MALAY 25.

1 (2012): 19-34

‘Mga Tiwali sa Daang Matuwid’ at ang mga

Talinghaga’t Tema sa Talumpati ni P-Noy / ‘
Mga Tiwali sa Daang Matuwid’ and Allegories
and Themes in P-Noy’s Speeches
Roberto E. Javier Jr., Ph.D.
Pamantasang De La Salle, Maynila, Filipinas
roberto.javier@dlsu.edu.ph

Tinatalakay sa papel na ito ang kahulugan ng mga tayutay at tema sa unang apat na naging talumpati
sa Filipino ni Pangulong Benigno Simeon Aquino III. Sinipi sa nakalathala sa mga website ng gobyerno
ng Republika ng Pilipinas at sa isang non-government na organisasyon sa bansa ang mga talumpating ito.
Gamit ang perspektibang Sikolohiyang Filipino (partikular ang sikolohiya ng wika at kultura), sinikap sa
panimulang pagsusuring ito sa mga pahayag ni Pangulong Aquino na alamin ang bisa ng lingua franca sa
pagpapaunawa’t masinsinang pakikipag-usap sa kaniyang pinamumunuan. Analisis ng teksto ang inilapat na
paraan para tukuyin ang tema ng bawat talumpati. Gamit din ang dulog sa ermenyutika, inihayag ang kubling
kahulugan ng mga hinagilap na talinghaga, metapora, kasabihan, pati biro at iba pang tayutay sa talumpati.
Ang apat na binigkas na mga pananalita ay naganap sa mga makasaysayang okasyon tulad ng Panunumpa
sa pagka-Pangulo, State of the Nation Address, Meeting with Filipino Communities sa USA, at 100 Araw sa
Malakanyan. Tungkol sa talamak na nakawan sa gobyerno at tambak na problemang kaugnay ng kahirapan
ang konsistent na taglay ng mga talumpati. Hitik sa talinghaga ang bawat talumpati na tumutuligsa sa kawalan
ng loob sa kapuwa ng mga tiwali sa pamamahala, lalo na ng mga nasa itaas ng organisasyon sa gobyerno.
Sa tuwina, inuusal sa talumpati ang dasal na maibsan ang dusa ng mga karaniwang Pilipino, lalo na ng mga
maralita. Subalit kahit pa seryoso ang tono ng talumpati na tugisin ang mga tiwali’t tahakin ng gobyernong
Aquino ang daang matuwid, tila abot-tanaw pa lamang ito. Iminumungkahing tingnan sa mas masinop na
paraan ng pagsusuri sa mga magiging talumpati pa ni P-Noy, kung sasadyain ang daang matuwid. Hahagilapin
sa susunod kung may katibayan ang mabuting pamamahala, kung natutuhang mabilis ang pasikot-sikot nito,
at tinahak ba ito nang may loob sa kapuwa. Manapa’y hanapin sa mga pagsasaayos ng gobyerno kung ibinaon
ba ng administrasyon ni Aquino ang taos-pusong pakikiisa sa kapuwa lalo na sa mga walang kaya sa panahon
ng paglalakbay tungo sa pagbabago at totoong papanagutin ang mga tiwali.

Mga susing salita: talumpati, talinghaga, metapora, teksto, tema, ermenyutiko, daang matuwid, katiwalian,
kahirapan, kapuwa, pagbabalik-loob.

This paper presents a discussion on the themes and meanings of allegories, metaphors, sayings and even
jokes in speeches in Filipino of Philippine President Benigno Simeon Aquino III. The texts of the speeches that
were analyzed for this study were downloaded from the official websites of the government of the Republic
of the Philippines and from a local non-government organization. The Filipino Psychology perspective is
used as anchor in doing preliminary analysis of President Aquino’s first four speeches in Filipino to explore

Copyright © 2012 Pamantasang De La Salle, Filipinas

how the use of the lingua franca mediates in the understanding and in making-sense of the message. Textual
analysis was used to determine the themes in the speeches. The approach in hermeneutics was also used
for meaning-making. The selected speeches were delivered in politico-historical events such as during the
oath-taking of the President of the Republic of the Philippines, the opening of congress (State of the Nation
Address), the meeting with Filipino communities in the USA, and the report for the 100th day of the President
in Malacañan Palace. The theme that is consistently shown in the speeches is the twin-problem of corruption
and poverty. The speeches are teeming with allegories and metaphors that criticize corrupt practices
particularly of high ranking officials in government organizations which is said to reflect the insensitivity to
kapuwa (shared self). It is evidently expressed in the speeches the call to succor the heavily burdened and
the hardest hit in corruption – the many poor in Philippine society. The speeches may sound serious about
seeking and relentlessly pursuing corrupt officials in government organizations and heading on to the ‘straight
path,’ but it seems that such road to reform is still at a distance. An in-depth analysis of many other speeches
the President will pronounce should be done to find out how not just small steps but great strides are truly
taken to the right path. The said study has to find evidence in the actions of President Aquino and his team in
government and see if they are moving quickly and learning fast the ins and outs of ‘good governance’ so as
to make big leaps in the right path towards meaningful reform. In doing such a study, the analysis also has
to focus on the veracity of the sincerity of their intentions, i.e. to seek the way into the psyche of the Filipino
people particularly, the loob. It is then very necessary to see signs in our society if things have become better
which the Aquino administration promised to work for such as against injustices, to practice fairness and
to provide equal access for every Filipino, as we walk in the way of the truth for the kapuwa (shared self).

Keywords: speeches, metaphor, text, theme, hermeneutics, ‘straight path’ (daang matuwid), corruption,
poverty, kapuwa, pagbabalik-loob
TALUMPATI NI P-NOY
PANIMULA
Mapupuna na ang mga unang pananalumpati
ni Pangulong Benigno Simeon “Noynoy” Aquino
III (Apo) o ni P-Noy ay nasa wikang Filipino, lalo
na sa mahahalagang pagtitipon kung saan saksi
ang sambayanang Pilipino. Batid natin na ang mga
talumpati ng pangulo ay mahahalagang mensahe
para sa mamamayan sapagkat ipinauunawa nito
ang gampanin, adhikain at tunguhin ng kaniyang
pamamahala, paglilingkod, at panunungkulan.
Importante na nauunawaan ng karaniwang tao
ang mensahe ng talumpati upang makaganyak
ito ng damdamin ng pagsang-ayon at mag-udyok
ng partisipasyon. Ang mensahe ng sinasabi ay
nababatid sa wikang bihasa pareho ang nagsasalita
at ang nakikinig. Ang lalim ng pag-unawa ay
natatamo hindi lamang ng mga pantas at aral
sa wika kundi lalo na ng mga totoong babad
sa karanasan sa kultura kung saan hango ang
pananalita. Ang mga bahagi ng pananalita ay may
ibang kahulugan sa mga taal na gumagamit ng
wika yayamang bunga nga ito ng kanila mismong
pagdanas sa buhay. Halimbawa nito ang mga
talinghaga, metapora, kasabihan, at iba pa na
bahagi na ng pananalita sa loob ng isang kultura.
Tinangka sa papel na ito na ilahad ang mahahalaw
na mga kahulugan sa mga piling talumpati ni
P-Noy, pati ang bawat tema ng mga ito.
Mula ang datos sa pag-aaral na ito sa mga
nalathalang transcript ng mga talumpati ni P-Noy
sa internet. Pinili ang mga ito mula sa talaan ng
mga talumpating nakalathala sa opisyal na website
ng kasalukuyang pangulo ng Pilipinas. Buhat dito,
sinipi ang ilan para sa pananaliksik na ito mula
sa iba’t ibang website na may buong transcript
ng talumpati. Ang una ay ang pasinayang
talumpating binigkas noong ika-30 ng Hunyo
2010 sa pagkakataon ng panunumpa ni Pangulong
Benigno Simeon Aquino III, bilang ika-15
Pangulo ng Republika ng Pilipinas sa Quirino
Grandstand sa Luneta, Maynila (ni-retreve http://
verafiles.org/main/focus/president-benigno-
aquino-iiis-inaugaral address/10/21/2010).
Ang ikalawa ay ang kaniyang talumpati sa
pagbubukas ng ika-15 Kongreso ng Republika
R.E. JAVIER 21
ng Pilipinas o ang kaniyang unang SONA (State
of the Nation Address) sa bulwagan ng Batasang
Pambansa sa Lungsod ng Quezon (na-retrieve
http://www.gov.ph/2010/07/26/state-of-the-
nation-address-2010/11/02). Ang ikatlo ay ang
kaniyang talumpati sa pulong ng komunidad ng
mga Pilipino sa Lungsod ng New York sa USA
na ginanap noong ika-23 ng Setyembre 2010 sa
Mason Hall sa Baruch College East 23rd St. at
Lexington Avenue (na-retrieve http://dfa.gov.
ph/main/index.php/speech-during-a-meeeting-
with-the-Filipino-community-10/21/2010). Ang
ikaapat ay ang kaniyang talumpati noong ika-7
ng Oktubre 2010 para sa tradisyonal na ulat sa
bayan na nagtatakda ng kaniyang ika-100 araw
sa Malacañan na ginanap sa Kolehiyo ng La
Consolacion, Maynila (na-retrieve http://www.
gov.ph/2010/10/07/the-first-100-days-message-
of-president-benigno-s-aquino-iii).
Paraan
Matapos hanapin sa internet ang mga talumpati
ni P-Noy, sinipi ang mga ito sa pamamagitan ng
pag-print ng transcript ng bawat isa. Tanging
ang mga talumpating binigkas niya mismo’t
nasa teksto ng wikang Filipino ang transcript
nito ang pinili para sa kasalukuyang pag-aaral.
Ang mga piniling talumpati ay napanood din ng
mananaliksik sa telebisyon at sa na-download na
video sa kompyuter. Tatlo sa mga talumpati ay
nasubaybayan sa live telecast sa mga TV station
noon mismong panahon nang pagbigkas sa mga
ito at ang isa’y napanood sa broadcast video sa
Youtube. Napanood ang pasinayang pananalita
o inaugural address sa cable channel ng ANC,
ang 1st SONA sa GMA 7, at ang 100th day sa
ABS-CBN 2. Ang pulong ng komunidad ng mga
Pilipino sa New York, USA ay na-download sa
Youtube. Sinabi ni P-Noy, sa talumpating ito,
imbes na basahin niya ang kaniyang inihandang
pananalita para sa kaniyang mga tagapakinig ay
pinili niyang itabi ito. Aniya, “para malamang
nanggagaling sa puso..,” ang kaniyang sasabihin.
Samantalang hindi napanood sa TV ang pulong
ni P-Noy sa New York, nasubaybayan naman ang
22 MALAY
replay telecast ng coverage ng pakikipag-usap
niya sa mga kababayang nasa California sa ANC.
Ang bawat transcript ay binasa ng makailang
ulit upang mahagilap ang hinahanap na mga
bahagi ng pananalita na mabibigyang kahulugan
kaugnay ng ipinahihiwatig o ipinababatid ng
mga kataga o pulutong ng mga salita. Sinuri ang
bawat teksto ng talumpati para mahagip ang tema
at nilapatan din ng ermenyutika ang hinangong
mga salita/parirala. Matapos basahin ang bawat
transcript, inisa-isa sa bawat linya ang mga salita
at minarkahan ng kulay ang mahahalaga dito.
Isinulat din sa margin ng bawat pahina ang mga
kataga. Mula sa mga salitang nakasulat sa mga
margin ng bawat pahina, tinipon ang mga ito sa
isang matrix.
Ang matrix para sa pagsusuri ay binubuo ng
titulo ng talumpati, okasyon o kailan at saan ito
binigkas, mga salita/pariralang tinatayang may di-
tuwirang pagpapakahulugan ayon sa pagkakabasa
sa teksto ng talumpati, pati tala sa kung ano
ang maaaring interpretasyon sa mga tinuran.
Ang bawat kolum sa matrix ay pinunan ng mga
salitang nakuha sa mga margin ng bawat teksto ng
talumpati. Ang mga salita o pariralang sinipi mula
sa talumpating hinango sa teksto nito ay ilang
talinghaga, kasabihan, o metapora sa Filipino.
Sininop ang maaaring ipakahulugan ng mga
ito, tuwiran o di-tuwiran, na sinambit sa bawat
talumpati. Iniugnay ang mga ito sa literatura,
kaisipan, karanasan at kulturang Filipino upang
maipaliwanag ang mga ibig ipabatid ng mga
tayutay.
Kinasapitan
Ang sumusunod na paglalahad ng kinasapitan
ng pagalugad na pagsusuri sa mga talumpati ni
Pangulong Aquino ay ang unang apat na talumpati
niya simula lamang sa panunumpa hanggang sa
ika-100 araw sa panunungkulan bilang pangulo
ng Pilipinas. Binigkas ang mga talumpati sa loob
ng isandaang araw ng kaniyang pagka-pangulo
kung kaya‘t ang hangganan ng pagsusuri ay
sa apat na transcript na ito na nahagilap nga sa
internet. Sa gayon, panimula ang pag-aaral na
TOMO XXV BLG. 1
ito sa pananaliksik tungkol sa mga talumpating
nasa wikang Filipino ni Pangulong Aquino
na dumarami pa habang dumaraan ang mga
panahon ng kaniyang panunungkulan. Manapa’y
magagamit ang matrix na nabuo dito para sa
pagsusuri sa ilan pang mga SONA at talumpati
na kaniyang bibigkasin sa marami pang darating
na okasyon hanggang sa 2016 na pagtatapos ng
kaniyang termino sa pagka-pangulo. Maaaring
mahinuha sa apat na teksto ng talumpati ang sa
parati ay malamang na mamumutawi sa bibig
niya sa darating na mga panahon ng kaniyang
pagsasalita.
Nasa Listahan 1-4 (sa Apendiks) ang mga
binigkas na piling talumpati sa mga pangunahing
pangyayaring pampolitika pati ang petsa’t pook
ng mga ito. Nakapangkat sa bawat klaster ng mga
listahan ang mga salita/parirala na natukoy at
nahagilap na talinghaga, metapora’t kasabihan sa
ating kultura at lipunan na taglay ng mga talumpati.
Doble ang bilang ng mga klaster ng salita/parirala
na nabuo mula sa SONA samantalang ang tatlong
ibang talumpati ay may tigtatlo lamang. Ang
pinakamaikling klaster ay may dalawang linya ng
mga salita/parirala at ang pinakamahaba’y may
siyam. Ang mga salita/pariralang minarkahan ng
kulay sa bawat pahina ang sinipi mula sa apat
na transcript ng talumpati. Sa lapit na kalitatibo
kasi, halos magkasabay na isinasagawa ang
pagsusuri’t panimulang pagpapakahulugan kaya
nakagawa na ng mga klaster at dahil sa simula pa
nga’y may naiisip nang sasaklaw sa mga kataga.
Ang klaster na sasaklaw sa mga salita/parirala ay
natiyak dahil na rin sa paulit-ulit na pagbabasa
sa teksto at pagsaksi sa telebisyon ng pagbigkas
mismo ng mga talumpati. Sa bawat talumpati,
pinagsama-sama ang mga salita/pariralang halos
may pagkakatulad ang maipapakahulugan sa mga
ito. Batay sa kapansin-pansin na pagkakapara ng
mga salita/parirala sa mga klaster, tinakdaan ng
tema ang kalipunan ng mga ito sa bawat listahan.
Sa gayon, bawat listahan ay may ‘pamagat’ na
siyang nakahagip sa kung saan patungkol ang
mga klaster dito.
“Panata sa Pagbabago sa Pamamahala ng
Gobyernong Pilipino” ang tema ng Listahan 1:
TALUMPATI NI P-NOY
Klaster 1-3. Sinariwa ni P-Noy sa Listahan 1
ang kabayanihan ng kaniyang mga magulang
na nanilbihan sa bayan (K-1), inilahad niya
ang napuna niyang kabuktutan ng naunang
gobyerno (K-2), at inilarawan niya ang napansin
niyang kaaba-abang katayuan ng kapuwa (K-3)
kaya naging panata niya na ituloy ang laban ng
kaniyang mga magulang laban sa katiwalian at
pagsasamantala ng mga nasa kapangyarihan.
“Sumbong sa bayan at mga ‘Sana’ sa SONA” ang
paksa ng Listahan 2: Klaster 1-6. Sa listahang ito,
tinukoy niya ang tuwid na daan (K-1), ibinunyag
niya ang praktis ng pandaraya sa gobyerno (K-
2) at panlalamang sa kapuwa (K-3), mababatid
sa K-4 ang kaniyang plano sa pagpapatakbo ng
gobyerno para sa pagbabago, makikita sa K-5
ang ilang halimbawang hakbang para sa reporma,
at sa K-6 maaaring maunawaan ang tunguhin
ng kaniyang tungkuling inako sa kapuwa. Ang
Listahan 3: Klaster 1-3 ay may titulong “Dalaw,
Dalang Biro’t Balita, Damayan ang Bayan.”
Nasa listahang ito ang pabirong paglalahad niya
ng problema ng bayan sa kaniyang pagbisita sa
United States of America (K-1), ang hinihinging
saklolo sa mga kababayan sa ibang bansa na
nakakariwasa (K-2), at ang kaniyang pangako na
pag-ako sa pananagutan sa kapuwa (K-3). Mula sa
Listahan 4 ay matutunghayan naman ang sinasabi
niyang mukha ng kahirapan (K-1) na bunga
diumano ng katiwalian (K-2) at ang mga balakin
sa pag-usig sa mga nagsasamantala sa kapuwa.
Analisis ng Teksto at Ermenyutika
Sinuri ang teksto ng bawat talumpati para
mahinuha ang tema nito at mapili’t matipon
ang mga tayutay na malalapatan din ng pag-e-
ermenyutika. Ang mga nasa listahan na klaster ng
mga tayutay ang ginawan ng pagpapakahulugan.
Hinagilap din sa literatura ang batayan para sa
pagpapaliwanag sa ipinapakahulugan ng mga
ito. Gayundin, isinaalang-alang ang karaniwang
karanasan sa pagbibigay ng kahulugan upang
ilantad ang kaisipan sa likod ng mga di-tuwirang
ipinapahayag ng mga talinghaga, metapora,
kasabihan, at pati biro. Ang mga pamagat sa bawat
R.E. JAVIER 23
seksiyon sa pagtatalakay ay nabuo pagkatapos
suriin ang mga tayutay sa mga klaster sa bawat
listahan. Matapos makailang ulit basahin ang
teksto at pag-ugnay-ugnayin ang mga sinasabi sa
talumpati ay nahalaw ang tema buhat dito. Ang
nabuong paksa ang ginamit na pamagat sa bawat
paglalahad ng nilalaman ng talumpati, gayundin
ang nahalaw na kahulugan sa mga ito.
Pagtatalakay
Panata sa Pagbabago sa Pamamahala ng
Gobyernong Pilipino (L1: K1-3)
Si Pangulong Benigno Simeon “Noynoy”
Aquino, Apo (III) ay mula sa angkan ng Aquino
na may malalim na ugat sa kasaysayan ng politika
sa Pilipinas. Ang kaniyang lolo ay si Benigno
Simeon “Igno” Aquino, Ama (I o Sr.) na naging
pangalawang pangulo ni Pangulong Jose P.
Laurel noong Panahon ng Hapon (Ikalawang
Digmaang Pandaigdig). Ang kaniyang ama ay si
Senador Benigno Simeon “Ninoy” Aquino, Anak
(II o Jr.) na tumakbo sa pagka-Pangulo laban
kay Pangulong Ferdinand E. Marcos (naging
diktador ng dalawang dekada). Ang ina ni P-Noy,
si Pangulong Corazon Cojuangco Aquino ang
nagpabagsak sa diktadura ng rehimeng Marcos
matapos mapaslang ang kaniyang asawang si
Senador Ninoy sa kaniyang pagbabalik mula
sa exile sa Estados Unidos (Wikipedia). Mula’t
sapul, mukha na ng tunggalian sa kapangyarihan
ang kinalakihan ni P-Noy. Hindi na iba sa
kaniya, kung gayon, ang larangan ng politika sa
Pilipinas. Sa kaniyang pambungad sa inaugural
address, sinabi nga niya na “namuhunan na
po kami ng dugo at handang gawin itong muli
kung kakailanganin.” Isang seryosong pahayag
ito ng kalooban ng isang tulad niyang politiko.
Para sa pagbabago sa kaayusan sa politika,
kinikilala sa kasaysayan ng politika sa Pilipinas
ang pagbubuwis ng buhay ng kaniyang ama
samantalang ang ina niya’y nag-alay ng buhay
sa adhika na panatilihin ang demokrasya ayon
sa mga kasalukuyang historyador. Manapa’y
sinasabing ang kaniyang kalooban ay maitutulad
24 MALAY
sa kaniyang mga magulang. Masasabi, anila, na
minana niya ang panata sa pagtahak sa landas ng
politika pati ang kaniyang pangako na baguhin
ito.
Ang panata ay isang taimtim na pangako
at pag-ako. Pangako dahil mithing tutuparin
ang binitiwang pananalita sa kabila ng hirap
at balakid. Batid ng may panata na susuungin
niya ang pasakit na kaakibat ng pangako para sa
katuparan nito. Saan man sa Pilipinas, marami
ang mga may panata, ang iba’y panghabambuhay
pa nga, tulad ng mga deboto ng Poong Hesus
Nazareno sa Quiapo sa pagpapasan ng krus tuwing
ika-9 ng Enero o ng mga Morion sa Marinduque
sa senakulo kung semana santa. Sa lawig ng
panahon, katibayan na ang napakahabang
kasaysayan at mayamang kultura ng praktis ng
ritwal na kaakibat ng mga panatang ito. Ipinapasa
sa mga anak at apo ang panata kaya walang
patid at patuloy ang pagsasagawa ng mga ritwal.
Samakatuwid, may makabuluhang karanasang
nagbibigay-kahulugan sa pagsasakatuparan ng
panata. Totohanan ang ginagawa sa pagganap sa
panata. Sa tuwina, itinutuwid ang pagkakamali
at pinipilit na mapanatili ang katapatan sa
pagtahak sa matuwid na landas. Anumang
panata ang loobin, susuungin ang suliranin nang
may matibay na paniniwalang magagawa ang
mabuti. Aakuin ng may panata ang hirap upang
makatupad sa sinumpaang salita. Tayo nang
tahakin ang tuwid na landas. Ito ang paanyaya
ni P-Noy sa mga Pilipino dahil ito mismo ang
panata, aniya, na kaniyang minana sa mga
magulang. Aniya pa, mahirap ang panatang ito
tulad ng kalbaryo ng krus ngunit dagdag niya’y
“kung marami ang magpapasan ay kakayanin
gaano man kabigat.” Hindi nga kasi’t gagaan
ang nakaatang sa balikat.
Kung tutuusin, hindi nga naman tuwid na
tuwid na daan ang kalbaryo ng krus ni Kristo.
Noong unang panahon sa Galilee, makitid ang
mga daan dito at matarik din ang bundok ng
Golgota kung saan ipinako ang taga-Nazaret
na si Hesus. Ang pagpasan ng krus ay parusa
noong panahon ng pananakop ng mga Romano
sa Israel at ang buhatin ito sa balikat patungo sa
TOMO XXV BLG. 1
kalbaryo para ipako mismo sa pasang kahoy ay
lubhang mahirap at isa pa ngang kahihiyan. Sa
talinghagang ito ni P-Noy sa kalbaryo at pagpasan
ng krus, ipinauuna na niya ang isang napakabigat
na pag-ako sa pananagutan at pangakong
sugpuin ang katiwaliang inaakala nilang ugat
ng abang kalagayan ng maraming maralitang
Pilipino. Inilalarawan niya sa talinghagang
bulag at bingi ang gobyerno sa matagal na
panahon kung kaya’t ito’y manhid sa daing
dahil na rin tinahak nga nito ang baluktot na
kalakaran. Mistulang pasang-krus ng bayan
ang gobyernong dapat aniya’y naglilingkod at
hindi naghahari-harian. Iminumulat ni P-Noy
na hindi lamang ang mamamayan kundi lalo na
ang mga politikong nasa kapangyarihan na, na ang
pamamahala ay paggawa ng kabutihan sa kapuwa.
Isang kongkretong hakbang itong nagtuturo ng
tuwid na landas. Sa simpleng halimbawa niya na
“walang wangwang”, ipinaalam niyang kalabisan
sa kapangyarihan ang paggamit nito ng politiko
sapagkat laan lamang ito sa trak ng bumbero,
ambulansiya, o pampatrulya ng pulis sa mga
panahon ng kagipitan.
Hinihingi niya sa mga kasamang trahabador sa
gobyerno ang kanilang katapatan sa katungkulan
at pagtalima sa pananagutan at sa pagtutuwid ng
mga pagkakamali. Kailangan aniya na “nakatuon
sa kapuwa at hindi sa sarili” ang panunungkulan at
pamamahala upang magkaroon ng pantay-pantay
na pagkakataon ang lahat. Ang paglilingkod sa
gobyerno ay isang pagmamalasakit sa kapuwa.
Ang may kapuwa ay may loob para sa ‘hindi
naman iba’ sa sarili kung kaya’t may malasakit
nga. Ang loobin ang kapakanan ng kapuwa ay
paggawa ng kabutihan sapagkat pantay naman
ngang totoo ang pagkatao. Kaya ani P-Noy,
walang panlalamang sapagkat ang kapuwa’y
kapantay nga, walang nakahihigit at wala ring
nanliliit. May pagkakapantay sa pagkatao. Ang
may kalooban sa kapuwa ay hindi manhid sa
daing nito. Marahil, may pakiramdam si P-Noy
na naging manhid sa daing ng mga karaniwang
tao, lalo na ng mga maralitang Pilipino, ang mga
naunang gobyerno kaya nakaligtaan ang kapuwa
at nawala ang malasakit. Matapos manumpa sa
TALUMPATI NI P-NOY
bayan noong Hunyo 30, 2010 sa Luneta, muli
niyang sinambit ang panata para sa pagbabago ng
pamamahala sa Pilipinas, pag-uulit ng kaniyang
ipinangako noong panahon ng kampanya sa
pagka-pangulo – “walang mahirap kung walang
corrupt.”
Sumbong sa bayan at mga ‘Sana’ sa SONA
(L2: K1-6)
Sa pagbubukas ng Ika-15 Kongreso, sinimulan
ni P-Noy ang kaniyang talumpati sa sabayang-
pulong na ito ng mga senador at representante
sa mga pananalitang, “sa bawat sandali po
ng pamamahala ay nahaharap tayo sa isang
sangandaan.” Mahihinuha sa metapora na ang
mga daan ay hindi laging tuwid na landas na
maaaring tahakin dahil, aniya, may mga daang
baluktot at ang iba’y may mga sanga pa. Sa gayon
ay kailangang pumili. Sinabi niya na naligaw
ang gobyerno sa daang baluktot at iniligaw
pa nito ang sambayanan. Tinutukoy niya ang
talamak na korupsiyon na siyang daang baluktot
kung saan naligaw ang gobyerno. Bunga nito,
iniligaw, aniya, ang mga tao ng kanilang mga
pinuno sa daang matuwid. Nalihis ang landas sa
katiwalian ng mga namamahala sa bayan kaya
labis ang yaman nilang nasa kapangyarihan at
patuloy na nananatili pa sa ganitong katayuan
sa napakahaba nang panahon samantalang salat
sa simpleng pangangailangan ang karamihan.
Nagkubli sa kasinungalingan ang maraming
nasa gobyerno upang pagtakpan ang masamang
praktis sa pagpapatakbo ng gobyerno. Naging
kalakaran sa gobyerno ang korupsiyon at naiiba-
iba lamang ang administrasyon nito. Isa si P-Noy
sa inaasahang “mangangahas” na baguhin ito at
nangangako ng pagbabago sa pamamahala sa
kaban ng bayan. Sinimulan niya ito sa paglalahad
sa kaniyang unang SONA ng mga suliraning
sinulyapan niya sa kinahinatnan ng paglustay sa
salapi ng bayan. Sininop niya ang mga ebidensiya
ng katiwalian mula sa mga datos na rin ng mga
ahensiya ng gobyerno.
Sa unang SONAng ito, sinabi niya na bayarin
sa hinaharap ang kasakiman ng nakaraan
R.E. JAVIER 25
sapagkat nasa bulsa na ng mga naging tiwali sa
gobyerno ang perang sana’y panustos sa gastusin
para sa kapakanan ng maraming mahihirap na
Pilipino. Ilan sa inilahad niyang mga anomalya
sa mga ahensiya ng gobyerno ang suweldo ng
nasa matataas na puwesto. Kaliwa’t kanan ang
mga kawatan sa gobyerno na kaniyang inisa-isa.
Inuna niya sa ulat ang paglustay sa pondo para
sa kalamidad. Sinunod niya rito ang ahensiyang
namamahala sa tubig. “Dapat puno ang nakatayo
at hindi bahay,” aniya, ang naroon sa watershed
upang maging masagana ang daloy ng tubig sa
mga bahay na hinahatiran nito. Samantalang simot
ang mga sisidlan ng tubig sa mga bahay na sana’y
may sapat na supply, sinahod na parang buhos ng
ulan ang salapi sa ahensiya. Sa gayon. hiningi niya
sa mga opisyal nito na kusa na silang bumitiw sa
puwesto “kung mayroon pa silang kahit kaunting
hiya na natitira.” Isa pang talamak sa mga tiwali
ang isinunod niya, ang ahensiya ng gobyerno
para sa gawaing pambayan at panlansangan.
Aniya, animong mga “kabuteng sumulpot” sa
ahensiya ang mga “proyektong walang saysay,
hindi pinag-aralan at hindi pinaghandaan” na
nakaabang na para pagkagastusan sana ng limpak-
limpak na salapi ng bayan at mabuti na lamang at
natuklasan kundi’y ”muntik nang makalusot.”
Hindi nga nalalayong maitutulad sa masukal na
lugar na tinutubuan ng mga kabute ang kawalan ng
kaayusan sa mga lansangang dapat ay ginugulan
ng laang pondo para panatilihing maayos at may
pakinabang.
Hindi lamang katiwalian sa mga proyekto sa
paggawa ng mga pampublikong kalsada’t gusali
ang kaniyang isinumbong sa bayan. Isiniwalat din
niya ang kasakimang kaugnay ng kuryente’t tren,
kabuktutan sa mga kamalig ng bigas ng bansa
pati sa bayaran ng buwis. Nasaid ang salapi ng
gobyerno sa mga gastusing dapat aniya’y “ibinatay
sa tamang politika.” Isa na rito ang pagkakabaon
sa utang ng korporasyon ng gobyernong may
kontrol sa power generation. Gobyerno ang
nagbayad sa napakalaking pagkakautang nito.
Ginawa ulit ito ng gobyerno nang bilhin nito ang
naluluging negosyo ng tren. Inihalintulad niya
ang budget ng gobyerno sa isang sirang sisidlan
26 MALAY
dahil ito’y puno ng tagas kaya madaling nasasaid.
Mabilis na inuubos ang pera ng gobyerno sa
pagbili nang sobra sa pangangailangan tulad ng
tone-toneladang bigas na “nabubulok lang pala
sa mga kamalig” samantalang napakarami ang
sumasala sa oras ng pagkain. Sa sama ng loob,
nasabi niyang, “Kasuklam-suklam ang kalakarang
ito. Pera na, naging bato pa.” Maaaring madama
sa sinabing ito ni P-Noy ang kaniyang sinseridad
sapagkat ang kasabihang pera na, naging bato
pa ay ekspresyon ng karaniwang taong may
tunay na panghihinayang. Sa hirap kasi ng buhay,
madalas na naririnig ang ekspresyong ito sa
mga nagsisikap at patas na nagtatrabaho. Halos
buntong hininga na nga kung sabihin ito ng taong
nawalan ng trabaho o pagkakataong kumita kahit
kaunti upang magkaroon ng ginhawa.
Maiuugnay ang katagang ‘hiya’ sa ekspresyong
kahit kaunting hiya sa “dangal”. Kaya sa
pagsasabing “kung mayroon pang kahit kaunting
hiya”, sinasamo ang sarili na magbalik-loob dahil
ito ang dapat. Ang loob ay may dangal at ang
balikan ito ay tama. Samakatuwid, may dangal
ang umaako sa kaniyang pagkakamali dahil nais
niyang maituwid ang landas tungo sa mabuti. Sa
paglalahad ni P-Noy ng suliranin ng gobyerno
sa katiwalian, masasabing inaako niya ang mga
mali. Hindi maitatatwa na bahagi siya, sampu
ng kaniyang ninuno’t angkan ng gobyernong
kaniyang tinuturang talamak sa mga tiwali. Subalit
paano aakuin ng mga naging bulag at bingi na’y
naging manhid pa sa daing ng bayan ang kanilang
pagkakamali, ang pagiging tiwali. Walang dangal
ang taong walang hiya kundangan nga’t manhid
pa ito o walang pakiramdam kaya’t makapal pa
ang mukha. Kung kaya nasasabi ni P-Noy na
isang sakripisyo ang pamumuno sapagkat tunay
na mabigat ang krus na papasanin at mahirap
ang kalbaryong tatahakin kung tototohanin niya
ang mga tinurang talinghaga. Marami ang mga
nasa gobyerno ang tiwali na kailangang habulin
at papanagutin sa pagnanakaw sa kaban ng
bayan. Lubhang mahihirapan siyang tugisin ang
mga tiwali dahil nagmadali na nga, aniya, ang
mga ito at nakapagkubli na sa mga puwestong
may lalong malakas na kapangyarihan gaya ng
TOMO XXV BLG. 1
sa kongreso’t hudikatura, pati na ang kaniyang
tinukoy ngang mga midnight appointments
sa kaniya mismong pinangangasiwaang mga
tanggapang pang-ehekutibo. Nagsusumamo nga
siya sa mga may malasakit sa bayan na tumulong
kaysa tumuligsa, maghain ng solusyon at ilantad
ang mga katiwalian sa gobyerno para kundi man
tuluyang masugpo’y mapigilan man lang ito.
Hindi lamang para ilahad ang sumbong sa
bayan ang sadya ni P-Noy sa Batasang Pambansa
kundi para din sambitin ang kaniyang mga ‘sana’
sa SONA. Itinapat niya sa simula ng pagbubukas
ng kongreso ang hamon at hiling niya sa
pagbabago ng mga patakaran at pagpapatakbo ng
gobyerno. Sa pagtutuwid ng landas ng gobyerno,
aniya, kaniyang papapanagutin ang mga salarin
sa mga krimen at korupsiyon. Sinabi niyang
“hahanapin ang katotohanan sa mga diumanong
katiwalian.” Sa kawalan ng katarungan, aniya.
pananagutan ang kailangan. Sana nga’y makita
ang katotohanan upang magkaroon ng katarungan
sapagkat ang mali ay maitutuwid lamang kung
ang totoo ang mamamayani. Ayon sa analisis ni
Diokno , (nasa Aganon at David sa Javier 2010)
kapara ng katagang katarungan ang katotohanan at
kasingkahulugan ng katotohanan ang katuwiran.
Hango sa Bisaya ang “tarong” na nasa salitang
Tagalog na ‘katarungan’ na ang kahulugan ay
tuwid. Sinuri din ni Zeus A.Salazar (2000) ang
semantikong larangan ng katagang katarungan.
Sa kaniyang pagsusuri sa salitang ‘tuwid’ ng
Tagalog, nakita niyang katulad ito ng “tarung”
o “tarong” na gaya din ng “tuid” at “tuod” sa
wikang Bisaya. Ang kahulugan pa ng “tuod” ay
“totoo” kaya ang “totoo” ay “tuwid”. Sa gayon, sa
anumang malawakang wikang ginagamit (Bisaya
at Tagalog), masasabing kung may katotohanan,
may katarungan. Sa pagbubuo niya ng Truth
Commission, malinaw na tinangka niyang tugisin
ang mga tiwali upang maituwid ang mali.
Inilahad din niya sa kaniyang unang SONA
ang ilan pang “sana” para punan ang pagkukulang
ng gobyerno. Inisa-isa niya ang solusyon sa mga
suliranin sa panustos dahil sinaid ang salapi ng
mga naunang namuno sa gobyerno. Inaasam niya
na “maganda ang magiging bunga“ ng mga balak
TALUMPATI NI P-NOY
na proyekto tulad ng pagtatayo ng expressway lalo
na’t ”hindi gugugol ang estado kahit na piso” sa
mga ito. Buo ang kaniyang pag-asa sa mga sinabi
niyang ito dahil walang gastos ang gobyerno.
Samakatuwid, mabuti ang kahihinatnan nito
sapagkat makakatipid. Isa pang proyektong hindi
kailangang maglabas ng pera ay ang panukalang
pagsasa-komersiyo ng baybaying dagat. Sa
ganitong transaksiyon, maisasa-moderno pa ang
kagamitan ng hukbong pandagat lalo na’t ang mga
barko’y luma na o panahon pa ni MacArthur,
aniya. “Wala nang gastos, magsusubi pa ng kita,”
dagdag niya. Marami ang mapapakinabangan sa
walang gastos na proyekto gaya ng pagtitiyak
sa supply ng pagkain at paglago ng kabuhayan.
Kaya nasabi niyang “maaari na sana tayong
mangarap mag-supply sa pandaigdigang
merkado” ng pagkain kung matutupad ang mga
proyekto. Sa mga tinuran niya, malinaw ang
mithing baguhin ang kinagawiang kalakaran
ng korupsiyon sa gobyerno sa pamamagitan ng
pagtitipid. Batid niyang ang korupsiyon ay hindi
lamang talamak sa mga opisyal kundi sa hanay
din sa ibaba ng organisasyon ng gobyerno at
maging sa mga tumutuligsa dito. Kaya nasabi
niyang “makakaiwas pa sa kotong cops at mga
kumokotong na rebelde” ang mga biyahero
kung maisasaayos ang mga daan saanman. Sa
pagdodokumento ng negosyo, dapat daw gawing
“mas maginhawa ang proseso” upang ganahan
ang mga negosyante. Alam niya na sa pag-aayos
ng papeles nagaganap ang korupsiyon.
Sa pagbubukas ng bagong bahagi ng unang
SONA, namutawi sa bibig niya ang mga
salitang “parating na po ang panahon,” na
sumasalamin sa pagiging buo ng pag-asa nitong
mababago ang mali sa gobyerno. Pinatibayan
niya ito sa pamamagitan ng paglalahad ng mga
maaasahan niyang tutulong sa pagtustos ng
gastusin sa pangangailangan ng pinakamahihirap
na Pilipino. Aniya, may hindi magpapahuli
at nakikiramay na sa adhikain ng kaniyang
gobyerno sa pagpapabuti sa kalagayan ng
maraming maralita. Ang hindi magpapahuli ay
may sigla’t gana na gumawa ng mabuti. Gayundin
ang nakikiramay ay handa nang magsakripisyo
R.E. JAVIER 27
para sa kapakanan ng iba. Hindi lang kasing-
tunog ng lamay sa patay ang salitang damay kundi
may kaugnayan din ang mga katagang ito. Kaya
nga nakikiramay sa lamay ay dahil dama ang
bigat ng loob ng “nawalan” ng mahal sa buhay.
Sa gayon, tutulong ka sa pagpapagaan ng loob ng
‘nawalan.’ Ito rin sana, ani P-Noy, ang maaasahan
niya sa kongresong kaniyang pinanggalingan.
Sa puntong ito, malinaw ang kaniyang dalangin
na dinggin nawa siya ng ibang may tangan ng
kapangyarihan sa gobyerno para sa pagbabago.
Idinagdag niya dito ang sinimulan ng kaniyang
mga katrabaho sa Malakanyang. “Nagpakitang-
gilas na po ang gabinete,” aniya, bilang panimula
sa pagtutuwid ng mali. Inihalimbawa niya
ang pagtatama sa pagtataya ng panahon, ang
mabilis na pagpapanumbalik ng daloy ng
kuryente pagkatapos antalain ito ng unos, at ang
pagpapadaloy ng tubig sa Maynila dahil hindi na
raw naghintay ng utos o nagkusa na ang isang
kalihim para solusyunan ang suliranin sa supply
nito. Sana naman daw, hindi na padaanin ang
kaniyang mga katrabaho sa butas ng karayom o
paghigpitan pa ng nagtatalagang komisyon para
sila maging ganap na miyembro ng gabinete.
Sa pagbuwag sa kultura ng korupsiyon
sa gobyerno, kailangan simulan ito, aniya,
sa paghihigpit ng sinturon o pagtitipid at
pagsisinop. Sa gayon, kailangan ng transparency
sa lahat ng transaksiyong may gagastusin ang
gobyerno. Samantala, sa pagtataguyod ng
kapayapaan, sinabi niya na mag-usap tayo dahil
ang pag-uusap ay kinagawian na nating paraan
sa pag-aayos ng sigalot at suliranin, pati sa
pagtutuwid ng mali. Subalit hindi makapag-uusap
kung may amoy, aniya, ng pulbura sa hangin
sapagkat patuloy ang sagupaan. Kailangang
itigil muna ang tunggalian para makapag-usap.
Aniya, may tungkulin sa kapuwa at sa bayan
na dapat isaalang-alang sa kanilang pag-uusap.
Sa mga nagbabalita, hiningi naman niya na
sila’y tumulong para magbigay-linaw sa mga
usapin upang maisulong ang katotohanan. Sa
kahulihan ng unang SONA ni P-Noy, nakatuon na
sa malasakit sa kapuwa ang kaniyang bilin. Mali,
aniya, na nilalamangan ang kapuwa sapagkat
28 MALAY
higit na mabuti ang pananaw na magkaroon ng
pantay na pagkakataon ang bawat isa at lalong
maganda kasi ang mararating nito. Hinihingi
niyang maging mapagbantay para mabago ang
gobyerno dahil nais ng mga tiwali, aniya, na
makabalik sa kanilang pagsasamantala sa
taumbayan. Iyon ay habang nasa kapangyarihan
o samantalang nakapuwesto sa mataas na posisyon
ay gagamitin ito upang makinabang. Hindi na nga
nakapagtataka kung bakit kakaunti ang palakpak
o pagsang-ayon ng mga naroon noong nakikinig
sa SONA sapagkat kailangan nang nakatutok sa
kapakanan ng kapuwa ang gobyerno at hindi sa
kanilang sariling interes.
Dalaw, Dalang Biro’t Balita, Damayan ang
bayan (L3: K1-3)
Sa pagbisita natin sa ating mga kamag-anak
o kaibigan sa Estados Unidos sa Amerika,
bitbit lagi ang balita mula sa bayan natin na
parang pasalubong na rin sa kanila doon.
Tulad ng karaniwang Pilipino, baon ni P-Noy
sa pagpunta sa New York ang mga kuwento’t
kahilingan sa mga kababayan sa Amerika. Sa
pakikipag-usap sa mga Pilipinong naglalagi o
naninirahan na sa USA, kaniyang ikinuwento
ang abang sitwasyon ng mga kababayang aniya’y
nalalagay sa alanganin sa Middle East dahil sa
nakikipagsapalaran doon para makapagtrabaho.
Gaya, aniya, ng ginawa ng marami sa kanilang
nasa Amerika na, ang pagsisikap din ng maraming
manggagawang Pilipino na nananawid-dagat
kahit na suungin pa ang panganib. Marami
kasi ang napipilitang mangibang-bansa dahil sa
hirap ng buhay sa Pilipinas upang makatamasa
ng kaunting ginhawa. Ang hatid niyang balita
ay tungkol sa tugon ng gobyerno at pakiusap
niya sa mga pinuno doon na tulungan ang mga
Pilipino sa kanilang bansa. Ibinalita rin niya na
sa pagsisikap ng kaniyang gobyerno na masawata
ang korupsiyon ay nahabol at napigilan nito ang
pananamantala sa pondo ng gobyerno. Isang
halimbawa nito ang pagkakatuklas at pagpigil
sa mga planong proyekto para sa mga gusali’t
lansangang pampubliko na aniya’y ni-negosyo na
TOMO XXV BLG. 1
lamang at hindi na dumaan sa proseso ng bidding.
Malaking pondo ang muntik nang pinalusot sa
maling proseso sa gobyerno. Mabuti na lamang at
nasukol ito kaya, aniya, ginhawa ang maidudulot
ng malaking perang nailigtas sa mga tiwali.
Makalawang ulit niyang binanggit ang “ginhawa”
sa talumpating ito. Batid niya kasing nakaaangat
ang marami sa mga Pilipinong nasa Amerika
sa katayuan sa buhay kaya’t maginhawa ang
kanilang kalagayan, na sa wari’y inaasam niyang
ganoon ding kaginhawaan sana ang matamo ng
mga kababayan sa Pilipinas.
Hiniling niya sa mga kababayan sa Amerika
na damayan ang bayan dahil higit na marami
ang mga kapuwa Pilipinong naghihikahos sa
buhay. Gaya ng nasabi na, magkaugnay ang
lamay at damay dahil pakikiisa ito ng damdamin
sa may dalang dalamhati sa dibdib. Kaya nga ang
pakikiramay sa patay ay para sa mga nawalan
ng mahal sa buhay. Ang pagpunta sa lamay ay
pakikiisa sa pagdama sa dusa dahil hindi lamang
bibisita sa burol kundi paglalaanan ng panahon sa
pagpupuyat at perang pang-abuloy bilang tulong
sa nawalan. Ito rin ang praktis sa pagdamay sa
mga nasalanta ng kalamidad dahil nawalan sila
ng mahalaga sa buhay gaya ng tirahan, taniman,
o trabaho. Batid ni P-Noy na “nawalan” ang
bayan sa nakawan sa gobyerno. Mistulang
kalamidad, aniya, ang pagkakasimot sa pondo
ng gobyerno kaya naghihikahos ang bayan at
lubhang nahihirapan ang nasa abang kalagayan
ng pamumuhay. Aniya, pinakamadaling paraan
kasi ng pagnanakaw ang paghingi ng pondo
para sa kalamidad dahil kaunti ang proseso
sa pagkuha nito. Ang sobrang kahirapan ay
literal na pakahulugan sa tunay na dusa’t sakit
na nararanasan sa kawalan ng pangunahing
pangangailangan para mabuhay tulad ng sapat na
pagkai’t bahay na masisilungan. Sa pakikiramay,
taos sa puso ang pakikidama sa pagdurusa ng
nawalan. Ayon nga kay Carandang , sa pagtulong,
kailangan ng pakikipagkapuwa-damdamin upang
magaan ang loob sa paggawa ng mabuti. Sa
kabila nito’y may mga nananatili’t nag-aabang na
makabalik sa panahon ng pagsasamantala kaya
nagnanais, aniya, na mabigo ang plano’t proyekto
TALUMPATI NI P-NOY
sa pagbabago. Ginamit niyang metapora ang crab
mentality o utak/ugaling talangka upang ilarawan
ang naghahanap ng maipupula sa kaniyang
administrasyon. Tila talangka ang humihilang
pababa para bumagsak ang nakaangat na’t nais
makaalis sa mali. Ani P-Noy, banta pa’y hindi
tantanan ang banat sa kaniya kahit kuwentong
kutsero pa o walang kabuluhan ang kanilang
paniwalaan. Ang balik niya sa mga tila talangka
ang utak/ugali, lalo’t sa mga tiwali aniya’y ang
Truth Commission upang maiwasto na ang mali.
Tulad nga ng karaniwang Pilipinong dumadalaw
sa mga kababayan sa ibang bansa, mapapansin
na idinaan niya sa kuwentuhan ang pulong sa
siyudad ng New York dahil kinagawian na nating
gawing masaya ang balitaan at kumustahan. Sa
talumpating ito, matunog ang tawanan at madalas
ang paggamit ng biro ni P-Noy para ipabatid
sa mga kababayan ang katiwalian sa gobyerno
at ang ipinangako niyang pagwaksi nito. Isang
masaya’t makabuluhang alaala ng kampanya
ay ang kaniyang karanasan sa paghingi ng boto
para sa pagka-pangulo. Aniya, nagkakaroon
siya ng ibayong lakas noong panahong iyon
dahil nakakamayan niya ang bawat Pilipino na
kaniyang nilalapitan. Pabiro niyang sinabi na
ang kinakain niyang madalas noong kampanya’y
“memo rice”, ang pagsasaulo ng mga sasabihin sa
pagtitipon o pulong. Naglambing din siya sa mga
kababayan sa Amerika sa pag-uulit ng kaniyang
kahilingan na matulungan naman nila ang mga
kapuwa Pilipino. Sa pagsasara ng kaniyang
talumpati, mahihinuha sa kaniyang sinambit na
“kaya ba (niya)ng harapin” ang mga Pilipino
kung hindi niya mapagtagumpayan ang krusada
laban sa korupsiyon. Masasabing nabibitiwan niya
ang ganitong mga salita sapagkat nakataya nga
kasi ang kaniyang dangal, i.e., sa ipinangakong
pagpuksa sa katiwalian sa gobyerno. Ano nga
namang mukha ang maihaharap niya sa mga
umaasa sa kaniyang pagtupad sa panata para
sa pagbabago sa mga di-matuwid na sistema’t
patakaran sa gobyerno. Ang mukha at hiya ay
magkabilaang bahagi ng pagkatao. Ang mukha
ay anyo, hayag, at kitang-kita agad at ayon kay
Salazar (nasa Aganon at David), ang hiya ay
R.E. JAVIER 29
may labas at loob na dimensiyon. Panlabas na
dimensiyon ng hiya ang kinahinatnan ng kilos
(dimensiyong sosyo-emosyonal, hal. ipinahiya) at
panloob ang katangian nito (dimensiyong moral,
hal. nahihiya). Kaya sa pagsasaabi ni P-Noy
na “mahiya naman tayo”, tinutukoy niya ang
sarili. Ito ay sinabi niya dahil makikiharap pa siya
noong araw na iyon sa ilang matataas na opisyal
ng gobyerno ng USA matapos ang miting sa mga
Pilipino kaya hindi maaaring pupungas-pungas
siya kahit pa kinapos nga ng tulog. Sa pagsasara
ng kaniyang talumpati ay muling hiniling
niyang damayan ang inang bayan at aniya pa
“papakapal na (ako) ng mukha” makapag-uwi
man lang daw siya ng maraming trabaho para sa
mga Pilipino.
Saan ang Daan kung may Sangandaan? (L4:
K1-3)
Muling humarap si P-Noy sa bayan sa ika-100
araw ng kaniyang panunungkulan sa Palasyo ng
Malakanyan. Sinimulan niya ang talumpati sa
pagpapaalala sa sarili ng panata niya sa bayan
para sa pagbabago at pag-uulit na ito’y hindi
tatalikuran. Aniya, ang kaniyang paninindigan
ay nakasalig sa tiwalang kaloob ng taumbayan sa
kaniya. May katibayan ang sinabi niyang ito na
ayon nga sa editorial ng isang diyaryo na malaki
ang tiwala sa kaniya ng bayan dahil sa mataas na
rating niya sa mga sarbey kung saan halos walo
sa sampu ang naniniwala sa kaniya at sa kaniyang
performance bilang pangulo (The Philippine
Star, 11/17/2010). Malakas ang kaniyang loob
na “magsabi ng totoo” o maging tapat sa usapan
dahil malaki ang tiwala ng bayan sa kaniya.
May kasabihan nga kasi na ang pagsasabi ng
tapat ay pagsasama nang maluwat sapagkat
may kabuluhan ang kahihinatnan ng usapan.
Hindi na “binabalewala” o pinapahalagahan
na ng gobyerno, aniya, ang mismong mga taong
nagluklok sa kanila sa puwesto ng kapangyarihan.
Ang pagbabalewala ay hindi pagbibigay-halaga
sa anuman kaya nasabi niyang dapat unahin ng
gobyerno ang kapakanan ng mga naglagay sa
kanilang kamay ng kapangyarihan. Dahil sa totoo
30 MALAY
lamang, walang bisa ang kapangyarihan kung
wala silang mga botanteng naghalal sa kanila sa
gobyerno. Ang pagiging totoo o pagkalehitimo
ng kanilang panunungkulan ay nakasalalay sa
tiwala ng mga botante. Sa isang linggwistikong
pagsusuri, ang mga salitang tapat, totoo, tuwid
ay magkakapara. Magkaugnay pa nga ang tindig
at tuwid, kaya nga ang paninindigang hango
sa “tindig” ay kasingkahulugan ng katuwiran,
katotohanan, at katapatan. Ang matuwid ay
maninindigan para maitama ang mali. Sa palengke
halimbawa, sa paghingi ng tawad sa paninda,
tinataya rin ang katapatan. Kapag umabot sa
halagang sapat na para kumita ang nagtitindang
hindi naman nadaraya ng mamimili ay sinasabi
ng nauna na “tapat na po” o iyon na ang huling
halaga o presyo ng paninda. Kung may duda ang
mamimili ay hindi ito bibili subalit kung natanto
niyang totoo na ang presyo para sa binibili ay
babayaran niya ito. Ang katapatan ay kaugnay
kasi ng mga may kahalagahan o katuturan gaya ng
mga ikinukuwentang kuwarta lalo na ang paggasta
nito. Sa pagpapatuloy ng talumpati ni P-Noy,
sinabi niyang “binibigyan na ng katuturan ang
paggastos” at sa gayon ay “walang pisong dapat
masayang” sa kaban ng bayan. Iniulat niyang
napigil na ang paglustay o paggasta nang walang
katuturan sa kaban ng bayan. Ang katuturan ay
kapara ng katuiran (katuwiran) kaya nga ang
paglustay ay hindi makatuwirang paggasta sa
salapi lalo pa’t di ito pag-aari.
Malinaw sa isipan ni P-Noy na ang sanhi ng
kahirapan sa bansa ay ang malaon na’t malawakang
korupsiyon sa gobyerno. May kaugnayan sa tubig
ang inihanay niyang halimbawa na para nga
kasing sinasahod na buhos ng ulan ang salapi
ng mga opisyal ng mga ahensiya’t korporasyong
pag-aari ng gobyerno. Muli niyang binanggit ang
ahensiyang may kinalaman sa tubig kung saan
sinabi niyang “napigil nating mahulog sa bulsa”
ng bawat opisyal ang perang puwedeng magastos
sa mahahalagang programa ng gobyerno. Isinunod
niyang halimbawa ang isang pagmamadali
sa proyekto para sa pagpapalalim sa Lawa ng
Laguna upang maiwasan diumano ang pagbaha
tuwing bubuhos ang malakas na ulan. Hindi na
TOMO XXV BLG. 1
naman, aniya, dumaan sa tamang proseso ang
proyekto at lumalabas pa na hindi pinag-aralan
nang masinsinan ito. Isa na naman aniyang
paglulustay lamang ang kahihinatnan nito.
Sa ganito nagkukulang sa aruga ang mga
opisyal ng gobyerno dahil inaatupag ng mga
ito ang pagbubulsa ng pera ng bayan kaysa ang
kapakanan ng mga kababayan. Isang halimbawa
ng pagkukulang ng gobyerno ang kapabayaan
sa pagtataya ng panahon. “Maling sistema
at maling palakad ang nanligaw,” aniya, sa
ahensiya kaya binubulaga ng bagyo ang bansa
at binibigla ng baha. Sa mga nagdaang unos,
literal na marami, lalo na sa mga maralita, ang
nalunod sa biglaang pagtaas ng malaking tubig-
baha, nasawi sa pagguho ng lupa, tinangay ng
malakas na hangin, o nawalan ng kabuhayan. Sa
kanayunan, nalulugmok sa kahirapan ang marami
dahil sa “lalong nagpapayaman sa mayayaman”
na mga programa ng gobyerno na walang malinaw
na prosesong dinaraanan. Kaya nasabi ni P-Noy
na “hindi po tayo papayag na yayaman ang iilan
habang nalulunod sa kahirapan ang karamihan.”
Limpak-limpak na salapi ng gobyerno ang
naitabi, ayon sa kaniya, sa pagpapatupad ng tama
sa mga panuntunan sa paggasta. Ang perang
natipid, aniya, ang gugugulin para isalba ang
mga nalulunod sa kahirapan “upang makapunta
na sila sa pampang ng pagkakataon at pag-
unlad.” Sasaklolohan muna, ani P-Noy, ang
mga sobra ang hirap sa buhay sapagkat salat na
salat nga sila sa yaman. Kaya nga madalian ang
kailangang solusyon sa suliraning kaakibat ng
kawalan ng kita ang mga maralita kung saan ang
salapi’y gagamiting salbabida o ipamimigay para
ipambili nila ng pagkain kahit pantawid-gutom
man lamang. Hindi nga malayong tagurian itong
programa na pantawid-pamilyang Filipino.
Sa huling bahagi ng talumpating ito, ibinalita
niyang marami na sa mga may malasakit sa bayan
ang tumutulong para ‘tugisin ang mga tiwali
(smuggler and tax evader).’ May sumbungan na,
aniya, ang mga nais tumulong sa krusada laban
sa korupsiyon para habulin ang mga nagnanakaw
sa gobyerno; ito ang itinayong website na pera
ng bayan. Dahil nakasandal, aniya, sa tiwala
TALUMPATI NI P-NOY
ng bayan ang kaniyang gobyerno, at gayundin
sa panunumbalik ng kumpiyansa ng daigdig sa
Pilipinas, kaya magagampanan niya ang panata
para buwagin ang korupsiyon. Maitutuwid ang
mali sa mga panuntunan sa pamamahala kahit pa
may mga taong kaniyang tinukoy na mga ‘‘sirang-
plaka na paulit-ulit ang reklamo’’ sapagkat nais
nilang makabalik sa poder para ‘‘tuloy ang
ligaya.’’ Hindi lamang luma ang teknolohiya ng
plaka, kundi sira pa ito dahil may gasgas na nga
kaya kapag patutugtugin pa’y ingay na lamang ang
nililikha nito. Ang ekspresyong ‘‘tuloy ang ligaya’’
ay may negatibong konotasyon dahil naririnig ito
sa mga di-alintana o binabalewala ang iba basta sila
ay nagkakatuwaan. Naririnig ito sa mga inuman
lalo na kung nalalasing na’t wala nang pakialam sa
perhuwisyong maidudulot nila sa iba. Hindi lamang
sa mga luma’t sirang bagay itinulad ni P-Noy
ang mga tiwali’t mapagsamantala sa gobyerno
kundi pati sa mga di-karaniwang hayop at asal
ng mga ito. Tinawag niyang mga ‘‘dambuhalang
buwayang nagpapasasa’’ at mga ‘‘kapit-tuko
sa puwesto’’ ang mga nasa gobyernong ‘‘nais
mapanatili ang lumang sistema.’’ May hawig
ang buwaya sa tuko o vice-versa, di lamang sa
hugis at anyo kundi pati sa behebyur ng mga ito.
Mailap ang mga ito’t nakakubling parati. Ang huni
ng tuko’y may dalang takot. Kung kumapit ang
tuko’y mahigpit at ang buwaya nama’y parating
nakanganga at walang itinitira sa kakainin nito. Sa
tahimik na tubig sinasabi pang may nakaabang na
buwaya kaya takot din ang nililikha. Sa pagtutulad
ni P-Noy sa mga mailap na hayop sa mga tiwali’t
magnanakaw sa gobyerno, batid niya, kumbaga, na
‘mag-aasal hayop’ ang mga ito at di-magpapakatao
lalo’t di magpapakatotoo.
KONGKLUSYON
Nasa lider ng organisasyon nagmumula ang
inspirasyon upang gumawa ang mga kabilang
dito ng higit na nakabubuti at para sa kapakanan
ng marami. Pinakamalaking organisasyon
ang gobyerno at ang punong ehekutibo ang
pinakamahalagang lider nito. Tungkulin niyang
ipatupad ang mga patakaran ng gobyerno at
R.E. JAVIER 31
pamunuan ang pamamahala sa mga gawain
nito, lalo na ang may kinalaman sa kayamanan.
Talamak ang katiwalian sa gobyerno saan man
sa mundo at hindi natatangi ang Pilipinas dito.
Samantala, hindi lingid sa kabatiran ng marami
ang maling kalakaran sa gobyerno na isang
institusyon ding sumasalamin sa ating ugali’t
paniniwala bilang isang bayan. Sa mahabang
panahon ng pagtitiis sa pandaraya, nabuo rin ang
pag-asa ng marami na mababago ang institusyong
ito. Nagpasya ang higit na malaking bilang ng
ating populasyon na simulang baguhin ang mukha
ng gobyerno at hinirang si Pangulong Benigno
Simeon Aquino III para mamuno. Ipinagwagi
niya ang islogan ng kampanya sa pagka-pangulo
na “kung walang corrupt, walang mahirap.” Sa
panunumpa sa puwesto bilang pangulo, isinalin
niya ang islogang “kung walang corrupt, walang
mahirap” sa kung ano ang tunguhin ng kaniyang
administrasyon – ang ‘‘daang matuwid.’’
May consistency sa mga talumpati ni Pangulong
Benigno Simeon Aquino III na kaugnay ng
pagbuwag ng praktis ng korupsiyon sa gobyerno.
Matingkad sa talumpati ang panata para sa
pagbabago ng pamamahala sa gobyerno lalo
pa’t itinataguyod ang ideyang “daang matuwid”
ng pangulo. Malinaw namang may pandaraya
sa alinman sa mga institusyong bumubuo ng
gobyerno—ehekutibo, lehislatura, hudikatura
na makikita sa suson-susong dokumento ng
mga organisasyong may adbokasiya laban sa
korupsiyon, ang maraming ebidensiya ng pag-
aaklas ng nasa kaliwa at kanan, at ang nakahihiyang
kahirapan samantalang may iilan lamang ang nasa
kariwasaan. Isinumbong nga niya sa bayan sa
kaniyang unang SONA ang mga kalabisan sa
kapuwa ng mga tiwaling nanunungkulan sa mga
sangay ng gobyerno, at ang pagtutuwid sa mga
pagkakamaling ito ang pagtutuunan ng pansin
ng kaniyang administrasyon. Kahit sa pagdalaw
sa mga kababayan sa USA, idinaing niya ang
dulot na pinsala ng pandaraya’t pagnanakaw sa
gobyerno kaya hinihingi niyang damayan ang
bayan, lalo na ang mga walang kaya sa buhay
na naiipit sa sitwasyong ito, at inulit niya ang
pangakong tutuwirin ang baluktot na kalakaran
32 MALAY TOMO XXV BLG. 1

sa gobyerno. Kaya sa ulat ng pangulo sa “isang kailangang “tugisin, hulihin at tuluyan nang
daang araw sa isang daang matuwid”, inisa-isa walang pasubali” ang mga tiwali’t magnanakaw
niya ang ilan sa pagtutuwid na ginagawa ng sa gobyerno. Matutunghayan pa, ani Salazar, sa
kaniyang gobyerno para gawing tama ang praktis kasaysayang sinauna’t makabago ang tradisyon
sa pamamahala subalit nakita niyang lubhang sa tamang pagtutuwid, pagwawasto, pag-aayos/
masalimuot ang daan dahil sa dami ng mga pagsasa-ayos upang maibalik sa “loob” ang
“hayop” dito. Inilarawan niya ang mga ito na taong nandaya at nagkamali. Sinipi sa ibaba ang
nanlalapa’t kumikitil ng buhay (buwaya) o may halimbawa ni Salazar sa sinaunang tradisyon ng
kamandag na kumakapit (tuko) nang mahigpit. Sa pagtutuwid ng mali (mula sa Pasyong Mahal ni
gayon, natukoy niya ang bangis ng mga “hayop” Gaspar Aquino de Belen, taong 1703 sa bahaging
na nakaumang at naghihintay sa daraanan tungo sa ‘Parusa at Kabaitan’):
reporma sa gobyerno. Hindi lamang mapanganib
ang daan kundi may mga sanga pa kaya magiging ‘Cun bago sa inyong isip
mahirap ang pagtahak tungo sa tuwid na landas. salatin siyang masaquit
Bagama’t itinakda na ngang tatahakin ng at gaua, y, di matowid,
gobyernong Aquino ang daang matuwid, batid sisisihin co,t, nang magbait,
nang hampas na masasaquit.’
niyang mapanganib ang paligid nito. Tulad ng
kahit ano pa mang pagbabago, kailangan ang
Kung naging tapat sana ang pagta-trabaho sa
tunay na pagsasakripisyo para sa pagtutuwid ng
gobyerno disin sana’y may ginhawa na.
mali. Kailangang maging mabilis ang pagkilos
sa mapanganib na daan upang malansi kundi
SANGGUNIAN
man mailagan ang masasama dito. Hindi lamang
kahusayan at kasanayan ang kakailanganin sa
Aganon, Allen at Ma. Assumpta David. “New
pagtahak sa tamang daan kundi tatag ng loob.
Directions in Indigenous Psychology”.
Maaaring tularan ng mga nasa gobyernong
Sikolohiyang Pilipino: Isyu, Pananaw, at
Aquino ang mga Pilipinong nananawid-dagat
Kaalaman. Manila: National Bookstore,
para makapaghanap-buhay nang marangal.
1985. Limbag http://verafiles.org/main/
Huwaran ang tibay ng loob nila na harapin ang
focus/president-benigno-aquino-iiis-inaugaral
hirap ng pakikipamuhay sa ibang lahi makapag-
address/10/21/2010
uwi lamang ng kahit kaunting ginhawa sa
http://dfa.gov.ph/main/index.php/speech-
kanilang pamilya. Manapa, dahil buo ang loob ni
during-a-meeeting-with-the-Filipino-
Pangulong Aquino III na tugisin ang mga tiwali
community-10/21/2010
sa institusyong pampolitika kailangang maging
http://www.gov.ph/2010/10/07/the-first-100-
huwarang kaisipan ng kaniyang administrasyon
days-message-of-president-benigno-s-aquino-
ang kartilya ni Emilio Jacinto. Ayon sa suri ni
iii
Salazar (2000) sa pagkakaugnay-ugnay ng mga
http://www.gov.ph/2010/07/26/state-of-the-
dalumat sa kartilya ni Jacinto, ang pinuno ay
nation-address-2010/11/02
dapat na matuwid (mabuti at totoo). May ilang
Salazar, Zeus A. “Ang Pantayong Pananaw
katibayan sa pagkatao ni Pangulong Aquino III
Bilang Lapit sa Pag-unawa sa Dalumat ng
ang mga tinukoy ni Salazar na ito dahil nakasalig
Katarungan.” Kumperensiyang De Las Casas,
ang kaniyang katuwiran sa kapakanan ng kapuwa.
AVR-Angelicum College, Lungsod Quezon.
Hindi niya hangad ang kasikatan (maging
2000. Panayam.
maningning na parang bituin sa pelikula) kundi
The Philippine Star. Vol. XXV No. 113, p.16,
ang kaliwanagan. Subalit ayon pa rin kay Salazar,
November 17, 2010.
TALUMPATI NI P-NOY R.E. JAVIER 33

Apendiks: Listahan hindi magpapahuli

I. Panunumpa ng Pangulo sa Quirino Grandstand: nagpakitang-gilas na
Ika-30 ng Hunyo 2010 hindi na naghintay ng utos
(1) nagbuwis ng buhay butas ng karayom
nag-alay ng buhay
kalbaryo (6) paghihigpit ng sinturon
pagpapasan ng krus mag-uusap ang lahat
pulbura sa hangin
(2) bulag at bingi pagbibigay ng lingap
manhid sa daing tungkulin sa kapuwa at sa bayan
naghahari-harian mabigyang-buhay
baluktot na kalakaran magbigay-linaw
kapuspalad nilalamangan ang kapuwa
pagsasamantala sa taumbayan
(3) nakatuon sa kapuwa kapakanan ng kapuwa
walang panlalamang
III. Miting sa mga Pilipino sa Siyudad ng Nueba
II. State of the Nation Address sa Batasan York: Ika-23 ng Setyembre 2010
Pambansa: Ika-26 ng Hulyo 2010 (1) nalalagay sa alanganin
(1) sangandaan nahabol ang pananamantala
tuwid na daan muntik nang pinalusot
naligaw, iniligaw kuwentong-kutsero
daang baluktot
walang wang-wang (2) damayan ang bayan
panahon ng pagsasamantala
(2) kasakiman ng nakaraan crab mentality
dapat puno ang nakatayo kuwentong kutsero
kahit kaunting hiya
kabuteng sumulpot (3) kaya bang harapin
muntik nang makalusot mahiya naman tayo
papakapal na ng mukha
(3) kung naging matino damayan ang inang bayan
nabubulok sa kamalig
pera na naging bato pa IV. Ika-100 Araw sa Palasyo ng Malakañang:
puno ng tagas Ika-7 ng Oktubre 2010
(1) magsabi ng totoo
(4) hahanapin ang katotohanan binabalewala, inaapi
kawalan ng katarungan napigil na paglustay
maganda ang magiging bunga
hindi gugugol kahit na piso (2) mahulog sa bulsa
magsusubi pa ng kita kulang sa aruga
panahon pa ni MacArthur maling palakad
kotong, kumokotong nalulunod sa kahirapan
mas maginhawa pampang ng pagkakataon
(5) parating na ang panahon (3) tugisin ang tiwali
nakikiramay na sirang-plaka
34 MALAY TOMO XXV BLG. 1

tuloy ang ligaya

buwayang nagpapasasa
kapit-tuko