1 2

3 4
Á|ü<∏äeT eTTÁ<äD : »qe] 2009 Á|ü‘·T\T : 1000
ô|+&ç¢ dü+<ä&ç düs¡«Vü≤≈£îÿ\T s¡#·sTT‘·$
($yêVü≤ |ü<ä∆‹) Á|ü‘·T\≈£î : kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄ myéT.m.
nqï|üPs¡í uÛÑeqeTT, &√sY.HÓ+. 2`22`30
<˚$H˚ì yÓ+ø£j·T´ M~Û, >±+BÛq>∑sY, ‘ÓHê* ` 522 201.
>∑T+≥÷s¡Tõ˝≤¢, m.|æ. ôd˝Ÿ : 99490 52849
f…Æ|ü⁄ ôd{Ϻ+>∑T : ø°]Ô Á>±|òæø˘‡, ‘ÓHê*.
eTTÁ<äD : ø°]Ô Ä|òtôd{Ÿ Á|æ+≥sY‡, ‘ÓHê*.
kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄ >±] s¡#·q\T, eTTÁ<äD\T :
1. uÛ≤s¡‘·s¡‘·ï leT‹ Ç+~sê>±+BÛ>±] ãTÁs¡ø£<∏ä 1972
2. uÛÑÁ<ëÁ~ d”‘êsêeTT\ ø£fi≤´DeTT (yê´U≤´qeTT) 1973
3. ôV’≤dü÷ÿ\T ‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡DeTT 1975
4. ôV’≤dü÷ÿ\T ø±˝Òõ ‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡DeTT 1975
5. uÛ≤s¡‘·s¡‘·ï leT‹ Ç+~sê>±+BÛ>±] J$‘·#·]Á‘· 1977
6. sêh|ü‹ &Ü. ˙\+ dü+Je¬s&ç¶>±] J$‘·#·]Á‘· 1979
7. ôV’≤dü÷ÿ\T ø±˝Òõ 65 qMq yê´dü˝ÒK\T 1982
8. ôV’≤dü÷ÿ\T ø±˝Òõ Væ≤+B yê´ø£s¡DeTT 1982
9. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTTK´eT+Á‘·T\T 1986
10. e÷J eTTK´eT+Á‹ ªªnqïµµ l mHé.{Ï.ÄsY. >±] J$‘·#·]Á‘· 1991
11. ôV’≤dü÷ÿ\T ø±˝Òõ ‘Ó\T>∑T C≤rj·TeTT\T 1992
12. l ø£qø£<äTs¡ZeTà #·]Á‘· ø£ècÕíq~ |ü⁄wüÿs¡ #·]Á‘· 1992
13. ø£eTàyê] Çfi¯flù|s¡T¢, yê&ÉTø£ >√Á‘·eTT\T, >∑DeTT\T,
>√Á‘·ãTTwüß\T (ãTTw”>√Á‘·eTT\T), Á|ües¡\T, dü÷Á‘·ø£s¡Ô\T 1993 yÓ\.s¡÷.300/`
14. Ä<äs√ÙbÕ<Ûë´j·TT&ÉT &Ü. düπs«|ü*¢ sê<Ûëø£èwüí J$‘·#·]Á‘· 2002 yÓ\. s¡÷. 15/`
15. ô|+&ç¢dü+<ä&ç ($yêVü≤|ü<ä∆‹) 2009 yÓ\. s¡÷. 60/`
s¡#·q 16. Ä+Á<ÛäT\ dü+øÏå|üÔ #·]Á‘· (‘·«s¡˝À eTTÁ<äD)
ªªuÛ≤cÕÁ|üMDµµ kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄ myéT.m. kÕ~H˚ì •esêeTø£èwüí myéT.md”‡.
cÕ|ü⁄HÓ+.29, l j·T&É¢>∑+>±<Ûäs¡sêe⁄ eTTì‡|ü˝Ÿ cÕ|æ+>¥ ø±+ô|¢ø˘‡, \ø°åà &û\ø˘‡ m<äTs¡T,
yÓ\ : s¡÷. 60 /` Á|üø±X¯+s√&é, >∑+>±qeTà ù|≥, ‘ÓHê* ` 522 201. ôd˝Ÿ : 99490 52849
 5 6
n+<äs¡÷ #·<äTe‘·–q |ü⁄düÔø£+
ªªuÛ≤cÕÁ|üMDµµ l kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄>±s¡T eT÷&ÉT <äXÊu≤›\bÕ≥T
‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ |ü+&ç‘·Tì>± |üì#˚dæ ]f…Æs¡sTTHês¡T. Á|üeè‹ÔØ‘ê´ Á|üC≤˙
ø±ìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ nH˚ø£ |ü⁄düÔø±\qT Áyêdæ eT+∫ ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêïs¡T.
‘êC≤>± Ms¡T Áyêdæq ªªô|+&ç¢ dü+<ä&çµµ ($yêVü≤ |ü<ä∆‹) |ü⁄düÔø£+˝À ô|+&ç¢
y˚&ÉTø£\ |ü⁄≥Tº|üPs√«‘·Ôsê\qT, ÄHê{Ï y˚<ë\T, düà è‘·T\˝À ìøÏå|üÔyÓTÆq
dü<ë#êsê\ <ä>∑Zs¡qT+&ç, $yêVü‰\˝À $_Ûqï s¡ø±\qT, $yêVü≤ Á|üÁøÏj·T
\˝Àì $$<Ûä <äX\¯ qT $|ü⁄\+>± $es¡+>± düT\uÛÁÑ >±Vü≤´+>± düTuÀ<Ûøä +£ >±
l s¡+>±sêe⁄>±s¡T $e]+#ês¡T.
Äj·TTπs«<ä yÓ’<ä´ $C≤„q+ Á|üø±s¡+ j·TTe‹øÏ 18 dü+e‘·‡s¡eTT\T,
j·TTe≈£îq≈£î 25 dü+e‘·‡s¡eTT\T <ë{Ï‘H˚ ˚ $yêVü‰s¡Ω‘· \_ÛdTü +Ô <äì #·øÿ£ >±
‘Ó*bÕs¡T. uÖ<äT\∆ T, #Ó˙’ j·TT\T j·T÷<äT\T yÓTT<ä˝q’… $$<Ûä Á|ü|+ü #· C≤‘·T\T
Ä#·]+#˚ $yêVü≤|ü<ä∆‘·T\qT eTT#·Ã{Ï>=*ù|≥≥T¢ ‘Ó*bÕs¡T. ªªô|+&É¢+fÒ
q÷πsfi¯fl |ü+≥µµ nqï ô|<ä›\ e÷≥\qT ñ≥+øÏdü÷Ô, kÕe÷õø£ JeHêìøÏ,
≈£î≥T+ã e´edü≈ú î£ n+≈£îsês¡ŒD #˚ùd~ $yêVü≤y˚Tqì ‘Ó*bÕs¡T. >∑èVü≤kÕú
ÁX¯eT+ d”«ø£]+#˚ e<Ûä÷es¡T\T, sêuÀj˚T düeTdü´\qT ø£wüºqcÕº\qT
m<äTs=ÿH˚ X¯øÏÔ kÕeTsêú´\T, >∑T+&Ó ~≥Te⁄, Á|üC≤„$X‚cÕ\T, düVü≤q, kÕqT
uÛÑ÷‘·T\T nedüs¡eTì Væ≤‘·e⁄ |ü*ø±s¡T.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\ s¡TDeTT, <˚e‘ê s¡TDeTT\‘√bÕ≥T kÕe÷õø£ s¡TD≤ìï
#Ó*+¢ #·Tø√e&Üìπø $yêVü≤eTT eTTK´ uÛ÷Ñ $Tø£>± ñ|üø]£ düT+Ô <äqï ÁbÕNqT\
n_ÛÁbÕj·÷ìï Á|ükÕÔ$+#ês¡T. $yêVü≤eTH˚~ ˇø£ |ü$Á‘· ã+<Ûeä T˙, $yêVü≤
y˚&TÉ ø£\˝Àì Á|ü‹|òTü ≥ºeTT ø£eT˙j·TeTT, eTH√»„eTT, s¡deü ‘·sÔ e¡ T÷, ø£qTï\
|ü+&ÉT>∑>± XÀ_ÛdüTÔ+<äì l s¡+>±sêe⁄>±s¡T $|ü⁄\+>± e]í+#ês¡T.
e<Ûä÷es¡T\ nH˚«wüD, ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T, ‘ê+ã÷\eTT\T |ü⁄#·TÃø=qT≥,
e<Û÷ä es¡T\ \ø£D å eTT\T, düeTTVüAs¡eÔ TT >∑T]+∫, $yêVü≤eTTq≈£î eT+∫
yê{Ïì >∑T]+∫, X¯óuÛÑ˝ÒK\T, ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T >∑T]+∫, \>∑ï|ü⁄ (ô|+&ç¢)
s√E >∑T]+∫, es¡T&ÉT ‘·s¡*yÓfi¯fl&ÉeTT, u≤wæø±\qT >∑T]+∫ es¡|üP»,
s¡øå±ã+<ÛäqeTT, j·TCÀ„|üM‘·eTT, >öØ<˚$|üP». ø£Hê´<ëq >=|üŒ‘·qeTT,
ø£Hê´<ëq |òü*‘·eTT, düTeTTVüAs¡ÔeTT, J\ø£i¿ u…\¢eTT, e<Ûä÷es¡T\
Á|üe÷DeTT\T, e<Ûä÷es¡T\ ‘=*düŒs¡Ù, e<Ûä÷es¡T\ X¯óuÛÑ<äèwæº, e÷+>∑fi¯´
<Ûës¡D, nø£‘å \· T, ‘·\+Áu≤\T, ÁãVü≤àeTT&ÉT\T, n–ïÁ|ü‹wü,º Á|ü<øä DåÏ eTT\T,
bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT, |üP\<ä+&É\T, •˝≤s√Vü≤DeTT, dü|üÔ|ü~, eTf…º\T, |æ˝Ò¢fi¯ófl,
e<Ûä÷es¡T\ #·~$+|ü⁄\T, e<Ûä÷es¡T\ »\Áø°&É\T, l dü÷s¡´uÛÑ>∑yêqTì
dü+<äs¡ÙqeTT, Á<ÛäTeqø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT, ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT,
n|üŒ–+‘·\T, }s¡T m]–+|ü⁄, l dü‘·´Hêsêj·TD kÕ«$Tyê] Áe‘·eTT,
>∑sꓤ<ëÛ qeTT (XÀuÛqÑ eTT), |ü<Vä ‰ü s¡T s√E\ |ü+&ÉT>∑. Çe˙ï l s¡+>±sêe⁄
>±s¡T dü$düÔs¡+>± ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ Á|ü‹ $wüj·TeTTq≈£î, Á|ü‹ Á|üÁøÏj·T≈£î >∑\
ÁbÕ<Ûëq´‘·qT $e]+#ês¡T.
qT<äT≥ <Û]ä +#˚ ‹\ø£eTT, e<Û÷ä es¡T\ n\+ø£sD ¡ \T, ô|+&ç|¢ +ü ~]˝À
e÷$T&Ü≈£î\ ‘√s¡D≤\ ÁbÕ<Ûëq´eTTqT >∑T]+∫ nH˚ø£ $X‚cÕ\qT ‘Ó*bÕs¡T.
|ü#·Ãì e÷$T&Ü≈£î\ ‘√s¡D≤\T ø£+{ÏøÏ Vü‰sTTqe«≥y˚T>±ø£, nH˚ø£ eT+~
>∑T$T>∑÷&çq $yêVü≤ eT+~s¡+˝À u§>∑TZ|ü⁄\TdüT yêj·TTe⁄qT |”\TÃø=ì,
dü«#·Ã¤yÓTÆq ÁbÕDyêj·TTe⁄q+~kÕÔj·TH˚ yÓ’C≤„ìø£ dü‘ê´\qT s¡eTD°j·T+>±
e]í+#ês¡T. n˝≤π> Ä&Éyê]øÏ kÂuÛ≤>∑´ ∫Vü≤ïyÓTÆq >√]+{≤≈£î >∑T]+∫,
j·TCÀ„|Mü ‘·eTT, eT<ÛTä |üsêÿ\qT >∑T]+∫ nH˚ø£ $X‚cÕ\T ‘Ó*bÕs¡T. es¡|Pü »
#˚j·T&É+, Bøå±ø£+ø£D<Ûës¡D, eT+>∑fi¯>öØ<˚$|üP», ø£Hê´<ëq ø±s¡´Áø£eT
>=|üŒ<äqeTT, J\ø£i¿u…\¢eTT ô|≥º&ÉeTT˝À n+‘·sês¡úeTT, y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\T,
 7 8
e÷+>∑fi¯´<Ûës¡D, eT+>∑fi¯dü÷Á‘ê\ ÁbÕeTTK´‘· m+‘√ düŒwüº+>± $X¯Bø£
]+#ês¡T. ‘ê[u§≥T¢ <ës¡eTT˝À ÇeTT&ÉTø=H˚ X¯øÏÔ á ¬s+{Ïø° e⁄qï<äì
yê{Ïì ªªÁù|eTµµ nH˚ dü÷Á‘·eTT eT÷&ÉTeTTfi¯fl‘√ \_ÛdüTÔ+<äì q÷‘·q
<ä+|ü‘·T\ |üs¡düŒs¡ Áù|e÷_Ûe÷Hê\≈£î eT+>∑fi¯dü÷Á‘ê\ eT<ÛäTø£s¡yÓTÆq
∫Vü≤ïeTì ø£eT˙j·T+>± e]í+#ês¡T. <˚X¯+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘·eTT\˝À
Ä#ês¡eTT˝À e⁄qï $yêVü≤ dü+πø‘ê˝…’q q\¢|üPdü\T, >±E\T, eT+>∑fi¯
dü÷Á‘·eTT, eTT¬øÿs¡\T, ø±*yÓT≥T¢, >∑C\®… |ü{\º° T, |æ˝fi¢Ò ó¯ fl, Hê>∑sê\T M≥ìï
{Ï˙ dü$düÔs¡+>± l kÕ~H˚ìyês¡T $e]+#ês¡T. nø£å‘·\T, ‘·\+Áu≤\T,
n–ïÁ|ü‹wüº, bÕDÏ(ø£s¡)Á>∑Vü≤DeTT, |üP\<ä+&É\T, •˝≤s√Vü≤D+, dü|üÔ|ü~,
dü÷s¡´, Á<ÛäTe, ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘ê\ dü+<äs¡ÙHê\ ÁbÕ<Ûëq´‘·\qT H˚{Ï
‘·s¡+ yê]øÏ #·ø£ÿ>± ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T.
∫es¡˝À n|üŒ–+‘·\T, }s¡Tm]–+|ü⁄, es¡Tì Ç+≥ l dü‘´· Hêsêj·TD
kÕ«$Tyê]Áe‘·eTT ˝Òø£ H√eTT, |ü<äVü‰s¡Ts√E\ |ü+&ÉT>∑es¡≈£î l s¡+>±
sêe⁄>±s¡T #·<äTes¡T\qT Äø£≥Tºø=H˚ $<Ûä+>± ÁbÕe÷DÏø£+>± s¡∫+#ês¡T.
ø=ìï <äXÊã›eTT\ ÁøÏ+<ä≥ ªªÄ+Á<Ûä$XÊs¡<äµµ ‘ê|” <Ûäsêàsêe⁄>±s¡T
ªªô|[fl ` |ü⁄≥Tº|Pü s√«‘·sÔ ê\Tµµ nH˚ |ü⁄düøÔ +£ Áyêdæ dü+#·\q+ ø£*–+#ês¡T.
ªªø£$sêEµµ Á‹|ü⁄s¡H˚ì sêeTkÕ«$T#Í<ä]>±s¡T ªª$yêVü≤$~Ûµµ nH˚ ù|s¡T‘√
dü+düÿs¡D $yêVü≤$~Û $<ÛëHê\qT ‘Ó*ù| |ü⁄düÔø£+ ÁyêXÊs¡T. uÛ≤s¡rj·T
dü+düÿ èøÏ nqT>∑TD+>±, ‘·s¡‘·sê\qT+∫ eTq≈£î dü+Áø£$T+∫q ªª$yêVü≤
Á|üÁøÏj·Tµµ ˝Àì $X‚cÕ\qT yÓ’<ä´XÊÁd”Ôj·T $es¡D\‘√bÕ≥T eTq |üPs¡T«\
Äø±+ø£å\qT, |üs¡e÷sêú\qT, n+‘·sêsêú\qT H˚{Ï ‘·sêìøÏ ns¡úeTj˚T´˝≤
#·øÿ£ ì XË*’ ˝À ‘Ó*j·T#˚dqæ l kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄>±s¡T n_Ûq+<ä˙j·TT\T.
^‘êq]‡+>¥ôVAyéT
‘ÓHê*
1`11`2008
} &Üø£ºs¡T bÕ{Ïã+&É¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô M.D
#Ó’‘·q´y˚~ø±<Ûä´≈£åî&ÉT, ‘ÓHê*.
ªª$yêVü≤|ü<ä∆‹µµ øÏ ` n_ÛÁbÕj·TeTT
l kÕ~H˚ì s¡+>±s¡e⁄>±]#˚ s¡∫+|üã&çq á Á>∑+<∏äeTTqT |ü]o\Hê ‘·àø£eTT>±
|ü]+ƒ ∫‹ì. á Á>∑+<∏eä TT ù|s¡T ô|+&çd¢ +ü <ä&ç (dü+ãs¡+) nqT≥ ø£+f… $yêVü≤|ü<‹∆ä nqT≥j˚T
düeT+»düeTT>± qT+&ÉTqì uÛ≤$+‘·TqT.
Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ »s¡T|üã&ÉT ô|+&ç‘¢ +· ‘·T˝À #·~y˚ XÀ¢øe£ TT\T, eT+Á‘·eTT\T dü+düÿ è‘·u≤Û wü˝À
qT+&ÉT≥e\q e<Û÷ä es¡T\≈£î>±ì, ô|+&çì¢ #·÷#·T ô|<ä\› ≈£î>±ì yê{Ï ns¡eú TT ‘Ó*j·Tq+<äTq
n~ ˇø£ ne´ø£Ô ÁøÏj·T>± e÷Á‘·y˚T »s¡T|üã&ÉT#·Tqï~.
l s¡+>±sêe⁄>±s¡T ô|+&ç|¢ <ü ‹∆ä ˝À »s¡T|ü⁄ Á|üÁøÏjT· \qT >∑÷]à nH˚ø±H˚ø£ $wüjT· eTT\qT
ùdø£]+∫ yê{Ï |üPsê«|üs¡eTT\T, |ü⁄≥Tº|üPs√«‘·Ôs¡eTT\T, düs¡fi¯yÓTÆq yê´eVü‰]ø£uÛ≤wü˝À á
$<ÛäeTT>± $es¡eTT>± Áyêj·T&É+ $TøÏÿ* eTT<ëeVü≤eTT, n‘·´+‘· Á|üjÓ÷»qø£s¡eTT.
Ç+<äT˝À nwüº$<Ûä$yêVü≤eTT\qT >∑÷]Ãj·TT $|ü⁄\eTT>± Áyêdæ]. ø=ìï $<˚X¯
$yêVü≤|ü<ä∆‘·T\qT ≈£L&Ü ‘Ó*j·TCÒdæ]. $yêVü≤ ìs¡«Vü≤D ÁbÕs¡+uÛÑeTT qT+&çj·TT
»s¡T|üe\dæq nìï n+X¯eTT\qT #·øÿ£ >± $e]+∫]. e<Û÷ä es¡T\ >∑TDo\eTT\qT u≤>∑T>±
|üØøÏå+∫ ô|+&ç¢ #˚j·TT≥≈£î ìs¡ísTT+#·T≥ »s¡T|ü⁄≥ $TøÏÿ* ÁX‚jÓ÷<ëj·Tø£eTì Áyêdæ].
nH˚ø£ ÁbÕ+‘·eTT\˝À »s¡T|üã&ÉT, bÕ{Ï+#·ã&ÉT ÁbÕ+rj·T Ä#ês¡eTT\qT ≈£L&Ü $e]+∫].
eTTK´eTT>± ô|+&碑·+‘·T˝À »s¡T|üã&ÉT $$<Ûä n+X¯eTT\T`Á|üÁøÏj·T\T e<Ûä÷es¡T\≈£î
#·ø£ÿ>± uÀ<Ûä|ü&ÉTq≥Tº ‘Ó*j·TCÒdæ]. nìï+{ÏøÏ $T+∫ yÓ’~ø£ $yêVü≤ Á|üÁøÏj·T\T yê{Ïì
»s¡T|ü⁄q|ü⁄&ÉT e<Û÷ä es¡T\#˚ #˚sTT+#·T Á|üe÷DeTT\T, >∑èVü≤dü<ú säÛ à¡ eTT\T, yê]>±s¡Ωd´úü Jeq
kÕ|òü\´eTTq≈£î $TøÏÿ*>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqì H=øÏÿ eø±ÿDÏ+∫].
Ç+<äT bı+<äT|üs¡∫q $wüj·TeTT\ìïj·TT, e<Ûä÷es¡T\πø ø±ø£, ô|<ä›\≈£î ≈£L&Ü
‘Ó*j·T&É+e\q yês¡T ‘·eT |ü⁄Á‘·, |ü⁄Á‹ø£\≈£î düeTs¡eú +‘·eTT>± ô|+&ç+¢ &ÉT¢ »s¡T|ü⁄ø=qT≥≈£î
á Á>∑+<∏äeTT ø£s¡B|æø£>± qT|üjÓ÷>∑|ü&ÉTqT.
l s¡+>±sêe⁄>±s¡T eT]ø=+‘· ø£èwæ#d˚ ,æ sTT≥Te+{Ï ñ‘·eÔ TÁ>∑+<∏eä TT \qT eT]ø=ìï+{Ïì
eTT+<äT eTT+<äT sTT+ø£qT Áyêj·Te\dæq~>± ø√s¡T#·÷ n+<äT\≈£î |üsy¡ T˚ X¯«s¡Tì nqTÁ>∑V≤ü eTT
düs¡«<ë \_Û+#·e\j·TTq˙ ø√s¡T#·THêïqT.
sê$ yÓ+ø£≥sêe⁄ (]f…ÆsY&é) ôV≤&Üàwüºs¡T M.P.R.E.S
‘ÓHê*
30`10`2008 } yÓ’~ø£ |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT, e{Ϻ #Ós¡T≈£Ls¡T
>∑T+≥÷s¡Tõ˝≤¢.
 9 10
X¯‘êj·TTcÕàHéuÛÑe
s¡#·sTT‘· l kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄>±s¡T Hê≈£î #ê\s√E\qT+&ç
|ü]#·j·TeTT. yê] ∫qï≈£îe÷s¡T&ÉT ∫ˆˆ sê<Ûëø£èwüí≈£î ô|+&ç¢#˚XÊqT. Hê≈£î
Ms¡T Áyêdæq ªªô|+&çd¢ +ü <ä&µç µ ($yêVü≤|ü<‹∆ä ) ‘·+‘·T |ü⁄düøÔ e£ TTsTT∫à #·~$
‘· e T neT÷˝≤´_Û Á bÕj· T eTT Áyêj· T eTì]. Ä ô|+&ç ¢ | ü ⁄ dü Ô ø £ e TT
#·<äTe⁄#·T+&É>± y˚TeTT #˚j·TT#·Tqï ô|+&ç¢+&É¢e˝… nìï Á|üÁøÏj·T\T
#ê˝≤#·ø£ÿ>± Á|ü‘·´ø£åeTT>± #·÷#·T#·Tqï≥T¢>±, eT~>=*ù| $<ÛäeTT>±
ÁyêXÊs¡T. á ô|+&ç¢dü+<ä&ç |ü⁄düÔø£eTT˝À Á|ü‹|òüT≥ºeTT, Á|ü‹düìïy˚X¯eTT,
Á|ü‹ÁøÏj·T Ä<ä´+‘·eTT düTeT<ÛäTs¡eTT, eTH√Vü≤s¡eTT, eTH√»„eTT>±
s¡+>±sêe⁄>±s¡T ÁyêXÊs¡T. á ô|+&ç¢|ü⁄düÔø£eTT #ê˝≤ u≤>∑Tqï~.
n_Ûq+<ä˙j·TT\T s¡+>±sêe⁄>±s¡T. Á|ü‹|òTü ≥ºeTTq≈£î, Á|ü‹düìïy˚Xe¯ TTq≈£î,
Á|ü‹dü+<äs¡“¤eTTq≈£î ˇø£<ëìø=ø£{Ï rdæb˛ì $<ÛäeTT>± $es¡D>±,
$|òü\+>± ÁyêXÊs¡T. Ç+<äT˝À yÓ’~ø£ $yêVü≤ |ü<ä∆‹qqTdü]+∫
Áyêj·Tã&çq≥T¢ ‘Ó*j·TT#·Tqï~. á ô|+&ç|¢ ⁄ü düøÔ e£ T+‘ê Ç<=ø£ eTs¡T|ü⁄sêì
eTs¡∫b˛˝Òì ˇø£ eT<ÛäTs¡eTH√»„ |òüT≥ºeTT. ˇø£ düTeT<ÛäTs¡ dü+<˚X¯eTT.
Ç~ Á|ü‹yêì Ç+{Ï˝À e⁄+&É‘·–q |ü⁄düÔø£eTT. Á|ü‹ |ü⁄s√Væ≤ ‘·Tq≈£î
(Ä#ês¡T´q≈£î) Vü≤düÔuÛÑ÷wüDeTT ø±>∑\<äT.
Ç+‘· eT<ÛTä s¡eTT>± ô|+&çd¢ +ü <ä&ç |ü⁄düøÔ e£ TT Áyêdæq s¡#s· TT‘· l kÕ~H˚ì
s¡+>±sêe⁄qT n_Ûq+~+#·T#·÷, Äos¡«~+#·T#·÷, M]ì, M] ≈£î≥T+ã
düuÛÑT´\qT Ä düπs«X¯«s¡T&ÉT Äj·TTsês√>∑´ uÛÀ>∑uÛ≤>∑´eTT*∫à ø±bÕ&ÉT>±ø£!
nì ÁbÕ]ú+#·T#·THêïqT.
Á|ü‘ê|ü–] yÓ+ø£≥s¡eTDXÊÁdæÔ
‘ÓHê*
30`10`2008 } |ü⁄s√Væ≤‘·T\T, |ü⁄{≤ºyê]M~Û ∫es¡,
Hê»s¡Tù|≥, ‘ÓHê*`522201.
n+øÏ‘·eTT
kÕø屑·TÔ bÕs¡«r|üs¡y˚TX¯«s¡ dü«s¡÷|ü⁄˝…’q lXË’\ eT*¢U≤s¡T®q
<ä+|ü‘·T\≈£î, uÛÑÁ<ëÁ~ d”‘êsêeTT\ <ä+|ü‘·T\≈£î, ø£*j·TT>∑ <Ó’e+
‹s¡T|ü‹ l y˚+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T |ü<ëàe‹ <ä+|ü‘·T\≈£î, düVü≤ÁkÕ~Ûø£
e+<äqeTT\‘√ n+øÏ‘· $T∫Ãq~.
ø£è‘·»„‘ê_Ûe+<äqeTT\T
mHêïfi¯flqT+&√ á ô|+&ç¢dü+<ä&ç ($yêVü≤|ü<ä∆‹) |ü⁄düÔø£eTT Áyê<ë›eTqT ø=qï ø√]ø£
HÓsy¡ ]˚ q+<äT\≈£î <Ûqä T´&ÉqT. ô|+&ç¢ sêÁ‹ »]>∑qq÷, |ü>\∑ T »]–qq÷ ns¡T+<Ûrä qø£Áå ‘·eTTH˚
#·÷|ü⁄‘·THêïs¡T. |ü>\∑ T ô|+&ç¢ »]–q Á|ü‘´· ø£å <Óe’ yÓTqÆ l dü÷s¡´uÛ>Ñ y∑ êqTì <äsÙ¡ qeTT#˚sTT+#·T≥
düeT+»düeTT, <Ûäs¡àeTT ø£<ë ! |ü>∑{Ï ô|+&ç¢˝À ≈£L&Ü ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTTH˚
#˚sTT+#·T#·THêïs¡T. BìøÏ ø±s¡D+ ‘Ó*j·T<äT. á ô|+&ç¢dü+<ä&ç (‘·+‘·T) ˝À 1. yÓ’~ø£ 2.
dü+düÿs¡D 3. kÕ+Á|ü<ëj·T 4. Ä<ÛäTìø£ (˝ÖøÏø£) $yêVü≤ düy˚Tàfi¯q dü$TàÁ•‘· |ü<ä∆‘·T\T
ø£\e⁄. á Á>∑+<∏ä s¡#·q≈£î ñ|üj·TTø£Ô Á>∑+<∏äeTT\T, s¡#·sTT‘·\T 1. leT‘Y <äj·÷q+<ä
düs¡dü«r kÕ«MTJ` yÓ’~ø£ $yêVü≤$~Û 2. nqTyê<ä≈£î\T |ü+&ç‘· l (ø±eP]) >√|ü<˚eXÊÁdæÔ
` dü+kÕÿs¡$~Û 3. Ä#ês¡´ bÕ\&ÉT>∑T X‚cÕ#·\es¡à`yÓ’~ø£$yêVü≤ ‘·‘·Ô« Á|üø±•ø£ 4. ø£$sêE
Á‹|ü ⁄ s¡ H ˚ ì sêeTkÕ«$T#Í<ä ] `$yêVü ≤ $~Û 5. dü ‘ · T Œs√Væ ≤ ‘· T \T |æ q ïeTH˚ ì
k˛eTj·T´es¡à`yÓ’~ø£$yêVü≤$~Û eT]j·TT dü+düÿs¡D $yêVü≤B|æø£ 6. &Üø£ºs¡T yÓ\>±
yÓ+ø£≥|üŒj·T´`eTq yês¡d‘ü «· eTT 7. áHê&ÉT ô|[fl|ü+~]\T yÓTT<ä\>∑T Á>∑+<∏ä s¡#s· TT‘·\≈£î,
sTT+<äT n_ÛÁbÕj·TeTT\T Áyêdæq &Üø£ºs¡T bÕ{Ïã+&É¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô>±]øÏ, yÓ’~ø£ |ü⁄s√Væ≤‘·T\T
l sê$yÓ+ø£sêj·Tes¡à>±]øÏ, yÓ’~ø£ |ü⁄s√Væ≤‘·T\T Á|ü‘ê|ü –] yÓ+ø£≥s¡eTDXÊÁdæÔ >±]øÏ Hê
ø£è‘·»„‘ê_Ûe+<äqeTT\T. ô|+&ç¢dü+<ä&ç |ü⁄düÔø£eTTqT n+<äeTT>±, düø±\eTT˝À eTTÁ~+∫
sTT∫Ãq ø°]Ô Ä|òtôd{Ÿ Á|æ+≥sY‡`‘ÓHê* yê]øÏ Hê e+<äqeTT\T.
Ç+ø£qT á ô|+&çd¢ +ü <ä&ç |ü⁄düøÔ e£ TT˝À #˚sá <ä–q $wüjT· eTT\T, Á|üÁøÏjT· \T, ˝Òø£ |ü⁄düøÔ e£ TT
>∑T]+∫ MTMT n_ÛÁbÕj·TeTT\T ‘Ó*j·T#˚dqæ eT*eTTÁ<äD˝À #˚sá >∑\yê&ÉqT. á |ü⁄düøÔ e£ TT
uÛÑ$wü´‘Y e<Ûä÷es¡T\≈£î, e<Ûä÷es¡T\≈£î, e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î, |ü⁄s√Væ≤‘·T\≈£î, bÕsƒ¡ø£
eTVü‰X¯j·TT\≈£î m+‘· ñ|üjÓ÷–|ü&çqqT Hê ø£èwæ dü|òü\yÓTÆq≥T¢ uÛ≤$+#Ó<äqT.
‘ÓHê*
1`11`2008 } ªªuÛ≤cÕ Á|üMDµµ kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄ m+.m.
s¡#·sTT‘·. ôd˝Ÿ : 99490 52849
 11 12
$wüj·Tdü÷∫ø£ ù|J HÓ+. 26. |ü+#·øs£ V¡ ≤æ ‘·eT+fÒ 39
1. ô|+&É¢+fÒ? 15 27. X¯óuÛÑ˝ÒK\T ` ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T 41
2. $yêVü≤eTT\T mì$T~ s¡ø£eTT\T 17 28. n+>∑s¡+>∑yÓ’uÛÑe+>± ô|+&ç¢ @sêŒ≥T¢ 42
3. eTqTe⁄≈£î eTqùd ø±<äT ej·Tdü÷ Á|ü<Ûëqy˚T 21 29. \>∑ï|ü⁄ (ô|+&ç¢) s√E 42
4. u≤\´$yêVü≤eTT\ Á|üy˚X¯eTT 22 30. qT~{Ïq ø£fi≤´D‹\ø£eTT ~<ä›s¡T>± 43
5. $<˚X¯eTT\˝ÀqT 23 31. H˚bÕ\T˝À... 45
6. ô|+&ç¢ |ü$Á‘·‘· ˇø£fÒ nsTTHê |ü<ä∆‘·T˝Òy˚s¡T 24 32. nHê~>± 45
7. uÖ<ä∆ kÕ+Á|ü<ëj·TeTT˝À m˝≤e⁄qï~? 24 33. ô|+&ç¢|ü+~{Ï˝À |ü#·Ã<äqeTT e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡DeTT 46
8. #Ó’˙j·TT\ |ü<ä∆‹ 25 34. e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡Dy˚T m+<äT≈£î ø£≥ºe˝…qT? 47
9. j·T÷<äT\ Ä#ês¡eTT\T @eT+≥THêïsTT 26 35. <˚e‘·\ ÄodüT‡\T 47
10. >∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡àeTTqT #êfÒ $yêVü≤eTôVA‘·‡eeTT 27 36. Äj·TTπs«<ä <Ûäs¡àeTT\T 48
11. ãTTDÁ‘·j·TeTTq≈£î $eTTøÏÔ $yêVü≤y˚T 29 37. qU≤K+&ÉqeTT (ø±fi¯fl>√fi¯ófl rj·TT≥) 49
12. <Ûäsêàs¡∆ø±eT yÓ÷ø£åeTT\≈£î sTT<˚u≤≥ 29 38. es¡T&ÉT ‘·s¡*yÓfi¯fl≥eTT 50
13. ø£+{ÏøÏ+|ü⁄ dü+düèÿr dü+Á|ü<ëj·÷\ y˚Tfi¯$+|ü⁄ 30 39. e<Ûä÷es¡T\ ns¡#˚‘·T\≈£î, ø±fi¯fl≈£î, >√fi¯fl≈£î >√]+{≤≈£î 51
14. kÕs¡«Á‹ø£ dü+‘√wüeTT ` dü+ãs¡eTT 31 40. >√]+{≤≈£î kÂuÛ≤>∑´∫Vü≤ïeTT 51
15. #·‘·Ts¡T\T, #·˝À≈£îÔ\T, düs¡<ë\ |üs¡<ë\T 31 41. >√]+{≤≈£î≈£î sê»kÕúHé<˚ nÁ>∑kÕúqeTT 53
16. Á|üj·÷ùd nsTTq Á|üyÓ÷<ä+C≤dæÔ 32 42. >√]+{≤≈£î˝À Wwü<ä>∑TD≤\THêïsTT 53
17. e<Ûä÷es¡T\ nH˚«wüDÒ n‘·´+‘· ø°\ø£eTT 33 43. u≤wæø£eTT\T 53
18. ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T 34 44. <äèwæº<√wü ìyês¡D≈£î 54
19. ‘ê+ã÷\eTT\T |ü⁄#·TÃø=qT≥ ˝Òø£ ∫q\|òüTïeTT\T 35 45. $&ç~ >∑èVü≤eTT 55
20. es¡Tì \ø£åDeTT\T 36 46. es¡|Pü » 56
21. e<ÛäTe⁄ \ø£åDeTT\T 37 47. eT<ÛäT|üs¡ÿeTT 56
22. X¯óuÛÑ+ø√πs düTeTTVüAs¡ÔeTT eTT#·Ã≥T¢sTT$ 37 48. yÓ’<ä´<Ûäs¡àeTT\T 57
23. düTeTTVüAs¡eÔ T+fÒ 37 49. s¡øå± ã+<ÛäqeTT 58
24. X¯‘·|ü<ÛäÁu≤Vü≤àDeTT #Ó|æŒq~ 38 50. j·TCÀ„|üM‘·eTT 58
25. $yêVü≤eTTq≈£î eT+∫$ 38 51. >öØ<˚$ |üP» 60
 13 14
52. ø£fi≤´Dy˚~ø£ e<ä›≈£î 60 78. ÁãVü≤àeTT&ÉT\T 82
53. Ä<ëq+ uÛÑ÷eT+&É\+ <ëq+#˚ùdÔ e#˚à |òü˝≤ìøÏ düe÷q+ 61 79. n–ïÁ|ü‹wüº, Á|ü<äøÏåDeTT\T 82
54. ø£Hê´<ëq+ >=|üŒ‘·qeTT 62 80. bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT 83
55. dü‘·´˝Àø£ ìyêdüeTT 62 81. |üP\<ä+&É\T 84
56. q÷s¡T j·TC≤„\ |òü\eTT 62 82. •˝≤s√Vü≤DeTT (düHÓïø£\T¢ ‘=≈£îÿ≥) 84
57. ø£Hê´<ëq+ m˝≤ #˚kÕÔs¡T? 63 83. øπ X¯$yÓ÷#·q 85
58. Ç<ä›s¡÷ |üs¡y˚TX¯«s¡ dü«s¡÷|ü⁄˝Ò 64 84. dü|üÔ|ü~ (@&É&ÉT>∑T\T q&ÉT#·T≥) 85
59. ø£Hê´<ëq d”«ø±s¡eTT 64 85. eTf…º\T, |æ˝Ò¢fi¯ófl 87
60. ø£Hê´<ë‘·\T 65 86. e<Ûä÷es¡T\≈£î #·~$+|ü⁄\T 88
61. ø£Hê´<ë‘·\ ÁbÕs¡úq 66 87. e<Ûä÷es¡T\ »\Áø°&É\T 89
62. düTeTTVüAs¡ÔeTT 66 88. l dü÷s¡´uÛÑ>∑yêqTì dü+<äs¡ÙqeTT 89
63. J\ø£i¿ u…\¢eTT n+fÒ #·÷|ü⁄\T ø£*dæq X¯óuÛÑy˚fi¯ 67 89. Á<ÛäTeqø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT 90
64. ø£fi≤´Dy˚~ø£ô|’H˚ ‘=*#·÷|ü⁄ 68 90. ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT 90
65. jÓ÷>∑XÊgeTT @eT+≥T+<ä+fÒ? 69 91. ndü\T ns¡T+<Ûär mes¡T? 92
66. Äs√>∑´<Ûäs¡àeTT\T 70 92. n|üŒ–+‘·\T (n+|üø£eTT\T) 93
67. J\ø£i¿ u…\¢eTT 70 93. }s¡T m]–+|ü⁄ 94
68. e<Ûä÷es¡T\≈£î ‘·\+Áu≤\ ã≥º\T 71 94. n‘·Ô>±]+≥ Áø=‘·Ôø√&É*øÏ ø=+&É+‘· >ös¡eeTT 95
69. y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\T 72 95. l dü‘·´Hêsêj·TDkÕ«$Tyê] Áe‘·eTT 96
70. e<Ûä÷es¡T\ Á|üe÷DeTT\T 73 96. >∑sꓤ<ÛëqeTT (XÀuÛÑqeTT) 96
71. e<Ûä÷es¡T\ ‘=*düŒs¡Ù 74 97. |ü<äVü‰s¡Ts√E\ |ü+&ÉT>∑ 97
72. e<Ûä÷es¡T\ X¯óuÛÑ<äèwæº 74 98. es¡Tì ‘·s¡|ü⁄yês¡T Á|ü<ëqeTT˝À ‘˚e\dæq$ 98
73. e÷+>∑fi´¯ <Ûës¡D 75 99. es¡Tì ‘·s¡|ü⁄yês¡T ô|+&ç¢e<ä›≈£î ‘˚e\dæq$ 98
74. eT+>∑fi¯dü÷Á‘·+ eTVü‰dü÷Á‘·eTT 76 100.l dü‘·´Hêsêj·TD kÕ«$T yê] Áe‘·eTTq≈£î ø±e\dæq$ 98
75. e÷+>∑fi¯´eTT\˝À nH˚ø£ s¡ø£eTT\T 77 kÕ~H˚ì sê<Ûëø£èwüí _.m.
76. nø£å‘·\T 79 bÕ¢{Ÿ HÓ+. 327c, 5e˝…’qT, eTVü‰‘êà>±+BÛ Ä{Àq>∑sY, k˛eTdüT+<äs¡bÕ˝…+ (b˛düTº)
77. ‘·\+Áu≤\T 81 ‘ÓHê* eT+&É\+, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢. ôd˝Ÿ : 99490 52849

15
s¬ +&ÉT eTqdüT\ ns¡+ú |üse¡ ÷s¡+ú ô|+&ç.¢ s¬ +&ÉT J$‘·eTT\ Áù|e÷qTsê>±\
ô|+&ç¢ dü+<ä&ç
($yêVü≤ |ü<ä∆‹)
XÀ¢ˆˆ yê>∑sêú$e dü+|üŒøöÔ yê>∑sêú Á|ü‹|ü‘·Ôj˚T
»>∑‘·' |æ‘·sö e+<˚ bÕs¡«r|üs¡y˚TX¯«söˆˆ
XÀ¢ˆˆ X¯óø±¢+ãs¡<Ûäs¡+ $wüßí+ X¯•es¡íyéT #·‘·Ts¡T“»yéT
Á|üdüqï e<äq+ <Ûë´j˚T‘Y düs¡« $|òüTÀï|üXÊ+‘·j˚Tˆˆ
XÀ¢ˆˆ ‘·<˚e\>∑ï+ düT~q+ ‘·<˚e ‘êsêã\yéT
#·+Á<ä ã\yéT ‘·<˚e $<ë´ã\yéT <Ó’eã\yéTˆˆ
‘·<˚e \ø°å à|ü‘˚ ‘˚+Á|òæT j·TT>∑+ düàsê$Tˆˆ
XÀ¢ˆˆ C≤qø±´' ø£eT˝≤ ø£eT˝≤+»* |ü⁄fÒj·÷' |ü<äàsê>±sTT‘ê'
q´kÕÔsê|òüTeeTdüÔπø#· $\dü‘·Tÿ+<ä Á|üdü÷HêsTT‘ê'
ÁdükÕÔ XÊ´eT\ ø±j·Tø±+‹ ø£*‘ê'j·÷' Ç+Á<ä˙˝≤sTT‘ê'
eTTø±ÔkÕÔ X¯óuÛÑ<ëuÛÑe+‘·T uÛÑe‘ê+ lsêeTyÓ’yêVæ≤ø±'ˆˆ
XÀ¢ˆˆ ly˚+ø£{≤Á~ ì\j·T' ø£eT˝≤ø±eTTø£' |ü⁄e÷Hé
nuÛÑ+>∑Ts¡ $uÛÑ÷‹ s¡ïdüÔs¡+>∑ j·T‘·T eT+>∑fi¯yéTˆˆ
XÀ¢ˆˆ lsêeT|ürï »qø£dü´|ü⁄Ár d”‘ê+>∑Hê düT+<äs¡ ø√eT˝≤+^
uÛÑ÷>∑s¡“¤C≤‘ê uÛÑTeHÓ’ø£e÷‘ê e<Ûä÷ esêuÛ≤´+ es¡<ëuÛÑe+‘·Tˆˆ
ô|+&É¢+f… ...
ô|+&É¢+fÒ q÷πsfi¯fl |ü+≥. @&É&ÉT>∑T\ nqTã+<Ûä+ ô|+&ç¢. @&ÉT»qà\
nqTsê>∑ã+<Û+ä ô|+&ç.¢ s¬ +&ÉT eTqdüT\ q÷πsfi¯fl ã+<Û+ä ô|+&ç.¢ n+‘·T˝Òì
nqTã+<Ûä+ ô|+&ç¢. ø£ìô|+∫q yê]ì eTT]|æ+∫ eT]|æ+#˚~ ô|+&ç¢.
$&çb˛ì nqTã+<Ûä+ ô|+&ç¢ ¬s+&ÉT Vü≤è<äj·T ≈£îdüTe÷\ düT>∑+<Ûä+ ô|+&ç¢.
16
n*¢ø£ù|πs ô|+&ç¢. ¬s+&ÉT ≈£î≥T+ãeTT\ dü+‘·è|æÔ ø=qkÕ–+ù| ô|+&ç¢.
XÊ+‹ kÂuÛ≤>∑´eTT\ ñ<ä“y¤ êìøÏ dü+dæ<‘∆ä ˚ ô|+&ç.¢ ô|+&É+¢ fÒ øπ e\+ XÊØs¡ø£
dü+ã+<ÛäeTT, u≤<Ûä´‘·\ |ü+»s¡eTT e÷Á‘·y˚T ø±<äT. ªHêµ nqï ‹j·T´ì
uÛ≤eqqT ø£\T>∑CùÒ d ≈£î≥T+ãeTTqT @s¡Œs¡#T· ø=H˚ k˛bÕqeTT nì uÛ≤eeTT.
ô|+&É¢+fÒ Ç<ä›] eTqTwüß´\ eT<Ûä´, ‘·<ë«sê ¬s+&ÉT ≈£î≥T+ãeTT\ eT<Ûä´
@s¡Œ&˚ ã+<ÛäeT˙, |üs¡düŒs¡ $XÊ«düeTT\T, >ös¡e eTsê´<ä\T, düVü≤qeTT,
kÕqTuÛ÷Ñ ‹, zs¡TŒ yÓTT<ä˝q’… |ü⁄Hê<äT\ MT<ä ì]à‘·eTj˚T´ n+<ë\ kÂ<Ûeä Tì
uÛ≤eeTT.
á ô|+&çH¢ ˚ H˚&TÉ 1. ô|[fl 2. $yêVü≤eTT 3. ø£fi≤´DeTT 4.|ü]Dj·TeTT
5. bÕDÏ|”&ÉqeTT 6. bÕDÏ Á>∑Vü≤DeTT 7. ñ<ë«Vü≤eTT 8. ñbÕj·TeTT 9.
|ü]Á>∑V≤ü eTT 10. eTqTe⁄ nqT |ü~ù|s¡‘¢ √ ≈£L&Ü |æ\T#·T#·THêïs¡T. ªyÓsTT´
nã<ë∆˝≤&ç ˇø£ ô|+&ç¢ #ÓsTT´µ nqï kÕyÓT‘· bÕ‘·ø±\|ü⁄~. J$‘ê+‘·eTT
ø=qkÕ–+#·e\dæq ø£\sTTø£ ø£qTø£ ‘Ó*dæq$ ‘Ó*dæq≥T¢, ñqï$ ñqï≥T¢
#Ó|æŒ |üs¡düŒs¡ n+^ø±s¡eTT\‘√, ne>±Vü≤q\‘√ ô|+&ç¢+&ÉT¢ »]|æ+∫q
jÓT&É\ XÊX¯«‘·+>± ì\∫e⁄+{≤sTT. ˝Òø£b˛‘˚ q÷πs+&ÉT¢ ø=qkÕ>∑e\dæq
ì+&ÉT J$‘·eTT qs¡ø£eTÚ‘·T+~. ô|+&É¢+fÒ me]¬ø’Hê Äq+<√‘ê‡Vü≤y˚T.
me]+{À¢qsTTHê »]π> eT+∫ X¯óuÛÑø±s¡´y˚T. H˚{Ï ô|+&ç¢ ‘·+‘·T, $yêVü≤
|ü<ä∆‹, $yêVü≤ y˚&ÉTø£\T, |ü<ä∆‘·T\T, dü+Á|ü<ëj·÷\T yÓTT<ä\>∑T Ä#ês¡
e´eVü‰s¡eTT\T Ä+Á<Ûä <˚X¯eT+‘·≥q÷ sTT+#·T$T+#·T ˇπø $<Ûä+>±
e⁄+{≤sTTe⁄+≥THêïsTT. H˚{Ï ô|+&ç¢ Ä#ês¡ e´eVü‰s¡eTT\qT >∑÷]Ã
‘Ó\TdüT≈£î+<ëeTT.
|üPs¡«eTT ô|+&ç+¢ &ÉT¢ nsTT<äT s√E\TbÕ≥T Ä&É+ãs¡+>± #˚ôd&çyês¡≥.
H˚&TÉ nsTT<äTs√E\˝À ô|+&ç¢ ìX¯Ãj·T+ #˚dTü ø=ì ô|+&ç+¢ &ÉT¢ #˚jT· T#·THêïs¡T.
 17
ô|+&É¢+fÒ n‹ |ü$Á‘·yÓTÆq ø±s¡´Áø£eTeTT. eTôVAqï‘· yÓTÆq~. e÷qe⁄ì
eTqT>∑&É≈£î #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq~. n+<äTπø ªªy˚TπsC…dt ÄsY y˚T&çHé ôV≤yÓHéµµ
nì nHêïs¡T. ô|+&ç¢+&ÉT¢ dü«s¡Z+˝À ìs¡ísTT+#· ã&É‘êj·T≥. n+<äTπø
ˇø£] Ä* ˇø£]øÏ ø±<äHÓ<äs¡T.
XÀ¢ˆˆ ø£Hê´es¡sTT‘˚ s¡÷|ü+ e÷‘ê$‘·Ô+, |æ‘êX¯‘·yéT
u≤+<Ûäyê' ≈£î\$T#·Ã¤+‹, eTècÕºqï$T‹ πs»Hê'ˆˆ
ø£q´es¡Tì n+<äeTT, ‘·*<¢ qäÛ eTT, ‘·+Á&çôVA<ë, ã+<ÛTä e⁄\T ≈£î\eTT,
‘·~‘·sT¡ \T wüßwæ>º ± eTècÕºqï uÛÀ»qeTT ø√¬s<äsT¡ . Væ≤+<ä÷ dü+kÕÿs¡eTT\˝À
$yêVü≤eTT n‹ eTTK´yÓTqÆ ~. Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. ãTTπ>«<ä+ |ü<√eT+&É\+˝Àì
$yêVü≤ dü÷ø£Ô+˝À Bìì >∑T]+∫ nH˚ø£ es¡íq\THêïsTT. n<äs¡«Dy˚<ä+˝À
$yêVü‰ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£s¡Ôe´uÀ<Ûä $|ü⁄\+>± e⁄qï~. n+<äTπø y˚<ä
düeTà‘·yÓTÆq $yêVü≤+ n‘·T´qï‘·yÓTÆq<äì #Ó|ü⁄‘ês¡T eTq ô|<ä›\T.
ãTTπ>«<ä+˝Àì $yêVü≤dü÷ø£Ô+˝À $yêVü≤<Ûäsêàìï >∑T]+∫ n<äT“¤‘·+>±
e]í+#ês¡T.
$yêVü≤eTT\T mì$T~ s¡ø£eTT\T :
XÀ¢ˆˆ Áu≤Vü≤à<Ó’edüÔ <ÛÓ’yês¡¸ ÁbÕC≤|ü‘·´düÔ<Ûë düTs¡'
>±+<Ûäs√«sêø£å düdüXË’Ãe ô|’XÊ#· nwüºyÓ÷ n<ÛäeT'ˆˆ
1. Áu≤Vü≤à´eTT 2. <Óe’ eTT 3. Äs¡¸eTT 4. ÁbÕC≤|ü‘´· eTT 5. ndüTs¡eTT
6. >±+<Ûäs¡«eTT 7. sêø£ådüeTT 8. ô|’XÊ#·eTT nì ô|+&ç+&ÉT¢ mì$T~
s¡øe£ TT\T ø£\eì eTqTdüèà‹ e\q <Ó*j·TT#·Tqï~. M{Ï˝À¢ @<√ø£ |ü<‹∆ä ˝À
ô|+&ç+&ÉT¢ »s¡>&∑ eÉ TT |ü⁄sêD≤˝À¢qT, ø±yê´˝À¢qT eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃqT.
1. Áu≤Vü≤à´eTT:`
XÀ¢ˆˆ Ä#êÃ<ä #ês¡Ã sTT‘ê«#· ÁX¯ó‹o\e‘˚ dü«j·T+
ÄVüAj·T<ëq+ ø£q´j·÷ Áu≤ôVAà<Ûäs¡à' Á|üø°]Ô‘·'ˆˆ (eTqT 3 Ä 22 XÀ¢)
18
düÁ|ües¡Ôq‘√ yÓT*π> es¡T&ÉTì nH˚«wæ+∫ n‘·ìøÏ $\TyÓ’q
ÄuÛsÑ D¡ ≤\‘√ n\+ø£]+∫q ø£q´qT ÄyÓT ‘·+Á&ç ø£Hê´<ëq+ #˚kÕÔ&TÉ .
BH˚ï Áu≤Vü≤àeTT n+{≤s¡T. á |ü<ä∆‘·T\ìï+{Ï˝ÀøÏ $•wüºyÓTÆq<äì,
ñ‘·ÔeTyÓTÆq<äì XÊgø±s¡T\T #Ó|ü⁄‘·THêïs¡T.
2. <Ó’eeTT:`
XÀ¢ˆˆ j·TCÒ„ ‘·Te‘·‘˚ düeT´>∑è‹«CÒ ø£s¡à≈£îs¡«‘˚
n\+ø£è‘·´düT‘ê <ëq+ <Óe’ + <Ûsä à¡ + Á|ü#ø· ‘å£ ˆ˚ ˆ (eTqT3 Ä24XÀ¢)
$kÕÔs¡eT>∑T j·T»„ ø±s¡´eT+<äT j·T»„ ø£s¡à\qT q&É|ü⁄#·T+&É
ãTT‹«Eì n\+ø£]+∫ n\+ø±s¡ j·TT≈£îÔsê\>∑T ø£q´qT sTT#·TÃ≥
<Ó’e $yêVü≤eTì ô|<ä›\T C…ô|Œ<äs¡T.
3. Äs¡¸ $yêVü≤eTT:`
XÀ¢ˆˆ @ø£+>√ $T<ÛäTq+ <˚«yê esê<ë <ëj·T<Ûäs¡à‘·'
ø£Hê´Á|ü<ëq+ $~Ûe<ë‘√Œ <Ûäs¡àdü‡ñ#·´‘˚ˆˆ (eTqT3Ä29XÀ¢)
ˇø£ Äe⁄ ˇø£ ÄuÀ‘·T ø£*dæ (»+≥) >√$T<ÛäqeT>∑TqT. n{Ϻ
>√$T<ÛäTqeTT ˇø£{Ï>±ì, ¬s+&ÉT $T<ÛäTqeTT\T>±ì es¡Tì e\q
|ü⁄#·TÃø=ì <Ûäs¡à|üPs¡«ø£eTT>± ø£q´qT Á|ü<ëqyÓTTqs¡TÃ≥ n~ Äs¡¸
$yêVü≤eTT. Ç+<äT˝À Äe⁄\qT Çe«≥eTT ø£Hê´X¯ó\ÿeTT˝≤>±H˚
ø£ìŒ+∫qqT yê{Ïì rdæø=H˚~ j·T»„j·÷>±<äT\ ø√dü+ ø£qTø£ ‘·|ü
˝Ò<äHêïs¡T XÊgø±s¡T\T.
4. ÁbÕC≤|ü‘·´eTT:`
XÀ¢ˆˆ düVüQuÖ #·s¡‘ê+ <Ûäs¡à$T‹ yê#êqT uÛ≤wü´#·
ø£Hê´Á|ü<ëq j·TuÛÑ´s¡Ã´ ÁbÕC≤|ü‘·´ $~Û'düèà‘·' (eTqT3Ä30XÀ¢)
 19
ø£q´qT es¡Tì n\+ø£]+∫ j·T»„XÊ\ j·T+<äT ô|<ä\› düeTø£eå TTq
Ms¡TuÛÑj·TT\T ø£\dæ >∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡àø±s¡´eTT\qT j·T<Ûë$~Û>±
#˚jT· T&Éì #Ó|Œæ ñuÛj
Ñ T· T\≈£î Á|üdqü ï‘ê|üPs¡«ø£eTT>± bÕDÏÁ>∑V≤ü DeTT,
dü|üÔ|ü~#˚j·TT≥ ÁbÕC≤|ü‘·´eT+<äTs¡T. BìH˚ Á|üC≤|ü‹ ãTTDeTT
rs¡TÃø√e≥eTT nì ≈£L&Ü nHÓ<äs¡T. H˚{Ï ô|+&ç¢+&Éìï sT÷
$<ÛëqeTTq≈£î #Ó+~qy˚.
5. ndüTs¡$yêVü≤eTT:`
XÀ¢ˆˆ C≤„‹uÛÀ´Á<ä$D+ <ä‘ê«ø£Hê´jÓÆT #Ó’eX¯øÏÔ‘·'
ø£Hê´Á|ü<ëq+ kÕ«#·Ã¤+<ä´+ Vü‰´düTs√<Ûäs¡à ñ#·´‘˚ˆˆ (eTqT3Ä31XÀ¢)
ø£q´ ‘·+Á&çøÏ>±ì, n‘·ì ‘·s¡|ü⁄yê]øÏ>±ì, ø£q´≈£î>±ì j·T<∏ëX¯øÏÔ>±
<ÛäqyÓTTdü– ôVAe÷<äT˝§q]à ø£q´qT d”«ø£]+#·T≥ ndüTs¡$yêVü≤eTT
n+<äTs¡T. ø£Hê´X¯ó\ÿ #Ûêj·T\T sTT+<äT˝À düŒwüº+>± ø£ì|ækÕÔsTT.
XÊgø±s¡T\T ø=+<äsT¡ Bìì ªe÷qTwü+µ nì≈£L&Ü e´eVü≤]kÕÔsT¡ . nsTT‘˚
n|üŒ{Ï˝ÀH˚ Bìô|’ #ê˝≤ $eTTK‘· e∫Ã+~. ≈£L‘·Ts¡qT neTTà≈£îqï
yê&ç eTTKeTT #·÷&Ésê<äì |ü<äà|ü⁄sêD+ |òüTÀwæ+∫q~ ≈£L&Ü. á |ü<ä∆‹
Ä≥$ø£ C≤‘·T\˝À, ø=+&ÉC≤‘·T\˝À sTT|üŒ≥øÏì ø£q|ü&ÉT‘·Tqï~.
6. >±+<Ûäs¡«$yêVü≤eTT:`
XÀ¢ˆˆ Ç#·Ãj·TH√´q´ dü+jÓ÷>∑' ø£q´j·÷X¯Ã es¡dü´#·
>±+<Ûäs¡«dü‡‘·T $CÒ„jÓ÷yÓTÆ<ÛäTq´' ø±eTdü+uÛÑe' (eTqT3Ä32XÀ¢)
e<Û÷ä es¡T*<äs› ÷¡ ˇø£]H=ø£sT¡ sTTwü|º &ü ,ç ô|<ä\› qTeT‹+#·øb£ ˛sTTqqT
˝Òø£ |ü]dæú‘·T\T nqT≈£L*+#·ø£b˛sTTqqT ‘·eT≈£î ‘êy˚T ‘·qTe⁄qT,
eTqdüT‡qT n]Œ+#·Tø√e{≤ìï >±+<Ûäs¡« $yêVü≤eT+<äTs¡T. <äTwü´+‘·,
X¯≈£î+‘·\ $yêVü≤eTT sT÷ ø√e≈£î #Ó+<äT‘·T+~.
20
7. sêø£ådü $yêVü≤eTT:`
XÀ¢ˆˆ Vü≤‘ê«∫‘ê«#· _Û‘ê«#· Áø√X¯+r+ s¡T<ä+r+ >∑èôVA´‘Y
Á|üdüVü≤´ ø£Hê´Vü≤s¡D+ sêø£åk˛$~Û s¡T#·´‘˚ˆˆ (eTqT3 Ä 33XÀ¢)
ø£q´≈£î dü+ã+~Û+∫q yê]ì z&ç+∫, yÓ÷dü–+∫, uÛÑj·Tô|{Ϻ, #·+|æ
ø£q´ <äT'œ+#·T#·T+&çqqT ˝…ø£ÿ#˚j·Tø£ ã\e+‘·eTT>± rdæø=ì e∫Ã
|ü]Á>∑Væ≤+#·T≥ sêø£ådü $yêVü≤eT+<äTs¡T. ø£èwüßí&ÉT s¡TøÏàDÏì, ns¡T®qT&ÉT
düTuÛÁÑ <äqT sT÷ |ü<‹∆ä ˝ÀH˚ ô|+&ç¢ #˚dTü ≈£îHêïs¡ì eTqyês¡T ñ<ëVü≤]+#Ó<sä T¡ .
á ¬s+&ÉT ñ<ä+‘·eTT\˝Àq÷ ø£q´\T ‘=\T‘· es¡Tì e\dæ e\|æ+#·T
ø=qïyêπs nqï~ >∑eTHês¡ΩeTT. @~j˚TyÓTÆq sêø£ådü, ô|’XÊ∫ø£ |ü<ä∆‘·T\˝À
»]π> ô|+&ç+&ÉT¢ sTT+#·T$T+#·T <Ís¡®q´ |üP]‘·yÓTÆqy˚. ø£ècÕís¡T®qT\qT
$TqVü‰sTT+∫‘˚ $T–*qyê{Ï˝À ã\e+‘·T&ÉT ã\V”≤qT\ô|’ #˚ùd
<äT'#·s´¡ \≈£î ì<äsÙ¡ qeTT>±H˚, sTT≥Te+{Ï $yêVü≤eTT\qT |ü]>∑D+Ï #Ó<sä T¡ .
|ü⁄sêD≤\˝ÀqT, #·]Á‘·\˝ÀqT sTT≥Te+{Ï ñ<ä+‘ê˝…H√ï #√≥T
#˚düT≈£îHêïsTT.
8. ô|’XÊ∫ø£ $yêVü≤eTT:`
XÀ¢ˆˆ düTbÕÔ+ eT‘êÔ+ Á|üeT‘êÔ+ yês¡ôVAj·TÁ‘√ |ü>∑#·Ã¤‹
düTbÕ|æc˛º $yêôVAHê+ ô|’XÊ#·XÊÃwüºyÓ÷ <ÛäeT'ˆˆ (eTqT3Ä34XÀ¢)
ìÁ~+#·T#·Tqï{Ϻ>±ì, eT<Ûä´bÕqeTT#˚ yÓTÆeTs¡∫ ˇ&É˝…s¡T+>∑ì Ád”Ôì
ã˝≤‘êÿs¡eTT>± dü+jÓ÷>∑eTT #˚j·TT≥ ô|’XÊ#·eTT. Ç~ nwüºeTeTT.
bÕ|æwüºeTT. ˙#ê‹˙#·eTTqT, ùV≤j·TyÓTÆq~.
1. Áu≤Vü≤à´eTT 2. <Óe’ eTT 3. Äs¡¸eTT 4. ÁbÕC≤|ü‘´· eTT sT÷ Hê\T>∑T
$<ÛäeTT\ $yêVü≤eTT\T ñ‘·ÔeTeTT\ìj·TT Äs¡T´\ eT‘·eTT. Ç+<äTe\q
Áu≤Vü≤à´, <Ó’e, Äs¡¸, ÁbÕC≤|ü‘·´ nqã&ÉT sT÷ Hê\T>∑T $<ÛäeTT\
$yêVü≤eTT\+<äT bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT »]–qjÓT&É\ á uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\≈£î
 21
»ìà+∫q dü+‘êqeTT XÊUÀ|üXÊK\T>± e]ú\>¢ \∑ s¡T. XÊX¯«‘· ø°]ÁÔ |ü‹wü\˜ T
dü+bÕ~+#·>∑\s¡T.
eTqTe⁄≈£î eTqùd ø±<äT ej·Tdü÷ Á|ü<Ûëqy˚T :
eTq Væ≤+<ä÷ $yêVü≤j·÷≈£îº Á|üø±s¡eTT ne÷àsTTøÏ 18 @fi¯ófl,
nu≤“sTTøÏ 21 @fi¯ófl ì+&ç‘H˚ ˚ $yêVü≤eTTq≈£î ns¡TΩ\T>± |ü]>∑D+Ï #·e˝…qT.
eTTdæe¢ TT $yêVü≤ #·≥eº TT, Åø¬ d’ eÔü $yêVü≤ #·≥eº TT ≈£L&Ü Ç<˚ $wüjT· eTTqT
düŒwüºeTT>± #Ó|æŒq$. #ÓãT‘·THêïsTT. n+fÒ j·TTer j·TTe≈£î\T
XÊØs¡ø£+>±H˚ ø±ø£, e÷qdæø£+>±≈£L&Ü $ø±düeTT bı+~q ‘·s¡Tyê‘˚
ô|+&Ü¢&eÉ \j·TTqqï~ M{Ï Ä+‘·s´¡ eTT. yêdüeÔ eTTq≈£î ãTTπ>«<äø±\+˝À
≈£L&Ü sTT<˚ |ü<ä∆‹ neT\T˝À e⁄+&Ó&ç~. |üP]Ô j·Te«qeTT˝À qTqï
j·TTer j·TTe≈£î\πø n|üŒ{À¢ ô|+&ç¢+&ÉT¢ »]¬>&ç$. XÊØs¡ø£eTT>±
>∑s¡“¤<Ûës¡D≈£î ‘·–q+‘·>± m~–q ne÷àsTT\H˚ Ä ø±\eTT˝À ªø£q´µ
nì e´eVü≤]+#Ó&yç ês¡T. n≥Te+{Ï ø£q´\H˚ $yêVü≤eTTq≈£î ns¡TΩsê\T>±
uÛ≤$+#Ó&çyês¡T. Ä ø±\+˝À ne÷àsTT\T ≈£L&Ü y˚<äe÷#·]+#Ó&çyês¡T.
yê]ø° nu≤“sTT\≈£î e˝…H˚ ñ|üqj·TqeTT #˚ôd&çyês¡T. á ‘·‘·+>∑eTT
n+‘ê |üP]Ô nj˚T´dü]øÏ yê]øÏ ô|+&û¢&ÉT e#˚Ãôd&ç~.
sêe÷j·TD+˝À d”‘ê<˚$ø±ì, uÛ≤s¡‘+· ˝À düTuÛÁÑ <ë<˚$ø±ì, Á<Í|üB<˚$
ø±ì Ms¡+<äs¡÷ ì+&ÉT j·Te«qeTT˝ÀH˚ ô|+&Ü¢&É≥eTT eTq$Tø£ÿ&É >∑Ts¡TÔ
#˚düTø=qe#·TÃqT. Äj·TTπs«<ä yÓ’<ä´ $C≤„qeTTq≈£î |ü≥Tºø=eTà>± kÕ«MT
<äj·÷q+<ä düs¡dü«r kÕ«MTJ n_Ûe]í+∫q ªX¯óÁX¯ó‘·µ ≈£L&Ü n<˚
#Ó|⁄ü Œ#·Tqï~. j·TTe‹øÏ 18 j·TTe≈£îìøÏ 25 @fi¯ófl <ë{Ï‘H˚ >˚ ±ì $yêVü‰s¡Ω‘·
\_ÛdüTÔqï<äì, n+<äT˝À K+&ç‘·eTT>± #Ó|æŒHês¡T. XÊØs¡ø£, e÷qdæø£
|ü]|üø£«‘· bı+~q j·TTer j·TTe≈£î\T @ø£eTe«≥eTT <ë«sêH˚ Äs√>∑´
22
ø£sy¡ TÓ qÆ düe÷»+ Ä$s¡“$¤ düTqÔ ï<äqï<äì ì]«yê<äeTT. düT<Ûèä &ÉyTÓ qÆ dü+‘êq
düèwæº<Ûäs¡à |ü]s¡ø£åD e+{Ï u≤<Ûä´‘·\≈£î Ä\yê\yÓTÆq >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT˝À
ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#˚ uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\T m+‘· #·ø£ÿ>± ñ+&Ée˝…H√ Ä˝À∫+∫
eTq ô|<ä›\T ô|+&ç¢øÏ sTT˝≤ ˇø£ ej·TdüT‡ ìs¡ísTT+∫]. Ä ej·TdüT‡˝À
ô|+&Ü¢&ç‘˚H˚ düT\ø£åDyÓTÆq düe÷C≤_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä+ #˚j·Te#·TÃqì ‘˚*Ã
#Ó|æŒHês¡T.
u≤\´$yêVü≤eTT\ Á|üy˚X¯eTT :
ô|<ä›\T m+‘√ eTT+<äT#·÷|ü⁄‘√ ô|+&û¢&ÉT $wüj·TeTT\˝À C≤Á>∑‘·Ô\T
rdüTø=Hêï <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ eT<Ûä´˝À u≤\´$yêVü≤eTT\T #=s¡ã&ܶsTT.
ø=+<ä] kÕ«s¡úeTT, eT]ø=+<ä] ne÷j·Tø£‘·«eTT M{Ï $düÔs¡DøÏ m+‘√
<√Vü≤<äeTT #˚dæq$. y˚<äeTT\≈£î |ü⁄sêDÒ‹Vü‰düeTT\≈£î $|üØ‘·
yê´U≤´qeTT\T #˚dæ |üì‘·qeTT˝À |æ\¢\≈£î u§eTà\ ô|[flfi¯ófl˝≤+{Ï$
#˚j·T&ÉeTT yÓTT<ä\Tô|{Ϻ]. düTe÷s¡T>± Áø°düTÔ≈£î |üPs¡«eTT 4e X¯‘êã›eTT
qT+&ç M{Ï CÀs¡T n~Ûø£yÓTÆq<äì #Ó|üŒø=qe#·TÃqT. á |ü]dæú‹øÏ ≈£L&Ü
ø=ìï kÕe÷õø£ #ê]Á‘·ø£ ø±s¡DeTT\T ˝Òø£b˛˝Ò<äT. |üs¡<˚oj·TT\
<ä+&Éj·÷Á‘·\ ‘·s¡#·÷ sêE\ eT<Ûä´ j·TT<ä∆eTT\T »]π> Ä s√E\˝À
X¯Á‘·Te⁄\≈£î ∫ø£ÿq j·Te‘·T\qT #Ós¡|ü≥º&ÉeTT ÄqyêsTTr>± e⁄+&Ó&ç~.
n˝≤+{Ï <äTdæú‹ ‘·eT |æ\¢\≈£î sê≈£L&É<äì n+<äs¡÷ uÛ≤$+#Ó&çyês¡T.
n+<äTπø Ä&É|æ\¢\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T n˝≤+{Ï ñ|üÁ<äeeTT\T dü+uÛÑ$+#·
≈£î+&É>± e⁄+&Ée\j·TTqH˚ eTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô>± ‘·eT _&ɶ\≈£î M˝…’q+‘·
‘=+<äs>¡ ± ô|+&ç¢ #˚dæ n‘·yÔ ê]+{ÏøÏ |ü+|æ+#Ó&yç ês¡T. á <äèw摺 √H˚ n+‘·≈î£
eTT+<äT es¡≈£L ø=qkÕ–q ø=ìï kÕ+Á|ü<ëj·TeTT\qT ‘·T+>∑˝À
‘=πøÿôd&çyês¡T. n+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D:` u≤*ø£\T y˚<äeTT\T #·<äTe⁄≥≈£î
 23
nqs¡ T Ω \ T nì rsêàì+#· & É y ˚ T . m+<ä T ø£ + fÒ neìïj· T ÷ yêfi¯ ó ¢
#·<äTe⁄ø=qT#·÷ ≈£Ls¡TÃ+fÒ ej·TdüT‡ e#˚ÃdüTÔ+<äì <ëìe\q düeTdü´\T
ekÕÔj·Tì sTT˝≤ C≤Á>∑‘·Ô |ü&ܶs¡qïe÷≥. nB>±ø£ Ä s√E\˝À
uÖ<ä∆eT‘·eTT ≈£L&Ü u≤>∑T>± yê´|æÔ˝À e⁄+&Ó&ç~. #ê˝≤ eT+~ j·TTer
j·TTe≈£î\T ÄyÓ’|ü⁄ Äø£]¸‘·T˝…’ <ëìì d”«ø£]+#Ó&çyês¡T. Ç\÷¢ yêøÏ©
e<ä* |ü]Áyê»≈£î\T>± e÷]b˛jÓT&çyês¡T.
Bìì n&ÉT¶≈£îH˚+<äT≈£î ô|<ä›\T XÊj·TX¯≈£îÔ˝≤ Á|üj·T‹ï+#Ó&çyês¡T.
n+<äTπø yê]øÏ }Vü≤ ‘Ó*j·Tì ej·TdüT‡˝ÀH˚ $yêVü≤eTT #˚j·T&ÉeTT
eT+∫<äì uÛ≤$+#Ó&yç ês¡T. u≤*ø£ |ü⁄wüŒe‹ nsTTq ‘·sT¡ yê‘· ÄyÓT <˚V≤ü eTT
MT<ä uÛÑ÷‘·Áù|‘ê<äT\T ÄeVæ≤kÕÔj·Tì yê{Ïe\q ≈£î≥T+ãeTTq≈£î
n]wüºeTì eT]ø=+<äs¡T |ü+&ç‘·T\T Á|ü#ês¡eTT #˚ôd&çyês¡T. Ä&É|æ\¢øÏ
mì$T~ qT+&ç |ü<˚fi¯¢ej·TdüT‡ eT<Ûä´ $yêVü≤eTT #˚j·Te\j·TTqì ÁãVü≤à
|ü⁄sêDeTT ù|s=ÿqï~. s¡»dü«\ ø±ø£eTT+<˚ ‘·eT ≈£L‘·T]øÏ ô|+&ç¢#˚j·Tì
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T H˚s¡T>± qs¡ø£eTTq≈£î b˛e⁄<äTs¡ì j·÷»„e\Tÿ ´&ÉT e+{Ï
eTVü≤˙j·TT\T #Ó|æŒHês¡ì #Ó|üŒ&ÉeTT‘√ #ê\eT+~ n<˚ ì»eTì q$Tà
u≤\´$yêVü≤eTT\ yÓ|’ ⁄ü yÓTT>∑T#Z ÷· |æ]. u≤*ø£\≈£î s¡øDå£ \_ÛdTü +Ô <äH˚ ÁuÛeÑ T
≈£L&Ü m≈£îÿeeT+~ì M{ÏøÏ |ü⁄]ø=˝…Œ&ç~. n+<äT\πø mì$T<˚fi¯fl˝Àù|
Ä&É|æ\¢\≈£î ô|+&ç¢#˚ùd&çyês¡T.
$<˚X¯eTT\˝ÀqT :
u≤\´$yêVü≤eTT\ C≤&É´eTT eTq<˚X¯eTT˝ÀH˚ ø±<äT ◊s√bÕ ÄÁ|òæø±
K+&ÉeTT\˝Àq÷ e⁄+&Ó&ç~. Ç+>∑¢+&ÉT˝À 1929 <ëø± Ä&É|æ\¢\øÏ 12,
eT>∑|æ\¢\≈£î 14 dü+e‘·‡s¡eTT\T $yêVü≤ ej·TdüT‡ |ü]>∑DÏ+#Ó&çyês¡ì
|òü]ïe‘Y nH˚ s¡#·sTT‘· ‘·q ªª#Ó’˝Ÿ¶e÷´πsC…dtµµ nH˚ Á>∑+<∏äeTT˝À düŒwüºeTT>±
24
ù|s=ÿHêï&ÉT. ÄÁ|òæø±˝Àì ø=ìï n≥MC≤‘·T\˝À |üdæ>∑T&ÉT¶πø ô|+&ç¢
ìs¡«Væ≤+#·&eÉ TT Ç|üŒ{Ïø° dü+Á|ü<ëj·TeTT>± ø=qkÕ>∑T#·Tqï~. @~@yÓTHÆ ê
20e X¯‘êã›eTT |üPs¡«eTT es¡≈L£ j·T<Û#˚ ÷ >± ø=qkÕ–q u≤\´$yêVü≤eTT\
|üs¡+|üs¡≈£î ø£+<äT≈£L], ∫\ø£eT]Ô e+{Ï dü+düÿs¡Ô\ |ü⁄D≤´e÷ nì n&ÉT¶
ø£≥º|ü&çq~. yê] ø£èwæøÏ ø=+<äs¡T Á_{°wüs¡T¢ ≈£L&Ü düVü≤ø£]+#·&ÉeTT‘√
u≤\´ $yêVü ≤ eTT\ <ä T dü ‡ +Á|ü < ëj· T eTTq≈£ î ø±\eTT #Ó * ¢ q ~.
#Ó<Tä s¡TeT<äTs¡T>± ‘·|Œü <ë<ë|ü⁄>± sTT~ n≥ø£ø¬ ø±ÿj·TH˚ #Ó|Œü e\j·TTqT.
ô|+&ç¢ |ü$Á‘·‘· ˇø£fÒ nsTTHê |ü<ä∆‘·T˝Ò y˚s¡T :
ô|+&É¢+fÒ q÷πsfi¯fl |ü+≥. n+fÒ ì+&ÉTq÷πsfi¯ófl düVü≤yêkÕìøÏ,
düV≤ü JeHêìøÏ y˚ùd ‘=*|ü⁄Hê~. nsTT‘˚ s¬ +&ÉT J$‘·eTT\qT ˇø£ÿ{Ï#ù˚ d
$yêVü≤ã+<ÛäeTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q y˚&ÉTø£\T. dü+Á|ü<ëj·TeTT\T
ÁbÕ+‘·eTT\qT ã{Ϻ <˚X¯eTT\qT ã{Ϻ s¡ø£s¡ø£eTT\T>± e⁄+{≤sTT. Ä+Á<Ûä
<˚X¯eTT˝Àì ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À _j·T´eTTqT ‘·\+Áu≤\T>± yê&ç‘˚,
eTs=ø=ìï #√≥¢ C§qï\qT ‘·\+Áu≤\T>± yê&Ó<äs¡T. n≥T\H˚ ø=ìï
kÕ+Á|ü<ëj·TeTT\ Á|üø±s¡eTT>± bÕ|æ{Ï˝À dæ+<Ûä÷s¡y˚T $yêVæ≤‘·≈£î
∫Vü≤ïeTT>± uÛ≤$düT+Ô ~. ø=ìï ÁbÕ+‘·eTT\˝À eTqyÓT+‘√ ÁbÕ<Ûëq´$T#˚Ã
‘ê[u§≥Tº dü+Á|ü<ëj·Ty˚T e⁄+&É<äT. Ç˝≤ ÁbÕ+‘·eTT\≈£î nqT>∑TDeTT>±
dü + Á|ü < ëj· T eTT\T, Ä#ês¡ e´eVü ‰ s¡ e TT\T e÷]q|ü Œ {Ï ø Ï yê{Ï
|üsêe÷s¡úeTT ˇø£ÿfÒ. n<˚ ¬s+&ÉT J$‘·eTT\qT ˇø£ÿ{Ï#˚j·T&ÉeTT.
uÖ<ä∆ dü+Á|ü<ëj·TeTT˝À m˝≤e⁄qï~? :
uÖ<ä ∆ k Õ+Á|ü < ëj· T Á|ü ø ±s¡ e TT>± ÁbÕs¡ ú q ‘√ $yêVü ≤ Á|ü Á øÏ j · T
ÁbÕs¡+uÛÑeTÚ‘·T+~. ‘·s¡Tyê‘· uÖ<äT∆\T ñ|üjÓ÷–+#˚ »|üe÷\qT
e<Û÷ä es¡T\≈£î ãVüQø£]+#Ó<sä T¡ . Ä ‘·sT¡ yê‘· Á|üe÷DeTT\ ø±s¡´Áø£eTeTT
 25
e⁄+≥T+~. uÖ<ä>∆ T∑ s¡Te⁄ #Ó|Œæ q≥T¢>± $yêVü≤ yê>±∆qeTT\qT #˚jT· e˝…qT.
$yêVü≤düeTj·TeTT˝À |ü˙ïs¡T n>∑s¡Te‘·TÔ\qT $düè Ô‘·eTT>± ñ|üjÓ÷`
–+#Ó<äs¡T. e<ÛäTe⁄ HêD´yÓTÆq ‘Ó\¢ì |ü≥Tº‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæq Á|ü‘˚´ø£
<äTdüT\Ô qT <Û]ä düT+Ô ~. <ëìô|’ ø=+>∑\T, düeTTÁ<ä|⁄ü ø¬ s¡≥eTT\Tqï bı&Éyê{Ï
ô|ò’Héeèø£åeTT\ &çC…’qT¢+{≤sTT. Çe˙ï ≈£L&Ü n+‘·T˝Òì Äq+<äeTTq≈£î
dü+‘√wüeTTq≈£î Á|üürø£\ì ù|s=ÿHÓ<äs¡T.
»|ü˙j·TT\ kÕ+Á|ü<ëj·TeTT˝À ô|+&ç¢ dü+<äs“¡ e¤ TT>± e<ÛTä e⁄ •s¡dTü ‡q
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq $>¥qT <Ûä]düTÔ+~. ˇø£kÕ] sT÷ ô|+&ç¢<äTdüTÔ\˙ï ≈£L&Ü e+X¯
bÕs¡+|üs¡´ dü+Á|ü<ëj·TeTT>± ≈£L&Ü <Ûä]+#·T #·T+&Ó<äs¡T. Çø£ es¡Tì
$wüj·TeTTq≈£î eùdÔ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ‘Ó\¢ì egeTT‘√ ‘·j·÷¬s’q øÏyÓ÷H√qT
<Ûä]kÕÔ&ÉT. bÕ<äs¡ø£å\T Ç‘·s¡ n\+ø£s¡DeTT\˙ï ≈£L&Ü ˇø£ s¡ø£yÓTÆq
$˝ø£D å ‘·qT ø£*–e⁄+{≤sTT. ‘Ó\T>∑T yê] dü+Á|ü<ëj·TeTT˝À e÷~]>±H˚
e<ÛäTe⁄ $yêVü≤ düeTj·TeTT˝À Hê\T¬>’<äTkÕs¡T¢ <äTdüTÔ\T e÷s¡TÃø√e\dæ
e⁄+≥T+~. ∫es¡≈£î ÄyÓT <Ûä]+#˚ ñ&ÉT|ü⁄\T bÕXÊÑ·´ <˚X¯eTT\yês¡T
y˚düTø=H˚ á$ì+>¥ &Üì‡+>¥ >öqT˝≤ e⁄+{≤sTT.
#Ó’˙j·TT\ |ü<ä∆‹ :
#Ó’Hê $wüj·TeTTq≈£î eùdÔ yês¡T <Ûä]+#˚ ô|+&ç¢<äTdüTÔ\T #ê˝≤
$\ø£åD+>± e⁄+{≤sTT. ô|+&ç¢ ‘·‘·+>∑eTT yÓTT<ä˝…’q <ä>∑Zs¡qT+&û
e<Ûä÷es¡T*<ä›s¡÷ #Û·Á‘·#Ûêj·T˝ÀH˚ >∑&É|üe\dæ e⁄+≥T+~. n+fÒ mes√
ˇø£s¡T yê]yÓqTø£ >=&ÉT>∑T |ü≥Tºø=ì e⁄+{≤s¡T. »|ü˙j·TT\T, #Ó’˙j·TT\T,
ø=]j·TqT\T uÖ<äk∆ Õ+Á|ü<ëj·T Á|üø±s¡eTT>±H˚ $yêVü≤eTT\T #˚døæ =HÓ<sä T¡ .
ø=ìïø=ìï |ü<ä∆‘·T\T e÷Á‘·eTT _ÛqïeTT>± e⁄qï|üŒ{Ïø° ô|+&ç¢ ‘·+‘·T
n+‘ê <ë<ë|ü⁄ ˇø£˝≤>±H˚ e⁄+≥T+~.
26
j·T÷<äT\ Ä#ês¡eTT\T @eT+≥THêïsTT :
Ms¡T ô|[flì ªªKTB›dH” µé µ>± ù|s=ÿHÓ<sä T¡ . n+fÒ $yêVü≤eTHÓ&~ç øπ e\eTT
kÕe÷õø£|üs¡yÓTÆq n+X¯eTT e÷Á‘·y˚T ø±<ä˙ <Ó’eã\eTT#˚‘· ≈£î~]q
n‘·´+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq ã+<ÛäeTì j·T÷<äT\T Á|ü>±&ÛÉeTT>± $X¯«dæ+#Ó<äs¡T.
dü+ã+<Ûeä TT\T Ksês¡T nj˚T´ Á|ü<eä∏ T |òTü ≥ºeTTqT Ms¡T ªª dæ<Tä w› µt µ nHÓ<sä T¡ .
|æ\¢ |æ\¢yê&ÉT ˇø£]ø=ø£s¡T q∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ô|<ä›\T düe÷y˚X¯yÓTÆ ô|+&ç¢
‘˚Bì düeTj·TeTTqT Ksês¡T #˚j·TT<äTs¡T. nsTT‘˚ ô|+&ç¢ ø£+f…eTT+<˚
ªª]ôd|ü¸Héµµ @sêŒ≥T#˚j·T&ÉeTT M] Á|ü‘˚´ø£‘·. á dü+<äs¡“¤eTT>± n‹~∏
nuÛ≤´>∑‘·T\≈£î ø£eTàì $+<äT\T #˚j·TT<äTs¡T. ô|+&ç¢ ≈£î~]q ‘·s¡Tyê‘·
ne÷àsTT nu≤“sTT Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ cÕ|æ+>¥ ‘·~‘·s¡eTT\T #˚dæq|üŒ{ÏøÏ˙
eTTVüAs¡ÔeTTq≈£î dü]>± |ü~s√E\ eTT+<äTqT+&û yês¡T ˇø£]ø=ø£s¡T
#·÷#·Tø=qsê<äT. e÷{≤¢&TÉ ø=qsê<äT. Ç˝≤#˚jT· &ÉeTT e\q yê]s¡Te⁄s¡≈î£
m&Éu≤≥T u≤<Ûä ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡qï~ j·T÷<äT\ $XÊ«düeTT. ªª$TwüßísTTø˘µµ
#·≥eº TT Á|üø±s¡eTT>± yê] $yêVü≤eTT\T »s¡T>∑T‘êsTT. ªªn¬sàsTTHéµµ uÛ≤wü˝À
e⁄+&˚ ªª¬ø≥Tyêµµ |üÁ‘·eTT |ü⁄s¡Twüß&ç u≤<Û´ä ‘·\T @$T≥qï~ $X¯Bø£]düT+Ô ~.
nìyês¡´ |ü]dæú‘·T\˝À Ç<ä›s¡÷ $&çb˛‘˚ n|ü&ÉT n+<ä#˚j·Te\dæq
düVü‰j·TeTT Ç‘·s¡Á‘ê düVü≤ø±s¡eTT >∑T]+∫ ≈£L&Ü $e]düTÔ+~. á
|üÁ‘·eTTô|’ ñuÛÑj·TT\T dü+‘·ø£eTT\T #˚j·TT<äTs¡T. nq+‘·s¡eTT n˝≤ŒVü‰s¡
$+<äT e⁄+≥T+~. á dü+<äs¡“¤eTT>± n‹<∏äT\T düTsêbÕqeTT ≈£L&Ü
#˚j·TT<äTs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ndü\T ‘·+‘·T yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. #·ø£ÿ{Ï |ü\Ãì
y˚T*eTTdüT>∑TqT rdæø=ì es¡T&ÉT ‘·q‘·s|¡ ⁄ü yê]‘√ ø±uÀj˚T e÷eT>±]‘√
ø£*dæ e<ÛäTe⁄ Äd”qTsê˝…’ e⁄qï#√{ÏøÏ yÓfi¯‘ê&ÉT. nø£ÿ&É #·ø£ÿ>± ‘·j·÷¬s’
eTVü‰sêDÏ˝≤ z ô|<ä› dæ+Vü‰düqeTT˝À Äd”qTsê˝…’e⁄qï qee<ÛäTe⁄≈£î
y˚T*eTTdüT>∑TqT n\+ø£]kÕÔ&TÉ . n+‘˚ <ëì‘√ ô|+&ç¢ |üP]Ô nsTTb˛sTTqfÒ.¢
 27
>∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡àeTTqT #êfÒ $yêVü≤eTôVA‘·‡eeTT :
ô|+&É¢+fÒ q÷πsfi¯fl|ü+≥ì ô|<ä›\Hêïs¡T. n~ ì»y˚T. ôV’≤+<äe
dü+düèÿ‹˝À $yêVü≤eTT n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. >∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡àeTTq≈£î
Hê+B Á|ükÕúeq>± |ü]>∑DÏ+#˚ sT÷ yÓ’yêVæ≤ø£ $~Û dü+kÕÿs¡eTT\˝À
|üHÓï+&√<Ó’Hê Á|ü‹eTìwæ J$‘·eTT˝À n‹ eTTK´yÓTÆq<äq&ÉeTT˝À
dü+<˚V≤ü eTT ˝Ò<Tä . $C≤„q|üse¡ TT>±qT, kÕe÷õø£|sü e¡ TT>±qT ≈£L&Ü eTq
$yêVü≤e´edüú n‘·T´qï‘·yÓTÆq<äì Á|ü|ü+#·eTT j·÷e‘·÷Ô ø=ìj·÷&É&ÉeTT
>∑eTHês¡ΩeTT. y˚<äeTT\˝À n‹ ÁbÕNqyÓTÆq ãTTπ>«<äeTT˝À Bì Á|ükÕúeq
e⁄qï~. n+<äT˝À |ü<√ eT+&É\eTT˝Àì mqu…’ nsTT<√ dü÷ø£ÔeTTqT
ªª$yêVü≤dü÷ø£ÔeTTµµ>± e´eVü≤]+#Ó<äs¡T. n<Ûäs¡«D y˚<ä+ |ü<ëï\T>√
ø±+&É˝Àì yÓTT<ä{dÏ ÷ü ø£eÔ TT˝ÀqT $yêVü≤ Á|ükÕúeq ø£q|ü&TÉ #·Tqï~. Bìì
>∑eTì+#˚ ãTTwüß\T, |üsêX¯sê~ eTVü≤s¡T¸\T, XÊgø±s¡T\T, dü÷Á‘·ø±s¡T\T
sT÷ e´edüúqT eT]+‘· |ü{ÏwüºeTT>± r]Ã~<˚› Á|üj·T‘·ïeTT #˚dæ].
kÕe÷õø£ JeqeTTq≈£î |ü⁄Hê~ ≈£î≥T+ãe´edü.ú <ëìøÏ ;»eTT y˚ùd~
$yêVü≤eTT. n+<äT#˚‘· Ä s√E\˝ÀH˚ Bì¬ø+‘√ ÁbÕ<Ûëq´eTT \_Û+∫q~.
Çø£ÿ&É >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTTqT d”«ø£]+#˚ e´øÏÔ X¯øÔÏ kÕeTs¡´ú eTT\T n‹ eTTK´eTT.
m+<äTø£+f… n‘·qT ‘·q‘√bÕ≥T ‘·q ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\+<ä] n\HêbÕ\Hê
#·ø£ÿ>± #·÷&Ée˝…qT. ‘·q‘√bÕ≥T yês¡+<ä] ãs¡Te⁄ u≤<Ûä´‘·\qT
yÓ÷j·Te˝…qT. ‘·qT dü+‘√wüeTT>± ñ+&É&ÉeTT‘√bÕ≥T ‘·qyês¡+<äs¡qT
dü+‘√wüô|≥ºe˝…qT. ‘·q_&ɶ˝Òø±<äT eT∞fl yêfi¯fl_&ɶ\≈£î ≈£L&Ü $<ë´
ãT<äT\∆ T #Ó|Œæ +#·e˝…qT. yê]ì ôd‘’ e· TT >∑èVü≤kÕúÁX¯eT d”«ø£sD¡ ≈£î ns¡TΩ\j˚T´
$<Ûeä TT>± r]Ã~<äe› ˝…qT. Çeìïj·TT kÕ~Û+#·T≥≈£î m+‘√ X¯øÔÏ kÕeTs¡´ú eTT
ø±e˝…qT. ø£wüºqwüºeTT\T <ÛÓ’s¡´eTT>± m<äTs=ÿH˚ >∑T+&Ó~≥e⁄ ø±e˝…qT.
düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·Tø√>∑*π> Á|ü»„ ø±e˝…qT. düVü≤qeTT ø±e˝…qT.
28
düVü≤JeqeTT #˚ùd ‘√{Ï e´≈£îÔ\|ü≥¢ düVü‰qTuÛÑ÷‹ ø±e˝…qT. düe÷»eTT
|ü≥¢ u≤<Û´ä ‘· ø±e˝…qT. Çeìïj·TTqT ø£*–q e´øÏÔ ‘·q düTKdü+‘√wüeTT\T
nqTuÛÑ$+#·&Éy˚T>±ø£ ‘·q ≈£î≥T+ãeTTqT düTKô|&É‘ê&ÉT. ‘êqT J$+#˚
düe÷»eTTq≈£î Ä<äs¡ÙeTÚ‘ê&ÉT. ÄuÛÑs¡DeTÚ‘ê&ÉT.
$yêVü≤eTTqT, $yêVü≤e´edüúqT ÁbÕNq düe÷»eTT\T #ê˝≤
>ös¡$+#Ó&ç$. Ç+<äT¬øH√ï ø±s¡DeTT\T ø£\e⁄. >∑Ts¡÷|ü<˚X¯eTT\T
uÀ<Ûqä \‘√ eTT&ç|&ü qç eTq dü+düèÿ‘·T\≈£î e´ekÕj·Ty˚T Á|ü<ëÛ q uÛ÷Ñ $Tø£,
uÛ÷Ñ eTT\T, >√e⁄\T, <Ûqä <Ûëq´eTT\T, bÕ&ç|+ü ≥\T |ü⁄wüÿ\eTT>± düeT≈£Ls¡TÃ
ø√e&ÉeTT >ös¡eeTT>± uÛ≤$+#Ó&çyês¡T. n+‘˚ø±<äT ô|<ä› ≈£î≥T+ãeTT\T
ø£\yê]ì, ã+<ÛäTã\>∑eTT n~Ûø£eTT>± e⁄qïyê]ì ≈£L&Ü düe÷»eTT
>=|üŒyê]>± |ü]>∑DÏ+#Ó&ç~. >ös¡$+#Ó&ç~. m≈£îÿe eT+~ |æ\¢\qT>∑qï
‘·*ì¢ #·\ì¢ ‘·*¢ n+≥÷ ø=ìj·÷&Ó&yç ês¡T. >ös¡$+#Ó&yç ês¡T. m+<äTø£+f…
n~Û ø £ e÷qeeqs¡ T \ <ë«sê ô|<ä › y Ó T T‘· Ô e TT˝À Ä<ëj· T eTT
>∑&ç+#·e#·TÃqH˚~ n|üŒ{Ï qeTàø£eTT.
ndü\T dü+‘êqy˚T dü+|ü<ä>± uÛ≤$+#˚ dü+Á|ü<ëj·TeTT Äs√E\˝À
ø=qkÕ¬>&ç~. $yêVü≤ dü+ã+<ÛäeTT\T ø£\T|ü⁄ø=H˚ $wüj·TeTT\˝À ≈£L&Ü
ô|<ä› ≈£î≥T+ãeTT\πø n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´eTT \_Û+#Ó&ç~. n+<äTπø $yêVü≤
eTôVA‘·‡eeTT\T πøe\eTT ˇø£ ≈£î≥T+ãeTTq≈£î |ü]$T‘·eTT ø±ø£
kÕe÷õø£ y˚&ÉTø£\T>± s¡÷|ü⁄~<äT›ø=HêïsTT. Çs¡T ≈£î≥T+ãeTT\ qT+∫
e∫Ãq Ç<ä›s¡T e´≈£îÔ\T <ä+|ü‘·T\T ø±e&ÉeTT, Áø£eTeTT>± yê] |æ\¢\≈£î
|æ\¢\T n˝≤ n˝≤ e+X¯eTT Á|ües¡úe÷qeTT ne&ÉeTT ‘Ó*dæq<˚. á
Á|üÁøÏjT· yÓqTø£ düe÷C≤_Ûeè~∆ düTdüŒwüeº TT>± >√#·]düTqÔ ï~. dü+‘êHê_Ûeè~∆
<ë«sê e÷qe eqs¡T\ ô|+|ü⁄, e÷qe eqs¡T\ <ë«sê Ä<ëj·TeTT
ñbÕ~Ûø£\Œq\ ô|+|ü⁄ Ç˝≤>∑qïe÷≥.
 29
ãTTDÁ‘·j·TeTTq≈£î $eTTøÏÔ $yêVü≤y˚T :
kÕe÷õø±_Ûeè~∆ $wüj·TeTT sTT˝≤ e⁄+&˚ $$<Ûä qeTàø£eTT\T,
eT‘ê#ês¡eTT\T, Ä#ês¡ e´eVü‰s¡eTT\≈£L $yêVü≤y˚T πø+Á<ä _+<äTe⁄.
<˚e‘·\qT, |æ‘·è<˚e‘·\qT dü+‘√wü ô|≥ºe\j·TTqìHê dü+‘·è|æÔ
|üs#¡ e· \j·TTqìHê dü+‘êqe+‘·T˝Ò ns¡TΩ\T. Ä ns¡Ω‘· dü+bÕ~+#·e\j·TT
q+f… $yêVü≤eTT ‘·|üŒìdü]. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü⁄Á‘·T\T ˝Òìyês¡T
|ü⁄HêïeTqs¡ø£eTTq≈£î b˛jÓT<äs¡T. nHÓ&ç~ #ê˝≤ eT+~ qeTà≈£eTT. eT]
|ü⁄Á‘·T\qT bı+<ë\+fÒ $yêVü≤eTT ø±e\dæq<˚><∑ ë. á s¡øe£ TT>± ≈£L&Ü
$yêVü ≤ eTTq≈£ î eTq dü e ÷»eTT˝À n‘· T ´qï‘· ÁbÕ<Û ë q´eTT
düeT≈£L]Ãô|{Ϻ]. ôV’≤+<äe <Ûäs¡àeTT Á|üø±s¡eTT>± Á|ü‹eTìwæøÏ eT÷&ÉT
ãTTD≤\T+{≤sTT. M{ÏH˚ ãTTDÁ‘·j·TeTHÓ<äs¡T. 1. kÕe÷õø£ ãTTDeTT
2. |æ‘·è≤DeTT 3. <˚e‘êãTTDeTT nHÓ&ç$. M{Ï˝À ≈£L&Ü kÕe÷õø£
ãTTDeTT ø£+f… |æ‘·è, <˚e‘ê ãTTDeTT\T n‹ eTTK´eTì, M{Ïì
m˝≤>∑THÓ’Hê rs¡Ãe\j·TTqì ô|<ä›\T #Óô|Œ<äs¡T. dü+‘êqeTT bı+<ä&ÉeTT
<ë«sê $yêVæ≤‘·T\πø M{Ïì #Ó*¢+#·Tø=H˚ ns¡Ω‘· \_ÛdüTÔ+<äì #Ó|üŒ&Ée⁄
yê]˝Àì >∑&ÉTdüT‘·qeTTq≈£î ‘ês¡ÿDeTT >∑&ÉTdüT<äqeTT nq&ÉeTTø£Hêï
yê] eTT+<äT#·÷|ü⁄ kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘·\≈£î ì<äs¡ÙqeTT nq&ÉeTT
düeTT∫‘·eTT. düe÷C≤_Ûeè~∆øÏ, ≈£î≥T+ã e´edüú≈£î uÛÑ÷$Tø£>± ù|s=ÿH˚
$yêVü≤eTTq≈£î ÁbÕ<Ûëq´eTTqT dü+‘·]+|üCÒj·TT≥≈£î ÁbÕNqT\T sTT+‘·
|ü]ÁX¯eT #˚dæs¡qïe÷≥.
<Ûäsêàs¡úø±eTyÓ÷ø£åeTT\≈£î sTT<˚ u≤≥ :
y˚sT¡ y˚sT¡ ≈£î≥T+ãeTT\ qT+&ç e∫Ãq Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\T @ø£yTÓ Æ dü+‘êHê`
_Ûeè~∆øÏ lø±s¡eTT #·T≥º&ÉeTT‘√ $yêVü≤eTqï |ü<äeTTq≈£î |üPs¡í‘·«eTT
sê<äT. <Ûäs¡à, ns¡ú, ø±eT, yÓ÷ø£åeTH˚ Hê\T>∑T Á|ü<Ûëq <Ûäs¡àeTT\qT
30
düÁø£eTeTT>± nqTdü]+#·&eÉ TT <ë«sêH˚ n~ |ü]|üPs¡eí TÚ‘·T+~. ªªø±eTeTTµµ
nHÓ&ç <ëìøÏ sTT+<äT˝À eT÷&ÉekÕúqeTT πø{≤sTT+#·&ÉeTT <ë«sê,
n<=ø£ÿfÒ Á|ü<ÛëqeTTø±<äì ÁbÕNqT\T eTq≈£î #Ó|üŒø£H˚#Ó|æŒ]. <Ûäs¡à,
ns¡úeTT\≈£î ‘=*kÕúq$T∫à yê{Ï ÁbÕ<Ûëq´eTT @$T{À düTdüŒwüºeTT>±
yÓ\¢&ç+∫]. ns¡úeTT (dü+|ü<ä) ø£Hêï <Ûäs¡àeTT >=|üŒ<ä˙, ø±eTeTT ø£Hêï
dü+‘·‡eTè~∆ $Tqï˙ #Ó|Œæ ]. <ëHêBHê <Ûsä à¡ eTTq≈£î n‘·T´qï‘· kÕúq$T∫Ã].
<Ûäs¡àeTTqT ˙e⁄ ø±bÕ&ç‘˚ <Ûäs¡àeTT ìqTï ø±bÕ&ÉT‘·T+<äì ( <Ûäs√à s¡ø£å‹
s¡ø‘åÏ '· ) kÕe÷õø£ XÊgeTTqT q÷]b˛dæ]. nsTT‘˚ <Ûsä à¡ ìs¡«Vü≤DøÏ Á|üøÿ£ q
düVü≤<Ûäs¡à#ê]DÏ e⁄+&Ü\ì]. ‘·<ë«sê uÛ≤s¡´ ÁbÕ<Ûëq´eTTqT $X¯Bø£]+∫
#Ó|æŒ]. uÛ≤s¡´˝Ò≈£î+&É>± |ü⁄s¡Twüß&ÉT @ $~Û˙ ìs¡«Væ≤+#˚ neø±X¯eTT
˝Ò<äì]. n+<äT\πø ñ‘·Ôs¡ sêe÷j·TDeTT˝À d”‘ê<˚$ì n&Ée⁄\≈£î
|ü+|æy˚dæq lsêeTT&ÉT Ä ‘·s¡Tyê‘· nX¯«y˚T<∏äj·÷>∑eTT y˚fi¯ uÛ≤s¡´˝Òì
ø±s¡DeTT>± Á|üøÿ£ q ø±+#·q d”‘q· T ô|≥Tºø=ì j·÷>∑|⁄ü |üì |üP]Ô#d˚ Hæ ê&ÉT.
Bìì ã{Ϻ |ü⁄s¡Twüß&ç J$‘·eTT˝À uÛ≤s¡´kÕúqeTT m+‘·{Ï $•wüºyÓTÆq<√
kÕe÷õø£ e´edüú˝À $yêVü≤ Á|üÁøÏj·T m+‘·{Ï ñqï‘·yÓTÆq<√ eTq ô|<ä›\T
‘Ó*j·T#Ó|æŒ].
ø£+{ÏøÏ+|ü⁄ dü+düèÿr dü+Á|ü<ëj·TeTT\ y˚Tfi¯$+|ü⁄ :
ªª|ü+~{À¢ ô|fi¯fle⁄‘·qïB ......... ø£qT$+<äe⁄‘·TqïBµµ ø=H˚ïfi¯fl ÁøÏ‘·+
es¡≈î£ <ë<ë|ü⁄ Á|ü‹ ô|+&ç|¢ +ü ~{À¢ $ìŒ+∫q bÕ≥sTT~. ì»y˚T. eTìwæøÏ
ø£qT$+<äT #˚ùd y˚&ÉTø£\˝À ô|fi‚fl Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. <ëì ‘·s¡Tyê‘˚
$T–*qe˙ï. ¬s+&ÉT J$‘·eTT\qT ˇø£{Ï>± eTT&çy˚ùd $yêVü≤ ã+<ÛäeTT
|ü$Á‘·yÓTÆq<˚ ø±<äT. kÕe÷õø£eTT>± n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq~ ≈£L&Ü. Væ≤+<ä÷
eT‘·eTT ø±e#·TÃ, ÇkÕ¢eTT eT‘·eTT ø±e#·TÃ, Ŭø’düÔe eT‘·eTT ø±e#·TÃ
eT‘·y˚T<Ó’qH˚$T? eTqTe⁄ nHÓ&ç~ ˇø£ |ü$Á‘· ã+<ÛäeTT. n+<äyÓTÆq
 31
nqTã+<Ûeä TT. ‘·s‘¡ s· ê\ dü+ã+<Ûeä TT @&É&TÉ >∑T\ dü+ã+<Ûeä TT eT<ÛTä s¡yTÓ qÆ
Äq+<äeTT. á ô|+&ç¢ y˚&ÉTø£ Á|ü‹|òüT≥ºeTT Á|ü‹ düìïy˚X¯eTT, Á|ü‹
dü+<äs¡“¤eTT Ä<ä´+‘·eTT s¡düe‘·Ôs¡eTT düTeT<ÛäTs¡eTT, eTH√»„eTT,
ø£eT˙j·TeTT, ø£qTï\ |ü+&ÉT>∑.
kÕs¡«Á‹ø£ dü+‘√wüeTT ` dü+ãs¡eTT :
$yêVü≤y˚&ÉTø£˝Àì Á|ü‘˚´ø£‘· @eT+fÒ? Ç<√ø£ kÕs¡«Á‹ø£ dü+‘√wüeTT
Äq+<äeTT dü+ãs¡eTT. πøe\+ ô|+&ç¢|”≥\ MT<ä ≈£Ls¡TÃqï e<Ûä÷es¡T˝Ò
ø±<ä T , ≈£ î ≥T+ã dü u Û Ñ T ´\π ø |ü ] $T‘· e TT ø±<ä T . ‹\øÏ + #· T #· T qï
ã+<ÛäT$TÁ‘·T\≈£î, n‹<∏äT\≈£î, nuÛ≤´>∑‘·T\≈£î ÄVü‰«ì‘·T\+<äs¡≈£L n~
ø£eT˙j·Ty˚&ÉTπø. ø£qTï\ |ü+&ÉTπ>. mìïkÕs¡T\T #·÷∫qqT ì‘·´
q÷‘·qeTT>± ø£ì|æ+#˚ eTVü≤‘·sÔ ¡ dü+ãs¡yT˚ . |”≥\MT<ä <äèXÊ´\T ˇø£{§ø£{Ï
»]–b˛‘·÷ e⁄+fÒ $yêVæ≤‘·T\≈£î ‘·eT ô|+&ç¢ Hê{Ï eT<ÛäTs¡düèà‘·T\T,
C≤„|üø£eTT\T, eTT#·Ã≥T¢ >∑Ts¡TÔ≈£îekÕÔsTT. ‘·eT ô|[fl Ç+¬ø+‘· yÓ’uÛÑeeTT>±
»s¡T>∑T‘·T+<√ nH˚ Ä˝À#·H˚ n$yêVæ≤‘·T\≈£î –*–+‘·\T ô|&ÉT‘·T+~.
eT+>∑fi¯y˚Tfi¯eTT, düHêïsTTyêsTT<ä´eTT\T, |ü⁄s√Væ≤‘·T&ç y˚<äeT+Á‘·eTT\T
eT+Á<ä eT+Á<äeTT>± $ì|æ+#·T#·T+fÒ Á|ü‹ˇø£ÿs¡÷ ‘·qàj·÷edüú˝À Ä
y˚&ÉTø£qT ‹\øÏ+∫ |ü⁄\øÏ+#·T #·T+&Ó<äs¡T.
#·‘·Ts¡T\T, #·˝À≈£îÔ\T, düs¡<ë\|üs¡<ë\T :
Çs¡T|üø£åeTT\ ã+<ÛäTe⁄\T, $TÁ‘·T\T ÁX‚jÓ÷_Û˝≤wüß\T n+<äs¡÷ ô|<ä›
dü+K´˝À ˇø£#√≥ #˚s¡&ÉeTT‘√ m≥T#·÷∫Hê qe⁄«\ |ü⁄e⁄«˝Ò düs¡<ë\
|üs¡<ë˝Ò. CÀ≈£î\T ù|\TÑ·÷, #·˝À≈£îÔ\T $düTs¡T‘ês¡T, #·‘·Ts¡T\T Ä&ÉT#·÷
|üs¡düŒs¡eTT Ä≥|ü{Ϻ+#·Tø=qT#·÷ düs¡dü dü˝≤¢|üeTT‘√ kÕ–b˛‘·÷ e⁄+fÒ
#·÷#Ó&çyê]øÏ ø£qTï\ |ü+&Éπ> ne⁄‘·T+~. á dü+‘√wüeTT, düs¡<ë
XÊX¯«‘·yÓTÆ‘˚ u≤>∑T>± e⁄+&ÉTqì|ædüTÔ+~. ejÓ÷eè<äT∆\T, ô|<ä›\T ø=+<äs¡T
32
ø£ãTs¡T\‘√ ø±\πøå|üeTT #˚j·TT#·T+&Ó<äs¡T. eT]ø=+<äs¡T ∫qï |æ\¢\ Ä≥
bÕ≥\‘√ _J nsTTb˛jÓT<äsT¡ . j·TTe≈£î\T n+<äyTÓ qÆ ne÷àsTT\ #·T≥÷º
u§+>∑s¡eTT\˝≤ ‹s¡T>∑T#·÷ yê] <äèwæº˝À |ü&É&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+#·T
#·T+&Ó<äs¡T. ne÷àsTT\T M]ì |ü{Ϻ+#·Tø√q≥T¢ ô|’øÏ nì|æ+∫Hê yêfi¯Sfl
Mfi¯fl #˚wüº\qT ˇs¡ø£+≥ >∑eTì+#·T#·TH˚ e⁄+&Ó<äs¡T. eTs√ø£Á|üø£ÿ sTTø£ÿ&˚
ø£\dæq ã+<ÛäT$TÁ‘·T\ |ü]#·j·T ø±s¡´Áø£eTeTT\T <ÛësêyêVæ≤ø£eTT>±
kÕ–b˛‘·T+{≤sTT. ø=+<äs¡T Ä&É|æ\¢\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ô|[fldü+ã+<ÛäeTT\T
e÷{≤¢&ÉTø=HÓ<äs¡T. n+<äTø√düeTT ã+<ÛäT$TÁ‘·T\ kÕøÏå>± #·s¡Ã\T
kÕ–+#Ó<sä T¡ . eT]jÓTTø£Á|üøÿ£ yê&ç>± y˚&>ç ± sê»ø°jT· #·sá \T dü+>∑‘T· \T,
Ç+ø=ø£ Á|üø£ÿ dæìe÷\ø£ãTs¡T¢ m≥T #·÷∫Hê ô|+&ç¢ dü+<ä&˚ dü+<ä&ç.
me] ø±\πø|å eü TT yê]~. me] düs<¡ ë yê]~. nsTT‘˚H$˚ T? _Ûqï‘·«eTT˝À
@ø£‘«· eTqï≥T¢ n+<ä]~ ˇø£fÒ dü+‘√wüeTT Äq+<äeTT eTVü≤<ëq+<äeTT.
Á|üj·÷ùd nsTTHê Á|üyÓ÷<ä+ C≤dæÔ :
ªªÇ\T¢ø£{Ϻ #·÷&ÉT ô|+&ç¢#˚dæ #·÷&ÉTµµ nì eTq ô|<ä›\T n+≥T+&Ó<äs¡T.
Ç+{ÏøÏ ø±e\dæq düú\eTT m+|æø£ #˚düTø√e&ÉeTT, kÕeTÁ– düeT≈£Ls¡TÃ
ø√e&ÉeTT, düeTÁ>∑eTT>± düÁø£eTeTT>± ≈£L©\‘√ |üì|üP]Ô #˚sTT+#·T
ø√e&ÉeTT, Ç<ä+‘·j·TT ‘˚*ø£>± |üP]Ô nj˚T´ $wüj·TeTT ø±<äT. e´j·T
Á|üj·÷dü\‘√ ≈£L&ÉTø=qï~. @e÷Á‘·eTT bıs¡bÕ≥T #˚dæHê ø£≥º&ÉeTT ì≥º
ì\Te⁄Hê ≈£L*b˛‘·T+~. ô|+&ç¢≈£L&Ü n+‘˚. ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T yÓTT<ä\T
|ü<äVü‰s¡Ts√E\ |ü+&ÉT>∑ |üP]Ô nj˚T´es¡≈£L ô|+&碑·+‘·T˝À mHÓïH√ï
n<Ûë´j·TeTT\T, mHÓïH√ï n+ø£eTT\T, eT¬sH√ï dü+|òüT≥q\T, eT¬sH√ï
dü+<äs“¡ e¤ TT\T, eT¬sH√ï Ä≥+ø£eTT\T. ‘·–q C≤Á>∑‘‘Ô· √ yÓT\≈£îe>± ˇ~›ø>£ ±
dü+j·TeTqeTT‘√ zs¡TŒ‘√, H˚sT¡ Œ‘√ nìï{Ï˙ #·øÿ£ ~<äT≈› î£ sêø£b˛‘˚ ì+&ÉT
J$‘·eTT\T ù|ø£y˚T&É\T˝≤ ≈£L*b˛‘êsTT. n+<äT\πø ªªÇ\T¢ø£{Ϻ #·÷&ÉT
ô|+&ç¢#˚dæ #·÷&ÉTµµ nì sT÷¬s+{ÏøÏ *+≈£îô|{Ϻ eTqô|<ä›\T kÕyÓT‘· ø£{Ϻ].
 33
e<Ûä÷es¡T\ nH˚«wüDÒ n‘·´+‘· ø°\ø£eTT :
e<ÛäTe⁄≈£î ‘·>∑Z es¡Tì ø√düeTT, ˝Ò<ë es¡TìøÏ ‘·>∑Z e<ÛäTe⁄ ø√düeTT
kÕπ> nH˚«wüD $yêVü≤Á|üÁøÏj·T˝À n‘·´+‘· ø°\ø£yÓTÆq~. n\T¢&çì yÓ<äøÏ
‘˚yê\+fÒ Ä&É|\æ ¢ ‘·+Á&çøÏ @&ÉT#Ó|ü \ »‘·\T n]–b˛‘êj·THÓ&~ç kÕyÓT‘˚
nsTTHê nø£ås¡dü‘·´eTT ≈£L&Ü. Ä<ÛäTìø£ ø±\eTT˝À |üÁ‹ø£\T, m\Á{≤ìø˘
e÷<Ûä´eTeTT\T, $yêVü‰~ |ü]#·j·Ty˚~ø£\qT ìs¡«Væ≤+#·&ÉeTT, ø=ìï
dü+|òTü eTT\T, nuÛTÑ ´<äjT· dü+|òTü eTT\T, ùdyêdü+|òTü eTT\T e<Û÷ä es¡ |ü]#·jT·
y˚~ø£\qT @sêŒ≥T #˚jT· &ÉeTT e\q >∑‘ø· ±\eTT‘√ b˛*Ãq dü+ã+<Ûeä TT\T
≈£îs¡Ts¡TÃø√e&ÉeTT˝À sTTã“+<äT\T ø=+#ÓeTT ‘·–ZHê |üP]Ô>± ‘·>±Zj·Tì
#Ó|üø√e&ÉeTTq≈£î M\T˝Ò<äT. ô|+&ç¢øÏ n≥T @&ÉT ‘·s¡eTT\T, Ç≥T @&ÉT
‘·se¡ TT\T |ü]o*+#ê\HÓ&~ç eTq ô|<ä\› T #Ó|Œæ ]. e<Û÷ä es¡T\ m+|æø˝£ À
Á|ü‹$wüj·TeTTqT, Á|ü‹ ∫qï n+X¯eTTqT düTì•‘·eTT>± |ü]o*+#·
e\j·TTqì #Ó|üŒ&Éy˚T Bì uÛ≤eq.
ø=+<äs¡T e<Ûä÷es¡T\ C≤‘·ø£eTT\T ≈£L&Ü ≈£L\+ø£wüeTT>± |ü]o`
*+#Ó<sä T¡ . yê{Ï˝À ‘˚&Ü\Tqïq÷, dü]~<ä˝› ìÒ sTTã“+<äT\T bı&É#÷· |æqqT
n+‘˚ dü+>∑‘·T\T. nìï $<ÛäeTT\ q∫Ãq dü+ã+<ÛäyÓTÆqqT düπs e<ä*y˚düT
ø=HÓ<sä T¡ . C≤‘·øe£ TT\T, Á>∑V≤ü dæ\ú TqT ø=+<äsT¡ eT÷&ÛqÉ eTàø£eTT\T>± ø={Ϻ
bÕs¡y˚dæqqT, Ä qeTàø£eTT yÓqTø£ n+‘·sês¡úeTT Ä »+≥ ø£\ø±\eTT
ø£qT\|ü+≥>± yÓ’yêVæ≤ø£ J$‘·eTT >∑&É|üe\j·TTqqï<˚ nq&ÉeTT˝À
dü+<˚Vü≤eTT ˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ ªªô|+&É¢+fÒ q÷πsfi¯fl |ü+≥µµ ø£qTø£ @
∫qï bıs¡bÕ≥T »]–qq÷ ‹]– ~<äT›ø√e&ÉeTT kÕ<Ûä´eTT ø±<äT >∑qTø£.
n+<äT\πø n+‘·´ìwüOºs¡eTT ø£Hêï Ä~ìwüOºs¡eTT y˚T\qï Ø‹˝À sTTìï
eTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô\T. Çìï s¡ø£eTT\ |ü]o\q\T. Çeìïj·TT |üP]Ô nsTTq
‘·sT¡ yê‘· ˝≤+#Ûq· eTT>± ô|+&ç¢ #·÷|ü⁄\ ‘·‘+· >∑eTT ìs¡«Væ≤+#Ó<sä T¡ . ô|+&çø¢ Ï
34
düVü≤»eTT>± eT÷&ÉT eTTK´uÛ≤>∑eTT\T ø£\e⁄. n+<äT 1. ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T
2. ìX¯Ãj·T‘ê+ã÷\eTT\T ˝Òø£ ∫qï\|òTü ïeTT\T(m+π>CŸyTÓ +{Ÿ) 3. \|òTü ï|ü⁄
(ô|+&ç¢) s√E nì eT÷&ÉT eTTK´uÛ≤>∑eTT\T ø£\e⁄.
ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T :
ô|+&ç¢ ø±e\dæq j·TTerj·TTe≈£î\≈£î ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ã+<ÛTä e⁄\ $TÁ‘·T\
Ä<Ûä«s¡´eTT˝À ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T »s¡T>∑T‘êsTT. e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\
ÄyÓ÷<äeTT, ÄVü‰«qeTTô|’ e<ÛTä e⁄qT #·÷#·T≥¬ø’ es¡Tì ‘·s|¡ ⁄ü yês¡T 5>∑Ts¡T,
7>∑Ts¡T ˝Òø£ 9eT+~ (e<ÛäTe⁄) ø£Hê´<ë‘·sTT+{ÏøÏ yÓ[¢ ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\T
#·÷#Ó<sä T¡ . ã+<ÛTä $TÁ‘·T\≈£î ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wüß\≈£î Çs¡T|üøeå£ TT\ yê]øÏ sTT<√ø£
ø£eT˙j·Ty˚&ÉTø£. dæ>∑TZ\ yÓTT>∑Ze⁄‘·÷H˚ ‘·qø£\\ sê≈£îe÷s¡T&ÉT m˝≤
e⁄Hêï&Ü? nì zs¡ø£+≥ #·÷düTÔ+~ e<ÛäTe⁄. ‘·q J$‘· ø£<∏ëHêsTTø£ ‘·q
ø£\\ |ü+fÒHê? nì uÒØE y˚dæø=+{≤&ÉT es¡T&ÉT. eTs√Á|üø£ÿ ô|<ä›\
dü+Á|ü~+|ü⁄\T ˝≤+#Û·qeTT\T eTT#·Ã≥T¢ |üP]Ô ne⁄‘êsTT. eTTVüAs¡ÔeTT,
ø£fi≤´Dy˚~ø£ ìs¡sí TT+#·Tø√e&ÉeTT ‘·sT¡ yê‘· ìX¯Ãj·T ‘ê+ã÷\eTT\T sTT∫Ã
|ü⁄#·TÃø√e&ÉeTT‘√ n‘·´+‘·ø°\ø£yÓTÆq |òüT≥ºeTT |ü]düe÷|üÔeTÚ‘·T+~.
ì•Ã‘ês¡úeTT »]–q<ä+fÒ dü>∑eTT ô|+&ç¢ |üP]ÔnsTTqfÒ¢.
ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\ düeTj·TeTT˝ÀH˚ e<Ûä÷es¡T\T ‘·eT‘·eT e´øÏÔ>∑‘·
n_ÛÁbÕj·TeTT\qT, eTH√uÛ≤eeTT\qT e´ø£Ô|üs¡#·Tø=HÓ<äs¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
n{Ϻ neø±X¯eTT ø£*Œ+#Ó<sä T¡ . e<ÛTä e⁄≈£î es¡T&ÉT, es¡Tq≈£î e<ÛTä e⁄ q∫Ãq
jÓT&É\, Çs¡Te⁄s¡≈£î uÛ≤edüyÓTÆø£´‘· ø£*–qjÓT&É\ nìï $wüj·TeTT\T
düTdüŒwüºeTT>±, ns¡eT]ø£\T ˝Ò≈£î+&É>±, uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À $yê<äeTT\≈£î ‘êe⁄
˝Ò≈£î+&É>± e÷{≤¢&ÉTø=HÓ<äs¡T. e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Ä]úø£ $wüj·TyÓTÆ
Çs¡Te⁄s¡≈î£ eT+∫ ne>±Vü≤q‘√ e÷{≤¢&TÉ ø=qe˝…qT. ªªô|+&É+¢ fÒ q÷πsfi¯fl
|ü+≥µµ nì Çs¡Te⁄s¡T >∑Ts¡TÔ+#·Tø=qe˝…qT. πøe\eTT ÄdæúbÕdüTÔ\πø
 35
ÁbÕ<Ûëq´MTj·Tsê<äT. eT+∫ kÕ+Á|ü<ëj·TeTT, #·<äTe⁄q≈£î ‘√&É
dü+kÕÿs¡eTT, $qj·TeTTq≈£î ‘√&ÉT $y˚ø£eTT dü+‘·è|æÔ e⁄+&Ée˝…qT.
nìï $wüj·TeTT\T ≈£åîDíeTT>±, ìs¡T∆wüºeTT>± e÷{≤¢&ÉTø=qe˝…qT.
Çs¡Te⁄s¡≈î£ düeTà‘·yTÓ qÆ jÓT&É\ n|ü&˚ dæ<e∆ä TT #˚døæ =qï≥¢sTT‘˚ e<ÛTä e⁄≈£î
|üdüT|ü⁄≈£î+≈£îeT\T, Ns¡C≤¬ø≥Tº, |üP\T|ü+&ÉT¢, r|æ |ü<ës¡úeTT\T (d”«≥T¢)
ô|{Ϻq MT ne÷àsTTì e÷ nu≤“sTTøÏ ô|+&ç¢ #˚dæø=+{≤eTT nì ns¡úeTT.
e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ‘ê+ã÷\eTT\T sTT∫à |ü⁄#·TÃø=HÓ<sä T¡ . ‘·<Tä |ü]
\|òüTïìX¯Ãj·T|ü⁄ ‘˚~, düeTj·TeTT, düú\eTT ìs¡ísTT+#·Tø=HÓ<äs¡T. \|òüTï
ìX¯Ãj·TeTT ø£Hê´<ë‘·>±] Ç+≥H˚ »s¡T>∑T≥ Ä#ês¡eTT>± e#·TÃ#·Tqï~.
e<Ûä÷es¡T\ n_ÛÁbÕj·TeTT\T e´ø£ÔeTTø±q|ü&ÉT Ä˝À∫+∫ #ÓãT‘ê`
eTHÓ<äs¡T.
‘ê+ã÷\eTT\T |ü⁄#·TÃø=qT≥ ˝Òø£ ∫q\|òüTïeTT\T :
eTìwæ J$‘êìøÏ kÕs¡úø£‘·, dü+‘·è|æÔ |ü]|üPs¡í‘· \_Û+#·&ÜìøÏ ô|+&ç¢
‘·|üŒ eTs√e÷s¡ZeTT ˝Ò<äT. mes¡÷ ø±<äq˝Òì dü‘·´$T~. n+<äT\πø eTq
|üPs¡T«\T dü+kÕÿsê\ìï{Ï˝À $yêVü≤eTTq≈£î n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´$T#êÃs¡T.
ôV≤’ +<äe<Ûsä à¡ + Á|üø±s¡eTT>± $yêVü≤+ <Ûë]àø£yT˚ >±<äT, Ä<Ûë´‹àø£+ ≈£L&Ü.
dü+‘êHê_Ûeè<˚∆ ø°\ø£eTT, eTìwæ $yêVü≤+ m+<äT≈£î #˚dæø√yê˝À <ëì
e\¢ n‘·ìøÏ ˇq>∑÷&˚ Á|üj÷Ó »Hê˝Ò$T{À eTq XÊÁkÕÔ\T m|ü&√ #ÓbÕŒsTT.
e´øÏÔ >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT˝À Á|üy˚•+∫ j·TC≤„\T #˚dü÷Ô |ü⁄Á‘·T\qT bı+<ë*
nì ãTTπ>«<äeTT˝À $yêVü≤dü÷ø£Ô+ #Ó|ü⁄‘·Tqï~. H˚qT Äø±XÊìï qTe⁄«
uÛ÷Ñ $T$ n+<äTøπ eTq$T<äs› e¡ TT $yêVü≤eTT #˚døæ =ì ‘·]<ë›eTT. |ü⁄Á‘·T\qT
bı+<äT<ëeTT. Áù|e÷qTsê>∑eTT\‘√ e+<˚fi¯ó¢ ô|’>± Áã‘·T≈£î<ëeTT nì
|ü⁄s¡Twüß&ÉT Ád”Ôì ÄVü‰«ì+#ê\ì >∑èVü≤´dü÷Á‘ê\T dü÷∫+#êsTT. e+X¯eTT
ì\yê\Hêï, dü«s¡Z+ \_Û+#ê\Hêï Ád”Ô ‘√&ÉT>± e⁄+&˚ $yêVü≤+ e˝Ò¢
36
kÕ<Ûä´eTì j·÷»„e\ÿ ´ düèà‹ ù|s=ÿqï~. $yêVü≤+ #˚dæø=ì uÛ≤s¡´_&ɶ\‘√
ø£*dæ me¬s’‘˚ <Ûë]àø£ø£s¡à\qT #˚kÕÔ&√ yêπs |ü]|üPs¡íyÓTÆq eTìwæ nì
eTqT<Ûäs¡àXÊgeTT dü÷∫+∫q~.
>∑èVü≤düú J$‘êìøÏ ‘=*yÓT≥Tº:` $yêVü≤eTT >∑èVü≤düú J$‘êìøÏ ‘=*yÓT≥Tº.
>∑èVü≤düTú>± eT>∑yê&ÉT ìs¡«Væ≤+#˚ ø£s¡à\ìï+{ÏøÏ uÛ≤s¡´ ‘√&ÉT nedüs¡eTT
nì y˚<ë˝…|ü&√ |òüT+{≤|ü<ä+>± #ÓbÕŒsTT. n+#˚‘· Hê{Ï |ü]dæú‘·T\≈£î
nqT>∑TDeTT>± eT+∫ bÂs¡T\T>±, <Ûäs¡à |üsêj·TDT\T>± yÓT*π>+<äT≈£î
nedüs¡yÓTÆq >∑TD>∑D≤\ìï j·TTerj·TTe≈£î\qT >∑T]Ô+∫ $yêVü≤+
#˚ùdyês¡T eTqô|<ä\› T. eT] e<Û÷ä es¡T\≈£î e⁄+&Ée\dæq >∑TD>∑D≤˝Ò$T{Ï?
nH˚ Á|üX¯ï ‘·˝…‹Ôq|ü&ÉT XÊgø±s¡T\T sTT˝≤ dü÷∫+#ês¡T. M{Ï˝À ø=ìï
‘·|Œü #ê˝≤uÛ≤>∑eTT sTT|ü&ÉT nqTdüsD ¡ j
° T· yÓTqÆ y˚ nì ˇ|üø√ø£ ‘·|Œü <äT.
es¡Tì \ø£åDeTT\T :
e+XÊ_Ûeè<˚∆ Á|ü<Ûëq \ø£å´+>± ø=qkÕ–q Ä s√E\˝À es¡T&ÉT eT+∫
ãT~∆eT+‘·T&Ó’ e⁄+&Ée\j·TTqì nX¯«˝≤j·TqT&ÉT dü÷∫+#ê&ÉT. eT+∫
q&Ée&ç, $<ä´, Äs√>∑´eTT ø£\yê&Ó’ ñ+&Ée˝…qì Ä|üdüÔ+ãT&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT.
>∑èVü≤´ dü÷Á‘·eTT\˝À uÀ<Ûëj·TqT&ÉT ÁãVü≤à#·s¡´eTTqT (>∑Ts¡T≈£î\+˝À
ÁãVü≤à#ê]>± Áø£eT•ø£åD‘√ $<ë´uÛ≤´düeTT ø=qkÕ–+#·&ÉeTT) #·ø£ÿ>±
bÕ{Ï+∫q e´øÏøπÔ ø£q´ ìyê«\Hêï&ÉT. düèà‹ #·+Á~ø£ $wüj÷· ìø=ùdÔ ≈£î\+,
o\+, X¯Øs¡+, j·TX¯düT‡, $<ä´, <Ûäq+, ã+<ÛäTe⁄\ düVü‰j·TdüVü≤ø±sê\T
nH˚ @&ÉT >∑TD≤\T ø£qTø£ es¡T&ç˝À e⁄+fÒ ìs¡+uÛÑ´+‘·s¡+>± ø£q´ìe«
e#·TÃqì &Û+É ø± ãC≤sTT+∫ eTØ #Ó|Œæ q~. >ö‘·eTT&ç Ä˝À#·q Á|üø±s¡eTT
$<ä´, eT+∫ q&Ée&ç, o\+, ã+<ÛäT‘·«+ ø£\yê&˚ ñ‘·ÔeT es¡T&Í‘ê&ÉT.
M≥ìï+{Ï‘√bÕ≥T $yêVü≤ ˝ø£å´yÓTÆq dü+‘êqeTT bı+<äT≥≈£î ‘·–q≥T¢>±
es¡T&ÉT Ms¡´e+‘·T&Ó’ e⁄+&Ée˝…qT. eT÷s¡Ã¤, |üø£åyê‘·eTT, dü>√Á‘·T&ÉT,
 37
≈£îwüߺs√–, |ü‹‘·T&ÉT, yÓ÷düø±] yÓTT<ä\>∑T >∑TDeTT\T>∑\ yê]øÏ |æ\¢ìe«
e<ä›ì düèà‘·T\˙ï #Ó|ü⁄‘·THêïsTT.
e<ÛäTe⁄ \ø£åDeTT\T :
eT+∫q&Ée&ç, n+<ä+, Äs√>∑´eTT‘√bÕ≥T k˛<äs¡T\T e⁄qï ø£q´
$yêVü≤eTTq≈£î X¯óuÛ\Ñ ø£D
å eTT\T ø£\<äì ìs¡«∫+#ês¡T. k˛<äsT¡ \T ˝Ò≈î£ qï
Ä s√E\˝À ø£q´\≈£î $yêVü≤eTT\T »]π>$ ø±e≥. Ä&É|&ü TÉ #·T≈£î |ü⁄{Ï+º {Ï
<äqTï e⁄+&Ü\H˚<˚ Bì Ä+‘·s´¡ eTT. n+<äTøπ ÄHê{Ï ø±\eTT˝À eT>∑|\æ \¢ T
˝Òì <ä+|ü‘·T\T ‘=\T‘· @ ≈£îÁs¡yêìHÓ’Hê <ä‘·Ô‘· rdæø=ì Ä ‘·s¡Tyê‘˚
‘·eT ≈£îe÷¬sÔ≈£î ô|+&ç¢ »]|æ+#Ó&çyês¡T.
X¯óuÛÑ+ø√πs düTeTTVüAs¡Ô+ eTT#·Ã≥T¢ sTT$ :
e÷ ne÷àsTTøÏ ô|+&ç¢ ìX¯Ãj·TyÓTÆq~ nì me¬s’Hê #Ó|üŒ&ÉeTT‘√H˚
eTTVüAs¡Ô+ m|ü&É+≥÷ Á|ü•ïkÕÔeTT. m+<äTø£+fÒ dü+Á|ü<ëj·T
$yêVü≤eTTq≈£î düTeTTVüAsêÔìï ìs¡ísTT+#·Tø√e&ÉeTT nHê~>± edüTÔqï
Ä#ês¡eTT ø£qTø£. $yêVü≤|ü<‘∆ä T· \T mìïe⁄Hêï ÁãVü≤à, ndüTs¡ $yêVü≤eTT\πø
Ä s√E\˝À #ê˝≤eT+~ ÁbÕ<Ûëq´+ sTTdüTÔHêïs¡T. Ä|üdüÔ+ãT&ÉT #Ó|æŒq
<ëììã{Ϻ X¯óuÛÑø±s¡´eTTq≈£î düTeTTVüAs¡ÔeTT nH˚~ n‘·´edüs¡eTT. n~
˝Ò≈£î+fÒ $yêVü≤eTT |òü\Á|ü<ä+ ø±<äì #ê˝≤eT+~ qeTàø£eTT.
düTeTTVüAs¡ÔeT+fÒ :
ÁãVü≤à$yêVü≤ |ü<ä∆‹˝À es¡T&ÉT ø£Hê´<ëq düeTj·TeTT˝À Á|üe÷D+
#˚kÕÔ&ÉT. n<˚eT+fÒ <Ûäπsà#·, nπsú#·, ø±y˚T#·, Hê‹#·sê$T nì <Ûäsêàs¡ú
ø±e÷\ $wüj·TeTT˝À e<ÛäTe⁄qT n‹Áø£$T+#·qH˚~ <ëì kÕsê+X¯eTT.
es¡T&ÉT Á|üe÷D+#˚ùd Ä ø£åD≤H˚ï düTeTTVüAs¡Ô+>± n_Ûe]íkÕÔs¡T. ø±\
Á|üe÷D Ä<Ûës¡+>± Bìì ìs¡ísTTkÕÔs¡T. ìs¡ísTT+#˚<Ó˝≤ nq>±? |ü⁄{Ϻq
y˚fi¯qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì nq>± dü+e‘·‡s¡eTT, e÷düeTT, yês¡eTT, ‹~∏,
38
qø£åÁ‘·eTT, |òüT&çj·T, $|òüT&çj·T\qT n˙ï >∑TDÏ+∫ ˇø√ÿ e´øÏÔøÏ C≤‘·ø£
#·Áø±ìï ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. CÀ´‹wü´ |ü+&ç‘·T\T. á dü+<äs¡“¤eTT>± ø±\
Á|üe÷D≤ìï ø£∫Ñ·+>± >∑TDÏ+∫q|ü⁄&˚ Ä e´øÏÔ uÛÑ$wü´‘·TÔqT #Ó|üŒ&ÉeTT
kÕ<Û´ä |ü&TÉ ‘·T+<äì yês¡+{≤s¡T. $yêVü≤ düeTTVüAs¡+Ô ìs¡j
í T· +˝ÀqT Ç˝≤π>
ø±\Á|üe÷D≤ìøÏ e<Ûä÷es¡T\ C≤‘·ø±\≈£î ÁbÕ<Ûëq´$T#ÓÃ<äs¡T.
X¯‘·|ü<∏ä Áu≤Vü≤àDeTT #Ó|æŒq~ :
X¯‘·|ü<∏ä Áu≤Vü≤àDeTT˝Àq÷ ø±\#·Áø£eTTqT >∑T]+∫, ø±\Á|üe÷D≤ìï
>∑T]+∫ $es¡eTT>± #ÓbÕŒs¡T. <ëìH˚ Væ≤+<ä÷ $yêVü≤ |ü<ä∆‹˝À H˚{ÏøÏì
ø=+<äs¡T bÕ{Ï+#·T#·THêïs¡T. ø±\Á|üe÷D+ Ä<Ûës¡+>± düTeTTVüAs¡Ô+
ìs¡ísTT+#˚ |ü<ä∆‹ sT÷ $<ÛäeTT>± e⁄+≥T+~. 24 >∑+≥\ø±\eTTqT ˇø£
s√E>± |ü]>∑DÏ+∫‘˚ s√E≈£î 50625 uÛ≤>∑eTT\THêïsTT. yê{Ïì sTT˝≤
˝…øÏÿkÕÔs¡T. 15 ÁbÕDT\T ˇø£ Ç<ëì 15 Ç<ëqT\T ˇø£ øÏåÁ|ü 15 øÏåÁ|ü\T
ˇø£ eTTVüAs¡+Ô 15 eTTVüAsêÔ\T ˇø£s√E Ç˝≤ $uÛõÑ +#êø£ e<Û÷ä es¡T\
»qàqø£Áå ‘ê\qT, C≤‘·ø#£ Á· ø±\qT |ü]>∑Dq˝ÀìøÏ rdæø=ì X¯óuÛeÑ TTVüAs¡+Ô
ìs¡ísTT+#Ó<äs¡T. XÊgeTT dü÷∫+∫qy˚Ts¡≈£î |òü˝≤Hê düeTj·TeTT˝À e⁄qï
eTTVüAsêÔìøÏ e<Ûä÷es¡T\≈£î eTT&ç|ü&ç‘˚ yê] yÓ’yêVæ≤ø£ã+<Ûä+ ø£\ø±\+
X¯óuÛÑÁ|ü<ä+>± e⁄+≥T+<äH˚~ #ê˝≤eT+~ $XÊ«düeTT. Ä Á|üø±s¡y˚T
|ü+&ç‘·T\T ìs¡íj·T+ y˚Ts¡≈£î eTTVüAsêÔ\T ô|≥Tºø=ì ô|+&ç¢+&ÉT¢
#˚dæø=+≥THêïs¡T.
$yêVü≤eTTq≈£î eT+∫$ :
$yêVü≤eTTq≈£î yÓ’XÊKeTT, CÒ´wüºeTT, e÷|òüTeTT, bÕ\TZDe÷kÕ\T
eT+∫eì |ü+&ç‘T· \+{≤s¡T. ø±ØÔø,£ e÷s¡•Z s¡ e÷düeTT\T eT<Û´ä eT |ü*‘ê\
ìkÕÔj·Tì yês¡T #Ó|ü⁄‘ês¡T. n+<äTe\q kÕ<Ûës¡DeTT>± sT÷ e÷düeTT\
˝ÀH˚ $yêVü‰\T m≈£îÿe>± »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT. ÄcÕ&ÛÉ+, |ü⁄wü´+, uÛ≤Á<ä|ü<ä
 39
e÷kÕ\qT X¯Sq´e÷kÕ\T>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T. n+<äTπø Ä e÷düeTT\˝À
X¯óuÛeÑ TTVüAsêÔ\T mes¡÷ ìs¡sí TT+#·sT¡ . $yêVü≤eTTq≈£î $~j·T, ‘·~j·T,
|ü+#·$T, dü|$Ôü T, <äX$¯ T, @ø±<ä•, Á‘·j÷Ó <ä• eT+∫‹<∏Tä \T. ãT<Û,ä >∑Ts¡T,
X¯óÁø£yês¡eTT\T eT+∫$, ñ‘·ÔeTeTT. Ä~yês¡+ eT<ä´eTì #Ó|ü⁄‘ês¡T.
s√Væ≤DÏ, eTè>∑•s¡, eTK, ñ‘·Ôs¡, Vü≤düÔ, kÕ«‹, nq÷sê<Ûä, eT÷\,
|üPsê«cÕ&É, ñ‘·Ô‘·sêcÕ&É, ñ‘·ÔsêuÛ≤Á<ä, πse‹ qø£åÁ‘·eTT\T X¯óuÛÑÁ|ü<ä+>±
e⁄+{≤j·Tì |ü+&ç‘·T\ qeTàø£eTT. eèwüuÛÑ, $T<ÛäTq, ø£sêÿ≥ø£, ‘·T\,
ø£q´, <ÛäqdüT‡, MTq\|òüTïeTT\T eT+∫$.
Á>∑V‰ü \T qø£Áå ‘ê\ Á|üu≤Û eeTT:` ÁãVü‰à+&ÉeTT˝À e⁄+&˚ Á>∑V‰ü \T, qø£Áå ‘·eTT\T
Á|üuÛ≤eeTT e÷qe⁄&çô|’ e⁄+≥T+~. Ç~ düeTj·÷ìï ã{Ϻ eT+∫>±q÷,
eTs√kÕ] #Ó&ɶ>±q÷ e⁄+&˚ neø±X¯+ e⁄+≥T+<ä+{≤s¡T |ü+&ç‘·T\T.
n+<äTøπ düTeTTVüAs¡+Ô ˝À »]π> X¯óuÛøÑ ±sê´\ e\q dü‘Œ· *¤ ‘ê\T ekÕÔjT· ì
yês¡+{≤s¡T. á $XÊ«düy˚T $yêVü≤eTTq≈£î |ü⁄Hê~.
|ü+#·ø£s¡Væ≤‘·+ n+fÒ :
$yêVü‰ìπøø±<äT X¯óuÛøÑ ±s¡´eTT\≈£î eT+∫ eTTVüAsêÔìï #·÷#·Tø√e&ÉeTT
|ü]bÕ{Ï. nsTT‘˚ |ü+#·ø£ s¡Væ≤‘·+ ø±ì eTTVüAsêÔ\qT <√wü Á|ü<ä+>±
uÛ≤$+#Ó<äs¡T. ˇø£ eTTVüAs¡Ô+ <√wüÁ|ü<ä+ ne⁄H√ ø±<√ sTT˝≤
ìs¡ísTT+#Ó<äs¡T. X¯óuÛÑø±s¡´+ #˚ùd s√EHê{Ï ‹~∏, yês¡, qø£åÁ‘·, \>∑ï
dü+K´\qT ø£*|æe∫Ãq yÓTT‘êÔìï 9‘√ uÛ≤–+#Ó<äs¡T. uÛ≤–+#·>± $T–*q
X‚wüeTTqT ã{Ϻ eTTVüAs¡Ô |òü\+ e⁄+≥T+~. Ä $T–*q X‚wü+ 1 nsTT‘˚
eTè‘·T´|ü+#·øe£ Tì, 2 nsTT‘˚ n–ï|ü+#·øe£ Tì, 4 nsTT‘˚ sê» |ü+#·øe£ Tì
6 nsTT‘˚ #√s¡|ü+#·ø£eTì, 8 nsTT‘˚ s√>∑|ü+#·ø£eTì uÛ≤$+#Ó<äs¡T.
n+fÒ ô|’q #Ó|üø=qï n+¬ø\T X‚wü+>± e∫Ãq jÓT&É\ Ä eTTVüAs¡ÔeTT
|üìøÏsê<äT. n$ø±ø£ $T–*q 3, 5, 7 dü+K´\T X‚wü+>± eùdÔ<ëìï
40
ªª|ü+#·ø£ s¡V≤æ ‘·+µµ n+{≤s¡T. n<˚ eT+∫ eTTVüAs¡eÔ Tì X¯óuÛÑ ø±s¡´eTT\≈£î
X¯óuÛÑ Á|ü<yä TÓ qÆ <äì |ü+&ç‘T· \T #Ó|⁄ü ‘ês¡T. nsTT‘˚ sT÷ C≤‘·ø±\T qø£Áå ‘ê\T,
eTTVüAsêÔ\T. M≥ìï+{Ï ø£+fÒ eTTK´yÓTÆq~ e<Ûä÷es¡T\ nqTsê>∑eTT,
Áù|eT, nqTã+<ÛäeTT n$ |ü{ÏwüºyÓTÆ‘˚ Çy˚$ e⁄Hêï˝Ò≈£îHêï Ä $yêVü≤+
Äq+<äÁ|ü<äy˚T ne⁄‘·T+~.
ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\s√Eq e<Ûä÷es¡T\ n_ÛÁbÕj·TeTT\T ‘Ó*j·Tq|ü&ÉT,
n_ÛÁbÕj·TeTT\T ìs¡íj·TeTT\T ø±q|ü&ÉT ô|+&ç¢#·÷|ü⁄\s√Eq e<ÛäTe⁄≈£î
|üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T ô|{Ϻq≥¢sTT‘˚, Ç|ü&ÉT e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
MT ne÷àsTTì e÷ nu≤“sTTøÏ #˚dæø=+{≤eTì, MT nu≤“sTTøÏ e÷
ne÷àsTTì sTTkÕÔeTì ˇø£]ø=ø£sT¡ ‘ê+ã÷\eTT\T |ü⁄#·TÃø=HÓ<sä T¡ . \|òTü ï
ìX¯Ãj·TdüVü≤»eTT>± ø£Hê´<ë‘·>± Ç+{Ï˝ÀH˚ »s¡T>∑T#·T+&ÉTqT. es¡T&ÉT
‘·s¡|ü⁄yês¡T e<ÛäTe⁄q≈£î |üdüT|ü⁄≈£î+≈£îeT\T, Ns¡C≤¬ø≥T¢, |üP\T|ü+&ÉT¢ r|æ
|ü<ës¡úeTT\T (d”«≥T¢) ø=‘·Ô q>∑ rdæø=ìe#ÓÃ<äs¡T. Áu≤Vü≤àDT&ÉT ˝Òø£
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT (Ä#ês¡T´&ÉT) e<Ûä÷es¡T\ »qàqø£åÁ‘·eTT\qT ã{Ϻ>±ì, ˝Òø£
HêeT qø£Áå ‘·eTT\qT ã{Ï>º ±ì ô|<ä\› M\T|ü{ºÏ düTeTTVüAs¡eÔ TT ìs¡sí TT+∫,
\|òTü ï|üÁ‹ø£\T Áyêdæ e<ÛTä e⁄ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\#˚‘· es¡Tì ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î, es¡Tì
‘·*¢<ä+Á&ÉT\#˚ e<ÛäTe⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î sTT|æŒ+#Ó<äs¡T.
ø=+<äs¡T \>∑ïeTT\T ô|≥Tºø=qï s√CÒ ≈£î≥T+ãeTT˝Àì yês¡+<äs¡≈£î
˝Òø£ e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ es¡≈î£ Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø=qT <Û√s¡D˝Ï À uÛ≤eeTT‘√
ã≥º\T ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. \>∑ïeTT ô|≥Tºø=qïs√CÒ e<Ûä÷es¡T\≈£î ã+>±s¡T
ÄuÛÑs¡DeTT *e«&ÉeTT Ä#ês¡yÓTÆq~. \|òüTïeTT ô|≥Tºø=qï s√CÒ es¡Tì
≈£L&Ü ÄVü‰«ì+#·&eÉ TT, e<Û÷ä es¡T\qT ≈£îØÃ\˝À ≈£Ls=Ãqô|{Ϻ e<Û÷ä es¡T\
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ã+<ÛTä e⁄\T $TÁ‘·T\ ÁX‚j÷Ó _Û˝≤wüß\T nø£‘å \· T y˚∫ Äos¡«`
~+#· & É e TT Ä#ês¡ e T>∑ T #· T qï~.á y˚ & É T ø£ ≈ £ L &Ü ô|+&ç ¢ n +‘· { Ï
 41
Äsꓤ≥eTT>±qT Ä&É+ãs¡eTT>±qT #˚jT· T#·THêïs¡T. ‘·<qä +‘·se¡ TT \|òTü ïeTT
ô|{Ϻq+<äT\≈£î |ü⁄s√Væ≤‘·Tq≈£î (bÕ]‘√wüø£eTT) <äøÏåD ‘ê+ã÷\eTT*∫Ã
|ü+ô|<äs¡T.
\|òüTïìX¯Ãj·TeTT ‘·s¡Tyê‘· eT+∫s√E #·÷#·Tø=ì e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢
<ä+Á&ÉT\T ã+<ÛäTe⁄\T ø£*dæ ø£Hê´<ë‘·\T es¡TìøÏ ◊<äT»‘·\ ã≥º\T,
es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T e<ÛäTe⁄≈£î ◊<äT»‘·\ ã≥º\T rdæø=HÓ<äs¡T. nqTø=qï
$<äeTT>± e<ÛäTe⁄≈£î #˚sTT+#·<ä\∫q q>±qÁ{≤ #˚sTT+#Ó<äs¡T. n≥T\H˚
es¡Tq≈£î #˚sTT+#·<ä\∫q Áu≤dt˝…{Ÿ, #Ó’qT, uÛÑ≥Te⁄ e¬>’sê #˚sTT+#Ó<äs¡T.
ã+<ÛTä $TÁ‘·T\≈£î ô|≥ºe\dæq ô|≥Tºã&ÉT egeTT\T rdæø=HÓ<sä T¡ . nqTø=qï
$<Ûeä TT>± Ä&É|&ü #É T· \ ˝≤+#·qeTT\T »]ô|<äsT¡ . ˝≤+#·qeTT\T nqTq$
Áù|eT‘√ X¯øÏÔø=\~ eTqdüT≈£î ‘√∫q$ sTT#·TÃq$ ø±ì ìs¡“¤+<ÛäeTT>±
edü÷\T e÷Á‘·eTT ø±<äì >∑eTì+#·e˝…qT.
X¯óuÛÑ˝ÒK\T ` ô|+&ç¢|æ\T|ü⁄\T :
á $yêVü≤ Á|üÁøÏj·T˝À X¯óuÛÑ˝ÒK\T, ô|+&ç¢|æ\T|ü⁄ ÁbÕ<Ûëq´eTT
n+‘êsTT+‘ê ø±<äT. <ä÷s¡ÁbÕ+‘·eTT\˝À e⁄+fÒ ã+<ÛäT$TÁ‘·T\qT eTq
‘·s|¡ ⁄ü q ô|+&çø¢ Ï ÄVü‰«ì+#˚$ sT÷ X¯óuÛ˝Ñ KÒ ˝Ò. n+<äTøπ n$ eTq eTqdüT≈£î
n<ä›eTT|ü≥ºe˝…qT. ÄbÕ´j·T‘êqTsê>∑eTT\≈£î Áù|e÷_Ûe÷qeTT\≈£î
Ä\+ãq ø±e˝…qT. yê{Ï m+|æø£˝ÀqT, n#·TÃy˚sTT+#·&ÉeTT˝Àq÷
nÁ|üeT‘·‘Ô · ÄeX¯´ø£eTT. bıs¡T>∑÷fi¯fl˝À e⁄+&˚ ã+<ÛTä $TÁ‘·T\≈£î X¯óuÛ˝Ñ KÒ \T
M˝…q’ +‘· eTT+<˚ b˛düTº #˚jT· &ÉeTT qT+∫ n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ e´≈£î\Ô ≈£î,
kÕúì≈£î\≈£î dü«j·TeTT>± yÓ[fl |üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T ô|{Ϻ ÄVü‰«ì+#·&ÉeTT
es¡≈£L Çs¡T|üø£åeTT\ yês¡T m+‘√ C≤Á>∑‘·Ô |ü&Ó<äs¡T.
m+<äTø£+f… X¯óuÛÑ˝ÒK\T, ô|+&ç¢|æ\T|ü⁄ $wüj·TeTT˝À #ê˝≤eT+~øÏ
s¡øs£ ø¡ e£ TT\ |ü{+ºÏ |ü⁄\T e⁄+{≤sTT. yê{Ï˝À @ e÷Á‘·eTT <√wüeTT »]–qqT
$yêVü≤eTTq≈£î Vü‰»s¡Tø±s¡T. \ø£å\T Ks¡TÃô|{Ϻ m+‘· |òüTqeTT>±,
42
yÓu’ eÑÛ eTT>± »]|æqqT n‹<∏Tä \T Äos¡«~+#Ó&yç ês¡T sêq|ü&ÉT n~ n&É$
ø±∫q yÓHÓï\ #·+<äy˚T>∑<ë ! n+<äT\πø $yêVü≤ Á|üÁøÏj·T˝À X¯óuÛÑ˝ÒK\
|òüT≥ºeTT n‹eTTK´yÓTÆq~>± |ü\Te⁄s¡T uÛ≤$+#Ó<äs¡T. Bìì <äèwæº˝À
ô|≥Tºø=H˚ ø=+<äs¡T πøe\eTT X¯óuÛÑ˝ÒK\πø \ø£å\˝À Ks¡TÃô|≥Tº #·T+&ç]
≈£L&Ü. n$ ô|+&ç¢yê] Ä]úø£ k˛úeT‘·qT |üs√ø£åeTT>± ‘Ó*j·TC…ô|Œ&ç$
sT÷ X¯óuÛÑ˝ÒK˝Ò nq&ÉeTT˝À ÄX¯Ãs¡´eTT ˝Ò<˚yÓ÷.
n+>∑s¡+>∑ yÓ’uÛÑeeTT>± ô|+&ç¢ @sêŒ≥T¢ :
ì•Ã‘ês¡eú TT, X¯óuÛ˝Ñ KÒ \T |üqT\T |üP]Ô nsTTq ‘·sT¡ yê‘· Çs¡T|üøeå£ TT\
yês¡÷ Çfi¯fl≈£î yÓ\y¢ j ˚ T· &ÉeTT, ‘ê{≤≈£î ô|+&ç|¢ +ü ~fi¯ófl @sêŒ≥T, n\+ø£sD¡
\‘√ ‘·sT¡ yê‘· |òTü ≥ºeTTq≈£î ‘Ósr¡ j·TT<äTs¡T. ô|+&ç¢ ã≥º\ø=qT>√\T, q>∑\T
kÕeTÁ– düeT≈£Ls¡TÃø√e&ÉeTT ‘·~‘·s¡ n+X¯eTT\ô|’ <äèwæº kÕ]+#Ó<äs¡T.
$j·÷´\yê]øÏ ô|fÒº egeTT\T, e<Ûä÷es¡T\≈£î rdüTø√e\dæq KØ<Ó’q
|ü≥TºNs¡\T, dü÷≥T¢, ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\≈£î nedüs¡yÓTÆq <äTdüTÔ\T, ã+<ÛäT
$TÁ‘·T\≈£î ô|fÒº ô|≥Tºã&ÉT\ Ns¡\T C≤¬ø≥T¢, ø±qTø£\T, q>∑\T ø=qT>√fi¯fl
C≤_‘ê dæ<ä∆eTT #˚dæø=ì e÷¬sÿ≥¢ô|’ <äTø±DeTT\ô|’ <ä+&Éj·÷Á‘·\≈£î
ãj·T\T<˚]q≥T¢ ãj·T\T<˚s¡T<äTs¡T. neìïj·TT düeT≈£Ls¡TÃ ø√e&É+‘√
ô|+&ç¢øÏ ø±e\dæq @sêŒ≥¢ìïj·TT |üP]Ô nsTTqfÒ¢.
\>∑ï|ü⁄ (ô|+&ç¢) s√E :
e<ÛäTe⁄:` \ø°å à düs¡dü«r bÕs¡«r <˚e⁄\ @ø±‘·à‘ê s¡÷|üeTT e<ÛäTe⁄.
|ü#·Ã<äqeTT‘√ ˝Àø£eTTqT #Ó’‘·q´|üs¡#˚ Á|üø£è‹‘ê\T≈£î X¯øÏÔ dü«s¡÷|üeTT
e<ÛäTe⁄.
es¡T&ÉT:` Á‹eT÷s¡TÔ\ ~e´dü«s¡÷|üeTT es¡T&ÉT. $<Ûë‘· #·÷|æq
$»jÓ÷qTàK |ü<äeTT˝À $»„‘·‘√ q&É#·T≥≈£î ñ<äT´≈£îÔ&Ó’q dæ<ä∆ |ü⁄s¡Twüß&ÉT
es¡T&ÉT.
 43
ô|+&ç|¢ ≥” :` ô|+&ç|¢ ≥” bı&Ée⁄ nsTT<ä&TÉ >∑T\T, yÓ&\É TŒ s¬ +&É&TÉ >∑T\T.
m‘·TÔ Äs¡T n+>∑Tfi¯eTT\T+&Ée˝…qì j·÷»„e\Tÿ´&ÉT #Óô|ŒqT. ø±ì ø=+<äsT¡
ô|+&ç¢|”≥ bı&Ée⁄ 37 n+>∑Tfi¯eTT\T, yÓ&É\TŒ ◊<äT n+>∑Tfi¯eTT\T, m‘·TÔ
Äs¡Tn+>∑Tfi¯eTT\T+&Ée˝…qì #Ó|æŒ]. Ç~ e<Ûä÷es¡T\T ≈£Ls¡TÃq≥≈£î
#ê\q≥Te+{Ï |”≥. @ XÊgÁ|üø±s¡eTT>± á |”≥qT<˚›•+∫ #Ó|æŒs√
‘Ó©<äT. j·÷»„e\Tÿ´&ÉT #Ó|æŒq ø=\‘·\T >∑\ |”≥ e<Ûä÷es¡T\T
≈£Ls=ÃqT≥≈£î nqT≈£L\yÓTÆq~. dü]b˛e⁄q~ ≈£L&É. Ç+<äTe\q
j·÷»„e\Tÿ´&ÉT #Ó|Œæ q ø=\‘·˝Ò dü]jÓTÆ q eqTø=qT#·THêïqT. á $wüjT· eTT
$E„\ ìs¡íj·TeTTq≈£î e<ä*y˚j·TT≥ eT+∫<äqTø=HÓ<äqT.
ÇVü ≤ |ü s ¡ ˝ Àø£ e TT\˝À |ü $ Á‘· ‘ · q T ø£ \ T>∑ # ˚ j · T T X¯ Ø s¡ e TTq≈£ î
dü+kÕÿs¡eTT\T #˚j·Te˝…qT. n{Ϻ dü+kÕÿs¡eTT\T #˚j·TTq|ü&ÉT áX¯«s¡
ÁbÕs¡qú ‘√ ÁbÕs¡+uÛeÑ TT #˚jT· T≥ y˚<<ä säÛ à¡ eTT\+<äT qT&ç$]. c˛&ÉXd¯ +ü kÕÿ
s¡eTT\T #Ó|æŒ]. e<ÛäTe⁄≈£î 18 dü+e‘·‡s¡eTT\T es¡Tq≈£î 25
dü+e‘·‡s¡eTT\T $yêVü≤eTTq≈£î jÓ÷>∑´eTì y˚<ä<Ûäs¡àeTT\+<äTqT&ç$].
@ø±\eTTq+<Ó’qqT $yêVü≤eTT\T #˚j·Te#·TÃqìj·TT ‹~∏yês¡qø£åÁ‘·
\|òü÷ï<äT\T $T<Ûë´ø£*Œ‘·eTT\ìj·TT, BìøÏ Á|üe÷DeTT\T ˝Òeìj·TT
leT‘Y <äj·÷q+<ä düs¡dü«r kÕ«eTT\yês¡T qT&ç$]. ø=+<äs¡T |ü>∑\T
e÷Á‘·yT˚ $yêVü≤eTT\T #˚jT· e\j·TTqì ‘Ó*|æ]. ô|+&çs¢ √E ˝Òø£ ô|+&çø¢ Ï
eTT+<äTs√E eT>∑ô|+&ç¢yês¡T es¡T&çøÏ kÕï‘·ø£eTT #˚j·T&ÉeTT, ô|+&ç¢
ø=&ÉT≈£îqT #˚jT· &ÉeTT, n≥T\H˚ Ä&Éô|+&çy¢ ês¡TqT á $yêVü≤ |òTü ≥ºeTT˝À
‹\ø£eTTq≈£î ÁbÕ<Ûëq´ kÕúqeTTqï~. <ëìì >∑T]+∫ ‘Ó*dæø=+<äTeTT.
qT~{Ïq ø£fi≤´D ‹\ø£eTT ~<ä›s¡T>± :
ªªmq˝Òì H√eTT\T H√∫, ˙Ms√E ¬ø<äTs¡T p∫ø£ \>∑ï>∑&çj·Tsê>±
‘·\e+∫ _&çj·T|ü&Éπøµµ nì ì#ÓÃ\T\T Ä≥|ü{ϺdüTÔ+&É>± e<ÛäTe⁄ dæ>∑TZ\
44
yÓTT>∑Z nj˚T´s√E ô|+&ç¢s√E. Ä s√E ô|+&ç¢≈£L‘·Ts¡T n\+ø£s¡D eTH√
Vü≤s¡eTT>± e⁄+≥T+~. ø£fi≤´D‹\ø£eTT e<ÛTä e⁄πøø±<äT es¡T&ÉTø° ô|f…<º sä T¡ .
ãT>∑Zq ø±≥Tø£‘√ ~wæº#·Tø£ÿ qT<äT≥ u≤wæø£eTT, |üdüT|ü⁄ ã≥º\˝À |ü#·Ãì
ø£fi≤´DeT+&É|üeTT˝À e<Ûä÷es¡T\T uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\jÓT´<äs¡T.
$yêVü≤ düeTj·TeTT˝À es¡T&ÉT e<ÛTä e⁄ qT<äT≥ bÕ|æ≥˝À dæ+<Û÷ä s¡eTT
˝Òø£ ≈£î+≈£îeT u§≥Tº ô|{Ϻq|ü&˚ ô|+&碑·+‘·T |üP]Ô ne⁄‘·T+~. á
<ë+|ü‘´· dü+ã+<Ûeä TT XÊX¯«‘·eTT ø±e\j·TTqì e<ÛTä e⁄ sT÷ ≈£î+≈£îeTqT
ns¡ú#·+Á<ëø±s¡eTT˝ÀH√, dü÷sê´ø£è‹>±H√ ~<äT›≈£î+≥T+~. á kÕ+Á|ü
<ëj·TeTT\˝À $XÊ«düeTT˝Òìyês¡T ≈£î+≈£îeT kÂ+<äs¡´ ∫Vü≤ïeTT>±
|ü]>∑DÏ+#Ó<äs¡T. ‘·eT≈£î $yêVü≤yÓTÆq <äqT≥≈£î >∑Ts¡TÔ>±, n<äèwüºeTTq≈£î
Á|ürø£>± Væ≤+<ä÷ eTVæ≤fi¯\T ≈£î+≈£îeTqT qT~{Ïq ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. ô|+&ç¢
ù|s¡+≥eTT\˝À, H√eTT\T, Áe‘·eTT\˝À ≈£î+≈£îeT m+‘√ Á|üeTTK bÕÁ‘·
eVæ≤düTÔ+~. |üs¡düŒs¡ kÂuÛ≤>∑´eTTqT Äø±+øÏå+#·T#·÷ Ád”Ô\T ˇø£]ø=ø£s¡T
u§≥Tº ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. düTyêdæqT\T, |ü⁄sêDø±\eTT qT+&û Ms¡e÷‘·\T,
Ms¡|ü‘·Tï\T, ‘·eT|ü⁄Á‘·T\qT, |ü‘·T\≈£î qT~{Ïq ≈£î+≈£îeT u§≥Tºô|{Ϻ,
Vü‰s¡‘·T*∫à ø£<äqs¡+>∑eTTq≈£î kÕ>∑q+ô|&çyês¡T. $»j·TeTT‘√ yês¡T
‹]– e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· qT~{Ïq ‹\ø£eTT ~~›, Vü‰s¡‹|ü{Ϻ kÕ«>∑‘·eTT
|ü*¬ø&ÉTyês¡T.
Væ≤+<ä÷ düe÷»eTT˝À ≈£î+≈£îeTqT >∑T]+∫ mH√ï ø£<∏äqeTT\T
Á|ü#ês¡eTT˝À qTqï$. <äTwüºX¯≈£îÔ\qT bÕs¡Á<√˝Ò+<äT≈£î Ád”Ô\T qT~{Ïq
≈£î+≈£îeT ô|≥Tºø√e\j·TTqHÓ&~ç Á<ë$&ÉT\ qeTàø£eTT. ≈£î+≈£îeT˝À ø£*ùd
ˇø£s¡ø£yÓTÆq ∫ø£ÿì õ>∑≥ |ü<ës¡úeTTq≈£î, dæ+<ä÷s¡ #·÷s¡íeTTqø°
#·*ø±\eTT˝À ñwü‘í «· eTT sTT#˚à >∑TDeTTqï~. ≈£î+≈£îeT˝À ø£*ùd >∑+<Û|ä ⁄ü
#·÷s¡íeTTqø° y˚dü$˝À #·\TeqT Á|ükÕ~+#˚ >∑TDeTTqï~. |ü+&ç‘·T\T,
 45
kÕ<ÛäTe⁄\T dæ+<Ûä÷s¡eTTqT u§≥Tº>± ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. dæ+<Ûä÷s¡ es¡íeTT
#˚‘·q‘·«eTTq≈£î,ôd’ ús¡´eTTq≈£î Á|ürø£. ∫+‘·#Ó≥Tº Áy˚fi¯ófl, u…s¡fi¯flqT <ä+∫
bı&ç#˚dæ <ëìì ìeTàs¡dü+˝À ø£*|æ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T≈£î sê>±H˚ >∑+<Ûä|ü⁄
eTT<ä›q÷, ≈£î+≈£îeT |üP\ eTT<ä›q÷ ø£*|æ u§≥Tº>± ñ|üjÓT–+#˚yês¡T
|üPs¡T«\T. es¡TÔ˝≤ø±s¡ _+<äTe⁄ •eX¯≈£îÔ\ ø£\sTTø£≈£î Á|ürø£. dæ<ë∆+‘·
|üs¡eTT>± u§≥TºjÓ÷–ø£ ∫Vü≤ïeTT. @ø±Á>∑‘·≈£î kÕúqyÓTÆ, ÁbÕD≤<Ûës¡≈£î
øπ +Á<ä_+<äTyÓq’ C≤„q#·≈îå£ e⁄ e÷qe X¯Øs¡eTT˝À H=dü{ôÏ |q’ H˚ e⁄+≥T+~.
n+<äTøπ |ü$Á‘·yTÓ qÆ kÕúqeTTqT |ü~\|üsT¡ #·T≥≈£î Wwü<$äÛ \Te\T düeTè~∆>±
e⁄qï ≈£î+≈£îeTqT ÄkÕúqeTT˝À u§≥Tº>± ô|f…º&çyês¡T. u§≥Tº ô|{Ϻq
kÕúqeTT˝À #·s¡àeTT˝À|ü* uÛ≤>∑eTT˝À nqedüs¡ Á<äeeTT\T #˚s¡e⁄.
H˚bÕ\T˝À :
»+‘·Tã\T*#˚Ã Ä#ês¡eTT ˇø£|ü&ÉT e⁄+&Ó&ç~. qee<ÛäTe⁄ n‘·Ôyê]
Ç+{Ï˝À n&ÉT>∑Tô|{Ϻq düeTj·TeTT˝À »+‘·Tã\T*#˚à kÕ+Á|ü<ëj·TeTT
e⁄+&Ó&ç~. ã*|üX¯óe⁄ ∫+~+∫q HÓ‘·TÔs¡T #·Tø£ÿqT qee<ÛäTe⁄ qT<äT≥
‹\ø£eTT>± ô|{Ϻ ÄyÓTqT sTT+{Ï˝ÀìøÏ ÄVü‰«ì+#Ó&çyês¡T. H˚bÕ\T˝À
Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡ ‘Ó>∑\˝À sTT|üŒ{Ïø° sT÷ Ä#ês¡eTT ø=ìï#√≥¢ e⁄qï~. s¡ø£Ô|ü⁄
u§≥Tº kÕúqeTT˝À mÁs¡ì ≈£î+≈£îeTqT ~<ä›≥+ Ä#ês¡eTT>± e÷]q~.
nHê~>± :
Ád”Ô kÂ+<äs¡´eTTqT sTTqTeT&ç+|ü#˚ùd kÕ<ÛäqeTT\T eTq<˚X¯eTT˝À
nHê~>± e⁄HêïsTT. eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì $sê≥|üs¡«eTT˝À ø°#·≈£îì
nø£ÿ>±¬s’q düT<˚wüí≈£î ≈£îs¡T\T <äT$« ø=|ü⁄Œ˝Òùd |üìøÏ e÷s¡Ty˚wüeTT˝À
ôds’ +¡ Á~Û>± Á<Í|ü~ dæ<|∆ä &ü qç ~. eT<Û´ä j·TT>∑eTT˝Àì eTVæ≤fi¯ n\+ø£sD
¡ ˝À
ÁbÕMDT´sê˝ì eTVü‰ø£$ ø±[<ëdüT ÁyêdæHê&ÉT. ÄHê{Ï Ád”Ô\T ≈£L&Ü
sTT|üŒ{Ï ‘·se¡ TTyê]øÏ eT*¢H˚ eTTU≤\+ø£sD¡ ø√düeTT m+‘√ düeTj·TeTTqT,
46
<ÛäqeTTqT yÓ∫Ã+#Ó&çyês¡T. s¡ø£s¡ø£eTT\ ÄuÛÑs¡DeTT\qT bı+~ø£>±
n\+ø£]+#·Tø√e&É+, $$<Ûä s¡+>∑T\ u§≥Tº #·Tø£ÿ\‘√ ø£qTu§eTà\qT,
yê{Ï MT<äT>± ˇ+|ü⁄ ‹]–, ãT>∑Z\qT ‘êπø$<ÛäeTT>± #·Tø£ÿ\‘√
n\+ø£]+#·T ø=HÓ&çyês¡T. ≈£î+≈£îeT|ü⁄e⁄«, #·+<äqeTT\ $TÁX¯eTeTT‘√
‘·j·÷¬s’q ≈£î+≈£îeTqT ªª$X‚wüø£µµ nHÓ<äs¡T. n\ø£Ôø˘ nH˚ |ü<ës¡úeTTqT
*|tdæºø˘ e˝… ô|<äe⁄\≈£î y˚düTø=HÓ&çyês¡T. áHê&ÉT ≈£î+≈£îeT Á|ü<Ûëq
n\+ø£s¡D edüTÔe⁄. n<ÛäTHê‘·q j·TTe‘·T\T ‘·eT <äTdüTÔ\≈£î dü]b˛j˚T
s¡+>∑T\˝À u§≥Tº ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. $$<Ûä s¡+>∑T\˝À ¬s&ûy˚T&é _+B\T
\_Û + #· T #· T qï|ü Œ {Ï ø ° , kÕ+Á|ü < ëj· T eTVæ ≤ fi¯ \ T ≈£ î +≈£ î eTu§≥Tº H ˚
ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T.
ô|+&ç¢|ü+~{Ï˝À |ü#·Ã<äqeTT e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡DeTT :
ô|+&ç¢e+{Ï nH˚ø±H˚ø£ X¯óuÛÑø±s¡´eTT\˝À e÷$T&Ü≈£î\≈£î m+‘√
ÁbÕ<Ûëq´$T#ÓÃ<äsT¡ . ndü\T e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡DeTT ˝Ò≈î£ +&É>± |ü+&ÉT>∑ø±ì,
|üã“eTTø±ì ‘Ó\T>∑Tyês¡T »s¡T|ü⁄ø√s¡+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT. e÷$T&Ü≈£î
X¯ ó uÛ ≤ ìøÏ dü + π ø ‘· e TT. n+<ä T \π ø Væ ≤ +<ä ÷ e⁄\ ≈£ î ≥T+ãeTT\˝À
sTT+#·T$T+#·T Á|ü‹X¯óuÛÑø±s¡´eTTq≈£î sTT+{Ï Á|ü<Ûëq <ë«s¡ã+<ÛäeTTq≈£î
e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡DeTT ‘·|Œü ìdü]>± ø£f<º… sä T¡ . $yêVü≤eTTq≈£î dü+ã+~Û+∫q
ô|+&ç¢|ü+~]˝À e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡DeTT ø£≥º&ÉeTT nHÓ&ç~ eT+>∑fi¯
yêsTT<ä´eTT\ q&ÉTy˚T #˚j·Te\j·TTqqï Ä#ês¡eTT #ê˝≤ eT+~
sTT|üŒ{ÏøÏ˙ Ä#·]+#Ó<äs¡T. n+‘˚ø±<äT ô|+&ç¢ ‘√s¡DeTT ø£≥Tº≥≈£î
s¡ e TàqeTì ePfiÀfl ô|<ä › \ qT, ã+<Û ä T $TÁ‘· T \qT Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ e TT>±
ÄVü‰«ì+#Ó<äs¡T. Ä |æ\T|ü⁄˝À @<√ |üìøÏ s¡eTàqeTì ≈£L©\qT
|æ*∫q≥T¢>± ø±ø£ MT #·\¢ì #˚‘·T\‘√ ô|+&ç¢ |ü+~]˝À ‘√s¡DeTT\T
ø£≥+º &ç. e<Û÷ä es¡T\ q÷πsfi¯fl |ü+≥ nsTTq yÓy’ êVæ≤ø£ J$‘·eTTq≈£î #·øÿ£ ì
 47
|ü⁄Hê~ y˚j·T+&ç nì n]ú+#·≥y˚T ø£q|ü&ÉT‘·T+~. }] ô|<ä›\qT,
Äràj·TT\qT, ã+<ÛäT$TÁ‘·T\qT BìøÏ s¡eTàqeTì ÄVü‰«ì+#Ó<äs¡T.
yês¡+<äs÷¡ e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· eT+>∑fi¯ yêsTT<ä´eTT\ q&ÉTeT n+‘ê ø£\dæ
eT+>∑fi¯ ‘√s¡DeTT\T ø£fÒº |üì |üP]Ô #˚j·TT<äTs¡T. ‘·<äT|ü] n˝≤ŒVü‰s¡
$+<äT. düe÷»eTT˝À m+‘√ Áù|e÷_Ûe÷qeTT\‘√, düsd¡ ü dü˝≤¢|eü TT\‘√,
Äq+<ä ø √˝≤Vü ≤ \eTT‘√ Á>±eTeTT˝Àì yês¡ + <ä s ¡ ÷ ˇø£ ] ø=ø£ s ¡ T
dü V ü ≤ ø£ ] +#· T ø√e&É e TT sT÷ kÕ+Á|ü < ëj· T eTT <ë«sê eTq≈£ î
ns¡eú T>∑T‘·Tqï~. Á|ü‹ Ä#ês¡eTTq≈£î kÕe÷õø£ Á|üj÷Ó »qeTTqT eTT&çô|{Ϻ
eTqô|<ä›\T uÀ~Û+#ês¡HÓ&ç~ ‘˚≥‘Ó\¢eT>∑T#·Tqï~.
e÷$T&Ü≈£î ‘√s¡Dy˚T m+<äT≈£î ø£≥ºe˝…qT? :
e÷$T&ç#Ó≥Tº eTùV≤X¯«s¡T&ÉT uÛ≤s¡´ bÕs¡«r<˚$øÏ Á|ü‹s¡÷|üeTT>±
uÛ≤$+#Ó<äs¡T. bÕs¡«r |üs¡y˚TX¯«s¡T\ ø£fi≤´DeTT e÷$T&ç#Ó≥Tº ÁøÏ+<äH˚
»]–q<äì, n+<äT\πø $yêVü≤ y˚&ÉTø£\˝À <ëì Ä≈£î\≈£î n+‘·
ÁbÕ<Ûëq´eTT \_Û+∫q<äì eT]ø=+<äsT¡ qyÓTà<äsT¡ . e÷$T&ç|Pü ‘·qT ≈£L&Ü
|ü$Á‘·‘·≈£î >∑Ts¡TÔ>± uÛ≤$+#˚yês¡T ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ø=+<äs¡T <ëìì ÁãVü≤à≈£î
Á|ü‹s¡÷|üeTì #Óô|Œ<äsT¡ . $yêVü≤eTT˝À ˝Ò‘· e÷$T&çø=eTà\≈£î, s¬ eTà\≈£î
≈£L&Ü $|üØ‘·yÓTÆq ÁbÕ<Ûëq´eTTqï~. ô|+&ç¢˝ÀH˚ ø±<äT e÷eT÷\T>±
sTTfi¯fl˝À #˚düT≈£îH˚ Áe‘·eTT\T, |üP»\˝À e÷$T&Ü≈£î\qT ˙fi¯fl˝À e⁄+∫
n_Ûwæø£Ô ø±s¡´ø£˝≤|üeTT\≈£î $ìjÓ÷–+#Ó<äs¡T.
<˚e‘·\ ÄodüT‡\T :
e÷$T&ç#Ó≥Tº n+fÒ <˚e‘·\≈£î sTTwüºeTì |ü⁄sêDeTT\T #Ó|ü#·Tqï$.
n+<äT\πø m<äTs¡TyêdüeTTq≈£î e÷$T&çø=eTàqT ø£{Ϻ <ëìì $yêVü≤
eT+&É|üeTT˝À ô|fÒº Ä#ês¡eTT≈£L&Ü ø=ìï#√≥¢ e⁄qï~. Ç˝≤ #˚j·T≥+
e\q nø£ÿ&ÉøÏ <˚e‘·\T ‘·|Œü ìdü]>± e∫à e<Û÷ä es¡T\qT Äos¡«~+#Ó<sä ì¡
48
qeTàø£eTT. n≥T\H˚ dü+‘êHê_Ûeè~∆øÏ e÷$T&çì ∫Vü≤ïeTT>± uÛ≤$+#Ó<sä T¡ .
e÷$T&çø=eTàqT ô|+&ç¢|ü+~{Ï˝À e⁄+#·≥+ <ë«sê Áø=‘·Ô <ä+|ü‘·\≈£î,
#·ø£ÿì dü+‘êqeTT ø£*– e+XÊ_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+<äì eTs√ qeTàø£eTT.
e÷$T&Ü≈£îqT düqï>± eT&É∫, <ëìøÏ <ës¡eTTqT eTT&çy˚dæ |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT
(Ä#ês¡T´&ÉT) e<Ûä÷es¡T\ eTT+CÒ‹øÏ ø£&É‘ê&ÉT. BìH˚ ªª‘√s¡DeTTµµ nì
e´eVü≤]+#Ó<äs¡T. BìH˚ ªªBøå±ø£+ø£DeTTµµ nì ≈£L&Ü |æ*#Ó<äs¡T. Bìì
eTqyês¡T #ê˝≤ |ü$Á‘·yÓTÆq~>± uÛ≤$+#Ó<äs¡T. $yêVü≤eTT\˝ÀH˚ ø±<äT
|üP»\T, Áe‘·eTT\T, H√eTT\˝À ≈£L&Ü Bìì <Ûä]+#Ó<äs¡T. á
ø£+ø£DeTTqT <Ûä]+#·≥eTT n+fÒ Ä #˚|ü{Ϻq ø±s¡´Áø£eTeTTqT |üPs¡Ôj˚T´
<ëø± Bø£å>± e⁄+{≤eTì #Ó|ü⁄‘·Tqï≥T¢ uÛ≤$+#·e˝…qT. Bìe\q s¡ø£åD
\_ÛdüTÔqï<äH˚~ eTs√$XÊ«düeTT.
Äj·TTπs«<ä <Ûäs¡àeTT\T :
e÷$T&Ü≈£î\qT ‘√s¡DeTT\T>± ø£≥º&ÉeTT yÓqTø£ Äj·TTπs«<ä Äs√>∑´
dü÷Á‘·eTT\T ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. <ëìqT+&ç e#ÓÃ&ç>±* <˚Vü≤eTTq≈£î mH√ï
s¡ø£eTT\T>± e⁄|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<äì XÊgeTT #Ó|ü⁄‘·Tqï~. ô|+&ç¢ e+{Ï
X¯óuÛÑø±s¡´eTT\≈£î e+<ä˝≤~eT+~ n‹<∏äT\T, ã+<ÛäT$TÁ‘·T\T ˇø£#√≥
Vü‰\T˝À Vü‰»s¡>∑T<äTs¡T. n~ M~Û˝À |ü+~] ø±e#·TÃqT, |òü+ø£åqTVü‰\÷
ø±e#· T ÃqT. e+<ä ˝ ≤~eT+~ ˇø£ # √≥ >∑ T $T≈£ L &ç q #√≥ yêfi¯ ó fl
u§>∑TZ|ü⁄\TdüT (ø±s¡“Hé &Ó’ Ĭø’‡&é) yêj·TTe⁄ ô|<ä›yÓTT‘·ÔeTT˝À e⁄+≥T+~.
|ü#·Ãì e÷$T&Ü≈£î\T Ä yêj·TTe⁄qT |”\TÃ≈£îì dü«#·Ã¤yÓTÆq ÁbÕD
yêj·TTe⁄qT n+~kÕÔjT· HÓ&~ç yê{Ï˝À Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. Ç+ø£qT #Ó|Œü e\j·TT
q+fÒ n*dækı\dæq ø£+{ÏøÏ Vü‰sTTì#˚Ã~ |ü#÷ <äqeTT. Ä |ü#÷ <äqeTTqT
nìï Ä≈£î\÷ ÇkÕÔsTT. e÷$T&Ü≈£î\sTT‘˚ düqï>±, bı&Ée⁄>± e⁄+&É≥+
e\q ‘√s¡DeTT ø£≥Tºø√e&ÜìøÏ ≈£L&Ü nqT≈£L\+>± düT\uÛÑ+>±
 49
e⁄+{≤j·Tì, n+<ä+>± e⁄+{≤j·Tì uÛ≤$+#˚ |üPØ«≈£î\T M{ÏøÏ sTT+‘·
ÁbÕ<Ûëq´$T#êÃs¡ì #Ó|üø=qe#·TÃqT. e<Ûä÷es¡T\T Á|ü<äøÏåD+ #˚ùd n–ï
ôVAÁ‘·+˝À ø=ìï e÷$T&ç|⁄ü \¢\qT ≈£L&Ü dü$T<∏\ä T>± $ìjÓ÷–+#Ó<sä T¡ .
Äj·TTπs«<ä <Ûsä à¡ eTT\qT nqTdü]+∫ Äs√>∑´eTTq≈£î Çeìïj·TTqT <√Vü≤<ä+
#˚kÕÔjT· +≥THêïs¡T. n+<äT\πø Væ≤+<ä÷ X¯óuÛøÑ ±s¡´eTT\˝À e÷$T&çøÏ n+‘·
ÁbÕ<Ûëq´+ \_Û+#·T#·Tqï<äì Á>∑Væ≤+|üe#·TÃqT. ô|+&ç¢ |ü+~]˝À ø=ã“]
Ä≈£î\T, ns¡{ÏdüÔ+uÛÑeTT\T ‘·~‘·s¡ |ü#·Ãì düs¡+C≤e÷ e⁄+&É≥+ yÓqTø£
≈£L&Ü mH√ï Äj·TTπs«<ä <Ûäs¡àeTT\T e⁄qïeì ≈£L&Ü #Ó|üø√e#·TÃqT.
ÁbÕ‘·'ø±\eTTqH˚ eT+>∑fi¯yêsTT<ä´eTT\‘√ ˝Ò‘· e÷$T&ç Ä≈£î\‘√,
¬seTà\‘√ ø=eTà\‘√ sTT+{Ï<ë«s¡eTT\≈£î, sTT+{ÏøÏ |ü#·Ãì ‘√s¡DeTT\T
ø£f…º<äs¡T. <Ó’yêsê<Ûäq ‘·s¡Tyê‘· Á>±eT<˚e‘·\≈£î e&É|ü|ü, bÕqø£eTT
HÓ’y˚<Ûä´eTT\T>± ô|{Ϻ ø=ã“]ø±j·T\T ø=f…º<äs¡T. u≤\<ëdüTfi¯fl≈£î ‘·\ø£\T
b˛dæ u§≥T¢ô|{Ϻ n\+ø£]+∫ |üPC≤q+‘·s¡eTT düVü≤|ü+øÏÔ uÛÀ»qeTT
ô|f…º<äs¡T.
qU≤K+&ÉqeTT (ø±fi¯fl>√fi¯óflrj·TT≥) :
<˚Xø¯ ±˝≤qTkÕs¡eTT>± ø=ìï kÕ+Á|ü<ëj·TeTT\T @s¡Œ&ÉT#·Tqï$. nìï
ø±\eTT\˝À kÕs¡«»˙qeTT˝…’q kÕ+Á|ü<ëj·TeTT\T #ê˝≤ ‘·≈£îÿe.
eTqTwüß´\˝À e÷s¡TŒ, ùV≤‘·Tyê<ä <äèø£Œ<∏äeTT ô|]–q ø=\~ ø=ìï
Ä#ês¡eTT\T eT÷&ÛÜ#ês¡eTT\ ÁøÏ+<ä≈£î e#·TÃqT. n{Ϻ yê{Ï˝À ø±fi¯fl
>√fi¯ófl rj·TT≥ ˇø£{Ï. á Ä#ês¡eTT πøe\eTT ø£eTà, ø±|ü⁄, ¬s&ç¶, yÓ\eT,
ã*», ‘Ó\>∑ yÓTT<ä\>∑T ≈£î\eTT\+<˚ |üPs¡«eTT e⁄qï<äì ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
$yêVü≤eTTq≈£î eTT+<äT>± á ‘·+‘·T »]ô|<äs¡T. á |ü<ä∆‹ nwüº$<Ûä
$yêVü≤eTT\+<äT>±ì, y˚<äeTT\+<äT>±ì, düèà‘·T\j·T+<äT>±ì eT] j˚T
XÊgeTT\+<äT>±ì á Ä#ês¡eTT ˝Ò<Tä . Ç+<äTe\q Bìì eT÷&ÛÜ#ês¡eTT
50
nì ô|<ä›\+<äTs¡T. #ê˝≤es¡≈£î á Ä#ês¡eTT ‘·–Zb˛sTTq~. Ç{Ϻ<˚ ‘√&ÉT
ô|+&ç¢ø=&ÉT≈£î ‘·+‘·T ≈£L&Ü. á Ä#ês¡eTT ≈£L&Ü <äTsê#ês¡eTT>±
uÛ≤$+#·≥eTT e\q á Ä#ês¡eTT |üP]Ô>± ‘·–Zb˛sTTq~. ˇø£y˚fi¯
ø=ìï#√≥¢ ‘√&ÉTô|+&ç¢ø=&ÉT≈£îqT ô|≥ºe\dæeùdÔ |ü~ dü+e‘·‡s¡eTT\ ˝À|ü⁄
yêìH˚ ô|≥Tº#·T+&ç]. düTeTTVüAs¡ÔeTTq≈£î ø±e\dæq+‘· düeTj·TeTTq≈£î
eTT+<˚ es¡T&ÉT ‘·s¡*yÓfi¯¢e˝…qT.
es¡T&ÉT ‘·s¡*yÓfi¯fl&ÉeTT :
Ä+Á<Ûä <˚X¯eT+‘·≥qT es¡T&ÉT ‘·s¡*yÓfi¯fl&ÉeTT kÕ<Ûës¡DeTT>±
»s¡T>∑T‘·Tqï Ä#ês¡eTT. (ø=ìï ≈£î\eTT\j·T+<äT e<ÛäTe⁄ ‘·s¡*yÓfi¯fl≥eTT
≈£L&Ü e⁄qï<äì #Ó|üø=HÓ<äs¡T.) ô|+&ç¢≈£îe÷s¡T&ÉT e<ÛäTe⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
ìX¯ÃsTT+#·T Á>±eTeTTq≈£î ˝Òø£ ø£fi≤´DeT+&É|üeTTq≈£î, y˚~ø£≈£î ‘·s¡*
yÓfi¯fl≥eTT ˇø£ dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq $yêVü≤ y˚&ÉTø£. ø£+kÕ* sTT+{ÏqT+&ç
ô|<ä›\ sTT+{ÏqT+&ç u≤wæø£eTT\T, ‘ê[u§≥Tº, q\¢|üPdü\T, ô|+&ç¢|”≥
≈£îeTà] sTT+{Ï qT+&ç n]y˚DÏ (>∑]ø£ãT&ç¶) ø=‘·ÔeT÷≈£î&ÉT rdüT≈£îì
e#ÓÃ<äsT¡ . ô|+&ç≈¢ î£ e÷s¡Tq≈£î eTT‘·sÔ TT<äTe\T #˚‘T· \≈£î, >√fi¯fl≈£î >√]+{≤≈£î
ô|{Ϻ, ø±fi¯fl≈£î bÕsêDÏ sêdæ, u≤wæø£eTT ø£≥º>± u≤wæø£eTT‘√ ãT>∑Zq ô|+&ç¢
#·Tø£ÿ‘√ u≤C≤ã»+Ár\‘√ ã+<ÛäT$TÁ‘· dü|ü]yês¡ düy˚T‘·T&Ó’ Á|ü<ëqeTTqT
rdüT≈£îì ãj·T\T<˚], Ä&É|ü&ÉT#·T\ Vü‰s¡‘·T\ q+<äTø=ì, ø±qTø£*∫Ã,
Á|ü‘·´ø£å <Ó’eeTT˝…’q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ bÕ<ä|ü<äàeTT\≈£î, ô|<ä›\≈£î qeTdüÿ]+∫
yê] Äosê«<äeTT rdæø=ì, düMT|ü <˚yê\j·TeTTq≈£î yÓ[fl <Ó’e <äs¡ÙqeTT
#˚dæø=ì }πs–+|ü⁄>± es¡T&ÉT ‘·s¡* yÓfi¯‘ê&ÉT. $yêVü≤ düeTj·TeTTq≈£î
‘·–q+‘· düeTj·TeTTeTT+<˚ ø£fi≤´Dy˚~ø£≈î£ #˚sT¡ ø=ì düTeTTVüAs¡eÔ TTq≈£î
»s¡T>∑e\dæq ÁøÏj·T »s¡T>∑TqT. ˝Ò≈£îqï <˚ì<ë] n<˚ n>∑T‘·T+~. #ê˝≤
eT+~ Ä\dü´+ #˚dæ ô|{Ϻq eTTVüAs¡ÔeTTqT <ë≥y˚düTø=ì u≤<Ûä|ü&Ó<äs¡T.
ø£qTø£ eTTVüAs¡Ô düeTj·TeTTq≈£î ‘·–q+‘· eTT+<äT>± sêe≥y˚T eT+∫~.
 51
e<Ûä÷es¡T\ ns¡#˚‘·T\≈£î, >√fi¯fl≈£î >√]+{≤≈£î :
e<ÛäTe⁄ qT<äT{ÏøÏ ≈£î+≈£îeT ms¡T|ü⁄, eT<ÛäTsê<Ûäs¡eTT\≈£î ‘ê+ã÷\
yÓTs¡T|ü⁄, *©¢\ ‘·\|æ+#·T y˚fi¯fl≈£î ø±fi¯fl≈£î ˝Ò‘· >√]+{≤≈£î ms¡Tù| ms¡T|ü⁄
n+≥T+~ eTT‘ê´\ ø√øÏ\ düs√õ˙Hêj·TT&ÉT. ªª>√]+{≤ |üPdæ+~ ø=e÷à
˝Ò≈£î+&Ü eTT]bÕ\ ns¡#˚‘· yÓTT>±Z ‘=&ç–+~µµ nqï ø£$>±] es¡íq˝Àq÷
>√]+≥ n<äT“¤‘e· TT>± |ü+&çq~. ø±[<ëdüT düsTT‘·eTT ‘·q $$<Ûä dü+düèÿ‘·
ø±e´eTT\˝À >√]+{≤≈£îqT e]í+∫Hê&ÉT. ø±[<ëdüT ø±\eTTqT+&˚ nìï
|üs¡«~qeTT\ dü+<äs¡“¤eTT\˝Àq÷ eTVæ≤fi¯\T m+‘√ sTTwüºeTT>±
n\+ø£]+#·Tø=HÓ&ç~>± >√]+{≤≈£î ù|s¡T >∑&ç+∫q~.
$yêVü≤ dü+<äs“¡ e¤ TT\˝À >√]+{≤≈£î≈£î eT+∫ ÁbÕ<Ûëq´y˚T \_Û+∫q~.
e<ÛTä y˚ø±<äT ô|+&çø¢ Ï e#˚à Ád”\Ô +<äs÷¡ >√]+{≤≈£î ô|≥Tºø=HÓ<sä T¡ . es¡|Pü »,
e<ÛäT|üP» dü+<äs¡“¤eTT\˝Àq÷ eTVæ≤fi¯\T eT+>∑fi¯yêsTT<ä´eTT\ eT<Ûä´
>√]+{≤≈£î ô|≥Tºø=q≥eTT ø=ìï ÁbÕ+‘·eTT\˝À ÄqyêsTTr. #·‘T· s¡T\T,
#·˝À≈£îÔ\T, Vü‰dü´eTT\, ∫s¡Tqe⁄«\T, bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’q Äq+<ä<ëj·Tø£
yê‘êes¡DeTT˝À |üs¡düŒs¡eTT n_Ûq+~+#·Tø=HÓ<äs¡T.
>√]+{≤≈£î kÂuÛ≤>∑´ ∫Vü≤ïeTT :
X¯óuÛøÑ ±s¡´eTT\ düeTj·TeTT\˝À |ü+&ÉT>∑ dü+<äs“¡ e¤ TT\˝À n\+ø±s¡eTT
ø√düeTT >√]+{≤≈£îqT yê&É≥eTT Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± e⁄qï<˚. >√]+{≤≈£îqT
ô|≥Tº≈£î+fÒ ø=ìï yês¡eTT\ es¡≈£î #˚‘·T\T >√fi¯ó¢ mÁs¡>± ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT
‘·T+{≤sTT. >√]+{≤≈£îqT ñ‘·sÔ ê~˝À kÂuÛ≤>∑´ ∫Vü≤ïeTT>± uÛ≤$+#Ó<sä T¡ .
$yêVü≤ dü+<äs¡“¤eTT\˝À >√]+{≤≈£î Á|üeTTK bÕÁ‘· eVæ≤düTÔqï~. ô|+&ç¢øÏ
eTT+<äTs√E e<ÛTä e⁄ #˚‘T· \T, ø±fi¯ófl >√fi¯ó¢ >√]+{≤≈£î‘√ #ê˝≤ n+<äeTT>±
n\+ø£]+#Ó<äs¡T. Ç~ Á|ü‘˚´ø£eTT>± Ád”Ô\ ñ‘·‡eeTT˝≤ nì|ædüTÔ+~.
>√]+{≤≈£îqT e<ÛäTe⁄ #˚‘·T\≈£î ô|&ÉT‘·÷ dü+<äs√“¤∫‘·eTT>± ñ‘ê‡Vü≤
52
|üsT¡ #·T#·÷ bÕ≥\TbÕ&Ó<sä T¡ . ø=ìï ÁbÕ+‘·eTT\˝À es¡T&ÉT ≈£L&Ü #˚‘T· \≈£î
>√fi¯fl≈£î >√]+{≤≈£îqT ô|≥Tºø=+{≤&ÉT.
>√]+{≤≈£î $TÁX¯eTeTTqT ‘·j·÷s¡T#˚j·TT<äTs¡T. ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À
>√]+{≤≈£î Ä≈£î\qT #Ó≥TºqT+∫ ø=j·T´>±H˚ ø=~›>± ˙fi¯ófl ∫\ø£]+∫
q÷¬s<äs¡T. eT]ø=ìï ÁbÕ+‘·eTT\˝À Ä≈£î\qT u≤>∑T>± m+&Éô|{Ϻ bı&ç>±
‘·j·÷s¡T#˚j·TT<äTs¡T. á >√]+≥ #·÷s¡íeTT e÷¬sÿ≥¢˝À |ü⁄wüÿ\eTT>±
\uÛ´Ñ eTÚ‘·T+~. >√]+≥ bı&çì eTgø±[‘·eTT #˚dæ ˇø£bÕÁ‘·˝ÀøÏ #Ó+#ê&ÉT
˝Òø£ dü÷ŒqT |ü+#·<ës¡ ˇø£#Ó+#ê&ÉT q÷HÓ, ìeTàs¡düeTT, ˙fi¯ófl ø£*|æ
<ëì˝À >√]+≥bı&çì #˚s¡Ãe˝…qT. u≤>∑T>± ø£*|æq Ä >√]+≥ eTT<ä›qT
ˇø£ >∑+≥ùd|ü⁄ Hêqu…≥ºe˝…qT. eTT<ä› õ>∑≥>± e⁄+&É≥eTT ‘·|üŒìdü].
düqïì |ü⁄\¢qT á eTT<ä›˝À eTT+∫ &çC…’qT\T ns¡#˚‹˝À y˚düTø=HÓ<äs¡T.
ø=+<äs¡T ∫{ÏøÏqÁy˚*‘√ ≈£L&Ü >√]+{≤≈£îqT ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T.
>√]+{≤≈£îqT eT]+‘· n+<äeTT>±, |ü\T&çC…’qT¢>± ô|fÒº ì|ü⁄DT\÷
e⁄+&Ó<sä T¡ . ô|+&ç+¢ &É˝¢ À ã÷´{°bÕs¡s¢ Y qT+∫ M]ì |æ*|æ+∫ >√]+{≤≈£îqT
ô|{Ϻ+#·Tø=HÓ<äs¡T. yê]eè‘˚Ô n~ø±e≥+ e\q yês¡T n‹ ‘·≈£îÿe
düeTj·T+˝À n+<äyÓTÆq &çC…’q¢‘√ ns¡#˚‘·T\qT n\+ø£]+#Ó<äs¡T.
>√]+{≤≈£îqT ô|≥Tºø=qï ‘·s¡Tyê‘· eT÷&ÉT Hê\T>∑T >∑+≥\T Äs¡
ìe«e˝…qT. m+&çq ‘·s¡Tyê‘· #Ó¬øÿs¡, ìeTàs¡dü+˝À eTT+∫q <ä÷~‘√
&çCH’… ôé |’ n<Ó<› sä T¡ . Ä≈£î|ü#÷ >√]+≥ eTT<ä› ns¡#‹˚ ˝À |üP]Ô>± m+&çb˛sTTq
‘·s¡Tyê‘· <ëìì rdæy˚j·TTqT. ns¡#˚‘·T\qT Äeq÷HÓ‘√ n<Ó›<äs¡T. ø=+‘·
ùd|ü{Ï es¡≈£î ˙fi¯fl‘√ ø£&É>∑≈£L&É<äT. Bìe\q #˚‹˝Àì ms¡T|ü⁄es¡íeTT
eT]+‘· yÓTs¡TdüTÔ+~. m≈£îÿeùd|ü⁄ e⁄+∫q #ÓsTT´ u≤>∑T>± |ü+&ÉT‘·T+<äì
#ê˝≤eT+~ Ád”\Ô T |üqT\T eTT–dæq ‘·sT¡ yê‘· sêÁ‹ y˚fi\¯ ˝À >√]+{≤≈£îqT
ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. Ç{°e\ ø±\+˝À n<ÛäTHê‘·q &çC…’q¢‘√ |ü⁄düÔø£eTT\qT
s¡÷bı+~+∫ eTØ neTTà‘·T+{≤s¡T. >√]+{≤≈£î ù|düTºqT ‘·j·÷s¡T#˚dæ
≥÷´ãT\˝À n+<äeTT>± bÕ´ø˘#˚dæ n$Tà |üìì düT\Te⁄ #˚j·TT#·T+{Ï].
 53
>√]+{≤≈£î≈£î sê»kÕúHé<˚ nÁ>∑kÕúqeTT :
>√]+{≤≈£î yê&É≥+˝À eTq<˚X¯eTT˝Àì nìï ÁbÕ+‘·eTT\ø£+fÒ
sê»kÕúHé<˚ nÁ>∑kÕúqeTT. nø£ÿ&ç eTVæ≤fi¯\T >√]+{≤≈£î ù|s¡T $+fÒH˚
eTT]dæb˛jÓT<äs¡T. yês¡T ªªyÓTVæ≤+Bµµ >± Bìì e´eVü≤]+#Ó<äs¡T.
yÓ T Væ ≤ +B‘√ ns¡ # ˚ ‘ · T \qT sê>∑ s ¡ + õ‘· e TT #˚ d ü T ø√e≥eTT Ád” Ô \
kÕ+Á|ü<ëj·T+>± uÛ≤$+#Ó<äs¡T. sê»kÕúHé eTVæ≤fi¯\T Á|ü‹ |ü+&ÉT>∑≈£L,
Á|ü‹ ñ‘·‡eeTTq≈£î y˚sT¡ y˚sT¡ &çCq’… ˝¢ À >√]+{≤≈£î ô|≥Tºø=HÓ<sä T¡ . >±+>ösY,
‘˚CŸ, BbÕe[, ôVA∞ |ü+&ÉT>∑\qT m+‘√ yÓ’uÛÑeeTT>± »s¡T|ü⁄ø=HÓ<äs¡T.
|ü+&ÉT>∑≈£î eTT+<äTs√E mH√ï &çC…’q¢‘√ ‘·eT bÕ<äeTT\qT ns¡#˚‘·T\qT
n\+ø£]+#·Tø=HÓ<äqT.
>√]+{≤≈£î˝À Wwü<Ûä>∑TD≤\THêïsTT :
eTq<˚X¯+˝Àì nìï ÁbÕ+‘·eTT\˝À |æqï\T, ô|<ä›\T >√]+{≤≈£îqT
m+‘√ eT≈£îÿe‘√ ns¡#˚‘·T\≈£î, bÕ<äeTT\≈£î, >√fi¯fl≈£î ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T.
>√]+{≤≈£î Wwü<Ûä>∑TDeTT\qT ìøÏå|üÔ+ #˚düT≈£îqï ø±s¡DeTTq »Hê<äs¡D
bı+~q<äì #Ó|üŒe#·TÃqT. >√]+≥ eTT<ä›qT n]ø±fi¯fl≈£î #·\Te<äqeTT
ø√düeTT ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. >√]+{≤≈£î˝À s√>∑ìs√<Ûäø£ >∑TDeTT\THêïsTT.
ø£qTø£ Á>±eTeTT\˝À Bìì eT+<äT>± ≈£L&Ü yê&Ó<äs¡T.
u≤wæø£eTT\T :
$yêVü≤ y˚&ÉTø£\˝À e<Ûä÷es¡T\≈£î u≤wæø£eTT\T n\+ø£]+#Ó<äs¡T.
Bs¡È#·‘·Ts¡geTT ˝Ò<ë Á‹ø√D≤ø±s¡eTT>± e⁄+&˚ M{Ïì qT<äT{Ïô|’øÏ e#˚Ã
$<Ûeä TT>± ø£f<º… sä T¡ . _j·T´eTT, eTT‘·´eTT\‘√ ‘·j÷· s¡>T∑ M{Ïì qT<äT{Ïô|’
n\+ø£]+#·≥+ e\q e<Û÷ä es¡T\≈£î e÷qdæø£ Á|üXÊ+‘·‘· #˚≈L£ s¡T‘·T+<ä
HÓ&ç~ eTq ô|<ä›\ qeTàø£eTT. eTìwæ eTqdüT≈£î n~Û|ü‹ #·+Á<äT&ÉT.
Äj·Tq≈£î dü+πø‘·eTT _j·T´eTT. n+<äT#˚‘·H˚ u≤wæø£eTT\ ‘·j·÷Ø˝À
54
_j·T´eTTqT e⁄|üjÓ÷–+#Ó<äs¡ì eTqeTT >∑T]Ô+|üe˝…qT. ˇø£|üŒ{Ï
$yêVü≤eTT\T sTT|üŒ{Ï˝≤ ø=ìï >∑+≥\˝À eTT–ùd$ ø±e⁄. eT÷&ÉT
s√E\˙, ◊<äT s√E\˙ s√E\ ‘·s¡ã&ç »]π>$. Ä ô|+&ç¢ ‘·+‘·T
kÕ–q+‘·ø±\eTT e<Ûä÷es¡T\T ì‘·´eT÷ Ä Áe‘·eTì, sT÷ |üP»j·Tì
#˚j·TT#·T+&Ó&çyês¡T.
eTs=ø£Á|üøÿ£ ôVAeTeTT\T ìs¡«Væ≤+#Ó<sä T¡ . M{ÏøÏ ‘√&ÉT ñ|üyêdüeTT\T,
eT] Ç+¬øH√ï Ä#ês¡eTT\T. M≥ìï+{Ï ø±s¡DeTT>± yê¬s+‘√ e÷qdæø£
ˇ‹Ô&çøÏ ˝ÀqjÓT´<äs¡T. XÊØs¡ø£eTT>± ã\V”≤q|ü&Ó<äs¡T. rÁe e÷qdæø£
Ä+<√fi¯q≈£î >∑T] n>∑T<äTs¡T. á |ü]dæú‘·T\ qT+&ç u≤wæø£eTT\T yê]ì
>∑f…ºøÏÿkÕÔj·Tì ô|<ä›\ $XÊ«düeTT. Ç$ n\+ø±s¡eTT>± u≤dæ\¢≥+ e\¢
≈£L&Ü #ê˝≤eT+~ á Ä#ês¡eTTqT H˚{Ïø° ø=qkÕ–+#·T#·T+&ç].
kÕe÷qT´\T _j·T´eTT‘√ ‘·j·÷¬s’q u≤wæø£eTT\T e⁄|üjÓ÷–+∫‘˚
dü+|üqTï\T eTT‘ê´\‘√ ‘·j·÷¬s’q$ yê&Ó<äs¡T. ã+>±s¡eTT‘√ ‘·j·÷¬s’q
u≤wæø£eTT\qT bÕ\‘√ X¯ó~∆ #˚dæ yê&ÉT≈£îH˚ Ä#ês¡eTT nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü
˝Òø£b˛˝Ò<äT.
<äèwæº<√wü ìyês¡D≈£î :
ø£*˝À ø£qTï <äèwæºøÏ qs¡<äèwæºøÏ $T+∫q ~wæº ˝Ò<äT. qs¡T&ÉT <äèwæº
k˛øÏ‘˚ q\¢sêjÓTÆ Hê |ü>T∑ \T‘·T+<äì kÕyÓT‘·. Bìì #ê˝≤eT+~ qyÓTà<äsT¡ .
Bì Á|üuÛ≤eeTTqT+&ç e<Ûä÷es¡T\qT u≤wæø£eTT\T dü+s¡øÏåkÕÔj·Tì eTs√
$XÊ«düeTT. jÓ÷>∑T\ ˝…ø£ÿÁ|üø±s¡eTT>± eTq <˚Vü≤eTT˝À 72y˚\ Hê&ÉT\T
e⁄Hêïj·T≥. yê{Ï˝À 1.|æ+>∑fi¯ 2. Ç&É 3. düTwüßeTï 4. düs¡dü«‹ 5.
|üPwü 6. es¡TD 7. dü|üÔõVü≤« 8. j·TX¯dæ«ì 9. n\+ãTdü 10. ≈£îVüQ
11. $XÀ«<Ûës¡ 12. ô|j ’ T· dæ«ì 13. >±+<Ûës¡ 14. X¯ó+_ nH˚ |ü<ëï\T>∑T
Hê&ÉT\T Á|üdæ<ä∆yÓTÆq$. á |ü<ëï*Z+{Ï˝À 1. Ç&É 2. |æ+>∑fi¯ 3. düTwüßeTï
 55
nH˚ eT÷&ÉT Hê&ÉT\T n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq$. Á‹eT÷s¡TÔ˝…’q ÁãVü≤à $wüßí
eTùV≤X¯«s¡T˝Ò M{ÏøÏ n~Û<˚e‘·\ì #Óô|Œ<äs¡T. düTwüßeTï Hê&çøÏ ≈£î&çÁ|üø£ÿ
e⁄+&˚~ dü÷s¡´Hê&çø±>±, m&ÉeT|üø£ÿ #·+Á<äHê&ç.
á Hê&ÉT\T ø£*ùd#√≥TqT ÁuÛÑ÷eT<Ûä´eTT nHÓ<äs¡T. nq>± ¬s+&ÉT
ø£qTu§eTà\ q&ÉTeT Á|ü<X˚ e¯ TT. á Hê&ÉT\T Çø£ÿ&É ø£*dæ n+‘·sT¡ àKeTT>±
Á|üj÷· DÏkÕÔsTT. H=dü{ôÏ |’ ns¡#ú +· Á<ëø±s¡eTT˝À ì\TkÕÔsTT. uÛ÷Ñ eT<Û´ä eTTqT
eTVü≤s¡T¸\T ªª~e´#·≈£åîe⁄µµ nì]. Ä»„ #·Áø£kÕúqeT˙ jÓ÷>∑$<ë´
bÕs¡+>∑‘T· \T e´eVü≤]+#Ó<sä T¡ . Ç~ s¬ +&ÉT ns¡uú ≤Û >∑eTT\T>± dü÷s¡´ #·+Á<ä
ø£fi\¯ ≈£î Á|ürø£>± e⁄+≥T+~. Ç≥Te+{Ï n‹düTìï‘· uÛ≤>∑eTTô|’ ÄVüQ‘·T\
<äèwæ<º √wüeTT k˛ø£≈î£ +&É>± e⁄+&˚+<äTøπ u≤wæøe£ TT\T ø£≥eº \j·TTqì ≈£L&Ü
ø=+<äs¡T #Óô|Œ<äs¡T. m+<äTø£+fÒ ô|+&ç¢ nq>±H˚ e+<ä˝≤~ eT+~
ÄVü‰«ì‘·T\T, n‹<∏äT\T e#ÓÃ<äs¡T ø£<ë. yê]˝À s¡ø£s¡ø£eTT\ e´≈£îÔ\T
e⁄+&Ó<sä T¡ . yê] <äèwæº e<Û÷ä es¡T\ MT<ä |ü&‘ç ˚ <√wüeTT ø£qTø£ á Ä#ês¡eTT
@sêŒ≥T #˚dæs¡ì $X‚¢wæ+#·Tø√e#·TÃqT. M]s¡Te⁄s¡T e<Ûä÷es¡T\ì >∑Ts¡TÔ>±
e⁄+&ÉT≥≈£î ≈£L&Ü Ç$ eTTK´eTì uÛ≤$+#Ó<äs¡T.
$&ç~>∑èVü≤eTT :
e<ÛäTe⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ã+<ÛäTe⁄\T ‘·s¡*e#·Tà ô|+&ç¢ ≈£îe÷s¡TìøÏ
m<äTπs– kÕ«>∑‘·e#·qeTT\T |ü*øÏ $&ç~ >∑èVü≤eTTq≈£î ˝Ò<ë @sêŒ≥T
#˚j·Tã&çq ãdü≈£î es¡Tì >ös¡e eTsê´<ä\‘√ ÄVü‰«ì+#Ó<äs¡T. BìH˚
ªªm<äTs¡Tø√\µµ düHêïVü≤eTHÓ<äs¡T. $&ç~ >∑èVü≤eTTq≈£î es¡T&ÉT sê>±H˚
es¡e÷\qT y˚∫, dü|sü ´¡ \q+‘·se¡ TT e<ÛTä e⁄ ‘·s|¡ ⁄ü yês¡T ‘˚ã&çq bÕqø£eTT
es¡TìøÏ, es¡Tì ‘·s|¡ ⁄ü yê]øÏ yê] Á|üj÷· D ã&É*ø£qT rs¡TÃ≥≈£î >±¢dTü \˝À
b˛dæ n+<äs¡≈£î sTT#ÓÃ<äs¡T. á s√E\˝À e<Ûä÷es¡T\ $&ç~ ø£fi≤´D
eT+&É|üeTT ˝Òø£ |òü+ø£åqT Vü‰\T˝ÀH˚ n>∑T‘·Tqï~. Çø£ÿ&˚ e<Ûä÷es¡T\≈£î
56
y˚s¡Ty˚s¡T >∑<äT\T+{≤sTT. $&ç~ Ç+{Ï˝À ≈£L&É es¡Tì#˚ |üP» #˚sTT+∫
ø£Hê´<ë‘· #˚‘· es¡Tì ø±fi¯ófl ø£&ç–+∫ es¡Tq≈£î q÷‘·q egeTT\T
Á|ü<ëqeTT #˚j·TT≥ H˚qT #ê˝≤#√≥¢ #·÷∫‹ì. $&ç~ >∑èVü≤eTT˝À
eTT‘Ó’<äTe⁄\≈£î u§≥Tºô|{Ϻ |ü+&É÷¢ ‘ê+ã÷\eTT‘√ dü‘·ÿ]+#Ó<äs¡T. Ç+{Ï
Ä&É|ü&ÉT#·T\qT Á|ü‘˚´ø£eTT>± >ös¡$+#Ó<äs¡T. n+<äTπø Ä&É|ü&ÉT#·T ns¡ú
yÓTT>∑T&É+{≤s¡T. ô|+&ç¢˝À nH˚ø£ dü+<äs¡“¤eTT\˝À Ä&É|ü&ÉT#·T\≈£î |ü+&ÉT
‘ê+ã÷\eTT\‘√ bÕ≥T j·T<∏ëX¯ø>ÔÏ ± <äøD å£ (˝≤+#ÛH· ê\T) ≈£L&Ü sTT#ÓÃ&ç
yês¡THêïs¡T. X¯øÏÔ˝Òìyês¡T πøe\eTT |ü+&É÷¢ ‘ê+ã÷\eTT\‘√H˚ dü]|ü⁄∫Ã
dü+‘·è|æÔ |üs#¡ &Ó yç ês¡THêïs¡T. Ç$ Ä&É‘√ãT≥Tºe⁄\øÏ#Ã˚ >ös¡e eTsê´<ä\T.
es¡|üP» :
$&ç~>∑èVü≤eTT˝À e⁄qï es¡Tì ø£fi≤´Dy˚~ø£≈£î ÄVü‰«ì+∫ <Ó’eÁbÕs¡úq
nq+‘·se¡ TT e<ÛTä e⁄ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ô|+&ç≈¢ î£ e÷s¡Tì ø±fi¯ófl ø£&–ç s¬ +&ÉTu§≥T¢
‘·\ô|’ #·\T¢ø=HÓ<äs¡T. BìH˚ ªªes¡|üP»µµ n+<äTs¡T. Ç+<äT≈£î ø±s¡DeTT
u≤ã÷! nuÛÑ+ X¯óuÛÑ+ ms¡T>∑ì e÷_&ɶ sT÷s√E qT+&ç ˙ düVü≤<Ûäs¡à#ê]DÏ
ø±uÀ‘·Tqï~. ÄyÓT≈£î m≥Te+{Ï ø£weºü TT sê˙j·T≈£îeTì ÁbÕ<∏j ˚ T· |ü&≥É eTì
uÛ≤eeTT. Á|üdüTÔ‘·eTT |üPsê«#ês¡ Á|üø±s¡eTT>± es¡Tì bÕ<äeTT\T
ø£Hê´<ë‘·\T ø£&TÉ >∑T≥ Ä#ês¡eTT>± e#·TÃ#·Tqï~. ø±ì ø£Hê´<ë‘·\ ø£+f…
es¡Tì ej·TdüT‡ ∫qï~ >∑<ë! ∫qïyêì bÕ<äeTT\T ô|<ä›\T ø£&ÉT>∑T≥
<Ûäs¡àdü÷Á‘·eTT\≈£î $s¡T<ä∆eTT. á $wüj·TeTTqT $E„\T, ô|<ä›\T Á>∑Væ≤+#·
>∑\s¡T. Ä ˙fi¯fl#Ó+ãTqT es¡T&˚ rdæø=ì dü«j·TeTT>± |üfiflË eTT˝À eTT+<äT>±
≈£î&çbÕ<äeTT ‘·<äT|ü] m&ÉeTbÕ<äeTT ø±fi¯óflø£&ÉT>∑Tø=qe˝…qT. ‘·s¡Tyê‘·
X¯ó<√∆<Ûäø£e÷#·˙j·TeTT »s¡T>∑TqT.
eT<ÛäT|üs¡ÿeTT :
$yêVü≤Á|üÁøÏjT· ˝À eT<ÛTä |üsÿ¡ eTT\≈£î $•wüº kÕúqeTTqï~. ªª<ä~,Û |òTü è‘·,
eT<ÛTä dü+j·TTø£yÔ T˚ ‘·qà<ÛTä |üsÿ¡ $T‹µµ eT<ÛTä |üsÿ¡ eTq>± ô|s¡T>∑T, HÓsTT´, ‘˚HÓ
 57
ø£*|æq |ü<ës¡úeTT. Ç~ ø£+#·TbÕÁ‘·˝À ˝Òø£ yÓ+&çbÕÁ‘·˝À b˛dæ dü÷Œ¤qT‘√
˝Òø£ #Ó+#ê‘√ ø£*ô|<äs¡T. ø£Hê´<ë‘·\T ªªz+ eT<ÛäT|üs√ÿ eT<ÛäT|üs√ÿ
eT<ÛTä |üsÿ¡ 'µµ nì |ü*øÏ es¡Tq≈£î eTTe÷às¡T eT<ÛTä |üsÿ¡ eTT ô|f…<º sä T¡ . es¡T&ÉT
eTTe÷às¡T eT<ÛäT|üs¡ÿeTTqT ªªÁ|ü‹ >∑èVü≤‘êyéTµµ nì Á>∑Væ≤+#·TqT. es¡T&ÉT
eT<ÛäT|üs¡ÿeTTqT Á>∑Væ≤+#·T#·÷ z eT<ÛäT|üs¡ÿe÷! qTe⁄« y˚<äeTT\qT
Á|üø±•+|ü#˚j·TT<äTe⁄. ø°]ÔÁ|ü‹wüº\ ì#ÓÃ<äe⁄. qqTï Á|ü»\≈£î Çwüߺì>±,
|üX¯ódü+|ü<ä ø£\yêì>± ≈£L&Ü #ÓsTT´ nq&Éy˚T sT÷ eT+Á‘· kÕsê+X¯eTT.
á $<ÛäeTT>± eT÷&ÉTkÕs¡T¢ dü÷Œ¤qT‘√ rdæø=ì ‹qï ‘·s¡Tyê‘· –HÓï˝À
e⁄qï <ä+‘·j·TTqT ‹qe#·TÃqT. es¡T&ÉT eT<ÛäT|üs¡ÿeTT ùd$+∫q ‘·s¡Tyê‘·
n‘·ìøÏ q÷‘·q egeTT\T ãVüAø£]+#Ó<äs¡T. sêqTsêqT á egeTT\H˚
eT<ÛäT|üs¡ÿeTT\T>± e´eVü≤]+#·&ÉeTT eTq≈£î ÄqyêsTTr>± e÷]q~.
m+<äTø£q>± ô|s¡T>∑T, HÓsTT´, ‘˚HÓ kÕ<Ûës¡DeTT>± me]+{Ï˝ÀHÓ’Hê
e⁄+&Ó&çy˚. Çø£ Ä dü+<äs¡“¤eTT>± es¡T&çøÏ ô|fÒº egeTT\qT e÷Á‘·eTT
ãj·T≥ ø=qT>√\T #˚j·Te\dæqy˚. Bìì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=H˚ e<ÛäTe⁄
‘·s¡|ü⁄yês¡T ô|+&ç¢ã≥º\T ø=H˚≥|ü&ÉT eT<ÛäT|üs¡ÿeTT\+fÒ egeTT\H˚
nsêúìøÏ e#˚Ãdæ].
yÓ’<ä´<Ûäs¡àeTT\T :
eT<ÛäT|üs¡ÿeTT\˝À kÕe÷õø£˙‹‘√bÕ≥T yÓ’<ä´<Ûäs¡àeTT\H˚ø£eTTqï$.
eT<ÛTä |üsÿ¡ ‘·‘+· >∑eTT˝À sTT#˚à ‘˚HÓ e\q eT<ÛTä s¡eTT>± e÷{≤¢&˚ dü«uÛ≤eeTT
n\e&ç es¡T&ÉT eTTqTeTT+<äT n+<äs¡≈£î Çwüߺ&ÉT>± e÷s¡‘ê&Éqï~ ˇø£
qeTàø£eTT. eT<ÛäTs¡eTT>± e÷{≤¢&É≥eTT nq>± n+<ä]‘√ eT+∫>±
e÷{≤¢&ÉT#·÷ $yê<äeTT\≈£î nr‘·eTT>± q÷‘·q >∑èVü≤düTú&ÉT e]ú\¢
e\j·TTqqï kÕe÷õø£ dü+<˚X¯eTT sT÷ Ä#ês¡eTT˝À sTT$T&çj·TTqï~.
Äj·TTπs«<äeTT #Óù|Œ yÓ’<ä´ <Ûäs¡àeTT\ Á|üø±s¡eTT ‘˚HÓ≈£îqïìï dü<äTZDeTT\T
58
eT] <˚ìøÏ˝Òe⁄. Js¡íX¯øÏÔì ô|+bı+~+#·T≥≈£î, <˚Vü≤eTTq≈£î |ü⁄wæºì
ø£*–+#·T≥≈£î m+‘√ <√Vü≤<äeTT #˚düTÔ+~. Çø£ HÓsTT´ X¯Øs¡eTTq≈£î
X¯øÏÔìe«>±, ô|s¡T>∑T #·\e #˚düTÔ+~. á eT÷&ç+{Ï $TÁX¯eTyÓTÆq
eT<ÛäT|üs¡ÿeTT sTTe«&ÉeTT <ë«sê es¡T&çì XÊØs¡ø£eTT>±, <Ûäè&ÉeTT>±,
X¯øeÔÏ +‘·Tì #˚jT· &ÉeTT sT÷ eT<ÛTä |üsÿ¡ Á|üÁøÏjT· \ø£´å eTT>± düŒwüeº TÚ‘·Tqï~.
s¡øå±ã+<ÛäqeTT :
e÷qeJ$‘·eTTqT eT<ÛäTs¡yÓTÆq eTTK´eT>∑TÁøÏj·T $yêVü≤ø£˝≤|üeTT
q+<äTqT&ç$]. Ç~jÓTTø£ düTBs¡eÈ T>∑T |ü$Á‘· ø±s¡´Áø£eTeTT. $T>∑T\ u≤<Û´ä ‘ê
j·TT‘·yÓTÆq |ü$Á‘·yÓTÆq ø±s¡´Áø£eTeTT\qT y˚TeTT ì‘·´eTT dü‘·´eTTqT
Äsê~Û+#·T≥≈£î s¡øå±ã+<ÛäqeTT (Bøå± ø£+ø£DeTT) qT <Ûä]+∫ q÷πsfi¯fl≈£î
ô|’>± e]ú\T¢≥j˚T s¡øå±ã+<ÛäqeTT eTTUÀ´<˚›X¯´eTT.
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT (Ä#ês¡T´&ÉT) eT+Á‘·eTTqT |ü]ƒ+#·T#·÷, es¡Tì ≈£î&ç
eTT+CÒ‹øÏ s¡øå±ã+<ÛäqeTT (Bøå±ø£+ø£DeTT) ø£{Ϻ ô|<ä›\+<ä] ‘·s¡|ü⁄q
Äos¡«~+#·TqT. |üP»´ eTVü‰X¯jT· T˝≤sê ! Á|ü|+ü #·eTT˝À <Óe’ E„\T qT&ç$q
@ Bøå±ø£+ø£DeTTqT <Ûä]+∫, n{Ϻ s¡÷|üeTTqT bı+<äT#·THêïs√, Ä Bøå±
s¡÷|üeTTqT J$‘·|üs¡´+‘·eTT bı+<äT#·÷, $<ë´+düT\≈£î, düeTdüÔ
e÷qe⁄\qT |üPõ+∫ Äsê~Û+#·T≥≈£î, s¡ø±å ã+<Ûqä eTTqT <Û]ä +#·T#·THêïqT.
qqTï n≥T\ Äos¡«~+#· ÁbÕ]ú+#·T#·THêïqT. nì es¡T&ÉT dü_Û≈£î\‘√
Äosê«<äeTT\T ø√s¡TqT.
j·TCÀ„|üM‘·eTT :
j·TCÀ„|üM‘·eTT (»+<Ûä´eTT) y˚<ä<Ûäs¡àdü÷Á‘·eTT\ qT+&ç eTqTe⁄,
bÕs¡dÿü s¡, ÄX¯«˝≤j·Tq, uÀ<Ûëj·Tq, >√_Û˝≤j·Tq\T >∑èVü≤´dü÷Á‘·eTT\+<äT
#Ó|æŒ]. j·TCÀ„|üM‘·eTq>± m&ÉeTuÛÑT»eTT ô|’uÛ≤>∑eTTqT+&ç ≈£î&çuÛÑT»eTT
ÁøÏ+<ä≈£î Áy˚˝≤&ÉTq~. ‘=$Tà~b˛>∑T\T ø£\~. eT+>∑fi¯ dü÷Á‘·eTTq+<äT
 59
Á>∑T#·TÃq~ ≈£L&Ü (qe) ‘=$Tà~b˛>∑T\‘√ H=|ü#·T+&ÉTqT. Á|ü|+ü #·eTT˝À
düs«¡ eT‘·eTT\+<äT $yêVü≤bÕDÏÁ>∑V≤ü DeTTqT, n≥T\H˚ Á|ü‹eT‘·eTTq+<äT
Ád”ìÔ >∑èVæ≤DÏ>± >∑T]Ô+#·T≥≈£î>±qT, Äj·÷ eT‘·eTT\yê] >∑Ts¡T\Ô qT Ád”\Ô ≈£î
yÓT&ÉjT· +<äT ø£≥Tº#T· Hêïs¡T. y˚<<ä säÛ à¡ eTTq+<äT qe (‘=$Tà~) dü÷Á‘·eTT\‘√
≈£L&çq j·TCÀ„|üM‘·eTTqT e<Ûä÷es¡T\≈£î <Ûä]+|ü#˚dæ >∑èVü≤düTú\T uÛ≤sê´
uÛÑs¡Ô\T>±, <ä+|ü‘·T\T>± q÷πsfi¯¢≈£î ô|’>± dü+|üPs¡í Äj·TTsês√>∑´eTT\T
düTdü+‘êq kÂuÛ≤>∑´eTT\‘√ e]ú\T¢≥≈£î>±qT, sT÷ Á|üø£èrX¯«s¡Tì ì‘·´eTT
<Ûë´ì+#·T≥≈£î j·TCÀ„|Mü ‘·eTT (»+<Û´ä eTT) eTTK´eTT>± ñ<˚•› +|üã&çq~.
á j·TCÀ„|üM‘·eTT ˝Òì<˚ |ü⁄s¡Twüß&ÉT m{Ϻ X¯óuÛÑø±s¡´eTT\T #˚j·TT≥≈£î
ns¡TΩ&ÉT ø±&Éì uÛ≤eeTT.
<ä+|ü‘·T\T ì‘·´eTT >∑èVü≤eT+<äT n–ïì yÓ*–+∫ >∑èVü≤j·T»„eTTq≈£î
<˚X¯ ø£fi≤´D+ ø=s¡≈£î eTVü‰j·T»„eTTq≈£î ø±s¡´ø£s¡Ô\T>± e´eVü≤]+#·T≥≈£î
sT÷ j·TCÀ„|üM‘·eTTqT <Ûä]+|ü#˚j·TT#·T+&çs¡ì Á>∑Væ≤+|üe\j·TTqT. ø=ìï
y˚\ dü+e‘·‡s¡eTT\qT+&ç e#·TÃ#·Tqï sT÷ $yêVü≤e´edüú düTdæús¡yÓTÆq~.
Ç~ e÷qe⁄˝Òs¡Œs¡T#·T≈£îqï kÕ+|òæTø£yÓTÆq ø£≥Tºu≤≥T. ô|<ä›\T, $E„\T
@s¡Œ]∫q $yêVü‰~ c˛&ÉX¯dü+kÕÿs¡eTT\T e÷qe⁄ì Hê>∑]ø£‘ê
∫Vü≤ïeTT\T. Ç<˚ $<ÛäeTT>± >∑èVü≤düTú\qT ìπs∆•+#·T≥≈£î dü+πø‘·eTT>±
(>∑Ts¡TÔ) sT÷ eT+>∑fi¯dü÷Á‘·eTT, j·TCÀ„|üM‘·eTT\T ñ|üø£s¡D kÕ<ÛäqeTT
˝…’q$. Ç+<äTe\q |ü⁄s¡Twüßq≈£î j·TCÀ„|üM‘·eTT X¯óuÛ≤X¯óuÛÑ Á|ü‹ø±s¡´eTT
q+<äT ‘·|üŒìdü]>± qT+&Ée˝…qT.
eTT+<äT>± es¡Tì <ä>∑Zs¡≈£î es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\TqT sê$+∫
j·TCÀ„|üM‘·eTT (»+<Ûä´eTT) qT es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î sTT∫à es¡TìøÏ
|ü⁄cÕŒø£‘å \· T sTT∫Ã, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î qeTdüÿ]+|ü#d˚ ,æ es¡Tì#˚‘· j·TCÀ„|Mü ‘·
eT+Á‘·eTT\qT nì|æ+∫ ‘·s¡Tyê‘· es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T es¡TìøÏ
j·TCÀ„|üM‘·eTTy˚dæ |ü⁄cÕŒø£å\‘√ Äos¡«~+#Ó<äs¡T.
60
‘·s¡Tyê‘· |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT j·TCÀ„|üM‘·eTTqT >∑÷]à ªªz+ j·TCÀ„|üM‘·+
|üse¡ T|ü$Á‘·+ Á|üC≤|ü‘s˚ ´¡ ‘·‡Vü≤»+ |ü⁄s¡kÕÔ‘,Y Äj·TTwü´ eTÁ>∑´+ Á|ü‹eTT+#Û·
X¯óÁuÛÑ+ j·TCÀ„|üM‘·+ ã\eTdüTÔ ‘˚»'µµ (ãTTπ>«<ä+) nì j·TCÀ„|üM‘·
|ü$Á‘·‘·qT, ÁbÕeTTK´eTTqT >∑÷]à dü_Û≈£î\+<äs¡ø° ‘Ó\T|ü⁄qT. ‘·<äT|ü]
ô|<ä›\+<ä] ‘·s¡|ü⁄q |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT es¡TìøÏ ÄodüT‡\T n+~+#·TqT.
>öØ<˚$ |üP» :
eT+>∑fi¯ dü÷Á‘·eTTq≈£î >öØ<˚$ n~ÛcÕºq<˚e‘·. Ç+<äTe\q Á|ü‹ø£q´
ô|+&ç¢øÏ eTT+<äT ‘·|üŒìdü]>± >öØ<˚$ |üP» #˚j·TT Ä#ês¡y˚Ts¡Œ&çq~.
>öØ<˚$øÏ eT+>∑fi¯>öØ<˚$ nqT ù|s¡T ≈£L&Ü ø£\<äT. n+<äTπø eTT+<äT>±
ø£Hê´<ë‘· >∑èVü≤eT+<äT m#·Ã≥ <Óy’ êsê<Ûqä ì‘·´eTT #˚jT· T#·THêïs√ n#·Ã≥
ø£Hê´<ë‘·\T e<ÛäTe⁄‘√ <Ó’yêsê<Ûäq ªª>öØ<˚$ |üP»µµ #˚sTT+#Ó<äs¡T.
eTT+<äT>± BbÕsê<Ûäq ≈£î+<äT\T, ‘·<äT|ü] nK+&ÉCÀ´‹ì yÓ*–+∫
>öØ<˚$ |üP» #˚j·TT<äTs¡T. |üPC≤q+‘·s¡eTT |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT e<ÛäTe⁄‘·+Á&ç
≈£î&çeTT+CÒ‹øÏ ø£+ø£D<Ûës¡D #˚j·TTqT. e<ÛäTe⁄ ‘·+Á&ç uÛ≤s¡´≈£î, e<ÛäTe⁄
≈£î&ç#˚‹øÏ ø£+ø£DeTT\T ø£≥TºqT. ‘·<äT|ü] eTT‘Ó’Ô<äTe⁄\T e<ÛäTe⁄ ø±fi¯fl≈£î
bÕsêDÏsêdæ, #˚‘·T\≈£î >√fi¯fl≈£î >√]+{≤≈£î ô|{Ϻ u≤wæø£eTT ø£{Ϻ ãT>∑Zq
kÕ<ÛäT‘√ ô|+&ç¢#·Tø£ÿ ~<Ó›<äs¡T. e<ÛäTe⁄qT ø£Hê´<ë‘·\qT |üP» <ä>∑Zs¡Tqï
ã+<ÛäT$TÁ‘·T\T, ô|<ä›\T, eTT‘Ó’<Ô äTe\T n+<äs¡÷ Äos¡«~+#Ó<äs¡T. (ô|+&ç¢
ø£fi≤´Dy˚~ø£ MT<ä »]–qjÓT&É\ á eT+>∑fi¯>öØ<˚$ |üP» ø£fi≤´Dy˚~ø£
MT<ä »s¡T>∑T‘·T+~.)
ø£fi≤´Dy˚~ø£e<ä›≈£î :
e<ÛäTe⁄ ‘·+Á&ç ø=‘·Ô#Ó+ãT˝À ˙{Ï‘√ #Ó+ãT |ü≥Tº≈£îì, e<ÛäTe⁄ ‘·*¢
es¡TìøÏ ø£Hê´<ëq n|üŒ–+‘· düeTj·TeTT˝À q÷‘·q egeTT\T, yÓ+&ç
»+<Ûä´eTT |üfiËfls¡eTT˝À ô|≥Tºø=ì e<ÛäTe⁄‘√ düVü‰, e<ÛäTe⁄ <√dæ*˝À
 61
‘ê+ã÷\eTT, <äø£åD, ø=ã“]uÀ+&ÉeTT ô|{Ϻ ø£fi≤´Dy˚~ø£≈£î rdüT≈£îì
e#ÓÃ<äs¡T. ø£Hê´<ë‘·\T e<ÛäTe⁄qT ‘·÷s¡TŒeTTKeTT>± ø£fi≤´Dy˚~ø£MT<ä
≈£î&çbÕ<äeTT+<äT+∫ ≈£Ls=ÃHÓ<sä T¡ . ‘Ó\ì¢ n&ÉT‘¶ sÓ ¡ ô|f…<º sä T¡ . Bìπø eTs=ø£
ù|s¡T ªª‘Ós¡kÕ\µµ. ‘Ó\¢ìegeTTô|’ l, dü«dæÔø˘ nì Áyêdæe⁄+≥T+~. ø±˙
sT÷ s√E\˝À @<√ ˇø£ <äT|üŒ{Ï, ˝Òø£ \T+^>∑T&ɶ ‘Ós¡>± |ü≥Tº‘·THêïs¡T.
e<Ûä÷es¡T\qT ‘·÷s¡TŒ, |ü&ÉeTs¡\≈£î n_ÛeTTK+>± ≈£Ls=Ãqu…{Ϻ, á
‘Ósk¡ Õ\qT ñ‘·sÔ <¡ øä DåÏ eTT\T>± |ü≥Tº≈î£ ì dü÷s¡´k˛ø£eÔ TT ˇø£y|’Ó ⁄ü , eT+>∑fi¯
yêsTT<ä´eTT\ eT<Ûä´, eTT‘·ÔsTT<äTe\T, eT+>∑fi¯^‘·eTT\T eT]jÓTTø£yÓ’|ü⁄
Ä\|æ+#·T#·T+&É>± e<Ûä÷es¡T\T J\ø£Ás¡ u…\¢eTT ˇø£]‘·\ô|’ ˇø£s¡T
ô|≥Tº≈£î+<äTs¡T.
y˚<ä<Ûäs¡àdü÷Á‘·eTT\+<äT ‘Ós¡|ü≥Tº $wüj·TeTTqT #Ó|üŒ˝Ò<äT. ø£qTø£ ‘Ós¡
|ü≥qº edüs+¡ ˝Ò<ìä ø=+<äs+¡ <äTs¡T. Á|üdTü ‘Ô e· TT ‘Ó\ì¢ ‘Ós|¡ {ü ºÏ ø±s¡´Áø£eTeTT
#˚sTT+#·T≥ Ä#ês¡eTT˝À qTqï~. Á|ü‘·´ø£åeTT>± Á|ü‹ ô|+&ç¢˝Àq÷
#·÷#·T#·THêïeTT.
Ä<ëq+ uÛ÷Ñ eT+&É\+ <ëq+#˚ùdÔ e#˚à |ò˝ü ≤ìøÏ düe÷qeTT:
$yêVü≤eTT˝À ø£Hê´<ëqeTT ÁbÕeTTK´eTT n+‘êsTT+‘êø±<äT.
ø£Hê´<ëq|òü\+ nyÓ÷|òüTeTì, n|ü]$T‘·eTì ô|<ä›\T #ÓãT‘·THêïs¡T.
n+<äTπø |æ\¢\T ˝Òì <ä+|ü‘·T\T, ã+<ÛäT$TÁ‘·T\ ≈£îe÷¬sÔ\ $yêVü≤eTT\
dü+<äs¡“¤+>± yê] nqTeT‹ rdüTø=ì Ä ne÷àsTT\qT ø£Hê´<ëq+
#˚j·TT≥≈£î eTT+<äT≈£î ekÕÔs¡T.
ˇø√ÿj·TT>±ìøÏ ˇø√ÿ<Ûsä à¡ +:` |ü<àä |ü⁄sêD≤ìï nqTdü]+∫ ˇø√ÿ j·TT>∑+˝À
ˇø√ÿ <Ûsä êàìøÏ ÁbÕeTTK´+ \_Û+∫q~. ø£è‘·jT· T>∑+˝À ‘·|dü Tü ‡≈£î Á|üeTTK
kÕúq+ <äøÿ£ >± Á‘˚‘êj·TT>∑+˝À C≤„HêìøÏ ô|<ä|› s” ¡ƒ y˚d+æ ~. <ë«|üs¡ j·TT>∑+˝À
j·TC≤„\≈£î ÁbÕeTTU≤´ìï∫Ã+~. Çø£ ø£*j·TT>∑+˝À <ëHêìøÏ $•wüºkÕúq+
\_Û+∫q~. |ü⁄sêD≤\˝À mH√ï s¡ø£eTT\ <ëHê\THêïsTT. •_#·Áø£e]Ô
62
X¯Øs¡eTTH˚ <ëqeTT #˚XÊ&ÉT. <äB∫Û ‘·q X¯Øs¡eTT˝À meTTø£\qT <ëq+>±
sTT#êÃ&ÉT. |üs¡TX¯ósêeTT&ÉT, ã*#·Áø£e]Ô, ø£s¡Tí&ÉT, JeT÷‘·yêVü≤qT&ÉT
‘·~‘·s¡T\ <ëq>∑TD $X‚wüeTT\T n+<äs¡≈£L ‘Ó*dæqy˚. Ç+ø± yÓTT‘·Ô+
16 eTVü‰<ëHê\qT n‹ >=|üŒ>± eT‘·‡´|ü⁄sêDeTT ù|s=ÿqï~. M{Ï˝À
ø£Hê´<ëqeTT ≈£L&Ü ˇø£{Ïø±e≥+ >∑eTHês¡ΩeTT.
ø£Hê´<ëq+ >=|üŒ‘·qeTT :
ø£Hê´<ëq+ >=|üŒ‘·HêìøÏ $yêVü≤eT+Á‘ê˝Ò kÕø£å´eTT. yê{Ï
Á|üø±s¡eTT>± nHê~>± Je⁄&ÉT $<ë´V”≤q‘· bÕ|üø£s¡à Á|üuÛ≤yê\e\q
nH˚ø£ »qà˝…‘T· ‘Ô T· +{≤&ÉT. e÷qe»qà m‹ÔHê n]wü&«É sêZ\qT »sTT+#·˝øÒ ,£
nC≤„q yÓ÷Vü‰+<Ûäø±sê\˝À ∫≈£îÿø=ì mHÓïH√ï bÕbÕ\T #˚düTÔ+{≤&ÉT.
<Ó’eì+<ä, uÛÑ≈£îÔ\qT nee÷q|üs¡T#·T≥, dü»®qT\qT Væ≤+dæ+#·≥+ e+{Ï
n|ü#êsê\≈£î ˇ&çø£&É‘ê&ÉT. Ç≥Te+{Ï bÕ|üeTT\qT+&ç $eTT≈£îÔ&ÉT
ø±e{≤ìøÏ n‘·&çøÏ ˇø£fÒ<ë]. n<˚ ø£Hê´<ëqeTT. ø£Hê´<ëqeTT e\q
n‘·ì bÕbÕ\˙ï |ü{≤|ü+#·˝…’b˛‘êsTT.
dü‘·´˝Àø£ìyêdüeTT :
ø£Hê´<ëq >=|üŒ‘·qeTTqT >∑÷]à m+‘√ #Ó|üŒe#·TÃqT. $yêVü≤
eT+Á‘·eTT\˝Àì ªª>∑+>±yê\Tø±_Ûd‡ü |ü]Ô ¸ eT+&É\ |üs´¡ +‘·eTT... ÁãVü≤à˝Àπø
ìyêdü dæ<ä∆´s¡¸+µµ ˝À m+‘√ ñ‘·èÿwüºuÛ≤eeTTqï~. ø£Hê´<ëqeTT<ë«sê
\_Û+#˚ |ü⁄D´+e\q ø√≥¢ dü+e‘·‡s¡eTT\T dü‘·´˝Àø£+˝À ìedæ+#·T≥≈£î
ns¡Ω‘· \_ÛdüTÔ+<ä≥. eTs√ $wüj·TeTT @eT+fÒ ø£Hê´<ëqeTT e\q
eTq‘√bÕ≥T |ü~‘·sê\ |üPØ«≈£î\T, eTq ‘·s¡Tyê‘· |ü~ ‘·sê\yês¡÷
XÊ•«‘·+>± dü‘´· ˝Àø£+˝À ìedæ+#·{≤ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ |ü⁄D´+ \_ÛdTü +Ô <ä≥.
q÷s¡Tj·TC≤„\ |òü\eTT :
q÷s¡Tj·TC≤„\T #˚dæq |òü\eTTq≈£î eT÷&ÉT¬s≥T¢ |ü⁄D´eTT ˇπøˇø£ÿ
 63
ø£Hê´<ëqeTT e\q \_ÛdüTÔ+<ä˙ ô|<ä›\ ñyê#·. Ç~ ô|+&ç¢ eT+Á‘·eTT\
˝ÀH˚ ñqï~. eT‘·‡´|ü⁄sêDeTT˝À Ç+ø=ø£e÷≥ ≈£L&Ü #ÓbÕŒs¡T. ªªdüsê«
uÛÑs¡D+ dü+j·TTø±Ô+ jÓ÷<ä<ë‹#·‘˚q <ä‘êÔdüsê«düXË’\ ø±qHêµµ nì
dü÷ú\eTT>± Bì ns¡úeTT @eT+fÒ |üs¡«‘·eTT\T, eHê\‘√ ≈£L&çq
uÛÑ÷eT+&É\+ yÓTT‘êÔìï <ëq+#˚ùdÔ e#˚à |ü⁄D´|òü\eTT ÄuÛÑs¡DeTT\‘√
n\+ø£è‘·yTÓ qÆ ˇø£øq£ ´qT <ëq+#˚jT· ≥+ e\q \_ÛdTü +Ô <ä˙, |ü⁄s¡TcÕsêú\T
Hê\T>∑T <Ûäs¡à, ns¡ú+, ø±eT+, yÓ÷ø£å+ nH˚ á Hê\T>∑T |ü⁄s¡TcÕsêú\T
dæ~∆ùdÔH˚ e÷qe»qà≈£î kÕs¡úø£‘·. πøe\+ ø£Hê´<ëq+ e\qH˚ #·‘·T]«<Ûä
|ü⁄s¡TcÕsêú\T dæ~∆kÕÔj·Tì |ü\Te⁄s¡T qeTTà‘ês¡T. n+<äTπø ø£Hê´<ë‘·
ø£Hê´<ëq düeTj·TeTT˝À á ns¡úeTT e#˚à eT+Á‘·eTT\qT |ü]ƒ+∫ eTØ
‘·q ≈£îe÷¬sÔqT <ëq+#˚kÕÔ&ÉT.
ø£Hê´<ëq+ m˝≤ #˚kÕÔs¡T :
ø£Hê´<ë‘· yÓTT<ä≥ es¡Tì |üPõ+∫, ø±fi¯ófl ø£&ÉT>∑T‘ê&ÉT. ‘·s¡Tyê‘·
q>∑\T <Ûä]+∫, ø=ã“]u§+&É+, |ü⁄e⁄«\T, nø£å‘·\T, ã+>±s¡+ ˝Ò<ë <äø£åD
|ü≥Tºø=qï e<ÛäTe⁄ ≈£î&ç#˚‹ì ÄyÓT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T es¡T&ç≈£î&ç#˚‹˝À e⁄+∫
ñ<äø£eTT‘√ <ëq+#˚kÕÔs¡T. kÕ<Ûës¡D+>± @<Ó’Hê edüTÔe⁄H√, uÛÑ÷$TH√
<ëq+ #˚ùd≥|ü&ÉT |ò˝ü ≤Hê <ëìì ˙≈£î <ëq+ #˚dTü HÔ êïqT. Çø£ô|’ <ëìô|’
düs«¡ Vü≤≈£îÿ\T˙$. HêøÏø£ m˝≤+{Ï dü+ã+<Ûeä TT˝Ò<Tä . nqT ns¡eú TT e#˚Ã˝≤
#ÓãT‘êeTT. ø£Hê´<ëq $wüj·T+˝À e÷Á‘·eTT e<ÛäTe⁄ ‘·+Á&ç ∫es¡˝À
ªªqeTeTµµ nì #Ó|üŒ&ÉT. m+<äTø£+f… $yêVü≤yÓTÆq+‘· e÷Á‘·eTTq ÄyÓT
n‘·ì ≈£L‘·Ts¡T ø±≈£î+&Ü b˛‘·T+~? n+‘·{‘Ï √ ÄyÓT≈£î |ü⁄{Ï+º {Ï ã+<Ûeä TT
‘Ó–b˛‘·T+<ë? b˛<äTø£<ë. n+<äTπø Äe÷≥ #Ó|üŒ≈£î+&Ü ø£Hê´<ëq+
#˚kÕÔ&ÉT. n|ü&˚ es¡T&ç‘√ <Ûäπsà#·, nπs∆#·, ø±y˚T#·, Hê‹#·sê$T nì
eT÷&ÉTkÕs¡T¢ nìŒkÕÔs¡T. <Ûäs¡à+˝Àq÷ ns¡∆+ n+fÒ &ÉãT“ $wüj·T+˝Àq÷
ø±eT+ nq>± <Ó’Væ≤ø£ düTK+ $wüj·T+˝Àq÷ ˙e÷≥ n‹Áø£$T+#·uÀqT
nì es¡T&ç‘√ Á|ü‹q #˚sTTkÕÔs¡qïe÷≥.
64
Ç<ä›s¡÷ |üs¡y˚TX¯«s¡ dü«s¡÷|ü⁄˝Ò :
$yêVü≤ eT+Á‘·eTT\ kÕsê+X¯eTT Á|üø±s¡eTT>± ø£Hê´<ë‘· nsTTq
e<ÛäTe⁄ ‘·+Á&ç Á|ü‹Á>∑V”≤‘· nsTTq es¡T&ÉT Ç<ä›s¡÷ |üs¡y˚TX¯«s¡ dü«s¡÷|ü⁄˝Ò.
n+fÒ <ëq$T#˚ÃB |ü⁄#·TÃø=H˚B ≈£L&Ü |üs¡y˚TX¯«s¡T&˚. Äj·TH˚ Ä Ç<ä›]
n+‘·s¡+>±\˝À Á|üy˚•+∫ yê]#˚ sT÷ |üì #˚sTTdüTÔHêï&ÉT. Bì e\q
yê] Ç<ä›]˝À ø£Hê´<ë‘·≈£î |ü⁄D´˝Àø£ düTU≤\T es¡T&çøÏ ◊Væ≤ø£ düTU≤\‘√
bÕ≥T n‘·ì J$‘êìøÏ ˇø£ ns¡∆+ \_ÛkÕÔsTT. n+fÒ #˚ùd~ #˚sTT+#˚B
n+‘ê Ä |üse¡ ÷‘·Tà&˚ nqï Ä<Ûë´‹àø£ uÛ≤eq Ç+<äT˝À sTT$T&ç e⁄+<äqï
e÷≥. H˚qTHê~ nH˚ nVü≤+uÛ≤eeTT kÕ«s¡eú TT q•+#·&ÜìøÏ n+<ä]|ü{≤¢
Áù|e÷_Ûe÷Hê\T düVü≤qo\‘· e+{Ï dü<äTZD≤\T ô|+bı+<ä&Üìπø ô|<ä›\T
á @sêŒ≥T #˚XÊs¡ì eTq+ dü+uÛ≤$+|üe#·TÃqT.
ø£Hê´<ëq d”«ø±s¡eTT :
nìï <ëqeTT\˝À >=|üŒ~ nqï<ëqeTT. ‘·s¡Tyê‘· ø£Hêï<ëqeTT.
á düèwæº yê´|æÔ #Ó+<äT≥≈£î Ád”Ô |ü⁄s¡Twüdü+jÓ÷>∑eTT Á|ü<ÛëqeTT. BìøÏ
$yêVü≤eTT˝À ø£Hê´<ëq |òüT≥ºeTT Á|ü<ÛëqeTT>± qT&ç$].>∑èVü≤kÕú
ÁX¯eTeTT˝À Á|üy˚•+∫ <Ûäsêàs¡∆ø±eTyÓ÷ø£åeTT\qT M]s¡T«s¡T uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…’
e]ú\T¢≥j˚T ø£Hê´<ëq eTTUÀ´<˚›X¯eTT. ø£q´ G <ëqeTT R ø£Hê´<ëqeTT.
nq>± ø£q´qT <ëqeTT #˚j·T&ÉeTì ns¡úeTT. ø±˙ sTTø£ÿ&É ø£q´ G
Ä<ëqeTT n+f… ø£q´qT d”«ø£]+#·&ÉeTT Á>∑Væ≤+#·&Éy˚T nì ns¡úeTT
edüTÔ+~. <ëqeT+f… Çe«&ÉeTT, Ä<ëqeT+fÒ rdæø=q&ÉeTT. ô|+&ç¢
dü + s¡ < ä “ ¤ e TT>± y˚ < ä e TT\˝À ø£ H ê´Á|ü ‹ Á>∑ V ü ≤ DeTH˚ e⁄qï~. ø±˙
ø£Hê´<ëqeTì˝Ò<äT.
e<ÛäTe⁄ <√dæ≥‘√ ‘ê+ã÷\eTT <äø£åD ø=ã“]u§+&ÉeTT ô|{Ϻ e<Ûä÷
es¡T\ eT<Ûä´ n]y˚DÏ (>∑]ø£ãT&ç¶) ô|{Ϻ, á n]y˚DÏ eT<Ûä´ <√dæ*e⁄+∫,
es¡Tì <√dæ* MT<ä e<ÛTä e⁄ <√dæ* e⁄+∫q |æeTà≥ ø£Hê´<ë‘·\≈£î Äe⁄bÕ\
 65
>±¢düTsTT∫Ã, Äe⁄bÕ\qT ø£Hê´<ë‘·\T ‘·eT\bÕ≈£î‘√ ø=ã“]uÀ+&ÉeTT
MT<ä bÕ\Tb˛j·TT<äTs¡T. ø£Hê´<ë‘·\T ªªz+ düeT+»+‘·T $X¯«<˚yê' düe÷b˛
Vü≤è<äj÷· ìHÍdü+e÷‘·] XÊ«dü+<Ûë‘ê düeTT<˚Áùwº <ä<ëÛ ‘·THÍ (ãTTπ>«<äeTT)
nq>± e<Û÷ä es¡T\yÓTqÆ y˚T$Ts¡Te⁄s¡eTT >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT˝À Á|üdqü ïeTT>±,
dü+‘√wüeTT>± ø£*dæyTÓ *dæ J$+#·T≥≈£î ˇø£]H=ø£se¡ TT e]+#·Tø=HêïeTT.
¬s+&ÉT q<äT\˝Àì »\eTT (˙s¡T) ø£\dæb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· @ $<ÛäeTT>±
$&ÉBj·T˝ÒyÓ÷ n<˚ $<ÛäeTT>± e÷ Vü≤è<äj·TeTT\qT ≈£L&Ü $&ÉBj·T˝Òì
$<ÛäeTT>± ˇø£ÿf…Æ Á|üXÊ+‘· JeqeTTqT >∑&çù|+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&Ée\j·TTqT.
|üse¡ ÷‘·Tà&ÉT $X¯«eTTqT <Û]ä +∫q≥T¢, y˚TeTT ˇø£]H=ø£se¡ TT <Û]ä +#·e˝…qT.
Áù|e÷qTsê>∑eTT\‘√ e]ú\¢e˝…qT. n+≥÷ |üs¡e÷‘·Tàì ÁbÕ]ú+#·&ÉeTT
Bì kÕsê+X¯eTT. Ç<˚ düeTj·TeTT˝À e<ÛTä e⁄qT<˚•∆ +∫ es¡T&ÉT ze<Û÷ä :`
qTe⁄« |ü‹ì <˚«wæ+|ü≈£îeTT. |üs¡e÷‘·Tàì ø£è|ü‘√ ˙ø£fi¯fl˝À ø£s¡TD
s¡deü TT+&É e˝…qT. ã+<ÛTä e⁄\≈£î, Hê≈£î X¯óuÛeÑ TTqT, düTK dü+‘√wüeTT\qT,
XÊ+‹ ìe«e˝…qì ø√s¡TqT.
ø£Hê´<ë‘·\T :
Á|ü|ü+#·eT+<äTqï düeTdüÔuÛÑ÷‘·eTT\T, <˚e‘·\ kÕøÏå>± e÷ |æ‘·è<˚e⁄\
yÓ÷ø£ådæ~∆ ø=s¡≈£î sT÷ es¡Tq≈£î <Ûäs¡à, ns¡∆, ø±eT, yÓ÷ø£åeTT\qT #·‘·T]«<Ûä
|ü⁄s¡TcÕs¡ú dæ~∆ ø=s¡≈£î y˚TeTT Á|üj·T‘·ïeTT\‘√ ≈£L&çq yês¡yÓTÆ,
n\+ø±sêì«‘·kÕ~Û« j·T>∑T sT÷ ø£q´qT ãT~∆eT+‘·T&ÉTqT düTdü«uÛ≤e⁄&ÉT
HÓq’ sT÷ es¡Tq≈£î ô|<ä\› düeTø£eå TTq ˇ|挖+#·T#·THêïeTT. nì |ü*ø¬ <äsT¡ .
es¡T&ÉT uÛ>Ñ e∑ ‘Y dü«s¡÷|ü⁄&Éì eTT+<˚ #Ó|ü ø=HêïeTT. n+<äTøπ ø£Hê´<ëq
düeTj·TeTT˝À $wüßídü«s¡÷|ü⁄&Ó’q ˙≈£î ã+>±s¡T ÄuÛÑs¡DeTT\ #˚‘·
n\+ø£]+∫q ø£q´qT (Hê ≈£îe÷¬sqÔ T) ô|<ä\› düeTø£eå TTq düeT]Œ+#·Tø=qT
#·THêïqT. nH˚ uÛ≤eeTT‘√ sT÷ XÀ¢ø£eTT #Ó|ü⁄‘ê&ÉT ø±q´<ë‘· n≥¢ì
ø±fi¯ófl uÛ≤s¡´uÛsÑ Ô¡ ø£&–ç >ös¡$+#·&eÉ TT ‘Ó\T>∑Tyê] $yêVü≤eTT˝Àì Á|ü‘´˚ ø£‘.·
eTs√C≤‹ $yêVü≤eTT\˝À sT÷ Ä#ês¡eTT ø£q|ü&<É Tä . á >=|üŒuÛ≤eeTTqT
J$‘ê+‘·eTT >ös¡$+#·&ÉeTT eTq kÕ+Á|ü<ëj·Tø£eTT.
66
|ü ⁄ s√Væ ≤ ‘· T &É T (Ä#ês¡ T ´&É T ) e<Û ä ÷ es¡ T \ |æ ‘ · è |æ ‘ êeTVü Q \
>√Á‘√#êäsD¡ eTT #Ó|ü qT. e<Û÷ä es¡T\ <√dæfifl¯ j·T+<äTqï ø=ã“]uÀ+&ÉeTT
Äe\ô|{Ïqº ‘·sT¡ yê‘· es¡T&ÉT ÄVüQ‘·T˝…q’ ô|<ä\› +<äsq¡ T Äos¡«~+#·eTì
ÁbÕ]ú+#·TqT.
ø£Hê´<ë‘·\ ÁbÕs¡úq :
ø£Hê´<ë‘·\T ªªz+ <Ûäπsà#êπs∆#·ø±y˚T#· Hê‹#·]‘·yê´‘·«y˚Tj·TyéTµµ nì
|ü*ø¬ <äsT¡ . es¡T&ÉT ªªz+ Hê‹#·]cÕ´$Tµµ MTs¡T ø√]q $<Ûeä TT>± sT÷yÓTqT
n‹Áø£$T+∫ q&ÉTeqT nì |ü*≈£îqT. eT∞fl ø£Hê´<ë‘·\T Hê Áù|yÓTÆø£
ì<ÛëqyÓTqÆ sT÷ø£q´ Á‹ø£sD¡ X¯ó~∆>± ìqTïe]+∫, <Ûsä êàs¡ø∆ ±eTyÓ÷ø£kå Õ<Ûqä ø¬ ’
#˚jT· T Á|üjT· ‘·ïeTT˝À ˙≈£î #˚<√&ÉTyê<√&ÉT>± ‘√&ÉT˙&É>± e⁄+&ç Jej·÷Á‘·
>∑&É|üe˝…qì n_Û\wæ+#·T#·Tqï~. ø£qTø£ ÄyÓT n;ÛwüºeTT HÓs¡y˚s¡TÃ≥≈£î
y˚TeTT ñ$«fi¯Sfls¡T#·THêïeTT. ø±ã{Ϻ ÄyÓTqT bÕDÏÁ>∑V≤ü De÷#·]+∫ ãTTE
e÷s¡ZeTT ‘·|üŒø£ Jej·÷Á‘· >∑&É|üe˝…qì y˚TeTT ø√s¡Tø=qT#·THêïeTT
nqTqT.
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT:` H˚&ÉT MTs¡T ÁãVü≤à#·s¡´eTT M&ç >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT
d”«ø£]+#·uÀe⁄#·THêïs¡T. ÄÁX¯eTeTT\˝À ¬ø\¢ >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT #ê˝≤
e⁄‘·ÔeTyÓTÆq~. eTôVAqï‘·yÓTÆq~. ø£wüº‘·s¡yÓTÆq~. nì ≈£L&É MT≈£î
‘Ó*j·TTqT. n‹~∏ nuÛ≤´>∑‘·T\ |üP»\T ìs¡+‘·s¡eTT $düT>∑T $sêeTeTT
˝Ò≈î£ +&É>± Ä#·]+∫, >∑èVü≤<Ûsä à¡ eTTqT #·øÿ£ >± HÓsy¡ s˚ á +&ç. ˙‹ìj·TeTeTT\T
‘·|üŒø£ eTsê´<ä\T »e<ë≥ø£ düTdü+‘êqeTTqT bı+~ <˚X¯kÂuÛ≤>∑´eTTq≈£î
C≤‹kÂuÛ≤>∑´eTTq≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT<äTs¡T>±ø£ nì nø£å‘·\‘√ Äos¡«~+#·TqT.
düTeTTVüAs¡ÔeTT :
ø£qT¬s|üŒbÕ≥T˝À ø√{Ïe+‘·T |ü]e÷Dø±\eTT düTeTTVüAs¡Ôø±\eTT.
Ç+<äTe\q \|òüTïeT+<äT X¯óuÛÑø±\eTTqT $<Ûë‘· (ÁãVü≤à<˚e⁄&ÉT) ≈£L&Ü
Ä X¯óuÛøÑ ±\eTTqT X¯óuÛøÑ ±s¡´eTTqT ‘Ó*dæø=q˝Ò&TÉ . Çø£ e÷qe⁄\≈£î |üPs¡«
 67
»qà dü+∫‘êsêúqTkÕs¡eTT>± \|òTü ïÁbÕ|üeÔ T>∑TqT. CÀ´‹wüßÿ&ÉT kÕøÏå e÷Á‘·T&˚
>±ì \|òTü ïÁ|ü<ë‘· ø±C≤\&ÉT. Bìì ã{Ϻ H˚&TÉ ìs¡sí TT+#·T#·Tqï düTeTTVüAs¡Ô
\|òTü ïeTT\T ø£*Œ‘·eTT\ì ‘Ó*j·TT#·Tqï~. ø±ì $E„\T, ô|<ä\› T, <Óe’ E„\T
ìs¡ísTT+#·Tø±\y˚T n{Ϻ düTeTTVüAs¡Ô ø±\eTì ô|<ä›\T #Óô|Œ<äs¡T. n<˚
X¯óuÛÑÁ|ü<äyÓTÆq <Ó’$ø£ düeTj·TeTT. düTeTTVüAs¡ÔeTT. e<Ûä÷es¡T\ yÓ’yêVæ≤ø£
J$‘·eTT $X¯«yÓ÷<äeTT‘√ ns¡T<äT>± \_Û+#˚ qeÁ>∑Vü≤eTT\ ~e´X¯øÏÔ
Á|üdüs¡D düeTj·TeTT. á düTeTTVüAs¡ÔeTTH˚ ªªìØø£åDµµ nì ≈£L&Ü
|æ*#Ó<sä T¡ . Ä X¯óuÛÑ düeTj·TeTT˝À Ä düTeTTVüAs¡Ô düeTj·TeTT˝À |ü<Tä >∑Ts¡
<äèwæº ÄodüT‡\T X¯óuÛ<Ñ ëj·Tø£eTT˝…’ neT+>∑fie¯ TTqT, nX¯óuÛeÑ TTqT XÊ+‹+|ü
#˚j·TTqqT≥ j·T<Ûës¡úeTT.
J\ø£i¿ u…\¢eTT n+fÒ #·÷|ü⁄\T ø£*ùd X¯óuÛÑy˚fi¯ :
Væ≤+<ä÷ $yêVü≤eTT\˝À J\ø£i¿ u…\¢eTT ÁbÕ<Ûëq´eTT n+‘êsTT+‘ê
ø±<äT. eTTVüAs¡Ô düeTj·TeTTq≈£î K∫Ñ·eTT>± á ø±s¡´Áø£eTeTT
ì]«|òüTïeTT>± »]–b˛e\j·TTqì Çs¡T|üø£åeTT\ ô|<ä›\T ø√s¡Tø=HÓ<äs¡T.
ø£fi≤´Dy˚~ø£ô|’ e<Û÷ä es¡T\qT ‘·÷s¡TŒ, |ü&eÉ Ts¡ eTTKeTT\T>± ˇø£]m<äTs¡T
ˇø£]ì ≈£Ls¡TÃ+&Éu…≥Tº<äTs¡T. yê]eT<Ûä´ ñ‘·Ôs¡ <äø£åDeTTKeTT\T>± ‘Ó\¢ì
‘Ós¡qT |ü≥Tºø=ì Ç<ä›s¡T ì\ã&Ó<äs¡T. á ‘Ós¡H˚ ªªn&ÉT¶‘Ós¡µµ ˝Ò<ë ‘Ós¡ôd˝≤¢
˝Òø£ ‘Ós¡kÕ\ nì e´eVü≤]+#Ó<äs¡T. Bìô|’ dü«dæÔø˘ ˝Ò<ë lsêeT nì
n+<äeTT>± nø£så e¡ TT\‘√ ≈£îf…<º sä T¡ . |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT dü÷s¡´dü÷ø£eÔ TT |ü{+Ï #·T
#·T+&É>± eT]jÓTTø£ Á|üø£ÿ eT+>∑fi¯yêsTT<ä´eTT\T ÁyÓ÷>∑T‘·T+&É>±
eTTVüAs¡ÔeTT y˚fi¯≈£î e<Ûä÷es¡T\T ˇø£]‘·\ô|’ ˇø£s¡T ‘·eT ≈£î&ç#˚‹‘√
J\ø£i¿ u…\¢|ü⁄ $TÁX¯eTeTT ô|f…º<äs¡T.
J\ø£i¿ u…\e¢ TT ô|≥º&eÉ T+fÒ øπ e\eTT yÓ+Á≥Tø£\ MT<ä n˝≤ eTT{Ï+º ∫
}s¡Tø√e≥eTT ø±<äT. e÷&ÉT≈£î ‘êπø $<ÛäeTT>± Ä $TÁX¯eTeTTqT
68
ô|≥ºe˝…qT. n<˚ e<Ûä÷es¡T\ ‘=*düŒs¡Ù. nq+‘·s¡eTT n&ÉT¶‘Ós¡qT
‘=\–+#Ó<äs¡T. Ä düeTj·TeTT˝À e<Ûä÷es¡T\T ˇø£]ø£fi¯fl˝ÀøÏ ˇø£s¡T
#·÷#·Tø=HÓ<äs¡T. n<˚ ‘=*#·÷|ü⁄. Ä $<ÛäeTT>± yês¡T ˇø£]H=ø£s¡T
dü茕+#·≥eTT, ˇø£]H=ø£s¡T #·÷#·Tø√e&Éy˚T eTTVüAs¡ÔeTì nì<Ós¡T.
n|ü&ÉT |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT Äj·T+ eTTVüAs¡Ô düT‡eTTVüAs√Ô... ndüTÔndæàHé
X¯óuÛ~Ñ H˚ z+ ‘·‘‡· ‘Y Js¡>T∑ &ÜìïøÏ|å ´Ôü ... n+≥÷ eT+Á‘·eTT\T #·<Tä e⁄‘ê&ÉT.
n+‘˚ø±<äT e<Û÷ä es¡T\‘√ ≈£L&Ü BsêÈjT· Te⁄, Äs√>∑´eTT, ø°],Ô X¯ø,ÔÏ n_Ûeè~∆
ø±yê* eT+∫ dü+‘êqeTT ø£\>∑e\j·TTqì B$+#·+&ç ô|<ä›˝≤sê ! nH˚
ns¡úeTT e#˚à eT+Á‘·eTT\T Ä düeTj·TeTT˝À nì|æ+#·T‘ê&ÉT. n+<äTπø
qqïe÷≥ J\ø£Ás¡ u…\e¢ TT ô|≥º>±H˚ ô|+&çø¢ Ï e∫Ãq ô|<ä\› +<äs÷¡ ˝Ò∫yÓ[fl
e<Ûä÷es¡T\ô|’ düTFuÛÑe, ‘·<∏ëdüTÔ, X¯óuÛÑeTdüTÔ nqT#·÷ nø£å‘·\T y˚∫
B$+#Ó<äs¡T.
ø£fi≤´Dy˚~ø£ô|’H˚ ‘=*#·÷|ü⁄ :
|üPs¡«eTT ô|+&ç¢øÏ eTT+<äT e<Ûä÷es¡T\T ˇø£]ø=ø£s¡T #·÷#·Tø=H˚
kÕ+Á|ü<ëj·TeTT ˝Ò<äT. ô|<ä›˝Ò n˙ï#·÷∫ Ä˝À∫+∫ eTTVüAs¡ÔeTT
ìs¡ísTT+#Ó<äs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· ø£fi≤´Dy˚~ø£ô|’H˚ e<Ûä÷es¡T\T #·÷|ü⁄\T
ø£\|ü≥eTT |üs¡düŒs¡eTT •s¡düT‡\qT ‘êø£≥eTT »]¬>&ç~. BìøÏ J\ø£Ás¡
u…\¢|ü⁄ |òüT≥ºeTT uÛÑ÷$Tø£ ne⁄‘·T+~. n+<äTπø ô|+&ç¢ y˚&ÉTø£˝À BìøÏ
Ç+‘· ÁbÕ<Ûëq´eTT \_Û+∫q~. J\ø£Ás¡ u…\¢eTTqT ø£*|æ q÷]Hê,
q$T*Hê, <Ûqä dü+»„øy£ TÓ qÆ $<äT´‘·TÔ (bÕõ{Ïyé m\ÁøÏøº ˘ #ê]®) |ü⁄&ÉT‘·T+<äì
$C≤„q XÊgy˚‘\Ô· T dü÷Árø£]+∫]. <ëì Á|üø±s¡eTT>± Ç~ Á|ü‘´· ø£å Á|üe÷D
dæ<ä∆yÓTÆq~. e<Ûä÷es¡T\ |üs¡düŒs¡ JeX¯≈£îÔ\ Äø£s¡¸≈£î Ç~ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì
yê] qeTàø£eTT. |üs¡düŒs¡ düŒs¡Ù≈£î‘√&ÉT n<˚ düeTj·TeTT˝À #·÷|ü⁄ ≈£L&Ü
ø£\e≥eTT, nq+‘·s¡eTT eTqdüT‡\T @ø£eTT#˚dæø√e≥eTTq≈£î #·ø£ÿ>±
 69
<√Vü≤<äeTT #˚düTÔ+<äì yês¡HÓ<äs¡T. J\ø£Ás¡ u…\¢eTT nHÓ&ç~ $<äT´‘Y
|ü]uÛ≤wü˝À <Ûäq, ãTTD Á<ÛäTyê\˙ eT]ø=+<äs¡T yê´U≤´ì+#Ó<äs¡T. á
s¬ +&É÷ n≥TqT+∫ Ç≥T, Ç≥TqT+∫ n≥÷ ø£\dæq|ü⁄&ÉT $<äT´<äjT· kÕÿ+‘·
X¯øÏÔ |ü⁄&ÉT‘·T+<äì, n<˚ düeTj·TeTT˝À e<Ûä÷es¡T\T ˇø£]ø£fi¯fl˝ÀøÏ ˇø£s¡T
#·÷#·Tø√e≥+ e\q |üs¡düŒs¡ Äø£s¡¸D≈£î ˝Àqe⁄‘ês¡ì yês¡HÓ<äs¡T.
n+‘˚ø±<äT Bqe\q Ä <ä+|ü‘·T\T ˇπø$<ÛäyÓTÆq Jeq‘·‘ê«ìøÏ
nqTdü+<ÛëqeTÚ‘ês¡ì ≈£L&Ü #Ó|ü#·T+&ç].
jÓ÷>∑XÊgeTT @eT+≥T+<ä+fÒ? :
Á|ü‹eTìwæø° ‘·\ô|’ e÷&ÉTuÛ≤>∑eTT˝À ÁãVü≤às¡+Á<ÛäeTT e⁄+≥T+~.
ì‘·´eT÷ eT÷düTø=ìe⁄+&˚ á ÁãVü≤às¡+Á<Ûeä TTô|’ J\ø£Ás¡ u…\|¢ ⁄ü $TÁX¯eTeTT
e⁄+#·≥+ e\q n~ ‘Ós¡T#·T≈£î+≥T+~. e<ÛäTe⁄ ‘·\ô|’ nq>± ÁãVü≤à
s¡+Á<ÛäeTTô|’ J\ø£Ás¡ u…\¢|ü⁄ $TÁX¯eTeTTqT e⁄+∫ <ëìô|’ es¡T&ÉT ‘·q
#˚‹ì ô|&É‘ê&ÉT. Ä#˚‹<ë«sê n‘·ì˝Àì X¯øÏÔ yÓTT<ä≥ J\ø£Ás¡ u…\¢eTT
$TÁX¯eTeTT˝ÀìøÏ, nø£ÿ&çqT+&ç ÁãVü≤às¡+Á<Ûeä TT˝ÀìøÏ Á|üy•˚ düT+Ô ~. nø£ÿ&ç
qT+&ç <ëìøÏ ÁøÏ+<äe⁄qï düVü≤ÁkÕs¡ #·Áø£eTT˝ÀìøÏ, n+<äT˝ÀqT+&ç
ÁuÛÑ÷eT<Ûä´eTT (¬s+&ÉTø£qTu§eTà\ q&ÉTeTuÛ≤>∑eTT) ˝Àì ÄC≤„#·Áø£eTT˝ÀøÏ
edüTÔ+~. nø£ÿ&ÉqT+&ç yÓ\T|ü\øÏ edüTÔ+~. n<˚ |ü<ä∆‹˝À ÄyÓT˝Àì X¯øÏÔ
n‘·ì‘·\ô|ì’ ÁãVü≤às¡+Á<Ûeä TT˝ÀqT+∫ Á|üy•˚ +∫ düV≤ü ÁkÕs¡ ÄC≤„ #·Áø£eTT\
<ë«sê yÓ \ T|ü \ ≈£ î edü T Ô + ~. n<˚ dü e Tj· T eTT˝À es¡ T &É T ÄyÓ T
ÁuÛÑ÷eT<Ûä´eTT˝ÀøÏ... e<ÛäTe⁄ n‘·ì ÁuÛÑ÷eT<Ûä´eTT˝ÀøÏ düTì•‘·eTT>±
#·÷#·Tø=HÓ<äs¡T. Bì‘√ ÁuÛÑ÷eT<Ûä´eTTqT+&ç yÓ\Te&çq sTTs¡Te⁄] X¯≈£îÔ\T
|üsd¡ Œü s¡ $s¡øD
å£ eTT e\q ø£\TdüT≈£î+{≤sTT. n<˚ düeTj·TeTT˝À ˇø£Á|üøÿ£
|ü⁄s√Væ≤‘·T\ eT+Á‘√#êäs¡D, eT]jÓTTø£Á|üø£ÿ eT+>∑fi¯yêsTT<ë´\ |òüTÀwü
ø=qkÕ>∑T‘·T+≥T+~. Ç˝≤ #˚j·T≥+ e\q n‘·ì˝Àì X¯øÏÔ ÄyÓT˝ÀøÏ,
70
ÄyÓT˝Àì X¯øÏÔ n‘·ì˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫ nq+‘·s¡eTT ˇø£<ëì˝À ˇø£{Ï
©qeTe⁄‘êsTT. n≥T\H˚ ˇø£] düVü≤ÁkÕ\, ÄC≤„ #·Áø£eTT\T eTs=ø£]
ÄC≤„düVü≤ÁkÕ\ #·Áø£eTT\‘√ |üs¡düŒs¡eTT ø£*dæb˛‘êj·T≥. dü÷ú\eTT>±
#Ó|Œü e\j·TTq+fÒ J\ø£Ás¡ u…\e¢ TT |òTü ≥ºeTT<ë«sêH˚ #·÷|ü⁄\T, eTqdüT‡\T
ø£*dæ e<Ûä÷es¡T\T ˇø£]ø=ø£s¡T |üP]Ô>± eX¯eTÚ‘ês¡qïe÷≥.
Äs√>∑´<Ûäs¡àeTT\T :
J\ø£Ás¡u\… |¢ ⁄ü $TÁX¯eTeTT e<Û÷ä es¡T\T |üsd¡ Œü s¡eTT ˇø£]‘·\ô|’ ˇø£sT¡
ô|≥º≥eTT nH˚ Ä#ês¡eTT yÓqTø£ Äj·TTπs«<ä yÓ’<ä´<Ûäs¡àeTT\THêïj·Tì
nqTø=qe#·TÃqT. J\ø£Ás¡qT dü+düèÿ‘·eTT˝À Js¡ø£' nHÓ<äs¡T. ªªq»sê
$<ä´‘˚j·TkÕà‘Yµµ nì dü«j·TeTT>± yÓ’<ä´|æ‘êeTVüQ&ÉT #Ós¡≈£î&˚ #Ó|æŒHê&ÉT.
J\ø£Ás¡ u…\e¢ TT $TÁX¯eTeTT X¯Øs¡+˝Àì y˚&ìç ‘·–dZ Tü +Ô <äì ≈£L&Ü ø=+<äsT¡
nHÓ<äs¡T. @~@yÓTÆ‘˚H˚$T? á |òüT≥ºeTT yÓqTø£ sTT≥T kÕe÷õø£, n≥T
yÓC’ ≤„ìø£, eTs√yÓ|’ ⁄ü Äj·TTπs«<ä yÓ<’ ´ä <Ûsä à¡ eTT\THêïj·Tì n+<äT\πø <ëìì
sTT|üŒ≥ø° ø=qkÕ–+#·T‘·THêïs¡ì ˇ|üø√ø£‘·|üŒ<äT.
J\ø£i¿ u…\¢eTT :
düTeTTVüAs¡ÔeTTq≈£î eTT+<äT>± düuÛÑ˝Àì yês¡+<äs¡≈£L |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT
ø=ã“]∫|üŒ‘√ nø£å‘·\T |ü+#·TqT. uÛÑ»+Ár\T n+<äs¡÷ yêsTT<ä´eTT\T
ÁyÓ÷–+#·T#·T+<äTs¡T. e<ÛäTe⁄qT ≈£L&Ü HÓeTà~>± ø£fi≤´Dy˚~ø£ MT<ä≈£î
rdüTø=ìe∫Ã, e<ÛäTe⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eT<Ûä´˝À ≈£Ls¡TÃ+&Éu…≥Tºø=ì, e<Ûä÷
es¡T\eT<Û´ä ‘Ó\ì¢ ‘Ós¡ |üf<º… sä T¡ . J\ø£i¿ u…\e¢ TT yÓTT‘·eÔ TTq÷] eTT<ä#› d˚ æ
düTeTTVüAs¡eÔ TT <ä>sZ∑ |¡ &ü >É ±H˚ eTT+<äT>± e<ÛTä e⁄#˚‘· es¡Tì‘·\ô|’ J\ø£i¿
u…\¢eTT ô|{Ϻ+#Ó<äs¡T. ‘·s¡Tyê‘· es¡Tì#˚‘· e<ÛäTe⁄‘·\ô|’ J\ø£i¿ u…\¢eTT
ô|{Ϻ+#Ó<äs¡T. e<Ûä÷es¡T\ |üs¡düŒs¡ Äø£s¡¸D≈£î ˝ÀqTø±e≥eTTq≈£î y˚<ä
ãTTwüß\T Bìì ìs¡ísTT+∫q≥T¢ #Óô|Œ<äs¡T. e<Ûä÷es¡T\T ˇø£]ø=ø£s¡T
 71
H˚Á‘·<äs¡ÙqeTT #˚düTø=qT#·÷ ˇø£] ‘·\ô|’ ˇø£s¡T á J\ø£i¿ u…\¢eTT
ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. ˇø£yÓ’|ü⁄ #·÷|ü⁄\ ø£\sTTø£, eTs=ø£yÓ’|ü⁄ nqTã+<ÛäeTTqT
~«>∑TD°ø£è‘·eTT #˚j·TT düŒs¡Ù‘√bÕ≥T>± Ä düŒs¡ÙqT düVü≤JeqeTTq≈£î
Hê+~>± ì\T|ü⁄ø=qT≥≈£î y˚T<∏ädüT‡qT #Ó’‘·q´|ü]#˚ á J\ø£i¿ u…\¢eTT
‘·\ô|’ ô|f…º<äs¡T.
‘·<Tä |ü] |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T, ã+<ÛTä e⁄\T, $TÁ‘·T\T,
ÁX‚jÓ÷_Û˝≤wüß\T dü_Û≈£î\+<äs¡÷ es¡Tdü Áø£eTeTT˝À y˚~ø£ e<ä›≈£î e∫Ã
ªªX¯óuÛÑeTdüTÔ, ø£fi≤´DeTdüTÔ, dü+‘êq ÁbÕ|æÔs¡düTú, BsêÈj·TTs¡düTúµµ nì
|ü⁄cÕŒø£‘å \· T y˚dæ B$+#Ó<sä T¡ . ‘·sT¡ yê‘· dü_≈Û î£ \+<äs÷¡ me] kÕúqeTT˝ÀøÏ
yês¡T es¡Tdü Áø£eTeTT˝À yÓ[fl ≈£Ls=ÃHÓ<äs¡T. Bì‘√ ô|+&ç¢˝Àì Á|ü<Ûëq
uÛ≤>∑eTT |üPs¡ÔsTT´q≥T¢ #ê˝≤eT+~ uÛ≤$+#Ó<äs¡T. ø=+<äs¡T eT+>∑fi¯dü÷Á‘·
<Ûës¡D Á|ü<ÛëquÛ≤>∑eTì uÛ≤$+#Ó<äs¡T.
e<Ûä÷es¡T\≈£î ‘·\+Áu≤\ã≥º\T :
eTT+<äT>± es¡TìøÏ ø£Hê´<ë‘·\T ‘·\+Áu≤\Tã≥º\T (q÷‘·q egeTT\T)
sTT#ÓÃ<äs¡T. n|ü&ÉT es¡T&ÉT q÷‘·q egeTT\T rdüT≈£îì, »>∑BX¯«sê !
á egeTT\ @ n+‹eTuÛ≤>±\Tqïy√ yê≥ìï+{Ï˝À H˚$ |ü‹ï#˚
H˚jT· ã&ÓH√, Ä egeTT\T Hê≈£î J$‘· |üs´¡ +‘·eTT X¯óuÛ<Ñ ëj·Tø£eT>∑T>±ø£!
nq>± e<ÛäTe⁄ düTdü«s¡÷|ü ! ˙ á <˚oj·T düT+<äs¡egeTT\T <Ûä]+∫
Hê‘√ düTdü«s¡÷|ü⁄&ÉyÓ’ Je‘ê+‘·eTT e]ú\T¢eTT nqTqT. ø£Hê´<ë‘·\T
eTT+<äT>± es¡Tì ‘·s¡Tyê‘· e<ÛäTe⁄qT |ü⁄cÕŒø£å‘·\‘√ Äos¡«~+#Ó<äs¡T.
e<ÛäTe⁄≈£î m<äTs¡T>± es¡T&ÉT, es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eTT>∑TZs¡÷ Ns¡,
C≤¬ø≥Tº, ‘ê+ã÷\eTT, |üP\T, |ü+&ÉT¢ e⁄qï |üfiË¢eTTqT |ü≥Tºø=ì ì\ã&ç
e<ÛTä e⁄≈£î ‘·\+Áu≤\ ã≥º\T sTT#·TÃ#·÷ es¡T&ÉT z kÂuÛ≤>∑´er ! Äj·TTwüàr!
Hê≈£î ‘√&ÉT˙&É>∑ e⁄+&ç Hê‘√ q÷πsfi¯ófl≈£î $Tqï>± J$+|ü⁄eTT. ø£qTø£
72
Hê#˚ á <˚oj·T düT+<äs¡ egeTT\T <Ûä]+∫, düTdü«s¡÷|æDÏ$ ø£eTTà.
q÷πsfi¯fl≈£î $Tqï>±Hê‘√ J$‘ê+‘·eTT düTKdü+‘√cÕ\‘√ >∑&TÉ |ü⁄eTT. nì
|ü⁄cÕŒø£å‘·\‘√ B$+#·TqT. e<ÛäTe⁄ egeTT\qT Á>∑Væ≤+∫ MT]∫Ãq q÷\T
egeTT\T q÷πsfi¯fl≈£î $Tqï>± Hê≈£î Äj·TTsês√>∑´eTT˝§dü– ø±bÕ&ÉT>±ø£
nì ÁbÕ]ú+#·TqT.
‘·<äT|ü] es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eTT+<äT>± e<ÛäTe⁄qT, ‘·s¡Tyê‘· es¡Tì
|ü⁄cÕŒø£å‘·\‘√ B$+#Ó<äs¡T. ‘·s¡Tyê‘· ø£Hê´<ë‘·\T es¡Tì e<ÛäTe⁄\qT
|ü⁄cÕŒø£å‘·˝Ò∫ B$+#Ó<äs¡T. e<Ûä÷es¡T*s¡T«s¡T >∑èVü≤eTT (>∑~) ˝ÀøÏyÓ[fl
‘·\+Áu≤\ ã≥º\T <Û]ä +∫e#ÓÃ<äsT¡ . e<Û÷ä es¡T\T q÷‘·q egeTT\T <Û]ä +∫
y˚~ø£MT<ä≈£î e#·TÃes¡≈£î uÛÑ»+Ár\T yêsTT<ä´eTT\T ÁyÓ÷–+#·T#·T+<äTs¡T.
‘·s¡Tyê‘· e<Ûä÷es¡T\ ô|+&ç¢Hê{Ï Á|üe÷DeTT\T.
y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\T :
á y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\qT >∑T]+∫ @ $yêVü≤Á>∑+<∏eä T+<äT, @ y˚<eä TTq+<äT
>±ì #Ó|Œæ e⁄+&É˝<Ò Tä . $yêVü≤düeTj·TeTT˝À @ ÁøÏjT· j·T+<äT, @ düìïy˚Xe¯ TT
q+<äT, @ dü+<äs“¡ +¤ q+<äT y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\T ñ|üj÷Ó –+#·e˝…H√ ‘Ó\T|ü˝<Ò Tä .
eT+Á‘√#êäsD¡ #˚jT· Tq|ü&ÉT yê<ä´|òTü Àwü |ü]Vü≤]+|ü‘–· q<äì ìùw~+∫].
Ç+<äTe\¢ $yêVü≤+ »s¡T>∑Tq|ü&ÉT y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\T ñ|üjÓ÷–+|üsê<äT.
$sêeTdüeTj·TeTT\+<äT e÷Á‘·y˚T á eT+>∑fi¯yêsTT<ä´eTT\qT ñ|üjÓ÷
–+#·T≥ ñ∫‘·eTTdüeTT∫‘·eTTqT. ø±˙ <Ó’eE„\T, |ü+&ç‘·T\T, ô|<ä›\T
$yêVü≤dü+<äs¡“¤eTTqH˚ >±ø£ düeTdüÔ X¯óuÛÑø±s¡´eTT\+<äTqT dü+^‘· ø£fi¯\T
b˛wæ+#·T Á|ü<ëÛ q ñ<˚X› ´¯ eTT‘√ Ä<ä]+#·T≥ e\q y˚Tfi¯‘êfi¯eTT\ Ä#ês¡eTT
ãVüQfi¯yê´|æÔ #Ó+~q~. n+<äTq |æ\\¢ ≈£î, ô|<ä\› ≈£î Äq+<ä+qT ø£*–+#·T
#·Tqï~. e÷qe⁄ì˝Àì ø£fi≤‘·èwüíqT e´ø°Ôø£]+#·Tq{ϺB Ä#ês¡eTT.
n+‘·≈£î$T+∫ á Ä#ês¡eTT e\q m{Ϻ Á|üjÓ÷»qeTT ˝Ò<äìj·TT, á
 73
Ä#ês¡eTT $yêVü≤eTTq≈£î nedüse¡ TT ø±<äìj·TT $E„\T ô|<ä\› T >∑T]Ô+∫
ô|+&ç¢+&É¢ e´j·TeTTqT ‘·–Z+#·Tø=HÓ<äs¡T>±ø£ ! ndü\T $wüj·T$T~ ø±>±
‘·TeTTà\T <ä>T∑ \Z T nqT n|üX≈¯ î£ qeTT\T $qã&É≈î£ +&ÉT≥≈£î >±qT $yêVü≤
ÁbÕs¡+uÛÑeTTqT+&ç ∫e]es¡≈£î eT+>∑fi¯yêsTT<ä´ <Ûä«qT\‘√ ô|+&ç¢ ø±s¡´
Áø£eTeTTqT >∑+<äs¡>√fi¯eTT #˚j·TT#·T+&ç]. ø£qTø£ ô|<ä›\T $E„\T sT÷
$wüj·TeTT\qT >∑eTì+#Ó<äs¡T>±ø£ !
e<Ûä÷es¡T\ Á|üe÷DeTT\T :
ªªz+ >∑èuÛ≤´$T‘˚kÂuÛÑ>∑‘ê«j·T Vü≤düÔ+eTj·÷dü‘ê´»s¡<äwæºsY j·T<Ûëdü',
uÛÑ>√Äs¡´j·÷ dü$‘ê|ü⁄s¡+~ÛsY eTVü‰´+‘ê«<äTsY>±s¡Ω |ü‘ê´j·T<˚yê'µµ
(ãTTπ>«<äeTT) es¡T&ÉT e<ÛäTe⁄ ≈£î&ç#˚‹ì |ü≥Tºø=ì <˚M ! Hê e+X¯ ø°]Ô
Á|ü‹wüº\qT Ä•+∫ ˙#˚‹ì |ü≥Tºø=HêïqT. uÛÑs¡ÔHÓ’q Hê‘√ eè<ë∆|ü´eTT
es¡≈î£ düTKeTT>± J$+#·TeTT. >∑èVü≤<Ûsä à¡ eTT\qT HÓsy¡ s˚ T¡ Ã≥≈£î uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT
sTTø£ÿ&ç ô|<ä›\T ìqTï Hê≈£î sTT∫Ã]. H˚{Ï qT+∫ eTqeTT ˇø£]ø=ø£s¡eTT
$<Û˚j·TT\yÓTÆ Ä<äs¡ÙJeqeTTqT >∑&ÉT|ü⁄<ëeTT. eTq e+XÊ_Ûeè~∆ì
ø±+øÏå+#·T#·÷ Hê|ü≥¢ Áù|eT‘√ e]Ô+#·TeTT. Á‹ø£s¡DX¯ó~∆>± ˙≈£î Vü‰ì
‘·\ô|≥ºqT. e´düqeTT\ CÀ*øÏb˛qT. nì es¡T&ÉT #Ó|üqT. eT]j·TT
es¡T&ÉT á ˝Àø£eTT Á<ÛTä eeTT. Á|üøè£ ‹ »>∑‘T· Ô Á<ÛTä eeTT, |üs«¡ ‘· düeT÷Vü≤eTT
Á<ÛäTeeTT. n≥T\H˚ sT÷ø£q´ |ü‹HÓ’q Hê≈£î\eTTq Á<ÛäTeeTT>± qT+&ÉT>±ø£
nì eT]j·TT z kÂuÛ≤>∑´er ! Hê Jej·÷Á‘·˝À Hê≈£î ‘√&ÉT˙&É>± e⁄+&ç
<Ûäsêàs¡∆ø±eTyÓ÷ø£åeTT\≈£î qqTï |ü⁄]ø=*Œ Hê ø£wüºdüTU≤\˝À, Hê düTK
<äT'KeTT\˝À, ø£*$T˝ÒeTT\˝À dü>b∑ Õ\T|ü+#·Tø=qT#·÷ Hê≈£î e÷sê≈£î>±
e⁄+&ç düs«¡ ø±\eTT\+<äT Hê≈£î ‘√&ÉŒ&ÉeTì ìqTï nuÛ´Ñ ]údTü HÔ êïqT nqTqT.
n|ü&ÉT e<ÛäTe⁄ Äs¡´|ü⁄Á‘ê ! kÂuÛ≤>∑´eTTqT Ä•+∫ H˚qT ˙ bÕDÏì
Á>∑Væ≤+#·T#·THêïqT. Hê‘√ eè<ë∆|ü´eTT es¡≈£î düTKeTT>± J$+#·TeTT.
74
eTqeTT >∑èVü≤<Ûsä à¡ eTT\qT Áù|eT‘√ ìs¡«Væ≤+#Ó<eä TT. H˚{qÏ T+&ç ˙≈£îH˚qT,
Hê≈£î˙e⁄ |üsd¡ Œü s¡ ÄBÛqT\yÓTÆ e⁄+&ÉTeTT>±ø£ ! nqT#·÷ e<ÛTä e⁄ #ÓãT‘·T+~.
eT]j·TT e<ÛäTe⁄ Hê|ü‹≈£î\eTTq+<äT Á<ÛäTeeTT>± qT+&ÉT>±ø£ ! eT]j·TT
düTuÛÑ>± ! MTs¡T qqTï ø√]q $<ÛäeTT>± eTH√yêø±ÿj·Tø£s¡à\+<ä÷ e+#·q
˝Ò≈£î+&É>± ‘√&ÉŒ&ÉT#·÷, MT ø£wüºdüTKeTT\˝À, MT düTK<äT'KeTT\˝À düeT
uÛ≤–ìHÓ’, MT ø£*$T˝ÒeTT\+<äT düeTeTT>± bÕ\T|ü+#·Tø=qT#·÷
nyê´»eTT>± dü+#·]+#·T#·÷ MT Jej·÷Á‘·qT $TøÏÿ* düTKs¡eTT #˚jT· T≥≈£î
bÕ≥T|ü&ÉT≥≈£î yÓqTBj·Tqì Çs¡Te⁄s¡T Á|üe÷DeTT\T #˚j·TT<äTs¡T. M{ÏH˚
ô|+&ç¢Hê{Ï Á|üe÷DeTT\+<äTs¡T. ‘·<äT|ü] |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT #·÷]íø±|üsƒ¡qeTT
»s¡T|ü⁄qT.
e<Ûä÷es¡T\ ‘=*düŒs¡Ù :
e<ÛTä e⁄ m&ÉeTø±* Áu§≥qy˚\Tì es¡Tì ≈£î&çø±* Áu§≥qy˚*‘√ yÓTT<ä≥
‘=øÏÿ+#Ó<sä T¡ . n≥T\H˚ es¡Tì ≈£î&çø±* Áu§≥qy˚\TqT e<ÛTä e⁄ m&ÉeTø±*
Áu§≥qy˚*#˚‘· ‘=øÏÿ+#Ó<sä T¡ . á ‘=*düŒs¡Ù q÷‘·q e<Û÷ä es¡T\˝À ne´ø±Ô
q+<äeTT ø£\T>∑CÒj·TTqT. y˚TqT\T |ü⁄\ø£]+|ü#˚j·TTqT. Ä |ü⁄\ø£]+|ü⁄‘√
qe<ä+|ü‘·T\T |üs¡eX¯ó\>∑T<äTs¡T.
e<Ûä÷es¡T\ X¯óuÛÑ<äèwæº :
e<ÛäTe⁄ •s¡düT‡ MT<ä ˇø£ ‘·eT\bÕ≈£îe⁄+∫ <ëìô|’ Äe⁄bÕ\#·Tø£ÿ
e⁄+∫, es¡Tì ≈£î&çVü≤düÔeTTqT, e<ÛäTe⁄ •s¡düT‡ MT<äe⁄+∫, es¡T&ÉT ªªz
kÂuÛ≤>∑´er ! ˙e⁄ kÂ+<äs¡´<äèwæº ø£\<ëì$ø£eTTà. Ä |ü‹|òü÷‹ì$ ø£eTTà.
Á|ü‹|ü‘´· qT »Væ≤‘Ów’ Dæ $Ï ø£eTTà. |ü⁄Á‘·Á|üdqü ïe⁄ ø£eTTà. Á|üøè£ rX¯«sê_Û˝≤wæD$Ï
ø£eTTà. düTKuÛ≤–ì$ ø£eTTà. ø£fi≤´Dø±]DÏ$ ø£eTTà. #·‘·TwüŒ‘· b˛wæDÏ$
ø£eTTà.µµ n≥T\H˚ H˚q÷ Á|üe]Ô+#Ó<qä T. e<ÛTä e⁄ ªªz+ Hê‹#·sê$Tµµ n≥T\H˚
eTqJ$‘· |üs¡´+‘·eTT ˙‘√H˚qT Á|üe]Ô+#Ó<äqT nqTqT.
 75
XÀ¢ˆˆ dü+‘·Tc˛º uÛ≤s¡´j·÷uÛÑsêÔ, uÛ≤sê´uÛÑsêÔ ‘·<ÛÓ’e#·, j·TdæàHÓï
e≈£î˝Ò ì‘·´+ ø£fi≤´D+ ‘·Á‘· yÓ’<ÛäèeyéT (eTqT3 Ä 60XÀ¢)
n|ü&ÉT |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT X¯óuÛÑ<äèwæºì #Ó|ü#·÷, @ ≈£î\eTTyê¬s’qq÷ Ád”Ô
|ü⁄s¡Twüß\TqT, |ü⁄s¡Twüßì#˚ Ád”Ô\˝≤eTj·TT dü<ëÁ|üdüqTï\T>± e⁄+&Ó<äs√
n{Ϻyês¡T ìedæ+#·T >∑èVü≤eTT düTKdü+‘√wüeTT\‘√ dæ]dü+|ü<ä\‘√
‘·T\‘·÷>∑T#·T+&ÉTqT. ø£qTø£ uÛ≤<ä´‘·HÓ]–q <ä+|ü‘·T\T>± X¯óuÛÑ<äèw溑√
q÷s¡T dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î $Tqï>± Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq J$‘·eTTqT >∑&ç|æ
ø£è‘ês¡Tú˝…’ yÓ\T>=+<äe˝…qì e÷ Äø±+ø£å. Äos¡«e#·qeTì |ü⁄cÕŒø£å‘·\T
y˚∫ B$+#·TqT.
e÷+>∑fi¯´<Ûës¡D :
@ y˚<äeTTq+<Ó’qqT e÷+>∑fi¯´eTTqT >∑T]+∫ eT+Á‘·eTT\T ˝Òe⁄.
e÷qe düe÷»eTT˝À á e÷+>∑fi´¯ eTTqT >∑T]+∫ #ê˝≤ ã\eTT>± Ä#ês¡
e´eVü‰s¡eTT\˝À qTqï~. eTq Á|üuÛÑT‘·«eTT yês¡T≈£L&Ü e÷+>∑fi¯´<Ûës¡D
»s¡>∑ì $yêVü≤eTT n+^ø£]+#·T≥ ˝Ò<ä+<äTs¡T. Ç+<äTe\q |ü~eT+~
q&É∫qu≤≥j˚T eT+∫<äì n+<äs¡÷ e÷+>∑fi¯´<Ûës¡D #˚sTT+#·T#·T+&ç].
˙\˝ÀVæ≤‘·eTT\q>± q\¢|Pü dü\T. á |üPdü\j·T+<äT eTôVAqï‘·yTÓ qÆ
X¯øÏÔ e⁄qï<äì XÊgE„\T #Ó|æŒ]. $yêVü≤eTTq≈£î |üPs¡«y˚T düTfi¯ófl #·÷#Ó&ç
yês¡T. n{Ϻ düTfi¯fl<√wüeTT b˛>=≥Tºqì XÊgeTTq+<äT #Ó|æŒ]. Ç+<äTe\q
Ád”ÔøÏ |ü⁄s¡TwüßìøÏ <√wüeTT‘√ ≈£L&çq düTfi¯fl≈£î düŒ]Ù+#˚ $<ÛäeTT>± á q\¢
|üPdü\qT ø£{+ºÏ #Ó<sä T¡ . á q\¢|Pü dü\T ø£{qºÏ , ø£{+ºÏ #·Tø=ìq e<Û÷ä es¡T\T
dü+|üPs¡í Äj·TTsês√>∑´eTT\‘√ e]ú\T¢<äTs¡ì ‘Ó*|æ].
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT y˚<eä T+Á‘·eTT\‘√ eT+>∑fid¯ ÷ü Á‘·eTT\‘√ ø=ã“]∫|üŒ‘√
nø£‘å \· T ÄVü‰«ì‘·T\+<äsø¡ ° |ü+#·T‘ê&ÉT. es¡Tì ‘·sT¡ |ü⁄q rdüT≈£îì sêã&çq
e÷+>∑fi¯´ ÄuÛÑs¡DeTT\T ˙\˝ÀVæ≤‘·eTT\T (q\¢|üPdü\T) |üdüT|ü⁄
76
≈£î+≈£îeT\‘√, >∑+<ÛäeTT, |ü⁄wüŒeTT\‘√ n\+ø£]+∫, e<Ûä÷es¡T\#˚‘·
c˛&É#√|ü#ês¡ |üPC≤q+‘·s¡eTT, eT+>∑fi¯yêsTT<ä´eTT\ìïj·TT ÁyÓ÷–+#·T
#·T+&É>± es¡T&ÉT e<ÛTä e⁄ yÓT&É˝À e÷+>∑fi´¯ eTT eT÷&ÉT eTT&ÉT\T y˚jT· TqT.
Ä eT÷&ÉTeTTfi¯flô|’ |üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T, >∑+<ÛäeTT, |üP\T e⁄+#·T#·÷
XÀ¢ˆˆ e÷+>∑fi¯´ ‘·+‘·THêH˚q eTeTJeq ùV≤‘·THê
ø£+πsƒ u<Ûëï$T düTuÛÑπ>‘·«+ JeX¯s¡<ë+X¯‘·yéT ˆˆ
XÀ¢ˆˆ z+ ˙\˝ÀVæ≤‘·+ uÛÑe‹ ø£è‘ê´düøÏÔs¡«´»´‘˚
@<Ûä+‘˚ nkÕ´C≤„‘·j·T'|ü‹s¡“¤+<Û˚wüßã<Ûä´‘˚ ˆˆ
nì es¡T&ÉT |ü\T≈£îqT. Hê J$‘·eTTq≈£î eT÷\yÓTqÆ ùV≤‘·TyÓq’ á eT+>∑fi¯
dü÷Á‘·eTTqT ˙ ø£+sƒe¡ TTq H˚qT ø£&TÉ ‘·THêïqT. ˙e⁄ q÷s¡T dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î
$Tqï>± J$+#·e˝…qqT#·÷ es¡T&ÉT e÷+>∑fi¯´<Ûës¡D #˚j·TTqT. e÷+>∑fi¯´
<Ûës¡D˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq ˇø£ $es¡D e⁄qï~. 1. |ü⁄{Ϻ+{Ï e÷+>∑fi¯´eTT
2. n‹Ô+{Ï e÷+>∑fi¯´eTT. es¡T&ÉT e÷+>∑fi¯´eTTqT ø£&É‘ê&ÉT. á ¬s+&É÷
¬s+&ÉT ≈£î≥T+ãeTT\ ø£≥Tºu≤≥T\qT u≤<Ûä´‘·\qT ì\u…≥ºeTH˚ dü+πø‘·eTT
\≈£î ì<äs¡ÙqeTT>± ì\TkÕÔsTT. n+<äTπø |ü⁄{Ϻì\T¢, yÓT{Ϻì\T¢ u≤<Ûä´‘·qT
‘·qô|’ ô|≥Tºø=ì e<ÛTä e⁄ s¬ +&ÉT e+X¯eTT\≈£î yês¡~>Û ± kÕs¡~>Û ± n‘·yÔ ê]+≥
≈£î&çbÕ<äeTT ô|{Ϻ n\+ø£]düTÔ+~. ø=+&É+‘· >ös¡e+ bı+<äT‘·T+~.
eT+>∑fi¯dü÷Á‘·eTT eTVü‰dü÷Á‘·eTT :
‘ê[u§≥¢˝À <ës¡eTT Ç$T&çe⁄qï~. <ës¡eTT˝À ‘ê[u§≥T¢ Ç$T&ç
e⁄HêïsTT. ÇeTT&ÉTø=H˚ X¯øÏÔ ¬s+&ç+{Ïø° e⁄qï~. n˝≤ ÇeT&É&Éy˚T
ns¡úHêØX¯«s¡‘·«eTT. n˝≤ Ç$T&çb˛sTTq X¯øÏÔì Äsê~Û+#·T≥≈£î Á|ü‘·´ø£å
Ä<Ûës¡eTT eT+>∑fi¯dü÷Á‘·eTT. Ä ¬s+&ÉT u§≥T¢ uÛÑs¡Ô bÕ<äeTT\T. ÇVü‰ìøÏ,
|üsêìøÏ ny˚ Ä<Ûës¡eTT\T. yêìì ªªÁù|eTµµ nH˚ dü÷Á‘·eTT e÷Á‘·eTT
eT÷&ÉTeTTfi¯ófl y˚dæ |ü≥Tº≈£îì e⁄+≥T+~. Ä eT÷&ÉT eTTfi‚fl Á‹|ü⁄{Ï. Ä
Á‹|ü⁄{Ïj˚T düèwæº. <ëìMT<äH˚ Ä<Ûës¡|ü&çe⁄+≥T+~. Áù|eTdü÷Á‘·eTT, Áù|eT
 77
n+fÒ uÛøÑ ,ÔÏ uÛsÑ MÔ¡ T<ä Áù|eTuÛøÑ ,ÔÏ _&É\¶ MT<ä Áù|e÷_Ûe÷qeTT\T, yê‘·‡\´eTT,
Áù|eT nH˚~ ˇø£fÒ. ø±˙ kÕúqeTTqT ã{Ϻ ù|s¡T\T e÷s¡T‘·T+{≤sTT.
(õ˝Ò¢fi¯fleT÷&ç neTà ñyê#·)
e÷+>∑fi¯´eTT\˝À nH˚ø£ s¡ø£eTT\T :
<˚e‘·\T düeTTÁ<äeTTqT eT~+#·Tq|ü&ÉT Vü‰˝≤Vü≤\eTT |ü⁄{Ïqº ~. ˝Àø£
dü+s¡ø£åD≤s¡úyÓTÆ <ëìì $T+>∑eTì <˚e‘·\T •e⁄ì y˚&ÉTø=ì]. n|ü&ÉT
•e⁄&ÉT >öØ<˚$ yÓ’|ü⁄ #·÷XÊ&ÉT. n|ü&ÜyÓT eTqdüT |ü]dæú‹ m˝≤ e⁄qï<√
}Væ≤+#·Tø√e\dæq<˚. nsTTHê ÄyÓT kÕe÷õø£ Væ≤‘·eTT ø√] <ëìì
d”«ø£]+#·eTì uÛÑs¡Ô≈£î #ÓãT‘·T+~. kÕ<Ûës¡D Ád”ÔøÏ, eT+>∑fi¯dü÷Á‘·eTT
$•wü‘º q· T qeTTà≈£îqï bÕs¡«r<˚$øÏ ‘˚&Ü sTTø£ÿ&É düŒwüeº Te⁄‘·Tqï~. $yêVü≤
düeTj·T+˝À es¡T&ÉT ªªe÷+>∑fi¯´+ ‘·+‘·THêH˚qµµ nH˚ XÀ¢ø£eTT |ü]ƒ+#·TqT.
z düT+<äØ ! á eT+>∑fid¯ ÷ü Á‘·eTTqT ˙ yÓT&É˝À ø£&TÉ ‘·THêïqT. Hê JeqeTT
Bìô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&çj·TTqï~. ˙e⁄ X¯‘êj·TTsêúj·TeTTqT bı+<äT‘êeì
ns¡úeTT. e÷+>∑fi¯´eTT <Ûä]+∫q Ád”Ô >öØñbÕdüq≈£î, Ç‘·s¡ Áe‘·eTT\qT
nqTwæ+º #˚+<äT≈£î ns¡Ω‘· bı+<äT‘·T+~. á dü÷Á‘·eTT u≤sê´uÛsÑ \Ô¡ XÊ•«‘êqT
ã+<ÛäeTTq≈£î ì<äs¡ÙqeTT. n+<äTπø Vü‰˝≤Vü≤\eTT $T+–q •e⁄ìì
bÕs¡«r<˚$ e÷+>∑fi¯´ã\eTT e\q n<˚MT #˚j·T˝Òø£b˛sTTq~. ô|’>± n~
•e⁄ì ø£+sƒ¡eTT˝À n\+ø±s¡y˚T nsTTq~. Bì e\q •e⁄&ÉT ˙\ø£+sƒ¡T&ÉT
nsTTHê&ÉT. n≥T\H˚ e<ÛäTe⁄ kÂuÛ≤>∑´eTT#˚‘·, eT+>∑fi¯dü÷Á‘· eTVü‰‘·à´eTT
#˚‘· es¡T&ÉT Jeqdü+Á>±eTeTT˝À $»j·TT&Ée⁄‘ê&ÉT. ø£wüºeTT\qT
n~Û>∑$T+#·T‘ê&ÉT. ªªeTeTJeq ùV≤‘·THêµµ nqï |ü+øÏÔøÏ Ç<˚ kÕø£å´eTT.
eT+>∑fi¯dü÷Á‘·eTTq≈£î >öØ<˚$ n~ÛcÕºq<˚e‘·. n+<äTπø Á|ü‹ø£q´ ô|+&ç¢˝À
eTT+<äT>± >öØ<˚$ |üP» #˚düTÔ+~.
eTq <˚X¯+˝À <äøÏåD≤~˝À |üdüT|ü⁄‘ê&ÉT≈£î |ü⁄ôdÔ\qT >∑T∫à e<ÛäTe⁄
yÓT&É˝À es¡Tì#˚‘· ô|+&ç¢˝À eT÷&ÉTeTTfi¯ófl y˚sTT+#Ó<äs¡T. Ç<˚ eT+>∑fi¯
dü÷Á‘·eTT. ‘ê[ e÷+>∑fi´¯ eTT. |üdTü |ü⁄ ‘ê&ÉTøÏ ã<äT\T>± ã+>±s¡T >=\TdüT
<Û]ä +∫ Bìπø |ü⁄ôd\Ô qT ø£≥Tºø√e≥eTT »s¡T>∑T‘·T+~. Ä]úø+£ >± yÓqTø£ã&çq
78
yês¡T |ü⁄ôdÔ\≈£î ã<äT\T yê{Ï kÕúqeTT˝À |üdüT|ü⁄ø=eTTàqT ‘ê&ÉT≈£îø£{Ϻ
ªª‘ê[µµ>± ñ|üj÷Ó –+#Ó<sä T¡ . ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À Áu≤Vü≤àDÁd”\Ô T |ü⁄ôd\Ô kÕúq+˝À
¬s+&˚dæ ∫qï>=≥ºeTT\qT <Ûä]+#Ó<äs¡T. Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\T ˇø£>=≥ºeTT
<Û]ä +#Ó<sä T¡ . $yêVæ≤‘·\T ‘·\˝À Hê>±s¡eTT e+{Ï ÄuÛsÑ D ¡ eTTqT »&ÉMT<ä
#˚eT+‹|üPe⁄ e+{Ï ÄuÛÑs¡DeTTqT <Ûä]+#Ó<äs¡T. #·+Á<äe+ø£\T, dü÷s¡´
e+ø£\T e+{Ï ÄuÛÑs¡DeTT\T <Ûä]+∫‘˚ ‘·eT≈£î <Ó’yêqTÁ>∑Vü≤eTT
ø£\T>∑T‘·T+<äì ø=+<äsT¡ $X¯«dæ+#Ó<sä T¡ . sêfi¯ófl bı~–q <˚e‘ês¡÷|üeTT\T
r]Ã~~›q e&ܶDeTT\qT Áu≤Vü≤àDeì‘·\T Á|ü‘˚´ø£+>± <Ûä]+#Ó<äs¡T.
eTT≈£îÿ≈£î ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄\ |ü⁄&Éø£\T ≈£L&Ü <Ûä]+#Ó<äs¡T.
eTfi¯j·÷fi¯eì‘·\T <Ûä]+#˚ |ü⁄ôdÔ\T eTs=ø£ s¡ø£eTT>± ñ+{≤sTT. n$
|üPe⁄\T, |ü+&ÉT¢, Ä≈£î\T, ≈£Ls¡>±j·T\ Äø±s¡eTT\˝Àø±ì, bÕeTT |ü&É>∑
Äø±s¡+˝Àø±ì e⁄+{≤sTT. n$ eT+Á‘·b˛øÏå‘ê\e≥eTT e\q yê{Ïì
<Û]ä +∫‘˚ $yêVæ≤‘·\≈£î Á>∑V≤ü |”&\É T #·T≥Tºø√eì yê] qeTàø£eTT. øπ s¡fi˝¯ Àì
ªªq+u≤]j·÷\Tµµ Vü≤]»q Ád”Ô\T <Ûä]+#˚ ªª‘ê[µµ ∫qï∫qï >=≥ºeTT\‘√
≈£L]Ãq Vü‰s¡+e˝… e⁄+≥T+~. Ä >=≥ºeTT\˝À ;C≤ø£ås¡eTT\T Áyêdæq
ø±–‘·eTT\T e⁄+{≤j·Tì nHÓ<äs¡T.
≈£Ls¡TZ ‘Ó>∑yês¡T ã+>±s¡T>=\TdüT≈£î q\¢ì>∑Tfi¯ófl Á>∑T∫à ‘ê[>±
<Û]ä +#Ó<sä T¡ . Ä+Á<Û,ä ø£sêí≥ø£\˝À ‘ê[‘√bÕ≥T q\¢|Pü dü\T ã+>±s¡T >∑T+&ÉT¢
<Ûä]+#Ó<äs¡T. q\¢|üPdü\≈£î <äTwüºX¯≈£îÔ\qT ‘·]$Ty˚ùd eTVæ≤eT e⁄+≥T+<äì
#Óô|Œ<äs¡T. eT+>∑Tfi¯Ss¡T |ü]düs¡eTT\˝À $yêVæ≤‘· Ád”Ô\T Hê>∑TbÕeTT
Äø±s¡ e TT˝À e⁄qï <ä + &É ø £ & ç j · T eTT\qT <Û ä ] +#Ó < ä s ¡ T . ø£ V æ ≤ ‘ê[
|ü>∑&ÉeTT‘√q÷, ã+>±s¡T >∑T+&É¢‘√q÷ ‘·j·÷¬s’q e÷+>∑fi¯´eTT <Ûä]+#˚
|ü<ä∆‹ ø£sêí≥ø£˝À e⁄qï~. <äøÏåD≤~˝À Ŭø’düÔe Ád”Ô\T ô|+&ç¢>±E\‘√ bÕ≥T
‘ê[ ≈£L&Ü <Ûä]+#Ó<äs¡T.
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ, ;Vü‰sY, ˇ]kÕ‡\˝À <ë<ë|ü⁄ ˇπø$<ÛäyÓTÆq $yêVü≤
dü+πø‘·eTT\T yê&Ó<äs¡T. bÕ|æ≥˝À qT<äT{Ïô|’ ô|≥Tºø=H˚ dæ+<Ûä÷s¡eTT,
eT{Ï>º ±E\T, ø±*yÓTf…\º T yÓTT<ä˝q’… $ ˇπørs¡T>± e⁄+{≤sTT. Çø£ u…+>±©
 79
$yêVæ≤‘· eTVæ≤fi¯\T dü|üÔ˝ÀVü≤ì]à‘·yÓTÆq >±EqT m&ÉeT#˚‹øÏ y˚düT
ø=+{≤s¡T. $yêVü≤ y˚fi¯\˝À |ü+C≤; eTVæ≤fi¯\T <ä+‘·eTT‘√ ‘·j·÷¬s’q
ms¡T|ü⁄, ‘Ó\T|ü⁄ >±E\qT <Û]ä +#Ó<sä T¡ . E≥Tºô|’ ªª#Íø˘µµ nH˚ ÄuÛsÑ D¡ eTTqT
<Ûä]+#Ó<äs¡T. sê»kÕúHé˝À Ád”Ô\T ‘·eT kÕ+Á|ü<ëj·÷qTkÕs¡eTT>± q>∑\TqT
<Ûä]+#Ó<äs¡T. ô|+&É¢sTTq ∫Vü≤ïeTT>± eTT¬øÿs¡qT ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. H=dü{Ï
ô|’øÏ Áy˚˝≤&˚ $<ÛäeTT>± bÕ|ü{Ï_fi¯flqT <Ûä]+#Ó<äs¡T. ø±*yÓTf…º\T, >±E\T,
>∑C…®\|ü{°º\T <Ûä]+#Ó<äs¡T.
∫qï∫qï |ü⁄ôdÔ\qT eTVü‰sêh eTVæ≤fi¯\T <Ûä]+#Ó<äs¡T. eTT‘·´eTT\T
bı~–q eTT¬øÿs¡\qT <Ûä]+#˚ Ä#ês¡eTT ≈£L&Ü e⁄qï~. Çø£ >∑T»sêr
Ád”Ô\ $wüj·TeTT\≈£î y=∫Ãq q>∑\ |ü≥¢ yê]øÏ eT≈£îÿe #ê˝≤ m≈£îÿe.
Ä&É+ãs¡eTT>± <Û]ä +#Ó<sä T¡ . nH˚ø£ s¡øe£ TT\ Vü‰s¡eTT\T, s¡‘êï\ >±E\T,
#Óe⁄\ <äT<äT\› T, Hêdæø±uÛsÑ D ¡ eTT\T <Û]ä +#Ó<sä T¡ . $yêVü≤yÓTqÆ ∫Vü≤ïeTT>±
nø£ÿ&ç Ád”Ô bÕ|æ{Ï˝À dæ+<Ûä÷s¡eTT, ø±*q&ç$T y˚*øÏ yÓ+&ç yÓTf…º\qT
<Ûä]+#Ó<äs¡T. e÷sê«&û Ád”Ô\T ô|+&ç¢nsTTq >∑Ts¡TÔ>± eTT¬øÿs¡qT, eT{Ϻ
>±E\qT, dæ+<Ûä÷s¡eTTqT <Ûä]+#Ó<äs¡T.
eTTd”+¢ Ád”\Ô T düV≤æ ‘·eTT ô|+&çn¢ sTTq ∫Vü≤ïeTT>± q\¢|Pü dü <ä+&É\qT
<Û]ä +#Ó<sä T¡ . #·+Á<äT&ÉT, qø£Áå ‘·eTT Äø£è‘·T\˝À e⁄qï ÄuÛsÑ D¡ eTT\T e<ÛTä e⁄
<Ûä]düTÔ+~. ÁbÕ+‘·eTT\T y˚¬s’qqT, ≈£î\eTT\T y˚¬s’qqT $yêVü≤e´edüú˝À
‘ê[u§≥Tº≈î£ ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£‘· e⁄qï~. ‘·q e÷+>∑fi´¯ eTT ø√düeTT Ád”Ô H√eTT\T,
Áe‘·eTT\T #˚j·TT≥ |ü]bÕ{Ï.
nø£å‘·\T :
‘Ó\¢ì _j·T´eTTq≈£î |üdüT|ü⁄ ø£*|æ nø£å‘·\T ‘·j·÷s¡T#˚j·TT<äTs¡T. Ä
nø£å‘·\˝À (eT˝…¢, ã+‹, düqïC≤õ, ø£qø±+ãs¡eTT, eT+<ës¡eTT, >∑T˝≤_
yÓTT<ä\>∑T) |ü⁄e⁄«\T ø£*|æq |ü⁄cÕŒø£å‘·\T ne⁄‘êsTT. nsTT‘˚ nø£å‘·\T>±
_j·T´eTTH˚ m+<äT≈£î yê&É‘ês¡ì dü+<˚Vü≤eTT ø£\T>∑e#·TÃqT. _j·T´eTT
#· + Á<ä T ìøÏ dü + π ø ‘· e TT. #· + Á<ä T &É T eTq'ø±s¡ ≈ £ î &É T . e<Û ä ÷ es¡ T \
eTH√;Ûwü˜eTTqT düTdæús¡|ü]#˚ X¯øÏÔì dæ~∆+|ü#˚j·TT≥≈£î #·+Á<ä>∑TDeTTq≈£î
80
dü + π ø ‘· e TT>± _j· T ´eTTqT nø£ å ‘ · \ T>± yê&É ≥ eTT eTq ÁbÕNq
kÕ+Á|ü<ëj·TeTT>± e#·TÃ#·Tqï~. á nø£‘å \· ‘√ Äos¡«~+#·Tq|ü&ÉT M{Ïì
ªªnø£å‘·\Tµµ nì M{ÏH˚ e<Ûä÷es¡T\T ‘·\\ô|’ b˛düTø=qTq|ü&ÉT
ªª‘·\+Áu≤\Tµµ nì ≈£L&Ü nHÓ<äs¡T. ‘·\+Áu≤\˝À eTT‘ê´\qT ø£*|æq
ªªeTT‘ê´\ ‘·\+Áu≤\Tµµ nì ≈£L&Ü |æ*#Ó<äs¡T.
ì»eTTq≈£î nø£‘å \· ‘√fÒ ô|+&çø¢ Ï dü+|üPs¡‘í «· eTT #˚≈L£ s¡T‘·T+~. ø£‘å +·
ø±ì$ nø£å‘·\T. nq>± m|üŒ{Ïø° ì*#˚e˙, neTs¡yÓTÆq$ nì y˚<ës¡úeTT.
ô|+&ç¢|ü+~]˝ÀøÏ m+<äs√ nqTuÛÑeE„\T, eTVü‰e´≈£îÔ\T, düTeT+>∑fi¯ó\T,
düTdü+‘êqe‘·T\T, düTo\Ts¡T, düT>∑TDe‘·T\T, |ü‹Áe‘·\T ‘·eT#˚‹Áy˚fifl¯ ‘√
düe÷»eTTq≈£î Áø=‘·Ô q–w”\T ~~›q ì|ü⁄DT\T n‹<∏äT\T>± e#ÓÃ<äs¡T.
yês¡+<äs¡T yê]yê] s¡+>∑eTT\˝À eTqkÕ, yê#ê, ø£s¡àD≤ ‘·\|ü+&çq
yê¬s’ e⁄+&Ó<äs¡T. n{Ϻyê]#˚‘·T\ düŒs¡Ù‘√ yê] eTqdüT‡ ByÓq\‘√ X¯øÏÔ
|üP]‘·yÓTÆq nø£å‘·\T e<Ûä÷es¡T\ •s¡düT‡\ô|’ |ü&É&ÉeTT‘√ ˇø£ ne´ø£ÔyÓTÆq
Äq+<ëqTuÛ Ñ ÷ ‹, $»j· ÷ qTuÛ Ñ ÷ ‹ ø£ \ T>∑ T ‘· T +~. n+‘· e T+~
ã+<ÛäT$TÁ‘·T\T, ÁX‚jÓ÷_Û˝≤wüß\ n_Ûq+<äq\ yÓ\T¢e˝À n|ü&˚
e÷qdæø£eTT>± HÓ’‹ø£ã\eTT‘√ ñ‘˚Ôõ‘·T˝…’ e⁄+{≤s¡T. e<Ûä÷es¡T\T Çø£
‘·\ô|’q e]¸+#˚ nø£å‘·\T e<Ûä÷es¡T\ Vü≤è<äj·TeTT\˝À HÓ\ø=qï
uÛ≤eeTT\qT ~$qT+&ç <˚e‘·\T ≈£L&Ü ªª‘·<∏ëdüTÔµµ nqT#·÷ B$+#Ó<äs¡T.
Á|üø£è‹ <˚e‘· Ä kÕeT÷Væ≤ø£ X¯óuÛ≤odüT‡\ |òü*‘·eTTqT dü+|üPs¡íeTT>±
dæ<ä∆|üs¡#·T‘·T+~.
‘·<äT|ü] es¡T&ÉT ˝Ò∫ì\ã&ç e<ÛäTe⁄ ‘·\ô|’ ‘·q ≈£î&çns¡#˚‹ì ô|{Ϻ
XÀ¢ˆˆ z+ düTeT+>∑∞]j·T+ e<Ûä÷' Çe÷+ düy˚T‘· |üX¯´‘·
kÂuÛ≤>∑´ eTôd’«<ä‘ê« j·T<∏ëdüÔ+ $|üπs‘·Hꈈ (ãTT 10`15`33)
nqTqT. ‘·<äq+‘·s¡eTT |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ªªe÷+>∑fi¯´ ˙\˝ÀVæ≤‘·<Ûës¡D
eTTVüAs¡Ô düT‡eTTVüAs√ÔdTü µÔ µ nì |ü*øÏq|ü&ÉT e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T,
 81
ã+<ÛäT$TÁ‘·T\T, ÁX‚jÓ÷_Û˝≤wüß\T, dü_Û≈£î\+<äs¡Tq÷ es¡TdüÁø£eTeTT˝À
y˚~ø£e<ä›≈£î e∫à ªªls¡düTÔ, X¯óuÛÑeTdüTÔ, kÂuÛ≤>∑´eTdüTÔ, dü+‘êqÁbÕ|æÔs¡düTÔ,
Bs¡dÈ Tü eT+>∑∞uÛeÑ , BsêÈjT· Ts¡dTü µÔ µ nì |ü⁄cÕŒø£‘å \· ‘√ B$+#Ó<sä T¡ . ‘·<Tä |ü]
dü_Û≈£î\+<äs¡÷ es¡Tdü Áø£eTeTT˝À yÓ[fl me] kÕúqeTT\˝À yês¡T
≈£Ls=ÃHÓ<äs¡T.
‘·\+Áu≤\T :
q÷‘·q <ä+|ü‘·T\T y˚&ÉTø£>± ˝Òø£ $H√<äs¡÷|üeTT˝À ˇø£]ø=ø£s¡T n‹
düìïVæ≤‘·düŒs¡Ù »s¡T>∑TqH˚ ñ<˚›X¯´eTT‘√ $yêVü≤eTT˝À á ‘·\+Áu≤\
s¡÷|üeTTqT ìs¡sí TT+∫]. ø±˙ á ‘·\+Áu≤\T $~Ûì >∑T]+∫ y˚<<ä säÛ à¡ eTT\
q+<äT #Ó|üŒ˝Ò<äT.
ô|+&ç|¢ +ü &ÉT>∑˝À sTT~ m+‘√ y˚&TÉ ø£ ø£*–+#˚ ø±s¡´Áø£eTeTT. Ç+<äT˝À
yÓTT<ä{Ï>± es¡T&ÉT düe÷»ÁX‚j·TdüT‡, ≈£î≥T+ãeè~∆ ø±+øÏå+#˚ ñ‘·ÔeT
dü+‘êHêìï n+~e«eTì <√dæ*m‹Ô ‘·\+Áu≤\T b˛kÕÔ&ÉT. n+<äT≈£î
‘·\e+∫ n+^ø£]+#·T#·÷ e<ÛäTe⁄ Ä dü+‘êq Jeq>∑eTqeTTq≈£î ‘·q
e+‘·T>± ‘·\+Áu≤\T b˛düTÔ+~. <ëìøÏ düe÷<ÛëqeTT>± es¡T&ÉT H˚qT
n+~+#˚ Ä]∆ød£ +ü |ü<qä T nD≈£îe>±, düeTjÓ÷∫‘·eTT>± $ìjÓ÷–+#·eTì
‹]– ‘·\+Áu≤\T b˛kÕÔ&TÉ . Ä ‘·sT¡ yê‘· Çs¡Te⁄s¡T ‘ê´>∑eTT‘√, <Ûqä eTT‘√
düVü≤JeqeTT kÕ–<ë›eTT. Áã‘·T≈£îu≤<Ûä´‘·qT düe÷qeTT>± |ü+#·T≈£î+<ë
eTì ˇø£]ô|’ˇø£s¡T es¡Tdü>± ‘·\+Áu≤\T b˛düTø=HÓ<äs¡T. nì n$ e<Ûä÷
es¡T\≈£î n$ ô|+&ç¢Hê{Ï Á|üe÷DeTT\T. ô|+&ç¢ #·÷#˚yê]øÏ y˚&ÉTø£\T.
eT+>∑fi¯dü÷Á‘·<Ûës¡D »]–q ‘·s¡Tyê‘· e<Ûä÷es¡T\T ‘·\+Áu≤\T
b˛düT≈£î+≥÷ e⁄+fÒ ªªd”‘êsêeTT\ ø£fi≤´DeTT #·÷‘·eTT sês¡+&û. #·÷#·T
yês¡\≈£î #·÷&ÉeTT#·Ã≥>∑, |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß\≈£î <Ûäq´uÛ≤>∑´eT≥µµ nqT#·÷
uÛÑ»+Ár\T yêsTT+#·T#·÷e⁄+fÒ Ä y˚&ÉTø£qT e]í+#·≥eTT y˚sTT |ü&É>∑\
Ä~X‚wüßì¬ø’Hê M\Tø±<äH˚~ dü‘·´eTT. nB eTq $yêVü≤ e´edüú˝Àì
82
|ü{Ïwüº‘·, eTq dü+düèÿ‹˝Àì $•wüº‘·. á $<ÛäeTT>± ‘·\+Áu≤\T |üP]Ô
n>∑T es¡≈£î b˛düTø=HÓ<äs¡T. ô|+&ç¢˝À Ç<=ø£ eTs¡Tesêì eTs¡∫b˛˝Òì
ˇø£ eT<ÛäTs¡eTH√»„|òüT≥ºeTT. düTeT<ÛäTs¡ düìïy˚X¯eTT.
‘·\+Áu≤\ nq+‘·s¡eTT |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ªªz+ XÊ+‹s¡düTÔ, |ü⁄wæºs¡düTÔ,
‘·Twæs¡düTÔ, eè~∆s¡düTÔ, n$|òüTïeTdüTÔ, Äj·TTwü´eTdüTÔ, Äs√>∑´eTdüTÔ, dü«dæÔ
•edü+ø£\ŒeTdüTÔµµ nì |ü⁄cÕŒø£å‘·\‘√ Äos¡«~+#·TqT.
ÁãVü≤àeTT&ÉT\T :
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ‘ê+ã÷\+˝À <äøD å£ , s¬ +&ÉT ø£s÷¡ s® |¡ ⁄ü ø±j·T\T, |üP\T,
nø£å‘·\T ô|{Ϻ eTT+<äT>± e<ÛäTe⁄øÏ sTT∫Ã, es¡Tì ô|’egeTT ø=+>∑Tq
e⁄+∫ eTT&çy˚sTT+#·e˝…qT. ‘·s¡Tyê‘· es¡T&ÉT e<ÛäTe⁄ô|’≥ #Ós¡>∑Tq
‘ê+ã÷\eTT, <äø£åD, ¬s+&ÉT ø£s¡÷®s¡|ü⁄ |ü+&ÉT¢, |üP\T, nø£å‘·\T e⁄+∫
eTT&çyd˚ ,æ |ü$T≥#Ó+>∑TqT, ‘·qô||’ +ü #·#sÓ >¡ T∑ qT s¬ +&ç+{Ï˙ ø£*|æ eTT&ÉT\T
y˚j·Te˝…qT. |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT e<Ûä÷es¡T\≈£î ÁãVü≤àeTT&ÉT\T y˚j·Tsê<äì
eTqTe⁄, bÕsêX¯s´¡ >∑èVü≤´ dü÷Á‘·eTT\+<äT #Ó|Œü ã&çq~. ø£qTø£ e<Û÷ä es¡T˝Ò
dü«j·TeTT>± ÁãVü≤àeTT&ÉT\T y˚düTø=qe˝…qT. |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉTy˚∫ ø=qTq≥T¢
‘Ó*|æ y˚sTT+#·e˝…qT. ø±˙ nqTuÛÑeeTT˝À |ü⁄s√Væ≤‘·T˝Ò ÁãVü≤àeTT&ÉT\T
y˚jT· T≥ #·÷#·T#·THêïeTT. H˚qT #·÷∫q nìï $yêVü≤eTT\˝À |ü⁄s√Væ≤‘·T&˚
ÁãVü≤àeTT&ÉT\T y˚dæHê&ÉT.
á ÁãVü≤àeTTfi¯fl eT+Á‘·eTTq+<äT ˇø£]Vü≤è<äj·TeTTqTˇø£s¡T Áù|eT
bÕX¯eTT\‘√ ã+~Û+#·T≥j˚T nì #Ó|üŒã&çq~. á ÁãVü≤àeTT&ÉT\T á
$<ÛäeTT>± eTT&ÉT\T y˚j·Te\j·TTqì #Ó|üŒ≥j˚T |ü⁄s√Væ≤‘·Tì u≤<Ûä´‘·
nì Á>∑Væ≤+|üe\j·TTqT.
n–ïÁ|ü‹wüº, Á|ü<äøÏåDeTT\T :
$yêVü≤eT+<äT n–ïÁ|ü‹wüºe\q uÛÑ>∑e+‘·T&çì ÁbÕ]ú+∫q≥T¢ n>∑TqT.
uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ n–ï nqTù|s¡T ø£\<äT. á n–ïÁ|ü‹wüº e\q e÷qdæø£
Á|üXÊ+‘·‘· e<Ûä÷es¡T\≈£î ø£\T>∑TqT. Á|üø£è‹˝À n–ï nqTq~ $TøÏÿ*
 83
X¯øÏÔø£\~. Ç~ e÷*q´yÓTÆqqT q•+|ü#˚j·TT yêj·TTX¯ó~∆ ø£*–+#·TqT.
dü÷s¡´uÛ>Ñ y∑ êqT&ÉT n–ï‘·‘«· eTT ø£*–j·TTHêï&ÉT. dü÷s¡T´ì øÏsD¡ eTT\ e\q
z»ùdÔ»eTT\T ø£\T>∑TH√ @ $<ÛäeTT>± e÷*q´ ìs¡÷à\qeTT »s¡T>∑TH√
nfÒ ¢ á n–ï˝À y˚ j · T T ôVAeTÁ<ä e ´eTT\T, H˚ ‹ e\q e#· T Ã
|ü]eTfi¯eTT\‘√ ≈£L&çq yêj·TTe⁄ e<Ûä÷es¡T\≈£î, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î
Äj·TTsês√>∑´eTT\qT ø£*–+#·Tqì y˚<<ä säÛ à¡ eTT\+<äT #Ó|Œæ ]. e<Û÷ä es¡T\T
eTTe÷às¡T n–ï#·T≥÷º Ä‘·àÁ|ü<äøÏåD #˚j·TT#·÷ Á|üe÷DeTT\T #˚dæ
qeTdüÿ]+#Ó<äs¡T.
bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT :
bÕDÏÁ>∑V≤ü DeTq>± e<Û÷ä es¡T\T ˇø£]bÕDÏ (#˚‹ì) ˇø£sT¡ |ü≥Tºø=qT≥.
BìH˚ $yêVü≤‘·+‘·T˝À ªªbÕDÏÁ>∑Vü≤DeTTµµ n+<äTs¡T. á ÁøÏj·T |üs¡düŒs¡
◊ø£´‘·qT yÓ\¢&ç+#·T#·Tqï~. á qe<ä+|ü‘·T\T ‘·eT ø£wüºdüTKeTT\qT
|üsd¡ Œü s¡eTT Á>∑V≤æ +∫ nH√´q´eTT>± #˚<√&ÉTyê<√&ÉT>± <ë+|ü‘´· J$‘·eTT
kÕ–+#Ó<äeTT nì <äè&ÛÉeTT>± ô|<ä›˝…<äT≥ Bø£åã÷qT≥j˚T bÕDÏÁ>∑Vü≤D
uÛ≤eeTT. Ç+‘·≈£îeTT+<äT #˚dæq Á|üe÷DeTT\˝À #Ó|üŒã&çq |üs¡düŒs¡
Áù|e÷_Ûe÷qeTT\T, ùdïVü≤eTT, yÓTÆÁ‹ eTTqï>∑Tq$ m˝≤ bÕDÏÁ>∑Vü≤D+‘√
<äè&ÛÉeT>∑TqT. á bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT #ê˝≤ $•wüºyÓTÆq~. n+<äTe\qH˚
$yêVü≤eTTqT bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT nH˚ ù|s¡T‘√≈£L&Ü |æ\T#·T#·T+&ç].
es¡T&ÉT eTT+<äT>±˝Ò∫ e<ÛTä e⁄≈£î m<äTs¡T>± ì\ã&ç ‘·q ≈£î&çV≤ü düeÔ TT‘√
e<ÛäTe⁄ ≈£î&çVü≤düÔeTTq+<äT |ü⁄e⁄«\T nø£å‘·\T e⁄+∫, es¡T&ç Vü≤düÔeTT‘√
e<ÛäTe⁄ ≈£î&çVü≤düÔeTTqT |ü≥Tºø=qTqT. e<ÛäTe⁄qT es¡Tì m<äTs¡T>± ì\ã&ç
‘·q ≈£î&çVü≤düÔeTT‘√ es¡Tì ≈£î&çVü≤düÔeTTq+<äT |ü⁄e⁄«\T nø£å‘·\T e⁄+∫,
e<ÛäTe⁄ ≈£î&çVü≤düÔeTT‘√ es¡Tì ≈£î&çVü≤düÔeTTqT |ü≥Tºø=qTqT.
es¡T&ÉT:` z kÂuÛ≤>∑´er ! á ô|+&ç¢ô|<ä›\ m<äT≥ ˙ bÕDÏÁ>∑Vü≤DeTT
#˚dæ, ìqTï <Ûäs¡à|ü‹ï>± d”«ø£]+#·T#·THêïqT. ô|<ä›\T #Ó|æŒq≥T¢>± ˙e⁄
nsêú+–y˚ø±ø£ ns¡údüs¡«dü«eT>∑T<äTe⁄>±ø£ ! ˙e⁄ H˚qT nqT uÛÒ<äuÛ≤eeTT
˝Ò≈£î+&É>± eTq Jeqj·÷Á‘· >∑&ÉT|ü⁄<ëeTT.
84
e<ÛTä e⁄:` z düTuÛ>Ñ ± ! MT‘√ Jeqj·÷Á‘· >∑&|É eü \j·TTqì n_Û\wæ+∫
Ç~>√ HêbÕDÏì MT≈£î n+~+#·T#·THêïqT. Hê J$‘·ø±\eT+‘ê Ád”Ô »q
düV≤ü »yÓTqÆ zs¡TŒ‘√ ù|]$T‘√ MT≈£î ‘√&ÉŒ&É<qÓ ì Á|üe÷D+ #˚jT· T#·THêïqT
nqTqT. ‘·s¡Tyê‘· eT÷&ÉT |üsê´j·TeTT\T n–ï #·T≥÷º Ä‘·àÁ|ü<äs¡Ùq
#˚j·TT<äTs¡T.
|üP\<ä+&É\T :
yÓTT<ä≥ e<ÛäTe⁄ es¡Tì yÓT&É˝À |üP\e÷\y˚∫ qeTdüÿ]+#·T‘·T+~.
‘·<äT|ü] es¡T&ÉT e<ÛäTe⁄ yÓT&Éj·T+<äT |üP\e÷\y˚∫ Äos¡«~+#·T‘ê&ÉT.
|æeTà≥ ô|<ä\› +<äs÷¡ BsêÈjT· TcÕ´sês√>∑´ dü+|üqTï\¬s’ e]ú\e¢ ˝…qì q÷‘·q
<ä+|ü‘·T\qT Äos¡«~+#Ó<äs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· q÷‘·q<ä+|ü‘·T\T ø£fi≤´D
eTôVA‘·‡eeTTq≈£î $#˚Ãdæ eTeTTà >∑èVü≤düTú\H=q]à Äos¡«~+∫q
ô|<ä›\+<äs¡≈£î e÷ Vü≤è<äj·T|üPs¡«ø£ ø£è‘·»„‘ê_Ûe+<äqeTT\ì dü_Û≈£î`
\+<äs¡≈£î ‘Ó*ô|<äs¡T.
‘·s¡Tyê‘· |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT q÷‘·q <ä+|ü‘·T˝≤sê ! á |ü⁄wüŒeTT\T @
ì+&ÉT<äqyÓTÆq |ü]eTfi¯eTT\‘√ düVü≤»eTT>± ≈£L&çj·TTqïy√ ! n≥T\H˚
MT <ä+|ü‘T· \T≈£L&Ü düV≤ü »yÓTqÆ Áù|e÷qTsê>∑eTT\‘√ q÷s¡T dü+e‘·‡s¡eTT
\≈£î $Tqï>± J$+∫, düTKdü+‘√wüeTT\‘√, dæ]dü+|ü<ä\‘√, düTdü+‘êq
kÂuÛ≤>∑´eTT\‘√, düø˝£ X’… «¯ s¡´ uÛÀ>∑u≤Û >∑´eTT\‘√ e]ú\e¢ \j·TTqì Ä bÕs¡«r
|üs¡y˚TX¯«s¡T\qT ÁbÕ]ú+#·T#·÷ á |üP\e÷\\T ˇø£]Vü≤è<äj·TeT+<äT
eTs=ø£s¡T e⁄+#·Tø=qï MT <ä+|ü‘·T\qT á ô|+&ç¢ô|<ä›\T düs¡«<˚e‘·\T
dü<ë Äos¡«~+‘·Ts¡T >±ø£ ! nì |ü\T≈£îqT.
•˝≤s√Vü≤DeTT :
•˝≤s√Vü≤DeTq>± düHïÓ ø£\T¢ ‘=øÏÿ+#·T≥. eTT+<äT>± e<ÛTä e⁄ ≈£î&ç#‹˚ ì
>∑+<Û|ä ⁄ü kÕq (düHïÓ ø£\T¢) ô|’ e⁄+∫, ‘·sT¡ yê‘· es¡T&ç ≈£î&ç#‹˚ ì ÄyÓT#˚‹ô|’
e⁄+∫ <˚M ! ˙e⁄ á •\qT ‘ê≈£îeTT. á •˝≤Hê´j·TeTT>± |ü‹
≈£î\eTTq+<äTq÷ <Ûsä à¡ eTTq+<äTq÷ dæsú ∫¡ ‘·yÔ TÓ Æ e⁄+&ÉTeTT. ø£\Vü≤ø±s¡T\≈£î
 85
<ä÷s¡eTT>± qT+&ÉTeTT. X¯øÏÔø=\~ düVü≤ø±s¡$TeTTà. n≥T\H˚ Ç‘·s¡T\
düVü≤ø±s¡eTTqT bı+<äTeTT. eTq $Ts¡T«s¡eTT eTq >∑èVü≤eT+<äT dæús¡
s¡÷|ü⁄\yÓTÆ e⁄+&ÉTq≥T¢>± á Á|üøè£ ‹ eTq\qT ø±bÕ&ÉT>±ø£ ! nì |ü\T≈£îqT.
πøX¯ $yÓ÷#·q :
$yêVü≤ düeTj·TeTTq eT<Ûä´˝À e<Ûä÷es¡T\T @ø±+‘·eTTq CÒ] á
ÁøÏj·TqT »s¡T|ü⁄≥≈£î M\T+&É<äT. Ç+<äTe\q y˚~ø£y˚T<äH˚ es¡T&ÉT e<ÛäTe⁄
‘·\yÓ+Á≥Tø£\≈£î düTyêdüq\qT yÓ<ä»\T¢ q÷HÓsêdæ n\+ø£]+#·T‘ê&ÉT.
Ç~ u≤sê´uÛÑs¡Ô\˝À |üs¡dü‡s¡ ùdyê‘·‘·Œs¡‘· ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î ô|<ä›\T
á Ä#ês¡eTTqT #˚dæHês¡ì eTqeTT uÛ≤$+#·e#·TÃqT. á Á|üÁøÏj·T
Ä#·s¡D˝À ˝Ò<äT.
dü|üÔ|ü~ (@&É&ÉT>∑T\T q&É#·T≥) :
e<Ûä÷es¡T*s¡Te⁄s¡TqT n–ïøÏ ñ‘·Ôs¡Á|üø£ÿ>± ‘·÷s¡TŒ>±HÓ’q, áXÊq´
~X¯>±HÓq’ eTT+<äT>± e<ÛTä e⁄ ≈£î&çbÕ<äeTT e⁄+∫ q&É#T· #·T+&É>±, es¡T&ÉT
e<ÛTä e⁄ ≈£î&çV≤ü düeÔ TTqT |ü≥Tº≈î£ ì es¡T&ÉT≈£L&Ü e<ÛTä e⁄‘√bÕ≥T @&É&TÉ >∑T\T
q&Éee\j·TTqT. eTT+<äT>± n–ïøÏ ñ‘·sÔ Á¡ |üøÿ£ q, |ü&eÉ Ts¡qT+&ç ‘·÷s¡TŒ>±
qT+&ÉTq≥T¢>± @&ÉT ‘·eT\bÕ≈£î\T+#·e˝…qT. ‘·s¡Tyê‘· ≈£î&çbÕ<äeTT
eTT+<äT ô|{Ϻ q&Éee˝…qT. |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT (Ä#ês¡T´&ÉT) dü||Ôü ~ü uÛ≤eeTT\qT
e<Ûä÷es¡T\≈£î Á|üuÛÀ~+#·TqT.
$yêVü≤Áø£‘T· e⁄˝À dü||Ôü Bü >∑eTqeTT n‹ eTTK´yÓTqÆ ø±]ø£. e<Û÷ä es¡T\T
‘êeTT#˚dæq Á|üe÷DeTT\qT |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚j·TT≥j˚T Bì ns¡úeTT. á
dü||Ôü Bü >∑eTqeTTe\q <ë+|ü‘´· J$‘·eTT dæsú |¡ &ü TÉ qT. <ä+|ü‘T· *s¡Te⁄s¡T
ø£\dæ yÓT\dæ >∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡àeTT\qT düeTeT>∑T <äèw溑√ Ä#·]+∫
|òü*‘·eTT bı+<äT≥j˚T. á dü|üÔ|üB Ä>∑eTqeTT‘√ düTdü+‘êqe+‘·T˝…’
Jej·÷Á‘·qT kÕ–+#·T≥j˚T <Ûsä à¡ eTì #Ó|Œæ ]. n|ü&ÉT |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT e<Û÷ä
es¡T\#˚‘· ªªHê‹#·sê$Tµµ nì Á|üe÷DeTT #˚sTT+#·T‘ê&ÉT. J$‘·eT+‘ê
86
ø£*dæyTÓ \dæ e⁄+{≤s¡ì Ç<ä]› #˚ Á|üe÷DeTT\T #˚sTT+#·T‘ê&ÉT. J$‘·eT+‘ê
m≥Te+{Ï nbÕs¡úeTT\T, nb˛Vü≤\T ˝Òø£ J$‘·eT+‘ê ø£*dæ yÓT\dæ
e⁄+{≤s¡ì Ç<ä]› #˚ Á|üe÷DeTT\T #˚sTT+#·T‘ê&ÉT. @&É&TÉ >∑T\T q&ç|kæ ÕÔ&TÉ .
@&˚&ÉT»qà\ nqTã+<Ûäy˚T á @&É&ÉT>∑T\ dü+ã+<Ûä+ n˙ uÛ≤$+#Ó<äs¡T.
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT:` q÷‘·q <ä+|ü‘·T˝≤sê ! MTs¡TuÛÑj·TT\T ø£\dæ yÓT\dæ
ÄVü‰s¡eTT ø=s¡≈î£ Á|üjT· ‘·ïeTT #˚jT· T&ÉT. MT X¯øøÔÏ =\~ Ç‘·sT¡ \≈£î düV‰ü j·T
düVü≤ø±s¡eTT\T #˚j·TT&ÉT. düTdü+‘êqeTT‘√ e]ú\T¢&ÉT. ô|<ä›\T MT≈£î
ÄodüT‡\T Ç#ÓÃ<äsT¡ . n{Ϻ <äèw摺 √ MT >∑èVü≤eT+<äT yÓTT<ä{Ï bÕ<äeTT+#·T&ÉT.
düT>∑TD C≤„qdü+|üqTï˝≤sê ! ÄVü‰s¡eTTqT uÛÑTõ+∫q X¯Øs¡ kÂwüºeeTT
ø£\T>∑TqT. n{Ϻ ã\eTT‘√ nìï ø±s¡´eTT\qT ÁX¯<ä∆>± #˚j·T>∑\s¡T. n{Ϻ
X¯Øs¡ kÂwüºeeTT MT≈£î q÷πs+&É¢≈£î $Tqï>± ‘˚CÀs¡÷|ü⁄˝…’ e]ú\T¢&ÉT.
dü T dü + ‘êq kÂuÛ ≤ >∑ ´ eTT\T bı+<ä T &É T . n{Ï º uÛ ≤ eeTT‘√ ¬ s +&É e
bÕ<äeTT+#·TeTT.
qe<ä+|ü‘·T˝≤sê ! MTs¡T <ÛäqeTTqT dü+bÕ~+#·T≥≈£î @$<ÛäeTT>±
Á|üj·T‘·ïeTT\T #˚j·TT#·THêïs√ ! n≥T\H˚ <Ó’eE„\e<ä› C≤„q|ü⁄wæºì
bı+<äT&ÉT. düTdü+‘êq kÂuÛ≤>∑´eTT\‘√ e]ú\T¢&ÉT. n{Ϻ <äèw溑√ eT÷&Ée
bÕ<äeTT+#·e˝…qT.
düT>∑TDdü«s¡÷|ü⁄˝≤sê ! MT kÂK´eTTø=s¡≈£î m≥T\ Á|üj·T‹ï+#·T<äTs√!
n≥T\H˚ sTT‘· s ¡ T \T yê] yê] kÂK´eTT\ø=s¡ ≈ £ î Á|ü j · T ‘· ï eTT
#˚sTT#·T+<äTs¡T. ø£qTø£ sTT‘·sT¡ \T #˚jT· T Á|üjT· ‘·ïeTT\qT #·÷∫ ndü÷j·T
|ü&sÉ ê<äT. MT düV‰ü j·TdüV≤ü ø±s¡eTT\qT n+~e«+&ç. düTdü+‘êq kÂuÛ≤>∑´eTT
\‘√ e]ú\T¢&ÉT. n{Ϻ <äèw溑√ Hê\T>∑e bÕ<äeTT+#·e˝…qT.
nqTsê>∑<+ä |ü‘T· ˝≤sê ! eT+∫ eTqdüT‡\‘√ dü+|üPs¡í nqTsê>∑eTT\‘√
ø£\dæyTÓ \dæ düTdü+‘êqeTTqT bı+<äT&ÉT. yê]ì $<ë´ $C≤„q dü+|üqTï\T>±
r]Ã~~› e÷qeùde, <˚X¯ùde bÕsêj·TDT\T>± e]ú\¢CÒj·TTeTT. n{Ϻ
<äèw溑√ ◊<äe bÕ<äeTT+#·e˝…qT.
 87
düT$C≤„q<ä+|ü‘·T˝≤sê ! á Á|üø£è‹j·T+<äT Äs¡T ãTT‘·Te⁄\T ø£\e⁄.
@ ãTT‘·Te⁄q+<äT @ <äTdüTÔ\T <Ûä]+∫Hê, @ |ü<ës¡úeTT\T uÛÑTõ+∫Hê
X¯Øs¡eTTq≈£î ÁbÕDeTTq≈£î ã\eTT ø£\T>∑TH√ ! Äj·÷ ãTT‘·Te⁄\≈£î MTs¡T
ñuÛjÑ T· T\T nqT≈£L\eTT>± q&É∫q Äq+<äeTT bı+<ä>\∑ s¡T. n{Ϻ <äèw摺 √
Äs¡e bÕ<äeTT+#·e˝…qT.
düT>∑TDdü+|üqTï˝≤sê ! á Á|üø£è‹j·T+<äT Á|ü‹J$ ‘·eT kÂK´eTT\
ø=s¡≈î£ Á|üjT· ‘·ïeTT #˚jT· TqT. n≥T\H˚ MT]s¡Te⁄s¡TqT |üsd¡ Œü sêqTsê>∑eTT
kÂK´eTT ø=s¡≈î£ Á|üjT· ‘·ïeTT #˚jT· T&ÉT. Ç‘·sT¡ \≈£î Vü‰ì ø£\T>∑Cj
Ò T· sê<äT.
düTdü+‘êq kÂuÛ≤>∑´eTT\‘√ e]ú\T¢&TÉ . á dü||Ôü Bü Ä>∑eTqeTT‘√ u≤<ä´‘ê
j·TT‘·yÓTÆq Ä<äs¡Ù <ä+|ü‘·T\T>± e]ú\T¢&ÉT. Ç{Ϻ <äèw溑√ MT >∑èVü≤eTT
q+<äT @&Ée bÕ<äeTT+#·e˝…qT. ‘·<äq+‘·s¡eTT q÷‘·q e<Ûä÷es¡T\≈£î
n–ïøÏ eTTe÷às¡T Á|ü<äøÏåDeTT>± ‹]–e∫à j·T<∏ëkÕúqeTT\+<äT
≈£Ls=ÃHÓ<äs¡T.
eTf…º\T, |æ˝Ò¢fi¯ófl :
e<ÛäTe⁄≈£î y˚Tqe÷eT\T ˝Òø£ ‘·*¢‘·s¡|ü⁄q ‘ê‘·eTT‘·Ôe\T qee<ÛäTe⁄≈£î
eTf…\º T, |æ˝fi¢Ò ó¯ fl, Ns¡, C≤¬ø≥Tº, |üdTü |ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T, |üP\T |ü+&ÉT¢ Ç#·TÃ≥
eTq ‘Ó\T>∑Tyê] kÕ+Á|ü<ëj·TeTT>± e#·TÃ#·Tqï~. á ø£q´qT á es¡T&ÉT
d”«ø£]+∫q ‘·sT¡ yê‘· MTs¡T sTTs¡Te⁄s¡T >∑èVü≤kÕúÁX¯eTeTT q+<äT Á|üy•˚ +∫
uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\T>± e⁄+&ÉT≥≈£î y˚TeTT n+^ø£]+∫ e÷ y˚Tqø√&É\T≈£î ˝Òø£
‘ê‘·eTT‘·Ôe⁄˝…’q e÷ eTqTeTsê\T≈£î bÕ<ë\+ø£s¡D≈£î eTf…º\T, |æ˝Ò¢fi¯ófl
Ns¡C≤¬ø≥Tº, |üdüT|ü⁄ ≈£î+≈£îeT\T, |üP\T|ü+&ÉT¢ nø£å‘·\T sTT∫à ô|+&ç¢
ô|<ä › \ø£ å e Tø£ å e T+<ä T eTqkÕ yê#ê ø£ s ¡ à D≤ Á‹ø£ s ¡ D X¯ ó ~∆ > ±
Äos¡«~+#·T#·THêïeTT nì n+^ø±s¡eTT ‘Ó*j·TCÒj·TT<äTs¡T. eTT+<äT>±
e<ÛäTe⁄≈£î >∑+<ÛäeTT sêdæ, u§≥Tºô|{Ϻ |üfiËfleTT n+~+#Ó<äs¡T. ‘·s¡Tyê‘·
ø±* u§≥qÁy˚fi¯fl Á|üø£ÿy˚fi¯fl≈£î eTf…º\qT, Hê\T>∑e y˚fi¯fl≈£î |æ˝Ò¢fi¯¢qT ‘=&ç–
|ü⁄cÕŒø£å‘·\T y˚dæ Äos¡«~+#Ó<äs¡T.
88
e<ÛäTe⁄q≈£î y˚Tqe÷eT <ä+|ü‘·T\ Væ≤‘√≈£îÔ\T:` |ü‹>∑èVü≤eTTq
<ÛÓ’s¡´eTT>± e⁄+&ÉTeTT. uÛÑs¡Ô‘√ n‘·Ôe÷eT\‘√ Ä&É|ü&ÉT#·T\‘√ ã+<ÛäT
$TÁ‘·T\‘√ yÓTÁÆ ‹ >∑*–j·TT+&ÉTeTT. ≈£î≥T+ã ÁX‚jT· düT‡q¬ø’ bÕ≥T|ü&TÉ eTT.
uÛÑs¡Ôe÷≥ n‘·Ôe÷eT\ e÷≥ »e<ë≥≈£îeTT. MT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT
nqï<äeTTà\qT nø£ÿ#Ó˝…¢+Á&ÉqT ã+<ÛäT$TÁ‘·T\qT m≥T¢ Áù|$T+#Ó<äy√ !
n≥T\H˚ uÛÑs¡Ô ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT ã+<ÛäTe⁄\qT Áù|$T+#·TeTT. uÛÑs¡Ô‘√ ø£*dæ
uÛÑTõ+|ü⁄eTT. uÛÑs¡ÔqT düTK<ë‘·>± ‘·\+#·TeTT. uÛÑs¡Ô‘√ düVü‰qTuÛÑ÷‹ ø£*–
j·TT+&ÉTeTT. nì qee<ÛTä e⁄≈£î y˚Tqe÷eT <ä+|ü‘T· \T, ˝Òø£ ‘ê‘· eTT‘·eÔ \T
ô|+&ç ¢ ≈ £ î e÷¬ s Ô ‘· * ¢ < ä + Á&É T \T Væ ≤ ‘√≈£ î Ô \ T |ü * øÏ |ü ⁄ cÕŒø£ å ‘ · \ ‘√
Äos¡«~+#Ó<sä T¡ . á s√E\˝À sT÷ Væ≤‘√≈£î\Ô T #ê\ nedüse¡ T>∑T#·Tqï$.
e<Ûä÷es¡T\≈£î #·~$+|ü⁄\T :
|üPs¡«eTT sT÷ e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î Ä]∆ø£ |ü⁄s√_Ûeè~∆øÏ düV‰ü j·T
|ü&É‘êj·Tì sT÷ #·~$+|ü⁄\ ø±s¡´Áø£eTeTT Á|üy˚X¯ô|≥Tºq≥T¢>± eTq≈£î
‘Ó*j·TT#·Tqï~. e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ô|+&çK¢ s¡TÃ\≈£î n|ü\T u≤ø°\T
#˚dæe⁄+{≤s¡T. yê]øÏ #·~$+|ü⁄\ s¡÷ù|D≤ e∫Ãq s=KâeTT, kÕeTÁ–
ø=+‘·≈î£ ø=+‘· düV‰ü j·Tø±]>± e⁄+≥T+<äì ‘·\∫ ô|<ä\› T ô|+&ç˝¢ À ã+<ÛTä
$TÁ‘·T\T ‘·eT ‘·eT j·T<∏ëX¯øÏÔ ø=\~ sTT#·Tà #·~$+|ü⁄\T uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô
dü+kÕs¡ JeqeTTq≈£î |üìøÏekÕÔj·Tì á $<ÛäeTT>±HÓ’Hê ø=+‘· düVü‰j·T
|ü&çq≥T¢ dü+‘·è|æÔ #Ó+<Ó&çyês¡T. ø±ì sT÷ s√E\˝À düVü‰j·T|ü&ÉT <äèwæº
<äèø£Œ<ÛäeTT˝À e÷s¡TŒ e∫Ãq+<äTe\q Áù|e÷_Ûe÷qeTT\T ÄbÕ´j·T‘·\T
‘·–qZ +<äTe\q sT÷ #·~$+|ü⁄\T #ê\es¡≈î£ ‘·–bZ ˛sTTq$. e<Û÷ä es¡T\≈£î
sT÷ düVü‰j·TdüVü≤ø±s¡eTT\+‘· nedüs¡eTT ≈£L&Ü ˝Ò<äqTø=qT#·T+&ç].
ø=ìï#√≥¢ #·~$+|ü⁄\T e⁄qïjÓT&É\ e<Ûä÷es¡T\≈£î ã+<ÛäT$TÁ‘·T\T
ÁX‚jÓ÷_Û˝≤wüß\T sTTe«<ä\∫q s=Kâs¡÷|üeTTq>±ì, edüTÔs¡÷|üeTTq>±ì
ô|+&çø¢ ±qTø£\ s¡÷|üeTTq ãVüQeT‘·T\ s¡÷|üeTTq ãVüAø£sD¡ s¡÷|üeTTq
 89
me]øÏ yês¡T ˇø£ ø±–‘·eTTô|’ Áyêdæ y˚~ø£e<ä›≈£î e∫à e<Ûä÷es¡T\øÏ∫Ã
Äos¡«~+#Ó<äs¡T.
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT ªªz+ X¯‘·e÷q+ uÛÑe‹ X¯‘êj·TT'! |ü⁄s¡TwüX‚Ù‘˚+Á~j·T
Äj·TTùw´y˚+Á~j˚T Á|ü‹‹wüº‹ ! Bs¡Èe÷j·TT' !µµ nì |ü⁄cÕŒø£å\‘√ q÷‘·q
<ä+|ü‘·T\qT Äos¡«~+∫, ø£Hê´<ë‘·\≈£î q÷‘·q e<Ûä÷es¡T\≈£î eTT+CÒ‹
Bøå±ø£+ø£DeTT\qT $|æŒ, n]y˚DÏ (>∑]ø£ãT&ç¶) ˝À ô|≥TºqT. ô|+&ç¢≈£îe÷¬sÔ
>±] #êø£*øÏ ô|+&ç≈¢ î£ e÷s¡Tì >±] ‘·s|¡ ⁄ü q ô|+&ç≈¢ î£ e÷s¡Tì >±] #êø£*øÏ
ô|+&ç¢≈£îe÷¬sÔ>±] ‘·s¡|ü⁄q <äøÏåD, ‘ê+ã÷\eTT, |ü+&ÉT¢ sTT|æŒ+#Ó<äs¡T.
(á ô|+&ç¢ y˚&ÉTø£\T ˇø£Á|üø£ÿ »s¡T>∑T#·T+&É>± ¬s+&ÉeÁ|üø£ÿ e<ÛäTe⁄ ‘·s¡|ü⁄
yês¡T ÄVü‰«ì‘·T\+<äs¡≈£L @sêŒ≥T #˚j·Tã&çq uÛÀ»q ø±s¡´Áø£eTeTT\T
»s¡T>∑T#·T+&ÉTqT.)
e<Ûä÷es¡T\ »\Áø°&É\T :
ˇø£ _+<Ó˝À dü>∑eTTq≈£î ˙fi¯óflb˛dæ ã+>±s¡|ü⁄ ñ+>∑s¡eTT, yÓ+&çyÓTf…º
|ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT _+~˝Ày˚jT· TqT. e<Û÷ä es¡T\T mes¡T ã+>±s¡|⁄ü ñ+>∑se¡ TTqT
eTT+<äT>± rôd<äs√, yÓ+&çyÓTf…ºqT mes¡T rôd<äs√ Ä $wüj·TeTTqT
#·T≥÷ºs¡T e⁄qï eTT‘·ÔsTT<äTe\≈£î, ô|<ä›\≈£î #Óô|Œ<äs¡T. á $<ÛäeTT>±
ã+>±s¡|⁄ü ñ+>∑se¡ TTqT yÓ+&çyTÓ f…qº T eT÷&ÉT |üsê´j·TeTT\T rsTT+#Ó<sä T¡ .
eT÷&ÉT |üsê´j·TeTT\˝À mes¡T s¬ +&ÉT |üsê´j·TeTT\T ñ+>∑se¡ TT rôd<äs√
yês¡T ¬>*∫q≥T¢>± nqTø=HÓ<äs¡T. Ç~ uÛÑ$wü´‘Y $»j·TeTT\≈£î |ü⁄Hê~
ne⁄‘·T+~.
ldü÷s¡´uÛÑ>∑yêqTì dü+<äs¡ÙqeTT :
dü÷s√´<äj·TeTT qT+&ç dü÷sê´düÔeTj·TeTT˝À>± (|ü>∑\T) $yêVü≤eTT
»]–q e<Û÷ä es¡T\T Á|ü‘´· ø£<å e’Ó yÓTqÆ ldü÷s¡´ uÛ>Ñ y∑ êqTì dü+<ä]Ù+#·e˝…qT.
dü|üÔ|ü~ nsTTq ‘·s¡Tyê‘· ldü÷s¡´ uÛÑ>∑yêqTì dü+<ä]Ù+∫ <ä+|ü‘·T\T
‘˚CÀe+‘·T˝…’ ldü÷s¡´ uÛÑ>∑yêqTì e˝… J$‘ê+‘·eTT |üs√|üø±s¡T˝…’
e]ú˝…¢<äs¡T.
90
e<Ûä÷es¡T\T:` ùV≤ dü÷s¡´uÛÑ>∑yêqT&Ü ! ˙ ‘˚»düT‡qT y˚TeTT ì‘·´eTT
C≤„q<äèw溑√ #·÷#Ó<äeTT>±ø£. ˙ø£è|ü#˚ q÷s¡T dü+e‘·‡s¡eTT\T düTK
dü+‘√cÕ\‘√, düø£˝…’X¯«s¡´uÛÀ>∑uÛ≤>∑´eTT\‘√, düTdü+‘êq kÂuÛ≤>∑´eTT\‘√
J$+#Ó<äeTT >±ø£ ! X¯‘·es¡¸eTT\≈£î ô|’>± C≤„H√|ü<˚X¯eTT #˚j·TT#·÷,
bı+<äT#·÷ J$+#Ó<äeTT >±ø£ ! nì Á|ü‘·´ø£å<Ó’eyÓTÆq ldü÷s¡´ uÛÑ>∑yêqTì
ÁbÕ]ú+∫ eTTe÷às¡T qeTdüÿ]+#Ó<äs¡T.
Á<ÛäTeqø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT :
dü÷s¡T´&ÉdüÔ$T+∫q ‘·s¡Tyê‘· (sêÁ‹) $yêVü≤eTT »]–qjÓT&É\ Á<ÛäTe
qø£Áå ‘·eTTqT e<Û÷ä es¡T\T dü+<ä]Ù+#·e˝…qT. Á<ÛTä eqø£Áå ‘· <äsÙ¡ qeTT bı+~q
<ä+|ü‘T· \T <Ûsä à¡ eTTqT Ä#·]+#·T≥ j·T+<äT Á<ÛTä eeTT>±qT+&ç, #·*+#·≈î£ +`
&ÉT≥≈£î >±qT ì‘·´eTT MT <ä+|ü‘·T\T Á<ÛäTeqø£åÁ‘·eTTqT dü+<ä]Ù+#·T#·÷,
e]ú\T¢eTT. ø±˙ H˚&ÉT |ü>∑\T $yêVü≤eTT »]–HÓqT, sêÁ‹ $yêVü≤eTT
»]¬>qqT Á<ÛäTeqø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTTqT |ü⁄s√Væ≤‘·T\T #˚sTT+#·T#·THêïs¡T.
ldü÷s¡´uÛ>Ñ y∑ êqTì dü+<äsÙ¡ qeTT #˚sTT+#·T≥ Ä#ês¡eTT˝À˝Ò<Tä . ø±s¡DeTT
‘Ó*j·T<äT.
$yêVü≤eTT |üP]Ôø±qTqï ‘·sT¡ DeTT˝À |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT qee<Û÷ä es¡T\qT
Äs¡Tãj·T≥≈£î rdæø=ìe∫à Á<ÛäTeqø£åÁ‘·eTTqT #·÷|æ+#·T#·THêïs¡T. n~
Äø±X¯eTT˝À ø£ì|æ+∫Hê, ø£ì|æ+#·øb£ ˛sTTHê e<Û÷ä es¡T*s¡T«s¡T ªªz Á<ÛTä e
qø£åÁ‘·e÷ ! ˙ e˝… e÷ <ä+|ü‘·T\eTT Á<ÛäTeeTT>± qT+<äTeTT>±ø£ !
n+<äT˝À Á|üø£è‹ e÷≈£î dü+|üPs¡í Äj·TTsês√>∑´eTT\T, uÛÀ>∑uÛ≤>∑´eTT*∫Ã
ø±bÕ&ÉT>±ø£ ! nì ì‘·´eTT ÁbÕ]ú+#·T#·T+&Ó<äeTT>±ø£ ! nì ÁbÕ]ú+∫
eTTe÷às¡T qeTdüÿ]+#Ó<äs¡T.
ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT :
$yêVü≤y˚&ÉTø£\˝À e<Ûä÷es¡T\≈£î ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘·eTT #·÷|ü&ÉeTT
ˇø£ eTTK´yÓTÆq Ä#ês¡eTT. BìyÓqTø£ m+‘√ ns¡úeTT |üs¡e÷s¡úeTT
<ë>∑Tqï$. n+<äTøπ sT÷ |òTü ≥ºeTTq≈£î n+‘· ÁbÕ<Ûëq´eTT Ç#êÃs¡T ô|<ä\› T.
 91
≈£î≥T+ãeTTq≈£î ¬s+&ÉT ø£fi¯ófl˝≤ e⁄+&Ée\dæq uÛ≤sê´ãs¡Ô\T |üs¡düŒs¡
>ös¡eeTT‘√, Áù|e÷_Ûe÷qeTT\‘√ e⁄+&Ée\j·TTqì sT÷ Ä#ês¡eTT
yÓ\&¢ +ç #·T#·Tqï~. nH√´q´‘·qT ô|+bı+~+#·Tø√e&ÉeTTq≈£î ‘=*yÓT≥Tº>±
≈£L&Ü Bìì |ü]>∑DÏ+|üe#·TÃqT. n˝≤π> uÛÑs¡Ô uÛ≤s¡´≈£î nqTø£åDeTT s¡ø£åD
ø£*Œ+#·T#·÷ ø±bÕ&Ée\j·TTqqï u≤<Ûä´‘·q÷ sTT~ yÓ\¢&ç+#·T#·Tqï~.
ô|+&ç¢ »]–q yÓ+≥H˚ |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT e<Ûä÷es¡T\qT Äs¡Tãj·T≥≈£î
rdæø=ì yÓ[¢ Äø±X¯eTT˝À ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘·eTTqT #·÷|æ+#·TqT. Ä
düeTj·TeTT˝À e<Û÷ä es¡T\T Á|üøÿ£ Á|üøÿ£ q uÛTÑ »eTT\T es¡TdüTø=qT#·÷ ‘êπø˝≤
ì\ã&ç Bìì #·÷#Ó<äs¡T. Ç~ uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\ nH√´q´‘·≈£î ∫Vü≤ïeTT>±
uÛ≤$+#Ó<äs¡T. Ä ø£åDeTT˝À yês¡T m+‘· nH√´q´eTT>± e⁄Hêïs√ n˝≤π>
J$‘ê+‘·eTT e⁄+&Ée\j·TTqqï dü+<˚X¯eTT sTT+<äT˝À sTT$T&çe⁄qï~.
ns¡T+<Ûrä qø£Áå ‘·eTT dü|]Ôü ¸ eT+&É\eTT˝À e•wüß&º ç yÓqTø£ $TqT≈£î $TqT≈£î
eT+≥÷ ø£ìŒ+#·T#·T+&ÉTqT. dü|üÔ]¸ eT+&É\eT+fÒ Äø±X¯eTT˝À eT+#·+
ø√fi¯ófl˝≤ ø±ø£b˛sTTqqT ø=~›>± n<˚yÓ÷düÔs¡T˝À Hê\T>∑T qø£åÁ‘·eTT\T
ø£ìŒ+#·T‘êsTT. yê{ÏøÏ ‘√ø£>± eTs√eT÷&ÉT qø£åÁ‘·eTT\T+{≤sTT. á
@&ÉT qø£åÁ‘·eTT˝Ò dü|üÔs¡T¸\T. M{Ï˝À e•wüߺ&ç yÓqTø£ ø£qT|æ+N ø£qT|æ+#·
≈£î+&É>± e⁄+≥T+~ ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘·eTT. sêÁ‹y˚fi¯ düVæ≤‘·eTT n~
e÷eT÷\T ø£+{ÏøÏ düTdüŒwüºeTT>± ø£ìŒ+#·<äT. uÛÑs¡Ô s¡ø£åD˝À e⁄qï uÛ≤s¡´qT
#·÷|ü&ÉeTT˝À e⁄<˚›X¯´eTT\T mH√ï e⁄HêïsTT. ø=ìï es¡Tq≈£î e]Ô+#Ó&ç$.
ø=ìï e<ÛTä e⁄≈£î #Ó|Œü <ä\T#·Tø=qï$. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ns¡T+<Û‹ä ì ‘·q yÓqTø£
e⁄+#·Tø=ì e•wüß&º TÉ dü<ë s¡ø+åÏ #·Tq≥T¢>± uÛ≤s¡´qT m\¢yfi˚ ˝¯ ≤ ø±bÕ&ÉeTì
es¡TìøÏ #Ó|Œü &ÉeTT ˇø£ ñ<˚X› ´¯ eTsTT‘˚, uÛsÑ ≈Ô¡ î£ J$‘ê+‘·eTT yÓqTï<äqTï>±
ì*∫ n‘· q T#˚ ù d ø±s¡ ´ Áø£ e TeTT\≈£ î dü V ü ≤ ø£ ] +#· & É e TT <ë«sê
dü+|üPs¡í‘·«eT÷ rdüT≈£îs¡eTàqeTì e<ÛäTe⁄≈£î #Ó|üŒ&ÉeTT eTs√ n+X¯eTT.
n+‘˚ø±<äT n+‘· düT<ä÷s¡eTT>± e⁄qï qø£åÁ‘·eTTqT #·÷&É>∑*π>
ø£+{Ï#·÷|ü⁄ es¡T&çøÏ e⁄qï<ë? ˝Ò<ë? nHÓ&ç~ ˇø£ |üØø£å>± ø=+<äs¡T
92
uÛ≤$+#Ó<äs¡T. >∑èVü≤düTúbÕÁ‘· b˛wüD≈£î dæ<ä∆eTÚ‘·Tqï es¡T&çøÏ nìï
$wüj·TeTT\˝Àq÷ ªªdüTì•‘·<äèw溵µ nHÓ&ç~ n‘·´+‘· nedüs¡eTT nqï~
Ç+<ä T ˝Àì n+‘· s ês¡ ú e TT. n≥T\H˚ ø£ + {Ï # · ÷ |ü ⁄ Ä<Û ë s¡ e TT>±
Äj·TTsêúj·TeTTqT >∑DÏ+#˚ |ü<ä∆‘·T\÷ e⁄+{≤j·T≥. n+<äT#˚‘· ns¡T+<Ûär
qø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT <ë«sê es¡T&ç Äj·TTsêúj·TeTTqT ˝…ø£ÿø£≥º‘ês¡ì eT]
ø=+<äsT¡ qyÓTà<äsT¡ . @~@yÓTHÆ ê uÛ≤sê´uÛsÑ \Ô¡ T ˇø£]øÏ ˇø£s¬ ’ düTK dü+‘√wüeTT
\‘√ ø£\ø±\eTT J$+#·e\j·TTqH˚ Äø±+πøå sT÷ |òüT≥ºeTT˝À ø£qã&ÉT
‘·T+~. ÁbÕNq ø±\eTT˝À K>√fi¯XÊg |ü]C≤„qeTTqT e<Û÷ä es¡T\≈£î ‘Ó*j·T
CÒj·TT≥≈£î Ç<√ Á|üj·T‘·ïeTì #Óô|Œ&çyês¡÷ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. n+‘˚ø±<äT
ns¡T+<Ûrä qø£Áå ‘· <äsÙ¡ qeTT e\q ø£+{ÏøÏ e⁄‘Ô̊»eTT ø£\T>∑T‘·T+<äì ≈£L&Ü
ˇø£ qeTàø£eTT.
ndü\T ns¡T+<Ûä‹ mes¡T? :
ns¡T+<Ûä‹ e•wüߺìøÏ uÛ≤s¡´. ñ‘·ÔeT Ç˝≤¢\T. uÛÑs¡Ô≈£î nìïy˚fi¯˝≤ yÓ+≥
e⁄+&ç düVü≤<Ûäs¡à#ê]DÏ |ü<äeTTq≈£î ns¡úeTT>± ì\∫+<ëyÓT. n+‘˚ø±<äT
ˇø£kÕ] $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT e•wüߺ&çô|’ nø£ÿdüT‘√, Äj·Tq ≈£îe÷s¡T\qT
X¯|ækÕÔ&ÉT. Ä $wüj·TeTT ‘Ó*dæ e•wüߺ&ÉT rÁe Äy˚<äq≈£î ˝Àqe⁄‘ê&ÉT.
J$‘·eTTô|’ $s¡ø#ÔÏ +Ó ~ q~˝À <ä÷øÏ #·ìb˛e&ÜìøÏ ìs¡sí TT+#·Tø=+{≤&ÉT.
ø±fi¯ófl#˚‘·T\T ‘êfi¯fl‘√ ã+~Û+#·Tø=ì eTØ Äj·Tq q~˝À <ä÷≈£î‘ê&ÉT.
nsTT‘˚ Ä qBeT‘·*¢ Äj·Tqô|’ >ös¡eeTT‘√, Ä<äs¡eTT‘√ ø±bÕ&çq~.
Ä‘·àVü≤‘ê´ Á|üj·T‘·ïeTTq≈£î ˇ&ç>∑{Ϻq Äj·Tqø£≥T¢ }&ÉBdæ πøåeTeTT>±
ˇ&ÉT¶≈£î #˚]Ãq~. Äj·Tq≈£îqï bÕX¯eTT\qT ‘Ó+∫q~ ø±ã{Ϻ Ä q~ì
n|üŒ{Ï qT+∫ ªª$bÕX¯µµ >± e´eVü≤]+#Ó<sä T¡ . ÁbÕDeTT\‘√ ãj·T≥|ü&qç qT
e•wüߺ&ÉT yÓ’sê>∑´eTT qT+&ç ãj·T≥|ü&É˝Ò<äT. m˝≤+{Ï ñ‘ê‡Vü≤eTT
˝Ò≈£î+&É>± Je#·Ã¤eeTT˝≤ |ü&çe⁄qï uÛÑs¡ÔqT ns¡T+<Ûä‹ z<ës¡TÑ·T+~.
XÊ|üÁ>∑d˝Ôü q’… _&É\¶ >∑T]+∫ ‘Ó*dæq|üŒ{Ïø° >∑T+&ÓqT ~≥e⁄ #˚døæ =qï<ëyÓT.
_&ɶ\ø£Hêï uÛÑs¡ÔπøåeTy˚T eTTK´eTì uÛ≤$+∫q ÄyÓT Äj·TqqT ùd<är]Ã
 93
eT∞fl e÷eT÷\T eTìwæì #˚düTÔ+~. J$‘·eTHÓ&ç~ ns¡ú+‘·s¡eTT>±
eTT–+#·T≥≈£î ø±<äì ø=ìï \ø£å´eTT\qT HÓs¡y˚s¡Ã&ÉeTTqø£ì ñ<√“<Ûä
#˚düTÔ+~. Áã‘·T≈£îô|’ Áù|eTqT s¡–*düTÔ+~. n˝≤ ÁbÕDeTT $\TeqT
#ê{Ï#Ó|æŒ Äj·TqqT ø£s¡Ôy√´qTàKT&çì #˚düTÔ+~.
Ç˝≤ ø£wqºü wüeº TT\T e∫Ãq|ü&ÉT uÛ≤s¡´uÛsÑ ≈Ô¡ î£ ‘√&É÷˙&É˝≤ e⁄+&Ée\j·TT
qì #Ó|üŒ&ÉeTT ≈£L&Ü ns¡T+<Ûär qø£åÁ‘· dü+<äs¡ÙqeTT˝Àì n+‘·sês¡úeTT>±
eTqeTT uÛ≤$+|üe#·TÃqT. uÛÑs¡Ô≈£î ø£wüºeTT e∫Ãq|ü&ÉT ‘·*¢e˝… n≈£îÿq
#˚s¡TÃø=ì z<ë]à eT∞fl e÷eT÷\T eTìwæì #˚ùd >∑Ts¡T‘·s¡ u≤<Ûä´‘·qT
sT÷ |òTü ≥ºeTT<ë«sê XÊgeTT e<ÛTä e⁄≈£î <äK\T |üs#¡ &· eÉ TT sTTø£ÿ&É eTqeTT
>∑eTì+#·‘·–q $wüj·TeTT. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô\˝À ˇø£s¡T m≈£îÿe ˇ≈£s¡T ‘·≈£îÿe
nH˚ ‘˚&Ü\T ˝Òeì dü+kÕs¡eTH˚ s¡<ÛäeTTq≈£î sTT<ä›s¡÷ ¬s+&ÉT #·Áø£eTT\ì
#Ó|üŒ&ÉeTT |üPs¡«eTTqT+#˚ e⁄qï<äì eTqeTT >∑T]Ô+#·e˝…qT.
n|üŒ–+‘·\T (n+|üø£eTT\T) :
eTq ‘Ó\T>∑Tyê] $yêVü≤‘·+‘·T\˝À n|üŒ–+‘·\T ˝Òø£ n+|üø£eTT\
ø±s¡´Áø£eTeTT ø£&ÉT ÄÁs¡∆yÓTÆq düìïy˚X¯eTT eTs¡|ü⁄sêì eTs¡∫b˛˝Òì
dü+<äs“¡ e¤ TT. n|ü&ÉT e<Û÷ä es¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T, ã+<ÛTä $TÁ‘·T\T, ÁX‚j÷Ó _Û
˝≤wüß\T yÓTT<ä\>∑Tyês¡T yÓ+≥e⁄+&ç n‘·Ôyê]+≥ yÓT\>∑e\dæq Ø‘·T\T,
|ü\T $wüjT· eTT\T, C≤Á>∑‘\Ô· T ‘Ó*ô|<äsT¡ . |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT y˚<eä T+Á‘·eTT\‘√
e<ÛäTe⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ #˚‘·T\ô|’ Äe⁄bÕ\qT b˛j·T>± n$ es¡Tì ‘·*¢
<ä+Á&ÉT\ #˚‘T· \ô|’ |ü&TÉ ‘·T+{≤sTT. e÷_&Éq¶ T sT÷Hê{Ï qT+&ç MT #˚‘T· \˝À
ô|&ÉT#·THêïeTT. C≤Á>∑‘·Ô>± MTø£qï_&ɶ e˝… ø±bÕ&ÉTø√+&ç düTe÷ ! nì
n|üŒ–+‘·\ uÛ≤eeTT. n|üŒ–+‘·\ dü+<äs¡“¤eTT>± e<ÛäTe⁄ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T
es¡Tì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î ã≥º\T ô|f…º<äs¡T. n|üŒ–+‘·\ ø±s¡´Áø£eTeTT |üP]Ô
ø±>±H˚ q÷‘·q e<Ûä÷es¡T\T, e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ bÕ<ä|ü<äàeTT\≈£î,
ô|<ä›\≈£î qeTdüÿ]+∫ yê]#˚ Äosê«<äeTT rdæø=ì es¡Tì sTT+{ÏøÏ
}πs–+|ü⁄>± ãj·T\T<˚s¡T<äTs¡T.
94
}s¡T ms¡T–+|ü⁄ :
n+|üø£eTT\ ø±s¡´Áø£eTeTT |üP]Ôø±>±H˚ q÷‘·q e<Ûä÷es¡T\qT
ø£Hê´<ë‘· Á>±eTeTT ˝Òø£ |ü≥ºD|ü⁄ Á|ü<Ûëq M<ÛäT\˝À |üP\|ü\¢ø°\˝À ˝Òø£
‘·–q yêVü≤qeTTô|’ }πs–+|ü⁄ »]ô|<äs¡T. nq>± M]s¡Te⁄s¡T q÷‘·q
<ä+|ü‘·T˝…’Hês¡ì ‘Ó\T|ü≥eTì uÛ≤eeT≥. Ç<˚ $<ÛäeTT>± es¡Tì Á>±eTeTT
˝Òø£ |ü≥ºDeTT˝À ≈£L&Ü }πs–+|ü⁄ #˚dæø=ì es¡Tì Ç+{ÏøÏ #˚¬s<äs¡T. á
}πs–+|ü⁄ Ä#ês¡eTT ≈£L&Ü #ê˝≤ es¡≈£î ‘·–Zb˛sTTq~. Ç+{ÏøÏsê>±H˚
q÷‘·q e<Ûä÷es¡T\≈£î Ä&É|ü&ÉT#·T(\T) Vü‰s¡‹|ü≥Tº Ä#ês¡eTT ø£\<äT.
Vü‰s¡‹ |üfiËfls¡eTT˝À yê]øÏ ˝≤+#Û·qeTT*#ÓÃ<äs¡T. ø±qTø£*#ÓÃ<äs¡T. Ç<ä›s¡T
eTT>∑TsZ T¡ qï Ä&É|&ü TÉ #·T˝…‘’ ˚ ô|<äÄ› &É|&ü TÉ #·Tqπø m≈£îÿe n~Ûø±s¡eTTqï|üŒ{Ïø°
eTT>∑TsZ T¡ ˝≤+#Ûq· eTTqT düe÷qeTT>± |ü+#·Tø=HÓ<sä T¡ . ‘·sT¡ yê‘· Ä&É|&ü TÉ #·T
yê]ì >∑TeTàeTT˝ÀH˚ Ä|æ uÛ≤s¡´ ù|s¡T uÛÑs¡Ô, uÛÑs¡Ô ù|s¡T uÛ≤s¡´ #Ó_‘˚H˚
˝À|ü\≈£î |ü+|ü⁄‘êeT+{≤s¡T. Çø£ÿ&É q÷‘·q <ä+|ü‘·T*<ä›s¡T ù|s¡T¢
#Óù|Œ+<äT≈£î dæ>∑TZ|ü&É‘ês¡T. yÓTT<ä{Ï>± ù|s¡T #Ó|üŒe\dæq~ e<ÛäTy˚.
ô|+&ç¢≈£L‘·TπsqqT#·÷ Ä&É|ü&ÉT#·T eTT]|ædüTÔ+~. e~Hê nqïj·T´ ù|s¡T
#Ó|ü⁄‘êyê ˝Ò<ë n+≥÷ ù|s¡T #Óù|Œ<ëø± ˝À|ü\≈£î yÓfi¯flìe«<äT. dæ>∑TZ\
yÓTT>∑sZ TTq ô|[fl≈£îe÷¬sÔ $q|ü&ç $q|ü&≈É î£ +&É>± uÛsÑ ùÔ¡ |s¡T #Ó|Œæ qqT eT]+‘·
>∑{>ºÏ ± #Ó|Œü e\j·TTqì ì\BdüT+Ô ~. Ä ‘·sT¡ yê‘· nqïj·T´ ˝Ò<ë ‘·eTTà&ÉT
(ô|+&çø¢ =&ÉT≈£î) ≈£L&Ü uÛ≤s¡´ù|s¡T #Ó|Œü e\dæq<˚. ‘·sT¡ yê‘· ≈£î&çø±\T eTT+<äT
ô|{Ϻ >∑èVü≤Á|üy˚X¯eTT #˚sTT+#Ó<äs¡T. @‘êyê‘ê sTT<ä+‘ê Ä<ä´+‘·eTT,
ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ yê‘êes¡DeTT˝À »s¡>&∑ eÉ TT n+<äs≈¡ î£ y˚&TÉ ø£ |ü+#·T‘·T+~.
Ç+‘· y˚&ÉTø£ yÓqTø£ m+‘√ kÕe÷õø£ ne>±Vü≤q, ≈£î≥T+ã e´edüú˝À
e´≈£î\Ô T ø£\dæb˛j˚T+<äT≈£î <√Vü≤<äeTj˚T´˝≤ Á|üe]Ô+#Ó&ç rs¡T nq÷Vü≤´yÓTqÆ
dü+kÕÿs¡$X‚wüeTT>± e⁄+&É&ÉeTT eTqeTT >∑eTì+#·e˝…qT. q÷‘·q
e<Û÷ä es¡T\T >∑èVü≤Á|üyX˚ e¯ TT #˚dqæ ‘·sT¡ yê‘· >∑èVü≤eTT˝À <Óy’ êsê<Ûqä <ä>sZ∑ ≈¡ î£
yÓ[fl qeTdüÿ]+#Ó<äs¡T. ‘·s¡Tyê‘· eTT‘·ÔsTT<äTe\T ÁãVü≤àeTT&ÉT\T
 95
u≤wæø£eTT\T $ô|Œ<äs¡T. Áø=‘·Ô e<Ûä÷es¡T\T <Ó’e qeTkÕÿs¡eTT #˚dæø=ì
yÓ[flq ‘·s¡Tyê‘· uÛÀ»qeTT\qT #˚sTT+#·e˝…qT. eTT‘·ÔsTT<äTe\T ÁãVü≤à
eTT&ÉT\T, u≤wæø£eTT\T $|ü≥ X¯óuÛÑÁ|ü<äeTì ô|<ä›\+<äTs¡T.
n‘·Ô>±]+≥ Áø=‘·Ô ø√&É*øÏ ø=+&É+‘· >ös¡eeTT :
Væ≤+<ä÷ ≈£î≥T+ãeTT\˝À n‘·Ô>±]+≥ Áø=‘·Ôø√&É*øÏ $X‚wükÕúqeTT,
ø=+&É+‘· >ös¡eeTT \_ÛdTü +Ô ~. ≈£î≥T+ãeTT˝Àì e´≈£î\Ô +<ä]ô|H’ ê ÄyÓT≈£î
n~Ûø±s¡eTT e⁄+≥T+<äì, ÄyÓT uÛ≤$≈£î≥T+ã j·T»e÷qTsê\ì kÕø屑·TÔ
ãTTπ>«<äy˚T #Ó|æŒ+~. n+<äT\πø ≈£î≥T+ãô|<ä›\T ÄyÓTqT sTT˝≤
Äos¡«~+#˚yês¡T.
XÀ¢ˆˆ kÕÁe÷»„X¯«X¯óπsuÛÑe, kÕÁe÷»„X¯«X¯ósê$uÛÑe,
düHê+<ë] kÕÁe÷õ„uÛÑe, kÕÁe÷õ„ n~<˚e|òüTˆˆ
düT|ü⁄Ár ! e÷eT>±] <äèwæº˝À n‘·Ô>±] <äèwæº˝À eTVü‰sêDÏ$ø±. uÛÑs¡Ô<äèwæº˝À
eTVü‰sêDÏ$ø±. eTs¡T<äT\ <äèwæ˝º À eTVü‰sêDÏ$ø±. Ç<˚ e÷ Äos¡«#·qeTT.
Ç<˚ e÷ Äø±+ø£å. e÷ ñ|ü<˚X¯eTT. ãTTπ>«<ädü÷øÏÔøÏ sTTB dü÷ú˝≤s¡úeTT.
Bìì ã{Ϻ kÕ+Á|ü<ëj·TeTT Áø=‘·Ô ø√&É*øÏ m+‘· $\Te sTTdüT+Ô <√ eTq≈£î
sTTfÒº ns¡úeTÚ‘·T+~.
ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯eTT˝À ø√&É*ì ªªãVüQsêDϵµ >± e´eVü≤]+#·&ÉeTT
≈£L&Ü sTT<˚n+X¯eTTqT ã\|üsT¡ düT+Ô ~. n˝≤>∑TH˚ sT÷dü+<äs“¡ e¤ TT˝À #Óù|Œ
XÀ¢ˆˆ düTcÕïD≤>¥X¯«X¯ósêD≤+ Á|üC≤j·TX¯Ã <Ûäqdü´#·,
|ürHê+#· <˚ePD≤+#· dü+C≤‘êHê+ $sê<䓤eˆˆ
á eT+Á‘·eTT ≈£L&Ü sTT+#·T$T+#·T ô|’q #Ó|æŒq $wüj·TeTTH˚ es¡T&ÉT
#Ó|æŒq≥T¢>± #ÓãT‘·T+~. n+f… e÷ Ç+{Ï˝Àì ø√&Éfi¯flô|’q, n‘·Ôe÷eT\
ô|’q, Hê k˛<äs¡T\ô|’q πsb˛e÷b˛ |ü⁄≥ºuÀj˚T ˙ dü+‘êqeTTô|’q, Hê
<Ûäq+ô|’q düs¡«+ düVü‰ Ä~|ü‘·´eTT ˙<˚. Ç~ Bì kÕsê+X¯eTT.
$yêVü≤eTT |üP]Ô nsTTq ‘·s¡Tyê‘· ø£q´ Áø=‘·Ôø√&É*>± n‘·Ô>±]+≥
ø±\Tô|&ÉT‘·T+~. ô|<ä›\|ü≥¢ >ös¡eeTT, |æqï\|ü≥¢ Äràj·T‘·qT
Á|ü<]ä Ù+#·T#·÷ ≈£î≥T+ãeTT˝À n+<ä] eTqïq\qT bı+<äT‘·T+~. bÕ\˝À
96
#Óøÿ£ s¡ ø£*dæq≥Tº>± n‘·>Ô ±]+{À¢ ø£*dæb˛‘·T+~. |ü⁄{Ï+º {À¢ ‘êqT H˚sT¡ Ãø=qï
dü+kÕÿs¡eTT\qT n‘·Ôyê]+{À¢ ø=qkÕ–+#·T#·÷ ≈£î≥T+ã ÁX‚j·TdüT‡q≈£î
ø£èwæ#˚düTÔ+~. ≈£î≥T+ãeTT˝Àì n+<ä] Ä<äs¡D, n_Ûe÷qeTTqT
bı+<ä&ÉeTTq≈£î ‘·–q Vü≤≈£îÿ\qT kÕ~Û+#·Tø√e&ÉeTTq≈£î ÄyÓT |òüTs¡¸D
yÓ’K] ne\+_Û+#·<äT. πøe\eTT Áù|e÷_Ûe÷qeTT\‘√H˚ yê{Ïì
kÕ~ÛdüTÔ+~. <Ûäsêàs¡∆ø±eT yÓ÷ø£åeTT\qT düeTq«j·T|üs¡#˚ X¯øÏÔ uÛ≤s¡´≈£î
e÷Á‘·y˚T e⁄+≥T+~. eTVü‰uÛ≤s¡‘·eTT >∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡àeTTqT d”«ø£]+#·
&ÉeTT˝ÀH˚ |ü⁄s¡Twüß&çøÏ <Ûsä êàs¡ú ø±eTyÓ÷ø£eå TT\qT kÕ~Û+#˚+<äT≈£î e÷s¡eZ TT
düT>∑eTeTe⁄‘·T+~.
ldü‘·´Hêsêj·TDkÕ«$T yê] Áe‘·eTT :
es¡TìsTT+≥ ldü‘·´Hêsêj·TDkÕ«$T yê]Áe‘·eTT ˝Òø£ H√eTT
#˚dæø=HÓ<äs¡T. Áe‘êq+‘·s¡eTT (]ôd|ü¸qT »s¡T>∑T‘·T+~) #ê\eT+~ ‘·eT
u+<ÛäT$TÁ‘·T\≈£î, $j·÷´\yê] ã+<ÛäT$TÁ‘·T\≈£î düVü≤ã+‹ uÛÀ»qeTT\T
ô|≥Tºø=HÓ<äs¡T. Ç+‘·{Ï‘√ |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT <ä>∑Zs¡T+&ç #˚sTT+#·T ô|+&ç¢ ø±s¡´
Áø£eTeTT X¯óuÛÑø±s¡´eTT |üP]Ô n>∑T‘·T+~. |ü⁄s√Væ≤‘·T\yês¡T ô|+&ç¢ ø±s¡´
Áø£eTeTT eT]j·TT Áe‘· ø±s¡´Áø£eTeTT dü+|üP]Ô #˚dqæ +<äT\≈£î e<Û÷ä es¡T\
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T yê]yê] ‘êVü≤‘·ø=~› (bÕ]‘√wüø£eTT) <äø£åD ‘ê+ã÷\eTT
*∫à |ü+ô|<äs¡T.
‘·<äT|ü] es¡Tì sTT+≥ ˇø£{Ï ˝Òø£ eT÷&ÉTsêÁ‘·T\T ìÁ<ä\T nsTTq
‘·s¡Tyê‘· e<ÛäTe⁄>±] sTT+{ÏøÏ nø£ÿs¡≈£î rdæø=ìyÓfiËfl<äs¡T. nø£ÿs¡>∑Tes¡≈£î
e<Ûä÷es¡T\T ÁãVü≤à#·s¡´eTTqT bÕ{Ï+#·T#·÷, kÕ‹«ø±Vü‰s¡eTTqT
uÛÑTõ+#·T#·÷, $&ç$&ç kÕúqeTT\+<äT X¯j·Tì+#·e˝…qT.
>∑sꓤ<ÛëqeTT (XÀuÛÑqeTT) :
e÷qe⁄\≈£î »s¡T>∑Tc˛&ÉX¯ (16) dü+kÕÿs¡eTT\˝À #ê˝≤ ÁbÕeTTK´
yÓTqÆ ~. yÓTT≥ºyTÓ T<ä{~Ï sT÷ >∑sꓤ<ëÛ q (XÀuÛqÑ eTT) dü+kÕÿs¡yT˚ . n+<äT\πø
ndü\T $yêVü≤eTT dü+kÕÿs¡eTT >∑sꓤ<ÛëqeTT (XÀuÛÑqeTT) »s¡>∑ì jÓT&É\
yê]øÏ eTTK´ $yêVü≤eTT »s¡>∑˝Ò<äì jÓTiT+>∑e˝…qT. Á|ü‹C≤„
 97 98
Á|üe÷DeTT\T $yêVü≤ dü+kÕÿs¡eTT e÷Á‘·y˚T. ø±ã{Ϻ >∑sꓤ<Ûëq ÁøÏj·Tj˚T es¡Tì ‘·s¡|ü⁄yês¡T Á|ü<ëqeTT˝À ‘Ó#·TÃq$. ldü‘·´Hêsêj·TDkÕ«$Tyê] Áe‘·+e<ä›≈£î ø±e\dæq$
yêdüÔ$ø£ $yêVü≤eTì ô|<ä›\+<äTs¡T. ø=ìï ÁbÕ+‘·eTT\˝À Bìì 1. |üdüT|ü⁄ 1/4 øÏ˝À 1. |üdüT|ü⁄ 100 Á>±
2. ≈£î+≈£îeT 100 Á>± 2. ≈£î+≈£îeT 50 Á>±
ªªã≥º*#·TÃ≥µµ, ªª>∑èVü≤Á|üy˚X¯eTT #˚sTT+#·T≥µµ, ªªã˝≤›qeTTµµ nqT ù|s¡¢‘√ 3. Ks¡÷®s¡ø±j·T\T 100 Á>± 3. Ks¡÷®s¡ø±j·T\T 200 Á>±
≈£L&Ü #Ó|ü ø=HÓ<sä T¡ . ø±ì sTT|üŒ{Ïyês¡T >√|ü´eTT>± »s¡T|ü⁄ø=qT#·T+&ç]. 4. u…\¢eTT 1 øÏ˝À 4. ø=ã“]ø±j·T\T 10
5. m+&ÉTø=ã“]∫|üŒ\T 1 øÏ˝À 5. m+&ÉTø=ã“]∫|üŒ\T 2
$yêVü≤yÓTÆq 16 s√E\˝À >∑sꓤ<ÛëqeTT (XÀuÛÑqeTT) #˚dæq ‹~∏yês¡ 6. >∑+<Ûä|ü⁄bı&ç 1 &Éu≤“
6. >∑+<Ûä|ü⁄bı&ç 1 &Éu≤“
qø£åÁ‘·eTT\qT #·÷&Éqedüs¡eTT˝Ò<äT. e<ÛäTe⁄>±] sTT+≥ sT÷ >∑sꓤ<Ûëq 7. eø£ÿ\T 50 Á>±
8. {≤jYT˝…{Ÿ kÕe÷qT\T (n<äe› TT, <äTyÓ«q, ø±≥Tø£, 7. eø£ÿ\T 200 Á>±
ø±s¡´Áø£eTeTT »s¡T>∑T≥ eTq kÕ+Á|ü<ëj·TeTT>± e#·TÃ#·Tqï~. >∑sꓤ<Ûëq ‹\ø£eTT, ù|dtbÂ&És¡T, »&É|æqTï\T, ùV≤sYÄsTT˝Ÿ, 8. ‘·eT\bÕ≈£î\T 2 ø£≥º\T
]ã“qT ‘·~‘·s¡eTT\T) 9. kÕ+Áu≤DÏ ø£&û¶\T 1 bÕ´.
dü+kÕÿs¡ nq+‘·se¡ TT e<Û÷ä es¡T\≈£î q÷‘·q egeTT\qT ø£≥uº {… ºÏ e<ÛTä e⁄qT 9. q\¢|üPdü\T 10. ø£s¡÷Œs¡eTT 2 s¡÷.
bÕ\>±¢düT‘√ >∑~˝ÀìøÏ |ü+ô|&çyês¡T. |üPs¡«eTT sTT~≈£L&Ü ˇø£ ô|<ä› 10. <ës¡|ü⁄ ø£≥Tº 1 11. |üP\T 10 eT÷s¡\T, $&ç|üP\T ≈£L&Ü
11. n]y˚DÏ (>∑]ø£ãT&ç¶) 12. ns¡{Ï|üfi¯ófl 25
ø√˝≤Vü≤\eTT>± »]ô|&çyês¡T. e<ÛäTe⁄>±] sTT+≥ ˇø£{Ï ˝Òø£ eT÷&ÉT 12. Áø=‘·Ô eT÷≈£î&ÉT 13. ‘·T+&ÉT>∑T&ɶ 1
sêÁ‘·Tfi¯ófl >∑&ç|æq ‘·s¡Tyê‘· es¡Tì sTT+≥ ˇø£{Ï ˝Òø£ eT÷&ÉTsêÁ‘·T\T 13. BbÕsê<∏äq≈£î q÷\Tã<Ó› 14. s¡$ø£>∑T&ɶ\T 4
14. ø£+<ä|æ\ø£ 15. Äe⁄bÕ\T 5 s¡÷.
>∑&çô|<äs¡T. 15. ø=ã“]uÀ+&ÜeTT
16. Äe⁄HÓsTT´ 5 s¡÷.
|ü<äVü‰s¡Ts√E\ |ü+&ÉT>∑ : es¡Tì ‘·s¡|ü⁄yês¡T ô|+&ç¢e<ä›≈£î ‘Ó#·TÃq$. 17. Äe⁄ô|s¡T>∑T 5 s¡÷.
ô|+&çn¢ sTTq s¬ +&ÉTyês¡eTT\ ‘·sT¡ yê‘· 16e s√Eq es¡Tì sTT+{Ï˝À 1. |üdüT|ü⁄ 50 Á>± 18. ‘˚HÓ 2 s¡÷.
2. ≈£î+≈£îeT 25 Á>± 19. >√<ÛäTeTs¡e« 1 øÏ˝À
qee<ÛäTe⁄‘√ e<Ûä÷es¡T\ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ã+<ÛäT$TÁ‘·T\T |ü<äVü‰s¡Ts√E\ 3. Ks¡÷®s¡ø±j·T\T 2 s¡÷. 20. |ü+#·<ës¡ 1 øÏ˝À
|ü + &É T >∑ ø£ & É T y˚ & É T ø£ > ± dü s ¡ d ü d ü ˝ ≤¢ | ü e TT\‘√ #· ‘ · T s¡ T \‘√ 4. u…\¢eTT 50 Á>± 21. J&ç|ü|ü 50 Á>±
5. m+&ÉTø=ã“]∫|üŒ\T 2 22. øÏdt$Tdt 50 Á>±
Äq+<äø√˝≤Vü≤eTT>± »s¡T|ü⁄ø=HÓ<äs¡T. Çs¡TyÓ’|ü⁄\yês¡T ÇwüºeTècÕºqïeTT 6. eø£ÿ\T 2 s¡÷.
23. m+&ÉTÁ<ëø£å 50 Á>±
7. n]y˚DÏ (>∑]ø£ãT&ç¶)
\‘√, $+<äTuÛÀ»qeTT\‘√ ø√˝≤Vü≤\+>±, eTôVA‘·‡e+>± ô|+&ç¢Hê{Ï 8. Áø=‘·Ô eT÷≈£î&ÉT 24. |ü{ÏøÏu…\¢+ 100 Á>±
$X‚wüeTT\qT HÓeTs¡Ty˚dæø=qT#·T, C≤„|üø£eTT ‘Ó#·TÃø=+≥÷ Äs√E m+‘√ 9. ‘·eT\bÕ≈£î\T 2 ø£≥º\T 25. j·÷\Tø£\T 25 Á>±
10. ns¡{Ï|ü+&ÉT¢ 25 26. ∫\¢s¡ 10 s¡÷.
Vü‰sTT>± >∑&çô|<äs¡T. Ç+‘·{Ï‘√ sT÷ ô|+&ç¢dü+<ä&ç (‘·+‘·T) ø±s¡´Áø£eTeTT 11. kÕ+Áu≤DÏ ø£&û¶\T 2 s¡÷. 27. s¡÷bÕsTT_fi¯fl\T 25
|üP]Ô n>∑T‘·T+~. á $<ÛäeTT>± »]–q ô|+&ç¢ ø±s¡´Áø£eTeTTqT #·÷∫q 12. ø£s¡÷Œs¡eTT 2 s¡÷. 28. qTe⁄«\q÷HÓ 1/2 øÏ˝À
13. |üP\<ä+&É\T 2 29. kÕ«$Tyê] |ü≥eTT
yê]ì, á ô|+&ç¢dü+<ä&ç |ü⁄düÔø£eTT #·~$qyê]ì, $ìqyê]ì Ä lXË’\ 14. J\ø£i¿ 50 Á>± 30. eT+~s¡eTT, B|ü|ü⁄ ≈£î+<äT\T
eT*¢U≤s¡T®q <ä+|ü‘·T\T, uÛÑÁ<ëÁ~ d”‘êsêeTT\ <ä+|ü‘·T\T, ‹s¡T|ü‹ l 15. s¡$ø£>∑T&ɶ\T 2 31. e÷$T&Ü≈£î\T
16. eT+>∑fi¯dü÷Á‘·eTT 32. kÕ+Áu≤DÏ (&É÷´|ædüºHé)
y˚+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T |ü<ëàe‹ <ä+|ü‘·T\T Äj·TTsês√>∑´uÛÀ>∑uÛ≤>∑´eTT\T, 17. ‘·\+Áu≤\ _j·T´eTT
33. e&É|ü|ü (ø±e\dæqìï)
düTdü+‘êq kÂuÛ≤>∑´eTT*∫à ø±bÕ&ÉT>±ø£ ! j·Tì ÁbÕ]ú+#·T#·THêïqT. 18. ‘·\+Áu≤\ egeTT\T
19. ‘·\+Áu≤\ ôd+&ÉT¢ (#Ó+ø°\T) 2 34. bÕqø£eTT (ø±e\dæqìï)
z+ XÊ+‹' XÊ+‹' XÊ+‹' 20. u≤wæø£eTT\T 2 35. bı+>∑*
düπs«»Hê' düTœH√uÛÑeqTÔ. 21. eT+∫ >∑TeTà&çø±j·T (ø£Hê´<ë‘·≈£L&Üyê] 36. >±¬s\T, |üPsêí\T (‘·~‘·s¡ |æ+&çe+≥\T)
‘·s¡T|ü⁄q ô|+&ç¢e<ä› dæ<ä∆eTT#˚dæ e⁄+#·e\dæq$y˚.)
 s¡#·sTT‘· kÕ~H˚ì s¡+>±sêe⁄ >±] e+X¯eèø£åeTT
sêeTj·T´
(uÛ≤s¡´) eTVü‰\ø£å àeTà
yÓ+ø£≥düTã“j·T´ ∫+|æs¡j·T´ ∫f…ºeTà
(uÛ≤s¡´) \ø°å àu≤j·TeTà (uÛ≤s¡´) yÓ+ø±j·TeTà (uÛÑs¡)Ô >∑T+≥T|ü*¢ yÓ+ø£≥düTã“j·T´

s¡+>∑eTà X‚wüj·T´ Ä<ÓeTà yÓ+ø£≥|üŒj·T´ #Í<ä]

(uÛÑs¡Ô) ∫+‘·\ ø√≥j·T´ (uÛ≤s¡´) s¡TøÏàDeTà (uÛÑs¡Ô) –+E|ü*¢ ø±[<ëdüT (uÛ≤s¡´) nqï|üPs¡íeTà
99

d”‘êsêeTeTà X‚wü–]sêe⁄ s¡+>±sêe⁄ yÓ+ø£Á{≤e⁄ ø±y˚TX¯«s¡eTà

(uÛÑs¡Ô) –+E|ü*¢ (uÛ≤s¡´) kÕÁe÷»´eTà (uÛ≤s¡´) sêeT‘·T\X¯eTà (uÛ≤s¡´) eTVü‰\øÏå à (uÛÑs¡Ô) >=]»y√\T
u≤|üj·T´ #Í<ä] |üs¡y˚TX¯«s¡sêe⁄
•esêeTø£èwüí sê<Ûëø£èwüí
(uÛ≤s¡´) <Ûäq\øÏå à (uÛ≤s¡´) ˙*eT
ldüè»q lø£èwüí
100