Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa

African Islamic Academy

Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa

Allah Mtukuka, amemuumba mwanadamu na viungo vyake, na akakamilisha kila kiungo.
Akipoteza atapata maumivu, na akayawekea mmiliki wake - ambao ni moyo - kikamilifu, ikiwa
ataupoteza yatampata maradhi na maumivu ya kupata wasiwasi, mahangaiko na huzuni -(Ibn Al-
Qayyim Zad al-Ma'aad: 604)
Ndio maana hutakuta mwovu, mtovu wa maadili, muasi au kafiri, bali ana dhiki na huzuni,
vyovyote atakavyokuwa. Wala usitazame ganda la nje; Usiangalie merikebu za kifahari, wala
makasri makubwa, wala majumba marefu, wala mali ya aina yoyote; Allah anasema: "Na atakaye
jiepusha na mawaidha yangu, basi kwa yakini atapata maisha yenye dhiki, na Siku ya Kiyama
tutamfufua hali ya kuwa kipofu." [Taha:124]

Moyo ndio shabaha ya kutazamwa na Allah, na kutengamaa kwake kunahakikisha ushindi,

mafanikio, na furaha duniani na akhera. Ili kupata haki hii inahitajika juhudi inayostahiki. Bila ya
shaka, kila jambo jema hutia nguvu imani na huongeza uadilifu wa moyo, na kila uasi na dhambi
huondoa utengemavu wa moyo. Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) alieleza athari ya
vishawishi na matamanio kwenye nyoyo kwa maelezo ya kina zaidi, na akasema: "Majaribu au
mitihani huwasilishwa nyoyoni kama mkeka unavyofumwa, kijiti moja baada ya kingine. Hivyo,
moyo wowote uliokunywa au kuupenda, ulitiwa doa jeusi ndani mwake. Moyo wowote
unaoukana, hutiwa doa jeupe ndani mwake mpaka zinakuwa kama nyoyo mbili. Mmoja ni
mweupe kama jiwe la thamani. Hivyo, hakuna mtihani utakaoweza kumdhuru maadamu mbingu
na ardhi zinadumu, na mwingine una weusi na giza kama kikombe, hajui lililo sawa au kukemea
mabaya, isipokuwa kile anachonyweshwa kwa utashi wake." (Mutaffaqu 'Alayhi) Al-Mirbad:
Maana yake ni ambao una ukungu, ambao ni baina ya weusi na vumbi. (Kama kikombe
kilichoinama) Al-Mujkhy: Ni kupinduka juu chini kwa maana ya kuwa haina heri au hekima.
Majaribu na madhambi hutia weusi moyoni, na kuyakana na kuyaepuka hutia nuru na kuufanya
moyo uwe mweupe. Madhambi ni kama sumu kwenye moyo; Isipomuua, itamdhoofisha, na ikiwa
mtu mdhaifu hataweza kuyastahimili maradhi. Abdullah bin Al-Mubarak, Allah amrehemu,
alisema.

Niliona dhambi zinaua nyoyo, na unyonge unaweza kusababisha uraibu

Kuacha madhambi ni uhai wa nyoyo, na bora kwa nafsi yako ni kuziacha
Kipenzi chetu, Muhammad (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) alikuwa akisema: “Ewe Mola wangu,
utakase moyo wangu dhidi ya madhambi kama vile nguo nyeupe inavyotakaswa na uchafu”
(Imepokewa na Al-Bukhari), aidha alisema: “Ewe Mgeuza nyoyo, uimarishe moyo wangu juu ya
dini yako” (Imepokewa na Al-Tirmidhiy na Ahmad); Alijua kwamba moyo ndio kitovu cha
utengemavu wa matendo ya mtu, pia alisema: “Kwa hakika kuna pande la nyama katika mwili
ambalo likitengamaa, sehemu nyingine za mwili hutengamaa, na likiharibika, basi sehemu
iliyosalia ya mwili itaharibiwa kwa sababu yake jueni kuwa huo ni moyo.” (Al-Bukhari).
Hivyo, kuuweka moyo vyema ni jambo la lazima kwa uhai wa nafsi na kukubaliwa amali zetu, na
kuuponya dhidi ya maradhi yake yaliyojazana katika zama zetu ni jambo linalowezekana,
maadamu mja Muumini anafuata hatua kuu kumi zifuatazoi:

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

1. Kujua majina na sifa za Allah na kuabudu kulingana na makusudio yake

Hii ni sayansi tukufu zaidi na amali na unashikamana zaidi na moyo, na ndio msingi wa
kuuboresha. Hivyo, pindi moyo unapokuwa na elimu zaidi kuhusu Allah basi humshuhudia Mola
Mlezi, Mwingi wa nguvu, Mwingi wa kusikia, Mwingi wa Kuona, Mwingi wa Hekima, Mwingi wa
Ukarimu, Mwingi wa Msamaha, Mwingi wa Ukarimu, Muumbaji, Mtawala wa kila kitu, Mtoaji
riziki, na kila jina na sifa ya majina haya na mengineyo yanalazimu kumnyenyekea na kumcha. Hii
ndiyo chemchem ya uadilifu wa moyo na ndiyo ya juu kabisa.
Hakuna dawa inayouweka vyema moyo kuliko kumwabudu Allah kwa majina na sifa zake, kwani
kila jina ni wasifu unaolazimu maana ya kina ya dhati na kitendo cha moyo makhsusi kwake.
Mwenye kuyahesabu majina tisini na tisa ya Allah na kuyatumia kufanya ibada, atakuwa amepata
utengamavu uliokamilika. Anasema Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam): “Allah ana majina
tisini na tisa, mwenye kuyahesabu ataingia Peponi.” (Bukhari na Muslim), na maana ya kuihesabu
ni kuyafanyia ufanisi kwa kutafakari maana yake na kutenda ipasavyo. Hili linajumuisha ibada ya
moyo na utengamavu wake.
Ibn al-Qayyim, Allah amrehemu, anasema: “Basi ikiwa jicho litapoteza nguvu ya kuona
liliyoumbiwa, na sikio likapoteza usikiaji lilioumbiwa, na ulimi kupoteza uwezo wa kusema
ulioumbiwa, basi ukamilifu wa viungo hivyo utakuwa umepotea. Moyo halikadhalika,uliumbwa
kwa ajili ya kumjua Muumba wake, kumpenda, kumpwekesha, kuridhika Naye, na kumtegemea,
kuwa na mapenzi humo, kuchukia humo, kuwa na utiifu humo, kuwa na uadui humo,
kumkumbuka daima, na kuwa kipenzi zaidi kwake, kuwa na matumaini zaidi kwake, na
kumtukuza zaidi moyoni kuliko kingine chochote. Hakuna neema, furaha wala utamu isipokuwa
iwe ni kwa ajili Yake Yeye - bali hata uhai hakuna isipokuwa kwa hayo - Hayo kwake yana hadhi
ya lishe, afya na uzima. Basi mtu akipoteza lishe yake, afya na uhai, atapatwa na shida, wasiwasi
na huzuni kutoka pande zote.. [Ibn Al-Qayyim - At-Twibb An-Nabawi: 137]..

2. Kushikamanisha Moyo kwa Allah Peke Yake

Kushikamana na asiyekuwa Allah ni msiba mkubwa, na kila atakayempenda asiyekuwa Allah,
Allah atamuadhibu kwa kitendo hicho. Furaha na uadilifu wa moyo upo katika kushikamana na
Allah peke yake, kwani Yeye ndiye Mpaji, Mnyimaji, Mfadhili, Mdhuru. Kwa hiyo ulimwengu wote
ni mkutano wa amri ya Allah na unaishia na makatazo yake, Utukufu ni wake.
Hizi ni nasaha za Mjumbe wa Allah (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) kwa Ibn Abbas: “Tambua
kuwa kama umma ungekusanyika kukunufaisha kitu, hawatakufaa isipokuwa kwa alichoandika
Allah kwa ajili yako. Na lau wakikusanyika ili kukudhuru kwa jambo hawatakudhuru isipokuwa
kwa alilokuandikia Allah, na kalamu zimeinuliwa na kurasa zikakauka.” [Tirmidhiy]
Ibn al-Qayyim anasema: “Kuna upweke ndani ya moyo unaoweza tu kuondoshwa kwa ukaribu na
Allah, na kuna huzuni inayoweza tu kuondoshwa kwa furaha ya kumjua, na kuna ufukara
unaoweza kuondoshwa tu kwa dhati ya kumkimbilia Yeye, na lau angepewa dunia na vilivyomo
ndani yake, ufukara huo usingekwisha asilani.”

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

3. Kusafisha moyo dhidi ya matamanio na dhambi

Moyo wenye ugonjwa uko mbali na utengamavu. Moyo ulio na mashaka, matamanio, chuki,
husuda, kiburi, majivuno, na kukatia tamaa rehema ya Allah hauwezi kuwa karibu na Allah wala
kumwabudu kwa majina na sifa zake, wala hautakuwa miongoni mwa nyoyo njema na zenye afya
njema. Mwenye kutaka unyoofu wa moyo wake basi awe mbali na maradhi haya ya nyoyo na
kujitoharisha nayo. Ibn al-Qayyim, Allah amrehemu, amesema kuhusu kauli ya Allah Mtukufu:
"Na nguo zako, zisafishe" [Al-Muddathir: 4]: “Wafasiri wengi waliotangulia na baada yao
wanaona kuwa kinachomaanishwa kuhusu neno nguo hapa: ni moyo.” Ibn al-Qayyim amesema:
(Moyo hushambuliwa na maradhi mawili yanayoujia. Yakiusibu basi ni maangamizo na mauti
yake. Nayo ni maradhi ya matamanio na maradhi ya dhana. Hiki ndicho chanzo cha maradhi ya
viumbe, isipokuwa wale ambao Allah huwaponya).
Tamaa ni giza, na hutia doa moyoni; na ukakaribia kuutia giza. Allah anasema: "Lakini wakaja
baada yao walio wabaya, wakaacha Sala, na wakafuata matamanio. Basi watakuja kuta
malipo ya ubaya" [Maryam: 59], na Sunnah ya Mtume imedokeza katika maana hizo nyingi,
Mtume(Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) aliufananisha moyo na hali ya imani kuwa ni kama jiwe
jeupe, laini na safi, huku moyo wa mtenda madhambi ni majivu.; Yaani weupe uliochanganyika
na weusi, kisha weupe huu hupotea polepole, na giza hutanda, na moyo unakuwa kama kikombe
au chombo kilichopinduliwa, kwa hivyo hakijazwi kitu chochote, na vitu vinachanganyikana
mbele yake, hajui mema au kukataza maovu. Hzi ndizo nyoyo zilizo chafu zaidi na zinakaribia
kuangamia.
Haya yanathibitishwa na kauli ya Allah Mtukufu katika kuwajibu wanaoikadhibisha Siku ya Kiama
na adhabu yao huko akhera: “Hapana, lakini yalifika nyoyoni mwao yale waliyokuwa
wakiyachuma” [Al-Mutaffifin. 14], yaani: dhambi juu ya dhambi mpaka moyo ukapofuka na kufa.
Kutoharika kwa moyo dhidi ya maradhi yake ndio sababu kuu ya nguvu zake, upole na unyenyekevu wake,
Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) alisema alipoulizwa kuhusu mbora wa watu alisema: "Kila
aliyekuwa ni Makhmuum wa moyo na msema kweli" Wakasema: Msema kweli tunamfahamu, je, huyu
Makhmuum wa moyo ni nani? Mtume akasema: "Ni mchamngu, msafi hana dhambi wala uovu wala
hafanyi chuki, husda, Wakasema: Ni nani anayefuata baada ya hapo Ewe Mtume wa Allah? "Ni wale
wanaochukia dunia na kupenda akhera" " Wakasema: Hatumjui mwingine isipokuwa Abu Rafi, mtumwa
aliyepewa uhuru na Mjumbe wa Allah (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam), wakasema: Ni nani anayemfuatia?
Akasema: “Muumini mwenye tabia njema” (Ibn Majah).
Mwenye kutaka moyo wake utengamae, basi ajiepushe na maradhi haya moyoni mwake na
ayaondoshe.” Ibn Al-Qayyim, Allah amrehemu, amesema kuhusu kauli ya Allah: "Na zisafishe
nguo zako" [Mudathir: 4]: “Wafasiri wengi waliotangulia na walio kuja baada yao wana rai kuwa
maana ya nguo hapa ni: Moyo.” Ibn Al-Qayyim amesema: “Moyo hutatizwa na maradhi mawili
yanayoushambulia. Yakisha udhibiti, matokeo yake ni maangamizo yake na mauti yake. Hayo ni
maradhi ya tamaa na maradhi ya dhana. Hicho ndicho chanzo cha maradhi ya viumbe, isipokuwa
wale ambao Allah Amewaponya).
4. Kumtajaa Allah na kusoma Qur'ani
Mwanadamu ameumbwa kwa mwili na roho, na ili Mwanadamu aishi na uhai wake uendelee, ni
lazima aupe mwili na roho yake mambo yenye kuendeleza uhai. Mwili unahitaji chakula na
kinywaji ili uishi, na roho huishi na kwa uhai wa moyo. Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam)

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

anasema: “Mfano wa mwenye kumdhukuru Mola wake na asiyefanya hivyo; ni kama aliye hai na
mfu.” [Al-Bukhari] Hivyo, uhai wa moyo na roho unatokana na kumtaja Allah kwa nyoyo na ulimi.
Anasema Allah Mtukufu: "Enyi watu! Yamekujieni mawaidha kutoka kwa Mola wenu Mlezi, na
poza kuponyesha yaliyomo vifuani, na uwongofu, na rehema kwa Waumini." [Yunus: 57]
Qur’an ni tiba ya nyoyo na dawa yake inayohitajika, na Allah ameiita roho kwa kuwa kwayo nyoyo
huishi, na Amesema: "Na namna hivi tumekufunulia Qur'ani kwa amri yetu. Ulikuwa hujui
Kitabu ni nini, wala Imani. Lakini tumekifanya kuwa ni Nuru ambayo kwayo tunammwongoa
tumtakaye katika waja wetu. ... " [Al-Shura: 52]
Na Allah alitaja athari ya kumkumbuka Allah na Qur’ani katika nyoyo za Waumini. Allah Mtukuka
amesema: "Hakika Waumini ni wale ambao anapo tajwa Mwenyezi Mungu nyoyo zao hujaa
khofu, na wanapo somewa Aya zake huwazidisha Imani, na wakamtegemea Mola wao Mlezi."
[Al-Anfal:2] Na akasema kuhusu Qur'ani: "Mwenyezi Mungu ameteremsha hadithi nzuri kabisa,
Kitabu chenye kufanana na kukaririwa; husisimua kwacho ngozi za wenye kumkhofu Mola wao
Mlezi. Kisha ngozi zao na nyoyo zao hulainika kwa kumkumbuka Mwenyezi Mungu." [Al-
Zumar: 23] Basi akaeleza jinsi ya kumdhukuru Yeye na Qur'ani kunavyozitukuza nyoyo,
kuzizidishia imani, kuzilainisha, na kuzirekebisha.
Kwa hiyo, ilikuwa ni lazima kwa kuwa anayetaka utengamavu wa moyo wake amdhukuru sana
Allah na kusoma Kitabu Chake kwa moyo uliohudhuria na mnyenyekevu. Allah amesema: "Na
hiki Kitabu, tumekuteremshia wewe, kimebarikiwa, ili wazizingatie Aya zake, na wawaidhike
wenye akili. " [Swad: 29] Allah alibainisha hekima Yake ya kuteremsha Qur’an, nayo ni kuzingatia
Aya zake. Katika kuzingatia huko kuna utengamavu wa nyoyo na furaha ya dunia na akhera.
Yamekuja mapokezi kutoka kwa Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam): kuwa amesema juu ya
usomaji wa Qur'ani: "Msitupe bila kuzingatia maneno yake kama mnavyotupa tende mbovu wala
msisome haraka haraka kama mashairi, simameni kwenye maajabu yake. Zisongeeni nyoyo kwa
hayo, wala asihangaikie hata mmoja wenu kufika mwisho wa Sura. (Imepokewa na Ibn Abi
Shaybah) Hivyo, kusoma Aya kwa kutafakari na ufahamu ni bora zaidi. kuliko kusoma kwa
ukamilifu bila ya kutafakari na kuelewa, na kuna manufaa zaidi kwa moyo, na kulingania kupata
imani na kuonja utamu wa Qur'ani..." [Ibn al-Qayyim - Miftah Daar As-Sa'adah].
Juu ya hili, Profesa Sayyid Qutb, Allah amrehemu, anasema: “Qur’an si kitabu cha sayansi ya
nadharia au matumizi, Kila anayeisoma na kufahamu yaliyomo hufaidika nayo. Qur’an ni kitabu
kinachouambia moyo kwanza, na kinamimina nuru yake na harufu yake kwenye moyo ulio wazi,
unaoipokea kwa imani na yakini, na moyo unapokuwa sawa katika imani ladha yake huongezeka
utamu wa Qur’ani, na kufahamu maana na miongozo yake yale ambayo moyo mgumu na mkavu
haukuweza kuyafahamu, na ikaongozwa na nuru yake kwenye yale asiyoyapata mwenye
kuikanusha kunufaika kwa usuhuba nayo manufaa asiyoyapata msomaji aliyefutwa! Na mtu
anaweza kusoma Aya au sura mara nyingi, hali ameghafilika au ana haraka, na isimfanyie
chochote na ghafla nuru ikaangaza moyoni mwake; Hivyo inamdhihirikia kuhusu walimwengu
ambao haukuwamo akilini mwake, na ikafanya katika maisha yake muujiza wa kuibadilisha
kutoka mwelekeo mmoja hadi mwingine, na kutoka njia moja hadi nyingine.” [Katika Fiy Dhwilaal
Al-Qur'an: 5 /2626]
5. Usiri wa Jambo Jema (Ibada ya Siri)

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

Ni utiifu makhsusi unaofanyika ambao hakuna ajuaye isipokuwa Allah, na athari ya hilo katika
nyoyo na mizani ni kubwa sana. Kwa hivyo, Allah anasema: "Mkizidhihirisha sadaka ni vizuri; na
mkizificha mkawapa mafakiri kwa siri basi hivyo ni kheri kwenu, na yatakuondoleeni baadhi
ya maovu yenu. Na Mwenyezi Mungu anazo khabari za mnayo yatenda." [Al-Baqara:271]
Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) amesema: (Na mtu aliyemkumbuka Allah faraghani,
macho yake yakajaa machozi na kulia, na mtu aliyeitwa na mwanamke mwenye cheo na uzuri,
na akasema: Mimi namuogopa Allah, na mtu aliyetoa sadaka na akaificha. ili mkono wake wa
kushoto usijue unatoa nini mkono wake wa kulia) (Bukhari na Muslim), na amesema pia (Allah
anampenda mja mchamungu na msafi Aliyefichika) (Imepokewa na Muslim).
Katika mambo muhimu sana yenye kutengeneza vyema na kuimarisha moyo ni utiifu wa kisiri,
kwani imeepuka riya na unafiki. Hiyo ni dalili ya nia safi na uaminifu. Jambo hilo hawezi kulifanya
mwongo wala mnafiki. Ibn al-Qayyim, Allah amrehemu, amesema: "Dhambi za kisiri ni sababu za
kurudi nyuma, na ibada ya kutoonekana ni msingi wa kuimarika.” Ibn al-Jawzi anasema,
“Nilimwona mtu anayekithirisha swala, swaumu, kunyamaza, na unyenyekevu ndani ya nafsi
yake, mavazi yake, na nyoyo zinamgeukia, na hatima yake baina ya watu si hivyo, na nilimwona
mtu anayevaa nguo za kifahari na hana ubadhirifu mkubwa na asiyenyenyekea, nyoyo
humiminika kwa upendo wake, kwa hivyo nilifikiria juu ya sababu nikakuta ni siri (katika kuficha
matendo). [Swayd al-Khatwir]
Kwa msingi huo, Maswahaba na watangulizi wema walifanya hima sana kuficha matendo yao
mbele ya macho ya watu, kwa kuhofia kwamba unafiki ungewaharibu ili kujikurubisha kwa Allah.
Imepokewa kutoka kwa Al-Zubayr bin Al-Awwam (Radhiyya Allahu 'Anhu), kuwa alisema: “Yeyote
miongoni mwenu anayeweza kuficha amali njema, afanye hivyo. Al-Imamu Al-Dhahabi
amenasibisha kwa Ibrahim Al-Harbi kauli yake: “Walikuwa wakipendekeza kwamba mtu afanye
mema yaliyofichika ambayo mkewe au watu wengine hawalijui” Ali bin Al-Husein, Allah
amrehemu, alikuwa akibeba mikate usiku mgongoni kwake, akiwafuata masikini gizani, na
kusema: Sadaka ya usiku huzima ghadhabu ya Mola.
Siri njema inaweza kuwa ibada ya siri, kama vile kuswali usiku wa manane ilhali watu wamelala,
au kufunga siku yenye joto kali huku watu kwa ujumla hawajafunga, chochote kile kilichofichwa,
ni haki kwa moyoya, kuitakasa, na kuinuliwa kwa imani ambayo muumini anapaswa kuwa nayo.
Aidha, siri nzuri inaweza kuwa inakidhi mahitaji ya Waislamu dhaifu, wanyonge, na wahitaji, na
mahali pa kujificha inaweza kuwa kazi ya moyo tu ambayo Muumbaji tu aliyeuumba moyo
anaweza kuona. Katika hali yoyote, ufichaji wa jambo jema hutengemaza moyo, kuutakasa, na
kuinua imani ambacho muumini anapaswa kufanyia bidii.
Kufanya Bidii
Moja ya sababu za kuhitajiwa kwa juhudi hii ni kwamba roho zimeumbwa na matamanio mengi
yamepambwa kwa ajili yake. Hivyo moyo huyaelekea na kusahau kushikamana na Allah na
kusahau kuwa anayeziruzuku ndiye Mpaji. Amesema Allah Mtukufu: "Watu wamepambiwa
kupenda matamanio ya wanawake, na wana, na mirundi ya dhahabu na fedha, na farasi asili,
na mifugo, na mashamba. Hayo ni starehe ya maisha ya duniani; na kwa Mwenyezi Mungu
ndio kwenye marejeo mema." [Al-Imran: 14].

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

Nyoyo zinahitaji juhudi, subira na uangalifu, na nyoyo hazifuati anachotaka mtu kwa urahisi na
kwa wepesi, kwani bidii ni jambo la lazima. Uwais Al-Qarni, Allah amrehemu, anasema:
“Unapoamka, muombe Allah auweke vyema moyo wako na nia yako, na hutashughulika kutibu
jambo lolote gumu kwako zaidi ya haya.” Yusuf bin Asbat, Allah amrehemu, anasema:-:
“Kuitakasa nia dhidi ya upotovu wake ni vigumu zaidi kwa watenda kazi kuliko bidii ndefu.” Kwa
hiyo yeyote anayetaka kuurekebisha moyo wake, lazima ajitahidi mwenyewe.
Nafsi kwa maumbile yake husahau, hupuuza, hukengeuka na hubadili mwelekeo, lakini kwa
kuipigania inaongoka, na hii ni ahadi kutoka kwa Allah katika kauli yake: "Na wanao fanya juhudi
kwa ajili yetu, Sisi tutawaongoa kwenye njia zetu. Na hakika Mwenyezi Mungu yu pamoja na
watu wema. " [Al-Ankabuti: 69]. Mwenye kujitahidi kwa wema wa moyo wake, basi Allah
atamwongoa kwenye haki yake, kwani Yeye ndiye Mwongozaji Pekee.
Hakika nafsi zimeumbwa na zimepambiwa matamanio mengi , hivyo moyo huyaelekea na
kusahau kushikamana kwake na Allah na kusahau kuwa mwenye mpaji ni Allah, pasi na jitihada
zake mwenyewe. Allah anasema: [Aali 'Imran: 14]
7. Kuketi pamoja na watu wema
Ili utengamae, moyo hauhitaji kughafilika na kushughulishwa sana na dunia, na kukaa na mtu
aliyeghafilika na ukumbusho humfanya asahau kumkumbuka na kuushikamanisha moyo wake
kwa Allah Mtukufu. moyo na dini hutengemaa kwa kukaa pamoja na watu wema. Mjumbe wa
Allah (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) amesema: ((Mtu hufuata dini ya rafiki yake, basi mmoja
wenu amtazame nani anayekuwa na urafiki naye) [Imepokewa na Abu Dawud]. Nasaha kwa
Waislamu: “Msifuatane na yeyote isipokuwa Muumini, na asile chakula chenu isipokuwa
mchamungu.” (Al-Tirmidhiy).
Allah ametuamrisha kuketi pamoja na watu wema katika kauli yake: "Na isubirishe nafsi yako
pamoja na wanao muomba Mola wao Mlezi asubuhi na jioni, hali ya kuwa wanataka radhi
yake. Wala macho yako yasiwaruke kwa kutaka pambo la maisha ya dunia. Wala usimt'ii tuliye
mghafilisha moyo wake asitukumbuke, na akafuata matamanio yake yakawa yamepita
mpaka. " [Al-Kahf: 28] Aya hiyo tukufu, inawasifu vyema wale wenye subira katika kumtii Allah,
ambayo ni subira ya hali ya juu, na imeharamishwa kukaa pamoja na (tuliyemghafilisha na
mawaidha yetu na wakafuata matamanio yake). Hayo yanaulazimsha moyo kushikamana na
dunia hii, na hivyo basi fikra na mazingatio yanakuwa ndani yake, na matamanio ya akhera
yatoweke moyoni, kwani pambo la dunia linampendeza mwenye kutazama, na akili imerogeka,
hivyo moyo hughafilika mbali na kumkumbuka Allah, na hukubali starehe na matamanio, basi
hupoteza wakati wake, na mambo yake yanapotea, na hupata hasara ya milele na majuto ya
kudumu.] [Tafsir Al-Saadiy]
Hayo ni kwa sababu kukaa pamoja na watu wema kunakutoa kwenye mambo sita na kukupeleka
kwenye mambo sita: “Kutoka kwenye shaka hadi kwenye yakini, kutoka kwenye unafiki hadi
kwenye unyoofu, kutoka kwenye kughafilika hadi kukumbuka, kutoka kwenye tamaa ya dunia na
kutamani akhera, kutoka kwenye kiburi hadi kwenye unyenyekevu, na nia mbaya hadi kwenye
nasaha.” [Madariju As-Salikiyn cha Ibn al-Qayyim]
Muislamu anaweza kutokuchukulia uzito suala la kukaa pamoja na watu wasio wema, na hivyo,
moyo wake ukasahau kumkumbuka Allah, basi Allah hugeuza baina yake na moyo wake "...Na

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

jueni kuwa Mwenyezi Mungu huingia kati ya mtu na moyo wake,... " [Al-Anfal: 24]. Basi anamtii
yule ambaye Allah Ameughafilisha moyo wake "Hasha! Bali yametia kutu juu ya nyoyo zao hao
walio kuwa wakiyachuma. " [Al-Mutaffifin: 14], na ndio maana waliotangulia walikuwa
wanajiweka mbali na watu wa kughafilika kwa ujumla na watu wa matamanio hasa: Ibn Abbas
(Radhiyya Allahu 'Anhuma) amesema: “Msikae pamoja na watu wenye matamanio, kwani kukaa
nao kunatia ugonjwa nyoyo [Al-Ajurri ameiandika katika Sharia 1/453] Na Imaam Ibn Battah Al-
'Akbari Al-Khalili amesema kuhusu watu wa uzushi: “Hao ni fitna zaidi kuliko Dajjal, na maneno
yao yananata kuliko upele na yanaunguza nyoyo kuliko miali ya moto, basi msikae pamoja nao.”
Usiunguze moyo wako wala kuutia maradhi kwa kukaa pamoja na watu
walioghafilika, uwe na subira na kuwa pamoja na waja wema ili Allah autengeneze moyo wako.

8. Kutojishughulisha na Mambo ya kidunia (mambo ya kuchanganyikana,

mazungumzo, kula na kunywa, na kulala).
Kutojishughulisha na mambo ya kidunia, hata ikiwa mambo hayo yanaruhusiwa. Hivyo, mtu
anajiepusha na mambo ya kuchanganyika, kula na kunywa, au mambo ya kuzungumza au kulala,
kwa sababu haya yanaambatanisha moyo wake na asiyekuwa Allah. Ibn Al-Qayyim anasema: Haki
ya moyo na uthabiti wake katika njia ya kwenda kwa Allah inategemea hali ya kuwa pamoja na
Allah, na kukusanya na ujitoleaji kikamilifu kwa Allah. Kwa maana mabadiliko ya moyo
hudhibitiwa kwa kumgeukia Allah, na mambo ya vyakula na vinywaji; mambo ya
kuchanganyikana viumbe, maneno, na mambo ya kulala, ambayo huufanya kuyumbayumba
zaidi, na kuutawanya katika kila bonde, na kuukata kutoka katika njia yake ya kwenda kwa Allah,
au kuudhoofisha, au kuuzuia na kuusimamisha." Zadi Al-Ma'ad 2:82
Na akasema: “Ama yale yanayoathiriwa na wingi wa mchanganyiko huo: Moyo hujaa moshi
kutoka kwa pumzi ya wana wa Adamu mpaka uwe mweusi, ambao unaufanya kutawanyika na
kuwa mkiwa dhiki, udhaifu, kubeba mzigo asioumudu wa marafiki waovu, na kupoteza masilahi
yake, na kuyashughukia mambo yao, na akailekeza fikra yake katika mabonde ya matilaba yao,
na kwa ajili yao. Basi nini kilichosalia kwake kwa ajili ya Allah na akhera." Madariju As-Salikin
1:452
Naye akasema: “Kutokukithirisha mno utazamaji, usemaji, usikilizaji, ushirikiano, ulaji na ulalaji.
Ukithirishaji huu hugeuka kuwa maumivu, wasiwasi, na dhiki moyoni. Humzingira, humfungia,
humpa dhiki, na kumtesa kwa hayo, bali aghlabu ya adhabu ya dunia na akhera hutokana nayo.
Basi hapana mola ila Allah! Kina dhiki mno, kifua cha mtu anayepatwa mambo hayo mabaya, na
maisha yake ni magumu mno. Hali yake ni mbaya mno na moyo wake ni mgumu zaidi. Basi
hapana mola ila Allah! Maisha bora ni ya anayepata mojawapo ya sifa hizi za kusifiwa. Matarajio
yake yakawa yanazunguka, pambizoni mwake. Hivyo, hili ni fungu kubwa kwa mujibu wa kauli ya
Allah: [Al-Infitar13]; Al-Infitar: 14]. Na baina ya hayo mawili kuna viwango vinavyotofautiana
ambavyo ni Allah Mtukufu tu, Ndiye anayejua sifa zake.” Zād l-Mʿād 2:26
Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) anasema kuhusu uharamu wa maneno ya kupita kiasi:
“Kila neno la mwana wa Adam liko juu yake isipokuwa kuamrisha mema na kukataza maovu au
kumtaja Allah.” (Al-Tirmidhiy.) Na kuhusu kula kupita kiasi, Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

wasallam) anasema: "Hakuna mtu akijazaye chombo kibaya kuliko tumbo lake. Vipande vichache
vinavyoweka mgongo wake sawa vinamtosha.” (Al-Tirmidhiy)
Kwa hiyo, Al-Hassan Al-Basri alinasihi kila aliyepoteza unyenyekevu wake na akatafuta machozi
ya khofu na kuyakosa. Alimuusia mchakato huu uliojaribiwa kiuhalisia, na akasema: "Yeyote
anayetaka moyo wake unyenyekee na machozi yake yajae, basi ale kwa kadiri ya nusu ya tumbo
lake.” Ilisimuliwa kutoka kwa ālthaūrī: Hitimisho mbili zinafanya moyo kuwa mgumu.; ukubwa
wa shibe, wingi wa maneno, hivyo kulala ni urefu wa kutghafilika, uchacheu wa akili, upungufu
wa utambuzi, na sahau ya moyo; Wingi wa maneno ndani yake ukosefu wa uchamungu, na urefu
wa hisabu; Kwa sababu maneno ndio ufunguo wa madhambi makubwa.” [Abu Talib al-Maliki -
Qut al-ūt l-qlūb 1/175]
9. Kutafuta elimu ya kisheria kutoka katika Qur’an na Sunnah
Kuhudhuria vikao vya wanavyuoni na duara zao, na kudumu katika kukifahamu na kukitafakari
Kitabu cha Allah na Sunnah za Mtume wake, ni miongoni mwa sababu za kutengemaa kwa nyoyo.
Allah anasema: {Hakika ni wanachuoni wanaomcha Allah miongoni mwa waja Wake. Fāṭir: 28]
Allah amewataja wenye ilimu kuwa ni wenye nyoyo zilizofichika. Anasema Allah: [Al-Hajj: 53, 54]
Ibn al-Qayyim anasema: (Ama wanachuoni wa Allah na amri yake, wanafahamu maisha na roho
ya kuumbwa. Kupepesa jicho hakuwezi kuwatosheleza.. Elimu ya moyo ni kama maji kwa samaki,
ikiyakosa anakufa. Uhusiano wa elimu kwenye moyo ni kama uhusiano wa nuru ya jicho kwake,
na kama uhusiano wa kusikia na sikio na uhusiano wa usemi wa ulimi kwake. Kukosekana kwake
ni kama jicho lisiloona, sikio kiziwi, na ulimi bubu, na ndio maana Allah anawataja watu wajinga
kuwa ni vipofu, viziwi na mabubu. Hizo ndizo sifa za nyoyo zao kwa kuwa wamepoteza elimu
yenye manufaa, hivyo basi wakawa vipofu, viziwi na bubu.” Allah anasema: [Al-Isra:72]
Kinachokusudiwa ni upofu wa moyo duniani. [Ibn Al-Qayyim, Miftāḥ Dār s-sʿādt]
Kwa hivyo kutafuta elimu ni sababu ya hofu, kama Allah Mtukufu anavyosema: [Al-Isrā': 107-109]
(Kitāb akhlāq l-ʿulamā' lil-ājrī)
10. Azma iliyotukuka na kuvuka mipaka juu ya mambo madogo
Dhamira ya juu humwinua mtu mbali na uchafu na maradhi na kuufanya moyo wake kupaa juu
katika kuyatafakari majina ya Allah, sifa na fadhila za Allah, na wala hajishughulishi na upumbavu
wala kuyaepuka yale yanayoutengeneza na kuusafisha moyo wake. Ibn al-Qayyim ametoa mfano
huu: Na mfano wa moyo ni kama wa ndege, kadiri anavyokwenda juu, ndivyo unavyokuwa mbali
na wadudu, na kadri unavyoshuka, wadudu humzingira. [āljwāb l-kāfī:98]
Mtume(Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) amesema: "Allah Mtukufu anapenda mambo ya juu na
ya heshima, na anachukia mambo madogo madogo." [āl-ṭabarānī, na imepokewa kutoka kwa
Omar Ibn Al-Khattab (Radhiyya Allahu 'Anhu) kuwa alisema: "Usiidunishe dhamira yako, kwani
sijaona nijiepushe na mambo matukufu kwa udogo wa dhamira) [adab d-dunīā wād-dīn] .
Anayedhamiria kuurekebisha moyo wake, na kuusawazisha moyo wake, na kuzunguka Arshi,
hawi sawa na mwenye kuuzungusha moyo wake kichakani. ‫ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ‬Anaweza kuwa mmoja wenu
amesimama anaswali huku moyo wake ukitangatanga katika starehe za dunia na matamanio
yake, na mwingine aliyelala juu ya kitanda chake na moyo wake umeshikamana na Mola wake
Mlezi, akitafakari uzuri na utukufu wake, bila shaka watu hawa wawili hawawi sawa.

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

Miongoni mwa sababu za kuinua azma ya mtu ni kusoma mwenendo wa waja wema, kujua
muongozo wa Mjumbe wa Allah (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam), na kuacha kuakhirisha mambo,
na kuandamana na watu wenye dhamira, kwani hilo huimarisha maazimio vuguvugu, huondoa
utusitusi wa moyo unaohusiana na dunia, na kuujua uwanja wa mbio walizopita manabii na waja
wema, basi unatoweka upweke kwa watu wa zama zake. Allah anasema: {Hakika hadithi zao
zilikuwa somo. kwa wenye akili} [Yusuf: 111].
Vyenye Kuharibu Nyoyo
Vyenye kuharibu nyoyo ni kinyume cha manufaa cha tiba zao ambazo zimewasilishwa. Hivyo kila
kuacha jambo lenye kuurekebisha moyo ni namna ya kuuharibu moyo, na hili linaweza
kubainishwa haraka kama ifuatavyo:
Vipi asiyemwabudu Allah kwa majina na sifa zake aurekebishe moyo wake? Bali huu ni uharibifu
mkubwa sana wa moyo, na hakuna kinachoweza kuurekebisha.
Mwenye kushikamana na asiyekuwa Allah, moyo wake umeharibika kwa kadiri ya kushikamana
kwake, na moyo wake hautengamai mpaka aache kushikamana na asiyekuwa Allah.
Mwenye kupatwa na maradhi ya moyo na asiutibu, basi moyo wake utaharibikiwa, na mwisho
wake unaweza kuwa mbaya zaidi iwapo atakufa katika hali hiyo. Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi
wasallam) amesema: "Mmoja wenu anaweza kuwa anafanya matendo ya watu wa Peponi mpaka
Pepo iwe karibu yake kiasi cha dhiraa moja, na kitabu kikamtangulia, akatenda matendo ya watu
wa Motoni mpaka akauingia. na mmoja wenu akatenda matendo ya watu wa motoni na moto
ukawa karibu yake kiasi cha dhiraa moja, na kitabu kikamtangulia na akafanya matendo ya watu
wa Peponi, na kuingia humo." [Bukhari na Muslim]. Basi vipi mja anayefanya kazi za watu wa
Peponi muda mrefu, kisha aingie Motoni!
Haya yanafahamika kwa mujibu wa ilivyoelezwa katika riwaya ya Al-Bukhari na Muslim: (Kama
inavyoonekana kwa watu); Yaani anafanya kazi ya watu wa Peponi muda mrefu kama
inavyoonekana kwa watu.” Ibn Hajar amesema: “Inafahamika kuwa ni mnafiki na anajionesha.”
Fatḥ Al-Bārī cha Ibn Hajar (11/487). Ibn Uthaymiyn amesema: “Iwapo mtu atasema: Ni hekima
gani ya kwamba Allah anaiachia amali hii kwa watu wa Peponi mpaka kuwe na umbali wa dhiraa
moja baina yake na yeye, na kitabu kimetangulia, basi anafanya kazi na kazi ya watu wa Motoni?”
Jibu ni: Hekima ya hilo ni kwamba huyu ni mwenye kutenda matendo ya watu wa Peponi,
anatenda matendo ya watu wa Peponi katika yale yanayoonekana kwa watu, vinginevyo yeye
kiukweli ni mwenye dhamira chafu na mbovu, kwa hiyo nia hii mbovu inashinda mpaka anaishia
kwake na mwisho mbaya. Tunajikinga kwa Allah dhidi ya hilo". Ufafanuzi wa Al-arbaʿūn An-
Nawawī cha Sheikh Ibn Uthaymiyn, Allah amrehemu (uk. 15).
Na anayemsahau Allah na mawaidha yake na Kitabu chake, basi Allah atamjaribu kwa kujisahau
nafsi yake na moyo wake. Akasema Aliyetukuka: {Wala msiwe kama wale waliomsahau Allah, na
akawasahaulisha nafsi zao, hao ndio wapotovu.} [Al-Hashr: 19]; Basi Allah anasimama baina yake
na utengamavu wa moyo wake. Allah Mtukuka anasema: {Na jueni kwamba Allah anasimama
baina ya mtu na moyo wake} [Al-Anfal: 24]
Mwenye kuzungumzia kila amali anayoifanya basi amepatwa na riya na unafiki; Moyo wake
umeharibika, na hana utengamavu ila kwa ukarimu wa Mola wake Mlezi.

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

Asiyeubidiisha moyo wake atakuwa ni mzembe na anaratibiwa na matamanio aliyopambiwa ya

maisha; Hivyo, yamemharibia moyo wake kwa kadiri ya uzembe wake na kujiingiza kwake kwenye
matamanio na anasa.
Mwenye kuketi pamoja na watu wa matamanio, au watu wazembe, au watu waovu, basi moyo
wake utawaelekea wao, mifano yao na matamanio yao. Kwa hiyo moyo wake utaharibika, Allah
atuepushie mbali.
Mwenye kukithirisha kuchanganyika na watu na kula, kunywa, kulala, na kushikamana na mali,
moyo wake umeparaganyika na anatangatanga katika mabonde ya dunia. Kwa hivyo ameuharibu.
Na asiyetafuta elimu ya kisharia, basi ujinga humtanda; na ameharikiwa na moyo wake.
Anayeiondoa dhamira yake moyoni mwake na kujishughulisha na upuuzi. Allah amemzuia
moyoni mwake.
Kadhalika, ukosefu wa dhamira moyoni na yale yanayoufaa, na kukengeushwa nayo kunaifanya
dunia na shughuli zake, matamanio na starehe zake ziweke mbali moyo na utengemavu, uongofu
na wema. Moyo kwa tabia yake ni ya kitendaji zaidi na mzunguko wake hausimami, basi
ukishughulishwa kwa yale yaliyoumbiwa basi itajishughulisha kwa yale yenye kuidhuru. Hivyo
chunga katika kuutengeneza moyo wako na jiepushe na yale yenye kuuharibu

Ikhlasi na nia katika matendo ya nyoyo

Wanachuoni, Allah awarehemu, wamehitalifiana kuhusu hali ya nia ya matendo ya nyoyo. Kuna
kauli tatu:
Kauli ya kwanza: Matendo ya nyoyo hayahitaji nia; kwa sababu nia ilifanywa sheria ya
kupambanua baina ya ibada na desturi, na kupambanua baina ya mpango wa ibada, na matendo
ya nyoyo si desturi na hayawezi kuchanganyika na mengine.
Kauli ya pili: Nia ni wajibu katika matendo ya nyoyo kwa sababu yamejumuishwa katika dalili za
jumla, na kwa sababu yamefanywa ni sheria.
Nia imepambanua baina ya kilichokatazwa na kilichoruhusiwa .
Kauli ya tatu: Nia imo katika matendo ya nyoyo, kwa hivyo mja hana haja ya kuishughulikia kwa
sababu hayawezi kutokea bila ya kunuia, na ikikosekana nia, uhalisi wake umepotea, na labda hii
ndiyo iliyo karibu zaidi, basi amali yoyote ya moyoni ni nia safi ya dhati kwa Allah.
Pindi inapokuwa asili ni matendo ya nyoyo kwa ajili ya Allah hayaingii riya wala unafiki wala shirki,
bali wala hayaigizwi, hivyo hayaigizwi mapenzi au hofu au matumaini kwa Allah na kukakosekana
dhati ndani yake! yaani kukosekana kwa Ikhlas, inawezekana vipi basi subira, unyenyekevu na
haya kwa Allah bila ya Ikhlas! Kwanini basi imekuja Hadithi inayohusu ikhlas kwenye matendo ya
nyoyo?!
Matendo ya nyoyo hayatokei ila kwa Allah tu, na hakuna anayeyaona isipokuwa Allah, lakini
Shetani bado yuko pamoja na mja mpaka yanadhihiri yaliyofichika na kufichua yaliyofichika baina
yake na Allah. Shetani anaendelea kumwandama mja au anahamisha hayo katika matendo ya
nyoyo kuwa matendo ya viungo vya nje ili ajioneshe navyo.
Huenda mja wa Allah alilia wakati anasoma Qur’an mbele ya watu, hivyo akaonesha mapenzi,
hofu, au matumaini yake kwa Allah, hali hayuko hivyo akiwa peke yake. Ama akilia katika hali hizo
mbili basi hakulia ili aonekane au asikilizwe. Huenda alisimulia kuhusu nafsi yake na moyoni

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

mwake hakukutokeza chochote isipokuwa kwa ajili ya Allah. Masuala hapa yameelezwa kwa
uchache na yanahitaji ufafanuzi na kuondolewa kwa baadhi ya mambo tata yanayoizunguka:
Mosi: Kuna kanuni mbili za kisheria katika suala hili:
Kanuni ya kwanza: Asili ya jambo ni kuficha amali zisizo za faradhi na kutokuzitaja. Allah amesema
"Mkizidhihirisha sadaka ni vizuri; na mkizificha mkawapa mafakiri kwa siri basi hivyo ni kheri
kwenu, na yatakuondoleeni baadhi ya maovu yenu. Na Mwenyezi Mungu anazo khabari za
mnayo yatenda. " [Al-Baqarah: 271] na Akasema tena, "Hakika sisi tunakulisheni kwa wajihi wa
Mwenyezi Mungu. Hatutaki kwenu malipo wala shukrani. " [Al-Insaan: 9]. Baadhi ya wenye
hekima wamesema: "Kuficha amali ni wokovu, na kuficha elimu ni maangamizo."
Kanuni ya pili: kwamba kanuni katika amali zilizofaradhishwa ni kudhihirika; Ili kuweka wazi
wajibu wa mtu, na kudhihirisha sheria, Abu Ja'afar amesema: "Kila mtu ameafikiana kuwa sifa ya
kutangaza na kuonesha - isipokuwa Zaka, ambayo tumetaja tofauti za wale wanaohitalifiana
pamoja na kauli moja wanayoiafiki wote kuwa ni wajibu - basi hukumu yake: kwamba ina fadhila
katika kuitekeleza hadharani nayo ni hukumu kama hukumu za faradhi zingine zote zilizosalia na
zisizokuwa hizo."
Haingii katika kanuni hizi mbili mtu anayechanganya mambo mawili yafuatayo:
1 - Nani wa kumfuata: Al-Hafidh Ibn Hajar amesema katika Al-Fath: "Na katika Hadithi,
inapendeza kuficha amali njema, lakini huenda ikapendeza kudhihirishwa na wale wanaoigwa
kwa ajili ya kuigwa na hiyo inakadiriwa kulingana na haja."
2 - Na mwenye kujiaminisha dhidi ya fikra za Shetani: Ibn Jarir amesema: "Kuhusu hilo, hakuna
ubaya kuwaonesha watu amali, kwa yule aliyejiaminisha na hatari ya Shetani, riya na majivuno."
Ibn Abd al-Salam aliyakusanya na kusema: "Lakini hajajumuishwa mwenye kuionesha ili afuatwe
au afaidike nayo, kama vile kuandika elimu. Basi ambaye ni kiongozi anayeigwa kwenye elimu
yake. Anajua Allah yuko juu yake, akimshinda shetani wake kwa hilo, na yale yanayodhihirika
katika elimu yake na yaliyofichika, kwa sababu ya usahihi wa nia yake, na lililo bora katika haki za
wengine: Ni Kufichwa kabisa."
Pili: Ufisadi wa kutodhirisha jambo la kisheria ni mkubwa kuliko ufisadi wa kulidhihirisha
Kuogopa riya hakumzuii mtu kuacha amali njema, bali anafanya amali njema na kujibidiisha kwa
ikhlasi, na Allah atamnusuru na kumjaalia kufaulu. Shaykh al-Islam Ibn Taymiyah amesema:
"Anayetaka kufanya uradi wake wa jambo lililowekwa ki-shariah kama vile Swala ya Dhuha au
Swala za Sunnah za usiku au zingine, basi ataziswali kulingana na mazingira yake. Wala asiache
amali zilizowekwa ki-shariah kwa kuwa kwake pamoja na watu. Ikiwa Allah anajua kilicho moyoni
mwake kwamba anaifanya kwa siri kwa ajili ya Allah, licha ya juhudi zake za kujiepusha na riya,
na wenye kuiharibifu ikhlasi. Kwa ajili hiyo Al-Fudhail bin 'Iyyadh alisema Kuacha amali kwa ajili
watu ni unafiki, na kufanya amali kwa ajili ya watu ni shirki. Kuitekeleza katika mahali ambapo
anaipata riziki yake inayomsaidia kumuabudu Allah ni bora kwake kuliko kuifanya pale ambapo
riziki yake imesitishwa, na moyo wake umeshughulishwa kwa ajili hiyo, kwa sababu kadiri
inavyokusanywa swala kwa ajili ya moyo na kuepuka wasiwasi, ndivyo inavyokuwa kamilifu zaidi.
Mwenye kukataza jambo la ki-sharia kwa madai kuwa ni riya, basi ukatazaji wake unarudishwa
kwake." Al-Fatawa 23:174
Tatu: Kupigana na nafsi , kisha kujipigania:

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

Basi ikiwa yatazingatiwa yaliyotajwa ya kwanza na ya pili, basi Muislamu awe na bidii ya kuficha
matendo yake, hususani za moyo, basi asizizungumzie wala kuziacha, kwa ajili ya matendo ya
moyo wake ni miongoni mwa ibada bora kabisa, na ni fadhila yake kuwa ni baina ya mja na Mola
wake hakuna ajuaye. Vipo visa vya kusisimua katika hili, miongoni mwake: Amesema Al-A'mash:
Nilikuwa pamoja na Ibrahim An-Nakhai alipokuwa anasoma katika msahafu (Quran), mtu mmoja
akabisha hodi, akaufunika, akasema: Asinione kuwa huwa ninausoma kila mara. Ayoub As-
Sakhtiani alikuwa kwenye baraza, likamjia chozi au kulia hivyo akaanza kupuliza pua yake na
kusema baridi kali. Imaam Ash-Shafii, Allah amrehemu, alikuwa anasema: Laiti watu wangeijua
elimu hii na kwamba wasingenasibisha kwa hayo chochote kwangu, basi nitalipwa kwayo na wala
wasingenisifu. Kutoka kwa Muhammad bin Wasi’ ambaye amesema: “Nimewatambua watu, mtu
ambaye kichwa cha mke wake kilikuwa juu ya mto na akalowesha kilichokuwa chini ya shavu lake
kutokana na machozi yake, na mkewe hakuhisi. Na nikamtambua mtu anasimama mmoja wao
katika safu na machozi yake yanatiririka shavuni lakini hayasikii kwa yule aliye kando yake."
Ayoub As-Saqkhtiyani alikuwa anasimama kuswali usiku kucha na kulificha jambo hilo.
Kulipokucha alinyayua sauti yake kana kwamba ameanza muda huo. Sufyan Al-Thawri akasema:
“Nilijulishwa kuwa mja anapofanya amali kwa siri, na shetani humwandama mpaka amshinde,
hivyo inaandikwa ni katika zilizodhihirishwa, basi shetani ataendelea kumwandama mpaka
apende kusifiwa kwa hilo, kisha inafutwa katika amali zilizodhihirishwa na kuthibitishwa katika
unafiki.” Matendo ya nyoyo yana tabia ya usafi na unyoofu, basi pigana na nafsi yako kuwa
usiizungumze bali uiweke kama matendo ya moyoni iliyo nyoofu kwa ajili ya Allah.

Matendo ya moyo ni roho ya utumwa na uja

Kama vile mwili na viungo vina amali, vivyo hivyo moyo pia una amali. Bali, “Matendo ya moyo ni
roho na kiini cha utumwa; basi, mwili haufanyi amali, ni kama maiti isivyo na roho.” [Ibn al-
Qayyim]
Na dhana ya matendo ya nyoyo inahusiana na uaminifu kamili kwa Allah, uaminifu wa ibada na
amali kwa ajili Yake, na kuondoa moyo wa kushughulishwa mno na utata wowote, tamaa au tukio
la kidunia linaloficha unyoofu kwa Allah. Hayo yanasadikishwa na kauli ya Allah [88:89]. Kutokea
hapa zinaanza matendo ya nyoyo kutokea unyoofu kwa Allah, kupitia hali na amali mbalimbali,
miongoni mwazo ni: upendo, hofu, matumaini, utegemezi, subira, yakini, unyenyekevu, na
zingine katika hali za waumini.
Matendo ya nyoyo ni miongoni mwa misingi ya imani, na amali zote hizi ni wajibu kwa viumbe
vyote kwa mujibu wa muwafaka wa maimamu wa dini.” [Ibn Taymiyyah - Al-Fatawa: 10/5]
"Matendo ya moyo ndio msingi, na matendo ya viungo zinafuatia na kukamilisha. Nia ipo katika
nafasi ya roho, na amali katika nafasi ya kiwiliwili kwenye viungo. Iwapo roho itaondoka basi ni
kifo. Hivyo, kujua hukumu za nyoyo ni muhimu zaidi kuliko kujua hukumu za viungo. [Ibn al-
Qayyim-Bada'i al-Fawa'id: 3/224]
Mjumbe wa Allah (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) anasema: “Kwenye kiwiliwili kuna pande la
nyama. Linapotengemaa basi kiwiliwili chote hutengamaa, na likiharibika basi kiwiliwili chote
huharibika. Jueni kuwa huo ni moyo." [Bukhari na Muslim]. Hivyo, matendo ya moyo yana hatari
zaidi kuliko matendo ya viungo na jambo lake ni kubwa pia. Anayefanya vitendo vya viungo bila

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

ya kufahamu kitendo cha moyo ni upotofu au amepunguza kulingana na aina ya kuacha kwake
matendo ya moyo. Ibn Al-Qayyim anasema: "Hakika Mwenyezi Mungu ana uja wa aina mbili; uja
au utumwa wa ndani na uja wa nje au utumwa wa nje, ndani ya moyo ana uja au utumwa, na
katika kiwiliwili chake na ulimi wake ana uja; hivyo basi kusimama kwake kwa sura ya uja wa
dhahiri ambao utakosa uja wa kweli wa ndani ambayo usiomkurubisha kwa mola wake haimtakii
malipo na kukubaliwa kwa matendo yake; kwani makusudio ni kuzijaribu nyoyo na kuzijaribu siri,
kwa hivyo matendo ya moyo ni nafsi na kiini cha utumwa, basi ikiwa matendo ya viungo
itapungukiwa navyo ni kama maiti bila roho.” [Ibn al-Qayyim - Bada'i al-Fawa'id]
kwa mkabala wake kila tendo la moyo kuna maradhi ambayo yanatokea kutokana na kukosekana
kwa amali hii; ikhlas au dhati ya matendo kinyume chake ni riya, na yakini kinyume chake ni shaka,
na mapenzi kinyume chake ni bughudha au kuchukizwa.. Vivyo hivyo. Pindi tunapoghafilika katika
kutengeneza nyoyo zetu basi madhambi yanajaa na kuyaangamiza. Mtume amesema, "Majaribu
yatadhihirishwa kwenye nyoyo kama mkeka wa mwanzi uliofumwa. Moyo wowote
utakaoyanywa utawekwa alama nyeusi ndani yake, lakini moyo wowote utakaoyakataa
utawekewa alama nyeupe ndani yake. Hivyo, kutakuwa na aina mbili za nyoyo: mmoja ni safi
kama sufi; hautadhuriwa na mtihani wowote maadamu mbingu na ardhi zitadumu. Mwingine ni
mweusi na yenye vumbi kama chombo kilichochakaa, haukubali mema wala haukatai maovu, bali
humezwa na matamanio yake." (Muslim)
Mtume aliashiria kwenye moyo wake, akimwambia mmoja wa masahaba zake: "Uchamungu uko
hapa,” na pia alisema: “Allah haangalii miili zenu, bali anaangalia nyoyo zenu.” [Muslim] Amali
njema hazihesabiwi. isipokuwa zikitoka katika moyo unaomtukuza na kumcha Allah [Maelezo ya
An-Nawawi juu ya Muslim].
Asili ya Uislamu ndani ya moyo ni kumnyenyekea Allah Mkutukuka. Ibn Taymiyah anasema: "Dini
ya Allah aliyoiridhia Allah, na kuwatuma Mitume wake kwa dini hiyo, ni kujisalimisha kwa Allah
Peke Yake. Hili asili yake moyoni ni kunyenyekea kwa Allah peke yake kwa kumuabudu Yeye
pekee, bila ya mwingine yeyote" [Ibn Taymiyyah - Majmuu' al-Fatawa] Ndio maana Sheikh Al-
Islam, Ibn Taymiyyah alikuwa akisema kuwa mfungwa ni yule ambaye moyo wake umemzuilia
kutoka kwa Mola wake Mlezi.
Allah anasema: {Na wale wanaotoa walichotoa huku nyoyo zao zikiogopa kwamba watarejea kwa
Mola wao Mlezi [Waumini: 60] Hii ndiyo hali ya watu wa Imani. Matendo ya nje zinaikuza heshima
yake na kuidunisha heshima yake kwa yaliyo nyoyoni. Yaliyo nyoyoni huzidiana ubora. Hakuna
anayejua kiasi cha imani nyoyoni isipokuwa Allah. [Ibn Taymiyyah: 4/461]
Na safu za waja ziko katika daraja tatu: baina ya mwenye kujidhulumu nafsi yake kwa kuasi, na
mwenye msimamo wa wastani katika kutekeleza wajibu na kuacha mambo yaliyoharamishwa,
na mwenye kutanguliza mema, na ni mwenye kujikurubisha kwa Allah na anajihadhari na yale
yanayogeuza moyo wake kutoka kwake.” Allah anasema: (Faatir: 32)
Ibn al-Qayyim, Allah amrehemu, anasema: Nyoyo ni vyombo vya Allah katika ardhi yake, hivyo
kipenzi chake zaidi ni chenye laini, imara na safi.
Kuna njia nyingi za kuzihuisha nyoyo hizo, na juu yake ni kumkumbuka Allah na kusoma Kitabu
chake.” Imepokewa kutoka kwa Mtume (Swalla Allahu 'Alayhi wasallam) akisema: “Nyoyo hizi
hupata kutu kama chuma.” Wakamuuliza: "Tiba yake ni nini?" Akasema: “Kusoma Qur’ani.” Dua

TAZKIYA
Afya ya Moyo: Tiba kumi zilizothibitishwa
African Islamic Academy

aliyokithirisha ilikuwa: “Ewe Allah, Mwenye kugeuza nyoyo, zielekeze nyoyo zetu kwenye utiifu
Kwako." (Muslim). Kukaa na watu wa elimu na uadilifu pia ni njia mojawapo ya kuzitakasa nyoyo,
na elimu yenye utukufu zaidi ni kuyajua majina ya Allah na sifa zake, nayo ndiyo inayoleta hofu
kwa Allah katika nafsi na upendo wa dhati, tofauti na viumbe vingine.
"Wale walio amini na zikatua nyoyo zao kwa kumkumbuka Mwenyezi Mungu. Hakika kwa
kumkumbuka Mwenyezi Mungu ndio nyoyo hutua!" [Ar.Ra'd: 28] Haya ni matunda ya moyo
mwema ulio msafi kwa Mola wake Mlezi, utulivu na bishara duniani na akhera. Allah anasema,
"Hakika walio sema: Mola wetu Mlezi ni Mwenyezi Mungu; kisha wakatengenea, hawatakuwa
na khofu, wala hawatahuzunika. " [Al-Ahqaf: 13]
Allah anasema: "Hakika walio amini na wakatenda mema Arrahmani Mwingi wa Rehema
atawajaalia mapenzi. " [Maryam: 96]. Atafanya marafiki Zake, watu wa mbinguni na duniani
wapendane nyoyoni Amali njema, na mialiko, na uwongofu, na kukubaliwa. Kupendana nyoyoni
kutawawepesishia mambo yao mengi na kupata kheri nyingi, dua mbalimbali, uongofu na
kukubaliwa [Al-Saadi: 501]
Hapa chini, tutaleta mifano ya amali muhimu zaidi za nyoyo na viwango vya imani, kwa mujibu
wa kufahamika kwake, hali ya Mjumbe wa Allah na waja wema alivyoyatenda, kauli zao katika
hakika yao, mahusiano ya matendo ya nyoyo, uharibifu wa amali hizo, mambo yanayopasa
kufanywa ili kuyatakasa katika nafsi, na hatimaye matunda yao duniani na Akhera, katika kutafuta
moyo wenye afya ambao Allah Mtukuka atauridhia., Muumba wa waja; Yeye pekee ndiye “Mjuzi
wa yaliyomo vifuani” [Al-Imran: 119].

TAZKIYA