ΟΤΗΤΑ

Α΄
ΕΝ

Χάρτες
Α1.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

Μαθαίνω τα κύρια σημεία

Ο άνθρωπος συνήθιζε πάντα να «οργανώνει» τον χώρο γύρω του, ώστε να
μπορεί να τον αξιοποιεί. Μία από τις πρώτες ανάγκες του ήταν να μπορεί να
μετακινείται από τον ένα τόπο στον άλλο με ασφάλεια. Πολύ παλαιά, όταν
οι μετακινήσεις του αφορούσαν περιορισμένες σε έκταση περιοχές, ο προ-
σανατολισμός ήταν κατορθωτός με τη βοήθεια «σημαδιών», όπως οι βου-
νοκορφές, τα ποτάμια, τα νησιά κ.ά. Στο πέρασμα των χρόνων, όσο ταξίδευε
σε μεγαλύτερες σε έκταση περιοχές του πλανήτη, χρησιμοποιήθηκαν άλλα
σημάδια προσανατολισμού, όπως η ανατολή και η δύση του Ήλιου, η θέση
των άστρων, καθώς και κατασκευές, όπως οι φάροι. Όταν άρχισε να ταξι-
δεύει πια σε όλη τη Γη, επινοήθηκε το σύστημα των γεωγραφικών συντεταγ-
μένων, με το οποίο η επιφάνεια του πλανήτη μας χωρίζεται σε μικρότερα τμή-
ματα και η θέση κάθε τόπου μπορεί έτσι να οριστεί με ευκολία.
Με το σύστημα των γεωγραφικών συντεταγμένων η Γη χωρίζεται σε μι-
κρότερα τμήματα, χάρη στον σχεδιασμό παράλληλων κύκλων και ημικυ-
κλίων. Οι παράλληλοι κύκλοι είναι κάθετοι στον άξονα της Γης, ενώ τα ημι-
κύκλια εκτείνονται από τον ένα πόλο στον άλλο. Ο μεγαλύτερος παράλλη-
λος κύκλος ονομάζεται Ισημερινός, χωρίζοντας τη γήινη σφαίρα σε δύο ημι-
σφαίρια. Τα ημικύκλια ονομάζονται μεσημβρινοί και ο πρώτος μεσημβρινός
περνά από το αστεροσκοπείο Γκρίνουιτς του Λονδίνου.
Κάθε παράλληλος κύκλος ενώνει εκείνους τους τόπους της Γης που απέ-
χουν ίση απόσταση από τον Ισημερινό. Η απόσταση ενός τόπου από τον Ιση-
μερινό ονομάζεται γεωγραφικό πλάτος (που μετριέται σε μοίρες, από 0º
έως 90º), το οποίο διακρίνεται σε βόρειο και νότιο.
Κάθε μεσημβρινός ενώνει εκείνους τους τόπους της Γης που απέχουν ίση
απόσταση από τον πρώτο μεσημβρινό. Η απόσταση ενός τόπου από τον
πρώτο μεσημβρινό ονομάζεται γεωγραφικό μήκος (που μετριέται σε μοίρες,
από 0º έως 180º), το οποίο διακρίνεται σε δυτικό και ανατολικό.
Με δεδομένο ότι κανένας τόπος του πλανήτη μας δεν έχει ίδιες γεωγρα-
φικές συντεταγμένες με κάποιον άλλο τόπο, η γνώση των γεωγραφικών συ-
ντεταγμένων μάς επιτρέπει να ορίζουμε ακριβώς τη θέση αυτού του τόπου
στη Γη.

8
A1.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

Mελετώ με ερωτήσεις
1. Τι είναι οι παράλληλοι και τι προσδιορίζεται με τη βοήθειά τους;
Παράλληλοι είναι νοητοί, φανταστικοί κύκλοι, κάθετοι στον άξονα της Γης και
άνισοι μεταξύ τους. Ο παράλληλος στον οποίο βρίσκεται ένας τόπος δείχνει το
πόσο βόρεια ή νότια βρίσκεται από τον Ισημερινό. Οι παράλληλοι μετριούνται
σε μοίρες του τόξου, με τιμές που κυμαίνονται από 0º έως 90º σε κάθε ημι-
σφαίριο (βόρειο ή νότιο). Με τη βοήθειά τους προσδιορίζεται το γεωγραφικό
πλάτος ενός τόπου.
2. Τι είναι ο Ισημερινός;
Ισημερινός είναι ο μεγαλύτερος νοητός παράλληλος κύκλος, κάθετος στον
άξονα της Γης. Χωρίζει τη Γη σε δύο ημισφαίρια. Έχει τιμή 0º.
3. Ποιους τόπους της Γης ενώνει κάθε παράλληλος κύκλος;
Κάθε παράλληλος κύκλος ενώνει εκείνους τους τόπους της Γης που απέχουν
ίση απόσταση από τον Ισημερινό.
4. Τι είναι το γεωγραφικό πλάτος και πώς μετριέται;
Γεωγραφικό πλάτος είναι η απόσταση ενός τόπου από τον Ισημερινό. Το γεω-
γραφικό πλάτος μετριέται σε μοίρες (º), από 0º έως 90º, βόρειο ή νότιο. Κάθε
Α΄

OTHTA
μοίρα χωρίζεται σε 60 πρώτα λεπτά (’) και κάθε πρώτο λεπτό σε 60 δεύτερα λε-
πτά (’’).

EN
5. Ποιοι τόποι της Γης έχουν βόρειο γεωγραφικό πλάτος και ποιοι έχουν νότιο;
Βόρειο γεωγραφικό πλάτος έχουν οι τόποι που βρίσκονται στο βόρειο ημι-
σφαίριο. Αντίστοιχα, νότιο γεωγραφικό πλάτος έχουν οι τόποι που βρίσκονται
στο νότιο ημισφαίριο.
6. Τι είναι οι μεσημβρινοί και τι προσδιορίζεται με τη βοήθειά τους;
Μεσημβρινοί είναι νοητά, φανταστικά ημικύκλια, ίσα μεταξύ τους και κάθετα
στους παράλληλους, που εκτείνονται από τον έναν πόλο στον άλλο. Ο μεσημ-
βρινός στον οποίο βρίσκεται ένας τόπος δείχνει το πόσο ανατολικά ή δυτικά
βρίσκεται από τον πρώτο μεσημβρινό. Οι μεσημβρινοί μετριούνται σε μοίρες
του τόξου, με τιμές που κυμαίνονται από 0º έως 180º σε κάθε ημισφαίριο (ανα-
τολικό ή δυτικό). Με τη βοήθειά τους προσδιορίζεται το γεωγραφικό μήκος
ενός τόπου.
7. Τι είναι ο πρώτος μεσημβρινός;
Πρώτος μεσημβρινός είναι ο μεσημβρινός που περνά από το βασιλικό αστερο-
σκοπείο του Γκρίνουιτς κοντά στο Λονδίνο. Έχει τιμή 0º.

9
 XAΡΤΕΣ

8. Ποιους τόπους της Γης ενώνει κάθε μεσημβρινός;

Κάθε μεσημβρινός ενώνει εκείνους τους τόπους της Γης που απέχουν ίση από-
σταση από τον πρώτο μεσημβρινό που περνά από το Γκρίνουιτς.
9. Τι είναι και πώς μετριέται το γεωγραφικό μήκος;
Γεωγραφικό μήκος είναι η απόσταση ενός τόπου από τον πρώτο μεσημβρινό. Το
γεωγραφικό μήκος μετριέται σε μοίρες (º), από 0º έως 180º, ανατολικό ή δυτι-
κό. Κάθε μοίρα χωρίζεται σε 60 πρώτα λεπτά (’) και κάθε πρώτο λεπτό σε 60
δεύτερα λεπτά (’’).
10. Ποιοι τόποι της Γης έχουν ανατολικό γεωγραφικό μήκος και ποιοι έχουν δυ-
τικό;
Ανατολικό γεωγραφικό μήκος έχουν οι τόποι που βρίσκονται στο ανατολικό ημι-
σφαίριο. Αντίστοιχα, δυτικό γεωγραφικό μήκος έχουν οι τόποι που βρίσκονται
στο δυτικό ημισφαίριο.
11. Τι είναι οι γεωγραφικές συντεταγμένες ενός τόπου και τι προσδιορίζεται με
τη βοήθειά τους;
Γεωγραφικές συντεταγμένες ενός τόπου είναι το γεωγραφικό πλάτος και το γε-
ωγραφικό μήκος του. Με τη βοήθειά τους προσδιορίζεται η γεωγραφική θέση
του τόπου στην επιφάνεια της Γης.
12. Γιατί με τη βοήθεια των γεωγραφικών συντεταγμένων προσδιορίζεται η γε-
ωγραφική θέση ενός τόπου στην επιφάνεια της Γης;
Γιατί σε κάθε τόπο του πλανήτη διασταυρώνονται με μοναδικό συνδυασμό ένας
παράλληλος και ένας μεσημβρινός, δηλαδή δύο από τις νοητές, φανταστικές
γραμμές στις οποίες έχει «διαιρεθεί» από τους ανθρώπους η Γη. Είναι αδύνατον
δύο διαφορετικοί τόποι να έχουν και ίδιο γεωγραφικό πλάτος και ίδιο γεωγρα-
φικό μήκος. Επομένως η γεωγραφική θέση ενός τόπου προσδιορίζεται έγκυρα,
με μοναδικότητα και με ακρίβεια.
13. Πώς αναγράφονται οι γεωγραφικές συντεταγμένες ενός τόπου;
Πρώτα αναγράφεται το γεωγραφικό πλάτος (και επισημαίνεται αν είναι βόρειο
ή νότιο) και κατόπιν το γεωγραφικό μήκος (και επισημαίνεται αν είναι ανατολικό
ή δυτικό).
14. Ένας τόπος:
Βρίσκεται ακριβώς στο μέσο του 20ού και του 21ου παράλληλου στο βό-
ρειο ημισφαίριο.
Βρίσκεται στον 150ό μεσημβρινό στο δυτικό ημισφαίριο.
Ποιες είναι οι συντεταγμένες του;
Επειδή βρίσκεται στο μέσο δύο παράλληλων κύκλων στο βόρειο ημισφαίριο, το

10
A1.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

γεωγραφικό πλάτος θα είναι: 20º 30’ βόρεια και, επειδή βρίσκεται στον 150ό
μεσημβρινό του δυτικού ημισφαιρίου, το γεωγραφικό μήκος θα είναι: 150º δυ-
τικά. Έτσι, οι συντεταγμένες θα είναι:
20º 30’ βόρεια – 150º δυτικά ή 20º 30’ Β – 150º Δ.
15. Υπάρχει κάποιος εύκολος μνημονικός κανόνας, ώστε να θυμόμαστε πώς
αναγράφονται οι γεωγραφικές συντεταγμένες;
Ναι, υπάρχει. Οι λέξεις «παράλληλος», «πλάτος», «πρώτα» ξεκινούν με το ίδιο
γράμμα: το π. Οι λέξεις «μεσημβρινός», «μήκος», «μετά» ξεκινούν με το ίδιο
γράμμα: το μ.
Επομένως στις συντεταγμένες αναγράφεται:
• πρώτα: παράλληλος – πλάτος.
• μετά: μεσημβρινός – μήκος.

16. Σε αρκετούς χάρτες που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή (π.χ.
οδικούς, τουριστικούς κ.ά.), υπάρχουν γράμματα και αριθμοί, κατακόρυφα
και οριζόντια. Αυτός ο τρόπος προσδιορισμού θέσης (π.χ. ότι το Καρπενή-
σι είναι στο τετράγωνο Δ4 κάποιου τέτοιου χάρτη) σχετίζεται με τις γεω-
γραφικέ ς συντεταγμένες ή όχι;
Όχι, δε σχετίζεται. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες ενός τόπου σχετίζονται απο-

Α΄

OTHTA
κλειστικά με το γεωγραφικό πλάτος και το γεωγραφικό μήκος, δηλαδή με την
απόσταση αυτού του τόπου από τον Ισημερινό και τον πρώτο παράλληλο αντί-

EN
στοιχα.
17. Γιατί ο προσδιορισμός της θέσης ενός τόπου απαιτεί τη γνώση τόσο του γε-
ωγραφικού πλάτος όσο και του γεωγραφικού μήκους και όχι μόνο του ενός
από τα δύο; Να δοθεί ένα παράδειγμα από την καθημερινή μας ζωή.
Γιατί, για να προσδιοριστεί η θέση ενός σημείου, ενός τόπου κτλ. πάνω σε μία
επιφάνεια, χρειάζονται δύο πληροφορίες και όχι μία. Αν, για παράδειγμα, γνω-
ρίζουμε μόνο το γεωγραφικό πλάτος, αυτό είναι ίδιο για χιλιάδες τόπους στη Γη,
που τυχαίνει να απέχουν ίση απόσταση από τον Ισημερινό, οπότε χρειάζεται και
η γνώση του γεωγραφικού μήκους. Το ίδιο αντίστοιχα συμβαίνει αν γνωρίζουμε
μόνο το γεωγραφικό μήκος. Για παράδειγμα, είναι σαν να θέλουμε να ενημε-
ρώσουμε για το πού βρίσκεται η κατοικία μας και να δίνουμε μόνο την οδό μας
χωρίς να δίνουμε και τον αριθμό ή σαν να δίνουμε τον αριθμό μόνο χωρίς την
οδό.
18. Ποιοι είναι όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί που μπορεί να υπάρχουν ανάμεσα
στο γεωγραφικό πλάτος και στο γεωγραφικό μήκος διαφόρων τόπων της
Γης;
Οι δυνατοί συνδυασμοί είναι:

11
 XAΡΤΕΣ

• Βόρειο γεωγραφικό πλάτος – Δυτικό γεωγραφικό μήκος.

• Βόρειο γεωγραφικό πλάτος – Ανατολικό γεωγραφικό μήκος.
• Νότιο γεωγραφικό πλάτος – Δυτικό γεωγραφικό μήκος.
• Νότιο γεωγραφικό πλάτος – Ανατολικό γεωγραφικό μήκος.

Απαντώ στις δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου

® Παρατήρησε τις εικόνες. Πώς θα καταφέρουν οι καπετάνιοι να οδηγήσουν
το πλοίο τους στον σωστό προορισμό;
Συμβουλή: Ο καπετάνιος του καραβιού στο αριστερό τμήμα της εικόνας θα δυ-
σκολευτεί πάρα πολύ να οδηγήσει το πλοίο του στον σωστό προορισμό. Χρη-
σιμοποιώντας μόνο τα κιάλια, είναι αδύνατο να χαράξει πορεία στην ανοιχτή θά-
λασσα, όπου δεν υπάρχουν σημεία (π.χ. νησιά, φάροι κ.ά.), τα οποία θα μπο-
ρούσε να τα επισημάνει και να προσανατολιστεί.
Από την άλλη πλευρά, ο καπετάνιος του δεξιού καραβιού σίγουρα θα οδη-
γήσει με επιτυχία το πλοίο του στον προορισμό του. Αυτό θα συμβεί γιατί χρη-
σιμοποιεί –για να χαράξει την πορεία του– χάρτη με σχεδιασμένες γραμμές,
που του επιτρέπουν να γνωρίζει τις συντεταγμένες των τόπων του ταξιδιού του.
Αξιοποίησε αυτές τις πληροφορίες στη διαμόρφωση της απάντησής σου.
® Χρησιμοποίησε την υδρόγειο σφαίρα, προκειμένου...
Να δεις τι γεωγραφικό πλάτος έχουν όλοι οι τόποι που βρίσκονται στον Ισημε-
ρινό.
Όλοι οι τόποι που βρίσκονται στον Ισημερινό έχουν το ίδιο γεωγραφικό πλάτος
(το οποίο είναι 0º).
Να εντοπίσεις πέντε τόπους που έχουν γεωγραφικό μήκος 0º.
Οι τόποι αυτοί θα πρέπει να βρίσκονται στον πρώτο μεσημβρινό που περνά από
το βασιλικό αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς κοντά στο Λονδίνο. Μεταξύ άλλων,
πέντε τόποι με γεωγραφικό μήκος 0ο, είναι και οι εξής: Μπράιτον, Χάβρη, Βα-
λένθια (ευρωπαϊκές πόλεις), Οράν, Άκκρα (αφρικανικές πόλεις).
® Έχει δίκιο ή άδικο ο θείος Σκρουτζ ; Μπορεί κανείς να αγγίξει τον μεσημβρι-
νό; Αιτιολόγησε την απάντησή σου.
Ο θείος Σκρουτζ έχει άδικο. Κανείς δεν μπορεί να αγγίξει (ούτε και να δει) τον
μεσημβρινό. Αυτό συμβαίνει γιατί οι μεσημβρινοί –αλλά και οι παράλληλοι– εί-
ναι φανταστικές γραμμές, αφού αποτελούν επινόηση των ανθρώπων για την
εξυπηρέτηση των ταξιδιών, του προσδιορισμού της θέσης ενός σημείου κ.ά.
® Πρόκειται να κάνεις μια εκδρομή στη Λίμνη Πλαστήρα, που βρίσκεται στον
νομό Καρδίτσας.

12
A1.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

Όρισε με τη βοήθεια των συντεταγμένων:

Το βορειότερο σημείο της λίμνης. 39º 21’ N – 21º 43’ 10’’ Ε.
Τη θέση της Κορώνης. 39º 19’ 15’’ Ν – 21º 46’ 10’’ Ε.
Τη θέση της πλαζ της Πεζούλας. 39º 18’ 30’’ Ν – 21º 44’ Ε.
Την κορυφή Αετοφωλιά. 39º 19’ 20’’ Ν – 21º 46’ 10’’ Ε.
Το Μουσείο του Νικολάου Πλαστήρα. 39º 21’ 30’’ Ν – 21º 45’ 15’’ Ε.
Σημείωση: Στον χάρτη του σχολικού σου βιβλίου κατακόρυφα υπάρχουν αριθ-
(Σ
μοί με την ένδειξη Ν, δηλαδή Βορράς – από τη λέξη North. Αυτοί οι αριθμοί
αφορούν το γεωγραφικό πλάτος κάθε τοποθεσίας. Επιπλέον, στον ίδιο χάρτη
οριζόντια υπάρχουν αριθμοί με την ένδειξη Ε, δηλαδή Ανατολή – από τη λέξη
East. Αυτοί οι αριθμοί αφορούν το γεωγραφικό μήκος κάθε τοποθεσίας. Με τη
βοήθειά τους βρίσκονται οι συντεταγμένες των τοποθεσιών της ερώτησης. Για
το πώς μετράται το γεωγραφικό πλάτος και μήκος, καθώς και για τον τρόπο γρα-
φής των συντεταγμένων μπορείς να διαβάσεις σε αυτό το βιβλίο τις ερωτήσεις
4, 9 και 12 της ενότητας «Μελετώ με ερωτήσεις» αυτού του μαθήματος. Έτσι,
για παράδειγμα, το βορειότερο σημείο της λίμνης έχει συντεταγμένες 39º 21’
N – 21º 43’ 10’’ Ε, ενώ θα μπορούσαν ισοδύναμα να γραφούν και 39º 21’ Β
– 21º 43’ 10’’ Α. Με όμοιο τρόπο έχουν γραφεί οι συντεταγμένες της Μονής
Κορώνης, της παραλίας της Πεζούλας, της κορυφής Αετοφωλιάς και του Μου-

Α΄
σείου Νικολάου Πλαστήρα, το οποίο βρίσκεται στο Μορφοβούνι, γενέτειρα αυ-

OTHTA
τού του στρατιωτικού ηγέτη και πολιτικού της πατρίδας μας, ο οποίος διετέλεσε
και πρωθυπουργός.)

EN
Ελέγχω τι έμαθα
1. Υπάρχει, κατά τη γνώμη σου, περίπτωση δύο πόλεις να έχουν ίδιες συντε-
ταγμένες, δηλαδή ίδιο γεωγραφικό πλάτος και ίδιο γεωγραφικό μήκος;
ΝΑΙ ΟΧΙ
Δικαιολόγησε την επιλογή σου.
2. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και
με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασμένες:
α. Το γεωγραφικό πλάτος μπορεί να είναι βόρειο ή νότιο.
β. Με τους μεσημβρινούς υπολογίζουμε την απόσταση ενός
τόπου από τον Ισημερινό.
γ. Ο Ισημερινός χωρίζει τη Γη σε δύο ημισφαίρια, το βόρειο και
το νότιο.
δ. Οι παράλληλοι και οι μεσημβρινοί είναι φανταστικές, νοητές
γραμμές.

13
 XAΡΤΕΣ

3. Διάβασε τις προτάσεις που ακολουθούν και γράψε, στο τέλος κάθε πρότα-
σης, την απάντηση που πιστεύεις ότι είναι σωστή.
α. Με αυτές προσδιορίζεται η θέση ενός
τόπου στη Γη. ..................................................
β. Ο μεγαλύτερος παράλληλος κύκλος. ..................................................
γ. Από εκεί περνά ο πρώτος μεσημβρινός. ..................................................
δ. Είναι μεταξύ τους όλοι οι μεσημβρινοί. ..................................................
4. Ποιες από τις ακόλουθες γεωγραφικές συντεταγμένες είναι σωστές; Για
όσες θεωρείς ότι είναι λανθασμένες αιτιολόγησε την επιλογή σου.
α. 120º Β – 80º Α.
β. 20º Β – 50º Δ.
γ. 85º Ν – 195º Δ.
δ. 40º Ν – 30º Α.

14
 ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ
Α1.2 ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

Μαθαίνω τα κύρια σημεία

Το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου επιδρά σε μεγάλο βαθμό στο κλίμα του.
Αυτό οφείλεται στο ότι οι ακτίνες του Ήλιου δεν πέφτουν σε όλη τη Γη με
την ίδια γωνία. Στον Ισημερινό, όπου το γεωγραφικό πλάτος είναι μικρό, πέ-
φτουν κάθετα, ζεσταίνοντας περισσότερο αυτή την περιοχή της Γης, ενώ
στους πόλους, όπου το γεωγραφικό πλάτος είναι μεγάλο, πέφτουν τελείως
πλάγια, ζεσταίνοντας πολύ λιγότερο.
Διακρίνουμε πέντε θερμικές ζώνες στον πλανήτη μας:
• Την ισημερινή ζώνη.
• Τις δύο εύκρατες ζώνες, τη βόρεια και τη νότια.
• Τις δύο πολικές ζώνες, τη βόρεια και τη νότια.

Α΄

OTHTA
Το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου σχετίζεται άμεσα με την ώρα του. Έτσι,
όλοι οι τόποι δεν έχουν ίδια ώρα, αφού δε βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό

EN
μήκος. Αυτό συμβαίνει γιατί, με βάση διεθνή συνθήκη για τη ρύθμιση της το-
πικής ώρας, η Γη διαιρείται σε 24 νοητά, φανταστικά τμήματα με μορφή γε-
ωμετρικής ατράκτου. Κάθε ωριαία άτρακτος διαφέρει από την άλλη κατά μία
ώρα και βρίσκεται ανάμεσα σε δύο μεσημβρινούς, που απέχουν μεταξύ τους
κατά 15 μοίρες. Η ώρα Γκρίνουιτς χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς για όλο
τον πλανήτη. Δυτικά του Γκρίνουιτς οι ώρες αφαιρούνται, ενώ ανατολικά του
προστίθενται.
Το σχήμα της Γης είναι περίπου σφαιρικό. Αυτό το σχήμα δημιουργεί προ-
βλήματα στους χαρτογράφους, γιατί η επιφάνεια της Γης είναι κυρτή και όχι
επίπεδη, όπως απεικονίζεται στους χάρτες. Όμως δεν μπορούμε να μετα-
τρέψουμε μία σφαιρική επιφάνεια σε επίπεδη χωρίς να την παραμορφώ-
σουμε. Η πιο σωστή απεικόνιση του πλανήτη μας μπορεί να γίνει μόνο με την
υδρόγειο σφαίρα, η οποία έχει ίδιο σχήμα με αυτόν. Αυτό όμως δε θα ήταν
πρακτικό, γιατί η απεικόνιση λεπτομερειών μεγάλων περιοχών θα απαιτούσε
όλο και μεγαλύτερη υδρόγειο. Για να βρουν λύση στο πρόβλημα οι χαρτο-
γράφοι, προσπαθούν να «προβάλλουν» τη σφαιρική επιφάνεια της Γης στο
επίπεδο. Αυτή τη διαδικασία μετατροπής οι χαρτογράφοι την ονομάζουν

15
 XAΡΤΕΣ

χαρτογραφική προβολή. Υπάρχουν διάφορες προβολές, όπως η κυλινδρι-

κή, η κωνική, η επίπεδη κ.ά.
Κάθε χαρτογραφική προβολή οδηγεί σε παραμορφώσεις είτε στο σχήμα
είτε στην έκταση είτε στις αποστάσεις των γεωγραφικών χαρακτηριστικών.
Το ποια προβολή θα επιλέξουμε κάθε φορά εξαρτάται σημαντικά από το χα-
ρακτηριστικό που δε θέλουμε να παραμορφωθεί.

Mελετώ με ερωτήσεις
1. Πώς σχετίζεται το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου με το κλίμα του;
Το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου επιδρά σε μεγάλο βαθμό στο κλίμα του.
2. Πού οφείλεται το γεγονός ότι το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου επιδρά σε
μεγάλο βαθμό στο κλίμα του;
Αυτό οφείλεται στο ότι οι ακτίνες του Ήλιου δεν πέφτουν σε όλη τη Γη με την
ίδια γωνία. Στον Ισημερινό, όπου το γεωγραφικό πλάτος είναι μικρό, πέφτουν
κάθετα και θερμαίνουν πολύ αυτή την περιοχή της Γης, ενώ, όσο απομακρυνό-
μαστε από αυτόν, πέφτουν όλο και πιο πλάγια και θερμαίνουν τη Γη λιγότερο.
Στους πόλους, όπου το γεωγραφικό πλάτος είναι μεγάλο, πέφτουν τελείως πλά-
για, ζεσταίνοντας πολύ λίγο αυτές τις περιοχές της Γης.
3. Πόσες θερμικές ζώνες διακρίνουμε στη Γη;
Διακρίνουμε πέντε θερμικές ζώνες στη Γη:
• Την ισημερινή ζώνη.
• Τις δύο εύκρατες ζώνες, τη βόρεια και τη νότια.
• Τις δύο πολικές ζώνες, τη βόρεια και τη νότια.

4. Τι θερμοκρασίες επικρατούν στην ισημερινή ζώνη;

Στην ισημερινή ζώνη οι θερμοκρασίες είναι γενικά υψηλές και δεν αλλάζουν πο-
λύ σε όλη τη διάρκεια του έτους, επειδή οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν κάθετα
σε αυτή την περιοχή του πλανήτη μας και επιπλέον δεν αλλάζει στη διάρκεια του
έτους η γωνία με την οποία πέφτουν.
5. Τι θερμοκρασίες επικρατούν στις δύο εύκρατες ζώνες;
Στις δύο εύκρατες ζώνες οι θερμοκρασίες γενικά είναι μέτριες και μεταβάλλο-
νται σχετικά σημαντικά στη διάρκεια του έτους, γιατί αλλάζει η γωνία με την
οποία πέφτουν σε αυτές τις περιοχές του πλανήτη μας οι ακτίνες του Ήλιου. Εί-
ναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι εποχές εναλλάσσονται συμμετρικά, δηλα-
δή, όταν στη βόρεια εύκρατη ζώνη επικρατεί καλοκαίρι, στη νότια επικρατεί χει-
μώνας κ.ο.κ.

16
A1.2 ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

6. Τι θερμοκρασίες επικρατούν στις δύο πολικές ζώνες;

Στις δύο πολικές ζώνες επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες σε όλη τη διάρκεια
του έτους, επειδή οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν πάντα με μεγάλη γωνία.
7. Με τι σχετίζεται άμεσα το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου;
Το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου σχετίζεται άμεσα με την ώρα του.
8. Όλοι οι τόποι στη Γη έχουν ίδια ώρα ή διαφορετική και γιατί;
Όλοι οι τόποι δεν έχουν ίδια ώρα αλλά διαφορετική, γιατί δε βρίσκονται στο
ίδιο γεωγραφικό μήκος αλλά σε διαφορετικό.
9. Πώς υπολογίζεται η ώρα σε κάθε τόπο της Γης;
Με βάση διεθνή συνθήκη για τη ρύθμιση της τοπικής ώρας, η Γη διαιρείται σε
24 νοητά, φανταστικά τμήματα με μορφή γεωμετρικής ατράκτου. Κάθε ωριαία
άτρακτος διαφέρει από την άλλη κατά μία ώρα και βρίσκεται ανάμεσα σε δύο
μεσημβρινούς, που απέχουν μεταξύ τους κατά 15 μοίρες.
10. Γιατί κάθε 15º δημιουργείται διαφορά μίας ώρας;
Αυτό συμβαίνει γιατί οι ώρες της ημέρας είναι 24 και το γεωγραφικό μήκος με-
τριέται σε μοίρες (º), από 0º έως 180º, ανατολικό ή δυτικό, δηλαδή συνολικά
360º. Διαιρώντας 360º: 24 = 15º.

Α΄

OTHTA
11. Ποια ώρα χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς για όλο τον πλανήτη;
Η ώρα Γκρίνουιτς χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς για όλο τον πλανήτη.

EN
12. Πώς γίνεται ο υπολογισμός της ώρας σε διάφορους τόπους της Γης με βά-
ση την ώρα Γκρίνουιτς;
Δυτικά του Γκρίνουιτς οι ώρες αφαιρούνται, ενώ ανατολικά του προστίθενται.
Για κάθε 15º αφαιρείται ή προστίθεται μία ώρα.
13. Πώς μπορούμε να βρούμε την ώρα άλλων τόπων, με βάση την ώρα του τό-
που μας;
Αφαιρώντας, για τόπους δυτικά μας, ή προσθέτοντας, για τόπους ανατολικά
μας, μία ώρα για κάθε 15º.
14. Αν δύο τόποι βρίσκονται στον ίδιο μεσημβρινό, έχουν ίδια ή διαφορετική
ώρα και γιατί;
Θα έχουν ίδια ώρα, γιατί κριτήριο για την ώρα του κάθε τόπου αποτελεί το γεω-
γραφικό του μήκος. Όταν ο μεσημβρινός δύο τόπων είναι ίδιος, ίδιο είναι και
το γεωγραφικό μήκος και η ώρα τους.
15. Γιατί το σφαιρικό σχήμα της Γης δημιουργεί προβλήματα στους χαρτογρά-
φους;

17
 XAΡΤΕΣ

Το σφαιρικό σχήμα της Γης δημιουργεί προβλήματα στους χαρτογράφους, για-

τί η επιφάνειά της είναι κυρτή και όχι επίπεδη, όπως απεικονίζεται στους χάρτες.
Όμως δεν μπορούμε να μετατρέψουμε μία σφαιρική επιφάνεια σε επίπεδη χω-
ρίς να την παραμορφώσουμε.
16. Πώς μπορεί να γίνει η πιο σωστή απεικόνιση του πλανήτη μας;
Η πιο σωστή απεικόνιση του πλανήτη μας μπορεί να γίνει μόνο με την υδρόγειο
σφαίρα, η οποία έχει ίδιο σχήμα με αυτόν.
17. Γιατί δε θα ήταν πρακτικό να απεικονίζεται ο πλανήτης μας με υδρόγειες
σφαίρες;
Δε θα ήταν πρακτικό γιατί η απεικόνιση λεπτομερειών μεγάλων περιοχών θα
απαιτούσε όλο και μεγαλύτερη υδρόγειο.
18. Τι ισχύει για τη χαρτογραφική προβολή;
Οι χαρτογράφοι, για να βρουν λύση στο πρόβλημα της απεικόνισης του σχή-
ματος του πλανήτη μας, προσπαθούν να «προβάλλουν» τη σφαιρική επιφάνεια
της Γης στο επίπεδο. Αυτή τη διαδικασία μετατροπής οι χαρτογράφοι την ονο-
μάζουν χαρτογραφική προβολή. Υπάρχουν διάφορες προβολές, όπως η κυλιν-
δρική, η κωνική, η επίπεδη κ.ά.
19. Με τις χαρτογραφικές προβολές έχει λυθεί το πρόβλημα της απεικόνισης
της σφαιρικής Γης σε επίπεδη επιφάνεια;
Με τις χαρτογραφικές προβολές οι χαρτογράφοι έδωσαν κάποιες λύσεις, κα-
μία όμως από αυτές δεν είναι απόλυτα ικανοποιητική, επειδή όλες προκαλούν
παραμορφώσεις είτε των αποστάσεων είτε των εκτάσεων είτε των σχημάτων.
20. Από τι εξαρτάται το ποια προβολή θα επιλέξουμε κάθε φορά;
Το ποια προβολή θα επιλέξουμε κάθε φορά εξαρτάται σημαντικά από το χαρα-
κτηριστικό που δε θέλουμε να παραμορφωθεί.

Απαντώ στις δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου

® Παρατήρησε τον χάρτη των θερμικών ζωνών.
Ποιες περίπου θερμοκρασίες σε ºC να επικρατούν σε κάθε θερμική ζώνη;
Συμβουλή: Από τον χάρτη θερμικών ζωνών της Γης, αλλά και από το υπόμνημά
του, μπορείς να διαπιστώσεις ότι στην ισημερινή ζώνη οι θερμοκρασίες είναι
υψηλές στη διάρκεια του έτους (20-40 ºC), στις δύο εύκρατες ζώνες είναι μέ-
τριες στη διάρκεια του έτους (0-40 ºC) και στις δύο πολικές ζώνες είναι πολύ
χαμηλές στη διάρκεια του έτους (–70-0 ºC).
Αξιοποίησε αυτές τις πληροφορίες στην απάντησή σου.

18
A1.2 ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

Σε ποιες θερμικές ζώνες ανήκουν οι παρακάτω τόποι και ποιες κλιματικές συν-
θήκες πιστεύετε ότι επικρατούν σε καθέναν από αυτούς;
Γεωγραφικό πλάτος Γεωγραφικό μήκος
(από τον χάρτη (από τον χάρτη Θερμική ζώνη (ºC)
αναγλύφου) αναγλύφου)
37º 58’ βόρειο 23º 46’ ανατολικό
Βόρεια εύκρατη
Αθήνα
ζώνη
Νότιος Πόλος 90º νότιο º
0 ανατολικό Νότια πολική ζώνη

0º 15’ νότιο 78º 35’ δυτικό

Ισημερινή ζώνη,
Κίτο
νότιο ημισφαίριο
14º 40’ βόρειο 121º 03’ ανατολικό
Ισημερινή ζώνη, βό-
Μανίλα
ρειο ημισφαίριο
15º 28’ νότιο 28º 16’ ανατολικό
Ισημερινή ζώνη, νότιο
Λουζάκα
ημισφαίριο
Βόρειος Πόλος 90º βόρειο º
0 ανατολικό Βόρεια πολική ζώνη
Καμπέρα 35º 15’ νότιο 149º 08’ ανατολικό Νότια εύκρατη ζώνη
Συμβουλή: Για τις μέσες θερμοκρασίες που επικρατούν σε κάθε τόπο του πίνα-

Α΄
κα μπορείς να γνωρίζεις ότι:

OTHTA
• στην Αθήνα η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται από 8 (Ιανουάριος) έως 29 (Ιού-
λιος) ºC.

EN
• στον Νότιο και στον Βόρειο Πόλο επικρατούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες,
αρκετά κάτω από το μηδέν όλο το έτος, ενώ οι χαμηλότερες θερμοκρασίες
του πλανήτη έχουν καταγραφεί στην Ανταρκτική.
• στο Κίτο η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται από 13 (Ιανουάριος) έως 21 (Ιού-
λιος) ºC, ενώ η πόλη βρίσκεται και σε σημαντικό υψόμετρο, που επηρεάζει
το κλίμα της.
• στη Μανίλα η μέση θερμοκρασία είναι υψηλή και ομοιόμορφη όλο τον χρό-
νο από 25 (Ιανουάριος) έως 28 (Ιούλιος) ºC.
• στη Λουζάκα η μέση θερμοκρασία είναι υψηλή και ομοιόμορφη όλο τον χρό-
νο από 26 (Ιανουάριος) έως 20 (Ιούλιος) ºC.
• στην Καμπέρα η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται από 20 (Ιανουάριος) έως 6
(Ιούλιος) ºC.
Μπορείς επιπλέον να παρατηρήσεις ότι η Λουσάκα και η Καμπέρα, που βρί-
σκονται στο νότιο ημισφαίριο, έχουν υψηλότερες θερμοκρασίες τον Ιανουάριο,
ενώ η Αθήνα και η Μανίλα, που βρίσκονται στο βόρειο, έχουν υψηλότερες θερ-
μοκρασίες τον Ιούλιο.
Αξιοποίησε αυτές τις πληροφορίες στην απάντησή σου.

19
 XAΡΤΕΣ

® Μπορείς να απαντήσεις;
Η Αμερική καλείται συχνά δυτικό ημισφαίριο. Γιατί;
Η Αμερική περιλαμβάνεται ολόκληρη ανάμεσα στον πρώτο μεσημβρινό και τον
180ό δυτικό μεσημβρινό. Δίκαια λοιπόν καλείται έτσι, γιατί όντως εκτείνεται μό-
νο στο δυτικό ημισφαίριο της Γης.
Σε διαφορετικά σημεία του ίδιου μεσημβρινού η ώρα είναι ίδια ή διαφέρει;
Η ώρα σε διαφορετικά σημεία του ίδιου μεσημβρινού είναι ίδια, αφού η ώρα
συνδέεται άμεσα με το γεωγραφικό μήκος. Σε ίδιο γεωγραφικό μήκος, ίδια εί-
ναι και η ώρα.
Όταν στο Λονδίνο είναι 5 μ.μ., τι ώρα είναι στη Νέα Υόρκη;
Η Νέα Υόρκη βρίσκεται στις ακτές του Ατλαντικού. Σύμφωνα με τον χάρτη ωρι-
αίων ατράκτων του σχολικού βιβλίου, η ώρα της Νέας Υόρκης προκύπτει αν από
την ώρα Γκρίνουιτς (Λονδίνο) αφαιρέσουμε 5 ώρες. Επομένως, όταν στο Λον-
δίνο είναι 5 μ.μ., στη Νέα Υόρκη είναι 12 το μεσημέρι.
Όταν στη Θεσσαλονίκη είναι 12 το μεσημέρι, τι ώρα είναι στη Μόσχα;
Η διαφορά ώρας ανάμεσα στην Ελλάδα και στο τμήμα της Ρωσίας όπου βρί-
σκεται η Μόσχα είναι 1 ώρα. Αυτό φαίνεται στον χάρτη ωριαίων ατράκτων του
σχολικού βιβλίου. Επομένως, όταν στη Θεσσαλονίκη είναι 12 το μεσημέρι, στη
Μόσχα η ώρα θα είναι 1 μ.μ.
Σημείωση: Για την ενημέρωσή σου, μπορείς να γνωρίζεις ότι το γεωγραφικό μή-
(Σ
κος της Θεσσαλονίκης είναι 22º 58’ ανατολικό, ενώ της Μόσχας είναι 37º 35’
ανατολικό. Όμως διαφορά 15º αντιστοιχεί με διαφορά μίας ώρας. Από την άλ-
λη πλευρά, για λόγους που σχετίζονται με τα σύνορα των διαφόρων χωρών,
στην πραγματικότητα η Μόσχα με τη Θεσσαλονίκη έχουν δύο ώρες διαφορά.)
® Μπορούμε την ίδια μέρα να ταξιδέψουμε στο χθες;
Στις 8 Δεκεμβρίου 1941 [...]. Γιατί τα ιστορικά βιβλία γράφουν ότι η επίθεση
των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ έγινε στις 7 Δεκεμβρίου 1941, δηλαδή με
μια μέρα καθυστέρηση σε σχέση με την επίθεση στις Φιλιππίνες;
Παρατηρώντας τον χάρτη των ωριαίων ατράκτων, διαπιστώνουμε ότι, αν κάποιος
κινείται από τα δυτικά προς τα ανατολικά, περνώντας τον 180ό μεσημβρινό, ο
οποίος βρίσκεται ανάμεσα στις Φιλιππίνες και το Περλ Χάρμπορ, είναι σαν να
ταξιδεύει στο χθες. Αυτό συμβαίνει γιατί, όταν στις Φιλιππίνες είναι π.χ. Δευτέ-
ρα, στο Περλ Χάρμπορ είναι Κυριακή. Εκεί οφείλεται και η διαφορά στην ημε-
ρομηνία βομβαρδισμού, αφού, όταν στις Φιλιππίνες ήταν 8 Δεκεμβρίου, στο
Περλ Χάρμπορ ήταν 7 Δεκεμβρίου.
Σημείωση: Για την ενημέρωσή σου, μπορείς να γνωρίζεις ότι κάθε χρόνο οι πρώ-
(Σ
τες περιοχές του πλανήτη που γιορτάζουν την έλευση του νέου έτους είναι οι πε-

20
A1.2 ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ

ριοχές λίγο πιο δυτικά του 180ού μεσημβρινού. Έτσι, το Περλ Χάρμπορ κάθε
χρόνο γιορτάζει την Πρωτοχρονιά 24 ώρες μετά τις Φιλιππίνες!)
® Σύγκρινε την πραγματική έκταση [...] με εκείνη που φαίνεται στον χάρτη. Τι πα-
ρατηρείς;
Η έκταση της Γροιλανδίας είναι πολύ μικρότερη από αυτήν της Αυστραλίας,
όμως στον χάρτη η Γροιλανδία φαίνεται πολύ μεγαλύτερη από την Αυστραλία.
® Ερμήνευσε με δικά σου λόγια τις προτάσεις που ακολουθούν:
Στις κυλινδρικές προβολές οι παραμορφώσεις είναι μικρές κοντά στον Ιση-
μερινό. Μεγαλώνουν όσο απομακρυνόμαστε από αυτόν.
Στις κωνικές προβολές οι παραμορφώσεις είναι μικρές κοντά στον παράλ-
ληλο επαφής. Μεγαλώνουν όσο απομακρυνόμαστε από αυτόν.
Στις επίπεδες προβολές οι παραμορφώσεις είναι μικρές κοντά στο σημείο
επαφής.
Συμβουλή: Κάθε χαρτογραφική προβολή οδηγεί σε παραμορφώσεις είτε στο
σχήμα είτε στην έκταση είτε στις αποστάσεις των γεωγραφικών χαρακτηριστι-
κών. Οι χαρτογράφοι αναγκάζονται να χρησιμοποιούν διαφορετικό κάθε φορά
τρόπο χαρτογράφησης, ανάλογα με τον σκοπό του χάρτη, και είναι δεδομένο
ότι κάθε τρόπος χαρτογράφησης έχει μειονεκτήματα. Για τις περιπτώσεις της

Α΄
ερώτησης ισχύει:

OTHTA
• Στις κυλινδρικές προβολές το επίπεδο χαρτί «τυλίγεται» γύρω από την υδρό-
γειο στην περιοχή του Ισημερινού.

EN
• Στις κωνικές προβολές το επίπεδο χαρτί ακουμπά κατά μήκος παραλλήλων.
• Στις επίπεδες προβολές το χαρτί ακουμπά σε έναν πόλο της Γης.
Και στις τρεις περιπτώσεις που πρέπει να ερμηνεύσεις υπάρχει κάτι κοινό: η
παραμόρφωση είναι κάθε φορά πολύ μικρή στην επιφάνεια ή στο σημείο επα-
φής της υδρογείου με το επίπεδο χαρτί χαρτογράφησης και πολύ μεγάλη μα-
κριά.
Αξιοποίησε αυτές τις πληροφορίες και διαμόρφωσε το προσωπικό σου σχό-
λιο, το οποίο μπορεί να είναι κοινό και για τις τρεις περιπτώσεις.
® Είσαι χαρτογράφος. Οι πελάτες σου [...]. Ποια προβολή χάρτη θα χρησιμο-
ποιούσες σε κάθε περίπτωση; Αιτιολόγησε τις απαντήσεις σου.
Στην περίπτωση του ταξιδιού στον Βόρειο Πόλο, θα χρησιμοποιηθεί επίπεδος
χάρτης, γιατί αυτός παραμορφώνει λίγο τις πολικές περιοχές.
Στην περίπτωση του ταξιδιού από την Ισπανία ως τις Μπαχάμες, θα χρησι-
μοποιηθεί κυλινδρικός χάρτης, γιατί το ταξίδι αυτό θα πραγματοποιηθεί κοντά
στον Ισημερινό και κατά μήκος του, και ο συγκεκριμένος χάρτης παραμορφώ-
νει λίγο τις συγκεκριμένες περιοχές, ενώ δίνει τη δυνατότητα αξιόπιστων υπο-
λογισμών των αποστάσεων.

21
 XAΡΤΕΣ

Ελέγχω τι έμαθα
1. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και
με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασμένες:
α. Το γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου καθορίζει το κλίμα του.
β. Σε διαφορετικά σημεία του ίδιου παραλλήλου η ώρα είναι ίδια.
γ. Σε διαφορετικά σημεία του ίδιου μεσημβρινού το κλίμα είναι ίδιο.
δ. Το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου συνδέεται με την ώρα του.
2. Διάβασε τις προτάσεις που ακολουθούν και γράψε, στο τέλος κάθε πρότα-
σης, την απάντηση που πιστεύεις ότι είναι σωστή.
α. Αυτή η ώρα χρησιμεύει ως σημείο
αναφοράς για όλο τον πλανήτη. ..................................................
β. Αυτή η θερμική ζώνη είναι μία. ..................................................
γ. Είναι ένα σχήμα που δημιουργεί
προβλήματα στους χαρτογράφους. ..................................................
δ. Κάθε ωριαία διαφέρει από την άλλη
κατά μία ώρα. ..................................................
3. Τι ονομάζουν οι χαρτογράφοι χαρτογραφική προβολή; Να αναφέρεις τρεις
προβολές.
4. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και
με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασμένες:
α. Δυτικά του Γκρίνουιτς οι ώρες προστίθενται.
β. Στις δύο εύκρατες ζώνες οι θερμοκρασίες γενικά είναι μέτριες.
γ. Σε όλες τις προβολές υπάρχει πρόβλημα στην αναπαράσταση
της επιφάνειας της Γης με ακρίβεια.
δ. Η πιο σωστή απεικόνιση του πλανήτη μας μπορεί να γίνει μόνο
με την υδρόγειο σφαίρα.

22
 Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ
Α1.3 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

Μαθαίνω τα κύρια σημεία

Οι χάρτες απεικονίζουν το περιβάλλον γύρω μας. Είναι εύχρηστοι, γιατί μπο-
ρούν να διαβαστούν εύκολα από όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από
τη γλώσσα που μιλούν. Όταν αναζητούμε έναν χάρτη, θα πρέπει να ελέγ-
χουμε την «ταυτότητά» του, από την οποία μπορούμε να καταλάβουμε αν ο
χάρτης καλύπτει τις ανάγκες μας. Την «ταυτότητα» του χάρτη αποτελούν:
• Ο τίτλος, ο οποίος δίνει πληροφορίες για το περιεχόμενο του χάρτη.
• Η κλίμακα, η οποία είναι ένα κλάσμα που δείχνει πόσες φορές έχουν σμι-
κρυνθεί οι πραγματικές αποστάσεις, προκειμένου να δημιουργηθεί ο
χάρτης.
• Το υπόμνημα, στο οποίο ερμηνεύονται τα χαρτογραφικά σύμβολα που

Α΄

OTHTA
χρησιμοποίησε ο χαρτογράφος. Τα σύμβολα μπορεί να είναι σημεία,
γραμμές, επιφάνειες και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το σχήμα, το

EN
μέγεθος και το χρώμα.
• Ο προσανατολισμός, δηλαδή η απεικόνιση των σημείων του ορίζοντα
στον χάρτη.

Mελετώ με ερωτήσεις
1. Τι απεικονίζει ένας χάρτης;
Κάθε χάρτης απεικονίζει τη μορφή που έχει ένα μέρος της επιφάνειας της Γης,
όσο μικρό ή μεγάλο και αν είναι αυτό.
2. Τι είναι ο τίτλος του χάρτη;
Ο τίτλος είναι μια χαρακτηριστική φράση, η οποία αποτελεί την ονομασία του χάρ-
τη και δηλώνει το περιεχόμενό του, δηλαδή αν είναι π.χ. οδικός, κλιματικός κ.ά.
3. Για ποιον λόγο κάθε χάρτης πρέπει να έχει τίτλο;
Οι πληροφορίες που σχετίζονται με έναν τόπο είναι πολλές και δεν μπορούν να
παρουσιαστούν όλες σε έναν μόνο χάρτη. Δεν υπάρχει επομένως μόνο ένας

23
 XAΡΤΕΣ

χάρτης για έναν τόπο αλλά πολλοί και διαφορετικοί. Κάθε χάρτης περιέχει συ-
γκεκριμένες πληροφορίες και εξυπηρετεί διαφορετικές ανάγκες. Έτσι, για τον
ίδιο τόπο υπάρχουν χάρτες ιστορικοί, οδικοί, παραγωγικοί κ.ά. Γι’ αυτό τον λό-
γο κάθε χάρτης πρέπει να έχει τίτλο.
4. Τι είναι το υπόμνημα σε έναν χάρτη και πού χρησιμεύει;
Το υπόμνημα είναι ένας πίνακας, όπου εικονίζονται τα χαρτογραφικά σύμβολα
που χρησιμοποίησε ο χαρτογράφος. Το υπόμνημα μας βοηθάει να «διαβάσου-
με» τον χάρτη. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «το κλειδί που ξεκλειδώνει
τον χάρτη».
5. Πώς μπορεί να είναι τα χαρτογραφικά σύμβολα και πού διαφέρουν;
Τα χαρτογραφικά σύμβολα μπορεί να είναι σημεία (π.χ. οικισμοί, εκκλησίες,
υψομετρικά σημεία), γραμμές (π.χ. ποτάμια, δρόμοι), επιφάνειες (π.χ. λίμνες,
βλάστηση) κτλ. και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το σχήμα, το μέγεθος και
το χρώμα.
6. Γιατί χρησιμοποιούνται τα χαρτογραφικά σύμβολα στην κατασκευή των χαρ-
τών;
Τα χαρτογραφικά σύμβολα χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των χαρτών για-
τί με τη χρήση τους οι χάρτες «διαβάζονται» εύκολα από όλους τους ανθρώ-
πους, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλά ο καθένας.
7. Γιατί όσοι κατασκευάζουν χάρτες μιας περιοχής τη σχεδιάζουν πολύ μικρό-
τερη απ’ ό,τι είναι αυτή στην πραγματικότητα;
Όσοι κατασκευάζουν χάρτες μιας περιοχής τη σχεδιάζουν πολύ μικρότερη από
ό,τι είναι αυτή στην πραγματικότητα, για να μπορούν να την απεικονίζουν στη μι-
κρή επιφάνεια του χάρτη.
8. Τι είναι η κλίμακα ενός χάρτη;
Η κλίμακα ενός χάρτη είναι ένα κλάσμα, που δείχνει πόσες φορές έχουν σμι-
κρυνθεί οι πραγματικές αποστάσεις, προκειμένου να δημιουργηθεί ο χάρτης.
Δηλαδή, δείχνει πόσες φορές είναι μικρότερη μια περιοχή επάνω στον χάρτη
από την ίδια περιοχή στην επιφάνεια της Γης.
9. Πώς σχετίζονται η πραγματική απόσταση δύο τόπων και η απόστασή τους πά-
νω στον χάρτη;
Σχετίζονται με τη βοήθεια της κλίμακας. Η κλίμακα δηλώνει σε πόση πραγματι-
κή απόσταση επάνω στο έδαφος αντιστοιχεί μια απόσταση πάνω στον χάρτη.
10. Τι δηλώνει το κλάσμα 1:5.000 σε σχέση με την απόσταση δύο τόπων;
Το κλάσμα 1:5.000 δηλώνει ότι απόσταση ίση με 1 εκατοστό μεταξύ δύο τόπων
στον χάρτη αντιστοιχεί με 5.000 εκατοστά πραγματικής απόστασής τους.

24
A1.3 Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

11. Με πόσους τρόπους μπορεί να παρουσιαστεί η κλίμακα σε έναν χάρτη;

Η κλίμακα σε έναν χάρτη μπορεί να παρουσιαστεί με δύο τρόπους:
• Με ένα κλάσμα, π.χ.: 1:10.000.000 ή 1/10.000.000.
• Με μια ευθεία χωρισμένη σε ίσα διαστήματα, επάνω στην οποία αναγράφο-
νται οι πραγματικές αποστάσεις, π.χ.:
Κλίμακα 1:30.000.000
0 500 1.000 1.500 km

12. Μπορούμε ή όχι, αν γνωρίζουμε την κλίμακα, να υπολογίσουμε την πραγ-

ματική απόσταση δύο σημείων στον χάρτη; Αν ναι, πώς;
Ναι, μπορούμε, αν γνωρίζουμε την κλίμακα, να υπολογίσουμε την πραγματική
απόσταση δύο σημείων στον χάρτη.
Αν, για παράδειγμα, η κλίμακα είναι 1:10.000.000 και μετρώντας την από-
σταση των δύο σημείων στον χάρτη τη βρούμε 4 εκατοστά, τότε η πραγματική
απόσταση θα δίνεται από τη σχέση:
πραγματική απόσταση = απόσταση χάρτη x παρονομαστής κλάσματος κλίμα-
κας
και αντικαθιστώντας θα έχουμε:

Α΄
πραγματική απόσταση = 4 εκατοστά x 10.000.000,

OTHTA
οπότε:
πραγματική απόσταση = 40.000.000 εκατοστά

EN
ή (διαγράφοντας 5 μηδενικά):
πραγματική απόσταση = 400 χιλιόμετρα.
13. Πότε μία περιοχή απεικονίζεται με πολλές λεπτομέρειες; Όταν η κλίμακα
είναι μεγάλη ή όταν είναι μικρή; Να δοθεί ένα παράδειγμα.
Μία περιοχή απεικονίζεται με πολλές λεπτομέρειες όταν η κλίμακα είναι μεγά-
λη. Για παράδειγμα, ένας χάρτης με κλίμακα 1:5.000 απεικονίζει μία περιοχή
με περισσότερες λεπτομέρειες από ό,τι ένας χάρτης της ίδιας περιοχής με κλί-
μακα 1:10.000.
14. Πότε στην ίδια επιφάνεια απεικονίζεται μεγαλύτερη περιοχή; Όταν η κλί-
μακα είναι μικρή ή όταν είναι μεγάλη; Να δοθεί ένα παράδειγμα.
Στην ίδια επιφάνεια απεικονίζεται μεγαλύτερη περιοχή όταν η κλίμακα είναι μι-
κρή. Για παράδειγμα, ένας χάρτης με κλίμακα 1:100.000 απεικονίζει μεγαλύ-
τερη περιοχή από έναν χάρτη κλίμακας 1:10.000 ίδιας επιφάνειας.
15. Πότε μία κλίμακα είναι μεγάλη; Όταν ο παρονομαστής είναι μεγάλος ή
όταν είναι μικρός; Να δοθεί ένα παράδειγμα.

25
 XAΡΤΕΣ

Μία κλίμακα είναι μεγάλη όταν ο παρονομαστής είναι μικρός. Για παράδειγμα,
η κλίμακα 1:5.000 είναι μεγαλύτερη από την κλίμακα 1:10.000.
16. Σε τι συμπεράσματα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε συγκρίνοντας δύο
χάρτες της ίδιας περιοχής με διαφορετικές κλίμακες, για παράδειγμα
1:10.000 και 1:10.000.000;
Συγκρίνοντας δύο χάρτες της ίδιας περιοχής με κλίμακες, για παράδειγμα,
1:10.000 και 1:10.000.000, θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε στα εξής συμπε-
ράσματα:
Κλάσμα 1:10.000 1:10.000.000
Παρονομαστής
Μικρός Μεγάλος
κλάσματος
Κλίμακα Μεγάλη Μικρή
Περιοχή που απεικονίζει
Μικρή Μεγάλη
ο χάρτης
Λεπτομέρειες χάρτη Πολλές Λίγες

17. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ένας χάρτης είναι προσανατολισμένος;

Εννοούμε ότι είναι έτσι κατασκευασμένος, ώστε να δείχνει τα τέσσερα σημεία
του ορίζοντα. Συγκεκριμένα, το επάνω μέρος ενός χάρτη είναι ο βορράς, το κά-
τω μέρος είναι ο νότος, δεξιά βρίσκεται η ανατολή και αριστερά η δύση.
18. Πώς παριστάνεται συνήθως ο προσανατολισμός στον χάρτη;
Ο προσανατολισμός συνήθως παριστάνεται στον χάρτη με ένα βέλος, που η μύ-
Σημείωση: Υπάρχουν χάρτες
τη του δείχνει προς τον βορρά, και το γράμμα Β. (Σ
όπου, επειδή η λέξη «Βορράς» στα αγγλικά ερμηνεύεται με τη λέξη «North», αντί
για το γράμμα Β υπάρχει το γράμμα Ν. Αυτό δεν πρέπει να σε μπερδέψει και να
νομίσεις ότι το βέλος δείχνει προς τον νότο!)
19. Σε τι μας βοηθά η πυξίδα και γιατί;
Η πυξίδα είναι όργανο προσανατολισμού, δηλαδή μας βοηθά να προσδιορί-
ζουμε τη θέση μας ως προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και να επιλέγουμε
την κατεύθυνση προς την οποία θα κινηθούμε. Αυτό συμβαίνει γιατί το χρωμα-
τιστό άκρο της μαγνητικής βελόνας σε μια πυξίδα δείχνει πάντα τον βορρά.
20. Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε χάρτη και πυξίδα, για να κινηθούμε
σε μια περιοχή;
Εργαζόμαστε ως εξής:
α) Απλώνουμε τον χάρτη πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια.
β) Στην ίδια επίπεδη επιφάνεια αφήνουμε την πυξίδα και περιμένουμε λίγο,

26
A1.3 Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

ώσπου να «ηρεμήσει». Τότε, η χρωματισμένη άκρη της μαγνητικής βελόνας

δείχνει τον πραγματικό βορρά.
γ) Χωρίς να πειράξουμε την πυξίδα, «στρίβουμε» τον χάρτη έτσι, ώστε η πάνω του
πλευρά (αυτή που από την κατασκευή του είναι προσανατολισμένη γενικά στον
βορρά) να «βλέπει» προς τον βορρά, που εκείνη τη στιγμή δείχνει η πυξίδα.
δ) Όταν γίνουν αυτές οι τρεις ενέργειες, ο σχεδιασμένος βορράς του χάρτη συ-
μπίπτει με τον πραγματικό βορρά και μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις για
το πώς θα κινηθούμε σε μια περιοχή.
21. Τι είναι η ισοϋψής καμπύλη;
Η ισοϋψής καμπύλη είναι ακανόνιστου σχήματος γραμμή σε έναν τοπογραφικό
χάρτη, η οποία ενώνει τα σημεία που βρίσκονται στο ίδιο υψόμετρο πάνω από
τη στάθμη της θάλασσας.
22. Ποια μορφή έχουν οι ισοϋψείς στον χάρτη όσο ανεβαίνουμε σε ένα βου-
νό από τους πρόποδες έως την κορυφή; Πώς συμβολίζεται το υψηλότερο
σημείο του βουνού;
Οι ισοϋψείς θα είναι ακανόνιστου σχήματος κλειστές γραμμές, οι οποίες, όσο
θα ανεβαίνουμε προς την κορυφή, θα γίνονται όλο και μικρότερες, ενώ το υψη-
λότερο σημείο του βουνού θα συμβολίζεται με ένα τρίγωνο και δίπλα του αριθ-

Α΄

OTHTA
μητικά το υψόμετρο.
23. Όταν σε έναν χάρτη οι ισοϋψείς σχεδόν συμπίπτουν, τι απεικονίζεται;

EN
Απεικονίζεται απότομη αλλαγή του υψομέτρου. Το έδαφος έχει μεγάλη κλίση,
το ανάγλυφο είναι πολύ έντονο και υπάρχει γκρεμός.
24. Όταν σε έναν χάρτη οι ισοϋψείς είναι απομακρυσμένες, τι απεικονίζεται;
Απεικονίζεται ομαλή αλλαγή του υψόμετρου. Το έδαφος έχει μικρή κλίση και το
ανάγλυφο είναι ήπιο.
25. Τι αποτελούν για έναν χάρτη ο τίτλος, το υπόμνημα, η κλίμακα και ο προ-
σανατολισμός;
Ο τίτλος, το υπόμνημα, η κλίμακα και ο προσανατολισμός αποτελούν τα στοι-
χεία «ταυτότητας» για έναν χάρτη.

Απαντώ στις δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου

® Οργανώνεις μια εκδρομή στην Πάρνηθα. Ποιον από τους δύο χάρτες θα επι-
λέξεις; Γιατί;
Θα επιλεγεί ο δεξιός χάρτης. Απεικονίζει την Πάρνηθα με λεπτομέρειες, ενώ πε-
ριέχει περισσότερες πληροφορίες που σχετίζονται με τις ανάγκες μας, δηλαδή

27
 XAΡΤΕΣ

με την πραγματοποίηση της εκδρομής. Επιπλέον, έχει υπόμνημα, κάτι που δεν
υπάρχει στον αριστερό χάρτη, στο οποίο παρέχονται αναλυτικές εξηγήσεις των
χαρτογραφικών συμβόλων, καθώς και προσανατολισμό.
Ο Α χάρτης έχει κλίμακα 1:50.000. Τι πληροφορίες μπορεί να αντλήσει κανείς
από αυτό τον χάρτη;
Ο Α χάρτης απεικονίζει μια ευρεία περιοχή του όρους Πάρνηθα αλλά με λίγες
λεπτομέρειες. Περιλαμβάνει κυρίως ονόματα κορυφογραμμών και τα υψόμετρά
τους, τις ισοϋψείς καμπύλες τους, το υδρογραφικό δίκτυο (ρυάκια, μικρά ποτά-
μια κτλ.) του βουνού, καθώς και το οδικό δίκτυο της περιοχής, χωρίς να διαθέ-
τει υπόμνημα και προσανατολισμό.
Ο Β χάρτης έχει κλίμακα 1:25.000. Τι πληροφορίες μπορεί να αντλήσει κανείς
από αυτό τον χάρτη;
Ο Β χάρτης απεικονίζει μία περιορισμένη περιοχή του όρους Πάρνηθα, κοντά
στο Καζίνο, αλλά με πολλές λεπτομέρειες. Διαθέτει αναλυτικό υπόμνημα, κα-
θώς και προσανατολισμό. Παρέχει πολλές και σαφείς πληροφορίες για πεζο-
πορικά μονοπάτια, οδικό δίκτυο, ξενοδοχεία, αξιοθέατα, ορειβατικά καταφύγια,
υψομετρικές διαφορές, σημεία με απότομη κλίση, όπου υπάρχουν γκρεμοί, κ.ά.
και έτσι αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για όποιον ενδιαφέρεται να περιηγηθεί
στο συγκεκριμένο σημείο του βουνού.
Κρίνοντας από τον τίτλο του, μπορεί ο χάρτης που επέλεξες να σου δώσει τις
πληροφορίες που χρειάζεσαι;
Ναι. Ο χάρτης Β έχει σαφή τίτλο, ο οποίος σχετίζεται με το περιεχόμενο του
χάρτη.
Σημείωση: Αν παρατηρήσεις προσεκτικά, ο χάρτης Α ουσιαστικά δεν έχει τίτλο!
(Σ
Ο τίτλος πρέπει να πληροφορεί με σαφήνεια για το περιεχόμενο, π.χ. αν είναι
οδικός, τουριστικός, τοπογραφικός κτλ. χάρτης της Πάρνηθας. Ο τίτλος «Χάρ-
της της Πάρνηθας» είναι ασαφής και δεν πληροφορεί.)
® Μελέτησε το υπόμνημα. Με ποια χαρτογραφικά σύμβολα απεικονίζονται τα
διαφορετικά στοιχεία του περιβάλλοντος;

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ
Περιγραφή του συμβό-
Σημείο / Γραμμή /
λου (μέγεθος, χρώμα,
Επιφάνεια
σχήμα κτλ.)
Βουνό Επιφάνεια Χρώμα: καφέ σκούρο
Υψόμετρο Σημείο Μαύρο τρίγωνο

28
A1.3 Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

(συνέχεια του πίνακα)

Διακεκομμένη γραμμή
Μονοπάτι Γραμμή
διαφόρων χρωμάτων
Πηγή Σημείο Μπλε σταγόνα
Παχιά γραμμή διαφόρων
Δρόμος Γραμμή
χρωμάτων
Πυκνές γραμμές ακανόνι-
Γκρεμός Γραμμή στου σχήματος, που συ-
μπίπτουν
® Θέλεις να πας από την Αγία Τριάδα στην Πηγή της Κυράς. Υπολόγισε με τη
βοήθεια της κλίμακας τον πιο σύντομο δρόμο.
Από τον αυτοκινητόδρομο 2,63 km.
Από τα μονοπάτια 1,63 km.
Συμβουλή: Η απόσταση της Αγίας Τριάδας από την Πηγή της Κυράς στον χάρ-
τη Β είναι 5 εκατοστά. Ακολουθώντας τις οδηγίες του σχολικού σου βιβλίου (το
κείμενο με τίτλο «Θυμήσου») αλλά και της ερώτησης 12 της ενότητας «Μελετώ
με ερωτήσεις» αυτού του μαθήματος, μπορείς να υπολογίσεις ότι η απόσταση
των δύο σημείων είναι 1,33 km (5,3 εκατοστά x 25.000 = 132.500 εκατοστά

Α΄

OTHTA
ή 1,33 χιλιόμετρα). Βέβαια, αυτή η απόσταση αφορά στην περίπτωση που κά-
ποιος κινείται συνεχώς σε ευθεία γραμμή, χωρίς να αλλάζει κατεύθυνση, αλλά

EN
και χωρίς να υπάρχουν και υψομετρικές διαφορές.
Για να υπολογιστεί η διαδρομή από τον αυτοκινητόδρομο, όπου η διαδρομή
δεν είναι ευθεία, θα πρέπει να μετρήσεις τμήμα τμήμα του δρόμου από την Αγία
Τριάδα έως την Πηγή της Κυράς και να αθροίσεις τα τμήματα, για να προκύψει
η συνολική διαδρομή, ενώ κατόπιν θα πολλαπλασιάσεις με τον παρονομαστή
της κλίμακας. Ίδια διαδικασία θα γίνει και για τα μονοπάτια. Ακολουθώντας αυ-
τή τη διαδικασία, θα βρεις απόσταση στον χάρτη περίπου 10,5 εκατοστά και
πραγματική απόσταση 2,63 χιλιόμετρα. Ίδια διαδικασία θα γίνει και για τα μο-
νοπάτια, όπου θα βρεις απόσταση στον χάρτη περίπου 6,5 εκατοστά και πραγ-
ματική απόσταση 1,63 χιλιόμετρα. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα, ο πιο σύ-
ντομος δρόμος είναι από τα μονοπάτια.
® Μπορείς τώρα να περιγράψεις τον δρόμο που θα ακολουθήσεις με τη βοή-
θεια της πυξίδας;
Αρχικά θα κινηθούμε για λίγο νότια, κατόπιν ανατολικά μέχρι το Καζίνο, μετά
βόρεια, περνώντας από το ελικοδρόμιο, κατόπιν πάλι ανατολικά και προς το τέ-
λος της διαδρομής θα κινηθούμε βορειοανατολικά.

29
 XAΡΤΕΣ

Ελέγχω τι έμαθα
1. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και
με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασμένες:
α. Σε κάθε χάρτη υπάρχει ένας πίνακας που ονομάζεται τίτλος.
β. Η επεξήγηση κάθε συμβόλου ενός χάρτη βρίσκεται στο
υπόμνημα.
γ. Η πυξίδα είναι ένα όργανο προσανατολισμού.
δ. Όταν λέμε ότι ο χάρτης είναι προσανατολισμένος, αυτό
σημαίνει ότι, όπως κι αν τον στρέψουμε, ο βορράς του χάρτη
πάντα θα ταυτίζεται με τον πραγματικό βορρά.
2. Για μια περιοχή διαθέτεις δύο χάρτες, έναν κλίμακας 1:50.000 και έναν κλί-
μακας 1:100.000. Ποιον από τους δύο πρέπει να επιλέξεις να χρησιμοποι-
ήσεις, αν επιθυμείς να γνωρίζεις αρκετές λεπτομέρειες για την περιοχή;
3. Σε έναν χάρτη κλίμακας 1:1.000.000 η απόσταση Λαμίας-Τρικάλων μετρή -
θηκε ίση με 9 εκατοστά. Να υπολογιστεί η πραγματική τους απόσταση. Σε
έναν κατάλογο χιλιομετρικών αποστάσεων πόλεων η απόσταση Λαμίας-Τρι-
κάλων δίνεται ότι είναι 115 χιλιόμετρα. Σύγκρινε την απόσταση που βρήκες
με την απόσταση του καταλόγου και κάνε ένα σχόλιο για το αποτέλεσμα της
σύγκρισης.
4. Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το γράμμα (Σ), αν είναι σωστές, και
με το γράμμα (Λ), αν είναι λανθασ μένες:
α. Η κλίμακα είναι ένας αριθμός που δείχνει πόσες φορές
έχουν μεγεθυνθεί οι πραγματικές αποστάσεις, προκειμένου
να δημιουργηθεί ο χάρτης.
β. Οι χάρτες είναι εύχρηστοι, επειδή μπορούν να διαβαστούν
εύκολα από όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από τη γλώσσα
που μιλούν.
γ. Η κλίμακα αποτελεί «το κλειδί που ξεκλειδώνει τον χάρτη».
δ. Χρησιμοποιώντας χάρτη και πυξίδα, μπορούμε να βρίσκουμε
εύκολα τον προορισμό μας.

30