Max Weber (1864-1920) POLITYKA JAKO ZAWOD I POWOLANIE! (Z: M. Weber, Polityka jako zawéd i powolanie, Krakow-Warszawa: SIW ZNAK, Fundacja im, Stefana Batorego, 1998, s. 55-69, s. 70-76, 92-110. Wyklad, jaki mam wyglosi¢ na Paistwa zyezenie, nieuchronnie rozezaruje pod romymi wzgledami, Od wystapienia pod takim tytulem beda Pafistwo mimowolnie oezekiwaé zajgcia stanowiska wobee aktualnych probleméw codziennosei. Uczynig to jednak tylko w sposéb ezysto formalny, na zakoiiczenie, przy okazji omawiania pewnych zagadnien zwiqzanych ze znaezeniem dzialania polityeznego dla sposobu zycia [Lebensfithrung] w ogéle. Natomiast calkowicie wylqezone z dzisiejszego wykladu musza pozostaé pytania, Kt6re dotyeza tego. jaka polityke powinno sig uprawiaé, to znaczy, jakie tresci nalezy nadaé dziala- niu polityeznemu. Albowiem nie ma to nic wspélnego z kwestia og6ina: czym jest i co moze oznaczaé polityka jako zawéd i powolanie.” A wiee, do rzeczy! Co rozumiem przez polityke? Pojecie to jest nadzwyczaj szerokie i obejmuje kazdy rodzaj samodzielnej dzialalnosei kierowniczej. Méwi sig o polityee dewizowej bankéw. 0 polityee dyskontowe} Banku Rzeszy, 0 polityee zwigzku zawodowego w czasie strajku, mozna méwié o polityce szkolnej gminy wiejskie} czy migjskiej, 0 polityee zarzqdu stowarzyszenia w kierowaniu tymze, wreszcie © polityce madre] ony, ktéra stara sig kierowaé swym mezem. Natwalnie, dzisiejszego wieczoru nie bedziemy odwolywaé sig do pojecia ujmowanego tak szeroko. Dzis cheemy przez nie rozumieé tylko kierowanie lub wywieranie wplywu na kierowanie zwigzkiem polityeznym, a wige w dobie wspolezesne} - palistwem. Czym wiec jest z punktu widzenia rozwazani sogjologieznych zwigzek ,,polityezny"? Czym jest .paistwo"? Paiistwa réwniez nie da sig socjologicznie zdefiniowaé na podstawie tresci podejmowanych przez nie dzialait. Wlasciwie nie ma takiego zadania, ktérym zwiazek polityezny tak ezy inaczej by sig nie zajmowal, z drugiej strony nie ma tez takiego, o ktorym mozna by powiedzieé, ze byloby ono w kazdym ezasie, wrecz zawsze, wlasciwe wylacznie dla zwiazkow okreSlanych jako polityezne, czyli dla dzisiejszych panstw, badé tez dla zwigzkow, ktore historyeznie poprzedzaly nowoczesne pafstwo. Socjologiczna definicja no- woezesnego paiistwa moze ostateeznie odwolywaé sig tylko do specyficznego srodka, ktory wlageinwy jest paistwu, tak jak i kazdemu zwiazkowi polityeznemu: do przemocy fizyezne). Kadde paiistwo opiera sig ua przemocy" - méwil swego czasu pan Trocki w Brzeéeiu. Tak Jest istotnie, Gdyby istnialy jedynie twory spoleczne [soziale Gebilde], ktorym przemoc jako srodek bylaby nie znana, wwezas odpadioby pojecie .paistwa", wowezas nastapiloby to, co okresla sig mianem .,anarchii", w szezeg6lnym znaczeniu tego slowa. Przemoc nie jest oczy- wiscie normalnym czy tez jedynym srodkiem paristwa - o tym nie ma mowy -jest jednak grodkiem dla paistwa specyficznym. Wiasnie w dobie wspélezesnej stosunek panstwa do przemocy jest szezegdlnie intymny. W przesztoéei najrozmaitsze zwigzki - poczswszy od Klanu - uznawaly przemoe fizyezg za srodek ealkowicie normalny. Dzis natomiast musimy * Politit als Beruf, Wyklad wyeloszony 21 styeznia 1919 r. w Monachium; opublikowany w pazdziernike 1919 5 * Slowo Beruf, we wspélezesne| niemezyéie oznaczajqce .zawod", Weber rozumie -zgodnie 2 jego etymologi rownied jako .powolanie". Oba znaczenia sq wlaéciwe dla sensu i tytulv calego wykladu. [Wazystkie praypisy do tego artykutu pochodza od tiumacza),powiedziee: paistwo jest taka wspélnota Indzka, ktéra w obrebie okreslonego terytorium - owo ferytorium stanowi je) wyréznik -rosci_sobie (z powodzeniem) prawo monopolu na wywieranie prawomocne} przemocy fizycznej. Albowiem jest rzeczq swoista dla terazniejszosei, ze wszystkim innym zwigzkom czy pojedynezym osobom tylko o tyle przyznaje sig prawo do przemoey fizyezngj, o ile zezwala na nig ze swej strony paiistwo: ono uchodzi za jedyne Zrédio ,,prawa" do przemocy. »Polityka" canaczalaby wige dla nas: dazenie do udzialn we wladzy Iub do wywierania wplywu na podziat wladzy ezy to migdzy paiistwami, ezy tez w obrebie panistwa migdzy grupami ludzi, jakie ono obejmuije. Odpowiada to zasadniezo takze potoeznemu uzyciu tego stowa. Jesli méwi sig o jakims pytaniu: jest to pytanie ,polityezne", o ministrze ezy urzedniku: urzednik polityezny"” © decyzji: jest ona uwarunkowana , polityeznie” - to rozumie sig przez to zawsze, Ze interesy w podziale wladzy wyznaczaja odpowied2 na owo pytanie, warunkujq owa deeyzje albo tez okreslajg sferg dzialainosei wamiankowanego urzednika, Kto uprawia polityke, ten dazy do wladzy - do wladzy rozumiane} jako srodek w sluzbie innych celéw, idealnych badz egoistyeznych, lub do wiadzy ,,dla nie} same": po to, by rozkoszowaé sie poezuciem prestizu, jakie ona daje. Paiistwo, podobnie jak poprzedzajace je historyezne zwigzki polityczne, to oparty na Stodkach prawomoenej (to znaczy: traktowanej jako prawomocna) przemocy stosunek panowania Indzi nad indami. Aby moglo istnieé, Indzie poddani panowanin muszq wige podporzadkowaé sig autorytetowi, jaki przypisuja sobie ci, ktérzy w danym wypadku panuja. Kiedy i dlaezego to ezyniq? Jakie sq wewnetrzne podstawy uprawomocnienia tego panowania ina jakich Srodkach zewnetrznych sig ono opiera? Zacznijmy od tego, Ze istniejq w zasadzie trzy wewngtrzne uprawomocnienia, a wige podstawy prawomocnosei panowania. Po pierwsze, autorytet tego, co .bezpowrotnie minione": obyczaju uswigconego szacunkiem, jakim cieszyl sig od niepamiginych czasow oraz wynikajgeym z przyzwyezajenia nastawieniem, by go przestrzegaé-jest to panowanie ‘radycyjne", jakie sprawowal patriarcha czy tez ksiq2e patrymonialay dawnego typu. Dale} autorytet niecodziennego, asobistego daru laski (charyzmy), calkowicie asobiste oddanie oraz osobiste zaufanie do objawiesi, bohaterstwa lub innych wlasciwosei przywédezych jednostki - jest to panowanie ,charyzmatyezne", jakie sprawowali prorok lub, w sferze polityezne} wi polityeznej. Wreszcie: panowanie na mocy ,legalnoéei", na mocy wiary w waznosé legalnego ustanowienia i uzasadnione} poprzez racjonalnie utworzone reguly ,kompetencji” rzeezowe), a wige - na mocy nastawienia na posluszeristwo w wypelnianiu wynikajacych Z ustanowienia obowigzkéw. Jest to panowanie, jakie sprawuje nowoczesny ,sluga paistwa" i wszysey ci nosiciele wladzy, ktérzy pod tym wegledem sq do niego podobni. Rozumie sig, 2 w reeczywistosci posluszeiistwo jest uwarunkowane nadzwyczaj siluymi motywami strachu i nadziei - strach przed zemsta magicznych mocy albo wiadey, nadziei na wieczna lub doczesna nagrodg -a oprécz tego interesami najrézniejszego rodzaju. O tym za chwile. Gdy jednak spytaé 0 podstawy prawomoenoéei owego postuszenstwa, wOwezas natratia sig rzeczywiscie na te trzy ,,czyste" typy. Owe wyobrazenia o prawomocnosci i ich wewnetrzne uzasadnienia maj q zag ogromne znaczenie dla struktury panowania. Czyste typy oczywiscie radko mozna spotkaé w rzeezywistosei, dzi§ nie mozemy zajmowaé sig ich nadzwyczaj zawilymi odmianami, przemianami i kombinacjami: nalezy to do probleméw ,ogétne} nauki © paiistwie". Nas interesuje tu przede wszystkim typ drugi: panowanie na mocy oddania tych, ktérzy sq posluszni ezysto osobistej ,.charyzmie przywédcy", Albowiem tu jest zakorzeniona idea powolania w jej najpelniejszej postaci. Oddanie charyzmie proroka czy wodza na wojnie, czy tez wielkiego demagoga w eklezji badz w parlamencie oznacza przeciez, Ze wlasnie on ‘brany wodz wojenny czy te wladea plebiscytowy, wielki demagog i praywédea partiiosobiscie uchodzi za wewngtrznie ,powolanego" przewodnika Iudzi, ze samu oni posluszni nie na mocy obyczaju czy ustanowienia, lecz dlatego, Ze w niego wierza. A on sam, jesli jest ezym$ wiecej niz ograniezonym i préznym karierowiczem, ktéremu sprzyja chwila, zyje dla swojej sprawy, ,zabiega o swoje dzielo". Jego osobie i jakosciom przez nig ucielesnianym nalezne jest oddanie tych, ktorzy sq z nim: uczniéw, zwolennikéw, najbardzie| osobistych, stronnikew. Wraz z dwiema w przeszlogei najwazniejszymi postaciami: maga i proroka z jednej strony oraz wybranego wodza wojennego, przywédey bandy, kondotiera z drugiej strony, pojawilo sig przywédztwo wlaseiwe wszystkim obszarom i wszystkim historyeznym epokom. Bardzie} nas interesujgce przywédztwo polityczne bylo natomiast osobliwoscia Zachodu; uosabiala je najpierw postaé wolnego ,demagoga", wyroslego na gruncie miasta- paiistwa, ktére bylo specyfiezne tylko dla Zachodu, przede wszystkim dla kultury Sr6dziemnomorskiej, a potem postaé parlamentamego ,przywédey partyjnego", wyroslego na gmuncie paristwa konstytueyjnego, kt6re na dobre zakorzenilo sig rownie? tylko na Zachodzie. Oczywiseie ci polityey z ,powolania" (rozumianego uajdoslowniej) nie sq jeduak nigdzie postaciami, ktére jako jedyne wplywaja w spossb decydujqey na mechanizm walki o wladze polityezna. Rozstizygajacy jest racze} rodzaj srodkéw pomocniczych, jakie pozostaja do ich dyspozyeji. W jaki sposéb panujqce politycznie sily zaczynaja utwierdzaé sie w swoim panowanin? Pytanie to odnosi sig do kazdego rodzaju panowania, a wige takze do panowania polityeznego we wszystkich jego formach: do panowania tradycyjnego tak samo, jak do legalnego i charyzmatycznego. Kazde sprawowanie panowania [Herrschafishetrieb], ktére wymaga__ciaglej administracji, 2 jednej strony nie jest mozliwe bez nastawienia Iudzkiego dzialania na posluszeistwo wobec tyeh pandw, Ktérzy roszezq sobie prawo do reprezentowania prawomocne} wladzy [legitime Gewalf], a z drugie} strony bez rozporzadzania za posreduictwem tegoz posluszeiistwa tymni dobrami rzeezowymi, ktore w razie Koniecznosei sq niezbedne dla zastosowania premocy fizyczne|; osobowym sztabem administracyjnym i rzeczowymi srodkami administracyjaymi. Sztab administracyjny, Ktéry stanowi zewnetrzng forme, w jakie} wyraza sig sprawowanie panowania, jak i w ogéle jakickolwiek ciggle dzialania celowe [Berrieb],* nie jest naturalnie zwigzany postuszenstwem z wladzq tylko za sprawa owych oméwionych uprzednio wyobrazef 0 prawomocnosei. Elementem wiazaeyin sq rowniez dwojakiego rodzaju Srodki, ktére odwoluja sig do interesu osobistego - wynagrodzenie materialne i godnosé spoleczna. Lenna wasali, beneficja [Pfriinden]’ urzednikéw patrymonialnych, pensja nowoczesnych uzednikow w shu2bie panstwa, a takze honor rycerski, przywileje stanowe, godnosé urzednieza tworza nagrodg, a strach przed j ej utratg stanowi ostateczna, deeydujacq podstawe solidamosei sztabu administracyjnego z wladza. Oduosi sig to tez do panowania charyzmatyeznego przywodcy: honor wojenny i lup w zamian za posluszeiistwo wojenne; wyzysk [spoils] poddanych panowaniu mozliwy dzigki monopolowi sprawowania urzgdéw - ofaz politycznie uwarunkowane profity i sycace proznosé nagrody za slepe poshuszeiistwo. Dla utrzymania panowania opartego na przemocy potrzeba pewnych materialnych zewngtranych débr rzeezowych, podobnie jak w zakladzie gospodarezym [wirtschaftlichen ? Dostownie - ,zaklad”, .przedsiebiorstwo", interes", ale takée praca", dzialanie’, .funkejonowanie". W Wirischaft und Gesellschaft Weber definiuje Betrieb jako ,ciqale dziatanie celowe o okreslonym charakterze 1 definioja postuzyligmy sig w preekladzie. W innych’ miejseach, zaleznie od kontekstu, poslugivad sig bedziemy dostownym odpowiednikiem - ,zaklad’, terminem instytucja" (bliskim 2naczeniu, jakie termin Betried ma w jezyku Webera) lub oméwieniami, na przykdad politischer Betrieb - ,uprawianie polityki". wissenschaflicher Berried - .uprawianie nauki" itd * Doslownie - .prebenda’. Jak pisze Reinhard Bendix (Mav Weber. Portret uczonego, PWN, Warszawa 197: 309), Weber postugiwal sie terminem Pfumde w odniesieniu do wszystkich niedziedziczaych form utrzymania urzednikéw patrymonialnych z wyjatkiem utrzymywania ich na dworze wladey. Za Talcottem Parsonsem - sbenefigjum".Betrieb}. Wszystkie porzadki paiistwowe dadza sig wige podzielié weding tego, czy opieraja sig one na zasadzie, Ze ow sztab ludzi - uzednikéw czy innych - ktrych posluszeiistwo wladca musi mieé zagwarantowane, ma we wlasnym posiadaniu Srodki administracyjne (czyli pieniadze, budynki, sprzet wojenny, tabor wagonowy, konie czy cos jeszcze innego), czy tez stab administracyjny jest ,oddzielony" od srodk6w administracyjnych w tym samym sensie, w jakim dzisiejszy urzednik i proletariusz w kapitalistyeznym zakladzie ,,oddzieleni" sq od rzeczowych srodkéw produlkeji. Czy wiee wiadea sam w sposéb zorganizowany dyryguje, a funkeje administratorow wypelniaja jego sludzy albo zatrudnieni urzedniey, albo osobisei faworyci i zausznicy, i ludzie ci nie sq wlascicielami - posiadaezami rzeczowych srodkow zarzadzania (Berriebsmittel],° ktorzy dysponuja wlasnym do nich prawem - lecz podlegaja w tej mierze dyrektywom pana? Czy tez mamy do ezynienia z sytuac)q przeciwng? Z podzialem tym spotykamy sig we wszystkich organizacjach administracyjnych przeszlosci Zwigzek polityezny, w ktérym rzeezowe Srodki administracyjne calkowicie lub czgéciowo pozostaja w osobistym wiadaniu zaleznego sztabu administracyjnego, bedziemy nazywaé zwiqzkiem podzielonym stanowo. Na przyklad wasal w zwiqzku lennym oplacal z wlasnej kieszeni administracje i wymiar sprawiedliwosei danego mu w lenno obszaru, sam sig ekwipowal i zaopatrywal w prowiant w razie wojny; jego wasale czynili to samo. Mialo to naturalnie swoje konsekwencje dla pozycji pana, ktérego wiadza opierala sig tylko na osobistym zwiazku wiernosci oraz na tym, ze od pana wywodzila sig ,,prawomocnosé" posiadania lenna oraz spoleczna godnosé wasala. Jesli jednak siggniemy wstecz, az do najwezesniejszych twordw politycznych, to wszedzie odnajdujemy tez wlasny zarzqd pana; poprzez zaleznych od niego osobiscie niewolnikéw, urzeduikow domowych, sluzbe, osobistyeh ,.faworyt6w" oraz zaopatrywanych, z jego zapasow w deputaty naturalue i pienigzue beneticjantéw usiluje on przejaé w swoje rece administracjg, oplacaé srodki z wlasne} kieszeni, z dochodéw swego patrymonium, tworzyé wojsko zalezne od niego osobiscie, bo z jego spichlerzy, magazynéw, zbrojowni ekwwipowane i zaopatrywane w prowiant. Podezas ady pan w zwigzku ,stanowym” panuje przy pomocy samodzielne} arystokracji, a wige dzieli z niq panowanie, tu opiera sig albo na poddanych jego domu, albo na plebejuszach: na warstwach nie posiadajacych majqtku, pozbawionych wlasne} godnoéei spoleczne}, warstwach, ktére materialnie sq calkowicie od niego zalegne i nie dysponuja 2adnq konkurencyjng sila wlasng. Do tego typu zarzadzania naleza wszystkie formy patriarchalnego i patrymonialnego panowania, sultatiskie| despotii i biurokratyeznego porzadku paiistwowego. Zwlaszeza biurokratyezmy porzadek paistwowy, a wwige porzadek, ktory w swymi najbardziej racjonalnym ksztalcie charakterystyczny jest akurat dla paistwa nowoczesnego. Rozwoj paiistwa nowoczesnego wszedzie nabiera tempa od momentu, gdy ksiqzeta rozpoczynaja wywlaszezanie zajmujacych podobne jak oni pozycje samodzielnych, »prywataych" przedstawicieli wladzy administracyjne): owych prawnych wiaécicieli srodkow administracyjnych i srodkéw prowadzenia wojny. srodkéw gospodarki finansowej i debr wszelkiego rodzaju, ktérych mozna bylo uzyé w celach polityeznych. Caly ten proces stanowi dokladng paralele rozwojn zaktadu kapitalistycznego, ktéry dokonuje sig poprzez. stopniowe ‘wywlaszczanie samodzielnych producentéw. Widzimy, Ze w koicu w nowoczesnym patistwie rozporzadzanie wszystkimi polityeznymi érodkami zarzqdzania [politische Betriebsmittel] Dostownie — ,srodki obrotowe", .kaptal obrotowy". W jezyku Webera termin ten - podobaie ale Beiried - ma ‘zmaczenie szersze, ozaczaé ma Srodki rzeczowe niezbedne dla prowadzenia dzialalaoéei pewnego typu lub ‘funkcjonowania jakiejs instytucj, Weber uzywa tego terminu w odnigsieniu do réanych form organizacji Zycia spolecznego, podkreslajac, 2¢ Marksowska teza 0 oddzieleni od tych srodkow nie stosuje sie bynaimniej wylaeznie do procesu produkeyjnezo. Zjawisko to wlasciwe jest nie tylko gospodarce (oddzielenie od srodkow produlcei) — wystepuje rownie? w dziedzinie zarzadzania (oddzielenie od srodkow zarzadzania, érodkow riezbednych dla funkcjonowania administracji), w nauce (oddzielenie od srodkéw niezbednych dla uprawiania nauk) itd.zbiega sig rzeczywiscie w jednym punkeie - zaden uizeduik nie jest juz osobiscie wlascicielem pienigdzy. ktére wydaje, ani budyukéw, zapaséw narzedzi, maszyn wojennycl Ktorymi rozporzadza. W dzisiejszym ,paristwie" dokonano wige - i nalezy to do istoty pojgcia wspolezesnego patistwa - calkowitego ,oddzielenia" sztabu administracyjnego: urzednikow i pracownikéw administracji, od rzeczowych srodkéw zarzadzania [sachliche Betriebsmittel|. 1 fakt ten stanowi punkt wyjécia najnowszego rozwoju - préby wywlaszezenia wywlaszezyciela ze srodkéw polityeznych, a tym samym z wiadzy polityezng). Rewolucja dokonala tego przynajmnie} w takie} mierze, 2e na miejsce ustanowionych wladz zwierzchnich przyszli przywodey, ktérzy przez uzurpacieg lub wybér siggneli po wladze rozporzadzania polityeznym sztabem ludzi oraz. aparatem débr rzeczowych, @ prawomocnosé tej wladzy - wszystko jedno, czy slusznie, ezy nie - wywodza z woli poddanych panowaniu. Osobnym pytaniem jest, czy na podstawie tego co najmniej pozomego sukcesu rewolucja moze 2ywié uprawniona nadziej ¢ takze na wywlaszezenie w obrebie kapitalistyeznych zakladéw gospodarezych; kierowanie nimi, mimo daleko idgeych podobiedistw, rzadzi sig w istocie reczy innyii prawami niz kierowanie administracja polityezng. Nie bedziemy zajmowaé dzié stanowiska wobec tej kwestii. Przedmiotem naszych rozwazai chee uczynié czysto pojeciowe stwierdzenie, mia- nowicie, Ze nowoczesne paiistwo jest zinstytucjonalizowanym zwigzkiem panowania [anstattmassige Herrschaftsverband|, kiory w obrgbie swego terytorium z powodzeniem dazyl do monopolizagji prawomocnej przemocy fizyezne} jako érodka panowania i w tym celu skupit w rekach swoich kierownikéw rzeczowe Srodki zarzadzania; przedtem zaé wy- wlaszezyl wszystkich stanowych funkejonariuszy 0 autonomicznych uprawnieniach, ktérzy Korzystali z wlasnego prawa do rozporzadzania tymi srodkami, i sam zajql ich miejsce poprzez swych najwyzszych przedstawicieli W ciqgu tego polityeznego procesu wywlaszezania, ktéry z rozmaitym skutkiem dokonywal sig we wszystkich kxajach Swiata, pojawily sig, uajpierw w sluzbie ksiazat, pierwsze kategorie ,politykow zawodowych" w drugim znaczenin, a wige Indzi, ktorzy sami nie cheieli byé panami, jak charyzmatyczni wodzowie, a tylko podejmowali sluzbe u polityeznych wladedw. W tej walce oddawali sig oni do dyspozycji ksiazetom, a dzialanie na rzecz ksia2ecaj polityki, z jednej strony, przynosito im dochody materialne, 2 drugiej stanowilo ideowa tres ich Zycia. I znéw tylko na Zachodzie spotykamy ten rodzaj polity zawodowych rowniez w slu2bie innych niz ksiazeta sil; w przeszlosei byli oni dla nich najwagniejszym instrumentem wladzy i polityeznego wywlaszezenia. . Zanim zajmiemy sig nimi blize), wyjasnijmy sobie we wszystkich aspektach i bez dwuznaeznosei, na ezym polega stan rzeczy, w ktorym istnieja tacy polityey zawodowi" ‘Mozna uprawiaé ,polityke" - a wige dazyé do wywierania wplywu na podzial wladzy miedzy tworami polityeznymi 1 wewnatrz nich - zaréwno bedge politykiem okazjonalnym", jak i wykenujge ten zawéd jako zawéd uboczny albo jako zawéd glowny; dokladnie tak jak w gospodarezej dzialalnosei zarobkowej. Wszyscy jestesmy politykami ,,okazjonalnymi" - kiedy oddajemy naszq kartke wyborezq lub w podobny sposdb dajemy wyraz naszej woli, chociazby poprzez aplauz czy protest na zebranin ,polityeznym", kiedy wyglaszamy mon a itd. U wielu Indzi do tego ogranicza sig ich ealy stosunek do polityki. Politykami ,uboeznie wykonujqcymi ten zawéd" sq dzié na przyklad owi mezowie zaufania i szafowie partyjnych stowarzyszea polityeznych, ktérzy prowadza te dzialalnogé -jak to sig z reguty dzieje - tylko ww razie potrzeby i nie stanowi to glownej ,treSci ich 2ycia" ani w sensie materiainym, ani ideowym. Tak samo owi czlonkowie rad paristwowyeh i podobnych cial doradezych, ktorzy podejmuja swoje obowiazki tylko wtedy, ady sig od nich tego Zada, czy tez dosyé pokazna czeéé naszych parlamentarzystow. ktéry uprawiaja polityke tylko w czasie sesji. W przeszlosei warstwy takie wystepowaly szezegilnie wsréd standw. ,Stany" to W naszym rozumienin majacy autonomiczne uprawnienia wiasciciele militamych Inb istotnych dla administracji rzeczowych srodkéw zarzqdzania, badz tez osobistych srodkSw wladzysluzacych panowaniu [persdnliche Herrengewalten]. Duza cze8é standw daleka bya od tego, by calkowicie, w przewazajace) mietze, czy od czasu do ezast,, w miarg regulamie, oddawaé swe Zycie w siuzbe polityce. Ludzie ci korzystali raczej ze swej pariskie} wladzy dla zdobycia rent czy wreez zysku i wowezas tylko byli czynni polityeznie w sluzbie zwigzku polityeznego, jeéli pan Iub ich towarzysze stanowi szczegélnie tego zadali. Podobuie zachowywala sig réwniez czeéé owych pomocnikéw, ktérych ksiaze Sciqgat do walki o stworzenie wlasnego aparatu politycznego, jakim tylko on mial dysponowaé. Taki charakter mialy ,rady domowe" [Rare von Haus aus] oraz, siggajge bardzie} wstecz, -znaczna ezesé doradeéw skupionych w ,kurii" i w innych ksiazgeyeh cialach doradezych. Ale pomocnicy wykonujgey ten zaw6d tylko od ezasu do czas lub ubocznie oczywiseie nie wystarczali ksigciu, Musial on staraé sig o stworzenie sztabu pomocnik6w calkowicie i wylgcznie oddanych jego stuzbie, a wige wykomujaeych ten zawéd jako zaw6d glowny, Od tego, skad ich bral, zalezala w duzej mierze struktura powstajqcego dynastycznego tworu polityeznego, a takze charakter rodzace} sig kultury. Przed tq sama koniecznoscig stangly szczegolnie te zwiazki polityezne, ktére przy peluej likwidacji albo daleko idgeym ograniczeniu wladzy ksiqzgce} ukonstytuowaly sig politycznie jako (tak zwane) ,,wolne” wspdlnoty - ,,wolne" nie w sensie wolnosei od panowania opartego na przemocy, lecz w sensie braku prawomocne} na mocy tradyeji (przewa2nie religijnie usankejonowane}) wladzy ksiazecej jako jedynego zrodla autorytetu. Historyeznie rzecz biorac, ich ojezyznq jest niewatpliwie Zachéd. a ich zalazkiem bylo miasto jako zwigzek polityezny: a jako takie pojawilo sig ono najpierw w srédziemnomorskim kregu kulturowym. Co mozna we wszystkich tych przypadkach powiedzieé o politykach wykomujqeych ten zawéd jako ,zawéd glowny"? Istniejg dwa sposoby traktowania polityki jako zawodu. Albo zyje sig ,dla" polityki - albo tez ,z" polityki, Nie jest to bynajmnie} podzial calkowicie rozlgczny. Z reguly wystepuja one raczej razem, przynajmmiej w sensie ideowym, choé przewaznie takze i materialnym: dla kogos, kto zyje dla" polityki, stanowi ona w sensie wewnetrznym ,cale jego Zycie". Albo napawa sig sunym tylko posiadaniem wladzy, kt6rq sprawuje, albo tez swiadomose, ze poprzez sluzbe ,sprawie" uadaje swemu Zyciu sens, jest pozywka dla jego rownowagi wewngtrzng} oraz poczucia wasnosei. W tym wewngtr7nym sensie chyba kazdy powaeny calowiek, ktory Zyje dla jakiejé sprawy- Zyje take z te} sprawy. RozrSenienie odnosi sig wige do znacznie mnie} subtelnego aspektu tego stanu rzeezy: do aspektu ekonomieznego. ,Z" polityki jako zawodu 2yje ten, kto usiluje uezynié z niej stale Zrddlo dochodéw- dla" polityki ten, kto tego nie robi. Aby ktos méal 2yé dla" polityki w tym ekonomicznym sensie, w ‘wanunkach panowania porzadku opartego na wlasnosei prywatne}, muszq zaistnieé po temu pewne, byé moze bardzo trywialne, przesianki: musi on - w normalnych warunkach - byé ekonomicznie niezalezny od dochodéw, jakie moze mu przyniesé polityka. Znaczy to po prostu: musi byé majetay lub mieé dozywotnia posadg prywatng, ktéra przynosi ‘wystarezajgce dochody. Tak przedstawia sig sytuacja przynajmniej w normalaych waruakach, Co prawda stronnicy wodza wojennego tyle sig troszeza o warunki normalnej gospodarki, ile zwolennicy ulicznego bobatera rewolueji: jedni i drudzy zyjq z upow, grabiezy, konfiskat, Kontrybucji, narzucania przymusowych srodkéw platniezych - co w istocie rzeczy na jedno wychodzi. Ale to sq zjawiska niecodzienne, ktére jako takie trzeba traktowaé, natomiast w gospodarce dia codziennego tylko wlasny majatek spelnia to zadanie. To jednak jeszcze nie wszystko: ezlowiek 2yjqcy dla polityki musi ponadto byé gospodarezo ,zbedny’, tzn. jego dochody nie mogq zalezeé od tego, ze stale osobiscie angazuje calkowicie lub w przewazajqce] mietze swojq sile roboeza i swoje mySlenie dla ich pozyskania. W tym sensie najbardzie} zbeday i niezalezny jest rentier, czyli ktos, kto ma dochéd bez pracy: tak jak w przeszlosci wlasciciele ziemscy. a obeenie obszamicy i panowie wysokiego rodu, Dochéd moze pochodzié z rent gruntowych (Ww starozytnosei i w Sredniowieczu rownies z rent niewolnikéw i poddanych) bad tez z papierow wartosciowych Iub innych nowoczesnych,‘axédel rent. Zbeduy w tym sensie nie jest ani robotnik, ani - ua co szezegélnie trzeba zwrécié uwage-przedsigbiorea, a zwlaszeza nowoczesny wielki przedsigbiorca. Albowiem réwniez przedsigbiorca - i szezegélnie on -jest zwiqzany ,- swoim zakladem, nie jest wiee zbedny: w wigkszym stopniu dotyezy to przedsigbiorey przemyslowego niz rolnego, poniewaz gospodarka rolna ma charakter sezonowy. Przedsigbiorca najezesciej nie bardzo moze po- zwolié sobie na zastepstwo, choéby tylko czasowe. W podobnej sytacji jest na przyklad lekarz, ktory. im znakomitszy i bardziej zajet gj jest zbeday. W nieco lepszym polozeniu, chociazby ze wealedéw organizacyjno-technicznych, znajduje sig adwokat, totez jako polityk zawodowy odegral on nieporéwnanie wieksza, ezesto wrgez dominujaca role. Nie bedziemy kontynuowaé tej kazuistyki, wyjasnijmy sobie racze} niektre konsekwencje. Kierowanie paristwem lub partiq przez ludzi, kt6rzy (w ekonomicznym sensie tego slowa) 2yjq wylacznie dla polityki, a nie z polityki, oznacza niechybnie ,,plutokratyeznq" rekrutacjg warstw przewodzaeych polityeznie, Naturalnie, nie chcemy przez to sugerowaé, iz zaleznosé odwrotna jest takze prawdziwa; Ze takie plutokratyczne kierownictwo byloby rownoznaezne z tym, iz panujqca politycznie warstwa nie stara sig takze Zyé ,2" polityki, a wige ze nie wykorzystuje swego polityeznego panowania rownie? do zaspokojenia prywatnych interes6w ekonomicznych. Oczywiscie tak nie jest. Nie bylo takiej warstwy, tora by w jakis sposdb tego nie robila. Twierdzimy tylko, ze polityey zawodowi nie sq bezposrednio zmuszeni domagaé sie za swoje dokonania polityezne wynagrodzenia, o ktére musi zabiegaé po prostu kazdy, kto nie ma érodkéw do zycia. A z dugiej strony nie oznacza to na preyklad, 2e polityey bez majatku zajmuja sie polityka tylko lub przede wszystkim po to, by zabezpieczyé sig ekonomieznie, i albo nie mysla o ,sprawie", albo nie traktuja je} dosé powaznie. Nic bardziej falszywego. Dla czlowieka majgtnego troska o ekonomiczne wbezpieczeiistwo" jego egzystencji jest, jak poucza doswiadczenie, uswiadomionym lub nie uswiadomionym kardynalnym punktem jego calej orientacji 2yciowe). Calkowicie bezkompromisowy i bezwarmkowy idealizm polityezny pojawia sig -jesli pomingé pewne wyjatki - akurat u tych, ktorzy wlasnie ze wzgledu na brak majatku w Zaden sposob nie naleza do warstw opowiadajgeych sig za zachowaniem porzgdku ekonomicznego w danym spoleczeiistwie: odnosi sig to zwlaszeza do okreséw wyrastajgcych ponad codziennosé, a wige rewolucyjnych. Oznacza to tylko, Ze nie oparta na piutokratyczne} zasadzie rekrutacja osGb zaangazowanych polityeznie, przywodeow i ich stronnikéw, zwigzana jest z oczywistym zalozeniem, iz osoby te bed mieé regulame i pewne dochody z uprawiania polityki. Honorowo" moga prowadzié dzialalnosé polityezna Iudzie, jak to sig méwi, ,niezalezni", a wige posiadajacy majatek, przede wszystkim rentierzy. Albo tez prowadzenie dzialalnosei polityeznej zostanie umozliwione ludziom nie posiadajaeym majatku, a wtedy trzeba im zaplacié. Zyiqe 2" polityki, polityk zawodowy moze byé zwyklym ,,benelicjantem" albo platnym ,zednikiem". Albo ma on dochody z oplat i naleznoSei za wykouanie konkretnej pracy - napiwki i lapéwki sq tylko nieregularng i formalnie nielegalna odmiang dochodéw tej kategorii - albo pobiera staly deputat w naturze lub pensie pieniezna, albo tez jecino i dmgie. ‘Moie on staé sig podobny do ,przedsigbiorey", jakim byl kondotier ezy znany z przeszlosci dzierzawea bad nabywea urzedu, czy tez takim, jaki jest amerykariski boss, traktujacy swoje wydatki jako lokate kapitaln, z ktérego bedzie czerpal zysk, jeéli wykorzysta swoje wplywy Moze on tez pobieraé stale wynagrodzenie, tak jak czyni to redaktor, sekretarz partii lub nowoezesny minister ezy polityezny urzednik. W przeszlosei typowym wynagrodzeniem od ksigqzat, zwycieskich 2dobyweéw ezy osiqgajqcych sukees praywédesw partyjnych byly przekazywane stronnikom lenna, darowizny ziemi, wszelkiego rodzaju beneficja, wraz z rozwojem gospodarki pienigzne} szczegdlnie zas te beneficja, ktorymi byly oplaty za dzialanie wzedowe [Sportelpfriinden|; dzisiaj uatomiast przywodey partii rozdaja w nagrode za wiemna sluzbe wszelkiego rodzaju urzedy: w partiach, gazetach, towarzystwach, ubezpieezalniach, gminach i paiistwach. We wszelkich walkach partyjnych chodzi nie tylko 0cele rzeczowe, lecz przede wszystkim o patronat nad urzedami. Wszelkie walki migdzy partykularystyczaymi i centralistycznymi dazeniami w Niemezech tocza sig przede wszystkim wok6l tego, jakie wiadze, berliliskie czy tez monachijskie, karlscuhskis drezdeniskie, mie¢ bedq w reku patronat nad urzedami. Ograniczenie liezby pozostajacych w gestii partii urzedow odezuwane jest przez partie bolesnie} niz dzialania godzace w ich rzeczowe cele. Partyjno-polityczna zmiana na stanowisku prefekta we Francji uchodzila zawsze za wiekszy przewrot i wywolywala wigce} halasn niz modyfikacja programu rzqdowego, ktéry miat niemalze ezysto frazeologiczne znaczenie. Niektore partie, zwlaszeza w Ameryce, od czasu. zamknigcia dawnych sporéw co do interpretacji konstytugji, sa wylacznie partiami karierowiezdw [Stellenjagerparteien] i sw6j progran rzeczowy przerabia- Ja zaleznie od widokw na pozyskanie glosw wyborezych. W Hiszpanii az do ostatnich lat obie wielkie partie rzqdzily Kolejno, dzigki z gory sfabrykowanym ,wyborom", w Konwencjonalnie ustalonych odstepach ezasu, by zapewnié swoim stronnikom utrzymanie urzedéw. W hiszpaiiskich koloniach, zaréwno w tak zwanych wyborach, jak i w tak zwanych rewolugjach, zawsze chodzilo o dostep do paistwowego Zlobu, u ktorego cheieliby sig kannié zwyciezcy. W Szwajcarii partie zaodnie dziela wzedy proporcjonalnie migdzy soba, a w nicktérych naszych ,xewolueyjnych" projektach konstytugji, na przyklad w_pierwszym sporzadzonym dla Badenii, usilowano rozciggnaé fen system na stanowiska ministerialne i potraktowano patistwo oraz jego urzedy niczym przytulek dla beneficjantow. Zachwycala sig tym gléwnie partia Centrum; proporejonalny podzial urzedéw wedhig wyznan, a wige bez wgledu na dokonania, uezynila ona nawet w Badenii jednym z punktow programu, Wraz z rosngeq w wyniku powszechne} biurokratyzacji liczbq urzedéw oraz rosnacym popytem na nie jako specyficzng forme zabezpieczenia bytu, tendencja ta rozwija sig we wszystkich pattiach i coraz czeScie} stajg sig one dla swych stronnikéw srodkiem do celu, ktérym jest takie wlasnie zabezpieczenie bytu. W opozyeji do tego zjawiska rozwija sig jednak nowoczesna Klasa urzednicza, ktora poprzez dlugoletnie ksztalcenie przygotowaweze staje sig specjalistycznie i fachowo wyszkolona, wysoko wykwalifikowana, intelektualng grupq pracownicza, Poniewaz je} cecha musi byé uezciwosé, ma ona wysoko rozwinigte poczucie stanowej godnosci, bez kt6rej zawisloby nad nami jak zly los niebezpieczeiistwo straszliwej Korupeji i pospolitego Koltuistwa, Bylaby takze zagrozona czysto techniczna sprawnosé aparatu paiistwowego, Kt6rego znaczenie dla gospodarki, zwlaszeza przy postepujacym uspolecznieniu, stale wzrasta i bedzie wzrastaé nadal. Dyletancka administracja sprawowana przez politykéw szukajacych Jupu, ktéra w Stanach Zjednoezonych zmieniala (w zaleznosei od tego, jak wypadly wybory prezydenckie) setki tysigey urzednik6w a2 do gofica wigeznie i ktorej obce bylo pojgcie urzednika zawodowego na dozywotnie| posadzie, dawno zostala nadwergzona przez Civil Service Reform. Rozwoj ten warunkujg ezysto techniczne potrzeby administracji, ktérym nie sposéb nie uczynié zadosé. W Europie opaita na podziale pracy fachowa klasa urzednicza powstawala stopniowo w wyniku trwajacego pol tysiaclecia rozwoju. Poczatek zrobily wloskie miasta i signorie: sposréd monarchii - paiistwa normatiskich zdobyweow. Decydujacy krok nastapit w dziedzinie ksiqzgeych finanséw. Na przykladzie reform administracyjnych cesarza Maksymiliana I mozna zobaczyé, Ze nawet pod naciskiem najwyzszej koniecznosci i tureckiego zagrozenia wzednikom tylko z wielkim trudem udawalo sie zdetronizowaé ksigcia w tej dziedzinie, ktora przeciez szezegdinie Zle znosila dyletantyzm wladey, wowezas bedqcego jeszeze przede wszystkim rycerzem. Rozw6j techniki wojemnej pociagal za soba pojawienie sig fachowego oficera, a udoskonalenie postepowania prawnego - wyszkolonego Jurysty. W tych trzech dziedzinach klasa fachowych urzednikow zwycigzyla ostatecznie w bardziej rozwinigtych paistwach w XVI wieku, Tym samym wraz z rozwojem ksiqzecego absolutyzmm skierowanego przeciw stanom ksiazeta zaczeli stopniowo rezygnowaé zsamowladztwa i dopuszezali do wplywu fachowych urzednikow, dzieki ktérym owo zwycigstwo nad stanami stalo sig mozhiwe. Wraz z awansem fachowo wyszkolonej klasy urzednicze| zaczeli pojawiaé sig coraz liczniej polityey zajmujgcy sig kierowaniem" (choé stadia tego rozwoju nie byly tak wyraéne). Od dawna i na calym Swiecie istnieli oczywiseie tacy doradcy ksiazat, ktorzy faktycznie mieli decydujacy glos. W krajach Orientn potrzeba mozliwie calkowitego zdjecia z sultana odpowiedzialnosei 2a sukees jego rzqdow stworzyla typowa figure ,Wielkiego ‘Wezyra". Na Zachodzie dyplomacja, gléwnie pod wplywem sprawozdari poslow weneckich z namigtnym zapalem ezytanych w fachowych kolach dyplomatyeznych, stala sig najpierw w epoce Karola V - czasach Machiavellego -swiadomie pielegnowang sztuka, kt6re} adepci, najezeScie| o humanistyeznym wyksztalceniu, traktowali sig wzajemnie niezym wyszkolona wwarstwa wtajemmiczonych; przypominali w tym chitiskich humanistow i mez6w stanu z ostatniego okresu rozbieia paistwowego. Koniecznosé formalnie jednolitego kierowania calq polityka, wlacznie z polityka wewnetrzna, przez jednego przewodzacego meza stanu wylonila sig ostatecznie i nieodparcie za sprawa rozwoju porzadku koustytucyjnego. Oczywiscie przedtem rownie? pojawialy sig takie pojedyncze osobistosci; byli to doradcy albo racze - faktycznie - przewodnicy ksiazat. Ale poczatkowo organizowanie wladzy, takze w paistwach najbardziej zaawansowanych, poszio inna droga. Powstaly najwyzsze wladze administracyjne o charakterze kolegialnym. W teorii, ale coraz rzadziej w praktyce, obradowaly one pod osobistym przewodnictwem siecia, ktory wydawal decyzje. Ksiqze, ktéry w coraz wigkszym. stopniu stawal sig dyletantem, usilowal ratowaé sig przed nieuniknionym wzrostem znaczenia fachowosei wyszkolonych urzednik6w oraz utrzymaé w reku naczelne kierownietwo. Czynil to poprzez éw system kolegialny, w ktérym w élad za orzeczeniami pojawialy sig kontrorzeczenia oraz umotywowane stanowiska wiekszosci i mniejszosei, Czynil to réwniez Ww ten sposdb, 2 obok oficjalnych wladz najwyzszych grupowal wokél siebie wylacznie osobistych zausznikow - ,gabinet" - i przez nich wydawal decyzje w odpowiedzi na uchwaly rady paiistwa ezy tez innego najwyzszego organu paiistwowego. Taka utajona walka miedzy Klasq urzednikéw fachowych i samo wladztwem toczyla sig wszedzie. Sytuacja zmienila sig dopiero wraz z pojawieniem sig parlamentéw i aspirajgcych do wiadzy przywodeow partyjnych. /.../ 8.70-76 Rozw6j polityki do poziomu ,instytugji", ktéry wymagal szkolenia w walee 0 wladze i w metodach te} walki (szkolenie takie stalo sig elementem nowoezesnego Zycia partyjnego), pociagal za soba podzial publieznych funkejonariuszy na dwie, wprawdzie nie zdecydowanie rézne, ale jednak wyraénie oddzielne Kategorie: 2 jednej strony urzednicy- fachowcy, z drugie} strony ,urzednicy polityczni". Urzednicy ,polityezni” we wiaéeiwym zuaczeniu tego slowa zewnetrznie odznaczaia sig z reguly tym, Ze w kazdej chwili moga byé dowolnie przesuwani, zwalniani lub tez .przenoszeni w tymezasowy stan spoczynku", jak choéby francuscy prefekei czy podobni im urzednicy w innych krajach, co rézni ich w spos6b zdecydowany od ,niezaleznych” urzednik6w pelniqeych funkeje sadownicze. W Anglii naleza do owej grupy urzednicy, ktérzy zgodnie ze stala umowa opuszczajq wzedy przy zmianie wigkszosci parlamentarnej, a wigc przy zmianie gabinetu. Liczyé sig z tym musza zwlaszeza ci, ktérych zakres dzialania obejmuje zalatwianie spraw ogélne} .administragji wewngtrznej"; jej ,polityeznym" elementem jest przede wszystkim zadanie utrzymania »porzadku" w kraju, a wige - utrzymanie istniejqcych stosunkéw panowania. W Prusach, wedlug rozporzadzenia Puttkamera, urzednicy ci mieli obowiazek, nawet bez specjalnych zarzqdzeti, reprezentowaé polityke rzadu" i byli, podobnie jak prefekci we Francji, wykorzystywani jako aparat urzedniczy do wywierania wplywa na wybory. Co prawda wigkszosé ,polityeznych" urzednikéw w niemieckim systemie - w przeciwiedistwie do innychkrajéw - nie ustgpowala jakosciowo wszystkim innym wzednikom, gdyz warunkiem objgcia tych urzedéw bylo ukoniczenie studiow uniwersyteckich, zlozenie egzaminéw fachowych oraz odbycie okresione| sluzby przygotowaweze). Te} specyficzne} cechy, wlasciwe| klasie nowoczesnych uzednikow fachowych, brakuje w nas tylko szefom aparatn politycznego: ministrom., Pruski minister wyznaii religijnych w ezasach dawnego rezimu nie musial mieé za sobq nawet szkoly wy2sze), podezas gdy radeq-referentem mozna byto zostaé w zasadzie tylko po uprzednim Zlozenin odpowiednich egzaminéw. Fachowo wyszkolony kierownik wydzialu i radca-referent - na przyklad w pruskim ministerstwie oswiaty za Aithoffa - byl oczywiseie nieskoiiczenie lepie} poinformowany o rzeczywistych problemach technieznych swojej dziedziny niz.jego szef. W Anglii rzecz przedstawiala sig podobnie. W zwiqzku z tym dw podwladny byl te2 bardziej od szefa kompetentny, jesli chodzi o rozwigzywanie wszelkich probleméw dnia codziennego. I nie bylo w tym Zadnej sprzecznosei, Minister byl wlasnie reprezentantem polityezne} Konstelacji wladzy, mial stosowaé jej polityezne kryteria i przykladaé je do propozyeji podleglych mu urzgdnikéw fachowych albo dawaé im odpowiednie dyrektywy o charakterze polityeznym. Calkiem podobna sytuacja. ma przeciez miejsce w prywatnym zakladzie gospodarczym: wlasciwy ,suweren” - zebranie akcjonariuszy -jest tak samo pozbawiony wplywu na prowadzenie zakladu jak rzqdzony przez fachowych urzednikew ,naréd", a decydujace o polityce zakladu osobistosci, wehodzace w sklad opanowanej przez banki rady nadzorczej daja tylko gospodareze dyrektywy i wybierajq osoby do administracji, nie sq jednak w stanie technieznie kierowaé zakladem. Pod tym wzgledem nie jest 2adng zasadnieza nowoseiq obecna struktura paristwa rewolucyjnego, Ktére wladze nad administracjq daje do reki absolutnym dyletantom, ua tej podstawie, Ze dysponuja oni karabinami maszynowymi, a jako wykonaweéw cheialoby wykorzystaé glowy i rgce fachowo wyszkolonych uzeduikow. Trudnosei owego systemu thwiq gdzie indziej, nie bedziemy sig jeduak dzisiaj nimi zajmowaé. Spytaimy raczej o typowe cechy wlasciwe politykom zawodowym, zaréwno »przywédeom", jak i ich stronnikom. Ulegly one zmianom i takze dzisiaj sq bardzo rézne. Jak widzieligmy, ,polityey zawodowi" pojawili sig w przesztoéci pray okazji walk ksiqgat za stanami w sluzbie tych pierwszych. Przyjrzyjmy sig krotko glownym ich typom. W walce przeciw stanom ksiaze opieral sig na dajgeych sig wykorzystaé polityeznie warstwach 0 niestanowym charakterze. W Tndiach i w Indochinach, w buddyjskich Chinach i Japonii_ oraz w lamaistyezne] Mongolii, podobnie jak w stedniowieczu na obszarach chrzescijaiskich, nalezeli do tej grupy przede wszystkim duchowni, Przyezyne techniczna stanowil fakt, 22 byli oni pismienni, Wszedzie w Swiecie importowano braminow, buddyjskich Kaplanéw, laméw oraz wykorzystywano biskupéw i ksigzy jako polityeznych doradeéw, z mySlq 0 pozyskaniu umiejqcych poslugiwaé sig pismem sil administracyjaych, Ktore moglyby byé uzyte w walce cesarza, ksiazat czy chanéw przeciw arystokracji, Duchow- ny, zwlaszeza duchowny przestrzegajacy celibatn, pozostawal poza mechanizmem normalnych polityeznych i ekonomicznych interes6w i nie podlegal pokusie, by wbrew swemt pam dazyé do wladzy polityeznej z mysla 0 swoich potomnych, jak to ezynil lennik Ze wzgledu na swoje polozenie stanowe by! on ,,oddzielony" od grodkéw =arzqdzania ksiqze- cej administracji Druga tego rodzaju warstwa byli literaci o humanistyeznym wyksztalceniu, Byl czas, gdy uczono sig laciviskich méw i greckich wierszy po to, by zostaé polityeznym doradea ksigcia, a przede wszystkim autorem jego politycznych memorialéw. Byl to czas pierwszego rozkwitu szk6! humanistycznych i pojawienia sig ustanawianych przez ksiazgta profesur ,po- etyki" - epoka, ktéra u nas szybko przemingla; miata wprawdzie twale skutki dla naszego szkolnictwa, nie pozostawila jednak po sobie glebszych nastepstw polityeznych. Inaczej rzecz sig miala w Azji Wschodniej. Chiliski mandaryn jest, albo raczej byl, poczatkowo mnie} 10wigee} tym czym humanista w naszych czasach renesansu: literatem 0 sprawdzonych umigjetnosciach, wyksztalconym ua zabytkach jezykowych dalekie} przeszlosci. JeSli przeczytaja Paiistwo dzienniki Li Hung-czanga, to odkryja Paristwo, 2e jego najwiekszq duma jest to, iz pisal wiersze i by! dobrym kaligrafem. Ta warstwa z jej rozwinigtymi w chiiskie} starozytnosci konwencjami okreilila losy Chin, a nasze losy bylyby moze podobne, adyby humanigci w swoim czasie mieli jakakolwiek szanse réwnie skutecznego wybicia sie. Treecia warstwa byla sziachta dworska. Kiedy ksiqzetom udalo sig juz wywlaszezy szlachte z je} stanowej wladzy polityeznej, Sciagali ja oni na dwor i wykorzystywali w sluzbie polityeznej i dyplomatyezne}. Przelom w naszym systemie wychowania publicznego w XVII wieku byl uwarunkowany migdzy innymi tym, 2e miejsce humanistyeznie wyksztalconych literatow w sluzbie ksiqzat zajeli zawodowi polityey nalezacy do szlachty dworskie}. Cawarta Kategoria to twor specyficznie angielski: patryejat obejmujqey drobna szlachtg i miejskich rentierdw, technicznie nazywany gentry. Byla to warstwa, ktrq ksiq2e poczatkowo pozyskiwal przeciw baronom i obdarowywal urzedami se/fgovernment'u; poznie} jednak coraz bardzie} stawal sig od nie} zalezny. Utrzymywala ona w swym posiadaniu wszystkie uzedy lokalne} administracji - przejimowala jq gratis gwoli zwigkszenia wlasne| sily spolecznej. Uchronila Anglig przed biurokratyzacja, tora stala sig losem wszystkich krajéw kontynentu Pigta warstwa byla specyficzna dla Zachodu, gléwnie dla kontynentu europejskiego, i miala decydujace znaczenie dla calej jego struktury politycznej : byli to wyksztalceni na uniwersytetach prawnicy. Przemozne oddzialywanie prawa rzymskiego, zreformowanego w biurokratyeznym paistwie poénorzymskim, uwydatnilo sig najwyraénie] w fakeie, 2e zre- wolucjonizowanie zarzqdzania polityeznego w sensie jego rozwoju ku raejonalneniu paistwu, bylo dzielem wyksztaleonych prawnikow. Takze w Anglii, choé tam wielkie narodowe Korporacje prawnicze przeszkadzaly w przyjeciu prawa rzymskiego. W zaduej ezeSci swiata nie napotykamy analogicznego zjawiska. Mimo iz w hinduskiej szkole mimansy pojawily sig zaczatki racjoualnego mySlenia prawniczego, a islam kontynuowal starozytne myslenie prawnicze, nie moglo to zapobiec stlumieniu racjonaluego myslenia prawniczego przez teologiczne formy myélenia. Przede wszystkim nie doszio do pelnej racjonalizacji postepo- wania procesowego. Ow cel byl osiagalny tylko dzieki przejecin przez wloskich prawnikow antyeznorzymskie} jurysprudencji, produktu owego tworu polityeznego o jedynym w swoim rodzaju charakterze, ktéry wywodzil sig z miasta-paistwa i opanowal Swiat Dalszymi etapami na tej drodze byl usus modernus pandektystow i Kanonistow poznego sredniowieeza oraz teorie prawa naturalnego zrodzone z jurystyeznego mySlenia chrzescijaiskiego i pOznie} zsekularyzowane. Ten prawniezy racjonalizm mial swoich wielkich reprezentantow we wloskim podescie, wéréd francuskich jurystéw krdlewskich, kt6rzy stworzyli formalne srodki sluzgce oslabieniu wladzy senioréw przez wiadze krdlewskq, wéred kanonistéw i teclogéw koncyliaryzmu mySlqcych Kategoriami prawa naturalnego, wéréd dworskich prawnikéw i nezonych sedziGw na dworach ksiazat kontynentalnych, w niderlandzkich teoriach prawa naturalnego iw monarchomachach, wred angielskich prawnikow koronnych i parlamentamych, w noblesse de robe ftancuskich parlamentéw, wreszeie wiréd adwokatow czasu rewolugji. Bez prawniczego racjonalizmu jest nie do pomyélenia ani powstanie paiistwa absolutnego, ani rewolucja. Jesli przejrzq Pafistwo remonstracje francuskich parlamentéw czy cahiers francuskich stan6w generalnych od wieku XVI a2 po rok 1789, to odkryjq Paiistwo wszedzie ducha jurystéw. A dokonujae przegiqdu przynaleznosci zawodowej ezlonkéw fiancuskiego konwentu, znajdq w nim Paiistwo - chociaz byl on wybierany wedlug réwnego prawa wyborezego - jednego jedynego proletariusza, bardzo niewielu mieszczaiiskich przedsigbiorcow, natomiast mase prawnikéw wszelkiego rodzaju; to wylgcznie za ich sprawa, zagoseil tam Gw specyficzny duch, ktory przenikal tych radykalnych intelektualistow i ich projekty. Odtad nowoczesny adwokat i nowoczesna demokracja sq dla siebie po prostu uniezbedui, zaé istuienie adwokatéw w naszym rozumieniu, jako samodzielnego stauu, rowniez ogranicza sig tylko do Zachodu; na rozwéj owego stanu, zapoczatkowany w sredniowieczu obecnoseiq ,azecznika" [Fiirsprech] w formalistycznym germaiiskim —postgpowaniu procesowym, miala wplyw raejonalizacja tego postepowania. Znaczenie adwokatow w polityce zachodnie} od chwili pojawienia sig patil nie jest niczym przypadkowym. Uprawianie polityki przez partie oznacza wiasnie dzialanie oséb realizujacych swoje interesy polityezne [Jnteressentenbetrieb] - wkrotee zobaczymy, 062 to takiego. A skuteczne prowadzenie spraw takich os6b to wlasnie rzemioslo wyszkolonego adwokata, Przewyzsza on w tym - mogla nas o tym pouezyé wyeszosé wrogie} propagandy kazdego Z pewnoseia potrafi on poprowadzié zwycigsko, a wige technicznie dobrze", sprawe, ktora wspiera sig na logieznie slabych argumentach, wigc w tym sensie jest »2la". Ale takze tylko on prowadzi zwycigsko, wiee w tym sensie ,dobrze", sprawe, ktor mozna wesprzeé logicznie ,moenymi" argumentami, a wige w tym sensie ,dobrq". Urzednil jako polityk zbyt ezesto ze sprawy ,dobre;" w podanym sensie robi sprawe ,ziq", a to z powodu je} technicznie ,zlego" prowadzenia - dane nam bylo przekouaé sig o tym. Albowiem najbardziej rozpowszechnionym érodkiem publicznego uprawiania polityki jest dzisiaj slowo méwione i pisane. Krytyczna ocena jego oddzialywania nalezy do najistotniejszych zadai adwokata, a nie urzednika fachowego, kt6ry nie jest demagogiem i weale nie ma nim byé, poniewaz nie to jest jego celem; jesli zag juz postanawia nim zostaé, zwykle zostaje bardzo ziym demagogiem. Prawdziwy urzednik - ta okolieznosé ma decydujgce znaczenie dla oceny naszego poprzedniego ustroju - nie powinien zgodnie ze swoim wlaseiwym powolaniem zawodowym uprawiaé polityki, tylko ,administrowaé" i byé pry tym przede wszystkim bezstronnym. [uparteiisch], Oficjalnie dotyezy to takze tak zwanych polityczych urzgdnikow administracyjnych, o ile .xacja stanu", tzu. 2ywotue interesy panujgcego porzadku nie sq zagrozone. Sine ira et studio ~ bez gniewu i stronniczosci - urzednik powinien sprawowaé swoj urzad. Nie powinien zatem robié tego wlasnie, co polityk - zarowno przywodea, jak i je- go stromnicy-musi robié zawsze i bezwzglednie: walezyé. Albowiem opowiedzenie sig po czyjejé stronie, walka, namigtnosé - ira et studium - to elementy okreélajqce polityka. A przede wszystkim - polityeznego przywédee. ego dzialanie podlega zupelnie inngj zasadzie odpowiedzialnosci, bedqce| calkowitym przeciwietistwem odpowiedzialnosei urzednika, Honor urzednika polega na umiejetnosci, by w sytuacji, gdy -wbrew jego zdaniu - nadrzedna wobee niego windza obstaje przy poleceniu, ktére wydaje mu sig niestuszne, wykonaé je na odpowiedzialnosé wydajacego to pozwolenie w sposdb sumienny i dokladny, tak jak gdyby odpowiadalo ono wiasnemu przekonaniu urzednika: bez tej w najglgbszym sensie moralne} dyscypliny i zdolnosei urzednika do zaparcia sig samego siebie rozpadiby sig caly aparat. Natomiast honor przywédey polityeznego, ezyli meza stanu zajmujacego sig kierowaniem, polega wlasnie na wylaczne} odpowiedzialnosci osobiste), jaka ponosi on za wlasne czyny Odpowiedzialnosci tej nie moze on - i nie wolno mu - nie przyjaé albo sig je} pozbywaé Wiasnie Indzie 0 predyspozycjach zedniczych, nienaganni pod wzgledem moralnym, sa ziymi_ politykami; przede wszystkim sq politykami nieodpowiedzialnymi w polityeznym rozumieniu tego stowa i w tym sensie ich kwalifikacje moralne sq niskie. Niestety, takich politykéw zawsze mielismy na kierowniczych stanowiskach. Jest to sytuacja, ktérq nazywamy ,panowaniem urzednikéw", i doprawdy na honor naszej Klasy urzednieze} nie pada zaden cien, jesli oceniajqe ten system z punktu widzenia rezultatow, obnazamy to, co W nim polityeznie falszywe. Powréémy jednak raz jeszcze do typow postaci polityeznych. Typem polityka-przywodey jest na Zachodzie od czasu paistwa konstytucyjnego, a nawet od czaséw demokracji, ,demagog”. Mimo iz slowo to ma nieprzyjemny posmak, nie wolno zapominaé, Ze to nie Kleon, lecz Perykles byl pierwszym, ktory nosil to iano. Bez urzedu lub dzierzac urzqd gléwnego stratega - w przeciwieiistwie do urzedéw starozytne|demokracji, obsadzanych droga losowania, jedyny wzad z przewodzil on suwerenne| eklezji atenskiego demos. Przyznaé trzeba * nowoczesna demagogia rowniez posluguje sig mowa. i to wreez W monstrualnym wymiarze, jesli wziaé pod uwage mowy wyboreze, jakie musi wyglosié wspélezesny kandydat. Ale jeszcze wytrwalej postuguje sig slowem drukowanym. Polityczny publicysta, a przede wszystkim dziennikarz, jest dzisiaj najwazniejszym reprezentantem tego gatunku. 8. 92-110 Co stalo sig wige z niemieckimi politykami zawodowymi? Nie mieli wladzy, nie ponosili odpowiedzialnosei, mogli tylko odgrywaé dosé podrzedng role notabli i wobec tego po pewnym czasie dochodzily do glosu. wystepujace wszedzie instynkty klikowe. W kregu tych notabli, dla ktérych ich mala posadka stanowila tresé zycia, bylo rzeczq niemozliwa dla calowieka innego pokroju wspigé sig w gorg. Mégtbym z kazde} partii, oczywiscie nie wylgezajge socjaldemokragji, przytoczyé liczne nazwiska, ktore znaczyly tragedie polityezne} kariery, spowodowane tym, Ze odnosna osoba miala kwalifikacje przywédeze i wlasnie z tego wzgledu nie byla tolerowana przez notabli. Ta droga rozwoju ~ ku klice notabli -podazaly wszystkie nasze partie. Na przyklad Bebel z temperamentu i czystosci charakteru byl jeszeze przywodea, jakkolwiek o skromnym intelekcie. Fakt, ze byl mgczennikiem, 2 nigdy nie zawiddt zaufania mas (w ich oczach), sprawial, ze miat je po prostu za soba i nie byto ‘wewnatrz parti takiej sily, ktéra moglaby powaznie mu zagrozié. Po jego Smierci to sig skoiiezylo i nastapilo panowanie urzednikéw. Urzedniey zwiazkow zawodowych, sekretarze partii, dziennikarze poszli w gérg: partia zawladnely instynkty urzednieze. Byla to klasa urzednicza w najwyzszym stopnit honorowa; uwzgledniajge stosunki w innych krajach (szczegélnie dosé ezeste zjawisko przekupstwa wéred urzednikéw zwiazkéw zawodowych w Ameryee), mozna powiedzieé: wyjqtkowo honorowa. Jeduak i w tej parti wystapily oméwione wezesnie} konsekwencje panowania urzednikew. Od lat osiemadziesiqtych partie mieszezaiskie staly sig calkowicie klikami notabli. Co prada, od czasu do czasu musialy przyciggaé tez w celach reklamowych przedstawicieli inteligeneji pozapartyjne), by méc pochwalié sig pewaymi nazwiskami. O ile bylo to modliwe, staraly sig nie dopuszezaé ich do wyborsw: dopuszezaly tylko wtedy, gdy bylo to nieuniknione, dy dana osoba nie godzila sig, by bylo inaczej W parlamencie panowal ten sam duch. Nasze partie parlamentame byly i sq klikami. Kazda mowa wyglaszana na posiedzeniu Reichstagu zostaje przedtem zrecenzowana w parti Widaé to po tym, jak nieslychanie nudne sq t@ mowy. Glos moze zabieraé tylko osoba wyznaezona jako mowea. Trudno o silniejsze przeciwiestwo angielskich, ale takze -2 zupelnie przeciwstawnych powodow - francuskich zwyczajow Obecnie, wskutek gwaltownego upadku, ktory zazwyczaj nazywa sig rewolucja, dokonuje sig, byé moze, przemiana. Byé moze, ale nie na pewno. Najpierw pojawily sig zalazki aparatow partyjnych nowego typu. Po Pierwsze, aparaty zlozone z amatorow. Szezegolnie ezesto skladaja sig one ze studentow rozmaitych szk6l wyzszych, ktorzy méwi ezlowiekowi posiadajqcemm wedlug nich kwalifikacje przywédeze: cheemy zapewnié Panu co trzeba do wykonania niezbednej pracy, niech jq Pan tylko wykona. Po drugie, aparaty ludzi interesu. Zdarzato sie, ze przychodzili oni do oséb, ktérym przypisywali kwalifikacje przywodeze, i zglaszali gotowoSé przejgcia agitacji w zamian za stale kwoty placone od kazdego glosu wyborezego. GdybyScie mnie Patistwo uezeiwie spytali, ktéry z obu tych aparatéw uwazalbym za bardziej niezawoday z techniczno-polityeznego punktu widzenia, to myéle, Ze wybralbym ten drugi. Ale obydwa przypominaly szybko wznoszace sig ku gorze baiki, ktére rownie szybko pryskaly. Istuiejqce aparaty przegrpowywaly sie, pracowaly jednak nadal. Owe zjawiska pozwalaly mniema¢, ze nowe aparaty byé moze juz by dzialaly, adyby tylko byli przywédey, Ale sama techniczna specyfika proporcjonalnego prawa 13wyborezego wykluczala ich pojawienie sig. Pojawilo sig tylko kilku ulicenych dyktatorow zuéw pizepadio, A jedynie organizacje strounikow uliczne} dyktatury cechuje Scisla dyscypli- nat stad sila tyeh znikajacych mniejszosci. Przyjmijmy. ze to sig zmienia. A zatem, w konsekweneji dotychezasowych wywodaw, musimy uswiadomié sobie, co nastepuje: kierowanie partiami przez plebiseytowych przywodesw powoduje pozbawienie duszy" stronnikéw, mozna by rzec - ich duchowa proletaryzacje. Aby byli oni jako aparat nzyteczni dla przywodey, muszq byé élepo poshuszni, byé machina w amerykaiiskim sensie, taka, Ktérej nie psuje proznosé notabli i pretensje do wlasnych pogladéw. Wybér Lincolna byl mozliwy tylko dzieki temu, Ze organizacja partyjna miala taki charakter; w przypadku Gladstone'a, jak juz wspominalismy, pojawilo sig to samo w cntcusie. To whasnie jest cena, jaka placi sig 2a Kierowanie przez przywodcow. Ale wybér jest tylko jeden: albo demokracja z przywodeami, ale i z machina", albo demokracja bez przywodebw, to zaczy panowanie ,politykéw zawodowych” bez powolania, bez wewnetrznych, charyzmatyeznych waloréw, Ktére cechuja wlasnie przywodee. Ten drugi przypadek oznacza to, co kazda fronda partyjna okresla potem zwykle jako panowanie Kliki". Taki stan panuje na razie w Niemezech. Jego daiszenm istnieniu w przyszloéci przynajmniej w Rzeszy. sprzyjaé bedzie spodziewane odrodzenie Rady Federalne| [Bundesrat], a co za tym idzie - ograniczenie wladzy i znaczenia Reichstagu jako miejsca selekeji przywodesw. Innym czynnikiem sprzyjajacym bedzie proporejonalne prawo wy- boreze, w ksztalcie, jaki ma teraz: jest to typowe jawisko demokracji bez przywodew nie tylko dlatego, 2e sprzyja targom notabli o pozycje, lecz takze dlatego, ze w przyszlosei umozliwi zwiqzkom interes6w wywieranie presji w celu umieszezania ich urzednik6w na listach, a tym samym tworzenie niepolityeznego parlamentu, w ktorym nie bedzie miejsca dla prawdziwych przywédeow. Jedynym sposobem zadosuczynienia potrzebie przywédztwa mogloby staé sig stanowisko prezydenta Rzeszy. pod waruikiem, ze bylby on wybierany plebiscytowe, a nie parlamentamie. Przywadey o sprawdzonych w pracy umiejetnosciach mogliby wylonié sig i zostaé poddani selekeji przede wszystkim wtedy, adyby w wielkich wspélnotach miejskich pojawil sig plebiseytowy dyktator miasta z prawem samodzielnego formowania swoich biur (tak jak w Stanach Zjednoczonych wszedzie tam, gdzie zdecydowano sig podjaé powazna walke z korupcja). To kazaloby powolaé do zycia przystosowana do takich wyboréw organizacje partyjna. Ale absolutnie drobnomieszezatiska wrogosé do przywédedw we wszystkich partiach, wlacznie (i przede wszystkim) z socjaldemokracja, sprawia, 2e przyszly spossb ksztattowania sig parti, a tym samym wszystkie te mozliwosci - pozostaja wielka zagadka, Tote? nie sposob obecnie przewidzieé, jak bedzie sig ksztaltowalo uprawianie polityki jako ,zawodu', a tym bardzie): na jakie| diodze przed ludémi polityeznie uzdolnionymi otwieraé sig bedg szanse otrzymania zadai polityeznych przynoszacych satysfakejg. Dla kogos, kto jest zmuszony z powodu swego polozenia majatkowego Zyé ,2" polityki, zawsze chyba pozostanie wybér: albo dziennikarstwo i posada urzednika partyjnego jako typowe drogi bezposrednie, albo tez reprezentowanie cudzych interessw w zwiazku zawodowym. izbie handlowej, izbie rolnej, izbie rzemiesIniczej, izbie pracy, zwigzkach pracodaweéw itd. oraz odpowiednie posady komunalne. O skutkach zewnetrznych (polityki] nie da sie powiedzieé nic ponadto, 2e na urzednika partyjnego i dziennikarza spada odinm ,.deklasagji" ~Platny pismak", ,platny méwea" - obaj niestety beda ciagle mieé w uszach te okreslenia, nawet jesli nikt nie wypowie ich na glos. Jesli ktoS jest wewngtrznie bezbronny i nie potrafi sam sobie udzielié na to wlasciwej odpowiedzi, niech lepie| ttzyma sig z daleka od kariery, kkt6ra, choé tak kuszaca, moze tez przynies¢ trwale rozezarowanie. ‘A jakich wewngtranych radosci mozna sig po nie) spodziewaé i jakie osobiste predyspozyeje musi mieé ten, kto ja wybiera? 4A wige przede wszystkim: daje ona poczucie wladzy. Nawet na formalnie skromnych stanowiskach Swiadomosé wplywu na ludzi, udzialu we wladzy nad nimi, a glownie poczucie, ze trzyma sig w rekn jakby nerwy watnyech zdarzeit historycznych, jest w stanie wyniesé polityka zawodowego ponad codziennosé. Ale teraz staje on przed pytaniem: jakie cechy moga daé mu nadzieje, Ze sprosta tej (chocby i w pojedynczym przypadku wasko pojmowanej) wiadzy, a wige i odpowiedzialnoéci, jaka ona na niego naklada? W ten sposb wkraczamy w dziedzing zagadnieh etycznych, albowiem tu zasadne jest pytanie: jakim trzeba byé czlowiekiem, by méc klasé reke migdzy szprychy kola historii? Mozna powiedzieé, ze trzy cechy sq szczegélnie istotue dla polityka: namigtno: poczucie odpowiedzialnosei - wyczucie w ocenie [Augenmag}. Namigtnosé w_ sensie rzeczowosei: namigine oddanie ,sprawie", Bogu czy demonowi, kt6ry jest je panem. Nie w sensie owych wewngtrznych standw, ktére mdj zmarly przyjaciel Georg Simmel mial zwyezaj okreslaé jako jalowe podniecenie" [sterile Aufgeregtheit] i ktére byly wlaseiwe dla okreslonego typu intelektualistow, przede wszystkim rosyjskich (choé nie dla wszystkich!), a teraz, w tym kamawale przyozdabianym dumnym mianem rewolueji, grajq tak wazng role takze w przypadku naszych intelektualistow: of, wiodgea w proznie ,somantycznosé spraw atrakeyinych intelektualnie", ktorej nie towarzyszy zadne rzeczowe _poczucie odpowiedzialnosci. Albowiem sama tylko namiginosé, nawet najszezerze} odezuwana, to oczywiscie jeszcze nie wszystko. Namietnosé nie stworzy polityka, jeéli pozostajac w sluzbie .sprawy", nie uezyni ona jednoezesnie odpowiedzialnogei wobec tej wlasnie sprawy deeydujqeym czynnikiem dzialania, Ado tego potrzeba - i to jest deeydujqca psychologiezna cecha polityka - wyezucia w ocenie, umigjetnosci poddania sig z wewngtrznym skupieniem i spokojem oddzialywaniu rzeczywistosei, a wige dystansu wobec rzeczy i Indzi. ,Brak dystansu" jako taki jest jednym ze Smiertelnych grzechow kazdego polityka i jedna z tych cech, ktérych hodowanie u mlodej generacji naszyeh intelektualistow skarze ich na polityeznq nieudolnosé. Albowiem problem polega wlasnie na tym, aby w tej samej duszy zmiescié razem i gorgce serce, i chlodue oko. Polityke robi sig glowa, a nie inng ezesciq ciala czy duszy. A jeduak oddanie sig jej, jesli nie jest fiywolng intelektualng gra, lecz ma byé ezerpaé energie tylko 2 namigtnosci ka i odrsznia go od prawdziwym ludzkim dzialaniem, moze zrodzié sie Owo zdecydowane poskromienie duszy, ktore cechnje namigtnego polit pospolitych, jalowo podnieconych" dyletantw polityeznych, jest jednak mozliwe tylko przez przyzwyczajenie do dystansu - w kazdym znaczeniu tego slowa. Sila" polityczne) osobowosei" wynika przede wszystkim z tych wiasnie cech. Dlatego polityk musi codziennie, w kazde} godzinie, pokonywaé bardzo trywialnego i jakze ludzkiego wroga w sobie samym: najpospolitszq proznosé, Smiertelnego wroga ‘wszelkiego rzeczowego zaangazowania i wszelkiego dystansu, w tym wypadku dystansu wobec samego siebie. Préznosé jest cecha bardzo rozpowszechniona i byé moze nikt nie jest zupelnie od niej wolny. Aw kolach akademickich i wéred uezonych jest ona swego rodzaju choroba zawodowa, Ale akurat u uczonego, nawet jesli daje o sobie znaé w spos6b antypatyczny, jest ona wzglednie nieszkodliwa, w tym sensie, ze z reguly nie przeszkadza w uprawianiu nauki. Zupelnie inaczej u polityka. Dazenie do wiadzy jest nieuniknionym érodkiem w jego pracy. , Instynkt wladzy" - jak to sig méwi -nalezy wige w istocie do jego normalnych cech. Grzech przeciw éwietemu duchowi jego zawodu zaezyna sie w momencie, gdy to dazenie do wladzy staje sig nierzeczowe, ady staje sig przedmiotem czysto osobistego samoupojenia zamiast wystepowaé wylqeznie w sluzbie ,sprawy". Albowiem w dziedzinie polityki ostatecznie istaieja tylko dwa rodzaje gizechéw Smierteluych: nierzeczowose i - ezgsto, lecz nie zawsze Z nig identyczny - brak odpowiedzialnosci. Najsilniejsza pokusa, by popeluié jeden z tych grzechow lub obydwa, rodzi sig u polityka z prozosci: 2 potrzeby wystapienia w sposob modliwie spektakulamy na pierwszym planie. Pokusa jest tym silniejsza, 2e demagog musi liczyé na efekt - wlasnie dlatego 1s