ODPOWIEDZI DO ZADAŃ – CHEMIA KLASA 7, ZESZYT ĆWICZEŃ

1. Substancje

1.1 Zasady bezpieczeństwa na lekcjach chemii (s. 4)

1. a) substancja żrąca; b) substancja toksyczna; c) substancja wybuchowa; d) substancja łatwopalna; e) substancja

utleniająca; f) substancja drażniąca

2. a) zastosowanie: używany jako czynnik do korygowania pH, do produkcji biopaliw z olejów roślinnych, do czyszczenia butelek
(przemysł spożywczy);
b) potencjalne zagrożenie dla zdrowia: powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu;
c) ochrona oczu: okulary ochronne lub osłona twarzy;
d) barwa: bezbarwne – białe;
e) co zrobić po kontakcie oczu z odczynnikiem: natychmiast przepłukać oczy dużą ilością wody, od czasu do czasu unosząc
ręką górną i dolną powiekę, usunąć szkła kontaktowe (jeśli się je ma), należy kontynuować płukanie przez co najmniej 10 mi-
nut, niezwłocznie zgłosić się do lekarza;
f) wygląd: białe ciało stałe;
g) zapach: bezwonny

3. przykładowe rozwiązanie: znak ochrony przeciwpożarowej – gaśnica; znak informacyjny – kierunek do wyjścia; znak zakazu
– zakaz palenia tytoniu

4. cylinder miarowy; łyżka do spalania; rozdzielacz

łapa do probówek; probówka; pipeta Pasteura
palnik laboratoryjny; zlewka; kolba stożkowa

1.2 Substancje i ich właściwości (s. 6)

1. właściwości fizyczne: przewodnictwo cieplne, rozpuszczalność w wodzie, temperatura wrzenia, twardość, gęstość,
przewodnictwo elektryczne, temperatura topnienia, połysk, stan skupienia, barwa;
właściwości chemiczne: zapach, interakcje z innymi substancjami, palność, smak

2.

stan ciekły

ie
ęc
pa

i
pn
ro
w

ze
sk

ie
an

kr en
ra

i
ie
pl

pn
an

to
ie

sublimacja

resublimacja

stan stały stan gazowy

3. przykładowe rozwiązania: a) topnienie – topnienie lodów czekoladowych, topnienie masła;

b) parowanie – wrzenie wody w czajniku, znikanie rosy w ciepły dzień;
c) krzepnięcie – zastyganie wosku ze świecy, przygotowywanie lodów tajskich

1
 4.

woda
aceton oliwa miedź parafina
destylowana

stan skupienia ciecz ciecz ciecz ciało stałe ciało stałe

zapach ostry, przypomi- bezwonna bezwonna bezwonna bezwonna

nający zmywacz
do paznokci

barwa bezbarwny bezbarwna żółtozielona ruda biała

rozpuszczalność w tak tak nie nie nie, w gorącej

wodzie wodzie topi się

przewodnictwo nie nie nie tak nie

elektryczne

temperatura wrzenia 56°C 100°C >350°C 2595°C min. 300°C

palność palny niepalna palna niepalna palna

5. przykładowe rozwiązania: nie jem, nie piję, mam założony fartuch, jestem uważny, nie biegam, mam założone okulary i ręka-
wiczki, znam zasady BHP

1.3 Reakcja chemiczna a zjawisko fizyczne (s. 8)

1. zjawiska fizyczne: mielenie pieprzu, wrzenie wody, mielenie mięsa, topnienie wosku, powstawanie szronu, zamarzanie rtęci,
mielenie cukru;
reakcje chemiczne: oddychanie, rdzewienie gwoździa, rozpalanie drewna w kominku, pieczenie babeczek, spalanie magne-
zu w powietrzu, spalanie kartki papieru

2. a) zjawisko fizyczne; b) reakcja chemiczna; c) zjawisko fizyczne; d) reakcja chemiczna; e) reakcja chemiczna; f) zjawisko
fizyczne

3. przykładowe rozwiązanie: a) spalanie knota, spalanie parafiny / wosku;

b) topnienie parafiny / wosku, krzepnięcie parafiny / wosku

4. wskazane tylko reakcje chemiczne: a) piecz; b) uczeń nie podkreśla nic; c) proces karmelizacji

1.4 Gęstość substancji (s. 10)

m m
1. a) d = ; b) m = d · V ; c) V =
V d
2. B, C, G
g
3. 0,92
cm3
4. 1000 g

5. Rozwiązanie dowolne.
g g g g
6. a) 7,87 ; b) 1,74 ; c) 0,82 ; d) 1
cm3 cm3 cm3 cm3
g g g
7. 0,88 – olej rzepakowy; 1,03 – mleko; 1,32 – syrop porzeczkowy
cm3 cm3 cm3
8. Rozwiązanie dowolne.

1.5 Sporządzanie i rozdzielanie mieszanin (s. 13)

1. mieszaniny jednorodne: sok porzeczkowy, kleik skrobiowy, ocet, solanka, słodka herbata, farba plakatowa;
mieszaniny niejednorodne: pieprz i sól, piasek z wodą, cukier z mąką, żelazo z siarką, olej z mlekiem, mleko

2
 2. odparowanie, krystalizacja

3. dekantacja, sedymentacja, sączenie

4. A. – III; B. – VII; C. – II; D. – I; E. – VI; F. – V; G. – VIII; H. – IV

5. A, E

6. a) odparowanie; b) destylacja; c) chromatografia; d) dekantacja; e) rozdzielanie (z użyciem rozdzielacza); f) sączenie

7.

termometr

chłodnica wodna

kolba destylacyjna
(kulista okrągłodenna)

palnik odbieralnik

8. A

9. a) destylacja; b) rozdzielanie (z użyciem rozdzielacza); c) za pomocą magnesu; d) chromatografia

10. Rozwiązanie dowolne.

1.6 Substancje proste, substancje złożone a mieszaniny (s. 17)

1.

Nazwa Symbol Nazwa Symbol

sód Na miedź Cu

magnez Mg azot N

wodór H rtęć Hg

siarka S krzem Si

tlen O węgiel C

żelazo Fe złoto Au

2. A. – II; B. – I; C. – IV; D. – III

3. pierwiastki chemiczne: tlen, magnez, cynk, chrom, argon, siarka, żelazo, azot, wodór, krzem

4. B

5. Rozwiązanie dowolne.

3
 6. przykładowe rozwiązanie:

Pierwiastki chemiczne Związki chemiczne

1. Cu 1. NaCl

2. Fe 2. NaHCO3 (soda oczyszczona)

3. Mg 3. MgO (tlenek magnezu)

4. Au 4. CH3COOH (kwas octowy)

Zastosowanie Zastosowanie

kable elektryczne sól kuchenna

składnik stali proszek do pieczenia

obudowy laptopów produkcja leków

biżuteria ocet

1.7 Metale i niemetale (s. 19)

1. metale: magnez, żelazo, cynk, glin, rtęć, srebro, potas;

niemetale: krzem, wodór, węgiel, tlen, siarka, argon, brom; nie mają dopasowania: woda i soda

2. kolejno od lewej: Ca, Al, Hg, Ag, Sn, Pb, Na, Sr, Cr, Au, Zn, K

3. 522 g

4. metale i niemetale; metale; połysk metaliczny czy barwę (lub: przewodnictwo elektryczne i cieplne, stan skupienia); niemetali;
niemetali

5. srebrzystoszare (wyjątek miedź i złoto), ciała stałe (wyjątek rtęć), kowalne i ciągliwe, przewodzą prąd elektryczny, przewodzą
ciepło, połysk metaliczny

6. Rozwiązanie dowolne.

Podsumowanie działu 1 (s. 21)

1. B

2. A, B, D

3. A, C, D

4. B

5. B, C

6. C

7. C

8. B

9. B, C

10. D

11. A, B, D

4
2. Świat okiem chemika

2.1 Atomy i cząsteczki (s. 23)

1. złożone; atom; cząsteczki

2. a) cząsteczka pierwiastka; b) atom pierwiastka; c) cząsteczka pierwiastka; d) cząsteczka związku; e) cząsteczka związku;
f) atom pierwiastka

3. F, P

4. B, D, F

5. grot strzałki skierowany w lewą stronę; stanu skupienia; gazowym; stałym

2.2 Układ okresowy pierwiastków chemicznych – wprowadzenie (s. 25)

1. P, F, F

2. kolejno od lewej: 14 grupa, liczba atomowa glinu, grupy główne, 5 okres

3. Be – beryl: 2 okres, 2 grupa; S – siarka: 3 okres, 16 grupa; Ar – argon: 3 okres, 18 grupa; K – potas: 4 okres, 1 grupa; Al – glin:
3 okres, 13 grupa; Si – krzem: 3 okres, 14 grupa

4.

Nazwa Symbol Liczba

Numer grupy Numer okresu
pierwiastka chemiczny atomowa

węgiel C 6 14 2

potas K 19 1 4

magnez Mg 12 2 3

neon Ne 10 18 2

brom Br 35 17 4

5. P, F, F, P

2.3 Masa atomowa, masa cząsteczkowa (s. 27)

1. Masa; unit; u; 35,5 u; wodór; rosną

2. A. – IV; B. – III; C. – I; D. – V; E. – II

3. F – 19 u; Na – 23 u; Br – 80 u; C – 12 u; S – 32 u; Cu – 64 u; Cl – 35,5 u; Mg – 24 u; Fe – 56 u

4. a) 17 u; b) 80 u; c) 16 u; d) 40 u; e) 174 u; f) 171 u

5. nazwa i symbol pierwiastka: fosfor, P; wzór sumaryczny kwasu: H3PO4

6. O: jeden atom tlenu, 1; O2: jedna dwuatomowa cząsteczka tlenu, 2; 2 O2: dwie dwuatomowe cząsteczki tlenu, 4

2.4 Budowa atomu – protony, neutrony i elektrony (s. 29)

1. p+, proton, +1, 1 u, jądro atomowe;

e–, elektron, –1, 1/1840 u, powłoki elektronowe;
n0, neutron, 0, 1 u, jądro atomowe

2. P, F, P, F

5
 3. 9
Be: liczba atomowa (Z): 4, liczba masowa (A): 9;
31
P: liczba atomowa (Z): 15, liczba masowa (A): 31

4. hel, He, niemetal, 2, 2, 2;

lit, Li, metal, 3, 4, 3

5. K, potas

2.5 Budowa atomu pierwiastka chemicznego a jego położenie w układzie okresowym (s. 31)

1. chmurą elektronową; powłoką elektronową; elektrony walencyjne; różną; właściwości; układu okresowego pierwiastków
chemicznych

2. P, P, F, P

3.

Liczba powłok Liczba elektronów

Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy
elektronowych walencyjnych

Ca 4 2 4 2

O 2 16 2 6

Be 2 2 2 2

Br 4 17 4 7

4. 3, M, 18;
1, K, 2;
2, L, 8

5.

Uproszczony
Symbol pierwiastka
model atomu

11
B
+5 2e– 3e–

K L

14
N
+7 2e– 5e–

K L

27
Al
+13 2e– 8e– 3e–

K L M

24
Mg
+12 2e– 8e– 2e–

K L M

6. Na, sód;
He, hel;
Si, krzem;
S, siarka
6
 7. F, F, P, F, P

8. Ca, wapń

+20 2e– 8e– 8e– 2e–

K L M N

9. 1. D; 2. B; 3. B; 4. A

2.6 Izotopy (s. 36)

1. izotopami; jądrze atomowym; liczbie masowej (A);

elektronów; neutronów; pierwiastek chemiczny

2. stront – Sr – od A = 83 do A = 90;
argon – Ar – od A = 38 do A = 42;
siarka – S – od A = 32 do A = 36

3. Uproszczony model atomu jest we wszystkich trzech przypadkach taki sam:

+6 2e– 4e–

K L

Liczba protonów i elektronów wynosi zawsze 6. Natomiast liczba neutronów rośnie od liczby 6 do 8.
Dokończ zdanie: liczby neutronów.

4. przykładowe rozwiązanie: Izotop: – radioaktywny izotop jodu, 131I; zastosowanie: przy leczeniu chorób tarczycy;
Izotop: – radioaktywny izotop fluoru, 18F; zastosowanie: znakuje się nim podawaną dożylnie FDG (deoksyglukozę) podczas
skanowania PET (pozytonowa tomografia emisyjna), żeby zdiagnozować i zobrazować, np. zmiany nowotworowe w mózgu.

5. a) 14C;
b) Jest to metoda badania wieku przedmiotów;
c) Węgiel pod tą postacią jest wchłaniany przez rośliny, przez co dostaje się do pożywienia zwierząt i ludzi. Jest więc obec-
ny w każdym żywym organizmie. Po śmierci jego ilość zaczyna się zmieniać (połowiczny rozpad wynosi 5730 lat). Dzięki tej
wiedzy możemy sensownie datować przedmioty od 500 do 70 000 lat wstecz. Metoda ta polega również na wyznaczeniu
proporcji między izotopami: 14C, 12C i 13C w badanej próbce.

Podsumowanie działu 2 (s. 38)

1. A, B, D

2. numer okresu, masa atomowa, liczba atomowa (porządkowa), numer grupy

3. liczba protonów i elektronów – z liczby atomowej; liczba powłok elektronowych – z numeru okresu;
liczba elektronów na powłoce walencyjnej – z numeru grupy; liczba neutronów – na podstawie masy atomowej oraz liczby
atomowej

4. 62 u, 34 u, 164 u

5. kolejno od lewej: 8, 8, 8, 16, 8, 168O; 9, 8, 8, 17, 8, 178O; 10, 8, 8, 18, 8, 188O

6.

+18 2e– 8e– 8e–

K L M
jądro atomowe powłoka walencyjna

7
3. Jak to jest połączone?

3.1 Wiązania kowalencyjne (s. 40)

1. przyciągania; atomy; wysokiej; małej; wiązania; wiązania; wiązania jonowego

2. a) hasło: cząsteczka wodoru;

b) hasło: elektroujemność

3. a) H; b) H; c) EH = 2,1, EH – EH, 2,1 – 2,1 = 0; d) wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane

4. a) wartość elektroujemności dla wodoru: 2,1;

b) wartość elektroujemności dla bromu: 2,8;
c) różnica wartości elektroujemności: ΔE = 0,7;
d) spodziewane wiązanie chemiczne: kowalencyjne spolaryzowane

H Br H Br H Br
5. przykładowe rozwiązanie: wiązania kowalencyjne niespolaryzowane – H2, O2, N2, CH4;
wiązania kowalencyjne spolaryzowane – CO2, HCl, H2O, NH3

3.2 Wiązanie jonowe (s. 42)

1. a) O + 2e– → O2– anion tlenkowy;

b) Li – 1e– → Li+ kation litu;
c) Fe – 3e– → Fe3+ kation żelaza(III) lub trzydodatni kation żelaza;
d) Mg – 2e– → Mg2+ kation magnezu;
e) Cl + 1e– → Cl– anion chlorkowy;
f) K – 1e– → K+ kation potasu;
g) S + 2e– → S2– anion siarczkowy;
h) Al – 3e– → Al3+ kation glinu

2.

przeniesienie
jednego elektronu

Li
3
+3 2e– 1e– 7e– 2e– +9 9
F

K L L K

Li – 1e− → Li+           F + 1e− → F–

    kation litu                 anion fluorkowy

Jon litu uzyskał identyczną liczbę elektronów walencyjnych jak w atomie helu, natomiast jon fluorkowy – liczbę zgodną
z atomem neonu.

przeniesienie
dwóch elektronów

12
Mg +12 2e– 8e– 2e– 6e– 2e– +8 8
O

K L M L K

Mg – 2e− → Mg2+           O + 2e− → O2–

    kation magnezu                anion tlenkowy

Jon magnezu uzyskał identyczną liczbę elektronów walencyjnych jak w atomie neonu, natomiast jon tlenkowy – liczbę zgod-
ną z atomem neonu.

3. F, P, P

8
 4. Wzór sumaryczny informuje o stosunkach, w jakich połączone są kationy metali z anionami niemetali w sieci krystalicznej.
Nie rysuje się wzorów strukturalnych, ponieważ nie ma możliwości wyodrębnienia pojedynczej cząsteczki z sieci.

5. H+ odpowiada p+ = 1, e− = 0;
Ca2+ odpowiada p+ = 20, e− = 18;
K odpowiada p+ = 19, e− = 19;
I− odpowiada p+ = 53, e−= 54;
S2− odpowiada p+ = 16, e− = 18;
Ca odpowiada p+ = 20, e− = 20;

Liczba cząstek elementarnych, która nie ma pary, dotyczy jonu: Li+ (kation litu).

3.3 Rodzaj wiązania a właściwości związku chemicznego (s. 44)

1.

J S U E X R A C U P P P W H O E H K W I V Y E T C N R G N Q J D

A Q G M I Z O L A T O R G G L E Z E U Q D A R P T Y R S Z J Q G

O I H K D J J C Q X C Z Ą S T E C Z K A B B G X Z S C P F F L Y

M M W R I M X C P R Z E W O D N I K L U T G F I K C Z O B T H T

G R E W M V E C E L E K T R O N U I U S Z T P H Q A F U L E I Q

R X X U W S P Ó L N I A N I E Z N H R T R J G U E R D U W V T X

T V M E Z M G P T C O Z I O K J D V A O Y R M A F I M T F K G X

R Z N T B O L X F L W Y X T R W O J C M Q F C R C E W D J I O N

E X M B N B W I V I V W I Ą Z A N I E K O W A L E N C Y J N E

D A A M P O L A R Y Z A C J A C D F Q U D B R G J Y X T L D H C

K R Y S Z T A Ł J O N O W Y V T Y B A K L U D S D I Q O Q Y F

J W L L I C S R Q E W I Ą Z A N I E J O N O W E W L E B P D G

H E G S V U L U R L S E Z T A Q H R Z X A E I K I Y W D Y A V B

2. kowalencyjne niespolaryzowane – opis nr 1; kowalencyjne spolaryzowane – opis nr 3; jonowe – opis nr 2

3. dobrze; słabo; woda destylowana; sól kuchenna; przewodzą

4. NaCl – wiązanie jonowe, atom sodu oddaje 1 elektron walencyjny atomowi chloru;
NCl3 – wiązanie kowalencyjne niespolaryzowane, atom azotu i trzy atomy chloru uwspólniają swoje elektrony, tak aby każdy
atom spełniał regułę oktetu elektronowego;
CO2 – wiązanie kowalencyjne spolaryzowane, atom węgla i dwa atomy tlenu uwspólniają swoje elektrony, tak aby każdy
atom spełniał regułę oktetu elektronowego (elektrony są bardziej zbliżone do atomów tlenu, ponieważ w tym kierunku za-
chodzi polaryzacja wiązania).

5. hasło: właściwości substancji

3.4 Wartościowość pierwiastków w związkach chemicznych (s. 46)

1.

II I I II II II VI II IV I III I

ZnCl2 H2O CO SO3 SnCl4 AlBr3

2. A. – II; B. – II; C. – I; D. – I

3. AlCl3 – chlorek glinu; N2O5 – tlenek azotu(V); CO – tlenek węgla(II)

9
 4.

H2O K 2O AlF3 CO2 MgH2 MgO SO2 NaCl LiCl

SO2 LiCl MgH2 NaCl H2O K2O MgO AlF3 CO2

MgO CO2 NaCl AlF3 SO2 LiCl H2O K2O MgH2

AlF3 H2O CO2 MgO LiCl NaCl MgH2 SO2 K2O

LiCl NaCl MgO MgH2 K2O SO2 AlF3 CO2 H2O

K2O MgH2 SO2 H2O CO2 AlF3 LiCl MgO NaCl

MgH2 AlF3 K2O SO2 NaCl H2O CO2 LiCl MgO

NaCl SO2 H2O LiCl MgO CO2 K2O MgH2 AlF3

CO2 MgO LiCl K2O AlF3 MgH2 NaCl H2O SO2

SO2 – tlenek siarki(IV); CO2 – tlenek węgla(IV); H2O – tlenek wodoru; NaCl – chlorek sodu; K2O – tlenek potasu; AlF3 – fluorek glinu;
MgO – tlenek magnezu; LiCl – chlorek litu; MgH2 – wodorek magnezu

Zbadaj to! – Wiązania chemiczne (s. 48)

elektroujemności

elektroujemności
Różnica wartości

Różnica wartości
Rodzaj wiązania

Rodzaj wiązania
Wzór chemiczny

Wzór chemiczny

kowalencyjne kowalencyjne
H2 0 N2 0
niespolaryzowane niespolaryzowane

kowalencyjne kowalencyjne
H2O 1,4 NH3 0,9
spolaryzowane spolaryzowane

kowalencyjne
O2 0 NaCl 2,1 jonowe
niespolaryzowane

Podsumowanie działu 3 (s. 49)

1. hasło: polaryzacja; wyjaśnienie: Polaryzacja to zjawisko przesunięcia wspólnej pary elektronowej (tworzącej wiązanie che-
miczne) w stronę jądra atomu o większej wartości elektroujemności.

2. podobieństwa: dobra rozpuszczalność w wodzie, występują w postaci ciał stałych, przewodnictwo cieplne (nie wszystkie
spolaryzowane);
różnice: związki chemiczne z wiązaniami kowalencyjnymi spolaryzowanymi wykazują niską temperaturę wrzenia, a związki
jonowe wysokie, związki chemiczne z wiązaniami kowalencyjnymi spolaryzowanymi wykazują niską temperaturę topnienia,
natomiast z wiązaniami jonowymi wysoką, związki chemiczne z wiązaniami kowalencyjnymi spolaryzowanymi mogą
występować w formie gazu i cieczy, a związki jonowe to jedynie ciała stałe, większość związków chemicznych związanych
wiązaniem kowalencyjnym spolaryzowanym nie przewodzi prądu elektrycznego, a związki jonowe w postaci stopionej i roz-
puszczone w wodzie są dobrymi przewodnikami, związki kowalencyjne spolaryzowane mają strukturę sieci cząsteczkowej,
natomiast związki jonowe posiadają strukturę kryształu

10
 3.

Wzór sumaryczny

elektroujemności
Wartościowość

Wartościowość
II pierwiastka

II pierwiastka

Spodziewane
chemicznego

chemicznego

chemicznego

chemicznego

chemicznego
I pierwiastka

I pierwiastka

chemiczne
wiązanie
Różnica
związku

Symbol

Symbol
KH K I H I 1,2 kowalencyjne spolaryzowane

SO2 S IV O II 1,0 kowalencyjne spolaryzowane

H2O H I O II 1,4 kowalencyjne spolaryzowane

NCl3 N I Cl I 0 kowalencyjne niespolaryzowane

CO C II O II 1,0 kowalencyjne spolaryzowane

NH3 N III H I 0,9 kowalencyjne spolaryzowane

AlF3 Al III F I 2,5 jonowe

CO2 C IV O II 1,0 kowalencyjne spolaryzowane

NaCl Na I Cl I 2,1 jonowe

4. Ważne prawa

4.1 Prawo stałości składu związku chemicznego (s. 52)

1. 1. B, 2. D, 3. A, 4. D

2. Niezależnie od metody otrzymania związku chemicznego stosunek mas pierwiastków w tym samym związku chemicznym
musi być za każdym razem taki sam, ponieważ w przeciwnym wypadku mielibyśmy do czynienia z różnymi związkami che-
micznymi, a nie z jednym i tym samym związkiem.

3. CH4 – stosunek masowy węgla do wodoru w podanym związku wynosi 3 : 1;

MgS – stosunek masowy magnezu do siarki w podanym związku wynosi 3 : 4;
N2O5 – stosunek masowy azotu do tlenu w podanym związku wynosi 7 : 20

4. NH3, % N = 82,4%, % H = 17,6%;

K2O, % K = 83%, % O = 17%;
Ca(NO3)2, % Ca = 24,4%, % N = 17,1%, % O = 58,5%

5. 27 kratek to węgiel – kolor czarny, 73 kratki to tlen – kolor niebieski

6. MgCl2 – chlorek magnezu

7. 240 g tlenu

4.2 Rodzaje reakcji chemicznych (s. 55)

1. P, F, F, P

2. a) substrat, substrat, produkt;

b) substrat, produkt, produkt

3. a) CaCO3 → CaO + CO2; reakcja analizy;

b) wodór + azot → amoniak; reakcja syntezy;
c) kwas siarkowy(VI) + magnez → siarczan(VI) magnezu + wodór, H2SO4 + Mg → MgSO4 + H2; reakcja wymiany pojedynczej

11
 4. A – wodór, H2; B – tlen, O2; C – woda, H2O; D – sód, Na; E – siarka, S
1. siarka + tlen → tlenek siarki(IV) – reakcja syntezy;
2. siarka + wodór → siarkowodór – reakcja syntezy;
3. siarkowodór + sód → siarczek sodu + wodór – reakcja wymiany pojedynczej;
4. wodór + tlen → tlenek wodoru (woda) – reakcja syntezy;
5. tlenek wodoru (woda) + tlenek węgla(IV) →
→ kwas węglowy – reakcja syntezy;
6. kwas węglowy →
→ tlenek wodoru (woda) + tlenek węgla(IV) – reakcja analizy

5. Reakcja egzotermiczna to reakcja chemiczna, w której energia w postaci ciepła oddawana jest do otoczenia, natomiast
reakcja endotermiczna to reakcja chemiczna, w której ciepło jest pobierane z otoczenia.

6. przykładowe rozwiązania: przemiany egzotermiczne – spalanie węgla, spalanie drewna w kominku, spalanie gazu ziemnego
w kuchence, spalanie substancji w świecy; przemiany endotermiczne – tabletka musująca zanurzona w wodzie, fotosynteza,
gotowanie jajka, pieczenie ciasta

7. Co to jest? Substancja, która zwiększa szybkość reakcji chemicznej, ale sama nie ulega zużyciu w trakcie jej trwania, dzięki
czemu może być używana wielokrotnie. Jak działa? W czasie reakcji tworzy przejściowo nietrwały związek z jednym z substra-
tów. Przykłady zastosowań: ochrona środowiska (np. katalizatory w samochodach), rafinacja ropy naftowej, produkcja tworzyw
sztucznych.

4.3 Zapisywanie i odczytywanie przebiegu reakcji chemicznej (s. 60)

1.

indeks stechiometryczny współczynnik stechiometryczny

Na2O + H2O 2 NaOH

równanie reakcji
substraty produkty
chemicznej

A. – II; B. – III; C. – V; D. – I; E. – IV

2. a) tlen, O2; b) azot, N2; c) wodór, H2; d) fluor, F2; e) chlor, Cl2; f) brom, Br2; g) jod, I2

3. a) H2O; b) Cl2; c) 2 HNO3; d) H2; e) 2 Li

4. a) H2 + Cl2 → 2 HCl, jedna cząsteczka wodoru reaguje z jedną cząsteczką chloru, dając dwie cząsteczki chlorowodoru;
b) 3 H2 + N2 → 2 NH3, trzy cząsteczki wodoru reagują z jedną cząsteczką azotu, dając dwie cząsteczki amoniaku

5. a) 2; b) 4; c) 2; d) 2; e) 2, 1, 2; f) 1, 2, 1, 2

6. przykładowe rozwiązania:
a) C + O2 → CO2 lub S + O2 → SO2;
b) 2 Li + S → Li2S;
c) C + O2 → CO2;
d) N2 + 3 H2 → 2 NH3;
e) 2 H2 + O2 → 2 H2O

7. a) Br2 + 2 K → 2 KBr, cząsteczki bromu reagują z atomami potasu, dając bromek potasu o budowie jonowej, reakcja syntezy;
b) 2 AgCl → 2 Ag + Cl2, chlorek srebra(I) o budowie jonowej ulega reakcji rozkładu na atomy srebra i cząsteczki chloru, reak-
cja analizy;
c) 2 HgO → 2 Hg + O2, tlenek rtęci(II) o budowie jonowej ulega reakcji rozkładu na atomy rtęci i cząsteczki tlenu, reakcja
analizy

8. a) C + O2 → CO2 ;
b) I2 + H2 → 2 HI;
c) 4 Fe + 3 O2 → 2 Fe2O3

12
4.4 Prawo zachowania masy (s. 64)

1. Rozwiązanie dowolne.

2. Właściwy wybór to rysunek drugi, ponieważ w pierwszym przypadku mamy stały dopływ tlenu, co nie pozwoliłoby potwier-
dzić prawa zachowania masy.

3. 32 g

4. 0,027 kg

5. 412 g

Zbadaj to! – Prawo zachowania masy (s. 66)

1. Nie powinna się zmienić, ale jeśli uczeń otrzymał inne wyniki, powinniśmy naprowadzić go na wyjaśnienie, dlaczego tak się
stało. 2. Butelka powinna być szczelnie zamknięta, działa prawo zachowania masy. 3. Wszelki opis rdzewienia. 4. Korozja.

4.5 Obliczenia stechiometryczne (s. 67)

1. 1. ściśle; 2. substratów; 3. produktów; 4. stechiometrycznymi; 5. niezbędna

2. a) S + O2 → SO2, siarka + tlen → tlenek siarki(IV), 32 u + 32 u → 64 u;

b) 2 HgO → 2 Hg + O2, tlenek rtęci(II) → rtęć + tlen, 434 u → 402 u + 32 u

3. 28 g

4. 24,5 g

5. 1) Mg + H2O → MgO + H2; 2) Nie, ponieważ w równaniu reakcji oprócz cząsteczek (wody i wodoru) występują również atomy
(magnez) oraz pojawia się związek o budowie jonowej, czyli tlenek magnezu.

Podsumowanie działu 4 (s. 69)

1. B, D

2. D

3. 1) analiza; 2) wymiana; 3) synteza

4. 1) endotermiczna; 2) egzotermiczna; 3) egzotermiczna; 4) endotermiczna

5. a) 2 Al + 3 Cl2 → 2 AlCl3;
b) 2 CuO → 2 Cu + O2;
c) 4 P + 5 O2 → 2 P2O5 lub 4 P + 5 O2 → P4O10

6. P, F, P

7. 9 g

5. Gazy i tlenki

5.1 Powietrze, gazy szlachetne (s. 71)

1. mieszanina różnych gazów, bezbarwna, bezwonna, słabo rozpuszczalna w wodzie, podtrzymuje spalanie, niepalna

2. 78% azot, 21% tlen, ok. 1% gazy szlachetne, tlenek węgla(IV) i pozostałe składniki

3. F, F, P, F

4. niewielką; He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn; 18, małą; bezbarwne; bezwonne; słabo; nie są

5. 1. He; 2. Ne; 3. Ar; 4. Kr; 5. Xe; 6. Rn

13
5.2 Tlen (s. 73)

1. gaz, bezbarwny, bezwonny, podtrzymuje spalanie, niepalny, słabo rozpuszcza się w wodzie

2. hasło: korozja; wyjaśnienie: Korozja – proces stopniowego niszczenia materiałów, który zachodzi pomiędzy ich powierzchnią
a otaczającym je środowiskiem.

3. malowanie farbami antykorozyjnymi, lakierowanie, powlekanie innymi metalami, np. chromem lub cynkiem, oliwienie, sma-
rowanie, pokrywanie metalami szlachetnymi

4. tlen, bezwonny, powietrze, katalizator, korozja, bezbarwny, spalanie, niepalny, gaz

5.3 Tlenek węgla(IV) (s. 75)

1. gaz, bezbarwny, bezwonny, dobrze rozpuszcza się w wodzie, niepalny, nie podtrzymuje spalania

2. wzory strukturalny i elektronowy:

O C O O C O
wiązania: kowalencyjne spolaryzowane

3. 1) wydziela się bezbarwny i bezwonny gaz; 2) następuje zmętnienie wody wapiennej

4. odżywiania się; wody i tlenku węgla(IV); cukry proste; tlen; słonecznej; tlenu

5. A. farmaceutycznym → spożywczym;
B. ciekłym → stałym;
C. podtrzymuje → nie podtrzymuje;
D. mechanice samochodowej → budownictwie;
E. ziemniaka → buraka cukrowego;
F. CO2 → O2 , CO2 → O2

6. Tlenek węgla(IV) jest gazem dobrze rozpuszczalnym w wodzie, nie możemy więc zbierać go przez wypieranie wody z probów-
ki, ponieważ się w niej rozpuści.

5.4 Wodór – gaz o najmniejszej gęstości (s. 77)

1. wzór strukturalny i elektronowy:

H H
rodzaj wiązań: kowalencyjne niespolaryzowane

2. palny, gaz, bezbarwny, lżejszy, wybuchowy, niemetal, bezwonny

3. Wodór jest gazem wybuchowym w mieszaninie z powietrzem, a właściwie z tlenem z powietrza.

4. P, P, P, F, P, P, P, F

5.5 Tlenki metali i niemetali (s. 79)

1. a) Fe2O3; b) Na2O; c) MgO; d) K2O; e) SiO2; f) H2O; g) SO2; h) Cl2O5; i) CO2

2. tlenki metali: tlenek sodu, tlenek żelaza(III), tlenek magnezu, tlenek cynku;
tlenki niemetali: tlenek siarki(VI), tlenek krzemu(IV), tlenek chloru(I), tlenek fosforu(V)

3.

Wartościowość atomu
Wzór sumaryczny Nazwa systematyczna
pierwiastka w tlenku

H2O tlenek wodoru I

CO tlenek węgla(II) II

14
 Wartościowość atomu
Wzór sumaryczny Nazwa systematyczna
pierwiastka w tlenku

Al2O3 tlenek glinu III

SO2 tlenek siarki(IV) IV

K2O tlenek potasu I

N2O5 tlenek azotu(V) V

ZnO tlenek cynku II

P4O10 tlenek fosforu V

Cl2O tlenek chloru(I) I

4.
O O S
Cl Cl H H O O
5. F, P, P, P, F, P, P

6. a) 2 S + 3 O2 → 2 SO3;
b) 2 C + O2 → 2 CO;
c) 4 Al + 3 O2 → 2 Al2O3;
d) 4 P + 5 O2 → P4O10;
e) 2 Ca + O2 → 2 CaO;
f) 2 Mg + O2 → 2 MgO

7. a) S + O2 → SO2;
b) 2 Mg + O2 → 2 MgO;
c) 4 Al + 3 O2 → 2 Al2O3;
d) C + O2 → CO2;
e) 4 P + 5 O2 → P4O10;
f) 2 H2 + O2 → 2 H2O

8. a) hasło: tlenek cynku; zastosowanie: dodatek do farb i lakierów, w kosmetyce i ceramice oraz jako wypełniacz i stabilizator
gumy, kauczuku i tworzyw sztucznych, do produkcji mas izolacyjnych, zasypek, środków do impregnacji drewna;
b) hasło: tlenek krzemu(IV); zastosowanie: w przemyśle materiałów ogniotrwałych, w produkcji szkła, w produkcji materiałów
budowlanych, tj. cementu portlandzkiego, cegły silikatowej, w produkcji światłowodów

5.6 Zanieczyszczenia powietrza (s. 83)

1. źródła naturalne: pożary lasów, oddziaływania z kosmosu, wybuchy wulkaniczne, wietrzenie chemiczne skał, wyładowania
atmosferyczne, procesy biologiczne;
działalność człowieka: spaliny emitowane przez auta, przemysł chemiczny, przemysł rafineryjny, rolnictwo i hodowlę zwierząt,
cementownie, spalanie paliw w domowych kotłowniach

2. F, P, P, P, P

3. a) hasło: pyły, wyjaśnienie: Pyły – wszelkie pozostałości spalania, ścierania, rozdrabniania i kruszenia substancji w stałym
stanie skupienia.
b) hasło: metale ciężkie; wyjaśnienie: Grupa metali, w której pierwiastki chemiczne odznaczają się toksycznością dla środo-
wiska (w tym dla człowieka). W naukach chemicznych można przyjąć, że są to pierwiastki chemiczne o gęstości większej niż
g
4,5 .
cm3
4. Rozwiązanie dowolne zgodne z obowiązującymi normami (najlepiej wyszukać na stronie Głównego Inspektoratu Ochrony
Środowiska).

15
 5. przykładowe rozwiązania:
a) skutek: dziura ozonowa; przeciwdziałanie: zmniejszenie wykorzystywania produktów zawierających freon, wprowadzenie
odpowiednich przepisów prawnych
b) skutek: kwaśne deszcze; przeciwdziałanie: zastosowanie filtrów na kominach, ograniczenie zużycia paliw kopalnych
c) skutek: efekt cieplarniany; przeciwdziałanie: zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, sadzenie drzew
d) skutek: smog; przeciwdziałanie: ograniczenie zużycia paliw kopalnych, zwiększenie zastosowania paliw ze źródeł
odnawialnych

Podsumowanie działu 5 (s. 86)

1. tlen: gaz, bezbarwny, bezwonny, niepalny, podtrzymuje spalanie, cięższy od powietrza, słabo rozpuszczalny w wodzie;
wodór: gaz, bezbarwny, bezwonny, palny, wybuchowy, lżejszy od powietrza, słabo rozpuszczalny w wodzie;
tlenek węgla(IV): gaz, bezbarwny, bezwonny, niepalny, gaszący, cięższy od powietrza, dobrze rozpuszczalny w wodzie

2. I. wodór; II. tlenek węgla(IV) i tlen; III. tlen i wodór

3. A, B, C

4. hasło: tlenki; przykładowe rozwiązania: CO – tlenek węgla(II), NO2 – tlenek azotu(IV), CO2 – tlenek węgla(IV)

6. Woda i roztwory wodne

6.1 Woda – właściwości, rodzaje roztworów (s. 88)

1. produkty dobrze rozpuszczalne w wodzie: syrop malinowy, cukier waniliowy, sól morska, kawa rozpuszczalna, kakao, soda
oczyszczona, cukier puder, sok z cytryny, tabletka przeciwbólowa, żelatyna, mydło w płynie, mleko

2. roztwór właściwy: herbata z cukrem, mydło w płynie, lek w atomizerze, nawóz w płynie;
koloid: farba, bita śmietana, galaretka;
zawiesina: zupa, lek na nadkwasotę, lek w atomizerze, nawóz w płynie
Lek w atomizerze i nawóz w płynie w zależności od producenta mogą to być roztwory właściwe albo zawiesiny (obydwie
odpowiedzi są poprawne).

3. a) jednorodna; rozpuszczonej; nie są; sól rozpuszczona w wodzie;

b) niejednorodna; substancję rozpuszczoną; jesteśmy; Drobiny; sedymentacja; kreda rozpuszczona w wodzie;
c) niejednorodna; rozpuszczonej; Nie jesteśmy; mleko; galaretka owocowa; emulsje, piany, zole i żele

4. 0,2 dm3

5. P, P, F, F, P, F, F

6. hasło: roztwór; wyjaśnienie: Roztwór – mieszanina składników składająca się z substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika

7. 1) roztwór nasycony; 2) roztwór nienasycony

Zbadaj to! – Krystalizacja (s. 92)

1. Rozwiązanie dowolne.

6.2 Rozpuszczalność substancji, stężenie procentowe roztworu (s. 93)

1. 34,0 g; 45,5 g; 208,0 g; (208,0 g – 160,0 g) 48,0 g; (2 x 40 g) 80 g; temperatury

2. hasło: rozpuszczalność; wyjaśnienie: Rozpuszczalność – maksymalna liczba gramów, która jest w stanie rozpuścić się w 100 g
rozpuszczalnika w danej temperaturze i pod danym ciśnieniem, tworząc roztwór nasycony.

3. W 200 g wody w temperaturze 80°C można rozpuścić 384 g jodku potasu.

4. a) 15 g soli + 85 g wody = 100 g roztworu;

b) 45 g soli + 55 g wody = 100 g roztworu;
c) 50% stężenie roztworu;
d) 20% stężenie roztworu; 100 g soli + 400 g wody = 500 g roztworu

16
 ms ∙ 100% ms ∙ 100% mr ∙ Cp
5. a) Cp = mr ; b) mr = Cp ; c) ms = 100%

6. 1. Obliczyć potrzebną masę cukru i wody. Masa cukru wynosi 10 g, a masa wody 90 g.
2. Odważyć 10 g cukru.
3. Odważyć lub odmierzyć objętość wody (znamy gęstość wody).
4. Wymieszać obydwa składniki.

7. Stężenie procentowe roztworu wynosi 12,5%.

8. Stężenie procentowe roztworu wynosi 11,1%.

9. Masa substancji wynosi 10 g.

10. Masa wody wynosi 80 g.

11. Stężenie procentowe wynosi około 1%.

12. W celu sporządzenia 5 kg solanki o stężeniu 7% należy rozpuścić 350 g soli kuchennej.

13. A. ocet, 10 g;
B. alkohol etylowy, jod, 100 g;
C. 3 g, 97 g

6.3 Odczyn roztworu, wskaźniki kwasowo-zasadowe (s. 98)

1. odczyn; kwasowy, zasadowy lub obojętny; wskaźnikami kwasowo-zasadowymi; barwę

2. pH < 7 to odczyn kwasowy; pH = 7 to odczyn obojętny; pH > 7 to odczyn zasadowy

3. a) odczyn kwasowy – poniżej 7;

b) odczyn zasadowy – powyżej 7;
c) odczyn kwasowy – poniżej 7;
d) odczyn obojętny – pH = 7;
e) odczyn obojętny – pH = 7;
f) odczyn zasadowy – powyżej 7;
g) odczyn kwasowy – poniżej 7;
h) odczyn kwasowy – poniżej 7

4. przykładowe rozwiązania: a) odczyn zasadowy: pasta do zębów, płyn do prania, środek do udrażniania rur;
b) odczyn kwasowy: sok z cytryny, ocet, coca-cola

5.

odczyn kwasowy odczyn obojętny odczyn zasadowy

roztwór fenoloftaleiny bezbarwny bezbarwny malinowy (różowy)

roztwór oranżu metylowego czerwony pomarańczowy pomarańczowy

uniwersalny papierek wskaźnikowy czerwony żółtozielony niebieski/ zielony

6. odczyn kwasowy – ocet, kawa (w zależności od rodzaju), sok jabłkowy, pomarańcza; odczyn obojętny – woda, cukier, kawa
(w zależności od rodzaju); odczyn zasadowy – mydło, domestos

Podsumowanie działu 6 (s. 100)

1. D

2. A, B, C

3. A, B, C

4. B, C, D

17
 5. B

6. B

7. D

8. C

9. C

10. A

11. A

12. A

7. Kwasy

7.1 Wzory i nazwy kwasów (s. 103)

1. D

2. kwasy beztlenowe: HCl, H2S, HF, HCN, HBr, HI; kwasy tlenowe: HClO, HNO3, H3PO4, HNO2, H2SO3, HIO4, H2SiO3, H2SO4,
H2CO3, HClO4

3. H3BO3 – III, HCl – I, H4SiO4 – IV, HNO2 – I, H2SO3 – II, H2CO3 – II, HNO3 – I, H2SO4 – II, H2S – II, H3PO4 – III, HClO4 – I,
HBr – I

4. A. związki chemiczne; wodoru; B. beztlenowe; tlenowe; C. niemetali; D. tlenowych; E. HCl; beztlenowym; F. H2SO4; tlenowym;
G. H3PO4, HNO3, H2CO3

5.

Dla H2S i HCl przedstawiono modele odpowiednio siarkowodoru i chlorowodoru, z których otrzymuje się dane kwasy.

7.2 Kwasy beztlenowe (s. 106)

1. Odczynniki: jodowodór, woda i roztwór oranżu metylowego;

Obserwacja: Po dodaniu jodowodoru do wody z roztworem oranżu metylowego obserwuje się zmianę barwy roztworu z po-
marańczowej na czerwoną;
Wniosek: Czerwone zabarwienie roztworu świadczy o powstaniu odczynu kwasowego, czyli powstaniu kwasu jodowo-
dorowego.

18
 2. Zwyczajowa nazwa „kwas solny” pochodzi od dawnej metody jego otrzymywania ze stężonego kwasu siarkowego(VI) i soli
kamiennej (kwas z soli).

3. kwas bromowodory, HBr

4. po zapachu, kwas siarkowodorowy ma zapach „zgniłych jaj”, a kwas chlorowodorowy praktycznie nie ma zapachu

5. Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego:

T, kat. H2O
H2 (g) + Cl2 (g) 2 HCl(g); HCl(g) HCl(aq)

Otrzymywanie kwasu siarkowodorowego:

T, kat. H2O
H2 (g) + S (c.s) H2S (g); H2S (g) H2S (aq)

6. HCl: farmaceutyczna, cukrownictwo, H2S: spożywczy, laboratoryjna

7.3 Kwasy tlenowe (s. 108)

1. kwas azotowy(V) – H(NO3) – reszta kwasowa I; kwas siarkowy(IV) – H2(SO3) – reszta kwasowa II; kwas siarkowy(VI) – H2(SO4)
– reszta kwasowa II; kwas węglowy – H2(CO3) – reszta kwasowa II; kwas fosforowy(V) – H3(PO4) – reszta kwasowa III

2. związki chemiczne; wodoru; tlenu; niemetalu; kwasotwórczym; tlenkiem niemetalu; tlenek niemetalu + woda = kwas tlenowy

3.

Wartościowość reszty Wzór tlenku

Wzór kwasu Wartościowość niemetalu
kwasowej kwasotwórczego

H2SO3 II IV SO2

H2CO3 II IV CO2

H3PO4 III V P4O10

HNO3 I V N2O5

4. a) N2O5 + H2O → 2 HNO3;

b) SO2 + H2O →
→ H2SO3;
c) SO3 + H2O → H2SO4;
d) CO2 + H2O →
→ H2CO3;
e) P4O10 + 6 H2O →
→ 4 H3PO4

5. Do wyprodukowania 10 g kwasu azotowego(V) potrzebne jest 8,57 g tlenku azotu(V).

7.4 Dysocjacja jonowa kwasów (s. 110)

H2O
1. a) H2SO4 2 H+ + SO2–
4 ;
H2O
b) HNO3 H+ + NO–3 ;
H2O
c) HF H+ + F–;
H2O
d) HClO4 H+ + ClO–4

H2O H2O H2O

2. a) H3BO3 H+ + H2BO–3 ; H2BO–3 H+ + HBO2– 2–
3 ; HBO3 H+ + BO3–
3
H2O H2O
b) H2S H+ + HS– ; HS– H+ + S2–
H2O H2O H2O H2O
c) H4SiO4 H+ + H3SiO–4 ; H3SiO–4 H+ + H2SiO2– 2–
4 ; H2SiO4 H+ + HSiO3– 3–
4 ; HSiO4 H+ + SiO4–
4
H2O H2O
d) H2SO3 H+ + HSO–3 ; HSO–3 H+ + SO2–
3

3. Cząsteczki kwasów w obecności wody dysocjują na kation / kationy wodoru i anion reszty kwasowej.

19
 4.

Roztwór powstały po Niezdysocjowane Kation lub kationy

Anion reszty kwasowej
zmieszaniu wody z… cząsteczki kwasu wodorowe

kwasem siarkowym(VI) + +

kwasem azotowym(III) + + +

kwasem siarkowym(IV) + + +

kwasem bromowodorowym + +

5.

Wybrany wzór sumaryczny kwasu Nazwa jonu o ładunku dodatnim Nazwa jonu o ładunku ujemnym

H2SO4 anion siarczanowy(VI)

kation wodoru
HBr anion bromkowy

6. elektrolity: kwas jodowodorowy, kwas siarkowy(VI), kwas węglowy; nieelektrolity: kwas borowy, kwas krzemowy(IV)
* Kwas krzemowy(IV) i kwas borowy − uczniowie w kartach charakterystyk odnajdą informację, że są praktycznie nierozpusz-
czalne w wodzie. Oznacza to, że zgodnie z definicją, nie utworzą one wodnych roztworów, które przewodziłyby prąd elektrycz-
ny. Należy również uznać za poprawną taką odpowiedź, w której uczeń wpisze wszystkie wymienione kwasy do elektrolitów,
ponieważ kwas krzemowy(IV) jest słabym elektrolitem, a kwas borowy w niewielkim stopniu rozpuszcza się w wodzie.

7.5 Porównanie właściwości kwasów (s. 112)

1. słabe kwasy: H2SO3, H2CO3, H2S; mocne kwasy: HCl, HNO3

2. kwas chlorowodorowy, HCl, beztlenowy; kwas siarkowy(VI), H2SO4, tlenowy

Nazwa kwasu Właściwości kwasu Zastosowanie wynikające z właściwości

kwas chlorowodorowy dobrze rozpuszczalny w wodzie produkcja barwników

stężony, żrący oczyszczenie powierzchni metali

kwas siarkowy(VI) higroskopijny osuszanie gazów

mocny kwas elektrolit w akumulatorach

3. hasło – higroskopijność; wyjaśnienie: Higroskopijność – zdolność substancji do pochłaniania wilgoci lub wiązania się z wodą.

4.

H2CO3 H3PO4 HNO3

produkcja napojów gazowanych odrdzewiacz metali produkcja materiałów wybuchowych

HCl H 2S H2SO3

produkcja leków produkcja niektórych wód mineralnych bielenie wełny

5. Poprawna wersja B.; Przy rozcieńczaniu stężonych kwasów wlewa się kwas do wody, w przeciwnym wypadku może dojść do
szybkiego podwyższenia temperatury mieszaniny – mieszanina zacznie wrzeć, kipieć, co spowoduje zagrożenie oparzenia
się kwasem.

20
Zbadaj to! – Kwasy (s. 114)

1. przykładowe rozwiązanie: Sprzęt: szklanka, czajnik, łyżeczka; Odczynniki: gorąca woda, susz (np. herbaciano-owocowy); Wy-
konanie: 1. Zagotowanie wody. 2. Przygotowanie naczynia odpornego na temperaturę, np. szklanki. 3. Wsypanie łyżeczki su-
szu do szklanki i zalanie go ciepłą / gorącą wodą. 4. Wymieszanie zawartości naczynia. 5. Schłodzenie cieczy przed użyciem.

2. Rozwiązanie w zależności od wybranego wskaźnika kwasowo-zasadowego.

Podsumowanie działu 7 (s. 115)

1. D

2. B

3. A, B, C, D

4.

Kwas chlorowodorowy Kwas siarkowodorowy

Wzór sumaryczny HCl H2S

Wartościowość reszty kwasowej I II

Model budowy

Równanie reakcji otrzymywania T, kat. T, kat.

H2 (g) + Cl2 (g) 2 HCl(g) H2 (g) + S (c.s) H2S (g);
H2O H2O
HCl(g) HCl(aq) H2S (g) H2S (aq)

Zastosowania produkcja leków, barwników, tworzyw produkcja niektórych wód mineralnych,

sztucznych używany do analiz chemicznych

Równanie dysocjacji H2O H2O

elektrolitycznej HCl H+ + Cl– H2S H+ + HS–
H2O
HS– H+ + S2–

5. a)

Kwas węglowy Kwas azotowy(V) Kwas fosforowy(V)

Wzór sumaryczny H2CO3 HNO3 H3PO4

Wartościowość
II I III
reszty kwasowej

Wartościowość
IV V V
niemetalu

Wzór tlenku
CO2 N2O5 P4O10
kwasotwórczego

Model budowy

21
 Kwas węglowy Kwas azotowy(V) Kwas fosforowy(V)

Równanie reakcji
CO2 + H2O H2CO3 N2O5 + H2O → 2 HNO3 P4O10 + 6 H2O → 4 H3PO4
otrzymywania

Dwa produkcja napojów produkcja materiałów produkcja napojów

zastosowania gazowanych, wybuchowych, gazowanych,
kwasu składnik wód uzdrowiskowych produkcja nawozów sztucznych produkcja leków i preparatów
stomatologicznych

Równanie H2O H2O H2O

–
dysocjacji H2CO–3 H+ + HCO–3 HNO3 H+ + NO–3 H3PO4 H+ + H2PO4
elektrolitycznej H2O H2O
– 2–
HCO–3 H+ + CO2–
3 H2PO4 H+ + HPO4

H2O
2– 3–
HPO4 H+ + PO4

b)

Kwas siarkowy(IV) Kwas siarkowy(VI)

Wzór sumaryczny H2SO3 H2SO4

Wartościowość reszty kwasowej II II

Wartościowość niemetalu IV VI

Wzór tlenku kwasotwórczego SO2 SO3

Model budowy

Równanie reakcji otrzymywania SO2 + H2O H2SO3 SO3 + H2O → H2SO4

Dwa zastosowania kwasu bielenie wełny, produkcja tworzyw sztucznych,

środek grzybobójczy elektrolit w akumulatorach

Równanie dysocjacji elektrolitycznej H2O H2O

– –
H2SO3 H+ + HSO3 H2SO4 2 H+ + SO4
H2O
– 2–
HSO3 H+ + SO3

22