Professional Documents
Culture Documents
უთანასწორობა
უთანასწორობა
saqarTveloSi
statiebis krebuli
sazogadoebis kvlevis
centri
(u)Tanasworoba
saqarTveloSi
statiebis krebuli
sazogadoebis kvlevis
centri
2021
1
UDC (uak) 338(479.22)
u–29
© Friedrich-Ebert-Stiftung, 2021
ISBN 978-9941-499-23-4
2
avtorTa Sesaxeb
3
4
sarCevi
ავტორებისგან................................................................................................................................................................................
ავტორებისგან................................................................................................................................................................................77
5
6
avtorebisgan
7
8
(უ)თანასწორობა – იგნორირებული პრობლემა
გია ჟორჟოლიანი
გუგა დუდუჩავა
Tavisufleba da (u)Tanasworoba
9
mxriv, Tanasworobis idea erT-erTi umniSvnelovanesi ideaa, romlis
garSemo saukeneebis manZilze viTardeboda sxvadasxva movlenebi.
kacobriobis istoriaSi, Tanasworobis ideis ganviTarebis kuTx
iT, or yvelaze mniSvnelovan da gavlenian movlenad SegviZlia miviC
nioT qristianobis gavrceleba da ganmanaTleblobis epoqa, romelic
Semdgom franguli revoluciiT dagvirgvinda. qristianuli religia
eyrdnoba RmerTis winaSe yvela adamianis Tanasworobis ideas, rac
gulisxmobs, rom yvela adamiani erTnairi mniSvnelobisaa, radgan isi
ni yvelani RvTis Svilebi arian da erTnairad ageben pasuxs sakuTar
covrebaze da erTmaneTis msgavsad ganisjebian. rasakvirvelia, msgav
si msoflmxedveloba ar niSnavda socialur-ekonomikur Tanasworobas
an sazogadoebaSi statusebis mixedviT dayofis gaTanabrebas, magram,
vinaidan, qristianobis mixedviT, amqveyniuri cxovreba warmoadgens
mxolod droebiT nawils adamianis maradiuli cxovrebisa, saboloo
jamSi, SegviZlia CavTvaloT, rom qristianuli moZRvreba eyrdnoba
sayovelTao Tanasworobis ideas.
Tanasworobis ideis win wamowevaze SegviZlia visaubroT ufro
adreul periodSi, antikur saberZneTSi demokratiuli mmarTvelobis
formis Seqmnis Semdeg. magram aqve unda aRvniSnoT, rom antikur sa
berZneTSi ar arsebobda pirovnebis, rogorc damoukidebeli, avtono
miuri arsebis gageba, aramed is warmoadgenda mTelis nawils. amdenad,
Zvel saberZneTSi ver visaubrebT pirovnebebis Tanasworobaze. Sesa
bamisad, SegviZliaT CavTvaloT, rom pirovnebebis Tanasworobis idea
pirvelad swored qristianul msoflmxedvelobaSi gaCnda, romelmac
didi gavlena moaxdina adamianis azrovnebis ganviTarebaze.
meore movlena, romelsac aseTive didi gavlena hqonda Tanasworo
bis ideis ganviTarebaze, iyo safrangeTis didi revolucia. franguli
revoluciis devizi ise, rogorc arasdros xazs usvams Tanasworobis
ideis mniSvnelobas: Zmoba, erToba, Tavisufleba (frang. liberte, egalite, fra-
ternite), sadac erToba niSnavs erTnairobas anu Tanasworobas.
am SemTxvevaSi, pirvel rigSi, saubari iyo swored statusur Tanas
worobaze, rac niSnavda, rom adamiani ar unda yofiliyo SezRuduli
imdroindel sazogadoebaSi arsebuli ierarqiis gamo da yvela Sesa
Zlebloba yvela adamianisTvis unda gaxsnliyo. revolucia, ra Tqma
10
unda, mimarTuli iyo aristokratiis prioritul mdgomareobaSi yof
nis winaaRmdeg. Tumca qonebrivi uTanasworoba amis Semdegac asruleb
da mniSvnelovan rols, radgan SemdgomSic Tundac saarCevno xmis
ufleba damokidebuli iyo qonebriv mdgomareobaze. am periodSi jer
kidev saubaria mxolod mamakacTa Soris Tanasworobaze da genderuli
Tanasworobis idea ignorirebulia.
amis miuxedavad, franguli revolucia umniSvnelovanesi movlena
iyo Tanasworobis ideis ganviTarebis kuTxiT da warmoadgens Tanas
worobis liberaluri gagebis mTavar safuZvels, romelic gulisxmobs
e.w. `negatiur Tavisuflebas~ – aravin aris SezRuduli sazogadoebaSi
Tavisi statusiT, rac niSnavs sxvadasxva akrZalvebis gauqmebas, rome
lic SesaZleblobebis Tanasworobas uSlis xels.
aucilebelia aRvniSnoT, rom orive SemTxvevaSi (qristianobaSic
da frangul ganmanaTleblur-revoluciur msoflmxedvelobaSi) Ta
nasworobis idea umWidrovesad aris dakavSirebuli Tavisuflebis
ideasTan: es ori idea urTierTkomplementarulia.
SemdgomSi, XX saukuneSi, mniSvnelovani gavlena moipova sabWoTa
kavSirSi Camoyalibebulma Tanasworobis gagebam, romelic yovlismom
cvel Tanasworobas iTvaliswinebda TavisuflebasTan komplementaru
lobis gareSe. aRniSnulma msoflmxedvelobam didi gavlena moaxdina
dasavleT evropazec da msoflios sxva regionebzec. sabWoTa kavSirSi
arsebul sazogadoebriv-politikur wesrigs da Tanasworobis gagebas
mniSvnelovani legitimacia misca II msoflio omSi gamarjvebam, Tumca
SemdgomSi TandaTan iwyeba misi kritikac.
dasavleT evropaSi Tanasworobis ideam gansakuTrebuli mniSvne
loba SeiZina II msoflio omis Semdgom periodSi, Tumca 70-iani wlebidan
moyolebuli iwyeba e.w. `keTildReobis saxelmwifos~ kritika, romel
ic Tanasworobis ideebs did mniSvnelobas aniWebda.
80-iani wlebidan moyolebuli Tanasworobis idea, liberaluri
da ufro konkretulad – neoliberaluri ideebis aRzevebis fonze
(reigan-tetCeris politikis meSveobiT), kargavs Tavis mniSvnelobas
da naklebad prioritetuli xdeba.
Tanasworobis ideam kidev ufro didi dartyma miiRo sabWoTa kav
Siris dangrevasTan erTad, ramdenadac mTel postsabWoTa sivrceSi –
11
igi daiyvaneba mxolod SesaZeblobebis Tanasworobaze da Tanasworoba
mxolod neoliberaluri Tavisuflebis gagebis CarCoebSi ganixileba.
90-iani wlebidan Tanasworobis ideis mniSvnelobam radikaluri
diskreditacia ganicada saqarTveloSic, sadac is ganidevna ara mx
olod sazogadoebriv-politikuri diskursidan, aramed akademiuri
sivrcidanac.
ratom xdeba, gadauWarbeblad Tu vityviT, am umniSvnelovanesi
problemis ignorireba saqarTveloSi rogorc politikur, ise sazoga
doebriv da akademiur diskursSi?
12
di evrokavSirSi, ucxouri jgufebis SeTqmulebebi saqarTvelos wi
naaRmdeg da a.S.).
sabWoTa ideologiis uaryofasTan erTad, TiTqos, uaryofil iqna
saerTod ideebis roli sazogadoebis cxovrebasa da ganviTarebaSi,
Tumca, sinamdvileSi, es ase ar aris.
dRevandeli sazogadoebrivi wesrigi efuZneba ideologias, romel
ic ar xdeba gansjisa da diskusiis sagani da miiCneva ara ideologiad,
aramed bunebriv (da, Sesabamisad, racionalur) wesrigad, romelsac al
ternativa ara aqvs arc racionaluri, arc pragmatuli, arc Teoriuli
da arc moraluri TvalsazrisiT. ekonomikuri da politikuri elita,
sazogadoebrivi azris liderebi da media sivrce am wesrigs ualterna
tivod miiCneven da misi eWvis qveS dayeneba aralegitimurad iTvleba.
Tu cxovrebis wesebze, sazogadoebriv mowyobaze, politikur,
ekonomikur da socialur institutebze sazogadoeba ar imsjelebs,
maT avkargianobas ar Seafasebs, rCeba mxolod adamianebis gansja yofi
Ti sazomebiT: keTilia Tu boroti, patiosani Tu upatiosno, Wkviani Tu
suleli, kargi Tu cudi oratori, lamazi Tu Seuxedavi da a.S.. imisT
vis, rom arsebuli viTareba Seicvalos, politikas unda daubrundes
Sinaarsi, ideebi. diskusiis da gansjis sagani unda gaxdes ideebi, na
cvlad calkeuli personebis avkrgianobisa.
dRes gabatonebuli ideologia – Tavisufleba da individualizmi
radikaluri formiT (ekonomikuri sargeblis maqsimalizeba), romel
sac efuZneba arsebuli sazogadoebrivi wesrigi, aris neoliberalizmis
nazavi postsabWoTa sinamdvilesTan. sabWoTa periodSi ignorirebulma
Tavisuflebis ideam hipertrofiuli adgili daikava dRevandel ideo
logiaSi, xolo sabWoTa tipis Tanasworobis uaryofis gamo, zogadad,
Tanasworobis idea iqna ugulebelyofili.
sabWoTa tipis yovlismomcveli saxelmwifos mimarT dapirisp
irebam xeli Seuwyo saxelmwifos ideis mTlianad diskreditacias
da e.w. `mcire saxelmwifos~ an `minimaluri saxelmwifos~ ideis dam
kvidrebas, rac TandaTan ukidegano individualizmis gafetiSebam
de da koleqtiuri moqmedebisa da sajaro sikeTeebis Rirebulebis
uaryofamde mivida.
kerZo sakuTrebisadmi sabWoTa negatiuri damokidebulebis uary
13
ofam meore ukiduresoba – sakuTrebis TiTqmis religiuri Tayvanis
cema moitana.
daigmo ra mbrZanebluri, gegmiuri socialisturi ekonomika, dam
kvidrda ara koordinirebuli da socialuri sabazro ekonomika, ar
amed qaoturi da veluri hiperkapitalizmi.
gauqmda sityvis Tavisuflebis SezRudva, magram ar Seiqmna pirobe
bi sityvis Tavisuflebis realizebisTvis. sityvis Tavisufleba (am
uflebis realizeba) gaxda viwro jgufis privilegia. ZiriTadi ekono
mikuri resursebis koncentrireba moxda mosaxleobis Zalian mcire
jgufis (1%) xelSi, xolo 99%-is mdgomareoba aRmoCnda savalalo.
demokratia, rogorc yvela moqalaqis Tanaswori monawileobiT
ganxorcielebuli xalxis mmarTveloba, ar damkvidrda. populizmi da
manipulacia fasaduri da iluzoruli „demokratiuli wesrigis“ mTa
var burjad iqcnen.
Tu demokratiis erT-erTi mTavari gamowveva iyo umciresobis
uflebebis dacvis uzrunvelyofa umravlesobis diqtatisagan, dRes
aSkaraa, rom mosaxleobis privilegirebuli 1% srulad manipulirebs
da marTavs mosaxleobis praqtikulad uuflebo udides umravlesobas
zemoTxsenebuli instrumentebis meSveobiT. es yvelaferi SeuZleb
els xdis qveynis ganviTarebaSi moqalaqeTa srulfasovan CarTulobas
da, Sesabamisad, asustebs ganviTarebis potencials. saqarTvelo sul
ufro metad CamorCenili qveyana xdeba. imisTvis, rom arsebuli vi
Tareba Seicvalos, saWiroa fundamentur sakiTxebTan dabruneba.
SeuZlebelia, yvela yvelaferze SeTanxmdes, magram SeiZleba Se
Tanxmeba msjelobisa da paeqrobis wesebze.
dRevandelobas ver upasuxebs dogmaturi, erTxel da samudamod
aRiarebuli, ualternativo ideologia, magram aucileblad saWiroa
sazogadoebriv wesrigze, ekonomikur da socialur politikaze saja
ro msjeloba.
es unda gakeTdes ara calkeul, viwro sakiTxebze fokusirebiT, ar
amed movlenaTa farTo xedviT, rac sazogadoebas misi mowyobisa da
funqcionirebis did panoramas daanaxebs.
am msjelobaSi dRis wesrigis erT-erT umTavres adgils Tavisu
flebisa da Tanasworobis urTierTmimarTeba daikavebs.
14
80-iani wlebidan Tavisuflebis ideam iseTi tempebiT daiwyo gav
rceleba, rom am droidan moyolebuli igi gaxda msoflio wesrigis da
sayrdeni. ratom vsaubrobT dRes am wesrigis cvlilebaze? ratom ver
gaxda igi mimzidveli sazogadoebis yvela wevrisaTvis?
saqme imaSia, rom droTa ganmavlobaSi Tavisuflebis ideam miiRo
imdenad hipertrofuli forma, rom gadaulaxav winaaRmdegobaSi aR
moCnda kacobriobis kidev erT diad ideasTan – Tanasworobis ideas.
aman is Sedegi gamoiRo, rom Tavisuflebis realizebis SesaZlebloba
mieca mxolod adamianTa Zalian viwro jgufs, ramac gamoiwvia Tavi
suflebis sayovelTaobis ideis krizisi, es ki TavisTavad warmoSobs
araTavisuflebas. Tavisuflebis aseTi realizebis pirobebSi, adami
anebis viwro jgufma miaRwia iseT warmatebas, rom maT xelSi aRmoCnda
resursebis Zalian didi nawili. aman ki SesaZlebloba misca maT, Seez
RudaT sxvebis Tavisuflebebi, rasac warmatebiT akeTebdnen warsul
Si da akeTeben dResac.
Sedegad Camoyalibda sazogadoeba, sadac zogierTisaTvis arsebu
li Tavisufleba sxvebisaTvis niSnavs araTavisuflebas. es ki am sxveb
Si, anu udides umravlesobaSi, iwvevs usamarTlobis Zlier gancdas.
yvela idea, romelic gasul aTwleulebSi eZebda am problemis
mogvarebas, cdilobda, es gaekeTebina isev am wesrigis, Tavisuflebis
amgvari gagebis CarCoebSi. amitom iyo, rom yvela es mcdeloba, ZiriT
adad, teqnikur da lokalur xasiaTs atarebda. maT ver moaxerxes ada
mianebis cxovrebis Zireuli gaumjobeseba da es mosalodnelic iyo,
radgan arcerTi maTgani ar iyo mimarTuli am globaluri wesrigis
cvlilebisaken.
saxezea paradoqsuli viTareba: erTi mxriv, sazogadoebis did naw
ils aqvs usamarTlobis gancda, magram, meore mxriv, Tavisuflebis
amgvari sakralizaciis gamo, imave sazogadoebas miaCnia, rom Tavisu
flebis realizebis ufleba ara aqvs SezRuduli.
15
პანდემია და (უ)თანასწორობა
პანდემიის პირობებში, როდესაც ადამიანები ხმამაღლა გამოხატავენ თავი-
ანთ წუხილს პანდემიით გამოწვეული კრიზისის გამო, მათი წუხილის საგანი
ხშირ შემთხვევაში არის არა ის, თუ რა გზებით მოხდება ამ კრიზისის დაძ-
ლევა, არამედ ის, თუ როდის დაუბრუნდებიან იმ ცხოვრებას, რომელიც პა-
ნდემიამდე ჰქონდათ, მიუხედავად იმისა, ცუდი იყო ის ცხოვრება თუ კარგი.
სხვადასხვა ტიპის კრიზისები მუდმივად გასდევს საზოგადოებას, მაგრამ თა-
ნამედროვე კრიზისი ეპოქალური მნიშვნელობისაა, რაც გულისხმობს, რომ ის
ცხოვრება, რომელიც ამ კრიზისამდე იყო, არასოდეს დაბრუნდება. რაც უფრო
ადრე მოხდება ამ აზრთან შეგუება, მით უფრო სწრაფად მოხერხდება კრი-
ზისის დაძლევა. წინააღმდეგ შემთხვევაში მოსალოდნელია კრიზისის შედე-
გების გახანგრძლივება, რაც უფრო მტკივნეული იქნება და, რაც მთავარია,
ადრინდელი ცხოვრება მაინც არასოდეს დაბრუნდება.
რა იძლევა ასეთი ამბიციური დასკვნის გაკეთების საფუძველს? ეს არის, პირ-
ველ რიგში, საზოგადოების უდიდესი ნაწილის მიერ უკიდურესად გამწვავე-
ბული უსამართლობის განცდა.
დღეს ვითარება შეიცვალა იმგვარად, რომ მოსახლეობის უდიდესი უმრავლე-
სობისთვის ფიზიკურად გადარჩენის პრობლემა დგას.
ეს ყველაფერი გაზრდილი უთანასწოროების ფონზე ხდება – როდესაც საზო-
გადოების ერთი ნაწილის ცხოვრებას გაუარესების არაფერი დატყობია (თუ-
მცა ძალიან ცოტას) მაშინ, როდესაც მეორე ნაწილი, რომელიც ძალიან დი-
დია, გადარჩენის პრობლემის წინაშე დგას.
მართალია, პანდემიამდე არსებულ წესრიგშიც ძალიან მაღალი იყო უთანა-
სწორობა, მაგრამ ეს მაშინ სამართლიანად იყო მიჩნეული (რაც თავისთავად
ძალიან სადავო საკითხია), რადგან ითვლებოდა, რომ ადამიანების მცირე
შემოსავლები მათი ნაკლები უნარების, მათი ნაკლები შრომისმოყვარეობის
შედეგი იყო. მაგრამ მაშინ ადამიანების უდიდესი უმრავლესობისათვის უფრო
ცუდად ცხოვრების პრობლემა იდგა და არა გადარჩენის, რადგან საარსებო
მინიმუმის შოვნის საკითხი მეტ-ნაკლებად მოგვარებული იყო.
პანდემიის მიერ შექმნილი მდგომარეობა არ არის დაკავშირებული ადამია-
ნების ცუდად ან კარგად მუშაობასთან: ვიღაცა თუ მეტად დაზარალდა და ვი-
ღაცა ნაკლებად, ეს მათი ბრალი არ არის. თუ ტურიზმის, კვების, ვაჭრობის,
ტრანსპორტისა და სხვა სფეროებში დასაქმებული ადამიანების შემოსავლები
შემცირდა, ეს მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო მოხდა, თან, რაც მთა-
ვარია, ეს იყო მათი საარსებო შემოსავლები. ამ შემოსავლების შეკვეცა ნიშ-
ნავს ამ ადამიანების პირდაპირ გაწირვას: თუ ეპიდემიამდე მათი ცხოვრება
ცუდი იყო, დღეს იგი გაუსაძლისი გახდა.
16
ეპოქა, რომელიც დაიწყო გასული საუკუნის 80-იან წლებში, დასრულდა პა-
ნდემიის დადგომასთან ერთად. ამან მოიტანა იმის შეგრძნება, რომ ის წეს-
რიგი, რომლითაც მსოფლიო ეპიდემიის გავრცელებამდე ცხოვრობდა, აუცი-
ლებლად შეიცვლება.
მართალია, პანდემიამ გაზარდა უთანასწორობა, მაგრამ ნათელია, რომ უთა-
ნასწორობის საერთო ზრდა დამახასიათებელი იყო პანდემიამდელი ბოლო
სამი ათწლეულის განმავლობაში გაბატონებული ეკონომიკური მოდე-
ლისთვის, როდესაც სულ უფრო მცირდებოდა გადანაწილება და იზრდებოდა
ეკონომიკის (რესურსების და შემოსავლების) კონცენტრაცია ვიწრო ჯგუფე-
ბის ხელში. შესაბამისად, უთანასწორობა პანდემიამდე უკვე იყო სტრუქტუ-
რული პრობლემა, რომელიც სტრუქტურულ გადაწყვეტილებებს მოითხოვდა.
მთელ მსოფლიოში ბოლო ორი წლის განმავლობაში სახეზეა მნიშვნელო-
ვანი ცვლილებები. როგორც მოწინავე ეკონომიკის ქვეყნებში, ისე მთელ
მსოფლიოში სულ უფრო ხშირად ჩნდება აქამდე გაბატონებული პოლიტიკე-
ბის ალტერნატივები. საფუძველი ერყევა მარგარეტ ტეტჩერის ცნობილ მაქ-
სიმას TINA (There Is No Alternative):: „ალტერნატივა არ არსებობს“.
პანდემიამ რადიკალურად გაზარდა სახელმწიფოს როლი. ნეოლიბერალური
მცირე, სუსტი, უპასუხისმგებლო სახელმწიფო და რადიკალური თავისუფალი
ბაზარი ვერ პასუხობენ ეპიდემიის გამოწვევებს.
პრაქტიკაში უკვე ვხედავთ სახელმწიფოს როლის და პასუხსიმგებლობის
ზრდას (მათ შორის საქართელოში). პანდემია საჭიროებს გლობალურ პასუ-
ხებს, მაგრამ ამ გლობალური (შეთანხმებული) პასუხის შექმნისა და რეალი-
ზების მთავარი სუბიექტებიც სახელმწიფოები არიან და არა სხვა აქტორები.
17
resi) mdgomareoba – es ar aris pirdapiri motivatori, adamianis mo
qmedebaze zegavlenis momxdeni, misTvis mTavaria, Tavad miaRwios sa
survel mdgomareobas. anu, Cemi mizania ara yvelas Tanabrad hqondes
resursebi, aramed me mqondes resursebi, romelic me mWirdeba. sxvisi
simdidre ki ar mawuxebs, aramed is, rom me ar maqvs saWiro resurse
bi. Sesabamisad, gadanawilebisken miswrafeba ki ar mamoZravebs, ar
amed sasurveli resursebis mopoveba. garkveuli ideologiuri da
propagandistuli manipulaciis Sedegad adamians SesaZloa gauCndes
ganwyoba, rom mniSvnelovania (misTvis) ara (mxolod) SezRudvebis
daZleva, aramed sxvebisTvisac msgavsi SezRudvebis daweseba (anu ga
Tanabreba, ara Tavisuflebis dawesebaSi, aramed Tavisuflebis Sez
RudvaSi). adamianisTvis, romlis pirovnuli miswrafeba orientire
bulia SezRudvebis daZlevaze, Zlieri motivatori SeiZleba iyos
iseTi bunebiTi an bunebiTTan miaxloebuli mentaluri, yovlismom
cveli msoflmxedvelobiT ganpirobebuli SezRudvebi, romlebsac
SeiZleba vuwudoT statusuri, magaliTad: genderuli, wodebrivi,
konfesiuri, nacionaluri da a.S.. es xdeba identobis gancdis safuZ
velze rogorc jgufebs SigniT, aseve jgufebs Soris Tanasworobis
moTxovnis gancdis gaZlierebiT.
amgvari SezRudvebis daZleva SeuZlebulia sociumis organizaci
ul-konstituciuri, sistemuri wesrigis fundamenturi cvlilebis ga
reSe, rac ar xelewifeba calkeul adamians – es moiTxovs koleqtiur
Zalisxmevas, koleqtiur moqmedebas, iseTi socialuri (da politiku
ri) jgufebis moqmedebas, romelTac eqnebaT zemoqmedebis da gavlenis
mniSvnelovani Zala arsebuli wesrigis cvlilebisa.
amgvari jgufebis formireba upiratesad xdeba am SezRudvebis da
Zlevis mosurne adamianebis gaerTianebiTa da erToblivi moqmedebiT
– aseTi jgufebis formirebis safuZveli umeteswilad aris bunebiTi
an bunebiTTan miaxloebuli maxasiaTeblebi, romlebic aisaxeba am ada
mianebis identobis mentalur gancdaSi, magaliTad: genderuli, wode
brivi, konfesiuri, nacionaluri an klasobrivi, profesiuli da sxva
tipis identobebi.
ase rom, Tu adamianis qcevis motivacias da moqmedebis inspiracias
daviyvanT sazogadoebisgan srulad mowyvetili individis impulseb
18
ze, (margaret tetCeris cnobili gamonaTqvamisa ar iyos: `ar arsebobs
sazogadoeba, arseboben mxolod individebi~), Tanasworobis idea ver
daikavebs mniSnelovan adgils sazogadoebriv diskursSi da ver miiRebs
Sesabamis legitimacias.
tradiciuli an xisti, sqolastikurad gagebuli ideologiebi ver
pasuxoben dRevandel gamowvevebs. Tu liberalizms gavigebT rogorc
ideologias, romelic prioritetul mniSnelobas aniWebs adamian
is Tavisuflebas, oRond Tavisuflebas yvela adamianisa, maT Soris
momavali TaobebisTvis, romlebic jer bavSvobis asakSi arian, an jer
kidev ar dabadebulan, maSin naTelia, rom unda gavataroT politika
(politikebi, polisebi), romlebic evropul tradiciaSi umTavresad
dakavSirebulia social-demokratiul politikasTan. amas unda dae
matos jansaRi konservatizmi bunebiTTan miaxloebuli uflebebis
realizebisTvis.
(u)Tanasworoba da samarTlianoba
19
(fizikuri Zala, gonebrivi niWi), genderuli maxasiTeblebi (sqesi);
2. statusuri – bunebiTTan miaxloebuli maxasiaTeblebi, idento
bebi, romlebsac adamiani iZens, rogorc TiTqmis gaucnobiereblad,
aseve gacnobierebulad: religiuri, eTnikuri (erovnuli), kul
turuli paternebi, kasturi, klasobrivi (glexi, feodali, mona)...
3. resursuli, ekonomikuri – Semosavlebi, qoneba (simdidre), Za
lauflebrivi...2
20
• mxolod Tanasworobis principis damkvidreba, zRudavs ra Ta
nasworobis darRvevas vinmes mier (e.i. zRudavs gansxvavebuli ada
mianebis – adamianebi ki gansxvavebulni arian – TviTrealizebis
SesaZleblobas), SeuZlebels xdis sabolood Tanasworobas, anu Ti
Toeuli individis Tanasworad realizebas;
• orive unda iyos erTdroulad realizebuli: Tavisuflebis re
alizebis SesaZlebloba TiToeulisaTvis da ara mxolod ufleba.
21
Zalaufleba da (u)Tanasworoba
22
pirdapir ar ukavSirdeba Tanasworobis ideas. metic, postsocialis
tur sivrceSi ganviTarebuli protesti, rogorc erTi sazogadoebis
(an erovnuli erTobis) SigniT, aseve urTierTobebi da konfliqtebi
sxvadasxva erebs (identobis mqone jgufebs) Soris, miznad sruliadac
ar isaxavda Tanasworobis damkvidrebas procesSi monawile mxareebs
Soris, aramed upiratesad orientirebuli iyo sakuTar interesebze.
Tavisuflebisa da damoukideblobis ideebisgan gansxvavebiT, de
mokratia uSualo da pirdapir kavSirSia TanasworobasTan.
demokratiis TeoriaSi siRrmiseuli wiaRsvlebis gareSec SeiZle
ba dabejiTebiT iTqvas, rom Tanasworobis idea (principi) kritikuli
mniSvnelobis mqonea. demokratiuli, Zalauflebrivi wesrigis sfero
Si xalxis, demosis (politikuri erTobis) yvela wevri Tanasworad
monawileobs sajaro gadawyvetilebebis (an saerTo gadawyvetilebebis)
miRebaSi, romelic legitimurad aris miCneuli xalxis mier.
demokratiis sayovelTao legitimaciis pirobebSi politikuri Ta
nasworoba iZens gansakuTrebul mniSvnelobas da misken swrafva xdeba
mniSvnelovani motivatori adamianebisTvis.
gansxvavebiT ekonomikis sferosgan, sadac adamians amoZravebs mis
wrafeba Tavisi moTxovnilebebis dakmayofilebisken, damoukideblad
imisgan, Tu sxvebi ra doneze ikmayofileben sakuTar moTxovnilebebs
(Tanasworad, uaresad Tu ukeTesad), Zalauflebriv sferoSi demokra
tiuli wesrigi aucileblobiT gulisxmobs, rom yvela Tanaswori iyos
gadawyvetilebis miRebis procesSi. anu demokratiul procesSi monaw
ile adamiani miiswrafis, rom mas ar hqondes sxvaze naklebi Zalaufle
ba da mzad aris, arc mas Tavad hqondes sxvaze meti Zalaufleba: aravin
(an Zalian cota) aprotestebs qonebriv an saSemosavlo gansxvavebas
principulad maSin, rodesac yvela (an TiTqmis yvela) absoluturad
miuReblad miiCnevs Tanasworobis principis darRvevas demokratiuli
gadawyvetilebis miRebisas (magaliTad, arCevnebi).
yvela sazogadoebaSi, maT Soris saqarTveloSic, sadac demokra
tia aRiarebulia Zalauflebrivi wesrigis samarTlian da legitimur
formad, moqalaqeTa Tanasworoba gadawyvetilebis miRebis proces
Si aucilebel pirobad aRiqmeba. magram am sayovelTao aRiarebis
pirobebSi arsebobs Zlieri gancda, rom es principi – Tanasworoba Za
23
lauflebaSi – ar aris damkvidrebuli da mudmivad (an Zalian xSirad)
irRveva. umeteswilad es ukmayofileba fokusirdeba arCevnebze da
miiCneva, rom mTavari meqanizmi dakavSirebulia kanonebis darRvevas
Tan. anu Tu arsebuli saarCevno kanonebi ar dairRveva Cven miviRebT
demokratiul process, sadac yvela Tanasworad monawileobs gad
awyvetilebis miRebaSi.
am iluziis gasafantad ufro siRrmiseulad unda ganvixiloT zogi
erTi sakiTxi.
arCevnebi da demokratia
24
Seesabameba saqarTveloSi mimdinare politikuri procesi zemoxsen
ebul kriteriumebs?
cxadia, maTi absoluturi formiT realizeba mxolod idealur
SemTxvevaSia SesaZlebeli da robert dalic amgvar wesrigs swored
„idealur demokratias“ uwodebs. magram, Tu mniSvnelovanwilad praq
tikulad ugulebelyofilia (ararealizebulia) xsenebuli kriteri
umebi, maSin kargad unda gavacnobieroT, rom moqalaqeebis mier Tanas
worobis principis dacviT demokratiuli gadawyvetilebis miRebis
molodini iluziaa da zogierTi (xSirad arcTu gadamwyveti mniSne
lobis mqone) kanondarRvevis zedapiruli kritika am iluzias mxolod
gaaZlierebs da ar mogvcems saSualebas, gaviazroT fsevdodemokrati
uli wesrigis gabatonebis siRrmiseuli mizezebi. rasakvirvelia, saqa
rTvelo ar warmoadgens unikalur SemTxvevas da dRes yvelaze ufro
demokratiulad miCneul qveynebSic ki demokratiis erozia da xSirad
iluzoruloba farTod aris aRiarebuli akademiur sivrceSi (magaliT
ad, populizmis zrdisa da demokratiuli wesrigis transformirebis
Sesaxeb ixileT m. musxeliSvilis statia amave krebulSi).
specialuri kvlevis gareSec aSkaraa, rom yvela zemoxsenebuli kri
teriumi saarCevno procesSi didwilad ar aris daculi da moqalaqeebi
araTanabar mdgomareobaSi imyofebian.
konkretulad raSi gamoixateba es uTanasworobebi?
ilustraciisTvis ganvixiloT, magaliTad, azris Tavisufali ga
moxatvis Tanaswori SesaZleblobebi, rasac kritikuli zegavlena aqvs
amomrCevelTa mier gadawyvetilebis miRebaze. cxadia, visac aqvs meti
xelmisawvdomoba propagandis saSualebebze, is sargeblobs privi
legiiT. es aris: televizia, beWduri reklama, internet-propaganda,
daqiravebuli aqtivist-propagandistebi da sxva. es yvelaferi moiTx
ovs upirvelesad finansur (materialur) resursebs, gansakuTrebiT
axal (maT Soris postsabWoTa) demokratiebSi. aRsaniSnavia, rom amg
vari uTanasworobebi dakavSirebulia iseT sakanonmdeblo regula
ciebTanac, romlebic garkveul (Zalian mniSvnelovan) privilegiebs
aniWebs arCevnebSi monawile subieqtebs wina arCevnebis Sedegebis
mixedviT (dafinanseba, ufaso saeTero dro...) da, Sesabamisad, uzRu
25
davs SesaZleblobebs axal subieqtebs, anu arRvevs inkluziurobas da
araTanaswor pirobebSi ayenebs maT.
gadasawyveti sakiTxis gagebisa da masze sakuTari azris Camoyal
ibebisTvis aucilebeli piroba informirebulobaa. am SesaZleblo
bis SemzRudveli sxvadasxva faqtorebi SeiZleba iyos, (magaliTad:
internetis srulad Tanaswori xelmisawvdomoba, sajaro ganaTlebis
garkveuli done da sxva), magram amjerad mxolod erT, Zalian aSkara
SezRudvaze gavamaxvilebT yuradRebas.
saqarTvelos amomrCevelTa daaxloebiT 14%-s erovnuli um
ciresobebi Seadgenen da saidumlo ar aris, rom maTi umravlesoba ar
flobs qarTul enas im doneze, rom efeqturad miiRos informacia, ro
melic qarTul enazea xelmisawvdomi da, romelic aucilebelia sakiTx
ze sakuTari poziciis Camosayalibeblad. rasakvirvelia, am SezRudvis
daZlevisTvis praqtikulad umniSvneloa uSualod saarCevno kampaniis
periodSi erTjeradad sapropagando masalebis gavrceleba am amom
rCevelTa mSobliur enaze. cxadia, rom amgvari SezRudva TavisTavad
qmnis iseTive Zlier barierebs azris gamoTqmis (propagandis) da sazo
gadoebriv cxovrebaSi CarTulobis TvasazrisiTac.
amgvari tipis SezRudvebi amomrCevelTa didi, STambeWdavi ra
odenobisTvis (Tundac es iyos 10%, Tumca, savaraudod, ufro metia)
kritikulad mniSnelovan sakiTxs warmoadgens sazogadod mTeli
politikuri erTobis (demosis) masStabiT demokratiis principis
realizebisTvis.
rasakvirvelia, informirebasa da Tavisufali azris gamoxatvaSi
uTanasworoba mxolod enobrivi barieriT ar aris SezRuduli. es da
kavSirebulia kompetenciis, ganaTlebis Tanaswor pirobebTan, media
instrumentebTan da aseve sxva faqtorebTanac, romelTa umetesoba
pirdapir an iribad miemarTebian ekonomikur resursebTan.
26
resursuli uTanasworoba arCevnebSi:
administraciuli da finansuri resursebi
administraciuli resursi
arCevnebTan mimarTebaSi erT-erTi yvelaze xSirad xazgasmuli
sakiTxi, romelic rogorc adgilobriv, aseve saerTaSoriso doneze
miiCneva demokratiuli wesebisa da procedurebis uxeS darRvevad,
aris e.w. `administraciuli resursis~ gamoyeneba, anu mmarTveli
politikuri jgufis (partiis) mier ganxorcielebuli zewola saja
ro moxeleebze da saxelmwifo uwyebebSi dasaqmebul adamianebze. ra
sakvirvelia, es qmnis seriozul uTanasworobas arCevnebSi rogorc
asarCevi, ise amrCevi subieqtebisTvis.
Tu gamovricxavT uSualo da pirdapir sakanonmdeblo (samarTle
briv) darRvevebs, Cndeba kiTxva, rogor unda miaRwios Sedegs mmarT
veli partiis zewolam sajaro moxeleebze? propaganda, mowodeba,
Sepireba, Tundac moTxovna, rom amomrCevelma (maT Soris sajaro mox
eleebma) dauWiron mxari, SeiZleba ganaxorcielos ara mxolod mmarT
velma, aramed nebismierma sxva partiam.
aq mniSvnelovani sakiTxia ara uSualod arCevnebTan dakavSire
biT, aramed mTlianad politikuri (da mmarTvelobiTi) sistemis Ses
axeb: sakiTxi politikuri xelmZRvanelobisa da biurokratiis urT
ierTmimarTebis Sesaxeb. Tu maT Soris kavSiri Zlieria da eyrdnoba
loialobis princips (sistemis da sazogadoebis didi nawilis mierac
legitimurad miiCneva amavdroulad), maSin biurokratiis didi (an
mniSvnelovani) nawilisTvis racionaluria, rom mmarTvelobaSi iyos is
politikuri partia, romelTanac mas aseTi kavSiri gaaCnia. anu, arCev
nebis SemTxvevaSi mmarTveli pozicia SeinarCunos arsebulma xelisu
flebam (mmarTvelma partiam), ramdenadac es iqneba didwilad garantia
biurokratiis mier arsebuli mdgomareobis SenarCunebisa.
amgvari sistemis pirobebSi (loialobis principze damyarebuli
urTierToba mmarTvel politikur Zalasa da biurokratias Soris)
amomrCevlis qcevisTvis (sajaro moxelis arCevanisTvis) gansakuTre
bul mniSvnelobas iZens ara programuli, Rirebulebrivi, ideuri,
Tematuri sakiTxebi, aramed molodini imis Taobaze, Tu vin daikavebs
27
mmarTvel pozicias. es sakiTxi, anu Sesabamisi molodinis gaCena da
gavrceleba, gansakuTrebuli mniSvnelobisaa arCevnebSi monawile
partiebisTvis (ufro mniSvnelovani, vidre programuli sakiTxebi),
rac ganapirobebs sociologiuri gamokiTxvebiT (umeteswilad anga
Jirebuli) manipulaciasac: anu, Tu sajaro moxele daijerebs, rom
mmarTveli partia gaimarjvebs, is enTuziazmiT dauWers mas mxars
arCevnebSi, xolo Tu is eWvobs, misi mxardaWeris intensivoba mniS
vnelovnad klebulobs. swored amitom, konkurentebi cdiloben, Se
qmnan molodini mmarTveli partiis damarcxebisa (xSirad igive tipis
manipulaciuri xerxebiT).
amgvar sistemaSi, politikuri Zalebis (partiebis) radikaluri da
pirispirebis, sruli SeuTavseblobis pirobebSi, biurokratia, Tavisi
arsebuli mdgomareobis SenarCunebis mizniT, iZulebulia, loialobis
principiT dakavSirebul partias dauWiros mxari. sxva partiis mmarT
velobis SemTxvevaSi is kargavs arsebul pozicias, an Zalian sustdeba.
axali loialuri kavSirebis damyarebis pirobebSi, misi Zveli loialo
bis gamo, is susti konkurenti xdeba Tavisi adgilis SenarCunebaSi ax
ali partiis loialur kandidatebTan.
iqmneba Semdegi uTanasworobebi:
– mmarTvel partias aqvs upiratesoba biurokratiaze zemoqmedebi
sTvis, propagandisTvis da a.S.;
– irRveva inkluziuroba: axali subieqtebi ar floben biurokrati
aze zemoqmdebis (propagandis) saSualebebs.
es aris problema, romelic dakavSirebulia ara arCevnebis dros ar
sebul xarvezebTan, aramed xelisuflebis funqcionirebis wesebTan,
sistemur urTierTmimarTebasTan politikur xelmZRvanelobasa da
biurokratias Soris: administraciuli resursebis gamoyeneba arCev
nebis dros ki ar aris mTavari problema (Tumca amasac aqvs mniSvnelo
ba, ramdenadac xelisuflebisTvis ufro xelmisawvdomi da advilia
mTeli rigi wesebis ugulebelyofa), aramed arCevnebamde arsebuli xe
lisufleba-biurokratiis urTierTmimarTeba.
anu, es Zalauflebrivi uTanasworoba vlindeba ara mxolod (da ara
upiratesad) arCevnebSi, aramed mudmivad politikur da sazogadoe
briv cxovrebaSi.
28
fuli da arCevnebi
arCevnebi araadeqvaturad gamoxatavs xalxis nebas ara mxolod
imis gamo, rom wesebi irRveva, aramed imis gamo, rom arCevnebis arse
buli wesebi ar varga. es wesebi ar iZleva SesaZleblobas, rom xalxis
neba adeqvaturad iqnes gamoxatuli. demokratiuli procesis ganx
orcielebisTvis, kerZod, arCevnebisTvis, Zalian seriozuli mniSvn
eloba aqvs finansebs. droebiT Tavi davaneboT wesebis darRvevas, mo
syidvas, araformaluri urTierTobebisaTvis finansebis gamoyenebas
da a.S. da, pirvel rigSi, ganvixiloT mxolod is finansebi, romlebic
wesebis Sesabamisad mobilizdeba da ixarjeba. finansebi saWiroa
imisTvis, rom damyardes komunikacia, kandidatebma TavianTi Sexed
ulebebi gaacnon amomrCevlebs da a. S.. es aris agreTve transportis,
mediis, beWdvis da a.S. xarjebi. ganvixiloT, vin ra raodenobis fi
nansebs xarjavs saqarTveloSi arCevnebSi da SevadaroT zogierT sxva
qveyanaSi gaweul Sesabamis xarjebs. 2020 wlis saparlamento arCevneb
Si oficialurad daixarja daaxloebiT 40 milionamde lari.5 yvela
saarCevno subieqti Tanxas xarjavda fondebis gavliT, rac asaxulia
auditis samsaxurebis mierac. am 40 milionidan daaxloebiT naxevari,
48% daxarjulia „qarTuli ocnebis“ mier, Semdeg modis „lelo“, „na
cionaluri moZraoba“ 6 milionamde da 2 milionidan – 3 milionamde
aqvT daxarjuli „strategia aRmaSenebels“, „evropul saqarTvelos“,
„patriotTa alianss“. danarCeni partiebis xarjebi bevrad ufro
dabalia. magaliTad, „social-demokratebma saqarTvelos ganviTare
bisTvis“ daaxloebiT 200 aTas laramde xarji gaswies. 200 aTasi 20
milionze 100-jer naklebia.
rogor xdeba partiebis mier finansebis mobilizeba da ra ganap
irobebs amgvar radikalur gansxvavebas? partiebi finansdebian Zir
iTadad Semowirulobebisa da saxelmwifo dafinansebis meSveobiT.
saxelmwifo dafinanseba wina arCevnebSi miRebuli Sedegebis mixedviT
gaicema, xolo Semowirulobebs gansazRvravs kanonmdebloba. mag
aliTad, 60 aTasamde Semowiruloba weliwadSi SeuZlia ganaxorcie
los fizikur pirs, xolo 100 aTasamde – iuridiul pirs. saparlamento
arCevnebSi gaweuli xarjebidan daaxloebiT 10% saxelmwifo dafi
nansebidan, xolo TiTqmis 90% Semowirulobebidan iyo. Cveulebriv am
29
Semowirulobebs axorcieleben is subieqtebi, fizikuri Tu iuridi
uli pirebi, romlebsac Zalian maRali Semosavlebi aqvT. cxadia, isini
am xarjebs weven Tavisi interesebisaTvis da, Sesabamisad, viRebT poli
tikas, romelic mosaxleobis udidesi nawilisaTvis ar aris misaRebi,
magram is mxars uWers imas, ris Sesaxebac codna aqvs. sazogadoebis
didma umravlesobam icis, rom formalurad gaweuli xarjebi mxolod
mcire nawilia im saxsrebisa, romelic realurad ixarjeba arCevnebis
periodSi. SeiZleba vivaraudod, rom sul mcire 3-jer, 4-jer ufro
metia araformalurad gaweuli xarjebi, rac oficialurad arsad ar
aisaxeba da zogjer kanonis darRveviT an ar darRveviT, magram yve
la SemTxvevaSi arCevnebisaTvis gamoiyeneba. aseTi xarjebi evropul
qveynebTan SedarebiT saqarTveloSi bevrad metia. iq Tu araformalu
ri xarjebi mTel gaweul xarjebSi 10%-ia, CvenTan es SesaZloa, saerTo
gaweul xarjebSi 70-80%-s ikavebdes.
axla ganvixiloT, ramdeni ixarjeba TiToeul amomrCevelze, mag
aliTad, safrangeTSi an did britaneTSi. safrangeTSi erT amomrCev
elze saSualod ixarjeba 1,5 evro, did britaneTSi – naxevari evro6. es
gansxvaveba imiTaa ganpirobebuli, rom safrangeTSi meti partia monaw
ileobs arCevnebSi. saqarTveloSi, sulac rom mxolod 40 milioni vian
gariSoT, erT amomrCevelze 13 larze meti gamodis, anu, daaxloebiT
6-jer meti, vidre did britaneTSi da 3-jer meti, vidre safrangeTSi.
Tu amas davumatebT radikalur gansxvavebas araformalurad gaweul
xarjebSi evropasa da saqarTveloSi, gamova, rom aq 10-jer an 15-jer
meti Tanxa ixarjeba erT amomrCevelze, vidre evropaSi.
aq ar aris aRwerili is xarjebi, romlebic damatebiT medias xmar
deba, da ara marto saarCevno periodSi, aramed permanentulad. ara
visTvis saidumlo ar aris, rom mTeli rigi televiziebi, romlebic
saqarTveloSi arsebobs, realurad warmoadgenen politikur televi
ziebs da politikuri partiebis mxardamWerebs. am viTarebaSi sruliad
warmoudgenelia, Cven imedi gvqondes, rom mosaxleoba da amomrCeveli
miiRebs im gadawyvetilebas, romelsac is miiRebda im SemTxvevaSi, Tuki
Tanabrad iqneboda informirebuli yvela im Sexedulebaze, romelic
ama Tu im partias aqvs. amitom aSkaraa, rom arCevnebis gayalbeba xdeba
ara mxolod arCevnebis dRes, aramed manamde – CvenSi arsebuli arCev
30
nebis wesiT. dafinansebis arsebuli wesi aSkarad aCvenebs, rom Cven arc
erT SemTxvevaSi ar gvyavs Tanabaruflebiani amomrCeveli.
rogor mivaRwioT imas, rom amomrCevlebi iyvnen Tanasworni Tavisi
nebis gamoxatvisas?
rogorc magaliTi SeiZleba, ganvixiloT partiebis dafinansebis
wesis Taobaze 2018 wlis parlamentSi „social-demokratebi saqarTve
los ganviTarebisTvis“ partiis mier wardgenili winadadeba, romel
mac mxardaWera ver miiRo. iniciativa gulisxmobda, rom partiebis da
finanseba unda ganxorcielebuliyo amomrCevlebis gadawyvetilebis
Sesabamisad: yovelwliurad yvela amomrCevels Tavad gamoexata pref
erencia, anu mieTiTebina is partia, romlis Sexedulebebic masTan ax
losaa da daaxloebiT igive raodenobis Tanxa, romelic misi gadasaxa
debidan midis am partiebis dafinansebisaTvis, wasuliyo im partiasTan,
romelic mas moswons. dRes arsebuli wesis mixedviT, biujetidan, ro
melic warmoadgens moqalaqeTa gadasaxadebis nakrebs, partiebi miRe
buli xmebis Sesabamisad iReben dafinansebas, magram amas iReben 4 wlis
winandeli arCevnebis Sedegebis mixedviT. wesis cvlileba gamoiwvev
da, pirvel rigSi, imas, da samarTliani iqneboda im TvalsazrisiT, rom
adamianebi, romlebic ixdian gadasaxadebs, magram arc erT partias ar
uWeren mxars, ar gaaZlierebdnen im partiebs, romlebic ar undaT, rom
gaZlierdnen. meore, Tu amomrCevelma misca xma im partias, romelmac
barieri ver gadalaxa da ver miiRo dafinanseba im wesebis da SezRudve
bis gamo, romlebic arsebobs, dafinansebis arsebuli wesebis pirobeb
Si gamodis, rom aseTi amomrCeveli finansurad mxars uWers misi Sexed
ulebebis sawinaaRmdego politikur pozicias, rac aseve usamarTloa.
wardgenili iniciativis mixedviT, Tanxebi ufro samarTlianad gan
Tavsdeboda da politikur procesSi amomrCevelTa Sexedulebebis
gavlenis gaZlierebas Seuwyobda xels. amave dros, es Seqmnida Sesa
Zleblobas axali ideebis da axali politikuri organizaciebis gaCe
nisaTvis, romlebic SeiZleba, ar arsebobda 4 wlis win da Seiqmna arCev
nebis Semdgom wels.
meore meqanizmi, romelic aseve unda Seicvalos, aris e.w. `Semow
irulobebis meqanizmi~, romlebic an srulad unda aikrZalos, an unda
gaxdes minimaluri, rac minimalur SesaZleblobebs miscems partiebs,
31
miiRon es damatebiTi resursebi Tavisi organizaciebis gaZlierebisa
da Sexedulebebis propagandirebisaTvis. rogorc zemoT ukve vaxsen
eT, CvenTan Semowiruloba SeiZleba, ganaxorcielon rogorc fizikur
ma, aseve iuridiulma pirebma. evropis bevr qveyanaSi, magaliTad, sa
frangeTSi, belgiaSi da a.S... kompaniebis Semowirulobebi akrZalulia
da izRudebian fizikuri pirebic: magaliTad, safrangeTSi 7500 evro,
xolo belgiaSi, sadac amomrCevelTa raodenoba saqarTveloze daax
loebiT 2,5-jer metia – 500 evro. kompaniebis mier Semowirulobis
akrZalvis mTavari argumenti Semdegia: kompaniaSi ar muSaoben erTi
da igive Sexedulebis mqone adamianebi, amitom kompaniis saerTo Se
mosavlebidan da mogebidan Tu gadairicxeba Semowiruloba romelime
partiis mimarTulebiT, es niSnavs, rom amomrCevlis Sexedulebis saw
inaaRmdegod SeiZleba wavides, dafinanseba. im qveynebSi, magaliTad,
germaniaSi, sadac kompaniebis Semowiruloba daSvebulia, arsebobs sx
vadasxva tipis formaluri da tradiciuli (myari araformaluri) reg
ulaciebi. magaliTad, iseTi giganti, rogoric aris „mersedes benci“,
axorcielebs weliwadSi 200 aTas evros Semowirulobas, magram, radgan
igulisxmeba, rom misi TanamSromlebi sxvadasxva partiebs uWeren mx
ars, kompaniac swored am sxvadasxva partiebs unawilebs am 200 aTass:
„social-demokratebs“, „qristian-demokratiul kavSirs“, „qris
tian-socialur kavSirs“, „mwvaneTa partias“, „memarcxeneTa partias“
da a.S., TiTqmis yvela partias, romelic germaniaSia, anu daculia prin
cipi, rom amomrCevlis fuli sxvagan ar wavides misi Sexedulebebis mx
ardaWeris nacvlad. magram ufro ukeTesi meqanizmia, Tuki aikrZaleba
kompaniebis mier Semowirulobebis ganxorcieleba.
rac Seexeba fizikuri pirebis Semowirulobebs, SesaZloa dawesdes
gonivruli zRvari. Tavidan, albaT, gonivruli iqneboda saqarTve
loSi dawesebuliyo zRvari 100-dan 150 laramde. paralelurad sabiu
jeto dafinansebisa, romelic SeiZleba yofiliyo 10 an 15 lari erT
mxardamWerze. kerZo Semowirulobis daSveba logikuria imitom, rom,
rodesac axali partria iwyebs saqmianobas, araviTari saxelmwifo da
finanseba mas ar eqneba, magram SeiZleba yavdes, mgaliTad, 500 momxre,
romlebsac aqvT SesaZlebloba, 20-30 laris Semowiruloba ganaxor
cielon. es axal partias saSualebas miscems, gazardos komunikaci
32
uri resursi da, Sesabamisad, momaval wels miiRos dafinanseba biu
jetidan im mxardamWerTa gadasaxadebis xarjze, romlebic gaecnen
partiis Sexedulebebs da mzad arian, mxari dauWiron am politikur
organizacias. es yvela SemTxvevaSi unda ganxorcieldes anonimurad.
teqnikurad es martivad SesaZlebelia, yvela moqalaqes yovelwli
urad SeuZlia anonimurad miuTiTos saSemosavlo dokumentaciaSi
is politikuri organizacia, romlis mxardasaWeradac is mzad aris,
garkveuli raodenobis Tanxebi gaiRos. es aris gza iqiTken, rom xalx
is neba realurad gamoixatos da rogorc amomrCevlebi, ise asarCeve
bi Tanasworni iyvnen saarCevno procesSi.
cxadia, rom Tu politizirebuli kerZo mediis problema ar gadai
Wreba, mxolod partiebis dafinansebis wesis cvlileba arasakmarisad
efeqtiani iqneba da ver uzrunvelyofs didi finansuri resursebis
dominirebis Sesustebas demokratiul procesSi.
33
Temebi da sxva) dRis wesrigis ganmsazRvreli umravlesobis formire
ba Zalian rTuldeba – SeuZlebelic ki xdeba. faqtiurad, umravleso
ba emorCileba umciresobis mier gansazRvrul dRis wesrigs.
viwro umciresobis mier monopolizebuli instrumentebis meS
veobiT manipulirebuli umravlesoba iRebs gadawyvetilebebs,
romlebic aRiqmeba da formirdeba rogorc umravlesobis gad
awyvetileba, Tumca, realurad, SesaZloa (da umetes SemTxvevaSi
asecaa), ewinaaRmdegebodes umravlesobis arsebiT interesebs. Sem
deg, ukve umravlesobis da, Sesabamisad, demokratiis saxeliT xdeba
„sxva“ umciresobebis interesebis da poziciebis ignorireba, dele
gitimacia da maqsimaluri marginalizeba.
rasakvirvelia, demokratia gulisxmobs umravlesobis mier mmarT
veli gadawyvetilebebis miRebas, magram, imavdroulad da Tanabrad,
demokratia gulisxmobs konstitucionalizms da arsebuli umravle
sobis Secvlis SesaZleblobasac sxva, axali umravlesobis mier miRe
buli gadawyvetilebebiT. amave dros, arsebiTia, rom gadawyvetile
bebi miRebuli iyos demokratiulad, Sesabamisi kriteriumebis (ix.
zemoT mocemuli robert dalis 5 kriteriumi) maqsimalurad reali
zebis pirobebSi.
aq Zalian arsebiTia droiTi ganzomileba: yovelTvis (garkveuli
periodulobiT) unda iyos SesaZlebeli principulad da proceduru
lad demokratiuli gadawyvetilebebis miReba. winaaRmdeg SemTxvevaSi,
demokratiulad formirebuli umravlesoba midrekili xdeba avtori
tarulobisken: umravlesobis saxeliT izRudeba demokratia.
droiTi ganzomilebis gaTvaliswinebiT SesaZlebelia erTgvari
paraleli gavavloT demokratiasa da Tavisufali bazris funqcioni
rebasTan ekonomikis sferoSi. Teoriulad Tavisufali sabazro ekono
mikis pirobebSi ekonomikuri subieqtebi Tavisufalni da Tanasworni
(Tanasworad Tavisufalni) arian Tavis saqmianobaSi. magram funqcioni
rebis garkveuli drois Semdeg mosalodnelia, rom zogierTma ekono
mikurma subieqtma daikavos monopoliuri pozicia da, Sesabamisad,
SezRudos Tanasworad Tavisufali moqmedebis SesaZleblobebi. praq
tikulad es gardauvalia. am viTarebis Tavidan asacileblad iqmneba
saxelmwifo regulaciebis sxvadasxva meqanizmebi, konkurenciis saa
34
gentoebi, antimonopoliuri samsaxurebi. bunebrivad xdeba arsebu
li ekonomikebis struqturuli transformacia, teqnologiuri cvl
ilebebi, omebi, revoluciebi, pandemiebi Tu sxva tipis kataklizmebi,
romlebic erTgvarad aneitraleben arsebul ekonomikur wesrigs da
aryeven monopolistebis mdgomareobas. ra Tqma unda, regulirebis in
stitutebi srulad (SeiZleba iTqvas, fundamenturad, arsebiTad) ver
uzrunvelyofen Tanasworad Tavisufali moqmedebis pirobebis dam
kvidrebas, magram garkveuli periodebis ganmavlobaSi isini pozitiur
rols TamaSoben inkluziuri ekonomikuri wesrigis damkvidrebaSi da
Tanasworad Tavisufal principebze dafuZnebul konkurenciaSi, rac,
Tavis mxriv, xelSemwyobia inovaciisa da ganviTarebisTvis.
Tu gvinda, rom demokratiam met-naklebad efeqtianad ifunqci
oniros da daZleul iqnes mmarTvelobis monopolizebisken mimarTuli
umravlesobis miswrafeba, aucilebelia, Seiqmnas bevrad ufro Zlieri
da multiganzomilebiani antimonopoliuri regulirebis meqanizmebi
demokratiisTvis: erTgvari antimonopoliuri samsaxuri demokrati
isTvis.
ukiduresi resursuli uTanasworobis pirobebSi (ix. Semdegi para
grafi) privilegirebuli viwyo jgufi (daaxloebiT 1%) manipulirebis
udidess SesaZleblobebs flobs. es ara mxolod did materalur re
sursebSi aisaxeba, aramed ukve institucionalizebulia demokratiul
meqanizmebsa da wesebSi.
modernuli epoqis demokratiaSi arCevnebi warmoadgenda socialu
ri Sinaarsis mqone siRrmiseuli konfliqtebis gadawyvetis gza. magram
Seiqmna axali viTareba – sazogadoebaSi arsebuli siRrmiseuli kon
fliqti ar xdeba debatebis sagani da, Sesabamisad, arCevnebic ar aris
paeqroba am sakiTxis, am konfliqtis Taobaze. amis gamo arCevnebis Se
degebi konfliqts ki ar wyvets, mas tovebs isev ise, rogorc iyo.
Tavisufleba – es ar aris praqtikuli da/an mxolod samarTlebrivi
cneba. es aris mdgomareoba, romelic ganpirobebulia adamianis cx
ovrebiseuli garemoebebiT, romelTa Soris ekonomikuri dominireba
erTi nawilisa (zogierTebisa) da daucveli (mowyvladi) pozicia meore
nawilisa (sxvebisa) TamaSobs sakvanZo rols.
SesaZleblobebis realizebis (resursuli) uTanasworoba xels uw
35
yobs fuZemdebluri adamianuri Rirebulebebis erozias. amis mkafio
magaliTad SegviZlia, ganvixiloT amomrCevelTa mosyidva – dominan
turi jgufebic (momsyidveli) da daucveli jgufebic (mosyidulebi)
cinikurad arian ganwyobilni Tavisuflebis, Rirsebis, samarTliano
bis mimarT. mxardaWerilia sicrue, Ralati, dominireba, Zaladoba.
Tu dilema aris morali an gadarCena, bevri akeTebs an gaakeTebs
arCevans moralis sawinaaRmdegod da gadarCenis sasargeblod. si
cocxlis an sasicocxlod aucilebeli pirobebis sasargeblod
arCevanis gakeTeba TavisTavad ar efuZneba amoralur miswrafebas
bunebiTi moTxovnilebebis (sicocxlis SenarCunebis, realizebis) da
kmayofilebisken. nebismieri qcevisTvis, maT Soris moraluri qcev
isTvis, aucilebelia subieqtis fizikuri arseboba – morali aqvT
cocxal adamianebs.
am viTarebaSi adamianebi TavianT saqciels amoralurad aRar miiC
neven da Sinaganad amarTleben: xdeba cinikuri damokidebulebis le
gitimacia.
siRrmiseuli mizezebis gaazrebisa da maTze adeqvaturi reagire
bis gareSe, zedapiruli, moralisturi, mentoruli SegonebebiTa da
„maRali moralisken“ mowodebebiT an wminda legalisturi midgome
biT da imgvari regulaciebis SemoRebiT, romlebic movlenis mizezs
ki ara, Sedegs ebrZvian, xsenebuli cinikuri damokidebulebis aR
mofxvra SeuZlebelia.
***
frensis fukuiamas imedebis (istoriis dasasrulisa da bolo adami
anis – liberalur-demokratiuli adamianis Sesaxeb) sapirispirod, Cven
ar vcxovrobT sayovelTao demokratiis epoqaSi. piriqiT, demokratia
bevr qveyanaSi ar aris myari (konsolidirebuli) da metic, safrTxis
(riskis) qveSaa.7
saqarTveloSi rom Camovides bevrad ufro ganuviTarebeli, uTa
nasworo, arademokratiuli, avtoritaruli, Raribi qveynis moqalaqe,
SeiZleba, Cveni viTareba idealad moeCvenos da araviTari safuZveli
ar gauCndes ukmayofilebisTvis. magram, mniSvnelovania, Tu ras varT
miCveuli, ras vadarebT, ra molodinebi gvaqvs da rogoria realoba.
36
dasavluri demokratiebis gardauvalobis da saboloo miznis saxiT
warmodgenis absurdulobas praqtikuli istoria adasturebs. yvela
demokratia specifikuri mocemulobebis da procesebis Sedegia – ara
teleologiuri, aramed es aris kompleqsuri faqtorebiT gansazRvru
li ganviTarebis istoriulad determinirebuli garkveuli politiku
ri organizaciuli forma. mas aqvs dadebiTi da uaryofiTi maxasiaTe
blebi zogadad humanisturi, adamianuri funqcionirebis idealuri,
saukeTeso, misaRebi formis TvalsazrisiT.
amave dros, zogadad, demokratiisa da arCevnebis uaryofa dasavlu
ri demokratiis xarvezebis (Tundac fundamenturis) gamo, ar aris
gza meti Tavisuflebisa da Tanasworobisken (zogadad, samarTliani
demokratiuli sazogadoebisken – adamianis srulfasovani funqcioni
rebisken), rasac adasturebs sabWoTa da msgavsi tipis totalitaruli
da avtoritaruli reJimebis istoria.
demokratiis mamoZravebeli politikuri konfliqtis klasobrivi
struqtura Sesabamisi partiebis tipiT da sistemiT Camoyalibda da
gabatonda dasavleTSi II msoflio omis Semdeg. mas gaaCnda Sesabamisi
socialuri ganzomilebac: politikuri konfliqti asaxavda Sesabamis
socialur struqturas, Sesabamis socialur dayofebs da politiku
ri organizacia – partiebi, mas Seesebamebodnen. sami ZiriTadi sakiTxi,
romelebzec SeTanxmeba im periodSi arsebobda, iyo:
1. saxelmwifos roli – etatizmi, mis mimarT arsebobda meti konsen
sualoba;
2. distribucia, gadanawileba, rac SedarebiT naklebi, magram mainc
konsensualobisken midrekili iyo;
3. deliberacia da dialogi sxvadasxva socialur jgufebs Soris –
rogorc erovnuli Tanxmobis miRwevis gza pluralisturi sazoga
doebis pirobebSi.
37
am cvlilebebis gacnobierebis gareSe viRebT sul sxva funqciisa
da Sinaarsis politikuri organizaciis formebs, romlebic demokra
tias ki ar uzrunvelyofen, aramed piriqiT, azianeben, xolo zogjer
angreven da anadgureben kidec mas.
erTi da igive wamliT gansxvavebul avadmyofobas ver umkurnaleb,
metic, SeiZleba avno.
gansxvavebuli sagnebis gasamarTad da SesakeTeblad sxvadasxva in
strumentebia saWiro.
ganuzomlad kidev ufro metad, kritikulad es exeba postkomunis
tur, gansakuTrebiT ki postsabWoTa reJimebs, vidre „dasavleTs“.
miuxedavad ukiduresad mwvave gamowvevebisa, Zalauflebrivi Ta
nasworobis – demokratiis realuri damkvidrebisTvis aucilebelia
siRrmiseuli debatebis dawyeba fundamentur sakiTxebze:
– Tavisufali da Tanaswori sruli TviTrealizebis SesaZleblobis
maqsimizeba (adamianis funqcionirebis SesaZleblobebis maqsimize
ba yvelasTis);
– farTo sajaro sikeTeebTan sazogadoebis yvela wevris wvdomis
SesaZleblobis maqsimizeba;
– wagebulebisTvis maqsimaluri SesaZleblobebis xelSemwyobi (ma
kompensirebeli) pirobebis Seqmna;
– deliberacia, dialogi da meti konsensualoba, rogorc saSuale
bac da mizanic.
38
zecentralizacia), rac asustebs TanasworobisTvis aucilebel Tavi
suflebis Semadgenels.
zomieri wiliT, zemoT CamoTvlili principebi aucilebelia Ta
nasworobisTvis – samarTliani sazogadoebisTvis da, Sesabamisad,
demokratiisTvis.
praqtikuli realizebis sirTuleebma ar unda daamciron am sakiTx
ebze inteleqtualuri debatebis mniSvneloba. imisTvis, rom mkafiod
da adeqvaturad gavaanalizoT realoba, movaxdinoT refleqsia da
davinaxoT alternativebi, aucilebelia davubrundeT egzistenciu
ri mniSvnelobis sakiTxebs. mxolod ase SeiZleba davinaxoT arsebuli
institutebis iracionaloba da deklarirebul miznebTan Seusabamoba
(xSirad radikaluri winaaRmdegoba).
moklevadiani miznebis miRwevisTvis mxolod arsebuli dRis wes
rigis Taobaze debatebi ar SeiZleba miiCneodes erTaderT legitimur
debatebad. sinamdvilis SemecnebisTvis aucilebelia realuri intele
qtualuri debatebi, Tundac viwro sivrceSi da ukiduresad SezRudu
li zegavleniT arsebul realobaze.
realuri progresi samarTliani, demokratiuli sazogadoebis
mimarTulebiT SesaZlebelia mxolod koleqtiuri deliberaciiTa da
demokratiiT, magram inspirireba mxolod praqtikuli moqmedebebiT
ar aris aucileblad SezRuduli. refleqsia, Tundac Tavdapirvelad
viwro sivrceSi, aucileblad iqneba Rirebuli didi an mcire (magram
arsebiTi) zomiT da mokle an xangrZliv vadaSi.
umetesi, Tu ara yvela, inteleqtualuri inovacia, idea da Sexed
uleba swored viwro sivrceSi ibadeboda da Semdgom, xSirad, sakmaod
gvian iZenda aqtualobas.
39
vin, ras, rogor iRebs da flobs
40
uTanasworobis gazomva:
koeficientebi, meTodologia, cnebebi
qveyana (regioni) mSp erT sul mosaxleze mSp erT sul mosaxleze
(nominaluri) (aSS dolari) (PPP) (aSS dolari)
evrokavSiri 34,149 44,766
aSS 63,414 63,414
norvegia 67,390 63,287
portugalia 22,176 34,091
poloneTi 15,721 34,406
ukraina 3,727 13,056
iaponia 40,193 41,733
monRoleTi 4,061 12,362
msoflio 10,910 17,083
saqarTvelo 4,267 14,762
41
es aZlierebs identobebs Soris dapirispirebebs da xels uwyobs Tana
medrove globalizaciis pirobebSi sxvadasxva daZabulobebis gamwvave
bas: migraciuli krizisebiTa da nacionalisturi populizmiT dawyebu
li, konfliqtebiT da Zaladobrivi aqtebiT damTavrebuli. miuxedavad
imisa, rom am tipis krizisebis warmoSobis mizezebi da intensifikaci
is traeqtoriebi multifaqtoruli da kompleqsuria, uTanasworobis
(qveynebs Soris) ugulebelyofa an arajerovani yuradRebis mipyroba
da meorexarisxovnad CaTvla mniSvnelovan xarvezs warmoSobs analiz
sa da daskvnebSi.
42
es monacemebi, marTalia, gvawvdis informacias ekonomikis saerTo
moculobis da zrdis Sesaxeb, magram Cven ar viciT, ramdenad grZnoben
cvlilebebs, zrdas Tu stagnacias calkeuli adamianebi da jgufebi.
periodulad sxvadasxva formiT da interpretaciebiT Cndeba cnobebi
yvelaze Raribi (gansazRvruli siRaribis zRvris mixedviT*) an yvelaze
mdidari jgufebis Sesaxeb (milionze meti SemosavliT, an yvelaze meti
simdidris mqone ramdenime aTeuli subieqtis Sesaxeb), magram TiTqmis
sruliad ar vrceldeba (da praqtikulad arc izomeba) Semosavlebis
da simdidris (qonebis) ganawilebis Sesaxeb informacia sazogadoebis
calkeuli jgufebis mixedviT (iSviaTi gamonaklisia zogierTi kvleva,
romelic mxolod nawilobriv avsebs am xarvezs8). amitomac, rodesac
ekonomika izrdeba, didwilad ucnobia, visTvis umjobesdeba ekonomi
kuri mdgomareoba, rogor gadanawildeba es zrda mosaxleobaze.
Teoriulad, ekonomikuri zrda SeiZleba, dafiqsirdes im SemTxveva
Sic, Tu mxolod ukiduresad viwro jgufis Semosavlebi da qoneba iz
rdeba radikalurad, xolo didi umravlesobis Semosavlebi da qoneba
igive rCeba, an SeiZleba mcirdebodes kidec.
siRaribis donis Sesafaseblad gamoiyeneba erovnuli da saerTaSo
riso standartebi.9 bolo monacemebiT, yoveli mexuTe adamiani saqa
rTveloSi siRaribis zRvars miRma cxovrobs. siRaribis absoluturi
zRvris** qvemoT 2020 wels mTliani mosaxleobis 21,3% iyo. rac Seexeba
siRaribis saerTaSoriso standartis*** mixedviT saqarTveloSi arse
bul viTarebas: 2019 wels mosaxleobis 3,8% dReSi 1,9 dolarze naklebs
xarjavda (2011 wlis PPP maCveneblis mixedviT). 3,2 dolarze naklebs
14,8%, xolo 5,5 dolarze naklebs 41,9%.
*
saerTaSoriso siRaribis zRvrad msoflio bankis mier dadgenilia 1,9 aSS dolari
dRiuri danaxarji, aseve gamoiyeneba ori sxva zRvari: 3,2 aSS dolari dReSi da 5,5 aSS
dolari dReSi.
**
siRaribis absoluturi zRvari gulisxmobs saqarTvelos statistikis samsaxuris
mier yovelTviurad gansazRvrul saarsebo minimums, romelic gamoiTvleba yovelTvi
urad, 2020 wels sxvadasxva Tveebis mixedviT is meryeobda 182 laridan 206 laramde.
***
saerTaSoriso siRaribis zRvari iTvleba dRiuri xarjis mixedviT, amave dros
gamoiyeneba e.w. PPP maCvenebli – msyidvelobiTi unaris pariteti, rac iTvaliswinebs
sxvadasxva qveyanaSi arsebuli gansxvavebuli fasebisa da valutis kursis gaTvalis
winebiT arsebul mdgomareobas.
43
cxrili №2. siRaribis absoluturi zRvris qvemoT mosaxleobis wili
bolo wlebSi (wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuri)
*
Gini index (World Bank estimate) ix.: https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
44
jinis indeqsis maCveneblis Sedareba saqarTvelosa da sxva qven
ebSi aSkarad gviCvenebs, rom saqarTvelosa da evropis qveynebs So
ris mniSvnelovani sxvaobaa. aqve unda aRiniSnos, rom jinis indeqsis
dazustebuli maCveneblis mixedviT, romelic gansxvavebuli meTod
ologiiT iangariSeba*, saqarTvelo 2017 wlis monacemebiT yvelaze
uTanasworo qveynebis aTeulSi Sedis10 da es maCvenebeli 47,6%-s Sead
gens11. amave dros, jinis indeqsi axasiaTebs mxolod zogad mdgomareo
bas sxva qveynebTan mimarTebiT. igi arafers gveubneba konkretulad
rogor da romel jgufebSi nawildeba Semosavlebi da qoneba, rogoria
gansxvaveba am jgufebs Soris da a. S..
amitomac, bolo wlebSi sxvadasxva socialur-ekonomikur kvleveb
Si sul ufro aqtiurad gamoiyeneba iseTi maCveneblebi, romliTac Se
mosavlebisa da qonebis sxvadasxva jgufebSi gadanawileba izomeba. mag
aliTad e.w. `palmas indeqsi~**: yvelaze maRalSemosavliani 10%-is da
qveda 40%-is Sefardeba, aseve sxvadasxva saSemosavlo jgufebis ganaw
ilebis sxva tipis variaciebi: zeda 10%, Sua 40%, qveda 50%. kidev ufro
mwvaved aCvenebs uTanasworobis gavlenas, ara mxolod ekonomikuri,
aramed sazogadoebis cxovrebis bevr sxvadasxva sferosa da aspeqtze,
zeda 1%-is Sefardeba qveda 50%-Tan.
am tipis kvlevebma gansakuTrebuli aRiareba da popularoba moipo
va frangi mecnieris tomas piketis cnobili naSromebis gamoqveynebis
Semdeg (Capital in the Twenty-First Century, Capital and Ideology). Cvens mier warmod
genili monacemebic da meTodologiac didwilad piketis bolo wign
Si12 warmodgenil ideebsa da monacemebs eyrdnoba.
ufro farTod da siRrmiseulad msgavsi meTodologiiT warmodge
nili monacemebis gacnoba SesaZlebelia platforma WID-ze (world inequal-
ity database13), romelic aseve tomas piketis xelmZRvanelobiT organize
buli mravali qveynis mkvlevarTa jgufis mier aris Seqmnili.
*
aRniSnuli meTodologiiT ufro srulyofilad xdeba realuri uTanasworobis
gazomva.
**
kembirjis universitetis profesoris gabriel palmas mier damkvidrebuli ind
ikatoria. mas ekuTvnis aTobiT naSromi da kvleva uTanasworobis Sesaxeb.
45
Semosavlebis uTanasworoba
46
60000-70000 7,522 486,584,085 0.58% 97.92%
70000-80000 5,386 402,653,105 0.42% 98.34%
80000-90000 4,029 341,380,477 0.31% 98.65%
90000-100000 2,920 276,464,069 0.23% 98.87%
100000-zemoT 14,596 4,505,127,507 1.13% 100.00%
jami 1,295,177 17,913,999,866 100%
47
სოციალური დანახარჯები სახელმწიფო ბიუჯეტიდან
ასაკობრივი პენსია
2020 წელს ასაკობრივი პენსიის მიმღებ პირთა რაოდენობა 783 705 იყო.
იმავე წელს ასაკით პენსიონერთა უზრუნველყოფისთვის სახელმწიფო ბი-
უჯეტიდან გაიცა 2 130 ათასზე მეტი ლარი. 70 წლამდე პენსიონერთათვის
2020 წელს პენსიის მოცულობა ყოველთვიურად განსაზღვრული იყო 220
ლარით (2021 წლის 1 იანვრიდან ის გაიზარდა 240 ლარამდე, ხოლო 2022
წლის იანვრიდან იზრდება 260 ლარამდე), ხოლო 70 წელს ზემოთ პენსიო-
ნერები ყოველთვიურად 250 ლარს იღებდნენ (2021 წლიდან გაიზარდა 275
ლარამდე, ხოლო 2022 წლის იანვრიდან – 300 ლარამდე).
ასაკის მიხედვით ისინი შემდეგნაირად ნაწილდებიან:
*
deciluri jgufi Sedgeba mTliani populaciis – Semosavlis mimReb pirTa saer
To raodenobis 10%-isgan. decilur jgufebze dakvirveba kargi meTodia Semosavlebis
uTanasworobis aRsaqmelad. mocemul SemTxvevaSi TiToeul decilur jgufSi Semava
li pirebis jamuri Semosavali daTvlilia miaxloebiT, Semosavlebis samsaxuris mier
mowodebuli informaciis safuZvelze, romelSic warmodgenilia wliuri Semosavlis
ganawileba sxvadasxva saSemosavlo diapazonis mixedviT (cxril №6-Si warmodgenili
informacia).
49
VIII 71%-80% 1,882,041,825 14,531
IX 81%-90% 2,603,514,527 20,102
X 91%-100% 9,528,146,193 73,566
zeda 1% 3,997,698,786 308,655
jami 17,913,999,866
saxelfaso Semosavali
2019 wels xelfasis saxiT Semosavali miiRo 1 124 679 adamianma. sa
Sualo wliuri xelfasi 13 036 lars Seadgenda, Sesabasamisad, saSualo
Tviuri xelfasi 1086 lari iyo (saqstatis mixedviT, 2019 wels saSualo
xelfasi 1130 lars Seadgenda, Tumca aRniSnuli sxvaoba gansxvavebuli
meTodologiiT aixsneba).
xelfasis mimReb pirTa 49,31%-s wliuri xelfasi 7200 larze nak
lebi aqvs, Sesabamisad, saSualod Tviuri xelfasi 600 larze naklebia,
rac TiTqmis orjer naklebia saSualo xelfasis Tviur maCvenebelze.
50
cxrili №7. saxelfaso Semosavlebis ganawileba saSemosavlo jgufebis
mixedviT (wyaro: Semosavlebis samsaxuri)
jamuri
wliuri saxelfaso
saxelfaso pirTa kumulaciuri
Semosavali Semosavlis
Semosavali wilobrivi procenti
(xelfasi) pirTa
saSemosavlo ganawileba
(lari) raodenoba
jgufis mixedviT
52
VI 51%-60% 948,139,178 8,430
VII 61%-70% 1,268,362,175 11,278
VIII 71%-80% 1,670,127,035 14,850
IX 81%-90% 2,260,127,078 20,096
X 91%-100% 6,757,536,933 60,084
zeda 1% 2,521,641,253 224,206
jami 14,662,296,614
53
cxrili №10. saxelfaso Semosavlebis ganawileba sxvadasxva jgufebis
mixedviT (2019 w.)
cxrili №11. qveda 50%-is da zeda 1%-is wilebi mTlian SemosavalSi sxva-
dasxva qveynebis da regionebis mixedviT*
54
cxrili №12. qveda 50%-is, Sua 40%-is da zeda 10%-is wilebi mTlian Semo-
savalSi
*
ucxo qveynebis monacemebi mocemulia Semdeg wignSi warmodgenili informaciis
safuZvelze: Pikkety, Thomas (2020) Capital and ideology. The Belknap Press of Harvard University
Press.
55
ruseTi 14
aSS 19
indoeTi 19
brazilia 20
Sua aRmosavleTi 34
saqarTvelo 31
56
qonebrivi uTanasworoba
57
qonebriv uTanasworobaze. 2020 wels qonebis gadasaxadis gadamxdelad
sul registrirebuli iyo 44 513 adamiani. cxadia, aqedan gamomdinare,
rTulia, ganazogado aq warmodgenili monacemebi mTlianad saqarT
veloze, Tumca garkveuli STabeWdilebis Seqmna mainc SesaZlebelia.
qonebis gadasaxadis gadamxdelTa Sorisac igrZnoba Zalian maRali
uTanasworoba. qonebis gadasaxadis gadamxdelTa 4% flobs jamurad
deklarirebuli qonebis 28%-s.
cxrilSi №16 warmodgenilia qonebis gadasaxadis gadamxdelTa sa
kuTrebaSi arsebuli arasasoflo-sameurneo miwis ganawileba, farTo
bis mixedviT. am SemTxvevaSi uTanasworoba kidev ufro metad igrZnoba.
arasasoflo-sameurneo miwis sakuTrebaSi flobis gaTvaliswinebiT,
qonebis gadasaxadis gadamxdelTa 0,88% flobs jamurad deklarire
buli miwis farTobis 36,98%-s.
sasoflo-sameurneo miwis
ganawileba meurneobebis mixedviT
farTo meurneo wili kumu meur miwis 1 meur
bebis bebis meurneo laciuri neobebis farTo neobaze
gradacia ganawileba bebis procen sarge bis wili saSualo
(ha.) farTobis mTlian ti blobaSi mTlian farTobi
mixedviT raodeno arsebuli miwis (ha.)
baSi miwis farTob
farTobi Si
<0.1 86,988 15.15% 15.15% 3,516 0.45% 0.04
0.1-0.19 61,332 10.68% 25.84% 8,423 1.07% 0.14
0.2-0.49 139,914 24.37% 50.21% 45,229 5.74% 0.32
0.5-0.99 154,306 26.88% 77.09% 112,013 14.23% 0.73
1-1.99 95,399 16.62% 93.71% 123,922 15.74% 1.3
2-2.99 17,915 3.12% 96.83% 42,995 5.46% 2.4
3-3.99 6,349 1.11% 97.93% 21,599 2.74% 3.4
4-4.99 3,297 0.574% 98.51% 14,615 1.86% 4.4
5-9.99 4,505 0.785% 99.29% 29,490 3.75% 6.5
10-19.99 1,630 0.284% 99.57% 21,715 2.76% 13
20-49.99 965 0.168% 99.74% 29,195 3.71% 30
50-99.99 538 0.094% 99.84% 37,137 4.72% 69
100-199.99 428 0.075% 99.91% 58,219 7.39% 136
200-499.99 387 0.067% 99.98% 116,917 14.85% 302
500≤ 124 0.022% 100.00% 122,429 15.55% 987
sul 574,077 100.00% 787,414 100.00%
59
Tad. garda pirdapiri materialuri (finansuri) ganzomilebisa, qone
brivi uTanasworoba iribad zemoqmedebas axdens uTanasworobaze
Zalauflebisa da sazogadod cxovrebis sxva sferoebSic, maT Soris
qcevis tipebsa da yofiT urTierTmimarTebebze sociumSi. gasaTval
iswinebelia, rom XXI s-Si uTanasworobis zrdaSi qonebrivi uTanaswo
roba wamyvan rols asrulebs mTeli msoflios masStabiT.
amdenad, SeiZleba iTqvas, rom qonebrivi uTanasworobis sakiTxi
kritikuli mniSnelobisaa uTanasworobis analizisTvis.
privatizacia
saqarTveloSi qonebrivi (u)Tanasworobis dRes arsebuli mdgo
mareoba upiratesad ganpirobebulia 1990-ian wlebSi ganxorcielebu
li privatizaciis SedegebiT.
privatizaciis procesma Zalian swrafi zemoqmedeba moaxdina qone
briv (u)Tanasworobaze saqarTveloSi iseve, rogorc postsabWoTa
qveynebSi da amavdroulad man xeli Seuwyo qonebis Zalian swrafad kon
centracias.
aq privatizacia daiwyo sruliad gansxvavebul viTarebaSi im sazo
gadoebisgan gansxvavebiT, sadac sakuTrebis (da, Sesabamisad, qonebis
ganawilebis) radikalurad gansxvavebuli instituciuri wesrigi arse
bobda, vidre sabWoTa (komunistur) samyaroSi.
ssrk-Si, sakmaod SezRuduli formiT, magram mainc arsebobda pira
di sakuTreba, romelic ZiriTadad mepatronis uSualo moxmarebisT
vis gamoiyeneboda. magaliTad, uZravi qoneba: sacxovrebeli (soflad
– didi wili, e.w. sakarmidamo mcire nakveTebi – maqsimum 0,5 ha-mde, qa
laqad – ukiduresad mcire wili), piradi moxmarebis transporti Tu
sxva nivTebi. rac Seexeba sakuTrebas warmoebis saSualebebze (rac
aris swored sakuTrebis ganmsazRvrelia, rogorc kapitalis ekono
mikuri funqcionirebisTvis) – es praqtikulad ar arsebobda (mxolod
sxvadasxva aralegaluri formiT gamoiyeneboda Crdilovani ekono
mikis sferoSi). Sesabamisad, sabWoTa periodSi, savaraudod, qonebrivi
uTanasworoba bevrad ufro dabali unda yofiliyo, vidre saSemosav
lo uTanasworoba.
sacxovreblis (binebis) privatizacias da miwis ganawilebas didi
60
zegavlena ar unda moexdina da praqtikulad am reformam albaT Sein
arCuna uTanasworobis is done, romelic manamde iyo (an cotaTi umniS
vnelod gazarda).
radikaluri cvlilebebi iwyeba warmoebis saSualebebis gankerZoe
biT – jer floba-ijara, Semdeg privatizacia da Semdeg ukve Tavisufa
li mimoqceva bazarze.
samwuxarod, Sesabamisi monacemebi sakmaod SezRudulia da maTTvis
raodenobrivi formis micema Zalian rTuldeba.
pirveli farTomasStabiani privatizacia gulisxmobda piradi sa
kuTrebis ojaxebis umravlesobisTvis usasyidlo gadacemas: es iyo
sacxovrebeli binebi, romlebic moqalaqeTa udidess umravlesobas
praqtikulad SeuzRudav mflobelobaSi hqonda (maT Soris, arafor
malurad nebismieri gankargvis formiT – gayidvis CaTvliT) da mcire
miwis nakveTebi soflad. privatizaciis am aqts Sedegad (u)Tanasworo
bis arsebiTi, ramdenadme mniSvnelovani cvlileba ar mohyolia da uTa
nasworoba TiTqmis iseTsave dabal doneze SenarCunda, rogorc es iyo
ssrk-is dros.
rac Seexeba warmoebis saSualebebis privatizebas, es ramdenime
formiT ganxorcielda: vauCeruli, ijara-gamosyidva, koleqtivebze
miyidva (upiratesi wesiT) da auqcionis wesiT gayidva. yvela am formas
hqonda Tavisi legitimacia – argumentacia da Sesabamisi Sedegebic.14
privatizaciiis legitimacia or ZiriTad ideur burjs, daSvebas ey
rdnoboda, romlebic erTmaneTTan pirdapir ar iyvnen dakavSirebuli:
1. sakuTrebis, rogorc Tavisuflebis aucilebeli da umTavresi
atributis damkvidrebas – sakuTrebis arseboba da xelSeuxebloba –
aucilebel pirobad miiCneoda Tavisuflebis damkvidrebisa da fun
qcionirebisTvis.
2. legitimacia ekonomikuri efeqturobis TvalsazrisiT – kerZo
sakuTreba da misi ekonomikur aqtivobaSi CarTva aucilebel atrib
utad ganixileboda Tavisufali sabazro ekonomikisTvis. miiCneoda,
rom mxolod kerZo sakuTrebis (rogorc ekonomikuri resursis) praq
tikulad Tu erTaderT ara, umTavres formad qceva (koleqtiurisa
da saerTo, saxelmwifo sakuTrebis maqsimaluri minimizebis pirobeb
Si) uzrunvelyofda sabazro ekonomikis mTavari mamoZraveblebis –
61
ekonomikur subieqtTa motivaciisa da konkurenciis srulfasovan
amoqmedebas, Sesabamisad, efeqturi sabazro ekonomikis Camoyalibebas
da Semdgom ganviTarebas.
erTjeradi privatizebis Sedegad warmoSobili uTanasworobis da
qonebis koncentraciis STambeWdav zrdas kidev ufro aqtiuri da swra
fi tempebiT vxedavT, rodesac gadanawilebuli qoneba erTveba saba
zro urTierTobebSi.
reformis kompleqsurobam, da ara mxolod qonebis gadanawilebis,
aramed gankargvis da amuSavebis meqanizmebis moqmedebam, SesaZloa naw
ilobriv, magram ara arsebiTad, gaaneitralos es efeqti da xeli Seu
wyos uTanasworobis zrdis tempis Senelebas.
qonebrivi uTanasworobis Semcirebis mizniT SesaZlebelia agreTve
ganxorcieldes erTjeradi xelaxali gadanawileba an erTjeradi
dabegvris reJimi maRali sagadasaxado tarifebiT did qonebaze, ma
gram qonebrivi uTanasworobis SemcirebisTvis bevrad ukeTess Sedegs
iZleva permanentuli progresiuli gadasaxadi qonebaze.
gadasaxadebi
uTanasworobis aRmofxvraSi saxelmwifos rolis Sesafaseblad
mniSvnelovani indikatoria saxelmwifo xarjebis (saxelmwifo biu
jetis moculobis, romlis ZiriTadi wyaro nebismieri saxlemwifos
SemTxvevaSi gadasaxadebia) Sefardeba qveynis mSp-Tan. cxrilSi №18
warmodgenilia, Tu rogoria evrokavSiris Tu evropis sxva qveyneb
Si sabiujeto xarjebis Sefardeba qveynis mTlian Sida produqtTan.
cxrilidan Cans, rom saqarTvelos SemTxvevaSi sabiujeto xarjebis
wili mniSvnelovnad CamorCeba nebismieri sxva evropuli saxelmwi
fos analogiur maCvnebels, xolo evrokavSiris saSualo maCvenebels
TiTqmis orjer CamorCeba. es niSnavs saxelmwifos pasiur rols so
cialur-ekonomikur politikaSi. Sesabamisad, pasiur rols da nakleb
zegavlenas saxelmwifos mxridan uTanasworobis Sesamcireblad.
62
cxrili №18. sabiujeto xarjebis Sefardeba mSp-Tan evrokavSiris qvey
nebsa da saqarTveloSi (2018w.) (wyaro: ekonomikuri TanamSromlobisa da gan-
viTarebis organizaciis – OECD baza)*
sabiujeto xarjebis
qveyana
Sefardeba mSp-Tan
evrokavSiri (saSualo) 46,7%
belgia 52,1%
bulgareTi 36,5%
CexeTi 40,7%
dania 50,9%
germania 44,6%
estoneTi 39,1%
safrangeTi 56,0%
saberZneTi 47%
italia 48,4%
latvia 38,5%
lietuva 34%
ungreTi 46,7%
niderlandebi 42,1%
slovenia 43,5%
fineTi 53,1%
gaerTianebuli samefo 40,9%
saqarTvelo 25,5%
63
dasaxado sistema, romelic uTanasworobis Semcirebis erT-erTi mniS
vnelovani meqanizmia saxelmwifos xelSi.
saxelmwifosTvis gadasaxadebi arsebiTi instrumentia, romliTac
uTanasworobaze zegavlenis moxdena SeuZlia. gadasaxadebis mobili
zebis safuZvelze saxelmwifo iRebs finansur resursebs, romelTa
meSveobiTac is awarmoebs „sajaro sikeTeebs“, „sajaro produqts“
(public goods).
`sajaro produqtis“ udidesi nawili yvela moqalaqisTvis Ta
nabrad xelmisawvdomia da, Sesabamisad, xels uwyobs Tanasworobis
zrdas (uTanasworobis Semcirebas), magaliTad, Tavdacva, sasamarT
lo, sazogadoebrivi wesrigi, infrastruqtura, ganaTleba (sajaro
wili), jandacva (sajaro wili) da sxva „keTildReobis institutebi“.
e. i., rac ufro maRalia „keTildReobis institutebis“ wili adami
anis funqcionirebaSi (cxovrebaSi), miT ufro izrdeba Tanasworoba
(mcirdeba uTanasworoba).
„sajaro produqti“ – ori tipis SeiZleba iyos: a) universaluri; b)
miznobrivi. miznobrivi „sajaro produqti“ uzrunvelyofs adamian
is funqcionirebisTvis aucilebeli saWiroebebze xelmisawvdomobas
imaTTvis, visTvisac individualuri ZalisxmeviT (jibidan gadaxda) es
„produqti“ xelmiuwvdomelia (magaliTad, ganaTlebis an jandacvis
xarjebi...). anu, es aris instrumenti, romlis meSveobiTac izrdeba Ta
nasworoba (mcirdeba uTanasworoba) aseTi adamianebisa maTTan, visTvi
sac Sesabamisi „produqti“ xelmisawvdomia individualurad (SeuZlia
jibidan gadaxda).
mobilizebuli gadasaxadebi SesaZlebelia miznobrivad mimarTul
iqnes ganviTarebaze, rac gazrdis ekonomikas (maT Soris inkluziura
dac) da mTlianobaSi universalurad gaaumjobesebs qveynis (maT Soris
calkeul moqalaqeTa) funqcionirebis SesaZleblobebs.
saqarTveloSi moqmedi gadasaxadebis ZiriTadi tipebia:
a) arapirdapiri gadasaxadebi: dRg, aqcizi;
b) pirdapiri: saSemosavlo, qonebis;
g) savaldebulo socialuri Senatanebi.
arapirdapiri gadasaxadebi asaxulia nebismieri produqciis Rire
bulebaSi, romelsac adamianebi moixmaren. Sesabamisad, is erTnairia
yvela momxmareblisTvis. savaldebulo socialur Senatans yvela ix
64
dis mxolod sakuTari TavisTvis. saqarTveloSi socialuri Senatanebi
praqtikulad ar arsebobs, Tu ar CavTvliT sapensio Senatans, romelic
ramdenime weliwadia amoqmedda. socialuri gadasaxadebi (Senatanebi)
Tavisi SinaarsiT axlosaa saSemosavlo gadasaxadTan. zogadi logikis
mixedviT, isic unda daeqvemdebaros progresulobas.
cxril №19-Si mocemulia informacia imis Sesaxeb, Tu rogoria saqa
rTvelos biujetSi pirdapiri da arapirdapiri gadasaxadebis wili.
cxrilidan Cans, rom arapirdapiri gadasaxadebis wili saxelmwifo biu
jetSi mniSvnelovnad aRemateba pirdapiri gadasaxadis wils. rogorc
aRvniSneT, arapirdapiri gadasaxadebi regresuli xasiaTisaa, radgan
dabalSemosavlian adamianebs sakuTari Semosavlidan meti wilis gadax
da uwevT. Sesabamisad, biujetSi sagadasaxado Semosavlebis arsebuli
struqtura metyvelebs, rom sagadasaxado sistema efeqturad ver uz
runvelyofs uTanasworobis Semcirebas.
65
dros da maT efeqturobaze msjelobisas unda davsvaT SekiTxva: ra
logikuri da moraluri safuZveli aqvs imis aRiarebas, rom ufro maRa
li Semosavlidan ufro meti Tanxa unda iqnes gadasaxadis saxiT gadax
dili, vidre dabali Semosavlidan erTi da igive „produqtSi“ (saxelm
wifos mier uzrunvelyofil sajaro sargebelSi)? mTavar logikur da
moralur safuZvlad, albaT, unda CaiTvalos is, rom adamians darCes
normaluri funqcionirebisTvis (cxovrebisTvis) sakmarisi (minimalu
rad an saSualod) Semosavlis odenoba da amavdroulad SeunarCundes
sakmarisi motivacia efeqturi intensiuri ekonomikuri aqtivobisTvis.
aSkaraa, rom progresuli ganakveTi xels uwyobs sagadasaxado Semo
savlebis zrdas da, efeqturi da samarTliani gadanawilebis meqanizme
bis pirobebSi, xels uwyobs uTanasworobis Semcirebas. progresuli
sagadasaxado tarifebi (Semosavlebze, qonebaze, memkvidreobaze, mo
gebaze...) miiCneva kritikulad mniSvnelovan faqtorad uTanasworobis
SemcirebisTvis.
*
Income taxes abroad Which country can tax you? Your Europe. ix.: https://europa.eu/youreurope/
citizens/work/taxes/income-taxes-abroad/index_en.htm
66
belgia 25% 11 070 evromde
30% 11 070 – 12 720
40% 12 720 – 21 190
45% 21 190 – 38 830
50% 38 830 – zemoT
xorvatia (Tviuri 12% 297,87 evromde
Semosavlis
mixedviT) 25% 297,87 – 1787
40% 1787 – zemoT
67
niderlandebi 8,9% 19 982 evromde
13,15% 19 982 – 33 791
40,8% 33 791 – 67 072
52% 67 272 da zemoT
68
pirobebulia, iseTi argumentebiT, rogorebicaa: sabWoTa sistemis to
talitaruli xasiaTi, saxelmwifos mier Tavisuflebis SezRudva, re
spublikebisa da xalxebis suverenitetis ararseboba da damorCileba
centraluri xelisuflebis mimarT – rusebis batonoba qarTvelebze,
nacionaluri miswrafebebis daTrgunva da sxva).
ori amerikuli gamonaTqvamidan: „saxelmwifo ar agvarebs proble
mebs, saxelmwifo Tavad aris problema“ – ronald reigani, „ori ram
aris gardauvali: sikvdili da gadasaxadebi“ – benJamin franklini, pir
veli bevrad popularulia da mis mimarT pozitiuri sazogadoebrivi
azria, xolo meore naklebad cnobilia da mis mimarT damokidebulebac
negatiuria.
bibliografia:
69
უთანაბრობის სამი ასპექტი
იოსებ არჩვაძე
diagrama 1
ekonomikuri uTanabro
ba Sinameurneobebis do
neze ufro maRalia, vidre
saSualod mosaxleobis
erT sulze. ase magaliTad,
2010 wels meaTe deciluri
jgufis saSualo Semosav
lebi erT Sinameurneobaze
gaangariSebiT aRemate
boda pirveli uRaribesi
Sinameurneobis Semosav
70
lebs 17.6jer, mosaxleobis erT sulze ki aRniSnul jgufebs Soris sx
vaoba gacilebiT naklebi iyo – mxolod 4.70jeradi. 2015 wels aRniSnu
li sxvaoba iyo, Sesabamisad, 15.5 da 6.2, xolo 2020 wels – 12.8 da 4.9jer.
qvemoT motanili diagrama am dinamikas TvalsaCinod warmoaCens.
diagrama 2
71
weva SesaZlebeli gaxda imiT, rom gaizarda uRaribesi jgufis Semosav
lebi da maTi wili mosaxleobis mTlian xarjebSi – 2010 wlis 1.8 pro
centidan 1.9 procentamde 2015 wels da 2.0 procentamde 2020 wels. ima
vdroulad, mimdinareobda Semxvedri procesic: maRalSemosavlianTa
wilis Semcireba mosaxleobis mTlian xarjebSi. Tu 2010 wels umdidre-
si 10 procentis mTliani xarjebi imdenive iyo, ramdenic uRaribesi 62
procentisa, momdevno xuT weliwadSi es maCvenebeli Semcirda 58 pro-
centamde, xolo 2020 wlisTvis – 53 procentamde. progresi calsax
aa, magram imis gaTvaliswinebiT, rom sazogadoebis socialur stabi
lurobas safrTxe eqmneba, Tu deciluri koeficienti 10-s aRemateba,
mizanSewonili iqneba, uRaribes pirvel jgufze mosuli xarjebis wili
mTlian xarjebSi gazrdiliyo aranakleb 2.5 procentamde, xolo um
didresi, meaTe jgufis xarjebis wili Semcirebuliyo 25 procentamde.
faqtobrivad gamodis, rom Sinameurneobebis doneze mdidrebisa da
Raribebis Semosavlebisa da xarjebis mixedviT uTanabrobis daaxloe
biT 2/3 ganpirobebulia SinameurneobaTa gansxvavebuli ricxovnobiT
da mxolod 1/3 – Semosavlebisa da xarjebis faqtobrivi ganxvavebiT.
Tu saSualo xarjebTan mimarTebaSi movaxdenT deciluri jgufebis
Sedarebas, SinameurneobaTa mixedviT ufro „demokratiulia“ ganaw
ileba, vidre mosaxleobis erT sulze: 2010 da 2015 wlebSi Sinameur-
neobaTa 42 procents saSualoze maRali xarjebi hqonda, 2020 wels ki –
ukve 44 procents; mosaxleobis erT sulze gaangariSebiT, 2010 da 2015
wlebSi mosaxleobis 34-34 procents hqonda saSualoze ufro maRali
xarjebi, 2020 wels ki – ukve 37 procents.
ojaxebSi, SinameurneobebSi erToblivi moxmarebis efeqtis faqto
ris gaTvaliswinebiT, Semosavlebisa da xarjebis uTanabroba naklebad
mwvave xasiaTs atarebs, Tu yvelaze maRal da dabal Semosavlian/mxar
jvel pirebs Soris gansxvaveba xarjebSi 4.9-jeradia, igive gansxvaveba
SinameurneobaTa mixedviT 12.8-jeradia!
imis gaTvaliswinebiT, rom Semosavlebis sakmaod didi nawili er
Toblivi, ojaxuri moxmarebisaa, SedarebisaTvis ufro samarTliani
iqneba visargebloT saSualod erT Sinameurneobaze da ara erT sulze
gaangariSebuli Semosaval-xarjebis maCveneblebiT.
Sinameurneobis Semosavlebis da xarjebis zrdis paralelurad, ar
72
sebiTad icvleba xarjebis struqturac. kerZod, miuxedavad imisa, rom
xarjebi sursaTze yvelaze maRalSemosavlian SinameurneobebSi 8.1jer
aRemateba yvelaze dabalSemosavliani Sinameurneobebis analogiur
xarjebs (mosaxleobis erT sulze – 3.1jer), xarjebis wili sursaTze
mTlian SemosavlebSi maTTan TiTqmis 1.6jer ufro dabalia dabalSe
mosavlianebTan SedarebiT (Sesabamisad, 23.8% da 37.2%). amasTan, Tuki
saSualo xarjebTan SedarebiT Raribebi xarjaven erT Sinameurneobaze
– 3.9jer, xolo erT sulze – 2.0jer naklebs, mdidrebi piriqiT, meti
xarjebiT gamoirCevian. isini saSualoze mets xarjaven: erT Sinameur
neobaze – 2.1jer, xolo erT sulze 1.5jer mets.
diagrama 3
73
winebiT, yvelaze mdidar Sinameurneobebs erTeuli kaloriis miReba
daaxloebiT 2-jer ufro Zviri ujdebaT, rac ZiriTadad ganpirobebu-
lia SedarebiT maRali Semosavlebis mqone SinameurneobebSi dabalSe-
mosavlian SinameurneobebTan SedarebiT kvebis racionSi cxoveluri
warmomavlobis kaloriebis maRali wiliT da kvebis produqtebis mox-
marebisaTvis mzaobis, winwawevis SedarebiT maRali xarisxiT (magaliT
ad, moxmareba sazogadoebriv kvebis obieqtSi, kafesa da restoranSi,
nacvlad sakvebis Sin momzadebisa).
analogiuri tendenciebiT xasiaTdeba xarjebi transferebsa da
dazogvaze. maRalSemosavliani ojaxebis xarjebi transferebze 14.0
jer, xolo dazogvasa da gasesxebaze 21.0jer metia dabalSemosavliani
Sinameurneobebis xarjebTan SedarebiT.
Semosavlebisa da xarjebis uTanabroba gansakuTrebiT TvalSisa
cemia arapirveladi daniSnulebis saqonlisa da momsaxurebis Sesa
Zenad gaRebuli xarjebis mixedviT. ase magaliTad, yvelaze maRalSemo
savliani mosaxleobis xarjebi yvelaze dabalSemosavlianTa xarjebs
saSualod 5.0jer aRemateba, sursaTze analogiuri sxvaoba mxolod
3.1jeradia, saojaxo moxmarebis saqonelze ki – 16.5jeradi. Sinameur
neobebis mixedviT, imis gamo, rom ufro maRalSemosavlian Sinameur
neobebSi suladobrivi Semadgenlobac ufro maRalia, Sesabamisi sx
vaobac kidev ufro maRalia: sursaTze – 8.1jer, saojaxo moxmarebis
saqonelze – 44.3jeradi.
diagrama 4
rogorc diagramaze
motanili mona
cemebidan Cans, Ra
ribi mosaxleobis xa
rjebi sacxovrebel
saxlze, wyalze, ele
qtroenergiaze, gaz
ze da sxva saTbobze
gansakuTrebiT ax
losaa mdidari mosax
leobis analogiuri
74
xarjebis sididesTan imis gamo, rom, erTi mxriv, SeuZlebelia aseTi
saxis momsaxurebaze uaris Tqma da, meore mxriv, faqtobrivad SeuZle
belia miRebuli komunaluri momsaxurebis xarjebis dafarvisagan Tav
is arideba.
samagierod, im saqonelze, romelzec maRali elastiuroba arsebobs
da maTi miRebaarmiRebis (SeZenaignorirebis) diskrecia mTlianad
mosaxleobis xelSia, aSkarad igrZnoba kolosaluri sxvaoba xarjeb
Si. magaliTad, transportze gaRebul xarjebis absoluturi sidide
mdidrebSi RaribebTan SedarebiT maRalia: 30.6jer – mosaxleobis erT
sulze da 80.9jer meti – erT Sinameurneobaze gaangariSebiT.
kovidpandemiam da amiT gamowveulma ekonomikurma krizisma, xangr
Zlivma lokdaunma mniSvnelovani dartyma miayena mosaxleobis keTil
dReobas, Seamcira maTi Semosavlebisa da, Sesabamisad, xarjebis done.
2020 wels wina welTan SedarebiT saSualod erTi Sinameurneobis nomi
naluri xarjebis sidide Tveze gaangariSebiT Semcirda 9.4 procentiT
(1146.1 laridan 1035.5 laramde), maT Soris samomxmareblo xarjebi, Se
sabamisad – 6.8 procentiT (781.2 laridan 728.4 laramde). xarjebis kle
bas adgili hqonda faqtobrivad yvela decilur jgufSi, razec war
modgenas qvemore diagrama iZleva.
diagrama 5
samomxmareblo
fuladi xarjebis
wina wlis doneze
SenarCuneba da
balSemosavlian
jgufebSi ZiriTa
dad ganpirobebu
lia xelisuflebis
mier mosaxleo
bisTvis gaweuli
erTdrouli dax
marebebiT da ko
munaluri xarjeb
is zamTris Tveeb
75
Si subsidirebiT. monetaruli da aramonetaruli daxmarebebis
ZiriTadi adresatebi swored dabalSemosavliani ojaxis wevrebi
iyvnen, ramac maT gamouTavisufla damatebiTi saxsrebi samomx
mareblo xarjebisaTvis.
amasTan, mosaxleobis faqtobrivi mdgomareobis gauareseba 2020
wels 2019 welTan SedarebiT kidev ufro dramatulia, vidre es zemoT
motanili diagramidan Cans, radganac is ar asaxavs fasebis cvlilebis,
inflaciis gavlenas – Sedareba ganxorcielebulia mimdinare fasebiT,
inflaciis faqtoris gauTvaliswineblad. 2020 wels oficialurma sa
Sualo wliurma inflaciam 5.2 procenti Seadgina, ris gamoc Sinameur
neobis realuri xarjebi 2020 wels wina welTan SedarebiT 13.9 procen
tiT, xolo samomxmareblo xarjebi – 11.4 procentiTaa Semcirebuli.
76
uTanabroba Semosavlebisa da xelfasebis mixedviT
diagrama 6
77
bi Semosavali gaaCnda 295 630 kacs (maT Soris 191 092s – 100 larze nak
lebi xelfasi). sxvagvarad rom vTqvaT, Semosavali hqondaT: 200 larze
naklebi – Semosavlis mimReb pirTa 30.5 procents da 100 larze naklebi
– 22 procents.
xelfasis mimReb pirTa Soris 200 larze saSualo Tviuri xelfasi
hqonda TiTqmis meoTxeds – 24.9 procents, xolo 100 larze naklebi –
16.3 procents.
dabalSemosavlianTa aseTi maRali wili ZiriTadad ganpirobebulia
Semosavlebisa da dasaqmebis araregularuli, maT Soris sezonuli xa-
siaTiT.
imavdroulad, saqarTveloSi 100 aTasze meti wliuri Semosavali
gaaCnda 14 741 kacs (aqedan 100 aTasze meti xelfasi – 10 143 kacs) – Se
mosavlisa da xelfasis mimReb pirTa, Sesabamisad, 1.10 procents da 0.86
procents.
diagrama 7
800
თვეში 2000 ლარზე ნაკლები და 8333 ლარზე მეტი შემოსავლისა
და ხელფასის მიმღებ პირთა რაოდენობა საქართველოში
2015 და 2020 წლებში 698.6
700
(პროცენტი; 2010 წ. = 100)
600
563.3
500
400
2015 წ. 2020 წ.
308.8
300 281.2
200
0
შემოსავლის ხელფასის შემოსავლის ხელფასის
78
bolo 10 weliwadSi (2020 wels 2010 welTan SedarebiT) 100 aTasze
meti laris Semosavlebis mqone pirTa raodenoba gaizarda 5.6-jer,
xolo Sesabamisi kategoriis xelfasis mimReb pirTa raodenoba –
7-jer. „samagierod” dabalSemosavlian pirTa raodenoba aRniSnul
periodSi Semcirda umniSvnelod: 200 laramde yovelTviuri xelfa
sis mimReb pirTa raodenobam iklo 13.1 procentiT, xolo 200 laramde
Semosavlianebis raodenoba ara Tu ar Semcirebula, aramed gaizarda
kidec – 12.2 procentiT. daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom saSualo
xelfasisa da keTildReobis gasaSualebuli maCveneblebis zrda ga-
mowveulia, ZiriTadad, saSualoze maRalSemosavliani da maRalxelfa-
siani pirebis Semosavlebis zrdiT.
amasTan, bolo aTwleulSi mTliani Semosavlebi gaizarda mx
olod 3.2-jer (5.842 mlrd. laridan 18.621 mlrd. laramde), xolo
mTlianad dasabegri xelfasi – 3.1-jer (4.931 mlrd. laridan 15.145
mlrd. laramde).
miuxedavad imisa, rom bolo wlebSi saSualo xelfasi 2-jer da me
tad gaizarda (2010 wlis 512 laridan 1076 laramde 2020 wels), saSua-
lo xelfasze naklebi xelfasi aqvT daqiravebiT dasaqmebulTa 2/3-s.
amasTan, visac saSualo xelfasze dabali xelfasi aqvT, maTi saSualo
xelfasi mxolod 373.4 laria, rac saSemosavlo gadasaxadis gamok
lebiT 300 larze naklebia (298.7 lari), anu dasaqmebulTa udidesi
nawilis Semosavalic ki ukiduresad dabal, aradamakmayofilebel do
nezea. marTalia, dasaqmebulTa 1/3-is Sromis anazRaureba sakmaod op
timistur STabeWdilebas tovebs (2519 lari), Tumca aseTi maRali done
miRweulia sul raRac dasaqmebulTa 2.3 procentis xarjze (26.7 aTasi
kaci), visi saSualo Tviuri xelfasi 5 aTas lars aRemateba da maTi sa
Sulo anazRaureba TveSi 11 578 laria. am kategoriis dasaqmebulebi ki
saSualo xelfasze maRali anazRaurebis mqoneTa mxolod 6.9 procen
tia. – danarCeni 93 procentis saSualo anazRaureba ki 1834.5 laria,
saSemosavlo gadasaxadis gamoklebiT ki – mxolod 1467.6 lari.
kidev ufro mZime situaciaa medianuri xelfasis mixedviT. medianu-
ri xelfasi saSualo xelfasis mxolod 42.7 procentia (460 lari) da
bolo wlebSi sagrZnoblad daSorda saSualo xelfass (2010 wels iyo
48.8 procenti). visac medianur xelfasze naklebi anazRaureba aqvs,
79
maTi saSualo Tviuri anazRaureba mxolod 233.6 laria, rac saSemosav
lo gadasaxadis gamoklebiT mxolod 186.9 laria – Sromisunariani ma
makacis saarsebo minimumze (2020 w. – 191.4 lari), romelic xelovnurad
isedac sakmaodaa Semcirebuli da daSorebulia realobas, 2.4 procen
tiT naklebi.
cxrili 1
saSualo xelfasi, medianuri xelfasi da maTze meti an naklebi xelfasis
mqoneTa Sromis Sesabamisi anazRaureba 2010-2020 wlebSi (lari)
80
diagrama 8
81
meti Semosavali hqondaT TveSi, maTi raodenoba sagrZnoblad izrde
ba – marTalia, aseTTa raodenoba mxolod 1.32 procentia, magram maT
wilad modis fizikur pirTa mTliani Semosavlebis 27.8 procenti.
diagrama 9
82
wlis donis miRwevis wels. ase magaliTad, Tu prognozirebulTan Se
darebiT Tundac erTi procentiT meti iqneba saqarTvelos ekonomi
kuri zrda, maSin 2020 wlis bulgareTis dones Cveni qveyana miaRwevs
2 wliT adre – 2027 wels, germaniis dones – 3 wliT ufro adre – 2040
wlisTvis, xolo luqsemburgis dones – 6 wliT ufro adre – 2051 wl
isTvis.
saqarTvelo ekonomikuri zrdis maCvenebliT msoflios 195 qveyana
Ta Soris idga: 2019 wels – 40-e, 2020 wels ki- 126-e adgilze. 2021 wels
didi Sansi aqvs, rom ekonomikuri zrdis mixedviT igi moxvdes msofli
os saukeTeso qveynebis aTeulSi.
uaxloes aTwleulSi uTanabrobis daZlevis strategiuli amo
canebis umniSvnelovanes komponentebad unda iqcnen uTanabrobis ar
sebiTi daZleva iseTi mimarTulebebiT, rogorebicaa:
a) mosaxleobis erT sulze warmoebuli mSp-Ti ganviTarebuli
qveynebis doneebTan;
b) erovnuli meurneobis calkeul dargebSi arsebuli gansxvaveba
Sromis mwarmoeblurobisa da anazRaurebis mxriv;
g) Sromis saSualo da medianur anazRaurebebs Soris arsebuli
gansxvavebebis Semcireba:
d) Semosavlebisa da xarjebis deciluri koeficientis Semcireba
saerTo keTildReobis da Semosavlebis arsebiTi zrdis pirobebSi.
83
uTanabroba ekonomikis
calkeuli dargebis ganviTarebaSi
84
cxrili 2
sxvaoba erovnuli meurneobis wina welTan SedarebiT zrdis
yvelaze maRali da yvelaze dabali maCveneblebis mqone
dargebis mixedviT 2016-2020 wlebSi (procenti)
85
diagrama 10
86
diagrama 11
87
cxrili 3
ekonomikisa da dasaqmebulTa ricxovnobis cvlileba
2020 wels 2019 welTan SedarebiT
dasaqmebulTa
2020 w. %-iT 2019
mSp, mln. lari raodenoba,
w.-Tan
aTasi kaci
dasaqmebulTa
2019 2020 2019 2020 mSp
raodenoba
sul 40298.0 37815.8 1295.9 1241.8 93.2 95.8
maT Soris saqmia-
nobaTa saxeobeb-
Sic, sadac adgili
hqonda:
ekonomikis
9057.3 9408.9 594.1 586.6 103.9 99.1
zrdas
wili ekonomikaSi/
25.2 27.8 45.8 47.4 – –
dasaqmebaSi
ekonomikis
26890.3 24418.7 701.8 653.2 90.8 93.1
Semcirebas
wili ekonomikaSi/
74.8 72.2 54.2 52.6 – –
dasaqmebaSi
dasaqmebulTa
raodenobis 8118.7 7870.5 244.7 252.4 97.0 103.1
zrdas
wili ekonomikaSi/
22.6 23.3 18.9 20.3 – –
dasaqmebaSi
dasaqmebulTa
raodenobis Sem- 27828.9 25955.1 1015.1 989.4 93.3 94.1
cirebas
wili ekonomikaSi/
77.4 76.7 81.1 79.7 – –
dasaqmebaSi
88
nacvlad rom damatebuli Rirebulebis warmoeba ucvlelad darCe
niliyo wina wlis doneze, mSp mTlianobaSi, „win wasul“ dargebSi gaz
rdili Rirebulebis wyalobiT, 2019 welTan 1.0-procentian zrdas
daafiqsirebda.
danarTi
I (uRaribesi) X (umdidresi)
saSualod
jgufi jgufi
2010 2,04 4,7 3,65
2015 1,94 4,82 3,57
2020 1,82 4,7 3,42
saSua-
I II III IV V VI VII VIII IX X
lod
Sinameur-
neobis
1,82 2,34 2,93 3,15 3,46 3,64 3,92 4,15 4,27 4,56 3.42
wevrTa
raodenoba
89
გენდერული უთანასწორობის ეკონომიკური
ასპექტი თანამედროვე საქართველოში
იოსებ არჩვაძე
cxrili 1
qalebisa da mamakacebis saSualo xelfasebi saqarTveloSi 2001, 2010 da
2019 wlebSi (lari).
qali %-iT
qali mamakaci
mamakacTan
2001 w. 63.5 125.2 61.7
2010 w. 426.6 742.8 57,4
2019 w. 869.1 1361.8 63,8
2019 w. 2001w.-Tan, jer 13.7 10.9 X
90
codna da ganaTlebis done ver/ar konvertirdeba sazogadoebis mier
Sesabamis aRiarebaSi, romlis umniSvnelovaness gamoxatulebas xel
fasis sidide warmoadgens. ra Tqma unda, es aris ara wminda qarTuli,
aramed globaluri movlena. mTel msoflioSi daqiravebiT dasaqmebul
qalebs, rogorc wesi, ganaTlebis ufro maRali done gaaCniaT, vidre
profesiis analogiur jgufebSi dasaqmebul mamakacebs [11]. sxvagvarad
rom vTqvaT, Tanabari ganaTlebis mqoneTagan qalebis Sroma mamak
acebTan SedarebiT, naklebad nazRaurdeba. amasTan, mzaoba, upirobod
daTanxmdnen damqiraveblis mier SemoTavazebul pirobebsa da xelfass,
rogorc wesi, mTel rig garemoebaTa gamo qalebSi daaxloebiT 1.4jer
ufro maRalia mamakacebTan SedarebiT [7].
ekonomikuri uTanasworoba gamoxatulebas poulobs makroekono
mikis donezec, kerZod, samamulo (erovnuli) produqtis (mTliani Sida
produqtis) formirebaSi Setanili wvlilis mixedviT. saqarTveloSi
qalebis erT sulze Seqmnili erovnuli produqti mamakacebis analo
giuri maCveneblis mxolod 47.7 procentia. es mniSvnelovnad CamorCe
ba rogorc msoflios (56.6%), ise ganviTarebuli qveynebis analogiur
maCveneblebs (norvegiaSi aRniSnuli maCvenebeli Seadgens 78.8%s, aSS
Si – 65.4%s, israelSi ki – 58.4%s.).
diagrama 1
91
ra aris saqarTveloSi aRniSnuli CamorCenis ZiriTadi mizezi, gan
sakuTrebiT uSualo mezoblebTan samxreT kavkasiaSi – somxeTTan da
azerbaijanTan? erTi SexedviT, amis safuZveli ar unda arsebobdes,
radganac bevri xarisxobrivi maCvenebliT saqarTvelo mezoblebze
winaa. magaliTad, adamianiseuli ganviTarebis indeqsiT, bolo monace
mebiT (2019 w.), saqarTvelo msoflio qveynebSi 61-e adgilzea, somxe
Ti – 81-e, azerbaijani ki – 88-e adgilze; uTanabroba sicocxlis xan
grZlivobis mixedviT sqesobriv WrilSi CvenTan mezoblebze naklebia:
saqarTvelo – 7.9%, somxeTi – 8.9%, azerbaijani – 13.9%. [7; 352-354].
vfiqrobT, aq mTavari mizezi samuSao Zalis aqtiurobis SedarebiT
dabali done da qalebisa da mamakacebis aqtiurobis doneTa Soris
sakmad didi marJaa. kerZod, sxvaoba mamakacebisa da qalebis aqtiuro
bis doneTa Soris saqarTveloSi 4.6 punqtiT aRemateba somxeTis analo
giur maCvenebels da 17.1 punqtiT – azerbaijanisas. aRniSnuli „upi
ratesoba“ Cvens mezobel qveynebSi miRweulia kulturuli, mentaluri
da organizaciul-meTodologiuri faqtorebis gaTvaliswinebiT da
SinameurneobebSi TviTdasaqmebis maRali doniT SeiZleba aixsnas – qa
lTa mniSvnelovani kontingenti, romelsac saqarTveloSi ekonomiku
rad araaqtiur mosaxleobas akuTvneben (diasaxlisebi), azerbaijansa
da somxeTSi upiratesad TviTdasaqmebulebad miiCneven, rogorc amas
afiqsirebda Sromis saerTaSoriso organizaciis bolo dromde moqme
di klasifikatori. 2020 wlis bolos dasaqmebis axal klasifikatorze
gadasvlis Sedegad ekonomikuri aqtiurobis done Zveli klasifika
toriT gaangariSebulTan SedarebiT saqarTveloSi myisierad Semcir
da 11 punqtiT, xolo dasaqmebulTa saerTo raodenoba – daaxloebiT
400 aTasiT (23.5 procentiT).
Sromis anazRaurebaSi gansxvaveba mamakacebsa da qalebs Soris
ZiriTadad ganpirobebulia ori mizeziT: 1. mamakacebis mier ufro
Sromatevadi, rTuli Sinaarsis Sromis Sesrulebis gamo maT ufro
maRali anazRaureba aqvT; 2. samuSao dro saSualod mamakacebSi ufro
xangrZlivia, vidre qalebSi.
rogorc ukve iTqva, saqarTveloSi saSualo xelfasi qalebSi ma
makacebis analogiuri maCvenebelis 63.8 procentia. amasTan, qalebis
92
SromiTi saqmianobis saSualo xangrZlivoba mamakacebis analogiuri
maCveneblis 82.1 procentia. Sesabamisad, samuSao drois faqtoris ga-
moricxviT, qalebis saSualo xelfasi mamakacebis xelfasis ukve ara
63.8 procenti, aramed 63.8% : 0.821 = 77.7%-ia. anu qalebis saSualo xe
lfasi mamakacebis saSualo xelfasis 3/4-s aRemateba. amasTan, qalisa
da mamakacis saSualo xelfasebs Soris sxvaobis TiTqmis 2/5 (38.5%) mo-
dis qalTa samuSao drois naklebobaze mamakacebis samuSao drosTan
SedarebiT, xolo 3/5-ze meti (61.5%) – mamakacebis mier ufro maRali
anazRaurebadi samuSao adgilebis dakavebis gamo.
Semosavlebisa da erovnul ekonomikaSi Setanili wvlilis mixdviT,
genderul gansxvavebaze gavlenas axdens kidev ori garemoeba.
jer erTi, samuSaoTa sirTulis, kompleqsurobisa da saqmianobis
saboloo Sedegebze gavlenis gaTvaliswinebiT, damsaqmeblis Semosava
li, rogorc wesi, daqiravebiT dasaqmebulis xelfass mniSvnelovnad
(arc Tu iSviaTad – jeradad!) aRemateba. imis gaTvaliswinebiT, rom
ekonomikur saqmianobaSi CarTuli pirebidan damsaqmebelTa wili ma
makacebSi 2-jer aRemateba qalebis analogiur maCvenebels (Sesabamis
ad, 2.8% da 1.4%) [3; 27], aRniSnuli garemoeba sagrZnob gavlenas axdens
saSualod erTi piris Semosavlis sidideze rogorc dasaqmebis, ise zo
gadad erT sulze warmoebuli dovlaTis sidideze genderul WrilSi.
meore, narCundeba seriozuli asimetria SinameurneobebSi, ojaxeb
Si dasaqmebis masStabebis mixedviT qalebsa da mamakacebs Soris. raode
nobrivad da ojaxur meurneobaSi daxarjuli drois mixedviT, qalebi
sagrZnoblad uswreben mamakacebs. dasaqmebulTa Soris Sinameurneo
bebSi dasaqmebulTa wili qalebSi 2-jer da metad aRemateba mamakacebis
Sesabamis maCvenebels (Sesabamisad, 26.8% da 12.9%) [10], xolo samuSao
drois saerTo xangrZlivobiT qalebis upiratesoba mamakacebTan Se
darebiT empiriuladac imdenad TvalsaCinoa, rom ar saWiroebs spe
cialur kvlevas.
erovnul angariSTa sistemis mixedviT, damatebuli Rirebulebis
maformirebel saqmianobaTa saxeobebSi mamakacebis dominirebas aqvs
adgili. kerZod, Tu qveynis 15 welze uxnesi asakis mosaxleobaSi qa
lebis raodenoba mamakacebisas TiTqmis 15 procentiT aRemateba,
93
dasaqmebulTa raodenobaSi piriqiT, sagrZnoblad – 21.3 procentiT
CamorCebian, xolo dasaqmebisa da aqtiurobis doneebi saerTod, qaleb
Si TiTqmis 1.5jer ufro dabalia mamakacebTan SedarebiT (Sesabamisad,
33.9% da 49.5% da 40.2% da 62%).
diagrama 2
120 114.9
110
97
100
90
78.7
80
68.5
70 65.2
60
50
40
მოსახლეობა 15 დაქირავებით დასაქმებულთა დასაქმების აქტიურობის
წლის და დასაქმებულები რაოდენობა დონე დონე
უფროსი ასაკის
94
samwuxarod, saqarTveloSi didi xania aRar Catarebula kvleva
SinameurneobaTa drois biujetis Taobaze, Tumca sxvadasxva sociolo
giuri kvlevebidan miRebuli informaciiT, daqiravebiT dasaqmebul
qalTa Sromis saSualo sadReRamiso xangrZlivoba ojaxur meurneo-
baSi TiTqmis orjer aRemateba anazRaurebadi samsaxuris mqone mamak-
acebis analogiur maCvenebels. amis garda, samuSao Zalis miRma myofi
qalebis raodenoba 1.8-jer aRemateba mamakacebisas, rac kidev ufro
zrdis qalTa wvlils arafuladi gamoxatulebis ojaxuri dovlaTisa
da sikeTeebis formirebaSi.
imis daSvebis SemTxvevaSic ki, rom samuSao Zalis miRma myofi ma
makacebi ojaxur meurneobaSi xarjaven imdenive dros, ramdensac
aseve, samuSao Zalis miRma darCenili qalebi (qarTuli realobis
gaTvaliswinebiT, amis daSveba mxolod didi pirobiTobiT SeiZle
ba), mainc mTlianobaSi, ojaxur meurneobebSi daxarjuli drois
sul cota, 2/3 modis qalebze, realurad ki aRniSnuli maCvenebeli
daaxloebiT 3/4-s Seadgens. sxvagvarad rom vTqvaT, araanazRaure-
badi Sromis raodenobiT (xangrZlivobiT) qalebi saqarTveloSi
mamakacebs uswreben daaxloebiT 2-3-jer. Tu Sromis anazRaureba
Si arsebuli genderuli sxvaobiT visargeblebT da ojaxSi gaweul
Sromas SevafasebT daqiravebiT dasaqmebulTa Sromis anazRaurebis
analogiurad (erT sulze gaangariSebiT, qalebis SromiT Seqmnili
dovlaTisa da sikeTeebis Rirebulebas aviRebT mamakacebis Sromis
anazRaurebis daaxloebiT 2/3-is doneze) [2; 60-67], davinaxavT,
rom mTlianobaSi qalebis wvlilis RirebulebiTi Sefaseba ojaxSi
gaweul Sromis Rirebulebis pirobiT SefasebaSi sul cota 55 pro
centia, realurad ki – aranakleb 65 procentisa.
gamodis, rom Tu aRricxvis meTodikis cvlilebas movaxdenT,
romelSic gaTvaliswinebuli iqneba amJamad ufasod daxarjuli
samuSao dro, SinameurneobebSi gaweuli SromiTi danaxarjebis
wili, qalebze mova aRniSnuli Rirebulebis 55-65 procenti, ma-
makacebze ki – araumetes 35-45 procenti. amasTan, Tu erovnul an
gariSTa sistemas gavafarToebT da makroekonomikur maCvenebleb
Si gaviTvaliswinebT SinameurneobebSi gaweuli Sromis Rirebule
95
basac, davinaxvT, rom es qveynis umTavres ekonomikur maCvenebels
gazrdis daaxloebiT 60-65 procentiT, amasTan qalebis wili axal,
„gafarToebul“ mSp-Si miaRwevs 50.5 procents, amJamindeli 38-40
procentis nacvlad (mamakacebisa, Sesabamisad, Semcirdeba 49.5%-
mde, nacvlad amJamindeli 60-62%-sa).
aRniSnul gaTvlebs ara aqvT mxolod „mWvretelobiTi“ da adgi
lobrivi datvirTva. McKinsey-is jer kidev 2015 wels Catarebuli kv
leviT, msoflio ekonomika gaizrdeba daaxloebiT 37-40 procentiT,
Tuki msoflios qveynebi uzrunvelyofen srul genderul Tanaswo-
robas ekonomikis sferoSi. sxva wyaroebiT, genderuli uTansworo
bis mxolod 25 procentiT Semcireba gazrdida msoflio mSp-s 5.3
trilioni aSS dolariT, xolo sabiujeto Semosavlebs – 1.4 trili
oni dolariT [9].
amJamad ki qalebis wili dasaqmebulTa saerTo raodenobaSi dasaqme
bulTa saerTo raodenobis naxevars Seadgens, maTi wvlili ki global
ur ekonomikaSi 37 procents ar aRemateba, anu saSualod erTi dasaqme
buli mamakacis mier Seqmnili Rirebuleba 1.7-jer aRemateba dasaqme
buli qalis mier Seqmnil Rirebulebas.
saqarTveloSi qalebis wili, Cveni gaangariSebiT, saSualo msoflio
maCvenebelze uaresia: dasaqmebulTa saerTo raodenobaSi – 44 procen
ti, ekonomikaSi Seqmnili wvlili ki (erovnul angariSTa sistemis moq
medi meTodikiT) – 33 procenti.
uTanabroba ekonomikaSi maRal korelaciaSia genderul uTanab
robasTan politikur da sazogadoebriv saqmianobaSi. qalebis wili
politikaSi, arCeviT da wamyvan Tanamdebobebze sajaro samsaxursa
Tu kerZo biznesSi, daaxloebiT samjer CamorCeba maT wils mosaxleo
baSi. miuxedavad bolo wlebSi gamokveTili pozitiuri cvlilebebisa,
is mainc jerjerobiT sakmaod daSorebulia optimalur dones.
96
diagrama 3
97
amas jer kidev sWirdeba realizacia. qalebis wili parlamentSi ver
gamodgeba qveyanaSi qalTa uflebebis dacvisa da demokratiulobis
xarisxis sademonstraciod. bolo monacemebiT, qalebi avRaneTis par
lamentSi (mejlis-meleSi) ufro metad arian warmodgenilni, vidre
israelis parlamentSi – knesetSi, xolo azerbaijanis mili mejlisSi
ufro metad – vidre latviis seimSi [8].
amasTan, parlamentSi qalTa wilis zrda mxolod erT-erTi nabijia
sazogadoebaSi genderuli Tanasworobis dasamkvidreblad da araa pan
acea sazogadoebaSi genderuli uTanasworobis aRmosafxvrelad. ami
saTvis saWiroa kompleqsuri ekonomikuri, socialuri da politikuri
RonisZiebebis gatareba, xelisuflebis uryevi neba da sazogadoebis
mzaoba, gaiTavisos aRniSnuli nabijebis aucilebloba da marTebulo
ba. bunebrivia, im sferoebSi, sadac qalTa monawileoba, CarTuloba,
gansakuTrebiT xelmZRvanel Tanamdebobebze, saxelmwifo mmarTvelo
ba iqneba Tu biznesi, sakmao dros saWiroebs. kovidpandemiam, mTeli
rigi eqspertebis SefasebiT, kidev ufro metad – mTeli 36 wliT – ga
daswia sruli genderuli Tanasworobis damyarebis dro pandemiandeli
prognozuli 99.5 wlis nacvlad 135.6 wlamde [5].
gamoyenebuli literatura:
1. ciuri anTaZe. uTanasworoba Sromis sferoSi. – krebulidan: global-
izaciis axali gamowvevebi memarcxeneobisaTvis: zogadi tendenciebi da saqa-
rTvelo. Tbilisi, 2007, gv. 45-53.
2. ioseb arCvaZe. pirobiTobebi makroekonomikuri indikatorebis gaan-
gariSebisas globalizaciis Tanamedrove pirobebSi (saqarTvelos mTliani
Siga produqtis magaliTze), „globalizacia da biznesi”, 2017, N2, gv. 60-67.
3. genderuli saxelfaso sxvaoba da uTanasworoba saqarTvelos Sromis
bazarze. – UN Women, 2020. – https://georgia.unwomen.org/ka/digital-library/publica-
tions/2020/03/analysis-of-the-gender-pay-gap-and-gender-inequality-in-the-labor-market-in-
georgia
4. Global Gender Gap Report 2021. – https://www.weforum.org/reports/global-gender-gap-re-
port-2021/digest
5. The Global Gender Gap Will Take an Extra 36 Years to Close After the COVID-19 Pan-
demic, Report Finds. – https://time.com/5951101/global-gender-gap-135-years/
98
6. Human Development Report, 2020, http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf
7. Julie Wilson. Top Issues Fueling Gender Inequality in the Workplace. 25.02.2019. https://
www.asyousow.org/blog/gender-equality-workplace-issues.
8. Женщины в политике: представительство в парламентах, министерствах. – The World
only. 14.03.2018. – https://theworldonly.org/women-in-politics/
9. Екатерина Чепур, Без преград, Женщины принесут миру триллионы долларов. Надо
лишь подождать пару веков, Lenta.ru, 2.11.2019. https://lenta.ru/articles/2018/11/02/feminism/
10. МОТ: на рынке труда сохраняется гендерное неравенство. 7.03.2018. – https://news.
un.org/ru/story/2018/03/1325272
11. Основные тенденции в области заработной платы. https://www.ilo.org/wcmsp5/
groups/public/---ed_protect/---protrav/---travail/documents/publication/wcms_713900.pdf
12. saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebi. – www.geo-
stat.ge
99
ისინი, ვინც დაბლა არიან
მარინა მუსხელიშვილი
100
ver SenarCundes. amdenad, es ori ganzomileba, procedura da Sinaarsi,
erTmaneTTan kavSirSia. Tuki warmovidgenT, rom sawyis mdgomareoba
Si sistema srulad akmayofilebda Tanasworobis procedurul kri
teriumebs, resursebis gadanawilebis mzardi uTanasworobis gamo is
saboloo jamSi gadagvardeba da proceduruli Tanasworobac didxans
ver gastans.
saqarTvelos politikuri sistema Camoyalibda neoliberaluri
globalizaciis procesSi da am procesis gavleniT. am gardaqmnas erqva
demokratizacia – demokratizaciis mesame talRis nawili, romelsac
axasiaTebda wmindad proceduruli midgoma.
am neoliberaluri warmodgenis mixedviT, demokratia aris ara
xalxis mmarTveloba „xalxis mier“ da „xalxis-Tvis“, aramed mxolod
individebis politikuri SesaZleblobebis Tanasworoba: sayovelTao
xmis ufleba, sityvis Tavisufleba, Sekrebisa da manifestaciis Tavisu
fleba da sxva, rac uzrunvelyofs mmarTvelebis konkurentul cvlas
da maT kontrols. yvelaze kargad am warmodgenas Seefereba Sumpet
eriseuli xedva, romlis mixedviTac, mmarTveloba ver iqneba xalxisa,
vinaidan xalxma Tavad ar icis da verc ecodineba, ra unda. erTaderTi,
rasac is iZleva, es aris mmarTveli elitebis iZuleba, Tavi moawonon
amomrCevlebs, raTa Zalaufleba SeinarCunon an moipovon:
101
durebis arsebobiT xsnis. magaliTad, rodesac sazogadoeba moiTxovs,
rom media da sasamarTlo iyvnen damoukideblebi, xolo arCevnebi ar
yalbdebodes, igulisxmeba, rom es yovelive migviyvans sasurvel Se
degebamde – miukerZoebeli media, samarTlis principebze agebuli sa
samarTlo, xalxis nebis erTguli politikuri mmarTveloba, anu poli
tikuri bazris uxilavi xeli progresis momtani iqneba. Sesabamisad,
Tuki mmarTvelobis Sedegi ar aris kargi, mizezad saxeldeba proce
durebis naklovaneba: cudi arCevnebi, mediis arasakmarisi damoukide
bloba, sasamarTlos mouwyobloba da sxva.
garda amisa, neoliberalurma reformebma, romlebmac qveynis gan
viTarebas ualternativo erTganzomilebiani xasiaTi SesZines, war
moqmnes politekonomiuri realoba, romelic moqalaqeTa saarCevno
qcevaze zemoqmedebs. es reformebi aCenen konfliqts individebis mok
levadian da grZelvadian racionalobas Soris. rac ufro swrafad da
radikalurad Semodis kapitalizmi da globalizacia, miT ufro izr
deba uTanasworoba da mosaxleobis didi nawilis „CamorCena“. Cndeba
mmarTveloba warmatebuli „umciresobisTvis“. es mdgomareoba legit
imacias iZens dominanturi diskursiT, magram, amasTan, aCens im gancdas,
rom is morgebulia elitebis interesebze da ara xalxis saWiroebebze.
mosaxleobas esmis, rom ganviTarebis am gzaze winsvla moiTxovs re
formebs, romelTa Sedegadac umravlesoba moklevadian perspeqtivaSi
waagebs. moklevadian da grZelvadian racionalobas Soris konfliqtis
pirobebSi politikis dRis wesrigSi dgas erTi sakiTxi – mdgomareobis
SenarCuneba Tu cvlileba. Cndeba undobloba mmarTvelebis mimarT da
mosaxleobis gaucxoeba saxelmwifosgan.
politikisa da ekonomikis amgvari mowyobis fonze saqarTveloSi
Camoyalibda is, rasac SeiZleba, davarqvaT negatiuri sazogadoebrio
ba da vertikaluri demokratia. saxelmwifosadmi da mmarTvelobisad
mi undoblobiT gamsWvaluli moqalaqeebi sakuTar saarsebo sivrcesa
da avtonomias icaven Zalauflebisgan distancirebiT da ara misi dau
flebiT, xelisuflebis kontroliT da ara mmarTvelobiT, uaryofiT
da ara mtkicebiT. xolo politikur taqtikebSi dominirebs, erTi mx
riv, saprotesto aqciebi, daumorCilebloba, uxeSi populisturi po
larizeba, xolo, meore mxriv – Tavdacva da mdgomareobis stabiluro
bis SenarCunebaze apelireba.
102
vertikaluri demokratia, populizmi da elitizmi
103
rigSi ekonomikurma sakiTxebma gadainacvles meore adgilze, daiwyo
„politikuris“ velis gafarToeba da konkurencia am velSi sakuTari
problematikis, interpretaciisa da dRis wesrigis dasamkvidreblad.
imavdroulad, imata ganxeTqilebam amomrCevlebsa da elitebs So
ris, gaizarda sazogadoebis ukmayofileba mmarTvelobis SedegebiT,
romlebic sul ufro mzardad ganixileba rogorc korufciuli da
mxolod elitebis interesebze morgebuli. xelisuflebis mimarT far
To undobloba sazogadoebaSi badebs, erTi mxriv, xelisuflebaze meti
kontrolis moTxovnilebas, xolo, meore mxriv, apolitikur an anti
politikur TviTidentifikacias.
demokratiis am axal konfiguraciaSi, romelsac rozenvaloni „kon
tr-demokratias“ uwodebs, mTavari politikuri kiTxva aris ara „ra“,
aramed „rogor“. mmarTvelebis mimarT undoblobiT aRsavse xalxi ar
eswrafvis marTos (gansazRvros, Tu ra unda akeTos mTavrobam), aramed
mxolod akontrolos is, korufciisa da sxva ukanono qmedebebis aR
sakveTad. arCevnebisa Tu sajaro protestebis gziT is drodadro ve
tos adebs (aRkveTs) garkveul qmedebebs, an sulac cvlis mTavrobebs
da es keTdeba ara daCagruli umciresobis, aramed xalxis saxeliT.3
negatiuri politikis am totalobaSi, sadac amomrCevlebi erTian
debian ara raRacis mxardasaWerad, aramed raRacis uarsayofad, masebis
ukmayofilebam da xelisuflebiT gulgatexilobam SesaZloa, miaRwios
im emociur dones, saidanac iwyeba populizmi. maSin mTeli samoqalaqo
aqtivoba daiyvaneba mxolod protestze, xdeba mmarTvelobis stigma
tizeba, rogorc korumpirebuli mtrisa, romlis interesebi xalxis
winaaRmdegaa mimarTuli. yalibdeba xalxis (ubralo xalxis), rogorc
erTobis, pozitiuri identoba mis opoziciaSi mtrebTan, romlebic mas
zians ayeneben, sargeblis motanis nacvlad.
104
populisti liderebi, laparakoben ra xalxis saxeliT, ar cnoben
oponentebs, aWarbeben Zalauflebas, ar aRiareben wagebuli arCevnebis
Sedegebs;5 kanonebi, faqtebi da mecniereba maTTvis avtoritets ar
warmoadgens, vinaidan populizmis funqcia mdgomareobs politikuris
sazRvrebis gafarToebaSi, axali realobis konstruirebaSi, rasac
faqtebi, kanonebi da mecniereba uSlis xels.
miuxedavad imisa, rom populizmi antielitistur ganwyobebs
efuZneba, is Tanaarsebobs elitizmTan, romelsac aq Semdegnairad
ganvmartavT: warmodgena imis Taobaze, rom sazogadoebaSi arseboben
ukeTesi adamianebi – ufro progresuli, ganaTlebuli, warmatebuli,
dawinaurebuli, vinc win unda uZRodes danarCen, SedarebiT CamorCe
nil xalxs. populizmisa da elitizmis saerTo niSanTviseba mdgomare
obs pluralizmis, anu politikuri Tanasworobis uaryofaSi. elitizmi,
marTalia, ufro metad asocirdeba arademokratiul reJimebTan (mag
aliTad, ruseTi6), magram populizmis diskursi avlens, kiTxvis niSnis
qveS ayenebs da politikur xasiaTs sZens im uTanasworobebs, romlebic
sxvagvarad legitimurobis pretenziiT xasiaTdeboda (populizmis
mier uTanasworobebis politizireba da maTTvis elitizmis stigmis
mikereba dabla ufro dawvrilebiT iqneba ganxiluli).
gansxvavebiT dasavluri demokratiebisgan, sadac populizmi fun
qcionaluri warmomadgenlobiTi sistemis fonze gaZlierda da jerje
robiT arsebuli institutebis kontrols eqvemdebareba, saqarTvelo
Si populizmisa da elitizmis arsebobas sistemuri xasiaTi mieca.
saqarTvelos demokratizaciis procesi Tavdapirvelad verti
kaluri daZabulobiT xasiaTdeboda – xelisuflebis cvlis yoveli
Semdgomi etapi wina mmarTvelobis danaSaulebrivi xasiaTis arguments
eyrdnoboda. xalxi janydeboda xelisuflebaSi myofi „uvargisi, dam
naSave, korumpirebuli“ mmarTvelebis winaaRmdeg sistemuri cvlile
bebis imediT. amdenad, SesaZloa, vivaraudoT, rom Tuki dResac saxezea
konfliqti „xalxsa“ da saxelmwifos Soris, es dausrulebeli demokra
tizaciis Sedegia. Tumca damkvidrebuli demokratiebis gamocdileba
gvafiqrebinebs, rom vertikaluri daZabulobis gaCena SesaZloa, neo
liberaluri globalizaciis gardauval Sedegadac ganvixiloT.
105
vertikaluri demokratiis qarTuli fenomenologia
106
bi daZabuloba igrZnoba sazogadoebaSic – lgbtq umciresobis paradis
Catareba-arCatarebis sakiTxi iwvevs radikaluri memarjvene jgufe
bis mxridan Zaladobriv Tavdasxmas Jurnalistebze da momitingeebze.
politikis dRis wesrigidan praqtikulad gamoricxulia is sakiTxebi,
romlebic sasicocxlod mniSvnelovania sazogadoebis winsvlisTvis.
amgvari viTareba mianiSnebs imaze, rom politikuri procesis yvela
Tanamonawile Zalauflebis arsebul konfiguracias aRiqvams an ro
gorc am momentisTvis aralegitimurs, an rogorc legitimaciis da
kargvis safrTxis winaSe myofs. Sesabamisad, maRalia albaToba imisa,
rom demokratiis populisturi polarizeba gadaizardos mis avtori
tarul gadagvarebaSi ama Tu im mmarTvelobis qveS.
gansxvavebiT ekonomikuri uTanasworobisgan, romelsac aqvs mkaf
iod gansazRvruli mxareebi – mdidrebi da Raribebi, politikur ZalTa
balansi arasdros aris calsaxa, is eqvemdebareba interpretacias da
reinterpretacias, romelic emsaxureba arCevnebis gziT „statisti
kuri“ umravlesobis mopovebas da Seadgens arCevnebs Soris periodSi
sazogadoebrivi azriT politikuri manipulirebis arss. pirvel rigSi,
aq moiazreba „xalxis“, rogorc legitimaciis wyaros konstruireba.
„xalxi“, rogorc erToba, romelzedac apelireben da, romelsac
akonstruireben populisti liderebi politikuri procesis legit
imaciis mizniT, myarad damkvidrda qarTul sajaro diskursSi. daw
yebuli vardebis revoluciiT, rodesac saprotesto gamosvlebis
flagmani opoziciuri telearxi „rusTavi 2“ sakuTar Tavs „xalxis
televiziad“, xolo revoluciis Semdeg – „gamarjvebuli xalxis tele
viziad“ moixseniebda da damTavrebuli axali memarcxene moZraobiT
„xma“ (lozungiT „xalxi iTxovs ukeTes cxovrebas“, „xalxi marTals
ambobs!“) „xalxi“ moiazreba dapirispirebaSi elitebTan, romlebic
mis interesebs ar icaven.
am mxriv, xalxze apelirebas ara aqvs arc memarjvene da arc memarcx
ene ideologiuri datvirTva. paradoqsia, magram memarjvene poli
tikuri Zalebis strategia xSirad memarcxene laklos xedvas miyveba,
visTvisac populizmi emansipaciuri strategiaa, romelmac politika
Si marginalizebuli socialuri jgufebi unda daabrunos:
107
„populizmi – askvnis laklo – aris ara ideologia, aramed poli
tikis awyobis iseTi xerxi, romelic sazogadoebis or nawilad day
ofas eyrdnoba da „imaT, vinc dabla arian“ mouwodebs mobilizebi
sken arsebuli xelisuflebis winaaRmdeg. populizmi Cndeba yovel
jerze, rodesac sazogadoebrivi wyoba aRiqmeba, rogorc arsebiT
ad usamarTlo da, rodesac arsebobs koleqtiuri moqmedebis axali
subieqtis – xalxis formirebisken mowodeba, romelsac SeeZleba am
wyobis gardaqmna mis saZirkvelSive. populizmi ar arsebobs axali
globaluri koleqtiuri nebis formirebisa da agregaciis gareSe“.7
108
es gaxda ruseTi, putini da saqarTveloSi maT agentebad Seracxuli
yvela, vinc ar iyo saakaSvilis momxre.
„aRmniSvnelis“ amgvari populisturi „sicariele“ cxadyofs, rom
arsebobs gansxvaveba „xalxosnobasa“ da populizms Soris. miuxeda
vad imisa, rom Tavad terminis sawyisebi ruseTis „narodnikobasTan“
an amerikul fermerTa partiasTan midis, maT Soris sxvaoba arsebobs.
„xalxosnobis“ magaliTad SeiZleba warmovidginoT „rionis xeobis
mcvelTa“ moZraoba, romelic aprotestebda namaxvanhesis mSeneblo
bas rionis xeobaSi. protestSi ZiriTadad monawileobda adgilobrivi
mosaxleoba, romelic Zlier religiur da tradicionalistur Rire
bulebebs eyrdnoboda. miuxedavad bevri sxva maxasiaTeblisa, romel
ic maT populizmTan aaxloebs (qarizmatuli lideri, Zlieri undob
loba partiebis mimarT, gacxadebuli apolitikuroba politikuri
moTxovnebis fonze), es moZraoba ufro tradiciul interesTa jgu
fad unda warmovidginoT, swored, Zlieri tradicionalistur-reli
giuri orientaciis gamo.
tradicionalisturi xalxosnoba globalur neoliberalizmSi nam
dvilad „dabla“ yofnis gancdiT xasiaTdeba, magram is „xalxis“ inter
pretaciis mxolod erTi da ara erTaderTi formaa. mis sapirispirod
arsebobs xalxis globalisturi interpretacia: „Cven varT qarTvele
bi, maSasadame varT evropelebi“.
miuxedavad misi aSkara politikuri koniunqturobisa, zurab Jva
nias am frazam myari adgili daimkvidra qarTvelebis cnobierebaSi. is
gamoxatavs erTdroulad ramdenime suliskveTebas da, amdenad, lak
loseuli carieli aRmniSvnelis rols TamaSobs.
liberalebisTvis es gamonaTqvami ikiTxeba rogorc prodasavlu
robis deklarireba, civi omis dRis wesrigis gagrZeleba, sadac erT
mxares dgas sabWoTa totalitaruli reJimi, xolo meore mxares – lib
eraluri demokratia da sabazro ekonomika. 90-ian wlebSi es ganwyoba
„demokratizaciis“ lozungis qveS operirebda, xolo vardebis revo
luciis Semdeg demokratizacia, rogorc ganviTarebis orientiri, ev
rointegraciam Caanacvla.
nacionalistebi am gamonaTqvams garkveulwilad elitistur mniS
vnelobas aniWeben da erovnuli siamayis wyarod ixilaven. Cven varT
109
qarTvelebi, romlebsac evropulobis realizebaSi saukuneebis ganmav
lobaSi xels uSlida okupanti ruseTi. evropuloba am SemTxvevaSi ima
vdroulad aris antiaziuroba, regionis sxva erebze aRmatebuloba da
evrocentruli civilizaciuri ganwyoba.
biZina ivaniSvilma proevropulobas kidev erTi, tradicionalis
turi mniSvneloba Semata. am interpretaciaSi evropuloba antiglo
balisturia, is niSnavs „beber evropas“, romelic sakuTar identobas
icavs msoflioSi mimdinare cvlilebebis sapirispirod. niSandobliv
ia, rom ivaniSvils, saakaSvilisgan gansxvavebiT, axasiaTebs miswrafeba
ara politikuri reformebis liderobisken, aramed xalxis saxeliT xe
lisuflebis kontrolisken sistemis miRma yofnis poziciidan. am pozi
ciaSi igrZnoba mmarTvelebis mimarT undoblobisa da maTi kontro
lis ganxorcielebis miswrafeba, romelic vertikaluri demokratiis
yvelaze gavrcelebul samoqalaqo pozicias ganasaxierebs.9
politikur diskursSi Jvanias gamonaTqvami translirebulia evro
integraciis miswrafebaSi, romelic Sida reformebsa da sagareo poli
tikas aerTianebs. xelisuflebis diskursSi vardebis revoluciidan
– dRemde „evrointegracia“ ukavSirdeba ise, rogorc qveynis evro
peizacias, anu evropul yaidaze cxovrebis dalagebas, aseve evrokav
SirSi gawevrianebis perspeqtivas. terminiT am manipulirebis saWiroe
ba ganpirobebulia imiT, rom evrokavSiri aranairad ar sTavazobda
saqarTvelos gawevrianebis perspeqtivas, xolo samezoblo politika
da asocirebis SeTanxmeba ar warmoadgenen etapebs evrokavSirSi sab
olood SesvlisTvis. magram mosaxleobas sWirdeboda politikuri
perspeqtivis Cveneba da is daarwmunes am procesebis identurobaSi im
donemde, rom 2012 wels xelisuflebis cvlilebis Semdegac, diskursi
SenarCunda. dResdReobiT qveynis ganviTarebis perpeqtivad dasaxele
bulia 2024 wels gawevrianebisTvis mzaoba da es im fonze, rodesac am
gawevrianebis SeTavazeba an minimaluri waxalisebac ki ar modis evro
kavSiridan.
evropeizaciis da evrokavSirSi integraciis diskursulma gai
givebam Tavisi Sedegi gamoiRo. sociologiuri kvlevebi aCvenebs, rom
evroatlantikuri integraciis ganzomileba warmoadgens yvelaze
mdgrad da gavlenian politikur faqtors, romelic didwilad gana
110
pirobebs amomrCevelTa qcevas. evroatlantikur integracias meti
momxre yavs da es momxreebi upirobod dominireben sajaro sivrceSi. 10
amdenad, evrointegraciam, rogorc qveynis winsvlis ualternati
vo mimarTulebam, Caanacvla wina epoqebis miznebi – komunizmi da Semd
gom demokratia. is, marTalia, Sinaarsobrivad gansxvavebulia maTgan,
magram struqturulad imave funqcias asrulebs – saxavs ganviTarebis
Soreul mizans, romelic sazogadoebam erToblivi ZalisxmeviT unda
miaRwios, kompetenturi liderebis xelmZRvanelobiT. es ualter
nativoba qmnis vertikalurobis fenomenis myar dasayrdens. uTanas
worobebi da konfliqtebi, romlebic arsebobs sxvadasxva socialur
jgufebs Soris da SesaZloa, warmoqmnides momavlis gansxvavebul xe
dvebs, ukana planze gadadis. politikuri Sefasebebis pluralizmisgan
rCeba mxolod erTi kriteriumi – xelisuflebis kompetenturoba da
efeqtianoba ganisazRvreba evroatlantikuri integraciis miznis miR
wevis gzaze warmateba-warumatelobiT. es gansja ki eyrdnoba retro
speqtulad politikosebisa da politikuri Zalebis warsuli warmate
bebis Tu danaSaulebebis Sefasebas da gardaiqmneba ndoba-undoblobis
faqtorSi, romelic, evrointegraciasTan erTad, politikuri ganwyo
bis meore umniSvnelovanesi faqtoria.11
niSandoblivia, rom 2017 wlis sakonstitucio cvlilebebis Ta
naxmad, konstituciis gardamaval debulebebSi Caiwera, rom saxel
mwifom unda imoqmedos „evropis kavSirsa da Crdiloatlantikuri
xelSekrulebis organizaciaSi saqarTvelos sruli integraciis uz
runvelsayofad“. politikuri xedvebis konstituciaSi Cawera popu
lizmisTvis damaxasiaTebeli kidev erTi niSan-Tvisebaa.
111
rogorc wesi, es problema ganixileba saarCevno procesis konteqst
Si. msjeloba exeba arCevnebis gamarTul funqcionirebas, maT konkuren
tulobas, SesaZlo gayalbebas, politikur diskriminacias, mosyidvas,
motyuebas da a. S. – mokled imas, rasac SeiZleba, arakeTilsindisieri
an arasrulyofili politikuri konkurencia davarqvaT. is adamiane
bi, vinc aq xedaven qarTuli demokratiis mTavar problemas, dRevan
del viTarebas interpretireben, rogorc tranzituls – demokratiis
mSenebloba, romelic 30 wlis win daiwyo, bolomde ver iqna miyvani
li. mTavari gamowveva mdgomareobs imaSi, rom kidev meti gakeTdes am
mimarTulebiT, raTa sistema dalagdes, xolo ZiriTadi aRmosafxvre
li problemebi SesaZloa ori didi kategoriis qveS dajgufdes: arCev
nebSi administraciuli resursisa da fulis arakeTilsindisieri ga
moyeneba. arsebiTad orive es kategoria daiyvaneba erTze: fuladi
resursebis floba, iqneba es kerZo fuli, saxelmwifo saxsrebi Tu ara
legaluri (ucxouri) daxmareba, warmoadgens gadamwyvet upiratesobas
arCevnebSi gamarjvebis mosapoveblad.
miuxedavad imisa, rom es Sefaseba argumentirebulia, is arasakmari
sad JRers. imisTvis, rom fuli gaxdes politikurad relevanturi, is
saWiroebs translirebas sazogadoebriv azrSi da amomrCevelTa qcev
aSi, rac garantirebuli ar aris. am procesSi CarTulia media, sazoga
doeba, arasamTavrobo organizaciebi da sxva institutebi, romlebic
arCevnebs Soris funqcionireben. maT aqvT gavlenebi, romlebic unda
„rezonirebdes“ politikaze gaweul xarjebTan imisTvis, rom am xar
jebma “imuSaon“. am qveTavSi am institutebze, anu, zogadad, samoqa
laqo sazogadoebaze iqneba saubari.
rogorc amas aleqsis de tokvili aRniSnavda, TanasworobisTvis
brZola amerikelebis yvelaze did ltolvas warmoadgens. Tanaswo
robisken es midrekileba ar aris specifiurad amerikuli – qarTuli
sazogadoebis magaliTze SegviZlia, davinaxoT analogiuri ganwyoba.
ra aris is Tanasworoba, romelsac eswrafvian qarTvelebi da ramdenad
ganxorcielebadia is vertikaluri demokratiis pirobebSi?
jer kidev sabWoTa droidan erovnuli identobiT siamayis gancda
ukavSirdeboda damoukideblobisken ltolvas; erovnul-gamaTavisu
flebeli moZraobiT daiwyo samoqalaqo aqtivoba. damoukideblobis
112
mopovebis kvaldakval, saqarTvelom ruseTTan Tanasworuflebi
ani urTierTobebs ver miaRwia, xolo ruseTi ar wavida daTmobaze
saqarTvelos teritoriebTan mimarTebiT. am faqtorebis gaTval
iswinebiT dRis wesrigSi darCa ruseTis gavlenisgan Tavis daRwevis
swrafva, Tumca am yovelives axali uTanasworobebic daemata. patara
da Raribi saqarTvelo globalizaciis pirobebSi aRmoCnda Zlieri
gare gavlenebis qveS, romlebic iqcnen uTanasworobis bevrad ufro
aqtualur wyaroebad, rogorc individualuri da jgufuri winsvli
sa da socialuri mobilobis ganpirobebaSi, ise individualuri da
erovnuli identobis gancdaSi.
aSkaraa, rom gare samyarosadmi gaxsniloba da neoliberaluri
globalizaciiT Seqmnili Zalauflebrivi urTierTobebi qmnian uTa
nasworobis im axal vertikals, romelTanac dakavSirebulia TiToeu
li adamianis cxovreba. es uTanasworoba vertikaluria imdenad, ram
denadac gavlenis centrebi, maT Soris ekonomikuri, kulturuli da
politikuri, qveynis gareT imyofeba da moqalaqeTa kontrols ar eqve
mdebareba. am axal garemoSi mosaxleobam mimarTa ufro adaftaciur
strategias, romlis warmateba-warumatebloba aseve araTanabradaa
gadanawilebuli.
aq, savaraudod, unda veZeboT mTavari sxvaoba tokviliseul sazo
gadoebriv aqtiurobasa da saqarTvelos realobas Soris. tokviliseu
li moqalaqeebi qmnian mravalricxovan da Wrel gaerTianebebs, raTa
miaRwion saerTo miznebs da gadaWran koleqtiuri problemebi saxel
mwifos Carevis gareSe. amis sapirispirod, qarTvelebi erTiandebi
an ZiriTadad maSin, rodesac an saxelmwifos unda mosTxovon rame, an
aicilon is, rac saxelmwifosgan modis. TviTmmarTveloba, socialuri
konfliqtebis kontraqtuli regulireba da koleqtiuri moqmedebis
sxva formebi iSviaTi praqtikaa.
nebismieri socialuri problemis adresati yovelTvis aris xelisu
fleba, romelmac unda daareguliros viTareba kanonis ZaliT, aRkve
Tos danaSauli da sxva. moqalaqeebi ar artikulireben Tavis interesebs
(romlebic subieqturia), aramed moiTxoven uflebebs. ase magaliTad,
SromiTi urTierTobebi ar aRiqmeba, rogorc konfliqti dasaqmebulsa
da damsaqmebels Soris, aramed interpretirdeba, rogorc konfliqti
113
saxelmwifosa da xalxs Soris. Jurnalistebi ar erTiandebian Tavisi
profesiuli uflebebis dasacavad damsaqmeblebis winaaRmdeg maSinac
ki, rodesac maT sicocxlisTvis saSiS pirobebSi uwevT muSaoba; isi
ni damsaqmeblebTan erTad xelisuflebis pasuxismgeblobis sakiTxs
ayeneben. SeiZleba vivaraudoT, rom adamianebi SedarebiT advilad eg
uebian ekonomikur uTanasworobas, rogorc legitimurs, an eridebian
mdidar da gavlenian adamianebTan dapirispirebas. mdidrebsa da Rari
bebs Soris politikuri dapirispireba SesaZloa erT-erTi is mizezia,
ris gamoc qarTuli samoqalaqo sazogadoeba, marTalia, gaTavisufl
da saxelmwifos kontrolisgan, samagierod politizirebul msxvil
dafinansebaze damokidebulebis aSkara niSnebs atarebs.
ekonomikuri da socialuri uTanasworoba gavlenas axdens samo
qalaqo aqtivobaze ara marto saqarTveloSi, aramed damkvidrebul
demokratiebSic. es yvelaze kargad amerikis magaliTzea gamokvleu
li. miuxedavad imisa, rom dabali socialuri fenebi mets saWiroeben,
zeda socialuri fenebi gacilebiT metad aqtiuroben da meti gavlen
iTac sargebloben.12 gaWirvebaSi myof adamianebs ara aqvT sakmarisi
Tavisufali dro da materialuri resursebi, raTa sakuTari inter
esebi politikis dRis wesrigSi daayenon. Sesabamisad, iqmneba garkveu
li disproporcia gansxvavebuli klasebis Rirebulebebis sajaro
reprezentaciaSi.
saqarTvelos samoqalaqo sivrces aqvs amerikulisgan odnav gansx
vavebuli struqtura. mTavari sxvaoba am struqturis ekonomikaSi md
gomareobs. saqarTveloSi TiTqmis ar arsebobs tokviliseuli maso
briv nebayoflobiT aqtivobaze da sawevro Senatanebze dafuZnebuli
gaerTianebebi. xolo mravalricxovani arasamTavrobo organizacie
bi arseboben ucxouri grantebiTa da asaqmeben profesiul kadrebs.
warmoadgenen ra dasaqmebis formas maTTvis, vinc dainteresebulia
politikuri da sazogadoebrivi saqmianobiT, isini ara zeda social
uri fenebisgan Sedgebian, aramed qmnian socialur liftebs, gansa
kuTrebiT dabalSemosavliani axalgazrdebisTvis. am struqturidan
gamomdinare, arasamTavrobo seqtori aris ufro globaluri da ara
lokalurad warmoqmnili samoqalaqo sivrcis nawili. Sesabamisad, is
pretenzias gamoTqvams eqspertobaze, vidre romelime jgufis war
114
momadgenlobiTobaze. diskursulad es organizaciebi, rogorc wesi,
laparakoben adamianTa uflebebze da ara calkeuli jgufebis inter
esebze. miuxedavad maTSi arsebuli ideologiuri siWrelisa, arasam
Tavroboebi ver axerxeben horizontaluri pluralizmis Seqmnas da
metwilad protestul samoqalaqo aqtivobasa da xelisuflebis ma
kontrolebel undoblobas aZliereben.
mravalricxovani politikuri partiebi TiTqos unda sTavazobd
nen amomrCevlebs pluralistur arCevans, Tumca aqac Tavs iCens didi
fulis dominireba moqalaqeTa masobriv Senatanebze da demokratiuli
centralizmis sabWouri tradicia, romelic partiis wevrobas gavle
nas ukargavs. gaxsnili da inkluziuri organizaciebis nacvlad, isi
ni emsgavsebian eqskluziur, daxurul da viwro erTobebs, romlebic
Sekrulia erTgulebis da ara principebis logikiT. sajaro diskurs
Si partiebis aRmniSvnelad dominirebs termini „gundi“ – personifi
cirebuli elitaruli jgufi, romlidanac gasvla Ralatis tolfasia,
xolo erTguleba – gaumWvirvaleobas moiTxovs.
sajaro sivrcis mTavar institutebs warmoadgenen televiziebi,
romlebidanac sazogadoeba ZiriTadad Rebulobs informacias. gansx
vavebiT arasamTavrobo organizaciebisgan, sadac proeqtebis umrav
lesoba mcire odenobis dafinansebiT keTdeba, televiziebi saWiroe
ben msxvil investiciebs. es investiciebi adgilobrivi biznesmenebis
mier xorcieldeba. aq ikveTeba politikisa da ekonomikis Sezrdis
oligarqiuli, klientalizmisTvis damaxasiTebeli struqtura. kerZo
da politikuri interesebis Serwymis am variantSi televiziebi iZenen
mkveTrad politizirebul xasiaTs da ewevian politikur propagan
das. mxolod is politikuri partiebi, romlebsac emsaxureba esa Tu
is satelevizio arxi, axerxeben arCevnebSi warmatebas da parlamentSi
moxvedras. niSandoblivia, rom mauwyeblobis amgvari struqtura da
maxasiaTebelia swored im qveynebisTvis, sadac populizmi batonobs
(magaliTad, laTinuli amerika).13
rogorc politikuri, aseve ekonomikuri interesebi televiziebs
ubiZgeben ibrZolon reitingebisTvis da gauwion erTmaneTs konkuren
cia. zedmetia laparaki imaze, rom es xels uwyobs polarizebis zrdas.
skandalebi, personaliebs Soris dapirispirebebi da xelisuflebis
115
mimarT mxilebiTi poziciis dakaveba tipuri midgomaa yurebadobis
uzrunvelsayofad.14 satelevizio Toq-SouebSi monawileoben e.w.
„eqspertebi“ da TiTqmis ar Canan ubralo adamianebi anu „xalxi“, rome
lic ekrans miRma moiazreba.
swored televiziebis politizireba ganapirobebs imas, rom did
fuls ganuzomlad meti politikuri gavlena moaqvs. mas mere, rac
saxelmwifo aRar da veRar zRudavs axali telearxebis warmoqmnas, es
sfero TiTqmis mTlianad kerZo mesakuTreebiT imarTeba.
gansxvavebiT masificirebuli satelevizio sivrcisgan, socialuri
qselebi, TiTqos, unda yofiliyo politikuri da ekonomikuri zegav
lenebisgan Tavisufali komunikaciis adgili, romelsac flobs sazo
gadoeba an, rogorc minimum, misi zeda fena. moqalaqeTa politikuri
aqtivobis didi nawili swored am sivrceSi iyris Tavs jer kidev saak
aSvilis mmarTvelobis droidan. Tumca es sivrcec iqca dafinansebu
li Setyobinebebis adgilad, romelic, sateleviziosTan SedarebiT,
bevrad saSiSia, radgan yalbi informaciis, bulingisa da pirdapiri
pirovnuli Seuracxyofisgan aranairi eTikuri damcavi qmediTi in
strumenti ar gaaCnia. socialur mediaSi warmoebuli politikuri kam
paniebi wmindad populisturia, maTi daniSnulebaa undoblobis gaR
viveba da realobis konspirologiuri suraTis Seqmna.
mediisgan da arasamTavroboebisgan gansxvavebiT, politikurad
motivirebuli dafinanseba TiTqmis ar miedineba iseT dawesebulebeb
Si, rogorebicaa universitetebi da kvleviTi centrebi. finansirebis
disbalansi codnis warmoebasa da politikur interpretaciebs Soris
am ukanasknelis sasargeblod ixreba, rac kidev ufro aZlierebs popu
lizmis gavlenas mosaxleobaze.
116
unari. neoliberaluri kapitalizmi moqmedebs rogorc socializmi
umciresobisTvis da veluri kapitalizmi – yvela danarCenisTvis. am
dros ki axali, Tanamedrove gamowvevebi, romelTa winaSec dadga kaco
brioba, moiTxovs mmarTvelobas yvelasTvis da ara marto calkeuli
nawilisTvis. metic, isini saWiroeben mTeli kacobriobis solidarul,
transnacionalur Zalisxmevas saerTo, ganuyofeli keTildReobis
misaRwevad. amgvari gamowvevebia globaluri daTboba da kovid 19-is
pandemia. arc erTi da arc meore ar SeiZleba daZleul iqnas individ
ualuri miswrafebebis dakmayofilebis agregirebiT. klimatis cvli
lebis problemaze zrunva da pandemiis daZleva koleqtiur Rirebule
bebs eyrdnoba – isini miRwevadia an yvelasTvis an aravisTvis.
rogorc globalur daTbobas, aseve pandemias aqvT erTi saerTo
Tviseba – isini uxilavia Cveni praqtikuli yoveldRiuri uSualo da
kvirvebisTvis. saWiroa mecnierebis mier warmoebuli codna, raTa da
vijeroT, rom, magaliTad, daTboba da ara diversia iwvevs gaxSirebul
gvalvebsa da tyis xanZrebs, an rom pirbadis tareba amcirebs kovidiT
daavadebis Sansebs. gansxvavebiT umuSevrobisgan an siRaribisgan, rom
lebsac mosaxleoba uSualo cxovrebaSi aRiqvams da individualuri
gamocdilebiT afasebs, aq adamians saqme aqvs uxilav mtrebTan, siTbur
gazebTan da virusTan, romelTa arsebobis an warmomavlobis dadas
turebas sWirdeba specializebuli codna da kvleva.
Sesabamisad, moqalaqesa da mis racionalur qcevasa Tu gansjas So
ris dgeba Suamavali – specialistis saxiT, romlis mimarT mas SeiZleba
hqondes ndoba an undobloba. es specialisti dasayrdenia ara marto mo
qalaqisTvis, aramed saxelmwifosTvisac, sadac unda gadawydes prob
lemis daZlevis strategia. politikur uTanasworobas, romelic adre
warmomadgenlobas eyrdnoboda, anacvlebs vertikaluri ierarqia, sa
dac maRla dgas specializebuli codniT aRWurvili teqnokrati, rac
gansxvavebulad ayenebs am ierarqiis legitimaciis sakiTxs.
pandemiam gansakuTrebiT TvalnaTliv gamoaaSkarava is axali re
aloba, romelic ukve karga xania momwifda axali teqnologiuri miR
wevebis fonze. es realoba ukavSirdeba uTanasworobis legitimacias,
romelic axal, informaciul kapitalizms axasiaTebs – mimarTeba cod
nasa da informacias Soris.
117
codnas – aq Cven ganvmartavT, rogorc im informacias, romelmac
gaiara dasabuTebis instituciuri procesi. instituciuri procesi
moicavs rogorc meTodebs (argumentacia, eqsperimenti, SerCeva da
sxva...), aseve specializebul institutebs (akademiuri dawesebulebe
bi, sasamarTlo procesi) da mravalricxovan individebs, vinc codnis
verifikaciasa da legitimacias eweva. sasamarTlos ganaCeni, samedici
no daskvna, dapatentebuli gamogoneba Tu sxva – im informaciis mag
aliTebia, romelsac aqvs pretenzia, imsaxurebdes ndobas imitom, rom
is sworia.
iseve, rogorc demokratiis SemTxvevaSi, institutebi (anu Tama
Sis wesebi), romlebiTac iqmneba codna, unda akmayofilebdes proce
duruli Tanasworobis kriteriums – yvelas unda hqondes Tanabari
SesaZlebloba, miiRos monawileoba mis SeqmnaSi. es Tanamonawileoba
SeiZleba iyos gaSualebuli ganaTlebis sistemiT da moiTxovdes spe
cializebuli codnis miRebis SesaZleblobas, magram aseve is uSvebs
individualur da koleqtiur kritikas faqtebze da argumentebze
dayrdnobiT. Tanamonawileobis es meore forma aqtualurs xdis ndo
ba-undoblobis sakiTxebs da cru informaciis fenomens, romlebmac
gansakuTrebiT Tavi iCines masobrivi vaqcinaciis procesSi.
magram, iseve rogorc politikur Tanasworobis problemis SemTx
vevaSi, aq dgeba meore sakiTxic: arsebiTia ara marto is, Tu vin awar
moebs codnas, aramed isic, Tu visTvis iwarmoeba is? ramdenad aris es
codna da misi Sedegebi Tanabrad xelmisawvdomi da sasargeblo yve
lasTvis? es kiTxva aqtualuri xdeba sabazro ekonomikis pirobebSi,
vinaidan informaciul kapitalizmSi codna iZens wamyvan rols, ro
gorc warmoebis saSualeba, romelic bevrad ufro momgebiania, vidre
materialuri warmoebis tradiciuli resursebi. amdenad, codnis
flobasa da mis warmoebaSi sul ufro metad ebmis erTmaneTs politi
kuri da ekonomikuri Sinaarsebi.
problemis arsi kargadaa aRwerili robert raixis wignSi Saving Cap-
italism: For the Many, Not the Few (2016). raixi aRniSnavs, rom TamaSis is wese
bi, romlebic marTaven ekonomikas, Seqmnilia adamianebis mier, maTSi
araferia arc bunebrivi da arc ueWveli. TiToeul sakuTrebas, monop
olias, tranzaqciasa Tu sxva ekonomikur movlenas amyarebs kanoni,
118
norma, romelsac awesebs da aRasrulebs politikuri sistema da poli
tikuri neba, romelic am sistemas amoZravebs. Tuki ZiriTadi politi
kuri da ekonomikuri gavlenebi Tavmoyrilia viwro jgufis xelSi (rac
bolo aTwleulebis tendencias warmoadgenda), sistema iwyebs moq
medebas am jgufis sasargeblod. is qmnis da aRasrulebs iseT wesebsa
da kanonebs, romlebic am jgufis interesebs emsaxureba. Sedegad ka
pitalizmi veRar uzrunvelyofs sazogadoebis keTildReobis zrdas,
aramed xdeba mzardi uTanasworobisa da usamarTlobis wyaro. amdenad,
problema mdgomareobs ara imaSi, Tu ramdeni regulireba an dereg
ulireba sWirdeba bazars – rac, tradiciulad, memarjvene-memarcxene
debatebis sagans warmoadgens, aramed imaSi, rom es debatebi ararele
vanturia: bazris yvela parametri ukve warmoadgens saxelmwifos mier
dadgenili wesebis Sedegs.
119
sxvebze adre. vaqcinebi, maTi SezRuduli raodenobis gamo, aRmoCn
da sazogadoebrivi da ara sabazro produqti. miuxedavad imisa, rom
farmacevtul sferoSi arsebuli codna msoflios sxvadasxva qvey
nis mecnierebis TanamonawileobiT iwarmoeba, globaluri solidar
obis principma, romelsac propagandirebda am periodSi msoflio
jandacvis organizacia (usamarTlobaa aicran axalgazrdebi mdidar
qveynebSi, sanam Raribi qveynebis riskjgufebi ar arian acrili), ver
imuSava. trampiseuli lozungi „amerika upirveles yovlisa,“ romel
mac simbolurad moniSna neoliberaluri globalizaciis universal
isturi principebis dasasruli, gagrZeleba hpova baidenis politi
kaSi, romelic amerikis mosaxleobisTvis maqsimalurad swrafi acris
uzrunvelyofaze iyo mimarTuli.
saqarTvelom SedarebiT gvian miiRo vaqcinebis sakmarisi raode
noba, raTa masobrivi vaqcinacia daewyo. magram aman ar gamoiwvia
raime cxadi protesti globaluri uTanasworobis winaaRmdeg. es
aSkarad miuTiTebs imaze, rom qarTvelebi uTanasworobas, rogorc
aseTs, Seguebulebi arian. uTanasworobis gaprotestebis nacvlad,
vaqcinebis gamoCenasTan erTad Tavi iCina sazogadoebrivma undob
lobam. vaqcinaciam sazogadoebrivi azri dayo acris momxreebad da
mowinaaRmdegeebad.
kovid pandemiis marTvam saqarTveloSi pirveli talRidan – meoTx
emde saocari evolucia ganicada. Tuki dasawyisSi qveyana msoflioSi
erT-erTi yvelaze warmatebuli iyo virusis gavrcelebis SezRudvaSi,
meoTxe talRis dros is ukve sikvdilianiobiTa da inficirebiT msof
lios erT-erT pirvel adgilze gavida. am evoluciis mTavari mizezi,
savaraudod, saxelmwifos ekonomikuri da politikuri resursis amow
urva aRmoCnda. pirveli talRis dros dawesebuli mkacri SezRudvebi,
sagangebo mdgomareoba da xelgaSlili finansuri kompensaciebis gace
ma mxolod erTjeradad moxerxda da Semdgomi talRebis dros veRar
ganmeorda. mkacri SezRudvebis daweseba saWiroebda 2020 wlis sapar
lamento da 2021 wlis adgilobrivi arCevnebis gadadebas, rac poli
tikur sisusted iqneboda aRqmuli da gamoiwvevda turizmze orien
tirebuli ekonomikis kidev ufro dacemas. Sesabamisad, dainficirebis
acilebaze pasuxismgeblobam saxelmwifodan didwilad sazogadoebaze
120
gadainacvla. sazogadoebis ganwyobebis da undoblobis problemeb
ma ki gansakuTrebiT iCines Tavi mas mere, rac 2021 zafxulSi qveyanaSi
Semovida didi odenobiT vaqcina da sayovelTao vaqcinacia daiwyo.
virusis delta variantis gavrcelebiT da avadobisa da sikvdilia
nobis maRali maCvenebliT abstraqtuli safrTxis kategoriidan kovi
di TiToeuli ojaxisTvis praqtikul realobad aqca, ramac, garkveul
wilad, Seuwyo xeli sazogadoebrivi azris gadaxras vaqcinaciis
sasargeblod, miuxedavad socialur qselebSi mravlad gavrcelebuli
antivaqseruli Sinaarsebisa. SeiZleba vivaraudod, rom is adamianebi,
visac hqonda meti gaxsniloba da ndoba xarisxiani informaciisa da
codnis Semqmneli institutebis mimarT, aRmoCdnen privilegirebul
mdgomareobaSi. maT ufro adre gaiares vaqcinacia da amiT sakuTari
gadarCenis Sansi gazardes. amdenad, kovidma faqtobrivad informaci
uli sistemis mimarT ndoba-undoblobis sakiTxi virtualuri sivr
cidan empiriul realobaSi gadaitana.
sociologiuri kvlevebi adastureben, rom saqarTveloSi, analo
giurad sxva qveynebisa, ganaTlebis done korelirebs individis gan
wyobasTan – gaiaros vaqcinacia Tu ara,16 Sesabamisad, Cndeba miswrafe
ba vaqcinaciis mimarT winaaRmdegoba daZleul iqnas swori da farTo
propagandiT, axsniTa da informaciis mitaniT TiToeul adamianamde.
magram iseve, rogorc sxva uTanasworobebi, informaciul uTanas
worobasac aqvs politikuri mdgeneli, magaliTad, aSS-Si vaqcinaci
is mimarT ganwyoba aseve Zlier korelaciaSia respondentis parti
ul preferenciebTan.17 saqarTveloSic mmarTveli partiis momxreebi
ufro metad arian ganwyobilebi aicran, rac sakiTxis politizirebaze
miuTiTebs.18 politikur komponents ki sakiTxi gadaaqvs Tanasworobis
(izonomiis), da ara ierarqiis WrilSi.
problemis teqnokratiuli gadaWra mdgomareobs vaqcinaciis
savaldebuloobis dadgenaSi. aris Tu ara es gza erTaderTi alter
nativa imisa, rom mosaxleobis nawili Tavad ar dazaraldes da danar
Cenebic safrTxis qveS daayenos sistemis mimarT undoblobis gamo? Tu
piriqiT, individualuri Tavisufleba, saboloo jamSi, gvTavazobs
raRac Rirebuls, rasac codnis arsebuli ierarqia ver uzrunvely
ofs? calsaxa pasuxi am kiTxvaze ar arsebobs, magram cxadia, rom brZo
121
la informaciuli uTanasworobis politizirebis (anu horizontal
ur WrilSi gadayvanis) da depolitizirebis (vertikalur ierarqiaSi
moqcevis) Taobaze ar exeba mxolod pandemiis sakiTxs. pandemiam mas
ubralod TvalnaTlivi da sayovelTao xasiaTi SesZina.
daskvna
122
populizmi, rogorc ukve iTqva, ar aris igive, rac xalxosnoba.
demokratizaciis procesSi myofi postsabWoTa qveynebisTvis damax
asiaTebelia am oris gaigiveba liberaluri elitizmis mxridan. am in
terpretaciaSi yvela araliberaluri politikuri ganwyoba stigmati
zebulia populistur reaqciad, romelic liberaluri demokratiis
damkvidrebas safrTxes uqmnian. sinamdvileSi, liberaluri elitizmi
warmoqmnis xalxosnobas rogorc Tavis antipods, xolo populizmi Cn
deba rogorc am ori dapirispirebuli mxaris vertikaluri SeWidebis
maxasiaTebeli orive mxridan.
am ganwyobebiT ganmsWvaluli vertikaluri populisturi demokra
tia warmoadgens Sualedur warmonaqmns demokratiasa da avtori
tarizms Soris. is, erTi mxriv, aRiarebs pluralisturi arCevnebiT
formirebuli umravlesobis mmarTvelobas, xolo, meore mxriv, poli
tikuri brZolis mTavar miswrafebad itovebs oponentis samudamo
delegitimacias da politikuri velidan gandevnas.
am miswrafebaSi, sinamdvileSi, araferia axali an gansakuTrebuli.
liberaluri konstituciuri demokratiis gamarTuli funqcionireba
yovelTvis efuZneba „politikuris“ velis garkveul Semofargvlas,
problemebisa da xedvebis nawilis politikidan gariyviT, maTi margin
alizebiTa da kriminalizebiTac ki. ase magaliTad, ori saukunis win
amerikaSi arsebobda monoba, erTi saukunis win – ku-kluqs klani, rome
lic milionobiT amerikels aerTianebda, xolo dResdReobiT amerikis
sajaro sivrceSi monobis mowoneba warmoudgenelia ara mxolod ro
melime politikosisgan, aramed rigiTi moqalaqisganac. es xedva gaqra
politikis velidan politikuri procesis Sedegad, romlis erT-erT
etaps samoqalaqo omi warmoadgenda.
sapirispirod, erT dros marginalizebuli da politikidan gari
yuli xedvebi SesaZloa, axali dRis wesrigis meSveobiT brundebodnen,
rogorc es xdeba evropaSi ultramemarjvneobasTan dakavSirebiT. amg
vari dabruneba swored populizmis gziT, „politikuris“ adre dam
kvidrebuli sazRvrebis gadaxedviT xdeba. amdenad, populizmisgan
demokratiis dacvis problema, mdgomareobs ara usazRvro plural
izmis dacvaSi (rac SesaZloa iwvevdes qaoss) da arc damkvidrebuli
„politikuris“ ucvlelobaSi (elitisturi da avtoritaruli gadagva
123
rebis riskiT), aramed politikuri konkurenciis iseTi saxiT SenarCu
nebaSi, romelic ar gadadis samoqalaqo omSi da sistemis kraxSi.
vertikaluri demokratia SeiZleba mivamsgavsoT qviSis saaTs –
zeviT mmarTveloba, dabla xalxi da SuaSi viwro yeli, romelSic
nel-nela iyreba qviSa – rogorc ndoba, romelsac kargavs mmarTvelo
ba. droebiT ndobis aRdgena SesaZlebelia saaTis gadayiravebiT, ma
gram gadayiravebis momentiT dawyebuli ndoba – qviSa – isev iwureba,
da ase usasrulod.
demokratia, romelic qviSis saaTis msgavsad moqmedebs, Sorsaa im
idealisgan, romelic, linkolnis mixedviT, aris xalxis mmarTveloba
xalxis mier da xalxisTvis. bevri avtoris azriT, am problemis sawyisi
is viwro yelia, romelic gaCnda zeda da qveda nawils Soris. demokrati
is gaZliereba saWiroebs Suamavali institutebis reformas amomrCev
lebsa da saxelmwifos Soris. arasamTavroboebi, media, partiebi. es
aris is meqanizmebi, romlebic aniWeben legitimacias uTanasworobebis
sxvadasxva saxeobebs da imavdroulad sazRvrebs uweseben maT: saxel
mwifosa da moqalaqes, codnasa da informacias, mdidrebsa da Rari
bebs Soris (am mxriv gansakuTrebiT aqtualuria axal teqnologiebTan
dakavSirebuli regulaciebi). saqarTvelos magaliTze TvalnaTliv
aSkaraa, rom am institutebze dominirebs kerZo interesebi da finans
uri berketebi. samoqalaqo sivrcis dacva, ara marto saxelmwifo, ar
amed finansuri wnexisgan, aSkarad wingadadgmuli nabiji iqneboda.
Suamavali institutebis gaZliereba da reformireba aucilebeli,
magram arasakmarisi pirobaa imisTvis, rom demokratiam efeqturad
imuSaos. mTavari, rac am reformirebis Sedegad unda gaCndes, aris ise
Ti politikuri SeTavazebebi sazogadoebis mimarT, romlebic mimzid
veli iqneba umravlesobisTvis, maT Soris moklevadian perspeqtivaSi
da ara Soreul momavalSi. manam, sanam ganviTarebis yvela strategia
orientirebulia sazogadoebis mxolod mcire nawilis winsvlaze, ab
straqtuli „xalxis“ imijiT manipulirebis gziT, sistema SeinarCunebs
myife vertikalurobas.19
124
2. Dalton, R. J. (1966) Political Cleavages, Issues and Electoral Change. In: Ledue L., Niemi
R.G., and Norris P., Thousand Oaks (eds), Camparing Democracies: Elections.
3. Rosanvallon, P. (2008) Counter-Democracy. Politics in the Age of Distrust. Cambridge
University Press.
4. Mény, Y. and Yves Surel (2002) The Constitutive Ambiguity of Populism. In: Mény,
Yves and Yves Surel (eds), Democracies and the populist challenge. Palgrave gv.12.
5. Urbinati, Nadia. (2019). Me The People: How Populism Transforms Democracy. Harvard
University Press.
6. Pain E.A., Fediunin S.Yu. Populism and Elitism in Contemporary Russia. – Polis. Political
Studies. 2019. No. 1. gv.: 33-48. (In Russ.). https://doi.org/10.17976/jpps/2019.01.04
7. ernst laklo, citirebuli wignSi Pierre Rosanvallon, Le siècle du populisme :
histoire, théorie, critique. Paris, Seuil, 2020, gv. 275.
8. Laclau, E. (2005) On Populist Reason. Verso.
9. meti am Temaze statiaSi Марина Мусхелишвили (2018). Грузия-2017: политика в
эпоху взаимной ненависти. КАВКАЗ-2017. Ежегодник Института Кавказа / Ред. А.Исканда-
рян. – Ер.: Институт Кавказа,– 144 с. 39-51. https://c-i.am/ru/yearbooks-ru/#pll_switcher
10. Marina Muskhelishvili, Lia Mezvrishvili, Ivane Kechakhmadze, Mariam Iakobidze, 2015.
The Choice. CSS, ASCN, Universali, Tbilisi 2015.
11. iqve.
12. Russell J. Dalton. The Participation Gap. Social Status and Political Inequality. Oxford
University Press 2017.
13. Hallin, Daniel C. and Stylianos Papathanassopoulos (2002). “Political Clientelism and
the Media: Southern Europe and Latin America in Comparative Perspective.” Media Culture &
Society 24(2): 175–95.
14. ufro dawvrilebiT am Temaze: m. musxeliSvili, l.mezvriSvili, i.keWay
maZe, m.iakobiZe. arCevani CSS, ASCN, universali, Tbilisi 2015. http://cssge.ge/
wp-content/uploads/2015/12/The_Choice_geo.pdf
15. Robert B. Reich. Saving Capitalism: For the Many, Not the Few. Vintage books 2016.
16. NDI-s dakveTiT 2021 wlis ivlisSi Catarebul kvlevaSi pasuxi kiTxvaze
„gaikeTebdiT Tu ara vaqcinas/acras?“ korelirebs respodentis ganaTlebis
donesTan, koeficientiT 0.2033.
17. https://www.kff.org/coronavirus-covid-19/dashboard/kff-covid-19-vaccine-monitor-
dashboard/
18. NDI-s imave kvlevis Tanaxmad, qarTuli ocnebis momxreebis 55% apirebs
acras an ukve aicra, maSin rodesac opoziciis momxreebSi da danarCen mosax
leobaSi acris momxreTa wili 42-40%-ia. https://www.ndi.org/georgia-polls
125
რომელ სკოლელი და რომელ „კლასში“ ხარ?
ალექსანდრე ცაგარელი
Sesavali
mSoblebisa da mTlianad ojaxis gavlena moswavleTa Sedegebsa da
Semdgom maT cxovrebiseul warmatebaze ar axalia (Erola, J., Jalonen, S.,
& Lehti, H. , 2016), (Breen, 2004), (Buis, 2013). metic, rTulad Tu moiZebneba
socialur mecnierebebSi sxva sakiTxi, romelzec, am disciplinisTvis
Seusabamod, „mtkicebiTi“ formiTac ki SegviZlia saubari.
miuxedavad imisa, Tu ramdeni calkeuli magaliTi viciT, rodesac
Cveni SeWirvebuli nacnobis „gogo an biWi moewyo umaRlesSi“, calsax
aa martivi daSveba, rom maRali Semosavlis da ganaTlebis donis mqone
mSoblebis Svilebi ukeTess Sedegebs aRweven rogorc ganaTlebis for
malur SefasebebSi, aseve karieraSi (Erola, 2012), (Mayer, S. E., & Leone, M.
P., 1997), (Heckman, 2006). amis damamtkicebel faqtebs ki am naSromSic Sex
vdebiT. es simarTlea ara mxolod saqarTvelosTvis, aramed dedamiwis
nebismier wertilSic.
ganaTlebis universalizaciasTan erTad me-19 saukunis bolos da
me-20 saukunis dasawyisidan arsebobda rwmena, rom codnis saSualebiT
bevrad samarTlian sazogadoebebs miviRebdiT, anu winaswar arsebul
klasobriv gansxvavebebs ganaTlebis saSualebiT aRmovfxvridiT da
yvela adamians eqneboda Tanabari, meritokratiuli, socialuri mobi
lobis Sansi.
arada, mSoblebis socialur-ekonomikuri warmomavlobis gavlena
sakuTar Svilebze saganmanaTleblo uTanasworobis 2 dones (Boudon,
1974) warmoSobs:
• pirveladi efeqti (ganaTlebaSi): gansxvaveba bavSvebis sagan
manaTleblo Sedegebs Soris, maTi socialur-ekonomikuri warmo
mavlobis mixedviT, rac ojaxis mdgomareobidan gamomdinareobs,
rogoricaa: kveba, saxlSi codnis damatebiT resursebze wvdoma,
ojaxSi kiTxvis da Semecnebis kultura, kognituri unarebi da sxva;
126
• meoradi efeqti (ganaTlebidan): gansxvaveba saganmanaTleb
lo arCevansa da saganmanaTleblo gzaSi maTi socialur-ekono
mikuri warmomavlobis mixedviT, raSic ojaxebis finansuri
SesaZleblobebidan, kulturuli da socialuri kapitalidan ga
mowveuli gansxvavebuli profesiuli Tu cxovrebiseuli arCevani
igulisxmeba. martivad rom vTqvaT, ra sferos da ratom irCeven,
ramdenad Sors midian swavlaSi da, sabolood, rogoria maTi pozi
cia samuSao bazarze.
*
Knoema – Georgia – Adult (15+) literacy rate. ix.: https://knoema.com/atlas/Georgia/topics/Educa-
tion/Literacy/Adult-literacy-rate
127
rad zip code-s,* anu safosto misamarTs iyeneben, radgan amiT sacxovrebeli
raioni, Sesabamisad, ojaxis miaxloebiTi Semosavali, eTnikur-rasobrivi
Semadgenloba da adgilobrivi skolis donis gansazRvrac ki SeiZleba
(Frankel, D. M., & Volij, O., 2011). Cveni zip code ki Cveni saswavleblebia. baRidan
dawyebuli – skoliT da umaRlesiT damTavrebuli.
albaT, saqarTveloSi erTxel mainc gsmeniaT: „romel skoleli
xar?“, „romeli skola daamTavre?“ an „ra da sad gaqvs damTavrebuli?“,
Tu kiTxva umaRles saswavlebels exeba sruli suraTis Sesaqmnelad –
„ucxoeTSi Tu saqarTveloSi?“, razec, xSirad erTgvari fsiqo-seman
tikuri kompleqsis gamo, ara mSobliur enaze gvpasuxoben: „piisiat
piati“, „Sistoi“, „piisiat trewi“, „tricaw pervi“, „alasania“, universi
teti (anu Tsu) da a.S.. maT es saxelebi numeraciaSi mdgomi sxva skolebis
da universitetebisgan gamoarCevs.
saqarTvelos saganmanaTleblo sistemaSi kerZo skolebis gaCenis
Semdeg ki TavisTavad dasaxelebebma: „baqsvudi“, „amerikuli akademia“,
„niutoni“, „briTiS akademia“, „friuni“, „agruni“ „gau“ da sxva, es saqme
metad gaamartiva da ufro didi zRvari gaavlo, erTi mxriv, kerZo eli
tarul da, meore mxriv, sajaro skolebs Soris.
am kiTxvebis, „romel skoleli xar?“ an „romeli skola daamTavre?“
da maTze pasuxis ukan ki mTeli socialuri sxeulis dadgenis survili
dgas. skolis gansazRvriT SesaZloa warmodgena Seiqmnas pirovnebis
socialuri poziciebis, kavSirebisa da mdgomareobis Sesaxeb, miaxloe-
biTi Semosavlebis da saqmianobis gansazRvris donezec ki.
erTi SexedviT, ra unda iyos ukeTesi, Tu ganaTlebaa warmatebis da
mobilobis mTavari ganmsazRvreli? magram aq daismis kiTxvebi, rom
lebzec es statia cdilobs pasuxis gacemas:
• ramdenad Tanasworia ganaTlebis Sedegebi sazogadoebis sxva
dasxva nawilisTvis?
• da saqarTveloSi ganaTleba asrulebs uTanasworobis Semcire
bis Tu gaRrmavebis efeqts?
*
Lary Kelley – NYT (2020) ix.: https://www.nytimes.com/interactive/2020/05/14/opinion/inequali-
ty-schools-teachers.html
128
ramdenadac ucnaurad ar unda JRerdes, xom ar xdeba ganaTebis
sistemiT uTanasworobis ara Tu Semcireba, aramed zrda? xom ar Cnde
ba sazogadoebaSi dauZleveli uxilavi kedlebi sxvadasxva socialur
wres Soris imis mixedviT, Tu sad da ra iswavles?
Teoriuli CarCo
Cveulebriv ganaTlebis sociologiaSi moswavlis akademiur Tu
karierul moswrebaze misi ojaxis socialur-ekonomikuri mdgomare
obis efeqtis gasazomad e.w. „OED samkuTxeds“ iyeneben (Bukodi, E., &
Goldthorpe, J. H., 2018), romelsac am statiis sabaziso konceptualuri
CarCoc eyrdnoba.
129
O-dan gamomavali orive xazi sabolood D niSnulamde midis. Tu qvey
anaSi saboloo poziciis dasakaveblad ganaTlebis roli Zlieria, maSin
warmomavlobis efeqti jer gadis ganaTlebis sferos da aq miRebuli
SedegebiT ikavebs misTvis Sesaferiss adgils sazogadoebaSi, xolo
rac ufro Zlieria adamianebis Semdgom warmatebaSi warmomavlobis
efeqti, is ufro axlos aris qveda xazTan, anu pirdapir efeqtTan.
arasworia is warmodgena, rom TiTqos samkuTxedis zeda wverze, anu
ganaTlebaze gamavali socialuri mobiloba ufro meritokratiulia,
xolo pirdapiri kavSiri warmomavlobasa da sazogadoebaSi dakavebul
adgils Soris ara. mizezi ki kvlav saganmanaTleblo uTanasworobis
orive donea, radgan ojaxis statusi da SesaZleblobebi Tavidanve gan
sazRvravs Svilebis potenciur Sedegebs da miRebul benefitebs ga
naTlebaSi.
magaliTad, Tu mSoblebs dabali socialur-ekonomikuri statusi
aqvT, es ukve Tavidanve gansazRvravs ganaTlebidan savaraudo dabal
amonagebs da Semdgom sust (dabal klasobriv safexurze) adgils sazo
gadoebaSi iseve, rogorc maRali socialuri warmomavlobis Sedegad
SeZenili saWiro kontaqtebi da kavSirebi SesaZloa, samuSao bazarze
adamianis dabali akademiuri Sedegebis sruli kompensatori gamodges
(Erola, 2012). es gamovlindeba kontaqtebis daxmarebiT kargad SerCeul
profesiaSi an Semdgom samuSao bazarze warmatebis misaRwevad saWiro
kontaqtebis gamoyenebaSi.
imis ukeT gasagebad, Tu rogor muSaobs socialuri kavSirebi, unda
vnaxoT socialuri moqmedebis komunikaciis sqema (Coleman, The Demand
for Effective Norms, 1990), e.w. „kolemanis kidobani“ ganaTlebaSi.
es OED-s amobrunebuli versiaa da kargad gamoxatavs, Tu rogor mo
qmedebs makro socialuri faqtorebi pirad saganmanaTleblo gzaze da
ra sqemiT aisaxeba adamianebis individualuri saganmanaTleblo arCev
ani Tu qceva isev makro doneze socialur uTanasworobaze. sqema moce
mulia suraT 2-ze.
130
suraTi №2. Coleman-is socialuri qmedebis makro-mikro sqema (navi)
II
ხა
ზი
I ხაზი
131
igive bolo gaCerebamde midis sqemis Sua II xazic, klasobrivi kuTv
nileba gansazRvravs Sens sakomunikacio wres, anu visTan gaqvT urTier
Toba da vin arian Seni kontaqtebi, socialur interaqcias. is, Tu visTan
vurTierTobT, erTi mxriv, damokidebulia Cvens wreze, ra adgili gvika
via sazogadoebaSi, sad vcxovrobT, ras vsaqmianobT, vin arian Cveni nac
nobebi Tu megobrebi da a.S., meore mxriv, socialuri struqturac, anu
igive parametrebi, kvlav Cveni wris msgavs xalxTan gvakavSirebs. Cveni
nacnobebis saSualebiT axal damatebiT kavSirebze gavdivarT, es ori
faqtori ki urTierTdamokidebulia. socialurma wrem SesaZloa gav
lena moaxdinos Sens saganmanaTleblo gzazec, magaliTad: ra profe
sias airCev. meore mxriv, aseve „saWiro“ kontaqtebis gavliT socialuri
struqtura pirdapirac gansazRvravs Sens klasobriv adgils sazoga-
doebaSi. es yvelaferi ki socialuri kapitalis, anu urTierTobebis da
kavSirebis saSualebiT xdeba, rac adamianebs Soris ndobas, ganWvretad
molodinebs, anu movaleobebs erTmaneTis mimarT, informaciis gacvlas,
msgavsi cxovrebiseuli Rirebulebebisa da qcevis wesebisadmi erTgule
bas gulisxmobs (Coleman, The Demand for Effective Norms, 1990).
albaT, yvelas gagigiaT fraza „ar mina, Cemi Svili cud wreSi mox
vdes“ an piriqiT „minda, kargi samegobro wre hyavdes“. rogorc viciT,
adamianebi maTi socialuri poziciis mqone msgavs adamianebs endobi
an da maT msgavsad iqcevian (McPherson, M., Smith-Lovin, L., and Cook, J. M.,
2001), (Raabe, 2018). Sesabamisad, SegviZlia davuSvaT, rom ganaTlebaSic
ase iqcevian. anu msgavsi socialuri mdgomareobis mqone mSoblebs
Svilebic msgavs skolebSi, wreebze da aqtivobebze dahyavT.
logikuria, rom rac ufro daxuruli da mWidroa kavSirebi, miT
metia ndobac da Rirebulebebis saerTo gaziareba. aseTi mWidro ka
vSiris saukeTeso magaliTia mafia an klani, sadac yvela wevri erT
maneTis mimarT pasuxismgebelia da msgavsi Rirebulebebis matarebe
lia. ase iqmneba Caketili socialuri wreebi, sadac adamianebi Tavisi
„wris“ xalxTan urTierToben da Semdgom maTi Svilebic igive wreSi
izrdebian. amis kargi ilustracia kolemanis TaobaTa Sorisi SeWid
ulobis sqemaa.
132
suraTi №3. Coleman-is TaobaTa Sorisi socialuri SeWidulobis Ria/Ca
ketili sqema
133
son Svilebs, maT Soris erTmaneTis Svilebic maTi wrisTvis Sesaferisi
qcevis da Rirebulebebis erTgulebaSi gaakontrolon, mTlianobaSi
Svilebs erTmaneTis msgavsi cxovrebis stili Seuqmnan.
Tumca, imisTvis, rom orive mSoblis ojaxi met-nalebad erT Rire
bulebebs iziarebdnen, saWiroa msgavsi socialuri poziciebis qona.
Sesabamisad, erTi socialuri poziciis mqone mSoblebis Svilebic
imave klasobriv garemoSi trialeben. amas TaobaTa Sorisi SeWiduloba
hqvia. es ki usasrulod grZeldeba Taobidan Taobamde. martivad rom
vTqvaT, mSoblebis sakomunikacio wre aris maTi Svilebis samegobro
wris mSoblebi an piriqiT, Svilebis wre aris mSoblebis wris Svilebi.
Sesabamisad, es Caketili wre Semdgom TaobebSi kvlavwarmoebaSia da
gadaecema Svilidan – Svilze, ra drosac „ucxos“ SeRweva Caketil wre
Si ufro da ufro Zneldeba, anu xdeba sazogadoebis SigniT segregacia.
vuSveb varauds, rom rogorc amerikisTvis zip-code aris mTavari ind-
ikatori, CvenTan aseTi wreebis Seqmnis mTavari mediumi saswavleblebia,
sadac prestiJuli skolis moswavleTa mSoblebic SeiZleba imave sas-
wavleblebis kursdamTavrebulebi iyvnen, gansakuTrebiT skolebis
SemTxvevaSi, radgan isinic imave ubanSi daibadnen da gaizardnen. mi-
Tumetes, Tu gaviTvaliswinebT saqarTvelos urbanuli ganviTare-
bis gzas, sadac romelime erT ubanSi ZiriTadad e.w. „inteligenciis
STamomavlebi“ cxovroben, meoreSi ki – regionebidan emigrirebulebi.
es politika saqarTveloSi urbanizaciasTan erTad damkvidrda, rode
sac sabWoTa xelisufleba axal gaSenebul ubnebSi binebs profesiuli
niSniT anawilebda. Sesabamisad, erT ukve warmatebul wres mudam hyavs
saWiro kontaqtebi, meore ki ver axerxebs maT mopovebas, anu am moja
doebuli wris garRvevas.
es uTanasworoba kidev ufro mZafrdeba Tu mxedvelobaSi miviRebT sas
wavlo sistemis privatizacias, rodesac saWiro kontaqtebs da poziciebs
emateba axali, dauZleveli barieri, finansuri saSualebebi. axla yvela-
ferTan erTad „maRal“ wreSi SesaRwevad axali viza, fulia saWiro.
imisTvis, rom gavzomoT uTanasworobis orive done, unda vnaxoT
saswavlo garemo-pirobebi, mSoblebis socialur-ekonomikuri md
gomareoba, unda davakvirdeT mSoblebis CarTulobas da zedamxedv
134
elobas, ojaxebs Tu moswavleebs Soris SeWidulobas da msgavsebebs.
aseve es monacemebi SevafasoT kerZo-sajaro da centri-periferiis
diqotomiis WrilSi.
monacemTa aRwera
baRi
daviwyoT yvelaze adreuli saswavlo rgoliT – es aris skolamdeli
aRzrdis centri, an, rogorc yoveldRiur enaSi gamoiyeneba, sabavSvo
baRi. iyo dro, rodesac baRis mniSvneloba ganaTlebis uTanasworoba
Si kvlevis da interesis miRma iyo, magram ukanasknel or aTwleulSi
ganaTlebis sociologia da fsiqologia absoluturad sapirispiro
mimarTulebiT wavida. axla am rgolis mniSvneloba aSkaraa Semdgom
saganmanaTleblo safexurebze warmatebaSi. sabolood ki baRi sazo
gadoebaSi kargi poziciis mosapoveblad kritikulad mniSvnelovnad
miiCneva (Meyers, M. K., & Gornick, J. C., 2003), (Gracia, P., & Esping-Andersen, G.,
2015), (Duncan, 2010).
gasakviri ar aris, rom pedagogebisa da bavSvebis msgavsad, sabavS
vo baRebis raodenoba TbilisSi gacilebiT maRalia, vidre danarCen
saqarTveloSi.* sabavSvo baRi is etapia, rodesac ganaTlebaSi uTanas
woroba, anu I donis uTanasworoba ara Sedegebis mixedviT, aramed das
wrebis doniT SegviZlia davTvaloT. miuxedavad skolamdeli aRzrdis
dawesebulebebSi ukanasknel wlebSi bavSvebis CarTulobis stabiluri
zrdisa, is kvlav CamorCeba saerTo evropul niSnuls – 95%-s (UNICEF,
2018) da 2019 wlis MICs-is (Geostat; Mics; Tavi #7. swavla) monacemebiT,
mTel saqarTveloSi Seadgens 77.9%-s. Tumca didia uTanasworoba qa
laqsa da sofels Soris, sadac sxvaoba 17%-mdea. monacemebi regionebis
mixedviT kidev ufro mniSvnelovnad gansxvavdeba, gansakuTrebiT
aRsaniSnavia azerbaijanulenovani dasaxlebebi. Tu Sinameurneobis
ufrosi azerbaijanuli erovnebisaa, Sansi imisa, rom am ojaxidan bavS-
vi ivlis sabavSvo baRSi – 50%-iT naklebia saSualo erovnul Sedegze.
*
saqstatis monacemebi adreuli da skolamdeli aRzrdisa da ganaTlebis Sesaxeb.
xelmisawvdomia: https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/58/adreuli-da-skolamdeli-aghzr-
da-da-ganatleba
135
savaraudod, am regionSi kidev ufro didia gansxvaveba skolamdeli
aRzrdis dawesebulebebSi gogoebisa da biWebis siaruls Soris.
rogorc TavSi aRvniSneT, zogadad mSoblebs, am asakis bavSvisTvis
ki gansakuTrebiT dedas (Erola, J., Jalonen, S., & Lehti, H. , 2016), gadamwyveti
roli aqvs bavSvis Semdgom saganmanaTleblo gzaze.
dawyebiTi an arasruli
51.2%
saSualo (sabazo)
umaRlesi 84.1%
wyaro: saqstati; Mics; Tavi #7; cxrili LN.1.1..
136
viT, kerZo baRSi yvelaze metad umaRlesi ganaTlebis mqone dedis (sa
varaudod mamisa) Svilebi dadian.
137
cxrili №1.3. Sinameurneobis srulwlovani wevris 2-4 wlis bavSvTan 4 an
met aqtivobaSi CarTuloba bolo 3 dRis ganmavlobaSi
keTildReobis indeqsi
erovneba dedis ganaTleba
kvintili
dawyebiTi
an
qarTveli azerbaijaneli arasruli umaRlesi uRaribesi umdidresi
saSualo
(sabazo)
138
cxrili №1.4. bavSvebis procentuli wili, romlebic cxovroben Sinameur
neobebSi, sadac bavSvebisTvis aqvT 3 an meti sabavSvo wigni
keTildReobis indeqsi
dasaxlebis tipi erovneba
kvintilSi
139
nacnobobas, megobrobas da socialur SeWidulobas aCens, rac Semdgom
skolis da umaRlesi saswavleblis periodSic grZeldeba. mSoblebis
aqtiuri CarTuloba bavSvTa adreuli asakidan maT aRmzrdelobiT da
saganmanaTleblo cxovrebaSi ki am wris bavSvebis msgavsi Rirebule
bebiT da qcevis wesebiT aRzrdas uwyobs xels.
mTlianobaSi es yvela garemoeba qmnis e.w. Matthew effect-s,* romelic
socialur mecnierebebSi robert mertonis naSromTan “The Matthew Ef-
fect in Science” (Merton, 1968) aris dakavSirebuli, rac gulisxmobs adreul
etapze warmatebulTa Semdgomac mudam upirates mdgomareobaSi yof
nas, rac sabolood kidev ufro zrdis maT Soris gansxvavebebs. saxeli
da idea maTes saxarebaSi talantebis (fulis erTeulis) darigebis am
bis** aluziidan momdinareobs.
skola
baRisgan gansxvavebiT skola is saganmanaTleblo rgolia, romlis
kavSiri socialur garemosTan kargad da Rrmad aris Seswavlili so
cialuri mecnierebebis mier ((Breen, 2004), (Erikson, R., & Goldthorpe, J. H.,
2002). skolaSi ukve SesaZlebelia moswavlis saganmanaTleblo miRweve
bis daTvla da mizez-Sedegobrivi kavSirebis dadgena, (Breen, R., & Jons-
son, J. O., 2005), (Erikson, R., & Jonsson, J. (Eds.)., 1996) Tu ra pirobebSi da
socialur garemoebebSi aRweven erTni warmatebas, meoreni ki – waru
mateblobas. gasakviri ar aris, rom moswavleTa didi koncentracia
TbilisSia. saqstatis monacemebiT*** skolis mowafeTa 1/3 Tbilisis
skolebSia 2/3 ki – danarCen saqarTveloSi. rogorc am cxrilze xedavT,
skolebis ricxovnoba TbilisSi 13%-s ar aRemateba, Tumca praqtiku
lad yvela maTgani did skolad**** miiCneva. Tbilisis skolebis 60% sa
jaroa, xolo 40% kerZo maSin, rodesac radikalurad sxva suraTia da
narCeni saqarTvelosTvis.
*
Matthew effect, Wikipedia. ix.: https://en.wikipedia.org/wiki/Matthew_effect
**
maTe. 25:13-30. ix.: http://www.orthodoxy.ge/tserili/diachenko/11kvira.htm
***
saqstatis monacemebi – skolebisa da moswavleebis raodenoba municipalitetebis
mixedviT. xelmisawvdomia: http://pc-axis.geostat.ge/PXweb/pxweb/ka/Database/Database__So-
cial%20Statistics__Education__School/Number_of_schools_and_Pupils_by_Regions.px/?rxid=10f743e8-
2295-448f-8e38-133b2c3679a6
****
ganaTlebis saministros kategorizacia didi, saSualo da patara skola.
140
cxrili №2.1. kerZo da sajaro skolebis geografiuli ganawileba
sajaro kerZo
skolebis ganawileba skolebi, skolebi,
sul ↡ sul ↡
saqarTvelo,
skolebis
sul 2 313 2086 227
raodenoba
↠
skolebis
291
Tbilisi raodenoba
8% 51%
↠ kerZo 40%
sajaro 60%
skolebis
danarCeni 2022
raodenoba
saqarTvelo 92% 49%
kerZo 5%
↠
sajaro 95%
wyaro: Unicef bavSvebi da mozardebi saqarTveloSi 2015-2020.
141
grafa №1. saqarTveloSi moswavleebis gadanawileba skolis tipis mixedviT
wyaro: saqstati.
142
cxrili №2.2. PIRLS-is monacemebi privilegirebuli da SeWirvebuli sko
lebis Sesaxeb
143
rogorc kiTxvis unarebis saerTaSoriso kvlevis (PIRLS 2016) mo
nacemebze dayrdnobiT vxedavT, saqarTveloSi iseTi skolebis ricxvi,
sadac moswavleebis ZiriTadi nawili ekonomikurad SeWirvebuli ojax
ebidan modian, Zalian maRalia. TiTqmis yoveli meore mowafe – 46%
dadis skolaSi, romelic ZiriTadad SeWirvebuli ojaxis Svilebisgan
Sedgeba. savaraudod, es skolebi ZiriTadad soflad aris ganlage
buli. aseve, saerTaSoriso saSualosTan SedarebiT, sakmaod dabali
da 23%-s Seadgens moswavleTa ricxvi, romelic umetesad SeZlebuli
ojaxis Svilebisgan Semdgar skolaSi dadis da, savaraudod, isini Zir
iTadad qalaqebSi, miTumetes TbilisSi unda iyvnen Tavmoyrilni.
ekonomikurad susti skolis mowafeebis ricxvi 2-jer aRemateba
pirvel jgufs, rac kidev erTxel gvafiqrebs, Tu ramxela segregaciaa
privilegirebulebsa da ekonomikurad daucvel mosaxleobis jgufebs
Soris, maT Soris skolis doneze. arsebobs socialurad da materialu-
rad Zlieri patara umciresoba da didi nawili gaWirvebuli ojaxebisa,
Tumca sainteresoa, rom am jgufebis kiTxvis unars Soris sxvaoba saer-
TaSoriso saSualo 43-qulian maCvenebelTan SedarebiT sakmaod daba-
lia da 21 qulas Seadgens (NAEC, 2020).
*
OECD PISA-s socialur-ekonomikuri da kulturuli indikatori.
144
grafa №2. PISA-s saerTaSoriso testis mixedviT, saSualo erovnuli qula
kiTxvaSi; socalur-ekonomikuri parametrebiT zeda da qveda meoTxedis saSu
alo qula kiTxvaSi saqarTvelo da OECD saS.
wyaro: OECD, PISA 2018 monacemTa baza; Student performance in reading (mean score); Ta-
ble I.B1.4. SeniSvna: saqarTvelos 2012 wlis monacemebisTvis aRebulia im droisTvis
ukanaskneli, 2009 wlis monacemebi xelaxla, radgan 2012 wels saqarTveloSi PISA-s
testi ar Catarebula.
145
SesaZloa es saqarTveloSi skolis ganaTlebis dabali donidan mom
dinareobdes. Sedegad, miuxedavad skolis mowafeTa socialur-ekono
mikuri kompoziciisa, skolebSi swavlebis done da unarebi sakmaod
axloa erTmaneTTan. rogorc vxedav, saqarTvelodan socialur-ekono
mikuri parametrebiT umaRlesi 25%-Si myofi moswavleTa Sedegebic ki
verasdros aRwevs OECD moswavleebis yvelaze Raribi meoTxedis saSu
alo Sedegs.
am Sedegebis fonze gasakviri arc is unda iyos, rom akademiuri miR-
wevebiT Top 10%-s da Bottom 10%-s Soris qulebSi sxvaoba saqarTvelo-
Si gacilebiT dabalia, 88 qula, vidre, magaliTad, ruseTSi 99 qula da
OECD 140 (Table II.B1.2.1…6).
146
grafa №3. PISA-s saerTaSoriso testis mixedviT genderuli gansxvaveba
maTematikis, sabunebismetyvelo sagnebisa da kiTxvis saSualo qulaSi; saqa
rTvelo, OECD saS.
wyaro: OECD, PISA 2018 monacemTa baza, Gender differences in (math; science; reading); GPSEduca-
tion SeniSvna: wiTeli xazi saqarTvelo; lurji xazi OECD saS..
*
TeTri da Savkaniani moswavleebisTvis erT saganmanaTleblo dawesebulebebSi
swavlis uflebis Sesaxeb.
148
gancalkevebuli moswavleebi erTmaneTisgan, anu, Sesabamisad, ramde
nad sxvadasxva „socialur buStebSi“ imyofebian. amis gasagebad naS
romi iyenebs PISA-s izolirebis (isolation) indeqss, romelic adgens, Tu
skolebSi ramdenad iqmneba moswavleTa klasterebi, romelic erTi ti
pis, magaliTad, SeZlebuli ojaxis Svilebs aZlevs/ar aZlevs saSuale
bas, kontaqtSi iyvnen sxva maxasiaTeblebis mqone bavSvebTan. maRali
isolation indeqsi niSnavs, rom erTnairi socialur-ekonomikuri mdgo
mareobis an akademiuri miRwevebis mqone moswavleebi dajgufebule
bi arian msgavs skolebSi, anu segregirebulebi arian erTmaneTisgan
(OECD, 2019). 0 aris, rodesac orive klasteri erT skolaSia moqceu
li, 1 – rodesac orive jgufi absoluturad sxvadasxva skolebSia
Tavmoyrili.
25
20
wyaro: (OECD, 2019); Chapter 3, Figure 3.3* SeniSvna: 1. privilegirebuli da ara privile
girebuli moswavleebi daTvlilia ESCS-is mixedviT. 2. p-s-g-J (pekini; Sanxai; jiangsu;
JeSiangi).
*
kvleva xelmisawvdomia Semdeg bmulze: https://www.oecd-ilibrary.org/sites/f16ac394-en/in-
dex.html?itemId=/content/component/f16ac394-en
149
rogorc am grafaze vxedavT, saqarTveloSi orive jgufis, rogorc
mdidari, ise SeWirvebuli socialur-ekonomikuri da kulturuli
ojaxuri fonis mqone moswavleebis erTmaneTisgan socialuri izola-
cia OECD saSualoze maRalia, rac niSnavs, rom saqarTveloSi saSual
od nebismier skolaSi, ZiriTadad, dadian an mxolod ESCS-is mixedviT
SeZlebuli ojaxuri mdgomareobis mqone moswavleebi, an SeWirvebu
li warmomavlobis bavSvebi. mcirediT socialuri izolaciis Sedege
bi ufro maRalia pirveli jgufisTvis iseve, rogorc ZiriTadad sxva
qveynebSic. aRsaniSnavia, rom evropuli qveynebidan orive jgufisTvis
saqarTveloze ufro maRali socialuri gaucxoeba mxolod 5 qveyana-
Sia, rac kargad gvaCvenebs am situaciis simwvaves.
am monacemebis mixedviT, saqarTveloSi ufro sagrZnobia Raribi
ojaxis warmomavlobis mqone moswavleebis erTad Sejgufeba, rac, sa-
varaudod, ufro metad mkveTrad Raribi regionebis efeqtia, radgan
soflebSi iSviaTad arsebobs alternativebi skolebs Soris arCevanis
gasakeTeblad.
xazgasasmelia is, rom saqarTveloSi ufro mcirea gansxvaveba
mdidari ojaxis Svilebis izolaciis sasargeblod, arada es trendia
umetes OECD qveynebSi. es SesaZloa gamowveuli iyos imiT, rom kerZo
skolebi saqarTveloSi jer isev araa mravlad. aseve mizezi SesaZloa
iyos isic, rom saqarTveloSi pirvel klasel bavSvTa unarebis mixed
viT SerCevis sistema praqtikulad ar arsebobs.
saqarTveloSi Zalian iSviaTad Tu SexvdebiT skolaSi Caricxvis
msurvel bavSvs, romelsac kognitur da ara kognitur unarebze amow
mebdnen, an mSoblebs intervius utarebdnen da mxolod amis Semdeg
iRebdnen bavSvis miReba ar miRebis Taobaze gadawyvetilebas. es ki
mraval qveyanaSi Cveuli praqtikaa. skolis arCevas, garda finansuri
SesaZleblobebisa, skolaSi nacnobi maswavleblis arseboba da skolis
saxlTan axlos yofna ganapirobebs – „Sors ar minda vataro bavSvi yov
el diliT“ – argumentiT.
cxadia, skolebis kompozicia xSirad imiTaa ganpirobebuli, Tu sad
mdebareobs is, ra tipis ubanSi (Epple, D. N., & Romano, R. , 2003). meore mx
riv, ki prestiJuli skola erT-erTi mniSvnelovani faqtoria ojaxebi
sTvis imis gadasawyvetad, Tu sad icxovreben, amitom es ori faqtori
150
mudam erTmaneTs ganapirobebs. PISA-s mixedviT, OECD qveynebis, kerZo
skolis moswavleebSi mxolod 10-dan 1-sTvis aris skolis mdebareoba
gadamwyveti maSin, rodesac sajaro skolaSi mosiarule yoveli meore
bavSvis ojaxisTvis es skolis asarCevad mniSvnelovani kriteriumia.
xSirad sxvadasxva qveyanaSi skolis da sacxovreblis mimarTeba reg
ulirebulic aris (Peña-López, 2019).
mTlianobaSi es monacemebi migvaniSnebs, rom orive jgufi erT
maneTisgan socialurad mniSvnelovnad segregirebulia da sxva so
cialur-ekonomikuri da kulturuli niSnebis mqone bavSvebTan Zalian
naklebad aqvT urTierToba, rogorc minimum skolis farglebSi.
msgavsi Sedegebi SeiZleba kidev imiTac aixsnas, rom qalaqebSi saSu
alo (Cven SemTxvevaSi – maRali. avt.) klasis ojaxebi cdiloben, saku
Tari Svilebi „karg“, prestiJul skolebSi ataron, romelic presti
Jul ubnebSia ganlagebuli (Frankel, D. M., & Volij, O., 2011). erT an meore
skolaSi Svilis Seyvanis da gadayvanis gadawyvetilebas ki iq arsebuli
kontingentis mixedviT iReben – dadian Tu ara ojaxisTvis „misabaZi
sxvebi“ iq. es kidev ufro xazs usvams uTanasworobas, radgan igive ub
nebSia koncentrirebuli sxva yvelanairi kapitalic, Sesabamisad, qar
Tul „maRal sazogadoebaSi“ advilad dgeba kolemanis AD-BC Caketili
oTxkuTxedi, sadac mSoblebic da Svilebic erT socialur buStSi ar
ian. isini iq swavloben, sadac cxovroben da es skolebi, iseve rogorc
ubnebi, ukve privilegirebulia. es kidev ufro asustebs Raribi ojaxu
ri mdgomareobis mqone axalgazrdebs, radgan saWiro kontaqtebs mud
mivad mowyvetilni arian. rogorc zemoT aRvniSneT, orive klasteri
sakuTar Caketil wreSi trialebs, Tumca erTgan es kavSirebi „momgebi-
ania“, meoregan ki – ara.
garda amisa, aRniSnuli susti materialuri fonis mqone klasel(eb)-
is yola SeZlebul bavSvebs metad prosocialurs, Tanasworobis momx
res da guluxvs xdis cxovrebaSi (Rao, 2019), rac SemdgomSi sazogadoe
baSi solidarobasa da nakleb konfliqts gulisxmobs.
151
am miznisTvis naSromSi gamoyenebulia PISAs socialurad aram
ravalferovnebis (no diversity) indeqsic. izolaciis indeqsisgan gansx
vavebiT, is socialur segregacias zomavs imis mixedviT, Tu qveynis do
neze arsebul moswavleTa gansxvavebebi ramdenad zustad aris asaxuli
skolebSi SESis mravalferovnebaSi. anu skolis mikro done ramdenad
zustad asaxavs makro doneze arsebul realobas, sadac 0 aRniSnavs
Tanabar gadanawilebas, miuxedavad socialurekonomikuri mdgomare
obisa, xolo 1 aRniSnavs mdgomareobas, rodesac skolebi arasdros
iReben erTmaneTisgan gansxvavebuli socialurekonomikuri statusis
mqone moswavleebs. (OECD, 2019)
152
qveynisTvis. Sesabamisad, SemTxveviTi ar iyo, rodesac britaneTis lei
boristulma partiam 2019 wlis saparalamento arCevnebze wamoayena
idea, aekrZalaT kerZo skolebi,* romlebic iwveven did socialur xid
Catexilobas da uTanasworobas sazogadoebaSi. Tumca sajaro da ker
Zo skolebs sxvadasxva wona aqvT mTlianad qveynis masStabiT skolebis
segregaciaSi. am grafaze orive tipis skola srul segregaciaSi saku
Tari simZimis mixedviT arian Sefasebulni.
skolebSi saerTo aramravalferovnebis monacemebiT, 0.16 quliT
saqarTvelo, samwuxarod, evropis kontinentze me-5 adgilzea. Cven
mxolod lietuva, latvia, ungreTi da slovakeTi gviswreben, sadac
skolebSi sxvadasxva socialur-ekonomikuri maxasiaTeblebis mqone
bavSvebis gadanawileba kidev ufro metad aris acdenili qveynis
masStabiT moswavleTa Sesabamiss proporciebs. aseve, sajaro da kerZo
skolebs Soris segregacia saqarTveloSi ormagia imisa, rac OECD-is
qveynebisTvis saSualoa. es niSnavs, rom saqarTveloSi finansuri, kul
turuli Tu sxva barieri sajaro da kerZo skolis moswavleebs Soris
ufro didia, vidre nebismier evropul qveyanaSi, garda espaneTis da
maltisa. Tumca, igive britaneTisgan gansxvavebiT, sadac kerZo skole
bi zogadsaganmanaTleblo dawesebulebebis did nawils Seadgens, saqa
rTvelos saskolo sistemis saerTo segregaciaSi kerZo skolebis Se
wonili** wvlili OECD-is saSualoze dabalia, xolo sajaro skolebis
ki ufro maRalia 0.13, 0.10-Tan SedarebiT. am monacemis paralelurad,
ormagi gansxvaveba sajarosa da kerZos Soris kidev ufro xazs usvams
imas, rom ukiduresad mcire moswavleTa nawili imyofeba privilegire
bul mdgomareobaSi da mTlianad dakompleqtebulia msgavsi social
ur-ekonomikuri mdgomareobis mqone ojaxis Svilebisgan, meore didi
nawili ki yvela danarCenia.
amasTan, aucileblad unda aRiniSnos, saqarTveloSi social
ur-ekonomikuri niSniT, kiTxvisa da weris SedegebSi rogorc skolebs
Soris an skolis SigniT, aseve kerZo da sajaro skolas Soris gansxvave
bebi ufro dabalia, vidre OECD-is saSualo maCvenebeli. magaliTad,
*
Richard Adams and Kate Proctor, Labour delegates vote for plan that would abolish private schools;
The Guardian; 2019. xelmisawvdomia: https://www.theguardian.com/education/2019/sep/22/labour-dele-
gates-vote-in-favour-of-abolishing-private-schools
**
misi wili saerTo moculobaSi.
153
saqarTveloSi kiTxvaSi saSualo gansxvaveba skolebs Soris 19%-ia ma-
Sin, rodesac OECD-Si 30%-ia, iseve rogorc skolis SigniT 53% da 69%
SedarebiT (PISA-s indikatorebi, Table II.B1.4.12, chapter 4). es monaceme
bi gvafiqrebinebs, rom materialuri garemoebebi ar, an jer kidev ar
gadaiTargmneba aSkara saganmanaTleblo upiratesobebSi. es ucnauri
fenomenia, rac zogadad skolis saaRmzrdelo da saganmanaTleblo
funqciebis sisusteze metyvelebs, iseve rogorc ojaxebis mxridan
Svilebis saswavlo ganviTarebaSi SesaZlo dabal intervenciaze. amave
dros es ufro usamarTlo garemoze migviTiTebs, radgan skolis asakSi
erTmaneTis msgavsi saswavlo Sedegebis miuxedavad, saboloo uTanas
woroba mosaxleobaSi Zalian maRalia.*
rogorc vnaxeT, skolebs Soris socialuri niSniT segregacia
maRalia, akademiuri gansxvavebebi ki ara. niSnavs Tu ara es, rom sus
ti socialur-ekonomikuri maxasiaTeblebis mqone da akademiurad
warmatebul moswavleebs Soris socialuri daSoreba, izolacia ar
arsebobs?
154
rogorc vxedavT, saqarTveloSi miaxloebiT 6-dan erTia imis San-
si, rom dabali socialur-ekonomikuri mdgomareobis mqone moswav-
les maRali akademiuri Sedegebis mqone klaseli/skoleli hyavdes, anu
umetesi moswavleebi Raribi ojaxebidan koncentrirebulebi arian im
skolebSi, romlebsac ar hyavT arc erTi moswavle, romelmac PISA-s
kiTxvis testSi erovnuli maRali Sedegebi aCvena. klaselebis gavle
na ki (Burke, M. A., & Sass, T. R., 2013), rogorc viciT, dabali Sedegebis
mqoneebisTvis ufro mniSvnelovania, vidre warmatebuli moswavleebi
sTvis (Lavy, V., Silva, O., & Weinhardt, F. , 2012).
rogorc Cans, mcire akademiuri gansxvavebebi imiT aixsneba, rom Se
Zlebul moswavleebs Sorisac mravalia dabali akademiuri moswrebis
mqone. socialuri maxasiaTebeli ki pirdapir akademiur miRwevebSi jer
ar gadaTargmnila.
es Sedegebi sxva rameze metyvelebs susti socialur-ekonomikuri
garemos mqone moswavleebisTvis. isini ormag uTanasworobas ganicdian
(grafa№5). erTi mxriv, SeWirvebuli ojaxis Svilebi isedac mowyvlade
bi arian susti saganmanaTleblo pirobebisTvis rogorc ojaxSi, ise
skolebSi – msgavs segregaciaSi isini ganicdian kontaqtebis naklebo
bas maRal socialur wresTan, rac maT momavali cxovrebis ganmavloba
Sic saWiro kavSirebis naklebobisTvis swiravs. meore mxriv ki, rogorc
zemoT aRvniSneT, dabali moswrebis mqone klaselebis yola maT Sede
gebs kidev ufro asustebs (Peer Effect).
am SemTxvevaSi gamodis, rom skola ara Tu aTanabrebs Sansebs, aramed
kidev ufro aRrmavebs da aZlierebs uTanasworobas da sazogadoebis
momaval Taobas mudmiv segregaciaSi aqcevs. orma mkvlevarma, bela
rinom da bernardim, (Ballarino, G., & Bernardi, F., (2016)) 14 ganviTarebuli
qveyana gamoikvlies da aRmoaCines, rom ganaTleba yvelaze stabiluri
gzaa uTanasworo SES-is mSoblebisgan Svilebze gadasacemad, DESO (Di-
rect Effect of Social Origin), maT Soris ara kognituri (non-cognitive) unarebis
gadasacemad.
155
amisTvis unda vnaxoT grafa, romelic gviCvenebs, ra korelaciaSia
erTmaneTTan kiTxvaSi erovnuli saSualo qula da am qveynis skolebSi
aramravalferovnebis (socialuri segregaciis) done.
wyaro: (Peña-López, 2019); Chapter 4; Figure 4.10. SeniSvna: 1. ruseTi 2. italia 3. niderlande
bi 4. fineTi 5. dania 6. SvedeTi 7. korea 8. axali zelandia 9. Cinuri taivani 10. slovenia
11. aSS 12. gaerTianebuli samefo 13. poloneTi 14. estoneTi. SeniSvna 2: p-S-j-J (pekinii;
Sanxai; jiangsu; JenSiangi).
156
Soris arc erTi evropuli qveyana araa. amavdroulad, rogorc zeviTac
vnaxeT da am grafazec dasturdeba, evropul qveynebSi me-5 adgilze
varT skolebSi sxvadasxva socialur-ekonomikuri warmomavlobis mos
wavleebis araTanabari gadanawilebiT, anu maTi segregaciiT. aqedan
gamomdinare, logikurad SegviZlia vivaraudoT, rom socialuri seg
regaciis daweva skolebSi xels Seuwyobs susti moswrebis moswavlee
bis Sedegebis gaumjobesebasac.
*
sainformacio-sakomunikacio teqnologiebi.
**
samuSao bazris polarizacia, rodesac mxolod maRali da dabali kvlaificiuri
profesiebi arsebobs.
***
International Standard Classification of Occupations, Wikipedia. ix.: https://en.wikipedia.org/wiki/
International_Standard_Classification_of_Occupations
158
vertikalur poziciaze moqmedebs, radgan bavSvebic Tavis Tavs xedaven
da cxovrebiseul prognozebs svamen qcevebis, rwmenebis da sakuTari
demografiuli niSnebis mixedviT. es niSnebi ki ZiriTadad ojaxuri
garemodan gamomdinareobs. Sesabamisad, miuxedavad imisa, rom Raribi
ojaxis moswavles SeiZleba kargi saswavlo Sedegebic ki hqondeT, Tum
ca bevrad naklebad ambiciuri interesebs avlenen.
kidev ufro mniSvnelovania imis damateba, rom jgufuri identobis
principiT, erTnairi socialur-kulturuli maxasiaTeblebis mqone
axalgazrdebi erTmaneTs baZaven da msgavs profesiebsac ki irCeven.
magaliTad, qalebs ainteresebT is sferoebi, rac sxva qalebsac aint
eresebT da a.S. (McPherson, M., Smith-Lovin, L., and Cook, J. M., 2001).
wyaro: OECD, PISA 2018 monacemTa baza, Students who have no clear idea about their future job
among disadvantaged/advantaged students, GPSEducation.
159
gansxvaveba susti socialur-ekonomikuri mdgomareobis mqone mos-
wavleTaTvis sakmaod didia. es niSnavs, rom, sinamdvileSi, kavSiri ga
naTlebasa da Semdgom cxovrebiseul warmatebas Soris sakmaod sustia
da is ufro metad damokidebulia arasaganmanaTleblo faqtorebze,
miTumetes Rarib ojaxebSi. amas adasturebs isic, rom saqarTveloSi,
OECD saSualosTan SedarebiT, TiTqmis 2-jer nakleb moswavles utar-
deba karieruli konsultacia skolebSi da, gansxvavebiT warmatebuli
qveynebisgan, saqarTveloSi amiTac ufro metad SeZlebuli moswavlee
bisgan dakompleqtebuli skolebi sargebloben, vidre isini, visac es
realurad sWirdebaT, vinaidan SeZlebuli maRali socialur-ekono
mikuri da kulturuli fonis mqone ojaxebisTvis samomavlo perspeq
tivebi isedac ufro naTelia.
daskvna
rogorc am statiaSi irkveva, saganmanaTleblo uTanasworobaSi,
garda Cveuli socialur-ekonomikur fons Soris gansxvavebebisa, ar
sebobs kidev damatebiTi socialuri kavSirebis uTanasworoba, romel
ic maT Soris akademiur miRwevebzec axdens gavlenas. rogorc teqstSi
vxedavT, saqarTveloSi Camoyalibda erTgvari kastebi, erTi mxriv, Se
Zlebuli umciresoba da, meore mxriv, gaWirvebuli umravlesoba. aseTma
diferenciaciam araTu SeaRwia mxolod saganmanaTleblo dawesebule
bebSi, aramed Tavad baRebi da gansakuTrebiT skolebi aqcia arsebuli
klasobrivi struqturis mwarmoeblebad. rogorc vxedavT, saqarTve
loSi skolis doneze mniSvnelovani gansxvavebebia dedis ganaTlebis
donis, keTildReobis mdgomareobis da eTnikuri warmomavlobis
mixedviT. aSkaraa, rom azerbaijanulenovani mosaxleoba dramatulad
CamorCeba rogorc bavSvebis kognitur ganviTarebaSi xelSewyobis, ise
ojaxis aqtiurobis Tu danaxarjebis mxriv. am donezec ukve SesamCnevia
mzardi tendencia socialuri foniT mniSvnelovani gansxvavebebisa,
rac arsebuli regionuli da Sida urbanuli ganviTarebis gziT gadai
Targmneba damatebiT socialuri kapitalis uTanasworobaSi.
es tendenciebi kidev ufro aSkaraa saskolo ganaTlebis doneze, sa
dac sagrZnobi geografiuli uTanasworobaa saswavleblebze wvdomaSi,
miTumetes skolis arCevanis SesaZleblobaSi. sagangaSoa is, rom Zalian
maRalia socialuri mdgomareobis mixedviT erTmaneTTan segregaci
is maCvenebeli „mdidar“ da „Rarib“ moswavleebs Soris, gansakuTreb
ulad aRsaniSnavia kerZo skolisa da sajaro skolis mowafeebs Soris
socialuri distancia, romelic OECD saSualos ormagi odenobisaa.
aseve uTanabrobaa akademiurad warmatebul moswavleebsa da social
ur-ekonomikurad dabal safexurze mdgom maT Tanatolebs Soris, rac
161
maT ormag uTanasworobaSi amyofebs, erTi mxriv, ojaxuri fonis gamo,
meore mxriv, ki susti akademiuri garemos, Tanatolebis gamo. es ki imis
fonze, rom saqarTveloSi OECD saSualoze gacilebiT dabali gansx
vavebebia realur akademiur moswrebaSi socialuri warmomavlobis Tu
sxva niSnebis mixedviT (garda genderulisa), rac SesaZloa qarTveli
moswavleebis dramatulad dabali SefasebiT ixsnebodes.
teqstSi naCvenebia, rom aseTi dabali akademiuri moswrebis erT-er
Ti amxsneli swored socialuri segregacia SeiZleba iyos, radgan am or
fenomens Soris arsebobs korelaciuri kavSiri, rodesac maRali so
cialuri segregacia TanxvedraSia dabal saSualo erovnul qulasTan.
mTlianobaSi aSkaraa, rom ukve privilegirebuli socialuri klasi
Tavis mdgomareobas gadascems sakuTar Svilebs d skola araTu aTanas
worebs am mdgomareobas, aramed xels uwyobs, rom saWiro kavSirebis
mqoneebma (maRali socialuri kapitali) erTi, saerTo socialuri wre
Seqmnan, romelSi SeRwevac sul ufro da ufro rTuli iqneba sxvebisT
vis. amis mizezi ki klasebSi erTmaneTisadmi dagrovebadi gaucxoeba da
axla ukve damatebiT, finansuri (kerZo baRi, skola, ucxouri umaRlesi
ganaTleba) barierebi iqneba.
amaves adasturebs momavlis xedva 15 wlis moswavleebSi. molod
inebSi socialuri warmomavlobis mixedviT gansxvavebebis garda,
aSkaraa, rom skolebi ar uzrunvelyofen araTu upiratesad, aramed
Tanabradac ki gaWirvebuli moswavleebisTvis samomavlo, karierul da
informaciul xelSewyobas.
bibliografia:
Ballarino, G., & Bernardi, F.. ((2016)). The intergenerational transmission of inequality and
education in fourteen countries: a comparison. In G. &. Ballarino, Education, occupation and
social origin (pp. 255-282). Edward Elgar Publishing.
Boudon, R. (1974). Education, opportunity, and social inequality: Changing prospects in
western society. New York: Wiley-Interscience.
Breen, R. (. (2004). Social mobility in Europe. Tilburg: OUP Oxford.
Breen, R., & Goldthorpe, J. H. (1997). Explaining educational differentials: Towards a formal
rational action theory. Rationality and society, 9(3), 275-305.
Breen, R., & Jonsson, J. O. (2005). Inequality of opportunity in comparative perspective:
Recent research on educational attainment and social mobility. Annu. Rev. Sociol., 31, 223-243.
Buis, M. L. (2013). The composition of family background: The influence of the economic
162
and cultural resources of both parents on the offspring’s educational attainment in the Netherlands
between 1939 and 1991. European Sociological Review, 593-602.
Bukodi, E., & Goldthorpe, J. H. (2018). Social mobility and education in Britain: Research,
politics and policy. Cambridge: Cambridge University Press.
Burke, M. A., & Sass, T. R. . (2013). Classroom peer effects and student achievement. . Jour-
nal of Labor Economics, 31(1), 51-82.
Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American journal of
sociology, 94, 95-120.
Coleman, J. S. (1990). The Demand for Effective Norms. In J. S. Coleman, Foundations of
social theory (pp. 241-299). Cambridge, Massachusetts, and London, England: The Belknap Press
ofHarvard University Press.
Duncan, G. J.‐G. (2010). Early‐childhood poverty and adult attainment, behavior, and health.
Child development, 306-325.
Epple, D. N., & Romano, R. . (2003). Neighborhood schools, choice, and the distribution of
educational benefits . The economics of school choice, 227-286.
Erikson, R., & Goldthorpe, J. H. . (2002). Intergenerational inequality: A sociological per-
spective. Journal of Economic Perspectives, 31-44.
Erikson, R., & Jonsson, J. (Eds.). (1996). Understanding educational inequality: The Swedish
experience. . L’Année sociologique (1940/1948-), 345-382.
Erola, J. (2012). Family background and the life cycle effects of father’s class and income.
Social Stratification: Trends and Processes, 85-99.
Erola, J., Jalonen, S., & Lehti, H. . (2016). Parental education, class and income over early life
course and children’s achievement. Research in Social Stratification and Mobility, 33-43.
Frankel, D. M., & Volij, O. (2011). Measuring school segregation. . Journal of Economic
Theory, 1-38.
Gracia, P., & Esping-Andersen, G. (2015). Fathers’ child care time and mothers’ paid work:
A cross-national study of Denmark, Spain, and the United Kingdom. Family Science, 270-281.
Gugushvili, A. (2013). Social Origin, Education and Occupation in Georgia. Caucasus Social
Science Review, 1-26.
Heckman, J. J. (2006). Skill formation and the economics of investing in disadvantaged chil-
dren. Science, 312(5782), 1900-1902.
Honig, A. S. (1979). Parent involvement in early childhood education. In A. S. Honig, Parent
involvement in early childhood education (pp. 426-455). DC Washington: National Association
for the Education of Young Children.
Jenkins, S. P., Micklewright, J., & Schnepf, S. V. (2008). Social segregation in secondary
schools: how does England compare with other countries? Oxford Review of Education, 21-37.
Lavrijsen, J., & Nicaise, I. ( (2015)). Social inequalities in early school leaving: The role of
educational institutions and the socioeconomic context. European Education, 47(4), 295-310.
Lavy, V., Silva, O., & Weinhardt, F. ((2012)). The good, the bad, and the average: Evidence
on ability peer effects in schools. Journal of Labor Economics, 30(2), 367-414.
Lucelle Collamat, Maurenee, Salagada el. (2020). Inequality in Education: A Literature Re-
view. InternationalJournal of Trends in Scientific Research and Development, 1169-1173.
Mayer, S. E., & Leone, M. P. (1997). What money can’t buy: Family income and children’s
life chances. Harvard University Press.
McPherson, M., Smith-Lovin, L., and Cook, J. M. (2001). Birds of a Feather: Homophily in
Social Networks. Annual Review of Sociology, 415{444.
Mendolia, S., Paloyo, A. R., & Walker, I. ((2018)). Heterogeneous effects of high school
peers on educational outcomes. Oxford Economic Papers, 70(3), 613-634.
163
Merton, R. K. (1968). The Matthew effect in science: The reward and communication systems
of science are considered. Science, 159(3810), 56-63.
Meyers, M. K., & Gornick, J. C. (2003). Public or private responsibility? Early childhood
education and care, inequality, and the welfare state. Journal of Comparative Family Studies,
379-411.
NAEC. (2020). moswavleTa Sefasebis saerTaSoriso programa PISA 2018. Tbili-
si.
OECD. (2019, 11 01). https://www.oecd-ilibrary.org/. Retrieved from oecd.org: https://read.
oecd-ilibrary.org/education/balancing-school-choice-and-equity_fd096939-en#page1
Peña-López, I. (2019, 12 03). www.oecd-ilibrary.org/education. Retrieved from oecd.
org: https://www.oecd-ilibrary.org/sites/2a009264-en/index.html?itemId=/content/compo-
nent/2a009264-en#n-ch4-1
Raabe, I. J. (2018). Social Aspects of Educational Inequality. oxford, UK.
Rao, G. (2019). Familiarity does not breed contempt: Generosity, discrimination, and diversi-
ty in Delhi schools. American Economic Review, 109(3), , 774-809.
Reardon, Sean F., and Ann Owens. (2014). “60 years after Brown: Trends and consequences
of school segregation.”. Annual Review of Sociology Vol.40/1, 199-218.
Schelling, T. C. (1971). DYNAMIC MODELS OF SEGREGATION. Journal of mathemati-
cal sociology, 1(2),, 143-186.
UNICEF. (2018). saqarTveloSi skolamdeli ganaTlebis xarisxis kvleva.
Tbilisi: UNICEF Georgia.
Van de Werfhorst, H. G., & Luijkx, R. (2010). Educational field of study and social mobility:
Disaggregating social origin and education. Sociology, 44(4), , 695-715.
sumbaZe, n. (2015). umaRles ganaTlebaze xelmisawvdomoba: barierebi da
maTi daZlevis gzebi. Tbilisi: sazogadoebrivi politikis instituti.
164