RACHUNEK KOSZTÓW

Dr hab. Mirosław Wasilewski

Egzamin 10 pyt. Testowych wielokrotnego wyboru. Zalicza 5,5 pkt. 12min. P 114b B7 o 18.00-
19.30
Tel. 5934224 miroslaw_wasilewski@sggw.pl

Rachunek kosztów w przedsiębiorstwie jako podstawa podejmowania decyzji

Podział kosztów ze względu na sposób grupowania

Koszty rosną proporcjonalnie Koszt zmienny na jednostkę jest stały

Reakcja kosztów na zmianę wielkości produkcji:

1. Koszty zmienne proporcjonalnie : proporcjonalnie kształtują się do wielkości produkcji; Q-
wielkość produkcji;
2. Koszty proporcjonalnie zmienne na jednostkę produkcji: koszty zmienne na jednostkę
produktu jest stały bez względu na wielkość produkcji; ALE może być inne zużycie materiału
na jednostkę produktu, np. wychodzi taniej kupić więcej lub można wykorzystać skrawki….

Podział na koszty: pośrednie i bezpośrednie

Koszty bezpośrednie - bezpośrednio związane z produkcją

Koszty pośrednie- wydziałowe, których nie można bezpośrednio przyporządkować do danego
produktu
Koszty stałe bezwzględnie: koszty stałe przy niezmienności posiadanego potencjału produkcyjnego
są stałe, ale mogą zmieniać się skokowo, czyli nieproporcjonalnie do wielkości produkcji

Rachunek kosztów to ogół czynności zmierzających do ustalenia wysokości nakładów pracy żywej i
uprzedmiotowionej, poniesionych w przedsiębiorstwie w określonym czasie i z określonym
przeznaczeniem.
Rachunek kosztów określa się jako badanie i transformowanie, według przyjętego modelu informacji
o kosztach działalności podmiotu, służące użytkownikom do oceny sytuacji podejmowania decyzji
gospodarczych i kontroli ich urzeczywistnienia. (przedstawienie sposobu działalności danej jednostki)

W zakresie rachunku kosztów wchodzą:

 Badanie warunków ponoszenia kosztów (z przeprowadzeniem różnych decyzyjnych
rachunków problemowych ex ante),
 Ustalenie bazy porównawczej kosztów faktycznych ( koszty historyczne i planowane
normatywne)
 Pomiar oraz ewidencja i rozliczeniowo-kalkulacyjna transformacja kosztów faktycznych,
 Prezentacja i interpretacja kosztów faktycznych.

Funkcje rachunku kosztów:

 Dowodowa (gromadzenie i weryfikacja dokumentów),
 Planistyczna (obejmuje przewidywanie warunków działania w odniesieniu do określonego
okresu, określenie celów i zadań oraz środków i sposobów ich najkorzystniejszej realizacji),
 Kontrolna (sprowadza się do porównania przebiegu działania i jego rezultatu z określonym
wzorcem oraz na podstawie rozpoznawania osiągniętego rezultatu do wyciągnięcia wniosków
umożliwiających podjęcie stosownej decyzji),
 Ewidencyjna (ujęcie ewidencyjne w różnych przekrojach danych o kosztach i wynikach),
rachunkowość zarządcza służy na potrzeby wewnętrzne jednostki
 Cenowa (ustalanie, kalkulacja kosztów produktów i cen zewnętrznych; kalkulacja cen
ofertowych);
 Informacyjno-statystyczna (procedury agregacyjne i statystyka obligatoryjna;
wypracowanie, przekazywanie, wykorzystywanie informacji),
 Optymalizacyjna (włączenie elementów rachunku decyzyjnego; tworzenie podstaw podziału
zadań i środków realizacji),
 Analityczna (badanie związków przyczynowo-skutkowych; ocena działania i jego
rezultatów).

Podstawowe kierunki ewolucji rachunku kosztów:

 Spowodowany zmianą rzeczowego zakresu rozliczania kosztów między wytworzone
produkty,
 Związany z urzeczywistnieniem czasowego zasięgu przedstawiania kosztów przez wzrost
stopnia ich normowania.

Pierwszy powstał rachunek kosztów pełnych, który do tej pory jest stosowany, a wraz z rozwojem
rynku powstały: rachunek kosztów zmiennych i rachunek kosztów normalnych (normatywnych).

Literatura przedmiotu klasyfikuje rachunki kosztów biorąc pod uwagę:

 Rodzaj i zakres rozliczenia kosztów między produkty pracy,
 Stopień normowania (standaryzacji) kosztów i sposób ich prezentacji.

Koszty pełne: koszty pośrednie i bezpośrednie

Koszty zmienne: koszty zmienne

Koszty normatywne: planujemy koszty oczekiwane i po zrealizowaniu założeń kontrolujemy czy te

koszty zostały osiągnięte

Cechami rachunku kosztów pełnych są:

  Podział kosztów całkowitych na koszty bezpośrednie i pośrednie,
 Koszt jednostkowy wyrobu jest ustalany na podstawie pełnego zużycia wszystkich czynników
produkcji,
 Rozliczenie kosztów pośrednich na poszczególne wyroby dokonuje się za pomocą różnych
kluczy podziałowych, które mają zapewnić proporcjonalny podział tych kosztów na
wytworzone wyroby. Podział kosztów na pośrednie i bezpośrednie jest racjonalny wtedy gdy
produkujemy co najmniej dwa asortymenty w ramach jednego wydziału( prosta,
współczynnikowa, podziałowa, odjemna, doliczeniowa)

Do najważniejszych czynników powodujących wzrost kosztów pośrednich należą:

 Zastępowanie pracy żywej pracą maszyn,
 Zmiana kosztów płac z proporcjonalnie zmiennych na koszty stałe,
 Wzrost złożoności prac fazy przedprodukcyjnej, (przygotowania produkcji)
 Wzrost kosztów fazy poprodukcyjnej, w tym głównie sprzedaży.

Przepływ informacji o kosztach w rachunku kosztów pełnych

Ustalanie wyniku finansowego w rachunku kosztów pełnych

Przychody ze sprzedaży
-
Koszt (pełny) wytworzenia sprzedanych produktów
-
Koszty okresu
=
Wynik ze sprzedaży produktów

Wynik na sprzedaży - pozostała działalność operacyjna - działalność finansowa - działalność

nadzwyczajna = WF Brutto

Główne zalety rachunku kosztów pełnych:

 Jest zgodny z zasadami rachunkowości finansowej, gdyż UOR nakłada obowiązek wyceny
produktów pracy w pełnym koszcie wytworzenia,
  Służy pełną informacją kosztową na potrzeby decyzji długookresowych,
 Nie umniejsza znaczenia kosztów pośrednich. (traktuje je na równi)

Podstawowe wady rachunku kosztów pełnych:

 Umowne i arbitralne przypisywanie kosztów pośrednich produktom,
 Możliwość wpływania na wynik finansowy poprzez zmiany wartości zapasów produktów,
 Ograniczona możliwość porównywania wyników jednostki z innymi podmiotami,
 Pracochłonność poprzez konieczność rozliczania kosztów pośrednich,
 Nieelastyczność w decyzjach krótkookresowych,
 Zniekształca wpływ segmentów na wynik ze sprzedaży całego przedsiębiorstwa.

Przepływ informacji o kosztach w rachunku kosztów zmiennych

Ustalanie wyniku finansowego w rachunku kosztów zmiennych

Przychody ze sprzedaży
-
Koszt zmienny wytworzenia sprzedanych produktów
=
Nadwyżka bezpośrednia
-
Koszty stałe
=
Wynik ze sprzedaży produktów

Zalety rachunku kosztów zmiennych:

 Podział kosztów na stałe i zmienne jest niezbędny dla przeprowadzenia różnych rachunków
decyzyjnych, co służy lepiej potrzebom planowania, kontroli i podejmowania decyzji,
 Powstaje w bliskim związku z systemem kontroli kosztów, ponieważ koszty zmienne to na
ogół i koszty zależne od decyzji podejmowanych w ośrodkach odpowiedzialności,
 Przypisanie produktom tylko kosztów zmiennych daje możliwość normowania kosztów
związanych z jednostką produkcji,
 Unika się umownego i arbitralnego przypisywania kosztów stałych produktom,
 Eliminuje wpływ zmian wartości zapasów na poziom zysku,
 Umożliwia porównanie kosztów między jednostkami gospodarczymi wytwarzającymi takie
same lub zbliżone produkty,
 Ułatwia analizę progu rentowności.
Wady rachunku kosztów zmiennych:
 Uwzględnienie tylko zmian rozmiarów działalności jako czynnika determinującego wysokość
kosztów
 Trudności z podziałem kosztów na stałe i zmienne
 Założenie liniowej zależności kosztów i przychodów od wielkości produkcji (kiedy nie jest
wadą? Im większa dominacja kosztów zmiennych w kosztach całkowitych, tym liniowość jest
większa)
 Koncentracja na decyzjach krótkoterminowych, podczas gdy decyzje strategiczne powinny
być podejmowane na podstawie informacji o pełnym koszcie wytworzenia
 Koncentracja na marży brutto, co może powodować brak dostatecznego rozpoznania kosztów
stałych

Różnice tych dwóch rachunków:

 Inny podział kosztów
 Inna przydatność decyzyjna: RKC – długookresowa, RKB – krótkoterminowa
 Inna wycena zapasów

W praktyce dominuje RKC – wynika z zapisów księgowych i logiki UoR.

Teoria i rozliczanie kosztów

Koszt – nakład pracy żywej (ludzie) i uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) wyrażonej w
pieniądzu; odzwierciedla zużycie wartościowe
Koszt- zużycie czynników wytwórczych
N<->K
Praca uprzedmiotowiona - maszyny
Nakład – odzwierciedla zużycie się danego czynnika wytwórczego w mierniku naturalnym.(kg, t, m)
Każdy nakład wcześniej czy później staje się kosztem, ale nie każdy koszt jest nakładem.
Koszt jest pojęciem szerszym w stosunku do nakładu
K<-> WYPŁATA

Jak wystawiam fakturę- kwota netto jest naszym przychodem.

Jak otrzymuję fakturę kwota netto jest kosztem.

Każdy nakład prędzej czy później staje się kosztem ale nie każdy koszt jest nakładem.

Koszt
Nakład

Relacja koszt – wypłata

Zasada memoriału – podstawą księgowania jest fakt wystawienia dokumentu
W krótkoterminowym rozrachunku
Zasada kasowa
Dlaczego firma zyskowna może być bankrutem?
Zysk = P (wpłata i należność) - K (wypłata i zobowiązania)
Kwota należności powinna być od zobowiązań niższa.
N~Z
100N < Z120
120N > Z100
1. N < Z
2. N > Z

Jeżeli n jest większe niż Z (tu mogę mieć kasę ale nie muszę) z punktu widzenia płynności sytuacja
pierwsza jest lepsza.

Koszt < wypłata – np. gdy otrzymujemy fakturę w lutym, a płatność następuje w marcu (analizujemy
marzec)
Koszt = wypłata – gdy fakturę otrzymujemy i płacimy w jednym miesiącu
Koszt > wypłata – gdy otrzymujemy fakturę w marcu, a płacimy w kwietniu

Obciążenie finansowe – zobowiązanie, które wcześniej czy później staje się wypłatą np. podatek
dochodowy od osób prawnych, nie jest kosztem - płacimy od dochodu uzyskanego w danym okresie,
(95% przedsiębiorców liczy amortyzację liniowo).
Kryteria podziału kosztów
1. Kryterium reakcji kosztów na zmianę wielkości produkcji
 k. stałe ( nie reaguje na zmiany wielkości produkcji)
 k. zmienne ( zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji)

Koszty zmienne progresywne – w pewnym momencie ponosimy wyższe koszty w stosunku do

poprzedniego okresu
Koszty zmienne liniowe – nie reagują na zmiany wielkości produkcji/ amortyzacja metodą liniową
Koszty zmienne degresywne - w pewnym momencie ludzi wzięliśmy na etat do pracy-> zarabiają
zbyt dużo-> więcej pracują -> mniej zarabiają

Na jednostkę produkcji jednostkowy koszt zmienny jest stały (efekt skali), a jednostkowy koszt
stały jest zmienny.
2000/1000SZT. = 20ZŁ/SZT.
2000/2000SZT. = 10ZŁ/SZT.

Efekt skali wspomaga rozwój i walkę konkurencyjną.

Jak obniżyć koszty-> zwolnienie ludzi
Nie przeinwestować
Sprzedaż maleję-> rosną ceny jednostkowe, zyskowność jednostkowa maleje.

„0” „1” „2” „3”

C= 100ZŁ 100 90 80
jKz 60ZŁ 60 60 60
JKs 20ZŁ 10 10 10
Zj (Zysk jednostki) 30 20 10
20ZŁ
Przykład:
 Cena 100 Jak zwiększymy sprzedaż? Cenę? 2X to/ 100/90/80-obniżamy cenę
 jKz 60 / 60 nie zmieni się/60/60
 jKs 20/ 10/10/10
 Zysk j.=20/30/20/10
 Efekt skali i powiązanie z kosztami stałymi wspomaga rozwój
 Jak sprzedaż maleje zaczyna rosnąć udział kosztów stałych w kosztach ogółem co zmniejsza
się zyskowność jednostkowa.
 Wnioski:
o Kosztami stałymi trudno się zarządza.
o Poprzez połączenie dwóch firm ( koncentrację) powstaje efekt skali, zmniejszają się
koszty stałe.( maleje koszt wytworzenia jednego produktu). Efekt skali i powiązanie z
kosztami stałymi wspomaga rozwój
o Jak sprzedaż maleje zaczyna rosnąć udział kosztów stałych w kosztach ogółem co
zmniejsza się zyskowność jednostkowa.

2. Kryterium możliwości przyporządkowania kosztów do jego nośnika:

 Koszt bezpośrednie – można przyporządkować do produktu, (jak powstaje to od razu
jesteśmy w stanie odnieść go do danego produktu lub usługi)
 Koszt pośredni – nie można w sposób jednoznaczny przyporządkować kosztu do produktu, -
koszty pośrednie

A B
Koszty materiałów 1000 500
Koszty wynagrodzenia 600 400
Koszty pośrednie 500

Wskaźnik narzutu liczymy ( koszt dzielony(koszt pośredni) przez podstawę podziału(uważa się za nią
taką wielkość ekonomiczną, która w sposób jak najbardziej adekwatny do rzeczywistości pozwoli
rozpisać koszty pośrednie na A i B)

Wskaźnik narzutu = koszt dzielony (pośredni) / podstawa podziału

Podstawa podziału- uważa się za nią taką wielkość ekonomiczną, która w sposób jak najbardziej
adekwatny do rzeczywistości pozwoli rozpisać koszty pośrednie na A i B

Wskaźnik narzutu
500/1000+500=0,33
A: 1000 * 0,33=330
B: 500* 0,33=170
A+B=500

Produkcja A kosztuje: 1000+600+330=1930

Produkcja B kosztuje: 500+400+170=1070
 WN= = 0,5

A=600*0,5=300
B=400*0,5=200

A= 1000+600+300=1900
500zł koszty
B=500+400+300=1100
pośrednie

400zł k. 50zł k. 30zł k. 20zł k.

wydziałowe działalności handlowe
pomocniczej

k. wynagr. prac. k. wynagr. Koszty k. amortyzacji

Bezpośr. działu zużytego sklepu
księgowości paliwa
Drugi sposób bardziej poprawny
 Im większy będzie udział kosztów pośrednich w kosztach całkowitych tym więcej mamy
przyjmować podstaw podziału.
 Czy koszt stały jest to samo co pośredni? Czy koszt bezpośredni to to samo co zmienny?
 To zależy od kryterium. Nie można zamiennie liczyć kosztów bezpośrednich jako zmiennych
a pośrednich jako stałych.
 Koszt amortyzacji- stały- koszt bezpośredni- jak szyjemy kurtkę i maszyny koszt?
 Jak szyjemy 2 kurtki koszt amortyzacji stały

Jeśli prowadzimy rachunek kosztów w firmie musimy wybrać jakie kryterium podziału kosztów czy
stałe/zmienne czy pośrednie/bezpośrednie bo to nie to samo.

Jednostkowy koszt zmienny jest stały

Jak badamy relację między produkcją, a kosztami całkowitymi, to jeśli produkcja rośnie to koszty też.
Jak spadnie popyt to zahamuje produkcję to linia się cofa i to jest histereza –spadek wartości
produkcji/sprzedaży jest szybszy niż spadek poziomu kosztów, albo spadek poziomu kosztów jest
wolniejszy niż spadek produkcji/sprzedaży

Koszty maleją wolniej niż sprzedaż.

Kc

Histereza
Koszty maleją wolniej niż sprzedaż
[Im krótszy tym lepszy]
ponieważ zarząd ze spowolnieniem
reaguje na zmiany popytu
Kz
Koszt amortyzacji- stały- koszt bezpośredni- jak szyjemy kurtkę i maszyny koszt?
Jak szyjemy 2 kurtki koszt amortyzacji stały
Koszty maleją wolniej niż sprzedaż.

Określone kryterium podziałów kosztów

Koszt bezpośredni i zmienny to nie jest to samo kwotowo - różnice mogą być bardzo znaczące

Czy w danym rachunków kosztów koszty dzielą się na bezpośredni i pośrednie, stałe i zmienne -
pytanie na egzamin

W rachunku kosztów całkowitych koszty dzielą się na koszty bezpośrednie i pośrednie –

przyporządkowanie do nośnika – produkt, usługa

RKC: K = Kb + Kp (koszty bezpośrednie i koszty pośrednie)

Kb = Kb A + Kb B + Kb C + …(koszty bezpośrednie produktu A,B,C,...)
Kb A = Produkcja A * JKb A (jednostkowy koszt bezpośredni produktu A);
Produkcja =
jKb A = Kb A/Produkcja A
lub
jKb A = jKb materiałów A + jKb wynagrodzeń A + jKb energii A + …
jKc A = jKb A + jKp A (jednostkowy koszt pośredni produktu A)
jKp A = Kp A/Produkcja A
Kp A-> Wn= Koszt dzielony/ Podstawa podziału (wskaźnik narzutu)

Jednostkowy koszt pośredni/bezpośredni/całkowity

500Kp
 400zł wydział produkcyjny: koszty wynagrodzeń pracowników bezpośrednio produkcyjnych
 50 zł działalność pomocnicza - koszty zużytego paliwa
 20zł działalność handlowa - koszty sprzedaży, transportu własnych sieci np. koszty
wynagrodzeń kierowców
 30zł koszty zarządu - koszt wynagrodzeń działu księgowego

Im więcej podstaw podziału przy kosztach pośrednich tym jest lepiej. Przyjęcie jednej podstawy
podziału jest uproszczoną bardzo rzeczą.
Koszty traktowane są jako kwota, dlatego nie wlicza się ich jak bezpośrednich.

CA – jKc A = zj A (cena A, zysk jednostkowy produktu A)

Rachunek ten umożliwia wyliczenie zysku jednostkowego.

Czy wytwarzanie produktów nieopłacalnych jednostkowo może być opłacalne dla firmy jako
całość??
 Kiedy opłaca się wyrzucić produkty nieopłacane-> w momencie jak na ich miejsce
znajdziemy produkty opłacalne.
 Jeżeli będziemy wyrzucać produkty nieopłacalne to dojdziemy do wniosku ze nie opłaca się
prowadzić przedsiębiorstwa.
 Możemy wyeliminować kiedy istnieje możliwość zmniejszenia kosztów pośrednich jakie
teraz przypadająca te produkty nieopłacalne.

Spółdzielnia mleczarska
 Mleko UHT 0,5% ~ 3,2%
 Masło 82%
 Jednostki tłuszczowe oznacza że większość kosztów pośrednich przypada na masło.
 Kc = 70 - 80% koszty skupionego mleka
  10% wynagrodzenia
 5 - 8% koszty pośrednie
 Jeśli stosuje się jednostki tłuszczowe to we wszystkich spółdzielniach masło jest nieopłacalne.
Dlaczego więc wytwarzają?
 Trzeba prowadzić taką politykę cenową aby zarobić na innych produktach. Nie można
wykazać zbyt dużego zysku i zbyt dużo strat. Udziałowcy zainteresowani się jak najwyższą
ceną, a spółdzielnia jak najniższym kosztem.
 Masło trzeba wytwarzać, bo jest to żywność i klienci zwracają część kosztów. Na innych
asortymentach są większe zyski, dlatego spółdzielnia funkcjonuje.
 Obniżenie ceny skupu mleka o 1gr oznacza że zysk rośnie.
 Jak jest jedna pozycja znacząca to może wpłynąć znacząco na zysk spółdzielni.
 Masło nie powinno być wytwarzane, a w to miejsce powinno być wytwarzane mleko w
proszku, ser itp.

Z = P – Kc (zysk = przychód - koszt całkowity)

Zapasy wycenia się po jednostkowym koszcie całkowitym.

Tabelka Kwestia zapasów

I II III
Produkcja 1000 1200 1000
Sprzedaż 800 800 1400
Zapas 200 600 -
WF rośnie koszty pośrednie marca dlatego tez RKC do
+ koszty pośrednie decyzji
lutego w postaci krótkoterminowych się
zapasów – dlatego nie nadaje, bo niby
często rentowność sprzedaje więcej ale
maleje maleje zyskowność.
jKc =

Między bilansem zamkniętym a bilansem otwarcia był przyrost zapasów to ten przyrost zwiększa
kategorię przychodów -> zyski papierowe, bo nie było sprzedaży

Luty -> przyrost zapasów 600 gdyż sprzedajemy 200sztuk ze stycznia (800-200) i resztę 600 sztuk z
lutego, więc 1200-600=600 Wynik finansowy zwiększył się

Sprzedaż kosztów pośrednich do magazynów

Marzec -> sprzedaje więcej więc powinien zarobić Wicek, ale często zarobi mniej. Gdyż do kosztów
pośrednich marca dochodzą koszty pośrednie lutego w postaci zapasów. Rentowność więc często
maleje.

Ten rachunek do decyzji krótkoterminowych nie nadaje się, a jedynie do długoterminowych

decyzji.

Rachunek kosztów zmiennych

RKZ: Kc = Kz + Ks (koszt zmienny + koszt stały) – reakcja kosztów na zmianę wielkości
produkcji
Kz = Kz A + Kz B + Kz C+…
Kz A= Produkcja A * jKz A
jKz A =Kz A/ Produkcja A
jKz A = jKz materiałów A + jKz wynagrodzeń A + jKz energii A+…

W tym rachunku wydziela się również marżę brutto

Mb gl. = marża brutto globalna w skali firmy jest sumą marż brutto na poszczególne produkty=
nadwyżka bezpośrednia
Mb gl. = Mb A + Mb B + Mb C +…
Mb gl. = P – Kz (przychody – koszty zmienne)
Mb A = PA- Kz A (przychód A – koszt zmienny produktu A)
Mb A = produkcja A* jMb A (jednostkowa marża brutto produktu A)
jMb A - jednostkowa marża brutto produktu A
jMb A = Mb A/ produkcja A
jMb A = CA – jKz A (cena A)

Czy w tym rachunku obliczymy zysk jednostkowy?

Cechą tego rachunku jest to, że koszt stały jest w skali całej firmy. Nie jest dzielony na produkty!!
Żeby wyliczyć więc jednostkowy należałoby wyliczyć kKc:
Zj A = CA – jKz A
jKc = jKz A + jKs A
ale nie dzieli się ks na jksA  nie obliczymy zjA w tym rachunku
Jednostkowego kosztu stałego nie wyliczymy tu! Zatem jednostkowego kosztu całkowitego również!
Nie policzymy zysku jednostkowego, jedynie zysk w skali całej firmy.
Z = Mb gl. - Ks
Zapasy wycenia się po jednostkowym koszcie zmiennym. Oznacza to że magazynie nie ma kosztów
stałych. W mniejszym stopniu wpływa na wynik papierowy.

Przy mniejszej sprzedaży w stosunku do produkcji obciążenie kosztem stałym tego co sprzedaje
będzie rosło. Wynik finansowy maleje.
Więcej sprzedaje= więcej zarabia
Zaleta rachunku: informacja bardziej logiczna
Jeżeli zestawimy te dwa rachunki przy maśle to wyliczając jMb na maśle to masło wypada najlepiej.
Powstaje sprzeczność informacji
Brak kosztów stałych  wartość zapasów mniejsza  RKZ w mniejszym stopniu wpływa na WF
papierowy

styczeń luty marzec

produkcja 1000 1200 1000
sprzedaż 800 800 1600
zapas 200 600 -
WF na sprzedaje mniej bo zapas koszt stały przypadnie nei na
sprzedaży rośnie, przy mniejszej 100 a na 1600, wynik rośnie
sprzedaży w stos do produkcji  bardziej logiczne – więcej
obciążenie kosztem stałym sprzedaje- wynik rośnie; ale
przypada nie na 1200 a na 800, informacja ta jest niepełna
czyli obciążenie kosztem
stałym tego co sprzedaje
rosnie, a wynik maleje

Jeżeli wrócimy do masła:

to jednostkowa Mb na maśle jest największa, czyli masło najlepiej wypada.

jMb A = 100
jMb B = 150
Może się zdarzyć, że przy produkcji B koszty stałe mogą wynosić 160. I TAK JEST WŁAŚNIE
PRZY MAŚLE.

Wada rachunku: nie ma jednoznacznego kryterium oceny efektywności produkcji.

Nie mamy względu ile kosztów stałych przypada na dany wyrób.
Co można w takim wypadku zrobić??
Możemy stopniować marże brutto
CA - jKz materiałów = jMb I stopnia
jMb I stopnia - jKz wynagrodzeń = jMb II stopnia
jMb II stopnia - jKz energii = jMb III stopnia
itd.

Idealnego systemu oceny rachunku kosztów nie ma, nie było i nie będzie. Dlatego dużą
umiejętnością jest dobór odpowiedniego rachunku do danej sytuacji.

Zalety rachunku kosztów zmiennych

Wady rachunku kosztów zmiennych:

 Uwzględnienie tylko zmian rozmiarów działalności jako czynnika determinującego wysokość
kosztów
 Trudności z podziałem kosztów na stałe i zmienne
 Założenie liniowej zależności kosztów i przychodów od wielkości produkcji
 Koncentracja na decyzjach krótkookresowych, podczas, gdy decyzje strategiczne powinny być
podejmowane na podstawie informacji o pełnym koszcie wytworzenia
 Koncentracja na nadwyżce bezpośredniej (marża brutto), co może powodować brak
dostatecznego rozpoznania kosztów stałych.

Reasumują rachunek kosztów zmiennych i całkowitych różnicuje je:

1. Przyjęte kryterium podziału kosztów
2. Przydatność decyzyjna
3. Inaczej wycenia się zapasy
W praktyce dominuje rachunek kosztów całkowitych gdyż wynika z zapasów księgowych i ustawy.

Przy wytwarzaniu jednego produktu koszty wszystkie są bezpośrednie!!- egzamin

Nie jest możliwe aby wszystkie koszty były zmienne.
Przy jednym produkcje nie ma kosztów pośrednich.

Jednostkowy koszt stały jest zmienny.

Im więcej kosztów zmiennych tym liniowość będzie większa.

Rachunek kosztów standardowych

Istota rachunku kosztów standardowych

Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) jest to metoda, rachunku kosztów w której
produktom (obiektom przypisuje się przewidywane (wzorcowe) koszty bezpośrednie oraz kwotę
kosztów wydziałowych, również ustaloną na poziomie wzorcowym.

Kc = Kb(n)+Kp(n)
Kbn = KbnA+ KbnB+ KbnC+…
KbnA = produkcja A* jkbnA
KbnA = norma produkcji A* jkbnA

jkbnA = -->KbnA/ norma produkcji A

jkbnA= jkbn mat A+ jkbn energii A+ jkbn wynagrodzenia A+….

jkcnA= jkbnA+ jkp(n)A
jkp(n)A= Wn podstawa podziału KP

jkcnA jkcrzecz.A
Odchylenie = k. rzeczywisty - k. normatywny
Odchylenie = k. normatywny - k. rzeczywisty

K. rzeczywisty < K. normatywny – odchylenie korzystne

K. rzeczywisty > K. normatywny – odchylenie niekorzystne

KbnA- KOSZTY BEZPOSREDNIE NORMATYWNE

Norma w Polsce 3600
 Trzeba uświadomić całej załodze, że normę realizują wszyscy. Jeżeli nie będzie świadomości
konieczności realizacji normy to najlepsza norma padnie.
 Normą jest wydajność pracy kobiety szyjącej najwięcej.
 Normowanie nie zawsze jest możliwe
 Najlepiej jest jak nie ma odchyleń – panuje się wtedy nad firmą i nad liczbami.
 Wyznaczamy granicę korelacji.

Istotą rachunku kosztów standardowych jest:

1. Ustalanie kosztów standardowych przed podjęciem działalności
2. Aktualizowanie tych kosztów w miarę zmian warunków działania
3. Porównywanie kosztów rzeczywistych z kosztami wzorcowymi i ustalanie odchyleń
4. Analiza i interpretacja odchyleń

Koszt rzeczywisty w tym rachunku dzieli się na 2 części

1. Wielkość zgodną ze standardem
2. Odchylenie od standardu

Co na ogół wyraża się wzorem:

Krz= Ks ± O
Gdzie :
Krz-koszty rzeczywiste
Ks- koszty standardowe
O- odchylenia kosztów rzeczywistych od kosztów standardowych

Standard można zdefiniować jako bazę normatywną dla pomiaru i oceny wykonania. Jest to
precyzyjna miara tego co powinno mieć miejsce, jeśli wykonanie będzie wydajne

Przez koszt standardowy rozumie się poziom kosztów wyznaczony jako prawidłowy i konieczny dla
realizacji określonego celu w specyficznych warunkach. Inaczej można powiedzieć, że jest to koszt
projektowany, wykorzystywany jako baza odniesienia dla kosztów rzeczywiście poniesionych. Jest to
koszt docelowy, który powinien być osiągnięty.

Koszt standardowy można ustalać dla

 Danej czynności, operacji, procesu
 Pokreślonego elementu produktu liczby produktu, itd.
Rachunek kosztów standardowych może spełniać w praktyce wiele zadań
1. Stanowi dla zarządu jednostki gospodarczej narzędzia pomiaru w celu oceny wykonania
2. Dostarcza informacji dotyczących głównie tych aspektów działalności, które nie przebiegają
zgodnie z planem
3. Stanowi istotne źródło informacji w planowaniu zarządczym i podejmowaniu decyzji
4. Jest przydatny w ustalaniu cen produktów i usług
5. Daje podstawy do ustalania wartości kontraktów
6. Ułatwia rozliczenie transferów między wydziałami
7. Powoduje uproszczenie procedur rachunku kosztów i sprawozdawczości kosztowej
8. Zachęca kierownictwo do lepszego zrozumienia istoty ich „biznesu” na skutek ustalania i
weryfikacji standardów dla różnych zakresów działalności, które uczestniczą w realizacji celu
głównego ( ogólnego)

Typowy rachunek kosztów standardowych zawiera następujące elementy:

1. Opis procedur ustalania i korygowania standardów
2. System ewidencji księgowej i sprawozdawczości służący ujmowaniu kosztów
standardowych i odchyleń kosztów rzeczywistych od kosztów standardowych
3. Opis pozycji kosztów składających się na koszt jednostkowy produktu podmiotu
gospodarczego, z podziałem na materiały bezpośrednie, robociznę bezpośrednią, koszty
wydziałowe (w podziale na zmienne i stałe)
4. Określone momenty i zasady porównywania kosztów rzeczywistych i standardowych
(ważne są , pozwalają kontrolować nie tylko zmiany kosztów w danym czasie, ale także
pozwalają prowadzić zmianę kosztów w ramach procesu) dryfowanie kosztów
5. Metody analizy odchyleń kosztów w powiązaniu z ośrodkami odpowiedzialności

Rodzaje standardów:
Większość autorów wyróżnia dwa rodzaje standardów
1. Standardy idealne (potencjalne)
To takie które opracowane zostały dla najlepszych możliwych warunków. Nie uwzględniają
one przerw w pracy spowodowanych niedyspozycją pracowników, awariami maszyn i
urządzeń, strat materiałowych, zakładają natomiast perfekcyjną wydajność. Wymagają
wysiłku, na który stać tylko pracowników o najwyższych kwalifikacjach i najbardziej
wydajnych. Takie standardy są praktycznie nieosiągalne i rzadko stosowane.
2. Standardy praktyczne (osiągalne)
Opracowane są przy założeniu gospodarności w działaniu, ale jednocześnie ich osiągalności w
przeciętnych warunkach. Uwzględnia się w nich normalne przerwy w pracy, awarie urządzeń,
straty, technologiczne, itp., oczywiście w rozsądnych granicach
Poza przedstawioną klasyfikacją można mówić o standardach:
 Stałych
 Bieżących

Rachunek kosztów kalkulacyjnych

KALKULACJE

1. Wprowadzenie do kalkulacji
Jednostką kalkulacyjną kosztów jest liczba jednostek miary produktu stanowiącego obiekt
kalkulacyjny, w odniesieniu do której ustalany jest jednostkowy koszt wytworzenia produktu.

Miano jednostki kalkulacyjne odzwierciedla jej charakterystykę rodzajową, wraz z ewentualnym

określeniem wielokrotności właściwej podstawowej jednostki miary. W rachunku kalkulacyjnym
powinny być stosowane takie jednostki kalkulacyjne kosztów, które są najbardziej adekwatnymi
jednostkami miary wytwarzanej produkcji.

W zależności od typu produkcji oraz obowiązujących jednostek jej miary i sprzedaży wyróżniamy
dwa rodzaje jednostek kalkulacyjnych:
 Naturalne jednostki kalkulacyjne
 Umowne jednostki kalkulacyjne

W zależności od czasu sporządzania kalkulacji wyróżniamy:

 Kalkulację wstępną - jest przeprowadzana przed przystąpieniem do wytwarzania wyrobów
lub świadczenia usług. Kalkulacja wstępna może być oparta na rzeczywistych lub
szacunkowych danych wyjściowych dotyczących współczynników technologicznych, cen,
taryf i kosztów
Danymi wyjściowymi o charakterze wielkości rzeczywistych mogą być:
o Wielkości poniesione w latach ubiegłych
o Wielkości dla podobnych produktów

Często na podstawie kalkulacji wstępnej podejmujemy decyzję czy produkujemy/sprzedajemy

produkt za taką cenę.

Dokładność wyników kalkulacji wstępnej opartej na takich danych zależy od stabilności w

czasie danych wyjściowych oraz stopnia podobieństwa rozpatrywanych produktów. Jeśli
wynik kalkulacji wstępnej zostanie powiększony o podatek i zysk wówczas ma się do
czynienia z kalkulacją ofertową.
Kalkulacja kosztów może być również przeprowadzana w trakcie procesu wytwarzania
wyrobów lub świadczenia usług. Wówczas przyjmuje ona postać kalkulacji pośredniej , która
jest przeprowadzona głównie dla celów planistycznych i kontrolnych
 Pośrednią - Kalkulacja ta jest trudna, bo wymaga ciągłego uzupełniania danych (część
danych jak wyżej).
 Wynikową - nazywana także kalkulacją sprawozdawczą, jest kalkulacją rzeczywistego
kosztu wytwarzania produktu. Kalkulacja wynikowa jest sporządzana po zakończeniu procesu
produkcyjnego.
Kalkulacja sprawozdawcza odzwierciedla rzeczywiście poniesione koszty oraz faktycznie
wykonane ilości wyrobów lub faktycznie świadczone ilości usług, ustalone na podstawie
dokumentów i ewidencji.

Wprowadzenie do kalkulacji c.d.

Koszty wytwarzania wyrobów lub świadczenia usług mogą być ustalone za pomocą różnych metod
kalkulacji.

Zastosowanie określonej metody kalkulacji jest uzależnione od:

 Przedmiotu kalkulacji,
  Charakteru produkcji,
 Technologii wytwarzania wyrobu.

Charakter produkcji oraz złożoność procesów technologicznych wpływają na sposób odnoszenia

kosztów na produkty.

Biorąc to pod uwagę wyróżnia się dwie podstawowe metody kalkulacji kosztów:
 Kalkulację podziałową,
 Kalkulację doliczeniową.

Kalkulacja podziałowa jest wykorzystywana do ustalania jednostkowego kosztu własnego

jednorodnych produktów wytwarzanych masowo lub w kilku podobnych asortymentach. Przy tym
produkcja jest prosta, tj. stosuje się prostą technikę i technologię produkcji, a wyroby są wytwarzane
w jednym nieprzerwanym cyklu produkcyjnym.

Kalkulacja podziałowa występuje w kilku odmianach. Najważniejszymi z nich są:

 Kalkulacja podziałowa prosta,
 Kalkulacja podziałowa współczynnikowa,
 Kalkulacja podziałowa odjemna.

Kalkulacja doliczeniowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach wytwarzających szeroki asortyment

wyrobów charakteryzujących się znaczną odmiennością. Zróżnicowanie to może dotyczyć
wykorzystywanych surowców, konstrukcji wyrobów, organizacji procesu technologicznego, wielkości
produkcji itp.

W ramach kalkulacji doliczeniowej wyróżnia się dwie odmiany:

 Kalkulację doliczeniową zleceniową (przedmiotem zlecenia może być np. 5 asortymentów),
 Kalkulację doliczeniową asortymentową.

Stosując jako kryterium klasyfikacji metod kalkulacji kosztów zasady nawarstwiania kosztów w
rachunku kalkulacyjnym wyróżnia się:
 Kalkulację jednostopniową,
 Kalkulację wielostopniową.

Kalkulacja jednostopniowa jest taką metodą rachunku kalkulacyjnego kosztów, przy której
jednostkowy koszt wytworzenia produktu jest ustalany w ramach rachunku obejmującego wszystkie
elementy składające się na koszt wytworzenia wyrobu lub świadczenia usług.

Kalkulacja wielostopniowa jest metodą rachunku kalkulacyjnego kosztów stosowaną wtedy, gdy w
procesie produkcyjnym występują wyraźnie wyodrębnione fazy, w których materiał wyjściowy i
półfabrykaty są stopniowo przekształcone w produkt gotowy. Stwarza to możliwość grupowania i
rozliczania kosztów wytworzenia produktu i jego elementów składowych według poszczególnych faz.

2. Kalkulacja podziałowa
2.1 Kalkulacja podziałowa prosta

Kalkulacja podziałowa prosta jest stosowana w jednostkach gospodarczych wytwarzających masowo

jednorodny produkt przy zastosowaniu prostych procesów technologicznych. Przykładem mogą być
takie przedsiębiorstwa, jak kopalnie, elektrownie, cementownie i cegielnie wytwarzające jeden
gatunek cegły.

Jednostkowy koszt wytworzenia oblicza się wg wzoru:

gdzie:
k – jednostkowy koszt wytworzenia,
K – koszty całkowite poniesione w okresie,
Q – wielkość produkcji wyrażona w jednostkach naturalnych.

Formuła jednostkowego kosztu wytworzenia produktu gotowego uwzględniająca remanent produkcji

nie zakończonej występujący na koniec okresu sprawozdawczego jest następująca:

gdzie:
k – jednostkowy koszt wytworzenia produktu gotowego,
K – koszty całkowite poniesione w okresie,
Qf – wielkość produkcji gotowej,
Qn – wielkość produkcji nie zakończonej,
p – stopień przerobu produkcji nie zakończonej.

We wzorze powyższym iloczyn jest liczbą umownych jednostek kalkulacyjnych produkcji nie
zakończonej przeliczonej na produkcję gotową.

Jednostkowy koszt wytworzenia produktu nie zakończonego jest iloczynem jednostkowego kosztu
wytworzenia produktu gotowego i wskaźnika stopnia przerobu produktu nie zakończonego:

gdzie:
kn – jednostkowy korzy wytworzenia produktu nie zakończonego.

2.2 Kalkulacja podziałowa współczynnikowa

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami jest stosowana w jednostkach gospodarczych o produkcji

masowej wieloasortymentowej. Jednocześnie produkcja ta wymaga takich samych lub podobnych
surowców oraz podobnych urządzeń produkcyjnych i takich samych procesów technologicznych dla
wszystkich wytwarzanych produktów.

Dzięki współczynnikom przeliczeniowym produkcja niejednorodna zostaje wyrażona w umownych

jednostkach kalkulacyjnych.

Współczynniki przeliczeniowe są pewnymi parametrami techniczno-ekonomicznymi produktów

określającymi relacje kosztowe między poszczególnymi produktami.
W charakterze współczynników przeliczeniowych często wykorzystuje się takie parametry produktów,
jak waga wyrobów, czas obróbki wyrobów, ilość surowca zużytego przy produkcji poszczególnych
wyrobów, cena sprzedaży produktów itp.

Kalkulacja jednostkowych kosztów wytworzenia poszczególnych produktów przy zastosowaniu

kalkulacji podziałowej ze współczynnikami przebiega przez dwa etapy. W pierwszej kolejności ustala
się koszt umownej jednostki kalkulacyjnej. Koszt ten powstaje drogą podzielenia sumy kosztów
całkowitych poniesionych w okresie sprawozdawczym przez wielkość produkcji wyrażoną w
umownych jednostkach kalkulacyjnych.

Można to zapisać za pomocą następującego wzoru:

gdzie:
ku – koszt umownej jednostki kalkulacyjnej,
K – koszty całkowite poniesione w danym okresie,
Qi – ilość produkcji wyrobu i-tego rodzaju,
wi – współczynnik przeliczeniowy wyrobu i-tego rodzaju.

W etapie drugim oblicza się jednostkowe koszty wytworzenia poszczególnych rodzajów wyrobów
drogą pomnożenia kosztu umownej jednostki kalkulacyjnej przez współczynniki przeliczeniowe
poszczególnych wyrobów, co może być zapisane za pomocą wzoru:

Kj=ku*wj
Gdzie:
kj – jednostkowy koszt wytworzenia produktu j-tego rodzaju,
wj – współczynnik przeliczeniowy wyrobu i-tego rodzaju.

2.3 Kalkulacja doliczeniowa

Kalkulacja doliczeniowa polega na tym, że:

1. Koszty bezpośrednie odnosi się wprost na właściwe obiekty kalkulacyjne na podstawie
odpowiednich dokumentów źródłowych,
2. Koszty pośrednie podlegają doliczeniu do kosztów bezpośrednich za pomocą
odpowiednio dobranych kluczy doliczeniowych.

Ze względu na liczbę zastosowanych kluczy doliczeniowych kosztów pośrednich wyróżnia się

dwa rodzaje kalkulacji doliczeniowej:
1. Kalkulację doliczeniową sumaryczną,
2. Kalkulację doliczeniową zróżnicowaną.

W sumarycznej kalkulacji doliczeniowej zakłada się, że poziom kosztów pośrednich zależy od jednej
ustalonej wielkości. Dlatego jako klucz doliczeniowy wszystkich kosztów pośrednich bierze się tylko
jedną wartość odniesienia.

Przy zróżnicowanej kalkulacji doliczeniowej przyjmuje się, że na różne kategorie kosztów pośrednich
mają wpływ odmienne wielkości. Przez to dla kosztów zakupu, kosztów wydziałowych, kosztów
ogólnego zarządu i kosztów sprzedaży przyjmuje się różne klucze doliczeniowe.

Procedura kalkulacji doliczeniowej obejmuje następujące czynności:

1. Określenie obiektów kalkulacyjnych kosztów,
2. Założenie karty kalkulacyjnej kosztów dla każdego obiektu kalkulacyjnego,
3. Gromadzenie na karcie kalkulacyjnej kosztów bezpośrednich dotyczących danego obiektu
kalkulacyjnego na podstawie dokumentów źródłowych,
4. Doliczenie do kosztów bezpośrednich zgromadzonych na kartach kalkulacyjnych,
kosztów pośrednich za pomocą odpowiednio dobranych kluczy doliczeniowych.

Wyróżnia się dwie odmiany kalkulacji doliczeniowej: kalkulację doliczeniową zleceniową i

kalkulację doliczeniową asortymentową.

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach o produkcji

jednostkowej i małoseryjnej. Polega ona na tym, że obiektem kalkulacyjnym kosztów jest każde
zlecenie produkcyjne, dla którego prowadzi się odrębną kartę kalkulacyjna kosztów. Ponoszone na
realizację danego zlecenia koszty bezpośrednie gromadzi się w przekroju pozycji kalkulacyjnych
wprost na karcie kalkulacyjnej tego zlecenia.

Kwotę kosztów pośrednich obciążającą określone zlecenie dolicza się do kosztów bezpośrednich
zlecenia na podstawie ustalonych kluczy doliczeniowych tych kosztów. Koszty zgromadzone na
karcie kalkulacyjnej zlecenia stanowią podstawę ustalenia kosztów wytworzenia wyrobów
wykonywanych w ramach danego zlecenia.

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach o produkcji

średnioseryjnej i wielkoseryjnej. Polega ona na tym, że karty kalkulacyjne kosztów zakłada się dla
danego asortymentu lub grupy asortymentowej wyrobów. Wtedy na karcie kalkulacyjnej gromadzone
są koszy takich samych lub podobnych wyrobów wytwarzanych w danym okresie, przy czym wyroby
te mogą być przedmiotem różnych zleceń produkcyjnych.

Gromadzenie kosztów wytwarzania całych grup asortymentowych na jednej karcie kalkulacyjnej

odbywa się w podobny sposób jak przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej.

Koszty bezpośrednie ujmuje się wprost na kartach kalkulacyjnych, natomiast koszty pośrednie
podlegają doliczeniu do kosztów bezpośrednich na podstawie kluczy doliczeniowych. Przed
ostatecznym ustaleniem jednostkowych kosztów wytworzenia należy w końcu okresu
sprawozdawczego dokonać podziału kosztów asortymentu na koszty produkcji gotowej oraz koszty
produkcji nie zakończonej.