You are on page 1of 50
Dewa Bathara Guru Bathara Narada Bathara Indra Bathara Wisnu Bethara Kamajaya Bethara Brama Bathara Ontoboga Bethara Kala Bethara Yamadipati Bethara Durga Begawan Palasara Abiyasa Durna Barawejo Adonam Suwanda Bagaspati Jembawan Bismo Jumyaseno KkKayangane Jonggring Saloka Suduk Ngudal-udal Kaindran Nguntara Segara Cakrakembang Daksina Saptopratolo Seta Mangumeng Argodumilah Setragandamayit Pertapan Saptarengga Saptaarga Sokalima Atasangin Kendalisada Ngadisekar Argabelah Gandamedono Talkanda Ngandongsan (A> Wipra utama Telp, (0279) 728283, 5819898 PENDIDIKAN KEWARGANEGARAAN BAHASAINDONESIA MATEMATIKA ILMU PENGETAHUAN ILMU PENGETAHUAN ‘SOSIAL BAHASAINGGRIS PENDIDIKAN AGAMA ISLAM KATA PENGANTAR sana: Untuk mendapatkan hasil tujuan pendidikan, indikator pendidikan, seperti guru, siswa, dan buku | harus melangkah seoara maju, berjalan seiring sejalan seperti yang telah diisyaratkan, di mana pendidikan adalah proses pembelajaran dan bukan proses pengajaran. > Guru harus menjadi seorang fasilitator yang berkewajiban mengungkap kemampuan siswa, PD Siswa harus menjadi subjek didik yang terus- ‘menerus selalu mengalami pembaharuan, > Buku harus menjadi sebuah buku didaktik yang menjadi ujung tombak tujuan pendidikan. Buku panduan ini terdiri atas buku ajar, uji kompetensi siswa, tugas individu, tugas kelompok, pelatihan, ulangan harian, dan diakhiri dengan i| latihan ulangan umum semester. Dengan adanya buku ajar ini diharapkan dapat Buku panduan ini disusun. agar para tenaga kependidikan, khususnya para guru dan siswa dalam proses belajar mengajar dapat mencapai hasil. maksimal sebagaimana yang diharapkan, sehingga pada akhimya dapat membentuk-pribadi siswa yang aktif, kompeten, dan mandiri Akhimya, kami menyadari sepenuhnya bahwa buku panduan belajar ini masih jauh dari sempurna. Oleh karena itu, dengan segala kerendahan hati kami mohon perkenan para pembaca dan rekan guru untuk memberikan saran/ kritik membangun demi perbaikan edisi berikutnya. Untuk itu kami ucapkan banyak terima kasih. Penyusun Kegemaran . Paramasastra Kasusastran Gladhen Pungkasan 6 KKasusastran r Gladhen Pungkasan Uji Kompetensi Akhir Semester Genap Alokasl Waktu . xJam Pelajaran Seneng Maca ‘Sesambungan karo pahargyan dumadine kutha Semarang kang pas karo pengetan Dina Pendhidhikan Nasional yaiku 2 Mei dicanangake Gerakan Gemar Membaca (GGM). Sasaran GGM yaiku kabeh masyarakat kutha ‘Semarang, tanpa pilih-piih, pinter bodho, gedhe cilk, sugih mlarat, normal cacat, enom tuwa, lan lanang utawa wadon, kabeh kudu seneng maca. Maca iku disenengi sakabehe wong, bisa ngembangake kreativitas, nambah ilmu lan pengetahuan ngenani apa wae, kanggo nambah kapinteran istilahe bisa ningkatake SDM. GGM yaiku gerakan sing butuh sengkuyungan ara stakeholder kang duwe ciri-citi “Long Live Edu- «cation. Kanggo miwiti kegiyatan iku disedhiyakake mobil pinter, perpusatakaan keliing, lan rumah pinter. GGM iku gerakan utawa kegiyatan kang banget migunani tumrap para mudha, fi{malah kanggo sapa wae. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki! \(1. GM iku wancahan saka tembung apa? i i H12. Apa tegese wiyosane kutha Semarang? i | Pieter iense {{3- Sapa sasarane GG! Pa tegese Long Live Education? ff {f (Negesi tembung-tembung * SER ESE EERE REEEEREER EERE! i. GGM = Gerakan Gemar Membaca “| ~ gemar seneng M- dicanangake diumumake N- sasaran tujuan_ fl ngenani bab - SDM Sumber Daya Manusia - nyengkuyung ndhukung 4 sengkuyung ndhukung Jong live education = pendhidhikan seumur hidup. (ff Mendengarkan teks cerita ‘Menentukan latar cerita dengan mengutip kalimat atau paragraf yang mendukung Menentukan toma cerita Menuliskan kembal isi cerita dengan bahasa senditi i {| (Semaken crita ing ngisor iki!) ‘Mangsa ketiga teka, Kabeh tanduran pada alum, Haga an al dad sat Nu keen l Kewan sing ana alas kono nganckoke pasaman kang baka ngrembug corane nanggulangi etiga nerak. 4 Wusana kabeh sarujuk bakal melu macul gawe sumur. Kajaba truwelu kang ora ‘| gelem. Kewan-kewan liyane meneng bae weruh pokale truwelu. Sawise oleh dhuwit, kabeh 4 null tuku pacul lan bareng-bareng gawe sumur. 4 Kabeh kewan saliyane truwelu menyang tengahing telaga kang asat kanggo Truwelu Sing Nakal 1 ndhudhuk sumur. Kebeh seneng amarga kasi, oleh banyu sing beni, Sawijining dina, truwelu liwat sinambi rggeret sendhok gedhe saengga swarane mbribeni. Kabeh padha wedi, Kewan-kewan ing sacedhake sumur krungu swara Kawi fan mlayu mult. dikira ana monster, sacedhake colar. Truwelu lungguh jjen ing pinggire sumur lan ngombe saakeh-akehe, Dheweke naguye ngakak sawice bise ngapusi kanca-kancane, Sawise wareg ngombe, truwelu nyebur wusana banyu dadi reged. Sesuke kewan-kewan nesu. Yen keteimu wonge bakal diukum. ‘Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki! 1. Apa pakane truwelu? Wayang Kulit W Awan: “San, kawe wingi nonton pagelaran wayang kulit ing pendhapa kawedanan ”” I Rafi lya,.la,kok awakmu weruh? lungguhmu sisih endi?” Wi Awan ku satengene kelir, aku weruh awakmu karo kangmasmu lungguh sakiwane W waranggana, [Rafi : “Aku ora weruh babar blas amarga aku rada telat, hi 4 mula: lungguh plek ngematake jejere wayang” b fj Awan, “Tak sawang awakmu ora uwal saka pakeliran. Sajak 4 yen ngematake, mula ora dak undang. Tutuge | kepriye?” | “sawise,gara-gara aku bali” iy Rafi: “Lakone Laire Gathutkaca mula ya nyritakake jhananshalika Raden Gathutkaca dilairake dening k ibu Dewi Arimbi.” W Awan: “Bacute aku weruh, matur nuwun yal” i \ ERE E EE EE EERE EEEREESES) ERE E EEE EEE: i 2._Coba paragakna solahe punakawan! a. Semar c, Petruk b. Gareng d. Bagong ‘Membaca huruf Jawa ‘Membaca huruf Jawa dengan lafal dan intonasi yang tepat Mentrasiterasi bacaan ke dalam huruf Latin EEE EEEEEEXEENEEEERERESEEEEEEEEESERESES: 1. Wacanen tulisan Jawa iki kanthi lancar! [Gai ut _Minpos agains wa aang) Tai vive AML i ll eT yaaa tna Higiqnnanyenti Givin anne ncanAANLTS anmaengangryet2m agg, it aa a aim Ti un aiaiz itigaqs iw) ninSomyg raga atin) tin tim mim an ee || wr angpas2t ‘yen rast mag mun anti a am ganaagajin| uns cage gays. al amit ayaa unio, Anya ggapaans aa} ier a ani 16 ahamys magne uinayn al ma asin gs vai an ming a8 Anns ang alin I ceonigygaamaiioy, amg Gus 2 SS SS SESE EEE peeeeezerer=: aD foo airs = dangkat He. ametninmpa) ene any Ua) = candhi prambanan It G.inising layang i Jinise layang: a. _Layang dhinas | Layang kang magepokan kero kantor apadene sekolah |b. Layang kiriman i Layang kang magepokan karo sesrawungan paseduluran sing ana gegayutan karo sedulur lan kanca Mc. Layang ulem ; Layang kang kanggo ulem-ulem yen ta arep duwe gawe mantu, sunatan lan sapanunggalane d Lelayu | _Layang kang kanggo ngaturi priksa ning sedulur apa kanca yen ana lelayu e. Kitir i __Layang kitir mono layang kang ditulis kanthi cekak aos ee \{((2._ Tulisen latine ukara kapisan wacan ing dhuwurl Ht a | Tuladha: Gatekna layang ing ngisor iki! Kanea-kanca, padha teka ya Ing adicara tanggap warsaku kang kaping Disa Hoping Keds, 17 Tanuori 2011 wIs. ' raeaan i “ Seroja 15 Kendal Aja lali ya dakanti-anti tekamu f } i b i 2. Nulis aksara Jawa Dt } t con ; gen ; i em: nanadivian manga Ey} aanonomeAAE? TUUMBTASTN ‘ ‘ H i = gh: Winarsmsing waning ung ‘ i AngkcaJawa: } | H = 2-0} si 4=G6 5=@) 6=4 7=ill 5=MN o=M 0-0 i 3 \( 4. Tulisen angka nganggo aksara Jawa Onganti 9! /2. Tulisen latine ukara katelu wacan ing dhuwurl 3. Golekana sandhangan panyigeg wacan ing dhuwur! bates save 0 Kia VI Senet Cen SEEERESSRRRESRRER EEE! eee eee [4, Apa irah-irahan wacan ing dhuwur? ‘Membuat kalimat pertanyaan 1._Ukara ora langsung (kalimat tak langsung) Tuladha: Kancaku takon, kenapa aku wingi ora mangat sekolah, 2._Ukara crita/pawarta (kalimat berita) Tuladha: a. Sasi Oktober wis wiwit udan, b. Mimiseneng masak. 3._Ukara pitakon (kalimat tanya) Ukara pitakon iku migunakake tembung pitakon kayata: apa, pira, kepriye, ngapa, ngendi, kapan lan sapanunggalane. Tuladha : a. Apa sing dipundhut bapak? d. Kepriye carane nyetel? b. Sapa sing mundhut sepedha? @. Regane pira? c. Anangendi dununge? 4. Dhapuk ukara ora langsung dadi ukara langsung H ij Tuladha: fH ~ Wasis kandha manawa dheweke arep maca karo kancane. (Ukara oralangsung) i Dhapukan ukara bisa diowahi dadi: 4 \Wasis Kandha,"Aku arep maca karo kancakul” (Ukara langsung) i} -. Bapakngendika manawa sinauku kudu ajeg, ora kena sakobere. (Ukara ora langsung) if Dhapukan ukara bisa diowahi dagi. i Bapak ngendika,"Sinaumu kudu ajeg, ora kena sakobere!” (Ukara langsung) i i rl REREEEERREREEERE) ‘Apa tegese ukara langsung? Gawea tuladhanel Wangsulan: 2 Apategese ukara ora langsung? Gawea tuladhane! Wangsulan: 3. Apa tegese ukara ia? ‘Wangsular 4, Tembung Gent) kang isa digawe ut Wangsulat . 5. Gawea ukara Piao Wangsulan: Kawruh Basa 4. Krama Panganggone tembung-tembung krama ing ngisor iki benema ngangge unggah-ungguhing basa, dening sapa, marang sapa. Tuladha: a. Bu, kulanyuwun pamit badhe tindak sakedhap mundhut pottot.. Bu, kula nyuwun pamit badhe kesah sakedhap tumbas potiot. b. Pak, serat sampun kula paringaken dhateng ibu guru lan ibu guru dhawuh supados kula lenggah rumiyin ngentosi wangsulanipun. Pak, serat sampun kula aturaken dhateng ibu guru lan ibu guru dhawuh supados kula. lenggah rumiyin ngentosi wangsulanipun, 2. Cangkriman Cangkriman iku unen-unen kang njaluk dibatang. Ana kang asale mung saka anggone nggathuk-nggathukake wandane tembung sawetara. Nanging ana kang awujud irb-ribaning barang. a Cangkriman awujud tembung wancahan Tembung wancahan yaiku tembung cekakan utawa tembung sing dicekak Tuladha: = gther pelot konthes tegese jagone kother, cempene mencolot wingkone benthet ~ _ buta buritegese tebu ditata mlebu lori Bahasa Jawa SD Kelas VI Semester Genap | | | | | B Cangiriman avujudi ini-ifbaning barang Tuladha: - _Bosok malah enak, batangane tape = _ Dicakot pucuke, sing kalong bongkote, batangane udut rokok cc. Cangkriman awujud pepindhan Pepindhan utawa candra yaiku kaya/diumpamakake kaya/arupa Tuladha: - _Pitikwalik saba kebon, batangane nanas Emboke dielus-olus anake diidak-idak, batangane andha 4. Cangkriman kang ngemu surasa blenderan. Tuladha: ce Akumeksa ora percaya dene dheweke bisa menek Kapa (sing dpenek ku dudu woh klapa anariging wit kiapa) fe. Cangkriman awujud tembang Tuladha: Pocung Bapak pocung, dudu watu dudu gunung ‘Sabamu ing sabrang, ngon-ingone sang bupati ‘Yen lumampah si pocung lembehan grana (batangane gajah) ‘Mengapresiasi tembang macapat atau geguritan - Menyanyikan tembang macapat atau geguritan =__ Mencoritakan dan menuiskan ii tembang maapat atau gogurtan Megatruh/Pelog Barang (Tekading janmi) 7 5) (Be 7s eG) toe ato) nage Na-dyan te bih sun lu: ma: kunglu- ru ngekmu 7777 6 65 7 65 Yenpa- naspa- nas ke- pa- ti 2) 3 95) iS Se B67 16 Yen u- danba* ~ njure ke yes Ge Puluh-puluh wus begjane awak ingsun 22 3 2 3 562 3 Wong tuwa mlarat kepati Na-nging yen si-’'-‘nang-gagam- pil ‘Wus dadi anteping kalbu Bisa mandhireng pribadi 5 155 9> BiwhS 96 9565 32 ‘Cumandhong sihing Hyang Manon Tan-sah ki nan- thi HyangMa- non 7 \(4. Apa tegese geguritan? 3. Apa kramane ukara iki? Bapak lagi mangan awan, sekolahan Gunawab tiba, Puskesmas. Seje-Seje i ii Kasenengane manungsa iku seje-seje. Ana sing seneng maca, ana sing senen i 9 r i nulls utawa ngarang , ana sing seneng olahraga bal-balan, lan liya-liyane. Nalka it i| , ga ing Il sikil ebabak bundhas. Wusana Gunawan digawa menyang | SSS SSS SSS EEE 1. Puskesmas iku wancahan saka ukara.... a Pusat pengembangan Masyarakat b, Pusat Kesehatan Masyarakat ¢. Pusat penyuluhan Masyarakat d. Pusat kesejahteraan Masyarakat })2 Bal-balan kalebu jnising ... i a seni Diels bees Mb. olahraga 5. Wong sing pagaweane nulis utawa | Nc. sastra ngarang diarani.... I | d sains @ _penulis/pengarang K (3. Tembung camboran wacan ing dhuwur b. pelukis bi He yaiku.... ©. penyair bi lf a seje-seje d. wartawan i b ==ee Sy eS SS EE EE EEE RE c,babak bundhas d.puskesmas 4. Irah-irahane wacan ing dhuwur yaiku.... a Seje-seje b. olahraga ©. bakbalan d. wacan Bahasa Jawa SD Kelas VI Semester Genap SEE ESESEES! 6. Ibu Guru ngendika yen aku kudu sregep sinau supaya pinter. Dhapuking ukara langsung sing bener yaiku.... a Ibu Guru ngendika, “Kowe kudu sregep sinau supaya pinter.” b. Ibu guru ngendika, "kowe kudu sregep sinau supaya pinter.” c. Ibu Guru matur, "kowe kudu sregep sinau supaya pinter.” d._ Ibu guru matur, "Kowe kudu sregep sinau supaya pinter.” 7. Mas Wasis kandha yen dheweke mengko sore arep nggarap PR. Dhapuking ukara langsung sing bener yaiku.... @ Mas Wasis kandha, Mengko sore aku arep nggarap PR. b. Mas Wasis ngendika, "yen mengko sore arep nggarap PR.” ©. Mas Wasis kandha, “Mengko sore akuarep nggarap PR.” , Mas Wasis kandha yen mengko sore aku arep nggarap PR & Akeh kewan kang padha lungguh. Pancen ing alas kono kerep dianakake rapat. Sedhela maneh rapat diwiwi Kadadeyan wacan ing dhuwur yaiku..... a omah b. pawon ©. . sekolahan d alas 9. Dhek bengi bapakku menyang omahe Pak Carik. Basa krama kang trep yaiku ... a. Dhek dalu bapak kula tindak Pak carik, b. Kala wau dalu bapak kula sowan dhateng dalemipun Pak Carik. ©. Dhekdalu bapak kula tindak daleme Pak Carik. d. Dhekwau dalu dhateng Pak Carik. 10. . 12. 13. 14. 15, Ukara ngisor iki sing kalebu ukara i tanduk, yaiku kajaba..... a. PakDarmonggarapsawah b. Bocah-bocah nggawa sarapan c. Klambiku disetrika Mbak Lilik . Bukumu daksilih Dasamuka asor yudane karo Prabu \i Rama. Asoryudanetegese.... hi a. alabebudene H c. diapusi kancane b. kalahperange ef d. nesuatine Hi Klambine abang.... a. brambang b. dandang c.-mbranang d. lambe Kendhil dawa, mbok enggal tumandang. Kendhil dawa tegese.... a. ngundang b. dandang ©. sandhang d. padhang Seneng maca buku, yen ditulis Jawa yaiku... «inst ena ey, : b afiatinenzaany i, i oe . 4 ea 0 2 YR « difigan vy, giana Yen diwaca yaiku.... a pukemas b. pukesmas bi c. puskesmas bi d. puskecamas ‘on-pitakon ing ngisor iki! 1. Apa wancahan saka SDM, ing wacan “Seneng Maca"? 2. Apa tegese mangsa ketiga? 3. Ukara kang luput unggah-ungguhe iki owahana supaya bene! {| Menawi bapak wangsul kula badhe dhahar. 4, Gawea tuladha cangkriman awujud irib-iribaning barang? "5. Tulisen nganggo aksara Jawa: a. dolanan b. seneng nari ©. 1978 i i KOLOMPENILAIAN ay ahaa Jawa 8D Kelas V Semester Genep "Mata Pelajaran Kelas/Semester Alokasl Waktu xJam Pelajaran Teknologi Canggih Ing jaman globalisasi ngene iki wis ora gumun yen pendhudhuk Indonesia bisa deleng langsung kadadeyan ing manca negara. Kamangka jaman biyen durung bisa dinalar yen mengkone bakal bisa rembugan antarnegara kanthi langsung lan bisa weruh gambare. ¢ pisan, Jan nggumunake temenan, Dene kadadeyan ing salah sijining negara bisa dikabarake langsung ing saindhenging donya. { Biyen jare ana unen-unen, Suk bakal akeh macan turut dalan gedhe, kamangka macan iku kewan alas. Tibane macan sing dikarepake yaiku kendharaan. Pancen saiki kendharaan wis ngebaki dalan gedhe, marakake macet amarga wis kakehan wong sing kagungan kendharaan pribadhi. jana pitakon-pitakon ing ngisor iki! 1, Aranana barang-barang sing kalebu teknologi canggih! Wangsulan: 2. Apa sing diarani telepon genggam utawa HP? Wangsulan: 3. Apa tegese globalisasi’ Wangsulan: 4. Apa pengaruh becik jaman globalisasi? Wangsulan: 5. Apa pengaruh ala jaman globalisasi? SS SS SS Se f57 Bahasa Jawa SD Kelas Vi Semester Genap Ys Golekana tembung kang angel lan apa tegese! , Mendongarkan dan memahami percakapan tentang keglatan di ingkungan Keluarga | Mengungkapkan isi pereakapan secara lisan dalam berbagal ragam bahasa (ngoko/krama) | Mengajukan dan menjawab pertanyaan sesuai dengan konteks pembicaraan = Mengubah dialog menjadi bentuk narasi dalam bahasa sehari-hari 1. Semaken pacelathon ing ngisor iki! Telepon i iy Herman: “Sugeng enjing Bul” Mf tbune *Mlenika sinten nggih?” iW Herman: “Ibu kesupen kaliyan suwanten kula?” ff tbune “Oalah kowe ta, Man! Ana apa Le, isih esuk umun-umun kok wis telepon?” jj Herman: “Mbboten punapa-punapa, Bu. Menawitaksih enjing mila mbayaripun langkung i mmirah.” | “Kula namung badhe ngertos kawontenan ibu ing dalem rak nggih sae to?" lune _:_“lya, kowe rakiya waras ta Le, aja ngatilara. Kepriye olehmui golek sekolahan? \ wis ana sing cocok durung?” i “Ibu tansah ndonga supaya uripmu mulya. Sing baku lulus dhisik ujianmu saka kelas enem'”, | Herman: “Kula sampun cocok kaliyan SMP ingkang dipun ngendikakaken Pakdhe. 4 Mbenijing enjing kula wangsul amargi Sabtu ngajeng pengumuman ujian.” i Ibune —: *Muga-muga ujianmu lulus kanthi bij sing apik" | Herman > “Inggih bu, matur nuwun. Sampun ru iyin nggih Bu sugeng enjing!” | !bune “ya aturna salamku kanggo pakdhe sekaliyan.” " =e EEEEEE! SEES ESE SEEEEEE ==EEEEEE pi anon kaya ing enti kang leas mit Bry) sr ate telat amarga tilikkanea sing lara ing rumah sakit! ‘Melaporkan hasl pengamatan secara ters maupun lean Menjelaskan secara rinci tertulis maupun lisan hasil pengamatan dengan bahasa yang runtut dar komunikatit eee =EEEESES: [Membaca copat ‘Membaca dengan lancar dan cepat teks bacaan Menjawab secara benar pertanyaan isi bacaan Nyelengi Ing Bank Wasis saiki kelas enem. ananging yen pakulinan nyelengi wiwit ana ing TK wis ajaran. Ing TK wis dianakake nabung padinan, lan nganti saiki kulina nyelengi. Yen ora ing sekolahan ya ing omah, nagango celengan gembreng. Saiki tuku celengan ing toko akeh lan maneka warna. ‘Ananging wiwit kelas lima nyelengine dipindah ing Tabanas. Mula bukane mengkene. Bocah sing durung dhewasa ora oleh nabung dhewe ing Bank, kudu nganggo asmane wong tuwane. Ananging nalika Wasis dadi juara pelajar teladhan hadiahe ana buku tabanase, banjur ora dijupuk-jupuk nganti saiki malah ditambahi. ad | a. Tulisen isi wacan ing dhuwurl SS SSS cEEEE chase Java SD Kele VI Semester Gorap 1, Wacanen batin geguritan ing ngisor kit Layang Kanggo Mitra Mitra, kang tinulis iki kanggo sliramu | muga-muga-awakmu rumangsa duwe kanca kabeh panandhang iku wis tinakdir Aku lan stiramu | padha-padha wis kelangan kelangan kang tansah ditresnani Rama kang pantes pinundi nanging, aja cupet, isih ana sing nresnani yaiku ibu kang sejati a |Gawea gancaran / parafrase saka geguritan mau! | w(2_Nulis aksara Jawa ‘Sandhangan mandraswara ‘Aksara ganten le lan re § cae ey ee a WW krasa = wan x - aga A, Up eee pao te ae ail lips : oe ume AEN rega > fim Hoo = fl rat ny. | = q@5XSEE EE REESE ES SEER ESEEES! eR RR REEEEEEEREREEEEERY <- E. Paramasastra ees Mempelajari nama bunga dan nama bush ~ Menyebutkan dengan lancar nama bunga dan nama buah Tembung dwilingga salin swara i } = Tembung lingga : tembung sing durung owah saka asale 1 = Tembung andhahan : tembung sing wis owah saka asale amarga oleh ater-ater, panambang, seselan, dirangkep, camboran hi - Tembung rangkep yaiku sakabehing tembung sing diwaca kaping pindha. bi a. Tembung rangkep dwilingga (diwaca kaping pindha kabeh linggane) : padha swara, 7 i i bi 1 | X it salin swara, Semu b. Tembung dwipurwa: sesaji, cecawis, memangan ¢. Tembung dwiwasana: cekikik, cengenges, cuwowo \aga salin swara : bolak-balik, wira-wiri, rana-rene, othak-athik .99a padha: mangan-mangan, tuku-tuku, mlaku-mlaku .99a emu: bolang-baling, untir-untir bi hi hi Kawruh Basa i b h (A. Arane kembang i + kembangaren aranedangu = kembang jambu arane karuk bi - _kembang blimbing arane maya = kembang jagung arane sinuwun i = kembang lombok arane menik = kembang jambe arane mayang + - _ kembang duren arane diongop = _ kembang kacang arane besengut ] = kembang gembili arane seneng - _kembang tales aranepancal } - kembang gedhangarane ontong (tuntut) | - _ kembang kiuwih arane onthel ! i ' i = woh bengkowang arane besusu = woh soarane miinjo”” i = wohjatiarane jenggleng = woh kanthilarane yandhek Bi = woh uwiarane katak = _ woh cengkeh arane polong M1 - woh turiarane klenthang woh dhadhap aranecelung i = woh kluwekarane pucung - woh tal arane siwalan h (3. Istilahkomunikasi__) Bi Tuladha: bi - antena + piranti komunikasi kang gunane kanggo nampa siyaran radio} = antena dipole :antena kang cagake loro kanggo nyambungake siyaran radio}! utawa UHF bt Sas ees 22 gna icuiexnirusienses se cgceinces : M- audio 2, piranti kang bisa dirungokake kayata radio tape, lan liya-liyane }! ‘ tc f -faksimile i M/- _ media elektronik 4._Istilah pers i '| Gatekna istitah pers ing ngisor iki! i Ariwartikoran: M layang kabar kang metu saben dina i (lumrahe ing wayah esuk) Uf Kalawartimajalah: Hl layang kabar utawa majalah kang i metune kala-kala bae, yaiku seminggu | sepisan, sesasi sepisan "| Udyana: majalah kang isine pepak, kj Samubarang bisa kapacak ing kana, ij tuladhane Jayabaya, Panyebar WW Semangat, Mekarsarl, Jaka Lodhang Isp i Redhaksi: i wong kang tinanggenah nulis ing | fe W/ _layang kabar utawa majalah i Juru warta: i wartawan, wong kang gaweane golek Ki pawarta kang bakal kapacak ing ariwarti HW utawa kalawarti "| 5._Jeneng Pagaweyan Tuladha : \{- Tukang negori kayu arane blandhong \(- ‘Tukang nglakokake dhokararane kusir iranti elektronik kang bisa ngirim tulisan lan gambar menyang panggonan liya lumantar saluran tilpun.. media massa kang migunakake alat-alat elektronika kayata pi i telewisi, film, lan kaset bi ___Pagaweyan iku wama-wama. Wong sing panguripane nggarap pagaweyan mau diarani i ii tukang. Miturut pagaweyan kang ditindakake tukang duwe aran/jeneng dhewe-dhewe. Ana {i Pagaweyan kang ngendelake tenaga, pagaweyan kang kudu nduweniketrampian lan uga ana pl Pagaweyan kang kudu sekolah dhisik/profesi upamane dadi dhokter, insinyurteknikisp. ji ‘| Tukang gawe barang saka kayu arane undhagi ‘ j((6_Tembung-tembung kang magepokan karo kendharaan i Kl - servis - feyen - rem - klakson Molt - aki Pariwara: hi wara-wara, iklan kang kapacak ing | ariwartiutawa kalawarti oH Resensi: timbangan buku, penemu utawa tetimbangan ngenani buku kang dirembug Buletin i kalawarti awujud lembaran isi informasi | kang diwetokake dening kantor utawa Pt instansi i Edhitor: Mt penyunting, wong kang tinanggenah ndandanibasa utawa mbesutngantidadibasa [i kang enak diwaca i Honor: MH imbalan utawa sembullh marang wong } kangtulisane utawa karyane diemotdipacak }t ing artiwarti utawa kalawarti h i : ; 2 ee E - Ngetap } a KEE RRE REE EERE ESERER EEE: ig a = H (@_Tembung-tembung kang magepkan karo elektronik K| = fotokopi = komputer > pasbola + tilpun | (@_Tembung eamboran (Katamajemuk) i Tembung camboran iku tembung loro sabangsa, tegese lan, karo Hi utawa luwin kang diejerake, mung nduweni Tuladha: It teges sii. - kebosapi ‘ | “Tembung saroja yaiku tembung loro - beraspari M1 padha tegese digandheng dadisij, ngemu 4) Tembung loro sing mburi nerangake ii surasa akeh utawa mbangetake. singngarep Tuladha : edi peni tegese apik banget Tuladha : Hj Tembung camboran dibedhakake dad toro = Klambi kuning i yaiku: - _ bukuwaosan (| a. Camboranwutuh 5) Tembung loro sing ngarep |} | 1). Tembung loro ngarep mburi padha nerangake sing mburi i i tegese (tembung saroja). Ateges Tuladha : hi i mbangetake - trisula bt i Tuladha : = Pancasila bt | + laralapa: rekasa 8) Tembung loro digandheng banjur | ngelumules : lara disuda wandane (tembung garba) b 2) Tembung loro ngarep mburi kosok Tuladha: prapta+ing=prapteng 4 balen, tegese utawa b. Camborantugel hi | i) Tuladha: ‘ Tuladha : ht } - gedhe cilikc = bangjo :abangijo Bt | gedhe cilik bt = nomtuwa | - dhelik 3) Tembung loro ngarep mburi = lungiit = balung kulit hi 4. Jeneng pagaweyan hi ‘Wong sing gaweane nariki karcis ing bis arane : hi | Tukang nggarap kuningan arane Tukang gawe barang saka watu arane Ali ngracik obat-obatan ing apotik arane .... ‘Anli ngrancang bangunan arane 0.0 gpaore \\2. Tembung kang magepokan karo kendharaan bi servis tegese . reyen tegese ..... reting tegese .. paose Bahasa Jawa SD Kelas Vi Semester Genap == SEREEEER EEE EERE EEE: 3. Tembung kang magepokan karo elektronik b. TV ngendi bae bisa didheleng menawa nggunakake @ parabola minangka antene... b. stopwatch . Pirantiolahraga kanggo mangerteni sepira suwene saka c. tilpun start ngantifinis yaiku .. 4d. potokopi d. Sarana sesambungan rembug asipat lokal, interiokal e. komputer lan intemasional diarani fi e. Nikelake tulisan ing buku bisa ditindakake sarana ... ene Duk sa- ma- 6 5 Ss Wong pu- ra 5 6 6 ta ngis gu- 114 ra-ha-dyan 2a 2 fae wan ra- ee a nuk ya Piranti kanggo nulis kang nggenteni mesin katik yaiku Sinom/Pelog ial yar- sa 6rnigis 6 ting- “ja- le rit p na oI par 6 iswipa 8 20) mu: 2 sam: 2 I ruhswa- ra- nya INS GEES 26: pun pi- nang-gih sie yi sangpu- tri eet eze aan) 2 git nas wa me- tu 1 RKBEEEEEE REE EEE: Sarati Ken Pamandarla sang Wiraraja Dipati umatur dhateng rahadyan’ Prayoganipun sang pekik rayi paduka mangkin den bidhaleria rumuhun mindhak ngribedi lampah Ywa da-ngu da-ngu neng ngriki dene tiyang Tatar ulun ingkang ngrembag (> A. Wenehana tandha ping (x) a, b,c, Bocah sing wis umur 7 tahun kudu melu Wajar9 tahun. Wajarteges a. wajib belajar b. saanane ©. orawema-werna d. prasaja Majalah kang isine pepak diarani.... a ariwarti c. udyana b. kalawarti — d._buletin Gedhang awoh gori tegese .... a. _gedhang metu wohe nangka b. gedhang uwoh ditegori ©. gedhang metu wohe gori d._gedhang lan gori Prapteng kadadeyan saka ... a prapto+neng b. prata+eng ©. prapto +ing d. prapta+ing . Ani didhawuhi ibu tumbas gula Ukara langsunge .. a. lbudhawuh, “An, tumbasa gulal” b. Ibune didhawuhi, “Ani tumbasa guia!" c. Ibune dhawuh, “Ani daktumbasne gulal” d. Ibu dhawuh, “Aku arep tumbas guia!” utawa d Sangarepe wangsulan kang bener! 6. Kapan kudu sinau, kapan kudu ngaso lan kapan kudu ngrewangi bapak lan lu. d. nyapu 7. Ing pungkasaning wulangan ana soal- soal gladhen Pungkasan kosok balene yaiku .... a wiwitan c. Wuragil b. tamat d. tengah & Wong sing gaweyane golek warta diarani a. edhitor cc. redhaksi b. korektor d. juruwarta 9. Tembung garba kang kadadeyan saka sarwa lan endah yaiku .... 5 @ sarwaendah c, sarwandah b. sarwendah d._sarendah 10. Ukara langsung sing becik yaiku .... a “Pari kandha manawa dheweke arep sinau karo kancane” b, Bapak ngendika manawa sinau iku kudu ajeg, ora kena sakobere ©. Mas Mardi kandha, “Mengko sore aku arep nggarap PR” d. Ibu guru ngendika, yen aku kudu ‘sregep sinau supaya pinter ee RE RE EEE ERR REE REE EREREE SE EEE SERRE EE ESEEEEEE! 11, Apa memper ta, wong adol tempe kok a negesibasamanca diwudani, Kalebu cangkriman kang b._tukang prau awujud .... ©. pinter ngrakit ukara a. wancalan d._ tukangngramal b._blenderan 44. Raden Janaka iku putrane Prabu c. irib-riban barang Pandhudewanata karo .... ._tembang a. DewiMadrim c. Srikandi 42, Pak Lawa: tapak ula dawa b, DewiKunthi d. Sembadra Kalebu cangkriman... - . a. blenderan 15] UA, MAE b._tembang ©. irib-iriban Yen ditulis Latin .... a. Putripanggung b. Putrirencang c. putrirembang ag d. rupirembang (SP B. Isenana ceceg-ceceg ing ngisor iki! 1. Tukang ngrawat pasien ing rumah sakit arane juru . 2. Pak Darmanto Yatman penulis salah sawijining rubrik ing “Suara Merdeka”. Rubrik tegese .. 13. Inggih, Bu, Kula purun. Basa kramane ... 14. Budhe ndhawuhi aku dadi dhomas Yen diowahi dadi ukara tanggap dadi... 5, Anake tapihan, emboke wuda Batangane ..... 6 Majalah kang metune kala-kala wae diarani Emboke dielus-eius, anake diidak-idak Batangane ... i. Sega sakepel dirubung tinggi Batangane ‘Ana + ing dadi aneng, kalebu tembung.... d. wancahan 13, Juru basa iku wong kang pagaweyane IS C. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki! ' 1. Terangna apa sing diarani tembung camboran? wenehana contone 2 wae! Wangsulan: 2. Terangna apa sing diarani tembung garbal Wangsulan: 7 catasa Java SD Kelss VI Semester Gorap ee | | Aranana pahlawan 3 wae sing: asale)! ff Wangeulan: kok apali (pahlawan apa sebutane, lan saka ngendi 4. Golekana istilah pers 3 wae lan terangna apa tegesel Wanggulan: 5. Apa panemumu ni Wangsulan: \genani pendhidhikan ing indonesia, kepriye idham.idhamanmu? 6. Apa bedane tembung lingga lan andhahan? ly Wangsulen: 7. Goleka arane kembang 3 wael Wangsulan: 8. Goleka arane woh 3 wae! Wangsulan: 9. Goleka arane pagaweyan 3 wae! Wangsulan: ae 10. Tuisen nganggo aksara Jawal a. Pak kari krasa mules ... b. lestari resik lan ayu.. cas PAHLAWAN Bahasa Jawa Vi/Genap xJam Pelajaran zeae fi] Mendengarkan pembacaan pidato, sambutan/ceramah i d i {fl Menyebutkan pokok-pokok is! pidato, sambutaniceramah berta di televiracio i 41K < Menuitskan pokok-pokok isi pldto, sambutarvoeramah boa dl tolvisVtado dalam ragam shes f i tertentu (ngoko/krama) bi Nf) - Mongomukakan/mencertakan Kembali pdato/sambutar/eeramah, beta di televil atau radio dend} ) MH banasa senar-han b Cee: x OR : i i EO i 1. Semaken crita pahlawan ing ngisor iki! b i RA. Kartini i I Raden Ajeng Kartini Miyos ing putrane bupati Jepara. Ibu Kartini kagungan gegayuhan supaya para .wanita bisa antuk kalungguhan {} sejajar karo para piyantun kakung. } Ing pendhapa Ibu kartini lan adhi- adhine yaiku Rukuni lan Kardinah i nganakake sekolah kaputren. hi Sawise pala krama karo bupati_ } Rembang. Ibu Kartini isih tetep } nerusake gladhi para putri sakiwa_}! tengene malah disengkuyung } dening garwane. Emane Ibu Kartini kedhisikan kapundhut Gusti Kang Maha Agung ‘ sadurunge bisa nyawang id pambudidayane. Ananging_mesthi bungah yen bisa menangi piyantun putri saiki wis maju padha karo piyantun ft d ! ! i i i Jepara 21 April 1879. Ibu Kartini fi d i Ch ns 2. Gritakna pahlawan Proklamasit im EEE EE: SEREREEEEES, {| 1. Critakna wacan ing ahuwur, Gawea teks pidhato/sesorah kanggo wakil kias 6 ing acara perpisahan! oats Susessesezee = Membaca dengan laal, intonasi, dan penjwaan/ekspresi yang tepat 4 Meficertakan kembali isi bacaan dengan runtut Menyampaikan ringkasan bacaan secara tertuis maupun lisan dengan bahasa sehari-harl/ragam bahaca torent Ki Hajar Dewantara R.M. Suwardi Suryaningrat, kang uga dikenal kanthi asma Ki Hajar Dewantara, miyos ing Yogyakarta tanggal 2 Mei 1889. Sawise tamat SD, nerusake ing STOVIA ing Jakarta ananging ora nganti rampung. Sawise iku, dadi wartawan ing surat kabar Sedyotomo, Midden Java, De Express, lan utusan Hindia. Bebarengan karo Douwes Dekker lan dr, Cipto Mangunkusumo ing tanggal 25 Desember 1912 ngedegake Indische Partij kang tujuane nggayuh Indonesia merdeka. Taun 1913 ndherek Komite Bumiputera tumantar komite iku dilancarake panyaruwe marang pemerintah Walanda kang duwe kekarepan bakal nganakake pahargyan satus taun bebase negara Walanda saka penjajahan Prancis. Anggitane kang nganggo irah-irahan “Seandainya Aku Seorang Belanda” ngemot isi sindiran kang pedhes. Mula ing sasi Agustus 1913 diguwang menyang negara Walanda. Ananging malah digunakake kanggo sekolah nganti bisa oleh Europeesctie Akte. ‘Tanggal 3 Juli 1922 mbukak Taman Siswa, yaiku perguruan kanthi corak nasional. Menyang para siswa ditanamake rasa kebangsaan supaya bisa trisna marang bangsa lan negara lan berjuang kanggo kamardikan. ki Hajar Dewantara dijuluki Bapak Pendidikan Nasional lan pendhiri Taman Siswa. Ajarane kan gterkenal yaiku “Ing Ngarso Sung Tuladha, Ing Madya Mangun Karso, Tut Wuri Handayani”, i) (Wangsulana pitakon-pitakon ing nglsor kil |. Kapan lan endi wiyosane Ki Hajar Dewantara ? | Wangsulan: 2. Apa ajarane KiHajar Dewantara sing i Wangsulan: I a, Tanggal pira Ki Hajar Dewantara ngedegake Taman Siswa? i Wangsulan: .......... \4. Kapan Ki Hajar Dewantara tilar ‘donya? Lan ing endi sareane? | Wangsulan: .... ; i. Sapa asma liya Ki {| Wangsulan: ‘Bahasa Jawa SD Kelas Vi Semester Genap ing ‘Mencatat pokok-pokok bacaan ‘Membuat ringkasan bacaan dalam ragam bahasa tertentu or ‘Aksara murda kanggone mung minangka pakurmatan, lumrahe kanggo nulis jeneng ‘Aksara murda ora kena dadi sesigeging wanda Panulise Jenenge wong kang dikurmati utawa asmane’para luhur cukup siji aksara murdane. Yen aksara kang wiwitan ora ana murdane, aksara mburine, mangkono sateruse Tembung Gusti Allah saanane murda katulis kabeh ‘Aksara murda uga kanggo nulisake tembung manca = SS SSS EEE eaae: Gatekna banjur turunent i Aksara Pasangan ‘Aksara Murda |) Pasangan Murda i Na= Louw 1 m [t= i Ka= fill 2 ge 2 ay Be te ea Signa ? ui i saz All eae 4 Hy i Pa= MM 5. Jl 5. ; Ga= ™ Beco 6. i Ba= fl 7 7 we i Tuladha ‘ 1. Gajahmada = mans cnn 3. Trunajaya : Lae | 2 SunanBonang : THA) p21 4. Kanini < alon lemu >< kuru ) bener = ><_—SsTuput, Jarang >< murah culika >< jujur mulih = >< _—_—budhall dhuwur >< endhek —teka >< Iunga cling = ><_— ali wiwitan >< — pungkasan goroh = >< jujur jembar >< _—_ciyut H 4 2._Ater-ater kuma, kami, kapi Tuladha : P| kumawani = kuma + wani i kamigilan = kami + gila+ en K kapiandel = kapi + andel i 4 i " " “ (3. Rimbaggunalanadiguna__—») Tuladha : Rimbag guna Rimbag adiguna, + Wudun + en = - Ke + cilikt en = K ‘wudunen (kadunungan wudun) kegiliken (ngluwihi cilik) HG Atenater anuswara: dak, ko, di (ater-ater tripurusa) i i Tuladha: - dak+ jiwit dad dakjiwit - kok+ gawa dadi kokgawa - di + pangandadi —dipangan i ‘| i 5._Ater-ater anuswara: m,n, ng, ny ) 4 i Tuladha: =m + pangan adi mangan - on + tus “dadi nulis ng + gawe dadi nggawe i - ny + cokot dadi —nyokot W 4G. Ater-aterliyane: "| "| , ma, ka, ke, sa, pa, pi, pra, tar, lan sapanunggalane SSE E=E: 32 Jawa SD Kelas VI Semester Genap K((7__Norimbag et.) Rimbag tanduk kriya wantah Tuladha : - tulis dai nulis ~ _waca dadi maca Isp ._ Rimbag tanduk’-kriya Tuladha: ~ tulis dadi nulisi = balang dadi mbalangi isp Rimbang ke-kriya Tuladha : - tulis dadi nulisake ~ _waca dai macakake Isp Rimbag tanggap utawa purusa Tuladha : - tulis dadi daktulis - _ waca dadi dak waca Isp 45. Rimbag tanggap madya-ma purusa { Tuladha : Ki = tulisdadi kotulis i waca dadi kowaca Isp 6. Rimbag tanggap pratama purusa | Tuladha: K| = tulis dadi dtulis l= wacadadi diwaca isp {7 Rimbag sananta utama purusa H) Tuladha: i] = tulis dadi dak nulis || = waca dadi dak maca Isp 8. Rimbag sananta utama i-kriya fl Tuladha: | - tulis dadi dak nulisi k= tunggang dadidaknunggangilsp [)9. Rimbag sananta tama ke-kriya Ii Tuladha: {|= tulisdadidaknulisake k= gambar dadi dak nggambarake I ‘sp 10. Rimbag bawa ma tundha lj Tuladha: |] - turun daditurun tumurun i= guyudadi guyu gumuyu {y 11. Rimbag tanggap tanung i Tuladha: | ~ _balang dadi balang -binatang [t+ jiwit dadi jiwit jiniwit sp. I Norimbag yaiku ngowahi tembung lingga didadekake tembung andhahan 12, Rimbag wisesana bawa ka Tuladha : = maling dadi kemalingan = _rubuhdadi kerubuhan Isp 1. Rimbag bawaha Tuladha : ~ sungudadi asungu -_klambidadi aklambi sp 14. Rimbag tanggap ka Tuladha : - tulis dadi katulis = _ jupuk dadi kajupuk Isp 15. Rimbag tanggap ka ikriya Tuladha : ~ tulis dadi katulisi = _ gambar dadi kagambari Isp 16. Rimbag tanggap ka ke kriya Tuladha + tulis dadi katulisake ~ _ gambar dadi kagambarake 17. Rimbag tanggap na Tuladha : - tulisdaditinulis > jupuk dadi jinupuk 18. Rimbag wisesana lingga Tuladha: + tulisdaditulisan ~__ pangan dadi panganan Isp 19. Rimbag hagnya Tuladha : - tulis daditulisen = _ gambar dadi gambaren Isp 20. Rimbag bawa ka Tuladha: + ka+oludadi kolu = __ka+ ujur dadi kojur Isp 21. Rimbag guna Tuladha: = gadhing dadi gadhingen ~_laradadilaranen Isp 22, Rimbagadiguna Tuladha + ka+jeru+ an dadikejeron - _ ka+turu+an dadi keturon isp © ON OO 7 PONE 3 ). Ora ana sing wani (gugah) kangmase + tuwa dadi Kabeh warga desa (wajib) melu ‘gugur aed Yen kowe sida melu, i (gawa) salin! Saikiwis wayah Gand ari Raff (tulis) Jawa Niar(sapu) latar Kawruh Basa Jenenge garwa ing pewayangan Tuladha : - Dewi Ratih garwane Raden Kamajaya - Wara Sembadra garwane Raden Arjuna Jenenge kraton lan kesatriyane Tuladha : > Prabu Kresna ratu ing Dwarawati - Raden Janaka ratu ing Madukara Jenenge gaman Tuladha : + Cakrabaskara gamane Kresna ~ _Nenggala gamane Baladewa Pandhita lan pertapane Tuladha : - Begawan Anoman ing pertapan Kendhalisada Begawan Abiyasa ing pertapan Saptaarga Dewa lan kahyangane Tuladha: - Bathara Brama ing kahyangan Arga Dahana 5 len (> Wenehana ater-ater kang mathuk + Bathara Endra ing kahyangan Endra Loka Arane abdi kinasih Tuladha: - Cantrik Janaloka abdine Begawan Abiyasa Togog lan Mbilung abdine Ratu Sabrang ._Dasanama jeneng ing pewayangan Tulacha: Puntadewa dasanamane Wijakang- ka, Gunatali Krama, Ajata Sastru, Yudhistira + Kresna dasanamane : Patmanabé Narayana, Wremiwira, Wisnu Murti, Arimurti, Wasu. Dewa putra, narasinga sJenenge gamelan Wujude gamelan ana loro yaiku gamelan gedhe lan gamelan baru - Swarane gamelan ana loro yaiku gamelan pelog lan gamelan slendro, Bahan gamelan sing apik digawe Bahasa Jawa SD Kelas VI Semester Genap | | | | | | = Gendhing grompot - Gendhing sri karongron (@2R HERR E RE RE REM RE RES EEE KER RE RSRERRREEEEEEEEERESEEEEEEES, i saka perunggu. * = Gendhing clunthung ji] - Laras yaiku runtute swara gamelan = Gendhing gilang hi lf = Dilaras yaiku diruntutake swarane | - Gendhing pangkur bi i siji-sijine gamelan, diruntutake endek | - Gendhing gonjing miring ht q dhuwure lan gedhe cilike - Gendhing puspawama_ N if - Gerong yaiku nabuh gamelan - Gendhing srikaton yt f sinambi nembang = Gendhing Sinom Parijata i | 9. Arane gendhing-gendhing ~ Gendhing uler kambang # i i 4, Dewi Srikandi garwane (2. Dewi Arimbi garwane |. Dewi Gendari garwane. i 5. Raden Werkudara satriya ing. \/6. Raden Arjuna satriya ing... (7. Raden Gathutkaca satriya ing 4/8 Palageni gamane \|9. Bodorujakpala gamane..... {| 10. Jamus Kalimasada gamane {| 11. Anoman pandhita ing pertapan 12. Ciptahening Durna pandhita ing pertapan I 13, Prabu Pandhu ratu ing... K| 14, Prabu Duryudana ratu ing i/18. Togog abdi kinasihe E Dhayohe Taka bt Edhayohe teka_e gelarna klasa__{! E klasane bedhah e tambalen jadah f! Ejadahe mambu e pakakna asu }! E asune mati e kelekna kali fj Ekaline banjir __ kelekna pinggir |} E pinngire jero e tinggalen kono presiden yaiku .... @. Guruh Sukamo Putra b. Megawati Sukarno Putri ¢. Guntur Sukarno Putra d. Paundra Karna Dewi Kunthi garwane .... a. Prabu Kresna b. Prabu Pandhu ¢. Prabu Ramawijaya d. Prabu Salya Cangik iku abdi kinasihe .... a. Begawan Abiyasa c. Pandhawa b. RatuSabrang — d.Suyudana ‘Na (wan!) marang wong tuwa. Ater-ater sing mathuk yaiku .... a. kapi c. kuma b. kami d. tar . Tulis dadi nulisake arane rimbag .... a. tanduk kriya wantah b. tanduk i kriya ke kriya d._tanggap utama purusa Pangeran Diponegoro yen ditulis Jawa yaiku ° 2 1 ae nz manne b. > aqui ipatiqgag2 c. tagermngopa fig magn d enqermagqntd mn . Tembang Megatruh watake ... a. ngeres b. sembarana parikena ©. nggenah-nggenahake dd. nglangut 10. 11. 12. 13, 14, 15. 16. Sangarepe wangsulan Kang bener! funn Tm man nn) ayn ast 1 Pm o Latine ... a._randhune diundhuhi b. rambute dijungkati c. anak ragile disunati d._rambute dikramasi Yen ngendikan .... a. kamigilanen c. kumandel b. kapiande! d. kamisosolen Tembang Dhandhanggula guru gatrane ana. a9 ca 4 b. 10 4.5 Dewi Srikandhi iku garwane ... a. Prabu Dasamuka b. Raden Abimanyu c. Raden Gathutkaca d. Raden Janaka Raden Setyaki iku satriya ing kesatriyan a. Lesanpura b. Tambak Emas c. Sawojajar d. Tirta Tinalang Resi Bisma pandhita ing pertapan.... a. Guwa Kiskendha c. Talkandha b. Gandamana d. Sokalima Sang Hyang Wenang iku dewa ing kahyangan .. a. Endra Loka b. Ariloka cc. Ngondar-andir Bawana dd. Junggring saloka Bagong iku abdine a. Pandhawa c. Suyudana b. Abiyasa d. Ratu Sabrang Kyai Pethel iku gamane ... Prabu Puntadewa Lurah petruk Minakjinggo Resi Subali goon SeREE EEE EERE EEE SE EERE ERR EE =EEEEE! (17. Raden Janaka uga dlarani Kaya ing 19. Tukua tela (piku) 4 If ngisor iki, kajaba. Ater-ater kang mathuk yaiku .... Ka. Premadi a. kami c. kapi |b Arjuna’ b. kuma d. sa | ¢. Margana 20. Ngowahi tembung lingga didadekake Kd. Jagal Bitawa tembung andhahan diarani.... |) 18. Ramane jurieneng nata, nata tegese .... a. purwakanthi ©. geguritan Ha. raja c. raseksa b. ngrimbag d. ngudhal Hb. buta d. uga (0S B. Isenana ceceg-ceceg ing ngisor Iki! 1, Rayine Rahwana sing awujud raseksa ananging apik bebudhene yalku 2. Bung Kamo lan Bung Hatta kalebu pahlawan 3. Sikile bundhas kabeh ngant i Ater-ater sing mathuk yaiku. ‘Sunan Kalljaga yen ditulis nganggo aksara murda yaiku . Sing pagaweyane nyiptakake lagu/tembang diarani Tembang sing watake sembrana parikena yaiku Jupuk dadi jinupuk, kagolong rimbag, Kahanane padhang terang....... Kyai tundungmungsuh iku gamane "| 40, Kartamarma iku satriya ing... 1G C._Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki Wi 1. Raden Abimanyu iku putrane sapa? {| Wangsulan: OPN oar ‘| 2. Tulisen nganggo aksara murdal i] Sunan Muria K Wangsulan: 3. Terangna watake tembang | ik) Wangsulan: [4 Tulisen nganggo aksara Jawal "| hari pahlawan. HM Wangsulan: 1S. Apa sing diarani gerong? | Wangsulan: i i i oman i cy i Coon g-/ Bahasa Jawa SD Kelas VI Semester Gen: Mata Pelajaran Kelas/Semest Alokas! Waktu Bahasa Jawa Vi/Genap a. x Jam Pelajaran Ny Kebun Binatang Surabaya ‘Mula pancen nyenengake njlajah desa milang kori ing kutha- kutha iva lan ing panggonan- panggonan wisata ing saindhenging nuswantara, Contone menyang kebon binatang Surabaya. Kanggone wong senen: mlancong, piknik iku wis dadi kabutuhane, mula uga nyepaki wragat kang’ mligi kanggo plesir, Malah ora mung ing sajroning negarane dhewe ananging yen ana dhuwit turah ora eman ing luar negeri utawa ing manca, ‘Ananging yen dhuwite cupet bisa bae mung ing sajroning negarane dhewe. Malah alame isih asri an sugih tetanduran, kewan lan budhaya. Yen duwe weagat mbaka sethithik kudu marani pdpan-papan ing Indonesia. Lan saiki wayahe menyang kebun Biritang Surabaya. Kebun Binatang Surabaya dumunge ing Wonokrama, Surabaya, Kebun Binatang Surabaya (KBS) iku paling gedhe ing Asia Tenggara. Ing kana akeh banget kewan-kewan kang langka, Mbak menawa wis ana ing Panggonan liya. Ananging ing KBS tansah diuri-uri lan akeh jinise. Ing KBS dianakake penangkaran kewan-kewan langka. Yen tindak rana dalane uga ora angel. Yen numpak bis umum ing terminal Purbaya nuli nitih taksi utawa bis kota jurusan Perak lewat Wonokromo mudhun terminal fawas \ yaiku terminal Joyoboyo, kari nyebrang wis tekan. ‘Wangsulan Wangsulan: Wangsulan: Wangsulan: Wangsulan: . Surabaya iku minangka ibukota propinsi endi? Kepriye patrape wong kang seneng mlancong . Coba aranana papan panggonan wisata ing dhaerahmu 5 wae! i (Wangsulana pitakon ing ngisor iki nganggo basa krama ) KBS iku wancahan saka tembung apa? . Coba golekana tembung kang angel lan golekana tegese 5 wae! | | BEESEEEEREEEEREEREEREEEEEEEREEEEEEEEER) i i i i || Nilajah desa milang kori : miaku-mlaku = mlancong = plesir hi || Saindhenging :_kabeh bi | Nuswantara : negara Indonesia hi | mlancong —:_ piknik kA | nyepaki —:nyiapake bi | wragat : blaya | | miigi 2 mung Mt plesir : piknik : mlancong Ht sajroning _:_‘tlatah njeronegarane dhewe Fi manca 2 negaraliya cupet 1 cekak : pas-pasan asri ‘2 ij royo-royo mbaka 2 wiwit bt wayah 2 wektu pM i) dununge : panggone hi N langka } meh punah : meh entek hi H) tansah : mesthi : terus i HW diur-uri —: dilestarekake : djaga hi penangkaran’ : pangopenan: ngembangake ; hi bi bi bi bi bi Mendengarkan pembacaan geguritan I= Menentukan dan mencetat amanat yang tetuang dalam gegurtan bi i Menceritakan isi geguritan dengan bahasa send bi ‘Mengubah’Bentuk geguritan menjaci prosa (gancaran) H 1. Rungokna geguritan ing ngisor Iki sing diwaca kancamu! Rl Gempa Bumi K M i 4 i | Ing tengah-tengaliing taun 2006 q Ana lindhu gedhe \ ¥ Ing Jawa Tengah lan Ngayogyakarta { i] Omah ambruk lan nyawa musha } i Duh Gusti paringana kekiyatan } 4 Dhumateng warga Ingkang kenging bencana ‘Mugi sabar lan narima Para mudha lan sutrisna Kl Sapa wae sing duwe bandha Ayo padha sayuk rukun {i Ambiyantu sedulur-sedulur kita " 9 Beasa Jawa 0 Kelas VI Semester Genap\ 2. Tulisen amanat geguritan ingdhuwurl _») Menceritakan hasil pengamatan dengan bahasa yang komunikatlf dan runtut ‘Melaporkan hasil pengamatan secara tertulis maupun lisan Menjelaskan secara rinci tertulis maupun lisan hasil pengamatan dengan bahasa yang runtut dat kormunikatit 1, Gawea laporan asile pengamatanmu bab prastawa apa bae! SSeS ees We | PANASA Na f|(2._ Tindakna pacelathon ing ngisor ikit t Upacara fi] MbahBejo —:_—“Sid, dina Minggu kok mangkat sekolah?” \ Mursid + *Badhe upacara, Mbah?" "| MbahBejo —: “Iki rak ya durung Agustusan ta, kok wis upacara?” Mursid : * Dereng Mbah, samenika wiyosan kalin Mei mengeti dinten Pendhidhikan Nasional!” MbahBejo :-"Odadi iki mau tanggal loro Mei yo?” Mursid : “Inggih Mbah, hari pendhidhikan Nasional dipengeti supados sedaya mengertosi bilih pendhidhikan punika perkawis ingkang wigati.” Mbah Bejo : *Ngono ta?" : Mursid : *Mekaten Mbah, kula bidhal rumiyin nggih, mangke mundhak telat, sugeng enjing mbah!” Membaca indah = Mengekspresikan geguritan dengan lafal, intonasi, dan penjwaan yang sesuai = Mengungkapkan isi geguritan = Mengubah bentuk geguritan menjadi karagan bebasfprosa dengan bahasa sendiri See SSeS Se ESSE Meringkas bacaan Menemukan art-arti bebasan Bebasan iku unen-unen gumathok, ajeg panganggone, ngemiu asa pepindhan sing dipindhahake pakarti utawa kaanane uwong. Tuladha: a. Kejugrugan gunungmenyan = oleh begia gedhe b, Mburukidang mlayu mburu baranga kang ora karuwan prenahe cc. Ngempukake watu item ngremehake prakara d.Naboknnyilih tangan tumindak ala sarana kongkonan wong liya . Ancik-ancik pucukingeri © = _ nyambut gawe tansah minggrang-minggring wedi yen luput. 2. Tembung garba Tembung garba yaiku tembung kang kadadeyan saka gandhenge (garbane) tembung loro utawa luwih, nanging wandane disuda. Tembung garba uga diarani tembung sandi. Tuladha: - ana + ing dadianeng prapia + ing dadi _prapteng jalu + esti dadi jalwestri 3.__Ukara langsung lan Ukara ora langsung Tuladha: Ibu guru ngendika, "kowe kudu sregep sinau supaya pinter’ (ukara langsung) Ibu guru ngendika yen aku kudu sregep sinau supaya pinter (ukara ora langsung) SEEEEEESEEEEEEREEE a cahasa Java SO Kelas VI Semester ‘Wangsalan iku unen-unen wujud cangkriman kang dikantheni batangane pisan, sanajan batangan mau mung nyrempet bae, sing baku batangane dudu cangkrimane, lumrahe isi piwulang. Utawa unen-unen kaya cangkriman, ananging batangane sinebut ana ing ukara utawa wanda mburine. Cangkriman yaiku unen-unen kang njaluk dibatang. Ana kang asale mung saka anggone nggathuk-nggathukake wandane tembung sawetara. Nanging ana kang awujud irib-ribaning barang. Tuladha : Pitik walik saba kebon tegese nanas Tuladha wangsalan : a. Wangsalan = Kok njanur gunung, kadingaren kowe mrene (janur gunung = aren) = Jenang gula, kowe aja ali (jenang gula = glali) b. Wangsalan edi peni - _ Kolik priya, priyagung Anjani putra ‘Tuhu eman, wong anom wedi kangelan (kolik priya = tuhu, anjani putra = anoman) ©. Wangsalan ian batangane + anjani putra = anorhan dadi enom = balung pakel = pelok dadi alok balung janur = sada dadi usad f = balung jagung = janggel dadi tanggel, Isp fe (2. Tembung kawi D | [f Tuladha: - Kliwon : Kasih fi karlika lintang + Legi Manis (= candra/sasadara : —rembulan = Paing : Jenar N= samirana angin ©. Tembung kawi wilangan i> Tirte/warih banyu = arga/gii ‘gunung > tyas/nala/kalbu ati | > wisma. omah’ |= suta/sunu : anak a, Tembung kawi dina i - Senen : Soma i - Selasa : Anggara | - Rebo : Buda i - Kemis : Respati i - Jumat : Sukra a. > Setu-» : Tumpak Minggu : Dite b, .Tembung kaw! pasaran - Pon: Palguna - Wage : Cemengan e Apa tegese bebasan ing ngisor iki! ii a. Ngaup ngisor awar-awar teges¢ b. nglungguhi klaga gumelar tegese 2. Coba batangen wangsalan ing ngisor iki a. Omahe kebak kukus gantung, yen.. b. Roningmlinjo, sampun sayah nyuwun .gapresias| corita anak eer Kesimpuan sta pecan yan terkancung dla corita Watak fokoh dan ! | bi | : bi b Ki o 2 Gawea kesimpulan lan pesene critamau f bi ; hi : m 3._Sebutna watak tokoh ing crita mau! —— ‘ebpnt Java 8D Kale Vi Sufi Gonup \ (ES A. Wenchana tandha ping (x) a, b, 6, utawa d sangarepe wangsulan kang bener! ) 1. Wong sing pinter ngarang lagu diarari... a. orator Kb. komponis (2. Cahyane abang dluwang, tegese..... a. branang ¢. abangbanget b. pucet d. waras 3, Dununge ana ing tlatah Ngayogyakarta, Tiatah tegese .... a wewengkon c, anaing b. Jawatengah d. kutha h| 4. Petis manis (kecap) Aja ....yen durung weruh nyatane ing kang mathuk yaiku..... a kumecap —c, muni b. ngomong d._angger Ibunembe kemawon mapan .... a tury ©. sare bile d._tangi 46. Bocah kok angger weruh dhuwit jo mripate. Ijo mripate tegese .... a. serik . umuk b. matadhuwiten d. pili kasih Polahe anteng kitiran, polal . Tatune arang kranjang , tegese. Roning kamal (sinom), kayu kang Mumpung. Aja padha rame, simbah lagi Pak Mardi pancen jembar segarane. Jembar segarane'tegese..... Mali (jupuk) sega. Ater-ater sing mathuk yaiku .... ‘Sapa sing (gawa) bukuku? Ater-ater sing mathuk .. 8, || anngaiqui Yen ditulis Latin ... 9. Tembang Asmaradana ana 10. Dhagangane (sunggi) nganggo pikulan. Ater-ater kang mathuk 2 2s op “ 7. Donindandakake jame. Ndandakake linggane .... a ndandak . ndakake b. dandan d._dandak & Dheweke nampa nawala. Nawala tegese .... a crita . bebaya b. layang d. bebungah ° A |l tinny giunpgeyteaany Yen ditulis Latin... a Kasepuhan Tanjung Mas 'b. Pelabuhan Tanjung Mas: c. Pelabuhan Tawang Mas: d. Kasepuhan Tawang Mas 2 Q - [Leja pengqann Yen ditulis Latin .... a Suminipancen kesed b. Mumipancen kesed . Muladi pancen kesed d. Mulani pancen kesed 8 TS B. Isenana ceceg-ceceg ing ngisor Iki! eee SS SS SEEEEEE * (GS Cc. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki! Kl 1. Terangna kang dimaksud guru gatra ana ing temang macapat! Wangsulan: W2. Apa bae urut-urutane cies iku? WW Wangsulan: i sexe 3. Tulisna tuladha bebasan 2 wae! i]. Wangsulan: iy 7 i M4. Gawea wangsalan 2 wae! | Wangsulan: |] . Tulisen nganggo aksara Jawa! I] Sasana madya 45 Wangsulan: (A. Wenehana tandha ping () ab, ©, utawa d sangarope wangsulan kang ener!) M4. Bu Rita mulang nyanyi 6. Mitoni yaiku adat Jawa kanggo upacara \| Ukara iku wasesane .... Ay ks a BuRita c. nyanyi a. laire jabang bayi Mb. mulang dd. mulang nyanyi b. ngancik 7 sasi 2. Peyek diremet-remet. , dhamping penganten MW Parikan iku bacute .... d._sajroning ana kandhutan i] a. melu kowe ora penak 7. Raden Arjuna iku negarane ana ing .... ff] b. peyek padha ajur kabeh a. Maespati c., Mandura Wc. yen tuku peyek miliha sing ora b. Pancawati d.., Ngalengka ‘ diremet 8, Kalimasada iku gamane... Md. _ngenyek aja banget-banget a. Puntadewa c. Suyudana 3. Bapak nembe kondur saking alas. b. Kresna d. Salya | Sawah basa kramane .... 9. Arimbi iku garwane Wa. teal c. sabin a. Prabu Kresna I] b._kebon d. wana b. Prabu Baladewa If]4. Genine katon abang ... c. Raden Werkudara wa. branang c. memplak d. Raden Janaka Nf b. royoroyo —d._sumilak 10. Guyune pating gleges ngembang tebu. 1.5. Sasi kapapat diarani wulan Apri Kembang tebu arane. i April tulisane Jawa yaiku .... a. ingklik cc. menik | ° Oe b. sinuwun, d. gleges Wa. GUL MN] ©. Amun) fv anutamy a oactiriguy /@SE RE EE RR ERRERERERAES EERE RRRRREREEREEH 411, Sunarno ora sekolgh, drijine lagi 1 1 1 1 1 1 S CONTE ONS 12, 3, 4. 5. 6. rea 8. . Kiambine watijsih anyar canthengen. Canthengen tegese .... a. kadunungan cantheng b. sipate cantheng ©. ana canthenge 4. _nandhang canthengen Sepi ing pamrih rame ing .... a. petung °c. gawe b. padu d. gawa Pidato iku ana urut-urutane yaiku . a. pambuka, isi titi mangsa b.pambuka, isi, panutup ©. pambuka, wasana basa, panutup d._ salam pembuka, surasa basa, tapak asma ‘Tawon madu ngisep sekar, dadi guru kudu .... a. kasar . makar b. sabar d._bayar Utange arang wulu kucing ” Unen-unen iku klebu tembung .... a. cangkriman —c.parikan b. saroja d. sanepa Pring enom rinujit miring : tutus (utusan) Unen-unen iki kalebu tembung ... a. sanepa . cangkriman b. wangsalan ' d._paribasan ‘Saben tlatah ana anjungan. Tlatah padha karo. a. wilayeh ©. wewangunan b, omah d. panggon Mardi mangan roti bolu. Yen diowahi dadi ukara tanggap yaiku.... a. Mardi mangani roti bolu b. Mardi manganake roti bolu Tanduran pala kesimpar iku umpamane Cillk-cilik diwulang budi, yen wis gedhe supaya Pasopati iku panahe ‘Tembang sinom iku watake ‘Ana ing pambuka pidato lumral Sing gandewa panenthang Iku .. Sumi diutus bapak, ukara tanduke “Amarta” tulisane aksara Jawa yaiku Wira wiri kalebu tembung . Kosok balene anyar yaiku ee x ail BEES SRERERESEREW EERE EKER REESE EEEEEESREEEEEERERS) ¢. Roti bolu dipangan Mardi @. Mangani roti bolu Mardi 19. Tembung-tembung ing ngisor iki sing magepokan karo pers yaiku .... a. indah cc. apik b._edhisi d.asring 20. Kula (empun) dados putri domas. Tembung ing jroning kurung sing bener.... a. empuna ¢. sampuna b. empunana —d. sampun 21. Ukara-ukaraiki sing kalebu ukara tanduk yaiku ... a. Roti dipangan Ani b. Wamimangan pelem ©. Sarung dikrikititikus Buku diwaca All 22. Bapak maos buku Basa Jawa. Ukara ing dhuwur wasesane .... a. bapak c. buku b. maos d. Basa Jawa 23. Ater-ater tripurusa yaiku .... a. an, am, any, ag b- kuma, kami, kapi c. dak, ko, dai d. spa, pi, pira 24. Ukara ing ngisor iki kang kalebu ukara andhahan yaiku a. Sapa sing menyang Sala? b. Wingi aku menyang Sala . Jupuken majalah kae! |. _Muga-muga aku lulus 25. Gaplek pringkilan ..... Yen didadekake sanepa bacute yaiku.... a. digawe thiwul b. digawe gethuk c. wis tuwa pethakilan ._wis tuwek pethakilan GS" B._Isenana ceceg-ceceg ing ngisor Ikil (Bc. Wangsulana pitakon-pitakon ing naisor Iki! 1. Gawea ukara langsung! Wangsulan: “Kresna”, kepriye tulisane Jawa? Wangsulan: Apa tegese sesorah? Wangsulan: ° Gawea conto cangkriman! Wangsulan: > SEER EERE RE RRARERREREREER Gawea ukara nganggo tembung: a. waras: Wb. fongsor: ‘Abikusna. 1997. Pepak Basa Jawa, Surabaya: Ekspress anvil Depdikbud Propinsi Jawa Tengah, 1994, GBPP Muatan Lokal Pelajaran Bahasa Jawa Untuk ‘Sekolah Dasar. Program Mata Pelejaran Bahasa Jawa Cawu Sekolah Dasar Kembang Setaran t NanikHeroweai, Wehyudi Soejon2, Siswadl. 1997. Kridha Basa, Klaten: Int Parivara ‘Sam MuartoW. Natratumea, 1994. Tampil Basa Maca lai Carita Basa Jawa, Sucka: Tiga Serangksl Sayjana Hadlatmala, Drs, 1994. Tataran Wulang Basa Jawa. Yogyakarta: Yayasan Pustaka Nusantara Soeprapto. 1990. Wasis Basa, Surakarta: Widya Duta Subarjo, H, dk. 1993, Wursita Basa, Klaten : Sahabat ‘Sudharta, Sudl Yatmono. Ajar Basa Edisi Revisi. Semarang: Aneka imu Sud Yatmono, dk. Afar Basa Jawa, Tim Bakti Guru, 1997, Musthika Basa Jawa, Semarang: CV. Redjaya Hadiprjono, 8. Drs dkk, Ngleluri Basa Jawa, Angkasa Mult Kaya, Surabaya Marwanto,S. Kar dk, Lelagon Dolanan Anak 1, 2,3, TS, Solo Carta, P Dwijo, Ringkasan Pengetahuan Wayang, Cencrawasin, Slo Surotoy,dkk, Sesuluh Basa Jawi, TS, Solo YAYuwono, Sapala Basa Jawa, Mariah, Sri Satriya Tatur Wisnu Sasangka, Unggaf-ungguh Bahasa Jawa, Sii Satya; Paramasastra Jawa GagragAnyar ER =

You might also like