You are on page 1of 6
Chuong 1 NHI KHOA DAI CUD CAC THO1 KY CUA TRE EM . DAC DIEM SINH LY VA BENH LY TU'NG THOI KY MUC TIEU HQC TAP 1. Trinh bay duge cach phan chia céc thoi kj ctia tré em Trinh bay dugc déic diém sinh bi va bénh Ij ctia tré em qua ede thor ky. ang bénh cho tré em 6 tieg thoi ky bang cach im sinh Ij va bénh bp trong cdc thi ky. 2. 3. Xée dinh duege gidi phap chinh p van dung nhieng hiéu biét vé dac 4. KHAI NIEM CHUNG Tré em la mot co thé dang lon va phat trién. Qué trinh ln va phat trién cia tré em ciing tuan theo quy luat chung ciia sy tién héa sinh vat: tir thép Ién_cao, tir don gidn dén phic tap. Qua trinh tién héa nay khong phai li m6t qué trinh tuan tién ma co nhiing bude nhay vot, 06 sy khac biét vé chat chir khong don thuan vé long. Vi vay, khi ndi én tré em khong thé néi chung, ma mdi lira tuéi c6 nhimg dc diém sinh hoc riéng, chi sur phat trién binh thutng cing nhur qué trinh bénh IY cua tré. Thy té trén cho phan chia thanh cac thoi ky cia tré em dé tiép cn phat hign, chan don va dy phéng cdc bénh ly & timg théi ky. 2. CAC THOI KY CUA TRE EM Su phan chia céc thoi ky (hode giai dogn) cia tré em 1a mot thyc té Khdch quan nhung ranh gidi gitta cdc giai doan kh6ng rd ring, giai doan tréc chuan bj cho giai doan sau. Cé nhiéu cach phan chia céc théi ky cia tré em, Céc céch phan chia déu dua vao nhimg dic diém sinh hoc co ban cia tré, nhumg cach goi tén mdi thdi ky cing nhu phan oan théi gian khac nhau tity theo timg trudng phdi. Trude day, céch phan chia ciia trang phai Nhi khoa Lién X6 (A.F Tua) da duge sir dung rng rai 6 nude ta. Hién nay, Té chute Y té thé thé gigi va da s6 cae quéc gia (MY, nhiéu nuée chau Au) phan chia lira tudi tré em nhu sau: 1. So sinh (newborn): tir lic sinh - 28 ngay (1 thang dau sau sinh) 2. Théi ky bi me (infant): 1 thang - 24 thang Mat sé tac gia dé cp thém thoi ky chp chimg (toddler): 1 - 3 tudi 1. Thai ky tién hoc dung (preschool child): 2- 5 tudi 2. Thdi ky hoc dung (school age): 6 - 12 tudi 3. Tré vj thinh nién (adolescent): 10 - 19 tudi (WHO) 3. DAC DIEM SINH LY VA BENH LY TUNG THOI KY 3.1. Thoi ky trong tir cung y tinh tir hic thy thai cho dén khi dé, kéo dai 280 - 290 ngay ké tir ngay dau tién cia chu ky kinh nguyét cudi cing va chia lm hai giai doan: * Giai doan phat trién phdi: 3 thang dau, 1a giai doan hinh thanh va biét hoa co quan (organgenesis). Vao tuan thir 8, phéi nang khoang 1 gram va dai 2,5em; dén tuan thir 12 nang 14 gram va dai khoaing 7,5cm. Nhu vay, giai dogn nay phdi ting can it, chii yéu phat trién chiéu dai, dén cudi thoi ky nay tat cd cdc co quan da hinh thanh day du dé tao nén mét con ngudi that sv. Mét sé yéu t6 d9c hai (héa chat, thuéc, virus,..) c6 thé gay réi loan hode can tré sur hinh thanh céc co quan, gay quai thai hoc céc dj tat sau nay. * Giai doan phat trién thai: dén thang thir 4 a hinh thanh rau thai va qua d6 nguéi me truc tiép nudi thai. Vi vay, théi gian nay thai lon rit nhanh; 6 tuan thir 16, can nang tang dén 100 gram va dai khodng 17cm, tuan thir 28 cn nang dat dure 1000 gram va dai 35cm. Su ting cn cua thai phy thude vao su tang can ciia me, cling nhu kha nang gin ng cita tir cung. Tinh dén cudi thai ky, ngudi me ting duge tir 8 - 12 kg. Trong dé, quy I tang 0 - 2 kg, quy Il tang 3 - 4 kg, quy III ting 5 - 6 kg. Theo tigu chun cia Té chite Nong Luong thé giéi (FAO), trong thoi ky mang thai, ngudi me phai tang trung binh duge 12,5 kg, trong dé 4 kg m@, la nguén dy trir dé sin xuat sita, Néu ngudi me khéng tang di cn trong qué trinh thai nghén sé lam ting nguy co me bj suy kiét, edn nang tré so sinh thap va ty Ié tir vong cao. Vi vay, dé dam bao cho thai nhi phat trién binh thuéng cac ba me khi mang thai can: |. ~ Truéc khi dy dinh mang thai 3 thing, sm tra strc khde tng quat cd vo va chéng, ba me can duge cung cap cde vi chat, dinh duréng (dac bigt 14 acid folic, vitamin D, sat), tiém ching mét s6 vaccin nhu sdi, thiy dau, quai bi, Rubella, ciim, dn van ~ Kham thai, tr van dinh kj, it nhat 3 [an trong suét thai ky mang thai. - Than trong khi ding thudc, trinh tiép xitc v6i cac yéu té déc hai. ~ Ché dé lao déng hgp 1y, hé trg tinh than, tao cm gid thoai mai, han ché stress. ~ Ché dé dinh dudmg day dit, dim bao tir 2400 - 2500 calo/ngay. 3.2. Thoi ky so sinh Thoi ky so sinh tinh tir lie dé dén 28 ngay tudi, c6 dc diém sinh hoc cha yéu Li sy thich nghi véi mdi trudng bén ngoai tt cung. C6 su khic bigt rit lon khi tré d6t ng6t chuyén tir moi trudng tir cung sang mdi truéng bén ngoai khi ra doi (bang 1.1). Dita tré muén t6n tai phai cé sy thich nghi tot vé: ~ H6 hap: phéi bat dau hoat dng. Tuan hoan: vong tun hoan kin thay thé vong tun hoan rau thai ~ Huyét hge: thay HbF thanh HbA 1, gidm sé lugng hong ca Cac co quan khae (tiéu hoa, than, than kinh) eding c6 nhimg bién doi mOi trudng true va sau sinh Bang 1.4. Sy khdc biét gid Tru6c sinh "Sau sinh Moi trurdng vat ly Nude Khong khi + Nhiét do méi trudng On dinh (37°C) Dao d6ng Cac kich thich cam gid Rung d6ng Nhidu loai khac hau “| Phy thuge vao chat dinh | Sia me hodc cdc loai sir Dinh dung dung trong mau me thay thé Cung cp oxy ‘Tur me qua rau thai dén con _| HO hdp & phdi —_| Bai tiét sin phdm chuyén hoa | Qua mau me Gua da, phd, than, durong tu MOt dic diém sinh hoc néi bat ciia tré trong thai ky so sinh la chife nang cae co quan va hé thong déu chua hoan thign, nhung bién déi rat nhanh, dic biét trong tuan dau cudc sing. Vé mit bénh ly, thoi ky nay bao gém: ~ Cf bénh ly truée dé: di tat bam sinh, réi loan chuyén héa bam sinh, dé non. — Cée bénh do dé: sang chan, ngat,... = Cae bénh mac phai sau dé: cdc bénh nhiém khudn toan than hodc tai chd. Muén han ché ty 1é tir vong cho tré so sinh can: — Cham séc truée dé: chim séc cho ba me va khém thai dinh ky. ~ Thue hign tét céc bign phap sinh an toan, han ché tai bién do trong qua trinh dé. - V6 khuan trong chim séc va git Am cho tré. - Bao dam cho tré bi me s6m ngay sau sinh dé tré duge bi sita non, loai sira cung cap nhiéu chat dinh duéng va mién dich cho tré. 3.3. Thai ky bu me (théi ky nha nhi) ‘Thoi ky nay tiép theo thai ky so sinh cho dén 24 thang, Dic diém sinh hgc co ban cia tré bi me Ia: - Téc d6 ting trudng nhanh, nhat 1a trong 3 thang dau. Qué trinh ding hoa manh hon qué trinh dj héa. Do 46, nhu cau dinh duéng cao. ~ Chite nang ede eo quan phat trién nhanh nhung van chwa hodn thign, dc bigt chire ndng tiéu hod, tinh trang mién dich thy dong (IgG tir me truyén sang) giém nhanh trong khi kha ndng tao globulin mign dich con yéu. — Di hinh thanh hé théng tin higu thir nhat (cdc phan xa c6 didu kign) va nam thir nbat tré bat dau phat trién hé thdng tin higu thir hai (tré bat diu noi). én cudi Vé bénh ly, thoi ky nay hay gap: ~ Cée bénh ly dinh dudng va tiéu héa: suy dinh dudng, thiéu mau dinh dudng, cdi xuiong, tiéu chay cp. ~ Cae bénh nhiém khuan mae phai nhur viém phoi, viém mang ndo mi. Noi chung cae bénh nhiém khuan dé c6 xu hudng lan t6a, - Cac bénh ly than kinh va phat trién nhu xuat huyét nao, dng kinh, bai nao, cham phat trién tam than - van dong... Vé cham séc tré trong thoi ky nay can chit ¥ cdc mat sau day: Dam bao dinh dung: cho tré ba me va An sam day du, ding thei diém. im bio tiém phéng day di va diing thoi gian, dung ky thudt. 'Vé sinh than thé, git dm. _ = Die bigt cin theo doi qué trinh phat trién cia tré theo cde méc Iita tuéi, ca v thé chat va tinh than, van dng, quan tam ting cudng giao tiép, tong tic v6i tré. 3.4. Thai ky tién hoe duing Cé thé Lam hai giai doan: — Giai doan nha tré (théi ky chp chimg: toddler ): tir 1 tudi dén 3 tudi — Giai doan miu gido (hay cén 1a tudi tin hoc dudng): tir 3 tudi dén 5 tudi Dic diém sinh hoc chit yéu: ~ Téc dé ting truéng chim hon. ~ Chite nang co ban ciia cc co quan dan dan hoan thign. ~ Chite nang van d6ng phat trién nhanh, hé co phat trién, tré cé kha ning phdi hgp d6ng tac khéo léo hon. = Tri tug phat trién nhanb, dic bigt vé ngon ngi. Tré bit dau hinh thinh va ting cudng cde méi quan hé twong tac, giao tiép da dang véi tré cing lira va ngudsi than. Vé bénh ly: G thai ky tién hoc dung, xu huéng bénh it lan ta hon. Xuét hién cdc bénh cé tinh chat dj img: hen phé quan, ndi mé day, viém cdu than Do tiép xiic rng rai & cde méi trudmg mam non, tré dé mic mot sé bénh lay nhiém nhu séi, thiy dau, chan tay miéng... nhumg néu duge tiém ching tdt 6 thé han ché cdc bénh ly nay. — Cée réi loan phat trién nhur cham phat trién tam than van déng, réi loan phd tu ky. Trong giai doan nay, viée gido Aue thé chat va tao moi trudng thuan Igi cho sw phat trién tém sinh ly c6 mot vai tro hét sitc quan trong. 10 3.5. Thoi ky hoc durdng (thiéu in) Dic diém sinh hoc cha yéu — Hinh thai va chite nang ede co quan di phat trién hoan toan. — Giai doan tién day thi téc d6 tang truéng nhanh, tré gai tng trrdng som hon tré trai 1 - 2 nam. ‘0 phat trién manh, rang vinh vién thay thé cho rang sita. ~ Té bao vo nao di hoan toan bigt héa, chite nang vo nao phat trién manh va phite tap hon, tri tug phat trién va hinh thanh 16 rét tam sinh ly gidi tinh. Ve bénh ly: gan giéng nhu ngudi lon. Tre dé mic cae bénh nhu thap tim, viém cdu than va cac bénh xuat hign trong qua trinh hge tap nhu bénh bién dang cot song (gi, veo), tat khie xa, bénh ring migng va réi loan tam ly, cm xic (cde roi loan To du, tiew dam, ri loan tic...). __ Do nhiing dac sinh bénh néi trén, 6 nhiéu nuée da hinh thanh chuyén nganh y té hoc during dé chim séc tat sire khée cho tré em 6 lita tudi nay. 3.6. Thoi ky day thi ‘Thai ky day thi thye ra bat ddu tir ra tudi thiéu nién, khi c6 biéu hign ciia cdc dc tinh sinh dye thir phat (thay 46i tuyén vi va tinh hodn, moc Iéng néch va long mu, bude “phay vot ting truéng”). Tuoi day thi thay déi theo gigi, tinh trang dinh duong, moi trudng van héa, xa hi Bang 1.2 la tudi day thi trung binh cla tré vj thanh nién céc tinh phia Bic Vigt Nam, theo nghién ciru nam1995. Hign nay, tuéi day thi c6 xu huéng xay ra sém hon. Bang 1.2. Tudi day thi cua tré vj thanh nién Viet Nam (1995) Trai Gai Tudi bat dau day thi 13 nam 2 thang + 1 nam 441 n&m 11 thang + 1 ndm 2 thang Tubi day thi hoan toan_| 16 ndm 2 thang + 1 nm 3 thang | ném 6 thang + 1 nam Dic diém sinh hoc cha yéu ciia thi ky nay: — Su thay déi vé hg thin kinh - ndi tiét, ma ndi bat 14 sy hoat dng cita cae tuyén sinh duc, gay ra nhimg bién di vé hinh thai va sy ting trudng cia co thé. Sau khi day thi hoan toan, tc d6 tang truéng cham lai va ngimg han 6 nit vio tudi 19 - 20 va nam 6 tudi 21-25. — Cé sy thay déi vé tam ly (cam xtc gidi tinh, tinh cach, nhan cach...). a y: dé bj réi loan lién quan dén ndi tiét nh trimg ca, réi loan kinh nguyét, r6i loan tram cam, lo du, ty sat, nghign chat... cfing nhu céc rdi loan phat trig gigi tinh, Cin lu ¥ quan tm giéo due gidi tinh 6 vi thanh nign va phat hign sm cae dau higu tram cim. i 4. KET LUAN _ Sut thay déi va phat trign 6 céc thoi ky cia tré em phy thuge vio nhiéu yéu t6 di truyén va méi trudng song (dinh dung, gia dinh, xa hGi, van héa, gido duc...). Vi vay, ranh gidi gitra cae thoi ky khéng cé dinh, c6 thé sém hay muén, tity timg dita tré, nhung moi tré déu trai qua cae thoi ky phat trién tré Can nim vimg nhimg dic diém sinh bénh hoc cua timg thoi ky dé van dung vao céng tac chim séc, gido duc va bao vé site khée tré em, Can cé mét quan diém “d6ng” trong viéc nhin nhan céc thi ky phat trién ciia tré em. TAI LIEU THAM KHAO, 1. Nguyén Gia Khanh (2013). Nhi khoa dai cuong. Bai gidng Nhi khoa, tai ban lan thir nhat, Nha xuat ban Y hoc, Hi Ndi, 1, 7-130. 2. David A. Levine (2018). Normal Growth, Nelson Essentials of Pediatrics, eighth edition, Elsevier, Philadelphia, 87-94.

You might also like