M

xu
x‚k
Þƒh¢k
R{‚u
÷,‚e
.ykR.
ze
.¢k
R{,
„w
shk
Œhk
ßÞ,„k
t
Äe™„h
îk
hk«
MŒw
Œ

‚k
Þƒh¢k
R{
ò„]
r
Œ…w
Â
MŒfk
‚k
Þƒh¢k
R{Ú
keƒ[ð
kyð
~Þð
kt
[k
u

‚w
h
ûkk‚u
Œw
‚ku
‚k
Þxe
™k
‚k
i
sLÞÚ
ke

“
™‚e
ƒƒ[k
ðuyu
fðk
h,‚w
h
ûkkƒ[k
ðuð
kht
ðk
h”
‚k
Þƒh¢k
R{™eVr
hÞk
Ë{k
xu
NCCRP…
ku
xo
÷
1
930 www.
cyber
cri
me.
gov.
in

ð
Äwòýfk
he{
kxu @Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
ly™u @Cyber
Guj
arat™u
Vku
÷k
u
,÷k
Rfy™u
‚çM
¢kR
ƒfh
ku
.
òuyk
…™e‚kÚ
ku
yku
™÷k
R™™kýkt
fe
Þ£ k
u
zfuyLÞ‚k
Þƒh¢kR
{
Úk
k
ÞAuŒku
Œw
ht
Œ2 4f÷k
ffkÞo
hŒ‚kÞƒh¢kR
{VrhÞk
˙t
ƒh
yÚ k
ðkyku
™÷k
R™…ku
xo
÷…hVrhÞk
Ëfheþfk
uAk
u
.

‚k
Þƒh¢k
R{Vr
hÞk
˙t
ƒh
1
930
™u
þ™÷‚k
Þƒh¢k R
{
h
e…k
u
xe
O
„…ku
x
o÷(NCCRP)
www.
cyber
cri
me.
gov.
in
 y™w
¢{r
ýfk

{
kr
nŒe …
u
s™t
.
- ‚kÞƒh¢k R{yu x ÷uþwt
?..
..
.....
..
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
..1
- DigitalFoot print .
....
...
...
...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...2
- ‚kÞƒh¢k R{Ú kðk… kA¤™k{ w
ÏÞfkhý. .
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...3
- ‚kÞƒh¢k R{™k« fkhku
..
...
...
...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...4
- ‚kÞƒh¢k R{ò„] rŒ...
...
...
....
..
...
..
....
..
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....8
-L Þw
zr ðr
z Þkufk
uֻ㣠k
u
z .
..
....
...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....9
-R LMxLx÷k u
™yu …£ ku
z...
..
....
...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....10
- ƒ™kð xer÷Lf.........
....
..
...
....
..
...
...
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...11
- Vu
ffk u
÷.......
.......
....
...
...
...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...12
- yku
™÷k R™‚u ÷ª„à ÷uxVku
{o£k
u
z...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...13
-ÂM¢™þu h ª
„yu …/h e{ku
xyuõ‚u
‚yu …£ k
u
z..
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...14
- fMx{hfu h£ ku
z......
....
...
...
...
...
...
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...15
- SIMM ð …/SI
u Mõ ÷ku
®
™„£ ku
z...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....16
- yòýe/y™ð u
heVkRz{ k
u
ƒkR÷yu Ã
÷e
fuþ™£ k
u
z..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
.1 7
-{ rn÷kykuy™u ƒk ¤fk u{k
xu‚kÞƒh‚whû k
k
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
..1 8
- ‚ku
þeÞ÷r {rzÞkr ‚õ âku
he
xe.
.....
..
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
..1 9
-{ ku
ƒkR÷r ‚õâku
h e
x e..
....
..
....
...
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
.....
.
2.
0
-rz ðk
R‚r ‚õ âku
rhxe.....
...
..
.....
..
...
..
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....
2.
1
.
- ‚kÞƒhfk ÞË k
u
...
... .
....
..
....
...
..
...
....
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....22
- TheI nformat ionTechnol ogyAct ..
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
....
.23
- [kRÕz… ku
™ku
o
„úk
Ve.....
....
...
...
...
...
...
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...24
- ‚kÞƒh¢k R{… k
u
÷e‚M xu
þ™/‚u
÷™eÞk Ëey™u‚t
…fo{k
rnŒe
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...25
- ‚kÞƒh¢k R{Úkeƒ[ð k{ k
xu™k„he
fku
™u‚w
[™...
...
..
...
...
..
...
..
...
..
...
..
...
..
...
....
26
 ‚k
Þƒhð
ku
÷L
xeÞhÞk
u
s™k

ðÄŒk‚kÞƒh¢kR
{™u™k
Úkð
k{kx
uy™u„w
shk
Œ…ku
÷e
‚™u{ËË
Y…Úk
R
þfuŒu{
kxu¼k
hŒ‚hfkh
,„]nrð¼k
„îkhk‚k
Þƒhð k
u
÷Lx
eÞh
Þk
us™ky{÷{k
t{w
fðk
{k
tykðu
÷Au
.

‚k
Þƒhð
ku
÷L
xeÞhƒ™ð
k{k
xuyk
u
™÷k
R™
Nat
ionalCyberCr
imeRepor
tingPor
tal(
NCCRP)
www.
cyber
cri
me.
gov.
in
ð
uƒ‚k
Rx…
h÷k
u
„yk
u
™fh eh
SMxÙ
u
þ™fh
e‚k
Þƒhð
ku
÷L
xeÞh
ƒ™eþfk
uAk
u
.

‚kÞƒhðku
÷L
xeÞhÞk
u
s™kytŒ„o
Ϊe
[u{
wsƒ
º
ký«fkh
™k‚kÞƒhðk
u÷L
xeÞhƒ™eþfk
ÞAu.

CyberVol
unt
eer
sfor
Unl
awf
ulCont
ent
s

CyberAwar
eness
Pr
omot
or

CyberExper
t
 ‚k
Þƒh¢k
R{yu
x
÷uþw
t
?

‚k
Þƒh¢kR
{yux÷ufku
E…ý„w™k
rnŒ«ð]
r¥
ksu{k
t{k
u
ƒkR
÷,fk
u
BÃ
Þwx
h,÷u
…xk
u
…,x
u
ƒ÷uxîk
h kRLx
h™u
x™k{k
æÞ{
ðz
ufk
u
R…ý«fk
h™e÷k÷[,Au
Œ h®
…ze
,Äkf-Ä{fe
,™kýk
t
feÞ£
ku
z,y…{k
™s™f¼k»
k
k™k
u«Þku
„,…k
‚ðzo
fuyLÞ
r
zSx÷zu
xk
™e[k
u
hefh ðesu
ðk„w
™kyux
÷u‚kÞƒh¢kR{.
yk
s™kr
z Sx÷Þw„{k
tRLx
h ™u
x™ku
W…Þku
„Vk Þ™k
Lþe
Þ÷,‚k
u
þeÞ÷Œu
{s½ýkƒÄkÔÞk
…kh
efnu
Œw
yk
u{kx
ufh
ðk{k
t
yk
ðuAu
y™u Œ
{ k
{÷ku
fku
RLxh™ux
Úke‚t
f¤kÞu
÷Au.
RL
xh™u
x™e{ËËÚ
keyks™krzSx÷Þw„{kt™k
„rhfk
u‚h¤he
Œu½hu
ƒu
Xk
syku
™÷kR™™kýkt
fe
ÞÔÞð
nkhfheþfu
Au
Œu
{sË w
r
™Þk™efk
u
R…ýÔ ÞÂõŒ‚kÚk
u‚t
…fofheþfuAu
su
Úk
efneþfk
ÞfuE
Lxh™u
x u
yk…ýw
t
Sð™ð Äw
‚w
r
ðÄk
s™fƒ™k ÔÞw
t
Au
.

r
zSx
÷Þw
„™kVk
ÞËk
yku r
zSx
÷Þw
„™k„u
h
VkÞË
kyk
u
Íz…efk
u
BÞw
r™fu
þ™: {ní
ð™kz u
xky™u{k
r
nΠe
™e[ku
he:
ELxh™u
x™ku‚k
i
Úke{ní
ð™k
uVk
ÞËk
uÍz…efku
B
Þw
r™fu
þ™ ELxh™u
x™k{ kæ
Þ{Úk
eyk sfk÷ ‚kÞƒh „Xe
Þkyku
Au.yks™krzSx ÷Þw
„{k
tËw
r
™Þk™efku
R…ýÔ ÞÂ
õŒ y÷„ y÷„ x u
fr
™f™kuW…Þk
u
„ fh eŒ{™u÷k
÷[{kt
‚kÚk
ur ðze
Þku fku
ֻ
„, yku
r
zÞku fk
u
÷ª„ Œ u
{s ÷kðe
™ufunu
fhîkhkŒ{k
he‚eMx
{nuffh e
™uŒ{
khe
yu‚.yu
{.
yu‚.,[uxð„u
hu
Œw
ht
Œsfh eþfe
yuAeyuŒu…‚o
™÷{ k
rnŒeŒu
{szux
k{ u
¤ðe÷u
Œknku
ÞAu
.
¾wƒs‚k heƒkƒŒAu.

{ ™ku
h
ts™: ð
kÞh‚nw
{ ÷k:
RLxh™u
x™e{ Ë
ËÚk
eyk…ýu½huƒu
Xks{ ™k
u
ht
s™…ý fux fð
÷k k
Þh ‚ «ku
„ú
k
B‚ R L
xh™ux îkhk yk…ýk
{kýeþfeyuAe
yusu
{furVÕ{k
uòu
ðk
,™ðk™ðkr
ðr
zÞk
ufku
BÃ
Þw
xh… h{ k
u
f÷ðk{k
tyk
ðuAu
,su yk…ýkfk
u
BÃ
Þwxh
™u
òuðk
,ð u
ƒ‚ehe
Íð „u
h
usuÚk
eŒu
™k{k
xur
Úk
Þux
hfuƒe
su™wf‚k
™… nku
t
[kzu
Auy™uyk
… ýk{níð…q
ýozu
xk
™uƒ„kzu
õâkÞsð k
™esYh…zŒe™Úk
e. Au
,su
™kfkh ýuyk…
ýuyk…ýkuz
u
x k¾ku
÷eþfŒk™Úke
.
ðk
Þh‚«ku
„ú
kB‚yk…ýkt
fku
B
ÃÞw
xh™ku{
níð…q
ýozu
xkfk
Ze
™k
¾uAu
.

yku
™÷k
R™r þûk
ý: RLxh ™u
x™k
u¾ku
xku
W… Þku
„:
yks™krzSx ÷Þw„{k
tyku
™÷kR™õ ÷k
‚™k{ kæ
Þ{Úk
e yksfk÷fux÷kf÷k u
fku…AeŒ uƒk¤fkunk
u
Þfu ð]
Ø,
…ýyk u
™÷kR™rþûk
ý{ u
¤ðeþfkÞAu. EL
x h™u
x™ku
¾k u
x
eh e
ŒuW…Þk u
„fhðk÷k ø
ÞkAu,
ELxh™u
xð „hftEs™Ú k
eyux÷ufuyks™ks{k™k
{k
tsu™ku
yÚ k
oAufuŒu
ykuE L
xh ™u
x™ku
W… Þk
u
„¾k u
xkrðrz
Þku
su…ýfk{Ú kEhÌ
štAu
ŒuEL
xh™uxîkhkÚk
Eh Ìš
tAu
suòuðk{ k
xufh ðk÷k øÞkAu ,su™kfk hýu÷kufk
u
™e
÷ku
fk
u{kxu
¾qƒ s ‚kÁtAufk
h ý fuŒu
™kÚ
ke‚{Þ™e r
ð[kh‚hýe ƒË÷kEòÞAu y™uŒu
yku¾k
u
x k
{ k
„u
o¼x fe
ƒ[ŒÚ k
kÞAu,™k
ýkt
™eƒ[ŒÚkk
ÞAu,Qòo™eƒ[ŒÚ k
k
Þ òÞAu .fu
x÷kf÷ku
fkufk
uE™uç÷u
f{u
E÷fh ðk™w
t
þYfh e
Auð„u
hu
. Ëu
Auy™u fku
E™k
uyt„Œr ðrzÞk
uƒ™kðe™uELxh™u
x… h
y…÷ku
zfh ðk
™e¼q÷fh u
Au.
1
 Di
git
alFootPr
int

r
zSx
÷Vw
x
r«L
xyu
x
÷u.
..
Œ
{kh
kîk
hkR
Lxh
™ux
™kW…
Þku
„Ú
kefh
ðk{
ktyk
ðŒeyk
u
™÷k
R™«
ð]
r¥
k.

R
Lxh
™ux
™ku
W…Þk
u
„fh
Œeð
¾Œu
æÞk
™hk
¾ku
:

þw
t
þu
hfh
ehÌ
kkAk
u
?

õ
âkt
þu
hfh
ehÌ
kkAk
u
?

fk
u
™uþu
hfh
ehÌ
kkAk
u
?

yk…
™eRLxh
™uxyu
Âõ
xrðx
e
õ
âkt
f™uõâk
t
f…w
hk
ðku
{w
fŒeòÞAu
.

2
 ‚k
Þƒh¢k
R{Ú
kðk…
kA¤™k{
wÏ
Þfk
hý

1
.{k
ý‚™e{
k™r
‚fŒ
k
z
h
™k
„rh
fku½ýeð¾Œz h{
ktykð
e™u™k
ýkt
fe
Þ[w
fðýefhe
Ëu
Œ
knku
ÞAuyÚkðkŒ
kuyòýer÷Lf…hÂõ÷ffhe{k
r
nŒe
yk
…Œknk
u
ÞAu y™uAu
Œh®
…ze™k
u¼k
u
„ƒ™Œ knk
u
ÞAu.

÷k
÷[
™k
„rhfk
u½ýe𠾌R™k{,yk
u
Vhð „u
husu
ðk¾k
u
xk{u
‚u
sfu
r
÷Lf™e÷k÷[{k
tykðe
™u¾hk
RfÞkoð„hÂõ
÷ffh e{k
r
nŒe
Œu
{s™kýkt
™e[w
fðýefheAu
Œh®
…ze
™ku
¼ku
„ƒ™uAu
.

yk
¤‚
™k
„rhfk
u½ýe𠾌yk¤‚{k
tykðe™u {u
‚u
s fuR-
{u
R÷™e
¾hk
RfÞkoð„hsŒ w
ht
Œs{ k
r
nŒeyk …
uAuyÚ
kðkŒk
u…
e™™t
.,
yk
u
.xe
.…e
.ð„uh
usýkð
eAuŒ
h®…ze
™ku
rþfkhƒ™Œknk
u
ÞAu.

2
.xu
fr
™f÷¼w
÷
h
u
L‚{
ðu
h/
{k÷ð
uh
xu
fr
™f÷ ¼w
÷ yux÷ufu{
ký‚™e¼w
÷r‚ðk
Þ… ý yk…
ýe
r
‚Mx{{k
tfk
u
Rx u
fr
™f÷fkhýku
Ú
key[k
™fhu
L‚{ðu
h
/{k
÷ðu
h
Ëk
¾÷ÚkRsŒknku
ÞAusu
™k÷e
Äu…ý‚k
Þƒh¢kR
{™ku
¼ku
„
ƒ™Œknk
u
RyuAe
yu.

nu
®
f„
nu
fhîkhk½ýeð¾Œyk …
ýeòýƒnk
h‚ð o
h
{ktË
k¾÷Úk
R
{k
rnŒ
e{ u
¤ðeŒu
{sR -
{u
R÷suð
kyu
fk
WLx
™erð„Œk
u{u
¤ðe
Au
Œh®
…zeyk[h
ðk{k
tyk
ðuAu
.

3
 ‚k
Þƒh¢k
R{™k«
fkh
ku

nu
®
f„
z
u
xkÚ
ku
^x
‚k
Þƒhƒw
ֻ
„
‚k
u
þeÞ÷r
{ze
Þk£
ku
z
Vk
Þ™k
L‚e
Þ÷£
ku
z
{
k÷ð
uh/h
u
L‚{
ðu
h

4
 ‚k
Þƒhƒw
ֻ
„

‚k
u
þeÞ÷r{ze
Þk™eyks™eËw
r
™Þk
{kt
,¼khŒ™ku÷„¼„Ë hu
fÞwð
fr ðr
ðÄ«fkh™k
‚k
u
þeÞ÷r{zeÞk{
kt‚r
¢ÞAu.ykðeÂMÚ
kr
Œ{ktfku
E…
ýÔ ÞÂ
õŒfk u
E…
ý Aku
fhkfu
Ak
u
fhe™u{k
™r‚fh e
Œu…
hu
þk
™fhuAu.
su
{fuËw
Á…Þku
„,òŒ e
Þþku
»k
ý(SexualAbuse),Ä{feyk…ðeyÚk
ðk‚ku
þe
Þ÷
r
{ze
Þk …
hfku
E ™eAƒe¾hk
ƒfhðk™ku
«Þk‚fh ðk
u
.yk ƒÄk‚k
ÞƒhÄ{ fenu
X¤
yk
ðuAusu‚k
Þƒh¢k R{Au
.

nu
®
f„

nu
®
f„yu yu
ðe… Ør
ŒAu fusu
™kîkhk
„w™u
„khŒ{kh
e…hðk
™„eð„hŒ {
kheyt
„Œ
{k
rnŒe[ku
he÷uAu
.
su
™kuW…Þk
u
„Œ u Œ{
™u ™w
f‚k™…nku
t
[k
zð kyÚk
ðkŒ{kh
e{níð…
q
ýo{k
rnŒeyLÞ™u
ðu
[ðk{kxufhuAu
.ykr ‚ðkÞnu
fhΠ{k
h k‚k
u
þeÞ÷r{ze
Þk
™u‚k
u
^xðu
hîkhknu
f
fhuAu
.
nu
®
f„îk hkŒ {
khk{ku
ƒkR÷y™u fk
u
BÃ
Þw
xh {k
t
Úk
eŒ{k
he…hðk
™„eð„h„wó{kr
nŒe
{u
¤ðeAuŒh®
…zeyk[h uAu
.
5
 ‚k
u
þeÞ÷r
{ze
Þk£
ku
z
yksfk÷÷k u
fk
uSoci
alMedia™ ku
¼h …w
hW…Þku
„fh e
hÌk
kAu.fku
Rð u
…kh{kx
uΠk
ufku
R{ ™ku
ht
s™{ kx
u
,fk u
R
„…þ…fh ðk{ k
xuŒk
ufk
uR™ð k™ð kr{
ºkk
uƒ™kðð k
{kxu WhatsApp, Facebook, I nst
agram,
Twit
ter,YouTube su
ðkSocialMedi aPlatf
orm
ðzu‚ŒŒyu fƒeò™k‚t…fo
{kthnu
Œknku
ÞAu.
…ht
Œwynª… ýŒ {kh
e‚kÚku
AuŒh®…zefhðk{kxu½ýk
y‚k{kSf‚k ÞƒhŒ íðk
uŒ{ ™u{w
~fu
÷e{k
t{q
feþfu Au
.
su
{ fu,SocialMedia … h yL ÞÔ ÞÂõŒ™k™k {u
Fake «k
u
VkR÷ƒ™k ððe
/« k
u
Vk R
÷… u
snuffh ðk
yLÞfku
RÔÞrfŒ™kVku
xk
ufur
ðrz
Þkur
ƒ™yrÄf]
Œh e
Œuy…÷ku
zfhð
k.
r
ƒ¼í‚¼k»kk
,‚krní
Þfu… k
u
™ku
o
„ú
k
Ve,FakeNewsfu¾ku
xeyVðkVu
÷k
ððe
Ä{o
,òrŒ
,¼k»kkfu«
kt
Ϊur
™þk™ƒ™k ðeyLÞ™e÷k
„ýe™uXu
‚…nk
u
t
[kz
ðeŒu
{sŒu
«fk
h™e{k
rnŒe,Vku
xkfu
rðr
zÞkuy…÷ku
zfhðk,xu
„yÚkðkþu
hfhðw
…ý„t¼e
h
„w
™ku
ĪuAu

z
u
xkÚ
ku
^x
yu
fË{‚h ¤ þçËk
u
{ktfne
yuŒk
u
,fku
R…ýÔÞÂõ
Ϊku
yt
„Œzu
x k
,‚t
MÚk
k
,« k
Rðu
xft…
™efu‚hfk
heyu
f{k
u
™ku
zu
xkð u
ƒ‚kR
x , fku
BÃ
Þw
xh, …u
™zÙ
k
Rð, R-{u
E÷
ykR
.ze
.™k{k
æÞ{Ú
ker
z Sx÷zu
xk[ku
h
efhðk
{k
tykðu
Au
,su
™uzu
xkÚ
ku
^xfnu
ð k
ÞAu.

6
 {
k÷ð
uh/h
u
L‚{
ðu
h
Mal
war
e /Ransomwar
e yuf« fkh™ku
Ëw
r
»k
Œ‚k u
^xð u
hAu.suyk …{ u
¤usR Lxh™u
x
y™u R
- {u
E÷ÚkeŒ{k
h kfku
BÃÞw
x h{ktykðeòÞ
Au
,su™kfk hýuŒ {khkfk u
B
ÃÞw
x h™eŒ {k{
Vk
RÕ‚EncryptÚ k
RòÞAu .
ykð k
Þh ‚Œ { k
her‚Mx {™ey{ w
fVkR ÷fu
Vk
u
Õzh,suŒ {uhk
u
sÞw Ífh Œknk u
ð,Œuþku
ÄuAu
.
Œufku
B
ÃÞw
xh{ k
t£eõðLx÷eÞw ÍTz Vk R
÷ y™u
÷k
Mx{ k
u
ze
Vk RzVkR ÷ [uf fh uAuy™uŒ u
Vk
R÷™wtVk
u
{ u
o
x[uLsfh e™k t
¾u Au
.
ykfkhýußÞk hu
Π{
uΠuVk
R ÷fu Vku
Õ
zhVh eÚ
keyku
…™fhðkòyku
Œku
¾ku
÷e™nª
þfku
,½ýkr fM‚kyku
{kt
ÞqÍ‚o …ku
Œk™eVkR÷-Vku
Õ
zhþku
Äe…ý™Úk
eþfŒ k
.yk™e
…k
A¤™wtfk
h ýAu Mal war e/Ransomwar eðkÞh
‚.
Malware/Ransomwar eð k
Þh ‚™efku
Ryu f… u
x™o
™Úk
e.Œ
uy÷„- y÷„
‚ðo
hÚk
e,y÷„- y÷„r ÷L fÚkeŒ{ k
he‚eMx{,‚ðo
hfu r
zðk
R‚…hnkðeÚ
kRþfu
Au
.
Vk
Þ™k
L‚e
Þ÷£
ku
z
…nu
÷k
t™k‚{ Þ{ k
tnkÚ
k{kt
Ah esuðknrÚk
Þkh÷R ™u
y‚k{kSfŒ íðk
u÷w
t
x[÷k ðŒ k
,… ht
ŒwnðuŒ {
khk
zu
ƒexfk zofu¢u
r
z xfkzo
{ktykÞku
s™… w
ðfOTP
o
(ð™x kR{… k
‚ð zo
)™k{ k
æÞ{ Úk
e÷k¾ku
-fh k
u
zku
Yr
…Þk™eWX k
t
Œhe™krfM‚k
yk u‚k{u
yk ÔÞkAu.
™k„r
h fk
u™uVku
™W… hƒUf{ u
™u
sh /
f{ o
[khefuRBI
™kyr Äfkhenku
ðk™e™f÷eyk u
¤¾yk …e™ur
ðïk‚
fu
¤ðeŒ u
{ ™k{ku
ƒkR÷Vk u
™… hyk ðu
÷k OTP
W…hk
t
Œz u
ƒex/¢uze
xfk zosu
ð e{níð…w
ýo {k
rnŒe
{u
¤ðe™k „rhfku
™k¾k Œ
k{k
t
Úkeh f{W… kze÷u
ð k
{k
t
ykðuAu.
7
 ‚k
Þƒh¢k
R{ò„]
r
Œ

‚k
Þƒh¢k
R{{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
L
Þw
zrð
zeÞk
ufk
u
ֻ
„£k
u
z(Sext
ort
ion)

R
LMx
Lx÷k
u
™yu
…£k
u
z

Īk
ðxer Phi
÷<( shi
ngL
ink)

Vu
ffk
u
÷(Vi
shi
ngCal
l)

yk
u
™÷k
R™‚u
ֻ
„Ã÷u
x
Vku
{o
£k
u
z

Â
M¢™þu
h
ª„yu
…/h
e{k
u
xyu
õ
‚u‚yu
…£k
u
z

fM
x{hfu
h£k
u
z

OL
X£k
u
z

SI
MMð
u…/SIM õ
÷ku
®
™„£
ku
z

yòýe/y™ð
uh
eVk
Rz{
ku
ƒk
R÷yu
Ã
÷e
fu
þ™£
ku
z

òu
ģk
u
z
8
 L
Þw
zrð
rzÞk
ufk
u
ֻ
„£k
u
z(Sext
ort
ion)

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze

‚ku
þeÞ÷r{r
zÞk‚kRxT
‚su{fu Vu
‚ƒwf{kt‚kÞƒh„X e
ÞkVu
f« k
u
VkR÷ƒ™k ðe
Œ{™u£u
Lzheõðu
M
x{ ku
f÷uAu
.
£u
Lzh e
õðu
M
xyuõ‚uÃ
xfh Œk‚kÞƒh„X eÞkÄe{ u
Äe{u
[u
xþYfh uAu‚k
Úku
‚kÚk
u
Œ{khk£u
L
z‚k Ú
ku
… ýòuzk
RòÞAu .
[ux
{ktðk
Œk
ufherðïk‚{k
t÷R™u Œ{
khku
Ônku
x T
‚yu…™tƒh{ k
t
„uAufk
Πk
uyu{™k
u
Ônk
u
xT
‚yu…™tƒhyk …uAu
íÞk
hƒk ËrðrzÞkufku
÷fh ðk{k
xufnu
Au,su{
kt‚u
õ‚
r
ð r
zÞku
fku
÷{ k
xufnuAu
.
yk{fh ðkÚ
ke„X e
Þk
yk ur
ðrz
Þk uh
ufku
z
eO
„ yu Ã÷e
fuþ™Ú
kerðr
zÞk
u hu
fk
u
zo fhe
r
ð r
zÞku
ƒ™kðuAuy™u ðk
Þh÷fh ðk™w
tfne™k ýkt
™e{ k
t
„ýefh u
Au.

‚k
ð[u
Œ
e
õ
âkhu
Þ™k
ýkt
™e[w
fðýefh
ðe™ney™uyk
ðeyòýe«k
u
Vk
R÷™e£
u
Lz
h
eõð
uM
xyu
õ‚uÃ
xfhþku
™ney™uðk
Œ[e
Œfhðk
™w
tx
k¤k
u
.

9
 R
LMx
Lx÷k
u
™yu
…£k
u
z

R
LMx
Lx÷k
u
™yu
…îk
hkx
w
tfk‚{
Þ„k
¤k{
kxu
÷ku
™yk
…ðk
™w
tsýk
ðuAu
.

yk
ðeyu
…zkW™÷k
u
zfÞk
oƒk
ËRLMx
ku
÷u
þ™‚{ ÞuVk
u
xkŒu
{sfk
u
Lxu
õ
x™u
yu
÷k
Wfhðksýkðu
Au
,Œu
ðw
t
fhŒ
kŒ{khk
uzu
x
k{ u
¤ðe÷u
Au
.

í
Þkh
ƒkËŒ
{kh
kVk
u
xk
™ku
Ëw
hW…
Þku
„fh
eƒË
™k{fh
eAu
Œ
h…ª
zeyk
[hu
Au
.

‚k
ð[u
Œ
e
‚k
ð[u
Œe:
-ykðeInsuranceLoanyu…¾hk
EfÞkoð„hz
kW™÷k
u
z
fhðk
™w
txk
¤ku
.
Œu
{sVku
xk
uy™ufku
L
x u
õxAccessAl
low fhþk
u™r
n.
1
0
 Īk
ðxer
÷Lf(PhishingLink)

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
‚k
Þƒh„X e
Þkyku
ƒuL
f,R -fku
{‚ofu‚hfk
h eðu
ƒ‚kRxsu
ðesƒ™k ðxe
ðu
ƒ‚kRxƒ™k ðu
Au
.
Īk
ð xeð u
ƒ‚kRx™er ÷Lf yu ‚.yu{
.yu‚.,R -{u
R÷, Ônku
x
T‚yu
…,
‚k
u
þeÞ÷r {r
zÞkîkhk÷k÷[yk …e{ k
u
f÷ð k
{kt
yk ð
uAu.
ykðer÷Lf™u¾hkRfÞk oð „hs ÷k ÷[{ k
tykðe™uÂõ
÷f fh Œksu
ðu
ƒ‚kRxyk u
…
™Ú k
kÞAu Œuyku
he
S™÷Ë u
¾kŒeðu
ƒ‚kRxsuðe÷k„Œenku
Þ
Au…
h t
Œ
w Œu
yku
heS™÷nk u
Œe™Ú k
e
.
™k
„rhfku
™eƒu
Lf™e Œu
{s… ‚o
™÷{ kr
nŒeyk ð
eƒ™k ðxer
÷Lfîkh k
zu
xk
yu
LxÙ
enuX¤{ u
¤ðe‚k Þƒh„X e
Þkykuyk{ kr
nŒe™k
uËw
hW…Þku
„ fhe
Au
Œh®
…z efhu
Au.

‚k
ð[u
Œ
e
yòýer÷Lf…hÂõ÷f™fh ð
wt
òuE
yu.
ðu
ƒ‚kRx
™erð
„Œku
[fk‚ðk{k
xu¾k
‚fk¤S÷u
ðe
.
ykðer
÷Lf¼w
÷Úk
e…ýyk u
…
™ÚkRòÞŒ k
uƒu
L
f™er
ð„ŒŒ
u
{s…
‚o™÷
{k
rnŒeËk
¾÷fhþk
u ™r
n.
1
1
 Vu
ffk
u
÷(Vi
shi
ngCal
l)

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
‚k
Þƒh „X eÞk
yk uVku
™ fk
u
÷ fheƒ™k ðxeƒuL
f f{o
[k
he
/ft
…™e
yu
Âõ
Íõ âw
xeð/RL
MÞku
hL‚ yu
sLx/
‚hfk
hef{o[k
heƒ™eŒ{k
he{kr
nŒe
su
ðefu ™k
{ ,sL {Πk
he
¾ð „u
husýk
ðerðïk‚{k
t÷RŒ{k
heƒu
Lf™e
r
ð„Œku{u
¤ðe÷u Au
.
½ýkrfM‚kyku
{ktykð
kfku
÷fheŒ{kÁ yu
fk
W L
xƒtÄÚk
Rsþu
,…u
™Õxe
÷k
„þu,yufkWLxyuõxe
ðfh ðw
Œu
{s‚e{fkzoƒt
ÄÚk
RsþuŒu
{fne
™k
ýkfeÞAuŒh ®
…zefhuAu
.

‚k
ð[u
Œ
e
ƒu
Lf /Vk
R™k
L‚e
Þ÷R LM
xexâw
x/fk
u
R…ýyrÄf]
Œ‚tM
Úk
kõâk
hu
Þ
ƒu
Lf™er
ð„Œk
usu
ðefu
…k
‚ð z
o
,fkzo
rzx
u
Õ‚,‚e
.ðe
.ðe
,yku
.
xe.
…efu
r
…™{ k
t
„Œe™Ú
ke
.

1
2
 yk
u
™÷k
R™‚u
ֻ
„Ã÷u
x
Vku
{o
£k
u
z

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
‚kÞƒh„X e
Þkyku
™÷kR ™‚u÷ª„Ã÷uxVku
{osuðkfuOL X,FacebookMar ket
Place yu ÂÃ
÷fu
þ™îk hk¾h e
ËËk
hĪefk u
R… ý ¼kð uŒ {k
h e«
ku
zõx¾h e
Ë ð
k
Œi
Þk hÚ k
kÞAu.
íÞkhƒk ËŒ u
«ku
zõ
x¾h e
Ëð k
{kxuŒ{™u™kýkt[q
fððk™uƒË ÷u
,Πu
ykuUPIyu…îk h
k
“RequestMoney” ™kuW…Þku
„fh uAuy™u Œu
{™ksýk ÔÞk {w
sƒfk Þo
ð k
nefh Œ
k
Œ{ k
h kƒUf¾k Œk
{kt
Ú
ke™kýktŒu
{™kyufkWLx{ k
tsŒkhnuAu
OL X,FacebookMar ketPlaces u
ð eyu
Ã÷efu
þ™… h‚k Þƒh„X eÞkyk
u‚u÷h
ƒ™eð MŒ w
™e‚MŒerf{t
Ϊeyu z{w
feyk {eo{u
™ƒ™eƒ™k ðx eykRfk zo
ƒŒ kð
e
r
ð ïk‚{ kt÷Rfwhe
Þhfh ðk
™kƒnk™u yuzðkL‚… u
{u
Lxfh kðeAuŒh®
… zefhuAu
.
OL X,FacebookMar ketPlaces u
ðe yu
Ã÷efu
þ™… h‚k Þƒh„X e
ÞkykuƒkÞh
ĪeΠ{ u
ô [k
u¼kð{ w
fk
uŒku…
ýŒ wh
t
Œs¾h e
Ëfh ðkŒ i
ÞkhÚ k
RòÞAu y™u
Œ{ ™u ™kýkt
™e[w
fð ýefh ðk{ k
xufku
zM fu
™fh ðkŒ u
{sh eõðu
M
x ™k{ k
æÞ{™ku
W… Þku
„fh eŒ{™u™kýktyk…ðk
™uƒË ÷u{u
¤ð e÷u
Œknku
ÞAu .

‚k
ð[u
Œ
e
yk
u
™÷kE™« k
u
zõxT
‚{kxu™kýk
t
feÞÔÞðnkhk
ufhŒeð¾Œu
‚kð[u
Œhnu
ðw
t
òu
Eyu.
nt
{u
þkÞk
Ëh k
¾ku
,™k
ýkt{u
¤ð ðk{k
xuŒ
{khkuPI
N/ …
k‚ðzo
õâkt
ÞËk
¾÷
fhðk
™esYh™Úke
.
òuUPIyÚk
ðkyLÞfk u
EyuÂÃ
÷fu
þ™Œ {™uÔ
Þð nk
h…q
ýofhðk{k
xu
Œ{
khk
uPINËk
¾÷fh ðk™w
tfnuAu
Œku
Œu
™kuyÚko
yufuŒ{
u™kýk
t«k
ó
fhðk
™uƒË÷u
™kýkt
{ku
f÷ðk™w
tfk
{fheh Ìk
kAku
.

1
3
 Â
M¢™þu
h
ª„yu
…/h
e{k
u
xyu
õ
‚u‚yu
…£k
u
z

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
AuŒ
h®…zefh™khkŒ{™uM¢e
™þu®
h„yu ‚Team Vi
à ewer,AnyDesk
ð„uh
uzk
W ™÷k
u
zfh ðk{ k
xuV‚k
ðuAu
su™kîk
hkŒu
ykuŒ{k
hk
u{k
u
ƒkR÷fu
fku
R…ýz e
ðkR‚™u‚h¤Œ k
Úk
eòu
RþfuAu.
íÞk
hƒkËŒ u
ykuŒ{k
hk{ k
u
ƒkR÷…
hyk ðu
÷yku
.xe
.…
e.fuŒ{k
heRLxh™u
x
ƒU®
f„ fu…u
{u
Lxyu Â
Ã÷fu
þL‚™uyuõ
‚u‚fhuAuy™u Œ
{khk¾kŒ
k{kt
Ú
ke
Yr…
ÞkW… zeòÞAu .

‚k
ð[u
Œ
e
yk
ðefku
Ryu
Ã
÷efu
þ™fu÷k
÷[{k
tyk
ðe
™ufk
u
Rr÷L
f¾k
u
÷eyòýe
yu
Ã
÷efu
þ™RL
Mxku
÷fh
ðe™rn.

1
4
 fM
x{hfu
h£k
u
z

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
yu
ðwæÞk™{ktykðu
÷Aufu ™k
„rhfku‚[oyuL
S™™kuW…Þk
u
„ fh eƒu
Lf
fM
x{hfu h™tƒh,RLM
Þku
hL‚ft…™e,ykÄkhy… z
u
þ™‚u L
xhð „u
hu‚[o
fh
uAu y™u¾h k
EfÞkoð„hË þko
ðu
÷fk u
L
xu
õx™tƒh{ u
¤ðu
Au.
™k
„rhfyk ð k™t
ƒh…hfk u
÷fh uAuy™u Œ{
kheƒu
Lf™e{kr
nŒe{u
¤ð e
÷u
ðk
{ktykðuAu
.
yk
ðk™tƒh ™uy‚÷e{k™e™u
,÷ku
fku
Πu
{™eŒ{k
{‚whrû
kŒrð„Œk
uyk…uAu
y™uAu
Œ h®
…ze™ku
rþfk
hĪu Au
.

‚k
ð[u
Œ
e
‚[oyu
L
S™™kuW…
Þku
„fhefM
x{hfuh™t
ƒh{u
¤ðð
k™w
tx
k¤ð
wòuRyu
.
ƒu
Lffuft
…
™e™eyku
h
eS™÷yku
Ve
þeÞ÷ðu
ƒ‚k
Rx…hÚ
kesfMx{
hfuh
™t
ƒh{u
¤ððku
òuR
yu.
1
5
 MM
SI ð
u…/SIM õ
÷ku
®
™„£
ku
z

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
yu
fkWLxzex u
Õ
‚y™u yku
Úk
u
Lxefu
þ™{ k
u
ƒkR÷™tƒh‚kÚk
u‚t
f¤kÞu
÷nku
Þ
Ausu
Úke‚k
Þƒh„X e
Þkyk u
.
xe.
… e
.{ kxu
zw
Ã÷e
fu
xr ‚{fkzo
™kuW…
Þku
„
fhŒknku
ÞAu.
‚k
Þƒh„X eÞk™k„rh
fku
™ufk
u
÷fh e{ku
ƒk
R÷™uxðfof{o
[k
heĪe
™k
„rhfku
™u3G { k
t
Úe4G fu
k 4G { k
tÚ
ke5G fk
zofLðxo
fhðk™kƒnk™u
{k
r
nΠe{u
¤ðe÷u Auy™uAu
Œh®…zeyk[h u
Au.

‚k
ð[u
Œ
e
r
‚{fk zo
‚t
ƒtr
ÄŒyku
¤¾fu {k
rnŒeþu
hfhþku™nª.
òuŒ{kh
k{ku
ƒk
R÷{k
t™u
xðfosŒwhnu
Œku
Œkí
fk÷e
f{ k
u
ƒkR÷yk
u
…hu
xh™k
u
‚t
…fofhðk
uy™u¾k
ºk
efhðeòuRyufu
zw
Ã÷e
fu
xr ‚{fkzo
Īk
ððk
{k
t
yk
ð u
÷™Úke
.òuŒu
ðw
Úkk
ތ k
uŒk
í
fk÷efƒt
Äfh k
ððw
òuRyu
.

1
6
 yòýe/y™ð
uh
eVk
Rz{
ku
ƒk
R÷yu
Â
Ã
÷fu
þ™£
ku
z

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
‚k
Þƒh„X e
Þkyòýeyu Â
Ã÷fu
þ™z kW™÷ku
zfh k
ðeŒ {k
hk{ k
u
ƒkR÷
r
zðk
R ‚,÷u…xk
u
…,fBÃ
Þwxh™w
tyuõ
‚u‚{ u
¤ðe÷uAu
.
yk
ð eyu Â
Ã÷fu
þ™™er ÷Lf ‚k{ k
LÞh eŒuyu‚.yu
{.yu‚./
‚ku
þeÞ÷
r
{ze
Þk /
Ônk
u
x T
‚yu
…suðe{u
‚uL
shyu …îk hk{k
u
f÷ð k
{kt
ykðuAu
.
yk
ð er÷Lfyk u
he
S™÷r ÷LfsuðeËu
¾kŒenku
ÞAu …ht
ŒwŒu{k
Mffh u
÷
nk
u
ÞAu y™uÂõ
÷ffh Œkƒ™k ðxeyuÂ
Ã
÷fuþ™™uzkW™÷ku
zfhð kŒhV
Ëk
u
heòÞAu .
su
ðeyk ðeyuÂ
Ã÷fu
þ™z kW™÷ku
zfh ðk{k
tykðuAuŒu
ðw
t„X e
Þkîk hk
Œ{k
hk r
zðkR‚™w
tyu
õ‚u
‚{ u
¤ð ðk
{ k
tykðu
Auy™u Au
Œh®…
z eyk[hðk{
kt
yk
ð uAu
.

‚k
ð[u
Œ
e
yòýer
÷Lf™u
Âõ
÷ffhŒk…
nu÷kr
ð[k
hk
u
.
yòýer
÷Lfyku
…™fh
eyuÂ
Ã
÷fuþ™zk
W™÷k
u
zfh
ðe™nª
.
1
7
 {
rn÷k
yku
y™u
ƒk¤fk
u{k
xu‚k
Þƒh‚w
h
ûkk

yòýe£u
L
zrhõð
uM
x
yu
õ‚u
Ã
xfhðk
™w
txk
¤ku
.

Œ
{kh
eyt„Œ{
kr
nŒeŒu
{s
Vk
u
xkr
ðr
zÞk
uþu
hfhðk
™w
tx
k¤k
u
.

‚k
u
rþÞ÷r{
zeÞk…hyòÛÞk
Ô
ÞÂõŒ…hrðïk
‚™fh k
u
.

Œ{k
he…
ku
Mxfh
Œeð¾Œu
Œ
{kÁt
÷ku
fu
þ™þu
hfhþku
™nª
.

Œ
{kh
kyk
ì
™÷k
R™r {
ºkk
u™kyýÄkÞk
o
ð
Œo
™y™u«ð
]r
¥k
yku
yð „ýþku
™nª.

ƒk
¤fk
u
yuÄ{fe
¼ÞkoR
-{u
R÷,{u
‚u
s,…k
u
Mx
yÚk
ðkx
u
õMx™k
uõâk
hu
Þsðkƒ™yk …
ku
y™u
Œ
w
h t
Œ{k
Œk
-r
…Œk™u
òýfh k
u
.

yk
u
™÷k
R™„u®
{„yuÂ
Ã÷fu
þ™Úk
e‚k
ð[uŒhnk
u
y™u
Œu
{k
t[u
xËhB
Þk™{kr
nŒeyk…
ðk™w
tx
k¤k
u
.

1
8
 ‚k
ÞƒhM
ðåAŒ
k(Cyberhygi
ene)

‚k
u
þeÞ÷r
{r
zÞkr
‚õâk
u
he
xe
(
Soci
alMedi
aSecur
ity)

yk
s™kr z
Sx÷Þw„{k
tŒ{k
{÷k u
fk
u‚k
u
þeÞ÷r{r
zÞk
Úk
e‚t
f¤k
Þu
÷Au
.‚k
Þƒh
„Xe
Þkyku
ykð
kÃ÷u
xVk
u
{oîkh
kAuŒh®
…zeyk[hu
Au
.
su
Ú
ke‚ku
þe
Þ÷r{r
zÞkyu
fkWLx™ur
‚õâk
u
hh k
¾ðw¾w
ƒssY h
eAu
.

xwVu
õxhyk u
Ú
ku
L
x e
fu
þ™™k
uW…Þku
„fhku
.
«k
u
VkR÷÷ku
fh k¾ku
.
«k
R ð
‚e‚uxªø
‚R ™uƒ÷h
k¾ku
.
…‚o
™÷{ k
rnŒeþuhfhþk
u™nª.
…k
‚ð zo
Þw
r™fy™u ‚{Þk
t
Œh u
ƒË÷ku
.
yòÛ Þk÷ku
fk
u
™ur{º
kĪk
ð þk
u™nª.

1
9
 ‚k
ÞƒhM
ðåAŒ
k(Cyberhygi
ene)

{
ku
ƒk
R÷r
‚õâk
u
he
xe
(
Mobi
leSecur
ity)

M{
kxo
rzð
kR‚{
ktr
ðr
ðÄ«fkh
™kr
‚õâku
h
exeòu
¾{ku
Ausu{k
u
ƒkR
÷W…
fhýk
u
™u
y‚hfh u
Au
.su
Úk
e{k
u
ƒkR
÷™u™e
[u{
wsƒr‚õâk
u
hhk¾eþfk
Þ.

…k
‚ðzo«
ku
xu
õþ™
yu
Lxeðk
Þh‚‚ku
^xðu
h
y…-xw
-zu
xyku
…hu
x
ª„r‚Mx{
r
ðï‚™eÞ‚ku
‚o…hÚ
kesyuÂ
Ã
÷fu
þ™z k
W™÷k
u
zfhðe
.
hu
ø
Þw
÷hƒufy…
{k
u
ƒkR÷„w{Úk
k
ތ k
uŒ{k
{yufk
WLx
™k…k‚ð
zoƒË
÷e÷u
ðkòu
R
yu.
2
0
 ‚k
ÞƒhM
ðåAŒ
k(CyberHygi
ene)

r
zðk
R‚r
‚õâk
u
r
hxe
(
Devi
ceSecur
ity)
Mal
war
e /Ransomwar
e yuf« fkh™ku
Ëw
r
»k
Œ‚k u
^xð u
hAu.suyk …{ u
¤usR Lxh™u
x
y™u R
- {u
E÷ÚkeŒ{k
h kfku
BÃÞw
x h{ktykðeòÞ
Au
,su™kfk hýuŒ {khkfk u
B
ÃÞw
x h™eŒ {k{
Vk
RÕ‚EncryptÚ k
RòÞAu .
ykð k
Þh ‚Œ { k
her‚Mx {™ey{ w
fVkR ÷fu
Vk
u
Õzh,suŒ {uhk
u
sÞw Ífh Œknk u
ð,Œuþku
ÄuAu
.
Œufku
B
ÃÞw
xh{ k
t£eõðLx÷eÞw ÍTz Vk R
÷ y™u
÷k
Mx{ k
u
ze
Vk RzVkR ÷ [uf fh uAuy™uŒ u
Vk
R÷™wtVk
u
{ u
o
x[uLsfh e™k t
¾u Au
.
ykfkhýußÞk hu
Π{
uΠuVk
R ÷fu Vku
Õ
zhVh eÚ
keyku
…™fhðkòyku
Œku
¾ku
÷e™nª
þfku
,½ýkr fM‚kyku
{kt
ÞqÍ‚o …ku
Œk™eVkR÷-Vku
Õ
zhþku
Äe…ý™Úk
eþfŒ k
.yk™e
…k
A¤™wtfk
h ýAu Mal war e/Ransomwar eðkÞh
‚.
Malware/Ransomwar eð k
Þh ‚™efku
Ryu f… u
x™o
™Úk
e.Œ
uy÷„- y÷„
‚ðo
hÚk
e,y÷„- y÷„r ÷L fÚkeŒ{ k
he‚eMx{,‚ðo
hfu r
zðk
R‚…hnkðeÚ
kRþfu
Au
.

2
1
 ‚k
Þƒhfk
ÞËk
u( aw)
CyberL

‚k
ÞƒhfkÞË
kuyuyu
ðk
ufk
ÞËku
Ausu
ELxh
™ux
y™uE
Lxh
™ux
-‚tƒt
r
ÄŒx u
õ
™ku
÷k
u
S™u÷k
„w…zu
Au
.

‚k
ÞƒhfkÞËk
uRL
xh™u
x™ku
W…Þk
u
„fh
Œk÷k
u
fk
u
™u
fk™w
™ehû
ký…q
Át…k
zuAu
.

2
2
 TheI
nfor
mat
ionTechnol
ogyAct(
2000)

Sect
ion65I
TAct2000: Sect
ion67AI
TAct2000:
fk
u
BÃ
Þw
xhMº
kk
u
ŒËM
Œkð
uòu
‚kÚ
ku òŒeÞf]
íÞk
uÄhk
ðŒeAƒe
yku
Au
zAk
z. «fkr
þŒfhðe.
ºk
ýð»k
o
™esu
÷/2÷k¾Ët
z ‚kŒð»k
o
™esu
÷/1÷k ¾Ët
z
Sect
ion66I
TAct2000: Sect
ion66FI
TAct2000:
fk
u
BÃ
Þw
xhr‚M
x{‚k
Úk
unu
®
f„. ‚k
Þƒhyk
Œt
fðk
˙kf]
í
Þku
.
ºk
ýð»k
o
™esu
÷/5÷k¾Ët
z yk
Sð™su
÷.
Sect
ion66BI
TAct2000: Sect
ion70I
TAct2000:
[k
u
h k
Þu
÷fku
BÃ
Þw
xhyÚk
ðk‚t
[kh ‚t
hr
ûk
Œr‚Mx
{™erƒ
W…fhý« k
ófhðw
t
. ™-yr
Äf]
Œyìõ‚u
‚.
ºk
ýð »
ko
™esu
÷/1÷k¾Ë t
z Ë‚ð»k
o
™esu
÷
Sect
ion66CI
TAct2000: Sect
ion72I
TAct2000:
yLÞÔÞÂ
õŒ™k…k
‚ðz
o
™ku „k
u
…™e
ÞŒk
™ku
¼t
„.
W…Þk
u
„fhðku
. ƒu
ð»k
o
™esu
÷/1÷k
¾Ët
z
ºk
ýð»k
o
™esu
÷/1÷k¾Ë t
z Sect
ion73I
TAct2000:
Sect
ion66EI
TAct2000: R÷u
õxÙ
k
u
r™fnMŒk
ûk
h™w
t
« {
ký…º
k
yLÞ™k¾k™„eVk
u
xk
yku ¾ku
x
wt
«fkr
þŒfhehÌš
tAu
.
«fk
rþŒfhðk. º
kýð »
ko
™esu
÷/2÷k¾Ë t
z
º
kýð »
ko
™esu
÷/2÷k¾Ët
z

2
3
 [k
RÕz…
ku
™k
u
o
„ú
kVe(
Chi
ldPor aphy)
nogr

{
ku
z‚yk
u
…hL
ze
Sect
ion67Byt
Œ
„oŒ[k
RÕz…
ku
™k
u
o
„ú
kVefk
™w
™ey…
hkÄ
Au
.
ƒk
¤fku
™ky& ÷e÷rðz
eÞk
u
/Vku
xk
u
„ú
kV‚tƒt
Äe
Œ{ xe
he
Þ÷
Īk
ððw
,h k
¾ð w
,z k
W™÷ku
z,y…÷ku
zy™u þu
hfh ð
kfu
fhk
ððkŒu
{sòu ðk…ý„t¼ehy…hkă™u Au
.
su
{k
t…k
t
[ð »k
o‚wÄe
™efu
ËyÚ k
ðkY.10÷k¾‚wÄe
™kËt
z™e
òu
„ðkRAu.
[k
RÕz…ku
™k
u
o
„úk
VeƒkƒŒ u
„w
sh k
Œ… k
u
÷e‚îkhk‚ŒŒ™sh
hk
¾ðk{k
tykð uAuy™uŒ u
{™erð ÁæÄ ‚g fkÞo
ðk
ne
fhðk
{k
tykðuAu
.

2
4
 „w
sh k
Œhk
ßÞ{k
tM
Úk
… k
Þu
÷
‚k
Þƒh¢k
R{…ku
÷e‚Mx
u
þ™/‚k Þƒh¢k
R{‚u
÷™e
ÞkËey™u
‚t…
fo{k
r
nΠe
.

y™w
.
™t
. ‚k
Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™/
‚u
÷™w
t
™k{ ‚t
…
fo™t
ƒh R
-{u
R
÷yu
z
Ù
u‚

1 M
xu
x‚k
Þƒh‚u
÷,‚e
.yk
R.
ze¢k
R{,„w
shk
Π0
79-
232
507
98 cc-cid@gujarat.gov.in
h
kßÞ,„k
t
Äe
™„h
2 ‚k
Þƒh¢k
R{‚u
÷,y{
Ëkð
kËþnu
h 0
79-
228
619
17 dcp-cybercrime-ahd@gujarat.gov.in
3 ‚k
Þƒh¢k
R{‚u
÷,‚w
h
Œþnu
h 0
261
-26
535
10 acp-cyber-sur@gujarat.gov.in
4 ‚k
Þƒh¢k
R{‚u
÷,ð
zku
Ë
hkþnu
h 0
265
-24
314
14 cp-cyber-vad@gujarat.gov.in
5 ‚k
Þƒh¢k
R{‚u
÷,h
ksfk
u
xþnu
h 0
281
-24
336
11 tp-raj@gujarat.gov.in
6 ‚k
Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,y{
Ëkð
kËh
u
Ls 0
79-
297
054
70 cyber-range-ahd@gujarat.gov.in
7 ‚k
Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,‚w
h
Œhu
L
s 0
261
-26
556
41 cyber-igp-sur@gujarat.gov.in
8 ‚k
Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,ð
zku
Ë
hkh
u
Ls 0
265
-24
100
46 cyber-crime-vr@gujarat.gov.in
9 ‚k
Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,h
ksfk
u
xhu
L
s 0
281
-24
742
15 cyber-igp-raj@gujarat.gov.in
0 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,„k
t
Äe
™„hhu
Ls 0
79-
232
606
15 cyber-gnr-range@gujarat.gov.in
1 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,„k
u
Ähkh
u
Ls 0
267
2-2
450
49 cyber-panch-range@gujarat.gov.in
2 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,sw™k
„Zhu
L
s 0
285
-26
561
00 cybercrime-igp-jun@gujarat.gov.in
3 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
uþ™,¼k
ð™„hhu
L
s 0
278
-25
128
10 pi-ccc-bav@gujarat.gov.in
4 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,ƒku
zo
hhu
L
s 0
283
2-2
962
00 pi-polstn-ccbr@gujarat.gov.in
5 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
uþ™,yk
ýt
Ë 0
269
2-2
600
15 polstn-cybercrim-and@gujarat.gov.in
6 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,‚kƒhfkt
Xk 0
277
2-2
473
33 cybercell-sp-sab@gujarat.gov.in
7 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
uþ™,{
nu‚k
ýk 0
276
2-2
221
00 cybercell-meh@gujarat.gov.in
8 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
uþ™,¼Y[ 0
266
4-2
233
03 cybercrime-bha@gujarat.gov.in
9 ‚k
1 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,ð ÷‚k
z 0
263
2-2
533
33 cyber-val@gujarat.gov.in
0 ‚k
2 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
uþ™,ò{™„h 0
288
-26
666
10 cybercell-sp-jam@gujarat.gov.in
1 ‚k
2 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,… k
u
hƒt
Ëh 0
286
-22
400
80 cyberps-pbr@gujarat.gov.in
2 ‚k
2 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
uþ™,y{h
u
÷e 0
279
2-2
234
98 cybercrime-sp-amr@gujarat.gov.in
3 ‚k
2 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,fåA-…r
ù{(
¼ws) 0
283
2-2
580
29 uhc-cybercrime-bhuj@gujarat.gov.in
4 ‚k
2 Þƒh¢k
R{…
ku
÷e
‚Mx
u
þ™,ƒ™k
‚fk
t
Xk 0
274
6-2
536
40 cybercrime-pal-ban@gujarat.gov.in

2
5
‚k
Þƒh¢k
R{Ú
keƒ[ð
k{k
xu™k
„he
fk
u
™u‚w
[™
(
Do'
sandDon'
ts)

…e
™™t.
,yku
.
xe.
…e
.,‚e.
ðe.
ðefu
õâw
ykhfku
z
su
ðe{
kr
nŒeyòÛÞkÔÞÂ
õŒ™uyk
…þk
u™nª
.

‚k
u
þeÞ÷r
{ze
Þk…
hyòÛ ÞkÔÞÂ
õŒ™k
ur
ðr
zÞk
u
fk
u
÷fu£u
Lzhe
õðu
M
xyuõ
‚uÃ
xfhŒk…nu
÷kr
ð[k
hk
u
.

fk
u
Efkzo
,‚e{fkz
oðu
r
÷rzx,KYC h
e eLÞw
,¾kŒ
w
[k
÷w
/ƒt
Ä/
yuõxe
ðð„uhu
{kx
uVk
u
™fu {u
‚u
s… h
sðk
ƒyk …
ðk™w
txk
¤ku
.

…
k‚ð
zo
™u
‚w
hû
ke
Œhk
¾ku
,‚{
Þ‚h
uƒË
÷ku
.

£e÷k
u™,£
eELx
h™u
x,£
e„e^xsu
ðe÷k
÷[{k
t
¾hkRfÞk
oð„hyòýer÷L
fÂõ÷ffhþk
u™nª
.

‚k
u
þeÞ÷r
{ze
Þk…
hr{
ºkƒ™e{k
r
nŒefuY
r…Þk
™e
{
kt
„ýefh
uŒk
uyk…
þku™nª
.
2
6
„w
shk
Œ‚k
Þƒh¢k
R{‚u
÷‚k
u
þeÞ÷r
{ze
Þkyk
u
Ve
þeÞ÷…
u
s

÷u
xu
Mx‚kÞƒh¢kR{™e{
kr
nŒe{ u
¤ðð
ky™u
‚k
Þƒh¢kR{
Ú k
eƒ[ðk„w
shk
Œ‚k Þƒh¢kR{‚u
÷™k
Vu
‚ƒw
f,R
LMxk
„ú
k{,Þwxâw
ƒy™ux T
ðe
xhyku
Veþe
Þ÷…u
s™u
Vk
u
÷ku
,÷kRfy™u‚çM¢k
R ƒfhk
u
.

@Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
l

@Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
l

@Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
l

@Cyber
Guj
arat
 M
xu
x‚k
Þƒh¢k
R {‚u
÷,‚e.
ykR.
ze
.¢k
R{,
„w
shk
Œh k
ßÞ,„k
t
Äe™„h
îkh
k«MŒw
Œ

‚k
Þƒh¢k
R{™eVr
hÞk
Ë{k
xu
NCCRP…
ku
xo
÷
1
930 www.
cyber
cri
me.
gov.
in

ðÄw
òýfkh
e{kxu
„wsh
kŒ‚k
Þƒh¢kR{‚u
÷™k
‚k
u
þeÞ÷r
{ze
Þk‚kÚ
ku
òuz
kððkyk
…÷QRCode M
u fu
™fh
ku

@Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
l @Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
l @Guj
arat
Cyber
Cri
meCel
l @Cyber
Guj
arat