nie widaé ‘sensu takie} pracy MOSFET-a TL swige nle ma potrzeby, by ana- Tizowaé prace dalsze} czgéci kad Ma natominst sens praca ro, wedlug rysunku E, Struktura ‘00k diodowa MOSFET-a TI jest to spolaryzowana wstecznie. Je} obecnose nie ma zacze- nalie pravowek Mozemy na poczatek wstepnie zalo- ayé, 2 TI jest zatkany 1 Sprdbowné przcanalizowné, czy taka sytuacja jest moaliwa, 0162. gdy TI bedzie 2atkany, vw punkeie A napigcie bedzie réwne zen fa tym samym na bramce T2 tex bedvie Potencjal masy, wige T2 takze bedzie zatkany. A to omacza, 22 na bramke TI podawane bedzie dodatnie napigeie przez rezystor R2. Napigeie migdzy_bramkg i drédlem TH helzia towne 7am, wige TT fstotnie bedie zatkany ‘Trzeba tez odnotowaé, 2 kondensator (C2 bedzie naladowany do pelnego napigcia zasilania, Gdy wige zostanie (na krétko) nacisnigty praycisk SI, naladowany kon- densator C2 zostanie dolgezony do bram- ki T2 i 12 zostanie ‘otwatty. Poplynie prze do masy R2 oraz bramke TI, ato otworzy TI. Otwarvie TI oznaeza, 2 w punkeie A.i na obeigzeniu pojai sig pelne napig- cie zasilania, co podtrzyma otwarcie 12 1 TI takze po zwolnieniu przycisku SI Weedy C1 roaladuje sig do zera praez R3, bo na drenie otwartego T2 napigeie jest praktyeznie rowne potenejalowi masy. Uklad pozostanie-w takim stanie az do nastgpnego nacisnigeia prayeisku. Wtedy dolgezenie pustego kondensatora C1 do bramki T2 spowoduje zatkanie, najpierw T2, potem TI, a tym samym zanik napie- cia w punkeie A, ato podtrzyma taki stan Dzialanie uktadu jest wige proste — trzeba tylko byto prayjaé, 2e Zrédlo zasi Tania doigezone jest do punktu B, a obci zene do punktu A. Warto jednak zastanowié sig nad dal- seymi saczegolami Poniewaz na bramki tanzystorow podawane jest pelne napigcie zasilania, albo potencjal masy, napigcie zasilaja- ce nie moze preckroczyé 20V, bo takie jest dopuszezalne napigcie Ucs wigk- szoéci MOSFET-6w. Napigcie zasilajzce nie moze te2 byé zbyt niskie, poniewaz nie wystarezy do otwarcia tranzystoréw Nalezy przypuszezaé, ze taki sterownik Preemaczony jest do zasilania napigciem 7.ASY, Dociekliwi uezestnicy zastanawiali sig, co by sig dzialo, adyby praycisk S1 byt misuigly preee dll czas, Aualizowalt te, co Bdze dao po piers wlyezenia zasilania, Otéz wszystko wskazuje, ze w choi i wlgezenia zasilania Kondensator C1 bedzie pusty, orladowany. A to ornacza, ze tuz po wigezenin zasilania bedrie sta- nowié zwareie i uklad bedzie wygladal jak na rysunky F (pomijamy pojemnose Cos MOSFET-a TI, ktora jest kilkaset razy mniejsza do Ci), Na rezystorze R2 vwystapi 1/11 napieia zasilania Cig dalszy na stromie 66 niego prad 1 zewrze Marzec 2016 Elektronika dla Wszystkich“Tani i prosty 3-fazowy falownik zasil ny. jednofazowe} do regulacji predkosci indukeyjnych silnik6w jedno- i tréjfazowyeh. Pro- jekt nie tylko dla zaawansowanye Prezentowany falownik sluzy do regulaeji predkosei obrotowe} silnikow indukey} yeh, jedno- i twojfazowyeh, ‘Ooops! Okreslene ,falownik” u czesei Caytelnikéw moze nalychmiast wywolae ysl 9, to nie dla mnie, bo to za trudne. Niesluse Niniejszy artykut udowadnia, ze dzi rea- lizacja falownika weale nie jest zadaniem tak tradnym, jak mogloby sie wydawae A wszystko to dzieki zastosowanit: po pierwsze mod firmy International Rectifier (IR), zawieraigcego 6 tranzy- stondw mocy wraz ze sterowmikiem i po drugie mikrokontrolera Atmel dedy- Kowanego do sterawania silnikami Dazigkt tym elementom budowa 3-fazo- ‘ego falownika jest moziwa nie tylko dla zanwansowanych profesjonalistow. Aby zbudowaé trdjfazowy falownik w naj prostsze} wersji, weale nie jest wymaga- na wielka wiedsa Wystarez trzy plytki universe, eyins, woelig drut, radiator cod procesora ze starego komputera i. Jkuchenna deska do krojenia. Prezentowa- ny projekt falownika, poza jednym adap- terem, zostal zrealizowany na uniwersal- rych plytkach drukowanyeh, Ta konstruk ja zawiera minimalng liczbe element6w ii maze byé wykonana zarowno przez nie), jak 1 bardzie) zaawansowanych Cayteinikow, oczywiseie prey zachowa niu szezegélng) ostomoset ze wagledu na ‘uyrslce nnnigcie wymagane do sterowmin silnikiem. Oprogramowanie tezo projekt powstalo na bazie przykladu udostepnio- nego przez. producenta.mikrokontrolera AT9OPWM3B_AVR494: AC Induction Motor Control Using the constant Vif Principle and a Natural PWM Algorithm” pod adresem htp:/gou.gl Hod M8, W tych materialach dociekliwi Czytelni= ey majda waze informacje, ktdre moga byé punktem wyidcia do budowy innych ciekawych urzadzeh np. transformatora elektronicenego, Ktory bedzie genero- ‘wal sinusoidaine napigeie © regulowa- ne} wart i okreslone| ezestoliwosei, przetwornicy DC/AC generujgce sinuso- idalne napigcie 7. baterii akumulatoriw, UPS-a itp. W Elektronice Praktycznc} 9/2012 zostat“przedstawiony podobny projekt Falownik 1 fazowy. Zachgeam Caytelnikéw do zapomania sig z tym projektem up:/serwis.avt plimanuals/AVTS360.puf. A na ushudze droopbox huips:/eww dropbox.com/sh/htfnybiSn03zf86 AAC WTH051C9ODuSImiSEALua?al-0 Ww skrdecie: hups:/goo.gURESnPL, umies- citer filmy (wags, dobre jakosei — dure bik, w sinie kilkaset MB), poksvaace dzialanie fulownika oraz adjgeia, na ktrych ‘mozna dokladnie zobaceyé jak niewiele rmiejsca i elementéw potrzeba, Zeby zbu- dowaé falownik Zachgeam do pobrania i obejrzenia znajdujgeych sie tam plikow. Zasada dziatania Zeby wyjasnié zasade dziatania falow- nika trojfazowego, nalezy wezesnie) poznaé budows 1 zasadg dzialania urza- deonia, krdrym falownik: ma sterowne Urzqdzeniem tym jest silnik asynchro- rniczny, inacze} nazywany klatkowym Silnik Klatkowy zbudowany jest ze sto Jana 1 wimika (fotografia 1), Stojan najezgécie} to odlew, w kiSrym umiesz- cezony jest pakiet blach z tréjfazowym ‘uzwojentem. Wimik to klatka zbudowana z polgczonych ze soba pretow. Oby ddwa uzwojenia znajduja sie w pakietach Dlach ferromagnetyeznych, ktore tworz droag dla strumienia elekiromagnetye7- nego. Wirmik znajduje sie w stojamte, zamocowany jest na lozyskach, kiére Fot. 1 a -znajduia sig w pokrywach, Migdzy stoja- ‘nem a wirnikiem jest s7ezelina powietr7- na, Wigce} informae)i o budowie silnika mozna zaleié na prayklad na stronie Jap: /silnielekarycene prep huml asyn- ‘chromiczne html w skrdcie hinp:/goo gl DOMIKE Do podlgezenia silnika trojfazowego potrzebne sq ttzy ziciski UI, V1, WL W reecaywistym silniku tych zaciskow jest szegé. Pozwalajg one skojarzyé, ezyli polgezyé, uzwojenia silnika albo Ww gwiazde, albo w trojkgt. Kojarze- mie uzwojeh zalezy od wartoser nape cia sieci, do ktore} podlgezamy silnik Elektronika dla Wszystkich Marzec 2016 7VL Praykladowo na tabliezce = znamionowe| na fotografi 2 znajduje sig informacja: 230/400V A/Y (Res — ce @ EN GO wf WA [eon] 255480 ‘= fsa alD75 1 ‘teat, 2 te sink moss ye poder Jo ease gt nano at rigdzyprzewodowym mie. CHM ame ss 1p 2{ gar ggIoza0k deyfazowym) 230V, kiedy [Bs Nm: AC—V-,0C Ve ego wzvojeniazostana sko- pot, 2 Jarzone w tréjkat (A), albo do Steet wéjfazove} © napigciu migdayprae- wodossyn 4O0V (ezyl takie,jalep mamy ww naszym kraj), g8y jego.uzwojenia ‘bedg skojarzone w gwiazdg (Y). Silnik 2 taka tabliczka, mamionowsa nadaje sie do polgezenia = falownikiem.prondsta \wionym w projekcie pod warunkiem, 2 Jeg0 uzwojenia bed polgczone w tra Z punk widzenia silniba nase falowni to teifacona sed 0 mapigci mideyfacor vy 230, Zeby wir silika elektrycenego acral sig obracaé, slojan musi wylwo- reyé wince pole elektromagnetyeze Strumie’ tego pola wirwje wok6l wimi- a umieszczonego w stojanie, indukuyjge ww pretach wimikanapigeie, Prey wink ‘sq polgezone ze sobq i tworzq klatke. Napigeie zaindukowane w klatce wit- nika powoduje przepiyw radu w jeu0 Pretach, Prad powoduje powstanic pola elektromagnetyeznego w wimiku. Wske tek oddtalywania tych pol miedzy soba, wirujgee pole stojana pocigga za sobq wim, Kéry zaczyna sig obracaé. Pole vo) vay ve1(1): vague vat Vv, VS2(5) 've3(7) w, v53(8) stojana wiruje z_predkoscia synehroniczng, opisang zale2= noseig a = 6O"Ep, edzie f ezestotliwosé sieci zasilaigce) silnik, p—liezba par biegundw ‘uawojenia stojana_(niezbyt itotna dla naszyeh rozwazah) Natomiast predkosé wirowa- nia wirmika bedzie mniejsza od predkoiei wirowania pola sto- jana o tx poslizg, Poslizg to romiea pomigdzy predkoscig a09dNOZAWVUI ‘wrowania pla stjanaapred- Koicig-wirika jet opin alemoscig (ng = njing, Rys. 3 aazie s ~ poslizg, my ~ pred oid wirowania pola stojana,n — predkose wimnika sinika Poslizg jest wielkodcig bezsrymiarowa, informe as o ym, o ile ‘wirik obeaca sie wolnie)ni2 poe stojana "Analirajge zalemosé n ~ 60"p, zmia- ng predkosci obrotowe) silnika klatko- ‘wewo u2yskamy, zmieniajge lieabe par biegundw lub ezestothiwose sige zasila- gee), Zmiana liczby par biegundw databy regulacjg skokowg (i nas nie interesuje), ‘8 zmiana_czestatl wwosci daje plyang regulacjg _predko- Sch Twas 9 jext Zadanie dla falowni- a proedstawionego Ww projekcie: wytwo- rye trojfazowe napigcie ,seci ener getyezne}" i plynnie ramieniae ego eze- stotliwose Zeby _ wyjase nig, w_jaki_spos6b falowenik wykomje to zadanie, posli- Fra ah 2 noty aplikacyjne} producenta moduht IRAMY20UP60B, bez ktsrego, budo- wa falownika nie bylaby taka prosta Rysunek 3 przedsta- vwia spossb, wr jak nalezy do moduht podlgezyeelementy peryferyine + zasila- nie Rysunek 4 pokazuje, co jest ukryte ‘we wnetrza modi, ‘Opisywana wersja w zasadzie nie rézni sig od schemata z:noty aplikacyine, praed- stawionego na rysunku 3. Dodano jedynie niczbedne elementy, ezyli zasilacz zasilar Jey mikrokontoler i driver umieszezony ‘w module IRAMY, mostek prostowniczy i dlawik ograniczajgey stromosé pradu plnacego do. kondensatoréwfitruigcych ‘wyprostowane napigciesieci enegetycne} Jake wspomniano wezesnie), zeby plyn- nie regulowaé.predkosé silnika, trzeba “inicaie cegtolliwose rsa zaiajge ceego. Nie jest to cala pravela, poniewaz ‘rz. ze zmiang ezestotiwose: nalezy 160- niez zmieniaé wartoss skutecong napigcia zasilaigcegosilnik(tniejsze napiecie przy tmniejsze} ezesttliwosei). To najprostsze sterowanie sinikiem klatkowym nazywane {est sterowaniem skalaraym., Ten rodzaj sterownia charakteryzuje sig stalym sto- sunkiem Uf (napigeia do ezgstothwosei) Omacza to, ze jest silk zostal_zapro- Jektowany na napigeie 230V_SOH2, to ‘Obnizajge czesttliwose,nalezy te obni napigcie 0 4,6V na [Fz Gdybysmy cheieli ‘vighszyé predkosé silnika ponad nomi- naling 1 zachowaé znamionowy moment nna wale, to powy2e} jego ezpstolliwosci _zamionowe) te nalezaloby zwiekszaé napigcie o 4,6V na 1Hz. Niestety w opi- sywane prostej wersji nie jest to mozlive. graniezeniem jest maksymalne napigcie wyigciowe, wymaczone przez napigcie nna kondensatorach fitrujgeyeh DC BUS CAPACTIORS 2 tysunku 3. Generowa- nie tréjfazowego napigeia sinusoidalne- Marzec 2016 Elektronika dia WszystkicheV 0 0 zmienne} wartosci Tezgstotliwoiei to zadae nie cla mikrokontrolera Na rysunku § proedsta- vwiono przbiep! napigcia {Wier tojfazowe Mikrokontoler generye szesé sygna- sowym SPWM uzyskujemy tw sterygcych szescioma tranzystorami_przeplyw siusoidal- smocy w module IRAMY. Sygnaly ste nego pradu w avo Jace wigezajq i wylaczaia odpowiednie jeniu stojana silnika, tranzystary, generujac preebiegi PWM. Porownujae prae- Doditkowo mikrokonrolerzapevnia tak biegi SPWM. na ‘way czas martwy pomigdzy zalyeza- rysunkach 10 i 11, niem gornego i dolnego tranzystora, Ta moma zauwazyé, ze ‘krotka przerwa jest konieczna, aby nie na rysunku 10 pod dosslo do znisrezenia tranzystor6w Jak szezytem. sinusoidy Sapewniaproducent modul weumetr= prasbieg PWM ma ny czas praerwy wynosi Dy = 290nsminiejsze _preerwy W programie ta preerwa zostala ustawio- nz na rysunku 11, nana 500ns, Prebiegi weryfikujce czas gym saniym ware martwy pomigday” wlaczeniem aimego t0i6. skuteczma _napigcia i dolnego tranzystora w tej same} galgzi 0 takim pracbiegu bedzic przedstawiono na fotografi 6, natomiast wigksza ni2 wartosé sku sposdb generowania czasu martwego na teczna napigcia preebiegu rysunku 7. Sygnalem wlaczajgcym rane SPWM 7 rysunku 1. Pre- 2ystory w module IRAMY20UDG0B jest zentuje to spostb, w Jaki Stan niski Na preedslawionych presbie- mikrokonroler musi gene- gach 7 fotografii 6 1 ysunku 7 nie ma fakiego momentu, kiedy W tym samym czasie wyjscia senujgce tranzystorami napigcia zasilajgce- Ww te same} galezi majg stn nish Jedli go suk elektryez- exytenik bce eheial polgezvé mikro- ny” odpowiedmie Keontroler 2 moduler firmy IR innego do ustawione) cze- typu, w ktorym aktywnym sygnalem ste- stothiwosei,— Takie rujgeym bedzie stan wysoki, powinien przebiegi PWM ww reestrach mikrokontroera PCFn ustt- na wy flow wig ity POPn = 1. Zmian nalezy doko- ka uzyskamy, jez fad w plik psc initaisation2.c uklad pomiarowy 'Na fotogratii 8 pokazano prrebiegi bedzie wyaladal weiylkujge ceasy dt syle tetera ost xysume 12 eych trnzystoram mocy, Kiedy sygnalem Na tym tysunku do. Ry, aktywnym jest-stan wysoki, natomiast eelbw pomiarowyeh ria rysunku 9 spos6b generowania ezasu_uworzano sztezny poteneiat mariwego. Analogicznie jak wezeinie] nie masy towny polowie napiecia ‘ma takiego momentu, kiedy wtym samym na _kondensatorach filtrajg- czasie wyjéeia. sterujgce tranzystorami eych napigce sic 1 tej same) galezi maja stan wysoki Wspominiatem wezesnie, 'W ten sposdb powstajg na wyjsciu 2 falownik ma pewne oara- moduli ty preebiegi SPWM (sinuso- niczenia dotyezgce wartose, idalnie modulowane przsbiesi PWM), —skutecae) napigsia wojieio- lidrych ahwiednie prresimigte sq wale. wean O16? akan se, 0 des sce 0120 opm eekezyeh ay apie Kondo |S) | | Obvwiednie tych przebicgéw maja exe- torach 320V i pray sinasor ||) stotiwosé i napigeie, wyzaczone przez dalne} modulacji SPWM na _Rys. 10 iikroprocesor Podczas generowania yeh wyjselu falownika mona przsbiegow zachowany jest stay stosunek — wyskaé okolo 185 napigsia Uif Narysunmkach 10, 1 preedstawiono — wartosiskutecznejpirwsze) prasbicgi sinusoidalnc dla Rys. 12 ttzech faz od gory LI, 12, L3 oraz preebiegi SPWA sgenerowane przez mikro- kontroler uzyskane na ‘wysseim Falownika, Daiekt takim przebiegom impul- Elektronika dla Wszystkich Marzec 2016OV harmoniczne). Jednym ze sposob6w na dodatkowe zwvigkszenie wartosei skutecz- ne} napigcia na_wyjéciu falownika jest JJego odksztaleenie. Dokonuje sig 1220, dodajge do nieodksztaleone} sinusoidy simusoide 0 ezestotiwosei 3. razy. wy2- sui, t2w.trzecig harmaniczng. Prey czym amplituda tej harmoniczne} jest szes¢razy ‘aniejsza od amplitudy pierwsze} hurmo- nicane), Odksatalcony preebieg opisany Jest zaleznoscig U=Umx (sinwt + Zsin3wt) Taki zabiog zostal zastosowany w tym projekcie. Do czestotiosei 40HZ wyj- Sciowy prvebieg napigcia falownika jest sinasoidalny jak na rysunks 10, a powye} 402 jest odksctalcony jak na rysunku 13. Ponadto dla niskich ezgstoliwosci, do SHz, nie obowigzyje staly stosunek Uif, W tym zakresie napigeie na silniku ma stalq war- 1088 i wymosi okolo 10% Uj slik, Uaytkownik ma do wyboru trey wersje program napisane w jgzyku C (dostgpne Ww Elportalu wired materialow dodatko- wych do tego numery). Pierwsza wersja, Ww ktére} wykorzystano plik nagléwko- ‘wy table_sinI920.h zawieraigcy tabele 2 ezysta sinusoida, druga wersja z tabe- lq. zawiergjacq_odksztalcong sinusoide rable sin1920 3 harh i trzecia 2. dwoma plikami nagléwkowymi, ktre program \wybiera w zaleznose! od biezace} wartosci ezestotliwosci, W tych plikach nagl6w- Kowyeh znajduje sig rowniez zalez- nogé pozwalajgea wygenerowaé tabele 2 inna licaba probek. Do wygenerowania nowyeh tabel 2 probkami bedzie potrzeb- ny program MATLAB lub SCILAB, przy ey teu Ge jest beepaiay i mez go pobraé 2 fp: /eww.scilab.org download latest Dociekliwym Czytelnikom cheialbym ‘peda informacje wyjasniajgce,w jk spo- sob zostala wykonana w programie zmiana nnapigcia i ezestotliwosei praebiewu SPWM na wyigciu falownika, Zeby zachcié do przeczytania te} czeiciartykulu, zapowiem 2e aby tego dokonat, wystarezy 7 linijek kod programu ~ pat listing Zaacmie wigee} miejsca zajmnje \wyjasnienie. Ot62 zalozylem, 2e ezestoth WoSE napigcia zasilajgcego silnik bedzie moma zmieniaé w zakresie od 0,26H2 do 66Hz. Aby ten cel osigunaé, zoster la utworzona tabela, ktéra znajduje sig Ww pliku table sin920h, Tabela zaviera 1921 (od 0 do 1920) probek wartosct funkeji sinus z preedzialu od 0 do 22 ezyli % okresu sinusoidy, wige caly okres sinusoidy bedzie zawierat 7681 (od 0 do 7680) prdbek. Takie rorwiazanie pozwala zaoszezgdzie migjsce W pamiget progra mu, Pozostale wartosei probek 2 preedziae Iuodw2 do2n5 oblizan przez funkeje tay cycle), sa ujea si 6 plu 9 1) Sang nszwre Probl pracbiegu sn soidlnego umiescezone w tabel Zsa Chliczane wedhig zalemosel sin k = 127 x sin(2£) a la osaeoneg0 2 sink = 127 x (sin 2 + sin) Tak isoba pre porn je aby tayskas anny cso eo 06H Pry ki lsc pte tang Coo thot 026s byte moa uring pray satoein, 20 bit abl bed foblerane co OSms ki ist eas mit Essel pasha rg ‘Gay 2 worsens) aba sostanie pobrana kazda probka i dla kazdej prob- Th aumtane eczone warts PMO, walls PWM, wowezas bieze to 71680 x 0.5 me ~ 3,84 selundy ev cht onsale 26 He 1 to jest najmniejsza ezestotliwosé, jaka rmozna uzyskaé na wyjseiu falownika ijed- noczesnie przyrost c7estotliwosei, Orna- eza to, ze capstotliwosé mozna bedzie zmieniaé 20 skokiem 0,26H2, Jezeli tej samme} tabeli weemiemy co 192 prabke, cezyli tak, jakbysmy podzielili iezbe pré- bbek za caly okres sinusoidy (7680 probek) przez 192, to otrzymamy dlugost okresu owe} sinusoid, ktora wyniesie: 2322 x 0,5 ms = 0,02 sekundy ‘i exgstotliwoss fan 50H: [Rys. 13. Omueza to, 28 je chee- my zmieniag czgstotliwosé bitach mozna zapisaé maksymalng liceby 255. Dla tej liezby ezestotliwosé na wy Sci falownika wyniesie 66,4Hz 1 taki jest sgomy zaktes czestotliwosei wyjsciowej falownika. Oznacza to, 2e wpisujge do znjenne) programu Omegare wartost od 1 do 255, uzyskamy zmiang czgstatliwo~ ci 04 0.26 do 66H2. Geybysmy cheie- Is uzyskae skok ezgstotliwoser 0 polowwe nie}szy, ezyli 0,13 Hz, powinniimy waye tabeli o dwa razy wigksze} licabie prébek i podwoig wartosé Omegale. Pozostajejeszzze opisanie kwesti stale- 20 stosunku Uf Generalnie wartosé napig- cia na silnikumusi rosngé ze wzrostem cz9- stotliwose! i osigangé zmamionowa wartosé [prey mamionowe) exestolliwotel, Zaloty- Jem, 2e mamionowa czestotiwose sinika to 50Hz, a napigcie 230V. Do uzyskania rOamych wartoSei napigeia jest uzywany 12-bitowy liczmik pracujacy w trybie cen ter aligned mode” i eneruigcy odpowiedni przebieg SPWM. Licanik liezy od 2666 do zera i od zera do 2566 ~ to jest jeso ck pracy, Pray czestotiwosei wejsciowej hneznika 64MHz uzyskujemy na wyjseiu prebieg PWM 0 czystotlivosei 12kEtz Wpisujge do. rejestréw poréwnujgcych OCRnSAB mikrokontrolera warts Obli- ccaone przez. funkeje duty cycle, zmieia- ‘my wspolezynnik wypelnienia preebiewu, tym samym wartosé skutecana napigt na silniku, Poniewa2 w naszym pezypadku generowany preebieg SPWM jest bipolar ny, maksymalina amplitude wynosi 1301 i taka wartosé musimy podaé do funkeli duty eyecle, aby uzyskaé na silniku przy 0.15mA. Uzy ie tansoptorow daje mozli- ‘wos sterownia flownika 7 dal- Ksiazki Ksiazki se} odleglosci i zapewnia bezpie- czetstwo, W testowanyim modelu zamiast transoptorow zastosowano preyciski, ktdre weiskano wkrgla- kiem 2 izolowang rocks, W praypadku pracy. silnika, ktéry napedza system mechaniez~ ry 0 duze} bezwladnosei (masie) podezas zmniejszania czestolliwo- Sei (celu zmniejszenia obrotow), napigcie na kondensatorach moze warosngé powy2e}. dopuszezal- rych wartosei i usckodaié falow- nik Aby chronié falownik, wyko- rzystano wewnetrany komparator mikrokontrolera, monitoryjaey napigcie na kondensatorach Gdy hapigcie werosnie powy2e} 3T0V DC, falownik zosta- hie wylgczony. i zagwieet sig ezerwona dioda awaria Kasowanie awarii realizije- my praez nacisnigeie preyei- sku step, Cigg dalszy za miesiae Zbigniew Kupiee jew kupiee@pocza fn Ksiazki Ksiazki Aleksander Zawada Lampy elektronowe w aplikacjach audio, wya. 1 ISBN: 978-85-60253-70-2 Format: BS, 360 str Wydawnictwo BTC Legionowo — wydanie paj rowe 2011 5, Ksigéka dostgpna jest tytho w klasyeczne) postael drukowane). epee) et Lampy elektronowe zostaly wyparte ze spraetu powszechnego uzytku przez polprzewodniki pod kemiee Ist 70. ubie ‘lego stulecia, ale od kilku lat przez. ‘wajg sw6j renesans, przede wszystkim sw technice audio. Jest to zwiqzane mig- dey innyini z-coraz lepsza dostepnoseig lamp nowyeh generacyi, Leh produkeig zajmuje sig wiele firm, z ktérych kilka inajhardziej navwnezeanych znaidnie sig vw Europie. Dzigki temu urokéw lam: powego bramienia” moze doswiadezaé teraz niemal kardy Jednak za gotowy wzmacniacz lampowy trzeba slono zaplacié, a przeciez dobry Wamaeniaez mozna mieé 2a nieporow= nanie mniejsze pienigdze. budujac uktad samodzielnie Niestety, okazuje sig, 2e dla wielu elek- tronikéw lampy + uklady lampowe to czarna magia, a 2dobycie informacii na ten temat mie jest Tatwe. Stare ksiqekt polskojgzvezne sq nadzwyezaj trudne do zdobyeia i do tego dosé drogie, sdy2 przedstawiaia wartosé kolekejonerska Utrudnia to konstruktorom dostep do \wiarygodnyeh informaci Prezentowana ksigrka jest preernaczo- na dla wszystkich elekironik6w, kiorzy ches samodzielnie budowae ré2nego rodzaju lampowe uklady audio, Zawarty W nie) preeirzysty 1 kompleksowy kurs Projektownnin ukladaw lampawych, Wwiele praktyeenyeh przykladow oraz parametry i charakterystykt wybranyeh Tamp sa dobrym materialem pozwalaja- ym podjgé samodzielne proby budowa- nia urzadzea z lampami elektronowyeni Dodatkowo w ksigzee zostaly zapre- zentowane nowoczesne narzedzia pro- gramowe wspomagajace projektowanie ukladéw lampowyeh Omawiane w ksigzce techniki sa bogs {o ilustrowane przejrzyicie opisanymi przyKladams, na koricu kazdego rordzia- hu umieszezono zadania Marzec 2016 Elektronika dla WszystkichLW pierwszej czesci artykulu wyezerpuig- co oméwiony by! uldad elektroniezny. Oto dalsce informagye. Montai i uruchomienie Uklad 2 rysunku 17 mozna zmontowaé na plytee drukowane}, Ktare) projekt poka- zany jest na rysunku 19. Dia. wygody w miejseu RI przewidziano miejsce na eatery rezystory. Standardowo montujemy uklad, zaczynayge od elementiw naimni: szych, a kofiezqe na najwigkszych, Pray pradzie pracy bliskim 1A w stabilizatorze LMGI7 bedzie wydzielaé sig 2W.3,5W mocy strat, wvige w ulladzie preewidziano tiie aio, W wersji podstawowe) nie sg mon- towane: rezystor Rc oraz kondensator (C3. Kondensator ten jest potrzebny'tyTko wtedy, gdyby tos zamiast_ membrany piezo cheial wykorzystaé maly glosniezek lub shuchawki — wredy nalezy’wlutowas 3 i preeciaé Sciezke, zwieraigca jego ppunkty lutownieze Uklad, prawidlowo zmontowany 2e sprawnych elementow, nie wymaya uru- chomiania i od ram pewsinion dining Zapewne jednak czesé Czytelmikow zechee zmoniowaé taki prosty uklad bez plytki. Nie stanowi to problem, @ jako bbaze montazu moana wykorzystae waska podstawke 24-pinowg. Na fotografii 20 pokazany jest niezbyt starannie zmon- towany Ww ten spos6b pierwszy prototyp copisyanego miernika Modliwosci zmian Mozna wedlug upodabania zmieniaé war- tose pojemnose: Cy (InF..4,7uF), by wzy- ska€ inny zakres ezestoliwosei pracy Elektronika dla Wszystkich Dia zwigkszenia dokladnosei momma precyzyjmie dobrat wartosci Ry, Rs, by uzyskué calkowity wspdlezynnik pre twarzania 0, 000. Wredy rezystory 1 Ra, Ry powinny mieé maly wspotezynnik eieplny i duz stabilnosé dlugoczasoua (imetalizowane 1%) W modelu pokazanym na fotografiach przewody prowadzace do sond sy wluto- wane w plytke. Osoby, ktére cheialyby \wykorzystaé rézme wyrnienne sondy, moga na plytce wlutowaé dwa dodatkowe zigcza ARK2, na co pozwala rozstaw otworow: W wersji podstawowe} nie jest Rys. 19 montowany rezystor Ro, praesi- wajaey spceynhowe sapigcie wy Seiowe (w dol), by zmiemié zakres exgstolliwosei generatora VCO (i cewentualnic te? po to, by prey z0r0- We) rezystancji Rx woltomierz poka- zywal zero). Jednak przy zerowe} wartosci Ry zapewne woltomierz bedzie mial niezerowe wskazanie, bedgce wemecnionym napigciem ‘operacyinego. Aby skutecznie zmi- nimalizowae to napiecie, moma NM dolaczyé potencjometr korekeji napigeia niezrownowazenia. Dla kostki TLC271 zasilane} pojedynezym napigciem jest 10 nieco dziwny obwéd wedhug rysunku 21, gdzic suwak dolgezany jest do dzielni- ka dzielgeego napigcie zasilania na polowy Potencjometr taki pozwoli uzyskaé ,sp0- caynkowe" wskezanie woltomierza rowne zeru, przynayinnie} na jakis czas. Nalezy bbowiem pamigtaé 0 starzeniu 10 obecnosei dryftu termicznego wejéciowego napig- cia niezréwmowazenia. Dia TLC271 dry cieplny wynosi 1..2uV/°C, eo po wzmoe- neni daje 12 do 25 mikrowolt6w