Ark

Ark dastlab milloddan avvalgi 1-asrda qurilgan. Arablar istilosiga qadar arkda
shahar hokimlari — buxorxudotlar yashagan. Somoniylar davrida (9— 10-asrlar)
qayta qurilib devor va burjlar bilan mustahkamlangan. Qoraxoniylar davrida
(11—12-asrlar) va moʻgʻullar bosqinchiligi vaqtida (13-asr) ark bir necha bor
vayron qilingan.

Hozirgi qiyofasi asosan Shayboniylar sulolasi davri (16-asr)da shakllangan.

1990-yilda arxeologlar tomonidan olib borilgan qazish ishlari natijasida Amir

mehmonxonasi hisoblangan xonaqoh va uning atrofidagi hujralarning
poydevorlari, hovli ichkarisidagi supa, toshnov, tazar, sandal va yaxxonalar
ochildi. Hammom tuzilish jihatdan murakkabligi yer osti tazarlari umumiy bir
tarmoqqa boʻysundirilganligi, shahar tashqarisidagi zahkashga qadar
choʻzilganligi, toʻrt tomonidagi gulax (oʻtxona)lari doimiy ravishda bir xil
issiqlik berib turishi, yaxxonada muzni to kech kuzgacha saqlay bilishganligi
aniqlandi.
 Somoniylar maqbarasi

Yozma manbalar va rivoyatlarga kura, maqbarani Ismoil

Somoniy otasi qabri ustiga qurdirgan. Sharq tomondagi
sagʻana Ismoil Somoniy qabri (849—907) deb taxmin etiladi.
Narshaxiy Buxoro tarixi kitobida Ismoil Somoniyning oʻgʻli
amir Ahmad (914 y) oʻz qullari tomonidan oʻldirilgan va
mazkur maqbaraga qoʻyilgan deb yozadi. M. Saidjonov topgan
Vaqfnoma (868 y)da zikr etilishicha, otasi amir Ahmad
mozoridan Registongacha yerlarning bir qismi maqbaraga
vaqf etilgan.

1925-yilda gumbazi taʼmir etilgan. V. Vyatkin boshchiligida

arxeologik tekshiruvlar olib borilgan. Binoni koʻmib yuborgan
zax tuproqlardan tozalanib, B. Zasipkin va Usta Shirin
Murodov boshchiligida taʼmirlangan (1937—39).
 Minorai Kalon

Minorai Kalon oʻrnida avval ham minora boʻlgan, u qulab

tushgach, hozirgisi mustahkam qilib qayta qurilgan.
Oʻz vaqtida Minorai Kalon yuqoridan kuzatish va din ishlari,
xususan, aholini Poi Kalon masjidiga bayram namozlariga va
juma namozlarga chaqirish uchun xizmat qilgan. Baʼzi
manbalarda Buxoro amirligi davrida bu yer tomoshaviy qatl joyi
boʻlgan degan farazlar ham uchraydi.
Bu ulugʻ inshoot bilan bogʻliq koʻplab afsonalar keltirilgan.
Ulardan birida aytilishicha, tuya suti va alebastr ,qorishmasidan
minoraning poydevorini tiklagan usta-quruvchi birdan gʻoyib
boʻlgan va ikki yildan keyin, poydevor pishiq va mustahkam
boʻlgandan soʻng qaytib kelib, inshootni gʻishtdan koʻtarish
ishlarini boshlagan.
Muxandis va meʼmor Baqo loyihasi asosida Qoraxoniylar
sulolasidan Arslonxon Muhammad 1127-yilda qurdirgan.
Poydevori tosh va maxsus qir qorishmasidan terilgan.
 Labi-Hovuz

Lyabi-Xauzda saqlanib qolgan birinchi bino 1569 yilda

shayboniylar hukmdori Abdullaxon II Oʻrta Osiyodagi eng
yirik Koʻkeldosh madrasasini qurishga buyruq berganida
paydo boʻlgan. 1619-1620 yillarda. Imomqulixon qo‘l
ostidagi vazir o‘zbek arlat urug‘i vakili Nodir Divon-begi
tashabbusi va mablag‘i bilan maydonda houz buzilib, o‘z
yaratuvchisi nomini olgan xonaqoh barpo etiladi. 1623-
yilda oʻsha Nodir devon-begi karvonsaroy binosini qurib,
soʻngra Divon-Begi madrasasiga aylantirilgan. 1920-
yillarda Buxoroning kasallik manbalari hisoblangan
koʻpgina boshqa xonadonlari uchun qilingan drenajdan
moʻjizaviy tarzda qutulib qoldi; uyni saqlab qolishda
asosiy rolni ansamblning yuqori badiiy qiymati o'ynadi.
Keyinroq maydonda Xo‘ja Nasriddin haykali o‘rnatildi.
 Sitorai Mohi Hosa

Saroy eski va yangiga bo'lingan.

Saroyning dastlabki binolari (bu kungacha saqlanib
qolmagan) 18-asrda, soʻngra amir Seyid-Abdul-Axad-xon
davrida 19-asrning ikkinchi yarmida paydo boʻlgan.
Yangi majmua yevropacha uslubda qurilgan, lekin erkak va
ayol qismlarga bo‘lingan, ichi sharqona tarzda bezatilgan. U
Buxoroning soʻnggi amiri Mir Sayid Olimxon (1912-1920)
davrida qurilgan.
Amir saroyida xizmat qilgan Xasanjon Umarov, Abdullo
G‘ofurov, Rahim Xayetov, Ibrohim Hafizov, Karim Samadov,
Usto Jo‘ra, Usto Xo‘jaqul, Shirin Murodov kabi o‘z davrining
mashhur ustalari, jumladan, ikki rus muhandisi Margulis va
Sakovich qatnashdilar. saroy qurilishi.
Hozirda saroyda dekorativ-amaliy san'at muzeyi joylashgan.